Digitized by the Internet Archive in 2008 with funding from IVIicrosoft Corporation http://www.archive.org/details/docreformOOkidd DOCUMENTS ILLUSTRATIVE OF THE CONTINENTAL REFORMATION HENRY FROWDE, M.A. PUBLISHER TO THE UNIVERSITY OF OXFORD LONDON, EDINBURGH, NEW YORK TORONTO AND MELBOURNE DOCUMENTS ILLUSTRATIVE OF THE CONTINENTAL REFORMATION EDITED BY REV. B. J. KIDD, D.D. KEBLE college; TUTOR OF NON-COLLF.GIATE STUDENTS, LECTURER OF PEMBROKE COLLEGE, AND VICAR OF ST. PAUL's, OXFORD OXFORD AT THE CLARENDON PRESS M CM XI PREFATORY NOTE In 1890 it fell to my lot to lecture, for the Delegates of Non-Collegiate Students, in the Faculty of Theology, on the English Reformation. In 1892, Dr. Bright, then Regius Professor of Ecclesiastical History, honoured me with a request to lecture for him on the Continental Reformation. Both these subjects were at that time recognized as Ordinary Subjects for the Honour School of Theology, But they were apt to receive unequal attention. The sources of the English Reformation were made accessible in 1896 in Gee & Hardy, Docu- ments ilhisirative of English Church History : but there was no similar collection available for the study of the Continental Retormation. In i II. li Jan. 1510 . 5 IV. Specimen Grants 4. Formulae of absolution, &c. 1513-17 • • • 7 V. The New Learning and Obscurantism t^. 'Y\\ç. Epistolae Obscuroriim Virorum. 1515-17. . 11 VI. The Commission of Indulgences to Albert, Arch- bishop OF Mainz, i 515-17 6. Wis InstfUitio Swiuiiaria ad Sitb-connnissarifls . . 13 7. Tetzel's Insfrudio for parish priests . 8. Tetzel's specimen sermons for parish priests '>9. A contemporary description of the proceedings 10. A specimen grant by Tetzel. S Oct. 1517 . VII. The Ninety-five Theses, 1517 11. Luther's Theses. 31 Oct. 1517 21 12. Luther's letter to Albert of Mainz. 31 Oct. 1517 . 27 1,43. Luther's sermon on Indulgence and Grace. 31 Oct. 1517 29 VIII. The Controversy concerning Indulgences, 1518 14. Tetzel's disputations for B.D. and D.D. . . .29 15. VnzxYA.^' Didlogus dc potestatc Papae . . . -31 IX. Cajetan, 1 5 18 16. Luther's account of his interview with Cajetan. 12-14 Oct. 151S • • -33 17. Luther's answer to Cajetan. 14 Oct. 1518 . . -34 18. Luther's appeal to Leo X. 16 Oct. 1518 . -37 X. Leo X ïg. The BuW Cu>/i pos/çua//!. 9 Nov. 151 8 -39 viii CONTENTS PAGE XI. Luther's Reply 20. His appeal to a General Council. 28 Nov. 15 18 .40 XII. MiLTiTZ, 1 5 19 21. Luther's account to the Elector of the agreement with Miltitz. Jan. 1519 41 22; Luther's account to Staupitz of the interview with Miltitz, içjan. 1519 42 23. Luther's submission to Leo X. 3 March 1519 . . 42 XIII. The Disputation at Leipzig, 15 19 24. The thirteenth of Eck's and of Luther's Theses. March and i\Iay 1519 . . . . . .46 25. The letter of George, Duke of Saxony, to the Chan- cellor. 17 Jan. 1 5 19 46 26. An account by an onlooker ...... 47 27. From the Minutes of the Disputation. 5-7 July 1519 49 XIV. The Circulation of Luther's Works 28. Letter of Froben to Luther. 14 Feb. 15 19. . .51 XV. Luther's Commentary on the Epistle to the Galatians 29. His prefatory letter. Sept. 1519 53 XVI. Erasmus and Luther, 1519 30. Erasmus to Leo X, on the treatment of the "present troubles. 13 Aug. 1519 54 31. Erasmus to Albert of Mainz, on their origin. 1 Nov. 1519 55 XVII. Luther and Ulrich von Hutten, 1520 32. Vadiscus or Trias Roiinma. April 1520 . . .57 33. Inspicientes. April 1520 . . . . . 58 34. Hutten to the Elector Frederick. 11 Sept. 1520 . 60 XVIII. The Three Treatises of 1520 • 35. ' To the Christian Nobility of the German Nation.' Aug. 1520 63 36. De Captivitate Bahylonica Ecilesiae Prae/udiian. Oct. 1520 66 2,7. Letter to Leo X. 13 Oct. 1520 73 XIX. The Excommunication of Luther, 1520 38. 'ïht BnW Exsi/rge,Do»u7ie. 15 June 1520. . . 75 XX. The Diet of Worms, 1521 39. Aleander's Instructions ... . . 80 40. Aleander's first impressions of Charles V. 29 Sept. 1521 . . 81 41. Aleander on the anti-papal sentiment of Germany. 8 Feb. 1521 82 CONTENTS ix PAGE 42. Luther's answer before Emperor and Diet. 18 April 1521 82 '.43. The Emperor's declaration of policy. 19 April 1521 . 85 44. The Alliance between the Pope and the Emperor. 8 May 1521 86 45. The Edict of Worms. 26 May 1 521 . . . .87 46. German feeling in favour of Luther . . . .89 XXI. Melanchthon 47. The. Loci Coiiwiunes. Dec. 1521 . . . .90 XXIL Radicalism at Wittenberg, 152 1-2 48. Correspondence between Luther and Albert of ÎNIainz. Dec. 1521 .... • • • 95 49. Opinions on the Mass and on Monastic Vows. Oct.- Dec. 1 521 96 '.50. Carlstadt's alterations in the Mass. Christmas 1521 100 51. The arrival of the Zwickau prophets. 27 Dec. 1521 . 100 52. Luther's reproof of Melanchthon. 13 Jan. 1522 . loi 53. The Confusion at Wittenberg. Jan. 1522 . . . 103 54. Luther on his Eight Sermons of 9-16 March. 30 March 1522 104 55. From the Translation of the New Testament. Sept. 1522 104 XXIII. Adrian VI and the Diet of Nurnberg, 1522-3 56. Aleander's advice to Adrian VI 106 /57. Chieregato and Hans von der Planitz. 8 Dec. 1522 107 58. Brief of Adrian VI to the Diet. 25 Nov. 1522 . . 107 59. Chieregato's Instructions ...... 109 60. The reply of the Estates. 5 Feb. 1523 . . .110 61. The Centum Grai'antina . . . . . -113 62. The Imperial Edict. 6 March 1523 . . . .121 XXIV. The New FZcclesiastical System, 1523-4 63. Luther's notice of the substitution of weekly for daily Mass. II March 1523 . . . . . .122 64. ' Ordinance for a common chest ' at Leisnig. 1523 . 122 65. 'L.MXhtx's De institucndis ininistris. Nov. 1523 . 124 (^. \jVi\htx''s, Formula M issue et Comnnmionis. Dec. 1523 127 V/67. The beginnings of German Hymnody. 1524 . . 132 XXV. The Mission of Campeggio, 1523-4 68. His entry into Niirnberg. 16 March 1524 . . 134 69. The Recess of the Diet of Nurnberg. 18 April 1524 135 70. The Remonstrance, and the Reply of Campeggio . 137 71. The remedies desired by the Court of Rome . . 139 ^ 72. The Emperor's instructions to his Ambassador at Rome. 18 July 1524 140 T^. The League of Ratisbon. 7 July 1524 . . . 141 X CONTENTS PAGE XXVI. The Beginnings of Reform in Sweden, 1523-4 74. Correspondence of Bishop Brask. May, June 1524 . 152 75. The Disputation at Upsala. 27 Dec. 1524 . .153 XXVII. The Spread of Reform within the Empire, 1523-5 76. A sermon of Jo. Briessmann at Cottbus. 1523 . . 165 'j^. The proceedings at Magdeburg. 1524 . . . 166 78. The proceedings at Niirnberg. Easter 1524 . . 167 V79. Articles of the Bishop of Bamberg. 12 Sept. 1524 . 167 XXVIII. The Weakening of the Reformation, 1524-5 80. Letters of Luther and Erasmus. 20 June and 31 Aug. 1523 171 81. Letter of Erasmus to Henry VIII. 6 Sept. 1524 . 172 82. 'Era.smu?, Be Libero Arbitrio. Sept. 1524 . .172 83. The Twelve Articles of the Peasants. March 1525 . 174 84. Melanchthon on Luther's Marriage .... 179 85. Erasmus on the same . . • .180 86. The Treaty of Madrid. 14 Jan. 1526 . .180 XXIX. The Diet of Speier, 1526 87. The League of Cognac. 22 May 1526 . . . 182 88. The Proposition, or Speech from the Throne. 25 June 1526 183 89. The declaration of the Cities. 4 Aug. 1526 . . 183 90. The Recess of the Diet. 27 Aug. 1526 . -. .185 XXX. The Organization of the Lutheran Communi- ties, 1526-9 91. Mandate of the Bishop of Samland. 28 Jan. 1524 . 188 92. Reforms of the Bp. of Pomesania. i Jan. 1525 . 189 93. Letter of Andrew, Bishop of Premysl. 1525 . . 191 94. The ducal and episcopal prefaces in Prussia. 1530 . 193 95. Luther's ' German Mass and Order of Divine Ser- vice'. Jan. 1526 193 96. Melanchthon's 'Instructions for the Visitors'. 22 March 1528 202 97. Luther's ' Short Catechism '. July 1529 . . . 205 98. Reformatio ecclesiaricm Hassiae. 20 Oct. 1526 . 222 99. The Church Order of Brunswick. 1528 . . . 230 XXXI. The Progress of Reform in Scandinavia, 1527-9 100. The Ordinance of the Diet of Odense. 1527 . 234 ICI. The Ordinances of the Diet of Vesterâs. 1527 . 234 102. The reforms of the Synod of Orebro. 1529 . . 236 ^XXXII. The Diet of Speier, 1529 103. The Imperial Mandate. 30 Nov. 1528 . • • 240 104. The Proposition, or Speech from the Throne. 15 March 1529 240 CONTENTS XI PAGE . 105. The Resolution of the Majority. 7 April 1529 . 242 106. The Letter of Fiirstenberg. 7 April 1529 242 107. The Resolution of the Minority. 19 April 1529 . 243 XXXIII. Catholic and Protestant, 1529 108. The Treaty of Barcelona. 29 June 1529. . . 246 \ ^ 109. The Conference of Marburg. 29 Sept. 1529 . . 247 no. The Articles of Marburg, No. 15. 3 Oct. 1529 . 254 111. The Articles of Schwabach, No. 10. 16 Oct. 1529 . 255 XXXIV. The Diet of Augsburg, 1530 112. Campeggio's ' Instructions' to the Emperor. ?Jan 1530 . 113. The Imperial Summons to the Diet. 21 Jan. 1530 114. The advice of Dr. Briick. March 1530 . 115. The Proposition, or Speech from the Throne. 20 June 1530 116. The Confession of Augsburg. 25 June 1530 . ,117. The representations of the Legate. Endof July I 530 118. Melanchthon's Concessions. 28 July 1530 . 119. The Fifth Session. 3 Aug. 1 5 30 . 120. Eck's A r/ica/us i/e A/i'ssa. 21 Aug. 1530 121. Luther's Letter from Coburg. 26 Aug. 1530 . 122. An Imperial announcement. 7 Sept. 1530 123. The Recess. 22 Sept. 1530 .... 256 257 258 25S 259 289 293 294 29s 296 296 298 XXXV. The Protestants in Arms M24. The Schmalkaldic League. 27 Feb. 1531 . . 301 XXXVI. A Truce 125. The Peace of Niirnberg. 23 July 1532 . 302 XXXVII. The Extension of Protestantism, 1532-41 126. Consiliuvi delectorîim Cardinalhnn. 1538 . 307 127. The Concord of Wittenberg. 29 May 1536 . . 318 128. The Schmalkaldic Articles. 23 Feb. 1537 . . 319 129. The Colloquy of Leipzig ; Reform in Ducal Saxony. 2 Jan. 1539 319 130. Melanchthon on Reform in Electoral Brandenburg. 26 Oct. 1539 320 XXXVI IL The Lutheranizing of Denmark, Norway, AND Iceland, 1537-40 131. The seizure of the Bishops of Denmark. X2 Aug. 1536 324 132. The Recess of the Diet of Copenhagen. 3oOct. 1536 325 132 a. The Ordinatio Ecclesiastica for Denmark and Norway. 2 Sept. 1537 328 133. The Manifesto of Christian III for Norway. 30 Oct. 1536 334 134. The arrest of the Bishop of Hamar. 23 June 1537 • 335 xii CONTENTS PAGE XXXIX. The Founding of the Jesuits by Paul III 135. The Bull Reglmini Militantis Ecdesiae. 27 Sept. 1540 335 XL. The Colloquy of Ratisbon, 1541 136. Historia Convenues Raiisponensis. 27 April-22 May 1541 341 137. The agreement on Justification; letter of Melanch- . thon. 10 May 1541 343 138. The prospects of re-union; letter of Card. Pole. 17 May 1541 344 139. Differences ; letter of Melanchthon. 23 May 1541 . 345 140. Political rivalries ; letter of Contarini. 28 April 1541 345 XLI. The Founding of the Roman Inquisition by Paul III, 1542 141. Th&J^xAX Licet ab iniiio. 21 July 1542 . . . 347 XLII. The Last War between Charles and Francis, 1542-4 142. The attempted reforms of Hermann, Abp. of Koln. 1543 352 143. The Treaty of Venlo. 7 Sept. 1543 . . 353 144. The Peace of Crespy. 18 Sept. 1544 . . . 354 XLII I. The Council of Trent, 1545-63 145. A speech of Cardinal Pole. 26 Feb. 1546 .. . 355 146. Decretimide caîionids Scrtphiris, Stssxo IV. 8 April 1546 356 147. Professto fidet Tridenhnae a Pto IV praescripta. 18 Nov. 1564 357 XLIV. The Interim of Augsburg 148. Tht Interim Augustatiiiiii. 15 May 1548 . . 359 XLV. The Peace of Augsburg 149. The Peace of Augsburg. 25 Sept. 1555 . . . 363 PART II REFORMED A. ZWIXGLI AND CALVIN I. Switzerland in 1513 150. The Diet of Baden. 11 Aug. 1512 . . . . 366 151. The League with Appenzell. 17 Dec. 151 3 . . 368 II. The Swiss at Home, c. 15 13 152. Their military reputation ..... 370 153. A prohibition of pensions. 21 July 1503 . . 370 154. The Perpetual Treaty with France. 29 Nov. 1516. 370 155. The Federal Constitution. 1511 . . . -371 CONTENTS xiii PAGE 156. The defence of Heiniich Goldli. 13 March 1520 . 373 157. The admissions of Canon Hofmann. Dec. 1521 . 374 § I. German Switzerland. III. ZwiNGLi, THE Humanist, to 151 9 158. Student-life in Vienna, f. 1513 . • . . 376 159. Zwingli's debt to Wyttenbach. c 1506 . . . 377 160. His enthusiasm for Erasmus. 29 April 15 15 . . 378 161. His liturgical discoveries. 1506-16 . . . 380 162. Einsiedeln. 13 June 1517 381 163. Beatus Rhenanus on Indulgences. 6 Dec. 1518 . 381 164. Leo X to Samson and to the Diet. 1 May 1519 . 382 IV. The Isolation of Zurich, i 520-1 165. The opposition to Zwingli in Ziirich. 16 Feb. 1520 384 166. Mandate for Scriptural preaching. Dec. 1520 . 385 167. BuUinger's account of Zwingli's preaching. 1521 . 385 168. Zurich repudiates pensions. May 1521 . . . 385 169. Zwingli on the isolation of Zurich. 29 Dec. 152 1 . 386 V. The Beginnings of the Reformation in Zurich, 1522 170. The principles of the Reformation in Ziirich . . 389 171. Citizens break the fast on Ash Wednesday. 5 March 1522 390 172. Street-fighting. March 1522 391 173. The defence of Chr. Froschauer. April 1522 . . 391 174. Zwingli De delectu et lihero cilwrinn esii. 23 March 1522 ......... 392 175. The commission of Hugo, Bishop of Constance. 7-9 April 1522 393 176. The decision of the Burgomaster and Council. 9 April 1522 398 177. The Bishop's Letter to the Council. 24 May 1522 . 399 178. Petition to the Bishop for marriage of clergy. 2 July 1522 400 179. Erasmus to Christopher, Bishop of l)asel. 21 April 1522 401 180. Zwingli's debate with Francis Lambert. 16 July 1522 402 181. Zwingli's Archeteles. 22 Aug. 1522 . . . 402 182. 7.\\\ng\\De clnritnteet certihidme Verbi Dei. 6 Sept. 1522 406 183. Zwingli's resignation and re-appointment. 12 Nov. 1522 407 184. The Council's order to the nuns of Oetenbach. I Dec. 1522 . . 407 VI. The Disputations at Zurich, 1523 185. The proclamation of the First Disputation. 3 Jan. 1523 410 CONTENTS 186. Zvvingli's Sixty-seven Articles. 19 Jan. 1523 . 187. Letter of Adrian VI to Zwingli. 23 Jan. 1523 188. The address of the Burgomaster. 29 Jan. 1523 189. The First Disputation. 29 Jan. 1523 190. The Decree of the Council. 29 Jan. 1523 191. The Bishop's Pastoral. 10 July 1523 192. The Form of Baptism at Zurich [1525]. 10 Aug, 1523. 193. Zwingli, De Canone Missae Epicheiresis. 29 Aug, 1523 194. Ordinance for the reform of the Great Minster 29 Sept. 1523 195. Summons to the Second Disputation. 12 Oct 1523 196. The reply of Obwalden 25 Oct. 1523 197. The Second Disputation. 26-8 Oct. 1523 198. Mandate for the abolition of Images and the Mass 27 Oct. 1523 199. The Council sends preachers into the country dis- tricts. 9 Nov, 1523 200. Zwingh's Isagoge. 9 Nov. 1523 .... VU, The Reformation completed in Zurich, 1524-5 201. Treatment of the Old Learning. 19 Jan. 1524 202. The Council's defence of its proceedings. 21 March 1524 ■ 203. Putting down of relics and organs, June 1524 204. Dissolution of the Religious Houses. 5 Dec. 1524 205. The last Mass in Ziirich. 12 Apr. 1525 . 206. The Lord's Supper as administered in Ziirich. 13 Apr. 1525 207. The Prophesyings in place of the Choir Office 19 Jan. 1525 208. The Council's mandate for Church-going. 10 Aug, 1531 VIII, The Anabaptists in Zurich, 1525-32 209. Zwingli's admissions to Hubmaier, I May 210. Opinions of Grebel and Hubmaier, 1524-5 211. The Council's mandate for infant baptism, 1525 212. Anabaptism begins, 7 Feb, 1525 , 213. Anabaptists to be drowned, 7 March 1526 214. Zwingli De Baptismo. 27 May 1525 215. Zwingli In Catabaptistarum strophas Elenchtis. 31 July 1531 457 IX. Reform in the rest of German Switzerland to 1529 216. The Disputation of Baden, 21 May-8 June 1526 . 459 1523 18 Jan CONTENTS • XV PAGE 217. The Theses Bernenses. 6 Jan. 1528 . . 459 218. The Disputation of Bern. 29 Jan. 1528. . 460 219. Image-breaking at Basel. 10 Feb. 1529 464 X. Cappel, 1529-31 220. The Christian Civic Alliance. 25 Dec. 1527 . . 469 221. Zwingli to his friends in Bern. 30 May 1529 . . 470 222. The First Peace of Cappel. 25 June 1529 . . 470 223. Zwingli to Conrad Sam at Ulm. 30 June 1529 . 471 224. Philip of Hesse to Zwingli. 22 April 1529 . . 471 225. Zwingli's /v'rt'^/ A'rt/z'^. 8 July 1530. . . . 472 226. The Confessio Tetrapolitatia. 11 July 1530 . . 475 227. The Second Peace of Cappel. 20 Nov. 1531 . . 475 § 2. French Switzerland. XL Farel, 1526-32 228. Farel at Aigle. 30 Nov. 1526 .... 478 229. Bern upholds him. 1527-8 . . . . • 479 230. Aigle, Ollon, and Bex vote for the Reformation. March 1528 481 231. Images and the Mass to be put down there. 12 March 1528 482 232. The rites of Bern to be set up there. 25 April 1528 482 233. Farel pastor at Aigle, and Robert at Bex. July 1528 234. Farel at Neuchâtel. Nov, 1529 235. Farel's treatment at Valangin. 15 Aug. 1530 . 236. Catholic worship abolished at Neuchâtel. 23 Oct.- 4 Nov. 1530 237. The Recess of Neuchâtel 4 Nov. 1530 238. Morat reformed, with Farel as pastor. Jan. 1530 239. Tumults at Grandson. 23-4 Sept. 1531 . 240. Toleration of both religions at Grandson and Orbe 30 Jan. 1532 490 241. The Waldenses. 1532 491 242. Farel's attempt on Geneva. 4 Oct. 1532 . . 492 XII. Politics in Geneva, to the arrival of Farel, 1519-32 243. Berthelier beheaded. 23 Aug. 1519 . . . 496 244. Alliance of Geneva with Bern and Freiburg. 8 Feb. 1526 -498 245. Pierre de la Baume, Prince-Bishop of Geneva. i522-t44 499 246. The Peace of St. Julien. 19 Oct. 1530 . . . 500 XIII. Farel in Geneva, 1532-6 247. The Placards. 9 June 1532 503 248. The Council disclaims ' Lutheranism '. June and July 1532 .• 504 482 483 483 484 488 489 489 XVI CONTENTS 249. Antony Fromment arrives in Geneva. 3 Nov. 1532 250. The Council seeks to temporize. 30 March 1533 . 251. Bern demands the arrest of Furbiti. 17 Dec. 1533 252. Freiburg requires the silencing of Farel. 24 Dec 1533 • • . 253. Bern sends an ultimatum. 21 Jan. 1534 254. The Urst Disputation of Geneva. 27 Jan.-3 Feb 1534 255. The grant of a church to the Reformed, i March 1534 256. The Bishop attacks Geneva. 30 July 1534 257. The Reformed still in a minority. 1534 . 258. The request of the Warden of the Franciscans 23 April 1535 259. The Decree of the Two Hundred. 26 May 1535 260. The Second Disputation of Geneva. 30 May-24 June 1535 . _ ._ 261. Farel completes his victory. July-Aug. 1535 262. The abolition of the Mass. 10 Aug. 1535 263. Religious and Seculars put down. 12 Aug. 1 535 264. Departure of the Sisters of St. Clare. 29 Aug. 1535 265. Geneva reports its condition to Bern. 10 Aug 1535 • ■ 266. The citizens swear to the Reformation. 21 May 1536 267. The independence of Geneva. 7 Aug. 153.6 . 10 Dec XIV. Calvin, to his arrival in Geneva, 1509-36 268. Calvin's conversion. 1532-3 Nicholas Cop. Oct.-Nov. 1533 Francis I to the Parlement of Paris. 1533 Calvin's preface to his Psychopannychia. 1534 The Placards against the Mass. 17 Oct. 1534 Calvin's Chrisiianae Religionis Institiitio. 23 Aug 1536 Calvin detained by Farel in Geneva. Aug. 1536 Calvin Lecturer at the Cathedral in Geneva. 5 Sept. 1536 269. 270. 271. 272. 273- 274. 275. XV. Farel and Calvin in Geneva, 1536-8 276. The Emperor's prohibition of the Disputation at Lausanne. 5 July 1536 ..... 277. Bern's summons for the Disputation at Lausanne. 16 July 1536 278. The Disputation of Lausanne. 1-8 Oct. 1536 279. Bern's order to put down ' popery ' in the Pays de Vaud. 19 Oct. 1536 page 504 505 506 507 507 508 509 510 511 512 512 512 513 514 515 516 517 518 519 523 524 526 528 528 532 544 544 548 549 549 554 CONTENTS xvii PAGE 280. Bern's edict of Reformation for the Pays de Vaud. 24 Dec. 1536 555 281. The Synods of Lausanne. 1537-8 • • • -559 282. The case of Jean Balard at Geneva. 24 July 1536 . 559 283. Farel's Articuli de regimine Ecclesiae. 10 Nov. 1536 560 284. Memorandum of the Ministers of Geneva to the Council. 13 Jan. 1537 560 285. The Councils accept the Memorandum. 16 Jan. 1537 567 286. Confessioti de la Foi . . . de Geneve. 27 April 1537 568 287. Anabaptists in Geneva. 9 March 1537 • • • 572 288. Caroli accuses Farel and Calvin of Arianism. 17 Feb. 1537 573 289. The Councils enforce the Confession. May-Nov. 1537 . • . • ^- • .• . • • • 575 290. The Council repudiates Excommunication. 3-4 Jan. 1538 576 291. The Council votes the Bernese ceremonies. 11-12 March 153S 577 292. Bern insists on their adoption. 15 April 1538 . 577 293. The Council demands their adoption by the preachers. 19 April 1538 .578 294. Farel and Calvin banished from Geneva. 21-3 April 1538 579 XVI. Calvin in Exile, 1538-41 295. The Synod of Ziirich. 29 Apr.-4 May 1538 . .581 296. The letter of Cardinal Sadoleto to Geneva. 18 March 1539 583 297. Calvin's reply to Sadoleto. 1 Sept. 1539 . . 584 298. The Councils entreat Calvin to return to Geneva. 22 Oct. 1540 586 299. The pastors of Ziirich urge him to return. 4 April 1 541 587 300. Calvin returns to Geneva. 13 Sept. 1541 . . 588 XVII. The Ecclesiastical State in Geneva, i 541-2 301. Calvin's terms. 16 Sept. 1541 . . , . . 589 302. Les Ordonnufices ecclésiastiques de VEglise de Genève. 20 Nov. 1541 589 303. La petite traicte' de la Cène. 1542 .... 603 304. Le Catéchisme de F Église de Genève. 1 542 . . 604 305. La forme des priè7-es ecclésiastiques. 1542 . . 615 306. Calvin reviews his labours. Jan. 1542 . . . 628 XVIII. The Discipline in Geneva, 1542-64 307. The Consistory. 1 542-6 632 308. The right of ex'communication contested. Easter 1543 633 944 t) XVlll CONTENTS PAGE 309. Castellio. 12 June 1544 634 310. Pierre Ameaux. 8 April 1546 636 311. Madame Perrin. 24 June 1547 .... 637 312. Jacques Gruet. 26 July 1547 639 313. Bolsec. 23 Dec. 1551 641 314. The Consensus Gencve7tsis. 1 Jan. 1552 . . 643 315. Servetus. 27 Oct. 1553 646 316. The right of Excommunication conceded. 24 Jan. 1555 647 317. The University of Geneva. 5 June 1559 . . 648 318. Calvin's farewell, and death. 27 May 1564 . . 649 B. CALVINISM BEYOND GENEVA § I. Central Europe. XIX. Switzerland, Hungary, the Palatinate, and Poland 319. The Co7isetis»s Tigitrittits. i May 1549. . • 652 320. Tht. Confessio Czengerina. 1557-8. . . 656 321. The Heidelberg Catechism. 1563 . . . 657 322. The Co?isejisus Sendomiriensis. 14 April 1570 § 2. France. XX. The Huguenots, c. 1560 323. The Edict of Chateaubriand. 27 June 1 551 . . The Edict of Compiègne. 24 July 1557 . Calvin to the ' Five Scholars of Lausanne '. 1552 .... . . The first minister and congregation in Paris. 1555 The first National Synod at Paris. 26 May 1559 328. The Coiifessio Gallicana. 26 May 1559 . 329. La Disciplifie Ecclésiastique. 25 May 1559 . The Report of the Venetian Ambassador. 1561 324- 325- 326. 327- Dec Sept 330- § 3. The Netherlands. 6q8 661 662 663 663 664 665 673 679 XXI. The Dutch Reformed, 1559-62 331. The Venetian Ambassador on Philip II. 1559 . 682 332. The increase of Bishoprics. 18 Aug. 1559 . . 684 333. The Co?!fessio Belgica. 1561 . . . . 685 §4. Scotland. XXII. The Overthrow of the ancient Church, 1560 334. Ninian Winzet on the corruptions of the Church. 15 Feb. 1562 688 335. The prohibition of Lutheran Books. 17 July 1525 . 689 CONTENTS PAGE 336. Birth of Mary Queen of Scots and Death of James V. Dec. 1542 ' 689 337. Mary's education in France. April 1550 . . 690 338. Mary's marriage to the Dauphin. 24 April 1558 . 690 339. Knox on the Second Prayer-Book of Edward VI. 6 April 1559 691 340. The King warns the Clergy. 6 Jan. 1540 . . 692 341. The Synods of Edinburgh. 1549-59 • • • 693 342. Archbishop Hamilton's Catechism. 1552 . . 694 343. ' The Paip, that Pagane full of pryde.' c. 1 560 . 695 344. The ' Band ' or Covenant. 3 Dec. 1557 . . . 696 345. The destruction at Perth. 11 May 1559 . . 697 346. The assistance of England. July-Nov. 1559 . . 698 347. The Treaty of Edinburgh. 6 July 1560. . . 699 348. Parliament alters faith and worship. 17-24 Aug. 1560 700 XXIII. The New Faith, Discipline, and Worship, 1560-4 349. The First Confession of Faith. 1560 . . . 704 350. The First Book of Discipline. 1560 . . . 707 351. The Book of Common Order. 1564 . . . 708 PART I. LUTHERAN DEFINITION OF THE TREASURY OF MERITS In [No. l] the Bull Unigenitus {Extrav. Commun. Lib. V. Tit. ix. c. 2. Corpus Juris Canottici, ii. 1304 ed, Friedberg, Lipsiae, 1881) of 27 January 1343 Clement VI defined the source of In- dulgences to be the treasure of the Church, thus authoritatively approving the theory on which they had been based by the Schoolmen ; cf. St. Thomas Aq. Suinmae Suppl. qu. XXV, art. i. It was this definition that Cajetan accused Luther of contravening ; of. Thesis 58 (No. 1 1 itifra) and the account of their interview (No. 16 infra). No. I. The Bull Unigenitus of Clement VI. Unigenitus Dei Filius de sinu Patris in uterum dignatus est descendere matris, in qua et ex qua nostrae mortalitatis substantiam divinitati suae, in Suppositi ^ unitate, ineffabili unione coniunxit, id, quod fuit permanens et quod non erat, assumens, ut haberet, unde hominem lapsum redimeret, et pro eo satisfaceret Deo Patri. Ubi enim venit plenitudo temporis, raisit Deus Filium suum, factum sub lege, natum ex muliere, ut eos, qui sub lege erant, redimeret, ut adoptionem reciperent filiorum. Ipse namque factus nobis a Deo sapientia, iustitia, sanctificatio et redemptio, non per sanguinem hircorum aut vitulorum, sed per proprium sanguinem introivit semel in sancta, aeterna redemptione inventa. Non enim corruptibilibus auro et argento, sed sui ipsius agni incontaminati et immaculati pretioso sanguine nos redemit, quem in ara crucis innocens immolatus non guttam sanguinis modicam, quae tamen propter unionem ad Verbum pro redemptione totius humani generis suifecisset, sed copiose velut quoddam profluvium noscitur effudisse ita, ut a planta pedis usque ad verticem capitis nulla sanitas inveniretur in ipso. Quantum ergo exinde, ut nee supervacua inanis aut superflua tantae effusionis miseratio red- deretur, thesaurum militanti ecclesiae acquisivit, volens suis the- saurizare filiis pius Pater, ut sic sitinfinitus thesaurus hominibus, ^ ="r7r(i(rTa(riy vel Persona. Cf. Petavius, de Trinitate, IV. iii. 2. 944 ^ 2 DEFINITION OF THE i quo qui usi sunt Dei amicitiae participes sunt effecti. Quern quidem thesaurum non in sudario repositum, non in agro absconditum, sed per beatum Petrum coeli clavigerum, eiusque successores suos in terris vicarios, commisit fidelibus salubriter dispensandum, et propriis et rationabilibus causis, nunc pro totali, nunc pro partiali remissione poenae temporalibus pro peccatis debitae, tarn generaliter quam special iter, (prout cum Deo expedire cognoscerent), vere poenitentibus et confessis misericorditer applicandum. Ad cuius quidem thesauri cumu- lum beatae Dei genetricis omniumque electorum a primo iusto usque ad ultimum mérita adminiculum praestare noscuntur, de cuius consumptione seu minutione non est aliquatenus formi- dandum, tarn propter infinita Christi (ut praedictum est) mérita, quam pro eo, quod, quanto plures ex eius applicatione tra- huntur ad iustitiam, tanto magis accrescit ipsorum cumulus meritorum. Quod felicis recordationis Bonifacius Papa VIII praedecessor noster, pie (sicut indubie credimus) considerans, et attenta meditatione revolvens, quantum apud homines gloriosi prin- cipes terrae Petrus et Paulus ... in speciali veneratione haberi debeant . . . inconsumptibilem thesaurum huiusmodi pro excitanda et remuneranda devotione fidelium voluit aperire, decernens, de fratrum suorum consilio, ut omnes qui, in anno a Nativitate Domini mccc et quolibet anno centesimo extunc secuturo ad dictorum Apostolorum basilicas de Urbe accédè- rent reverenter, ipsasque, si Romani, ad minus xxx, si vero peregrini aut forenses fuerint, xv diebus continuis vel inter- polatis, saltem semel in die, dum tamen vere poenitentes et confessi existèrent, personaliter visitarent, suorum omnium obtinerent plenissimam veniam peccatorum. Nos autem attendentes quod annus quinquagesimus in lege Mosaica, (quam non venit Dominus solvere sed spiritualiter adimplere), iubilaeus remissionis et gaudii, sacerque dierum numerus, quo lege fit remissio, censebatur . . . volentesque quam plurimos huiusmodi indulgentiae fore participes, quum pauci multorum respectu propter vitae hominum brevitatem valeant ad annum centesimum pervenire, de fratrum nostrorum consilio praedictam concessionem indulgentiae ex supra scri- ptis et aliis iustis causis ad annum quinquagesimum duximus reducendam, statuentes de fratrum consilio praedictorum et apostolicae plenitudine potestatis, ut universi fidèles, qui vere poenitentes et confessi in anno a Nativitate eiusdem mcccl proxime futuro, et deinceps perpetuis futuris temporibus de I TREASURY OF MERITS 3 quinquaginta in quinquaginta annis praedictas eorundem Petri et Pauli Apostolorum basilicas et Lateranensem ecclesiam . . . visitaverint, plenissimam omnium peccatorum suoruni veniam consequantur, ita videlicet, ut, quicunque voluerint indul- gentiam huiusmodi assequi, si Romani, ad minus xxx, si vero peregrini aut forenses, modo simili xv diebus ad praedictas basilicas et ecclesiam accedere teneantur . . . II THE FIRST APPLICATION OF INDULGENCES TO SOULS IN PURGATORY In his [No. 2] Bull Salvator noster (Lea, A History of Auricular Confession and hidulgences, iii. 585 sqq.) of 3 Aug. 1476 Sixtus IV granted to the church of Saintes the earliest Indulgence for the dead per niodnnt siiffragii. The first of the two following e.xtracts is from the Bull and contains the terms of the grant : the second is from a Si/inniariuni or prospectus issued by the church of Saintes to advertise the privileges which it had received. No. 2. The Bull Salvator noster of Sixtus IV. (i) Et ut animarum salus eo tempore potius procuretur, quo magis aliorum egent suffragiis et quominus sibi ipsis proficere valent, auctoritate Apostolica de thesauro ecclesiae, animabus in purgatorio existentibus succurrere volentes quae per caritatem ab hac luce Christo unitae decesserint, et quae dum viverent sibi ut huiusmodi indulgentia suffragarentur meruerunt, paterno cupientes affectu, quanto cum Deo possumus, de divina misericordia confisi et de plenitudine potestatis, concedimus pariter et indulgemus, ut si qui parentes amici aut caeteri Christifideles pietate commoti pro ipsis animabus purgatorio igni pro expiatione poenarum eiusdem secundum divinam iustitiam expositis, durante dicto decennio pro reparatione ec- clesiae Xanctonensis certam pecuniae quantitatem aut valorem iuxta dictorum decani et capituli dictae ecclesiae aut nostri coUectoris ordinationem dictam ecclesiam visitando dederint, aut per nuntios per eosdem deputandos durante dicto decennio miserint, volumus ipsam plenariam remissionem per modum suffragii ipsis animabus purgatorii pro quibus dictam quanti- tatem pecuniae aut valorem persolverint ut praefertur pro K 2 4 THE FIRST APPLICATION OF INDULGENCES 2 relaxatione poenarum valere et suffragari. Volumus insuper omnes utriusque sexus Christifideles, de plenitudine potestatis ex nostra mera liberalitate, qui manus adiutrices visitando vel mittendo per supradictos nuntios pro dicta ecclesia porrexerint, ac omnes et singulos eorundem parentes defunctos aut eorum benefactores qui cum caritate decesserint, in omnibus suffragiis, precibus, eleemosynis, ieiuniis, orationibus, disciplinis et caeteris omnibus spiritualibus bonis qui fiunt et fieri poterunt in tota universali sacrosancta Cliristi ecclesia militante et omnibus membris eiusdem, participes in perpetuo fieri . . . (ii) Prime notandum est quod quatuor gratiae prmcipaliter conceduntur per dictas bulks cunctis Christifidelibus dictam ecclesiam Xanctonensem certis diebus visitantibus aut ad illam per nuntios ecclesiae de bonis suis mittentibus. Prima gratia concessa supradictis fidelibus est gratia iubilaei . . . [Sequitur textus bullae] ... Secunda gratia concessa indifferenter omnibus et singulis Christifidelibus dictam ecclesiam Xanctonensem visitantibus vel ad illorum arbitrium ad dictam ecclesiam de bonis suis per nuntios ecclesiae mittentibus est facultas confessionalis quae praeter confessionalia solita dari continet unum singulare, scilicet praeter totiens quotiens de casibus reservatis diocesanis et praeter remissionem semel in vita et in mortis articulo, con- tinet remissionem plenariam nedum semel in vita sed totiens quotiens homo verisimiliter dubitat de morte sua etiam si tunc non moriatur, ut puta existens in procella maris, homines existentes in obsidione, mulieres prope partum vel in partu, moram trahentes in loco in quo viget pestis, et sic de multis aliis. Ista est inaudita clausula, praecipue pro transfretantibus. Ista clausula debet praticari erga illos qui dicunt se habere confessionalia. [Sequitur textus] ... Tertia gratia praecipua et per S. D. N. concessa est remissio plenaria et gratia iubilaei animabus in purgatorio existentibus . . . Quarta et ultima gratia : . . S. D. N. . . vult et concedit quod dicti fidèles manus adiutrices porrigentes et illorum parentes et benefactores defuncti qui cum caritate decesserunt, ut puta quorum animae sunt in purgatorio, sint participes in omnibus suffragiis ecclesiae universalis nunc et in perpetuum, quae est maxima gratia si bene praticetur . . . Ill THE INDULGENCE AS AN EXPEDIENT OK PAPAL FINANCE [No. 3] The Bull Liquet omnibus of Julius II [Magtiuin Bidlarium Ronianum, i. 502, Luxembergi, 1727), dated 1 1 January 1 5 10, is that which seven years later excited Luther's revolt. In the commission now directed to Francesco Zeno no mention is made of repentance and confession as a condition for gaining the indulgence, but only of payment. For an extra sum the sinner may choose his own confessor ; and if he impose a ' salutary penance ', it is to consist of a further contribution to the fabric of St. Peter's. ' The whole document is evidently drawn with the purpose of enabling the pardoners to represent it as an indulgence a culpa ct a poena'' (Lea, op. cit. iii. 75 j : and, as it offers every- thing for sale, it illustrates the important place which indulgences had now taken among the ordinary financial expedients of the Papacy. No. 3. The Bull Liquet omnibus of Julius II. Liquet omnibus Christianae fidei cultoribus beatum Petrum ab ipso Salvatore nostro Domino lesu Christo Apostolorum principem fuisse constitutuni, eique ligandi atque solvendi animas coelesti privilégie traditam esse potestatem, cum ei dicitur. Tu es Petrus &c. § I. Unde'nos qui licet imparibus meritis eiusdem coelorum clavigeri successores sumus, et eius loco in sancta Dei ecclesia residemus, considérantes quod diffusis per orbem terrarum ecclesiis ex iniuncto nobis a Deo Apostolatus officio providere teneamur, ut ecclesiae ipsae quae domus Dei sunt in suis structuris et aedificiis non solum conserventur sed etiani, si opus fuerit, reparentur, circa tamen Basilicam de Urbe ipsius Petri principis Apostolorum maiorem curam et diligentiam adhibere nos convenit, ut sicut ipse beatus Petrus ab ipso Salvatore nostro princeps Apostolorum est constitutus, ita etiam ipsius Basilica quae non parva reparatione indiget inter caeteras Urbis et orbis ecclesias, congruentibus ac etiam necessariis aedificiis reaedificetur, construatur at amplietur^ ac reaedificata, constructa, et ampliata conservetur. § 2. Et cum nuper ex praemissis et certis aliis rationalibus causis, iuxta nostri cordis desiderium ad dictae Basilicae restaurationem manus operarias apposuissemus, cognoscentes 6 THE INDULGENCE AS AN EXPEDIENT 3 fabricam huiusmodi absque piis et largis fidelium eroga- tionibus ad finem optatum perduci non posse, per quasdam primo universis Christifidelibus utriusque sexus^ qui infra annum a die publicationis earundem computandum, in capsa ad id in dicta Basilica coUocanda per seipsos mitterent, vel per alios mitti et poni facerent, tantum quantum eorum pia devotio eis dictaret in pecunia numerata aut rebus aliis ad opus ipsum convertendis, vel circa opus se personaliter exercèrent ... § 3. Ut idoneum possent eligere confessorem, qui eos a certis tunc expressis casibus absolvere et super certis etiam tunc expressis in foro conscientiae dumtaxat dispensare posset, concessimus facultatem . . . § 6. Nos cupientes prout nobis et inter caetera nostra desiderabilia cordi est praedictae Basilicae fabricam ad debitam perfectionem deduci, et de fidelitate, diligentia et solicitudine in praemissis dilecti filii Francisci Zeni de Mediolano, d. Ordinis fratrum Minorum de Observantia nuncupatorum professoris et provinciarum citramontanarum dicti Ordinis . . . Vicarii generalis, . . . plurimum confidentes ipsum in dictis provinciis et insulis ' indulgentiarum huiusmodi nostrum et Apostolicae Sedis Nuncium et Commissarium . , . tenore praesentium facimus, constituimus et deputamus ... § 7. Et nihilominus universis Christifidelibus utriusque sexus, tam saecularibus quam regularibus Ordinum quorum- cumque provinciarum et insularum praedictarum qui iuxta eiusdem Francisci Zeni Commissarii et Nuncii aut deputati seu subdelegati, aut deputandorum seu subdelegandorum, ad eorundem providam ordinationem super hoc faciendam in capsis ad hoc in subsidium dictae fabricae . . . pias elee- mosynas effectualiter posuerint, plenissimam omnium pecca- torum suorum remissionem consequantur. § 8. Et qui cum praefato Commissario, seu delegandis et subdelegandis praedictis convenerint, ut idoneum possint eligere confessorem ... qui eorum confessione diligenter audita, pro commissis per eligentem delictis et excessibus ac peccatis quibuslibet, quantumcumque grayibus et enornii- bus etiam Sedi Apostolicae reservatis casibus ... et in non reservatis casibus, totiens quotiens id petierint, et in mortis articulo, plenariam omnium peccatorum indulgentiam et remissionem impendere ac poenitentiam salutarem iniun- ' Cf. § 4, Italy, the islands of the Mediterranean, Dalmatia, Croatia, Bosnia, Hungary, Atistria, Bohemia, and Poland. 3 OF PAPAL FINANCE 7 gere, et Eucharistiae sacramcntum, praeterquam in die Pascha- tis, et in mortis articulo aliis anni temporibus ministrare, nec- non per eos emissa vota quaecumque ... in alia pietatis opera commutare. .... § 14. Ac quoscumque qui ante aetatem legitimam ad sa- cros etiam presbyteratus ordines ... se promoveri fecerunt . . . ac quoscumque, qui publicae honestatis (et) iustitiae impedimento seu alias quomodolibet impediti, matrimonium, scienter vel ignoranter, in quarto vel tertio, ac per copulam fornicariam, non tamen publicam, etiam in primo affinitatis gradu contraxissent et carnali copula consumassent, si im- pedimentum huiusmodi in iudicium deductum non fuerit, vel scandalum generare non possit, ab excessu huiusmodi ac excommunicationis sententia quam propterea incurrissent, iniuncta inde eis pro modo culpae poenitentia salutari quae ad fabricam huiusmodi dirigatur . . . absolvere . . . IV SPECIMEN GRANTS OF 15 13-17 (i) Francesco Zeno, to whom Julius II had entrusted the indulgences granted by his Bull Liijuct oiiinilms, died 23 July 15 12. He was succeeded by another Franciscan, Timothy of Lucca. The follow- ing are the [No. 4] Formulae of absolution (Loescher, Reforma- iwftsac/a, i. 371 sqq.) which he was authorized to employ. It will be observed that the contribution had to be made three times ; (a) for the general absolution, {b) for the dead, (<) for leave to communicate at will. No. 4. Formulae of absolution, &c. (a) Formula absolutionis plenariae praemissa confessione. Semel in vita et in quolibet periculo et in mortis articulo vel verisimili. Misereatur tui &c. Et post verba communis absolutionis, dicat Sacerdos : Iterum Apostolica auctoritate tibi concessa, et mihi in hac parte commissa, absolvo te ab omnibus peccatis, delictis et excessibus quantumcunque cnormibus, hactenus per te commissis, ac censuris quomodolibet incursis, eliam Secli Apostolicae reservatis, in riuantum mihi facultas 8 SPECIMEN GRANTS OF 1513-1? 4 conceditur. Et iterum remitto, per plenariam indulgentiam, omnem poenam in purgatorio tibi debitam, pro praemissis, ac restitue te illi innocentiae et puritati quam in baptismo accepisti ita quod decedenti tibi ab hoc saeculo clausae sint portae poenarum et apertae ianuae deliciarum Paradisi. Quod si hac vice non morieris, salva sit tibi nihilominus ista gratia, quando alias fueris in articule mortis. In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Amen. {b) Pro defunctis. Quoniam S. U. N. Dominus lulius Papa II cupiens, subsidio thesauri sanctae matris Ecclesiae, animas defunctorum in Purgatorio existentes, a poenis liberari, Nobis fratri Timotheo de Luca Ordinis Minorum de Observantia, Apostolicae Sedis super totam Italiam, Ungariam, Poloniam, Bohemiam, Au- striam et nonnuUas alias provincias, quoad executionem Bullae et aliarum literarum Apostolicarum, pro fabrica infrascriptae Ecclesiae emanatarum, Nuncio et Commissario generali, commisit ut singulis Christifidelibus, pro eorum parentum vel amicorum defunctorum animabus in Purgatorii poenis de- gentibus, fabricae Ecclesiae principis Apostolorum de Urbe eleemosynam secundum ordinationem nostram erogantibus, plenariam in suffrages, eleemosynis, ieiuniis, orationibus, missis, horis canonicis, disciplinis, peregrinationibus et caeteris omnibus spiritualibus bonis quae fient et fieri poterunt, in tota universali Ecclesia militante, Pontifex ipse participes fieri et esse voluit. Et quia honestus lohannes Dytting, pietate motus, medio Fratris Baptistae de Austria, Commissarii Apostolici, subdelegati nostri, pro anima suae matris Elisabeth defunctae, capsae praefatae fabricae, iuxta tenorem Bullae super hoc editae, eleemosynam erogavit ; ideo animae prae- dictae defunctae plenissimam indulgentiam praefatam pro plenaria poenarum relaxatione pariterque participatione supra- scriptorum omnium bonorum suffragari debere per prae- sentes auctoritate Apostolica decernimus. Datum in Elwingo, die vigesima sexta mensis Novembris, Anno Domini mccccc tertio decimo. {c) Auctoritas communionem recipiendi, extra Parochiam et sine licentia Curati, totiens quotiens devotio exegerit, praeter diem Paschae et mortis articulum. Universis et singulis, venerabilibus Episcopis, Presbyteris, Religiosis, caeterisque praesentes literas inspecturis, Frater 4 SPECIMEN GRANTS OF 15 13-17 9 Timotheus de Luca, Ordinis Minorum Observantiae, quoad executionem Bullae et aliarum literarum, pro fabrica Ecclesiae principis Apostolorum emanatarum, Nuncius et Commissarius Apostolicus generalis, licet immeritus, Salutem in Domino per- petuam. Praesentium tenore vobis fidem facimus et attestamur per nos, medio Fratris Baptistae de Austria, Commissarii Apostolici, subdelegati nostri, concessam fuisse licentiam et facultatem, Eucharistiae sacramentum honesto lohanni Dytting quocunque tempore, praeterquam in die Paschae et in articulo mortis, a confessore sibi eligendo per se, vel per alium, sacra- mentum Eucharistiae sumendi, eo quod fabricae praefatae Ecclesiae principis Apostolorum de Urbe secundum conven- tionem factam, manus adiutrices porrexerit. . . . Datum in Ehvingo, vigesima sexta die Mensis Novembris, Anno Domini Mccccc tertio decimo. (L. S.) Ego Frater Baptista qui supra mpp. subscripsi. (ii) Leo X in September 1513 (Raynaldus, Annales, xii. 47 sqq. : ed. Lucae 1755) 'proclaimed a crusade against the Turks ... ; in this indulgence there is no condition of contrition and confession ; he promises not only full remission of all sins, but reconciliation with the Most High, and decrees that all who go or send sub- stitutes or contribute according to their means shall be associated with the angels in eternal bliss. No more complete power over ciclpa could well be asserted' (Lea, op. cit. iii. 75). Local plenaries of his specify confession (e. g. Hergenrother, Lconis X Regesia, n. 3444) or not (e.g. ibid. nn. 2312, 3). Ad futuram rei memoriam. Nos qui pontificatus dignitate et officio mediatoris, quamvis non paribus B. Petro mentis, potestate tamen pari nuper vocati fungimur, considérantes &c. . . . Et ut in prosecutione tarn sancti et necessarii operis ad eius prosecutionem ipsius Regis Hungariae ' non suppeterent facultates, Christifidelium suffragia sunt plurimum necessaria, eo promptius assistant, et quae poterunt auxilia studeant exhibere : quo exinde maiora animarum suarum commoda adipisci possint, et eis pro tam salubri bono portas Paradisi et perennem gloriam cum Sanctis Apostolis et gloriosis martyribus reserari, universis fidelibus eisdem qui ad bellum contra eosdem Turcas in personis propriis se contulerint et per tempus quod 1 Ladiskb \"I, i490-ti5i6. lo SPECIMEN GRANTS OF 15 13-17 4 a praefato legato praescriptum et ordinatum fuerit in illo permanserint, confisi de eiusdem Dei omnipotentis miseri- cordia, ac beatorum Petri et Pauli Apostolorum auctoritate, ac verbi eius qui est via Veritas et vita, ac nobis, qui in persona eiusdem B. Petri successores sumus dixit : ' Quodcumque ligaveris super terrain, erit ligatum et in coelis ; quodcumque solveris super terram, erit solutum et in coelis ; ' ac etiam de apostolicae potestatis plenitudine nobis coelitus tradita, plena- riam omnium peccatorum suorum, ac cum Altissimo reconcilia- tionem, indulgentiam, et remissionem qualis per praedecessores nostros dari consuevit proficiscentibus in subsidium terrae san- ctae et contra eosdem perfidissimos Turcas, et qualis in anno iubilaei concessa extitit, concedimus pariter et indulgemus, ac eorundem omnium animas^ quos in hac sancta expeditione pro- ficisci contigerit, sanctorum angelorum consortio in coelestibus aeterna felicitate mansuras perpetuo decernimus aggregandas. (iii) In a formula of absolution (Widemanni Chroii. Curiae^ ann. 1 516, up. Menckenii Scriptores Reritin Gerinanicaruin, iii. 736 sq.) given, with a grant dated Hof 27 Feb. 15 16, to some who had contributed to the Hospital of Santo Spirito in Saxia at Rome, the commissaries assume authority over hell as well as over purgatory. Formula Absolutionis. Misereatur tui, &c. D. N. I. C. per mérita sanctissiniae suae passionis, dignetur te absolvere, et ego auctoritate ipsius, et beatorum Petri et Pauli Apostolorum eius, et D. N. Papae mihi in hac parte commissa et tibi concessa, absolve te ab omni vinculo excommunicationis, maioris vel minoris, suspeti- sionis et interdict!, si quam incurristi : et restituo te Sanctis Ecclesiae sacramentis et unitati fidelium, absolvo te etiani plenarie ab omnibus peccatis tuis confessis, contritis et oblitis, et a casibus etiam Sedi Apostolicae reservatis,in quantum claves Sanctae Matris Ecclesiae se extendunt, tibi concessum et mihi commissum est : et restituo te illi innocentiae et puritati in qua eras quando sacrum baptisma recepisti, remittoque tibi omnes poenas in purgatorio débitas : claudo tibi portas inferni et ianuas aperio Paradisi : bona per te facta et fienda sint in augmentum tuae salutis et gratiae divinae . . . tî V THE NEW LEARNING AND OBSCURANTISM Johann Reuchlin, 1455-11522, the famous Hebrew scholar, became involved in a controversy with Johann Pfefferkorn, a Jew baptized in Koln 1506, in regard to the desirability of confiscating and destroy- ing the books of the Jews. Reuchlin demurred Oct. 15 10, and defended himself in his 'Augenspiegel'. It was condemned by the theologians of Koln, Ortwin Gratius among them ; and Reuchlin was summoned to appear before Hochstraten as Inquisitor-General, Sept. 15 13. He appealed to Leo X, who referred the case to the Bishop of Speier ; and in March 1514 the Bishop gave sentence in favour of Reuchlin. It was now Hochstraten' s turn to appeal to the Pope; but by this time 'the original dispute . . . had merged into a contest between the New Learning and scholasticism ', and ' the matter had been practically settled by public opinion'. In March 1 5 14, Reuchlin, to show that the weight of learned opinion was on his side, published a volume of Chiroriaii Virorum Epistolae missac ad lohannem Reuchlin. It occurred c. 1515-7 to Crotus Rubianus (Johann Jaeger, 1486-11540) and Ulrich von Hutten, i488-tlS23, to let off their wit at Obscurantism by means of a ' similar collection of letters ' professedly 'addressed to Ortwin Gratius by sympathizing members of his university circle'. But * the real importance of the [No. 5] Epistolae Obscurorum Virorum {Huttcni Ope nun Stip- plenicnfuni, i. 226 sq., ed. Bocking, Lipsiae, 1864) lay in its success in popularizing the conception of " a stupid party " which was opposed to the party of progress' (Creighton, History of the Papacy, vi. 56, ed. 1897 ; cf Beard, Martin Luther, 109 sqq., 325, ed. 1896). Luther alludes to the Epistolae but slightingly. He spoke of them as the work of a ' Hans Wurst '. No. 5. From the Epistolae Obscurorum Virorum. Henricus Schaffsmulitis Magistro Ortuino Gratio salutem plurimam dicit. Cum priusquam ambularem ad Curiam, dixistis mihi quod saepe debeo vobis scribere et aliquando debeo dirigera aliquas quaestiones theologicales ad vos : tunc vultis mihi eas solvere melius quam curtisani Romae. Ergo nunc quaero dominationem vestram quid tenetis de eo, quando unus in die Veneris, id est feria sexta, vel alias quando est ieiunium, comedit ovum et est pullus intus ? Quia nuper in Campo Florae sedimus in uno hospitio et fecimus colla- tionem et comedimus ova : ct ego aperiens ovum vidi quod iuvenis pullus est in eo : ct ostendi socio meo, tunc ipse dixit : ' Coniedatis cito antetjuani hospes videt, quia quando videt, tunc oportet ei dare unum Carlinum vel lulium pro gallina': (juiu hie est consuetudo quod quando hospes ponit X2 NEW LEARNING AND OBSCURANTISM 5 aliquid ad tabulam, tunc oportet solvere, quia non volunt recipere. Et si videt quod iuvenis gallina est in ovo, ipse dicit : ' Solvatis mihi etiam gallinam,' quia computat parvam, sicut magnam. Et ego statim bibi ovum, et simul ilium pullum intus : et postea cogitavi quod fuit dies Veneris, et dixi socio meo : ' Vos fecistis quod feci peccatum mortale comedendo carnes in feriis sextis.' Et dixit ipse, quod non est peccatum mortale : immo non est peccatum veniale : quia ille pullaster non reputatur aliter quam ovum, donee est natus. Et dixit mihi quod est sicut de caseis in quibus aliquando sunt vermes, et in cerasis, et in pisis et fabis recentibus, sed tamen comeduntur in sextis feriis, et etiam in vigiliis Aposto- lorum. Hospites autem ita sunt pultroni quod dicunt quod sunt carnes, ut habeant plus pecuniam. Tunc ego abivi et cogitavi desuper. Et per Deum, Magister Ortuine, ego sum multum turbatus et nescio quomodo debeo me regere. Si vellem libenter consilium quaerere ab uno curtisano, tunc scio quod non habent bonas conscientias. Videtur mihi quod istae iuvenes gallinae in ovis sunt carnes : quia materia est iam formata et figurata in membra et corpus animalis, et habet animam vitalem. Aliud est de vermibus in caseis et ahis : quia vermes reputantur pro piscibus, sicut ego audivi ab uno medico qui est valde bonus physicus. Ergo rogo vos multum cordialiter quatenus velitis mihi respondere ad propositam quaestionem. Quia si tenetis quod est pecca- tum mortale : tunc volo hie acquirere unam absolutionem, antequam vado ad Almaniam. Etiam debetis scire quod Magister Noster lacobus de Hochstraten acquisivit mille florenos ex banco : et credo quod lucrabit causam, at diabolus confundet ilium loannem Reuchlin et alios poetas et iuristas, quia volunt esse contra Ecclesiam Dei, id est contra Theo- logos, in quibus est fundata ecclesia, ut Christus dixit : ' Tu es Petrus et super banc petram aedificabo ecclesiam meam.' Et sic commendo vos Domino Deo. Valete. Datum in Urbe Roma. VI THE COMMISSION OF INDULGENCES TO ALBERT, ELECTOR ARCHBISHOP OF MAINZ At the end of 1514 Leo X began to organize collections for St. Peter's on a large scale. He did not venture to issue com- missions for Spain, France proper, or England. But there were 6 COMMISSION OF INDULCÎENCES 13 three directed to Germany and neighbouring lands; 2 Dec. 1514 to Giovanni Angelo de' Arcemboldi for the provinces of Kbln, Trier, Salzburg, Bremen, Besançon, Upsala, &c. (Hergenrother, Leonis X Regesta, n. 13053); 10 Jan. 1515 to Cristofero de Forli for Poland,^ &c. {ibid. n. 1 3641) ; and 31 March 15 15 to Albert of Mainz, I5i4-t45, for his provinces of Mainz and Magdeburg {ibid. n. 14825). He had obtained his election to the archbishopric of Mainz, 15 14, by promising to pay for the pallium himself. It cost 20,000 gulden, and this sum had already been levied twice within the preceding decade on the territories of the see. To keep his promise he borrowed money from the banking house of Fugger at Augsburg, who arranged with the Pope to reimburse themselves out of the Indulgence by retaining half the proceeds and to pay over the remainder to the Holy See. The bargain was concluded in 15 15, but its execution was deferred till 15 17. The Elector then put the business of preaching the Indulgence into the hands of the Dominican John Tetzel, 1470-11519, as his sub-commissary. Tetzel had had long experience of such work, ever since 1502 ; and, being at once an able theologian and a stirring preacher, he had been uniformly successful at it. Albert issued an [No. 6] Instructio Sum- maria (Gerdesii Introduciio in Historiam Evmigelii saeculo xvi retwvati, Monumenta, No. ix, ed. Groningae, 1744) for his sub-com- missaries. Tetzel issued a similar [No. 7] Instructio (Loescher, Refonnaiiotisacta, i. 415) for the parochial clergy, and also provided them with [No. 8] specimen sermons {ibid. i. 416 sqq.) which illustrate his style of preaching. [No. 9] Descriptions of the proceedings (F, Myconius, 1491-I1546, Historia Rcformaiioiiis ap. Gieseler, Ecclesiastical History, v. 362, ed. 1855) have also come down to us from contemporary hands, and [No. 10] specimen grants (Loescher, op. cit. i. 394)- No. 6. Instructio Summaria ad sub-commissarios. Instructio Summaria ad sub-commissarios &c. Albertus, Dei et Apostolicae Sedis gratia, sanctarum Magde- burgensis ecclesiae ac Moguntinensis sedis Archiepiscopus, Primas et sacri Romani imperii in Germania Archicancel- larius, Princeps elector ac Administrator Halberstadensium ecclesiarum, Marchio Brandenburgensis, Stetinensis, Pom- meraniae, Cassuborum Sclavorumque Dux, Burggravius Nurenbergensis et Rugiae Princeps, et Guardianus fratrum Ordinls Minorum de Observantia conventus Moguntini, prae- fatarum gratiae plenissimae indulgentiae aliarumque apostoli- carum facultatum specialiter coniunctim et in soliduni commissarii apostolici deputati : cunctis viris ecclesiasticis, ^ Ranke says that the commission of Cristofero * included only Switzer- land and Austria' {History of the Reformation, 151 : ed. R. A. Johnson, 1905). The Regesta say ' Poloniae &c.'. Tn Switzerland Cristofero's deputy was Bernhardin Samson (see No. 164, infra). 14 THE CO^rMISSlOX OF INDULGENCES TC) 6 saecularibus, et quorumcunque ordinum etiani mendicantium regularibus, pro executione ncgotii plenissimarum indulgentia- rum aliarumque facultatum &c. in favorem fabricae basilicae Principis Apostolorum de Urbe per S. D. N. Leonem Papani decimum nuper in forma iubilaei gratiose concessarum, sub- deputandis et eligendis, salutem in Domino sempiternam. Mittimus circumspectioni vestrae processum summarium in executione negotii indulgentiarum huiusmodi observandum . . . Sequuntur quattuor principales gratiae per bullam aposto- licam concessae : quarum quaelibet per se sine alia potest obtineri. Circa praedictas quattuor facultates praedicatores summam suam diligentiam impendere et facere debent, singulas fidelibus efficacissime insinuando et in quantum eis possibile fuerit interpretentur. Prima gratia est plenaria remissio omnium peccatorum, qua quidem gratia nihil maius dici potest eo quod homo peccator et divina gratia privatus per illam perfectam remissionem et Dei gratiam denuo consequitur. Per quam etiam peccatorum remissionem sibi poenae in purgatorio propter offensam divinae maiestatis luendae plenissime remittuntur atque dicti purgatorii poenae omnino delentur. Et licet ad tantam gratiam promerendam nihil satis dignum possit retribui eo quod donum Dei et gratia aestimationem non habet, tamen ut Christifideles ad illam consequendam facilius invitentur, sequentem mcdum observandum statuimus, videlicet : — Primo unusquisque corde contritus et ore confessus visitet saltern septem ecclesias ad hoc deputatas, videlicet, in quibus affixa sunt arma Papae et in qualibet ecclesia dicat devote quinque Pater noster et quinque Ave Maria, ad honorem quinque vulnerum D. N. I. C. per quem fuit facta redemptio nostra . . . His vero qui lecto incumbunt poterit deputari aliqua devota imago, coram qua vel ad quam aliquas orationes secundum Penitentiarii arbitrium dicant . . . Si vero aliqui vel aliqua visitationem ecclesiarum aut al- tarium praedictorum aliqua ratione vel causa sibi peterent remitti, tunc Penitentiarii audita ratione vel causa id facere poterunt : visitationem tamen praedictam faciant maiori con- tributione compensari. Modus contribuendi in cistam. Quo vero ad contributionem ad capsam pro dictae fabricae Principis Apostolorum constru- ctione : imprimis quidem debent Penitentiarii et confessores post expositam confitentibus huiusmodi plenariae remissionis et 6 ALBERT, ELECTOR ARCHBISHOP OF MAINZ 15 facultatum magnitudinem eos interrogare, pro quanta contribu- tione vel pecunia aut aliis bonis temporalibus vellent secundum suam conscientiam dicta plenissima remissione et facultatibus carere : et hoc ideo ut postea possint ipsos facilius ad con- tribuendum inducere. Et quoniam ni mis variae et diversae sunt hominum conditiones, quas considerare non valemus et sic certas taxas imponere : ideo visum nobis est communi cursu huiusmodi taxas ita posse distingui. Reges et Reginae eorumque filii, Archiepiscopi et Episcopi, ac alii magni principes ad loca in quibus crux erecta est confluentes aut alias in eis existentes solvant saltem florenos aureos Rhenenses viginti quinque. Abbates et ecclesiarum Cathedralium Prelati maiores, Comités et Barones, ac alii nobiles potentiores et eorum uxores pro quolibet solvant flo- renos similes decem. Alii prelati et nobiles minores ac redores insignium locorum, omnesque alii qui vel ex redditibus stabilibus vel mercibus aut alias communiter percipiunt in anno florenos similes quingentos, solvant florenos similes sex. Alii cives et mercatores qui percipiunt communiter florenos du- centos solvant florenos similes très. Alii cives et mercatores mechanici proprios redditus et familiam habentes florenum unum similem. Alii minores medietatem floreni similis. . . . Et qui pecunias non habent precibus ieiuniis suam contribu- tionem suppléant : regnum enim coelorum non plus divitibus quam pauperibus patere debet . . . Secunda gratia principalis est confessionale plenum maximis et relevantissimis et prius inauditis facultatibus ; quod etiam nostrae bullae octennio exspirante semper vigorem vimque habebit, cum textus bullae dicat ' Nunc et in perpetuum participes fiant ' : cuius continentiam ac tenorem Predicatores et Confessores summis viribus explanare ac extollere debent. Conceditur enim in confessionali ipsum redimentibus : — 1° facultas eligendi confessorem idoneum etiam mendi- cantium ordinum regularem, qui inprimis eos a quibuscunque censuris etiam ab homine latis de consensu partium absolvat. 2° a quibuscunque gravissimis delictis, etiam Sedi Apostolicae reservatis, semel in vita et in mortis articulo. 3° in casibus non reservatis Sedi Apostolicae totiens quotiens. 40 qui semel in vita et in mortis articulo quotiens ille immi- nebit, licet mors tunc non subsequatur, indulgentiam plenariam omnium peccatorum possit impendere. 50 qui vota quaecunque (ultramarino, visitationis liminum Apostolorum, et sancti lacobi in Compostella, religionis et 1 6 THE COMMISSION OF INDULGENCES TO 6 castitatis, votis solemniter emissis duntaxat exceptis) in alia pietatis opera commutare possit. 6° qui Eucharistiae sacramentum omni tempore anni, prae- terquam in die Paschae, et in mortis articulo eis ministrare possit. Statuimus autem quod unum ex huiusmodi Confessionalibus, quatenus pauperes a gratiis in eo contentis non excludantur, pro quarta parte aurei floreni Rhenensis dari et distribui debet . . . quod quidem plus ultra taxam ordinariam in capsa indul- gentiarum imponi debet ... Tertia principalis gratia est participatio omnium bonorum ecclesiae universalis, quae in hoc stat quod contribuentes pro dicta fabrica ac eorum parentes defuncti qui in charitale deces- serunt nunc et in perpetuum participabunt in omnibus precibus, suffrages, eleemosynis, ieiuniis, orationibus, peregrinationibus quibuscunque etiam ad terram sanctam, stationibusque in Urbe, missis, horis canonicis, disciplinis et ceteris omnibus spirituali- bus bonis quae fiunt et fieri poterunt in universal! sacrosancta ecclesia militante, et omnibus eius membris. Quam participa- tionem fidèles tunc consequuntur quando literas confessionales redimunt. Circa quam facultatem Praedicatores et Confessores summopere insistere debent, fidelibus persuadendo ne ipsam et confessionale redimere negligant. Declaramus etiam quod pro dictis duabus gratiis princi- palibus consequendis non est opus confiteri, seu ecclesias aut altaria visitare, sed duntaxat confessionale redimere . . . Quarta principalis gratia est pro animabus in purgatorio existentibus, plenaria omnium peccatorum remissio, quam remissionem Papa dictis animabus in purgatorio existentibus per modum suffragii largitur et concedit; ita videlicet quod pro eis in capsam contributio per viventes fiat qualem unus dare aut facere pro se haberet .... Nee opus est quod con- tribuentes pro animabus in capsam sint corde contriti et ore confessi, cum talis gratia charitati in qua defunctus decessit et contribution! viventis duntaxat innitatur, prout ex textu bullae claret ... Aliae gratiae et facultates Apostolicae quattuor priores prin- cipales nunc sequuntur. . , . Sciendum tamen quod eisdem facultatibus indigentes pro ipsis specialiter in usum praesentis negotii ad capsas positas imponere debent . . . quantum alias pro ipsarum consecutione exponere haberent . . . Prima igitur est votorum omnium ... in usum dictae fabri- cae commutatio ... 6 ALBERT, ELECTOR ARCHBISHOP OF MAINZ 17 Secunda facultas est dispensatio et compensatio cum simo- niacis et irregularibus . . . solvant fructus unius anni . . : Tertia facultas est componendi super male ablatis, incertis vel etiam certis, in aliquibus casibus ... In his enim omnibus casibus restitutio fieri deberet, et nescitur cui. Unde exami- nent conscientiam suam in quam summam possent habere male ablata, et componendo ab omni male ablatorum restitutione liberabuntur . . , Quarta facultas est dispensandi cum eis qui ante aetatem legitimam sine dispensatione ad ordines sacros sunt pro- moti super irregularitate, et ut possint in susceptis ordinibus ministrare . . . Quinta facultas est dispensandi cum his qui in gradu pro- hibito consanguinitatis et affinitatis contraxerunt, scienter vel ignoranter ... Sexta facultas est componendi cum iniuste occupantibus bona ecclesiarum vel monasteriorum ... Septima facultas est apprehendendi et de iure assequendi ad usum dictae fabricae omnia bona res et pecunias quae hactenus relicta sunt et durante dicto octennio relinquentur pro male ablatorum restitutione in quacunque ultima voluntate, quibus- cunque incertis ecclesiis aut piis locis et personis . . . Similiter applicat Papa dictae fabricae omnia bona quae per aliquos iniuste detinentur : sed illi quibus ilia bona restituenda essent aliqua ratione non possunt ilia repetere . . . No. 7. Tetzel's Instructio for parish priests. Fragmentum summariae instructionis lo. Tezelii pro sacerdotibus. Possunt absolvi et dispensari a quacunque irregularitate contracta, exceptis provenientibus ex homicidio voluntario et bigamia. Item, qui aliqua coniunctione, spirituali vel carnali, vide- licet in tertio vel quarto gradu consanguinitatis vel affinitatis impediti matrimonium contraxerunt, absolvi et dispensari possunt, et in contracto matrimonio remanere, et denuo si opus fuit contrahere valebunt, prolem susceptam et suscipiendam * legitimam fore declarando. Item, de omnibus male ablatis, incertis et etiam certis, per usurariam pravitatem quaesitis. Item, de omnibus legatis ad pios usus relictis compositio et dispensatio fieri potest. 944 c i8 THE COMMISSION OF INDULGENCES TO 7 Item, niultae aliae facultates habentur, quae causa brevitatis omittuntur. . Idcirco ' perpendat populus quod hie est Roma. Ista nunc est ecclesia Sancti Petri, et ecclesiae nunc visitandae erunt loco ecclesiarum Romae visitandarum. Hi confessores poeni- tentiarii sunt et possunt sicut summi poenitentiarii in ecclesia Sancti Petri. Deus et Sanctus Petrus vocant vos. Disponite ergo ad tantam gratiam consequendam, et pro salute animarum vestrarum et defunctorum vestrorum. Nolite ergo tardare : quia qua hora non putatis Filius hominis veniet. Item, murmuratores, detractores et qualitercunque et quo- modocunque, directe vel indirecte, publiée vel occulte, huius- modi negotium impedientes, ipso facto sunt a Sanctissimo D. N. Papa Leone praedicto excommunicati . . . Ideo cavete ne ponatis os in coelum. No. 8. Tetzel's specimen sermons for parish priests, Sermo secundus. Venerabilis Domine, rogo ut velitis populo vobis subiecto intimare, ne tantam gratiam ad salvandas animas concessam negligere velit . . . Non auditis vocem parentum vestrorum et aliorum defunctorum clamantium et dicentium : ' " Miseremini, miseremini mei, saltem vos amici mei, quia manus Domini tetigit me " * ; quia sumus in durissimis poenis et tormentis, a quibus possetis nos parva eleemosyna redimere, et non vultis.' Aperiatis aures, quia pater ad filium et mater ad filiam &e., dicentes : * Quare sicut Deus persequimini me, et carnibus meis saturamini ? ' ■'' quasi dicendo, 'Nos genuimus, aluimus, gubernavimus, bona nostra temporalia relinquendo et estis tam crudeles et duri, quod nunc tanta facilitate nos liberare possetis, non vultis permittitisque in flammis iacçre, gloriam nobis promissam tardantes.' . . . Sermo tertius. Venerabilis Domine, ore ut ovibus vestris meo nomine talia facere verba velitis, ut oeulos mentis aperire velint eonsiderare quantam gratiam et donum in foribus habuerunt et nunc habent. Vere beati oculi qui vident quod ipsi vident . . . Capiatis literas salvi conductus a Vicario D. N. I. C, quibus mediantibus poteritis animam a manibus inimicorum liberare, ' Sermo primus. - Job xix. 21. Mb. xix. 22. « 8 ALBERT, ELECTOR ARCHBISHOP OF MAINZ 19 et ad felicia regna, mediante contritione confessioneque, tutam et securam sine aliqua poena purgatorii perducere. Sciant quod in his Uteris impressa et sculpta sunt omnia ministeria Christi passionis ibi extenti. Animadvertant quod pro quo- libet peccato mortali oportet per septem annos post confes- sionem et contritionem poenitere, vel in hac vita vel in purgatorio. Quot peccata mortalia committuntur in die, quot in hebdomada, quot in mense, quot in anno, quot toto tempore vitae ? Fere infinita sunt, et infinitam poenam habent subira in ardentibus poenis purgatorii. Et cum his Uteris confes- sionalibus poteritis semel in vita, in omnibus casibus, quattuor exceptis Sedi Apostolicae reservatis, habere plenariam omnium poenarum usque tunc debitarum (remissioneni). Deinde toto tempore vitae poteritis, quandocunque vultis confiteri, in casi- bus Papae non reservatis, etiam habere similem remissioneni, et postea in articule mortis plenariam omnium poenarum et peccatorum indulgentiam, et habere participationem omnium bonorum spiritualium, quae fiunt in militante Ecclesia et in membris eius. Nonne cognoscitis, quod, si contingat aliquem ire Romam, vel ad alias periculosas partes, mittant pecunias suas in banco et ille pro quolibet centum dat quinque aut sex aut decem ut Romae vel alibi cum Uteris dicti banci securas rehabeat ? Et vos non vultis pro quarta parte floreni recipere has literas, quarum virtute non pecunias sed animam divinam et immor- talem tutam et securam ducere potestis ad patriam Paradisi ? . . . No. 9. A contemporary description of the proceedings. He gained by his preaching in Germany an immense sum of money, all of which he sent to Rome ; and especially at the new mining works at St. Annaberg, where I, Frederick Mecum, heard him for two years, a large sum was collected. It is incredible what this ignorant and impudent friar gave out. He said that if a Christian had slept with his mother, and placed the sum of money in the Pope's indulgence chest, the Pope had power in heaven and earth to forgive the sin, and, if he forgave it, God must do so also. Item, if they contributed readily and bought grace and indulgence, all the hills of St. Annaberg would become pure massive silver. Item, so soon as the coin rang in the chest, the soul for whom the money was paid, would go straightway to heaven. The in- dulgence was so highly prized, that when the commissary c 2 20 " COMMISSION OF INDULGENCES 9 entered a city, the Bull was borne on a satin or gold- embroidered cushion, and all the priests and monks, the town council, schoolmaster, scholars, men, women, maidens, and children, went out to meet him with banners and tapers, with songs and procession. Then all the bells were rung, all the organs played ; he was conducted into the church, a red cross was erected in the midst of the church, and the Pope's banner displayed ; in short, God himself could not have been welcomed and entertained with greater honour. No. lo. A specimen grant by Tetzel. Frater lohannes Tetzel, ordinis Praedicatorum conventus Lipsiensis, S. T. B. ac haereticae pravitatis inquisitor, . . . dilecto nobis in Christo Tilemanno de Kopenick Branden- burgensis dioecesis, salutem in Domino senipiternam. Exposuisti nobis, quod volebas suem percutere, in quo casu puer tuus te non vidente tibi appropinquavit, quem, percutiendo post suem, contra omnem voluntatem tuam cum infinita cordis tua tristitia, tetigisti et occidisti : de quo peccato ex intimis doles. Unde volens saluti animae tuae consulere, a nobis de opportuno absolutionis remedio tibi provideri humiliter postulari fecisti. Quocirca nos, qui salutem quorum- libet quaesivimus, te, qui nobiscum secundum vires tuas in comimodum praefatae Fabricae compositionem fecisti, aucto- ritate Apostolica qua fungimur in hac parte, ab homicidio misericorditer absolvimus, teque eadem auctoritate per nos a dicto homicidio absolutum esse, per praesentes denunciamus literas. Mandamus etiam omnibus et singulis ad quos per- venerint, sub sententiis, censuris et poenis in Uteris facultatum nostrarum Apostolicarum contentis, ut fidem hisce tribuant, te plenissime absolutum esse statuant, huiusque caedis nequa- quam quisquam accuset. Ad fidem et testimonium, sigillum praefatae fabricae, quo ad huiusmodi utimur, impressimus. Datum Berlin, a. D. 1517, 5 Octobr. Anno quinto imperii S; D. N. Papae. VII THE NINETY-FIVE THESES, 1517 Tetzel was not allowed to preach the indulgence in the dominions of the Elector of Saxony ; but he came to Juterbog and Zerbst, within easy reach of Wittenberg. On 31 October 151 7 Luther posted up [No. 1 1 ] ninety-five theses ( Loescher, i. 43S sqq.) for disputation on the door of the Castle Church in Wittenberg, the usual place for II THE NINETY-FIVE THESES, 151 7 21 notices of such University exercises. On the same day he sent a copy of them, with a covering [No. 12] letter, to Albert, Archbishop of Mainz (de VVette, Lj/ tiler's Brief e, i. 67); and explained his position to the people in a [No. 13] Sermon on Indulgence and Grace (Loescher, i. 469 sqq. ; tr. Gieseler, Eccl. Hist. v. 367). He was confident that he had only to expose the evil attendant upon the sale of indulgences to get it removed. ' In iis certus mihi videbar me habiturum patronum Papam, cuius fiducia tam fortiter nitebar, qui in suis decretis clarissime damnât quaestorum (ita vocat indulgentiarios praedicatores) immodestiam.' Lutheri Praef. ad Opera: 5 Mart. 1545. ■■ No. II. Luther's Theses. Disputatio D. Martini Luther Theologi, pro declaratione virtutis Indulgentiarum. Amore et studio elucidandae veritatis haec subscripta dis- putabuntur Wittenbergae, praesidente R. P. Martino Luther, Artium et S. Theologiae Magistro, eiusdemque ibidem lectore ordinario. Quare petit ut qui non possunt verbis praesentes nobiscum disceptare, agant id Uteris absentes. In nomine D. N. I. C. Amen. 1. Dominus et magister noster lesus Christus, dicendo : Poenitentiam agite, (Sec, omnem vitam fidelium poenitentiam esse voluit. 2. Quod verbum de poenitentia sacramentali, id est con- fessionis et satisfactionis, quae sacerdotum ministerio celebratur, non potest intelligi. 3. Non tamen solam intendit interiorem, imo interior nulla est, nisi foris operetur varias carnis mortificationes. 4. Manet itaque poena, donee manet odium sui, id est, poenitentia vera intus, scilicet usque ad introitum regni coelorum. 5. Papa non vult nee potest ullas poenas remittere praeter eas quas arbitrio vel suo vel canonum imposuit. 6. Papa non potest remittere ullam culpam, nisi declarando et approbando remissam a Deo, aut certe remittendo casus reservatos sibi, quibus contemptis culpa prorsus remaneret. 7. Nulli prorsus remittit Deus culpam, quin simul eum subiiciat humiliatum in omnibus sacerdoti suo vicario. 8. Canones poenitentiales solum viventibus sunt impositi, nihilque morituris secundum eosdem debet imponi. 9. Inde bene nobis facit Spiritus sanctus in papa, excipiendo in suis decretis semper articulum mortis et necessitatis. 22 THE NINETY-FIVE THESES, 151 7 11 10. Indocte et male faciunt sacerdotes ii, qui moritiiris poenitentias canonicas in purgatorium reservant. 11. Zizania ilia de mutanda poena canonica in poenam pur- gatorii videntur certe dormientibus episcopis seminata. 12. Olim poenae canonicae non post sed ante absolutionem imponebantur, tanquam tentamenta verae contritionis. 13. Morituri per mortem omnia solvunt, et legibus canonum mortui iam sunt, habentes iure earum relaxationem. 14. Imperfecta sanitas seu caritas morituri necessario secum fert magnum timorem, tantoque maiorem quanto minor fuerit ipsa. 15. Hie timor et horror satis est se solo, ut alia taceam, facere poenam purgatorii, cum sit proximus desperationis horrori. 16. Videntur infernus purgatorium coelum differre, sicut desperatio^ prope desperatio, securitas differunt, 17. Necessarium videtur animabus in purgatorio sicut minui horrorem, ita augeri caritatem. 18. Nee probatum videtur ullis aut rationibus aut scripturis^ quod sint extra statum meriti seu augendae caritatis. 19. Nee hoc probatum esse videtur, quod sint de sua beati- tudine certae et securae, saltern omnes, licet nos certissimi simus. 20. Igitur papa per remissionem plenariam omnium poena- rum non simpliciter omnium intelligit, sed a se ipso tantum- modo impositarum. 21. Errant itaque indulgentiarum praedicatores ii qui dicunt per papae indulgentias hominem ab omni poena solvi et salvari. 22. Quin nullam remittit animabus in purgatorio, quam in hac vita debuissent secundum canones solvere. 23. Si remissio ulla omnium omnino poenarum potest alicui dari, certum est eam non nisi perfectissimis, id est, paucis- simis dari. 24. Falli ob id necesse est maiorem partem populi, per indifferentem illam et magnificam poenae solutae promissionem. 25. Qualem potestatem habet papa in purgatorium genera- liter, talem habet quilibet episcopus et curatus in sua diocesi et parochia specialiter. 26. Optime facit papa, quod non potestate clavis (quam nullam habet) sed per modum suffragii dat animabus remis- sionem. 27. Hominem praedicant, qui statim, ut iactus nummus in cistam tinnierit, evolare dicunt animam. 28. Certum est nummo in cista tinniente augeri quaestum et É II THE NINETY-FIVE THESES, 15 17 23 avaritiam posse, suffragium autem ecclesiae est in arbitrio Dei solius. 29. Quis scit, si omnes animae in purgatorio velint redimi, sicut de S. Severino et Paschali factum narratur ? 30. NuUus securus est de veritate suae contritionis, multo minus de consecutione plenariae remissionis. 31. Quam rarus est vere poenitens, tarn rarus est vere in- dulgentias redimens^ id est, rarissimus. 32. Damnabuntur in aeternum cum suis magistris, qui per literas veniarum secures sese credunt de sua salute. 33. Cavendi sunt nimis, qui dicunt venias illas papae donum esse illud Dei inaestimabile, quo reconciliatur homo Deo. 34. (îratiae enim illae veniales tantum respiciunt poenas satisfactionis sacramentalis ab homine constitutas. 35. Non Christiana praedicant, qui docent, quod redempturis animas vel confessionaUa non sit necessaria contritio. 36. QuiUbet Christianus vere compunctus habet remissionem plenariam a poena et culpa, etiam sine Uteris veniarum, sibi debitam. 37. Quilibet verus Christianus, sive vivus sive mortuus^ habet participationem omnium bonorum Christi et ecclesiae, etiam sine Uteris veniarum, a Deo sibi datam. 38. Remissio tamen et participatio papae nuUo modo est contemnenda, quia, ut dixi, est declaratio remissionis divinae. 39. Difficillimum est etiam doctissimis theologis, simul ex- tollere veniarum largitatem et contritionis veritatem coram populo. 40. Contritionis Veritas poenas quaerit et amat, veniarum autem largitas relaxât, et odisse facit, saltem occasione. 41. Caute sunt veniae apostolicae praedicandae, ne populus false intelligat, eas praeferri caeteris bonis operibus caritatis. 42. Docendi sunt Christiani, quod papae mens non est, redemptionem veniarum uUa ex parte comparandam esse operibus misericordiae. 43. Docendi sunt Christiani, quod dans pauperi aut mutuans egenti melius facit quam si venias redimeret. 44. Quia per opus caritatis crescit caritas et fit homo melior, sed per venias non fit melior, sed tantummodo a poena liberior. 45. Docendi sunt Christiani quod, qui videt egenum, et neglecto eo dat pro veniis, non indulgentias papae, sed in- dignationem Dei sibi vindicat. 46. Docendi sunt Christiani, quod nisi superfluis abundent, 24 THE NINETY-FIVE THESES, 15 17 11 necessaria tenentur domui suae retinere, et nequaquam propter venias effundere. 47. Docendi sunt Christiani, quod redemptio veniarum est libera, non praecepta. 48. Docendi sunt Christiani, quod papa sicut magis eget, ita magis optat in veniis dandis pro se devotam orationem^ quam promptam pecuniam. 49. Docendi sunt Christiani, quod veniae papae sunt utiles, si non in eas confidant, sed nocentissimae, si timorem Dei per eas amittant. 50. Docendi sunt Christiani, quod si papa nosset exactiones venialium praedicatorum, mallet basilicam S. Petri in cineres ire, quam aedificari cute, carne et ossibus ovium suarum. 51. Docendi sunt Christiani, quod papa, sicut debet, ita vellet, etiam vendita, si opus sit, basilica S. Petri de suis pecuniis dare illis, a quorum plurimis quidam concionatores veniarum pecuniam eliciunt. 52. Vana est fiducia salutis per literas veniarum, etiamsi commissarius, imo papa ipse suam animampro illis impignoraret. 53. Hostes Christi et papae sunt ii, qui propter venias prae- dicandas verbum Dei in aliis ecclesiis penitus silere iubent. 54. Iniuria fit verbo Dei, dum in eodem sermone aequale vel longius tempus impenditur veniis quam illi. 55. Mens papae necessario est, quod, si veniae, quod mini- mum est, una campana, unis pompis et caerimoniis celebrantur, evangelium, quod maximum est, centum campanis, centum pompis, centum caerimoniis praedicetur. 56. Thesauri ecclesiae, unde papa dat indulgentias, neque satis nominati sunt, neque cogniti apud populum Christi. 57. Temporales certe non esse patet, quod non tarn facile eos profundunt, sed tantummodo colligunt multi conciona- torum. 58. Nee sunt mérita Christi et sanctorum, quia haec semper sine papa operantur gratiam hominis interioris, et crucem, mortem, infernumque exterioris. 59. Thesauros ecclesiae S. Laurentius dixit esse pauperes ecclesiae, sed locutus est usu vocabuli suo tempore. 60. Sine temeritate dicimus, claves ecclesiae, merito Christi donatas, esse thesaurum istum. 61. Clarum est enim, quod ad remissionem poenarum et casuum sola sufficit potestas papae. 62. Verus thesaurus ecclesiae est sacrosanctum evangelium gloriae et £;ratiae Dei. II THE NINETY-FIVE THESES, 15 17 25 63. Hie autem est merito odiosissimus, quia ex primis facit novissimos, 64. Thesaurus autem indulgentiarum merito est gratissimus, quia ex novissimis facit primos. 65. Igitur thesauri evangehci retia sunt, quibus olim pisca- bantur viros divitiarum. 66. Thesauri indulgentiarum retia sunt, quibus nunc piscantur divitias virorum. 67. Indulgentiae, quas concionatores vociferantur raaximas gratias, intelHguntur vere tales quoad quaestum promovendum. 68. Sunt tamen rêvera minime ad gratiam Dei et crucis pietatem comparatae. 69. Tenentur episcopi et curati veniarum apostolicarum commissaries cum omni reverentia admittere. 70. Sed magis tenentur omnibus oculis intendere, omnibus auribus advertere, ne pro commissione papae sua illi somnia praedicent. 71. Contra veniarum apostolicarum veritatem qui loquitur, sit ille anathema et maledictus. 72. Qui vero contra libidinem ac Hcentiam verborum con- cionatoris veniarum curam agit, sit ille benedictus. 73. Sicut papa iuste fulminât eos, qui in fraudem negotii veniarum quacunque arte machinantur, 74. Multo magis fulminare intendit eos, qui per veniarum praetextum in fraudem sanctae caritatis et veritatis machi- nantur. 75. Opinari venias papales tantas esse ut solvere possint hominem, etiamsi quis per impossibile Dei genitricem violasset, est insanire. 76. Dicimus contra quod veniae papales nee minimum venialium peccatorum toUere possint, quoad culpam. 77. Quod dicitur, nee si S. Petrus modo papa esset, maiores gratias donare posset^ est blasphemia in S. Petrum et papam. 78. Dicimus contra, quod etiam iste et quilibet papa maiores habet, scilicet evangelium, virtutes, gratias curationum, &e. ut I Cor. xii. 79. Dicere crucem armis papalibus insigniter erectam cruci Christi aequivalere, blasphemia est. 80. Rationem reddent episcopi, curati, ct theologi, qui tales sermones in populum licere sinunt. 81. Facit haec licentiosa veniarum praedicatio, ut nee reverentiam papae facile sit, etiam doctis viris, redimere a calumniis aut certe argutis quaestionibus laicorum. 26 THE NINETY-FIVE THESES, 15 17 11 82. Scilicet, cur papa non évacuât purgatorium propter sanctissimam caritatem et summam animarum necessitatem, ut causam omnium iustissimam, si infinitas animas redimit propter pecuniam funestissimam ad structuram basilicae, ut causam levissimam ? 83. Item; cur permanent exsequiae et anniversaria defun- ctorum, et non reddit, aut recipi permittit bénéficia pro illis instituta, cum iam sit iniuria pro redemptis orare ? 84. Item, quae ilia nova pietas Dei et papae, quod impio et inimico propter pecuniam concedunt animam piam et amicam Dei redimere, et tamen propter necessitatem ipsiusmet piae et dilectae animae non redimunt eam gratuita caritate ? 85. Item, cur canones poenitentiales re ipsa et non usu iamdiu in semet abrogati et mortui, adhuc tamen pecuniis redimuntur per concessionem indulgentiarum tanquam viva- cissimi ? 86. Item, cur papa, cuius opes hodie sunt opulentissimis Crassis crassiores, non de suis pecuniis magis quam pauperum fidelium, struit unam tantummodo basilicam S. Petri ? 87. Item, quid remittit aut participât papa iis, qui per contritionem perfectam ius habent plenariae remissionis at participationis ? 88. Item, quid adderetur ecclesiae boni maioris, si papa, sicut semel facit, ita centies in die cuilibet fidelium has remis- siones et participationes tribueret ? 89. Ex quo papa salutem quaerit animarum per venias magis quam pecunias, cur suspendit literas et venias iam olim concessas, cum sint aeque efficaces ? 90. Haec scrupulosissima laicorum argumenta sola potestate compescere, nee reddita ratione diluere, est ecclesiam et papam hostibus ridendos exponere, et infelices Christianos facere. 91. Si ergo veniae secundum spiritum et mentem papae praedicarentur, facile ilia omnia solverentur, imo non essent. 92. Valeant itaque omnes illi prophetae, qui dicunt populo Christi ' Pax, pax ', et non est pax. 93. Bene agant omnes illi prophetae, qui dicunt populo Christi ' Crux, crux ', et non est crux. 94. Exhortandi sunt Christiani, ut caput suum Christum per poenas, mortes, infernosque sequi studeant. 95. Ac sic magis per multas tribulationes intrare coelum quam per securitatem pacis confidant. 12 THE NINETY-FIVE THESES, 7517 27 No. 12. Luther s Letter to Albert of Mainz. Reverendissimo in Christo Patri, Illustrissimo Domino, Domino Alberto, Magdeburgensis ac Moguntinensis Ecclesiae Archiepiscopo Primati, Marchioni Brandenburgensi, &c. Domino suo et Pastori in Christo, venerabiliter metuendo, ac gratiosissimo. Gratiam et misericordiam Dei et quicquid potest et est. Parce mihi, reverendissime in Christo Pater, Princeps illustris- sime, quod ego fex hominum tantum habeo temeritatis, ut ad culmen tuae Sublimitatis ausus fuerim cogitare epistolam. Testis est mihi Dominus Jesus, quod meae parvitatis et turpi- tudinis mihi conscius diu iam distuli, quod nunc perfricta fronte perficio, permotus quam maxime officio fidelitatis meae, quam tuae reverendissimae Paternitati in Christo debere me agnosco. Dignetur itaque tua interim Celsitudo oculum ad pulverem unum intendere, et votum meum pro tua et pontifi- cali dementia intelligere. Circumferuntur indulgentiae papales sub tuo praeclarissimo titulo ad fabricam S. Petri, in quibus non adeo accuso praedi- catorum exclamationes, quas non audivi, sed doleo falsissimas intelligentias populi ex illis conceptas, quas vulgo undique iactant, videlicet, quod credunt infelices animae, si literas indulgentiarum redemerint, quod securi sint de salute sua : item, quod animae de purgatorio statim evolent, ubi contri- butionem in cistam coniecerint : deinde, tantas esse has gratias ut nullum sit adeo magnum peccatum, etiam (ut aiunt) si per impossibile quis matrem Dei violasset, quin possit solvi ; item, quod homo per istas indulgentias liber sit ab omni poena et culpa. O Deus optime, sic erudiuntur animae tuis curis, optime Pater, commissae ad mortem, et fit atque crescit durissima ratio tibi reddenda super omnibus istis. Idcirco tacere super haec amplius non potui. Non enim fit homo per uUum munus episcopi securus de salute, cum nee per gratiam Dei infusam fiat securus, sed semper in timoré et tremore iubet nos operari salutem nostram Apostolus : et iustus vix salvabitur : denique tarn arcta est via quae ducit ad vitam ut Dominus per Prophetas Amos et Zachariam salvandos appellet torres raptos de in- cendio, et ubique Dominus difficultatem salutis denunciet. Quomodo ergo per illas falsas veniarum fabulas et promis- siones faciunt populum securum et sine timoré ? Cum indul- gentiae prorsus nihil boni conférant animabus ad salutem aut 28 THE NINETY-FIVE THESES, 1517 12 sanctitatem, sed tantummodo poenam externam, olim canonice imponi solitam, auferant. Denique opera pietatis et charitatis sunt in infinitum meliora indulgentiis, et tamen haec non tanta pompa nee tanto studio praedicant : imo propter venias praedicandas ilia tacent : cum tamen omnium Episcoporum hoc sit officium primum et solum ut populus Evangelium discat atque charitatem Christi. Nus- quam enim praecepit Christus indulgentias praedicari, sed Evangelium vehementer praecipit praedicari, Quantus ergo horror est, quantum periculum Episcopi, si, tacito Evangelio, non nisi strepitus indulgentiarum permittat in populum suum, et has plus curet quam Evangelium ? Nonne dicet illis Christus : colantes culicem et glutientes camelum ? Accedit ad haec, reverendissime Pater in Domino, quod in instructione ilia Commissariorum, sub T. R. Paternitatis nomine édita, dicitur (utique sine tuae Paternitatis reverendissimae et scientia et consensu) unam principalium gratiarum esse donum illud Dei inaestimabile quo reconcilietur homo Deo : et omnes poenae delentur purgatorii : item, quod non sit necessaria con- tritio iis qui animas vel confessionalia redimunt. Sed quid faciam, optime Praesul et illustrissime Princeps, nisi quod per Dominum lesum Christum T. R. Paternitatem orem, quatenus oculum paternae curae dignetur advertere, et eundem libellum penitus tollere, et praedicatoribus veniarum imponere aliam praedicandi formam : ne forte aliquis tandem exsurgat, qui editis libellis et illos et libellum ilium confutet, ad vituperium summum illustrissimae tuae Sublimitatis. Quod ego vehementer quidem fieri abhorreo, et tamen futurum timeo, nisi cito succurratur. Haec meae parvitatis fidelia ofiicia, rogo, tua illustrissima Gratia dignetur accipere modo principali et episcopali, id est, clementissimo : sicut ego ea exhibeo corde fidelissimo et T. P. R. deditissimo : sum enim et ego pars ovilis tui. Dominus lesus custodiat T. R. Paternitatem in aeternum. Amen. Ex Wittenberga, in vigilia Omnium Sanctorum, anno mdxvii. Si tuae reverendissimae P. placet, poterit has meas disputa- tiones videre, ut intelligat, quam dubia res sit indulgentiarum opinio, quam illi ut certissimam somniant. Indignus filius. Martinus Luther, Augustin. Doctor S. Theol. vocatus. 13 THE NINETY-FIVE THESES, 1517 29 No. 13. Luther's Sermon on Indulgence and Grace. First you ought to know that some modern teachers such as the Master of the Sentences, S. Thomas [Aquinas] and their followers, divide Penance into three parts, namely Contrition, Confession, and Satisfaction : and although this distinction, according to their meaning, was found to be hardly or not at all grounded upon Holy Scripture, nor upon the early fathers of the Church, yet we are willing to let it stand and to speak after their fashion ... Sixth ... it cannot be proved from any Scripture that divine justice requires or desires any other punishment or satisfaction from the sinner than his hearty and true repentance and con- version, with a resolution henceforth to bear the cross of Christ and practise the good works before-mentioned, also imposed on him by no man . . . Ninth, if the Church were at this day to decide and declare that indulgence made more satisfaction than works, still it were a thousand-fold better, that no Christian man should purchase or desire the indulgence, but rather perform the works and suffer the loss ... Fourteenth, indulgence is allowed for the sake of imperfect and slothful Christians, who will not exercise themselves in- dustriously in good works or are impatient. For indulgence improves no man, but only tolerates and allows his imperfection. So men should not speak against indulgence, but neither should they persuade any one to take it . . . VIII THE CONTROVERSY CONCERNING INDULGENCES, 1518 After a sermon (Loescher, i. 4S4) in refutation of Luther's on indulgence and grace, Tetzel published in 1517 [No. 14] two disputations {ibid. i. 504), one for the degree of Licentiate, the other for the degree of Doctor, in Divinity, which he received from the University of Frankfort-on-Oder. Both were composed for him by Conrad Wimpina, 1465-11531, Professor of Theology there. Then SilvestroMazzolini,l46o-t 1523, of Prierio, a Dominican, who became Sacri Palatii Magister to Leo X in 1515, entered the 30 CONTROVERSY CONCERNING INDULGENCES 14 lists against Luther Dec. 1517 with his [No. 15] Dialogiis de potestate Papae (Loescher, ii. 12 sqq. Lutheri Opera Lathia Varii Arguineftti, i. 344 sqq. Erlangae, 1865). The controversy was thus given a wider range. No. 14. Tetzel's two Disputations. Prima Disputatio lo. Tetzelii. 3. Quisquis ergo dicit Christum, dum praedicavit 'Poeni- tentiam agite ', sic voluisse poenitentiam interiorem et exteriorem carnis mortificationem, 4. Ut non etiam docere vel cointelligere potuerit poenitentiae Sacramentum eiusque partes, confessionem et satisfactionem^ tanquam obligatorias, errat. Imo nihil nunc iuvat, si interior poena etiam operetur exteriorem mortificationem, nisi adsit facto vel voto confessio et satisfactio. 5. Haec satisfactio (cum Deus delictum absque ultione non patiatur) per poenam fit, vel aequivalens, in acceptione divina. 6. Quae vel a presbyteris imponitur, arbitro vel canone, vel nonnunquam a iustitia divina exigitur hie vel in Purgatorio dissolvenda. II. Hanc poenam, ob peccata contrita et confessa imposi- tam, potest Papa per Indulgentias penitus relaxare. 13. Sed licet per Indulgentias omnis poena in dispositis remittatur, quae est pro peccatis débita, ut eorum est vindi- cativa ; 14. Errat tamen qui ob id tolli putet poenam, quae est medicativa et preservativa, cum contra hanc lubileus non ordinetur. 15. Quantumvis ergo aliquis sit per Indulgentias vere et totaliter relaxatus, quod fieri posse in dispositis qui negat, errat ; 16. Nullatenus tamen debet intermittere opera satisfactoria, quoad vixerit, quando sunt reliquiarum curativa et a futuris praeservativa et meritoria. 30. . . . minima contritio, quae potest in fine vitae con- tingerc, 31. Sufficiat ad peccatorum remissionem ac poenae aeternae in temporalem mutationem. 64. Non esse Christianum dogma, quod redempturi pro amicis confessionalia vel purgandis lubileum possint haec facere absque contritionc. error J4 CONTROVERSY CONCERNING INDULGENCES 31 Disputatio secunda lo. Tetzelii. Docendi sunt Christian! 1 . Ex quo in Ecclesia potestas Papae est suprema et a solo Deo instituta, quod a nullo puro homine, nee a toto simul mundo potest restringi aut ampliari^ sed a solo Deo. 2. Quod Papae in eos omnes immediatam iurisdictionem habenti . . . simpliciter obedire tenentur. 3. Quod Papa iurisdictionis auctoritate superior tota univer- sali Ecclesia et concilio, quodque statutis suis humiliter sit obediendum. 4. Quod Papa ea, quae fidei sunt, solus habet determinare, quodque sacrae scripturae sensus ipse auctoritative, et nuUus alius, pro suo sensu, interpretatur, et quod aliorum omnia dicta vel opera habet vel approbare vel reprobare. 5. Quod iudicium Papae in his, quae sunt fidei, et ad huma- nam salutem necessaria, errare potest minime. 12. Quod claves Ecclesiae non universali Ecclesiae . . . sed Petro et Papae et in eis omnibus eorum successoribus et universis Praelatis futuris per derivationem eorum in ipsos sunt coUatae. No. 15. Prierias' Dialogus de potestate Papae. Tuum dogma ad examussim cribraturus, Martine mi, normas et fundamenta iaciam, necesse est. Fundamentum primum. Ecclesia universalis essentialiter est convocatio in divinum cultum omnium credentium in Christum. Ecclesia vero univer- salis virtualiter est ecclesia Romana, ecclesiarum omnium caput, et Pontifex maximus. Ecclesia Romana repraesentative est collegium Cardinalium, virtualiter autem est Pontifex sum- mus, qui est ecclesiae caput, aliter tamen quam Christus. Fundamentum secundum. Sicut ecclesia universalis non potest errare determinando de fide aut moribuS; ita et verum concilium, faciens quod in se est ut intelligat veritatem, errare non potest ... et similiter nee ecclesia Romana nee Pontifex summus determinans ea ratione qua Pontifex, id est, ex officio suo pronuncians, et faciens quod in se est ut intelligat veritatem. Fundamentum tertium. Quicunque non innititur doctrinae Romanae ecclesiae ac 32 CONTROVERSY CONCERNING INDULGENCES 15 Romani Pontificis, tanquam regulae fidei infallibili, a qua etiam Sacra Scriptura robur trahit et auctoritatem, haereticus est. Fundamentum quartum. Ecclesia Romana sicut verbo ita et facto potest circa fidem et mores aliquid decernere. Nee in hoc differentia ulla est, praeter id quod verba sunt accommodatiora quam facta. Unde hac ratione consuetudo vim legis obtinet, quia voluntas prin- cipis factis permissive aut effective exprimitur. Et consequenter, quemadmodum haereticus est male sentiens circa Scripturarum veritatem, ita et male sentiens circa doctrinam et facta ecclesiae, in spectantibus ad fidem et mores, haereticus est. Corolla. Qui circa indulgentias dicit ecclesiam Romanam non posse facere id quod de facto facit haereticus est . . . IX CAJETAN, 15 18. Luther put an end to his dispute with Tetzel by his Freiheit des Sermons D. M. L.piipstlic/iefi Ablass tmdGnade belangendi'Lotschtr, i. 525 sqq.) in June 15 18, and to that with Prierias by his Responsio ad Sylv. Prieratis Dialogum (ib. ii. 390 sqq., and Lufheri Op. Lat. ii. 6 sqq.) of August 1518 (Letter of 21 Aug. 1518, de Wette, i. 133). Here he appeals to ' ilkid B. Augustini ad Hieronymum ^ : " Ego solis eis libris, qui canonici appellantur, hunc honorem déferre didici, ut nullum scriptorem eorum errasse firmissime credam," ' and rejects the appeal of Prierias to ' solas opiniones divi Thomae . . . qui aeque (ut tu) nudis verbis incedit, sine scriptura, sine patribus, sine canonibus, denique sine ullis rationibus '. Meanwhile, Roman judges, Prierias amongst them, had been appointed ; and Luther received, 7 Aug., a citation to Rome. But the Elector intervened (Loescher, ii. 445) in favour of a trial on German soil, with the result that his case was committed to Cardinal Thomas de Vio, of Gaeta, called Cajetan, i468-ti534, the ablest living Thomist, and now in attendance as Legate on the Emperor Maximilian's, 1493- +15 19, last Diet at Augsburg. In the interval Luther had com- pleted and sent, under covering letters, to his bishop ^ (Letter of 22 May, de Wette, i. 112), to Staupitz (Letter of 30 May, de Wette, i. 115), to Pope Leo X (Letter of 30 May, de Wette, i. 119), and to the Elector through Spalatin (Letter of 21 Aug., de Wette, i. 132), a detailed elucidation of the Ninety-five Theses, entitled Resolntiones Dispufationuin de indulgcntiarii»i virtufe (Loescher, ii. 183 sqq. ; and Lutheri Op. Lat. ii. 137 sqq.), where, in the comment on Thesis 7, ' Aug. Epist. Ixxxii. § 3. •' Hieronymus ScuUetus (Schultz), Bishop of Brandenburg, 1507-20. i6 CAJETAN, 15 18 33 he rejects the ' usitatam sententiam . . . qua dicitur sacramenta novae legis iustificantem gratiam dare illis qui non ponunt obicem, cum sit impossibile sacramentum conferri salubriter nisi iam creden- tibus et iustis et dignis. Oportet enim accedentem credere. Deinde non sacramentum, sed fides sacramenti iustificat '. He arrived at Augsburg 7 Oct. ; and thrice, 12, 13, 14 Oct. [No. 16] appeared before the Legate {Lutheri Op. Lat. ii. 369 sq.) ; who, though, as Luther believed, he had received instructions, ' ut dictum Mar- tinum haereticum ad personaliter coram te comparendum, invocato . . , saecularium brachio, cogas ' (Letter of Leo X, 23 Aug., ibid. 'i- 355)) received him ' satis clementer', but demanded a recantation. Luther replied with a protestation, 13 Oct., an [No. 17] answer (ibid. ii. 372 sqq.) submitted on 14 Oct. ; and [ibid. ii. 371) an [No. 18] appeal to Leo X {ibid. ii. 397 sqq.) 16 Oct. On 20 Oct. he left Augsburg; arrived at Wittenberg 31 Oct., where he pub- lished in November the Acta Aicgustana, or Minutes of the Augsburg Conference {Lictheri Op. Lat. ii. 367 sqq.). No. 16. Luther's account of his intervicAv w^ith Cajetan. Veni Augustam,' susceptusque fui ^ a R. D. Cardinale Legato satis clementer ac prope reverentius. Hie ubi se nolle mecum disputare dixisset, sed suaviter et paterne rem componere, tria mihi de mandato D. papae (ut asserebat) facienda proposuit : (i) ad cor redirem erratusque meos revocarem, (2) promitterem in futurum abstinere ab eisdem, (3) et ab omnibus quibus Ecclesia perturbari possit. Ego . . . mox petii doceri in quibus errassem, me non esse mihi conscium ullius erroris. Tunc protulit Extravagantem dementis VI, quae incipit : Unigenitus &c., quod contra earn asseruissem Propositione 58 : Non esse mérita Christi indulgentiarum thesaurum. Urgebat itaque, ut revocarem . . . Secundo, obiecit quod Propositione 7 inter declarandum docueram, Necessarian! esse fidem accessuro ad sacramentum, aut in iudicium accessurum. Hanc enim novam et erroneam doctrinam putari voluit, sed potius incertum esse omnem accedentem, gratiam consequeretur, necne . . . Respondi tunc, Mihi non solum istam Clementis esse dili- genter visam, sed et alteram eius aemulatn . . . Sixti quarti . . ., verum non habuisse earn apud me satis auctoritatis, cum aliis multis tum ea maxime causa quod scripturis Sanctis abutitur . . . Ideo scripturas, quas ego in Propositione mea sequor, esse ei praeferendas omnino, ac nihil inde probari, sed recitari duntaxat ac narrari opinionem S. Thomae. ' 7 Oct. 2 12 Oct. 944 D 34 CAJETAN, 1518 16 Tunc coepit adversus me potestatem papae commendare, quoniam supra concilium, supra scripturam, supra omnia ecclesiae sit. Et ut illud persùaderet, reprobationem et abroga- tionem concilii Basiliensis recitavit, ac Gersonistas quoque una cum Gersone damnandos censuit. Haec ut erant nova in auribus nieis, negavi contra, papam supra concilium, supra scripturam esse. Deinde et Univer- sitatis Parrhisiensis appellationem commendavi, multaque confusa interlocutione de poenitentia, de gratia Dei miscebamus. Nam alteram illam obiectionem cum dolore audivi, nihil enim minus timuissem quam banc rem in dubium vocandam ali- quando. Ita in nulla propemodum re conveniebamus. Sed ut altera alteram inveniebat (ut fit), ita semper nova surgebat contradictio . . . Altera die^ . . . adductis notario et testibus, protestabar proprie et personaliter \Hic sequitur protestatio\ . . . Quo facto, repetiit disputationem hesternam de obiectione priore . . . Me vero tacente et iuxta protestationem in scriptis respondere promittente . . . admissa scriptili responsione abitum est . . . Quae cum altera die ^ obtulissem, primo contempsit et verba esse, missurum tamen ea ad Urbem sese dixit, interim ad revo- cationem urgebat, intentans censuras sibi demandatas, ac nisi revocarem, abirem, et non redirem in conspectum suum . . . Igitur accepto mandato non redeundi . . . praesertim cum antea iactasset sese habere mandatum ut . . . me . . , incar- ceraret, disposita appellatione affigenda recessi * . . . No. 17. Luther's answer to Cajetan. Quam non detrectem respondere ... de singulis . . . meis dictis, reverendissime in Christo Pater, ut obiectionibus satis- faciam, quas heri et nudius mihi obiectas memini, hac volui epistola humiliter protestari. Nam duo sunt quae mihi sunt a P. T. R. obiecta. Primum, Extravagans ilia Clemen. VI quae incipit : Unigenitus &c., in qua thesaurus indulgentiarum asseri videtur esse mérita Christi et Sanctorum, quod ego in positionibus meis videor negare. Respondeo itaque : Non fuit mihi incognita Extravagans ilia, cum istas meditationes meas meditabar, sed cum certissimus essem unamque totius ecclesiae sententiam esse scirem, mérita Christi in spiritu non posse committi hominibus, nee tradi per homines aut ab hominibus, sicut tamen Extravagans ista sonare 1 13 Oct. - 14 Oct. s 20 Oct. 17 CAJETAN, 15 18 35 videbatur, volui intactam relinquere, aliisque ingeniis melioribus committere magnas illas molestias et angustias, quas pro tuenda papae reverentia patiebar. Occurrebat enim et movebat primo quod nuda essent verba pontificis, et adversus contentiosum vel haereticum invalidum praesidium ; deinde, si quis diceret, turpe esse principem loqui sine lege et, iuxta Zachariam, non verba hominis sed legem Dei requirendam ex ore sacerdotis ; item, quod verba scripturae torquet, et in alienum sensum eis abutitur, nam quae de gratia iustificante dicta sunt ad indulgentias trahit, quo videbatur magis narrare et magis opinione quadam pia exhortari, quam solida demonstratione aliquid probare. Vexabat etiam, quod fieri posse constat, Decretales aliquando erroneas esse, et contra sacras literas et caritatem militare. Nam licet Decretales Romanorum Pontificum tanquam vo- cem Petri oportet audire, ut dicitur dist. 19, tamen hoc ipsum intelligitur de iis solum (ut dicitur ibidem) quae consonae sunt sacrae scripturae, et a prioribus patrum decretis non dis- sentiunt.^ Accessit ad hoc, quod de facto Petrus non incedens ad veritatem evangelii reprehensus est a Paulo, Gal. ii. Ideo non mirum videri, si successor eius in aliquo defecerit, quando- quidem et Actorum xv doctrina Petri non fuit suscepta, donee accederet et approbatio lacobi minoris, episcopi Hierosoly- mitani, et totius ecclesiae consensus, unde fluxisse videtur id iuris dogma legem tunc firmari quando utentium moribus approbatur. Praeterea, quam multae Decretales priores correctae sunt per posteriores. Ideoque et banc forte pro tempore suo corrigi posse Panormitanus quoque, lib. i de elect, c. Significasti," ostendit in materia fidei non modo générale concilium esse super papam sed etiam quemlibet fidelem, si melioribus nitatur auctoritate et ratione quam papa, sicut Petro Paulus, Gal. ii. Quod et illo i Cor. xiv confirmatur, Si fuerit alteri sedenti revelatum, prior taceat. Ideo sic vocem Petri esse audiendam, ut tamen liberior sit vox Pauli eum redarguentis, porro omnium superior vox Christi. Maxime vero laborabam, quod eadem Extravagans niani- ^ Decreti Prima Pars. Dist. XIX, c. 7 ap. Friedberg, Corpus Iuris Canonici, i. 62. - Nicholas Tudeschi, i3S6-ti445, Cardinal Archbishop of Palermo (Panormitanus), Super Hi libb. Décret. 199 sqq. (ed. 1524) commenting on Décret. Greg. IX, Lib. I, Tit. vi de electione, cap. 4 (Friedberg, Corpus Juris Canonici, ii, 49). D 3 36 CAJETAN, 1518 17 festissime mihi apparebat falsa quaedam continere. Primo, quod dicit mérita sanctorum esse thesaurum, cum tota scriptura dicat, Deum ultra condignum praemiare, ut Rom. viii : Non sunt condignae passiones huius temporis. Et B. Augustinus lib. I, retract. 19: Tota ecclesia usque in finem mundi orat : Dimitte nobis débita nostra. Ergo non superfluere aliis posse, quae nee sibi sufficerent. Inde virgines sapientes noluerunt oleum communicare insipientibus . . . Ideo sancti non suis meritis, sed sola Dei misericordia salvi fiunt, ut latius dixi in Resolutionibus. Ego vero non eram tarn insigni temeritate, ut propter unam decretalem pontificis hominis, tarn ambiguam et obscuram, re- cederem a tot et tantis divinis scripturae testimoniis apertis- simis, quin potius arbitrabar quam rectissime verba scripturae, quibus sancti describuntur deficere in meritis, incomparabiliter praeferenda verbis humanis, quibus scribuntur abundare, cum papa non super sed sub verbo Dei sit, iuxta illud Gal. i : Si angelus de caelo aliud vobis evangelizaverit quam accepistis, anathema sit. lam illud quoque nonnihil erat, quod Petro hunc commissum thesaurum dicit, de quo nihil constat nee in evangelio nee ulla scriptura . . . Obiectio altera est, quod in conclusione mea septima de- claranda dixi : Neminem iustificari posse nisi per fidem, sic scilicet, ut necesse sit eum certa fide credere sese iustificari, et nullo modo dubitare quod gratiam consequatur. Si enim dubitat et incertus est, iam non iustificatur sed evomit gratiam. Hanc theologiam novam videri putant et erroneam. Ad quod respondeo : Primum, infallibilis est Veritas, quod nuUus est iustus, nisi qui credit in Deum, ut Rom. i, lustus ex fide vivit. Ideo quicunque non crediderit, iam iudicatus et mortuus est : igitur iustitia iusti, et vita eius, est fides eius . . . Secundo, fides autem est nihil aliud quam illud, quod Deus promittit aut dicit, credere, sicut Rom. iv, Credidit Abraham Deo, et reputatum est ei ad iustitiam. Ideo verbum et fides necessario simul sunt : et sine verbo impossibile est esse fidem, ut Isa. Iv, Verbum quod egreditur de ore meo, non revertetur ad me vacuum. Tertio, nunc probandum est, quod accessuro ad sacramen- tum necessarium sit credere sese gratiam consequi, et in hoc non dubitare, sed certissima fiducia confidere, alioqui in iudicium accedit. Primo, per illud Apostoli ad Ebr. xi, Oportet accedentem credere, quod Deus est, et quod inquiren- tibus se remunerator est. Hie patet quod non licet dubitare, sed 17 CAJETAN. 15 18 37 firmiter oportet credere, quod Deus sese inquirentes rémunérât. Quod si oportet credere remuneratorem, omnino oportet etiam credere iustificatorem, et gratiae largitorem in praesenti, sine qua praemium non donatur. Secundo necessarium est sub periculo aeternae damnationis et peccati infidelitatis credere his verbis Christi : Quodcunque solveris super terram, solutum erit et in caelis. Ideo si accédas ad sacramentum poenitentiae, et non credideris firmiter tete absolvendum in caelo, in indi- cium accedis et damnationem, quia non credis Christum vera dixisse : Quodcunque solveris, &c., et sic tua dubitatione Christum mendacem facis, quod est horrendum peccatum. Si autem dixeris : quid si sim indignus et indispositus ad sacramentum ? Respondeo ut supra : Per nullam dispositionem efficeris dignus, per nulla opera aptus ad sacramentum, sed per solam fidem, quia sola fides verbi Christi iustificat, vivificat, dignificat, praeparat, sine qua omnia alia vel sunt praesumptionis vel desperationis studia. Justus enim non ex dispositione sua, sed ex fide vivit. Quare de indignitate tua nihil oportet dubitare. Ideo enim accedis, quia indignus es, ut dignus fias, et iustificeris ab eo, qui peccatores, et non iustos, quaerit salvos facere. Dum autem credis verbo Christi, iam honoras verbum eius et ex eo opere iustus es, &c. Tertio, banc fidem multipliciter nobis commendavit in Evangelio . . . Istae et multae aliae auctoritates . . . ducunt me in sen- tentiam quam dixi ... Et stantibus his auctoritatibus, aliud facere non possum : nisi quod obediendum esse Deo magis quam hominibus scio . . . No. 18. Luther's appeal to Leo X. In nomine Domini, Amen. Anno a nativitate eiusdem MDXViii . . . die vero sabbati xvi mensis Octobris, pontificatus S. D. N. Leonis papae X, anno vi. In mei notarii publici testiumque inft-a scriptorum . . . praesentia, personaliter con- stitutus R. P. D. Martinus Lutherus Augustinianus, S. T. P., eiusdemque in Wittembergensi studio Brandenburgensis dioe- cesis lector ordinarius principalis . . . Quod cum in materia indulgentiarum variae et incertae sint opiniones doctorum, tam canonistarum quam theologorum, nee in his usque hodie aliquid certum et determinatum habeat ecclesia . . . Deinde in his quae sunt dubia et opinabilia ... est licitum disputare et contradicere sapientem sapienti , . . Ita ut et 415874 38 CAJETAN, 1518 18 ecclesia praeceperit . . . ut non permittantur quaestores pro- ponere populo aliud quam quod in Uteris eorum continetur. Quibus . , . praeceptis nixus, disputandam banc materiam suscepi, motus immodestissimis declamationibus . . . quibus indulgentias divulgabant quidam in nostris regionibus apostolici (ut asserebant) commissarii et quaestores . . . Et licet ego non de fide, non de moribus, non de praeceptis Dei aut ecclesiae, sed de indulgentiis (ut dixi) disputarem . . . Nihilominus quidam mammonae cultores . . . timentes ne huius disputationis occasione . . . quaestus ipsorum . . . funditus periret, exarserunt sicut ignis in spinis. Atque cum ipsi . . . praedicando aberrarent, etiam hoc mali adiecerunt, ut frivolis quibusdam . . . delationibus, adeo me apud S. D. N. Leonem X . . . odiosum fecerunt . . . ut . . . causam contra me, tanquam de haeresi suspectum . . . reverendissimis in Christo patribus, domino Hieronymo de Ghinutiis, episcopo Asculanensi, auditori Camerae, &c., et Sylvestro Prieriati, ordinis praedicatorum, palatii apostolici magistro, committeret . . . Qui quidem iudices . . . mihi utrique suspectissimi me citari fecerunt ... ad comparendum personaliter Romae, in loco . . . non tuto . . . Cum itaque metu huiusmodi . . . impeditus Romam ire non possem, soUicitavi per illustrissimum Principem Fridericum S. R. I. Electorem, Saxoniae Ducem ... ut a sede apostolica causa viris . . . committeretur ... in loco tuto, coram quibus . . . comparere . . . paratissimus essem. Quod cum S. D. N. Leo X ut cuius dementia et . . . iustitiae observantia per totum orbem dignissime celebratur. per adver- sarios suae causae timentes, ut in personam R. P. D. Thomae, Tituli S. Sixti Presbyteri Cardinalis, sanctae Sedis Apostolicae per Germaniam de latere Legati, transferretur, sperantes quod cum idem R. D. de Ordine eorum fuerit, ruinosae et aegrae suae causae, facilius hoc ingenio mederentur. Qui quidem R. D. etsi suspectus merito videri poterat, quod de parte et opinione adversariorum sit . . . tamen ut vir est . . . doctissimus et humanissimus, paterne . . , sese mihi exhibuit . . . Sed simpliciter . . . me ad revocationem adigere voluit, minando . . . me sententia excommunicationis innodare ... Ex quibus me gravatum laesumque . . . sentio, cum et hodie fatear solummodo me disputasse, et omnia sub pedibus S. D. N. Leonis X subiecisse, ut occidat, vivificet, reprobet, approbet, sicut placuerit. Et vocem eius vocem Christi in ipso praesidentis agnoscam. Et legitime protestor me nihil dicere aut sapere velle, quod non in et ex sacris Uteris et ecclesiasticis patribus, i8 CAJETAN, 1518 39 sacrisque canonibus probari potest, ut in libro Resolutionum mearum videri potest. Idcirco a praefato S. D. N. Papa, non bene informato, eiusque praetensa commissione, . . . ad S. D. N. Leonem, divina providentia Papam X melius informandum provoco . . . X LEO X Shortly after Luther's return to Wittenberg, Leo X, addressing Cajetan, reaffirmed the current doctrine of Indulgences, in, 9 Nov. 1 5 18 [No. 19], the Bull 'Cum postquam ' {Lufheri Op. Lat. ii. 429 sqq. ; Loescher, ii. 494 sq.). No. 19. The Bull ' Cum postquam ' of 9 Nov. 1518. Cum, postquam circumspectio tua Germaniam applicuerat, ad aures nostras pervenisset quod nonnulli Religiosi . . . super Indulgentiis a nobis et Romanis Pontificibus, praedecessori- bus nostris . . . concedi solitis, publiée praedicando multorum cordibus imprimèrent errores, idque nobis intelligere nimis grave et molestum esset, aliis nostris literis eidem circumspe- ctioni tuae . . . commisimus ut auctoritate nostra approbatione digna approbares, ea vero quae minus recte dicta essent, etiam per eos qui Romanae Ecclesiae doctrinam se sequi paratos assererent, reprobare et damnare curares. Et ne de caetero quisquam ignorantiam doctrinae Romanae Ecclesiae circa huiusmodi Indulgentias et illarum efficaciam allegare, aut ignorantiae huiusmodi praetextu se excusare, aut protestatione conlicta se iuvare, sed ut ipsi de notorio mendacio ut culpabiles convinci et merito damnari, possint, per prae- sentes tibi significandum duximus Romanam Ecclesiam, quam reliciuae tanquam matrem sequi tenentur, tradidisse, Romanam Pontificem, Petri Clavigeri successorem et lesu Christi in terris Vicarium, potestate clavium (quarum est aperire tollendo illius in Christi fidelibus impedimenta, culpam scilicet et poenam pro actualibus peccatis debitam, culpam quidem mediante sacramento poenitentiae, poenam vero temporalcm pro actualibus peccatis secundum divinam iustitiam debitam, mediante ecclesiastica Indulgentia) posse pro rationabilibus causis concedere eisdem Christi fidelibus, qui, caritate iungente, membra sunt Christi, sive in hac vita sint sive in Purgatorio, Indulgentias ex superabundantia meritorum Christi et sancto- 40 LEO X 19 rum, ac tarn pro vivis quam pro defunctis Apostolica auctoritate Indulgentiam concedendo, thesaurum meritorum lesu Christi et Sanctorum dispensare, per modum absolutionis Indulgentiam ipsam conferre, vel per modum suffragii illam transferre con- suevisse. Ac propterea omnes tam vivos quam defunctos, qui veraciter omnes Indulgentias huiusmodi consecuti fuerint, a tanta temporali poena secundum divinam iustitiam pro peccatis suis actualibus débita liberari, quanta concessae et acquisitae Indulgentiae aequivalet. Et ita ab omnibus teneri, et prae- dicari debere sub excommunicationis latae sententiae poena, a qua illam incurrentes ab alio quam a Romano Pontifice, nisi in mortis articulo, nequeant absolutionis beneficium obtinere, auctoritate apostolica, earundem tenore praesentium decer- nimus. . . . XI LUTHER'S REPLY While the Pope's Bull was preparing, ' Luther had made another step in advance. Dissatisfied with the appeal ad Papain melius informanduin ... he replaced it, 28 Nov. 15 18, by [No. 20] an appeal to a future General Council {Lutherl Op. Lat. ii. 438 sqq., Loescher, ii. 506 sqq.) . . . drawn up on the lines of one which the University of Paris had made, on the 27th of March, 15 17, against the abrogation by the Lateran Council of the Pragmatic Sanction of Bourges' (cf. Beard, Martin Luther, 254 sq., ed. 1896). No. 20. His Appeal to a General Council. Cum appellationis remedium in subsidium . . . oppressorum a iurium conditoribus sit adinventum, et . . . ab illatis . . . iniuriis iura appellare permittant : adeo quod inferior de non appellando ad superiorem statuere non possit et manus superio- rum claudere. Sed cum satis sit in professo, quod sacrosanc- tum concilium in Spiritu sancto legitime congregatum, sanctam Ecclesiam catholicam repraesentans, sit in causis fidem con- cernentibus supra Papam, evenit quod nee Papa in causis huiusmodi, ne ab eo ad Concilium appelletur, statuere possit . . . Idcirco ego Frater Martinus Luther . . . \here foUoivs a recital of his case, as in the appeal of 16 Oct.] a . . . S. D. N. Leone non recte consulto ... ad futurum concilium legitime ac in loco tuto [congregatum] . . . provoco et appello in iis scriptis . . . Acta sunt haec Wittembergae ... in capella Corporis Christi, in parochiali ibidem cemiterio situata_, praesentibus, &c. 41 XII MILTITZ, 1 5 19. On 8 Dec. 15 18 the Elector Frederick, 1486-11525, in a letter to Cajetan declined the Legate's request * ut Martinum Lutherum sive Romam mitteremus sive ex nostris regionibus expelleremus ' {Lîitheri Op. Lat. ii. 410), and thus took Luther once more under his protection. In view of the coming Imperial Election it was worth the Pope's while to show so powerful a prince some mark of his favour. Accordingly Charles von Miltitz (? i49o-tl529), by birth a Saxon nobleman, and now both papal chamberlain and agent at Rome for the Saxon Courts, was appointed Nuncio 15 Oct. 1518 (Loescher, ii. 554), and sent to bring him the Golden Rose. Miltitz left Italy Nov. 1518; and, after interviews with Spalatin and the Elector in December which led him to see the necessity of disavowing Tetzel (t 4 July 1519), disgraced that worthy at Leipzig, and then went on to Altenburg, where he had a friendly meeting with Luther in Spalatin's house 6 Jan. 15 19. In letters of Jan. 1519 Luther gives [No, 21] an account to the Elector of his agreement with Miltitz (de Wette, i. 208 sq. ; tr. Gieseler V. 369) ; in another of 20 Feb. to Staupitz, of [No. 22] his impres- sions of the interview (de Wette, i. 231 sq.) ; and in that of 3 March he makes, as promised, [No. 23] his submission to Leo X [ibid. i. 233 ; Loescher, iii. 92 sqq.). No. 21. Luther's account to the Elector of the agreement with Miltitz. First^ that a general inhibition should be imposed on both sides, and that both sides shall be forbidden to preach, write, or treat of these subjects any more. Secondly, he, Charles von Miltitz, would write to our holy father the Pope a short account of the position of affairs, as he had found them, and provide that the Pope's holiness should commission some learned bishop to investigate the case, and point out articles which are erroneous and to be revoked by me. And if then I be shown my error, I ought and will gladly recant it and not weaken the honour and authority of the Holy Roman Church. ^ In the next place, I was ready to write to the Pope's holiness, and submit myself with all humility, confess that I had been too zealous and too eager, yet with no intention to encroach on the holy Church, but only to show the reason why, as a true son of the Church, I had resented the wicked preaching, out of which great ridicule, ill-repute, dishonour, and discontent had grown 42 MILTITZ, 1 5 19 21 up amongst the people towards the Church of Rome. Thirdly, I was ready to issue a paper ' exhorting every man to follow the Church of Rome with obedience and respect, and my work should be understood not to the detriment, but to the honour of the Roman Church ; also to confess that I had brought the truth forward too zealously, and perhaps out of season. No. 22. Luther's account to Staupitz of the interview with Miltitz. Carolus Miltitius me vidit Altenburgi, conqueslus quod orbem totum mihi coniunxerim et Papae abstraxerim : exploratum se habere per hospitia cuncta quod inter quinque homines très aut duo vix Romanae parti faverent : fuit armatus 70 Brevibus apostolicis, in hoc negotium ut me captum perduceret in homi- cidam Jerusalem, purpuratam illam Babylonem, ut postea ex aula Principis accepi. Quod studium cum desperatum asset, coepit agere ut Romanae Ecclesiae restituerem quod abstulissem et revocarem. Cum autem peterem ut doceret revocanda, tandem conveni- mus ut episcopis aliquot causa committeretur : ego nominavi Archiepiscopum Salzburgensem," Trevirensem^ et Freisin- gensem * : atque vesperi me accepto convivio laetati sumus et osculo mihi dato discessimus : ego sic me gessi quasi has Italitates et simulationes non intelligerem. Tetzelium quoque vocavit et increpavit : tandem Lipsiae eum convicit, quod 90 florenos pro suo stipendio menstruo una cum tribus equitibus et curru liberis et gratuitis expensis habuerit. lamque dis- paruit idem Tetzelius, nemine conscio quo pervenerit, nisi patribus suis forte. . . . No. 23. Luther's submission to Leo X. Beatissime Pater, cogit itcrum nécessitas ut ego faex hominum et pulvis terrae ad Beatitudinem tuam tantamque maiestatem loquar. Quare paternas ac vere Christi vicarias aures huic 1 Dr. M. Luthers Unterricht auf etUche Artikel, die ihm von seinen Ahgbnnern aufgelegt und zitgemessen wurdcn, published Feb. 1519. Text in Loescher, iii. 84 sqq. Cf. Beard, Martin Luther, 274. '^ Matthew Lang, Archbishop of Salzburg, I5i9-t40. = Richard von Greiffenklau, Elector Archbishop of Trier, isii-f^i. ' Philip Count Palatine, Bishop of Freisingen, i498-ti54'> ^'^^ Naum- burg, 1517-141- 23 MILTITZ, 1519 43 oviculae tuae interim clementissime accommodare dignetur B». tua, et balatum meum hunc officiose intelligere. Fuit apud nos honestus hie vir Carolus Miltitz, B». tuae Secretarius Cubicularius, gravissime causatus nomine B». tuae apud illustrissimum Principem Fridericum de mea in Romanam Ecclesiam et B™. tuam et irreverentia et temeritate expostulans satisfactionem. Ego ista audiens plurimum dolui officiosissi- mum officium meum tarn infelix esse ut, quod pro tuendo honore Ecclesiae Romanae susceperam, in irreverentiam etiam apud ipsum verticem eiusdem Ecclesiae ac plenam omnis maU su- spicionem venerit. Sed quid agam, B. P.? Desunt mihi consiHa prorsus : potestatem irae tuae ferre non possum, et quomodo eripiar ignoro. Revocationem expostulor disputationis : quae si id posset praestare, quod per eam quaeritur, sine mora ego prae- starem eam. Nunc autem cum, resistentibus et prementibus adversariis, scripta mea latius vagentur quam unquam spera- veram : simul profundius haeserint plurimorum animis quam ut revocari possint : quin cum Germania nostra hodie mire floreat ingeniis, eruditione, iudicio : si Romanam Ecclesiam volo honorare : id quam maxime mihi curandum video, ne quid ullo modo revocem. Nam istud revocare nihil fieret, nisi Ecclesiam Romanam magis ac magis foedare et in ora omnium hominum accusandam tradere. lUi illi, heu B. P., banc Ecclesiae Romanae intulerunt in- iuriam et paene infamiam apud nos in Germania, quibus ego restiti, id est, qui insulsissimis suis sermonibus, sub nomine Bs. tuae, non nisi deterrimam avaritiam coluerunt, et opprobrio Aegypti contaminatam et abominandam reddiderunt sanctifica- tionem : et quasi id non satisfuerit malorum, me, qui tantis eorum monstris occurri, auctorem suae temeritatis apud B'". tuam inculpant. Nunc, B. P., coram Deo et tota creatura sua testor, me neque voluisse neque hodie velle Ecclesiae Romanae ac B^. tuae potestatem ullo modo tangere aut quacunque versutia demoliri : quin plenissime confiteor huius Ecclesiae potestatem esse super omnia : nee ei praeferendum quidquam sive in coelo sive in terra, praeter unum lesum Christum Dominum omnium: nee Bo. tua uUis malis dolis credat, qui aliter de Luthero hoc machinantur. Et quod unum in ista causa facere possum, promittam liben- tissime B'. tuae istam de indulgentiis materiam me deinceps relicturum penitusque taciturum (modo et adversarii mei suas 44 MILTITZ, 1 5 19 23 vanas ampullas contineant), editurum denique in vulgus quo intelligant ct moveantur ut Romanam Ecclesiam pure colant, et non illorum temeritatem huic imputent : neque meam asperitatem imitentur adversus Romanam Ecclesiam, qua ego usus sum, imo abusus et excessi adversus balatrones istos : si qua tandem gratia Dei, vel eo studio rursum sopiri queat excitata discordia. Nam id unicum a me quaesitum est, ne avaritiae alienae foeditate poUueretur Ecclesia Romana mater nostra, neve populi seducerentur in errorem, et caritatem discerent posthabere indulgentiis. Caetera omnia, ut sunt neutralia, a me vilius aestimantur. Si autem et plura facere potero aut cognovero, sine dubio paratissimus ero. Christus servet B*". tuam in aeternum. Ex Altenburgo, 3 Martii, anno mdxix. XIII THE DISPUTATION AT LEIPZIG, 15 19 Ten days after his letter to Leo X Luther wrote to the Elector declaring that he himself had intended ' the game should come to an end', but that, asEck had now attacked him, it was not fair his mouth should be closed and another allowed to speak (de Wette, i- 237). John Maier, i486-ti543, known as Eck from his birthplace, a Bavarian village of that name, became, 15 17, Professor of Theology and Vice-Chancellor of the University of Ingolstadt. He was also Canon of Eichstadt, and a ' disputator acerrimus'. In 1518, when on a visit to Gabriel von Eyb, Bishop of Eichstadt, l496-ti53S, and Chancellor of Ingolstadt, Eck was asked for an opinion in writing on Luther's Ninety-five Theses. He made a selection, and sent it to the Bishop, with animadversions, in his Ohelisci. The selection fell into Luther's hands by 24 March 15 18 (de Wette, i. 100), and in August he replied with Asterisci [Lutheri Op. Lat. i. 410 sqq. : Loescher, ii. 333 sqq.). At this point Andrew Bodenstein, i48o-ti54l, called Carlstadt from his birthplace in Franconia, intervened. Summoned to Witten- berg, 1504, he was lecturing iti via Thoniae 1507, and as Professor of Theology and Archdeacon, 15 10, was one of Luther's 'most violent opponents' till 1517, when he put out 152 Theses 'con- cerning nature, law, and grace, against the Schoolmen ', of which Luther wrote in high terms (de Wette, i. 55). They were now allies, and in May and June 1518 Carlstadt submitted 406 Co7tchcsiones (Loescher, ii. 78 sqq.) against Eck and Tetzel, the twelfth of which asserts ' Textus Bibliae non modo uni pluribusve ecclesiae doctoribus sed etiam totius ecclesiae auctoritati praefertur' {ibid. 80). These provoked from Eck a De/eiisio, which contained THE DISPUTATION AT LEIPZIG, 1519 45 a challenge to Carlstadt to hold a public disputation in some University to be agreed on. The challenge was accepted ; and Luther, meeting with Eck in Augsburg Oct. 1518 (de Wette, i. 216), arranged for the disputation to take place at Leipzig, subject to the approval of George, Duke of Saxony, of the Albertine line, i5oo-t39, and the authorities ecclesiastical and academic. While the negotiations were pending the combatants began to arm: Eck, with twelve propositions, Dec. 1518, directed at Carl- stadt whom he now designated ' Luther's champion ' ; and Luther, by this time no second, but protagonist, with twelve counter-theses which he sent to Spalatin 7 Feb. 1519 (de Wette, i. 222). Eck raised his series to thirteen, 'contra M. Lutherum,' and republished them 14 March (Loescher, iii. 559 sqq., and 210 sq.). Whereupon Carlstadt replied, 26 April, with seventeen {ibid. 284 sqq.); and Luther, raising his also to thirteen, sent them to John Lange 16 May (de Wette, i. 274), under the title Disputatio et excitsatio F. M. Lutheri adversus criminatio?ies D. lo. Eccii {LHtheri Op. Lat. iii. 12 sqq.; Loescher, iii. 563 sqq. and 212 sq.). On [No. 24] the thirteenth of Eck's and of Luther's series respectively the vital issue was joined at Leipzig, and Luther gave a hint of the line he would take by publishing early in June his Resolutio super propositioiie XIII de potestate Papae (Loescher, iii. 123 sqq. ; Lîttheri Op. Lat. iii. 296 sqq.; and of. Beard, Martin Luther, i<^i sq.). Leipzig, founded 1409, was a seat of the Old Learning; but, though its Chancellor, Prince Adolphus of Anhalt, Bishop of Merse- burg, 1514-126, supporting the Theological Faculty, forbade the disputation, the University was not indisposed to try conclusions with its younger rival Wittenberg, founded 1502, and appealed to Duke George. On 17 June [No. 25] the Duke sent a highly characteristic letter (Seidemann, Die Leipziger Disputation, App. xi. 119 sqq.) to the Bishop, and fixed the disputation for 27 June. It was held in the Pleissenburg, his castle on the out- skirts of the town. Besides the accounts left by the principals, Eck (Loescher, iii. 222 sqq.), and Luther {ibid. 233 sqq., and de Wette, i. 284 sqq.), and by others, we have [No. 26] an account from the point of view of an independent onlooker, Peter Schade (Mosellanus, 1494-11524 ; Loescher, iii. 242 sqq.), the only humanist of the University. On 27-8 June Eck debated with Carlstadt Grace and Free-will ; and on 4-8 July, with Luther, the primacy of the Pope. Luther successfully contested the ius divinum of the Papacy on historical grounds, but was betrayed into a denial of the infalhbility of General Councils as illustrated by the case of Hus, whereupon Eck seized the advantage thus given him to claim the victory in argument for himself (the Acta, in Loescher, iii. 292 sqq. ; Lutheri Op. Lat. iii. 23 sqq.), as appears from [No. 27] the minutes of the Disputation. 46 THE DISPUTATION AT LEIPZIG, 1519 24 No. 24. The thirteenth of Eck's and of Luther's Theses, March and May, 1519. (i) Romaiiam ecclesiam non fuisse superiorem aliis ecclesiis ante tempora Sylvestri negamus. Sed eum qui sedem beatis- simi Petri habuit et fidem, successorem Petri et Vicarium Christi generalem semper agnovimus. (2) Romanam ecclesiam esse omnibus aliis superiorem pro- batur ex frigidissimis Romanorum Pontificum decretis, intra quadringentos annos natis ; contra quae sunt historiae appro- batae mille et centum annorum, textus Scripturae divinae et decretum concilii Niceni omnium sacratissimi. No. 25. The letter of George, Duke of Saxony, to the Chancellor of Leipzig. We have received your esteemed letter, and from it we gather that Your Grace is not inclined to permit the disputation which Dr. Eck wished to hold with us and the theologians of our University, but that you intend to prevent it, warned, as you yourself write, in plain letters from Rome, though no charges or injunctions have come from His Holiness. At this we are not a little surprised. We were always of opinion that our University was a place for all kinds of study, where any one might discuss and propound what he liked, salva tamenfide catholica,^.g-sSvA\. which nothing too blasphemous should be argued. So, e. g., there have been held in Leipzig many disputations about the Trinity, the Sacrament of the Eucharist, and other articles of the Faith. No one has been refused, nor has any final judgement been delivered which is against the Christian Faith, thank God, nor ever shall be, God willing. With regard to the question whether the soul is raised to heaven as soon as the penny rings in the dish, we were of opinion that permission should be given for a disputation to take place ; that a final conclusion should be come to on the subject, whereby the poor layman should no longer be ignorantly deceived ; and that it ought not to be wrong to grant the wishes of those to whom it is of the most vital importance. We would not, however, suppose that the present course is being taken on your Grace's initiative . . . but we hold that your Grace is being worked upon by those who, perhaps, are rather afraid of being disturbed in their idleness and drinking- bouts, such as our theologians whom we have heard reported 25 THE DISPUTATION AT LEIPZIG, 1519 47 of as idle and profligate persons. A\'e quite believe that if this disputation brought them a good feast and a fair sum for little trouble, then they would consider it a praiseworthy exercise, and by no means to be refused. But as their leisure would be disturbed, your Grace and everybody else must give in, so that they may have their own way. They are like bad soldiers. If they hear a single shot, they think they have been hit. Dr. Eck has not announced in his writing what he wishes to dispute about. They are afraid he wants to dispute about matters which they would not know how to propound, and consequently they wish to divine and judge before they have heard plaintiff or defendant . . . That our theologians should shun such disputations seems to us to be contrary to their profession ; for to them, as teachers of the Scripture, it ought to be a joy to bring to light that over which they have eaten many good dinners, inasmuch as they have the highest places in lectureships and feasts. But if they know it, and do it not, or will not bring it to the day, I would just as soon have a year-old child in their place ; for it is to be hoped that we might in time bring it to do what we wanted and to let us hear what it knew, and we would in the mean time keep it on pap and simple food ! Let your Grace consider what your shepherd thinks of his dogs when they will not bark and will not bite the wolf. If they cannot stand these dis- putations, and are afraid of being worsted, then we would rather have old women in their places to sing to us and spin for us for pay ! This then is our friendly request, that your Grace would not consent to the above who call themselves theologians and yet are ashamed to bring their knowledge to light ; but that you would urge them with all your might to allow the disputation to take place, unless it is openly forbidden by His Holiness . . . No. 26. An account by an onlooker. Successit Carolostadio Martinus, sustentaturus hoc : ' Ro- manam ecclesiam eiusque episcopum ceteris superiorem probari tantum ex decretis, contra quae staret et Scriptura et Niceni concilii auctoritas.' Quam sententiam ut everteret Eccius, nihil non tentavit, hucque omnes ingenii sui machinas admovit, et dies continuos octo impendit obiter, illud potissimum studens, vit plerisque Boiemicae factionis articulis obiectis hominem in 48 THE DISPUTATION AT LEIPZIG, 1519 26 maiorem invidiam adduceret. Quas insidias statim intelligens Martinus, graviter, et velut spiritu quodam, infremuit, hue se Trapépywç insidiose trahi. Porro obiecta dogmata, partim magna cum indignatione reiecit, partim etiam ut Christiana ample- ctabatur, nisus ubique vel Scripturae libratissimis testimoniis vel veterum conciliorum decretis. In summa, nihil tam studuit quam Boiemici dissidii per se approbandi suspicionem procul a se amovere. Rursus Eccius in hoc erat totus, ut banc de Martino opinionem omnibus ingereret, ipso Martino quan- tumvis reclamante . . . Martinus statura est mediocri, corpore macilento, curis pariter et studiis exhausto, sic ut propius intuenti omnia paene ossa liceat dinumerare, aetate virili adhuc et intégra, voce acuta et clara. Doctrina vero et Scripturae cognitio admirabilis in eo, adeo ut omnia paene in numerato habeat. Graece et Hebraice hactenus didicit, ut de interpreta- tionibus indicium facere possit. Nee deest dicendi materia, suppetit enim rerum et verborum sylva ingens. Porro in ipsa vita et moribus civilis et faciHs, nihil stoicum, nihil superciho- sum prae se fert, immo omnium horarum hominem agit. In congressibus festivus, iucundus, alacris et securus ubique, semper laeta facie florens, quantumvis atrocia comminentur adversarii, ut baud facile credas hominem tam ardua sine numine Divum moliri. Sed, quod ei vitio dant plerique omnes, in reprehendendo impudentior paulo et mordacior, quam vel tutum sit rw rà Oeîa KaLvoTo/xovvrt vel decorum homini theologo. Quod vitium baud scio an non cum omnibus oxpifiaOia-L habeat commune. Haec pleraque omnia in Carolostadio paulo minora depre- hendas ; nisi quod huic statura est brevior, facies autem nigricans et adusta, vox obscura et inamoena, memoria infirmior et ad iracundiam promptior. lam Eccio status est procerus, corpus solidum et qua- dratum, vox plena et plane Germanica, lateribus fortissimis subnixa, ut non tragoedis tantum sed et praeconibus sufficere possit : aspera tamen magis quam expressa. Tantum abest ut nativam illam Romani oris suavitatem Fabio ac Ciceroni tantopere laudatam referat : os et oculi, totus denique vultus sunt eiusmodi, ut hinc certe quemvis lanium aut Carem militem citius quam theologum possis agnoscere. Quod ad ingenium attinet, memoria pollet insigni, quae si in parem incidisset in- tellectum, iam omnibus numeris naturae opus fuisset absolutum. Deest homini intelligendi prompta vis, deest iudicandi acumen, sine quo ceterae dotes omnes frustra contingunt. Atque haec 26 THE DISPUTATION AT LEIPZIG, 15 19 49 causa est quod dum disputât tot argumenta, tot Scripturae testimonia, tot auctorum dicta, citra ullum omnino delectum congerit, interim non advertens quam pleraque sint frigida, quam suis locis recte intellecta, ad praesens nihil faciant, quam denique sint vel à-rrÔKpvtfia vel sophistica. Hoc enim tantum curat ut copiosam farraginem spargens, auditoribus magna ex parte stupidis fucum faciat, et victoriae opinionem de se praebeat. Adde his incredibilem audaciam, quam admirabili tegit vafricie. Etenim, si quando per banc in adversarii laqueos incidisse se sentit, disputationem paulatim alio deflectit. Non- nunquam vero et adversarii sententiam aliis verbis conceptani pro sua amplectens, absurdam suam in adversarium mirabili calli- ditate detorquet, ut quemvis Socratem vincere videri posset . . . No. 27. From the Minutes of the Disputation. [Hora 2 die 5 Julii, 1519] Lutherus. Obiecit egregius D. Doctor in fine, articulos Wickleff et lohannis Huss damnatos,et Bonifacium damnatorem eorundem. Respondeo, sicut prius, me non velle nee posse defendere Bohe- morum schisma, sed Graecam Ecclesiam mille et quadringen- torum annorum, sive cum ea senserint Bohemi, nihil ad me, certum habeo quod nee Rom. Pontifex nee omnes eius adula- tores possint tantum numerum sanctorum sub potestate Rom. Pontificis nunquam agentium de coelo deturbare. Secundo, et hoc certum est, inter articulos lohannis Huss vel Bohemorum multos esse plane Christianissimos et evan- gelicos, quos non possit universalis Ecclesia damnare, velut est ille et similis, * Quod tantum est una Ecclesia universalis.' Haec enim agentibus impiissimis adulatoribus inique est damnata, cum oret universitas Ecclesiae : ' Credo in Spiritum sanctum, sanctam Ecclesiam catholicam, sa-nctorum commu- nionem.' Hunc nobilissimum articulum fidei inter articulos lohannis Huss numerant. Deinde ille 'Non est de necessitate salutis credere Romanam Ecclesiam esse aliis superiorem ', sive sit Wickleff, sive Huss, non euro. Scio quod salvati sunt Gregorius Nazianzenus, Basilius Magnus, Epiphanius, Cyprianus et innumerabiles alii Graeciae episcopi, et tamen hunc articulum non tenuerunt. Nee est in potestate Rom. Pontificis, aut Inquisitorum hae- reticae pravitatis, novos condere articulos fidei, sed secundum conditos iudicare. Nee potest fidelis Christianas cogi ultra 944 E 50 THE DISPUTATION AT LEIPZIG, 15 19 27 sacram Scripturam^ quae est proprie ius divinum, nisi accesserit nova et probata revelatio. Imo ex iure divino prohibemur credere, nisi quod sit probatum, vel per Scripturam divinam, vel per manifestam revelationem. Ut Gerson etiam etsi re- centior in multis locis asserit, et divus Augustinus antiquior pro singulari canone observât, dicens ad divum Hieronymum : ' Ego solis eis Libris didici hunc honorem déferre, qui Canonici appellantur, caeteros autem ita lego ut quantalibet doctrina sanctitateque praepolleant, non ideo verum existimem quia illi sic senserunt sed si ex libris canonicis vel probabili ratione mihi persuadere potuerunt.' Quin etiam ipsi luristae, de quibus minus videretur, in cap. Significasti, de elect., statuerint praevalere unius privati hominis sententiam, tarn Pontifici Rom. quam Concilio et Ecclesiae, si meliore auctoritate nixus fuerit vel ratione, Ideo nihil est quod D. egregius Doctor, volens ex iure divino contra me arguere, dimisso iure divino, arguit contra me ex collectaneis haereticae pravitatis Inquisitorum. Proinde ista propositio lohannis Huss : ' Papalis dignitas a Caesare inolevit,' si est falsa, eradatur Platina in vita Bene- dicti II, ubi scribit Constantinum IV, Imperatorem Graeco- rum, sanxisse Pontificem Rom. esse Vicarium Christi generalem, quanquam nee sic sit observatum a Graeciae episcopis. Quare, quantum me urget egregius D. Doctor per Bohemos nondum centum annorum, tantum ego urgeo eum per orien- talem ecclesiam, meliorem partem universalis ecclesiae et mille quadringentorum annorum. Si illi sunt haeretici quia Rom. Pontificem non agnoverunt, haereticum accusabo adversarium, qui tot Sanctos per universalem ecclesiam celebratos audet asserere damnatos. Per eadem dico ad Bonifacium VIII, qui qualis Pontifex fuerit et qua fide eius gesta recipienda, satis probant historiae. Proinde concludo et rogo, D. Doctor velit Rom. Pontifices concedere fuisse homines, et non constituere Deos, praesertim quoties iudicaverunt in causa propria : deinde non per se ipsos, sed per indoctissimos adulatores, quando divus Gregorius multis epistolis, etsi Rom. Pontifex, reiecit a se primatum totius orbis, allegans ad hoc praedecessorem suum Pelagium, dicens inter caetera quod vencranda Synodus Chalcedonensis obtulit hunc primatus honorem Rom. Pontifici et nullus tamen ausus est acceptare. Si ergo ego erro, errat mecum Gregorius primus, cum suis praedecessoribus, et damnabiliter pecca- verunt, quod oblatum primatum non assumpserunt. 27 THE DISPUTATION AT LEIPZICx, 15 19 51 Per haec volo probatum quod ex Decretis, damnationibus, approbationibus recentioribus Ecclesiae Rom. nihil contra me agitur, cum sint suspectissima omnia et antiquae veritati et consuetudini per omnia contraria, nihilominus tamen pro reverentia et vitando schismate libentissime tolero, et toleranda persuadeo, modo non tantum iure divino tot sanctos praece- dentes damnemus. Haec habui quae dicerem de articulis. Eccius. . . . De Graecis Sanctis diximus saepius ; sed hoc horrendum omnibus Christi fidelibus esse arbitror quod reverendus Pater contra tam sanctum et laudabile Constantiense Concilium tanto consensu totius Christianitatis congregatum non veretur dicere articulos aliquos Hussiticos et Wicklefficos fuisse Christianissimos et evangelicos. [Hora 7 die 7 Julii.] Eccius. . . . Petit tamen a me, ut probem ei concilium non posse errare. Nescio quid sibi velit ista petitio an tacite laudabile et gloriosum Constantiense Concilium velit habere suspectum. Hoc dico vobis, Révérende Pater, si creditis concilium legitime congregatum errare et errasse, estis mihi sicut ethnicus et pub- licanus. Quid sit haereticus, in praesentia non discutiam . . . XIV THE CIRCULATION OF LUTHER'S WORKS Froben, i46o-ti527, the famous printer of Basel, acting on the suggestion of Beatus Rhenanus, 1485-11547, then corrector of the press, made the first attempt at a collection of Luther's works in Oct. 1 5 18. [No. 28] His letter to Luther {Lutheri Op. Lat. iv. 82 sq.) of 14 Feb. 15 19 illustrates the rapidity with which they were being spread over Europe, and also the connexion of the press and of humanism with the Reformation. The Day-book of John Dome, a bookseller at Oxford, shows thirteen entries of Luther's works sold in 1520, his most popular book being the Resolutio de potestate Papac (Oxf His. Society's Collectanea, 164). No. 28. Letter of Froben to Luther, 14 Feb. 1519. Dono dedit mihi Blasius Salmonius Bibliopola Lipsiensis in proximis nundinis Franckfordensibus libelles varios a te elucubratos, quos omnium doctorum iudicio approbates typis E 2 52 LUTHER'S WORKS 28 meis statim excudi. Sexcentos in Galliam misimus et in Hi- spaniam, venduntur Parisiis, leguntur etiam a Sorbonicis, et probantur quemadmodum amici nostri nos certiores reddi- derunt : dixerunt illic doctissimi quidam, se iam pridem talem libertatem desiderasse in his qui sacras literas tractant. Calvus quoque bibliopola Papiensis, vir eruditissimus et musis sacer, bonam libellorum partem in Italiam deportavit, per omnes civitates sparsurus. Neque enim tarn spectat lucrum quam cupit renascenti pietati suppetias ferre, et quatenus potest prodesse. Is promisit ab omnibus eruditis in Italia viris epigrammata se missurum in tui laudem scripta, usque adeo tibi favet Christique negotio, quod tanta constantia tarn viriliter tamque dextere geris . . . Praeterea libelles tuos in Brabantiam et Angliam misimus. Impressimus Replicae Sylvestrinae trecenta tantum exemplaria, eam negant docti obesse tibi posse. Hie ut quisque est optimus, ita tui maxime est studiosus. Episcopus noster^ imprimis tibi favet, eius item suffraganeus Tripolitanus episcopus. Cardinalis Sedu- nensis^, cum illi tuas Lucubrationes obtulissemus, statim dixit : ' Luther, tu vere es Luther.' Huic nuper quidam Eccii ■Propositiones misit adiiciens se victoriae nuncium, quam Eccius sit Lipsiae contra novam doctrinam obten^turus, statim allaturum. Cui respondit Cardinalis : ' Disputet Eccius quan- tum velit, Lutherus veritatem scribit.' Exemplaria nostra nos usque ad decern vendidimus omnia, haud feliciorem venditionem in aliquo libro sumus unquam experti. Novum Instrumentum ab Erasmo diligentissime recognitum et insigni accessione locupletatum intra dies decern faventibus Superis absolvemus. Bene vale. Révérende Pater. Basileae, 14 Febr. mdxix. XV LUTHER'S COMMENTARY ON THE EPISTLE TO THE GALATIANS The Commentary was the result of lectures, delivered since Oct. 1516. The first edition helongs to Sept. 1519; a revised edition, with a German translation, was published Aug. 1523. 'The Commentary, as it at present exists — one of Luther's most cele- brated works, and a chief authority for his theological opinions — ' Christopher von Utenheim, Bishop of Basel, i502-t27. ^ Matthew Schinner, Bishop of Sitten, 1499-11522. 29 THE EPISTLE TO THE GALATIANS 53 belongs to 1535 ' (Beard, Martiii Luther, 288). The following extract from a [No. 29] prefatory letter (de Wette, i. 333 sq.) indicates a stage in Luther's revolt from Rome, as well as the growing resentment of Germany against the Curia. No. 29. His Prefatory Letter. Quare et ego horum theologoruni laicorum [sc. the princes at the diet of Augsburg 15 18] exemple pulcherrimo . . . distinguo inter Romanam Ecclesiam et Romanam Curiam. Illam scio purissimum esse thalamum Christi, niatrem Eccle- siarum, dominam mundi, sed spiritu i. e. vitiorum, non rerum mundi, sponsam Christi, filiam Dei, terrorem inferni . . . Haec vero ex fructibus suis cognoscitur. Non quod niagni faciendum sit, res nostras et iura diripi, cum fixum sit in coelO; Christianos in hac vita pressuram, Nimbrotos et ro- bustes venatores pati ... sed quod omnibus lacrimis sit miseria maior, haec a fratribus et patribus in fratres et filios fieri . . . quae a Turca vix fièrent . . . Nullo modo ergo Romanae Ecclesiae resistere licet : at Romanae Curiae longe maiore pietate résistèrent reges, principes, et quicunque possent, quam ipsis Turcis. . . . Sed ad me redeo . . . Maluissem certe et ego exspectare commentarios olim ab Erasmo, viro in theologia summo et invidiae quoque victore, promisses : verum, dum ille difiert (quod Deus faxit, non sit diuturnum), cogit me in publicum ire. casus iste quern videtis. Scio quidem me infantem et ineruditum, sed tamen (quod ausim) pietatis et eruditionis Christianae studiosum atque hoc ipso eruditiorem his qui divina mandata impiis legum humanarum pompis mere ridicula et ludibria Cecerunt. Unum spectavi, si consequar, ut mea opera ii qui me apostolicas epistolas audierunt enar- rantem Paulum apertiorem habeant et féliciter me superent : sin nee id effeci . . . conatus reliquus est, quo alios ad Pauli- nam theologiam volui accendere, quem nemo bonus mihi vitio dederit. XVI ERASMUS AND LUTHER, 15 19. Desiderius Erasmus, 1466-1 1536, the leading scholar of Europe, had ridiculed the theologians in his Encomlimt Moriac, 151 1 {Opeia, iv, coll. 405 sqq., Leyden, 1703-6), and had rendered reform possible by opening up Christian antiquity in his editions, 1516, of the New Testament in Greek and of St. Jerome. But he 54 ERASMUS AND LUTHER, 15 19 30 looked for it to come by the slow solvent of liberal studies. Luther, before he took open action, found himself out of sympathy with Erasmus, 'quod Augustino in Scripturis interpretandis tantum posthabeo Hieronymum, quantum ipse Augustinum in omnibus Hieronymo posthabet ' (Letter of 19 Oct. 1516: de Wette, i. 40), and again : ' Erasmum nostrum lego, et indies decrescit mihi animus erga eum ; placet quidern quod tam religiosos quam sacerdotes non minus constanter quam erudite arguit et damnât inveteratae huius et veternosae inscitiae : sed timeo ne Christum et gratiam Dei non satis promoveat' (Letter of i March 1517: de Wette, i. 52). But in 1 5 19, when a word of approval from Erasmus would have greatly encouraged him, he took advantage of certain disparaging remarks about ' pardons ' which Erasmus had let fall in his ' praefatione Enchiridii recentissima ' of 1518 to entreat him 'si ita tibi visum fuerit, agnosce et hunc fraterculum in Christo, tui certe studiosissi- mum' (Letter of 28 March, 1519: de Wette, i. 248). Erasmus replied coldly, from Louvain, 30 May, ' Habes in Anglia qui de tuis scriptis optime sentiant, et sunt hi maximi. Sunt et hic_, quorum est eximius quidam, qui tuis favent. Ego me quoad licet integruni servo, quo magis prosim bonis literis reflorescentibus ' {Opera, III. i, col. 445 B). He did not wish to be compromised. On 13 Aug. in [No. 30] a letter to Leo X (Ep. 453 ; ibid. II L i. 491 E) he gives his views as to the treatment of the present troubles ; on I Nov., in [No. 31] a letter to Albert of Mainz (Ep. 477 : ibid. III. i. 515 D) he deals with their origin. No. 30. Erasmus to Leo X, on the treatment of the present troubles. . . . Protinus haeresis vocabulum in ore est, sicubi dissen- tiunt;, aut videri volunt dissentire : si quid parum arridet, seditiose quiritantur apud crassam et indoctam multitudinem. Haec aliquoties parvis initiis orta, saepenumero vastissimum gignunt incendium, fitque ut malum, quod initio ceu leva negligebatur, paulatim auctum tandem erumpat in grave discrimen tranquillitatis Christianae. Hac quidem in re multum laudis debetur, optimis monarchis qui auctoritate sua dissidium hoc oriri coeptum sedarunt velut Henricus eius nominis octavus, apud Anglos ; Franciscus, huius nominis primus, apud Gallos ; apud Germanos, quod ea regio in regulos complures dissecta est, non potest idem fieri ; apud nos, quoniam et nuper Principem habere coepimus atque eum habemus optimum quidem pariter et maximum, sed ingenti semotum intervallo, tumultuantur adhuc impune quidam. Proinde mihi videtur Tua Sanctitas rem factura Christo longe gratissimam, si contentionibus huiusmodi silentium indixerit, 31 ERASMUS AND LUTHER, 15 19 55 atque id praestet in orbe toto Christiano quod Henricus et Franciscus in suis uterque regnis praestitere. Tua pietas summos reges redigit in concordiam : superest ut per eandem et studiis sua reddatur tranquillitas. Id fiet si tuo iussu homines qui loqui non possunt desinant obgannire politio- ribus litteris, et ad benedicendum elingues desinant in linguarum studiosos maledicere. . . . No. 31. Erasmus to Albert of Mainz, on their origin. . . . Spectandi in primis sunt huius mali fontes. Mundus oneratus est constitutionibus humanis, oneratus est opinionibus et dogmatibus scholasticis, tyrannide Fratrum Mendicantium, qui cum sint satellites Sedis Romanae tamen eo potentiae ac multitudinis evadunt, ut ipsi Romano Pontifici atque ipsis adeo Regibus sint formidabiles. His cum pro ipsis facit Pontifex, plusquam Deus est : in his quae faciunt adversus eorum commodum, non plus valet quam somnium. Non damno omnes, sed plurimi sunt huius generis qui ob quaestum ac tyrannidera, data opera illaqueant conscientias hominum. Ac perfricta fronte iam coeperant, omisso Christo, nihil prae- dicare, nisi sua nova et subinde impudentiora dogmata. De indulgentiis sic loquebantur ut nee idiotae ferre possent. His et eiusmodi multis rebus paulatim evanescebjit vigor Evangelicae doctrinae; et futurum erat ut rebus semper in deterius prolaben- tibus^ tandem prorsus exstingueretur ilia scintilla Christianae pie- tatis, unde redaccendi poterat exstincta caritas : ad ceremonias plusquam ludaicas summa religionis vergebat. Haec suspirant ac déplorant boni viri, haec ipsi etiam Theologi, non Monachi, et Monachi quidam in privatis coUoquiis fatentur. Haec, opinor, moverunt animum Lutheri, ut primum auderet se quorundam intolerabili impudentiae opponere. Quid enim aliud suspicer de eo, qui nee honores ambit nee pecuniam cupit ? De articulis, quos obiiciunt Luthero, in praesentia non disputo, tantum de modo et occasione disputo. Ausus est Lutherus de Indulgentiis disputare, sed de quibus alii prius nimis impudenter asseveraverant. Ausus est immoderatius loqui de potestate Romani Pontificis, sed de qua isti nimis immoderate prius scripserant, quorum praecipui sunt très Praedicatores, Alvarus, Sylvester, et Cardinalis sancti Sixti. Ausus est Thomae décréta contemnere, sed quae Dominicani paene praeferunt Evangeliis. Ausus est in materia confes- 56 ERASMUS AND LUTHER, 15 19 31 sionis scrupulos aliquos discutere, sed in qua Monachi sine fine illaqueant hominum conscientias. Ausus est ex parte negligere scholastica décréta, sed quibus ipsi nimium tribuunt, et in quibus ipsi nihilo minus inter se dissentiunt ; postremo, quae subindc mutant, pro veteribus rescissis inducentes nova. Discruciabat hoc pias mentes, cum audirent in scholis fere nullum sermonem de doctrina evangelica, sacros illos ab Ecclesia iam olim probatos auctores haberi pro antiquatis : imo in sacris concionibus minimum audiri de Christo ; de potestate Pontificis, de opinionibus recentium fere omnia ; totam orationem iam palam quaestum, adulationem, ambi- tionem, ac fucum prae se ferre. His imputandum opinor, etiamsi qua intemperantius scripsit Lutherus . . . Multa scripsit Lutherus imprudenter magis quam impie, quorum hoc istos habet pessime quod Thomae non multum tribuit, quod minuit quaestum veniarum, quod ordinibus Mendicantium parum tribuit, quod scholasticis dogmatibus non tantundem defert quantum EvangeHis, quod negligit humanas disputa- torum argutias. Hae nimirum sunt haereses intolerabiles . . . Olim haereticus habebatur qui dissentiebat ab Evangeliis, ab articulis fidei . . . Nunc si quis usquam dissentiat a Thoma, vocatur haereticus . . . Quicquid non placet, quicquid non intelligunt, haeresis est. Graece scire, haeresis est. Expolite loqui, haeresis est. Quicquid ipsi non faciunt, haeresis est . . . XVH LUTHER AND ULRICH VON HUTTEN, 1520 Erasmus' chilling reception of Luther's advances was, in part, made up for by offers of assistance from Ulrich von Hutten, l488-tl523, half humanist, half German patriot. On 3 April 1518 Hutten had written contemptuously of a 'factio' that had arisen at Wittenberg ' monachorum ductu ', expressing a hope ' ut mutui interitus causas sibi invicem praebeant' (Hutteni Ope?-a,\. 167, ed. Bocking). But 20 Jan. 1520 he wrote to Melanchthon, in the name of Franz von Sickingen, 1481-11523, and from his castle of Landstuhl, *At nunc scribere Luthero ipse heros iubet, si quid in causa sua patiatur" adversi, nee melius aliunde remedium sit, ad se ut veniat, effecturum pro eo quod possit : potest autem tantum pro Capnione quantum perfecit' (ibid. 321). Similar offers came from a Franconian nobleman, Sylvester von Schauenburg ; and Luther writes gratefully, 17 July 1520, 'securum me fecit S. Schauenberg et F. Sickingen ab hominum timoré ' (de Wette, i. 469). But nothing came of the affair. Luther's aims were religious ; those of 32 LUTHER AND ULRICH VON HUTTEN, 1520 57 Hutten and the lesser nobles political. In April 1520 Hutten pub- lished two dialogues: [No. 32] Vadiscus or Trias Roniana {Opera, iv. 262 sq.), in which he lashes the Court of Rome, and [No. 33] Inspicientes {ilud. 301 sqq.), in which he assigns the drunken stupidity of his fellow countrymen as the reason why they are exploited by Italians. Luther could not but have been aware that his cause had now become the cause of Germany, and was powerfully supported by national feeling. Certainly Hutten's methods were not his : ' Quid Huttenus petat,' he wrote to Spalatin 16 Jan. 1 521 (de Wette, T 543), 'vides. Nollem vi et caede pro Evangelio certari : ita scrips! ad hominem. Verbo victus est mundus, verbo servata est ecclesia ; etiam verbo reparabitur' : but Hutten's continued efforts to rally Germany against Rome, as illustrated, 1 1 Sept. 1520, by [No. 34J his letter to the Elector Frederick {Opera, i. 393 sqq.), were real services rendered to reform . No. 32. Vadiscus or Trias Romana. Tria urbis Romae dignitatem tuentur : authoritas pontifîcis, reliquiae sanctorum, et merx indulgentiarum. Tria Roma reportantur ; depravata conscientia, corruptus stomachus, et vacui loculi. Tria maxime conservanda Roma interficit : bonam conscien- tiam, religionis zelum, et iusiurandum : ideo fugienda. Tria si commemorantur, Roma deridet : maiorum exempla, pontificatum Petri, et extremum iudicium. Tribus rebus abundat Roma : antiquitatibus, venenis, et vastitate. Tria inde exsulant : simplicitas, continentia, et integritas. Tria sunt Romanorum negotiatorum merces : Christus, sacerdotia, et mulieres. Tria auditu Romae sunt gravissima : générale concilium, emendatio status ecclesiastici, et quod Germani oculos re- cipiunt. Rursumque tria dolenter ferunt : principum Germanorum concordiam, populi intelligentiam, et quod suae fraudes in- notescant. Tria nunquam satis proveniunt Romae : episcoporum pallia, menses papales, et annatae. Tribus opus est ei qui Romae lites habet : pecunia, literis commendatitiis, et mendacio. Tria omne negotium Romae promovent : munera, favor, et 58 LUTHER AND ULRICH VON HUTTEN, 1520 32 potentia. Sed favor conciliatur et ipse dando : cui quis in- utiliter enim Romae favet ? Tria Germaniam hactenus sapere non perniiserunt : prin- cipum ignavia, literarum imperitia, et vulgi superstitio. Triplex inventum Romae consilium extorquendi ab exteris aurum : per indulgentiarum nundinas, per simulatas in Turcam expeditiones, et concessas legatis apud barbaros facultates. Tria semper aguntur Romae, neque unquam peraguntur : animarum beatio, coUapsarum aedium sacrarum restauratio, et in Turcas expeditio. Haec sunt tria illa quorum sub prae- textu fiunt exactiones. Tria sunt Romae in comperto : Romanorum virtus, Italorum versutia, et Germanorum inertia. No. 33. Inspicientes. Interlocutores — Sol, Phaethon, et Caietanus Legatus. Sol. At ab antiquo potores sunt ac temulentiae dediti, neque unquam flagitium apud Germanos fuit inebriari. Phaethox. In uno eo discedant a vetustate^, reliqua teneant. Sol. Nimis magnos Germanos reddes, si taies reddes. Est hoc proprium illis vitium, ut fraus Italis, furacitas Hispanis, Gallis fastus, aliis alia. Phaethon. Si quidem adesse vitium oportet, malo esse hoc quam istorum quicquam ; etsi hune illis morbum adimere diem puto, ut alias hominibus aegritudines, vel te sperare hoc iubente. Sed ad concilium et legatum hune Leonis redeamus : quiddam de pompa clamât hue, iracundia percitus, pater, et ira inflammatus, atque adeo nobis eum irasci arbitror, nam hue suspicit. Sol. Mihi succenset : audi vero quid loquatur homuntio : quiddam minatur sublato supercilio insolenter. Caietanus. Quem oportuit ad primum quemque meum nutum elucescere, solito etiam clarius et magis splendide. Sol. Quid ais, Legate ? quid ais ? mihin' haec tu obiicis ? Caietanus, Tibi? quasi conscius tibi non sis ingentis piaculi. Soi.. Profecto non sum, nisi quid meruerim dicas. Caietanus. Tandem, inquam, prodis, improbe? Tandem 33 LUTHER AND ULRICH VON HUTTEN, 1520 59 ostendis niundo te ? Quem oportuit ad primum quemque meum nutum elucescere, solito etiam clarius et magis splendide ? Sol. Non video quid peccarim. Caietanus. Non vides? qui decern nunc totos dies ne unum quideni radium ostendisti mihi, ita obducens de industria omnes tibi nubes, ac si invideas mundo lucem. Sol. At astrologorum est ea culpa, siqua est, nam hi calcu- lando invenerunt taie hoc fore tempus. Caietanus. At magis oportuit videre te quid vellet ponti- ficis Legatus, quam astrologis quid conveniat. Sein' Italia exiens quae interminatus sum tibi, ni vehementi ardore in- tempestive frigescentem Germaniam recalfaceres ac aestiviorem mihi redderes, ne Italiae necessario teneret me desiderium ? SoL. Neque hoc animadverti quid praeciperes mihi, neque unquam scivi quemquam mortalem soli imperare. Caietanus. Non scivisti tu ? atque hoc ignoras episcopum Romanum (qui nunc omnem suam in me vim transfudit legatum a latere) et caelo quae velit et terra ligare potenter ac solvere ? SoL. Audieram, sed non credebam esse quod ille iactitaret, neque enim adhuc quemquam mortalium quicquam hic im- mutare vidi. Caietanus. Etiam non credis, maie Christiane, tu? quem oportet, talis cum sis, excommunicatum statim Satanae tradi. SoL. Satanae tu trades me caelo deiectum ? et solem, quod aiunt, e mundo auferes ? Caietanus. Equidem faciam, nisi veniam petes a me con- fessione statim facta uni ex copiistis meis. SoL. At ubi confessus ero, quid tum fiam ? Caietanus. Poenam tibi infligam dies aliquot iubens aut ieiunio macerare te, aut laborem quempiam ferre, aut pere- grinationibus fatigari, aut eleemosynam expendere, aut verberari etiam pro dehctis. SoL. Dura conditio : post vero quid dabis ? Caietanus. Innocentem dicam tandem, et purum reddam. SoL. At soli lumen infères tu scilicet ? Caietanus. Si videbitur, etiam hoc vigore facultatum quas mihi concedit X. Leo. SoL. Nugae ! sic arbitraris fatuum quemquam mortalium etiam istorum ut haec te posse credat, nedum solem omnia desuper intuentem? proinde elleborum bibe, insanire mihi enim videris. 6o LUTHER AND ULRICH VON HUTTEN, 1520 33 Caietanus. Insanire? de facto excommunicatus es, irre- verenter loquutus pontificis legato : itaque magnis et inexpia- bilibus alligasti te execrationibus, quern ego excommunicatum paulo post pronuntiabo solenniter, aliqua advocata concione, in publico, quod sic commotum me reddideris. Phaethon. Oppedendum contra has, pater, minas duco ; quid enim posset in divos mortalis homuntio ? Soi.. Immo contemnere oportet eum, etsi misericordia dignus videtur, ut ex morbo qui insaniat. Phaethon. Quo ex morbo ? Sol. Avaritia laborat : quia itaque arridere sibi in Germania negotium, ut se expleat, non videtur, in furias agitur et insania percitus est. No. 34. Hutten to the Elector Frederick. . . . Videmus non esse aurum in Germania, nee argentum paene ; siquod reliquum vero est, ipsum avarissime ad se trahit novis cottidie inventis artibus ille sanctissimus Romanistarum senatus ; ubi quid eripuerit vero, tum in pessimos confert usus. Vultis enim scire, (iermani, quae vidi ipse, quid faciat Romae nostra pecunia ? Nonnihil facit : partem in nepotes suos et cognatos profundit Decimus (habet autem ita multos ille tales, ut proverbio locum dederint ' Leonis Romae cognati et affines '), partem absumunt tot reverendissimi, quos triginta unum pater ille uno atque eodem creavit die : tot referendarii, tot auditores, prothonotarii, abbreviatores, scriptores apostolici, camerarii, officiales et id genus alii principis ecclesiae primates. Nam hi post se trahunt maxima adhuc cum impensa copiistas, pedellos, cursores, scopatores, muliones, stabularios, et scor- torum utriusque sexus innumerabilem turbam ac lenonum exercitum. Alunt et canes, equos ac simias et cercopithecas et huiusmodi multa animi causa ; domos vero exstruunt solido quidam e marmore, et gemmas habent, coenantque laute ac splendide vestiuntur, et genio indulgentes secure deliciantur : in summa nostrae pecuniae praesidio magna ociatur Romae pessimorum hominum multitudo. Nulla ibi religionis cura, magnus est contemptus, qualem vix apud Turcas esse arbitror. Fraudant, imponunt, furantur, mentiuntur, falsum obsignant, spe lucri omnia dicunt ac faciunt : propositum vero habent hi omnes pecuniis nostris insidiari ; alii vivunt ut edant atque bibant et sumptuosissime delicientur : nostrisque sumptibus 34 LUTHER AND ULRICH VON HUTTEN, 1520 61 assequuntur hoc. Has ob res, immensam, O Friderice, auri vim Roniam quotannis hinc mittimus, nec adhuc intelligimus perdi quod sic elargimur : imo non perdi rem tantum, sed materiam fieri adhuc magnorum infinite laborum. Itaque si philosophari Hbet ob idque pecuniam abiicere decretum est, patent tot in propinquo maria, sunt fluvii, ille apud nos Moganus, ultra Rhenus, tuus istic Albis, atque alii ; demittamus eo ut perdatur ipsa potius quam perditionis causa sit ubique multis, dum istam pascimus turpitudinem Romae superflue adeo ut hue nonnihil inde redundet, dum hanc alimus publicam morum pestem, hanc ipsi fovemus vitae contagionem. Sed non abiiciemus : tantum transferri aHo non sinamus. Haec prima et optima est destruendae illius tyrannidis via^ hic modus : certe enim subducto hoc luxuriae fomento minus se efferent, tractabiUores passim erunt. Postea duce aUquo Othone illum censebimus senatum, urbem Romam lustrabinms, et eiectis mahs compluribus paucos quosdam sua illic sacra curare iubebimus, regnare non permittemus. Ipsi imperatori, siquidem esse volet, imperii sedeni reddemus : Romanum pontificem, ut aequalitas episcoporum sit, in ordinem redi- gemus. Sacerdotum etiam hic censum minuemus, ipsos ad frugalitatem perducemus et pauciores faciemus, centesinio quoque delecto. De iis vero qui fratres vocantur quid statuemus ? Quid enim aliud quam quod ego censeo, abo- lendum omne monachorum genus . . . His tot Germaniam atterentibus magisque ac magis omnia devorantibus ablatis, simul ea qua in nos feruntur Romanistae diripiendi licentia adempta, multum hic auri, rnultum erit argenti. Verum id, quantumcunque nobis aut qualecunque relinquetur, in meliores verti usus poterit, nempe ut alantur magni exercitus et impefii propagentur fines, etiam Turcae, si videbitur, debellentur ; ut multi qui propter penuriam furantur nunc et rapiunt, stipendiis tune vivant ; ut qui aliter egent, publicitus quo inopiam tolèrent accipiant, utque doctissimi alantur homines et literarum studia foveantur : in summa ut virtuti praemia sint, internaeque egestatis habeatur ratio, ignavia exsulet, fraus occidat. Hoc videntes Bohemi per omnia nobiscum facient : nam ante, quod adversus avaros sacerdotes sibi consuluissent, prohibiti erant : facient et Graeci, qui cum ferre nec vellent nec possent Romanam tyrannidem, Romanorum pontificum instinctu pro schismaticis sunt habiti multo iam tempore ; ac Rutheni erunt nostri, qui cum esse nuper vellent, repulsi a Sanctissimo sunt, iubente pendere sibi aureorum quotannis quater centena millia. 62 LUTHER AND ULRICH VON HUTTEN, 1520 34 Etiam Turcae minus oderint, nec ulli ethnici calumniandi ut prius occasionem habebunt : hactenus enim eorum qui religioni praefuerunt, vitae turpitudo odibile apud aliènes Christianum nomen reddidit ... Ex Ebernburgo, tertia Idus Septembres. xvin THE THREE TREATISES OF 1520 On 12 Jan. 15 19 Maximilian died, and on 27 June his grandson Charles V was elected Emperor, 1519-56. Charles was born at Ghent, 1500, and succeeded to a vast inheritance, which included the Netherlands and Burgundy, Spain, Austria, Naples, Sicily, and Sardinia, with the New World. He was thus a prince of German blood, who added unwonted resources to the imperial crown. He was also reputed to be favourable to reform. Thus, when, early in 1520 (de Wette, i. 421), Eck was in Rome busy with the proceedings that ended in the Bull of Excommunication, issued on 15 June, Luther addressed himself to ' the young and noble sovereign ' by whom ' God has roused great hopes in many hearts ', in a treatise of August 1520, entitled [No. 35] To the Christian Nobility of the German Nation respecting the Reformation of the Christian Estate. It was an appeal in German directed to the laity, urging them to take reform in hand for themselves, on the ground that, in virtue of their priesthood, spiritual authority rested with them. In October Luther sought to justify this position by. a second treatise addressed in Latin to theologians, [No. 36] De Captivitate Babylonica Ecclesiae Praeludium {Opera Lat. v. 16 sqq.). ' In the seven sacraments with which the Church accom- panied and controlled the life of the Christian from the cradle to the grave, he saw nothing but an attempt to bring it all under the power of the priest ; there was nothing but a Captivity and Rome was the modern Babylon' (Kidd, Continental Reformation^ 22). A third treatise [No. '^']\ Concerning Christian Liberty, was no polemic, but, in intention at least, an eirenicon, to be sent under a covering letter to Leo X, which, though of 13 Oct, or after (de Wette, i, 497), was antedated (by a last arrangement with Àliltitz at Lichtenberg 11 Oct.) to 6 Sept., so as to seem to have been dispatched before the Bull of Excommunication was published in Saxony. All three treatises are translated in Wace and Buchheim, Luther's Primary IVorAs, 157 sqq. (2nd éd., 1896), and are of the first importance for the study of the Lutheran theology. 35 THE THREE TREATISES OF 1520 63 No. 35. To the Christian Nobility of the German Nation. The Romanists have, with great adroitness, drawn three walls round themselves, with which they have hitherto pro- tected themselves, so that no one could reform them, whereby all Christendom has fallen terribly. First, if pressed by the temporal power, they have afifirmed and maintained that the temporal power has no jurisdiction over them, but, on the contrary, that the spiritual power is above the temporal. Secondly, if it were proposed to admonish them with the Scriptures, they objected that no one may interpret the Scriptures but the Pope. Thirdly, if they are threatened with a council, they pretend that no one may call a council but the Pope . . . Now may God help us, and give us one of those trumpets that overthrew the walls of Jericho, so that we may blow down these walls of straw and paper, and that we may set free our Christian rods for the chastisement of sin, and expose the craft and deceit of the devil, so that we may amend ourselves by punishment and again obtain God's favour. Let us, in the first place, attack the first wall. It has been devised that the Pope, bishops, priests, and monks are called the spiritual estate ; princes, lords, artificers, and peasants, are the temporal estate. This is an artful lie and hypocritical device, but let no one be made afraid by it, and that for this reason : that all Christians are truly of the spiritual estate, and there is no difference among them, save of office alone. As St. Paul says (i Cor. xii), we are all one body, though each member does its own work, to serve the others. This is because we have one baptism, one Gospel, one faith, and are all Christians alike ; for baptism. Gospel, and faith, these alone make spiritual and Christian people. As for the unction by a pope or a bishop, tonsure, ordination, consecration, and clothes differing from those of laymen — all this may make a hypocrite or an anointed puppet, but never a Christian or a spiritual man. Thus we are all consecrated as priests by baptism, as St. Peter says : ' Ye are a royal priesthood, a holy nation (i Pet. ii. 9); and in the book of Revelation : ' and hast made us unto our God (by Thy blood) kings and priests' (Rev. v. 10). For, if we had not a higher 64 THE THREE TREATISES OF 1520 35 consecration in us than pope or bishop can give, no priest could ever be made by the consecration of pope or bishop, nor could he say the mass or preach or absolve. Therefore the bishop's consecration is just as if in the name of the whole congregation he took one person out of the community ; each member of which has equal power, and commanded him to exercise this power for the rest ; in the same way as if ten brothers, co-heirs as king's sons, were to choose one from among them to rule over their inheritance, they would all of them still remain kings and have equal power, although one is ordered to govern. And to put the matter more plainly, if a little company of pious Christian laymen were taken prisoners and carried away to a desert, and had not among them a priest consecrated by a bishop, and were there to agree to elect one of them . . . and were to order him to baptise, to celebrate the mass, to absolve and to preach, this man would as truly be a priest, as if all- the bishops and all the popes had consecrated him. That is why, in cases of necessity, every man can baptise and absolve, which would not be possible i/ we were not all priests. This great grace and virtue of baptism and of the Christian estate they have quite destroyed and made us forget by their ecclesiastical law . . . Since then the temporal power is baptized as we are, and has the same faith and Gospel, we must allow it to be priest and bishop, and account its office an office that is proper and useful to the Christian community. For whatever issues from baptism may boast that it has been consecrated priest, bishop, and pope, although it does not beseem every one to exercise these offices. For, since we are all priests alike, no man may put himself forward or take upon himself without our consent and election, to do that which we have all alike power to do. For if a thing is common to all, no man may take it to himself w-ithout the wish and command of the community. And if it should happen that a man were appointed to one of these offices and deposed for abuses, he would be just what he was before. Therefore a priest should be nothing in Christendom but a functionary ; as long as he holds his office, he has precedence of others : if he is deprived of it, he is a peasant or a citizen like the rest. Therefore a priest is verily no longer a priest after deposition. But now they have invented characteres indelibiles^ and pretend that a priest after deprivation still differs from a simple layman. They even imagine that 35 THE THREE TREATISES OF 1520 65 a priest can never be anything but a priest — that is, that he can never become a layman. All this is nothing but mere talk and ordinance of human invention. It follows, then, that between laymen and priests, princes and bishops, or, as they call it, between spiritual and temporal persons, the only real difference is one of office and function, and not of estate. . , . , . . Therefore I say. Forasmuch as the temporal power has been ordained by God for the punishment of the bad and the protection of the good, we must let it do its duty throughout the whole Christian body, without respect of persons, whether it strike popes, bishops, priests, monks, nuns, or whoever it may be. . . . Whatever the ecclesiastical law has said in opposition to this is merely the invention of Romanist arrogance. . . . Now, I imagine the first paper wall is overthrown, inasmuch as the temporal power has become a member of the Christian body ; although its work relates to the body, yet does it belong to the spiritual estate. . . . The second wall is even more tottering and weak : that they alone pretend to be considered masters of the Scriptures. ... If the article of our faith is right, ' I believe in the holy Christian Church,' the Pope cannot alone be right ; else we must say, ' I believe in the Pope of Rome,' and reduce the Christian Church to one man, which is a devilish and damnable heresy. Besides that, we are all priests, as I have said, and have all one faith, one Gospel, one Sacrament ; how then should we not have the power of discerning and judging what is right or wrong in matters of faith ? . . . The third wall falls of itself, as soon as the first two have fallen ; for if the Pope acts contrary to the Scriptures, we are bound to stand by the Scriptures to punish and to constrain him, according to Christ's commandment . . . ' tell it unto the Church' (Matt, xviii. 15-17). ... If then I am to accuse him before the Church, I must collect the Church together. . . . Therefore when need requires, and the Pope is a cause of offence to Christendom, in these cases whoever can best do so, as a faithful member of the whole body, must do what he can to procure a true free council. This no one can do so well as the temporal authorities, especially since they are fellow- Christians, fellow-priests. . . . 944 66 THE THREE TREATISES OF 1520 36 No. 36. De Captivitate Babylonica Ecclesiae Praeludium. . . . Principio neganda mihi sunt septem sacramenta et tantum tria pro tempore ponenda, baptismus, poenitentia, panis ; et haec omnia esse per Romanam Curiam nobis in miserabilem captivitatem ducta ecclesiamque sua tota libertate spolia- tam . . . [De coena Domini] Duo itaque sunt loci, qui de hac re clarissime tractant, Scriptura evangelica in coena Domini, et Paulus I Cor. xi : quos videamus. Consonant enim sibi Mat- thaeus, Marcus, et Lucas, Christum dédisse discipulis omnibus totum sacramentum, et Paulum utramque tradidisse partem certum est. . . . His adde quod Matthaeus refert non de pane Christum dixisse, Manducate ex hoc omnes, sed de calice, Bibite ex hoc omnes. Et Marcus item non dicit, Manducave- runt omnes, sed Biberunt ex eo omnes, uterque universitatis notam ad calicem non ad panem ponens, quasi Spiritus futurum hoc schisma praeviderit quod calicis communionem prohiberet aliquibus quem Christus omnibus voluerit esse communem. . . . Conclude itaque, negare utramque speciem laicis, esse impium et tyrannicum, nee in manu uUius angeli, nedum papae et concilii cuiuscunque. . . . Prima ergo captivitas huius sacramenti est quoad eius sub- stantiam seu integritatem, quam nobis abstulit Romana tyrannis. Non quod peccent in Christum qui una specie utuntur . . . sed quod illi peccant qui hoc arbitrio volentibus uti prohibent utramque dari. Culpa non est in laicis, sed sacerdotibus. Sacramentum non est sacerdotum sed omnium : nee domini sunt sacerdotes sed ministri, debentes reddere utramque speciem petentibus, quotiescunque petierint. Quod si hoc ius rapuerint laicis et vi negaverint, tyranni sunt, laici sine culpa, vel una vel utraque carent : fide interim servandi, et desiderio integri sacramenti . . . Itaque non hoc ago ut vi rapiatur utraque species, quasi necessitate praecepti ad earn cogamur, sed con- scientiam instruo, ut patiatur quisque tyrannidem Romanam, sciens sibi raptum per vim ius suum in sacramento propter peccatum suum. . . . Altera captivitas eiusdem sacramenti mitior est quod ad con- scientiam spectat, sed quam multo omnium periculosissimum sit tangere, nedum damnare. Hie Viglephista, et sexcentis nominibus haereticus ero. . . . Dedit mihi quondam, cum theologian! scholasticam haurirem, occasionem cogitandi D. 36 THE THREE TREATISES OF 1520 67 Cardinalis Cameracensis,^ libro Sententiarum IV acutissime disputans, Multo probabilius esse et minus superfluorum mi- raculorum poni si in altari verus panis verumque vinum, non autem sola accidentia esse astruerentur, nisi ecclesia deter- minasset contrarium. Postea, videns quae esset ecclesia quae hoc determinasset, nempe Thomistica, hoc est, Aristotelica, audacior factus sum, et qui inter saxum et sacrum haerebam, tandem stabilivi conscientiam meam sententia priore : esse videlicet verum panem verumque vinum, in quibus Christi vera caro verusque sanguis non aliter nee minus sit, quam illi sub accidentibus suis ponunt. Quod feci, quia vidi Thomistarum opiniones, sive probentur a papa sive a concilio, manere opiniones, nee fieri articulos fidei, etiamsi angelus de coelo aliud statueret. Nam quod sine Scripturis asseritur aut revelatione probata, opinari licet, credi non est necesse. . . . Permitto itaque, qui volet utramque opinionem tenere : hoc solum nunc ago ut scrupules conscientiarum de medio tollam, ne quis se reum haereseos metuat, si in altari verum panem verumque vinum esse crediderit. . . . Est autem meae sententiae ratio magna, imprimis ilia quod verbis divinis non est uUa facienda vis . . . sed, quantum fieri potest, in simplicissima significatione servanda sunt ; et, nisi manifesta circumstantia cogat, extra grammaticam et pro- priam accipienda non sunt, ne detur adversariis occasio universam Scripturam eludendi. Quo consilio recte Origenes olim repudiatus est, quod ligna et omnia, quae de paradiso scribuntur, grammatica locutione contempta, in allegorias verterit, cum hinc possit duci ligna non esse creata a Deo. Ita et hic, cum evangelistae clare scribant, Christum accepisse panem ac benedixisse, et Actuum liber, et Paulus apostolus panem deinceps appellent, verum oportet intelligi panem, verumque vinum, sicut verum calicem. Non enim calicem transubstantiari etiam ipsi dicunt. Transubstantiationem vero potestate divina factam cum non sit necesse poni, pro figmento humanae opinionis haberi, quia nulla Scriptura, nulla ratione nititur. . . . Cur autem non possit Christus corpus suum intra substantiam panis continere, sicut in accidentibus ? Ecce ignis et ferrum duae substantiae sic miscentur in ferro ignito, ut quaelibet pars sit ferrum et ignis. Cur non multo magis corpus gloriosum Christi sic in omni parte substantiae panis esse possit ?.. ^ Pierre d'Ailly, i350-ti420, Cardinal of Cambray. F 2 68 THE THREE TREATISES OF 1520 36 Tertia captivitas eiusdem sacramenti est longe impiissimus ille abusus, quo factum est, ut fere nihil sit hodie in ecclesia receptius ac magis persuasum quam missam esse opus bonum et sacrificium. Qui abusus deinde inundavit infinites alios abusus, donee fide sacramenti penitus exstincta meras nundinas, cauponationes, et quaestuarios quosdam contractus e divino Sacramento fecerint. Hinc participationes, fraternitates, suf- fragia, mérita, anniversaria, memoriae, et id genus negotiorum in ecclesia venduntur, emuntur, paciscuntur, componuntur, pendetque in his universa alimonia sacerdotum et monacho- rum. . . . Stet ergo primum et infallibiliter, missam seu sacramentum altaris esse testamentum Christi, quod moriens post se reliquit, distribuendum suis fidelibus. Sic enim habent eius verba : Hie calix novum testamentum, in meo sanguine. . . . Quaeramus ergo, quid sit testamentum, et simul habebimus quid sit missa, quis usus, quis fructus, quis abusus eius. Testa- mentum absque dubio est promissio morituri, qua nuncupat haereditatem suam, et instituit haeredes. Involvit itaque testa- mentum primo mortem testatoris, deinde haereditatis promis- sionem, et haeredis nuncupationem. Sic enim Paulus Rom. iv et Gal. iii [15] et iv [24] et Ebrae. ix [16] diffuse testa- mentum tractat. Quod et in verbis istis Christi clare videmus. Mortem suam Christus testatur, dum dicit : Hoc est corpus meum, quod tradetur : hie sanguis meus qui effundetur. Haere- ditatem nuncupat et désignât, cum dicit : In remissionem peccatorum. Haeredes autem instituit, cum dicit : Pro vobis et pro multis, id est, qui acceptant et credunt promissioni testatoris ; fides enim hie haeredes facit, ut videbimus. Vides ergo quod missa, quam vocamus, sit promissio remis- sionis peccatorum, a Deo nobis facta, et talis promissio, quae per mortem Filii Dei firmata sit. . . . Ex quibus iam sua sponte patet, quis sit usus et abusus missae, quae digna vel indigna praeparatio. Si enim promissio est, ut dictum est, nullis operibus, nuUis viribus, nullis meritis, ad eam acceditur, sed sola fide. Ubi enim est verbum pro- mittentis Dei, ibi necessaria est fides acceptantis hominis. . . . Videmus ex his, quam grandi ira Dei factum sit, ut verba testamenti huius nos celarint impii doctores, atque per hoc ipsum fidem exstinxerunt, quantum in eis fuit. Iam pronum est videre quid ad fidem exstinctam sequi fuit necesse, nempe superstitiones operum impiissimas. Ubi enim fides occidit, et verbum fidei obmutescit, ibi mox surgunt opera in locum 36 THE THREE TREATISES OF 1520 69 eius, et traditiones operum. Quibus ceu captivitate Babylonica translati sumus de terra nostra, captis omnibus desiderabilibus nostris. Ita de missa contigit, quae impiorum hominum doc- trina mutata est in opus bonum,quod ipsi vocant opus operatum, quo apud Deum sese omnia praesumunt posse. Inde processum est ad extremum insaniae, ut, quia missam ex vi operis operati valere mentiti sunt, adiecerunt eam non minus utilem esse caeteris, etiamsi ipsi impio sacrifico noxia sit. Atque in banc arenam fundaverunt suas applicationes, participationes, et fra- ternitates, anniversaria, et id genus infinita lucri et quaestus negotia. . . . Hoc autem facile admitto, orationes quas ad missam per- cipiendam congregati coram Deo effundimus, esse bona opera seu bénéficia, quae nobis mutuo impartimus, applicamus et communicamus, et pro invicem ofiferimus . . . Sed quis sacer- dotum hoc nomine sacrificat, ut solas orationes arbitretur sese offerre? Omnes imaginantur sese ofierre ipsum Christum Deo Patri tanquam hostiam sufficientissimam, et bonum opus facere omnibus, quibus proponunt prodesse, quia confidunt in opere operati quod orationi non tribuunt. Sic paulatim errore crescente, id quod orationum est, tribuerunt Sacramento ; et quod recipere beneficium debent, id obtulerunt Deo. Quare acute discernendum est inter testamentum sacra- mentumque ipsum et inter orationes, quas simul oramus ; nee id solum sed scire quoque oportet orationes prorsus nihil valere nee oranti ipsi nee iis, pro quibus orantur, nisi primum testamentum fide perceptum sit, ut fides oret quae sola exau- ditur ... ; adeo longe aliud est oratio quam missa. Orationem possum extendere in quotquot voluero, missam nemo accipit nisi qui per se ipsum credit et tantum quantum credit. . . . Est ergo certum missam non esse opus aliis communicabile, sed obiectum . . . fidei, propriae cuiusque alendae et roborandae. lam et alterum scandalum amovendum est, quod multo grandius est et speciosissimum, id est, quod missa creditur passim esse sacrificium quod ofi'ertur Deo ; in quam opinionem et verba canonis sonare videntur, ubi dicitur : Haec dona, haec munera, haec sancta sacrificia ; et infra : Hanc oblationem. Item clarissime postulatur, ut acceptum sit sacrificium sicut sacrificium Abel, etc. Inde Christus hostia altaris dicitur. Accedunt his dicta S. Patrum, tot exempla tantusque usus per orbem constanter observatus. His omnibus, quia pertinacissime insederunt, oportet con- stantissime opponere verba . . . Christi. Nisi enim missam 70 THE THREE TREATISES OE 1520 36 obtinuerimus esse promissionem Christi seu testamentum, ut verba clare sonant, totum evangelium et universum solatium amittimus. Nihil contra haec verba permittamus praevalere, etiamsi angelus de coelo aliud docuerit. Nihil enim de opera vel sacrificio in illis continetur . . . Quare sicut répugnât testa- mentum distribui seu promissionem accipere et sacrificare sacrificium, ita répugnât missam esse sacrificium; cum illam recipiamus, hoc vero demus. Idem autem simul recipi et offerri non potest, nee ab eodem simul dari et acceptari. Non magis certe quam oratio et impetrata res queunt idem esse, nee idem sit orare et orata accipere. Quid ergo dicemus ad canonem et auctoritates Patrum ? . . . Respondeo : Si nihil habetur quod dicatur, tutius est omnia negare quam missam concedere opus aut sacrificium esse, ne verbum Christi negemus. fidem simul cum missa pessun- dantes. . . . [De Sacramento Baptismi] Benedictus Deus et Pater D.N.I.C. qui . . . saltern hoc unicum sacramentum servavit in ecclesia sua illibatum et incontaminatum a constitutionibus hominum. . . . Varum ubi virtutem baptismi in parvulis non potuit Satan exstinguere, praevaluit tamen ut in omnibus adultis exstingueret, ut iam fere nemo sit, qui sese baptizatum recordetur, nedum glorietur, tot repertis aliis viis remittendorum peccatorum et in coelum veniendi. Praebuit his opinionibus occasionem ver- bum illud periculosum divi Hieronymi, sive male positum sive male intellectum, quo poenitentiam appellat secundam post naufragium tabulam, quasi baptismus non sit poenitentia. Hinc enim, ubi in peccatum lapsi fuerint, de prima tabula seu nave desperantes velut amissa, secundae tantum incipiunt niti et fidere tabulae, id est, poenitentiae. Hinc nata sunt votorum, re- ligionum, operum, satisfactionum, peregrinationum, indulgentia- rum, sectarum infinita ilia onera, et de iis maria ilia librorum, quaestionum, opinionum, traditionum humanarum, quas totus mundus iam non capit, ut incomparabiliter peius habet ecclesiam Dei ea tyrannis, quam unquam habuit synagogam aut ullam nationem sub coelo. . . . Primum itaque in baptismo observanda est divina promissio, quae dicit : Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit. Quae promissio praeferenda est incomparabiliter universis pompis operum, votorum, religionum, et quicquid humanitus est introductum. . . . Pro hac duntaxat clamo libertate et conscientia, clamoque fidenter : Christianis nihil uUo iure posse imponi legum. sive 36 THE THREE TREATISES OF 1520 71 ab hominibus sive ab angelis, nisi quantum volunt, liberi enim sumus ab omnibus. Quodsi quae imponuntur, sic ferenda sunt, ut libertatis conscientia salva sit, quae sciat at certo affirmet, iniuriam sibi fieri, quam cum gloria ferat, ita cavens ne iustificet tyrannum, ut ne murmuret contra tyrannidem. . . . Attamen quia banc baptismi gloriam et libertatis Christianae felicitatem pauci noverunt, nee prae tyrannide papae nosse possunt, ipse me hie expedio, et conscientiam meam redimo, compellans papam et omnes papistas, quod nisi sua iura et traditiones sustulerint, et ecclesiis Christi libertatem suam restituerint, eam- que doceri fecerint, reos esse eos omnium animarum, quae hac misera captivitate pereunt, esseque papatum aliud rêvera nihil quam regnum Babylonis et veri antichristi. Quis enim est homo peccati et filius perditionis, quam is qui suis doctrinis ac statutis peccata et perditionem animarum auget in ecclesia, sedens tamen in ecclesia sicut Deus. . . . Opponetur forsitan iis, quae dicta sunt, baptismus parvulorum, qui promissionem Dei non capiant, nee fidem baptismi habere possunt, ideoque aut non requiri fidem, aut parvulos frustra baptizari. Hie dico, quod omnes dicunt fide aliéna parvulis succurri illorum qui offerunt eos. Sicut enim verbum Dei potens est, dum sonat, etiam impii cor immutare, quod non minus est surdum et incapax quam uUus parvulus, ita per orationem ecclesiae offerentis et credentis, cui omnia possibilia sunt, et parvulus fide infusa mutatur, mundatur et renovatur. Nee dubitarem etiam adultum impium, eadem ecclesia orante et offerente, posse in quovis sacramento mutari, sicut de para- lytico evangelico legimus aliéna fide sanato. . . . Unum hie addo, quod utinam cunctis queam persuadere, id est, ut vota prorsus omnia tollerentur aut vitarentur, sive sint religionum. sive peregrinationum, sive quorumcunque operum, maneremusque in libertate religiosissima et operosissima ba- ptismi. Dici non potest quantum detrahat baptismo et obscuret scientiam libertatis Christianae opinio ilia votorum, plus nimio Celebris, ut interim taceam infanda etiam eaque infinita pericula animarum, quae vovendi ista libido inconsultaque temeritas quotidie auget. ... [De sacramento Poenitentiae] Tertio hoc loco de poenitentiae sacramento dicendum. . . . Primum huius sacramenti et capitale malum est, quod sacra- mentum ipsum in totum aboleverunt, ne vestigio quidem eius reUcto. Nam cum et ipsum, sicut et alia duo, constet verbo promissionis divinae et fide nostra, utrumque subverterunt, nam 72 THE THREE TREATISES OF 1520 36 verbum promissionis, ubi Christus dicit Matt, xvi [19] : Quod- cunque ligaveris, etc. ; et xviii [18] : Quodcunque ligaveritis, etc. ; et loh. ult. : Quorum remiseritis peccata, remittuntur eis etc., quibus provocatur fides poenitentium pro remissione peccatorum impetranda, suae tyrannidi aptaverunt. Universis enim suis libris, studiis, sermonibus non hoc egerunt, ut docerent quid Christianis in his verbis promissum esset, quid credere deberent, et quantum consoiationis haberent^ sed quam late, longe, pro- funde ipsi potentia et violentia tyrannizarent, donee quidam et angelis in coelo coeperint mandare et iactent ... se coelestis et terreni imperii iura in his accepisse, atque in coelis etiam ligandi potestatem habere. Ita prorsus nihil de fide salutari populi, sed de potestate tyrannica pontificum omnia blaterant, cum Christus nihil de potestate sed de fide omnia agat . . . Non hoc contenta Babylonia nostra fidem quoque adeo ex- stinxit, ut impudenti fronte eam negaret necessariam esse in Sacramento isto, imo antichristica impietate definiret haeresim esse, si fidem necessariam quis esse assereret . . . Obliteratis itaque ac subversis promissione et fide videamus quid substi- tuerint in locum earum. Très partes dederunt poenitentiae, contritionem, confessionem, satisfactionem, sed sic ut in singu- lis si quid boni inesset tollerent, et in eisdem quoque suani libidinem et tyrannidem constituèrent. Principio, contritionem sic docuerunt ut eam fide promissionis priorem facerent, et longe viliorem, ut quae non esset. fidei opus sed meritum ; imo non memorantur eam. Sic enim operibus inhaeserunt et exemplis Scripturarum, in quibus leguntur multi veniam consecuti propter cordis contritionem et humilitatem, sed non advertunt fidem quae contritionem et dolorem cordis operata est, sicut de Ninivitis lonae iii [5] scribitur : Et crediderunt viri Ninivitae in Domino, et prae- dicaverunt ieiunium, etc. His audaciores et peiores finxerunt quandam attritionem, quae virtute clavium (quam ignorant) fieret contritio, eam donant impiis et incredulis, ut sic universa contritio aboleretur. O iram Dei insustentabilem, haeccine in ecclesia Christi doceri ? Sic securi et fide et opère eius abolito in doctrinis et opinionibus hominum incedimus, imo perimus. Magna res est cor contritum, nee nisi ardentis in promissionem et comminationem divinam fidei, quae veritatem Dei immobilem intuita tremefacit, exterret, et sic conterit conscientiam, rursus exaltât et solatur servatque contritam, ut Veritas comminationis sit causa contritionis, Veritas promissionis sit solatii, si credatur, et hac fide homo mereatur peccatorum remissionem. Proinde 36 THE THREE TREATISES OF 1520 73 fides ante omnia docenda et provocanda est, fide autem obtenta contritio et consolatio inevitabili sequela sua sponte venient. . . , Confessio vero et satisfactio egregiae officinae factae sunt lucri et potentiae. De confessione prius. Non est dubium confessionem peccatorum esse necessariam, et divinitus man- datam . . . Occulta autem confessio, quae modo celebratur, etsi probari ex Scriptura non possit, miro modo tamen placet, et utilis, imo necessaria est, nee vellem earn non esse, imo gaudeo earn esse in ecclesia Christi, cum sit ipsa afflictis conscientiis unicum remedium : siquidem détecta fratri nostra conscientia et malo, quod latebat, familiariter revelato, verbum solatii reci- pimus ex ore fratris, a Deo prolatum, quod fide suscipientes pacatos nos facimus in misericordia Dei per fratrem nobis loquentis. Hoc solum detestor, esse eam confessionem in tyrannidem et exactionem pontificum redactam. Nam et occulta sibi reservant, deinde nominatis a se confessoribus revelari mandant, ad vexandas scilicet hominum conscientias. . . . Quin ea potissimum reservant sibi impii tyranni, quae minoris sunt momenti, magna vero passim relinquunt vulgo sacerdotum, qualia sunt ridicula ilia et conficta in bulla coenae Domini. Imo quo sit manifestior perversitatis impietas, ea quae contra cultum Dei, fidem et prima praecepta sunt, non modo non reservant, sed et docent et probant, qualia sunt discursus illi peregrina- tionum, cultus perversi sanctorum, mendaces legendae san- ctorum, varia fiducia et exercitia operum et ceremoniarum, quibus omnibus fides Dei exstinguitur, et idolatria fovetur. . . . Satisfactionem quam indigne tractarint, abunde dixi in causis indulgentiarum. . . . Quae monstra tibi debemus, Romana sedes, et tuis homicidis legibus et ritibus, quibus mundum totum eo perdidisti, ut arbitrentur sese posse Deo per opera pro peccatis satisfacere, cui sola fide cordis contriti satisfit ; quam tu his tumultibus non solum taceri facis sed oppri- mis etiam, tantum ut habeat sanguisuga tua insatiabilis, quibus dicat : After, Affer, et peccata vendat. . . . No. 37. Letter to Leo X on the treatise ' Con- cerning Christian Liberty.' . . . Quare,optime Leo, his me Uteris rogo expurgatum admittas, tibique persuadeas, me nihil unquam de persona tua mali cogi- tasse : deinde me talem esse, qui tibi optima velim contingere in aeternum, . . . Sedem autem tuam, quae Curia Romana dicitur, quam neque 74 THE THREE TREATISES OF 1520 37 tu, neque ullus hominum potest negare, corruptiorem esse quavis Babylone et Sodoma . . . sane detestatus sum, indigne- que tuli, sub tuo nomine et praetextu Romanae Ecclesiae, ludi Christi populum : atque ita restiti, resistamque, dum spiritus fidei in me vixerit. . . . Neque enim aliud e Roma iam a multis annis inundat, quod non ignoras ipse, quam vastitas rerum, corporum, animarum, et omnium pessimarum rerum pessima exempla. Luce enim haec omnia clariora sunt, et facta est e Romana Ecclesia, quondam omnium sanctissima, spelunca latronum licentiosissima, lupanar omnium impudentissimum, regnum peccati, mortis et inferni, ut ad malitiam quod ac- cédât, iam cogitari non possit, ne Antichristus quidem, si venerit. Interim tu, Leo, sicut agnus in medio luporum sedes, sicut Daniel in medio leonum, et cum Ezechiele inter scorpiones habitas. Quid his monstris unus opponas ? Adde tibi erudi- tissimos et optimos Cardinales très aut quattuor : quid hi inter tantos? ante veneno omnibus pereundum vobis, quam de remedio statuere praesumeretis. Actum est de Romana Curia, pervenit in eam ira Dei usque in finem. Concilia odit, re- formari metuit, furorem impietatis suae mitigare nequit. . . . Hac affectione tractus dolui semper, optime Leo, his saeculis te Pontificem factum, qui melioribus dignus eras.' Non enim Romana Curia meretur te tuique similes, sed Satanam ipsum, qui et vere plus quam tu in Babylone ista regnat. ... In fine, ne vacuus advenerim B.T., mecum affero tractatulum hunc, sub tuo nomine editum, velut auspicio pacis componendae et bonae spei. . . . Parva res est, si corpus spectes ; sed summa, ni fallor, vitae Christianae compendio congesta, si sententiam captes. . . . Wittembergae, anno mdxx, sexta Septembris. XIX THE EXCOMMUNICATION OF LUTHER, 1520 [No. 38] The Bull of Excommunication (Jl/asi'/i. Bull. Rom. i. 610 sqq.) was issued in Rome 15 June 1520 : and, by a mistake of policy which Pallavicini himself regrets [Hist. Cone. Trid. I. XX. 2), entrusted to Eck for promulgation. He pub- lished it in Leipzig, 29 Sept., and in Wittenberg, 3 Oct. (de Wette, i. 494). But so far from crushing Luther, it rallied Ger- many to his side ; for, as the Elector Frederick had written, I April, ' Lutheri doctrina ita iam passim in plurimorum animis in Germania et alibi infixa radices egit, ut si non veris ac firmis argumentis et perspicuis testimoniis Scripturae revincatur, sed solo ecclesiasticae potestatis terrore ad eum opprimendum pro- 38 THE EXCOMMUNICATION OF LUTHER, 1520 75 cedatur, non videatur res sic abitura quin in Germania acer- rimas offensiones et horribiles ac exitiales tumultus excitatura sit, unde nee ad S. D. N. Pontificem nee aliis quidquam utilitatis redire poterit' {Lntheri Op. Lai. v. 9). Accordingly when, early in Nov., the Bull was presented to him at Koln by the papal envoys, Caracciolo and Aleander, the Elector demanded 'ut omissa qua res coepta est agi via, navetis operam ita agendi causam istam ut aequis, eruditis, piis et non suspectis iudicibus . . . audiatur : nee libri Lutheri, ipso neque audito neque convicto, comburantur ' {ibid. V. 247). But Luther's books were burnt both at Louvain and at Koln : and, after renewing his appeal to a General Council, 17 Nov. {ibid. 119 sqq.), he broke finally with Rome and re- taliated by burning the Papal Bull and the Decretals at Witten- berg, 10 Dec. 1520. No. 38. The Bull ' Exsurge Domine '. Exsurge, Domine, et iudica causam tuam. . . . Exsurge, Petre, et pro pastorali cura . . . tibi . . . divinitus demandata, intende in causam S, R. E., matris omnium ecclesiarum, ac fidei magi- strae. . . . Exsurge tu quoque, quaesumus, Paule, qui earn tua doctrina . . . illuminasti. . . . lam enim surgit novus Porphyrius. . . . Exsurgat denique omnis sanctorum ac reliqua universalis ecclesia . . . Exsurgat, inquam, praefata ecclesia sancta Dei et una cum beatissimis apostolis praefatis, apud Deum omnipotentem intercédât, ut, purgatis ovium suarum erroribus eliminatisque a fidelium finibus haeresibus universis, ecclesiae suae sanctae pacem et unitatem conservare dignetur. § r. Dudum siquidem, quod prae animi angustia et moerore exprimere vix possumus ... ad nostrum pervenit auditum, imo vero, proh dolor ! oculis nostris vidimus ac legimus multos et varios errores, quosdam videlicet iam per concilia ac praede- cessorum nostrorum constitutiones damnatos, haeresim etiam Graecorum et Bohemicam expresse continentes, . . . noviter suscitatos, et nuper ... in inclyta natione Germanica semi- natos. Quod eo magis dolemus ibi evenisse, quod eandem nationem et nos et praedecessores nostri, in visceribus semper gesserimus caritatis. Nam post translatum ex Graecis a Ro- mana Ecclesia in eosdem Germanos imperium, iidem praede- cessores nostri et nos ejusdem ecclesiae advocatos defensores- que ex eis semper accepimus. . . . Pro pastoralis igitur officii, divina gratia nobis iniuncti, cura quam gerimus, praedictorum errorum virus pestiferum ulterius tolerare . . . nullo modo possumus. Eorum autem errorum aliquos praesentibus duximus inserendos, quorum tenor sequitur, et est talis : — 76 THE EXCOMMUNICATION OF LUTHER, 1520 38 § 2. (i) Haeretica sententia est, sed usitata, sacramenta novae legis justificantem gratiam illis dare, qui non ponunt obicem. (2) In puero post baptismum negare remanens peccatum, est Paulum et Christum simul conculcare. (3) Fomes peccati, etiamsi nullum adsit actuale peccatum, moratur exeuntem a corpore animam ab ingressu coeli. (4) Imperfecta caritas morituri fert secum necessario ma- gnum timorem, qui se solo satis est facere poenam purgatorii, et impedit introitum regni. (5) Très esse partes poenitentiae: contritionem, confessionem et satisfactionem, non est fundatum in sacra Scriptura nee in antiquis Sanctis Christianis doctoribus. (6) Contritio, quae paratur per discussionem, coUationem et detestationem peccatorum, qua quis recogitat annos sues in amaritudine animae suae, ponderando peccatorum gravitatem, multitudinem, foeditatem, amissionem aeternae beatitudinis, ac aeternae damnationis acquisitionem, haec contritio facit hypocritam, imo magis peccatorem. (7) Verissimum est proverbium et omnium doctrina de contritionibus hucusque data praestantius : de caetero non facere, summa poenitentia : optima poenitentia, nova vita. (8) Nullo modo praesumas confiteri peccata venialia, sed nee omnia mortalia, quia impossibile est, ut omnia mortalia co- gnoscas. Unde in primitiva Ecclesia solum manifesta mortalia confitebantur, (9) Dum volumus omnia pure confiteri, nihil aliud facimus, quam quod misericordiae Dei nihil volumus relinquere igno- scendum. (10) Peccata non sunt uUi remissa, nisi rémittente sacerdote credat sibi remitti ; imo peccatum maneret, nisi remissum crederet : non enim sufficit remissio peccati et gratiae donatio, sed oportet etiam credere esse remissum. (11) Nullo modo confidas absolvi propter tuam contritionem, sed propter verbum Christi : Quodcumque solveris, etc. (Matt. xvi. 19). Hie, inquam, confide, si sacerdotis obtinueris ab- solutionem, et crede fortiter te absolutum, et absolutus vere eris, quidquid sit de contritione. (12) Si per impossibile confessus non esset contritus, aut sacerdos non serio, sed ioco absolveret ; si tamen credat se absolutum, verissime est absolutus. (13) In Sacramento Poenitentiae ac remissione culpae non plus facit Papa aut episcopus quam infimus sacerdos : imo, 38 THE EXCOMMUNICATION OF LUTHER, 1520 77 ubi non est sacerdos, aeque tantum quilibet Christianus, etiam- si mulier aut puer esset. (14) Nullus debet sacerdoti respondere, se esse contritum, nee sacerdos requirere. (15) Magnus est error eorum qui ad sacramenta Eucha- ristiae accedunt huic innixi, quod sint confess!, quod non sint sibi conseil alicuius peccati mortalis, quod praemiserint orationes suas et praeparatoria : omnes illi ad iudicium sibi manducant et bibunt. Sed si credant et confidant se gratiam ibi conse- cuturos, haec sola fides facit eos puros et dignos. (16) Consultum videtur, quod Ecclesia in communi concilio statueret, laicos sub utraque specie communicandos : nee Bohemi communicantes sub utraque specie sunt haeretici, sed schismatici. (17) Thesauri Ecclesiae, unde Papa dat indulgentias, non sunt mérita Christi et Sanctorum. (18) Indulgentiae sunt piae fraudes fidelium et remissiones bonorum operum ; et sunt de numéro eorum quae licent, et non de numéro eorum quae expediunt. (19) Indulgentiae his, qui veraciter eas consequuntur, non valent ad remissionem poenae pro peccatis actualibus debitae apud divinam iustitiam. (20) Seducuntur credentes indulgentias esse salutares et ad fructum spiritus utiles. (21) Indulgentiae necessariae sunt solum publiais crimi- nibus, et proprie conceduntur duris solummodo et impatientibus. (22) Sex generibus hominum indulgentiae nec sunt ne- cessariae nec utiles : videlicet mortuis seu morituris, infir- mis, legitime impeditis, his qui non commiserunt crimina, his qui crimina commiserunt sed non publica, his qui meliora operantur. (23) Excommunicationes sunt tantum externae poenae nec privant hominem communibus spiritualibus Ecclesiae oratio- nibus. (24) Docendi sunt Christian! plus diligere excommunica- tionem quam timere. (25) Romanus Pontifex, Petri successor, non est Christi vicarius super omnes totius mundi ecclesias ab ipso Christo in beato Petro institutus. (26) Verbum Christi ad Petrum : ' Quodcumque solveris super terram,' etc. (Matt. xvi. 19) extenditur dumtaxat ad ligata ab ipso Petro. (37) Certum est, in manu Ecclesiae aut Papae prorsus non 78 THE EXCOMMUNICATION OF LUTHER, 1520 38 esse statuere articules fidei, imo nee leges morum seu bonoruni operum. (28) Si Papa cum magna parte ecclesiae sic vel sic sentiret, nee etiam erraret ; adhuc non est peccatum aut haeresis contrarium sentire, praesertim in re non necessaria ad salutem, donee fuerit per concilium universale alterum reprobatum, alterum approbatum. (29) Via nobis facta est enarrandi auctoritatem conciliorum, et libère contradicendi eorum gestis, et iudicandi eorum décréta, et confidenter confitendi quidquid verum videtur, sive pro- batum fuerit, sive reprobatum a quocumque concilio. (30) Aliqui articuli loannis Huss condemnati in concilio Constantiensi sunt Christianissimi;, verissimi et evangelici, quos nee universalis Ecclesia posset damnare. (31) In omni opere bono iustus peccat. (32) Opus bonum optime factum est veniale peccatum. (33) Haereticos comburi, est contra voluntatem Spiritus. (34) Proeliari adversds Turcas, est repugnare Deo visitanti iniquitates nostras per illos. (35) Nemo est certus^ se non semper peccare mortaliter, propter occultissimum superbiae vitium. (36) Liberum arbitrium post peccatum est -res de solo titulo ; et dum facit quod in se est, peccat mortaliter. (37) Purgatorium non potest probari ex sacra Scriptura, quae sit in canone. (38) Animae in purgatorio non sunt securae de earum salute, saltem omnes : nee probatum est uUis aut rationibus aut Scripturis, ipsas esse extra statum merendi aut augendae charitatis. (39) Animae in purgatorio peccant sine intermissione, quam- diu quaerunt requiem et horrent poenas. (40) Animae ex purgatorio liberatae suffragiis viventium minus beantur quam si per se satisfecissent. (41) Praelati ecclesiastici et principes saeculares non male facerent, si omnes saccos mendicitatis delerent. § 3- Q^^i quidem crrores . . . quam sint pestiferi . . . nemo sanae mentis ignorât. Nos igitur . . . reperimus eosdem errores . . . aut articulos non esse catholicos nee tanquam tales esse dogmatizandos. . . . Nam ex eisdem . . . palam sequitur. . . . Ecclesiam, quae Spiritu Sancto regitur, errare et semper errasse. . . . § 4. ... Itaque . . . auctoritate omnipotentis Dei, et beatorum apostolorum Petri et Pauli, et nostra, praefatos omnes et 38 THE EXCOMMUNICATION OF LUTHER, 15 2o 79 singulos articules seu errores . . . damnamus, reprobamus atque omnino reiicimus. . . . § 5. Insuper, quia errores praefati et plures alii continentur in libellis seu scriptis Martini Luther, dictos libelles et omnia dicti Martini scripta . . . similiter damnamus, reprobamus atque omnino reiicimus . . . mandantes . . . omnibus et singulis utrius- que sexus Christifidelibus ... ne huiusmodi scripta . . . légère, asserere, praedicare, laudare, imprimere, publicare, sive defendere . . . praesumant : quinimo ilia statim post harum publicationem, ubicumque fuerint, per Ordinarios . . . diligenter quaesita, publiée . . . comburant. . . . § 10. ... Eundem Martinum eiusque adhaerentes . . . tenore praesentium requirimus et monemus . . . quatenus infra sexaginta dies . . . ab affixione praesentium in locis infrascriptis, immediate sequentes numerandos, ipse Martinus, complices, fautores, adhaerentes et receptatores praedicti, a praefatis erroribus, eorumque praedicatione . . . omnino désistant, librosque . . . comburant . . . Ipse etiam Martinus errores et assertiones huiusmodi omnino revocet, ac de revocatione huiusmodi per publica documenta in forma iuris valida ... ad nos infra alios similes sexaginta dies trahsmittenda, vel per ipsummet (si ad nos venire voluerit, quod magis placeret) cum . . . plenissimo salvo conductu quern ex nunc concedimus, deferenda, nos certiores efficiat, ut de eius vera obedientia nuUus dubitationis scrupulus valeat remanere. § II. Alias si (quod absit) Martinus praefatus, complices, etc., praedicti, secus egerint . . . eundem Martinum, complices, etc., . . . notorios et pertinaces haereticos . . . fuisse et esse déclarantes, eosdem ut tales harum série condemnamus . . . XX THE DIET OF WORMS, 27 JAN.— 25 MAY 1521 Charles V, after his coronation at Aachen 23 Oct. 1520, on I Nov. summoned the Estates to Worms. Aleander, i48o-ti542, whose [No. 39] instructions as Papal Legate were simply to see that Luther was treated as a heretic already condemned (Balan, Monumenta Refonnationis Lutheranae^ i. 8 sqq.), was favour- ably impressed by [No. 40] his first interview with the Emperor, 23-29 Sept., at Antwerp ((9«^//^« unci Forschutigen aits italicnischen Archiven, L i. 151 sq., Rome, 1897), and arrived in Worms 30 Nov. He was at once met by the objection based on Art. XIX 8o THE DIET OF WORMS, 27 JAN.— 25 MAY 1521 39 of the capitulations which Charles had signed at his election (Goldasti Consiitutiones Impériales, ii. 141), that no proceedings could be taken 'sine magno scandalo contra hominem Germanum indicta causa' (Brieger, Aleander unci Ltd her, 19), and rightly concluded that ' et spes et ratio vincendi in Caesare tantum est ' {ibid. 27). On 3 Jan. 1 521 the Pope issued a new and sharper Bull of Excommunication {Magnum Bull. Rom. i. 614 sqq.j, and, 18 Jan., addressed a Brief to the Emperor requiring him to carry it into effect (Balan, i. 34 sqq.). But by taking the advice of his ambassador at Rome to the effect that ' he ought to show some favour to a certain Friar Martin ' of whom ' the Pope is exceedingly afraid' (12 May 1520: Calendar of State Papers, Spanish, ii. 305), Charles could at once secure himself against Leo's possible defection to Francis I, I5i5-t47, and also satisfy [No. 41] the strongly anti-papal sentiment of Germany (Brieger, 48). The matter was accordingly referred to the Diet: and after Aleander had, 13 Feb., presented the Papal case (Brieger, 61 : Balan, 59), it was resolved that Luther should be heard. He reached Worms 16 April, and ' after dinner all the world came to see him' (Brieger, 143). Next day he was brought before Emperor and Diet, and granted a day's delay to prepare [No. 42] his final answer, 18 April, to the question. Would he recant ? (' Acta ' in Lutheri Op. Lat. vi. 8 sqq.). On the 19th Charles announced [No. 43] his future policy in regard to Luther (Armstrong, Charles V, i. 70 sq.), in terms which, in spite of the Gravamina demanding a disciplinary reform which the Diet laid before him early in May (Walch, Ltcther's Schriften, xv. 2058 sqq.), naturally issued in his [No. 44] alliance with the Pope, 8 May (Dumont, Corps Diplomatique, IV. iii. 96 sqq.), on the basis of joint suppression of heresy, and in [No. 45] the Edict of Worms, 26 May (Goldasti Const. Imp. ii. 143 sqq.). Luther, who had left Worms 26 April, was spirited off out of harm's way by 'the Saxon fox' (Brieger, 245), but according to dispatches of the Venetian Ambassador {Cal. St. Papers, Venetian, iii. 115 sqq.) and a letter of the Archbishop of Mainz to Leo X (Balan, 268) [No. 46] German feeling remained wholly on his side. No. 39. Aleander's Instructions. . . . Vos igitur, Domine Hieronyme, ibitis ad Curiam Caesaris recto tramite, et ibi praesentabitis bullam plumbatam eius M*', suadebitisque ut tarn pernitiosae pesti obviare velit praesertim in initio suae advocationis et susceptae defensionis pro S. R. Ecclesia, quo nihil gloriosius posset facere ; ostendendo M*' suae qualiter S. D. N. et Sedes Apostolica non ad fovendas contentiones et rixas sed ad sedandas et exstinguendas haereses mature processif, et, communicatis omnibus erroribus seu articulis in bulla contentis, cum S. R. E. Cardinalibus ac 39 THE DIET OF WORMS, 27 JAN.— 25 MAY, 1521 81 multis aliis doctissimis viris Ro. Curiae^ illos damnavit, et propterea^ cum fecerit quod sui officii est, petit brachium potentiae M*-'» suae, cuius officium est haereticos ante omnia exstirpare atque ideo iuxta apostolicum gladium portât, ut malis hominibus purget Ecclesiam Dei ; et nitamini impetrare litteras ab eius M^^ ad omnes Germaniae Principes, tam saeculares quam ecclesiasticos, hortatorias ut velint adiuvare ad execu- tionem bullae et omnium in ea contentorum et prout videbitur melius expedire, quarum forma prudentiae vestrae relinquitur. . . . Quinto, si Martinus . . . vellet se iustificare et petere se audiri in Curia Caesareae M^^% respondebitis iam sibi fuisse per S. D. N. oblatum salvum conductum ut veniret ad Romanam Curiam et Sedem Apostolicam ubi causae haeresum de iure tractari et definiri debent, praesertimque postquam S. D. N. apposuit manum et condemnavit huiusmodi errores ; quae gesta per suam Sanctitatem si alibi examinarentur^ esset contra omnem iustitiam et divinam et humanam ; et, si Martinus vellet hodie ad Romanam Curiam venire et ibi audiri, paratus est S. D. N. iuxta formam bullae dare sibi plenissimum salvum conductum, et libentissime eum audire. Sexto, scribatur S^° D. N. cito et sigillatim quaecumque facietis ut pro tempore possit remedium afferre. . . . Ultimo, hortabimini tam Caesaream Maiestatem quam omnes Principes ut, post publicationem bullae et lapsum termini in ea contenti, Martinus capiatur, et ut vinctus, ducatur ad Curiam Romanam ut condigna poena puniatur. . . . No. 40. Aleander's first impressions of Charles V. Hodie, tertio quam Antwerpiam pervenerim, auctore Leo- diensi praesule,^ sum ad Caesarem introductus. Aderant e nostris Rev. Protonotarius Caracciolus '^ et D. Raphael Medices ^ ; e Caesarianis turn alii plerique quos non novi, turn Marchio de Chèvres ^ magnus Cancellarius^, episcopus Tudensis". Visum est consultius Leodiensi praesuli et nostris oratiunculam, et brevem et sermone Gallico, haberem. Audivit ^ Eberhard von der Mark, Bishop of Liège, 1506-I38. 2 Marino Caracciolo, 1469-+1538, Papal Legate. ^ A kinsman of Leo X. * Marquis Guillaume de Croy, Seigneur de Chièvres, 1458-+1521. " Mercurino Arborio de Gattinara, i465-fi53o. * Lodovico Marliano, Bishop of Tuy in Spain, I5i7-f2i. 944 G 82 THE DIET OF WORMS, 27 JAN.— 25 MAY, 1521 40 Caesar benignissime, lectisque a magno Cancellario Sanctitatis Vestrae litteris, respondit profecto, non per interpretem aut per praesentem paedagogum sed per se ipsum et sapienter et sancte, se pro tuenda re ecclesiastica et Sanctitatis Vestrae Sedisque Apostolicae dignitate etiam vitam expositurum. Neque haec solum verba sed et pleraque alia tam^huic causae accommodate ut, quum ea quae audiebam cum iis conferrem quae de tanto Principe in Italia et perperam et iniquissinie circumferebantur, non possem non istas falsissimas et iniustis- simas linguas mecum tacite devovere. Dicant enim quicquid velint, visus est mihi hie Princeps et egregie cordatus et longe super annos prudens, plus tamen habere longe in recessu quam in fronte prae se ferat ; nam, quantum ad religionem et pietatem attinet, apud omnes qui cum eo versantur in confesso est eum nemini vel privato vel Principi hac in parte cedere. . . . No. 41. Aleander on the anti-papal sentiment of Germany, 8 Feb. At present, all Germany is in commotion : nine out of every ten cry ' Luther ', and the tenth, if he do not care for what Luther says, at least cries, ' Death to the Court of Rome 1 ' and every one demands and shrieks ' Council ! Council 1 ' and will have it in Germany ; and those who ought to do most for us, yea for themselves, some out of timidity, some for despite, others, each for his own interest. No. 42. Luther's answer before Emperor and Diet, 18 April. Sequenti feria quinta, post quartam pomeridianam, venit Fetialis ^ et assumptum D. Martinum in Curiam Caesaris per- duxit, ubi propter Principum occupationes ad sextam usque mansit, exspectans in magna hominum frequentia, se ipsam conterente prae turba. Cumque consessus factus esset * et D. Martinus astaret, prorupit Officialis ^ in haec verba : — Hesterno vesperi Caesarea Maiestas banc horam tibi dixit, Martine Luthere, quandoquidem libros, quos heri recensuimus, tuos esse palam recepisti. Caeterum ad quaestionem, an quid- ' The herald Caspar Sturm, officially known as ' Deutschland '. * In the Episcopal Palace. -' John von Eck, Official of the Archbishop of Trier. 42 THE DIET OF WORMS, 27 JAN.— 25 MAY, 1521 83 quam eorum irritum haberi velles, an omnia probares quae profiteris, deliberationem petisti quae nunc finem habet, etiamsi iure impetrare non debueras longius cogitandi spatium, qui tanto tempore scivisti ad quid vocareris. Et fidei negotium tam certum omnibus esse conveniebat, ut quisque, quocunque tempore postulatus, rationem eius certam et constantem reddere possit, nedum tu tantus et tam exercitatus Theologiae Pro- fessor. Age, tandem responde Caesareae postulationi, cuius benignitatem in impetrando cogitandi spatio sensisti : Visne libros tuos agnitos omnes tueri ? an vero quidquam retractare ? Haec latine et germanice dixit Officialis. Respondit D. Martinus et ipse latine et germanice, quan- quam suppliciter non clamose, ac modeste, non tamen sine Christiana animositate et constantia, et ita ut cupierint ad- versarii orationem et animum abiectiorem. Sed multo cupi- dissime exspectarunt revocationem, cuius spem expetito delibe- randi spatio nonnuUam conceperant. Sic autem respondit : — Serenissime Domine Imperator, lUustrissimi Principes, Clementissimi Domini, ad praefixum mihi hesterno vesperi terminum obediens compareo, per misericordiam Dei ob- secrans, S. M. V. Dominationesque vestrae illustrissimae di- gnentur causam banc (ut spero) iustitiae et veritatis clementer audire : atque, si per imperitiam meam vel dignos titulos cuiquam non dedero vel quocumque modo in mores gestusque aulicos peccavero, benigniter ignoscere ut homini non in aulis sed in angulis monachorum versato, qui nihil aliud de me testari possum quam ea simplicitate animi hactenus me docuisse et scripsisse, ut tantum gloriam Dei et sinceram fidelium Christi institutionem spectarem. Serenissime Imperator, lUustrissimique Principes, ad duos ilios articulos heri per S. M. V. mihi propositos, scilicet, an li- bellos recensitos et nomine meo evulgatos agnoscerem meos, et in his defendendis perseverare aut revocare velim ? dedi paratum et planum meum responsum super articulo priore, in quo adhuc persisto persistamque in aeternum, esse videlicet eos libros meos meoque nomine a me evulgatos, nisi forte interim acciderit ut, aemulorum vel astutia vel sapientia importuna, quidquam in illis mutatum aut depravate excerptum sit. Nam aliud plane non agnosco nisi quod mei solius est et a me solo scriptum, citra omnis cuiusvis industriae interpretationem. Ad alterum vero responsurus rogo, S. M. V. et Dom. Vestr. dignentur animum advertere libros meos non esse omnes eiusdem generis. G 2 84 THE DIET OF WORMS, 27 JAN.— 25 MAY. 152 1 42 Sunt enim aliqui in quibus pietatem fidei et morum adeo simpliciter et evangelice tractavi ut ipsimet adversarii cogantur eos confiteri utiles, innoxios et plane dignos lectione Christiana. Sed et Bulla, quanquam saeva et crudelis, aliquot meos libros innoxios facit, licet et hos damnet, iudicio prorsus monstrifico. Si itaque hos revocare inciperem, obsecro quid facerem nisi quod unus ex omnibus mortalibus earn veritatem damnarem quam amici et inimici pariter confitentur, solus omnium confessioni concordi reluctatus ? Alterum genus est quod in Papatum et doctrinam Papistarum invehitur, tanquam in eos qui suis et doctrinis et exemplis pessimis orbem Christianum utroque malo et spiritus et corporis vastaverint. Nam neque negare id neque dissimulare quisquam potest, cum experientia omnium et universorum querimonia testes sint, per leges Papae et doctrinas hominum, conscientias fidelium miserrime esse illaqueatas, vexatas et ex- carnificatas, tum res et substantias, praesertim in hac inclyta Germaniae natione incredibili tyrannide devoratas, devorarique adhuc sine fine indignisque modis : cum tamen suismet legibus ipsi caveant (ut Dist. ix et xxv q. i et 2) ^ ut Papae leges et doctrinae Evangelio aut Patrum sententiis contrariae pro erroneis et reprobis habeantur. Si igitur et hos -revocavero, nihil aliud praestitero quam ut tyrannidi robur adiecero et tantae impietati non fenestras sed val vas aperuero grassaturae latius et liberius quam hactenus unquam ausa fuerit ; et fiet huius meae revocationis testimonio licentiosissimum impuni- tissimumque nequitiae illorum regnum misero vulgo longe in- tolerabilissimum et tamen roboratum et stabilitum, praesertim si iactatum fuerit id a me factum auctoritate S. M. V. totiusque Romani Imperii. Quantum ego, Deusbone, tum fuero opercu- lum nequitiae et tyrannidis. Tertium genus eorum est quos in aliquos privates et singu- lares (ut vocant) personas scripsi, eos scilicet qui et tyrannidem Romanam tueri et pietatem a me doctam labefactare moliti sunt. In hos confiteor me fuisse acerbiorem quam pro religione aut professione deceat. Neque enim me sanctum aliquem facio, neque de vita mea sed de doctrina Christi disputo. Neque hos revocare integrum est mihi quod ea revocatione iterum futurum sit ut tyrannis et impietas meo patrocinio régnent et saeviant in populum Dei violentius quam unquam regnaverint. ^ Corpus Itiris Canonici, i. 17, 1008, 1017 (ed, Friedberg). I 42 THE DIET OF WORMS, 27 JAN.— 25 MAY, 152 1 85 Tamen, quia homo sum et non Deus, alio patrocinio meis libellis adesse non possum quam ipse Dominus meus lesus Christus affuit suae doctrinae qui, cum coram Hanna de sua doctrina fuisset interrogatus et alapam a ministro accepisset, dixit : Si male locutus sum, testimonium perhibe de malo. Si Dominus ipse, qui sciebat sese errare non posse, non tamen detrectavit testimonium adversus suam doctrinam audire, etiam a vilissimo servo, quanto magis ego faex, non nisi errare potens, debeo expetere et exspectare si quis testimonium reddere velit adversus meam doctrinam. Itaque rogo per misericordiam Dei S. M. V. lUustrissimaeque Dom. Vestr., aut quicumque tandem, vel summus vel infimus possit, reddat testimonium, convincat errores, superet scri- pturis propheticis et evangelicis ; paratissimus enim ero, si edoctus fuero, quemcunque errorem revocare, eroque primus qui libellos meos in ignem proiiciam. . . . His dictis Orator Imperii, increpabundo similis, dixit eum non ad rem respondisse nee debere in quaestionem vocari quae olim in Conciliis essent damnata et definita : ideo ab eo peti simplex et non cornutum responsum. An velit revocare vel non ? Hic Lutherus : — Quando ergo S. M. V. Dominationesque vestrae simplex responsum petunt, dabo illud neque cornutum neque dentatum in hunc modum : Nisi convictus fuero testi- moniis Scripturarum aut ratione évidente (nam neque Papae neque Conciliis solis credo, cum constet eos errasse saepius et sibi ipsis contradixisse), victus sum Scripturis a me adductis captaque est conscientia in verbis Dei : revocare neque pos- sum neque volo quidquam, cum contra conscientiam agere neque tutum sit, neque integrum. Hie stehe ich. Ich lean nicht anders. Gott helff mir. Amen. . . . No. 43. The Emperor's declaration of policy, 19 April. My predecessors, the most Christian Emperors of German race, the Austrian archdukes, and dukes of Burgundy, were until death the truest sons of the Catholic Church, defending and extending their belief to the glory of God, the propagation of the faith, the salvation of their souls. They have left behind them the holy Catholic rites that I should live and die therein, and so until now with God's aid I have lived, as becomes a Christian Emperor, ^^'hat my forefathers estab- 86 THE DIET OF WORMS, 27 JAN.— 25 MAY, 1521 43 lished at Constance and other Councils, it is my privilege to uphold. A single monk, led astray by private judgement, has set himself against the faith held by all Christians for a thousand years and more, and impudently concludes that all Christians up till now have erred. I have therefore resolved to stake upon this cause all my dominions, my friends, my body and my blood, my life and soul. For myself and you, sprung from the holy German nation, appointed by peculiar privilege defenders of the faith, it would be a grievous disgrace, an eternal stain upon ourselves and our posterity, if, in this our day, not only heresy, but its very suspicion, were due to our neglect. After Luther's stiff-necked reply in my presence yesterday, I now repent that I have so long delayed pro- ceedings against him and his false doctrines. I have now resolved never again, under any circumstances, to hear him. Under protection of his safe-conduct he shall be escorted home, but forbidden to preach and to seduce men with his evil doctrines and incite them to rebellion. I warn you to give witness to your opinion as good Christians and in accor- dance with your vows. No. 44. The Alliance between the Pope and the Emperor, 8 May. I. Et primo, praedicti duo Principes, Serenissimus Papa Leo X et Serenissimus Caesar Carolus Hispaniarum ac utrius- que Siciliae citra et ultra Pharum Rex, faciunt ligam atque amicitiam iunguntque se foedere perpetuo et indissolubili ita ut eosdem habeant amicos, eosdem hostes sine exceptione, ut una atque eadem amborum sit fortuna, idem velle et nolle ad offensionem quorumcunque et defensionem a quibuscunque opus fuerit . . . ut qui alterutrum laeserit aut laedere atten- taverit, alterius continue sit hostis. . . . XVL Item, quoniam S. D. N. cura est aliquanto etiam maior rerum spiritualium et pastoralis officii quam temporalium, dignitatem Sanctae Apostolicae Sedis supra omnia carissimam habet, multi autem exorti sunt qui et de Fide Catholica male sentire et dictam Sedem sua malignitate et maledicentia lacerare non dubitant, promittit Serenissimus Caesar se contra eos qui Sedem Apostolicam verbo et facto laedere praesumunt aut Fidem Catholicam perturbare conantur^ ut iustissimum et Christianissimum Imperatorem decet, omnem vim suae pote 44 THE DIET OF WORMS, 27 JAN.— 25 MAY, 1521 87 statis districturum, eosque persecuturum, omnesque iniurias eidem Sedi illatas, tanquam sibi factas, vindicaturum. . . . No. 45. The Edict of Worms, 26 May. Carolus V, Dei benignitate electus Romanus Imperator, semper Augustus ; Germaniae, Hispaniae, utriusque Siciliae, Hierosolymae, Hungariae, Dalmatiae, Croatiae, &c., Rex ; Archidux Austriae ; Dux Burgundiae, &c. ; Comes Habsburgi, Flandriae, Tirolis, &c. : universis et singulis Electoribus, Princi- pibus &c. . . . salutem ac prosperitatem cum denunciatione clementiae nostrae. . . . 4. Cum . . . sine dubio nemini vestrum sit obscurum quam procul errores haeresesque a Christiana via . . . déclinent quas Augustinianae familiae quidam Martinus Lutherus . . . dis- seminare conatur . . . [here follows, §§ 5-25, a recital of the proceedings in Luther's case.] 25. ... inde nimirum opportunis remediis contra banc exulceratissimam pestem procedi debet, ut sequitur. 26. Principio, ad laudem gloriamque omnipotentis Dei et propugnationem Christianae fidei Pontificis quoque Romani et Sedis honorem debitum, auctoritate ac potestate nostrae Caesareae dignitatis atque officii, praeterea unanimi consensu et voluntate nostrorum sacrique Imperii Electorum, Principum et Ordinum hie iam congregatorum. Nos ad perpetuam rei memoriam praestandamque decreti, sententiae ac condemna- tionis Bullae, quam S. N. Pater Papa, velut ordinarius iudex controversiarum religionis edidit, executionem, supramemo- ratum Martinum Lutherum tanquam membrum ab Ecclesia Dei separatum, perniciosi schismatis auctorem, manifestum pertinacemque haereticum a nobis vobisque universis et singulis existimandum detestandumque renunciamus et de- claramus, idque publiée testatum his Uteris volumus, edicentes et imperantes vobis omnibus et unicuique sub sponsione atque iuramento quo nobis sacroque Imperio devincti estis, ad effugiendam item criminis laesae maiestatis poenam nostramque et Imperii proscriptionem ac excommunicationem. . . . 27. Imperantes, inquam, Romana Caesareaque potestate severe hoc edicto volumus, ut, elapsis praefatis viginti diebus qui 14 huius mensis Maii terminabuntur, praedictum Martinum Lutherum nemo vestrum hospitio, tecto lectove recipiat ac foveat, nemo cibo potuque alat et sustentet, nee quisquam verbis ac factis, clam palamve, consilio vel auxilio iuvct aut 88 THE DIET OF WORMS, 27 JAN.— 25 MAY, 1521 45 promoveat ; sed ubicumque locorum in eum incideritis, si tantum habebitis virium, vinctum comprehendatis diligentique saeptum custodia nobis vel adducatis ipsi vel adduci curetis, aut saltern evestigio nobis ubi captus fuerit indicetis, interea- que carcere clausum providenter asservetis donee quod porro illi inferendum sit instructionem nostram acceperitis, vosque propter huiusmodi sanctum et pium opus, ad compensationem laborum quoque et sumptuum bénigne remuneremini. 28. Verum contra illius necessarios, coniunctos, thiasotas, patronos, altores, fautores, consentientes, aemulos atque imita- tores, horumque mobilia vel immobilia bona, debetis, in vigore sanctae constitutionis nostrae et Imperii proscriptionis et ex- communicationis, hoc ordine procedere : videlicet, iter facientes prosternere, prehendere, fortunas diripere, ad vestrum domi- nium transferre, nemine obstante vel impediente : excepto, si verisimiliter probabiliterque confirment, se hac scopulosa via déserta Pontificiam absolutionem impetrasse. 29. Praeterea mandamus vobis omnibus et unicuique pri- vatim ... ne quisquam . . . M. Lutheri libros a S. P. N. Papa . . . condemnatos eiusdemque alia multa scripta, quae seu vernacula seu Latina lingua componit hactenus, tanquam impia, foeda, suspecta, diluta et a notorio pertinacique haeretico édita, amplius, emere, venundare, servare, describere, im- primere, describi vel imprimi facere, nee ipsius opinioni suffragari, adhaerere aut praedicare, defendere, asserere ullis modis . . . praesumat. . . . 31. Insuper decernimus ut universi et singuli, cuiuscunque dignitatis, gradus, ordinis, conditionis fuerint, ac praesertim gerentes Magistratus et superiore vel inferiore iurisdictione armati, ... in omnibus S. R. I. subiectis ditionibus, in nostris item haereditariis Ducatibus atque territorio, de facto severe ordinent, poenas irrogent, imperent atque procurent quas- cunque tales antedictas Lutheri virulentas commentationes, libellos et lucubrationes, ingentium tumultuum, damnorum, dissipationum, haeresium in Ecclesia Dei administras, igni comburendas et his aliisque mediis funditus abolendas, ex- stirpandas ad nihilumque redigendas. Similiter Beatitudinis Pontificiae nunciis ipsorumque delectis commissariis, in his ad illorum . . . requisitionem summa voluntate . . . adesse . . . ac . . . ad haec universa et singula . . . exsequenda . . . operas conferre debetis. . . . 37. Postremo, quo cum praesentia mala tum occasiones futurarum haeresium praecidantur. . . . Nos Caesarea Regiaque 45 THE DIET OF WORMS, 27 JAN.— 25 MAY, 152 1 89 potestate, consulte unanimique consensu ^ nostrorum et Imperii Electorum atque Ordinum, sub nostra Imperiique proscriptione . . . decernimus vigore huius Edicti ... ne quis in posterum typographus aut alius . . . ullum opus scriptumve, in quo fidei Christianae mentio . . . fiat, aut primus imprimât aut ab aliis editum recudat, nisi conscio et annuente loci illius Ordinario . . . cum permissione Facultatis Theologiae in Academia aliqua finiendi. . . . No. 46. German feeling in favour of Luther. (i) Dispatches of Caspar Contarini, the Venetian Ambassador. April 25. — I cannot tell you how much favour he [Luther] enjoys here [Worms], and which is of such a nature that, on the Emperor's departure and the dissolution of the Diet, I suspect it will produce some bad effect, most especially against the prelates of Germany. In truth, had this man been prudent, had he restricted himself to his first propositions, and not entangled himself in manifest errors about the faith, he would have been, I do not say favoured, but adored by the whole of Germany. I was told so at Augsburg by the Duke of Bavaria and many others, and I see the same by experience. April 26. — Luther is a man who will not relinquish his opinion, either through argument, fear, or entreaty. . . . He has many powerful partisans who encourage him, and against whom no one dares to [proceed]. . . . His books are sold publicly in ^Vorms, although the Pope and the Emperor, who is on the spot, have prohibited them. (2) Letter of the Archbishop of Mainz to Leo X, July. Beatissime Pater. ... In dies post omnium bonorum virorum conatum, post bullam Beatitudinis vestrae et Cae- sareum edictum in Martinum et complices, augentur copiae Lutheranorum, iamque rarissimi inveniuntur laici qui candide et simpliciter faveant ecclesiasticis ; sed et bona pars sacer- dotum facit cum Luthero et plerosque pudet stare a parte Romanae Ecclesiae, adeo invisum est nomen curtisanorum et decretorum Beatitudinis vestrae, quae magno supercilio post Wittembergenses et alii quoque reiiciunt. . . . ^ This is misleading. See Ranke, History of the ReJ'onnation, 244. 90 47 XXI MELANCHTHON Philip Schwarzerd, i6 Feb. 1497— tig Ap. 1560, was born at Bretten in the Palatinate, and was educated first at Heidelberg, 1509-12, then at Tiibingen, 1512-14, where, as M.A., 25 Jan. 1 5 14, he began to teach. On the recommendation of his great- uncle, the famous John Reuchlin, i455-tl522, he was made Pro- fessor of Hebrew and Greek at Wittenberg, 26 Aug. 15 18. He came thither as a humanist and was always to some extent a theologian against his will (Beard, Hibbert Lecfures, 90). Though never in Holy Orders, he took his B.D. 19 Sept. 15 19, and began to lend support to Luther by lecturing in theology. A lifelong relation was thus set up between them :— ' I am rough, boisterous, stormy, and altogether warlike' wrote Luther, in a preface to Melanchthon's Commentary on Colossians, ' I am born to fight against innumerable monsters and devils. I must remove stumps and stones, cut away thistles and thorns, and clear the wild forests : but Master Philip comes along softly and gently, sowing and watering with joy, according to the gifts which God has abundantly bestowed upon him.' In Dec. 1 521 Luther's main ideas found classical expression in Melanchthon's [No. 47] Loci Com- munes ( Corpus ReformatoriDii, xxi. 82 sqq. : edd. Bretschneider and Bindseil, Brunsvigae, 1834-60), which had its origin in lectures on the Epistle to the Romans. ' In its earliest form it was a col- lection of Heads or Zf'a— topics for ... oral amplification from the Professor at his desk' (Beard, op. cit. 286): but it became, as enlarged in successive editions, 1521-59, the systematic ex- position of Lutheran theology ' (ibid. 90 ; cf. 287). Some of its earliest positions underwent important modifications, for which see J. W. Richard, Philip Me/anchtJum, 231 sqq. (Putnam, No. 47. The Loci Communes, Dec. 1521. Loci Communes seu Hypotyposes Theologicae. Requiri soient in singulis artibus loci quidam, quibus artis cuiusque summa comprehenditur, qui scopi vice, ad quern omnia studia dirigamus, habentur. Quod in theologia veteres quoque secutos videmus, parce quidem ac sobrie. Ex re- centioribus vero Damascenum ' ac Longobardum,^ inepte utrumque. Nimium enim philosophatur Damascenus, Longo- bardus congerere hominum opiniones quam Scripturae sen- tentiam referre maluit. Et quanquam nolim immorari studiosos . . . hoc genus summis, tamen prope necessarium duco indicate ' John of Damascus, V 7oo-t750 ?, ''E«5o(ris ànpiPfjs nianwi opOoSô^ov. 2 Peter Lombard, V -fiiôo, Seiitentianon Libri IV. I 47 MELANCHTHON 91 saltern e quibus locis rerum sumnia pendeat, ut quorsum dirigenda sunt studia intelligatur. Sunt autem rerum theologicarum haec fere capita :— Deus. Unus. Trinus. Creatio. Homo, hominis vires. Peccatum. Fructus peccati, Vitia. Poenae. Lex. Promissiones. In- stauratio per Christum. Gratia. Gratiae fructus. Fides. Spes. Caritas. Praedestinatio. Signa sacramentalia. Ho- minum status. Magistratus. Episcopi. Condemnatio. Bea- titudo. In his ut quidam prorsus incomprehensibiles sunt, ita rursus sunt quidam, quos universo vulgo Christianorum compertis- simos esse Christus voluit. Hysteria divinitatis rectius adora- verimus quam vestigaverimus. Immo sine magno periculo tentari non possunt, id quod non rare sancti viri etiam sunt experti. Et came Filium Deus Optimus Maximus induit ut nos a contemplatione maiestatis suae ad carnis adeoque fragi- litatis nostrae contemplationem invitaret. . . . Proinde non est cur multum operae ponamus in locis illis supremis de Deo, de Unitate, de Trinitate Dei, de mysterio Creationis, de modo Incarnationis. Quaeso te quid adsecuti sunt iam tot saeculis scholastici theologistae cum in his locis solis versarentur? Nonne in disceptationibus suis . . . vani facti sunt, dum tota vita nugantur de universalibus, formalitatibus, connotatis et nescio quibus aliis inanibus vocabulis, et dissimulari eorum stultitia posset, nisi Evangelium interim et bénéficia Christi obscurassent nobis iliac stultae disputationes. Iam si libeat ingenioso mihi esse in re non necessaria, facile queam ever- tere quaecunque pro fidei dogmatis argumenta produxerunt, et in his quam multa rectius pro haeresibus quibusdam facere videntur, quam pro catholicis dogmatis. Reliquos vero locos, peccati vim, legem, gratiam qui ignorarit, non video (juomodo Christianum vocem ; nam ex his proprie Christus cognoscitur, siquidem hoc est Christum cognoscere, bénéficia eius co- gnoscere, non, quod isti docent, eius Naturas, modos Incar- nationis contueri. Ni scias in quem usum carnem induerit, et cruci adfixus sit Christus, quid proderit eius historiam novisse? An vero medico satis est novisse herbarum figuras, colores, liniamenta, vim scire nativam nihil refert? Ita Christum, qui nobis remedii et, ut Scripturae verbo utar, salutaris vice donatus est, oportet alio quodam modo cogno- scamus quam exhibent scholastici. Haec demum Christiana cognitio est, scire quid lex poscat ; unde faciendae legis vim ; unde peccati gratiam petas ; quomodo labascentem animum 92 MELANCHTHON 47 adversus daemonem , carnem, et mundum erigas ; quomodo adflictam conscientiam consoleris. Scilicet ista decent scho- lastici? Paulus in Epistola quani Romanis dicavit, cum doctrinae Christianae compendium conscriberet^ num de mysteriis Trinitatis, de modo Incarnationis, de creatione activa et creatione passiva philosophabatur ? At quid agit? Certe de lege, peccato, gratia e quibus locis solis Christi cognitio pendet. . . . Itaque nos aliquam delineabimus eorum locorum rationem qui Christum tibi commendent, qui conscientiam confirment^ qui animum adversus Satanam erigant. . . . De Gratia. Sicut lex peccati cognitio est, ita Evangelium promissio gratiae et iustitiae. ... Sit gratia, favor, misericordia, gratuita benevolentia Dei erga nos. ... In summa, non aliud est gratia nisi condonatio seu remissio peccati. . . . De lustificatione et Fide. lustificamur igitur cum mortificati per legem, resuscitamur verbo gratiae quae in Christo pro- missa est, seu Evangelio condonante peccata. Et illi fide adhaeremus, nihil dubitantes quin Christi iustitia sit nostra iustitia, quin Christi satisfactio sit expiatio nostri, quin Christi resurrectio nostra sit. Breviter nihil dubitantes quin peccata nobis condonata sint, et iam faveat ac bene velit Deus. Nihil igitur operum nostrorum, quantumvis bona aut videantur aut sint, iustitia sunt. Sed sola fides de misericordia et gratia Dei in lesu Christo iustitia est. . . . Quid igitur fides ? Constanter adsentiri omni verbo Dei. . . . De signis. Evangelium promissionem esse gratiae diximus. Porro promissionibus proximus signorum locus est. Adduntur enim in Scripturis ceu sigiUi vice signa promissionibus quae cum admoneant promissionum tum certa testimonia divinae voluntatis sint erga nos, testanturque certo accepturos quod poUicitus est Deus. In usu signorum foedissime erratur. Nam scholae cum disputant quid intersit inter sacramenta veteris ac novi testamenti, in sacramentis veteris testamenti negant vim fuisse iustificandi : novi sacramentis tribuunt vim iusti- ficandi, manifesto nimirum errore. Sola enim fides iustificat. Proinde quae signorum natura sit, facillime ex Pauli Romanis potest intelligi, ubi de circumcisione in capite quarto disserit. ... Ex quibus qui sit signorum usus credo disci posse. Non iustificant signa, ut Apostolus ait, Circumcisio nihil est, ita Baptismus nihil est. Participatio mensae Domini nihil est, sed testes sunt «ai o-^paytSeç divinae voluntatis erga te : quibus conscientia tua certa reddatur, si de gratia, de benevolentia Dei erga se dubitet. . . . Fidei excitandae gratia signa sunt 47 MELANCHTHON 93 proposita. . . . Duo sunt autem signa a Christo in Evangelio instituta, Baptismus et participatio mensae Domini. Nos enim signa sacramentalia ea esse iudicamus, quae gratiae Dei signa divinitus tradita sunt, . . . De privatis confessionibus . . . . Absolutio privata sic neces- saria est ut Baptismus. Tametsi enim audias Evangelium communiter universae Ecclesiae praedicari, tamen tum demum certus es id ad te propria pertinere, quum tu privatim ac proprie absolveris. Non sitit gratiam qui non efflictim cupit audire sententiam de se divinam. Est enim Dei non homi- num sententia qua absolveris, modo absolutioni credas. . . . Neque vero absolvuntur nisi qui et absolvi se optant et credunt. . . . De participatione Mensae Domini. Signum gratiae certum est participatio mensae Domini, hoc est, manducare corpus Christi et bibere sanguinem. Sic enim ait (Luc. xxii. 20), Hie est calix novi testamenti, &:c. Item (i Cor. xi. 25), Quoties feceritis, facite in memoriam mei. Id est, cum facitis, admoneamini Evangelii, seu remissionis peccatorum. Non est igitur sacrificium, si quidem in hoc est traditum, ut certo admoneat tantum promissi Evangehi. Nee delet peccatum participatio mensae, sed fides delet, ea vero hoc signo con- firmatur. . . . Sunt igitur impiae missae omnes praeter eas quibus conscientiae ad confirmandam fidem eriguntur. Sacri- ficium est cum nos aliquid Deo offerimus ; at Christum non offerimus Deo, sed ipse se semel obtulit. Quare qui missas in hoc faciunt, ut ceu bonuni aliquod opus faciant, ut Deo Christum offerant pro vivis ac mortuis, ut putent quo saepius ingeminetur, eo melius fieri, impie errant. Et hos errores magna ex parte opinor Thomae imputandos esse, qui docuit missam prodesse aliis praeter eum qui manducat. Est autem significatio huius sacramenti confirmare nos toties quoties labascunt conscientiae, quoties de Dei voluntate erga nos dubitamus. . . . Quid autem in mentem venit iis qui inter signa gratiae Ordinem numerarunt ? Cum non aliud sit ordo quam deligi ex ecclesia eos qui doceant, baptizent, mensae benedicant, et eleemosynas partiantur egenis. Episcopi seu presbyteri dicebantur qui docebant, lavabant, et benedicebant mensae. Diaconi qui eleemosynas partiebantur inter inopes. Neque sic discretae horum functiones erant, ut Diacono pia- culare esset docere, baptizare, aut benedicere mensae. Immo haec omnibus Christianis licent. Nam omnium sunt claves Matt, xviii. 18. Sed demandabatur eorum procuratio qui- 94 MELANCHTHON 47 busdam, ut essent qui sibi rem ecclesiasticam necessario scirent administrandam esse, et ad quos rite referri posset, si quid incidisset. Et, ut hoc obiter moneam, vocabulo episcopi aut presbyteri aut diaconi non convenire cum vocabulo sacerdotis. Sacerdos enim a sacrificio in Scripturis et interpellando dicitur. Sumus- que sacerdotes omnes Christian!, quia sacrificium, hoc est, cor- pus nostrum offerimus. Nam praeterea nullum est sacrifi- cium in Christianismo, et ius habemus interpellandi Dei immo et placandi. Hue pertinet sententia Petri, gens sancta, regnum sacerdotale.' Reges enim sumus Christiani quia liberi per Christum omnium creaturarum, vitae, mortis, peccati domi- namur. . . . Sacerdotes quia nos ipsos Deo offerimus, et inter- pellamus pro peccatis nostris. Haec latius docet Epistola ad Hebr. Episcopi, presbyteri, diaconi non sunt nisi qui docent, baptizant, benedicunt mensae, eleemosynas dispensant. Mis- sarii sacerdotes prophetae lezabelis, hoc est, Romae sunt. . . . XXII RADICALISM AT WITTENBERG, 1521-2 From 4 May 1521 to 3 March 1522 Luther lay hid in the Wartburg. On I April 1521 (de Wette i. 582) he had replied to the last of his Dominican antagonists, Ambrosius Catharinus, 1487-11553, asserting 'ubi baptisma et panem et evangelium esse videris ... ibi ecclesiam esse non dubites' {Op. Lat. v. 311). He now wrote (de Wette, ii. 13), I June, on Private Confession, reforming, but not abolishing, the ordinance ; and, 20 June, in reply to Latomus {Op. Lat. v. 397 sqq.). In December he [No. 48] finally humbled the Archbishop of Mainz (de Wette, ii. 112). But meanwhile developments took place at Wittenberg which, but for his intervention, would have discredited his teaching. See Ranke, Reformation, 248 sqq. Of the secular clergy some married, and found a champion in Carlstadt, 29 June, De coelibatti: while, among the friars, Gabriel Zwilling, i487-ti558, the Augustinian preacher, attacked, 6 and 13 Oct., both monastic vows and private masses (Reports of 11 Oct. and 12 Nov. ap. Corpus Reformatoruvi, i. 460, 483), not without support from Luther's treatises De abroganda viissa privata, i Nov. {Op. Lat. vi, 113 sqq.j and De votis >fionastitis, 21 Nov. {ibid. 238 sqq.). Fortified by [No. 49] opinions from a committee of the Univer- sity, 20 Oct. {Op. Lat. vi. 217 sqq. : C. R. i. 465 sqq.), and from 1 I Pet. ii. 9. 48 RADICALISM AT WITTENBERG, 1521-2 95 a synod of the Augustinians of Meissen and Thuringia, Dec. {Op. Lat. vi. 213 sq. ; C. R. i. 456 sqq.), Carlstadt, in spite of the Elector's monition against hasty innovation, 19 Dec. (C R. i. 508), gave notice of {ibid. 512) and, on Christmas Day, carried into effect [No. 50] alterations in the Mass {Zeittmg aiis Wittenberg, ap. Strobel, Miscellaneen, v. 121), such as he considered would reduce it to the Scriptural model. Two days later [No. 51] the arrival of 'prophets' from Zwickau {C. R. i. 513), who both claimed to be above Scripture in virtue of an immediate inspiration and rejected infant baptism {ibid. 536 sq.), drew down upon Melanchthon [No. 52] a reproof from Luther, 13 Jan. 1522 (de Wette, ii. 124 sqq.), and added to [No. 53] the confusion (Letter of Beyer, 25 Jan. C. R. i. 540 : and Froschel's Preface to his Tractat vom Priesterthum, 1565, tr. Gieseler, v, 380), till, 6 March, Luther himself arrived in Wittenberg (de Wette, ii. 141), and in a series of eight [No. 54] sermons, 9-16 March, saved the credit of the Reformation {ibid. ii. 177) by evoking order out of chaos {Luther's Schriften, ed. Walch, xx. i sqq. and 62 sqq.). In the following Sept. he provided his countrymen with the touchstone of authority by the publication of his [No. 55] translation of the New Testament : though the real touchstone was not Scripture but his doctrine of justification by Faith. No. 48. Correspondence between Luther and Albert of Mainz. (a) Luther to the Elector, i Dec. 152 1. — Your Electoral Grace has again set up the idol at Halle, which ruins poor simple Christians in wealth and soul. . . . Your Electoral Grace, perhaps, thinks that I am removed from your way ; that you will now be safe from me; and that you will easily crush the monk by means of the Emperor's Majesty. . , . Your Electoral Grace will remember the beginning, how great a fire has risen from the little despised spark, when all the world was so secure and thought that one poor Mendicant was immeasurably too small for the Pope, and was undertaking impossibilities. But God has taken up the cause. He has given the Pope with all his followers enough to do. Against and above the thoughts of the world He has carried the game to a point from which the Pope will hardly bring it down again. It will grow worse with him daily, so that the work of God may be clearly recognized. The same God lives still : no man can doubt it now. He has power to withstand a Cardinal of Mainz, though four Emperors were to stand by him. He has also special pleasure in breaking the lofty cedars ; and abasing the proud hardened Pharaohs. . . . But let not your Electoral Grace think that Luther is dead. 96 RADICALISM AT WITTENBERG, 152 1-2 48 He will glory freely and joyously in the God who has humbled the Pope, and begin a game with the Cardinal of Mainz that he did not much expect. Act together, dear Bishops ! Ye may remain lordlings ! But ye shall neither silence nor deafen this spirit. Such disgrace shall befall you from it as ye now little look for ! So I would have you warned. . . . To this I request and await a straightforward, speedy answer from Your Electoral Grace, within fourteen days. For after fourteen days my book ' Against the idol in Halle ' will be published, unless a plain answer be made me. . . . {b)^ The Elector of Mainz to Luther, 21 Dec. 1521. — Dear Sir Doctor, I have received and read your letter . . . and taken it all favourably and in good part ; but pardon me for saying that the cause which has moved you to write thus, has been long since entirely done away with. I will conduct and show myself, if God will, a pious priest and Christian prince, so far as God shall give me grace, strength, and understanding : for which I pray truly, and will have prayers offered for me. For I can do nothing of my own self, and confess that I stand in need of the grace of God. I cannot deny that I am a poor sinful man, who can sin and err, and daily do sin and err. No. 49. Opinions on the Mass and on Monastic Vows. (a) Deliberatio habita de abrogatione Missarum inter . . . Fridericum Saxoniae Ducem, S. R. I. E/ectorem, et Academiam J Vittenbergense?n . Illustrissime Princeps, Domine clementissime, et voce et scripto Augustiniani mandato Celsitudinis Vestrae rationem sententiae suae nobis exposuerunt ac intelleximus his vere de causis eos Missas privatas in suo coetu abrogasse, quas C. V. ex hac illorum scheda cognoscet. lo. Postquam ubique gentium adeo invaluit Missarum perniciosus et impius abusus, tam apud sacris initiatos quam profanes homines, ut evelli nequeat ex animis tam insita penitus opinio, videlicet, quod Missa tanquam bonum opus quo placaturi Deum Xvrpov seu pretium illi offeramus pro peccatis nostris et aliorum recepta est, idque adeo ut sacrificu- lus, vivens in proposito mortalis peccati, salubriter et fructuose putetur eam caeteris applicare. Propterea Augustiniani inter- miserunt Missae celebrationem, cum talia Missarum spectacula sint re ipsa nervus, basis et fons horum abusuum, cupiuntque 49 RADICALISM AT WITTENBERG, 152 1-2 97 per earn occasionem verum ac sincerum usum coenae Domini a Christo et apostolis traditum observatumque adiutore Deo restituere. 2°. Privatae Missae, quales hodie fiunt, aperte pugnant cum institutione atque observatione Christi et apostolorum. Nam Christus et minimum duodecim apostoli multis una distribue- runt, nee unquam unus privatim se ipsum communicasse legitur. Hinc etiam Paulus privatas coenas Corinthiis prohibet, cum inquit i Cor. xi [33], Quoties convenitis ad mandu- candum, &c. 30. Christus utramque partem, hoc est, integrum sacramen- tum dari iussit et ordinavit omnibus. Cum igitur Missae, quas nostra vidit aetas, ita dispositae sint ut adstantibus una duntaxat pars sacramenti exhibeatur, non possunt Augustiniani bona conscientia banc ceremoniam, a verbis Christi alienam, suo exemplo confirmare. De his Augustinianorum articulis C. V. breviter cogitata nostra perscribemus. . . . [lo] Nam Missa, ut nunc vocant, seu Coena Dominica iuxta Christi institutionem proprie et principaliter nihil est nisi ipsa distributio et manducatio corporis et sanguinis Domini. De caetero quae adduntur, hominum et Romani Pontifîcis auctori- tate recepta indiesque cumulata fuerunt. Nee differt mandu- catio sacerdotis ab opere laici sumentis, idem est sacramentum, quo admonemur ceu rato et infallibili signo et testimonio remissionis omnium peccatorum, iuxta Christi dictum : Hoc quotiescunque facietis, facite in mei commemorationem, i. e. recordantes misericordiae et beneficii quod vobis per mortem meam donatum et exhibitum est. Hinc ergo efficitur Mis- sam seu manducationem sacerdotis nequaquam esse tale bo- num opus quo Deo reddamus aut offeramus aliquid placans Deum, et satisfaciens pro nobis aut aliis, sicut nee manducatio laici alteri potest applicari, nee cuiusquam Baptismus valet pro alio. Porro omnium confessione liquet totum illud regnum Missarum hoc errore constitutum, ut sint bonum opus ad nostra et aliorum peccata expianda. Quod quid aliud est quam prorsus obscurare praecipuum articulum doctrinae Evangelii de iustitia fidei veroque usu sacramentorum ? Hoc itaque superstitionis contagio, serpente paulatim longiusque prodeunte, factum est ut in singulis fere templis et monasteriis hebdomadatim quatuor, quinque aut etiam plures Missae a singulis personis, in singulis altaribus celebrandae ordinatae 944 H 98 RADICAT.ISM AT WITTENBERG, 1521-2 49 et fundatae sint, praeter alias funèbres et quas votivas voca- runt quae in dies magno numéro cumulatae sunt. Unde im- puri sacrificuli, occasione corradendae pecuniae et faciendi quaestus, oblata laetanter et cupide talia Missarum aucupia amplectuntur, ac si qui forte integri bonique viri in illo or- dine secundum conscientiam suam pie sacramento mallent uti, hi tamen, ob illas constitutiones et pactiones inviti et cum molestia nee sine animorum offensione coguntur celebrare Missas. . . . Quocirca pertinet ad officium C. V. tanquam Christian! Principis, in cuius ditione, singulari Dei beneficio, lux Evangelii rursus effulsit, pro eo . . . curare ut talis Missae profanatio in ecclesiis C. V, prorsus aboleatur, ac contra verus piusque sacramenti usus quem Christus instituit et apostoli observarunt, instauretur. Sic enim Christus ipse in ilia ipsa prima Coena multis verbis et ante et post distributionem Eucharistiae concionatur apostolis de morte, de resurrectione sua, de regno suo in ecclesia, Szc, et in institutione sacramenti clare praecipit ut, quoties conveniant ad banc Coenam, sui recordentur. Et haec postea fuit ecclesiae consuetudo ut, quoties convenit populus, primum praedicatum sit verbum Dei, nam hae conciones semper fuerunt praecipua causa et nervus publicae congregationis, et ministerium Evangelii debet esse publicum, deinde benedicebantur panis et vinum et distribuebantur petentibus. Haec forma, ut est rectissima, ita foret omnium tutissima, nee relinqueret locum aut occasionem alicui pro- fanationi. Quod considérantes Augustiniani restitutionem sin- ceri ac veteris usus Coenae expetiverunt, et quia abhorrent a Missarum nefariis abusibus maluntque sine coactione libère ac sua sponte administrare banc ceremoniam, approbamus eorum sententiam, [2"] Quod autem inter reliqua et banc causam sui facti exponunt, neminem privatim et solum debere communicare, ea nobis quidem non satis firma videtur. . . . [S'^j Quae postremo loco addunt de utraque specie seu integro sacramento, ea existimamus non posse refutari. . . . Quapropter humiliter ac reverenter obtestamur C. V. ut, quod Principe Christia-no dignum est, serio negotium istud suscipere ac promovere, et eiusmodi profanationem Coenae Domini in Ducatibus ac territorio suo quam primum abolere, magnoque et excelso animo infamiam, si fortasse propterea C. V. Bohemus aut haereticus audiat, contemnere velit. . . . 49 RADICALISM AT WITTENBERG. 152 1-2 99 C. V. deditissimi Justus Jonas/ Praepositus. Philippus Melanchthon. Nicolaus Amsdorffius,^ Johannes Doltz a Veltkirch. {b) Synodi Augustinianorum de Liberia te Monachorum se?i- tentia. Vicarius, Priores et fratres OrdinisS. Augustini,Wittembergam convocati, de votis mendicitate et aliis legibus monasticis sic pronunciavimus, ut sequitur ; in qua sententia, quia Scripturam divinam secuti sumus, nolumus nos humana auctoritate ulla aut humanis traditionibus premi : decet enim verbo Dei omnes creaturas cedere. Quanquam interim permittimus abundare suo sensu, qui aut banc libertatem non capiunt, aut potestate sua concedere nolunt. Nos rationem iudicii nostri scimus etiam Deo reddendam esse, tantum abest ut hominibus reddere vereamur. Et quia consilium nostrum est piis conscientiis mederi, nolumus patrocinari nostrum iudicium iis qui verbum Dei ad perniciem licentiae carnis praetexunt. Et quod Galatas Paulus, idem nos monemus omnes qui nostra haec lecturi vel audituri sunt, quod liberi sint modo ne dent libertatem in occasionem carni, sed satisfaciat sua cuique conscientia. Nam quod ex fide non fit peccatum est. Proinde, Fratres, nolite errare ; Deus non irridetur. 1°. Ergo permittimus omnibus vel manere in monastica vel deserere monasticen, quando qui in Christo sunt nee ludaei nee Graeci nee monachi nee laici sunt. Et votum contra Evan- gelium non votum sed impietas est. 20. Quia Christiana libertas Spiritus libertas est, quae nee in esca nee in habitu posita est, placet ut interim veste et vulgatis ritibus monachorum utantur, qui in nostris congregationibus vivunt, ut omnibus omnia fiamus^ Pauli exemplo i Cor. ix [22]. 30. Sed ita moderemur ceremonias turn utendo turn abro- gando necubi vel fides cuiusquam laedatur vel in caritatem peccetur. Non est enim regnuni Dei esca et potus, sed iustitia pax et gaudium in Spiritu sancto. 40. Mendicitatem interdicimus, quam toties vetuit Scriptura, 2 Thess. iii [12]. . . . Interdicimus et Missis votivis, quando et ab omni specie mala abstinere nos Apostolus voluit. 1 Justus Jonas, i493-ti555 ; 1521, Provost of the Castle Church and Professor of Canon Law in Wittenberg ; 1541-6, Preacher in Halle ; 1552, Superintendent in Eisfeld. ^ Nicolas von Amsdorf, 1483-11565 ; 1508, Canon of the Castle Church ; Reformer, 1524, of Magdeburg; 1528-31, of Goslar ; 1542-6, 'Bishop' of Naumburg ; 1550 in Eisenach. H 2 loo RADICALISM AT WITTENBERG, 1521-2 49 50. Quantum fieri potest in Congregationibus nostris deli- gantur qui sint apti ad docendum verbum Dei, publiée aut privatim, reliqui victum parent Fratribus opera manuaria, quae forma fuit veterum monasteriorum. 6°. Quia moderari ceremonias et ritus omnes pro ratione temporum ac personarum visum est, volumus ut Superioribus suis pareant Fratres ex caritate, ut sine scandalo privatim et publiée agamus et per omnia hoe praestemus ne blasphemetur bonum nostrum. Amen. No. 50. Carlstadt's alterations in the Mass. (a) Letter 0/26 or 27 Dec. 152 1. Last Sunday Dr. Carlstadt gave out in the parish church of Wittenberg that on the coming Feast of the Circumcision ... he would pub- licly communicate every one who would, sub utraque specie panis et vini \ preach a short sermon first, and then simply pronounce the words of Consecration, omitting everything else. Further, he did not intend to wear his chasuble, alb or cope at the aforesaid Mass. {h) On Christmas Day he preached on the Sacrament, ex- horting the people to receive it under both kinds.' After the sermon he went straight up to the altar, said the Co?ifiteor, and read Mass as far as the Gospel. Then he left out all the bowings and gesticulatings with the crossings, the offering of chalice and host,^ and what is called the little Canon.'* The part from the great Canon to the Consecration ■' he performed without a cross. Omitting the Elevation, he gave communion [of the Host] round and, as soon as he had done so, passed the cup of the Blood of Christ round too, saying separately to each, ' This is the cup of my blood of the new and everlasting testament, the spirit and mystery of faith, which is shed for you and for many for the remission of sins.' ■• . . . Immediately after the distribution, he went off, and almost all the people too. No. 51. Melanchthon's account of the arrival of the Zwickau prophets, 27 Dec. . . . Non ignorât Celsitudo Vestra quam multae variae et periculosae dissensiones de verbo Dei in urbe C. V. Zwiecavia ^ i. e. the Offertor)-. ^ j_ e_ from the Offertory to the end of the Preface. ^ From ' Te igitur ' to ' In mei memoriani facietis ', ■* • Hie est enim ... in remissionem peccatornm,' the ' verba Consecra- tionis' of the rubric, which he repeated as the formula of administration. 51 RADICALISM AT WITTENBERG, 152 1-2 loi excitatae sint. Sunt et illic in vincula coniecti qui nescio quae novarunt. Ex horum motuum auctoribus hue advolarunt très viri, duo lanifices, literarum rudes' ; literatus tertius est.'^ Audivi eos. Mira sunt quae de sese praedicant ; missos se clara voce Dei ad docendum ; esse sibi cum Deo familiaria colloquia : videre futura ; breviter viros esse propheticos et apostolicos. Quibus ego quomodo commovear, non facile dixerim. Magnis rationibus adducor certe, ut contemni eos nolim. Nam esse in eis spiritus quosdam multis argumentis apparet, sed de quibus iudicare praeter Martinum nemo facile possit. Proinde cum vertatur hie Evangelii periculum, ecclesiae gloria et pax, modis omnibus efficiendum est ut his hominibus Martini copia fiat. Ad hunc enim provocant. Non scriberem haec ad C. V. nisi rei magnitude postularet in tempore maturari consilium. Cavendum enim est simul ne Spiritus Dei exstinguantur, simul ne occupemur a Satana. . . . No. 52. Luther's reproof of Melanchthon, 13 Jan. 1522. . . . Venio ad prophetas, ac primum non probo tuam timidi- tatem, cum et maiori tam spiritu quam eruditione poUeas quam ego. Ac primum, cum testimonium perhibeant de seipsis, non statim audiendi sunt; sed, iuxta consilium loannis, spiritus probandi. Habetis consilium Gamalielis differendi : nihil enim adhuc audio ab eis dici et fieri, quod Satanas non queat praestare vel aemulari. Tu autem ex mea parte hoc explores, an vocationem suam possint probare. Neque enim Deus unquam aliquem misit nisi vel per hominem vocatum vel per signa declaratum, ne ipsum quidem Filium. Prophetae olim ex lege et ordine prophetali ius habebant, sicut nos modo per homines. Prorsus nolo eos recipi, si nuda revelatione sese vocatos asserant, cum nee Samuelem quidem vellet loqui Deus nisi per auctoritatem consciam Heli. Hoc primum ad publicam docendi functionem pertinet. lam vero privatum spiritum explores etiam quaeras num experti sint spirituales illas angustias et nativitates divinas mortes infernosque. Si audieris blanda, tranquilla, devota (ut vocant) et religiosa, etiamsi in tertium coelum sese raptos di- cant, non approbabis. Quia signum filii hominis deest, qui * Nicolas Storch and Thomas Marx, of Elstcrbcrg. ' Mark Stiibner, a student of Wittenberg. T02 RADICALISM AT WITTENBERG, 152 1-2 52 est /?âo-ai/oç, probator unicus Christianorum et certus spirituum discretor. Vis scire locum, tempus, modum coUoquiorum divinorum ? Audi : ' Sicut leo contrivit omnia ossa mea.' . . . Non sic loquitur Maiestas (ut vocant) immediate, ut homo videat : imo, ' Non videbit me homo et vivet.' ... Et quid plura ? Quasi Maiestas possit cum vetere homine loqui fa- miliariter, et non prius occidere atque exsiccare, ne foeteant odores eius pessimi, cum sit ignis consumens. Etiam somnia et visiones sanctorum sunt terribiles saltem postquam intelli- guntur. Tenta ergo et ne lesum quidem audias gloriosum, nisi videris prius crucifixum. Ad causam, inquies, quid ? Hoc enim est alios refutare, non nostra probare. At hoc quomodo possum absens, cum ignorem quid moveant, si nihil aliud excitant quam illud : ' Qui crediderit et baptizatus fuit, salvus erit,' et quod parvuli per se non credant. Prorsus me nihil movent. Quomodo enim probabunt eos non credere ? At quod non loquuntur et os- tendunt fidem, pulchre. Hac ratione quot horis et nos Chri- stiani erimus, dum dormimus et alia facimus ? Annon ergo eodem modo potest Deus toto infantiae tempore, ceu continuo somno, fidem in illis servare? Bene, inquies, hoc confutat adversarios de fide iam infusa. At hoc interim sufficit eos inveniri tales qui nihil probent et falso spiritu commoti sint. Quid de infundenda dicis? Nihil est reliquum prorsus nisi fides aliéna quam si statuere non possumus, nihil disputandum est sed simpliciter damnandus baptismus parvulorum. Tu dicis infirma esse exempla fidei alienae ? Ego nihil firmius esse dico. . . . Stat enim fidelis promissio Christi, Matt. xviii [19] 'Si duo super terram, etc' et ' Quaecunque petieritis, crédite quia accipietis, et fient vobis '. . . . Et quid plura ? Testimonia et exempla totius Scripturae stant a fide aliéna, i. e., a propria fide quae impetret alteri fidem et quicquid volet. . . . Cum igitur ad baptismum afferre non sit aliud quam ad Christum praesentem et manus gratiae aperientem in terra offerre, et ille universis exemplis ostenderit sese acceptare quod offertur : cur hie dubitamus ? Saltem hoc prophetis istis abstu- limus ne possint sua probare, cum desit eis exemplum et testi- monium nobis autem adsint testimonia et exempla, tum eorum testimonium nobis non répugnât. Quis enim sic arguet, credendum est et baptizandum, ergo parvuli non sunt ba- ptizandi. Non enim ex hoc loco istam consequentiam trahent, cum non probet parvulos non credere, quod ipsi praesupponunt. 52 RADICALISM AT WITTENBERG, 152 1-2 103 et aliunde probare debent atque non possunt. Quod ergo non est contra Scripturam, pro Scriptura est, et Scriptura pro eo. . . . Sed plura coram. Semper exspectavi Satanam, ut hoc ulcus tangeret, sed noluit per Papistas. In nobis ipsis et inter nostros molitur hoc gravissimum schisma, verum Christus conteret eum velociter sub pedibus nostris. Volo etiam scire ut tractaris illud, I Cor. vii [14]: ' alioqui filii vestri immundi essent, nunc autem sancti sunt.' . . . Nam hinc parvulos fuisse bapti- zatos ritu et tempore Apostolorum, optarim ostendi. . . . No. 53. The Confusion at Wittenberg. (a) Letter 0/2^ /aji. 1522. I would have you know that the University and the Town Council have agreed upon the way in which Mass should be celebrated in the parish church to which we all belong. First will come the hymn with the Introit, Gloria in exre/sis, Epistle, Gospel, and Sanctus. Then follows the sermon, and afterwards the Mass as our God and Lord Jesus instituted it in coena. The priest speaks the verba cotisecrationis aloud in German, and admonishes the people that to every one who feels the burden of sin and hungers and thirsts after God's grace, the body and blood of the Lord will be administered. When the people have communicated, Agnus Dei, Carmen [v. 1. Conunnn}~\ and Benedicamus Domino are sung. The Canon has been upset. For the future we will tolerate no beggar, be he monk or no. The poor shall be provided for from the common purse. . . . They will not endure images in church, and in time will remove them. Strong passages of Scripture are alleged against them. . . . ' {b) FroschcVs Preface. These three men " give out that no one should study or keep school, for Christ has forbidden all this in Matthew xxiii [8] with these words, ' Be not ye called Rabbi ' or masters. In consequence of this many men of talent about this time left this place and forsook their studies, who might have been useful to their country and countrymen. Dr. Carlstadt went round to the houses of the townsmen, and asked them how they understood this or that passage in this or that prophet. And when the simple townsmen wondered at his question and said to him, ' Sir Doctor, how comes it that you learned men and doctors in Holy Scripture thus ask us poor, illiterate, unlearned folk such questions ? Ye should rather tell us the meaning,' then Carlstadt answered them that ^ sc. Coininuido, ^ Carlstadt, Zwilling, and George Molir, the schoolmaster. 104 RADICALISM AT WITTENBERG, 1521-2 53 God had hidden it from them, as the Lord Jesus himself says in Matt, xi [25] and Luke x [21]. . . . Besides, these three persons began not only to storm against schools, but also against churches and images in churches, that they would cast these images out of the churches. And they gave out that no learned man should be allowed as preacher or priest in the churches, but laymen and handicraftsmen, who were only able to read, as I have known many such persons who wished to be called and chosen to the office. No. 54. Luther on his eight sermons of 9-16 March. Ut nuntius testari posset se pervenisse, ego scribo, optime Pater : alioqui nulla erat scribendi causa, praesertim mihi literis et fabulis et ô/xtAtaiç hominum occupatissimo. . . . Ego Carolostadium offendi quod ordinationes suas cassavi, licet doctrinam non damnarim, nisi quod displicet in solis cere- moniis et externis faciebus laborasse eum, neglecta interim vera doctrina Christiana, hoc est, fide et caritate. Nam sua inepta docendi ratione eo populum perduxerat, ut sese Christianum arbitraretur per has res nihili, si utraque specie communicaret, si tangeret, si non confiteretur, si imagines frangeret. En malitiam Satanae, ut per novam speciem molitus est erigere ad ruinam Evangelii. Nam haec ego quaesieram hactenus, ut conscientiae ab istis contrariis faciebus liberarentur, et res ipsa per sese rueret communi consensu. At ille cupiebat fieri subito novus magister, et suas ordinationes in populo pressa auctoritate mea erigere. . . . No. 55. From the Translation of the New Testament. (a) Preface to the Epistles of St. James and St. /ude, 1522. — All the genuine books of Holy Writ agree in this, that one and all they preach and treat of Christ. This too is the true touchstone for testing all books, to see whether they treat of Christ, or not, since all Scripture witnesses to Christ (Rom. iii. 21) and St. Paul desires not to know anything save Christ (i Cor. ii. 2). Whatever does not teach Christ that is not apostolic, though St. Peter or St. Paul taught it. Conversely, whatever preaches Christ, that were apostolic, though Judas, 55 RADICALISM AT WITTENBERG, 152 1-2 105 Annas, Pilate, and Herod had the doing of it (Walch, xiv. 149) . (b) Preface to the Exposition of i Peter, 1523 : — Those apostles who treat oftenest and highest of how faith in Christ alone justifies, are the best Evangelists. Therefore are St. Paul's Epistles more a Gospel than Matthew, Mark, and Luke. For these do not set down much more than the story of the works and miracles of Christ ; but the grace which we receive through Christ, no one so boldly extols as St. Paul, especially in his letter to the Romans (Walch, ix. 626). {c) Preface to the Neiv Testament, 1524. — John's Gospel, St. Paul's Epistles, especially that to the Romans, and St. Peter's First Epistle are the right kernel and marrow of all books ... for in them thou findest written down not many works and miracles of Christ, but in a cjuite masterly way expounded how faith in Christ overcomes sin and death and hell, and gives life, righteousness, and peace. Which is, as thou hast heard, the right kind of Gospel. . . . Therefore is St. James' Epistle, in comparison with these, a mere letter of straw ; for it has nothing evangelical about it (Walch, xiv. 104 sq.). XXIII ADRIAN VI AND THE DIET OF NÛRNBERG, 1522-3. Shortly after the outbreak, Aug. 1521, of the first war, 1521-6, between Charles and Francis, Leo X died, i Dec. 1521. He was succeeded, 9 Jan. 1522, by Adrian VI, by birth, 1459, a Nether- lander, once Charles' tutor, and now his Viceroy in Spain. Adrian ' had no sympathy either with the New Learning or the New Theology' (Creighton, History of the Papacy, vi. 223 sq., ed. 1897); but he was genuinely 'desirous of disciplinary reform'. [No. 56] Aleander,amongothers, urgedituponhim(J.P'riedrich,Z>i?r Reichstag zu Worms, ap. Hist. Abhandlungen dcr k. Bayerischen Akademie der Wissenschaften, XL Bd. iii, Abth. 89) : and he sent as his nuncio to the Diet of Niirnberg, 17 Nov. 1522—9 Feb. 1523, Francesco Chieregato, Bishop of Teramo, 1522-139, 'to prove to the Germans the willingness of the Pope to remedy abuses which could no longer be defended ' (Creighton, vi. 252). On 8 Dec. in [No. 57] a conversation with Hans vender Planitz, the Elector Frederick's Chancellor (Wiilcker and Virck, Des Kur- sachsischen Rathe s Hans 7' on der Planitz Bcriclite a us dem Reich s- regiment in Niirnberg, 1 521-3, 270 sqq.), the Legate seemed to agree that force was no remedy: but on 3 Jan. 1523 he commu- io6 ADRIAN VI AND THE 56 nicated to the Diet [No. 58] a Brief dated 25 Nov. 1522, in wliich Adrian insisted on taking repression first (Raynaldus, Annales Ecdesiastici, ad ann. 1522, Ix-lxiv), in spite of his own admissions of the need for reform which, as part of [No. 59] the Legate's Instruc- tions (ibid. Ixv-lxxi), were now read to the Diet. [No. 60] The Estates replied 5 Feb. with a demand for a 'free Christian Council' {ibid, ad ann. 1 523, ii-xii ; Goldasti Const. Itnp. i. 452 sqq.), and when, 7 Feb., the Legate remonstrated (Raynaldus xv-xx), they'Ponti- ficium oratorem priori responsione contentum esse iusserunt, donee gravamina nationis Germanicae summo Pontifici transmissa forent' {ibid. xx). This re-affirmation (cf. B. Gebhardt, Die Gravamina der deiitschen Nation, Breslau, 1884) of [No. 61] German grievances (Goldasti Const. Imp. i. 456 sqq.) was the work of the lay Estates. Thus the Diet threw its shield over Lutheranism, which was within an ace of becoming a national movement. The col- lection of its decrees or Recess {Deutsche Reichstagsakten, vol. iii, No. 117, 736 sqq., ed. A. Wrede, 1901) was read 9 Feb., and confirmed by [No. 62] the Imperial Edict of 6 March {ibid. No. 84, 448 sqq., and in Latin, Goldasti op.cit.W. 150 sqq.). Adrian VI died 14 Sept. 1523. No. 56. Aleander's advice to Adrian VI. [See Creighton, vi. 240, n. i.] Quod in priori feci libro, quern de remediis contra Luthe- ranam haeresim ab amplissimo Legato in Germania adhibendis scripsi, in hoc itidem, in quo agitur, quid hie interim hac eadem de re Pontifici faciendum restet, etiam atque etiam monere non desinam, omnem salutis spem contra hoc malum quod in dies augescit, a Deo pendere. Hinc sumendum huius consilii principium : hue universae rei exitum referendum. Igitur imploranda ad hoc praecipue divina misericordia est, quam facile nobis conciliabimus piis precibus, sed praesertim pri- stinae vitae in melius reformatione. . Neque speremus, ita praeteriturum Deum conniventibus oculis errata nostra, ut proximis retro temporibus. Alia nunc aetas, alia nunc tem- porum conditio : immutatus est animus populorum, qui prius delicta nostra partim putabant falsa, partim in meliorem partem interpretabantur. lam fîagellum paratum, iam securis ad radicem arboris posita videtur, nisi velimus resipiscere. Neque admodum necesse erit novas nunc leges condere, aut Bullas undequaque fulminare : sacros habemus canones, optima instituta Patrum, ad quae si acta nostra dirigamus, omnia haec mala facile propulsabuntur. ToUat S'""^ D. N. e Curia sua eos errores, quibus merito Deus et homines offen- duntur : et quantum eius vires et auctoritas patiuntur, clerum 56 DIET OF NÛRNBERG, 1522-3 107 sibi toto terrarum orbe subditum, monendo, increpando, etiam sacerdotiis privando castiget. Id si semel Germani quum in nostris turn in suis sacerdotibus factum videant, nulla posthac de Luthero fiet mentio. Itaque in Nobis ipsis omnium malo- rum origo pariter et medela sita est. No. 57. Chieregato and Hans von der Planitz, 8 Dec. 1522. [Bishop Creighton's summary, History of the Papacy, vi. 252 sq.] 'The Pope,' said Chieregato [cf. Wiilcker and Virck, op. cit., Nr. 121 § 7] 'was convinced of Frederick's good intentions : [§ 8] Luther had done good service in bringing abuses to light, for many popes had done much that was ill-advised, and Leo X was not free from his share of blame. But when Luther pro- ceeded to attack the order of the Church, the sacraments, the authority of Fathers and Council, he became absurd and in- tolerable. [§ 9] Now that there was an upright and pious Pope, every one ought to help him in his good endeavours for the repose of the Church, the peace of Christendom, and the expulsion of the Turk.' He expressed ' his hope that Planitz was of the same opinion'. Planitz [§ 11] 'was no theologian, and did not profess to judge whether Luther's opinions were right or wrong. [§ 12] As for the Elector, he, as a layman, did not pretend to interfere with ecclesiastical matters : [§13] he did not banish Luther, because, if he were gone, less responsible men would take his place ; indeed, Luther's return to Wittenberg had prevented worse mischief, and if he were driven elsewhere he would only speak more strongly and spread his influence. [§ 14] One thing was clear, that force would be no remedy. Luther relied on his learning and on the Scriptures, and could only be met on the same grounds. Learned men must confer quietly with Luther, and the results of their conference must be laid before a General Council. [§15] Chieregato listened sympathetically and seemed to agree.' No. 58. Brief of Adrian VI to the Diet, 25 Nov. 1522. [§ LX] Mox vero ab externis ad intestina animum adver- tentes . . . percepimus Martinum Lutherum, post sedis Apo- stolicae . . . sententiam, . . . post Caroli Romanorum Regis in io8 ADRIAN VI AND THE 58 Imperatorem electi et vestrum impériale edictum super eiusdem sententiae executione in proximis comitiis Wormatiae habitis de- cretum non modo per quos deceret non punitum . . . sed, impie contemnentem, novos quotidie libros . . . divulgare . . . adeo ut . . . in sacerdotum bona iri, et obedientiam tarn ecclesiasticis quam saecularibus debitam vilipendi coeptum sit : et tandem inter nonnullos vestrum ad civilia bella deventum. [§ LXII] . . . Omittinius quod enormissimum est, tantam tamque religiosam nationem per unum fraterculum . . . seduci ab ea via qua ... tot martyres, tot praeclari doctrina et sanctitate viri et maiores denique vestri omnes hactenus in- cesserunt ; quasi solus Lutherus sapiat et sciat, solus nunc primum (ut de se haereticus Montanus gloriabatur) Spiritum Sanctum acceperit, et Ecclesia ipsa ... in tenebris ignorantiae . . . semper erraverit, donee novo Lutheri lumine illustraretur. [§ LXIII] Quae omnia, quamquam apud eos qui sapiunt per- ridicula iudicantur, simplicibus tamen animis plurimum sunt perniciosa^ et eis qui novarum rerum cupiditate omnem ordinem immutatum vellent, plurimas ad ea perpetranda quae nunc experimini, causas et fomenta subministrant. An non con- sideratis, Germani principes et populi, praeludium esse quod- dam hoc eorum malorum quae Lutherus et .eius sectatores moliuntur ? An non aperte videtis istud praetensum principio a Lutheranis veritatis evangelicae patrocinium, detectum nunc esse merum rerum vestrarum latrocinium ? An putatis alio tendere istos iniquitatis iîlios, quam ut libertatis nomine omni obedientia sublata, quod cuique libuerit faciendi licentiam inducant ? An ullius pensi iussa et leges vestras habituros creditis, qui sacros canones et Patrum décréta necnon sacro- sancta concilia, quorum auctoritati Imperatorum leges semper et libenter cesserunt . . . non solum vilipendunt^ sed etiam diabolica rabie lacerare et comburere non verentur ; denique qui sacerdotibus, qui episcopis, qui Pontifici summo debitam obedientiam detrectant ? An speratis contenturos sacrilegas manus a laicorum bonis et non omnia potius sibi quae poterunt vindicaturos qui res Deo dicatas quotidie, vobis praesentibus et videntibus, ferunt aguntque? An denique vestris cervicibus parsuros qui non tangendos Christos Domini contemerare, caedere, trucidare ausi sunt ? In vos, in vestras res, domos, uxores, liberos, ditiones, dominatus, templa quae colitis, haec miseranda calamitas tendit, nisi mature obviam eatis. [§ LXI V] Proinde . . . requirimus ... ut ... ad hoc commune 58 DIET OF NÛRNBERG, 1522-3 109 incendium exstinguendum . . . toto animo incumbatis, et Alar- tinum Lutherum caeterosque istorum tumultuum et errorum auctores ad rectam sentiendi et vivendi viam . . . reducere enitamini. Quod si . . . audire recusaverint, ne quod reliquum et nunc sanum constat . . . inficiatur, in eos iuxta sacras constitu- tiones, iuxta leges a vestratibus imperatoribus latas, atque adeo recens vestrum super hac re impériale edictum severitatis virga animadvertatis. . . . No. 59. Chieregato's Instructions. [§ LXV] Instructio pro te Francisco Chieregato de quibus- dam quae praelatis principibus et civitatum Germanicarum oratoribus dicere poteris viva voce ubi et quando opportunum iudicaveris. [§ LXXj Item dices nos ingenue fateri quod Deus banc persecutionem Ecclesiae suae inferre permittit propter peccata hominum, maxime sacerdotum et Ecclesiae praelatorum. . . . Scimus in hac sancta sede aliquot iam annis multa abominanda fuisse, abusus in spiritualibus, excessus in mandatis, et omnia denique in perversum mutata . . . nee mirum si aegritudo a capite in membra, a summis Pontificibus in alios inferiores praelatos descenderit. Omnes nos (id est, praelati ecclesia- stici) declinavimus unusquisque in vias suas, nee fuit iam diu qui faceret bonum, non fuit usque ad unum. Quamobrem necesse est ut omnes demus gloriam Deo et humiliemus animas nostras ei, videatque unusquisque nostrum unde ceciderit, et se potius quilibet iudicet quam a Deo in virga furoris sui iudicari velit. Qua in re, quod ad nos attinet, poUiceberis nos omnem operam adhibituros, ut primum curia haec, unde forte omne hoc malum processit, reformetur ; ut sicut inde corruptio in omnes inferiores emanavit, ita etiam ab eadem sanitas et reformatio omnium emanet. Ad quod procurandum nos tanto arctius obligatos reputamus, quanto universum mundum huius- modi reformationem avidius desiderare videmus. . . . Quanquam nemo mirari debebit, si non statim omnia errata et abusus omnes per nos emendatos viderit : inveteratus nimium morbus est nee simplex sed varius et multiplex : pedetentim in eius cura procedendum est, et prius gravioribus magisque periculosis occurrendum, ne omnia pariter reformari volentes, omnia perturbemus. . . . [§ LXXI] Quod autem ultimis litteris tuis scribis questos fuisse tecum principes istos quod concordatis eorum per banc sedem derogatum sit ; dices nos de his, quae ante nos facta no ADRIAN VI AND THE 59 fuere, culpari non posse nee debere, nobisque eiusmodi dero- gationes, etiam dum in minoribus essemus, semper plurimuni displicuisse. Proinde nobis certissimam sententiam esse, etiam si ipsi non requirerent, illis nostri pontificatus tempore penitus abstinere, partim ut unicuique ius suum servemus, partim quia aequitas et humanitas exposait, ut inclytam nationem nostram non solum non offendamus sed etiam peculiares ei favores impendamus. De processibus vero, quos a Rota avocari et ad patres re- mitti postulant, dices nos cupere eis in hoc gratificari, quantum honeste possimus ; sed propter absentiam Auditorum ab urbe pestis gratia non posse nos de qualitate et habitudine ipsorum processuum ad praesens informari : reversis vero illis, quod peste iam decrescente brevi futurum speramus, facturos in gratiam dictorum principum quidquid rationabiliter poterimus. . . . Item quia intelleximus in Germania esse multos bonos et doctos viros pauperes, aliqua etiam praeclara ingénia quae ex indignitate apostolicarum provisionum histrionibus et stabulariis potius quam viris doctis fieri solitarum, a sedis huius devotione (fuerint) aversa, cupimus ut inquiras quinam illi sint, eorumque nomina ad nos transmittas, ut occurrente beneficiorum Ger- manicorum vacatione, illis proprio motu providere possimus. Scimus enim quantum Dei honori et animarum saluti ac aedifica- tioni obfuerit, quod iamdiu bénéficia ecclesiastica, maxime curam et regimen animarum habentia, data fuerunt hominibus indignis. . . . No. 60. The reply of the Estates, 5 Feb. 1523. [§ V] Ad haec S. C. M^^^ locumtenens et principes aliique ordines dicunt se non minus quam Beatitudinem Pontificis ex animo dolere de . . . incommodis quae ... ex Lutherana secta aliisve provenerint ; quidquid enim auxilii . . . pro exstirpandis erroribus . . . praestare unquam poterunt, sunt . . . paratissimi, ingenueque agnoscunt se et Beatitudini Pontificis et S. C. Mti, ut Christianos decet Principes, ad omnem obedientiam esse obnoxios. Sed quod sedis apostolicae sententia in Lutherum lata, simulque S. C. Mt's edictum non sit debitae executioni de- mandatum, non sine maximis . . . rationibus, ut puta ne peiora inde causarentur etc. hactenus praetermissum est. Maiori nam- que populi parti iampridem persuasum est, et modo Lutheranis libris ac dogmatibus populorum opinio sic informata ut iam pro comperto habeant nationi Germanicae a Curia Romana per 6o DIET OF NÛRNBERG, 1522-3 m certos abusus multa et magna gravamina et incommoda illata esse : ob id, si pro executione apostolicae sedis sententiae vel imperatoriae maiestatis edicti quippiam acerbius attentatum esset, mox popularis multitude sibi banc suspicionem animo con- cepisset, ac si talia fièrent pro evertenda evangelica veritate et sustinendis manutenendisque malis abusibus impietatibusque. Unde indubie aliud nihil quam gravissimi tumultus populares intestinaque bella speranda essent, quemadmodum ex multis ac variis rerum argumentis principes aliique ordines iam plane didicere et cognovere. Opportunioribus itaque remediis his malis, in hac potissimum temporum difficultate, succurrendum esse existimant. ... [§ VII] Nam nisi istiusmodi abusus et gravamina, simulque certi articuli quos saeculares principes iuxta haec specialiter designates scriptis exhibebunt, fideliter reformentur, vera pax et Concordia inter ecclesiasticos saecularesque ordines, huiusque tumultus et errorum exstirpatio per Germaniam minime speranda est : nam ex . . . variis bellorum tumultibus, quibus Germania nostra multis annis interturbata ; item ob alia gravamina et in- commoda quae huic nationi hactenus incubuerunt, haec natio pecuniis ac divitiis adeo est . . . exhausta ut etiam iam pro necessaria iustitiae ac pacis conservatione in his deficiat : multo maiori itaque incommodo et difficultate Hungarorum regno et Croatis petita auxilia contra Turcam praestare poterit; [§ VIII] Cum autem ordines S. R. I. nihil dubitent Beat™ Ponts pro comperto habere principes Germaniae in solutionem annatarum ad aliquot annos sedi apostolicae solvendarum ea lege ac conditione consensisse, ut illae in oppugnationem per- fidissimi Turcae et defensionem fidei catholicae converterentur, ex quo autem numerus annorum . . . transit neque annatae illae a . . . Pontificibus Romanis in hunc usum in quem decretae sunt conversae . . . quare . . . orant ut B". P^. velit haec et alia paterno affectu considerare et illas annatas ... in futurum non exigere, sed . . . fisco Romani imperii applicandas relinquerè ut . . . possint per Germanicam nationem aliis Christianis potentatibus contra Turcam communem hostem auxilia . . . praestari. . . . [§ IX] Item, quum B". P^. inter alia desiderat informari quibus mediis huic Lutherano errori commodius obviari possit, ad haec . . . nullum . . . efficacius . . . remedium illustrissimus dominus princeps locumtenens caeterique principes et ordines cogitare possunt quam quod B". P^., accedente ad haec S. C. M. consensu, liberum Christianum concilium #ad locum conve- 112 ADRIAN VI AND THE 60 nientem in natione Germanica, quanto ocius et celerius fieri possit, videlicet in Argentoratum, vel Moguntiam, Coloniam Agrippinam, vel ad civitatem Metensem . . . indiceret, nee ultra unius anni spatium, si possibile foret, haec concilii convo- catio et designatio differretur ; et quod in tali concilio eis qui intéresse deberent, ecclesiastici vel laicalis ordinis, . . . libère liceret loqui et consulere ... ; quinimmo quilibet ad haec debeat esse obnoxius, ut non dulcia sed vera . . . consulat. . . . [§ X] Verum quibus modis . . . interim . . . isti tumultus et populi errores poterunt pacari . . . maxima cura . . . principes consuluerunt, cum non minima pars istius negotii ex hac medii temporis intercapedine. pendeat. Itaque deliberaverunt . . . apud . . . principem Saxoniae ... ne Lutherus et sui sectatores aliquid amplius scribat, edat et typis excudi faciat. . . . Cura- buntque simul . . . ut per omnem Germaniam cum divini verbi concionatoribus . . . diligenter agant, ne in populum Christianum spargant . . . ea per quae possit . . . multitudo ad tumultum . . . moveri aut in aliquem errorem induci ; sed quod nihil praeter verum, purum, sincerum et sanctum evangelium et approbatam scripturam pie mansuete et Christiane iuxta doctrinam et exposi- tionem approbatae et ab ecclesia Christiana receptae Scripturae doceant et praedicent, omniaque ab ilia omittant quae . . . subtilius indagare . . . minime expedit, nihilque in populo per concionem disputationum moveant, sed quidquid controversiae fuerit usque ad determinationem futuri concilii reservent. [§ XI] Ordinabunt praeterea . . . episcopi . . . viros doctos probos et sacris litteris peritos, qui praedicantibus . . . intendere debebunt ; et si quid ab illis . . . erratum . . . esse offenderint, . . . eos corrigent, ... ne quispiam suspicari possit ut Veritas evan- gelica per hoc impediri quaeratur. . . . Praeterea in omnibus bibliothecis et apud typographes . . . providebunt ne in futurum aliquid novi typis excudatur, maxime ne libelli famosi . . . vendantur : et ordinabunt apud omnes potestatis ut si quispiam aliquid novi edere, vendere, vel typis excudere voluerit, ut prius per aliquos viros probos doctos et litterarum peritos, ista . . . recognoscantur, et nisi pereosdem . . . approbatum fuerit, minime . . . publicetur : et per haec media sperant, quod hoc tempore poterit istis tumultibus . . . mederi, maxime uti B^ P». in istis gravaminibus congruam . . . faciet reformationem . . . atque liberum et Christianum designabit concilium. . . . [§ XII] Postremo de presbyteris qui matrimonium contra- hunt et de religiosis qui relictis monasteriis ad saeculum redeunt, de quibus R. D. Nuntius Apostolicus . . . meminit. 6o DIET OF NÛRNBERG, 1522-3 113 considérant principes et Imperii ordines, ex quo in legibus civilibus nulla poena specialiter super his sit statuta, ob id con- gruum . . . ipsis visum est, ut tales per eorum ordinarios, débita poena sacris canonum constitutionibus super hoc expressa, . . . puniantur. . . . Sed quod pro tuitione iurisdictionis ecclesiasticae eis auxilium . . . impendant, et super his omnibus publica mandata faciant, ne quispiam ordinarios in punitione . . . talium impediat, sed quando alias illi votorum transgressores in ditione . . . alicuius principis vel potestatis saecularis delin- querent, quod ex tunc debitis . . . poenis puniantur. . . . No. 61. The Centum Gravamina. 1. De dispensationibus aere redeinptis. Inter reliqua onera, vel illud minime postremo loco est coUocandum, quod consti- tutionibus humanis multa prohibentur, imperantur item multa, quae nullo divino praecepto vel interdicta sunt vel imperata. Quod genus sunt : Matrimoniorum tarn innumera excogitata obstacula, ex afifinitatis, publicae honestatis cognatione, spiri- tuali legalique, et consanguinitatis tam multis gradibus originem trahentia. Ciborum item usus interdictus. . . . Haec nimirum atque iis similes complures humanae constitutiones eousque ligant homines donee pecunia sibi harum legum gratiam a statuentibus impetrent; ut ita pecunia faciat divitibus licitum quod tenuibus gratis sit prohibitum. Illicitisque his . . . re- tiaculis magna nummorum copia a Germanis est expiscata, e Germania et trans Alpes lata. . . . 2. De tempore interdicto. Pari modo agitur cum celebrandis nuptiarum solennibus a Dominica Septuagesima . . . sub Qua- dragesimae usque initium, quo tempore . . . nuptias celebrari interdictum est : quum tamen interim et ab ecclesiasticis et a saecularibus passim sine discrimine publiée genialiter vivatur. Sed ita demum interdictum illud procedit, si gratis hoc facere quis intendat. Quod si nummi spes refulserit, iam quod primum erat prohibitum, impune ac libère facere licet. . . . 3. De oneribus papalium indulgentiarum. Illud importabile iam olim increbuit Romanarum indulgentiarum onus, quando sub persona pietatis, quum aut Basilicas Romanas construere aut profectionem in Turcas parare polliciti sunt Romani Pontifices, omnem asimplicibus nimiumque credulis Germanis exsuxerunt. Et . . . per has imposturas ac earum conductitios praecones . . . profligata est germana Christianorum pietas ; dum, qui extru- dere volebant vénales suas Bullas, laudes suis mercibus occinebant, miras et inauditas condonari . . . noxas . . . modo 944 I ti4 ADRIAN VI AND THE 6i numeraretur aliquid, modo tinniat dextra. Atque his mercium nundinationibus simul et spoliata est aere Germania et Christi pietas exstincta, quando quilibet pro pretii quod in has merces expenderat modo peccandi impunitatem sibi pollicebatur. . . . 4. Et Ucet indulgentiae hae non semel in hoc ad Germanos missae sint quasi . . . fidèles contra barbaros assent tutandi . . . eventu tamen compertum habent Germani pecuniam hanc non in rem fidei . . . sed in propinquorum luxum . . . esse versam. . . . Quo uno bina haec nata sunt . . . incommoda, quod et offendicula orta sunt simplicibus et quod nunc Germani, toties sentientes lusam fidem, nuUis rationibus persuaderi se patiuntur ut credant . . . instare cervicibus nostris crudeles Turcas, suspicantes semper prioribus simile quippiam agi. . . . 5. Praeterea Papalis Sanctitas caeterique Episcopi ac Ec- clesiae Romanae columnae casus aliquot suae tantum ab- solutioni reliquos fecerunt ; quorum si unum aut alterum commiseris, iam aut numerandum aut absolutione tibi caren- dum est. Nempe quod in hoc reservati sint, ut vel inde nummorum aliquid eis accrescat. . . . 7. De praedicatoribiis indiilgentiarum Stationariis. Est et aliud indulgentiis vendendis addictum hominum genus, quos Stationarios vulgo vocant. Hi rusticorum . -. . abutuntur simplicitate, dum omnes vicos . . . peragrant praedicantes Sancti cuiuspiam . . . sanctimoniam ac quantum ad rem fami- liarem addat si quotannis hunc vel ilium munusculo aliquo, quod eis Stationariis scilicet in commodum cedat, demulceas : inscribentesque dehinc simplices, sub Sancti . . . numen ac tutelam, promittentesque ut hoc aut altero morborum genere vacaturus sit, qui eis annuum censum pependerit. . . . Hoc negotium, a sancto Antonio coeptum, in innumera morborum genera dehinc suevit diduci : ita ut vix supersit morbus nunc aliquis cui Stationarii non et peculiareni Sanctum, tanquam tabernae vel negotiationi, praeposuerint. . . . 8. Nee minus et in hoc a religiosis gravantur profani, maxime pauperes . . ., nempe quod mendicitas ordinum Mendi- cantium nihil in rure neque in urbe sinit non peragratum, dum a terminis quos pervagantur Terminarii dicuntur. . . . Itaque rogant . . . Imperii Principes . . . quatenus S. S. . . . gravamina haec indulgentiarum, dispensationum, stationariorum termina- riorumque e medio tollere . . . velit, ne libertas Christiana servitute humanarum constitutionum penitus exstinguatur, ilia- queenturque conscientiae Christi fidelium mandatis hominum, quibus nullum est peccatum maius quam nummis carere. 6i DIET OF NÛRNBERG, 1522-3 115 9. Quam inique causae profanae in prima instantia ad Romanum tribunal iudiciarium trahantur. Quum . . . iuris ratio . . . postulet ut distincti sint iurisdictionum limites, et ut quilibet Ordinarius suis sit finibus contentus, alterumque in exercenda iurisdictione non disturbet : minime tamen Ponti- fices Romani . . . aequitatem banc communem considerarunt, sed ... ad petitionem personarum ecclesiasticarum laicos non raro in causis etiam profanis ... et in prima quidem instantia coram so Romam citari . . . fecerunt. Quae res nedum . . . in ius vocatis sed et totius Romani Imperii Ordinibus cedit . . . in . . . perniciem .• . . ac . . . iurisdictionis . . . diminutionem. 10. Item cum Romae quispiam, etiam laicus, interposito iuramento asserit se non sperare iustitiam apud iudicem competentem in Germania assequi posse; protinus ad tale iuramentum admittitur ac citatio ei contra partem adversam decernitur. Sicque processus a iudice Ordinario ex Germania Romam, nee iudice interpellato nee parte adversa monita protrahitur : inde iuramenti praetextu nee fori declinatio nee ulla admittitur probatio. . . . Quae res si altius radices ageret . . . omnes tandem causae ad Romanae Curiae tribunal de- volverentur, Ordinariique universi sua privarentur iurisdictione. . . . Ea propter S. R. I. status . . . rogitant . . . ut dehinc nemo . . . ob causam profanam, in prima instantia, Romam in ius vocetur, sed personae et causae hae ordinario iudici, cui im- mediate subiacent, relinquantur. . . . 13. Quo pacto Eccksiae pi'aelati . . .ex Episcoporu7n ordinaria iurisdictione . . . eximantur. Insuper et hoc moliuntur summi Pontifices monasteria aliquot eximendo, ut ab Episcoporum, eorum scilicet ordinariorum ac defensorum protectorumque aliorum, iurisdictione ita exempti, reddantur immunes, imme- diateque subiaceant Sedi ApostoHcae : quae res non tantum . . . Ordinariis ... sed et toti R. I. cedit in iacturam ; tum quando collatio pecuniaria, pro Imperii necessitate, viritim Imperii Statibus indicitur. Ita enim fit ut ipsi per se ab oneribus publicis exempti immunitate sua gaudeant. Dehinc . . . R. I. attenuantur nervi. . . . Quapropter . . . Status rogant praefata onera exemptionum abroganda. . . . 14. De attenuatione iuris quod vocant patronatus. Item, quum per mortes possessorum pro tempore bénéficia vacare incipiunt, quorum ius patronatus ad laicos spectat seu eccle- siasticos, tum conantur et Papalis Sanctitas et eius . . . legati iuri huic derogare hoc modo ut conférant bénéficia ita vacantia curtisanis ... ita ut patronis ipsis ius suum praesentandi per I 2 ii6 ADRIAN VI AND THE 6i hoc adimatur ... : ac interim hoc praetexitur a sede Apostolica quasi praeventioni hac in re sit locus, ut qui prior beneficium illud contulerit quod haec teneat coUatio ; licet patroni tempus quoddam habeant intra cuius metas bénéficia sua libère et a nemine praeventi conferre possint : earn ob rem patronis ... ex fictitia hac praeventione multa oritur iactura. Qua- propter S. R. I. Status Sanctitatem Apostolicam rogitant ut talia gravamina . . . aboleantur, et posthac bénéficia vacatura suo quaeque patrono relinquantur. . . . 15. De ecclesiasticis qui Romae, vel inter eundum Romam, mortem oppeiunt. Item, et tum Curtisanis . . . vacantia coUata sunt ofificia et bénéficia, cum familiares Sanctitatis Suae aut qui Curiae servirent, vel in anno quod vocant lubilaeo inter eundum Romam aut etiam Romae agentes mortem oppetiissent ; tam- quam si bénéficia haec Sedi Apostolicae essent commissa, recte atque feudorum collatio committitur. Nee consideratur . . . talia bénéficia ... de iure patronatus sint necne : per quod . . . patroni feudatarii denuo etiam iure suo patronatus . . . privati sunt. . . . 17. Quo pacto sub praetextii familiaritatis Papalis curiae . . . beneficiorum per curtisanos iinpugnetur collatio. . . . Nee minus et illud suetum hucusque fuit ut . . . quorundam magni pensi beneficiorum sub nomine . . . familiarium Papae et curiae . . . per idiotas et alioqui inhabiles personas sit impugnata collatio, ac per illos conatum . . . ut bénéficia haec in Com- mendas seu Provisiones (ita enim ipsi vocant) vertere, ac censibus annuls obnoxia reddere queant : hinc praetendentes regressus, reservationes, pensiones . . . sibi in his competere. Quibus . . . dolis . , . bénéficia ilia penitus exsuguntur . . . cum perpetuo Romanae Curiae pensionibus annuls serviunt. . . . 18. Item, obviam veniunt et tum Germanis non ferenda a Curtisanis onera. Ita enim per Germaniam subtili ingenio venantur ut conentur viris Presbyteris aetate et integritate vitae spectabilibus qui bénéficia sua . , . multos iam annos quiete possederant . . . possessionem interturbare ad Romanam Curiam personaliter ut compareant, in ius vocare ac mille aliis artibus ita eos adigere ut transactiones quantumvis iniquas inire necessum habeant, modo supremos hos annos quiete agere velint. Coguntur enim hoc . . . modo a Curtisanis ad pensiones annuas, reservata et id genus alias praestationes. Atque hoc agunt Curtisani nebulones non propria, ut ferunt, auctoritate, sed Romanorum suorum statutorum ac regularum quas vocant Cancellariae. 21. I?e Ecclesiasticis beneficiis, curatis et non curatis, in 6i DIET OF NÛRNBERG, 1522-3 117 genere. Nee minus et illud in Romana Curia hucusque observatum est ut gratiae et reservationes pectorales . . . re- gressus, accessus, incorporationes, uniones et concordata, quod suis vocant excogitatis nominibus, ob pecuniae et privati lucri amorem^ super beneficiis . . . praesertim per Germaniam Curti- sanis a sede Romana concederentur. Neque hoc contentus fuit habendi sceleratus amor quin et ea ipsa bénéficia . . . socie- tatibus mercatorum potentum aere, cum onere census mediocris sed ita ut dehinc latius venderentur, conceduntur. Qua subtili . . . techna factum est quod . . . pinguium beneficiorum . . . magna . . . portio ex Germanorum manu Romam est translata : quae bénéficia hinc idiotis inidoneis ac inhonestis etiam per- sonis non raro sunt coUata . . . qui Germanam linguam neque lo- quantur neque intelligant. . . . Quapropter S. R. I. Status obnixe rogant ut . . . bénéficia per Germaniam nemini quam natis Ger- manis qui personaliter ea possideant . . . posthac conferantur 22. Qiiibiis iiexibus Archiepiscopi ac Episcopi a suis Capitulis oh coUatio7iem beneficiorum sint astricti. Nee tantum bénéficia . . . Romae . . . indoctis . . . conferuntur personis ; sed et simile quiddam ab Archiepiscopis et Episcopis committitur qui per eorum Capitulares congregationes ita obligantur ut omnia praepinguia bénéficia, curata ac non curata, . . , Capitularibus Canonieis, uteunque ad hoe inidoneis, conferre necessum habeant ; qui dehinc talia bénéficia . . . indoctis ac ludicris personis, modo . . . pendeant censum annuum, elocant, aeque atque supra de mercatorum societatibus dictum est. . . . 23. ... Ea propter S. R. I. Status, &e., supplicant. . . . 24. De PraelaUirarum comme?idis, ut vocant, et incorpo- rationibus. Item et illud hucusque notorie observatum fuit, ut Abbatiae . . . Coenobia . . . seu ecclesiasticarum personarum congregationes, fundationes scilicet Imperatoriae ac Princi- pales, Cardinalibus &c. in tutelam commendarentur incorpo- rarenturque. Quare factum est ut per Cardinales . . . illos ... ita sint attenuata . . . quod cum antehac in uno illorum monasteriorum quadraginta, quinquaginta aut ultra hoc etiam personae . . . potuerunt foveri, ut nunc aegre quinque, sex, aut deeem necessariis provideri possint alimentis. Quae res omnis in privata . . . commoda Cardinalium est excogitata. Ideoque . . . supplicatur ... ne cuiquam tales Commendae . . . eoncedantur. 25. De collegiatis ecc/esiis, ipiae super Nobilibus tantum fundatae sunt. Insuper licet quaedam sint CoUegiatae Ec- clesiae per Germaniam quae a Nobilibus et in hoc ut Nobiles tantum ... ad eas reciperentur primum sunt fundatae, in ii8 ADRIAN VI AND THE 6i quibus perdiutinae . . . consuetudinis privilegium est ut tantum . . . Nobiles acceptari . . . debeant : attamen . . . hae consue- tudines . . . nequaquam curantur, sed e regione agitur per Curtisanos,ad liberaeelectionis episcoporum. . . praepeditionem, ut coadiutores alioqui contra Capitularium voluntatem . . . efficiantur. Nee raro Curtisanis, licet indoctis et ignobilibus, parantur ad canonicatus huiuscemodi accessus, non obstanti- bus . . . privilegiis praescriptis ; ita quod Nobilibus Germanis bénéficia subtrahantur. . . . Quae res ipsa . . . Nobilibus Ger- maniae ... in magnum cedit . . . gravaminum cumulum. 26. . . . Ea propter rogant S. R. I. Status . . . unumquemque cum suis privilegiis defendendum. . . . 27. De Annatis. Quantum ad annatas . . . attinet, quas . . . Praelati Romano Pontifici quotannis pendunt, quasque ante aliquot annos Germani Principes Sedi Romano sub certis usque annorum metis, eo tamen modo persolverentur, con- senserunt quo pecunia haec ad nihil aliud quam contra Turcas parandam defensionem, Romae tanquam deposita, fideliter adservaretur. Verum, cum anni . . . iam olim effluxerint, ac annatas dépensas non contra Turcas sed alio experientia Germani Principes didicerint versas : ea propter . . . suppli- catur id quod in responsione generali Oratori Pontificio data . . . liquido magis reperitur. . . . 28. De contributmie Ecdesiasticoriim. . . . Item, postquam laicorum Imperii Statuum maiores Ecclesias, Monasteria . . . per Germaniam . . . ita . . . dotarunt . . . quod iam laici ipsi vix tertiam aut quartam partes in bonis temporalibus possident, atque ob eam causam necessitati tam ecclesiasticorum quam laicorum sublevandae . . . prae rerum inopia vires minus sup- petunt : ideo . . . exigit nécessitas . . . quod Sanctitas Pontificia ita . . - rem temperet ut ecclesiastici etiam, tanquam qui am- pliores possident divitias, nedum contra Turcas ad ferendum opem teneantur . . . sed ad tuendum ius publicum . . . quotan- nis pecuniae quippiam contribuendum. . . . 31. Ut personae ecclesiasticae ob perpetrata inakficia com- meritam iiullam liiant poeiiam. Item, quicunque ecclesiasticos recipit ordines, maiores seu minores, per hoc omnium poenarum magistratuum saecularium, utcunque magna perpetret male- ficia, immunis esse contendit. Neque hoc ita ordinati temere praesumunt : quod ab ecclesiasticis summae conditionis sta- tibus in peccandi hac licentia manuteneantur. Saepenumero enim compcrtum est ut quum . . . sacerdotibus. . .legitimae uxores sint interdictae, quod dehinc pudicitiam matronarum, virgi- 6i DIET OF NÛRNBERG, 1522-3 119 num . . . attentant. , . . Efficiunt quoque . . . partim . . . donis ac blanditiis, ut complures honestae alioqui virgines et matronae, partim in secretis quas vocant confessionibus, ... ad peccata . . . commoveantur. Nee raro etiam evenit ut ii uxores ac filias maritis patribusque detineant ; • ■ . atque tantorum ma- lorum segetem ex libidine insana contrahunt. Miruni quid latrociniis, homicidiis . . . impune quotidie committant, nempe immunitate ac peccandi sua licentia quam ex privilegiis ca- nonum sibi usurparunt, in hoc freti. ... Et tandem, ut in maleficiis perpetrandis magis adhuc foveantur, praeter omnem aequitatis rationem, . . . interdictum est . . . episcopis ne male- factores hos publiée criminali iudicio reos agere possint, nisi prius dégradâtes : id quod tantis sumptibus . . . celebrari oportet ut propterea perquam rarissimum uncti illi malefactores mérita plectantur poena. Ad haec adstringuntur . . . episcopi per sua capitula ut personas in sacris ordinibus . . . constitutas, secundum canonica etiam iura, poenis utcunque levibus, punira . . . non audeant. Quae res tota eo spectat ut, ex disparitate hac, inter laicos ac ecclesiasticos . . . odia plus quam Vatiniana oriantur. 33. Quapropter nécessitas aequitasque ipsa sibi postulant ut ecclesiasticarum personarum praedicta . . . privilégia abrogentur . . . ac . . . statuatur quod ordinati . . . una cum . . . laicis aequa habeant iura,aequos iudices, paresque poenas: ita. ..ut quisque delinquentium ecclesiasticorum . . . non secus atque alii malefac- tores poena a iure communi Imperii imposita . . . puniri . . . debeat. 34, De onere Ba?ifd seu Excofiwii/nicationis. Item, Romae caeterisque in locis per . . . episcopos aut certe eorum eccle- siasticos iudices, multi Christianorum ob causas profanas, ob pecuniae . . . amorem excommunicantur ; multorumque . . . conscientiae per hoc ... in desperationem pertrahuntur ; ac denique ... ad internecionem usque animae, corporis, honoris atque rei familiaris . . . perducuntur. Quando nemo nisi ob con- victum haereseos crimen excommunicationis gladio feriendus . . . ea propter S. R. I. Principes . . . rogant ut Pontificia Sanctitas . . . velit praefatum onus Banni . . . penitus abolere, et denique ita sancire . . . ut nemo ullam ob causam quam . . . convictum haereseos crimen . . . excommunicationis fulmine feriatur. . . . 37. De abrogatione feriatarum aliquot dieru7n. Insuper et feriarum festorumque dierum tanta copia laicorum vulgus . . . urgetur. Nimirum, cum tot religiosi facti sint dies, ut vix aegre tempus agricolis suppetat quo fructus agri ... in horrea conférant : quos tamen fructus, si non feriarum solem- I20 ADRIAN VI AND THE 61 nibus praepediti forent, commode . . . légère . , . potuissent. Adda quod feriatis quoque diebus, qui dubio procul bono con- silio ac in Dei Opt. Max. honorem primum bene sunt feriati, innumera perpetrantur delicta . . . potius quam his Omnipotens colatur. . . . Eamque ob causam S. R. I. Status laid consultius putant, si effrenis feriarum . . . festorumque dierum numerus paulo coerceatur. . . . 39. De oneriMis S. R. I. StaUium laicoriiin contra Archiepi- scopos, Episcopos caeterosque Praelatos eccksiasticos, eoriim qtioque Capitula ac . . . Indices ecclesiasticos [cf. §§ 39-85]. 86. De non ferendis ultra otieribus qiiibus misera plebs pro sacrainentorum administratione gravatur. Pleraeque item pa- rochiales ecclesiae monasteriis etc. incorporationis . . . iure subditae sunt, quas . . . tarn enormibus absentiarum pensionibus . . . onerant ut conductitii isti parochi eorumque vicarii . . . competentem sustentationem . . . inde habere nequeant. Quo fit ... ut illicitis exactionibus locatas sibi oviculas misère . . . dilanient. Postquam enim altaris baptismique sacramenta ad- ministranda sunt, primus, Septimus, tricesimus, anniversariusque dies peragendus, auricularis confessio audienda, mortui sepe- liendi, et quicquid denique reliquum est quod ad vjta functorum ceremonias observandas operae pretium arbitrantur, id gratuito faciunt nequaquam sed tantum exigunt . . . quantum misera plebecula vel cum summo suo dispendio praestare . . . potest. 87. Utob Missas . . . legendas,pecuniam exigant. Neque hoc praeteriri potest , . . quod sacerdotes unius diei missas, ad quas alias fundationis . . . iure celebrandas obligantur, non semel sed . . . quinquies pluriesve venundant : unaque missa duobus, tribus aut pluribus ecclesiasticis beneficiis satisfacere praesumunt. 90. Ut plerique eccksiastici vitam laicam pianeque rixosam agant. Nee minus etiam Germanis molestum est, quod potior parochorum, sacerdotum, monachorum . . . pars in diversoriis, stabulis ac choreis, populorum turbis se immiscent ; in plateis item habitu minus decenti, utputa gladiis, vestibusque ludicris ; praeterea rixis . . . laicos ad iram et consequenter ad arma provocant. . . . Dein excommunicationis fulmine . . . eousque divexant quousque . . . laici se cum his composuerint. 91. Item . . . episcopi . . . non solum sacerdotum tolerant concubinatum, dummodo certa persolvatur pecunia, sed et sacerdotes continentes . . . concubinatus censum persolvere cogunt; asserentes episcopum pecuniae indigum esse, qua soluta licere sacerdotibus ut vel coelibes permaneant vel concubinas alant. . . . Quam res haec sit nefanda, nemo non intelligit. 6i DIET OF NÛRNBERG, 1522-3 121 93. Quomodo ecclesiastici moribundis, tit si/os et kgittmos haeredes defraudent, perstiadeant. . . . Regionum pervagatores, quos vulgo Terminarios vel Stationarios vocant, . . . infirmes . . . ac praesertim eos quibus aes esse in cista norunt . . . blandilo- quentia . . . eo adducunt quod sibi potiorem . . . partem in testamentis legant. 100. Peroratio. . . . Quod si enumerata . . . gravamina . . . abrogata non fuerint, S. R. I. Status laici Sanctitatem Ponti- ficiam latere nolunt, praedicta . . . onera . . . diutius eos neque perferre velle neque tolerare posse : sed . . . hue eos adigi . . . de aliis . . . niediis cogitandi . . . quibus tandem modis qua arte, qua denique solertia onerum atque gravaminum supra memora- torum ab ecclesiasticis . . . liberari . . . possint. Quemadmodum omnia haec, priusquam . . . Legatus a Norm- berga solvisset, eidem ... ad longum sunt . . . enumerata ; essentque . . . ferenda secum Romam tradita, si non, praeter omnium exspectationem, abitionem suam hinc tantopere ma- turasset ac inopinato ita discessisset. Verum, ne ob id eo magis Germanorum . . . conclusio Sanct'". . . . Pont'", latere posset, tan- dem placuit . . . gravamina . . . per capita ac sigillatim ita scripta Sancti. Pont"®, transmittere eandemque . . . pro abro- gandis hisce oneribus . . . obsecrare ne détériora contingant. No. 62. The Imperial Edict, 6 March, 1523. [§ 13] Proinde serio vobis omnibus ac singulis, et in primis auctoritate Caesareae Mtis. hoc publico edicto mandamus et volumus ut vos Ordines Imperii Romani omnes et quisque pro se in suo territorio curet ac prospiciat ut intra tempus futuri Concilii tantummodo sacrum Evangelium, iuxta interpre- tationem Scripturae ab Ecclesia Christiana iam approbatae et receptae, praedicetur ac doceatur. ... XXIV THE NEW ECCLESIASTICAL SYSTEM, 1523-4 By 1523 the growth of Lutheran communities had raised the question of the supply of pastors ; the disuse of Private Masses, that of provision for their support ; the changes in worship, pro- posed by Carlstadt and resisted by Luther, that of liturgical re- adjustment. All three questions now received attention. On II March 1523 [No. 63] Luther gave notice of the substitution of weekly for daily Mass (quoted in Rietschel, Lehrbuch der LHurgik, i. 398 n. 6). About the same time regulations were pre- pared with his advice for [No. 64] the maintenance of the clergy at Leisnig (E. Sehling, Die evangelischcn Kifc/iefiofdftunge/i, L i. 122 THE NEW ECCLESIASTICAL SYSTEM, 1523-4 63 598 sqq. : cf. de Wette, ii. 379 sqq.), and at Easter he put out a treatise contending That a Christia?i congregation or community (Gemeinde) has the right . . . to . . . appoint and remove teachers for itself apart from the bishop ( Werke, xxii. 140 sqq., ed. Erlangen, 1826-57). This was to anticipate counsel which in his [No. 65] De instituendis ministris {Op. Lat. vi. 494 sqq.), he had given, by Nov. (ibid. 492 n. i), to the Bohemian Utraquists, to forgo their requirement of ' episcopal ordination ' and ' choose their pastors themselves ' (Ranke, Reformation, 459). At Whitsuntide appeared his essay O71 the order of diviiie service in the congregation ( Werke, xxii. 151 sqq., ed. Erlangen) with its challenge to 'omit everything rather than the Word ' (156): and this was followed in December by [No. 66] the Formula Missae et Communionis {Op. Lat. vii. I sqq.), addressed to Nicholas Hausmann, pastor of Zwickau, 1521-32. Here he touched upon the need of German hymns {ibid. 16), and proceeded to meet it by contributing to the earliest evan- gelical hymn-books of 1524. To the Wittenberger Achtliederbuch he contributed four hymns, to the Erfurter Eiichiridion eighteen out of twenty-five, and to the Chorgesa?igbiichlein twenty-four out of thirty-two. Of his thirty-six hymns twenty-four are traced to 1523-4: the most famous [No. 67], Ein' feste Burg ist unser Gott, to 1527 (tr. Carlyle, Essays, iii. 82 ed. 1872). On this recon- struction see Daniel, Codex Liturgicus, ii. 1-112 : Rietschel, op. cit. i. 396 sqq., and Kidd, Co?tt. Réf., 42 sqq. No. 63. Luther's notice of the substitution of weekly for daily Mass, 11 March, 1523. Post hunc sermonem locutus est de missa abroganda, ne scilicet singulis diebus haberetur missa sed solum dominicis, nisi quispiani participare velit mensae Domini in septima, tunc celebrandam missam dicebat. Item addidit de ordinatione servanda ut clerus et scholastici singulis diebus convenirent duas horas mane et vesperi, ut mane liber Novi Testamenti legeretur ac interpretaretur, vesperi Veteris Testamenti ; sed hoc se nolle incipere aiebat sed tantum proponere. No. 64. Ordinance for a Common Chest at Leisnig. A resolution how to deal with spiritual goods, 1523. In the name of the Holy and Undivided Trinity. Amen. We, the honourable men, council, aldermen, nobles, and commons of the town and parish of Leisnig, with its dependent villages, ^^■hereas, through the grace of Almighty God and the revelation of the Christian evangelical Scriptures, we have re- ceived not only a firm faith but a sure knowledge that all the inward and outward resources of believers should serve to the honour of God and the love of our neighbour, we give notice 64 THE NEW ECCLESIASTICAL SYSTEM, 1523-4 123 that, for ourselves and our posterity, we have resolved to main- tain the following brotherly compacts in our community, viz. : — I. Of appoiiitments to the Pastorate. We will and shall always exercise our Christian freedom, so far as concerns the appointment to our common pastorate and the call, election, admission, and dismissal of our common minister, for the sole preaching of God's word and dispensing of the sacraments, never otherwise than according to the disposition and order of divine Scripture. . . . II. Of the means ^ provision, and receipts of the Common Chest. In order that our Christian faith, in which all goods temporal and eternal are gotten and given us by the eternal God through our Lord and Saviour Jesus Christ, may bear its proper fruit in brotherly love . . . we, the above-named com- mon assembly of the parish, . . . have resolved to set up and maintain a Common Chest forthwith ... in intention, manner, and form, as follows : — For the furnishing and provision of the common chest shall the following items, rents, goods, privileges, moneys, and pos- sessions be everywhere collected together, to be and remain perpetually united. [i] Receipts from the goods and privileges of the Benefice. All the goods, privileges, fees-simple, quit-rents, rents, here- ditaments, houses, yards, gardens, lands, meadows, stock, and chattels, without exception, belonging anywhere to the office of pastor and minister here among us . . . which we, the common assembly of the parish, in behalf of our common pastorate, have a reserved right to acquire, according to the tenor of the arrangement and decision therein between the abbey of Buch and us ... , these as being available for our Common Chest, as also all that belongs to the school and the sacristy, we have paid into it. [ii] Receipts from the goods and privileges of the Church. All the goods, privileges, &c. . . . , bridge-tolls, plate, jewels, &c. . . . belonging to our church shall, in their entirety, along with the written title-deeds, inventories, and registers concerning them, be gathered into and remain in the Common Chest. [iii] Receipts from the goods and privileges of the four Altar endowments and other foundations. The four altar-endowments in our church shall, as soon as the present chantry-priests die or the existing endowments are vacated, be no longer bestowed ; but the four houses, to- gether with the goods, rents, revenues, commodities, plate, &c., 124 THE NEW ECCLESIASTICAL SYSTEM, 1523-4 64 thereto belonging, shall be brought into the Common Chest ; and further all celebrations, years' minds, Indulgence-weeks or octaves, and other several foundations and alms, for the hospital or elsewhere, shall all be paid into the Common Chest. V. Of disburseme?îts a?id discharges from the Co>nmo7i Chest. Herein we, the parish assembly and our successors, will and shall provide for ourselves out of our common chest, through our ten elected managers (so far as our means with God's grace will permit), and arrange for disbursements, according to need, as follows : — [i] Disbursements for the Pastorate. Our common minister or pastor, together with our elected preacher appointed to assist him . . . and a chaplain besides, if need so require, shall be provided by the ten managers, according to the unanimous resolution of the whole assembly, with a specified sum of money, sundry means of support, and profits of lands and goods annually throughout the year, in quarterly instalments, payable at the quarter ... to be handed to them, in return for the proper receipt, out of the common chest. With such salaries, supplies, profits, and maintenance they are to be content, and shall in no wise seek or receive anything further from their parishioners, unsought free-will offerings and gifts excepted. . . . No. 65. Luther's De instituendis ministris, Nov. 1523. [i] Protestatio. Inprimis libère confiteor si qui sunt qui ex me sperant ritum ac morem hactenus servatum in radendis et ungendis sacerdotibus tradendum aut emendandum esse, nihil ad eos pertinere quae hoc Ubello dicturus sum ; sinam illos sua frui religione vel superstitione, utcunque vulgata et ex antiquis accepta et iactata. Nos puram et germanam divinis Uteris praescriptam rationem quaerimus, parum soUiciti quid usus, quid Patres in hac re vel dederint vel fecerint, cum iam olim satis docuerimus nos debere . . . traditionibus humanis . . . non modo non servire, sed plane pro nostro arbitrio et libertate Christiana dominari. . . . [2] Dehortatio a suscipie7idis ordinibus papisticis. . . . Donabo interim hoc ordinibus papisticis quod solius episcopi auctoritate unguntur et instituuntur quos vocant sacerdotes, consensu aut suffragio populi, cui praeficiendi sunt, neque requisito neque obtento. . . . Denique maior pars solum ad bénéficia (ut vo- 65 THE N*EW ECCLESIASTICAL SYSTEM, 1523-4 125 cant) ordinatur, solas missas sacrificaturi. . . . Donabo inquam hoc pessimum monstrum ordinibus papisticis usque in suum tempus. Hoc merito exhorrere debet quisquis Christum amat et quidvis potius pati quam ordinari sese a papistis, quod omnia in istis ordinibus summa . . . perversitate geruntur. . . . Nam cum ista ordinatio auctoritate Scripturarum ... in hoc sit instituta ut ministros verbi in populo institueret, ministerium publicum, inquam, verbi quo dispen.santur mysteria Dei, per sacram ordinationem institui debet . . . cum sine verbo nihil constet in ecclesia et per solum verbum omnia constent. Papistae autem mei de hoc ministerio ne somniant quidem in suis ordinibus. . . . Loco ministrorum verbi ordinant sacrificulos, qui missas sacrificent et confessiones audiant. Hoc enim vult episcopus dum calicem dat in manum et confert potestatem consecrandi et sacrificandi pro vivis et mortuis. . . . Item cum illis . . . spiritum in aures inflat et confessores facit, dicens, ' Accipe Spiritum sanctum.' Haec est ilia potestas consecrandi et absolvendi gloriosissima. . . . At cum certissimum sit missam non esse sacrificium, deinde confessionem eam, quam praeceptam volunt, nullam esse^ utrumque autem sit humanum et sacrilegum inventum et menda cium, plane sequitur per ordines illos sacros neminem fieri coram Deo aut sacerdotem aut ministrum. . . . Quare hie fidei con- scientia nos urget ut sub anathemate Dei caveamus ab illis ordinari ; et plane salutis nostrae cogit ratio necessario ab illorum exsecratis et damnatis ordinibus abstinere. . . . [3] Sacerdotem non esse quod preshy tenon vel ministrum : ilbcm nasci, hujic fieri. Atque hicprimum constanti fide est opus . . . Stet itaque primum tibi rupes ilia inconcussa, in Novo Testa- mento sacerdotem externe unctum nullum esse nee esse posse ; si qui autem sunt, larvae et idola sunt. . . . Sacerdos enim . . . non fit, sed nascitur ; non ordinatur, sed creatur. Nascitur vero non carnis sed Spiritus nativitate, nempe ex aqua et Spiritu in lavacro regenerationis, suntque prorsus omnes Christiani sacerdotes et omnes sacerdotes sunt Christiani. Sed pergamus, et idem ex ofificiis sacerdotalibus (quae vocant) probemus, omnes Christianos ex aequo sunt sacerdotes. Nam illud I Pet. ii. [9] et Apoc. v. [10] satis iam aliis libris incul- cavi. Sunt autem sacerdotalia officia ferme haec : docere, prae- dicare annunciareque verbum Dei^ baptizare, consecrare seu Eucharistiam ministrare, ligare et solvere peccata, orare pro aliis, sacrificare, et iudicare de omnium doctrinis et spiritibus. . . . 126 THE NEW ECCLESIASTICAL SYSTEM, 1523-4 65 Verum haec omnia de iure communi Christianorum diximus : nam cum omnium Cliristianorum haec sint omnia (uti proba- vimus ^) communia, nulli licet in medium prodire auctoritate propria et sibi arripere soli, quod omnium est. . . . Verum haec communio iuris cogit ut unus aut quotquot placuerint communitati eligantur vel acceptentur qui vice et nomine omnium qui idem iuris habent exsequatur officia ista publiée, ne turpis sit confusio in populo Dei et Babylon quaedam fiat in ecclesia. . . . Aliud enim est ius publiée exsequi^ aliud iure in necessitate uti : publiée exsequi non licet, nisi consensu universitatis seu ecclesiae, in necessitate utatur quicunque voluerit. . . . Ex his omnibus credo confirmatum esse eos qui sacramentis et verbo inter populos praesunt, non posse nee debere sacer- dotes vocari. Quod autem sacerdotes vocantur, id vel ex gentilium ritu vel ex ludaicae gentis reliquiis sumptum est. . . . Ceterum iuxta evangelicas literas Ministri, Diaconi, Episcopi, Dispensatores rectius nominarentur, qui et ob aetatem Presby- teri saepius vocantur. Sic enim Paulus i Cor. iv. [i] dicit : ' Sic nos existimet homo ut ministros Christi et dispensatores mysteriorum Dei ' ; non ait, ' ut sacerdotes Christi,'. quod nomen sacerdotis et officium sciret omnibus esse commune. . . . Quod si ministri tantum sunt, iam perit ille character indeli- bilis, et aeternitas ilia sacerdotii nulla nisi ficta est ; sed deponi minister potest, si fidelis esse desinat, rursum ferri in ministerio, donee vel merueritvel universitati ecclesiae placuerit,sicut quivis aUus civihum rerum inter fratres aequales administrator. . . . His . . . fidelissimis . . . Scripturae firmamentis (si verbis Dei credimus) superata est misera ilia nécessitas quae Boemiam hactenus coegit mendicare rasum sacerdotium ac indignissimos quosque ferre. Nam hie luce clarius . . . habemus, unde petendi sint sacerdotes seu ministri verbi, scilicet ex ipso grege Christi, ac nusquam alibi. Nam ubi id monstratum est evidenter, habere unumquemque ius ministrandi verbi, imo praeceptum, si viderit vel déesse qui doceant vel non recte docere qui adsunt, ut i Cor. xiv, Paulus statuit, quo virtus Dei annuncietur per nos omnes. Quomodo non multo magis ius ac praeceptum habebit tota aliqua universitas, id officii com- munibus suffragiis alicui uni vel pluribus vice sua committere, et illi deinceps aliis, accedentibus eisdem suffi-agiis ? . . . Sed et nécessitas ita cogit et communis sensus fidei suadet. Nam cum ecclesia verbo Dei . . . alatur, palam est earn sine 1 Op. Lat. vi. 509-23. I 65 THE NEW ECCLESIASTICAL SYSTEM, 1523-4 127 verbo esse non posse, aut si sine verbo sit, ecclesiam esse desinere. Deinde cum quilibet sit ad verbi ministerium natus e baptismo et episcopi papales nolint dare verbi ministres . . . reliquum est aut permittere ecclesiam Dei perire sine verbo aut oportere, conventu facto, communibus suffragiis ex suo gremio eligere unum vel quotquot opus fuerit idoneos et orationibus ac manuum impositionibus universitati commendare et con- firmare, atque eos tum pro legitimis episcopis et ministris verbi agnoscere et colère^ indubitata fide credendo a Deo gestuni et factum esse quod hac ratione gesserit at fecerit consensus communis fidelium, Evangelium agnoscentium ac profitentium. . . . Sic ergo faciatis. . . . Convocatis et convenientibus libère quorum corda Deus tetigerit, ut vobiscum idem sentiant et sapiant, procedatis in nomine Domini, et eligite quern et quos volueritis, qui digni et idonei visi fuerint : tum impositis super eos manibus illorum qui potiores inter vos fuerint, confirmetis et commendetis eos . . . ecclesiae . . . sintque hoc ipso vestri Episcopi, Ministri, seu Pastores. Amen. . . . No. 66. Luther's Formula Missae et Com- munionis, Dec. 1523. ... In primis itaque profitemur non esse nee fuisse in animo nostro omnem cultum Dei prorsus abolere, sed eum qui in usu est, pessimis additamentis vitiatum, repurgare et usum pium monstrare. Nam hoc negare non possumus Missas et Communionem panis et vini ritum esse a Christo divinitus institutum. . . . At ubi licentia fiebat addendi et mutandi, prout cuivis libe- bat, accedente tum et quaestus et ambitionis sacerdotalis tyrannide, tum coeperunt altaria ilia et insignia Baal et omnium deorum poni in templum Domini per impios reges nostros, i. e. episcopos. Hie sustulit impius Ahas altare aereum et constituit aliud e Damasco petitum, loquor autem de Canone illo lacero et abominabili, ex multorum lacunis ceu sentina collecto. Ibi coepit Missa fieri sacrificium, ibi addita Offertoria et CoUectae mercenariae, ibi Sequentiae et Prosae. . . . Tum coepit Missa esse monopolium sacerdotale, totius mundi opes exhauriens, divites, otiosos, potentes et voluptuarios et immundos illos coelibes toto orbe ceu vastitatem ultimam exundans. Hinc Missae pro defunctis, pro itineribus, pro opibus, et quis illos titulos solos numeret, quorum Missa facta est sacrificium ? . . . Additamenta externa vestium, vasorum, cereorum, pallarum, X28 THE NEW ECCLESIASTICAL SYSTEM, 1523-4 66 deinde organorum et totius musicae, imaginuni; quid dicam ? Nihil paene fuit in toto orbe artificiorum quod non magna ex parte sua negotia ac quaestum suum haberet et e Missa aleretur. Transierint itaque ista et adliuc transeant révélante Evangelio abominationes tantas, donee penitus aboleantur. Nos interim omnia probabimus, quod bonum est tenebimus. . . . Primoj Ititroitus dominicales et in festis Christi, nempe Paschatis, Pentecostes, Nativitatis probamus et servamus : quanquam Psalmos mallemus, unde sumpti sunt, ut olim. . . . Nos Wittembergae solis dominicis et festis Domini sabbatizare quaeremus ; omnium Sanctorum festa prorsus abroganda. . . . probamus Festum Purificationis et Annunciationis pro festis Christi, sicut Epiphania et Circumcisionem habemus. . . . Festa S. Crucis anathema sunto. Alii faciant pro sua conscientia vel aliorum infirmitate, quod Spiritus suggesserit. Secundo, Kyrie eleison, ut hactenus celebratum est . . . am- plectimur cum sequenti hymno angelico Gloria in excelsis. . . . Tertio, sequens Oratio illa seu Collecta, modo sit pia (ut fere sunt quae dominicis diebus habentur) perseveret ritu suo, sed ea duntaxat unica. Post hanc lectio Epistolae. Verum nondum tempus est et hic novandi, quando nulla impia legitur. Alioqui cum raro eae partes ex epistolis Pauli legantur, in quibus fides docetur, sed potissimum morales et exhorta- toriae, ut ordinator ille Epistolarum videatur fuisse insigniter indoctus et superstitiosus operum ponderator, officium re- quirebat eas potius . . . ordinare quibus fides in Christum docetur. . . . Interim supplebit hoc vernacula Concio. Alioqui si futurum est ut vernacula Missa habeatur (quod Christus faveat) danda est opera ut Epistolae et Evangelia suis optimis et potioribus locis legantur in Missa. Quarto, Graduale duorum versuum simul cum Alleluia vel alterutrum . . . cantetur. . . . Quinto, Sequentias et Prosas nuUas admittimus, nisi . . . placuerit illa brevis in Nativitate Christi : ' Grates nunc omnes ' . . . nisi illae de Spiritu sancto : ' Sancti spiritus ' et ' Veni, sancte Spiritus '. . . . Sexto, sequitur Evangelii lectio, ubi nec candelas neque thurificationem prohibemus, sed nec exigimus : esto hoc liberum. Septimo, Symboliim Nicenum cantari solitum non displicet. . . , Idem de vernacula Condone sentimus, ut nihil référât sive hic post Symbolum ^ sive ante Introitum Missae fiat. . . . ' Luther preached, in the Parish Church of Wittenberg, after the Creed. 66 THE NEW ECCLESIASTICAL SYSTEM, 1523-4 129 Octavo, sequitur tota ilia abominatio cui servire coactum est quicquid in Missa praecessit, unde et Offertormm vocatur. Et hinc omnia fere sonant et oient oblationeni. In quorum medio verba ilia vitae et salutis ^ sic posita sunt ceu olim area Domini in templo idolorum iuxta Dagon. . . . Proinde omnibus illis repudiatis quae oblationem sonant, cum universo Catione, retineamus quae pura et sancta sunt, ac sic Missam nostram ordiamur : — (i) Sub Symbo/o vel post Canonem [v. 1. Coficionem] apparetur panis et vinum ad benedictionem ritu solito, nisi quod non constitui mecum miscendane sit aqua vino, quanquam hue inclino ut merum potius vinum paretur absque aquae mixtura. . . . Merum vinum enim pulchre figurât puritatem doctrinae Evangelicae. . . . Tamen contra libertatem non introducam legem superstitiosam. . . . (2) Apparato pane et vino mox procedatur ad hunc modum : ' Dominus vobiscum,' R. ' Et cum spiritu tuo.' ' Sursum corda,' R. ' Habeamus ad Dominum.' ' Gratias agamus Domino Deo nostro,' R. ' Dignum et iustum est.' ' Vere dignum,' &:c.- . . . ' per Christum Dominum nostrum.' Deinde : (3) ' Qui pridie quam pateretur, accepit panem, gratias agens, fregit deditque discipulis suis dicens : " Accipite, comedite, hoc est corpus meum, quod pro vobis datur," Similiter et calicem, postquam coenavit, dicens : " Hie calix est Novi Testamenti in meo sanguine qui pro vobis et pro multis effunditur in remissionem peccatorum. Haec quotiescunque feceritis, in mei memoriam faciatis." ' Haec verba Christi velim . . . in eo tono vocis recitari quo canitur alias oratio dominica in Canone, ut a circumstantibus possit audiri, quanquam in his omnibus libertas sit piis mentibus, vel silenter vel palam ea verba recitare. (4) Finita benedictione, chorus cantet Sa/icfits, et sub cantu Benedict us elevetur panis et calix. . . . (5) Post haec legatur Oratio Dominica sic : ' Oremus. Prae- ceptis salutaribus moniti,' &c. omissa oratione sequenti 'Libera,' &c., cum omnibus signis quae fieri soient super hostiam et cum hostia super caHcem, nee frangatur hostia, nee in calicem misceatur. Sed statim post Orationem Dominican! dicatur 'Pax Domini,' &c., quae est publica quaedam absolutio a peccatis communicantium, vox plane ^ The Words of Institution. ' Omitting, i.e.. Proper Prefaces, Sanctus, Benedictus, and, in the Canon, ' Te igitur. . . . Quam oblationem.' 944 K. 130 THE NEW FXCLESIASTICAL SYSTEM, 1523-4 66 evangelica, annuncians remissionem peccatorum, unica ilia et dignissima ad mensam Domini praeparatio, si fide apprehen- datur nons ecus atque ex ore Christi prolata. Unde vellem earn nunciari verso ad populum vultu, quemadmodum soient Episcopi, quod unicum est vestigium Episcoporum priscorum in nostris Episcopis. (6) Deinde communicet tum sese, tum populum : interim cantetur Agrti/s Dei. . . . (7) Si Co77imiinionem cantari libet, cantetur. Sed loco com- plendae seu ultimae collectae/ quia fere sacrificium sonant, legatur in eodem tono oratio ilia ' Quod ore sumpsimus/ &c. . . . (8) Benedictio solita detur, vel accipiatur ilia Num. vi. . . . Sic de Missa sentimus, in quibus omnibus cavendum ne legem ex libertate faciamus. ... Si diversi diverso ritu utantur, nullus alterum vel iudicet vel contemnat, sed unusquisque sensu suo abundet et idem sapiamus ac sentiamus. . . . Externi enim ritus, etsi iis carere non possumus, sicut nee cibo et potu, non tamen nos Deo commendant, sicut nee esca nos Deo commendat. . . . Vestes praeterivimus. Sed de his, ut de aliis ritibus, sentimus. Permittamus illis uti libère, modo pompa et luxus absit. Haec de Missa . . . dixerimus. Nunc de ritu communi- candi populi dicemus, cuius gratia potissimum coena ista Domini instituta est et eo nomine vocatur. . . . Perversissimum est si ministri publicam coenam Domini parent et ornent, ubi nulli sint hospites qui edant et bibant, et ipsi soli qui aliis ministrare debent, in vacua mensa et aula comedant et bibant. Quare si vere Christi institutum amplecti volumus, nulla debet Missa Privata relinqui in ecclesia. Hic autem servandus est ritus, qui in baptismo servatur, nempe ut episcopo primum significetur qui futuri sint com- municantes petantque ipsi coena Domini communicari, ut eorum et nomina et vitam cognoscere queat : deinde petentes non admittat, nisi rationem fidei suae reddiderint, et interrogati responderint an intelligant quid sit coena Dominic quid prae- stet, quo usu ilia velint potiri. . . . Arbitrer autem hanc interrogationem . . . sufficere, si semel in anno fiat cum eo qui petit communicari. . . . Deinde, ubi episcopus viderit eos intelligere haec omnia, etiam hoc observabit, an vita et moribus earn fidem et intelligentiam probent. . . . Deinde ubi Missa celebratur, convenit ut communicaturi seorsum uno loco . . . constent. Ad hoc enim repertum est ' ' Placeat tibi, sancta Trinilas,' &c. 66 THE NEW ECCLESIASTICAL SYSTEM, 1523-4 131 altare, repertus est et chorus. Non quod apud Deum aliquid sit hie vel iliic stetisse . . . sed quod oporteat eos palam videri et nosci tarn ab iis qui communicant quam ab eis qui non com- municant, quo deinde eorum vita quoque melius videri et probari et prodi possit. . . . De confessione vero privata ante communionem sentio, sicut hactenus docui, esse earn scilicet nee necessariam nee exigendam, utilem tamen et non contemnendam. . . . Sic de praeparatione ad Coenam banc sapimus, ut liberum sit ieiunio et orationibus sese componere. Sobrios certe oportet adesse et sedulos ac diligentes, ut maxime nihil ieiunes aut parum ores. . . . Nam optima praeparatio est . . . anima peccatis, morte, tentationibus agitata, esuriens et sitiens medelam et robur. . . . Id nunc reliquum est, an utramque speciem, ut vocant, populo ministrari oporteat? Hie sic dico, postquam evan- gelium nunc biennio toto apud nos inculcatum est, satis simul indultum ... est infirmitati. . . . Quare simpliciter iuxta institutum Christi utraque species et petatur et ministretur. . . . Cantica velim etiam nobis esse vernacula quam plurima, quae populus sub Missa cantaret, vel iuxta Gradualia, item iuxta Sa?ictus et Agnus Dei. Quis enim dubitat eas olim fuisse voces totius populi quae nunc solus chorus cantat ... ? Sed poetae . . . nobis desunt, aut nondum cogniti sunt qui pias et spirituales cantilenas . . . nobis concinant quae dignae sint in ecclesia frequentari. . . . Haec dico ut si qui sunt poetae Germanici exstimulentur et nobis poemata pietatis componant. Haec de Missa et Communione pro tempore dicta sint satis. Cetera usus et res ipsa docebunt, modo verbum Dei strenue et fideliter in ecclesia annuncietur. . . . In reliquis diebus, quas ferias vocamus, nihil video quod non ferri possit, modo Missae abrogentur. Nam Matutinae trium lectionum et Horae, tum Vesperae et Completorium de tempore (exclusis Sanctorum feriis) nihil sunt nisi Scripturae divinae verba. Et pulchrum, imo necessarium, est pueros as- suescere legendis et audiendis psalmis et lectionibus Scriptura- rum sanctarum. Verum si quidquam hie novari debet, prolixitas mutari potest arbitrio episcopi, ut très psalmi pro Matutinis, très pro Vesperis curn uno vel duobus Responsoriis absolvan- tur. . . , Per partes distributum totum Psalterium in usu maneat, et universa Scriptura in lectiones partita perseveret in auribus ecclesiae. . . . Instituendae sunt lectiones quotidianae, altera mane in novo vel veteri Testamento, altera vesperi in altero K 2 T32 THE NEW ECCLESIASTICAL SYSTEM, 1523-4 66 Testamento, cum explanatione vernacula . . . more quern Paulus I Cor. xiv describit. Post, successu temporis peioris, cum deficerent prophetae et interprètes, relicta est ista vox sola post lectiones et capitula ' Deo gratias ', turn loco interpretationis multiplicatae sunt lectiones, psalmi et hymni et alia in banc taediosam prolixita- tem, quanquam Hymni et ' Te Deum laudamus ' aeque id testantur quod * Deo gratias ', scilicet quod post interpretationes et homilias Deum laudarint, et gratias egerint, pro revelata veritate sermonum Dei. Quales et ego vellem fieri nostras vernaculas cantilenas. . . . No. 67. The beginnings of German Hymnody. Eifi' feste Burg ist unser Gott. A safe stronghold our God is still, A trusty shield and weapon ; He'll help us clear from all the ill That hath us now o'ertaken. The ancient Prince of Hell Hath risen with purpose fell; Strong mail of Craft and Power He weareth in this hour. On Earth is not his fellow. With force of arms we nothing can, Full soon were we down-ridden ; But for us fights the proper Man, Whom God himself hath bidden. Ask ye. Who is this same? Christ Jesus is His name. The Lord Zebaoth's Son, He and no other one Shall conquer in the battle. And were this world all Devils o'er, And watching to devour us, We lay it not to heart so sore, Not they can overpower us. And let the Prince of 111 Look grim as e'er he will. He harms us not a whit ; For why ? His doom is writ, A word shall quickly slay him. 67 THE NEW ECCLESIASTICAL SYSTEM, 1523-4 133 God's Word, for all their craft and force. One moment will not linger But spite of Hell, shall have its course, 'Tis written by His finger. And though they take our life, Goods, honour, children, wife. Yet is their profit small ; These things shall vanish all, The City of God remaineth. XXV THE MISSION OF CAMPEGGIO, 1523-4 On 18 Nov. 1523 Cardinal Giulio de' Medici, cousin of Leo X was elected as Pope Clement VII, 1523-134. 'He knew the importance ofthe German revolt' (Creighton, Hist. Papacy, vi. 281) : and 'Cardinal Campeggio', 1474-11539, ' was appointed legate in Germany for the Lutheran affairs ' {State Papers, Venetian, iii, No. 795 : 9 Jan. 1524). *A capable official but not a man of much character' (Creighton, vi. 282: cf. State Papers, Venetian, iii, No. 795), he [No. 68] entered Niirnberg, 16 March, according to the united testimony of a friar in his train {State Papers, Venetian, iii, No, 813) and of Spalatin (Mencken, Reritin Ger- inanicaruin Scriptores, ii. 633 sq.), without the usual pomp of a Legate and only to find public feeling against him. At the Diet ' Campeggio demanded prompt execution of the Edict of Worms. The Catholics were in a majority : but even among the Estates, who were not a representative body but an assembly of sovereigns, largely ecclesiastic, national feeling ran so strong that the utmost he could secure' (Kidd, Cont. Re/. 35) was [No. 69] the Recess of 18 April proposing to enforce the Edict ' as far as possible' and to summon a National Assembly at Speier (Balan, Mon. Réf. Luth. 330 sqq. : cf. Pallavicini, Hist. Cone. Trid. II. X. 15-18). This was a compromise, which pleased nobody. [No. 70] Campeggio remonstrated with the Diet, but to no effect (Balan, op. cit. 332 sqq. ; Pallavicini, II. x. 19-23). The [No. 71] Court of Rome had its own remedies (Pallavicini, II.x. 23-27), which were embodied in instructions to the Nuncios for the consideration of the Emperor (Balan, op. cit. 339 sqq.). On 18 July [No. 72] Charles wrote to his ambassador at Rome bidding him tell the Pope that (cf. his Edict of 15 July, in Luthers Sc/iri/ten, ed. Walch xv. 2705 sqq.) he had forbidden the ' conventicle ' at Speier, but advising a General Council at Trent {State Papers, Spanish, ii. No. 662 ; 18 July 1524). But, meanwhile, Campeggio, who had been authorized, 14 April, to treat with such princes as were well disposed for a ' correctionem morum et reformationem cleri Germaniae' (Balan, Monumenta Saec. XVI. 17), had succeeded in applying the old policy of * Divide et impera ' to the national opposition of Germany. For on 7 July, by [No. 73] the League of 134 THE MISSION OF CAMPEGGIO, 1523-4 68 Ratisbon, he organized a Papal party within the nation pledged to a plan of conservative reform (Goldasti Const. Imp. iii. 487 sqq.), such as afterwards, though too late for the maintenance of German unity, took place at Trent. No. 68. The entry of Campeggio into Niirnberg, 16 March, 1524. (i) Frotn a letter of Friar Paolo Ziani, dated 29 March. We arrived at Nuremberg on the Wednesday in Passion Week. In these parts the sincere faith of Christ is utterly cancelled ; no respect is paid either to the Virgin Mary or the saints. On the contrary, it is said that those who employ their aid sin mortally. They deride the Papal rites, and call the relics ot the saints bones of those who have been hanged. In Lent they eat meat openly, saying they do not consider it prohibited. Confession is neglected, as they say it should be made to God, and that auricular confession is a buffoonery. They generally communicate under both forms. They make a laughing-stock of the Pope and cardinals, and other ambassadorial ecclesiastics, by means of paintings and other caricatures. In short, they consider Martin their illuminator, and that until now they have been in darkness, and the indulgences are held by them like bread sold in the market-place. In proof of all this, the Legate, to avoid scorn, did not enter Nuremberg as Legate ui maris est, neither did he give the blessing and absolution, but came in like a mere horseman, though he was accompanied by a most noble escort of all the Princes and part of the nobility, who (with the exception of the Duke of Saxony and Palatine) are sincere Christians. Some of the noblemen and the mass of merchants are all tainted, nay, obstinate and unconvertible, so that at present neither the Legate's authority nor the will of the Princes . . . can stem so strong a current. Martin is not at Nuremberg, nor will he make his appearance there ; but, unless the Almighty stretch forth his arm, it will doubtless come to pass that as the Princes and part of the nobility remain staunch Catholics, whilst the people persist in their errors, they will some day cut each other to pieces. The Legate will remain at Nuremberg until October, perhaps to hold another Diet in Germany, cum dieta dietatn siibinvocat ; but in this matter Diets profit little, because the free towns are really not subject to any one, so that they cannot be curbed, and they are the abettors of Lutheranism, especially Nuremberg and Augsburg, the asylums of all converts. In the other towns II 68 THE MISSION OF CAMPEGGIO, 1523-4 US belonging to the Princes less open confession is made, but in short all are Lutherans, publicly or secretly. (2) From the Annales Spalatini. Die XIV Martii postridie ludica iv & v hora post meridiem Laurentius Campegius Cardin. Ro. Pont. Clementis VII Legatus Nurmbergam ingressus est non habitu Cardinalitio, sed alioqui toga rubra vulgari indutus, neque tectus galero. Sed ne benedixit quidem ut soient plerumque Legati: quod idem facienti Augustae asinum ostendisse dicebantur. Ideo dissuasum est homini, hoc ipsum facere Nurmbergam venien- tem. . . . Nurmbergae mandatum omissum, palmae non consecratae, Crucifixi effigies sepulchro non est imposita, nee positum sepulchrum, neque azyma neque ignes consecrati. Sed ne asinus quidem palmarius circumvectus est Nurmbergae : quamvis episcopo Bambergensi,' ut loci ordinario, iubente ut nihil antiquae consuetudinis contemneretur. ... Osiander'^ Evangelista Laurentianus Nurmbergae die Coenae Domini illic in arce concionatus, integrum sacramentum sive, ut vulgo loquuntur, sub utraque specie D. Isabellae Reginae Daciae dedit, Regis Christierni exulis coniugi,^ Caroli V. Ro. Imp. Aug. et Ferdinandi sorori. Ferdinandus tum abfuit. . . . Ferdinandi uxor concionatorc Dominicastro et altera tum specie usa est. Augustiniani Nurmbergenses die Resurrectionis Dominicae, ut mihi Prior eorum Wolfgangus Volprechtus scripsit, ultra ter mille homines toto sacramento communica- runt. ... Ex Ferdinandi aulicis plus minus xxx vel xl et ipsi totum sacramentum in Augustino acceperunt. NonnuUi etiam ex Regimine Imper. Nurmbergae sub utraque specie communi- carunt. No. 69. The Recess ' of the Diet of Niirnberg, 18 April, 1524. . . . Quam insuper praefata nostra instructio loanni Hannart, Oratori nostro ad banc Imperialem Diaetam data inter alia in se complectitur : Nos, spe bona ductos qui Sacri Imperii status, tanquam sanctae fidei defensores et protectores, mandato nostro, de consensu Electorum, &c. . . . Wormatiae emanato, 1 Weigand von Redwitz, i52 2-t56. 2 Andreas Osiander, b. 1498, in Niirnberg 1520-48, Prof, in K'inigsl)erg i549-t52. 3 Christian II, i48o-ti559, King of Denmark 1513-23: m. Isabella of Austria in 1515. She died 1526. ■' ' The recess ran in the form of an enforcement of the orders brought by Hannart from the Emperor,' Creighton, Hist. Papacy^ vi. 283. 136 THE MISSION OF CAMPEGGIO, 1523-4 69 obedienter paruissent et satisfecissent ac illud idem manute- nuissent, et ex eo quod promissa adimplere neglexerunt, non modicam, ratione Reipublicae Christianae et totius Germanicae Nationis, molestiam et displicentiam concepisse ; ea propter desiderium et petitionem nostram iteruni eo collocavimus ut quivis Electorum, etc., per se ipsum et apud subditos suos curaret et efficeret quod huiusmodi nostro mandato Wormatiensi deinceps adhuc obedienter obtemperaretur, cuius occasionem, ad huiusmodi nostram petitionem et desiderium, Nostri et S. R. I. Electores, etc., inter se concordarunt, et concluserunt se velle dicto nostro mandato obedienter (quemadmodum et ad id se obligatos esse recognoscunt) pro virili sua et in quantum possibile sit parère et illud adimplere et observare. Ac quo quaelibet potestas apud typographos . . . provideat ut deinceps famosi libelli seu iniuriosae scripturae et picturae in futurum in totum amoveantur, et ulterius non divulgentur sive dilatentur ; quodque in posterum ratione bibliothecarum, iuxta tenorem praedicti mandati nostri, observetur. Verum si cuiquam aliqua, circa praemissa, gravamina vel impedimenta accédèrent vel inferrentur, is ea nostro Locum- tenenti et Regimini significare poterit, qui a Nobis commis- sionem habent (prout et ipsis tenore praesentium seriose committimus) quatenus consilio et auxilio conquerentibus adsint, eos tueantur, et dictum nostrum mandatum omni diligentia exequantur. Et ne bonum cum malo supprimatur, et tandem resolutio fieri seu adamussim examinari possit quam viam in hac re quisque debeat amplecti, convenerunt nostri Locumtenentes, Orator, Electores, etc., cum S. D. N. Pontificis Legato hie praesente, qui générale, liberum et universale Concilium Christianitatis, tanquam summe necessarium, per Beat. Pont, de consensu nostro, quanto citius et quam primum possibile, futurum sit, ad locum convenientem in Germania, prout decet, indici et publicari. Et nihilominus interea temporis in diem Divi Martini proxi- mum in civitate Spirensi communis congregatio Germanicae Nationis celebrari, ac in eandem, ut praefertur, deliberari . . . debeat quo pacto usque ad indicendum générale concilium sit agendum. Ad quam congregationem quivis Electorum, etc., se personaliter conferre teneatur. . . . Debebunt insuper nostri Locumtenentes et constitutum Regimen, Principes . . . Electores, etc., circa praescripta singu- lari . . . advertentia prospicere quod medio tempore sanctum Evangelium et \"erbum Dei, secundum verum sincerum in- tellectum et interpretationem Uoctorum a Communi Ecclesia 69 THE MISSION OF CAMPEGGIO, 1523-4 t37 receptorum, absque tumultu et scandalo praedicetur et doceatur. Gravamina denique Nationis Germanicae per Principes et Status saeculares contra Sedem Apostolicam in conventu proximo Imperiali hie celebrato, similiter et gravamina saecu- larium contra ecclesiasticos designata, consiliariis et personis per Principes Electores, etc., ita, ut praefertur, deputandis ad examinandum et consultandum committi debent ut ea studeant omni sedulitate . . . ponderare . . . quo pacto ad tolerabiles vias deduci possint in proximo communi conventu Imperiali. . . . No. 70. The Remonstrance and the Reply of Campeggio.^ (i) Respotisio R. D. Card. Campegii Legati ad Recession Conventus. lo. Illud dico placere quod de revocatione mandati Wor- matiensis dicunt, atque in hoc eos maxime hortor ut re ipsa efficiant quod praedictum mandatum effectualiter executioni mandetur et observetur. 2». Consideranda esse verba ilia in praefatae resolutionis série scripta, ' et ne bonum cum malo supprimatur, et tandem resolutio fieri seu adamussim examinari possit quam viam in hac re quisque debeat amplecti etc' Ex quibus sensus videtur resultare non conveniens statibus S. R. I,, quum innuant quod inter res istorum haereticorum sint aliqua bona quae, dato quod essent, cum veneno illita sint et nihil habeant nisi morti- ferum, merito nullius debent esse considerationis, quum satis sit ex probatissimis auctoribus longe meliora haurire. Nee minus innuere videntur dicta verba aliquam esse apud ea proferentes dubietatem in iis quae fidei sunt, quod tamen a veritate maxime alienum est. Neque, nisi uUus potest aut debet esse dubita- tioni locus in iis quae ab universali ecclesia decisa sunt, per haereticos deducuntur, etiam alias per concilia universalia habita in Germania decisa sunt et determinata. 30. Quoad universale concilium liberum a S. D. N. indicen- dum etcongregandum, quod et alias . . . respondi, nunc etiam re- spondeo, et dicoillud nonvideri praesentaneum, ut res expostulat, remedium, quia nee repente nee brevi tempore cogi potest. Si tamen S. R. I. statibus, pro salute et tranquillitate omnium visum fuerit ita expedire, recipio me apud S. D. N. id curaturum existimoque S'". suam intra legitimes terminos^ quum de hac re cum Caesarea Maiestate caeterisque Regibus Principibus et Populis Christianis tractaverit, atque de loco, tempore, modo ' Cf. Cieighton, Hist. Papacy, vi. J84. 138 THE MISSION OF CAMPEGGIO, 1523-4 I0 et caeteris ad id necessariis aliquid constitutum habuerit, quam primum per concordiam Principum . . . licuerit, illud indicturum. 4". Quoad communem congregationem Germanicae Nationis in die Divi Martini proxime futuri in civitate Spirensi fiendarn, mihi nuUo pacto videtur opportunum aut expediens quod talis congregatio fiat propter multas rationes. Non nisi sperandum est hac via quieti et tranquillitati huius Nationis recte consuli posse. Nam in tanto hominum numéro et diversitate disceptare de iis quae pertinent ad fidem periculosissimum semper fuit, quia sacrarum literarum imperiti et decretorum nostrae re- ligionis expertes, nihil possunt commodo de iis quae ad fidem sunt statuere. Et maxime, quia suspicandum est illuc plures conventuros animo in haeresim inclinato, quique tum palam venenum illud profèrent quod egregie minus nunc dissimulant. Ac propterea huic periculo nos submittere non debemus. Quod si quid, ut saepe evenit, impiorum summa praevalente, in eo conventu statueretur contra veram religionem, id nunquam postea sine sudore obliterari posset, praedicti conventus aucto- ritate munitum. Accedit insuper quod per banc viam in Christiana religione schisma aeternum inducere_ possemus, dissidentibus in iis quae pertinent ad fidem Germanis a caeteris nationibus : quum verisimile non sit alias nationes, citra Ponti- fiais auctoritatem, a Germanis leges aut ritus suscepturas : quod quantum futurum sit opportunum et commodum rationibus pacis, quam tantopere inter Christianos Principes afifectamus, nuUus est qui nesciat. Infelicitas porro maxima et indignitas insignis fuerit Christianae religionis eadem vulnera continue refricare, atque in dubium ea revocare quae centies ab Ecclesia, a Conciliis, ab Imperatoribus, Regibus et universo Christiano populo damnata fuere. Praeterea, in hac congregatione si omnis ordinis homines, quod affectare videntur et petunt, admittentur et plebs una cum . . . Praelatis et Principibus sedeat et sentpn- tiam dicat, quid futurum sit quaeve décréta haberi inde possint, quisque sibi cogitet. Si non admittentur, quid sine ipsis stabilitis et sancitis attributuri sint, vos dicite qui scitis eos iam nulli san- ction! Pontificiae aut Imperatoriae vel Conciliari auctoritatem aliquam reliquisse: clamabunt statim se exclusos ne in eorum corio ludentibus assistèrent et rem suam cognoscerent. Itaque neque ad pacem necjue ad quietem neque ad concordiam Germa niae congregationem banc profuturam iudico. Quod si, omissis quae ad fidem et religionem spectant, dixerint aliqui praedictam congregationem suscipiendani esse in banc rationem ut lapsi mores et cleri licentia coerceatur et restituatur, illud respondere 70 THE MISSION OF CAMPEGGIO, 1523-4 139 libère possum huiusmodi corruptelae iam satis cautum et provisum esse et leges in hac re multas latas esse ; quae si observari mandentur et ad id me, sufficienti facultate munitum vocaverint, statim omnia fuerint restituta. Tota nisi huius rei ratio in hoc sita est : ut, quae commode adinventa et recte ad pacem et unionem Christianorum excogitata et édita sunt, ea, inquam, omnia custodiantur et serventur. 50. Quoad materiam gravaminum, illud idem dico quod et alias . . . respondi, mihi magis placere ut materia haec per oratores eruditos et bene instructos apud S. D. N. et Sedem Apostolicam tractaretur : idque tam pro dignitate Sedis prae- fatae quam S. R. I., a quibus etiam plura impetraturi essent quam in multorum opinione cadant. Nihilominus, si maluerint hance rem mecum tractare . . . ego me offero bénigne audi- turum omnia, ac . . . quaecunque fuerint . . . reformanda, . . . reformaturum. (2) Eiusdem Rep Heat io. Viso capitule concernente materiam novarum haeresum Nobis per S. R. I. deputatos ultimo loco exhibito ac, utasserue- runt, per eos concluso, dicimus et respondemus nostrae intentionis esse nullo pacto, circa Concilii Generalis congrega- tionem et communem congregationem Germanicae Nationis ad diem Divi Martini proxime futuri in civitate Spirensi fiendam, quicquam poUiccri, asscntire vel consentire ultra et praeter tenorem eorum quae per Nos dictis S. R. I. deputatis in scriptis data et exhibita sunt. No. 71. The remedies desired by the Court of Rome. ... At Pontifex ea scita Principum Germanorum aegerrime tulit, intelligens novum de religione tribunal eo pacto excitari citra ipsius auctoritatem. Idcirco coetum Romae collegit, qui varia huiusce negotii capita rite perpenderet. 24. Primum : Quae ratio esset ineunda, ut Edicto Worma- tiensi obtemperaretur. Opportunum ad id visum est, a Caesare, cuius decus et auctoritas in ea re agitatur, enixe petendum simulque a Pontifice sedulo curandum ut Reges Angliae et Lusitaniae ad id compellerent Principes ac Civitates Germaniae, adiectis etiam minis denegandi commercia suis in regnis merca- toribus contumacium regionum, tamquam haeresi contaminatis. Fuit id ipsius Pontificis consilium : nam praeter egregiorum illorum Regum studium religionis, peculiaremque in ipsum Pontificem benevolentiani ac necessitudinem, eorum officia minime suspecta Germanis futura erant. Reges id naviter I40 THE MISSION OF CAMPEGGIO, 1523-4 71 praeslitere, omissis tamen amovendi commercii minis ; quae sane adversus humorum malignitatem potentior amarities fuisset. 25. Secundum : Qua ratione cavendum esset ne in Spirensi conventu religionis articuli ex decreti forma discuterentur. Commodum ad id visum ut Legatus omni cura ac soUicitudine suaderet iis qui Catholicarum essent partium, praesertim eccle- siasticis, ut obfirmati résistèrent, eosdemque cohortaretur ut, quominus ipsi praesentes obstare possent, per absentiam quidem impedirent, vel certe auctoritatem detraherent : praeterea sol- lemni clausula caverent ne quid iura Pontifiais laederentur. Prae cunctis vero curaret, uti Caesar rem totam prohiberet : vel saltern, si aliter fieri non posset, Conventum retardaret, se dictitans interfuturum. 26. Tertium : Quidnam respondendum circa petitionem Concilii, et circa Centum Grava?nina. Consensere ut, quod ad primum spectaret, suapte quasi sponte Legatus diceret multo magis exoptari Concilium a Pontifice quo iurisdictio ecclesiastica, tot in locis totque nominibus labefactata resti- tueretur : nihilominus oportere, uti pax Christianarum gentium, Principumque consensio in cunctis conditionibus, Concilie viam sternerent : sed ea de re cum Pontifice agendum. Ad alterum vero responderet, praecipua quibus gravabantur onera, sublata iam fuisse per leges Concilii Lateranensis, qualem observantiam Pontifex statim ac fuit creatus iam indixerat ; si quaedam alia minuenda adhuc censerentur, id ipsum etiam ante Concilium curaturum Pontificem, cum ad deliberandum de hisce rebus peculiaris Congregatio fuerit statuta. 27. Quartum fuit : An amplius cum Duce Saxoniae Pontifici agendum esset. Comperio, ab Aleandro, in prolixo Com- mentario de huiusmodi rebus, Pontificis iussu ab eo conscripto ante Campeggii discessum, hoc datum consilium : Quando irritae cédèrent admonitiones omnes, mitiora praetermittenda infligendasque severiores Ecclesiae poenas, eumque Septemvi- ratu privandum : sed haec peracta non sunt, et Saxo paucos post menses occubuit '. No. 72. The Emperor's instructions to his Ambassador at Rome. . . . Has received the brief of the Pope, in which his Holiness speaks of Luther, and of the decision of the Diet of Nuremberg to convoke a new diet of the whole German nation in Spire, in which the affairs concerning Luther, the war with the Turks, • 5 May 1 5 if. 72 THE MISSION OF CAMPEGGIO, 1523-4 Mt and other affairs are to be settled. Is very sorry that a diet has been convoked at Spire, as new and greater errors and calamities will be the only consequences of the debates which will take place. Has therefore sent letters to the Infante (Ferdinand), to the Regents of the Empire, to the Princes Electors, the Estates General and Provincial, and to other persons. Encloses copies of these letters and authorizes him to show them to the Pope. Fears, however, that these letters will have no greater effect than his solemn edict given at Worms, and that the diet will assemble in spite of them. The evil, it is to be feared, will increase so much that it will be found impossible to eradicate it afterwards. Two remedies only present themselves to him : either he must go to Germany, and punish the heretics with severity, or a general council must be convoked. As it is impossible for him to go soon to Germany, he begs the Pope to decide what he ought to do. Promises his Holiness, as a good son of the Church, to stake his person and his states to suppress a sect which is evidently dangerous to all religious authority. As the Germans have asked the Legate, Cardinal Campeggio, to pro- pose to the Pope a general council to be held in Germany, it would be well if his Holiness would anticipate the conventicle at Spire by the convocation of a general council at Trent. The Germans consider Trent as a German city, although it is, properly speaking, Italian. Although the council ought to be convoked at Trent early next spring, it can afterwards be prorogued and transferred to another city in Italy ; Rome, for example, or wherever the Pope likes. Promises to obey the orders of the Holy Father. . . . Burgos, the i8th of July, 1524. No. 73. The League of Ratisbon, 7 July, 1524. Constitutio ad removendos abusus et ordinatio ad vitam cleri reformandam, per Reverendissimum in Christo Patrem et Dominum, D. Laurentium, tit. sanctae Anastasiae S. R. E. presbyter urn Cardinalem et ad Germaniam, &c., de latere legatum : ex sacrae Regiae Maiestatis procerumque Imperii consensu Ratisbonae édita, a. d. mdxxiv. Laurentius miseratione divina, &c. ... ad perpetuam rei memoriam. Ex legationis officio a Sede Apostolica nobis commisso obligamur ut circa statum personarum ecclesiasti- carum ... in melius reducendum propensius cogitemus ut quae in eis a sanctorum patrum decretis . . . deviare per- T42 THE MISSION OF CAMPEGGIO, 1523-4 73 pendimus, ad debitam reformationis normam dirigentes eis opem et operam adhibeamus efficaces. Nuper siquidem, cum S. D.N. Clemens Papa VII . . . nos ad universam Germaniam . . . miserit, non ob aliam causam quam ut tranquillitati pro- vinciae et saluti animarum quae periclitantur ob . . . nuper natam impurissimam omnis haereseos sentinam consulat. Quod onus licet humeris nostris inipar, eius tamen praeceptis . . . obedire . . . subivimus : nihil . . . cupientes quam quod ad munus hoc féliciter implendum' attineat. Cumque aliquot mensium experientia multa collapsa et praeter omnem opi- nionem difficultatibus plena perpendimus, cum serenissimo Ferdinando Hispaniarum Principe, Archiduce Austriae, Impe- riali Locumtenente generali, communicatis consiliis concordi sententia particularem conventum in civitate Ratisbonae con- vocare decrevimus. In quo una nobiscum interfuerunt praefatus serenissimus Princeps et Archidux : Rev. Matthaeus S. R. E. tit. S.Angeli presbyter Cardinalis,ArchiepiscopusSalzburgensis^: ac lllustrissimi Wilhelmus et Ludovicus, Palatini Rheni, Duces in superiori et inferiori Bavaria, fratres germani '" : Venerabiles in Christo patres, Bernhardus, Episcopus Tridentinus^ Johannes Administrator Ecclesiae Ratisbonensis, Palatinus Rheni, Dux Bavariae * : ac nuncii sive oratores omnes^ cum pleho mandato Ven. in Christo patrum et illustr. Principum, Vigandi ep. Bam- bergensis^; Georgii ep.Spirensis^ Palatini Rheni, Ducis Bavariae; Wilhelmi^ ep. Argentinensis ; Christophori ep. Augustensis* ; Hugonis ep. Constantiensis ^ ; Christophori ep. BasiUensis ^° : Philippi ep. Frisingensis, Pal. Rheni, Ducis Bavariae " ; Ernesti Adm. Eccl. Pataviensis ac Pal. Rheni, Ducis sup. et inf. Bavariae ^^ ; et Sebastiani ep. Brixiensis ^*. Cum quibus, pluribus hinc inde in discussionem allatis et praecipue quibus consiliis . . . nationi Germanicae periclitanti consuleretur, paribus sententiis receptum fuit banc perditis- simam haeresim, rudi populo plausibilem ob libertatem illi ' Matthew Lang, Abp. of Salzburg, 1514-140. 2 Wilhelm IV, 1508-150, and Ludwig X, 1508-14.?- ^ Bernhard Clesius, Bp. of Trent, 1514-39. * Johann III, Bp. of Regensburg, 1507-138. ^ Weigand von Kedwitz, Bp. of Bamberg, 1522-156. * Georg, Bp. ofSpeier, I5i3-t29. ' Wilhelm, Bp. of Strassburg, i5o6-t4i. ' Christopher, Bp. of Augsburg, I5i7-t43 * Hugo, Bp. of Constance, 1496-1529, " Christopher, Bp. of Basel, i502-t2 7. " Philip, Bp. of Freising, i498-ti54i *2 Ernest, Bp. of Passau, I5i4-t40. " Sebastian, Bp. of Brixen, 1521-5. 73 THE MISSION OF CAMPEGGIO, 1523-4 143 falso persuasam praetextu evangelicae caritatis, non parvam ha- buisse occasionem, partim a perditis moribus et dissoluta vita clericorum, partim ob non diutius dissimulandum sacrarum sanctionum ecclesiasticarumque constitutionum abusum : et perinde non parum momenti fore exstirpandae haereticorum Lutheranorum et eorum sequacium sectae ut clerici ad hone- statem vitae moresque suos illos quos U. Paulus exigit . . . débita censura reducti, abususque laicos male offendentes sub- lati fuerint. Itaque habitis maturis deliberationibus . . . praefatorum Ferdinandi Principis, &c. . . . salutares aliquot . . . modos praescribere . . . necessarium duximus. Quocirca, auctoritate apostolica qua fungimur in hac parte statuta , . . per nos . . . édita ab omnibus et singulis . . . religiosis et clericis in universa Germania residentibus inviolabiliter obser- vari volumus. . . . Tenor vera statu tor i/m . . . est talis : I. Cum potissimum anima verbo, quod ex ore Dei procedit^ vivat, id autem nee passim nee ab omnibus expédiât praedicari, admonente Apostolo, qui inquit : Qtiomodo enim praedicabunt, nisi mittantur : ideo statuimus et ordinamus ut non liceat cuiquam, etiam religionem professo et quomodolibet exercitato, evangelium docere nisi ab Ordinario vel eius vicario tarn moribus quam doctrina probatus fuerit, facta fide, per patentes literas, quae praeter Notarii mercedem gratis concedantur. Missi itaque atque probati evangelicum negotium tractabunt recte, sobrie et pure, loca quaeque recondita magis et abstrusa intellectuque difficilia non ad novum et adulterinum sensum sed iuxta sanctorum Patrum et ab ecclesia receptorum Doctorum, praecipue Cypriani, Chrysostomi, Anibrosii, Hieronymi, Augu- stini et Gregorii exponant et interpretentur. Omni etiam ope studeant ne pro veris somnia et aniles fabellas, pro certis dubia, pro receptis apocrypha et iamdudum explosa damnataque ab orthodoxa ecclesia tradant vel depromant. . . . Itaque Ordi- narius aliquot excellenti doctrina praeditos constituât qui per diocesim inquirant qui sint ad evangelicam doctrinam idonei disseminandam quique ad Lutheranam perfidiam non defle- ctant, ut remédia adhibeantur quo populus recte instituatur in Christiana lege, et ab ea deficiens ne secum alios trahat, débite coerceatur, cultus divinus observetur, peragaturque his modis et ritibus qui per manus sanctorum patrum nobis traditus et per maiores nostros observatus est in sacrificio altaris, officiis defunctorum, canonicis horis, caeterisque divinis laudibus at- que ceremoniis. . 2. Hinc hortamur atque monemus omnes et singulos, qui sacris initiati sunt, ut vivant vitam quam professio exigit et 144 THE MISSION OF CAMPEGGIO, 1523-4 73 Christus requirit, inquiens : Sic luceat lux ves/ra, Sec, cum vestitu honesto incedant, quam Paulus alibi praescripsit. Qua- propter singulari cura intendat quisque Praelatus ne hi quibus praeest, in sacris ordinibus constituti, vestes varii coloris^ veluti virgatas et fimbriatas déférant sed longis atque talaribus utantur, nulla arma induant, nisi itinérantes, barbamque atque comam non nutriant, coronam et tonsuram déférentes, turn summopere curantes ne quem laicorum indecentia vestitus offendant. . . . 3. Insuper tabernas publicas évitent, nisi eas peregre pro- ficiscentes ingredi oporteat, et tam inibi quam domi et alibi a crapula, ebrietatibus, omnique ludo a iure prohibito, bla- sphemiis, rixis ac aliis quibuscunque excessibus et ofifensionibus penitus abstineant ; choreas spectaculaque et convivia publica vitent, ne ob luxum petulantiamque eorum nomen ecclesiasti- cum male audiat, 4. Cumque secundum Apostolum Nemo militans Deo sese negotiis secularibus implicare debeat, nemini liceat contra provin- cialia statuta et synodalia domi suae tabernam compotandique locum aperire laicis, quoniam non raro sequi soient ebrietatem rixae, caedes et multa hoc genus scelera quae sacerdotalem polluunt dignitatem. Praeterea negotiationibus mercimoniisque more mercatorum abstineant. 5. Sacerdotes autem curati quique vicem eorum referunt subditos in remediis et aliis iuribus parochialibus ultra ea quae sibi de iure debentur non gravent, ultraque depositionem eos ad peractiones Septimi, Tricesimi vel Anniversarii peragi faciendas non cogant ; tum praeter oblationes festis sollemnibus fieri solitas, cum ilia pro arbitrio fieri debeant, alias non exigant. 6. De sepultura quoque ac administratione sacramentorum aliisque spiritualibus pacisci aut aliquid ab invito exigere nemo possit aut debeat, et propter eiusmodi a parochianis neglecta cuiquam non liceat aliquod sacramentorum denegare, neque propter débita quempiam ab ecclesiastica sepultura prohibere. Parochialia tamen iura, quae usus recepit et debentur altari servienti, per praedicta non abrogamus. 7. Cum autem in diocesibus non sit eadem consuetude et inter subditos et pastores multa et varia emergant dissidia, pastoribus quibusdam plura exigere propensis, subditis vero ob penuriam et egestatem reclamantibus et recusantibus, ordi- namus quod quilibet Ordinarius infra sex menses post prae- sentium publicationem . . . super praedictis certam legem ordinationemque una cum Principum aut Dominorum saecu- larium consilio, quos ista negotia tangunt, constituât, ne 73 THE MISSION OF CAMPEGGIO, 1523-4 145 viduae pupilli et alii pauperes nimium ultra vires iniuste graventur. ... 8. Convivia presbyterorum, quae in exequiis et fraternitatibus publiée in tabernis hucusque exhibita sunt, prorsus abrogamus, quod plerumque laicis sint scandalo : si autem convivium vel consuetude vel locorum distantia exiget, fiat illud in domo sacer- dotis, honesteque non ad luxum sed ad necessitatem instruatur. Siquidem neque comessationi neque compotationi vacandum est sacerdotibus, cum quod non audiant quorum Deus est venter, turn quod officii eorum est et sobrie et caste pro peccatis Deo dona sacrificiaque offerre. 9. Porro ne et ipsi videantur pecuniae aucupium magis quam salutis animarum studium amplecti, dum laicos graviora delicta confesses hinc inde remittunt, non sine famae rerumque dispendio : constituimus et ordinamus ut deinceps quilibet confessor absolvere possit laicos contritos et confesses a quibus- cunque peccatis occultis . . . quae Ordinarii suae auctoritati reservaverunt, exceptis duntaxat homicidis, haereticis et excom- municatis ad episcopum vel eius vicarium mittendis. Quo autem ad clericos, nihil quoad statutum intelligatur innovatum. Pro condonatione autem et remissione peccatorum, quam abso^ lutionem vocant, nihil omnino ab invito exigant. 10. Sancimus quoque iuxta Apostoli sententiam, quae dicit Netnini cito esse 7?iaiiiim imponendajn, ne cui temere cura ani- marum committatur. Itaque probetur prius per Episcopum vel eius officialem etiam religionem professus, nee liceat uUi vicarium ecclesiae et plebis suae sufiicere illamve locare sive emolumentum, quod absentiae nomine recipiet, constituere sine auctoritate Episcopi aut vicarii. Nam cum os bovi tri- turanti non sit alligandum, Episcopi vel officialis arbitrio eiusmodi emolumenta locationum et absentiarum moderanda censemus. 11. Domos quoque fundosque dotales beneficiorum collapses instaurent possessores, quantum nécessitas postulaverit, reparata- que in débita structura conservent : et per archidiaconos et decanos rurales ac alios, ad ques de iure vel censuetudine spectat, ubi négligentes fuerint, per subtractionem preventuum, auctoritate nostra arctius compellantur. 1 2. Expresse caventes ne cura ecclesiarum beneficiorumque concedatur religionem quamcunque professis, etiam exemptis ; quod, si aliqui hactenus admissi vel recepti essent, nisi de voluntate favereque superioris sui, legitimisque causis constiterit, extra sua monasteria degere nequaquam sibi integrum fore y44 ^ 146 THE MISSION OF CAMPEGGIO, 1523-4 73 putent ; quando illos sic vagos per Ordinarios vel yicarios ad superiores suos per victus denegationem, aut alia iuris remédia, remittendos esse iubemus. 13. Monasteriorum praelati unicas ecclesias habentes prae- dictos vicarios, perpetuus vel ad nutum amovendos, in iisdem ecclesiis in posterum non constituant nisi prius per Ordinarios, aut eorum vicarios, ut idonei et apti, fuerint admissi. Ecclesiae tamen suis monasteriis unitae usque adeo propinquae quod religiosi earundem curam habituri sub religione in monasterio sub debitaque obedientia stare possint, modo sint habiles et idonei, per eiusmodi religiosos provideri possint; id quoque permittimus de monasterio, quod tarn tenue est ut debitam sustentationem habere nequeat ; volentes religiosos, et qualiter- cunque exemptos, curata bénéficia habentes Ordinario loci esse subiectos. 14. Cumque in ecclesia Dei magis praestet paucos bonos et doctos quam plures indoctos et imperitos habere ministros, id quod ratio nostrorum temporum exigere videtur : idcirco dein- ceps non initientur sacris ordinibus nisi viri morum, vitae candore et doctrina prae caeteris spectati, probatique per testi- monium examinis rite servandi. 15. Quod attinet ad ordinatos in urbe vel in alia quacunque aliéna diocesi, sancimus ut et illi suarum ordinationum litteras et titulos ostendant. Et simili modo ad divina peragenda prius non admittantur quam ab Episcopo vel vicario seu ofticiali fuerint rite admissi. 16. Praeterea cum nihil aeque conveniat omnibus numeris ad eos esse mundos qui vasa Domini portant et in sacrario operantur, quales sacerdotes constituit ipse Dominus qui quotidie sacrosancta tractant et in illis versantur : igitur volumus atque, iuxta sanctiones canonicas féliciter a divis patribus institutas, sancimus ut caste continenterque vivant ; sacerdotes concu- binarii incontinenterque vitam agentes canonum poenis in ordinem redigantur, nulla consuetudine eis, nulla conniventia, imo damnosa praelatorum negligentia, patrocinante. 17. Quo vero ad Quaestores, qui vulgo Stationarii appel- lantur, statuimus ne quis, quavis auctoritate et litterarum oc- casione, vel ad praedicandum vel subsidia eleemosynasque colligendas se ingérât, utcunque se iactet indulgentiis abundare, nisi prius litterae admissionis et approbationis Ordinariorum vel vicariorum ab eo prolatae fuerint : astringentes ipsos Ordinarios ut taies admittant qui probae vitae testimonium habeant, et de praedicatione sua, dum opus erit, rationem reddere possint, 73 THE MISSION OF CAMPEGGIO, 1523-4 147 eleemosynis piorumque oblationibus non abusuri per luxum proprium, religione iurisiurandi affirmaturi se nee quotam nee totam colligendi facultatem certa summa pecuniarum pactos esse. Fratribus tamen Mendicantibus intégras salvasque con- cessiones a Sede Apostolica factas relinquimus. 18. Et ut pastor agnoscat vocem ovis et ilia vicissim vocem pastoris audiat tollaturque omnis vagandi occasio, ordinamus quod presbyteri peregrini et ignoti ad missarum sacrificium non admittantur nee ultra mensis spatium in consortio presbytero- rum tolerentur, nisi exhibeant litteras admissionis alterius ex archiepiscopis vel episcopis in cuius diocesim se transtulerint, ac documenta et litteras testimoniales sui Ordinarii a cuius diocesi proxime discesserunt, quibus de eorum ordinibus et honestate constet, ne aliquis • incorrigibilis post perpetrates «xcessus impune ad alienam diocesim transeundo evadat. 19. Ut autem Christi fidelium eleemosynae in usum pro quo erogantur vertantur, non liceat procuratoribus seu villicis fabricarum in singulis ecclesiis quicquam de pecuniis ad fabricam provenientibus distribuere aut in aedificiorum vel alterius rei usum dispensare sine rectoris scitu, sed ad armaria fabricae reponantur, ut hactenus servatum est, duobus vel tribus clavibus pro loci consuetudine tenendis, quarum una ipsi rectori servanda tradatur, observato usu in clavibus et rationibus reddendis a principibus et superioribus hactenus recepto. 20. Statuimus quoque et ordinamus ne episcoporuni in pontificalibus vicarii in consecrandis ecclesiis et altaribus, quod sacri iubent canones, quicquam omnino exigant, excepta procuratione. Convenit namque ut pro qualitate status ip- sorum episcopi prospiciant, praestando praecipue pensiones super fructibus mensae episcopalis a Sede Apostolica con- stitutas, ne aliquid attentare habeat in dedccus episcopalis dignitatis. 21. Nee ab re, immo iustis de causis adducti, festorum multitudinem constringendam esse duximus : statuantes et ordinantes ut de caetero Dominica dies, quae in gloriam Dominicae resurrectionis ad nos a primitiva ecclesia maxime Celebris semper habita est : dies quoque Nativitatis Christi, S. Stephani, lohannis et Innocentium, Circumcisionis, Epi- phaniorum, Paschae cum feria secunda et tertia duntaxat, Ascensionis, Georgii, Pentecostes cum feria secunda et tertia duntaxat, Corporis Christi, quatuor B. Virginis Purificationis, Annuntiationis, Assumptionis et Nativitatis : Natalilia Aposto- lorum, lohannis Baptistac, Magdaknac, Laurcntii, Dedic.uiu.ni.s, L 2 148 THE MISSION OF CAMPEGGIO, 1523-4 73 Michaelis, Omnium Sanctorum, Martini, Nicolai et Catharinae ; et per diocesim Salzburgensem festivitates S. Ruperti, sicuti hactenus observatae fuere, célèbres quoque et festi habeantur. In caeteris autem festivitatibus, quacunque ratione vel in- stitutis vel receptis, et qui sub praecepto celebrari debeant, permittimus liberumque cuique facimus ut Missa audita ad operas suas quibus suam suorumque alimoniam quaerere co- gitur redire possit : festis tamen dedicationum patronorum et principalium nihil derogantes quo ad eorum celebrationem in cathedrali sede civitateque ac loco, etiam episcopalis resi- dentiae duntaxat. 22. Cumque inter pastores et gregem propter nuptiarum celebritatem, quam alii inthronizationem alii solemnizationem vocare soient, multa et iurgia et scandala eveniant, declaramus et statuimus quod matrimonia in conspectu ecclesiae possint solemnizari, nullo ab Ordinario ad hoc consensu petito aut qua- piam re pro eo exposita : exceptis tamen tota Quadragesima, ultima hebdomada Adventus, festis Paschae, Pentecostes et Nativitatis Dominicae, cum octavis, et diebus Rogationum. 23. leiunia ab ecclesia instituta, sub debito obedientiae sanctae ecclesiae catholicae, in posterum indici debent omisso excommunicationis verbo ne infirmorum conscientiae offen- dantur ; cum his temporibus pietas paene omnis iaceat, sacer- dotibusque parum deferatur. 24. Ut igitur et extinctus cultus excitetur populusque non fiat in dies negligentior, statuimus ut propter caedem cleri- corum persona tantum, non autem locus, interdicendus veniat, nisi coetu concursuque populari facinus patratum esset. 25. Inhibemus insuper ne in posterum episcopi clericis legi- timis ab intestato decedentibus in patrimonialibus bonis aut industria propria acquisitis succedere possint aut debeant. 26. Cumque quotidie ob novas, immo iam olim damnatas, haereses, apostatarum et religiosorum sacerdotumque numerus in immensum crescat, quam plurimis eorum uxores ducenti- bus : ut ergo sacrilegia haec impunita non remaneant, con- cedimus quibuscunque principibus statibusque potestatis secu- laris eorumque ofificialibus ut eiusmodi apostatas et sacrilegos capere possint, modo reos ipsos Ordinariis infra tempus de- bitum tradant et assignent absque aliqua in eos tortura et animadversione débite puniendos : quibus enixe mandamus ut, omni posita mora favoreque, diligentius quam hactenus factum fuit, iuxta sacras sanctiones omnino puniant facinorosos, adeo quod criminis enormitate expostulante possit episcopus, 73 THE MISSION OF CAMPEGGIO, 1523-4 149 servata forma capituli primi De haereticis in Sexto, reum curiae saeculari relinquere vel ad perpetui carceris aerumnam dam- nare. Negligentia autem Ordinariorum ad Apostolicam Sedem deducta, iudices ecclesiastici ab ea deputabuntur qui constituto de Ordinariorum negligentia ad preces Principum aliorumque saecularium reos maxime haereseos mentis poenis afficient. 27. Quod iam episcoporum quidam ut accepimus de bene- ficiorum pensionibus atque absentiis exigant décimas, cum sit id contrarium iuri longeque praestet male inductos usus delere quani inusitatum quid admittere, idcirco décimas eiusmodi ulterius exigi solvique interdicimus, usumque talem qualiter- cunque receptum cassantes cassatumque esse censentes. 28. Itemque improbamus et ut absonum prorsus reiicimus ab episcopis medics exigi fructus de beneficiis quae unius sustentationi vix sufificiunt : ut sunt quae non excedunt valorem triginta duorum Rhenensium de quibus in Romana Curia medii fructus non exiguntur. . . . 29. Caeterum quo maior fiat coniunctio firmaque magis inter provinciales stabiliatur concordia totius Provinciae, anti- (juum morem Synodorum innovantes, statuimus ut singulo triennio post Pascha Provinciale Concilium celebretur. 30. Ad haec cum bénéficia propter officia, iuxta patrum sanctiones, dari consueverint, fierique vix possit ut, in tanta praebendatorum caterva non reperiatur qui officii ob.litus horas negligat canonicas : hinc statuentes volumus et ordinamus ut locorum Ordinarii, per archidiaconos et decanos, de huiusmodi sacerdotibus negligentibus sese diligenteredoceant; et secundum uniuscuiusque negligentiam atque desidiam fructus perceptos vel in utilitatem ecclesiae vel in usum pauperum vertant. Quod si, post légitimas monitiones et simul primam cor- rectionem, in eandem negligentiam . . . quis relabatur, tum beneficio etiam ecclesiastico privetur. . . . 31. Sanctionem patrum, qua ecclesiastica sepultura privatur quisquis non confessus ncc Eucharistiae paschali tempore communionem sumpserit, inviolabiliter observandam esse sta- tuimus ; ac, ubi quem contigerit inopinata morte obire in- confessum, sepultura praefata ilium carere non volumus : modo ipsius curato constet, vel doceatur illi, ipsum secundum iam dictam sanctionem confessum esse et simul communicatum, aliudque non obstet canonicum impedimentum. 32. Ad toUendam execrabilem blasphemiam divini nominis atque divorum, quos temnere fas non est, statuimus et ordina- I50 THE MISSION OF CAMPEGGIO, 1523-4 73 mus ut quicumque clerlcus vel sacerdos Deo palam maledixerit convitiis contumeliisque atque adeo obscaenis verbis incesserit Deum et Dominum nostrum Christum, aut nunquam satis laudatam Matrem eius gloriosam Virginem pari blasphéma lingua impetiverit, aliosque sanctos blasphemaverit, fructuum vel bonorum privatione seu aliis poenis pro qualitate bla- sphemiae et delicti plectatur. 33. Contra Simoniae labem non discedimus a patrum sanctionibus iubentes eas sub poenis in illis contentis ob- servari. 34. In sortilegos, divinaculos incantatoresque clericos, quos tam sacrae leges quam patrum décréta execrantur, statuimus et ordinamus ut arbitrio superiorum infamia notentur ; si qui moniti non destiterint, ordine amoveantur, inque monasterium ad tempus iuxta arbitrium superioris relegentur, beneficiis ofificiisque suis ecclesiasticis privati. Caeteri autem pseudo- christiani, de fideque parum probe sentientes, citra delectum personarum, haeretici quoque vel ludaismum referentes, a sancta Christianorum congregatione procul arceantur, contraque COS diligenti inquisitione procedatur per Ordinaries vel eorun- dem vicarios aut haereticae pravitatis Inquisitores^ per iudices a Sede Apostolica vel per nos deputandos ut, non resipiscentes, poenis puniantur debitis. 35. Prohibemus etiam tam clericis quam laicis de sacro- sancta fide temere, praecipue inter pocula atque convivia, disceptarC;, iniungentes sacerdotibus ut omni modestia utantur et peculianter operam impendant Novo Veterique Testa- mento legendo, ut par est, ne per otia in vitia voluptatesque labantur. 35. Statuimus et ordinamus ut quilibet episcopus diligenter provideat atque inprimis id curet ut vicarii sui, perpetui sive pro nutu positi, competentem vivendi portionem assequantur, ne detur eis ansa suos subditos ob rei familiaris penuriam gravandi. Porro quod proxime accedit ad Apostolorum insti- tutionem moremque primitivae Ecclesiae, hortamur cum prae- latos tum reliquos sacerdotes, ut meminerint pauperum et eleemosynis studeant alter alterum vincere. 36, Sunt item pleraque aHa summis pontificibus_, sacris conciliis,. provincialibusque et synodalibus constitutionibus prodita, quae mire decent et adornant candorem vitae cleri- calis, nee minus obviant offendiculis quae Christus passim cavenda praecepit, quae velut sancta teneri observarique mandamus. . . . 73 THE MISSION OF CAMPEGGIO, 1523-4 151 37. Inhibentesque propterea omnibus et singulis vicariis et officialibus nee non et archidiaconis et decanis ruralibus aliisque ad quos criminum denunciatio correctioque quo- modolibet spectat, aut quibus id per Ordinarios committetur, ne ad excessus transgressionesque alicuius dictarum consti- tutionum . . . nostrarum, ob pecuniam etiam ultro oblatam aut alterius rei gratia conniveant, sed potius ad poenas . . . débitas contra delinquentes . . . procédant. Atque ut ita fiat . . . utque refloreat Catholica Fides ecclesiasticaque dignitas (haeresibus radicitus extirpatis) suum locum recuperet, id vix alio medio aptius . . . fieri possit quam synodis. Itaque, priscum synodorum morem renovare cupientes, statuimus et ordinamus ut singulo anno saltem Synodus Diocesana op- portune tempore a singulis episcopis celebretur ... in quibus per quartas designentur iudices qui diligenter intendant si statuta praedicta aliaque per synodos de scitu episcopi sta- tuenda observentur. invocato ad hoc, si opus fuerit, brachio saeculari. . . . Datum Ratisponae anno a Nat. Dom. 1524 nonis lulii, Pontificatus praefati D. N. Papae anno quarto. XXVI THE BEGINNINGS OF REFORM IN SWEDEN, 1523-4 On St. Margaret's Day, 20 July 1397, by the Union of Calmar, Margaret, Queen of Norway, united the three Scandinavian Kingdoms under one elective crown. Half a century later the Union was in abeyance, and Sweden obtained a King of its own in Charles Canuteson, 1448-57. When, in 1454, he attempted to restrict the liberty of bequests to the church and attacked the property and privileges of the clergy, they protested and secured his expulsion. On 19 June 1457, Christian I, first King of Den- mark, 1448-181, of the House of Oldenburg, was crowned Kmg of Sweden. Next year, he obtained the succession in all three kingdoms for his son John : and in 1460 the duchies of Schleswig- Holstein came to his House. King John, 1497-1501, could not hold his own against the nobles : but his son Christian II, who, in 1 5 13, succeeded his father as King in Denmark and Norway, landed in Sweden in the character of a papal champion, and was crowned at Stockholm, 4 Nov. 1520, by Gustavus Trolle, Arch- bishop of Upsala', 1514-23, a friend of the foreign and of the 1 Ti Upsala became an archbishopric 1163, ^^'■^ had five suffragan seesin Sweden, \Vexio, ^Skara, Linkijping, ^ Strengnas, and 1 \Vcsteras,. with 1 Abo in Finland. ^Vacant in 1523. 152 THE BEGINNINGS OF REFORM 74 papal interest. By the Massacre of Stockholm, 8-1 1 Nov., Christian thought to suppress the patriots and secure the Union, But it roused a spirit at once anti-papal and national, which, after his dethronement, 1521, and a war of independence, 1 521-3, placed Gustavus Vasa, 1523-60, on the throne. Gustavus was elected, 7 June 1523, by the Diet of Strengnas. Since 1519, Strengnas had been the centre from which reforming doctrines had been propagated by the brothers Olaus, i497-ti552, and Laurentius Petri, i499-ti573, lately returned from Wittenberg. Olaus received preferment in the cathedral from Laurentius Andreae, 1480-11552, then administrator of the diocese. All three might now be useful to the King, who wanted the wealth of the Church with its 7 Sees and 50 Religious Houses (WeidHng, Schive- dische Geschichie, 36 sqq.) to pay his debts for the war to Liibeck, and for the maintenance of his throne. Accordingly, in spite of the opposition of the hierarchy led by [No. 74] John Brask, Bishop ofLinkoping, 1513-28 (cf. Haridlingar royande Skandi- na%ne7is Historia^ vol. xviii. 236, and Watson, The Swedish Revolu- tion iinderGustavus Vasa, 161 sq.), he appointed Laurentius Andreae Chancellor, June 1523, Olaus Petri preacher at and recorder of Stock- holm, and his brother Laurentius professor ^ at Upsala. Here, with a view to breaking down the attachment of the people to the old re- ligion [No. 75], a disputation was arranged, 27 Dec. 1524, at which, against Dr. Galle, Provost of Upsala, as champion of the existing order, Olaus maintained the Lutheran opinions (Baazius, Invenfa- riutn Ecclesiae Svco-Gothorum, 165 sqq., Lincopiae, 1642). No. 74. Correspondence of Bishop Brask. (i) Letter of Brask, Bishop of Li?ikoping, to Johannes Magni, Legate of Adrian VL and Archbishop-elect 23 Nov. 1523, of Upsala, 7vritten on 20 Jiine 1524. . . . Insuper, R.P., accrescit continue turba eorum extraneorum foventium schisma Lutherianum per venditionem suorum operum, non obstante nostra prohibitione alias facta sub censuris : ita quod veremur sero medicinam parari, nisi cele- riter prudenti vestro consilio ac auctoritate huic infectivo ^ Rector of the University, 1527 ; Archbishop, 1531. Consecrated by the Catholic Bishop Petrus Magni of Westeiiis, i527-t34. On the question of Swedish Orders see Palnier, Treatise on the Chjoch, i. 297 (ed. 3, 1842) ; Report of the Lambeth Conference, 1897, 119 sqq. and, 1908, 179 sqq.; Bright, Sorne Aspects of Primitive Church Life, 50 n. and Letters, 277 sq. ; A. Nicholson, Apostolic Succession in the Church of Sweden (Rivington, 1880 and [part ii] Griffith and Farran, 1887). I 74 IN SWEDEN, 1523-4 153 morbo occurratur, iuxta commissionem Apostolicae Sedis eidem V. R. P. factam. . . . (2) Correspondence of Bishop Brask with the King, 1524. {a) The Bishop, 2 r May. — ' By the allegiance which I owe you, I deem it my duty to urge you not to allow the sale of Luther's books within the realm, nor give his pupils shelter or encouragement of any kind, till the coming council of the Church shall pass its judgement. ... I know not how your Grace can better win the love of God, as well as of all Christian Kings and Princes, than by restoring the Church of Christ to the state of harmony that it has enjoyed in ages past.' {b) The Kitig, 8 June. — ' Regarding your request that we forbid the sale of Luther's writings, we know not by what right it could be done, for we are told his teachings have not yet been found by impartial judges to be false. Moreover, since writings opposed to Luther have been circulated through- out the land, it seems but right that his too should be kept public, that you and other scholars may detect their fallacies and show them to the people. Then the books of Luther may be condemned. As to your charge that Luther's pupils are given shelter at our court, we answer that they have not sought it. If indeed they should, you are aware it is our duty to protect them as well as you. If there be any in our protection whom you wish to charge, bring your accusation and give their names.' No. 75. The Disputation at Upsala, 27 Dec. 1524. Prop. I. An religio, recepta usuque longo servata, sit abro- ganda, ut etiam tollantur ritus ab ecclesia instituti ? Resp. D. Galle. Propositio continet duas partes, i^^ est de dogmate. Christiana religio défendit S. Scripturam, quam rite exponunt antiqui patres. Nam cum S. Scriptura sit intel- lectu difficilis, etiam tractet obscuriora, teste Apostolo Petro, 2 Pet. iii. [15 sq.] ; intelligere autem obscuriora sine interprète nemo praesumit, quod exemplo Aethiopis eunuchi. Act. viii. [31] liquet; suntque vetusti interprètes sanctissimi viri, dicente Apostolo, 2 Pet. i. [21], quibus singularia dona sunt collata, re- ferente Paulo i Cor. xii : ergo qui dogma illorum a Spiritu sancto ingestum negat, is Spiritui S. resistere deprchenditur, necveram 154 THE BEGINNINGS OF REFORM 75 religionem tenere potest. 2^^ pars propositionis est de ritibus ecclesiae. Qui ritus vel constitutiones non sunt contrariae verbo scripto, omnino serventur : siquidem sunt apostolicae. Novi- mus autem multa esse ab apostolis constituta quae scripta non sunt, teste Apostolo, i Cor. xi. [34] ' Dum venio, constituam ' ; et loannes dicit, 3 Ep. [13 sq.] 'Nolo scribere calamo, sed tradere per sermonem '. Item Act. xvi [4] et xvii Paulus et Silas iusserunt fidèles servare constitutiones apostolorum. Ergo serventur traditiones et ritus ab apostolis et ecclesia primitiva constituti. Unde Augustinus dicit \_Ep. xxxvi, § 2] ad Casul., quae sententia etiam legitur in Décret, Dist. XI, c. vii, ' Consti- tutiones ecclesiae quae in Bibliis scriptae non sunt, loco legis habentur a plebe, dantque rudioribus bonam informationem.' Exceptio M. Ohii. Concedo interpretationem S. Patrum esse recipiendam, ubi non discedit a scripto verbo. Nam ibi non valet auctoritas Patrum, sed ipsius verbi Dei Veritas infallibilis. In aliis constitutionibus Patrum a S. Scriptura dissentientibus, etiam nos discedimus ab illis. Hoc si non fieret, nulla esset differentia inter verbum Dei et décréta Patrum. Constat etiam antiques patres tanquam homines errasse. . . . Ideo non opus est pluribus probare veritatem re- ligionis non pendere ab interpretatione Patrum. ." . . Probat D. Galle inutiliter quaedam obscura contineri in S. Scriptura. . . . Verbum Dei ... in causa salutis ac religionis lucidum et clarum. Obscuritas dependet a contemptoribus Verbi. ... Sic Verbum est obscurum . . . carnalibus, praesertim non renatis, qualis fuit ratio Aethiopis. ... Ad 2^^™ partem Responsiojiis Galle de ritibus ecclesiae antiquitus institutis replico, posse facile concedi quaedam fuisse instituta ab apostolis et ecclesia primitiva quae scripta non sunt. Sed quis dicat Gallo quinam sint illi ritus, dum in ipsa Scriptura non habentur ; aut quomodo probet hos ritus, de quibus controvertitur, esse eosdem apostolicos ? Nee videmus necessarium esse ut sciamus quae fuerunt ilia quae coram tractarunt apostoli Paulus cum Corinthiis, lohannes cum Gaio, dum non extant scripta. Si ilia fuissent ecclesiae scitu necessaria, certe legeremus scripta. Scimus aliqua re- mansisse, quae ab ecclesia primitiva erant constituta, vid. celebrare Diem Dominicum loco sabbati ludaici . . . aliqua sunt mutata, ut iam videantur ex usu licita quae tunc erant prohibita, scil. esus sanguinis et suffocati. . . . Possunt quidem tales ritus, data occasione, recte mutari, cum ratio nostrae salutis in hisce non consistât. . . . Habentque singulae ecclesiae aliqua singularia quae alibi non servantur. Igitur rationes 75 IN SWEDEN, 1523-4 155 D. Galle sunt frivolac, quibus praesumit probare ritus antiquitus observâtes hodie non esse mutates. ... Prop. II. An Christus dederit Papae, Episcopis ullisve Clericis uUum dominatum vel aliam quam potestatem praedicaridi verbum Dei et administrandi sacramenta. Et num alii sint vocandi sacerdotes in ministerio Ecclesiae constituti quam qui hoc faciant. Resp. D. Galk. Propositio continet duas partes. Christus dicit Matt, xviii [17], 'Si te non audierit, die Ecclesiae prae- sulibus.' Hinc intelligimus datam esse potestatem Papae et Praelatis Ecclesiae iudicandi casus Ecclesiae, ordinandi neces- saria et puniendi inobedientes. . . . Partem alteram Prop, explicant hi textus i Cor. xii [12 sqq,], Rom. xii [6 sqq.], Eph. iv [11 sqq.], ubi recensentur plura officia Ecclesiae. Unde probatur alios esse sacerdotes quam qui verbum Dei praedicant. . . . Sunt etiam in Ecclesia sancti qui continuis preci- hus pro Ecclesia Deum adorant. . . . Praestantissimum autem officium sacerdotis est consecrare corpus et sanguinem Christi, et offerre illudpro remissione peccatorum hominibus conferenda, quod monet Apostolus Heb. v [i]. Ergo plures sunt sacerdotes Ecclesiae utiles, quam qui praedicant verbum. Exceptio M. Olai. Datam esse a Christo Apostolis et clericis potestatem legimus non quidem ad subigenda regna mundi sed ad convertendos peccatores et ad nuntiandam paenitentibus remissionem peccatorum. Dicit enim Christus loh. xviii [36] ' Regnum meum non est de hoc mundo '. . . . Vult ministres Ecclesiae se subiicere magistratui, non deminari. . . . Itaque decet eo magis servos Christi, praedicatores in Ecclesia eius, a dominie saeculari alienissimos esse, teste Apestolo i Pet. v [2 sq.] ' Pascite gregem non ut domini ', Ergo praedicatio verbi Dei est proprium officium ministrorum Ecclesiae. Ad partem alteram Responsionis dice. Non inveniri sacerdotes Dei qui voluntate eius sunt constituti, nisi solos praedicatores verbi Dei. . . . Dum infert D. Galle . . . esse mandatum Christi et apostolorum ut sancti orent Horas Canonicas . . . velim libenter informari qua auctoritate observentur Herae Canonicae? . . . Septem Herae Canonicae coeperunt sola humana auctoritate, rneritoque referuntur ad ilia de quibus Christus Matt, xv [9] ' Frustra colunt me mandatis hominum '. Tractare sacramenta praesertim conficere corpus Christi in Eucharistia, dicit D. Galle, esse praecipuum sacerdotis officium. lam constat tractationem sacramentorum fieri cum praedicatiene verbi Dei, sine qua ignorât vulgus usum sacramentorum. Ergo praedicatio verbi 156 THE BEGINNINGS OF REFORM 75 Dei . . . erit praecipuum sacerdotis officium. . . . Nusquam legitur Christum iussisse apostolos conficere corpus suum ; sed nos Christiani iubemur uti instituta Sacra Coena in Christi commemorationem. Vult D. Galle probare ex textu Heb. v oblationem corporis Christi futuram in S. Coena pro remissione peccatorum hominibus conferenda. Sed abutitur verbis apostoli. Is enim loquitur de summo sacerdote Veteris Testamenti, qui erat typus sacerdotii Christi, non vero typus hodiernorum mini- stroruni ecclesiae. Cumque instituta sit S. Coena non ad sacrificanduni sed ad manducandum ac bibendum idipsum obiectum quod Christus instituit, inde patet D. Gallen abuti turn institutione Christi turn verbis apostoli : * Sufficit enim unica oblatio Christi in ara crucis iuxta Dei ordinationem oblati, ut redimeret suo sacrificio propitiatorio totum genus humanum.' Concluditur igitur firmissime, praedicationem puri verbi esse praecipuum officium ministerii ecclesiae. Prop. III. An décréta hominum obligent in conscientia, ut illorum praevaricator sit reus notorii peccati ? Resp, D. Galle. Décréta praelatorum ecclesiae, licet sint humana, qua ab hominibus constituta ; tamen, dum ipsi sunt sancti qui propter salutem hominum talia ordinarunt, sunt illorum praecepta Dei mandata, ut dicitur Prov. viii [15] 'Per me iudicant iudices terrae '. . . . Hinc concludo décréta patrum esse constituta per Spiritum Sanctum ut nullus Christianus his repugnare debeat. Dicit enim Christus, ' Ubi duo aut très conveniunt in nomine meo, sum in medio illorum.' Adest igitur Christus praelatis ecclesiae qui, in nomine eius congre- gati, decernunt utilia ecclesiae quae transgredi sine laesione conscientiae Christiani non possunt. Exceptio M. Olai. . . . Distinguit D. Galle recte quidem inter décréta hominum piorum et ahorum : décréta illorum iudicat servanda quippe conformia verbo Dei, alias non essent salutaria. Per banc distinctionem decretorum videtur D. Galle detrahere aliorum hominum decretis auctoritatem. Sed de his ipsis decretis praeter et contra Dei verbum sancitis quaestio est. His adimit Christus auctoritatem Matt, xv [6], et Apostolus dissuadet servitutem humanarum traditionum i Cor. vii, Col. ii [8]. . . . Quodsi ecclesia alligetur ad observationem decretorum papalium, quid faciendum Christiano homini dum haec décréta invicem dissentiunt ? Hoc saepe fieri testantur libri decretalium. lam constat dissentientes non habere Spiritum Sanctum qui concordiam amat unamque viam salutis in verbo tradit. Ergo vana docet D. Galle dicens praelatos ecclesiae regi Spiritu S. 75 IN SWEDEN, 1523-4 157 qui verbo Dei contraria decernunt. ... Et quidem si fineni decretorum papalium observamus, inveniuntur ipsa constituta ad confirmandam auctoritatem Papae Romani eiusque sociorum quos vocant praelatos ecclesiae ; non vero concernunt ilia con- servationem salutis credentium. Quare videmur in ea tempora incidisse quae Apostolus praedixit futura Act. xx [29] dicens : ' Post meum discessum ingrediuntur lupi rapaces.' His resi stendum esse, eosque gladio Spiritus S. ceu scripto Dei verbo confodiendos S. Scriptura monet. Prop. IV. An sit praelatis ecclesiae liberum excommunicare quemcunque volunt ? Resp. D. Galle. Eadem auctoritas praelatorum ecclesiae valet hoc loco, quae supra est probata, praesertim ex text. Matt, xviii. Exceptio M. Olai. . . . lam quaeritur, Num praelati possint excommunicare seu separare ab ecclesia eius viva membra, hoc est, segregare fidelem a Christo, qui in corde eius habitat, dicente Apostolo Eph. iii [17]. Atqui fidelis est templum Spiritus S. ? Hoc simpliciter nego, quia solius est Dei KapSio- yvwcrrov conservare fidelem et damnare infidelem, ut ait textus Deut. xxxii [39] 'Castigo et salvo, nee est qui iuvat.' Sunt enim vita et mors in manu Dei. Sicut episcopi et praelati non possunt absolute dare Spiritual S., ita neque possunt ilium auferre, nedum ex filiis Dei facere per sese filios Gehennae. Potestas sancto ministerio data Matt, xviii [18], concernit annun- ciationem evangelii. . . . Nee respicit usus excommunicationis aliquod dominium saeculare aut potestatem instituendi nova dogmata fidei ; sed intendit piam disciplinam ecclesiae et ordi- nariam peccatorum correctionem. . . . Talem peccatorem ligat in suis peccatis ipse Deus, non homo. Sit itaque iusta excom- municatio opus Dei, quia iuxta mandatum . . eius peragetur; non erit actio nudi hominis, iuxta cuiusque arbitrium admini- stranda. Sic fallit D. Galle tribuendo hominibus, praesertim praelatis ecclesiae, potestatem faciendi Christianos Satanae filios, ut ligatio seu excommunicatio Christiani hominis iuxta arbitrium praelatorum ecclesiae facta, valeat in caelo, et obliget conscien- tiam hominis, licet iniuste excommunicati. . . . Propositio V. Utrum dominatus Papae eiusque sociorum placeat Deo, necne ? Resp. D. Galle. In verbis Christi Luc. xxii [26] . . . non prohibetur principatus, sed superbia : neque denegatur apostolis gubernatio ecclesiae neque eorum successoribus principatus ccclcbiac ; sed tyrannica dominatio prohibetur, i[uuc gentium 158 THE BEGINNINGS OF REFORM 75 regibus frequens erat. Ex historiis et conciliis probatur Papam Romanum habuisse supremam in ecclesia potestatem, eumque esse principem ecclesiae ab omnibus fidelibus declaratum, idque voluntate Iniperatorum et Regum, ante annos 1200, a tempore Papae Sylvestri fuisse appro batum. . . . Exceptio M. Olai. . . . Verba Christi Luc. xxii explicantur ita Matt, xx [25-8] ut omnem plane dominationem apostolis adimant, perpetuumque ministerium ecclesiae illis imponant, exemplo Christi qui venit in mundum ut aliis serviret non dominaretur. . . . Dominatus Papae Romani est recentior tempore S. Gregorii ; hie enim eiusmodi dominatui vehe- menter restitit. Falsum igitur est hunc dominatum praesulum Romanorum viguisse annos 1200. . . . Propositio VI. An solus sit verus Dei cultus servare man- data Dei, aut simul servare mandata hominum ? jResJ). D. Galle. Summa mandatorum Dei continetur decern praeceptis. . . . Primo praecepto continentur quae fidem Christianam concernunt et dilectionem Dei . . . promovent. Cultus autem Dei externus, qui fit vocali oratione, debitis horis, psalmodia iuxta ecclesiae institutionem observanda, — item iubemur celebrare sabbatum, purgari aqua lustrali, audire missam, conciones, flectere genua, percutere pectus, incendere candelas, et alia sacra peragere : totus hie cultus praecipitur tertio praecepto. . . . Ergo verus cultus Dei est servare prae- cepta primae tabulae. Exceptio M. Olai. Verissimum est quidem cultum Dei consistere in observatione mandatorum Dei : sed habet ec- clesia duplicia mandata, quae dicuntur coniunctim spectare cultum Dei. Unum genus mandatorum est a Deo praeceptum, idque verum cultum respicit et consistit in dilectione Dei et proximi, . . . Alterum genus praeceptorum, quod cultum Dei concernit, est ab hominibus institutum, soil, canere laudes Dei horis canonicis, ieiunare certis temporibus, peregrinari ad loca sancta. . . . Nee possunt comprehendi sub tertio praecepto Decalogi ilia praecepta humana quae D. Galle in sua Respon- stone inducit, quasi Deus praecepisset audire missam, cantare horas canonicas, &c., quod nunquam probatur. Propositio VII. Utrum homo salvetur meritis suis, an sola gratia Dei ? Resp. D. Galle. Dispositio hominis pii, ut bona opera facial, venit a Deo qui donat homini renato gratiam bene operandi, mediante libero suo arbitrio, ut mereatur mercedem promissam. Sic verum est Apostoli dictum : ' Gratia salvamur et donum Dei est vita aeterna ". . . . 75 IN SWEDEN, 1523-4 159 Exceptio M. Olai. . . . Constat gratuitam esse nostram salu- tem, nequaquam autem ex operibus meritoriam. . . . Videtur mecum consentire D. Galle. Quare plura non addam. Sin vero consideraret is quid sequatur ex hac concessione, non quaereret salutem in operibus humanis, scil. indulgentiis, fra- ternitatibus, horis canonicis, peregrinationibus, &c. Quae opera nullam habent promissionem mercedis. Propositio VIII. An vita monastica possit e S. Scriptura probari ? J?esJ>. D. Galle. . . . Cum dixisset Christus iuveni Matt. xix. [21] 'Si vis perfectus esse, vende quae babes et da pauperibus et sequere me ' ; factum ergo est successu temporis ut multi Christiani eligerent voluntariam paupertatem, in perpetuo viventes coelibatu, sicut dixit Christus eodem cap. ' Sunt quidam castrati pro regno caelorum ' [xix. 12]. Obedientiam praecepit etiam Christus Matt. xvi. [24] dicens, 'Si quis se- quatur me, abneget seipsum ferendo crucem suam et patris voluntatem implendo.' In his tribus, scil. paupertate, coeli- batu, et obedientia, consistit ipsa vita monastica. . . . Vita monastica ultra mille annos fuit in usu ecclesiae. . . . Exceptio M. Olai. Vita monastica neque probatur V. T. neque N., quod constanter affirmo. Tempore Apostolorum nulli fuerunt monachi. . . . Planeque nescivit ecclesia primis 200 annis vitam monasticam. . . . Fuerunt monasteria piae scholae e quibus egredi liceret . . . tantum aberat ut aliquis tunc includeretur claustro, iuxta morem ecclesiae papalis. In illis monasteriis vivebant tunc laici, non clerici aut sacerdotes ; illique laici sustentabant se opère manuum suarum, neminem onerantes. . . . Postea . . . dederunt reges et divites praedia magnasque possessiones, quippe informati a monachis hoc opus esse Deo gratissimum et datoribus salutare.- Ex his donis facta est vita monastica lautissima^ et desiit paupertas nionachorum, qui postea noluerunt quaerere victum laboribus manuum suarum. Post an. 1200 coeperunt ordines mendi- cantium fraudibus addictorum. . . . Textus Matt, xix non potest applicari hodiernis monachis, qui omnia sua trahunt secum in monasteria : tantum abest ut omnia relinquant.^ . . . Imo monasteria non habuerunt olim eundem quem habent hodie usum : neque retinent ipsa verum finem, propter quem sunt instituta, et quem servarunt ante annos 900. Propositio IX. Num liceat ulli honiini mutare institutionem Christi in Sacra Coena ? ' Olaiis makes no such rutuit in regard to (iallc'i quotation ot Matt, xix. 12. t6o THE BEGINNINGS OF REFORM 75 Resp. D. Galle. Christus quidem instituit omnia sacra- menta, datque solus virtutem et efficaciam sacramentis. . . . Ad distributionem sacramentorum necessarii sunt ministri ecclesiae, quibus multa sunt praescripta in gestibus ac verbis observanda quae ad sacramentorum administrationem sunt necessaria. Quanquam essentialia sacramenti dependeant a Christo in- stitutore^ tamen quae excitant reverentiam sacramentis debitam, tarn a parte distribuentis quam a parte utentis iisdem, ilia habent originem vel ab apostolis vel a primitiva ecclesia : quae nolunt abrogata Christiani qui debitam ecclesiae obedientiam déferre sciunt. Sic manet ordinatio Missae quam ecclesia instituit dignis ceremoniis, loco debito, decorisque vestibus &:c. celebrandam. Excepiio M. Olai. Verbum Dei manet in aeternum : nee decet quemquam mortalium mutare quod Christus iussit servandum. Prohibemur etenim aliquid ver bo Dei addere, aut quicquam ei detrahere : inde sequitur evidenter nulli creaturae licitum esse institutionem Christi in S. Coena mutare. Quicquid pertinet ad huius sacramenti ventatem, tam in esse quam in usu servandum, illud totum est a Christo institutum. Sic enim sonant verba Evangelistarum Matt. xxvi. [26], Luc, xxii. [19, 20]. . , . Hie legimus mandatum Christi ut edamus corpus eius cum pane, et bibamus sanguinem eius cum vino idque in eius commemorationem ad confirmandam fidem nostram, quod simus redempti oblatione corporis Christi et effusione sanguinis eius. Hoc et non alio aliquo fine in- stitutum esse hoc sacramentum scimus. D. Galle concedit essentialia S. Coenae non esse mutanda ; quis ergo dedit Papae Rom. potestatem separandi in usu S. Coenae calicem a pane? Fatebitur D. Galle hoc fecisse Papam cum suis, tanquam servos Christi infidèles verosque antichristos. Si dicat in corpora esse sanguinem, respondeo. Hoc non infringit Christi institutionem, qui sapientior est cunctis papis et praelatis. Nee dicat papista panem esse hoc totum sacramentum. Nee voluit Christus S. Coenam aliter dispensandam esse clericis aliter laicis. Respondeant etiam papistae qua auctoritate fecerint ex hoc sacramento sacrificium. Non dixit Christus, ' Accipite et sacrificate,' sed 'comedite'. Unicum sacrificium Christi propitiatorium sufficit, evacuans omnia sacrificia V. T. Sacrificulus papisticus non potest oiiferre corpus Christi in S. Coena absque contemptu sacrificii Christi in ara crucis oblati : quin potius crucifigit Christum de novo, more im- piorum Heb. vi. [6]. Hinc constat Papam Rom. mutasse 75 IN SWEDEN, 1523-4 i6t essentialia S. Coenae, idque fine pessinio dum is corradit opes et oblationes plurimas ex opera sacrificuli ofiferentis Christum in Missa pro redemptione mortui in purgatorio existentis : vultque religio papistica banc Missam ita iterandam esse sicut augeri poterit pecunia, iuxta facultates demortui, pro redemptione animae eius, numeranda sacrificulo. Haec pe- cunia et copiosae oblationes minuerentur fisco Papae Rom. si verus usus S. Coenae in ecclesia eius maneret. Propositio X. Num expectentur novae apparitiones praeter eas quae in Bibliis habentur ? Resp. D. Galle. Revelationes quae fiunt et factae sunt, dicuntur recte patefactiones secretorum Dei. . . . Leguntur itaque multae apparitiones factae ad revelationem secretorum Dei. . . . Apparitiones paucis recensere non possum, quia indies novae visuntur. Augustinus scribit Cyrillo archiepiscopo lerusol. animam S. Hieronymi sibi apparuisse die quo dis- cesserat corpore. Hanc apparitionem veram et divinam fuisse nemo pius negabit; est enim auctoritas Augustini omnibus nota. Adhuc facta est apparitio discipulo Hieronymi Eusebio, anno post mortem huius tertio, dum coepit haeresis negans purgatorium ... et articulum purgatorii hoc modo confirmatum legimus. . . . Hae apparitiones quia certissimae sunt, licet non in Bibliis scriptae, patet alias esse credendas apparitiones quam Biblicas. Tanta est auctoritas ecclesiae quae has ap- paritiones acceptât ut fidem Christianis conciliet, dicente Aug. contra Epist. Fund. c. 5, ' Evangelio non crederem, nisi me commoveret ecclesiae auctoritas.' ^ Concludo igitur apparitiones esse credendas quae non adversantur fiidei et Scripturae. . . . Exceptio M. Olai. . . . Ecclesia Dei, in doctrina Prophetarum et Apostolorum fundata, non indiget novis apparitionibus, cum sufficiat ad cognitionem salutis ipsum revelatum a Deo et in S. Scriptura traditum verbum. . . . Concludit igitur bene D. Galle solas eas esse accipiendas apparitiones, quae non adversantur verbo Dei ac fidei. lam inveniuntur in exemplis allatis quae verbo Dei conformia non sunt. Prohibemur in verbo Dei Deut. xviii. [iij quaerere a mortuis veritatem. . . Nee fuit anima S. Hieronymi quae dicitur apparuisse Augustino; non enim promittit Deus animas piorum apparere viventibus in verbi Dei contemptum ; et quidem, si purgatorium dicatur articulus fidei, debet utique probari S. Scriptura seu verbo Dei, non autem miraculo S. Scripturae contrario. . . . Propositio XI. An probetur purgatorium ex S. Scriptura? ' Cofitra epist. Manickaei, § 6. 944 M i62 THE BEGINNINGS OF REFORM 75 Resp. D. Galle. . . . Ecclesia definivit hunc articulum e\ S. Scriptura, veris apparitionibus, S. doctoribus, usuque primi- tivae ecclesiae. . . . Igitur ecclesia recte orat pro mortuis, recteque instituit Missas pro illorum liberatione de purgatorio. Quanquam plura sint quae iuvant mortuum, tamen praecipuum auxilium est sacrificium Missae, quod respiciens Deus mitigat poenas deinortui pro cuius liberatione offertur sacrificium. Cumque nullum impuruni ingrediatur coelum, purificantur salvandi in purgatorio, remissis peccatis venialibus pro quibus non satisfecerunt poenis temporalibus subiecti. Sic iustitia Dei fundavit purgatorium. Exceptio M. Olai. In tota Scriptura non invenitur textus qui probat purgatorium esse. . . . Articulus purgatorii répugnât fiduciae salutis in Christo fundatae, qui pro omnibus peccatis omnium hominum satisfecit. . . . Videtur etiam cura ventris, non dilectio proximi, hunc constituisse articulum. Nam laborat sacrificulus, Missas pro redemptione animae de purgatorio celebrans, magis in coUigenda pecunia sub Missae officio oblata, quam in studio liberandi de purgatorio animam. Sic purga- torium ex S. Scriptura non probatur. Propositio XII. An sancti sint invocandi, et num ipsi sint nostri defensores, patroni et commediatores coram Deo ? Resp. D. Galle. Res causaque ab omnibus approbata non venit in dubitationem hominum. Sancta ecclesia poUet ea auctoritate ut eius consuetudo, fides et décréta sine disputatione vulgo approbentur. Cumque nullum fuerit in ecclesia dubium sanctos esse invocandos, mirum est inveniri homines Chri- stianos qui hunc articulum negare ausint. Sancti sunt membra Christi, itaque honorandi : tamen minus quam ilia honorentur quae ad ipsum Christum spectant, ut sunt crux, corona, clavi et plures eius reliquiae. Non honorantur sancti tanquam per se dantes gratiam Dei, sed tanquam illius participes et regni coelorum concives, ideoque sunt in conspectu Dei nostri opi- tulatores. Abraham adoravit^ angelos sibi apparentes. Sic Cornelius S. Petrum.^ Docetque S. Paulus Christianos, ut conversationem mutuo honore colant.^ Cum iam demortui sancti sint commediatores et intercessores nostri apud Christum, digni sunt qui honorentur. Non equidem fiat, quasi Deus sit impotens aut minime benevolus ad iuvandum, nisi sanctorum intercessione commoveatur : sed quia ita ordinavit fierique hoc voluit, ut auctoritas sanctorum inde claresceret et Deus in iUis adoraretur. Sic enim Apostolus Rom. xiv : ' Omnia recte ' Gen. xviii. 2. - Acts x. 25. " Rom. xii. 10. I 75 IN SWEDEN, 1523-4 163 ordinavit Deus.' Quod conspicitur in eius regimine, dum per superiores et spirituales creaturas sive angelos regit inferiores carnales, non propter impotentiam per sese regendi sed propter servandum ordinem. Sic regit inferiores homines per superiores in terra, quod probatur multis exemplis tarn in V. quam in N. T. Promisit Deus se moderaturum poenam ludaeorum per patriarcharum Abrahami, Isaaci et lacobi, tunc in limbo existentium, deprecationem, certeque propter mérita illorum. Quod factum esse non dubitatur. Cum itaque respiciat Deus orationes sanctorum pro aliis institutas, deberi ipsis invoca- tionem sequitur. Exceptio M. Olai. Scriptura neque affirmât neque negat sanctos demortuos esse honorandos. Cultum autem soli Deo debitum, veramque invocationem nulli creaturae posse concedi certum est. lubet Scriptura laudandum esse Deum in omnibus creaturis et operibus suis ; sed laudatur in Sanctis cum sanctita- tem illorum a Deo formatam praedicamus, illamque aemulando talem nobis a Deo dari rogamus. Itaque sancti non in se sed in Deo honorantur, et dum illorum sanctitatem in exemplum trahimus, sanctos recte honorari videmus. Adversarii nostri coUigunt, ex sanctitate piorum demortuorum, eosdem esse nostros patronos ac intercessores apud Deum. Sed contrarium docet Scriptura, quae solum Christum constituit nobis media- torem i Tim. ii [5]. . . . Dum mediatoris officium detrahimus cum S. Scriptura ipsis Sanctis, non propterea negamus sanctos in coelo triumphantes rogare pro statu ecclesiae militantis. Aliud est mediatorem agere inter Deum et homines ; aliud vero pro necessitate proximi Deo suppUcare. . . . Adfert D. Galle non esse dubitandum de invocatione sanctorum, quia eam diu usur- pavit ecclesia. Sed non dubium est nos diu satis deceptos esse astu praelatorum ecclesiae et monachorum, unde seducti sunt Christiani a fide in unicum mediatorem. Peperit enim monachis et sanctulis illis magnas opes haec praesumpta fides in sanctorum intercessione fundata, quam docuerunt illi Christianos simplices tenere iuxtaque illam comparare sibi magno prctio reliquias sanctorum. Quaerimus autem iure. An doctrina de interces- sione sanctorum sit vera ? Sat diu credidimus praelatis ecclesiae sine Scriptura definientibus. Non negamus sanctos esse hono- randos modo definito, non tamen censemus illos esse invocandos ut mediatores. . . . D. Galle dicit ad Christi mortis salutarem fructum pertinere eius crucem, coronam, clavos, forte restim qua ligabatur, flagella et pelvim aceto plenam. Sic vult maiori honore haec tractanda et sacro cultui dicanda quam 104 THE SPREAD OF REFORM 75 honorentur ipsi sancti Dei. Etiam hodie praebent multi maiorem reverentiam imaginibus pictis et sculptis quam ipsis Sanctis. Estne hoc contemnere ipsos sanctos ? Quod sancti viventes rogassent Deum exaudire preces suas causa sanctorum Abrahami, Isaaci, lacobi, non certe adorarunt illos ; sed com- monefecerunt Deum suae promissionis patribus factae, iuxta quam promissionem in oratione repetitam crediderunt Deum citius illorum preces exauditurum. Hinc constat invocationem sanctorum ex S. Scriptura non posse probari. Haec est simplex mea resolutio propositarum quaestionum. . . . Si praelati ecclesiae hac responsione offendantur, sciant omnes palmam esse veritati dandam. XXVII THE SPREAD OF REFORM WITHIN THE EMPIRE, 1523-5 The deadlock in the Diet, which Campeggio had turned to account for his own side, offered equal opportunity to the reformers. The towns, and particularly the Free Cities of the Empire (+) — at this time 84 in number,^ 32 being in Swabia— took shelter (cf. Con- fessio Tetrapolitatia, ap. Niemeyer, Collectio Confessionnvi Eccle- siarum Reformat arum, 745) under its decree (p. Ii2 supra) of 5 Feb. 1 523, that ' nihil praeter . . . sincerum evangelium ' should be taught, and began openly to recognize their preachers. These had been drawn from (i) the four orders of Friars, as [a) Luther's own, the Augustinians (Ranke, Re/. 277, ed. R. A. Johnson, 1905), Lang in Erfurt, 1521 ; Henry of Ziitphen in + Bremen, 1522-4; Link, pastor in Altenburg, 1522-5; Giittel, in Eisleben, 1523; Stiefel, in J Esslingen, 1525 ; {b) the Franciscans, Eberlin of Giinzburg and Henry of Kettenbach in Î Ulm, 1521-2; Kempe in + Hamburg, 1523 ; Briessmann— see his sermon ^Secken- dorf, Comtii. de Lutheranisrno, i. 272) — in [No. 76] Cottbus and Konigsberg, 1523; F. Myconius, pastor in Gotha, 1524; (^) the Dominicans, Butzer, pastor in % Strassburg, 1524-46; \d) the Car- melites, Urbanus Regius in + Augsburg, 1 520-1 ; from (2) the Monks, as the Benedictines, Blaurer in + Constance 1522-32, and Oecolam- padius in Î: Augsburg, 1519-20, and Î Basel, 1522-131 ; from (3) the Canons Regular, as the Premonstratensians, Bugenhagen, pastor in Wittenberg 1522-158, and organizer of the Lutheran ecclesiastical system in Lower Germany ; from (4) the secular clergy, Osiander in +Nùrnberg, 1522 ; Brenz, pastor in + Schwabisch Hall, 1522-46; Speratus in Wittenberg, 1523, and in Konigsberg with Amandus, 1524; Amsdorf — see the circumstances of his ap- pointment (Seckendorf, i. 246) and cf. Ranke, ut sup. 666 sqq.— in [No. 'j'j'X Magdeburg, 1524, and Sahm in Ulm, 1524. 1 According to the matricular list of the Diet of Worms, 1521. 76 WITHIN THE EMPIRE, 1523-5 165 Thus reform prevailed by the decision of the townsmen in 1523 at Î Frankfurt on the Main, Î Schwabisch Hall and Magdeburg; in 1524 at t Ulm, Î Strassburg, Î Bremen, and t Niirnberg (cf. Gieseler, V. 293). ' In most of the towns of [North] Germany' . . . we see preachers arise, the Lutheran hymns become popular, and the congregations take part in religious questions ; the Council at first makes a greater or less resistance, but at length gives way ' (Ranke, téf sup. 668). So in the south, as at Niirnberg. Here the leaders of reform were George Bessler, Provost of S. Sebald, 1521-33; Hector Bohmer, Provost of S. Laurence, I52i-t4i ; Wolfgang Volprecht, Prior of the Augustinians, ti528; and Andrew Osiander, i498-ti522, preacher at S. Laurence from 1522. In Holy Week, 1523, their congregations asked the Provosts for Communion in Both Kinds. The Provosts referred them to the Town Council, and the Council to the Ordinary, Weigand von Redw^itz, Bishop of Bamberg, 1522-156. Next year, 1524, the Council was strong enough to support [No. 78] the changes introduced at Easter by the Prior and others in spite of Legate and Diet there assembled (Spalatin's diary ap. Strobel, Miscel/aneen, iii. 52). At Whitsuntide, further changes in public worship led to [No. 79] the citation of the Provosts and the Prior by the Bishop, 12 Sept. 1524, and finally to their excommunication (see the Senfcntia Dejinitiva, ib. J^). No. 76. A sermon of Jo. Briessmann at Cottbus, 1523. luxta ftdem etiam caritatem proximi docui, quae ex fide oritur, ut fructus ex arbore. Impossibile enim est, ut fides absque dilectione proximi maneat. Sicut enim cordiali fiducia per fidem vivam Deus amatur, ita et in proximum amor nascitur, ut ei verbo et opère, auctoritate, opibus, immo corpore et vita serviamus. Hoc enim est praeceptum Christi, loh. xiii. 34, ' Mandatum novum do vobis, ut diligatis invicem, sicut dilexi vos,' &c. O quam altam nobis metam Christus praefixit ! ' In hoc cognoscent omnes, quia discipuli mei estis, si dilectio- nem habueritis ad invicem.' Novum est mandatum quod non terret et conturbat homines sed ostendit quid novi homines, qui absque operibus per fidem iustificati sunt, facere debeant, amare nempe proximum absque coactione legis ex affectu intimo cordis. Dum itaque haec puncta docui, fidem et caritatem coniunxi ; nequeunt enim separari, nee fieri potest ut fides non continuo ad honorem et gloriam Dei et proximi commoda operetur. Sicut enim per fidem in Christum intras et per Christum ad Deum, ita per amorem exire debes ex Chrislo ad proximum luum, ul illi bénéficias, servias, consulas, i66 THE SPREAD OF REFORM 76 opem feras omnibus viribus, sicut tibi fecit Christus ; dicit itaque loh. x. 9, ' Ego sum ostium,' &c. Haec est Brismanni haeresis . . . fatetur autem in hac ipsa concione ' se per annos duodecim in Theologiae Scholasticae rixis demersum Evangelic vehementer restitisse, donee misera- tori Deo placuerit, ut ex sophismatum coeno ilium educeret.' No. 77. The proceedings at Magdeburg, 1524. Supplenda est historia de reformatione amplissimae urbis ex Archive Vinariensi. . . . Gives d. 23 lunii in coenobio Augu- stinianorum cum septem concionatoribus congregati, articulos Senatui proponunt, poscentes praedicationem verbi Dei absque traditionibus hominum et commentis rationis/ usum sacrae Coenae sub utraque/ cessationem sacrificii Missatici,' et ut fundationum reditus ad aerarium ecclesiasticum, ad exemplum Norimbergensium instituendum, deputarentur. Sacerdotibus alimenta ad vitae tempora offerunt, ut et monachis qui, facta abeundi potestate, manere tamen velint, sed ita ut vestes et hypocritica caetera deponerent, et in Evangelica doctrina instrui se paterentur. Matrimonia permitti postulant iis ex clero qui continentiam servare non possint, ornnia officia pastoralia gratis expediri volunt, et mendicos extraneos arceri. vSenatus ista omnia admisit, missoque Legato, Nicolao Sturmio consule, et quodam senatore, litteras d. 23 lulii ad Electorem scripsit, quas ita exorditur : — ' Invictum et aeternum verbum Christi, quod hucusque umbra veluti obscuratum fuit, nunc sole clarius (laus sit Deo) ad salutem et solatium peccatorum, ad animarum felicitatem et sempiternam gloriam Dei, maxime in urbe Celsitudinis Tuae Electoralis Wittenberga, ex omnipo- tentis Dei virtute et efficacia exortum est et pure ac liquide praedicatur,'&:c. Narrant inde, ut parochiani ad D. Ulrici, im- mo tota civitas, magnam fiduciam de L. Nicolao Amsdorfio con- ceperint, et per ilium magis magisque edoceri et salubriter se pasci posse sperent ; petunt igituV illi permitti, ut vel uno anno verbum Dei apud se docere et caeteris concionatoribus praeesse possit, sed et ut reditus in coUegiata Wittenbergensi Ecclesia retineat. Elector missos ex Senatu et a parochianis ipse tunc non audivit, excusans quod Legati Ferdinandi Regis adessent : potestatem tamen Magdeburgum sese conferendi Amsdorfio id ^ With these compare the first three articles of the parishioners of St. John and St. Ulrich, 14 July 1524, printed (cf. Ranke, Ref. 666" in Hahn, Collcclio JMoiiumentorum, ii. 463 sq. * 77 WITHIN THE EMPIRE, 1523-5 167 petenti fecit, et Canonicatus sui reditus ad annum concessit, addita adhortatione, ut contra seditiones concionaretur. . . . No. 78. The proceedings at Niirnberg, 1524. Augustiniani Nurmbergenses die resurrectionis dominicae, ut mihi Prior eorum Volfgangus Volprechtus scripsit, ultra 3000 homines toto sacramento communicaverunt; utcunque frementibus Ferdinando, Episcopis, Cardinale Legato, Phari- saeis. Ex Ferdinandi aulicis plus minus 30 vel 40 et ipsi to- tum sacramentum ab Augustinianis acceperunt. Nurmbergae Mandatum omissum. Palmae non consecratae. Crucifixi effigies sepulchro non est imposita. Nee positum sepulchrum. Neque azyma neque ignes consecrati. Sed ne asinus quidem palmarius circumvectus est Nurmbergae, quamvis episcopo Bambergensi, ut loci ordinario, iubente, ut nihil antiquae consuetudinis contemneretur. NonnulU etiam ex Regimine Imperiali sub utraque specie communicaverunt. Evangelistae Nurmbergenses multo fortius pro condone détonant praesen- tibus quam absentibus Papae creaturis. Legato Card. Cam- peggio, lo. Fabro Constant.^, lo. Eccio, Cochlaeo ^ Minoritanus concionator, Nurmbergae Senatus auctoritate, iussus est tacere posthac, ut ausus in Quadragesima praedicare Christum pro originali et actualibus tantum ante se patratis passum : nam peccata post passionem Christi facta bonis operibus nostris redimenda esse : item, confessionem auricu- larem ab apostolis institutam esse. Nihil promovit Legatus Senatui de evangelistis conquestus. Reliquias suas Nurmbergenses non amplius, ut hactenus, ostentabunt. No. 79. Articles of the Bishop of Bamberg, relative to the proceedings at Niirnberg. Articles inquired of by the Bishop of Bamberg from the two Provosts, and the Prior of the Augustinians, at Niirnberg, when they were cited by him, together with the answer of the Provosts and the Prior, 12 Sept. 1524. (i) Q. Whether they believe and confess all the articles of the holy Christian Faith ? A. Yes : we believe all the articles of the Christian Faith. (2) Q. Whether they are the pastors of their several churches, * Johann Faber, Vicar-General of the Bishop of Constance, 1518, Bishop of Vienna i530-f4i. ^ Johann Cochlaeus (Dobeneck), I47'j-ti5,=;2 i68 THE SPREAD OF REFORM 79 serve them in person, and administer the sacraments them- selves or through their assistants ? A. We rule our churches and administer the sacraments ourselves in company with our assistants. (3) Q- Whether they administer, or suffer to be administered, to all laymen the sacrament both of the body and of the blood of Christ ? A. To all who desire it, we administer the entire sacrament as Christ ordained it and as our conscience also requires us to administer it. (4) Q- Whether all who receive the sacrament are exhorted to confession and repentance of all sins ? A. We exhort no one to auricular confession : but we allow our assistants to give a Christian exhortation before the re- ception of the sacrament, regardless of whether a man makes his private confession or not. (5) Q- ^Vhy they have changed the long-standing usage of the Mass by having Gospel and Epistle read in German ? A. We have Gospel and Epistle read in German, and (the Prior) I have the whole Mass in German, so that the bystanders may understand. (6) Q. Why they baptize children in German, and omit the estabUshed custom of the Church ? A. We baptize children in our own tongue and have not hitherto omitted any ancient custom. (7) Q- W'hether they have themselves, or through their assistants, taught the people that the sacrament of unction ought not to be administered ? A. When the sick have asked for unction, we have had it administered to them : but we have neither enjoined nor for- bidden it. (8) Q. Whether they have forbidden or suffered to be for- bidden Vigils, Masses and Years'-minds to be celebrated for the departed ? A. We have given up holding Vigils and Masses for the dead : and if a person desires such, we decline to permit it. (9) Q- Whether they admit marriages which are lawfully forbidden ; and grant divorce on their own authority ? A. What is forbidden by God in the third book of Moses, we do not admit ; but as to what is forbidden of man, while we grant no divorce, we admit it always, if they require it. Further, we grant no divorce in the case of a lawful marriage ; since what God hath joined together, man may not put asunder. 79 WITHIN THE EMPIRE, 1523-5 169 (10) Q. Whether they keep the hours of prayer, according to the ordinances of the bishopric of Bamberg ? A. We do not pray according to the Bishop's ordinances but according to the devotion of our heart. (11) Q. Whether they forbid men to keep the fasts and feasts of the saints according to ancient custom ? A. On Sunday we have the days announced but not_ en- joined. We allow some feasts, and the eating of such things as we have, with discrimination. (12) Q. Whether they believe that, where a Council has once been rightly assembled, in things pertaining to the Faith and the interpretation of Holy Scripture, men are under obligation to obey it ? A. Where an entire Council decrees anything relating to the Christian faith according to the tenor of the simple and pure word of God, we hold that we are bound to be more obedient to the word of God than to men. Where, however, they forbid anything, contrary to holy Scripture, one is under no obliga- tion to obey. (13) Q. Whether they were ordained priest according to the order of the Church ? A. We were. The Prior said, Alas ! God have mercy on us ! (14) Q. Whether they admit themselves to be under the Bishop's jurisdiction ? A. We have no lord but God only : but for His sake we sub- mit ourselves to all creatures, particularly in that which befalls us contrary to God's Word or against our conscience. (15) Q. Why they withdraw from the ancient custom of the Church ; and, in answer to his Grace's admonition at ordination, gave but a formal promise ? A. We confess that we have promised to obey your Grace at our receiving of Orders, but we call the word of God to witness that bids and commands us to do otherwise. (16) Q. Why they did not, before changing and altering such customs of the Church, ask his Grace's permission ? A. We did approach your Grace before making any change, particularly in regard to Communion in Both Kinds, as also the letters sent to your Grace notify. Your Grace replied that we must make no change till the coming Council. But as the Council is still unheld, and is probably put off for a considerable time, we have changed the ancient customs of the Church and ordered them after the Word of God, since we are bound to obey God rather than man. lyo THE WEAKENING OF THE xxvni THE WEAKENING OF THE REFORMATION, 1524-5 The progress of reform, beyond the Empire or within, had scarcely begun when, by the events of 1524-5, it was seriously checked : — I. By the secession of the Humanists a breach had for some time been imminent, as appears from [No. 80] letters of Luther to Oecolampadius 20 June 1523 (de Wette, ii. 352) and of Erasmus to ZwingU 31 Aug. [Zuinglii Opera, VII. i. 30S, ed. Schiller and Schultess, 1830). A request from Henry VIII caused Erasmus to open it with a treatise, which he commended to the King in a [No. 81] letter of 6 Sept. 1524 (ep. 702, Erasi/ii Opera, Tom. Ill, Pars i, col. 816, ed, Lugd. Bat. 1703), entitled [No. 82] De Libero Arbitrio (Op. ix, col. 121 5 sqq.;. Luther's reply, delayed by the Peasants' War, appeared in the Be Servo Ay-bitrio {Op. Lat. vii. 113 sqq.) of Dec. 1525, and he re-affirmed its unqualified deter- minism as late as 1537 (de Wette, v. 70). II. By the Peasants' War (see Ranke, Ref. 334 sqq., ed. Johnson), social discontent of long standing, gathering fresh impetus from the religious teaching of such exiles from Saxony as Carlstadt in Franconia and T. Miinzer in Swabia and Thuringia, broke out first on 24 Aug. 1524 at Waldshut in the Black Forest. By the winter of 1524-5 the peasants were masters of Upper Ger- many, claiming freedom for 'all whom God Almighty had made free in Christ his Son '. They put out the less radical of their demands, March 1525, in [No. 83] the Twelve Articles (text in Bohmer, Urkunden sur Geschichte des Baiiernkrieges. [Lietz- wizxvci, Kleine 7t'.t-/c', Nos. 50, 51] Bonn, 1910; cf. Transi aiions and Reprints from the Original .Sojtrces of European History, vol. 1 1 , No. vi. 25 sqq., Philadelphia, Pa.j : and Luther, after vain attempts at mediation, 19 April, when it was already too late, in his Erinahming sum Frieden au/ die XII Artikcl der Bauer nschaft in Sc/iwaben (Walch, xvi. 58 sqq.), threw himself, in May, on to the side of the temporal rulers with a violent pamphlet, entitled, Wider die 7n'6rderische7i und rauberischeii Roiteti der Bauern (Walch, xvi. 90 sqq.) They took him at his word ; and the reform- ing princes, John Elector of Saxony, i525-t32, and Philip Land- grave of Hesse, 1518-1-67, united with the Catholic Dukes George of Saxony, i5oo-t39, and Henry of Brunswick, 1514-I68, to crush the peasants at Frankenhausen, 15 May 1525. But it was both for the temporal sovereigns and for the Pope ' a victory over the Lutherans ' ; resulting in ' the divorce of the Reformation from popular sympathies, and its delivery into the hands of the Princes ' (Beard, Hibbert Lectures, 200). III. By the death of the Elector Frederick, 5 May 1525. IV. By Luther's marriage, 13 June 1525, to Catherine von Bora, an apostate nun. To his friends, as in [No. 84] Melanchthon's 8o REFORMATION, 1524-5 17 1 letter to Camerarius {SitzungsbericJitc der philos.-philol. und historischen Classe der k.-b. Akademie der Wissenschaften zti Miinchen, Jahrgang 1S76, 601), this was no less an occasion for dismay than for ridicule to [No. 85] Erasmus in a letter on the marriage of Oecolampadius, 1527 (Ep. 951, Op. III. i. 1071). V. By the victory of Pavia, 24 Feb. 1525; and, 14 Jan. 1526, [No. 86] the Treaty of Madrid, which united Charles and Francis ' against heretics who have severed themselves from the bosom of the holy Church ' f Art. 26 in Du Mont, Corps diplomatiqice, IV. i. 405). No. 80. Letters of Luther and Erasmus, 1523. (i) Luther to Oecolampadius, 20 June.— Quid Erasmus in rerum spiritualium iudicio sentiat aut simulet, testantur eius libelli abunde, tarn primi quam novissimi. Ego etsi aculeos eius alicubi sentio, tamen quia simulât se non esse hostem palam, simulo et ego me non intelligere suas astutias, quan- quam penitius intelligatur quam ipse credat. Ipse fecit ad quod ordinatus fuit. Linguas introduxit, et a sacrilegis studiis revocavit. Forte et ipse cum Mose in campestribus Moab morietur : nam ad meliora studia (quod ad pietatem pertinet) non provehit. Vellemque mirum in modum abstinere ipsum a tractandis Scripturis . . . , quod non sit par istis officiis, et lectores frustra occupât et moratur in Scripturis discendis. Satis fecit, quod malum ostendit : at bonum ostendere (ut video) et in terram promissionis ducere non potest. Sed quid ego de Erasmo tam multa ? nisi ut illius nomine et auctoritate nihil movearis atque adeo gaudeas, si quid ei displicere sentias in re ista Scripturarum, ut qui vel non possit vel non velit de iis recte iudicare ; sicut paene totus iam orbis incipit de eo sentire. (2) Erasmus to Zttnugli, 31 Aug. — Lutherus proponit quae- dam aenigmata in speciem absurda : omnia opera sanctorum esse peccata, quae indigent ignoscente Dei misericordia ; liberum arbitrium esse nomen inane; sola fide iustificari hominem, opera nihil ad rem facere. Dc his contendere, quomodo velit intelligi Lutherus, non video quem fructum afferat. Deinde video in plerisque illi addictis miram pervi- caciam ; et in Lutheri scriptis quantum maledicentiae, saepe praeter rem. Ista me cogunt subdubitare de spiritu illorum, quem obcausam cui faveo velim esse sincerum. . . . Ego floren- tissimam regionem [Brabant] reliqui ne miscerer negotio Pharisaico : nam alia lege non licuisset illic vivere. . . . Satis admonui Episcopos, satis Principes vel in libello de Principe, homo nuUius auctoritatis. Quid me velles facere praeterea? 172 THE WEAKENING OF THE 80 Etiamsi vitam contemnerem, non video quid esset insuper faciendum. Tu in nonnuUis dissentis a Lu there. Dissentit et Oecolampadius. An ego propter illius doctrinam obiiciam me meosque libros periculis? Omnia recusavi quae niihi hoc nomine offerebantur, ut adversus ilium scriberem. A Pontifice, a Caesare, a Regibus et Principibus, a doctissimis etiam et carissimis amicis hue provocor. Et tamen certum est aut non scribere aut ita scribere ut mea scriptio non sit placitura Pharisaeis. . . . Lutherus scripsit ad Oecolampadium mihi non multum esse tribuendum in his quae sunt Spiritus. Velim hoc discere, doctissime Zwingli, quis sit ille Spiritus ? Nam videor mihi fere omnia docuisse quae docet Lutherus, nisi quod non tam atrociter, quodque abstinui a quibusdam aenigmatis et paradoxis. . . . No. 81. Letter of Erasmus to Henry VIII, 6 Sept. 1524. Invictissime Rex, non ignorabam quam essem ineptus arenae gladiatoriae^ semper in amoenissimis Musarum hortis versatus. Sed quid non audeam tuae felicissimae Maiestatis fretus au- spiciis ? lacta est alea. Exiit in lucem libellus De libera arbitrio ; audax, mihi crede, facinus, ut nunc res habent Germaniae. Exspecto lapidationem, et iam nunc aliquot rabiosi libelli provolarunt in caput meum. Sed consolabor meipsum exemplo Maiestatis tuae, cui non parcit istorum immanitas. Decretum erat et alioqui facere ad quod per literas hortaris, et religioni Christianae iuvandae immori ; sed tamen alacrior id faciam, posteaquani tua Maiestas currenti, quod aiunt, calcar addere dignata est, cui precor felicitatem perpetuam. No. 82. Erasmus, De libero arbitrio, Sept. 1524. Sed desinamus ratiocinari cum his quae ratione carent. De homine nobis instituta disputatio, quem Deus condidit ad imaginem et similitudinem suam, et cuius gratia condidit omnia. Cum vero videamus quosdam nasci corporibus felicis- simis, ingeniis optimis ac velut ad virtutem natis, rursus alios corporibus monstrosis, alios morbis horrendis obnoxios, alios animis tam stupidis ut minimum absint a brutis animantibus, quosdam ipsis etiam brutis brutiores, alios ingeniis tam pro- pensis ad flagitia ut ad haec videantur vi fatorum rapi, quosdam plane démentes ac daemoniacos, tjuibus modis hie explicabimus 82 REFORMATION, 1524 5 173 quaestionem de iustitia ac misericordia Dei ? i\n dicemus cum Paulo, O a/tifudo, &lc. ? Sic arbitrer melius quam impia temeritate iudicare de Dei consiliis, quae sunt homini imper- vestigabilia. Verum longe dififîcilius sit explicare quare Deus in aliis immortali gloria coronet sua benefacta, in aliis sua malefacta puniat aeternis suppliciis. Hoc tamen paradoxon ut tueantur, multis auxiliaribus paradoxis est opus, quo tuta sit acies ad versus alteram partem. Exaggerant in immensum peccatum originale, quo sic volunt corruptas esse praestantis- simas etiam humanae naturae vires, ut ex sese nihil possit nisi ignorare et odisse Deum : ac ne per fidei quidem gratiam iustificatus ullum opus possit efficere, quod non sit peccatum : atque illam ipsam proclivitatem ad peccandum, in nobis ex peccato primorum parentum relictam, volunt esse peccatum, et eandem invincibilem esse, adeo ut nullum sit Dei prae- ceptum, quod homo etiam per fidem iustificatus possit implere, sed tot Dei praecepta non alio spectare quam ut amplificetur Dei gratia salutem largiens absque respectu meritorum. Verum interim isti mihi videntur alibi contrahere Dei misericordiam, ut alibi dilatent, perinde ac si quis apponat convivis perparcum prandium quo splendidior videatur in coena ; et quodammodo pictores imitetur qui cum lucem mentiri volunt in pictura, obscurant umbris quae proxima sunt. Primum enim paene crudelem faciunt Deum, qui ob peccatum alienum sic saeviat in universum hominum genus, praesertim cum qui commiserant resipuerint ac tam graves dederint poenas quam diu vixerunt. Deinde cum aiunt etiam illos, qui per fidem iustificati sunt, nihil aliud quam peccare, adeo ut amando Deum et fidendo Deo reddamur digni odio Dei, nonne vehementer hie faciunt parcam Dei gratiam, quae sic iustificat hominem per fidem, ut tamen adhuc nihil aliud sit quam ipsum peccatum ? Praeterea dum Deus tot praeceptis onerat hominem, quae ad nihil aliud valent quam ut magis oderit Deum graviusque damnetur, nonne faciunt eum ipso Dionysio Siciliae tyranno inclementiorem, qui multas leges studio prodidit, quas suspicabatur plerosque, si nuUus instaret, non servaturos, ac primum connivebat, mox ubi vidit omnes propemodum alicubi peccasse, coepit eos vocare ad poenam. Ita reddidit sibi omnes obnoxios. Et tamen huius leges erant huiusmodi, ut facile possent servari, si quis voluisset. Non nunc excutio causas quibus docent omnia Dei praecepta nobis esse impossibilia ; nee enim hoc instituimus. Tantum obiter ostendere volui, istos nimio studio dilatandae gratiae in ratione salutis, eandem in aliis obscurare : quaedam 174 THE WEAKENING OF THE 82 non video quomodo consistant. lugulato libero arbitrio docent hominem iam agi Spiiltu Christi, cuius natura non patitur consortium peccati. Et tamen iidem dicunt hominem etiam accepta gratia nihil aHud quam peccare. Id genus hyperbolis delectatus videtur Lutherus, ut aliorum hyperbolas veluti malum nodum, quod dici solet, malo cuneo propelleret. Quorundam temeritas ad hyperbolen processerat qui vendebant mérita, non solum sua verum etiam omnium Sanctorum. At qualia tandem opera? Cantiones, murmura psalmorum, pisces, inedias, vestes, titulos. Hunc clavum clavo sic pepulit Lutherus ut diceret nulla esse omnino mérita Sanctorum sed omnia quam- libet piorum hominum facta fuisse peccata, damnationem aeternam allatura, ni fides et Dei misericordia succurrisset. . . . No. 83. The Twelve Articles of the Peasants, March 1525. The fundamental and correct chief articles of all the peasants and of those subject to ecclesiastical lords, relating to those matters in which they feel themselves aggrieved. M, c quadratum, Ix et duplicatum - V cum transibit, Christiana secta peribit. Ein M, vier c, zwei 1 darbey, Und ein x das zwifach sey, Bald wan ein v dartzu ist schreyben, Werden nit souil secten der Christen bleyben. Peace to the Christian Reader and the Grace of God through Christ. There are many evil writings put forth of late which take occasion, on account of the assembling of the peasants, to cast scorn upon the Gospel, saying : Is this the fruit of the new teaching, that no one should obey but all should everywhere rise in revolt, and rush together to reform, or perhaps destroy entirely, the authorities, both ecclesiastical and lay? The articles below shall answer these godless and criminal fault- finders, and serve in the first place to remove the reproach from the word of God and, in the second place, to give a Christian excuse for the disobedience or even the revolt of the entire Peasantry. In the first place the Gospel is not the cause of revolt and disorder, since it is the message of Christ, the promised Messiah, the Word of Life, teaching only love, peace, patience, and concord. Thus, all who believe in Christ 83 REFORMATION, 1524-5 175 should learn to be loving, peaceful, long-suffering and harmo- nious. This is the foundation of all the articles of the peasants (as will be seen);, who accept the Gospel and live according to it. How then can the evil reports declare the Gospel to be a cause of revolt and disobedience ? That the authors of the evil reports and the enemies of the Gospel oppose themselves to these demands is due not to the Gospel, but to the Devil, the worst enemy of the Gospel, who causes this opposition by raising doubts in the minds of his followers ; and thus the word of God, which teaches love, peace, and concord, is overcome. In the second place, it is clear that the peasants demand that this Gospel be taught them as a guide in life, and they ought not to be called disobedient or disorderly. Whether God grant the peasants (earnestly wishing to live according to his word) their requests or no, who shall find fault with the will of the Most High ? Who shall meddle in his judgements or oppose his majesty? Did he not hear the children of Israel when they called upon him, and save them out of the hands of Pharaoh ? Can he not save his own to-day ? Yea, he will save them, and that speedily. Therefore, Christian reader, read the following articles with care, and then judge. Here follow the Articles : The first Article. — First, it is our humble petition and desire, as also our will and resolution, that in the future we should have power and authority so that each community should choose and appoint a pastor, and that we should have the right to depose him should he conduct himself improperly. The pastor thus chosen should teach us the Gospel pure and simple, without any addition, doctrine, or ordinance of man. For to teach us continually the true faith will lead us to pray God that through his grace this faith may increase within us and become a part of us. For if his grace work not within us, we remain flesh and blood, which availeth nothing ; since the Scripture clearly teaches that only through true faith can we come to God. Only through his mercy can we become holy. Hence such a guide and pastor is necessary, and in this fashion grounded upon the Scriptures. The Second Article. — According as the just tithe is estab- lished by the Old Testament and fulfilled in the New, we are ready and willing to pay the fair tithe of grain. The word of God plainly provides that in giving according to right to God and distributing to his people the services of a pastor are required. We will that for the future our church provost. 176 THE WEAKENING OF THE 83 whomsoever the community may appoint, shall gather and receive this tithe. From this he shall give to the pastor, elected by the whole community, a decent and sufficient main- tenance for him and his, according to the judgment of the whole community. U'hat remains over shall be given to the poor of the place, as the circumstances and the general opinion demand. Should anything farther remain, let it be kept, lest any one should have to leave the country from poverty. Pro- vision should also be made from this surplus to avoid laying any land tax on the poor. In ^ case one or more villages them- selves have sold their tithes on account of want, and the village has taken action as a whole, the buyer should not suffer loss, but we will that some proper agreement be reached with him for the repayment of the sum by the village with due interest. But those who have tithes which they have not purchased from a village, but which were appropriated by their ancestors, should not, and ought not, to be paid anything farther by the village, which shall apply its tithes to the support of the pastors elected as above indicated, or to solace the poor, as is taught by the Scriptures. The small tithes, whether ecclesiastical or lay, we will not pay at all, for the Lord God created cattle for the free use of man. We will not, therefore, pay farther an unseemly tithe which is of man's invention. The Third Article. — It has been the custom hitherto for men to hold us as their own property, which is pitiable enough, considering that Christ has delivered and redeemed us all, without exception, by the shedding of his precious blood, the lowly as well as the great. Accordingly, it is consistent with Scripture that we should be free and wish to be so. Not that we would wish to be absolutely free and under no authority. God does not teach us that we should lead a disorderly life in the lusts of the flesh, but that we should love the Lord our God and our neighbour. We would gladly observe all this as God has commanded us in the celebration of the Communion. - He has not commanded us not to obey the authorities, but rather that we should be humble, not only towards those in authority, but towards every one. We are thus ready to yield obedience according to God's law to our elected and regular authorities in all proper things becoming to a Christian. We, therefore, take it for granted that you will release us from ^ The following two sentences are somewhat obscure in the original. - Cf. St. John xiii. 83 REFORMATION, 1524-5 177 serfdom, as true Christians, unless it should be shown us from the Gospel that we are serfs. The Fourth Article. — In the fourth place it has been the custom heretofore that no poor man should be allowed to touch venison or wild fowl, or fish in flowing water, which seems to us quite unseemly and unbrotherly, as well as selfish and not agreeable to the word of God. In some places the authorities preserve the game to our great annoyance and loss, recklessly permitting the unreasoning animals to destroy to no purpose our crops, which God suffers to grow for the use of man, and yet we must remain quiet. This is neither godly nor neighbourly. For when God created man he gave him dominion over all the animals, over the birds of the air and over the fish in the w^ater. Accordingly, it is our desire if a man holds possession of waters that he should prove from satisfactory documents that his right has been wittingly acquired by purchase. We do not wish to take it from him by force, but his rights should be exercised in a Christian and brotherly fashion. But whosoever cannot pro- duce such evidence should surrender his claim with good grace. The Fifth Article. — In the fifth place we are aggrieved in the matter of wood-cutting, for the noble folk have appro- priated all the woods to themselves alone. If a poor man requires wood he must pay double for it [or, perhaps, two pieces of money]. It is our opinion in regard to a wood which has fallen into the hands of a lord, whether spiritual or temporal, that unless it was duly purchased it should revert again to the community. It should, moreover, be free to every member of the community to help himself to such firewood as he needs in his own home. Also, if a man requires wood for carpenter's purposes he should have it free, but with the knowledge of a person appointed by the com- munity for that purpose. Should, however, no such forest be at the disposal of the community, let that which has been duly bought be administered in a brotherly and Christian manner. If the forest, although unfairly appropriated in the first instance, was later duly sold, let the matter be adjusted in a friendly spirit and according to the Scriptures. The Sixth Article. — The sixth complaint is in regard to the excessive services demanded of us, which are increased from day to day. We ask that this matter be properly looked into, so that we shall not continue to be oppressed in this way, and that some gracious consideration be given us, since our fore- 944 N 178 THE WEAKENING OF THE 83 fathers were required only to serve according to the word of God. The Seventh Article. — Seventh, we will not hereafter allow ourselves to be farther oppressed by our lords, but will let them demand only what is just and proper according to the word of the agreement between the lord and the peasant. The lord should no longer try to force more services or other dues from the peasant without payment, but permit the peasant to enjoy his holding in peace and quiet. The peasant should, however, help the lord when it is necessary, and at proper times, when it will not be disadvantageous to the peasant, and for a suitable payment. The Eighth Article. — In the eighth place, we are greatly burdened by holdings which cannot support the rent exacted from them. The peasants suffer loss in this way and are ruined, and we ask that the lords may appoint persons of honour to inspect these holdings, and fix a rent in accordance with justice, so that the peasant shall not work for nothing, since the labourer is worthy of his hire. The Ninth Article. — In the ninth place, we are burdened with a great evil in the constant making of new laws. We are not judged according to the offence, but sometimes with great ill will, and sometimes much too leniently. In our opinion we should be judged according to the old written law, so that the case shall be decided according to its merits, and not with partiality. The Tenth Article. — In the tenth place, we are aggrieved by the appropriation by individuals of meadows and fields which at one time belonged to a community. These we will take again into our own hands. It may, however, happen that the land was rightfully purchased, but when the land has unfortunately been purchased in this way, some brotherly arrangement should be made according to circumstances. The Eleventh Article. — In the eleventh place we will entirely abolish the due called Todfall [i. e. heriot], and will no longer endure it, nor allow widows and orphans to be thus shamefully robbed against God's will, and in violation of justice and right, as has been done in many places, and by those who should shield and protect them. These have disgraced and despoiled us, and although they had little authority, they assumed it. God will suffer this no more, but it shall be wholly done away with, and for the future no man shall be bound to give little or much. 83 REFORMATION, 1524-5 179 Conclusion. — In the twelfth place it is our conclusion and final resolution, that if any one or more of the articles here set forth should not be in agreement with the word of God, as we think they are, such article we will willingly recede from, when it is proved really to be against the word of God by a clear explanation of the scripture. Or if articles should now be conceded to us that are hereafter discovered to be unjust, from that hour they shall be dead and null and without force. Likewise, if more complaints should be discovered, which are based upon truth and the scriptures, and relate to offences against God and our neighbour, we have determined to reserve the right to present these also, and to exercise ourselves in all Christian teaching. For this we shall pray God, since He can grant these, and He alone. The peace of Christ abide with us all. No. 84. Melanchthon on Luther's Marriage. From Melanchthon' s letter to Camerarius. — Er irpârr^iv. "On fxkv £/xeAA,€ TT/aos t'yu.âs 17 4'Vf^V ^^X ofiOLa irepl tov yâfxov tov AovÔépov ayyeiXai, eSo^e /xol Trepi avrov wç yvwfj.rj's e^w trot iirLaTeWetv. M.rjvos lovviov rjfxépa ty àTrpocrboK-^Tw; tyyjfxç. ttjv Bopetav 6 AovOepos, fX'qBevl rwv (f)iku>i> to Trpd.yp.a rrpoTOv àvaOé- /x.€Voç, àXX écTTrepaç Trpoç oeÎTrvov K'aXeVaç tov lîofXipavUa kol AovkÛv tov ypa(fiéa kol tou AttcAAov /xovovç iiroLrja-e rà eldurpÀva irpoTeXeia. ©au^uacretas 8e av tovtio tw SvaTv^eï ^pdvw KaXwv KayaOwv àvSpwi' TrâvTon TaXanrwpovvTMV toÎtov ov (rvp.Trâ(T)(^Lv. àXX wç ooAceî jxâXXov Tpv;v, èil/evcrda.t o^AoV ècTTi. Nwi 8e Kal TO 7rpa)(0lv jj.rj (Sapéws (pépcLV 8et Kal ovct8t^etv. AAAà rjyov/xac vtto (fivaews àvayKacrô^vaL ya/j-ûv. OÎTos 8e /3lo<; TttTTetvoc /xèr àAA' (ïcrtdç èo-rt Kat 0eâ) /xâAAoi' TOV aya/xov ùpecrKet. Kat ôVt av'Tov tov Aovôepov iTriXvirov TTw^ oi'Ttt opw Kal Tapa)^6ivTa. 8tà Tiyv to? /3toi' /xeTa/SoXy^v, Tracrrf (nrovhfj Kal èrvoia lirty^^ipû} irapajjivdûadai, iTretSy] ovttm crpafe Tt, OTrcp iyKaXçtcrôai à^iw rj avawoXoyrjTov SoKel' €Tt 8è TiKp.ripia Tiva e\w Trjs evcre/îetaç aiTov. wcttc KUTaKpiviw ovk N 2 i8o THE WEAKENING OF THE REFORMATION 84 iÈ^âvai. "ETTciTa ai' fxâWov rjvy^ôjxqv avTOV TaTreivovcrÔaL rj {ii/'oûcr^ai Ktti èTraipecrôaL, oVep iaTLv eTricr^aXeç, ov fxovov toÎs iv upwavvrf àWà Kol TrScrtv àvOpwTTOL'S. To yap €v vpaTTeiv acf^opfir] tov KaKw<; (ppovelv ytyvcrat ov jxovov, wç o prjroip c^v/, rotç avor^TOtç cîAXà Kai TOÎÇ (TO(f)OÎS' TTpoS TOVTW Kttt eÀTTl^W, OTt Ô /3tOÇ OVTOdL (xefLVOTepov avTov Troirjcrei, were Kaî, àiro^akûv ttjv (3(iyfJ.oXo)^ULV r}<; TToXAaKtç e/xefjixl/dixecroa. "AAAos yàp /3ios aAAîyv StaiTav /carà TrapoL/xLav KaTacmfjai. Tavra Trpoç o-e fxaKpokoyû), uxrre fxr] ae vvo Trapaèôêov Trpayyuaroc ayav TapâmaOaL. Otoa yàp on fiéXcL (TOL TOV àii(î)/j.aTO^ Toî) Aovdépov, OTrep vvvl èXaTTovcrôai No. 85. Erasmus on the same. Letter of Erasmus, 21 March 1528. — . . . Nuper Oecolam- padius duxit uxorem, puellam non inelegantem. Vult, opinor, affligera carnem. Quidam appellant Lutheranam Tragoediam. Mihi videtur esse Comoedia : semper enim in nuptias exeunt tumultus. . . . No. 86. The Treaty of Madrid, 14 Jan. 1526. \Article XXVI. ] Item, pour ce que, comme dessus est dit, la principale intention desdits Seigneurs Empereur et Roy Très-Chrestien a esté et est de par cettedite Paix particulière pouvoir parvenir à l'universelle, et par consequent aux emprises contre les Turcs et autres Infidèles et autres Hérétiques aliénez du greme de nostre Mere Saincte Eglise, comme la nécessité le requiert, et que nostre Sainct Père le Pape l'a par plusieurs fois exhorté et persuadé ; et pour ensuivre et mettre en œuvre lesdites exhortations et persuasions, a esté traitté, accordé et appointé que lesdits Seigneurs Empereur et Roy Très - Chrestien d'un commun accord et con- sentement, et par leurs communs Ambassadeurs, sup- plieront par ensemble nostredit Sainct Père le Pape, qu'il veuille sur ce choisir et indire une journée la plus brieve que faire se pourra, et escrire de sa part à tous Roys, Princes et Potentates Chrestiens, pour envoyer à ladite journée et assemblée leurs Députez et Commis avec plein et suffisant Pouvoir, tant pour traitter de ladite Paix universelle de tous les Chrestiens, que pour dresser tous les moyens convenables pour lesdites emprises et expeditions tant contre lesdits Turcs et Infidèles que contre lesdits Hérétiques aliénez du greme de la Saincte Eglise. . . . i8i XXIX THE DIET OF SPEIER, 1526 Alarmed by the Peasants' Revolt, George Duke of Saxony united at Dessau, 19 July 1525, with the Electoral brothers Albert of Mainz, tl545, and Joachim of Brandenburg, tl535, and the two Dukes Eric of Brunswick-Calenberg, i495-ti540, and Henry of Brunswick- Wolfenbiittel, 1514-11568, to 'extirpate the root of this disturbance, the damned Lutheran sect' (W. Friedensburg, Zur Voj-geschichte lies Gotha-Torgauischen Biifid/iisses, Beilage i, 113). Early in 1526 Duke Henry went to secure the Emperor's support, which was promised in his admonition of 23 March 1526 (Neudecker, Urknnden nus der Reforitiationszeif, No. 5). Thus menaced the Elector and the Landgrave drew together, 27 Feb. 1526, in Gotha (Friedensburg, 105). Their alliance was ratified 2 May, as the League of Torgau (Dumont, Corps diploma- tique, IV. i. 449 sqq.) ; and was then expanded at Magdeburg by the admission, 12 June, of Philip Duke of Brunswick-Grubenhagen, l486-ti55l, Dukes Otto, ti549, Ernest, ti546, and Francis, ti549, of Brunswick-Liineburg. Henry Duke of Mecklenburg-Schwerin, 1503-11552, Wolfgang Prince of Anhalt-Kothen, 1508-1562, and the Counts Gebhardt, ti558, and Albert, ti56o, of Mansfeld {ibid. 455 sq.), and, 25 June, of the city of Magdeburg {ibid. 457 sq.). Sides were thus taken when it became known, 24 June (Friedens- burg, Der Reichstag zu Speier, 268J that by the [No. 87] League of Cognac, 22 May(bumont, ib. 451 sqq.), the Emperor was again at variance with the Pope. Next day the Diet opened, 25 June, under the presidency of Ferdinand, with [No. 88] the Proposition {Ynt- c\tTishmg, Reichstag su Speier, i\vû\^ngY\. 523 sqq.). The old project of a common programme of reforms reappeared, for the last time, 14 July, in the report of a committee of the Princes (Ranke, Re/. 423 sq. and Friedensburg, 349, n. i). Its adoption might have secured a Germany united by means of a national assembly, had not parties now taken too definite a shape for this. Ferdinand cut short the discussion by producing, i Aug., instructions dated from Seville 23 March (Friedensburg, 371, n. 2) in which the Emperor forbade innovations, promised to arrange with the Pope for a Council, and demanded the execution of the Edict of Worms. Thereupon [No. 89] theCitiesdeclared,4Aug., that such a course was impossible (Friedensburg, Anhang XL 552 sqq.) ; and as it proved equally im- practicable to execute the Edict in the Evangelical States and to repeal it in the Catholic, the Diet, at the suggestion of the Princes, 7 Aug. {ibid., Anhang XII. 556), fell back by its [No. 90] Recess of 27 Aug. (Walch, Luthers Scliriften, xvi, col. 268, No. 809, § 4) on Territorialism as the only remaining alternative. Its decision was hastened by the advance of the Turk. On 23 April Solyman, i52o-t66, marched out of Constantinople and overthrew Louis II, King of Bohemia and Hungary, I5i6-t26, at Mohacz, 29 Aug. 1526. i82 THE DIRT OF SPEIER, 1526 87 No. 87. The League of Cognac, 22 May 1526. Quum niultos iam annos diutinis et continuis bellis vexata Christiana Respublica . . . Quod perpendens . . . S. D. N. Clemens VII Pont. Max. ac Pastor vigilantissimus nihil prae- termittere . . . decrevit quo Reipublicae Christianae saluti . . . consuleret, veramque et stabilem pacem inter Christianos Principes constitueret. . . . Quum autem multa tentasset, tandem certior factus Serenissimum . . . Principem Franciscum, Fran- corum regem Christianissimum, a captivitate qua ab Imperatore detinebatur liberatum fuisse : . . . eius nuncium ad eum desti- navit . . . ut de pace . . . componenda ageretur. . . . Quod animadvertens lUustrissimus Venetiarum Dux, Andreas Gritti,^ inclitumque Venetorum Dominium, necnon lUustrissimus Prin- ceps Franciscus Sforcia,- Mediolani Dux, pacis istius percupidi . , . nuncium ... ad eundem , . . Regem destinarunt ad eos fines eademque de causa qua Summus Pontifex. Quibus tandem per Christianissimum Regem auditis . . . factum est ut . . . procuratores constitueret . . . super iam dicta capitula- tione fienda. Omnibus demuin . . . consideratis, praedicti nuncii et procuratores pro et nomine S. D. N. Papae, Chri- stianissimi Francorum Regis, Illustrissimi Ducis inclitique Vene- torum Dominii necnon Illustrissimi Mediolani Ducis pacis tractatum inierunt et concluserunt etiam pro Imperatore, Rege Angliae aliisque Christianis Principibus . . . qui hunc tractatum ingredi voluerint. . . . I. Imprimis conveniunt . . . praedicti contrahentes sese nullo modo . . . laedere aut perturbare, neque ullum auxilium . . . praestare aliquibusvis eorum hostibus . . . imo illorum resistere conatibus ac sese invicem suaque regna et dominia defendere quae de praesenti tenent . . . uti bonos . . . amicos. . . . decet. . . . PoUicenturque omnes praedicti S. D. N. Papae assistere, eiusque dignitatem ac personam defendere adversus quem- cumque illam perturbare . . . volentem. . . . II. Conventum est, ut relinquatur honorificus locus ingre- diendi hoc sanctissimum foedus, si libuerit, imprimis Serenissimo . . . Principi Carolo, Imperatori electo, et Serenissimo Angliae Regi, non modo ut contrahenti, sed etiam ut praesentis foederis Protectori, si assensum praebuerit ; atque Illustrissimo Domino Ferdinando, Austriae Archiduci, caeterisque . . . Principibus . . . Christianis. Non recipietur tamen . . . supradictus Im- ' 1523-S. ^ I52i-f35 [Imperial occupation 1525-9], 87 THE DIET OF SPEIER, 1526 183 perator nisi prius . . . Chr. Regis filios quos tenet obsides restituerit ... et Mediolani Ducatum Uuci Mediolanensi prae- dicto reliquerit liberum . . . neque Italiam ad se coronandum aut aliquovis modo ingrediatur nisi cum tali . . . comitatu qui videbitur aptus et conveniens turn S. D. N. Papae tum 111. Duci inclitoque Venetorum Dominio ... : et quod Regi Angliae . . . ea solvetur pecuniae summa quae sibi ab ipso debetur Imperatore. XV. Promittunt et pollicentur praedicti confoederati, quod si Imperator electus denegaret aut protelaret peragere ea quae in secundo . . . articulo continentur, quod statim . . . dicti contrahentes invadent . . . Regnum Neapolitanum cum viribus tam terrestribus quam maritimis. . . . Quodsi Imperator electus ab ipso Regno Neapolitano pellatur et eius exercitus illinc eiiciatur, manebit quidem illud Regnum ad S. D. N. Papae arbitrium. . . . Actum Cogniaci, die 22 Maii 1526. No. 88. The Proposition, or Speech from the Throne, 25 June 1526. (i) First, it is the gracious and express will, desire, and com- mand of our most gracious Lord, His Imperial and Royal Spanish Majesty aforesaid, that the Electors, Princes, and Estates of the Holy Empire, together with the aforementioned com- missioners and deputies of His Majesty, should at this present Diet deliberate, consider, and finally by common conference resolve upon, measures, ways, and means whereby the Christian faith and the well-established good Christian practice and order of the Church in general may be maintained until the meeting of a free Council, and here among the members of the Holy Empire unity of each with all may be secured : how, moreover, transgressors may be punished for their offences and, should one forcibly resist the punishment, how the authorities may assist each other : so that the Imperial Edict resolved upon by the above commissioners, together with the Estates of the Empire, may be observed by each and all, and obtain immediate execution. No. 89. The declaration of the Cities, 4 Aug. 1526. Most gracious, gracious, and worshipful Sirs,— The informa- tion which the Viceroy and Commissioners of His Imperial Majesty recently communicated, by word of mouth and then t84 the diet of SPEIER, 1526 89 in writing, to your Electoral and Princely Graces and other the worshipful Estates of the Holy Empire, we the representa- tives of the Free Imperial Cities, have obediently received, together with the articles of the Imperial Instructions concerning our holy Christian faith. We observe that the said articles aim specially at this, that nothmg in this Diet shall be undertaken or concluded to the injury of our holy Christian faith or to the laws or ancient customs of the Church, its doctrine, order, ceremonies, and usages : but that these shall, in accordance with His Majesty's Edict at Worms, be, throughout the Empire, maintained, executed, and ordained to be used, with the proviso that His Imperial Majesty will shortly repair to Rome to His Holiness the Pope, and with him will, as is fitting, announce and pro- claim a General Council and common assembly of Christendom. Now we, the representatives of the Free Cities of the Empire, willingly obedient in all subjection to His Majesty, as our right, only, and natural lord, in all that may forward the peace and unity of the Holy Empire, acknowledge ourselves also bound thereto. But your Electoral and Princely Graces know to what a great and grievous extent the errors, discords, and disagreements in the matter of the aforesaid articles, especially in respect of ceremonies and abuses, have of recent years increased and multiplied : and how impossible it has hitherto proved, and, as it may be presumed, will yet prove more impossible, to execute the Imperial Edict of Worms, as lately, at the Diet of Niirnberg, was by your Graces resolved in reply to the Papal Envoy. We, therefore, the representatives of the Free Cities, doubt not but that . . . His Imperial Majesty will himself graciously consider that it would be extremely grievous, in the matter of ceremonies and abuses, to persist in imposing the Edict of Worms until a General Council. Further, the date of His Majesty's Instructions is the twenty- third day of March last, at which time His Majesty was at one with His Holiness the Pope. But, as we are now informed. His Holiness has at this moment an army in the field against His Majesty. For this and other reasons we cannot suppose that a General Council or other common a.ssembly of Christendom can, as His Imperial Majesty intended, be proclaimed and brought together. ... go THE DIET OF SPEIER, 1526 185 No. 90. The Recess of the Diet, 27 Aug. 1526. § 4. Thereupon have we [the Commissioners], the Electors, Princes, Estates of the Empire, and ambassadors of the same, now here at this present Diet^ unanimously agreed and re- solved, while awaiting the sitting of the Council or a national Assembly [i.e. without tarrying for the return of the deputation]^ with our subjects, on the matters which the Edict published by His Imperial Majesty at the Diet holden at Worms may con- cern, each one so to live, govern, and carry himself as he hopes and trusts to answer it to God and His Imperial Majesty. XXX THE ORGANIZATION OF THE LUTHERAN COMMUNITIES, 1526-9 The years that followed the Recess of Speier were years of reconstruction. This was possible (i) because the Hapsburgs were preoccupied with politics. Thus (a) the Emperor was absorbed in his quarrel with the Pope, which led to the sack of Rome, 6 May 1527, and his second war with Francis, 1528-9, and [è) his brother Ferdinand in the effort to secure his position on the eastern frontier of the Empire. Though heir, by right of his wife, Anne of Poland, ti547, to both the thrones of her brother Louis, Ferdinand thought well to secure them by election, and so he was crowned King of Bohemia 24 Feb., and of Hungary 3 Nov. 1527. Henceforth his adversary was not Lutheranism, but the Turk. It was further possible (2) because the Lutherans thus found themselves free to put their own interpretation upon the Recess. They claimed e. g. at the Synod of Homberg, 20 Oct. 1526, that according to it they might make ecclesiastical regulations ' de quibus parati suraus Deo et Caesari ex Dei verbo reddere rationem ' (Richter, Kuxhen- ordnunge?!, i, 56). I. In 1525, Prussia, though outside the Empire, led the way. Margrave Albert of Brandenburg, ti568, who, as Grand Master, 1511-25, of the Teutonic Order, lived in Konigsberg and ruled over Eastern Prussia, secularized its territories and received them back as an hereditary Dukedom under the suzerainty of Poland 9 April 1525 (Tschackert, Urkundenbuch zm- ReJorniatioiisgeschicJite des Herzogthwns Prei/sseii, No. 344, vol. ii. 1 16). The lands of the order were covered by two dioceses, and by this time had been reformed through the efforts of two bishops. George von Polentz, Bishop of Samland, 1519-150, put out a [No. 91] Mandate of ' Of the Diet to the Emperor. It was resolved upon 7 Aug. The minutes of the Diet and its instructions for the deputation are given in Friedensburg, op. cit., Anh. XII, XIII. r86 THE ORGANIZATION OF THE 28 Jan. 1524 (Tschackert, No. 176, ii. 49) which Luther contrasts with a pronouncement from the other side by the neighbouring prelate in ^Vestern (or PoHshj Prussia, Maurice Bishop of Ennland 1523-+37 (Lutheri Op. Lat. vii. 66 sqq.), and then wrote of its author i Feb. ' Sed et episcopus tandem unus Christo nomen dedit et evangelizat in Prussia, nempe Sambiensis, quern fovet et erudit lo. Brismannus quern illuc misimus abiecto cucullo ut et Prussia regno Satanae valedicere incipiat ' (de Wette, ii. 474). A year later Erhard von Queiss, nominated (Tschackert, No. 134, ii. 35), but never confirmed. Bishop of Pomesania, l523-t29, put out his [No. 92] Programme of Reforms, i Jan. 1525 (Tschackert, ii. loi, No. 300). The prelates were aided by the preachers, who arrived in Konigsberg 1523-4 {ibid., Nos. 141, 2371, Jo. Briessmann 1488- tiSSo, and Paul Speratus, i4S4-tl55l. Prussia thus acquired its new religion and its new political status together, as was observed in [No. 93] a letter of Andrew Bishop of Premysl, 1524-7, to the Nuncio in Hungary {Acta Tomiciana, vii. 249). On 30 May 1525 the Bishop of Samland (Tschackert, ii. 120, No. 356), and 23 Oct. 1527 the Bishop of Pomesania [^ihid. ii. 194, No. 565) each gave up his temporal lordship. They retained their spiritual jurisdiction — administered now, as before, by officials —till, 1550, Superintendents were substituted for Bishops because they were cheaper {ibid. i. 113 ; iii. 263, No. 2374). On 6 July 1525 the Duke issued his mandate for evangelical preaching [ibid. ii..l26, No. 371). This was followed up, 10 Dec, by thirteen articles of the Diet {ibid. ii. 142, No. 417), and by an episcopal order, based on the fourth of these, for Ceremonies and other Church Order (Richter, Kirche7i- ordnungen, i. 28; cf. Tschackert, i. 129). It was published March 1526 {ibid. i. 129 and ii. 142, No. 418), being modelled, in part, on Luther's Formula Missae. These reforms were enforced by a Visitation (ibid. i. 133, ii. 157, Nos. 459, 460) 31 March; and in [No. 94] the ducal {ibid. i. 168, n. I, ii. 235, No. 699) and episcopal {ibid., No. 700) prefaces to the Synodal Constitutions of Jan. 1530, Speratus, now 'bishop' of Pomesania, set out the theory of the authority by which they had been carried through (cf. Richter, Geschichte der ev. Kirchetiverjassung, 36). On 29 Sept. 1526, the Duke had been received into the League of Torgau (Tschackert, ii. 175, No. 515). II. In Electoral Saxony Luther's first ideal, as we have seen {supra, 121 sqq.), had been to leave each community free (de Wette, ii. 563) ; and this freedom he used to put out his [No. 95] German Mass and Order of Divine Service (Sehling, op. cit. I. i, 10 sqq.) first sung in Wittenberg 29 Oct. 1525 (de Wette, iii. 36) and published Jan. 1526. But after the Peasants' War he began to look, for ecclesiastical discipline, to regulation by the State, 30 Nov. 1525 {ibid. iii. 39, 51). On 22 Nov. 1526, since 'papal and episcopal discipline was gone' {ibid. iii. 136), he begged the Elector to take matters in hand. Four commissioners were accordingly appointed, 13 Feb. 1527, and provided, 16 June, with Instructions (Sehling. LUTHERAN COMMUNITIES, 1526-9 187 I. i. 35, 142 sqq.) : but they presently reported their powers insufficient {ibid. 36). On 22 March 1528 fresh [No. 96] In- structions to Visitors (ibid. 149 sqq.) appeared. (We print below extracts from the Latin translation in Seckendorf, Com- mentarius de Luiheraniswo, IL xiii, § 36.) They were the work of Melanchthon, with a preface by Luther; and were administered by six dififerent commissions in as many districts of the Electoral territory, 1528-9 {ibid. 41 sqq.). The state of things which called them forth is hinted in Luther's preface to [No. 97] The Short Catechism (Wace and Buchheim, Luther's Primary Works, i sqq.) of July 1529, which superseded his Greater Catechism of the previous spring (ibid. 24 sqq.), and practically completed the new ecclesiastical institutions of Saxony. To them 'the whole of Lower Germany adhered ' with but ' slight variations ' (Ranke, ReJ. 473). III. Other states and cities followed in the wake of Saxony. Thus (a) Brandenburg- Anspach was conservative. Its rulers, since 15 15, were the two elder brothers of Albert Duke of Prussia, Margraves Casimir, 11527, a Catholic, and George, I1543, a Lutheran. At the Diet of Anspach, 4 Oct. 1526, advantage was taken of the Recess of Speicr so far as to lay down that preachers should confine themselves to the pure Word of God, but the Mass was to continue and there was to be nothing preached against it ' as if in the holy Sacrament of the altar the body and blood of Christ were not present ' (Richter, Kirchenordmuigen, i. 52). At a second Diet, however, i March 1528, George established the new order of things; and in 1533 there appeared the Church Order of Brandenburg -Niirnberg (ibid. i. 176) which had some influence on the English Prayer Book (Dowden, The Workmanship of the Prayer-Book, pp. 30, 41) and became the parent of an important family of Church Orders (Herzog, Realencyclopddie, x. 460, 3 ed. 1 901). {b) Hesse was at first revolutionary ; for the Synod of Romberg, 20 Oct. 1526, proposed in the [No. 98] Reformatio ecclesiarum Hassiae (Richter, Kirchenordnuiigen, i. 56 sqq.) a scheme of Church government which was elaborated by Francis Lambert, i487-ti530, a convert of Zwingli and a pupil of Luther. It was based upon the independence of each Christian community, combined with ihe strictest discipline. This was to apply Luther's own earlier ideals ; but 'he had already renounced them' (Ranke, Ref. 461). He now dissuaded the Landgrave, 7 Jan. 1527, from giving effect to the proposals of the Synod as impracticable and premature (de Wette, vi. 80) ; and the Saxon ordinances took their place (Ranke, Ref. 468; Richter, Kirchetiordnungeji, i. 163) from 1528. (c) Brunswick-Liineburg, under Duke Ernest, became Lutheran in 1527 (Richter, ibid. i. 70). (d) Of the Cities, Brunswick accepted the new order of things in 1 528, and [No. 99] The Brunswick Church Order (ibid. i. 106 sqq.), for which Bugenhagen drew upon the Saxon Instructions of 16 June 1 527, became the model of a second and generally conservative group 1 88 THE ORGANIZATION OF THE 91 of Ordinances (Herzog, x. 460; cf. Ranke, Ref. 668) in Hamburg 1529, Liibeck 1531, Pomerania 1535, and Schleswig-Holstein 1542. The ' Gotteskasten ', as at Leisnig, were important features in these arrangements. No. 91. Mandate of the Bishop of Samland, 28 Jan. 1524. Georgius solius Dei gratia Episcopus Sambiensis Honorandis nobis in Christo dilectis plebanis in Fischhausen ^ ad S. Adal- bertum ceterisque singulis quibus hoc mandatum est offerendum, salutem in Domino. Haud quaquam vos ignorare arbitramur quam foede mi- sereque a multis annis collapsa sit Christiana orthodoxaque religio, quandoquidem etiam ii qui Christiano nomine appel- lantur non plus nunc tenant Christianae intelligentiae quam ii qui a Christo sunt alienissimi, immo proh dolor multi re- periuntur sexagenarii atque decrepiti qui nesciunt quid in se contineat baptismi professio. Quam quidem ignorantiam magna ex parte huic consuetudini imputandam existimamus, quod ignota vulgo lingua, id est latina tantum, hactenus apud nostros baptizatum sit. Siquidem nihil prosunt circumstantibus sancti baptismi et exorcismi verba, ignoto sermone prolata^, quae etiam fortassis ne ipse quidem qui baptizat satis exacte intelligit. Quid enim utilitatis aut fructus accédât auditoribus, cum non intelligant quid sit quod sermone ipsis incognito profertur ? Nee solum inutile verum etiam molestum fuit circumstantibus audire presbyterum verba ipsis non intellecta .sonantem. Par est non ignorare quid sit ad quod respondes. Quid igitur respondebunt circumstantes, si nesciant quid interroget aut dicat baptizans ? Accedit ad hoc nee defuisse eos qui in re tarn seria tarn pia tam sancta divinaque ob sermonis imperitiam saepiuscule ad levitatem atque cachinnos concitati sunt. Proinde vos omnes hortamur in Christo, rebellibus denique si qui forent, quod absit, mandamus, secundum potestatem quam Dominus dedit nobis in aedificationem et non in de- structionem, ut in concionibus vestris promissiones divinas et baptismi vim populo accurate explicetis et frequenter inculcetis, et facta populi instructione lingua deinceps vernacula baptizetis, maxime apud quas Teutonica lingua - viget. Sic itaque bapti- ' The episcopal residence on the Frische Half. ^ The non-Teutonic, i. e. original, inhabitants at this time were Masurians, Letts, Knres; for whom ' Interpreters' were to be provided according to the Church Order of 1^26. 91 LUTHERAN COMMUNITIES, 1526-9 189 mantis et exorcizantis vox penetrabit animos audientium. Hoc proderit nedum infantulo, sed etiam circumstantibus, ut in dies reddantur firmiores ac se ipsis meliores. Sicut enim Deus per omnes omnium gentium linguas vult Evangelium at promis- siones sanctas divulgari, ita quoque variis linguis ac diversis labiis sua cupit sacramenta conferri. Quid enim prodest sacra- mentum sine verbo et fide? Porro, quod ad reliquas forte linguas attinet, ut sunt Lithuanica, Prutenica atque Sarmatica, dabimus operam, Christo propitio, ne ipsis quoque desit Cliristiana institutio. Ut vero Christum praedicaturi manuductionem quandam in divinas litteras habeatis, consulimus vobis ut lucubrationes aliquot praeclarissimi Doctoris Martini Lutheri diligenter et pio animo legatis, nempe veteris et novi Testamenti factam ab eo translationem, item de libertate Christiana, de bonis operibus, explicationes Evangeliorum et Epistolarum quas Postillas vulgo vocant, opusculum super cantico Virginis, Magnificat, cum reliquis operationibus eiusdem Lutheri in Psalmos, etc. Quod si feceritis, proculdubio fructum non mediocrem sentietis. Gratia Dei sit cum omnibus vobis. Amen. In cuius rei testimonium praesens nostrum mandatum Officio- latus nostri sigillo iussimus communiri. Datum in ecclesia nostra Sambiensi, xxvui lanuarii anno mdxxiiii. No. 92. Programme of reforms of the Bishop of Pomesania, i Jan. 1525. Themata Episcopi Risenburgensis.^ 1. Hitherto ye have held seven sacraments, but not rightly. Henceforward faith must be before all things the foundation of your salvation, and ye must have no more sacraments than Christ ordained, namely. Holy Communion and Holy Baptism. 2. Henceforward no ban shall hold good which burdens the conscience without ground in God's Word, and is of force only by human institution. 3. Henceforward no confession (auricularis scilicet confessio) shall be made to the priest, whereby a man is bound to make known all his sins. 4. Henceforward there shall be no pilgrimages nor wanderings to holy places, since they aid no man's salvation. ' The bishop's residence was at Kiesenburg in West Prussia. îgo THE ORGANIZATION OF THE 92 5. Henceforward no processions shall be held, for they have no ground in God's ^^'ord. 6. Henceforward no ringing nor singing nor Masses nor Vigils for the dead are to be held : for they are of no use, and of no avail. 7. Henceforward no water, salt, ashes, palms, tapers, greenery, and the like are to be hallowed : for it is all nonsense and no good. 8. There are to be no obsequies and celebrations for the dead, and no prayers for them. For they are in God's hand and judgement. 9. There are to be no more Orders, neither monks nor nuns ; but only such Orders as war against unbelievers and heathen, like the Teutonic Order.' 10. Bishops shall continue and remain ; not anointing-bishops nor ordaining -bishops, but such as preach and teach and expound the pure word of God and preside over the Church. 11. Henceforward there are to be no superstitious distinctions made of days and seasons, with all sorts of Feast Days, Fridays, Saturdays, Ember Days, Fast Days, and so on ; but every day alike shall be the Lord's Day, for eating flesh or fish as every man likes or finds necessary, or according as the good God may bestow it. 12. Easter, \\4ntsuntide, and Christmas, together with Sun- days, are to be kept in Christian fashion, as is conformable to God's ^Vord and order. Other such Holy Days as are not grounded in God's Word and keep men from their daily work and calling are sheer nonsense and fables, and conduce to bad example. 13. Hymns and prayers in church are to be in German, so that every man may understand. Salve regina is not to be sung, for it conduces to God's dishonour. Holy Baptism is to be administered in German, without chrism and oil. 14. Tithes are not to be given to priests who do not serve their office, but those who minister at the altar are to be paid from the altar. 15. In no church shall the Consecrated Bread be reserved nor taken for God's Body except at the Communion, according to Christ's institution, nor carried about. 16. Pictures in houses and churches are not to be prayed to, nor to have any candles lit before them. ' They were founded for this purpose, and conquered the territories after- wards ruled by them in (230-83. 92 LUTHERAN COMMUNITIES, 1526-9 191 17. Allowing and forbidding of marriage on account of sponsorship is mere nonsense, and not grounded in God's Word. 18. Brotherhoods and guilds are to direct and lay out their endowments, not on the Mass, but on the maintenance of the poor and other pious uses. 19. The daily Mass is an abomination to God: so hence- forward it is not to be observed in any church or anywhere. 20. When a man desires to go to Holy Communion, he must cause the priest, his confessor, to inform him out of God's Word, and must also inform himself, how he should receive and take the bread and wine according to Christ's institution in both kinds. 21. If any one thinks that he can make satisfaction for his sins himself or can save himself apart from the merits of Christ, anathema esto, let him be damned ! 22. All priests and monks and nuns are at liberty to leave their orders and marry. No. 93. Letter of Andrew, Bishop of Premysl. Audio te mirari, mi Baro, Magistrum Ordinis quern vocant Sanctae Mariae Teutonicorum ducem in Prussia creatum, eamque metamorphosim non probari a te, hoc nomine, quod et a religione et a piis studiis Serenissimi Regis nostri ' quodammodo aliéna videatur. Quare ut cognoscas nihil cum ab ipso religiosissimo principe tum a senatu nostro actum esse perperam et inconsulte, explicandas tibi duxi succincte causas et rationes quae nostros ad eam pacem conficiendam adduxerunt. Primum, mi Baro, constat ferme universo orbi banc contro- versiam Pruthenicam et tot proelia, tot lites, tot turbas quae etiam universam rempublicam Christianam concutiebant, non alia de causa obortas quam quod Reges Poloniae terras Prussiae utpote suas hereditarias asserebant, Magistri vero et Ordo ille Regibus Poloniae uti hereditariis dominis parère et subesse reluctabantur, donee, Superis iustitiam nostram adiuvantibus, res eo venisset ut Ordo ipse, cuius imperium adeo excreverat ut maximis quibusque regibus par censeretur, succumberet tandem et cum tota ditione sua in subiectionem Regibus et regno Poloniae solemni concordia et pace perpétua cederet. . . . Cum vero constitutum esset in conventu generali novis- simo neque pacem neque indicias cum ipso Ordine ineundas, ^ Sigisimmd I, 1506-1-48. 192 THE ORGANIZATION OF THE 93 sed ilium ex terris illis exturbandum : quandoquidem eo durante nuUam unquam pacem vel concordiam firmam fuisse futuramque esse in posterum satis experimento constaret, dis- crimen vero commune cum regno Ungariae suaderet concordiam qualemcunque faciendam et arma in Turcos convertenda, nihil optabilius et magis ex usu accidere potuisse quam et Ordinem, non minus quam olim Templarios noxium, a semetipso sine bellico strepitu destrui, et pacem, rei Christianaepernecessariam, confici, hoc uno turbarum fomite e medio sublato, neque Pon- tificem neque Caesarem aut nationem Germanicam ullam iustam causam adversus Polonos quidquam agendi habituros, cum Ordo is esset qui modo Pontificiam, modo Caesaream aut nationis Germanicae auctoritatem et ius praetexendo et interim terras Regni Poloniae hereditarias occupando, banc omnem Cama- rinam movere consuevisset. Quod si maxime liberet cuiquam Polonos eam ob rem impetere, illos, uti hactenus fecerunt, con- stanter ac intrépide iustitiam ac hereditatem suam defensuros esse. Quod autem ad religionem attinet, significatum iam pridem fuisse Summo Pontifici Lutheranismum apud ipsum Ordinem sacrosanctum, Romanam vero ecclesiam exsecrabilem esse, ple- rosque commendatores, quos vocant, et sacrificos nubere, altaria et imagines demolitas, ceremonias et ritus ecclesiasticos sublatos, sacra omnia profanata, haecque non modo non animadversa et correcta esse per eius Sanctitatis aut Caesaream auctoritatem, sed etiam ab utraque hactenus Ordinem ipsum adversum nos, Sedi Apostolicae fidos et obsequentes continueque cum Infideli- bus decertantes, fotum esse et adiutum. Neque Serenissimum Regem neque uUum Polonum occasionem dédisse, neque etiamnum dare Ordini religionis abiiciendae, suum dumtaxat ius ab illo exigere, satis esse regnum et dominia regni Poloniae ab hac peste heretica, iam ubique in vicinia grassante^ tueri et conservare. De aliis viderint illi, ad quos magis pertinet. . . . Talibus utrinque rationibus lota ferme Quadragesima per senatum nostrum . . . disputatis, conventum est tandem : nuUani unquam pacem aut inducias firmas cum Ordine fuisse necdum fieri posse, proindeque cum, tempore sic ferente, a sua pro- fessione descisceret, et bona ipsius inique alioqui occupata ad Maiestatem regiam, uti hereditarium dominum, iure reciderent, pro quibus in tanto reipublicae Christianae discrimine noxium foret bellum excitare : concederetur, quod Magister et omnes subditi ipsius postularent. De religione vero reficienda cum universae Germaniae con- I 93 LUTHERAN COMMUNITIES, 1526-9 193 sultum fuerit, quod iam pridem tantum incendium exposcit, etiam huic minori parti facile provideri et omnia ad rectum tramitem reduci posse, praesertim firmata in terris illis regia auctoritate. No. 94. The ducal and episcopal prefaces in Prussia, 1530. (i) SoUicitudinem rerum profanarum nos ipsi hactenus subivimus, nullum ibi laborem unquam . . . declinaturi. Di- vinorum vero curam pertinere volumus ad . . . episcopum Pomezaniensem et Sambiensem, ad eos quoque eruditos piosque viros, quos illi in sociam curam adsciverint. . . . Quem- admodum quidam clarissimi imperatores atque principes, posito diademate una cum paludamento, baud erubuerunt submittere sese auctoritati episcoporum ... sic nos quoque, licet potentia inferiores, non minori tamen reverentia habere volumus auctoritatem nostrorum episcoporum atque doctrinae divinis verbis comprobatae. (2) Cum videremus multas graves causas in ecclesiis nostri ducatus negligentius curari ab iis quorum intererat illas cognoscere diiudicare et componere, ut omnia ordine et decenter fièrent, quemadmodum Paulus ad Corinthios monet, coacti sumus alienum officium, hoc est episcopale, in nos sumere ut, quantum fieri possit, corrigenda aliquo modo mutarentur adeoque in meliorem formam et statum dirige- rentur. No. 95. The German Mass and Order of Divine Service, Jan. 1526. (i) The Preface of Martin Luther. Above all things, I most affectionately and for God's sake beseech all, who see or desire to observe this our Order of Divine Service, on no account to make of it a compulsory law, or to ensnare or make captive thereby any man's conscience ; but to use it agreeably to Christian liberty at their good pleasure as, where, when and so long as circumstances favour and demand it. Moreover, we would not have our meaning taken to be that we desire to rule, or by law to compel, any one. Meanwhile, there is on every side great pressure towards a German Mass and Order of Divine Service : and there is 944 O 194 THE ORGANIZATION OF THE 95 great complaint and offence about the different kinds of new Masses, that every one makes his own, some with a good intention and others out of conceit to introduce something new themselves and to make a good show among others and not be bad masters. As then always happens with Christian liberty, few use it for anything else than their own pleasure or profit : and not for God's honour and the good of their neigh- bour. While, however, every man is bound on his conscience, in like manner as he uses such liberty himself, not to hinder nor forbid it to any one else, we must also take care that liberty be servant to love and to our neighbour. Where, then, it happens that men are offended or perplexed at such diversity of use, we are truly bound to put limits to liberty ; and, so far as possible, to endeavour that the people are bettered by what we do and not offended. Since, then, in these matters of outward ordinance nothing is laid upon us as matter of conscience before God, and yet such ordinance can be of use to our neighbour, we ought in love, as St. Paul teaches, to endeavour to be of one and the same mind ; and, to the best of our power, of like ways and fashion ; just as all Christians have one baptism and one sacrament, and no one has a special one given him of God. Still, I do not wish hereby to demand that those who already have a good Order or, by God's grace, can make a better, should let it go, and yield to us. Nor is it my meaning that the whole of Germany should have to adopt forthwith our Wittenberg Order. It never was the case that the ministers, convents, and parishes were alike in everything. But it would be a grand thing if, in every several lordship. Divine Setvice were conducted in one fashion ; and the neighbouring little townships and villages joined in the cry with one city. Whether in other lordships they should do the same or something different, should be left free and without penalty. In fine, we institute this Ordernoi for the sake of those who are Christians already. For they have need of none of these things (for which things' sake man does not live : but they live for the sake of us who are not yet Christians, that they may make us Christians) ; they have their Divitie Service in their spirits. But it is necessary to have such an Order for the sake of those who are to become Christians, or are to grow stronger ; just as a Christian has need of baptism, the word and the sacrament not as a Christian (for, as such, he has them already), but as a sinner. But, above all, the Order is for the simple and for 95 LUTHERAN COMMUNITIES, 1526-9 195 the young folk who must daily be exercised in the Scripture and God's Word, to the end that they may become conversant with Scripture and expert in its use, ready and skilful in giving an answer for their faith, and able in time to teach others and aid in the advancement of the kingdom of Christ. For the sake of such, we must read, sing, preach, write, and compose ; and if it could in any wise help or promote their interests, I would have all the bells pealing, and all the organs playing, and everything making a noise that could. The Popish Divine Services are to be condemned for this reason that they have made of them laws, work, and merit ; and so have depressed faith. And they do not direct them towards the young and simple, to practise them thereby in the Scripture and A\'ord of God ; but they are themselves stuck fast in them, and hold them as things useful and necessary to salvation : and that is the devil. For in this wise the ancients have neither ordered nor imposed them. Now there are three different kinds of Divine Service, [i] The first, in Latin ; which we published lately, called the Forjuula Missae. This I do not want to have set aside or changed ; but, as we have hitherto kept it, so should we be still free to use it where and when we please, or as occasion requires. I do not want in anywise to let the Latin tongue disappear out of Divine Service ; for I am so deeply concerned for the young. If it lay in my power, and the Greek and Hebrew tongues were as familiar to us as the Latin, and possessed as great a store of fine music and song as the Latin does, Mass should be held and there should be singing and reading, on alternate Sundays in all four languages — German, Latin, Greek and Hebrewx I am by no means of one mind with those who set all their store by one language, and despise all others ; for I would gladly raise up a generation able to be of use to Christ in foreign lands and to talk with their people, so that we might not be like the Waldenses in Bohemia whose faith is so involved in the toils of their own language that they can talk intelligibly and plainly with no one unless he first learn their language. That was not the way of the Holy Ghost in the beginning. He did not wait till all the world should come to Jerusalem, and learn Hebrew. But He en- dowed the office of the ministry with all manner of tongues, so that the Apostles could speak to the people wherever they went. I should prefer to follow this example ; and it is right also that the youth should be practised in many languages. o 2 igô THE ORGANIZATION OF THE 95 Who knows how God will make use of them in years to come ? It is for this end also that schools are established. [2] Next, there is the Gerinan Mass and Divine Service, of which we are now treating. This ought to be set up for the sake of the simple laymen. Both these kinds of Service then we must have held and publicly celebrated in church for the people in general. They are not yet believers or Christians. But the greater part stand there and gape, simply to see some- thing new : and it is just as if we held Divine Service in an open square or field amongst Turks or heathen. So far it is no question yet of a regularly fixed assembly wherein to train Christians according to the Gospel : but rather of a public allurement to faith and Christianity. [3] But the third sort [of Divine Service], which the true type of Evangelical Order should embrace, must not be cele- brated so publicly in the square amongst all and sundry. Those, however, who are desirous of being Christians in earnest, and are ready to profess the Gospel with hand and mouth, should register their names and assemble by themselves in some house to pray, to read, to baptize and to receive the sacrament and practise other Christian works. In this Order, those whose conduct was not such as befits Christians could be recognized, reproved, reformed, rejected, or excommunicated, according to the rule of Christ in Matt, xviii. Here, too, a general giving of alms could be imposed on Christians, to be willingly given and divided among the poor, after the example of St. Paul in 2 Cor. ix. Here there would not be need of much fine singing. Here we could have baptism and the sacrament in short and simple fashion : and direct everything towards the Word and prayer and love. Here we should have a good short Catechism about the Creed, the Ten Command- ments, and the Lord's Prayer. In one word, if we only had people who longed to be Christians in earnest. Form and Order would soon shape itself. But I cannot and would not order or arrange such a community or congregation at present. I have not the requisite persons for it, nor do I see many who are urgent for it. But should it come to pass that I must do it, and that such pressure is put upon me as that I find myself unable with a good conscience to leave it undone, then I will gladly do my part to secure it, and will help it on as best I can. In the meantime, I would abide by the two Orders aforesaid ; and publicly among the people aid in the promotion of such Divine Service, besides preaching, as shall exercise the youth 95 LUTHERAN COMMUNITIES, 1526-9 197 and call and incite others to faith, until those Christians who are most thoroughly in earnest shall discover each other and cleave together ; to the end that there be no faction-forming, such as might ensue if I were to settle everything out of my own head. For we Germans are a wild, rude, tempestuous people ; with whom one must not lightly make experiment in anything new, unless there be most urgent need. Well, then : in the name of God. The first requisite in the German system of Divine ^^^orship is a good, plain, simple, and substantial Catechism. A Catechism is a form of instruction by which heathen, desirous of becoming Christians, are taught and shown what they are to believe, to do, to leave undone and to know in Christianity. Hence mere learners who were admitted to such instruction, and were acquiring the rudiments of the Christian faith before their baptism were called cate- chumens. This instruction or information I know no better way of putting than that in which it has been put from the beginning of Christianity till to-day : I mean, in those three articles of the Ten Commandments, the Creed, and the Lord's Prayer. In those three articles is contained, plainly and briefly, all that a Christian needs to know. (ii) Of Divine Service. Now since in all Divine Service the chief and foremost part is to preach and teach the Word of God, let us begin with the preaching and teaching. [i] On Holy Days and Sundays we would have the usual Epistle and Gospel to continue, and have three sermons. About 5 a.m. or 6 a.m., some Psalms should be sung, as for Mattins ; then a sermon on the Epistle for the day, chiefly for the sake of servants that they also may be provided for and may hear the Word of God, if they are not able to be present at other sermons. After that, an antiphon with Te Deum or Benedictus alternately, with Our Father, Collect, and Bene- dicamus Domino. At Mass, about 8 a.m. or 9 a.m., there should be a sermon on the Gospel, as found according to the season. In the afternoon, at Vespers, before Magnificat, sermons in regular course. The reason why we have retained the division of the Epistles and Gospels into portions corres- ponding with the season of the [Church's] year is that we have nothing particular to find fault with in such arrangement. It has been the case at Wittenberg up till now that there are 198 THE ORGANIZATION OF THE 95 many there who are to learn to preach in the districts where the old apportionment of Epistle and Gospel still goes on and will probably continue. As, then, we can be of use to such and help them thereby, in our judgement, we suffer the custom to continue ; without, however, finding fault with those who adopt the books of the Gospels as a whole. Hereby we provide that the layman has preaching and teaching enough : but, if a man wants more, he may find it on other days. [2] Thus on Monday and Tuesday mornings there should be a lesson in German on the Ten Commandments, the Creed and the Lord's Prayer, on Baptism and the Sacra- ment ; so that on these two days the Catechism may be kept up and grasped in its proper sense. On Wednesday morning a lesson in German, for which is appointed the Gospel of St. Matthew. The day is to be kept specially for this Gospel : for Matthew is a fine evangelist to teach the people by, and he relates Christ's good Sermon on the Mount, and makes much of the practice of love and good works. But the evangelist John, who teaches faith with special force, should also have his own day — Saturday afternoon at Vespers. And so we have two Evangelists in daily use. On Thursday and Friday mornings there are the daily lessons week by week of the Apostolic Epistles and the rest of the New Testament. This makes sufficient provision for lessons and preaching, to set the Word of God going, except it be for lectures in the Universities to the learned. [3] We come now to practising boys at school in the Bible. Every week-day, before the lesson, let them sing some psalms in Latin, as has been customary hitherto at Mattins ; for, as we have said, we wish the young to be trained and practised in the Latin tongue, through the Bible. After the psalms, the boys two or three in turn, according to its length, should read a chapter in Latin out of the New Testament. Then let another boy read the same chapter in German for practice, and in case any layman were there to hear. After that, go on, with an antiphon, to the lesson in German of which we have spoken above. Then let the whole lot sing a German hymn, followed by the Lord's Prayer said silently ; and let the parson or chaplain say a Collect and conclude with the Benedicamus Domino, as usual. In the same way at Vespers, let them sing the Vesper Psalms as sung hitherto, in Latin, with an antiphon ; then a hymn, as there is oppor- tunity. Then let them read, two or three, by turn, in Latin, 95 LUTHERAN COMMUNITIES, 1526-9 199 out of the Old Testament, a chapter or half a chapter according to its length. Then let one boy read it in German. Next, Magnificat in Latin, with an antiphon or chant. Then Our Father silently and the Collects with the Benedicamus. So much for Divine Service daily throughout the week in towns where there are schools. (iii) On Sundays for the laity. The Mass vestments, altars, and lights may be retained till such time as they shall all change of themselves, or it shall please us to change them : though, if any will take a different course in this matter, we shall not interfere. But in the true Mass, among sincere Christians, the altar should not be re- tained, and the priest should always turn himself towards the people as, without doubt, Christ did at the Last Supper. That, however, must bide its time. \a\ At the beginning then ^ we sing a spiritual song or a psalm in German, in primo tono, as follows : Ps. xxxiv. \li\ Then Kyrie eleison, to the same tone, but thrice and not nine times. . . . [c] Then the priest reads a Collect in Effaut i/i iinisono, as follows : * Almighty God,' &:c. \d\ Then the Epistle, in the eighth tone. . . . The Epistle should be sung with the face turned to the people, but the Collect with the face turned to the altar. \e\ After the Epistle is sung a German hymn, ' Nun bitten wir den heiligen Geist,' or some other, by the whole choir. [/] Then is read the Gospel in the fifth tone, also with the face turned towards the people. \g\ After the Gospel the whole congregation sings the Creed in German, M\'ir glauben all' an einen Gott,' v (.VTiopéovTa KaXSiV. No. 98. Reformatio ecclesiarum Hassiae, 20 Oct. 1526. Synodus Hessiaca in nomine Domini apud Hombergum congregata universis et singulis Christi nomen invocantibus, ad quos haec nostra pervenerint, pax et gratia a Deo Patrc nostro et Domino nostro lesu Christo. Benedictus Deus Dominus noster qui, post tam diutinas tenebras nostri misertus, aeternae veritatis suae lucem immisit, et Christum quem spiritus impostores et doctrinae daemo- niorum subobscurarunt, nobis denuo palani fecit. Hinc nobis laetitia vera, et perpétua nominis sui benedictio, cuius fiducia decernimus, abiectis impiis hominum traditionibus, vivere et régi verbo suo, quod omnium fidelium est unica et ea quidem certa ad salutem régula. . . . Ea ratione pro universis Hassiae nostrae Ecclesiis, et si deinde nonnuUae aliae ad idem nostro exemplo provocarentur, conscripsimus hie quae ipsis 98 LUTHERAN COMMUNITIES, 1526-9 223 Ecclesiis utilia fore vidimus, de quibus parati sumus Deo et Caesari ex Dei verbo reddere rationem, prout in novissimis Imperialibus Comitiis Spirae celebratis fuit definitum. . . . Cap. i. De cultu Dei vero. —Yenit bora, qua Deus vult spiritu et veritate coli (lohan. iv. 23) quod turn fit dum iuxta verbum aetemae veritatis suae colitur. Proinde in omnibus Ecclesiis nostris iuxta idem verbum purissime colatur, et omnis diversus cultus ab eis propellatur ; tametsi etiam cultus ipse Dei in fidei puritate sit, opera tamen quaecunque externa, quae iuxta verbum fidei a nobis fiunt, et quibus nos Dei cultores esse testamur, ad cultum Dei pertinent. Sic Deus in omnibus ecclesiis colendus est. Cap. ii. De ecclesiariun regimine. — Quia grex Christi solam audit vocem Pastoris sui et non audit voces aliorum (loh. x. 5), non admittimus verbum aliud quam ipsius pastoris nostri ; quin potius in Dei virtute interdicimus ne aliud onmino verbum ab episcopis in Ecclesia doceatur et secundum illud de cetero ipsae Ecclesiae regantur. Quod si quis aliud verbum quasi ad salutem necessarium docuerit, deponatur et communione privetur. Porro quaecunque hie pro decenti agendorum . in Ecclesiis ordine conscripsimus, et Dei verbo speciatim baud quaquam iubentur, nolumus alioqui quam pro sanis et a verbo Dei non dissentientibus consiliis a quoquam haberi, quae tamen possint urgente Christi gloria immutari. Cap. iii. De Eiicharistia vel Coena Dominica. — Quotquot Coenae Dominicae participes" esse volunt, simul et pani et poculo benedictionis communicent, sicut Dominus instituit, et qui aliud docuerit, et admonitus Dei verbo non acquieverit, communione privetur, et praeterea si episcopus est deponatur. Non celebretur ipsa Coena, nisi adsint qui communicent. Ad- moneant autem Ecclesiam episcopi, ut ad banc venerabilem Coenam singulis Dominicis conveniant eidem participaturi, verum se ipsos prius probent, ne in iudicium conveniant ; ad idque, si desolatae sunt ipsorum conscientiae, laudamus at consulimus ut adeant episcopum vel illius adiutorem aut aliquem ex piis doctisque fratribus confitentes peccatum suum, et audituri ab iis verbum sanctum, ut infra de Confessionibus. Ceterum qui eam cupiunt, episcopo aut ministro eius se ipsos indicent, et ante Coenam ipsam segregentur in locum unum ab his (\m turn participare nolunt, ut eorum numerus sciri valeat. Admonemus autem universos in Domino qui turn aderunt, ctiam qui sanctae mensae non sunt externe partici- paturi, ut sint memores sacrificii nostri Christi semel pro nobis 224 THE ORGANIZATION OF THE 98 oblati, cuius haec Coena memoriale est, quod et paucis ab episcopo semper est declaranduni. Canon ille missarius, et universae orationes, in quibus re- peritur sacrificii aut hostiae vox, a nemine ultra in hac Coena dicatur. Nemo praeterea audeat banc Coenam sacrificare, ut loquuntur, pro vivis et mortuis, aut quacunque occasione, quod non sit nostrum sacrificium sed Dei Coena, et pro accepta per Christum beneficentia gratiarum actio, ac specialis conime- moratio sacrificii, quo semel pro nobis semetipsum obtulit, omniumque memorabilium eius. Est quoque signum commu- nionis omnium qui Christi [sumus] quod ad invicem nos membra esse sub ipso et eodem quidem uno capiteChristo profitemur. . . . Praeterea nullae in ea dicantur orationes, quibus aut sanctorum invocatio aut meritorum eorundem memoria sit ; solus enim Christus est advocatus noster ... et unus mediator Dei et hominum. . . . Denique ipse solus est qui pro nobis omnibus meruit gratiam, gloriam et omne bonum. . . . Confitemur in hac Coena Christum Deum et hominem praesentem esse, et id quidem non vocibus imprecatoriis, ut de nobis quidam oblo- quuntur, sed decreto Dei vivi, quod est ipsissimum verbum suum, cuius ipsae voces signa sunt. Omniaque in hac Coena agantur vulgi lingua praeter has consuetas voces, Kyrie ekisofi, HaUehiiah, Osianiiah, Sabaoth, Ainen, quas episcopi aliquando interpretentur, ut plebs omnia capiens in Dei verbo consoletur et spiritu et mente psallat. Servetur in ea ritus quem servus Dei Martinus Lutherus ultimo Germanice conscripsit ; et ut iuxta Paulum cuncta decentius fiant, laudamus si in eius ministerio ad minus induatur superpellicium, incendantur cerei, et decens calix habeatur. Amodo nullae fiant impensae pro altarium paramentis, casulis, cappis seu chlamidibus et simili- bus, sed magis dispensentur egenis, quae in his frustra consumi consueverunt. Nimirum qui se putat in his colère Deum, sine causa id facit, quod sint purae et vanae hominum traditiones. Liberum autem sit habenti casulam eadem inCoenae Dominicae ministerio uti vel non, tantum de cetero baud quaquam eman- tur, quod non in haec sed in pauperum usus quae donare volumus sint convertenda. Praeterea infirmorum solummodo causa iam emptis uti permittimus, certi quod nihil horum a nobis [postuletur] et maxime quidem ut egenis misericordiam praestemus, et illis necessaria partiamur. Denique semper habentur pauperes, quibus benefacere opus sit. Idcirco uni- versis Ecclesiis in verbo eruditis liberum sit omnia id genus paramenta divendere ; quod si fecerint, eorum pretium Diaco- t 98 LUTHERAN COMMUNITIES, 1526-9 225 norum ministerio pauperibus dispensetur. Dalmaticas, h. e. . . . Papisticorum Diaconorum vestes aut Subdiaconorum nemo de cetero induat, nolumus enim favere ordinibus illis sine Dei eloquiorum testimoniis introductis. Ceterum Scriptura alios nescit ministres, praeterquam episcopos, presbytères et pau- perum diacones. De Missariis aut Diaconis nee ieta quidem unum in utreque testamento reperimus, tametsi episcopoium adiuteres nen incongrue diaconi, id est, ministri vocentur ; diaconus enim ministrum, et diaconia ministerium significat. Admonemus deinde in nomine Domini, ut organa nunquam aut rarissime pulsentur, ne in priscos relabamur errores. Si enim praesente ecclesia non est lingua peregrina utendum nisi interpres adsit, ne homines non intelligant quod dicitur, minus profecto organis quod solis auribus sine animi fructu inserviant ; plebs enim sonum quidem audit, sed sensum rei, quae organo pulsatur, ignorât, Neque a lege sumendum est exemplum, quod tum iusserit Dominus musicalia instrumenta pulsari, in Christi et ecclesiae figuram : at figura, praesente veritate, eva- nuit. Praeterea eadem pulsatio ad Levitici sacerdotii ministeria pertinebat, quae adveniente Christo cum ipso sacerdotio eva- cuata sunt. Campanae ad Dominicae Coenae celebrationem et ad om- nium fidelium cengregationes sic pulsentur, ut audire valeat populus et congregari. Hortamur autem in Domino, ut vanus ille ac pomposus pulsationum strepitus ab universis vitetur, satis enim atque abunde foret campanam unam mediocrem pro signo pulsari. Cap. iv. Non reservandam in armariis Eucharistiam nee per plateas etiam infirmorum occasione circumferendam. Quia usus sanctae Eucharistiae est perceptio ^ eius et communie fidelium in Christi commemorationem, nuUibi amodo in armariis sive arcellis reservetur, nullaque ratione circumferatur ; haec nam- que figmenta hominum sunt, ideoque vitanda. Quod si quis infirmorum ipsam Eucharistiam petit, accédât minister qua- cumque hora fuerit, et in dome infirmi Coenam banc celebret, ad quam, si fieri potest, très aliquos vocet qui cum infirmo communicent, orentque pro eo et consolentur eum cum verbo Domini, et minister ille paucis tantae Coenae mysteria declaret. Cap. V. De Oraiione, Ledione et Canticis tarn fnatutinis quam vespertinis. — Quaecunque in praesentia Ecclesiae di- cuntur , . . lingua cunctis notiori tradantur. . . . Admonendi ^ Contrast ' Perfectio huius sacramenti non est in usu fidelium sed in consecratione materiae' — S. Thos. Aq. Summa III. Ixxx. 12 ad 2. 944 Q 2 26 THE ORGANIZATION OF THE 98 autem sunt universi fidèles ut ad publicam Orationem et Lectionem, item ad Coenam Dominicam diligentissime con- veniant. Ceterum haec amodo non fiant in choro, sed in medio ecclesiae decenter celebrentur ut omnes utriusque sexus discant . . . nomenque Dei simul glorificent ; omnes enim in Christo sacerdotes facti sunt. Ordinamus denique ut in universis ecclesiis laudes matutinae et vespertinae hoc ritu quotidie serventur, et priroum matu- tinae sic [i. Venite; 2. Psalms; 3. Hymn; 4. Lesson from 0. T. ; with exposition, if desired ; 4. Benedictus ; 5. The Lord be with you, &c., Lord's Prayer (aloud) ; 6. Collect ; 7. The Lord, «Sec. Bless we, &c. Thanks, &c.]. Quod spectat ad vespertinas laudes, omnia fiant sicut in matutinis, excepte quod non dicant Psalmum Vefiite ... ex Novo caput unum legant . . . pro Benedictus canant Magnificat aut Nunc Dimittis . . . Dominicis tamen diebus ac festis cantetur utrumque. . . . Cap. vi. De Con/essione. — Nemo quenquam ad confessionem illam peccatorum sine Dei eloquiorum auctoritate introductam compellere, ut hactenus, audeat. . . . Laudamus publicam con- fessionem, quae in Coenae Dominicae initio fieri consuevit, modo lingua vulgi distincte et ab omnibus simul fiat. . . . Cap. vii. De ieiuniis. — Quia necesse est ut omnia fidelium opera sint ex fide . . . interdiclmus universis episcopis in virtute Dei ne quis eorum dies aliquot ad ieiunandum ecclesiis prae- scribant, sed sinant unumquemque in divini Spiritus Hbertate vivere. . . . Verum si quae gravis causa seu nécessitas urgeat, liberum est Principi cum aliquo ecclesiarum consilio . . . diem unum et alterum ad ieiunandum instituere, non tamen de hac re legem perpetuam facere. . . . Cap. viii. De festis et commemoraiionibtis. — Praeter Domini- cum diem nullum festum celebretur, nisi pro mysteriis nostrae redemptionis. . . . Haec de festis. Fiant deinde in universis ecclesiis nostris memoriae D. lo. Baptistae, Sanctorum Apostolorum et Evangelistarum et B. Stephani protomartyris, non ut his diebus non operetur arte sua quisquam, sed ut confestim post laudes matutinas habeatur publicus sermo : quo facto, vadant ad labores suos. . . . Interdicimus universis Ecclesiis nostris ... ne ultra dedi- cationes célèbrent. . . . Interdicimus denique ne quis sanctos invocet. . . . Praeterea nulla ecclesia nuUo alio patrono glorietur quam Deo et D. N. I. C. Cap. ix. Exterminandum imagtnum et idolorum cultum. — 98 LUTHERAN COMMUNITIES, 1526-9 227 Quia statuae et imagines in ecclesiarum domibus ac platearum angulis locisque eminentioribus positae contra Dei verbum a multis coluntur, auferantur. . . . Adversus primum Dei prae- ceptunï ex diametro repugnant. . . . Altaria cuncta ab universis Ecclesiarum domibus auferantur, eo dempto ex quo Coena Dominica administratur, quod etiam non altare, sed mensa vocetur. . . . Cap. X. De superstitiosis benedictionibus. — Nee panis nee vinum nee aqua nee sal nee fructus nee aliud quicquam ullo tempore superstitiose benedicatur, nee aliquid tale in fidelium domibus habeatur : nimirum creaturae per verbum Dei bene- dictio, de qua i Tim. iv [5] non est aliquid tale, sed ut cum gratiarum actione et Dei laude omnia percipiamus. . . . Cap. xi. De Baptismo. — Baptismus vulgariter administretur, in quo posteaquam verbum aliquamdiu fuerit praedicatum, nolumus unctionem chrismatis pigmentarii, magis cupientes baptizatis Spiritus Christi unctionem. Interdicimus autem in nomine Domini ne quis prohibeat fidelium parvulos baptizari, si quis vero contra fecerit, communione privetur. Interdicimus praeterea ne quis denuo baptizetur. Quod si qui parvulorum ab obstetricibus aut aliis quibusvis secundum Christi institu- tionem in partus periculo fuere baptizati, nuUatenus rebapti- zentur. . . . Cap. xii. De infirmorian Visitaiione. — Si quis fidelium infir- matur, mox ut notum est episcopo aut eius adiutori, visitet infirmum cum aliquot senioribus et orent Deum pro eo, ut sanus fiat. ... Et super ipsis infirmis pauperibus Diaconi maxime invigilent. Cap. xiii. De RUu Sepeliendi. — Nemo sepeliatur in claustris, ne praeteritae abominationes denuo statui videantur, alioquin sepeliatur unusquisque ubi voluerit exemplo Abrahami et Patrum. Verum quia multi non habent propria sepulcra, eligat ecclesia quaelibet locum unum, in quo liberum sit cuivis fideli sepeliri, modo non sit excommunicatus. In sepulturis psalmi aliqui legantur ad iudicium cuiuslibet episcopi, et orent pro vivis, ut sancte vivant et moriantur. Omnia autem vulgi lingua fiant, tamen si omnes, qui sepulturae intersunt, latini sunt, possunt et latine omnia dici. Dimittantur pompae et impensae funerales superfluae, magis autem pauperibus dispensentur, quae in his frustra insumeren- tur. Laudandum autem si in funere habeatur aut sincera praedicatio verbi Dei, aut saltem iuxta ipsum brevis admonitio. Nemo de conficto illo purgatorio amodo quicquam doceat, Q 2 228 THE ORGANIZATION OF THE 98 alioqui communione privetur, et, si episcopus fuerit, deponatur : non est enim aliud purgatorium quam Dei ecclesia in qua fide purgamur et mundamur a peccatis. Cap. xiv. De sacro Coniugio. — Qui uruntur, et non se continent iuxta Paulum i Cor. vii[9] matrimonium contrahant, etiam epi- scopi, monachi, et moniales. Connubium nimirum venerabile est universis, thorusque impollutus Heb. xiii. [4]. . . . Cap. XV. De conventibus hebdomadariis^ et qui in eos admit- tendi. — Quia iuxta praeceptum Domini Matt, xviii [17 I, Si quis e fratribus peccans in confratres suos, eos admonentes audire contempserit, ecclesiae est dicendum. Ecclesia autem Dei congregatio fidelium est, fidèles sunt aliquando congregandi, ut eis dicatur fratris impii rebellio et contemptus. . . , Quod et fieri debet aliis causis, nempe ut de Pastoris sui voce iudicent, eligantque sibi episcopos et diaconos, id est, adiutores et ministros eorum, ac pauperum diaconos, de quibus infra [cap. 25], utque illos deponant, si causa existit, et si quae alia a tota ecclesia sunt iuxta Dei verbum definienda. Ordinamus id- circo ut in quavis parochia, posteaquam verbum Domini fuerit in ea aliquamdiu praedicatum, singulis diebus Dominicis, aut mox a Coena Dominica, aut a prandio fiat conventus fidelium in congruo loco ad quern quotquot ex viris negotio Christi favent et in sanctorum numéro habentur, conveniant ut cum episcopo de universis quae in ecclesia tractanda occurrerunt, definiant ex verbo Domini. . . . Huic fidèles mulieres intéresse quidem possunt, verum eis loqui in ecclesiis non permittitur, I Cor. xiv [34] et i Tim. ii [12]. Soli ergo viri definient. Quia autem ad fidelium congregationem admittendi non sunt, qui contra fidei rationem vivunt, et ne quicquam imma- turo consilio agatur, volumus ut pro hoc principio fiat separatio verorum fratrum a falsis fratribus ordine hoc posito. Primo die Dominico, quo post verbum in tempus annun- tiatum conveniunt, episcopus notam faciat Dei voluntatem ex Paulo I Cor. v [11] et ex 2 loh. [10] epistola, nempe quod veris fidelibus non sit communicandum, etiam his qui in fratrum nu- méro habentur, si sunt scortatores, ebrii, &:c. . . . aut qui aliam doctrinam adserunt quam purissimum Dei verbum : quam ob causam iuxta idem Dei verbum nullus sit amodo in ipsum conventum recipiendus sed ab eo excommunicandus, cuius- cunque sit conditionis aut sexus, qui praescriptis aut similibus criminibus offendiculum praebebit Evangelio. Ideo si quis nolit extra ipsam ecclesiam fieri, et videt se id genus criminibus irretitum, ad cor redeat, veteremque exuat hominem, et vitam 98 LUTHERAN COMMUNITIES, 1526-9 229 vivat Christo et ecclesia dignam : quod si infra xv dies non mutaverint vivendi rationem ut non ultra sint scandalo ecclesiae Dei, die xv, id est, tertia dominica ab ipsa ecclesia excommu- nicabuntur, etiam nominatim universi quorum scelera nota sunt, donee resipiscant. Per totos autem illos xv dies episcopi haec saepius inculcent ne se non praemonitos fuisse queri possint. Quod si quis huic legi et praecepto Domini non vult subiici, nee in ipsum conventum nee ad Coenam Domini recipiatur nee pro fratre habeatur ; non potest enim nee debet doctrinae, mensae ac communionis particeps fieri, qui Deo iubente non vult pro criminibus suis extra communionem fieri. Idcirco ut praescripta sine tumultu fieri possint, verbum sanctum, sicut praediximuSj aliquamdiu praedicetur^ ut prius sit ecclesia Dei, quae fide in ipsuni verbum constituitur, quam congregetur. Demum ut nemo dicere possit iudicio praecipiti quicquam factum, antequam fiat alicubi conventus iste, mense uno singulis Dominicis ac festis pronuntietur futurus Dominica quae hunc mensem sequetur, et praemoneantur omnes ne in ipsum conventum veniant, nisi velint et praescriptae et omnibus Dei legibus subiici, sicut opus est fidelibus cunctis. Mox autem ut praescripta Dominica congregati fuerint, qui in san- ctorum numéro haberi volunt, etsi pauci sunt, nihil expavescant, certi quod eorum numerus Deo propitio brevi augebitur verbi Dei efficacia, etsi a principio nonnisi viginti aut triginta essent. Deinde interrogentur sigillatim ab episcopo, si volunt praedictis legibus subditi esse, et iuxta Dei verbum excommunicari, quando causa esset ; tum, quotquot acquieverint, conscribantur. Quod si qui virorum contradicant, uxores eorum et liberi et servi conscribantur, si acquieverint pietati ; in ecclesia enim non est personarum delectus, quod in nullis externis sita sit. Qui vero acquiescere noluerint, exeant, et pro ethnicis ac his qui foris sunt habeantur. . . . In his conventibus tractentur omnia cuiuslibet ecclesiae ne- gotia, eligantur episcopi, diaconi, excommunicentur criminosi, et dum vere resipuerint, ad communionem denuo recipiantur. ... In his conventibus praesint episcopi, ut Dei verbo omnia dirigant, et nihil admittant quod Dei verbo non competat. . . . [Cap. xvi, De Excommmiicatione. Cap. xvii. De absolutione resipisce/itwm. Cap. xviii, De Anniversaria Synodo. Cap. xix. De Electionihiis el Deposiiionibus. Cap. xx. Qua ratione proce- dendum in eledionibus. Cap. xxi. De ordinatione ministroriim ecclesiae per orationem et manuum impositionein. Cap. xxii, De vtsitatoribus eorumque tninisterio. Cap. xxiii, De episcoporuvi 230 THE ORGANIZATION OF THE 98 electione — Eligat quaevis ecclesia aut deponat episcopum suum, quod ad earn spectet iudicare de voce pastorum. . . . Cap. xxiv, De episcoporum diaconis. Cap. xxv, De diaconis ecdesiarum et pauperum provisione. Cap. xxvi, De non ambiendo primatu. Cap. xxvii, De oiiosis deque vagis et falsis fratrihus. Cap. xxviii, De peregrinis et exulibiis fratribus\ Cap. xxix. De universali studio Marpurgensi. — Quia placuit Deo movere cor Principis nostri, ut nunc fulgente Evangelii gloria universale studium apud Marpurgum erigere velit, idque maxime necessarium sit ut in ecclesiis nostris multiplicentur qui in verbo et doctrina eisdem praesidere, ac quae recta sunt consulere possint : interdicimus in virtute Dei ut nihil in eo legatur quod negotiis regni Dei obesse possit. In eo sint pri- mum qui Sacras Litteras profiteantur, et id quidem purissime, alioqui deponantur. Deinde sint qui Leges civiles praelegant, sic tamen ut cautelae impiae Dei verbo circumcidantur, et quae Dei verbo non conveniunt per illud corrigantur. Idcirco vocentur lureconsulti docti simul et pii, qui sciant Dei ver- bum omnium doctrinarum adhibere censorem : e quibus si quis nonnulla contra Dei verbum adseruerit, et suo ministerio et communione privetur. Tertio habeatur ad minus, unus Medi- cinae professor, doctus simul et pius. Quarto praelegantur artes libérales et politiores litterae, adhibito in omnibus, prae- sertim in Mathematicis, censore tutissimo, nempe sermone Dei. Quinto sint professores Linguarum. Porro ius illud contra fas vocatum Canonicum, omnino legi prohibemus. Qui in hoc venerabili studio aliquid contra sanctum verbum decernere ausus fuerit, anathema sit. [Cap. XXX. De Scholis puerorum. Cap. xxxi. De Scholis Puellaruni. Cap. xxxii. De studiosis pauperibus. Cap. xxxiii. De Beneficiatis. Cap. xxxiv. De claustris et monachis.'] No. 99. Church Order of Brunswick, 1528. Before all things, it is necessary to provide for three things : first, to set up good schools for the children ; next, to appoint preachers who shall deliver God's word pure to the people, and to secure the teaching of Latin and the exposition of holy Scripture for the learned ; thirdly, to furnish Common Chests with the Church goods and other offerings from which the service of the church may be kept up and the needs of the poor relieved. . . . How necessary these first three things are, to set up schools, to ordain preachers, and to maintain both 99 LUTHERAN COMMUNITIES, 1526-9 231 them and the poor out of the Common Chests is hereinafter set forth ; and how not only Christians but all reasonable and fair-minded people must acknowledge such provision to be right. . . . First, of the Poor-Chests. In all large parishes there shall openly stand a Common Chest for the indigent, the poor, and others in need. To it shall come all free-will offerings which men shall put therein throughout the year, as each is disposed ; item, all bequests and benefactions : item, the customary offerings on St. Auctor's ^ day ... ; item, what men have hitherto vainly offered for the dead ; item, what they have also offered when a bride comes to church ... ; item, if any one wishes to have the bells rung at a death . . . the money for the ringing (save what is due to the sexton) shall be put into the Poor- Chest ; item, whatever pious Christian people can devise for the help of these chests shall belong thereto ; item, the Deacons of the Poor shall ... go round on holydays before and after the sermon in church with bags whereon shall be a little bell so that they need not ask but that the people shall hear that they are there . . . and preachers shall in their sermons recommend such service of the poor as Divine Service. . . . For these chests there shall be chosen three Deacons by the Council and by the members of the Commune in the district. . . . The Deacons shall keep an account of their receipts and expenditure, and a list of the names and houses of those who from week to week are in need of assistance, so that their reckoning may be the simpler and clearer. When they have made their reckoning with the Council and the Ten Men, they shall bring the balance that remains from each parish to some particular place, and an entry shall be made of what each parish brings : and such money shall be kept in readiness for use in special emergencies, such as the plague, or to buy corn. . . . Every Sunday, or other appointed day in the week, the Deacons shall meet together in each parish to distribute to the poor according to need, and to consider what is necessary for each sick or poor man. And when there is no money there, or too little, the preacher shall warn the people to come to the assistance of the Common Chest. . . . Of the Church-Chest ^ In each large parish there shall also ' On 20 Aug. — St. Auctor was Bp. of Trier, before 450 ; cf. Acta Sancto- rum, Aug. iii. 37 sqq. ' lit. Cash-box {Schaizkasten). 232 THE ORGANIZATION OF THE 99 stand a Church-Chest in the sacristy, wherein the overseers or Treasurers ^ shall place the alms of their church, as follows : — Memorials founded at the church, kalends, and what are called benefactormn, and all benefices shall, as they become vacant, be placed therein. The register and all that they shall receive, in whatever wise and from what source so ever, shall by the Honourable Council be handed over to the Treasurers. They shall have power over all church goods, as hitherto churchwardens have had, and shall bring them into their Common Chests. ... To these chests shall also belong the Ember-penny. Wherefore the preachers shall from the pulpit diligently require the Ember-penny of the people, on the Sunday before the offering-day. . . . We doubt not too that the worshipful Guilds and Brotherhoods will bring into these Chests all that hitherto they have spent upon candles, memo- rials, vigils, and Masses for the dead in church. Item, absentee holders of benefices shall bring into these Chests all that formerly they gave in fees to the celebrant for reading Mass : and, further, whatever they provided in the way of wine and oblations for the Sacrifice shall also be placed therein. Item, whatever in any parish the council of the district may devote thereto and whatever else may be arranged with the parish priest, shall be for the good of this Chest. ... For these Church- Chests four deacons or overseers shall be appointed by the Council and the members of the Commune who shall collect and demand all that is ordered, answer for everything, and give receipts for themselves and their successors. And for this purpose they shall have a ledger wherein all necessary things shall be entered and duly kept. These deacons or treasurers shall pay the stipends to the preachers of their churches every quarter, as also to the sacristans and the organists. They shall also provide and maintain a dwelling near the church for their preachers, and, where they are willing and able to do so, for their schoolmaster who is appointed in their church to sing with the children, in case he wishes to marry and to keep house. . . . They shall also keep the churches in repair and provide what is needful therein. These four persons shall have authority from the Commune in company with the Council to appoint a preacher, as is above set down, one of the four being a member of the Council. . . . These four treasurers shall reckon up year by year ' li'i. Q2,%\i-\iQ\Vzc\itx%^Schatzkasicnheynn\. 99 LUTHERAN COMMUNITIES, 1526-9. 233 with the Honourable Council and the Ten Men : and anything over from all the parishes shall be collected together in a particular place and in a special chest, as is provided in the case of the Poor-Chests. . . . XXXI PROGRESS OF REFORM IN SCANDINAVIA, 1527-8 I. Denmark.— Christian II, I5l3-t59, was no sooner defeated in Sweden than he was driven from his own country, 13 April 1523. His throne was offered to the Duke of Schleswig-Holstein, his uncle, who was elected 14 April as Frederick I of Denmark, 1 523- '33' Concession was the price of his election. The King was personally favourable to the Lutheran opinions, such as were now being preached in the Duchies by Hermann Tast, i490-ti55i, at Husum, in Schleswig, since 1522 ; and in Jutland by Hans Tausen, i494-tl56i, at Viborg from 1524. He was able to pro- mote the preaching in his hereditary dominions by an edict of Aug. 1524, ensuring religious liberty (Miinter, Kirche7igeschichte von Danemark, iii. 565 n.) : but in Denmark he was obliged to defer to the Catholic magnates, who, spiritual ^ and temporal, united, 28 June 1524, in a pronouncement against it {ibid. iii. 153). In 1526, however, he made Tausen his chaplain, and so exempted him from episcopal control. The bishops remonstrated : but the king contrived to break up their alliance with the nobles by sup- porting the latter in their attacks upon ecclesiastical property : and in an [No. 100] ordinance (summary in Miinter, iii. 207 sq.j based upon the Recess {ibid. Reformationsgeschichte von Danemark, i. 556 sqq.), 20 August 1527, of the Diet of.Odense, extended to re- formers equality with others before the law. IL Sweden. — Here it was not so much the nobles as the Crown that coveted the goods of the Church. Gustavus judged that the time was ripe in 1527: and summoned a Diet which met at Westeras, 24 June. By the threat of resignation he reduced it to subservience : and by the Recess put forth in its name it was ordered by § 2 ' that the surplus revenues of bishops, chapters, and monasteries should be transferred to the Crown, which was also provisionally to take over the bishops' castles'; by § 3 that 'the nobility might redeem from the religious houses all the land devoted to pious uses since 1454, to which they could make good their claims' (R.N. Bain, Scandinavia, in); and by §4 'that God's Word might everywhere in the kingdom be purely preached ' (Anjou, The Danish hierarchy consisted, since 1425, of the Archbishopric of Lund, T^'ilh seven suffragans, Wiborg, Borglum, Roskilde, Odense, Ribe, Aarhus, and Schleswig. Holstein belonged to Liibeck, in the province of Bremen. Cf. Wiltsch, Geography and Statistics of the Church, ii. 287. 234 PROGRESS OF REFORM IN loo History of the Refor7nation m Sweden, 213 : cf. Weidling, Schivedische Geschichte iin ZeitalUr der Reformation, 207). The Diet then proceeded to adopt the regulations known as the [No. ici] Westeràs Ordinances (summarized in Watson, The Swedish Revolution, 258 sqq. ; cf. Anjou, 216; Weidling, 208), the result of which was to place the Church at the mercy of the King. At his command, 5 Jan. 1528, three bishops were consecrated for Skara, Strengnas, and Abo, by the Catholic Bishop of Westeras, without indeed the confirmation of the Pope, but with the ancient rites. The monasteries were robbed of their property ; and, sooner or later, died out (Anjou, 226 sqq.). On 2 Feb. 1529 [No. 102] a synod met at Orebro and carried changes a stage further by its programme of reforms, 7 Feb. (Baazius, Inventariwn ecclesiae Sveo-Gothorum, 239 sqq. ; cf. Anjou, 257 sqq., and Weidling, 241 sqq.) In 1529 there appeared a Manual, in 1530 a Hymn-book, and in 1531 the first Mass-book— all in Swedish: and, as from the hands of Olaus Petri, all Lutheran. His brother, Laurence, became Archbishop of Upsala, 1531. No. 100. In Denmark.— The Ordinance of the Diet of Odense, 1527. (i) Henceforth every man shall enjoy freedom of conscience. No one shall be at liberty to ask whether a man. is Lutheran or Catholic. Every man shall answer for his own soul. (2) The King extends his protection to the Lutherans, who hitherto have not enjoyed such full security and safe-conduct as the Catholics. (3) The marriage of ecclesiastics, canons, monks; and other spiritual persons which for several centuries has been forbidden, is now allowed ; and every one is free to choose whether he will marry or remain celibate. (4) In future, bishops shall no more fetch the pall from Rome : but after they have been duly elected by the chapters possessed of the right, they shall seek confirmation from the Crown. No. loi. In Sweden. — The Ordinances of Westeràs, 1527. (i) Vacancies in the parish churches are to be filled up by the bishop of the diocese. If, however, he appoints murderers, drunkards, or persons who cannot or will not preach the ^Vord of God, the King may expel them and appoint other persons who are more fit. (2) Where a parish is poor, two of them may be joined II loî SCANDINAVIA, 1527-8 235 together, though not if such a step would be an injury to the Word of God. (3) All bishops shall furnish the King with a schedule of their rents and income of every kind. From these schedules he shall determine the relative proportions for them to keep and to hand over to the Crown. (4) A similar course shall be pursued with regard to the cathedrals and chapters. (5) Auricular confession must be given up as already com- manded, and an account must be rendered to the King of all fines imposed. (6) An account must also be rendered to the King of all fees received for remitting the ban, and bishops with their officers must not inflict the ban for petty offences, as has been often done hitherto. (7) Bishops shall have authority to determine as to the legality of marriages, and may grant divorces ; but an account shall be rendered to the King of all fees therefor. (8) Fees for weddings, funerals, and churchings may be taken as provided in the Church Ordinances, but no more. (9) Since it has been decreed that the King, and not the bishop, is to receive all fines imposed in cases within ecclesi- astical jurisdiction, the provosts may hereafter hold court just as the bishops have done hitherto, and shall render an account of their doings to the King. (10) For desecration of holy days, no penalty is to be im- posed on those who have been tilling the ground, or fishing, or catching birds ; but persons discovered hunting or quarrell- ing shall be fined. (11) Priests shall be subject to temporal laws, and temporal courts, in all disputes of their own or of their churches, con- cerning property, torts, or contracts, and shall pay to the King the same penalties as laymen. But all complaints against the clergy for non-fulfilment of their priestly duties shall be laid before the bishop. (12) If a priest and a layman come to blows, one shall not be placed under a ban any more than the other, for God has forbidden priests to quarrel as well as laymen. Both shall suffer for their acts according to the laws of the land. (13) Since it has been found that mendicant friars spread lies and deceit about the country, the royal stewards are to see that they do not remain away from their monasteries more than five weeks every summer and five weeks every winter. Every 236 PROGRESS OF REFORM IN 101 friar must get a license from the steward or burgomaster before he goes out, and return it when he comes back. (14) Monks who receive rents shall not go out to beg at all. (15) When a priest dies the bishop is not to defraud the priest's heirs of their inheritance. Priests shall be bound, in regard to their wills, by the same law as other people. (16) If a man has sexual intercourse with a woman to whom he is engaged he shall not be punished, since they are already married in the eye of God. (17) No person who is infirm shall be compelled by priests to make a will. (18) The sacrament shall not be withheld from any one for debt or other reason. The church or priest has a remedy in court. (19) Fines for adultery and fornication belong to the King, not to the bishop. (20) The Gospel shall hereafter be taught in every school. (21) Bishops shall consecrate no priest who is incompetent to preach the Word of God. (22) No one shall be made a prelate, canon, or prebendary unless he has been recommended by the King, or his name submitted to the King. No. 102. The reforms of the Synod of Orebro, 7 Feb. 1529. Nos infra scripti Laurentius Andreae Archidiaconus Upsa- lensis, praeses sedis Archiepiscopalis et Regius nuncius ; Magnus Haraldi Scarensis, Magnus Sommar Strengnensis, Petrus Magni Arosiensis, Episcopi et ex omnibus dioecesibus Sveciae clerici ' ... qui sumus in concilio Orebrogensi congregati. I. Fatemur nostri esse officii praedicare purum Dei verbum, et summo studio anniti ut voluntas Dei in verbo eius revelato patefiat auditoribus nostris, per institutam diligenter in omnibus templis tam urbanis quam ruralibus praedicationem. Quare promittimus nos in posterum id serio facturos. Nos epi- scopi habebimus fideleni inspectionem, ut pastores ecclesia- rum in singulis dioecesibus recte doceant verbum Dei, modo velint suo officio praeesse ] et curabimus ut quotidie in templis cathedralibus habeatur lectio e S. Scriptura orthodoxe explicata, cui attendant non soli scholares, studiis ibidem invigilantes, 1 i. e. besides the three bishops, nineteen canons, eleven pa&tors, one preacher, five friars, and three monks. 102 SCANDINAVIA, 1527-8 237 sed etiam iuniores praedicatores ruri degentes. Idem fieri in scholis cathedralibus consultum videmus, ut illuc conveniant simul clerici chorales, in verbo Dei recte instituendi. Hoc modo speramus sensum verbi Dei verum gratia Dei omnibus plane innotescere. Nos etiam episcopi procurabimus ut discentes in scholis habeant rectum textum Bibliorum, prae- sertim N.T. Latinum ; et ut praeficiantur ecclesiis civitatum docti viri, ad quorum conciones saepe congregabuntur sim- plices pastures ruri degentes, ut inde proficiant invero sensu verbi Dei, Ad hos rurales etiam pastor civitatis quandoque accédât, et in conventibus illorum verbum Dei recte proponat. In monasteriis civitatum fiat concio verbi Dei horis pomeri- dianis, ne impediat concionem in templo civitatis antemeri- dianam. Caveant pastores effutire in concionibus odia personalia, cum auditorum scandalo coniuncta. Si quid in- venerint doctiores quod reprehendant in aliorum concionibus aut vita, id modeste et primo privatim agant. In omnibus concionibus recitentur hae partes Catechismi, Pater noster, Credo et Ave Maria in gratiam simpliciorum auditorum ; et Decem Praecepta bis singulis mensibus absolvant praedicatores. Principium concionis erit omnibus idem, sic etiam clausula. IL (i) Scholares non diu versentur ruri ad coUigendam stipem emissi, sed mature redeant. Hi cavebunt sedulo ne mendacia spargant, aut de religione cum quodam tractent ruri, idque pastores ecclesiarum observabunt. (2) lus canonicum constituit aliquot gradus sanguinis et affinitatis, in quibus nolit matrimonium esse contrahendum : quos gradus verbum Dei non prohibet. Illi igitur quibus data est potestas dispensandi in his casibus ecclesiasticis, utantur hip libertate ecclesiae, et datis gravibus causis relaxent prohibi- tionem papalem ; cavebunt tamen ne dispensatio sit coniuncta cum scandalo infirmorum. (3) Poenitentiarii praescribant earn publicam poenitentiam notoriis peccatoribus quae poenitentes erudiat, et alios de peccati gravitate informet. Videtur necessarium ut homicidae tra- ctentur rigide, cum hebescat gladius, quo tollerentur ipsi de medio. (4) Monachi subsint inspectioni episcopi loci, praesertim in causa ecclesiastica quae praedicationem evangelii spectat. (5) Quoniam nimis multa Festa Sanctorum celebrantur, quae occasionem citius peccandi quam Deum colendi subministrant ipsaque necessaries labores impediunt, iudicamus sufiicere ut Festa Conceptionis, Nativitatis, Praesentationis et Passionis 238 PROGRESS OF REFORM IN 102 Christi ; item Pentecostes et Apostolorum feriae, cum diebus Patronorum, serventur. Aliae feriae cum tempore sileant per prudentiam episcoporum abrogatae. (6) In civitatibus quae templis uno pluribus ornantur, ut in illis plures conventus ecclesiastici simul fiant, parebunt omnes uni pastori. (7) Item cavebunt episcopi ne levibus de causis scribant schedas mendicantibus stipem, ne populus plus iusto gravetur. III. Abusus ceremoniarum sacrarum viguit hactenus multi- plex : quare usum vulgarium ceremoniarum gratia informationis hie explicabimus. Aqua lustralis non abstergit peccata, quod solus sanguis Christi facit : sed ea revocat in memoriam usum baptismi, quo sumus lavati in peccatorum remissionem. Ima- gines sanctorum non retinentur propter cultum : sed propter memoriam Christi et sanctorum, ut imitemur vitam et pietatem illorum. Palmas non consecrarunt primitus religiosi propter fiduciam auxilii inde expectandi : sed ad recordationem palma- rum Christo substratarum. Candelis consecratis die Purifi- cationis Mariae non tribuitur sanctitas : sed lumini vero Christo in Templo lerusalem oblato, quem consecrata candela désignât. Unctio externa chrismatis significat internam unctionem Spiritus Sancti fidelibus necessariam. Usus campanarum tantum ad convocandam plebem adhibetur. Aedificatio templorum non est per se cultus Dei, siquidem Deus non habitat in templis manu- factis : sed nécessitas monet Christianos habere loca ubi . conveniant ad peragenda sacra. Consecrantur templa, item J sal, cibus aliaque usui piorum destinata, non ut sint in seipsis " sancta, sed ut sint nobis sancta : ceu oramus ut his rebus sancte utamur, ne profanemus nomen Dei in templo aut circa usum rerum sacrarum occupati. Sic prodest haec benedictio non rebus consecratis, sed nobis qui illis uti debemus. Informentur ergo auditores simplices ut dent potius suas candelas pau- peribus quam ut illas coram imaginibus accendant. leiunium non est ipse cultus Dei ; sed subtrahitur hoc modo voluptas carni, ut praeparetur animus pii hominis ad serium Dei cultum celebrandum. Feriae peraguntur non propter specialem Dei cultum feriando peragendj^m : sed ut tempus detur auditui verbi Dei opportunum et recreentur operarii laboribus defati- gati. Adhuc informentur simpliciores quod ritus usitati diebus Parasceves et Resurrectionis Christi nullum habeant alium usum quam ut inculcent in memoriam facta Christi, qui pro nobis passus est et resurrexit. Peregrinationes ad loca sancta quanta fieri possit moderatione removebuntur. Erant quidem primo I02 SCANDINAVIA, 1527-8 239 institutae non propter singularem cultum Dei aut indulgentiam peccati in iis locis (siquidem Deus est ubique) oblatam poeni- tentibus : sed ut homo religiosus in iis locis meliorem acciperet notitiam Dei essentiae et voluntatis, per praedicationem verbi Dei a doctis viris ibi propositam, acueret etiam affectum pie- tatis visio rerum religiosarum. Hoc praedicatores fideliter inculcabunt patriotis. Cumque hie usus peregrinationum desierit, desinant et ipsi his peregrinationibus invigilare. Datum Orebrogiae et manibus clericorum prius nominatorum subscriptum Dominica Quinquagesima, Anno Chr. 1529. XXXII THE DIET OF SPEIER, 1529 Scarcely had the new evangelical institutions begun to take shape when, in 1528, a Catholic reaction set in. This was due to two causes. First, to the violence with which Philip of Hesse, in reliance upon the forgeries of Otto von Pack, treated the neigh- bouring bishops (Ranke, Ref. Bk. V, c. ii). It 'stained the good cause ', said Melanchthon : and it provoked the natural resentment of the German Catholic sovereigns. Secondly, to the improved relations of Pope and Emperor. Each had, at last, discovered that neither could stand without the other ; and both had a common interest in putting down heresy. Hence, in response to a papal appeal of 28 Oct. 1528 (Ranke, Ref. 553), the Emperor, by a [No. 103] Mandate of 30 Nov. (Ney, Geschichte des Reichstages zu Speier, 291 sqq.), convoked the Diet to meet at Speier on 21 Feb. 1529. There was a strong Catholic majority {ibid. 51 sqq.) among the Estates present, when, on 1 5 March, Ferdinand com- municated to them [No. 104] the Proposition (Walch, xvi. 318 sqq. ; Ney, op. cit. 104 sqq.). It was debated in committee till, on 23 March (Ney, op. cit. 128), a [No. 105] Resolution (Walch, xvi. 323 sqq.; Ney, 129 sqq.) was taken, which, as being in harmony with the wishes of the majority, was adopted by the Diet on 6 and 7 April (Ney, 176). The cities, as appears from a [No. 106] Letter of Fiirstenberg, the ambassador of Frankfurt (Ney, 358) resented the decision as tending to re-establish the spiritual authority of the bishops : while six princes and fourteen cities joined, 19 April, in the celebrated [No. 107] Protest (Walch, xvi. 384 § 2 ; Ney, 233) afterwards, 25 April, expanded in the Instru- inentum Appellationis (Walch, xvi. 390 § 6 ; Ney, 243) on behalf of freedom of conscience and the rights of minorities, which won for them and their posterity * the name of Protestants ' — a name that, as the English bishops observed at the Savoy Conference, 'most properly belongs to those that profess the Augustan con- fession ' (Cardwell, Conferences, 338 ; cf. 445). 240 THE DIET OF SPEIER, 1529 103 No. 103. The Imperial Mandate, 30 Nov. 1528. Charles, by the grace of God, Roman Emperor Elect, &c. Dear Uncle & Prince, &c. . . . We will that you, on the appointed day of the month of February, in your own person . . . appear . . . together with our . . . Commissioners and other our Electors, Princes, and Estates of the Empire ... to advise & resolve, &c. . . . And if you do not appear within ten days after the day appointed our envoys and Commissioners will, notwithstanding, discuss and determine affairs with the Estates then & there present, in all respects as if you and others who absented yourselves on slight and frivolous grounds, had been present. All which we shall attend to and execute with firmness & vigour, in the same manner as if all the Estates, whether present or absent, had agreed to them. . . . To My gracious Lord the Margrave George ^ No. 104. The Proposition or Speech from the Throne, 15 March 1529. (i) Next, your aforesaid Imperial Majesty has no small grief and trouble that in the German nation, during your reign, such evil, grave, perilous, and pernicious doctrines and errors have arisen in our holy faith, and are now daily increasing more and more. Thereby not only (though this is the most important part of the matter) are the Christian and laudable laws, customs, and usages of the Church held in contempt and disgrace, to the reproach and dishonour of God our Maker ; but also to that of your Imperial Majesty and the Empire. In particular, the German nation, its estates, subjects, and allies are thereby roused and inflamed to grievous and pitiful revolts, tumults, war, misery, and bloodshed ; while your Majesty's edicts and mandates, together with the recesses of the Empire, are so little regarded, or rather, in so many ways treated with such gross opposition and contempt, as that your Majesty is seriously displeased and in no mind (as indeed becomes the Head of Christendom) any further to tolerate or permit the same. (2) Whereas then in the Recess lately made at Regensburg [28 May 1527J ... it was held that in the matter of differences and discords . . . there was no better way open to a fruitful result than by a General Council or, at least, a National Assembly ... (3) And whereas now the relations between your Imperial ' of Brandenburg- Ansbach, I5i5-t43- 104 THE DIET OF SPEIER, 1529 241 Majesty and his Holiness the Pope are, by the grace of Almighty God, in such good Christian accord that, as your Majesty is assured, there is no refusal on the part of his Holiness to hold the General Council ... it is your Majesty's gracious offer to urge his Holiness to allow the summoning of such a Council. . . . (4) Meanwhile, it is your Majesty's will, intention, and strict command to every Estate, spiritual and temporal, of higher or lower degree, by the duty which every one owes to your Imperial Majesty and the Holy Empire, at peril of losing his sovereignties, rights, freedoms, grants, and graces, and also of incurring such strict pains and penalties as are comprised in the published edicts, that, until the assembly and holding of the aforesaid Council, no one, whether of spiritual or of temporal estate, shall, to the detriment of our true Christian faith, use violence or force against ancient usages and customs, or go over to any wrong or strange creed, or attach himself to any new sect, as may hitherto have happened in some places. (7) And whereas in the Recess of the Diet of Speier, made in the . . . year 1526, an article was comprised saying that 'the Electors, Princes, and Estates of the Empire, and the ambassa- dors of the same unanimously agreed and resolved, while waiting for the Council, with our subjects, in matters which the edict published by his Imperial Majesty at the Diet holden at Worms may concern, each one so to live, govern, and carry himself as he hopes and trusts to answer it to God and his Imperial Majesty, &c.' ; and whereas, from the same article, as hitherto understood, expounded, and explained at their pleasure by several of the Estates of the Holy Empire, marvellous great trouble and misunderstanding has arisen against our holy Christian faith, as also against the Magistrates through the disobedience of their subjects, and much other disadvantage, your Imperial Majesty conceives no small as- tonishment thereat : and to the end that, for the future, the said article may be no further taken and expounded at every man's pleasure, and that the consequences, which hitherto have proved so disastrous to our holy faith, may be averted, your Imperial Majesty hereby repeals, revokes, and annuls the above-mentioned article contained in the aforesaid Recess, now as then, and then as now, all out of your own Imperial absolute power. . . . 944 R 242 THE DIET OF SPEIER, 1529 105 No. 105. The Resolution of the Majority, 7 April 1529. (5) Whereas, moreover, the said article has since been by many drawn and expounded, under an entire misapprehension, to the excusing of all sorts of new doctrines and sects ; there- fore, to cut off such occasion and to avert further falling away . . . the Electors, Princes, and other Estates have resolved that those who have hitherto held to the aforesaid Imperial Edict [sc. of Worms] should continue to abide by the same till the coming Council, and hold their subjects thereto. (6) That by the other Estates, with whom the other doctrine originated and with whom, to some degree, it cannot be abandoned without considerable tumult, trouble, and danger, all further innovation shall nevertheless be prevented till the coming Council, so far as is humanly possible. (7) That, in particular, such doctrines and sects as deny the most worthy sacrament of our Lord Jesus Christ's Body and Blood shall in no wise be tolerated by the holy Empire of the German Nation, nor be henceforth suffered ... to preach in public : nor shall the celebration of the holy Mass be done away : nor shall any one, in places where the nevf doctrine has got the upper hand, be forbidden to celebrate or to hear Mass, nor be hindered or forced therefrom. (9) Further, your Imperial Majesty bids and commands every Estate, spiritual and temporal, by the duty which every one owes to your Imperial Majesty, and on pain of losing every one his sovereignties, feoffs, liberties, grants, and graces, that, until the assembly and holding of the aforesaid Council, no one, whether of spiritual or temporal Estate, shall, by act or deed, in any wise use force against another to deprive and despoil him of authority, goods, rents, dues, and customs : and whosoever, contrary to this your Imperial Majesty's command- ment, shall undertake or endeavour anything by force or deed, the same shall by so doing be liable to your Imperial Majesty's displeasure, ban and re-ban, in accordance with the foregoing declaration. . . . No. 106. The Letter of Fiirstenberg, 7 April 1529. The greater part of the cities are greatly annoyed by the article concerning faith, and on several grounds are indisposed io6 THE DIET OF SPEIER, 1529 243 to admit it. There were all sorts of little words slipped in which are not tolerable or endurable to the cities, against which they [sc. the majority in the Diet] are violent and dangerous ; and especially that their authority and traditional jurisdiction should be forcibly set aside, in order that the clergy (in case the said article is accepted and granted) may continue to appoint and to displace the preachers, to restore all the old abuses, and to establish new ones. . . . No. 107. The Resolution of the Minority, 19-25 April 1529. {a) From the Protest of 19 April. You, Well-beloved, and you, dear Lords, Cousins, Uncles, Friends, and others, know what objections we caused to be raised, both orally and in writing, on the last day of the late Diet, against certain points in the article for the preservation of peace and unity in view of the religious division imminent in the Empire, pending the Council ; and this, although (while holding that we then said nothing but what our conscience requires for God's honour and the hallowing of His Name) we were aware of the very great need in the Empire of the peace and unity aforesaid. You, Well-beloved, and you others should have sought means whereby we might have been able, with a good conscience and without objection, to come to an agree- ment with you for the interpretation of the late Recess of Speier, where it might by difference of opinion be perverted ; whereby, too, the late Recess (which hitherto was everywhere considered just, and that, so far, unanimously) should also remain in essence and substance as then. Further we, Duke John, Elector of Saxony, proposed a conciliatojy amendment to the resolution adopted by the Grand Committee with reference to the perversion aforesaid and the maintenance of the said peace ; and afterwards we again set it before the said Com- mittee, and subsequently had it submitted to you, Well-beloved, and you others, trusting that the same proposal would have been considered by you as a moderate and peaceful solution and would have been accepted. But whereas we have found that you, Well-beloved, and you others persist in the maintenance of your intention ; and whereas (for stated and weighty reasons and objections which we have now and at all times wished, declared, and repeated) both for conscience' sake and because you. Beloved, and you R 2 244 THE DIET OF SPEIER, 1529 107 Excellencies, in view of the imminent religious division above- mentioned, have not reconciled yourselves to assist in the preservation of peace and unity pending the Council, we do not agree or consent herein ; and whereas, from the form of pro- cedure, and even before that, on account of the above-mentioned Recess of Speier, we are not bound herein, especially without our consent, by reason of the following written, strongly binding clauses and words from the said late Recess made and sealed here at Speier which, at the end of the same Recess, are, in due form, written as follows : ' Hereby so declare and promise We, Ferdinand, Prince and Infant of Spain, &c., and we Electors, Princes, Prelates, Counts and Lords,' &c. Now, therefore, we hold that, as regards the oft-mentioned objections, our great and urgent needs require us openly to protest against the said resolution of you. Well-beloved, and you others as being, in view of the said late Recess, null and void, and, so far as we ourselves and our people, one and all, are concerned, not binding. This we hereby presently do. We hereby protest to you. Well-beloved, and you others, that we, for kindred reasons, know not how to, cannot, and may not, concur therein, but hold your resolution null and not binding ; and we desire, in matters of religion (pending the said general and free Christian council or national assembly) by means of the godly help, power, and substance of the oft- mentioned late Recess of Speier, so to live, govern, and carry ourselves, in our governments, as also with and among our subjects and kinsfolk, as we trust to answer it before God Almighty and his Roman Imperial Majesty, our most gracious Lord. {p) From the Instnimentum Appellationis of 25 April. But these are matters which touch and concern God's honour, and the salvation and eternal life of the souls of each one of us, and in which, by God's command, and for the sake of our consciences, we are pledged and bound to regard before all things the same our Lord and God, in the undoubting con- fidence that your Royal Serenity, our beloved fellow Princes, and the others, will in a friendly spirit hold us excused that we are not one with you therein, and that we cannot in such a matter give way to the majority, as we have several times been urged to do in this Diet, especially having regard to the fact that the Recess of the previous Diet of Speier specially states, in the article in question, that it was adopted by a 107 THE DIET OF SPEIER, 1529 245 unanimous vote, and in all honour, equity, and right, such a unanimous decision can only be altered by a similarly unani- mous vote. But besides this, in matters which concern God's honour and the salvation and eternal life of our souls, every one must stand and give account before God for himself; and no one can excuse himself by the action or decision of another, whether less or more. XXXIII CATHOLIC AND PROTESTANT, 1529 The action of the majority at Speier had been rendered possible through the growing reconciliation of Pope and Emperor which issued, 29 June, in [No. 108] the Treaty of Barcelona (Dumont, Coips Diplomatique^ IV. ii, No. i). Shortly afterwards, 5 August, the Peace of Cambray {ibid. IV. ii, No. 2) between Charles and Francis increased the advantage of the Catholic majority. It might seem finally. assured when, 15 October, the Turks raised the siege of Vienna ; for, failing unity among the reformers, the Turk was the best ally of the Reformation. Such unity had been attempted when, just after the Protest at Speier, a ' particular" secret understanding ' (Ney, op. cit. 270) was concluded, 22 April, between the Elector, the Landgrave, Nurnberg, Ulm, and Strass- burg. It was an understanding between North and South, between Lutheran princes and towns nearer to the Swiss : and Philip saw the importance of making it permanent. Accordingly, on 22 April, the day of its inception, he wrote to Zwingli, 1484- tl53i, inviting him to take part in discussion with the Saxon divines [Zuinglii Opera, viii. 288, edd. Schuler and Schulthess). They hesitated : but the Landgrave at length pre\ailed both with Luther /de Wette, iii. 473) and with Melanchthon {Corpus Re/o?-- ?natoru>fi, i. 1077), and there was held a [No. 109] Colloquy at Marburg, Michaelmas, 1529. It turned upon the Eucharistie presence, as appears from the Relatio Rodolphi Colliiti {Zui)i_^lii Opera, IV. ii. 1 73 sqq.), a professor at Zurich who accompanied Zwingli: and issued, 3 October, in the fifteen [No. no] Articles of Marburg {ibid. 181 sq.), on all of which Saxon and Swiss agreed except on the fifteenth. Luther then took these articles and revised them against 'the Sacramentaries ' {ibid. iço). So revised, they became known as the seventeen [No. in] Articles of Schwabach {Corpus Reformatorum, xxvi. 151 sqq.), and took rank as the first of the Lutheran Symbolical Books. For political purposes they were accepted by the Elector and Cieorge Margrave of Brandenburg-Ansbach, at, 16 Oct.. the Convention of Schwabach, as the condition of membership in a strictly Lutheran league of North German states. LUm and Strassburg fell off: and thus Philip's wider combination failed. 246 CATHOLIC AND PROTESTANT, 1529 108 No. 108. The Treaty of Barcelona, 29 June 1529. Carolus quintus, divina favente dementia, electus Romano- rum Imperator Augustus, ac Germaniae, Hispaniarum, utrius- que Siciliae . . . Rex, Archidux Austriae, Dux Burgundiae, Brabantiae &c.. Conies Habspurgi, Flandriae, Tirolis, &c. Recognoscimus . . . quod cum nuper Sanctissimus in Christo Pater . . . D. Clemens VII, S. R. ac universalis Ecclesiae Pont. Max. hinc rempublicam Christianam civilibus dissidiis totam divisam et in aperto discrimine constitutam, etiamsi nullus externus hostis urgeret^ inde saevissimos Christianae Religionis [hostes] Turcas victoriis elatos, arma parantes diraque Chri- stiano nomini minantes, videret, cuperetque . . . civilia bella dirimere Christianorumque Principum animos inter se divisos universali pace coniungere^ ut qua parte facilius ad id aditus patebat viam aperiret, Reverendum in Christo Patrem Hiero- nymum Episcopum Vasionensem ^ Apostolicum Nuntium cum amplissimis mandatis tarn ad pacem universalem quam ad particulare foedus et amicitiam inter Suam Sanctitatem et Nos tractandum et concludendum ad Nos niisit. . . . Quo factum est ut . . . inter praefatum Nuntium ac Procuratores Nostros . . , ad haec pacta deventum est. [§ 4] Item, quum spoliatis omnia iura faveant, nee minus favorabilis censeatur spoliatorum restitutio quam possidentium manutentio . . . memor Caesarea Maiestas quod illustris suae Sanctitatis familia,haeredes scilicet quondam MagnificiLaurentii de Medicis "^ a clarissimae memoriae Maximiliano " Caesare ac Ferdinand©* Rege Catholico, eius avis paterno atque materno, superioribus annis in patriam Florentiam restituti ■', multis eisdem corresponderunt ofificiis, in omnibusque se gratissimos exhibuerunt ; dolensque inter caeteras Sanctitatis suae calami- tates hoc quoque evenisse ut quidam Sanctitatis suae hostes, qui eadem iam antea consilia agitabant, ilia occasione arrepta, velut desperatis suae Sanctitatis rebus, in familiam de Medicis insurrexerint*' atque eius civitatis statum mutaverint : cupiatque sua Caesarea Maiestas, pro filiali erga Sanctitatem suam obser- vantia et amore, etiam contemplatione matrimonii tractati et conclusi inter lUustrem D. Alexandrum de Medicis suae Sancti- ' Hieronymus Scledus, Bishop of Vaison, i523-t33. "^ Lorenzo the Magnificent, i469-t94, uncle of Clement \"II, whose natural son Alessandro, ti537) married (under this treat)) the Emperor's natural daughter, Margaret of Austria, +1586. ^ Emperor rsoS-fiç. * King of Spain I5i2-ti6, ^ In 1512. 8 In 1527. io8 CATHOLIC AND PROTESTANT, 1529 247 tatis Nepotem Ducem Pennae et Illustrem D. Margaritam de Austria ipsius Caesaris filiam naturalem, aliisque iustis mota respectibus, dictam suam familiam, annuente Altissimo, in patriam et pristinuni statum restituere : ideo actum extitit et conventum quod aut ipsius Caesareae Maiestatis copiis et viribus aut eo meliori modo quo id fieri poterit cum primum id com- mode exequi et ad effectum deduci queat, dicti . . . Nepotes . . . reducantur in patriam ac civitatem Florentiam, integreque restituantur non solum ad bona occupata sed in eundemmet statum ... et ad gubernium . . . eiusdem civitatis ... in quibus erant antequam proxime eiicerentur. . . . [§ 11] Item, quum S». D". N". cura etiam maior rerum spiri- tualium et pastoralis ofificii quam temporalium esse debeat, dignitatemque Sedis Apostolicae, fidem et religionem Chri- stianam super omnia tueri teneatur; multi autem exorti sunt qui et de Fide Catholica male sentiant et a religione do- ctrinaque Christiana omnino deviaverint, aliosque in eundem errorem deducere conentur ; nee minus Caesareae Maiestati cordi sit ut huic pestifero morbo congruum antidotum prae- parari possit. Ideo actum extitit et conventum quod Caesar ac Serenissimus Hungariae Rex, eius Frater, his melioribus ac congruentioribus modis et formis quibus fieri poterit, ac cum ea qua decet dexteritate et industria, omnem operam possi- bilem adhibebunt in huiusmodi erroribus, si fas sit, sedandis errantiumque animis alliciendis ut ad rectos Christianae reli- gionis tramites redeant, ipsamque religionem et fidem Apo- stolicamque Sedem verbo aut facto laedere seu perturbare non praesumant. In qua re ipse etiam S. D. N. salubribus illis spiritualibus antidotis commisso gregi ovibusque errantibus, tanquam communis Pater et Pastor consulens, omnem possi- bilem medelam pariter adhibere conabitur. Quod si pastoris vocem non audiverint Caesarisque mandata neglexerint et in hisce erroribus obstinati et pertinaces permanserint, tam Caesar quam Serenissimus Hungariae et Boëmiae Rex contra illos eorum potestatis vim distringent, illatamque Christo iniuriam pro viribus ulciscentur : curabitque sua Sanctitas ut caeteri Christiani principes, et potissime qui id foedus ingredi volent, tam sancto operi etiam pro viribus assistant. No. 109. Relatio Rodolphi CoUini de CoUoquio Marburgensi. [Kal. Oct.] Lutherus, priusquam inchoaret colloquium, in mensa sua scripserat, disputaturus contra Zuinglium et Oecolam- 248 CATHOLIC AND PROTESTANT, 1529 109 padium, 'Hoc est corpus meum': ut ne ab his verbis se abduci pateretur. Turn longa oratione praefatur et protestatur 'quod ab adversae partis hominibus dissentiat, idque perpetuo facturus sit, cum Christus apertissime dixerit : " Accipite, édite, hoc est corpus meum." Hie dicit ostendendum esse quod corpus non sit corpus,' Adversariorum sententiam adduxit. Quaestiones nullas in tarn apertis verbis admittit. Rationem omnem et communem sensum excludit. Argumenta carnis, item argumenta mathematica reiicit : ' Deum,' inquiens, ' esse supra mathematicam, et verba Dei cum stupore esse adoranda et facienda : Deus autem praecipit, " Accipite, édite, hoc est corpus meum." ' Oecolampadius ad argumenta Lutheri respondet, et cap. vi loannis tractandum censet, ut inde reliqui loci explicentur. Ad hoc, ' Hoc est corpus meum,' adducit, ' Ego sum vitis vera.' Divinae possibiHtati non contradicit. A carnaH manducatione deducit ad spiritualem : suam sententiam dicit non vanam nee indivinam esse, constare enim ex fide et Scriptura. Lutherus metaphoras agnoscit. ' " Hoc est corpus meum " sumitur demonstrative : nam generalis vox patitur metapho- ram.' Quaerit ' quomodo spiritualis manducatio secludat corporalem.' Patres esse ab altera parte fatetur, "si admittatur interpretatio. Oecolampadius, ' "Ego sum vitis vera" etiam demonstrativuni est.' Res potest esse : quo modo sit. Lutherus non negat figuras, sed vult, ut probet, hie esse ex petitione principii, ' Cum Christus dixerit, " Hoc est, " néces- sitas requiritur.' Oecolampadius legit cap. vi loannis, et postea probat ' Christum ibi tractare de spirituali manducatione et abducere a corporali, non igitur esse corporalem manducationem.' Lutherus repetit recitata ex cap. vi lo. et dicit : ' Sententia tua est, per spiritualem manducationem abduci a corporali. ludaei putarunt eum comedendum esse, sicut panis et caro editur ex patina, and like roast pork.' Oecolampadius respondit, ' hunc intellectum esse humilem ' : ubi utrinque longa concertatio et contentio fuit. Oecolampadius, ' Christum in pane credere opinio est non fides. Periculosum est nimium elementis attribuere.' Lutherus, 'To wear a straw ex iussu Domini, spirituale est.' Exemplum from a horse-shoe longe explicat. ' Non oportet attendere quid dicatur, sed quis. Quum Deus loquitur quid, auscultent homunciones : quum praecipit quid, pareat mundus, et omnes exosculemur verbum, nihil ultra curiosi.' 109 CATHOLIC AND PROTESTANT, 1529 249 Post banc contentionem Oecolampadius inquit, ' Cum spiritualem esum habeamus, quid ergo opus est corporal!?' Lutherus : ' Non euro quid opus est, sed cum scriptum est, " Accipe, &c." faciendum omnino est et credendum. We must do it,' saepe inculcabat. 'Si iuberet,' inquit, ' fimum comedere, facerem, satis sciens hoc esse mihi salutiferum.' Oecolampadius locum tractat ex cap. vi lo., " Caro non prodest quicquam." Si caro comesa non prodest sed spiritus, ergo spectandum nobis quid prosit et voluntas Dei contem- planda,' &c. Uterque tandem protestatus est se in sua perseveraturum sententia, quando neuter alteri satisfecisset. Zuinglius infit, 'et Lutherum praeiudicii accusât quod protestetur se a sua nolle decedere sententia. Ita Helyidius in dictione, " Frater," argumentari potuisset, cum clarissime scriptum sit, " Fratres eius," &c. CoUatio Scripturae necessaria. Itaque etsi non habeamus, '' Hoc est figura corporis," habemus tamen quod abducit a corporali manducatione : ergo in Coena corpus suum non dedit corporaliter.' Concordes fuerunt in hoc, quod principale est, nempe in spirituali manducatione. Inde tractat cap. vi loan, praesertim hoc, ' " Spiritus vivificat, caro non prodest quicquam." Humanitatem, quae passa sit, excipit : ilia enim salutaris. Ex consequentia verborum validis- sime probat, quod caro comesa non prosit quicquam. In verbis, Discerpere, Dilaniare, calumniam Lutheri accusât, cum idem sit verbum laOUiv, edere, comedere, manducare. Quum ascendero in coelum, tunc videbitis me non manducari corporaliter, really, bodily, &:c. Spiritus et caro opponuntur. Contentionem de humili intellectu refricat, dicitque quaedam probe, quaedam pueriliter dicta esse,' nempe, " Si Deus iuberet fimum comedere," &c. Nam quae Deus iubet, ad bonum et salutem iubet. Deus lumen dat, et non tenebras offundit. Ergo non dicit, "Hoc est corpus meum " essentialiter, realiter, carnaliter, cum Scriptura repugnet. Oracula daemonum ob- scura, non Christi, Anima manducat spiritual, non carnem." Lutherus, contra Helvidium, ' " Frater " pro patrueli ex Scrip- tura probatur : Sed hie " Hoc est corpus " tropus non potest probari. Crab-apple si Deus mihi proponeret, ego spiritualiter manducarem. Nam ubicunque est verbum Dei, ibi spiritualis est manducatio : ergo cum corporalem manducationem adiecit, dicendo, "Hoc est corpus meum," credendum erit. Comedi- mus fide hoc corpus, quod pro nobis traditur. Os accipit corpus Christi : anima credit verbis, quia edit corpus.' 2 so CATHOLIC AND PROTESTANT, 1529 109 Zuinglius : ' Ex Scriptura probatur signatum pro signo ; Ex Ezechiele, Phase (riDD, Exod. xii. 27) ; Ergo cum in dubiis Scripturae locis coUatio requiratur, credendum locis similibus.' Accusât rhetoricam et ficta argumenta, cum dicat, 'Si iuberet Deus ista vel ista : nam scinius Deum ista vel talia non iubere. Verbum ' inquit, ' aequivocatur a vobis. ^'erba tantum significant nobis voluntatem Dei. Deus nobis non proponit incomprehensibilia. Quod Christus verus Deus et homo, non est incognitum fideli. Exemplum Mariae, quae interrogat, " Quomodo potest istud fieri?" et certior reddita, turn denium credit. Sed hie in cap. vi discipuli dubitarunt de carnali manducatione, quare ipse spiritualem docet.' Ad ilia, ' Verbum Dei est manducatio, non nego, sed verbum creditum.' Lutherus : ' Ex Ezechiele et Phase allegoriae sunt — bosh — significatio nulla est. De verbo, non dicimus nostris verbis prolatis adduci corpus, sed de institutione Christi dicimus, verba non nostra sed Domini sunt. " Facite," &c. Per hoc verbum facit ut manus sacerdotis sit manus Christi. Os non est meum, lingua non est mea, sed Christi : I may be a rogue or a knave. Ita de Baptismo ; ' Simile, ' Princeps fundit fugatque hostem, ibi singulae manus, Principis dicuntur manus. "Si dixeris monti, &c., fiet." Non disputo an Est sit Significat ; sed contentus sum quod Christus dicit, " Hoc est corpus meum." The devil can't get out of that. Id volo, Verba non cedere in meam potestatem, sed potestatem et iussionem Domini. Anima etiam corpus manducat : cor- poraliter enim corpus in verbo. Si interrogo, excido a fide : I will become a fool therefor. Cur non tropum etiam facitis, " Ascendit in coelum," &c. ? Quare puris verbis crédite, et date gloriam Deo.' Zuinglius : ' Nos itidem rogamus, ut detis gloriam Deo, et relinquatis petitionem principii. Ubi probatur vestrum thema. Ego hunc locum non relinquam inexcussum, et leviter ita tractatum : You'll have to sing me another tune.' Lutherus : ' Invidiose loqueris.' Zuinglius interrogat ' an credat quod loan, vi cap. Christus voluerit mederi ignorantibus ? ' Lutherus: 'You're trying to bluster. " Durus est hie sermo/' &c. ludaei loquuntur de impossibili et absurdo. Sed missa haec faciamus, quae ad rem non faciunt.' Zuinglius : ' No, No : hie locus (puta loan, vi cap.) breaks your neck.' Luther : ' Don't brag so loud. You are in Hesse, not in I09 CATHOLIC AND PROTESTANT, 1529 251 Switzerland. My neck 's not breaking then ! ' et alia ob hoc dictum calumniatus est, et quiritabatur plurimum. . . . Zuinglius excusabat, id dictum esse ex idiotisme nostro. Esse ita diversas loquendi formulas, &c. Princeps nutu et verbis excusationem accipiebat. Zuinglius Postillas Lutheri citavit, in quibus scripserat ' quod Christus de se dixerit, " Caro non prodest quicquam." ' lam verba Melanchthonis adduxit in hunc ipsum locum. ' Quod corpus corporaliter manducatur, sermonem esse non fundatum. Quando veteres dixerunt, Corpus Christi cibat animam, hoc de resurrectione intelligo.' Lutherus : ' Non euro quid nos scripserimus : sed probate, " Hoc est corpus," quod non sit corpus ! Corpus cibat hominis corpus aeternaliter. Os cum accipit corpus, immortalitatem quandam acquirit. Nam verbum ex iussu Dei virtutem induit. Deus dicit " Accipite, facite " : ibi fit : dicta et facta sunt. Differt nostrum dicere, et iussio Dei. Si S. Petrus praesto esset, nesciremus quid crederet. Deus ergo non in sanctitate nostra, sed verbo suo fundat sanctum. Pessimus sacerdos facit sanctum.' Zuinglius : ' Absurdum, quod impii rem faciant sacram.' Lutherus : ' Minime absurdum : nam baptizat malus. In verbo Dei ministrant impii. Nam " in cathedra Moses sedent, &c." Augustinus contra Donatistas ait, quod non tantum probis et piis committi debeat ministerium : quia factum nostrum situm est in verbo Dei.' Zuinglius : ' Aliud est quando Pharisaei docent, et quando fit quod Christus loquitur. Ministerium praedicandi maius est ministerio baptizandi. Verum ad praedicandi ministerium pertinent ista verba, ^' Hoc est corpus meum."' Oecolampadius caput vi, loan, resumit : adducit etiam locum de Nicodemo, et explicat. Lutherus : ' Fides spectat hoc praesens corpus, et id quod in coelo est.' Oecolampadius : ' Inculcat Lutherus semper idem, quasi nos panem habeamus sine verbo Dei. Ecclesia in hoc fundata est, " Tu es filius Dei " : non in hoc, ^' Hoc est corpus meum." ' Lutherus : ' Non temere hie adhaereo, mihi satis est hoc, " Hoc est corpus meum." Ego fateor corpus esse in caelo, fateor etiam esse in Sacramento. Non euro quod sit contra naturani, modo non contra fidem.' Oecolampadius : ' " Per omnia nobis similis factus est." Ut consimilis Patri in divinitate, ita nobis in humanitate.' 252 CATHOLIC AND PROTESTANT, 1529 109 Lutherus : ' " Donee veniat, &c." Vos distinguitis humani tatem et divinitatem, ego non euro. " Pauperes semper habebitis, me non, &e." Optimum argumentum quod hodie adduxistis. Substantialiter ut natus est e virgine, ita est in Sacramento : Hie requiritur analogia fidei, ex definitione fidei ' ad Heb. xi cap. Oeeolampadius : ' Christum non agnoscimus secundum carnem.' Philippus : ' Id est, secundum nostram carnem.' Oeeolampadius : ' Vos tropum nobis adimitis, et tamen synecdoehen facitis, contra intelleetum Catholicorum.' Lutherus : ' Hoc Deo committimus. Synecdoche est, ut gladius cum vagina, the tankard with the beer. ''Hoe est corpus meum " is then an inclusive phrase : nam corpus est in pane sicut gladius in vagina. Hanc figuram textus requirit, sed metaphora rem omnino toUit, ut cum dicatur " Corpus,' id est, figura corporis.' Exemplum, ' " Supra quem videris columbam," in qua erat Spiritus sanctus.' Oeeolampadius hoe exemplum retraetavit, et ad suam senten- tiam optime deduxit. Zuinglius : ' Rom. viii, " Deus misit Filium suum eonforma- tum carni peceato obnoxiae, &c." Ad Philipp. " Exinanivit semetipsum o-xv^/xan." Heb. ii " Assimilatus fratribus ". Ergo finitam habet humanitatem. Si corpus sursum, ergo in uno loco.' Augustinus, Fulgentius et alii adducuntur. Conclusio : ' Corpus Christi in uno loco ; ergo non potest esse in multis locis.' Lutherus pro o-x^y/xan in repetendo dixit ' é'^etç. " Per omnia similis " : ergo habuit uxorem, and black eyes. Quod sit in loco, iam antea dixi vobis atque adeo edico quod nolo mathe- matieam : id saepe repeto. Ut in Coena sit et ut in loco ne curemus.' Zuinglius Paulum adducit ad Philipp. ii, ''Oç iv ^lopf^rj ©coC vTTclp^MV. Item, jxoptfirjv 8ovX.ov Xa/Siov- Lutherus : ' Latine vel Germanice legas, non Graeee.' Zuinglius Latine se excusât, nempe quod xii annis usus sit Graeco codice. Tune pergens dixit, ' Ergo Christus est finitus, ut nos finiti sumus.' Lutherus : ' Concedo. Simile de nuee et cortice : ita de corpore Christi, Deus potest faeere, quod non sit in loco et quod in loco.' Hie multa erat eontroversia de loco. Et cum Lutherus concessisset finitum esse corpus Christi et Zuinglius inferre vellet, ' Ergo locale. Si locale et in coelis. log CATHOLIC AND PROTESTANT, 1529 253 ergo non in pane ' ibi Lutherus nolebat audire de loco vel localitate ; dicebat ' I will not have anything to do with it : I will not ! ' Zuinglius : ' Must we then have just what you will ? ' Coena instabat, et diremit certamen. Zuinglius : ' Corpus Christi finitum, ergo in loco.' Lutherus : ' Non est in loco, quando in Sacramento : potest esse in loco et non in loco. Deus potest corpus meum ponere ut non sit in loco. Nam et Sophistae dicunt, Unum corpus posse esse in diversis locis, quod non improbo.' Exemplum ' Mundus est corpus, non tamen in loco.' Zuinglius : ' Arguis a posse ad inesse. Proba quod corpus Christi possit esse simul in diversis locis.' Lutherus : ' Hoc est corpus meum.' Zuinglius ex Fulgentio legit quod Christus sit in uno loco : Luthero obiicit quod scripserit, ' There is the whole body of Christ.' Et, ' si divinitas non est passa in Christo, non meus esset Christus.' Lutherus : ' Fulgentius non de Coena loquitur sed contra Manichaeos. Fulgentium adducit de Coena Domini, ubi Oblationis mentio fit.' Zuinglius : ' offertur,' id est, ' memoria celebratur oblationis.' Ibi Lutherus sacrificium vocavit in dubium, ne cederet de sententia : quod cum Zuinglius ei obiecisset, dictum revocavit. Lutherus rursum corpus Christi in multis locis esse probat per ' Hoc est corpus meum '. Zuinglius eum cepit. Lutherus revocavit dictum: 'God grant he be in loco or not, Deo committam : hoc mihi satis est, " Hoc est corpus meum." ' Zuinglius : ' Subinde petitis principium : sic contentiosus posset dicere, lohannem Mariae fuisse filium. Nam Christus dixit " Ecce filius tuus ", semper inculcando " Christus dixit, Ecce filius tuus, ecce filius tuus.'" Lutherus : ' Non petimus principium : nam articulus fidei non probatur per articulum.' Zuinglius : ' Scripturae conferendae, et per se excutiendae. Dicite an corpus sit in loco.' Brentius : ' Est sine loco.' Zuinglius : ' Augustinus dicit, in uno loco esse oportet.' Lutherus : ' Augustinus non de Coena loquitur.' Lutherus tandem concedit quod non sit in Sacramento tanquam in loco. 254 CATHOLIC AND PROTESTANT, 1529 109 Oecolampadius hinc collegit ' Ergo non est hie corporaliter — bodily, with His true body.' Oecolampadius repetiit 'quod concessissent corpus Christi non esse in Sacramento ut in loco' et quaerit sine con- tentione ' Quomodo ergo ibi sit corpus ? ' Augustinus et P'ulgentius legitur. Lutherus : ' Vos Augustinum et Fulgentium habetis, sed reliqui Patres a nobis stant.' Oecolampadius petit ut suae partis Patres proférant : sed recusant. Lutherus ' admittit sacramentum sacrae rei signum esse : concedit sancta symbola esse, et sic ut amplius aliquid signi- ficent, et intellectui repraesentent aliud.' De signis naturalibus et signis a Deo institutis consentiunt. Lutherus inter alia Augustinum reiecit ' quod iuvenis scrip- sisset et quod obscurus et antiquus scriptor ' et concludit. Oecolampadius dicit ' se citare Patres hanc ob causam, ne nova et inaudita ipsorum videretur sententia.' Tandem etiam concludit. Itidem Zuinglius fecit. . . . Tertia die Articuli conscribuntur, in quibus ab utraque parte consensual est et in quibus non : ut orbi Christiano notum fieret eos in omnibus fidei capitibus consentire, unico excepto, de modo praesentiae corporis et sanguinis Christi in Coena. . . . No. no. The Articles of Marburg, No. 15, 3 Oct. 1529. Credimus et sentimus omnes de Coena Domini nostri lesu Christi quod utraque specie iuxta institutionem utendum sit : quod Missa non sit opus quo alter alteri, defuncto aut viventi, gratiam impetret : quod Sacramentum Altaris sit Sacramentum veri corporis et sanguinis lesu Christi, et spiritualis istius veri corporis et sanguinis sumptio praecipue unicuique Christiano maxime necessaria. Similiter de usu Sacramenti consentimus quod, sicut verbum, ita et Sacramentum a Deo traditum et ordinatum sit, ut infirmas conscientias ad fidem et dilectionem excitet per Spiritum sanctum. Etsi autem an verum corpus et sanguis Christi corporaliter in pane et vino Coenae Domini praesens sit hoc tempore non concordavimus, tamen una pars alteri Christianam dilectionem, quantum cuiusque conscientia feret, declarabit, et utraque pars Deum omnipotentem dili- 1 no CATHOLIC AND PROTESTANT, 1529 255 genter orabit ut nos Spiritu suo in vera sententia confirmet. Amen. Subscripserunt j\I. Lutherus, I. lonas, P. Melanchthon, A. Osiander, I. Brentius, I. Oecolampadius, H. Zuinglius, M. Rucerus, C. Hedio. 3 Octob. anno 1529. No. III. The Articles of Schwabach, No. 10, 16 Oct. 1529. The Eucharist or Sacrament of the Altar also consists of two parts, namely [i] that there is truly present in the bread and in the wine the true body and blood of Christ, according to the tenor of the Word, 'This is my body' and 'This is my blood ', and not mere bread and wine, as the opposite party now asserts : [2] also [that] this Word promotes and induces faith and the practice thereof among all such as desire the Sacrament and do nothing contrary to the same, exactly as Baptism also brings and gives faith, where a man desires it. XXXIV THE DIET OF AUGSBURG, 1530 After nine years' absence Charles V returned to Germany to settle in person the religious question. He came at the height 01 his power, and as the ally of the Pope from whom he had just received the Imperial Crown at Bologna, 24 Feb. 1530. In spite of [No. 112] Instructions, urging repression, from the Cardinal Legate Campeggio (Ranke, History of the Popes, iii, No. 19), the Emperor meant to intervene as mediator, and in his [No. 113] Summons, 21 Jan. 1530, to the Diet (Forstemann, Urkuiidenhudi zii der Gesc/iic/Ue des ReicJistages zu Augsbitrg, 1530, \"ol. i, No. 1), promised a fair hearing to 'every man's opinion'. The Elector received the summons, 11 March {ibid. No. 3); and at [No. 114] the advice of Dr. Briick, his Chancellor {ibid. No. il), bade his theologians state the Protestant case in writing. They presented it, 21 March {Corpus Reforma fonaii, ii. 33), in the Articles of Torgau i^ibid. xxvi. 171 sqq.), which dealt mainly with discipline. Meanwhile, 14 March, Eck had criticized the Protestant doctrines at Court : and Melanchthon, on whom the task of defence had now devolved, was fain to include in his ' Apology ' a statement of doctrine which had for its basis the Articles of Schwabach. On II May he sent it, now a ' Confession' {ibid. ii. 45), to Coburg for Luther's approval. This Luther gave at once and, 1 5 May, wrote, characteristically, to the Elector that he had ' read Master Philip's 2S6 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 Apology. ... It pleases me well, and I know not how to better it ... for I cannot tread so softly and gently' (de Wette, iv. 17). At length, on 15 June, the eve of Corpus Christi, the Emperor made his entry into Augsburg (Schirrmacher, Briefe unci Akieti, 54 sqq.): and no sooner was [No. 115] thePioposition (Coelestinus, H is tori a Comitio7-um Augustanorum^ 1 21) read at the first session of 20 June, than, 22 June, ' principes deliberatione habita iudica- bant omnium primo agendum esse de religione' (Schirrmacher, op. cit. 81 ; cf. Corpus Réf. ii. 127), At the third session, 25 June, in the Bishop's palace, Melanchthon's Apology, henceforth to be known as [No. 116] The Confession of Augsburg [Corpus Ref. xxvi. 263 sqq.) was presented over the signatures of seven princes and two cities, and read to the assembled Estates. Conciliatory in tone, it made a favourable impression upon individual opponents. But the majority, as a whole, remained unconvinced : and, 26 June, supported by [No. 1 17] the representations of the Legate (Lanz, in Biblioihek des literarischen Vereins in Stuttgart, xi. 45 sqq.), recommended the Emperor to have it examined (Schirrmacher, op. cit. 98). Its author, at an interview, 28 July, with the Legate (Lâmmer, Monunieiita Vaticana, 48) showed himself ready to make further [No. 118) Concessions [Corpus Ref. ii. 171 : cf. Schirr- macher, 5 1 1 n. 2) in the interests of peace. But, 3 Aug., at [No. 1 19] the fifth session (Schirrmacher, op. cit. 168), after the reading of the Confutation^ [Corpus Ref. xxvii, or Francke,. Z,//^;-/ Syjiibolici Ecclesiae Lutheranae, app. No. 3), the Emperor demanded sub- mission. A fresh series of negotiations (Schirrmacher, op. cit. 217 sqq.), indeed, was taken in hand, 16 Aug., by mixed committees of theologians and laymen [ibid. 239 sqq.), which led, on Eck's part, to some remarkable modifications in the statement of traditional doctrine, e.g. [No. 120] the Articulus de Missa [ibid. 234). But negotiation was seen to be futile when, 26 Aug., Luther repudiated it in his [No. 121] letter from Coburg (de Wette, iv. 146) : and on 7 Sept. [No. 122] an Imperial announcement (Schirrmacher, op. cit. 257, cf. Fôrstemann, Urkundenbuch, ii. No. 179) put an end to the business by promising a Council and requiring conformity till it met. This policy was then embodied, 22 Sept., in [No. 123] the Recess of the Diet (Goldasti Const. Imp. iii. 513 ; cf. Fôrste- mann, op. cit. ii, No. 206, and Schirrmacher, op. cit. 309). Next day the Elector left Augsburg. No. 112. Campeggio's Instructions to the Emperor, Jan. 1530. ' The Cardinal remarks,' says Ranke, ' that in conformity with the position he holds and with the Commission of the Apostolic See, he would proceed to set forth the measures * For a summary of it see Hardwick, History of the Articles, 26 sq. (ed. 18S4). 112 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 257 which, according to his judgement, ought to be adopted. He describes the state of affairs in the following manner : — " In certain parts of Germany all the Christian rites which were given to us by the ancient holy fathers have been abrogated in accordance with the suggestions of these scoun- drels ; the sacraments are no longer administered, vows are not observed, marriages are contracted irregularly and Avithin the degrees prohibited by the laws. . . . " ' * He reminds the Emperor that " this sect " would not procure him any increase of power, as he had been promised, and assures him of his own spiritual aid in the event of his adopting the counsels suggested : — "And I, if there shall be need, will pursue them with ecclesiastical censures and penalties, omitting nothing that it may be needful to do. I will deprive the beneficed heretics of their benefices, and will separate them by excommunica- tions from the Catholic flock. Your Highness also, with your just and awful Imperial Ban, will subject them to such and so horrible an extermination that either they shall be con- strained to return to the holy Catholic faith, or shall be utterly ruined ,and despoiled both of goods and life. And if any there be, which God forbid, who shall obstinately persevere in that diabolical course . . . Your Majesty will then take fire and sword in hand, and will radically extirpate these noxious and venomous weeds. . . . " It will be well and to the purpose that when this mag- nificent and Catholic undertaking shall have been put firmly and directly on its way, there should be chosen, some few days after, efficient and holy inquisitors who, with the utmost diligence and assiduity, should go about seeking and inquiring if there be any (but far be it from them) who persist in these diabolical and heretical opinions, nor will by any means abandon them ... in which case they shall be castigated and punished according to the rule and practice observed in Spain with regard to the Moors. . . . " ' No. Ï13. The Imperial Summons to the Diet, 21 Jan. 1530. To the Most Noble John, Duke of Saxony, &c., Charles, by the Grace of God, Roman Emperor Elect &c. . . . For the good purposes aforesaid we have resolved to undertake a general Diet and assembly, and, on the 8th of April next 944 S 258 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 113 ensuing, to hold the same in our Imperial City of Augsburg ; by which time we hope that we shall have settled affairs in Italy so as to be present in person on that day, as we have finally resolved to do. This day, then, we hereby announce to you, our Well-beloved, commanding you by the authority of our Roman Empire and by the duty wherewith you are bound to us and to the Empire, straitly bidding and willing you to appear that day in person at Augsburg, and together with us and other our Electors, Princes, and Estates of the Holy Empire, whom we have summoned in like manner, to assist in undertaking, debating, resolving, and concluding how weighty provision may be made for the removal of the grievous burden and invasion into Christendom of the aforesaid Turks, with good deliverance, defence, and steady help according to need, in addition to the measures formerly taken in that behalf: and, further, how, in the matter of errors and divi- sions concerning the holy faith and the Christian religion we may and should deal and resolve, and so bring it about, in better and sounder fashion, that divisions may be allayed, antipathies set aside, all past errors left to the judgement of our Saviour, and every care taken to give a charitable hearing to every man's opinions, thoughts, and notions, to understand them, to weigh them, to bring and reconcile men to a unity in Christian truth, and to dispose of everything that has not been rightly explained or treated of on the one side or the other. . . . No. 114. The advice of Dr. Briick, March 1530. Inasmuch as His Imperial Majesty's summons desires that every man's opinion and mind should have a hearing, it ap- pears to us a good thing that the opinion wherein our side has hitherto stood and persisted, should be duly collected together in writing with well-grounded justification of the same from Holy Scripture, so that one may have it ready in writing to start with : since it is hardly likely that, in the handling of the affair, the preachers as well as the Estates will be allowed to take part. . . . No. 115. The Proposition or Speech from the Throne, 20 June 1530. . . . Cum igitur magno sane cum animi dolore audierit et intellexerit, dissidium hoc indies augeri et latius propagari 115 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 259 maioresque vires sumere, nee tarn diligentibus deliberationibus, maturis consiliis et variis actionibus hue usque effectum esse quicquam, se existimasse, ad legitimam causae cognitionem, dissidium toUendum et animos reconciliandos, suam prae- sentiam multuni habituram momenti. Igitur pro naturae suae bonitate et innata mansuetudine, hoc quicquid sit futurum oneris et molestiae suscepisse, ac tarn longum et periculosum iter emensum esse, ut iuxta Htteras indictionis quam primum de rei summa cognosceret, bona spe concepta, hoc suum consiUum plerisque probatum iri, et ad concordiam Ecclesiae et Reipublicae salutarem ac utilem pacem omnes pellecturum et invitaturum esse, ut hoc faciUus res ipsa cognosci et agenda suscipi possit, animi distracti rursus coalescant et pristina ubique locorum restituatur pax atque Concordia, ac denique Caes. Maiest. iuvandae ReipubUcae et propagandae gloriae Dei avidissima, in bono necessarioque proposito constanter pergere et fideliter perseverare queat, possintque de ahis etiam rebus, omnibus et singulis profuturis, utiles institui deliberationes. His rebus omnibus consideratis, C. M. totius negotii seriam suscipere tractationem et actionem decrevisse, ut non tantum de perniciosis ac crudelibus Turcarum in Christianas regiones irruptionibus avertendis, frangendis, debilitandis et immi- nuendis hostis immanissimi viribus, ac impediendis versutis consiliis : verum etiam de dirimendis Ecclesiae contentio- nibus ac sopiendis tollendisque dissidiis agerctur. Igitur C. M. amanter, clementer et serio petere Electores Principes ac omnes Imperii Status ut quid hac de re cuiusque animi et sententiae sit, latino et germanico scripto comprehensum, in medium proponant, quo, iuxta litteras indictionis, eo commodius et celerius res ipsa intelligi definirique possit. . . . No. 116. The Confession of Augsburg, 25 June 1530. Praefatio ad Caesarem Carolum v. Invictissime Imperator, Caesar Auguste, Domine clementis- sime. Quum Vestra Caesarea Maiestas indixerit conventual imperii Augustae, ut deliberetur de auxiliis contra Turcam, atrocissimum, hereditarium atque veterem Christiani nominis ac religionis hostem, quomodo illius scilicet furori et conatibus durabili et perpetuo belli apparatu resisti possit : deinde et de dissensionibus in causa nostrae sanctae religionis et Christia- s 2 26o THE DIET OF AUGSBURG, 1530 116 nae fidei, et ut in hac causa religionis partium opiniones ac sententiae inter sese in caritate, lenitate et mansuetudine mutua audiantur coram, intelligantur et ponderentur, ut illis, quae utrinque in scripturis secus tractata aut intellecta sunt, sepositis et correctis, res illae ad unam simplicem veritatem et Christia- nam concordiam componantur et reducantur ; ut de cetero a nobis una, sincera et vera religio colatur et servetur, ut, quem- admodum sub uno Christo sumus et militamus, ita in una etiam ecclesia Christiana, in unitate et concordia vivere possi- mus : 2. quumque nos infra scripti Elector et Principes cum aliis, qui nobis coniuncti sunt, perinde ut alii Electores et Principes et Status ad praefata comitia evocati simus, ut Caesareo man- date obedienter obsequeremur, mature venimus Augustam, et, quod citra iactantiam dictum volumus, inter primos adfuimus. 3. Quum igitur V. C. M. Electoribus, Principibus et aliis Statibus imperii etiam hie Augustae sub ipsa initia horum comitiorum inter cetera proponi fecerit, quod singuli Status Imperii vigore Caesarei edicti suam opinionem et sententiam in Germanica et Latina lingua proponere debeant atque ofiferre ; et habita deliberatione proxima feria quarta rursum responsum est, V. C. M. nos proxima feria sexta articulos- nostrae con- fessionis pro nostra parte oblaturos esse : ideo ut V. M. voluntati obsequamur, offerimus in hac religionis causa nostro- rum concionatorum et nostram confessionem, cuiusmodi do- ctrinam ex Scripturis Sanctis et puro verbo Dei hactenus illi in nostris terris, ducatibus, ditionibus et urbibus tradiderint, ac in ecclesiis tractaverint. 4. Quod si et ceteri Electores, Principes ac Status Imperii similibus scriptis, Latinis scilicet et Germanicis, iuxta prae- dictam Caesaream propositionem, suas opiniones in hac causa religionis produxerint : hie nos coram V. C. M. tamquam domino nostro clementissimo paratos offerimus, nos cum prae- fatis Principibus et amicis nostris de tolerabilibus modis ac viis amice conferre, ut, quantum honeste fieri potest, con- veniamus, et re inter nos et partes citra odiosam contentionem pacifice agitata, Deo dante, dissensio dirimatur, et ad unam veram concordem religionem reducatur, sicut omnes sub uno Christo sumus et militamus et unum Christum confiteri debe- mus, iuxta tenorem edicti V. C. M., et omnia ad veritatem Dei perducantur, id quod ardentissimis votis a Deo petimus. 5. Si autem, quod ad ceteros Electores, Principes et Status, ut partem alteram, attinet, haec tractatio causae religionis eo modo, quo V. C. M. agendam et tractandam sapienter duxit, 116 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 261 scilicet cum tali mutua praesentatione scriptorum ac sedata coUatione inter nos non processerit, nee aliquo fructu facta fuerit : nos quidem testatum clare relinquimus, hie nihil nos, quod ad Christianam concordiam (quae cum Deo et bona con- scientia fieri possit) conciliandam conducere queat, uUo modo detrectare ; quemadmodum et V. C. M., deinde et ceteri Ele- ctores et Status Imperii et omnes, quicunque sincere religionis amore ac studio tenentur, quicunque banc causam aequo animo audituri sunt, ex hac nostra et nostrorum confessione hoc clementer cognoscere et intelligere dignabuntur. 6. Quum etiam V. C. M. Electoribus, Principibus et reli- quis Statibus Imperii non una vice sed saepe clementer signi- ficaverit, et in comitiis Spirensibus, quae anno Domini, &c. XXVI habita sunt, ex data et praescripta forma Vestrae Caesareae instructionis et commissionis recitari et publiée praelegi fecerit : Vestram M. in hoc negotio religionis ex causis certis, quae V. M. nomine allegatae sunt, non velle quidquam determinare, nee concludere posse, sed apud Ponti- ficem Romanum pro officio V. C. M. diligenter daturam operam de congregando concilie generali ; quemadmodum idem latius expositum est ante annum in publico proximo con- ventu, qui Spirae congregatus fuit, ubi V. C. M. per Domi- num Ferdinandum, Bohemiae et Ungariae Regem, amicum et dominum clementem nostrum, deinde per Oratorem et Com- missarios Caesareos, haec inter cetera proponi fecit, quod V. C. M. intellexisset et expendisset Locum tenentis V. C. M. in imperio et Praesidentis et Consiliariorum in regimine et Legato- rum ab aliis Statibus, qui Ratisbonae convenerant, delibera- tionem de concilio congregando ; et quod iudicaret etiam V. C. M. utile esse, ut congregaretur concilium, et quia causae, quae tum tractabantur inter V. C. M. et Romanum Pontificem, vicinae essent concordiae et Christianae reconciliationi, non dubitaret V. C. M., quin Romanus Pontifex adduci posset ad habendum générale concilium : ideo significabat se V. C. M. operam daturam, ut praefatus Pontifex Maximus una cum V. C. M. tale générale concilium primo quoque tempore emissis literis publicandum congregare consentiret. 7. In eventum ergo talem, quod in causa religionis dis- sensiones inter nos et partes amice et in caritate non fuerint compositae, tunc coram V. C. M. hie in omni obedientia nos offerimus, ex superabundanti comparituros et causam dicturos in tali generali, libero et Christiano concilio, de quo congre- gando in omnibus comitiis imperialibus, quae quidem annis 202 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 116 imperii V. C. M. habita sunt, per Electores, Principes et reli- ques Status Imperii semper concorditer actum et congruenti- bus suffragiis conclusum est. 8. Ad cuius etiam generalis con- cilii conventum, simul et ad V. C. M. in hac longe maxima et gravissima causa iam ante etiam debito modo et in forma iuris provocavimus et appellavimus. Cui appellationi ad V. C. M. simul et concilium adhuc adhaeremus, neque earn per hunc vel alium tractatum (nisi causa inter nos et partes iuxta tenorem Caesareae proximae citationis amice in caritate com- posita, sedata et ad Christianam concordiam reducta fuerit) deserere intendimus aut possumus ; de quo hie etiam solen- niter et publiée protestamur. PARS I. ARTICULI FIDEI PRAECIPUI. I. De Deo. Ecclesiae magno consensu apud nos docent, decretum Nicaenae synodi de unitate essentiae divinae et de tribus per- sonis verum et sine ulla dubitatione credendum esse : vide- licet quod sit una essentia divina, quae et appellatur et est Deus, aeternus, incorporeus, impartibilis, immensa potentia, sapientia, bonitate, creator et conservator omnium rerum, visibilium et invisibilium ; et tamen très sint personae, eius- dem essentiae et potentiae, et coaeternae, Pater, Filius et Spiri- tus Sanctus, 2. Et nomine personae utuntur ea significatione, qua usi sunt in hac causa scriptores ecclesiastici, ut significet non partem aut qualitatem in alio, sed quod proprie subsistit. 3. Damnant omnes haereses contra hunc articulum exortas, ut Manichaeos, qui duo principia ponebant, bonum et malum ; item Valentinianos, Arianos, Eunomianos, Mahometistas et omnes horum similes. 4. Damnant et Samosatenos, veteres et neotericos, qui quum tantum unam personam esse con- tendant, de Verbo et de Spiritu Sancto astute et impie rhetori- cantur, quod non sint personae distinctae, sed quod Verbum significet verbum vocale, et Spiritus motum in rebus creatum. II. De peccato originis. Item docent, quod post lapsum Adae omnes homines, se- cundum naturam propagati, nascantur cum peccato, hoc est, sine metu Dei, sine fiducia erga Deum, et cum concupi- scentia, quodque hie morbus seu vitium originis vere sit pecca- tum, damnans et afferens nunc quoque aeternam mortem his qui non renascuntur per baptismum et Spiritum Sanctum. 2. Damnant Pelagianos ct alios qui vitium originis negant iî6 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 263 esse peccatum, et ut exténuent gloriam meriti et benefîciorum Christi, disputant hominem propriis viribus rationis coram Deo iustificari posse. III. De Filio Dei. Item docent, quod Verbum, hoc est, Filius Dei, assum- pserit humanam naturam in utero beatae Mariae virginis^ ut sint duae naturae^, divina et humana, in unitate personae in- separabiliter coniunctae ; unus Christus, vere Deus et vere homo, natus ex virgine Maria, vere passus, crucifixus, mortuus et sepultus, ut reconciliaret nobis Patrem, et hostia esset non tantum pro culpa originis, sed etiam pro omnibus actualibus hominum peccatis. 2. Idem descendit ad inferos, et vere resurrexit tertia die ; deinde ascendit ad coelos, ut sedeat ad dexteram Patris, et perpetuo regnet et dominetur omnibus creaturis, sanctificet credentes in ipsum, misso in corda eorum Spiritu Sancto, qui regat, consoletur ac vivificet eos, ac defen- dat adversus diabolum et vim peccati. 3. Idem Christus palam est rediturus, ut iudicet vivos et mortuos &c. iuxta Symbolum Apostolorum. IV. De iustificatione. Item docent, quod homines non possint iustificari coram Deo propriis viribus, meritis aut operibus, sed gratis iustificentur propter Christum per fidem, quum credunt se in gratiam recipi, et peccata remitti propter Christum, qui sua morte pro no- stris peccatis satisfecit. Hanc fidem imputât Deus pro iustitia coram ipso. Rom. iii et iv. V. De ministerio ecclesiastico. Ut hanc fidem consequamur, institutum est ministeriuin do- cendi evangelii et porrigendi sacramenta. 2. Nam per verbum et sacramenta, tamquam per instrumenta, donatur Spiritus Sanctus, qui fidem efficit, ubi et quando visum est Deo, in iis qui audiunt evangeUum, scilicet quod Deus non propter nostra mérita, sed propter Christum iustificet hos qui credunt se propter Christum in gratiam recipi. 3. Damnant Anabaptistas et alios qui sentiunt Spiritum Sanctum contingere sine verbo externo hominibus per ipsorum praeparationes et opera. VI. De nova obedientia. Item docent, quod fides ilia debeat bonos fructus parère, et quod oporteat bona opera mandata a Deo faccre propter voluntatem Dei, non ut confidamus per ea opera iustificationem 204 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 116 coram Deo mereri. 2. Nam remissio peccatorum et iustificatio fide apprehenditur, sicut testatur et vox Christi : Qimm fece- ritis haec om?nd, dicite, servi inutiles sumus. 3. Idem docent et veteres scriptores ecclesiastici. Ambrosius enim inquit : ' Hoc constitutum est a Deo^ ut qui credit in Christum salvus sit, sine opere, sola fide, gratis accipiens remissionem peccatorum.' VII. De ecclesia. Item docent, quod una sancta ecclesia perpetuo mansura sit. Est autem ecclesia congregatio sanctorum, in qua evan- gelium recte docetur et recte administrantur sacramenta. 2. Et ad veram unitatem ecclesiae satis est consentire de doctrina evangelii et administratione sacramentorum, nee ne- cesse est ubique esse similes traditiones humanas, seu ritus aut ceremonias ab hominibus institutas ; sicut inquit Paulus : Una fides, unum baptisma, iinus Dens et Pater omniufn &:c. VIII. Quid sit ecclesia. Quamquam ecclesia proprie sit congregatio sanctorum et vere credentium : tamen quum in hac vita multi hypocritae et mali admixti sint, licet uti sacramentis, quae per malos ad- ministrantur, iuxta vocem Christi : Sedent Scribae et Fha?-isaei in cathedra Mosi &c. ; et sacramenta et verbum propter ordi- nationem et mandatum Christi sunt efficacia, etiamsi per malos exhibeantur. 2. Damnant Donatistas et similes, qui negabant licere uti ministerio malorum in ecclesia, et sentiebant ministerium ma- lorum inutile et inefficax esse. IX. De baptismo. De baptismo docent, quod sit necessarius ad salutem, quodque per baptismum offeratur gratia Dei ; et quod pueri sint baptizandi, qui per baptismum oblati Deo recipiantur in gratiam Dei. 2. Damnant Anabaptistas, qui improbant baptismum puero- rum et affirmant pueros sine baptismo salvos fieri. X. De Coena Domini, De Coena Domini docent, quod corpus et sanguis Christi vere adsint, et distribuantur vescentibus in Coena Domini, et improbant secus docentes. XI. De confessione. De confessione docent, quod absolutio privata in ecclesiis retinenda sit, quamquam in confessione non sit necessaria omnium delictorum enumeratio. Est enim impossibilis iuxta Psalmum : Delicta cuis intelligit ? 116 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 265 XII. De poenitentia. De poenitentia decent, quod lapsis post baptismum con- tingere possit remissio peccatorum quocunque tempore, quum convertuntur ; et quod ecclesia talibus redeuntibus ad poeni- tentiam absolutionem impartiri debeat. 2. Constat autem poenitentia proprie his duabus partibus : Altera est contritio seu terrores incussi conscientiae agnito peccato ; altera est fides, quae concipitur ex evangelio seu absolutione, at credit propter Christum remitti peccata, et con- solatur conscientiam, et ex terroribus libérât. Deinde sequi debent bona opera, quae sunt fructns poenitentiae. 3. Damnant Anabaptistas, qui negant semel iustificatos posse amittereSpiritum Sanctum ; item, qui contendunt quibus- dam tantam perfectionem in hac vita contingere, ut peccare non possint. 4. Damnantur et Novatiani, qui nolebant absol- vere lapsos post baptismum redeuntes ad poenitentiam. Reiiciuntur et isti, qui non docent remissionem peccatorum per fidem contingere, sed iubent nos mereri gratiam per satis- factiones nostras. XIII. De usu sacramentorum. De usu sacramentorum docent, quod sacramenta instituta sint, non modo ut sint notae professionis inter homines, sed magis ut sint signa et testimonia voluntatis Dei erga nos, ad excitandam et confirmandam fidem in his qui utuntur pro- posita. 2. Itaque utendum est sacrajnentis ita ut fides accé- dât, quae credat promissionibus quae per sacramenta exhi- bentur et ostenduntur. 3. Damnant igitur illos qui docent, quod sacramenta ex opere operato iustificent, nee docent fidem requiri in usu sa- cramentorum, quae credat remitti peccata. XIV. De ordine ecclesiastico. De ordine ecclesiastico docent, quod nemo debeat in ecclesia publiée docere aut sacramenta administrare, nisi rite vocatus. XV. De ritibus ecclesiasticis. De ritibus ecclesiasticis docent, quod ritus illi servandi sint qui sine peccato servari possunt, et prosunt ad tran- quillitatem et bonum ordinem in ecclesia, sicut certae feriae, festa et similia. 2. De talibus rebus tamen admonentur homines ne con- scientiae onerentur, tamquam talis cultus ad salutem necessa- rius sit. 266 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 116 3. Admonentur etiam, quod traditiones humanae institutae ad placandum Deum, adpromerendam gratiam et satisfaciendum pro peccatis, adversentur evangelio et doctrinae fidei. Quare vota et traditiones de cibis et diebus etc. institutae ad pro- merendam gratiam et satisfaciendum pro peccatis inutiles sint et contra evangelium. XVI. De REBUS CIVILIBUS, De rebus civilibus docent, quod legitimae ordinationes civiles sint bona opera Dei, quod Christianis liceat gerere magistratus, exercera iudicia, iudicare res ex imperatoriis et aliis praesentibus legibus, supplicia iure constituere, iure bellare, militare, lege contrahere, tenere proprium, iusiurandum postulantibus magistratibus dare, ducere uxorem, nubere. 2. Damnant Anabaptistas, qui interdicunt haec civilia officia Christianis. 3. Damnant et illos qui evangelicam perfectionem non collocant in timoré Dei et fide, sed in deserendis civilibus officiis, quia evangelium tradit iustitiam aeternam cordis. In- terim non dissipât politiam aut oeconomiam, sed maxime postulat conservare tamquam ordinationes Dei, et in talibus ordinationibus exercere caritatem. 4. Itaque necessario de- bent Christiani obedire magistratibus suis et legibus, nisi quum iubent peccare ; tunc enim magis debent obedire Deo quam hominibus. Act. v. XVII. De Christi reditu ad iudicium. Item docent, quod Christus apparebit in consummatione mundi ad iudicandum, et mortuos omnes resuscitabit, piis et electis dabit vitam aeternam et perpétua gaudia, impios autem homines ac diabolos condemnabit, ut sine fine crucientur. 2. Damnant Anabaptistas, qui sentiunt hominibus damnatis ac diabolis finem poenarum futurum esse. 3. Damnant et alios, qui nunc spargunt ludaicas opiniones, quod ante resurrectionem mortuorum pii regnum mundi occupaturi sint, ubique oppressis impiis. XVIII. De libero arbitrio. De libero arbitrio docent, quod humana voluntas habeat aliquam libertatem ad efficiendam civilem iustitiam et deligen- das res rationi subiectas. Sed non habet vim sine Spiritu Sancto efficiendae iustitiae Dei seu iustitiae spiritualis, (jiiia a/i Una/is homo no?i percipit ea çunc siait spiritus Dei ; sed haec fit in cordibus, quum per verbum Spiritus Sanctus concipitur. 2. Haectotidem verbis dicit Augustinus lib. iii. [§ 5J Hypogno- sticon : ' Esse fatemur liberum arbitrium omnibus hominibus, I ii6 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 267 habens quidem indicium rationis, non per quod sit idoneum in iis quae ad Deum pertinent, sine Deo aut inchoare aut certe peragere, sed tantum in operibus vitae praesentis tarn bonis quam etiam malis. Bonis dico, quae de bono naturae oriuntur, i. e. velle laborare in agro, velle manducare et bibere, velle habere amicum, velle habere indumenta, velle fabricare domum, uxorem velle ducere, pecora nutrire, artem discere diversarum rerum bonarum, velle quidquid bonum ad prae- sentem pertinet vitam : quae omnia non sine divino guber- naculo subsistunt, imo ex ipso et per ipsum sunt et esse coeperunt. Malis vero dico, ut est, velle idolum colère, velle homicidium ' etc. 3. Damnant Pelagianos et alios qui docent, quod sine Spiritu Sancto solis naturae viribus possimus Deum super omnia diligere ; item praecepta Dei facere quoad substantiam actuum. Quamquam enim externa opera aliquo modo efificere natura possit (potest enim continere manus a furto, a caede), tamen interiores motus non potest efficere, ut timorem Dei, fiduciam erga Deum, castitatem, patientiam etc. XIX. De causa peccati. De causa peccati docent, quod tametsi Deus creat et con- servât naturam, tamen causa peccati est voluntas malorum, videlicet diaboli et impiorum, quae, non adiuvante Deo, avertit se a Deo, sicut Christus ait lohann. viii : Quuni locjiiitur inendacium, ex se ipso loqicitur. XX. De fide et bonis operibus. Falso accusantur nostri, quod bona opera prohibeant. Nam scripta eorum, quae exstant de decem praeceptis, et alia simili argumento testantur, quod utiliter docuerint de omnibus vitae generibus et officiis, quae genera vitae, quae opera in qualibet vocatione Deo placeant. De quibus rebus olim paruni doce- bant concionatores ; tantum puerilia et non necessaria opera urgebant, ut certas ferias, certa ieiunia, fraternitates, pere- grinationes, cultus sanctorum, rosaria, monachatum et similia. 2. Haec adversarii nostri admoniti nunc dediscunt, nee perindc praedicant haec inutilia opera, ut olim. Praeterea incipiunt fidei mentionem facere, de qua olim mirum erat silentium ; docent nos non tantum operibus iustificari, sed coniungunt fidem et opera, et dicunt nos fide et operibus iustificari. Quae doctrina tolerabilior est priore, et plus afferre potest consola- tionis quam vetus ipsorum doctrina. 268 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 116 A. De fide. 3. Quum igitur doctrina de fide, quam oportet in ecclesia praecipuam esse, tarn diu iacuerit ignota, quemadmodum fateri omnes necesse est, de fidei iustitia altissimum silentium fiaisse in concionibus, tantum doctrinam operum versatam esse in ecclesiis, nostri de fide sic admonuerunt ecclesias : 4. Principio, quod opera nostra non possint reconciliare Deum, aut mereri remissionem peccatorum et gratiam et iustificationem, sed banc tantum fide consequimur, credentes, quod propter Cbristum recipiamur in gratiam, qui solus positus est mediator et propitiatorium, per quem reconcibetur Pater. Itaque qui confiait operibus se mereri gratiam, is aspernatur Cbristi meritum et gratiam, et quaerit sine Cbristo humanis viribus viam ad Deum, quum Cbristus de se dixerit : Ego S2tm via, Veritas et vita. 5. Haec doctrina de fide ubique in Paulo tractatur. Ephes. ii : Gratia salvi facti estis per fidem ; et hoc nan ex vobis, Dei doniim est, 7ion ex operibus etc. 6. Et ne quis cavilletur, a nobis novam Pauli interpretationem excogitari, tota haec causa habet testimonia Patrum. Nam Augustinus multis voluminibus défendit gratiam et iustitiam fidei contra mérita operum. Et similia docet Ambrosius de vocatione gentium, et alibi. Sic enim inquit [i. § 5] de vocatione gentium : ' Vile- sceret redemptio sanguinis Cbristi, nee misericordiae Dei humanorum operum praerogativa succumberet, si iustificatio, quae fit per gratiam, meritis praecedentibus deberetur, ut non munus largientis, sed merces esset operantis.' 7. Quamquam autem haec doctrina contemnitur ab imperitis, tamen experiuntur piae ac pavidae conscientiae, plurimum earn consolationis afferre, quia conscientiae non possunt reddi tran- quillae per ulla opera, sed tantum fide, quum certo statuunt, quod propter Christum habeant placatum Deum ; quemad- modum Paulus docet Rom. v : lustificati per fidem pacem habeiiius apud Deum. 8. Tota haec doctrina ad illud certamen perterrefactae conscientiae referenda est, nee sine illo certamine intelligi potest. Quare male iudicant de ea re homines im- periti et profani, qui Christianam iustitiam nihil esse somniant nisi civilem et philosophicam iustitiam. 9. Olim vexabantur conscientiae doctrina operum ; non audie- bant ex evangelio consolationem. Quosdam conscientia expulit in desertum, in monasteria, sperantes ibi se gratiam merituros esse per vitam monasticam. Alii alia excogitaverunt opera ad promerendam gratiam et satisfaciendum pro peccatis. ii6 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 269 10. Ideo magnopere fuit opus banc doctrinam de fide in Christian tradere et renovare, ne deesset consolatio pavidis conscientiis, sed scirent fide in Christum apprehendi gratiam et remissionem peccatorum et iustificationem. 11. Admonentur etiam homines, quod hie noiwoxi fidei non significet tantum historiae notitiam, qualis est in impiis et diabolo, sed significet fidem quae credit non tantum historiam, sed etiam effectum historiae, videlicet hunc articulum, re- missionem peccatorum, quod videlicet per Christum habeamus gratiam, iustitiam et remissionem peccatorum. 12. lam qui scit se per Christum habere propitium Patrem, is vere novit Deum, scit se ei curae esse, invocat eum ; deni- que non est sine Deo, sicut gentes. Nam diaboli et impii non possunt hunc articulum credere, remissionem peccatorum. Ideo Deum tamquam hostem oderunt, non invocant eum, nihil boni ab eo exspectant. 13. Augustinus etiam de fidei nomine hoc modo admonet lectorem, et docet in Scripturis nomen fidei accipi non pro notitia, qualis est in impiis, sed pro fiducia quae consolatur et erigit perterrefactas mentes. B. De bonis operibus. 14. Praeterea decent nostri, quod necesse sit bona opera facere, non ut confidamus per ea gratiam mereri, sed propter voluntatem Dei. Tantum fide apprehenditur remissio pecca- torum ac gratia. Et quia per fidem accipitur Spiritus Sanctus, iam corda renovantur et induunt novos affectus, ut parère bona opera possint. 15. Sic enim ait Ambrosius : 'Fides bonae voluntatis et iustae actionis genitrix est.' Nam humanae vires, sine Spiritu Sancto, plenae sunt impiis affectibus, et sunt imbecilliores quam ut bona opera possint efficere coram Deo. 16. Ad haec, sunt in potestate diaboli, qui impellit homines ad varia peccata, ad impias opiniones, ad manifesta scelera ; quemadmodum est videre in philosophis, qui et ipsi conati honeste vivere, tamen id non potuerunt efficere, sed contaminati sunt multis manifestis sceleribus. Tahs est imbe- cillitas hominis, quum est sine fide et sine Spiritu Sancto, et tantum humanis viribus se gubernat. 17. Hinc facile apparet banc doctrinam non esse accusan- dam, quod bona opera prohibeat, sed multo magis laudandam, quod ostendit quomodo bona opera facere possimus. Nam sine fide nuUo modo potest humana natura primi aut secundi praecepti opera facere. Sine fide non invocat Deum, a Deo nihil exspectat, nontolerat crucem,sed quaerit humana praesidia. 270 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 116 confidit humanis praesidiis. 18. Ita regnant in corde omnes cupiditates et humana consilia, quum abest fides et fiducia erga Deum. Quare et Christus dixit : Sine me nihil potestis facere, lohann. xv ; et ecclesia canit : ' Sine tuo numine nihil est in homine, nihil est innoxium.' XXL De cultu sanctorum. De cultu sanctorum docent, quod memoria sanctorum pro- poni potest, ut imitemur fidem eorum et bona opera iuxta vocationem, ut Caesar imitari potest exemplum Davidis in bello gerendo ad depellendos Turcas a patria. Nam uterque rex est. 2. Sed Scriptura non docet invocare sanctos, seu petere auxilium a Sanctis : quia unum Christum nobis proponit mediatorem, propitiatorium, pontificem et intercessorem. 3. Hie invocandus est, et promisit se exauditurum esse preces nostras ; et hunc cultum maxime probat, videlicet ut invocetur in omnibus afflictionibus. i lohann. ii : Si quis peccat, habenuis advocatum apud Deum etc. xxn. Haec fere summa est doctrinae apud nos, in qua cerni potest nihil inesse quod discrepet a Scripturis, vel ab ecclesia Catholica, vel ab ecclesia Romana, quatenus ex scriptoribus nota est. Quod quum ita sit, inclementer iudicant isti qui nostros pro haereticis haberi postulant. 2. Sed dissensio est de quibusdam abusibiis, qui sine certa auctoritate in ecclesias irrepserunt, in quibus etiam si qua esset dissimilitudo, tamen decebat haec lenitas episcopos, ut propter confessionem, quam modo recensuimus, tolerarent nostros, quia ne Canones quidem tam duri sunt ut eosdem ritus ubique esse postulent, neque similes unquam omnium ecclesiarum ritus fuerunt. 3. Quam- quam apud nos magna ex parte veteres ritus diligenter servantur. Falsa enim calumnia est, quod omnes ceremoniae, omnia vetera instituta in ecclesiis nostris aboleantur. Verum publica querela fuit, abusiis quosdam in vulgaribus ritibus haerere. Hi quia non poterant bona conscientia probari, aliqua ex parte correcti sunt. PARS II. ARTICULI IN QUIBUS RECENSENTUR ABUSUS MUTATI. Quum ecclesiae apud nos de nullo articulo fidei dissentiant ab ecclesia Catholica, tantum paucos quosdam abusus omittant, qui novi sunt et contra voluntatem Canonum vitio temporum recepti, rogamus ut Caesarea Maiestas clementer audiat, et qîdd sit ??mtatum, et quae fuerint causae quo minus coactus ii6 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 271 sit populus illos abusus contra conscientiam observare. Nee habeat fideni Caesarea Maiestas istis, qui, ut inflamment odia hominum adversus nostros, miras calumnias spargunt in popu- lum. 2. Hoc modo irritatis animis bonorum virorum initio praebuerunt occasionem huic dissidio, et eadem arte conantur nunc augere discordias. Nam Caesarea Maiestas baud dubie comperiet tolerabiliorem esse formam et doctrinae et cere- moniarum apud nos, quam qualem homines iniqui et malevoli describunt. Porro Veritas ex vulgi rumoribus aut maledictis inimicorum colligi non potest. Facile autem hoc iudicari potest, nihil magis prodesse ad dignitatem ceremoniarum con- servandam et alendam reverentiam ac pietatem in populo, quam si ceremoniae rite fiant in ecclesiis. I. De utraque specie. Laicis datur utraque species sacramenti in Coena Domini, quia hie nios habet mandatum Domini Matt, xxvi : Bibite ex hoc oimies ; ubi manifeste praecepit Christus de poculo ut omnes bibant. 2. Et ne quis possit cavillari, quod hoc ad saeerdotes tantum pertineat, Paulus ad Corinth, exemplum récitât, in quo apparet totam ecelesiam utraque specie usam esse. 3. Et diu mansit hie mos in ecclesia, nee constat quando aut quo auctore mutatus sit, tametsi Cardinalis Cusanus recitet quando sit approbatus. 4. Cyprianus aliquot loeis testatur populo sanguinem datum esse. Idem testatur Hierony- mus, qui ait : ' Saeerdotes eueharistiae ministrant et sanguinem Christi populis dividunt.' Imo Gelasius Papa mandat ne divi- datur sacramentum, dist. II de co?isccmt{one, cap. Comperimus} 5. Tantum consuetudo non ita vctus aliud habet. Constat autem quod consuetudo contra mandata Dei introdueta non sit probanda, ut testantur Canones, dist. VIII, cap. Veriiate,^ cum sequentibus. 6. Haee vero consuetudo non solum contra Scripturam, sed etiam contra veteres Canones et exem- plum eeelesiae recepta est. Quare si qui maluerunt utraque specie sacramenti uti, non fuerunt cogcndi ut aliter facerent cum offensione conseientiae. 7. Et quia divisio sacramenti non convcnit cum institutione Christi, solet apud nos omitti processio, quae hactenus fieri solita est. II. De coniugio sacerdotum. Publica querela fuit de exemplis sacerdotum qui non contme- bant. Quam ob causam et Pius Papa dixisse fertur fuisse aliquas causas cur ademptum sit sacerdotibus coniugium, ' Decieti P. III. ii. 12. 2 m^i^ \ yjij^ ^_(j_ 272 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 116 sed multo maiores esse causas cur reddi debeat ; sic enim scribit Platina. 2. Quum igitur sacerdotes apud nos publica ilia scandala vitare vellent, duxerunt uxores, ac docuerunt quod liceat ipsis contrahere matrimonium. Primum, quia Paulus dicit : Unusquisque habeat uxorem suani propter fornica- tionem ; item : Melius est tmbere quam uri. Secundo Christus inquit : Non omnes capiunt verbum hoc : ubi docet non omnes homines ad caelibatum idoneos esse, quia Deus creavit hominem ad procreationem, Genes, i. 3. Nee est humanae potestatis sine singulari dono et opère Dei creationem mutare. Igitur qui non sunt idonei ad caelibatum, debent contrahere matrimonium. Nam mandatum Dei et ordinationem Dei nulla lex humana, nullum votum toUere potest. 4. Ex his causis docent sacerdotes sibi licere uxores ducere. Constat etiam in ecclesia veteri sacerdotes fuisse maritos. Nam et Paulus ait, episcopitm eligendum esse qui sit maritus. 5. Et in Germania primum ante annos quadringentos sacerdotes vi coacti sunt ad caelibatum, qui quidem adeo adversati sunt ut archiepiscopus Moguntinus, publicaturus edictum Romani Pontificis de ea re, paene ab iratis sacerdotibus per tumultum oppressus sit. Et res gesta est tam inciviliter ut non solum in posterum coniugia prohiberentur, sed etiam praesentia, contra omnia iura divina et humana, contra ipsos etiam Canones, factos non solum a Pontificibus sed a laudatissimis synodis, distraherentur. 6. Et quum senescente mundo paulatim natura humana fiat imbecillior, convenit prospicere ne plura vitia serpant in Germaniam. Porro Deus instituit coniugium, ut esset reme- dium humanae infirmitatis. Ipsi Canones veterem rigorem interdum posterioribus temporibus propter imbecillitatem hominum laxandum esse dicunt; quod optandum est ut fiat et in hoc negotio. Ac videntur ecclesiis aliquando defuturi pastores, si diutius prohibeatur coniugium. 7. Quum autem exstet mandatum Dei, quum mos ecclesiae notus sit, quum impurus caelibatus plurima pariât scandala, adulteria et alia scelera, digna animadversione boni magistratus : tamen mirum est, nulla in re maiorem exerceri saevitiam quam adversus coniugium sacerdotutn. Deus praecepit honore afficere coniugium. Leges in omnibus rebus publicis bene constitutis, etiam apud ethnicos, maximis honoribus ornaverunt. 8. At nunc capitalibus poenis excruciantur, et quidem sacerdotes, contra Canonum voluntatem, nullam aliam ob causam nisi propter coniugium. Paulus vocat doctrinam daemoniorum, ii6 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 273 quae prohibet coniugium, i Timoth. iv. Id facile nunc intelligi potest, quum talibus suppliciis prohibitio coniugii defenditur. 9. Sicut autem nulla lex humana potest mandatum Dei tollere, ita nee votum potest toUere mandatum Dei. Proinde etiam Cyprianus suadet, ut mulieres nubant quae non servant promissam castitatem. Verba eius sunt haec libr. I, epistola XI : 'Si autem perseverare nolunt, aut non possunt, melius est ut nubant quam ut in ignem deliciis suis cadant ; certe nullum fratribus aut sororibus scandalum faciant.' ^ Et aequitate quadam utuntur ipsi Canones erga hos qui ante iustam aeta- tem voverunt, quomodo fere hactenus fieri consuevit. III. De missa. Falso accusantur ecclesiae nostrae quod missam aboleant. Retinetur enim missa apud nos, et summa reverentia celebratur. Servantur et usitatae ceremoniae fere omnes, praeterquam quod Latinis cantionibus admiscentur alicubi Germanicae, quae additae sunt ad docendum populum. Nam ad hoc unum opus est ceremoniis, ut doceant imperitos. Et non modo Paulus praecipit uti lingua intellecta populo in ecclesia, sed etiam ita constitutum est humano iure. 2. Assuefit populus, ut una utantur sacramento, si qui sunt idonei ; id quoque auget reverentiam ac religionem publicarum ceremoniarum. NuUi enim admittuntur, nisi antea explorati. Admonentur etiam homines de dignitate et usu sacramenti, quantam consolationem afferat pavidis conscientiis, ut discant Deo credere, et omnia bona a Deo exspectare et petere. 3. Hie cultus delectat Deum ; talis usus sacramenti alit pietatem erga Deum. Itaque non videntur apud adversaries missae maiore religione fieri quam apud nos. 4. Constat autem banc quoque publicam et longe maximam querelam omnium bonorum virorum diu fuisse, quod missae turpiter profanarentur, collatae ad quaestum. Neque enim obscurum est quam late pateat hie abusus in omnibus templis, a qualibus celebrentur missae tantum propter mercedem o-ut stipendium, quam multi contra interdictum Canonum célèbrent. 5. Paulus autem graviter minatur his qui indigne tractant eucharistiam, quum ait : Qui ederit panein himc aut biberit calicem Dommi indigne, reus erit corporis et sa^iguinis Domini. Itaque quum apud nos admonerentur sacerdotes de hoc peccato, desierunt apud nos privatae missae, quum fere nullae privatae missae nisi quaestus causa fièrent. 6. Neque ignoraverunt hos abusus episcopi ; qui si correxis- * Ep. iv. § 2 {Opera ii. 474, ed. Hartel). 944 T 2 74 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 116 sent eos in tempore, minus nunc esset dissensionum. Antea sua dissimulatione multa vitia passi sunt in ecclesiam serpere. Nunc sero incipiunt queri de calamitatibus ecclesiae, quum hie tumultus non aliunde sumpserit occasionem, quam ex illis abusibus, qui tarn manifesti erant ut tolerari amplius non possent. 7. Magnae dissensiones de missa, de sacramento exstiterunt. Fortasse dat poenas orbis tarn diuturnae pro- fanationis missarum, quam in ecclesiis tot saeculis toleraverunt isti qui emendari et poterant et debebant. Nam in decalogo scriptum est : Qui Dei fiomine alnititur, non erit impunitus. At ab initio mundi nulla res divina ita videtur unquani ad quaestum collata fuisse ut missa. 8. Accessit opinio, quae auxit privatas missas in infinitum, videlicet quod Christus sua passione satisfecerit pro peccato originis, et instituent missam, in qua fieret oblatio pro quoti- dianis delictis, mortalibus et venialibus. 9. Hinc manavit publica opinio, quod missa sit opus delens peccata vivorum et mortuorum ex opere operato. Hie coeptum est disputari, utrum una missa, dicta pro pluribus, tantundem valeat, quan- tum singulae pro singulis. Haec disputatio peperit istam infinitam multitudinem missarum. 10. De his opinionibus nostri admonuerunt, quod dissen- tiant a Scripturis Sanctis, et laedant gloriam passionis Christi. Nam passio Christi fuit oblatio et satisfactio non solum pro culpa originis, sed etiam pro omnibus reliquis peccatis, ut ad Hebraeos scriptum est : Sandificati sumus per oblatio7iem lesu Christi semel; item : Una oblatione consummavit in per- petuum sa7ictificatos. 11. Item Scriptura docet nos coram Deo iustificari per fidem in Christum, quum credimus nobis remitti peccata propter Christum. lam si missa delet peccata vivorum et mortuorum ex opere operato, contingit iustificatio ex opere missarum, non ex fide, quod Scriptura non patitur. 12. Sed Christus iubet facere in siii memoriavi. Quare missa insiifuta est, ut fides in iis, qui utuntur sacramento, re- cordetur quae bénéficia accipiat per Christum, et erigat et consoletur pavidam conscientiam. Nam id est meminisse Christi, bénéficia meminisse ac sentire, quod vere exhibeantur nobis. Nee satis est historiam recordari, quia banc etiam ludaei et impii recordari possunt. Est igitur ad hoc facienda missa, ut ibi porrigatur sacramentum his quibus opus est consolatione, sicut Ambrosius ait : ' Quia semper pecco, semper debeo accipere medicinam.' 14. Quum autem missa sit talis communicatio sacramenti, ii6 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 275 servatur apud nos una communis missa singulis feriis atque aliis etiam diebus, si qui sacramento velint uti, ubi porrigitur sacramentum his qui petunt. Neque hie mos in ecclesia novus est. Nam veteres ante Gregorium non faciunt mentionem privatae missae : de communi missa plurimum loquuntur. 15. Chrysostomus ait: ' Sacerdotem quotidie stare ad altare, et alios ad communionem accersere, alios arcere.' Et ex Canonibus veteribus apparet unum aliquem célébrasse missam, a quo reliqui presbyteri et diaconi sumpserunt corpus Domini. Sic enim sonant verba canonis [i8j Nicaeni : 'Accipiant diaconi secundum ordinem post presbytères ab episcopo vel a presby- tero sacram communionem.' Et Paulus de communione iubet ut alii alios exspectent, ut fiat communis participatio. 16. Postquam igitur missa apud nos habet exemplum ecclesiae, ex Scriptura et Patribus, confidimus improbari eam non posse, maxime quum publicae ceremoniae magna ex parte similes usitatis serventur; tantum numerus missarum est dissimilis, quem propter maximos et manifestos abusus certe moderari prodesset. 17. Nam olim etiam in ecclesiis fre- quentissimis non fiebat quotidie missa, ut testatur Historia Tripartita lib. IX, cap. XXXVIII : ' Rursus autem in Ale- xandria quarta et sexta feria Scripturae leguntur, easque doctores interpretantur, et omnia fiunt praeter solennem oblationis morem.' ^ IV. De confessione. Confessio in ecclesiis apud nos non est abolita. Non enim solet porrigi corpus Domini nisi antea exploratis et absolutis. Et docetur populus diligentissime de fide absolutionis, de qua ante haec tempora magnum erat silentium. Docentur homines, ut absolutionem plurimi faciant, quia sit vox Dei et mandato Dei pronuntietur. 2. Ornatur potestas clavhim, et commemo- ratur, quantam consolationem afferat perterrefactis con- scientiis, et quod requirat Deus fidem, ut illi absolution! tamquam voci de coelo sonanti credamus, et quod ilia fides vere consequatur et accipiat remissionem peccatorum. 3. Antea immodice extollebantur satisfactiones : fidei et meriti Christ! ac iustitiae fidei nulla fiebat mentio. Quare in hac parte minime sunt culpandae ecclesiae nostrae. Nam hoc etiam adversarii tribuere nobis coguntur, quod docirina de poejiitefitia diligentissime a nostris tractata ac patefacta sit. 4. Sed de confessione docent, quod enumeratio delictorum non sit necessaria, nee sint onerandae conscientiae cura ' M. Aurelii Cassiodori [468-1575] Hiit. Tripart. ix. 38 (Migne, Patrologia Laiina Ixix. 1155 D) T 2 276 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 116 enumerandi omnia delicta, quia impossibile est omnia delicta recitare, ut testatur Psalmus : Delicta quis mtelligit .? Item leremias : Pravum est cor hotninis et inscrutabile. Quod si nulla peccata nisi recitata remitterentur, nunquam adquiescere conscientiae possent, quia plurima peccata neque vident, neque meminisse possunt. 5. Testantur et veteres scriptores enumerationem non esse necessariam. Nam in Decretis citatur Chrysostomus, qui sic ait : ' Non tibi dico, ut te prodas in publicum, neque apud alios te accuses, sed obedire te volo prophetae dicenti : Revela ante Deiim viam tiiam. Ergo tua confitere peccata apud Deum, verum iudicem, cum oratione. Delicta tua pronuntia non lingua, sed conscientiae tuae memoria ' etc. Et Glossa de poeniteniia,^ Dist. Y, Cap. Consideret, fatetur humani iuris esse confessionem. 6. Verum confessio, quum propter maximum absolutionis beneficium, turn propter alias conscientiarum utilitates apud nos retinetur. V. De discrimine ciborum et traditionibus. Publica persuasio fuit non tantum vulgi, sed etiam docentium in ecclesiis, quod discrimina ciborum et similes traditiones humanae sint opera ad promerendam gratiam et satisfactoria pro peccatis. Et quod sic senserit mundus, apparet ex eo quia quotidie instituebantur novae ceremoniae, novi ordines, novae feriae, nova ieiunia, et doctores in templis exigebant haec opera tamquam necessarium cultum ad promerendam gratiam, et vehementer terrebant conscientias, si quid omit- terent. 2. Ex bac persuasione de traditionibus multa in- commoda in ecclesia secuta sunt. Primo obscurata est doctrina de gratia et iustitia fidei, quae est praecipua pars evangelii, et quam maxime oportet exstare et eminere in ecclesia, ut meritum Christi bene cognoscatur, et fides, quae credit remitti peccata propter Christum, longe supra opera collocetur. 3. Quare et Paulus in hune locum maxime incumbit, legem et traditiones humanas removet, ut ostendat iustitiam Christianam aliud quiddam esse quam huiusmodi opera, videlicet fidem, quae credit peccata gratis remitti propter Christum. 4. At haec doctrina Pauli paene tota oppressa est per traditiones, quae pepererunt opinionem, quod per discrimina ciborum et similes cultus oporteat mereri gratiam et iustitiam. In poenitentia nulla mentio fiebat de fide, tantum haec opera satisfactoria proponebantur ; in his videbatur poenitentia tota consistere. ' Decreti P. II, Causa xxxiii, Qu, 3 [De Poenitentia] Dist. v, Cap. i, 116 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 277 5. Secundo hae traditiones obscuraverunt praecepta Dei, quia traditiones longe praeferebantur praeceptis Dei. Christianismus totus putabatur esse observatio certarum feriarum, rituum, ieiunioruiii, vestitus. Hae observationes erant in possessione honestissinii tituli, quod essent vita spiritualis et vita perfecta. 6. Interim mandata Dei iuxta vocationem nullam laudem habebant : quod paterfamilias educabat sobolem, quod mater pariebat, quod princeps regebat rempublicam. Haec puta- bantur esse opera mundana et imperfecta et longe détériora illis splendidis observationibus. 7. Et hic error valde cruciavit pias conscientias, quae dolebant se teneri imperfecto vitae genere, in coniugio, in magistratibus, aut aliis functionibus civilibus, mirabantur monachos et similes, et falso putabant illorum observationes Deo gratiores esse. 8. Tertio traditiones attulerunt magna pericula conscientiis, quia^ impossibile erat omnes traditiones servare, et tamen homines arbitrabantur has observationes necessarios esse cultus. 9. Gerson scribit, multos incidisse in desperationem, quosdam etiani sibi mortem conscivisse, quia senserant se non posse satisfacere traditionibus, et interim consolationem nullam de iustitia fidei et de gratia audierarit. 10. Videmus Summistas et theologos colligere traditiones, et quaerere cTrtet/ceiac, ut lèvent conscientias ; non satis tamen expediunt, sed interdum magis iniiciunt laqueos conscientiis. Et in colligendis traditionibus ita fuerunt occupatae scholae et conciones ut non vacaverit attingere Scripturam, et quaerere utiliorem doctrinam de fide, de cruce, de spe, de dignitate civilium rerum, de consolatione conscientiarum in arduis tentationibus. 11. Itaque Gerson et alii quidam theologi graviter questi sunt se his rixis traditionum impediri quo minus versari possent in meliore genere doctrinae. Et Augu- stinus vetat oncrare conscientias huiusmodi observationibus, et prudenter admonet lanuarium, ut sciat ' eas indifferenter observandas esse ' ^ ; sic enim loquitur. 12. Quare nostri non debent videri banc causam temere attigisse aut odio episcoporum, ut quidam falso suspicantur. Magna nécessitas fuit, de illis erroribus, qui nati erant ex traditionibus male intellectis, admonere ecclesias. Nam evangelium cogit urgcrc doctrinam in ecclesiis de gratia et mstitia fidei, quae tamen intelligi non potest, si putent homines se mereri gratiam per observationes ab ipsis electas. 13. Sic igitur docuerunt, quod per observationem traditio- num humanarum non possimus gratiam mereri aut iustificari. ' Ep. liv. § 2. 278 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 116 Quare non est sentiendum quod huiusmodi observationes sint necessarius cultus. 14. Addunt testimonia ex Scriptura. Christus Matth. xv excusât Apostolos, qui non servaverant usitatam traditionem, quae tamen videbatur de re non illicita, sed media esse, et habere cognationem cum baptismatibus legis ; et dicit : Frustra cobint me maiidatis hominitm. Igitur non exigit cultum inutilem. Et paulo post addit : Omne quod iiitrat in os, non inquinat ho77iineni. 15. Item Paulus Roman, xiv : Regnum Dei non est esca aut potus. Coloss. ii : Nemo iudicet vos in cibo, potii, sabbato aut die festo. Item : Si viortui estis cum Christo ab elementis mundi, quare tamquavi viventes in mundo décréta facitis : ne attitigas, ne gustes, ne contrectes? 16. Actor, xv ait Petrus : Quare teniatis Deum, i^npofientes iugum super cervices discipuloruni, quod neque nos neque patres fiostri portare potuinius? Sed per gratiam Domini nostri lesu Christi credi- mus salvari, quemadniodum et illi. Hie vetat Petrus onerare conscientias pluribus ritibus sive Mosi, sive aliis. 17. Et 1 Timoth. iv vocat prohibitionem ciborum doctrinam dae- moniorum, quia pugnat cum evangelio, talia opera instituere aut facere, ut per ea mereamur gratiam, aut quod -non possit exsistere Christianismus sine tali cultu. 18. Hie obiiciunt adversarii, quod nostri prohibeant disci- plinam et mortificationem carnis, sicut lovinianus. Verum aliud deprehendetur ex scriptis nostrorum. Semper enim do- cuerunt de cruce, quod Christianos oporteat tolerare afflictiones. Haec est vera, seria et non simulata mortificatio, variis afflictio- nibus exerceri et crucifigi cum Christo. 19. Insuper docent quod quilibet Christianus debeat se corporali disciplina aut corporalibus exercitiis et laboribus sic exercere et coercere, ne saturitas aut desidia exstimulet ad pec- candum, non ut per ilia exercitia mereamur gratiam, aut satis- faciamus pro peccatis. 20. Et banc corporalem disciplinam oportet semper urgere, non solum paucis et constitutis diebus ; sicut Christus praecipit : Cavete, ne corpora vcstra graventur crapula ; item JToc genus daemoniorum non eiicitur nisi ieiunio et oratione. Et Paulus ait : Castigo corpus vieum, et redigo in servi tu tern ; ubi clare ostendit se ideo castigare corpus, non ut per cam disciplinam mereatur remissionem peccatorum, sed ut corpus habeat obnoxium et idoneum ad res spirituales et ad faciendum officium iuxta vocationem suam. 21. Itaque non damnantur ipsa ieiunia, sed traditiones, quae certos dies, certos cibos praescribunt cum periculo conscientiae, tamquam istiusmodi opera sint necessarius cultus. ii6 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 279 22. Servantur tamen apud nos pleraeque traditiones, quae conducunt ad hoc ut res ordine geratur in ecclesia ; ut ordo lectionum in missa et praecipuae feriae. Sed interim homines admonentur quod tahs cultus non iustificet coram Deo, et quod non sit ponendum peccatum in talibus rebus, si omit- tantur sine scandalo. 23. Haec Hbertas in ritibus humanis non fuit ignota Patribus. Nam in Oriente alio tempore serva- verunt pascha quam Romae : et quum Romani propter banc dissimilitudinem accusarent Orientem schismatis, admoniti sunt ab aliis, tales mores non oportere ubique similes esse. 24. Et Irenaeus inquit : ' Dissonantia ieiunii fidei consonantiam non solvit ' : sicut et Dist. XII. Gregorius Papa ^ significat, talem dissimilitudinem non laedere unitatem ecclesiae. Et in Historia Tripartita lib. IX multa coUiguntur exempla dissi- milium rituum, et recitantur haec verba : ' Mens Apostolorum fuit, non de diebus festis sancire, sed praedicare bonam conversationem et pietatem.'^ VI. De votis monachoru.m. Quid de votis monachorum apud nos doceatur, melius in- telliget si quis meminerit qualis status fuerit monasteriorum, quam multa contra Canones in ipsis monasteriis quotidie fiebant. 2. Augustini tempore erant libera collegia. Postea, corrupta disciplina, ubique addita sunt vota, ut tamquam ex- cogitato carcere disciplina restitueretur, 3. Additae sunt paulatim supra vota aliae multae observationes : et haec vin- cula multis ante iustam aetatem contra Canones iniecta sunt. Multi inciderunt errore in hoc vitae genus, cjuibus etiamsi non deessent anni, tamen iudicium de suis viribus defuit. 4. Qui sic irretiti erant, cogebantur manere, etiamsi quidam beneficio Canonum liberari posscnt. Et hoc accidit magis etiam in monasteriis virginum quam monachorum, quum sexui imbe- cilliori magis parcendum esset. 5. Hie rigor displicuit multis bonis viris ante haec tempora, qui videbant puellas et adole- scentes in monasteria detrudi propter victum, videbant quam infeliciter succederet hoc consilium, quae scandala pareret, quos laqueos conscientiis iniiceret. Dolebant auctoritatem Canonum in re periculosissima omnino neglegi et contemni. 6. Ad haec mala accedebat talis persuasio de votis, quam constat etiam olim displicuisse ipsis monachis, si qui paulo cordatiores fuerunt. Docebant vota paria esse baptismo ; docebant se hoc vitae genere mereri remissionem peccatorum et iustificationem coram Deo : imoaddebant, vitam monasticam ^ Decreti P. I, Dist. xii, Cap. 10. - Hist. Tr. i.\. § 38. 28o THE DIET OF AUGSBURG, 1530 116 non tantum iustitiam mereri coram Deo, sed amplius etiam, quia servaret non m.oà.0 J>raeceJ>ta, sed QÛ^mconsilia evangelica. 7. Ita persuadebant monasticam professionem longe melio- rem esse baptismo, vitam monasticam plus mereri quam vitam magistratuum, vitam pastorum et similium, qui in man- datis Dei sine factitiis religionibus suae vocationi serviunt. Nihil horum negari potest ; exstant enim in libris eorum. 8. Quid fiebat postea in monasteriis ? Glim erant scholae sacrarum literarum et aliarum disciplinarurn, quae sunt utiles ecclesiae, et sumebantur inde pastores et episcopi. Nunc alia res est ; nihil opus est recitare nota. 9. Glim ad discendum conveniebant : nunc fingunt institutum esse vitae genus ad promerendam gratiam et iustitiam ; imo praedicant esse statum perfectionis, et longe praeferunt omnibus aliis vitae generibus a Deo ordinatis. 10. Haec ideo recitavimus nihil odiose exaggerantes, ut melius intelligi posset de hac re doctrina nostrorum. Primum de his qui matrimonia contrahunt, sic docent apud nos, quod liceat omnibus, qui non sunt idonei ad caeUbatum, contrahere matrimonium, quia vota non possunt ordinationem ac manda- tum Dei toUere. 11. Est autem hoc mandatum Dei : Propter fornicationem habeat unusquisque nxoretn suam. Neque man- datum solum, sed etiam creatio et ordinatio Dei cogit hos ad coniugium qui sine singulari Dei opere non sunt excepti, iuxta illud : Non est bonum hotnini esse solum. 12. Igitur non peccant isti qui obtempérant huic mandato et ordinationi Dei. Quid potest contra haec opponi ? Exaggeret aliquis obliga- tionem voti quantum volet, tamen non poterit efficere ut votum tollat mandatum Dei. 13. Canones docent in omni voto ius superioris excipi. Quare multo minus haec vota contra mandata Dei valent. 14. Quodsi obligatio votorum nullas haberet causas cur mutari possit : nee Romani Pontifices dispensassent. Neque enim licet homini obligationem quae simpliciter est iuris divini rescindere. Sed prudenter iudicaverunt Romani Pontifices aequitatem in hac obligatione adhibendam esse. 15. Ideo saepe de votis dispensasse leguntur. Nota est historia de rege Arragonum, revocato ex monasterio : et exstant exempla nostri temporis. 16. Delude, cur obligationem exaggerant adversarii seu effectum voti, quuni interim de ipsa voti natura sileant, quod debet esse in re possibili, quod debet esse voluntarium, sponte et consulto conceptum ? At quomodo sit in potestate hominis perpétua castitas non est ignotum. Et quotusquisque ii6 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 281 sponte et consulte vovit? 17. Puellae et adolescentes, prius- quam iudicare possunt, persuadentur ad vovendum, interdum etiam coguntur. Quare non est aequum tarn rigide de obliga- tione disputare, quum omnes fateantur contra voti naturam esse, quod non sponte, quod inconsulto admittitur. 18. Plerique Canones rescindunt vota ante annum XV con- tracta, quia ante illam aetatem non videtur tantum esse iudicii ut de perpétua vita constitui possit. Alius Canon, plus con- cedens hominum imbecillitati, addit annos aliquot ; vetat enim ante annum XVIII votum fieri. Sed utrum sequemur : maxima pars habet excusationem cur monasteria deserant, quia plurimi ante banc aetatem voverunt. 19. Postrevw, etiamsi voti violatio reprehendi posset, tamen non videtur statim sequi quod coniugia talium personarum dissolvenda sint. Nam Augustinus ^ negat debere dissolvi, XXVII quaest. I Cap. Nuptiarum ; cuius non est levis aucto- ritas, etiamsi alii postea aliter senserunt. 20. Quamquam autem mandatum Dei de coniugio videatur plerosque liberare a votis, tamen afferunt nostri et aliam ratio- nem de votis, quod sint irrita : quia omnis cultus Dei, ab hominibus sine mandato Dei institutus et electus ad promeren- dam iustificationem et gratiam, impius est, sicut Christus ait : Frustra colunt me inandatis hominum. 21. Et Paulus ubique docet, iustitiam non esse quaerendam ex nostris observatio- nibus et cultibus, qui sint excogitati ab hominibus, sed con- tingere cam per fidem credentibus se recipi in gratiam a Deo propter Christum. 22. Constat autem monachos docuisse, quod facticiae re- ligiones satisfaciant pro peccatis, mereantur gratiam et iustifica- tionem. Quid hoc est aliud quam de gloria Christi detrahere, et obscurare ac negare iustitiam fidei ? 23. Sequitur igitur ista vota usitata inipios cultus fuisse ; quare sunt irrita. Nam votum impium et factum contra mandata Dei non valet ; negate enim debet votum vinculum esse iuiçuitatis, ut Canon dicit. 24. Paulus dicit : Evacuati estis a Christo, qui in lege itistificamini, a gratia excidistis. Ergo etiam, qui votis iusti- ficari volunt, evacuantur a Christo et a gratia excidunt. Nam et hi, qui votis tribuunt iustificationem, tribuunt propriis operi- bus hoc quod proprie ad gloriam Christi pertinet. 25. Neque vero negari potest, quin monachi docuerint se per vota et observationes suas iustificari et mereri remissionem peccatorum ; imo affinxerunt absurdiora, dixerunt se aliis niutuari sua opera. * That is, Augustine as quoted in Decreli P. II, Causa xxvii. Qu. i. Cap. 41, ' Nuptiarum.' 282 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 116 Haec si quis velit odiose exaggerare, quam multa possit colligere, quorum iam ipsos monachos pudet ! 26. Ad haec persuaserunt hominibus, facticias religiones esse statum Christianae perfectionis. Annon est hoc iustificationem tribuere operibus? 27. Non est levé scandalum in ecclesia, populo proponere certum cultum ab hominibus excogitatum sine mandato Dei, et docere quod talis cultus iustificet homines : quia iustitia fidei, quam maxime oportet tradi in ecclesia, obscuratur, quum illae mirificae religiones Angelorum, simulatio paupertatis et humilitatis et caelibatus offunduntur oculis hominum. 28. Praeterea obscurantur praecepta Dei et verus cultus Dei, quum audiunt homines solos monachos esse in statu per- fectionis \ quia perfectio Christiana est serio timere Deum, et rursus concipere magnam fidem, et confidere propter Christum quod habeamus Deum placatum, petere a Deo, et certo ex- spectare auxilium in omnibus rebus gerendis, iuxta vocationem \ interim foris diligenter facere bona opera, et servire vocationi. 29. In his rebus est vera perfectio et verus cultus Dei; non est in caelibatu, aut mendicitate, aut veste sordida. Verum populus concipit multas perniciosas opiniones ex illis falsis praeconiis vitae monasticae. 30. Audit sine raodo laudari caelibatum : ideo cum offensione conscientiae versatur in coniugio. Audit solos mendicos esse perfectos : ideo cum offensione conscientiae retinet possessiones, negotiatur. Audit consilium evangelicum esse de non vindicando ; ideo alii in privata vita non verentur ulcisci : audiunt enim consilium esse non praeceptum. Alii omnes niagistratus et civilia officia iudicant indigna esse Christianis. 31. Leguntur exempla hominum, qui deserto coniugio, dé- serta reipublicae administratione, abdiderunt se in monasteria. Id vocabant fugere ex mundo, et quaerere vitae genus quod Deo magis placeret ; nee videbant Deo serviendum esse in illis mandatis quae ipse tradidit, non in mandatis quae sunt excogitata ab hominibus. 32. Bonum et perfectuvi vitae genus est quod habet 7naiidatui7i Dei. De his rebus necesse est admonere homines. Et ante haec tempora reprehendit Gerson errorem monachorum de perfectione, et testatur suis tempo- ribus novam vocem fuisse cjuod vita monastica sit status per- fectionis. 33. Tarn multae impiae opiniones haerent in votis, quod iustificent, quod sint perfectio Christiana, quod servent consilia et praecepta, quod habeant opera supererogationis. Haec omnia quum sint falsa et inania, faciunt vota irrita. n6 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 283 VII. De potestate ecclesiastica. Magnae disputationes fuerunt de potestate episcoporum, in quibus nonnuUi incommode commiscuerunt potestatem eccle- siasticam et potestatem gladii. Et ex hac confusione maxima bella, maximi motus exstiterunt, dum Pontifices, freti potestate clavium, non solum novos cultus instituerunt, reservatione casuum, violentis excommunicationibus conscientias onera- verunt;, sed etiam regna mundi transferre et imperatoribus adimere imperium conati sunt. 2. Haec vitia multo ante reprehenderunt in ecclesia homines pii et eruditi. Itaque nostri ad consolandas conscientias coacti sunt ostendere dis- cn?/ie/i eccksiasticae potestatis el potestatis gladii, et docuerunt utramque propter mandatum Dei religiose venerandam et hono- re afficiendam esse, tamquam summa Dei bénéficia in terris. 3. Sic autem sentiunt, potestatem clavium seu potestatem episcoporum iuxta evangelium potestatem esse seu mandatum Dei praedicandi evangelii, remittendi et retinendi peccata, et administrandi sacramenta. Nam cum hoc mandate Christus mittit Apostolos : Sicut misit me Pater, ita et ego mitto vos. Accipite Spiritum Sanctum : quorum remiseritis peccata, remit- tuntur eis, et quorum retinueritis peccata, retetita sunt. Marc, xvi : Ite, praedicate evarigelium omni creaturae etc. 4. Haec potestas tantum exercetur docendo seu praedicando verbum et porrigendo sacramenta, vel multis vel singulis iuxta vocationem, quia conceduntur non res corporales, sed res aeternae : iustitia aeterna, Spiritus Sanctus, vita aeterna. 5. Haec non possunt contingere nisi per ministerium verbi ct sacramentorum, sicut Paulus dicit : Eva?tgelium est potentia Dei ad salutem ojiini credenti. Itaque quum potestas ecclesia- stica concédât res aeternas, et tantum exerceatur per mini- sterium verbi, non impcdit politicam administrationem sicut ars canendi nihil impedit politicam administrationem. 6. Nam politica administratio versatur circa alias res quam evangelium : magistratus défendit non mentes, sed corpora et res corporales adversus manifestas iniurias, et coercet homines gladio et corporalibus poenis, ut iustitiam civilem et paccm retineat. 7. No7i igitur coj?imisce?idae stmt potes tales ecclesiastica el civilis. Ecclesiastica suum mandatum habet evangelii do- cendi et administrandi sacramenta. Non irrumpat in alicnum officium, non transférât regna mundi, non abroget leges magi- stratuum, non tollat legitimam obedientiam, non impediat iudicia de uUis civilibus ordinationibus aut contractibus, non praescribat leges magistratibus de forma reipublicae ; sicut 284 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 116 dicit Christus : Regnum meum rion est de hoc miindo ; item : Qiiis constituit me iudicem aut divisorem super vos ? 8. Et Paulus ait Philipp. iii : Nostra politia in coelis est ; 2 Corinth. X : Anna miliiiae nostrae non sunt carnalia, sed potentia Dei ad destruendas cogitationes etc. Ad hunc modum discernunt nostri utriusque potestatis officia, et iubent utramque honore afficere et agnoscere, utramque Dei donum et beneficium esse. 9. Si quam habent episcopi potestatem gladii, banc non habent episcopi ex mandato evangeHi, sed iure humano dona- lam a regibus et imperatoribus, ad administrationem civilem suorum bonorum. Haec interim alia functio est quam mini- sterium evangelii. 10. Quum igitur de iurisdictione episcoporum quaeritur, discerni debet imperium ab ecclesiastica iurisdictione. Porro secundum evangelium, seu, ut loquuntur, de iure divino, nulla iurisdictio competit episcopis ut episcopis, hoc est, his quibus est commissum ministerium verbi et sacramentorum, remittere peccata, item cognoscere doctrinam, et doctrinam ab evangelio dissentientem reiicere, et impios, quorum nota est impietas, excludere a communione ecclesiae, sine vi humana, sed verbo. ri. Hie necessario et de iure divino debent eis ecclesiae praestare obedientiam, iuxta illud : Qi/i vos audit, ?ne audit. 12. Verum quum aliquid contra evangelium decent aut statuunt, tunc habent ecclesiae mandatum Dei, quod obedien- tiam prohibet, Matth. vii : Cavete a pseudoprophetis. Gal. i : Si angelus de coelo aliud evangelium evangelizaverit, anathema sit. 2 Corinth, xiii : JVon possu?>ms aliquid co7itra veritatem, sed pro veritaie ; item : Data est nobis potestas ad aedifica- tionem, non ad destructionem. 13. Sic et Canones ' praecipiunt, n. q. Vn. Cap. Sacerdotes et Cap. Oves. Et Augustinus contra Petiliani epistolam inquit : ' Nee Catholicis episcopis consentiendum est, sicubi forte falluntur, aut contra canonicas Dei Scripturas aliquid sentiunt.' 14. Si quam habent aliam vel potestatem vel iurisdictionem in cognoscendis certis causis, videlicet matrimonii aut decima- rum etc., banc habent humano iure ; ubi cessantibus ordinariis coguntur principes, vel inviti, suis subditis ius dicere, ut pax retineatur. 15. Praetor haec disputatur, utrum episcopi seu pastores habeant ius instituendi ceremonias in ecclesia, et leges de cibis, feriis, gradibus ministrorum seu ordinibus etc. condendi. 1 Decreti P. I!, C. ii, Qu. 7, Caps. S, 13. I ii6 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 285 16. Hoc ius qui tribuunt episcopis, allegant testimonium : Adhuc 7nulta habeo vobis dicere, sed non potestis portare modo. Qieum autem venerit ilk Spiriius verifatis, docebit vos oinnem veritaiem. Allegant etiam exemplum Apostolorum, qui pro- hibuerunt abstinere a sanguine et suffocate. Allegant sabbatum mutatum in diem Dominicum contra decalogum, ut videtur. Nee uUum exemplum magis iactatur quam mutatio sabbati, Magnam contendunt ecclesiae potestatem esse, quod dispen- saverit de praecepto decalogi. 17. Sed de hac quaestione nostri sic docent, quod episcopi non habent potestatem statuendi aliquid contra evangelium, ut supra ostensum est. Docent idem Canones IX distinct.^ Porro contra Scripturam est traditiones condere aut exigere, ut per earn observationem satisfaciamus pro peccatis, aut mereamur gratiam et iustitiam. Laeditur enim gloria meriti Christi, quum talibus observationibus conamur mereri iustifi- cationem. 18. Constat autem propter banc persuasionem in ecclesia paene in infinitum crevisse traditiones, oppressa in- terim doctrina de fide et iustitia fidei, quia subinde plures feriae factae sunt, ieiunia indicta, ceremoniae novae, novi honores sanctorum instituti sunt, quia arbitrabantur se auctores talium rerum his operibus mereri gratiam. Sic olim creverunt canones poenitentiales, quorum adhuc in satisfactionibus vestigia quaedam videmus. 19. Item, auctores traditionum faciunt contra mandatum Dei, quum coUocant peccatum in cibis, in diebus et similibus rebus, et onerant ecclesiam servitute legis, quasi oporteat apud Christianos ad promerendam iustificationem cultum esse similem Levitico, cuius ordinationem commiserit Deus Apo- stolis et episcopis ; sic enim scribunt quidam. Et videntur Pontifices aliqua ex parte exemplo legis Mosaicae decepti esse. 20, Hinc sunt ilia onera, quod peccatum mortale sit, etiam sine offensione aliorum in feriis laborare manibus, quod sit peccatum mortale omittere horas canonicas, quod certi cibi polluant conscientiam, quod ieiunia sint opera placantia Deum, (^uod peccatum in casu reservato non possit remitti, nisi accesserit auctoritas reservantis, quum quidem ipsi Canones non de reservatione culpae, sed de reservatione poenae ecclesiasticae loquantur. 21. Unde halîent ius episcopi has traditiones imponendi ecclesiis ad illaqueandas conscientias, quum Petrus vetet im- ponere mguni discipulis, quum Paulus dicat, potestatem ipsis 1 Decreti P. I, Dist. ix, Cap. 8. 286 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 116 datum esse ad aedificatmiem, non ad destructionem ? Cur igitur augent peccata per has traditiones ? 22. Verum exstant clara testimonia, quae prohibent condere tales traditiones ad promerendam gratiam aut tamquam necessa- rias ad salutem. Paulus Coloss. ii : Nemo vos iudicet in cibo, potu, parte diei festi, novihaiio aut sabbatis etc. Item : Si mortui estis cum Christo ab elementis mu?idi, quare tamquam viventes in mundo décréta facitis ? Non attitigas, non gustes, non contrectes : quae otnnia pereunt usu, et sunt mandata et docirinae hominum, quae habent speciem sapientiae. Item ad Titum aperte prohibet traditiones : Non atte?identes ludaicis fabulis et mandatis hominum aversantium veritatem. 23. Et Christus Matth. XV inquit de his qui exigunt traditiones : Sinite illos ; cocci sunt et duces coecorum ; et improbat tales cultus : Oîfinis plantatio, quam non ptantavit Pater meus coelestis, eradicabitur. 24. Si ius habent episcopi onerandi ecclesias infinitis tra- ditionibus et illaqueandi conscientias, cur toties prohibet Scriptura condere et audire traditiones? Cur vocat eas doctrinas daemoniorum ? Num frustra haec praemonuit Spiritus Sanctus ? 25. Relinquitur igitur, quum ordinationes institutae tamquam necessariae, aut cum opinione promerendae gratiae, pugnent cum evangelio, quod non liceat ullis episcopis tales cultus instituere aut exigere. Necesse est enim in ecclesiis retineri doctrinam de libertate Christiana, quod non sit neces- saria servitus legis ad iustificationem ; sicut in Galatis scriptum est : Nolite iteruf?i iugo servitutis subiici. Necesse est retineri praecipuiwi evangelii iocum, quod gratiam per fidem in Christum gratis consequamur, non propter certas observationes aut propter cultus ab hominibus institutos. 26. Quid igitur sentiendum est de die Dominico etsimilibus ritibus templorum ? Ad haec respondent, quod liceat episcopis seu pastoribus facere ordinationes, ut res ordine gerantur in ecclesia, non ut per illas mereamur gratiam, aut satisfaciamus pro peccatis, aut obligentur conscientiae, ut iudicent esse necessarios cultus, ac sentiant se peccare, quum sine offensione aliorum violant. Sic Paulus ordinat, ut hi cofigregatione mtdieres vêlent capita, ut ordine aiidiantur in ecclesia inter- prètes etc. 27. Tales ordinationes convenit ecclesias propter caritatem et tranquillitatem servare eatenus, ne alius alium offendat, ut ordine et sine tumultu omnia fiant in ecclesiis : verum ita, ne conscientiae onerentur, ut ducant res esse necessarias ad salutem, ac iudicent se peccare, quum violant eas sine aliorum ii6 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 287 offensione ; sicut nemo dixerit peccare mulierem, quae in publicum non velato capite procedit sine offensione hominum. 28. Talis est observatio diei Dominici, Paschatis, Pente- costes et similium feriarum et rituum. Nam qui iudicant ecclesiae auctoritate pro sabbato institutam esse diei Dominici observationem tamquam necessariam, longe errant. 29. Scri- ptura abrogavit sabbatum, quae docet omnes ceremonias Mosai- cas post revelatum evangelium omitti posse. Et tamen quia opus erat constituere certum diem, ut sciret populus quando convenire deberet, apparet ecclesiam ei rei destinasse diem Dominicum, qui ob banc quoque causam videtur magis placuisse, ut haberent homines exeniplum Christianae libertatis, et scirent nee sabbati nee alterius diei observationem necessa- riam esse. 30. Exstant prodigiosae disputationes de mutatione legis, de ceremoniis novae legis, de mutatione sabbati, quae omnes ortae sunt ex falsa persuasione, quod oporteat in ecclesia cultum esse similem Levitico ; et quod Christus commiserit Apostolis et episcopis excogitare novas ceremonias, quae sint ad salutem necessariae. 31. Hi errores serpserunt in ecclesiam, quum iustitia fidei non satis clare doceretur. Aliqui disputant diei Dominici observationem non quidem iuris divini esse, sed quasi iuris divini ; praescribunt de feriis, quatenus liceat operari. Huiusmodi disputationes quid sunt aliud nisi laquei conscientiarum ? 32. Quamquam enim conentur epiikizare traditiones, tamen nunquam potest aequitas deprehendi, donee manet opinio necessitatis, quam manere necesse est, ubi ignorantur iustitia fidei et libertas Christiana. 33. Apostoli iusserunt abstinere a sanguine. Quis nunc observât? Neque tamen peccant, qui non observant, quia ne ipsi quidem Apostoli voluerunt onerare conscientias tali servitute, sed ad tempus prohibuerunt propter scandalum. Est enim perpétua voluntas evangelii consideranda in decreto. 34. Vix ulli Canones servantur accurate ; et multi quotidie exolescunt apud illos etiam qui diligentissime defendunt traditiones. Nee potest conscientiis consuli, nisi haec aequitas servetur, ut sciamus eos sine opinione necessitatis servari, nee laedi conscientias, etiamsi traditiones exolescant. 35. Facile autem possent episcopi legitimam obedientiam retinere, si non urgerent servare traditiones, quae bona con- scientia servari non possunt. Nunc imperant caelibatum ; nuUos recipiunt, nisi iurent se puram evangelii doctrinam nolle docere. 36. Non petunt ecclesiae ut episcopi honoris 288 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 116 sui iactura sarciant concordiam, quod tamen decebat bonos pastures facere. Tantum petunt ut iniusta onera remittant, quae nova sunt et praeter consuetudinem ecclesiae Catholicae recepta. 37. Fortassis initio quaedam constitutiones habue- runt probabiles causas, quae tamen posterioribus temporibus non congruunt. 38. Apparet etiam quasdam errore receptas esse. Quare Pontificiae clementiae esset, illas nunc mitigare, quia talis mutatio non labefacit ecclesiae unitatem. Multae enim traditiones humanae tempore mutatae sunt, ut ostendunt ipsi Canones, 39. Quod si non potest impetrari ut relaxentur observationes quae sine peccato non possunt praestari, oportet nos regulam Apostolicam sequi, quae praecipit, Deo 7?iagis obedire quam hominibiis. Petrus veiat episcopos dominari et ecclesiis imperare. 40. Nunc non id agitur ut dominatio eripiatur episcopis, sed hoc unum petitur, ut patiantur evange- lium pure doceri, et relaxent paucas quasdam observationes, quae sine peccato servari non possunt. Quod si nihil remi- serint, ipsi viderint quomodo Deo rationem reddituri sint, quod pertinacia sua causam schismati praebent. Epilogus. Hi SMnl praecipui artiaili qui videntur habere controversiam. Quamquam enim de pluribus abusibus dici poterat, tamen, ut fugeremus prolixitatem, praecipua complexi sumus, ex quibus cetera facile iudicari possunt. 2. Magnae querelae fuerunt de indulgentiis, de peregrinationibus, de abusu excommunica- tionis. Parochiae multipliciter vexabantur per stationarios. Infinitae contentiones erant pastoribus cum monachis de iure parochiali, de confessionibus, de sepulturis, de extraordinariis concionibus, et de aliis innumerabilibus rebus. 3. Huiusmodi negotia praetermisimus, ut ilia, quae sunt in hac csMSdi praecipua, breviter proposita facilius cognosci possent. 4. Neque hie quidquam ad ullius contumeliam dictum aut collectum est. Tantum ea recitata sunt, quae videbantur necessario dicenda esse, ut intelligi possit in doctrina ac ceremoniis apud nos nihil esse receptum contra Scripturam aut ecclesiam Catho- licam, quia manifestum est nos diligentissime cavisse, ne qua nova et impia dogmata in ecclesias nostras serperent. 5. Hos articulos supra scriptos voluimus exhibere iuxta edictum C. M., in quibus confessio nostra exstaret, et eorum, qui apud nos docent, doctrinae summa cerneretur. 6. Si 117 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 2S9 quid in hac confessione desiderabitur, parati sumus latiorem informationem, Deo volente, iuxta Scripturas exhibere. Caesareae Maiest. Vestrae Fidèles et subditi : lOANNES Dux SaXONIAE ELECTOR. Georgius Marchio Brandenburgensis. Ernestus Dux Luneburgensis. Philippus Landgravius Hessorum. Ioannes Fridericus Dux Saxoniae. Franciscus Dux Luneburgensis. Volfgangus Princeps ae Anhalt. Senatus Magistratusque Nurnbergensis. Senatus Reutlingensis. No. 117. The representations of the Legate, July 1530. Most Invincible, Imperial, and Catholic Majesty ! Although I am sure that it is unnecessary for me to state my opinion to your Catholic Majesty in the reply to be given to the propo- sition made by certain illustrious princes regarding the matters of the faith and our holy religion, seeing that by your singular wisdom and by your exceptional judgement, in addition to the faithful and excellent counsels of many of the illustrious Prince- Electors and other Princes and Lords, you can Avithout me supply what is needed ; yet, at your Highness' command, at the wish also of the aforesaid illustrious Princes, and since it is, moreover, not incompatible with my duty through the office I hold, I will with all respect say what I think, subject, however, to the correction of Your Majesty and of any other who holds a better and sounder opinion. In the first place, I say that in order to facilitate this business it will be very much to the point if your Catholic Majesty with your very great authority, and then with the help of such Catholic Princes as shall seem best to you, should with every care try and strive to bring into the right and Catholic road some of these Princes, even if you cannot bring all who have subscribed to these articles and propositions ; and also some of the imperial Cities, which indeed, as your Serene Highness will see in the reply which will be given to you, being desirous of persevering in the assertion of the said articles proposed, have strayed far and entirely from the truth and the sincere faith of Christ. 944 u 290 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 117 In the second place, there being in this city about twenty most excellent doctors and theologians of holy, good, and exemplary life. Your Highness can have them summoned or, if it be your pleasure, I will undertake the task of calling them and giving them the articles proposed which we would have them with all care read and study ; and, after they have exercised all prudence, moderation, and Christian charity, let them, as soon as they can, proceed in the manner set forth below — that is to say, let them first extract the heads and assertions contained in the said articles or propositions, and not only those which are expressed and are openly called propositions but also those which are surreptitiously comprised therein. Then, all such as are CathoHc and well founded on the Gospel, sacred Scripture, and doctrine of the holy doctors, and are approved by the holy Church, if such there be — let them be pleased to accept, praise, and approve : but such as shall be found to be heretical, false, seditious, disorderly, erroneous, scandalous, and offensive to pious Catholic ears, let them demolish, destroy, and totally annihilate, after having first show-n them whence they have derived their assertions, and how in former times they were put forth by other heretics, diligently examined by the holy Councils, and finally justly condemned and burnt together with the same heretics, in order that every one should understand and know that there was to be no more disputing or gainsaying or reviving of doubt about that which so justly, with excellent reasons and true understanding of the holy Scripture, had been reprobated and condemned. Which thing can only be done with the greatest danger, as Saint Maximus, the bishop, says in one of his sermons : — ' Noverimus itaque quia non sine magno discrimine de religionis veritate disputamus, quam tantorum sanguine confirmatam videmus. Magni periculi res est si post pro- phetarum oracula, post apostolorum testimonia, post martyrum vulnera, veterem fidem quasi novellam discutere praesumas, et post tam manifestos duces in errore permaneas, et post morien- tium sudores otiosa disputatione contendas.'^ The Imperial Law also declares the same thing : — ' Nemo : c. de summa Trinitate et fide Catholka ; Nemo clericus vel militans vel alterius cuiuslibet conditionis de fide Christiana publiée turbis coadunatis et audientibus tractare conetur in posterum, ex hoc tumultus et perfidiae occasionem requirens. Nam et iniuriam facit iudicio reverendissimae Synodi, si quis semel iudicata ac recte disposita revolvere ac publiée disputare contendit, cum ' Maximus of Turin ['415-f 466],Sermolxxxviii(Migne, P. Z. Ivii. 707 c\ 117 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 291 ea quae nunc de Christiana fide a sacerdotibus qui Chalce- done convenerunt per nostra praecepta statuta sunt, iuxta apo- stolicas expositiones et instituta sanctorum patrum trecentorum decern et octo et centum quinquaginta, in hac regia Urbe defi- nita esse noscuntur. Nam in contemptores huius legis poena non deerit, quia non solum contra fidem vere expositam veniunt, sed etiam ludaeis et paganis ex huiusmodi certamine profanant veneranda mysteria. Igitur si clericus erit qui publiée tractare de religione ausus fuerit, a consortio clericorum remo- vebitur ; si vero militia praeditus sit, cingulo spoliabitur : ceteri etiam huiusmodi criminis rei, siquidem liberi sint, de hac sacratissima Urbe expellentur pro vigore iudiciario etiam com- petentibus suppliciis subiugandi ; sin vero servi, severissimis animadversionibus plectentur,' ^ And inasmuch as in the aforesaid articles and propositions it is stated that their preachers have neither preached, nor said, nor written, many things which are attributed to them — which, however, is false — it is, in my opinion, advisable that the above-mentioned doctors and theologians should note the places where they have said, taught, and preached the contrary, and the many contradictions and scandals disseminated in the Church of Christ, to the destruction of quiet, peace, and holy religion ; and, for better satisfaction, let their authorities be adduced by our people, and let them show the true sense and meaning which, with their erudition, will be an easy matter. Furthermore, it would appear to me necessary for the clearer elucidation of the truth that the aforesaid doctors should pro- pound and set forth as against their heretical, false, seditious, disorderly, erroneous, and scandalous articles, the true articles and propositions — such as may be suited and attuned to the pious ears of Catholics ; and should confirm and stablish them by holy Scripture and the authority of holy doctors approved by the Church. When the said things shall have been drawn up in due and full form, as well in German as in Latin even as was done by them, I think that the whole should be presented to your Catholic Majesty, who, if it seem good to you, will be able to summon all the Catholic Princes and, with their counsel and consent, deliberate whether to convoke the whole Diet and let these things be publicly read and understood by all. And since, O Sacred Majesty, after the reading of the afore- ' Codex Instiniani, Lib. I, Tit. i, Lex 4 {Corp. lui: Civ. ii. 6, edd. Mommsen and Kriiger). The Law is Marcian's Edict of 452, after the Council of Chalcedon, Mansi, vii. 475. U 2 292 THE DIET OF AUGSBURG. 1530 117 said Catholic and true propositions and articles, it may very easily happen that they should ask for a copy, and time in which to answer, it would be well first to consult and deliberate with the aforesaid Catholic Christian Princes as to what should be done and what course should be followed in that case. And, although I do not doubt that your Highness and the illustrious Princes would adopt the best course and measures, yet with all due reverence, and subject to your correction, I will state my opinion. Your Highness must be aware that it was, and always will be, in the nature of heretics to be obstinate and hard, never willing to give way or consent to reason, nor to any authority, however clear and approved. This I am convinced will be the same with these, from the protestation they make and propound at the beginning. For though they try to cover it up and soften it down with fine words, yet it seems to me to say nothing else in the end than that, if the matter is not settled to their liking, they mean to persist in their opinion and in their appeal to a future Council — not because they are to be determined, either as regards belief or giving way, by any Council ; but that they may be able to persist in their wrong opinions and evade the coming of Your Highness for their great good, and in this way- (which God avert) reduce all Germany to their perverse opinions, fill it with tumults and seditions, as they have done up to now, and so be able also to contaminate the rest of Christendom. Wherefore I should think that your Highness and the Catholic Princes should consider together the two cases which I will now state. The first is that, if they should accept and approve the Christian assertions and such things as shall be ruled by the aforesaid doctors and theologians (which I do not believe, and would to God I might be wrong) ; in this case let them consult and deliberate as to the ways and means to be observed and followed, and how matters should be brought to a conclusion so that men may live in a Christian way and in the truth of the Faith — which, if God grant us this grace, it will then be easy to consult and deliberate upon. The second is that of their not consenting to or accepting the sound counsel and doctrine which shall be .shown them (which I greatly fear), but rather obstinately insisting upon wishing to reply, and in these disputations and vain contro- versies prolonging matters with a wish never to end them, as I am sure they intend to do. In this case let your Majesty be well advised not to consent to it, nor, on this point, to promise or concede to them anything whatever, because you would I ny THE DIET OF AUGSBURG, 1530 293 then enter into a labyrinth from which you could never emerge any more, and so they would have gained their will : which is, by such means, to spin the matter out so that the Diet which, owing to the very great expense, cannot last very long, may come to an end with the matter still not settled. But let your Catholic Majesty with your illustrious Princes and good and true Christians, after having established a complete under- standing and confederation, prepare to decide thoroughly to extirpate these heresies, proceeding against them with order and system by means of reason and justice, using you your tem- poral arms and I the spiritual, and thus zealously punish them as is right ; which, with the help of God, will be easy for you. And in this glorious, holy, and very truly Catholic undertaking, your Serene Highness would show yourself to all the world to be as in name so in deeds, as I told you before, the true and undoubted successor of that Charles the Great amongst whose other greatest undertakings there still resounds the fame of the conquest he made of the Saxons, whereby was then established the holy and Catholic Christian Faith. And Your Serenity may be sure that, this enterprise having been dispatched, if you wish shortly to take the field — as, I think, you will wish it because you ought to wish it on account of the very high position and office you hold — an ample, quick;, and broad way will be made to victories against the Turk, and against all such as may wish or presume to oppose your holy and virtuous works. As for the abuses and disorders, once the affair of the Faith is settled as was said above, it will then be the right time for Your Majesty to try and contrive that all should return to the true path and way, and become true and Catholic Christians, in which I also, as long as my strength lasts, promise not to fail as to the duty of my office and the place I hold. Nothing else occurs to me but once more to submit all I have said to the most wise counsel and judgement of your INIajesty, to whom I humbly commend myself. Your humble servant. Car. Campegius Legatus. No. 118. Melanchthon's Concessions, 28 July, 1530. [Campegio Cardinal! ]. — S. 1). Principes nostri miserunt nos ad R. D. V. cum his mandatis cjui rugemus ut R. D. V. pro sua humanitate non gravetur audire. Principes nostri intellexerunt R. D. \\ sumnia acquilate atque modcratione violenta consilia 294 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 118 improbare et auctorem esse retinendae pacis. Quae res, ut est dignissima sapientia et dignitate R. D. V,, ita nostris princi- pibus magnopere grata est, qui non solum propter sua sed multo magis propter publica pericula pacis valde cupidi sunt. Vident enim, si quis motus exoriretur, periculum esse ne niaior confusio religionum et ecclesiae accidat. Itaque petunt ut R. D. V. non patiatur se deduci ab hac moderatione summa, sed operam det ut pax retineatur quae tali tempore videtur utilis universae reipublicae, praesertim cum nullos articulos doceri [patiantur] discedentes a Scripturis et ecclesia catholica. Ipsi vicissim suum officium privatim R. D. V. deferunt, et publiée pollicentur se, quantum sine offensione conscientiae fieri possit, eas conditiones accepturos esse quas ad pacem et concordiam et ad ecclesiastici ordinis auctoritatem retinendam, confirmandam et stabiliendam, iudicabitur pertinere. Et hoc confirmant se nihil minus velle qu^m ut ecclesiasticus ordo et légitima auctoritas episcoporum labefactetur. No. 119. The Fifth Session, 3 August, 1530. On the third day of August ... in the afternoon His Imperial Majesty assembled all the Estates of the Empire, and the Confutation of the Protestant Confession was read, as follows : — Principio autem Caesar Carolus per Fridericum Palatinum exposuit se diu multumque délibérasse de Confessionis Saxonicae doctrina, mandasse quoque viris aliquot honestis et eruditis ' ut iudicium facerent, quid pie sit in ea, quid aliène dictum ab ecclesiae consensu ; fecisse hoc illos, et sententiam alio scripto demonstrasse, quod et ipse probet. Deinde recitata fuit Confessionis Confutatio, a theologis adversariis conscripta, cuius hie erat ordo. Scriptum Saxonicum in duas partes diviserant. Prior habet 21 doctrinae capita. Ex iis alia receperant, alia reiecerant, quaedam partim fuerant admissa, partim repudiata, multis patrum et conciliorum ad- ductis testimoniis. In reiectis haec erant : Opera bona nihil mereri. lustificationem tribui soli fidei, non etiam operibus. Ecclesiam esse congregationem piorum. Non posse satisfieri pro peccatis. Divos non intercedere pro nobis. Alia rece- perant cum modo, de ceremoniis nimirum. Item : Verum corpus atque sanguinem Christi esse in sacramento, sic, ut sub qualibet specie sit Christus et vinum atque panis omnino mutentur. lUud de confessione sic admittebant^ si populus ^ Amoni,' them Eck i486-ti,'i43, Faber c. i.^oo-ti.SÔi. and Cochlaeii< i479-ti.;52. I 119 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 295 astringeretur, ut quotannis ad pascha confiteantur, ct delicla omnia diligenter enumerent, et Coenam Domini percipiant, et septem esse credant sacramenta. Cavebant etiam ne quis erudiendo populo praeficiatur, nisi de voluntate et permissu episcoporum. Ad haec, ut leges omnes et ecclesiae praecepta serventur et quibus in locis abrogatae sint restituantur. Altera pars quinque praecipue complectitur. Communio Coenae Domini sub utraque specie, quod aiunt, reiicitur. Et petebat Caesar, ut in eo totius orbis Christiani consensual atque morem sequantur. De coniugio sacerdotum mirari se dicebat hoc ab ipsis peti, cum inde ab apostolorum aetate non fuerit in usu. Prorsus igitur concedi non posse. Missa re- cipitur ipsorum, modo cum ritu ecclesiae Romanae conveniat. Si vero mutata sit, reiicitur, ac simul affirmatur Missam esse sacrificium pro vivis et mortuis, neque debere Missam privatam abrogari. Danielem multo ante praenuntiasse fore, cum anti- christus venerit, ut sacrificium aboleatur. Hoc quidem nondum accidisse, verum tamen iis in locis, ubi Missa iacet, altaria destruuntur, exuruntur statuae, quibus in templis nihil cantatur, nihil legitur, nulla lucent amplius luminaria, ibi nimirum illud iam repraesentari prophetae vaticinium. Itaque cavendum esse diligenter omnibus ne causam praebeant adventus antichristi. Vota monastica niti tam Novi quam Testamenti Veteris auctori- tate. Plectendos igitur qui, suae confessionis obliti, deseruerunt ordinem. Episcopos habere potestatem non docendi tantum, sed et administrandi rempublicam, nee in suo iure impediendos esse, quod liberalitate maiorum sint consecuti : non abstinere a carnibus tempore prohibito, non ieiunare per quadragesimae tempus, non confiteri peccata, proterviam esse, non libertatem Christianam. His ita recitatis fatentur non esse nulla quae requirant emendationem, ut etiam haec sanentur et ecclesiae status corrigatur, omnem suam operam Caesar poUicetur et omnino se sperare dicit, quandoquidem de multis inter ipsos conveniat, fore ut ad ecclesiae sinum redeant protestantes, eique sese permittant. Quod quidem si faciant, nihil esse quod ab ipso non debeant expectari. Sin autem, tum sibi necessario facien- dum esse ut lîlcclesiae tutorem ac dcfensorem deceat. . . . No. 120. Eck's Articulus de Missa, 21 August, 1530. Petierunt Cath(jlici ut tam publicac quam privatae Missae celebrentur super altari, rum inclusione utriusque canonis, 296 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 120 non tantum minoris sed et maioris, sicut hactenus in tota catholica observatum est ecclesia. Et ne verbalis oriretur contentio super his verbis ' oblatio ', ' hostia ', ' sacrificium ', banc adiunxerunt distinctionem triplicis oblationis : nempe quod Christus oblatus est in agno paschali Veteris Testamenti figuraliter seu typice ; in cruce autem passibiliter, ubi se ipsum obtulit Deo Patri pro peccatis nostris ; porro in Missa quotidie offertur mysterialiter et representative memoria suae passionis et oblationis in cruce semel factae. Est ergo Missa non cruenta victima sed mysterialis et representativa. No. 121. Luther's letter from Coburg, 26 Aug. 1530. ... De obedientia Episcopis reddenda et iurisdictione ac ceremoniis communibus, ut scribis, take good care and give no more than you have, ne cogamur denuo ad difficiUus et periculosius bellumproEvangeUo defendendo. Scio vos Evange- lium semper excipere in istis pactis : sed metuo ne postea perfidos aut inconstantes insimulent, si non servemus quae voluerint. Ipsi enim nostras concessiones large, largius, lar- gissime accipient, suas vero stricte, strictius, strictissime dabunt. Summa mihi in totum displicet tractatus de doctrinae con- cordia, ut quae plane sit impossibilis, nisi Papa velit papatum suum aboleri. Satis erat nos reddidisse rationem fidei, et petere pacem : convertere eos ad veritatem quare speramus ? Nos venimus audituri an nostra probent necne, liberum illis permittentes manere quales sunt. Et quaerimus an damnent vel iustificent ? Si damnant, quid prodest cum hostibus con- cordiam velle tentare : si iustificant, quid opus est veteres abusus velle retinere? Cum vero certum sit damnari ab ipsis nostra, eo quod nec poeniteant et sua retinere conentur : cur non intelligimus omnia esse fucum et mendacium, quae- cunque tentant? Neque enim dicere potes e Spiritu Sancto manare ista eorum studia, in quibus nihil poenitentiae, nihil fidei, nihil pietatis est. Sed Dominus, qui coepit in vobis, perficiet opus suum : cui vos commendo ex animo. No. 122. Imperial announcement, 7 Sept. 1530. Itidem Caesar omnes Principes et Ordines pontificios domum suam convocat circa meridiem ; duabus deinde post horis Saxonem atque socios, et remotis omnibus aliis adhibitoque Ferdinando fralre, episcopo Constantiensi,' Hi.spalensi," Gran- '■ Iluyo, Uishop ol Constance, 1496-11532. ■^ AUonso, Archbishop of Seville, i,S24-t3^. 122 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 297 vellano/ Truccessio/ per Fredericum Palatinum^ in hanc sententiam verba facit : — Omnino sperasse futurum ut tarn amanter atque bénigne a se commonefacti post exhibitam Confessionem ad suas partes transirent, et quanquam id frustra sperarit tamen, cum inter- cédèrent principes, assensisse ut ex omni numéro quidam deligerentur conciliationis causa, et rursus in novam spem venisse futurae concordiae ; nunc autem non sine gravi molestia cognoscere ipsos a reliquis dissentire in praecipuis dogmatis, quod plane sibi praeter expectationem acciderit ; nee enim existimasse fore ut ipsi, qui sunt numéro pauci, res novas introducerent contra vetustum et sacrosanctum totius Ecclesiae morem, aut singulare aliquod doctrinae genus usur- parent, a Pontificis, a suo, a Ferdinandi Regis, ab omnium Imperii Principum et Ordinum, a totius orbis regum atque maiorum instituto alienum. lam vero quia et concilium cogi et decretum hie fieri pacificum petant, se, qui pacem imprimis optet, effecturuni apud Pontificem et reliquos orbis Christiani Principes ut, ubi primum convenerit de loco, concilium denun- cietur, hoc se recipere ipsis atque confirmare, verum ea lege tamen ut interim eandem, quam ipse, quam alii quoque principes, religionem sequantur. Nam ut concilium cogat, et nihilominus rem ita fluctuare sinat neque novationem istam coerceat, quis non videat quam id sibi reliquisque futurum sit grave ? Illi vero cum délibérassent, nullam se novam sectam insti- tuisse, neque secessionem ab ecclesia Christiana fecisse dicunt. ()uod concilium non recuset, agere permagnas gratias, at petere ut primo quoque tempore pium atque liberum in Ger- mania cogatur, uti proximo et superiori conventu Spirae decretum sit. Ut autem abolitos ecclesiae Romanae ritus atque dogmata recipiant, non se posse bona cum conscientia. Caesar a multa consultatione, per Truccessium, actionem omnem sibi lectam esse diligenter et perlustratam, et reperire ait, permultum ipsos ab ecclesia Christiana dissidere, mirari etiam delectorum lenitatem qui tarn multa concesserint, ipsorum vero duriliem qui non acceperint oblata. Quod autem ex decretis Imperii concilium petant, non habere locum nee ipsis licere, qui postremum illud Spirense decretum rcpudiarint contraque sunt protestati et ab eo provocarint : quam tamen ^ Nicolas de GranvcUa, 1486-I1550; Chancellor, 15.^,0. '-' (Jeorj^e Tiuchscss, i488-tl,T3i. ■' FrecUrick II, Elector l'ahitinc, 1544^56. 298 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 122 appellationem habeat pro nulla. Nam aequum esse ut minor pars accommodet sese maiori ; quantula vero sint ipsi portio, si cum Pontifice Maximo, si secum, si cum aliquo Principum coetu componantur. Itaque petere ut exponant num ampliorem actionem ferre possint : nee enim ulli suo labori vel molestiae se velle parcere, quo tandem ad concordiam aditus fiat. Quod si autem récusent actionem, nee a proposito recédant, turn sibi faciendum esse, quemadmodum Ecclesiae Protectorem deceat, et quia multus iam sit vesper, cogitandi spatium se ipsis largiri in diem crastinum. No. 123. The Recess, 22 Sept. 1530. (i) Postquam Caesarea Maiestas communem conventum Ordinum Imperii ad diem octavum Aprilis elapsum, in hac urbe Augusta indixit, ut de totius Imperii et Orbis Christiani ac Theutonicae Nationis negotiis et imprimis de dissensionibus in sancta fide et religione Christiana pie componendis agi et decerni posset et deberet, ac ut omnia commoda via et salutari ratione administrarentur, de dissensionibus in causa sanctae religionis et Christianae fidei componendis agere- tur, et in hac causa religionis erroribus praeteritis Christo condonatis partium opiniones ac sententiae inter se, in caritate, lenitate et mansuetudine mutua audirentur coram, intelli- gerentur et ponderarentur, ac, illis quae utrinque in scripturis secus tractata aut intellecta sunt sepositis et correctis, res illae ad unam simplicem veritatem et Christianam concordiam componerentur ac reducerentur, et de caetero a nobis una sincera et vera religio coleretur et servaretur ut, quemad- modum sub uno Christo sumus et militamus, ita in una etiam Ecclesia Christiana, in unitate et concordia vivere possemus, ac pax et tranquillitas per omnes Imperii fines in his et aliis negotiis decerneretur, constitueretur atque conservaretur, quarum rerum ut et aliarum omnium Caesareae Maiestatis litterae indictionis prolixiorem faciunt mentionem. (2) In quibus comitiis Caes. Maiestas, Electores, Principes et alii Imperii Ordines agminatim comparuerunt : hocque facto, C. M. cum ])raedictis Electoribus, Principibus, Praelatis, Comitibus, Imperii Ordinibus et absentium Legatis, omnia puncta et articulos in litteris indictionis comprehensos, prae- cipue vero articulum de erroribus et dissensionibus, in nostra sancta fide et Christiana religione tollendis et componendis diligenter tractandum suscepit, ac iuxta easdem indictionis 123 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 299 litteras unicuique qui de erroribus fidei aliquid in medium adducere vellet, nominatim vero Electori Saxoniae, Georgio Marchioni Brandeburgico, Ernesto atque Francisco fratribus et Ducibus Luneburgensibus, Philippo Hassorum Landgravio, Guolphgango Ascaniae^ Principi, et Noribergae, Rutelingiae, Campadoni, Hailbronnae, Winshemii et Weisseburgi civitatum ^ Legatis, mandavit ut opinionem et confessionem suam scripto comprehensam offerrent, eamque oblatam et i)raesentibus omnibus Electoribus atque Imperii Ordinibus praelectam audivit, et re diu multumque deliberata, postea firmis sacrae Scripturae testimoniis refutavit, ac multo tarn suo quam reliquorum Ordinum labore rem eo deduxit ut 'primo quatuor- decim utrinque ex Principibus et aliis, deinde vero sex personae delectae de concordia et pace constituenda agerent : quae etiam multa actione et magna diligentia effecerunt, ut in quibusdam fidei articulis cum reliquis Electoribus, Principibus et Sacri Imperii Ordinibus Protestantes convenirent, in quibusdam vero a Caes. Maiestate el communibus ordinibus diversum sentirent. (3) Ut autem C. M. demonstret et ostendat, quam nihil impotenter cupide aut pro sua libidine gerat faciatque, et quam sit amans publicae pacis et tranquillitatis praecipue per Ger- maniam constituendae, singular! quadam benignitate atque dementia Electori Saxoniae, quinque Principibus et sex Civitatibus ad decimum quintum usque diem futuri mensis Aprilis deliberandi spatium largitur ut interea reputent secum atque statuant num in lis dogmatis quae reliqua sunt, idem quod Pontifex, quod ipse et alii Electores Principes et Imperii Ordines ac quod universus denique Orbis Christianus, ad usque Concilii tempus, profiteri velint necne. Interea temporis C. M. quoque deliberabit quid sibi in hac causa agendum et statuen- dum sit. Intra decimum vero et quintum Aprilis diem Elector Saxoniae, quinque Principes et sex Civitates, quid suae mentis et sententiae hac de re sit, C. M*' litteris sigillo suo signatis significent : id quod C. M, etiam est factura. (4) Imperatoria Maiestas etiam vult atque serio praecipit ut interea pacem per Imperium colant omnes, ne Saxo sociique novi quid de religione suis in Principatibus, Dioecesibus et ditionibus typis procudi, vénale haberl aut vcndi ]xitiantur, ne vel ipsi vel eorum subditi cjuenquam ad suam religioncm ^, ut hactenus factum est, cogant [)ellicianlque, ne veterem rcligionem ' Anhalt. - Niirnbeig, Reutlingeii, Kempten, Ileilbroiin. ^Vincls- heim, Weisseiiburg. ^ Germ., sect. 300 THE DIET OF AUGSBURG, 1530 123 sequentes, cuiuscunque dignitatis et ordinis sinl, quominus id faciant, uUa ratione prohibeant, nee denique monasticis utrius- que generis personis, quominus et sacra peragant et delictorum audiant confessionem, et Coenam Domini suo more admini- strent, ullum facessant negotium. (5) Ad hoc ut praedictus Saxoniae Elector, quinque Prin- cipes et sex Civitates cum C. M., Electoribus, Principibus et S. I. Ordinibus délibèrent quomodo coercendi et puniendi sunt Anabaptistae et ii, qui de Coena Domini secus quam Ecclesia docent,^ nee in hac causa se a C. M. aliisque Electori- bus et Ordinibus seiungant aut segregent, aut suo quoque consilio rem iuvent atque promoveant, id quod auctoritate C. Mt's omnibus Electoribus, Principibus et Imperii Ordinibus permissum, ut supra dictum est, et promissum fuit in tantum quantum iuris et potestatis ea in re quilibet habet. (6) Postremo quia multo in tempore in Ecclesia nullum générale Christianum et liberum habitum est concilium, et vero tarn in hoc civili quam in ecclesiastico statu multi abusus aliaque onera irrepserunt, quae emendationem requirunt, C. M. de reformandis ecclesiis et tollendis corruptelis cum Pontifice deliberavit, ac de consilio omnium Electorum, Prin- cipum atque Ordinum in Comitiis Augustanis congregatorum decrevit, apud praedictum Pontificem, Christianos Reges et alios Dynastas operam dare ut générale et liberum Concilium intra semestre tempus post finem Comitiorum in loco[idoneo denuncietur, et intra annuum spatium, post datas indictionis litteras, inchoetur, indubitata spe illud unicum fore remedium per quod Christianae societati tam in ecclesiasticis et spirituali- bus quam in politicis et civilibus negotiis publica pax atque tranquillitas restitui et conservari possit. XXXV PROTESTANTS IN ARMS The Emperor published the Recess of Augsburg 19 Nov. 1530 ; and the Protestants had now to face its threats not only of coercion by force of arms after 15 April 1 531, but of proceedings to be taken against them in the Imperial Chaniber (Ranke, Ref. 631). They had also to fear the election of Ferdinand as King of the Romans. To this the Elector John and other princes assembled at Schmalkalden, Christmas 1530, objected. But P^rdinand was elected, 5 Jan. 1 531. At a second meeting, 27 Feb., they formally concluded [No. 124] the Schmalkaldic League (Winckelmann, ' The Swiss, or ' Sacrameiitaiies ". 124 PROTESTANTS IN ARMS 30T Politische Correspotidenz der Sfad/ Sfrassburg, ii. 17 sqq.). Its im- portance lay less in the number of its adherents than in their differ- ences of rank, belief, and geographical situation. Princes combined with cities, Lutheran with Zwinglian, north with south, in defence of a common cause. The combination was aided by the death of Zwingli, II Oct. 1531, which set Upper Germany free for alliance with Lower. In December, at Frankfurt, the League received a constitution, with the Elector and the Landgrave as its chiefs : in April 1532, at Schweinfurt, a completed organization. Germany had now 'another centre besides the diets ' (Ranke Re/. 675), and the League soon became an iniperittvj in i))ipe7io. No. 124. The Schmalkaldic League, 27 Feb. 1531. We, John, by the grace of God, Archmarshal and Elector of the Holy Roman Empire and John Frederick, father and son, Dukes of Saxony &c, ; Philip \ Otto ^ and the brothers Ernest" and Francis^, all Dukes of Brunswick and Liineburg ; Philip^ Landgrave of Hesse, &:c. ; Wolfgang ^, Prince of Anhalt, &c. ; the brothers '' Gebhard and Albert, Counts of Mansfeld ; and the Burgomaster and Council of the undermentioned cities of Upper Germany, Saxony, and the Sea, viz., Strassburg, Ulm, Constance, Reutlingen, Memmingen, Lindau, Biberach, Isny, Lu beck, Magdeburg and Bremen, do all men to wit : — Whereas it is altogether likely that those who have the pure ^^'ord of God preached in their territory, and thereby have abolished many abuses^, are to be prevented by force from continuing this service so pleasing to God ; And whereas it is the duty of every Christian government not only to have the Word of God preached to its subjects but also, as far as possible, to prevent their being compelled to fall away from it ; Now we, solely for the sake of our own defence and de- liverance, which both by human and divine right is permitted to every one, have agreed that whenever any one of us is attacked on account of the Word of God and the doctrine of the Gospel, or anything connected therewith, all the others shall immediately come to his assistance, as best they can, and help to deliver him. . . . ' Philip I, Duke of Bnmswick-Grubenliagen, i486-ti55i. 2 Otto I, 1527-149; Ernest, ti546; Francis, i539-t49 1 Dukes of Erunswick-Liineburg. ^ Wolfgang, Prince of Anhalt-Kothen, 1508-62 (+1566). ^ Gebhard VII, r|86-ti568 ; Albert VII, i486-ti56o. 302 XXXVI A TRUCE By the League of Schmalkalden the Protestants were now in a position to treat with the Emperor on equal terms. They were further strengthened by a fresh advance of the Turk : for Suleiman set out westward, 26 April 1532. He was in full retreat by Sep- tember (Ranke, Ref. 689 sqq.). But, meanwhile, the danger was such that a truce was necessary between the Emperor and the Protestants. It was known as, 23 July 1532, [No. 125] the Peace of Niirnberg (Goldasti Const. Imp. ii. 172). No. 125. The Peace of Niirnberg, 23 July, 1532. Dei gratia nos Albertus S. R. E., tituli S. Petri ad vincula, Presbyter Cardinalis, Legatus natus, Moguntinus ac Magde- burgensis Archiepiscopus, Archicancellarius et Primas per Germaniam, Administrator Halberstadensis, Margravius Bran- denburgensis, &c. ; et Ludovicus * Palatinus Rheni, Dux Bavariae, S. R. I. Archidapifer, ambo Electores, fatemur et publiée testatum facimus hisce literis. Cum inter invictissimum Principem et Dominum, D. Caro- lum Romanum Iniperatorem semper Augustum &c., dominum no- strum clementissimum ex una parte, et illustrissimos Principes, nostros caros agnatos et consanguineos, D. loannem Ducem Saxoniae Electorem cS:c. et loannem Fridericum eius filium ; D. Georgium Margravium Brandenburgensem ; D. Philippum, Ernestum et Franciscum, fratres et agnatos, Duces Bruns- vicenses ; Principem Wolfgangum ad Anhalt ; Gebhardum et Albertum, Comités in Mansfelt ; et civitates Argentinam, No- rinbergam, Constantiam, Ulmam, Bibrachium, Isnam, Reut- lingam, Eslingiam, Memmingam, Lindam, Hailbrun, Hallim Suevorum, Kempten, Weissenburgum, Winshemiam, Lubecam, Brunsvigiam, Magdeburgam, Bremam, Goslariam, Einbecam, Gottingiam, Northusiam et Hamburgam ex altera parte, propter causam religionis controversia extiterit : cuius rei gratia in Comitiis Imperialibus antea habitis multae et variae delibe- rationes susceptae et tentatae sunt, ut istiusmodi controversia et disceptatio ad aliquam aequam concordiam redigeretur, quod quidem hactenus fieri non potuit. Nosque pro con- servanda pace et concordia publica in Imperio et praecipue ut communi Christiani nominis hosti, Turcae videlicet, eo melius et acrius resisti, eiusque crudelissimi conatus adversus Christianum sanguinem et imprimis Germanicae nationis sus- Ï Ludwig V, Elector Palatine 1508-144. 125 A TRUCE 303 cepti, averti possint, fidelissimo et optimo animo ac consilio, partes nostras interponendas putavimus. Ac permissu Caesareae Maiestatis nobisque eius rei gratia concessi mandati instructionis et commissionis, et de praedictorum nostrorum consanguineo- rum ac agnatorum eorumque coniunctorum consensu, primum Svinfordiae, postea hie Norinbergae, varias amicabilis compo- sitionis vias tentavimus. Et quoniam causa controversiae religionis, multis laboribus frustra susceptis, non potuit ad aliquam concordiam reduci, ad animum revocavimus, id quod res est, non posse crudelitati ac tyrannidi Turcicae validius resist! quam si in Imperio communis ac firma pax consti- tuatur. Pro qua re apud eius Maiestatem cum débita reverentia intercessimus et impetravimus ut ipsius Maiestas, tanquam supremum caput Imperii, ex singulari animi propensione erga pacem et tranquillitatem publicam, tandem clementer con- senserit ut communis ac publica pax inter ipsius Maiestatem et omnes Status Imperii Germanicae nationis, tarn ecclesiasticos quam saeculares constituatur et firmetur usque ad générale, liberum, Christianum concilium, quemadmodum de hoc in Comitiis Imperialibus Norinbergae decretum est : vel si id non procédât, ad hoc usque tempus donee communes Status Imperii ad locum commodum iterum convocentur et con- scribantur, ut infra in peculiari articulo de ea re cautum est : ita videlicet ut interea temporis usque ad praedictum concilium vel quo Status Imperii iterum convenerint et aliter delibera- verint, nemo propter religionis vel ullam aliam causam alteri bellum indicat, inferat, ipsumve spoliet, capiat, invadat, ob- sideat, neque ad haec facienda per se vel per alium cuiquam inserviat, arces, urbes, oppida, castella, pagos, villas vel praedia insidiis occupet, aut contra voluntatem alterius violenter adimat, dolove malo, incendiis vel alia ratione alteri damnum det. Neque ullis istiusmodi machinatoribus, consilio, auxilio vel alio modo opem ferat, neque eos sciens hospitio excipiat, victum potum aut receptum praebeat aut toleret : sed unus- quisque alterum vera amicitia et Christiana caritate com- plectatur. Quam pacem publicam iam descriptam Caesarea Maiestas universis Imperii ordinibus publicari ac annunciari curavit, et sub expressa gravi et formidabili poena servandam mandavit, seque bénigne operam daturum esse promisit ut praedictum Concilium intra dimidium annum indicatur et deinde intra unum annum inchoetur. Si vero fieri non possit, ut hoc casu 304 A TRUCE 125 communes Status Imperii iterum ad locum commodum vo- centur et conscribantur, ad deliberandum quid in posterum tum de Concilie turn de aliis rebus necessariis agendum et statuendum sit. Ad haec Caesarea Maiestas, ut talis pax publica eo certius et stabilius conservari posset, bénigne consensit et promisit quod omnes processus iudiciales in causis religionis qui per ipsius Maiestatis fiscalem et alios contra Electorem Saxoniae et eius coniunctos inchoati essent aut deinceps inchoarentur, inhibere abrogare et suspendere velit, usque ad futurum Con- cilium, vel si hoc non procédât, usque ad ulteriorem delibe- rationem praedictorum Statuum Imperii : quorum quidem omnium ipsius Maiestas cautionem ad manus nostras trans- mittere ac tradere velit. Vicissim vero agnati et consanguinei nostri, Saxoniae Elector, Duces Luneburgenses et alii eorum coniuncti pro- miserunt se quoque banc publicam pacificationem constanter et bona fide servaturos neque in huius praeiudicium quicquam suscepturos esse ; quodque Caesareae Maiestati debitam reve- rentiam et obedientiam praestare, et convenientem opem ac auxilium contra Turcam^ sicut hoc per communes Status Imperii decretum est, non gravatim conferre velint, prorsus ad eum modum quemadmodum de his omnibus in suo quo- dam response quod nobis scriptum reddi curaverunt, clare expressum est. . . . S^Here follow the signatures of the representatives of the above- na?ned ^princes a7id 24 cities?[ Quae datae sunt Norinbergae, feria tertia post Mariae Magdalenae festum, a.d. mdxxxii. XXXVII THE EXTENSION OF PROTESTANTISM, 1532-41 On the retreat of the Turk (Ranke, Ref. 693) the Emperor left Germany and was absent for nine years, Sept. 1532-41. He left, in part, to expedite the Council with the Pope. But the Court of Rome had its own reasons for delay ; and Clement VII managed, first by procrastination, 20 Dec. 1532 {ibid. 697), and then through the alliance, 27 Oct. 1533, of his niece, Catherine de Medici, with Prince Henry of Orleans, son of Francis I (Dumont, Corps Diplo- matiqjce, IV. ii. loi sqq.), to resist the imperial pressure till his death, 25 Sept. 1534. Paul III, i534-t49, his successor, was better aware of the need of reform, though he was not disposed to forgo the PROTESTANTISM, 1532-41 305 advantage of holding the Council in an Italian city. Accordingly it was summoned by a Bull of 4 June 1536 (Raynaldus, Anini/es, xiii. 411) to Mantua ; and, when that proved abortive, by a second of 8 Oct. 1537 {ibid. 462) to Vicenza : and a new spirit evinced itself in the Court of Rome with the publication, 1538, of a [No. 126] Consilium delectorum Cardinalium de emendanda ecclesia (Le Plat, Momnneiita Trident ina, ii. 596 sqq.). At this point, how- ever, the Emperor's preoccupations stood in the way. There were wars with the Turk in the East, 1532 and 1539 ; there were expedi- tions to Tunis, 1535, and to Algiers, 1541 ; there was a second war with Francis, from 1536 to 18 June 1538, the Pacification of Nice (Dumont, IV. ii. 169); there was a revolt in the Netherlands, 1539-40, before Charles was once more free to attend to the reform of the Church. These preoccupations left the Protestants at liberty to pursue plans of their own (cf. Seckendorf, Historia Lutheranisini, III. viii, §31). In 1532 the three princes of Anhalt-Dessau, John tiSSi, George ti553, and Joachim tis6i, brought Nicholas Hausmann, +1538, as preacher to Dessau, and the country became Protestant by 1534 (Ranke, Ref. 720). So too in 1534 Protestantism triumphed in Nassau ; and in the important cities of Hannover, Frankfurt- am-Main and, 22 July, Augsburg. The year 1534 also saw the defection of two larger territories— (ji) Wiirttemberg, and [b) Pomerania. \ {a) By the peace of Kadan, 29 June 1534 (Dumont, IV. ii. 119), Wiirttemberg became Protestant under the restored Duke Ulrich, 1534-150. Its conversion was of importance, not merely because it drove a wedge of Lutheranism into Upper Germany, but also because its two reformers, Ambrose Blaurer, i492-tl564, and Erhard Schnepf, i495-ti558, representing respectively the Bucerian and the strictly Lutheran type of Protestantism, were united by, 2 Aug. 1534, the Concord of Wiirttemberg upon a doctrine of the Eucharist to the effect that ' Corpus et sanguinem Christi vere, i.e. substantialiter et essentialiter, non autem quanti- tative aut qualitative vel localiter, praesentia esse et exhiberi in Coena' (Ranke, Ref. 718). (b) Pomerania, upon the death of Duke George, 1523-+31, became by the agreement of Kammin, Aug. 1534, between his son Duke Philip, 1531-160, of Pommern-Wolgast, and his brother Duke Barnim, 1532-173, of Pommern-Stettin,a Protestant country. The reformation was established there by a Recess of the Diet at Treptow, 13 Dec. ; and by a Visitation, followed by a Church Ordinance (Richter, Kirchenordiiungen, i. 248 sqq.) from Bugen- hagen, 1535 (Ranke, Ref. 721). A temporary check, it is true, was put to this progress by the disrepute which the reformation incurred from its connexion with the Anabaptists of Munster (Ranke, Ref. 724). But when Lutheran fought side by side with Catholic to put them down, 24 June 1535, Protestantism once more purged its credit, and its 944 X 3o5 THE EXTENSION OF progress went on as before. The theological approximation of south to north was aided by [No. 127] the Concord of Witten- berg, 29 May 1536 {Corpus Reforinaiorum, iii. 75 sqq.) ; but it was endangered again {ibid. iii. 371) by [No. 128] the Schmalkaldic Articles, 23 Feb. 1537 (Francke, Libt-i Synibolici Ecclesiae Luthc- rafiae, ii. I sqq.). Still, the League, with these for its basis, found itself strong enough to repudiate, 5 March (Le Plat, op. cit. ii. 575 sqq.), the Council convoked to meet in Mantua 23 May 1537 : and, before the Emperor was free again. Protestantism was acknow- ledged, 1539, in Albertine Saxony; in Electoral Brandenburg ; in Mecklenburg-Schwerin, which was reformed by Duke Magnus, Bishop of Schwerin, l5l6-t5o ; and in Brunswi^ck-Calenberg, 1540, through the Duchess Elizabeth of Brandenburg, regent for her son Eric II, i540-t84. In Albertine Saxony (cf. L. Pastor, Die kirchlichen Reunions- bestrebiingen, 146 sqq.) Duke George's ideal of a reformation was advocated by his chancellor Carlowitz at [No. 129] The Colloquy of Leipzig, 2 Jan. 1539, with the Elector's adviser Briick {ap. Seckendorf, III. xix, § 71, 208), but it was too Erasmian for the representatives of the Elector and the Landgrave — mere 'Wiseacres' botching' (Pastor, op. cit. 157). The old duke died 16 April 1539 ; and, at Luther's advice, his Ijrother and successor, Duke Henry, 1539-141, instituted a visitation to introduce the Reformation (Seckendorf, 217). His bishops, Johann von Maltitz, of Meissen, i534-t49, and Sigismund von Lindenau, 1535-+44, of Merseburg, stood aloof, the former protesting ' quod absque suo consensu visitationem Dux instituerit quae pertineat ad officium episcopi ', but to no purpose. The Visitation was hurriedly carried out by agents from Wittenberg, by Instructions of 10 July 1539 (Sehling, Die evangelischen Kirchenordnungen., 1. i. 257 sqq.) and a Church Ordinance {ibid. 264 sqq.). Under Henry's son and successor, Maurice, iS4i-t53, consistory and superintendents took the place of bishops {ibid. I. i. 95). In Electoral Brandenburg (cf Seckendorf, III. xx, § 75, 234 sqq. ; Vi^xdi^m'axiXiiDie Reformation in der Mark Brandenburg) Joachim I, i499-tl535, was a strenuous opponent of Luther, not least because, under Luther's influence (de Wette, iii. 296), his wife Elizabeth had at Easter, 1527, declared herself Lutheran by receiving the Sacra- ment in both kinds. She then (Spalatin, ap. Mencken, Scriptores reriiiji Germanicaruni, ii. 11 16) took refuge, 24 March 1528, with her uncle, John Elector of Saxony. Joachim died 11 July 1535 ; and was succeeded {a) in the Neumark by his younger son, Hans von Kiistrin 1513-171, who, with his people, went over, Easter 1538) by receiving communion in both kinds: and {b) in the Kur- mark by Joachim II, l535-t7l. This prince, brought up by his uncle Albert, Cardinal Archbishop of Mainz, was married to Magdalen, daughter of George, Duke of Saxony. He was held back, first, by that connexion ; then, after her death, by his second marriage, 1535, to Hedwig, daughter of the Catholic Sigismund, PROTESTANTISM, 1532-41 307 King of Poland, 1506-148. But his personal inclination was towards reform, though of his own type — ' I am as little disposed,' said he, ' to be bound to the Church of \\'ittenbergas to the Church of Rome : for I do not say Credo Sanctain Roiiuuia/ii or IVitlcn- berge)iscin but CatJiolicani ecclesiani ; and my church here in Berlin- Koln is just as true a Christian church as the church of Wittenberg ' {ap. Pastor, Rcuiiioiisbesif-cbungen , 163). He was seconded by nobles and towns (Heidemann, 208) as well as by one of the three bishops of the Mark, Matthias von Jagow, Bishop of Brandenburg, l526-t44. The others resisted, Busso von Alvensleben, Bishop of Havelberg, 1522-148, and George von Blumenthal, Bishop of Lebus, 1523-+50. Joachim summoned a commission of divines, among them Melanchthon and Duke George's counsellor, the Erasmian George Witzel, i5oi-t73 (Pastor, ReunioJisbestrcbitngoi, 140 sqq.) to consider the situation. In October 1539 they resolved upon a [No. 130] conservative programme of reform (cf. Letters in C, R. iii. 522, 789 sq., 803). The signal for its adoption was the Elector's reception, i Nov. 1539, of the Sacrament in both kinds at Spandau (Heidemann, 214) : followed, 2 Nov., by the same pro- ceeding on the part of his people in Berlin {ibid. 215). On I March 1540, after consulting Luther (de Wette, v. 232), the nobles and towns in the Diet, but not the spiritualty, admitted a Church Ordinance (Sehling, iii. 28 sqq.), which professedly left the door open for the retention of episcopacy, and kept much of the old worship. It was accepted, 24 July 1541, by the Emperor (Riedel, Codex Diplo- maticus Braiidenbiirgeiisis, II. vi. 468 sqq.), and followed up by a Visitation, 1540-2. But the Bishops of Havelberg and Lebus entered a protest (Heidemann, 224), and even Matthias of Branden- burg, 10 July 1540, had to write to the Elector requesting that his ' episcopal rights and jurisdiction might not be abridged ' (Riedel, III. iii. 480). Episcopal authority soon proved incompatible with the new régime : and it was denounced as ' tyranny ' by the preachers (/^zV^. I. ix. 462). In 1543 consistories and superinten- dents took the place of bishops with the Elector as suinmiis episcopus (Heidemann, 261). The Chapters died out. The Sees were appropriated by Hohenzollern princes (Sehling, iii. 14). But now came a check. On 4 INIarch 1540 there took place, in the presence of Melanchthon and Butzer, with the consent of Luther (C. R. iii. 862), the bigamous marriage of Philip of Hesse. ' Defe- ctionem etiam,' writes Melanchthon [ibid. 1079), ' minitabatur si nos consulere ei noUemus.' It detached Philip from the League : and forced him into a secret compact, 13 June 1541, with the Emperor. The progress of Protestantism was thus suddenly stayed. No. 126. Consilium delectorum Cardinalium . . . de emendanda ecclesia, 1538. Beatissime pater, tantum abest ut verbis explicare possiiiius quam magnas gratias respublica Christiana DcoOplimo Maximo X 2 3o8 THE EXTENSION OF 126 agere debeat, quod te pontificem hisce temporibus ac pastorem gregi suo praefecerit, eamque quam habes mentem dederit ; ut minime speremus cogitatione eas quas Deo gratias debet consequi posse. Nam Spiritus ille Dei quo virtus coelorum firmata est (ut ait propheta) labantem, imo fere collapsam in praeceps ecclesiam Christi per te restaurare et huic ruinae manum, ut videmus, supponere decrevit, eamque erigere ad pristinam sublimitatem decorique pristine restituere. Certissi- mam divinae huius sententiae coniecturam nos facere valemus, quibus sanctitas tua ad se vocatis mandavit ut, nullius aut commodi tui aut cuiuspiam alterius habita ratione, tibi signifi- caremus abusus illos, gravissimos videlicet morbos, quibus iam pridem ecclesia Dei laborat, ac praesertim haec Romana curia : quibus effectum prope est ut paulatim ac sensim ingrave- scentibus pestiferis his morbis magnam banc ruinam traxerit quam videmus. Et quoniam sanctitas tua Spiritu Dei erudita, qui (ut inquit Augustinus) loquitur in cordibus nullo verborum strepitu, probe noverat principium horum malorum inde fuisse quod nonnuUi pontifices tui praedecessores prurientes auribus, ut inquit apostolus Paulus, coacervaverunt sibi magistros ad desideria sua, non ut ab eis discerent quid facere deberent, sed ut eorum studio et calliditate inveniretur ratio qua liceret id quod liberet — inde effectum est, praeterquam quod princi- patum omnem sequitur adulatio, ut umbra corpus, difificilli- musque semper fuit aditus veritatis ad aures principum, quod confestim prodirent doctores qui docerent pontificem esse dominum beneficiorum omnium : ac ideo cum dominus iure vendat id quod suum est, necessario sequi in pontificem non posse cadere Simoniam. Ita quod voluntas pontificis, qualis- cunque ea fuerit, sit régula qua eius operationes et actiones dirigantur; ex quo proculdubio effici ut quicquid libeat, id etiam liceat. Ex hoc fonte, sancte pater, tanquam ex equo Troiano, irrupere in ecclesiam Dei tot abusus et tam graves morbi, quibus nunc conspicimus eam ad desperationem fere salutis laborasse, et manasse harum rerum famam ad infidèles usque (credat sanctitas vestra scientibus), qui ob hanc praecipue causam Christianam religionem dérident, adeo ut per nos, per nos inquimus, nomen Christi blasphemetur inter gentes. Tu vero, sanctissime pater et vere sanctissime, edoctus a Spiritu Dei, praeter veterem illam tuam prudentiam cum totus in hanc curam incubueris, ut sanatis aegritudinibus Christi ecclesia tuae curae commissa bonam valetudinem re- cuperaret, vidisti ac probe vidisti, inde incipiendam medica- 126 PROTESTANTISM, 1532-41 309 tioneni unde primum ortus est morbus, secutusque doctrinam apostoli Pauli vis esse dispensator non dominus, et fidelis inveniri a Domino ; imitatus etiam servum ilium, quem in evangelio Dominus praefecit familiae suae, ut det illis in tempore tritici mensuram : ac propterea decrevisti nolle quod non liceat, nee vis posse quod non debes. Ideoque nos ad te accersivisti, imperitos quidem ac tam magno negotio impares, non parum tamen affectos cum honori et gloriae sanctitatis tuae, tum praecipue instauration! ecclesiae Christi : ac gravissimis verbis iniunxisti, ut omnes hos abusus colligeremus, tibique illos significaremus : obtestatus nos reddituros esse rationem huius negotii nobis demandât! Deo Optimo, si negligenter ac infideliter ageremus. Atque ut omnia liberius inter nos tractari possent, tibique a nobis explicari, iureiurando nos destrinxisti, addita etiam excommunicationis poena, ne cuipiam aliquid huius nostri muneris proderemus. Nos igitur tuo imperio parentes, collegimus, quanto paucio- ribus fieri potuit, hos morbos eorumque remédia, ea, inquam, quae pro tenuitate ingenii nostri excogitare potuimus. Tu vero pro tua bonitate ac sapientia omnia resarcies ac perficies, in quibus pro tenuitate nostra offenderimus. Verum ut omnia certis fiuibusdam finibus complectamur : cum sanctitas tua et sit princeps provinciarum harum quae subsunt ditioni ecclesia- sticae et sit pontifex universalis ecclesiae, sit etiam episcopus Romanus, nihil nobis dicendum sumpsimus de his quae per- tinent ad hunc principatum ecclesiae, quem tua prudentia optime regi videmus : tangemus tantum ea quae pertinent ad officium universalis pontificis, et nonnulla quae sunt Romani episcopi. lUud vero ante omnia, beatissime pater, putamus statuendum esse, ut dicit Aristoteles in politicis : sicut in unaquaque republica, ita et in hac ecclesiastica gubernatione ecclesiae Christi, banc prae omnibus legem habendam, ut quantum fieri potest leges serventur ; nee putemus nobis licere dispensare in legibus, nisi urgenti de causa et necessaria. Nulla namque perniciosior consuetudo in quavis republica induci potest quam haec legum inobservantia, quas sanctas maiores nostri esse voluerunt, earumque potestatem venerandam et divinam appellarunt, Scis tu haec omnia, optime pontifex, et legisti iam pridem apud philosophos et theologos : illud vero non tantum huic proximum sed longe prius et potius superiore putamus, non licere pontifici et Christi vicario in usu potestatis, clavium potestatis inquimus, a Christo ei coUatae, lucrum ali- quod comparare. Hoc etenim est Christi mandatum : Gratis 3IO THE EXTENSION OF 126 nccepistis, gratis date. His pritnum statutis, cum sanctitas vestra ita gerat curam ecclesiae Christi, ut ministres plurimos habeat per quos banc curam exerceat ; bi autem sunt clerici omnes, quibus mandatus est cultus Dei, presbyteri praesertim et maxime curati, et prae omnibus episcopi ; idcirco si guber- natio haec sit recta processura, primo danda est opera ut lii ministri idonei sint muneri quo fungi debent. (i) Primus abusus in hac parte est ordinatio clericorum et praesertim presbyterorum, in qua nulla adhibetur cura, nulla adhibeturdiligentia : quod passim quicunque sint imperitissimi, sint vilissimo genere orti, sint malis moribus ornati, sint adolescentes, admittantur ad ordines sacros et maxime _ ad presbyteratum, ad characterem, inquam, Christum maxime exprimentem. Hinc innumera scandala, hinc contemptus ordinis ecclesiastici, hinc divini cultus ^veneratio non tantum diminuta, sed etiam prope iam extincta. Ideo putamus optimum fore si sanctitas tua primo in hac urbe praeficeret huic negotio duos aut très praelatos, viros doctos et probos qui ordinationibus clericorum praeessent. Iniungeret etiam episcopis omnibus, adhibitis etiam poenis censurarum, ut id curarent in suis dioecesibus. Nee permittat sanctitas vestra ut quispiam ordinetur nisi ab episcopo sue, vel cum licentia deputatorum in urbe aut episcopi sui : insuper, ut in ecclesiis suis quisque episcopus magistrum habeat a quo clerici minores et litteris et moribus instruantur, ut iura praecipiunt. (2) Abusus alius maximi ponderis est in collatione bene- ficiorum ecclesiasticorum, maxime curatorum, et prae omnibus episcopatuum, in quibus usus invaluit ut provideatur personis quibus conferuntur bénéficia, non autem gregi Christi et ecclesiae. Ideo in conferendis his beneficiis, curatis, inquam, sed prae aliis episcopatibus, curandum est ut conferantur viris bonis doctisque : ideo ut per se possint fungi illis muneribus ad quae tenentur ; insuper illis, quos verisimile est residentiam facturos. Non ergo Italo conferendum est beneficium in Hispania aut in Britannia, aut e contra. Hoc servandum est tam in coUationibus cum vacant per decessum, quam in ces- sionibus in quibus nunc tantum habetur ratio voluntatis cedentis, nulla praeterea ipsius rei. In cessionibus his, si quispiam praeficeretur probus unus pluresve, bene factum iri putaremus. (3). Alius abusus, cum bénéficia conferuntur seu cum cedun- tur aliis, irrepsit in constituendis super eorum fructibus pensio- nibus : imo quandoque cedens bénéficie omnes sibi fructus 126 PROTESTANTISM, 1532-41 311 réservât. Qua in re illud est animadvertendum, nulla alia de causa nuUoque alio iure pensiones constitui posse nisi ut quasdam eleemosynas, quae in pios usus et indigentibus concedi debent. Nam redditus sunt annexi beneficio, ut corpus animae ; ideo sua natura pertinent ad eum qui beneficium habet, ut possit ex eis vivere honeste prosuoordine ; simulque queat sustinere impensas pro divino cultu et templi sacrarum- que aedium reparatione, et quod reliquum est, impendat in pios usus. Haec est enim natura eorum reddituum. Veruni sicuti in rerum naturae administratione nonnulla fiunt a natura particular! praeter inclinationem universalis naturae : sic in pontifice,quoniam est universalis dispensator bonorum ecclesiae, si viderit eam fructuum portionem quae in pios usus expendi debet, aut eius partem in pium quempiam alium usum ut expendatur magis expedire, potest proculdubio id facere. Ideo iure merito pensionem ponere potest, ut subveniat egeno, praesertim clerico, ut honeste queat vitam ducere pro eiusdem ordine. Ideo omnes fructus reservari, adimique id omne quod divino cultui sustentationique habentis beneficium tribui debet, magnus est abusus : itemcjue pensiones dari clericis divitibus, qui commode et honeste vivere queunt ex redditibus quos habent, magnus certe abusus, tollendus uterque. (4) Alius item abusus in permutationibus beneficiorum, quae fiunt cum pactionibus quae Simoniacae omnes sunt, nuUoque respecta habito nisi lucri. (5) Abusus alius omnino auferendus, qui calliditate quadam nonnullorum peritorum iam invaluit in hac curia : nam cum lege cautum sit bénéficia testamento legari non posse, cum non sint testatoris sed ecclesiae, et ut res haec ecclesiastica servare- tur communis bonorum omnium, non autem fieret privata cuiuspiam, invenit humana non tamen Christiana industria plurimos modos quibus huic legi illudatur. Nam fiunt re- nuntiationes episcopatuum aliorumque beneficiorum, primo cum regressu : addunt reservationem fructuum, addunt reser- vationem collationis beneficiorum. Insuper cumulant reserva- tionem administrationis, faciuntque hoc pacto episcopum, ([ui nullum ius habet episcopi : alterum vero, cui iura omnia episcopi competant, non tamen episcopum, Videat sanctitas tua, quo processit assentatoria ilia doctrina, qua tandem effe- ctum est ut id liceat quod libeat. Quid quaeso est hoc nisi heredem beneficii sibi constituere ? Alius praeter hunc in- ventus est dolus, cum scilicet coadiutores dantur episcopis peten- tibus, minus idonei quam ipsi sint, ita ut nisi quispiam claudere oculos volueril, liiiuido videat heredem ea rationc institui. 312 THE EXTENSION OF 126 Item lex est antiqua instaurata a Clémente, ne filii presbytero- rum habeant parentum beneficium, ne scilicet res communis hoc modo fiat privata : dispensatur tamen (ut audimus) in hac veneranda lege. Noluimus tacere, id quod verissimum esse quivis prudens per se iudicaverit, nullam rem magis confiasse invidiam clericis, unde tot seditiones sunt ortae et aliae instant, quam banc aversionem commodorum et proventuum ecclesia- sticorum a communi ad rem privatam : antehac omnes spera- bant, nunc in desperationem adducti acuunt linguas contra banc sedem. (6) x\lius abusus est in expectativis et reservationibus bene- ficiorum, et datur occasio ut aliéna mors desideretur et libenter audiatur. Praecludunt etiam aditum supremum dignioribus cum vacant, dant litibus causam. Omnes has putamus toUendas esse. (7) Abusus alius- est eadem calliditate inventus. Nam quaedam bénéficia incompatibilia iure sunt et appellantur, quae ex ipsa vi nominis maiores nostri admonere nos voluerunt non deberi uni conferri ; nunc in his dispensatur, non tantum duobus sed pluribus : at, quod peius est, in episcopatibus. Hunc morem, qui ob avaritiam tantum invaluit, toUendum ducimus, praesertim in episcopatibus. Quid de unionibus beneficiorum advitam unius, ne scilicet obstet ilia beneficiorum pluralitas ad obtinenda incompatibilia, nonne est mera fraus legis ? (8) Alius etiam abusus invaluit, ut reverendissimis cardinali- bus episcopatus conferantur seu commendentur, non unus tantum sed plures : quern, pater beatissime, putamus magni esse momenti in ecclesia Dei. Primo quidem quia officium cardinalatus et officium episcopi incompatibilia sunt. Nam cardinalis est assistere sanctitati tuae in gubernanda universali ecclesia : officium autem episcopi est pascere gregem suum : quod praestare bene et ut debet baud potest, nisi habitet cum ovibus suis, ut pastor cum grege. Praeterea, pater sancte, hie usus maxime obest exemplo. Quomodo namque haec sancta sedes poterit dirigere et corri- gere aliorum abusus, si in praecipuis suis membris abusus tolerentur? Nee ob id quod cardinales sint, putamus eis magis licere transgredi legem, imo longe minus. Horum enim vita debet esse aliis lex ; nee imitandi sunt Pharisaei qui dicunt et non faciunt : sed Christus salvator noster incepit facere et postea docere. Amplius hie usus nocet in consulta- tionibus ecclesiae ; nam haec licentia fomentum est avaritiae. 126 PROTESTANTISM, 1532-41 313 Ambiunt praeterea cardinales a regibus et principibus episco- patus : a quibus postea dependent ne possint libère sententiam dicere ; imo si possent et vellent, fallerentur tamen passione animi in iudicando perturbati. Ideo utinam hie mos tolleretur et providerentur cardinalibus, ut possent honeste pro dignitate vivere, omnibus aequales redditus : quod putamus facile fieri posse, si vellemus abiicere servitutem mammonae et Christo tan turn servire. His castigatis quae pertinent ad constituendos tibi ministros quibus veluti instrumentis et cultus Dei bene administrari et populus Christianus in vita Christiana bene institui et régi possit, accedendum nobis est ad ilia quae spectant ad guberna- tionem Christiani populi. In qua re, pater beatissime, abusus ille primo et prae omnibus corrigendus est ne scilicet episcopi primum et prae omnibus aliis, deinde ne curati abessent a suis ecclesiis et parochiis nisi ob gravem aliquam causam, sed resi- dentiam facerent ; maxime episcopi, ut diximus, quia sunt sponsi ecclesiae ipsis demandatae. Nam, per Deum immortalem, quis miserabilior viro Christiano conspectus esse potest Christia- num orbem peragranti quam haec solitudo ecclesiarum ? Omnes fere pastores recesserunt a suis gregibus, commissi sunt omnes fere mercenariis. Imponenda ergo est magna poena episcopis prae aliis, deinde curatis, qui absunt a suis gregibus, non tantum censurarum sed etiam ne reciperent redditus illi qui absunt, nisi impetrata licentia a tua sanctitate episcopi, curati ab episcopis suis, per breve aliquod temporis spatium. Legantur in hoc aliqua iura, aliquorum conciliorum décréta quibus cautum erat episcopo non licere abesse a sua ecclesia nisi tribus tantum Dominicis. (9) Abusus etiam est quod tot reverendiss. cardinales absint ab hac curia, nee aliqua in parte faciant quidpiam eius officii quod spectat ad cardinales. Ideo etsi fortasse non omnes, quia expedire existimamus nonnullos habitare in provinciis suis, nam per illos tanquam per radices quasdam in totum orbem Christianum sparsas continentur populi sub hac Romana sede, plurimos tamen esset sanctitatis tuae vocare ad curiam, ut hie résidèrent. Hac enim ratione, praeterquam quod fungcrentur officio suo cardinales, provideretur etiam amplitudini curiae supplereturque si quid ei detractum fuisset per recessum mul- torum episcoporum qui ad suas ecclesias se contulisscnt. (10) Alius abusus magnus et minime tolerandus, quo uni- versus populus Christianus scandalizatur, est ex impedimentis quae inferuntur episcopis in gubernatione suarum ovium, 314 THE EXTENSION OF 126 maxime in puniendis scelestis et corrigendis. Nam primo multis viis eximunt se mali homines, praesertim clerici, a iuris- dictione sui ordinarii : deinde, si non sunt exempti, confugiunt statim ad poenitentiariam vel ad datariam, ubi confestim inveniunt viam impunitati et, quod peius est, ob pecuniam praestitam ; hoc scandalum, beatissime pater, tantopere con- turbat Christianum populum ut non queat verbis exphcari. Tollantur, obtestamur sanctitatem tuam per sanguinem Christi, quo redemit sibi ecclesiam suam eamque lavit eodem sanguine : tollantur hae maculae, quibus si daretur quispiam aditus in quacunque hominum republica aut regno, confestim, aut paulo post, in praeceps rueret nuUoque pacto diutius constare posset : at tamen putamus nobis licere ut per nos in Christianam rempublicam inducantur haec monstra. (11) Alius abusus corrigendus est in ordinibus religiosorum, quod adeo multi deformati sunt, ut magno sint scandalo secu- laribus exemploque plurimum noceant. Conventuales ordines abolendos esse putamus omnes, non tamen ut alicui fiat iniuria sed prohibendo ne novos possint admittere. Sic enim sine uUius iniuria cito delerentur, et boni religiosi eis substitui possent. Nunc vero putamus optimum fore si omnes pueri qui non sunt professi ab eorum monasteriis repelterentur. (12) Hoc etiam animadvertendum et corrigendum censemus in praedicatoribus et confessoribus constituendis a fratribus, quod ab eorum praefectis primum adhiberetur magna diligentia ut idonei essent, deinde ut praesentarentur episcopis quibus prae omnibus cura ecclesiae est demandata, a quibus examinarentur per se vel per viros idoneos, nee nisi eorum consensu admit- terentur ad haec peragenda. Diximus, beatissime pater, non licere aliquo pacto in usu clavium aliquid lucri utenti comparari ; est in hac re firmum verbum Christi : Gratis accepistis, gratis date. Hoc non tan- turn ad sanctitatem tuam pertinet sed ad omnes qui sunt participes huius potestatis, ideo a legatis et nuntiis vellemus idem servari. Nam sicut usus qui nunc invaluit dedecorat banc sedem et conturbat populum, ita si fieret e contra, maximum decus huic sedi compararetur et aedificaretur mirifice populus. (13) Abusus alius turbat Christianum populum in monialibus, quae sunt sub cura fratrum conventualium ubi in plerisque monasteriis fiunt publica sacrilegia cum maximo omnium scan- dalo. Auferat ergo sanctitas vestra omnem earn curam a I 126 . PROTESTANTISM, 1532-41 315 conventualibus, eamque det aut ordinariis aut aliis. proiit melius videbitur. (14) Abusus magnus et perniciosus est in gymnasticis publi- as, praesertim in Italia, in quibus multi philosophiae professores impietatem decent, imo in templis fiunt disputationes impiis- simae : et si quae sunt piae, tractantur in eis res divinae coram populo valde irreverenter. Ideo putaremus indicendum epi- scopis ubi sunt publica gymnasia ut per eos admonerentur lectures qui legunt ne docerent adolescentes impietatem, sed ostenderent infirmitatem luminis naturalis in quaestionibus pertinentibus ad Deum, ad mundi novitatem vel aeternitatem et similia, eosque ad pietatem dirigèrent. Similiter ne permit- terent fieri publicas disputationes de huiusmodi quaestionibus, neque etiam de rebus theologicis, quae certe multum existi- mationis perdunt apud vulgus, sed privatim de his rebus fiant disputationes, publiée de aliis quaestionibus physicis. Idemquc iniungendum esset omnibus aliis episcopis, maxime insignium civitatum, in quibus huius generis disputationes fieri soient. In impressione etiam librorum eadem adhibenda esset diligentia, scribendumque principibus omnibus ut caveant ne passim quivis libri in eorum ditione imprimantur, dandaque esset huius rei cura ordinariis. Et quoniam pueris in ludis soient nunc legi CoUoqida Erasmi, in quibus multa sunt quae rudes animos informant ad impietatem, ideo eorum lectio in ludis litterariis prohibenda esset, et si quae alia sunt huius ordinis. Post haec quae ad instituendos ministros tuos in hac uni- versalis ecclesiae cura et in eius deinde administratione spectare videntur, animadvertendum est in gratiis quae fiunt a tua beatitudine, praeter priores abusus, alios quoque abusus introductos esse. (15) Primus est in fratribus scu religiosis apostatis, qui post votum solenne a sua religione recedunt, impetrantque ne teneantur gerere habitum sui ordinis, imo nee vestigium habitus, sed tantum vestem honestam clericalem. Praetermittamus nunc de lucro. lam enim diximus in principio non licere ex usu clavium et potestatis a Christo traditae comparare sibi lucrum, sed etiam ab hac gratia abstinendum. Nam habitus est signum professionis, unde nee ab episcopo potest dimitti, cui tenentur hi apostatae ; ideo haec gratia eis concedi non deberet, neque etiam cum ipsi recesserint a voto, quo Deo se obligarant, eis j^ermittatur ut habcant bénéficia neque administrationes. (16) Alius abusus in quaestuariis sancti S[)irituSj sancti 3r6 THE EXTENSION OF 126 Antonii, aliisque huius generis, qui decipiunt rusticos et sim- plices, eosque innumeris superstitionibus implicant. ToUendos hos quaestuarios censemus. (17) Abusus alius in dispensatione cum constituto in sacris ordinibus ut possit uxorem ducere. Haec dispensatio non asset ulli danda nisi pro conservatione populi cuiuspiam vel gentis ubi esset publica causa gravissima, praesertim his tem- poribus in quibus urgent Lutherani banc rem maxime. (18) Abusus in dispensatione in nuptiis inter consanguineos seu affines. Certe in secundo gradu non putamus faciendam esse nisi ob publicam causam gravem. In aliis vero gradibus non nisi ob causam honestam et absque pecunia, ut diximus, nisi iam prius coniuncti essent, ubi liceret pro absolutione a peccato iam perpetrato imponi mulcta pecuniaria, post absolutionem, et deputari ad pios usus, in quibus facit sanctitas tua impensas. Nam sicut ubi non est peccatum in usu clavium, nihil exigi potest pecuniae, ita ubi absolutio petitur a peccato, imponi mulcta pecuniaria potest et deputari ad pios usus. (19) Abusus alius in absolutione Simoniaci. Proh dolor ! quantum in ecclesia Dei regnat hoc pestilens vitium, adeo ut quidam non vereantur Simoniam committere, deinde confestim petunt absolutionem a poena, imo eam emunt, sicque retinent beneficium quod emerunt. Non dicimus sanctitatem tuam non posse poenam illam quae est de iure positive constituta eis condonare ; sed quod nullo pacto debeat ut tanto sceleri resistatur, quo nullum perniciosius nee magis scandalosum. (20) Licentia etiam testandi clericis de bonis ecclesiae non esset danda nisi pro causa urgenti, ne bona pauperum conver- terentur in privatas delicias et amplificationes domorum. (21) Confessionalia autem cum usu altaris portatilis non essent facile danda, sic enim vilescunt ecclesiasticae res et sacrameiitum omnium praecipuum. Nee indulgentiae item dandae essent nisi semel in anno in unaquaque insignium civitatum. Commutatio etiam votorum neque ita facile facienda neque commutanda praeterquam in aequivalens bonum. (22) Consuevere etiam mutari voluntates ultimae testatorum, qui ad pias causas legant quampiam pecuniae summam, quam auctoritate sanctitatis tuae transferunt ad heredem vel lega- tarium, ob praetensam paupertatem &c., idque ob lucrum. Certe, nisi facta sit magna mutatio in re familiari heredis per obitum testatoris, ita quod verisimile sit testatorem ob eam 126 PROTESTANTISM, 1532-41 317 mutationem mutaturuin fuisse voluntatem, voluntates testatorum mutari impium est : de lucro iam toties diximus, quare putamus omnino abstinendum. (23) Omnibus in summa explicatis quae pertinent ad univer- salis ecclesiae pontificem, quantum animo potuimus compre- hendere, restât ut nonnulla dicamus quae pertinent ad Romanum episcopum. Haec Roniana civitas et ecclesia mater est et magistra aliarum ecclesiarum. Ideo maxime in ea vi- gere debet divinus cultus et morum honestas : ideo, beatissime pater, scandalizantur omnes exteri qui ingrediuntur templuni beatissimi Petri ubi sacerdotes quidam sordidi, ignari, induti paramentis et vestibus, quibus nee in sordidis aedibus honeste uti possent, missas celebrant : hoc magnum est omnibus scan- dalum : ideo iniungendum est reverendissimo archipresbytero, vel reverendissimo poenitentiario, ut haec curent et amoveant hoc scandalum, sicque in aliis ecclesiis. (24) In hac etiam urbe meretrices ut matronae incedunt per urbem, seu mula vehuntur, quas assectantur de media urbe nobiles familiares cardinalium clericique. Nulla in urbe vidi- mus banc corruptionem praeterquam in hac omnium exemplari ; habitant etiam insignes aedes. Corrigendus etiam hie turpis abusus. (25) Sunt etiam in hac urbe privatorum civium odia et inimicitiae quas componere et cives conciliare praecipue interest episcopi, ideo per cardinales quosdam Romanos, praesertini qui magis essent idonei, omnes hae inimicitiae componendae essent et civium animi conciliandi. (26) Sunt in hac urbe hospitalia, sunt populi, sunt viduae. Harum cura maxime pertinet ad episcopum et ad principem ; ideo sanctitas tua per cardinales viros probes posset etiam commode haec omnia curare. Haec sunt, beatissime pater, quae in praesentia pro tenui- tate ingenii nostri coUigenda esse duximus, et quae nobis corrigenda viderentur. Tu vero pro tua bonitate et sapientia omnia moderabere : nos certe, si non rei magnitudini, quae nostras vires longe superat, conscientiae tamen nostrae satis- fecimus non sine magna spe ut sub te principe videamus ecclesiam Dei purgatam, forniosam ut columbam, sibi con- cordem in unum corpus consentientem, cum aeterna tui nominis memoria. Sumpsisti tibi nomen Pauli : imitaberis, speramus, caritatem Pauli : electus fuit ille ut vas quod deferret nomen Christi per gcntes : te vero speramus electuni, ut nomen iam Christi oblitum a nentibus et a nobis clericis 3i8 THE EXTENSION OF 126 restituas, in cordibus et in operibus nostris, aegritudines sanes, oves Christi in unum ovile reducas, amoveasque a nobis iram Dei et ultionem earn quam meremur iam paratam, iam cervi- cibus nostris imminentem. Gaspar card. Contarenus. loannes Petrus card. Theatinus. lacobus card. Sadoletus. Reginaldus card. Anglicus. Eredericus arch, Salernitanus. Hieronymus arch. Brundusinus. loannes Matthaeus episcopus Veronensis. Gregorius abbas S. Georgii Venet. Frater Thomas magister sacri palatii. No! 127. The Concord of Wittenberg, 29 May 1536. Concordia inter Doctores Wittebergenses et Doctores civi- tatum Imperii in Germania superiori. ... (i) Confitemur iuxta verba Irenaei constare Eucharistiam duabus rebus, terrena et coelesti. Itaque sentiunt et docent cum pane et vino vere et substantialiter adesse, exhiberi et sumi corpus Christi et sanguinem. (2) Et quanquam negant fieri transubstantiationem nee sen- tiunt fieri localem inclusionem in pane aut durabilem diquam coniunctionem extra usum Sacramenti : tamen concedunt sacramentaH unione panem esse corpus Christi, hoc est, sen- tiunt porrecto pane simul adesse et vere exhiberi corpus Christi. Nam extra usum, cum asservatur in pixide aut ostenditur in processionibus, ut fit a Papistis, sentiunt non adesse corpus Christi. (3) Deinde banc institutionem Sacramenti sentiunt valere in Ecclesia, nee pendere ex dignitate ministri aut sumentis. Quare, sicut Paulus ait, etiam indignos manducare, ita sentiunt porrigi vere corpus et sanguinem Domini etiam indignis, et indignos sumere ubi servantur verba et institutio Christi. Sed tales sumunt ad indicium, ut Paulus ait, quia abutuntur Sacra- mento cum sine poenitentia et sine fide eo utuntur. Ideo enim propositum est ut testetur illis applicari bénéficia Christi et fieri eos membra Christi et ablui sanguine Christi, qui agunt poenitentiam et erigunt se fide in Christum. Cum autem pauci convenerimus et opus sit utrinque banc rem ad alios concionatores et superiores referre, nondum licet nobis de concordia pacisci priusquam ad alios retulerimus 127 PROTESTANTISM, 1532-41 319 Cum autem onines profiteantur se luxta Confessionem et Apologiani Principum Evangelium profitentium in omnibus articulis sentire et docere velle, maxime cupimus sanciri et constitui concordiani. Et spes est nobis, si reliqui utrinque ita consenserint, solidam futuram esse concordiani. Subscripserunt D. Wolffgangus Capito, M. Martinus Bucer [of Strassburg : and representatives of Ulm, Esslingen, Augs- burg, Memmingen, Frankfurt, Constance, Reutlingen] : M, Lutherus ; lustus lonas ; Caspar Cruciger ; I. Bugenhagius ; P. Melanchthon ; lustus Menius Isenacensis ; F. Myconius (jothensis ; Urbanus Regius, Eccl. Ducatus Luneburg. Super- int. ; G. Spalatinus, Altenburg. Eccl. Pastor ; et alii multi. No. 128. The Schmalkaldic Articles, 23 Feb. 1537. Pars III. Art. vi. De sacramento altaris sentimus panem et vinum in Coena esse verum corpus et sanguinem Christi, et non tantum dari at sumi a piis, sed etiam ab impiis Christianis. [The Articles were not officially endorsed by the League : but it gave its sanction to Melanchthon's Iractatiis de potestate , . . Episcoporitf?i, 25 Feb., which contained the following : — § 66. Docet igitur Hieronymus^ humana auctoritate distinctes gradus esse episcopi et presbyteri seu pastoris. Idque res ipsa loquitur quia potestas est eadem quam supra dixit. §67. Sed una res postea fecit discrimen episcoporum et pastorum, vide- licet ordinatio, quia institutum est ut unus episcopus ordinaret ministros in pluribus ecclesiis. § 68. Sed quum iure divine non sint diversi gradus episcopi et pastoris, manifestuni est ordinationem a pastore in sua ecclesia factam iurc divine ratam esse. § 69. Itaque quum episcopi ordinarii fiunt hostes ecclesiae aut nolunt impertire ordinationem, ecclesiae retinent ius suum. . . .] No. 129. The Colloquy of Leipzig ; Reform in Ducal Saxony, 2 Jan. 1539. Dixit Carlevitius se experientia didicisse sperandum non esse ut cum episcopis et clero de reforriiatione transigi posset, sed opus esse ut ilia a principibus laicis ad emendationem ecclesiae susciperetur. Hoc ita fieri posse, si ante omnia principes Germaniae coniunctim una die ct hora episcopis et > Ep. cxlvi, § 1, ad Evangelum {Opera, i. 1082 j Migne, P. L. xxii. 1194). 320 THE EXTENSION OF 129 praelatis proponerent : necesse esse, ut reformationem admit- terent ; nam licet lalci ab omni parte non carerent defectibus, plurimos tamen in clero reperiri. Ut vero statim norma adesset, secundum quam finaliter omnia dirigi possent, profi- tendum esse a laicis, se admissuros esse quae in Apostolica Ecclesia et tempore quatuor Oecumenicorum Conciliorum priorum, item ab octo, novem vel decem saeculis observata fuissent, abolitis quae post ilia tempora introducta essent. . . . Constituta hac norma, concilium sincerum . . . urgendum esse quod in Germania habeatur, simulque deligendos pios viros . . . qui conferrent . . . quae sententia de omnibus articulis contro- versis illo tempore in Ecclesia viguisset. Hos deprehensuros esse quid statuendum sit de communione sub utraque, de coniugio sacerdotum, et de abusibus missae : neque enim dubitari posse quin tempore quatuor Conciliorum errores et abusus indagati et abrogati fuerint. . . . No. 130. Reform in Electoral Brandenburg, 26 Oct. 1539. {a) ATelanchthon to Justus Jonas. 14 May 1538. — In Marchia piam doctrinam et populus mirifice sitit et expetit bona pars nobilitatis et probat Princeps, qui quidem non inerudite iudicat. Ac spem fecit populo se emendaturum esse ecclesias. Repu- gnant autem sacrificuli, quorum habet magnam multitudinem. Nee usquam vidi stolidiores aut peiores. . . . (/^) The Elector to Sigis7nund, King of Poland. Oct. 1539. — Serenissime atque inclyte Rex, et carissime pater. Cum scirem Regiam dignitatem vestram ut caeteris heroicis virtu- tibus omnibus ita et amore Christianae pietatis ac veritatis excellere : non dubitavi ad eam de mea voluntate scribere me pio consilio et ea moderatione quae Christianum Principem decet, in ecclesiis meae ditionis quaedam manifesta vitia correcturum esse. Qua in re non populi affectibus aut alienis exemplis moveor ; sed existimo ad eorum officium pertinere, qui praesunt, inspicere ecclesiam, praesertim tali tempore cum dissensionibus motis praefici idoneos doctores necesse est : et ratio ineunda est ut veris modis autoritas religionis et disciplinae retineatur. Eaque moderatione uti decrevi ut non solum nihil contra Catholicam Ecclesiae Christi sententiam recipiam, a qua nulla unquam vis me avellet, sed etiani ne quid autoritati Episcoporum detraham. 130 PROTESTANTISM, 1532-41 321 Semper ita sensi nullum esse maius decus quam in vera religione veroque cultu Dei constantiam. Quae sententia sic est infixa in animo meo ut non simulatis aut fucosis officiis sed vere colendam esse Christianam pietatem semper statuerim. Quare non raro deploro Ecclesiae morbos cum veteres tuni novos et ardentissimis votis emendationem optavi. Neque enim negari potest quosdam etiam veteres morbos in Ecclesia haerere. Disciplina vetus laxata est, multae super- stitiones in tanta Pontificum negligentia et Pastorum inscitia receptae sunt. Nonnihil etiam praesentes discordiae concus- serunt Ecclesiam. Ego igitur hactenus eam gravitatem prae- stiti ut nee abusus probarem aut crudeliter defenderem, ut faciunt alii, nee fanaticis opinionibus in mea ditione locum praeberem. Habeo utriusque rei honestam gravem et piani causam, nee muto hoc iudicium. Cumque videam opus esse ut sanciatur disciplina et praeficiantur Ecclesiis boni doctores, suscepi eam curam ut sciat populus in tantis discordiis, quid amplccti, quid fugere debeat. Qua in re quaedam in utraque parte ita moderor ut a Catholica Ecclesia Christi non disce- dam, nee de auctoritatc Episcoporum quidquam detraham. Nam nisi aliquid moderari velim, manifesta flagitia probanda ussent, et iniusta saevitia exercenda ; quorum utrumque ab iis alienissimum esse debet qui vere, non simulatis aut fucosis officiis, religionem colunt. Haec cum ita sint, spero me constantiam praestare dignam bonis viris, et vere amantibus religionem. Nusquam enim discedam a scopo, videlicet a sententia Catholicae Ecclesiae Christi. Quod vero mihi exempla quorundam vicinorum Principum proponit R. V. D. qui nuUam mutationem admiserunt : saepe cum illis ipsis de tota religione coUocutus sum. Idemque uterque optabat ut aequitate pontificia restitueretur ecclesiarum Concordia, emendatis quibusdam abusibus. Socer meus etiam paulo ante mortem gravissimas de ea re deliberationes habuit. Videbat enim solitudinem fieri in ecclesiis suis, nisi vellet iniustam saevitiam exercere : a qua abhorrere eum, ut crat iustitiae amans, animadverti. Nee moderationem illam iudi- cabat esse aut secessionem ab ecclesia aut seiunctionem ab iis qui praesunt aut a reliquo nomine Christiano. Quare existimet R. V. D. me non ita in banc causam ingressum esse ut aliorum bonorum Principum iudicia aut exempla non atten- derim. Si qui autem fortasse asperiores sunt, ut esse non multos videmus qui sine discrimine omnes abusus, omnia errata immanitate suppliciorum stabiliunt : horum exempla 944 V 322 THE EXTENSION OF PROTESTANTISM 130 nee ante secutus sum, nee unquani imitanda esse duxi. Nee profecto consensum ecclesiae eonspirationem esse ad iniustam saevitiam exercendam unquam existimavi. Quare etiamsi levior alicubi videor, non propterea vel ab ecclesia vel a reliquo nomine Christiano disiunctus sum. Nam et verum consensum Catholicae Ecclesiae Christi amplector qui extat in scripturis Apostolicis, in veteribus canonibus et probatae fidei scriptori- bus ; et pollicitus sum me Synodo^, si quando rite conveniret, non defuturum esse. Quod vero hortatur R. V. D. ut expectem Synodum, fateor me haec consilia aliquamdiu Synodi expectatione distulisse. Quid enim communi concordia optatius esset? Sed banc moram Ecclesiae expectare non possunt, quae interea dis- siparentur et in solitudinem ac vastitatem redigerentur si cas non constitueremus. Explorata mihi est voluntas Caroli Imperatoris, D. N. clementissimi, quem scio magna conten- tione a Clémente et Paulo III petiisse ut quamprimum Synodus haberetur et rite cognitis rebus concordia constituere- tur, Sed Pontifices non valde appetunt Synodos, et fortasse regum iudicia non sine causa metuunt ; sed tamen si qua erit alicubi Synodus, non décrit ai meum officium. Habet R. V. D. meam purgationem et perpetuae voluntatis testimonium. . . . (c) To a friend in Niirnberg, 26 Oct., 1539. Fui his diebus ^ in Marchia accersitus a loachimo Electore. . . . Deli- beratur de tollendis abusibus ecclesiarum, sed noUem adhiberi in consilium Mustelam. Ego quaedam ipsius deliberata repre- hendi, sed quid futurum sit, exitus ostendet. Kal. Nov. inchoabitur res. Abolentur privatae liturgiae, conceditur sacerdotibus coniugium, tollitur invocatio sanctorum, iubetur pura doctrina tradi, et proponitur vestra KaTy^ria-iM. Conce- ditur integri sacramenti usus. Tantum una in re haerebat o apxMv, cupiebat adhuc retinere quotidianarum liturgiarum usum, a qua sententia deduci posset, si abesset Mustela.^ . . . XXXVIII , THE LUTHERANIZING OF DENMARK, NORWAY, AND ICELAND, 1537-40 In Denmark (cf. Miinter, Ki^xhengescMchte von Danemark, iii. 448 sqq.) the Lutheran King Christian III, l533-t59, planned, II Aug. 1536 [No. 131], the seizure of the bishops (Letter of ' Since Oct. 12. - George Witzel. THE LUTHERANIZING OF DENMARK 323 Johann Pein, a Prussian admiral in Christian's service, to Albert Duke of Prussia, ap. C. Paludan-Miiller, De ferste Konger a/ den Oldenborgske Slagt, p. 620), and abolished episcopacy next day by vote of the Rigsraad. Its abolition was confirmed at the Rigsdag of Copenhagen, 1 5-30 Oct., whose decisions were embodied in a Royal Manifesto, and in a [No. 132] General Recess (N. Cragii Annales Daniae, Addit. I, 3 sqq., Hafniae, 1737), setting up ' other Christianlike bishops or superintendents that can teach and preach the Holy Gospel'. The King then sent for Bugenhagen to re-arrange ecclesiastical affairs. He arrived July 1537, and, writes Luther (de Wette, v. 88), ' quasi verus episcopus,' crowned the King and Queen, 12 Aug. On 2 Sept., though a mere presbyter, he ' consecrated ' seven men, most of them already presbyters like himself, to be superintendents or 'bishops' (cf. Dr. A. J. Mason, ' The loss of the succession in Denmark ' in The Church Quarte7-ly Rerneiu, April, 1891); and published a new, but characteristically conservative [No. 132 a], Church Ordinance (Cragii Annales, Addit. n, 29 sqq. : Miinter, iii, 484 sqq.), afterwards legalized by the Diet of Odense, 1539 {ibid. iii. 508). On 9 Sept. he recon- stituted the University of Copenhagen, appointing three professors to lecture on the Old Testament, the New Testament, St. Augus- tine De Spirilu et littera, Luther's Commentary on Galatians and Melanchthon'sZ^tv (Cragii A7inales,Kà.di\i. iii. loi sq. ; Miinter, iii. 476 sq.). Meanwhile, the King was received into the Schmalkaldic League, 1538 {ibid. iii. 512) as Duke of Holstein : and in 1542 the Danish order of things was adopted in Schleswig-Holstein, save that consistories took the place of ' bishops ' (Richter, Kirchenord- niingen, i. 353 sqq. : Miinter, iii. 599 sqq.). In Norway, whose independence was now to disappear by the [No. 133] Manifesto of 30 Oct. 1536 {ap. Willson, Church and State in Norway, 343), Christian III was at first recognized only in the south : the north held out for the imprisoned Christian II and the old faith under Olaf, Archbishop of Trondhjem 1523-37, who had, at this time, four suffragans in Norway, the Bishops of Bergen, Hamar, Opslo (Christiania), and Stavanger, and two in Iceland, Holum, and Skalhoit. But on i April, 1537, Archbishop Olaf fled to Lierre (where he died 7 March 1538) ; and, i May, the King's forces landed at Bergen. Their leader, Truid Ulfstand, following up the Recess of 30 Oct. 1536, effected, 23 June [No. 134], the arrest of the Bishop of Hamar (from a contemporary source ap. Willson, op. cit. 347), and of the other prelates. Then followed confiscation and the substitution of ' superintendents ' as in Denmark. In Iceland (Miinter, iii. 530) Gisser Einarssen became 'bishop' of Skalhoit, 1540, and laboured to reform the Church, after the Danish model, till his death in 1548. There was a reaction, headed by John Aresen, Bishop of Holum, 1520-1-50. But he was executed as a traitor at Skalhoit, 7 Nov. 1550: and 'the last representatives of Catholicism disappeared from Iceland in 1552' (Ranke. Popes, i. 396). V 2 324 THE LUTHER ANIZING OF DENMARK, 131 No. 131. The Seizure of the Bishops of Denmark, 12 Aug. 1536. After I had written yesterday the enclosed letter to Your Grace and had sent Your Grace's four ships home, I was not able to come to an agreement with my sailors as to their pay, as they did not wish to accept Danish coin on leaving. And whilst I was in treaty with them about it, His Royal Majesty sent a summons for me to appear at his Council, where Colonels of the Landsknechts, Generals, and Cavalry Officers, with Herr Johann Rantzau and Melchior Rantzau, were present, and had consulted how His Royal Majesty should proceed with his cause, because the bishops would do nothing at all as to the payment of the cavalry and infantry. It was therefore, in God's name, determined immediately to take the bishops by the head, which was to be done, in all secrecy, at night, so that to-day quite early at 4 a.m. the three Bishops of Sjalland ', Skaane ^ and Ribe ^^ were arrested by the Provost and the Landsknechts, and forthwith lodged in the castle at Copenhagen, each under a guard of Archers and Yeomen of the Guard, in separate rooms. At the same moment that they were taken, Copenhagen was put under guard by land and sea,- so that no one could go out or come in without special permission. This went on until the third day at 8 a.m. when His Royal Majesty summoned to himself at the Castle the other members of the Council, Herr Magnus Goye, Herr Ove Lunge, Herr Magnus Gyldenstjerne, Erik Krummedige, Mester Johann Friis, &c., and also the Bishop of Aarhus^, for the consideration of this affair. Those who now agreed with the King and the aforenamed Councillors were in no danger, and those who did not were to be at once arrested ; but I think they will all give in. In the meantime, the King will not decide finally on the alterations in the government before the appointed Rigsdag, of which I have spoken in my first letter. Meanwhile, His Majesty will summon his nobles and friends, including Your Grace, to the Council about this matter. The other old Councillors, like Herr Anders Bilde, Herr Johann Urne, &:c., who have been imprisoned at Mecklenburg, will, according to the ' Joakim Ronnov, Bishop of Roskilde, 1512-36. He appears not to have been seized till next day. [See below.] - Torbern Bilde, Archbishop of Lund, 1532-6. ' Olaf Munk, Coadjutor of Iwar Munk, Bishop of Ribe, 15I3-+39- * Ove Bilde, Bishop of Aarhus, 1520-36. 131 NORWAY, AND ICELAND, 1537 40 325 treaty of peace, be given into the King's hands and keeping at Holstein, so that they will not be able to give any trouble. Most of the young nobility, the citizens of Copenhagen and other places and the B0nder are well satisfied, and greatly rejoice at these doings ; and the military also are very well pleased. May God grant to His Royal Highness success in this as in all his undertakings ! The imprisoned bishops here are to be sent to Holstein under strict guard ; and also to-day the ships and soldiers are gone to Fyen^ and Jylland'^ to seize the other bishops. The King has also sent some cavalry to-day to seize the bishop ^ at Dragsholm Castle, and to Skaane to take the bishop's ^ palaces. Herr Johann Rantzau will do the same at Jylland. If Dragsholm will not submit to the King, artillery and Landsknechts will be sent to take it by force. No. 132. The Recess of the Diet of Copenhagen, 30 Oct. 1536. Nos Christianus Dei gratia electus Rex Daniae et Norvegiae, Dux Slesvici, Holsatiae, Stormariae et Ditmarsiae, Comes in Oldenburg et Delmenhorst : et nos . . . Daniae Regni Con- siliarii : et nos infra scripti . . . universa Nobilitas et Equestris Ordo . . . per totum Daniae regnum : atque itidem nos infra memorati cives urbani omnium Civitatum per totum Daniae regnum . . . cum delegatis, plena auctoritate instructis ex omnibus civitatibus et pagis (vulgo Herredis) per totum 1 )aniae regnum, ad haec praesentia comitia Hafniae con- gregatis. . . . Primo, volumus Nos Christianus &c., nosque Danici regni Consiliarii et Nobiles, omne illud odii . . . quod . . . erga civitates, cives urbanos, rusticos et plebem habuerimus ; et nos pariter Civitates, cives urbani, rustici et universa plebs, omne illud quod ... in Regiam Maiestatem . . . vel in regni Danici Senatores et Nobilitatem gesserimus sopitum . . . fore : et nos posthac utpote quibus regnum hoc . . . conservare summum studium erit . . . amice . . . invicem acturos, alteramque partem alterius . . . saluti consulturos esse : atque, si forte periculum ingruat . . . singulos et unumquemque nostrum ' Fiinen, wlieie was the bishop of Odense (Kmid Gvldenstjernc, Bishop i.S30-t68). ^ Jutland, where were the bishoprics of Aarhiis, Viborg (Georg Fries, Bp. 1524-36); Borglum (Krumpen Styyge, H]). 1519-36), and Ribe. '■' sc. of Rn=kilde. ' sc. the Archbishop of Lund. 326 THE LUTHERANIZING OF DENMARK, 132 vitam suam et facilitates omnes in id impensuros ut hanc nostram patriam regnumque ab omnis generis aggressione . . . imprimis contra Imperatorem Romanum, contra Christiernum Regem eiusque partium studiosos . . . summa opera defensuros esse. . . . Et quoniam nobis omnibus et singulis per hoc regnum certum et exploratum est, omne illud incommodum, damnum et excidium, cum sanguinis effusione, caedibus, incendiis &c. ceteraque regno exitiosa mala, quibus in tertium usque annum conflictatum, praesertim inde fuisse derivata quod inter Episcopos eorumquepartibus addictos et Nobilitatem discordiae et dissensiones exstiterint, quodque Episcopi huius regni iusto tempore, prout par erat, ac prout ipsos facere merito oportebat, Regem non designaverint, verum potius hoc ipsum ne ab excessu Regis Frederici fieret, summa opera impediverint ; neque per eos licuerit isto tempore propter immanem eorum potestatem, vim, auctoritatem, clientum numerum, insolentiam denique et libidinem, ad ordinandum reipublicae statum Regiumque constituendum imperium, quo ius et aequum omnibus praestaretur, pervenire. . . . Itaque Nos universi et singuli, post tempestivam deliberatio- nem . . . constituimus . . . ut ab hoc usque tempore n per- petuum iidem illi Episcopi, ob eiusmodi iam memorata crimina et facinora depositi, nunquamadEpiscopalem suum dominatum, aut ad dioeceses et dioecesium bona sint redituri ; neque illi ipsorum similes, aut alii pro Episcopis se gerentes ad imperium ecclesiasticum in regno exercendum accipiendi, proponendi, eligendi aut admittendi sint : sed omnino ac prorsus existant et maneant abrogati. Attamen alii pii et Christianorum morum Episcopi seu Superintendentes (quorum officium esto multitudinem in- stituere, coetusque sibi commissos sacrosancti Evangelii et verbi Divini expositione ad rectam Christianae fidei cogni- tionem perducere) ordinantor. Et quoniam Episcopi in hoc regno existentes in hunc usque diem Divino verbo et Evangelio restiterunt, atque ne idem coetibus et multitudini pure et incorrupte annunciaretur, impediverunt ; insuper vitam munere Episcopali dignam . . . neutiquam egerunt ; potius autem secularem fastum et pompam sunt consectati, usque adeo ut in toto regno aegre duo fuerint inventi, qui appellationem ab officio suo saltem admittere aut Episcopale nomen gerere voluerint : neque minus quod, ut 132 NORWAY, AND ICELAND, 1537-40 327 dictum, causa nuperae seditionis exstiterint unde . . . abrogati sunt, nee vel ii vel alii eorum similes Episcopi cum eiusmodi potestate et dominatu posthac admittendi erunt : igitur, quo Corona regni et Rex Daniae virium accessione augeatur . . . neque adeo necessum sit amplius, . . . casu quodam imminente, universos regni incolas tributis, sicut iam factum, onerare; unanimes et communi consensu decrevimus et sancivimus ut omnia dioecesium Episcopalium bona, arces, villae, castra, praedia fundique rustici, quorum possessione, usu et fructibus Episcopi sunt gavisi, posthac cum omnibus reditibus, proven- tibus et ceteris quae ad ea pertinent, in Regis sustentationem publicumque regni commodum et emolumentum cédant, et in perpetuum Coronae Danicae subiiciantur. . . . Itidem in omnes Praesulatus, bénéficia, dignitates Ecclesia- sticas aliaque id genus feuda, quorum concedendorum potestas antehac penes Coronam regni, Regem et Episcopos fuit, ius patronatus posthac Rex habeto, possideto et retineto. Pariter Nobilitas et equestris ordo ad templa et feuda ecclesiastica iure illo patronatus, quod sibi legitime competere et hucusque ad se pertinuisse litterarum et sigillorum fide possint common- strare, utuntor fruuntorque. Hoc tamen ita amplius intelligendum ut homines feuda eiusmodi clientelari iure tenentes, eisdem, quoad vixerint, fruantur ; post excessum vero hominum bénéficia ecclesiastica dicto iure possidentium, cuicunque equestris ordinis viro aut nobili in hoc regno liberum sit praedia ilia et fundos recuperare, quorum legitimos se heredes esse sufficientibus litterarum et sigillorum testimoniis confirmare possint. Omnia autem coenobia, omnesque praesulatus, dignitates et bénéficia, canonicatus, ceteraque Ecclesiarum feuda, hisce non expressa, in statu suo conservantor, donee Rex et Senatores regni Daniae cum aliis sapientibus doctisque viris, in consilium istud advocandis, aliter de iisdem constituerint : cuicunque tamen iure suo salvo et integro prorsus manente. Monachis liberum concessumque este ex Monasteriis exire, quotquot in iis nolunt ulterius aetatem degere : qui vero porro cupiunt ibidem commorari, superioribus suis, Abbatibus, Prioribus aut Praepositis monasteriorum obedientes . . . sunto, vitamque monasticam agunto, castitate et integritate, Christianis homini- bus digna, coniunctam ; aut monasteriis exeunto : ii etiam (jui intra claustra coenobiorum aetatem sunt traducturi, divinum Verbum, publicis ibi concionibus exponendum, au- diunto. Neque utique illis licentia aut facultas posthac esto, 328 THE LUTHERANIZINC; OF DENMARK, 132 sine Regis et Senatus regni . . . consensu aliquid praediorum, fundorum et possessionum ad monasteria pertinentium, abalienandi, vendendi vel oppignerandi. Et quoniam plebs et commune rusticorum se gravatum supra modum sentit variarum rerum exactionibus ac tributis quae sub diversis nominibus, muneris Episcopalis, avenae, oblationis butyri aliorumque esculentorum, frumenti pro aratione et similium, ab ecclesiasticis imposita, eisdem consue- verunt pendi : de eo inter nos convenit ut rustici et universa plebs per totum regnum posthac decimam quamque mergitem tritici, siliginis, hordei, avenae omnisque generis frumenti quod divino beneficio ex agris provenit, recte et absque dolo pendant ac repraesentent, decimam etiam ex pecoribus, veteri ex consuetudine : in Hallandia vero, Blekingia atque Listria, ubicunque frumenti decimae non praestantur, butyrum aut aliud, quod antiquitus apud eos obtinuit, decimarum loco adferant : neque alio quocunque onere, sive oblationes esculentorum et butyri, sive cetera id genus supra recitata fuerint, a pastoribus ecclesiarum graventur. At vero, Episcopis nunc depositis atque abrogatis, quoniam omnino opus futurum, cum viros quosdam constitui, singulari doctrina praeditos, quorum officium erit animadvertere ac attendere ut omnes paroeciarum sacerdotes per totum regnum conciones habeant, iisque verbum Dei et Evangelium coetus suos doceant ; tum ut ludi aperiantur conserventurque, ubi adolescentes in Latina aliisque Unguis instituantur ne desidere- tur in regno virorum eruditorum copia : talibus autem viris doctis alendis et sustentandis volumus praedictam decimam per totum regnum attribui, in très utique partes dividendam. Primam eius partem sacerdos paroeciae obtineto : secunda aedi sacrae dator : tertiaRegi ceditor,quippe cuius erit memoratis viris doctis de alimentis vitaeque necessariis prospicere. . . . No. 132 a. Ordinatio Ecclesiastica, 2 Sept. 1537. (i) From the King's Preface. — Christianus Dei gratia &c. Postquam Dominus Deus nobis avitum paternumque regnum tradidit, sopitis bellorum tumultibus, nihil prius in votis erat quam collapsam Christi doctrinam et religionem instaurare, quemadmodum et iamdudum pro nostris terris cupieramus. Donee voti compotes facti sumus ; sit Christo gratia ! Con- vocatis igitur Doctoribus et praedicatoribus ecclesiarum, ex Daniae regno et Ducatibus nostris, mandavimus ut ordina- 132 a NORWAY, AND ICELAND, 1537-40 329 tionem aliquani sacrani nobis conscriberent, de qua consul- taremus. Hanc acceptam niisimus ad R. P. D. Martinum Lutherum : per quern Dei dementia hisce novissimis teniporibus nobis restituit sacri Evangelii Christi sinceritatem. Is cum aliis qui Vittembergae sunt Theologis eam approbavit. Ut vero hoc divinum negotium recte gereretur, rogavimus Illustrissimum Principem loannem Fridericum Ducem Saxoniae, Electorem &c., amicum nostrum summum, ut mitteret ad nos dilectum nobis loannem Bugenhagium Pomeranum, S. T. D. Huius viri consilio et opera cum nostris consiliariis usi sumus, in Ordinatione hac sacra conficienda, ut sciatis non temere sed tot et tantis arbitris hie nos egisse. Porro perfectam Ordinatio- nem obtuh'mus, per Cancellarium nostrum, Regni consiliariis : hi probarunt suscei)eruntque omnia quae ordinatio habet : tantum rogaverunt ut admonerentur praedicatores, quo in principle modestius coram Ecclesia agerent cum illis pecca- toribus qui pro tempore prohibendi sunt a sacramento Coenae Dominicae. Et cui haec non placèrent, modo sit Christianus ?. . . Contra Evangeliumet institutionem Christi nullus est audiendus, ne angélus qjiidem e caelo, ut Paulus dicere audet : et Christus ait, oves meae ?ion tioritntvocein aiietiorinn, sed fugmnt ab eis. Quid hie stulti expectamus Concilia, ut moriamur interim in infidelitate et impietate nostra ? Concilia aut humanae ordina- tiones hie nihil possunt contra ordinationem divinam. Si Concilia damnarent doctrinas Daemoniorum et traditiones Antichristianas, quibus hactenus seducti sumus, et iuberent Evangelium sincere doceri et sacramenta tradi, secundum Christi institutionem et Apostolicam doctrinam, ut nunc nos facimus hoc Concilio nostro et ordinatione : impii essent et non Christiani qui non amplecterentur. Sed talia iamdudum frustra expectavimus. At aiunt : Evangelium non prohibemus, sed deberetis expectare nostram sententiam de vestra doctrina, num sit verum Evangelium. Respondemus : Nihil moramur, quod sic ludunt verbis et calumniantur. Apud nos verum Evangelium est, quod praedicat afilictis conscientiis gratuitam remissionem peccatorum, propter solum Christum filium Dei pro nobis traditum. Ablato peccato reputamur iusti a Deo, sumus f:lii Dei et heredes vitae aeternae et omnium Dei bonorum, dilecti a Patre in aeternum, in Dilecto Filio Dei quem per fidem suscepimus. Hunc Pater nobis dedit, quo- modo non in illo donaret nobis omnia ? Non est aliud Evan- gelium, Pro hoc Evangelic gloriae Dei Antichristiana factio 330 THE LUTHERANIZING OF DENMARK, 132 a reddidit nobis doctrinas daemoniorum, in hypocrisi, id est, maxima religionis specie docentium vel praedicantium menda- cium, satisfactiones, statuta, régulas^ observantias, indulgentias, peregrinationes, fraternitates, sacrificia excogitata^ missales abominationes, purgatorium, aquam benedictam, leges ieiunio- rum, murmura horarum canonicarum, vigilias mortuorum, loca sancta, baptismum campanarum, unctiones, rasuras, vestes sacras, irapurissimum coelibatum, abiurationem a Deo creati et instituti coniugii, prohibitiones ciborum, prohibitionem calicis Christi, invocationem sanctorum, abusum omnium operum et ceremoniarum, quibus nos docebant placare Deum et satisfacere pro peccatis et mereri remissionem pecca- torum. Confitebantur, ut Paulus ait, se nosse Deum, sed his doctrinis et factis negabant verum Evangelium, sanguinem lesu Christi et misericordiam Dei Patris, hoc est, gratuitam remissionem peccatorum propter solum Christum. Haec men- dacia Antichristi nunc remittimus Satanae, unde venerunt : et damus gloriam Deo, recepto vero Christi Evangelio. Sacra- menta vero et damus et accipimus, secundum Christi institu- tionem ; accipimus autem ab ipso D. N. I. C, licet per manum ministri ; sicut et Evangelium ab ipso, licet per os ministri sive praedicatoris. Quid hie deest nobis quominus habeamus Evangelium verum ? . . . Mandamus igitur omnibus subditis nostris . . . ut hasce Dei et nostras ordinationes, quas iussimus per Typographum in- vulgari, suscipiant, servent, tueantur, quisque pro modo suo : et Praefectis nostris, cum Superintendentibus, ut quam pri- mum licet, in Civitatibus et Pagis quae ordinata sunt, exse- quantur et servari curent. Reputate vero cum animis vestris, si Dei ordinationi, quae est potestas gladii, resistentes, sibi ipsis iudicium et damnationem accipiunt, ut ait Paulus, maiore damnatione iudicandos, qui Dei ordinationem, Evangelium D. N. I. C. contempserint aut illi restiterint ; id quod Moses praedixit : qui Propheiam illiirn, id est, Christum non atidierif, ego ultor existam, dicit Dominus. Neque etiam per nos impune fecerit, quisquis his ordinationi- bus temere restiterit, id quod faciemus secundum potestatem nobis a Deo datam. D. N. I. C. conservet vos in aeternum. Datum Haffniae, in Castro nostro, a.d. mdxxxvii, secunda Septembris : qua die publiée ordinati sunt dioecesium Super- intendentes. (2) From the Ritus insiituendi mi/iistros. — Esl autem Ordi- 7mtio niliil aliud quam ritus ecc/esiasticus, vocandi aliquem in 132 a NORWAY, AND ICELAND, 1537 40 331 ministeriinn Verbi ei Sacnifuentorum. Nemo eiiwi per se, no7i vocatiis rite, subire ministeriiim in Ecclesia debet, ant parochiam invadere . . . . . . Suscipiat eum [sc. electum presbyterum] Superattendens in templum civitatis, ubi habitat, et coram altari publiée sic eum ordinet, hac ceremonia : Primum, post lectam Epistolam in Missa, unus ex presby- teris ascendat suggestum, et dicat, i//um virum, N. vocation ab ecclesia N. ad pnbliciiin sacri Evangelii mifiiste7-iii7n, habere boniim testimoniian vitae, apud illaiii ecclesiam, probatum ab Episcopo in doctrina sincera ; Nunc ordinandu/n ad hoc illius ecclesiae officium coram altari, sacra lectione, exhortatione, manuum impositione, et oratione. Idcirco exhortari se ut populus interi?n oret et conune^idet ministrum cum mifiisterio Deo ut hoc cedat in gloriam Dei et salutem multorutn ; nee minus gratias agat Deo per Christum, quod praedicatores suae Ecclesiae niitiit ; siquidem haec sunt do7ia quae Christus ascendens suae donavit ecclesiae, ut est Epli. iv. [8] Ascendens in altum, &c. Deinde cantante schola, Veni, Sancte Spiritus, Latine, coram altari geniculatur ordinandus, cum aliquot presbyteris qui adesse possunt; et Superattendens stans ad altare, dicat CoUectam, Deus qui corda fidelium Sancti Spiritus, &c. Deinde, versus ad populum, legat sacram lectionem de episcopis, ex Epistola ad Titum, vulgari sermone. Post lectionem, proponat ordi- nando mandata de Evangelio sincere praedicando et de Sacra- mentis recte administrandis ; deinde ut recte doceat de poeni- tentia, de cruce, de magistratu et obedientia, de bonis operi- bus, et résistât per sanam doctrinam erroribus, ct ut diligenter studeat sacris litteris, sit quo(|ue assiduus in oratione. Ad quae omnia, aperta voce, coram omnibus respondeat, sese haec dili- genter curaturum secundum graliam Dei. Deinde Episcopus sive Superattendens cum presbyteris im- ponat ordinando manus, et oret aperta voce vulgariter, Pater noster ; et addat Collectam, ad hoc factam, sine tono : et in fine iubeat totam ecclesiam respondere Amen. Mox canitur vulgariter N'unc precamur Sanctujn Spiritum, intègre cum omnibus versi- bus. Interim Superattendens geniculatur coram altari, et orat secreto. Finito vero primo versu cantici, surgit et stat altare ver- sus et simul surgunt alii presbyteri cum ordinato : et ordinatus accipit sibi locum non procul ab altari, ut accipiat communio- nem sacram ; ad quam prae ceteris tunc primus debet accedere. Ita hoc totum negotium Ordinationis perficietur, secundum dictum Pauli ; Creatura sanctificatur per I'erbum et Oraiionem. 332 THE LUTHERANIZING OF DENMARK. 132 a (3) From the Ritus Ordinationis Supermfendentis. — Hisce ceremoniis ordinabitur publiée Superintendens, dominica die aut festo. Lecta Epistola in Missa aliquis Praedicator vel Praepositus, conscenso suggestu, dicit populo, N. esse elechim in Super- attendentem, pium viriwi, industrban, modestum, doctuni, 6^v. Ideo se adnionere ut orent pro eo et verbi 7nmisferto, Fafer noster, &-'c. Mox canitur Ve;ii', Sajtcte, Szc. Interim ingreditur populus ad chorum, vel prope, ut licet. Ordinator autem, propius ac- cedens ad populum ut possit exaudiri, indutus superpelliceo et cappa chorali, ut vocant, cum ordinando, induto superpelliceo, et aliis presbyteris, superpelliceo indutis, qui adesse possunt, iubet primum orari. Pater noster ; ut adsit Deus huic negotio. Mox surgens et stans commendat brevibus : Alinisterium verbi sanctissitnum, iitilissiimim, necessarium, ô^v. Magno praeconio Spiritiis Sanctus i?i Paulo laudat hoc ininisterium, Ecclesiae a Christo glorificato daimn, dicens : Ascendens Christiis in aition, dedit hominibus dona, quosdam Apostolus, alios Evangelistas, àr'c. ita lit, si hue respicias, merito inter festa Christi nobis festuni Pentecostes debeat esse maximum. Nascitur quidem Christus, patitur et resurgit ; sed quid mu7ido prodesset ■ is te thesaurus nisi in festo Pentecostes et postea usque ad finem mundi, prae- dicatoj-es et doctores verbi faceret, qui thesauruni mundo per 7jerbum distribuei-ent, de quibus ait. Qui vos audit ? ô^c. Igitur pro hac dioecesi electus est hie AK vir bonus, pins, (s-c. Inde canitur Psalmus, Domine, Dominus noster, &c. Ex quo mox unum et alterum versum Ordinator interpretatur, de Christi praedicatoribus et regno Christi, brevissime. Debet enim Ordinator cavere, ne prolixitate taedio afficiatui populus, et contemnat hoc negotium, Mox legit Superintendenti officia ipsius, ex Ordinatione ; maxime ex capite de victu et salario Superintendentum ... et postea mandat ei /// since?-e doceat Evajigelium, id est, rej?u's- sionejH peccatorum et vitam aeternam in Christo lesu filio Dei solum ; item, de caritate, cruce, poenitentia, magistratu, obe- dientia ex verba Dei ; item, de sacramentis ex Christi institu- tione, non aliud aut aliter. Promittis ? Respondet, Promitto. Ordinator addit : Da dexteram ; et ille dat. Sequitur statim Psalmus qui canitur, Ecce mine benedicite Domino, ù-r. Post Psalmum dicit Ordinator: Vobis pastoribus canitur hie Psalmus, ut levetis manus, id est, oretis et betiedi- catis Do7?ii?w, id est, p)-aedicetis benedictionem in semine Abrahae i 132 a NORWAY, AND ICELAND, 1537-40 333 Chris to, à^c. etiam noctu, non solum in die, id est, assidue et cum summa diligentia, ita contra regnuni Satanae agentes. Et pergat sic dicens : Hactenus cecinimus sacra cantica et Psalmos, comniendatites ojficium verbi ; nunc de eodem audia- mus, et sacras lectiones. Hic aliquis ex presbyteris recitet lectionem : Sic dicit Paulus Episcopo, Tit. i. [5-16]. Secundus presbyter statim recitet lectionem alteram : Actoru/n XX. Paulus valedicens presbyteris Ephesioruni dicit [25-37]. Tertius presbyter mox subiungat tertiam lectionem : 2 Tim. iv. dicit Paulus ad praedicatorem [1-5]- Post has lectiones Ordinator dicit : Haec omnia admonent officii sui praedicatores et simul declarant qiiam placeat Deo hoc officium, et necessarium sit Ecclesiae. Nam per praedicatorem suum Christus ipse praedicat, baptizat, dat Sacramentum, arguit, cxhortatur, consolatur, quae maxima est nostri consolatio in isto ingrato et contemptore inundo, &c. Pergit vero sic dicens : Post haec omnia scire debetis omnes quod haec ordinatio sanctificatur per haec duo, nempe per verbum et orationem ; ut et quaelibet creatura ad usum et ministerium nostrum ; id quod Paulus sic dicit : Omnis creatura Dei bona est ad uiendum cum gratiarum actione fidelibus, et qui noverunt veritatem. Sanctificatur enim per verbum et orationem- Haec Paulus. Verbum, quo ?iobis commendatur et sanctificatur hoc mini- sterium, apostolicum audistis, tanietsi praeterea multa alia scripta sunt. Nunc ergo, ut perficiatur haec sanctificatio, addamus et alterum, nempe orationem. Cum de omnibus orare debemus, maxime opus est ut oremus pro pracdicatoribus et ministerio verbi. Nam, ut dicitur Lucae vi. [12], Christies tota node oravit, quando mane ordinaturus erat XII Apostolus. Item alibi dicit : Rogate dominum messis, &.c. Orationi etiam addebant Apostoli et Seniores Ecclesiae ?na- nuum impositionem, cum ordinarent vel mitterent praedicatores, ut vides in Actis. Quern moron susceperunt postea Ecclesiae Christi ab Apostolis, quemadmodum Paulus hortatur Episcopum, dicens: i Tim. v. [22] Manus ne cito alicui imponas. De pracdicatoribus et doctoribus ecclesiarum haec dicuntur, non de Missariis. Olim hostiis maims imponebantur, ut vides in Lege Mosis. Scitote et hic nos Deo offerre ad sacrum ministerium eos quibus manus imponimus. Hoc ergo et nos, ab Apostolis docti, hie faciemus, in nomine D. N. LC. Hie Ordinator^ cum presbyteris et senioribus, imponit capiti 334 THE LUTHERANIZING OF DENMARK, 132 a eius manus, et dicit aperte : Oremus. Pater noster, cS:c. Et addit : Omnipotens aeterne Pater, qui ita nos docuisti per uni- genitum Filium timtn, iriiicum Magistrum nostrum, Messis est multa, operarii vero panel, rogate ergo dominum tnessis, ut mittat opej'arios in messeni siiam : quae verba nos admonefit bonos operarios, id est, praedicatores et ecdesiarum doctores a tua gratia seria et fideli pi'ece petendos : nos f/iam iimnensam bonitatem precamur ut clementer respicias kunc fatnulum tuum quern ad episcopate ecclesiae officiuvi eligimus, 2it sit diligens in • verbo tuo, ad praedicandum unica?n nostrum salutem lesum Christum, ad docendas conscieniias, ad consolandum, ad monen- dum, et arguendum cum oimii patientia et doctrina, ita ut sacro- sanctum Evangelium perpétua apud nos duret, sincerum et sine fermenta humanae doctrinae et fructum ferat nobis onmibus aeiernae salutis ; per eundem I. C, Filium tuum, D. N. Respondetur ab omnibus : Amen. Et statim canitur Danice : Nunc rogamus Spirittim Sanctum, propter fidem rectam maxime, Szc. Interim procumbit Ordinator coram altari^ cum ordinate et aliis presbyteris ; at orant, dum cantatur primus cantici versus. Deinde surgunt, et vadit quisque in locum suum, ut postea, cum aliis fidelibus, accipiant sacram Christi cornmunionem in hac Domini Coena. Omnia praedicta dicantur et legantur Danice, ut Ecclesia intelligat. Psalmi cantentur Latine. Sequitur enim brevis expositio ex Psalmis, vulgari sermone, eorum quae hue pertinent. Cum legitur ultima Collecta in hac Coena Dominica, acce- dentes procumbant rursum ad altare, et suscipiant ultimam illam et consuetam benedictionem ; utcumque non ipsis tantum, sed toti ecclesiae annuncietur et detur. Finis Ordinationis Superintendentis. No. 133. The Manifesto of Christian III, 30 Oct. 1536. § 3. Because the kingdom of Norway is now so bereft of power and wealth, and the people of the kingdom of Norway are not able alone to support a lord and king for themselves, and this same kingdom is yet bound to remain for ever with the crown of Denmark, and most of the council of the kingdom of Norway, especially Archbishop Olaf, who is now the greatest man in the kingdom, within a short time has twice, with the most part of the council of Norway, fallen from the kingdom of Denmark, contrary to their plighted faith : ^Ve have therefore promised 133 NORWAY, AND ICELAND. 1537 40 335 and vowed to the council and nobles of the kingdom of Denmark that if God Almighty so ordain it, that this same kingdom of Norway or any of its dependencies, castles, or districts, should fall under our authority, or be conquered by us, so shall they hereafter be and remain under the crown of Denmark, as are one of these other countries, Jylland, Fyen, Sjaelland or Skaane, and not hereafter be or be called a separate kingdom, but a dependency of the kingdom of Denmark, and under its crown always. But if any strife should arise from this, the council and people of the kingdom of Denmark shall be bound faithfully to help to support us in it. No. 134. The arrest of Magnus Lauritssen, 1520-143, last Bishop of Hamar, 23 June 1537. As Herr Truid and the bishop went together to Strandbakken, he fell on his knees and thanked God in heaven for every day he had lived. Then he bade good night to the canons and the priests, then to his cathedral and cloister, then to his chief men, to the common people, both townsmen and b0nder, entreating them all to pray heartily for him, and said he hoped he would soon come to them again. But added, ' O God our heavenly Father, if not before, grant that we may meet one another in heaven.' This prayer he uttered with many tears and added, 'Vale! Vale! Vale!' XXXIX THE FOUNDING OF THE JESUITS BY PAUL III While the Emperor was contemplating concession the Pope was induced, by the conciliatory Contarini (Letter to Loyola, 3 Sept. 1539' ('P- Genelli, Life of St. Ignatius of Loyola, 164, tr. Meyrick), to give his sanction to the militant ' Company of Jesus ' founded by Ignatius Loyola, 1491-11556. The Society was thus in time the first, as in operation the most effective, instrument of the Coun- ter-Reformation. For the events which led to the [No. 135] Bull Regimini militantis ecclesiae {MagniDii Bullariuni Ro»ianiiin,\. 743 sqq.), and for the early history of the Society, see Ranke, Popes, Bk. I, §§4, 7 : and Philippson, I^a Contre-rcTolution reli- gieuse, Livre I. The limit of § 16 was removed by Ltiiunctum nobis, of 14 March 1543. No. 135. The Bull Regimini Militantis Ecclesiae. Regimini Militantis Ecclesiae, meritis licet imparibus, dis- ponente Domino, praesidcntes et animarum salutcm, prout ex 336 THE FOUNDING OF THE 135 debito pastoralis officii tenemur, soUicitis studiis exquirentes, fidèles quoslibet qui vota sua in id exponunt Apostolici favoris gratia confovemus, aliasque desuper disponimus, prout tem- porum et locorum qualitate pensata, id Domino conspicimus salubriter expedire. § I. Nuper siquidem accepimus quod dilecti filii Ignatius de Loyola^ et Petrus Faber- ac lacobus Laynez^ necnon Claudius layus * et Paschasius Broet ^ ac Franciscus Xaviere '^' necnon Alphonsus Salmeron'^ et Simon Rodericus* ac loannes Coduri' et Nicolaus de Bobadilla," presbyteri Pampilonen. Gebennen. Seguntin. Toletanen. Visen. Ebredunen. et Palen- tin." civitatum et dioecesium respective, in artibus Magistri in Universitate Parisiensi graduati et in theologicis studiis per plures annos exercitati, Spiritu sancto (ut pie creditur) afflati, iam dudum e diversis mundi regionibus descendentes in unurn convenerunt et socii effecti, abdicatis huius saeculi illecebris, eorum vitam perpetuo D. N. I. C. atque nostro et aliorum successorum nostrorum P.omanorum Pontificum servitio dedica- runt, et iam quamplurimis annis laudabiliter in vinea Domini se exercuerunt, Verbum Dei praevia sufficienti licentia publice praedicando, fidèles privatim ad bene beateque vivendum ex- hortando, et ad pias meditationes excitando, hospitalibus inser- viendo, pueros et personas rudes ea quae ad Christianam hominis institutionem sunt necessaria docendo, et demum omnia chari- tatis officia et quae ad animarum consolationem faciunt, ubique terrarum ubi peregrinati sunt, multa cum laude obeundo. § 2. Cumque ad banc almam Urbem se contulerint, et in charitatis vinculo persistentes ad perficiendam et conservandam eorum Societatis in Christo unionem, quandam vivendi formu- 1am iuxta ea quae ad propositum sibi finem conducere usu didicerunt, evangelicis consiliis et canonicis patrum sanctionibus conformem ediderint, factum est ut ipsorum sociorum vitae institutum, sub dicta formula comprehensum, non solum a ' Ignatius Loyola, of Pamplona. ^ Pierre LefcvTe, f 1546, a Savoyard, dio. Geneva. ' J. Laynez, fiS^S, a Spaniard, of Almazan, in Castille. * Claude Le Jay, ti562, a Savoyard, of Aise, dio. Geneva. * P. Brouet, f 1562, a Frenchman, of Bretancourt, near Amiens. " F. Xaviere, ti552, a Spaniard, of Pamplona. '' A. Salmeion, fiô^ô) ^ Spaniard, of Toledo. * S. Rodriguez, a Portuguese, of Buzella, near Viseu. " J. Codure, f 1541, a Frenchman, of Embrun, in the Dauphiné. 1" Nicholas Alphonso, ti590> a Spaniard, of Bobadilla. '' Pamplona, Geneva, Segovia, Toledo, Viseu, Embrun, and Palencia. 135 JESUITS BY PAUL III 337 multis probis viris et Deum zelantibus laudetur, verum etiam a quibusdam ita approbetur ut illud etiam sequi velint. § 3. Formulae autem praedictae tenor sequitur, et est talis. _ § 4. Quicumque in Societate nostra quam lesu nomine insig- niri cupimus vult sub crucis vexillo Deo militare et soli Domino, atque Romano Pontifici, eius in terris Vicario, servire, post solemne perpetuae castitatis votum, proponat sibi in animo se partem esse Societatis ad hoc potissimum institutae ut ad profectum animarum in vita et doctrina Christiana et ad fidei propagationem per publicas praedicationes et verbi Dei mini- sterium, spiritualia exercitia et charitatis opera et nominatim per puerorum ac rudium in Christianismi institutionem ac Christi- fidelium in confessionibus audiendis spiritualem consolationem praecipue intendat, curetque primo Deum, deinde huius instituti rationem, quae via quaedam est ad ilium, semper ante oculos habere et finem hunc sibi a Deo propositum totis viribus assequi. Unusquisque tamen secundum gratiam sibi a Spiritu sancto subministratam, et vocationis suae proprium gradum, ne quis forte zelo utatur sed non secundum scientiam : cuius proprii cuiusque gradus iudicium et officiorum discretio ac distributio tota sit in manu Praepositi seu Praelati per nos eligendi, ut congruus ordo servetur in omni bene instituta com- munitate necessarius. § 5- Qui quidem Praepositus de consilio consociorum constitu- tiones ad constructionem huius propositi nobis finis conducentes in consilio condendi auctoritatem habeat, maiori suffragiorum parte semper statuendi ius habente. Consilium vero intelligatur esse in rebus quidem gravioribus ac perpetuis maior pars totius Societatis quae a Praeposito commode convocari poterit, in levioribus autem et temporaneis omnes illi quos in loco ubi Praepositus noster residebit praesentes esse contigerit ; iubendi autem ius totum penes Praepositum erit. § 6. Sciant omnes socii et non solum in primis professionis suae foribus sed quoad vixerint quotidie animo volvant Societatem hanc universam et singulos sub S. D. N. Papae et aliorum Romanorum Pontificum successorum eius fideli obedientia Deo militare, et quamvis evangelio doceatur et fide orthodoxa cognoscamus ac firmiter profiteamur omnes Christi- fideles Romano Pontifici tanquam capiti ac I. C. Vicario subesse, ad maiorem tamen nostrae Societatis humilitatem ac perfectam uniuscuiusque mortificationem, et voluntatum nostrarum abnegationem summopere conducere iudicavimus singulos nos, ultra illud commune vinculum, speciali voto 944 z 338 THE FOUNDINC; OF THE 135 adstringi. Ita ut quicquid modernus et alii Romani Pontifices pro tempore existentes iusserint, ad profectum animarum et fidei propagationem pertinens, et ad quascumque provincias nos mittere voluerit sine uUa tergiversatione aut excusatione illico quantum in nobis fuerit exequi teneamur, sive miserit nos ad Turcas sive ad quoscumque alios infidèles etiam in partibus quas Indias vocant existentes, sive 'ad quoscumque haereticos seu schismaticos seu etiam ad quosvis fidèles. Quamobrem qui ad nos accessuri sunt, et antequam huic oneri humeros suppo- nant, diu multumque meditentur an tantum pecuniae spiritualis in bonis habeant ut turrim banc iuxta consilium Dominicum possint consummare'; hoc est, an Spiritus sanctus qui illos impellit tantum illis gratiae polliceatur ut huius vocationis pondus, illo adiuvante, se laturos sperent, et postquam Domino inspirante huic lesu Christi militiae nomen dederint, die noctuque succinct! lumbos et ad tarn grandis debiti solu- tionem prompt! esse debebunt. § 7. Ne qua autem possit esse inter nos missionum ac pro- vinciarum huiusmodi aut ambitio vel detractio, profiteantur singuli se numquam directe aut indirecte de huiusmodi mis- sionibus quicquam cum Romano Pontifice curaturos, sed omnem banc curam Deo et ipsi Pontifici, tanquam eius Vicario, et Societatis Praeposito dimissuros. Qui Praepositus sicut caeteri etiam profiteatur se nihil de suimet ipsius missione in alterutram partem, nisi de Societatis consilio, cum dicto Pontifice esse curaturum. § 8. Voveant singuli se in omnibus quae ad Regulae huius nostrae observationem faciunt, obedientes fore Societatis Praeposito. § 9. Ille autem iubeat ea quae ad constructionem propositi sibi a Deo et a Societate finis cognoverit esse opportuna ; in praelatione autem sua benignitatis ac mansuetudinis charita- tisque Christi Petri Paulique formulae semper sit memor et tarn ipse quam consilium ad normam banc assidue spectent. Et nominatim commendatam habeant institutionem puerorum ac rudium in Christiana doctrina decern praeceptorum, atque aliorum similium rudimentorum quaecumque secundum circum- stantias personarum, locorum ac temporum illis congrua vide- buntur. Etenim maxime necessarium circa providentiam huius rei diligenter Praepositum et Consilium vigilare, cum et in proximis aedificium fidei sine fundamento non possit con- surgere, et in nostris periculum sit ne ut quisque erit doctior, ita provinciam banc tanquam primo aspectu minus speciosam 135 JESUITS BY PAUL III 339 forsitan detrectare conetur, cum tamen re vera nulla sit fru- ctuosior vel proximis ad aedificationem vel nostris ad caritatis et huniilitatis siniul officia exercenda. Subditi vero turn propter ingentes ordinis utilitates, turn propter nunquam satis laudatum humilitatis assiduum exercitium, Praeposito in omnibus ad in- stitutum Societatis pertinentibus parère semper teneantur, at in illo Christum veluti praesentem agnoscant et quantum decet venerentur. § 10. Cum autem experti fuerimus iucundiorem, puriorem et ad proximi aedificationem aptiorem esse vitam ab omni avaritiae contagione quam remotissimam, et evangelicae paupertati quam simillimam ; cumque sciamus D. N. I. C. servis suis regnum Dei solum inquirentibus necessaria ad victum et vestitum esse subministraturum ; voveant singuli et universi perpetuam paupertatem, déclarantes quod non solum privatim sed neque etiam communiter possint pro Societatis sustentatione aut usu ad bona aliqua stabilia aiit ad proventus seu introitus aliquos ius aliquod civile acquirere, sed sint contenti usu tantum rerum sibi donatarum, ad neces- saria sibi comparanda recipere. § II. Possint tamen habere in universitatibus collegium seu collegia habentia redditus, census seu possessiones, usibus et necessariis studentium applicandas, retenta penes Praepositum et Societatem omnimoda gubernatione seu superintendentia super dicta collegia et praedictos studentes, quoad gubernatoris seu gubernatorum, ac studentium electionem ac eorundem admissionem, emissionem, receptionem, exclusionem, statu- torum ordinationem, circa studentium instructionem, aedifica- tionem ac correctionem, victus vestitusque eis ministrandi modum, atque aliam omnimodam gubernationem, regimen ac curam. Sic tamen ut neque studentes dictis bonis abuti, neque Societas in proprios usus convertere possit, sed studen- tium necessitati subvenire. Qui quidem post cognitum in spiritu et Uteris eorum profectum, et post sufficientem probationem in Societatem nostram admitti possint. § 12. Socii omnes quicunque in sacris fuerint, quamvis béné- ficia ecclesiastica aut eorum redditus non habeant, teneantur tamen singuli, privatim ac particulariter et non communiter ad dicendum officium secundum ecclesiae ritum. § 13. Haec sunt quae sub praefati D. N. Pauli et Sedis Apostolicae beneplacito de nostra professione typo quodam explicare potuimus ; quod nunc fecimus ut summatim scriptione hac informaremus, tum illos qui nos de nostro vitae institute / 2 340 THE FOUNDING OF THE JESUITS 135 iiiterrogant, turn etiam posteros nostros, si quos, Deo volente, imitatores unquam habebinius huius vitae : quam cum multas magnasque habere annexas difficultates fuerimus experti, oppor- tunum iudicavimus etiam statuere ne quis in hac Societate recipiatur nisi diu ac diligentissime fuerit probatus. Cumque prudens in Christo, et vel doctrina seu vitae Christianae puritate apparuerit conspicuus, tunc demum admittatur ad lesu Christi militiam : qui tenuibus coeptis nostris favere dignetur ad gloriam Dei Patris, cui soli sit semper decus et honor in saecula, Amen. § 14. Cum autem nil in praemissis reperiatur quod pium non sit aut sanctum, Nos (ut iidem socii qui Nobis super hoc humil- lime supplicari fecerunt, in eorum pio vivendi proposito eo prom- ptiores existant quo se maiori Sedis Apostolicae gratia complecti cognoverint et praemissa per Nos approbari viderint) praemissa omnia singula tanquam ad spiritualem profectum eorundem sociorum et reliqui Christiani gregis opportuna, Apostolica auctoritate, tenore praesentium ex certa scientia approbamus, confirmamus et benedicimus ac perpetuae firmitatis munimine roboramus, ipsosque socios sub nostra et huius sanctae Sedis Apostolicae protectione suscepimus, eis nihilominus con- cedentes quod particulares inter eos constitutiones quas ad Societatis huiusmodi finem et I. C. D. N. gloriam ac proximi utilitatem conformes esse iudicaverint, condere libère ac licite valeant. § 15. Non obstantibus generalis Concilii et felicis recorda- tionis Gregorii Papae X praedecessoris nostri ac quibusvis aliis constitutionibus et ordinationibus Apostolicis caeterisque contrariis quibuscumque. § 16. Volumus autem quod in Societate huiusmodi usque ad numerum sexaginta personarum normulam vivendi huius- modi profiteri cupientium, et non ultra, admitti et Societati praefatae aggregari dumtaxat valeant. XL THE COLLOQUY OF RATISBON, 1541 On his return to Germany, Jan. 1541, the Emperor, as he thought, saw a way to peace in reliance upon (a) the middle-party of reform just victorious in Brandenburg, and (â) Philip of Hesse, who, with his son-in-law, Maurice, now Duke of Saxony, iS4i-tS3, had come over from the League. Paul III also still looked for advice to the group of reforming Cardinals, the most distinguished THE COLLOQUY OF RATISBON, 1541 341 of whom was the conciliatory Caspar Contarini, 1483-11542. It was thought that something might be gained by discussion. After abortive conferences at Hagenau, 12 June — 16 July 1540, and at Worms, 14-18 Jan. 1541, where the basis of discussion was the Confession of Augsburg, the Pope sent Contarini as Legate with, 28 Jan. 1541, instructions (Quirini Epistolae Poli, III, cclxxxvi. sqq.) which gave him 'a certain latitude' (Ranke, /'t'/fj, i. 121): and the Emperor presided in person when the Proposition {Co7-p. Ref. iv. 151) was read at, 5 April, the opening of the Diet of Regensburg (cf. Pastor, Rcuniotisbestrcbtiiigen, 218 sqq. ; \'etter, Die Religionsverhaiidlungcn au/ de»i Reiclistage zu Regensbiifg, 1541). On 22 April Charles admonished (C A', iv. 186) the six theologians whom he had nominated to take part in [No. 136] The Colloquy of Ratisbon, 27 April — 22 May {ibid. iv. 330 sqq.). They were for the Catholics, Eck, Julius Pflug, 1499-11564, and John Cropper, i503-t59 ; and for the Protestants, Melanchthon, Butzer, and Pistorius, 1503-183— all, save the first, who took but little part through illness, men of conciliatory disposition : and the basis of discussion was not the Confession of Augsburg but the Liber Ratisptmensis {ibid. iv. 190 sqq.), a temperate statement of the points at issue, drawn up for the occasion {ibid. iv. 578) under the eye of the Emperor's minister, i53o-t5o, Chanvella the elder. Frederick, Count Palatine of the Rhine, i544-t56, presided, and at times Granvella himself: Contarini guided his own side in the discussion. By 10 May [No. 137] an agreement {ibid. iv. 199 ; 281) was reached on the crucial point of Justification. Never before had [No. 138] the prospects of re-union {Epp. Poli, iii. 25) been so bright. But they came to nothing. The agreement was rejected, on theological grounds, {a) at a distance both by Luther, who, 10 May, denounced it as 'a patched-up thing ' (de Wette, v. 353*, and, 27 May, in Consistory at Rome by Cervino and Caraffa for its omission of merit {Epp. J'oli, III. xlviii : cf. Ranke, Popes, i. 124) ; and {b) on the spot where, 22 May, [No. 139] differences {C. A', iv. 329) declared themselves on the authority and constitution of the Church. [No. 140] Political rivalries, as revealed in a letter of Contarini, 28 Apr., to Cardinal Farnese {Epp. Poli, III. ccliv), and by his secretary Beccatelli, Vila Contarini, § 18 {ibid. III. cxix), completed the breach : for PTancis I feared an united Germany, which would have left the Emperor supreme in the Council and in Europe (Ranke, Popes, i. 125 sq.). Moreover, the Turk was advancing, once more, in Hungary. The Recess of the Diet therefore, 29 July (C. R. iv. 626 sqq.), could only defer matters till the Council : and this, in turn, was delayed by a fourth war between Charles and Francis, 1542-4. No. 136. Historia Conventus Ratisponensis. Tandem igitur co dccurrilur, adscnlimur Imperatori ut hoc unguslius colloquium insliluatur sed ita nc condantur flexiloc|ui 342 THE COLLOQUY OF RATISBON, 1541 136 articuli, sed ut simplex Veritas patefiat. Et testatus est Imperator velle se inquiri veritatem. Et in delectu hac usus est aequitate. Ex pontificiis très legit lulium, Ecciuni, Gropperum. His addit ex altera parte très Philippum, Bucerum et Nidanum ' pastorem. Petitum est ut addantur principes ceu gubernatores coUoquii, et aliqui auditores seu testes, ut acta recitari turn Imperatori turn aliis principibus fidelius possint. Delecti sunt gubernatores Dux Fridericus Palatinus ^ et Granvellus. Adiuncti auditores . . . Initio congressus Dux Fridericus rursus adhortatur delectos ut sedatos et pios animos ad tantam deliberationem adferant, et dirimere controversias studeant. Narrât ipsi Imperatori tot iam an nos eam rem maximae curae fuisse, eoque multorum doctorum et bonorum explorasse sen- tentias. Cum igitur quidam exhibuerint ipsi scriptum quod propter moderationem aliorum consiliis durioribus antetulerit, velle Imperatorem ut delectis liber ille proponatur, qui quasi viam monstret ad dirimendas controversias. Liber est exhibitus aequissima conditione ut quae non pro- barentur nobis, dicere liceret et censuram adderemus. Etsi autem tutius videbatur nonnuUis ex delectis percurrere Augusta- nam confessionem, tamen cum alii librum anteferrent, et incivile videretur nolle inspicere scriptum propositum ab Imperatore, sine iniquis conditionibus, convenit ut liber legere- tur et ordine dicerentur sententiae. Initia non habebant controversias de conditione hominis, de lapsu, de libero arbitrio, de causa peccati, de vitio originis. De his locis nunc quidem rixae nullae fuerunt. Secutus est locus de reconciliatione hominis seu iustifica- tione, de quo farrago ilia neutri parti satisfaciebat, et quia novas quasdam sententias continebat, et quod pleraque erant obscura, impropria et flexiloqua : ut alias videretur recte dicere, fide propter Christum iusti sumus, alias contra, propter donatas virtutes iusti sumus, ut Thomas seu ut Plato loquitur. Seposito igitur libro de summa rei libère disputatum est, et tandem ad formulam decursum, in qua recepta et explicata est sententia. Fide propter Christum gratis iustificamur, non propter virtutes nostras. Cum de hoc loco convenisset, redire ad librum iussi sumus. Lectus est locus sequens de Ecclesia. Hie ut facilius obtineri sequentia possent, insidiose addita est hypothesis, communem ' Pistorius was pastor of Nidda. in Hesse. - Count Talatine of the Rhine i544-t.s6. 136 THE COLLOQUY OF RATISBON, 1541 343 consensum Ecclesiae et Synodos légitimas non errare. Hic magnum certamen ortum est, cumque per aliquot dies de hoc loco diligenter disputassemus, et pars delectorum scripsisset contrariam sententiam, iussi sumus reiicere banc partem in aliud tempus. Lectus est locus de Sacramentis, in quo cum ventum esset ad Coenam Domini, rixae ortae sunt de conversione substantiae panis. Reiecta est et haec disputatio in aliud tempus. Postea acerrima contentio de re non magna secuta est ; an in confessione, ut vocant, necessaria sit delictorum enumeratio. Defendebatur regnum confessionum a nonnullis, vel propter auctoritatem ordinis sacerdotum, vel propter culinas mona- chorum. Sed ab aliis exhibita est contraria sententia copiose explicata. Ventum est ad locos de potestate Episcoporum,' de invoca- tione sanctorum, et de oblatione in Coena Domini, seu de adplicatione Missae, ut vocant."'^ De quibus materiis cum non potuerit convenire, rursus erunt contrariae sententiae exhi- bendae. Tandem igitur abiecta spe conciliationis reliquum libri percurrimus, et scriptum adornatur in quo Imperatori acta nostra referantur. No. 137. The agreement on Justification ; letter of Melanchthon, 10 May 1541. (a) From the Liber Rafispoiiensis, § v. — Firma itaque est et Sana doctrina per fidem vivam et elticacem iustificari pecca- torem. Nam per illam Deo grati et accepti sumus, propter Christum. Vocamus autem fidem vivam motum Spiritus Sancti quo vere poenitentes veteris vitae eriguntur ad Deum et vere apprehendunt misericordiam in Christo promissam, ut iam vere sentiant quod remissionem peccatorum et reconciliationem propter meritum Christi gratuita Dei bonitate acceperunt, et clamant ad Deum, Abba, Pater, id quod tamen nulli obtingit nisi etiam simul infundatur caritas sanans voluntatem, ut voluntas sanata, quemadmodum D. Augustinus ait, incipiat implere Legem. Fides ergo viva ea est quae apprehendit misericordiam in Christo, ac credit iustitiam cjuae est in Christo sibi gratis imputari et quae simul poUicitationem Spiritus sancti et caritatem accipit. Ita quod fides quidem iustificans est ilia fides quae est efficax per caritatem. Sed interim hoc verum ' [.iber Katisponensis, § xix, ap. Corp. Ref. iv. 221 sqq. - ibid. § XX, ap. Corp. Ref. iv. 224 sqq. 344 THE COLLOQUY OF RATISBON, 1541 i37 est, quod hac fide eatenus iustificamur, id est, acceptamur et reconcilianiur Deo, quatenus apprehendit misericordiam et iustitiam quae nobis imputatur propter Christum et eius meri- tuni, non propter dignitatem seu perfectionem iustitiae nobis in Christo communicatae. Etsi autem is qui iustificatur iustitiam accipit et habet per Christum etiam inhaerentem, sicut dicit Apostolus, Abluti estis, sanctificati estis, iustificati estis etc., quare sancti patres iustifi- cari etiam pro eo quod est inhaerentem iustitiam accipere usurparunt : tamen anima fideUs huic non innititur, sed soli iustitiae Christi nobis donatae, sine qua omnino nulla est nee esse potest iustitia. Et sic fide in Christum iustificamur seu reputamur iusti, id est, accepti per ipsius mérita, non propter nostram dignitatem aut opera . . . {â) From a letter of Melanchthon''s, 10 May. — Hie postquam conciliationes institutae sunt, principia mediocria fuerunt. Hepl T>yç SiKaiocrwT^ç t'^s (.k TrtcrTewç convenit. Adsentiuntur delecti iustificari homines fide, et quidem in eam sententiam ut nos docemus. Formula composita est quae, etsi brevior est quam causae magnitude postulat, tamen mediocris est. Postea fue- runt altercationes de auctoritate Synodorum. Contendebant non posse errare legitime convocatam Synodum. Cumque non as- sentiremur, reiecta est disputatio in aliud tempus, secutum maius certamen irçpl hdirvov KvptaKov. Volunt mutari panem et re- positum adorari. Nolui assentiri, fuique durior quam meus -apao-TaT7;ç [Butzer], qui dim maxime oppugnavit illam adorationem. No. 138. The prospects of re-union ; letter of Cardinal Pole, 17 May 1541. . . . Sensi vero tali me perfundi gaudio cum banc conso- nantiam opinionum viderem, quanto nulla quamvis suavis armonia animum et aures unquam permulcere posset ; nee vero tantum ob eam causam quod magnum fundamentum pacis et concordiae iactum esse videbam quam quod hoc fundamentum illud agnoscerem quod super omnia, ut mihi quidem videtur, gloriam Christi illustrât ; est vero funda- mentum totius doctrinae Christianae. Etsi enim diversa tractari videntur ut de Fide et Operibus ac lustificatione, tamen omnia ad unum lustificationis caput referri et de eo convenisse utriusque partis theologos maxime gratulor, et Deo per Christum gratias ago qui tales vos ministros elegit et 138 THE COLLOQUY OF RATISBON, 1541 345 idoneos fecit tarn praeclarae concordiae in tarn solido funda- mento resarciendae : ex quo in magnam spem venimus qui tarn misericorditer coepit in consolidando hoc fundamento, reliqua quae ad opus beneiicii pertinent eadem bonitate perfecturum. No. 139. Differences ; letter of Melanchthon, 23 May 1541. . . . Postea redeundum fuit ad librum [sc. Ratisponensem]. Lectus est articulus de Ecclesia. Ibi ingens certamen ortum est : contendebant adversarii synodos générales non posse errare. Tandem, cum non cederemus adversariis, seposita est haec quaestio. Secutae rixae de conversione panis in Coena Domini : sed multo acrius certamen fuit de enumera- tione in confessione. Hanc volebant esse necessariam. Nee mutant sententiam. Postea disputatum est de potestate episco- porum, de invocatione sanctorum, de Missa. Cumque in his articulis dissideamus, breviter percurrimus rehquum libri, et nunc nostra acta Imperatori exponemus. Habetis historiam usque ad diem Maii 23, quani aliquando coram narrabo copiosius . . . No. 140. Political rivalries. (a) From a letter of Contarini to Card. Farnese, 28 April. Eck was first invited by the Landgrave to talk with him ; and he has told me that he finds him difficult on three points : de connubio sacei-dotuiii, de prwiaiti Foniificis et de communione sub utraque specie. He has also been with the Elector of Brandenburg ; and he has told me that he finds him stiff on three points : de M/ssa (jiiod sit sacrificiitm^ de connubio sacer- dotum et de communione sub utraque specie. As for the primacy of the Pope, he tells me that the Margrave does not see the least difficulty in the world : nay, he says it appears to him most necessary, there being among Christians one faith and one church. Monsignor Granvella talking with the Nuncio and me in my room spoke of the infinite danger there is lest, if some beginning be not made at once, this sect should be dis- seminated and spread broadcast in Flanders and other countries. He asserted to me with an oath that he had in his hands letters of the most Christian King to the Protestant Princes exhorting them Ijy no means to make agreement with 346 THE COLLOQUY OF RATISBON, 1541 140 the Catholics, and avowing himself desirous to learn their opinions which were not displeasing to him. (d) From Beccatelli's Life of Contariiii, §18. Now the devil, who always sets himself in opposition to good works, so wrought that when this report of the peace that was being prepared between Catholics and Protestants got about, the enemies of the Emperor, whether in or out of Germany, dreading the power he would obtain in the union of all Germany, began to sow the tares of discord among the divines of the Conference : and, on the other hand, in Rome, which was always a land of liberty, some who saw with ill will the greatness of the Cardinal said that he had been accepted in Germany, because of the advances and concessions he had made to the Lutherans, which he ought not to have made. This was mere calumny. But with the malicious lies have always more force than the truth : and so not only in Rome but throughout Italy they disseminated this report. The Cardinal, however, took as little notice of it as of a pasquinade, when it came to his ears as far off as Germany. But he was truly sorry that carnal envy should have interrupted the happy progress made by the divines of the Conference. XLI THE FOUNDING OF THE ROMAN INQUISITION BY PAUL III, 1542 Concession now gave way to repression, the policy of Contarini to that of his colleague, Giovanni Pietro Caraffa, 1476-11559. It was Caraffa who had intervened to checkmate the convention so nearly arranged at Ratisbon. He was for reform, specially of the spiritual life and the morals of the clergy, to which he contributed by his share in the founding of the Theatines (Ranke, Popes, Bk. II, c. i) : but he stood also for the maintenance of an undevia- ting orthodoxy. \Vhat, however, the Jesuits aimed at recovering by missions, Caraffa proposed to effect by repression : and to this end he procured from Paul III, 21 July 1542, [No. 141] the Bull Licet ab initio (Magninn BuUarium Romafium, i. 762 sqq.), establishing the Roman Inquisition. By this weapon, the second in the armoury of the Counter-Reformation (cf. Ranke, Popes, Bk. II, c. vi ; and Philippson, La Co7itre-révohition religieuse, Livre II), Caraffa drove ' Lutheranism ' out of Italy; and, as Paul IV, 1555-9? incarnated in Rome the severe and unbending spirit of the later papacy (cf. Ranke, Popes, Bk. Ill, c. iv : and Dixon, History of the Church of Eugland, iv. 379 sqq.). 141 FOUNDING OF I'HE ROMAN INQUISITION 347 No. 141. The Bull Licet ab initio, 21 July 1542. Licet ab initio nostrae ad summi Apostolatus apicem assum- ptionis id semper nobis cordi fixum institerit ut fides Catholica ubique floreret et augeretur, ac omnis haeretica pravitas a Christifidelibus nostra diligentia procul pelleretur ; necnon diabolica fraude seducti viam veritatis cognoscerent et ad gremiuni et unitatem Ecclesiae reducerentur, et si qui animi perversitate ducti in eorum damnato proposito persistèrent, ita plecterentur ut eorum poena aliis transiret in exemplum : nihilominus sperantes quandoque eosdem sic seductos, turn Dei Omnipotentis misericordia, tum fidelium orationibus ac doctorum virorum praedicationibus errores suos recognituros, et illis abiuratis ad sanctam Ecclesiam Catholicam redituros, et, si id aliquantum differrent, auctoritate sacri oecumenici et gene- ralis Concilii, quod ad id inprimis propediem celebrare spera- bamus, deterritos, veram et Catholicam fidem amplexuros, et ea mediante in semitis iustitiae ambulaturos fore, negocium inqui- sitionis haereticae pravitatis huiusmodi in banc usque diem distulimus. § I. Verum cum Concilium huiusmodi ex diversis rationa- bilibus causis, et praesertim bellorum turbinibus, quas hactenus inter Principes Christianos viguerunt, nondum inchoari potuerit. et, humani generis hoste procurante, fidelium animi novis hae- resibus in dies magis polluantur omniaque schismatis dissidiis repleantur, lacereturque fere Christian! nominis unitas, incon- sutilisque Christi tunica scindatur, § 2. Nos ne, dum dies Concilii per nos novissime indicti expectatur, omnia in deterius labantur, providere volentes ac nequeuntes per nos solos, aliis etiam arduis occupatos curis, omnia exsequi, dilectorumque filiorum nostrorum loannis Petri S. Clementis,^ loannis S. Sixti,^ Petripauli S. Balbinae,' Bartho- lomaei S. Caesarei,'' Dionysii S. Marcelli," et Thomae S. Silvestri," titt. Presbyterorum Cardinalium fidem doctrinam et virtutem perspectas habentes, ac de eis plurimum in Domino confidentes, eosdem lo. Petrum et loannem ac Petrumpaulum et Bartholo- maeum necnon Dionysium et Thomam Cardinales, nostros et ' Giovanni Pietro Car.iffa, Bishop of Chieli 1537-49. - Juan Alvares de Toledo, Bishop of Burgos 1539-50. ' Piero Paolo Parisi, Bishop of Nusco i538-t45. * Bartolomeo Guidiccioni, Bishop of Teramo 1539-46. ■'' Dionysio Lauierio, General of tiie Servites, ti.'^42. " Tommaso Badia, a Dominican, ti547. 348 THE FOUNDINCx OF THE ROMAN 141 Apostolicae sedis in omnibus et singulis Reipublicae Chri- stianae civitatibus, oppidis, terris et locis tarn citra quam ultra montes ubilibet etiam in Italia consistentibus ac in Romana Curia super negotio fidei Commissarios et Inquisitores Gene- rales et generalissimos auctoritate Apostolica tenore praesentium constituimus et deputamus. § 3. Ac eis contra omnes et singulos a via Domini et fide Catholica aberrantes, seu de eadem fide male sentientes, aut alias quomodolibet de haeresi suspectos illorumque sequaces fautores et defensores, ac eis auxilium consilium vel favorem publiée vel occulte, directe vel indirecte, praestantes, cuius- cumque status gradus ordinis conditionis praeeminentiae fuerint, etiam absque ordinariis locorum, etiam in causis in quibus ipsi de iure intervenire habent, inquirendi et per viam inquisitionis vel investigationis seu alias ex officio procedendi ac culpabiles quoscumque seu suspectos praecedentibus inditiis, carceribus mancipandi ac contra eos usque ad finalem sententiam inclusive procedendi, et culpabiles repertos poenis iuxta canonicas san- ctiones debitis puniendi, ac ultimo supplicio damnatorum bona, prout iuris fuerit. publicandi. § 4. Necnon ad effectum praemissorum, procuratorem fis- calem et notaries publicos et alios officiales -ad praemissa necessarios et opportunes etiam clericos sive religiosos, cuius- cumque Ordinis fuerint, deputandi et constituendi. § 5. Et si necesse fuerit aliquos clericos saeculares, aut cuius- cumque Ordinis regulares, etiam in sacris et presbyteratus ordinibus constitutes propter praemissa degradari, per quem- cumque Catholicum Antistitem quern praedicti Cardinales duxerint deputandum, convocatis et sibi ad hoc assistentibus duobus abbatibus aut aliis personis in dignitate ecclesiastica constitutis, ad actualem degradationem eorundem clericorum, eorumque curiae saeculari traditionem seu dimissionem, alias, prout etiam iuris fuerit, procedi faciendi. § 6. Ac contradictores quoslibet et rebelles sententiis, censuris et poenis ecclesiasticis, ac privationis omnium et singulorum beneficiorum et officiorum ecclesiasticorum per eos quomodo- libet obtentorum, nee non inhabilitationis ad ilia et alia in posterum obtinenda, aliisque opportunis iuris remediis, appella- tionis diffugio semoto, compescendi. § 7. Et auxilium brachii saecularis invocandi, omniaque et singula alia quae praedicti Cardinales ad haereses et in fide huiusmodi errores ad praesens in Republica Christiana ubi- libet vigentes reprimendos et radicitus extirpandos necessaria i 141 INQUISITION BY PAUL III, 1542 349 fore cogiioverint, et ad officium inquisitionis haereticae pravi- tatis de iure pertinent faciendi, gerendi, ordinandi, exercendi et exsequendi. § 8. Necnon ad praemissa omnia et singula in quibusvis civitatibus, terris et locis de quibus eisdem Cardinalibus vide- bitur, et quotiens ipsi Cardinales opus esse cognoverint, alias personas ecclesiasticas idoneas, litteratas et Deum timentes in Theologia Magistros, seu in altero iurium Doctores, licentiatos, Baccalaureos in aliqua Universitate studii generalis graduates, in trigesimo eorum aetatis anno ad minus constitutos, seu ecclesiarum cathedralium canonicos, vel alias dignitate eccle- siastica praeditos, cum simili aut limitata facultate substituendi, et subdelegandi ac eos, in toto vel in parte, simul vel successive, ad eorundem Cardinalium libitum, etiam in negotiis et causis per eos tunc inceptis, revocandi et loco ipsorum alios similiter qualificatos deputandi, ita tamen quod praedicti Cardinales, et alii ab eis pro tempore deputati, de absolutionibus et recon- ciliationibus reorum qui ad veritatis lumen redire voluerint, quas nobis expresse reservamus, ac aliis quam haeresis crimen sapientibus delictis et excessibus se intromittere nequeant, plenam et omnimodam facultatem eisdem auctoritate et tenore concedimus. § 9. Et nihilominus auctoritate et tenore praemissis statuimus et ordinamus quod omnes et singulae appellationes per eos contra quos vigore praesentium procedi contigerit, a quibus- cumque per ipsos Cardinales deputatis pro tempore inter- ponendae, ad eosdem Cardinales devolvi debeant, ipsique Cardinales causas appellationum huiusmodi, cum omnibus et singulis earum incidentibus, dependentibus, emergentibus, an- nexis et connexis, audire cognoscere et decidere. Ac in qua- cumque instantia fuerint, fine debito terminare ac exsecutioni debitae demandare. § 10. Et tam in causis appellationum huiusmodi quam alias ad effectum praemissorum omnium quos opus fuerit, tam in dicta Curia quam extra earn, et in partibus etiam, per edictum publicum constito, summarie et extraiudicialiter, de non tuto ad eos accessu, citare, ac quibus inhibendum fuerit inhibere et appellantes simpliciter vel ad cautelam, a quibuscumque ex- communicationibus et aliis sententiis censuris et poenis eccle- siasticis in eos latis, absolvere possint, prout de iure fuerit faciendum. Decernentes quaecumque per ipsos Cardinales, seu ab eis deputatos in praemissis, quomodolibet pro tempore gesta plenam roboris firmitatem obtinere, et perpetuo inviola- biliter observari debere. 350 FOUNDING OF THE ROMAN INQUISITION 141 § II. Et sic per quoscumque iudices et commissarios, quavis auctoritate fungentes, sublata eis et eorum cuilibet quavis aliter iudicandi et interpretandi facultate et auctoritate, iudicari et definiri debere, necnon irritum et inane quicquid secus super his a quocumque quavis auctoritate scienter vel ignoranter contigerit attentari. § 12. Non obstantibus felicis recordationis Bonifacii Papae Octavi praedecessoris nostri qua cavetur ne quis extra civitatern suam vel dioecesim nisi in certis casibus, et in illis ultra unam dietam a fine suae dioecesis, ad iudicium evocetur, seu ne iudices qui a Sede praedicta deputati fuerint contra quos- cumque procedere aut aliis vices suas committere praesumant, et de duabus dietis in concilio generali édita, ac aliis constitu- tionibus et ordinationibus Apostolicis contrariis quibuscumque, aut si personis praedictis vel quibusvis aliis communiter vel divisim ab eadem sit Sede indultum quod interdici, suspendi vel excommunicari aut extra vel ultra certa loca ad iudicium evocari non possint, per litteras Apostolicas non facientes plenam et expressam ac de verbo ad verbum de indulto huius- modi mentionem, et quibusvis aliis privilegiis, indulgentiis et litteris Apostolicis, sub quibuscumque tenoribus et formis quo- modolibet concessis confirmatis et innovatis, per quae prae- sentium litterarum et iurisdictionis ipsorum Càrdinalium in praemissis exsecutio impediri quomodolibet vel differri possit, quae quoad hoc ipsis aut alicui eorum minime suffragari posse, vel debere decernimus. § 13. NuUi ergo omnino hominum liceat banc paginam nostrae constitutionis, deputationis, reservationis, concessionis, statuti, ordinationis et decreti infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indigna- tionem Omnipotentis Dei ac Beatorum Petri et Pauli Aposto- lorum eius se noverit incursurum. XLII THE LAST WAR BETWEEN CHARLES AND FRANCIS, 1542-4 The Recess of Ratisbon, 29 July 1541, bade prelates take in hand ' a Christian order and reformation ' [C. R. iv. 628). Relying upon this, Hermann von Wied, i477-ti552, Elector-Archbishop of Koln, 1515-47 (cf. Varrentrapp, Hermaun von Wied), took further \ I LAST WAR BRT\^'EEN CHARLES AND FRANCIS 351 action. With the aid of Giopper and another Erasmian, Konrad von Heresbach {ibid. 72), the adviser of John III, Duke of JuUch- Cleve, 1521-139, the Archbishop had ah-eady taken steps at the Provincial Council of Koln, March 1536, to efifect a reform of abuses, specially of ' fastus, luxus et avaritia, a quibus clerici potissimum male audiunt ' (Caftones Concilii Provincialis Coloniettsis MDXXXVI, § II, cap. xxii [Parisiis, 1550]). But in the winter of 1542-3 he began to show an inclination to Lutheranism, and called to his aid at Bonn first Butzer (Varrentrapp, op. cit. ii. 54), and then Melanchthon {C. R. v. 19). Here Butzer drew up the liturgical, and Melanchthon contributed the doctrinal, part of a scheme of reform based on Andreas Osiander's, 1498-11552, Church Order for Brandenburg-Niirnberg (Richter, Kircheiiord- mtngcfi, i. 176 sqq.). It was published 1544 as Hermann's Bedenken {ibid. ii. 30 sqq.) and 1545 in Latin as his Deliberatio : but is best known to Englishmen as Hermann's Ctmsultation, 1547-8, for its influence on the Book of Common Prayer (cf. Dowden, 17ie Work- manship of the Prayer Book, c. ii).' Melanchthon's account of [No. 142] Hermann's attempted reformation is preserved in his letters {C. R. v. 112 sq., 148 sq.) from Bonn. When submitted to the Diet there, July 1543, the proposals were welcomed by the lay estates (Varrentrapp, 207) : and the Archbishop had previously received promise of support (ibid. ii. 83) from William V, Duke of Cleve, 1539-+92, who at Easter 1543 declared himself Lutheran by receiving the Sacrament in both kinds. But he was stoutly resisted by his Chapter, who, l Oct. 1543, presented their criticisms in Cropper's Antididagma, published 1544. This again is of interest to Englishmen,' for ' there can be little doubt that both the phraseology and the sequence of ideas in the canon of the Mass of 1549 were markedly influenced by the chapters on the Mass (ed. 1544, foil, xlii sqq.) in that book' (Rev. F. E. Brightman, in The Guardiati of 22 May 1901). Cropper's criticisms put an end to the Archbishop's Lutheranizing programme ; for they synchronized with the Emperor's victory over the Duke of Cleve, and the terms which he imposed on him, 7 Sept. 1543, by the [No. 143] Treaty of Venlo (Dumont, Corps diplomatique, IV. ii. 265). Charles thus put down what, for him, were specially dangerous movements on the borders of his hereditary dominions in the Low Countries. But the threatened defection of one of the three spiritual Electors, coupled with the fact that the Elector Palatine, Frederick II, lS44-t56, was already wavering, while his nephew and heir, Otto Heinrich, Elector 1556-19, had already gone, alarmed the Emperor. Defection such as this would have meant that the Protestants were about to gain a majority in the Electoral College, and that the Empire would be lost to the House of Hapsburg. Charles hastily concluded with Francis, 18 Sept. 1544, the [No. 144] Peace of Crespy (Dumont, IV. ii. 279 sqq.) : and, abandoning Conferences for a Council, began to think, at the same time, of an appeal to the sword. 352 THE LAST WAR BETWEEN 142 No. 142. The attempted reforms of Hermann, Archbishop of Koln, 1543. {a) Melanchthoji to Luther, 19 May. — Postquam veni Bonnam intellexi Episcopum dédisse mandatum ut forma doctrinae et rituum proponenda ecclesiis conscribatur^ et quidem ad exemplum Norimbergensis formae. Ac iussus sum inchoa- tum opus inspicere. Id hoc triduo feci, Episcopus vult pure tradi doctrinam et toUi ritus publicos pugnantes cum doctrina, sed adversari non desinunt Canonici, etsi in his quoque sunt qui aliorum violentiam impediunt. Fuerunt minitati quidam ferociores se excussuros esse Episcopum. Quare Landgravius ad Collegium scripsit, ac palam affirmavit se et caeteros foede- ratos suscepturos esse defensionem Episcopi, si opus sit. Sed reliquae civitates praeter Coloniam et praecipua pars nobilitatis expetit piam ecclesiarum constitutionem, quam vident profecto necessarian! esse. Vix enim alibi in Germania tantum arbi- tror fuisse aut esse superstitionis barbaricae et plane ethnicae quantum fuit in his regionibus, ut adhuc exempla currentium ad statuas ostendunt. Sed video nunc conciones magna fre- quentia audiri Buceri et Pistorii, et animadverto utrumque pure et recte docere. Sunt et alii in vicinis aliquot oppidis et pagis qui recte docent et sacramenta pie administrant. His initiis ut Deus faveat oremus, eaque provehat. In ditione luliacensi prorsus negliguntur ecclesiae, quod belli tempore solet accidere. Interim vero et illi qui in ilia regione oderunt puram doctrinam hac occasione saevitiam exercent ut ex litteris quas adieci videbitur, quas quidam ex luliacensi ditione scripsit. . . . lam hac hora audimus Weseliae abolitas esse privatas missas et institutam administrationem Coenae Domini iuxta Evangelium, et aulicos ob banc causam Senatui mini- tari^ . . . (b) MelanchthoH to Criictger, 23 May. — Scripsi vobis antea, Episcopum secuturum esse formam Norimbergensem, eratque ante meum adventum institutus liber ad exemplum Norimber- gense scribendus. Retinuit pleraque Osiandri Bucerus, quos- dam articulos auxit, ut est copiosus. Mihi cum omnia relegissem attribuit articulos -n-ept TpiCw vTrocrTâcreojv, de creatione, de peccato originis, de iustitia fidei et operum, de Ecclesia, de penitentia. In his consumpsi tempus hactenus, et legi de ceremoniis baptismi et Coenae Domini quae ipse composuit. Arbitrer pene finitum esse opus. Avellam igitur me quam primum. Nam secuturas esse longas deliberationes et tardas ratiocinor. Sunt et in aula et in tota regione docti quidam et nobiles, qui 142 CHARLES AND FRANCIS, 1542-4 353 expetunt veram emendationem ecclesiarum ; sed reliqua turba, ut alibi, aut non curat aut répugnât bonis consiliis . . . (c) Alelanchthon to Caesareus, 24 July. — . . . Nunc de conventu pauca adiiciam. Brevissimae deliberationes fuissent, nisi rem extrahere Gropperus studeret. Comités, Ordo Eque- stris, Legati Civitatum, censuerunt recipiendam esse formam ecclesiarum restaurandarum. Sed Legati Collegii Coloniensis refragantur. Etsi enim doctrinae genus non improbant, tamen expectari Collegii consensum volunt. Nectunt moras, negant rem tantam subito constituendam esse. Adsunt viri optimi, senex frater Principis, Stolbergius, Glichensis, sed habent, ut solet fieri, mandata certa. Suntque adiuncti duo Gropperus et Hieronymus. Sed Trpojraywvto-T^ç est Gropperus. Is hacte- nus variis artificiis pugnavit ut impediatur ecclesiarum emen- datio. Liber profecto tantum necessariam omnibus pueris Karrjxrjo-'-^ continet et summam Christianae doctrinae. De Collegiis et Upapxîa Ecclesiastica, ut vocant, modera- tissimae sunt sententiae, ut maneat forma politiae ecclesiasticae, maneant Collegia et d^icj/xara iepart/ca,. opes, gradus, ornamenta ; sed superstitiones graves tollantur. Saepe in conventibus Germanicae Nationis hanc pacis viam proposui. Nec aliam video nisi hanc unam ut retineant Episcopi et Collegia sua à^Ltl)(jLaTa et suas opes, et recipiant doctrinam piam. Quid cogitari aequius potest ? Si hanc moderationem Gropperus non probat, sed prius nos interfici cupit, nec ecclesiae nec patriae bene consulit . . . No. 143. The Treaty of Venio, 7 Sept. 1543. Ut suis in districtibus ac provinciis, quascumque haberet vel Caesaris benignitate esset recepturus, religionem ac ritus Ecclesiae Romanae retineret ; si quid esset immutatum, restitueret ; fidem et obsequium Caesari, Ferdinando Régi ac toti Imperio promitteret ; a foedere quod cum Gallo Danoque percussisset, decederet ; contra C. M. aut eius haeredes ac suc- cessores pactiones in posterum nullas faceret ; quascumque erat facturus, iis perpetuo Caesarem, Romanorum Regem eorumque haeredes includeret ; a Gelriae Ducatus ac Comitatus Zutpha- niae possessione decederet ac eos Caesari eiusque haeredbus in perpetuum cederet ; Gelris iusiurandum quod fecissent, re- mitteret ; si quae forte eius Ducatus ac Comitatus Zutphaniae loca deditionem facere recusarent, ad ea recuperanda auxilium etiam suum commodaret. Caesar vicissim Ducatum ei lulia- cum redderet, exceptis Hensberga et Zittardo ; quae eousque 944 A a 354 LAST WAR BETWEEN CHARLES AND FRANCIS reservaret, donee ipsi de fide atque obsequio eius abunde constaret. Castellum ac oppidum Ravensteinam cum iuris- dictione universa C. Mti, ut feudum Brabantiae, traderet, donee eius a Caesare clientelam reciperet. Subditi omnes C. Mtis suas quisque fortunas ac bona quae essent intra ditiones Ducis sita. libère ac tuto tenerent ac fruerentur. Omniaque haec fideliter exsequeretur Dux Gulielmus : et eum vicissim Caesar ut Ducem ac Principem Imperii agnosceret, ipsumque sua atque Imperii protectione debitaque semper benevolentia prosequeretur ; turn et sumptus quoscumque belli tempore Caesar fecisset ingentem pecuniarum summam excedentes ; turn et damna quae incurrissent subditi eius, una cum reditibus ac proventu, quem ex Gelriae Ducatu ac Comitatu Zutphaniae Dux ipse percepisset, ab ipso aut eius haeredibus baud unquam repeteret. No. 144. The Peace of Crespy, 18 Sept. 1544. ... Et pour ce que cettedite Paix se fait, et fonde pour le service de Dieu nôtre souverain Créateur, reduction de nôtre sainte Foi et Religion en union chrétienne, et obvier à l'extrême danger et hazard où elle se trouve, et afin de parvenir à la générale pacification d'icelle, pour aussi pouvoir mieux entendre et s'emploier unanimement à la repulsion des Turcs et autres infidèles ses ennemis ; a été traité et accordé que leursdites deux Majestez, Impériale et Royale, s'emploieront sincèrement et de tout leur pouvoir, et par bonne et mutuelle intelligence et correspondance, et feront tout ce qui en eux sera jusques au bout, pour procurer d'acheminer et conduire ladite réunion, selon et par tous les meilleurs moiens et expeditions qu'ils aviseront par ensemble convenir a si bonne et très sainte œuvre : confiant que le benoît Jésus Christ sera aidant a sa sainte cause et si sainte oeuvre, et y inspirera et illuminera le S. Esprit leursdites deux Majestez ; et y convien- dront et correspondront tous les autres Potentats, tant spirituels que temporels. XLIII THE COUNCIL OF TRENT, 1545-63 In 1545 the Emperor informed the Pope that the recent Diets and Colloquies were but a blind to keep the Protestants quiet till his preparations for war were complete ; and begged him to open the Council as soon as possible. It met, at first, in a like spirit. THE COUNCIL OF TRENT, 1545-63 355 What the Emperor was to do in the field for the suppression of heresy, that Paul III instructed the Legates to accomplish in the Council, ' damnantes non personas sed doctrinam, et non solum générales propositiones sed et particulares, quae nunc vigent et haeresium sunt fundamenta. De reformatione, nee ante dogmata nee simul cum illis omnino agetur, cum haec secundaria et minor causa congregandi concilii fuerit ; sed tali circumspectione in hac re utantur ut occasio aliis non sit credendi eam nos vel evitare vel ad finem concilii differre velle ' (Le Plat, Monnvienta, iii, 295). In its fourth session, therefore, the Council proceeded to rule out Protestantism by setting up as the standard of doctrine not Scrip- ture only, but Scripture and Tradition as of equal authority. The importance of taking this step was first pointed out in a [No. 143] Speech of Cardinal Pole at a debate of 26 Feb. 1546 (Theiner, Acta ge?u(i>ia Concilii Triiientini, i. 60). It was taken by the [No. 146] Decretum de canonicis Scripturis of 8 April 1546 {Canones et Décréta Cone. Trid. 15). It controlled the rest of the Council's dogmatic decisions ; and its results were ultimately seen, 18 Nov. 1564, in the [No. 147] Professio fidei Tridentinae {ibid. 226) or Creed of Pope Pius IV, which requires, in addition to the Nicene Creed, a profession of the tenets of later and, in the main, Latin theology. For the history of the Council see Ranke, Popes, II, c. 5; III, c. 7; and Philippson, La Contre-i-cvolution religieitse, Livre III. No. 145. A speech of Cardinal Pole, 26 Feb. 1546. Tunc card. Polus, oculos adversus Fesulanum ^ et Asturi- censem '^ coniiciens, inquit : Sunt aliqui qui nos ut levés et in- constantes,^ alii vero ut tardos et in minimis diutius quam oporteret immorantes ac laborantes ' accusent. Quod profecto non alia ratione illis evenire puto, nisi quod ipsi ea quae tractantur non satis quidem intelligunt. Nam si ii con- siderarent quomodo Satanas hoc tempore nos cribrare coeperit, quomodo, inquam, omnis nostra religio ab adversariis nostris in dubium revocetur, profecto non parum aut nihil nos fecisse putarent in receptione sacrorum librorum et traditionum. Quae quidem res tanti sunt momenti tantique ponderis ut nihil gravius aut maius a nobis fieri potuisset. Est enim ecclesia ipsa tanquam castrorum acies ordinata, quae non ante ad bellum aut ad certamen progredi aut descendere potest nisi prius ordinetur : hie nempe ordo est, ut prius nos ipsi muniamur armis, deinceps ut decertemus ac pugnemus cum adversariis ; qui quidem ordo niox omnibus aperte patebit, ^ Braccio Martelli, Bishop of Fiesole, 1530-51. ^ Didaeus de Alaba y Esquivil, Bishop of Astorga, 1 543-8. A a 2 356 THE COUNCIL OF TRENT, 1545-63 145 cum erit decertandum. Et quoniam quidam ad hominum abusus descendendum censuit,' sciat is, quod expeditis abusibus scripturarum et traditionum, erit expedita maxima pars negotii nostri. Nam abusus scripturarum sub se continent ordinem et modum praedicandi verbum Dei et interpretandi libros ipsos : traditionum vero abusus totam pene disciplinam ecclesiasticam respicere mihi videntur ; confessiones enim et nostrae quidem caeremoniae omnes ad ipsas traditiones respiciunt. Quae cum ipse cardinalis maxima pietate, zelo ac gravitate dixisset, omnes patres eadem approbare visi sunt : con- clusumque fuit ut in eodem decreto libri et traditiones reci- piantur . . . No. 146. Decretum de canonicis Scripturis, Sessio iv, 8 April 1546. Sacrosancta oecumenica et generalis Tridentina synodus, in Spiritu sancto legitime congregata, praesidentibus in ea eisdem tribus Apostolicae Sedis legatis, hoc sibi perpetuo ante oculos proponens ut sublatis erroribus puritas ipsa evangelii in ecclesia conservetur, quod promissum ante per prophetas in scripturis Sanctis D. N. I. C. Dei Filius proprio ore primum promulgavit, deinde per suos Apostolos tanquam fontem omnis et salutaris veritatis et morum disciplinae omni creaturae praedicari iussit ; perspiciensque banc veritatem et disciplinam contineri in libris scriptis et sine scripto tradi- tionibus quae ab ipsius Christi ore ab Apostolis acceptae aut ab ipsis Apostolis, Spiritu sancto dictante, quasi per manus traditae ad nos usque pervenerunt ; orthodoxorum Patrum exempla secuta, omnes libros tarn Veteris quam Novi Testamenti, quum utriusque unus Deus sit auctor, necnon traditiones ipsas tum ad fidem tum ad mores pertinentes, tanquam vel oretenus a Christo vel a Spiritu sancto dictatas, et continua successione in ecclesia catholica conservatas, pari pietatis affectu ac reve- rentia suscipit et veneratur \Seq2iuntur nomma canotiicarum Scripturarum\. Si quis autem libros ipsos integros cum omni- bus suis partibus, prout in Ecclesia Catholica legi consueverunt, et in veteri vulgata latina editione habentur, pro sacris et canonicis non susceperit, et traditiones praedictas sciens et prudens contempserit, anathema sit. Omnes itaque intelli- gant quo ordine et via ipsa synodus post iactum fidei con- fessionis fundamentum sit progressura, et quibus potissimum 1 viz. the Bishop of Astorga. 146 THE COUNCIL OF TRENT, 1545-63 357 testimoniis ac praesidiis in confirmandis dogmatibus et instau- randis in ecclesia moribus sit usura. No. 147. Professio fidei Tridentinae a Pio IV praescripta, 18 Nov. 1564. Ego N. firma fide credo et profiteor omnia et singula quae continentur in symbolo fidei, quo S. Romana Ecclesia utitur, videlicet : Credo in unum Deum, (S:c. \Sequitur symbolum Nicaenuvi\. Apostolicas et ecclesiasticas traditiones, reliquasque eiusdem Ecclesiae observationes at constitutiones firmissime admitto et amplector. Item sacram Scripturam iuxta euni sensum quern tenuit et tenet sancta mater Ecclesia, cuius est iudicare de vero sensu et interpretatione sacrarum Scripturarum, admitto, nee eam unquam nisi iuxta unanimem consensum Patrum accipiam et interpretabor. Profiteor quoque septem esse vere et proprie Sacramenta novae legis, a lesu Christo Domino Nostro instituta, atque ad salutem humani generis, licet non omnia singulis necessaria, scilicet, Baptismum, Confirmationem, Eucharistiam, Poeni- tentiam, Extremam Unctionem, Ordinem, et Matrimonium, iliaque gratiam conferre, et ex his Baptismum, Confirmationem et Ordinem sine sacrilegio reiterari non posse. Receptos quoque et approbates Ecclesiae Catholicae ritus, in supradictorum omnium Sacramentorum solemni administra- tione, recipio et admitto. Omnia et singula quae de peccato originali et de iustifica- tione in Sacrosancta Tridentina Synodo definita et declarata fuerunt, amplector et recipio. Profiteor pariter in Missa offerri Deo veruni, proprium et propitiatorium sacrificium pro vivis et defunctis, atque in san- ctissimo Eucharistiae Sacramento esse vere, realiter et substan- tialiter corpus et sanguinem, una cum anima et Divinitate D. N. I. C, fierique conversionem totius substantiae panis in corpus et totius substantiae vini in sanguinem, quam con- versionem Catholica Ecclesia Transubstantiationem appellat. Fateor etiam sub altera tantum specie totum atque integrum Christum verumque Sacramentum sumi. Constanter teneo Purgatorium esse, animasque ibi detentas fidelium suffragiis iuvari, Similiter et sanctos una cum ('hristo régnantes venerandos 358 THE COUNCIL OF TRENT, 1545-63 147 atque invocandos esse, eosque orationes Deo pro nobis offerre, atque eorum reliquias esse venerandas. Firmissime assero imagines Christi ac Deiparae semper Virginis, necnon aliorum sanctorum, habendas et retinendas esse, atque eis debitum honorem ac venerationem impertiendam. Indulgentiarum etiam potestatem a Christo in Ecclesia relictam fuisse, illarumque usum Christiano populo maxime salutarem esse affirmo. Sanctam Catholicam et Apostolicam Romanam Ecclesiam omnium Ecclesiarum matrem et magistram agnosco, Romanoque Pontifici, B. Petri Apostolorum principis successori ac lesu Christi vicario, veram obedientiam spondeo ac iuro. Caetera item omnia a sacris Canonibus et oecumenicis Conciliis ac praecipue a sacrosancta Tridentina Synodo tradita, definita et declarata, indubitanter recipio atque profiteor, simulque contraria omnia atque haereses quascumque ab Ecclesia damnatas reiectas et anathematizatas, ego pariter damno, reiicio et anathematizo. Hanc veram Catholicam fidem, extra quam nemo salvus esse potest, quam in praesenti sponte profiteor et veraciter teneo, eandem integram et immaculatam, usque ad extremum vitae spiritum, constantissime, Deo adiuvante, retinere et con- fiteri, atque a meis subditis vel illis quorum cura ad me in munere meo spectabit, teneri, doceri et praedicari, quantum in me erit, curaturum, ego idem N. spondeo, voveo, ac iuro. Sic me Deus adiuvet, et haec sancta Dei Evangelia. XLIV THE INTERIM OF AUGSBURG When Luther died, 18 Feb. 1546, the last obstacle to war was removed. The Emperor, allying himself, 19 June, with Maurice, Duke of Saxony, and, 26 June, with the Pope, outlawed, 20 July, the Elector and the Landgrave ; and Maurice, cousin of the one and son-in-law of the other, seized his opportunity to rise, by the imperial favour, on the ruin of both. On 27 Oct. the Emperor transferred to him the Saxon Electorate ; and a few days later he entered with Ferdinand upon the conquest of his new domain. In 1547 the successive deaths of Henry VIII, 28 Jan., and of Francis I, 31 March, left the Emperor without a rival in Europe ; and his victory at Miihlberg, 24 April, laid Germany at his feet. Once more he set himself to compose the religious divisions of Germany. Calling to his aid three divines — an Erasmian, a THE INTERIM OF AUGSBURG 359 mediaevalist, and a Protestant — Julius von Pflug, Bishop of Naum- buig 1542-7, Michael Helding, titular Bishop of Sidon, i538-t6i, and suffragan of Mainz, and Johann Agricola, i494-t66, Court preacher of Brandenburg, he obtained the sanction of the Diet for what he hoped might prove a working compromise in, 1 5 May 1 548, [No. 148] the Interim of Augsburg {Interim, Jioc est, constitiitio pniescribens qua 7-atione S. 1. R. status zti negocio Religionis usque ad decisione/n Concilii Tride7itini sese mutuo gerere ac excipej-e debeant m nunc habita Augustae co>n>entu XV Maii a C. M. publicata. Coloniae, loannes Ouentel excudebat, anno MDXLVIII, mense lunio, cf. Le Plat, Mon. Trid. iv. 32 sqq.). This he en- deavoured to enforce. But compromise in religion rarely works ; least of all, compromise at the point of the sword. For the further history of the Interim see G. L. Schmidt in Zeitschrift Jiir hist. Théologie, xxxviii. (1868) 431 sqq,, 461 sqq.; Beutel, Uber den Ursprting des Augsbu?ger Ifite?inis ; Pastor, Reunionsbestrebungeti , c. ix. No. 148. The Interim Augustanum, 15 May 1548. Cap. xxvi. De caeremoniis et usu Sacra me ntorum. 1. Caeremoniae veteres quae sacramento Baptismatis adhi- bentur, retineantur omnes : exorcismus videlicet, abrenunciatio, professio fidei, chrisma et alia. Pertinent enim ad efficaciam huius sacramenti adumbrandam et significandam. 2. Item in caeremoniis veteribus quae ab Ecclesia Catholica adhibentur Missae, nihil mutandum videtur : sunt enim omnes ad id quod in Missa agitur cum primis aptae. 3. Et quod ad usum huius sacri attinet, debent in singulis civitatibus et in singulis ecclesiis (etiamsi in una civitate aut loco plures sint) quae proprios sacerdotes et populi illuc con- venientis frequentiam habent, singulis diebus duae ad minimum Missae celebrari : altera matutina, cui intéresse possint homines qui labore manuum rem (|uaerunt ut convenientes vel com- municent de Eucharistia vel se Deo pie commendent : altera vero celebrior quae canetur circa horam octavam diei ante- meridianam, cui eodem modo adsint qui vel communicare de Eucharistia vel se Deo commendare vol int. In pagis autem singulis quibusque dominicis et festis diebus singulae Missae ad minimum celebrentur. 4. Atque ut populus ad usum Missarum revocetur com- mode, concionatores iuxta sententiam de hoc sacro superius explicatam populum hortari debent, ut eidem libenter intersit, cui etiam praescribendae sunt certae meditationes eaeque ad singulas Missae partes aptae : et ante praefationem presbyter aut diaconus, si huius copia sit, ostendat verum Missae usum, 360 THE INTERIM OF AUGSBURG 148 eumque populo ex praescripto de quo etiam conveniat, com- mendet pro ratione de sacro hoc superius explicata. 5. Canon item, in quo nihil mutetur, habeat etiam suam succinctam et dilucidam interpretationem^ ut inde presbyteri et functionem ofificii sui eo melius intelligere et quod intelligunt populo explicate possint. 6. Caeremoniae reliquae sacramentorum, iuxta praescriptum Agendarum veterum, adhibeantur : in quas tamen si quid irrepsit, quod causam dare possit superstitioni, tollatur. 7. Altaria^ vestes sacerdotum, vasa ecclesiae, vexilla, item cruces, candelae, imagines, retineantur in ecclesia. Sed ita tamen ut sint monumenta : nee cultus latriae in hoc genus transferatur : nee ad imagines et statuas superstitiose con- cursus fiat. 8. Horae autem Canonicae, et ilia pia psalmodia quam nobis Apostolus ipse commendavit, ex ecclesiis minime toUantur : et ubi sublatae sunt restituantur, maxime vero de tempore et Dominica et aliis vetustis et solemnioribus festis. 9. Quae autem de Sanctis adiecta sunt, ad ea quae in veteri de Sanctis communi posita sunt revocanda : et sicubi modum excedunt, corrigenda videntur. 10. Vigiliae item et exsequiae mortuorum de more veteris Ecclesiae celebrentur : esset enim immane in ecclesia nuUam illorum memoriam retinere, quasi animae ipsorum una cum corporibus interierint. 11. Festi item dies ab Ecclesia recepti retineantur, si non omnes tamen praecipui : Dominicae dies, Natalis Domini, Circumcisio Domini, Epiphania, Palmarum, Pascha cum duo- bus diebus sequentibus, Ascensio Domini, Pentecoste cum duobus diebus sequentibus, Corporis Christi, Festi item dies beatae Mariae virginis et sanctorum Apostolorum, Sancti loannis Baptistae, Mariae Magdalenae, Stephani, Laurentii, Martini, Michaelis, Omnium Sanctorum, et apud singulas ecclesias eorum Sanctorum qui ibidem singulares patroni habentur, ut in eisdem Sanctorum festis Deum in Sanctis honoremus, nosque ad imitationem ipsorum e.xcitemur et con- sideremus orationibus ipsorum adiuvari et meritis associari. 12. Dies item Rogationum ante Ascensionem Domini et Litania in die sancti Marci, et per annum aliae consuetae pro- cessiones pro veteri more observentur. 13. Similiter in hebdomada sancta et circa reliqua Ecclesiae festa debitae solemnitates adhibeantur, et in vigilia Paschae et Pentecostes aqua baptismalis per omnes ecclesias parochiales solemni benedictione praeparetur. 148 THE INTERIM OF AUGSBURG 361 14. Ac cum abstinentia carnium, quae non abominationis sed temperantiae causa suscipitur, per se bona et ad carnem castigandam apta sit, ac etiam publica utilitas postulet ut certis temporibus a carnibus abstineamus cum alias pecora ad assiduum carnium esum sufficere vix possint, mos et institutum veteris Ecclesiae diebus ieiuniorum, feria sexta et sabbato a carnibus abstinendo, retineatur. 15. Hanc enim abstinentiam Ecclesia ex nulla superstitione suscepit, quae a cibis quibusdam certis temporibus abstinet, non ob ullam ciborum immunditiam, sciens omnia munda esse mundis et nihil inquinare hominem quod per os ingreditur, sed ad edomandam carnem ut anima a pravis cupiditatibus et a malis motibus melius humilietur : eamque abstinentiam prae- cipue diebus feriae sextae et sabbati indixit, ut homines ad cultum Deo debitum persolvendum, ad auditionem verbi Dei et ad sacrosanctae Eucharistiae perceptionem, quae olini fre- quentior diebus dominicis servabatur, biduana abstinentia prae- parati magis idonei et digniores accédèrent : et ut hac volun- taria castigatione quasi cum Christo (cuius passionis memoria his diebus potissimum a fidelibus recolitur) carnem suam crucifigerent. 16. Consueta etiam Ecclesiae ieiunia observentur, sed ita tamen ut non astringantur quos nécessitas excusât : quales sunt qui gravioribus laboribus exhauriuntur, et peregrinantes, item gravidae mulieres, lactantes, pueri, senes, aegroti. 17. Nee improbetur benedictio earum rerum quae exorcismis et orationibus ad usum hominum praeparantur, dummodo operationes quae inde nascuntur non rebus ipsis sed divinae virtuti tribuantur : et caveatur ne eaedem ad uUum incanta- tionis aut superstitionis genus transferantur. 18. Et quamquam cum Apostolo sentiendum, eum qui coelebs est curare quae sunt Domini, &c., eoque magis op- tandum multos inveniri clericos qui cum coelibes sint, vere etiam contineant : tamen quum multi qui ministerii eccle- siastici functiones tenent iam multis in locis duxerint uxores, quas a se dimittere nolint : super ea re generalis Concilii sententia exspectetur, cum alioqui mutatio in ea re, ut nunc sunt tempora, sine gravi rerum perturbatione nunc fieri non possit. 19. Illud tamen negandum non est, etsi coniugium per se honorabile est, iuxta Scripturam : eum tamen, qui non ducit uxorem et vere continet, melius facere secundum Scripturam. 20. Eadem est ratio usus Eucharistiae sub utraque specie 302 THE INTERIM OF AUGSBURG 148 cui multi etiam assueverunt et ab eo avelli sine gravi rerum motu hoc tempore non possunt : et quia Concilium Oecumeni- cum^ cui omnes Imperii Status se submiserunt, proculdubio piam et sollicitam curam adhibebit, ut in hoc casu conscientiis multorum et pubUcae tranquillitati optime consulatur, qui usum utriusque speciei antehac receperunt eumque reUnquere nolunt, super ea quoque re deHberationem et sententiam Oecumenici ConsiHi exspectent. 21. Hi tamen qui utriusque speciei usum amplectuntur, illam inveteratam sub una speciei communicandi consuetudinem reprehendere non debent : nee alteri alteros perturbent, donee super ea re ConciHum Oecumenicum decreverit. 22. Et quanquam Sacramentum Eucharistiae sub utraque specie institutum est, non tamen sentiendum est Christum in came dividi, contra quam Scriptura divinitus inspirata tradit. sed sub singuHs speciebus integrum contineri. 23. Ac quoniam in Sacramento Eucharistiae est verum Christi corpus et verus Christi sanguis, in hoc Sacramento Christum merito adorari debere. 24. Item Sacramentum Eucharistiae semel verbo Christi consecratum, etiam si asservetur diutius, tamen Sacramentum et corpus et sanguinem Christi remanere donee sumatur. 25. Quae vero ad disciplinam cleri et populi pertinent, videntur cum primis necessaria esse ad toUenda ex ecclesiis scandala quae dant raagnam causam horum temporum pertur- bation!, id quod res ipsa loquitur. Itaque si quam ecclesiis utilem reformationem C. M. procuraverit, tantum abest ut quisquam sanctae religionis nostrae et publicae tranquillitatis studiosus repudiare eam velit, ut omnes etiam pro ea citius promovenda et procuranda C. M. obnixe et summa ope laborare debeant. XLV THE PEACE OF AUGSBURG While the Emperor was enforcing the Interim, Germany became doubly aggrieved, (i) at his policy of religious oppression ; (2j at his endeavour to exchange constitutional rule for a Spanish absolutism. Paul III, tio Nov. 1549, resented his intrusion into things spiritual; ' Imperatorem,' said the Curia, * hunc Carolum usurpasse sibi omnem iurisdictionem ecclesiasticam ' (Massarelli, Diarhiiii, iv [25 June 1548], ap. Cone. Trid. Diariormn Nova Collectio, i. 775, ed. Societas Goerresiana). The new Pope, Julius III, 7 Feb. 1550 — 123 March 1555, though an imperialist, was alienated by the pressure which the Emperor put on the THE PEACE OF AUGSBURG 363 Council, now resumed at Trent, i May 1551 — 28 April 1552; Fer- dinand by his scheme for diverting the succession to the Empire from the Austrian to the Spanish Hapsburgs; and Maurice by the consciousness that, as he was held responsible for the imprisonment of his relatives, the Elector and the Landgrave, he had his character to redeem in the eyes of Germany. Maurice changed sides again. By the treaty of Chambord, 15 Jan. 1552 (Dumont, Corps diplomatique, IV. i. 31 sqq.), which made over to France the three frontier bishoprics of Metz, Toul, and Verdun, he induced Henry II, 1547-159, to take the field in Lorraine, March 1552, as 'Protector of the liberties of Germany and its captive Princes'. Then, 4 April, he seized Augsburg, and compelled the Emperor to take refuge beyond the Alps at Villach in Carinthia. Charles left it to his brother Ferdinand to arrange terms by, 2 Aug. 1552, the Convention of Passau (Dumont, IV. i. 42): and, after three more years of strife, this became the basis of an ambiguous but lasting settlement in, 25 Sept. 1555, the Peace of Augsburg (Brandi, Briefe unci Akten zur Geschichte des xvi""' Jalirhimderts, iy. No. 671 ; translated in Emil Reich, Select Docuinents illustrat- ing Mediaeiud and Modern Histojy, 230 sqq.). By it Lutheranism obtained legal recognition. True, it was a maimed victory, for territorialism not for toleration. No subject secured religious freedom ; no Calvinist recognition. Only a lay Prince of the Empire acquired the right to worship, and make his subjects worship, according to the Confession of Augsburg. By the Eccle- siastical Reservation [§ \'ë>infra\ if a Spiritual Prince deserted 'the old religion ', he forfeited his lands and status. Yet even this limited victory for Cuius regio, eius religio was a step gained : the first step on the road to religious liberty. No. 149. The Peace of Augsburg, 25 Sept. 1555. § 15. In order to bring peace into the holy Empire of the Germanic Nation between the Roman Imperial Majesty and the Electors, Princes, and Estates : let neither his Imperial Majesty nor the Electors, Princes, &c., do any violence or harm to any estate of the Empire on account of the Augsburg Confession, but let them enjoy their religious belief, liturgy and ceremonies as well as their estates and other rights and privileges in peace ; and complete religious peace shall be obtained only by Christian means of amity, or under threat of the punishment of the imperial ban. § 16. Likewise the Estates espousing the Augsburg Confes- sion shall let all the Estates and Princes who cling to the old religion live in absolute peace and in the enjoyment of all their estates, rights and privileges. § 17. However, all such as do not belonu to the two above- 364 THE PEACE OF AUGSBURG 149 named religions shall not be included in the present peace but be totally excluded from it. § 18. And since it has proved to be matter of great dispute what was to happen with the bishoprics, priories, and other ecclesiastical benefices of such Catholic priests as would in course of time abandon the old religion, we have in virtue of the powers of Roman Emperors ordained as follows : Where an archbishop, bishop or prelate or any other priest of our old religion shall abandon the same, his archbishopric, bishopric, prelacy^ and other benefices, together with all their income and revenues which he has so far possessed, shall be abandoned by him without any further objection or delay. The chapters and such as are entitled to it by common law or the custom of the place shall elect a person espousing the old religion, who may enter on the possession and enjoyment of all the rights and incomes of the place without any further hindrance and without prejudging any ultimate amicable settlement of re- ligion. § ig. Some of the abbeys, monasteries, and other ecclesias- tical estates having been confiscated and turned into churches, schools, and charitable institutions, it is herewith ordained that such estates as their original owners had not possessed at the time of the treaty of Passau shall be comprised in the present treaty of peace. § 20. The ecclesiastical jurisdiction over the Augsburg Confession, doctrine, appointment of ministers, church usages, orders, and ceremonies hitherto practised (but apart from all the rights of the Electors, Princes and Estates, Colleges and Monasteries, to taxes in money or tithes) shall from now cease, and the Augsburg Confession shall be left to the free and untrammelled enjoyment of their religion, ceremonies, appoint- ment of ministers, as is stated in a subsequent separate article, until the final settlement of religion shall take place. § 23. No Estate shall try to persuade the subjects of other Estates to abandon their religion nor protect them against their own magistrates. Such as had from olden times the rights of patronage are not included in the present article. § 24. In case our subjects, whether belonging to the old religion or to the Augsburg Confession, should intend leaving their homes, with their wives and children, in order to settle in another place, they shall neither be hindered in the sale of their estates after due payment of the local taxes nor injured in their honour. . . . II PART IL REFORMED A. ZWINGLI AND CALVIN I SWITZERLAND IN 1513 Switzerland in 1513 was the seat of a Confederation of thirteen cantons. (i) Geographically, all lay north and west of the line which runs from ME. to SW. and is formed in the one direction by the upper valley of the Rhine, and, in the other, of the Rhone. All too, save Freiburg, were contained in the district bounded by the head-waters of the Rhine and by its tributary the Aar. Thus, twelve belonged to Rhineland and were German-speaking. To the south-west, between the lakes of Neuchâtel and Geneva, lay the thirteenth, Freiburg ; and, beyond it, districts opening out towards France and Savoy. They were French-speaking. (ii) Politically, the Confederation arose out of conflict with the House of Hapsburg; and began, i Aug. 1291, with a league of three cantons, Uri, Schwyz, and Unterwalden (Oechsli, Qicellen- buch ztir ScftweisergescMchte^, i. No. 21). These were per- manently united, 9 Dec. 1315, in the league of the Three Forest Cantons {ibid., No. 30). By the admission, 7 Nov. 1332, of Luzern {ibid., No. 34), they became four, round the Vierwald- stattersee ; and by the addition, 27 June 1352, of Zug {ibid., No. 43), the Five Forest Cantons. The five were presently increased to eight, when they extended their alliance, 4 June 1352, to Glarus {ibid.. No. 41), and the two Imperial Cities of, I May 1351, Zurich {ibid.. No. 39), and, 6 March 1353, Bern {ibid., No. 44). The Confederation, famous already for the victories by which it had vindicated its independence, increased its membership by, 22 Dec. 1 48 1, treaty with Freiburg and Solothurn (/(^/V/., No. 82), and its military reputation by conquests : till, after the inclusion, 9 June 1501, of a third Imperial City, Basel {ibid.. No. 99), and, 10 Aug. 1 501, of Schaffhausen {ibid.. No. 102), the Confederates were honoured, 5 July 1 512, by a bull of Julius II {ibid., No. 106) with the title Defensores ecclesiasticae libertaiis, and courted by the great powers of Europe as, 1 1 Aug. 1 5 12, at [No. 150] the Diet of Baden {ibid>, No. 106). Next year, 17 Dec. 1513, by [No. 151] the League with Appenzell {ibid."^. No. 109), the Con- federation reached the limit at which it remained for three hundred years, of thirteen cantons- practically, though not technically, free of the Empire. This freedom had much to do with the rapid growth of movements for reform in Switzerland by contrast with their slower progress in Germany. 366 SWITZERLAND IN 15 13 150 No. 150. The Diet of Baden, 11 Aug. 1512. {a) At this Diet appeared the Baihff of Lorraine, and in the name of the Duke informed them as follows : — It was rumoured that certain of the Confederates were marching through his territory upon the King of France, and that the Duke had given them his permission to pass through. The latter statement was incorrect ; the passage had taken place without his knowledge and consent ; and no sooner had he received information of it than he had issued strict orders forbidding such passage ; and in the case of some of his own subjects, who notwithstanding were bent upon marching towards France, had had them arrested and was about to punish them. He entreated the Confederation to have him excused, and to believe that he was in no way desirous of setting himself against them. Further, it was rumoured that his brother was with the King of France. That was true. At the apportionment of the Duchy, that portion had fallen to his brother which was under vassalage to the King of France. He could not therefore avoid his obligations of fealty ; and this the Duke begged the Confederation to bear in mind. {b) The Pope bestowed upon the Honourable Confedera- tion, in consideration of their good and true services, compli- mentary gifts of sword, hat, and two banners. Next day, it was to be decided where these presents were to be kept for the benefit of the Confederation as a whole. (r) To-day appeared an embassy from the King of Spain with a request that the Confederation would make alliance with the Pope, the King of Spain, and the Doge of Venice,^ and conclude the same either in perpetuity or, failing this, for three years, or for so long as the alliance between the three should continue. Would the Confederation also use its influence to make up the quarrel between the Emperor and Venice, so that then all five states might enter into a common unity and alliance ? It would be well to take this matter in hand at once ; for the King of Spain was keeping his troops in the field at such heavy outlay as would soon become intolerable. {d) Then there appeared, as ambassador from the Duke of Savoy, the Dean of Colmar, who requested that the setting up of a league between the Confederation and the Duke might be hastened. He defended the Duke against the charge, that he was against us as a dependant of the King of France and 1 The Holy League of 5 Oct. 1511. 150 SWITZERLAND IN 15 13 367 was rendering him assistance, by a further request that if we would only allow him to negotiate a peace between the King and us, it could be done with goodwill and good faith. An answer is to be given to-morrow. {e) The ambassador of Savoy also drew attention amongst other things to the fact that the Cardinal of Sitten lay with the Papal troops in Savoy, a thing which could not happen without damage to the poor people. At his request, letters were sent to the Cardinal requiring that he should withdraw and provision his troops elsewhere, and that those passing through Savoy should make due payment and the people receive no damage ; for the Duke had already paid us a con- siderable sum of money and had still to pay more. If then any damage came to his subjects, it would be impossible for him to fulfil his obligations. The envoys, who were on their way to the Cardinal about ordnance, were also to make these repre- sentations by word of mouth. (/) A proposal was also introduced about the Fair of Lyons, how to transfer it thence to Geneva. As great profits were expected therefrom, advice was taken about it with the Em- peror's ambassadors. They undertook to bring the matter before His Imperial Majesty, in the hope of a gracious answer on his part. The Spanish and Milanese ambassadors, who were also consulted in this case, were favourable to the scheme. {g) The Imperial ambassadors requested that we would ' sit down with them and make plans for a campaign against Bur- gundy ', and would also maintain a loyal regard for his Imperial Majesty. Answer was made to them that for the present we were too busy with other concerns and had no authority for this ; but that we would take their request home and make answer at the next Diet. {h) 'Whereas upon the conquest of the Duchy of Milan, this Diet was appointed here in the town of Baden to advise and resolve in what manner the young Duke of Milan should be installed in the Dukedom in accordance with certain pro- posals and conferences which took place at a former Diet in that behalf; and whereas at this Diet here in Baden there have appeared their Excellencies the Imperial Ambassadors and their Worships the Envoys of the Duchy of Milan, and much advice has been taken in regard to the installation of Duke Maximilian ' ; certain articles have at last been drawn up, notice of the same has been given on either side, and ^ Maximilian Sforza, installed by the Swiss, 29 Dec. 151 2. 368 SWITZERLAND IN 15 13 150 each envoy has received a copy of the articles aforesaid to bring the same before his Sovereign and Lord, to advise thereon, and at the Diet appointed to be held again here in Baden at the inn on the Sunday after St. Verena's day next [5 Sept.] in the evening, finally to answer and conclude the matter, seeing that as the ambassadors are of opinion the business may brook no further delay. — Resolved, to bring up, at the Diet appointed, all instruments, new and old, hitherto occurring between the Dukes of Milan and our Confederation, so that they may be looked into and a conclusion come to as to what seems most suitable for present relations.' {J) An embassy from the Signory of Venice applied fora league with us. We answered that we were in alliance with his Imperial IMajesty ; and that since he and Venice had some differences with each other, we could not, till these were settled, enter into an alliance with Venice. But we offered our media- tion, and the Imperial Ambassadors undertook to bring this offer to the notice of their Master, and to give us a reply at the next Diet. The Venetian envoys might therefore report our intention to their Signory ; and, as soon as we had the consent of both parties, we would with all speed get to work. Should the attempt succeed, Venice might obtain a reply in terms favourable to the alliance. No. 151. The League with Appenzell, 17 Dec. 1513. With unimportant differences follows, almost word for word, the League with Schaffhausen. It opens with the mention, as contracting parties, of : — ' We, the Burgomasters, Bailiffs, Magistrates, Councillors, Burgesses, People and whole Communes [Gemeinden] of Zurich, Bern, Luzern, Uri, Schwyz, Unterwalden above and below the Forest, Zug with the outer district thereto belong- ing, Glarus, Basel, Freiburg, Solothurn, and Schaffhausen on the one part : and we, the High Bailiff, Council, People and whole Commune of Appenzell on the other . . . ' In the article defining the assistance to be rendered, the liabilities of the Confederation are limited, in the case of the Appenzellers, by the following supplement : — ' And though [the Confederation] shall be under no obliga- tion to render us [Appenzellers] any assistance but within the borders of our own territory, they shall do that gladly.' 369 II THE SWISS AT HOME, c. 15 13 The Swiss, according (0 Machiavelli, 1469-11527, were in his day ' the most thoroughly armed and the freest of nations ' (// Principe, c. xii), and ' the teachers of the modern art of war * {Discorsi, II, c. xvi). But [No. 152] their military reputation abroad, to which the German Humanist Pirckheimer, i470-ti53o, bears witness [Historia Belli Siiilensis, Lib. i ; Opet-a, 73, Franco- forti, 1610), was paid dearly for at home. First, by demora- lization, consequent upon mercenary service. This the Diet of 21 July 1 503 tried to check by [No. 1 53] a prohibition of pensions (Oechsli, op. cit.. No. 103, 1st ed. 1886), but without success : for after the Sw^iss defeat, 13-14 Sept. 151 5, at Marignano, and, 29 Nov. 1516, their [No. 154] Perpetual Treaty with France (Dumont, Corps diploinaiique, IV. i. 249: Oechsli, i. No. 112, 2nd ed. 1901 ), French gold began to flood the country. Secondly, by faction. This was invited, rather than remedied, according to Guic- ciardini, 1482-11540, by the looseness of [No. 155] the Federal Constitution, cr/w/c 15 11 {The Historié of Giiicciardin reduced into English by Gefifray Fenton [London, 1618], lib. x. 398 sq.), and increased by the equally disjointed ecclesiastical arrangements. The territories connected with the Confederation, including its 'allied ' and * subject ' districts (cf. R. Lane-Poole, Historical Atlas of Modem Europe, Map xliv), lay in eight dioceses, distributed among five provinces and one patriarchate : — the Vallais belonging to Sitten [Sion] (Prov. Tarantaise, but, after 15 13, immediately dependent on the Pope) ; the Grisons to Chur [Coire] (Prov. Mainz) ; the Italian districts to Como [Patr. Aquileia] and the archiépiscopal see of Milan ; Basel [Prov. Besançon], and Geneva [Prov. Vienne] each to its own bishop ; and the rest falling, on the left bank of the Aar, to Lausanne [Prov. Besançon], and on its right bank to Constance [Prov. Mainz] whose bishop, Hugo von Hohenianden- berg, 1496-1529 and 1531-I2, thus ruled over the larger part of the Confederation and had both Zurich and Bern within his jurisdiction. As to morals, the level of lay opinion may be fairly gauged from the attitude, 13 March 1520, of [No. 156] the Diet in the case of Heinrich Goldli (Oechsli, op. cit."- ii. No. 159, tr. S. M. Jackson, Zwingli, 29), a Zurich citizen, member of the papal guard and dealer in preferments whose claims on Glarus Zwingli had to buy off before he could enter on the living (Ep. xlvii. Opera, vii. 237, edd. Schuler and Schultess) ; while the admissions of [No. 157] Conrad Hofmann, Canon of Ziirich, in his ' Complaint against Zwingli ' prepared for the Provost and Chapter of the Great Minster, Dec. 1521 (Egli, Aktensammlung zur Geschichte der Ziircher Reformation, 1519-33, No. 213, p. 62), are as serious a reflection on the lives of the clergy as was Zwingli's own record (see below. No. 178). 944 B b 370 THE SWISS AT HOME, c. 1513 152 No. 152. The military reputation of the Swiss. Hinc^ discordiarum, motuum, ac bellorum initia emersere, quae in praesentem usque diem tarn Burgundi quam Galli successores,^ quasi haereditario iure, diversimode exagitarunt. Helvetii interim a bellico quievere tumultu. Nulla enim potentia tanta erat quae illos post oppressum Burgundum lacessere auderet. Submittebant tamen identidem, nunc Maximiliano, nunc Gallo petenti auxilia ; non ideo tantum quod iuventuteni in militari disciplina exercere cuperent, sed quia utrumque timerent seu potius odio haberent, ac utriusque partis successus illis foret suspectus. Et profecto omnes Germani arma et earn militandi disciplinam qua nunc utuntur ab Helvetiis accepere, abiectis scutis quibus antea omnium nationum more utebantur. Experientia enim disce- bant ilia haudquaquam phalangi et hastarum violentiae resistere posse. Ac ideo ad meam usque aetatem sarissas, bipennes et gladios ferentes Helvetii dicti sunt, etiamsi in media Germania essent nati ; quoad tandem ob Helvetiorum odium et per- fidiam provincialium militum nomen, hoc est, Landesknecht, emergere et célèbre esse coepit. No. 153. Prohibition of Pensions, 21 July 1503. That no one in the Confederation, be he burgher country- man or subject, spiritual person or layman, of the nobles or the commons, rich or poor, of what rank or condition soever, shall from this day forward have or receive from emperors, kings, princes, lords or cities, from powers spiritual or temporal, or from any one whomsoever, any pension, service-money, pro- vision, allowance, salary, gift or present, whether directly or through his wife, children, friends, servants or others, so that it should in any way come to his own use, whether secretly or openly. . . , No. 154. The Perpetual Treaty with France,^ 29 Nov. 1516. Dixiémement, pour singulière et parfaite amitié que nous le dit Seigneur Roi [François I] portons ausdits Sieurs des ' In consequence of the Burgundian Wars, which came to an end in favour of Louis XI, by the victory of the Swiss at Nancy, 5 Jan. 1477, over Charles the Bold. ^ Charles V and Francis I. ^ The treaty was renewed, but with the omission of Zurich. ^ May 1521, Cf. Oechsli,M. No. 112. 154 THE SWISS AT HOME, c. 1513 371 Ligues, voulons et devons leur donner liberallement ; à sçavoir aux treize Cantons, à un chacun, particulièrement aussi au Pais de Walais deux mil francs, et les leur faire délivrer annuellement en la Ville de Lion au jour de Nôtre-Dame de Chandeleur, commençant à la prochaine venant et toujours ensuivant au même jour. Et quant aux Grisons ' nous voulons qu'ils soient entretenus en la manière qu'ils estoient par feu de noble recordation le Roi Louis XII. Item, promettons ausdits treize Cantons outre la somme susdite leur paier et délivrer annuellement encore deux mil francs, comme iceux les ont départis à leurs Coalliez, ainsi que s'ensuit ; à sçavoir l'Abbé de Saint Gai et son Abbaie, et à la Comté de Togem- burg six cens francs qui est à chacune partie trois cens livres, à la Ville de Milhuzen quatre cens, et aux sujets de la Comté de Gruieres six cens francs, à sçavoir à ceux de Gissenai, et à ceux de dessus de Volten quatre cens francs, et à ceux de la Ville de Gruieres, compris ceux qui sont dessous le Volten, ensemble ceux qui sont de la Seigneurie de Corbieres et leurs adherans, les autres deux cens francs. No. 155. The Federal Constitution. The Szvissers, which are those people whom the ancients called Helvetians, have their habitations in the highest moun- taines of Jura, of Valesia, and S. Godar : and are naturally valiant, warlike, and rude, and for the sterilitie of the country, rather shepheards than tillers of the ground. They have bene in times past under the subjection of the Dukes of Austria, whose jurisdiction they have shaken off many yeares since. They govern themselves, without any dependencie of either Empereurs, Kings or other Princes. They are devided into thirteene communalties, which they call Cantons, each of them being severally governed by their particular Magistrates, lawes and ordinances. They hold their Councell every yeare, or more often if occasion require, wherein they dispute of uni- versall affaires, their assemblies and meetings being not subject to certaintie of places, but referred as best pleaseth the Deputies of every Canton. They call those assemblies dyots or journeys, according to the custom of the Germains : wherein they deliberate of peace, of warre, of confederations, of the demands of such as make instance to levie souldiers by publike decree, or that such as are willing may be per- ' By the treaty of 1509 they received 6000 francs per annum. B b 2 372 THE SWISS AT HOME, c. 1513 155 mitted : and of such things as appertaine to their pubUke good. When they agree by pubUke decree to deHver souldiers, the Cantons chuse among themselves a Captaine general], to whom they give the banner with the Ensign and name publike. Their unitie and the glory of their armes hath made famous the name of this so savage and barbarous a nation : insomuch as by their naturall valour, joyned to due discipline and order, they have not only at all times valiantly defended their own country, but have also employed themselves in forreine wars, and performed singular feates of armes to their perpetuall praise ; which had been without all comparison far greater, if they had employed their forces for their owne jurisdiction, and not bene mercenary for the increasing of the dominion of strangers, or if they had set before their eyes an end more noble than the desire of money, by the love whereof suffering themselves to be corrupted, they have lost the occasion to be feared and redoubted in Italy. For, coming out of their countrey no otherwise but as mercenary souldiers, they have carried backe no publicke fruité of their victories : the desire of gaine making them to follow armies with huge pensions, and new demands of payes almost intollerable : and besides, to such as wage them, they carry themselves very frowardly and obstinately. At home, the chief of them forbeare not to receive gifts and pensions of Princes, to follow and favour their faction in their dyots. By reason whereof, publike things being referred to private profite, and favours and voices being made vendible and corrupted, discords by litle and litle have crept in among themselves, whereby it came to passe, that matters which had bin approved in their dyots by the most part of the Cantons, being not embraced and followed of the residue, they fell at last and that not long since, to manifest warres among themselves, much to the diminution of the authoritie which they bare in the world. Somewhat below these be certaine townes and villages inhabited by a people called Valesiafis,^ as having their dwellings in valleys ; they are inferior to the Swissers in number, in publike authoritie, and in valour, for that in the judgement of all men they are not so hardy as the Swissers. There is also, yet more lower than these, another sort of people called Grisons,^ which are * The ' allied' (1416^ Confederation of the Vallais (cf. Oechsli,*^'/. cii. i. No. 53)- ' The 'allied' (149", 8) Confederation of the Graubiinden or Grisons (iètd. Nos. 86, 87). 155 THE SWISS AT HOME, c. 1513 373 governed by three Cantons, and thereupon are called Lords of the three Leagues. The capital town of their country is called Coire : they have societie and confederation with the Swissers, and with them they go to the warre : they have almost the same policie, the same lawes, the same manners, and for warlike matters are preferred afore the Valesians, but they hold no comparison with the Stvissers, either in numbers or in valour. . . . No, 156. Heinrich Goldli's defence before the Diet, 13 March 1520. In regard to the second article, it is true, I have in time past taken up livings and have requested them of the Pope. I serve the Pope for no other cause, nor have I any other reward or wage from the Pope, neither I nor others of His Holiness' servants, except such livings as happen to fall vacant in the Pope's month, which His Holiness presents to us, every one in his own country. ... I hope that although I have made contracts or agreements regarding livings which I have lawfully received from his Holiness the Pope for my services over against an evil day, I have had the power and right to do so, so that I may act as I please with mine own and may gain mine own benefit and advantage. . . . I have never in my life surrendered anything from which I have had profit without having given written evidence and laid myself under written obligation, so that, in case it should be disputed by anybody and I failed to protect him with my title and at my own expense in the holding of the living, I should be in duty bound to pay back all costs and damages, as well as all that I have received from him. . . . ... In regard to the third article, that I have sold livings in the same way as horses are sold at Zurzach, I have never in all my life sold a living or bought it in this way, for that is simony, and whoever buys and sells livings ought to be deprived of them. But I have, when I have delivered over a living, by permission of his Holiness, demanded and taken the costs to which I have been put, and also have caused a yearly pension to be allowed me out of the living, a thing which is permitted me by the Pope, and concerning which I have my bulls, letters and seals ; for this is a common custom among the clergy. . . . . . . Furthermore, the Pope has given me the reservation of the provostship of Zurzach, so that when the present provost, 374 THE SWISS AT HOME, c. 1513 156 Peter Attenhofer, shall die, his provostship shall fall to me. I have also for this the letter and seal, and have paid the annates, as the firstfruits are called, to the catnera apostolica. No. 157. The admissions of Canon Hofmann, Dec. 1521. Zwingli ought to be more careful about the wanton charges and sharp sallies . . . with which he assails the several estates, offices, orders, and communities, spiritual and lay. He is alleged to have said 'that among a hundred or a thousand spiritual persons, priests, monks, nuns, brethren, sisters and the like, scarcely a single one can be found that does not do and practise unchastity ; that those who do not openly practise the same do worse, as he had come to know through the con- fessional at Einsiedeln ; and that Béguines or sisters carry love-letters about with them and are procuresses.' It would be worth a good deal if such things did not happen. § I. GERMAN SWITZERLAND III ZWINGLI THE HUMANIST, TO 15 19 Huldreich Zwingli was born, i Jan. 1484, at Wildhaus, in the Toggenburg, of peasant but well-to-do parents. His father was mayor and his uncle the parish priest. The latter became dean of Wesen, 1487-11513, on the Walensee, and took his nephew with him to begin his education. Then he sent him to school, first to Basel, 1494-8 ; and next, to Bern, 1498-1500, with Heinrich Wolflin (Lupulus, ti534), a humanist, and, later, a reformer of that city. Thence Zwingli was removed to the University of Vienna, 1500-2, where he afterwards maintained his younger brother James, I5i2-ti7, a letter from whom gives a picture of [No. 158] student-life in Vienna [Zningh'i Opera, vii. 7, edd. Schuler and Schulthess) at that time. In 1502 Zwingli matriculated at Basel : and there supported himself by teaching (ibid. vii. 85) in the school of St. Martin's church till he proceeded B.A. 1 504 and M.A. 1506. In his last year he attended the lectures of the humanist, Thomas Wyttenbach, i472-ti526, of Biel (Bienne), himself to become a reformer there and now, in Basel, the teacher of other reformers and humanists besides Zwingli, viz., Wolfgang Kopfli (Capito), l487-ti54l, reformer of Strassburg, Conrad Kijrschner (Pellicanusj, I478-'^I556, professor of Hebrew at Zurich, ZWINGLI THE HUMANIST, TO 1519 375 and Leo Jud, i482-ti542, pastor of St. Peter's, Zurich, and trans- lator of the Scriptures. Twice in later years, 1519 and 1527, Zwingli recalls [No. 159] his debt to Wyttenbach (ibid. i. 273 ; iii. 543). From 1506-16 Zwingli was parish priest of Glarus, in his uncle's deanery. Here his first literary efforts [ibid. II. ii. 243 sqq.) were those of a humanist and patriot against mercenary service other than the Pope's. But to serve the Pope contingents went from Glarus into Italy, 1512, 1513, and 1515. Zwingli thrice accom- panied them as chaplain, and has left an account [ibid. iv. 167) of the first of these campaigns. In 15 13 he became pensionary for Glarus, and himself accepted a papal pension [ibid. i. 365). At home, these were years of the study of Greek ' non gloriae sed sacratissimarum literarum ergo ' {ibid. vii. 9), of [No. 160] enthusiasm for Erasmus {ibid. i. 314: and a letter of 29 April 1516: ibid. vii. 12), and of [No. 161] liturgical discoveries {ibid. i. 265 ; iii. 87 sq., 92), which set him thinking on the claims of Rome. But his criticism of the pensionaries roused the French interest at Glarus against him {ibid. vii. 165) and he moved away. From 1516-18 he was people's priest (14 Apr. 1516: cf. Egli, Analecta Reformatoria, i. 16) at [No. 162] Einsiedeln (Letter of 13 June 1517: Opera, vii. 24). Einsiedeln was then, as now, a famous place of pilgrimage : and it was directed by humanists {ibid. vii. 59). Zwingli preached from the Gospel at Mass, 'rely- ing much upon the Fathers as expositors ' {ibid. i. 253) ; ' told the Cardinal of Sitten ... at Einsiedeln . . . that the papacy had a false foundation, and supported the same from Scripture ' {ibid. II. i. 7) ; and wrote freely to fellow-humanists about the pardoner, Bernhardin Samson, who, much to the disgust of Faber, 1478- tl54i, the Vicar-General of Constance {ibid. vii. 69), appeared in Schwyz, August 15 18. The letter, 6 Dec. 15 18 {ibid. vii. 57) of [No. 163] Beatus Rhenanus (Bild, of Schlettstadt, I48s-ti547). in reply, illustrates the temper of amusement rather than of indig- nation with which Zwingli and his circle as yet viewed the business. It was therefore quite possible for him to accept the appointment, I Sept. 1518, of Acolyte Chaplain to the Pope (Egli, op. cit. i. 19), bestowed as on a person worth retaining. As such, too, his humanist friend and biographer, Oswald Geisshaussler (Myconius, 1488-11552), schoolmaster of the Great Minster at Zurich, pressed him on the chapter for the office of people's priest {Opera, vii. 52). Zwingli was elected 1 1 Dec. 1518 {ibid. 59), and admitted i Jan. 1519. He began to preach not, as at Einsiedeln, on the liturgical Gospels, but in continuous expo- sition of 'the Gospel of Matthew, the Acts of the Apostles, the Epistles to Timothy, to the Galatians and both the Epistles of Peter' (Sermon of 30 March 1522, ' Concerning choice and liberty respecting food,' ibid. i. 36: tr. Jackson, Zwingli, 448), and with- out reference to the Fathers. Scarcely had he thus settled in Ziirich as preacher of the New Learning when its patron [No. 164] 376 ZWINGLI THE PIUMANIST, TO 1519 Leo X admonished Samson, i May 1519 {Opera, vii. 79, n. 2), and with the usual complaisance of Popes to the Swiss, left it to the Diet to send him off, if they wished (J. H. Hottinger, Hist, EccL Novi Test. vii. 178 sqq.), i May 1519. No. 158. Student-life in Vienna, c. 1513; James Zwingli to his brother. Utinam Deus omnitenens, superbonusque ita ferret, ut quanti ego tuam facio liberalitatem fraternitatemque, tanti in meum studium facere possis ! Quod quidem non despero : abs te enim quum exemplis adhortationibusque (quibus locum non relinquere degenerantis esset) augeri possum, turn a M. loachimo Vadiano,^ cuius nunc alumnum ago, omnium scientiarum flosculis rivulisque enutrior, a quibus philosophiae inscientes discedere nephas esset. Iccirco vitio neque hoc neque illo polluar ; quin non iugi labore contendam, non dubita ! Unica tamen cura mihi relicta. lis aureis 50 mihi destinatis biennio vitam traducere non possem. Haec non meopte Marte non quod gulae adeo deditus sim, queror. Vivo hercle minus delicate. Eduliis ex Bursa allatis vescor, aquam, quae nulla benedictione pristinum saporem amittere dignatur, potare cogor. Verum a loachimo monitus praeter hos xv aureos quos accepi, 50 mihi suppeditent, cui et tu assentire potes, si rem meam noveris. Nam quum Vienna me excepit, ob viaticum tantum xi aurei mihi restabant, quibus tum codices VII aureis tum cubile mihi comparavi. Profecto pecuniae tam praecoces nostris evolarunt manibus, ut vix nummus relictus sit ; denique esculentorum procuratori x fîorenos, M. loachimo v singulis annis persolvam, quod ni xxx aureos quolibet anno sperare possem, fieri nequit. Iccirco, Germane mi, tuatim semper optumi consule, meisque adhorta- tionibus aures redde placatas ; ego meatim nutui tuo semper subiacebo. De meo studio, qui vix labra admovi, plura scribere nequeo. Pliniana lectione, déficiente exemplari, parum proficio. Lactantium de Opificio ac ceteris a Camerte," ista tempestate A'iennensium doctissimo, cum summa diligentia audio. Ciceronis epistolas ex nostro loachimo, textum Senten- tiarum a quodam P. literarum Baccalaureo audio. Studeo ' Joachim von Walt, i484-ti55i : born at St. Gall ; professor of Latin at Vienna, 15 10-18; physician to the city of St. Gall, 15 18 ; reformer there, 1524-151. * Johannes Camertes, professor of Divinity at \ ienna and a friend of Watt. 158 ZWINGLI THE HUMANIST, TO 1519 377 tandem, licet invitus, Dialectica ; audio praeterea turn haec turn ilia, quae omnia enarrare non necesse est. Quantum quolibet proficiam, cum extremam manum cuilibet imposuero, perspicietur. Haec hactenus. Caeterum pecuniae ad me spectantes circa x Kal. Apr. ad Franciscum Zili, Valentin Tschudii ' avum, civem Gallensem, ut ferantur rogo peragas. Haec eadem ad Abbatem ^ scripsi, patremque rogavi iussu Praeceptoris mei me honesta tunica vestiat. Iccirco quam primum literas ad eos scriptas invisent, perfice ut omnia tempore maturo agantur. Alterius ad Decanum' datas maturrime pellegant. Ego enim et illarum scriptor in una navi laboramus. Valentini necessarios ad liberalitatem hortator ! Parci enim sunt quanquam dites. Si quae nova apud te sunt, ad nos transmitte. Non procul a nobis inter Hungaros et Turcas diu ancipite Marte pugnatum est, quod magnum terrorem Austriacis infert. Literas has impolitas non corrugata fronte pellege ! Vale cum Metelli felicitate annos Nestoreos. Salveto nostros dominos lohannem, D. Gregorium Suandensem,* combibonem Fridolinum, Ger- manam. Datae Viennae Pannoniae ex aedibus D. Hieronymi. Ao. 13'"'^ supra sesquimilesimum, x Kal. Febr. (2oFebr. 1513). No. 159. Zwingli's debt to Wyttenbach, c. 1506. (a) From his Exposiiio . . . Articulorum, 1523, Art. xviii {Op. i. 273). Anno [.md]xix quum Tigurum concessissem et ibidem prae- dicare coepissem, indicabam venerabilibus domino Praeposito ceterisque coUegii illius capitularibus me posthac praedicaturum esse Evangelium Matthaei, idque absque humanis commenta- tionibus ex solis fontibus Scripturae sacrae. Initio eius anni nemo apud nos de Luthero quidquam audierat, praeterquam quod de indulgentiis quiddam prodierat, quod me parum erudire poterat, quum iam antea satis scirem indulgentiarum negotium nihil esse quam fucum et dolum. Didiceram hoc ex disputatione quadam quam doctissimus vir Doctor Thomas Wittenbach Bielensis, patronus et carissimus praeceptor meus, ante annos aliquot Basileae in consessu publico in schola ac palaestra theologica licet me absente habuerat. Me tunc in ' Valentine Tschudi, Zwingli's successor at Glarus, I5a2-f55. 2 A relative of Zwingli's, and abbot of Old St. John's, two miles west of Wildhaus. ^ His uncle Bartholomew Zwingli, dean of Wesen. * Dr. John Gregory, a priest of Schwanden. 378 ZWINGLI THE HUMANIST, TO 15 19 159 Matthaei praedicatione Lutheri scriptis parum esse adiutum, quis non videt? Ad cuius tamen praedicationem turmatim adcurrebant quotquot veritatis erant cupidi, adeo ut ipse mirarer. Adpello iam vos, O hostes doctrinae Christi ! quis me turn Lutheranum convitiabatur ? Quum iam prodiret libellas Lutheri in Dominicam orationem et ego non ita pridem banc precem in Matthaeo explicassem, memini adhuc fuisse quosdam ex piis, qui me huius libelli auctorem insimu- larent, contenderentque me Lutheri nomen praefixisse ut auctoris nomen dissimularem. Quis me tum Lutheranum esse accusare potuit ? . . . {â) From his Amiai exegesis . . . ad M. Ltitherian, 1527 {Op. iii. 543)- Fide in Christum lesum rectissime docuisti salutem obtineri ; sed cur secundum banc doctrinam tribuis quid nescio quibus clavibus ? Cur purgatorium non evertis ? Cur non agnoscis unum ac solum mediatorem Dei atque hominum Christum lesum ? Excidis tibi nonnunquam. Fidem ergo cum explicares ac in pugna indulgentiarum semper aliquid clavibus incircum- spectius donares, plurimum torquebas nos, ante annos aliquot a Thoma Vitembachio, viro et doctissimo et piissimo, iam superis quoque grato, praeceptore nostro, doctos solam Christi mortem pretium esse remissionis peccatorum. Fides ergo clavis est quae menti scrinium remissionis peccatorum reserat. Ea quum adest, nihil aliud sitit aut esurit. Nos inquam torquebas quod non plane videres claves nihil aliud esse quam evangelii fàdem. No. 160. Zwingli's enthusiasm for Erasmus, c. 1514-6. (a) From his Expositio . . . Articidonim, 1523, Art. xx {Op. i. 314). Non celabo vos, carissimi fratres, quo pacto in banc sententiam venerim, persuasumque habeam certissime, praeter Christum nullo nobis mediatore opus esse. Ante annos novem aut octo plus minus carmen ^ quoddam legi Erasmi Roterodami viri doctissimi, in quo Christus cum hominibus expostulat quae tandem causa sit quod stulti homines non omnia apud eum quaerant, quum tamen solus ipse fons sit omnis boni, servator et benefactor, consolatio denique et thesaurus animi. Carmen est eruditum et elegantissimum. ' ' Expostulatio lesu cum homine suapte culpa pereunte,' Erasmi Opera, V, coll. 1319 sq. (Lugd. Bat. 1704). i i6o ZWINGLI THE HUMANIST, TO 15 19 379 Quod quum legerem mox cogitavi : Omnino sic est ut hie legis. Cur ergo pro auxilio ad creaturam adcurrimus ? Tametsi vero et alia quaedam Erasmi carmina quae ad Mariam, Annam et Michaelem ut patronos scripserat legerem : non potuerunt tamen me a praecepta sententia de Christo avellere. Hunc enim vidi unicum esse thesaurum pii pectoris ; quin coepi scriptis bibliorum sacrorum veterumque patrum diligen- tius intendere, certius quiddam ex his de divorum intercessione venaturus. In bibliis sacris plane nihil reperi ; apud quosdam veterum de ea re inveni, apud alios nihil. Qui de divorum intercessione afïirmabant, parum me moverunt : inermes enim erant et scripturarum testimoniis omnino destituti. Quod si aliquando ex armamentariis scripturarum tela proferebant, videbam ea misère et temere detorta. Factum ergo est ut quo magis de dogmate illo scrutarer, hoc minus occurreret quod scripturis esset consentaneum : quin contra plura quae pugnarent. . . . {b) From his Letter of 2^ April 15 16. Scripturum ad te, D. Erasme, virorum optima, terret hinc eruditionis tuae splendor ille, capacior sane quam sit quem cernimus orbem, postulans invitât illinc suavissima humanitas tua quam te videndi causa, vere mox ante ingruescente, Basi- leam venienti exhibuisti, non mediocri benignitatis argument© quod infantem hominem, ignotum literatorem, baud es de- dignatus. Sed plane hoc Helvetico sanguini (cuius ingénia subolfeci non adeo maxime tibi displicere) dedisti Henrico Glareano,' quem familiarissime tibi coniunctum vidimus. Mirari autem vehementer potuisti, ecquid non domi man- serim, quando nullam interim quaestionis quantumlibet arduae (quod tui soient mataeologi) dissolutionem nedum petiverim. Verum ubi nos energiam illam in te quaesisse ratiocinando deprehenderis, mirari desines : banc enim, me Hercules, cum morum comitate vitaeque commoditate inconniventer, minus etiam verecunde tantam suspeximus ut te, ubi tua legimus, loquentem audire et corpusculo hoc tuo minuto, verum minime inconcinno, urbanissime gestientem videre videar. Nam (et verbo absit invidia !) tu nobis amasius ille es, cui ni con- fabulati simus, somnum non capimus. Sed quorsum tandem stridulis hisce aures eruditissimas fatigo ? cum graculos humi vesci debere non nesciam. Istorsum ' Ileinrich Lorili, of Mollis, near Glarus 1488-11563. 38o ZWLNGLI THE HUMANIST, TO 1519 160 certe, ut nos peracti ad te itineris (quod Hispani (rallique olim Romam euntes videndi Livii causa, referente divo Hieronymo, fecerunt) scias tantum abesse ut poeniteat ut magnum etiam fecisse nomen nos existimemus non alia re magis gloriantes quam Erasmum vidisse, virum de Uteris Scripturaeque sacrae arcanis meriiissimum. . . . No. 161. Zwingli's liturgical discoveries. (a) From his Exposiiio . . . Articuloriim, 1523, Art. xviii (C^. i. 265). _ . . . Disertis ergo et expressis verbis cavet, dicens : ' Bibite ex eo omnes ! ' nullum omnino excipiens, qui onines dicit. lam quomodo ausi sunt stultissimi homines institutionem Christi in hac sacratissima coena invertere aut concidere, quum verba Christi tam clara sint ? praesertim quum ambae species tarn panis quam vini in Germania apud Helvetios in usu fuerint, non solum viris et mulieribus, sed etiam pueris et adultis ? Testimonia huius rei certa adferam. Nam quum minister essem apud Glaronam Helvetiorum, librum ibidem reperi (obsequiale vocant pontificii) in Mollis vetustissimum, sed integrum adhuc et nulla parte quod ad literas adtinet vitiatum. Titulus erat (rubricam vocant) in eo toco quo de ritu baptizandi praescribitur huius argumenti : Baptizato puero mox detur Eucharistiae sacramentum ! Similiter poculum san- guinis ! Non hic probo hunc usum quo sacramentum Christi pueris datum est, sed hoc tantum ostendo coelestem banc ali- moniam aliquando sub utraque specie in nostris terris datam esse. . . . Quamdiu mos iste apud Glaronenses duraverit certum non est, sed hoc certum est non esse ducentos abhinc annos quod hie mos in usu fuerit in Mollis. . . . {J)) From his De canone Afissae, 1523 {Op. iii. 88). Alterum argumentum assumptionis huius est, quod hunc Canonem necesse foret media inter Ambrosium Gregoriumque tempestate conflatum esse : nam si ante Ambrosii tempora fuisset, nefas erat eum, isto posthabito, novum condere : aut si id licuit, verget hoc ad ingens praeiudicium Romanae sedis : permittet enim aliis Episcopis licere quod Ambrosio, nempe ut Romano pontifici suum sibi Canonem relinquant et quisque apud se proprium condant. Unde verisimilius est hunc quern in manibus habemus Canonem, recentius natum quam ut superiorum quisquam quicquam ad eum adiecerit. Adparetque nihil aliud quam precularum quarundam, tametsi aliquantisper I I i6i ZWINGLI THE HUMANIST, TO 1519 381 piorum, sed non usque adeo doctorum hominum, quas illi vel publiée vel privatim effuderunt, esse congestionem. Quid igitur attinet ei tarn superstitiose haerere, cum etiamnum liceat Insubribus Ambrosii sui praescripto uti, qui nunquid Chri- stiani non sunt ? Christiano igitur et mihi licebit Christiano Canone uti citra omnem vel fidei vel nominis iacturam. . . . No. 162. Zwingli at Einsiedeln, 1516-18. From a Letter to Joachim Watt, 13 June 151 7. . . . Locum mutavimus non cupidinis aut cupiditatis moti stimulis, verum Gallorum technis ; et nunc Eremi ^ sumus. . . . Quid cladis nobis attulerit tandem factio ilia Gallica, dudum famae ventus ad vos perflavit ; omnia tamen, nisi dudum scisse te non dubitarem, percenserem. Fuimus enim pars quoque rerum gestarum : calamitates enim multas vel tulimus vel ferre didicimus. . . . No. 163. Beatus Rhenanus on Indulgences, 6 Dec. 1518. Recte fecisti, vir optime, qui statim nos literis tuis certiores reddideris quidnam in re ilia quam te diligentissime curaturum receperas, egisses. Nam scis quam nobis curae sit ea res, et ut fit, cum animi pendetur, negotium infelicius successisse putassemus, nisi nobis eum scrupulum ademisses. 'O /aci/ KapSivaXtos ^ ov fxoL iravv ttuttos elvat SoKei' Kairos yap ckcivt;? rrjs Kw/AwStaç €15 ecTTt, av /at/ rj àrv^La. avTOv rbv vovv jnerc/^aXei'. De Lutherio nihil dum comperti habemus. Risimus abunde venia- rum institorem,^ quem in literis tuis graphice depinxisti. Dant belli ducibus literas pro perituris in bello. Quam sunt haec frivola et Pontificiis Legatis indigna. Quid non tandem excogitabitur, ut nummis nostris potiatur Italia ? Nee vero risu haec digna puto, sed laerimis potius. Nam nihil est quod magis mihi doleat quam quod video Christianum populum passim caeremoniis nihil ad rem pertinentibus onerari, imo meris naeniis. Et causam non aliam reperio quam quod sacer- dotes per summularios istos et sophisticos theologos decepti ethnicam aut ludaicam doetrinam docent. De vulgo sacer- dotum loquor. Neque enim me latet te tuique similes puris- simam Christi philosophiam ex ipsis fontibus populo proponere, ' At Einsiedeln. Einsiedler = a hermit. 2 Matthew Schinner, Bishop of Sitten 1499-11522. '■^ Bernhardin Samson. 382 ZWINGLI THE HUMANIST, TO 15 19 163 non Scoticis ^ aut Gabrielicis ^ mterpretationibus depravatam ; sed ab Augustino, Ambrosio, Cypriano, Hieronynio, germane et sincere expositam. Déblatérant illi nugas in eo loco stantes, ubi quicquid dicitur populus verissimum esse putat, de Ponti- ficia potestate, de condonationibus, de purgatorio, de fàctis divorum miraculis, de restitutione, de contractibus, de votis, de poenis inferorum, de Antichristo. At vos pro concione dicentes universam Christi doctrinam breviter velut in tabella quadam depictam ostenditis ; propterea missum in terras a Deo Christum, ut doceret nos voluntatem Patris sui, ut ostenderet mundum hunc, hoc est, divitias, honores, imperium, voluptates et hoc genus alia plane contemni debere, caelestem vero patriam toto pectore quaerendam ; ut doceret nos pacem et concordiam ac pulchram rerum omnium communionem (nam nihil aliud est Christianismus) qualem olim Plato, magnis annumerandus prophetis, utcunque in sua Republica som- niasse visus est ; ut adimeret nobis stultos terrenarum rerum affectus in patriam, in parentes, in cognatos^, in sanitatem et in cetera bona, ut paupertatem et rerum huius vitae incom- moda non esse mala declararet. Nam eius vita doctrina est, omnem humanam excellens. — Sed quo me scribendi rapit ardor, ut familiarem exorsus epistolam declamare velut mei oblitus occoeperim? Utinam tui similes multos haberet Hel- vetia ! Sic tandem facile fieri posset ut meliores mores nostrates induerent. Est certe populus utcunque corrigibilis, si modo talibus non destituatur qui Christum docere et possint et velint. Bene vale. Basileae, die D. Nicolai, 15 18. No. 164. Letters of Leo X to Samson and to the Diet, I May 1519. (a) From the Pope's Letter to Samson, per Fr. loh. Bapt. de Puppio. Conquesti sunt Magnifici Domini XHI Cantonum Helvetio- rum apud Summum Pontificem de tua paternitate te in promulgatione Indulgentiarum in quosdam errores, quos longum esset istis inserere, incidisse. Ob quam causam sua Sanctitas quam plurimum admirata mihi vivae vocis oraculo iniunxit, ut tibi suo nomine praeciperem, ut voluntati prae- fatorum Dominorum Helvetiorum per omnia te coaptes, atque si te cum eis usque ad consummationem tuae commissionis manere decreverint, moram trahas : si autem in Italiam reverti, * Duns Scotus, ti3o8. ' Gabriel Biel, tl495. i64 ZWINGLI THE HUMANIST, TO 15 19 383 nullo pacto eisdem obsistas. Quin voluntas S. D. N. haec est ut illis Dominis, suae Sanctitatis dilectissimis filiis in his quae ad spiritualem consolationem conducunt, penitus morem geras. Praesentes literas ostendet vestra paternitas Magnifiais Dominis Helvetiorum. Ex conventu Ara Coeli i INIay 15 19. (â) The Pope's Letter to the Diet, by the same. Magnifiai et honorabiles Domini, post debitam commenda- tionem et salutem. Quum S. D. N. turn pro divini nominis propagatione, tum pro animarum salute, tum etiam pro basilicae Principis Apostolorum de urbe restauratione, per divisas provincias indulgentias plenarias aliasque gratias in literis apostolicis desuper confectis contentas destinavit, noluit tamen sua Sanctitas tresdecim Helvetiorum Cantones ab illarum parti- cipatione esse desertos : quos quidem, ut experientia comprobat, vere catholicos sanctaeque R. E. fidelissimos filios ac ad illius defensionem promptissimos novit : sed ad illos suum commis- sarium, Patrem et F. Bernhardinum Sansonium, Ord. Frat. Minor. Regular. Observant., cum plena praedicatione Indulgen- tiarum Commissioni destinavit. Nee ilium, Magnifiai Domini, pro negotio tam arduo tamque salubri ad vos misisset, nisi hunc scientia moribusque refertum sua Sanctitas comprobasset. Verum his diebus idem S. D. N. per literas vestras certior factus est eundem F. Bernhardinum, in praefatione praefatarum indulgentiarum, in quosdam errores (ut fertur) incidisse : pro quibus sua Sanctitas, quam plurimum admirata, mihi vivae vocis oraculo commisit ut vobis suo nomine denuntiarem ut si isdem F. Bernhardinus in sua praedicatione sit vobis molestus, cum bona pace tranquilloque animo a vobis in Italiam trans- mittatur. Si autem ilium adhuc sustinere ac audire vultis, placet eidem suae Sanctitati ut vobiscum tam diu nioram trahat quam diu suae commissionis tempus extendetur. Vult enim sua S. in omnibus quae vobis ad animarum salutem conducunt morem gerere. Quapropter, Magnifiai Domini, vos omnes rogatos esse velim ut eundem F. Bernhardinum, si in Italiam transmeare mavultis quam vobiscum degere, sine aliqua molestia discedere permittatis. Qui quidem si in dicendo erravit, paratus erit etiam coram S. D. N. de se rationem reddere, poenamque pro erratis sustinere. . . . lo. Bapt. de Puppio, Ord. Min. Reg. Obs., S. D. N. in facultatibus sac. lubilaei pro fabrica Princ. Apost. de urbe Commissarius. 384 IV THE ISOLATION OF ZURICH, 1520-r On 10 August 15 19 the plague broke out in Zurich ; Zwingli fell a victim about the end of September {Opera, vii. Zj, n. i) and was ill till the following March (ibid. 124). But he preached at inter- vals ; and by 31 Dec. 15 19 {ibid. 104) had won adherents, 'plus duobus millibus,' in spite of [No. 165] opposition both from the three houses of Friars in the city and from the Chapter, 16 Feb. 1520 {ibid. 116). In 1520 he renounced his papal pension, ' litteris propria manu consignatis ' {ibid. i. 365), and began to influence the public action of the city : for [No. 166] the Town Council took action in favour of purely Biblical preaching {ap. Ranke, Ref. 515, n. 2). Next year, when Zwingli became, 29 April 1521, Canon (Egli, Amilecta Refonnatoria, i. 22 sqq.), and thus citizen, of Ziirich, so effective was his [No. 167] preaching in opposition to pensions and pensionaries (Bullinger, ap. Zuinglii Opera, II. ii. 350) that Francis I was forced to make alliance, 5 May 1521, with the twelve Cantons only (Oechsli,- i, No. 116), while [No. 168] Ziirich and its Communes [Gemeinden], 16-23 May 1521, repu- diated the mercenary system [ibid, ii, No. 160). Thus [No. 169] Zurich was being isolated both in religion and politics, as Zwingli wrote to his friend, Berchtold Haller, i492-tl536, reformer in Bern, 29 Dec. 1521 {Opera, vii. 187), before the crisis of reform began. No. 165. The opposition to Zwingli in Ziirich, 16 Feb. 1520. . . . Praepositus item noster virus quoddam effudit, atque ut memorabile esset, Uteris mandavit. Literae ad me sunt scriptae, quibus ille décimas iure divino constare dixit : contra quam \sic\ ego publiée. Latine tamen, non Germanice, dixeram. Item docet me quomodo Veritas non sit semper dicenda, nimirum contra sacerdotes nihil male dicendum putans. Agit inde de foro ac ne laicis arma adversus clerum ministrem. Et bellus homuncio omnia ista per modum, ut inquit, ammoni- tionis scribit. Ego vero hominem ipse conveni, postquam non potuit, per Utingerum ' etiam commonitus, quiescere, rem atque stomachum omnem explicui, precatus ne eiusmodi post- hac committat, ut ea Uteris mandet, quae possit ore ad os loqui, quaeque adeo sint frigida (per canones enim pleraque egerat et sacras literas ita tortas, ut auctores eas non agnovis- sent) ut ad partem suam me trahere nequeant. . . , ^ A canon of Ziirich, humanist and friend to Zwingli. i66 THE ISOLATION OF ZURICH, 1520-1 385 No. 166. Mandate of the Burgomaster and Council ^ for Scriptural preaching, Dec. 1520. That they all and generally preach in freedom (as is also granted by the papal laws) the holy Gospels and Epistles of the Apostles conformably with the word of God, and the true divine Scriptures of the Old and New Testament, and that they teach that which they receive and hold from the said Scriptures, and say nothing of other accidental innovations and rules. No. 167. Bullinger's- account of Zwingli's preaching in 1521. Zwingli preached at this time very earnestly against taking money, saying that it would break up and disturb the pious Confederation. He spoke also against unions with princes and lords. If they were made^ each honest man should regard them. What had been promised should also be kept. Therefore, no one should enter into any unions ; and if God helps a people out of unions, they should avoid entering into them again ; for they cost much blood. ' And I wish,' said he, Zwingli, ' that they had made a hole in the union with the Pope, and had given his messenger something to carry home on his back.' He said also that one would be aroused about a voracious wolf, but they do not offer protection from the wolves which destroy men. They may well wear red hats and mantles ; for if one should shake them, ducats and crowns would fall out ; if one should wring them, there would run from them his son's, brother's, father's, and good friends' blood. No. 168. Zurich repudiates pensions, 16-23 May 1521. . . . The entire Commune of Horgen has, in respect of the French alliance, resolved to reply [sc. to the Council of Zurich] as follows : — Whereas you, my Lords, some years ago ' The government of the city was vested in two burgomasters and two councils. The Small Council consisted of 50 or, at any one time, of 25 members; the Great Council, or Council of Two Hundred (actually 212), was the real legislature of the city. Cf. S. M. Jackson, Hiildrcich Zwingli, p. 42. ^ Heinrich BuUinger, 1504-175, was Zwingli's successor as autistes at Ziirich, 1531. 944 C C 386 THE ISOLATION OF ZURICH, 1520-1 168 made a law and ordinance respecting foreign princes and lords and consented and swore thereto and bound yourselves by oath at Horgen to live by and observe the same, be it there- fore the friendly petition and request of our whole Commune that you, my Lords, would still continue therein, so that we may be quit of the French alliance and of all princes and lords besides ; and that, so far as is consistent with your clemency and indulgence, you would put the French party, foreign and German, out of your city and country, so that not a single honest man's son should be inveigled by them, but stay at home and in his own country. Then they would be neither French nor Imperial, but good Zurichers and Confederates. . . . No. 169. Zwingli on the Isolation of Zurich, 29 Dec. 1521. . . . Petivisti iam aliquoties de fide et de cultu sanctorum sermones ad te transmitti ; quod ideo non praestamus, quia calamo nunquam excepimus, quod fortasse negotiorum no- strorum rudis aliquis detestetur. Tu vero qui ea et vidisti et audisti, boni consulturus es ; quamprimum igitur tantum otii nactus ero, votis tuis et si non satis, aliquid tamen facere stu- debo. Tu interea quod a me requiris, ipse strenue exsequere, ut ursi tui ferociusculi, audita Christi doctrina, mansuescere incipiant ; quod negotium summa lenitate adgrediendum puto. Nee enim apud tuos sic agere convenit, ut apud nostros : tuorum enim aures etiamnunc teneriores cum sint, non sunt protinus tam mordaci vero radendae : quod et Christum sensisse puto, quum vetuit margaritas ante porcos dissipari, qui fortasse in te conversi magna te saevitia discerperent, ac in perpetuum evangelium Christi horrerent. Palpandae igitur sunt hae ferae lenius, et ad earum insultum paulisper ceden- dum, donee patientia nostra intrepidaque pectoris constantia superatae, cicures reddantur. Dedit et Petrus aliquid, cum dixit : Sed nunc scio, fratres, vos ignorantes isthoc fecisse ; dedit Paulus, dum Galatas lacte non solido cibo aluit. Cesserunt omnes apostoli saevitiae, dum non pervicaciter Senatui obstrepuerunt, vibicibus etiam lividi, sed a praedica- tione non cessarunt. Sic rogo fias omnia omnibus, ne tecum Christus explodatur. Serva nobis Christum apud tuos ; patienter audi, ne mecum male audias. Quanquam quod illi impudentius in me iactant, impudentissime confictum est : i69 THE ISOLATION OF ZURICH, 1520-1 387 neque enim cum Franco, neque cum Caesare quicquam commune habemus praeter ceteros mortales, nisi unicum Christum, qui nescio quam sit illis cordi, dum coelum terrae miscent, et omnia tumultibus et caedibus implent. Salvere iube nostro nomine amicum nostrum Trempum, Sebastianum,' Valerium,- medicos hunc corporum ilium animorum, Thomam Vittembachium, carissimum praeceptorem nostrum, si quando ad vos concesserit, et omnia boni consule. Opto te, frater in Christo, valere. V THE BEGINNINGS OF THE REFORMATION IN ZURICH, 1522 Luther and Zvvingli have much in common : but, ' while, in the one case, we see the highest and most august powers of the world in agitation, in the other it is a question of the emancipation of a city from an episcopal power' (Ranke, Ref. 514). This ' emancipation ' was effected by a preacher, backed by a Town Council, in reliance upon a twofold principle (a) that they, not the Ordinary, had authority in things spiritual, and {b) that the Bible and the Bible only was the standard both of doctrine and of practice. A typical statement of this [No. 170] principle of the Reforma- tion in Zurich occurs in Zwingli's Snbsiditun de Eiichaiistia of 1525 {Opera, iii. 339). In 1522 it served to settle three questions, fasting, the celibacy of the clergy, and the intercession of the saints. It thus acquired public recognition. The Pope made no sign but in Zwingli's favour (see No. 1 87 infra) : for even with Adrian VI, g Jan. 1522-114 Sept. 1523, Zwingli's heresy was of less importance than his possible influence in procuring recruits. ' We are not reproached as heretics and apostates,' wrote Zwingli, 'but lauded with high titles' {Opera, II. ii. 393). The breach in Zurich was with the Bishop. I. Fasting. On Ash Wednesday, 5 March 1522, emboldened by Zwingli's preaching (cf. Egli, Aktensanimlung, No. 213) of the previous year [No. 171] certain citizens broke the fast {ibid., No. 233). They defended themselves, some by [No. 172] street- fighting {ibid., No. 232), others, including [No. 173] the publisher Christopher Froschauer, 1519-164, by pleading press of work and the authority of Zwingli {ibid.. No. 234). On 23 March Zwingli came to their aid with [No, 174] a sermon, published 16 April, ' Sebastian Meyer, a Franciscan, and reformer of Bern. ^ Valerius Anshelm, came to Bern, 1505, was appointed City Physician, 1509, and entrusted, 1529, with the editing of the city archives. Whence his Bernese Chronicle, of special value for 1477-1536. He died c. 1540. Cf. Oechsli, i. 291. C C 2 388 THE BEGINNINGS OF THE De delectu et libero ciborum esu {Opera, i. 35 sq.). Thereupon the Bishop sent a Commission, consisting of his Suffragan and two others. They reached Ziirich, 7 April. Next day, they first assembled the clergy ; and then interviewed the Little Council. By them they were referred to the Great Council : and after [No, 175] proceedings, 9 April, of which Zwingli has left an account in his De actis legationis ad Tigitrinos /nissae {C. R. Ixxxviii. 137 sqq.), the [No. 176] Great Council gave its decision (Egli, op. cit., No. 236). The Bishop replied, 2 May, by a Pastoral [O fiera, vii. 243) against innovations ; 22 May, by an admonition (see No. 181 infra) to the Chapter ; and, 24 May, by a [No. 177] letter to the Great Council (Egli, op. cil., No. 251) to put them down. Mean- while, in consequence of the Swiss defeat at La Bicocca, 27 April, Zwingli had developed, 16 May, his attack on the pensionaries (C iï. Ixxxviii. 155 sqq.) This earned for Zurich the hostility of Schwyz {Opera, IL ii. 286), and, 20 May, the Diet at Luzern required the local authorities to prohibit their clergy from preaching such doctrines as would unsettle 'the common man' (Stierlin and Wyss, Die Berner-Chrofiik des Val. Anshelms, iv. 468). IL Celibacy of clergy. Early in July, two [No. 178] petitions, both drafted by Zwingli, were forwarded, 2 July, to the Bishop (C. R. Ixxxviii. 189 sqq.), and, 13 July, to the Diet {ibid. 210 sqq.), asking permission for the clergy to marry. Some of the signatories, Zwingli (cf. Opera, vii. 210) included, had already married. They frankly own their past to be part of their plea for liberty to marry. But no answer was given; nor, perhaps, expected. ' [No. 179] Erasmus in a letter of 21 April to Christopher von Uttenheim, Bishop of Basel, 1502-I27 {Opera, ix, col. 1 201, C-F), indicated some difficulties in the way. III. The intercessio7i of the Saints was the subject, 16 July, of a [No. 180] debate between Zwingli and Francis Lambert, l486-tiS30, a Franciscan of Avignon who came to Ziirich with a letter of recommendation from Haller at Bern {Opera, vii. 206). Zwingli, in a letter of 30 July to Beatus Rhenanus (Horawitz und Hartfelder, Briefwechsel des Beatus Rlienanus, No. 224), claims that he reduced the Friar to silence : and after a second disputation, 21 July, with the Friars^ of Zurich, he won a further victory over their opposition by obtaining from the Burgomaster a pronounce- ment in favour of preaching 'from Holy Scripture, to the exclusion of Scotus and Thomas and suchlike ' (C". R. Ixxxviii. 258 ; Bullinger, Rejorniationsgeschichtc, § 45, edd. Hottinger and Vogeli, i. 78). Next month the Chapter set its seal to the principle which thus lay behind the innovations by resolving, 19 August (Egli, op. cit., No. 490), to ground its teaching on Scripture only: while Zwingli, 22 August, in reply to the admonition which the Bishop had addressed to the Chapter, took it up point by point in his [No. ' There were three orders of Friars in Ziirich — Dominicans, Franciscans, and Augustinians. REFORMATION IN ZURICH, 1522 389 181] rather truculent Archeteles {C.R. Ixxxviii. 249. sqq.) as if to make ' principium et finis universae simultatis ' {ibid. 257). It only remained to carry the war into the P>iars' reserves. Obtaining authority from the Council for secular clergy to preach in the Convents, Zwingli delivered to the Dominican nuns at Oetenbach, 6 Sept., a [No. 182] sermon De claritate at certitu- dine verbi Dei {Opera, i. 92). On 12 Nov. he resigned his office as people's priest, and [No. 183] the Council appointed him to preach as before (Egii, op. cit., No. 290), neither party consulting the Bishop. On 15 Nov. the Council forbade pensions and pen- sionaries {ibid., No. 293) ; and concluded its labours for the year by, I Dec, [No. 184] an order to the nuns {ibid., No. 301) to await the further development of reform. No. 170. The principles of the Reformation in Ziirich. . . . Dicam hie obiter de usu Senatus Diacosiorum, propter quern quidam nos calumniantur, quod ea quae totius Ecclesiae esse debeant, nos per ducentos agi patiamur, quum totius urbis et vicinorum ecclesia sit plus minus septem millium. Sic ergo habeant isti : Qui verbo praesumus Tiguri, iam olim libera monuimus Diacosios, quod ea quae iudicio Ecclesiae totius fieri debeant, ad ipsos non alia lege reiici patiamur (juam si verbo duce consulant et décernant ; deinde quod ipsi non sint aliter Ecclesiae vice, quam quod ipsa Ecclesia tacito consensu hactenus bénigne receperit eorum Senatus vel con- sulta vel décréta. Vulgavimus eandem sententiam apud universam Ecclesiam ; admonuimus etiam hac tempestate, qua nonnuUi feruntur stupidissimis adfectibus, quos tamen spiritual interim, si Diis placet, videri volunt, baud tuto multitudini committi posse quaedam. Non quod vereamur Deum Opt. Max. defuturum, quominus dirigat ecclesiam suam ; sed rebus adhuc teneris non miscendam esse conten- tionis occasionem. Suasimus ergo, ut plebs iudicium exfer- nariun rerum hac lege Diacosiis permittat, ut ad verbi regulam omnia comparentur, simul poUicentes, quod sicubi coeperint verbi auctoritatem contemnere, confestim prodituros esse ac vociferaturos. Consentit ad hunc usque diem ecclesia, tametsi decretum super ea re nullum promulgaverit, sed gratitudine ac tranquillitate, quibus hactenus utitur, consensum suum sic probat, ut aegre laturam adpareat, si quis Evangelii successum arguta curiositate impedire conctur ; simul non ignorans, ut rebus istis debeamus ad Christi nostrumque decorum sic uti, ut pax Christiana scrvetur. Quicquid ergo 390 THE BEGINNINGS OF THE 170 de imniutandis ritibus occurrit, ad senatum Diacosiorum refertur, non absque exemple : nam at Antiochia duos modo, Paulum et Barnabam, Hierosolymam mittit ; nee ipsa decernit, quod tamen iure potuisset. Causa fuit quod immoderatam contentionem vereretur, quae quanto maior est concio, tanto magis crudescit. Quod autem Diacosii in his rebus Ecclesiae non suo nomine agant, hinc adparet quod quicquid apud nos statuitur, puta de imaginibus, de celebranda Eucharistia et similibus, id eis Ecclesiis quae in oppidis et agro sunt liberum relinquit : ubi nimirum, quod ecclesiae non sunt tantae, con- tentionis incendium non magnopere metuendum esse vident. Cessit consilium sic, ut ex Deo esse facile cognoscas. Sic igitur soliti sumus hactenus, ante omnia multitudinem de quaestione, quae senatus iudicio cognoscenda erat, probe docere. Sic enim factum est, ut quicquid Diacosii cum verbi ministris ordinarent, iamdudum in animis fidelium ordinatum esset. Denique senatum Diacosiorum adivimus ut ecclesiae totius nomine, quod usus postularet, fieri iuberent, quo tempe- stive omnia et cum decoro agerentur. Factum est itaque, ut contentionis malum ab ecclesia prohiberetur, non aliam ob causam quam nimiam multitudinem adfectuumque audaciam ; et in eum locum retruderetur ubi innoxie audiri ac vinci posset : occalluerunt enim tribunalium et praetoriorum aures ad litigia et rixas. Sic utimur Tiguri Diacosiorum senatu, quae summa est potestas, ecclesiae vice. No. 171. Some citizens break the fast on Ash Wednesday, 5 March 1522. Inquiry as to who had been eating flesh and eggs in Lent. I {a). Elsi Flammer, maidservant of the printer in the Nieder- dorf, said she had by her master's orders cooked some sausages on Ash Wednesday, and that the people's priest [Leo JudaJ of Einsiedeln, Bartholomew Pur, and Michael Hirt, had eaten of them. Afterwards several vinedressers of her master's had eaten of this flesh. . . . . . . (c). Bartholomew Pur, the baker, said : On Ash Wednes- day he and Master Uolrich [Zwingli], people's priest at the Great Minster, Master Leo Jud, people's priest at Einsiedeln, Master Laurence [Keller], parson of Egg, Henry Aberli, Michael Hirt the baker, Conrad Luchsinger, and Conrad Escher, were in the kitchen of the printer's [Froschauer's] house : and the printer produced two dried sausages. They i 171 REFORMATION IN ZURICH, 1522 391 cut them up and each had a little bit. All ate of them, except Master Uolrich Zwingli, people's priest at the Great Minster. . . . No. 172. Street-fighting. Michael Ferrich, a journeyman shoemaker from Wiirzburg, came to blows with James Schmidt of Meilen about the month and eating flesh. The one said, ' People eat flesh in March.' ' No, that they don't,' replied the other. ' Well,' continued the stranger, ' it seems to me there are folks in this country who can get on better with whey and cheese than with Scrip- ture.' And when he went on to chaff his fellow about his ' old cow-country ' and so forth, they fell to settle it with their fists, till the neighbours made peace. No. 173. Christopher Froschauer's defence, April 1522. Christopher Froschauer, printer to the Council. — (i) In the first place, prudent, gracious, pious and dear Lords, as it has come to your knowledge that I have eaten flesh in my house, I plead guilty, and in the following wise : I have so much work on hand, and it is costing me so much in body, goods, and work, that I have to get on and work at it day and night, holy day and work-a-day, so that I may get it ready by Frank- furt Fair. The work is the epistles of St. Paul. ... (2) Next, on further reflection, I find that the Almighty and gracious God has visited us and illuminated us with the light of the truth, i. e. with God's Word, which we must truly believe if we are to become really blessed ; that God has left us nothing on earth wherein to trust save the holy Gospel, which is His godly Word ; that this we must believe and hold by and keep to ; and further, we must direct our lives and actions by the rule of the Gospel, else we are not Christians. (3) And I find also, on reflection, that God has, in particular, so faithfully pro- vided the town of Ziirich with such a preacher ^ that no better can be found in all Germany, and he is the praise and glory of Ziirich. ... (5) I have therefore such confidence in you, my Lords, as to say that, if the Spiritualty put us under penalties, and it is neither against God nor holy Scripture, you will protect and defend us in our godly rights. But if you, my Lords, charge yourselves with the affair and put me ' Zwincli. 392 THE BEGINNINGS OF THE 173 under penalties, then I have nothing against it, though I have not offended either against you or against God with my eating of flesh. . . . No. 174. From Zwingli's sermon, De delectu et libero ciborum esu, 23 March 1522. Haec sunt, fratres in Christo quae nuper, plena Scripturarum auctoritate munitus, pro publica concione docui, nunc vero repetita scriptis mandare visum est, non alia de causa quam ut hi qui scripturarum rudes et imperiti sunt, vel inviti eas scrutari iuxta Christi sententiam compellantur ; et ut vobis vestris- que omnibus arma suppeditarem, quibus libertatem fidei vestrae contra illorum calumnias et convitia tueri possitis. Quantum enim de me dicere possum, invitus certe hisce de rebus scripsi, quod videam me, etsi sententiam meam veram ratamque esse multis argumentis evicero (ut me iam evicisse dubitare non possum) ; non tamen quicquam aliud profecisse quam quod Christiano homini quibuslibet cibis quovis die impune iuxta leges divinas vesci liceat. Interim tamen non ignoro banc meam operam iis qui vera gratitudine praediti infirmitatem suam humiliter agnoscunt, non parvam laetitiam esse parituram. Licet enim ab omni carnium esu quovis tempore abstineant,gaudebunt tamen quoties hac libertate a Christo se donates esse vident. Caeterum maiores nunc mihi labores exantlandi sunt ad offendi- culum omne prohibendum, quam si errori suo permisissem infaustos homines immori, qui huiusmodi praecepta pro divinis amplexati sunt, quod tamen vocationem meam diligentius consideranti nuUo modo facere licuit. Neque vos ignorare arbitrer sacrosanctum lesu Christi Evangelium a Matthaeo conscriptum, Apostolorum Acta, Pauli ad Timotheum et Galatas, item utrasque Petri epistolas, huiusmodi testimoniis abundare, quum hos Novi Testamenti libros omnes publiée docens vobis interpretatus sim. Porro decet omnino et sum- mopere necessarium est, ut iucunda et placida Christi faciès ab huiusmodi naevis et humanarum traditionum maculis ac sordibus abstersa liberetur, quo suave illud iugum salvatoris nostri et onus levé agnoscentes vero et germano amore illud amplecti denuo possimus. Deus sua virtute et Spiritu doctrinam suam in dies tueatur et provehat. Amen. Caeterum de his, quae hactenus a nobis demonstrata sunt, me rationem cuivis redditurum esse publiée coram Deo poUiceor testorque ; simulque vos omnes appello, quotquot Scripturarum 174 REFORMATION IN ZURICH, 1522 393 aliqua scientia praediti estis, ut sicubi me illam violentius torsisse et a vero genuinoque illius sensu recessisse videritis, me erroris mei coram vel scriptis arguere non dedignemini, et a calumniosis illis conviciis quibus ignorantem multi proscin- dere soient, prorsus abstineatis ; quum haec viro bono, nedum vere Christiano et fideli, indigna sint. Quaecunque enim veteris novique Testamenti auctoritate comprobari possunt, lubens volensque recipiam. Sequentes vero conclusiones non pro receptis affirmare sed aliquot Scripturarum testimoniis pro- batas sic proponere libuit, ut quivis fldelium libère de istis iudicare et pronuntiare possit. \_Seqtmntitr propositiones xvi, qiiibus disputatiir an quisqitain hominum ciùorum qtwru?ida?n esum tnterdicere possit.^ Diligens ergo omnium horum consideratio in earn me sen- tentiam abduxit, ut certo crederem spirituales illos, ut vocant, ecclesiae proceres non modo omni potestate et iure, quo haec vel alia huius generis praecipiant, destitui ; verum etiam gravis- sime peccare si quando talia praecipere in animum inducant. . . . Christus vero dominus disertis verbis ne episcopi con- servos suos percutiant, prohibuit. Qua ratione autem se a crimine illo exsolvent, qui commissum sibi populum novis tradi- tionibus, in quas catholica fidelium ecclesia nunquam con- sensit, deprimunt ? Quapropter liberum de his quae modo proposuimus, unicuique esto iudicium. . . . No. 175. The Commission of Hugo, Bishop of Constance. From the Letter of Zwingli to Erasmus Fahricius, de actis legationis adTigurinos missae diebus 7, 8, 9 Aprilis 1522. Acta Tiguri 7, 8, 9 diebus aprilis per R. D. Constantiensem, legatis Melchiore ^ suffraganeo, Joanne Vannio ^ (quem tamen invitum scimus negotio interfuisse) et N. Brendlin " cum Huldericho Zuinglio Tigurinorum evangelista coram sacer- dotum senatorumque ordine. Cum septima die aprilis ad urbem nostram praedicti patres maturius venissent, nee ego ignorarem venturos, captabam quid illi consilii caperent rescire tamen nequivi usque ad in- tempestam fere noctem, qua Henricus Luty ^, diaconus noster carissimus, veniens admoneret notarium (quem vocant) in ' Melchior FattHn, c. i49o-ti54S, Bp. Suffragan of Constance, 151 S. ^* John Wanner, Preacher in tlie Cathedral of Constance, 152 1. •' The Chancellor of the Bishop of Constance. ' Zwingli's assistant priest at tlic Great Minster, since ip-'o. 394 THE BEGINNINGS OF THE 175 crastinum diluculum cogère universuni sacerdotum ordinem ad canonicorum locum consuetum ^ Ego hoc felix auspicium opinatus, quod res per cursorem egregie turn claudum, turn illepidum, coepta esset, cogitabam intra me quonam pacto essent orsuri telam. Sensi tandem, ut mihi videbar. Et cum iam illuxisset atque in conspectum ventum esset, orsus est suffraganeus in eum modum qui post sequitur, cum narrare coeperimus quomodo res sit apud senatum acta. Erat tota oratio vehemens at stomachi superciliique plena, tametsi strenue dissimularet omnem simultatem erga nos ; nomen etenim no- strum ita nusquam attigit, ac si sacrosanctum esset, cum tamen interim nihil non in nos diceretur. Tragoediam cum iam exeiulasset, prodii, indecorum ac foedum ratus, orationem, quae tantum damni dare posset, inconcussam permittere, praesertim quod infirmos quosdam nuper Christo lucrifactos sacerdotes offensos ea sentirem, ex tacitis palloribus ac suspiriis. Tumultuarie itaque ad suffraganei dicta respondi, quo spiritu aut animo iudicent boni qui audierunt. Summam tamen etiam tum audies, cum ad acta apud senatum de- venerimus. Deseruerunt hoc cornu veluti victum ac in fugam con- versum oratores ad aliud propere festinantes ad senatum sciUcet, ubi eadem, ut ex senatoribus ipse rescivi, habita oratio eodemque modo nomini nostro parcitum, persuasum quoque senatui ne ego vocarer : nihil enim se mecum habere negotii. Variantibus posthaec aliquamdiu sententiis hue tamen de- ventum est ut et plebs (ea est ducenti viri, Senatus Maior adpellati)- sequenti die frequens adesset, cautumque, ne epi- scopi ^ urbis, qui très sumus, adessent : nihil enim adversus istos dictum iri, orationi tam integrae neminem posse con- tradicere et cetera. Quod ubi rescivi, omnem operam impendi, ut nos quoque in senatum admitteremur sequenti die futurum. Frustra diu movi omnem lapidem ; nam senatus principes negabant fieri posse, cum senatus diversum decrevisset. Ibi ego quiescere ac suspiriis rem agere coepi apud eum qui audit gemitum compeditorum, ne veritatem desereret ac evangelium suum, quod per nos praedicari voluisset, defen- deret. ' The ' Chorherrenstube ' or Common Room of the Canons' Residence. - Cf. J. C. Bluntschli, Siaats- imd Rechtsgeschichte der Stadt inid Landschaft Ziirich, i. 357 sqq. ^ So Zwingli calls the three people's priests of Ziirich : see below. I 175 REFORMATION IN ZURICH, 1532 395 Nona tandem die, coactis civibus ac indignam rem tu- multuantibus quod episcopi sui non admitterentur, restiterunt, qui erant e Senatu, quem vocant a numéro Minorem, quod diversum ante decrevissent. Invitis tamen illis coëgit plebs rogationem super ea re haberi, qua sic sensum est, ut epi- scopi sui praesentes sint, atque omnia audiant, ac si opus habeant, respondeant. . . . Deo gratia. Cum enim in senatum inducerentur oratores, admissi sumus et nos Tigurinorum episcopi, Henricus Engel- hardus,' dominus ad Monasterium Monialium, Rodolphus Roscellus'^ apud Sanctum Petrum episcopus, et ego Hulde- ricus Zuinglius. Ibi cum dicendi esset illis copia facta et suffraganeus salutem eis ac benedictionem a suo illustrissimo duce ac episcopo (nam id oportet ultimo tandem loco vix admitti) nuntiasset, voce deinde suavissima ilia sua, qua vix dulciorem in dicendo unquam audivi : quod si pectus et cerebrum tantum quantum ilia possent, 'Op^ea diceres supera- turum et Apollinem dulcedine, persuadendi autem vi De- mosthenem cum Gracchis. lam cum orationem eius cupiam ex integro ponere, nequeo tum quod confuse, perplexe et sine ordine diceret, tum quod tam longam baud putem ab ullo Portio Latrone memoria teneri. Pugillares autem cum ipse habuerim ac summa capita adnotarim, ut commodius possem illius dictis obsistere ac respondere, volo ista ponere primum, deinde quid ad quaevis responderimus subiicere. TpuytKWTaTwç dixit (i) quosdam doctrinas novas irritabiles ac seditiosas docere, Germanice widerwartig und aufriihrig lehren. Nempe nihil praeceptionum humanarum servari oportere, nihil ceremoniarum. (2) Quae doctrina si vicerit, futurum ut non modo civiles leges sed et Christiana fides aboleatur. (3) Cum tamen ceremoniae sint veluti manuductio (hoc enim verbo uti illi placuit etiam apud eos qui ignorarent Latine, quod nimirum Germanica vox, eine einleitung, ei vel parum firma videretur, vel minus elegans) ad virtutes. (4) Immo virtutum fontem esse, ein ursprung (quod verbum tamen postea fuit coram tot arbitris ausus negare) ceremonias. (S) Quadragesimam item doceri non servari oportere ; in hac enim urbe ausos esse quosdam sese a reliquis Christianis separare et a Christiana ecclesia (quod etiam verbum postea * H. Engelhard, 1482-11551, became People's Priest at the Fraumiinster, 1496. - Rudolph Riischli, People's Priest at St. Peter's, 1503-22. lie was succeeded by Leo Judii. 396 THE BEGINNINGS OF THE 175 tarn impudenter quam pervicaciter negavit . . .). (6) Carnes enim eos in quadragesima edisse non sine totius reipublicaeChri- stianae scandalo. (7) Quod lametsi litterae evangelicae aperte non permittant, audere tamen eosdem asserere ex evangelicis ac apostolicis scriptis, sibi licere. (8) Contra sanctorum patrum décréta et concilia, (9) contra denique vetustissimum morem eos fecisse quern nisi ex Spiritu Sancto fluxisset, tanto tempore servare nunquam potuissemus. . . . Post vero dictorum omnium pulcherrimum epilogum surrexit cum suis abiturus. . . . Coepit murmur audiri civium indignantium, ut tandem et hortatu consulis^ et rei indignitate compulsi in pristinum locum resederint. Quod ubi factum est, coepi pro virili do- ctrinam Christi defendere ac ad sum ma capita respondere in hunc fere modum :— (i) Proposuisse quidem D. Suffraganeum quosdam sedi- tiosas docere doctrinas et irritabiles ; at nos induci non posse, ut id velit de nobis accipi, qui tanto sudore iam annis ferme quattuor evangelium Christi et doctrinam apostolicam prae- dicaverimus. Tametsi nonnihil oboleat, quod apud senatum id proposuisset ; quid enim nostra referret, si alibi tales do- ctrinae praedicarentur, modo ne Tiguri ? Unde cum non sit verisimile suffraganeum de alienis locutum esse,- pateat mihi fabulam narrari. . . . Quod autem ad rem evangelicam per- tineat, non mirum esse, si alicubi inter eos qui cvTa.Xfx.aTa i. e. praeceptiones humanas mordicus tenent et eos qui illas aversantur, dissentiatur. Christum enim apertissime id fu- turum praedixisse (Mt. x. 34-6). Quanquam ne ilia quidem responsione opus esse. Tigurum enim magis quam ullum Helvetiorum pagum pacatum et quietum esse, id quod omnes boni cives acceptum ferrent evangelio. (2) Quod deinde obiectum sit nuUas humanas nee prae- ceptiones nee caeremonias servari oportere doceri, ingenue agnoscam, caeremoniarum iustam partem ac praeceptionum cupere abolitam esse, quod praecepta sint magna parte talia, quae etiam Petrus in Actis neget ferri posse (Act. xv. 7-1 1). . . . Immo caeremonias baud quicquam aliud agere quam et Christo et eius fidelibus os oblinere, Spiritus doctrinam abolere, ab invisibilibus ad elementa mundi avocare, quod tamen brevibus dici nequeat et explicari. (3) Alia deinde ratione docui simplicem plebeculam quam per caeremonias ad agnitionem veritatis manuduci posse ; nempe ea qua (liristus et apostoli induxissent, sine omnibus ' Mark Roiist, 1454-11524, Burgomaster from 1505. 175 REFORMATION IN ZURICH, 1522 397 quatenus mihi per sacras literas perspectum est caeremoniis ; neque periculum esse minus illam capacem esse evangelii, quod quicunque credit intelligit. . . . (4) Quadragesimam nusquam nunquam docuisse non ob- servari oportere, quanquam cupiam non tarn imperiose praecipi et integrum cuivis relinqui. . . . (5) Carnes sint quidam edere ausi minime mali, qui nee inficientur : sed quandoquidem divina lege a carnibus non sit eis interdictum, in testimonium fidei potius edisse quam in ullius contumeliam. Quod hinc pateat : nam mox, ut docti sint a nobis rationem scandali habere debuisse, destiterint, unde nee ista legatione opus fuisse, rémittente sua sponte malo ; si modo malum est. Hoc tamen vehementer nos admirari, quod, dum annum iam xvi in dioecesi Constantiensi evangelizem, hactenus tamen non resciverim, aliquo misisse Constantienses tam splendidam legationem quae scrutaretur quonam pacto evangelicum negotium incederet. Nunc cum minimam observatiunculam senserint non tam laesam quam viderentur velle etiam, querimoniis impleri omnia, quiritari unos esse Tigurinos qui secessionem a Christianorum com- munione meditari audeant. . . . (6) Litteras autem evangelicas nusquam aperte permittere carnium esum, Calso oppositum ostendimus, nam Marcus, c. vii. [15] dicat in hunc modum : Nihil est extra horainem, &c. . . . (7) Addebatur contra sanctorum patrum décréta et concilia. Respondimus dominum D. Engelhardum, nostrae decus urbis, nobiscum ea in quibus ipsi maxime fiderent, diligenter librasse ; nihil autem tale asseverare posse ex his, quibus loco sacrae ancorae uterentur : non cnim hoc in quaestionem venire, an quadragesimam abolitam oporteat, sed an ea tempestate per legem Christi liceat carnibus vesci. leiunium ut nuUi inter- dicimus, sic integrum rclinquimus. (8) Adiunctum est : et contra vetustissimum morem. Hie ingenue cessimus, consuetudinem esse atque eam minime malam. At si consuetudo essct, cur edictum adderetur ? Daturos baud dubie operam promisimus, ut ea consuetudo temere ne intercidat. (9) Et- si consuetudo (prosequebatur) non a Spiritu divino esset inspirata, tanto tempore non duravisset, iuxta Gamalielis verbum (Act. v. 37-39). Respondi, haec et alia quae non ex mente Dei essent, solutum iri suo tempore . . . (Mt. xv. 13). Delectum autem ciborum nee Christum nee apostolos prae- cepisse : unde nuUi mirum videri debere, quandoquidem 398 THE BEGINNINGS OF THE 175 Christus benignitate sua velut postliminio mundum nunc per evangelium clarius illustrarit, si miseri mortales ad libertatem respiciant. . . . Haec sunt Erasme, frater carissime, quae hisce diebus accepimus vel dedimus vulnera coram sacerdotum senatorum- que ordine ; hae rursum medelae, quibus infirmis succurrimus. Tumultuarie omnia, ut a nobis acta, ita scripta sunt. . . . Summam tamen actionis omnino attigi, sive apud senatum sive sacerdotum ordinem, sive privatim habitam. Vespera enim ilia qua mane cum sacerdotum ordine egerant, casu in eos incidi et multa cum illis contuli. Ex quibus omnibus didici, ubi loci ulcus eos urat. No. 176. The decision of the Great Council, 9 April 1522. Burgomaster Schmid and the Council, (i) Whereas at the beginning of this Lent sundry persons ate flesh . . . and perhaps assumed that they were not thereby sinning against God's commandments, though much and divers debate and dissension arose thereon, in such sort that our gracious Lord of Constance, as our Ordinary and Bishop, sent to Zurich his worshipful Commission, to wit, the Bishop Suffragan, the preacher of the Cathedral at Constance and his Chancellor, who came first to the Provost and Chapter of SS. Felix and Régula and afterwards to the Little and to the Great Council, and with fatherly fidelity and charity admonished us. . . . And whereas such admonition, with much more fine speaking on the part of the Commission of our gracious Lord of Constance took place before the Little and the Great Councils in the presence of the three people's priests of the Great Minster, of our Lady's Minster, and of St. Peter's, and the three people's priests were heard thereon through Master Uolrich Zwingli. — Now therefore it is resolved, and requested of the Commission of our gracious Lord of Constance to express our high and diligent thanks to him for his fatherly notice and faithful admonition, and with special earnestness to desire his Grace that without delay he would do his utmost to get the matter brought before his Holihess the Pope, by the cardinals, bishops, councils, or by true Christian men of learning, so that at length an elucidation and answer might be given how and in what way men should order themselves in such case, so that nothing be done against the laws of Christ. 176 REFORMATION IN ZURICH, 1522 399 (2) Further, it is decreed that on Sunday next [Apr. 13] in the three parishes the people be warned and admonished that henceforward during the fast no one eat flesh without special cause, but await the elucidation according to the tenor of an agreement made with the Commission of our gracious Lord. (3) It is also hereby required that those who have eaten flesh to the distress of their consciences shall make their confession, and that their confessors, as in a spiritual matter, «hall punish them with penance imposed. (4) No one shall charge his neighbour with worthlessness or contentiousness, or with putting away the eating of flesh, but every one shall keep the peace ; and should any man behave so unruly, he will be liable to punishment therefor. No. 177. The Bishop's Letter to the Council, 24 May 1522. Our friendly greetings, (!vc. Whereas we lately sent you our Commission with instructions to advise you, concerning the innovations and abuses on the part of some who ate flesh last Lent contrary to the accepted ordinances, customs, and usage of the Christian Church, for the reasons given to put them down, and further to refrain from disparaging or abandon- ing other accepted ordinances, laws, and good customs of the Christian Church, as ye have understood them this long time past, and have been informed of the answer and the resolution you gave to our Commission : and whereas the aforesaid laws, ordinances, usages, traditions, and good customs of Holy Church are acknowledged to have so good a Christian intent that they have been accepted of all Christian men and for many years past have been laudably observed and unanimously holden of all Christendom, and, moreover, cannot be omitted by any one for his own purposes without scandal and offence ; Now, therefore, as against all this, we, on our part, do you no otherwise to wit than that it is our fatherly faitliful advice and our friendly earnest request that ye will compose the scandal and offence among you by Christian and due obedi- ence to the ordinances and good customs of Holy Church, and, so far as in you lies, cause them to be observed and done amongst you. This we believe to be in accordance with the Gospel, with the teaching of Paul, and with the holy Christian faith. . . . 400 THE BEGINNINGS OF THE 178 No. 178. Petition to the Bishop of Constance for marriage of clergy, 2 July 1522. . . . His adeo locis ' moti, persuasi tandem sunius longe conducibilius esse, si uxores ducamus, quominus offendantur pusilli Christi, quam perfricta fronte scortando grassemur. . . . Sed hue spectavimus omnes, cum plerique fungamur episco- porum officio, ubi ante omnia temperandum est a scandalo (inculpatum enim, ut supra patuit, oportet episcopum esse) ut etiam ab offendendo desistamus, dum alias (ut citra iactan- tiam libère loquamur) non usque adeo incivilibus moribus simus, ut uUum ob flagitium male audiamus apud gregem nobis creditum, hoc uno accepto. Per igitur communem Christum, per libertatem eius sanguine partam, per paternum affectum quem nobis debes, per miseriam animularum nostra- rum, per vulnera conscientiarum, per quicquid est divinum, quicquid est humanum, te oramus ut supplices clementer respicias, ac quod temere aedificatum est cum consilio demoliri sinas, ne quando moles ista non ex patris caelestis sententia constructa cum fragore longe perniciosiore corruat. Vides quid mundus minetur ; quamobrem Paternitati tuae prospectum oportet, nee importunum videri, quod cam oratum adivimus : nisi enim consilio rebus multis subveniatur, actum erit ali- quando de universo sacerdotum ordine. Nee amabo ad maiorum Paternitatis tuae senatusconsulta releges ; vides enim quantum in hac re oscitent, aut ad hoc cunctentur, ut sperent futurum, ut etsi prius virgis caesi, simus tamen paulo post scorpiones laturi ; indulgendum est imbecillitati, imo hac in re audendum est nonnihil. Nam, O beatam Landenbergiorum invictam gentem, si tu primus episcoporum omnium in Germania salubriter mederi vulneratis aggressus fueris. . . . Hoc unum caveris, ne oblatam occasioneni e manibus male consertis elabi sinas ; auguramur enim res novam faciem induituras nobis etiam ingratis ; quod ubi factum erit, nequic- quam indipiscendae gloriae occasionem neglexisse quere- mur. , . . Reverendissimae Paternitatis tuae deditissimi. Balthasar Trachselus [Trachsel, of ArthJ, Georgius Calybeus [Stahelin, of Freienbach], Vernherus Steiner [of Zug], Leo lud [Pastor of St. Peter's, Zurich], Erasmus Fabricius Schmidt, of Stein am Rhein], Simon Stumpfus [Stumpf, of Hongg], lodocus * e.g. Malt, xix, 10-12 ; i Cor. vii. I sqq. ; i Cor. vii. 9; i Cor. vii. 25 ; I Tim. iii. i sqq. ; Tk. i. 5 sqq. ; i Tim. iv. 1-3 ; Heb. xiii. 4. 178 REFORMATION IN ZURICH, 1522 401 Kilchmeyer [Canon of Luzern], Huldrychus Pistoris [Pfister, of Uster], Caspar Megander [Grossmann, Chaplain of the Great Minster, at Zurich], lohannes Faber [Schmidt, Canon of the Great Minster, at Ziirich], Huldrychus Zuinglius. No. 179. Erasmus to Christopher, Bishop of Basel, 21 April 1522. Cur hîc humanam constitutionem urgemus tarn obstinate, praesertim cum tot causae suadeant mutationem ? Primum enini magna sacerdotum pars vivit cum mala fama, parumque requieta conscientia tractat ilia sacrosancta mysteria. Deinde perit magna ex parte fructus illorum, propterea quod ob vitam dedecorosam a populo contemnitur illorum doctrina. Quod si his, qui se non continent, concederetur matrimonium, et ipsi viverent quietius, et populo cum auctoritate praedicarent verbum Dei, et liberos suos liberaliter educandos curarent, nee alteri alteris vicissim essent probro. Haec non eo spectant, ut sacerdotibus auctor aut patronus esse studeam, qui nuper citra pontificum auctoritatem coeperunt esse mariti : sed ut ecclesiae proceres admoneam, dispiciant an expédiât veterem constitutionem ad praesentem utilitatem accommodari. In- terim et episcopos admonitos velim ne tarn temere quoslibet et inexploratos recipiant in sacerdotalem ordinem. Caeteros item aclmonendos censeo, etiam atque etiam excutiant seipsos, num idonei sint muneri gerendo quod suscipiunt, ne lucri causa, ne otii gratia tantae professionis onus suscipiant, et sibi damnationem et ecclesiae probrum accersentes. Porro^ qui iam initiati sunt, etiamsi pontifices aperiant fenestram ad coniugium, tamen illud consuluerim ut ne leviter aut temere semet involvant matrimonio, fiatque ut iam duplici paenitentia discrucientur et sacerdotii et coniugii. Bona pars continentiae est ex animo velle contincrc. Nihil magis optandum quam ut sacerdos immunis a coniugio liber ac totus serviat Domino suo. Sed si frustra tentatis remediis omnibus vinci non potest carnis rebellio, superest ut cum una caste vivat, ad remedium habens uxorem, non ad voluptatem : illud interim conans pro viribus ut imbecillitatem carnis, cui concessa est uxor, reliqua vitae integritate piisque studiis compenset. Sic enim omnes intelli- gent uxorem necessitati quaesitam, non voluptati. Nequc dubito quin plerique sint episcopi qui perspiciant haec ita habere quemadmodum dicimus : sed vereor ne hîc quoque quaestus obstet, quominus id sequamur quod videmus opti- 944 D d 402 THE BEGINNINGS OF THE 179 mum esse. Si episcopi tentent mutare, fortasse réclament officiales, qui plus sentiunt redituum ex concubinis sacerdotum quam sensuri sint ex uxoribus. At non aequum est ut quaestus apud nos tantum valeat, ut ob eum in re tanti momenti minus sincere consulatur. . , . No. 180. Zwingli's debate with Francis Lambert, 16 July 1522. Primum itaque omnium scias Franciscanum quendam e Gallia, Franciscum nomine, retroactis non adeo multis diebus, apud nos Tiguri fuisse ac de adoratione divorum eorundemque pro nobis intercessione in Scripturis mecum multa contulisse, nusquam tamen opitulante Scriptura evincere potuisse, ut divi pro nobis orent, id quod multo fastu facturum iactaverat. Tandem Basileam concessit, ubi longe aliter totam rem narrât, inimo mentitur, atque acta est. Quam ob rem tibi ista placuit significare, ne Cumanum leonem ^ ignorares, si forte fortuna aliquando ad te diverterit. Subsecutum est intra sex dies aliud cum nostris fratribus certamen, hi sunt praedicatores Augustini minores ; postremo indixit illis consul et senatores très, quibus id muneris mandatum erat, ut relictis Thomasibus, Scotis reli- quisque id farinae doctoribus, unis sacris litteris nitantur, quae scilicet intra biblia contineantur. Hoc beluas istas tarn male habet ut unus frater, pater lector Ordinis Praedicatorum a nobis solverit, nobis non secus flentibus ac si morosa et dives noverca excesserit. Non desunt interea tamen, qui nihil non minentur, sed advertet Dominus mala inimicis suis. Putamus te supplicationem vidisse, quam aliquot nostrum ad episcopuni Constantiensem dedimus. No. 181. Zwingli's Archeteles, 22 August 1522. A. Paraenesis a R. D. Cotistantitnsi episcopo ad senatum praepositurae missa. Hugo, Dei et Apostolicae Sedis gratia, episcopus Constan- tiensis . . . Praeposito et Capitulo ecclesiae . . . SS. Felicis et Regulae Turicenensis. ... I. Accepimus iamdudum, carissimi, per universam fere Ger- maniam quosdam esse qui die noctuque clamant populum Christianum plus aequo hactenus gravibus et onerosis consti- tutionibus, observantiis et caeremoniis ab ecclesiae praesidibus ' Lambert. — Clearly Zwingli had not won him over : though he may have silenced him in the debate. ( i8i REFORMATION IN ZURICH, 1522 403 oppressum, unde tales totis viribus conantur reiectis et abolitis caeremoniis 2. hoc aureo saeculo (ita enim aiunt), quo evangelium de- mum illucescere mortalibus incipiat, communem populum ad 3. evangelicam libertatem reducere. 57. Esto etiam, quod erraverit universitas aut instituendo aut acceptando ritum hucusque servatum, et, ut est humana ignorantia et infirmitas, aliqua se religioni Christianae immi- scuerint evangelio et sacrae Scripturae non admodum conformia : 59. Communis error facit ius. Quemadmodum ergo beatis- simus Papa^ noster felicis memoriae Leo X et serenissimus Romanorum Imperator ^ Carolus V nuper 60. huiusmodi nova dogmata damnaverunt, et damnata pub- liais mandatis declaraverunt, tanquam ilia quae sint contra eccle- siasticam dispositionem, contra evangelicam legem, institutionis evangelicae unitatem : ita vos, quos nobiscum Spiritus sanctus posuit 61. regere ecclesiam Christi, quam acquisivit 62. sanguine suo, cohortamur per earn quam quilibet Christianus de immaculatae sponsae suae ecclesiae foeda scis- sione compassionem gerit, ut haec dogmata postponantur, abii- ciantur interim, non praedicentur, disputentur aut doceantur vel publiée vel occulte, nihil etiam 63. alteretur, immutetur aut innovetur circa ecclesiae ritum ; 64. donee illi, quorum interest, de ecclesiae negotio con- veniant et coUatis consiliis cum disciplina pariter et miseri- cordia temperatam figant sententiam. , . . 67. Haec ... ad vos paterno affectu moti perscribere decre- vimus, vos per viscera misericordiae D. N. I. C. rogantes ut in unitate sanctae 68. matris ecclesiae et superiorum obedientia maneatis,neque ritus ecclesiasticos a maioribus nostris introductos tam cito abiiciatis. ... Datum Constantiae xxiv Mensis Maii imdxxii. B. Hitldrychi Zinng/ii responsio. r. Principio igitur, quid opus erat me Helvetium et apud Helvetios Christum proHtentem huius tumultus insimulare? Cum id solum in Germania fieri dicatis, et Helvetii inter Germanos non censeantur : nee tamen interea totum fere men- sem captans rescire potui, quod similem paraenesim ad ullos uspiam in Germania miseritis. . . . ' By the Bull Exsiirge Domine {supra, No. 38). ''■ By the Edict of Worms {supra, No. 45). D d 2 404 THE BEGINNINGS OF THE i8i 2. Quid iani mali nobis eveniet, si caeremoniarum scobs in universum etiam abiiciatur, cum frustra se Deus hisce coli adserat ? . . . His itaque aureum . . . non est saeculum . . . sed his quorum conscientiae, ab animarum parricidis hactenus misère laniatae, in tranquillum verae pietatis portum inductae sunt. . . . 3. Ad evangelicam libertatem recte faciunt qui vocant : nam hoc uno salvi reddimur. Audite Christum [Mk. xvi. 15 sqq. ; lo. viii. 32]. . . . 58. Pie errantibus donandum nonnihil putatis, id quod ipse sentio, modo error sit pius. Piissimus error est putare non licere carnes diebus quadragesimalibus edere; impiissimus error est populo Christiano non indicare quae a Deo sibi donata sint. . . . Nunc cum ita mordicus caeremonias tenetis ac defenditis, quid aliud quam veritatem moramini ? Verbo absit invidia. Ipsi enim caeremoniarum vim vestris verbis extenuatis et tamen defenditis usque ad nescio quod tempus, quae sine omni discrimine possent sana solum doctrina anti- quari : id quod nihilo secius fiet vobis etiam contranitentibus. Quamobrem suadeo, ut quemadmodum aiunt lulium Caesa- rem, cum se iam videret mortem effugere non posse, dédisse operam, ut collectis vestium laciniis honeste caderet : ita cum videtis caeremonias labi, propediemque totas esse casuras, laboretis ut quam commodissime cadant. . . . 59. ' Communem errorem ius facere,' nescio an uUis per- mittam incredulis, nedum Christianis. Christus enim errantes homines ferre non potuit [Matt. ix. 36]. ... Et vos audetis errori iterum patrocinari? . . . Videte quo vos caeca ducat malignitas, hue nempe ut . . . amplectamini frivola quaedam nuUi cordato ferenda. . . . 60. Quae vero sunt ista ' nova dogmata ' ? Num evangelium ? At hoc natum est annos iam 1522. Num doctrina apostolica? At ilia paulo minor natu est evangelio. Num patriarcharum et prophetarum ? At ilia Sibillis etiam maior est. Quapropter obsecro ut suo quaeque nomine adpelletis, quo ea cavere possimus quae tam sunt perniciosa ; id autem hoc pacto facturi sumus : Explorabimus omnia ad lapidem evangelicum et ad ignem Pauli. . . . 61. Ut placet id verbi : 'Regere ecclesiam Dei, 'quod Actorum XX, unde hue translatum est, pro ' pascere ' interpres posuit non sine sententiae iniuria. Sic enim loquitur Ephesiorum episcopis Paulus [Acts xx. 28]. . . . Quid tam arrogans verbum usurpastis ? Pastores pascunt, non regunt. i i8i REFORMATION IN ZURICH, 1522 405 62. Quandoquidem autem 'sanguine Christi' parta est ec- clesia Deo . . . quid est quod quidam nos contemnunt qui de grege Cliristi sumus ? ac non modo non Christianorum sed ne hominum quidem loco habent, non contenti si benignitate nostra liceat sibi otiosis curare cuticulam, ni prorsus ad servi- tutem adigant. . . . Quid inquam in causa est, ut hae indul- gentiae nunquam promulgentur, nempe quod pretioso Christi sanguine simus empti, sed fictis pollicitationibus omnia im- pleantur ad emungendam pecuniam ? . . . lactamus quidem Christi sanguinem . . . sed si quis eo fretus firmiter crediderit sibi perpetuo eius gratia Deum ignoturum, hunc mox haere- ticum pronunciamus. Constanter, O viri, perseverate in isto verbo, quod vobis sive de industria sive casu excidit : est enim salutis verbum, Christum scilicet ecclesiam sanguine suo parasse. Quicunque igitur id firmiter crediderit, ex ecclesia Christi est ea quam suo sanguine paravit ; nam fides sola salutis causa est. . . . Studete intra eam ecclesiam numerari quae Christi sanguine respersa est, ut odio habeatis ecclesiam malignantium. Quid vobis cum ea ecclesia quae carni in- nititur et sanguini ? 63. Si nihil immutandum, 'nihil novandum/ cur synaxis, olim sub utraque specie fieri consueta secundum Christi institutionem ac usum apostolorum, mutata est? vel potius mutilata ? Cur episcopi munus in principis commutatum est ? Cur matrimonium vetitum ? Aliaque sexcenta novata sunt ? reclamantibus Christo, apostolis communique iudicio? An potentiores estis Deo ut id vetare ausi sitis, quod integrum Christus reliquit. . . . aut tam stupidi ut persuasuros vos autumetis liberis in Christo conscientiis, ut quod per legem divinam licere sciunt, licere non putent ? etiamsi ad ravim usque clametis. 64. Quam vis verba vestra paulo post temperetis in hunc modum : ' Donee illi quorum interest de ecclesiae negotio conveniant,' &c. Quod turn eventurum puto, cum ' aut Ararim Parthus bibet aut Germania Tigrim.' ^ Persuasum enim vobis esse cupio, quod hac nostra tempestate nihil minus saevituri sint contra mundioris Christianismi adsertores,quam olim ludaei in Christum ipsum saevierint. Qui enim fieri posse putatis, ut hi quorum laquearia nitent auro, mulae gemmis, satellites serico, ipsi his omnibus modum ullum aut correctionem re- cipiant? Convenirent quidem illi facile, si liceret eis omnia ex sententia statuere sua, non Scripturae : id quod mundus * Virgil, Eclogae i. 62. 4o6 THE BEGINNINGS OF THE i8i minime recepturus esset, qui iam ubique evangelium adprobe doctus est (dicerem ferme magis doctum esse quam summos istos sacerdotes) neque ulla ratione ab ipso avelli potest. . . . Haec, inquam, causa est, cur non sperem unquam futurum ut concilia cogantur Scripturae paritura, ni principum unani- mis consensus id efficiat ; quem tamen impedire quidam catuli ex nostris mirum quam belle norunt, dum praestigiis munerum, honorum, sacerdotiorum oculos eorum fascinant et spebus ludunt inanibus. Frustra igitur ab illis temperatam sperabimus sententiam. 68. ' Ut in unitate sanctae matris ecclesiae maneamus,' Te rogamus : audi nos. Ut in superiorum, hoc est, magistratuum piorum obedientia maneamus, Te rogamus : audi nos. Ut pseudepiscopos tantam humilitatem doceas, qua se nee prae- sides nee superiores sed iuxta Petri verbum i Pet. v [i] (TVfjLTTpea-jSvTépovs reputent. Te rogamus. . . . No. 182. Zwingli's sermon De claritate verbi Dei, 5 Sept. 1522. Qui enim humanae doctrinae assertores sunt et vindices, ad hunc modum loqui consueverunt : Damus et nos idem hoc ut Evangelica doctrina, quae divinitus inspirata est, omnibus aliorum doctrinis praeferatur (hucusque enim nunc divina gratia vel virtute impulsi profecerunt) sed variae multumque sibi pu- gnantes Evangelii expositiones a nobis proferri sclent. In tanta ergo sententiarum diversitate iudex aliquis sit oportet, qui utra verior sit pronuntiet et adversae errantique parti silentium imponat. Sic illi. Ceterum omnes horum sermones in hoc unum intenti sunt, ut verbi Dei sententiam et interpretationem hominum iudiciis subiiciant, ut eo facilius a Caiaphis et Annis verbi ministres affligere et ad variorum iudicum tribunalia hinc inde circumducendo sistere liceat. Et quum Paulus diserte omnem intellectum vindicare iubeat voluntati Dei in obsequium fidei, non verentur tamen hue incumbere ut verbum Dei hominum iudicio subiectum capiatur. Sed audi, quaeso, quid nos hoc loco responsuri simus. Evangelium scriptores sacri vocant non id solum quod a Matthaeo, Marco, Luca et loanne conscriptum est, sed quicquid usquam in V. et N. T. hominibus a Deo proditum est, quo de gratia et voluntate Dei certiores fieri potuerunt. Quum vero una Dei voluntas sit, et unus eiusdem Spiritus, qui concordiae non dissensionis Spiritus est : necessarium quoque fuerit unum tantummodo verum et simpli- cissimum verbi divini sensum esse, utcunque a nobis variis i82 REFORMATION IN ZURICH, 1522 407 sententiis et expositionibus discerpatur, . . . Sic si Dei verbum in sua natura permanere sinas . . . unum eundemque sensum in me et te proferet. . . . No. 183. Zwingli's resignation and re-appoint- ment, 12 Nov. 1522. Burgomaster Roist and Councillors. — Whereas the Provost and Chapter of the Great Minster on Wednesday after St. Martin's Day appeared before the Council to say that Huldreich Zwingli had resigned his office of people's priest, for which it lay with them again to provide; and that, with a view to the office being honestly filled by a learned man, they were desirous of taking counsel with my Lords : and whereas my Lords have understood from Master Huldreich, both on St. Martin's Day in the church and otherwise, the reasons for which he proffered such resignation ; it is left to the ordering of the Provost and Chapter, for the sake of peace and quiet, to fill the office of people's priest with another honest man. Never- theless, Master Huldreich Zwingli shall furnish the pulpit with sermons after his offer of resignation as before. No. 184. The Council's order to the nuns at Oetenbach, i Dec. 1522. Burgomaster Roist and the Council. — i. With regard to the dispute between certain ladies at Oetenbach, as about other matters so, in particular, concerning their soul's health, whether to pursue the same better outside the nunnery than within ; since the more part are minded to remain in the nunnery as heretofore, and desire not to suffer the others to leave but all to abide together as hitherto. — It is, in this behalf, decreed and resolved that until next Whitsuntide the said ladies of either part shall in God's name friendly and lovingly live and remain together in Christian charity, pending some steps to be taken in the meanwhile, whether by spiritual or by temporal authority, whereby it may be arranged how and what to do or not to do. 2. It is further decreed that each lady may at her pleasure choose and have a confessor, of the secular or of the regular clergy, to hear her confession at the grill as the custom is. Moreover both secular and regular clergy shall and may say Mass and preach in the church ; and it is expressly required that neither secular priest nor friar shall preach anything but what 4o8 THE DISPUTATIONS AT ZURICH, 1523 184 they may support from the holy lips of God and the Gospel, and so an end be put to all other nonsense, as agreed : all, however, on condition that so soon as Confessions, Masses, and Sermons are over, then no priest, regular or secular, shall after that go to the nunnery, unless it be to provide any sick ladies therein with Confession or the Sacraments. . . . VI THE DISPUTATIONS AT ZURICH, 1523 In 1523 two Disputations carried reform further under the authority of the Town Council. The first (Bullinger, Reformationsgeschichte^ §§ 54-9 : and for the Acta, in German, C. R. Ixxxviii. 442 sqq., or in Gualther's [i5l9-t86] Latin translation, Zuinglii Opera, i. 137 sqq.) was fixed for 29 January in a [No. 185] Proclamation [ibid. i. 140), of 3 January, giving the terms of reference, to Scripture only ; and Zwingli prepared for it by the publication, 19 Jan., of [No. 186] Sixty-seven Articles {ibid. i. 176 ; Niemeyer, Collect io amfessio- num Ref. eccL, 3 sqq. : and, in the original German, C. R. Ixxxviii. 458 sqq.) in which he deduced from this standard -{Arts. 1-16), a criticism of existing doctrine and practice {Arts. 17-33), at a moment when there was on its way to him, 23 Jan., a flattering [No. 187] Letter from Adrian VI {Opera, vii. 266). On the 29th the discussion was opened by an [No. 188] Address from the Burgomaster {Opera, i. 141; C. R. Ixxxviii. 483): and the [No. 189] First Disputation {Opera, i. 141-8; C. 7?. Ixxxviii, 485 sqq.) mainly between Zwingli and Dr. Johannes Faber [Hei- gerlin, alias Schmid, 1478-11541], since 1518 the Vicar of the Bishop of Constance, then proceeded till, after dinner, the Council covered its preacher and his Articles by a [No. 190] Decree (Bul- linger, op. cit. i, §60; Zinnglii Opera, i. 167; C. R. Ixxxviii. 469), requiring all preachers in its territories to conform to the above standard. Changes thereupon set in apace. Clergy married, 28 April (Bullinger, op. cit. i, § 63). Nuns were allowed to leave the cloister, 17 June (Egli, Aktensaiiimlung, No. 366), and were married, one to a chaplain of the Minster, 24 June (Bullinger, op. cit. i, § 63). The Bishop was powerless : he could only make his protest in a [No. 191] Pastoral (Strickler, Aktensavunhiytg, \. No. 628) of 10 July. Zwingli, on the contrary, now had a position publicly authorized. He re-inforced his Articles, 14 July, by an Explana- tion {Opera, i. 190 sqq. ; C. R. Ixxxviii. I sqq,), but it had to be accompanied, 30 July, by a tractate {Opera, i. 437 sqq. ; C. R. Ixxxix. 459 sqq.), intended to head off a revolutionary party. On I THE DISPUTATIONS AT ZURICH, 1523 409 10 August baptism was administered in the vernacular, according to a conservative form {Opera, II. ii. 224; cf. Bullinger, op, cit. i, § 67) by Leo Jud, afterwards dropped in favour of Zwingli's own [No. 192] Form of Baptism . . . with the omission of all additions which have no gromid in the Word of God, 1525 {Opera, II. ii. 230). On the 29th Zwingli put out a criticism of the Mass in his [No. 193] De canone Missae Epichiresis {Opera, iii. 83 sqq. ; C. R. Ixxxix. 552 sqq.). At Michaehnas the Council issued regulations for the [No. 194] Reform of the Great Minster (Bullinger, op. cit. i, § 71 ; and Egli, Aktensamm- lung, No. 426). Zwingli had taught that images were but idols: and image- breakers {ibid. No. 421 : cf. Bullinger, op. cit. \, § 76) in September began to translate his teaching into practice. The Council im- prisoned the offenders {Opera, vii. 311 sq.) but arranged a second Disputation. On 12 Oct. they issued their [No. 195] Summons (Bullinger, op. cit. i, § 'j'] ; Zuinglii Opera, i. 487 sq.). In reply, the Bishop bade them, 21 Oct., defer to the coming Diet (Strickler, Aktensaminhmg, i, No. 6S9) : Schaffhausen and St. Gall alone of the Cantons sent representatives : other districts, as [No. 196] Obwalden (Oechsli, op. cit. i, No. 123) were scarcely polite, 25 Oct. But the [No. 197] Second Disputation, 26-8 Oct., was held {Opera, i. 481 sqq. ; C. R. Ixxxix. 664 sqq. ; Bullinger, i, § 78), Leo Jud leading the attack on Images (Bullinger, i, § 79) and Zwingli challenging the Mass {ibid. % 80). On the 28th Zwingli preached, and foreshadowed the breach with the Bishop by contrasting true pastors with the false {Opera, i. 656 sqq.). The Council then placed Zurich beyond his jurisdiction : for, ignoring their bishop, they issued 27 Oct. their [No. 198] Mandate for the abolition of Images and of the Mass (Egli, Akteiisanimhmg, No. 436; Bullinger, op. cit. i, § 82) ; and in it announced their intention of sending [No. 199] Preachers of their own appointment to convert the country districts {Opera, vii. 313 s([., and, with them, 9 Nov., Zwingli's [No. 200] Short Christian Introduction (C?/f;vj, i. 549 sqq., and C. R. Ixxxix. 626 sqq.), to be circulated in justi- fication of their proceedings. Some of the Chapter demurred. They were referred by the Council to an opinion of the three people's-priests (Egli, AJdettsainnilung, No. 460, p. 183), in which it was announced that on Christmas Day Communion would be given in both kinds and that thenceforward expositions of Scripture would take the place of the daily Mass. But by a decree of 19 Dec. {ibid. No. 460, p. 187), the Council conceded further discussion. This took place (cf. Bullinger, op. cit. i, § 84) in disputations of 28 Dec. 1523 (Egli, op. cit.. No. 460, p. 188, and No. 465), and 19-20 Jan. 1524 [ibid. Nos. 483-6, 489, and Opera, i. 584 sqq.). The Council then deferred the matter till after Whitsuntide, by which date they hoped to have consulted the Bishops of Constance, Chur, and Basel, the University of Basel, and the Confederates, upon Zwingli's hitroduction. 4IO THE DISPUTATIONS AT ZURICH, 1523 185 No. 185. The proclamation of the First Disputa- tion, 3 Jan. 1523. Tigurinae reipublicae Consul totusque Diacosiorum senatus omnibus et singulis ecclesiarum praesidibus, plebanis, parochis et verbi ministris in urbibus comitatibus dominiis et aliis ditioni nostrae subiectis locis agentibus, salutem cum débita benevo- lentia optamus. Nemini quidem ignotum esse putamus quae et quanta inter publicos ecclesiarum ministros et verbi praecones dissidia nuper exorta sint. Quidam enim se Evangelii doctrinam antehac quoque bona fide praedicavisse arbitrantur. Alii vero illos reprehendentes, eos nee commode nee digne vocationi suae satisfecisse dicunt. Unde et priores illi hos suae doctrinae reprehensores, errorum auctores, seductores et haereticos non- nunquam nominant, eos nimirum qui fidêi et doctrinae suae rationem unicuique petenti se reddituros esse nunquam non prompto animo pollicentur. Quapropter ut Dei honor asseri, publica pax conservari et Christiana concordia retineri possit, volumus, praecipimus et mandamus ut omnes vos, qui ecclesia- rum ministerio et in urbe nostra et in agro praefecti estis (vel si qui alii quoque concertationi isti sese adiungere velint) et alterutros errare meliusque institui posse arbitramini, ad xxix lanuarii diem matutina hora in urbis nostrae curia citra omnem tergiversationem congregati, divinae Scripturae testimoniis et rationibus ea impugnetis, quae vobis falso doceri aut errores esse videntur. Curabimus enim ut et nos diligenti studio una cum doctis quibusdam et eruditis viris (siquidem ita nobis commodum esse visum fuit) singula audiamus, et quid porro unicuique faciendum sit finito coUoquio decernamus, prout causam banc ex Scripturarum et divini verbi auctoritate tracta- tam viderimus. Nolumus enim ut unicuivis citra divinae Scri- pturae testimonia quidvis pro publica concione asserere aut docere posthac permissum sit. Praeterea R. D. Constantiensem Episcopum huius instituti nostri certiorem faciemus, ut et ipse, si volet, vel legati ipsius disputationi huic intéresse possint. Quod si vero quis post haec quoque contumacius sese sanae doctrinae opponere coeperit, nee dignis sacrae Scripturae argu- mentis sua probarit, in eum pro rei indignitate graviori iudicio animadvertemus ; quamvis ea molestia tam nos ipsos quam vos liberatos malimus. Speramus autem Dominum Deum eos, qui veritatis lucem tanto studio inquirunt, sic illustraturum esse ut ceu filii lucis in luce posthac ambulare possimus. i85 THE DISPUTATIONS AT ZURICH, 1523 411 Actum et urbis nostrae sigillo obsignatum Sabbato post Cir- cumcisionem D. Salvatoris N. I. C, anno mdxxiii. No. 186. Zwingli's sixty-seven Articles, 19 Jan. 1523. I. Quicunque Evangelion nihil esse dicunt, nisi ecclesiae calculus et adprobatio accédât ^ errant et Deum blasphémant. 2.^ Summa Evangelii est quod Christus Filius Dei vivi inno- tuerit nobis voluntatem Patris caelestis et quod innocentia sua nos de morte aeterna redemerit, et Deo reconciliaverit. 3._ Hinc sequitur Christum esse unicam viam ad salutem omnium qui fuerunt, sunt et erunt. 4. Quicunque aliud ostium vel quaerit vel ostendit, errat ; quin animarum latro est et fur. 5. Quicunque ergo alias doctrinas Evangelio vel aequant vel praeferunt, errant, nee intelligunt quid sit Evangelium. 6. Nam Christus lesus dux est et imperator, a Deo toti generi humano et promissus et praestitus. _ 7. Ut sit ipse salus et caput omnium credentium qui corpus eius sunt, quod quidem absque ipso mortuum est, et nihil potest. 8. Ex his sequitur quod omnes qui in isto capite vivunt, sunt membra et filii Dei. Et haec est ecclesia seu communio sancto- rum, sponsa Christi; ecclesia catholica. 9. Quemadmodum membra corporis sine administratione capitis nihil possunt, sic in corpore Christi nemo (iuid(]uam potest sine capite eius, Christo. 10. Quum membra absque capite aliquid operantur, ut, dum sese lacérant aut perdunt, démens est homo : sic, dum membra Christi sine capite Christo aliquid tentant, insana sunt, sese gravant et perdunt imprudentibus legibus. II. CoUigimus hinc ecclesiasticoruni (cj[uos vocant) tradi- tiones et leges, quibus fastum, divitias, honores, titulos, legesque suas fulciunt et defendunt, causam esse omnis insaniae ; nam capiti Christo non consonant. 12, Adhuc ergo insaniunt non pro capite, quod per gratiam Dei pii omnes summo studio conantur erigerc, sed quod non permittuntur insanire et furere. Volunt enim pii soli capiti Christo auscultare. ' Contrast ' Ego evangelio non credcrem, nisi mo catholicae ecclesiae commovcret auctoritas', S. Aug. Contra Epist. Maiiic/iaei, § 6: and Hooker, E. P. Til. viii. 14. 412 THE DISPUTATIONS AT ZURICH, 1523 186 13. Verbo Dei quum auscultant homines, pure et sinceriter voluntatem Dei discunt. Deinde per Spiritum Dei in Deum trahuntur et veluti transformantur. 14. Summo igitur studio hoc unum in primis curent omnes Christian!, ut evangeUum Christi unice et sinceriter ubique praedicetur. 15. Qui credit evangeho, salvus erit ; qui non credit, con- demnabitur. Nam in evangeUo omnis Veritas clarescit. 16. In evangeho discimus hominum doctrinas et traditiones ad salutem nihil esse utiles. 17.^ Christus unicus aeternus et summus est sacerdos. Qui ergo se pro summis sacerdotibus venditant, gloriae et potentiae Christi adversantur, et Christum reiiciunt. 18.^ Christus qui sese semel in cruce obtulit hostia est et vi- ctima satisfaciens in aeternum pro peccatis omnium fidelium. Ex quo colligitur missam non esse sacrificium, sed sacrificii in cruce semel oblati commemorationem et quasi sigillum re- demptionis per Christum exhibitae. 19.^ Christus unicus est mediator inter Deum et nos. 20. Omnia nobis per Christum et in nomine Christi praestat Deus : hinc sequitur, nobis extra banc vitam intercessore praeter Christum nullo opus esse. 21. Quum mutuo pro nobis hie in terris oramus, in hoc facere debemus, quod per solum Christum omnia nobis dari confidamus. 22.* Christus est nostra iustitia. Hinc consequitur opera nostra eatenus esse bona, quatenus sunt Christi : quatenus vero nostra, non esse vere bona. 23.^ Quod Christus substantiam huius mundi et fastum con- temnit, docet quod hi qui sub Christi titulo divitias ad se rapiunt, ipsum magna infamia afficere, quum cupiditatis suae et luxus eum patronum faciunt. 24.''' Christianorum nuUus ad ca opera quae Christus non praecepit, adstringitur ; quolibet tempore, quolibet cibo vesci potest. Consequitur ergo literas quas pro caseo et butyro dant pontificii, Romanas esse imposturas. 25.'' Tempus et locus in potestate sunt hominis, non homo in illorum potestate. Qui ergo tempus et locum alligant, Christiana libertate pios fraudant et spoliant. ' Of the Pope. - Of the Mass. ^ Intercession of Saints. * Good Works. ^ The goods of the Spiritualty. •^ Forbidden food. '' Holy days and pilgrimages. i86 THE DISPUTATIONS AT ZURICH, 1523 413 26.' Nihil magis displicet Deo quam hypocrisis : hinc disci- mus hypocrisim esse gravem et impudentem audaciam quic- quid sanctum se simulât coram hominibus. Hinc cadunt cuculli, signa, rasus, vertex, &c. 27.^ Omnes Christiani fratres sunt Christi, et fratres inter sese, patrem ergo super terram vocare non debent. Hinc cadunt factiones et sectae. 28.'' Quicquid Deus non vetat et permittit, iuste fit. Ex quo discimus matrimonium omnibus ex aequo convenire. 29. Qui ecclesiastici vulgo seu spirituales vocantur, peccant, dum, posteaquam senserint castitatem sibi a Deo negatam, non uxores ducunt aut nubunt. 30.^ Qui vovent castitatem, stulta praesumptione et puerili arrogantia tenentur. Qui ergo ab eis vota huiusmodi vel ex- quirunt vel oblata recipiunt, iniuriam eis faciunt et tyrannidem in simplices exercent. 31.° Excommunicationem nemo privatus ferre potest, sed ecclesia in qua excommunicandus habitat una cum episcopo. 32. Nemo potest nee debet excommunicari, quam is qui sceleribus suis publiée offendit. 2^. Ablata" iniuste non templis, monasteriis, non monachis aut sacerdotibus, sed pauperibus danda sunt, si iis quibus ablata sunt restitui commode non possunt. 34.'' Potestas quam sibi Papa et Episcopi caeterique quos spirituales vocant, arrogant, et fastus quo turgent, ex sacris litteris et doctrina Christi firmamentum non habet. 35. Magistratus publicus firmatur verbo et facto Christi. 36. lurisdictio aut iuris administratio, (juam sibi dicti spiri- tuales arrogant, tota magistratus saecularis est, si modo vel it esse Christianus. 37. Magistratibus publicis omnes Christiani obedire debent, nemine excepto. 38. Modo contra Deum nil praecipiant. 39. Leges magistratuum ad regulam divinae voluntatis sunt conformandae, ut oppresses et vim passos defendant et ab iniuria asserant, ctiam si nemo queratur. 40. Magistratus iure duntaxat occidere possunt, atque eos tantum qui publiée offcndunt, idque inoffenso Deo, nisi Deus aliud praecipiat. Cowls, habits, &c. ^ Orders and Sects. ' Clerical Marriage. Vows. ^ Excommunication. " Ill-gotten gain. The Magistrate. 414 THE DISPUTATIONS AT ZURICH, 1523 186 41. Quum illis pro quibus rationem reddere coguntur, con- silia et auxilia legitime administrant, debent et illi ipsi magi- stratibus subsidia corporalia. 42. Quando vero perfide et extra regulam Christi egerint, possunt cum Deo deponi. 43. Huius regnum optimum est et firmissimum qui ex Deo et cum Deo regnat ; huius vero pessimum et infirmissimum qui sua libidine. 44.^ Veri adoratores invocant Deum in spiritu et veritate, corde orantes, non clamore coram hominibus. 45. Hypocritae omnia opera sua faciunt ut videantur ab hominibus ; propterea mercedem suam hie recipiunt. 46. Cantiones ergo, seu verius boatus, qui in templis sine devotione pro mercede fiunt, aut laudem aut quaestum ab hominibus quaerunt. 47.^ Potius mortem eHgere debet homo quam Christianum offendere aut pudefacere. 48. Qui ex infirmitate aut ignorantia absque causa vult offendi, non patiamur ut is infirmus et ignorans maneat ; sed demus operam ut rite edoctus firmus tandem evadat, nee pec- catum ducat quod peccatum non est. 49. Maius et gravius scandalum non puto, quam quod sacer- dotibus matrimonio legitimo interdicitur ; concubinas et scorta habere accepta ab eis pecunia permittitur. 50/' Solus Deus peccata remittit, idque per solum Christum lesum Dominum nostrum. 51. Qui remissionem peccatorum creaturae tribuit, Deum gloria sua spoliât et idololatra est. 52. Confessio ergo, quae sacerdoti aut proximo fit, non pro remissione peccatorum, sed pro consultatione haberi debet. 53. Opera satisfactionis a sacerdote imposita humanae sunt traditionis (excepta excommunicatione) ; peccatum non tollunt, sed aliis in terrorem imponuntur. 54.* Christus dolores nostros et omnes labores nostros tulit ; qui vero operibus poenitentialibus tribuit quod Christi solius est, errat et Deum blasphémât. 55. Qui vel unicum peccatum poenitenti remittere negat is non Dei nee Petri sed diaboli vicem tenet. 56. Qui quaedam tantum peccata idque pro mercede aut pecunia remittunt, Simonis et Balaami socii sunt, et veri satanae legati. ' Prayer. ^ Offence. ^ Forgiveness of sins, * The passion of Christ is penance for sin. i86 THE DISPUTATIONS AT ZURICH, 1523 415 57.* Scriptura sacra purgatorium post banc vitam nullum novit. 58. Defunctorum iudicium soli Deo cognitum est. 59. Quominus de hisce rebus nobis revelat Deus, hoc minus nobis pervestigandae sunt. 60. Si quis pro mortuis soUicitus, apud Deum gratiam eis implorât aut precatur, non damno ; sed tempus de hoc definire et propter quaestum mentiri non humanum est sed diabolicum. 61.'^ De charactere, quem postremis hisce temporibus ex- cogitarunt sacrifici, nihil novit divina Scriptura. 62. Scriptura alios presbyteros aut sacerdotes non novit quam eos qui verbum Dei annunciant. 63. mis vero presbyteris, de quibus diximus, qui verbum Dei praedicant, Scriptura divina iubet ut necessaria ministrentur. 64.^ Qui errorem agnoscunt, illis nihil damni inferendum, ferantur autem donee in pace décédant, deinde sacerdotiorum bona iuxta Christianam charitatem ordinentur. 65. Qui errorem non agnoscunt nee ponunt, Deo sunt relin- quendi, nee vis corporibus illorum inferenda nisi tam enormiter ac tumultuose se gérant, ut parcere illis magistratui salva publica tranquillitate non liceat. 66. Humilient se illico quicunque in ecclesia sunt praefecti, crucemque Christi (non cistam) erigant ! aut perditio eorum adest, nam securis radici arboris est admota. 67. Si cui libet disserere mecum de decimis, rcditibus, de infantibus non baptizatis, de confirmatione, non detrectabo colloquium. No. 187. Letter of Adrian VI to Zwingli, 23 Jan. 1523. Dilecte fili, salutem et apostolicam benedictionem ! Remit- timus venerabilem fratrcm Ennium * episcopum Verulanum, praelatum domesticum nostrum et apostolicae sedis nuncium, hominem prudentia et fide praestantem, ad istam invictam nobisque et huic sanctae sedi coniunctissimam nationcm, ut de maximis rebus nos eandem sedem totamque Christianam rem- publicam concernentibus cum illo agat. Licet autem ei dederi- mus in mandatis ut ea communiter cum omnibus et publiée tractet : tamen cum de tua egregia virtute specialiter nobis sit ' Purgatory. = Priesthood and ordination. ^ Putting away of abuses. * Ennius Filonardi, Bishop of Veroli, 1503-46. 4i6 THE DISPUTATIONS AT ZURICH, 1523 187 cognitum, nosque devotionem tuam arctius amemus ac dili- gamus ac peculiareni quandam in te fidem habeamus, man- davimus eidem episcopo, nuncio nostro, ut tibi separatim nostras litteras redderet, nostramque erga te optimam volun- tatem declararet. Hortamur itaque devotionem tuam in Do- mino ut et illi omnem fidem habeat, et quo nos anime ad honores tuos et commoda tendimus, eodem tu in nostris et dictae sedis apostolicae rebus procédas : de quo gratiam apud nos invenies non mediocrem. Datam Romae apud S. Petrum sub annulo piscatoris. Die 23 lanuarii anno 1523. Ponti- ficatus nostri anno primo. No. 188. The address of the Burgomaster, 29 Jan. 1523. Quandoquidem non paucae concertationes et dissidia plura in urbe nostra propter Huldrici Zuinglii conciones publicas exorta sunt, viri omni virtutum genere et eruditione praestantis- simi ; quae eo tandem devenisse constat ut propter dogmata publiée tradita ab aliis quidem seductor, ab aliis vero haereti- cus quoque saepenumero dictus sit : non in urbe modo sed in agrum quoque concertationes istae diffusae et ecclesiarum mini- stres et rudem rerum populum exagitant, et amplissimi magi- stratus nostri aures continuis et assiduis querelis fatigant. Ceterum quum obtrectationum et convitiorum eiusmodi finis nuUus appareret : Zuinglius pro publica concione se omnis fidei et doctrinae suae rationem publiée quoque redditurum esse pollicitus est, si publica aliqua instituatur disputatio. Qua- propter tam iusta petenti sanctus urbis nostrae senatus nequa- quam déesse volens, et concertationum huiusmodi dissidia tollere cupiens, liberam et publicam coram Diacosiorum con- sessu disputationem instituit, ad quam omnes tam in urbe quam agro ecclesiarum ministres convocandos esse duxit. Sed et R. D. Constantiensis episcopus vocatus legates suos henerifi- centissimes hue transmittere dignatus est, pro que in nos officio magnas nos illi gratias debere fatemur. Si quis ergo ex vebis Huldrici Zuinglii doctrinam in huius urbis nostrae ecclesia publiée traditam reprehensione dignam putaverit, si quis certis rationibus demenstrare petuerit, eam vel falsam vel haereticam esse : huic liberum este ipsum publiée coram hoc consessu vestro erroris arguere et divinae Scripturae eraculis meliera edecere ; nee est ut uUius periculi metu territus, quae dicenda esse novit, reticeat. Liberum enim cuivis esse vult amplissi- i88 THE DISPUTATIONS AT ZURICH, 1523 417 mus urbis nostrae senatus fidem suam fateri et asserere, ut tan- dem a crebris variisque istis querelis, quae ex concertationibus huiusmodi inter clericos simul et laicos exoriri soient quibus- que iam abunde satis defatigati sunt, liberentur. No. 189. From the First Disputation at Ziirich, 29 Jan. 1523. lo. Faber Vicarius Const. — Multis quidem de sua calamitate conquestus confrater meus Huldricus Zuinglius se sanctum Evangelium in Tigurina ecclesia publiée annuntiavisse testatur ; nee dubito quin hoc ab ipso praestitum sit. Quis enim ad verbi ministerium a Deo ordinatus Evangelii doctrinam et divinum Paulum non bona fide praedicet ? Nam et ego ani- marum pastor, indignus forsitan, constitutus sum, et meae insti- tutioni et curae commissas non aliud nisi Evangelii veritatem adhuc docui (cuius rei testes complures producere possem) ; nee in posterum huius praedicationi defuturus sum, nisi Domi- nus Deus aliis episcopi mei negotiis me involverit. Evangelium enim, ut Paulus Rom, i. 16 inquit, potentia Dei est ad salutem omni credenti. Porro quum Zuinglius se a multis eo nomine tra- duci et reprehendi quiritetur, quod veritatem minus fideliter tra- diderit, et se fidei et doctrinae suae rationem publiée Constan- tiae quoque redditurum esse promittat : non aliud ego quidem respondere possum quam me, si quando Constantiam veniret, omne amici ofiicium in ilium ceu amicum et dominum meum collaturum esse ; imo non ut amicum sed ut fratrem tracta- turum ; quod ipsum nobis re vera credi volumus. Praeterea, me nequaquam in hoc venisse testor, ut Evangelicam et apostoli- cam doctrinam aliqua ex parte oppugnem, sed ut eos qui contra eam aliquid vel dixerunt vel dixisse feruntur, audiam : et ut dissidia si quae inter illos exorta sunt amice componantur, adsum quo omnia haec non ad seditionem et discordiam sed ad publicam pacem referantur. Evangelium enim et divinus Paulus ea solum docent quae gratiam et pacem, non seditiones et turbas pariunt. Quod si vero contra veteres ritus et longa multorum tempo- rum série ad nos usque perductas ceremonias et consuetudines pugnare quis voluerit, palam et ingenue, ceu R. D. Constant, epi- scopi legatus, fateor me de his talibus in hac urbe vestra nullam prorsus disputationem inchoaturum esse. Quantum enim ipse videre possum, istiusmodi res coram generali omnium nationum coetu aut universali omnium episcoporum et doctorum, quorum 944 E e 4i8 THE DISPUTATIONS AT ZURICH, 1523 189 in scholis copia est, consilio transigi debebant, quemadmodum apostolorum tempore Hierosolymae factitatum esse legimus Act. XV. Si enim de hac re, vetustissimam et non sine laude ad nos perductam sacrorum rituum consuetudinem tentante, nunc disputare et aliquid adversum concludere vel decernere voluerimus : fortassis nostra haec sententia reliquis Christi fidelibus, qui alibi locorum versantur, minus arridere poterit, qui proculdubio illud quoque praetexent, quod in nostrani opinionem non consenserint. Quid enim hie de nobis Hi- spania decem potentissimis regnis clara dicet ? quid Italia ? quid Franciae regnum ? quid tota Septentrioni subiecta regio ? Huiusmodi ergo res, ut modo diximus, coram generali concilio transigendae (si quidem auctoritatem illis inesse velimus) et confirmandae erunt. Quapropter (ut ex me quoque ceu Christi membro et confratre nunc loquar) vos oro et adhortor ut maturo consilio considerare instituatis, ne quid forte infelicius et turbu- lentius hinc exoriri queat. Bona igitur fide sic vobis optime consultum fore credo, si omnes contentiones et dissidia (quae vel de pontificiis vel aliis humanis constitutionibus inveteratis exorta sunt) déponentes rem banc omnem citra disputationis litem sedari vel saltem differri patiamini, si qua forte commodior in posterum de his agendi occasio sese offerat. lam ante enim cognovit R. D. Constant, episcopus, in Norimbergensibus comitiis per Imperii status Concilium générale institutum esse, quod in Germania intra anni spatium celebrandum sit ; in quo, ut fertur, dimidia iudicum pars ex saecularibus, altera ex eccle- siasticis constituetur, quorum erit de iis quibus nunc totus fere orbis turbatus est, pronuntiare. Hoc ergo si fiat, coram illis, utpote auctoritate et potestate praeditis, haec quoque commode proponi et tractari possent. Deinde hoc unum R. D. meus summis quibus potest precibus petit et obsecrat ut huiusmodi concertationes de rebus ecclesiasticis, si ullo modo fieri possit, citra omnem disputationem amice et placide componere tentetis. Licet enim de huiusmodi constitutionibus, decretis et consue- tudinibus longo usu confirmatis per Scripturas disputare insti- tuerimus : quis tamen nobis iudex erit, qui de istis pronuntiet ? Mea certe sententia, coram Universitatibus, utpote Lutetia, Colonia, aut ^ Lovanio haec proponenda erant. Illic enim plures Scripturarum peritissimos invenire liceret : penes quos ista cum ^ Quum haec dicerentur, Zuinglius sermonem interrumpens ait : Quid vero si Erfordia aut Viteberga liuic negotio destinaretur ? Respondit Vicarius: Minime, quia Lulherus nimis viciiuis est. Ab aquilone panditur omne malum. i89 THE DISPUTATIONS AT /.(TRICH, 1523 419 auctoritatc aliqua possenl transigi. Nolim autem haec ita acci- piantur, quasi cuiusquam honori aut erudition! detractum velim. Sed ut Christi membrum fideli quoque et Christiano animo ista moneo. Interim vero, quod commissum mihi niunus attinet, iam ante dictum est, me non nisi auscultandi gratia liuc able- gatum esse. H. Ziiinglius. — In hoc unum certe D. Vicarium incumbere videmus, fratres in Cliristo carissimi^ ut multis iisque variis labyrinthis per operosam et lubricam sermonis structuram animos vestros simplices involvat et ab institute retrahat. Primo enim se contra vetustissimos ritus et longa consue- tudine solemniter confirmatas ecclesiasticorum constitutiones nequaquam disputaturum esse testatur. Atqui nulla hie quae- stio est, quanto temporis spatio vel hoc vel illud in usu fuerit : sed de ipsa rei veritate hie agitur, an videlicet homo ad eorum obedientiam divina lege astringatur, quae humanis constitu- tionibus sunt tradita. Nos enim consuetudinem, quemadmo- dum et pontificii iuris canones ^ docent, veritati omnino cedere debere arbitramur. Deinde istiusmodi res in nationali aliqua synodo vel in gene- ral! episcoporum concilio transigendas esse tradit. Ego vero in hac aula Christianum coetum convenisse credo. Maximam enim e nobis partem eorum esse spero, qui divinae voluntatis amore et veritatis studio commoti hue venerint : cuius cogni- tionem Dominus Deus nunquam nobis negaturus est, si quidem hanc in ipsius honorem ex animo petierimus. Ubicunque enim, inquit Dominus, duo vel très congregati fuerint in nomine meo, ego ero in medio ipsorum. Praeterea non tales episcopi in vetustissimis illis conciliis consederunt, quales hodie cum principum fastu et potcntia certare videmus ; quemadmodum multi sibi falso imaginantur. Sanctissimi enim patres, in Christianae fidei causis congregati, nequaquam tanta saeculi huius gloria et potentia instruct! principes fuere, quales nos hodie necessario requiri existimamus. Testantur hoc plures e scriptorum numéro fide dignissimi. Testatur idem vetustissi- mum episcopi vocabulum, quod proprie nihil nisi speculatorem aut excubitorem, qui pro populo sibi ad fidei et religionis insti- tutionem commisso vigilare debet, significat '^ Quum itaque in hoc coetu nostro permult! sint vere fidèles tam nostrates quam exteri, tot denique pi! et docti episcopi praesentes adsint, ' Corpus itiris canonici^ Dist. viii, c. 4 ' Veritati et rationi consnetndo est postponenda ' (i. 14, ed. Friedberg). 2 ' Das ist uff gut diitsch : ein pfarrer,' C. R. Ixxxviii. 495. E e 2 420 THE DISPUTATIONS AT ZURICH, 1523 189 qui profecto ciivinam veritatem audire et novisse, sed et prove- here cupiunt : nihil equidem etiam hoc loco obesse video, quominus ad Vicarii sententiam de istis rebus disputare, et quae Veritas docet decernere nobis liceat. At reliquae nationes, inquit, in nostra ilia décréta nunquam consentient. Atqui haec una hodie omnium fidelium querela est quod mitrati illi et saeculari potentia armati episcopi ^ et ecclesiarum proceres puram Evangelii doctrinam et sacras Scripturas e populi manibus extorquera conantur. Scriptu- rarum enim expositionem penes nullum alium quam se ipsos esse debere clamitant ; quasi vero non reliqui de Christiana plebe sancti homines Christian! sint^ et aliqua Spiritus sancti virtute illuminari possint, quasi denique illis divino verbo neces- sario carendum sit. Nee desunt ex illorum numéro qui divinae Scripturae mysteria revelare nefas esse dicere non verentur. Haud enim dubito si apud alias quoque nationes pura Christi Veritas citra omnem humanarum traditionum admixtionem prae- dicaretur, nee pontificiis, imperatoriis aut episcopalibus decretis impediretur ; etiam illi, utpote Christianis animis praediti, veri- tatem recepturi et humana placita relicturi, in eorumque sen- tentiam, qui divini verbi radiis illustrati sunt, consensuri essent. Porro quae de Concilio intra anni spatium celebrando Norim- bergae consultata esse dicuntur, non in alium finem mihi videntur confingi quam ut simplici vulgo tantisper divini verbi Veritas intercipiatur. Nam et ego nudius tertius Norimberga litteras accepi, in quibus aliqua quidem Concilii mentio fit, sed num- quid plene de hoc statutum aut decretum sit, nondum constat. Pontifices enim, episcopi et reliqui ecclesiasticorum magnates nullum Concilium (in quo pura divini verbi auctoritas sola valeat) ferre aut admittere possunt. Ad haec, licet in hoc omnes Christian! populi operae intenderentur, non tamen effici posset, ut intra anni spatium illud celebraretur. Impossibile enim esset, ut intra tam angustum tempus commeatus victusque tantae multitudini sufficiens conveheretur. Sed ut demus hoc. Concilium aliquando futurum : quid interea cum illis agetur, quorum conscientiae iam nunc mire turbatae sunt et veritatem cognoscere studiosissime cupiunt ? An vero sitibundae istorum mentes divino verbo spoliandae et in dubitatione tanta dese- rendae sunt ? Num humanis traditionibus illas terreri et omni notitia veri destitutas vel vivere vel mori permittemus ? Magna profecto, mihi crédite fratres, haec res est. Deus iudex noster nunquam quid per pontifices, episcopos et concilia statutum ' 'Die grossen hansen, bischoff iind prelaten.' — Ibid. 496. i89 THE DISPUTATIONS AT ZURICH, 1523 421 sit, nee quanta longi temporis consuetudine hoe illudve con- firmatum sit, a nobis requiret, sed num ipsius voluntas, ipsius verbum et praecepta custodita sint, interrogabit. Porro, quid de iudieibus (quos extra Universitates Vicarius nusquam reperire potest) dicere attinet ? Habemus hie iudices, qui nee personarum respeetu errare, neque uUo alio affectu excaecati falli possunt, Dei nimirum Scripturas quae nee fallere nee mentiri norunt. Hae nobis in Hebraea simul Graeea et Latina lingua praesentes sunt. Has utrinque aequi et iusti iudicis loco reeipiemus. Habemus praeterea in hae urbe nostra, divinae liberalitatis beneficio, plures in Unguis hisce tribus tarn féliciter exercitatos viros quam in ulla scholarum, quas ante Vicarius recensuit, invenire liceat. De iis loquor qui Universitatum rectores et proceres sunt : non enini Erasmum Roterodamum aut alios ipsi similes, qui nonnunquam ceu ho- spites in scholis istis versantur, hie intelligo. Assident hie etia,m plures sacrae Scripturae doctores, non desunt iuris Canonici doctores, adsunt etiam e variis Universitatibus plures doctissimi viri. Horum erit citatas a nobis Scripturas audire et légère, ut videant num vera sint quae istarum auctoritate probantur. Licet vero hisce omnibus prorsus destituti essemus, non dubito tamen in hoc coetu nostro quam plurimas esse vere fidelium mentes, Sancti Spiritus luce edoctas et vero intellectu praeditas, ut vel hi soli per Dei Spiritum facillime discernere possent, utrinam e nobis Scripturis legitime utantur, vel illas violenter in sensum perversum detorqueant. Quapropter etiam hoc loco nulla excusationis causa relinquitur. Non terreant ergo vos sermones istiusmodi, o fratres. Vos autem in i)rimis appello, Tigurinae urbis concives, qui hoc ceu singulare divinae gratiae et vucationis indicium agnuscere de- betis, quod haec in urbe vestra in Dei et veritatis honorem ac gloriam instituta sunt : ne posthac, qui vestrae ditioni et im- perio parent, de salute animarum dubii variis quoque concerta- tionibus, ut antehac factum est, exerceantur. Dominum Deum totis animis invocate ! Is, si vera fide id fiat quemadmodum lacobus promittit, sui cognitionem vobis nunquam denegaturus est. Interim nuUis verbis utcunque blandis et splendidis vos moveri patiamini ! Haec ubi Zuinglius magna cum gravitate perorasset, magnum silentium inter omnes fuit, adeo ut Tigurinae civitatis Consul ad dicendum aut respondendum hortaretur si qui essent qui, quod opponere possent, haberent. . . . [ Thai folloived discussions on the Iniercession of Saints {Op. 422 THE DISPUTATIONS AT ZURICH, 1523 189 i. 150), Celibacy of Clergy {ib. 156), and the authority of the Church {ib. 162).] Turn vero Consul omnes qui non Senatorii ordinis essent, domum abire iussit, et Senatusconsultum ex- spectare. lam enim meridies appropinquabat. Senatum vero totum manere voluit, plura cum his consulturus. Ubi vero pransum esset, in Curiam denuo convocati sunt omnes, ut Senatusconsultum, quod interea latum erat, audirent. No. 190. The Decree of the Council, 29 Jan. 1523. Convenistis hue Tigurini Senatus auctoritate et mandatis evocati. Quoniam vero anno abhinc ferme elapso R. D. Con- stantiensis episcopi Legati coram Tigurinae civitatis Senatu comparuerunt, cum quibus ita res instituta tum erat ut R. D. Constantiensis hue incumberet, ut omnes dioecesis suae pa- stores et ecclesiastae in unum collecti mutuis consiliis et operis. in hoc laborarent, ut unanimi consensu certi aliquid de his fidei controversiis statueretur, quod omnes tuto sequi possent : quum autem interea per Constantiensem episcopum, magnis fortasse de causis et arduis, nihil omnino transactum sit : in- terim tamen controversiae huius lis et contentio magis magis- que gliscere et augeri incipiat : Tigurinae civitatis Cos. Senatus totusque Populus non sine divini nominis auspicio, publicae pacis et Christianae concordiae gratia, hunc conventum vestrum instituerunt, et a R. D. Constantiensi. ut hie Legates suos ad nos mittere dignaretur, impetrarunt ; pro quo officio nobis praestito magnas nos illi gratias debere fatemur. Simul vero omnes ex agro suo verbi ministres et ecclesiarum antistites con- vocandos esse duxerunt, ut qui haereseos crimina sibi mutuo intentarunt, commodius dirimi possent. Quoniam vero contra Huldricum Zuinglium, maioris nostrae ecclesiae antistitem et ecclesiasten (quem multi clam haereti- cum esse convitiati sunt) post articulorum aut propositionum ipsius promulgationem nemo prodire visus est, qui ilium sacrae Scripturae oraculis convincere conaretur, licet non semel eos provocarit, qui ilium ante haereticum dixerant : prudentissimi viri Cos. S. P. Q. Tigurinus decreverunt et omnino ratum volunt ut Huldricus Zuinglius sacrosanctam Evangelii doctrinam et divini verbi oracula (ut hue usque ab illo factitatum est) an- nuntiare et praedicare pergat. Praeterea aliorum quoque, quot- quot vel in urbe vel agro verbi ministerio praesunt, est nihil aliud instituere aut docere nisi quod Evangt-licae doctrinae testimonio et Sacrae Scripturae auctoritate per ipsos probari igo THE DISPUTATIONS AT ZURICH, 1523 423 possit, Ab omnibus vero vel haeresium vel aliorum scelerum criminationibus ut abstineatur atque in totum temperetur, iidem cavent. Si qui enim in his sese immorigeros et rebelles prae- buerint, eas de se poenas sumi sentient, ut se inique et iniuste fecisse omnibus testari queant. Actum Tiguri lanuarii xxix. Anno MDXXiii. No. 191. The Bishop's Pastoral, lo July 1523. ... Et quia quotidie audimus nonnuUos esse qui de fidei articulis, de diva virgine, de sacramentis et etiam damnatis haeresibus ac erroribus impie et contra communem consensum Christi fidelium sentiant, haeresesque ante multa saecula damna- tas quasi ab inferis revocare non vereantur, unde huic tarn in- dignae rei occurrere volentes ecclesiaeque consuetudini atque etiam Caesareis mandatis innixi, inhibemus omnibus et singulis nobis subiectis, ut ab illis sibi caveant et damnatas haereses non praedicent aut alias perlinaciter defendant ; alioquin contra illos iustitia mediante strictissime procedenms. Nam quantum ex alto dabitur, banc in fide ac religione Christi iniuriam omnino diutius nolle pati proposuimus ; quare unusquisque ab illis in posterum sibi cavere studeat. Vos itaque omnes et singuli in Christo dilecti haec omnia et singula diligenter exsequi curetis, prout Imperialis Maiestatis et nostram gravem evitare volueritis indignationem. . . . No. 192. The Form of Baptism at Zurich, May 1525. The minister of the church first says : In the name of (iod. Amen. Our help standeth in the name of the Lord, who hath made heaven and earth. Then he asks the godfathers and godmothers : Will ye that this child be baptized with the baptism of our Lord Jesus Christ ? Answer: Yea. Then the priest savs : Name this child. The godmothers say : N. Then the priest says : Let us then all pray God together : O, almighty and eternal God, who through the flood didst by thy mighty judgement condemn the unbelieving world and thyself deliver of thy great mercy faithful Noah : who didst drown ob- durate Pharaoh with all his host in the Red Sea, and didst bring 424 THE DISPUTATIONS AT ZURICH, 1523 192 thy people Israel through the same dry-shod, figuring thereby this bath of baptism : \\'e pray thee, of thine unmerited mercy, that thou wouldest graciously look upon this thy servant N., and kindle the light of faith in his heart whereby he may be incorporate into thy Son, and with Him be buried in death and raised again to newness of life ; that so, following Him daily, he may joyfully bear his cross, and hold fast to Him with true faith, firm hope, and fervent charity : and that, for thy sake, he may so manfully quit this life, which is naught else but death, that, at the last day, he may appear with boldness at the general judgement of thy Son. Grant this through the same thy Son our Lord Jesus Christ, who Hveth and reigneth with Thee in the unity of the Holy Ghost, one God. Amen. The minister says : The Lord be with you. Answer: And with thy spirit. The minister says : That which now followeth standeth in the gospel of Mark in the tenth chapter at the thirteenth verse. Answer : Glory be to thee, O Lord. The minister: It came to pass upon a time that 'they brought, &c. . . . blessed them '. Thanks be to God ! He willeth to forgive us all our sins through His Son ! Then the minister takes the child and says : Will ye that this child be baptized ? Answer: Yea. The minister says : Name this child. Answer: N. The minister says : N., I baptize thee in the name of the Father and of the Son and of the Holy Ghost. At the bestoival of the Chrisom: God grant thee that as thou art now clothed bodily with a white robe, so, at the last day, thou mayest appear before Him with a clean and open conscience. Amen. The Lord be with you ! Go in peace ! No. 193. From Zwingli's De Canone Missae Epicheiresis, 29 Aug. 1523. . . . Haec quotiescunque feceritis, in mei memoriam facietis. Lucas habet post panis porrectionem : ' Hoc facite in meam commemorationem.' Tametsi non sum nescius, cum hoc verbum, tum alia, ad utramque speciem referre debere. Pauli I Cor. xi. 24 verbis haec nostra sunt similiora, ubi post panis porrectionem sic infit : ' Hoc facite in meam commemoratio- nem.' Post vini sic : ' Hoc facite, quotiescunque bibetis, in meam commemorationem.' Atque ne ignoremus quidnam 193 THE DISPUTATIONS AT ZURICH, 1523 425 Christus voluerit hoc verbo significare, addit : ' Quotiescunque manducaveritis panem hunc et poculum biberitis, annunciate mortem Domini donee veniat.' His apertissimis verbis osten- ditur ipsam synaxim aliud non esse quam commemorationem passionis dominicae. Qua fronte igitur quaeso ex commemora- tione oblationem fecerunt isti ? Unde qui fidèles sumus, dum Christi corpus et sanguinem edimus ac bibimus, morteai Domini ebuccinemus, idque quamdiu mundus constiterit. Causa praeconii satis ampla est, quod Christus nos Hberavit sua morte et sanguinis effusione, atque eadem in cibum tradidit quae fide comedimus non dentibus, propter quam Deus nobis invisibiliter illabitur ac animum pascit. Unde et memores, Doinine, nos servi tui, sed et plebs tua sane ta. Hic 'servos' pro ministrantibus sacerdotibus positos esse autumo, ne unquam sibi primas non tribuerent. Christi Fihi tui Domini Dei nos tri tant beatae passiotiis, necnon et ab inferis resurrectionis sed et in coelos gloriosae ascensionis. Ut ne barbariem hie caviller tantisper tolerandam, est haec preca- tionis pars non inconsulte superioribus coniuncta. Cum enim dixisset Christus : ' Hoc facite in meam commemorationem,' recte dicimus : ' Unde sumus, O Domine, memores Filii tui passionis, descensionis ad inferos,' &c. Verum quod mox sequitur, non video quomodo non sit per summam oscitantiam iunctum. Offer inn/ s praeclarae maiestati tiiae de tuis donis et datis, hostiam purani, hostiani sanctam, hostiani imniaculatani. Blasphemia haec est : solus enim Christus talem hostiam offerre potuit, et creatura praeterea nulla. Deinde obsccro tjuantum cerebri habuisse pûtes eum qui iam iam dixcrat : () Domine, quod haec in commemorationem facere iussisti, en facimus ; et priusquam huius sententiae dcverbia abierint, sic infit : ' Offerimus ' ? Sed ogganniunt quidam scioli : Haec com- memoratio est oblatio, quamvis nihil adferant quo id probent. Unde eos admoneo ut orationem suam vertant, et dicant : Haec oblatio est commemoratio : nihil enim aliud est, ut satis iam visum est. . . . No. 194. Ordinance for the reform of the Great Minster, 29 Sept. 1523. Whereas yesterday the I'rovost and Chapter of SS. Felix and Régula appeared, at the Provostr)-, before our Lords the Burgomaster and Council, . . . and asked them to appoint certain persons to advise, along with delegates of the Chapter, 426 THE DISPUTATIONS AT ZURICH, 1523 194 upon certain articles, &c. : and whereas the Burgomaster and Council appointed three of their number to act with the commissaries of the Provost and Chapter aforesaid : Now therefore, by the common consent of both sides, Articles are resolved as follows :— I. First, inasmuch as divers troubles have arisen by reason of the clergy making overcharge, in the matter of tithes, fees, and burdens, whereof the ordinary man complains, the Provost and Chapter hereby agree to surrender all their church-dues at the Great Minster, viz. the burdens which the ordinary man has hitherto had to pay. Further, they agree that, at the Great Minster, no one shall be required to pay for baptism, for the administration of the sacraments, for spiritual advice, or for a grave-space, without a gravestone : though, if any one wishes to have a gravestone, he must pay for it. No one is to be required to set up candles at a funeral ; though if any one wishes to stick them up, he must be at charges for them. And if any one wnshes to have the bells tolled for the departed in the Minster only, then he need not pay : but, if in the Minster and in other churches as well, then he must pay the fee as hitherto. 4. Further, it is thought good that the number of priests and clergy be reduced, so far as can be done with a good conscience, until no more persons remain than suffice for the preaching of God's Word and other Christian purposes. Those who are now occupied as Canons ^ and Prebendaries • may remain, and die in peace. But no one is to be appointed in their place, till a number is reached to be determined by both sides : and their prebends are to be devoted to Christian and useful purposes hereafter to be determined. 5. Further ... it is resolved that well-learned, able, and honest men be appointed to give public lectures day by day in Holy Scripture, for an hour in the Hebrew, an hour in the Greek, and an hour in the Latin tongue, as is necessary for the right understanding of divine Scripture. . . . 6. Further, provision should be made for an honourable, learned, and discreet priesthood, to the honour of God and of our City and Country, and for the salvation of souls, at the House of God known as SS. Felix and Régula : and likewise steps should be taken, according to need, to find right, true, and capable men in God's Word and the Christian life, to set over our pious subjects as pastors, parish-, and people's-priests. 1 The Minsler had J4 Canons and over 30 I'lebcndaiies or Chaplains. — C. A'. l.\.\.\i.\. 609. 194 THE DISPUTATIONS AT ZURICH, 1523 427 7. Further, a schoolmasler shall be more liberally paid than hitherto, to diligently teach young boys ... so that they shall not go to foreign places for school and learning . . . and a suit- able dwelling-house shall be built for him. 11. Further, whosoever shall be appointed to any such prebends, lectureships, or offices shall not be confirmed nor continued therein save in so far as he shall exercise himself therein as the office requires : but he may be thrust out there- from ; no harm, however, to be done to such as are disabled through sickness or any other misfortune, 12. And so soon as the prebends, offices, and arrangements aforementioned shall be honestly provided, any surplus of tithes, rents, and revenues shall be devoted to the relief of the needy in the hospital and of poor people at home. . . . No. 195. The summons to the Second Disputa- tion, 12 Oct. 1523. Tigurinae Reip. Cos. totusque Diacosiorum Senatus omni- bus et singulis ecclesiarum praesidibus, plebanis, parochis et Verbi ministris in comitatibus, urbibus, dominiis et aliis ditioni suae subiectis locis agentibus salutem cum débita benevolentia precatur. Non ignoratis quidem ut Evangelica doctrina et sacrae Scripturae Veritas hoc saeculo nostro clarius sese proférât, et purius quam antehac factum sit praedicetur. Quae res apud imperitos et rerum rudes homines multum contentionis et dissidii parère consuevit ; du m videlicet alius quidem pristinam doctrinam retinere conatur, alius vero Christi populum antehac nimis maligne et fraudulenter institutum esse existimat. Quum vero intra anni spatium omnibus, qui in ditione nostra agunt, ecclesiarum ministris in publicam synodum convocatis per nos iniunctum simul et praeceptum sit, ne quid vel in urbe vel in agro nostro praedicent, quam quod S. S. testimoniis approbari et defendi queat : huius institutione et imagines non ferendas et Missam a pristina forma, per Christum salvatorem nostrum instituta, quam plurimum degeneravisse didicimus. Quae res novas lites et contentiones apud nostros simul et alios plures excitavit. Quapropter publicam pacem tueri et discordias apud nostrates e medio tollcre nostri officii esse putavimus. Unde quo dissidiorum turbae sedari et multorum vanissinii de nobis sermones compesci possent, alleruiu ((|uod faustum felixque sit) synodum convocavimus. 428 THE DISPUTATIONS AT ZURICH, 1523 195 Vobis vero omnibus et singulis ecclesiarum ministris praeci- pimus et mandamus ut feria secunda ante Simonis et ludae festum in Tigurina curia congregati ea in medium proferatis quaecunque in S. S. exstare novistis quibus usus istiusmodi defendi posse putatis. Quodsi vero quis exterorum quoque huic negotio se adiungere volet, illud unicuique liberum esto ! Hie enim una cum doctis et eruditis aliquot non sine singulari studio disputantes audiemus, et negotio omni secundum V. et N. T. Scripturas transacto pleniore consultatione, quid agendum sit, deliberabitur, ut hoc modo turbis istis sublatis in divina caritate ut fratres in Christo lesu salvatore decet, vitam pacifi- carn et quietam transigere possimus. Praeterea, quo commodius res ista transigi queat, Episcopos quoque Constantiensem, Curiensem et Basiliensem, una cum schola quae illic est, et duodecim Helvetiae nostrae pagos, socios et amicos nostros coniunctissimos, invitare nobis libuit, ut nimirum et hi et alii plures nobis consociati legatos suos una cum eruditis suis ad nos mittere dignentur qui quoque huic instituto nostro sua opera et prudentia adsint ; nee dubi- tamus quin Deus Opt. Max. per Spiritum suum sanctum ita secundaturus sit ut vera doctrina instituti aeternum cum illo vivere possimus. Actum et Urbis Nostrae Sigillo confirmatum, feria secunda ante Galium. Anno mdxxiii. No. 196. The reply of Obwalden, 25 Oct. 1523. We are always glad to be at your service, but we have no specially well-learned people, only pious and reverend priests who expound to us the holy Gospels and other holy Scriptures, such as were expounded to our forefathers and as the holy Popes and the Council have commanded us. This will we follow and believe to our lives' end, and sooner suffer death therefor, until Pope and Council command us the contrary. Further, we have no intention, so far as it rests with us, of changing what of old time has been so regularly resolved, in common with the whole of Christendom, by consent of Spiritualty and Temporalty. Moreover, we are not disposed to believe that our Lord God has bestowed so much grace on Zwingli, more than on the dear Saints and Doctors, all of whom suffered death and martyrdom for the Faith's sake : and we have not been specially informed that he leads a spiritual life above all others, but rather that he is more given to disturbance 196 THE DISPUTATIONS AT ZURICH, 1523 429 ihan to peace and quiet. Wherefore we will not send any one to him, nor to the likes of him. For we do not believe in him : and, [in proof] that this is so, our mind is that if we had hold of him and could contrive to make our own reckoning with him, we should so reward him that he would never do any more. No more, save to commend you to God. No. 197. From the Second Disputation, 26-8 Oct. 1523. (i) On Images, 26 Oct. Sebastia7ius Hoffmannus [Praeses]. Quoniam Leo confrater meus dilectus planissimum Scripturae locum ^ produxit, quo luce clarius docetur, etiamsi nullos alios praeter hunc unicum haberemus, imagines in Christiano populo, in templis maxime, nequaquam ferendas (domi, si quis volet, vel plaustra simulacris onusta habeat !) nee modo non adorandas esse sed nee haberi nee pingi aut fingi debere : necesse erit, ut qui simulacra tueri conetur, divinae Scripturae testimoniis ilia servari aut retineri posse probet, non sui ingenii rationibus nitatur. Quod si quis ergo his contradicendum esse putarit, Scripturas proférât et sui ingenii commenta sibi reservet ! Porro, ne quis simulacra clam servare licitum esse putaret, quidam respondit : Non ea modo quae in templis prostant, sed et ea quae clam asservantur, simulacra prohibita sunt. Testatur hoc disertis verbis Moses, Deut. xxvii. 15 Addebat his Conradus GrebeUus ^ : Siquidem inter Christianos simulacra esse non debent, utique nee in abscondito servari debent. Haec enim divini verbi esset dispensatio. His dictis altum silentium diu omnes tenuit, ita ut ad dicendum provocandi essent. Tandem Henricus Lutius, Vitoduranus ecclesiastes, huiusmodi sermonem habuit. H. Lutius. Plures equidem esse credidissem, P. C. et fratres in Christo colendi, qui sua sponte duas illas Christianas de idolis et Missa propositiones subvertere conarentur ; quum alibi quidem in publicis concionibus omnes eos proscindant et indignis calumniis persequantur, qui sacrosanctam evangelii veritatem ex Christi sententia quam simplicissime in lucem pro- ducere student. Quoniam vero saepius iam provocati tacent, ' He adduced i Cor. v. 1 1 ; x. 7, 8 ; Gal. v. 20 ; Acts xv. 20 ; i Pet. iv. 3 and I John v. 2 1 . '^ Son of a senator at Ziirich ; and, with Felix Manz, a leader of the Anabaptists there : ti526. 430 THE DISPUTATIONS AT ZURICH, 1523 197 ego certe, ne nihil hie agatur, et ut ah'is quoque disputandi prae- beatur occasio et divina Veritas clarius innotescat, ipsas S. S. testimoniis, quatenus hoc fieri posset, subvertere conabor. Prae- ceptor et confrater meus in Christo dilectus, H. Zuinglius, et Leo frater, duas istas propositiones de simulacris et Missa se S. S. testimoniis asserturos esse poUiciti sunt : nimirum nee simu- lacra ferri debere, nee Missam esse sacrificium. Ceterum omnes S. S. loci abs te producti, Leo ! quantum mihi videtur, ad gentium idola falsis et alienis diis posita referuntur, non ad Christi et sanctorum eius imagines. Leo Iitdae. Multa quidem dicis, Henrice ! sed pauca probas. Nee enim de tua opinione agitur. Scripturis banc tuam sen- tentiam probes, necesse est. In hoc enim cardo rei versatur. H. Luthis. Quum omnipotens ille Deus per gratiam suam Israelem ex Aegypto eductum . . . liberavisset, populus . . . Aaroni dicebant : Surge, fac nobis deos, qui praecedant nos ! Vitulum ergo aureum confiantes dicebant : Ecce hi sunt dii nostri, qui nos eduxerunt ex Aegypto ! propter quod illorum facinus aliquot millia perierunt. Unde non obscurum est colli- gere, Deum per prophetas suos huiusmodi imagines duntaxat prohibuisse, non autem eas quibus vel Christus vel sancti eius repraesentantur. Leo. Audio quidem, Henrice. Illud vero non comprobatum est, simulacra huiusmodi haberi aut retineri debere. Scripturis proba, Deum simulacra vel non prohibuisse, vel habere per- misisse. Seb. Lloffmanmis. Benedictus Deus in saecula, qui nunquam non vincit in nobis, i. e. in Verbo suo sacrosancto, cuius et Paulus et apostoli et nos quoque organa et instrumenta sumus, per quae Dei verbum tractari consuevit. Quapropter hodie quoque nos victores constituens Verbi sui lumine evidenter simul et subtiliter demonstravit, simulacra inter Christi populum nequaquam haberi nee ferri debere. Non dubitabitis ergo, P. C, simulacra ilia omnia (si quidem citra tumultum et proximi offendiculum id fieri potest) demoliri et e medio tollere. Quoniam vero in vinculis iam quidam sunt, qui simulacra ex pro- prio mentis suae dictamine^ non sine ofiendiculo tollere conati sunt, nunc autem divini Verbi oraculis demonstratum est, ipsum facinus nee impium nee Dei verbo contrarium esse, et illorum conscientiam, qua ad illud compulsi sunt, nemo iudicare potest ; ' Heinrich Liiti had been Zwingli's assistant, 1520, and was now pastor at Winterthnr. I 197 THE DISPUTATIONS AT ZURICH. 1523 431 quin potius credendum est, ipsos Evangelii doctrina quae iam annis aliquot apud vos praedicata est, institutes et motos tale quiddam citra omnem animi malitiam ausos fuisse : et meo et omnium praesidum, coUegarum meorum, sed et ministrorum ecclesiae nomine vos oro et obtestor P. C. ut et vos de ipsis aequius iudicare et e vinculis liberatos dimittere dignemini. Consul vero amice respondens rem banc facile transigi posse dixit, si disputatione finita rei veritatem Senatus et populus plenius cognovisset. His dictis assurgens coetum dimisit, et sub crastinam auroram omnes redire iussit. (ii) On the Mass, 27 Oct. H. Zimiglms. In nomine Dei Patris. Amen. . . . Primo illud omnibus persuasum esse volumus tarn meam quam Leonis et confratris nostri D. Henrici Engelhardi de Missa doctrinam et sententiam nequaquam hue tendere ut aliquem dolum et fraudem in sacrosancto Christi sanguine aut carne subesse suspicemur ; sed hue spectant nostra omnia, ut nullum hie sit sacrificium, quod pro alio quispiam offerre possit. Ut enim pro alio quopiam nemo vel edere vel bibere potest, ita nemo etiam pro alio sacrificare potest. . . . Abusum ergo hie magnum esse videtis, fratres, sed cuius quaestus fuerit uberrimus. Res enim magna hie agitur, cuius respectu, quod heri de simulacris agitatum est, lusus quidam fuisse videri possit. Blasphemum vero, imo antichristianum hoc opus est quo ex Christi corpore et sanguine sacrificium nummis vénale confingimus : quum haee Christus salvator noster animorum cibum dumtaxat et passionis ac testamenti sui recordationem esse voluerit. . . . Scripturae autem rationes, quibus banc sententiam nostram tueri volumus, hae sunt : Christus, Hoc facite, inquit, in mei commemorationem ! Hoc autem Paulus clarius exponens : Quotiescunque, inquit^ panem hunc comederitis et poculum hoc biberitis, praedicate mortem Domini donee veniat ! Quo unico fundamento innixi hie non sacrificium sed recordationem solummodo esse docebimus. Si quis ergo haec oppugnare volet, iis armis nos invadat, quibus hie pugnare decet, S. S. nimirum testimoniis. D. loach. Vadianus [Praeses]. Quoniam ea de re dispu- tandum est, P. C, Missane sacrificium sit an secus : commo- dissimum nobis videtur, quos huius disputationis praesides esse voluistis, ut certus in quaerendo ordo observetur, sic ut primo quidem summi illi ecclesiasticorum procerum, Abbates, deinde reliqui quoque ecclesiarum ministri interrogentur, num quis ex illorum sit numéro qui propositionem banc impugnare 432 THE DISPUTATIONS AT ZURICH, 1523 197 velit. . . . Porro ubi Schafhusianorum ecclesiastes Martinns Steinly interrogatus est, in haec verba orationem habuit. Mart. Steinly. Semper omnino ea mihi sententia fuit P. C. ut Missam sacrificium esse crederem. , . . Porro ut ad argumenta quibus Missam sacrificium esse probare institui tandem perveniam, Deus qui mentiri nequit, apud Malachiam prophetam, veteris legis sacerdotes et horum munera, id est, sacrificia reiiciens et gentes sibi peculiariter eligens, sic fatur : Non est mihi voluntas in vobis, et munus non suscipiam de manu vestra. Ab ortu enim solis usque ad occasum magnum est nomen meum in gentibus, et in omni loco sacrificatur et offertur nomini meo oblatio munda, quia magnum est nomen meum in gentibus : dicit Dominus exer- cituum : Mai. i. 10, 11. Ceterum nemo hominum munda ilia est oblatio. . . . De Christo ergo ilia omnino intelligenda erunt, qui vere tam sancta et munda oblatio est. Praeterea nee de vislbili ilia oblatione verba haec intelligi poterunt, qua Christus se ipsum Deo Patri semel in ara crucis pro peccatis nostris ob- tulit. Quoniam oblatio ea certo in loco, Hierosolymis nimirum, facta est, et proinde nee ubique nee in gentibus, sed in ludaea est oblata. Relinquitur ergo ut munda ilia, quae inter gentes offertur, oblatio non aliud nisi altaris sacrificium sit, quod Christianorum ecclesia inter gentes instituta et ubique locorum dispersa per ministros suos divino nomini offerre consuevit. . . . Secunda, quae Missam sacrificium esse docet, ratio haec est : Missa eo modo administrari debet quo Christus illam primitus instituit, ut nimirum in ecclesia celebretur. Christus Missam ceu sacrificium instituit. Ergo Missa est sacrificium. Testatur hoc Psal. ex. 4 his verbis : luravit Dominus, et non poenitebit : Tu es sacerdos in aeternum ex ordine Melchizedek. Et Gen. xiv. 18 scribitur : Melchizedek rex Salem offerens panem et vinum (erat enim sacerdos Dei altissimi) benedixit ei &c. Et peculiare sacerdotis munus est Deo offerre. Melchizedek ergo Deo panem et vinum obtulit. . . . Quum autem Christus non ad solvendam legem sed ut illam impleret, venerit . . . etiam hoc loco carnem et sanguinem suum sub specie panis et vini tanquam sacrificium instituit, ut nimirum ipsa rei Veritas figurae responderet. . . . Haec omnia in Christi passione impleta sunt. . . . At sacerdos (ex) ordine Melchizedek manet in aeternum, sic nimirum ut ad huius exemplum sacrifice! ; idque quotidie in Missa fit invisibiliter, quum ecclesia carnem et sanguinem eius sub specie panis et vini immolât. Tertia, qua Missam sacrificium dicere compellor, causa haec 197 THE DISPUTATIONS AT ZURICH, 1523 433 est. ... Ex omnibus his ^ Scripturis sequitur : primo, in Chri- stiana ecclesia Spiritum sanctum esse qui veritatem doceat, non mendacium ; secundo, omnes pastores^ qui per verum ostium ingressi sunt, veritatem docuisse et oves eorundem vocem audivisse ; tertio, si mendacia docuissent pastores, oves vocem illorum non audituras fuisse. Fieri enim non potest ut electae Dei oves per falsam doctrinam seducantur. Quum ergo annis abhinc retro noningentis pastores ecclesiae Missam sacrificium esse et doctrina et scriptis testati sint, qui tamen non omnes maU pastores fuerunt sed boni quam plurimi ... et oves eandem illam doctrinam approbarint et receperint : constat utique Missam sacrificium esse. . . . Quarta causa, quae ut Missam pro sacrificio habeam cogit, haec est ; Missa recordatio et significatio est passionis Christi, quae semel in redemptionem nostri palam contigit, Luc. xxii. 19, Hoc facite in mei commemorationem. Quoniam vero omne significans significati nomen accipit (sic enim coloribus depictum praetorem ipsum praetorem esse dicimus) : eadem ratione Missa quoque pro sacrificio usurpatur, eo quod Christi sacri- ficium in cruce peractum significet. Et quum Missa dicatur, sacrificium quoque dici potest. Porro, si rem ipsam conside- remus, non nomine modo sed et realiter sacrificium est. Si enim aliqua res aHam significat, et significata in eadem ilia significatione realiter continetur : eadem ilia res nominatim et realiter praesens est. Quum ergo idem ille Christi sanguis et idem corpus quod in cruce pependit, idemque ille Christus qui in cruce passus est, in ipsa Missa sacrificium sit realiter : Missa certe et nomine et realiter sacrificium est, atque idem illud sacrificium simul et sacrificii est commemoratio. Atqui idem hie Chrysostomi sensus est. Idem omnes Christiani do- ctores, omnes Scholastici, omnes denique Christianorum Uni- versitates, duabus saltern exceptis, sentiunt, quae omnes Missam sacrificium esse agnoscunt. . . . ZiUngliiis. Merito equidem Deus et grandine et fulmine in nos animadverteret, si S.S. oracula ad hunc modum torquere per- uiitteremus, quemadmodum abs te modo factum est, Martine ! Duos enim locos produxisti in quibus mundam oblationem requirat Dominus, nempc Mai. i. 10, 11 et Deut. xvi. 11. Atqui hi loci nos nequaquam attingunt, sed ad solos ludaeos rc- feruntur. . . . Leo. — Paucis nunc ad altéras quoque causas et rationes tuas respondebo, Martine ! Secunda in hoc consistit : Christus ^ John xiv. 16, 17 ; X. I sqq. ; MaU. xxiv. 24. 944 F f 434 THE DISPUTATIONS AT ZURICH, 1523 197 Missam, tanquam sacrificium, instituit. Nos ergo ea ceu sacri- ficio uti debemus. Antecedens ex Psalmo ex. 4 probas ... Tu es sacerdos in aeternuni (ex) ordine Melchizedek. Coniungitur, quod Gen. xiv. 18 exstare dicis : Melchizedek rex Salem offerens panem et vinum : erat enim sacerdos altissimi. Haec nos ad hunc modum disputamus : Christum in aeternum sacerdotem esse, sicuti Melchizedek vere cum Davide dicitur. Melchize- dekum vero panem et vinum obtulisse nego. In Genesi enim non offerens, ut tu citas, sed proferens legitur. . . . Historia ergo haec ad Missae sacrificium nuUo modo referri potest. . . . Deinde illud quoque addis : Christus carnem et sanguinem suum sub specie panis et vini instituit, ut Veritas rei cum figura conveniret. Ad haec ego sic respondeo : Christus non in Coena, sed crastino demum die in ara crucis semetipsum obtulit. Testamentum condere,cibum potumque offerre longe aliudquam sacrificare est. .... Panis ergo et vinum . . . sacrificium dici non possunt. . . . Tertia causa est, qua Christum et discipulis et universae ecclesiae Spiritum sanctum promisisse dicis, qui illos docturus sit veritatem omnem. . . . Fatemur hoc, Martine ! Verum enim hoc est, at tuae sententiae prorsus contrarium. Ut enim Spiritum sanctum apostolis promisit Dominus, ita eundem die Pentecostes illis misit. Spiritus ergo hie apostolos omnem veritatem edocuit. Atqui Missam sacrificium esse apostoli nusquam docuerunt. . . . Sed et Christiana ecclesia Spiritum veritatis habet. . . . Atqui eadem ilia ecclesia, quae Dei Spiritum habet, Missam sacrificium esse nequaquam statuit. Quae vero Missam sacrificium esse docet, nee Christiana ecclesia est nee Dei Spiritu regitur. . . . Nee ideo vera est haec sententia, quod annis iam nongentis Missam sacrificium esse doeuerint pastores, et oves eandem illam doctrinam receperint. Temporis enim diuturnitas quod per se malum est bonum reddere non potest. . . . ZidngUus. . . . Quarta, quam prefers, causa de praetore coloribus depicto nequaquam hue facit. Nam Christus . . . non in Coena sed crastina demum die in ara crucis carnem et sanguinem suum obtulit. Panis ergo hie et vinum non sacri- ficium illud, sed Coenam significant. Praeterea non omne illud unum idemque dicitur, cuius formam et imaginem praefert : alioqui pietus homo verus homo nobis erit. . . . Veteres qui Coenam banc sacrificium vocaverunt, hoc sentiunt : sacrificii semel per Christum oblati fit recordatio . . . non quod vel nos vel sacerdos Christum offerat: semel enim oblatio ilia facta est. . . . (iii) On the abuses of /he Mass, 28 Oct. Z>. loach. Vadianus [Praeses]. Singulis vestrum vel nunc quoque liberum esto, fratres, contra propositiones hasce suam 197 THE DISPUTATIONS AT ZURICH, 1523 435 proferre sententiam ; modo non ex humani ingenii scrinio, sed e libris sacris ilia depromatur. Quapropter, si qui ex vobis sunt qui plures adhuc in Missa abusus reliquos esse putant (quorum heri aliqua mentio per nonnullos facta est) : suam quoque de iis sententiam proponere poterunt. D. Baltazar Facimonta)ms\ Quandoquideni in Missa, quam ego testamentum Christi potius aut mortis sui commemoratio- nem dicere malim, abusus aliquot reliqui sunt : ea certe princi- palis omnium horum causa esse videtur, quod nos Missam pro sacrificio celebramus. Ceterum, ut etiam illud quod mihi in animo versatur proferam . . . non aliud equidem modo pronuntiare possum quam ut cum Zuinglio et Leone Missam sacrificium nullum esse dicam, sed praedicationem potius Testa- menti Christi, qua mortis ipsius memoria celebratur, per quam nimirum se ipsum semel in ara crucis obtulit, nee amplius offerri potest. Huius, inquam, externa tessera et sigillum hoc est quo de remissione peccatorum certiores plenissime reddimur. . . . Christus Hoc facile, inquit, non autem Hoc offerte. Unde illud primo sequitur Missam, si pro sacrificio habeatur, nee viventibus nee mortuis prodesse. Ut enim pro alio credere non possum, ita nee Missam pro altero celebrare mihi licebit ; quum videlicet haec a Christo instituta sit in signum, quo fidelium fides confirmetur. Secundo, quum corpus et sanguis Christi sigilla et tesserae sint verborum Christi quae in Missa recitari consueverunt : sacerdos utique nihil praeter purum clarumque Dei verbum cuius haec signa sunt pronuntiare debet. Quicumque Missam aliter célébrât a veritate aberrat. Tertio, qui Dei verbum non pronuntiat, Missam quoque non célébrât. Fatetur idem Christus et Paulus eius discipulus : Hoc facite in mei commcmorationem ! Quotiescunque hoc feceritis, praedicate mortem Domini ! Aut ergo Christus sua sententia cedat oportet, aut consequentia nostra vera est. Quarto, ut Latinis Missa Latine, ita Gallis Gallice, et Ger- manis Germanice legi debet. Haud enim dubium est quin Christus ea lingua in Coena cum discipulis usus sit quae ab omnibus illis poterat intelligi. Et quum Missae celebratio perinde sit ac si litteras Testamenti recitemus, ridiculum utique est Germano, Latinae linguae imperito, Latinas litteras recitare. Hoc quid aliud est nisi Dominum quern praedicare debebamus, abscondere ? Paulus ita nos in ecclesia loqui vult ut intelligamur ab omnibus . . . i Cor. xiv. ig. ' Halthasar Iliibmaier, born c. 14S0 at Friedber^, near Augsburg ; pastor of Waldshut, 152 i-s ; burnt as an Anabaptist at Vienna, 10 March, 1528. F f 2 436 THE DISPUTATIONS AT ZURICH, 1523 197 Quinto, qui Missam \ere celebrare instituit, non se ipsum modo sed et alios esurientes et sitientes Spiritu pascere debet, idque sub utraque specie. Idem Christus et verbis et factis docuit, Matt. xxvi. 27. . . . Haec mea est, fratres, de simulacris et Missa sententia, quam ex S. S. didici. ... Zuinglius. Quicquid citra Christi institutionem hie sub- introductum est abusus nomen meretur. Quum vero hi omnes simul tolH at abrogari non possint, divini verbi prae- dicatione fortiter et assidue impugnandi erunt. Et primo quidem ecclesiasticum ilium cantum et templorum boatus ab ipsis quoque sacerdotibus non intellectos, abusum stultum et inanem, imo pietatis verae impedimentum pernicio- sissimum esse constat. Paulus enim mavult in ecclesia quinque verba mente loqui ut et alios instituât quam decem millia verbo- rum lingua. Atqui nihil in ecclesia agendum erat quam quod ab ecclesia posset intelligi. Abusus ergo hie corrigi debebat. Deinde quod tempus attinel, testamentum hoc tempori alligatum esse non debet, sed quocunque tempore quis illud postularit accipere licet. Idem de vestibus quibus in Missa utuntur sacrifici dicimus. Quamvis in libello de Canone scripto amictum huiusmodi propter infirmiores admiserim, quum nimirum etiam hunc mortis Christi typum esse putarem; quum vero ab aliis edoctus sim vestitum hunc e veteri lege desumptum esse eamque non minimam fuisse occasionem qua nonnulli moti Missam sacrificium esse putaverunt : priorem banc meam sententiam revocandam esse existimabam. Quapropter quum et cantus et vestitus hue tantummodo serviat ut a vera oratione, id est, mentis ad Deum elevatione nos abstrahat : utrumque e medio toUendum est, suo tamen modo et tempore, ne quid dissidii in Christiano populo oboriri possit. . . . Populus ergo prius edocendus est ut nee vestitum nee cantum istum Missae servire intelligat. Si quis enim nunc vulgari veste amictus Missam celebraret, quis non tumultum oboriturum esse existi- met? Per Deum ergo vos oro et obtestor, fratres . . . , ut Dei verbum summo studio quam clarissime commissae vobis plebi annuntiare et exponere instituatis, ut quid Missa et qui eius abusus sint probe intelligant. Populo enim rite institute omnia ea citra tumultum aliquem toUi poterunt. Conradus GrebeUus. Sunt praeter hos alii quoque abusus, de quibus hie disputandum esse mihi videtur. Scire enim velim num pane fermentato aut inferinentato hie utendum sit. 197 THE DISPUTATIONS AT ZURICH, 1523 437 Quantum enim ego coniicere possum, et Christus et apostoli fermentato pane usi videntur. Zuinglius. Quo panis genera usi sint demonstrari nequit. Sed non multum refert qualisnam ille sit. Penes ecclesias singulas erit de hoc statuere, fermentato aut infermentato pane uti velint. Formam vero rotundam, cui multi nimis super- stitiose addicti sunt, non probo ; et si quis communi pane hie uti vellet, non multum contradicerem. Nee enim in hoc pec- catur, modo alia omnia decenter et religiose fiant. Et ecclesia de illis decernere potest quae Dei verbum non evidenter expri- mit ; modo in ipsa rei substantia nihil immutetur. C. Grehelius. Abusus mihi illud quoque esse videtur, quod Christi sanguis citra S. S. testimonium aqua misceri consuevit. Deus enim ne quid verbo ipsius vel addamus vel adimamus expressis verbis prohibuit. Zuinglius. Bene quidem hoc dicis, C'onrade 1 Aquam enim huic infundere non licet. Grcbelius. Sed et hoc inter abusus mihi commemorandum esse videtur, quod sacerdotes laicis sacramentum ori inserunt, quasi nos manuum auxilio destituti si mus. Zuingiius. Scripturae testimonium certum et expressum hie nullum produci potest. Haud enim certo constat num manibus aut ore excipiendum corpus suum Christus discipulis porrexerit. Licet enim accipie?idi werhum Evangelistae usurpent, nihil tamen hinc probari potest, quum et Christus in cruce acetum accepisse legatur, quod tamen manuum cruci affixarum opera facere non potuit. Quapropter de hoc quoque decernere iudicium ecclesiae esto ! Grebelius. Spiritum Dei tempori mihi alligare videntur qui non nisi matutino tempore et a ieiunis adhuc sacramentum hoc sumi debere docent. Atqui Christus illud in coena instituit, atque in coena dispensavit. Sed et illud deploratione dignum videtur, quod sacrifici iis modo diebus maxima Spiritus gratia illuminati et donati sunt, quibus aliquae sacerdotii et prae- bendae, ut vocant, litterae dotales consignatae sunt. Hinc enim ipsos quaestus duntaxat gratia Missam celebrare coniicitur. Zuinglius. Sacramentum tempori alligatum non est, quod vel hinc constat, quod hodie quidem octava, eras décima hora Missa celebrari consuevit. Quod si vero hoc urgere velis, ut eodem illo tempore celebranda sit, quo Christus illam instituit, quis non videat nos tunc et tempore et vcstitu et aliis quae per Christum tunc facta sunt, adstringi, adeo ut et iam pedes nobis mutuo lavandi sunt antea? Quapropter etiam hoc ecclesiis singulis liberum relinqui debet. Sacramentum vero sub utraque 438 THE DISPUTATIONS AT ZURICH, 1523 197 specie omnibus porrigi debebat, sicut a Christo factum est. Porro quod quidam e sacerdotum numéro nonnisi quaestus gratia Missam celebrant, mihi vehementer dolet, quum nimirum opum tam cupidi sunt ut propter eas Christum vendere non erubescant. Spero autem P. C. vos prudenti et maturo consilio curaturos esse ut sacrifici istiusmodi missare desinant et in pace moriantur. Satius enim erit vel duas praebendas alicui gratis largiri, quam ut tanta abominatione Deum offendat. Grebelms. Porro illud mihi cum primis indignum videtur, quod sacerdotes ipsi sibi sacramentum hoc sumunt. Zuinglius. Unusquisque omnino Spiritu sancto dictante ilkid ipse accipiat licet. Christus enim a quo illud nobis porrigitur idem nos accipere iubet, &:c. . . . No. 198. The Council's Mandate for the abolition of Images and of the Mass, 27 Oct. 1523. Whereas our Gracious Lords the Burgomaster, Council, and Great Council, last year, solely for the honour and praise of God and the salvation of Christian souls, summoned all their parish priests, curates, people's priests, and preachers, because of certain misunderstandings of the Word of God ; and whereas of late . . . the aforesaid parish priests have been caUed together from town and country, and in the matter of two articles, Images and the Mass, have sought and found divine truth out of the clear Word of God : Now therefore, in the matter of Images, it is, by our Lords aforesaid, forbidden to any one, spiritual or temporal, until further orders (which will shortly be given, if God will, out of the Word of God), to carry about or shift any Image in the church should he have set up some particular Image of his own therein. He may, however, take it into his own hands, if it should appear that nothing unadvisable should arise from his so doing. But, in the case of Images made by the parishioners or out of the church funds, no change shall, for the present, be made in respect of them, without the knowledge and consent of the parishioners. As concerns the Mass, things shall, till further order and pending an explanation soon to come, remain as they are : and no one shall utter or allege anything thereon to his neighbour in any irritating or provocative words. And who- soever, in word or deed, shall behave himself unmannerly or disobediently, our Lords will punish him severely and according to the circumstances of the case. . . . 199 THE DISPUTATIONS AT ZURICH, 1523 439 No. 199. The Council sends preachers into the country districts. Frotn a Letter of Zivingli to Joachim von Watt, 11 Nov. 1523. Gratia et pax a Deo et D. N. I. C. Non est, doctissime Vadiane, quod tibi nunc gratias indefessi laboris nuper apud nos habiti ^ agam : ipse enim sois, unde merces tibi petenda sit, ab eo nimirum cuius negotium fideliter agebas. Quae post secuta sunt, accipe. Selegit Senatus de suo ordine iv, de Civium, ut vocant, ordine iv, ut cum Abbate de Capella,-, Praeposito Imbriacensi,^ Commendatario ex Kusnaco,"* D. En- gelhart,^ Leone,° Zuinglio,° consultent quonam pacto commode possit iniri ratio, ut Christi negotium féliciter promoveat. Visum est omnibus unanimi sententia brevem Isagogen per nos scribi qua ii, qui hactenus Christum vel ignorarunt vol aversati sunt episcopi, hue induci possint ut Christum prae- dicare ordiantur. Eaque ix die Nov. coram Senatu lecta pla- cuit ; nunc cudi incipit. Additum est ut Abbas Capellae trans Alpes per ditionem urbis Christum praedicet, ubicumque visum erit; Commendatarius Kusnaci, circum lacum et provinciam Grueningensem " ; nos in eis provinciis quae ad Scaphusanos '' Durgoiosque spectant,' ne scilicet cuiusquam negligentia oves Christi verbo salutis fraudentur. Brevi post, quid de ima- ginibus statuendum sit, definient, ubi scilicet vulgus doctum erit : aeque de Missa. Interea imperatum consueta via in- cedere, nisi quod cuique privatas imagines auferre, citra tamen importunitatem, permissum est. Cum captivis summo iure actum est, quod quid sit ipse nosti. Attamen praeter rationem sic actum non est : non enim te fugit quosnam hominum vereri hac tempestate usus sit, non tam ob rem, quam ob Christi gloriam. Sunt enim qui evangelium Christi aver- santur, ni paulisper ad infirmitatem eorum descendas. Horum causa existimo paulo constantius, ne dicam durius cum Lau- rentio Hochriitiner ^ actum esse, viro hercle bono, sed quia ore hactenus liberiore fuit, ardue nimis punito. . . . ' As one of the presidents in the Second Disputation. " Wolfgang Joner, Abbot of Cappel, 1519-1,^1. ^ Heiniich Ikennwald, Provost of Embrach. * Conrad Schmid, Commander of the Teutonic Knights and Pastor at Kiissnacht, ti5.^i- ' The three city pastors at Ziirich. « Grueningen. ^ Schaffhausen. * Thurgau. » One of the iconoclasts who smashed the great crucifix at Stadelhofen, a suburb of Ziirich. He was banished 4 Nov. 1532 (cf. Egli, Akteiisainm- Itoig, No. 442), and afterwards joined the Anabaptists. 440 THE DISPUTATIONS AT ZÛRIC?!, 1523 200 No. 200. From Zwingli's ' Pastorum in evangelic cam doctrinam Isagoge', 9 Nov. 1523. De idolis vel wiaginibus. . . . Ceterum luce clarius cernitur omnes eas, quas nos templis nostris intulimus, imagines idolo- latriae et falsae religionis occasionem praebuisse. Tollendae ergo sunt in universum ubicunque locorum fuerint, vel in templis vel in foris, vel in viis publicis, vel etiam domi tuae, si quern cultum illis tribui videamus. In primis vero e tem- plis eiici et tolli debent, quum omnia ea quae in his habentur nobis sanctiora esse soleant. Interim vero nemini vetamus quo minus historiarum gesta domi suae exornationis vel delectationis, non autem cultus gratia depingi curet. Ut primum vero aliquis honor etiam illis tribui coeperit, iam et ilia tolli convenit. Nam profecto negari nequit idolorum usum primam esse ad falsam religionem et peregrini Dei cultum occasionem : imo ipsa sunt a Deo summo coelesti Patre apostasia. De Afissa. . . . lustus ergo et legitimus Coenae admini- strandae ritus hie est : Primum passionem et mortem Domini quotiescunque ecclesiae visum fuerit praedicari convenit, ubi docendus est populus quantum boni et quanta salutis fiducia per cam nobis parta sit. Deinde quo firmior sit hominum in morte Domini fiducia, singulis qui modo expetunt^, celeberrimum hoc corporis et sanguinis lesu Christi sacramentum ministrandum erit, Atqui haec quoque est ipsius Christi sententia quam simplicissime exposita. Quapropter quum videamus Missam nusquam a Christo peculiari quadam solemnitate institutam esse, sed ex hominum commentis sacrificii titulo fucatam prodiisse (sacramentum enim hoc nihil aliud est nisi corporis et sanguinis Christi perceptio), omnes hue incumbere debent ut impius ille et profanus rei tam sacrae abusus e medio toUatur, ne scilicet pro aliis immolare dicantur sacrifici. Ea autem modestia et prudentia hoc fieri volumus, ne qua tumul- tuandi et seditionum occasio detur. Non desunt enim com- modae ad eam rem rationes quibus omne hoc quicquid est facile transigi poterit. Concionatorum itaque erit publicam banc et communem sacrificulorum turbam suis concionibus coram populo excusare. Nee enim par est, ut de illis poena sumatur qui non primi erroris huius auctores sunt. Deinde singulos moneant et hortentur ut eos in pace defungi et de- cedere patiantur. Maximus enim illorum numerus eo aetatis pervenit, ut nullis laboribus posthac exerceri possint. Nee 200 THE DISPUTATIONS AT ZURICH, 1523 441 enim Christiani hominis est propter escam opus Dei dcstruere, Rom. xiv. 20. Quod si vero quosdam ex illorum numéro invenire liceat, qui protervius sese renascenti fidei et religioni opposuerint, idque nullis omnino S. S. testimoniis instructi, iam et illos nullae privatorum hominum iniuriae nullaque vis exagitare debet ; sed potius magistratus imperio permittendi sunt, qui de illis pro rei et personae ratione statuât. . . , VII THE REFORMATION COMPLETED IN ZURICH, 1524-5 At the third and last Disputation, 19 Jan. 1524, the Council was advised that Canon Hofïmann and his friends had not made out their case from Holy Scripture (Egli, Akfensaini)ilung\ No. 483, § 6 ; Bullinger, Refor»iaiionsgeschichtc, i, § 84). They there- fore gave, 19 Jan., these [No. 201] men of the Old Learning their choice between submission and banishment (Egli, No. 489) : but they waited till Whitsuntide to carry reform further. Ziirich, as yet, stood alone in the Confederation ; and had to meet a remonstrance, 24 Jan., of the Diet of Luzem (Bullinger, i, § 85) by, 21 March, a [No. 202] defence of its policy {ibid. § 93;. Finding it safe, at length, to go on, the Council, on Whitsun Eve, 14 May, abolished (Egli, No, 527 ; Bullinger, i, § 97) the Whit- Monday procession to Einsiedeln. Next, in view of the Bishop's vindication, 25 May, of Images and the Mass [ibid, i, § 94), they provided, 15 June (Egli, No. 545), that it should be dealt with by A Christian ansiver of the Burgomaster and Council of Ziirich {Zi/inglii Opera, i. 604 sqq.), mainly from Zwingli's pen. They then spent June in [No. 203] casting out organs and relics (Egli, No. 547 ; Bullinger, i, § 98;, and 2-17 July (Egli, No. 552) in putting away images (Bullinger, i, § 103). On 5 Dec. (Egli, No. 598) they (No. 204) dissolved the Religious Houses (Bullinger, i, §§ 129, 130) ; and, at Zwingli's suggestion [Opera, II. ii. 327) devoted their revenues to education and to relief of the poor. By Christmas 1524 only the Mass remained. But in the De vera et falsa religione Comnicntarius^ which he addressed to Francis I in March I 525, Zwingli delivered a final attack upon it {Opera, iii. 239) : and, after representations, il April, from the three city pastors and others, the Council, by a small majority, decreed, 12 April, its abolition (Egli, No. 684). That day, Wednesday in Holy Week [No. 205] Mass was said for the last time in Ziirich {ibid.). On Maundy Thursday, Good Friday, and Easter Day (Bullinger, i, $ 147) its place was taken by the [No. 206] Action oder Bruch des Nachtmals (Daniel, Codex Liiur^icus, iii. 145 sqq. ; Zuinglii 442 THE REFORMATION COMPLETED Opera, II. ii. 233 sqq.) which Zwingli had already published, 6 April, and afterwards, July 1531, described to the Most Christian King in the appendix to his Fidei Christia7iae Expositio [Opera, iv. 74; Niemeyer, Collectio Confessionwn , 72 sqq.). On 19 June the Choir Office gav'e way to Bible Readings (Bullinger, i, § 160) or [No. 207] Prophesyings [ibid. ap. Zuinglii Opera, iv. 205). But the new order of things was ill received ; and 26 March 1530 and 10 Aug. 1 531 [No. 208] the Council had to enforce church-going by edict [zbid. Nos. 1656, 1780). No. 201. The Council's treatment of the Old Learning, 19 Jan. 1524. Whereas in the Disputation with the Canons H. Anshelm Graf, Konrad Hofmann, Rudolf Hofmann, M. Erhart Batt- mann, and H. Heinrich Niischeler it turned out that 'they had done nothing ', all five had to be brought up before the Burgomaster and Council for the execution of the mandates, sentences, and decisions issued. ' Otherwise let men believe as they will. If they do [as ordered], my Lords will be the more gracious to them. But if they do it not, and afterwards are found in the city and on their benefices, then they will be put out of their benefices and shown the way out of the city.' No. 202. The Council's defence of its proceedings, 21 March 1524. At the end of their answer they say, ' In all that is possible for us and to which we are bound, as becomes pious members of the Confederation, we shall be glad to comply with your requests, and to wait upon you according to our bounden duty. But in what concerns the Word of God, our souls' salvation and our consciences, we cannot give way. . . .' No. 203. The putting down of relics and organs, June 1524. At the Great Minster in Zurich were shrines called the shrines of the blessed martyrs Felix and Régula. And as the common people were for it, the bodies of the blessed martyrs were kept and buried therein. But the honourable Council and the Citizens also ordered at this time, in June, that they should be put thence and out of the church : and, should there be any corpses therein^ they should be honourably and quietly interred, or secretly dispersed in the bone house. . . . 203 IN ZURICH. 1524-5 443 At this time also the magistrates at Zurich ordered that there should be no more playing of organs ^ in the city and in the churches ; no ringing for the dead, and for and against the weather ; no more blessing of palms, salt, water, and candles ; and no more bringing to any one of the last baptism or extreme unction ; but that all such superstitions should cease and be clean put away, inasmuch as they are all at variance with the clear word of God. No. 204. The Dissolution of Religious Houses, 5 Dec. 1524. The offer of the Abbess of our Lady's Minster, in respect of her surrender'^ of her convent, to set her hand and seal thereto, was accepted with thanks, and put into immediate execution. The Abbess was to remain in the Convent and 'to be sufficiently provided, all her life long, as her needs and her station should require. . . .' As regards the Convents of men, a document was drawn up and read generally before the Friars. The Friars of the Augustinian and of the Dominican House, if they would leave their Order ^ and learn a trade, might have any possessions, which they brought in, given back to them : those who had no means were to be assisted out of the property of the Convent. No. 205. The last Mass in Ziirich, 12 April 1525. On Wednesday in Holy Week the last Mass was celebrated in Zurich ; and God's table was set up, and the Sacrament and the holy oil with other ornaments were taken out of the sacristies. All altars which were still in the churches were stripped bare ; and all the week was no more singing nor reading, but all the books were taken out of the choir and destroyed. Yet what pleased one man well did not please his neighbour. No. 206. Action oder Bruch des Nachtmals, 13 April 1525. (i) Zzving/i's Preface. — Whereas for a long time past it has been made sure and clear enough from the Word of God that ' The organ in the Great Minster was broken to pieces, 9 Dec. 1527, BuUinger, i, § 222. ^ On 30 Nov. 1524 [of. Egli, No. 595]. ' The rest were 'gathered and provided for in the Carmelite Convent, 3 Dec. 1524 (BuUinger, i, § 129). 444 THE REFORMATION COMPLETED 206 Christ's Supper lias been seriously misused, it is therefore necessary that everything that is not in accordance with the Word of God should be put away from it. And whereas this memorial is a thanksgiving and a rejoicing before Almighty God for the goodness which He has shown us through His Son^ and whosoever appears at this feast^ meal, or thanksgiving witnesses thereby that he is of those who believe that they are redeemed by the death and blood of our Lord Jesus Christ ; therefore on Maundy Thursday the young people who now believe and have come to the knowledge of God and of His Word, and desire to begin this thanksgiving and supper, must betake themselves to the floor of the nave between the choir and the entrance, males to the right and females to the left, and the rest must remain in the aisles, the porch, and other places. As soon as the sermon is over, unleavened bread and wine shall first be placed upon a table on the floor of the nave, and then the ordinance and action of Christ, in accordance with His institution of this memorial, shall be recited openly and intelligibly, in German, as hereafter follows. Then the bread shall be carried round by the appointed ministers on large wooden trenchers from one seat to the next, and each shall break off a bit or a mouthful with his hand and eat it. Then they shall go round with the wine likewise ; and no one shall move from his place. When that is done, in open and clear words praise and thanksgiving shall be offered to God in an audible and distinct voice : and then the whole multitude of the congregation shall say ' Amen ' at the end. On Good Friday, people of middle life shall assemble in the place aforesaid on the floor of the nave, and the thanksgiving shall take place in like manner, men and women apart, as above. On Easter Daj-, the old folk likewise. The trenchers and beakers shall be of wood, that no pomp come back again. And this order^ so long as it please our churches, we shall observe four times in the year, at Easter, Whitsuntide, autumn, and Christmas. (ii) From the appendix to the Fidei CJiristianae Expositio, 1531- Volo autem hie adiungere actionis formulam qua nos in celebranda Coena utimur, quo tua Maiestas videat, Christi nos verba non immutare, non vitiare, non perversa sententia depravare ; sed ea prorsus servare in Coena quae et in Missa servari debuerant, haec sunt preces, laudes, confessio fidei, 206 IN ZURICH, 1524-5 445 communicatio ecclesiae sive fidelium, et spiritualis sacramen- talisque manducatio corporis Christi ; contra vero universa omittere quae ex Christi instituto non sunt : puta, Offerimus efficaciter pro vivis et mortuis : Offerimus pro peccatorum re- missione, et cetera quae Papistae non minus impie quam indocte adseverant. Sequitiir actio (jiia Tigicri ei Beniae Basikae reliquisque Christianae civitatis itrbibus, quantum ad substantiam pertinet, utivmr. Primo praedicatur satis longo sermone beneficium Dei quod nobis per Filium suum impendit, et trahitur populus ad eius rei cognitionem et gratiarum actionem. Eo finito, ponitur mensa ante chorum, ut vocant, pro gradibus, ea sternitur mantili, imponitur panis azymus et vinum in crateras fun- ditur. Deinde prodit Pastor cum duobus ministris, qui oni- nes convertuntur ad populum, ita ut Pastor sive episcopus in medio illorum stet non alia veste quam quae vulgo usitata est honestis viris et ministris ecclesiae. Tunc sic orditur Pastor alta voce, lingua vero non Latina sed vulgari, quo omnes intelligant quod agitur In nomine Patris ct Filii et Spiritus sancti. Respondent ministri nomine et loco totius ecclesiae, Amen^ Pastor : Orcmus. Nunc genua flectit ecclesia. Omnipotens aeterne Deus, quern iure universae creaturae cohmt adorant et collaudant, suum videlicet artijicem, creatorem ac patrem, da nobis miseris peccatoribus, ut cam laudem et gratiarum actio?iem quam unigenitus I'llius tuns D. N. I. C. nobis ad faciendum instituit sincera fide peraganius. Pereundem D. N. I. C. e-c-. Amen. Hie legit minister qui ad sinistram stat. Quod iam legitur scriptum est in priore epistola Pauli ad Cor. xi. [20-2(j.] Tunc respondent ministri cum ecclesia : Laus Deo. Pastor : Gloria in excelsis Deo. Diaconus ' : Et in terra pax. Hypodiaconus ^ : Ho?ninibus sana et iranquilla f?iens. Dia- conus : Laudamus Te, Benedicimus Te. Et caetera usque ad fmem huius hymni complentur alternis agentibus ministris, versum pro versu, ecclesia omnia intelligente, et prius ad- monita ut quisque secum quae dicuntur in pectore locjuatur ac reputet, in conspectu Dei et ecclesiae. Diaconus dicit : Dominus vobiscum. Respondent ministri : Et cum spiritu tuo. ' Men and women alternately : in the. Gcrn.aa .klioii, &c. [Daniel iii. 150] at Ziiricb. 446 THE REFORMATION COMPLETED 206 Diaconus : Quae iam leguntur in loannis Evangelio scripta sunt capite sexto. Respondetur : Gloria tibi, Donmie. Diaconus : Sic lociitus est lesus : Amen, anien dico vobis, gui credit in me habet vitam aeternam. Ego sum panis vitae. Patres vestri comederunt manna, et cetera usque ad hunc finem, verba quae vobis loquor spiritus et vita sunt [lo. vi. 47-63]. Post quae verba minister librum osculatur et dicit Pastor : Deo gloria, qui iuxta verbum suum dignetur nobis remittere universa peccata nostra. Respondent ministri : Amen. Pastor : Credo in unum Deum. Diaconus : Patrem omni- poteniem creatorem coeli et terrae. Hypodiaconus : Et i?i lesum Christum, etc., usque ad finem symboli quod apostolicum vocant, quod perinde alternis vicibus recensent ministri alta voce atque prius hymnum Gloria in excelsis. Pastoris invitatio ad Coenam digne celebrandam : lam volu- mus, carissimi fratres, iuxta ritum et institutionem D.N.I. C. hunc panem edere et hunc potum bibere, quae sic praecepit fieri ùi commemorationem, in laudem et gratiarum actionem huius quod mortem pro nobis passus est, quodque sanguiiiem suum ad ab/uendu/n peccata nostra effudit. Quocirca probet et interroget quisque seipsum iuxta verbum Pauli qualem Jiduciafn ac certi- tudinem in D.N.I. C. habeaf, ne se quisquam pro fideli gerat qui tamen jidem nan habeat, et sic reus fiat mortis Domini. Neque totam ecclesiam Christi {quae illius corpus est) contemnat et subinde in earn peccet. Proinde in genua vos diinittite et orate. Pater noster qui es in coelis etc. et caetera usque ad finem. Et cum ministri responderint : Afnen, iteruni oret Pastor. Oratio : Domine Deus omnipotens, qui 710s per Spiritutn tuum in unitate fidei in u/ium corpus tuum coagmentavisti, cui corpori tuo praecepisti ut laudes et gratias tibi agant pro ea liberalitate ac bénéficia quod imigenitum Piliujn tuum D.N.I. C. pro peccatis nostris in mortem tradidisti, da ut hoc tuum praeceptum ea fide impleamus ne te infiallibiletn veritatem ulla metidaci sitnulatione offendamus aut irritemus. Da qicoque ut tam sancte vivamus atque tuum corpus, tuos filios familiamque tuam decet. Quo increduli quoque nomen et gloriam tuam agnoscere discant. Custodi nos, Domine, ne nomen et gloria tua propter vitae nostrae pravitatem in contumeliam rapiatur. Semper oramus. Domine auge nobis fidem, hoc est indubitatam fiduciam in Te. Tu qui vivis ac régnas, Deus in saecula. Respondent : Amen. Deinde sic agit et verba sacra simul effatur Pastor : Dominus lesus, ea node qua tradebatur ad mortem, accepit 206 IN ZURICH, 1524-5 447 pa/iein, hic accipit Pastor panem azymum in manus, cuuique gratias egit, /regit ac dixit, Accipite, comedite : Hoc est corpus meufn quod pro vobis traditur. Hoc facite ad commemora- tionein meam. Hie simul praebet Pastor panem ministris qui circum mensam stant, qui protinus cum reverentia ilium acci- piunt et inter se dividunt ac comedunt. Dum interim Pastor pergit : Similiter, postqicam facta fuit coena, accepit et poculuni. Hie simul accipit Pastor poeulum in manus, gratias egit ac dixit, Bibite ex isto omnes, hie calix novum Testainentuni in meo sanguine est. Quotiescunque istud facturi estis, facite ad meam comniemorationem. Quotiescunque enim panem hunc comedetis, et de poculo isto bibetis, mortem Do?nini praedicabitis, laudabitis, et gratias agetis, usquedum veniat. Post haec cireumferunt ministri azymum panem et accipit quisque sua manu particulam de exhibito pane et postea reliquam partem praebet proximo suo. Et si quis non vult panem sua manu contrectare, iam eircumferens minister por- rigit ei. Deinde sequuntur ministri cum erateribus et praebet alius alii poeulum Dominicum. Ne abhorreat tua Maiestas ab isto accipiendi praebendique more, nam deprehensum est saepenumero quod quidam qui temere consederant, qui tamcn simultates ac odia prius inter se exereuissent, ex hac partici- patione sive panis sive potus animi impotentiam deposuerunt. Iterum legit de suggesto alius minister ex Evangelio loannis aliquousque, dum editur ae bibitur sacramentum corporis et sanguinis Domini, incipit autem a tredecimo eapite. Cumque cratères omnes sunt reportatij tunc sic infit Pastor : Procwnbite in genua. Nam sedentes et tacite auscultantes verbo Domini edimus et bibimus Coenae sacramentum. Cumque omnes proeumbunt infit, inquam. Pastor : Laudate pueri Dominuin, Laudate nomen Domini. Dia- conus : Sit nomen Domini benedictum ex hoc nutic et usque in saeculum. Hypodiaconus : A solis ortu usque ad occasum, etc. Et sic iterum alternis vieibus finiunt ministri hunc psalmum [cxiiij, quem Hebraei perhibent a maioribus suis dici solitum a mensa. Post ista adhortatur Pastor ecclesiam his verbis : Memores sitis, fratres carissimi, quidnam iuxta CJirisli iussum iam simul gesserimus. Testati sumus enim ista gra- tiarum actione quatn ex fide peregimus, nos miseras quidem esse peccatores sed mundatos corpore et sanguitie Christi quae pro nobis tradidit et effudit, sed et redemptos a morte sempiterna. Testati sumus nos fratres esse : id ergo praestemus caritate. 448 THE REFORMATION COMPLETED 206 fide et officio muiiio. Oremiis ergo Dominum ut amaram eiits mortem sic alto pectore teneamus ut quotidie peccatis qiiidem moriamur, omnibus autein virtutibus sic fulciamur ac crescamus, gratia et munere Spiritus eius, ut nomen Domini in nobis san- ctificetur, proximus autem ametur et iuvetur. Dominus mise- reattir nostri et benedicat nobis, illuminet vultum suum super nos et misereatur nostri, Amen. Oratio. Pastor iterum orat : Gratias agimus tibi, Dotfiine, pro universis donis ac beneficiis tuis, qui vivis ac régnas JDeus per omnia saecula saeculoruni, Amen. Pastor : I te in pace, Amen. Deinde digreditur ecclesia. No. 207. The Prophesyings. Brevibus enarrabimus quern ordinem in Unguis et prophetia observet, restauratore felicis memoriae H. Zuinglio, ecclesia Tigurina. In primis exturbavit ilia Horas, quas vocant Cano- nicas^ cantum quoque linguae peregrinae et theatricam obstre- peramque musicam : non quod sacra displiceat lectio aut oratio, illas enim unice restitutas cupit : sed quod plurima in publico coetu cantata ac recitata sunt, quae dogmatis fidei Christianae erant adversa, item quae erant superstitiosa et ad quaestum tantum instituta : denique quod ilia quoque, quae ex sacris lecta sunt Bibliis, isto prorsus modo abusuque lecta sunt, quo sciolos Corinthiorum sacra in coetu sancto legisse constat. Omnia itaque semel exturbata sunt, sed in eorum locum utiliora haec reposita. Principio, quotidie convenitur exoriente sole ad preces et conciones publicas, in quibus et Deus oratur pro his quae tem- poris ratio ecclesiam orare iubet, et traditur pietas proposito aliquo ex Scripturis loco, qui et vulgari lingua absque omni linguarum involucro explicatur. Deinde vero, quod linguas ac prophetiam attinet abstru- sioreni, ea hora qua prius canebantur Horae Canonicae, nunc quotidie coit coetus doctorum maxime. In eo autem tractantur summa cum diligentia ac reverentia libri Veteris Testamenti. Novi enim Testamenti opuscula indies pro publicis exponuntur concionibus.^ Ceterum nihil hie temere aut confuse peragitur. Series cum librorum tum capitum observatur, neque aliud in- cipitur nisi praecedens absolutum sit : immo ne plura quidem ' By Oswald Myconius, al 3 p.m., in Our Lady's Minster. Ï 207 IN ZURICH. 1524-5 449 praeleguntur quani quae summo cum otio et accurata diligentia proque dignitate rerum at auditorum utilitate explanari queant. Porro a sacris precibus hie coetus sumit initium. Precantur enim omnes communibus votis omnipotentem et misericordem Deum, cuius verbuni lucerna est pedibus nostris et lumen semi- tarum nostrarum, aperiat et illuminet mentem nostram, ut ora- cula sua pure et sancte intelligamus, et in illud quod recta intellexerimus transformemur, quo maiestati eius nulla ax parte displiceamus, per C. D. N. Peractis precibus, praelegit adolescans stipendiarius ecclesiae iuxta Vulgatam quam Hieronymi vocant editionem eum locum, ad quem prophetae cursu et ordine devenera interpretandum. Stipendie enim ex aerario ecclesiastico aluntur egregia et bonae spei ingénia, atque in artibus, Unguis, et litteris Sanctis insti- tuuntur, ut aliquando ecclesiae unde aluntur rependant ac pluri- mum Sanctis ministeriis prosint. . . . Ubi vero adolescans eum qui tractandus venit locum Latina lingua recitavit, assurgit lector Habraeus ac Habraea lingua eundem locum recenset, sparsim eius linguae idiotismos proprietatesque indicans, iam sensum etiam reddens, aliquoties verbum verbo intarpretans sad et Grammaticorum et Rabbinorum recitans sentantias. Hoc muneris pridem Caporinus,^ nunc summa cum diligentia, erudi- tione et pietate obit D. Conradus Pellicanus Rubeaquensis,'^ vir de Unguis, pietate ac litteris optima meritus. Hebraeo succedit lector Graacus, hie Septuaginta intarpretum aut quorumcunque tandem sit, varsionam Graecam percurrit, cum Hebraeo con- fart, at quatenus ab illo discrepet ostendit, aliquoties at rastituit, ubique advigilat accurata. Hanc provinciam obiit, quoad vixit, ipse Zuinglius. Hac collatione facta versionequa Graecorum interpretata, demum prophetae ofificio fungitur, qui hactenus praestitit interpretem. Ea enim quae iam Latine, Graace et Hebraice lecta sunt, omni diligentia et summa fide enarrat, indicans quomodo praesens ille locus a priscis sit tractatus scriptoribus, quid de ao senserint ludaeorum interprètes, quid Catholici, quid verbis sacris consentanaum, quae verborum cohaesio, structura et vis, quae sentantiarum maiestas et pro- prietas, vis et elegantia, quo omnia referenda : breviter quis genuinus sensus, item quis usus et fructus huius loci, quo- modo ax ao fides, pietas, sanctimonia, iustitia et constantia discanda sit. . . . Hactenus vero aedificantur Unguis et prophetia docti, at qui ' Jakob von Wisendangen, Prof, of Hebrew at Zurich, ijas-fC. '^ Konrad Kirschner, of Riiffach in Elsass, 1478-11556, his successor. 944 G g 450 THE ANABAPTISTS IN ZURICH, 1525-32 207 Latinae linguae periti sunt. Omnia enim ista Latina peragun- tur lingua. Proinde ut ad totam quoque ecclesiam, ad ipsuni, inquam, populum promiscuum aliqua redeat utilitas eundem ilium locum, quern hactenus tractarunt sacri interprètes et prophetae, pro publica concione plebi exponunt episcopi, pro- ponentes plebi ea quae aedificationis sunt, consolationis et exhortationis. Interim autem, dum sacra ad hunc modum a prophetis interpretibus et episcopis tractantur, tota ecclesia sedet, omnia quae dicuntur diiudicans, id est, tacite apud se expendens, quo pertineant omnia, quis eorum usus ac fructus.' No. 208. The Council's mandate for Church- going, 10 Aug. 1531. Whereas the mandate for Church-going put out last year [26 March], 1530, has been badly observed; and people, young and old, men and women, idly wander about hither and thither during sermon-time, on the bridges, down the alleys, by the gates and alongside the moats ; therefore our Lords order all persons who have concern and oversight in this matter of church-going and particularly, since need requires it, such as ought always to go from time to time, and hereby earnestly command that every man shall strictly observe the mandate to go to Church on Sundays and Holy-days. And that no man may be able to fraudulently say that he went to another church, it is provided that henceforth the preachers in all the three churches shall begin to preach at one and the same time, convenient to all. Our Lords further give notice hereby to the numbers of those who are free and well-off that on work-days they frequent the prayers and preaching more diligently and better. They have ordered, and it will henceforth be the rule, that the morning sermon shall take place every day, as hitherto, and that at 8 a.m. for half-an-hour there shall be a discourse and prayer. ***** iK * VIII THE ANABAPTISTS IN ZURICH, 1525-32 The new order had not yet been set up when, 28 Oct. 1523, at the Second Disputation, a radical party made its appearance * Similar ' Prophesj ings ' were held at Bern and at Basel. They were the sources of the Reformers' commentaries, and of the Puritan ' prophesy- ings' in England : for which see G. W. Prothero, Stattiles and Documents, 1559-162;^, 202 sqq. THE ANABAPTISTS IN ZURICH, 1525-32 451 {Zuinglii Opera, i. 539 : supra, No. 197). They were led by Conrad Grebel, -^1526, and Felix Manz, 11527, both Ziirichers, and by Balthasar Hubmaier, 1480-11528, pastor of Waldshut. Their aim was to apply consistently the principle which governed the official reforms, and admit nothing without explicit warrant of Scripture. The baptism of infants has no such warrant ; as, on I May 1523 [No. 209] Zwingli admitted to Hubmaier (Fiiss- lin, Beytràge, i. 252 sq. ; cf. Zuingiii Opera, i. 260). By 5 Sept. 1524, when Grebel and his friends were in correspondence with the revolutionary but never Anabaptist Thomas Miinzer, 1490- ti525, now near Waldshut, they were 'not twenty' in number (Cornelius, Geschichte des Mi(7isterischen Atifruhrs, ii. 248). But they stood to [No. 210] their opinions {ibid. 245; and Zuingiii Opera, II. i. 338 sq.) so boldly that, after, 17 Jan. 1525, an abortive disputation (Bullinger, i, § 135), on I S Jan. [No. 211] the Council ordered infant baptism and silenced their leaders (Egli, Nos. 622,624). Then began [No. 212] Anabaptism by sprinkling or by pouring before 7 Feb., at Zollikon * {ibid. No. 636, §§ I, 2) ; after- wards, by immersion {Y.ç^'s.ûtx, Sabbata, i. 262) near Schaffhausen : then, Easter 1525, at Waldshut (Egli, No. 911, § 4). On 20 March there was a second disputation {ibid. No. 668) ;* and 'fourteen men and seven women ' were throA\n into the Witches' Tower ... to see if it were possible to turn them from their error' (Bullinger, i, § 145). But, 5 April, they escaped (Egli, No. 691). At last, after, 6 Nov., a third disputation {ibid. No. 853 ; Bullinger, i, § 163) had proved ineffectual, on 7 March 1526 [No, 213] the Council decreed, as if to suit the penalty to the crime, that Anabaptists should be drowned (Egli, No. 936 ; Zuingiii Opera, vii. 477). Manz was the first so to suffer, 5 Jan. 1527 (Egli, No. 1109) ; two countrymen, 23 March 1532, the last {ibid. No. 1829). Meanwhile, a literary warfare broke out. In the treatise of 27 May 1525 On baptism, anabaptism, and infojit baptism {Opera, II. i. 230 sqq.), there occurs [No. 214] Zwingli's statement of his position {Opera, tr. R. Gualther, ii. 97 b). Hubmaier replied, 11 July, with The Christian baptism of Believers (see a summary of its argument in Vedder, Bait. Hii'bmaier, 114 sq.). And the controversy closed with, 31 July 1 53 1, the Refutation of the tricks of the Catabaptists {Opera, iii. 357 sqq., tr. Jackson, Selectio?tsfrom Zxuingli, 123 sqq.), where [No. 215] Zwingli gives his account of the movement {Opera, iii. 363 sq.). No. 209. Hiibmaier's evidence, 1525, upon Zwingli's admissions, i May 1523. In 1523, on Philip and James' day, I conferred with you [Zwingli] in Graben street upon the Scriptures relating to Baptism. Then and there you said I was right in saying that children should not be baptized before they were instructed in ' ' Ad quintam ab urbe [Ziirich] lapideni,' Zuingiii Opera, iii. 365. Gg 2 452 THE ANABAPTISTS IN ZURICH. 1525-32 209 the faith ; this had been the custom previously, therefore such [persons under instruction] were called catechumens. You promised to bring this out in your Exposition of the Articles, as you did in the XVIIIth Article, on Confirmation. Any one who reads it will find therein your opinion clearly expressed. Sebastian Ruckensperger of St. Gall, then prior of Sion at Klingnau, was present. So you have also confessed in your book upon the unruly spirits, that those who baptized infants could quote no clear word in Scripture ordering them to baptize them. From this learn, friend Zwingli, how your con- versation, writing, and preaching agree. No. 210. The opinions of Grebel and Hiibmaier. (i) From a letter of Grebel to Mimzer, 5 Sept. 1524. We believe . . . that all children who have not yet come to know the difference between good and evil ... are saved by the sufferings of Christ, the new Adam. . . . Also that infant baptism is a silly blasphemous outrage, contrary to all Scrip- ture. . . . Since . . . you have published your protestations against infant baptism, we hope you do not act against the eternal Word, wisdom, and command of God, according to which only believers should be baptized, and that you baptize no children.^ (ii) From a letter of Hiibmaier to Oecolanipadws, 16 Jan. 1525- We have publicly taught that children should not be baptized. Why do we baptize children? Baptism, say they [Zwingli and Leo] is a mere sign. Why do we strive so much over a sign? The meaning of this sign and symbol, the pledge of faith until death in hope of the resurrection to the life to come, is more to be considered than the sign. This meaning has nothing to do with babes ; therefore infant baptism is without reality. In Baptism a man pledges himself to God ; in the Supper to his neighbour, to offer body and blood in his stead, as Christ for us. I believe, yea, I know, that it will not go well with Christendom until Baptism and the Supper are brought back to their own original purity. Here, brother, you have my opinion ; if I err, call me back. For I wish nothing so much that I will not revoke it, yea, cut it off, when I am ' According to his statement to Oecolampadius, Miinzer did baptize infants ; he does not appear to have ever reached the point of becoming an Anabajitist. Cf. Herzog, Das Leben Jo. Oeholampads, i. 302, 210 THE ANABAPTISTS IN ZURICH, 1525-32 453 taught better from the Word of God by you and yours. Other- wise, I abide by my opinion ; for to that I am constrained by the command of Christ, the Word, faith, truth, judgement, conscience. Testify to the truth ; you can in no way offend me. I am a man, and can fall, since that is human, but from my heart I desire to rise again. Write me whether the promise in Matt. xix. 14, 'Suffer little children to come unto me,' &c., specially belongs to infants, ^^'hat prompts me to that is the word of Christ, 'for of such is the kingdom of heaven,' not ' of them '. I have sent letters to Zwingli by the captain of our volunteers. Instead of baptism, I cause the church to come together, bring the infant in, explain in German the Gospel, ' They brought little children, &c.,' then a name is given him, the whole church prays for the child on bended knees and commends him to Christ that He will be gracious and intercede for him. But if the parents are still weak, and positively wish that the child be baptized, then I baptize it ; and I am weak with the weak, for the time being, until they are better in- structed. As to the Word, however, I do not yield to them in the least point. . . .' No. 211. The Council orders infant baptism, and silence, Jan. 1525. [an, 18. — Whereas an error has arisen respecting baptism, as' if young children should not be baptized until they come to years of discretion and know what the faith is : and whereas some have accordingly neglected to have their children baptized, our Lords the Burgomaster, Council, and Great Council, have had a disputation held about this matter to learn what Holy Scripture has to say about it. As they have learned from it that, notwithstanding this error, children should be baptized as soon as they are born, all those therefore who have hitherto allowed their children to remain unbaptized, must have them baptized within the next week : and whosoever will not do this, must with wife and child, goods and chattels, leave our city, jurisdiction, and dominions, or await what will be done with him. Every one will accordingly know how to conduct himself. . . . Jan. 21. — (i) To the preceding resolution (Egli, No. 621) about Baptism, it is now added that ' the special disputations arranged to deal with such matters ' are to be put away : in particular, Conrad Grebel and Felix Manz are to abstain from 454 THE ANABAPTISTS IN ZURICH. 1525-32 211 ' disputings and propositions ' and ' to fall in with my Lords' opinions', because hereafter no further disputation is to take place. If, however, they wish for any exception in the matter of belief, they may apply to the Burgomaster or to the three Overseers. (2) Moreover, in order that there may be the more peace from such folk, it is further resolved that the following shall abjure my Lords' dominions, viz. the priest (William Roubli) of Wytikon, the assistant-curate (Brotli) of Zollikon, Ludwig Hetzer, and Andrew [Castelberger] uf der Stiilzen ; and leave the country within a week. No. 212. Anabaptism begins, 7 Feb. 1525. (i) From [I ] the Confession of fomieen iniffisoned anabaptists of Zollikon. — . . . They admitted that they had been baptized, and had become 'servants, bondmen, and subjects of God'; they would do whatever the Spirit of God prompted them, and not suffer themselves to be forced therefrom by any temporal magistrate. So far as they were not hindered by the Word of God, they would be my Lords' subjects. [II] ... § 2. Rudolph Thomunn, of Zollikon, deposed that he had eaten the Last Supper with the old assistant-curate [Brotli ?] and' the [parson] of Wytikon [William Roubli], and had invited them to his house. . . . There many had assembled, so that the room was full ; there was much speaking and long readings. Then stood up Hans Bruggbach of Zumikon, weeping and crying out that he was a great sinner, and asking them to pray God for him. Whereupon Blaurock ^ asked him if he desired the grace of God. 'Yes,' said he. Manz then stood up and said, 'Who will hinder me from baptizing him?' Blaurock answered, 'Nobody.' So [Manz] took a bowP of water and baptized him in the name of God the Father, God the Son, and God the Holy Ghost. Whereupon James Hottinger stood up and desired baptism ; and Felix Manz baptized him also. . . . Seeing the loaf on the table, Blaurock said, ' Whosoever believes that (}od has redeemed him by His death and rosy- coloured blood . . . comes and eats with me from this loaf and drinks with me of this wine.' Then several ate and drank thereof. ' George Blaurock, formerly a Religious at Chur, scourged and expelled from Ziirich, 5 Jan. 1527 (of. Egli, § mo), and burnt at Clausen in the Tyrol, 1529. ■^ A previous witness had said thai Blaurock had ' sprinkled ' \J>espriiz/'\ Bruggbach. — Egli, No. fi,:^6, IT. § 2. 212 THF. ANABAPTISTS IN ZURICH, 1525-32 455 (ii) From Kessler, Sabhata. — Wolfgang Uolimann met Conrad Grebel on the way to Schaffhausen, and by him was so highly instructed in anabaptism that he would not simply have water poured upon him from a dish but, entirely naked, was thrust down and covered over in the Rhine. (iii) Fragment of the trial of Dr. Hiibmaier of Waldshut. — He [Hiibmaier] said, moreover, that William Roubli of Wytikon it was who introduced baptism ; then how, when he was at Waldshut, he came to him, and informed him for what God was preparing him. William had brought several citizens with him : and went with them to a hamlet over yonder, and baptized them. Afterwards they came to him and said, Why did not he also take the thing in hand ? But he declined and put the matter off till Easter ; and, as the custom was then to hallow the font, he omitted it. Then came William and baptized him ; and sixty persons were baptized at the same time with him. Afterwards, during Easter, he himself baptized some three hundred people. . . . No. 213. The Council orders Anabaptists to be drowned, 7 March 1526. (i) From their mandate ' to be published on Sunday in the three parishes' [Egli, p. 445]. — Whereas our Lords the Burgo- master, Council, and Great Council, have for some time past earnestly endeavoured to turn the misguided and erring Ana- baptists from their errors ; and yet several ... to the injury of the public authority and the magistrates as well as to the ruin of the common welfare and of right Christian living, have proved disobedient ; and several of them, men, women, and girls, have been by our Lords sharply punished and put into prison : Now therefore, by the earnest commandment, edict, and warning of our Lords aforesaid, it is ordered that no one in our town, country, or domains, whether man, woman, or girl, shall baptize another : and if any one hereafter shall baptize another, he will be seized by our Lords and, according to the decree now set forth, will be drowned without mercy. Wherefore every one knows how to order himself, and to take care that he bring not his own death upon himself. (ii) From a letter of Zwingli to Joachim Watt, 7 March, 1526. Est, honoratissimc Consul, hoc ipso die per Senatum AiaK-o son of the Countess. He came to Neuchâtel, and took liie oath to the burghers, 6 Apr. 1531, in his own name and in the names of his mother, ti543, and his elder brother Louis, 1-1537. lie left in May; and his motlier never came again to Xeuchâtel. 3 A liencdictine priory at Moliers, in the Val-de-Travers. 488 FAREL, 1526-32 236 jusques à la venue de Monseigneur : pendant lequel temps je les ai souffert jouir de leurs prébendes comme du passé, ou qu'ils puissent se retirer chacun en leurs maisons paternelles ou bénéfices, jusques alors. J'ai aussi envoyé illec [là-bas] les enfans de chœur, pour vaquer au divin office, et ai serré et retiré les reliques, ornements et tiltres de vostre église dans vostre maison, et ceux de l'Abbaye de Fontaine-André ^ aussi, et fait recouvrer les censes et revenus dessous vostre main, afin qu'opprobre et inconvénient n'en arrive, jusques à ce que par vous. Madame, et Messieurs nos Princes plus amplement en soit ordonné. No. 237. The Recess of Neuchâtel, 4 Nov. 1530. Pour pacifier plusieurs noises et débats mus et suscités entre . . . seigneur Georges de Rive ... de la part d'illustre et puis- sante dame, Madame la duchesse de Longueville, comtesse de Neuchâtel, gouverneur et lieutenant de la dite comté Neuchâtel d'une partj et les Quatre-Ministraux et Conseil et toute la com- munité de la dite ville de Neuchâtel d'autre part, à cause de ce qu'aucuns d'iceux dits bourgeois, soutenant la sainte loi évan- gélique et pure et vraie Parole de Dieu, ont ruiné . . . tous les autels et anciennes imageset décoremens de l'église collégiale de la dite ville. . . . Attendu aussi que les prédécesseurs de la dite illustre Dame et Comtesse avaient fait et fondé la dite église, de leurs biens et non par des biens des dits bour- geois ... ; à quoi une partie des dits bourgeois dirait et répondrait que par la voix du Saint-Esprit et la sainte doctrine évangélique, pure et vraie Parole de Dieu, ils voulaient faire apparaître que la dite messe était abusive et de nulle valeur, servant plutôt à damnation des humains que à salvation des âmes, dont plusieurs et diverses fois remontrances en avaient été faites publiquement aux prêtres et chanoines du dit collège tant par prédications que écritures,^ dont jamais n'ont voulu faire déclaration, ains toujours persévèrent en leurs iniquités et papales ordonnances, séduisant le peuple ... et que . . . par bon respect [ils] avaient les dits autels ruinés. ... Or est que, entre les dits bourgeois soutenant la messe être bonne et les dits tenant la foi évangélique, plusieurs noises s'émouvaient journellement . . . pour iceux obvier sont comparus de la part de mes dits seigneurs de Berne . . . seigneurs Antoine Noll et Sulpi- cius Archer ... et Jacques Trybollet . . . ambes parties se sont * A Premonstratensian abbey, about three miles NE. of Neuchâtel. ^ se. by Farel ; cf. Herminjard, ii, p. 295 n*. 237 FAREL, 1526-32 489 condescendues à faire un plus.— Et pour ce que ce dit jour a été fait un plus, par lequel du côté des bourgeois tenant la foi évangélique se sont trouvés dix-huit hommes plus que de l'autre côté tenant la messe, a été dit et accordé ... que dorén- avant en la dite ville de Neuchâtel la messe ne soit célébrée ni dite No. 238. Morat reformed with Farel as Pastor, Jan. 1530. Bern to Farel, 22 Jan. 1530.— Quum nuper subditi nostri Moretenses Parochiani, abdicato papistico iugo, libertatem Christianam amplexati sint, ab hostibus Verbi raultos variosque insultus patiuntur \ eo pacto ut ruina eorum timenda [sit], nisi pastor vigilantissimus illis praeficiatur. Tu igitur qui illic fundamenta Verbi fecisti fenestramque aperuisti, totis affectibus ab illis desideraris.- Ob id a nobis precario obtinuerunt ut te tantopere desideratum illis denegare nequiverimus. Quocirca, compositis rebus Aquileiensibus, te illico itineri accingas, Moretenses petas, copiosam illam messem messurus. Hie nuntius comes tibi erit duxque itineris. No. 239. Tumults at Grandson, 23-4 Sept. 1531. {a) From Mémoires de Pierrefleur. — Les Catholiques, privés depuis huit jours de tout service religieux, ' finalement prinrent cœur et firent sonner la messe, laquelle fust chantée avec armes et bastons ... le samedy avant la St. Michel [23 Sept.]. Dimanche suyvant [24 Sept.], les prédicans . . . preschèrent trois sermons, l'un après l'autre j quand l'un avoit acchevé de prescher, l'autre recommençoit. . . . Les chrestiens, desirans que l'on chantasse la messe et voyans les empeschemens que les dits predicants leur faisoyent, vont enhardir les femmes à devoir entrer dedans, ce qu'elles firent, et entrèrent avec grand bruit. . . . Qui eust du pire ce fust les trois prédicans, qui se nommoyent Guillaume Pharel, Marc le Rongneux et George Grivat, lesquels furent merveilleusement mal accoustrez. . . .' {b) From a letter of M. de Watteville to the Coimcil of Bern, 28 Sept.— Les predicants ont le visage aussi déchiré que s'ils s'étaient battus avec des chats, et l'on a sonné contre eux le tocsin comme pour une chasse aux loups. ' se. from the Catholics of Morat and from Freiburg. - By letter to Bern from the Council of Morat, 22 Dec. 1529. 490 FAREL, 1526-32 240 No. 240. Toleration of both religions at Grandson and Orbe, 30 Jan. 1532. Nous les Advoyers et Conseilz des deux villes Berne et Frybourg notiffions par ces présentes, comme soyent esmeuz et estes beaucoup de différen[d]s . . . entre noz chiers et féaulx soubjects de la ville et terre de Granson ^ . . . ; et c'est à cause que aulcungs maintiènent et veullent ensuyvre l'Évangille et ouyr la prédication de la ParoUe de Dieu, et les aultres la messe et les cérimonies de l'Église, Sur quoy avons advysé d'y mettre ordre, remède et mode de vivre, affin que cy-apprès tous différens soyent évités, et les diets nos soubjectz vivent par ensemble en paix et repos. Sur ce ordonnons et est entière- ment nostre volloir exprès comandement : — Premièrement, que bonne paix . . . soit . . . entre les diets nos soubjects de Granson. . . . En apprès, puis[que], comme diet est, tout le différent est survenuz à cause de l'Évangille et de la messe . . . ordonnons que en la ville de Granson, en l'esglise de moynes,'^ tous les jours soit annuncée la Parrolle de Dieu, sans contrediction, obstacle et ennuys quelconques, à l'heure establie, assçavoyr : en temps d'hyver depuys la S^ Michel jusques à Pasques, au mattin de sept jusques à huyt, en esté, de six heures jusques à sept heures. Parreillement, en la dicte esglise seront tenues et dictes, avant le sermon, les mattines et laudes, [et] après, les aultres heures canonicques, la messe, cérimonies et offices de l'Église, comme par avant, par condition que icelles n'empêchent la prédication, ne aussy la prédication les susdictes cérimonies. Les Di- menches et festes, l'on pourra prêcher au cloystre des Cordel- liers, aussy une heure apprès disner, avant les vespres. Nous voulions aussy que ung chescung ayt son libère arbitre d'aller au sermon ou à la messe et aultres offices d'Église, et, pour vuidance des différens qui sont sur la terre de Granson, avons ordonné que es parroiches esquelles la messe et les cérimonies sont amandées [1. abolies] par la pluspart des par- roichiens, que icelles ne doibvent estre remyses ne relevées ; et eis parroiches out le plus n'a osté la messe, et toutesfois jusques icy la messe et les aultres offices ne sont dits ne observés, que en icelles, sy la pluspart ne veult la messe et les offices de l'Église, que l'on cesse d'icelles, et la Parrolle de Dieu y soit annuncée ; et es parroiches out la pluspart veult ^ A similar document was addressed to Orbe, llerminjard, ii, No. 37 1 , n. 6. ^ The priory church of St. John Baptist, 240 FAREL, 1526-3:2 491 desmeurer à la messe et es aultres cérimonies et offices de l'Église, que cella aussi ayt lieu, et si la moindre part veult avoyr l'Évangille, que cella ne doibt estre dénégué. . . . Et à cause [afin] que l'une parthie ne . . . moleste . . . Faultre, avons ordonné que celluy ou icelle . . . qui se mocquera de l'aultre . . . doige estre myse en prison et détenuz ung jour et une nuict à pain et eau, et avecque cela donner ung escus d'or devant que estre lâché de prison. . . . Nous avons aussy ordonné, soub la poine susdite, que les pre- dicants soy dépourtent d'appeller les prestres et leurs adhérans ' meschants, héréticques, meurtriers, larrons ', ne par aultres noms infâmes qui destruisent plus que édiffient. . . . Pareillement, les prestres ne doibvent blasmer les predicants ne leurs adhérans, ains une chescune parthie laysser l'aultre en paix et tranquillité. . . . Aussy deffendons expressément que nuUi de sa propre auctorité soyt si hardi de rompre, abbattre, gastéz et destruire les aultelz images et réparations des églises out le plus ne sera faict de prendre la Parrolle de Dieu. . . . No. 241. The Waldenses, Autumn 1532. From a letter of Antoine Saunier, pastor of Payerne, to Farel at Morat) 5 Nov. 1532. — Quid in via^ nobis acciderit accipe. . . . Fratres nos optatos receperunt et populus ^, cuius primores, a pseudofratribus circumventi, nobis sunt infensi et reluctantur in aliquibus". Sed Deus suos in viam, cum illi visum fuerit, deducet. Nos docemus ministros et plebem non palam, quae nos libenter audit, et sunt nonnuUi qui, solius Verbi veritatis gratia audiendi, veniunt a locis distantibus nempe a nobis itinere duorum dierum. Nondum scholas publicas habemus, sed habituri brevi. Ob id feci mus con venire concilium et communitatem, sed nondum conclusum est. Fratres tibi omnia felicia precantur, habentes gratiam vel maximam quod ad se nos remiseris. Ad typographum^ dati sunt quingenti aurei nummi Martino '\ ut quam poterit brevis- 1 Two deputies of the Waldenses visited Farel at Grandson, Aug. 1532, to invite the S\vis3 ministers to the Synod of Chanforans. Farel and Saunier were deputed to go, and witli them went Peter Robert Olivétan, a native of Noyon, and uncle to Calvin. 2 The ministers and people of the Waldenses. ' A section which disliked the decisions of Chanforans in favour of alliance with the Reformed, Ruchat, iii. 559. * Peter de Wingle, a printer in Geneva (Hcrminjard, ii, Xo. 3yi). ' A \\aldensian iiastor. 492 FAREL, 1526-32 241 sinie imprimatur ^ Cura Unionein "^ bene correctam gallice impressam, nam mire nobis erit utilis. Ego oblitus sum apud te aut Frumentum ^ vel Simonem Aquiliensem * aliquot libres ; si id tuo sedeat animo, ad me perferendos curabis (nam libro- rum penuria hie maxime laboratur) cum sarcinulis Olivetani. Da operam ut Biblia corrigantur et ita imprimantur ut tibi a me dictum fuerat, hoc est, gallice caracteribus maiusculis, sit altera columna maior ; latine vero minutioribus, sit altera minor, ambae in eadem pagella, et litterae indices scribantur in margine, et annotationes, Bibliorum Colinei®, nimirum ; videntur utiles. . . . Fratribus Paterniacensibus mea vice salutem annunciabis, praecipue Vireto ". . . No. 242. Farel's attempt on Geneva, 4 Oct. 1532. Au mois d'Octobre après vint à Genève un chétif mal- heureux Predicant, nommé Maistre Guillaume Farel, natif de Gap en Dauphiné. Le lendemain de sa venue commença à prescher en son logis en une chambre secrettement, et y assistoit un grand nombre de gens qui estoient advertis de sa venue, et desia infects en son hérésie. Monsieur le Vicaire-general, nommé Amedé de Gingin, Abbé de Bonmont, adverty de ceçy, mande à luy tous Messieurs les Chanoines, pour conférer contre les Hérétiques : lesquels advisèrent de mander quérir le dit Predicant. Il fut mandé de par monsieur le Secretaire du dit Seigneur, et l'amena à celle heure avec deux de ses compagnons. Et estant devant le diet Sieur Officiai, qui estoit homme fort sçavant et eloquent, nommé Maistre Guillaume de Vegio, le va interroger qui l'avoit envoyé, et pour quelle cause, et de quelle auctorité. Le pauvre chétif respondit qu'il estoit envoyé de Dieu, et qu'il venoit annoncer la parole. Monsieur l'Official luy dit : Et com- ment ? tu ne monstres aucun signe evident que tu sois envoyé de Dieu, comme fit Moyse au Roy Pharaon, qui monstroit par signe evident qu'il estoit envoyé de Dieu, et quand à nous prescher, tu n'apporte aucune licence de nostre Révérendissime ^ se. the Bible in French. 2 Saunier's translation of Unio dissideiitùim in sacris Htteris locorum, per H. B odium, divini verhi co?!cio)iatorem, 1532. ' At Yvonand, where Froment was pastor. * Simon Robert, pastor of Bex, then of Aigle. •' A Latin Bible of 1527-9, published at Paris by Simon de Colines. '' Peter Viret, isii-f/i, born at Orbe, where he was converted, April 1531, and made to preach, 6 May 1531, by Farel. lie was one of the few native reformers of French Switzerland (cf. Herminjard, ii. No. 35S, n. y). 242 FAREL, 1526-32 493 Prélat I'Evesque de Genève \ Jamais Prescheur ne prescha en son Dioecèse sans son authorité et bon plaisir : et aussi tu ne porte point habit tel que font ceux, qui ont accoustumé de nous annoncer la parole de Dieu, et le sainct Évangile, et toy tu portes l'habillement de gend'arme et brigant. Et comment es-tu si hardy de prescher ? car il est défendu par la détermina- tion de la saincte Eglise que gens laicz ne puissent prescher publiquement, sur peine d'excommunication, j:omme il est contenu es Decretales de nostre mère saincte Eglise, parquoy tu es un deceveur et meschant homme. Pendant ce procès tous les prestres de l'Église Cathédrale s'assemblèrent devant la maison de M. le Vicaire, qui estoient en nombre environ quatre-vingts, tous bien armez et embas- tonnez, pour défendre la saincte foy Catholique, et prests de mourir pour icelle, et vouloient de maie mort faire mourir ce meschant ; et ses complices, s'ils s'approchoient. Après qu'il fut bien examiné, M. le Vicaire luy dit qu'il sortist de sa maison, et tout en sa presence, et que dedans six heures il vuidast hors de la ville avec ses deux compagnons ", sur peine du feu. Adonc il demanda lettre testimoniale pour porter à Berne, comme il avoit faict son devoir de venir prescher en la ville. Il luy respondit qu'il n'en auroit point, et que sans répliquer il eust à sortir tout maintenant, mais il n'osoit^pas : car il avoit bien ouy le bruit que faisoient les gens d'Eglise devant la porte, craignant qu'ils ne le missent à mort. Quand on vit qu'il ne vouloit sortir, deux des seigneurs Chanoines le vont menacer par grosses paroles, disant puisqu'il ne vouloit sortir de bon gré, et de par Dieu, qu'il sortist de par tous les grands Diables, dont il estoient ministre et serviteur. Et l'un d'eux luy donna un grand coup de pied, et l'autre de grands coups de poing sur la teste, et au visage, et en grande confusion le mirent dehors avec ses deux compagnons. A celle heure survindrent Messieurs les Syndics, et tout le Guet de la ville avec leurs hallebardes, disant à Messieurs d'Église qu'ils ne fissent aucun mauvais coup, et qu'ils venoient pour faire bonne justice, et sur ce prindrent ce chétif, et le conduisirent : mais ces bons prestres ne s'en pouvoient con- tenter, et quand ils passoient devant eux, un d'iceux le cuida transpercer au travers du corps, mais un des Syndics le retira par le bras, dequoy plusieurs furent marris que le coup ne ^ Pierre de la Baume, Prince-Bishop of Geneva, 1522-144. He was absent from Geneva at this time, from i Aug. 1527 — i July 1533. ''■ Saunier and Olivétan. 494 POLITICS IN GENEVA, TO THE 242 print bien. Et quand il passoit par les rues, hommes et femmes crioient qu'on le devoit jetter dedans le Rosne. Le lendemain jour de Sainct François il fut mis en un petit bateau, et ses compagnons bien matin, de peur qu'ils ne fussent apperceus, et se retira à Montât \ ville des alliez et desia per- vertie de ses prescheurs malheureux de l'Antichrist. XII POLITICS IN GENEVA, TO THE ARRIVAL OF FAREL, 4 OCT. 1532 Geneva ^, at the end of the thirteenth century, was under the three- fold government of the Prince-Bishop, its lord (Uominus), a vassal of the Empire ; his Vidomne (Vice-dominus) or deputy in things temporal ; and its burghers (cf. H. D. Foster, ' Geneva before Calvin ' in The Ajnerican Historical Revieiu for Jan. 1903 : vol. viii. 217 sqq.). But it was surrounded by the territories of Savoy. Count Amadeus V, i285-ti323, uniting, i Oct. 1285, with the burghers to maintain ' villam vestram necnon bona et iura vestra et franchesias vestras, cum rebus omnibus vestris '-(Spon, Histoire de Ge?iève, iii, No. xxiii. 109, ed. 1730), forced the Bishop, 19 Sept. 1290, to bestow the office of Vidomne upon his house [ibid. No. xxiv) ; and Savoy controlled it till 1525. At the end of the fourteenth century it was the turn of the burghers to win from the Bishop : and the Charter of 23 May 1387 (Oechsli, Quelletibuch, ii, No. 109), in confirmation of their ancient franchises, gave them four Syndics of their own election, § 23, and placed the criminal processes of laymen in their hands, § 8. In the first half of the fifteenth century Savoy resumed its career of encroachment. For in 1401 Amadeus VIII bought up the rights of the last Count of Geneva (Spon, i. 163) ; and after becoming, by grant of the Emperor Sigismund 1410-1-37, Duke of Savoy 1416-34, he figured for a time, 1439-49, as Pope Felix V and secured the bishopric of Geneva, 1444-15 1, before his death. In the second half, the Burghers consolidated their power. Possessed already in 1409 of a Great Council for elective, and of a Little Council, later of 25 members, for administrative purposes, they acquired, in 1457, a third Council (later) of Sixty for diplomatic affairs. From 1459 this was appointed by the Little Council. An oligarchy was thus gaining strength at the seat of the Bishopric ' On the Lake of Geneva, between Merges and Lausanne. - For its earlier history see Rnchat, i. 313 sqq., ii. 26 sqq., 283 sqq. ARRIVAT. OF FAREL, 4 OCT. 1532 495 when the authority of the See was weakened rather than advanced by dependence upon Savoy. Three of the grandsons of Amadeus VIII became bishops in succession ; Peter, as a child of ten, from 145 l-t8, John Louis of twelve, from l46o-t82 and Francis, 1484- tgo. Then two great-grandsons, Philip (afterwards Due de Nemours ti533) at the age of seven, i495-tl5lo and Francis' son John, 1513-122, 'the Bastard of Savoy.' Meanwhile, 1504, Duke Charles III, 1504-153, had seized the temporal rights of the see. Thus, at the opening of the sixteenth century, Duke and Bishop were related technically as minister to ecclesiastical superior, but actually as master to dependant (cf. MS. of F. Bonivard [1493" + 1570; from 1514, Prior of St. Victor; 1530-6, 'the prisoner of Chillon'i quoted in Ruchat, i. 317-23). The Reformation had scarce a friend in Geneva when a revolution swept Duke and Bishop away. In 15 19 the patriots, led by Philip Berthelier, called, 6 Feb., Freiburg into alliance ; whence their name of Eidgenossen ^ (Bonivard, Chroniques de Ce?tève, III, c. xxi : vol. ii, 331 sq. ed. 1831). The Duke broke it up, relying upon the Mamelukes, as his party was called {ibid.) ; and, 23 Aug., had [No. 243] Berthelier beheaded {ibid, III, c. xxviii : ii. 360 sq.). But this was to give the burghers a martyr for Genevan liberty ; and a patriotic reaction set in. Alarmed for the safety of Piedmont after the Emperor's victory at Pavia, 24 Feb. 1525, the Duke left Geneva {ibid. IV, c. iii : ii. 411) on 12 Dec. ; and the citizens supported, 8 Feb. 1526, by [No. 244] an alliance with Bern as well as Freiburg ^ (Oechsli, (2uellenbuLh, i. No. 129 : and Spon, iii. No. Ix) secured, like Bern, r Council of Two Hundred (Bonivard, III, c. ix : ii. 449) and the civil jurisdiction of the now vacant Vidomnate besides. This last they obtained 15 July 1527 as a concession from [No. 245] Pierre de la Baume {ibid. IV, c. xv : ii. 468) their new bishop, 1522-144, ' Idem episcopus dat potestatem syndicis et consiliariis cognoscendi in quibuscunque causis et quaestionibus motis et movendis inter cives et burgenses ' (Gaberel, L'Église de Geneve, i, app., 20 n. 3). The Bishop, repenting, left the city (Bonivard, III, c. xv : ii. 474) ; and, 1528, went over to the Duke {ibid. IV, c. xxi: ii. 500), who had seized some of his benefices. On 28 Nov. 1529 the Council of Two Hundred ratified the transference to officers of its own of the powers of the Vidomne (Gaberel, i, app. 22, n. 2) ; and when, in 1530, the Duke attempted to win back his authority by an attack on the city (cf. Ruchat, ii. 304 sq.), Bern and Freiburg, 10-20 Oct. (Herminjard, ii. No. 317, n. 5) forced him not only to raise the siege but, 19 Oct. 1530, by [No. 246] the Peace of St. Julien (Oechsli, i. No. 138) to pledge them the Pays de Vaud as security that he would respect the liberty of the city. Geneva was thus well on the way to independence, by the help ' i.e. Confederates. Bonivard has ' Eignenols ' ; whence, it is thought, Huguenots. ^ Bern was aristocratic and protestant : Freiburg was Catholic and democratic. 496 POLITICS IN GENEVA, TO THE 243 of Bern, two years before Farel set foot there, 4 Oct. 1532, It was a republic waiting only for recognition ; and its bishop had been limited to his ecclesiastical rights. No. 243. The beheading of Philip Berthelier, 23 Aug. 1519. ... Et lors, le Duc voyant que ce nestoit encore faict,' à cause que la bande des Eidgnoss lui troubloit toute sa pesche, il s'advisa de dissiper leur compaignie : Et pource qu'il avoit esté arresté, par l'appoinctement,^ que le Duc n'eust rien à innover en l'auctorité et Jurisdiction episcopales, il n'ousa rien faire à son nom, mais en cestuy endroict se servoit de l'instrument de l'Evesque, si depescha le diet Evesque à Genève avec cinq ou six cents compaignons de guerre, pour faire les beaux exploicts que s'en suivent. Premièrement, estant arrivé à Genève, le vingt d'Aoust, ung Samedy, à quatre heures après midy, avec sa bande, à cause que pource qu'ils le tenoient pour leur Prince, on ne luy ousoit fermer les portes, il se tint coy ce jour là et le Dimanche en suivant, veillant sus Berthelier, qu'il tenoit pour le bélier du troupeau. Lequel, jaçoit qu'il fut de ce par plusieurs adverty, n'en tenoit compte, ains ne laissoit d'aller et venir partout comme devant, si que l'on eut diet qu'il ne fuyoit pas la mort, mais luy couroit après. Si fut rencontré, le Lundy en suivant, par le Vidomne, accompagné de certain nombre de souldars de L'Evesque, à l'environ de six heures, lequel Vidomne le fit prisonnier, de la part de Monsieur de Genève, et luy oustant son espée Berthelier luy diet fièrement : Advisez que vous ferez de ceste espée, car il vous en fauldra rendre compte. Si fut il toutes fois conduict en l'Isle, où il fut enserré et gardé, par ung bon nombre de compaignons de guerre de l'Evesque, tout ce jour : Et ne luy forma l'Evesque son procès selon les libertés et franchises de Genève qui portent que tout laïc, ré de crime, devoit estre remis aux Sindiques, pour luy faire son procès, comme droicturiers Juges de cestuy affaire. Ains constitua ung Prévost pour exercer cestuy office, qu'estoit ung vieillard de Chambéry, demeurant toutes fois pour lors à Genève, qui avoit toute sa vie esté arracheur de dents, et se nommoit Jehan Desbois. Lequel, du commandement de l'Evesque, vint en * viz., that the burghers of Geneva had not given up their alliance with Freiburg. * sc. with Freiburg. 243 ARRIVAL OF FAREL, 4 OCT. 1532 497 risle pour examiner Berthelier, mais il ne voulut respondre entre ses mains, disant qu'il n'estoit pas son Juge competant. Et pour se montrer délivré de toute crainte, alla escripre en la paroy de la chambre où il estoit : Non inoriar sed vivam, et narrabo opera Domini. L'on luy diet aussy que s'il vouloit demander pardon à Monsieur de Savoye, il le luy donneroit, mais il ne voulut oncques et aima plus cher mourir. Mais le lendemain re- tourna le Prévost, et avec luy mena toute la bande des com- paignons de guerre avec leurs Capitaines, que l'Evesque avoit amenés, qui se parquèrent en bonne ordonnance pour garder risle et le pont, occupant icelluy pont, une partie depuis l'Isle gardant Sainct Gervais, l'aultre depuis le diet lieu jusques à la porte de la Tartasse, et estoient les Capitaines placés en la place devant Nostre Dame du Pont. Si commença le diet Prévost à sommer de rechief Berthelier de respondre entre ses mains, ce qu'il luy refusa comme devant, et lors le diet Prévost jetta sa sentence, aultant folle que meschante, disant : Que tant pour ses mesfaicts passés, comme pour la désobéissance qu'il faisoit alors à son Prince, il le con- demnoit à avoir la teste coupée, son corps estre mis au gibet de Champel, et sa teste en Plainpalais, ses biens confisqués au Prince. Desquels deux premiers je me déporte de declairer s'il le faisoit avec raison, car cela eut pu tomber en doute, mais du dernier, de la confiscation, c'estoit directement faict contre la franchise, qu'estoit que pour nul crime les biens de personne souffrante ne dévoient estre confisqués. Ce non obstant Berthelier eut cela, et, qu'est le pis, luy fut faict present d'ung confesseur et du bourreau. Si ne tint pas grand propos au confesseur. Pour quoy le bourreau le vint saisir, le mena devant la place de l'Isle, où il ne tint aultre propos, fors qu'il s'escria : Ha ! Messieurs de Genève . . . puis se mit à genoux et fut décollé, son corps mis sus une charrette, où estoit aussy le bourreau, tenant sa teste, et fut trainee la dicte charrette parmi la ville, l'accompaignant plusieurs souldars, et alloit criant le bourreau : Veez cy la teste du traistre Berthelier. Puis on porta la teste et le corps aux lieux designés par le Juge. Ses biens (jaçoit qu'ils fussent confisqués) l'Evesque, à la requeste de plusieurs gens, relascha aux enfans, qui estoient encore petits, sous condition toutes fois qu'ils deussent absenter la ville, et n'y demeurer jamais, par crainte qu'ils n'y missent la zizanie, telle que avoit faicte leur père. 944 K k 498 POLITICS IN GENEVA, TO THE 244 No. 244. From the alliance of Bern and Freiburg with Geneva, 8 Feb. 1526. In the name, &c. Amen. — We the Magistrates, Councillors, and Burghers of the two towns Bern and Freiburg, of the one part ; and we the Syndics, Councillors, and Burghers of the town and Commune of Geneva, of the other part, do all to wit, &c. . . . (i) That we, each town with the others ... for us and our successors . . . have undertaken and accepted ... an upright and honest Civic Alliance' . . . and have also knowingly re- ceived and adopted each other as right and resident Burghers ; and further that we have sworn to God and the Saints, with hand uplifted and oath on our lips, each town to deal truly and loyally with the others, to promote their usages, honours, and privileges, to prevent their injury, and to do all that befits true Burghers. (2) But in order that it may be strictly determined how to show and render help and assistance each to the other, it is hereby agreed and resolved as follows : Whosoever in future, so long as this Civic Alliance lasts, be they one or more, whoever they be or may be, shall, against right and equity, injure or damage ... the aforesaid Syndics, Councillors,. and Burghers, of the town and Commune of Geneva, in body, honour, or goods, its land or people, its lordships, liberties, good customs, and ancient usages, or shall, in any way whatever, attempt or take in hand to attack the same, then we the aforesaid Magis- trates, Councillors, and Burghers, in accordance with the oaths we have sworn, shall consider, weigh, and decide whether such aggression, outrage, attack, and other violence, were done against right and equity : and should it then be found, on examination . . . had, that such things were done, against right and equity, with force and against the men of Geneva afore- said, then we of Bern and Freiburg aforesaid shall be bound to render according to our power to the men of Geneva afore- said, when so attacked, injured, &c. . . . all needful help . . . and protection ; but at the cost and charges of them of Geneva. (3) In return, we the aforesaid Syndics, Councillors, and Burghers of the town and Commune of Geneva hereby engage and agree with the Magistrates, Councillors, Burghers, and Communes of the towns of Bern and Freiburg, that, should they suffer similar aggression, attack, constraint, and affliction, ' Burgrecht. 244 ARRIVAL OF FAREL, 4 OCT. 1532 499 we will, according to our power, with life and goods afford them help and assistance, at our own cost and charges. . . . No. 245. Pierre de la Baume, Bishop of Geneva, i522-t44- Comme avez peu veoir par cy devant, I'Evesque sus toutes choses desiroit estre compris en la Bourgeoisie des deux villes ', avec ses subjects. Ce qu'il faisoit par deux raisons : La pre- miere pour faire craindre M. de Savoye, en sorte qu'il ne luy usurpast rien de son bien, tant à Genève comme ailleurs. La seconde, pour garder aussy en crainte ses diets subjects, pen- sant bien ce que luy advint, que elle n'estoit faicte sinon pour s'oster aussi bien de dessous son joug que de celuy du Duc, car quelque reserve que eussent faict ceux de Genève, de l'auctorité de leur Prince, en contractant la Bourgeoisie, ils ne deman- doient fors que d'en estre délivrés entièrement, et à bon droict, car ils estoient aultant ou plus foulés par tyrannie ecclésiastique, comme séculière. Mais cela faisoit bouillir le pot de TEvesque. . . . Si manda premièrement Robert Vandelli en Ambassade aux deux villes, pour faire de cela requeste ; mais l'on s'excusa sans du tout luy faire refus, ains delaioit on tant seulement, car il y avoit quatre raisons pour lesquelles il n'estoit pas fort agréable aux dictes deux villes : La premiere, pour ce qu'il estoit prebstre ; la seconde, qu'il estoit Bourguignon et Impérialiste ; la troisième, pour la légèreté qu'ils avoient con- gneue en luy : la quatrième, pour ce qu'ils scavoient bien, quelque bonne mine que ceux de Genève tinssent, feignant vouloir qu'il fut compris en la Bourgeoisie, qu'ils ne le desiroient pas. De quoy l'Evesque fut fort marry, mais l'on luy mit en teste de recommander la dicte affaire à Besançon, qui pour quelque aultre alloit par delà. Lequel accepta, mais il en encourut presque l'indignation des deux Seigneuries, aux- quelles le nom de l'Evesque estoit aussy execrable que celuy du Diable. L'on estoit en grosse difference alors pour la religion à Fribourg et à Berne, non seulement l'une ville contre l'aultre, mais les citoiens d'une chascune ville respectivement, car la Messe n'estoit encore abattue à Berne, jaçoit qu'elle fut jà bien esbranlée, et l'on ne haissoit pas moins les prebstres de l'ancienne religion que ceux de la nouvelle, à cause qu'ils disoient eux estre cause de toute la division. ' Bern and Freiburg. K k 2 500 FAREL IN GENEVA, 1532-6 245 Depuis ne pouvant venir par ce moien à la Bourgeoisie, tascha à ung aultre, qu'estoit de se faire Bourgeois de Genève, pensant que ainsi il le seroit de deux villes, bon gré maulgré elles. Il fit assembler ung Conseil General, auquel il fit de belles remonstrances, disant qu'il vouloit vivre et mourir avec la ville : et pour mieux ce donner à congnoistre demanda la Bourgeoisie, laquelle luy fiit octroyée. Après cela, l'ung des Sindiques se leva, au nom du Com- mung, et demanda à l'Evesque qu'il luy pleust donner puis- sance et auctorité au Conseil de la ville, de faire venir devant luy les parties qui seroient en procès au civil et de les ap- poincter sommairement. A cecy tout incontinent l'Evesque s'accorda et le leur octroya, que fut une chose à luy dommageable, mais au Com- mung de tant plus proufifitable. Ce fut une entrée pour le priver totalement de son auctorité, comme il est encore main- tenant. Et quant bien il n'eust donné telle auctorité à la ville elle avoit bon droict de la prendre, car luy, ny les aultres Evesques, qui n'avoient esté esleus par le Clergé, à la postula- tion du peuple, ains seulement fourrés au siege par le Pape, n'estoient legitimes Pasteurs, ny Princes, ains tyrans, créés par aultres tyrans. Pour quoy sans danger de l'ame l'on les pouvoit refuser, ou s'ils estoient entrés par volonté, dechasser, et la ville prendre à soi son auctorité, et non pas ung Prince estranger, veu qu'elle estoit franche et libre ; et n'avoit jamais recongneu pour Princes que ceux qu'elle avoit esleus. . . . No. 246. The peace of St. Julien, 19 Oct. 1530. . . . And in order to keep this [purpose^] fixed firm and unalterable, our said gracious Lord of Savoy, on behalf of himself and his successors, pledges and pawns the district known as the Pays de Vaud to the two towns of Bern and Freiburg by way of bond and security, together with all the rights therein which he now has or which he and his may hereafter acquire and possess, without exception or reserve. XIII FAREL IN GENEVA, 1532-6 In June 1532 an indulgence of Clement VII was published in Geneva, and turned into ridicule by [No. 247] the Placards (Her- ^ sc. of not disturbing Geneva. FAREL IN (iRNEVA, 1532-6 501 minjard, ii, No. 382, n. 2 ; and Jeanne de Jussie, 46 sq.) of 9 June. They were the work of a minority. By decrees of 29-30 June (Herminjard, ii, N0.383, n.2), by a deputation on 4 July {ibid. No. 382) to Freiburg, and by letter, 12 July {ibid. 383, n. 3) to the Papal Nuncio [No. 248] the Council disclaimed all sympathy with ' Lutheranism ' : and Farel had to depart the day he arrived, 4 Oct. But, 3 Nov., [No. 249] Antony Fromment appeared in his stead. He opened a school (A. Fromment, Les Actes et Gestes merveilleux de la cité de Genève, 13, éd. G. Revilliod,^ ^^54);. 3-"^, I Jan. 1533, began to preach in the streets (Herminjard, iii, No. 406, n. I ; Jeanne de Jussie, 52). Next day, 2 Jan. 1533, to satisfy one ally, Freiburg, the Two Hundred resolved 'quod nemo ab inde audeat in domibus et locis privatis neque publicis, nisi hcentia Dominorum Sindicorum et Vicarii habita, praedicare' (Herminjard, iii, No. 406, n. i). But, 20 March, the other, Bern, complained of the treatment of its preachers {ibid. No. 411 and n. 4). Geneva thus found itself between the hammer and the anvil abroad ; and, 28 March, face to face with riots at home (Jeanne de Jussie, 53 : and 241, n.). So, by decree (cf. Actes et Gestes, App., p. xxi) of Passion Sunday. 30 March, [No. 250] the Council sought to temporize (Hermin- jard, iii, No. 414, n. 9). But party strife continued. On Maundy Thursday, 10 April, ' the Lutherans met in a garden to celebrate their Supper' (Jeanne de Jussie, 54 ; Herminjard, iii. No. 416, n. 26) : and, in a riot of 4 May, Peter Werly, Canon of St. Peter's and a native of Freiburg, was slain (Herminjard, iii. No. 416). Taking up his cause, Freiburg, by letter of 29 May {ibid. No. 421, _n. i), induced the Bishop to return, i July {ibid.) : but he left the city for good, 14 July {ibid. No. 428, n. 2) ; and contented himself with writing, 25 Sept., to recover his lost jurisdiction {ibid. No. 428) and with prohibiting, 20 Nov., false doctrine [ibid. No. 439)- . '^ was soon the turn of the Bernese to take offence at insults which they alleged to have been directed against them by the Dominican Guy Furbiti, who had arrived, 30 Nov., as Advent preacher (Jeanne de Jussie, 74). They demanded, 17 Dec, [No. 251] the arrest of Furbiti (Herminjard, iii, No. 441, and n. 13) which took place on 24 Dec; and they let Farel return, 20 Dec {ibid. No. 442, n. l); but, 24 Dec, [No. 252] Freiburg required that Farel, in his turn, should be silenced {ibid. No. 442). On I Jan. 1534 the Vicar intervened with an order 'de non legendis Litteris Sacris nee Sacro Dei Evangelio ' {ibid. No. 446, n. 6) ; Bern thereupon sent, 21 Jan., [No. 253] an ultimatum {ibid. No. 446), the result of which was, 27 Jan.— 3 Feb., [No. 254] the First Disputation of Geneva (ibid. No. 453) and, after further rioting, [No. 255] the grant of a church to the Reformed {ibid. n. I, and p. 420 ; and Jeanne de Jussie, 86), i March. A rupture ' This edition contains an appendix (pp. i-cc) of extracts from the Registers of Geneva, 1532-6. 502 FAREL IN GENEVA, 1532-6 ensued with Freiburg, which withdrew from its alHance with Geneva, 14 May (Herminjard, iii, No. 449, n. 3), and turned to the Bishop. Allying himself, 23 June {ibid. No. 473, n. 8), with the Duke of Savoy, on 30 July [No. 256] the Bishop attacked the city {ibid. No. 474) ; and thus, though [No. 257] the Reformed were still in a minority [ibid. No. 479) and the Bishop was not yet repudiated, on I Oct. it was declared that, ' le Siège de la Justice épiscopale de ceste cité, et en ycelle, a vacqué et vacque à present ' [ibid. No. 481, n. 5) ; for he had removed it to Gex, and all was in train for the breach next year. By the opening of 1535 the parishes of the city, through the demohtion, 23 Aug. 1534, of two suburbs with their churches of St. Victor and St. Léger in defence against Duke and Bishop, had been reduced to five— St, Pierre (the Cathedral), Notre-Dame la Neuve (l'Auditoire), la Madeleine, St. Germain, and St. Gervais : though the five convents remained as yet — the Franciscans, the Nuns of St. Clare, the Benedictines, the Dominicans, and the Augustinians {ibid. No. 522, nn. 6, 7). A frontal attack soon followed on the Ro- manist majority; for at, 23 April, [No. 258J the request of the Warden of the Franciscan convent {Mct/ioifes et Documents de la Société d' Histoire et d'Archéologie de Genh'e, xxii. 209 ; Jeanne de Jussie, 118) where, since 2 April, Farel and Viret had been lodged, and by, 26 May, [No. 259] decree of the Two Hundred (Herminjard, iii. No. 509, n. 9: Mémoires, Sec, 210) there took place, 30 May— 24 June, [No. 260] the Second Disputation of Geneva {CJiroiiiquc de Roset, iii. 35, ap. Mémoires, &c., 208 sq.). By default of the party in office, Farel and Viret, for the minority, carried the day and [No. 261] Farel proceeded to complete his victory. On 23 July he seized the church of St. Mary Magdalen {Mémoires, &c., 213); on 8 Aug. he preached at the Cathedral, and image- breaking became general (Jeanne de Jussie, 150, 263 sq.) ; on 10 Aug. he went to the Council and in a ' great speech ' {Mémoires, &c., 213), the drift of which appears to be preserved in his account of the Disputation {ibid. 239), demanded and obtained, 10 and 13 Aug., [No. 262] the provisional abolition of the Mass {ibid. 213 sqq.). On the loth inventories of Convent goods were ordered {ibid. 215), preparatory to the dispersal of the Religious; and, 12 Aug., [No. 263] Religious and Seculars were summoned to accept the situation {ibid. 215). But they preferred to leave the city (cf. Fromment, Actes et Gestes, c. xxxvii) most of them before, 29 Aug., [No. 264] the departiu-e of the Nuns of St. Clare (Jeanne de Jussie, 207). Events would have moved quicker but for the danger from Bishop and Duke. At last, 10 Aug., [No. 265] Geneva reported its de- solate condition to Bern (Herminjard, iii. No. 522). For a time Bern could do little. But she was suddenly set free to act by, 1 Nov., the death of Francesco Sforza, Duke of Milan, and the con- sequent revival by Francis I of his somewhat fanciful claims on the Duchy. These brought Francis into collision (winter of 1535-6) FAREL TN GENEVA, 1532-6 503 with the now Imperialist^ Duke of Savoy, and led, 24 INIarch 1536, to the French occupation of Turin : and when, to defend his capital, the Duke drew off from Geneva, Jan. 1536, the way was open for Bern, in pursuance of its manifesto of 29 Dec. 1535 (ibid. No. 535, n. 4) to occupy Geneva, 2 Feb. ; to overrun the Pays de Vaud, Feb. ; to release the prisoner of Chilien, 29 March ; and to set up the Reformation in the Vaud, 19 Oct., and at Lausanne, 24 Dec. (Ruchat, iv. 389). Of course, Bern asked its price, 5 Feb., the re- version of the Savoyard suzerainty : but it was refused. ' We have endured war against both the Duke of Savoy and the Bishops for seventeen to twenty years . . . not because we had the intention of making the city subject to any power, but because we wished the poor city which had warred and suffered so much to have its liberty ' {Registres du Conseil, xxiyi, fol. 12: quoted in Am. Hist. Review, viii. 228 sq.). Liberty secured, on 21 May [No. 266] the citizens swore to the Reformation {Calviiii Opera ^ xxi [ = C /?. xlix] 201), and by treaty of 7 Aug. [No. 267] Bern acknowledged the inde- pendence of Geneva (Spon, Histoit-e de Genève [Preuves, Ixi] iii. 359 : and for comments, A/n. Hist. Rev. viii. 229, n. 2). No. 247. The Placards, 9 June 1532. {a) From the Chronique de Rosei, il, c. 67. — Des placards imprimez du grand pardon general de Jésus-Christ, sur l'ar- rachement desquels y eut dispute entre les prestres et les Luthériens. Un des chanoines [Pierre Werly de Fribourg] y fut blessé au bras. {b) From Le Levain du Calvinisme, 46 sq. — Au mois de Juin un Dimanche [le 9] matin certain nombre de mauvais garçons plantèrent grands placards en impression par toutes les portes des Eglises de Geneve, esquels estoient contenus tous les principaux poincts de la Secte perverse Luthérienne, mais des bons Chrestiens furent tantost arrachez. Apres matines des Chanoines, un d'iceux Messieurs Chanoines, comme hardy et bon Catholique, devant ces Hérétiques vint arracher le placard c|u'ils avoient planté à l'Eglise de sainct Pierre, dont ces meschans furent indignés, et un d'eux tira son espee et le frappa au bras, tellement que peu se faillit qu'il ne perdit tout son sang, et en tint longuement la couche et n'y esperoit on point de vie, dont toutes gens de bien le plai- gnoient : neantmoins par l'aide de Dieu pour l'honneur duquel il avoit exposé sa vie, il en guérit par le bon gouvernement ' Ile had married, 1531, P.eaUice of Portugal, sister to Isabella, the wife of the Emperor Charles V. 504 FAREL IN GENEVA, 1532-6 247 des Chirurgiens. Le Mardy après qui estoit Feste sainct Bernabé fut faict une voix de trompette que plus nul ne mist tels placards, sur peine de trois tours de corde, et d'estre banny de la ville pour un an. No. 248. The Council disclaims sympathy with ' Lutheranism ', June and July 1532. (a) FrO)n its decrees : (a) 29 June : Defendatur magistro scolarum ^ quod non praedicet ulterius , . . nisi habita licentia a Rev. D. Vicario aut Dominis. (/3) 30 June : De praedicatione Evangelii. Resolutum quod pro praesenti différât magister scolarum légère Evangelium. Et requiratur Dominus Vicarius quod iubeat per singulas parochiales [ecclesias] et singulos conventus evangelium et epistolam diei ad veritatem nuUis mixtis fabellis nee aliis inventionibus humanis, praedicari. Et vivamus ut fratres unanimes, nullis inventionibus adiunctis. {U) From the report [6 July] of its deputation to Freiburg. — Le Jeudi [4 July], fûmes apelés au Consel ^ là oùd nous esposâmes nostre charge, en leur remontrant les peines, travaulx que une povre ville de Genève avoit anduré dempuis xii ans an sa et plus, et de la détencion des vyvres dernière- mant,^ et cornant ung povre peuple de Genève .estoit fo[u]lé ; et que Leurs Excélances usient [eussent j pitié de nous : et que ilz estoit nous pères, nous protecteurs, que nous avoënt protégés, défandus et gardé jusques au présant . . . et . . . que, to[u]chant la lutérerie, voliés vivre et morir cornant nous prédécéseurs. . . . (c) From a minute of their reply to the Papal Nuncio, 1 2 July. — Litterae Legati ad Sabaudos * fuerunt lectae, et respondetur nuncio verbo tenus, nos velle Christiane et secun- dum Deum et legem Christi vivere. No. 249. Antony Fromment arrives and preaches in Geneva, 1532-3. {a) From his Actes et gestes, 3 Nov. — Il est venu ung homme en ceste ville qui veult enseigner à lire et h. escripre en Fran- çoys dans ung mois à tous ceulx et celles qui vouldront venir, ' Claude Bigotier, who had embraced the Reformation. He retired, and was with Farel at Morat, 13 Dec. 1532 TTerminjard, ii, No. 399). ^ sc. of Freilnuij. ^ In Jan. 1532 the Duke of Savoy had forbidden his subjects to bring their goods to market in Geneva. * Cf. Herminjard, ii, No. 383, from Chambéry. 249 FAREL IN GENEVA, 1532-6 505 petits et grands hommes et femmes, mêsme à ceulx qui jamais ne furent en escolle. Et si, dans le dit mois, ne scavent pas lire et escripre, [il] ne demande rien de sa peine. Lequel trouveront en la grande salle de Boytet près du Mollard à l'enseigne de la Croix-d'Or. Et s'y guérit beaucoup de mal- ladies pour néant. {b) From Le Levain du Calvinisme^ 52 sq. — Le lendemain premier jour de l'an mil cinq cens trente deux, après les sermons ordinaires de Sainct Pierre, les Luthériens menèrent leur Idole pour le faire prescher à la grande place du Molard. M. le Vicaire fut adverty, et incontinent manda MM. les Syndics pour les empescher : et envoyèrent M. le Lieutenant leur commander sur grosse peine, de se retirer, et leur idole : à quoy n'ozerent contredire, car ils ne se sentoient encore assez forts. A celle heure MM. les Gouverneurs tindrent conseil pour y remédier, et arresterent que le lendemain ils tiendroient conseil general. Le lendemain après avoir proposé devant les Conseillers la pertinacité de ces Hérétiques, fut déterminé que nullement ne vouloient ceste Secte régner en leur Cité, et qu'absolument vouloient qu'elle fust abolie, et extirpée, et qu'il n'en fust plus prins de question entre le peuple. Et sur ce fut faict un Edict de par MM. les Gouverneurs et Conseillers, que plus prescheur quelconque n'eust à prescher en la cité publiquement ny secrète- ment, sans la licence de Monseigneur de Geneve, ou de son Vicaire, excepté l'ordinaire des Jacobins \ et Cordeliers -, et qui- conque celeroit en sa maison et voudroit favoriser, à ceste Hérésie, seroit mis à grosse amande : et fut ordonné grosse punition à toutes personnes qui mangeroient chair le Vendredy, et autre temps deffendu de l'Eglise : et par ce moyen fut un peu appaisée la commotion du peuple. No. 250. The Council seeks to temporize, 30 March 1533. From Reg. du Conseil du 30 Mars 1533. — Que [nos] citoyens, bourgeois et habitans . . . doibvcnt dès ici vivre . . . ainsin que avons vescu par le passé, sans faire novellité quel- conque, ny de paroUe, ny de faict, jusques à ce que généralement soit ordonné de vivre autrement. — Item, que nul ne soyt ousé, ni ' i. e. Dominicans. Cf. Ducange, s. v. ' lacobini '. 2 i.e. Franciscans. Cf. ibid. s. v. ' Cordelita ". Jeanne de Jussie and her sisters were Cordelières. 5o6 FAREL IN GENEVA, 1532-6 250 si hardy, parler contre les saincts Sacrements de l'Esglise ; mais en ceste chose soyt chascung laissé en sa liberté, selon sa con- science, sans soy reproucher l'ung à l'aultre, soit ecclésiastique ou laïc, chose que soyt. — Item, que nul ne soyt ... si hardy de prescher sans licence du supérieur et de MM. les Sindicques et Conseil, et que le Prescheur ne doibge dire chose que ne soit prouvée par la Ste. Escripture. . . . No. 251. Bern demands the arrest of Furbiti, 17-24 Dec. 1533. (a) From the letter of Bern to Gefieva, 17 Dec. 1533. — De quoy ne vous estes contentés, ains, comme maistre Alexandre * et Froment, nous serviteurs, nous ont donné entendre et faict le plaintiff ces jours passés, avés donné lieuz à ung Jacobin ^ de prescher en vostre ville, lequelz ne prêche que menteries, erreurs, blasphèmes contre Dieuz, la foy et nous, blessant nostre hon- neur, nous apellant Juiffs, Turcs et chiens.^ Ce non obstant, avés les diets Alexandre et Froment, pource que l'ont reprins publicquement, l'ung mis en prison, et puis après banny, soub peine de mort, de jamaix soy trouver en vostre ville, et l'aultre, cherché de mayson en may son : laquelle chouse nous touche cy près, que ne le pouvons ne voulons souffrir. Et à ceste cause, en vigeur de la bourgeoysie qu'avés avecq nous, vous instantement admonestons, que le diet caffard ■*, lequelz présentement est en vostre cité, vuiUiés sans nulle faulte arrester, détenir et maintenir, et nous establir journée juridicque, sur laquelle envoyerons nous ambassadeurs, pour secourir premièrement l'honneur de Dieuz, et après le nostre, puis que [il] s'est vanté et ouffert publicquement de maintenir cella qu'ilz az presché. . . . Aultrement, sy laissés aller le diet Jacobin, nous nous en recourrons sur vous, et vous prendront en cause, et aurons action contre vous, au lieuz du diet caffard. Pour autant advise à vostre affayre. Et sur cestuy article des- mandons aussy vostre responce par présent pourteur, [pour] icelle avoir receue, nous sçavoir puis après conduisre et entretenir. ' Alexander du Moulin, an ex-Dominican, of Rouen, and now Reformed. - Furbiti. ■■ se. on 2 December, Tuesday after Advent Sunday. * See Murray, Ara' English Dictionary, s. v. ' Cafard ', a word of doubtful origin, meaning a hypocrite. Commonly used to mean a friar ; but not neces- sarily with tiie further implication. 251 ' FAREL IN GENEVA, 1532-6 507 {b) From a minute of the Council, 24 Dec. — Resolutum quod praedicator . . . curiose detineatur in donio episcopal!, et quod hac nocte sibi dentur très custodes ultra eos très quos iam habet ; et, ea occasione, conveniant Domini ordinarii Consilii, simul vadamus eras ad D. Vicarium,' requiramus adhuc eum ut praedicatorem praedictum sub sua custodia . . . custodiat nobis ... et, ut cognoscat hoc ipsum non nostro motu actum, osten- datur ei missiva . . . Dominorum Bernensium. Quod si dictum praedicatorem detinere neglexerit, accipiantur testi- moniales, manente nihilominus custodia praescripta, et tandem Dominis Bernensibus quam gratiosius poterit scribatur. No. 252. Freiburg requires the silencing of Farel, 24 Dec. 1533. Nous avons entenduz comment Farel avecque aultres prédi- cantz sont en vostre cyté, à la postulation des certains vous cyto- yens particuliers.^ Messieurs, vous sçavés comment par cy -devant par plusieurs fois vous avons adverti, par nous ambassadeurs et par nous lettres, que la Bourgoisie d'entre vous et nous ne peult souffrir tieulx prédicantz. Et encore de rechieff vous pryons yl donner ordre que ne laissés le dit predicant en vostre cyté prêcher, ny en publicque, ny en particullier. Car sy vous voulés estre de ceste novelle loy et annichiller [annihiler] nostre vray ancienne foy, vous advertissons, une foy[s] pour touttes, que [nous] vous quitterons la Bourgoisie ; de ce soyés certain ; dont, sy vous voulés, yl en pourrés pourvoir. Sur ce vous pryant vostre bonne responce par ce présent porteur, en pryant le Créateur, très-chiers combourgois, vous donner bonne et longue vie . . . No. 253. Bern sends an ultimatum, 21 Jan. 1534. Premièrement, touchant le caffard, lequel a presché contre l'honneur de Dieu, en après blessé mes dits Seigneurs en leur honneur, à cause de quoy ilz sont estes occasionés d'envoyer leur ambassade, pour seccourir par droict leur honneur et renommée, [et] pareilliement député maistre Guillaume Farel et Viret d'aller conférir avec le dit caffard publicquement, touchant les articles qu'ilz a presché contre évangélicque vérité, ' The Vicar did nothing, and, 8 Jan. 1534, ^ "rbiti was transferred from the bishop's to the town prison (Herminjard, iii, No. 446, n. 6). They let him out to dispute 3 Feb., and to preach 15 Feb. ; but kept him there till 5 April, 1536 (Fromment, Actes et Gestes, App. p. cciii). "^ Jean Baudichon, de la Maison neuve. 5o8 FAREL IN GENEVA, 1532-6 253 soy ouffrant de les maintenir, ainsin comme plus amplement l'instruction des dits Ambassadeurs de mes Seigneurs de Berne sur les dits et aultres articles contient ^ ; à laquelle honneste et raysonnable pétition les dits de Genesve n'ont voulusz satis- faire ^ . . . pour autant mes dits Seigneurs de Berne de rechieff desmandent que justice soyt faicte du dit caffard, et que [il] responde devant les Sindicques et Conseilz de Genesve, et que iceulx en ayent la congnoissance. Admonestant les dits Seigneurs de Genesve vouloyr con- sidérer que mes dits Seigneurs de Berne n'ont point faict diffi- culté de les secourir en leur nécessité, et pour les maintenir de fayre contre le Duc de Savoye ; dont ilz ne doybvent fayre refus d'administrer justice contre une singulière personne, comme est le dit caffard. Aultrement pourroint bien suspicionner que n'ont pas affection de soy monstrer comme bons et féaulx bourgeoys et vrays amys, et par ainsi donneront occasion de penser que sont bourgeoys qui ne peulvent gayre prouffiter. Le sourplus entendrés de nous Ambassadeurs, ausquels avons escript nostre vouloir et résolution touchant la Bour- geoysie, payement^ et l'affayre de l'Évangille.'' . . . No. 254. The first disputation of Geneva, 27 Jan.— 3 Feb. 1534. From a letter of Haller to BuUinger, 14 March 1534. — 1 The instructions given 31 Dec. 1533 were much on the lines of the letter of 1 7 Dec. - The Bernese ambassadors were received by the Council of Geneva 5 and 7 Jan. 1534, and told ' Ce n'est pas à nous de juger le procès des prêtres. Nous avons un prince qui a établi un officiai, un Vicaire, un juge des excès et autres officiers. Demandez-leur justice ' : and Furbiti also refused to answer save before a spiritual court (Herminjard, iii, No. 446, nn. 5, 6). ^ The ' surplus ' was communicated to the Two Hundred by the Bernese ambassadors 25 Jan. : ' MM. de Berne exigeaient sur tous les points satis- faction complète, sinon la Bourgeoisie allait être rompue, et leurs députés persisteraient également à réclamer le paiement de la dette [9000 crowns which Geneva owed Bern] et la punition du moine.' The Council decided to ignore the ecclesiastical authority, and the Assembly ' una voce conclusit taliter esse providendum quod Borgesia ipsa maneat '. Thereupon the Syndics communicated the decision to the Vicar ' protestantes quod non intendimus id per nos actum animo Principem, Clerum, franchesias nee privilégia quaevis offendendi, infringendi, vel alias quomcdocunque eis praeiudicandi ; quodque non intendimus id in consequentiam trahi posse nee debere, imo pro hac vice sola, pro Reipublicae utilitate [nos] egisse potuisse ' — Herminjard, iii, No. 446, n. 9. < On 10 Jan. Bern had asked for a church for 'evangelical' worship in Cieneva, ibid. n. n. 254 FAREL IN GENEVA, 1532-6 509 . . . Fuit interea monachus quidam Parisinus, insignis Thraso, Doctor totus theologaster. Is religionem nostram et quotquot earn docerent et servarent mire pro concionibus suis pro- scindens/ ab urbis nostrae legatis in ius vocatus : quod cum multis detrectaret (quia iudice ordinario, Episcopo scilicet, careret), tandem Farelli et collegae sui Petri Vireti, doctissimi iuvenis, Neocomensis ^ ecclesiastae, industria eo adactus, ut rationem cogeretur suae doctrinae et fidei reddere, si non coram tota Gebennensium ecclesia, tamen coram Senatu et Diacosiis. Egerunt primo de auctoritate Pontificis, num liceat illi extra, citra et sine Scriptura, quippiam statuere et Ecclesiae Dei observandum intrudere, necne. Monachus omnino asserere et multis probare cum attentasset, maxima vero Eccianis argu mentis, tandem ab his duobus tertia die convictus est, ut iam sue fateretur ore, coram Senatu et Diacosiis, se Scripturis probare non posse ciborum, dierum, vestium, temporum et personarum delectum, et alia quaecunque Pontificum et Con- ciliorum decretis in Ecclesiam invecta essent. Hinc, legatis iustitiam dici petentibus, a Senatu et Diacosiis decretum est cum suo ore palam errorem fateatur quatenus ad pulsum campanae in summo templo pro suggestu palinodiam cantet. Monachus cum aegre assentiret, et iam in templo re- cantandum esset, scheda sibi praescripta, coepit multis conqueri de iniuria sibi illata. Quo indignati legati Bernenses, palam coram plebe, iuxta sententiam Senatus palinodiam exegerunt. Quod cum plebs intellexisset, ruit in monachum magno impetu et clamorC; ita quod nisi legati Bernenses miserum hominem défendissent, ab illis in frusta caesus fuisset, Coniectus itaque est in carcerem teterrimum, donee id libens faciat quod Senatus decrevit. . . . No. 255. The grant of a church to the Reformed, I March 1534. (a) From the ansiver of the Council to Bern, 22 Feb. — Dare locum et cathedram Predicanti suo non est nostrum, sed D. Principis et eius Vicarii qui rem spiritualem regunt. Verum si ipsi locum unum acceperint, profecto sunt potentes, quibus ' ' Le dit père,' says Jeanne de Jussie, 79, ' prescha fort constamment, touchant bien au vif ces chiens, disant que tous ceux qui suivent ceste maudite secte, ne sont que gens lubriques, gourmands, paillards, ambitieux, homicides et larrons, qui n'aiment sinon leurs sensualitez, et vivent bestiale- ment sans recognoistre Dieu ni leurs Supérieurs.' - Neuchâtel. 5IO FAREL IN GENEVA, 1532-6 255 resistere non possumus, nee audemus ; propterea boni con- sulant, et ut sibi melius videbitur faciant, . . . {l>) From their answer, i March. — Faciant ut sibi placebit. {c) From the evidence, 1 7 /iily, of the Lenten preacher of 1 534, in the case of Baudichon? Ung jour, que fut (comme luy semble) le second dymenche de caresme, après ce que le diet déposant eust faict la prédicacion au diet convent des Frères Mineurs [à Genève], en présence et audience de très-grand' multitude de peuple, — incontinant, à l'yssue d'ieelle prédica- cion [commencée à 7 heures du matin] survint le diet Baudiehon avec certains ses complices. Lesquelz, de leur auctorité privée, commençarent à déclérer aux gens qu'ilz feroient prescher pub- liquement le diet Farellus le jour mesmes, et pour ce feroient sonner et convoquer le peuple à la cloche, comme il est de co[u]stume. Et de faict, à l'heure mesmes, allarent sonner la dicte cloche, laquelle ilz sonnarent par troys coups. Et tantoust après, le diet jour, en la mesme église et chaire en laquelle avoit presché le diet déposant, le diet Farellus fit son sermon publiquement, semant sa mauldicte doctrine. Et despuis, tous les jours du diet caresme le diet Farellus fit ses sermons en la dicte église et chaire les après-disnées pub- liquement et au son de la cloche, estant le diet Farellus vestu en homme séculier, avec une cappe à l'espaignolle et ung bon- net à rebras. Es quelz sermons assistoit tousjours entre aultres le diet Baudiehon, comme capitaine et directeur, faisant faire silence et donnant ordre à faire renger les gens. . . . No. 256. The Bishop attacks Geneva, 30 July 1534. From a letter of Haller, 9 Aug. 1534. — Episcopus Geben- nensis, cum suis (ut fertur) cognatis, aut potius stipendiariis, urbem Gebennensem, per eontionem Evangelii, cum oecupare et in templo forte (?) trucidare pios tentasset,' prodidit Deus banc suam proditionem, ut uno concursu omnes in urbe cuius- cunque religionis portas occluderent^ et quod Episcopus coe- perat anteverterent. Ferunt hunc multis copiis integroque exercitu parato hoc attentasse ; sed Dominus custodiendo eustodivit civitatem. Hie nobis bellum parari augurantur 1 The preacher was F. Coutelier, Warden of the Franciscans at Chambery. For Baudichon's case cf. Herminjard, iii, No. 473. ' The bishop, according to Ilaller, intended to surprise the city during one of Farel's sermons. 256 FAREL IN GENEVA, 1532-6 511 omnes. Cupit Dux, iuxta sententiam Patemiaci latam, widu- natum suum possidere,^ sic et Episcopus suo iure nititur gaudere, cui, ut audio, cum nonnihil negatum sit quod et antea prodere et trucidare conatus sit pios, vi invadere conatur quod iure praetenso non potest. Sic sumus undique tenta- tionibus circumdati. . . . No. 257. The Reformed still in a minority at Geneva, 1534. From a letter of Haller to Bucer, 22 Sept. 1534- — S. Nun- tium adeptus, qui et a te referret, si quas scriberes litteras, nolui te latere rerum nostrarum periculosissimum statum. Gebennensium exsules - sic turbarunt urbem Genevam ut ex toto orbe, pro sua pusillanimitate, hostes catervatim confluxisse sibi viderentur. Conqueruntur quotidie Episcopum, opera Du- cis Allobrogum, sic invasurum et oppugnaturum urbem, ut si Bernâtes non succurrerint, actum sit de illis. Urgent Civilitatem nostram, cui Friburgenses cesserunt. Interim tamen sic divisi inter se, turn ob religionem, turn ob Ducem, ut partes duae Pontifici ac Duci, vix tertia pars nostrae civitati et Verbo faveat. Si derelinquimus eos, ab omnibus proditores et mendaces accusabimur. Ubi exercitum miserimus, timenduni ne Va- lesiani cum Friburgensibus hunc insequantur, et si aliud non possint, vias tamen sic occupent, ne nostris reditus aut com- meatus pateat. Sic inter sacrum et saxum haerentes, tantum eo devenimus ut, missa legatione ad Sabaudum pacem Geben- nensium petamus, et si quid ab utraque parte peccatum fuerit, vel amicabiliter vel iuridice per Helvetios, qui priorem belli calamitatem composuerunt/ transigi permittat. Responsum exspectamus. Deinde delecti sunt 4000 pedites, mit einem Fenlin} Hi exspectant, iam parati, ut Gebennensibus succur- rant. Optima pars domi domesticum et Antronium hostem '" exspectat. ' It had been decided, at Payeme, Dec. 1530, that the Duke might re- assume the Vidomnate at Geneva, if he would swear to respect the liberties of the city. This he declined. 2 Forty-four Mamelukes ; and the traitors who had tried to open the gates on the night of the Bishop's attack, 30-31 July. •^ sc. by the treaty of St. Julien, 19 Oct. 1530. * Fahnlein, a banner. « sc. the Catholic Cantons : cf. Erasmi Adagia, 1 1, v. 68 ' Antronius asinus ' {OpCfa, ii. 571, Lugd. Bat. 1703). 512 FAREL IN GENEVA, 1532-6 258 No. 258. The request of the Warden of the Franciscans, 23 April 1535. From the Registers of the Councils. — Prater lacobus Bernard, Ordinis Minoritani, praesentavit quasdam Christianas positiones, de quibus non pauci aberrant, et quas, ut errantes veritatem sanius percipiant, se per publicam disputationem sustenturum, habita a nobis facilitate peritos ad hoc ad hanc civitatem invo- candi, dixit ; et propterea petiit ipsas coram nobis legi et eis lectis facultatem eandeui sibi impertiri. Quas per nostrum se- cretarium legi fecimus, et, eis lectis, nobis matura deliberatione visum fuit eundem fratrem lacobum quin dictas disputationes habeat impedire non debere, immo disputationem ipsam per- mittere, et quam permisimus, et, quia virorum ecclesiasticorum fuit maiorem circa ea in studendo adhibere diligentiam, fuit nobis visum et eidem fratri lacobo dictum quod ipse Dominis de Capitulo S. Petri huius civitatis ea significare debeat. No. 259. The decree of the Two Hundred, 26 May 1535. From the Registers of the Councils. — Ibidem fuit loquutum de disputationibus super conclusionibus per fratrem lacobum Bernardi publicatis, et super eis per maiores voces et resolu- tionem consilii conclusum et arrestatum quod sive veniant forenses disputaturi sive non, tamen disputatio ipsa per eos qui adfuerint fiat, et non impediatur, cum finis ad quern tendit sit ut corda audientium ab eadem magis de propositis clarificata redeant, et inde reipublicae tranquillitas oriri valeat. Et ut huiusmodi disputatio commodius et quietius fieri valeat, fuit resolutum quod debeant fieri cridae, voce praeconia, de non fiendo tumultu quaestione nee iniuria, quodque omnes, sive forenses sive domestici, libère disputare valeant, addita solita poena. Quae praemissa D. Sindici Presbyteris et Religiosis nuncient et notificent. No. 260. The second disputation of Geneva, 30 May— 24 June 1535. . . . Lesdites disputes furent commencées ledit dymenche [30 Mai] au grand auditoyre du convent de Rive publique- ment, présens les députez du Conseil pour garder l'ordre, avec quatre secrétaires. Les positions maintiennent, en somme, la justification des 26o FAREL IN GENEVA, 1532-6 513 hommes par Jésus-Christ seul, — le regime de l'Église dépendre de la seulle parole de Dieu, — l'adoration d'un seul Dieu, — qu'il est suffisamment satisfaict pour noz péche2 par la seulle oblation faicte une fois par Jésus-Christ, — qu'il est seul moy- enneur entre Dieu et les hommes ; — desquelles résultoit que ceux erroient qui s'attribuoient aucune puissance, pensans estre justifiez par leurs œuvres, — que les traditions humaines et papales qu'on appelloit de l'Eglise estoient pernitieuses, — que c'est idolâtrie et contre Dieu adorer de quelque honneur les sainctz ny les images, — que la messe ne sert à nostre salut, ny les prières pour les mortz, — que les sainctz ne sont noz advocatz. Là dessus furent continuées les disputes plusieurs jours avec grande audience. Il y en avoit deux, qui soustenoient le party des prebstres : l'un nommé Caroli \ docteur de la Sorbonne, l'autre Chappuisi ^ citoyen de la ville. Religieux du convent de Palais. Tous deux furent vaincuz et^en feirent confession, suyvant laquelle ont despuis annoncé l'Evangile eux-mesmes. No. 261. Farel completes his victory, July-Aug. 1535. (a) J^rom the Registers of the Councils, 23 juillet. Farel. — Ibidem etiam fuit loquutum de magistro Guillelmo Farello, qui initiavit praedicare in parochia Magdalenes, de quo multi scandalisantur. Super quo fuit advisum quod dicatur eidem Farel quod désistât praedicare in dicta ecclesia Magdalenes, donee aliter fuerit cognitum. (^) From Le levain du Calvinisme [8 Aug.].- — Le jour de l'Octave de Petri ad vincula, par un Dimanche ces Hérétiques firent de grandes insolences à l'Eglise de sainct Pierre, et interrompirent le divin service que Messieurs du College fai- soient, ils les battoient, et deschiroient leurs surplis, et firent de grandes injures et villennies, et y prindrent leur possessoire damnable pour prescher, et le lendemain prindrent tous les meubles et thresors, qui estoient estimez plus de dix mille escus, rompirent les Images, et belles portraitures ouvrées de beaux et excellens ouvrages, n'y laissant aucune entreseigne de devotion : et depuis ce jour nul service se faisoit en aucune Eglise de la cité, fors au Convent de saincte Claire, où les ^ Peter Caroli, a French refugee, expelled from the Sorbonne 1525, from France 1534. He fell foul of Calvin, and returned to the Roman Church, June 1537 (Herminjard, iv, No. 638). - A Dominican, of the Convent of Plain-palais. 944 L 1 514 FAREL IN GENEVA, 1532-6 261 pauvres Sœurs maintenoient tousjours les heures canoniales, mais à portes closes. Les beaux Peres disoient tous les jours la Messe, et beaucoup de gens y venoient secrettement, qui estoit bien dangereux pour les Sœurs. . . . (c) Fro7n the Registers of the Councils, 8 Aug. — Ibidem fuit petitus magister Guillelmus Farellus, et interrogatus quare ipse hudie praedicaverit in cathedrali S. Petri cum iam fuerit sibi vetitum ne praedicaret alibi quam in locis sibi solitis. Qui respondit quod miratur quare inquiratur de tali re cum sit sancta secundum Deum et sanctum evangelium. . , . Super quo fuit illi dictum quod non praedicet ulterius in S. Petro, donee aliter resolutum fuerit. . . . Consilium fuit petitum propter hoc quod nonnuUi ex civibus ymagines de S. Petro fregerunt. Super quo fuit advisum quod eras mane debeat congregare consilium. {d) Frovi the same, 9 Aug. — Ibidem fuit advisum de ymagi- nibus et aliis bonis dirruptis in S. Petro. . . . Fuit ibidem ad- visum quod debeant poni duo probi homines cum duobus viggillibus qui custodiant templum S. Petri, ne aliquis in eo aliquid furetur, et donee aliter fuit advisum, propter fractionem ymaginum per illos discurrentes heri et hodie factam. Fuerunt petiti Amedeus Perrini \ Petrus Vandelli ' et Baudichonus de Domo-Nova \ qui visi sunt eos qui ymagines dirruperunt condu- cere, et interrogati nomine ipsi vellent obedire iustitiae. Qui responderunt quod sic, tandem sicuti eisdem dictum fuit de dirruptione per ipsos facta, responderunt quod verum est quod destruxerunt ymagines, tamen in hoc non credunt errasse, cum talia sint contra verbum Dei erecta. No. 262. The abolition of the Mass, 10 Aug. 1535. From the Registers of the Coiaicils, 10 Aug. — Consilium Du- centenarium. Farel. Ymagines. Inventaria. luxta herinum arrestum et etiam ad requisitionem Guillelmi Farelli fuit con- gregatum Consilium Ducentenarium. In quo primo intravit dictus Farellus, cum Petro Vireto, lacobo Bernard et fratre lacobo [ ] ^ Cordigero. Magna ora- tione facta, proposuit sicut fuit facta publica disputa, ad quam fuerunt vocati sacerdotes, ut audirent et sua facta sustinerent, ipseque et eius socii cum eo se paratos obtulerunt sustinere ' Patriots who appear as supporters of Farel in 1532 (Herminjard, ii, No. 395). When reform no longer meant liberty but a new discipline, they lell foul of Calvin ; and Perrin, 3 June, and Vandel, 6 Aug., were con- demned to death, 1555 {C. R. xlix. 608, 611 sq.). - left blank. 262 FAREL IN GENEVA, 1532-6 515 omnia quae praedicarunt, etiam usque ad mortem, prout et de praesenti se offerunt se paratos subira mortem, quatenus contra sacras Scripturas aliquid dixerint, et per presbyteros convicti fuerint, nihil de presbyteris requirentes, nisi quod ad Deum con- vertantur; supplicantes insuper iudicari super disputa prius facta. Super his omnibus diu disceptato, fuit advisum et maiori voce resolutum quod teneantur consih'a diebus extraordinariis, ad quae vocentur sacerdotes, et coram eis proponatur si velint sustinere Missas et imagines, et res bene videatur. Et si com- pertum fuerit fuisse male actum dirumpisse imagines, tunc advideatur et refferatur. Interim vero ulterius non dirruatur, nee celebretur Missa, donee cognito. Et quod scribantur Dominis Bernatibus praemissa, ut super eorum responsione nos tutius conducere valeamus. Quia ilia herina imaginum dirruptio causât sacerdotibus tales dolores quod verisimile sit ipsos discedere velle et suspicatur ne asportent iura et iocalia ecclesiarum ab hac civitate, fuit advi- sum quod omnia bona ecclesiarum inventarisentur \ . . . Sicuti decessisset Consilium Ducentenarium, fuit loquutum quod, si cessetur dicere Missas, populus poterit mutinari ; propterea fuit advisum quod post prandium congregetur con- silium ordinarium et advideatur quomodo erit agendum. Eodem die post prandium . . . fuit advisum, pro utilitate reipublicae et ne bona conventuum devastentur et deperdantur, quod provideatur de aliquibus probis viris, qui intendant ad inventarizandum et ponendum in tuto bona et iura quae reperientur '-. , . . No. 263. Religious and Seculars put down, 12 Aug. 1535. Religiosi. — Fuerunt etiam ibidem petiti Religiosi Conven- tuum Palatii, Rippae, S. Clarae et D. N. de Gratiis, ut audirent summarium ^ disputae in hac civitate factae * ; de quibus vene- runt \tivelve names follow here]. Quibus fuerunt factae multae remonstrationes de occurrenciis et lectum summarium disputa- ' Commissioners are here appointed for the Cathedral. The goods were afterwards used for endowing a hospital, so as to ])ut down begging, by decrees of 29 Sept., 5 Oct., and 14 Nov. 1535 {Afn. Hist. Rev.y'm. 227, n. 2). * Commissioners are here appointed for the three Convents of Friars — Franciscans (de Rive), Dominicans (de Palais), and Augustinians (de N.-D. de Grâce) : and for the parishes of la Madeleine, St. Germain, St. Gervais, St. Croix (the cathedral), and N.-D. la Neuve (l'Auditoire). ^ i.e. YnTé-'s Recueil et Conc/uswn, Sec, di% printed in AUmoires,8cc., 217. * Of 30 May to 24 June i ^^^. Ll 2 5x6 FARET. IX GENEVA, 1532-6 263 tionum factarum, et tandem interrogati si ipsi habeant aliquid super eodem dicere, sique velint aliqua exhibere quare imagines toUi non debuerint quareque venerari debeant, et memoria sanctorum haberi, Missae decantari, et aliae cerimoniae obser- vari. Qui quidem Religiosi, unus post alium, responderunt se nihil scire respondere dicto summario disputationis nee con- tentis in eodem, sed sunt simplices qui solebant vivere ut docti erant a patribus, non inquirentes similia : propterea supplicant et supplicarunt advideri de dimittendo eos in servitio quo fuerunt prius, se paratos inservire ut prius serviverunt, et nostram rela- tionem sibi de eisdem fieri. Post prandium. — De disputa. Presbyteri. Mobiles Amedeus Bandire, Hudriodus du Mollard et lohannes Phillippin, Sindici, secum nobilibus Claudio Savoye et lohanne Amedeo Curtet, suis consiliariis, fuerunt ad domum D. Aymonis de Gingino ^ abbatis Bonimontis, decani canonicorum ecclesiae S. Petri, et repertis ibidem reverendis Dominis Michaele Navis et Conrado Hugonis, canonicis dictae ecclesiae, Dominis Petro Choudeti, vicario ecclesiae B. Mariae Novae, Karolo de Nanto, vicario S. Germani, D. Blasio de Crosa, Guillielmo Canalis, lo. Ludo- vico Ramelli et aliis presbyteris in magno numéro, exposuerunt eis, organo nobilis Claudii Savoye, sicuti Consilium et Sindici civitatis dolent quod res non processerint alio ordine quam fecerint, neominus, cum sint in melius disponendae, fuit advi- sum quod postquam fuit facta disputa ad quam omnes sacer- dotes et alii fuerunt vocati pluries, et etiam voce praeconia, et licet non venerint fuit facta tamen ipsa disputa, in qua multa disputata, de quibus factum fuit unum summarium ; et pro- pterea et ut res in melius disponantur fuit advisum quod sum- marium debeat eis legi, ipsumque eis légère praesentarunt, ut, eo audito, melius advideri possit. Super quibus dicti presbyteri, organo dicti D. Bonimontis et D. Michaelis Navis, se nihil velle audire de dicto summario neque de dictis et praedictis per Farellum, immo velle vivere prout soliti sunt, et propterea supplicarunt se in sua factione dimitti, &c. Et sic res in eodem statu manet. No. 264. The departure of the Sisters of St Clare, 29 Aug. 1535. ... A ceste parole * s'arresta ferme [la mère Vicaire], et le Sindique ^ voyant ceste bande de mauvaise marmaille, par le ' The Bishop's Vicar- General. 2 An insuit flung by the crowd at the departing Sisters. ' In charge of the escort, conducting them out of the city. 264 FAREL IN GENEVA, 1532-6 51? divin vouloir fut iré grandement, et d'une voix furieuse et horrible jura le sang de Dieu disant, s'il y a homme qui bouge, il aura tout à l'heure la teste trenchee sans mercy en la mesme place, disant aux archiers ' Gentils compagnons, soyez hardis de bien faire vostre office, s'il est de besoing '. Dont, par le divin vouloir, furent espouventez et rechignant les dents recu- lèrent, et regardoient les Sœurs de loing qui cheminoient, tout tremblant de peur (et n'en faut pas douter) et quand elles furent au pont d'Arve, qui finoit les franchises de la ville, se vont tous arrester ; et les uns par mocqueries crioient comme après nostra Seigneur ' Oià est ceste grande noblesse, pour les recevoir, et les tentes et les pavillons pour les garder de la pluye ? ', et les autres par derision faignant de pleurer disoient ' Helas, Geneve, qui te gardera ? tu pers ta lumière' ; les autres crioient à Dieu 'Les souris, elles sont sorties du nid et vont par les champs, comme pauvres esgarees '. Mais les bons pleuroient amèrement à grands sanglots, et mesme le Sindique quand vint à la départie fut meu de telle pitié, qu'il sanglottoit tout haut et larmoyoit amèrement, et toute sa compagnie prenant les Sœurs par ordre, les mettant sur le pont, prenant congé et disant, ' Or à Dieu, belles dames, certes vostre despartie me desplait,' et^ disant entre luy (comme un autre Caiphas) ' Hà ! Geneve, à ceste heure tu perds tout bien et lumière ! ' Et quand toutes furent sur le pont il frappa ses mains disant ' Il est tout conclu 1 Or il n'y a plus de remède, et plus n'en faut parler '. . . . Et ceste est la manière au vray de la pitoyable sortie des pauvres Sœurs Religieuses de leur Convent, et de la cité de Geneve, qui fut ce mesme Lundy, jour de Sainct Felix, le 29 d'Aoust 1535 à cinq heures du matin. No. 265. Geneva reports its condition to Bern, 10 Aug. 1535. Frotn the letter of the Councils of Geneva to their envoy at Bern. — Très chier frère ! Nous receumes le dix de ce moy[s] vouz lettres par le présent porteur, et pour vérité sûmes en grand travail et fâcheries et ne sçavons plus comment faire, veu que havons si longtemps entretenu nostre peuple à paroles, sus l'espérance que bavions de bavoir ayde ' ; et maintenant, [il] est plus esbays que jamais, voyant nostre prise '^ estre séquestré 1 se. iu arms, from liern (cf. Herminjard, iii, No. 517). - i. e. crops. 5i8 FAREL IN GENEVA, 1532-6 265 et mise entièrement à la main de Monsieur de Savoye par ses chastellains \ et les vivres ainsin estroictement deffendus, com- ment escripvons à rexcellence de Messeigneurs (comment verres par le double), voyans aussi les vendenges qui sont si prest. Don[t] pouvés panser le damnaige et la désolation. Nonob- stant laquelle, ceulx quil [qui] sont de loisir se sont allé[s] battre aux ymaiges, et n'hont rien laissé à Sainct-Pierre, ny aux par- roches et convent[s] à mettre bas, excepté la chappelle de Rive^ et de N. D. de Grâce ; et est partout serré [fermé], tant que ne soy diet point de messe.^ Toutesfois (loër [loué] soit Dieu 1) c'est esté sans débaté ny émotion. Ce naulmoings ne reste que nouz ennemys ne soyent tousjours plus affectionés [irrités].* Pourtant, vous irés devant l'excellence de Messeigneurs, et leurs présenterés la lettre '''; en après, selon ce que mieulx sçaurés faire, leur exposerés nostre[s] griefz et leur requerré[s] ayde et secour[s], pour l'honneur de Dieu, en bonne charité. [PS.] Vous adviserés s'il sera expédient de compter l'affaire de ces ymaiges devant Messeigneurs, et de la messe," à cause (comment scavés) que beaucoupt de gens la veulent, et ferés comment ha[u|rés meilleur advys. No. 266. The citizens swear to the Reformation, 21 May 1536. From the Registers of the Councils.— he. conseil general en cloistre : jouxte la resolution du conseil ordinaire est este assemble le general au son de la cloche et a la trompeté ainsi que est de coustume, et par la voye de M. Claude Savoye premier sindicque est propose I'arrest du conseil ordinaire et ' se. of Gex, Peney, Gaillard, and Tcrnier. 2 The chapel, probably, of the Sisters of St. Clare. It escaped till 24 Aug. 8 The last Mass in the Cathedral was said on 8 Aug., the day when Farel preached his first sermon there. * Politics rather thnn religious conviction had kept them from sacrificing the existing faith and order sooner. ' Le Conseil . . . avoynt une grande prudence humayne ... et disoynt : " Si vous mettes bas les images, les messes et toute la Papaulté, comme ces Prescheurs et ceulx qui leur favorisent veuUent, certes, pour ung ennemy que vous avés, vous en aurés cent"', Fromment, Actes et gestes (éd. Revilliod), 143. ' se. of the Councils to Bern, and of the same date as this to the Genevese envoy. " He said nothing : the Genevese had put down the mass without con- sulting Bern. 266 FAREL IN GENEVA, 1532-6 519 deux centz touchant le mode de vivre et après ce aulte voix est este demande sil y avoit aucungs que sceusse et volusse dire quelque chose contre la parole et la doctrine qui nous est en ceste cite preschee quil le dyent et a scavoir si trestous veulent pas vivre selon levangille et la parole de Dieu ainsy que dem- puis labolition des messes nous est este preschee et se presche tous les jours, sans plus aspirer ny vouloir messes ymaiges ydoles ny aultres abusions papalles quelles qu'elles soyent. Sur- quoy sans point daultre voix que une mesme est esté générale- ment arreste et par elevation des mains en lair conclud et a Dieu promys et jure que trestous unanimement a layde de Dieu volons vivre en ceste saincte loye evangellicque et paroUe de Dieu ainsyn qu'elle nous est annoncée veuillans délaisser toutes messes et aultres ceremonies et abusions papales ymaiges et ydoles et tout ce que cela porroit toucher, vivre en union et obéissance de justice. Icy est aussy esté propose larticle des escoUes et sur i-celluy par une mesme voix est résolu que Ion taische a avoir homme a cela faire scavant et que Ion le sallarie tellement quil puysse nurrir et enseigner les paovres sans leur rien demander de sallaire et aussy que chescung soit tenu envoyer ses enfans a lescholle et les faire apprendre et tous escolliers et aussi pedagoges soyent tenus aller faire la residence a la grande escoUe ou sera le Recteur et ses bachelliers. No. 267. Bern acknowledges the independence of Geneva, 7 Aug. 1536. From the treaty betiveen Bern and Geneva, 7 Aug. 1536. — Nous I'Avoyer, Conseil et l^ourgeois de la Ville de Berne, d'un côté ; et Nous Sindics, Conseil, Bourgeois et toute la Com- munauté de la ^'ille de (ieneve, de l'autre . . . I. Premièrement. Nous susdits Sindics, Conseil, Bourgeois et toute la Communauté de la Ville de Geneve, voulons re- mettre et payer sans manquer aux dits Avoyer, Conseil et Bourgeois de la ditte Ville de Berne, entre-ci et Noël prochain, les sommes dont nous leurs restons débiteurs, à cause de la premiere guerre, comme on le verra dans le compte et dans nôtre obligation qu'ils ont entre leurs mains, et de la [les] livrer sûrement dans la Ville de îîerne. Secondement. Nous susdits Sindics &c. ... de Geneve pro- mettons par nôtre honneur, serment et de bonne foi, pour nous et nos successeurs à perpétuité, que nôtre Ville de Geneve sera ouverte sans difficulté, à ceux de Berne et à leurs successeurs, 520 FAREL IN GENEVA, 1532-6 267 en tout terns, soit de paix soit de guerre, toutes les fois qu'il sera nécessaire. De plus, Nous susdits de Geneve et nos suc- cesseurs ne devons, ni ne voulons faire des alliances, traitez, bourgeoisies, ni prendre des engagemens avec aucuns Princes, Seigneurs, Villes, PaVs ou Communautez, ni chercher aucune protection ni secours auprès d'eux, sans l'avis, volonté et con- sentement des susdits de Berne et leurs successeurs. En troisième lieu : Comme Nous de Geneve nous sommes saisis de la Seigneurie de Gaillard &c. . . . nous avons cédé et remis volontairement . . . tout ce qui appartenoit ci-devant au Duc de Savoye, hors de nôtre Ville, et tous les biens de nos bannis, situez dans les païs conquis par lesdits de Berne, desquels nous nous déportons entièrement. En quatrième lieu : Nous susdits de Geneve consentons de laisser en toute propriété aux susdits de Berne toutes les fonda- tions et legs pies faits par la Maison de Savoye, qui sont dans les païs conquis par lesdits de Berne et dont nôtre Ville de Geneve tiroit les Revenus, en sorte qu'ils en seront entièrement quittes envers nous. IL D'un autre côté : Nous l'Avoyer, Conseil et Bourgeois de la Ville de Berne, nous sommes dépouillez pour nous et nos successeurs à perpétuité de la prétention que nous avions contre ceux de Geneve, à cause du Prieuré de St. Victor et de ses droits seigneuriaux, des censes, rentes, revenus, et tout ce qui en dépendoit, parce qu'ils ont incorporé cela à leur Hôpital, pour l'entretien des pauvres et des ministres, nous reservant pour- tant les appellations, devoirs d'hommes, et maléfices, ainsi que cela a été anciennement pratiqué. En second lieu : Comme nos deux seigneuries de Gex et de Gaillard, s'étendent jusqu'à la Ville de Geneve, nous con- sentons de nous retirer, pour étendre la banlieue de cette Ville du côté de Gaillard et de (îex ; et des députez de nôtre Con- seil en marqueront les bornes par de grosses pierres.' . . . En quatrième lieu : Sur ce que ceux qui commandoient nos troupes ont demandé dans la dernière guerre, et nous après eux, que ceux de Genève nous missent en possession de la Supériorité, Seigneurie, Droits et Revenus de l'Evêché et de ses dépendances, comme aussi du Vidomnat et des Biens du Chapitre, des Eglises et des Monastères, estimans les avoir gagnez par droit de guerre ; Nous avons cependant par bonne 1 Geneva, by this treaty, was left in possession of twenty-eight villages ; and was thus not only an independent city, but had territories and subjects of its own. 267 FAREL IN GENEVA, 1532-6 521 amitié abandonné tout cela, et nous [nous] sommes déportez de bon gré, pour Nous et pour nos successeurs, de cette demande, sans nous y rien reserver en aucune manière, si ce n'est les appellations, si tant est que ci-devant on en ait inter- jette devant le Duc, son Conseil ou ses Officiers de Justice. Lesquels articles ci-dessus écrits. Nous susnommées les deux Villes Berne et Geneve avons réglez et reçus entre nous, pro- mettant pour nous et pour nos successeurs de les garder à per- pétuité et inviolablement. En foi de quoi &c XIV CALVIN, TO HIS ARRIVAL IN GENEVA, 1509-36 John Calvin (of, Calvini Opera, xxi \ = Corpus Reformatorum xlix] containing ' Lives ' by Beza and Colladon, both 1564, and the Annales Calviniani by the editors : and Williston Walker, John Calvin) was born at Noyon, in Picardy, 10 July 1509. His father was a notary in the ecclesiastical court, an official of bishop and of chapter ; able, therefore, to give his son a superior education and alive to the advantage of it. Calvin, though by birth 'unus de plebe homuncio' {Op. v. | = C. R. xxxiii.] 5), was, as he afterwards wrote to a friend of the noble house of Montmor, ' domi vestrae puer educatus, iisdem tecum studiis initiatus ' {ibid. 8). When barely twelve, he received, after the manner of the day, a benefice, 19 May 1 52 1, in the Cathedral by way of endowment for study: and, Aug. 1523, he went ' gustatis duntaxat latinae linguae rudi- mentis' {Ep. 1345 ; Op. xiii. [= C. R. xli.] 525) to the University of Paris. Here he began grammar and rhetoric at the College de la Marche under the humanist Mathurin Cordier, 1479-11564, ' cuius ductu in litterarum stadium ingressus hue saltem usque progressus sum ut ecclesiae Dei aliquid prodessem ' {ibid.). But he was with Cordier ' ad exiguum tempus ' {ibid.) only ; for next year he went on, for philosophy and dialectic, to tlie Collège de Montaigu, where (Herminjard, ii. No. 310, n. 7j by the end of 1527 he would have graduated in Arts. Early in 1528, 'pour obéir à mon père' {Op. xxxi. [= C. R. lix.] 22) he turned to Law; and, in pursuit of it, went first to Orléans to attend the lectures of the conservative Pierre de I'Estoile, i48o-ti537, and thence, 1529, to Bourges. Hither he was attracted by the fame of Andrea Alciati, 1493-11550, more of an innovator ; and Calvin's first appearance in print was the pre- face to a friend's defence of I'Estoile (Herminjard, ii. No. 328 : Op. ix. [ = C. A', xxxvii.] 785). Here too, he began Clreckwith {Ep. 814 ; Op. xii. [= C. R. xl.] 364) the German humanist Melchior Wolmar, l496-ti56i. The death of his father, 26 May 1531 (Herminjard, ii. No. 366, n.4), released him from the Law; and, 19 June, he was back in Paris, free for other studies there since, by 14 Feb. 1532, 522 CALVIN, TO HIS ARRIVAL he was a graduate in Law. They were the studies of a humanist : pursued at the recently, March 1530, founded Collège de France, under the Regius Professors Pierre Danes, 1497-11577, in Greek {ibid. ii,No.346,n. 10) and François Vatable, ?—t 1 547, in Hebrew: and as a humanist he put out his first work, 4 April 1532, on Seneca's De dementia [Op. v. [= C R. xxxiii.] I sqq.)- But 'late in 1532 or early in 1533' (Walker, 96) he experienced [No. 268] a 'sudden conversion' (O/. xxxi. [= C.R. lix.]2i) as he describes it. How far this took him towards his later doctrinal position was, perhaps, as doubtful to himself as to us. On 27 Oct. 1533 he still writes (Herminjard, iii. No. 437) as member of a humanist circle which included Gérard Roussel, 1480-11550, almoner of Francis I and of sa mignonne ' his sister Margaret (b. 1492) Queen of Navarre, 1527-149, and the new, 10 Oct. 1533, Rector of the University [No. 269] Nicholas Cop {ibid, iii. No. 438). In October the Rector had incurred the anger of the Theologians by disavowing, on behalf of the University, their censure of the Queen's Miroir de Vâme péche- resse: and, I Nov., in his inaugural address {Op. x b. [= C. R. xxxviii.] 30 sqq.) he borrowed not only from Erasmus but also from Luther. Calvin was, at least, party to the address (cf. Walker, 100 sq.); and, in fear of, 10 Dec. [No. 270] the King's letter to the Parlement of Paris (Herminjard, iii. No. 440) for the suppres- sion of Lutheranism the two friends had to flee. Calvin found refuge, in the dominions of Margaret, with Louis du Tillet. parish priest ot Claix and Canon of Angoulême {ibid, iii, No. 457). On. 4 May 1534 he was at Noyon, to resign his benefices in the Cathedral and at Pont-l'Évêque {ibid, iii. No. 477. n. i); later in the year at Orleans, whence is dated [No. 271] the preface to the 'Psycho- pannychia' {Op. v. [= C. R. xxxiii.] 170 sq.) his anti- Anabaptist and first theological treatise.^ Then he went to Paris, to keep an appointment with Michael Servetus, 1509-1-53, 'mais le dit Servet ne comparut quoy qu'on l'attendist longtemps ' (Coliadon, ap. Op. xxi. [= C. R. xlix.] 57). It was a 'dangerous journey' [ibid.], iox it fell about the time of, 17-1S Oct., [No. 272] the Placards (Her- minjard, iii, Nos. 485, 488 ; Gerdesius, Hist. Re/, iv, App. 59 sqq.) of Antony Marcourt against the Mass. Thence to Strassburg ; and so, early in 1535. to Basel {A/ni. Caiv., Op. xxi. [ = C R. xlix.] 194). Here he finished the first edition of the [No. 273] Christianae Religionis Institutio - with a prefatory letter of 23 Aug. (Op. i. [ = C. R. xxix.] 9 sqq.) to Francis I. Immediately after the publication of the Institutes in March 1536, he paid a brief visit {Ann. Call'., Op. xxi. [= C. R. xlix.] 199) to Rene'e, Duchess of Ferrara, l5io-t76; and on his return he was, in August, [No. 274] detained by Farel at Geneva {Op. xxxi. [= C. R. lix.j 23) and, 5 Sept., [No. 275] ^ Cf. Art. XL of the Forty-two Articles of 1553 : ' Defuiictoriim animae neque cum corporibus intereiint, ncque otiose dormiunt.' — Kidd, Articles, ii. 291. ' The quotations below, save of the Prefatory Letter, are from his final edition of 1559 {Op. ii. [= C. R. xxx.] 31 sqq.',. 268 IN GENEVA, 1509-36 523 appointed by the Council to be lecturer at the Cathedral (An/i. Calv. op. xxi. [■= C. R. xlix.] 204). No. 268. Calvin's conversion, 1532-3. From the preface to his Commentary on the Fsaims, 23 July 1557. — Conditio quidem mea quanto sit inferior \ dicere nihil attinet. Verum, sicuti ille a caulis ovium ad summam imperii dignitatem evectus est, ita me Deus ab obscuris tenuibusque principiis extractum, hoc tamen honorifico munere dignatus est ut evangelii praeco essem ac minister. Theologiae me pater tenellum adhuc puerum destinaverat. Sed quum videret legum scientiam passim augere suos cultores opibus, spes ilia repente eum impulit ad mutandum consilium. Ita factum est, ut revocatus a philosophiae studio, ad leges discendas tra- herer, quibus tametsi ut patris voluntati obsequerer fidelem operam impendere conatus sum, Deus tamen arcano provi- dentiae suae fraeno cursum meum alio tandem reflexit. Ac primo quidem, quum superstitionibus papatus magis pertinaciter addictus essem, quam ut facile esset e tam pro- fundo luto me extrahi, animum meum, qui pro aetate nimis obduruerat, subita conversione ad docilitatem subegit. Itaque aliquo verae pietatis gustu imbutus tanto proficiendi studio exarsi, ut reliqua studia, quamvis non abiicerem, frigidius tamen sectarer. Necdum elapsus erat annus quum omnes purioris doctrinae cupidi ad me novitium adhuc et tironem discendi causa ventitabant. Ego qui natura subrusticus um- bram et otium semper amavi, tunc latebras captare : quae adeo concessae non sunt, ut mihi secessus omnes instar publicae scholae essent. Denique dum hoc mihi unum in animo est, ignobile otium colère, Deus ita per varios flexus me circumegit, ut nusquam tamen quiescere permitteret, donee répugnante ingenio in lucem pertractus sum. Eoque consilio relicta patria in Germaniam concessi, ut in obscuro aliquo angulo abditus quiete diu negata fruerer. Ecce autem quum incognitus Basileae laterem, quia multis piis hominibus in Gallia exustis grave passim apud Germanos odium ignes illi excitaverant, sparsi sunt eius restinguendi causa improbi et mendaces libelli, non alios tam crudeliter tractari quam Anabaptistas ac turbulentos homines, qui perversis deliriis non religionem modo sed totum ordinem politicum convellerent. Ego hoc ab aulicis artificibus agi videns . . . silentium meum non posse a perfidia excusari censui, nisi me 1 sc. to that of David. 524 CALVIN, TO HIS ARRIVAL 268 pro virili opponerem. Haec mihi edendae Institutionis caui^a fuit : primum ut ab iniusta contunielia vindicarem fratres meos, quorum mors pretiosa erat in conspectu Domini : deinde, quum multis miseris eadem instarent supplicia, pro illis dolor saltem aliquis et sollicitudo exteras gentes tangeret. Neque enim densum hoc et laboriosum opus quale nunc exstat, sed breve duntaxat enchiridion tunc in lucem prodiit, neque in alium finem nisi ut testata esset eorum fides, quos videbam ab impiis et perfidis adulatoribus scélérate proscindi. No. 269. Nicholas Cop, Oct-Nov. 1533. (a) From a letter of Calvin^ end of Oct. 1533. — ■ . . Ad Calendas Octobres, quo anni tempore pueri qui a grammaticis ad Dialectica demigrant exercere se agendis fabulis soient, acta est in gymnasio Navarrae ^ fabula felle et aceto, ut ait ille ^ plusquam mordaci conspersa. Inductae sunt personae : Regina" muliebriter nendo intenta, et nihil aliud quam colum et acus tractans — turn Megaera, quo nomine ad M.[agistrum] G.[erar- dum *] alludebatur, illi faces admovens, ut acus et colum abiiceret. Ilia aliquantum reniti et obluctari ; ubi vero Furiae cessisset, Evangelia in manus accepit, ex quibus omnia quibus ante assuevisset et paene se ipsam dedisceret. Demum extulit se in tyrannidem, et omni genere saevitiae miseros et innoxios vexavit.^ Multa eiusmodi figmenta addiderunt, indigna prorsus ea muliere quam non figurate nee obscure convitiis suis pro- scindebant. Res in aliquot dies suppressa est, postea vero ... ad Reginam delata. Visum est statui pessimum exemplum eorum libidini qui rebus novis inhiant, si impunitas daretur huic improbitati. . . . Quando auctor sceleris deprehendi non potuerat, proxi- mum erat de iis inquirere qui, cum prohibere possent, per- misissent". . . . Hactenus de comoediis. Alterum facinus ediderunt factiosi quidam theologi aeque malignum, etsi non usque adeo audax. Cum excuterent oflîcinas bibliopolarum, libellum vernaculum, cuius inscriptio Speculum animae peccairids, retulerunt in numerum librorum ' The College of Navarre, at Paris. ^ Persius, v. 86. ' Margaret, Queen of Navarre. ■• Gérard Roussel. •' Insinuating that the Queen had been responsible for the banishment of four doctors of the Sorbonne (Herminjard, iii, Nos. 417, 418, 422;. " The grand-master and the principal of the College ot Navarre. They were both put under restraint. 269 IN GENEVA, 1509-36 525 a quorum lectione interdictum vellent. Regina, ubi rescivit, questa est apud fratrem Regem, professa se auctorem. Ille per litteras magistris Academiae Parisiensis imperavit ut sibi significarent an librum recensuissent in numéro eorum quos iudicassent improbatae religionis ; quod si ita haberet, sibi rationem sui iudicii redderent. De ea re Nicolaus Copus medicus nunc Rector, retulit ad quattuor Artium Collegia, Medicinae, Philosophiae, Theo- logiae, luris Canonici. Apud magistros Artium, inter quos locum dicendi primum habuit, longa et acerba oratione invectus est in eorum temeritatem qui sibi id iuris in maiestatem Reginae usurpassent. Dissuasit ne se immiscèrent tanto discrimini ; ne Regis iram experiri vellent ; ne in Reginam, virtutum omnium et bonarum litterarum matrem, arma sumerent ; postremo ne, banc culpam in se recipientes, improbitatem eorum alerent qui parati sunt quidvis semper aggredi sub prae- textu huius nominis, ut dicant Academiam fecisse quod ipsi, iniussu Academiae, perpétrant. Omnium sententia fuit, factum abiurandum. Idem censuerunt Theologi, Canonici, Medici. . . . Copus Rector pronunciavit Academiam non agnoscere cen- suram illam, qualis qualis fuisset ; quod libellus censitus esset in libris aut damnatis aut suspectis, non probare neque in se recipere. Vidèrent qui id fecissent qua ratione se defensuri assent ; paratas fore tempore litteras quibus se Academia Regi excusaret, ageret etiam gratias, quod se tarn bénigne paterno more compellasset. . . . {b) From his inaugural address \ i Nov. — Beati pauperes spiritu, Matth. 5. Principio quis sit huius evangelii scopus, ac quo omnia referri debeant, diligenter est investigandum : quod ex evangelii et legis descriptione, deinde utriusque inter se collatione facile intelligetur. Ergo evangelium bonuvi est tiunciiwi et salutife?-a de Christo pracdicatio, quod a Deo patre missus sit, ut omnibus opem fcrat, et vitam aeternam cotidliet. Lex praeceptis continetur, minatur, urget, nullam pollicetur benevolentiam . Evangelium nullis tniftis agit, non itnpel lit prae- ceptis, summam Dei erga nos benevolentiafu docet. Qui igitur pure et sincere evangelium interpretari volet, omnia ad prae- dictas exigat descriptiones. Quam tractandi rationem qui non sequuntur, nunquam satis féliciter in Christi philosophia versabuntur. . . . ' The sentences in italics are almost verbatim from one of Luther's sermons of 1522. Cf. August Lang, Die Bckehrxuig Calvins, 49 n. i, where Luther and Cop are placed side by side. 526 CALVIN, TO HIS ARRIVAL 269 Videndum nobis est ne Christ it nt hoc loco ab evangelii ratio ne aberrasse existimemus. Nam praeceptis ogere videtur, afque ut pauperes simits, mites, 7mindo corde, pacifici, praecipere. Quin etiam mercedem nobis proponit, quiim praemiis nemo died debeat, sed gratis operant dare Christo, solam Dei gloriafn quaerere, nihil formidine poenae aid gehennae agere. Sed . . . quae prae- cepta non satis explicate Mosi scripta erant, explicatius docet. Itaque hoc eva?igelium nihil praecipit, sed Dei bonitate.m, miseri- cordiai7i et bénéficia exp07iit. Ac ne quis miretur quod ^ praemia mercedis nomine comprehendat : Gaudete, inquit, quia merces vestra copiosa est in coelis, aurium operam paulisper nobis accommodate. . . . Quod si simili uti licet. . . . Filius familias totis viribus patri placere nititur, omnia sua officia in ilium refert; sed non quae tanta sint ut haereditatem mereantur, quam nihilominus accipit, mercedemque adpellare possis, non quod débita sit sed quod filii erga patrem officia plus satis com- penset. Ita merces in sacris plerumque usurpari solet. . . . No. 270. Letter of Francis I to the Parlement of Paris, 10 Dec. 1533. De par le Roy. Nos améz et féaulx ! Nous avons entendu le contenu aux lettres que par ce porteur avons accepteez.-' Nous sommes très-marris et desplaisans de ce que en nostre bonne Ville de Paris, chef et capitalle de nostre Royaume, et où y a Université principale de la Chrestienté, cette maudicte secte hérétique Luthérienne pullulle, où plusieurs pourront prendre exemple ; à quoy de tout nostre pouvoir et puissance voulons y obvier, sans y espargner personne qui soit. Et pour ce voulons et entendons que telle et si griefve punition en soit faicte, que ce soit correction aux maudits Hérétiques, et exemple à tous autres. A cette cause Nous vous mandons et très-expressément enjoignons, que vous commétez aulcuns d'entre vous, pour, toutes choses laissées, curieusement et diligemment eulx en- quérir de tous ceulx qui tiennent icelle secte Luthérienne, et qui en sont suspects et véhémentement suspectionnéz, et qui y adhèrent et les suivent, afin que vous procédez contre eulx, sans nul excepter, par prise de corps, en quelque lieu qu'ils soyent trouvez, et contre les fugitifs [par] adjournement à trois 1 Here ends the fragment of the address in Calvin's handwriting, as given in Herminjard, iii, pp. 418-20 : Calv. Opera, ix. \^=C. R. xxxvii.] 872 sqq. 2 sc. of 26 Nov., from the Parlement of Paris. 270 IN GENEVA, 1509-36 527 briefs jours, prinse de biens et établissement de Commissaires. Et quand à ceulx que avait fait constituer prisonniers, qui sont chargez de blasphèmes, procédez à leur punition selon l'exigence des cas. Et, au regard des Hérétiques, Nous escripvons à l'Evesque de Paris ou à ses Vicaires, qu'ils commettent deux de nos Conseillers, tels que adviserez, pour faire et parfaire le procèz d'iceulx hérétiques^ sans préjudice de sa jurisdiction en aultres choses, ny quelque chose que nous avons par cy-devant escrit \ — d'autant que, attendu que iceluy delict pullule, à faute d'avoir eu le soin et cure de l'extirper dez le commencement, [il] est besoing que tout promptement par gens d'autorité et nos Offi- ciers cela soit exécuté, qui vous pourront de jour à autre rapporter en quel estât seront les matières, pour en avoir vostre advis et conseil. Si voulons que à ce que dessus soit par vous procédé réellement et de fait par main forte et armée, si mestier est, et [que] Nous envoyez en diligence mémoires nécessaires pour avoir de Nous toutes provisions requises, tant par lettres missives que patentes, pour faire accomplir et exécuter ce que dessus. D'autre part vous envoyons, et aussi au dit Evesque de Paris ou à ses Vicaires, le vidimus ^ des Bulles ■'' qu'il a pieu a N. S. P. le Pape Nous octroyer, pour extirper icelle secte Luthérienne de nostre Royaulme. Nous avons faict par ci-devant expédier lettres patentes sur le faict des Prescheurs, qui ont bien aydé à augmenter la dicte secte * : on Nous a diet qu'elles vous avoient esté présentées, toutesfois que n'y avez donné aucun ordre. Pareillement avons entendu que le Docteur qui a presché certaines propositions '■', dont avez faict informations de vostre part, et le Recteur de la sienne ', et que vous aviez envoyé quérir pour parler à vous, — quand fut à la salle du Palais, quelqu'un de nostre dite Court vint parler à luy, qui fut cause qu'il s'enfuyt. Nous, à cette cause, vous mandons et enjoignons vous in- former de celluy qui est cause d'icelle fuitte et qui parla au dit Recteur, et le saisissez et constituez prisonnier, et Nous mandez qui il est, afin que Nous vous mandons ce que en voulions estre faict. Il a assez monstre, en ce faisant, qu'il est fort suspect ^ The letter is dated lo Dec. 1533, to Jean du Bellay, Bishop of Paris, i.«;32-5i- 2 Dated 3 Dec. 1533. ^ Dated i Sept, and 17 Nov. 1533. ■* Cf. Herminjard, iii, Nos. 418, 422. ^ Doctor and Rector were the same, viz. Cop ; but the King did not know it. 528 CALVIN, TO HIS ARRIVAL 270 d'estre du nombre des Hérétiques. Si vous prions que à tout ce que dessus vous marquez et entendez diligemment, et vous Nous ferez service, en ce faisant, très-agréable. No. 271. Calvin's preface to his ' Psychopan- nychia', Autumn 1534. . . . Siquidem legimus Arabicos ' fuisse quosdam huius dogma- tis autores : qui iactarent animam cum corpore una emori, in die iudicii utrumque resurgere : et aliquanto post tempore, loannem'^ episcopum Romanum, quem Schola Parisiensis ad palinodiam adegerit. Verum saeculis aliquot sopitum, nuper per aliquot ex Anabaptistarum faece excitatum, scintillas emisit. Hae vero longe lateque pervagatae, iustas faces accenderunt : quae utinam pluvia ilia voluntaria, quam Dominus haereditati suae segregavit, primo quoque die exstinguantur. Agara autem citra uUius odium, citra privatam cuiusquam contumeliam, denique citra conviciandi procacitatem, ut iure nullus queri debeat se laesum aut leviter etiam offensum esse. Quan- quam spectare hodie aliquos licet, insana carpendi, mordendi, sugillandi libidine aestuantes, quos si summo digito attingas, flebiliter déplorant scindi unitatem ecclesiae, violari caritatem. His responsum sit, primum, nullam nos agnoscere unitatem nisi in Christo : nullam caritatem, nisi cuius ipse sit vinculum. Esse ergo hoc caput conservandae caritatis, ut fides nobis sancta atque intégra maneat.^ Deinde nulla caritatis offensione banc disputationem transigi posse : modo tales aures afferant, qualem ego linguam afferre statui. . . . No. 272. The Placards against the Mass, 17-18 Oct. 1534. J'invoque le ciel et la terre en tesmoignage de vérité, contre ceste pompeuse et orgueilleuse Messe Papale, par laquelle le monde (si Dieu bien tost n'y remédie) est et sera totalement désolé, ruiné, perdu et abysmé : quand en icelle nostra Seigneur est si outrageusement blasphémé, et le peuple séduit et aveuglé, ce que plus on ne doit souffrir ni endurer. Mais afin que plus aisément le cas soit d'un chacun entendu, il convient procéder par articles. ' Eus. H. E. vi. 37. 2 Pope John XXÎI, T3i6-t34. Cf. Jo. Gerson, Serino i in fesio Paschae {Opera, iv. 491 D, éd. Parisiis, 1606). 8 The dread of Anabaptism, and the difficulty of securing purity of doctrine without schism, are characteristic. 272 IN GENEVA, 1509-36 529 1°, à tout fidèle Chrestien est et doit estre très certain, que nostre Seigneur et seul Sauveur Jesus Christ, comme grand Evesque et Pasteur éternellement ordonné de Dieu, a baillé son corps, son ame, sa vie et son sang pour nostre sanctifica- tion, en sacrifice très parfait : lequel sacrifice ne peut et ne doit jamais estre réitéré par aucun sacrifice visible, qui ne veut entièrement renoncer à icelui, comme s'il estoit sans efiîcace, insuffisant et imparfait, et que Jésus Christ n'eust point satis- fait à la justice de Dieu son Père pour nous, et qu'il ne fust le vrai Christ, Sauveur, Prestre, Evesque et Médiateur, laquelle chose non seulement dire, mais aussi penser, est un horrible et execrable blaspheme. Et toutes fois la terre a esté et est encore de present en plusieurs lieux chargée et remplie de misérables sacrificateurs : lesquels, comme s'ils estoyent nos redemteurs, se mettent au lieu de Jésus Christ, ou se font compagnons d'icelui, disans qu'ils offrent à Dieu sacrifice plaisant et agréable comme celui d'Abraham, d'Isaac et de Jacob, pour le salut tant des vivans que des trespassez : ce qu'ils font apertement contre toute la vérité de la S. Escriture, faisans menteurs touts les Apostres et Evangelistes : et se desmentent eux-mesmes, veu qu'avec David ils chantent et confessent tous les Dimanches en leurs Vespres que Jésus Christ est éternel Sacrificateur selon l'ordre de Melchisedec. Or ne peuvent-ils faire entendre à nul de sain entendement, que Jésus Christ et ses Prophètes et Apostres (qui rendent tes- moignage de lui) soyent menteurs : mais faut maugre leurs dents que le Pape et toute sa vermine de Cardinaux, d'Evesques et de prestres, de Moines et autres caphards diseurs de messes, et tous ceux qui y consentent, soyent tels : assavoir, faux-pro- phetes, damnables trompeurs, apostats, loups, faux-pasteurs, idolâtres, séducteurs, menteurs et blasphémateurs exécrables, meurtriers des âmes, renonceurs de Jésus Christ, de sa mort et passion, faux-tesmoins, traistres, larrons et ravisseurs de l'hon- neur de Dieu, et plus détestables que les diables. Car par le grand et admirable sacrifice de Jésus Christ, tout sacrifice extérieur et visible est aboli et évacué : et jamais autre n'est demeuré. Ce que je di est très amplement monstre en l'Epistre aux Hebrieux, es chap, vii [26, 27], ix [12], x [10, 18]. . . . 2", en caste malheureuse Messe, on a non seulement pro- voqué, mais aussi plongé et du tout abysmé quasi l'universel monde en idolâtrie publique, quand faussement on a donné à entendre que sous les espèces de pain et de vin Jésus Christ est contenu et caché corporellement, réellement et personelle- 944 M m 530 CALVIN, TO HIS ARRIVAL 272 ment, en chair et en os, aussi gros, grand et parfait, comme de present il est vivant. Ce que la saincte Escriture et nostre foy ne nous enseigne pas : mais est du tout contraire, car Jésus Christ après sa resurrection est monté au ciel, et est assis à la dextre de Dieu le père tout-puissant, et de là viendra juger les vifs et les morts. Aussi S. Paul aux Coloss. iii [i] escrit ainsi : ' Si vous estes resuscitez avec Christ, cherchez les choses qui sont en haut, oi^i Christ est séant à la dextre de Dieu.' Il ne dit point Cherchez Christ qui est en la Messe, ou au sacraire, ou en la boite, ou en l'armoire : mais au ciel. Parquoi il s'en- suit bien, que si le corps est au ciel, pour ce mesme temps il n'est point en la terre : et s'il est en la terre, il n'est point au ciel. Car pour certain jamais un veritable corps n'est qu'en un seul lieu pour une fois, occupant certain lieu et place en qualité et grandeur certaine. Parquoi il ne se peut faire qu'un homme de 20 ou 30 ans soit caché en un morceau de paste, tel que leur oublie. Outre, nous avons infallible certification par la saincte Escri- ture, que l'advenement du Fils de l'homme, quand il lui plaira partir du ciel, sera visible et manifeste. ' Et si aucun vous dit, Ici est Christ, ou là, ne le croyez point.' Jésus Christ dit. Ne le croyez point : et les sacrificateurs disent. Il le faut croire. Ils chantent bien Sursum corda, exhortans le peuple à chercher Jésus Christ au ciel : mais ils font le contraire, en ce qu'ils i'arrestent pour le faire chercher en leurs mains, et en leurs boites et armoires. 3°, ces sacrificateurs aveugles, pour adjouster erreur sur erreur, ont en leur frénésie encore dit et enseigné qu'après avoir soufflé ou parlé sur ce pain, lequel ils prenent entre leurs doigts, et sur le vin, lequel ils mettent au calice, il n'y demeure ne pain ne vin : mais (comme ils parlent de grands et prodigieux mots) par transsubstantiation, Jésus Christ est sous les accidens du pain et du vin caché et envelope : qui est doctrine des diables, contre toute vérité et apertement contre toute l'Escri- ture. . . . Ausquels tant evidens passages ^ la saincte Escriture dit et prononce expressément estre pain, non point espèce, ap- parence ou semblance du pain. Qui pourra donc plus sous- tenir, porter et endurer tels moqueurs, telles pestes, et pervers Antichrists ? lesquels comme presumptueux et arrogans, selon leur ordinaire coustume, ont esté si téméraires et hardis de con- clure et determiner au contraire. Parquoy comme ennemis de ^ se. Mt. xxvi. 26, Mk. xiv. 22, Lk. xxii. 19, Jn. vi. 51, i Cor. xi. 28. 272 IN GENEVA, 1509-36 531 Dieu et de sa saincte parole, à bon droict on les doit rejetter et merveilleusement détester. Carn'ayans eu nulle honte de vou- loir enclorre le corps de Jésus en leur oublie : aussi (comme effrontez hérétiques qu'ils sont) ils n'ont eu aucune honte et vergongne de dire qu'il se laisse manger aux rats, araignes, et vermine, comme il est escrit de lettre rouge en leurs Messels en la xxii cautelle. . . . O misérables, quand il n'y auroit autre mal en toute vostre théologie infernale, si non en ce que vous parlez tant irreveremment du précieux corps de Jésus, combien méritez vous de fagots et de feu^ blasphémateurs et hérétiques, voire les plus grands et énormes qui jamais ayent este au monde ? Allumez donc vos fagots pour vous brusler et rostir vous mesmes, non pas nous, pour ce que nous ne voulons croire à vos idoles, à vos Dieux nouveaux et nouveaux Christs, qui se laissent manger aux bestes et à vous pareillement qui estes pire que bestes, en vos badinages lesquels vous faites à l'entour de vostre dieu de paste, duquel vous vous jouez comme un chat d'une souris. ... 4°, le fruict et l'usage de la Messe est bien contraire au fruict et à l'usage de la saincte Cène de Jésus Christ, et n'est pas de merveilles : car entre Christ et Belial il n'y a rien commun. Le fruict et le vray usage de la saincte Cène de Jésus Christ est, pour le premier, de considérer comment le Seigneur nous pré- sente de sa part le corps et le sang de son Fils Jésus Christ, à ce que nous communiquions vra)'ement au sacrifice de la mort et passion d'icelui, et que Jésus nous soit pour nourriture spiri- tuelle et éternelle, et que nous nous en tenions pour asseurez comme il le nous declare et nous en asseure par ce sainct Sacrament. L'autre poinct est, de publiquement faire protesta- tion de sa foy : et en confiance certaine de salut, avoir actuelle- ment mémoire de la mort et passion de Jésus Christ, par laquelle nous sommes rachetez de damnation et perdition, avoir aussi souvenance de la grande charité et dilection de quoi il nous a tant aimez, qu'il a baillé sa vie pour nous, et nous a purgez par son sang. Aussi en prenant tous d'un pain et d'un breuvage, nous sommes admonnestez de la charité et grande union en laquelle tous d'un mesme esprit nous devons vivre et mourir en Jésus Christ. Et ceci, bien entendu, resjouit l'ame fidèle, la remplissant de divine consolation en toute humi- lité, croissant en foy de jour, s'exerçant en toute bonté très douce et amiable charité. Mais le fruict de la Messe est bien autre, comme l'expérience le nous demonstre. Car par icelle toute conoissance de Jésus Christ est effacée, la predication de M m 2 532 CALVIN, TO HIS ARRIVAL 272 l'Evangile est rejettee et empeschee, le temps est occupé en sonneries, hurlemens, chanteries, vaines ceremonies, luminaires, encensemens, desguisemens, et telles manières de sorceleries, par lesquelles le poure monde est (comme brebis ou moutons) misérablement trompé, entretenu et pourmené, et par ces loups ravissans mangé, rongé et dévoré. Et qui pourroit dire ne penser les larrecins de ces paillards? Par ceste Messe ils ont tout empoigné, tout destruit, tout englouti. Ils ont déshérité Princes et Rois, seigneurs, marchans et tout ce qu'on peut dire, soit mort ou vif. En somme, vérité leur défaut, vérité les menace, vérité les pourchasse, vérité les espouvante : par laquelle en bref leur règne sera destruit à jamais. No. 273. Christianae Religionis Institutio, 1536. (i) From the prefatory letter to Francis /, dated 22, Aug. 1535.— Cum huic operi manum primum admoverem, nihil minus cogitabam. Rex clarissime, quam scribere quae Maie- stati tuae offerrentur. . . . Verum cum perspicerem usque eo quorundam improborum furorem invaluisse in regno tuo, ut nullus sanae doctrinae sit istic locus, facturus mihi operae pre- tium visus sum, si eadem opera et institutionem iis darem quos erudiendos susceperam, et confessionem apud te ederem unde discas qualis sit doctrina in quam tanta rabie exardescunt furiosi illi, qui ferro et ignibus regnum tuum hodie turbant. . . . Percurre, Fortissime Rex, omnes causae nostrae partes, et quovis sceleratorum hominum genere nequiores nos existima, nisi plane comperias in hoc nos laborare et probris affici, quia spem reponimus in Deo vivo, quia banc credimus esse vitam aeternam : nosse unum verum Deum, et quem ille misit Jesum Christum. Propter banc spem (i Tim. iv) alii nostrum vincu- lis constringuntur, alii virgis caeduntur, alii in ludibrium circum- ducuntur, alii proscribuntur, alii saevissime torquentur, alii fuga elabuntur, omnes rerum angustia premimur, diris exsecra- tionibus devovemur, maledictis laceramur, indignissimis modis tractamur. Intuere iam in adversarios nostros (de ordine sacri- ficorum loquor, quorum nutu et arbitrio alii nobiscum inimi- citias exercent) et mecum paulisper reputa quo studio ferantur. Veram religionem, quae Scripturis tradita est, quaeque inter omnes constare debuerat, facile et sibi et aliis ignorare, negli- gere, despicere permittunt, parumque referre putant quid quis- que de Deo et Christo teneat vel non teneat, modo implicita 273 IN GENEVA, 1509-36 533 fide suam nientem ecclesiae iudicio submittat. Nee valde afificiuntur, si Dei gloriam manifestis blasphemiis poUui con- tingat. Cur tanta saevitia et acerbitate pro missa, purgatorio, peregrinationibus, et id genus nugis belligerantur, ut sine eorum explicitissima, ut ita dicam, fide salvam fore pietatem negent, cum tamen nihil eorum a verbo Dei esse probent ? Cur nisi quia illis Deus venter est, culina religio, quibus sublatis, non modo non Christianos, sed ne homines quidam futuros se credunt. . . . Ideo, ut quisque eorum pro ventre est maxime sollicitus, ita pro sua fide bellator acerrimus. . . . Nee sic tamen desinunt doctrinam nostram incessere, et quibus possunt nominibus criminari et infamare, quo vel in- visam vel suspectam reddant. [i] Novam appellant et nuper natam : [2]dubiam esse et incertam cavillantur : rogant, [3] quibus confirmata sit miraculis : quaerunt, an sit aequum ut contra [4] tot sanctorum patrum consensum et [5] vetustissimam consuetudinem obtineat : urgent, [6] ut schismaticam esse fateamur quae contra Ecclesiam praelium moveat, vel Eccle- siam multis saeculis intermortuam fuisse, quibus nihil tale auditum fuit : postremo, [7] nihil opus esse, aiunt, multis argu- mentis, qualis enim sit iudicari a fructibus posse, utpote, quae tantum sectarum acervum, tot seditionum turbas, tantam vitio- rum licentiam peperit. . . . {iti ansiver to [6]) Dilemmate suo non adeo vehementer nos premunt, ut fateri adigant : vel ecclesiam fuisse aliquamdiu intermortuam, vel nunc cum ecclesia nobis litem esse. Vixit sane Christi ecclesia et vivet quamdiu Christus regnabit ad dex- teram Patris. . . . Adversus eam nulla nunc nobis pugna est Sed non parum a vero ipsi aberrant, dum ecclesiam non agno- scunt nisi quam praesenti oculo cernant, et eam iis finibus cir- cumscribere conantur, quibus minime inclusa est. In his cardinibus controversia nostra vertitur : primum quod ecclesiae formam semper apparere et spectabilem esse contendunt, deinde quod formam ipsam in sede Romanae ecclesiae et prae- sulum suorum ordine constituunt. Nos contra asserimus : et ecclesiam nulla apparente forma constare posse, nee formam externo illo splendore, quem stulte admirantur, sed longe alia nota contineri, nempe : pura verbi Dei praedicatione et légitima sacramentorum administratione. . . . I.iE. I. De Cognitione Dei Creatoris. {2) From the Institutio of 1559: — c. vi. Ut ad De urn Creatorem (jiiis pei-veniat opus esse Scrip turn diice et magistra. — 534 CALVIN, TO HIS ARRIVAL 273 § 2 . . . Sic auteni habendum est, ut nobis affulgeat vera religio, exordium a coelesti doctrina fieri debere, nee quenquam posse vel minimum gustum rectae sanaeque doctrinae percipere, nisi qui Scripturae fuerit discipulus ... § 3 • . • Ad Verbum, inquam, est veniendum, ubi probe et ad vivum nobis a suis operibus describitur Deus, dum opera ipsa non ex iudicii nostri pravitate, sed aeternae veritatis régula aestimantur. . . . c. vii. Quo testimonio Scriptiiram oporieat sanciri, nempe Spiriti/s, uf certa C07istet eiiis aucfofitas : afque i??ipiuj>i esse com- mentum,fidem ehis pendere ab ecclesiae iiidicio.— ^ i . . . Invaluit autem apud plerosque perniciosissimus error, Scripturae tantum inesse momenti quantum illi ecclesiae suffragiis conceditur, ac si vero aeterna inviolabilisque Dei Veritas hominum arbitrio niteretur ... § 5. Maneat ergo hoc fixumquos Spiritus sanctus intus docuit, solide acquiescere in Scriptura, et banc quidem esse avTOTncTTov, neque demonstrationi et rationibus subiici earn fas esse : quam tamen meretur apud nos certitudinem, Spiritus testimonio consequi. Etsi enim reverentiam sua sibi ultro maiestate conciliât, tunc tamen demum serio nos afficit, quum per Spiritum obsignata est cordibus nostris. Illius ergo virtute illuminati, iam non aut nostro aut aliorum iudicio credimus a Deo esse Scripturam : sed supra humanum iudi- cium, certo certius constituimus (non secus ac si ipsius Dei numen illic intueremur) hominum ministerio, ab ipsissimo Dei ore ad nos fluxisse. . . . Lib. II. De Cognitiofie Dei Redemptoris. c. i. Adae lapsu . . . totum humanum genus maledictioni fuisse addidum et a prima origine dégénérasse : ubi de peccato origi- nali. — § 8 . . . Videtur ergo peccatum originale haereditaria naturae nostrae pravitas et corruptio, in omnes animae partes diffusa : . . . quare qui peccatum originale definierunt carentiam iustitiae originalis, quam inesse nobis oportebat, quamquam id totum complectuntur quod in re est, non tamen satis signi- ficanter vim atque energiam ipsius expresserunt. Non enim natura nostra boni tantum inops et vacua est : sed malorum omnium adeo fertilis et ferax, ut otiosa esse non possit. Qui dixerunt esse concupiscentiam, non nimis alieno verbo usi sunt, si modo adderetur (quod minime conceditur a plerisque) quicquid in homine est, ab intellectu ad voluntatem, ab anima ad carnem usque, hac concupiscentia inquinatum refer- tumque esse : aut, ut brevius absolvatur, totum hominem non aliud ex se ipso esse quam concupiscentiam. . . . 273 IN GENEVA, 1509-36 535 c. iv. Quomodo operetur Deus i/i cordibus hominum. § 3. Veteres religiosius interdum simplicem quoque veritatis con- fessionem in hac parte reformidant, quod verentur ne im- pietati fenestram de operibus Dei irreverenter obloquendi aperiant. Quam sobrietatem ut exosculor, ita minime peri- culosum iudico, si simpliciter teneamus quod Scriptura tradit. Ne Augustinus quidem ilia superstitione interdum solutus est : quemadmodum ubi dicit [De Praed. et Gratia, §§ 4, 5] indurationem et excaecationem non ad operationem Dei sed ad praescientiam spectare. At istas argutias non recipiunt tot Scripturae locutiones, quae plus aliquid Dei quam prae- scientiam intervenire clare ostendunt. . . . Similiter quod de permissione afferunt, dilutius est quam ut subsistât. Sae- pissime excaecare dicitur Deus et indurare reprobos, eorum corda vertere, inclinare, impellere, ut alibi fusius docui [Lib. I, c. xviii]. Id quale sit nequaquam explicatur, si confugitur ad praescientiam aut permissionem. Nos ergo duplici ratione respondemus id fieri. Siquidem quum sublato eius lumine, nihil quam caligo et caecitas supersit : quum ablato eius Spiritu, corda nostra in lapides obdurescant ; quum cessante eius directione, in obliquitatem contorqueantur : rite excaecare, indurare, inclinare dicitur, quibus facultatem videndi, parendi, recta exsequendi adimit. Secunda ratio, quae multo propius accedit ad verborum proprietatem, quod ad exsequenda sua iudicia per ministrum irae suae Satanam et consilia eorum destinât quo visum est, et voluntates excitât, et conatus firmat. . . . c. viii. Legis ??iora/is explicatio. . . . §§ 28 sqq. Recordare diem Sahbati. § 33. Paulo hie cogor esse longior, quod hodie ob diem Dominicum tumultuantur nonnulli inquieti spiritus. Plebem Christianum quiritantur in ludaismo foveri, quia retinet aliquam dierum observationem. Ego autem respondeo, citra ludais- mum dies istos a nobis observari : quia longo intervallo dififerimus in hac parte a ludaeis. Non enim ut ceremoniam arctissima religione celebramus, qua putemus mysterium spirituale figurari : sed suscipimus ut remedium retinendo in ecclesia ordini necessarium. . . . § 34. Quanquam non sine delectu Dominicum quern voca- mus diem veteres in locum sabbati subrogarunt. Nam quum verae illius quietis quam vetus sabbatum adumbrabat in resurrectione Domini finis sit ac complementum, ipso die qui umbris finem attulit admonentur Christiani ne umbratili ceremoniae inhaereant. Neque sic tamen septenarium nu- 536 CALVIN, TO HIS ARRIVAL 273 merum moror, ut eius servituti ecclesiam astringam : neque enim ecclesias damnavero, quae alios conventibus suis so- lemnes dies habeant, modo a superstitione absint. Quod erit si ad solam observationem disciplinae et ordinis bene com- positi referantur. Summa sit : ut sub figura ludaeis tradebatur Veritas, ita nobis sine umbris commendatur ; primum, ut perpetuum tota vita sabbatismum meditemur a nostris operibus, quo Dominus in nobis per suum Spiritum operetur ; deinde ut pia operum Dei recognitione privatim se quisque, quoties vacat, diligenter exerceat ; turn etiam, ut omnes simul legi- timum ecclesiae ordinem, ad verbum audiendum, ad sacra- mentorum administrationem, ad publicas orationes constitutuni, observemus ; tertio, ne nobis subditos inhumaniter premamus. Ita evanescunt nugae pseudoprophetarum qui ludaica opinione populum superioribus saeculis imbuerunt nihil aliud afférentes nisi abrogatum esse quod ceremoniale erat in hoc mandato (id vocant sua lingua diei septimae taxationem) : remanere autem quod morale est, nempe unius diei observationem in hebdomade.^ Atqui id nihil aliud est quam in ludaeorum contumeliam diem mutare, diei sanctitatem animo eandem retinere. . . . Caeterum generalis doctrina praecipue tenenda est : ne religio inter nos vel concidat vel languescat, diligenter colendos esse sacros coetus, et externis subsidiis, quae ad fovendum Dei cultum valeant, operam dandam esse. c. xvi. Quo7?iodo Redemptoris partes impleverit Christiis, &c., § 6. lam et ipsa mortis species insigni mysterio non caret. Maledicta crux erat, non humana tantum opinione, sed divinae Legis decreto. In eam ergo dum tollitur Christus, male- dictioni se obnoxium facit. Atque ita factum oportuit, ut omni exsecratione, quae propter iniquitates nostras nos mane- bat, vel potius nobis incumbebat, eximeremur, dum in eum traducitur. . . . Quare, ut iusta expiatione defungeretur, animam suam Aschani im pendit, hoc est satisfactoriam peccati hostiam (ut inquit Propheta, les. liii. 5, 11) in quam reiecta quodam- modo macula et poena nobis desinat imputari. Apertius id ipsum testatur Apostolus, quum docet eum qui peccatum non noverat, peccatum pro nobis a Patre factum, quo iustitia Dei efificeremur in illo (2 Cor. v. 21). Nam Filius Dei, omni vitio purissimus, iniquitatum tamen nostrarum probrum ac igno- miniam induit, ac sua vicissim puritate nos operuit. Eodem videtur respexisse, quum tradit de peccato, damnatum fuisse ^ A view revived in the Westminster Confession, xxi, § 7, which has not followed Calvin on this point. 273 IN GENEVA, 1509-36 537 peccatum in eius came (Rom. viii. 3). Siquidem peccati vim abolevit Pater, quum in Christi carnem translata fuit eius maledictio. Indicatur itaque hac voce Christum Patri fuisse in morte pro victima satisfactoria immolatum, ut peracta per eius sacrificium litatione, iram Dei iam horrere desinamus. Nunc liquidum est, quid sibi velit illud Prophetae, positas fuisse in eo nostras omnium iniquitates (les. liii. 7) : nempe quod sordes earum abstersurus, iisdem per translatitiam impu- tationem obtectus fuit. . . . Liu. in. De modo percipiendae Christi gratiae. 0. xxi. De eleclione aeterna, &c., § 5. Praedestinationem, qua Deus alios in spem vitae adoptât, alios adiudicat aeternae morti, nemo qui velit pius censeri simpliciter negare audet : sed earn multis cavillis involvunt, praesertim vero qui praescien- tiam faciunt eius causam. Ac nos quidem utramque in Deo statuimus : sed praepostere dicimus alteram alteri subiici \yid. c. xxii, § i]. Praescientiam quum tribuimus Deo, significamus omnia semper fuisse ac perpetuo manere sub eius oculis : ut eius notitiae nihil futurum aut praeteritum, sed omnia sint praesentia : et sic quidem praesentia, ut non ex ideis tantum imaginetur (qualiter nobis obversantur ea quorum memoriam mens nostra retinet) sed tanquam ante se posita vere intueatur ac cernât. Atque haec praescientia ad universum mundi ambi- tum et ad omnes creaturas extenditur. Praedestinationem vocamus aeternum Dei decretum, quo apud se constitutum habuit, quid de unoquoque homine fieri vellet. Non enim pari conditione creantur omnes : sed aliis vita aeterna, aliis damna- tio aeterna praeordinatur. Itaque prout in alterutrum finem quisque conditus est, ita vel ad vitam vel ad mortem praedesti- natum dicimus. . . . c. xxiii. Refutatio caliunuiarian, Sec, § i. Haec vero dum audit humanum ingenium, contineri nequit eius protervia quin velut ad canticum classici varie et supra modum tumultuetur. Ac multi quidem, ac si invidiam a Deo repellere vellent, electio- nem ita fatentur ut negent quemquam reprobari [vid. Bernard, in die Ascensionis serm. ii] : sed inscite nimis et pueriliter, quando ipsa electio nisi reprobationi opposita non staret. Di- citur segregare Deus quos adoptât in salutem : fortuito alios adipisci, vel sua industria acquirere, quod sola electio paucis confert, plus quam insulse dicetur. Quos ergo Deus praeterit, reprobat : neque alia de causa nisi quod ab haereditate, quam filiis suis praedestinat, illos vult excludere. . . . 538 CALVIN, TO HIS ARRIVAL 273 § 4. Rursum excipiunt, Nonne ad earn, quae nunc pro damna- tionis causa obtenditur, corruptionem Dei ordinatione praedesti- nati ante fuerant? Quum ergo in sua corruptione pereunt, nihil aliud quam poenas luunt eius calamitatis, in quam ipsius praedestinatione lapsus est Adam, ac posteros suos praecipites secum traxit. Annon itaque iniustus, qui creaturis suis tarn crude- liter illudit ? Fateor sane in banc, qua nunc illigati sunt, condi- tionis miseriam, Dei voluntate decidisse universos filios Adam : atque id est quod principio dicebam, redeundum tandem semper esse ad solum divinae voluntatis arbitrium, cuius causa sit in ipso abscondita. Sed non protinus sequitur, huic obtrectationi Deum subiacere. Occurremus enim cum Paulo (Rom. ix. 20) in hunc modum : ' O homo, tu quis es qui disceptes cum Deo ? ' . . . § 6. Alterum quoque obiectum ab impietate emergit. . . . Non ergo iure ob ea puniuntur, quorum praecipua in Dei praedesti- natione causa est. Hie abstinebo a defensione ad quam fere scriptores ecclesiastici recurrunt,non impedire Dei praescientiam quominus homopeccator reputetur : quandoquidem illius mala, non sua Deus praevideat. ... Si hominum éventa praevideret Deus duntaxat, non etiam suo arbitrio disponeret ac ordinaret, turn non abs re agitaretur quaestio, ecquid ad eorum necessi- tatem valeat ipsius providentia : sed quum non alia ratione quae futura sunt praevideat, nisi quia ita ut fièrent decrevit, frustra de praescientia lis movetur, ubi constat ordinatione potius et nutu omnia evenire. § 7. Disertis verbis hoc exstare negant, decretum fuisse a Deo, ut sua defectione periret Adam. Quasi vero idem ille Deus, quem Scriptura praedicat facere quaecunque vult, am- biguo fine condiderit nobilissimam ex suis creaturis. Liberi arbitrii fuisse dicunt ut fortunam ipse sibi fingeret : Deum vero nihil destinasse, nisi ut pro merito eum tractaret. Tarn frigidum commentum si recipitur, ubi erit ilia Dei omnipotentia, qua secundum arcanum consilium, quod aliunde non pendet, omnia moderatur ? Atqui praedestinatio velint nolint in posteris se profert. Neque enim factum est naturaliter, ut a salute ex- ciderent omnes, unius parentis culpa. Quid eos prohibet fateri de uno homine, quod inviti de toto humano genere concedunt ? Quid enim tergiversando luderent operam ? Cunctos mortales in unius hominis persona morti aeternae mancipatos fuisse Scriptura clamât. Hoc quum naturae adscribi nequeat, ab ad- mirabili Dei consilio profectum esse minime obscurum est. Bonos istos iustitiae Dei patronos perplexes haerere in festuca, 273 IN GENEVA, 1509-36 539 altas vero trabes superare nimis absurdum est. Iteruin (luaero, unde factum est ut tot gantes una cum liberis eorum infantibus aeternae morti involveret lapsus Adae absque remedio, nisi quia Deo ita visum est ? Hie obmutescere oportet tarn dicaces alioqui linguas. Decretum quidem horribile, fateor : inficiari tamen nemo poterit quin praesciverit Deus, quern exitum esset habiturus homo, antequam ipsum conderet, et ideo praesciverit, quia decreto suo sic ordinarat. . . . c. xxiv. Electionem, &:c. ... § 6. Accedit ad stabiliendam fiduciam alia, quam cum vocatione nostra coniungi diximus, electionis firmitudo. ... At subit futuri status anxietas. . . . Sed enim ista sollicitudineliberavit nos Christus : nam in posterum certe respiciunt istae promissiones (lo. vi. 37 et 40), ' Omne quod dat mihi Pater,' &:c. . . . Hinc etiam magnifica Pauli gloriatio . . . (Rom. viii. 38) quam in dono perseverantiae fun- datam esse oportet. Nee dubium est quin ad electos omnes sententiam banc dirigat. Alibi idem Paulus (Phil. i. 6), 'Qui coepit in vobis opus bonum,' &c. . . . lam vero neque hoc dubium est, quum orat Christus pro omnibus electis, quin idem illis precetur quod Petro, ut nunquam deficiat fides eorum (Luc. xxii. 32). Ex quo elicimus extra periculum defectionis esse, quia eorum pietati constantiam postulans Filius Dei re- pulsam passus non est. Quid hinc nos discere voluit Christus, nisi ut confidamus perpetuo nos fore salvos, quia illius semel facti sumus . . . § 14. Restât nunc ut videamus cur id Dominus faciat quod eum facere palam est. Si respondeatur, sic fieri quia id im- pietate, nequitia, ingratitudine sua meriti sunt homines : bene id quidem et vere dicetur ; sed quia nondum patet istius varie- tatis ratio, cur aliis in obedientiam flexis, isti obdurati persistant : in ea excutienda, necessario ad illud quod ex Mose annotavit Paulus transeundum erit : nempe ' quod ab initio eos excitarit Dominus ut ostenderet nomen suum in universa terra ' (Rom. ix. 17). Quod igitur sibi patefacto Dei verbo non obtempérant reprobi, probe id in malitiam pravitatemque cordis eorum reii- cietur, modo simul adiiciatur, ideo in banc pravitatem addictos quia iusto sed inscrutabili Dei iudicio suscitati sunt ad gloriam eius sua damnatione illustrandam. . . . Lib. IV. De externis Mediis. c. i. De vera Ecclesia, § r. Fide Evangelii Christum fieri nostrum, et allatae ab eo salutis aeternaeque beatitudinis nos fieri participes, proximo libro expositum fuit. Quia autem ru- 540 CALVIN, TO HIS ARRIVAL 273 ditas nostra et segnities (addo etiam ingenii vanitatem) externis subsidiis indigent, quibus fides in nobis et gignatur et augescat, et suos faciat progressus usque ad metam : ea quoque Deus ad- didit, quo infirmitati nostrae consuleret : atque ut vigeret Evan- gelii praedicatio, thesaurum hunc apud ecclesiam deposuit. Pastores instituit ac doctores, quorum ore suos doceret (Eph. iv. 11): eos auctoritate instruxit : nihil denique omisit quod ad sanctum fidei consensum et rectum ordinem faceret. Im- primis sacramenta instituit, quae nos experimento sentimus plus quam utilia esse adiumenta ad fovendam et confirmandam fidem. . . . Incipiam autem ab ecclesia, in cuius sinum aggregari vult Deus filios suos, non modo ut eius opera et ministerio alantur, quamdiu infantes sunt ac pueri, sed cura etiam materna regantur donee adolescant, ac tandem perveniant ad fidei metam. Haec enim quae Deus coniunxit separari fas non est (Marc. x. 9), ut quibus ipse est Pater, ecclesia etiam mater sit : neque id sub Lege modo, sed etiam post Christi adventum, teste Paulo (Gal.iv. 26), qui novae et coelestis Hierosolymae nos esse filios docet. § 4. Verum quia nunc de visibili ecclesia disserere pro- positum est, discamus vel uno Matris elogio quam utilis sit nobis eius cognitio, imo necessaria : quando non alius est in vitam ingressus, nisi nos ipsa concipiat in utero, nisi pariât, nisi nos alat suis uberibus, denique sub custodia et guber- natione sua nos tueatur, donee exuti carne mortali similes erimus angelis (Matt. xxii. 30). Neque enim patitur nostra infirmitas a schola nos dimitti donee toto vitae cursu di- scipuli fuerimus. Adde quod extra eius gremium nulla est speranda peccatorum remissio, nee ulla salus . . . ut semper exitialis sit ab ecclesia discessio. § 9. Hinc nascitur nobis et emergit conspicua oculis nostris ecclesiae faciès. Ubicunque enim Dei verbum sincere prae- dicari atque audiri, ubi sacramenta ex Christi institute ad- ministrari videmus, illic aliquam esse Dei ecclesiam nuUo modo ambigendum est : quando eius promissio fallere non potest (Matt, xviii. 20) ' Ubicunque duo aut très ', &:c. § 10. ... cuius [ecclesiae] vel auctoritatem spernere, vel monita respuere, vel consiliis refragari, vel castigationes ludere, nemini impune licet : multo minus ab ea deficere, ac eius abrumpere unitatem. . . . Unde sequitur discessionem ab ecclesia Dei et Christi abnegationem esse. . . . c. iii. De ecclesiae Docio7-ihiis et Ministris, &c. § 4. Qui ecclesiae regimini secundum Christi institutionem praesunt, nominantur a Paulo (Eph. iv. 11), primum Apostoli, deinde Pro- 273 IN GENEVA, 1509-36 541 phetae, tertio Evangelistae, quarto Pastures, postremo Doctores. Ex quibus duo tantum ultimi ordinarium in ecclesia munus habent : alios très initio regni sui Dominus excitavit : et sus- citât etiam interdum, prout temporum nécessitas postulat. . . . Très illae functiones non ideo institutae in ecclesia fuerunt ut perpetuae forent, sed ad id modo tempus quo erigendae erant ecclesiae, ubi nuUae ante fuerant, vel certe a Mose ad Christum traducendae. Quanquam non nego quin Apostolus postea quoque, vel saltern eorum loco Evangelistas interdum excitarit Deus, ut nostro tempore factum est. Talibus enim qui ecclesiam ab Antichristi defectione reducerent, opus fuit. Munus tamen ipsum nihilominus extraordinarium appelle, quia in ecclesiis rite constitutis locum non habet. Sequuntur Pastures ac Doctores, quibus carere nunquam potest ecclesia : inter quos hoc discriminis esse puto quod Doctores nee disci- plinae nee sacramentorum administration! nee monitionibus aut exhortationibus praesunt, sed Scripturae tantum interpre- tationi : ut sincera sanaque doctrina inter fidèles retineatur. Pastorale autem munus haec omnia in se continet. § 8. Caeterum quod episcopos et presbyteros et pastures et ministros promiscue vocavi qui ecclesias regunt, id feci ex Scripturae usu, quae vocabula ista confundit : quicunque enim Verbi ministerio funguntur, iis titulum episcoporum tribuit. . . . Hie iam observandum est nos hactenus nonnisi ea officia recensuisse, quae in Verbi ministerio consistunt : nee de aliis Paulus meminit illo quarto ad Ephesios capite quod citavimus. Verum in Rom. xii. 7 et i Cor. xii. 28 alia enumerat ut pote- states, donum sanationum, interpretationem, gubernationem, pauperum curationem. Ex quibus quae temporaria fuerunt omitto : quia nullum operae pretium est in eis immorari. Duo autem sunt quae perpetuo manent : gubernatio et cura pau- perum. Gubernatores fuisse existimo seniores e plebe delectos, qui censurae morum et exercendae disciplinae una cum epi- scopis praeessent. Neque enim secus interpretari queas quod dicit Rom. xii. 8, ' Qui praeest, id faciat in sollicitudine.' Habuit igitur ab initio unaquaeque ecclesia suum Senatum, conscriptum ex viris piis, gravibus et Sanctis : penes quem erat ilia, de qua postea loquemur, iurisdictio in corrigendis vitiis, Porro eiusmodi ordinem non unius saeculi fuisse, ex- perientia ipsa déclarât. Est igitur et hoc gubernationis munus saeculis omnibus necessarium. . . . § 9. Cura pauperum diaconis mandata fuit. . . . § 15. Quaeritur nunc a totane ecclesia eligi debeat minister, 542 CALVIN, TO HIS ARRIVAL 273 an a collegis tantum et senioribus, qui censurae praesunt, an vero unius auctoritate constitui possit. . . . Habemus ergo esse banc ex Verbo Dei (Act. vi. 2) legitimam ministri voca- tionem, ubi ex populi consensu et approbatione creantur ' qui visi fuerint idonei. Praeesse autem electioni debere alios pastures, ne quid vel per levitatem, vel per mala studia, vel per tumultum a multitudine peccetur. § 16. Superest ritus ordinandi. . . . Constat autem Apostolus non alia ceremonia usos esse, quum aliquem ministerio ad- movebant, quam manuum impositione." . . . Licet autem nullum exstet certum praeceptum de manuum impositione, quia tamen fuisse in perpetuo usu Apostolis videmus, ilia tam accurata eorum observatio praecepti vice nobis esse debet .... Hoc postremo habendum est, non universam multitudinem manus imposuisse suis ministris, sed solos pastores. Quanquam in- certum est an plures semper manus imposuerint necne (Act. vi. 6, xiii. 3 ; 2 Tim. i. 6). c xiv. De Sacraineniis, § i. Praedicationi Evangelii aliud affine est fidei nostrae adiumentnm in Sacramentis : de quibus certam aliquam doctrinam tradi, magnopere nostra refert, unde nos et quern in finem instituta fuerint, at quis eorum nunc usus sit, discamus. Principio anirnadvertere con- venit quid sit Sacramentum. Videtur autem mihi haec sim- plex et propria fore definitio, si dixerimus externum esse symbolum, quo benevolentiae erga nos suae promissiones conscientiis nostris Dominus obsignat, ad sustinendam fidei nostrae imbecillitateni : et nos vicissim pietatem erga eum no- stram tam coram eo et angelis quam apud homines testamur. Licet etiam maiore compendio aliter definire : ut vocetur divinae in nos gratiae testimonium externo signe confirmatum, cum mutua nostra erga ipsum pietatis testificatione.^ Utramlibet ex his deftnitionibus eligas, ab ilia Augustini, quae sacramen- tum esse tradit rei sacrae visibile signum, aut invisibilis ^ This was Calvin's theor)'. In practice, election gave way to appoint- ment. Cf. Les Ordonnances ecclesiastiijues \Opera X a [ = C. A", xxxviii.] i 7, and infra, No. 302). - Tiiis was abandoned in Geneva as superstitious by Les Ordonnances [ibid. iS, and infra, No. 302), and in Scotland rejected with contempt by the First Book of Discipline, 15(50 {infra, No. 350), but reintroduced by the Second, 1578. ^ Zwingli's sacramental teaching was thus abhorrent to Calvin, Cf. Lnsi. IV. xiv. 13, and, 11 Sept 1542, his letter to Viret, ' In scriptis prioribus [Zuinglii] memini quam profana sit de sacramentis doctrina' (Herminjard, viii, No. 1 1 56). 273 IN GENEVA, 1509-36 543 graliac visibilem formam, sensu nihil clifferl ; rem vero ipsani melius ac certius explicat. c. xvii. De Sacra Christi Coe/ia, § 10. . . . lam sacram illam carnis et sanguinis sui communicationem, qua vitam suam in nos transfundit Christus, non secus ac si in ossa et medullas penetraret, in Coena etiam testatur et obsignat : et quidem non obiecto inani aut vacuo signo sed efficaciam Spiritus sui illic proferens, qua impleat quod promittit. Et sane rem illic signatam offert et exhibet omnibus qui ad spirituale illud epulum accumbunt : quanquam a fîdelibus solis cum fructu percipitur. . . . Quodsi verum est praeberi nobis signum visibile ad obsignandam invisibilis rei donationem, ac- cepto corporis symbolo, non minus corpus etiam ipsum nobis dari certo confidamus. § II. Dico igitur (quod et semper in ecclesia receptum fuit et hodie docent quicunque recte sentiunt) duabus rebus con- stare sacrum Coenae mysterium : corporeis signis, quae ob oculos proposita, res invisibiles secundum imbecillitatis nostrae captum nobis repraesentant, et spirituali veritate, quae per symbola ipsa figuratur simul et exhibetur. Ea qualis sit, dum familiariter demonstrare volo, tria soleo ponere : significa- tionem, materiam quae ex ea dependet, virtutem seu effectum quae ex utraque consequitur. Significatio in promissionibus est sita, quae quodammodo sunt signo implicitae. Materiam aut substantiam voco Christum cum sua morte et resurre- ctione. Per effectum autem redemptionem, iustitiam, sanctifica- tionem vitamque aeternam et quaecunque alia nobis bénéficia affert Christus, intelligo. Porro tametsi fidem haec omnia respiciunt, nullum tamen locum relinquo huic cavillo quasi, dum fide percipi Christum dico, intelligentia duntaxat ac ima- ginatione velim concipi. Offerunt enim ilium promissiones, non ut in aspectu modo nudaque notitia haereamus, sed ut vera eius communicatione fruamur. . . . Dico igitur in Coenae mysterio per symbola panis et vini Christum vere nobis exhi- beri ^ adeoque corpus et sanguinem eius, in quibus omnem obedientiam pro comparanda nobis iustitia adimplevit, quo scilicet primum in unum corpus cum ipso coalescamus, deinde participes substantiae eius facti in bonorum omnium communicatione virtutem quoque sentiamus. 1 Note the influence of lîuli^er here ; and cf. the Con/cssio Tdnipolitana, supra, No. 226. 544 CALVIN, TO HIS ARRIVAL IN GENEVA 274 No. 274. Calvin detained by Farel in Geneva, Aug. 1536. Porro an propositum esset mihi famam aucupari, patuit ex brevi discessu, praesertim quum nemo illic ^ sciverit me auto- rem ■^ esse. Quod etiam alibi semper dissimulavi, et in animo erat idem institutum prosequi, donee Genevae non tarn consilio vel hortatu quam formidabili Gulielmi Farelli obtestatione re- tentus sum, ac si Deus violentam mihi e caelo manum iniiceret. Quum rectum iter Argentoratum tendenti bella ^ clausissent, hac celeriter transire statueram, ut non longior quam unius noctis mora in urbe mihi foret. Paulo ante huius optimi viri et Petri Vireti opera profligatus erat papatus : sed res adhuc incomposi- tae et urbs in pravas et noxias factiones divisa. Unus homo, qui nunc turpi defectione iterum ad papistas rediit *, statim fecit ut innotescerem. Hie Farellus (ut incredibili zelo promo- vendi evangelii flagrabat) statim ad me retinendum obnixe nervos omnes intendit. Et quum privatis et occultis studiis me intelligeret esse deditum, ubi se vidit rogando nihil proficere, usque ad exsecrationem descendit, ut Deus otio meo maledi- ceret, si me a ferendis subsidiis in tanta necessitate subducerem. Quo terrore perculsus, susceptum iter ita omisi ut mihi et vere- cundiae et timiditatis meae conscius obeundo certo muneri fidem meam non obstringerem. No. 275. Calvin lecturer at the Cathedral in Geneva, 5 Sept. 1536. From the Registers of the Council. — Mag. Guil. Farellus ex- ponit sicuti sit necessaria ilia lectura qualem initiavit ille Gallus in S. Petro : propterea supplicat videri de ipso retinendo et sibi alimentando. Super quo fuit advisum quod advideatur de ipsum sustinendo. XV FAREL AND CALVIN IN GENEVA, 1536-8 Farel was now 'preacher of the Gospel' and Calvin 'reader in Holy Scripture at Geneva' (Herminjard, iv, No. 650). (!) Their first enterprise as colleagues took them beyond Geneva, to promote reform in the Pays de Vaud. With reform of its newly 1 At Basel. The passage is a continuation of No. 268, supra. * sc. of the Institutes. ^ The second war between Charles and Francis, 1536-8. * Louis du Tillet. FAREL AND CALVIN IN GENEVA, 1536-8 545 conquered, Jan.-Feb. 1536, territories in view, Bern, ignoring [No. 276] the Emperor's prohibition (Ruchat, iv, 504 ; Her- minjard, iv, No. 565) of 5 July, by [No. 277] summons (Ruchat, iv. 500) of 16 July, arranged for, 1-8 October [No. 278] the Disputation of Lausanne {ibid. 171 sqq.). Farel prepared the Theses {ibid. 505 : in French, Calv. Op. ix. [= C. R. xxxvii.] 701) : and Calvin who, as a humanist, had learned to value the appeal to antiquity, perhaps from the school of Faber Stapu- lensis^, intervened, 5 Oct., in the discussion of Thesis III to claim the Fathers as witnesses against a corporal presence in the Eucharist {Op. ix. [= C. R. xxxvii.] 877 sqq.). In a letter of 13 Oct. (Herminjard, iv, No. 573) he describes the debate. It went by default; and Bern followed it up by, 19 Oct., [No. 279] an order to put down 'popery' (Ruchat, iv. 519); by the ap- pointment first of Caroli, i Nov. (Herminjard, iv, No. 576); and then, 7 June 1537 {ibid. No. 633), of Viret (till 1559; t7i) to be pastor at Lausanne; by, 24 Dec. 1536, [No. 2S0] an edict of Reformation (Ruchat, iv. 522 sqq.) ; and by a commission of five, 5 Jan. 1537, to enforce the Bernese ceremonies (Herminjard, iv, No. 600). Some pressure was needed to reduce the clergy at 1 ' Et quidni saeciila nostra ad primigeniae illius Ecclesiae effigiem redigi optaremus, cum tunc et purius Christus colereliir et nomen eiiis latius effnl- geret ? Quandoquidem tunc (attestantibus non paucis ac etiam in libello Adverstis ludacos [cap. vii] TerluUiano, qui illius tempestatis erat) Persae . . . Britanni . . . Germani . . . ignotarum gentium insulae . . . Christum adorabant. . . . Haec ille, de illius tempestatis fide in Christum longe late- que diffusa. Quam fidei amplitudinem, quem puritatis cultum redeunle Evangelii luce, nobis quoque annuat ille qui est super omnia Benedictus. Ivedeunte, inquam, Evangelii luce, quae sese tandem niundo rursum hac tempestate insinuât, qua plerique divina luce illustrali sunt : adeo ut praeter alia multa, a tempore Constantin!, quo primitiva ilia quae paulatim declina- bat, desiit Ecclesia, non fuerit maior linguarum cognitio, non maior orbis detectio,non ad longinquiora terrarum spatia quam teiTiporibus istis nominis Christi propagatio. Linguarum enim cognitio et maxime Latinae et Graecae (nam postea Ilebraicarum litterarum studium a lohanne Capnione * excita- tum est) circa tempora Constantinopoleos ab hostibus Chrisli expugriatae '' redire coepit : paucis Graecis, nimirum Bessarionc ", Theodoro Gaza <', Georgio Trapezuntio^, Emmanuele Chrysolora^ illinc in Italiam reccptis. Terrarum autem detectionem, et subinde nominis Chiisti propagationem baud ita multo post, ad exortum quidem solis fecere Lusitani e ; ad occasum vero vergendo ad meridiem, primum (duce Ligure'') Hispani, deinde ver- gendo ad septentrionem etiam GalliJ. In quibus omnibus locis, utinam nomen C'hristi pure ac sincere annunciatum sit, et posthac annuncietur. . . . (Faber Stapulensis, Comiiicntarii Iiiitiatorii in iv Evang. rracjalio. — Meldis MDXXii.) "• Johann Reuchlin, i455-ti522. " 1453. " i395-ti472- " i4oo-t78. « i395-ti48i- ^ i355-ti4^5- s Prince Henry the Navigator, 1395-11460 : VascodaGama, l450-ti524. '' Christopher Columbus, i446-ti5o6. J Bretons and Normans (from 1504 : see Harrisse,yt'(7« et Sibasti^n Cabot ^ 271) to the Banks of Newfoundland, &c. 944 N n 546 FAREL AND CALVIN IN GENEVA, 1536-8 Lausanne {ibid. No. 662) : but, out of 40 Religious Houses and 337 Secular Clergy invited [ibid. No. 573, n. 16) to the Disputation, some 80 Religious and above 120 Seculars {ibid. No. 662, n. 3) conformed. The new system began with the founding of the Uni- versity of Lausanne, Jan. 1537 {ibid. No. 603), and was afterwards organized by [No. 281] Synods at Lausanne. The first, 14 May 1537, set up seven ecclesiastical districts or 'Classes' and ordered periodical 'Colloquies ' (Ruchat, iv. 413 sqq.). The second, March 1538 {ibid. 451 sqq.) adopted, 4 April, the ceremonies and 'the four feasts ', other than Sunday, in use at Bern (Herminjard, iv. No. 698). In Sept. 1539 all priests who still declined to conform were deprived and banished (Ruchat, iv. 477). (ii) Returning to Geneva, Farel resumed the project which, in, 24 July 1536, [No. 282] the case of Jean Balard {Calv. Op. xxi. [= C. R. xlix] 203 : Journal du Syndic Jean Balard ap. Mémoires et Docw}ients publics par la Société d'Histoire de Geneve, X. Ixvii, n. 1) ; cf. H. D. Foster, Am. Hist. Rev. viii. 231 sqq.), had already met with some success, of restraining the citizens in the use of their new-found liberties. Restraint from Magistrates was one thing ; a mediaeval city was well accustomed to it (cf. J. M. Vincent, European Blue Laws in Report of t lie American Historical Associa- tion, 1897, pp. 357 sqq.), and 'in Geneva such legislation ante- dated not only Calvin but the Reformation' (Foster, ut sup. 231, n. 4). But restraint from Ministers was another — a new ecclesi- astical tyranny, whereas the old had but just been shaken off. Following up the vote of 21 May to ' live according to the Gospel ', it was ordered, says the Register of the Councils, ' pour l'unité de la ville, et afin d'unir les citoyens dans la foi en Christ ' {ap. Rilliet et Dufour, Le Premier Catéchisme Français de Calvin, xiii), that articles be drafted. On 10 Nov [No. 283] Farel's Articuli de regimine ecclesiae {Calv. Op. xxi. [= C. R. xlix.] 206) were adopted : but they appear to have been too merely destructive to be related to the constructive scheme of reform outlined by Calvin from the Institutes in, 13 Jan. 1537, [No. 284] a memorandum of the Ministers of Geneva to the Council {Opera, xa [= C. R. xxxviii.] 5 sqq. ; Herminjard, iv, No. 602). In this memorandum the ministers, taking as their standard the weekly Eucharist, the discipline and the catechetical instruction of the primitive Church, proposed to make every citizen of Geneva a monthly communicant, and, to that end, a Christian under fear of excommunication. On 16 Jan. [No. 2S5] the Two Hundred accepted the memorandimi with modifications {Opera, xxi. \= C. R. xlix.] 206), and at the elections of 4 Feb. their action was endorsed by the appointment of four Syndics favourable to the preachers {ibid. 207). There then appeared, by 17 Feb. (Herminjard, iv. No. 634, nn. 3, 4) from {Opera, xxii. [= C. R. 1.] ii) the pen of Calvin a Catechism S ^ The Catechisvius Genevensis Prior superseded by Le Catéchisme de Genève of 1542 {Opera vi. [= C. R. x.\.\iv.] i sqq.) or Cat. Gen. Posterior; see below. No. 304. FAREL AND CALVIN IN GENEVA, 1536-8 547 based on the Institutes and entitled Instruction et Confession de Foi dont on use en V Eglise de Genève (in French, Rilliet et Dufour, op. cit. I sqq. and Opera., xxii. [= C. R, 1.] 33 sqq. ; in Latin, 1538, ibid. V. [= C R, xxxiii.] 317 sqq) ; and, 27 April {ibid. xxi. [= C. R. xlix.] 210),' extraicte de I Instruction^ whether by Farel {ibid. xxii. [= C. R. 1.] 18) or by Calvin (Rilliet et Dufour, op. cit. Hi sqq.), a [No. 286] Confession entitled Confession de la Foi., laquelle tous boîcrgeois et habitans de Genève et subjects du pays doibvent jurer de garder et tenir {Opera, xxii. [= C. R. l.J 85 sqq. ; in Latin, y. [= C. R. xxxiii.] 355 sqq.). But at this point, with the attempt to base Church-membership on individual profession and civic unity on unity of belief, opposition began to appear: first (i) religious, and then (2) political (cf. Ruchat, v. 52 sqq.). (i) The religious supremacy of the preachers was threatened {a) by, 9 March 1537, [No. 287] the arrival of Anabaptists from the Low Countries {Opera, xxi. [= C. R. xlix.] 207 sqq.), who challenged Farel to a disputation, 16-17 March. But the Two Hundred cut it short and banished them 19 March. The Council could not afford to have the authority of its preachers shaken. But {b} neither must their orthodoxy be impugned, as it had been, 17 Feb., before the Bernese commissioners at Lausanne when [No. 288] Caroli accused Farel and Calvin of Arianism (Herminjard, iv, No. 610). The charge was untrue. But they had given just enough opening for it ; Farel by having had for a colleague at Neuchâtel the Arian Claude d'Aliod {ibid, iii, No. 464), and both by omitting ' Trinity ' and ' Person ' from the formularies they were now seeking to impose on Geneva. Caroli was deposed, 7 June {ibid, iv, No. 633), and the preachers were acquitted {ibid. No. 634), but not without, 13 Aug., a reprimand {ibid. No. 650 ; and Ruchat, v. 499). With their credit thus re-established, they were strong enough to obtain from the Councils [Xo. 289] decrees enforcing the Confession, 28-9 July, by oath {Opera, xxi. {= C. R. xlix.] 213) and, 19 Sept. and 12-15 Nov., on pain of banishment: but these proposals were defeated, 25 Nov., in the General Assembly {ibid. 216 sq.). Baulked of civil penalties, the preachers fell back on ecclesiastical ; but these, 3-4 Jan. 1538, in the shape of [No. 290] excommunication {ibid. 219 sq.), even the Two Hundred rejected. (2) Political events completed their overthrow. On 3 Feb. 1 53S {ibid. 221) the four Syndics were elected from the popular party. This party now looked to Bern where reforms had been less radical and theology was more liberal than in Geneva ; while the Bernese were ready to support any movement in Geneva by means of which they could make good their claims over the too independent city which they had rescued along with the Pays de Vaud. There, as in the other Prince-Bishopric of Lausanne and in the Vaud, ecclesias- tical uniformity might pave the way for political unity. Accordingly, on 11-12 March, without consulting the ministers [No. 291] the Genevan government voted the Bernese ceremonies {ibid. N n 2 548 FAREL AND CALVIN IN GENEVA, 1536-8 222 ; and Herminjard, iv, No. 694, n. 2) : and Bern responded, 15 April, by notifying both to preachers {ibid. No. 699) and to Council [ibid. No. 700) at Geneva a [No. 292] request for their adoption, as at its Synod of Lausanne, 4 April. On the 19th [No. 293] the Council demanded of the preachers whether they would conform or not {Opera, xxi. \= C. R. xlix.] 223 sq.) ; and if not 'they would find others' {ibid. 225), 20 April. Next day was Easter Sunday. Farel and Calvin refused to give Communion ; and 21-3 April [No. 294] they were banished from Geneva {ibid. 225 sqq.). For the time, the struggle against the discipline ended in its defeat. No. 276. The Emperor's prohibition of the Disputation, 5 July 1536. Carolus, Divina favente dementia, Romanorum Imperator, semper Augustus, &c. Honorabiles, &c. Intelleximus in ista civitate nostra Imperiali, ubi inter caetera ecclesiastica aedificia cathedralis ecclesia a nostris praedecessoribus dotata, et sub nostra protectione existit, fieri innovationes in religionis et fidei nostrae causa, et inter caetera institutam esse certam disputa- tionem brevi istic fiendam super eodem negotio. Quae omnia nobis eo magis sunt adversa, quia ea in praeiudicium Edictorum nostrorum Imperialium (quibus omnes innovationes usque ad futurum Concilium, iam nostro studio et apud -Beatitudinem summi Pontificis intercessione indictum, et ad futurum mensem Maii inchoandum S cessare et suspensas esse voluimus) atten- tari videamus. Et proinde vos requirimus, serio mandantes, ut dictam disputationem, ut praefertur, institutam necnon omnes alias innovationes in negotio fidei et religionis nostrae atten- tatas illico annulletis, aboleatis, et omnia innovata in pristi- num restituatis : causam ad futurum Concilium, uti praefertur, celebrandum remittatis,- contrarium nuUo pacto facere praesu- mentes, seu fieri permittentes, vosque ita obedientes geratis ut nobis de vestra erga Nos et Sacrum Imperium observantia et officio plane persuademus. — Datum SavUiaiii^ die v luhi A.D. \ ^2)^, Imperii Nostri xvi. 1 Paul III published 2 June 1536 a Bull convoking the Council to Mantua for 7 May 1537. ^ On July 23 the Council resolved 'per maiorem partem assistentium debere . . . bene vivere in pace et bono amore et quod nuUae insolentiae neque innovationes fiant, sed debere exspectare concilium tenendum '. ^ Savigliano, in Piedmont. 277 FAREL AND CALVIN IN GENEVA, 1536-8 549 No. 277. Bern's summons for the Disputation at Lausanne, 16 July 1536. Nous I'Advoyer, Petit et Grand Conseil, nommé[s] les Deux- Cents des Bourgeoys de Berne, faisons savoir et notifions à tous qu'il appartiendra, et cestes par nostre Commandement seront communiquées et publiées. Comme ainsi soit que en nos terres, que justement par la grâce de Dieu avons conquestées, grands différents et questions se soient levées entre nos subjects à cause de la foi, pource que les uns veulent vivre selon le St. Evangile de Jésus et les autres à la manière accoustumée . . . avons ordonné que tous les Prestres, Moynes et gens que l'on appelle d'Eglise, quelconques qu'ils soyent, estans en nos dites Terres, et les Prescheurs aussi, ayent à comparoir et se trouver à Lausanne le premier jour du mois d'Octobre prochainement venant pour rendre raison de leur foi, pour maintenir et sous- tenir par la Sainte Escripture, tant du Vieulx que du Nouveau Testament, ce qu'ils enseignent, font et tiennent en l'assemblée du peuple. ... Et non seulement à ceux de nos terres, mais à tous allans et venans de quelque pays qu'ils soient ; auxquels et à tous, donnons assurance, saufconduit, et sauvegarde, pour aller, venir, opposer ou respondre en la ditte disputation, et ce par la S. Escripture . . . par laquelle voulons toute la disputation estre faicte et conclue . . . No. 278. The Disputation of Lausanne, 1-8 October 1536. {a) The Theses : — (i) Scriptura sacra aliam iustificandi viam nescit uUam, prae- ter eam quae est per fidem in Christum lesum semel oblatum, amplius nunquam offerendum : ut Christi vim prorsus enervet, qui aliam pro peccatorum remissione vel satisfactionem vel oblationem vel purgationem inducit. (2) Eundem Christum a morte suscitatum, in coelum as- sumptum, et ad dexteram Patris sedentem, solum caput, ponti- ficem vere summum, mediatorem et intercessorem ecclesiae suae agnoscit. (3) Hanc vero ecclesiam Dei esse Scriptura sacra praedicat, quotquot se solo Christi sanguine redemptos credunt eiusque solius verbo inconcusse credunt et nituntur qui, nobis corporal! praesentia subductus, Spiritus sui virtute omnia impleat, susti- neat, regat ac vivificet. (4) Quae quidem ecclesia, etsi oculis Dei solius nota sit, suas tamen habet ceremonias a Christo institutas, quibus et cernitur 550 FAREL AND CALVIN IN CxENEVA, 1536-8 278 et agnoscitur : videlicet, Baptismum et Coenam Domini, quae sacramenta vocantur quia rerum arcanarum, id est, divinae gratiae symbola sunt ac signa. (5) Praedicta quoque ecclesia ministrum non agnoscit ullum, nisi verbi et sacramentorum administratorem. (6) Praeterea nee ad obtinendam peccatorum remissionem aliam eorum confessionem eadem ecclesia asserit, quam earn quae fit apud Deum, nee aliam absolutionem quam eam quae fit a Deo ; cui soli in eum finem confitendum, et a quo solo peccata condonantur. (7) Ad haee saepius iam dicta ecclesia ritum colendi Deum plane alium ignorât quam spiritualem et ex verbo Dei prae- scripto, qui in Dei proximique dilectione situs est ; atque adeo omnium ceremoniarum nugas infinitas quatenus pervertendae religioni serviunt, ut sunt imagines, et id genus alia, prorsus non admittit. (8) Eadem quoque agnoscit uimm solum magistratum, hunc- que laicum, a Deo institutum, ad reipublicae tranquillitatem conservandam necessarium. Cui omnibus etiam parendum censet, quatenus contra Deum nihil praecipit. (9) Insuper coniugium omnibus hominibus, modo ad hoc idoneis, a Deo institutum, nullius ordinis sanctimoniae repug- nare affirmât. (10) Postremo, quae media vocantur, ut sunt cibi, potus, die- rumque observatio : iis uti vir pius quamquam libère ubique potest, scienter tamen et ex caritate uti debet. {b) Calvin, Ofi Thesis III. 5 Oct. 1536.— Je m'estoie abstenu de parler jusques à ceste heure et avoye délibéré de me abstenir jusques a la fin, voyant que ma paroUe n'estoit pas fort requise en si suffisantes responses que donnent mes frères Farel et Viret. Mais la reproche que vous nous avez faicte touchant les sainetz docteurs anciens me contrainct de dire ung mot pour remonstrer briefvement combien à tort et sans cause vous nous accusez en cest endroiet. Vous nous imposez que nous les contemnons et du tout re- jectons, adjouxtant la raison que c'est pourtant que nous les sentons contraires et adverses à nostre cause. Quant au contemnement nous ne refusons point que ne soyons estimez de tout le monde non seulement téméraires mais arrogans outre mesure, si nous avions telz serviteurs de Dieu en mocquerye telle que vous dictes, jusques à les reputer asnes. S'il estoit ainsi, nous ne prendrions point la peine de les lire et nous servir de leur doctrine quand mestier est et que l'occasion s'y addonne. Tellement que ceux qui font semblant 278 FAREL AND CALVIN IN GENEVA, 1536-8 551 de leur porter grande reverence souvent ne les ont pas en si grand honneur que nous, et ne daigneroient emploier le temps à lire leurs escriptz que nous y employons voluntiers. Comme se pourroit prouver, non pas à vous mais à ung qui y seroit un peu plus exercité. Mais ce que nous les avons tousjours cependant au nombre de ceux aux quelz n'est pas deue obéissance et ne exaltons pas tellement leur autorité que elle puisse amoindrir ou aucune- ment abaisser la dignité de la parolle du Seigneur, laquelle seule avec entière obéissance doibt estre estimée en l'église de Jesu-Christ, ce n'est pas sans raison plus que suffisante. En somme, nous leur faisons tel honneur qui leur peult appartenir selon Dieu, nous servans d'eux et de leur ministère pour chercher la vérité de Dieu, affins que l'ayans trouvée nous l'escoutions avec eux et observions en toute humilité et reverence, reservans cest honneur au seul Seigneur qu'il n'y ait que sa bouche ouverte en l'église pour parler en autorité et que toute aureille soit preste à l'escouter et toute âme à luy obéir. Mesme S. Cyprien parlant du present propos lequel nous traictons maintenant, au 2 livre des epistres en l'epistre 3, ne veult pas que nous ayons aucun esgard à ce que auront diet ou faict ceux qui auront esté auparavant nous, mais que seule- ment nous considérions ce que a diet Christ nostre maistre lequel est devant tous. Quand à la raison que vous avez amenée que nous crai- gnons d'estre convaincuz par leur autorité veu que en tout ilz nous sont contraires ... je me contenteray de vous avoir monstre comment, en ce point auquel vous nous les faictes tant adverses, nous les pouvons justement prendre pour deffenseurs de nostre opinion. . . . Premièrement, Tertullien assez prochain du temps des Apos- tres, réfutant l'erreur de Marcion qui disoit le corps de Jesu- Christ n'avoyr esté que ung phantasme et vaine apparence tout tel que vous le nous forgez, privé et spolié de toute vérité et propriété d'un corps humain, prouve par cest argu- ment que Christ a eu ung vray corps veu qu'il en a laissé la figure par representation en sa Cène. S'il est ainsi, diet il, qu'il n'y puisse avoir iniaige ne representation sinon des choses véritables, il s'ensuit que Christ a prins ung vray corps quand il est descendu a nous, veu que en la Cène il nous a laissé de la figure de icelluy corps. Notez outre la deduction de l'argument que, encores en nommant ce sacrement cjue vous maintenez estre le corps matériel de Christ, il l'appelle la figure du corps. 552 FAREL AND CALVIN IN GENEVA, 1536-8 278 Quicunque soit l'auteur des commentaires iinparfaictz sur S. Matthieu que l'on attribue a S. Jehan Chrisostome et lesquelz on meet avec ses œuvres en la xi^ homélie environ le millieu, voulant remonstrer que c'est beaucoup plus grande offense de nous contaminer et polluer nous mesmes que de prophaner les vaisse[a]ux ou l'on administre les sacremens de la Cène, adjouxte la raison : pourtant que nous sommes les vrays vais- seaux ou Dieu habite ; en ceux-là, n'est pas contenu le vray corps de Jesu Christ, mais seulement le mystère de son corps. Il parle ainsy de mot à mot. Regardez comment, renversant toute vostre doctrine, il establist simplement la nostre, disant apertement qu'il ne nous fault là chercher le corps naturel de Jesu-Christ, mais ung mistère de la communication que nous avons en son corps. S. Augustin, lequel vous faictes tant vostre, en l'epistre xxiii^, bien près de la fin, après avoyr parlé de la foy que apportent les petiz enfans au baptesme et avoyr diet que la locution est impropre de dire que les petiz enfans croient, conclud son intention par ces similitudes. Nous usons, diet il, de ces formes de parler que nous disons le Seigneur estre resuscité le jour que nous célébrons la pasque et aussy estre crucifie le jour que nous célébrons sa passion, et celuy qui aura parlé en ceste forme nullement ne sera reprins. Pareillement aussy le pain et le vin qui sont sacrement du corps et du sang de Christ, nous les appelions aucunement le corps et le sang : quodammodo vocamus saa-amenta. Voyez premièrement pour quelle raison il estime que ces figures de pain et de vin puis- sent estre nommez le corps et le sang du Seigneur, c'est asscavoir pource qu'ilz en sont representation. D'avantaige, il meet signamment ceste particule quodammodo aucunement pour demonstrer plus clairement et expressément l'impro- priété qui en est en ceste façon de parler. Au commencement de quelque homélie sur l'évangile S. Jehan, environ le 8^ ou 9®, je n'en ay pas la mémoire cer- taine, commenceant à exhorter le peuple d'escouter la voix de Jésus, par manière d'objection, demande comment ilz peuvent ouyr celuy qui ne parle pas personnellement à eux : puis il respond, tant que le siècle durera il fault que le Sei- gneur soit en hault, mais il nous a laissé sa parole en terre par laquelle il parle a nous. Car il fault que le corps qui est monté au ciel soit en ung lieu, mais sa vérité est espandue par tout. Comment accorderez vous que le corps voile par toutz les autelz, est enfermé en toutes les boetes, est tous les jours en 278 FAREL AND CALVIN IN GENEVA, 1536-S 553 une mesme heure en cent mille places, avec ce que vous asseure ce saint personnaige ? Oultre au livre De fide ad Petnim Diaconwn (combien qu'on doubte si c'est de luy ou de quelque autre ancien) au chap. 19 il diet que les patriarches et prophètes ont soubz le viel testa- ment offert à nostre Seigneur Jesu-Christ des bestes brutes et que mainctenant l'église universelle assiduellement luy offre le sacrifice de pain et vin en charité de foy. Et pourtant comme en iceux sacrifices charnelz estoit la figuration du corps de Christ lequel il debvoit offrir, aussy que en ce sacrifice du nouveau testament est faicte action de graces et commemora- tion de la chair de Christ laquelle il a offert et du sang lequel il a espandu pour la remission de nos péchez. Poisez tous les motz et syllabes (si bon vous semble) pour veoyr s'il favorise aucunement e [à] vostre erreur. Finablement, en l'epistre ad Dardanum, laquelle est assez ample et longue, il a rendu assez bon tesmoignage de ce qu'il en sentoit. Car en la première partie il traicte comment Jesu-Christ selon sa divinité remplit tout, habite partout, est espandu par le ciel et la terre. En la seconde, il monstre comment selon son humanité il est au ciel, non pas en terre. Car en transférant (diet il) et exaltant son corps en hault, il luy a donné gloire et immortalité, mais il ne luy a pas osté sa vérité et sa nature. Tout le monde peult facilement appercepvoir de quelle témérité vous nous reprochez que les docteurs anciens nous .sont contraires. Certes si vous en eussiez veu quelques feuil- letz, vous ne eussiez esté si hardy a faire ung tel jugement que vous avez faict n'en ayant veu mesmes les couvertures, comme assez le monstrent les tesmoignages precedens. . . . (r) From Calvin's letter of 13 Oct. 1536. — Disputationum istarum, quarum mentionem nuper inieci, rumorem sic longe lateque pervagatum esse intelligo ut aliqua eius aura urbem vestram^ aflflatam esse nihil dubitem. Institutae fuerunt Senatus Bernensis decreto, cum solemni Edicto, quo impune liberumque unicuique esse iussit Senatus, proponere quod ad religionis suae defensionem pertinere videretur. Hanc opti- mam esse rationem putarunt, qua eorum inscitiam^ publiée traducerent qui verae religion! adversari conarentur, atque ita * Orléans. ^ Out of 337 seculars invited, only 174 came, and only 4 took part in the discussion; and out of 40 Religious Houses only one friar spoke. 554 FAREL AND CALVIN IN GENEVA, 1536-8 278 triumphatam ex hac nova ditione, quam e manibus Ducis Sabaudiae receperunt, ablegarent. lam ex multis locis idola et altaria labefactari coeperunt, ac brevi futurum spero ut quod adhuc superest repurgetur.' Faxit Dominus ut ex om- nium cordibus idololalria corruat. No. 279. Bern's order to put down 'popery' in the Pays de Vaud, 19 Oct. 1536. Nous I'Avoyer, Petit et Grand conseil nommés les Deux Cents des Bourgeois de Berne, faisons savoir et notifions à tous nobles, pourvéables, discrets nos chiers et féaulx soub- jects, habitans es villes, bourgs, chasteaulx, villages et autres places, par la grace de Dieu en ces dernières guerres con- questées, comme ainsi soit que par notre publique edict et mandement par cy devant esmanés à cause de la Disputation tenue à Lausanne, asses et au long soyez advertis et informés des raisons et occasions nous mouvantes à cela ; en après vous avoir entendus Tordre et cours d'ycelle, et la ditte Disputation estre dymanche huitième jour du moys d'Octobre achevée, Nous comme ceulx qui sont en tenus non seulement de gouverner nous soubjects par équité, justice, loys, estatuts et ordonnances corporelles et extérieures, ains aussy de donner toutes adresses, faveur, ayde, assistance, promotion, employer toutes diligences et forces à ce qu'ils vivent selon Dieu en vraye et vive foy, laquelle produit les bonnes œuvres, en tant que désirons rendre bon compte à Dieu de notre administration et régiment au jour du dernier jugement ; estre aussy assuré déjcà une bonne partye de vous suffisamment estre instruits en la Parole de Dieu ; pareillement tout le monde acertioré " des grands abbomynables et exécrables abus, erreurs et séductions que [qui] sont en l'Eglise papale, comme communément l'on dit et confesse ; considérant les dix conclusions disputées au dit Lausanne, ensemble leurs probations et déclarations, estre fondées en la Saincte Escripture, tieulement ^ que de tous ceulx qui sont [ont] été évoqués, la plupart n'ont voulu disputer ny arguer contre icelles, et que ceux qui se sont mis en avant pour les impugner n'ont allégué raisons, argumens ne probations prises de la Saincte Escripture que [qui] puissent ruiner icelles conclusions, comme tous bons chrétiens cella facilement pour- royent indiquer et cognoistre èsquels remettons le jugement ; pour autant, nonobstant les vaines protestations et appella- tions faictes, avons advise (de ce ayant non seulement l'exemple 1 For a description of the process cf. Ruchat, iv. 368-71. 2 rendu certain. ' tellement. 279 FAREL AND CALVIN IN GENEVA, 1536-8 555 des bons fidèles roys du vieulx testament, comme du roy Esechie, aussy de tous bons roys, princes et potentats, après qu'ont eheu la regnaissance [qui ont reçu la connaissance] de la vraye foy de Jésus-Christ) d'abattre toutes idolâtries, cérémonies papales, traditions et ordonnances des hommes non conformés à la Parole de Dieu. A ceste cause et effect mandons et commandons à tous et un chacun nous [nos] baillifs, advoyers, chastelains, lieutenans et aultres officiers que, incontinent avoir vues icestes, vous trans- pourtiez d'une église en l'autre, et aussy es cloistres et monas- tères que [qui] sont soubs votre charge et office, et à tous prestres, prevosts, doyens, chanoines, curés, vicaires, chappelains, abbés, prieurs, mœnnes, nunins, et toutes autres personnes appelées gens d'Eglise, de notre part fassiez exprès commandement de soy incontinent dépourter de toutes cérémonies, sacrifices, offices, institutions et traditions papistiques, et de toutellement cesser d'ycelles, entant qu'ils désireront d'éviter notre maie grace et griefve punition ; aussy vous expressément recom- mandant sans dilation abatre toutes images et idoles, aussy les autels estans dans lesdites églises et monastères ; touteffois cella par bon ordre et sans tumulte, auxdits personnages et tous aultres nous [nos ] soubjects faisant commandement d'ouyr la Pa- rolle de Dieu es lieux plus prochains où les prédicans sont déjà constitués et cy après avec le temps seront par nous ordonnés et députés ; lesquels prédicans ils doivent bénignement ouyr, re- cepvoir et traicter, sans les molester ny ennuyre (donner ennui), en sourte que ne soit ; et que très tous vivent ensemble en bonne paix, tranquillité fraternelle et chrestienne dilection, amour et union ; les advertissans qu'avons délibéré, sitost que nous sera possible, de mettre ordre à toute la reste des affaires, touchant les gens que l'on a appelés d'Eglise, et les biens d'icelle, et de faire à l'aide de Dieu sur le toutaige (tout) si raison- nable et chrestienne réformation, qu'espérons Dieu et le monde s'en contenteront. A ceste cause à vous, nous [nos] susdits officiers, desrechief commandons de en toute diligence exé- cuter cestuy nostre mandement ; et à vous nous [nos] soubjects d'obeyr à ycelluy sans exceptions, contradictions, oppositions ne allégations quelconques, soub peine de notre indignation, car ainsy le voulons. No. 280. Bern's Edict of Reformation for the Pays de Vaud, 24 Dec. 1536. L'Avoyer et Conseil, petit et grand, nonunés les Deux Cents de Berne, faisons savoir à tous et un chacun nos chèrs et 556 FAREL AND CALVIN IN GENEVA, 1536-8 280 féals sujets, médiats et immédiats, comme ainsi soit que par notre mandement, lequel nos baillis vous ont publié, êtes assez informés des raisons qui nous ont mus d'abolir toutes céré- monies papales et traditions des hommes ; promettans par icelui mandement de faire, sous le demeurant, raisonnable et chrétienne réformation. A cette cause et effet avons ordonné et par ces présentes ordonnons : — (i) Frédicafis. — Premièrement, que nul soi mêle d'annoncer la Parole de Dieu en nos dits pays que [qui] ne soit par nous à ce député. Toutefois l'élection des dits ministres se pourra faire par les prédicans et iceux à nous présentés pour les confirmer. 2°. Que iceux ministres purement annoncent la Parole de Dieu ^ en tant que désirent éviter notre maie grâce. (2) Sacremens. — Puisque, en la Sainte Ecriture^ ne se trou- vent fondés ni institués sinon deux sacremens, à savoir la Sainte Cène de notre Seigneur et le Baptême, ordonnons que les autres cinq que l'on appelle sacremens soient émendés. Toutefois l'état de mariage doit être observé comme Dieu l'a ordonné, et à la forme que tenons contray et confirmé. Et sur ce avons établi jour de Sainte Cène de Notre Seigneur pour icelle tenir et observer, à savoir à Pâques, Pentecôte et Noël. =* Touchant le Baptême, ordonnons que tous les jours on puisse baptiser les enfans; toutefois nous semblerait conven- able que en une chacune paroisse les enfans fussent baptisés le dimanche après le sermon. Nous voulons aussi que en ces trois points soit observé une même forme : laquelle ci-après nous envolerons par écrit. (3) Gens d'Eglise. — Concernant les gens qu'on appelle gens d'Église avons ordonné que tous ceux d'icelle qui vou- dront vivre selon Dieu et la forme de notre réformation leur vie durant puissent et doivent gaudir de leurs bénéfices et prébendes, toutefois les pensions et absences deneguetés. Et à cause qu'il est grand nombre des dits gens d'Eglise, et aussi pour entretenir les prédicans il faut beaucoup de biens, par- eillement est de nécessité d'avoir considérations sur les pauvres du dit pays, avons ordonné que tous les biens d'Eglise demeurent en leur être, et chacun les payer ci-après comme ^ Their Excellencies afterwards ordered the laity who absented themselves from sermons to be imprisoned ; and those who refused to attend to be banished (Ruchat, iv. 523). ^ By an edict of 19 July 1595 a fourth Communion day was added, viz. the first Sunday in September {ibid. iv. 524). 28o FAREL AND CALVIN IN GENEVA, 1536-8 557 du passé, jusques à tant qu'après les décès des dits gens d'Eglise nous y ordonnions autrement. Toutefois les biens meubles des dites églises comme vêtemens, ornemens, calices et autres choses lesquels sont encore présens, les octroyons à ceux qui les ont donnés jusques à la tierce lignée, à savoir grandpère et grandmère, par condition que un chacun par bons signes et témoins approuve par devant nos commis ou autres à ce députés qu'il ainsi soit. (4) Messes, Vigiles, Anniversaires. — Les fondations des messes, vigiles, et anniversaires et autres abusions que ceux qui sont encore en vie ont fondé et ordonné, permettons que iceux vivans les puissent retirer après le décès des gens d'Eglise qui pour le présent les possèdent et qui se sont faits conformés à notre réformation ; adjoint que si les dits vivans après la publication allaient de vie à trépas devant les dits possesseurs, que cela nonobstant leurs légitimes héritiers puissent retirer icelles fondations après le trépas desdits possesseurs, toujours réservant les donations qui sont converties aux bâtimens des églises, lesquelles voulons demeurer. (5) Mariage des Ecclésiastiques. — Pourtant que le mariage des gens d'Église est par tradition papale défendu, est raison- nable que celui soit à toutes personnes aptes et idoines à celui octroyé et permis pour éviter paillardise. (6) Libération des viandes. — Quant aux viandes, puisque icelles sont octroyées de manger en tout temps par action de grâce et sans scandale, ordonnons que cela soit, comme dit est, à un chacun et en tout temps délibéré. (7) Gloutonneries,— ^i à cause que gourmandise est un très- grand vice, avons ordonné que ceux qui mangeront et boiront plus qu'ils ne pourront porter doivent bailler dix florins ; pareillement ceux qui inviteront les autres à boire d'autant hors de mesure, qu'un chacun donne trente sols ; les pré- dicans et officiers privés de leur ministère et office. (8) /?/^i-.— Touchant les fêtes ordonnons et commandons que toutes les dimanches doivent être observées, adjoint le jour de la Nativité de notre Seigneur ; sur lesquels jours on doit reposer et maximément ouïr la Parole de Dieu. (9) Serment. — Nous établissons que quand vous ferez ser- ment, que le faisiez par le nom de Dieu sans nommer les saints. (10) Cérémonies papales. — Nous avons aussi ordonné que vous vous déportiez d'aller à la messe et autres cérémonies 558 FAREL AND CALVIN IN GENEVA, 1536-8 280 papales sous le bamp [ban], l'homme de dix florins, et la femme de cinq. (11) Adultère. ... (12) Paillardise. . . . (13) Aîaqiterellage. ... (14) Blasphemes. . . . (15) /eux. ... (16) Vêle mens. . . . (17) Bènitions. — Nous avons aussi ordonné que toutes béni- tions de voyage et pèlerinages soient ôtées, et que nul soit si hardi d'aller en iceux sous peine, l'homme de dix florins, la femme de cinq florins. (18) Paternoster. — Pour éviter scandale et noise, avons or- donné que nul doive porter paternostre sous peine, l'homme de trente sols et la femme de quinze sols. (19) Ave Maria. — Nous sommes tous certains que tous sont d'opinion que nul doive adorer autre sinon un Seigneur Dieu, comme N. S. Jésus-Christ nous a appris. A cette cause vou- lons que l'on ne dise l'Ave Maria en lieu de prière et que l'on ne les sonne plus comme du temps passé. (20) Sonner., &c.— Sonnement des cloches contre le temps et pour les trespasses est chose vaine : partant nous l'abolis- sons et défendons. (21) Instruction des en/ans. — Et afin que les enfans soient instruits en la loi de Dieu, et appris à prier, avons avisé de vous envoyer la forme ^ comme nous la tenons pour i'celle ensuivre. (22) Danses. — Danses sont scandaleuses : à cette cause les défendons sous le bamp [ban] de trois florins. Toutefois trois honnêtes danses sur les jours de noces octroyons. (23) Pensions. — Nous avons aussi, pour l'honneur et le profit de tous vous, établi que nul entre vous ci-après soit si hardi de prendre pension ni don des princes, seigneurs, villes, commu- nautés, potentats étrangers, en tant que désirez garder votre honneur et éviter le nom d'infamité. (24) Guerre. — Pareillement que nul de vous ci-après aille en guerre étrange, sous peins [peine], les capitaines, lieutenans, por- teurs de bannières et autres officiers, de perdition de leur vie, et les simples compagnons être mis en prison et aussi donner dix florins, et avec cela être mis au collier. . . . Mandons et commandons sur ce à vous nos officiers de tenir main sur icelles nos ordonnances, et les transgresseurs d'icelles punir, et à tous nos dits sujets de révéler et incuser les uns les autres. ^ It was the Catechism of the Zwinglian Gaspard Megander (Grossmann), composed about 1533 (cf. Gesneii Biblioiheca Universalis, 1545, f. 266a) ; but as improved by Bucer, and published by the Bernese Government, Jan. 1538 (Herminjard, iv, No. 677, n. 16). 28i FAREL AND CALVIN IN GENEVA, 1536-8 559 No. 281. The Synod of Lausanne, 4 April 1538. Fratres omnes qui ad Lausannensem Synodum convenerunt, communibus suffragiis ac unanimi consensu admiserunt pro- baruntque ceremonias et ritus Bernensis ecclesiae, quae nobis in Synodo sunt proposita : nempe, baptisare ad lapidem \ sive baptisterium, uti panibus azymis - in Coena Domini, hac tamen lege ut ad nuUam certam panum formam adigantur sed qui frangi possint, et constituantur qui tales panes suppeditent at curent conficiendos. Neque magis abhorrent a diebus festis' ; hoc solum obnixe rogant, ut Magnificis Dominis placeat re- mittere nimis exactam istam quorundam praefectorum severi- tatem, si qui alioqui viri boni et de causa pietatis optime meriti, minime malo animo aut studio contradicendi et perturbandae tranquillitatis Ecclesiae, aliquid operis egerint ; sed istam potius severitatem exerceant in scortatores, aleatores et ebriosos, quibus sunt longe clementiores. No. 282. The case of Jean Balard at Geneva, July 1536. (rt) 21 July. Consilium Ordinariuvt.—?)n^ex exhortatione Farelli fuit resolutum quod petantur loh. Balard, I. L. Ramel et similes qui recusant venire auditum verbum Domini : advi- serunt postea vocentur et fiat eis mandatum vadant auditum verbum Domini aut dicant causam quare non, et si secus fecerint, cogantur et relinquatur onus CI. Savoye ". {b) 24 July. Coiisiliuin Ordinarium. — Ibidem fuit petitus lo. Balard, quare récusât audire verbum Dei ? Qui respondit quod ipse credit in Deum qui per suum Spiritum ipsum docet, nee potest credere praedicantibus nostris. Atque pluries dixit nos non posse cogère cives ad eundum ad sermonem contra suam conscientiam, cum in principio talium rerum nos parti- culariter respondemus neminem posse dominari conscientiis nostris. Tandem monuimus eum quod infra triduum ipse de- beat paruisse cridis, aut causam iustam quare non déclarasse. ' Stone fonts still continue in the Geiman-speaking territories of Bern, but not in the Pays du Vaud (Ruchat, iv. 460). ^ Unleavened bread continued in Bern till 1605, and in the Vaud till 1606, when ordinary bread was ordered K^ibid. 461). ^ The ' four feasts', other than Sundays, are Christmas, New Year, An- nunciation, and Ascension (Ilerminjard, iv, No. 6y8, n. 17; Ruchat, iv. 451). They continue to be observed still (Ruchat, iv. 460). ^ One of the syndics. 56o FAREL AND CALVIN IN GENEVA, 1536-8 282 Qui respondit ^ Je veulx vivre selott Pevangille de Dieu, mais je ?ie veulx point user selofi V interpretatio7i d'aulciaigs particuliers mais selon Pijiterpi-etation du Saint Esprit par la saincte mere église universelle en laquelle Je croys. J. B a lard. — Interrogué qu'il responde s'il veult pas aller au sermon, respond que sa conscience ne luy porte pas qu'il aile et pourtant ne veult il pas faire contre icelle : car il est enseigné par plus haut que tels prescheurs. — Omnibus auditis fuit sibi factum mandatum quod si non paruerit cridis et iverit ad sermonem sicuti statutum est, ipse eiusque familia debeant exire civitatem infra decern dies proximas ab bac. No. 283. Farel's articles, 10 Nov. 1536. From the Register of the Councils. — M. Guil. Farellus pro- posuit articules de regimine ecclesiae qui fuerunt lecti et super quibus fuit arrestatum quod articuli ipsi observentur intègre, et ruantur imagines in quibuscunque locis fuerint repertae, et provideatur de praedicatis sicuti latius dicetur in Ordinario Concilio. No. 284. From the memorandum of the Ministers of Geneva to the Council, 13 Jan. 1537. Nous très-honnorés Seigneurs ! — II est certain que une esglise ne peut estre dicte bien ordonnée et reiglée (i) synon en laquelle [a] la Saincte Cène de Nostre Seigneur est souventefoys célé- brée et fréquentée, et ce avecq si bonne police, que nul ne ose présumer de soy y présenter synon sainctement et en singulière révérence. Et pour ceste cause est nécessayre, pour bien main- tenir l'esglise en son intégrité, [f\ la discipline de l'excommunica- tion, par laquelle soyent corrigez ceux qui ne se veulent renger amyablement et en toute obéyssance à la saincte Parolle de Dieu. Davantage c'est une chose bien expédiente à l'édifica- tion de l'esglise, (2) de chanter aulcungs pseaumes en forme d'o- raysons publicqs par lesqueulx on face prières à Dieu, ou que on chante ses louanges, affin que les cueurs de tous soyent esmeuz et incités a formé [former] pareilles oraysons et rendre pareilles louanges et grâces à Dieu d'une mesme affection. Tiercement, il est fort requis et quasi nécessayre pour conserver le peuple en poureté de doctrine (3) que les enffans dès leur jeune eage ' ' Sur un petit morceau de papier cousu de sa main, au registre.' — 3/cni. et doc. X, Ixviii. 284 FAREL AND CALVIN IN GENEVA, 1536-8 561 soyent tellement instruicts qu'ils puyssent rendre rayson de la foy, affin que on ne laisse deschoyr la doctrine évangélique, ains que la sentence en soyt diligemment retenue et baillée de main en main et de père en filz. Finablement, la tirannie que az exercé le [pape] en matière de (4) mariages, et les loyx iniques qu'il y a imposé, font qu'il survient beaucop de controversies, pour lesquelles vuyder il seroyt bon adviser de fère certaynes ordonnances par lesquelles on eust à se y governer, et quant il y adviendroyt quelque différent, mettre bon ordre à les appayser. Or, pour le trouble et confusion qui estoyt au commence- ment en ceste ville, devant que l'Evangille y fûtz d'ung accord receu et recogneu\ il n'a esté possible de réduyre tout du premier coup à bon ordre, veu que mesme l'ignorance du peuple ne le povoyt porter.'^ Mays maintenant qu'il az pleuz au Seigneur de ung peu mieux establir icy son règne, il nous az semblé advis estre bon et salutayre de conférer ensemble touchant ces choses, et, après avoyr advise entre nous par la Parolle du Seigneur, ayant invocqué son nom et imploré l'assis- tence de son esprit, quelle polisse il seroyt bon dey tenir cy après, nous avons conclud de vous présenter par articles ce que en avons délibéré, selon la cognoyssance que le Seigneur nous en az donné, vous priant au nom de Dieu que vostre playsir soyt ne vous espargner, de vostre part, à faire icy ce qui est de vostre office : C'est que si vous voyés nostre advertissement estre de la saincte parolle de l'Evangille, mettez bonne diligence que ces observations soyent receues et maintenues en vostre ville, puisque le Seigneur, par sa bonté, vous az donné ceste cognoys- sance^ que les ordonnances par lesqueuUes son Esglise est entretenue sont : que elle soyt vrayement et le plus prest que fère se peult conformée à sa Parolle, qui est la certayne reigle de tout gouvernement et administration, mays principalement du gouvernement ecclésiastique. (i) [a] Il seroyt bien à désirer que la communication de la saincte Cène de Jésu-Crist fust tous les dimenches pour le ' se. 21 May 1536, supra, No. 266. "^ For the state of Geneva on Calvin's arrival cf. ' Les adieux de Calvin', 28 April 1564, ap. Bonnet, Lettres de Calvin, ii. 574, and infra, No. 318. 3 For the view that it is the duty of the State to maintain ' true religion ' as well as 'virtue ' cf. ' Non ... hue spectat duntaxat [politia], ut spirent homines, edant, bibant, foveantur . . . sed ne idololatria, ne in Dei nomen sacrilegia, ne adversus eius veritatem blasphemiae aliacque religionis offen- siones publicae emergant, ac in populum spargantur . . . denique ut inter Christianos publica religionis facies existât, inter homines constet humanitas ' {Institjitio, Cap. vi, ed. 1536; Opera, i. [= C. H. xxix.] 230). 944 O O 562 FAREL AND CALVIN IN GENEVA, 1536-8 284 moins en usage,^ quant I'esglise est assemblée en multitude, veu la grande consolation que les fidèles en reçoipvent et le fruict qui en procède en toute manière, tant pour les promesses qui sont là présentées en nostre foy — c'est que vrayment nous sommes faicts participans du corps et du sang de Jésus, de sa mort, de sa vie, de son esprit et de tous ses biens — que pour les exortations qui nous y sont faictes à recognoëstre et magniffier par confession de louanges les merveilleuses choses, grâces de Dieu sur nous^ finablement à vivre crestiennement estans con- joincts ensemble en bonne payx et unité fraternelle, comme membre d'ung mesme corps. ^ Et, de faict, elle n'az pas esté insti- tuée de Jhésus pour en fère commémoration deux ou troys foys l'an, mais pour ung fréquent exercice de nostre foy et charité, du- quel la congrégation des crestiens heutz à user quant elle seroyt adseniblée, comme nous voyons qu'il est escript aux Actes, 2^ chap., que les disciples de N. S. persévéroyent en la fraction du pain, qui est l'ordonnance de la Cène. Et telle az esté tousjours la practique de l'Esglise ancienne jusques à ce que l'abomination des messes a esté introduicte, en laquelle au lieu de ceste communication de tous les fidèles, a esté dressé cest horrible sacrilège que ung sacrifieroyt pour tous ; en quoi la Cène a esté du tout destruicte et abolie. Mays, pource que l'infirmité du peuple est encore telle qu'il y aurdyt dangier que ce sacré et tant excellent mistère ne vint en mespris, s'il estoyt si souvent célébré, ayant esgard à cela, il nous a semblé bon que, en attendant que le peuple, qui est encores aucunement débile, sera plus confermé, ceste saincte Cène soyt usitée une foys chascun moys en l'ung des troys lieux où se font main- tenant les prédications, c'est à sçavoyr, S. Pierre, Rive ou S. Gervays ; tellement que l'ung des moys elle se face à S. Pierre, l'aultre à Rive,^ et l'aultre à S. Gervays, et ainsin revienne par ordre, après avoyr achevé le tour. Toutefoys ce ne sera pas pour ung quartier de la ville, mays pour toute I'esglise.* Et pour ce fayre on eslira heure commode et le dénuncera-on par- tout, le dimenche devant. Affin qu'il n'y ayt rien de con- temptible, mays que ce hault mistère soyt traicté en la plus grande dignité que possible sera, il nous a semblé advis le ^ Cf. ' Haec consuetndo, quae semel quotannis communicare iubet, certis- simum est Diaboli inventum. . . . Longe aliter factum oportuit ; singulis ad minimum hebdomadibus proponenda eiat Christianorum coetui mensa Domini' {Institutio, Cap. iv, éd. 15.^6; Opera, i. [= C R. xxix.] 130). 2 From the Institîitio ; Cap. iv. ibid. 126, 129. * ° i. e. the former church of the Franciscans. * Geneva was not re-divided into parishes till later. 284 FAREL AND CALVIN IN GENEVA, 1536-8 563 meilleur que les ministres de la Parolle, desquelz proprement l'office est d'administrer tout ce que apertient aux mistères de Dieu, distribuent le pain et le vin, figures et sacremens du corps et du sang de N. S. ; et, affin que tout ce face en honesteté et sans tumulte ne insolence, nous avons proposé de fayre nostre debvoyr à remontrer et advertir quel ordre le peuple y debvra tenir, et admonester ung chascun de éviter confusion, et vous supplier de provoyr par le moyen que verrez expédiant, qu'il y aye bonne conduicte, veuz que S. Paul nous commande tant de y venir en singulière révérence. [d] Mays le principal ordre qui est requis et duquel il convient avoyr la plus grande sollicitude, c'est que ceste Saincte Cène, ordonnée et instituée pour conjoindre les membres de N. S. Jésu- Crist avecq leur chefz, et entre eux mesmes en ung corps et ung esprit, ne soyt souillée et contaminée, si ceux qui se dé- clairent et manifestent par leur meschante et inique vie n'ap- pertenir nullement à Jésus viennent à y communiquer ; car en ceste profanation de son sacrement N. S. est grandement dés- honoré. ... Il fault doncq que ceux qui ont la puissance de fayre ceste police mettent ordre que ceux qui viennent à ceste communication soyent comme approuvez membres de Jésu- Crist. Pour ceste cause N. S. a mise en son Esglise la correc- tion et discipline d'excommunication. . . . Ceste manière de correction a esté commandée du Seigneur à son Esglise, au iS^ de S. Mathieu Nous en avons l'exemple en S. Paul (i Tim, i et i Cor. v). . . . Pourtant, s'il y a quelque craincte en nous de Dieu, il fault que ceste ordonnance aye lieu en nostre esglise. Encores les raysons mesmes sur quoy elle est fondée, et les fruicts qui en proviennent, nous debvroyent esmouvoyr à en user, quant il n'y auroyt pas si exprès com- mandement : C'est premièrement, que Jhésu-Crist n'est pas blasphème et déshonneur, comment si son Esglise estoyt une conjuration de gens pervers et dissoluz en tous vices. Secunde- ment, que ceulx qui reçoipvent telle correction, ayans honte et confusion de leur péché, viennent à se recognoëstre et se amender. Tiercement, que les autres ne sont pas corrompuz et pervertis de leur conversation, mays plustost par leur exemple sont advertiz de ne cheoyr en pareilles faultes.^ Ceste usance et praticque a duré anciennement quelque temps en l'Esglise avecq singulière utilité et advancemant de la Cresti- enté, jusques à ce que aulcungs meschans évesques, ou plustost 1 The three reasons are taken from the Iitstilutio, ed. 1536 {Opera, i. [= C. A', xxix.] 76). 002 564 FAREL AND CALVIN IN GENEVA, 1536-8 284 brigans tenans places d'évesques, l'ont tournée en tirannye et en ont abusé à leurs mauvayses cupidités, tellement que c'est au- jourduy l'une des choses plus pernicieuses et mauldictes qu'on voye au royaulme du pape que l'excommunication, combien que ce soyt une des choses des plus prouffitables et salutayres que ayt donné N. S. à son Esglise. Or ceste faulte est advenue par ce que les pseudes évesques ont ravy à l'assemblée des fidèles et tiré à eux la cognoissance et puissance d'exxommunier, la- quelle véritablement ne leur apertenoyt pas par la Parolle ; et après avoyr usurpé ceste domination, il l'hont convertie en toute perversité. Après doncques avoyr considéré que une esglise ne peult consister en son vray estât sans garder ceste ordonnance du [Seigneur], et qu'il seroyt fort à craindre que le contempnement ne fûtz pugny par une grande vengance de Dieu, il nous az semblé advis estre expédient qu'elle fûtz remise sus en l'esglise et exercée selon la reigle que nous en avons en l'Escripture, et néantmoins qu'on mist, d'aultre part, bon ordre de ne tomber en inconvénient de la dépraver et corrumpre par mauvays usaige. Et, pour ce faire, nous avons deslibéré requérir de vous que vostre playsir soit ordonner et eslire certaynes personnes de bonne vie et de bon tesmoignage entre tous les fidèles, pareille- ment de bonne constance, et que ne soyent pbënt aysés de corrumpre, lesquelz estans départis et distribués en tous les quartiers de la ville, ayant l'oil sus la vie et gouvernement d'ung chascun ; et s'il voyent quelque notable vice à reprendre en quelque personne, qu'il en communiquent avecq quelcung des ministres, pour admonester quicunque sera celluy lequel sera en faulte et l'exorter fraternellement de se corriger. Et si on veoyt que telles remonstrances ne profitent rien, le advertir que on signiffiera à l'esglise son obstination ; et lors s'il se recognoyt, voylà desjà un grand prouffit de ceste discipline. S'il n'y veult entendre, il sera temps que le ministre, estant advoué de ceux qui auront ceste charge, dénunce publicquement en l'assemblée le debvoyr qu'on aura faict de le retirer à amendement, et com- ment tout cela n'a rien proffité. Adoncques on cognoëstra s'il veult persévérer en la dureté de son cueur, et lors sera temps de l'excommunier, c'est à sçavoyr qu'il soyt tenu comme rejecté de la compagnie des crestiens et laissé en la puissance du diable, pour une confusion temporelle, jusque à ce qu'il donne bonne apparence de sa pénitence et amendement ; et, en signe de ce, qu'il soyt rejecté de la communion de la Cène, et qu'il soyt dénoncé aux aultres fidelles de ne converser poënt familière- 284 FAREL AND CALVIN IN GENEVA, 1536-8 565 ment avecq luy ; toutefoys, qu'il ne laisse poënt de venir aux pré- dications pour recepvoyr tousjours doctrine, affin d'esprover toujour s'il playra au Seigneur luy toucher le cueur pour retorner en bonne voye. . . . Velà comment il nous semble ung bon moyen de réduyre l'excommunication en nostre esglise et l'entretenir en son entier. Et oultre ceste correction, l'esglise n'a poënt à procéder. Mais, s'il y en avoyt de si insolens et habandonnéz à toute perversité, qu'il ne se fissent que rire d'estre excommuniez et ne se souci- assent de vivre et morir en telle rejection, ce sera à vous à re- garder si vous aurès à souffrir à la longue et laissé impugny ung tel contempnement et une telle mocquerie de Dieu et de son évangille. Davantage, pour ce qu'il y a grandes suspicions et quasi ap- parances évidentes, qu'il y a encore plusieurs habitans en ceste ville qui ne se sont aulcunement rengé à l'Évangille, mays il contredisent tant qu'il peuvent, nourissant en leur cueur toutes les superstitions compétantes contre la Parolle de Dieu, ce seroyt une chose bien expédiente de commencer premièrement à co- gnoëstre ceux qui se veulent advouer de l'esglise de Jhésu-Crist ou non. Car s'il est besoing de mesmes rejecter par excom- munication de nostre assemblée ceux qui vrayment et à juste cause auroyent par avant esté tenus comme membres d'icelle, combien plus est-il nécessayre de discerner lesquelz on doyt re- cepvoir pour membres, ou lesquelz on ne doyt accepter. Secunde- mant, il est certain qu'il n'y a nulle plus grande division que de la foy, et pourtant, si ceux qui conviennent en foy avecq nous seuUement pour leurs vices doibvent estre excommuniez, par plus forte rayson ceux ne doibvent estre toUéréz en l'esglise qui sont du tout contrayres à nouz en religion. Le remesdc doncq que avons pensé à cecy est de vous supplier que tous les habitans de vostre ville aycnt à fère confession et rendre rayson de leur foy, pour cognoëstre lescjuelz accordent à l'Evangille, et lesquelz ayment mieux estre du royaulme du Pape que du royaulme de Jésu-Crist. Ce seroyt doncq un acte de magistratz crestiens, si vous. Messieurs du Conseil, chascun pour soy, faysiez en vostre Conseil confession, par laquelle on cntcndist que la doctrine de vostre foy est vrayement celle par laquelle tous les fidellcs sont unis en une esglise ; car par vostre exemple vous monstreriez ce que ung chascun auroyt à fayre en vous ensuyvant ; et après, ordonniez aulcuns de vostre compagnie, qui, estans adjoinct avecq quelque ministre, requissent ung chascun de fayre de mesmes, et cela seroyt seulement pour ceste foys, pourtant que 566 FAREL AND CALVIN IN GENEVA, 1536-8 284 on n'a poënt encores discerné quelle doctrine ung chascun tient, qui est le droict commencement d'une esglise. (2) L'aultre part est des Pseaulmes, que nous desirons estre chantés en I'esglise,' comme nous en avons l'exemple en I'es- glise ancienne et mesme le tesmoignage de S. Paul, qui diet estre bon de chanter en la congrégation de bouche et de cueur. Nous ne povons concepvoyr l'advancement et édification qui en procédera, si non après l'avoyr expérimenté. Certes comme nous faysons, les oraysons des fidelles sont si froides, que cela nous doyt tourner à grand honte et confusion. . . . (3) Le troisième article est de l'instruction des enfans, les- queulx sans doubte doibvent à l'Esglise une confession de leur foy. Pour ceste cause, anciennement on avoyt certayn cathé- cisme pour instituer ung chascun aux fondemens de la religion crestienne, et qui estoyt comme ung formulayre de tesmoignage dont ung chacun usoyt pour déclairer sa crestienté, et nommée- nient les enfans estoyent enseignez de ce cathécisme pour venir testiffier à l'Esglise leur foy, dont il n'avoyent peu rendre tes- moignage à leur batesme. Car nous voyons que l'Escripture nous a conjoinct tousjours la confession avecq la foy, et nous diet que si nous croyons véritablement de cueur à justice, qu'il nous fault confesser de bouche à salut ce que nous avons creu. Or si ceste ordonnance a jamays esté propre et convenable, elle est maintenant plus que nécessayre, veu le mespris de la Parolle de Dieu que nous voyons en la plus part et la négligence des parens à instruire leurs enfans en la voye de Dieu, dont on voyt une merveillieuse rudesse et ignorance en beaucop, la- quelle n'est aulcunement tollérable en Tesglise de Dieu. ' Provision for metrical psalmody was first made in France by the humanist Clément Marot, i495-ti544. He published Trente Pseatiines de David, viis en fraiiçoys. Imprimé à Paris, 1541 (cf. Bovet, Histoire du Psautier, 7 and App. I, No. i). A second edition appeared at Geneva, 1542, ?ks La forme des prières et chantz ecclésiastiques, Sec. {i/>id. 17 and App. I, No. 3). It contained Marot's thirty psalms, with five others by Calvin {i/>id. 211 sqq.). Marot published twenty more, fifty in all, by 1543 (Hid. 9 and App. I, No. 6). Beza, i5i9-ti6o5, added the remainder; and from 1562 {iôid. 27 and App. I, No. 45) the 150 were contained in Les Pseauines mis en rime francois par Clément Marot et Tfiéodore Bèze. Thenceforward there was bound up with Les L'scaumes ' la Forme des prières, le Catéchisme, and le Confession du Foy' {ibid. Nos. 57, 94). For the influence of Genevan psalmody in France cf. Calendar of State Papers, Foreign, 1559-60, No. 930, § 4; and in England, where it was introduced by Jolm Véron, fisôs, Rector of St. Martin's, Ludgate : — ' The xvij day of Marche [1560] d^'d pryche at Powlles cross Veron, parsun of St. Marttens att Lud- gatt . . . and after the sermon done they songe all, old and yong, a salme in myter [metre], the tune of Genevay ways ' (Machyn's Diary, 228). 284 FAREL AND CALVIN IN GENEVA, 1536-8 567 L'ordre que nous avons advise de y mettre, c'est qu'il y aye une briesve somme et facile de la foy crestienne, laquelle soyt aprinse à tous les enfans, et que, certaynes saisons de l'année, il viennent par devant les ministres pour estre inter- rogué^ et examinez et recepvoyr plus ample déclaration, selon qu'il sera besoing à la capacité d'ung chascun d'eux, jusques à ce qu'on les aye approvéz estre suffisamment instruicts. Mays que vostre playsir soyt fère commandement aux parens de mettre payne et diligence que leurs enfans apprennent icelle somme et qu'il se présentent aux ministres aux temps qu'il sera diet. (4) Finablement, pour ce que le Pape a tant brouillé les causes de mariage en faysant degréz à son playsir, déterminant des divorses iniquemant et contre toute rayson, que il est requis et nécessayre de vuyder les controversies qui en sont ensuyvies bien souvant par la Parolle de Dieu, nous avons délibéré vous supplier, pour avoyr la chose plus certayne, que vous donniez la charge et commission à certaynes personnes de vostre com- pagnie de juger et decider toutes causes qui en viendront en avant, adjoingnant avecq eux quelques ministres pour les mieux informer de ce qui sera de fère selon la Parolle de Dieu : les- quelz commissayres, avecq le conseil des diets ministres, feront premièrement ordonnances de cas survenans communément, selon lesquelles il auront à juger, ce néantmoins après vous les avoyr présentées pour estre approuvées de par vous, devant que de procéder en avant. . . . No. 285. The Councils accept the memorandum, with modifications, 16 Jan. 1537. {a) Conseil Ordimxire. — Icy est esté parlé et sont estes leuz les articles donnés par M® G. Farci et les aultres prédicans. Est arresté mettre en Conseil de 200 nostre advys qu'est (jue de la Cène elle se face quattres foys l'an, que le batesme se doege faire tous les jours en la congrégation, que les mariages se doegent annoncer trois dimenches et esposer tous les jours en la congrégation et qu'il y aye ung homme de bien auquel l'on se addressera pour cognoistre les mariés pour leur signer leurs anunccs, tellement que personne ne soit anuncé ny ex- posé {épousé) qu'il ne soit cogneu : aussi pour éviter le broille- ment que l'on se présente aujourduys a ung, demain a ung aultre, pour anuncer. Des causes matrimoniales nous en de- morons qu'elles soyent cogneues en Conseil Ordinaire sans appellation ; mais premièrement l'on en aura conferance avec- que les prescheurs et ministres pour se guyder jouxte la Parolle 568 FAREL AND CALVIN IN GENEVA, 1536-8 285 de Dieu. La reste des articles est passée ainsin qu'il sont escriptz, adjoinct que l'on deffende aux femmes obstétrices de ne baptiser ^ point. (b) Même Jour. Conseil des Deux-Cents. Icy sont estes leus les articles et la résolution sus faicte en Conseil Ordinaire, et est arresté que l'arrest du Conseil Ordinaire est bien. . . . No. 286. Confession de la Foi ... de Genève, 27 April 1537. (i) De verbo Domini. — Principio, pro fidei et religionis nostrae régula, nos unam Scripturam sequi velle profitemur, neque illi admisceri quidquam patimur hominum sensu, citra verbum Dei, excogitatum : neque aliam in spirituale regimen doctrinam amplectimur quam quae ab eo verbo sumpta fuerit ; ita ut nihil addatur nec detrahatur, quemadmodum docemur Dei interdicto. (2) De uno Deo. — Itaque, ut Scripturae doctrina sumus instituti, Deum unum agnoscimus, quem omnes nos adorare, cui servire, in quo totam spem et fiduciam nostram reponere conveniat . . . atque ut spiritus est, ita in veritate et spiritu colendum credimus. Proinde abominationem esse ducimus, si quis fiduciam spemque suam in creatura reponat, si quem alium adoret, vel angelum, vel hominem ; si quem alium pro animae suae domino recipiat, sive ex Sanctis mortuis, sive ex vivis hominibus. Praeterea si cultum illi debitum in caeremoniis externis et carnalibus observationibus quis constituât, ac si talibus nugis Deus oblectaretur ; si statuam aut imaginem repraesentandae eius divinitati erigat, aut uUa ratione adoran- dam proponat (3) Lex Dei Unica. — Quandoquidem solus ille est Dominus, penes quem potestas et imperium in conscientias nostras esse debet : quando eius voluntas unica est universalis iustitiae régula, vitam nostram ad canonem sanctae legis ipsius exigen- dam esse confitemur : in qua omnis iustitiae perfectio com- prehensa est. Nec aliam bene recteque vivendi regulam quae- rimus : nec admittimus quaerenda esse alia bona opera, quibus ' Baptism by women was rejected by Calvin, Institutio, IV. xv, § 20, and by tlie Puritans in England, as in the Admonition to Parliament of Ï572. Cf. Frere and Douglas, /'«rZ/a;; Manifestoes, 11, and Hooker, Eccl. Pol. V. Ixii. The real objection was to ' dogma illud male expositum, Baptisma esse de necessitate salutis' {Inst., loc. cit.); whence, as S. Thomas Aquinas taught, ' Ad misericordiam eius qui vult omnes homines salvos fieri pertinet ut in his quae sunt de necessitate salutis, homo de facili remedium inveniat ' {Sinniiia, III. Ixvii. 3). 286 FAREL AND CALVIN IN GENEVA, 1536-8 569 illi gratificeniur, quam quae illic nobis commendavit, ut habetur Exod. XX. 2 sqq. . . . (5) Homo in se damnatus. — Quum homo ita, ut dictum est, lumine ac iustitia Dei penitus sit natura vacuus, nihil in se ipso nisi certam iram ac maledictionem Dei exspectare potest, ideoque salutis suae rationem extra se ipsum quaerere debet. (6) Saliis in Christo. — lesum ergo Christum a Patre datum nobis fatemur, in quo recipiamus quidquid nobis apud nos deest, Quidquid autem fecit et passus est in redemptionem nostram Christus, extra controversiam verum esse ducimus : quemadmodum in Symbolo perscriptum habemus : Credo &c. (12) Invocatio Dei solius per Chrisii intercessioneni. — Quem- admodum supra testati sumus non alibi quam in Deo patre per Christum recidere salutis. . . fiduciam oportere, ita unum ipsum in omni necessitate invocandum dicimus : idque per Christi nomen, unici mediatoris et advocati, per quem accessus ad thronum coelestem nobis patet. Simul in omni prosperitate referendam illi gratiarum actionem. Contra vero, fictitiam illam Sanctorum qui ex vita hac demigrarunt intercessionem pro superstitione praeter Scripturam inventa explodimus : praesertim quum non aliunde nata fuerit quam ex diffidentia intercessionis Christi. (14) De Sacramentis. — Sacramenta, quae Dominus ecclesiae suae commendavit, esse fidei exercitamenta confitemur : quae turn ad ipsam in Dei promissionibus confirmandam . . . tum apud homines testificandam valere debeant. Duo autem duntaxat Christianae ecclesiae, Dei auctoritate, instituta esse admittimus, Baptismum et Coenam Domini. Quam ob rem quod de sacramentis septem in regno Papae receptum est pro fabula ac mendacio habemus. (15) De Baptismo. — Baptismus externum est signum, quo Dominus testatur se velle nos in filiorum locum cooptare, ceu Christi filii sui membra. Itaque nobis in eo repraesentatur peccatorum nostrorum purgatio, quam in Christi sanguine ob- tinemus : mortificatio carnis nostrae, quam consequimur ex eius morte, ut ipsi in posterum per Spiritum quem dedit nobis vivamus. Quando vero in eiusmodi foedere quod nobiscum percussit Dominus, liberos quoque nostros adhuc infantes, complexus est, signum externum iure illis communicari non dubitamus. (16) De Sancta Coena. — Coena Domini signum est, quo sub pane et vino veram sed spiritualem communicationem quam in eius corpore et sanguine habemus, nobis repraesentat. Porro secundum eius institutum, inter fidèles distribuendam 570 FAREL AND CALVIN IN GENEVA, 1536-8 286 putamus, ut quicunque Christo in vitam suam frui volunt, earn simul participent. lam vero quum Missa Papalis maledictum et diabolicum inventum fuerit, in eversionem mysterii sanctae Coenae confictum, nobis exsecrabilem esse pronunciamus, non secus ac idololatriam a Deo damnatam. Idque multis ratio- nibus : nempe, quatenus pro sacrificio in redemptionem ani- marum aestimatur, quatenus etiam panis illic Dei loco adoratur. Etiam ut praetereamus horrendas alias blasphemias et super- stitiones, ac pravum divini verbi abusum, quod illic frustra, nuUo cum fructu, nullaque aedificatione usurpatur. (17) De humanis traditionibus. — Quae retinendae externae ecclesiarum politiae necessariae sunt leges . . . pro humanis traditionibus non ducimus : quum sub generali apostoli prae- cepto comprehendantur, quo decanter at ordine geri omnia inter nos iubet. Verum quae in hoc . . . statuuntur ut con- scientias illaqueant, ut necessitatem aarum rerum iniiciant quae non sunt a Deo praeceptae, ut cultum Dei erigant alium quam quem ipse postulat^ quia Christianam libertatem . . . violant, ceu Satanae perversa dogmata, damnamus. . . . Quo numéro reponimus votivas peregrinationes, monachatus, ciborum dis- crimina, matrimonii prohibitionem, auricularem confessionem, et id genus reliqua. (18) De ecdesia. — Tametsi unica est Christi ecclesia, fieri tamen non aUter posse agnoscimus quin fidelium conventus in varia loca distribuantur, quorum singuli vocantur ecclesiae. Et vero quum non omnes pariter coetus in nomine Domini conveniant, quin potius plerique ad ipsum suis sacrilegiis pol- luendum coguntur, certissimam discernendae Christi ecclesiae notam et tesseram esse hanc reputamus : ut illic iudicemus esse ecclesiam ubi pure ac fideliter verbum Domini adnun- ciatur, auditur et servatur : ubi sacramenta legitime admini- strantur, utcunque multum adhuc imperfectionum et lapsuum supersit, ut vitia nunquam in hac vita inter homines abster- gentur. Contra, ubi evangelium nee adnunciari nee audiri nee recipi videmus^ illic nullam agnoscimus ecclesiae faciem. (19) De exco?m?m!iicaiione. — Quoniam vero nunquam desunt Dei ac sacri eius verbi contemptores, apud quos nihil monendo, axhortando, reprehendendo proficitur : asperiori cum illis ca- stigatione agendum ducimus. In hunc usum excommunicationis disciplinam rem sanctam ac fidelibus salubrem testamur : ut rêvera non sine ratione a Domino instituta fuit. Hic autem finis est, ne impura sua consuetudine flagitiosi bonos in- quinent : ne dedecori sint Deo et ecclesiae : ut pudore suffusi 286 FAREL AND CALVIN IN GENEVA, 1536-8 571 aliquando resipiscant. Quapropter expedire arbitraniur, ut secundum Dei institutum, omnes manifestarii idololatrae, sacrilegi, homicidae, fures, scortatores, falsi testes, seditiosi^ rixatores, obtrectatores, percussores, ebriosi, decoctores, et eius formae caeteri, nisi in viam se receperint, ubi legitime fuerint admoniti, e fidelium consortio exterminentur, donee resipiscentiae signa dederint. (20) De iniiiistris verbi. — Non alios reputamus ecclesiae pastures quam fidos verbi Dei ministres, et qui Christi gregem eo pascant, docendo, admonendo, consolando, exhortando, reprehendendo prout nécessitas postularit : rursum, eodem verbo, falsis doctrinis omnibus ac Satanae imposturis strenue resistant, nihil Scripturae puritati de sua admiscentes, nee sua somnia aut mendacia ingerentes. Nee aliud quidpiam imperii vel auctoritatis illis deferimus, quam ut Dei populum sibi creditum eodem verbo deducant regant et moderentur. Cuius ministerium dum exercent, ius habent ac potestatem iubendi, prohibendi, promittendi et minandi : ut sine ipso nihil tentare neque aggredi possunt aut debent. Porro ut fidèles verbi ministres non secus atque ipsius Dei nuncios ac legatos suscipimus quos perinde ac Deum ipsum auscultare oporteat : horumque ministerium et Dei mandato adprobatum, et ecclesiae necessarium esse credimus : ita e converse pronunciamus impostores, omnesque pseudoprophetas qui, relicta evangelii puritate, ad sua commenta déclinant, nequaquam esse ferendos, qualescunque pastorum titulos praeferant : quin potius, ceu lupos rapaces e medio ecclesiae eliminandos et abigendos. (21) De fnagistratii. — Dominationem ac potestatem tam regum ac principum quam reliquorum magistratuum inter res sanctas ac légitimas r3ei ordinationes numeramus. Atque ut illi, dum munere suo perfunguntur, Deo serviunt et Chri- stianam sequuntur vocationem, sive innocentibus opitulentur quos inique opprimi videant, sive improborum audaciam, se- vere in eos vindicando, coerceant : sic nos vicissim eos re- vereri debemus ac suscipere, subiectionem ac obedientiam illis exhibere, eorum iussa exsequi, onera et munia ab illis imposita proferre, quatenus citra Dei offensionem licet. Denique non secus atque Dei vicarii aestimandi sunt^quibus repugnare nemo possit, quin cum ipso Deo bellum gerat. Illorum etiam munus pro sancta administratione a Deo demandata est habendum, ad quod sunt assumpti, ut nobis praesint ac dominentur. Quamobrem Christiani hominis partes esse iudicamus magi- stratuum, sub quibus agit, prosperitatem precibus Deo commen- 572 FAREL AND CALVIN IN GENEVA, 1536-8 286 dare : legibus atque edictis, quae cum Dei praeceptis non pugnant, obedienter parère : publicam turn utilitatem turn tranquillitatem promovere : principum honori ac communi to- tius populi bono ex animo studere, ab omnibus factionibus religiose abstinere, unde turbae ac tumultus nasci queant. Contra vero eos omnes qui infidèles se gerunt erga magi- stratum, nee ad publicam regionis in qua versantur utilitatem curandam animum applicant, pronunciamus ea perversitate prodere suam in Deum perfidiam. No. 287. Anabaptists in Geneva, 9 March 1537. Reg. Cons. — March 9. — Icy sont esté oys Herman de Ger- bihan et Audry Benoit de Anglen en Brabant disans voloir disputer aux prédicans. Est arresté avecque eulx ilz doegent mettre leurs articles par escript. March 13. — Icy est parlus des Catabaptistes et lisu leurs articles et pource qu'il seroit dangereulx en disputer publique- ment pour la tendreté des esprys, est résolu les oyr demain en Conseil des Deux Centz. . . . March 14. — Sont leu les articles de Herman de Lyege Ka- thabaptiste et proposé l'arrest faictz sus ce que le dit Herbrand a proposé les diets articles et comment le Pety Conseil est d'advys les oyr en Conseil de Deux Centz, non pas disputer en publicque ; attendu ce que la chose est dangereuse. Sur- quoy est esté arresté qu'on les oye en Conseil des ii c, mais que les dits Catabaptistes se sobmettent à poenne et à tenir ordre de dispute comment font. Surquoy sont entrés en pro- pos comment est escript en ung feuillet ; et après ce M^ Farel a requys, que la chose soit disputée publiquement. Sur- quoy est esté résolu que ces gens suyent aoys publiquement : ce que leur est refferu. Ils le acceptent et tous sont prest soubstenir au condescendre pour la vye se soubmettent à la vye. March 16. — Icy l'on avecque deux Katabaptiste dispute tout le long du jour a Riva. March 17. — Est esté disputé tout le jour. March 18. — Cons, des Deux-Cents. — Icy est esté mys en avant le propos de la dispute et . . . est arresté que des icy en avant icelle dispute cesse. . . . Fuerunt etiam petiti Farellus et socii et leur sont faictes les remonstrances de ceste dispute et diet qu'il ne doegent plus oir telles gens sus tel propos. Puys sont demandés, les dits Herman et Audry Benoit, et leur est 287 FAREL AND CALVIN IN GENEVA, 1536-8 573 esté remonstré comment l'on les a bien volsu oyr, car nous oyons chescung, et que estant estes entendues leur propositions amenées lesquelles il ne peuvent maintenir véritables par les Escriptures, avons pronuncé icelles estre errantes de vérité : puys leur demandé si se veulent desdire et retourner a Dieu luy demandant pardon : hont respondu que il soy soumettent à la volonté de Dieu et que il ne se desdiront point. Hont demandé que l'on leur monstre l'injontion de baptiser. Nota que premièrement l'on les appelloit frères ; mais, puis que ils sont dissonans à nostre esglise, que l'on ne les y appelle plus : car il ne veulent prier avecque nous. March 19. — Co7is. des Deux-Cenis. — Fuit propositum nego- tium illorum Katabaptistarum : sur lesquelz a esté advise que iceulx et tous aultres de leur secte soyent perpétuellement ban- nys de ceste cité et terres d'icelle, sus poenne de la vye. Cecy est arresté de pronuncer céans portes ouvertes. Iceulx sont de- mandés s'il veulent revocquer leur opinion. Hont respondu que leur conscience ne leur porte de tenir aultrement que il tiennent. Pourquoy est pronuncé ilz soyent perpétuellement bannys. No. 288. Caroli accuses Farel and Calvin of Arianism, 17 Feb. 1537. (i) From a letter of the pastors of Geneva to the pastors of Bern, c. 20 Feb. . . . Illi,^ exposita legatis vestris^ causa, qui tum ad res provinciae constituendas illic forum agebant, effe- cerunt ut accerseretur [scil. Carolus]. Rogatus est ab illustri viro Gyrono ^, vestrae civitatis secretario, ut a fratribus placide se admoneri pateretur. Sed omissa causae praesentis mentione, quin palam testatus rationem se eius rei, nisi coram Senatu collegioque vestro, non redditurum, furiose in nos debacchari coepit extra causam. Multae fuerunt maledictorum formae, sed omnium haec atrocissima est, quod totam nostram cohor- tem Arriano errore inquinatam pronunciavit. Ad refutandam indignissimam criminationem, caput nostrae Confessionis ^ recitavit Calvinus quo ita scriptum erat : ' Dum Patrem, Filium ac Spiritum nominamus, non très deos nobis ' Viret and Calvin. 2 The five Bernese commissioners of 5 Jan. 1537 charged with the execu- tion of the edict of 24 Dec. 1536 in the Pays de Vaud. ^ Pierre Giron, one of the five commissioners. * The Catechism, apparently already in IMS. in Latin, but not published in Latin till 1538. For these extracts cf Opera, v. [= C.R. xxxiii.] 337 sq. 574 FAREL AND CALVIN IN GENEVA, 1536-8 288 fingimus ; sed, in simplicissima Dei unitate, et Scriptura et ipsa pietatis experientia Deum Patrem, eius Filium ac Spiritum nobis ostendunt : ut concipere intelligentia nostra Patrem ne- queat quin et Filium simul complectatur, in quo viva eius imago relucet, et Spiritum, in quo potentia virtusque eius con- spicua est. In uno igitur Deo tota mentis cogitatione defixi haereamus, interim tamen Patrem cum Filio et Spiritu suo contemplemur.' Rursum de Christo : ' Filius Dei praedicatur, non, ut fidèles, adoptione duntaxat et gratia, sed naturalis et verus, ideoque unicus, ut a caeteris discernatur. Dominus autem noster est, non tantum secundum divinitatem quam cum Patre unam ab aeterno habuit, sed in ea came in qua exhi- bitus nobis fuit.' Quis eius confessionis vel auctores vel subscriptores Arrianos iudicet ? Perstitit tamen qua coeperat rabie strenuus syco- phanta, ac eiusmodi confessione sibi nequaquam satisfieri asse- veravit. Cum exciperet Calvinus ea lege nos edere in praesens eiusmodi confessionem, ut fidem nostram bonis omnibus, dum opus foret, luculentius approbare parati essemus, — 'Faces- sant,' inquit, 'novae confessiones, ac tribus symbolis potius sub- scribamus.' Ad haec Calvinus nos in Dei unius fidem iurasse respondit, non Athanasii,^ cuius symbolum nulla unquam légi- tima ecclesia approbasset. Legati quia nullum altercationibus finem futurum videbant,totam istam cognitionem in fratrum con- ventum reiecerunt, quem polliciti sunt propediem se curaturos.^ (2) From a letter of Calvin to Simon Grynaeus, at Basel, 7 or 8 June, 1537. . ■ . Siquidem non levis momenti rem esse ducebamus, si caput religionis nostrae praecipuum inter nos controverti adversarii nostri audirent, vel ecclesiae quidquam de nobis tale suspicarentur. . . . Sycophanta ille ^ Senatuscon- sulto in exilium actus est, nos plane absoluti, non a crimine modo, sed ab omni quoque suspicione.* Quanquam vero se Athanasii titulo nunc venditet, qui poenas luat defensae fidei, 1 He also spoke of the Nicene Creed thus : — ' Vides autem in his verbis esse battel ogiam, ' Denm de Deo, lumen de lumine, Deum verum de Deo vero '. Quorsum ista repetitio ? . . . Vides ergo carmen esse, magis cantillando aptum quam formulam confessionis ' {Opera vii. [= C. y?. xxxv.] 315 sq.). 2 The commissioners reported in favour of a synod (Herminjard, iv, No. 610, n. 12), and Farel, Calvin, and Viret were acquitted at the synods of 14 May 1537, Lausanne {iin'd.'No. 631, and Calvini Opera, vii. [= C.R. xxxv.] 310 sqq. ; cf. Ruchat, v. 24-30), and of, 31 May-2 June, Bern {Opera, vii. [= C. R. xxxv.] 325 sqq. and x b [= C.R. xxxviii.], 105 sq., cf. Ruchat, V. 30-8). ' Caroli ; for the immoralities proved against him cf. Ruchat, v. 31 sq. * But see the next extract, of 13 Aug. 288 FAREL AND CALVIN IN GENEVA, 1536-8 575 nullum tamen fore periculum videtur ut orbis pro Athanasio sacrilegum, scortatorem, homicidam sanctorum multorum san- guine madentem, agnoscat. . . . (3) The Coimcil of Bern to Farel and Calvin, 13 Aug. 1537. — Sçavants, discrects, chiers et bons amys ! Nous somes esté advertis par aulcungs de nous predicants, tant de la terre de Gex^ que aultres, que cherchés tousjours de leurs inculquer vostre intention et opinion de la nullité des moctz Trinité et Personne pour yceulx jà diets predicants dévier de la costume et manière de parle[r] de la Trinité recephue de l'Esglise catho- lique. Et mesmementestvenuz à nostre noticequevous,Caulvin, ayés escript une lettre à certain Françoys estant à Basle, disante que vostre Confession ^ soit esté adprouvée en nostre congré- gation, et nous predicants avoir ycelle ratiffiée ; ce que ne ce [se] constera pas, ains le contraire, [savoir] que vous et Pharel avés adoncque esté consantant et accordant de subsigner la nostre faicte au dit Basle,' et vous tenir d'ycelle. Dont nous esbaïssons que tâchés [tâchiez] d'y contrevenir par tels propos, vous prians vous en vouUoir déporter. Aultrement, scerons contrainct d'y pourveoir d'aultre remède. No. 289. The Councils enforce the Confession of Faith, May-Nov. 1537. May I. — Icy est esté aoys M^ G. Farel et Cauvin ... de suyvre les articles de la foy . . . des articles l'on advise de suyvre le mieulx que se porra. July 29. — Cons, de Deux-Cents. — luxta hesternum arrestum petuntur predicantes Farellus et Calvinus cum caeco Corello. Admonent, instant fiant excommunicatio et confessio ut alias fuit passatum ; et que l'on doege députer des gens de seans pour enquérir et admonester ceulx qu'il se trouvent offenser Dieu et que soit faicte confession par tous ceulx de la ville com- ment il veulent vivre, disans les articles aultresffois estre passés. Est arresté que l'on doege appelle tous les dizennier et première- ^ Gex was a bailiwick adjoining Geneva, but belonging to Bern by treaty of 7 Aug. 1536. 2 The Confessio ecclcsiac Gcnevensis presented by Calvin and his col- leagues to the Synods of Lausanne, 14 May, and Bern, June 1537 ; and printed, 1545, in his anonymous Defensio Nuolai Gallasii, 39-45 {Of era, vii. [ = C A'. XXXV.] 311 sqq.), and as Confessio dc Trinitatc propter caluinnias P. Caroli (Opera, ix. [= C.R. xxxvii.] 703 sqq.). ^ i. e. the Confessio Helvetica Prior ( = Confessio Basiliensis Posterior^ of 1536 ; see it in Niemeyer, Collect io Confessioniim Ecclesiarum Reforma- tarum, 105 sqq. 576 FAREL AND CALVIN IN GENEVA, 1536-8 289 ment scavoir de eulx leur confession et s'il veulent vivre comme desia est la confession publiée, et ceulx qu'il ne seront co- gneust suffisants soyent ostés et mys d'aultres suffisans. Dès la leur sera donnée charge de tenir main sur ceulx de leur dizenne et ceulx qu'il verront ne suyvre les commandementz de Dieu il les exortent, et si ne se amendent que le dizennier en prenne deux ou trois avecque soy et les exortent avecque commination que aultrement il le revelleront à la justice, et puys le reveller s'il ne se chastient, et la justice doege procéder selon le mérite du cas à bannissement. De la Confession : que l'on donne ordre faire que tous les dizenniers amerront leurs gens dizenne par dizenne en l'esglise S. Pierre, et la leur seront leuz les articles touchant la Confession en Dieu et seront interrogués s'il veu- lent cela tenir : aussi sera faict le serment de fidélité à la ville. Nov. 12. — Icy est proposé comment hier furent demandés les gens dizenne par dizenne qu'il n'avoyent encore faict le serment de la Refformation, et plusieurs veinrent et des aultres non : et mesmement ceulx de la Rue des AUamans desquelz n'est veny pas ung. Arresté que leur soit faict commandement que s'il ne veulent tielle Refformation jurer qu'il vuydent la ville et allent aultrepart demorer ou il vivront à leur plaisir. Nov. 15. Cons, de Deux-Cents. — Icy est aussy proposé com- ment il y en a plusieurs qu'il sont estez demandez à venir à la congrégation à S. Pierre qu'il ne sont point voulus venir. Surquoy le Conseil Ordinaire a arresté de leur faire commande- ment de vuyder la ville, puys qu'il ne veulent obéir. Surquoy icy est résolu celluy arrest estre bon. No. 290. The Council of Two Hundred repudiates excommunication, 3-4 Jan. 1538. Jan. 3. — Les predicants Farel, Calvinus et Corauld sont venus expose[r] que en la Cène ordonnée de Dieu ne doibvent entrer gens dissonens à l'union des fidelles ny semans division : pourquoy, puys que dimenche prochain ^ est arresté celebre[r] la senne, il ne sont de advys il recepvoir ceulx qu'ils scaivent estre desunys, et pourtant demandent l'advis de Messieurs. — Icy l'on a veu une missive de Berne à cause de nostre géné- rale et publique confession qu'il entendent avoir causé certains rebelles, et nous prient nous voloir ensemble appoincter. — ... Quant à la sene, l'on tiendra demain le Conseil de 200, et seront demandés George des Clefz et Mat. Malich qu'il n'ont 1 Jan. 6, the first Sunday in the quarter ; which, as such, would be one of the four times a year for Communion (cf. Henninjard, iv, No. 602, n. 17). 290 FAREL AND CATA'IX IN GENEVA, 1536-8 577 juré la confession : il acyront lire la lettre de Berne, puys les induyra l'on à jurer la confession comment les aultres. Jan. 4. Cons, de Deux-Cents. — Icy est proposée la lettre de Berne à cause de la pacification des questions pour la con- fession premièrement faicte overtes. Et est sus icelle parlé d'envoyer querre aulcungs non accordans de la dite confession, nommément G. des Clez, Matieu Malich, Pierre Ameaulx, pour les exorter à faire selon le cours commung. Item est parlé que les prédicans disent que bonnement il ne porroient donner la Sene aux contrarians à l'union. Est arresté que l'on ne reffuse la Sene à personne. No. 291. The Two Hundred vote the Bernese Ceremonies, n-12 March 1538. March 11. Cons, de Deux-Cents. — Monathon et autres, au nom de la généralité, ont proposé, suyvan le Conseil général tenu ces deux dimenche passé . . . que l'on doyge advertir les prédi- can qu'i[ls] ne ce mesle poën de la politique, mes qu'i[lsj pre- schent l'évangile de Dieu. . . . Plus, de vivre en la Parolle de Dieu, joste [selon] les ordonance de Messieurs de Berne.' [Il] attesté résolu comme desus est proposé. March 12. ... L'on az deffenduz az Me. G. Farel et Me. Calvinus de poiën se mesler du magistrat. No. 292. Bern insists on their adoption, 15 April 1538. (i) Bern to Calvin and Farel. — Très-docts, &c. Après qu'avons entendus la conclusion du Seine de Lausanne, aussy les proposts qu'avés tenus au dit lieu ^ et en parthye la consulta- tion qu'avés cherchée à Strassburg et Basle, summes occasionés de vous prier et admonester en fraternelle amitié, pour bien de ^ For the Bernese ceremonies cf. supra No. 281 ; and add that Geneva besides abandoning fonts, all feasts other than Sundays and unleavened bread, had also forbidden bridal ornaments, in accordance with i Pet. iii. 3 (cf. Calvini Opera, xb [= C. R. xxxviii.], 132 n. 2 ; Ruchat, iv. 451, v. 62). On 30 March 1 537, at the Council, ' est parlé que dimenche passé fust sortye une épouse de cheu [chez] la magistria qui porta les cheveulx plus abbatu que ne se debvoit faire, qu'est maulvais exemple et contre ce que leur evange- lize. Est arresté que les deux qui menarent l'épouse, celle que la lya et la magistria sa maistresse, soyent mis 3 jours en prison pour chastigation ' {ibid. xxi. [= C. R. xlix.] 216). * se. with the ministers of Bern. They agreed, save as to feasts other than Sundays ; and Farel and Calvin insisted on the literal obligation of 'Sex diebiis operaberis' {Ope>-a, xb [= C.R. xxxviii.] 182). 944 P P 578 FAREL AND CALVIN IN (lENEVA, 1536-8 292 paix et avancement d'union, que [il] soit de vostre plaisir de ac- corder à la dite conclusion et ycelle accepter, affin que l'esglise de Genèsve et la nostre, que sont quant au fondement de la foy unies, quant aux cérimonies aussy soyent conformes. Cela fai- sant, ousterés l'occasion à nous ennemys de calumnier. A ceste cause, vous fraternellement et très-acertes prions et admonestons d'adviser avec vostre magistrat, auquel nous pour cestuy affayre escripvons^ et faire sur le tout sy bonne résolution, que l'on ne puisse disre aulcune différence estre entre nous, con- sidérant que la dissension n'est de sy grosse importance qu'elle puisse nuyre à la vérité, quant vous accepterés les trois articles au dit Seine par tous les ministres conclus, assavoir de baptiser sur le baptistère, usant en la Cène de N. S. du pain azime, et obser- vant les quatres festes. En ce vous plaise, pour l'amour de nous, et pour le bien d'union entre nous, condescendre, non suspendant l'affaire, jusque à la journée qui soy tiendra à Zurich^. En tant priant Dieu que nous doint sa grâce de vivre sainctement ! (2) Bern to the Cou?icil of Geneva. — Nobles, magnififîcques Seigneurs, singuliers amys, très-chiers et féaulx combourgeoys ! Puis qu'avés désirez de vous faire conformes quant aux céri- monies avec nous, vous voulons bien nottifier la conclusion du Seine dernièrement tenu à Lausanne, qu'est tieulle : que tous les ministres de nous pays conquestés ont accordé de baptiser les enfans sus le baptistoire ; secondement, de user, en la Cène de N. S., du pain non fermenté, toutesfoys la forme d'ycelluy libère petite ou grande ; tiercement, d'observer les quatres festes que nous avons instituées. A ceste cause, pour entretènement de union entre vostres et nostres esglises, vous prions et admonestons fraternellement d'accepter mesme forme^ et, avec vous ministres Maistre Calvin et Pareil, amyablement sur ce convenir, auxquels nous avons aussy escript pour ce mesme affaire. Espérant que, puis bien qu'il ayent faict quelque difficulté, il adviseront du mieulx pour conformité des dictes esglises. Ce cjue Dieu par sa grâce permecte ! No. 293. The Council demands their adoption by the preachers, 19 April 1538. Reg. Cons. — Recyve une missive de Berne touchant du seyne tenus az Lausanne, pour adviser si voulions observer les céré- monies comprises en ycelle, lesquelles azesté resoluz d'observer selon le grand Conseil général. Non obstant, az esté advise de * Cf. next letter. - Herminjard, v, No. 708, infra, No. 295. 293 FARKL AND CALVIN IN (rENEVA, 1536-8 579 monstrer la dite missive az Farel et Calvinus prédicans, abqui- eulx leur az esté lyseuz et leur az esté fayct les remonstrances voyr si veullent observer les dites cérémonies ab [ouj non, et leur az esté donné terme pour respondre. Resoluz que l'on doyge suyvre az laz forme de la dite missive speciallement touchant laz Cenne. Lesdits prédicans ont prié de non point voUoyr fère chose de noveau jusques az laz Penthecoste, et que entre cy et la se tiendraz un seyne az Zhuryt et Estrabour. . . . Az esté resoluz que laz Cennaz [du 2 1 avril, jour de Pâques] se fasse s'il est possible fère az laz forme de la dite missive [de Berne ... et] d'aller trover Calvinus et Farel prédicans, voyr si veullent presche[r] az laz forme az eux proposée abjourduy selon laz missive de Berne ; synon, d'aller envoyer querre les deux prédicans que M. le baillifz de Ternier nous az présenté. ... M. le Soultier estant revenus devers Farel et Calvin, az refferuz que totallement ne veullent prêcher ny donner laz Cenne az laz forme de la dite missive. No. 294. Farel and Calvin banished from Geneva, 21-3 April 1538. April 21. — Az esté proposé comment Farel et Calvin, oultre les defifenses az leur faycte de non point prêcher az cause de ce qu'il ne veulle pas optemperer az laz missive de Berne . . . sont aller prêcher, Calvin az S. Pierre et Farel az S. Gervays. Az esté resoluz que touchant laz Cennaz qu'elle se fasse tant seule- ment dymenche qu'il vien : et cependant regarder de mectre bon ordre abdit afifère. Resoluz ausy de tenyr demaien le Conseyl des 200, et mardy prochaien le Conseyl Général pour proposer les affères. . . . April 22. Co7is. des Deux-Cents. — Az esté lyseuz les troys letres de Berne touchant du syenne de Lausanne, et touchant les cérémonies. . . . Az esté resoluz de vivre selon lesdites céré- monies. Az esté proposé comment les prédicans ne veullent pas obeyr ab magistral. . . . Az esté resoluz . . . que l'on leur donne congie. . . . April 23. Cons. Gé?t. — . . . Az esté totallement resoluz par plus grand voys qu'il volloyent vivre selon les cérémonies ac- cordés az Lausanne. . . . Touchant de Farel et Calvinus ... laz plus grand voys az arresté qu'il doyjent vuyder laz ville dans troys jours prochaien. Petit Conseil. — M. le Soultier est aller fère commandement az Mo G. Farel et az Calvinus de non plus prescher dans laz p D 2 58o FAREL AND CALVIN IN GENEVA, i5;,6-8 294 ville et laz absente dans troys jours prochaien comment az esté resoluz en Général. Surquoy on respondus les dits prédicans : Est bien ! az laz bonne heure ! Si nous heussions servy les hommes, nous fussions mal recompenser : mes nous servons ung grand maystre que nous recompenseraz. Calvinus az re- spondus cecy dessus. M® Farel ausy az responduz : az laz bonne heure I et bien de par Dieu ! XVI CALVIN IN EXILE, 1538-41 The exiles laid their complaints, 27 April 1538, before Bern (Herminjard, iv, No. 705) and before, 29 April-4 May, [No, 295] a Synod of Zurich {ibid, v, No. 708). The Synod advised them ' to moderate their misplaced rigour and to show some Christian tender-heartedness towards a people so undisciplined ' {Opera, x b [= C R. xxxviii.] 193) as the Genevese ; but it urged Bern to press for their restoration (Herminjard, v. No. 713, n. 2). Bern did so, 23 May {ibid. No. 717, n. 22), and escorted them to Geneva. But to no effect. They were forbidden, 26 INIay, to enter the city {Opera, xxi. [= C. R. xlix.] 230). On 23 July (Herminjard, v. No. 731, n. i) Farel withdrew to Neuchâtel, where, save for an adven- turous visit to Metz, 1542-3, he remained till his death, 13 Sept. 1565. Calvin, on the invitation, 1 Aug. {ibid. No.' 729), of Bucer settled at Strassburg, where he became, 8 Sept. {ibid. No. 743, n. 10; Opera, yi\\. [= C. R. xlix.] 235) pastor of French refugees at S. Nicholas, and, Jan. 1539, lecturer in theology (Herminjard, v. No. 767) with, from i May, a salary from the town {ibid. n. 19). Here he brought out, i Aug., the second edition of the Institntio {Opera, i. [= C. R. xxix.] 253 ; xxi. [= C. R. xlix.] 250), which had already placed him in the first rank among theologians ; and, 18 Oct., the preface (Herminjard, vi. No. 828) to his exposition of Rofiiafis {Opera, xlix. [= C. R. Ixxvii.] i sqq.), published March 1540, whence his equal distinction among exegetes. When, there- fore, 18 March 1539, [No, 296] Jacopo Sadoleto, 1477-11547, Cardinal Bishop of Carpentras, 1517-40, took advantage of their recent dissensions to invite the Genevese to return to the Church (ibid. v. [= C. R. xxxiii.] 369 sqq.), it fell almost naturally, though at the suggestion of Bern (Herminjard, v, No. 811, n. 11), to, I Sept., [No. 297] Calvin to reply {Opera, v. [= C. R. xxxiii.] 385 sqq.). His answer, which, as Luther wrote to Butzer, he had read ' cum singulari voluptate ' (de Wette, v. 211) contained an able defence of the Reformation, prophetic of the standing which Calvin was afterwards to attain as the only international Reformer. On 30 Jan. 1540 the Council in Geneva ordered it to be printed {Opera, xxi, [= C. R. xHx.] 255); and this step marks the decline of the party which had expelled him. On 8 Feb. new Syndics were CALVIN IN EXILE, 1538-41 581 elected {Opera, xxi. [= C. R. xlix.] 256), two' of the exiled preachers' faction, now called Guillermins after Guillaume Farel, and two ' of the once ' patriot ' but now rather Bernese faction ox Articulants [Artichauds], so called from the articles of a treaty, 30 March 1539, by which their three ^ leaders, or Articulants proper, surrendered to Bern the rights secured to Geneva under the treaty (cf. No. 267 supra, ii, § 4) of 7 Aug. 1536 (cf. Dunant, Les Relations politiques de Geneve, c. ii). On 5 June 1540 the three who, with two '' others, had procured the banishment of Farel and Calvin, were condemned to death {Opera, xxi. [= C. R. xlix.] 258), and, 10 June, the remain- ing leader of the party, Jean Philippe, the Captain-General, was executed {ibid.). The Guillermins thereupon, i July, returned to power {ibid. 262), under the leadership of Ami Perrin : and, 21 Sept., he was charged ' de trouver moyeant si pourroy fere venyr Me Caulvin ' {ibid. 265). In a letter of 22 Oct. [No. 298] the three Councils begged Calvin to return (Herminjard, vi, No. 900), He was then on his way {ibid. No. 901) to the Colloquy of Worms, 28 Oct. 1540—18 Jan. 1 54 1, and again, 19 Feb. (ibid, vii, No. 944) to the Colloquy of Regensburg, 27 April— 25 May 1541 (cf. his re- port in Opera, v. \^= C. R. xxxiii.] 509 sqq.) : and most reluctant to face Geneva again (Herm. vi, No. 951). But, at length, constrained once more by Farel's 'thunders' {ibid. Nos. 950, 953), threatened by Bucer with the fate of Jonah {Opera, xxxi. Y— C. R. lix.] 25), and urged by, 4 April, [No. 299] the pastors of Ziirich (Hermin- jard, vii, No. 961), he gave in. On 13 Sept. [No. 300] Calvin re- entered Geneva, and the discipline with him {Opera, xxi. [ = C. R. xlix.] 282), ' for that he saw how needful these bridles were, to be put in the jaws of that city ' (Hooker, Ecrl. Pol., Preface, ii. § 7)- No. 295. The Synod of Zurich, 29 April— 4 May 1538- Farel and Calvin to the Synod. (i) Ex tribus conformitatis capitibus quae nobis sunt pro- posita^ primum, de baptisteriis erigendis, nos facile admissuros iam antehac testati sumus, modo in caeteris nihil ex ritu hac- tenus observato immutetur : nempe ut baptismus ipse, quibus horis ecclesia convenire solet, administretur, et eius doctrina, quo melius exaudiri queat, e suggestu recitetur. (2) In mutando pane paulo maiori difficultate constringimur. Nuper enim perspeximus quantum offensionis exoriturum eral si qua tunc facta fuisset mutatio. Nos tamen daturos fidelis- ^ Estienne de Chapeaurouge and Jean Philippin. " Estienne Dada and Antoine Gerbel. ■^ Ami de Chapeaurouge, Jean Lullin, and Jean Monathon. ' Claude Richardet and Jean Philippe. -* Sc. by the Council, supra, No. 293. 582 CALVIN IN EXILE, 1538-41 295 simani operara recipimus, ut panis azymi usus in ecclesiani nostram inducatur. Sed hoc vicissim cupimus a Bernatibus impetratum, ut fractionem panis nobiscum recipiant, ne posthac de hac quoque differentia nova quaestio nascatur. {3) In feriis plurima laboramus perplexitate, quemadmodum semper sumus professi, neque alia conditione concedere pos- sumus istas quatuor institui, nisi ut tollatur nimium imperiosa earum indictio, ac liberum sit iis qui volent post concionem ad opus se conferre.' Non tamen fenestram audemus aperire tot turbis, quas emersuras iam prospicimus, si aliter fiat. (4) Haec autem nobis optima et convenientissima censetur ratio recipiendae conformitatis, si legati Bernatium palam testentur, caeremonias hactenus apud nos observatas sibi minime improbari, neque se quidpiam in illis novatum ideo cupere quod Scripturae puritate alienum iudicent; sed unam se concordiam et unitatem spectare, quae rituum similitudine melius coalescere solet.^ Concio etiam a nobis habeatur de caeremoniarum libertate, deinde ad conformitatem populum adhortemur, propositis eius rationibus. Demum liberum ecclesiae iudicium permittatur. Sic enim occurretur offendi- culis, bonorum animi praeparabuntur, qui nunc aliquantum sunt aversi, et res quo decet ordine geretur. (5) Si de nobis restituendis agitur, istud imprimis cupimus curatum, ut ad diluendas calumnias quibus oppressi sumus, admittamur. Barbaries enim et inhumanitas fuit non ferenda, quod indefensos damnarunt, cum nos ad causam dicendam pro curiae foribus praesto essemus. Obnoxium siquidem futurum est nostrum ministerium impiorum maledicentiae, quamdiu iactare poterunt per culpae deprecationem fuisse restitutes, lactabunt autem haud dubie, nisi datus fuerit purgationi locus. (6) Erit deinde studium adhibendum disciplinae stabiliendae. Alioqui mox collabetur quidquid in praesens instauratum fuerit. Etsi autem plura optemus, quia tamen hoc tempore obtineri posse nulla spes est, quae imprimis necessaria sunt constitui cupimus. (7) Primum est ut urbs in certas parochias distribuatur. Quoniam enim, praeterquam quod populosa ^ est, collecta est ex Varia diversarum gentium * multitudine, valde confusa semper ^ What shut out holy-days other than Sunday, with the Genevan Re- formers, was their rigid Scripturalism — ' Six days shalt thou labour.' - This was quite the view of Bern ; cf. its edict in Hertninjard, iv, No. 698, n. 18, or Ruchat, iv. 459. ^ About 13,000. ' Cf. A//1. Hist. Rev. viii. 239, n. 2. I 295 CALVIN IX EXILE, 1538-41 583 erit eius adniinistratio, nisi propius pastorem suuni plebs respiciat, et pastor vicissim plebem. Quod fiet instituta ista distinctione. (8) Deinde ut eo numéro ministri assumantur qui lantae provinciae sufifîcere queant.' (9) Ut germanus excomniunicationis usus restituatur eo quem praescripsimus modo,^ nempe ut a Senatu eligantur ex singulis urbis regionibus probi et cordati viri, quibus in commune nobiscum ea cura incumbat. (10) Ut in ministrorum vocatione legitimus ordo servetur ne manuum impositio,' quae penes ministres esse debet, magi- stratus potentia toUatur e medio. Quod non semel nostri conati sunt. (11) Quoniam autem duo restant caeremoniarum capita, in ([uorum altero iam discrimen est, in altero futurum exspectamus, rogandi sunt nobis et obtestandi Bernâtes ut in iis sese nobis accommodent. (12) Prius est, ut frequentior Coenae usus* instituatur, si non secundum veteris ecclesiae consuetudinem, at saltem singulis quibusque mensibus semel. (13) Alterum, ut ad publicas orationes Psalmorum cantio ^ adhibeatur. (14) Postremo, quum in lascivis et obscoenis cantilenis ac choraeis quae ad illarum numéros semper sunt compositae, nostri Bernatium exemplum praetexant, oratos volumus ut e sua quoque ditione taies spurcitias''' éliminent, ne suo exemplo dent nostris occasionem rursus eas expetendi. No. 296. The letter of Cardinal Sadoleto to Geneva, 18 March 1539. . . . Disceptatio est utrum vestrae saluti magis expédiât, gratiusque Deo vos factures existimetis, si ea credideritis eritis- 1 Since 1536 but three or four. ■ Se. in the memorandum of 13 Tan. 1537, S2e/>ra, No. 284. 3 It was required in /nsL IV. iii. 16, but ignored in the Ordonnances {infra, No. 302) and in the Confessio Scoticana, § 18 (Niemeyer, 350; and infra, No. 349). < It was administered four times a year at Geneva, by decree ot ib Jan. 1537 (cf. supra, No. 285), and three times a year at Hern (Ruchat, iv. 524) ; but in the canton of Basel, weekly in Basel, monthly in the villages (Her- minjard, iv, No. 708, n. 15). '• Cf. the memorandum of 13 Jan. 1537, supra, No. 284; an order lor psalmody was given in Bern, 21 June 1538. Forbidden, 24 Dec. 1536 {supra. No. 2S0), and again 16 June and 5 July 1538 (Herminjard, iv, No. 708, n. 17). 584 CALVIN IN EXILE, 1538-41 296 que secuti quae Ecclesia Catholica cunctum per orbem terrarum annos iam mille et quingentos amplius, aut (si claram certani- que rerum gestarum memoriam et notitiani quaerimus) annos iam amplius mille et trecentos, magno consensu comprobat : an haec quae vafri homines atque, ut sibi ipsi videntur, acuti, adversus tot saeculorum usum et contra perpetuam Ecclesiae auctoritatem, his annis quinque et viginti innovaverunt : qui certe ipsi Catholica non sunt Ecclesia. Est enim Catholica Ecclesia, ut breviter definiamus, quae in omni anteacto et hodierno tempore, omni in regione terrarum, in Christo una et consentiens, uno Christi Spiritu ubique et semper directa est, in qua nullum potest dissidium exsistere : omnis enim ea inter se connexa et conspirans est. Quod si quid accidat dissensionis et dissidii, magnum quidem corpus Ecclesiae permanet, fit autem apostema quo corrupta aliqua caro, ab animante corpus cunctum Spiritu divulsa secernitur, nec de substantia ulterius corporis ecclesiastici est. Non ego hic deveniam ad singulas rerum disputationes ... de eucharistia ... de confessione ad sacerdotem peccatorum ... de precibus, aut sanctorum pro nobis apud Deum, aut nostris pro mortuis . . . Sed ut relin- quam controversias . . . excutiamus id quod prius est proposi- tum, ut videatur et quaeratur quid nobis magis,conducat . . . sentirene cum universa Ecclesia eiusque decretis et legibus et sacramentis cum fide obtemperare, an assentiri hominibus dissidia et res novas quaerentibus ? ' . . . No. 297. Calvin's reply to Sadoleto, i Sept. 1539. . . . Ego autem, Sadolete, ex his quos tarn hostiliter incessis ac laceras, unum me esse profiteor. Tametsi enim constituta iam religione ac correcta ecclesiae forma illuc vocatus fui : quia tamen quae a Farello ac Vireto gesta erant, non modo suffragio meo comprobavi sed etiam, quantum in me fuit, conservare studui ac confirmare, separatam ab illis causam habere nequeo. Quodsi tamen privatim abs te laesus essem, facile profecto id condonarem tuae doctrinae ac litterarum honori. Sed quum niinisterium meum, quod Dei vocatione fundatum ac sancitum fuisse non dubito, per latus meum sauciari videam, perfidia erit, non patientia, si taceam hie atque dissimulem. Doctoris primum, deinde pastoris munere in ecclesia ilia functus sum, ' He then proceeds to depict a Catholic and a Heretic giving an account of his faith at the Last Da}'. Calvin takes up the picture in the next extract, giving the defence first of a minister then of a layman. 297 CALVIN IN EXILE, 1538-41 5^5 Quod cam provinciam suscepi, legitime fuisse vocationis iure meo contendo. . . . \The ministers defence.'] Duobus maximis criminibus reum me fecerunt, haereseos et schismatis. Atqui haeresis illis fuit quod receptis inter eos dogmatibus ausus sum reclamare. Quid vero fecissem ? Audiebam ex ore tuo non aliam esse veritatis lucem ad animas nostras in viam vitae dirigendas quam quae a Verbo tuo accenderetur. Audie- bam esse vanitatem, quicquid de tua maiestate, de cultu numinis tui, de religionis tuae mysteriis concipiunt a se ipsis humanae mentes. Audiebam sacrilegam esse temeritatem, si natae in hominum cerebris doctrinae pro Verbo tuo ecclesiae ingerantur. Quum autem oculos ad homines converterem, illic omnia longe diversa apparebant. Qui fidei antistites habebantur, Verbum tuum neque intelligebant neque magno- pere curabant. Peregrinis tantum dogmatibus circumagebant miseram plebem, ac nescio quibus ineptiis deludebant. In plebe ipsa summa Verbi tui veneratio erat veluti rem inac- cessam procul revereri, interim ab omni eius inquisitione abstinere. Haec tum supina pastorum socordia, tum populi stupiditas fecerat, ut omnia perniciosis erroribus, mendaciis, superstitionibus referta assent. . . . Perinde enim ac si minime ad iustitiam Lege tua instituti forent, multas sibi fabricati erant inutiles nugas, quibus favorem sibi tuum conciliarent : in quibus ita sibi blandiebantur, ut prae illis paene contemnerent quam in Lege tua commendasti verae iustitiae regulam : adeo humana décréta, occupato semel regno, tuis ipsius praeceptis, si non fidem, at certe auctoritatem derogaverant. Haec, Domine, . . . ut deprehenderem quam impia noxiaque essent, tu mihi facem Verbo tuo praetulisti. ... In ratione vero doctrinae reddenda, vides quid conscientia mea ferat : non fuisse scilicet mihi pro- positum, extra eos evagari fines quos videbam servis tuis omnibus esse constitutes. ... Quod autem mihi de discessione ab Ecclesia obiicere soliti sunt, neque in eo male mihi conscius sum : nisi forte pro desertore habendus est qui ubi milites fusos ac palatos videt procul ordines reliquisse, signo ducis sublato, eos in stationes suas revocat. . . . Ego semper et verbis et factis testatus sum, quanto unitatis studio tenerer. Verum ilia mihi erat ecclesiae unitas, quae abs te inciperet ac in te desineret. . . . Me, si pacem habere vellem cum iis qui se iactabant Ecclesiae prae- sules et fidei columnas, earn redimere oportebat Veritatis tuae abnegatione. . . . Neque vero dissidere me ab Ecclesia tua 586 CALVIN IN EXILE, 1538-41 297 putabam, quia mihi cum primoribus illis bellum erat. . . . Non ideo habentur pro schismaticis prophetae tui quod dum colla- psam religionem instaurare volunt, illis summa vi repugnantibus non cesserint. ]Manebant ergo in vera ecclesiae unitate quuni a sceleratis sacerdotibus diris omnibus devoverentur. . . . Eo- rum ergo exemplis confirmatus sic constiti ut nihil me illae de ecclesia'desertione obnunciationes minaeve territarent. . . . Scis, Domine, . . . ut nihil quaesierim quam Verbo tuo controversias omnes dirimi, quo coniunctis animis utraque pars ad stabilien- dum regnum tuum conspiraret. [^The layman's defence.^ Ego, Domine, ut a puero fueram educatus, Christianam semper fidem professus sum. . . . Rudi- menta autem quibus fueram initiatus, eiusmodi erant ut nee me ad legitimum Numinis tui cultum satis instituèrent : neque mihi ad certam spem salutis viam expedirent : nee me bene ad officia formarent Christianae vitae. . . . Credebam ut fueram edoctus, Filii tui morte me redemptum esse ab obligatione aeternae mortis. . . . Nee dissimulabant . . . communem opor- tere omnibus esse salutis portum tuam misericordiam : sed enim eius obtinendae banc demonstrabant rationem, si pro offensis tibi satisfieret. Tum satisfactio nobis iniungebatur, . . . His omnibus quum utcunque perfunctus essem, tametsi non- nihil interquiescebam, procul tamen adhuc aberam a certa conscientiae tranquillitate. . . . Quia tamen nihil melius offere- batur, iter quod exorsus sum prosequebar : quum interim excitata est longe diversa doctrinae forma, non quae a Chri- stiana professione nos abduceret, sed quae illam ad suum fontem reduceret, et velut a faecibus repurgatam suae puritati restitueret. . . . Una praesertim res animum ab illis meum avertebat, Ecclesiae reverentia. Verum ubi aliquando aures aperui, meque doceri passus sum, supervacuum fuisse timorem ilium intellexi ne quid Ecclesiae maiestati decederet. INIultum enim intéresse admonebant, secessionem quis ab Ecclesia faciat, an vitia corrigere studeat quibus Ecclesia ipsa contami- nata est. ... Et nunc, Domine, quid aliud misero mihi superest quam ut deprecationem tibi pro defensione offeram, ne horren- dam illam a Verbo tuo defectionem ad calculum revoces, a qua me semel mirifica tua benignitate vindicasti ? . . . No. 298. The Councils beg Calvin to return to Geneva, 22 Oct. 1540. Monsieur nostre bon frère et singulier amy, très affectuose- ment à vous nous recommandons 1 — Pource que [nous] sûmes 298 CALVIN IX EXILE, 1538-41 5S7 entièrement informés que vostre desyr n'est aultre synon cà l'acroyssement et avancement de la gloyre et honneur de Dieu et de sa saincte ParoUe,— de la part de nostre Petit, Grand et Général Conseyl, lesqueulx de cecy fère nous hont grandement admonestés ', vous pryons très assertes vous vol- loyër transporter par devers nous et en vostre prestine plache [place] et ministère retourner. Et espérons en l'ayde de Dieu que ce seraz un grand bien et fruyct à l'augmentation de la saincte Évangile. Voyeant que nostre peuple grandement vous desire. Et ferons avecque vous de sorte que aurés occasion vous contenter. No. 299. The pastors of Zurich urge him to return, 4 April 1541. Quam vero inhonestum sit Domino reluctari, quantoque cum periculo coniunctum, historia et exemplum lonae satis indicat. lam ut Argentorati haereas, non sunt tam graves causae, quum te abeunte ecclesia Argentinensis nihil iacturae faciat, quae tot tantosque viros doctos et praestantes habeat ut vix alia : ecclesia vero Gebennensis praeter unum Viretum " habeat neminem : cuius humeris totum onus idque gravissimum incumbit, quod tantisper sustinet donee ad oves suas revocetur, ut interim taceam quanto cum periculo ecclesiae Lausanensi desit suus pastor. ... . . . Porro de utilitate non est quod multa dicamus. Eruis oves plurimas e luporum faucibus, coronam immarcessibilem tibi apud Deum contexis. Nosti Gebennam in confiniis esse Galliae, Italiae, Germaniae, ut magna spes sit isthinc Evan- gelium latius in conterminas urbes disseminandi, et pomeria regni Christi ampliandi. Nosti Apostolum sibi delegisse métropoles in (juibus praedicarit verbum Evangelii, ex quibus facile in alias urbes finilimas dimanaret. Quantum vero regno Christi ex hac urbe adiicerc queas ipse melius nosti, non prae- dicando solum, sed et scribendo. Haec sunt, mi Calvine, quae nos movent ut te rogemus, obsecremus, obtestemur ne vocationem banc, quam a Domino esse non dubitamus, reiicias, sed incunctanter et absque mora sequaris. . . . ' By resolutions of 19-21 Oct., q. v. in Herminjard , iv. No. 900, n. I. -' Viret, at the request of the Genevese {ibid, vi, No. 931), was sent by Bern to Geneva in January 1541 'Jbid. vii, No. 937)- and returned to Lausanne, 10 July 1542 {ibid, viii, No. ii36\ 588 THE ECCLESIASTICAL STATE 299 No. 300. Calvin returns to Geneva, 13 Sept. 1541. Reg. du Conseil, — M® Jehan Calvin, ministre évangelique. Lequelt est arryvé d'Estrabourg et az délivrez des lectres du dit Estrabourg et de leurs prédicans, aussy de Basle, lesquelles hont esté lisues. Enapres az tout aut long fayct ses excuses de la longue demorance qu'il az faycte. Et estre fayct cela az pryer mectre ordre sus l'église et que icelluy fusse par escript redigye. Et que l'on élize gens du conseyl pour havoyer con- férance avecque eulx lesqueulx feront laz relation en conseyl. Et quant az luy il sed offert d'estre tousjour serviteur de Genève. Et pour aultant que les Sgrs d'Estrabourg entende que le dit Calvin retourne vers eulx : Resoluz de le prier que entière- ment il doybje demore icy, et de cella leur fère responce. Aussy resoluz que l'on envoyé querre sa femme et son menage. Quant aux ordonnances sus l'église et consistoyre az esté resoluz que l'on doybje suyvre après icelles fère. Et hont estes eslieuz pour havoyer conférence avecque les dits prédicans assavoyer les Srs. Claude Pertemps, Amyez Perrin, Claude Roset, Johan Lambert,' et du Grand Conseyl M. le lieutenant Goulaz et Porralis. Et d'empuys az esté advise que aut lieu de M. le lieutenant soyt mys le S"^ Johan Balard. XVII THE ECCLESIASTICAL STATE IN GENEVA, 1541-2 Master of the situation for the moment, on 16 Sept. 1541 [No. 301] Calvin wrote that he had made his own terms (Hermin- jard, vii, No. 1039). They issued in [No. 302] a new ecclesias- tical constitution for Geneva. But the committee accorded him, 13 Sept. [supra, No. 300], was ordered, 16 Sept., to report to the three Councils; and, though 'within twenty days we had prepared a formula ' (Herm. vii, No. 1090), it was modified first, 29 Sept., by the Little Council and again, 9 Nov., by the Two Hundred, and that with a refusal to let the ministers see the modifications, before it was approved, 20 Nov., by the Assembly (z'àiW, No. 1069, n. 9 ; Opera, xxi. [= C. R. xlix.] 283-7) and published ultimately with the title Les Ordonnances ccclésiastiqjtes de V Église de Genève? ' These four from the Little Council ; Ami Porral and Jean Balard from the Two Hundred. All save Balard were ' Guillermins ' ; for Balard see supra, No. 282. - Distinguish {a) Projet d'' Ordonnances Erc/^siastiçues oi Sept-Oct. 1541 (Opera, xa [^ C./?. xx.xviii.] I5sqq.), printed below in the text; (è) the Ordonnances as officially accepted, 20 Nov. iii4i, indicated in the notes ; and (<:) Les Ordonnances ecclésiastiques de P Église de Genève, 1561 {ibid. 91 sqq.). IN GENEVA, 1541-2 589 Received with acclamations, 24 Nov., elsewhere (Herminjard, vii, No, 1069), the new order was further advanced, 1542, by [No. 303] a popular tract on the Eucharist, entitled Petit traicte de la S. Ctne {Opera, v. [= C. R. xxxiii.] 458 sq.) ; by [No. 304] a second Catechism, known as Le Catéchisme de l'Église de Genève {Opera, vi. [= C R. xxxiv.] i sqq.), and, in the Latin of 1545, as the Catechismus Genevensis {ibid., and Niemeyer, Coll. Conf. Eccl. Réf. 123 sqq.) ; and by [No. 305] a Liturgy based (cf. Opera, xa [= C. R. xxxviii.] 213) on one of Calvin's own {Opera, vi. [= C. R. xxxiv.] 174 sq. nn.) adapted from the form in use, 1537-g, at Strassburg, as that again from a revised translation by Diebold Schwarz, 1524, of the Roman Mass (cf. W. Walker, Calvin, 222), and entitled La forme des prières ecclésiastiques {Opera, vi. [= C R. xxxiv.] 161 sqq. : cf. Niemeyer, op. cit. 170 sqq., and Daniel, Codex Liturgicus, iii. 51 sqq.). Ordinances, Catechism, and Liturgy powerfully influenced all, save Lutheran, protestantism everywhere. In Jan. 1542 [No. 306] Calvin re- viewed his labours (Herminjard, vii, No. 1090) in a letter to a friend. He had laid down the lines of a Puritan State in Geneva (cf. H. D. Foster, ' Calvin's programme for a Puritan State in Geneva,' in The Hanuird Theological Revic-w, vol. i, No. 4. Oct. 1908). No. 301. Calvin's terms, 13 Sept. 1541. From a letter to Fare I of 16 Sept. — Quod bene vertat Deus, hie retentus sum, ut volebas. Superest ut Viretum quoque mecum retineam, quern a me avelli nuUo modo patiar. Tuae quoque omniumque fratrum partes me hie adiuvare, nisi vultis me frustra excruciari, ac sine commodo esse miserrimum. Ubi operam meam Senatui detuli, exposui non posse con- sistera ecclesiam, nisi certum regimen constitueretur, quale ex Verbo Dei nobis praescriptum est, et in veteri Ecclesia fuit observatum. Capita deinde quaedam attigi, unde intelligerent quid vellem. Sed quia tota res explicari non poterat, petii ut nobis darentur qui nobiscum conferrent : sex nobis dati sunt. Conscribentur de tota ecclesiae politia articuli, quos deinde Senatui exhibebimus. CoUegae très' se nobis duobus con- sentira prae se ferunt : aliquid saltern obtinebitur. . . . No. 302. The new ecclesiastical constitution in Geneva, 1541-2. {a) 16 Sept. 1 54 1. — Suivant la résolution du Grand et du Petit Conseil, ordonné que les sieurs prédicans avec les six 1 Jacques Bernard, Henri de la Mare, and Aymé Champeieau. Calvin afterwards found them ' minime nobis coromodos ' (Herminjard, vii, No. 1090 (Jan. 1542). 590 THE ECCLESIASTICAL STATE 302 députés doivent suivre aux ordonnances sur l'ordre de 1 "église avec son mode de vivre, lequel, avant toutes choses, sera visité par le Petit Conseil, les Deux-Cents et le Conseil Général, afin de savoir comment chacun se devra conduire selon Dieu et la justice. {b) 29 Sept. 1541. — On a suivi à lire quelques articles des ordonnances sur le régime de l'église, dont quelques-uns ont été acceptés, les autres regettés. Toutefois a été ajouté qu'il seroit bien convenable d'ordonner en faire un mode de vivre sur un chacun. {c) 9 Nov. 1541. — Sur ce que les prédicans désirent voir les réparations [corrections] sur les ordonnances de l'église, ordonné que à eux n'appartient de les revoir, et que l'affaire soit mise en Deux-Cents aujourd'hui. En Deux-Cents, lu les ordonnances de l'église. Un Syndic doive assister au Consistoire. Des pierres des baptistaires, qu'il n'en soit point parlé. Le reste bien et soit mis l'intitula- tion : Par nous, Petit et Grand Conseil. {d) Dwianche, 20 A^ov. 1541 — Les Ordonnances de l'Église ont été passées en Conseil Général sans contradiction. Projet d'Ordonnances Ecclésiastiques^, Sept.-Oct. 1541. Il y a quatre ordres d'offices, jque Nostre Seigneur a institué pour le gouvernement de son Eglise. Premièrement les pasteurs, puis les docteurs, après les anciens, quartement les diacres. Pourtant si nous voulons avoir esglise bien ordonnée et l'entretenir en son entier, il nous fault observer ceste forme de résfime. 1 In the Registers of the Venerable Company, the official text of the Ordonnances has no title, but this preface : — Au nom de Dieu tout puissant, Nous Sindicques, Petit et Grand Conseil, avec nostre peuple, assemblé au son de trompette et grosse cloche suyvant nos anciennes coustumes, ayant considéré que c'est chose digne de recommendation sur toutes les aultres, que la doctrine du Sainct Evangile de N. S. soit bien conservée en sa pureté et l'Er.glise chrestienne denement entretenue, que la jeunesse pour l'advenir soit fidellement instruicte, l'hospital ordonné en bon estât pour la sustenta- tion des pauvres, ce qui ne ce [se] peut faire synon qu'il y ait certaine règle et manière de vivre par laquelle chascun estât entende le debvoir de son office : A ceste cause il nous a semblé advis bon que le gouvernement spirituel, tel que N. S. l'a demonstré et institué par sa Parole, fust reduict en bonne forme pour avoir lieu et estre obser\'é entre nous. Et ainsi avons ordonné et estably de suyvre et garder en nostre ville et territoire la Police Ecclésia- stique qui s'ensuit, comme voyons qu'elle est prise de l'Evangile de Jesu Christ. 302 IX (GENEVA, 154T-2 591 [i. Les pasteurs. | Quant est des pasteurs que I'Escripture nomme aussi aulcunes- fois ^ anciens et ministres, leur office est d'annoncer la Parole de Dieu pour endoctriner, admonester, exhorter et reprendre tant en publiq comme en particulier, administrer les sacramens et faire les corrections fraternelles avec les anciens et comys. Or affin que rien ne se face confusément en l'Eglise, nul ne se doibt ingérer en cest office sans vocation; en laquelle il fault considérer trois choses assavoir [i] l'examen, qui est le princi- pal. Après [2] aussi ^ il appartient de instituer les ministres. Tiercement [3] quelle cérémonie ou façon de faire il est bon de garder à les introduire en l'office. [i] L'examen contient deux parties, dont la première [a] est touchant la doctrine, assavoir si celluy qu'on doibt ordonner a bonne et saincte^ cognoyssance de I'Escripture. Et puys s'il est ydoine et propre pour la communiquer au peuple en édification.'' Aussi pour éviter tout danger que celluy qu'on veult retenir "' n'ait quelque opinion maulvaise, il sera bon qu'il proteste de recevoir et tenir la doctrine approuée en l'esglise. Pour cognoystre s'il est propre à enseigner, il fauldra procéder par interogations et par l'ouyr traicter en privé la doctrine du Seigneur, [â] La seconde partie est de la vie, assavoir s'il est de bonnes meurs et s'est tousjours gouverné sans reproche. La reigle d'y procéder est très bien demonstrée par S. Paul ; laquelle il fauldra tenir. [2] S'ensuit a qui il appartient d'instituer les pasteurs. Il sera bon en cest endroict de suyvre l'ordre de l'Esglise an- cienne, veu que ce n'est que practique de ce qui nous est monstre par I'Escripture. C'est que les ministres eslisent pre- mièrement celluy qu'on doibvra mettre en l'office." Après qu'on le présente au Conseil. Et s'il est trouvé digne, que le Conseil le reçoive et accepte/ luy donnant tesmonage pour le pro- duyre finablement au peuple en la prédication, affin qu'il soit receu par consentement commun ^' de la compagnye des fidelles. ' surveillans, anciens, etc. - après a qui il appartient. ' saine. * + estant premièrement, après l'examen fayct, présenté a la Seigneurie. ': recepvoir. •^ + l'ayant fayct à scavoir à la Seigneurie. ' + ainsv que l'on verraz estre expedient. * In 1561 this was defined as a right to enter protest between election and admission to office {Opera, x a, 94V 592 THE ECCLESIASTICAL STATE 302 S'il estoit trouvé indigne et demonstré tel par probations légi- times, il fauldroit lors procéder a nouvelle élection pour en prendre un aultre. [3] Quant à la manière de l'introduyre, il seroit bon de user de l'imposition des mains, laquelle cérémonye a esté gardée des apostres et puys en l'Esglise ancienne, moyennant que cela se face sans superstition et sans offence. Mais pource qu'il y a eu beaucoup de superstition au temps passé, et qu'il s'en pourroit en suivre du scandalle, on s'en abstient pour l'infirmité du temps ^ Quant il sera esleu qu'il ait à jurer entre les mains de la Seigneurie, duquel serment il y aura forme escripte, convenable a ce qui est requis en ung ministre.^ Or comme il fault bien examiner les ministres quant on les veult eslire aussi fault il avoir bonne police à les entretenir en leur debvoir. Premièrement sera expédient que touz les ministres pour con- server pureté et concorde de doctrine entre eulx, conviennent ensemble un jour certain la sepmaine pour avoir conférence des Escriptures et que nul ne s'en exempte s'il n'a excuse légi- time.^ Si quelq'un y estoit négligent qu'il en soit admonnesté. Quant a ceulx qui preschent par les villages dépendans de la Seigneurie, qu'on les exhorte * d'y venir touttes les fois qu'ilz pourront. Au reste s'ilz défaillent ung moys entier qu'on tienne cella pour négligence trop grande, si non qu'il y eust maladie ou aultre empeschement légitime. S'il y sortoit quelque différent de la doctrine, que les mini- stres en traictent ensemble pour discuter la matière. Après si mestier estoit qu'ilz appellent les anciens^ pour ayder à appaiser ' The officiai text substitutes : ' Quant à la manière de l'introduire, pource que les cérémonies du temps passé ont esté tournées en beaulcoup de super- stitions, à cause de l'infirmité du temps il suffira qu'il se fasse par un des ministres une déclaration en remonstrance de l'office auquel on l'ordonne, puis qu'on fasse prières et oraisons affin que le Seigneur luy fasse la grace de s'en acquiter.' 2 + selon que s'ensuit [the form of oath is given in Opera, x a, 31]. ^ These weekly exercises came to be known as the Congregation in Geneva. They were held on Fridays in L' Auditoire (formerly N. D. la Neuve), which was lent, 14 and 25 Nov. 1555, to the section of English refugees from Frankfurt who followed John Knox, for worship on Mondays, Tuesdays, and Wednesdays, at 9 a.m. \Opera, xxi. [= C.R. xlix.] 619 sq.). Cf. the Colloquia {supra, No. 207; and p. 547), and the Puritan Prophesyings in England ; for which see Prothero, Statutes and Documents ijjç-iôzj, 202-8, 218, 248, and Paget, Introduction to Hooker, Book V, 64 sqq., and the Disciplina Ecclesiae Sacra of 1588 in App. iii. 247 sq. * nous ministres de la ville les ayent à exorter. ^* + et comys par la Seigneurie. 302 IN GENEVA, 1541-2 593 la contention. P'inablement, s'ilz ne pouvoient venir a con- corde amiable pour l'obstination de l'une des parties que la cause soit déférée au magistrat pour y mettre ordre. Pour obvier a tous scandales de vie il sera mestier qu'il y ait forme de correction ^ a laquelle tous se soubmettent, qui sera aussi le moien que le ministère soit conservé en révérence et que la Parolle de Dieu ne soit par le maulvais bruit des ministres en deshoneur ou mespris. Car comme on corrigera celluy qui l'aura mérité, aussi sera mestier de reprouver les calumnies et faulx rapportz qu'on pourroit faire injustement contre innocens. Mais premièrement fault noter qu'il y a des crimes qui sont du tout intoUérables en un ministre, et y a des vices qu'on peult aultrement supporter moyennant qu'on en face admonitions fraternelles. ... Quant est des crimes qu'on ne doibt nullement porter, s'il ^ s'en dresse quelque accusation en murmure que l'assemblée des ministres et anciens en enquerrent, affin de y procéder par raison et selon qu'on en trouvera qu'ilz en jugent, et puys rap- portent le jugement au magistrat afifîn que, si mestier est, le delinquent soit déposé.^ Quant est des vices moindres qu'on doibt corriger par ad- monition simple, qu'on y procède selon l'ordre de N. S., telle- ment que le dernier soit venir au jugement ecclésiastique.* Pour maintenir ceste discipline en estât, que de trois mois en trois mois les ministres aient spécialement regard s'il y a rien à redire entre eulx, pour y remédier comme de raison. Du nombre, lieu et temps des Prédications. Le dymanche qu'il y ait sermon au poinct du jour à S. Pierre et S. Gervais et à l'heure accoustumée au ditz S. Pierre^ et S. Gervais. ' + laquelle appartiendra à la Seigneurie. 2 The officia/ text, /or the rest of this paragraph, substitutes :—' Si ce sont crimes civilz, c'est à dire qu'on doibve punir par les loix, si quelqu'un des ministres y tombe, que la Seigneurie y mette la main et que oultre la peine ordinaire dont elle a coustume de chasticr les aultres, elle le punisse en le déposant de son office.' » The text of the Register of the Venerable Company adds here :—' Quant des aultres crimes dont la première inquisition appartient au Consistoire Ecclésiastique, que les commis ou Anciens avec les Ministres veillent dessus : et si quelqu'un en est convaincu, qu'ils en faccnt le raport au conseil avec leur advis et jugement, ainsi que le dernier jugement de la correction soit tousjours réservé à la Seigneurie.' // appears in 1561 [Opera, xb [— C A', xxxviii.] 97). '' This article is deleted. It re-appears in 1561 {ibid.). ^ + a la Magdeleine. 944 Q q 594 THE ECCLESIASTICAL STATE 302 A mydy qu'il y ait cathéchisme, c'est à dire instruction de petiz enfans en touttes les troys esglises, assavoir la Magdelëne, S. Pierre et S. Gervais. A troys heures en S. Pierre et S. Gervais le second sermon. Pour envoier les enfans au cathéchisme et pour recevoir les sacremens, que en tant qu'il se pourra faire on observe les limites des paroysses. C'est que S. Gervais contienne ce qu'il avoit du temps passé, la Magdelène pareilement, S. Pierre ce qui appartient anciennement à S. Germain, S^, Croix, N.-D. la Neufve, S. Legier. Es jours ouvriers oultre les deux prédications qui se font, que troys fois la sepmaine on presche à S. Pierre, assavoir Je Lundy, Mardy^ et Vendredy une^ heure devant qu'on commence aux aultres lieux. Pour soubstenir ces charges et aultres qui sont du ministère il sera besoin d'avoir cinq ministres et troys co-adjuteurs qui seront aussi ministres pour ayder et soubvenir selon que la nécessité le requerra. [ii] S'ensuyt du second ordre, que nous avons nommé de docteurs. L'office propre de docteurs est d'enseigner les fidelles en saine doctrine, affin que la pureté de l'Evangile ne soit cor- rumpue ou par ignorance ou par maulvaises opinions. Toutes- fois selon que les choses sont aujourdhuy disposées nous compregnons en ce tiltre les aydes et instructions pour con- server la doctrine de Dieu et faire que l'Esglise ne soit désolée par faulte de pasteurs et ministres, ainsi pour user d'un mot plus intelligible nous appellerons ^ l'ordre des escolles. Le degré plus prochain au ministère et plus conjoinct au gouvernement de l'Esglise est la lecture de théologie, dont il sera bon qu'il y en ait au Vieil et Nouveau Testament. Mais pour ce qu'on ne peult proufiter en telles leçons que pre- mièrement on ne soit instruict aux langues et sciences humaines, et aussi est besoing de susciter de la semence pour le temps advenir, affin de ne laisser l'Esglise déserte a nous enfans, il fauldra dresser collège pour instruyre les enfans, affin de les préparer tant au ministère que gouvernement civil. ' Mercredi. * From this point the article, as finally adopted, runs : — ' Et que ces sei- mous soyent sonnez l'un après l'autre à telle heure qu'ilz puissent estre finitz devant qu'on commence ailleurs. Si ce faict quelque prière extraordinaire pour la nécessité du temps, on gardera l'ordre de dymenche.' 3 l'appellerons. Il 302 IN GENEVA, 1 541-2 595 Pour le premier, fauldra assigner lieu propre tant pour faire leçons que pour tenir enfans et aultres qui vouldroient prou- fyter, avoir homme docte et expert pour disposer tant de la maison comme des lectures, et qui puysse aussi lire, le prendre et soldoyer a ycelle condition qu'il aye soubz sa charge lecteurs tant aux langues comme en dialectique, s'il se peult faire. Item, des bacheliers pour apprendre les petiz enfans et ^ de ce espérons pourvoybre en briefz a l'ayde du Seygneur. Que touz ceulx qui seront là soient subjectz à la discipline ecclésiastique comme les ministres. Qu'il n'y ait aultre escolle par la ville pour les petiz enfans, mais que les filles ayent leur escolle à part, comme il a esté faict par cydevant. Que nul ne soit receu s'il n'est approve par les ministres - avec leur tesmonage de peur des inconvéniens. [iii] S'ensuyt le troisiesme ordre, qui est des Anciens.^ Leur office est de prendre garde sur la vie d'un chascun, d'admonester amyablement ceulx quilz verront faillir ou * mener vie désordonnée, et là ou il en seroit mestier faire rapport à la Compaignye qui sera députée pour faire les corrections frater- nelles ^ et les faire avec les aultres. Comme ceste esglise est disposée, il seroit bon d'en eslire deux du Conseil Estroict, quatre du Conseil des Soixante, et six du Conseil des Deux-cens, gens de bonne vie et honeste, sans reproche et hors de toutte suspection, sur tout craignans Dieu et ayans bonne prudence spirituelle. Et les fauldra telle- ment eslire qu'il y en ait en chascun quartier de la ville, affin d'avoir l'ceil partout.'"' La manière" de les eslire semble estre bonne tellement que le Conseil Estroict advise de nommer les plus propre qu'on pourra trouver et les plus suffisans, et pour ce faire appeller les ' /w ' de ce', etc., wrtj- substituted ' cq que nous voulons et ordonnons estre faict '. - + l'ayant premièrement faict scavoir à la Seigneurie et alors derechef qu'il soit présenté au Conseil avec leur tesmoignage, de peur des iii- convéniens. Toutesfois l'examen debvra estre faict présent deux des sei- gneurs du Petit Conseil. ^ +que ce dyront estre comys ou députés par la Seygneurie au Consistoyre. ■■ et. ' et lors les faire communément avec, etc. " + ce que voulons estre faict. [N.B.— This disciplinary office was lay, not ministerial ; and the process of appointment to it governmental. The populace was not consulted ; the ministers consulted only.] " Pareillement nous avons déterminé que la manière de les eslire soit telle, c'est que, etc. Q q 2 596 THE ECCLESIASTICAL STATE 302 ministres pour en communiquer avec eulx, puys qu'ilz pré- sentent ceulx qu'ilz auront advise au Conseil des Deux-cens, lequel les approuvera. S'il les trouve dignes/ qu'ilz facent serment particulier dont la forme se pourra ^ facillement dresser. Et au bout de l'an, après avoir esleu le Conseil, qu'ilz se pré- sentent à la Seygneurie, affin qu'ilz ' regardent s'ilz les debveront continuer ou changer. Combien qu'il ne seroit expédient de les changer souvent sans cause, quant ilz se acquiteront de leur debvoir fidellement. [iv] Le quatriesme ordre du gouvernement ecclésiastique, assavoir les Diacres. Il y en a eu tousjours deux espèces en l'Esglise ancienne, les ungs ont esté députez a recevoir dispenser et conserver les biens des pouvres, tant aulmosnes quotidiannes que possessions, rentes et pensions. Les aultres pour soigner et penser les malades et administrer la pitance des pouvres^ laquelle coustume nous tenons encorres de présent. Car nous avons procureurs et hospitalliers.'* Que l'élection tant des procureurs que des hospitalliers se face comme des Anciens,^ et en les eslisant qu'on suyve la reigle que baille S. Paul des Dyacres [i Tim. iii, Tit. i]. Il sera mestier de veiller diligemment que l'hospital commun soit bien entretenu, et que ce soit tant pour les malades que vieilles gens qui ne peuvent travailler, femmes veufves, enfans orphelins et aultres pouvres. . . . Item que la sollicitude des pouvres qui sont dispersez par la ville revienne là, selon que les procureurs en ordonneront. Item que oultre l'hospital des passans lequel il est besoing de conserver, qu'il y ait quelque hospitalité à part pour ceulx qu'on verra estre dignes de charité specialle. Et pour ce faire, qu'il y ait une chambre spéciale députée pour recevoir ceulx qui seront adressez des procureurs, et qu'elle soit réservée en cest usage. Il seroit bon aussi que tant pour les pouvres de l'hospital que pour ceulx de la ville qui n'ont pas de quoy s'ayder qu[il y ait] ung médecin et ung chirurgien propre,'^ qui néantmoins ^ + après estre approuvez. ^ sera dressée comme pour les ministres. ■■ qu'on regarde s'ilz debvront estre continuez ou changez. * Et affin d'éviter confusion, car nous avons procureurs et hospitalliers, que l'un des quatre procureurs du diet hospital soit recepveur de tout le bien d'icelluy et qu'il ait gaiges competans affin de exercer mieulx son office. ' + et comys au Consistoyre. " + aux gages de la ville. 302 IN GENEVA, 1541-2 597 practiquassent en la ville, mais cependant faussent tenuz d'avoir soing de l'hospital et visiter les aultres pouvres. Quant est de l'hospital pour la peste, qu'il ait tout son cas séparé à part, et principalement s'il advenoit ^ que la ville fust visitée de ceste verge de Dieu. Au surplus pour empescher la mendicité, laquelle est con- traire à bonne police, il seroit bon^ et ainsy bavons ordonné que il ay l'un de nous officiers à l'issue des Ésglises pour oster ceulx de la place qui vouldroient belistrer,^ et si c'estoient affronteurs, ou qu'ilz se rebecquassent, les mener à l'ung de Messieurs les Syndicques. Pareillement que au reste du temps les dizeniers y prinsent garde que la deffence de ne point mendier feust bien observée. [v] Des Sacremens. Du Baptesme. Que le Baptesme ne se face que à l'heure de la prédication, et qu'il soit administré seulement par les ministres ou coadju- teurs, et qu'on enregistre les noms des enfans avec les noms de leurs parens, que s'il se trouvoit quelque bastard, la justice en soit advertie. Que les pierres ou baptistaire soit auprès de la chaire, affin qu'il y ait meilleure audience à réciter le mystère et l'usaige du baptesme.'' Qu'on ne reçoive estrangers pours compères que gens fidelles et de nostre communion, veu que les aultres ne sont capables de faire promesse à l'Esglise d'instruyre les enfans comme il appartient. [vi] De la Cène. Puys que la Cène a esté instituée de N. S. pour nous estre en usage plus fréquent, et aussi qu'il a ainsi esté observé en l'Esglise ancienne jucc^ues à ce que le dyable a tout renversé, érigeant la Messe au lieu d'icelle, c'est ung deffault cju'on doibt corriger, que de la célébrer tant peu souvent.'' 1 s'il advient. 2 il fauldra que la Seigneurie commette quelcungs de ses officiers, et ainsi avons ordonné. ' qui vouidront résister. ^ omitted. ' Calvin would have admitted the liernese custom of tlie font — a fresh evidence that his opposition in 1.538 was not so much to the Bernese ceremonies, as to tlieir imposition by governmental authority — but here " Guillermin " prejudice would have none of it ' ^W. Walker, Calvin, 268). ' + Toutesfoys pour au présentey avons advise et ordonné que elle soyt administrée quatre foys Tannée, assavoyre à Noel, Pasques, Penthecoste et le premier dymenche de Septembre en aulthone — to take the place of the following paragraph. Cf. the Revision of 1561 (C/cra, xb[= C. K. xxxviii.], 104). 598 THE ECCLESIASTICAI. STATE 302 Parquoy sera bon que tousjours unesfois le moys elle soit administrée en la ville, tellement que tous les troys moys elle revienne en chascune paroysse; oultre que trois foys l'an on la face partout, assavoir à Pasques, Penthecoste et Noel en telle sort néantmoins que ce moys là elle ne soit répétée en la paroysse laquelle lors seroit en son jour. Que les ministres distribuent le pain en bon ordre et avec révérence, et que nul aultre ne donne le calyce sinon les comys ou diacres avec les ministres, et pour ceste cause qu'il n'y ait point multitude de vaisseaulx. Que les tables soient près de la chaire, affin que le mystère ^ se puysse mieulx commodément exposer près des tables. Qu'elle ne soit célébrée qu'en l'esglise jucques à meilleure opportunité. Que le dymanche devant qu'on la célèbre, qu'on en face la dénonciation, affin que nul enfant n'y vienne devant que avoir fait profession de sa foy selon qu'il sera exposé au Cathéchisme, et aussi qu'on exhorte tous estrangers et nouveaulx venuz de se venir premier représenter à l'Esglise, afifin d'estre instruitz s'ilz en avoient mestier, et ainsi que nul n'en approche à sa con- demnation. [vii] Du Mariage. Que, après la dénonce des bans acoustumée, on face les espousailles quant les parties le requerront, tant le dymanche que les jours ouvriers, moyennant que se soit au commence- ment du presche ; seulement il sera bon que le jour qu'on aura célébré la Cène, on s'en abstienne pour l'honneur du Sacre- ment. Il sera bon d'introduyre les chantz ecclésiastiques pour mieulx inciter le peuple à pryer et louer Dieu. Pour le commencement on apprendra les petiz enfans, puys avec le temps toutte l'Esglise pourra suyvre. Touchant les différences en causes matrimoniales, pour ce que ce n'est pas matière spirituelle mais meslée avec la politique, nous ^ remettons cela à Messieurs, les pryans néantmoins de vouloir, sans plus delayer, dresser ung Consistoire pour en juger, auquel, si bon leur semble, ilz pourront conjoindre quelques ungs des ministres comme conseilliers : surtout qu'il ' .SV(-. Probably Ministre. 2 cela demeurera à la Seigneurie. Ce néantmoings avons advise de laisser au Consistoire la charge d'ouyr les parties, affin d'en rapporter leur advis au Conseil, pour assoir jugement bonnes ordonnances soient dressées, lesquelles on suyve doresnavant. 302 IX GENEVA, i54r-2 599 leur plaise députer gens pour faire ordonnances lesquelles on suyve doresnavant. [viii] De la Sepulture. Qu'on ensepvelisse honestement les mortz au lieu ordonné. De la suyte et compaignye, nous la laissons à la discrétion d'un chascun. Il sera bon^ que les porteurs ayent serment à nous'^ d'em- pescher touttes superstitions contraires à la parole de Dieu, de n'en point porter à heure indeue, et faire rapport si quelqu'un estoit mort subitement, affin d'obvier à touz inconvéniens qui en pourroient advenir. Item après leur mort de ne les porter plustost de douze heures et non plus tard que vingt et quatre. [ix] De la visitation des malades. Pour ce que plusieurs sont négligens de se consoler en Dieu par sa parole quant ilz se trouvent en nécessité de maladie, et ainsi plusieurs meurent sans quelque admonition ou doctrine, laquelle est à l'homme plus salutaire lors que jamais : il sera bon^ que Messeigneurs ordonnent et facent publier que nul ne demoure troys jours entiers gisant au lict, qu'il ne le face savoir au ministre, et que chascun advise d'appeller les ministres quant il les vouldront avoir à heure opportune: affin de ne les distraire de leur office auquel ilz servent en commun à l'Esglise,* et sur- tout qu'il soit fait commandement que les parens, amys et gardes n'attendent pas que l'homme doibve rendre l'esperit, en laquelle extrémité les consolations ne servent de guères à la plus part. [x] De la visitation des prisonniers. Il sera bon que Messeigneurs ordonnent '' certain jour la sepmaine auquel soit faitte quelque collation aux prysonnyers, pour les admonester et exhorter : si bon leur semble,'' députer quelqu'un de leur compagnie,'^ affin qu'il ne si commette nulle fraude : et s'ilz en ont "* queU^u'un en seps, lequel l'on ne vueille pas tirer hors, quant bon leur " semblera, pourront donner entrée à quelque ministre pour le consoler en présence comment ' Nous avons oultre plus advise et ordonné. - à la Seigneurie. " Pour ceste cause avons advise et ordonné que nul, etc. * + et pour oster toutes excuses avons résolu que cela soit. ■"' En oultre avons ordonné. ^ Et qu'il y ait deux des Seigneurs du Conseil députez pour y assister aftin qu'il ne se commette, etc. '' Nous semble, nostre Conseyl. " Et s'il y en avoit quelqu'un aux seps. ' Quand bon semblera au Conseil il pourroit. 6oo THE ECCLESIASTICAL STATE 302 dessus. Car quant on attend qu'on les doibve mener à la mort, ils sont souvent préoccupez si fort d'horreur, qu'ilz ne peuvent rien recevoir ne entendre. Et le jour de ce fère az esté député le samvedy apprès disné. [xij L'ordre qu'on debvera tenir envers les petis enfans. Que touz citoyens et habitans ayent à mener ou envoyer leurs enfans le dymanche à mydy au cathéchisme dont il a esté parlé. Qu'il y ait ung certain formulaire composé sur lequel on les instruyse, et que avec la doctrine qu'on leur donnera qu'on les intéroge de ce qui aura esté diet, pour veoir s'ilz l'auront bien entendu et retenu. Quant ung enfant sera suffisamment instruict pour se passer du cathéchisme, qu'il récite solennellement la somme de ce qui y sera contenu : et ainsi qu'il face comme une profession de sa chrestienté en présence de l'Esglise. Devant que avoir faict cela, que nul enfant ne soit admis à recevoir la Cène, et qu'on advertisse les parens de ne les amener devant le temps. Car c'est chose fort périlleuse tant pour les enfans que pour les pères, de les ingérer sans bonne et suffisante instruction, pour laquelle cognoystre il est besoing de user de cest ordre. Affin qu'il n'y ayt faulte, qu'il soit ordonné que les enfans qui vont à l'escole s'assemblent là devant les douze heures et que les maistres les mènent par bon ordre en chascune paroysse. Les aultres, que leurs pères les envoyent on facent conduyre. Et affin qu'il y ait moins de confusion, qu'on observe autant que faire se pourra la distinction des paroysses en cest endroict, comme il a esté diet cy dessus des sacremens. Que ceulx qui contreviendront soient appeliez devant la Compaignye des Anciens,' et s'ilz ne veullent obtempérer à bon conseil qu'on en face le rapport à Messieurs.^ Pour adviser lesquelz feront leur debvoir ou non, que les Anciens" ayant l'oeil dessus pour s'en donner garde. [xii] De l'ordre qu'on doibt tenir envers les grans, pour observer bonne police en l'Esglise. Que les Anciens * dont il a esté parlé s'assemblent une fois la sepmaine avec les Ministres, assavoir le Jeudy matin pour veoir s'il n'y a nul désordre en l'Esglise et traicter ensemble des remèdes quant il en sera besoing. ^ ou commis et s'ilz ne vouloient. 2 qu'il en soit fait le rapport à la Seigneurie. " que les commis susdiclz. * que les commis susdictz. 302 IN GENEVA, 1 541-2 601 Pour ce qu'ilz n'auront nulle auctorité ne jurisdiction pour contraindre, qu'il plaise à Messieurs ' leur donner ung de leurs officiers,- pour appeller ceulx ausquelz ik vouldront faire quelque admonition. Si quelq'un par mespris refuse de comparoistre, leur office sera en advertir Messieurs,^ affin de y donner remède. [xiii] S'ensuivent les personnes que les Anciens ■* doibvenl admonester et comme on doibvera procéder. S'il y a quelq'un qui dogmatise contre la doctrine receue, qu'il soit appelle pour conférer avec luy. S'il se renge, qu'on le renvoy sans scandale ne diffame. S'il est opiniastré, qu'on l'admoneste par quelquesfois, jusques à ce qu'on verra qu'il sera mestier de plus grande sévérité : et lors, qu'on luy interdise la communion de la Cène et qu'on le dénonce au Magistrat. Si quelq'un est negligent de convenir à l'esglise, tellement qu'on apperçoive ung mespris notable de la communion des fidelles, ou si quelq'un se monstre estre contempteur de l'ordre ecclésiastique, qu'on l'admoneste, et s'il se rend obéissant, qu'on le renvoyé aniyablement. S'il persévère de mal en pis, après l'avoir troys fois admonesté, qu'on le sépare de l'Esglise et qu'on le dénonce.'"' Quant est de la vie d'un chascun, pour corriger les faultes qui y seront, il fauldra procéder selon l'ordre que N. S. commande. C'est que des vices secretz, qu'on les repregne secrètement, et que nul n'ameine son prochain devant l'Esglise pour l'accuser de quelque faulte laquelle ne sera point notoire ne scandaleuse, sinon après l'avoir trouvé rebelle. Au reste, que ceulx qui se seront mocquez des admonitions particulières de leur prochain soient admonestez derechef par l'Esglise, et s'ilz ne vouloient nullement venir a raison, ne reco- gnoistre leur faulte quant ilz en seront convaincus qu'on leur dénonce qu'ilz ayent" a s'abstenir de la Cène jusques à ce qu'ilz reviennent en^ meilleure disposition. Quant est des vices notoires et publiques que l'Esglise ne peult pas dissimuler, si ce sont faultes qui méritent seulement l'admonition, l'office des Anciens " sera appeller ceulx qui en seront entachez, leur faire remonstrances amyables affin qu'ilz ' nous avons advise de. •^ noz officiers. — One of the Syndics presided over the Consistory. In 1547 Calvin presided thrice. He may have been tacitly regarded as vice-president. But ordinarily the president was a Syndic (cf. Opera, xxi. [ = C. /?. xlix.] 396). ^ le Conseil. * ou comys. ^* + à la Seigneurie. ^ qu'ilz en aient. " à meilleure. ' des Anciens commis. 6o2 THE ECCLESIASTICAL STATE 302 ayent à s'en corriger, si on y voit amendement ne les plus molester. S'ilz persévèrent à mal faire, qu'on les admoneste derechef. Et si à la longue on ne proufytoit rien, leur dénoncer comme à contempteurs de Dieu, qu'ilz ayent à s'abstenir de la Cène, jusques à ce qu'on voye en eulx changement de vie. Quant est des crimes qui ne méritent pas seulement remon- strance de paroles mais correction avec chastiement, si quel- q"un y est tombé, selon l'exigence du cas il luy fauldra dénoncer qu'il s'abstienne quelque temps de la Cène pour se humilier devant Dieu et mieulx recognoistre sa faulte. Si quelq'un par contumace ou rebellion se voUoit ingérer contre la deffence, l'office du Ministre sera de le renvoyer, veu qu'il ne luy est licite de le recevoir à la Communion. Et néantmoins que tout cela soit tellement modéré, qu'il n'y ait nulle rigueur dont personne soit grève, et mesmes que les corrections ne soient sinon medicines, pour reduyre les pécheurs à N. S.^ Que ceste police soit non seulement pour la ville, mais aussi pour les villages dépendens de la Seigneurie. {e) From a letter of Chr.Fabri to Farei, 24 Nov. 1541. — Gene- vae féliciter succedunt omnia^ et iam publico edicto,^ singulis diebus lovis, omnes concioni intéresse iubentur, etiam famuli et famulae, qui eo die ab opere quotidiano cessare iubentur, donee solutus sit coetus et sacris interfuerint. Disciphnae aliquam esse praxim ° audio, et formulae * partem obtinuisse fratres. Praelectionum ■' ac colloquiorum " fructum vel in circumvicinos 1 t Item nous avons ordonné que lesdictz ministres n'ayent à ce atribuy nulle juridiction, mes seullement doybjent aoyr les parties et fère les remon- strances susdictes. Et sus leur relation pourrons adviser et fère le juge- ment selon l'exigence du cas. This addition of the committee became in the official text, as finally adopted :— Et que tout cela se face en telle sorte que les Miuistres n'aient nulle jurisdiction civile et ne usent sinon du glaive spirituel de la paroUe de Dieu comme S. Paul leur ordonne, et que par ce Consistoire ne soit en rien dérogué à l'auctorité de la Seigneurie ne à la justice ordinaire. Mais que la puissance civile demeure en son entier. Et mesmes ou il sera besoing de faire quelque punition ou contraindre les parties, que les Ministres avec le Consistoire aiant otiy les parties et faict les remonstrances et admonitions telles que bon sera, aj'ent à raporter au Conseil le tout, lequel sur leur rela- tion advisera d'en ordonner et faire jugement selon l'exigence du cas. ^ Cf. Reg. du Conseil, 7 Nov. — Ordonné que tous dizeniers doibjent ad- vertir cieulx de leur dizenne de venir tous les Jeudis, dès icy en là, à la pre- dication publique, et, estant parachevé icelle, ung chascun doibje aller travailler. - The Consistory. ' The Ordonnances. '•> The expositions of Scripture provided for in 1538. s The 'Congregation ', on Friday, for ' prophesyings '. 302 IN GENEVA, 1 541-2 603 uberrimum derivare videmus ac sentimus. Dominus opus suum ubique perficiat regnumque suum in dies augustiorem (sic) reddat ! . . . No. 303. La petite traicté de la Cène, 1542. . . . Quand Luther commença à enseigner, il traictoit en telle sorte la matière de la Cène, que touchant la présence corporelle de Christ, il sembloit advis qu'il la laissast telle que le monde la concevoit pour lors. Car en condamnant la transsubstantia- tion, il disoit le pain estre le corps de Christ, d'autant qu'il estoit uny avec. Oultre plus, il adjoustoit des similitudes, les- quelles estoient un peu dures et rudes. Mais il le faisoit comme par contrainte, pour ce qu'il ne povoit autrement explicquer son intention. Car il est difficile de donner à entendre une chose si haulte, sinon en usant de quelque impropriété. D'autrepart, se levèrent Zuingle et Oecolampade, lesquelz, considérans l'abuz et tromperie que le Diable avoit mis sus, en establissant une telle présence charnelle de Christ, qu'on avoit enseignée et tenue plus de six centz ans, pensèrent qu'il n'estoit pas licite de dissimuler. Mesmes puis que cela emportoit une ydolatrie exécrable, en ce que Jésus Christ y estoit adoré comme enclos soubz le pain. Or pour ce qu'il estoit fort difficile d'oster ceste opinion enracinée si longtemps aux cueurs des hommes, ilz appliquèrent tout leur entendement à crier à l'encontre, remonstrans combien c'estoit une lourde faulte de ne recon- gnoistre point ce qui est tant testifié en l'Escriture, touchant l'As- cension de Jésus Christ, et (lu'il a esté receu en son humanité au ciel, là où il demourera jusques à ce qu'il descende pour juger le monde. Cependant qu'ilz s'amusoient à ce poinct, ilz oublioi- ent de monstrer quelle présence de Jésus Christ on doibt croire en la Cène, et quelle communication de son corps et de son sang on y reçoit. Tellement que Luther pensoit qu'ilz ne voulussent laisser autre chose que les signes nudz, sans leur substance spirituelle. Ainsi il commença à leur résister en barbe, jusque à les dénoncer pour hérétiques. Depuis que la contention feust une fois commencée, elle s'enflamba tous- jours avec le temps, et ainsi a esté démenée trop amèrement par l'espace de quinze ans ou environ, sans que jamais^ les uns ayent voulu escouter les autres d'un cueur paisible. Car com- bien qu'ilz ayent une fois conféré ensemble, néantmoins, il y avoit telle aliénation, qu'ilz s'en retournèrent sans aucun accord. . . . Nous confessons doncq tous d'une bouche, que en recevant en foy le Sacrement selon l'ordonnance du Seigneur, nous sommes 6o4 THE ECCLESIASTICAL STATE 303 vrayment faictz participans de la propre substance du corps et du sang de Jésus Christ. Comment cela se faict, les uns le peuvent mieux desduire et plus clairement exposer que les autres. Tant y a que d'une part il nous fault, pour exclurre toutes phantasies charnelles, eslever les cueurs en hault au ciel, ne pensant pas que le Seigneur Jésus soit abaissé jusque là, de estre enclos soubz quelques élémens corruptibles. D'aultre part pour ne point amoindrir l'efficace de ce sainct mystère, il nous fault penser que cela se faict par la vertu secrète et miraculeuse de Dieu, et que l'Esprit de Dieu est le lien de caste participation, pour laquelle cause elle est appellee Spirituelle. No. 304. From the Catechismus Genevensis, 1545. Lectori S. Observatum semper fuit in Ecclesia et diligenter etiam pro- curatum ut pueri in doctrina Christiana rite instituerentur. Quod ut fieret commodius, non modo apertae fuerunt olim Scholae, ac singulis praecipiebatur ut familiam suam probe docerent, sed etiam publico more et instituto receptum erat ut in templis rogarentur pueri de singulis capitibus, quae com- munia Christianis omnibus et nota esse debent. Ut autem id ordine fieret, describebatur formula quae vocàbatur Catechi- smus sive Institutio. Ab eo tempore diabolus Ecclesiam Dei misère lacerans et horrendum eius exitium invehens (cuius notae in maiori parte mundi nimium adhuc exstant) sanctam hanc politiam evertit : neque aliud quicquam reliquum fecit praeter quasdam nugas, quae superstitiones tantum pariant absque ullo aedificationis fructu : cuiusmodi est Confirmatio illa, quam vocant, referta quidem gesticulationibus plusquam ridiculis, et quae prorsus simiis conveniant, nec ullo fundamento nitantur. Quod ergo nunc in medium proferimus, nihil aliud est quam usus eorum quae iam olim a Christianis et veris Dei cultoribus observata sunt, neque unquam omissa, nisi dum Ecclesia omnino corrupta fuit. § I. De Fide. § 2. De Lege. § 3. De Oratione.^ § 4. De Verbo Dei. Magister. Iam instituta a nobis ordinis ratio postulat ut de quarta cultus Dei parte agamus. Puer. Hanc in eo sitam esse diximus, ut Deum agnoscamus bonorum omnium auctorem, eiusque bonitatem, iustitiam, sa- ^ For these three sections see Niemeyer, Collectio Confcssioniini. 126-5S. 304 IN GENEVA, 1541-2 605 pientiam, potentiam, laude et gratiarum actione prosequamur : quo in solidum bonorum omnium gloria penes ipsum resideat. M. NuUamne huius partis regulam praescripsit ? P. Quicquid laudum eius exstat in Scripturis pro régula nobis esse debet. M. Nihilne habet Oratio Dominica quod hue pertineat ? P. Nempe, quum optamus sanctificari eius nomen, hoc optamus ut omnibus eius operibus sua constet gloria. Ut sive peccatoribus ignoscat, misericors ; sive vindictam exerceat, iustus ; sive praestet suis quod promisit, verax censeatur. Denique ut, quicquid operum eius cernimus, ad eum glori- ficandum nos excitet. Hoc vero est, bonorum illi omnium laudem tribuere. M. Quid tandem ex iis quae hactenus tractata sunt a nobis colligemus ? P. Quod scilicet Veritas ipsa docet et ego initio proposui : banc esse vitam aeternam, unum verum Deum nosse patrem, et quem misit lesum Christum. (loan. xvii. 3.) Ilium, inquam, nosse, ut debitum ei honorem cultumque exhibeamus, utque nobis non Dominus tantum sit sed etiam Pater ac Servator, nosque illi vicissim filii simus et servi, et proinde vitam nostram illustrandae eius gloriae dedicemus. M. Qua via ad tantum bonum pervenitur ? P. In hunc finem sacrum suum Verbum nobis reliquit. Est enim spiritualis doctrina, quaedam veluti ianua, qua ingre- dimur in caeleste eius regnum. M. Ubinam quaerendum nobis est hoc Verbum ? P. In Scripturis Sanctis, quibus continetur. M. Ut fructum inde percipias qualiter eo utendum est ? P. Si ipsum solida cordis persuasione amplectimur, non secus ac certam veritatem e caelo profectam : si nos illi dociles praebemus : si voluntates mentesque nostras in eius obsequium subiicimus : si amamus ipsum ex animo : si cordibus nostris semel insculptum fixas illic radices habet, ut fructum proférât in vita : si denique formamur ad eius regulam : tum nobis in salutem, sicuti destinatum est, cedet. M. Suntne omnia haec in facultate nostra posita? P. Nihil ipsorum prorsus, sed unius Dei est hoc totum, quod retuli, in nobis efficere Spiritus sui gratia. M. Verum annon adhibcnda est a nobis diligentia, et omni studio enitendum, legendo, audiendo, meditando, ut eo pro- ficiamus ? P. Imo vero : quum se quisque privatim quotidiana lectione 6o6 THE ECCLESIASTICAL STATE 304 exerceat : turn vero simul omnes praecipue sedulo conciones fréquentent, ubi salutis doctrina in coetu fidelium explicatur. M. Negas ergo esse satis, si domi seorsum singuli legant, nisi omnes simul in commune ad eandem doctrinam audiendam conveniant ? F. Convenire necesse est ubi licet, hoc est, quum facultas datur. M. Poterisne mihi hoc probare ? F. Sufficere ad probationem abunde nobis debet una Domini voluntas. Hunc autem ordinem Ecclesiae suae commendavit, non quern duo aut très duntaxat servarent, sed cui subessent communiter omnes. Ad hoc, illius tum aedificandae tum con- servandae banc esse unicam rationem pronunciat. Sit ergo haec nobis sancta et inviolabilis régula : nee sibi fas quisquam esse ducat supra magistrum sapere. M. Estne igitur necesse praeesse Ecclesiis pastores ? F. Quin etiam necesse est audire ipsos, et quam proponunt Christi doctrinam ex eorum ore cum timoré et reverentia ex- cipere. Itaque qui ipsos contemnit audireve detrectat Christum contemnit ac discessionem facit a societate fidelium. (Matt. X- 40-) ... M. Verum, semelne a pastore suo fuisse mstitutum satis est homini Christiano, an cursum hunc tota vita tenere debet ? F. Coepisse parum est nisi perseveres. Christi enim di- scipulos usque in finem vel potius sine fine esse nos oportet. Hanc vero functionem mandavit Ecclesiae ministris, ut suo nos loco et nomine doceant. § 5. De Sacramentis. M. Non est aliud a Verbo medium, ut loquuntur, quo se nobiscum Deus communicet ? F. Verbi praedicationi adiunxit Sacramenta. M. Quid est Sacramentum ? F. Externa divinae erga nos benevolentiae testificatio, quae visibiU signo spirituales gratias figurât, ad obsignandas cordibus nostris Dei promissione.s, quo earum Veritas melius confirmetur. M. Tantane vis subest visibili signo ut conscientias in sa- lutis fiducia stabiliat ? F. Id quidem a seipso non habet, sed ex Dei voluntate, propterea quod sit in hunc finem institutum. M. Quum propriae sint Spiritus sancti partes Dei promis-, siones in animis nostris obsignare, hoc tu Sacramentis quomodoj tribuis ? 304 IN GENEVA, 1541-2 607 P. Longum est inter ilium et haec discrimen. Movere enim et afficere corda, illuminare mentes, conscientias reddere certas ac tranquillas, solius re vera Spiritus est, ut id totum censeri proprium ipsius opus debeat, illique acceptum referri, ne laus alio transferatur : minime tamen hoc obstat quominus Sacramentis Deus utatur, tanquam secundis organis, eaque in usum adhibeat, prout visum fuerit : idque sic faciat ne quid Spiritus virtuti derogetur. M. Vim ergo efficaciamque Sacramenti non in externo ele- mento inclusam esse existimas, sed totam a Spiritu Dei manare ? P. Sic sentio : nempe, ut virtutem suam exserere Domino placuerit per sua organa, quem in finem ea destinavit. Quod quidem ita facit ut Spiritus sui virtuti nihil detrahat. M. Potesne mihi, cur ita agat, rationem reddere ? P. Hoc scilicet modo infirmitati nostrae consulit. Nam si spirituales essemus toti, Angelorum instar spiritualiter tum eum tum ipsius gratias possemus intueri. Verum, ut hac terreni corporis mole circumdati sumus, figuris indigemus vel speculis quae nobis spiritualium caelestiumque rerum aspectum terreno quodam modo exhibeant. Neque enim aliter eo per- veniremus. Simul etiam nostra interest in Dei promissionibus exerceri sensus omnes nostros quo melius nobis confirmentur. M. Si verum est ideo instituta esse a Deo Sacramenta, ut subsidia necessitatis nostrae forent, annon arrogantiae damnari merito deberet, si quis iudicaret illis se tanquam non necessa- riis posse carere ? P. Omnino. Atque adeo si quis illorum usu sponte absti- neat, ac si opus non haberet, Christum contemnit, ipsius respuit gratiam, et Spiritum exstinguit. M. Verum, quails ex Sacramentis fiducia ad stabiliendas conscientias, et quam certa securitas concipi potest, quibus utuntur promiscue boni et mali ? P. Quanquam oblata sibi in Sacramentis Dei dona, in nihilum, ut ita dicam, redigunt impii, quantum ad ipsos spectal, non tamen propterea efficiunt quin sua vis et natura Sacra- mentis maneat. M. Quo igitur modo et quando usum Sacramentorum se- quitur effectus ? P, Quum ea fide recii)imus, Christum in illis solum eiusque gratiam quaerentes. M. Cur illic quaerendum esse Christum dicis ? P. Intelligo non esse visibilibus signis inhaerenduni, ut 6o8 THE ECCLESIASTICAL STATE 304 salutem inde petamus, vel affixam illic conferendae gratiae vir- tutem imaginemur ac inclusam : quin potius adminiculi loco habendum esse signum, quo recta ad Christum dirigamur, salutem ab ipso et solidam felicitatem petituri. M. Quum ad eorum usum requiratur fides : qui nobis in fidei confirmationem data esse dicis, ut nos de promissionibus Dei reddant certiores ? P. Fidem in nobis semel inchoatam esse nequaquam sufficit, nisi continenter alatur, et magis in dies magisque augescat. Ad earn ergo turn alendam turn roborandam tum provehendam Sacramenta instituit Dominus. Quod quidem significat Paulus, (Rom. iv. 11) quum ad obsignandas Dei promissiones valere tradit. M. Verum nonne hoc infidelitatis indicium est, non habere Dei promissionibus solidam fidem, nisi aliunde nobis confir- mentur ? P. Fidei certe imbecillitatem hoc arguit, qua filii etiam Dei laborant, qui tamen fidèles propterea esse non desinunt ; licet fide praediti sint exigua adhuc et imperfecta. Quamdiu enim versamur in hoc mundo, haerent semper in carne nostra dififi- dentiae reliquiae, quas aliter excutere non possumus quam continuo usque ad vitae finem profectu. Ulterius ergo semper progredi necesse est. M. Quot sunt Christianae Ecclesiae Sacramenta ? P. Duo sunt omnino, quorum communis sit inter omnes fidèles usus. M. Quae sunt ilia ? P. Baptismus et sacra Coena. M. Quid vero simile inter se habent vel diversum ? P. Baptismus veluti quidam in Ecclesiam aditus nobis est. Illic enim testimonium habemus nos, quum alioqui extranei alienique simus, in Dei familiam recipi, ut inter eius domesticos censeamur. Coena vero testatur Deum se nobis, animas nostras alendo, Patrem exhibere. M. Quo clarius nobis innotescat utriusque Veritas de utro- que seorsum tractemus. Primum : Quae est Baptismi signi- ficatio ? P. Ea duas partes habet. Nam ibi remissio peccatorum, deinde spiritualis regeneratio figuratur. (Eph. v. 26 ; Rom. vi. 4.) M. Quid similitudinis inest aquae cum his rebus ut eas repraesentet ? P. Peccatorum quidem remissio species est lavacri, quo 304 IN GENEVA, 1 541-2 609 animae suis maculis absterguntur : non secus atque aqua abluuntur corporis sordes. M. Quid de regeneratione ? F. Quoniam eius initium est naturae nostrae mortificatio, finis vero ut novae creaturae simus, -in eo nobis proponitur mortis figura, quod capiti aqua iniicitur : novae autem vitae, in eo quod non manemus sub aqua demersi, sed ad momentum duntaxat subimus tanquam in sepulchrum, ut statim emerganius. M. Num aquam esse animae lavacrum censes ? F. Nequaquam. Hunc enim honorem eripere Christi sanguini nefas est, qui ideo effusus fuit, ut, abstersis omnibus nostris maculis, puros coram Deo et impoUutos nos redderet. (r Petr. i. 19; i loan. i. 7.) Atque huius quidem pur- gationis fructum percipimus, quum sacro illo sanguine con- scientias nostras Spiritus sanctus aspergit. Obsignationem vero in Sacramento habemus. M. Verum, annon aliud aquae tribuis, nisi ut ablutionis tantum sit figura? F. Sic figuram esse sentio, ut simul annexa sit Veritas. Neque enim sua nobis dona poUicendo nos Deus frustratur. Proinde et peccatorum veniam et vitae novitatem ofierri nobis in Baptismo et recipi a nobis certum est. M. An promiscue in omnibus impletur haec gratia? F. Multi dum illi sua pravitate viam praecludunt, efficiunt ut sibi sit inanis. Ita non nisi ad fidèles solos pervenit fructus. Verum inde nihil Sacramenti naturae decedit. M. Regeneratio autem unde ? F. A morte Christi et resurrectione simul. Haec enim vis subest eius morti ut per eam crucifigatur vetus homo noster et naturae nostrae vitiositas quodammodo sepeliatur, ne amplius vigeat in nobis. Quod autem reformamur in novani vitam ad obedicndum Dei iustitiae, id est resurrectionis beneficium. M. Quomodo per Baptismum nobis haec bona conferuntur ? F. Quia nisi promissiones illic nobis oblatas respuendo in- fructuosas reddimus, vestimur Christo eiusque Spiritu donamur. M. Nobis vero quid agendum est ut rite Baptismo utamur ? F. Rectus Baptismi usus in fide et poenitentia situs est : hoc est ut statuamus primum certa animi fiducia nos ab omnibus maculis Christi sanguine purgatos Deo placere ; deinde ut Spiritum eius sentiamus ipsi in nobis habitare atque id operibus apud alios declaremus ; utque assidue nos in medi- 944 Rr 6iô THE ECCLESIASTICAL STATE 304 tanda turn carnis mortificatione turn iustitiae Dei obedientia exerceamus. 31. Si haec requiruntur ad legitimum Baptismi usuni, qui fit ut infantes baptizemus ? F. Non est necesse ut Baptismum semper fides et poeni- tentia praecedant ; sed ab iis tantum exiguntur qui per aetatem iam sunt utriusque capaces. Satis ergo fuerit si infantes, post- quam adoleverint, Baptismi sui vim exserant. Af. Poterisne ratione demonstrare nihil esse in ea re absurdi ? F. Sane. Si mihi concessum fuerit, nihil Dominum insti- tuisse quod sit a ratione dissentaneum. Nam quum Circumci- sionem poenitentiae signum fuisse Moses (Deut. xxx. 6) et onmes Prophetae (lerem. iv. 4) doceant, fidei etiam sacramentuni, teste Paulo (Rom. iv. 11), fuerit: videmus tamen ut infantes ab ea non excluserit. M. Sed eademne causa, quae in Circumcisione valuit, nunc ad Baptismum admittendi sunt ? F. Prorsus eadem : quum promissiones quas olim Deus populo Israelitico dederat nunc sint per totum orbem publi- catae. M. Atqui num inde colligis signum quoque usurpandum esse ? F. Qui bene utrimque expendet omnia, hoc consequi ani- madvertet. Neque enim eius gratiae, quae Israeli ante collata fuerat, hac lege nos participes fecit Christus, ut vel obscurior erga nos esset, vel aliqua ex parte imminuta. Quin potius, et luculentius eam in nos et abundantius effudit. Af. Putasne, si a Baptismo arceantur infantes, quicquam propterea Dei gratiae decedere, ut dici possit Christi adventu fuisse imminuta? F. Id quidem evidenter patet. Signo enim sublato, quod ad testandam Dei misericordiam et confirmandas promissiones plurimum valet, deesset nobis eximia consolatio, qua fruebantur veteres. M. Sic ergo sentis : quum Deus sub veteri Testamento, ut se Patrem parvulorum ostenderet, salutis promissionem in eorum corporibus insculptam esse voluerit signo visibili, indi- gnum fore, si minus confirmationis a Christi adventu habeant fidèles : quando et eadem hodie nobis promissio destinatur, quae olim Patribus, et clarius bonitatis suae specimen nobis in Christo exhibuit Deus. F. Sic sentio. Praeterea quum satis constet, vim sub- 304 IN GENEVA, 1541-2 6ir stantiamque, ut ita loquar, Baptism! infantibus esse com- niunem : si illis negaretur signum, quod veritate est inferius, aperta illis iniuria fieret. M. Qua ergo conditione baptizandi sunt infentes ? F. Ut testatum fiat, benedictionis fidelium semini promissae ipsos esse haeredes ; ut agnita, postquam adoleverint, Baptismi sui veritate, fructum ex eo percipiant ac proférant. M. Transeamus ad Coenam. Ac primo quidem ex te scire velini, quae sit eius significatio ? F. Ideo a Christo instituta est, ut corporis et sanguinis sui communicatione educari in spem vitae aeternae animas nostras nos doceret, idque nobis certum redderet. iM. Cur autem pane corpus, vino sanguis Domini figuratur? F. Nempe hinc docenmr, quam vim habet panis in nutrien- dis corporibus, ad sustinendam praesentem vitam, eandem corpori Domini inesse, ad alendas spiritualiter animas. Sicuti vino exhilarantur hominum corda, reficiuntur vires, totus homo roboratur : ita ex Domini sanguine eosdem ab animis nostris usus percipi. M. Ergone corpore Domini et sanguine vescimur? F. Ita sentio. Nam cjuum in eo sita sit tota salutis nostrae fiducia, ut accepta nobis feratur obedientia ipsius, quam Tatri praestitit, perinde ac si nostra foret : ipsum a nobis possideri necesse est. Neque enim bona nobis sua aliter communicat, nisi dum se nostrum facit. M. Atqui, nonne tunc se dedit, quum se exposuit in mor- tem, ut nos a mortis iudicio redemptos Patri reconciliaret ? F. Id quidem verum est : sed non satis est nobis, nisi eum nunc recipiamus : quo mortis eius efficacia fructusque ad nos perveniat. M. Recipiendi porro modus an non fide constat ? F. Fateor. Sed hoc simul addo, fieri id, dum non solum mortuum credimus, quo nos a morte liberaret : et suscitatum, quo nobis vitam accjuireret : sed in nobis habitare agnoscimus, nosque illi coniunctos esse eo unitatis genere ([uo membra cum capite suo cohaerent : ut huius unitatis beneficio omnium eius bonorum participes fiamus. M. Numquid hanc communionem per solam Coenam obtinemus ? F. Imo vero. Nam et per Evangelium, teste Paulo (i Cor. i. 6), nobis communicatur Christus ; et merito hoc Paulus docet : quum illic audiamus, nos carnem esse de came eius et ossa ex ossibus (Eph. v. 30) ; ipsum esse panem vivum, qui e R r 2 6i2 THE ECCLESIASTICAL STATE 304 coelo ad nutriendas animas nostras descendit (loan. vi. 51); nos unum esse cum ipso, sicuti cum Patre unum est (loan, xvii. 21) ; et similia. M. Quid amplius ex Sacramento consequimur, aut quid praeterea utilitatis nobis confert ? F. Hoc scilicet : quod ilia, de qua dixi, communicatio nobis confirmatur et augetur. Tametsi enim tum in Baptismo tum in Evangelio nobis exhibetur Christus : eum tamen non recipimus totum, sed ex parte tantum. M. Quid ergo in symbolo panis habemus? F. Corpus Christi, ut semel pro nobis ad nos Deo recon- cil'iandos immolatum fuit, ita nunc quoque nobis dari : ut certo sciamus, reconciliationem ad nos pertinere. M. Quid in vini symbolo? F. Christum, ut suum sanguinem semel in peccatorum satis- factionem pretiumque redemptionis nostrae effudit, ita nunc eum nobis bibendum porrigere, ut fructum qui inde pervenire ad nos debet sentiamus. M. Secundum has duas responsiones sacra Domini Coena ad eius mortem nos amandat, ut eius virtuti communicemus ? F. Omnino ; tunc enim unicum perpetuumque sacrificium, quod in salutem nostram sufficeret, peractum est. Proinde nihil restât amplius, nisi ut ipso fruamur. AL Ergo non in hunc finem instituta est Coena ut Deo Filii sui corpus offeratur ? F. Minime. Solus enim ipse, quum aeternus sit Sacerdos (Hebr. v. 5, 10), banc praerogativam habet. Atque hoc so- nant eius verba, quum ait : Accipite et viafiducate (Matt. xxvi. 29). Neque enim ut offeramus corpus suum, sed tantum ut eo vescamur, illic praecipit. M. Cur duobus utimur signis ? F. In eo Dominus infirmitati nostrae consuluit, quo nos familiarius doceret, se non cibum modo animis nostris, sed potum quoque esse, ne alibi quam in eo solo ullam spiritualis vitae partem quaeramus. M. An utroque uti peraeque omnes absque exceptione debent ? F. Ita fert Christi mandatum : cui ullo modo derogare, aliquid contra tentando, summum est nefas. M. Solamne eorum, quae dixisti, beneficiorum significatio- nem habemus in Coena, an illic re ipsa nobis exhibentur ? F. Quum Dominus noster Christus ipsa sit Veritas, minime dubium est, quin promissiones, quas dat illic nobis, simul etiam 304 IN GENEVA, 1 541-2 613 impleat : et figuris suam addat veritatem. Quamobrem non dubito quill sicuti verbis ac signis testatur, ita etiam suae nos substantiae participes faciat, quo in unam cum eo vitam coalescamus. M. Verum qui hoc fieri potest, quum in coelo sit Christi corpus, nos autem in terra adhuc peregrineniur ? P. Hoc mirifica arcanaque Spiritus sui virtute efficit : cui difficile non est sociare, quae locorum intervallo alioqui sunt disiuncta. M. Ergo nee corpus in pane inclusum esse, nee sanguinem in calice imaginaris ? P. Nequaquam. Quin potius ita sentio, ut veritate potia- mur signorum, erigendas esse in coelum mentes, ubi Christus est, et unde eum exspectamus iudicem et redemptorem : in his vero terrenis dementis perperam et frustra quaeri. M. Ut in summam colligamus quae dixisti : duas in Coena res esse asseris : nempe, panem et vinum, quae oculis cer- nuntur, attrectantur manibus, percipiuntur gustu : deinde Christum, quo interius animae nostrae, tanquam proprio suo alimento, pascuntur. P. Verum, et eo quidem usque, ut corporum etiam resur- rectio illic nobis, quasi dato pignore, confirmetur : quum et ipsa vitae symbolo communicent. M. Quis autem rectus erit huius Sacramenti ac legitimus usus ? P. Qualem Paulus (r Cor, xi. 28) définit : Ut probet seipsum homo, priusquam eo accédât. M. Quidnam in hac probatione inquiret ? P. Num verum sit Christi membrum. M. Quibus ad eius rei notitiam argumentis perveniet? P. Si vera sit poenitentia fideque praeditus : si proximos sincero amore prosequatur : si animum ab omni odio nialevo- lentiaque purum habeat. M. Num perfectam in homine tum fidem tum charitatem exigis ? P. Utramque sane integram et ab omni fuco vacuam esse convenit. Verum frustra exigatur tam absoluta numeris omnibus perfectio, in qua nihil desideretur, quando tanta nunquam in homine inveniri poterit. M. Non ergo ab accessu nos arcet imperfectio, qua adhuc laboramus. P. Quin potius, si perfecti essemus, nullum am[)lius usum inter nos haberet Coena : quae sublevandae nostrae imbecilli- tati adminiculum esse debet ac imperfectionis subsidium. 614 THE ECCLESIASTICAL STATE 304 M. NuUumne praeterea alium finem propositum habent haec duo Sacramenta ? F. Sunt etiam professionis nostrae notae, et quasi tesserae quaedam. Illorum enim usu fidem apud homines nostram profitemur, et testamur nos unum habere in Christo reh'gionis consensum. M. Si quempiam contingeret eorum usum aspernari, quo loco habendus esset ? P. Haec vero obliqua esset Christi abnegatio. Certe qui talis est, quum se Christianum confiteri non dignetur, indignus est, qui inter Christianos censeatur. M. Satisne est, in totam vitam utrumque semel récépissé ? P. Usque adeo sufficit unus Baptismus, ut repetere fas non sit. Coenae autem diversa est ratio. M. Quod est discrimen illud? P. Per Baptismum nos adoptât, et in Ecclesiam suam alle- git Dominus, ut pro domesticis nos exinde habeat. Postquam nos adscripsit in numerum suorum, per Coenam testatur de nobis continenter alendis curam se habere. M. Promiscuene ad omnes pertinet tarn Baptisnii quam Coenae administratio ? P. Nequaquam : sed eorum, quibus mandatum ,est publicum docendi munus, propriae sunt istae partes. Sunt enim res inter se perpetuo nexu coniunctae, pascere Ecclesiam salutis doctrina, et Sacramenta administrare. M. Possisne mihi Scripturae testimonio id coniprobare ? P. Baptizandi quidem mandatum Christus peculiariter Apo- stolis dedit (Matt, xxviii. 19). In Coenae celebratione exemplum suum iussit nos sequi (Luc. xxii. 19). Referunt autem Evange- listae, ipsum in ea distribuenda public! ministri fecisse ofïfcium. M. Verum, debentne pastores, quibus commissa est dispen- satio, passim omnes et absque delectu admittere ? P. Quod ad Baptismum pertinet, quia non nisi infantibus hodie confertur, discretio locum non habet. In Coena vero cavere debet minister ne cui ipsam porrigat quem indignum esse palam constet. M. Cur id ? P. Quia non sine contumelia et profanatione Sacramenti fieret. M. Atqui, nonne ludam, quamlibet impius esset, eius com- munione dignatus est Christus ? P. Fateor : quum adhuc occulta foret eius impietas. Ta- metsi enim Christum non latebat (Matt. xxvi. 25), nondum tamen prodierat in lucem notitiamque hominum. 304 IN GENEVA, 1541-2 615 M. Quid ergo hypocritis fiet ? P. Eos, tanquam indignos, arcere pastor non potest ; sed supersedere debet, quousque eorum nequitiani, ut hominibus innotescat, Deus revelaverit. M. Quid si quempiam ipse indignum noverit, aut fuerit admonitus ? jP. Ne id quidem ad eos comnumione abdicandos foret satis, nisi légitima cognitio Ecclesiaeque iudicium accédât. M. Certum ergo gubernationis ordinem constitutum in Ecclesiis habere operae pretium est. F. Varum est : nee enim aliter bene moratae sunt, nee rite compositae. Haec autem ratio est, ut deligantur Seniores, qui morum censurae praesint cavendisque offendiculis invigilent ; et quos agnoverint recipiendae Coenae nequaquam esse capaces, nee admitti quidem posse quin Sacramentum pol- luatur, eos a communicatione reiiciant. No. 305. The Genevan Liturgy, 1542. (r) Precum Ecclesiasticarum Formula.^ Diebus quidem profestis Minister popuhim ad preca^iditm, ijiiibits ei visum fuerit verbis, adhortatur, su a m nitnirum exhor- tationem ad tempus et ad argumetitiim conciotiis, çuam habiturus est, accomvwdans ; at Dominico die ma7ie haec ut phirimum adhibetur formula : Adiutorium nostrum sit in nomine Domini qui fecit caelum et ter ram. Amen. Fratres, unusquisque nostrum se Domino sistat suaque peccata confiteatur, ac me his verbis praeeuntem mente sub- sequatur. Domine Deus Pater aeterne et omnipotens, agnoscimus et ingenue profitemur apud sanctam maiestatem tuam, nos miseros peccatores esse, conceptos, et natos in iniquitate et pravitate, ad nequitiam proclives, ad onine autem bonum opus inutiles, nosque, ut vitiosi sumus, nullum transgrediendi sancta tua mandata finem facere. Quo fit ut exitium a iusto iudicio tuo nobis accersamus. Attamen, Domine, anxie gemimus, quod te ofienderimus, ac nos vitiaque nostra damnamus, cum vera poenitentia, optantes, ut gratia tua nostrae succurrat miseriae. Tua igitur nos misericordia dignare, Deus et Pater clemen- ' For comments see Daniel, Codex Liturgicus, iii. 51 sqq., 157 sqq.; Rietschel, Lchrlnich dcr Lidtrgik, i. 414 sqq. ; and Procter and Frere, A New History of I lie Book of Common Prayer^ 131 sq. 6i6 THE ECCLESIASTICAL STATE 305 tissime ac summe misericors, in nomine Filii tui lesu Christi Domini nostri. Et vitia nostra delens omnesque sordes nostras abluens in dies dona sancti tui Spiritus nobis adauge, ut corde intimo iniquitatem nostram agnoscentes magis ac magis nobis displiceamus atque ita ad veram poenitentiam stimulemur, haec autem nos cum omnibus peccatis mortificans fructus iustitiae et innocentiae tibi gratos producat, per ilium ipsum lesum Christum Dominum nostrum. Hie fitiifis, canitur a toto coetu Psahnus aliquis ; deinde Mini- ster ad preces revertitur, qriilms a Domino gratiam sancti sui Spiritus petit îit verbum eius fideliter ad nofninis ipsius gloriam et ad Ecdesiae aedificationem exponatur, etçîia/i decet sub?nissiofie animi obedientiaqiie excipiatur. Precationis autem for mula7n ad id aptam Minister sibi pro arbitrio deligit. Absolu ta condone is popuhim ad orandum hortatus ita incipit: Deus omnipotens, Pater coelestis, te exauditurum preces qua s tibi in nomine dilecti Filii tui lesu Christi Domini nostri funderemus, nobis poUicitus es ; et cum ab illo turn ab eius Apostolis unum in locum nobis in eius nomine conveniendum esse edocti sumus, addita etiam promissione fore eum nobis praesentem, ut apud te pro nobis intercédât impetretque omnia quae unanimi consensu a te petierimus super terram. Primo pro iis quos nobis dominatores et gubernatores prae- fecisti precari nos iubes : deinde vero pro omnibus quae populo tuo atque adeo cunctis mortalibus necessaria sunt supplices ad te accedere. Tuis igitur sacrosanctis praeceptis promissionibusque freti, quandoquidem in conspectum tuum prodimus, in nomine Filii tui Domini nostri lesu congregati, supplices et ex animo rogamus, Deus at Pater optime, in nomine eiusdem qui Servator noster et Mediator unicus est, ut (quae tua est immensa dementia) nobis peccata nostra condonare atque ita cogitationes nostras ad te attrahere digneris, ut ex intimis cordis penetralibus invocare te possimus, ea in re vota nostra ad obsequium tuae voluntatis formantes, quae sola rationi consentanea est. Tibi igitur preces fundimus. Pater coelestis, pro omnibus principibus et magistratibus quorum ministerio ad nos guber- nandos uteris. Potissimum vero pro huius urbis Praefectis, ut Spiritum tuum, qui solus bonus est et vere principalis, impertiri illis atque in dies augere digneris, adeo ut lesum Christum Filium tuum, Dominum nostrum, Dominatorem dominatorum Regemque regum esse certo persuasum habentes, quemad- modum tu ilium omni potestate in coelo et in terra donavisti, 305 IN GENEVA, 1541-2 617 ita et ipsi in suo principatu cultum illius et regni eius ampli- ficationem sibi ante omnia proponant, suos subditos (qui sunt manuum tuarum opificia et pascuorum tuorum oves) pro tuo arbitrio gubernantes, ut et hic et in alia qualibet orbis terrarum parte pace stabili fruentes te cum onini sanctimonia et puritate colamus, metuque hostium nostrorum liberati materiam cele- brandae tuae laudis toto vitae nostrae tempore habeamus. Deinde precibus nostris tibi commendamus, Pater verax et Servator, omnes quotquot fidelibus tuis pastures constituisti, quorum etiam tutelae animas commisisti, quos denique sacro- sancti tui Evangelii dispensatores esse voluisti : ut eos sancto tuo Spiritu regas, quo probi fidelesque gloriae tuae ministri com- periantur, hue studium onine conferentes conatusque suos diri- gentes, ut omnes miserae oves quae adhuc sunt errabundae recolligantur et ad lesum Christum Dominum nostrum, prae- cipuum Pastorem et episcoporum Principem, reducantur, ut in dies maius iustitiae et sanctimoniae incrementum in eo accipiant. Interea autem omnes tuas Ecclesias e faucibus rapacium luporum eripere et ab omnibus mercenariis Hberare digneris, qui gloriae tantum aut lucri cupiditate ducuntur, de tui nominis illustratione tuique gregis salute nihil plane soUiciti. Insuper tibi preces nostras offerimus, Deus clementissime et Pater summe misericors, pro omnibus in universum hominibus, ut, quemadmodum totius humani generis agnosci vis Servator per redemptionem a lesu Christo Filio tuo praestitam, ita ii qui adhuc ab illius notitia sunt alieni tenebrisque immersi et ab erroribus ac ignorantia tenenlur captivi, affulgente illis sancto tuo Spiritu tuoque Evangelic auribus illorum insonante, ad rectam salutis reducantur viam quae in eo sita est, ut agnosca- mus te solum verum Deum et quem misisti lesum Christum, Rogamus et ut ii quos iam gratiae tuae favore dignatus es quorumque mentibus per cognitionem verbi tui illuxisti quotidie in melius proficiant spiritualibus tuis benedictionibus ditati, ut simul omnes uno et corde et ore te adoremus, Christumque tuum, Dominum nostrum, Regem et Legislatorem, honore debito prosequamur ac iusto obsequio colamus. Praeterea etiam, o Deus omnis consolationis auctor, com- mendamus tibi (juoscunque variis modis castigas populos, qui peste vel fame velbelloafflicti laborant, singulos etiam homines qui vel paupertate vel carcere vel morbo exiliove aut alia ulla corporis sive animi aerumnapremuntur, ut prudenter reputantes finem tibi esse propositum eos tuis ferulis in viam revocandi, imbuti hoc paterni tui amoris scnsu, sincero cordis affectu 6i8 THE ECCLESIASTICAL STATE 305 resipiscant, uttotoanimo ad te convertantur et conversi plenam consolationem reportent omnibusque malis liberentur. Maiorem autem in modum tibi commendamus miseros fratres nostros, quotquot sub'Antichristi tyrannide dispersi vivunt, cibo vitae spiritualis destituti et libertate palam invocandi nominis tui privati, atque adeo qui aut in carcerem coniecti sunt aut alio quopiam modo ab hostibus Evangelii tui oppressi : ut eos, o indulgentissime Pater, Spiritus tui robore fulcire digneris, ita ut nunquam animum despondeant, sed constanter in sancta tua vocatione permaneant ; ut manum illis porrigere, prout id illis conducere nosti^ consolari etiam adversis in rebus et in tuam tutelam receptos a luporum rabie defendere, omnibus denique Spiritus tui donis cumulare velis, quo eorum vita pariter et mors ad gloriam tuam spectent. Postremo, o Deus et Pater, a nobis, qui hie in nomine Filii tui lesu verbique eius [et sanctae eius Coenae] gratia con- gregati sumus, sine te hoc exorari : ut, vere nobis conscii per- ditae nostrae originis, simul etiam reputemus quantam damna- tionem mereamur et quanto cumulo in dies nobis impura et scelesta vita eam augeamus ; ut, quum nos boni omnis vacuos esse carnemque nostram et sanguinem plane a cernenda regni tui haereditate abhorrere cognoverimus, ex intinx) cordis sensu firmaque fiducia dilecto Filio tuo lesu Christo, Domino nostro et Servatori ac Redemptori unico, nos dedamus ; ut in nobis ipse habitans veterem ilium nostrum Adamum exstinguat ac in meliorem vitam renovet et instauret, per quam nomen tuum, prout sanctitate et dignitate poUet, omni in regione omnique in loco laudibus extollatur et gloriam sibi debitam consequatur. Simul etiam ut ius imperiumque in nos obtineas, utque in dies magis ac magis tuae maiestati nos submittere discamus, ita ut ubique locorum regnans domineris, populum tuum sceptro verbi tui Spiritusque tui potentia gubernans, tuorum autem hostium conatus veritatis et iustitiae tuae robore pessundans. Atque ita fiat ut omnis potentia et celsitudo se gloriae tuae opponens in dies destruatur atque aboleatur, donee regnum tuum suis omnibus numeris compleatur eiusque perfectio penitus stabiliatur : quum videlicet iudex in persona Filii tui comparebis. Ut nos una cum omnibus creaturis veram ple- namque obedientiam tibi praestemus, sicut caelestes Angeli tui exsequendis mandatis tuis toti sunt addicti. Atque ita voluntas tua nemine répugnante obtineat omnesque tibi obsequi teque colère studeant, propriae voluntati omnibusque carnis suae cupiditatibus renunciantes. Ut nos amorem timoremque tui 305 IN GENEVA, 1541-2 619 in omnibus vitae nostrae actionibus retinentes pro benignitate tua alas, ac nobis quaecunque ad vescendum quiete et tran- quille pane nostro necessaria sunt sufficias : quo te nostri curam gerere videntes melius Pattern nostrum agnoscamus omniaque bona e manu tua exspectemus, nihil amplius spei et fiduciae in uUa creatura, sed totam in tua bonitate collocantes. lam vero quoniam in hac mortali vita miseri peccatores sumus, tanta imbecillitate laborantes ut assidue diffluamus et a recta via declinemus, peccata nostra nobis condonare digneris, quorum rei apud tuum iudicium sumus ; et per banc condona- tionem nexu mortis aeternae, quoque obstricti sumus, libere- mur. Ne igitur eam qua praediti sumus nequitiam nobis imputes ; quemadmodum ipsi, mandato tuo parentes, in- iuriarum quae nobis inferuntur obliviscimur, ac tantum abest ut de ulciscendis hostibus cogitemus, ut etiam commoda eorum procuremus. In posterum denique nos tua potentia fulcire digneris, ne (quae est carnis nostrae infirmitas) excidamus. Ac, quum tam sint imbecillae vires nostrae ut ne ad momentum quideni temporis consistere possimus, praeterea etiam quum assidue tot hostes nos circumdent et adoriantur, quum dia- bolus, mundus, peccatum, caro nostra, nullum faciant nos op- pugnandi finem, sancto tuo Spiritu nos corrobora tuaeque gratiae donis arma,ut constanter omnibus tentationibus resistere et hoc spirituale praelium sustinere possimus, donee plena victoria potiti tandem aliquando in tuo regno cum Imperatore et Protectore nostro lesu Christo,, Domino nostro, triumphe- mus. Amen. J^osi haec recitatur Apostolorum Symboluni. Quo autem die celebratur Coena, haec praecedentibus adduntur. Ac quemadmodum Dominus noster lesus, non contentus tibi semel corpus suum et sanguinem in cruce obtulisse pro remissione peccatorum nostrorum, nobis quoque in alimentum vitae aeternae destinavit : ita hoc nobis pro tua beneficentia largire, ut vera cordis sinceritate et ardenti desiderio tantum beneficium ab eo acci],)iamus ; nimirum ut certa fide praediti corpore pariter et sanguine eius vel potius eo toto fruamur, sicut ipse, quum verus sit homo et Deus, vere est sanctus panis caelestis ad nos vivificandos ; ut non amplius in nobis ipsis et ad nostrum ingenium, quod omnino depravatum est, vivamus, sed ipse in nobis vivat, ut ad sanctam vitam, beatam et in aeternum permanentem, nos deducat, atque ita novi et aeterni Testamenti vere participes fiamus, nimirum foederis gratiae. 620 THE ECCLESIASTICAL STATE 305 hoc persuasissimum habentes, te velle nobis in perpetuuni Patrem propitium esse, delicta nostra nobis non imputando, ac tanquam caris filiis et haeredibus omnia tarn animae quam corpori necessaria suppeditare ; ut te sine fine laudibus et gratiarum actione prosequamur, tuumque nomen turn dictis turn factis illustre reddamus. Effice igitur hodie nos hoc modo, Pater coelestis, celebrandae faustae Filii tui memoriae compotes ; da etiam ut nos in ea exerceamus ac mortis eius beneficium praedicemus, quo novum incrementum ac robur tam ad fidem quam ad aliud quodlibet bonum accipientes, eo maiore fiducia nos tuos esse filios profiteamur et in te Patre gloriemur. Peracta autem Coena haec gratianim actio vel aliqiia et swu'lis adhibetur. Laudum et gratiarum actione immortali te prosequimur, Pater coelestis, pro tanto quod in nos miseros peccatores contulisti beneficio, duni ad participationem Filii tui lesu Christi nos adduxisti, quem pro nobis morti passus es tradi, et nunc in vitae aeternae alimentum impertiris. lam vero tuam in nos prosequens beneficentiam, ne unquam haec a nobis oblivioni dari permittas, sed fac potius ut ea cordibus insculpta gerentes proficiamus et crescamus in fide, quae ad omne opus bonum sit efficax. Unde etiam fiat ut reliquum vitae nostrae cursum propagationi gloriae tuae et aedificationi proximorum dedicemus : per ilium ipsum lesum Christum Filium tuum, qui in unitate sancti Spiritus vivit tecum et régnât in aeternum. Amen. Benedict! quam Minister popido discessuro precatur, secundtwi divinae Legis praeceptu?n. Benedicat vobis Dominus vosque servet incolumes. Domi- nus vos splendore vultus sui illustret vobisque sit propitius. Convertat Dominus faciem suam ad vos et omnia prospéra vobis largiatur. (2) Formula Sacramentorum Administrandorum. {a) Formula Baptis7ni ad?ni}iistrandi. In primis illiid scire oportet, apportandos esse infantes ad Baptismum aut Dominicis diebus Catechismi te?fipore aut aliis diebus ad concionem, ut, quemadmodufu Baptismus solennis quaedam est cooptatio in Ecc/esiam, ita in conspectu et oculis totius co?icionis cekbretiir. 305 IN GENEVA, 1541-2 621 Absoluta condone offertur infans. Turn Minister piihlicus ita exorditur : Auxilium nostrum in nomine Domini qui fecit caelum et terram, Amen. Hunccine infantem offertis ut baptizetur ? I^esJ). Maxime. Minister. Dominus nobis dilucide commonstrat quanta in foeditate et miseria vitiositateque nascimur, quum ait nobis renascendum esse. Etenim si naturam nostram renovari oportet, ut in Dei regnum intromittamur : satis magnum argumentum est eam penitus corruptam Deoque detestabilem esse. Itaque hac de causa monet nos ut summisso et humili animo simus nostraque nobis turpitudo acerbitati et odio sit. Eaque ratione nos ad gratiam ipsius expetendam praeparat, qua prions naturae nostrae perversitas et indignitas exstinguatur et funditus deleatur. Neque enim prius ei locus est in nobis, nisi quum totius nostrae virtutis, iustitiae, sapientiae fiduciam usque eo abiicimus, ut quaecunque in nobis sunt danmemus ac repudiemus. Porro autem ubi nostram nobis turpitudinem foeditatemque aperuit ac commonstravit, turn consolationem nobis pro sua misericordia impertit, pollicens fore ut Spiritu suo sancto nos in vitam alteram exsuscitet, quae nobis quasi ingressus quidam sit in ipsius Regnum. Haec regeneratio bipartita est : nam et nobis prorsus renunciandum est, ac neque rationi neque volun- tati neque voluptati libidinic^ue nostrae obtemperandum ; quin potius mentem animumque nostrum sapientiae iustitiaeciuc Dei subiici oportet, et quiccjuid ex nostro est et nostra came extingui : tum praeterea lucem Domini sequi convenit eiusque sanctissimae voluntati morem gerere, quemadmodum ipse verbo suo nos docet Spirituque suo sancto nobis praelucet viamque commonstrat. Utrumque autem hoc in Domino nostro lesu Christo impletum ac perfectum est, cuius mors'et passio tantam vim habet, ut eam participantes quasi sepulti peccato simus, ut carnis nostrae concupiscentiae mortificentur atque exstinguantur. Hue accedit, quod vi resurrectionis ipsius in vitam novam excitamur, cjuae a Deo est, quatenus Spiritus eius nos regit ac moderatur, ut in nobis ea opera perficiat cjuae illi grata et accepta sint. Hoc tamen caput est salutis nostrae, ut nobis delicta omnia nostra pro sua misericordia condonet, ea nobis non imputans, sed eorum memoriam delens atcjue obliterans, ne quando nobis ea in iudicio illius obiiciantur. 62 2 THE ECCLESIASTICAL STATE 305 His omnibus beneficiis afîfîcimur quum per Baptisnium in Corpus Ecclesiae nos inscrit. In hoc enim Sacramento nobis peccatorum remissionem testificatur. Ob eamque causam aquae signum notamque instituit, significans atque adeo aperte ostendens, quemadmodum eo elemento maculae corporis eluuntur, eodem modo velle se animos nostros purgare atque expiare, ne uUa amplius labes aut macula appareat. Hoc amplius renovationem nobis nostram in eo offert, quae, quem- admodum iam diximus, versatur in carnis nostrae mortifica- tione vitaque spirituali, quam in nobis effert ac procréât. Itaque duplici beneficio afficimur a Deo in Baptismo, modo ne vim huiusce Sacramenti ingrato et immemori animo ex- stinguamus. Nam et testimonium in eo certissimum habemus Deum velle nobis parentis esse propitii loco, neque eum delicta nostra nobis imputaturum, turn autem Spiritu sue sancto nobis praesto futurum, ut diabolo, peccato, et carnis nostrae concupiscentiis resistere tamdiu et repugnare possimus, dum victoriam consequamur, ut in Regni sui libertate vivamus, quod iustitiae Regnum est. Quum igitur haec duo in nobis per lesu Christi gratiam impleantur, satis constat Baptismi veritatem et substantiam in eo comprehend! et concludi. Non enim aliud lavacrum habe- mus, nisi eius sanguinem ; neque aliam renovationem, nisi in eius morte et resurrectione. Sed quemadmodum nobiscum bona divitiasque suas per verbum communicat, eodem modo per Sacramenta nobis ea impertit et largitur. Jam vero optimus et benignissimus Deus noster, non con- tentus nos in filios suos adoptasse atque in Ecclesiae suae communionem admisisse, largius adhuc atque prolixius suam in nos benignitatem conferre voluit : nobis videlicet pollicens fore ut Deus sit et noster, et vere etiam generis posteritatisque nostrae, adusque millesimam generationem. Quamobrem etsi fidelium liberi sint ex Adami corrupta stirpe ac genere, eos ad se'nihilominus admittit, propter foedus videlicet cum eorum parentibus initum, eosque pro liberis suis habet ac numerat : ob eamque causam iam inde ab initio nascentis Ecclesiae voluit infantibus Circumcisionis notam imprimi, qua quidem nota iam turn eadem omnia significabat ac demonstrabat quae hodie in Baptismo designantur. Et quemadmodum eos cir- cumcidi iubebat, sic in suorum liberorum loco ac numéro eos habebat seque parentem ipsorum non minus quam eorum, a quibus geniti erant, profitebatur. Nunc vero, quum Dominus lesus in terras descenderit, non 305 IN GENEVA, 1541-2 623 ut Dei Patris gratiani et beneficium imminueret, sed quo salutis foedus per omnes terrarum fines propagaret, quae turn temporis in populo ludaico inclusa fuerat : minime dubium est quin liberi nostri haeredes sint eius vitae ac salutis quam nobis est poUicitus : qua de causa sanctificari eos Paulus affirmât, iam inde ab utero matris, quo ab Ethnicorum et a vera religione abhorrentium hominum liberis discernantur. Eoque Dominus noster lesus Christus pueros, qui ei offerebantur, admisit ; sicuti scriptum est Matthaei decimo nono capite : Turn oblati sunt ei parvuli, ut manus eis imponeret et oraret ; discipuli autem eos increpabant. lesus vero ait eis : Sinite parvulos, et ne prohibeatis eos ad me venire. Talium est enim regnum coelorum. Quum affirmât regnum coelorum eorum esse iisque manus imponit et Deo Patri suo eos commendat, satis nos docet minime excludendos esse illos ab ipsius Ecclesia. Hanc igitur ipsius regulam et praescriptionem sequentes, infantem hunc in eius Ecclesiam admittemus, ut bonorum omnium quae suis fidelibus promisit, particeps fiat. Ac primum eum nos adhibita precatione illi offeremus, humili ac summisso animo suppliciter dicentes : Domine Deus, Pater aeterne et onmipotens, quando pro tua infinita dementia nobis pollicitus es fore te Deum et nostrum et liberorum nostrorum : oramus te ut beneficium illud tuum in hoc infante confirmare digneris, parentibus iis genito, quos in Ecclesiam tuam cooptasti. Et quemad- modum tibi a nobis offertur ac consecratur, ita in tutelam tuam eum recipias, Deum te et Servatorem eius esse demon- strans, peccatum ei originis condonans ac remittens, cuius genus omne Adami culpam sustinet, eumcjuc praeterea Spiritu tuo sanctificans, ut, tjuum ad aetatem iudicii atque intelli- gentiae capacem progressus erit, te solum Deum et Serva- torem agnoscat et veneretur, per onmem vitae cursum tibi laudem et gloriam tribuens, ut perpetuo suorum peccatorum condonationem abs te conseciuatur. Ut vero bénéficia haec accipere possit, eum tu in communionem Domini nostri lesu cooptare digneris, ut omnibus eius bonis tancjuam unum ex eius corporis membris participet. Exaudi nos, Parens misericordiae, ut Baptismus, quern ei ex instituto tuo imper- timus, fructum vimque suam exserat tjualem nobis Evangelii tui doctrina commonstrat. Pater noster, &c. Quoniam admittendus est hie infans in Christianam Eccle- siam, spondetis, quum ad aetatem iudicii prudentiaeque com- 624 THE ECCLESIASTICAL STATE 305 potem pervenerit, eum vos doctrina, quae a populo Dei recepta et probata est, instructuros ; sicuti breviter et summatim com- prehensa est in ea confessione fidei, quam omnes tenemus. Credo, &c. Spondetis igitur vos daturos operam, ut omni hac disciplina instruatur, ac generatim omnibus his, quae scriptis divinis continentur, id est, turn veteri turn novo Testamento : ut ea amplectatur et audiat tanquam verbum sermonemque Dei certissimum, coelitus demissum. Eum praeterea hortabimini, ut ad eam normam et regulam vitam suam instituât quam nobis Deus in Lege sua praescripsit, cuius haec summa sunt capita : primum, ut Deum toto pectore, animo et viribus, tum praeterea proximum nostrum non secus quam nosmetipsos diligamus. Item ut sermoni et admonitionibus, quas nobis per Prophetas et Apostolos suos Deus tradidit, fidem habens, ac sibi ipsi suisque concupiscentiis renuncians, omne suum studium in praedicando nomine lesu Christi et proximis aedificandis coUocet. Promissioiie facta no men infanti imponitur ; turn in eum aquam Bapiismi Minister efjii7idit, inquiens : N. Baptizo te in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Horum nihil nisi clara voce prommciatur linguaque patria omnia nuncupantur : quippe quuni tmiltitudo, ' quae ad hoc mysterium assistit, testis esse debeat eoruni, quae in eo fiutit : quam ad rem intelligetitia necessaria est : quin etiam ut omnes magis magisque confirmenfur, revocantes animum ad memoriam fructus et utilitatis siii Baptismi. Neque vera ig7ioramus aliis in locis adhiberi alias ceremonias quampiurimas, quas vetustissimas esse minime diffitetmir. Sed quoniam aut hoininum arbitrio atque libidine aut certe levi aliqua de causa excogitatae sunt, deniqiie qtwniam sine verbo Deifictae et inductae sunt, ac tarn tnultae praeterea superstitiones inde mana- rtmt, fwbis sane sine ulia religione visum est eas tolli atque aboleri oportere, tit tie posthac cuiquam praecluderetur aditus ad lesuni Christum. Primum ettim satis constat, quaecunque a Deo prae- scripta atque instituta non sunt, ea omnia libertati arbitrioque nostro relinqui ; deinde, quicquid ad aedificationeiîi confirmatio- nemque pietatis non pertinet, id mini??te recipiendum esse in Eccle- siani ; quod si in eam inductum esset, tollendum ac removcfidum esse. Quo magis id, quod nihil nisi scandalum et offensionem parit quasique idololatriae instrumentum quoddam est et com- mentitiarum opinionum, nullo modo tolerandum est. Atqui non dubium est quin luminaria, ungucnta {quae Chri- 305 IN GENEVA, 1541-2 625 smata nominantiir) aliaeque ponipae generis eiusdem a Deo jijinquam msiitiitae smt, sed ab hominibus ifitrodiictae, sensimque 60 progressa superstiiio sit, ut inaiore in pretio atque honore haberentur quam ipsuni Christi institutum. Illud profedo negari nullo niodo potest, quiti earn ipsam Baptismi forjnam ac rationem tenea7nus, quam et Chrisius praescripsit et Apostoli sequuti sunt, et vero etiam primaria et antiqua Ecdesia in more atque instituto habuerit ; neque alio nomine culpari possumus, nisi quod Deu7n ipsum sapiefitia superare atque antecellere nohiPius. (b) Ratio celehrandae Coenae Dominicae. Prindpio illud sdre oportet, die Dominico qui proxime ei diei antecedit quo Coena celebranda est, prius hoc denundari populo : primiun ut se quisque ad earn digne redpiendam coniparet, eaque reverefitia, qua ratio postulat ; turn ?ie pueri eo adducatitur, nisi qui commode instituti fidemque suatn in Ecdesia prqfessi sint ; tertio, td, si forte advenae qiddam et peregrini in urbe sint, fiondum religiotiis disciplinaeque nostrae institutis imbuti, ii, si connmmicare S. Coenae velint, Ministros adeant, a quibus in privatis aedibus erudiantur. Quo die celebranda est. Minister adfijiem concionis de ea commémorât, aut, si res postulare videatur, sermonem omnem in ea tradanda explica?idaque consu7)iit, ut populum doceat quid hoc mysterio Dominus designet ac significet, et qua ratione illud sit recipiendum. Absoluta pi'ecatio7ie con- fessiofieque fidei, ut multitudinis totius nomine Concionator testetur, velle omnes in dodrina religioneque Christiana vivere ac uiori, clara et magna voce haec pron uncial : Audite, qua ratione lesus Christus sacrosanctam suam Coenam instituent, sicuti Paulus memoriae tradidit capite un- decimo prioris ad Corinthios Epistolae : Accepi, inquit, a Domino, quod et tradidi vobis, quod Dominus lesus in ea nocte, qua traditus est, accepit panem, et postquam gratias egisset, fregit, ac dixit : Accipite, édite, hoc meum est corpus, quod pro vobis frangitur ; hoc facite in mei commemorationem. Ad eundem modum ct poculum peracta Coena, dicens : Hoc poculum novum Testamentum est in meo sanguine ; hoc facite, quotiescunque biberitis, in mei commemorationem. Quotiescunque enim comederitis panem hunc, et poculum hoc biberitis, mortem Domini annunciabitis, donee venerit. Itacjue quisquis ederit panem hunc aut biberit poculum Domini in- digne, reus erit corporis et sanguinis Domini. Probet autem quisque seipsum, et sic de pane illo edat et de poculo bibat ; 944 s s 626 THE ECCLESIASTICAL STATE 305 nam qui edit aut qui bibit indigne, iudicium sibi ipsi edit et bibit, non diiudicans corpus Domini. Audivimus, fratres, quemadmodum Dominus Coenam suam una cum discipulis suis fecerit ; ex quo quidem illud intelligi voluit, extraneos eosque, qui in suorum numerum recepti non sunt, minime esse admittendos. Quamobrem banc ego regulam et praescriptionem sequutus, in nomine atque auctoritate Domini nostri lesu Christi, hinc ego arceo ac repello, atque hoc sacrosancto mysterio interdico omnibus idolorum cultori- bus, impie et contumeliose de Deo loquentibus, impiis et sceleratis hominibus, numenque contemnentibus, haereticis, iisque omnibus qui sectas haeresesque amplectuntur, quo vin- culum et communionem Ecclesiae perfringant, periuros, con- tumaces in utrumque parentem, ac superiores, seditiosos, factiosos, sicarios, concitos ad rixam, adulteros, stupris, furtis, rapinae, avaritiae, vino, gulae ventrique deditos, quicunque vitae rationem sequuntur flagitiosam et offensiones ac scandala parientem, iisque palam denuncio, ut ab hoc sacrosancto con- vivio abstineant, ne sanctissimas epulas, quas Dominus solis suis domesticis et fideUbus paravit, foede polluant atque con- taminent. Itaque Pauli consilio atque cohortationi parens se quisque suamque conscientiam probet atque examinet, ac videat num vere se suorum scelerum poeniteat, atque ex iis dolorem animo maximum capiat, cupiens posthac vitam honeste ac sancte instituere, sed multo maxime, an fiduciam habeat in Dei miseri- cordia fixam et positam, et in Christo lesu suam salutem omni ex parte quaerat, omnibus inimicitiis ac simultatibus nuncium remittens, nihilque aliud studens nisi ut posthac fraterna bene- volentia et charitate proximos suos complectatur. Quod si hoc studium in nobis esse nostra conscientia coram Deo testatur, ne dubitemus quin habeat nos in fiUorum loco et numéro, Dominusque noster lesus Christus nos compellet atque ad convivium suum invitet sanctissimumque hoc Sacra- mentum nobis offerat, quod cum discipulis suis communicavit. Et quanquam plurimum in nobis fragilitatis et miseriae sen- timus, neque fide perfecta praediti sumus, sed in diffidentiam et incredulitatem propendemus, multumque abest ut tanto studio atque ardore animi Deo serviamus, quam ratio exigit, quin potius bellum nobis assidue adversus carnis nostrae con- cupiscentias gerendum est : quoniam tamen Dominus nobis benignitate sua concessit ut eius Evangelium in animis nostris impressum atque insculptum sit, quo incredulitati diffidentiae- 305 IN GENEVA, 1541-2 627 que resistamus, nobisque desiderium largitus est, cupiditatibus nostris renunciandi, quo iustitiam illius sanctissimasque leges et praeceptiones observemus : certum atque exploratum habea- mus vitia omnia quae in nobis sunt minime obfutura quominus nos admittat dignosque reddat, qui spirituali hoc convivio participemus. Neque enim ob earn causam hue venimus, ut profiteamur nos integros et iustos esse in nobismetipsis, sed potius vitam nostram magno studio in Christo lesu quaerentes fatemur nos in morte atque exitio versari. Teneamus igitur atque intelligamus, Sacramentum hoc morbo ac dolore affectis medicinam esse, dignitatemque omnem, quam a nobis Deus requirit, in eo versari, ut nosmetipsos quemadmodum recta ratio praescribit agnoscamus, doloremque maximum ac moe- rorem ex vitiis nostris capiamus, voluptatemque et laetitiam omnem in eo collocemus. Primum igitur fidem habeamus promissis, quae Christus lesus, Veritas ipsa constans et firma, nobis ostendit : velle se videUcet vere nobiscum carnem et sanguinem suum communi- care, ut eum totum atque integrum possideamus, ipseque in nobis vivat, et nos in illo. Et quamvis nihil nisi panem ac vinum videamus : minime tamen dubitemus quin spiritualiter in animis nostris id omne impleat ac perficiat, quod extrinsecus in his aspectabilibus signis commonstrat : ipsum videlicet panem esse coelestem, qui nos alat ac nutriat ad vitam aeternam. Itaque ne in bonitatem infinitam Domini ingrati simus, qui in hac mensa divitias opesque suas omnes exponit, ut eas nobis- cum communicet. Nobis enim sese largiens testificatur se quicquid habet in nos profundere. Quamobrem Sacramentum hoc tanquam pignus iustitiae ipsius recipiamus, quae nobis vi mortis ac supplicii illius imputabitur, nihilo secius quam si eo supplicio nosmetipsi affecti essemus. Ne igitur tam pervicaci ac perdita natura simus, ut tum fugiamus, quum Christus nos tam humaniter ac liberaliter suo verbo invitât. Sed muneris huius, quod nobis impertit, pretium ac dignitatem spectantes, ardenti studio ei nos offeramus, ut tam pretioso munere nos dignos reddat. Ob eamque causam animos ac mentes nostras sursum erigamus, ubi Christus est in gloria Patris, et unde eum nos ad redemptionem nostram exspectamus. Neque vero animos in his terrenis et caducis elementis occupemus, quae et oculis cernimus et manibus tractamus, quasi eum ibi quaera- mus, ut in pane vinoque inclusum. Tum enim animi nostri substantia eius ali ac nutriri poterunt, quum supra terrena omnia erecti ad coelos usque pertingent, ut in Regnum Dei, s s 2 628 THE ECCLESIASTICAL STATE 305 ubi ipse habitat, ingrediantur. Satis ergo habeamus, si panis ac vinum nobis pro nota et signo dentur, veritatem in Spiritu investigantes, ubi Verbum divinum earn nos reperturos con- firmât. Ubifitiem diceudi Concionaior fecit, turn panemverbiMinistri, calicem vera Seniores Ecclesiae, qui moriim censurae praesunt, populo distribuunt, prius commo7ntione facta ut honeste et dece titer eo quisque adeat. Interea canitur Psalmus aliquis, ant locus Scripturae rei, quae Sacrametito designatur, congrue^is atque conveniens clara et magna voce recitatur. Ad extremuni habentur gratia?'um actiones, quas supra descripsimus. Non ignoratnus plerosque maiorem in modum offensos fuisse quod tarn multa in hoc genere ab usii niultis iani saeculis recepto aliéna a nobis inducta sint. Quod enifu Missa multos annos tanto in pretio habita est, ut omnes earn existimarint disciplinae religionisque Christianae caput esse, noJi dubitamus quamplurimos mirari quod earn plane ac funditus tollendatn curavimus. Eamque ob rem quibus consilii nostri ratio minus perspecta est, ii sublata a nobis fuisse Sacramenta existimant. Verion si quis instituti nostri rationem diligentius perpetidat, is sine dubio intelUget restituta potius atque in usum relata a nobis fuisse. Quod ut perspici a quovis possit, consideretur qua?ita inter Missam et Christi institutionem similitudo sit. Quis non videt ?ion 7ninus inter utratnque quam inter lucem et tenebras intér- esse ? Tametsi non est hoc quidem loco propositi institutique nostri copiosius hanc disputa tionetn persequi. Vertim ut lis satisfaceremus qui per ignorantiavi eo nomine offendi passent, operae pretium nobis visum est twtmihil obiter de ea re com- memorare. Quum enim Sacramentum Dotnini tarn multis corriiptelis ac vitiis inquinatum ac foedatum esse videremus : ut hisce mails remedium adhiberemus, necesse habuimus multa immutare quae perperam ac vitiose i?itroducta fuerant, certe in perversum ac praeposteru?n usum detorta. Quod quo rectius faceremus, quae tatidein potius sequenda esse ratio videbatur quam si ad purum et incorruptum Christi institutum rem omtiem revocaremusl quod safie religiose ac bona fide {quemadmodum satis intelligi licet) sequuti sumus. Haec enim ipsa emendatio est quam nobis Pau lus praescripsit. No. 306. Calvin reviews his labours, 1542. From a letter to (?) Sebastian Munster at Basel, Jan. 1542. — Ut de rebus meis aliquid tibi referam, ne tantum ex auditu scias, 3o6 IN GENEVA, 1541-2 629 hie partim in restituendis rebus collapsis, partim in conservando qualicunque statu non leviter exerceor. Dum me Comitia mo- rantur, Bernâtes Viretum nostris velut precario dederant usque ad meum adventum. Is niihi non parum quidem levationis attulerat : efficere tamen non potuerat quin omnia adhuc essent difficillima. Cum reposceretur/ obtinui- ut niihi prorogaretur tempus ad sex menses. Eius opera, consilio, fide, studio ad- iutus utcunque in meliorem formam restitui quae vel prorsus eversa vel fracta, lacera ac dissipata erant. Principio hinc fuit inchoandum, ut leges ecclesiasticae scribe- rentur. Nobis adiuncti sunt sex e Senatu qui eas conciperent. Intra viginti dies formulam composuimus,non illam quidem satis absolutam, sed pro temporisinfirmitatetolerabilem. Ea suffragiis populi recepta fuit. Constitutum deinde ludicium cjuod morum censuram exerceat ac ecclesiae ordini servando invigilet. Volui enim, sicut aecjuum est, spiritualem potestatem a civili iudicio distingui. Ita in usum rediit excommunicatio.^ Quoniam pestis in Germania saeviebat et altera ex parte bellum, feci ut supplica- tiones extraordinariae decernerentur. Precationes quibus in iis uteremur conscripsi.^ Ad haec ut in Sacramentorum administra- tione amplior ac luculentior haberetur explicatio, novas formulas^ addidi. Tandem veni ad Catechismum,'' in quo scribendo Domi- num mihi adfuisse confido, Paucorum dierum sunt istae lucu- brationes, fateor : sed inter tot avocamenta, quibus subinde hue illuc abripior, nuUus labor non difficilis. Non enim memini ex quo hie sum, duas horas sine interpellatione mihi datas esse. Adde quod Instituiionem latinam absolvere oportuit, in qua, postcjuam exierit, videbis me non leviter sudasse. . . . XVIII THE DISCIPLINE IN GENEVA, 1542-64 The task of Calvin henceforward was to maintain the Discipline which he had set up. Six years of (i) consoHdation, six of (ii) con- flict, and ten of (iii) dominance, established it before his death. (i) From 1542-8 the Discipline was consolidated. On 16 Feb. 1542 [No. 307] the Consistory held its tenth meeting,— the first of which minutes ç.\\'~>\.( Opera, xxi. [= C R. xlix.] 291), — and, 1 542-3, ' sc. by Lausanne, Dec. 1541, of Hern; cf. Herminjard, vii, No. 1076, u. 22. '^ sc. from Bern, on 7 Jan. 1542. Ibid, vii, No. 1090, n. 3. '' In July 1537 the inayisliales of Geneva had abolished excommunica- tion in favour of banishment (Herminjard, vii, No. 1090, n. 7). * hi La Forme des prières, &c. , Opera, vi. [= C.R. xx.xiv.] iSosqq. ■"' Cf. Opera, vi. [= C.R. xxxiv.] iS5sq) From a letter of Calvin to Farci, i) Feb. 1)4.6. — lam elapsi sunt ultra quindecim dies ex quo cartularius ^ in carcere tenetur, propterea quod tanta protervia domi suae inter coe- nandum adversum me debacchatus est, ut constet non fuisse tune mentis compotem. Ego dissimulanter tuli, nisi quod testatus sum iudicibus mihi nequaquam gratum fore, si cum eo summo iure agerent. Volui eum invisere, Senatus décrète prohibitus fuit aditus. Et tamen boni quidam viri scilicet me crudelitatis insimulant, quod tam pertinaciter meas iniurias * Se. of Geneva: Calvin, Aimé Champereaux.in office ai Calvin's return, and four Frenchmen, Matthieu de Geneston, Philippe de l'Eglise, Abel Poupin, and Jean Ferron, who arrived 1542-3. -' The night before, at supper. ^ Ameaux was a manufacturer of playing cards. 310 THE DISCIPLINE IN GENEVA, 1542-64 637 ulciscar. Rogatus sum ab eius amicis ut deprecatoris partes susciperem. Facturum me negavi, nisi his duabus exceptioni- bus, ne qua suspicio in me resideret atque ut Christi honor ma- neret salvus. lam defunctus sum. Exspecto quid Senatus pronunciet. . . . {c) Fro?n Reg. du Conseil, cV April 1)46. — Ayans vheu le contenu/, de ces responces, par lesquelle nous appert que il [Ameaux] a meschamment parlé contre Dieu, le Magestral et M. Calvin ministre &c., comment amplement est contenus en ces responces : Ordonné qu'i[l] soyt condampné à debvoyer fère le tour à la ville en chemise, teste nue, une torche allumée en sa maien et dempuys devant le tribunal venyr crie mercy à Dieu et à la justice, les genoulx à terre, confessant avoyer mal parlé, le condampnant aussy à tous despens et que la sentence soyt proféré publiquement. No. 311. Madame Perrin, 24 June 1547. (rt) From a letter of Calvin to Viret é^ Farel, ij-20 April IJ46. — A discessu vestro ' choreae nobis plus exhibuerunt negotii quam putaveram. Omnes ii qui interfuerant vocati ad Consistorium, duobus exceptis Corneo et Perrino, impu- denter Deo et nobis mentiti sunt." Excandui, ut rei indignitas postulabat, et graviter in illum Dei contemptum invectus sum, quod pro nihilo ducerent sanctas obtestationes, quibus usi fueramus, ludibrio habere. Perstiterunt in sua contumacia. Ego quum res mihi comperta esset, nihil aliud poteram (juam Deum testari poenas tantae perfidiae daturos : simul tamen denunciavi me vel propriae vitae dispendio facturum, ut veritas patefieret, ne quid se lucrifecisse mentiendo putarent. Fran- cisca^ etiam Perrini graviter conviciata est nobis, quod adeo infesti essemus Fabris. Respondi ut visum fuit atque ut merebatur. Rogavi numcjuid sacrosancta esset domus, num- quid legibus soluta ? Patrem enim iam unius adulterii con- victum tenebamus : alterius probatio prope ad manum erat : de tertio magnus erat rumor : frater Senatum et nos palam contempserat ac deriserat : tandem adieci fabricandam illis ' They had both been at Geneva, April 1547. ^ Amblaid Corne, the Syndic and president of the Consistory, and Ami Perrin the Captain-General, were among the guests who danced at a wed- ding on 21 March 1546. So too was Jacques Gruct, but he tried to get off by lying. ^ Madame Perrin was daughter of François and sister of Gaspard Favre. She broke out at Calvin : ' fléchant homme, vous voulez boire le sang de notre famille, mais vous sortirez de Genève avant nous ! ' 638 THE DISCIPLINE IN GENEVA, 1542-64 311 esse novam urbem, in qua seorsum viverent, nisi vellent nobis- cum hie sub Christi iugo contineri : quamdiu Genevae essent, eos frustra niti ne legibus parèrent. Nam si tot essent diade- mata in domo Fabrorum, quot sunt rabiosa capita, id non fore impedimento quin Dominus foret superior. Maritus Lug- dunum interea concesserat, sperans rem tacite sepultum iri. Censui, ut iureiurando ad veri confessionem adigerentur. Corneus illos monuit, se nequaquam passurum ut peierarent. Non modo confessi sunt quod volebamus, sed se eo die sal- tasse apud Balthasaris [Sept] viduam. Omnes in carcerem coniecti : Syndicus insigne moderationis exemplum fuit.^ Nam in se et totum gregem severius est concionatus, quam ut oportuerit cum eo multa verba facere. Admonitus tamen graviter fuit in Consistorio, loco suo deiectus donee poeni- tentiae testimonium edidisset. Perrinum Lugduno reversum aiunt : quidquid agat, poenam non effugiet.'^ . . . {b) From a letter of Calvin to Viret, 2 July 1^4']- — Nunc serio nobis certandum est. Vocata rursus ad Consistorium fuerat uxor comici Caesaris ob suam petulantiam.^ Illic ne asperiore quidem verbo lacessita plus veneni evomuit quam unquam antea. Primum negavit, si quid deliquisset, nostri fori esse cognitionem. Deinde conquesta est sibi gravem ignominiae notam inuri, quod in eum locum venire cogeretur, quo nonnisi sceleratos et maleficos accersi fas esset, Quum ex assessoribus unus cohibere intemperiem vellet, in eum furorem convertit. Hic quum se Abel [Poupin] interponeret, ac diceret mirari se quod initio professa esset adeo se vere- cundam aut elinguem quae respondere pluribus non posset, quum par futura esset quam plurimis maledicendo, tota vero rabies efferbuit. Imo vero, inquit, tu conviciator, qui patri meo nequiter conviciatus es. Va, gros poiiacre ^, tu as ??ienty meschavwient. Nisi vi extrusa esset, fere nos obruisset suis fulminibus. Senatus decrevit ut in carcerem arctiorem inclu- deretur. Elapsa est opera matronae illius quae malas omnes causas suscipere in suum patrocinium solet. Alter ex filiis se comitem fugitivae adiungit.' Quum non procul a porta urbis forte in Abelem incidisset, novi insultus, et quidem proterviores. ^ Cf. ' Ledit S"" Sindicque a respondu en remerciant les bonnes ammonicions tant selon Dieu que selon les editz des Seigneurs '. — Reg. du Consistoire, 15 April 1546 {Opera, xxi. [= C.R. xlix,] 378). "^ Perrin apologized also, 13 May 1546 {ibid. 381). 3 23 June 1547 (cf. Opera, xxi. [= C. R. xlix.] 407, and Ruchat, v. 317). ■• Pouacre = sale, vilain (Littré) ; groin de porc (Roget). ■' To her father, François Favre, at Beguy, belonging to Bern. i 311 THE DISCIPLINE IN GENEVA, 1542-64 639 Abel nihil : quemadmodum et in Consistorio moderatissime se gesserat. Postridie ^ reperitur charta in suggestu qua mortem nobis minantur, nisi sileamus. Exemplar ad te mitto.'^ Senatus tanta audacia perculsus iubet severe de conspiratione inquiri. Negotium paucis mandat. Quia multorum suspicio in Gruetum cadebat, statim arripitur. Alia tamen erat manus. . . . (c) From Reg. du Cotiseil, 24 June 1^4']. — Les ministres et le Consistoire ce sont grandement lamentés de la femme du Si" Amyed Perrin ; et, en luy faissant aulcunes bonnes re- monstrances à cause de ce qu'elle a dancée, icelle a oltragé Me Abel, ministre, l'appellant ' puacre ' et aultres plusieurs parolles sinistres : requérant il mectre ordre. Ordonné qu'elle soyt constitué prisonnyère, et que Jehan Blanguet aye la commission des prisons pendant qu'elle sera tenue prisonnyère à cause que le souldan est domestique de la mayson dudit Perrin. . . . No. 312. Jacques Gruet, 26 July 1547. {a) From Calvin's letter to Virei, 2 July IS41' — Alia tamen erat 'manus. Sed dum eius chartas revolvunt, multa reperiunt non minus capitalia : libellus supplex quem offerre populo statuerat in comitiis, ubi disputabat nihil esse legibus vindi- candum nisi quod rempublicam laederet. Ita enim Venetos facere, gubernandi peritissimos. Periculum vero esse ne, dum haec urbs unius hominis melancholici cerebro obtempérât, excitata seditione perdat mille cives. Repertae sunt etiam litterae, partim ad Andream Philippum, partim ad alios scriptae. Quibusdam me nominabat. Alias involverat figuris, quae tamen crassum artificium adeo sapiunt ut digitis attingere liceat quicquid tegere voluit. Paginae etiam duae compositae latina lingua, ubi ridetur tota Scriptura, laceratur Christus,immortalitas animae vocatur somnium et fabula, denicjue tota religio con- vellitur. {b') Procès de Jacques Gruet. (a) From a letter of his to the Council of Geneva, July 1^4']. — . . . Ne vous reiglés par le dire ny par la voulunté ' 27 June (cf. Opoa, xxi. [= C. R. xlix.] 407). 2 Given in the dialect of Geneva in Opera, xii. [= C. A', xl.] 546, n. 8, and translated in Ruchat, v, 318. — ' Qu'on ne veut pas avoir tant de maîtres : qu'ils avaient jusques alors assez censuré : que des prêtres reniés, comme eux n'avaient que faire de désoler ainsi le monde : que s'ils continuent, on les mettra en tel lieu qu'ils maudiront l'heure qu'ils sont sortis de leur moinerie, et qu'ils prennent garde qu'on ne leur en fasse autant qu'à M. Vemly de Fribourg.' 640 THE DISCIPLINE IN GENEVA, 1542-64 312 d'ung home. Cart vous voyés que les hommes ont plusieurs et diverses oppinion en eulx ! chascun à part soit vouldroit estre gouverné à sa guise . . . Sayges vouldroient que chascun fut tel que eux : mais il n'est possible, et souventesfoys l'oppynion d'ung homme seul causa beaucoups de maulx . . . S'il y a ung personnaige qui soit saturnin de soyt mesme, il désire, s'il az la puissance, qu'un chascun soit saturnin comme luy. ... Et s'il az ceste preheminence et auctorité, il vouldra que son naturel soit mys en exequution. Au contraire, ung qui sera joyeux, demandera plaisir et esbazt. Lequel des deux a meilleure nature en luy ? Chascun vault mentenir la syenne estre mellieure a l'aultre indifférente. Pourquoy me semble, pour appaiser toutes ses contrariétés, que une seigneurie doit faire ung estât tel qu'il n'y aye nul discort d'approver la subjection d'ung peuple pour une chose contre nature. Il n'y a nulle roy ou régyme d'une Respublique, se est que il ne soit permis à homme faire ce qu'il ne vouldroit luy fut faict. Exemple d'ung que murtre ung aultre. . . . Brief, toute personne qui contrarie à l'aultre par meschant vouloir mérite punicion. Mais se je suis ung homme veulant menger mon bien à quelle guise qu'il me plaira, que doibt avoir affaire l'aultre que ce az ny voyre ny cognoistre? ou si je veulx dancer, saulter, mener joyeuse vie, que az affaire la justice ? Rien. Cart alcune foys la tropt rude justice engendre plusieurs machinations, que cause que ung homme soit peut estre cause de plusieurs maux et perdicion de mille hommes, comme nous voyons par ex- périence et bourbe de nostre temps que une vindication causa tant de maux en France. . . . (/3) Sentence. Nous Sindicques et juges des causes crimin- elles de ceste cité de Genève ayans vheuz le presses ' . . . contre toy Jaque Gruet ... et tes responces ' . . . par lesquelles nous conste et appert avoyer grandement offence et blasphémé Dieu, contrevenant à sa saincte Parolle et aussy avoyer per- pétré chose contre le Majestrat, oultragé, menasse et mesdict des serviteurs de Dieu et comys crime de léze majesté, méritant pugnition corporelle ... toy Jaque Gruet condampnons à deb- voyr estre mené au lieu de Champel et illect debvoyer avoyer tranché la teste de dessus les espaules, et ton corps attaché aut gibet et ta teste cloyé en icelluy et ainsi finiras tes jours pour donner exemple aux aultres qui tel cas vouldroyent commestre. . . . ' Cf. Sommaire du Procès ap. Opera, xii. [= C. R. xl.] 565 sqq. 313 THE DISCIPLINE IN GENEVA, 1542-64 641 No. 313. Jerome Hermès Bolsec, 1551. (a) From Reg. de la l'în. Conip., /j A/ay ijji. — Ledit jour fut appelle en la Congrégation des frères M^ Hierosme Bolsec, médecin ; lequel tenoit quelques propoz esgarez tou- chant le libéral arbitre et la prédestination, et luy fut remonstré vivement par les passages de l'escriture. Ledit Hierosme se monstra fort obstiné jusques à ce qu'on luy [lût] le passage d'Ezechiel [xviii. 23; xxxiii. 11]. {b) From J^eg. de la Vén. Comp., 16 Oct. ijji. — Sur la proposition qui se faisoit ledit jour suyvant la coustume, après que M. Sainct André eut exposé le passage de S. Jehan viii Chap. : Qui est de Dieu^ il oyt les paroles de Dieu, et que après luy aussi M^ Guillaume Farel eut adjousté ce que N. S. luy donna, M^ Hierosme Bolsec, duquel il a esté parlé cy-dessus, recommença à mettre en avant ses faulses propositions de l'élection et réprobation, nyant qu'elles fussent ab aeterno et disant avec grandes protestations et exhortations qu'on ne devoit recognoistre autre élection ou réprobation que celle qui se voit en croyant ou ne croyant point : et que ceux qui mettent une volonté éternelle en Dieu par laquelle il ait or- donné les uns à vie, les autres à mort, en font un tyrant voire une idole comme les payens ont faict de Jupiter : sic volo, sic iiiùeo, sit pro ratione voluntas : disant que c'estoit hérésie et que telle doctrine emportoit grand scandale, puis qu'on faisoit à croire à S. Augustin qu'il estoil de ceste opinion,' ce qui estoit faulx comme il monstreroit. Davantage qu'on avoit dépravé plusieurs passages de TEscriture pour soustenir ceste faulse et perverse doctrine . . . adjoustant plusieurs autres ca- lomnies et blasphèmes pas lesquelz il monstroit bien le venin qu'il avoit caché en son cueur, espiant l'heure de opportunité de le vomir en public. . . . Sur le champ luy fut respondu par M. Calvin, lequel feit remonstrance de ceste doctrine qui avoit esté ja si longtemps enseignée fidellement en l'Église avec commun consentement de tous ceux qui l'ont édifiée depuis le commencement de l'Evangile, et de point en point luy fut respondu à toutes ses calomnies tellement que l'assemblée fut satisfaicte et grande- ' The Ministers of Geneva relied 'sur tout aux deux livres qu'il [S. Augustin] a intitulez De praedestinatione sanctorum. Item au livre De i/ono perseverantiae ' &c. {Catv. Op. viii. [= C. K. xx.wi.] i66). The difference between Calvin and St. Augustine is well stated in H;irdwick, History of the Articles, i6i ; I^right, Lessons from the lives of Three Great Fathers, 178 sqq.; and Fairbairn, in Cainbridge Modern History, ii. 365. 944 T t 642 THE DISCIPLINE IN GENEVA, 1542-64 313 ment édifiée par la doctrine laquelle il desduict sur les passages qui appartiennent à l'élection et réprobation. Aprez la Congrégation finie, un des assistantz du Lieutenant qui estoit là présent, à scavoir le S Jehan de la Maison Neufve, voyant le scandale que ledit Hierosme avoit faict en l'Église et les blasphèmes qu'il avoit prononcés contre Dieu et sa doctrine disant que nous en faisions une idole, le feit mener prisonnier en l'évesché. Et luy fut commencé son procès, comme à telles gens on a accoustumé. ... Ce qui fut faict incontinent, et lors les . . . articles furent signez par tous ceux qui estoient présentz, et portez par devant Messieurs. {c) From a letter from Beza at Lmisantie to BuHinger, 2<) Oct. IJJI. . . . Caeterum ne quid intentatum Satan relinqueret, nuper admodum . . . conatus est in ecclesia Genevensi intestinum etiam dissidium excitare. Is enim, cuius de providentia, prae- destinatione et libero arbitrio axiomata apud te nuper reliqui, quum adhuc apertum bellum ecclesiis non indixisset, tandem prodiit e suis latebris et in medio Genevensis ecclesiae coetu sedi- tiosissime et impudentissime doctrinam suam coepit proponere, nominatim etiam, ut audio, D. Zwinglium et praesentem Cal- vinum arguens, quos solos ex antiquis et recentioribus vocifera- batur doctrinam de praedestinatione et libero arbifrio corrupisse. Respondit Calvinus tanto spiritu ut ad summam pietatem et dicendi vehementiam nihil defuisse videretur, et bonorum iudicio eo die se ipsum plane superaret. Mansit tamen ille in sententia. Itaque pauUo post a magistratu tanquam seditiosus et manifestus sycophanta in carcerem est coniectus, ubi nunc etiam insanire pergit. . . . . . . Causae autem capita haec sunt praecipua : sitne quis- quam ab aeterno reprobatus et ideo conditus a Deo ut esset vas irae ? sintne reprobi ideo reprobi quia increduli, an contra ideo increduli quia reprobi, ideo autem damnati quia increduli ? Inde nasci vides quaestionem de arbitrii humani viribus. Nam idem de electis quod de reprobis constituendum erit. Damnari fatemur incrédules propter incredulitatem, et culpam omnem condemnationis in hominem reiicimus. In reprobatione autem solam spectamus Dei voluntatem, quae sola est iustitiae régula, et cum Paulo exclamamus : Oaltitudo! Ille vero clamât : Deum hoc pacto a nobis constitui auctorem peccati et veluti tyrannum, cui sufficiat pro ratione voluntas. . . . (d) Frotn the reply of the ministers of Bern to the Council and the 7ni7iisters of Geneva., 7 Dec. iSJi. — . . . Est nobis ille [sc. II 313 THE DISCIPLINE IN GENEVA, 1542-64 643 Bolsec] prorsLis ignotus ; sunt tamen qui praedicant eum non esse virum adeo malum. Optaremus et vobis et illi ut per spiritum Christi vera et sententiarum et affectuum consensione coniungeremini. Videtur in illius responsis, quae misistis, baud adeo exigui esse inomenti quod primum tribuit Deo electionem ex hominibus, deinde eorum quos voluit, tertio in Christo, quarto nuUius nostri boni sed merae gratiae suae respectu. Praeterea opus esse speciali gratia et attractione ad credendum. Et Deum per Christum reformare mentes hominum, et dare corda carnea, amareque nos ac fidem dare, priusquam a nobis ametur, idque ex paterna misericordia. Per haec veluti prin- cipia, si abesset studium contendendi, facilis esset ad ulteriora transitus. . . . (e) From a letter of Calvin to Farel, 8 Dec. ij^i. — Nuper de Basiliensibus questus sum ^ qui prae Tigurinis maxima laude digni sunt. Mi Farelle, dici vix potest quantopere me ista bar- baries excruciet. Minusne esse inter nos humanitatis quam inter sylvestres feras ? Quid fieret si nullis hostibus cingere- mur? Nunc quod très aut quatuor ecclesiae in arctum coactae se non agnoscunt, prodigiosus est stupor. . . . (/) The sentence on Bolsec, 2) Dec. i))i. — Ayantz veu le procès faict et formé par devant nous à l'instance ... de notre lieutenant . . . contre toy Hieronyme Bolsec, natifz de Parys par lequel et tes voluntaires responce . . . nous appert toy Hieronyme Bolsec t'estre trop audacieusement levé en la saincte Congrégation de noz Ministres et y avoir proposé opinion faulse et contre les sainctes escriptures et la pure religion Évangelicque . . . par ceste nostre dififinitive sentence . . . toy Hieronyme Bolsec condampnons à debvoir estre perpétuelle- ment banny et te bannyssons de ceste nostre cité et terres d'ycelle . . . {g) From the Reg. de la Vén. Comp. — Le 23® jour dudict mois [Dec. 155 1] ledict M® Jerosme fut banni à son de trompe des terres de Genève. No. 314. Predestination, 1552. {a) From the Consenstis Genevensis, i Jan. IJJ2. (a) Fro?n the preface. — Quae nos ad libellum hune scriben- dum impulit ratio, eadem ad ipsum vobis nuncupandum hor- tatur, praestantissimi domini,^ ut sub nomine vestro auspiciisque ' Ep. 1564 {Op. xiv. [- C.K. xlii.] 213). ^ Syndics and Council of Geneva. T t 2 644 THE DISCIPLINE IN GENEVA, 1542^64 314 exeat. Electio Dei gratuita, qua sibi ex perdito damnatoque hominum genere quos visum est adoptât, hactenus non minus reverenter et sobrie, quam sincere et absque fuco hie tradita a nobis et placide a populo recepta fuerat : donee circumfora- neum erronem^ nuper supposuit turbarum omnium pater Satan, qui et doctrinam nostram, quae ex puro Dei verbo sumpta est, convellere at fidem totius populi labefactare tentaret. . . . Ista autem, quam sub vestro nomine piis omnibus offerimus, defen- sio, tarn erit ad curandos sanabiles, ut quidem speramus, validum efficaxque remedium, quam salubre antidotum sanis et integris. Ac digna est materia, ad quam studia sua inten- dant filii Dei, ne coelestis suae geniturae originem ignorent. Stulte enim quidam, quia Evangelium potentia Dei vocatur in salutem omni credenti, hoc praetextu Dei electionem oblitérant. Atqui venire illis in mentem debuerat, unde oriatur fides. Passim autem scriptura clamât Deum Filio suo dare qui sui erant, vocare quos elegit, et quos sibi adoptavit in filios, Spiritu suo regignere : credere denique homines quos ipse intus docuit et quibus patefactum est eius brachium. Porro quisquis fidem arram esse et pignus tenebit adoptionis gratuitae, ex aeterno divinae electionis fonte nianare fatebitur. . . . Non- dum in utero conceptos elegit ut fidèles essemus. Fuisse autem hoc impuro nebuloni propositum, ut non niodo notitiam electionis deleret ex hominum animis, sed eius quoque virtutem prorsus everteret, ex eius deliriis quae in actis publicis habetis eius manu scripta diserte liquet : ubi asserit fidem ab electione non pendere, quin potius electionem esse in fide sitam : nullos in caecitate manere ob ingenitam naturae corruptionem, quia rite omnes illuminentur a Deo : nos Deo facere iniuriam, quia deseri tradimus, quos Spiritus sui illuminatione non dignatur : trahi generaliter et ex aequo omnes homines, nee discrimen nisi a contumacia incipere : quum Deus se ex lapideis cordibus carnea facturum promittit, nihil aliud intelligi quam ut gratiae Dei simus capaces, idque promiscue ad totum genus humanum extendi, quum singulare ecclesiae privilegium esse Scriptura dilucide affirmet. Quantum ad Dei providentiam, qua mundus regitur : inter pios omnes fixum hoc et confessum esse debet, non esse cur suis peccatis socium homines Deum ascribant, vel uUo modo secum involvant ad partem culpae sustinendam : sed quum Scriptura doceat reprobos quoque irae Dei esse organa, quibus partim fidèles suos erudiat ad patientiam, partim hosti- bus poenas infligat, quales merentur, profanus nugator nihil ' Bolsec. I 314 THE DISCIPLINE IN GENEVA, 1542-64 645 a Deo iuste fieri contendit, nisi cuius ratio sub oculis posita iaceat. Omne enim discrimen inter causas remotas et propin- quas toUens, aerumnas sancto lob impositas Dei opus censeri non patitur, quin pariter cum diabolo, Chaldaeis et Sabaeis latronibus reus fiat. . . . Faxit Dominus Deus, iMagnifici et praestantes viri, ut, quod hactenus magna cum laude fecistis, indefessi ad extremum usque puram Evangelii doctrinam, quae tam infesta mundi vio- lentia undique pulsatur, fide praesidioque vestro tueri pergatis : et pios omnes, qui se in patrocinium vestrum conferunt, hospitio excipere non desinatis : quo sit urbs vestra inter horribiles istos motus fixum Deo sanctuarium, et fidèle Christi membris asylum. {(3) From the text. — Quid nos sentiamus satis locuples, ut nihil praeterea addam, testis est Insiitiitio. In primis rogatos velim lectores, ut quod illic admoneo memoria répétant : Non esse, ut quibusdani falso \idetur, argutam banc vel spinosam speculationem, quae absque fi-uctu ingénia fatiget: sed disputa- tionem solidam, et ad pietatis usum maxime accommodam. . . . In Christo fundata est salutis fiducia, et in Evangelii promis- siones recumbit. Sed haec non parum valida fultura est, quum nunc, ut in Christum credamus, audimus nobis divinitus esse datum : quia ante mundi originem tam ad fidem ordinati quam ad vitae caelestis haereditatem electi eramus. Hinc ilia inex- pugnabilis securitas cjuod Pater, qui Filio suo nos in peculium dedit, omnibus potentior, nos e manu eius rapi non patietur. . . . Quodsi nos Evangelii non pudet, quod illic aperte traditur, fateri necesse est, Deum aeterno suo beneplacito, cuius aliunde causa non pendet, quos illi visum est, destinasse ad salutem, aliis reiectis: et quos gratuita adoptione dignatus est, Spiritu suo illuminare ut vitam in Christo oblatam recipiant: alios ita sponte esse incredulos ut fidei luce destituti in tenebris maneant. . . . {b) From Reg. du Conseil, cj iVov. IJJ2. — Conseil extraordi- naire ... de \ Institution Crestienne du . . . M. Calvin. Et le tout considéré, le Conseil a arresté et conclu que, toutes choses bien aoyés et entendues, l'on pronunce et declayre ledit livre d'Institution estre bien et sainctement faict, et sa doctrine estre saincte doctrine de Dieu, et que l'on le tient pour bon et vray ministre de ceste Cité, et que dès icy à l'advenir personne ne soit ausé parler contre ledit livre n'y contre ladite doctrine : commandans aux aultres parties et à tous qu'ilz se doibgent à cela tenir. 646 THE DISCIPLINE IN GENEVA, 1542-64 315 No. 315. Servetus, 27 Oct. 1553. (a) Très quaesiiones lo. Calvino propositae a M. Serveto, 15)9-41- 1°. An homo lesus crucifixus sit Filius Dei : et quae sit huius filiationis ratio? 2». An regnum Christi sit in hominibus : quando quis in- grediatur, et quando regeneretur ? 30. An Baptismus Christi debeat in fide fieri sicut Coena : et quorsum haec instituta sint Foedere Novo ? {b) From a letter of Calvin to Jean Frellon, a publisher at Lyons, i) Feb. 1)4']. — Seigneur Jehan, pour ce que vos lettres dernières me furent apportées sur mon partement,^ je n'eus pas loisir de faire response à ce qui estoit enclos dedans.'* Depuis mon retour,^ au premier loisir que j'ay eu, j'ay bien voulu satis- faire à vostre désir : non point que j'aye grand espoir de profiter guères envers tel homme, selon que je le voy disposé : mais à fin d'essayer encor s'il y aura quelque moyen de le réduire, qui sera quand Dieu aura si bien besogné en luy, qu'il devienne tout aultre. Pour ce qu'il m'avoit escrit d'un esperit tant superbe, je luy ay bien voulu rabbatre un petit de son orgueil, parlant à luy plus durement que ma coustume ne- porte. Mais je ne l'ay peu faire aultrement. . , . S'il poursuit d'un tel style comme il a faict maintenant, vous perdrès temps à me plus solliciter à travailler envers luy, car j'ay d'aultres affaires qui me pressent de plus près. Et ferois conscience de m'y plus occuper, ne doublant pas que ce ne fust un Sathan pour me distraires des aultres lectures plus utiles. . . . {c) From a letter of Calvin to Fare/, i) Feb. 154]. — Servetus nuper ad me scripsit, ac litteris adiunxit longum volumen suo- rum deliriorum "^ cum thrasonica iactantia, me stupenda et hac- tenus inaudita visurum. Si mihi placeat, hue se venturum recipit. Sed nolo fidem meam interponere. Nam si venerit, modo valeat mea auctoritas, vivum exire nunquam patiar.^ . . . (d) From a letter of Servetus, 1548, to Abel Poupin, a minister at Geneva, iy4j-fj6. — Hac tertia epistola te ita monitum volo, ut melius cogites, non amplius ita moniturus. Offendit vos ' To Basel, 24 Jan. 1547 (0/. xxi. [= C. Â'. xlix.] 395). 2 Sen-etus' Christianismi Restitutio, with thirty letters, refuting point by point the teaching of Calvin {Op. viii. [= C R. xxxvi.] 645 sqq.). 3 To Geneva, 10 Feb. 1547 {Op. xxi. [= C. R. xlix.] 397). * He must have written in the same sense to Servetus ; see the next extract. I 315 THE DISCIPLINE IN GENEVA, 1542-64 647 forsan quod pugnae illi Michaelis me immisceam et vos immi- sceri desiderem. . . . Mihi ob earn rem moriendum esse certo scio, sed non propterea animo deficior, ut fiam discipulus similis praeceptori. . . . Vale, et a me non amplius litteras exspecta. {e) From Reg. de la Coinp. des Pasteurs, i^ Aug. IJJ). — Michel Servetus aiant esté recogneu par quelsques frères, il fut trouvé bon de le faire emprisonner affin qu'il n'infecta plus le monde de ses blasphesmes et heresies, actendu qu'il estoit cogneu du tout incorrigible et désespéré. Sur cela il y eut quelcung qui se feit partie criminelle contre luy. Lequel pro- posa certains articles contenant ung recueil des erreurs les plus notables dudit Servet. . . . Enfin, Messeigneurs . . , ordonnèrent qu'il se feit ung extraict des propositions erronées et hérétiques contenues en ses livres, et que, luy aiant respondu par escript, nous montrerions en bref la faulceté de ses opinions, affin d'en- voier le tout aux églises voisines pour en avoir conseil. (/) Frotn il>id., 2j Oct. ijjj. — Messeigneurs aians receu l'advis des Eglises de Berne,' Basle, Zurich et Chafouz,- touchant le faict de Servet, condamnèrent ledict Servet a estre mené en Champey et la estre bruslé tout vif. Ce que fut faict, sans que ledict Servet à sa mort ait donné aucung indice de repentance de ses erreurs. (g) From a letter of Melanchthon to Calvin, 14 Oct. i^^4.— Legi scriptum tuum in quo refutasti luculenter horrendas Ser- veti blasphemias : ac Filio Dei gratias ago, qui fuit ftpafS^vTrj^ huius tui agonis. Tibi quoque ecclesia et nunc et ad posteros gratitudinem debet et debebit. Tuo iudicio prorsus assentior. Affirmo etiam vestros magistratus iuste fecisse, quod hominem blasphemum re ordine iudicata interfecerunt. . . . No. 316. The right of the Consistory to excom- municate conceded, 24 Jan. 1555. {a) From Reg. du Cons., 22 Jan. ijjj. — Le Conseil assemble sous serment à 7 heures du matin. Lues les . . . éditz touchant l'excommunication. Arresté : On se tient aux éditz : pourtant qu'on tienne Conseil des Soixante et Deux Cens le tout y soit mis et rapporté comment on se tient aux éditz. {b) From Reg. du Cons., 24 Jan. /yj/. — Conseil des Soixante. Les ministres proposent par l'organe de M. Calvin comment ont ^ Thus the minisleis of Tîein wrote: 'Oramiis . . . nt et pestem hanc ab ecclesiis . . . avertatis et simul nihil admittatis quod Magistratui Christini;o inconveniens censeri possit ' {Opera, viii. [= C. K. xxxvi.] 819^ 2 Schafthausen. 648 THE DISCIPLINE IN GENEVA, 1542-64 316 ja esté aoys en Conseil Estroit, et hont en icelluy comment icy proposé plusieurs exemples et propos tant de l'excommunica- tion que des imperfections que ores sont es peuple et de l'ordre du Consistoire estably anciennement pour telles imperfections reprimer, et hont faict des remonstrances bien longues et amples tant par l'escriptures anciennes que par l'usage des appostres, et hont diet que si l'on veult dire que le Consistoire ayt failly qu'il soyent demandés il en respondront et se y offrent. Iceux ministres estans retirés ... les éditz sus l'excommunication en Conseil Général passés sont esté leus : puys est esté mis en oppinion et recité l'opinion du Pety Conseil. Et le tout opinione est arresté qu'on se tient aux éditz. Après est entré le Conseil des Deux Cens. Et icy mesmes le S^ premier Sindicque a mis en avant les propos qui ont ja esté mis en Soixante et semblablement y sont esté aoys les ministres qui hont proposé comment auxdits Soixante. Sur quoy est esté advise et par a plus grand voix arresté que l'on se tient aux éditz ja passés par Conseil Général. No. 317. The University of Geneva, 5 June 1559. From Promiilgatio Legum Acndemiae Genevensis. — a.d. 1559 Nonis lunii. . . . Neque enim quisquam ignorare potest quantis tempestatibus abhinc annos aliquot iactata fuerit haec civitas, quorundam nefariorum civium coniuratione, quo primum tem- pore de his rebus constituendis coepit cogitare. lam vero quum communi omnium rumore feratur, quod maxime quoque probabile est, pace ' inter potentissimos Europae monarchas facta, Satanam vix quieturum donee omnibus viribus eam urbem adoriatur, a qua una praecipue se suosque peti magna cum regni sui labefactatione quotidie sentiat : admirabilis certeconstantiae ac fortitudinis fuit^ haec consilia non modo non abiicere sed etiam persequi, quo tempore civitati per se non ita magnae et omni paene mortalium praesidio destitutae, de quibusvis rebus potius quam de iis studiis cogitandum videbatur, quae nihil aeque ac pacem et quietudinem requirant. . . . Itaque . . . quum ea quam dixi multitudo convenisstt D. lohanncs Calvinus . . . gallica oratione . . . praefatus, indictum fuisse hunc diem ex amplissimi Senatus mandato solenni scholasticarum legum pro- mulgationi, omnes ad preces fundcndas est cohortatus. Deinde Michael Rosetus, archigrammateus, Syndicorum iussu, Acade- miae Leges . . recitavit. Postea confessionis formulam, in ' Catcau-Cambrésis, 3 Apr. i=.59- 317 THE DISCIPLINE IN GENEVA, 1542-64 649 quam publici omnes auditores iurarent, et iusiurandum solenne quod concipere Rectorem et omnes utriusque scholae, privatae videlicet ac publicae, doctores oporteret, recensuit. Denique a ministrorum coUegio electum, ab amplissimo vero Senatu desi- gnatum pronunciavit Theodorum Bezam, unum ex Verbi mini- stris, Scholae Rectorem. Anteavero designarant etiam iidem . . . Hebraeae, . . . Graecae, . . . Philosophiae professores. . . . Theologiam enim D. lohannes Calvinus multis iam ante annis profitebatur, cui nunc D. Theodoras Beza, qui alttrnis heb- domadibus idem munus obeat, collega adiunctus est. . . . Habentur autem omnino, si quis Academiae Leges recte expendat, singulis hebdoniadibus in publica quidem schola le- ctiones xxvii, très nimirum theologicae, octo Hebraeae, Graecae très in ethicis, quinque in Graecis oratoribus vel poetis, très in physicis vel mathematicis, quinque in dialecticis vel rhetoricis. In privata vero schola, quae in septem classes est distributa, lectiones, absque repetitionibus, Ixx singulis hebdoniadibus habentur. Quod si, ut speramus Dei bonitate freti, idem Deus istorum consiliorum auctor ea promoverit, turn de istis per- ficiendis quae sunt inchoata, tum etiam de reliquis adiiciendis, puta iurisprudentiae ac medicinae professione, cogitatio sus- cipietur. No. 318. Calvin's farewell, and death 27 May 1564. From Les adieux de Calvin aux ministres de Geneve, du vendredy 28 Avril 1)64. — . . . Quand je vins premièrement en ceste Eglise, il n'y avoit quasi comme rien. On preschoit et puis c'est tout. On cherchoit bien les idoles et les brusloit-on ; mais il n'y avoit aucune réformation. Toute estoit en tumulte. Il y avoit bien le bonhomme M^" Guillaume, et puis l'aveugle Couraut. . . . D'advantage il y avoit M^ Antlioine Saulnier, et ce beau prescheur P'roment qui ayant laissé son devanticr s'en montoit en chaire, puis s'en retournoit à sa boutique où il jasoit, et ainsi il faisoit double sermon. J'ay vescu icy en combats merveilleux : j'ay esté salué par mocquerie le soir devant ma porte de 50 ou 60 coups d'arque- bute. Que pensez-vous que cela pouvoit estonner un pauvre escholier timide comme je suis, et comme je l'ay tousjours esté, je le confesse ? Puis après je fus chassé de ceste ville, et m'en allay à Strasbourg, où ayant demeuré quelque temps je fus rappelé, mais je n'eus pas moins de peine qu'auparavant en voulant 650 THE DÎSCIPLÎNE IN GENEVA, 1542-64 31B faire ma charge. — On m'a mis les chiens à ma queue, criant hère, hère, et m'ont prins par la robbe et par les jambes. Je m'en allay au Conseil des Deux Cents, quand on se combatoit, et retins les aultres qui y vouloyent aller, et qui n'estoyent pour faire cela ; et quoyqu'on se vante d'avoir tout fait, comme M. de Saulx, je me trouvay là, et en entrant on me disoit : ' Monsieur, retirez-vous ; ce n'est pas à vous qu'on en veult ' je leur dis : ' Non feray ; allez, meschans ; tuez-moy, et mon sang sera contre vous, et ces bancqs mesmes le requerront.' — Ainsy j'ay esté parmy les combats, et vous en expérimenterez qu'ils ne seront pas moindres, mais plus grands. . . . Quant à ma doctrine, j'ay enseigné fidellement, et Dieu m'a faict la grâce d'escripre ce que j'ay faict le plus fidellement qu'il m'a esté possible, et n'ay pas corrompu un seul passage de l'Escriture, ne destourné à mon escient ; et quand j'eusse bien peu amener des sens subtils, si je me fusse estudié à subtilité, j'ay mis tout cela soubs le pied et me suis toujours estudié à simplicité. Je n'ay escrit aucune chose par haine à l'encontre d'aucun, mais tousjours ay proposé fidellement ce que j'ay estimé estre pour la gloire de Dieu. Quant à notre estât intérieur, vous avez esleu M. de Bèze pour tenir ma place. Regardez de le soulager, car la charge est grande, et a de la peine, en telle sorte qu'il faudroit qu'il fust accablé soubs le fardeau. Maiz regardez à le supporter. . . . J'avois oublié ce point : Je vous prie aussi ne changer rien, ne innover. — On demande souvent nouveauté : — non pas que je désire pour moy par ambition que le mien demeure, et qu'on le retienne sans vouloir mieux, mais parce que tous changemens sont dangereux, et quelque fois nuisent. A mon retour de Strasbourg, je fis le Catéchisme à la haste, car je ne voulus jamais accepter le ministère qu'ils ne m'eussent juré ces deux points, assavoir de tenir le Catéchisme et la Discipline. . . . Quant aux prières des Dimanches, je prins la forme de Strasbourg, et en empruntay la plus grande partie. Des autres, je ne les pouvois prendre d'eux, car il n'y en avoit pas un mot : mais je prins le tout de l'Escriture. Je fus contrainct aussi de faire le formulaire du Baptesme, estant à Strasbourg, et qu'on m'apportoit les enfans des ana- baptistes de cinq et de dix lieues à la ronde pour les baptiser. Je fis alors ce formulaire rude, mais tant y a que je ne vous consejUe de ne changer. L'Église de [Berne] a trahi ceste-ci, et ils m'ont tousjours 3i8 THE DISCIPLINE IN GENEVA, 1542-64 651 plus craint qu'aimé, et je veux bien qu'ils sçachent que je suis mort en ceste opinion d'eux qu'ils m'ont plus craint qu'aimé, et encores me craignent plus qu'ils ne m'aiment, et ont tousjours eu peur que je ne les troublasse en leur eucharistie. . . . B. CALVINISM IN EUROPE (EXCLUDING ENGLAND) BEYOND GENEVA § I. CENTRAL AND EASTERN EUROPE XIX SWITZERLAND, HUNGARY, THE PALATINATE, AND POLAND Calvin was to prove the only international reformer ; and, tirsl, by uniting German with F'rench Switzerland upon the doctrine of the Sacraments. Zwingli's sacramental doctrine had been mainly destructive. Of sacraments in general, he taught ' sacramentum esse sacrae rei, hoc est factae gratiae signum ' (Niemeyer, Coll. Cojif. 26) ; and, as to the Eucharist, he held that, as at His ascen- sion, our Lord was 'adsumptus in coelum, abiit ergo et non est hic' [ibid. 47). The most he would admit was that ' verum Christi corpus adsit fidei contemplatione ' [ibii/. 26). Zwingli thus left behind him a doctrine which Luther dubbed Sacramentarian and Calvin called ' profane '. I5ut Bullinger, his son-in-law and successor, 1531-+75, at Ziirich was more constructive. In his Uff Johmmsen [Faber] WyeniscJien BiscJwffs Trostbiichlein t rest lit he Veraniwor- iung [Zurich, 1532] he abandoned Sacramentarianism for Sacra- mentalism and wrote : ' We acknowledge in the Supper a mystery ; the bread is not mere baker's bread but honourable, holy, and sacra- mental bread, wherein Christ is present, to wit, sacramentally, spiritually to the eye of faith, since else bodily He sitteth at the right hand of God. Ikit as the sun standeth in the heavens and yet reacheth hither to us with its rays, so Christ sitteth at the riglit hand of God, and yet worketh in all faithful hearts' (cf Hauck- Herzog, Realencyclopadtc ^ iii. 543), Bullinger thus opened the way for the reception of the Genevan doctrine of the sacraments in German Switzerland. Calvin, after correspondence 1548-9, with him {Opera, vii. [= C. R. xxxv.] 693 sqq.: xii. [= C. R. xl.] 4S0, 590, 705, 727: xiii. [= C. R. xli.] 110, 164, 221, 223, 259, 278). visited Zurich, accompanied by Farel ; and. May 1549, they united with Bullinger in [No. 319] the Consensus Tigurinus {ibid. vii. 652 CALVINISM IN SWITZERLAND, HUNGARY, [= C y?. XXXV.] 733 sqq. ; Niemeyer, 191 sqq.). Other formularies attest the progress of the Reformed theology, specially of the Eucharist, in Central and Eastern Europe ; viz. 1557 [No. 320] the Confessio Czengerina (ibid. 545 sq.) of the Magyar majority among the followers of the Reformation in Hungary; 1563 [No. 321] the Heidelberg Catechism {ibid. 447) of the Palatinate ; and 14 April 1570 [No. 322] the Consensus Sendomiriensis {ibid. 553) which effected a union between Lutherans, Calvinists, and Bohemian Brethren against the anti-Trinitarians in Poland and so marked out the traditional limits of the later evangelical or protes- tant orthodoxy. No. 319. The Consensus Tigurinus, May 1549. I. Quum Christus sit finis Legis, et eius agnitio totam in se Evangelii summam comprehendat, non dubium est quin hue spectet totum spirituale Ecclesiae regimen, ut ad Christum nos ducat. Sicuti per eum solum ad Deum pervenitur, qui ultimus est beatae vitae finis : itaque quisquis hinc vel mini- mum defiectet, nunquam de ullis Dei institutis rite vel apposite loquetur. II. Quum autem Sacramenta sint Evangelii appendices, is demum et apte et utiliter de eorum natura, vi, officio et fructu disseret, qui a Christo exordietur. Neque id aiodo, ut obiter Christi nomen attingat, sed ut vere teneat quorsum nobis datus sit a Patre, et quid nobis bonorum attulerit. III. Sic ergo habendum est, Christum, quum aeternus esset Dei Filius, eiusdem cum Patre essentiae et gloriae, induisse carnem nostram, ut iure adoptionis id quod natura proprium habebat, nobis communicaret, nempe ut simus filii Dei : quod fit, dum fide insert! in corpore Christi, idque Spiritus sancti virtute, primum iusti censemur gratuita iustitiae imputatione ; deinde regeneramur in novam vitam : quo reformat! in imaginem Patris caelestis veteri homini renuntiemus. IV. Ita Christus in carne sua considerandus est nobis Sacer- dos, qui peccata nostra unico mortis suae sacrificio expiavit, qui omnes nostras iniquitates delevit sua obedientia, qui nobis perfectam iustitiam comparavit, qui nunc intercedit pro nobis, ut accessus nobis ad Deum pateat. Considerandus est tan- quam victima expiatrix, qua placatus est Deus mundo. Con- siderandus est frater, qui nos ex miseris Adae filiis effecit beatos Dei filios. Considerandus est reparator, qui Spiritus sui virtute reformat quicquid in nobis est vitiosum, ut mundo vivere desi- namus et carni, ac Deus ipse in nobis vivat. Considerandus est rex (lui omni bonorum genere nos ditat, qui nus gubernat J 319 THE PALATINATE, AND POLAND 653 sua virtule ac tuetur, qui nos spirilualibus armis instituit, qui nos ab omni noxa libérât, qui oris sui sceptro nos moderatur ac regit. Atque ita considerandus, ut ad se Deum verum et ad Patrem nos evehat, donee impleatur illud quod tandem futurum est, nempe ut sit Deus omnia in omnibus. V. Porro, ut se nobis talem exhibeat Christus, ac eiusmodi effectus in nobis proférât, unum cum ipso nos effici et in eius corpus coalescere nos oportet. Qui non aliter vitam in nos suam diffundit, nisi dum caput nostrum est ; ex quo totum corpus compactum et connexum, per omnem iuncturam sub- ministrationis, secundum operationem, in mensura cuiusque membri augmentum corporis facial. VL Haec spiritualis est communicatio, quam habemus cum Filio Dei, dum Spiritu suo in nobis habitans facit credentes omnes, omnium quae in se resident bonorum compotes. Cuius testificandae causa tarn Evangelii praedicatio instituta quam Sacramentorum usus nobis commendatus, nempe sacri Baptismi et sacrae Coenae. VIL Sunt quideni et hi Sacramentorum fines, ut notae sint ac tesserae Christianae professionis et societatis si\e fraternitatis, ut sint ad gratiarum actionem incitamenta et exercitia fidei ac piae vitae, denique syngraphae ad id obligantes. Sed hie unus inter alios praecipuus, ut per ea nobis gratiam suam testetur Deus, repraesentet atque obsignet. Nam etsi nihil aliud signi- ficant quam quod Verbo ipso annunciatur, hoc tamen magnum est, subiici oculis nostris quasi vivas imagines, quae sensus nostros melius afficiant, quasi in rem ducendo ; dum nobis Christi mortem omniaque eius bénéficia in memoriam revocant, ut fides magis exerceatur : deinde quod ore Dei pronunciatum erat, quasi sigillis confirmari et sanciri. VIII. Quum autem vera sint, quae nobis Dominas dedit gratiae suae testimonia et sigilla, vere proculdubio praestat ipse intus suo Spiritu, quod oculis et aliis sensibus figurant Sacramenta : hoc est, ut potiamur Christo, tanquam bonorum omnium fonte ; tum ut beneficio mortis eius reconciliemur Deo, Spiritu renovemur in vitae sanctitatem, iustitiam denique ac salutem consequamur, simulque pro his beneficiis olim in cruce exhibitis, fide vero perceptis a nobis et quae quotidie fide percipimus iam agamus gratias. IX. Quare, etsi distinguimus, ut par est, inter signa et res signatas : tamen non disiungimus a signis veritatem : quin omnes qui fide amplectuntur illic oblatas promissiones, Christum spiritualiter cum spiritualibus eius donis recipere, adeoque et qui 654 CALVINISM IN SWITZERLAND, HUNGARY, 319 dudum participes facti erant Christi, communionem illam con- tinuare ac reparare fateamur. X. Neque enim ad signa nuda, sed potius ad promissionem, quae illic annexa est, respicere convenit. Quatenus ergo in pro- missione illic oblata proficiat nostra fides, eatenus ista vis et efîfîcacia, quam dicimus, se exserit. Ita materia aquae, panis aut vini, Christum nequaquam nobis offert, nee spiritualium eius donorum compotes nos facit : sed promissio magis spe- ctanda est, cuius partes sunt nos recta fidei via ad Christum ducere, quae fides nos Christi participes facit. XL Hinc concidit eorum error, qui in dementis obstupescunt, et illic afifigunt salutis suae fiduciam. Quum sacramenta aChristo separata nihil sint quam inanes larvae : et in ipsis omnibus haec vox clare personet, non alibi quam in solo Christo haerendum, nee aliunde petendam esse salutis gratiam. XII. Praeterea, si quid boni nobis per sacramenta confertur, id non fit propria eorum virtute, etiam si promissionem, qua insigniuntur, comprehendas. Deus enim solus est, qui Spiritu suo agit. Et quod sacramentorum ministerio utitur, in eo neque vim illis suam infundit, nee Spiritus sui efficaciae quicquam derogat : sed pro ruditatis nostrae captu ea tanquam adminicula sic adhibet, ut tota agendi facultas maneat apud ipsum solum. XIII. Itaque, quemadmodum Paulus admohet, eum qui plantât aut rigat nihil esse, sed unum Deum qui dat incre- mentum : ita et de Sacramentis dicendum est, ea nihil esse, quia nihil profutura sint, nisi Deus in solidum omnia efticiat. Or- gana quidem sunt,quibus efficaciter,ubi visum est, agit Deus: sed ita ut totum salutis nostrae opus ipsi uni acceptum ferri debeat, XIV. Constituimus ergo unum esse Christum, qui vere intus baptizat, qui nos in Coena facit sui participes, qui denique implet quod figurant Sacramenta : et sic quidem uti his admini- culis, ut totus effectus penes eius Spiritum resideat. XV. Sic interdum sacramenta vocantur sigilla, dicuntur fidem alere, confirmare, promovere : et tamen solus Spiritus proprie est sigillum, et idem fidei inchoator est et perfector. Nam haec omnia sacramentorum attributa inferiore loco subsi- dunt, ut ne minima quidem salutis nostrae portio, ab unico auctore, ad creaturas vel elementa transferatur. XVI. .Praeterea sedulo docemus, Deum non promiscue vim suam exserere in omnibus qui sacramenta recipiunt, sed tan- tum in electis. Nam quemadmodum non alios in fidem illu- minât, quam quos praeordinavit ad vitam : ita arcana Spiritus sui virtute efificit ut percipiant electi quae offerunt sacramenta. 319 THE PALATINATE, AND POLAND 655 XVn. Hac doctrina evertitur illud sophistarum commentum, quod docet sacramenta novae legis conferre gratiam omnibus non ponentibus obicem peccati mortalis. Praeterquam enim quod in sacramentis nihil nisi fide percipitur, tenendum quo- que est minime alligatam ipsis esse Dei gratiam ut, quisquis signum habeat, re etiam potiatur. Nam reprobis peraeque ut electis signa administrantur ; Veritas autem signorum ad hos solos pervenit. XVIIL Certum quidem est offerri communiter omnibus Christum cum suis donis, nee hominum incredulitate labefa- ctari Dei veritatem, quin semper vim suam retineant sacramenta: sed non omnes Christi et donorum eius sunt capaces. Itaque ex Dei parte nihil mutatur ; quantum vero ad homines spectat, quisque pro fidei suae mensura accipit. XIX. Quemadmodum autem nihilo plus sacramentorum usus infidelibus confert, quam si abstinerent, imo tantum illis exitialis est : ita extra eorum usum fidelibus constat, quae illic figuratur Veritas. Sic Baptismo abluta sunt Pauli peccata, quae iam prius abluta erant. Sic idem Baptismus Cornelio fuit lavacrum regenerationis, qui tamen iam Spiritu sancto donatus erat. Sic in Coena se nobis communicat Christus, qui tamen et prius se nobis impertierat et perpetuo manet in nobis. Nam quum iubeantur singuli seipsos probare, inde consequitur, fidem ab ipsis requiri, antequam ad sacra- mentum accédant. Atqui fides non est sine Christo, sed qua- tenus sacramentis confirmatur et augescit fides, confirmantur in nobis Dei dona, adeoque quodammodo augescit Christus in nobis, et nos in ipso. XX. Utilitas porro quam ex sacramentis percipimus, ad tempus quo ea nobis administrantur, minime restringi debet : perinde ac si visibile signum, dum in medium profertur, eodem secum momento Dei gratiam adveheret. Nam qui in prima infantia baptizati sunt, eos in pueritia vel ineunte adolescentia, interdum etiam in senectute régénérât Deus. Ita Baptismi utilitas ad totum vitae decursum patet, quia perpetuo viget quae illic continetur promissio. Et fieri interdum potest, ut sacrae Coenae usus, qui in actu ipso propter incogitantiam vel tarditatem nostram parum prodest, fructum deinde suum proférât. XXI. Praesertim vero toUenda est quaelibet localis prae- sentiae imaginatio. Nam quum signa hic in nmndo sint, oculis cernantur, palpentur manibus : Christus quatenus homo est, non alibi quam in caelo, nee aliter quam mente et fidei 656 CAT.VINISAI IN SWITZERLAND, HUNGARY, 319 intelligentia quaerendus est. Quare perversa et impia super- stitio est, ipsum sub elementis huius mundi includere. XXII. Proinde, qui in solemnibus Coenae verbis, Hoc est corpus meum. Hie est sanguis meus : praecise literalem, ut loquuntur, sensum urgent, eos tanquam praeposteros interprètes repudiamus. Nam extra controversiam ponimus, figurate accipienda esse, ut esse panis et vinum dicantur id quod signi- ficant. Neque vero novum hoc aut insolens videri debet, ut per metonymiam ad signum transferatur rei figuratae nomen, quum passim in Scripturis eiusmodi locutiones occurrant : et nos sic loquendo nihil afferimus quod non apud vetustissimos quosque et probatissimos Ecclesiae scriptores exstet. XXIII. Quod autem carnis suae esu et sanguinis potione, quae hie figurantur, Christus animas nostras per fidem Spiritus sancti virtute pascit, id non perinde accipiendum quasi fiat aUqua substantiae vel commixtio vel transfusio ; sed quoniam ex carne semel in sacrificium oblata et sanguine in expiationem effuso vitam hauriamus. XXIV. Hoc modo non tantum refutatur Papistarum com- mentum de Transsubstantiatione sed crassa omnia figmenta atque futiles argutiae, quae vel caelesti eius gloriae detrahunt vel veritati humanae naturae minus sunt consentaneae. Neque enim minus absurdum iudicamus, Christum sub pane locare vel cum pane copulare quam panem transsubstantiare in corpus eius. XXV. Ac ne qua ambiguitas restet, quum in coelo quae- rendum Christum dicimus, haec locutio locorum distantiam nobis sonat et exprimit. Tametsi enim philosophice loquendo supra coelos locus non est ; quia tamen corpus Christi, ut fert humani corporis natura et modus, finitum est et coelo, ut loco, continetur, necesse est a nobis tanto locorum intervallo distare, quanto coelum abest a terra. XXVI. Quod si imaginatione nostra Christum pani et vino affigere fas non est, multo minus licet eum in pane adorare. Quanquam enim panis in symbolum et pignus eius, quam habemus cum Christo, communionis nobis porrigitur : quia tamen signum est, non res ipsa, neque rem in se inclusam habet aut affixam, idolum ex eo faciunt, qui mentem suam in eum convertunt, Christum adoraturi. No. 320. The Confessio Czengerina, 1557. § 7. Z>i? Sacramentariis. —l^tncimvis et eorum delirium, qui Coenam Domini vacuum signum, vel Christi absentis tantum 320 THE PALATINATE, AND POLAND 657 memoriam his signis recoli docent. Nam sicut Christus est AiJien, testis fidelis, verax, Veritas et vita, ita Coena Domini est praesentis et infiniti, aeternique filii Dei unigeniti a Patre memoria : qui se et sua bona, carnem suam et sanguinem suum, id est, panem vivum et potum coelestem, Spiritus sancti ope per verbum promissionis gratiae, offert et exhibet electis fide vera evangelium Christi apprehendentibus : ut loann. vi. § 8. De praesentia in Coena. — Christum credimus ubique electis suis praesentem, ut FiHum Dei lehovam unigenitum a Patre, quatenus hi très sunt unum, id est unus Deus. Sed hie Filius Dei, ut Deus, Sermo est mystice et spirituaUter quoque, dum enter praesenter lehovali sua deitate, et cum donis in unigenito et primogenito somatice et vere habitantis adest : perinde ut Pater, sicut vitis in palmitibus, caput in mem- bris adest. Ut autem est homo, fratribus per omnia similis, id est [? adest] in Ecclesia sua mystice et spirituaUter. Primo, adest per unionem cum Logo, quatenus unitus est Logo ubique praesenti. Secundo, adest in sua promissione per verbum et fidem, communicando se electis, ut vitis in palmitibus distantibus et dissitis a vite, caput in membris dissitis a capite adest per venas. Ita vitis et caput homo Christus [in] quoque nostrum adest per promissiones gratiae dum panem vivum et potum coelestem nobis communicat. Tertio, adest institutione sua sacramentali aut Spiritus sancti effusione in electos. Quarto, officio dispensatorio, aut intercessione pro electis. Non est autem praesens carnaliter sicut in utero matris, in ludaea, in sepulchro fuit praesens localiter : quia ascendit in coelum corporaliter, surrexit, non est hie, et oportet in coelo esse usque ad diem iudicii. Act. iii. 11. No. 321. The Heidelberg Catechism, 1563. LXXVII. Quo loco promisit Christus se credentibus tani certo corpus et sanguinem suum sic edendum et bibendum daturum, qicam fractum hunc panem edunt et poculum hoc bibunt? In institutione Coenae, cuius haec sunt verba : D.N.I.C, ea node qua proditus est, &c. [i Cor. xi. 23-5 : Matth. xxvi. 26-8 : Marc. xiv. 22-4 : Luc. xxii. 19, 20]. Haec promissio a Paulo repetitur, cum inquit : Foculum gratiarum actionis &c. [i Cor. X. 16, 17]. LXXVIII. A^um ergo panis et vinum fiunt ipsum corpus ct sanguis Christi? 9^4 u u 658 CALVINISM IN SWITZERLAND, HUNGARY, 321 ' Nequaquam : verum ut aqua Baptismi in sanguinem Christi non convertitur nee est ipsa peccatorum ablutio sed symbolum tantum et pignus earum rerum quae nobis in Baptismo obsi- gnantur : ita nee panis Coenae Dominicae est ipsum corpus Christi : quanquam, pro ratione sacramentorum et usitata Spiritui sancto de his loquendi forma, panis Christi corpus appellatur. LXXX. Quid interest inter Coenam Domini et Missam Fapisticam ? Coena Domini nobis testatur nos perfectam remissionem omnium nostrorum peccatorum habere propter unicum illud Christi sacrificium quod ipsemet semel in cruce peregit : tum etiam nos per Spiritum sanctum inseri Christo, qui iam secun- dum naturam suam humanam tantum in coelis est ad dexteram Patris ibique vult a nobis adorari. In Missa autem negatur vivos et mortuos habere remissio- nem peccatorum propter unicam Christi passionem, nisi etiam- num quotidie Christus pro ipsis a sacrificulis offeratur ; tum etiam docetur Christum corporaliter sub speciebus panis et vini esse ideoque in illis adorandum esse. Atque ita ipsum Missae fundamentum nihil aliud est quam abnegatio unici illius sacrificii et passionis lesu Christi, et ex§ecranda idolo- latria. No. 322. The Consensus Sendomiriensis, 14 April 1570. Posteaquam diu multumque cum sectariis, Tritheitis, Ebionitis, Anabaptistis conflictatum esset, ac tandem divino favore ex tot tantisque certaminibus et deplorandis contentio- nibus emersimus : visum est iisdem ecclesiis Polonicis refor- matis et orthodoxis quae in quibusdam capitibus et formulis doctrinae (hostibus veritatis et Evangehi) minime consentire videbantur, pacis et concordiae studio, synodum convocare atque consensionem mutuam testari. Quare habita collatione arnica et Christiana, sic iunctis compositisque animis consensi- mus in haec capita. Primum quemadmodum et nos qui in praesenti synodo nostram confessionem edidimus et Fratres nunquam credidi- mus eos qui Augustanam Confessionem amplectuntur ahter quam pie et orthodoxe sentire de Deo et sacra Trinitate atque Incarnatione Filii Dei et iustificatione nostra aHisque praecipuis capitibus Fidei nostrae : ita etiam ii qui Augustanam Confes- sionem sequuntur professi sunt candide et sincere se vicissim 322 THE PALATINATE, AND POLAND 659 tam de nostrarum ecclesiarum quam de Fratrum Bohemicorum ^quos quidam rerum ignari Waldenses vocant) confessione de Deo et sacra Triade, Incarnatione Filii Dei, iustificatione et aliis primariis capitibus Fidci Christianae, nihil agnoscere quod sit absonum ab orthodoxa veritate et puro verbo Dei. Ibique sancte invicem polliciti sumus, unanimiter secundum regulam verbi Dei, nos defensuros Consensual hunc mutuum in vera et pura Christi religione contra Pontificios, contra sectaries, contra denique omnes hostes Evangelii et veritatis. Deinde vero quantum ad infelix illud dissidium de Coena Domini attinet, convenimus in sententia verborum D. N. L C, ut ilia orthodoxe intellecta sunt a Patribus ac imprimis Irenaeo qui duabus rebus, scilicet terrena et coelesti, hoc mysterium constare dixit : neque elementa signave nuda et vacua ilia esse asserimus, sed siniul re ipsa credentibus exhibere et prae- stare fide quod significant : denique, ut expressius clariusque loquamur, convenimus ut credamus et confiteamur substantialem praesentiam Christi non significari duntaxat sed vere in Coena eo vescentibus repraesentari, distribui et exhiberi corpus et sanguinem Domini symbolis adiectis ipsi rei, minime nudis, secundum sacramentorum naturam. . . . §2. FRANCE XX THE HUGUENOTS,^ 1560 In France, the Netherlands, and Scotland, Calvinism made rapid progress. In each of these countries it had established itself before the death of Calvin. In all, it won its way not, as did Lutheranism elsewhere, under the protection of princes but in conflict with monarchy, coming as a last reinforcement to the aid of the nobles in the struggle of decaying feudalism against centralization. Where the struggle ended in favour of absolutism, Calvinism either divided the realm, as in the Netherlands, or became a sectional creed, as in France. lUit whereas, in these countries, ' the attempts of the nobles and the protestant tendencies had been alike defeated, they had, on the other hand, by a similar union, achieved a decisive victory in Scotland' (Ranke, History of England, i. 280). There Calvinism became the creed of the nation as a whole. * The name first appeared about March 1560 ; but its origin is unknown. Cf. Baird, The Rise of the Huguenots, i. 397. ' Puritain ' appears 1564, in P. dc Ronsard {Œuvres, vii. 26, ed. P. Blanclieman'*. U U 2 66o THE HUGUENOTS, 1560 In France the first signs of reform appeared in quarters in- fluenced by Humanism, with Jacques Lefèvre d'Étaples, 14557 tl536 {supra, pp. 477, 545 : cf. Lavisse, Histoh'e de France, V. i. 342 sqq.). He and his friends enjoyed the favour of Francis I and his sister Margaret. But they had powerful enemies ; both at Court, and in the Sorbonne and the Parhament of Paris (ibid. 353 sqq.), the two institutions by which, under the Crown, the unity of France was sustained. With Francis, this unity (expressed not indeed by the maxim Onus regio eius religio, but by its equi- valent, Une foi, une loi, un Roi) was the first consideration. Re- pression, therefore, was inevitable. But it took place at intervals — 1523 {ibid. 356 sqq.), 1534 {ibid. 374 sqq. ; and supra, No. 270) and 1544-7 {ibid. 3S6 sq. ; and ii. 121 sqq.)— and did not prevent negotiation with the Lutherans abroad. Indeed, the aims of Francis were at best political, to cement an alliance against the Emperor. But on his death, 3 1 March 1 547, the prospect of reform in France taking shape under Lutheran influences disappeared. He was succeeded by his son, the dissolute yet orthodox {ibid. ii. 201) Henry II, l547-t59; and ' Lutheranism ' by a Calvinistic propaganda {ibid. ii. 187 sqq.). Henry met this more militant religion by a series of measures for its extinction {ibid. 202 sqq.) : by, 8 Oct. 1547, the 'Chambre Ardente' (Weiss, La Chafnbre Ardente, Paris 1889), which pronounced 500 sentences between Dec. 1547 and Jan. 1550; by the edict of 19 Nov. 1549 {Recueil general des aficiennes lois françaises, xiii. 134 sqq.j edd. Jourdan, Decrusy and Isambert), which submitted cases of heresy, accom- panied by public scandal, to the civil courts; by 27 June 1551 [No. 323] the Edict of Chateaubriand {ibid. 189 sqq.; Calv. Ep- 1535» Opera, xiv. [= C. R. xlii.] 186) which made their sentence final; and, after the failure of attempts, i555-7> to intro- duce the Inquisition, by 24 July 1557 [No. 324] the Edict of Compiègne (/v^6-«6'//, xiii. 494 sqq.) which left the judges no option of inflicting any penalty save that of death. The cruelties that followed only served, under the inspiration of Calvin, to stiffen the resistance, swell the numbers, and perfect the organization of the Reformed. Thus Dec. 1552 [No. 325] Calvin wrote to encotirage the 'Five Scholars' {Ep. 1679; Opera, xiv. [= C. R. xlii.] 423) who perished at Lyons, 16 May 1553. In Sept. 1555 [No. 326J the first minister was chosen and the first congregation organized at Paris (de Bèze, Hist. eccl. des Eglises réformées de France, \. 98, Anvers, 1580). Other places followed suit, till there were seventy-two congregations by 1559 (cf. K. Millier, Calvin mid die Anfdnge der fraftzosischen Hugenotten- kirche, in Preussischc fahrbiicher, cxiv : Dec. 1903) ; and ministers were either asked or sent from Geneva, to the number of 19 in 1559, 12 in 1560, and 90 in 1561 {Opera, xxi. [= C. A', xlix.] 71-710). On 26 May 1559 there met in Paris [No. 327] the first National Synod (de Bèze, i. 172). It adopted {a) for its formulary of faith [No. 328] the Confession de Foi {ibid. 173 sqq. ; Opera, ix. i THE HUGUENOTS, 1560 661 [= C R. xxxvii.] 731 sqq. ; Niemeyer, 311 sqq.; Schaff, Creeds of the Evangelical Protestant Churches, 356 sqq.) or Confessio Gallicana (Niemeyer, 327 sqq.), not Calvin's but the work of his pupil Antoine de la Roche Chandieu, and {b) for its constitution [No. 329] the Discipline Ecclésiastique (Aymon, Synodes iiatio7iajix des Eglises réformées de Fraftce, 1. ii, i sqq. La Haye, 17 10). In 1561, according to [No. 330] a Report of the Venetian Amha.%%a.à.oT{Calendar of State Papers,'Venetian, 1 558-80, No. 272) the influence of Calvin was alarming : and his followers by, 17 Jan. 1562, the Edict of St. Germain {Recueil, xiv. 124 sqq. j were ac- corded a toleration, which, after the long and bitter experiences of the Wars of Religion, 1562-98, survived in 13 April 1598 the Edict of Nantes. The Catholic Church retained its supremacy as the religion of the vast majority ; but, whereas in the rest of Europe the principle obtained that every sovereign should be free to main- tain one religion and one only for his subjects (cf. supra, No. 149), the Huguenots, though according to a Venetian writer of 1582 (Ranke, History of the Popes, i. 503, ed. Bohn) their numbers had diminished by seventy per cent, vindicated the principle of tolera- tion for minorities which allows different religions to co-exist side by side. No. 323. The Edict of Chateaubriand, 27 June 1551. (a) From the Edict, § j. — Et d'autant que nous voulons de tout nostre pouvoir . . . desraciner et extirper telles mal- heureuses, damnées et réprouvées sectes, nous avons ordonné et ordonnons que les juges présidiaux en leurs sièges présidiaux seulement procédans aux jugemens définitifs des accusez et chargez des crimes, dont par le présent edict leur est baillée la cognoissance, appelleront aux jugemens desdits procez, jusqu'au nombre de dix, c'est à savoir aux lieux et sièges esquels y a conseillers par nous ordonnez jusqu'au dit nombre de dix, si tant y a. Et où il n'y auroit ledit nombre, ou bien qu'il n'y eust nul conseiller au dit siège, suppléeront et prendront des advocats, jusqu'au nombre de dix pour le moins, des plus notables et fameux, comprins les lieutenans particuliers, les prévosts ordinaires, leurs lieutenans et officiers royaux, qui sont de Testât de judicature, par lesquels ils feront signer le bref ou dicton de leur jugement et sentence, dont les condamnez ne seront receus à appeler, mais sera ladite sentence et jugement exécutée nonobstant leur appel, comme si c'estoit arrest de nos cours souveraines : nonobstant l'érection et establissement d'icelles. . . . {b) From a letter of Calvin to Bullinger, // Oct. i^^i. — Atrocia enim edicta publicata sunt quibus convellitur per- 662 THE HUCIUENOTS, 1560 323 petuus regni status ut novae contra pios saeviendi viae pateant. Quid hactenus veneficis, falsariis, latronibus concessum fuit, et adhuc conceditur, ut ius provocandi habeant ad supremas curias, hoc Christianis ademptum est, quos sine provocatione iubentur ordinarii iudices ad ignem mox rapere. Cognatis eorum qui de vita periclitantur, interdictum est ne deprecari audeant nisi haereticorum fautores haberi velint. Ne desint incendiis flabella, tertia pars bonorum accusatoribus addicitur. Si qui iudices videantur nimium remissi, ab illis poena exigitur. Cavetur ne quos regni cancellarius ad publica officia admittat qui vel levi suspicione unquam aspersi fuerint, ac ne quis posthac nisi Christo infestus locum in iudiciis occupet. Qui- cunque ad munus publicum adspirant, iubentur offerre multo- rum testimonia quibus se obsequentes Romanae Ecclesiae filios probent. Si quis fefellerit, poena commendatoribus iniungitur. Poena etiam civitatibus edicitur quae magistros suffragiis crea- verint Lutheranae doctrinae vel minimum suspectes. Supremis curiis lex imponitur, si qui consiliarii doctrinae nostrae favere visi fuerintj ut se iureiurando purgent. Iubentur omnes deum panaceum solito intentius flexis genibus adorare. Mandatur parochis ut singulis diebus dominicis articulos Sorbonicos pro suggestu ad populum legant, ut ita solennis Christi abnegatio ubique personet. Bona omnium qui ad nos migrarunt fisco adiudicantur, etiamsi vendita ante discessum aut quovis modo alienata fuerint, nisi iudices cognoscant rite ante facinus animo conceptum vendita esse. Geneva illic plus decies, semper ad- dito insigni probro, nominatur. Verum simul adduntur loca omnia in quibus a sede Romana facta est discessio. . . . No. 324. The Edict of Compiègne, 24 July 1557. § 4. Et pour ce que bien souvent advient que nosdits juges sont meuz de pitié par les saintes et malicieuses paroles des prévenus desdits crimes tendans à repentance : nous pour éviter que par leur calliditez et malices ils n'eschappent la puni- tion qu'ils ont bien mérité, avons ordonné et ordonnons que ceux qui seront trouvez sacramentaires, obstinez et pertinax ou relaps, qui auront dogmatize tant publiquement qu'en con- venticules privez et secrets, qui auront faict injure au sainct sacrement, aux images de Dieu, de sa benoiste ]\Ière, et des Saincts, qui pour les effets que dessus, soustenans lesdits erreurs, auront faict séditions et assemblées populaires, tant pour faire prescher lesdits erreurs et opinions qu'autrement pour soustenir lesdites sectes, pareillement ceux qui auront 324 THE HUGUENOTS, 1560 663 contrevenu aux défenses par nous faites de n'aller à Genève^ de ne porter livres reprouvez pour iceux vendre, semer et distribuer parmy le peuple, et seront atteints et convaincus des cas dessusdits, seront punis de peine de mort sans que nos juges puissent remettre et modérer les peines, en façon que ce soit. . . . No. 325. Calvin to the ' Five Scholars ' of Lausanne, Dec. 1552. . . . Vous savez, mes frères, qu'il nous faut estre ainsi mortifiez pour lui estre offerts en sacrifices. Il ne se peut faire que vous ne sousteniez de durs combats, afin que ce qui a esté dit à Pierre s'accomplisse en vous : qu'on vous tirera où vous ne voudrez point (Jean xxi. 18), Mais vous savez en quelle vertu vous avez à batailler : sur laquelle tous ceux qui seront apuyez ne se trouveront jamais estonnez et encore tant moins confus. Ainsi, mes frères, confiez-vous que vous serez fortifiez au besoin de l'Esprit de N. S. Jésus pour ne défaillir sous le faix des tentations, quelque pesant qu'il soit, non plus que lui qui en a eu la victoire si glorieuse, qu'elle nous est un gage infaillible de nostre triomphe au milieu de nos misères. Puis qu'il lui plait vous employer jusqu'à la mort à maintenir sa querelle, il vous tiendra la main forte pour batailler constam- ment, et ne souffrira pas qu'une seule goutte de vostre sang demeure inutile. . . . No. 326. First minister and congregation in Paris, Sept. 1555. L'occasion du commencement de ceste Eglise fut par le moien d'un gentilhomme du Maine nommé le Sieur de la Perrière, qui s'estoit retiré à Paris avec sa famille, afin d'estre moins recherché à cause de la Religion : et surtout pour ce que sa femme estant enceinte, il ne vouloit que l'enfant que Dieu luy donneroit fust baptisé avec les superstitions et ceremonies acoustumées en l'Église Romaine. Après donc que la Rivière ' et quelques autres se furent assemblés quelque temps au logis de ce bon gentilhomme, au lieu appelle au Pré aux Clers, pour y faire les prières et quelques lectures de l'Escriture saincte ... il avint que la damoiselle estant acouchée, la Eerrière requist l'assemblée de ne permettre que l'enfant que Dieu luy avoit donné fust privé du Baptesme par ' Jean le Maçon, a native of Angers, called la Rivière : c'e Bèze, i. 97. 664 THE HUGUENOTS, 1560 326 lequel les enfans de Chrestiens doivent estre consacrés à Dieu, les priant d'eslire entre eux un Ministre, qui peust conférer le Baptesme. Et pour ce que l'assemblée n'y vouloit entendre, il leur remonstra qu'il ne pouvoit en bonne conscience con- sentir aux meslinges et corruptions du Baptesme de l'Eglise Romaine, qu il luy estoit impossible d'aller à Genève pour cest effect, et que si l'enfant mouroit sans ceste marque, il auroit extrême regret, et les appelleroit tous devant Dieu, si tant estoit qu'ils ne luy accordassent ce qu'il leur demandoit si justement au nom de Dieu. Ceste tant instante pour suite (ut occasion des premiers commencemens de l'Eglise de Paris : ayant esté la Rivière esleu par l'assemblée, après le jeusne et prières en tel cas requises, et lors d'autant plus diligemment et sérieuse- ment pratiquées, que la chose estoit nouvelle en ce lieu là : et fut aussi dressé quelque petit ordre selon que les petis com- mencemens le pouvoient porter, par l'establissement d'un Con- sistoire composé de quelques Anciens et Diacres, qui veilloient sur l'Eglise,^ le tout au plus près de l'exemple de l'Eglise primi- tive du temps des Apostres. . . . No. 327. First National Synod at Paris, 26 May 1559. Or quelques difficultés qui se présentassent de toutes parts contre les paures fidèles, tant s'en falut pour tout cela, qu'ils perdissent courage, qu'au contraire ce fut en ce temps que Dieu par sa singulière grâce inspira toutes les Eglises Chrestiennes dressées en France, de s'assembler pour s'accorder en unité de doctrine et discipline conformément à la Parole de Dieu. Lors donques, à savoir le 26 de May audict an mdlix, s'assemblèrent à Paris les députés de toutes les Eglises establies jusques alors en France : et là d'un commun accord fut escrite la Confession de Foy, ensemble fut dressée la Discipline Ecclésiastique au plus près de l'institution des Apostres, et selon que la circon- stance des temps portoit alors : chose vraiement conduite par l'Esprit de Dieu pour maintenir l'union, qui a tousjours per- sévéré depuis. L'occasion de ceste assemblée fut que sur la fin de l'année^précédente mdlvhi estant Antoine de Chandieu envoyé par l'Eglise de Paris à l'P^glise de Poitiers pour quelque affaire, et mesme pour rendre tesmoignage de certain personnage dont ceux de Poitiers estoient en peine, le^ temps portoit lors que la saincte Cène fust célébrée en ceste Eglise là : ce qui se ^ Congregations so ort;anizcd were called Églises dressées\iy contrast with mere missions, Églises plantées. 327 THE HUGUENOTS, 1560 665 fit en très grande assemblée, non seulement de peuple mais aussi de ministres circonvoisins qui s'y trouvèrent : et après la célébration de la Cène, les ministres estans assemblés com- muniquèrent par ensemble tant de la doctrine, que de l'ordre et discipline entre eux observée, et par les choses qu'ils traittoient commencèrent à api^réhender quel bien ce seroit s'il plaisoit à Dieu que toutes les Eglises de France dressassent d'un commun accord une Confession de Foy et une Discipline Ecclésiastique. Comme au contraire, cela ne se faisant, les grands maux qui pourroyent survenir, et divisions tant en la doctrine qu'en la discipline, les Eglises n'estans liées ensemble, et rengées sous un mesme joug d'ordre et de police ecclésiastique. Partant ceste petite assemblée qui estoit là_donna lors charge audict de Chandieu d'en communiquer à l'Eglise de Paris, pour voir s'il y auroit moien de pouvoir procurer aux Eglises un tel bien pour l'advenir, sans lequel elles sembloient estre menacées de beau- coup de confusions. Ce rapport estant fait à l'Eglise de^Paris, après infinies incommodités surmontées, estans les Eglises advertiées par lettres de ce qui estoit mis en avant touchant le Synode nationnal, pour avoir leur advis, fut conclud que le dit Synode seroit tenu à Paris pour ce commencement, noii pour attribuer quelque prééminence ou dignité à ceste Eglise là, mais pour estre lors la ville plus commode pour recevoir secrettement beaucoup de Ministres et Anciens. Ainsi le Synode se tint à Paris et y furent dressées tant la Confession de Foy que la Discipline Ecclésiastique. No. 328. Confession de Foi [Confessio Gallicana], 26 May 1559. (a) The prefatory address to the King. — Sire, nous rendons grâces à Dieu, de ce que n'ayans eu iusques icy aucun accès à vostre Maiesté, pour luy faire entendre la rigueur des persecu- tions que nous avons endurées, ^et endurons iournellement pour vouloir suyvre la pureté de l'Evangile, et le repos de nostre conscience : maintenant il nous fait cet heur de veoir qu'avez la volonté de connoitre le mérite de nostre cause, suyvant l'Edit dernier donné à Amboise au moys de Mars, l'an présent 1559, qu'il a pieu à vostre Maiesté faire publier. Qui est la cause qu'à présent nous osons ouvrir la bouche : laquelle nous a esté parcidevant fermée par l'iniustice et violence de plusieurs voz officiers, estans plustost incitez de haine contre nous, que de bonne affection à vostre service. Et à fin, Sire, que nous puissions pleinement informer vostre Maiesté de ce qui con- 666 THE HUGUENOTS, 1560 328 cerne cette cause, nous vous supplions très-humblement de voir et entendre nostre Confession de Foy, laquelle nous vous pré- sentons : espérans qu'elle nous sera defence suffisante contre tous les blasmes et opprobres, dont iusques icy avons esté chargez à grand tort par ceux qui ont tousiours fait mestier de nous condamner, premier que nostre cause leur fust conneue. En laquelle, Sire, nous pouvons protester qu'il n'y a aucune chose qui répugne à la parole de Dieu, ne qui contrevienne à l'hommage que nous vous devons. Car les articles de nostre Foy qui sont descrits assez au long en nostre Confession, re- viennent tous à ce poinct, que puisque Dieu nous a suffisam- ment déclaré sa volonté par ses Prophètes et Apostres, et mesmes par la bouche de son fils nostre Seigneur lésus Christ, nous devons cet honneur et révérence à la parole de Dieu de n'y rien aioutter du nostre : mais de nous conformer entière- ment à la reigle qui nous y est préscritte. Et pour ce que l'Église Romaine, laissant l'usage et coustume de la primitive Église, a introduit nouveaux commandemens et nouvelle forme du service de Dieu : nous estimons estre très-raisonnable de préférer les commandemens de Dieu, qui est la vérité mesme, aux commandemens des hommes : qui de leur nature sont enclins à mensonge et vanité. Et quoy que noz adversaires prétendent à l'encontre de nous, si pouvons nous dire devant Dieu et les hommes, que nous ne souffrons pour autre raison que pour maintenir nostre Seigneur lésus Christ estre nostre seul Sauveur et Rédempteur, et sa doctrine seule doctrine de vie et de salut. Et cette est la seule cause. Sire, pour laquelle les bourreaux ont eu tant de fois les mains souillées du sang de voz poures suiets, lesquels n'espargnent point leurs vies pour maintenir cette mesme Confession de Foy, ont bien peu faire entendre à tous qu'ils estoyent poussez d'autre esprit que de celuy des hommes, qui naturellement ont plus de soucy de leurs repos et commoditez, que de l'honneur et gloire de Dieu. Et partant. Sire, suyvant la bonté et douceur de laquelle pro- mettez user envers voz poures suiets, nous supplions très- humblement vostre Maiesté nous faire cette miséricorde, que de prendre en main la connoissance de la cause, pour laquelle estans poursuyvis à toute heure ou de mort, ou de bannisse- ment, nous perdons par ce moyen la puissance de vous faire le très-humble service que nous vous devons. Qu'il plaise donq à vostre Maiesté, Sire, à lieu des feus et glaives dont on a usé parcidevant, faire décider nostre Confession de Foy par la parole de Dieu : donnant permission et seureté pour ce ftiire. 328 THE HUGUENOTS, 1560 667 Et nous espérons que vous-mesmes serez iuge de nostre innocence, connoissant qu'il n'y a en nous ny hérésie, ny rébel- lion aucune : mais que nous tendons seulement à ce but, de pouvoir vivre en saine conscience, servans à Dieu selon ses commandemens, et honorans vostre Maiesté en toute obéissance et servitude. Et par ce que nous avons nécessairement besoin d'estre, par la prédication de la parole de Dieu, retenus en nostre devoir et office tant envers luy qu'envers vous : nous vous supplions très-humblement, Sire, qu'il nous soit permis d'estre quelquefois assemblez tant pour estre exhortez par la parole de Dieu à sa crainte, que pour estre conformez par l'administration des Sacremens que nostre Seigneur lésus Christ a instituez en son Église. Et s'il plaist à vostre Maiesté nous donner lieu, auquel un chacun puisse voir ce qui se fait en noz assemblées, la seule veue nous absoudra de l'accusation de tant de crimes énormes, dont nos dittes assemblées ont esté diffamées parcidevant. Car on n'y pourra veoir que toute modestie et chasteté, et on n'y pourra ouyr que louange de Dieu, exhortations à son service, et prières pour la conserva- tion de vostre Maiesté et de vostre Royaume. Que s'il ne vous plaist nous faire tant de grâce, au moins qu'il nous soit permis de poursuyvre particulièrement entre nous avec repos l'ordre qui y est estably. Vous supplions très-humblement, Sire, de croyre, que oyant lire cette supplication qui vous est maintenant présentée, vous oyez les cris et gémissemens d'une infinité de voz poures suiets qui implorent vostre miséricorde : à ce qu'elle esteigne les feus que la cruauté de voz iuges a allumez en vostre Royaume. Et ainsi qu'il nous soit loisible, servans à vostre Maiesté de servir à celuy qui vous a élevé en vostre dignité et grandeur. Et s'il ne vous plaist. Sire, d'ouyr nostre voix, qu'il vous plaise d'ouyr celle du Fils de Dieu, le- quel vous ayant donné puissance sur noz biens, sur noz corps et sur nostre propre vie : vous demande que la puissance et la domination sur noz âmes et consciences (lesquelles il s'est acquises au pris de son sang) luy soyent réservées. Nous le supplions. Sire, qu'il vous conduise tousiours par son Esprit, accroissant avec vostre âge vostre grandeur et puissance, vous donnant victoire contre tous voz ennemis, establissant pour iamais en toute équité et iustice le throsne de vostre Maiesté : devant laquelle aussi il luy plaise nous faire trouver grâce, pour resentir quelque fruit de nostre présente supplication, à iin qu'ayans changé noz peines et afflictions à quelque repos et liberté, nous changeons aussi noz i)leurs et larmes à une per- 668 THE HUGUENOTS, 1560 328 petuelle action de grâces à Dieu, et à vostre Maiesté, pour avoir fait chose à luy très-agréable, très-digne de vostre bonté et iustice, et très-nécessaire pour la conservation de voz plus humbles et plus obéissans suiets et serviteurs. (â) From the Confessmi. Art. 4. — Nous cognoissons ces livres estre canoniques, et la reigle très-certaine de nostre Foy non tant par le commun accord et consentement de l'Église, que par le tesmoignage et persuasion intérieure du S. Esprit, qui les nous fait discerner d'avec les autres livres Ecclésiastiques. Sur lesquels (encores qu'ils soyent utiles) on ne peut fonder aucun article de Foy. Art. /. — Nous croyons que la parole qui est contenue en ces livres est procédée de Dieu, duquel seul elle prend son authorité, et non des hommes. Et d'autant qu'elle est reigle de toute vérité, contenant tout ce qui est nécessaire pour le service de Dieu et nostre salut, il n'est loisible aux hommes, ne mesmes aux Anges d'y adiouster, diminuer ou changer. Dont il s'ensuit que ne l'antiquité, ni les coustumes, ni la multitude, ni la sagesse humaine, ni les iugemens, ni les arrests, ni les edicts, ni les décrets, ni les conciles, ni les visions, ni les miracles, ne doivent estre opposés à icelle Escriture saincte ; ains au contraire, toutes choses doivent estre examinées, reiglées et réformées selon icelle. Et suyvant cela, nous advouons les trois Symboles, à savoir des Apostres, de Nice et d'Athanase, pource qu'ils sont conformes à la parole de Dieu, Art. 6. — Ceste Escriture sainte nous enseigne qu'en ceste seule et simple essence divine, que nous avons confessée, il y a trois personnes, le Père, le Fils, et le S. Esprit : le Père, pre- mière cause, principe et origine de toutes choses. Le Fils, sa parole et sapience éternelle. Le sainct Esprit, sa vertu, puis- sance et efficace : le Fils éternellement engendré du Père : le sainct Esprit procédant éternellement de tous deux : les trois personnes non confuses, mais distinctes, et toutesfois non divisées, mais d'une mesme essence, éternité, puissance et équalité. Et en cela advouons ce qui a esté déterminé par les Conciles anciens, et détestons toutes sectes et hérésies, qui ont esté reiettées par les saincts Docteurs, comme sainct Hilaire, sainct Athanase, sainct Ambroise, sainct Cyrille. Art. 14. — Nous croyons que lésus Christ, estant la sagesse de Dieu et son Fils éternel, a vestu nostre chair afin d'estre Dieu et homme en une personne, voire homme semblable à 328 THE HUGUENOTS, 1560 669 nous, passible en corps et en àme, sinon en tant qu'il a esté pur de toute macule. Et quant à son humanité, qu'il a esté vraye semence d'Abraham et de David, combien qu'il ait esté conceu par la vertu secrète du Sainct Esprit. En quoy nous détestons toutes les hérésies qui ont anciennement troublé les Églises : et notamment aussi les imaginations diaboliques de Servet, lequel attribue au Seigneur lésus une divinité fantastique, d'autant qu'il le dit estre idée et patron de toutes choses, et le nomme Fils personel ou figuratif de Dieu : et finalement luy forge un corps de trois élémens incréés, et par ainsi mesle et destruit toutes les deux natures. Art 2j.—0r pource que nous ne iouissons de lésus Christ que par l'Évangile, nous croyons que l'ordre de l'Église, qui a esté establi en son autorité, doit estre sacré et inviolable. Et pourtant que l'Église ne peut consister sinon qu'il y ait des pasteurs qui ayent la charge d'enseigner, lesquels on doit honorer et escouter en révérence quand ils sont deuement appelés, et exercent fidèlement leur office. Non pas que Dieu soit attaché à telles aides ou moyens inférieurs, mais pource qu'il luy plaist nous entretenir sous telle charge et bride. En quoy nous détestons tous fantastiques qui voudroyent bien, entant qu'en eux est, anéantir le ministère et prédication de la parole de Dieu et ses sacremens. Art 26. — Nous croyons doncques que nul ne se doit retirer à part, et se contenter de sa personne : ^ mais tous ensemble doivent garder et entretenir l'unité de l'Église, se soumettans à l'instruction commune et au ioug de lésus Christ : et ce en quelque lieu que ce soit où Dieu aura estably un vray ordre d'Église, encores que les Magistrats et leurs edicts, y soyent contraires, et que tous ceux qui ne s'y rengent ou s'en séparent, contrarient à l'ordonnance de Dieu. Arf. 27. — Toutesfois, nous croyons qu'il convient discerner songneusement et avec prudence quelle est la vraye Église, pource que par trop on abuse de ce titre. Nous disons doncques, suyvant la parole de Dieu, que c'est la compagnie des Fidèles, qui s'accordent à suyvre icelle parole, et la pure religion qui en dépend, et qui profitent en icelle tout le temps de leur vie, croissans et se confermans en la crainte de Dieu, selon qu'ils ont besoin de s'avancer et marcher tousiours plus outre. Mesme quoy qu'ils s'efforcent, qu'il leur convient avoir inces- samment recours à la rémission de leurs péchez. Néantmoins nous ne nions point que parmi les fidèles il n'y ait des hypocrites^ et réprouves, desquels la malice ne peut effacer le titre de l'Église. 670 THE HUGUENOTS, 1560 328 Art. 28. — Sous ceste créance nous protestons que là où la parole de Dieu n'est receiie, et on ne fait nulle profession de s'assuiettir à icelle, et où il n'y a nul usage des Sacre- mens, à parler proprement, on ne peut iuger qu'il y ait aucune Eglise. Pourtant nous condamnons les assemblées de la Papauté, veu que la pure vérité de Dieu en est bannie : esquelles les Sacremens sont corrompus, abastardis, falsifiés, ou anéantis du tout : et esquelles toutes superstitions et idolâtries ont la vogue. Nous tenons doncque tous ceux qui se messent en tels actes, et y communiquent, se séparent et retranchent du corps de lésus Christ. Toutesfois pource qu'il reste encore quelque petite trace d'Eglise en la Papauté, et mesme que la substance du Baptesme y est demeurée, ioint que l'efficace et vertu du Baptesme ne dépend de celuy qui l'administre, nous confessons ceux qui y sont baptizez n'avoir besoin d'un second Baptesme. Cependant à cause des corruptions qui y sont, on n'y peut présenter les enfans sans se^ polluer. Art. 29. — Quant est de la vraye Eglise, nous croyons qu'elle doit estre gouvernée selon la police que nostre Seigneur lésus Christ a establie, c'est qu'il y ait des pasteurs, des surveillans et diacres, à fin que la pureté de doctrine ait son cours : que les vices soyent corrigés et réprimés, et que les pauvres et tous autres affligés soyent secourus en leurs nécessités, et que les assemblées se facent au nom de Dieu, esquelles grans et petits soyent édifiés. Art. )o. — Nous croyons tous vrais pasteurs, en quelque lieu qu'ils soyent, avoir mesme authorité et égale puissance sous un seul chef, seul souverain, et seul universel Evesque lésus Christ. Et pour ceste cause que nulle Eglise ne doit prétendre aucune domination ou seigneurie sur l'autre. Art. y. — Nous croyons que nul ne se doit ingérer de son authorité propre pour gouverner l'Église : mais que cela se doit faire par élection, en tant qu'il est possible, et que Dieu le permet. Laquelle exception nous y adioustons notamment, pource qu'il a fallu quelques fois, et mesmes de nostre temps (auquel Testât de l'Eglise estoit interrompu), que Dieu ait suscité gens d'une façon extraordinaire, pour dresser l'Eglise de nouveau, qui estoit en ruine et désolation. Mais quoy qu'il en soit, nous croyons qu'il se faut tousiours conformer à ceste reigle, que tous pasteurs, surveillans et diacres ayent tesmoi- gnage d'estre appelés à leur office. Art. j2. — Nous croyons aussi qu'il est bon et utile que ceux qui sont esleus pour estre superintendans, advisent entr'eux quel , 328 THE HUGUENOTS, 1560 671 moyen ils devront tenir pour le régime de tout le corps, et toutesfois qu'ils ne déclinent nullement de ce qui nous en a esté ordonné par nostre Seigneur lésus Christ. Ce qui n'empesche point qu'il n'y ait quelques ordonnances parti- culières en chacun lieu, selon que la commodité le requerra. Art. j'j. — Cependant nous excluons toutes inventions humaines et toutes loix qu'on voudroit introduire sous ombre du service de Dieu, par lesquelles on voudroit lier les con- sciences : mais seulement recevons ce qui se fait et est propre pour nourrir concorde, et tenir chacun depuis le premier iusques au dernier en obéissance. En quoy nous avons à suyvre ce que nostre Seigneur lésus a déclaré quant à l'excommuni- cation : laquelle nous approuvons et confessons estre nécessaire avec toutes ses appartenances. Ari. j4. — Nous croyons que les Sacremens sont adioustés à la parole pour plus ample confirmation, à fin de nous estre gages et marreaux de la grâce de Dieu, et par ce moyen aider et soulager nostre foy, à cause de l'infirmité et rudesse qui est en nous : et qu'ils sont tellement signes extérieurs que Dieu besongne par iceux en la vertu de son Esprit, à fin de ne nous y rien signifier en vain. Toutesfois nous tenons que toute leur substance et vérité est en lésus Christ : et si on les en sépare, ce n'est plus rien qu'ombrage et fumée. Art. ^j. — Nous en confessons seulement deux communs à toute l'Église : desquels le premier (qui est le Baptesme) nous est donné pour tesmoignage de nostre adoption ; pource que là nous sommes entés au corps de Christ, à fin d'estre lavés et nettoyés par son sang, et puis renouvelles en sainte vie par son Esprit. Nous tenons aussi combien que nous ne soyons baptisés qu'une fois, que le profit qui nous est là signifié s'estend à la vie et à la mort, à fin que nous ayons une signa- ture permanente, que lésus Christ nous sera tousiours iustice et sanctification. Or, combien que ce soit un Sacrement de foy et de pénitence, néantmoins jiource que Dieu reçoit en son Eglise les petis enfans avec leurs pères, nous disons que par l'authorité de lésus Christ les petis enfans engendrés des fidèles doivent estre baptisés. Art. j6. — Nous confessons que la saincte Cène (qui est le second Sacrement) nous est tesmoignage de l'unité que nous avons avec lésus Christ, d'autant qu'il n'est pas seulement une fois mort et ressuscité pour nous, mais aussi nous repaist et nourrit vrayement de sa chair et de son sang, à ce que nous soyons un avec luy, et (]ue sa vie nous soit commune. Or 672 THE HUGUENOTS, 1560 328 combien qu'il soit au ciel iusques à ce qu'il vienne pour iuger tout le monde, toutesfois nous croyons que par la vertu secrète et incompréhensible de son Esprit il nous nourrit et vivifie de la substance de son corps et de son sang. Nous tenons bien que cela se fait spirituellement : non pas pour mettre au lieu de l'effect et de la vérité imagination ne pensée, mais d'autant que ce mystère surmonte en sa hautesse la mesure de nostre sens et tout ordre de nature. Bref, pource qu'il est céleste, il ne peut estre appréhendé que par foy. Art. jj. — Nous croyons, ainsi qu'il a esté dit, que tant en la Cène qu'au Baptesme Dieu nous donne réalement et par effect ce qu'il y figure. Et pourtant nous conioingnons avec les signes la vraye possession et iouissance de ce qui nous est là présenté. Et par ainsi tous ceux qui apportent à la table sacrée de Christ une pure Foy comme un vaisseau, reçoivent vrayement ce que les signes y testifient : c'est que le corps et le sang de lésus Christ ne servent pas moins de manger et boire à l'âme, que le pain et le vin font au corps. Art. j8. — Ainsi nous tenons que l'eau estant un élément caduque ne laisse pas de nous testifier en vérité le lavement intérieur de nostre âme au sang de lésus Christ, par l'efficace de son Esprit : et que le pain et le vin nous estans donnés en la Cène nous servent vrayement de nourriture spirituelle, d'autant qu'ils nous monstrent comme à l'oeil la chair de lésus Christ nous estre nostre viande, et son sang nostre breuvage. Et reiettons les fantastiques et sacramentaires, qui ne veulent recevoir tels signes et marques, veu que nostre Seigneur lésus Christ prononce. Ceci est mon corps, et ce calice est mon sang. Art. jç. — Nous croyons que Dieu veut que le monde soit gouverné par loix et polices, afin qu'il y ait quelques brides pour reprimer les appétis désordonnés du monde. Et ainsi qu'il a estably les royaumes, republiques et toutes autres sortes de principautez, soyent héréditaires ou autrement, et tout ce qui appartient à Testât de iustice, et en veut estre reconu autheur : à ceste cause a mis le glaive en la main des Magistrats pour reprimer les péchés commis, non seulement contre la seconde table des Comtnandemens de Dieu, mais aussi contre la première. Il faut doncques à cause de luy, que non seulement on endure que les Supérieurs dominent, mais aussi qu'on les honore et prise en toute révérence, les tenant pour ses lieu- tenans et officiers, lesquels il a commis pour exercer une charge legitime et saincte. Art. 40. — Nous tenons doncques qu'il faut obéir à leurs loix 328 THE HUGUENOTS, 1560 673 et statuts, payer tributs, imposts et autres devoirs, et porter le ioug de subiection d'une bonne et franche volonté, encores qu'ils fussent infidèles, moyennant que l'Empire souverain de Dieu demeure en son entier. Par ainsi nous détestons ceux qui voudroyent reietter les supériorités, mettre communauté et confusion de biens, et renverser l'ordre de iustice. No. 329. La Discipline Ecclésiastique, 25 May 1559. Art. I. — Aucune Église ne pourra prétendre primauté ni domination sur l'autre : ni pareillement les Ministres d'une Église les uns sur les autres, ni les Anciens, ou Diacres, les uns sur les autres. Art. 2. — En chaque Synode il sera élu, d'un commun accord, un Président pour faire avertir des jours et lieux auxquels on s'assemblera, et des sessions du Colloque. Item pour recueillir les voix, et déclarer le plus grand nombre, sur lequel il pro- noncera toutes les conclusions. Item pour faire qu'un chacun parle en son rang et sans confusion, et pour imposer silence à ceux qui seront trop âpres et contentieux, et pour les faire sortir s'ils ne veulent acquiescer, afin de délibérer sur les censures qu'on trouvera bon de leur faire. Il présidera à toutes les délibérations et fera les remontrances, et les réponses à tous ceux qui demanderont conseil, ou qui envoyèrent des lettres aux Députez du Synode, suivant en tout l'avis d'icelui ; et il sera lui-même sujet aux censures. Art.). — La charge du Président expirera à la fin du Colloque : et il sera en la liberté du Concile suivant d'élire celui-là même ou un autre. Art. 4. — Les Ministres qui viendront au Concile général, pourront amener un ou deux Anciens ou Diacres, pour le plus, élus par ceux de leur Consistoire, qui auront voix audit Synode. Quant aux Diacres, ou Anciens, du lieu où ledit Synode sera assemblé, ils pourront assister et proposer en leur ordre : toute- fois, pour éviter la confusion, il n'y en aura que deux qui auront voix, et nul ne se départira de l'assemblée sans congé. Art. j-. — Les^ Conciles généraux s'assembleront selon la nécessité des Églises, et on y fera une censure amiable et fraternelle à tous ceux qui y assisteront; après laquelle on célébrera la Cène, pour témoigner l'union, non pas seulement entre les seuls Ministres et Anciens desdits Synodes, mais en général avec toute l'Église. Art. (5.— Les Ministres et un Ancien ou Diacre, pour le moins, 944 >^ ^ 674 THE HUGUENOTS, 1560 329 de chaque Eglise, s'assembleront en chaque Province une fois Tan, pour le moins, et choisiront le tems et le lieu qui leur seront commodes pour le faire. Art. 7. — Un Ministre ne doit pas être maintenant élu par un seul Ministre avec son Consistoire, mais par deux ou trois Ministres et leurs Consistoires, ou par le Synode Provincial, ou par un Colloque qui s'assemblera, autant qu'il sera possible, dans les lieux où il y a des Eglises dressées, et les députés qui y viendront seront présentés au peuple pour y être reçus ; et s'il y a des oppositions, ce sera au Consistoire d'en juger ; mais si le consentement de part et d'autre est refusé, le tout sera rapporté au Synode Provincial, qui connoîtra tant de la justifi- cation du Ministre que de sa reception, si le Consistoire ou la plupart du peuple y consent. Art. 8. — Les Ministres ne seront envoyez des autres Eglises sans lettres authentiques, ou sans avoir des témoignages suffisans des lieux d' où ils seront envoyez : et si n'étant point envoyez, ils se présentent pour être reçus, ils ne le pourront être, sans qu'il apparoisse dûëment comment ils se^ seront gouvernez, et pour quelles causes ils auront laissé leur Eglise, et s'il y a opposition, on fera comme il a été dit ci-dessus. Art. 9. — Ceux qui seront élus signeront la Confession de Eoi entre nous, tant dans les Eglises, où ils seront élus que dans les autres où ils seront envoiez : et leur élection sera confirmée par les prières et l'imposition des mains des Ministres ; toute- fois sans aucune superstition. Art. 10. — Ceux qui s'ingéreront au Ministère dans les lieux où quelque Ministre de la Parole de Dieu seroit déjà établi seront suffisamment avertis de s'en désister, et au cas qu'ils n'en veuillent rien faire ils seront déclarés schismatiques : et quant à ceux qui les suivront, on leur fera le même avertisse- ment, et s'ils sont contumaces et obstinés, ils seront aussi déclarés schismatiques. Art. II. — S'il arrive que des peuples entre lesquels le Mini- stère de la Pjirole ne seroit point établi, aient élu quelque Pasteur, les Eglises voisines les solliciteront amiablement et instamment de conférer avec elles, et les exhorteront à signer la Confession de Foi et l'Ordre de la Discipline arrêtée parmi nous. Et au cas qu'ils ne voulu^ssent ratifier ladite Confession, trois ou quatre Ministres des Eglises voisines s'assembleront avec leurs Anciens, pour les déclarer schismatiques, et les fidèles seront avertis de se garder de tels personnages. Mais s'ils refusoient seulement de se soumettre à la Discipline arrêtée 329 THE HUGUENOTS, 1560 675 entre nous, ils ne pourront, en ce cas, être réputés schismatiques, jusqu'à ce qu'il en soit ordonné par le Concile Provincial. Art. 12.— Le Ministre d'une Église ne pourra prêcher dans une autre, sans le consentement du Ministre qui en est en possession : toutefois, en son absence, le Consistoire lui en pourra donner l'autorité. Et si le troupeau étoit dissipé par persécution ou autre trouble ; il tâchera d'assembler les Diacres et Anciens ; ce que ne pouvant faire, il pourra néanmoins prêcher pour réunir le troupeau. Art ij. — Celui qui aura consenti d'être élu au Ministère, recevra la charge qui lui sera dénoncée : et à son refus il sera sollicité par des exhortations convenables : toutefois on ne le pourra contraindre en aucune autre manière. Art. 14. — Les Ministres qui ne pourront exercer leur charge dans les lieux où ils auront été ordonnez, s'ils sont envoies ailleurs, par l'avis de l'Eglise, et n'y veulent pas aller, ils diront leurs causes de refus au Consistoire, et là il sera jugé si elles sont raisonnables ou recevables : que si elles ne le sont pas, et s'ils persistent à ne vouloir accepter ladite charge ; en ce cas le Synode Provincial en ordonnera. Art. /f. — Celui qui se seroit ingéré au Ministère de la Parole, quoiqu'il fut approuvé de son peuple, ne pourra être approuvé des Ministres voisins ou autres, s'il y a quelque différent sur son approbation dans quelque autre Eglise : mais avant que de passer outre, le Synode Provincial s'assemblera le plutôt qu'il sera possible pour en décider, à défaut de quoi un Colloque composé de six Ministres pour le moins, pourra décider de ce différent. Art. 16. — Ceux qui sont une fois élus au Ministère, doivent sçavoir qu'ils sont élus pour être Ministres toute leur vie. Quant à ceux qui sont envoies pour quelque tems, et aux- quels on auroit fait promesse de démission pour certaines causes, il sera avisé de pourvoir l'Église 011 ils sont, afin qu'ils fassent leurs affaires ; mais si les Églises ne pouvoient pourvoir au troupeau si ce n'est par eux, il ne leur sera point permis d'abandonner l'Église, pour laquelle Jésus Christ est mort. Art. /7. — Quand un Ministre sera tellement persécuté qu'il ne pourra sans grand danger exercer sa charge dans l'Église où il auroit été ordonné, il se pourra faire donner c}uelque autre Eglise pour un tems ; de l'avis et du consentement des deux Eglises : et si les Ministres ne veulent pas obéir aux jugemens des Eglises, leur cause sera rapportée au prochain Synode Provincial, où il se pourra aussi faire changer pour d'autres causes qui y seront proposées et jugées. X x 2 676 I^HE HUGUENOTS, 1560 329 Art. iS. — Nul Pasteur ne pourra laisser son troupeau sans le congé de son Consistoire, ou sans l'approbation des Eglises voisines de son département. Toutefois il sera bon en ce cas d'avertir les Eglises de secourir leurs Pasteurs et de subvenir à leurs nécessitez et si le secours nécessaire leur étoit refusé après qu'ils en auront fait la demande, il leur sera permis en ce cas de s'unir à une autre Eglise. Art. /9. — Les nouveaux introduits en l'Église, et spéciale- ment les moines et les prêtres, ne pourront être élus au Mini- stère sans une longue et diligente inquisition et approbation faite de leur vie et de leur demeure. Art. 20. — D'autant qu'il n'est licite ni expédient d'aller entendre les sermons des prédicateurs Papistes ou autres, qui seroient introduits sans une légitime vocation, dans les lieux où il n'y a point de Ministère de la Parole dressé, les vrais pasteurs doivent empêcher, autant qu'il leur sera possible, ceux de leur troupeau d'y aller. Art. 21. — Les Ministres qui enseigneront une mauvaise Doctrine, et qui après avoir été suffisamment avertis, ne s'en désisteront pas, et ceux qui n'obéiront pas aux saintes ordon- nances et admonitions prises de la Parole de Dieu, qui leur seront faites par le Consistoire, et ceux qui seront de vie scandaleuse, à sçavoir ceux qui méritent d'être punis par le Magistrat, ou excommuniés par l'Eglise : ceux aussi, qui seront entièrement incapables de faire leur charge, doivent être déposés, excepté ceux qui par vieillesse, maladie ou quelqu' autre inconvénient, seront rendus incapables d'exercer leur charge, sans avoir perdu leur honneur, et ils seront recom- mandés à leurs Eglises pour les faire entretenir, et il sera pourvu de quelques autres qui occuperont leur charge. Art. 22. — Les vices scandaleux et punissables par le Magi- strat, comme meurtre et sodomie, crime de lèze Majesté et autres qui rejailliront au grande déshonneur et scandale de l'Église, encore qu'ils eussent été commis par quelqu'un, non seulement avant son élection, mais du tems même de son ignorance, méritent que le Ministre qui en est coupable soit déposé : les autres vices non scandaleux seront remis à la prudence et au jugement du Synode Provincial. Art. 2^. — Si un Ministre est convaincu de crimes énormes et notoires, il sera promptement déposé par le Consistoire, aiant appelle deux ou trois Pasteurs non suspects. Et au cas que le Ministre délinquant se plaignit du témoignage rendu contre lui comme d'une calomnie, ses griefs seront rapportés 329 THE HUGUENOTS, 1560 677 au Synode Provincial. S'il a prêché ou expliqué quelque doctrine hérétique, il sera promptement .suspendu par le Consistoire de deux ou trois Ministres capables d'en juger, en attendant que le Synode Provincial en ait jugé définitive- ment. Quant aux causes de la déposition, elles ne seront point déclarées au peuple, si la nécessité ne le requiert, de laquelle le Consistoire jugera. Art. 24. — Les Anciens et Diacres sont le Sénat de l'Eglise, auquel doivent présider les Ministres de la Parole. L'office des Anciens sera de faire assembler le peuple, de rapporter les scandales au Consistoire, ej; autres choses semblables, selon qu'il y aura dans chaque Eglise des formulaires couchez par écrit, selon la coutume des lieux et des tems. Art 2^. — L'office des Anciens, comme nous en usons à présent, n'est pas perpétuel. Quant aux Diacres, leur charge sera de recueillir et distribuer, par l'avis du Consistoire, les deniers des pauvres, des prisonniers et malades : de les visiter et d'aller par les maisons catéchiser; et au cas qu'il s'en trouve quelqu'un propre, et qui promette de se dédier et consacrer perpétuellement au service de Dieu et au Ministère, alors il pourra être élu par le Consistoire pour catéchiser en public, selon le formulaire reçu en l'Eglise, et cela pour les éprouver, sans qu'ils puissent administrer les Sacremens. A7't. 26. — L'office des autres Diacres n'est pas de catéchiser en public ; et leur charge n'est point perpétuelle : de laquelle toutefois ni eux ni leurs Anciens ne se pourront départir sans le congé de l'Eglise. Art. 2j. — Dans les lieux où l'ordre de l'Eglise n'est point encore dressé, tant les Diacres que les Anciens seront élus par la voix commune du peuple avec leur Pasteur : mais dans ceux où la Discipline seroit déjà dressée, ce sera au Sénat de l'Église avec leur Ministre de les élire ; après quoi on leur lira les obli- gations de leur charge, et ils signeront la Confession de Foi arrêtée entre nous ; puis ils seront présentés au peuple, et s'il y a opposition, la cause sera debatuë et vuidée au Consistoire, et s'ils ne se pouvoient accorder, elle sera renvoiée au Synode Provincial. Art. 28. — Les Diacres et les Anciens seront déposés pour les mêmes causes que les Ministres delà Parole, en leur qualité, et aiant été condannés par le Consistoire, s'ils en appellent, ils seront suspendus jusrju'à ce (ju'il en soit ordonné par le Synode Provincial. 678 THE HUGUENOTS, 1560 329 ArL 2(). — Les Ministres ni autres personnes de l'Église ne pourront faire imprimer aucun livre composé par eux, ou par autrui touchant la Religion, ni en publier sur d'autres matières, sans les communiquer à deux ou trois Ministres de la Parole, non suspects. Art. jo. — Les hérétiques, les contentieux, les contempteurs de Dieu, les rebelles contre le Consistoire, les traitres contre l'Eglise : item ceux qui sont atteints et convaincus de crime digne de punition corporelle, ceux qui apportent un grand scandale à toute l'Eglise, seront du tout excommuniés et retranchés non seulement des Sacremens, mais aussi de toute l'assemblée. ^ Quant aux autres délinquans, ce sera à la pru- dence de l'Eglise de connoitre ceux qui doivent être admis à la Parole, après avoir été privés des Sacremens. Art. ji. — Ceux qui auront été excommuniés pour hérésie, ou mépris de Dieu, pour schisme, trahison contre l'Église, rebellion à icelle, et pour d'autres vices grandement scandaleux à toute l'Eglise ; seront déclarés au peuple pour excommuniés, avec les causes de leur excommunication. Quant à ceux qui auroient été excommuniés pour de plus légères causes, ce sera à la prudence de l'Eglise d'aviser si elle les devra manifester au peuple, ou non, jusqu'à ce qu'autrement en soit défini par le Concile général. Art. J2. — Ceux qui auront été excommuniés viendront au Consistoire demander d'être réconciliés à l'Église, laquelle jugera alors de leur pénitence ; et s'ils ont été publiquement déclarés excommuniés, ils feront aussi pénitence publique : s'ils n'ont été publiquement excommuniés, ils la feront seulement devant le Consistoire. Art. jj. — En tems de grande persécution, de guerre, peste, famine et autre générale affliction, quand on voudra élire des Ministres de la Parole, et quand il sera question d'entrer au Synode, on pourra dénoncer des prières publiques et extra- ordinaires, avec jeunes, toutefois sans scrupule, ou superstition. Arts. j4-jS.—J.es niariages. . . . Art. jç. — Aucune Eglise ne pourra faire des choses de gjande consequence où l'intérêt et le dommage des autres Églises pourront se rencontrer, sans l'avis du Synode Pro- vincial, s'il est possible de l'assembler : et si l'affaire pressoit, ejle convoquera et aura l'avis et le consentement des autres Églises de la Province, du moins par des lettres. Art. 40. — Ces articles qui sont contenus ici touchant la Disci- pline ne sont tellement arrête/ entre nous nue si l'utilité de 329 THE HUGUENOTS, 1560 679 l'Eglise le requiert, ils ne puissent être changes. INIais il ne sera pas au pouvoir d'un particulier de le faire, sans l'avis et le consentement du Concile général. No. 330. The Report of the Venetian Ambassador in France, 1561. Unless it otherwise pleases the Almighty, religious affairs will soon be in an evil case in France, because there is not one single province uncontaminated. Indeed in some pro- vinces, such as Normandy, almost the whole of Brittany, Touraine, Poitou, Gascony, and a great part of Languedoc, of Dauphiny, and of Provence, comprising three-fourths of the kingdom, congregations and meetings, which they call as- semblies, are held ; and in these assemblies they read and preach, according to the rites and usages of Geneva, without any respect either for the ministers of the king or the com- mandments of the king himself. This contagion has pene- trated so deeply that it affects every class of persons, and, what appears more strange, even the ecclesiastical body itself. I do not mean only priests, friars, and nuns, for there are but few monasteries that are not corrupted, but even bishops and many of the principal prelates, who hitherto had not shown any such disposition ; and it is only on account of the rigorous execution of the law that other persons besides the populace have not disclosed themselves, because they have restrained themselves for the time being, from fear of the loss of their {property and lives. But your Serenity ^ must learn that while the people and the populace show fervent devotion by fre- quenting the churches and observing the Catholic rites, all other classes are supposed to be disaffected, and the nobility perhaps more than any other class, and, particularly, persons of forty years of age and under.''^ If these disaffected indi- viduals continue to attend Mass and the Divine Offices, and externally to practise Catholic rites, they do so for show and from fear ; because when they either are, or believe themselves to be, unobserved, they avoid and even fly from the Mass above all things, and also from the churches as far as they are able, and more so since it became known that by imprison- ment, chastisement, and burnings, no remedy was found. It has now been determined not to proceed against any disaffected ' The Doge of Venice. - The wars with the Empire were over by, 3 April 1 559, the Treaty of Cateau-Cambrcsis. They liad notliiiiy to do, and were ofler, in debt. 68o THE HUGUENOTS, 1560 330 persons, unless they venture to preach, persuade, and to take part puijlicly in congregations and assemblies. All other such persons are allowed to live, and some have been set at liberty, and released from the prisons of Paris and of other parts of the kingdom. A great number of these last have still remained in the kingdom, preaching and speaking publicly, and boasting that they have gained their cause against the Papists, as they delight to style their adversaries ; so that, now, every one of them is assured against the fear of being questioned : and there exists thus a silent truce, because whilst formerly all suspected persons had to quit the kingdom, and to retire some to Geneva, some to Germany, and some to England, now they not only do not leave the country, but a large number of those who had already emigrated have returned. It was told me, whilst passing through Geneva on my way to Italy, that, after the death of the king, a great number of gentlemen who had fled thither after the conspiracy of Amboise/ had come back to France, and, in particular^ M. de Mombrun, who was the author of the late disturbances in Provence and in Dauphiny, and who had been burnt in effigy ; besides these, more than fifty others, who are called ministers, were summoned from various parts of France to travel, and teach and preach the ' Word ', for thus they term the Gospels^ and their own doctrine. Your Serenity will hardly believe the influence and the great power which the principal minister of Geneva, by name Calvin, a Frenchman, and a native of Picardy, possesses in this kingdom ; he is a man of extraordinary authority, who by his mode of life, his doctrines, and his writings, rises superior to all the rest ; and it is almost impossible to believe the enormous sums of money which are secretly sent to him from France to maintain his power. It is sufficient to add that if God does not interfere, there is great and imminent danger that one of two things will happen in this kingdom : either that the truce, which is desired and sought publicly, will end by the heretics having churches wherein they can preach, read, and perform their rites, according to their doctrine, without hindrance, and in like manner as they obtained churches by command of the late king," given at Fontainebleau, at the end of August,' in compliance with a petition presented to him by the Admiral ; * or, else, that we shall see an obedience to the ' To remove the Guises, 15 March 1560. - Francis II, f5 Dec. 1560. " Edict of Fontainebleau, 26 Aug. 1560. •• Gnspard Coligny, I5i6-t72. 330 THE HUGUENOTS, 1560 681 Pope and to the Catholic rites enforced, and shall have resort to violence and imbrue our hands in noble blood. For these reasons I foresee a manifest and certain division in the kingdom, and civil war as a consequence ; and this will be the cause of the ruin both of the kingdom and of religion, because upon a change in religion a change in the State necessarily follows. § 3. THE NETHERLANDS XXI THE DUTCH REFORMED, 1559-62 On 26 October 1555 Charles V resigned the crown of the Netlier- lands to his son Philip II of Spain, issô-tgS. The Emperor left him his debts, his policy of putting down heresy by Edicts and Inquisition, and his scheme for cementing the ecclesiastical unity of the Seventeen Provinces^ by an enlarged and reconstituted hierarchy- everything, in fact, but his personal popularity. In 155g [No. 331] the Venetian Ambassador wrote that Philip was a foreigner to the Netherlands {Calendar of State Papers, Venetian. 1558-80, No. 274). He felt himself so: and at last the Peace of Cateau-Cambrésis, 3 April, set him free to sail. 26 Aug., for Spain. He left the government of the Netherlands in the hands of a Regent and a Minister— his half-sister Margaret Duchess of Parma, a native-born princess, I52i-t86, and the Burgundian Antoine Perrenot de Granvcllc, 1517-186, Bishop of Arras 1538-61. Both were regarded as the representatives of a foreign Sovereign, and both were dependent wholly on iiis favour. Before his departure, Philip, 24 May, had secured the consent of Paul IV to [No. 332] the increase of Bishoprics {ibid. No. 75) : and by a Bull of 18 Aug. (Raynaldus, Ann. Eccl. xv. 40 sqq.) the hier- archy was raised from four to seventeen^ sees, with Granvelle at its head {Calendar, No. 244) as Cardinal-Archbishop of Mechlin, 1 561. There was much to be said for this project as designed to replace a chaos of four dioceses— Utrecht, Arras, Tournai, and Cambrai— which were subject to the foreign metropolitans of Koln and Rheims, by a national hierarchy. But it was resented, and so was the repression. Discontent was of slow growth : but the ' These were, in 1543, ((/) four duchies : Brabant, Limburg, Luxemburg. Gelderland; (^) seven counties : Flanders, Artois, Ilainault, Namur, Zee- land, Holland, Ziitphen ; (r') five lordships : Friesland, Groningen, Overyssel, Utrecht, Mechlin ; and ((/^ one marquisate : Antwerp. 2 These were (a) under Cambrai (Abp.), Arras, Tournai, St. Orner, Namur; {b) under Mechlin (Abp.), Antwerp, Ghent, Bruges, Ypres, Ilcrtogenbosch, Roermond ; under Kf) Utrecht ^Abp-;, Haarlem, Deventcr. Lccuwarden, and Middelburij. 682 THE DUTCH REFORMED, 1559-62 Calvinists, who now felt the pressure of the Edicts in common with Lutherans, Sacramentaries, and Anabaptists against whom they were originally directed, sought to disarm the hostihty of the govern- ment by presenting their [No, 333] Confession de Foi des Églises Réformées Wallonnes et Flamandes, 1561 (Schaff, Creeds of Evan^^. Piot. Churekes, 383 sqq.) or Confessio Belgica ( Niemeyer. 360 sqq.) in which the Anabaptists were specially repudi- ated. Originally drawn up in French by Guido de Brès, i522-t67, a Walloon minister, on the basis of the Confessio Gallicana^ it was sent, in 1562, to Philip for authorization, as the belief of a hundred thousand of his subjects who ' were never found in arms or plotting against their sovereign '. It made no impression on Philip, but it was at once taken into use by the Netherlanders in place of the formularies which they had borrowed from the Walloon congrega- tion in London, 1550, and their Superintendent John Laski, 1499- ti56o {Forma ac Ratio tota ecdesiastici Ministerii in pe^-egrinorion Ecclesia instifi/fa Londini anno r^jO, ?L\xc\.or& lo. à Lasco [1555]: cf. Richter, Kirchenordnungen, ii. 99 sqq. and Dixon, History of the 'Church of England, iii. 234 sqq., 424 sq.). When, at last, the Con- fession was adopted. May 1566, in synod at Antwerp (Brandt, Nisto?y of the Reformation in the Loro Connt7'ies, i. 142) Calvinistic principles won the day. It was supplemented by the adoption at the Synod of Emden, 4-14 Oct. 1571 (Richter, Kirchenordnungen, ii. 339 sqq.) of a polity on the Genevan model as best suited for * churches under the cross' and of the Heidelberg Catechism, 1574 (Brandt, i. 311). In 1577, by ' certain Canons drawn up and pub- lished in the name of the Prince of Orange as Stadtholder and of the States of Holland and Zeeland and their Confederates ' [q. v. in ibid. 318 sqq.), Calvinism made terms with the State. By this time the whole people had been roused against the tyranny of Spain. The seven northern provinces — Holland, Zee- land, Utrecht, Gelderland, Overyssel, Friesland, and Groningen— withdrew in 1579, and eventually won their independence, 1609, as the United Netherlands. They were Calvinist to a man. The remaining ten were reduced to obedience by Alexander Farnese, i546-t92, Duke of Parma, in a war, 1578-92, which was conducted ' with full consciousness and fixed design as a war of religion '. In every town as it was conquered the Jesuits were settled ; and they ' transformed Belgium, which had previously been half- protestant, into one of the most decidedly [Roman] Catholic countries in the world ' (Ranke, Popes, i. 475)- No. 331. The Venetian Ambassador on Philip II, 1559. The Catholic king was born in Spain in the month of May 1527. He passed his early days and the greater part of his youth in that kingdom, where either from the custom of the country or by the will of his mother, who was a Portuguese, 331 THE DUTCH REFORMED, 15S9-62 683 he was educated with all the care and respect which could become the son of the greatest Emperor who ever reigned in Christendom and the heir of possessions of such vast magnitude. Having been brought up after this manner, his Majesty, when he first quitted Spain, passed through Italy and Germany to Flanders, and conveyed a universal impression that he was of a severe and intractable disposition, and therefore he was not much liked by the Italians, thoroughly disliked by the Flemings, and hated by the Germans. Consequently he was first warned by the Cardinal of Trent, then by Queen Mary, and even more effectually by his father, that a character for severity did not become the ruler of various nations and people of various habits and customs. ... His efforts are directed not to increase his possessions by war, but to preserve them by peace ; for at the commencement of his reign he made a truce with the king of France, notwith- standing that the Emperor refused his consent, and that the Bishop of Arras publicly condemned it. He regulated the disorders of the ministers of his realms ; he restored the courts of law ; he expedited the grants of favours and the decrees of iustice, which the Emperor was accustomed to delay ; he showed "liberality towards all persons, and never permitted any one to leave his presence dissatisfied. But when the Emperor, who had by his great reputation for prudence and experience main- tained the authority of his son, departed for Spain, his Majesl)- was too weak to support so great a burden, and soon found himself involved in serious difiiculties, which might have over- thrown him had he not been aided by fortune, and the im- prudence of his enemies. Then, if he had desired to imitate the Emperor, he might have done so by the strength of his power and the prosperity of his fortune, which are most formidable to the world : but although he resembles his father in his features, in his mode of speech, in his observance of rehgion, and in his kindness and good faith, he is dissimilar in many other respects which constitute the crowning-point of the greatness of Princes. The Emperor delighted in all that pertained to war, but his Majesty has neither knowledge of warlike matters, nor delight in them. The Emperor undertook great expeditions, but these the king avoids. The Emperor planned great designs, and conducted them with dexterity, and to his great benefit ; but the king thinks less of increasing his own power, than of obstructing the power of others. The 684 THE DUTCH REFORMED, 1559-62 331 Emjjeror never yielded to threats or to fear, but the king under very small apprehensions has given away states. The Emperor governed entirely according to his own views, but the king governs according to the views of others, and he has no esteem for any nation except the Spanish ; he consorts only with Spaniards, and with these only he takes counsel and governs. Moreover, contrary to the custom of the Emperor, he takes no notice of Italians and Flemings, and least of all Germans, and although he retains the chief men of each nation in his kingdom, still it is observed that he declines to admit any one of them to his secret councils, but keeps them only for affairs of war ; and he probably acts thus, not so much because he has a good opinion of them, as to prevent their services being employed by his enemies. For this reason he has never summoned either the Duke of Savoy or the Duke Ottavio to the Council of State, but only to the Council of War, into which all the chief officers, and even the colonels, are admitted. The Duke Ottavio has nicknamed this Council the ' Council of tlie Populace '. According to my opinion the kingdom of England will al\va}s be in alliance with his Majesty, from fear of being harassed by France, which already possesses Calais and Boulogne this side of England, and the kingdom of Scotland on the other.^ No. 332. The increase of Bishoprics, 18 Aug. 1559. {a) From a /lofe 0/ the Venetian Ambassador, 28 May. — I hear from the retinue of the Duke of Savoy, and also from the nephew of the French Ambassador, that an attack may be made on Geneva the moment the Duke - is reinstated, both to recover that city, which he alleges belongs to him, as also to deprive the heretics of Italy and France of that convenient seat of refuge. . . . Four days ago news arrived from Rome that the Pope, at King Philip's request, had consented to free these Provinces ' So it seemed in 1559 ; but, in 1560, Mar)', i542-tS7, Queen of France, 1559-60, became by the death of her husband Francis II, 5 Dec, Queen of Scots oni)'; and Elizabeth, by aiding the reforming party to its triumph in Scotland, rid herself from fear of the Scots {infra, pp. 686 sqq.). ^ Emmanuel Philibert, b. 1528, victor of St. Quentin, 10 Aug. 1557, and reinstated as Duke of Savoy, i559-t8o, by the Peace of Cateau-Cambrésis. Tlie attack on Geneva was staved off, 1564, by treaty between Savoy and Bern. Cf. Cainhr. Mod. Hist. iii. 405. 332 TUE DUTCH REFORMED, 1559-62 6S5 from the spiritual jurisdiction of Cologne and Rheims, and to erect in them three archbishoprics and some bishoprics, which gives very great satisfaction here, it being hoped by means of these bishoprics to suppress heresy, which is but too rife. His Majesty will have the nomination of these archbishoprics and bishoprics, with the exception of Cambrai, Mechlin, and Antwerp. (â) From a 7iote of the Ve?ietian Ambassador, 6 March Ij6i. — In the Provinces of Flanders the archbishoprics and bishoprics are about to be erected, and King Philip has already nominated certain persons to many of these, and by this time, at Rome, the confirmation will have been made, which it was endeavoured to pass as secretly as possible, lest it be thwarted by the Arch- bishops of Cologne, Treves, and Rheims, and by the Bishop of Liège and others who are thus deprived of their respective jurisdictions. It was intended to attach to each bishop three Doctors of Divinity, by whose counsel the bishops were to provide for all matters concerning religion ; to which the Flemings object, lest each bishop should become a tribunal of the Inquisition : and I am assured that in the Council of the Governess one of its chief members said boldly that they had never in the time of the Emperor tolerated the Inquisition in those Provinces, and that they would now still less endure its introduction in this way. No. 333. The Confessio Belgica, 1561. Art. )6. De Magiftratu. — Nous croyons que notre bon Dieu, à cause de la dépravation du genre humain, a ordonne des Rois, Princes, et Magistrats ; voulant que le monde soit gouverné par lois et polices, afin que le débordement des hommes soit réprimé, et que tout se fasse avec bon ordre entre les hommes. Pour cette fin il a mis le glaive dans les mains du Magistrat pour punir les méchants, et maintenir les gens de bien : et non seulement leur office est de prendre garde et veiller sur la police, mais aussi de maintenir le sacré ministère, pour ôter et ruiner toute idolâtrie et faux service de Dieu ; pour détruire le royaume de l'antechrist et avancer le royaume de Jésus Christ, faire prêcher la Parole de l'Évangile partout, afin que Dieu soit honoré et servi de chacun, comme il le requiert par sa Parole. De plus, chacun de quelque qualité, condition, ou étal qu'il soit, doit être soumis aux Magistrats, et payer les tributs ; les 686 THE OVER THROW OE THE avoir en honneur et révérence, et leur obéir en toutes choses qui ne sont point contraires à la Parole de Dieu ; priant pour eux en leur oraisons, afin que le Seigneur les veuille diriger en toutes leurs voies, et que nous menions une vie paisible et tranquille en toute piété et honnêteté. Et sur ceci nous détestons l'erreur des Anabaptistes et autres mutins, et en général de tous ceux qui veulent rejeter les autorités et Magistrats^ et renverser la justice, établissant com- munautés de biens, et confondant l'honnêteté que Dieu a mise entre les hommes. §4. SCOTLAND XXII THE OVERTHROW OF THE ANCIENT CHURCH. 1560 Scotland, politically connected with the Continent by a traditional alliance with France, was the one part of the British Isles where Calvinism, imported from the Continent, won a complete triumph. Nowhere else were [No. 334] the corruptions of the Church so deep-seated, and so freely admitted by her best friends, e.g. by Ninian Winzet 1518-192 {Cer/am Tractatis, i. 4 sqq., published by the Scottish Text Society, 1887-8 : and, for similar evidence, Joseph Robertson, Statiita Eccl. Scot. ii. 290, n. 206) : and while this explains her hopeless overthrow and the hatred with which the Calvinists eliminated every vestige of the ancient order, it goes some way towards justifying the new discipline which they set up. The beginnings of reform, however, are to be connected with the propagation of Lutheran opinions by Patrick Hamilton,' 1504-128, a young layman with noble and even royal blood in his veins, who, after studying at Marburg, 1527, began to preach near Linlithgow till, though ' a heretic with the power of the Hamiltons at his back ', he was seized by James Beaton, Archbishop of St. Andrews 1522- t39, and burnt there 27 Feb. 1528. Meanwhile, it had been necessary, 17 July 1525, to [No 335] prohibit Lutheran books by act of Parliament {Acts of the Pai-liainent of Scotland, ii. 295) ; and in i526Tyndale's New Testament began to find its way to Scottish seaports. The archbishop continued his policy of repression ; but ' the reek of Patrick Hamilton infected all on whom it did blow ' ; and when he was succeeded by his able but dissolute ^ nephew, David Beaton, 1494-+1546, who became Cardinal 1538, Primate 1539, and Legate 1543, an extreme type of reforming opinion came to the fore in George Wishart* 1513-+46. Wishart sought safety 1 Cf, A. F. Mitchell, The Scottish Reformation, c. ii. - ibid. 292, App. C. ^ ibid. c. iv, ANCIENT CHURCH IN S(^OTLANI), 1560 6S7 first in England, 1538, and then, 1539-40, among the Reformed of Zurich, Basel, and Strassburg. Returning to Scotland, 1543, he brought with him the First Helvetic Confession (Niemeyer, 105 sqq.) a semi-Zwinglian formulary which he afterwards translated {Wodro^u Miscellany, i. 11 sqq.) to serve as a confession of faith for congregations in Montrose, 1544, and Dundee, 1545. A Com- munion office, used later on by Knox at Berwick, 1550 (Lorimer, Jo/in Knox and the Church of England, 290 sqq.) was almost certainly from his hand, being based on that of Ziirich, with which he had become acquainted in exile ; and Wishart may thus be considered the first to have planted on Scottish soil the Continental Reformation in its Zwinglian form. He was seized at length by Cardinal Beaton, and burnt at St. Andrews, i March 1546. But, within three months, the Cardinal himself was murdered, 29 May ; and John Knox, 1515-+72, who had been with Wishart and was to carry on his work, took refuge, with the assassins, in the Castle of St. Andrev/s 10 April 1547, where he remained till, on its capitula- tion to the French, 31 July, he was sent to the galleys in France. The events that led to his return were the issue of that long rivalry between the English and the French court for ascendancy in Scotland which from, 8 Dec. 1542, [No. 336J the death of James V, 1513- 142 (Lindsay of Pittscottie, History of Scotland, bk. xxi, ch. xxxix, ed. S. T. S. i. 407), centred round his daughter Mary. Queen of Scots, 1543-I87. On i July 1543 the Earl of Arran, ns Regent, concluded the treaty of Greenwich with Henry VHI for her marriage with prince Edward. But relations between the two countries became strained, and, when war ensued, 1544-6, a rival alliance was entered into with France, 1547, by which the Scots were to receive help against the English troops and their Queen to marry the Dauphin. In Aug. 1548 [No. 337] Mary left home, to be educated in France {Register of the Pri^y Council of Scot- land, April 1550, i. 88) ; and, April 1554) the Queen-mother Mary of Guise, 1516-I60 became Regent. On 24 April 1558 [No. 338] tlie Queen of Scots was married to the Dauphin (Lesley, /listory of Scotland [Bannatyne Club] 264 sq.), and so, as wife of Francis II, i559-t6o, became Queen of P^ ranee as well. It seemed as if her uncles the Guises might use her high position to force upon the country of her birth a régime at once foreign and papal. But the reforming party had made head in the interval. The Council of Edward VI, anxious for allies in Scotland, procured the release of Knox, Feb. 1549; and, 28 Oct. 1552, offered him the bishopric of Rochester (Dixon, iii. 486 n.). But he refused it. [No. 339] The Second Prayer Book of Edward VI was abhorrent to him {Works, \\. 11 sq.). On the accession of Mary, he found an asylum, for the most part, at Geneva, 1554-8. and, save for a brief visit to Scotland, Sept. 1555-July 1556, was there when Calvin's influence stood at its height. The soil, meanwhile, was being made ready for its reception into Scotland. On 6 Jan. 1540 [No. 340] James V warned the clergy to put their house in order 688 THE OVERTHROW OF THE {Letters and Papers oj Henry VI] 1, 1540, No. 114): and the bishops,^ under John Hamilton, Archbishop of St. Andrews 1547- tyi, endeavoured a Catholic reform in their [No. 341] Synods of Edinburgh, 1549, 1552, 1559 (Robertson, Stat. Eeel. Scot. ii. 81 sqq., 128 sqq., 146 sqq.), and put out, 1552, [No. 342] Hamilton's Cate- chism (T, G. Law, The Catechism of John Hamiltoti) to further it. But it was too late as [No. 343] popular Ballads {Glide and Codlie Ballatis, 204 sqq., ed. Mitchell, for S. T. S. 1897) of the time shew. 'The Lords of the Congregation ' entered, 3 Dec, 1557, into a [No. 344] Band (Knox, lVo?'ks, i. 273 sqq.) to 'renounce the congrega- tion of Satan ', set up a provisional reform of their own, and sent for Knox. Arriving at Edinburgh, 2 May 1559, he preached with such effect that, ii May, [No. 345] in Perth a frenzy of destruc- tion (ibid. vi. 21 sqq.) seized the 'raschall multitude' [ihid. i. 322) and civil war followed. With, July-Nov. 1 559, [No. 346] the assist- ance of England, arranged between Cecil as paymaster and Knox as middleman {State Papers of Elisabeth \ Foreign, 1558-9, No. 953, and 1559-60, No. 180), the insurgents forced the Regent with her French troops to take refuge in the Castle of Edinburgh, where her death, 11 June 1560, led to, 6 July, [No. 347] the Treaty of Edinburgh (Rymer, Foedera, xv. 593 sq.), by which French and English troops were both to withdraw, so that the reforming and, as it now appeared, national party was left supreme. Next month [No. 348] Parliament, 17 Aug., adopted the Confession of Faith and, 24 Aug., abolished the Papal jurisdiction and the Mass {Act. Pari. Scot. ii. 526 sqq. ; Knox, Works, ii. 121). The ancient faith and worship was thus destroyed ; though as yet the hierarchy, apart from the Pope, remained. No. 334. Ninian Winzet on the corruptions of the Church, 15 Feb. 1562. . . . And albeit the time be schort, sumthing of 50ur prais man we speik. Bot quhidder sal we begin jour commendation and louing at jour haly lyfes, or at joure helthful doctrine, we ar doutsum. Sen jour godly leving garnisit with chastitie, fasting, prayer, and sobritie, be the worthi frutis tharof (quhat nedis mair), is patent to al man ! 3°'^'' merchandrice, jour symonie, jour glorious estait, jour solicitude be mariage, efter to haif brocht the baronis to be impis of jour posteritie, and witnessing in all aiges to cum of jour godlines, quhay speikis not of it ? "^onx liberalitie to the pure, jour magnifie collegeis of godly learnit in jour cumpanie, jour nurissing of pure studentis of ryche ingynis able efter to reull the Kirk of God * Scotland at tliis time had thirteen dioceses : St. Andrews (Abpric), with eight suffragans, Dunkeld, Aberdeen, Moray, Brechin, Dunblane, Ross, Caithness, Orkney; and Glasgow (Abpric), with three suffragans, Cjalloway, Argyll, The Isles. 334 ANCIENT CHURCH IN SCOTLAND, 1560 689 in helthfuU teachement, all cuntreis and collegis dois deplore ! 3our godly and circumspect distribution of benefices to your babeiS;, ignorantis and filthy anis, al Ethnik, Turk, and low may lauch at it, that being the special ground of al impietie and division this day within ye, O Scotland ! 3our wyse, saige, and grave familiar servands, void of al vanitie, bodely lustis, and heresie, ar spokin of to jour prayse, God wate ! 3our dum doctrine in exalting ceremoneis only, without ony declaration of the samin, and, fer mair, keiping in silence the trew Word of God necessar to al manis saluation, and not resisting mani- fest erreurs^ to the warld is knawin ! . . , The speciall rutis of all mischeif we suspect nocht jour prudent nobilitie to mys- knaw, to be the twa infernal monstris, pryde and auarice, of the quhilkis unhappelie hes upsprung the electioun of un- qualifeit bischopis and utheris pastores in Scotland. And that laitlie, as we can collect within thir hundreth jeris, in the gret destructioun of the trew religioun off Christianis, and in prouocatioun of Godis wraith contrare us. . . . No. 335. The prohibition of Lutheran Books, 17 July 1525- Item, it is statute and ordanit that for samekle as the dampnable opunjeounes of heresy are spred in divers cuntreis be the heretik Luthere and his discipillis, and this realm and liegis has fermelie persistit in the halifaith sene the samin was first ressauit be thaim and neuer as jit admittit ony opunjeounes contrare the Christin faith bot euer has bene clene of all sic filth and vice, therefore that na maner of persoune strangeare that hapnis to arrife with their schippis within ony part of this realm bring with thaim ony bukis or werkis of the said Lutheris his discipillis . . . under the pane of escheting of their schippis and gudis and putting of their persounes in presoune. . . . No. 336. The birth of Mary, 2 Dec, Queen of Scots, and the death of James V, 8 Dec. 1542. Be this the post came out of Lythtgow schawing to the king goode tydingis that the qucne was deliuerit. The king inquyrit ' wither it was man or woman ', The messenger said ' it was ane fair douchter '. The king ansuerit and said : ' Adew, fair Weill, it come witht ane lase, it will pasc witht ane lase ' ; and so he recommendit himself to the marcie of Almightie God and spak ane lyttill then frome that tyme fourtht, bot 944 ^ y 690 THE OVERTHROW OF THE 336 turnit his bak into his lordis and his face into the wall. ... In this maner he depairtit. ... He turnit him bak and luikit and beheld all his lordis about him and gaif ane lyttill smyle and lauchter, syne kissit his hand and offerit the samyn to all his lordis round about him, and thairefter held wpe his handis to God and 5eildit the spreit ... at Falkland in his awin palice . . . No. 337. The education of Mary, Queen of Scots, in France, April 1550. Item — Thereafter the said Master of Erskine shall report to the King [Henry H, of France] how rejoiced the Queen"s grace and my Lord Governor were of the news of our Sove- reign Lady's welfare, and to hear that the King's Highness was so well contented with her Grace, and that she was so able to increase in virtue, and that the King's Majesty takes such consolation, seeing the beginning of her upbringing to have been so good that he hopes someday to see his son the husband of one of the most virtuous princes that man can desire ; beseeching God of his infinite goodness that his High- ness may see not only the thing that his noble heart desires, but also that our Sovereign Lady be after this so endued with the graces of God that she may by her birth [offspring] make his Highness to be called the grandfather of one of the most victorious princes in the world, and the King long to reign prosperously over both realms. No. 338. The marriage of Mary to the Dauphin, 24 April 1558. All things necessary for the marriage of the Queen of Scots with the Dauphin being prepared, and the whole nobility and estates of the realm of France being convened at Paris, upon the 20th day of April 1558, in the great hail of the palace of the Louvre, in presence of King Henry of France, of the Queen his wife, and a great number of cardinals, dukes, earls, bishops, and noblemen, the ' fianzeillis ', otherwise called the handfasting [betrothal], was made with great triumph by the Cardinal of Lorraine, betwixt the excellent young Prince Francis, eldest son to the most valiant, courageous, and victorious prince, Henry, King of France, and Mary, Queen, inheritor of the realm of Scotland, one of the fairest, most civil, and virtuous princes of the whole world, with great solemnity, triumph, and banquetting ; and upon the next Sunday, being the 24th of April, the marriage was solemnized and completed betwixt 338 ANCIENT CHURCH IN SCOTLAND, 1560 691 them by the Cardinal of Bourbon, Archbishop of Rouen, in Notre Dame Kirk of Paris ; where the Bishop of Paris made a very learned and eloquent sermon, in presence and assistance of the King, Queen, and many prelates, noblemen, ladies, and gentlemen, of all estates and calling, with most excellent triumph, and the heralds crying with loud voices three sundry times, ' Largess ' ; casting to the people great quantity of gold and silver of all kind of sorts of coin, where there was great tumult of people, every one troubling and pressing others for greediness to get some part of the money. After which there were as great magnifique solemnities used in the Kirk, with as great dignity and reverence as was possible, which being done, they entered into the bishop's palace, where there was a sum- ptuous and princely dinner prepared for the whole company ; and after they had dined, there was used a princely dancing, called the ball royal, to the great comfort and pleasure of all being there present ; and how soon the ball was ended, they passed to the great hall of the palace royal, where they supped with so great magnificence, pomp, and triumph, that none of the assistance there had ever seen the like ; and there presently was given to the Dauphin the title of King Dauphin, so that he and the Queen were called thereafter King and Queen Dauphin. No. 339. Knox on the Second Prayer-Book of Edward VI. From his letter to Mrs. Anna Lock, 6 April /Jjp. — Our Maister calleth upon his owne, and that with vehemencie, that they depart from Babylon ; yea, severelie he threateneth death and damnation to such as, either in forehead or in hand, beare the mark of the Beast. And a portion of his niarke are all these dregges of Papistrie which were left in your great Booke of England, any jote whereof will I never counsell any man to use. One jote, I say, of these Diabolicall inventiouns, viz. Crossing in Baptisme ; Kneeling at the Lord's table ; mum- melling, or singing of the Letanie, a fulgure et te intestate : a subitanea et improvisa morte, ) Minute as to the Garrisons of Scotland, 4 Nov. i)S9- r. A general contribution and benevolence of all noblemen, gentlemen, burghs, and towns ; and a taxation upon the kirk lands, and also the whole profits of such kirk lands as be against the Congregation, to be levied. 2. Of this a perfect book to be made, and men appointed in every county for the collection of the same, out of which certain money to be allotted for their charges. 3. Some to be appointed to have receipt of the treasure and make payments to the garrisons, or for munitions or necessaries, by warrant signed by the Lords, or three of them, whereof the Duke, the Earl of Arran, or the Prior of St. Andrews to be one. 4. Knox to be a counsel with the payments to see that they be employed to the common action. 5. The treasure to be kept secret^ and that all such money as they shall spend in this common action may seem to grow and be levied only by the means above said. if) Parker, ArcJibishop Elect of Canterbury, to Cecil, 6 N'ov. ISS9- — Cod keep us from such visitation as Knockes have attempted in Scotland ; the people to be orderers of things ! No. 347. The Treaty of Edinburgh, 6 July 1560. Item, conventum concordatum et conclusum est quod omnes copiae militares, tam maritimae quam terrestres, utriusciue partis ex regno Scotiae discedent. . . . . . . Statutum pactum et conventum est (juod dictus Rex Christianissimus et Regina Maria et uterque eorum abstinebunt deinceps a dicto titulo atque insignibus regni Angliae vel Hiberniae utendis vel gerendis, prohibebunt etiam ac inter- dicent suis subditis ne quis in regno Franciae et Scotiae atque 700 THE OVERTHROW OF THE 347 eorum provinciis sive in aliqua parte eoriim, quovis modo utatur dictis titulo aut insignibus, interdicent etiam ac prae- stabunt quantum in ipsis erit, ne quis aliquo modo dicta in- signia cum insignibus dictorum regnorum Franciae aut Scotiae commisceat. No. 348. Parliament alters faith and worship, 17-24 August 1560. (a) xvii Die Augi/sti.— The Confessioun of fayth professed & beleved be the protestantis within the realme of Scotland, pubUscheit be thame in parHament and be the estaitis thairof ratifeit and apprevit as hailsome and sound doctrine groundit upoune the infaUibill trewth of God'is word. \Jiere foUoivs the Co/ifessiofi of Faith. ^^ Thir actis and articklis ar red in the face of Parliament and ratifyit be the thre estatis of this realme at Edinburgh the sevintene day of August, the jeir of God mdlx. {b) From K?iox's History of the Reformation, Book III. — This oure Confessioun was publictlie red, first in audience of the Lordis of Articles, and after in audience of the haill Parliament ; whair war present, not onlie suche as professed Christ Jesus, but also a great number of the adversaries of our religioun, suche as the foirnamed Bishoppis, and some others of the Temporall Estate, who war commanded in Goddis name to object, yf thei could, any thing against that doctrine . . .and the vottis of everie man war requyred accordinglie. Of the 'I'emporall Estate onlie voted in the contrair, the Erie of Atholl, the Lordis Somervaill and Borthwik ; and yit for thair disas- senting thei produced no bettir reassone, but, ' We will beleve as oure fatheris beleved '. The Bischoppis (Papisticall, we meane) spack nothing. The rest of the haill thre Estaittis, by thair publict votes, affirmed the doctrine ; and many, the rather, becaus that the Bischoppis wold nor durst say nothing in the contrair ; for this was the vote of the Erie Merschell ^ — ' It is long since I have had some favour unto the trewth, and since that I have had a suspitioun of the Papisticall religioun ; but, I praise my God, this day hes fully resolved me in the one and the other. For seing that my Lordis Bischoppis, who for thair lear[n]ing can, and for the zeall that thei should bear to the veritie, wold, as I suppose, ganesay any thing that directlie répugnes to the veritie of (iod ; seing, I say, my Lordis ' William Keith, fourth Earl Marischall, t'rS'- 348 ANCIENT CHURCH IN SCOTLAND, 1560 701 Bischoppis heir present speakis nothing in the contrair of the doctrine proponed, 1 can nott but hold it to be the verie trewth of God, and the contrarie to be deceavable doctrine. And thairfoir, so far as in me lyeth, I approve the one and danipne the other : And do farther ask of God, that not onhe I, but also all my posteritie, may enjoy the comforte of the doctrin that this day our earis have hearde. And yitt more, I man vote, as it war by way of protestatioun, that yf any persones ecclesiasticall shall after this oppone thame selfis to this our Confessioun, that thei have no place nor crédite, considdering that thei having long advisement, and full knaw- ledge of this oure Confessioun, none is now found in lauchfull, free, and quyete Parliament to oppone thame selfis to that whiche we professe : And thairfoir, yf any of this generatioun pretend to do it after this, I protest he be repute rather one that loveth his awin commoditie and the glorie of the world, than the trewth of God, and the salvatioun of menis saullis.' (c) xxiv Die Augusti. (a) In the Parliament haldin at Edinburgh . . . upoun the twenty-four day of the . . . monethe of August, the thre Estaitis then being present, understanding that the jurisdictioune and autoritie of the bischope of Rome callit the paip usit within this realme in tymes bipast hes been verray hurtful and prejudicial! to our Soveranis autoritie and commone weill of this realme, thairfoir hes statute & ordanit that the bischope of Rome haif na Jurisdictioun nor autoritie within this realme in tymes cuming, and that nane of our saidis Soveranis subjectis of this realme sute or desire in ony tyme hcireftir title or rycht be the said bischope of Rome or his sait [sect] to ony thing within this realme under the panis of barratrye, that is to say proscriptioune banischement and nevir to bruke honour office nor dignitie within this realme : And the controvenaris heirof to be callit befoir the Justice or his deputis or befoir the Lordis of Sessioun and ])unist thairfoir conforme to the Lawis of this realme : And the furnissaris of thame with fynance of money and purchessaris of thair title of rycht or manteanaris or defendaris of thame sail incur the same panis : And that na bischop nor uther prélat of this realme use ony Jurisdictioun in tymes to cum be the said bischop of Romeis autoritie under the pane foirsaid. (/3) The quhilk day forsamekle as Almichtie God be his maist trevv and blissit word hes declarit the reverence and lionour (luhilk suld be gevin to him and be his sone Jesus 702 THE NEW FAITH, DISCIPLINE, 348 Christ hes declarit the trew use of the Sacramentis, willing the same to be usit according to his will and word ; be the quhilk it is notoure and perfitlie knawin that the sacramentis of baptisme and of the body and blude of Jesus Chryst hes bene in all tymes bipast corruptit be the papistical kirk and be thair usurpit ministeris : And presentlie notwithstanding the reformatioune already maid according to Goddis worde, jit nottheless thair is sum of the same papis kirk that stubburnlie perseveris in thair wickit Idolâtrie, sayand Messe, and bap- tizand conforme to the papis kirk, prophanand thairthrow the sacramentis foirsaidis in quiet and secreit places, regardand thairthrow nather God nor his holie 'Word : Thairfoir it is statute and ordanit in this present Parliament that na maner of persone or personis in ony tymes cuming administrât ony of the sacramentis foirsaidis secreitlie or in ony uther maner of way bot thai that ar admittit and havand power to that effecte and that na maner of person nor personis say Messe, nor jit heir Messe, nor be present thairat under the pane of confisca- tioune of all thair gudis movable and unmovable and puneissing of thair bodeis at the discretioun of the magistrat, within quhais Jurisdictioune sik personis happynnis to be apprehendit, for the first fait ; banissing of the Realme for the secund fait, and justifying to the deid, for the thrid fait. And ordanis all Schireffis, stewartis, baillies, and thair deputis, provestis and baillies of burrowis and utheris jugeis quhatsumever within this realme to tak diligent sute and Inquisitioun within thair boundis quhair ony sik usurpit ministerie is usit Messe saying or thai that beis present at the doing thairof, ratifyand and apprevand the samyn, and tak and apprehend thame to the effect that the panis abovewrittin may be execute upoun thame. XXIII THE NEW FAITH, DISCIPLINE, AND WORSHIP, 1560-4 These are contained in three documents, the first of which was, 1560 [No. 349] the Confession of Faith (W. Dunlop, Collection of Confessions of Faith, ii. 13 sqq. '; Knox, Works, ii. 93 sqq. ; Schaff, Creeds of Evafig. Prof. Ckurc/ws, 437 sqq. Cf. Mitchell, T/ic Scottish Reformation, c. vi). It was presented to Parliament, and sanctioned 17 Aug. ; and Knox had the chief hand in its composition, as may be gathered both from its vigour and from ' the unmeasured language of vituperation '(Mitchell, 120) with which it assails that AND WORSHIP IN SCOTLAND, 1560-4 703 * filthie synagogue " and ' horrible harlot, the Kirk malignant ^ ' [Ar/. 18]. liut much of its language can be traced to Calvin's Institutes, the Genevan Confessions, and the Suvima Dodrinae of John Laski {Opera, ii. 294 sqq. ed. Kuyper). Orthodox enough on the Trinity and the Incarnation, the Old Scots Confession betrays its origin in asserting that ' the image of God wes utterlie defaced in man' \^Ari. 3] ; that the true Kirk is invisible, consisting only of the elect \Art. 16], and has for its notes not' antiquitie, title usurpit, .lineal descence', but ' the trew preaching of the Worde of God . . . the right administration of the Sacraments' and ' ecclesiastical discipline uprightlie ministred ' \^Art. 18]. The Confession remained the standard of doctrine in the Kirk under both the Presbyterian and the Episcopal régime to 1647, when it was superseded by the Westminster Confession (Dunlop, i. i sqq. ; Schaff, Creeds. &^c. 600 sqq.). Next followed, from the same hands, 1560 [No. 350] the First Book of Discipline (Dunlop, ii. 515 sqq. ; Knox, Works, ii. 183 sqq. ; of. Mitchell, c. viii) under nine heads. In sketching the only Scriptural polity, it starts from the position, already adopted by the Book of Common Order, 1556, from Calvin's Ordonnances ecclésia- stiqjies {supra, No. 302) of 1541, to the effect that the permanent office-bearers are four — Pastors, Doctors, Elders, and Deacons (B, C. O. 13 sqq., ed. G. W. Sprott, 1901). It is necessary, however, ' to make difference betwixt preachers at this time' (Fifth Head ; Dunlop, ii. 539) : and provision is accordingly made for Superinten- dents ; the shadows, but only the shadows, of the Catholic episco- pate. As to the ' admission of ministers ', it is laid down that ' it is neither the clipping of their crownes, the greasing of their fingers, nor the blowing of the dumb dogges called the Bishops, neither the laying on of their hands, that maketh true ministers of Christ Jesus. But . . . the nomination of the people, the examination of the learned, and publick admission . . . make men lawfull ministers' (Ninth Head, ii. 603) ; nor is any a lawful minister but a preacher, for the Sacraments cannot be * rightlie ministred by him, in whose mouth God hath put no sermon of exhortation ' (Fourth Head, ii. 530). The book, in short, rejects the traditional, revives the Ephesian^, and leaves a loophole for the charismatic ministry. It displays as great a zeal for education (Fifth Head, ii. 547 sqq.) as for Discipline (Seventh Head, ii. 568 sqq.) : and the latter was regulated by an Order of Excommunication and of Public Re- pentance (Knox, Works, vi. 447 sqq. ; Sprott, B- C. O. 35 sqq.). sanctioned in 1569 and abridged by Knox from similar formularies of John Laski {Forma ac Ratio tota Ecclesiastici Miiiistcrii in Opera, ii. 184 sqq., 194 sqq.). [No. 351] Tlie Book of Common " =eicles{a malignant ium, Ps. xxv. [xxvi,] 5— a designation which Knox had adopted in his dispute with Friar Arbuckill, 1547 {iVorÂ-s, i. 200). ■^ ' In some editions of the Genevan Version the word " eldership " is thus explained in the margin : " Under this name he containeth the whole mini- sterie of the Church which was at Ephesus " ' (Mitchell, 232, n. i). 704 THE NEW FAITH, DISCIPLINE, Order (G. VV. Sprott, Book of Common Order ; Dunlop, ii. 383 sqq. ; Knox, Works, vi. 275 sqq. ; cf. Mitchell, c. vii) was authorized by the General Assembly, 1564, and completed the ecclesiastical reconstruction. In the First I3ook of Discipline, it is cited as 'the Order of Geneva' (Dunlop, ii. 520), and was used, 1556, by Knox's congregation there (Knox, Works, iv. 141 sqq.), though the first draft of it was made for the English congregation at Frankfort, on the basis of Farel's and Calvin's services as modified by the Liturgia Sacra [23 F"eb. 1 551] of Pollanus, the successor of Calvin at Strassburg. Commonly known as Knox's Liturgy, it is in part a guide or model like its originals, and the minister was free at points to substitute for its ipsissima verba others ' like in efifect' (Dunlop, ii. 417). It embodied the rule of the Kirk as to worship from 1564 to 1645, when it was superseded by The Westminster Directory (ed. Leishman : cf. Sprott, B. C. O., p. xx), as Calvin's Catechism (Dunlop, ii. 139 sqq.) and the Heidel- berg Catechism hitherto in use in Scotland {idid. 273) by the West- minster Catechisms, Larger {ibid. i. 161 sqq.) and Shorter {ibid. 395 sqq.)- Thus the new system was alike continental in origin and revolu- tionary in design. Its authors were men who regarded themselves as committed ' to that same warre ' against the ancient church 'which God commanded Israel to execute against the Canaanites '. After the death of Knox, 24 Nov. 1572 (Mitchell, c. ix), a Second Book of Discipline (Dunlop, ii. 757 sqq.), 1578, and a Second Confes- sion of Faith {ibid. ii. 103 sqq., and, in Latin, 811 sqq. ; Schafif, Creeds, &^c. 480 sqq.), 1581, were put forth (cf. Mitchell, c. x). The one, drawn up by Andrew Melville, 1545-1-1622, riveted a stricter Presbyterianism on the Scottish people ; the other was a fresh declaration against ' that Romane Antichrist . . . his divilish Messe, his blasphemous Priesthead ... his erroneous and bloodie Decreets made at Trente .. .' Excepting for the readmission of 'imposi- tion of hands of the Elderschip ' (Dunlop, ii. 769) at Ordination, the First Book of Discipline, so far from being improved by the Second, was 'naiTowed, and the whole system stiffened' (Mitchell, 216). In 1592 Parliament gave its sanction to the Calvinistic Presbyterian- ism thus finally set up {Act. Pari. Scot. iii. 541 sq.). No. 349. The First Confession of Faith, 1560. Art.): Of original sinne.—BQ quhilk transgressioun, coni- monlie called Original sinne, wes the Image of God utterlie defaced in man, and he and his posteritie of nature become enimies to God, slaves to Sathan, and servandis unto sin. In samekle that deith everlasting hes had, and sail have power and dominioun over all that have not been, ar not, or sal not be regenerate frotn above : quhilk regeneratioun is wrocht be the power of the hohe Gost, working in the hartes of the elect of God, ane assured faith in the promise of God, reveiled to us 349 AND WORSHIP IN SCOTLAND, 1560-4 705 in his Word, be quhilk faith we apprehend Christ Jesus, with the graces and benefites promised in him. Art. 16 : Of the Kirk. — As we beleve in ane God, Father, Sonne, and halie Ghaist ; sa do we maist constantly beleeve, that from the beginning there hes bene and now is, and to the end of the warld sail be, ane kirk, that is to say, ane company and multitude of men chosen of God, who richtly worship and imbrace him be trew faith in Christ Jesus, quha is the only head of the same kirk, quhilk alswa is the bodie and spouse of Christ Jesus, quhilk kirk is catholike, that is, universal, because it conteinis the elect of all ages, of all realmes, nations, and tongues, be they of the Jewes, or be they of the Gentiles, quha have communion and societie with God the Father, and with his Son Christ Jesus, throw the sanctificatioun of his haly Spirit : and therefore it is called the communioun, not of pro- phane persounes, bot of saincts, quha as citizenis of the heavenly Jerusalem, have the fruitioun of the maist inestimable benefites, to wit, of ane God, ane Lord Jesus, ane faith, and ane bap- tisme : out of the quhilk kirk, there is nouther lyfe, nor eternall felicitie. And therefore we utterly abhorre the blasphemie of them that affirme, that men quhilk live according to equitie and justice, sal be saved, quhat Religioun that ever they have professed. For as without Christ Jesus there is nouther life nor salvation ; so sal there nane be participant therof, bot sik as the Father hes given unto his Sonne Christ Jesus, and they that in time cum unto him, avowe his doctrine, and beleeve into him ; we comprehend the children with the faithfull parentes. This Kirk is invisible, knawen onelie to God, quha alane knawis whome he hes chosen, and comprehends as weill (as said is) the elect that be departed, commonlie called the Kirk Trium- phant, and they that jit live and fecht against sinne and Sathan, as sail live hereafter. Art. 18 : Of the fiotis, be the quhilk the trewe Kirk is decerfiit fra the false, and quha sail be judge of the doctrine. — Because that Sathan from the beginning, hes laboured to deck his pesti- lent Synagoge with the title of the Kirk of God, and hes inflamed the hertes of cruell murtherers, to persecute, trouble and molest the trewe Kirk and members thereof, as Cain did Abell, Ismael Isaac, Esau Jacob, and the haill Priesthead of the Jewes Christ Jesus himselfe, and his Apostles after him. It is ane thing maist requisite, that the true Kirk be decerned fra the filthie Synagogues, be cleare and perfite notes, least we, being deceived, receive and imbrace, to our awin condemnatioun, the ane for the uther. The 944 y- /- 7o6 THE NEW FAITH, DISCIPLINE, 349 notes, signes, and assured takens whereby the immaculate Spouse of Christ Jesus is knawen fra the horrible harlot, the Kirk malignant, we affirme, are nouther antiquitie, title usurpit, lineal descence, place appointed, nor multitude of men approving ane error ; for Cain, in age and title, was preferred to Abel and Seth : Jerusalem had prerogative above all places of the eird, where alswa were the Priests lineally descended fra Aaron ; and greater number followed the Scribes, Pharisies, and Priestes, then un- fainedly beleeved and approved Christ Jesus and his doctrine : and yt, as we suppose, no man of sound judgment will grant, that ony of the forenamed were the Kirk of God. The notes therefore of the trew Kirk of God we beleeve, confesse, and avow to be, first, the trew preaching of the worde of God, into the quhilk God hes revealed himselfe unto us, as the writings of the Prophets and Apostles dois declair. Secundly, the right administration of the Sacraments of Christ Jesus, quhilk man be annexed unto the word and promise of God, to scale and confirme the same in our hearts. Last, ecclesiastical discipline uprightlie ministred, as Goddis worde prescribes, whereby vice is repressed, and vertew nurished. AMieresoever then thir former notes are scene, and of ony time continue (be the number never so fewe, about two or three) there, without all doubt, is the trew Kirk of Christ, who.accordingunto his promise, is in the middis of them. Not that universall, of quhilk we have before spoken, bot particular, sik as wes in Corinthus, Galatia, Ephesus, and uther places, in quhilk the ministrie wes planted be PauU, and were of himself named the kirks of God : and sik kirks, we the inhabitantis of the Realme of Scotland, professons of Christ Jesus, professis ourselfis to have in our cities, townes, and places, reformed, for the doctrine taucht in our Kirkis, conteined in the writen worde of God, to wit in the buiks of the auld and new Testamentis, in those buikis we meane, quhilk of the ancient have been reputed canonicall. In the quhilk we affirme, that all thingis necessary to be beleeved for the salvation of mankinde, is sufficiently expressed. The interpretation quhairof, we confesse, neither appertaines to private nor publick persone, nether 5it to ony Kirk, for ony preheminence or prerogative, personallie or locallie, quhilk ane hes above ane uther, bot apperteines to the Spirite of God, be he quhilk also the Scripture was written. When controversie then happines, for the right understanding of ony place or sentence of Scripture, or for the reformation of ony abuse within the Kirk of God, we ought not sa meikle to luke what 349 AND WORSHIP IN SCOTLAND, 1560-4 707 men before us have said or done, as unto that quhilk the halie Ghaist uniformelie speakes within the body of the Scriptures, and unto that quhilk Christ Jesus himselfe did, and commanded to be done. For this is ane thing universalHe granted, that the Spirite of God, quhilk is the Spirite of unitie, is in nathing con- trarious unto himselfe. Gif then the interpretation, determina- tion, or sentence of ony Doctor, Kirk, or Councell, répugne to the plaine worde of God, written in ony uther place of the Scripture, it is a thing maist certaine, that there is not the true understanding and meaning of the haly Ghaist, although that Councels, Realmes, and Nations have approved and received the same. For we dare non receive or admit ony interpreta- tion quhilk répugnes to ony principall point of our faith, or to ony uther plaine text of Scripture, or jit unto the rule of charitie. No. 350. The First Book of Discipline, 20 May 1560. The Fourth Head, concerning Ministers and their la^vfuU Election. Cap. iv, § I. In a Church reformed, or tending to Re- formation, none ought to presume either to preach, or yet to minister the Sacraments, till that orderly they be called to the same. Ordinarie vocation consisteth in election, examina- tion, and admission. . . . The Ninth Head, concerning the Policie of the Kirk. Cap. xvi, § 3. The papisticall Priests have neither power nor authoritie to minister the Sacraments of Christ Jesus, because that in their mouth is not the sermon of exhortation ; and therefore to them must strait inhibition be made, notwith- standing any usurpation they have made in the time of blind- nesse, not to presume upon the like hereafter, as likewise to all others who are not lawfully called to the holy Ministry, it is neither the clipping of their crownes, the greasing of their fingers, nor the blowing of the dumb dogges called the Bishops, neither the laying on of their hands that maketh true Ministers of Christ Jesus : but the Spirit of God inwardly first moving the heart to seeke to enter in the holy calling for Christ's glory and the profite of his Kirk, and thereafter the nomination of the people, the examination of the learned, and publick admission as before is said, make men lawfull Ministers of the Word and Sacraments. We speak of the ordinarie vocation in Kirks z z 2 7o8 THE NEW FAITH, DISCIPLINE, 350 reformed ; and not of that which is extraordinary, when God by himselfe and by his onely power, raiseth up to the Ministerie such as best pleaseth his Wisedome. No. 351. The Book of Common Order, 1564. THE ORDER OF PUBLIC WORSHIP. Chap. VIII. Prayers before and after Sermon. When the Congregation is assembled at the hour appointed, the Minister Jtseth this confession, or like in effect, exhorting the people diligently to exatnifie themselves, following in their hearts the tefior of his words. The Confession of our Sins. O Eternal God and most merciful Father, we confess and acknowledge here before Thy Divine Majesty, that we are miserable sinners, conceived and born in sin and iniquity, so that in us there is no goodness ; for the flesh evermore rebelleth against the Spirit, whereby we continually transgress Thy holy precepts and commandments, and so do purchase to ourselves, through Thy just judgement, death and damnation. Notwithstanding, O heavenly Father, forasmuch as we are dis- pleased with ourselves for the sins that we have committed against Thee, and do unfeignedly repent us of the same, we most humbly beseech Thee, for Jesus Christ's sake, to show Thy mercy upon us, to forgive us all our sins, and to increase Thy Holy Spirit in us, that we, acknowledging from the bottom of our hearts our own unrighteousness, may from henceforth not only mortify our sinful lusts and affections, but also bring forth such fruits as may be agreeable to Thy most blessed will, not for the worthiness thereof, but for the merits of Thy dearly beloved Son Jesus Christ our only Saviour, whom Thou hast already given, an oblation and offering for our sins, and for whose sake we are certainly persuaded that Thou wilt deny us nothing that we shall ask in His name according to Thy will. For Thy Spirit doth assure our consciences that Thou art our merciful Father, and so lovest us Thy children through Him, that nothing is able to remove Thy heavenly grace and favour from us. To Thee, therefore, O Father, with the Son and the Holy Ghost, be all honour and glory, world without end. So be it. This done, the people sing a Psabn all together, in a plain tune : ivhich ended, the Minister prayeth for the assistance of God's Holy Spirit, as the same shall more his heart, and so 351 AND WORSHIP IN SCOTLAND, 1560-4 ^09 proceedeth to the Sermon ; using after the Sermon this Frayer following, or suchlike. A Prayer for the Whole Estate of Christ's Church. Almighty God, and most merciful Father, we humbly submit ourselves, and fall down before thy Majesty, beseeching Thee, from the bottom of our hearts, that this seed of Thy Word now sown among us may take such deep root, that neither the burning heat of persecution cause it to wither, neither the thorny cares of this life do choke it, but that, as seed sown in good ground, it may bring forth thirty, sixty, and an hundred fold, as Thy heavenly wisdom hath appointed. And because we have need continually to crave many things at Thy hands, we humbly beseech Thee, O heavenly Father, to grant us Thine Holy Spirit to direct our petitions, that they may proceed from such a fervent mind as may be agreeable to Thy most blessed will. And seeing that our infirmity is able to do nothing without Thy help, and that Thou art not ignorant with how many and great temptations we poor wretches are on every side enclosed and compassed, let Thy strength, O Lord, sustain our weak- ness, that we, being defended with the force of Thy grace, may be safely preserved against all assaults of Satan, who goeth about continually like a roaring lion, seeking to devour us. Increase our faith, O merciful Father, that we do not swerve at any time from Thy heavenly Word, but augment in us hope and love with a careful keeping of all Thy command- ments, that no hardness of heart, no hypocrisy, no concupi- scence of the eyes, nor enticements of the world, do draw us away from Thy obedience. And seeing we live now in these most perilous times, let Thy fatherly providence defend us against the violence of all our enemies, which do everywhere pursue us ; but chiefly against the wicked rage and furious uproars of that Romish idol, enemy to Thy Christ. Furthermore, forasmuch as by Thy holy Apostle we are taught to make our prayers and supplications for all men, we pray not only for ourselves here present, but beseech Thee also to reduce all such as be yet ignorant from the miserable captivity of blindness and error to the pure understanding of Thy heavenly truth, that we all with one consent and unity of minds may worship Thee our only God and Saviour : and that all Pastors, Shepherds, and Ministers to whom Thou hast committed the dispensatif)n of Thy holy Word, and charge of ?io THE NEW FAITH, DISCIPLINE, 351 Thy chosen people, may both in their Ufa and doctrine be found faithful, setting only before their eyes Thy glory, and that by them all poor sheep, which wander and go astray, may be gathered and brought home to Thy fold. Moreover, because the hearts of rulers are in Thy hands, we beseech thee to direct and govern the hearts of all Kings, Princes, and Magistrates, to whom Thou hast committed the sword ; especially, O Lord, according to our bounden duty, we beseech Thee to maintain and increase the noble estate of the King's Majesty, and his honourable Council, with all the estate and whole body of the Commonwealth. Let thy fatherly favour so preserve him, and Thy Holy Spirit so govern his heart, that he may in such sort execute his officei, that Thy religion may be purely maintained, manners reformed, and sin punished, according to the precise rule of Thy holy Word. And for that we be all members of the mystical body of Christ Jesus, we make our requests unto Thee, O heavenly Father, for all such as are afflicted with any kind of cross or tribulation, as war, plague, famine, sickness, poverty, imprison- ment, persecution, banishment, or any other kind of Thy rods, whether it be grief of body or unquietness of mind ; that it would please Thee to give them patience and constancy till Thou send them full deliverance [out] of all their troubles. And finally, O Lord God, most merciful Father, we most humbly beseech Thee to show Thy great mercy upon our brethren who are persecuted, cast in prison, and daily con- demned to death for the testimony of Thy truth : And though they be utterly destitute of all man's aid, yet let Thy sweet comfort never depart from them, but so inflame their hearts with Thy Holy Spirit, that they may boldly and cheerfully abide such trial as Thy godly wisdom shall appoint ; so that at length, as well by their death as by their life, the kingdom of Thy Son Jesus Christ may increase and shine through all the world : In whose name Ave make our humble petitions unto Thee, as He hath taught us, saying, Our Father, à^'c. Almighty and everliving God, vouchsafe, we beseech Thee, to grant us perfect continuance in Thy lively faith, augmenting the same in us daily, till we grow to the full measure of our perfection in Christ, wherof we make our Confession, saying, / believe in God the Father Almighty, (>v. Then the people sing a Fsalin, which ended, the Minister pronounceth one of these blessings, and so the Congregation deparieth. 351 AND WORSHIP IN SCOTLAND, 1560-4 711 The Lord bless us and save us, the Lord make His face to shine upon us, and be merciful unto us ; the Lord turn His countenance towards us, and grant us His peace. The grace of our Lord Jesus Christ, the love of God, and the communion of the Holy Ghost, be with us all. So be it. // shall not he necessary for the Minister daily to repeat all these things before mentioned^ but, begitinitig with some manner of confession, to proceed to the Sermon, tvhich ended, he either useth the Prayer for all Estates before mentioned, or else prayeth, as the Spirit of God shall move his heart, framing the same according to the time and matter which he hath entreated of. Chap. X. The Manner of the Administration of THE Lord's Supper. The day 2vhen the Lord's Supper is ministered, which is commonly used once a month, or so oft as the Congregation shall think expedient, the Minister useth to say as folloivs : — Let us mark, dear brethren, and consider how Jesus Christ did ordain unto us His holy Supper, according as St. Paul maketh rehearsal in the eleventh chapter of the First Epistle to the Corinthians, saying, " I have received of the Lord that which I have delivered unto you, to wit. That the Lord Jesus, the same night that He was betrayed, took bread ; and when He had given thanks. He brake it, saying. Take ye, eat ye ; this is my body, which is broken for you : do ye this in remem- brance of Me. Likewise after Supper, He took the cup, saying, This cup is the New Testament, or Covenant, in my blood ; do ye this, so oft as ye shall drink thereof, in remembrance of Me : For as oft as ye shall eat this bread, and drink of this cup, ye shall declare the Lord's death until His coming. Therefore, whosoever shall eat this bread, and drink of the cup of the Lord, unworthily, he shall be guilty of the body and blood of the Lord. Then see that every man prove and try himself, and so let him eat of this bread, and drink of this cup ; for whosoever eateth or drinketh unworthily, he eateth and drinketh his own damnation, for not having due regard and consideration of the Lord's body." This done, the Minister proceedeih to the Exhortation. Dearly beloved in the Lord, forasmuch as wc be now assembled to celebrate the Holy Communion of the body and blood of our Saviour Christ, let us consider these words of St. Paul, how he exhorteth all persons diligently to try and examine 712 THE NEW FAITH, DISCIPLINE, 351 themselves before they presume to eat of that bread, and to drink of that cup ; for as the benefit is great, if, with a true penitent heart and Hvely faith, we receive that holy Sacrament (for then we spiritually eat the flesh of Christ and drink His blood, then we dwell in Christ, and Christ in us, we be one with Christ, and Christ with us), so is the danger great if we receive the same unworthily, for then we be guilty of the body and blood of Christ our Saviour, we eat and drink our own damnation, not considering the Lord's body, we kindle God's wrath against us, and provoke Him to plague us with divers diseases and sundry kinds of death. And therefore, in the name and authority of the eternal God, and of His Son Jesus Christ, I excommunicate from this Table all blasphemers of God, all idolaters, all murderers, all adulterers, all that be in malice or envy ; all disobedient persons to father or mother. Princes or Magistrates, Pastors or Preachers ; all thieves and deceivers of their neighbours ; and, finally, all such as live a life directly fighting against the will of God : charging them, as they will answer in the presence of Him who is the righteous Judge, that they presume not to profane this most holy Table. And yet this I pronounce not, to seclude any penitent person, how grievous soever his sins before have been, so that he feel in his heart unfeigned repentance for the same ; but only such as continue in sin without repentance. Neither yet is this pronounced against such as aspire to a greater per- fection than they can in this present life attain unto ; for, albeit we feel in ourselves much frailty and wretchedness, as that we have not our faith so perfect and constant as we ought, being many times ready to distrust God's goodness through our corrupt nature ; and also that we are not so thoroughly given to serve God, neither have so fervent a zeal to set forth His glory, as our duty requireth, feeling still such rebellion in ourselves, that we have need daily to fight against the lusts of our flesh ; yet nevertheless, seeing that our Lord hath dealt thus mercifully with us, that He hath printed His Gospel in our hearts, so that we are preserved from falling into despera- tion and misbelief ; and seeing also that He hath endued us with a will and desire to renounce and withstand our own affections, with a longing for His righteousness and the keeping of His commandments, we may be now right well assured, that those defaults and manifold imperfections in us shall be no hindrance at all against us, to cause Him not to accept and impute us as worthy to come to His spiritual Table : For the 351 AND WORSHIP IN SCOTLAND, 1560-4 713 end of our coming thither is not to make protestation that we are upright or just in our lives ; but contrariwise, we come to seek our Hfe and perfection in Jesus Christ, acknowledging in the mean time that we of ourselves be the children of wrath and damnation Let us consider, then, that this Sacrament is a singular medicine for all poor sick creatures, a comfortable help to weak souls, and that our Lord requireth no other worthiness on our part, but that we unfeignedly acknowledge our naughtiness and imperfection. Then, to the end that we may be worthy par- takers of His merits, and most comfortable benefits, which is the true eating of His flesh and drinking of His blood, let us not suffer our minds to wander about the consideration of these earthly and corruptible things (which we see present to our eyes, and feel with our hands), to seek Christ bodily present in them, as if He were enclosed in the bread and wine, or as if these elements were turned and changed into the substance of His flesh and blood ; for the only way to dispose our souls to receive nourishment, relief, and quickening of His substance, is to lift up our minds by faith above all things worldly and sensible, and thereby to enter into heaven, that we may find and receive Christ, where He dwelleth undoubtedly very God and very Man, in the incomprehensible glory of His Father, to Whom be all praise, honour, and glory, now and ever. Amen. The exhortation ended, the Alifiister cometh dotvn from the Pulpit, and sitteth at the Table, every man and ivojnan in like wise taking their place as occasion best serveth : Then he taketh bread, and giveth thanks, either in these words folloiving, or like ifi effect: — O Father of mercy, and God of all consolation, seeing all creatures do acknowledge and confess Thee as Governor and Lord, it becometh us, the workmanship of Thine own hands, at all times to reverence and magnify Thy godly Majesty, first, for that Thou hast created us to Thine own image and simili- tude, but chiefly because Thou hast delivered us from that everlasting death and damnation into the which Satan drew mankind, by the mean of sin, from the bondage whereof neither man nor angel was able to make us free, but Thou, O Lord, rich in mercy, and infinite in goodness, hast provided our redemption to stand in Thine only and well-beloved Son, whom of very love Thou didst give to be made Man like unto us, in all things, sin except, that in His body He might receive the punishment of our transgression, by His death to make 714 THE NEW FAITH, DISCIPLINE, 351 satisfaction to Thy justice, and by His resurrection to destroy him that was author of death, and so to bring again life to the world, from which all the whole offspring of Adam most justly was exiled. O Lord, we acknowledge that no creature is able to com- prehend the length and breadth, the deepness and height of that Thy most excellent love, which moved Thee to show- mercy where none was deserved, to promise and give life where death had gotten the victory, to receive us into Thy grace when we could do nothing but rebel against Thy justice. O Lord, the blind dullness of our corrupt nature will not suffer us sufficiently to weigh those Thy most ample benefits ; yet, nevertheless, at the commandment of Jesus Christ our Lord, we present ourselves to this His Table, which He hath left to be used in remembrance of His death, until His coming again, to declare and witness before the world, that by Him alone we have received liberty and life, that by Him alone Thou dost acknowledge us Thy children and heirs, that by Him alone we have entrance to the throne of Thy grace, that by Him alone we are possessed in our spiritual Kingdom, to eat and drink at His Table, with whom we have our conversation presently in heaven, and by whom our bodies shall be raised up again from the dust, and shall be placed with Him in that endless joy, which Thou, O Father of mercy, hast prepared for Thine Elect before the foundation of the world was laid. And these most inestimable benefits we acknowledge and confess to have received of Thy free mercy and grace, by I'hine only beloved Son Jesus Christ, for the which therefore, we Thy congrega- tion, moved by Thy Holy Spirit, render Thee all thanks, praise, and glory, for ever and ever. Amen. This dotie, the Minister breaketh the bread, and delivereth it to the people, who distribute and divide the same atnongst themselves, according to our Saviour Christ s commandvierit, and likewise giveth the cup : During the which time some place of the Scrip- tures is read, which doth lively set forth the death of Christ, to the intent that our eyes and senses may not only be occupied in these outward signs of bread afid wi?ie, which are called the visible word, but that our hearts and minds also may be fully fixed in the contemplatioti of the Lord's death, ivhich is by this holy Sacrament represented. ^Ind after this action is done, he giveth thanks, saying, Most merciful Father, we render to Thee all praise, thanks, and glory for that it hath pleased Thee of Thy great mercies to 351 AND WORSHIP IN SCOTLAND, 1560-4 715 grant unto us, miserable sinners, so excellent a gift and treasure, as to receive us into the fellowship and company of Thy dear Son Jesus Christ our Lord, whom Thou deliveredst to death for us, and hast given Him unto us as a necessary food and nourish- ment unto everlasting life. And now we beseech [Thee] also, O heavenly Father, to grant us this request, that Thou never suffer us to become so unkind as to forget so worthy benefits, but rather imprint and fasten them sure in our hearts, that we may grow and increase daily more and more in true faith, which continually is exercised in all manner of good works, and so much the rather, O Lord, confirm us in these perilous days and rages of Satan, that we may constantly stand and continue in the confession of the same, to the advancement of Thy glory, who art God over all things, blessed for ever. So be it. The action thus ended, the people sing the io)rd Fsahn, My soul give laud, à^'c, or some other of thanksgiving, which ended, one of the blessings before mentioned is recited, and so they rise from the Table and depart. Why this Order is observed rather than any other. If so be that any would marvel why we follow rather this Order than any other, in the administration of this Sacrament^ let him diligently consider that first of all we utterly renounce the error of the Papists ; secondly, we restore unto the Sacra- ment his [its] own substance, and to Christ His proper place. And as for the words of the Lord's Supper, we rehearse them, not because they should change the substance of the bread or wine, or that the repetition thereof, with the intent of the sacrificer, should make the Sacrament, as the Papists falsely believe, but they are read and pronounced to teach us how to behave ourselves in that action, and that Christ might witness unto our faith, as it were with His own mouth, that He hath ordained these signs to our spiritual use and comfort ; we do, first, therefore, examine ourselves, according to St. Paul's rule, and prepare our minds, that we may be worthy partakers of so high mysteries ; then, taking bread, we give thanks, break and distribute it as Christ our Saviour hath taught us ; finally, the administration ended, we give thanks again according to His example, so that without His word and warrant there is nothing in this holy action allempled. INDEX Aachen (Aix-la-Chapelle), 79. Aar, The river, 365, 369. Aargau, 462. Aarhus, Ove bp. of, 324 sq. Aberdeen, See of, 688. Abo, See of, 151. Absenteeism, 313. Absolution : denied by Farel and Calvin, 550; formulae of, 7 sqq., 20. Abuses, iiosqq., 113 sqq., 27osqq., 310 sqq., 362, 415, 434sqq., 554, 564, 686. Accidents, 67. Acta Augusiana, 33 sqq. Adrian VI, Pope, 106 sqq., 3S7, 408, 415 sq. Affusion, 451, 454. Agricola, Johann, 359. Aigle, 477, 479 sqq. Alb, 100. Albert of Brandenburg, Margrave, 185, 323- Albert of Mansfeld, Count, 181, 301 sq. Albertine Saxony. See Ducal .Saxony. Alciati, Andrea, 521. Aleander, 75, 79 sqq., 105. Algiers, 305. d'Aliod, Claude, 546. Allegorism, 67. ' Allied ' districts of Switzerland, 369. 371- Almsgiving, 150. Altar and Table, 227. Altars, breaking down of, 554 sq., 697. Alvarus Pelagius, 55. Amadeus V, Count of Savoy, 494. Amadeus VIII, Duke of Savoy, 494. See Felix V, Pope. Amandus, 164. Amboise, Conspiracy of, 680. Ambrose, St., 380, 382, 668. Ameaux, Pierre, 577, 630, 636 sq. Amsdorf, Nicholas, 99. Anabaptists, 263, 265sqq., 300, 305, 429. 435> 439. 450 sqq., 522 sq., 528, 547, 572, 682, 686 ; burnt, 454 ; drowned, 455, 458. Anglican clergy not ministers of Christ, 691 sq. Angrogna, 478. Anhalt-Dessau, The Reformation in, .305- Annates, 57, iii, 374. Anne of Poland, 1S5. Anniversaries. See Dead. Ansbach, Diets of, 187, Anshelm, Valerius, 387. Anti-Christ, The ' old religion ' is, 330, 530. 541. 565, 618, 696 sq., 704, 706. Anti-didagma of Koln, The, 351. Antiquity, The appeal to, 46 sqq., 49 sq., 76, 137, 143, 545 sq., 550 sqq., 584, 625, 628, 659, 664, 668, 694. Anti-Trinitarianism, 646 sq. Antwerp, 79, 81 ; Marquisate of, 681 ; See of, 681 ; Synod of, 682. Apostate priests and Religious, 14S, 315,677- Apostles' Creed: acknowledged by Huguenots, 668; how interpreted at Geneva, 630 ; used in Calvin- istic worship, 619, 624. Apostolic Succession : Maintained in Sweden, 152 ; Scouted by Scots, 703, 706. Appenzell, Canton of, 365, 368 ; the Reformation in, 459. Application, 69, 97, 343. Aquileia, Patriarchate of, 369. Arcemboldi, Giovanni Angelo de', 1 3. Argyll, See of, 688. Arianism charged against Farel and Calvin, 547, 573 sqq. Aristotle, 67, Arran, Earl of, 687, 699. 7i8 INDEX Arras, See of, 68 1 : Antony bp. of. See Granvelle, Cardinal. Art, Relation of Reformers to, 474. Artichauds (Articulants}, 581, 630. Artois, County of, 681. Ascension and the Eucharist, The, 483, 530, 549, 552, 603, 627, 651, 655 sqq., 658, 672. Ascoli, Hieronymus bp. of, 38. Ash Wednesday, 464, 466. Assurance, 645, 704. Astorga, Didaeus bp. of, .^55 sq. Aihafiasian Creed, 472, 668 ; Calvin on, 574. Athanasius, St., 668. Atonement, Reformed doctrine of the, 652. Attrition, 72. Aiigenspiegel , 11. Augsburg, 13, 33 sqq., 45, 89, 164, 258, 30.5> 319. 363, 468 ; Confes- sion of, 256 sqq., 341 sq., 363, 468, 658; Diet of [1518] 32, [1530] 256 sqq., 468 ; Jnterifn of, 359 ; Peace of, 363 sq. Augustine, St., 36, 54, 382, 411, 535, 542, 552 sq. ; and Calvin, 641. Augustinian Friars, 37, 87, 94 sq., 96sqq., 135, i64sq., 167 sq., 388, 402, 443, 461, 502, 515, 695. Auricular Confession : 73, 93, 104, 120, 130, 168, 189, 226, 235, 264, 314, 34.3, 345' 4M,. 692 ; repudiated by Farel and Calvin, 550, 584. Austria, 6, 8, 13, 363, 371, 377, 468. Avarice, clerical, 23 sq., 43, .^3,55sq., 57 sq., 60 sqq., 68 sq., 73, 98, 113, 120, 144 sq., 150, 161, 203, 235, 275. 3" sq., 314, 351, 402, 412, 4' 5. 426, 431, 437> 448, 4/5, 533- 564, 617, 688. Ave Maria put down, 558. Avignon, 388. Babylonish Captivity of the CJnirch, The, 62, 66 sqq. Balard, Jean, 546, 559, 588. Ballads, 6S8, 695 sq." Bamberg, Weigand bp. of, 135, 142, 165. Band. See Covenant. Banns of marriage, 567, 598. Baptism : Dignity of, 64 ; Doctrine of — Lutheran, 7osqq., 76,92, 264 — Zvvinglian, 451, 456 — Catholic, 456 — Calvinistic, 569, 608 sq., 621 sq.,652; Ceremonies of, 359; To be administered in the vulgar tongue 409— after sermon, 557, 581, 597 — by a Minister only, 597, 614, 664 — not by women, 227, 568 ; Form of, at Zurich, 423; of infants, 71, 95, 102, 227, 380, 415, 451 sqq., 456, 569, 610, 671. Baptismal registers to be kept, 597. Barcelona, Treaty of, 245 sqq., 468. Barnim, Duke of Pommem-Stettin, 305- Basel, 164, 365, 368, 458, 463, 468, 470, 544, 577. 588, 643, 647 ; Bps. of — Christopher, 52, 142, 388, 401 sq., 409, 428 — Philip, 461, 466 ; Diocese of, 369; University of, 374, 377, 409, 466 ; Reformation in, 459, 4^5 ; First Confession [1534] of, 459. Bastardy, to be reported, 597. Baudichon, J., 507, 510, 514. Beaton, David. See St. Andrews. Beaton, James. See St. Andrews. Beatrice of Portugal, Duchess of Savoy, 503. Beatus Rhenanus, 51, 375, 381, 3S8. Belgium, Counter-Reformation in, 682. Bells, 225, 228, 426, 443, 558. Benedictines, 164, 467, 502. Benedictions forbidden, 558. Benefices: Traffic in, 117, 373; Con- ferred on unfit persons, 117, 234. 310, on students, 521; Monastic, to be subject to the Ordinary, 146 ; Union of, 234 sq., 312. Benefit of clergy, 119, 235. Bergen, See of, 323. Bern, 365. 36S, 374, 384, 388, 467 sq.; Disputation [1528] of, 458 sqq., 478; Theses of, 459 sq. ; Re- formation in, 458, 463, 477 ; Dis- posal of Churcii property at, 462, 468, 470 ; Rival to Savoy, 477 ; Four Commanderies of, 477 sq., 481 sq. ; Synod [1532] of, 478; Forbids ' Lutheranism' and attacks on Seven Sacraments, 480 ; No toleration for its subjects, 481 ; 1 INDEX 719 Liturgy of, 4S2 ; At war [1530] with Savoy, 485 ; Enforces its own Reformation in Neuchâtel, 4S7 sq.; sends Farel to Morat, 489 ; Al- liance with Geneva and Freiburg, 495, 498 ; Secures Pays de Vaud in pledge, 500 ; Complains of the treatment of its preachers at Geneva, 501 ; Ultimatum to Geneva; 501, 507; Invoked by Geneva, 502, 517; Occupies Geneva, 503; Re- forms Pays de Vaud, 503, 545 sq., 554 sqq.; Acknowledges the inde- pendence of Geneva, 503, 519 sq.; Ceremonies of, 545 sqq., 559, 577 sq.; Arranges for a Disputation [1536] at Lausanne, 549; Feasts observed by, 537, 578 ; Puts out a Catechism, 558 ; Commissioners of, 573 ; Synod [1537] of, 574; Repri- mands Farel and Calvin, 575 ; Peace [1544] with Geneva, 630; Unites [1557] with Geneva, 631; Repudiates Genevan doctrines, 643 ; Advises death of Servetus, 647 ; Fears Calvin, 651 ; Treaty with Savoy, 684. Berthelier, Philippe, 495 sq. Berwick, 687, 698. Besançon, Province of, 13, 369. Bessarion, 545. Kex, 477, 479, 481. Beza, Theodore, 521, 566. 631, 642, 649 sq. Biberach, 301 sq. Bigamy, 307. Bishops : SVealth and dignity of, 96. 353. 413, 419 sq-, 475, 689; Negligence of, 206, 401, 5S5, 693 ; Flection of, 234 ; Authority of, 283 sqq., 294, 343, 345, 387, 405, 499, 508; Give way to Superinten- dents, 306, 703 ; Sovereign Princes among, 387, 405 sq., 495, 499, 502 ; Tyranny of, 499, 564 ; Ignorance and incompetence of, 700. Black Forest, The, 170. Black Friars. See Dominicans. Blasphemy, 150. Blaurer, Ambrose, 164, 305. ' Blue Laws,' 546. Bobadilla, Nicholas de, 336. Bodenstein, Andrew. See Carlstadt. Bohemia, 6. Bohemian Brethren, The, 47 sqq., 50. 61. 75. 77. 98. 652, 659. Bologna, 255. Bolsec, Jerome, 630, 641 sqq. Boniface VIII, Pope, 2, 5, 350. Bonivard, F., 495. Bonn, 351. Book of Common Order, 77^^,703 sq., 708 sqq. Book of Common Prayer, The, 351, 687, 694, 697. Booksellers at Oxford, 51 ; Leipzig, 51 ; Frankfurt fair, 51 ; Pa via, 52. Bora, Catherine von, 170. Borglum, Krumpen bp. of, 325. Both kinds, Communion in, 66, 77, 97sqq.,ioo, 104, 131, 135,160, 165, 168, 191, 271, 306 sq., 320, 322, 330, 345» 362, 380, 405, 409, 437. Boulogne, 684. Bourges, University of, 521. Brabant, Duchy of, 354, 572, 6S1. Brandenburg : Diocese of, 20, 37 ; Hieronymus, bp. of, 32 ; Matthias, bp. of, 307 ; Electors of. See Joachim I, II ; Reformation in, 306 sq., 320 sq. Brandenburg-Ansbach, Tlie Refor- mation in, 187. Brandenburg - Niirnberg, Church Order of, 187, 351. Brechin, See of, 688. Bremen, Province of, 13; City of, 165, 301 sq. Brenz, Johann, 164, 255. Brès, Guido de, 682. Bretten, 90. Bridal ornaments forbidden, 577. Briessmann, Johann, 165, 186. Brindisi, Hieronymus abp. of, 31 8. Brouet, P., 336. Briick, Dr., 255, 258, 306. Bruges, See of, 681. Brunswick, City of, 187; Church Order of, 230 sqq. Brunswick-Calenberg, Reformation in, 306. Brunswick-Liinebnrg, The Reforma- tion in, 1S7, 302. Bucer (Butzer), Martin, 164, 255, 307. 319. 341 sq-. 351 sq., 463, 468, 511, 543. 558, 5Sosq. 720 INDEX Bugenhagen, Johann, 164, 187, 305, 319, 323 sqq., 329. Burgos, Juan, Card. bp. of, 347. Burgundy, 85, 87, 367, 370, 6Sl. Burial Service, 227. Burning for heresy, 78, 523. Cabot, John and Sebastian, 545, Caithness, See of, 688. Cajetan, Cardinal, 1,32 sqq., 38, 41 , 55, 58 sqq. Calais, 684. ■ Calendar, Reform of the, 119 sq., /47 sq., 169, 190, 201 sq., 226, 235, 237. 360, 4S0, 559, 582. Calmar, Union of, 151. Calvin, John : Early life of, 521 sq.; Conversion [1533], 522 sqq. ; Party to Cop's address, 522, 524 sqq.; flight to Claix [1533], 522; Psycho- pannychia, 522, 528; Appoint- ment with Servetus, 522 ; in Paris [1534]. 522; to Strassburg, 522; to Basel [1535J, 522 sq. ; His Christianae Religionis Institutio [1536], 522, 524, 532 sqq.; Detain- ed by Farel at Geneva [1536], 522, 524; Lecturer at the Cathedral, 523, 544 ; Doctrine of the autho- rity of Scripture, 534 ; of Sin, 534 ; of Reprobation, 535, 537, 645 ; of the Sabbath, 535 ; of the Atone- ment, 536, 569; of Imputation, 637 ; of Election, 537 sqq., 644 sq.; of the Church, 539 sq., 570; of the Ministry, 540 sq., 571 ; of the Sacraments, 542, 569, 606 sqq. ; of Baptism, 569, 608 sqq. ; of the Lord's Supper, 543, 569, 611 sqq., 627 ; At the Disputation of Lau- sanne [1536], 545, 550 sqq.; a Hu- manist, 545 ; Appeals to antiquity, 545) 55° sqq.; memorializes the Council at Geneva, 546 ; Demands weekly Eucharist, 546, 561 ; disci- pline, 546, 560 sq., 570 sq., 575; catechetical instruction, 546, 561, 575 ; all to communicate once a month, 546, 572; Writes Catechis- nnis Genevensis Prior [1537], 546 sq., and Confession de la Foi de Ge- neve [1537], 547, 568sqq.; Charged with Arianism, 547, 573 sqq.; At- tempts to obtain enforcement of the Confession, 547 ; on Creeds, 574 ; His Confessio de Tri7iitate, 575 ; Refuses Communion to Genevese, 579; Is banished, 579 sq.; Lays complaints before Synod of Ziirich, 580 sqq. ; at Strassburg, 580, 649 ; Second edition of Institutes, 580 ; Commentary on Ro7?ians, 580; Replies to Card. Sadoleti, 580, 584 sqq. ; At Colloquies of Worms and Ratisbon [1541], 581 ; urged to return, 586 sq. ; Re-enters Geneva 581, 588; Never in Holy Orders but claims the commission of a Pro- phet, 541, 584, 586; Makes his own terms, 588 sqq. ; his Ordon- nances ecclésiastiques de Geneve [1541], 589 sqq. ; his Traictê de la S. Cène, 589, 603 sq. ; his Cate- chismus Genevensis, 589, 604 sqq., 629 ; his Formes des prières ecclé- siastiques [1542], 589, 615 sqq. ; his views on the Mass, 62S ; his Institutes in Latin, 629 ; and Cas- tellio, 630, 634 sqq. ; and Madame Perrin, 630, 637 sq. ; and Gruet, 630, 639 sq.; and Bolsec, 630, 641 sqq. ; his De aeterna Dei prae- dcstinatione, 631, 643 sqq.; his farewell and death, 631, 649 sq. ; saturnine, 640 ; his relation to St. Augustine, 641 ; the only inter- national reformer, 651 ; visits Zii- rich, 651; influence in France, 66 r, 679 sqq., in Scotland, 687 sqq. Calvinism : Not tolerated in the Empire, 363; Extension of, 651 sqq.; in France, 661, 679 sqq. Cambray; Peace of, 245,468; Abp- ric. of, 681. Campeggio, Card., 133, 137, 141 sqq., 164, 167, 255 sqq., 289 sqq. Candlemas, 238. Candles, 426, 443, 624. Canon : The little, 100, 296; The, 69, 100, 103, 127, 224, 296, 360, 380. Canonical Scriptures, 355 sqq. Canonicity, The test of, 104 sq., 634, 668. Canticles, The book of, 634 sq. Capito. See Kopfli. INDEX 721 Cappel : Abbot of, 439 ; Wars of, 468; First Peace of, 468, 470 sq.: Second, 469, 475 sq. Caracciolo, 75, 81. Cardinals, Greed of, 312 sq. Carlowitz, 306, 319. Carlstadt, 44, 47 sq., 94 sq., 100, 103 sq., 170. Carmelites, 164, 443, 695. Caroli, P., 513, 545, 547, 573 sq. Carpentras, James bp. of. See Sado- leti, Card. Carthusians, 698. Casimir of Brandenburg-Ansbach, Margrave, 187. Castellio, Sebastian, 630, 634 sqq. Catabaptists. See Anabaptists. Cateau-Cambrésis, Peace of, 648, 679, 6S1, 684. Catechisms: Value of, 196 sq., 558, 600, 694 sq.; Luther's Short, 187, 205 sqq. ; Greater, 187; Gencven- sis I, 546 sq. ; of Bern, 558 ; in Geneva, 566 ; Genevensis II, 546, 589, 604 sqq., 629, 635; Heidel- berg, 652 ; Hamilton's, 688, 694 ; IVestininsler Larger and Shorter, 704. Catharinus, 94. Catholicism? What is, 290 sq., .584. Cecil, Sir William, 688, 698 sq. ' Censura morum' the duty of Elders, 615, 628 sq. Centum gravamina. The, 113 sqq., 139 sq. Ceremonial : A hindrance to prayer, 436 ; And Moral, 536. Ceremonies: A rationale of, 238; The Interim on, 359; In Ziirich, defence of, 395, 417, attack on, 404 ; At Geneva, abolition of, 624. Cervino, Card. Marcello [Marcellus 11], .341. Chalcedon, Council of, 50. Chalice, Denial of the, 66. Chambord, Treaty of, 363. Chambre ardente, 660. Chandlieu, Antoine, 661, 664. Chanforans, Synod of, 47S, 491. Chantries, 123, i9i,,s.=;7. ' Character indelibilis,' 64, 126, 415. Charismatic ministry, 541, 5S4, 586, 703- Charms and spells, 632. CharlesHI, Duke of Savoy, 495, 503. Charles V: Election of, 62, 80; Dominions of, 62 ; Coronation at Aachen, 79 ; at Diet of Worms, 79 sqq. ; Aleander's impressions of, 79, 81 sq. ; Declares his policy, 85; Alliance with Leo X, 80, 86 sq. ; Edict of Worms, 87 sqq., 403 ; Wars with Francis I, 105, 185, 305, 341, 495, 544; Dealings with Clement VIL 14I) 322; with Diet [1526] of Speier, 181 ; Affairs in Italy, 463; with Diet [1529] of Speier, 239 sqq. ; Peace with Pope and Francis I, 245 ; Coronation [1530] at Bologna, 255 ; with Diet [1530] of Augsburg, 255 sqq.; Dominance of, 468 sq. ; Accepts Reformation in Brandenburg, 307 ; Tries Confer- ences, 340 sqq.; Victory over Cleves, 351 ; Peace of Crespy, 351 ; Aban- dons Conferences, 352; Without a rival [1547], 358 ; Victory at Miihl- berg, 358 ; Policy resented in Ger- many, 362 ; and by Paul HI, 362 ; by Julius III, 363; by Ferdinand, 363 ; by Maurice, 363 ; Flight of, 363 ; Heir of Burgundy, 370, 403 ; Absolutism of, 46S ; Forbids inno- vations, 548, and Disputation [1536] at Lausanne, 545, 548 ; Resigns his crowns, 681 ; Popularity of, 681. Chasuble, 100, 224, 436. Chateaubriand, Edict of, 660 sqcp C'liieregato, Francesco, 105 sqq. Chièvres, Marquis de. Si, Children admitted to Communion at Geneva, 598, 600, 625. Chillon, The prisoner of, 495, 503. Choir Ofiice, 131, 155, 330, 414, 436, 514 ; Neglect of, 149 ; Reform of, 197, 226; Retention of, 360; Abolition of, 169, 442, 44S. Chrism, 624 sq. Chrisom, 424. ' Christian Civic Alliance, The,' 467 sqq., 471, 476. Christian Prince, Theory of the, 193, 226, 301, 554 sq. ' Christian Union, The,' 468, 470. 3 A 722 INDEX Christian II, King of Denmark, 135, 235.323- Christian III, King of Denmark, 322. Christiania. See Opslo. Chrysoloras, Emmanuel, 545. Chrysostora, St. John, 532. Chur(Coire): Diocese of, 369; City of, 373> 454; Bishop of, 409, 428. Church: Doctrine of the — Papal, 31 — Lutheran, 264 — Zwinglian, 422, 473— Calvinistic, 533, 539 sqq., 541 sq., 549, 585, 669 sq., 705 sq. ; Notes of the, 94, 533, 540, 703, 705; Authority of the, 156 sq., 169; Invisible, 533, 703, 705. Church and State, Relations of: at Zurich, 455 ; at Basel, 459 ; in Bern, 479, 545 sq. ; at Neuchâtel, 485 ; at Grandson and Orbe, 490 sq.; at Geneva, 504 sqq., 547, 577, 5SS sqq., 601, 630, Church-going enforced by law, 442, 450. 556, 559. 602, 633. Church Orders: Prussia, 1S6; Bran- denburg-Niirnberg, 187; Hesse, 187, 222 sqq. ; Brunswick-Liine- burg, 187 ; City of Brunswick, 187, 230 sqq.; Hamburg, 1S8; Liibeck, 188 ; Pomerania, 18S, 305 ; Schles- wig-Holstein, 188; Ducal Saxony, 306 ; Brandenburg, 307 ; Denmark, 323, 328 sqq. Church property, Disposal of, 235, 557, 697. ' Churches under the Cross,' 682. Circumcision, 456, 610 sq. Citations, 11.';, 203. Cities on the side of reform, 352. Civil Law : its standard of orthodo.xy, 291, 694. Civil life, 266. Civil power. Rights of the. See Magistrate. Clarorum Virorum Epistolae, 11. ' Classes ' or ecclesiastical districts, 546- Clausen, 454. Clement VI, Pope, i, 33 sq. Clement VII, Pope, 182, 246, 300, 304, 322, 468, 500. Clergy: Morals of the, 46, 57, 60, Ii9sq., 127, 143 sq., 146, 150, 310 sqq-, 317. 330. 346. 351. 369. 401, 414, 461, 557, 686, 688, 692 sq.; Maintenance of the — Lutheran, 121, 232 — Reformed, 556; Unpopularity of the, 312, 401, 499 ; Celibacy of the, 330. .361, 422, 460, 550. 557. 693 sqq. ; Ignorance of the, 426, 461, 516, 553, 688; Numbers of the, 426, 493, 546, 556. Coburg, 255. Cochlaeus, Johann, 167. Codure, J., 336.^ ' Coena Domini,' 66 sq., 97, 531, 542 sq., 559, 569, 597. Coena Domini, The Bull, 73. Cognac, League of, 181 sq. Coligny, Admiral, 680. Colladon, 521 sq. Collegiate churches, 117. 'Colloque,' 673 sqq. Colloqida Eras mi, 315. Colloquies, 546, 592, 602. See Pro- phesyings. Colloquy : of Hagenau, 341 ; of Worms, 341, 581 ; of Ratisbon, 341 sq., 581. Columbus, Christopher, 545. Commanderies, The four, 477, 480 sqq. Commendams, ii6sq. , 312. Communicants necessary for a cele- bration of the Eucharist, 223. Communion : Licence to receive, S sq. ; Neglect of, 208 ; Once a year, 562 ; Thrice a year, 562 ; Quarterly, 444, 556, 576, 597 ; Monthly, 583, 711 ; Weekly, 459, 546, 562, 583 ; Should be frequent, 597; Destroyed by the Mass, 562, 597. Communism, 458. Commutation of Vows, 316. Como, Diocese of, 369. Company of Jesus, The. See Jesuits. Compiègne, Edict of, 660, 662 sq. ' Concile générale,' 673 sqq. Concomitance, 357, 362. Concord : of Wiirttemberg, 305 ; of Wittenberg, 306, 318 sq. Confession, 29 sq., 72 sq., 76, 265, 275; as taught by Luther, 216 sq. See Auricular Confession. ' Confessionalia,' 4, 23, 30. Confessions: Augsburg [1530], 259 sqq., 618; Basilimsis I [1534], INDEX 723 459 ; Tetrapolitana, 468, 475 ; De la Foi de Genève [1537], 547; Helvetica I \\t,i(i\ 575, 687 ; Ba- siliensis II\\^lb\ 575; Scoticana [i 560], 583, 588, 700, 702, 704sqq. ; Czengerina [1557], 652, 656 sq. ; Gallicana [1559], 661, 665 sq., 674, 682 ; Belgica [1561], 682, 685 sq. ; Second Scots [1578], 704 ; Westminster [1647], 703. Confessors, to be under bp.'s con- trol, 314. Confirmation, 415, 452 ; supersti- tious, 604. Coiiftitatio Confessionis Angustanae, 294 sq. Congregationalism, Polity of, 2 28 sq., 419. Conscience: Rights of, 243 sqq., 442, 485, 546, 559, 573, 667; Authority of, 453 ; Peace of, 586. Consensus : Gencvensis [1052], 631, 643 sqq.; TigHnnus\_i^^i)\(il2sqc[.; Sendomiriensis [1570], 652, 658 sq. Consilium de emendanda ecclesia, .305, .^07 sqq. Consistories, 306, 323. Consistory, The : at Geneva, 601 sq., 629 sqq., 647 ; in Paris, 664, and France, 673 sqq. Constance: Council of, 51, 78, 86; Hugo, bp. of, 142, 167, 296, 369, 388, 393 sq., 402, 408 sqq., 416, 428,441,461 ; City of, 164, 301 sq., 3 1 9, 463, 46 7 sq. ; Diocese of, 369 sq. ; Melchior, Suffragan bp. of, 393. Constantine,Decadence of the Church since, 545. Constantinople, Taking of, 545. Consubstantiation, 67, 656. Contarini, Cardinal, 318, 335, 341, 345- Contarini, Caspar, Venetian ambas- sador, 89. Contrition, 23, 28 sq., 30, 72, 76, 205, 265. Convents of women not to be under men, 314 sq. Cop, Nicholas, 522, 525, 527. Cope, 100, 224. Copenhagen : Recess of, 323, 325 sq.; University of, 323; Castle of, 324. Cordeliers. See Franciscans. Cordier, M., 521. Corporal presence, 545, 551 sq., 603, 658. Cottbus, 165. Council, A free, 65, 106, in, 169, 300, 329, 403, 405 sq., 420, 548. Counter- Reformation, The, 335 sqq., 346 sqq. Courault, 575 sq., 649. Covenant or Band, The, 688, 696 sq. Creed of Pope Pins IV, The. See Professio Fidei Tridentinae. Crespy, Peace of, 351, 354. Cromwell, Thomas, 692. Crotus Rubianus, 11. Cruciger, Caspar, 319, 352. Crusades, 9 ; sham, 58. Cuius regie eius religio, 363, 4S1, 546 sq., 576, 660 sq. 'Culpa,' 9, 25, 76. ' Culpa et poena,' 5,21 sqq., 2 7, 39, 7 7. Czim postqiiam. The Bull, 39 sq. Curia, The, 5, 11, 53, 60, 66, 73, 81 sq., 89, 106, 109, 115, 133, 305, 311, 313,362. Cyprian, St., 3S2, 551. Cyril, St., 668. D'Ailly, Pierre, Card, of Cambray, 67. Daily services, 459. Dalmatic, 225. Dancing forbidden in Geneva, 55S, 583. 637, 640. Dauphiné, 477, 483, 492. Dead : Indulgences for the, 3, 8 ; Prayers for the, 227,415,443, 513; State of the, 522, 528 ; Vigils and Masses for the, 168, 190, 330, 360, 460, 481, 587. Death of Christ for Original Sin only, 167, 274. De Captivitate Bahylonica Ecclc- siae, 66 sqq. Decretals, 35, 46 sq., 50 sq., 75, 84, 89, 156. Dedication, Feast of, forbidden, 226. Depravity of human nature a founda- tion for political theory, 685. ' Descended into Mell,' 634. Dessau, iSi ; Reformation in, 305. Deventer, 681. Devil the author of the Mass, the, 597. Dialogus dc pot estate Papac, 31. 3 A 2 724 INDEX Diets: Worms [15 21], 79 sqq. ; Niirnberg [1522-3], 105, 418; [1523-4]. 133 sqq., 409; Streng- nas [1523], 152; Speier [1526], iSi sqq.; Ansbach [1526-8], 187; Odense [1527], 233 sq.; [1539], 323; Westeras [1527], 233; Speier [1529], 239 sqq., 468; Treptow [1534]. 305; Copenhagen [1536], 323, 325 sqq.; Ratisbon [1541], 341; Bonn [1543], 351 ; ^aden [15T3I, 365 sqq. ; Swiss Federal, 376, 383- Diocesan Synods, 151. Disciplinary reform, attempts at, 80, III. Discipline, 228 sq., 459, 514, 546, 560 sqq., 582 ; resented at Geneva, 546 sqq., 559, 563 sqq., 615, 633 sqq. ; 673 sqq. ; 686. Discipline ecclésiastique, La, 661, 664sq.,673sq. Discovery in xv-xvi cents., 545. Dispensations, 1 1 3 sq. Disputations: Leipzig [15 19], 45 sqq.; Upsala [1524], 153 sqq. ; Ziiricli [First, 1523], 408, 410 sqq., [Second, 1523], 427 sqq., [Third, 1524], 441 ; with Anabaptists at Zurich [1525-6], 451, 453 ; Baden [i526],458; Bern [1528], 458sqq.; Geneva [First, 1534], 501, 508 sq., [Second, 1535], 502, 512 sq.; Lau- sanne [1536], 545> 549 sqq. Divine Decrees, the, 538 sq. Divine Service, 487 sq., 513, 694. Divorce, 168, 235. Dizenniers, 575 sq., 597. Doctors, 541, 590, 594 sq. Dominicans, 13, 31, 38, 55, 94, 164, 38^. 443, 465. 501 sq., 505 sq-, 513, 515, 695, 69S. Dome, John, 51, Dress of ministers, 510. Ducal Saxony, Reformation in, 306, 319 sq. Dunblane, See of, 688, Dundee, 687, 698. Dunkeld, See of, 688. Dutch Reformed, The, 681 sqq. Early and fasting Communion, izi; not necessary, 436 sq. Eastern Church, the, 49 sqq., 61, 75. Eastern Europe, Calvinism in, 651, 656 sqq. 'EcclesiaRomana,'3i sq., 39, 43 sq., 46 sq., 51, 53. Ecclesiastical polity of Geneva, The, 590 sqq, ' Ecclesiastical Reservation,' The, 363. Eck, Johann, 44 sqq., 46 sqq., 52, 74, 167, 255 sq., 296, 341 sq., 345, 458 sq., 509. Edinburgh, 697 sq.; Synods of, 688, 693 sq. ; Treaty of, 688, 699 sq., Parliament of, 700. Education, Zeal of the Reformers for, 205, 230, 237, 315, 328, 426sq., 441, 449, 478, 501, 519, 546, 558, 561, 566, 590, 594, 600, 649 sq., 676 sq. Edward VI, 687 ; Second Prayer- Book of, 687. 691 sq. Eglises: dressées, 664, 674 sqq., , plantées, 664. Églises Réformées de France, Orga- ^nization of, 673 sq. Églises Réformées Wallonnes et Fla- mandes, 681. Eichstâdt, Gabriel bp. of, 44. Eidgenossen, 495 sq. Sec Hugue- nots. Eimbeck, 302. Einsiedeln, 374 sq., 381, 441. Elders, 541, 590, 595, 600 sq., 615, 628, 664, 670, 676, 703. Election, Doctrine of, 537 sqq., 641, 644 ; fatal to Sacraments, 654. Election of clergy, 121, 175, 228 sq. Electoral Brandenburg, Reforma- tion in, 306, 320 sqq., 340. Electoral College, The, 351. Electoral (Ernestine) Saxony, 20, 1 86. Elevation ofthe Host, 100, 201, 483. Elizabeth, Duchess of Brunswick- Calenberg, 306. Ember-penny, 232. Emden, Synod of, 6S2. Emmanuel Philibert, Duke of Savoy, 684. Emotions not to be ignored in wor- ship, 560, 566, 583, 598. Enclosures, 178. Engelhard, IL, 395, 431, 439. INDEX 725 England, 12, 680, 6S4, 687, 698 ?q. Episcopacy in Denmark, Abolition of, 323 sqq. Episcopal authority : ignored by the Reformers, 306 sq. ; impeded by the Papacy, 3 1 3 sq. Episcopal ordination held to be not necessary, 127, 319, 541. Epistolae Obscuronini Jlronim, 11 sqq. Erasmians, The, 306 sq., 351, 359. Erasmus : New Testament of, 52 sq.; Relations with Luther, 53 sqq. ; Edition of St. Jerome, 53 ; Eiico- mmm Moriae, 53 ; Efichiridion, 54; Letter to Leo X, 54 sq.; Letter to Albert of Mainz, 54 sq. ; On mar- riage, 171 ; Letter to Henry VIII, 172 ; De libero arbitrio, 172 sq. ; Colloqiiia, 315 ; Relations with Zwingli, 375 ; Letter to Bp. of Basel, 388, 401, 421 ; On the Re- formation in Basel, 459, 466 sq. ; Flight of, 466 ; Influence ol', 522. Eric I, Duke of Brunswick -Calen- berg, 181 ; Eric II, Duke of Bruns- wick-Calenberg, 306. Ermeland, Maurice bp. of, 186. Ernest of Bnmswick - Liineburg, Duke, i8r, 187, 289, 299, 301 sq. Esslingen, 302, 319. I'Estoile, Pierre de, 521. Eucharist, Doctrine of the, 92, 97, 247 sqq., 343. .345. .357. 362, 444, 459. 469. 474, 4^3. 543, 545 > 55^ sq., 562 sq., 569, 584, 589, 603 sqq., 611 sqq., 655 sq., 672. Eucharistie Adoration, 344, 362, 483, 570, 656, 658, 662. Eucharistie Presence, 67, 217, 247 sqq., 264, 305, 318, 357, 459 sq., 474 sq-. 483. 529. 545. 551 sq., 563, 655 sqq. Eucharistie Sacrifice, 68, 93, 97, 256, 296, 343, 357, 459, 553, 562, 655 sq. See Mass. 'Evangelical,' 403, 427, 482, 485, 488, 519. Exactions, 120. Excommunication, 77, 119, 157, 235. .41 3, 563 sq, 615, 671, 678. Exorcisms, 359, 361. Expectatives, 312. Exntrgc. Domine, tlie Bull, (12, 74 sqq., 80, 110, 403. Extempore pr.iyer, 616, 704, 708. Externals unspiritual, 456, 474, 568. ' Extra ecclesiam nulla salus,' 358, 540. 'Extra usum,' No presence, 190, 31S, 344- Extreme Unction, 357, 443. Faber, Johann, 167, 375, 40S, 417 sqq., 651. See Vienna, Johann bp. of. Faith : Necessary to reception of Sacraments, 33, 36, 69, 71 sq., 204, 543, 607 sqq., 653, 672; And works, 267 sqq. Fall, The, 342, 534, 538, 703. Farel, Guillaume : Birth, 477 : at Aigle, 477 ; attempts on Neuchâtel, 477, 483 sqq., 488; on Valangin, 477. 483 ; Pastor of Moral, 478, 489,504; Visits Waldenscs, 478; first attempt on Geneva, 478, 492 sqq. ; Never ordained, 479 ; Street preaching by, 483 ; Eucharistie doctrine of, 483 ; At Grandson, 489 ; Secures Viret, 492 ; Claims the commission of a prophet, 492 ; Has to leave Geneva, 501 ; Returns, 501 ; To be silenced, 501 , 507 ; At First Disputation, 509 ; I'rocures Second, 502 ; Carries Reformation in Geneva, 502, 513; His Lenten sermons, 510; Not to preach, 513 sq. ; Procures abolition of the Mass, 514; Detains Calvin at Geneva, 522, 544; Prepares Theses of Lausanne, 545 ; Articles of, 546, 560; With Calvin memo- rializes Council, 546, 560 sqq. ; Challenged by Anabaptists, 547, 572 ; Charged with Arianism, 547, 573 ; Banished, 548, 579 sq. ; De- mands discipline, 574 ; Refuses to give Communion, 579 ; At Neu- châtel, 580; AtMet'z, 5S0; Death, 580; His party, 581; Threatens Calvin, 581 ; Calvin's letter to, 5S9 ; Work mainly destructive, 649 ; With Calvin to Ziirich, 651. Farnese, Alexander. Sec Parma, Duke of. 726 INDEX Farnese, Card., 341, 345. Fast-days, 14S, 169, 190, 202, 226, 330, 361, 387, 412, 480, 505, 550, 557- Fathers, The, 29, 49 sq., 70, 84, 108, 137, 143, 153, 323, 375, 379, 382, 545, 550 sq., 659, 668, 694. Feast-days, 190, 201 sq., 237 sq., 412, 480, 550. Fees, 120, 426, Felix V, Pope, 494. Fencing the Tables, 598, 625 sq. Ferdinand, Archduke of Austria, 135, 181 sq., 244, 353, 358, 363, 468, 470 ; King of Bohemia and Hungary, 1 85 ; King of the Romans, 300. Ferdinand the Catholic, 246, Flanders ; Heresy in, 345 ; County of, 681. Florence, 246. ' Fides aliéna,' 71. Fiesole, Braccio bp. of, 355. Final perseverance, 539, 645. Finance, Papal, 5. First Book of Discipline, The, 542, 703, 707 sq. First four Councils the standard of orthodoxy, 291, 320, 694. Fisher, John, bp. of Rochester, 462. Fontainebleau, Edict of, 680. Fonts: of stone, 559, 578, 581 sq. ; abolished, 577 ; to be set near pul- pit, 597- Forbidden Degrees, 17, 567. Force, Use of, 207, 247, 293, 415, 441. 451. 454 sq., 532, 546, 555» 573> 576, 63osq., 660, 666. Forest Cantons, 365, 458, 468 sq., 475 sq. Forest rights, 177. Forli, Cristofero de, 13. Fo?-me des prières ecclésiastiques, La, 589, 615 sq., 629. Formula Missae et Communionis, 127 sqq., 186, 195. Four Feasts, The, 546, 559, 577 sq. Fourth Commandment fatal to ob- servance of Holy-Days, 577, 582. Four times a year, Communion to be given, 444, 556, 567, 576, 583, 597- France: 12, 363; Ally of protest- ants, 468 ; Persecutions in, 630 ; Reformation in, 659 sqq., 679 sqq. Francis I, 54, So, 105, 182, 185, 304 sq., 341, 345, 358, 366, 370, 384, 441 sq., 468, 471, 502, 522, 532, 660. Francis H, King of France, 680, 687, 699. Francis of Brunswick-Liineburg, Duke, 181, 289, 299, 301 sq. Franciscans, 6, 164, 167, 382 sqq., 388, 402, 502, 505, 510, 512, 562, 695, 698. Frankenhausen, Battle of, 170. Frankfurt-am-Main, 165, 239, 301, 305» 319. 391 ; English congrega- tion at, 704. Frankfurt-am-Oder, 29. Frederick, Count (and afterwards Elector) Palatine, 294, 297, 341. 351- Frederick, Elector of Saxony, 32, 38, 41 ) 43, 60 sq., 74 sq., 95 sq., 107, 112, 17c. Frederick I, King of Denmark, 233. Free Cities of the Empire, The, 164, 181, 184, 239, 242 sq., 289, 301 sq., 352, 463- . ' Freedom of conscience, 234, 573. Freethinking, 630, 639. Freewill, 78, 266, 342, 538, 641 sq. Freiburg-im-Breisgau, 466. Freiburg (Fribourg), Canton of, 365, 368, 477, 485, 489, 495, 498, 500 sqq., 503, 511, Freisingen, Philip bp. of, 42. French party in Ziirich, 385 sq. Friars, 61, 135, 164, 167, 235, 388, 505 sq., 515, 695, 698. Friesland, Lordship of, 681 sq. Froben, 51. Fromment, Antony, 478, 492, 501, 504 sqq., 649. Froschauer, Christopher, 387, 390sq. Fiirstenberg, 239, 242. Fugger, House of, 13. Funerals, No superstitions at, 599. Furbiti, Guy, 501, 506 sqq. Gaillard, 518. Galatiaus, Luther's Commentary on, 52 sq. Galle, Dr., 153 sqq. INDEX 727 Galloway, See of, 688. Game laws, 177. Gap, 477, 492. Gattinara, Chancellor of the Empire, 81. Gebhardt of Mansfeld, Count, iSi, 301 sq. Geisshiisler. See Myconius. Gelderland, Duchy of, 353, 681 sq. ' Gemeinde' or 'Commune', Rights and duties of, 121, 175, 232, 368. General Assembly, The, 704. General Council : Authority of a, 34 sq., 40, 45, 50 sq., 78, 108, 169, 343 sqq., 362, 694 ; Demand for a, 136, 181, 183, 240 sq., 300, 303, 322, 329, 417 sq., 548. Genesis, Early narratives of, 67. Geneva : Lake of, 365 ; Diocese of, 369; City of, 367; Farel's first attempt on, 47 S ; Government of, 494' 595 i Factions in, 495, 501; Alliance with Bern and Freiburg, 495 sq., 498 ; Secures the \'idom- nate, 495 ; At war with Savoy [Oct. 1530], 485, 495; Growing independence of, 495 sq. ; Com- plains of its bishop's tyranny, 499 ; Indulgences in, 500 ; Placards a- gainst them, 501, 503; Disclaims ' Lutheranism ', 501, 504; Falls foul of Bern, 501 ; Temporises, 501, 505 sq.; Bishop leaves, 501 ; First disputation [1534] of, 501, 508 ; Grants church to Reformed, 501, 509; Loses alliance of Frei- berg, 502 ; Attacked by its bi- shop, 502, 510; Parishes of, 502, 515, 562, 582, 594; Religious Houses of, 502, 515 ; Second Dis- putation [1535] of, 502, 512 sqq.; Iconoclasm at, 502; Mass abolished at, 502, 514 sq.; Religious Houses put down at, 502, 516 sq. ; Refers itself to Bern, 502, 517 sq. ; Occu- pied by Bern, 503 ; Citizens swear to the Reformation, 503, 518 sq.; Bern acknowledges independence of, 503, 519, 581; Iconoclasm at, 513 sq. ; ' Patriots' at, 514, 58 1 ; Farel and Calvin in, 544 sqq. ; Re- straint of liberty in, 546; Memo- randum of ministers of, 546, 560 sqq. ; ditto, accepted, 567 ; Catechis7nus Getieveitsis Prior, ^i\6 ; Confession de Foi de Genève, 547, 568 sqq. ; Anabaptists in, 547, 572 sq. ; Refuses to enforce Con- fession by civil penalties, 547, or by excommunication, 547, 57^ sq., 583 ; Popular party in, 547 ; Votes the Bernese ceremonies, 547, 577 sqq. ; Banishes Farel and Cal- vin, 548, 579 sq. ; Defeat of the discipline in, 548 ; State of, on Calvin's arrival, 561 ; Reformed a minority in, 565 ; Ministers of, 575 sq., 583, 589, 636 ; Swears to the Reformation, 576 ; Guiller- mins and Articulants at, 581 ; Re- calls Calvin, 581, 586; Discipline necessary in, 582 ; Population of, 582, 630; International position of, 587 ; The Ecclesiastical State in, 588 sqq.; Les Ordonnances ecclésiastiques, 588 sqq. ; Le Cate- chism de Geneve, 589, 604 sqq., 629 ; La Forme des prières, 589, 615 sqq.; The Puritan State in, 5S9 ; Hours of preaching at, 59.^ sq. ; Catechizing at, 594, 600; Excommunication at, 629 sqq. ,633, 647 sqq.; The Discipline in, 6 29 sqq.; The Consistory in, 629 sqq. ; Peace [1544] with Bern, 630; Refugees in, 630 sq. ; Unites [1557] with Bern, 631; University of, 631, 648 ; Fear of attack from Savov, 684. Geneva, Counts of, 494. Geneva, Prince-Bishops of: Peter, 495 ; John Louis, 495 ; Francis, 495 ; Philip, 495 ; John, 495 ; Pierre de la Baume, 493, 495, 499 sq., 502, 505, 510. Genevese : Undisciplined, 5S0 sq., 583) 632 ; Invited to return to the Church, 580. George, Duke of Pomerania, 305. George, Duke of Saxony, 45 sq., 170, 181, 306. George of Anhalt-Dessau, Prince, 305- George of Brandenburg-Ansbach, Margrave, 187, 240, 245, 289, 299, 302. 728 INDEX George of Trebizond, 545. German Mass anJ Order of Divine Service, The, 186, 193 sqq., 224. Germany : Indulgences in, 13 sqq. ; Intellectual and moral condition of, 58 ; Anti-papal feeling of, 80, 82, 89 sq., 106 sq. Gerson, 34, 50. Ghent, See of, 681. Gingin, Amedé de, 492, 516. Glareanus. See Loriti. Glarus : Canton of, 365, 368, 379; Reformed, 459 ; City of, 369, 375, 377. 380. Glasgow, Archbishopric of, 688. Gloria in excehis, 445. Glorified body of our Lord, 67. Gluttony, Penalties for, 557. Goldli, Heinrich, 369, 373 sq. Goltingen, 302. Golden Rose, The, 41. Good Friday, 444. Good works, 68, 205, 412, 568 sq. Goslar, 302. ' Gospel ' : Lutheran view of the. 321 ; technical, of the New Learn- ing, 525 ; of the Reformed Theo- logy, 468, 4S3, 545, 561, 565. Gotha, 164, 181. ' Gotteskasten,' iSS, 230 sqq. Grace, Doctrine of, 34, 54, 91 sq., 158 ?q. Grafenried, Nicholas de, 481 sq. Grandson, 477 : Tumults at, 47S, 489 ; Toleration at, 490 sq. Granvelle, Cardinal, 681, 683. Granvelle, Nicholas de, Chancellor of the Empire, 297, 341 sq., 345. Graubiinden (Grisons), Confedera- tion of the: 369, '371 sq. ; Re- formation in the, 459. Grebel, Conrad, 429, 436 sq., 451 sqq. Greek, Study of, 375, 426, 449, 462 sq^, 521,545,649. Greek Church. See Eastern Church. Greenwich, Treaty of, 687. Gregory the Great, St., 50, 380. Grey Friars. See Franciscans. Groningen, Lordship of, 6S1 sq. Cropper, Johann, 341 sq., 351,353. Grossmann (Megander), Caspar, 401, 558. Grueningen, 439. Gruet, Jacques, 630, 637, 639 sq. Gruyères, County of, 371, Grynaeus, Simon, 574, Guicciardini, 369. Guillermins, 581, 588, 597. Guise, House of, 680, 687. Gustavus Vasa, King of Sweden, Ï52, 233. Haarlem, See of, 681. Hagenau, Conference of, 341. Hainault, County of, 681. Halberstadt, 13. Halle, 95. Haller, Berchthold, 384, 388, 458 sq-, 50S, 510 sq. Hamar, Magnus bp. of, 323, 335. Hamburg, 188, 302. Hamilton, Patrick, 686 ; John. See St. Andrews. Hamilton'' s Catechism, 688, 694. Hand or mouth. Communion to be given into, 437. Hannover, Reformation in, 305. Hans von Kiistrin, Margrave, 306. Hapsburg, House of, 185, 351, 363, 365. Hausmann, Nicholas, 305. Havelberg, Busso bp. of, 307. Hebrew, Study of, 426, 449, 462 sq-, 522, 545, 649. Hedio, Caspar, 466. Hedwig, Electress of Brandenburg, 306. Heidelberg, 90. Heidelberg Catechism, The, 652, 657 sq., 682. Heilbronn, 299, 302. Helding. Michael, 359. See Sidon. Henry, Duke of Mecklenburg- Schwerin, iSi. Henry, Duke of Sa.xony, 306. Henry of Brunswick- Wolfenbiittel, Duke, 170, 181. Henry VIII, 54, 170, 182, 358, 687. Henry II, King of France, 304, 363, 630, 660, 665, 690. Henry the Navigator, Prince, 545. Heresbach, Konrad von, 351. Heresy : Change in the meaning of, 56 ; Punishable in France by State Courts, 660 sq. ; Death for, 662 ; To INDEX 729 be put down by force, 247, 255 sqq., 646 sq. ; Reformation de- fended against the charge of, 585. lieriots, 178. Hermann von Wied, The Consulta- tion of, 351. See Koln. Hertogenbosch, See of, 681. Hesse, Reformation in, 222 sqq. Hilary, St., 668. Hoc est corpus mciim not to be taken literally, 656. Hochstraten, lacobus de, 11 sq. Hoffmann, Konrad, 369, 441 sq. Hoffmann, Sebastian, 429. HohenzoUern, House of, 307. Holland, County of, 681 sq. Holum, John bp. of, 323. Holy days. Reduction of, 235, 237 sq., 481 ; Inconsistent with Fourth Commandment, 577. Holy Land, 16. Holy League, 366. Holy Oil, 443. Holy Orders, 225. Holy Water, 238, 330, 443. Holy Week, Observance of, 202. Homberg, Synod of, 185, 222 sqq. Horgen, 3S5 sq. Hospitals for the poor, 427. Host thrown to the dogs, 485. Hours of Service, 197, 228, 359, 436, 450, 490, 592 sqq., 694. Hours, The Canonical. See Choir Office. Hiibmaier, Balthasar, 435, 451 sq. Huguenots, 495, 659 sqq. Humanism, 51, 54 sq., 90, 462 sq., 477, 660. Humanists, 170, 374, 381, 477, 522, 545, 660. Human nature, Doctrine of, 534. Hungary: 6, 9, iii, 192, 341, 377, 463; Calvinism in, 651 sq., 656 sq. Hus, Johann, 45, 49 sq., 78, 200. Hutten, Ulrich von: 11, 56 sqq. ; Widiscns or Trias Rontana, 57; Inspicientes, 58 sqq. ; Letter to the Elector, 60 sqq. Hymnody, German, 122, 190, 200. Iceland : Hierarchy of, 323 ; Refor- mation in, 323. Iconoclasm : In Ziirich, 409, 438 sq. ; In Basel, 459, 464; At Neuchatel, 484 sq.; At (irandson, 491; At Geneva, 502, 513 sq.; At Lau- sanne, 554; In Scotland, 697. Idolatry" 561, 603, 624, 656, 685, 697 sq., 702. Ignatius Loyola, St., 335. Ignorance of clergy and laity, 206, 561, 566, 585, 694. Images, 104, 227, 238, 358, 360, 409, 427, 429 sqq., 459 sq., 465, 470, 474, 513; Abolition of, in Zurich, 438 sqq. ; in the Four Commanderies, 477, 481 sq. ; in Valangin, 484; in Geneva, 515, 518, 560; at Lausanne, 550, 554; in Pays de Vaud, 555 ; in Scotland, 697. Immersion, 451. Impanation, 67, 31S, 483, 604,607, 627, 655 sq. Imperial Chamber, The, 300. Imperialism, German, 61. Imposition of hands, 542, 583; Rejected, in Geneva, 592 ; in Scot- land, 703; re-admitted in Scotland, 704. Imputation, 537, 652. Individual, according to Reformers, prior to the Church, The, 547. Indulgences, 113, 330> .^S^. 375» 378, 381, 414, 500, 503 ; Source of, \ sqq., 77 ; For the dead, 3, 8, iS, 77; 'Per modum suffragii,' 3, 22, 40; '.Summarium ' of, 3; Plenary, 3 sq., 9 sq., 19 ; ' Totiens quotiens,' 4; And papal finance, 5 ; Specimens of, 7 sqq., 20; Proceedings con- nected with, 13, 19 sqq. ; Doctrine of, 21 sqq., 39 sq., 77 ; Sale of, 58; To be limited, 316. Ingoldstadt, University of, 44. Itiitinctii/n nobis, The Bull, 335. Innovations forbidden, 548, Inquisition : Tlie Roman, 346 sq. ; Of the Netherlands, 681, 6S5. Interim of Augsburg, The, 359 sqq. Inquisitors, 1 1, 49 sq. Inspiration, Doctrine of continuous, 95. 104. Instnictio pro sacerdotibns of Tet- zel, 13, 17 sq. 730 INDEX Instnictio Summaria of Albert of Mainz, I3sqq. Instructions to Visitors, Melanch- thon's, 187, 202 sqq. Intention, Doctrine of, 76. Inventories before pillage, 515. Invisible church, Reformers' doc- trine of the, 533, 549. Invocation and Intercession of Saints, 162 sq., 224, 270, 322, 330, 343, 345, 358, 379. 387 sq., 402, 412, 459 sq., 472, 513, 56Ssq.,584. Inward and outward, Relation of, 456. Irenaeus, St., 659. Irregularity, 17. Isabella of Portugal, wife of Charles V, 503- Isabella, Queen of Denmark, 135. Isagoge, Zwingli's, 440. Isles, See of the, 688. Isny, 301 sq. Italy, 6, 346 ; Irreligion in, 315. ' lus divinum,' 50 sq. ; Episcopacy has no, 319. Jacobins. See Dominicans. Jacobus Monasteriensis, 458, 460. Jager, Johann, 11. James of Compostella, St., 15. James V, King of Scotland, 6S7, 689 sq., 692 sq. Jeanne de Jussie, La Sœur, 478. Jerome, St., 50, 53 sq., 70, 382, 448 ; on bishop and presbyter, 319. Jesuits : Founding of, 335 sqq. ; Policy of, 346 ; In Belgium, 682. Joachim I, Elector of Brandenburg, 181, 306. Joachim II, Elector of Brandenburg, 306, 320 sqq., 345. Joachim of Anhalt-Dessau, Prince, John, Elector of Saxony, 170, 181, 204, 243, 245, 255, 257, 289, 299 sq., 301 sq., 306. John Frederick, Elector of Saxony, 289, 301 sq., 306, 329, 358, 363. John of Anhalt-Dessau, Prince, 305. John of Damascus^ 90. John III, Duke of Jiilich-Cleve, 351. John XXII, Pope, 528. Jonas, Justus, 99, 255, 319 sq. Jubilee, 2, 4, 10, 30, 116. Jud, Leo, 375, 390, 395, 400, 409, 429 sqq., 434 sq., 439, 452. Jiilich-Cleye : Duchy of, 351, 353 ; Reformation in, 351, Jiiterbog, 20. Julius II, Pope, 5, 8, 365 sq. Julius III, Pope, 362. Jura, The, 371. Jurisdiction: of Ordinaries, 115,508; of Pope, 701- Justice, The divine, 29 sq., 39, 77. Justification by Faith : 36, 76 sq., 92, 97, 204, 263, 352, 378, 472, 513, 549, 659; Agreement on, 341 sqq. Justifying grace, 32, 35. Kadan, Peace of, 305. Kammin, Agreement of, 305. Kastenordnung at Leisnig, 121 sqq. ^_ Kempten, 299, 302. flk King of the Romans, The, 300. ^H Kitty's Confession, 692. Kneeling at Communion, 691, Knox, John, 592,687 sqq. Knox's Liturgy, See Book of Com- mon Order. Koln: II, 13, 75, 112, 352, 685; Hermann, Abp. of, 350 ; Council of [1536], 351 ; University of, 418. Konigsberg, 164, 185. Kopfli (Capito), Wolfgang, 319, 374, 463 sq. Kolb, Francis, 459. Kiirschner (Pellicanus) J Conrad, 3 74, 449. Kiissnacht, 439. Kurmark, Reformation in the, 306 sqq. Ladislas VI, King of Hungary, 9. Laity, Priesthood of the, 63, 65, 94, 125. Lambert, Francis, 187, 388, 402. Landsknechts, 324 sq., 370. Laski, John, 682, 703. Latin, 195, 224, 426, 545. ' Latria ', 360. Laurence, St., 24. Laurentius Andreae, 152, Laurentius Petri, 152, 234, 236. Lausanne : Diocese of, 369, 477 ; INDEX 731 Sebastian Prince-Bishop of, 461, 477 ; City of, 477, 503, 5S7, 629, 634 ; Disputation of, 545, 549 sqq. ; Tlieses of, 545, 549, 554; Univer- sity of, 546; Synods at, 546, 559, 574 sq., 577 sq., 579 ; ' Five Scholars' of, 660, 663. Lay baptism, 227, 568. Laynez, J., 336. Learning, The Reformation and, 550 sq. Leavened bread in use at the Lord's Supper, 559, 577, 581. Leavened or unleavened bread at the Eucharist, 436 sq. Lebus, George bp. of, 307. Leeuvvaard^en, See of, 681. Lefèvre d'Etaples (Faber Stapulen- sis), Jacques, 477, 545, 660. Lefèvre, P., 336. Legate, Pomp of a papal, 134. Leipzig : University of, 45 sqq. ; Disputation of, 45 sqq. ; Colloquy of, .306, 319. Leisnig, Ordinance of, 121 sqq., 188. Le Jay, C, 336. Lent : Breaking the fast of, 387, 390 ; Observance of, 395 sq. ; Obligation of, 412. Leo X, Pope, 9 sq., 11 sq., 31 sq., 37 sq., 42 sq., 54, 59, 62, 74, 80, 105, 107, 376, 382,403. Liberties of Germany, 80, 363. Liberty, Christian, 71, 99, 193 sq., 392, 412, 489, 550, 557, 570. Liberty, The Reformation and, 546, 640, 678. Licet ab iiiilio, The Bull, 346 sqq. Liège, Eberhardt bp. of, 81. Lierre, 323. Lights, 224, 624. Limburg, Duchy of, 681. ' Limina Apostolorum,' 15. Lindau, 301 sq. Lindsay, Sir David, 692. Linkoping, John Brask bp. of, 152 sq. Linlithgow, 686, 689. Liquet omnibus, The Bull, 5 sqcj. Litnrgia Sacra of V. Pollanus, 704. Liturgical changes. The right to make, 153, 169. Liturgies, Evidence of, 380. Locality attributed to Christ's glori- fied Body, 530, 552 sq., 656. Local presence in the Eucharist, 655, 657. Loci Comvtunes, Melanchthon's, 90 sqq. Lock, Mrs. Anna, 691. Lombard, Peter, 29, 90. Lord's Supper : as set up in Ziirich, 441 ; contrasted vs'ith the Mass, 531, 658, 715. Lords of the Congregation, The, 688. Loriti, Heinrich, 379. Lorraine, Antony Duke of, 366. Louis II, King of Bohemia, 181, 185. Louvain, 54, 75 ; University of, 418. Lower Germany, Theology of, 468. Loyola, St. Ignatius, 336. Ludwig V, Elector Palatine, 302. Liibeck, 1S8, 301 sq. Liiti, Heinrich, 393, 429 sq., 467. Lund, Torbern Abp. of, 324. Lupulus. See Wolflin. Luther : Theses of, 20 sqq. ; Letter to Albert of Mainz, 21, 27 sq. ; Ser- mon on Indulgence and Grace, 2 1 , 29 ; Responsio ad I^rieratis Dialo- ginii, 32 ; Cited to Rome, 32, 38 ; Letters [1518], 32 ; Resohttiones, 32, 36; Interview with Cajetan, 33 sqq., 38 ; Appeal to Leo X, 37 ; to a General Council, 40, 75 ; Inter- view with Miltitz, 41 sq. ; Sub- mission to Leo X, 42 ; Astcrisci, 44 ; and Eck, 45 ; at Disputation of Leipzig, 45 sqq. ; Personal ap- pearance [1519] of, 48; Circula- tion of liis works, 51 sq., 89 ; Com- mentary on Ga/atians, ^2 sq. ; Re- lations with Erasmus, 53 sq. ; with Hutten, 56 sq. ; To the Christian N'obility, 62 sqq. ; De Captivitate ]hihyloiiica, 62, 66 sqq. ; Concern- ing Christian Liberty, 32, 74 ; Letter [6 Sep., 1520] to Leo X, 73 sq.; Theory of Orders, 64; Eucharistie doctrine of, 66 sq. ; His doctrine of Baptism, 70 sq. ; On Christian liberty, 71 ; Excom- munication of, 74 sq. ; Burns Bull, 75; Political importance of, 80; 732 INDEX At Worms, 80, 82 sqq.; To be seized and taken to Rome, 81 ; Under ban of Empire, 87 sq. ; Ger- many favours, 89 ; And Melanch- thon, 90, loi ; In the Wartburg, 94 ; Reply to Catharinus, 94 ; to Latomus, 94 ; On Confession, 94 ; to the Abp. of Mainz, 94 ; De abro- gaftda Missa privata, 94 ; De votis vionasticis, 94 ; Restores order at Wittenberg, 95, 101 sqq. ; Trans- lation of N. T., 95, 104, 1 89; His test of canonicity, 105 ; A new Montanus, 108; substitutes weekly for daily Mass, 121 ; His De insti- tuendis Ministris, 124 sqq.; His Fornmla Missae et Conit?nin20tiis, 127 sqq. ; And Erasmus, 170 sqq. ; And Peasants' War, 170; Mar- riage of, 1 70 ; His Gcrvian Mass, 186, 193 sqq.; His preface to the Instructions to the Visitors, 252 sqq. ; His Short Catechism, 187, 205 sqq. ; His Greater Catechism, 1 87 ; Against the use efforce, 207 ; At Marburg, 245 sqq., 471; At Coburg, 255 ; Against Concessions, 296 ; Advice to Henry, Duke of Saxony, 306 ; Assists Reformation in Denmark, 329; An obstacle to re-union, 341 ; Death of, 358; In- fluence of, 522 ; His opinion of Calvin, 580 ; Calvin's opinion of, 603. Lutheranism : legalized in Germany, 363 sq. ; in North Germany, 468 ; odious to Farel, 483. 'Lutheranism,' 346, 480, 484, 501, 504, 522, 526 sq., 660, 662, 686 sq., 689. Lîithériens, 503. Lu.xemburg, Duchy of, 681. Luzern : Canton of, 365, 368, 463. 4S6 ; Diet of, 388. Lyons: Fair of, 367; City of, 371, 660. Machiavelli, 369. Madrid, Treaty of, 171, 180. Magdalen, FHectress of P.randen- burg, 306. Magdeburg, 13, 164, 166, 181, 301 sq. Magister Sacri Palatii, 31, 318, Magistrate : Authority of the, 266 ; Rights of the, 413, 475, 550, 571, 577, 602, 672, 685 sq. ; Duties of the, 554 sq-, 617, 645, 647. Magyars, 652. Mainz: Albert Abp. of, 12, 21, 27 sq., 54 sqq., 80, 89, 94 sq., 181, 302, 306; City of, 13, III, 359, 460 ; Province of, 369. Majority of votes decides for or against Reformation, 48 1, 487, 489 sq. Mamelukes, The, 495, 511, Mantua, 305. Manz, Felix, 451, 453 sq. Marburg : University of, 230, 686; Colloquy of, 245 sqq., 468 ; Articles of» 245, 254. Marcion, 551. Marcourt, Antony, 522. Margaret of Austria, 246. Margaret, Queen of Navarre, 522, 524, 660. ^Iarignano (Melegnano), Battle of, 369- Marot, Clement, 566. Marriage: of Clergy, 234, 271, 316, 320, 322, 345, 361, 387, 400, 408, 413, 460, 557 ; and Divorce, 235; Laws, 561, 567, 598; Preaching at, 59S. Marx, Thomas, 10 1. Mar)- of Guise, 687 sq., 693. Mary, Queen of Scots, 684, 687, 689 sqq. Mass, The: No sacrifice, 68 sqq., 93, 96sq., 125, 129,160,224,343, 4i2,42-;,43osqq.,444, 460, 5i2sq., 570 : Alterations in, at Wittenberg, 94, 100, 103, 121, i28sq.; in Hesse. 224; Abuses of, 273, 320, 330, 431, 434j 557 ; Ceremonies of, 360, 476, 532 ; Venality of, 431, 437; Abo- lition of, at Wesel, 352 ; at Zurich, 409, 427, 431, 438 sq., 440 sq., 470; at Basel, 459, 465, 467; in Bern, 480, 482 ; at Neuchâtel, 488 ; in Geneva, 502, 514, 518, 628; in Scotland, 688, 702 ; Placards against, 522 ; Idolatrous, 529, 570, 603, 656, 658, 695, 697, 702 ; Destructive of Communion, 562, INDEX 733 570, 658; Penalty for going to, 632 ; Death the penalty for hearing or saying, 698, 702 ; Blasphemous, 698 ; Devilish, 704. Masses ; Private, 94, 97 ; Satisfac- tory, 96, 161, 191; Disuse of, 121, 191, 273, 322, 352 ; Sale of, 431- Master of the Sentences, The, 29. Material and the spiritual, Relation of the, 456, 475. Matrimonial causes taken over by State, 568. Matrimony, 113, 14S, 191, 22S, 237. 316, 330, 556 sq. ; a sacra- ment, 357. Maundy Thursday, 135, 444, 501. Maurice, Duke of Saxony, 306, 358, 363- Maximilian I, The Emperor, 32, 62, 246, 367. 370- Mechlin (Malines ; : Lordship of, 68 1 ; Antony Abp. of. See Granvellc, Card. Mecklenburg-Schwerin : Magnus, Duke of, 306 ; Reformation in, 306. Mediating Theology, 468. Mediator, The One, 460, 472, 513, 549, 569. Medici : The, 246 ; Catherine de, 304- Meilen, 391. Meissen, Johann bp. of, 306. Melanchthon, Philip, 56, 90 sqq., 97, 100 sqq., 171, 187, 204, 245, 255> 294, 307, 319 scj., 341 sqq., 35i,47i,C'3i- Melville, Andrew, 704. Memmingen, 301 sq., 46S. Mendicant Friars, 55 sq., 78, 99, 114, 23.S- Menius, Justus, 319. 'Menses papales,' 57, 373. Mercenary service, 369, 375, 471. See Pensions. Merit, 22, 24, 39,68, 158 sq., 191, 195; 224, 330, 460. Merseburg : Adolphus bp. of, 45 ; Sigismund bp. of, 306. Metz, 112, 580; lipric. of, 363. Middelburg, See of, 681. Midwives not to baptize, 568. Milan : Duchy of, 367 sq., 502 ; .See of, 369. Miltitz, Karl von, 41 sqq., 62. Ministry : No priesthood, 94, 1 25 sq., 155, 415; From below, 126; How constituted, 542, 556, 583, 591,664, 670, 674, 691; Doctrine of the, 540 sq., 550, 571, 590 sq., 703 ; Training of the, 449. Minorities: Rights of, 244 sq., 488 sq., 491 ; Toleration for, 661. Minor Orders, 225. Missionary zeal of sixteenth cen- tury, 545- Mixed Chalice wrong, 437. Mohacz, Battle of, 181. Mollis, 379 sq., 466. Monarchy, Calvinism incompatible with, 699. Monasteries, Dissolution of, 233, 314, 327- 441 > 443» 468, 502, 515 sq-, 554, 697- Monastic life, 159, 279, 314. Montanus, 108. Montrose, 687. Morat : 477, 489; Votes for Refor- mation, 478. Mortal sin, 76. Moray, See of, 688. Mosellanus, Peter, 45. Miihlberg, Battle of, "358. Miihlhausen, 371, 468; Reforma- tion in, 459. Miinster, Anabaptists of, 305. Miinzer, Thomas, 170, 451 sq. Myconius, F., 19, 164, 319. Myconius, Oswald, 375, 448, 469. Xamur : County of, 681; See of, 68r. Naples, Kingdom of, 183. Nantes, Edict of, 661. Nassau, Reformation in, 305. Natural body of Christ in heaven, 656. Naumburg, Julius bp. of, 359. Necessity of the Sacraments denied, 568. Netherlands : Reformation in, 659, 681 sqq. ; Provinces of, 68 1 ; Bishoprics of, 681, 684 sq. Neuchâtel : Lake of, 365 ; County of, 477, 483; Jeanne, Countess of, 734 INDEX 484, 487 sq. ; Recess of, 48S sq. ; Farel at, 547, 580. Neumark, Reformation in the, 306. Newfoundland, Discovery of, 545. New Learning, The, 11, 105, 375, 545- New Testament, Translation of the, 113, 686. Nicaea : Council of, 46 sq. ; Calvin on the Creed of, 574. Nice, Pacification of, 305. Ninety-five Theses, Luther's, 20 sqq. Nobility, Covetousness of the, 233. Nobles on the side of Reformation, 352- Non - Communicating attendance, 223 sq. Nordhausen, 302. Norway: Hierarchy of, 323; Refor- mation in, 323, 334. Novatians, 265. Noville, 481, 483. Noyon, 491, 521 sq. Nuns marry, 408. Niirnberg, 164 sq., 167 sq., 245, 289, 299, 302, 418; Bnrggrave of, 13; Diets of, 105 sqq., 133 sqq. ; Peace of, 302. Nusco, Piero Card. Bp. of, 347. Oaths, No mention of Saints to be made in, 557. Oberland. See Upper Germany. Obscurantism, 1 1. Obsignatory theoiy of the Sacra- ments, 92, 542 sq., 606 sqq., 609, 653. Obwalden, 409, 428 sq. Odense : Diet and Ordinance [1527] of, 233sq.; Diet [1539] of, 323; Knud bp. of, 325. Oecolampadius, 164, 171, 247 sqq. , 4.52) 458 sq., 462 sq., 464 sqq., 469, 483, 603. Oetenbach, Nuns of, 3S9, 407. Officials, Avarice of Bishops', 203, 402. Olaus Petri, 152, 234. Oldenburg, House of, 151, 325. * Old Religion ', The, 364, 442 ; Illiteracy of, 461 sq., 513, 516; Immorality of, 463. Old Testament, Criticism of the, 630. Olivétan, Pierre, 491 sqq. OUon, 477, 481. One Kind, Communion in, 66, 160, 330, 362. 'One oblation, once offered,' 434 sqq., 460, 483, 513, 529, 549, 652, 656, 658. Opslo, See of, 323. 'Opus operatum,' 69, 265, 274. Orange, Prince of, 682. Orbe, 477 ; Toleration at, 490. Order of Excoinnmnication, The, Order of Geneva, The. See Book of Common Order. Orders : Doctrine of, 64, 93, 263, 265 ; Letters of, 146. Ordinary, 115, 146, 387. Ordination : Lutheran view of, 121 sq., 330; Candidates for, 146; Without title, 310; Rites of, in Denmark, 330 sqq. ; Indiscriminate, 401 ; Calvin's view of, 542 ; Knox's view of, 703, 707. Ordonnances ecclésiastiques de Genève, 542, 583, 588 sqq., 629, ..703. Ôrebro, Synod of, 234, 236 sq. Organs, 225 ; Abolition of, at Zurich, 441 sq. Origen, 67. Original righteousness, 532. Original Sin, 262 sq., 342, 352, 459, 472, 534, 609, 621, 623, 704 sq. Orkney, See of, 688. Orleans, University of, 521 sq., 553. Ormonts, Les, 477, 481. Ornaments of the Church, 480, 488. Orthodoxy, Protestant, 459, 472, 547, 574, 652, 658, 703. Ortwin Gratius, 11. Osiander, Andrew, 135, 164, 255, 351. Otto Heinrich, Elector Palatine, 351- Otto of Brunswick-Liineburg, Duke, 181, 301. Otto, The Emperor, 61. Outward and inward. Relation of, 456, 474- Overseers, 232. Overyssel, Lordship of, 681 sq. Oxford, Booksellers at, 51. INDEX 735 Pack, Otto von, 239. Paip, that pagan, full of pride, The, 695- Palatinate, Calvinism in the, 651 sq., 657 sq. Pall, The, 13, 57, 234. Pallavicini, 74. Palm Sunday, Ceremonies of, 135, 190, 202, 238, 443. Papacy, The : Change in the spirit of, 346; Claims of, 375. Papal jurisdiction in Scotland abolished, 688, 701. Papistical religion, 700. Papists, 659, 6S0, 715; not Christians, 565, 570. Paris: University of, 34, 40, 336, 418, 521,524, 526,528; Jean bp. of, 527 ; First Reformed Congrega- tion in, 660, 663 sq. ; National Synod in, 660, 664. Pardons, Papal, 25, 54,375,503,695. Parents, Ignorance and negligence of, 567. Parity of ministers, 670, 673. Parker, Abp., 699. Parlement of Paris, 522, 526 sqq., 660. Parma : Margaret, Duchess of, 681 ; Alexander, Duke of, 682 ; Ottavio, Duke of, 684. Parson, 696. Passau, Convention of, 363. Passing bell put down, 558. Pastors, 541, 590 sqq., 670, 703. ' Patriots' in Geneva, 514. Patronage, Rights of, 115, 236. Patronal feast forbidden, 226. Paul III, Pope, 304, 317, 322, 335 sqq., 34°, 346s^qq-, 355, 362. Paul IV, Pope, 341, 346. Paul, St. : Theology of, 53, 92, 99 ; Missionary policy of, 587 ; on the Ministry, 591. Paul's Cross, St., 566. Pavia, Battle of, 171, 495. Payerne, 491, 511. Pein, Johann, 323. Pelagians, 267. Pelagius, Pope, 51. Pellicanus. See Kiirschncr. Penance, Doctrine of, 21 sqq., 28 sq., 30, 34> 59; 70 sqq-, T^, 2 75 sq- Penance, in Geneva, 630, 637. Pensions: On benefices, 116, 120, 310; For mercenary service, 369 sq-, 37^> 375, 385 sq-, 388, 471- Perpetual Treaty, The, 369 sqq. Pen-in, Ami, 514, 581, 588, 630, 637- Perrin, Madame, 630, 637 sq. Persecution, 675. 678 sq., 682, 686 sq., 710. See Force, Perth, 688, 697 sq. Pfefferkorn, Johann, 11. Pflug, Julius von, 341, 359. Sec Naumburg, bp. of. Philip II, King of Spain, 681 ; character of, 682 sqq. Philip, Duke of Pommern-Wolgast, 305- Philip, Landgrave of Hesse, 170, 181, 245, 289, 299, 301, 306 sq.,. 340, 352, 35S, 363, 46B, 471- Philip of Prunswick-Grubenhagen, Duke, iSi, 301 sq. Piiilippe, J., 5S1. Piedmont, 495. Pilgrimages, 16, 59, 70, 158, 189, 238, 330,441. 533, 558- Pirckheimer, Billibald, 369, 466. Pistorius, 341 sq., 352. Pius IV, Creed of Pope, 355. Placards : in Geneva, 501, 503; in Paris, 522. Plague, no, 597, 629, 678, 710. Planitz, Hans von der, 105, 107. Plato, 342, 3S2. Playing-cards, 636. ' Plenitudo potestatis,' 2, 4, 10. Pluralities, 120, 312. ' Poena,' 2, 5, 8. ' Poena et culpa,' 5, 21 sqq., 27, 77. Poland, 6, 185; Calvinism in, 651 sq., 658 sq. Pole, Cardinal, 31S, 344 sq., 355. Polity, Calvin's insistence on Church, 561, 570, 5S9, 604, 665, 670, 682, 703- Politics, Preachers not to meddle in, 577> 602. PoUanus, Valerandus, 704. Pomerania, 13; Reformation in, 305- Pomesania, Erhardt bp. of, 186, 193. Pontanus. See Briick. 736 INDEX Pontificians, 465, 659. Poor, Relief of the, 231, 427, 441, 5i5> 519» 556,590. 596, 676. Pope, The: Authority of, 33 sq., 45. 55. 77, 155. 157 sq., 345. 35S- 412, 509 ; Is the Man of Sin, 71 ; Is Anti-Christ, 565. 'Poperj',' 518 sq., 545, 555, 670, 691, 695, 700. Populace carry Reformation, 465. 467, 487. Porphyry, 75. Portuguese navigators, 545. Postills, 199 sq. ' Potestas gladii,' 330. Praemonstratensians, 164, 488. Preachers to be under bp.'s control, 314- Preaching, 197, 236 sq., 352, 370, • 475> 653, 693 ; The principal part of worship, 98, 155 sq., 412, 426, 557 ; To be Scriptural, 385, 388, 402, 407 sq., 480, 504, 616; Ne- cessary to the administration of valid Sacraments, 614, 620 sq., 625, 628, 691 sq., 713; to valid Ministry, 691 sq., 703, 707. Predestination, 535, 537 sqq., 631, 641 sqq. Preferments, Dealing in, 369. Premysl, Andrew bp. of, 186, 191 sqq. Presbyterian polity, 541, 670 sq. , 673, 676, 703 sq. Press, Influence of the, 51 sq, 112, 136, 299, 315, 663, 67S, 686. Prierias, 31 sq., 38, 52, 55. Priesthood blasphemous, 704. Priesthood of the laity. The, 125. Primitive, i. e. Apostolic, Church the standard of Calvin, 546, 625, 628, 664. Principles of the Reformation, 387, 474- Prisoners, Visitation of, 599, 676. Processions, 190. Professio Fidei Tridentitiae, 355. Prophesyings, 132, 442, 448 sq., 546, 592, 602. Prophets of Zwickau, The, 100 sqq. Protest of the minority at Speier, The, 239, 243, 468. ' Protestant,' The term : Origin and meaning of, 239; applied to Cal- vinists of Scotland, 699 sq. Protestants, The, 294 sq., 299, 345 sq. Provincial Synods to be revived, 149. Provisions, 116. Pruntrut (Porrentruy), 466. Prassia, Reformation in Eastern, 185, 192. Prussia, Western or Polish, 186. Psalmody, History of metrical, 566. Psalm-singing to be part of worship, 560, 566, 583, 598, 616, 628, 708, 715- Pulpit, 447. Purgatory, 3sq., 8, 16, 18 sq., 22 sqq-, 39. 76, 78, 161 sq., 227 sq., 330, 357. 378, 415. 459 sq-. 475. 533- Puritans, The English, 56S. Quaestors, 38, 41, 43, 146, 316. See Stationarii. Qnodcunque ligaveris, &c. (Mt. xvi. 19). 10.37. 72, 76sq. Radicalism at Wittenberg, 94 sqq. Ratisbon : League of, 134, 141; Colloquy of, 340 sqq., 346, 581. Real absence, 474, 483. Real presence. See Eucharistie pre- sence. Receptionism, 31S, 543, 561. Recess of Speier [1526], 185. Reform admitted to be necessary, 109, III, 307 sqq. Reformatio Ecclesiaruni Hassiae, 222 sqq. Reformation : Origin of the, 55 ; Spread of the, 164 sqq., 184, 242, 257,304 sqq., 65 1 sqq.; and morals, 559; Contrast of Lutheran and Zwinglian, 387, 603 sq. Reformed, 478, 491 ; Points in dis- pute between Lutherans and, 483 ; between Catholic and, 584 ; Their worship too intellectual, 560, 566, 583, 598. Reformers : Defence of their pro- ceedings, 270, 533, 580, 584 sq.; Learning of the Swiss, 462 sq., 580, 5S4 sqq. ; Sensitive about their or- Ihodo.xy, 523, 528, 547, 574; Un- I INDEX 737 churched their fellow-Christians, 540 sq., 565, 570; Divisions among, 603 sq., 643. Regeneration, 609, 621, 646, 652, 655. 7°4- Regensburg. See Ratisbon. Regiinini militantis ecdesiae. The Bull, 335 sq. Regius Professors at Paris, 522. Relics, 163, 167, 441, 488. Religion : Decay of, 206 ; To be maintained by the State, 554 sq., 645. 685, 710. 'Religious': To be put down, 190, 314, 413, 441, 515 sq.; To be pen- sioned off, 557. Renaissance in Italy, The, 315, 545. Renée, Duchess of Ferrara, 522. Reprobation, 535, 537 sqq., 641 sqq. Reservation of the Eucharist, 4S3. Reservations, 117, 190, 225, 311, 373 sq. Reuchlin, Johann, 11 sq., 90, 545. Re-union, Prospects of, in 1541 ; 341- Reutlingen, 289, 299, 301 sq. Rheims, Abpric. of, 685. Rhine, The, 365, 459. Ribe, Iwar bp. of, 324 ; Olaf, Co- adjutor of, 324. Righteousness, Imputed, 652. Rigsdag, The, 323. Rigsrad, The, 323. Ringing for the dead, 443. Rites and ceremonies, 265, 277 sqq. Ritus instiliiendi )ninistros (in Den- mark;, 330sq(i. Rilus ordinationis Superintendent is (in Denmark), 332 sqq. Rochester, John Fisher bp. of, 46::. Rodriguez, S., 336. Roermond, See of, 681. Roman Church, 662 sq. ; Pre-emi- nence of, 358. Romanists, 60 sq., 63 sq. Rome, German ill-feeling towards, 41. 43, 53, 57 sqq-, 75- Rome : Sack of, 183 ; Neglect and corruption of the Church in, 317. Roskilde, Joakim bp. of, 324. Ross, See of, 688. Roussel, G., 522, 524. Rural Deans, I45, 149, 151. 941 Sabbath, 535 sq. Sacerdotalism, 125, 155. Sacramentarianism not sacramental- ism, 456,474, 651. Sacramentaries, 245, 452, 456, 468, 603, 651, 656 sq., 662, 672, 682. Sacraments: doctrine of, 32, 71, 76, 92, 189, 265, 330, 651,653,659, 671 sq. ; seven, 62, 66, 189, 357, 476, 556; mere signs, 435, 452, 456, 473 sq., 542 sq., 550, 569,603, 606 sq. ; two only, 93, 189, 556, 569, 608 ; not necessary, 568 ; regulations for, at Geneva, 597 ; profit only the elect, 654; do not confer grace, 655 ; invalid apart from preaching, 671. 6"t'^ Preaching. Sacrifice said to be abolished, 529. Sadoleto, Cardinal, 318, 580, 583 sqq. St. Andrews : James, Abp. of, 686 ; David, Card. .\bp. of, 686 sq. ; John, Abp. of, 688, 694. St. Annaberg, 19. St. Clare, Nuns of, 502, 516 sq. Saintes, Church of, 3. St. Gall : Abbot of, 371, 468 ; Can- ton of, 409, 468 ; Reformation in, 459- St. Germain, Edict of, 661. St. Gotthard, The, 371. St. Julien, Peace of, 495, 500, 511. St. Maurice, 461. St. Omer, See of, 68 1. St. Peter's, Building of, 5 sq., J 2 sq., 20, 24, 26 sq., 58, 113. St. Quentin, Battle of, 631, 684. Salerno, Frederick Abp. of, 318. Salmeron, A., 336. Salvalor nos ter, The Bull, 3, 33. Salzburg : Province of, 13 ; Mat- thew, Abp. of, 21. Sam (Salm), Conrad, 164, 468. Samland, George bp. of, 185, 188 sq., 193. Samson, Bernhardin, 375, 381 sqq. Satisfaction, 29 sq., 70, 72, 76, 191, 330, 414, 460, 47', 513- 549. 5S6. Saunier, Antoine, 491, 493. Savoy, 365 sq., 494, 500, 503, 554, 684 ; Counts ot, 494 ; Dukes of, 477. 485, 494, 503. 511, 654- 684 sq . 7; INDEX Scandinavia, Reformation in, 1 5 1 sqq. , 233 sqq., 32:: sqq. SchafFhausen : 365, 36S, 409, 432, 439' 45i> 455. 468, 647; Reforma- tion in, 459. Schauenberg, Sylvester von, 56. Schism, Reformers' views on, 528, 533. 540. 585 sq-, 669,, 674. Schlesvvig-Holstein, Duchies of, 151, 233, 323- Schlettstadt, 375. Schmalkaldic League, 300 sqq., 306 sq., 323, 469 ; Articles, 306. Schmidt (Fabricius), Erasmus, 393, 400. Schnepf, Erhard, 305. Schoolmen, i, 11, 44, 55 sq., 90 sq., 381. Schools, 315, 32S. Schwabach : Articles of, 245, 255 ; Convention of, 245. Schwabisch-Hall, 162, 302. Schwarzerd. See Melanchthon. Schweinfurt, 301. Schwerin, Magnus bp. of, 306. Schwyz, Canton of, 365, 368, 375, 388. Scotists, 382. Scotland : Reformation in, 542, 659, 686 sqq. ; Corruptions of the Church in, 686, 688 sq. Scripture : Authority of, 32 sq., 668 ; Infallibility of, 32, 624; Right to interpret, 65, 137; Its own inter- preter, 406 sq., 706 sq. ; The sole rule of faith, 50, 67, 85, 105, 107, 223, 385, 402, 410, 420, 422, 427 sq., 430, 443 sq., 451, 460, 479 sq., 509, 534, 549, 551, 554; The rule of faith and practice, 103, 159. 223, 387, 391, 40S, 410, 513 sq., 549, 561, 566, 568, 577. 582, 589, 604 sq., 624, 664 sq., 714 ; and Tradition, the Rule of Faith, 355, 418, 462. Scriptures, Translation of the, 95, 104 sq., 375, 491 sq. Second Book of Discipline, The, 542, 704. Second Commandment, 474. Second Confession of Faith, he, 704. Serfdom, 176 sq. Sermon in the services of the Church, Place of the, 490, 709. Sermons for parish priests, 13, 18. Sermons, Penalties for non-atten- dance at, 556, 559, 602, 632 sq. Servetus, Michael, 522,631, 646 sq., 669. Seventeen Provinces, 681. See Ne- therlands. Seville, Alfonso abp. of, 296. Se.xes separated in Church, 201, 444. Sforza : Francesco, Duke of Milan, 182, 502; Maximilian, Duke of Milan, 367. Short Catechism, Luther's, 205. Sick: Communion of the, 225; Visita- tion of the, 227, 559, 676. Sickingen, Franz von, 56. Sidon, Michael bp. of, 359. Sigismund, The Emperor. 494. Sigismund I, King of Poland, 191, 306 sq., 320. ' Signum ' and ' Res', Connexion be- tween, 653, 659. Simony, 17, 150, 311, 316. Sion ;Sitten) : Diocese of, 369, 477; Matthew, bp. of, 52, 367, 375, 381 ; Philip bp. of,'47i, 479. Sitting at Communion, 444, 713. Sixtus IV, Pope, 3, 33. Skalholt, Gisser bp. of, 323. Skara, Magnus bp. of, 236. Sleep of the soul. The, 522, 528. ' Sola fides,' 37, 68, 77, 92. Soleure '.Solothum), 365, 368, 485. Solyman (Suleiman) the Magnifi cent, 181, 302. Sorbonne, The, 52, 513, 524, 660. Sorcerers, 150. Spain, 681 sq. Spalatin, 41, 57, 319. Spandau, 307. Spanish discoveries in the New World, 545. Speier : Bp. of, n ; Diet [1526] of, 181 sqq., 241, 261; ditto [1529]. 239 sqq., 468. Speratus, Paul, 164, 186. Spiritual and material. Relation of, 456, 474- Spiritual and temporal, Confusion of, 387. 389, 455. 459. 554 sq-. 577- INDEX 739 Spiritual presence, 604, 672. Spiritualty and Temporalty, 63, 293, 413,428. Sponsors, 423 sq., 623 sq. Sprinkling, 454. State in relation to religion, 301, 554) 577' ^45-_ State to maintain true Religion, 554 sq., 561. 'Stationarii,'iT4, 116. 5i?if Quaestors. Staupitz, 32. Stavanger, See of, 323. Steinly, Martin, 432. Stirling, 698. Stockholm, Massacre of, 152. Storch, Nicholas, loi. Strassburg, 112, 164, 245, 301 sq., 319» 374. 463, 466, 468, 522, 544, 577, 579 sq-, 587 sq. Street-preaching, 483, 501. Strengnas : Bpric. of, 151 ; Diet of, 152 ; Magnus, bp. of, 236. Study enjoined on clergy, 150. Stiibner, Mark, loi. ' Subject districts ' of Switzerland : 369, 470, 477 ; Reformation in the, 459- Subjects, No toleration for, 48 1 . 'Summarium' or prospectus of In- dulgences, 3. Superintendents, 186, 306 sq., 323 sqq., 682, 703. Superstition, 316, 352, 360, 443, 448. 585. 599, 604, 624, 663, 697. Supralapsarianism, 53S sq. Surplice, 224, 51-3. Swabia, 164, 170. Sweden : Hierarchy of, 151 ; Refor- mation in, 151 sqq., 233 sqq. Swedish Orders, Question of, 152, 234- Swiss: Confederation, 365 sqq., 475 sq. ; Constitution, 369, 371 sqq. ; Defeated at Bicocca, 388 ; Military reputation of the, 369 sq. Switzerland: Indulgences in, 13; Geography of, 365 sqq. ; Cîerman, 374 sqq., 651 sqq.; French, 477 sqq., 651 sqq.; Hierarchy of, 369. ' Synode Provinciale,' 674 sqq. Table : Contrasted with Altar, 227 ; To be placed near pulpit. 598. Tarantaise, Province of, 369. Tast, Hermann, 233. Tausen, Hans, 233. Teramo, Bishops of : Francesco Chieregato, 105 ; Bartolommeo. 347-. Terminarii, 114. Territorialism, 181,363. Tertullian, 545, 551. 'Testament' a non-sacrificial term, 68, 434 sq._ Testators' wishes to be respected, 316 sq. Tetzel, Johann, 13 sqq.; Disputa- tions of, 29 sqq. ; Disavowed, 41 sq. Teutonic Order, 185, 190 sq., 439. Theatines, The, .^46. Theodore of Gaza, 545. Theological agreement the basis of political co-operation, 468. 'Thesaurus ecclesiae,' i sq., 4, 8, 24, 34, 36, 40, 77. Theses Berceuses, 459 sq. Thomas Aquinas, St., i, 29, 32, 55, 67, 93, .342, .388, 402. Thurgau, 439 ; Reformation in, 459- Thuringia, 170, 204. Timothy of Lucca, 7 sq. Tithe, 175, 190, 328, 41.S, 426. Toggenburg, County of the, 371, 374 ; Reformed, 459. Toleration, 363, 470 sq., 476, 478, 481, 490 sq., 661. Tonsure, 330. Torgau : League of, 181, 186 ; Arti- cles of, 255. Total depravity, 534,619, 703 Toul, Bpric. of, 363. Tournai, See of, 68 1. Tradition of equal authority with Scripture, 355, Traditions, Human, repudiated, 460, 570, 585- ' Translatio Imperii,' 75, Transubslantiation, 67, 343 sqq., 357' 53°, 603, 6-;6. Trent: Council of, 141, 354 sqq., 363, 704; Christopher Madruzzi, Card. bp. of, 683. Trier, 13; Richard, Abp. of, 42; Abpric. of, 685. 74° INDEX Trondhjem, Olaf, abp. of, p,2.',, 334. Truchsess, Georg, 297. Tiibingen, 90. Tïi es Fetrus, Sec, 5, 12. Tunis, 305. Turin, 503. Turks, The, gsq., 53, 58, 60 sq., 78, 107, m, 113, 181, 185, 205, 245, 258, 302, 341, 354, 377, 506, 689. Tuy, Ludovico bp. of, Si. Twelve Articles of the Feasants, The, 170, 174 sqq. Tyndale, William, 686. Tyranny of existing régime, 500. Ulm, 164, 245, 301 sq., 319, 468, 471. Ulrich, Duke of Wiirttemberg, 305. Unchurching : Of fellow-Christians by Reformers, ■:40sq., 565, 570, 61S, 691, 703 ; Of Reformers by Anabaptists, 457, 573. Unction: at Baptism, 227 ; at Con- firmation, 238. Uniformity wanted for unity, ^47, 582. Unigenitus Dei Filius, The Bull, r sqq., 33^ Union of Calmar, 151. United Netherlands, The, 682. Unity : Reformation fatal to, of Germany, 105, 363 sq., 459, of Switzerland, 459 ; Reformers' doc- trine of, 528, 586; of belief, made the basis of civil unity. 547, 576. Universities to be judges in con- troversies of faith, 418. Unleavened bread, 444, 559, 577 sq., 581. Unterwalden, Canton of, 365, 368. Upper Germany, Theology of, 468. Upsala : Province of, 13, 151; Dis- putation of, 152 sqq. ; Gustavus, Abp. of, 151 ; John, Abp. of, 152 ; Laurentius, Abp. of, 152, 234. Urbanus Regius, 164, 319. Uri, Canton of, 365, 368. Usury, 17. Ulraquists, 122. Utrecht: Abpric. of, 68 1 ; Lordship of, 681 sq. Vadianus (Watt), Joachim, 376, 381, 431, 434,439, 455 sq. Vaison, Hieronymus, bp. of, 246. Valangin : Signory of, 477, 484; Countess of, 484. Vallais (Wallis), The, 369, 371, 475- Vasco da Gama, 545. Vaud, Pays de, 477, 495, 500, 544, 547. 554- Vehicle of the Spirit not required, 474- Venerable Company, The, 590. Venetian ambassadors, Reports of, 661, 679 sq. Venial sin, 76, 78. Venice, 182, 366, 368,468. Venlo, Treaty of, 351. Verdun, Bpric. of, 363. Veroli, Ennius bishop of, 415. Vernacular, Services in the, 168, 188, 190, 198, 224, 409, 435, 624, 694. Verona, John bishop of, 318. Vestments, The Eucharistie, 100, 131, 199, 224, 330, 360, 436, 448, 5.S7- Viborg, George bp. of, 325. Vicenza, 305. Vidomne, 494 sqq., 511, 521. Vienna: John Faber, bp. of, 167, 651 ; .Siege of, 245 ; University of, 374; Anabaptists at, 435. Vienne, Province, 369. \'ierwaldstattersee, The, 363. Vicar, 696. Viret, Pierre, 492, 502, 514, 542, 544 sq., 550, 572, 584, 587, 589, 629, 633 sq., 637. Virtualism, 603, 672. Visitation of : Electoral Saxony, 203; Ducal, 306; Brandenburg, 307- Votive masses, 98 sq. Vows, 16, 70 sq., 94, 99, 2 79sq., 413- Vulgate, The, 448. Wafers superstitious, 437. Waldenses, 195, 478, 491 sq. Walensee, The, 374. Waldshut, 170, 435, 451, 455. - Walloons, 68 2. INDEX 741 Wars of Religion in France, The, 661. Wartburg, 94. Weekly Communion, 459, 561. Weissenburg, 299, 302, Werly, Peter, 501, 503, 639. Wesen (Weesen), 374. Westeras : See of, 151; Peter bp. of, 152, 236; Diet and ordinance of, 233 sq. IVestminster : Coifessioti, 703 ; Di- rectory, 704 ; Catechisms, 704. Whitewash, 467. Wicked, Participation by the, 318 sq. Wildhaus, 374. William V , Duke of Jiilich-Cleve, 351- Wimpina, Conrad, 29. Windsheim, 299, 302. Winterthur, 429. Winzet, Ninian, 686, 688 sq. Wishart, George, 686 sq. Wittenberg, 20, 37, 56, 74 sq., 89 sq., 94 sqq., 99, 103, 307 ; Con- cord of, 318. Witzel, George, 307, 322. Wolflin (Lupulus), Heinrich, 374. Wolfgang, Prince of Anhalt-Kothen, 181, 289, 299, 301 sq. Wolmar, Âlelchior, 521, Women not to baptize, 56S. Works, 29, 68 sqq., 73. 77, 92, 97, 191, 195, 267 sqq., 352, 414, 513, 568. Worms : Diet of, 79 sqq. ; Edict of, 80, 87 sqq., 108, no, 139, 181, 184,241 sq.; Colloquy of, 341,581. Worship: Formularies of Lutheran, 127 sqq., 193 sqq.; Zwinglian, 423 sq., 443 sqq. ; Calvinistic, 615 sqq. ; Scots, 711 sqq. ; Neglect of, 148, 450. Wiirttemberg, Reformation in, 305. Wycliffe, 49, 66. Wyttenbach, Thomas, 374. Wyttikon, 454. Xavier, St. Francis, 336. Ypres, See of, 68 1. Zeeland, County of, 681. Zeno, Francesco, 5 sqq. Zerbst, 20. Zollikon, 451, 454. Zurich, 365, 368 sq., 375 ; Plague at, 384 ; Biblical preaching at, 384 ; Gives up French alliance, 384, 386; Gives up mercenary system, 384; Isolation of, 384, 386; Go- vernment of, 385 ; Beginning of Reformation in, 387 sqq. ; Princi- ple of Reformation in, 3S7, 389 sqq. ; Powers of the Two Hundred at, 3S9 sq., 394 ; Street fighting at, 391 ; Burgomaster and Coun- cil on keeping Lent [1522], 39S ; Bishop forbids innovations at [1522], 402 ; First Disputation [1523] of, 408, 410 sqq.; Coimcil requires Scriptural preaching, 408, 422 sq.; Clergy and nuns marry, 408 ; Revolutionary party in, 408 ; Baptism in the vernacular at, 409 ; Reform of the Great Minster at, 409, 425 sq. ; Second Disputation [1523] of, 409, 427 sqq., 450; Breach with the Bishop, 409 ; Abo- lition of Images and the Mass at, 409, 438 ; Council sends its preach- ers into the territories of, 439 ; Anabaptists at, 429, 439, 450 sqq. ; Iconoclasts at, 430 sq. ; Third Disputation [1524] of, 441 ; Refor- mation completed [1523-4] at, 441 sqq. ; Abolition of organs and relics at, 441 ; Lord's Supper as set up at, 441, 443 sq. ; Divine Service put down at, 442 ; Pro- phesyings at, 442 ; Council en- forces church-going at, 450 ; Ener- gy of, 463 ; Inaugurates the Chris- tian Civic Alliance, 467 ; As ' Pro- tector' of St. Gall, 468 ; Defeated at Cappel, 469 ; Bullinger ' au- tistes ' at, 469 ; Repudiates Gene- van doctrine of Reprobation, 643 ; Advises death of Servetus, 647 ; Calvin at, 651 ; Consensus Tiguri- niis, 652 ; Influence of, in .Scot- land, 687. Ziitphen, County of, 353,681. Zug, Canton of, 365, 368. Zurzach, Horsefair at, 375. Zwickau, Prophets of, 95, 100 sqtp. 742 INDEX Zwilling, Gabriel, 94. Zwingli, Bartholomew, 374, 377. Zwingli, Huldreich, 171, 187, 245, 301, 369; Birth of, 374; At school, 374; At the University, 374 ; Debt to Wyttenbach, 375 ; Parish priest of Glarns, 375 ; In Italian wars, 375 ; Enthusiasm for Erasmus, 375, 378 sqq. ; Makes liturgical discoveries, 375, 380 ; Leut-priest at Eiasiedeln, 375 ; Papal chaplain, 375 ; Leut-priest at Ziirich, 375 ; No Lutheran, 37;; ; 111 of the plague, 384 ; Opposition to, 384 ; Renounces his papal pen- sion, 384 ; Canon of Zurich, 3S4 ; Preaching of, 384, 391 ; Sitbsidium de Eucharistia [1525], 387 ; On fasting, 387 ; On celibacy of clergy, 387 ; On Intercession of Saints, 387 sq. ; Debate wth Lambert, 388, 402 ; De delectu et libei-o cibo- rtun eszi, 388, 392 sq. ; Archeteles, 389, 403 sqq. ; De claritate Verbi Dei, 389 ; Resigns and is reap- pointed, 389 sq., 407 ; Replies to his Bishop [1522], 396 sqq.; Peti- tions for marriage of clergy [1522], 400 ; Despairs of reform by bps. and Councils, 405 sq. ; His Sixty- seven Articles [1523], 408, 411 sqq. ; His Explanation, 40S, 452 ; His De canone Missae Epicheire- sis, 409, 424; Attacks the Mass, 409, 431 sqq. ; Kis S/iort Christian Introductio)i, 409, 440 ; Desires the gradual reformation of abuses, 4T5; Letter from Adrian VI to, 416; On episcopacy, 420; His Christian Answer, 441 ; His De 7'era et falsa Religione, 441 ; His Fidei Christianae Expositio, 442, 444 sqq., 474 ; O71 Baptism, 451, 456 sq. ; His Rejutation of the tricks of the Catabaptists, 451, 457 ; Denies the principle of Sacra- ments, 456, 542, 603, 651 ; Urges Bern to war, 468, 470; At Con- ference of Marburg, 245 sqq., 46S ; Treats with Philip of Hesse, 468, 471 sq. ; On First Peace of Cappel, 46S, 471; His Fidei Ratio, 468; Repudiates the mediating theology of Bntzer, 469 ; Anxious for war, 469; His doctrine of the Church, 473 ; of the Sacraments, 473, 542. 651 ; of the Eucharist, 474, 603, 651; of the Ministry, 475; Cal- vin's opinion of, 542, 603, 651 ; Luther's opinion of, 603 ; on Pre- destination, 642. Zwingli, James, 374. I POSTSCRIPT. Since these pages were in type, the history of the Church in Sweden (Nos. XXVI and XXXI; and of the maintenance of the episcopal succession there (p. 152, n. i) has received fresh treatment in J. Wordsworth, The National CImrch of Sweden, cap. v (Mowbray, 1911), G. M. Williams, The Church of Sweden and the Anglican Communion (Mowbray, 1911) and The Church of England and the Church of Sweden : Report of the Commission appointed by the Archbishop of Canterbury in pursuance of Resolution 74 of the Lambeth Conference (7/1908 (Mowbray, 191 1) ; while the texts, or the originals, of the following documents have been rendered more accessible : — Nos. I, 2, 6, 7, 8, II, 12, 13, 19 in W. Kohler, Dokumente -Mm Ablass- streit von 151 7 (Leipzig, 1902). No. 5, in F. G. Stokes, Epistolae Obscurorum Virorum : the Latin text with an English rendering and an historical introduction (Chatto & Windus, 1909). No. 27, in Otto Seitz, Der atithentische Text der Leipziger Disputation (Berlin, 1903). No. 64, in Die IVittenberger und Leisniger Kaslenordnung (No. 21 ot Lietzmann's Kleine Texte fiir Theologische Vorlesungen; Bonn, 1907. 6d.). ^ ^ . No. 66, in Martin Luthers formula Missae et Communionis {Kleine Texte, No. 36; 6d.). No. 67, in Martin Luthers Geistliche Lieder {Kleine Texte, Nos. 24, 25, 6d.). No. 83, in Urkunden zur Geschichte des Bauernkrieges und der Wieder- taiifer {Kleine Texte, Nos. 50, 51, Sd.). No. 95, in Martin Luthers Deutsche Messe [Kleine Texte, No. 37, 4d.). No. 107 in J. Ney, Die Appellation und Protestation der Evangelischen Stdnde auf dem Reichstage zu Speier, 1529, pp. 50 sq., 58 sq. (Leipzig, 1906). OXFORD : HORACE HART, M. A. PRINTER TO THE UNIVERSITY .r-C^h I UC SOUTHERN REGIONAL LIBRARY FACILITY AA 000 780 344 L 005 489 095 9