Xeşeyerşa I
Xeşeyerşa I, ango Xeşeyerşayê yekem (z. 519 b.z. - m. 465 b.z.) şahekî mezin ê împeratoriya Farisî bû. Navê wî bi farisiya berê Hšayāŗšā tê mane "Serwerê gernasan" û bi yewnanî bû Xerxes[çavkanî pêwîst e].
Ceng û jiyan[biguherîne | çavkaniyê biguherîne]
Shayar Shah lawê Daryûsê Mezin û Atossa, xwenga Kûruşê Mezin, bû. Dûv bavê xwe Daryûs I 486 b.z. de mir derbaza textê bû. Pêşin, serîhildanê li Babil û Misir de, 486 b.z.an de derketî û dema derbaza text bûyî de dom dikirî, di 485 b.z. de rawestand. Wê demê Persan bi yewnaniyên re dewamî, di Şerên Farisan de, ceng dikirin û Darius di amedeyiya seferberiyeke din de bû. Xeşeyerşa I derbaza textê bû şunda bi Kartaca ve tev di Thermopylen de şahê Spartaan Leonidas, gorî Herodot bi 2 milon leşkeran, bin xist. Lê paş re di cenga Şerê Derya yê Salamîs de di 28'ê rezberê 480 b.z. bi pêşengî padîşahî Themistokles, ji aliya komkeştiyên Atîna hat binxistin.
Dûv binketiniya Şerê Derya yê Salamîs de Xeşeyerşa I vegeriya paytextê xwe Susa. Hin leşkeran li Yewnanistanê man jî di Cengê Plataeayê de di 479 b.z. de hat binxistin.
Li ser Xeşeyerşa qalakê wiha heye: Dû pira, ji bo derbaz bû ne, bi keştiyan li ser Dardanellia re çê kirî helweşiya, derya bi 300 qemçiyan ceza kiri ye. Rast ne rast qalakê wiha tê gotin[çavkanî pêwîst e].
Xeşeyerşa I 465 b.z. de ji aliyê fermandarekî xwe Artabanos ve hat kuştîn[çavkanî pêwîst e].