Sdjulti ober tai'diulii bes ^tmpkxothm. ^ritifd^er Pcrfud^ 5ur *£ofung bev ^rage pon Dr. phil. JxiltU0 ©mcltn Pfarrer in (Srogaltbovf. ^futfcjarf. 1893. SPHECKEl' .fi r u fk Don W. € o i] 1 li a m m e r. 0rtu0rt 33orliegenbe 9lrkit uerbanft it)re 6ntftei)ung ber 2lure9ung burc^ eineit Ijo^uereEirten Sef)rer, ^rofeffor Dr. 33. v. S^ugler, bie mtr Dor einer 9tei(je oon ^ofiren, nad) Grfdjciiieii ber „©e()eim(ei)re" oon ^ru^, §u tei[ geroorben ift. 9}laii(^ertei befoiibere 2(int§= roie ?^amilienereign{ffe Ite^en mid) crft fpater, aU ierfd)ulbung gum 9lii§trag gu bringen, oerfolgens ben 9trbeiten auf ben ^(au getreten, fonbern aii6) ^^rutj felber Ijat [ic^ roieberfiolt oernefjmen laffen, t)or allem in'feiner 1888 erfdjienenen „Q\\i' roidfung (unb Untergang) be§ 3^empeU)erren=Drben§", in ber er feinen, Don ber „©ef)eiin(e§re" nur einen minimalen 9teft raafjrenben, neuerbing§ geiuonnenen ©tanbpunft jum 3lu6brud' gebradjt ^at. ^n roiefern nun weber bnr(^ biefe, tro^ alter $8erbefferungen f einer etften 33et)auptungen nad^ meinem Urteil immcr no(^ untialtbare 9luffaf[ung, nodj burdj bie im gteid^en ^at^v uon bem 2lmerifaner Sea in feiner History of the In- quisition of the middle ages gegebene SarfteHung, bie mit ben ©rgeb^ niffen corliegenber 2trbeit fid^ fo §iemlid) bedt, biefe felbft mir iiberftiiffig geroorben ju fein fdieint, ift in ber ©inleitung bargetegt. ©benbort ift barauf tiingeroiefen, in iue(d)er 9Kd)tung aUt biefe lueiteren 2lrbeiten, nor attem ^ru^ mit feinem jineiten ung(eid) bebeutenberen 2Berf, meine eigene 2lrbeit beeinftuffen muBten : tuie i^ baburd^ gepuugen rourbe, nii^t aU^u^ bo§ ©ange noc^ griinblid^er ju erfaffen, fonbern and; ber po(emifd)en 2(ugeinanberfe§ung mit ^ru| einen um fo breiteren ^aum, menigftens im erften grunbtegenben ^eile biefeS 2Berf§, ju mibmeu. IllGll — IV — T^eni fjabe id) an bicfcr oruntrf einfeitig auSjugSraeifer ^arftelliing 511 uermeiben. S)abei muB id) geftef)en, ba§ bie 3at)lreid)en , aiif meine l)anbfd)riftlid^eu @eiiioI)n()eiten juriicfsufiifjrenben ©perrbrncfe, bie in biefem S^eile oorfommen unb auf welc^e id) von l)0(^gefd)d|ter ©eite aufmerffaui gemad)t loorbeu bin, mir felber nid)t roenig ftbrenb erfd)ienen finb unb baf? id^ gerne l)ierin eine 9iemebur oorgenommen l)aben iinirbe, roenn ber oorgefd^rittene ^ru(f e§ no(^ o{)ne unuert)d(tni§mdBige Soften geftattet f)dtte. 2lud) ber ^on meiner 9{ebe niirb r)ie[leid)t nic^t iiberall gefatten, monc^em §u fd)arf unb leibenfdiafttid^ ober, roie mon ba§ gerne nennt, ,,fubieftiD" yorfommen. 3^em gegeniiber ift meine 3)Zetnung, baB dm\ bie iual)rl)afte ,,Dbjeftit)itdt", bie ^ingabe an ben ©egenftanb, oerlangt, ta^ ber 3lutor fid) nid)t in ben fiinftlid)en 9)iantel etner perfijnlic^en S^eit- nat)m(ofigfcit l)iitte, bie, mo fie uorl)anben lodre, mir bod) nur eineu ^Jcangel §u yerbergen fd)ienc, fonbern ba^ er feinen perfonlid)en 2tnteil an bem, maS er fd)afft, uoUenbs feinen ^orn iiber ungered)te 3]ergeraa[= tigung ober unwabre ^^ert)eimtid)ung fei e§ gegeniiber ^erfonen ober 3:i)atfad)en nid)t lueniger unuer()iillt ^u ^Tage treten laffe, mie feinen att- gemeinen prinjipiellen ©tanbpunft unb ben ^(uSgangspunft feines ^enfeno unb 2(rbeitens iiberl)aupt. 9Jiogen anbere e§ in biefer ^infid)t anberg f)alten! 2lber au^ eiii 2(ufdiu^cr obcr ciu nod) imbcfannterer 3tutor barf bod^ uioI;t naci) ©runbfdtieu, b. I), iiaclj feiuen (Briinb[dt^en, oerfafjren. Hub fiir micf) ift ber erfte (^rimbfa^, roeun feinen anberii 9iuf)m, fo boc^ jebenfaffs 'i)^\\ ber ©fjrlidjfeit iiitb Sr^afjrljafticjfeit ju gewinneii, bie \a and) fiir bie iinffeufdjaftlii^e ,3iiy»-'i"fi^ffi9f^'it ^i^ erfte Sebingung ift. Sagegeii gebe id; fo((^eH, benen bie 2{rbeit ^u umfangreidj uub alh jufef)r auf bie details eiiigeljenb ift, gerne gu, bajg au(^ id; lieber mir eiti fiirjereS ';)iefume, th^n aU 3iifrtniiuenfaffung ber 6i§F)crigen 2lr6eiten, ge- boteii fjdtte; ware mir nid)t au6 bem Umftanb, baJB bie gaiije S^eriuirruiig ill ber ^emplerfrage cben burd; bie f^ittte von (Sinjelnfjeiten, einfeitig Ijer^ au^geriffenen iinb f($ief Ijingefteflten ^siiS'^iff^i^ ii"'^ ^^atfai^en, f;ereiii= getragen roorbeii ift, bie ^|^fnd)t crivadjfen, ebenfo auf oollftdnbige ®ar= rei(^ung iceiiigftens allc^ lyidjtigeren 9Jlateria(S aiiS 311 fein, al§ burdj ridjtige 3Iuorbnuiig unb SeleiK^tung biefes roirfen 311 laffeu. 2tl§ eines ber lyi^tigften Seiueisftiide getjort fo Ijiefjer bie ^empterregel, bereu aug= fiit)rlid)e Sefpred)uug in5iinfd)en in beii 9J?itteiIuiigen bes ^nftituts fiir ofterrei(^if(^e @efc^i(^t§forfc^uiig 33anb XIY (©. 192—236) erfdjieneu ift unb auf metd^e id) oud) an biefem Drt uni fo mefjr yerraeifen ju biirfen giaube, je ungerner \d) auf bie uoKftdnbige SBiebergabe biefeS tind)tigen Seiueismaterials in bicfer jufanuuenfaffenben 3lrbeit oerjic^tet t)a6e. ©nblid^ fann id) nid;t mni)in, uieineni lebljaften ©^merje 2tu§brud ju geben iiber bie 9teitje oon ©rdbern, bie fid) feit ^nangriffnarjuie biefer airbeit fiir fo uiele oon ben bebeutenbften 9JMnnern, bie fid) urn bie S^emplerfrage ein befonbere§ SJerbienft ermorben Ijahm ober fiir beren ^eurteilung in erfter Sinie niaf^gebenb gcinefen uidren, geoffnet l)abm. ^6) eriDdljue won hm aUgenieiner befannten ^iftorifern, bie fid; ndl;er auf ba§ 5)ratua be§ ^emplerorbens eingelaffen I)aben, in unfereni beut- fd;en 3^ater(anbe nur 9kn!e, 9ieuter, Zollinger, ^efele, in ^ranfreii^ ^Jtenan; uon ben fpejietteren @efd;id;tGfd)reibern be§ XenipIerorbenS aber an erfter ©telle ©diottmiidcr. 3e m^^ji' icf; bie 33ef;anblung, bie biefem oerbienten ^Jeanne cben um feiner ^emplerarbeit miffen non ^ru^ luiberfabrcn ift, als eine ungered;te bejeii^nen unb bie mand;er(ei 'Didngel, an benen ©diottmiiders 2i>erf franft unb bie id; ja aud; nid^t oerfd;iuiegen I)abe, burc^ feine l^eryorragenbcn ;i5erbienfte unb Gntbedungen auf unferent ©ebiete me(;r ats au§geg(id;en ertennen mu§, um fo metir l;atte id; mic^ gefreut, if;m, obgieid; a(§ ein perfoniid; uottig Unbefaiuiter, mit biefer 3(rbeit eine 2trt ©atisfaftion 3U bereiten. 9)?oge aud^ bie uerfpdtete 3tr= beit um fo mef;r in biefer 9iid;tung roirfen, al§ ein .^ranj ber Stnerfen^ nung auf fein frifd;e§ ©rab! - VI — 3iiiu ©djlu^ bleibt mir nur iibdg, fiir bie inandCiertei ^orberung, nield)e id) beti c'Qerrcii ^^^rofefforen Dr. W>. o. bugler unb Dr. Julius .^ art ma nil ju wcrbanfeu Ijabe, nidjt giileiU aber fiir bie allbefannte Siberalitdt unferer ^. Dffeiitlici^eH 33ibliot()ef in (Stuttgart unb i{;rer 33eatnten meinen fdiidbigeu unb f^erjlidien ^anf aiisgufpredieii. ©ro^altborf, ^uli 1893. Der Perfaffcr. 3nt]aIt5t)cr3Ctd7ni5. ©ette 6-iu (ci titilj] 1—16. i^crauTaffung lunltegciibcv Jlvbeit: ©cr ^-Bcvjitd) luni 2oifc(eitv=5)3nil3, bic ^e^erci be6 3:;empIerorben^ iiad^juti^etfen p. 1 — 2. @egen biefen ^erfud) ©djottmiiHerS ^Unteiijang be8 3:eiii|j[erovben§"; SDiangel aui) bie[eg aSerf6 p. 3—5. Talker iieucr 'i'erfud) uoit ^ISru^^, Sffedjt ju bel^afteu in [eincv „(5ut5 undding uab Uiitcrgancj bc3 JleinpelficrvciuOrbenei": cottftaubtii neiicr Stanbs pimft biefeS Scrf^, Iro^bem iin3ulanglici^ p. 6—7. i5erfel^(ter nod) Sauocat p. 7. 2lnber6 bagegcn §. 6^. 2ea in feincv ,,History of the Inquisition of the middle ages" : grnnblegenbe Ubcreinftiinmnng mit nnfever 2iv6eit p. 8—9. SBarum trol^bem biefe nid)t gegenftanbciloe p. 10—12. ©ang unb Slbfid^t nn[crcr Untcrfud)ung, foune ^Bebentung bev gcin3en g-rage p. 13—16. PolBmifcfr-ItrtfiVrfin- Ceil. 17—221. 1. Jitapitet: SarfteHung ber ^^^ru^fd^en §t)pot[;c)e in bci „@e = r^eimle^re", beS ^ro to = ^^vnt=i 17—57. SlnSgangS^Junft eon ^rul3 fcinc „nene" 2inffaffnng bcr ^rcnsjiigc, oon bcni nvfpviingUd)en iBerl^altniS ^luifc^cn (.'i[)viflentnnt nnb ^^^^''i" w^ ^^^ fnttuvcden ^cbeutung be§ le^tcven ii&ev^aupt, gi|.>felnb in bcv ^get^anptung »on ber Uberfcgenl^eit be6 3^f«nt gegeniiber bcni ort^oboien (S^viftentnm beS SRittcIatleu^. ffiivhmg biefcv Ubevlegenfjcit anf bic Jlrcujfaljver ; Untergvabnng ber fivd^Udicn 3lntoritat nnb ^^''fifcl ^i" ^^^ c§rilt(id)en 2e(jre ii6erf;aupt. 5iln§ biefer ©tinunnng and) bie 4">^'ii"e[ic be§ 'Eemplerorben^^ crffart p. 17-20. ■J^a^ nad)fte 3Jcotio fcine^^ ©tuvjes frcilid) in ber po(itifd)en Stetlnng be^ OrbenS jn )'nd)en: feiner i>erifeltlid)nng infolge feiner @ier nad) 33efi^ nnb |)anb in .^-^anb baniit feiner felbftfiic^tigen ^oUtif. 33en>ci[e bafiir nnb asiber[prnd) biefer '|^o(itif gegeniiter ber urfpriinglid^en OrbenSbcftini: nng p. 20—22. 3)cr Orben bai)er friif)jeitig anti(^rift(id)eu i3l)nipat^ien vierbad)tigt: 3f"0"'f[£ Won .^t>i). o. iffiiirjbnrg; ^apf't ^""'•''^■'^•'a I^I- /,fairiiH'>= niid)e Se^rcn"; ^aifer g-riebrii^^ II. iJCarnung oov llnterfnd)nng burd) (Sugeu IV. nnb feine 9hic^foIger nnb 2}erfc^meIgnng^oerfud)e oon S^emplern unb ^o^tinnitern anf beni ©a(36nrger jton^il 1172. ^fifolanS IV. f(^on 1290 mit ''^fiiiipp bent i3d)onen in i^erwerfnng be^ OrbenS einig? 2ittge= mcin fd)(ed)te^ Dficnomniee ber lempler p. 23--21:. 5)ie 3jetai[« if)rer ^e^erei — VIII — ©eitc atlcvbiugS evft buv(^ bie SKiicffid^tSlofiijfeit be^ ^^rojei5oerfa(;rcuS (jerau^gei brad)t. 3^^od) ^dii^altspuiifte bafiiv fd)on frut}cr uorl^aubcn in bev SBirfmtg bev yircujjiigc, bercn Grgebni^^ iibevljaiipt cine entfcl}iebeit „antipapf}nd)= antiftrd^Iid)e" ©cfinnimg p. 25—58. ®iefc tStimmuiig befonbevS im 'lemplcvs orbeit, jiimat feit feliier 2lnficbhing in ©iibfranfreid^. 5Die ^apfte ba»on untervtd)tct : aiarum ftc tro^bem nid)t einfd)ritten, ja felbft bie ^rojefeaften ju »ert)cimlic^cn ftrebten? p. 29. :J;vol3bem biefe mit ber 3^'^ befannt ges icorbcn. ^'i)r (Svc\chm9 : ^ii'fifellofigfeit ber Orben6fd)n(b. 2)ie ^Ccrurteilung bee OrbenS »piber JSitlcn bc6 ^apfte? erfolgt p. 30. Dfiefultate ber Untev= fud^ung: unfinnige @eriid)te bariibev, Don ber aCal^r^eit bod) nid)t aKjutocit entfernt. „5i5oIf«6e»oei)e": ber argertid}e SBanbel ber Orben6ritter; il^r ©tot^, bie Q3ebentnng oou „'^emplerF)an>?", „biberc teinphiriter'-, „osculum Templariorum" ; iUeglaffnng be^ 9cooijiata nnb gefjicn ber (Sinfe^ungS; itJorte beim Stbenbmal^l. ©el^einmis 6ei 2tbf;altnng oon ^vipiteln unb furd)t= bare ©ibfd;anire p. 31 — 32. Unm6glid)feit ber ferneren 39"'^riernng Won feiten ber ^urie. 33om Orben fclbft eine Unterfnd^nng geforbert, „natiir(i(^" nur jum ©d^ein. Orbencileitung unb romifd)c 5turte in j!iUfd)n)etgenbcnt ©inoerftanbnis. 5Dur(^freu3ung burd) ^l^ttipps be§ ©d^onen ©eicaltoerfal^ren, unfittlid) toeil pcrfib, aber gercd}tfertigt »om po(itifd)en ©tanbpunft: „3>i'en(;.citentum, baS im 3 '^^f'l'nitf i^ = orb en iiberttiiegt p. 90 — 92. 30'iit biefen tfrgefcniffen f^immt iibevcin bic ©tatiflif ber gefangenen 2:empler in (ii;|3ern p. 93, luie ber uon %xanf' reid^ p. 94—98. S)er Befie ©egenbeiueiS gegen bie ^ru^f^e „@el^cimler)re" jebod) bie lenH) terregel: fritii'd)e Untcrfudinng bcrfelben (gegeniiber ^>rut^' Slvbeit in ben „J?onig«6evger ©tnbien") p. 99—109. ©d^hij^folgernng itnb 23crabf(^iebung ber „®el^eimlet)re" p. 110—111. 3, .^a^jitel: 33ef:t5retf)ung uub S cnvteiiung bcr „(?utn)irf (ung" bee ©eiiteroprn^ 112—189. .'panptgefid)t6punft ber llntcriud)ung in biefem itapitel p. 112 — 113. 3(bfd)nitt I ber „{gntn)icf(nng" iiber „©ie 2lnf;inge beS XempIerorbcnS". 2tn-- tcit beS f). 58ern^arb iinb fein ^eugni^ \^^ ^en 6^arafter ber erften Orben6= rittcr. 33er^aItniS ber gtegel von Zxoi)z9 jn ben f^jateren ©tatuten p. 113 bis 118. II. „enth.n(frung bc§ Orben6 unb feinea 23e[itj,e6, namentlid) in g-ranfrei^, n);i[)renb ber erfien 35 ^ci'i)Xi fetneS SBefte^enS, a(fo bis 1163. ®aS rafi^e ii^adjStnm bee OrbenS „unerf(arU*"? tn^erlic^e 33crbreitnng iinb innerpotiti[d)e ©telhing beS OrbenS in granfreid). 2lnSgeilaItnng ber OrbenSf)ierard^ie. ©tetlnng ber ^apfte unb bcS ^teru6 jum Orben p. 118 bis 122. III. „5)ie firc^Hd^en 5)3riuitegien beS 5;empterorbenS unb inSbe= fonbere bie grojje (^femtionSbulte ^HeyauberS III. „Omne datum optimum", ©unft ber ^]]a)jfie, jumat gegeuiiber ben 2(nfeiubuugcn beS 3)tocefen;itferuS. 3roeifd)ueibig!eit jener SuKe »on 1163, ber „Magna charta" beS lempfer- orbenS" p. 122—124. IV. ^C^nticidlung ber priwilegierten ©teQung beS OrbenS biS jum (Snbe bcS 13. ^a^r^unbertS". 5)ic 33(ute beS OrbenS bur^ jene iBuQe 2Hej-anberS III. bcranfa^t? T)ie ©teHung ber OrbeuS= faptane in ber frii(}ercn ^t\t fel^r ucrfd)ieben con ber fpiiteren? ©ic i8er- loaubhing ber ©rfaubnis jur 93cid}te bet OrbeuSprieftern in bie 2lniueifung ju fold)er gegen ben ©inn ber ^urie? JRiidfiditSfofe SIntuenbung unb um fo gropere 2Infed)tung ber tcmptcrifd)en ^rinitegien p. 124—129. V. „©tel: tung beS OrbenS jur weltnd)eu ©ewalt unb feine ^onfurrenj mit ber 2liitortt;it beS ©taatcS": ©treben nad) einer ftaatlid) felbilanbigen (Sfifteuj gleid) bem ©eutfd^orben ? ©cine immer groJ3ere (Jutfrembung gegeuiiber ben 3ntcref[eu ber D^ation p. 129—131. VI. „^'£)i(i))p ber ©d^oue uub feiu SBerJ^altniS jum 'lemplerorben bis 1307". 2[Ranc[)er(ei SBaublungen feiner ^otitif gegeuiiber bem Orben: 3 .^auptpl^afen. 53iinbuiSantrag au ben Orbeu burc^ ben 23ifitator §ugo be ^^eraub (©ouberpolitif beSfetbeu V) p. 132 — 136. VII. „2iBanbIuugen in bem Urteil ber ^S^itG^iioffeu iibcr ben Orben unb bie -t^Kine ju feiner ^Reform". ytx @inrei|en eon 3"f"^cvbinatiou unb ©imonie ? ©treit mit ber .Rurie wegen — X — Seite bc6 £)rbeiiigmarfd)aUs ©tepl^au be ©iffi). S)cutunc| bev '^jlaiie juv 9tcfoviu beS OrbenS, b. 1^. 3111- 3)erfd)mcl3uug ber 9tttterovben iibevl^aitpt. ©utadjten 3Jiorat)ei bagegen. 3tcfuttat p. 136—145. VIII. 9Jfan(^evtei i)evbad)tii3Uiigen bcv tciupleri[(^eu ©ittlid^feit uiib — im ^"['•■"""•'^"'^'•■"•tf! bainit';* — if)rer aiedjtvjlaubififcit. „'iDamciu|d}e 2e(;ren" be8 ^^ipfteS ^""ocenj III. uub 3{e- formfovbevimgeii, felbft auc* bcr 2Jiittc bc6 OrbeiiS r;crau«*. ii)crleuguuiig bcS vf-^eilanbsS unb (f ntjc cil) uitg beS^reuge^, uvfpvihiglid) a(^ @et;ovf am5|3 vo to geforbert. Tie tenipterifd^e Sib cliUurf cluing! golgen be^ uugliidfeligcn I'luiSgang^ bev jtveujjiige in ber ©timmung ber ■>;ein|)Iev p. 145 — 155. IX. „9iiebevwevjiiug besJ OvbeitS unb erfter ^^rojel gegcu benfelbeu". iBebeutung bcv ^'i^li'Mition bei bein gangen -l^roje^ unb i^ve 9ftoCe im 2JiitteIaIter iibevl^anpt. (Sdjtf^eit unb 3"*>crl^iffi3f£it ^'^^ ?5ros tofode. (Sin 33ett)ei6 bafiiv SJJota^. ©ic SIften be« *]3rpjcffc6 „betnaf;e" Dom cntgegengefelitefi ©taubpunft au6 gefiif)rt? 9tad)ftc '^cvanlaffung juv @in: leitung beS '^rojeffeg: ^.U;inpp ber S(^ijne nuv bev Don bev .^nquifition ffic; fd^obene? (Sigentlid)e ®d^u(b bev "Jiemprer : fiiv ben Ovbeu aU ©anjeS nuv nod) iCcvIeugnnng (S^viflt unb ©nttpeil^ung beS ^reujeS. ©d)am(ofe itiiffe, Sobomitevei, ,3bol uevfd^iuunben ? ®a6 Ubrige „jicingcnbe" (Svgebniffe bee; cvften ikvf^ove V ©vunb bev ©ntritftung be§ ^^nipfteS. i'luteil be6[elben an bem ~-8evIauf beS '^'voje[fe6: beffeu gortgang in ben iibrigen Sanbevnp. 155— 166. X. „ J)er )3ajjftlid^e ^l^vojejj gegen ben Ovbcn". 23ebeutung ber „fovnieUen" 3>" gefianbniffc ^^ilippa. Uvfad^en fiir ben ^iJnig, ben ^a^ft ju brangcn, fiir biefen ju »iberftel;en: ©efa^ren beS 3tn6gang§. '^ie 2;empferfad^e cin Zau\d)' objeft? iJerfammlnng ber SReidj^ftanbc in ^ionrS uub 28ibevftanb J?lemen6 V, in ^^oitierS. 9^eue§ i)erl)or mit 72 'Scmpleru unb auffatleiibe (?) llbereiu; ftimmung bcv (Svgebniffc mit bcnen t>on ^^nivis, tvot^ 5Jiange( bev goltev. iQerftavfung burd) ba^ 33erl^or in O'^inon. 'Jro^bem neue iSeriuidhuig be6 ^"^apfteS mit '|s^ilip^i. @d)Ue^lid)c i^erftaubigung iibcr 3Ui8lleferung bev ^er= fonen ber Xem^jfcr an bm iliinig, bcv (ijiitev an ben 'i-nipft. ^vt unb "He- beutung bc6 „ooUen (fiuiievne^mcnS" j>v)i[d)en Ai3nig unb X''ap\i. ©ev Xcnip= kv 20^ beficgelt mit iiberlaffung be3 lueiteveu ^fn-ojeffcS an bic iM)d)ofe: «cvfd)icbene 53ef)anblnng »ou biefen. S)ie ©rnennung '•^^fiilipps won 3Jiavigni) inm ©vjbifc^of won ©enS in feincni 3i'^'""'"f»'^*^'tG '"'^ "^f-' 'Eeniplevfad^e? '^Jivooinjialfonjil con ©enS unb feine iiUvfung auf ben '^Sroje^ toor bev pa\>\i' Jidjcu ^'ommiffion. ©ie '^-rotofoUe biefcv itominifiion uub i^v iffievt. inipft; lid)c (intfcfseibc fiiv bie giil^vung bc«i '|3vojeffe^. 53ebcutuug bev t^evfouaU fvagen bcim ©anjen. ®uvd^ bie Uuterfud)ung6evgebnific wenigflenS eine l)avetifd^e 5£enbens betuiefen ? SJtoliJijS i^ev^alteu unviit)mlid)? ©eine Citation iilemene' V. oov ben SRii^tevflu^l @ottc6 „nnr" ein 9Jn)t^u^ ? p. 167—181. XI. „3)e^ ijvbcn6 Slusigang". i)cvfd)iebeuf)eit ber (5-vgcbniffe in anbevu Sdubevu (anbevS aU bie „@e]^eim(ef)ve" bet^auptete). J?oujil won ib'ieunc. ilUbevfprud) bev '!|3va(aten. !dofung bev ©d;nuerigfeit auf bem SSege bev ■ipvowifion buvd^ bie 53uQe Vox in excelso. '^^^ifippa SRed^nung auf bic Ovben^giiter buvd) bcven fd)Iiefjli(^ei3 ©efd^tdC toibertegt? 9JioIai;6 (Snbe auf „ubevl^i^tcu ©laubcn^eifcv" ^()iti)3p beS (£d}ijnen juriidfjufiir;ven? p. 181—185. „2(nt;auge" bcv „(futiDid[nng" befproc^en p. 186-189. — XI — ©ettc 4. ^apitel: Ouellcii uiib biS^evige 33e^anbhtu9en . . . . 190—221. I. 5|,U-imare Quel leu: 1. 2Jiid^eIetS „Proces des Tcmpliers" (cor ber pap[tUd)en ,«ommi)[ion). 2. ^erpr in ^artS eor bcm 3"^1ii'[itov »on |"s-tan!i-ei(i). 3. iJerfior ttoii 6Ine. SDiotbcii^atucre UBerfeinmg. 4. aSit-- ftn«, Cone. Brit. II, 329—401. 5. Excerpta processus Anglici bei ©i^ottmitUcr II, 75—102. 6. ^rotofoUe ber 3nqitt[ttiou ooit gforcnj (bei Soifeteur). 7. Inquesta facta et habita in Brimdisio (Sd)Cttm. II, 103-140) itnb 8. im Patrimonium Petri (©d^ottnt. II, 401—419). 9. Pro- cessus Pictaviensis (©({(ottm. II, 7—72) unb 10. Processus Cypricus (©d^ottm. II, 141—400. 11. ©ie ^emplerregel. 12. ^Baluje Vitae paparum Aveniouensiuni. 13. 93outavic8 Documents inedits relatifs a I'histoire de Philippe le Bel in „Not. et extr." 58b. XX, 2, p. 83—237. 14. Re- gesta Papac dementis V. 7 i8bc. 15. 'iiiVicim unb 16. Continuator Guilelmi Nangiaci u. a. (_^l^voniften (^ugl. Salute unb 23ouquet 'i5h. XXI) p. 190—206. II. ® e f u n b ii r c O. n e H c n (allgemeinerer 3trt) : 1. 33outaric „La France sous Philippe le Bel" itnb „CIement V., Philippe le Bel et les Templiers" (Rev. des quest, hist. -Bb. X u. XI). 2. 9tenan „La papaute hors de I'ltalie" (Rev. des deux mondes 38. ®b.). 3. Bend „Ci(e= inen6 V. unb ^einrid) VII.". 4. aJJoItnter „L'inquisition dans le midi de la France au 13 et 14 siecle". 5. v£-iefele6 ^onjiliengefd). (Sb. VI). 6. granj (Series „«rudi[tii(J au« ben Stften beS ft^onjifs »on iUenne (2Ird)i» fiir 2ittevatur= unb ^unj^gefc^id)te beS TOittelatterS 33b. IV, p. 361-400). 7. 6. ©d}mibt „Historie des (Jathares ou AUMgeois. 8. iCertotS |)ofpi= taaterge[c^. (7 53be.) p. 207—212. i8is§erige 53 el; anblung en: O^ne ^dtif: 9. ©upni) famt 10. @urt(eri Hist. Templariorura (@rcu»et{c=2tntom9ticclai), 11. asitcfc, 12. Soifeteur, 13, ^xul} p. 212—218. mit ^ritif: 14. 2e 3eune (Hist. crit. et apolog.), 15. 9ftai)nouarb, 16. ©olban (3laiimev6 f)ift. Xaf^enbuc^ 1845), 17. .^attemann, 18. ©d^ottmutler, (19. fiaoocat), 20. Sea p. 219—221. Braeitcr ^aupttetL ^ijfttiU-tJarpElIenticr Celt. 222—511. 1. ^apitel: ii;ag iraven bie Xemplev? 222-249. (Jin geiftlidier 3titterorben, abev ntit bem ^uvj juv •i5e«oeUltd)ung p. 222-224. eigne ^^D^tif p. 225—227; aber baS 53eftreben snr Silbung cineS eigenen ©taatg in granfveid) eine Segenbe p. 228—229; cbenfomentg eine @efa^r fiir baS franjofifd^e jlonigtmn p. 230. 23ielfai^e U6er[d)a^ung ber gjiad)t ber tempter wk i^xtv ^al)l p. 230-232. !Ser^a(tni6 ber Dtitter ju ben nieberen OrbenSeiementen unb ©efamt^a^I ber OrbenSangefjorigen iiberbaupt trie fpejiett in granfreid) p. 233—234. ^einc ©pur oon 5?er= fdjWiJrnngSgebanfen p. 235. ©c^fjalb bod) unbeguem p. 236: 'Die tempter rei^ (per fas et nefas?) unb f}abiiid)tig p. 237— 239, flotj unb {)od)muttg p. 240. ■^eimlid)t^uerei unb ba[;er mand)er(ci iJerbac^tigungen be^ Orben^^, a)^ange( einc8 iJfooijiata unb ©imonic bei ber Slufnaf^me p. 241. ©d^tttercrc roirflid;c ©c^dben: [itt(id)e ©efefte, ciber feltener in ber gorm oon ©obomie — XII — ©eite p. 242—244, ■'^'avteiuugen itiib fittHd)C 2a;i-^eit p. 245. Tcc^ im attgemeiiieii fetneSwegS fd-iliminer 5Ruf, im ©cgenteil ticlfac^ beffcr ale bet anberri Crben p. 246—217. ©egeit fittlid)c Qjerlumtt^eit [d)on i§ve anerfanntc lapferfeit I'pred^enb: jiuar feine a)iarti)rcv beS (i5Iauben«, abcr nod) weniger |)aretifev. 3u le^terem gemad^t nur bur(^ bie ^n^iuif'ti'-'*" P- 246—249. 2. £a|?itcl: ^ie ;jnquiiition unb if; re i^ebciituug i m I cm piers projeB 250-2G7. Grft biird) 2}ioltnter:2ea in i^rer guvditbarfeit evfannt: 2d)ranfeu= rofigfcit (rec^tlid) unb fiaatlic^), Sffiiafiirlic^feit (ba^cr SBertlofigfeit ber ^^ro-- tofcrie) unb Unerbitt(id)feit berfelbeu (buv(^ iBerquicfimg mit bem 33eic^t)i)ftem) p. 250—258. ,oIf3bef(^iuid)ttguiu3 iiiib evfte ©eftanbniffc 0011 Jeni^lern (5Jco(al)^?) p. 328 f. 3iiquii"itioii^^Dcr()ov im lempct won iniri^'i itiit 138 ^lemplevii p. 329-33G. ^nquifitioiiSuevl^ove im iibvigen granfreid) p. 336—339. ^i^^^ •" eiibfraiifveid) p. 340-342. ^^>rjeidini« ber 3lnf(a;3C;3lvtifel uiib 2lnah)|c bevfelbcn p. 343-350. ©mpiirung be8 ^|^apf^eS iibev ^{)iH|Jp6 SSorge^en: (2u3penfion bev 3»*1"ifition6oolImad}ten p. 351—354. ^v()ilipp6 2But bariiber. (Jiflarung ber ©orbonne, ^ampl^fetc 2^uboi<3', Diationaloerfammlung in S;our^ p. 354—356. 3fiiidfel^r be« ^ouigi? nad) ^oitier^ unb 2)ereiiibanmg mit bem '^^apft bovt p. 356—358. 6. i? a )j i t c 1 : 3 *" e i * ^ i]J ^ a f e h(^ ^ r o j e f f e ^ : &U i t e v f ii f) r it n g b e « s I e I b e n. $) i e © i o c e f a n it n t e v f u d^ u u g e n. 1^ o i t i e v « unb 6^ in on 359-386. i)evl)6v »on i'oitievS : feiiie „fovgfaltige", fonbern eiiie )jrapavievte Untevfud)ung p. 359—367. iBoHenbg baS »on (S^inou reine ^oiiiobic p. 367—373. Sjeroodftanbigimg burd) bie ®iocefanuiiter|ud)ungeu p. 373 ff. 3l^r ^tt'fcf 'S'^^tffunSJ wc>» 53etuct6material; ttaviim trot^bcm gerabc fie eine6 ber fd)n3ertriegcnb|ten 3c"3"if[f f'ir bie Unfd}ittb be6 Orben^ liefern p. 375 bis 382. 3m ©egenfat^ jit biefen franjofi|d)en S)ii3cefen baS ^erl^or »on erne p. 383-386. 7. tapitel: ©ie papftHdje jlommiflioii 387—440. ii3ie(fac^ iibertriebene 33ebeutung biefeS 'leilS bei3 i^ro5e[feS unb feiner 5).5roto!one p. 387 f. ^^^itipp ber ©d)6ne and) l^ier ent[d}eibeiib fd)on burd) bie 3i'f'^i"i"fiifft^itiii} ^£1^ .^^ommiffion p. 388 — 390, nod) met)r burd) bie in feiner ijanb befiublid)en Objefte berfetben: Corlabimg ber ©efauvjenen p. 390-392. TOoIa^ uor ber tommiffion p. 393—396. (Srnarnngen ber iibrigen 'liempter bci ber erften 23orIabuug p 397—401. 3>''cite aUgemeine iBorlabnng ber Jempter Bon 5r'i"f'^«i<^ it»^ (Jrffarnngen ber 5'ofgereiflenben p. 401—408. i)erl^anb(nngen iiber ^^rofnratoreniraf)f, '^jrotefterflarungen unb 33ef<^n?erben bei biefem 'Hn\a^ p. 409—422. 33eginn be6 2Jcrl^or« contra ordinem: erfte *|3^afe biS 10. aJJai 1310 p. 422-427. ^l^^ilipp be 2Jfarignt) »on ©enS imb fein ^rooinjialfonjil, 2lutobafe »om 12. Tlai 1310 p. 428—432. Sirfung beSfctben unb 3Sertagung ber ^ommiffion p. 433. ill'eiterfiil^rnng beS ^er^orS oom l^ej. 1310 an: IBertlofigfcit biefer fernercn 3fii3"iffe p. 433 f. 23ei[piele ©er^arb be (5any' unb 3taout be @ifi« (Srflarnngen p. 433 — 438. 33ent)ei[ung anf unb 33emerfnngeu jn ben !j;Qbetten p. 439 f. 8. jtapitel: ® er ^rojc9 in ben anberen Siinbern , . . . 441—487. A. Wit bemfelben ober annaf>ernb a]^nlid)em (SrgebniS »ie in ^r^inf^ xdd): 1. DfiebenKinber Bon granfreid^: Sctbringen unb 33rabant p. 441, ^^ro: Bence p. 442. 2. Stalien: 5Reapet p. 443—446, ©ijilien p. 446, (3W)aia p. 446), ^irc^enftaat p. 447-449; Oberitalien : ^o6fana=5torens p. 449-451, 5Romagna=9taBenna p. 451-453. B. 9Jiit ivenigfieuS teillucifem ©d)eiu eineS ©d)nlbbett>eife6: 1. Gnjlanb p. 453—466, 3rlanb p. 466, ©(^ottlaiib p. 467 f. 2. 5)eutfd)lanb p. 468—471. C. Wit anerfannt Bottigem Unf(^nlbeben?eiS : 1. ©panifcfje .r^albinfel: 2Iragonien - (Satalonien p. 472—476, DJJajorca - XIV — Scitc p. 476 f., ^aftiHcn='l>ortuga( p. 478-479. ®d^icf[al be6 Orbeii^gut? in ©panieu p. 480 f. 2. 6i)pcni p. 481—487. jtapitel: itonjil t>on iGienne. SluSgaiii] bee Orb en 6 unb ber .^aup tfaf tor en. 3"f^"^"^f"f^ tf""9 ""^ ® '^^^^'B • • 4:88—511. j?on3iI eon SBienne: SSorberettung beSfelSen, 9IuSWa^l ber ^Prdlatcn nnb ^Beteilignng ber D^ationeu p. 488—490. Ji5ibertlanb beS Jtonjit^ gegen bie gorbernng, ben Orben ungel^ort ju i^erbammen p. 490—492. ^iJerfamm: lung ber franjofifd^en ©tanbe in gi^on unb 2lnfuuft -^^.i^ilippS be« @d)i3nen in St)on: 5(u«tt3eg in ber SuHe „Vox in excelso" burd) 2(uff)ebung be« Orbeni? auf bem aSeg ber ^^ro»ifion p. 493—494. iierfiigung iiber baS Xemplert'ermijgen p. 495—496, iiber bie ^^.^erfonen ber Orben^iangeljorigen p. 497 f., iibcr ben ©roBineif^er nnb bie Oberen p. 488—499. SKoIatjS riif)mlid^e6 (fnbe p. 500—502. Xob 5ltcmen8 V. p. 503, ^p^iu^^g beS ®d)oncn p. 504, Strv^fe '^^^ifipp be 2Jiarigni;3 p. 505. gotgen ber Orben^s oernid)tnng fiir bie fran3o[ifc^e D^iation p. 506. Wa^ ber 33eri'd)ulbung be6 OrbenS, (5nt|}el^ung unb ©rflarung ber 3(nf(agc gegen benfetben p. 506—509. Ter Orben iibertebt, aber feine Unterbriidnng tuiber 9te*t unb ©ered^tigfeit p. 510-511. ^c^uf6 obex ^infc^uCb 6es Ccmplcrorbcns. (Bxnltxtxin^. Tk a(te Streitfrage iiber bic Sd;ulb ober Unfd)u(b bc§ Xempler-- orbenS ift biird^ Soifeteur^^n-u^ in ein neues ©tabium geriidt roorbeii. 2i>enn in ben frii(;eren jafilreic^en @efd)id)tGiuerfen, bie fid; niit ©rorterung biefcr 3^rage defc^dftigten, uie((^e £'oifeleur bie „58er5n)eifiung ber 6efd)i^t§= id)rei6cr" neimt ^), ba§ SrgebniQ je imd) ber perfonIid)en Stellimg ber ^Serfnffcr gegeniiber ^apfttiim unb ^ijnigtum, barm aber auc^ inebefonbere gcgeii= iiber bein burd) feine eigentiimlid^e Si'robitioii mit bem Tetnpterorbeii vex- quidteii ?freimaiirertum, jtiiifdjen Sdjulb imb Unfdjulb beS CrbenS iioc^ fd)roanfte, bod^ alfo, ba^ fi(^ uid^t bIo§ bei un§ in ^eutfd)lanb, jonbcrn faft iiberatt auBerfjalb ^ranfreidjQ bic iibermiegcnbe 9}iei)rl)eit mie ber Gicbilbeten iiberf)Qupt fo and) ber eigenttid) fad)un[Knfd)afttidjen 5lreiie auf bie Seite ber Unfdjulb be§ Drbens neigte: fo gfaiibte '^'rii^ biefeo ^i5erf)dltm§ nid)t adein umfeljren, fonbern fiir imnier jn Ungunften ber S^enipler entfdieibcn 511 fbnnen burd) 2Biebergabe ber Soifefeurfdien 9lrbeit : .,La doctrine secrete des Templiers", Paris-Orleans 1872. S)iird) biefe 2lrbeit fd)ien i(;nx ndmlidj bas nienn auc^ nid)t einjige, fo boc^ feiner aJJeinung nad^ f)auptfdd)U(^fte ^inbernis, raeId)eo ber nfl= gemeinen 9lnerfenniing ber templerif(^en i)pot()efe nad)juuieifen, im S)range anberer Slrbeiten baraiif t)er5id)ten, eine foId)e 2lrbeit ju unter; ne^men; roer fid) aber baran nmd)te, erft nad) ^al)X unb Xag bagu ge= (angen, mit feinem SBiberfprud) f)enior5utreten. ^rutj aber mod)te barin ein raeitere§ 3'^i'^^i^ ^o'^ "^er Unioiberlegbarfeit feiner 33el)an].itnwgen er^ bliden, unb fo ift e§ 311 begreifen, loenn berfelbe 3undd)ft in ber ,3iyifci)*^n= jeit bie ?)tefu(tate feiner erften Sdirift mit luomog(id) nod) uerftdrfter 3uuerfid)t iuieberl)oIt Ijat in ben jioei ndd)ften gro^eren iHU"offontlid)nngcn, bie er ber ,,©el)eimlel)re" fotgen lic§, ndmlid) md)t niir in feiner ,,5lu(tnr= gefd)id)te ber J^^^tn^fen in rul3, ®ef}eim(. , im i'orloort p. III. 9ia^bem "IJnilp e§ fo tnttev iibef genommen liat, wtnn iton anberen ^ritifcvu ©d)ottiiiii(lei\^ 3{rbett biejc3 felbe epitlietou oriiuns evfaf^ven f)at, ocvbieiit biefe feine e'uym 3cn)iir, bie er Soifelciir s^iebt, urn fo me{)v rjcvworgef^obeu 311 luevbcn. — ^) ^ii^'^'sff'^" ^'fff 'Bescidjiutiu^ „.*ilritifd)e Uiitcvfiidtiiiiiy Dciiviiiibct ift, nH'vbcu unv [a nod) fcf;cn. — ■") ^viil?, (^H'()cim(. p. BO f. iVcittetattcr" (in bcr Diic!eii'fd)oii toammhmg: ,,3lIIiU'meiuo r^5e[rf)icr)te in li;iu5elbar|Mun9cii" crfdjicucn, tkxlin 188;') — J 887). ©oId)cr Siiyi^i^f^t gegeuiiber mar e§ n)o()( ait ber !^dt, ciiblid) ciumal feftjiiftcUcu, aiif niic fdjiuadien %n^m bic 3(itfftcl(itiu^eu you "^linit; famt iinb foiibers bcruf)cn, iinb roic vicl tljucii fef)lt, um fiir bas, wofiir fie jener nerii ciiuul'iUjrt l)dtte, fiir uiuimfto^lidjc T:l)atfad)en ber ©efdjidjte, gelteii 511 fonneii. ^iefeii ®ienft gtaubte ber SBerfaffer, imdjbcm er, ber Slufforberuiu] eines uou if)m Ijodjuereijrteu MjrcrS foincnb, fid) SaOr nub lac] mit ber uorliegciibeu ^rage befc^dftigt l;atte, ber SBiffeiifdjaft (eiften ju biirfeii. 3)od) fottteu anbere i!;m juDorfommen: vox alleiii ^oiirab ©djottmiiller mit feiuein itmfangreidjen 2Ber! : „S)cr Hitter gang be<§ XemplerorbenS", 2 33be., SBerliii 1887: einil>erf, raetdjes ber 'Iserfaffer felbft aU bie ^xndjt md)v af§ ,,fiinfi(il)riger uitiinterbrodjeiter il>orarbeit ^) be= jeidjitet, itadjbem berfelbe fd)on feit bein ^al)xe 1878 beit aBiberfpruc^ bcr bisberigeit 3(itfc^aiiuitgeit yoit ber 3(uffjebung be§ ^remplerorbeits mit beit bariiber 511 ©ebot ftetjeitbeti DiteHeit er!annt uitb fpciter fo gliidlidj ge^ mefeit roar, unterftuljt biird) ben roeitreic^enben @{iiflu§ be§ „er§abeiten SBefd)iil^er6 freier ?vorfd)iing ", (Se. ^. c*ii i^otjeit ben bamaligcn ^roit= priitgeit be§ ®entfd)eit 9ieid)§ — ben injioifc^en alljn friilj aii§ bem Sebeit gefdjiebenen uiefbeflagten ilaifer g^riebrid) III. — bem ba§ !ii>erf geroibmet ift unb roeld)em er ats ^reimaurer befonbers nafie ftanb, cim 9^eif)e ber allerroidjtigfteit DneKen, vox affem in ber uatifanifdien 33ib[iotf)ef, aber and) in ^^ranfreidj, tei(6 iiberljanpt erftmals an^o Xageolidjt 511 fiirbern, teils bnrdj forgfciftige 3]ergleid)iing im Driginat erft redjt uerinerten gn fbnneit. isoii ben SJc^enfionen, bie tjernad) itber biefes SBerf erfdjienen finb, ift TOoljI bie von it. ^en(f in ben (Sottinger geletjrten aiit^^ geigen (9ir. 12 unb 13 t)om 10. unb 20. Quni 1888) gegebene bie bebeutfamfte, aber and) fi^drffte. ^d) modjte mid) biefer Jvriti! nur be= bingt anfd)lie§en. ^eitn e§ fdjcint mir iiber bem ©ifer ber bie iiidjt ge:= ringen 3}tdngel bes 33ud)§ trcffenben Uritif bic uerbicnte 9(nerfenitnng feiner SSorgiige bod) gar 311 fnr5 rocg§nfommen. 2tuf jeben ?vall ift Sd)ott= mi'iHers 33uc^ itid)t bloJB ba§ Sl^er! uncnbtidjcn 3^(ei§e§ unb unermiiblidjer (^ebulb, mit ber er fid; and) in bie fteinften Setaits ucrfenft Ijat, foitbern, roa§ nod) me§r roert ift, einc roertooffe ©ammtung bee roidjtigften eiit^ fdjldgigen 9Jiaterial§ unb fo fiir ben fiinftigcn ^orfdjcr cine bequeme ^tutbgrnbc roo^f fdmtlidjer primdrcn DucKen, bie anf3er beit bercits be= fannten (9Jiid)elct§ 9(tten bes ^"ro^effeS vox ber pdpft(id)en ivommiffion in ^4-'ari§ unb 2BiIfin§' Satftelhmg be§ ^srojeffes in (i:ngknb in ben ') cf. £ d) 1 1 111 ii 1 1 c V , l^ovuiovt. _ 4 — Cone. Brit., wo,^u nod) biird) Soifclcur unb Sini bic ^Hn'Dffent(id)ung be§ to6fainfd)eii 'i^ertjord in '^(orciij gct'onimen i[t) nod) in '^Betradjt fonimen: boruutcr finb nid;t blofj bie 5(ften bed cyprifdjcn ^rojeffed unb bed ^>ert)ord uon '^niiticrd, fonbern nud) bic pdpftlidjerj'eitd c]cniad)tcn 3(u§3iic]c am beni cnc^lil'djcn '^U-ojef? uon fjcrDorrac^enber ^iicbentniui luegcn bed (Sdjlacjlidjtd, bad baraud auf bie 9(rt ftillt, luic umn fcitend ber ^urle bie ©rgebniffe bcr Unterfudjungcn in ben einjclnen Scinbern ikx- loertete. ^Cn'Idjcn SBctt abcr fold) uoKftdnbige ^Jiittcitunc] unb baraud folgenbe itenntnid bed gefaniten 3}iateria(Q fiir bic 33eurteihuig bcr I^enipler^ frage f)at, biirftc gerabe bic and) oon ^T^end ancje^ogcne ©cgeniiberftellung ber ^rut3fd}en ©j-jerpte (f. i^ulturg. b. ^reusj. p. 619—632, I)aupt= fdd)(i(^ cbcu 3(ud3iigc and bem ^^erljor uon ^soitierd, p. 623 — 631) gcgcn (Sd)ottmiiHcrd uodftdnbigc Sfiiebergabe jur ©eniigc ermeifen. 'Menu ^end nicint, baJ3 bic ©yjerptc von '^xn^ uie((etd;t gu furj abgebrodjcn geioefcn feien, ©djottniiiKcr bagcgen cutfdjiebcn bed Oiutcn gu uiel getljan l;abc, fo fonncn luir iljui Ijicrin nid)t beiftimnien. ®eim fte[)t nuxn gcnaucr ,^u, fo liegt bic (Sadjc boc^ too^l fo: baB ^^ru^' Sludjiige, roeil c6cn nur cin= feitig unb loillfiirlidj bad ifjui ^iM^O^"''^ nncbergebenb^), iiberfjaupt luertlod unb gdnjiid) irrcfidjrenb finb, ludfirenb cin ricf)tiged llrtcit bod) allcin burd) uollftdnbigc 3)Jittci(ung bed Urfunbcnuuitcriald crnioglid)t luirb: unb bad giebt ©(^ottmiillcr, menigftend fouiel er allcmal fann. ^m iibrigcn unb in bcr §auptfad)e uuifs ntan frcil id) $li>end (ciber rcd)t geben: fo umfangrcid) 6d)ottmit((erd ;©crf ift unb fouiel 3lrtieit unb beunuiberungdroiirbige ©ebulb barauf oerroenbct ift, fo crfiillt cd bod) feincn .'Qrtiiptjtued: einc uni faff cube, unparteiifd)c ^iirbigung ber a)cotii)e, iueld)e ben Untergang bed Tcmplerorbend l^erbcigefitl)rt l)aben, §u geben, nur in l)od)ft unoollfonnnener SBcifc. Unb ,vxuxr nidit bloB roegen einer Sf^eilie oon ^^erfto^en in ©in^clnlieiten, untcr nicld)cn bie fprad)lid)en libcrfcl3ungdfel)ler unb bic unfclbftdnbige 5lrt in 33eniiljung fciner ^Cluellcn — ol)ne bod) biefc imuier beutlid) gu nenncn — (Sd)ott= miiller uon feiten fciner Slritifer mand)e befonberd bittere 'ipille eingctragen l)abcn, iudl)rcnb fiir bad ©anje uon nod) cinfd)neibenbcrer 33ebeutnng bie niandierlei gciuagten ober fd)iefcn tncn S^ottmiiffer bic ^orfd)ung 6ereid)ert l)at; bic particn= ') ©ie eviiiucvii bavin an jciic C^iccvptc, bic bev %\\pW ocn bciii cnjilifdu'it ~lU-ojc)V ■i'votofoU iiiac()cii ncfv lueifc fofjv mannoUjafte iHiuvibe fcincL- OueKon, bio 511 ueviibedi '■Ji.HMicf befouberii (iinmb Ijat unb uiold)e frcind) bic '^riifiing beo iimfangrcid^en 9Scrfe§ uic^t iDcnig evfd})uert, nunjcit unr il)m 311 giite Ijnltcu mta,m bcr Sdnge ber 3tnt, in bcr er fid) iitit bicfcr 3lrbeit trug, unb weil er roenigftenc fummarifd) feine ."pnuptqucllcit crnuHiiit ; bagegcii gicBt c§ fiir ben britteii "iViangoI, bic iiicrf unirbigc aiuffaffuug ber mafigebenbeii %at^ torcii, insbefonbei'o bcr ')iolle, mcldjc 6lcmcii§ V. bei bcm ^^rojeffe gefpielt hat, fanm cine anbcrc (Sntfd)idbigung ah bie au6) von 3i>e!id gegebene Grfldrung, bie Qficrbinge fdjlinim geiuig ift, fo iiaf)e fie Hegt: ndmlid^ bic Uuf elbftdnbigf cit ©(^ottmiillcrs, bie fid) fiir bie Siebeiigiinirbigfcit, mit ber i^m bie fitter ber yatifanifd)eii 33ib(iotI)ef, cingebenf bcr bol)eu ^rotcftion, ifire feltenen ©c^at^e erfd)(of[cn, banfbar eriDcifeii 511 foffeii iiieint. Dber raas follen roir bavon fageii, mcim 3. 33. ©d)ottnuiIIer, iiad)beiu er mit alien 9J(itteln befd^ijnigenber i>oreingenonniien; l)dt ^'apft (Siemens V. nieii3 3U uiafd)cii nerfnd)! hat, im 33eunif3tfein, baf3 i^m bicQ boc^ nid)t ganj gchingen fein unb er bei einem 2^eil feiner Scfer roenigftens fd)raernd) ©(auben finben biirftc: luenn cr ba (bei ^efpred)ung ber 9(nfbebung§buffcn bes Semp(crorben§, mo cr nad) feiner eigenen gan3en ^arftcllnng nid)t nnd;in fnnn, cinen llnterfd)icb 3U mad)en 3mifd)eii beS ^^sQpftcS eigencm beffcrcn Stiffen unb ben nur als -l^ormanb benii^ten „9iefu(tntcH bcr llntcrfnd)nng") bie bbfc SBcIt fd)i(t, roeld)c ^berartigc I) i ft r i f d) c 9J 1 m c n b i g f c i t c n n i d) t u c r ft c h t unb ft c t '3 n a cl) e i n c r bcm ^^U-ii)atred)t ciitf prccbcnb en C'9cred)tigfcit ncrlangf'M. ©em{§ nerbient ta 'Ji^cnrf unfcrn aufrid)tigftcn X'anf unb unfere mdrmfte ,3nftimmnng, menu cr gegcu btcfc Sd)onfdrberei im 'Jcamen ber beutfd)en ©efdjid)t§forfd)ung nadjbriidlidjc isern)al)rung eintegt-). ®urd) fo(d)e 33(o§en unb Unnolltommenljeiten ^at es ©c^ottmiilter felbft uerfd)nlbet, ba^ and) feine miiticDolIe 3lrbeit, ftatt aflgemcin als cnbgiittige i-()fung ber ^rage nufgcnomntcn gu merben, uon mand)cr ©cite !aum alo cine ?3^orberung ber 3lsiffcnfd)aft, roas fie bod) unftreitig ift, anerfannt, oielmeI)r nur ate cin meitcrer ungtiidlidjcr 'ikrfud) jur Sofnng ber j^rage betraditet murbe. Unb 3n)ar nid)t blof^ non bemjenigen, bcm ') cf. (Stf;o ttiniirtcr I j). 532. — -) 3't iil)n(id)Cin ©inne \vk bent T^iev 0011 11116 i^ertvctenen ift and) bic Stcjcnfion (Sc^ottmiiHcvS biird) Strnolb Suffon in ben „Witteitnngen bea 3nPttut6 fuv ofievr. @efitd)t6forfc^uni]", IX. «b., 3nn6brncf 1888, p. 496 — 514, c^ef^alten. 3" ^cr .'pi-inpt|ad}c ftinimen ttir beffcu Jiritif gerne ju nnb acceptieren fie um fo licber, aid fie, buvd)an3 nia^l^oU s5ef;altcn, niemal^ jnr Uncjci'ed)ti(]= feit gegen ©d)ottmii(kv \uirb nnb uor aUent and) ben SBcrt be6 II. i^anb^, beS nrfnnb= lid^en 2ei[6, igebiif^renb r^cnunljebt. Se^teveni leil laffen iibrigen^ and) ivvitifer, bie fenft an aSend fid) anfd){ieJ3en, \vk 2ta (in ber Engl. Hist. Review 1889, \). 149 — 154) nnb V a n g 1 L> i c* (Rcvnc hist,. 1889, 40. ^i^b., \>. 168—179) opne^lnerfennnng nnbevfar)ren. ~ 6 — ja frcilid) biefe ^isfrebitiennu) ®d)ottiniiI(crG nm iiieiftcn aiujclcgcn fein imb iimfomci)r giir pcrfoiili(^cu ©eiuuitljiiung gcreidjcn imifjte, je tiefer er fid) von bemfelben getroffen fiitilte: ^an§> ^ntl^; fonberit and) yon anbern juftniibigereu uiib bei ber ©adie TOeniger perlonUd) beteiligten ^orfd)eru iinb ^Iritifern. 3iki§ ^^nit3 junnd^ft betrifft, fo boten il)in jeue 33Iof?cn ^anbfjabeii gemig gur 9ie^biliticniiig feiner angegriffeiien 3(ulontdt, inbeiu ifjiu al§ ba§ geeigiietfte 9)ctttel fiieju erf(^ien bie ^erauSgabe cinec neiieu, umfangreidieren , feinc frit^ere Seiftung forrigierenbeii SSerfci, loeldies cr unter bem Xiid „CS"ntraidhing unb lliitergnng bes 5tcmpeli)erren:Drbcn5", 33erttn 1888, binncii ^afjresfrift auf SdjottmiiKcr folgeu Iief3. 2Benii er luir Ijicbei fid) Ijdtte eiitfdj(ie§en fonnen, griinblic^ mit feiiien Slntejcbenticii ju brcdjcu! So abcr ift mis bem ^eftreben, nid)t luir Sd)ottmiiI(cr biird) etmo^ ^efferes in ben ^intergritiib 311 brnngen, foiibern mtd) inn jeben ^rei§ mit feineit friifjeveu 33eljaiiptiingen gegeiiiiber biefcm 9?ed)t 511 befjalten, ein Si>er! entftanbeii, weldieo, bei offer aiijiierfcnnenbeu grbt^ereti :i>orfid)t unb Umfidjt bennodj 311 ben ?^e{)lern, rae(d)e gang abguftreifcn ^^rut^ niema(§ im ftanbe fd;eint, nod) ben ber 9^ed)tl)aberei nm jeben ^srei§ I)in5nfiigt unb fd)on a\i^ biefem ©runb loieber nid)t etiuas C^anjeS geiuorben ift, fonbern nur erft red)t aU eine ungliidlidie 3wittergcburt fid) fjerausfteiit. ^il^ie fetir biefer 3]oriourf berec^tigt ift, getjt erft au§ einer ^l^ergleidjuug ber beiben ^^^rul^fdjen 9.8erfe mit (Sd)ottmiiIIer beutlidj gcnug beroor. 9Beim ^ru^ im '^oriuort fcines (et^ten ^Il>erfc§, ber ^(Sntwidlung", bebauptet, ba^ er ,,in ber i3 auptf ad) e", ndmlid) in 53egug ouf bie ?^rage nad) ber Sd)ulb be§ Drbencj, „n d) b i e f e I b e ^^^ f i t i u m i e a n f (i n g li d) e i n n e I) m e", fo raiberfprid)t it)m I)ierin — man mei^ nid)t, ob ju feinem ©liid ober Ungliid'c' — fein eigene^ fo eingefiiI)rteG 33ud). Dber man lefe bod) nur einmal bie ,,©ntn)id(ung" unb uergleid)e fie mit feiner ,,6)et)eim(el)re" einer: unb ©d)ottmiitter anbercrfeits ! Db man nid)t mirb fagcn mitffen, baf3, raenn ba uon 'JU)nltd)feit bie 9iebe fein folf, biejenige uie( gruffer ift, uietd)e bie ,,@ntroid(ung" mit ©d)ottmiiKer, al5 roc(d)e ebenbasfelbe (et^te ^A^erf yon '*^^ru| mit feinem erften, ber ,,(5)el)eimlebre", geigt! T'a^i be= meift bod), bafs, genau betrad)tet, nid)t ©c^ottmiiller gegen ^^nnilj, fonbern yielmel)r ^^U'ut^ gegeniiber ©djottmiiller ber 0Jefd)lagene ift, unb alk 3>er= fud)e yon ^ru^, biefen 2:()atbeftanb ju yerl)iiUen ober umgete()rt barju: ftellen burd) mogtidifte .*oeruorI)ebung ber 93(of5en ©d)ottmiiUers unb %{)' fel)en yon feinem eigenen friil)er eingenommenen ©tanbpunft, foinien if)m felbft nur gum 'l^orumrf gereic^en. (J()renyolIer ware es geiycfen, bie ■liieberlage luiebcr gut ju mad)on burd) unyerbiiffte unb unbefangenc Stuf- gebung beci atten uiirottbavcn, aber and) (^cunnnung un'^ 'i^eljauptung eiiicci neiieii iibcrlcgcneii unb uiiaiigrctfbQren Staiibpunt'tnil3 bas iiic^t fcrtig brinot, fonbcrn ebcnfo jugleid) einen neueii ©tanbpimft ciiuieljincn al5 bcii altm i)alh unb i)alh uerteibtgeu will, fo uerurteilt er feiit jiyeitcfj SBud) uoii 3lnfann an ju ciner ^oIbl)eit, unb ba?^ ift bie Urfadje, bafe bic 5tritif, tvoU atter (Scljoiuuu] unb alles, im ^serglcidj ju (SdjottmiUlcr, iibinTcid)lid)cn l^ibs, ba§ [ie ibm, uufevcr 9(iifid)t nad;, un- uerbieutcrmafjcii, ftnt 511 toil TOorbcii kffeii^), bemiod) an^ biefee 2Berf luieber !iid)t als eine bofviebi(Tieubc Sbfung ber ^racje, fonbern nur qIs cineit etiifoititjen ^l^erflIdj baju ftat erfldreit foimen, fo bQf3 felbft ein 93tann, ber fid) fonft, bartii )Bi\\d nod) iibertreffenb, fo ridimenb iibcr biefeo j^nieite aSevf von ^ixnt^ aiisfpridjt wie Sanglotg-), tro^bem bemfelben ill 53c3ug aiif feinc ©d}hi§fo[geruucjen immer no(| ©djottmiiUer unb felbft Sauocat^) uoqie^en 3U miiffen erflcirt, wdl c§> ,,iueiji- ein gefdjid'ter, nuifsuolleiv reibenfdjaftQlofcr, i)erfid;rerifd;er 3(ntrai], abcr bodj cben nur ein -Jtutrag („iine requisitoire"), unb ^umr tjegen Unfdjulbige", al§ ein gerediter Urteilsfprud) fei. 2llfo — was fiir un6 bie .^auptfadje ift — : brand) en, al§ enbgiiltige Sofung ber ^rage yeriuorten, fann man aud) biefes jroeite ^ru^fd;e ^Beri^ nidjt, fo luenig ober lueniger nod) al§ ©djottmiiUer, ©inb fomit jene beiben unifangreid^eu 3>erbffentlid}ungen nidjt irn ftanbe gemefen, un^o in ber 9(bfidjt, bie ^rage nnd) ber ©d)u(b ober lln^ fd)ulb beci Xfutplerorbeuio ju einer befriebigenben Sofung ju bringen, ju beirren ober biefe gan^e 5lr6eit al§ cine iiberftiiffige erfdjeinen ju laffen, fo liegt bagegen bie ©adjc raefenttid) anbers feit bem 2Iuftreten eines britten, bie Xemplerfrage griinblidjer juni 6)egenftanb feiner llnterfuct)ung luadjcnben 3lutorg, ndndid^ 5iuar nidjt bee ^ranjofeu Satiocat'^), luofil ^) 33c;I. bariikr bie ^Beurtcilung »ou i>i!eud in ben (^iott. i]c(. 2(iij. 1890, ^x.l, p. 253— 274; fad)ltd) bitvd^aiifl tiiit iinferem (SrgcSiiif^ ju[amnteiiftimincnb, a6cv formetl tnit ciner ©d^onunj], bie gegcniibev ber 53e^anbUtng, bie er ©djottmiitler a\\- gebeif^en liipt, ein eii.]entiimlid)e« @efii^( oon ,„;n)eiertci DJiaf;" erroedt. — -) 3u ber Revue hist. 1889, 40. 23b., p. 168—179. — •') !i3g(. u(,er biefen weiter nnten. — ■*) itSer bie[en moge an bie[cin Ort ba6 9totige gefagt »erben, wobei ivir unS fnrj faffen fonnen. ®enn, \vk \d)on ber merfwitvbige Sitel anjeigt („Proces des freres et de I'ordre dii Temple, d'apres de.s pieces inedites pub lie as par M. Mchelet et des documents imprimes anciens et noiiveaux", Paris 1888), fo l^anbelt e^ fid) l)kv urn ein Jfievf, baS in fid) fclbft jn njiberfpruc^Si^otl ift, nm 6e: fonbere ^-Bead)iung in Slnfpnid) neljinen jn flninen. 5)ie ilvitif ijat e§ benn and) nieift in jtemlid) gevingfd)dt3igem Ion nbgemac^t: SangloiS ncnnt ben 3{ntor htrjer §anb „absolument nou avenu" (Revue hist. 1889, 40. 23b., p. 175). ©amit fonnen tuir un^ cintterftanben erfldren. SiJie tuenig biefer ?[ntor anf ber |^of)e ber ^dt ftel^t, jeigt fid) bavin, bafj er nid)t einnial 5)entfd) fann nnb balder aQe 2Berfe nnferer Sanb^Mcutc, ciiicn .^>aOfinann fo gnt une einen ©d)OtlnuiUcv, l)at nnuevtrevtet (affen abcr becj !:Mn9lo=i>lincrifancrG ^. G. Sea („History of tlic Inquisition of the Middle ages", 3 ^bc, Sonbon 1888, barin bie ^emplerfrage iin in. 33b. p. 238—334 be()anbe(t). .^ier ^aben mix enblid^ einmal eiii SSer!, luic cs bie Ijiftorifc^c i^fitif Idngft uerlaiu^t, aber lueber biird) (i(i)OttiuiiIIcr nod) yolleiibc biird) ^^ui\^ eiiipfaiigen Ijai; IjerDorcjcgangeii nidjt allein an^ einer griinblidjeu ^emitnis ber gefamteii ^eitoer^attuiffe, uiib jiunr cbenfo ber fird;lid)en luie ber rueltlidieu ^aftoren, ftauptfddilid) becjenigen g-aftoro, ber bei bein Untergang bes ^empIerorbeiiG bie ein= miiffen, foitcit ev ntd^t buvd) franjo[i)d}e ^(^riftftedev »on i(;ueu ileuntni^ hat: )'o fennt er SBitcte bitrd) [einen ilotrebiier Coifetciir uub mit biefem jugtcicft and) ben erftcu (gtanbpunft oon 'X'xu^, ben ber „®ef)eim(er}rc". 2}ou anbern beiitfd)cii 2(utoven polcmifiert cr cinmat gc(]eit — (Sd}i5(l (jt. 389). Un»crjcif}(ic^et nod) ift feine ^gt'orarr, in anbcrer jMn|"id)t, oor aUem auf bem l^iflevifcb^geograp'^ild^en ©ebiet: waa er j. S. iitcv ben ^n'O^ej^ anf ber pl)rendifc^cn .•nalbini'el fceriditct (j). 319), ifi nur erfKirlid^ bnrd^ Uubcfaunt= [d^aft bamit, hay, in jencr ^tit <5afiiUen nnb 2(vagonieu feine^iuegS ju einem nub bcmfelbcn 9fteid)e ge^brten. 2{ngefi(^t6 fold^er 5>etwed)!8lnng fann un6 ber „Hugues de Wald- griift", cointc de la foret Noire et du Rhin", mit bem er ben „ comes Silvestris ct lllieni" iiSerfe^t (p. 320), nic^t weiter bcfrembcn. JlJo^l abcr nimmt nnS ronnber, ba^ berfelSe iBerfaffer feltfi in ber r^iflorifdjcn @ecgrap()ic fetne6 cigcnen iBaterlanbc^ fo tuenig betminbert ift, ba^ er nidjt irei^, n\ia er mit bem in ben 'In-ojepaftcn ofterS erfc^einenbcn praeceptor ^Pontivi" anfangen foil nnb Dergeblid) im :ii>i5rtcrbu(^ nad) einer Sotalitat bicfeS 9tamen6 fudit. Hub bod) fiegt bie efjemaligc ©raffdiaft „Y>ontr)ien", bie, irteit bamalS nod^ im cnglifd)cn ^efife, um fo mcr)r ifircn eigenen ^f^r;iJCptor l)at, nid)t a(I-,uUHnt oon ^tonen entfernt, \vo ber i^erfaffer feinen 2i>o'^nrit5 ju ^abcn fc^eint alS „eouseillcr lionoraire a la cour d'ajjpel de Rouen". SiJet^Uere tiberfdnift, bie ben Seifaffer aH einen Wlann beS Stcd^ts jeigt, erregte in nn6 erft befonbere @r= nnirtnngcn, ^ier einmal eine gercdjte 33curteilnng ber Xcmp[erfad)e r>om ^tanbpnnft bc^ dlciM ju finben. 3lnd) in biefer ^Joffnung enttaufd)t nn§ 2at*ocat, inbcni c6 nid)t Ieid)t eine naiocre unb frittflofere 5Hcd}tfpred)nng geben biirftc, al5 bie iini? biefer 9'iid)tcr, nl8 cin wenig t)orbitblid)er Jl^pn^ >?oh ^ii^iftf"/ bietet. Senn er mad)t alle? biibfi^ Ijalb nnb §alb: fo glaubt er an ben teilmeif-en @runb jener 2(nflagen, inbcm er, matT)ematifd) cinfad), bie am meiften jngeftanbenen -]>unfte al^ eripicfen annimmt; nur foil anc^ bet biefen thai cine ()armlofc nnb anf feinen g-att atlgemein gciibte 3fi^>-'»i'>iiif/ al6 ©eborfam^probe n. bgl. oorliegcu; irirflid)c j?cl5erei will er nod) Kiel beftimmtcr alS 5prul3 auc^ iel3l abfolnt auSgefd)loffen ^abcn. 9Jiag biefer Stanbpuntt anf ben erften 3Infd)ein and) al« bie nal^eliegenbfle 'JluSfnnft erfdieinen, bei na^ercm ^iMf^^'f" ftellt cr fid) al6balb ala ber nn^altbarfte l^erauS. ^m iibrigcn gcFicn wir ntd)t n>eiter auf biefen Stanbpunft ein, ba cr feine 2lbfertignng jugleid) mit ber jtceiten .r")t)potf)efc ton ^|.H"u(3, ber „(i-ntlridlung", ber er innerltd) am nadiflen fte()t, crfat)rt. Irot? biefer gennd)tigcn 5}iangel fiub bem 53nd) !i!at>ocatS bod) au^ ^orjiige jn eigen, bie nid)t tfcrfannt trerben foUen: bcfte^enb in mand) treffenber 33emcrlfung, bie e6 giebt, j. 33. iibcr bie ^o^fflf" ^'^^ tcmplcrifd;en itataftropl)e fiir ben (finflnfs ber franu^fifc^en S'iatio; nalitat im Orient; fobann Bor atlcm and) in feinen ~-J3eitragen jur ^enntniS ber lofalen ^erbrcitung ber 'Xcmpler iibcr Ar^'i'fi"^'"^- Sold^e i^cmcvtinigcu unnbcn gelegentlid> uou nui? 'yur v3.prad)c gebrad)t nnb ucrnicrtct ivcrbcn. fd)ncibenbfte '^Mtk fptclt iiiib 511111 Sdjabeii bcr (^)efd)id)tldjrei(niiU3 (n^tjcv all^ii menig ing 3(iti^c cjefafjt luorbcn ift: bcr .^nqittf itioii; foiibcru mid;, mas biefjer g(oid)fafIs uon ben (^kfd)id)tf(^rettierii be§ ^empler^ orbeiis inQgefmiit 311 fcl)r uerfaiiiiit iinb erft uon ©d)ottmiiIIcr cinigor^ ma^en inci 9liine i^'fa^t wovbcn ift, au^j einer gruiiblid)ercu >Durd):: fid)t bcr DriiunahiueKeii, uor aflcm ber bcbeutfaniften, bcr ^'roto= fotle ber pcipftUdjen •»voininiffion in ■^nu-i'S. C"')ic(it iljiu crftcrcs, feiiie 33e-' fanntfd)aft iiid)t mir init bcii ii)cUlid)cu, fonbcrii aud) ben fird)(id}cn ?yaftoren jcner 3fl|)i^l}ii">^tTtc, uor ntlcnt ber ^I'tiuifition, bcrcn 6cfd)idjt; fd)rei6er par excellence er 311 (leiBen ycrbient, ein eutfd)iebeneg Uber= (icroid)t iidcr bic bio^eriticn, cinfeitiij mir uoui mcltlidjen ober and) mir fird)(idjcii Stanbpnnft aiiScjegangenen ^^iftortfcr, fo aud; iibcr Sdjottmiitler fo t]iit line ^riili, fo nmdjt yoOenb© le^tere @igenfd)aft, ba^ er ale ber erfte ber bicljcr an bie Cffentlidjfcit getretenen rairflic^ griinbtid) unb hiti]6) bie ^^rotofotte auf itjren ^nijalt i)in angcfcfjcn l;at, feiiie 3(rbcit 311 einem umuibertegUdien unb nad) biefcr Seite in ber .§auptfacl)e ab= fc^(ie§enbeii SBerfe. 9)iaii mirb baljer uerfte^en, raenn mir mit fcljr gc; iiufd)ten G)efii()lcn erft bie i^iniucifungcn von SBcncf') unb bie 9ie3enfion uon Sangloi^-), fobann Sea felber gelefcu fjaben. T^enn ba finbet fid), menu aud) in aller .Sliir3e, fo bodj in ber .^auptfadjc jiemlid) uoUftdnbtg alles bas, urns ^Iserfaffer biefer 3lrbeit als feine eigciie ©ntbecfimg fdjon uor 3af)reu einem befannteu .'oiftorifer inittcilen fonnte unb auf beffcu Cffenbarung nor ber fadjunffenfcljaftlidjen Ji\1t er fidj am meiften gcfrcnt l)atte : bie ©ntbedung, metdje and) Si'encf als befonbero wertuoK in feiner oben eriudfjuten 33efpred)ung angefiiljrt fjat, uon ber inerftuiirbigen )8cr- fdjiebenl^eit ober aud) llbereinftimmung ber 3^i'9^" ^or ber pdpftlid)en Kommiffion, je nad)bem fie fru{)er oon ocrfdiicbcncn ober bemfelben S^iogefanbifdjof uer^ort morbeu finb ober aud) etiua eineii unb benfclben ^erfer gctcilt Ijaben, u. bg(. m. 9{ngefid)tg beffen muf;te ^lun-faffcr fid) fragen, ob es noc^ einen ©inn (jabe, feine ganse 3(rbeit, fo nafjc bcm 9(bfd)lu§ fie max, in ^rud 3U geben, auf bie @efa()r Ijin, lauter Ci:r= gebniffe 3U bringen, bie fc^on uon einem anbern fiir bie uiiffenfdjaft(id)e aSelt gp-raonnen morben finb. $Benn ^erfaffer biefe 33ebenfen 3u(c(3t iiber^ itmnben unb fi(^ jur ^ortfe^uiuj, unter entfpred)enber Umarbeitung, biefer 9lrbeit entfd)(offen I)at, fo tjaben ifjii, neben anberroeitiger 2tufinunterung, wor attem srceierlei (Sriudgungen Ijieju beftimmt: 1. 3^ie ^orm, in loeldjcr jene Sbfung ber Xempterfrage im £-ea *) 3" feinev "•Befpicd)iinc( uoit ^^.^rit^' „(Sntttjicf[ung unb UiUei\]aiig bc^ ieinpcU ^en-eiiorbeng" in ben @ott. gel. 2(nj. 1890 mv. 7, ]). 253- 274. — -) 3lu bcm hmh^ oben (p. 7) iicnanntcn Ort (Revue hist. 1889, 40. i^b., p. 168 if.). — 10 - '^u finbcii ift. Teim cntf;n(ten in cinem uicr rironeren, breiticiiibinen ill^erfo in englifd)cr ©prarfje, biirfte Seao 9(rbeit, fdjon mecjen bcr bebeutenben 5toften be§ ganjen 'Kerfs, einc uerfjdftnicima^ig geringere SSerbreitung, 5umal aud) bei un§, finben, aU bie Sijfung biefcr ii)id)tigen ^xa^c t)er= bient. ©obann Ijat bico, ball bort bao ^^'robleni ini 3ii1t^i»iHen!)ang tiiit bcr @efd;id)te ber ^snqnifition abgcfjanbelt mirb, bio %oU]i\ ba-ii bei afler 23efanntfdjaft niit ben iibrigen A^aftoren bod) bicfe ©eite vox all cm ()eruorgefcbvt unrti, bie fonftigen /vaftoreu aber uerbaltnifi; nuifjig nief)r juriidtreten. \h\\) bod) [inb biefe bebentfani genug, urn jebenfallG bei einer Olrbeit, bie es nidjt fomof)l mit ber A'rage nod) beni 9Intei( ber 3ii<-liiif^ii'-')n alo mit ber nac^ bent 2tnteil a tier Ja ft or en, in erfter Sinie ber 3:empler felbft, an if)reni Untergang ju tfjnn i)at, eingeijenber an§ Sidjt geftettt ju luerben. ;ra5n fonnnt, ba§ Sea, in bent natiirlid;en 33eftreben, fid) bnrd) ben S^'emplerprojeil nidjt gar jn unuer^ IjrittniSmdfiig oiel dlaum luegnefjmen ju {a'\\cn — er ift fd)on jetU beni Unifang nad) uieitaus ant reidj(id)ften uon ben einjetncn (Spe^ialfdUen ber ^itquifition, mit Denen e§ ber o. ^anb 511 tfjnn bat, bebadit - bie i^x- gebniffe feiiter Unterfndjintg bod) fiirjer unb fumntarifd)er ^nfammenfaftt, afs erforber(id) fd^eint, tint bie j^rage a\§, eine enbgidtig abgemadjte be= trad)ten ju fbnnen. S)enn bajti biirfte bod) bie fitmmarifd)e 2^arbietllng ber 9tefultate ber 9ved)niing nid)t geniigen, foitberit erft bie ^arlegiing ber 9Jlanipiilationen felbft, bie ju jenent GrgebniS ber 9?ed)niing fiibren, ober ber einjcinen ^^^often, aiis meld)en fid) bie ganje Siimme jitfammen^ fet^t. Grft menu ha^j g^^nje 9)iaterial fritifd) geftd)tet bar; geboteit luirb, alfo ha]^ jebem fad)t}erftdnbigen Sefer ermbglidit ift, felbft bas llrteif gu fatten, bas auf ©runb bes gefamten SJhterialS gefdttt luerben muf3, ift an einen befinitit}en 3lbfd)hif3 ber 'Badjc 5n benfen. 'i>on fot(^en (Sriudgnngen an5get)enb, l)ai i^on Si^ottmiitter ju feinem iimfang= reid)en ^Berfe I)in eiite befonbere 9(rbeit iiber ben '^"roje^ uor ber pdpft^ Iid)en ilomntiffion in 3(uGfid)t geftettt, fid) aber wol)l bnrd) bie geringe (S'rmtinternng, bie if)m bie *i^ritif tmter 3tnfitl^riing 9Beitd§ anf ©riiitb ber -Uuingel feinee .^anptioerfG bafiir jti teil luerben tief3, havon roieber abfd)reden (affen: obgleid) 3Ben(f felbft eben bei ber Stejenfioit feines SBerfs ba§ ^erlangen nad) eitter 5nfamntenfaffenben, ba§ gefamte iDJateriat ftatiftifd) — ivie ©diottntiitter fiir einjelne ^ortien gettiait I)at — iiber= fid)tlid) ^iifaminenftettenben nnb fo abfd)lief^enben 9(rbeit aitogefprod)en bat. ©ine folcbe ftatiftifd)e 3iM"'^iitmenftettung ber ^anptpnnfte ift uon Stnfang an eine ber ^auptabfic^ten, bie 58erf offer bei biefer 9(rbcit oorfc^mebten, gemefen, nerbiinbcn mit einer fritifdien Slsenoertniig ber bisberigen 9(rbeiten tmb 3iiifinimenfaffinig beo uon i()neii attntdfilid) iiberreid)lid) bargebotenen — IJ — 9Jintoria(6 in eiiicr nMd)lieBeriben 5(rbcit. Uiib baf? biofccs ^iH'biivfnio ami) nacl) bein (iTfdjoinen uon Sea nod) fort6eftet)t, bafiir biirfcu luir uiiS u. a. and) auf ba§ ,8^i'9'"S ^oii Saiu^loiS tierufcii, bcr, nad)bcm er (in ber fd)on ofter jitierten Dtejcnfioii in ber Revue hist. 1889) ber Stetfjc nad) 3d)0ttmiiffer, Sauocat, ^].'ritl3 unb Sea iiebft nod) 5iiiei anberen, fpesiefferc ^eite ber 5Lenip[erge]d)id)te beljanbeinbeu 3futoren^) befprod)eu Ijat, nun erft re(^t haQ Sebiirfnie nad) einev auf all bie§ 9)?atertat cieftii^ten ab= fd)(ie6enben 5(rbeit enipfinbet. lUJotje eo beni 3?erfa[[er am ©djhiffe n*-" lungen fein, biefer ^otjeii 2lufijabe, jufantnicn niit ber jroeiten, bie er fid) geftettt ^at, Qcvc<3i)t ju werben! Siefe '^m^itt Slufgabe geJ)t am uon ber 33eo6ad)tung, bie wir luieberljolt an(aJ3lid) ber ^ie^enfionen biefer lel3ten ^afjrc iiber bie temp= lerifdjen 'ii>erfe ju niadjen batten, roetd) merfunirbigcr ©djonunc] fidj ba ber 9Jtann erf rent, ber bo(^ weitaiis am nadjtiattigften unb auSgiebigften auf biefem ganjen Giebiet gefiinbic|t unb nntcr alten in 33etrad)t fomnuMu ben atutoren bie nnberfprudjSuoUfte ^altung eingenommen tjat: ^ru|3! Sine griinblii^e 3iii'6cf)traeifung beffen fdjeint un§ nidjt bfo§ eine ^^^f(id)t ber 9i5afjrf)eit unb ©eredjtigfeit, fd)on gegeniiber ©d}ottmu[[er, ber imter jener ^Seuorjugung iim fo metjr ju (eiben t}at, ju fein, fonbcrn luaS midy- tiger ift, e^ erfdjeint and) eine enbgiiltige (£'ntfd)eibung ber ^emp= lerfrage unmbglidj, fotange nmn ^^^rulj nod) fo vkl (Eljre anttjut, mie bermaten gefd)ie{)t, folangc nmn feine 9(nfftellnngen fo ernftbaft nimmt nnb ebcnbamit itjuen nod) fo Diet ^^ered)tigung ober nur and) ©d)ein bes 9ied)ten jugeftebt, al§ uon nmnc^er ©eite jel^t no(^ ber ^^all ift. Qnm enbgitttigen 2tbf(^Ui§ ber ?5^rage nac^ ber ©d)utb ober Unf(^ulb ber S^empler f(^eint uns notiuenbtg gu ge- Ijoren ber 9iad)niei§, auf raeld) unuerantiuortlid^e SSeife btsljer fettens berer, luetc^e bie ©d)ulb be§ Drben^ he- Ijauptet I) ah in, uerfaf)ren luorben ift, tuie luftig unb luiberfprndjSuoU bie (^ebdnbe finb, bie nmn in biefer 9ii(^tung bisljer fonftruiert bat. Unb um biefen 9tad)iuei^ 5U liefern, giebt cs nid)t Ieid)t einen banfbareren unb gliid(id)eren 3tngriff§punft als eben ^ru^. Sao mad)t, baf3 biefer nid)t blo^ guletU nod; in jener 9?id)tung ba§ Iii>ort ergriffen t)at unb fomit in feinem JSerfe bie Ouinteffenj ber ^nnit)eren m\§> giebt; fonbern mel)r nod), lueit ^rutj in ber ^I)at aU ber bebeutenbfte ^ertreter ') 9{amlid) 1. Henri de Curzon, La m;iison dii Tom])le de Paris, histoire et description, avec deux planclies, Paris, Hachette 1888, 356 p. in 8"; unb 2. L. De lisle, Memoire sur les operations finaucieres des Tenipliers, ini XXIII. ^b., 2. leit bcv „Meni. de rvVcademie des inscriptions et belles lettres", 248 p. in 4". — 12 — uon nirf;t b(of? oiner, foiibern cigcnt(id) jinci cntijccjcnft eljenbeii I'hiffaffungen aiijiifefieii ift: eimnal berjenigeit, iiielrfje in ben ^emp:= lern unrfUdjc uiib n)al;rf)aftigc .s^et^er erblicft nnh iljve ^er-- iirtcidnu] aUi fold) or auf ©rimb bcr befaiintcii 3(rttfcl a(o eiiie rcd)tmdf^ii]c anfielit; unb fobniin berjonitjen, nad) nioldjcr fie etgciit- lid) fciiie ^U'l3or i) cm of en, jonberii mir {)i.id)ftcn§ auf be in Sec^ baju ijeiuefcn ober aU foldjc erfdjienen iiuiron auf Oirunb etnd)cr falfd) gebcuteter abf onber(id)er ^i^rdud)c uon an fid) Ijarmlofer 3U't, bie unter i(jnen ini ©d^mange gegangen feicn. ©erabe alfo, ba^ ^ruli fo in aQen garden fd)iUert, bac inad)t fcine ^0= fdmpfung ju einer fo frud)tbaren Stufcjabe: benn e§ (affen \id) (jiebei ber 9^ei{)e nad) alle bie ©riinbe, TOeId)e fiir bie (Sdjulb ber Tenipler, unb 3iuai* in uerfdjicbeneni @rab, uorgebradit roorben finb, luic and) bie 6d)vift= fteller, meld)e fiir biefe ©eite eine Sanje eingelegt ^aben, eiiver uni ben anbern abniad)en ; fo inebefonbere and) bie beiben fV^anjofen, nieldje jebeS^ mat aU Sefunbanten fiir feine ^^artci ^^^rui^ gur 6eite ftefjen: ndnilidj fiir ba§ erftemal i^oif eleur, bas ^meitenial Sauocat ^j. Tal)cx ift bie SBiberlegung von '"^xui^ loebcr ein iiberf liiff ige§ 3^i^erf — une etraa cimn 2okn nod) tiiter niadjcn, beiui a(§ tot gcbdrbet fid) '•^^rulp lucber felbft luxl) loirb, baf; er tot ift, aUgeniein geniigenb erfannt — nod) and) iibcrljaupt luir eine ncgatiue 9(rbeit: Ter Sefer inirb t)k(i afobalb hd ber i'eftiire biefee erften Steils nierfen, wo lolr eine eViiHe uon J-ragen ju befpred)en baben merben, bie uon ber gegnerifcbeu Seite aufgeiuorfen luorben unb nnd)tig gcnug finb, eine ^tntioort ju finben, oor affem ami) foldie, bie uon felbft ^ur ^^ofition luerben unb bie bentlidjften i^e= lueife fiir bie Unfc^ulb be§ DrbcnS barbieten, otjne ba^ bei ber fununarifd)en 3Irt, mit ber t'ea fid) begnitgt tjot, biefelben uon ifjm nieljr ak f)od)ften5 geftreift luorben ludren, ober iiberl;aupt einer ber ^riiljeren griinblid)er baranf gefonimen ludre. 2.Bir uerraeifen bafiir nur auf nnfere 3Xn6fiif)rungen iiber bie '3:cmplerregel, lucldie fidj ale eine (Srgdnjung unb grof5entci(Q luieber 33erid}tigung einer britten ffiic^tigcn 3(rbeit uon ■^rut^ ent{)iilleu luerben, ndmlid^ be§ uon il;m in ben ilonigcjberger ©tubien^) iiber bie 2:emp[erregel Semerften. •) Sltterbiug^ in icf;r ocv|d)icbener Seifc; bcim \Dabreiib, luic o[h'u iduitt s]c|aoit luorben i^, cvfterev bie (J'ninblagc feinc^ crfteii Stanbpnnft^% bev „(^c()oim(er)re", ift, fo fe^v, baf^ btefe cigentfid) niiv al^ cine Ubevfet3ung unb „~-lHT»onftanbtiinnc;" uon Sotfeleur fid) borftellt, fo ift bie „Untcrftiil3uni3", bie er »on bem jiueiten, CaUocat, cr: I)att, eine K'ibevfeitiri nnbctrnfUe. 28cber fcnnt Sattocat ^^rn^ — cr fann ja iiber[Hin^.U gar nidit Tenffd) — nodi 'Vrn(3 i'auocat, UH'il bcibc ^i^iidicv ^icnili* iilcidr^citiji C[?- 1 duiclH'n UHMbcn finb. — -> ,Hi.MiiiU^bcvgcv Stnbicn I, j). 145 — 180. — u\ — Somit luirt) iiiifer ^^iid) in smei Xciic serfafleit: 1. cincii po = (einifdj^fritifcljcu ober negatiucn im roeitcren ©inn, ber bie ''}lii§i' ciiiaiibcrfetnnu'; in it '^^rlt^ 6riiigcii rairb, b. (;. mit ben beibeu DOii ilmi ncrtvetcncu Stanbpuiiftcu: crft bcni in ber ,,0e()enii(ef)vc" 311m Stu'S: brud' toiumciibcii, bcii ,,iiiiunberlei](id)cii" 33croeia fiir bio au§c^cfprod)ciic 5le^crl;afttgfeit ber Xempler betjauptciibeu iiiib autretenben, beu luir ber .Hiir,^e Ijalber ak ^^roto^^riil^" bejeid^neii mod;ten; fobaim bem in ber ^Sntmidhuui" uertretenen, ijalh iinb Ijnib bie Sdjnlb ber tempter (eugnenben, l)alb fie nod) feftijdtenben : biefee ift ber „®eutero = ^ru^"^). Skd^bein fo gen)iffenna§en ber ©d;ntt ^iniueggerdunit ift, funn fid) im jroeitenXeil ber pofitioe 3lufban uoU^ietjen, ber nm jeigen foil, luorin benn nnn ber Xenipter ©djnlb eigentlid; Oeftanb? b. 1). nidjt btoB if) re, fonbern and) bie ©djulb a tier ber anberen ^-aftoren, bie an itjrem Stnr^ mitbeteiligt finb. T^enn biea ift ba§ 9(bfonber(idje on biefem '5pro3ef5, baJ3 luir a(^ ©(^ulbige ini eigent(id)en ©inn nnb bnrd; ha§> ©anje geric^tet nidjt blo^ bie 2emp(er finben luerben, fonbern ebenfo nnb jnm ^eil inet)r nod) fa ft fdmtl id)e ."panptnidc^te ber b a ma (i gen ^dt in Staat nnb ilird)e: in erfterem uor allem bac ^onigtnm felbft, aber and) eine $Heit)e anberer won biefem teiU infpirierter, tei(§ gemi^randjter '^ah toren; in letter er nid)t nnr bie perfi3nHd)en opi^en, fonbern ba§ gan^e nr^lid) = mittelalteflid)e ©yftem, bac \id) ()ier nod) cinmal nnge{)inbert, ober uietme^r in feiner eigentiimlid)en 9?id)tnng ftaat= Iid)erfeitQ abfid)tHd) befbrbert, anoiuirfen barf, 11m fo einen britten nn= fd)u(bigen jn A'all 5n bringen, 5U beffen ^Inn'nidjtnng oermoge feiner ah- fonber(id)cn ebietc bic abfodite ©ouuerdnitdt aiiftrcbonbcn 3Jioiinrdjie begriffen uub bcnu]cindB fid) bicfcr 9)ionardjic 5111- ^•Iserfiicjuiig geftedt; 9011% fein ^Oiciifd) ill ^ranfrcid) unb ber iJBcft rodre je auf bie S^ee \\)xcx ilcljcrftaftigfoit ne!oiinnoii iiub uioiiii iljr llnteviiniu] bcnn bod) nid;t fiir alle ^titm unirc nb.^uiiiciibcii nemcfciv fo ware or oieKeidit bod) crft cin Ijalbes ^al)rtoiiieiib fpiiter cvfolgt imb bdtteii [ic bie ©emigtlmuno gci)"bt, jufamineu mit ber nbfolutcn 3)ionard)ie unterjugefieii. Dber (jdtten fie ber aufftrebciibcu i)Ja-)!iard)ie '^U)ilipi.i be^j (2d)0iien gegcniiber eiiie ffare iinb eiitfdjicbeue ^^ofitioii eiuflel)alteu; odiiglid} biefc abfolute ^Jionardjic mifjidjalten iiniren fie sraar moljl fdjiuerlid) iiii ftaiibc (lemefeii, ba fie aflju gebicterifcf) in ber (S'litwidlung ber Qeit lag: aber ob gerabe ^^fjilippS 9?egierung§3eit in ber @efd)id)te eine fold) i]Utdnd)e (itappe nuf bem 'il'egc biefer QnU midtung bebeuten nnirbe, er)d)eint um bod) im befteii 'Jalle fe{)r fracjiid) uub iui fd)(imiufteii ^alle ludren fie riibuind) in eiuem gro^eu i^anipfe unterlegen. 3tud) fo freilid) ift if)r (£'nbe, luenu and) iud)t rid)nilid), bod) Ier)r = reid) geuug uub um fo mefir, je md)x man bie roa()reu Urfad)eu bes= felben erforfd)t uub auffpiirt. 5lsoUeiib§ Ie!)rrei(| fiir beu, ber bie ©e-- fd)id)te ber S^ergaugeubeit barauf aufie()t, um fiir bie @egeutt)nrt §u leruen luii) beu ©aiig ber oiif'i'^ft cif)Ufnb fid) uorauSjugeftatteu. S^iir beit fiub aud) bie Sejiel^uugen biefc§ ^^rojeffec, ber iu feiuer 3(rt bas uuge = I)euerfte uub fd)mad)uoHfte Unred)t bebeutet, wouou bie ^(dtter ber mittelatteriic^eu Kird)e jeugen, ju ber ©egeu^ mart, bie. fid) fd)ou iu ber mauuigfattigeu 2tuffaffuug ber '3:^emplerfrage feibft feiteus ber t)erfd)iebeneu 9tid)tuugeu, beueu bie 6efd)id)tfd)reiber biefes ':}>ro5effe§ angei)orteu, oerrdt, beut(id) geiuig unb er al)n\, baf? es fid) um mel)r banbeft, a(^ um bie enblid)e ©rlebigung eiue§ intereffanteu ^robleuis au§ ber SSergaugenljeit, ba§ feit ^afir^uuberten bie bebeutenbfteu 9}cduuer iuuuer befonbers angejogen bat, eiuen 9iapo(eon I. fo gut wie £' effing obcr, iu unfern Xagen, eiuen ilaifer ^riebric^ III. fo gut loie einen 9{au!e uub Solliuger'). ©§ fdieint un^ ein gute§ 3ci'i)'-''i *) Sci ben bcibeit (jro^cii .g)iflovifcvu ift ja buvd) eiii eigeutiiinlid}c6 3i'l'''"^i"^"' treffeu il}r Uvtcil iiber ben 'Icmp(evprojcfj fieunijcvmaf^en ba3 Ic^te, luaS [ie mi6 f}iiitev= laffen Ijcibtn. T'ai? trifft fvcilid) mir fiiv S~oUini|er iin eii3cntlid)eii ©inne ju, iiifofcru bev ii)ortrag, beu ev nod) ii^enivje jyodjen ucr fcincm (fiibe iiber biefe %v^c\t qef)a(ten ^at, VDirf(id) bie Ic^^tc fetner t)iftorifd)en 3:^tcn gcivefcn, ^on 3{anfe la^t fid) nuv infofevu fagen, ba| ev mit ben Jempfcni fein 3;age\t)erf befdjloffen ^a6e, aH ivcnigftcuS bev leiUe (VIII.) ^iVmb feincv iiiettgcfc^idjto, fveitid) ciuct) bicfev nid)t mef^v wn H)m fcIOft, foubevn uon ber o.mb feiner Sd)iilev iiad) nni 20 ^afuo ^uviirffiegenbcii i>or= — ir> — fiir uiifcrc B^'it ^'in 3*-'iiG"i^ f''^' •^'•'n i'^ ifn" lualtcnben dcftcrcii Wcift bcv (^ercdjtigfeit unb SBafjrfjeit, ba^ e§ iljr uorbeljalteii gciuefeit ift, and) biefe ^yragc beu ;e^at)rljuiiberte jum 3(u§trai] 311 briiujen. Dciiiv ©ott fei Tan!, fo ift oat)r^eit eigcntlid) nid)t§ lueiter nbtig, a ( § b i e ^ a u p t q u e I ( e n , b t e ^ r 1 ! U e b e s ^^s r 3 c f f e C. , g r ii n b= lid^ 3U to fen. S8er bn§ irgenb griinblid; tf)ut, ber luirb — bas ift unfere Uberjcugung — geftetjeu luiiffen, ba§ ber Templerorbcu in ben ^auptpunften ber 3lnf(age, bctreffs fetner 2lbirrungeu uon ber fird^tid^en 9{ec^tgtaubigfeit, alfo ber if)m oorgeinors feneu ile^erf;aftigfeit, fo unfd)utbig unb rein geroefen ift aU ber fjeilige 3Sater felbft. Tie§ ift bas gerabe ©egenteil uon bem, luaS '^xn^ in feinem erften 9,I>erfe, unb innner luid) ettuas gang anbereS, aU tt)a§ er audi in feinem (e^ten befiauptet. Wic mir biefeS unfer Urteil begriinben, fjaben loir im fo(genben 3U 3eigen. Tcv Gjang unferer lint erf udjung luirb benn, entfpredienb ber 2lufga6e, bie roir uns geftellt Ijaben, ber fein: ben 3(u§gang§= Ici'ungen tea 3[J?eifter6 jetbft Bearkitet, ^temit i"ct)ite^t (p. 621— 623). (3cf)on baS 5ett= lid)e 3itvucflie;3en jenca Urteit^, inbem wv 20 3af)reit bie Icl3te, crft jur y^eitvtncreit £enutiiig bc5 !Eem),''(erpro5ei)e^^ fiUivenbe G'taj.tpe be6 tcmpkriid)cn StrettS nod) nidjt Qngebvod)eu loar, ma6)t e§ imS in mand}er ^iitfid^t erflartic^, trie cini) biefer crfte |)iftorifev [i(^ ba^iii neigen fonnte, eineit gewiffen f)arettfd)eit ^nc<^, ani bcv lauiieii 'Jtal)t be6 'iWu^amebani^mia^ cnuac^fcu, hd ben lempfern anjnne^men nnb fie in religiofer i5iufid)t aU$ (Sei'innnnii8»evtt)anbte ajianfrebs nnb A-viebrid)'3 II. an^nfcfien. Slfig tieferer @runb evfc^eint unS atlerbingS aud^ Bei 3tanfe ein geraiffer 9Jianiie( in 33cjng anf ba§ i8erftanbni^ be6 religiofen g-aftorfi; and) Bei i^m cerbirgt fid) nid)t, bafi ev e6cn in erfter Sinic ''^n-cfanl^iftorifec ifi, bacjegen mit ber 5?irdbengefd)i(^te Don Jpanfe an3 loeuiiicv ocrtraut. 2(nber5 bei 3)o((ingev, beffen ©tarfe iiin huSi ®thkt ber ,f ivd)en;icfd;id}te ift, anf Voetd^em Jelbe 5n (ernen nnb imnier jiriiubHc^er ben ©etft ber ,3^'ifjrf'int^fi'te 5" erfaffen er e6en bie le^ten 3^t^^"5ffi"tf feine*^ 2eben§ in fo hc- lunnberungotDiirbiger SBeifc beftrebt geloefen ift. Unb al^ eine J^ru^t biefer imnier tiefer einbringenben ©tubien biirfen tnir and) feinen tet^ten 35ortrag iiber ben 2:enipler5 1)ro3ep betrad^ten, ber, fotceit er unS oortiegt (?tfab. iBortr. Ill, p. 245—273), ui3Uig mit ber oon nn6 geioonnenen >3(nffaffitng iibereinftimmt. — ^) ©af; fie niimlid) nn= uioglid) jel3t mc(>v cntfd)iebcn luerben tonne, ba ja id)on bie ^'-''filfU'-M'foit iieteiltcr Wd- nnng gciuefcn fcicn; cf. i!oifc(cnr [». 2. — 1() — pinit't bilttet bic '].Uilcmif Qcqcn ']l^x\iii iinb, al§ (^runb(age hk^u, bie ^J^avftelluiu^ feiiicG ©tanbpunf ts. ®a \a aim von \i)\n iud)t cin, fonberii jjuei — iinb sunn* bie beiben opocljcmadjciibftcn im[ercr 3tuf; faffuiu^ (jec^eiuiberftefjcnbcit — ©tanbpuiiftc uertveteii uiib foniit and) bav; SiiftcUeii imb 511 bctdmpfcii finb, fo bleibt um i)\dm eiii boppcltcr Sinu^i: entiueber roir fteKen juerft beibe .pi)potf)efeii ol^iie roeitere .^ritif nebeii= uiib imdjcinanber bar uub qcbcn erft bmin bie 2,i5iber(eoiung von bciberlei i'(iiffa[)uiu]en, 5uerft ber erften, fobann ber jweiteii; ober imr mad)m jebc ber beiben ^i)potl)efeii fiir fid) ab, inbeni mix auf bie Sarftellimg ber crftcii alsbalb a\\6) \l)xt ^ritif folgeii laffen uub ebeufo bauu bie jiueite i^ijpottjeje be(jaube(n. ^."jeuer erfte SBeg ^(itte beu i^orjug, bafj baburd) bie ^olemif gegeu bie erfte .§t)pot{)efe luefeutlid) uerfiirjt roiirbe, inbeni luir bic SBiberlegung feiner erftmaligeu 3IuffteUuugen grofsenteils ^rut> felber beforgeu laffcn fiiunten. Xroijbem mai)lm luir lieber ben giueitcn 2iH^g, jebe .gnjpotljcfe fiir fidj abgefonbert ju bef)aube(n, meil biefer 9Beg ben nod; gro^eren S^or^ug bat, nii^t bIo§ fid) an bie (jiftorifc^^genctifdje Slufeinanberfoige beiber .t'VPOtf)efen an^ufdjlicfHrn unb fomit bie SBiber^ legung ber erften i^ijpottjcfc jngleic^ won fetbft 511 ber peiten iiberleitet, fonbcrn and), ba biefer jiueite ©tanbpunft von ^^rn^ nic^t§ ift al§ eine eben anf Ijatbent 3Bege ftetjen bleibenbe ,,(Sntn)idhing" ^um f^egenteit bes erften, 5U ber 2luffaffung, bie luir tjaben, fo fiat er and) ben lueiteren lisorjug, fojnfagcn bie natiirlidje 33riide ju bitben ^unfdjen jeneni erften ©tanbpunft yon ^rutj, feiner „©e^eintle|re", unb unfereni ©tanbpunft, ber uiof)( and) fiir ^^^ru^ bie britte unb (e^te ©tufe feiner „Gntiindiung" bilben wirb. "iBie biefer (e^te ©taubpuut't auSfieljt, ba§ luirb foniit in cineni (et3ten Seilc ober in bem gioeiteu i^Quptteil §u geigen fein, in u)e(d)em bie pofitiuen (Srgebniffe unferer Unterfud)nng -111= fanuuengefaf3t roerben foden. ^od) efje roir ^u biefeni jweiten i^auptteit iibcrgetjcn, werben luir nod) einen Slid auf bie ganje 9trt unb !il5>cife, raie ^H'uli ju f einen jweierlei ©tanbpunften ber 9^ei()e nad) gefomnien ift, 511 luerfen baben. Unb ba bie Grtldrung bafiir dnn in feiner 3h*t uon Qnelfenbcnii^ung liegt, fo luirb bieg ber Drt fein fiir eine fur5e Kritif ber f)auptfdd)lid;fteu Duet ten, bie fiir unfere Untcrfudjung in 33e= tradjt fomnien, toobei eben bie ^^ru^^fc^en Duetten unb feine 5(rt, fie 511 beniiiicn, b(fonber§ §u beteudjten fein roerben. Buniidjft alfo: mat> fagte benn ^rut> friitjer? h -Sapitel ItarftfUuug Jirr pntbfdjni ^ijpotljfff in in- „(Dfl)rimlfl)rc" rlr. iro .3inu 3lu§gang§puiift fiir tiic 3luffa[fuiig bes XempterorbeiiG ')/ bio ^srui^ in bcr ,,©e(jeini(erjre" oertritt, bicnt feine bcr bi§f)erigen entgegcn= gefe^tc neiie Slnfcljauuiuj Don brei allgenietiieren g^aftoren: ndrndd) bcs Uvfprunt]S ber *i^rcu35iige, bc§ urfpriiiigHdjcii SSerfjdltiriff es won ©fjrtftciitum unb SqI^^ih itiii) bcr fultu; re He 11 33ebeiituu(3 beo (el^tereii iibertjaiipt. ^ii SBetreff beo erftereu ^^^uiiftes ift feine CS'iitbecf iiiuj , baB bie bisiieritje, liaiiptfric^lid) „t)on fi rd) I id)e 11 2liitoritdten geftiitUe" 9(iiftd;t-), monadj bie £reu33iige „au§ einem uniuiberftetjlidjen 9luffd;iining ber reinften @(auben§= begeifteruiig entfprniu]en" feiii foHen, eine ganj falfc^e aiif einer gdii^^ lid)eii iHn"fefjruiu3 beo luirflidjen XljatbeftanbeS beruljenbe fei, mie bie gang niibere 9tefii(tate ergebenbe unffenfdjaftlidjc j^oridjnng ber neneren 3eit geiiiigenb nad^geraiefen fiabe. Xenn, luie er an einer anbern ©teKe") fagt: „@eroi| Ijaben religiofe Segeifterung unb !ird)(id)e ©r = regtl)eit auf bie i^reujfatjrer iiiddjtig eingeioirft, aber gemadjt tjaben fie bie S^reuj^iige nidjt." ^iir bicfe follen oie(me(jr neben ben politifdjen ^oiiibinationen jeiier 3t'it meit mefjr materielle C£'runiguiigen ') Obex, une 5)>viit5 in ber „@cf;cimleE)re" nod} foitftant fd)vci6t, bC'3 „'3;cmpc( = t)err cu: Or b eu6". 3" ^f^-" ^^^'iitlDicfluut]" ucrrat er feine entgegeufommenbere ©tetlittu] fd)on baburc^, baf3 er, ivcnn er and) aitf bent 2;itel5latt bie offijietl \a \vo'i)l rid^tigerc Senennnng „ JempeUjevren" bcKijiit, im Jej-t bod) o^ne ireiterc^ loieber u>ie auberc Don „Xemplern" rebet, nnter wdd) abgefiirjtem ^fJamen bie unffen)d}aft(id)C SBeft ben Crben fennt, lueSfjalb unr and) nid)t cinfef^en, lt>>innn bauon ab.jef^en? — ^) (Mcfieiml. 1). 7. — ■'') (fin(citiiug 3nv „,Un(turg. b. .Vlvenjj. " p. 17. 2 — .18 — aKcr 9(rt, am lieu fo^ialcn :'i>cr(jdltiuiKii bos 9Jiitte(altcrG cntfpringeiib, maBgebcnb geioefen fein al§ ibeate 3i"piilK i"ib religiofe ^l^iotioe. ^zm bi§t)crifle 3(nfic^t Ijabc 511 iljvcr ©runblagc g,d)abt uor attem cine a,a\v^ falfc^c 3{iifd)aiuing uou bcm urfpriiuglidicii iu'rdiUtniC) uou Gf) rift en turn iinb ^Glt^^i 5^1 eiiianber. .VveiueSiueciS feieu biefe luim- lid) Don 3(nfaiu] an in bein feiiibfeligen 'iuu'l)altitis 511 einaiibev geftanben, luie bie fird)Iid)e tlbevlieferung biee fpdter barsiiftedeii v\kc\k imb luic biec freilid) filr bie fpdtcre, ja int gaiigeii nod) fiir bie jeljige 3eit ge(te, aber eben wefentlidj a{§> eine 3fSir!ung, nidjt aU eine UriQd)e ber iilreusjiige. Semt bcr ^§ilam foK feiner innerfteu 9iatur nad) feinesitiegs intolerant ober gar eroberungsf itd)tig fein ober geiuefen fein, fonbern beibee nur geioorbcn fein burdj bie uniten= ben 3tngriffe ber ©fjriftenljeit auf bie ©runblagen feiner (Sriftenj, loeldie er indbrenb jioeier ^t^^j^nmberte dou feiten ber Gljriftenljeit ,^u erfabreii ftatte, iinb loeldje im (Sifer ber S^erteibigung freilid) and) feinerfeito ben ?^anati§inu6 aiifftadietten unb i()n ba§u gmangeii, in bent Sfjriften feinen gefdl)rlid)ften unb nnoerfoljntid^ften i^cinb 311 erblid'en. Son ^^aufe au5 fei ibni biefe 5hiffaffiing nm fo ferner getegen, als er feinem urfpriing^ tid)en SBefen nad) meit nieljr Serroanbtfdjaft in it beni 6fjriften= tnni aufiueife, al§ fiir geiiui^nnd) angenonimen ju roerbcn pflege. 9tid)t nnr lliuljameb felbft Ijabe ja nidjt luenige ^'ogmen loie an^3 bem 3nl'6"= turn, fo and) au§ bem Gtjriftentuni gerabesu in feine nene Sebre fjeriiber- genommen, fonbern auc^ nad)t)er l^abe bie nalje ^eriifirnng niit bcr c^rift^ tid)en SSeuiJlferung be§ Orients fortgefet3t bie religiofen luie bie fittlidjen 9lnfd;auungen ber 9}lnfjamebaner nidjt loenig beeinflu^t. 9(u§ biefen inner (id) oeriuanbten 6 (em en ten unb ben duf3er(id)en dU'id- fic^ten, me()r a(§ aus ber ©euuUtf amf eit ber Stusbreitung fott fid) ber llbertritt fo nieter (S()riften erE(dren (affen. llm fo (eid)teiv ha ber ^^ilam hm fitttid) .s^o()erfte()enben bii nd()erer ^k'trad)tung unb 5l^ergletd)ung mit bem bamatigen 6l)riftentum, mie e§ fid) unter ber ^err- fdiaft ber gried)ifd)en £}rt()oborie im Orient geftattete, mit nid)ten a(6 etnia§ Sd)(ec^tere§ (jabe erfd)einen miiffen, fonbern im ©egenteit in. nid)t loenigen 33e5ie()uiujen a(§ eine ()o()ere 9ie(igion§ftufe fid) geoffeit= bart f)abt, mie er hewn and) nid)t nur mit bem 3(riani§mu6 nid)t luenige 3iige gemeinfam ()abe, fonbern and) uon feiten ber Eatbotif d)en Or^ t()oborie burd) einen fpanifd)en Sd)riftftel(er gerabeju mit ber 3i'efor= mation^) uerglid)en iDorben fei. Unb jwar fit()rt ^^rui^ biefen $Berg(eid) offenbar mit juftimmenber ^b\ki)t an. Tenn bieo ift cbm bao britte ') of. 311 uoviledciiben 3liu^iii(n-inuicu Atultnvn. b. .Ureuv, , 1. .ftal.^. : „^,\Maiii uub ('»()virtciitiiiii", 11. 21 — 0;-). — ni — feiner ^|>oftiilati% uiclcficfj cv mtt bofoiibcrcv !isorliebe iibemU 511 atkicinduer 3(!ierfoniuuu-\ 311 (uiiuioii fitd)t, bafj ber i^^lam in feiiiom 03efnmtiiH'feii bcm ovt()oborcn (if)riftciitiiin be6 3Ji{ttcl aUcrfi iiicljt mir nid)t imterc^corbiiet, fonbcrii in 5al)lvcid)en 33e3ic()uiuu^n, inQbcfonbevc in feiner fiiltureflcu ^^i^irfima, bcmfelben eiitfd;ieben iiberlcgeu (U'wefen fci. ©iefeni (giubviic! Ijabe fid) and) bor 3Ibenbtdnber nid)t uerfdjlie^en fi3nncn, ber aU 5lreujfaljrer ins Ijeiligc Sanb unb bort mit ben SSertretern be§ S^tani in 33eriil)rnng gefonnuen fei. Unb je mei;r if)m in ber .^eimat Don feinen firdjlidjcn Dberen nnb ben freusjugprcbiijenben 'OJiondjen biefe aU j^einbc fcines ©lanbens in ben fd)umr§eften ^arben (jemalt luovben feicn, ak ber 9(n§ii)nrf ber 3Jienfd)fjeit unb bie Qki^d ber arincn fromnten CS()riften be6 9}ior(]enknb6, uni fo niefjr ijahc er crftaunt fein miiffen fiber ben Unterfd)ieb in ber SBirtlidjfeit : in bicfen ^ei'^"^*^'^ feines ©laubens 9Jienfd)en ju finben, bie in fo vkkx ipinfidit, nid)t nur ()infid)tlidj ber Xapferfeit, ifjni nidjt nadjftanben, \a an du^erlidjer 33ilbung luie an (S'bel-- finn unb ©ro^nuit bes GfjaraftcrS iljti Dielfadj iibertrafen, in jebeni ^atl aber gegeniiber ben uerfommenen ©^riften be§ 9}?orgenlanbe5, bie ju retten or bie meite ^a(}rt angetreten batte, une gegenitber ber glaubens= unb fitten: lofcn '}JiifdjbeooIferuiig yon abenblanbifdjen (iljviften nnb ©ijrern, ben '^UiKanen, einen befd)dmenben (;£'inbrncf enuecttcn. 9lns biefer 'i^eobadjtung fei baiui in lueiten Kreifen jene ©timmung eriuad)fen, bie gerabe ba§ @egen= teil ber uon ben ^^^ dp ft en beabfid)tigten ^riid)te erjeugte^ ndmlid) anftatt ber SL^ernieljrung ifjrer aBe(tl;errfdjaft bnrdj Unteriuerfung and) be§ Drients unter i()r aftein giiltigcQ 9}iad)tgebot Untergrabung iljrcr 9(utoritdt and) in bcu Sdnbern bes ^(benblanbe, luo biefeibe bistjer am menigften beftritten roorben luar, ^lueifet an ber 3n(eingii(tig!eit nid)t nur ber fatljoHfdjen, fonbern aud) ber dj rift (id) en Sel;rc iiberi)aupt; unb fo im gan^en genommcn cine geiftige SBefreiung uon ben ?3-effetu beg ®ogma§, Tueld)e ben 5:()ron be§ f)errfd)fiid)tigen ^H\pfttum?^ ^h^n ba in§ 2Ban!en bradjte, too eti i^n am ftdrfften ju bcfeftigen unb ju feiner 9(ner!ennung bie ganje ^IBelt ju jmingen gebad)te. Unb am TOciteften i)orangefd)ritten in biefem '^sro^ejs geiftiger S3efreinng uom ^ogma fei nmn natiirlid) auf bem ^Bdjau- Vla^ be§ J^ampfes felbft geraefen, too bie beiben liLseltanfdjauungen am ndd)ften unb fidufigften jufammentrafen, in ©i)rien = ':patdftina: in ben ©taaten ber ^reujfaljrer felbft, meldje, ai\§> ben nerfdjiebenften nic^t nur 9iationalitdten, fonbern and) 'i3e!enntniffen be§ 2lbeub= TOie SJiorgen- lanbs jufammengefe^t, ber imtiirlidje .iQerb TOaren fiir 3lbfd)(eifnng unb 3Senuifd)ung ber tontrdrften, fonft fiir unuereinbar ge[)a(tencn ©egeiifdi^e. ,3u biefeu (3taaten ftcfie fidj un'3 nidjt nur bao eigentlidjc '^U'obnlt ber - 20 — i>ermiid)iiiu3, Oie iliiicljliiuvobeuolt'cniiuj ber ^uUaiicii, uon ^^aujc am ah ein ebenfo (^laubeii??- alo [ittenlofoo Wefiiibel bar, fonbern and) bie beffereii (SIcmeiitc, bie cineiitlid)cn i'\rcii,^faf)rerfreife, bie .'SKerifer iinb 9iitter seigcii fid) bnlb niel)r obcr mcitii^cr ooii beniie(6en f^)cifte dcriifjtt nub angcftcrf't. ®o nor nUeiii bie dlitkx mib iiiitcr bicfcii ulie^er in erftcr Siiiic biejcuiiioit, mel(^c ftfinbici im fieiligcu i'aiib i()ren ©ifj iialjinen iinb in iljrer ^^cv- inifd)uiu3 beo qeift(id)en iiiib lucltfidjcu Gbavaftero fclbft luicbcr einco ber merfiinirbic^fteu ')>robufte ber Jlreii55iu]e fiiib, bie geiftlidjeu 3iitter= orb en. A'iir biefe ilreife fjabe ak ftdrtfteo 9)iitte( jur ©rfdjiitterunq i(jre§ (u§f;erigeu 2(utoritatGi3(au6eii6 geiyirft bie (S-rfeniitui5 uon bcm uiiauffjatt= famen ®ieg bee Ssirtin, toeldje iim [o peinlic^er iinb tiefer empfuiibeii luorbeii fei, je geiualtiger fid) jene bem unabiueisbaren ©ang ber ^Tinge entgegeiisuftemmeu fudjten. ®ie ^olge fei geroefeii fiir bie eiiieu Oj(eid): giiftigfeit uub ;3nbo(en3 gef^eu bie bictjerige ^ad)i, ben i^reujjugsgebanten, iiiie bie 9teligion iiberfjaupt, aiitiere aber feien nod) weiter gegangen 511 uodiger S^erjiucifluiig am g a 113 en CSbrift entnm unb offenent 2tbfa(( Don bemfelben mit libertritt 5 urn ^slam ober 311 anbern ber bisfjerigeu 3(rt uon ©f)riftentum entgegengefe^ten ©eften. il'araiis erfidre fic^ bie SDiaffe uon ©eften im 12. unb 13. ^abrfjunticrt mit if)rer Dppofition gegen bao (anbldufige (E^riftentum, uor atlem gcgen ba§ "^^apfttum. Tarano bann and) bie merfiuiirbigfte 'innirruiig biefer 3eit, bie .§ d r e f i e b e § X e m p I e r r b e n g. ^iefe ^drefie erfc^eint frei(id) and) bei ^^nnili nid)t afo ber eigent^ lidjc unb 3undd)ft entfd^eibenbe ©runb 511 bem Sturje be§ Crbeno. S^iefer fei uiehuel)r in ber poIitifd)en (SteKung besfelben 311 fiid^en^): in ber Dppofition, in iDeId)e berfetbe fi^on „fef}r balb nad) bem 33eginn feiner rafd) aufrodrts fiilrenben Saufba[)n ju hm in ben ilrenj^iigen eigentlid) leitenben unb tonangebenben 'lit dd) ten ge= treten roar." gum ^errat an ber d)riftlid)en 3ac^e fid) uerirrenben eigenniilMgen ^solitif bes Orbeno feinen ^ii^^'iKl i^^'^ji" ii^^^"'!! (affen-)." llnter biefen „^l)atfad)en", am TOe(d)en ]id) leid)t ein forni= Itches ©iinbenregifter gufammenftellen (affc, roirb nun insbefonbere bao ©cfieitern ber (S'rpebition gegen T^amacfuG unb bamit beo ') -pvitt.-, l^ic()oiinl., 11. Midm., \i. 11 ff. - -) ©eficinil. \k 11. Smcitoii Mrcii55ii(]5 aiujefiiljit uiofiir „faft einftiiiimin" von bon ,;^eit' (■(ciiotfcn in crfter Sinie ber ^ciitplerorben uerantiuortlid) cioiiuulit lucvbe'). S)ann fonnnt ber^abor be§ Drbeiid mit ben ?^iirftcn, iucld)c feinent n(l5nfd)ncffcn 5!Bnc!)eituin cntgoiicnjutvetcn magtcn ober and) nur bie it)nen 3ugeTnntete Aiirbernnii bcci[c(ben jn ncrmeiciern ben SDcnt ijatkn. „Un; leugbar" fei, „ha\] ber Xeniper(jerren--Drben in feineni §i>erf)alten gegen^ liber ben niofjautcbanifd)en ^iirftcn fnft alk ^dt nur burd) bie errodt^nncj feines eigenen iBortcils bcftimnit nnirbe, eine bilfige ?Hurffid)tnnbme ouf bie i^jntereffen ber (if)rtften^cit inCigefantt eigentfid; nie gcfnnnt Ijat": fo, mcim cr, fobatb e§ fcin befonberer Sl^orteil mit fid) brtnge, in 3eiten alU gentcincr .neerfabrten ber (Sbriftenbeit eincn ©eparatfrieben mit ben (Sut= tanen fdjltef^e — 3. 33. unter i^iibmig bem i^eiiigen gegeniiber X'anme^ fn§ — ober „bic fdiu(bige 2'eifnnf)me an ben affgemeinen 9i\'id)g^eerfa{)rten in fc^niJber ©elbftfud)t furjmeg uermeigere (fo 1168 gegeniiber I'lgijpten)-)". Crbenfo aber nmgefebrt, menn bie Drbenooberen luegen irgenb eincS ©liid:' uerbeiBenbcn Si'aubjngs menig fid) um bie t)on bem 9Jeid) nnb ben anbern ©tcinben uereinbarten ^riebenefc^jfiiffe nnb 3Baffenru(jen fiimmerten, fon^ bem bie tuiifte 5et)be anf eigene Aauft fortfeljten, ,,nnbefiimmert nm ben fdjweren i)iad)teil, mekber ber (>3efamtf)eit barnn^ erniad)[en mu§te"=^). (Sang befonbers merben Ijiebet bem Drben gmei befannte -l^orfa[(e ins ^^^ad)§> gebrnrft, meld^e alierbinge von jeljer beffen Slonto befonberei be= loftet fjaben: ndmlid) einmal bie fdjnobe iNerrdterei mit 9?acir;@bbin 1154, luo ber Drben fid) nidjt fdjeute, gegen einen freilic^ bebeutenben ^ubaslofjn ,,eine im Sntereffe ber ilirdje iinb ber ganjen Sf)riftentjeit bringenb ju raiinfcbeube ©nttuirfhmg jn bnrdjfreusen"^); unb bann aU ein „nod9 vid anftof5igerer 9[>orfatt" bie ,,robe nnb rec^ttofe" (Seiualt-- tfiat^) an ben ©efanbten bes ^Uten »om33erge, be§ .^duptlings ber 3(ffalfinen 1172, luoburc^ nid)t bto§ bie von *Rbnig 9lmalrid) mit fo(d)em ^nbel aufgenommene .olitif beo Crbcns aiifiil)rt luib luctdje luir baljer fpdter barQiifI;iii ins 3(iige ju faffen Ijabcn werben. Seiiii luciiii '^.^riil^ biefc Sliifjafjhuu] fd)Uc^t init ben iC^orten: ,,(i'§ lieBe fid) nod) niandie nl)n(i^c Xt)Qtfad;c anfiitjren" -), fo ift bicfe 33einerfiing offenbar mcl)r als cin 2d)red]d)u)'5 ^i\x ben minber Gingeiueiijten, benn al§ eine ©rfparnng luciteren 311 ©ebot ftef)enben Seiueismaterials 511 neljnien. ^n Si>irfUd)= feit [inb cimi biefe moglidjcriueife nod) anjufiibrenben Xbatfadjcn nieift nod; jd)iUQd)erer 9catur uIg bic ancjefiiljrten fclbft unb baljcr ift cS aller= bingS beffer, fie nid}t anjufiifiren. 3" jebem ?yaH bilft un^ jone '^^er= fpeftiue nidjtQ weiter, fonbern foninien fiir uns nur bie loirflid; mujcgebenen 9){oincnte in ^^etradjt. llnb Don biefcn meint ^rul3 an nnferer Stelle, )k biirften woijt geniigen, nni bic SScljanptung 311 red)tfertigen , ba^ ber Drben ber 3:enipelf)errcn fidj bnrd) feine nur uon loe It lichen Mad)t- intereffen bcftinimtc ''^^olitif friibjeitig in cincn unlciobarcn 'il>iberfprud) ucrfct^te niit fcinem llrfprung iinti ntit fciner 'ikftiui: mung''). Taljer man fid) aucb nidjt luunbcrn fonnc, „bcn Drbcn fdjon frtiljjeitig in bcm 3.k^rba($t |"tebcn ju fcijcn, ba^ cr e§ um feine § eigcnen -IsortciU wiKen mefjr niit ben 9}ioljaniebancrn uU niit ben (£l)r-iften ^altc^- ^aB ^/in ^icm isorljanbcnfctn aber unb in bem 3(usfpred)en unb 3]erbreiten eincr foli^en 9}Ui= nung fiir bie bamalige 3s^t an^ f(^on ein erfter, aber febr beftimmter 3lnfang §u einer bireften 3>erbad)tigung and; ber 9ie d)tgt dub igfeit bes Drbens tag"°j: biefe uon ^ru^ felbft gejogene Sdjluf^folgerung unterfd^reiben luir mit 3Scrgniigen unb bitten )k al§ eine fiir unfere J>-rage duf3erft luid^tige im 3(uge ju beljalten. Tatjcr uerbient unfere befonbere 33ead)tung, luas ^^f'l^ in bicfer ^^infidjt aU Slefultat fciner Unterfu(^ungen (jinfteUt unb luorauf er bao= fetbe ftii^t. Sao finb nnn oao fiir ^Taten'!' Bk finb fetjr naljc bei cinanbcr: cininal ndmlid; bas ^t^iignio 3oI)nnno uon ^Biir^bnrg, ber in fcinem 3.^crid)t iiber bie -Keife, mddjc er 1164—65 nac^ bent i). Sanbe ') ihid. |i. 14. — -) iltid. — ^) (^>cl)eiml., imincv no* \). 14. — ') iliiil. — ^^) 1.. 15. — 2r. ~ madjte, uoit ?cm Icniplororbcii noboii [^qi^^n ?)icirf)tiiiiieni ,viioierlei bo= benflirfie Singe eni)a(;iit, crftciiS, baB hk 3(rmenpf lege beGfcIbeii gumr ^fjinreidjenb t]rof3" \) fei, nber nod) nidjt einmnt beii jefjiiteii 'Xeil be§ von ben ^ofianniteni ©eleiftetcu betrage, — md^reiib bod) ber ^oljauniter; orbeii flange iiic^t in gleidjciu C^raCic mit ©(iidSgiiteni gefegnet" -) ge^ roefen fei — ; sroeitenS uber, ha^ — eiii nod) yiel bebeiiHii^ereS -J^iug — „ber Drben biivd) ben dluf ber Sleljerei ueniiijiert iiierbe, — ob luit 9icdjt ober nidjt, la]}t :^sol)a\\\\ ooii al^ur5burg baljingeftellt, biift aber bie ett, luie eS CrbensUuten nid;t gegieint, \k ergeben fid^ ber S^oUerei imb ii)r .CrbenSffeib ift nid)t§ alo eine f)citd)(erif(^e Siige. 2>ie( ©d)tinblid)ereS uerfd)uieigen u)ir, uni nid)t bdrtere Strafen uer; tjdngen ^u uiiiffen, luie 3. ^. bie Gntjieljung ber ^^'rinilegi en, bie 3()r fo fdjdnblid) mif^braud^t" '). (Jine (Btelle, weldje, bnfPdblid) luie fie '^^rnl3 ninmit, natiirlid) 3um niinbeften ben 93enieis liefert, baf3 ber "papft felbft on bie -Kaljrt^'it ber am Drben Ijaftenben iiblen 9iad)rebc geglanbt ijaht, nnb baljer geljijrig anSgebeutet luirb. iSir l^aben fpdter aiif alle biefe ^^iiO'i^f^ juriicfjnfommen, (jier gilt e§, fie nur aneinanber; 5ureif)en. Unb ba ift ni^t minber benfunirbig ba§ britte 3'^noi^'^/ uie(dje§ un§, loie uorbin ber "^papft, fo nun ber ©egner besfelben, ber ^aifer ?vriebrid) II., ablegt, menu er ,,gan5 offen" uon bem iiber= mittigen Drben ber tempter rcbe unb aU eine neue „l)od)^i djaraf-- teriftifd^e ^^efdmlbigung" oorbringe, „ba^ bie '^empelberren mof)ameba= nifdje ^iirften unb ©ro^e in ifiren Crbengljdufern gafttid; aufnd^men, unb nidjt ha^ allein, fonbern benfelben fogar geftatteten, bort itjre mo= Ijamebanifd)en ^ultuSljanblungen feierlid; tjotjunefjmen'"^')- ®af5 i^o^ biefer (iinftimmigf eit in ber -^erurteilung be§ 2empler= orb en 5 sruifdien J^aifer unb ^-papft bennod) gegen ben Crben nidjt Dorgegangen rourbe, erf tare ft^ an^ bem leibenfi^aftfic^en Eampfe ') CSH'^eiml. p. 16. -- -'^ ibid. )•. 17. — ') il»itl. p. 15. — "') ibid. — *) G^ef)eiinl. p. 16. — *') il)id. \). 17. - 24 — ;iii)ifd)cn ^icic^ beibcii iyuiditcn, fiir uietdjcn bic iiuvic „eiuco fo eifrigcn uiib mctdjtigen ^unbeSgenoffen fi(^ nid^t felbft beraubcn iuod)te"^j. 21(q aim ba§ ftQufifd)e .^laifertimi am 33obcn (acj iinb bie Miiric ,,ber rittcvlidjcu C^ciioffenfdjaft, mcldje fie oliiie ^)iiidfid)t auf ben iiiir 511 begri'mbeteu iibleii diuf berfelbeii bister fiir fid) fiatte fdinpfeu laffen, nidjt mei)r beburfte, ha luerbeu and) dou bicfer Scite bie n(ten .sllagen iiub 3tufd)ulbi(ju iigeu von neueiii t)orcjebrad)t, ja biefelben luerben halh fiir geraic^tig genug era(^tet, urn iljretinegen ben Crben, iiienn nid)t gerabejn aufjnfjeben, bod} einer feine bis^erige ^ebeutung unb ©tefiung t)ernid)tenben 9U formation 311 iintersieben"^). ^amit meint ^-prnfe bie uerfdjiebcnen SB ar nun gen vox Unterfuc^ungen, it)eld)e in fpdterer ^zit bie ^^tipfte, oon ©ug^n IV. 1265 an, bem Crben 5nge(;en (ief^en, unb bie ^serfud)e, beibe Drben, lempier unb 3o= Ijanniter, gegen wM)c gleid)fatls bereits r23iS ©regor IX. ben liserbadjt ber ^et^erei auogefprodjen l^atte"), in einen ju uerfdnneijen, ineld^e feit 127 2 oom ©aij burger .tonsil an immcr raieber uon ben ':].^dpften angeftellt luurben bi§ auf (Siemens V., ber bariiber ja uon 9Jtolai; ein au5fiiI)rlidjeG 6utad;ten fid) geben lie^. 33emerfenGiyert erfd)eint ^iebei bie 'Jiotij, bat3 „fd)on 1290 ?iicoIauo lY. mit ""^^Ijitipp bem Sd)o; nen in S^eriuerfung be§ DrbenS einig, alfo bod) uiol)l and) ju einem (Sinfd)reiten gegen benfelbeu entfc^Ioffen gemefen fei": maS -]3rul5 fd)Iief3t au§ einer l^iotij bei 33atu3e, ba^ D^icolauo IV. bariiber eine '^iulle an ben 5liinig ^yafob oon "^^lallorca gerid)tet I)abe, an^j uield)er ber= uorgebe, baf? fd)on bamnU '^f)iiipp hen Semplern ab geneigt geiocfen fci \). 3um ©djlu^ biefes 3lbfd)nittG luirb nod) auf ha^j altgemeine 9ienomntee beg Crbenc oenuiefen, iueld)es mit jeiien 3*-'iH]iiifi'6'^ i"^ ^"ii'= flang geiuefen fei. :)idiulic^ in faft ailm Sdnbern, wo er ju reid)erem $Befil3 gelangt unb eine geiuiffe 9}iad)t geiyorben wax, fei biefeo ,,ein febv ungiinftigeQ geiuefen. Wian I)abc ha^ im Drben geiuu§t, luie §ab(reid)e 3(uGfagen in ben uerfd)iebenen 3]erI)oren feinen Sii'^if'^i bariiber (affeii, aber fid) nidits haxan^ gemad)t, lueil man geglaubt I)abe, unangreifbar unb unentbei)rlid) genug ju fein, um ber 5ffenllid)en 9}ieinung tec! 2xo\^ bieten ,^u fbnnen. " '') IHudi iiber biefe 33el)auptnng iibein 9iufG ber ^Templer fpdter nu'{)r ! ^•tir -^ruti biioet fie bao iuid)tige ^^^oftament, auf iueld)em nun feine eigentlid)e ^iirefie=^5i)pot()efe iid) um fo ftattlid)er erf)eben foK. ,oiiiidd)ft unteriiimmt er im ill. 3(bfd)nitt feiner „@ei)eimlet)re" (p. 20— ;)2), bie ') (i>e]^eiml. \). 18. — -) ibid. - ^) ibid. 3liim. 2. — *) (ijcl^eiml. \>. 19 unf aiiuii. 1. — *) ibid. edUuf! beS II. Midjn. di i d) t u lu] an^u^eiijcn , in m e I d) e r b i e ^ d r o f i c bed X e m p ( c r = orb en 6 511 fuel) en fei. ®enn ob^fcid; biefe, nacl)beni fie a(^ ein „bunne§ ©eriidjt" bereits iui 12. Sa^i'fjmibert umgelaufen umr, im 18. :3d)rbunbert „auii) von tttn bodjften firdjUdien 5(utontdteu nic^t c^-^ leugnet, fonbcrn aH 'Xi)a{ia(.i)t mittelbar cini^eftanben morbcn" ^) war, f m II r b e b d) n i r c] e n b c g e f a g t , — lueil es offenbar niemanb au^er= (jalb be§ CrbenS geu)uf3t babe — „nad} loeldier ©eite (jin bie ben Tenivel- {jerren fd)ulbgcgebene 3tbirruug won ber Sefire ber 5lird)e gefc^el)en, 1110 = rin bc§ G)enaueren bie .^e^erei berfelben, hk ,bdtiionifd)cn Sel)reu' be§ ^:papft ^nnoccns III. b eft an ben"-), mit fotdjer ge= naueren .S'?enntni6 'i)ahc aneit fonft eine Unterfud)ung bei ber 3}iad)t unb bem roeit reicbeuben (^inftufj be§ Crbene „nid)t nur miBHugen, fonbern mit oernidjtenber Sdjuiere auf ben Url^eber felbft juriidfallen uuif;te"''). ©omit i)*t erfldrt, warum uor ^f)ilipp§ be§ <2djouen i^orgel)eu nirgeubs beftimuite 2Ingabeu von ber 91 rt ber templerifd)en l\eikn-ei ju fiubeu finb. Sube§ iDufjte '^'rut3, loenigfteuS jur 3eit ber „@ebeiui(ef)re", nod^ foldje Siideu burdj 3(nl)altcipun!te ^u ergdn5en, an^ uield)en „roemgfteu§ eine ungefdf)re i^orftellung uon berfelben fid) geioiunen"^) (iefs. 3n§ ber raid^tigfte biefer ,,9(nbaltopunfte" erfd^eint' bie ^dretifd)e 2)iSpof{tiou be§ 13. 3cr '^^rouciicc unh bom iibri(]tMi Avant'rcicl) abfodit fein Urtei( 311 geroinnen ift. ^aroiif {)ahm luir fpfitcr suriid'^ufommen. ^iir '^^ntt:> ift bamit bie (2di(uf5foloerinig cinfad) crfd)6pft. ®enn e§ „braitd)t iiidjt inciter ausc;efiit)rt 511 merbeii", uiie (eidjt bie ja^treidjcn Xcinpelritter inmitteii biefcr huvd) unb biird) fel5erifdjeii ^cr)5lferuiu:( folbft „t)oii ber rings uiii fie ()crrid)cnben ^drefie iiifi^iert unb admdljlid) ganj fiir bie I'clircn bcrfelben t^euionncn merbcii foniitoii" ; ja er „inod)tc be= ()aiiptcn, bafj fid) in biefciii '-lun-ciaiig nur ciu ber Sadjlage H a d) 11 11 1) c r m e i b I i dj c r , e i n p f i) d) ( g i f di 11 1 in e n b i g e r ''^i r 5 e f] i)ol(5og"M. 'llierteii mir iins basl „llnucrineiblid)" ift fiir '"^'riit3 biefer ^-l^rojefe, lucii bie Xeiuplcv am bem Crient bereits „c'u\i' ^iSpofition jur ^drefic, eiiie befonbcre (5iiipfdnglid)feit fitr bie antifird;lid)e, antipdpfttic^e S^eiifmeife, eiiie 'Jiei= giiiig, luolil gar eiiie ©cnibtimiiig 511 tuljl abicrjiienbcr @(cid)gi'iltigfcit obcr 511 jcrfcliciibem, serftorungcduftigeiii ©fepticioiiuis bem firdilidjcn rogina gegeniiber iuitgeh-ad}t liatten"-). 3Sarum? ^q§ fdieint imc^ ben friifieren 9Iiigfiit)rungen iider bio 3i>irfimg ber Slreiijsitge fauin luitig ju it)ieber= Ijoten. "^xui} tf)iit es bcnnoc^ iinb fui^t jeben SBiberfpntc^ unmbglid) 511 madien, inbcin or fagt, ba^ „bcr 9Iu§gang be§ faft jiuei ;3atjr(ji!nberte t)inburd) gefid^rten ^ampfc§ uin ben 33efil3 bes \). Sanbes bod) fiiglid) nid)t anbers niifgefafU werbcn fonnte benn at§ cin Unter(iegen be§ (itjriftentnni'S gogeiuibcv bem ftdrferen .^slam"^). 9lber man {)nbe ba§ iiid)t bIo§ diifjerlid), fonbern inncrlid) genommcn, inbem man ben .^ampf iim ^^^aIdftina aU eine 3(rt „@otte'5gerid)t" genommen i)abc iiber ben 'ii>ert ber beiben ftreitenben 9ieligionen iiberbaiipt. Unb jiuar gerabe in ben ^reifen, ,,ii)e(c^e bie Saft bes Ijoffnungsfofen ItampfeS gegen bie 33efenner be§ ^^Nrop()eten am Idngftcn unb am ausbauernbften, anfangs am freubigften unb bann am aufopfernbften getragen (jatten: gerabe in biefen fat) man ben 2:riumpt) be§ ^Stam, meld)er biird) bie oersroeifettfte S^apferfeit ntc^t met)r aufjutiatten geroefen mar, an at§ eineii CS-rniei§ bafiir, ba§ ber Cs)ott 9)iot)amebs aflerbings ftdrfer fei ato ber Wott ber (Sf)riften ! — ober abcr, man meiute baraus bie S-rfenntniQ geiuonncu 3U l)aben, baf3 ber 0)ott ber Sliriften feine 33efenner ben Ungtdubigen prcisjngeben befd)(offen r)abe"\) ein Urteil, fiir roelc^eS fid) ^j>ru^ im adgemeinen and) auf bie 3(uSeinanberfe^ung bei 9ieuter, „(5)efd). ber religiofen 3(ufftdrung im ^Jiittetatter" (II, ©. 80 ff.) beriift. 2)af3 aber biefer ©inbrud gerabe im Icmplerorben entfd)ieben itberiuogen l)Qbe, bafiir fiebt ^^ru^ „ein uim)iber(eglic|es Beugnis in bemSiruente 1) il.id. — 2) ©et^eiinl. [i. 22. — ^) p. 23. — *) ilnd. — 27 - c i 11 e 5 p r u c 11 c a I i f cl) c u v i 1 1 c r I i dj e ii © d n ij c r i3 , ber fid) felbft ah ein 9}?itglieb be§ XcnipcUjcrren=Drben§ 311 erfennen"') c^ebc, cinciu ©e= bidjtc, u)c{d)es au§ bem ^al)x 1261), Hmiiittclbar imdj bcr cntfdjoibenben -\Meberfn(jc bcr ^cmplcr ini .Slainpf cjctjcii 33ibar6 oiitftanbcii, bcm llinmit bes ©diujcrs in bcr ftdrfftcn ^ilnnfc 5(u§briic! ciicbt unb bc[)cii Ijaupti'dd); Udjer ©inn ift, bafs co cine Xftorljcit fci, gc(]cn bic T^tener 50iol)ameb§ ferner an^ufdinpfcn, ha @ott unb [cin ©oftn felbft bicfen alle§ unb jebcQ erlaubc unb fie juin Unf)eil ber (i()riften bcfd)irme. „(!!)Ott, ber efjCiualCi wadjte, fd)ldft je^t", wdljrenb 9)ioI)ameb feine ganje 5?raft entfaltc. „Ser ^^^apft a bcr uerf d)roeiibe feineii 9lb(af] 9egeu bie ^eutfdjcn, an bic uonSlrleS unb auAranf^ reidj, l)iex bei ifjuen aber, ha cjeige er bamit"^). 9}iau beadjtc biefe le^te SSenbung! ''^ruti nimmt fie 3um Stnlaf? ^u einent ©yfurS iiber bie Gnt; fteljung ber „entfd)ieben antipdpftli($en autifirdjlic^en (?5e= finuung, lucldje un§ in loeiten Slreifen a(§ (et3te§ geiftiges (Sr^ gebni§berJlTeu55iige entgegentrete" ■'). ®ie llrfac()c bief er Stinnnung fei ju fud}en uor nllcni in ber p dp ftl id) en ^^^olitif, loeldjc, nadjbem fie tjorljcr bie gro^e .^reujjugsbemeguiu] „erft in§ 2dKn gerufen" IjatU^j, fpdter{)iu auf nid^ts lueniger bebad)t gcinefen fei, als bcrfelben nun ami) bic gcuialtigcn 9)tad)tniitte(, iiber iiield;e fie in jener 3^'t ucrfiigte, aug= giebig jur ^I^erfiigung ju ficKcn, uiclmctir ftntt bcffen bie ih'dfte bcr (Eljriftenljeit nac^ alien uioglid)en onbern 9iid)tungen 5erfp(ittert unb ba= bur(f^ an bcm f(^(ie§Iid)cn fldglidjcn Sluogang ber Alreusgiige nid)t am roenigften bie ©d)ulb gctragen l;abc. Snsbefonbere fei in biefer 33e3iebung oertjdngniGuoli geuiorbcn, baf^ bie iiurie in meijr al§ einem giinftigen JyaH burc^ SSoranfteHung ber ausfdjlicBlid) fird)Iid)en iiber bie bod) junddjft in 33etrad)t fommenben poIitifd)en unb militdrifd}en S^tereffen ben giin^ ') (Se^eimL p. 24. Ta6 @ebid)t ift bei Faiiriel, Hifst. de la poiisie prov. (II, 138 — 139) gcfunbeii. -- -) ai'enn '^llh-ulj^ and) ()iev tciebcr (3(um. 2 311 p. 24) |ai-|t: „(f6 luave leid^t, an^ bem 13. ,'3''if)rf)itnbert unb uamcntltd) au6 ben ©efaugen ber pvciieucalifc()en ®id)tev eine giiCc al^nltdfier, nod) toiel abfcitligevev Urteile iiBev bic ^ren35iu]c unb bic uon nenent 3U benfelBen antreiSenbe ^trd|e gnfannnensuftetlcn", fo bebanern wiv wicbcr, baj^ er itnS ntd^t mcf)r batoou mitteilt. (S& unire ha9 iuiinfd)cnt^t»ert gciDefcit, ind)t 6(c>[5 im 3'^tfi^ffff ^*^i' evrcgten Dfengierbe, fonbevn tweil e6 jum SBcvftanbni^^ bcS (^ciftc3 jcnc^ ©tvcente fclbil nid)t lucuig gebient f)attc. 3" it>cld)cr 3tid)tung libvigenS foli^erfei SlnSlaffnngcn aufjufaffcu finb, bafiir jeigt un6 ^^rul^ fe(6ft ben 2Beg, inbcut cv am ©d)hif3 bev 9(nmerfung fjinipeip auf etlid)e 2(u^etungcn ten golquet be D^oman unb SRa^monb ©uncclon, „tpeld)c tcil3 bie ^reujjuge ii5erf}au|3t wcvbammcn, teilg bie 2(rt, in ftjcld^er fie bamaliS gefiif;vt iunvben". 3)a^ ftimmt ganj mit unfcvcr ^(iiffaifnng. - =») ©e^eimt. p. 25. — ') p. 27. — 2.S — ftigcii I'ioinciit yerpafU imb babiirrf) beii (Biaat ber .ftreujfaljrer am ineifteii unb unfjettuoflftcn beeiiitrddjtigt l)ahc. ^um 23e(eg roirb gleid) auf ben ^krlauf bc§ or [ten .ivreugjugs tiingeraiefcii, uiiter beii nac^Ijcngen aber uainciitlicl) auf bie ncrberblidje ^Uilcnfinu] be§ oicrteii ."ivreu5 = 3ugei imd) Wricd^cnlaiib, mobiirdj in orfter Hink ha^ 'Iteid) ^erufalein (]eid)abigt morbeii fei. Si'citcr mcrbcn aufgesd(;ft bie uerf)dngni§uotte 'iHoUe., lueldjc ber pdpftHdie i'egat .'Rarbinal '^u'lagiiiS 1218 vox !3>amtctte ge= fpicft Ijabc; in ber gefdbrlid)ften l]z{t bie Hblenfiing ber ^Ireujfabrer uon bem ^. ^anb burd) bie ^reiijsiigs^rebigt gegcn bie 3llbigenfer in ©iib; franfreid). (S'nbtid) rairb nidjt oergeffen bie ^urd)freii5Uiu] ber anSfii^tQ; uoHen nnternel^nning ^riebrid)^ II. burd) bie nur ibren eigcuen 'isorteil fennenbe pdpftlidje '^'olitif. S^en fd)roeruncgenben C^iniuanb, ba^ \a gcrabe bie Xenipler in biefeni S\am\->f fid) als bie getreueften ©ateKiteit ber 5(urie gejeigt baben, fndjt ^^^rutj 511 unigefjen bamit, boB er nieint, e§ fei baburdj, „ba e§ fid) fiir ]k junddjft nur barnm {)anbe(te, bie ibre eigene ,s>crrlid)feit bebrobenbc 9J?adjt be§ ftaufifdjen .'gaiifes von ^aldftina fern 311 Ijalten, in ben fojufagen innerlid)en, geiftigen 33e5ieljungen be§ Crben§ 311 bem burd) ben '^'apft uertretenen i^ird)entum and) nidjt ba§ geringfte gednbert morben; im @egentei(, bie ©eite, von weldjer bie ^tempedjerren bao ^^apfttnm bei biefer ©elegenfieit aU i^erbiinbete be§: felben fennen (ernten, IjaU eigentlid) nur nod) baj^u beitragen foimen, fie in ber unflarcn, balb antifird)(td;en 9iid)tung 311 beftdrfen, in mdd)^ fie luie bie meiften paldftinifdjen Gljriften nnter bem Crinffuf^ ber 5u(e^t burd> lebten ^aljrjetjnte geraten luaren" '). ^ebenfafts fei burd) biefe fetbft: fud)tigc ,§altung ber 5lurie ber 3'-''^"i^ a^i begreifen, ber fid) gegen fie ju iHuSgang be§ 13. ^^i^^j^jun'^^^i'to won alien ©eiten er^ob unb berfelben gerabe^u hzn 3Serr at an ber gro^en SBemegung ©d^itlb gab. !3)iefe ©timmnng l)abe namentlid) ,,in bem burc§ bie fd)Itef3lid)e Hata= ftropije ja 3undd)ft mitbetroffenen 2^empeI^erren = Drben cim tiefe (Srbitterung gegen ba§ ^^^ a p ft turn"'') erjeugt, infolge beren ber Trben nod) im I). Sanbe felbft eine antipdpfttic^e 9^ic^tung ein= gefd)[agen, „iueld)e unter ben bamale obioaltcnben 3iiftnnben fef)r leidit 3U einer antifird)Iid)en luerben fonnte". ,/^sn jebem ^alle aber fei e§ nur natiirlid) geroefen, ba§ i[)re 9Int)dnger, wurben fie in eine burd) unb burd) oon .Hel3erci burd)unil){te 33eiiolferung inn-fefet, aud) an bem ^ogma ber ibnen gegeni'ibcr fo luenig beuid^rten itird)e ju jraeifein unfingen unb fid) init befonberem (Sifer ben ^rrteljren ber .^dretifer anfc^loffen." liefer Sobeu fei nun, mie oben bemerft, ba§ fi'tbtid)e ^-ranfreid) geiuefen. ') C^er;eiml. p. 26 f. — -) Cikfjeiml. 1.. 27. — '2!> — ill luelcbem ber Orticn fid) iiifoli^' bor fortfd;reitenbeii Siniimuiu^ '^aldftiimo befonbcr^ ,,iuaffen()aft" nicberjidaffcii autjcfanoieii i)ahc. ®ie ^urie I)abc liber biefe luit jener i^on§entration in granfreic^ eingetreteiic cntfdiicbenc ^Hn-fd)nmmcniiin of)ne 3^^'t'ifcl nicf)t ununterrid;tct feiti fonncn. aiscim fie troi^bein nud) jclst nid)t eiiinei'd)ritteii fei, fo foimc man ]k fjioriti uoii cincr offeiUiareu ^lUrleliuug iljrer ^^sfUd^t iud)t frcifpredjCH, — „ciue 2tuffa[fung, bie beim audj jur ^dt be§ ^^^vo-' jefl'es uoii mcfji' aUj einev ©cite nad)brucfHd) uertreten imb gerabesu (]c(= tenb geiuadjt morben ift, urn ba§ and) ha nod} jbgerube, ;;iir 3Serfd;(eppiing ber ©a(^e geneigte unb 2(u5fnid)te fudjenbe ^sapftlimi enb(id) 311 ener^ gifdierem 3>orgef)eu 311 uotigeii"^). 3(nbererfeits erffiire \id) ,,biefe .^aU timg ber .Hurie, bie freilid) init bem -l^erfdjreit berfelbeii gegeu anbere unb uiel unfdjulbigere J^e^ereien in eineni befremblidjen ai>iberfprudj fteljt, leidjt ax\^ einer ©rtudgung ber ©efal;ren, TOeId)C biefelbe fiir )id) nnb fiir bie .sUrc^e iiberfjaupt au§ einem ;3»qiiiHtoriaIt)crfal)ren gegen ben TenipeIIjerren=:Crben enwad)fen ju fel;en fiirdjten imi§te/' ^iefe ©efaljren beftanben nad) ^^srn^ vox atlem in juieierlei: 1. Ijabe bie Slurie ben Drben ben n)e(t(id)en Jviirften gegeniiber nidjt (eidjt entbef)ren fonnen, oief lueniger ifjn fid) juin ^einbe ntadjen biirfcn ; mefir nod} aber ijahc fie 2. ba§ 3lrgerni§ fiird}ten miiffen, lueld^eS au§ ber (Snt()iillung eines fo(d}cn ©ef)eimniffe6 l)aU f)erDorgel}en niitffen unb „of}ne S^eifel ber bnnml^ of}ne()in fd}on luanfenben 3lutoritdt ber Kirdie nur neuen, fd}iueren ©d}aben jugefiigt ijabtn tuiirbe"-). Unter biefem ©efic^tSpunft fei nid)t nur bie oben^) angefii(}rte Seuierfung ^^'apft ^nnocen^ III., fonbern and) bie in ber -lUrbani nuin go buUe bee Trbens burd) (Siemens V. nom 22. 9)tdr3 1312 fic^ finbenbe ©telle ju oerfte^en: „baf] er nid}t aUe gegen ben Crben erl}obencn 3tnfd}ulbignngen au§fpred}en fonne unb rootle, roeil babnrd} ein gu grof?e§ 2lrgerni§ gegeben roiirbe"^). ^a, bie© l}dlt '^^ru^ auc^ alien (S'rnfteS fiir ben @runb, roarum bie 3lften be§ ^roseffes oon ber Slur ie fo langc mo g lid} ft gel)eim get) alt en unb im oatifanifc^en Slrc^iu oor ben 2(ugen ber ^-Kelt nergraben roorben feien. :3»^*^fft-'ii fei ber roefentlid^c ,^lnl)alt berfelben bennod} im Sauf ber 3sit ^^^^^) ^^^ ^tuSjiige unb '^^ublifationen uon a)tunter, ©upui}, 2Bilfing, 33ini unb Soifeleur unb vox allem burc^ a)cid}elet§ '^^^rojeBaften befaimt geroorben, ruoju bie SJiitteilungeu oon 9}iolbenl}aroer, 9hu} no uarb unb GJrouoelle ergdngenb unb erlduternb ^injufommen. 3(u§ biefen Cluellen jie^t nun ^^ru^ ein groei= fa(^e§ Facit: 1. fein gleid} ju Slnfang'^) angefiit)rte§ ©efamtnrteil "): «j ©e^einU. p. 28. — -) il)i.l. — ') cf. p. 23. — *) (^H-fieiinl. \). 28 ci'. 2oiiclcur 1). 213 if. — =) cf. p. 2. - '■) (i^ef)eiml. p. 30. - no — ,,b a |3 a lit] c f i dj t S t) i e f c q '^i a t c r i a U a ii b e r (S d) ii t b b e 6 X e m p c ( = ^crreii^Drbeiid ani) \\id)t einen Slug en b (id mel)v gegmeifelt morbcii foinic", unb 2. bie nic^t miiiber beiifroiirbige (Siitbedung : „haf, '^^apft CS lenient V. fd)liefUid) bod; iiur luibcrftrcbenb be it Dvbcn . . . ber broljcnbcu Ubcnnadjt ^^^()ilippG IV. uon ^raiifreid) opfcrtc, baf^ er bici tljat ii ad) laiu]cm ©traubcn, biirdjauS Gegeii S^mifd) uiib 9teigung, unb bofi or, nod) ale bcr ^^^rojefj en b lid) eingelcitet war, e§ nidjt an i^erfnd^en Ijat fef)(en (affen, benfelbcn ju eincni leercn ©dieinuer^: faljren jn geftaltcn nnb bie bro(;enbe ilotoftroplje uon bent Crben and) jefet nod) abjniuenben"*). 33ef)alten mir beibcrfei 'Sc- (lanptnngen feft ini 0ebdd)tnis! Gs ift le^rreid), ]k i.nit ')>rulV fpdteren ISntbecfnngen in ber „(S-ntit)i(fhnig" jnfammenjnljalten. Soiocit reid)en bie brei erften 3Ibfd)nitte ber „G3ef)eini(el)re", in ineld)en X'^ui^ ^'^ (5'ntfto()nng, bie adgemeine ©rnnblage ber teinp(eri|d)eii ile^erei ^n erfidren fnd^te. 'E^ix bnrften eg niiS nic^t oerfagen, biefe Xeile an5fii(;rlid)er iinebcrjngebcn, lueil in benfelben fo fefjr cine <£(^ln§: folgenmg an ber anbercn f)dngt, hafj o!)ne bie 3i^^ifcf)tMiglieber e6 tin- moglid) luirb, ein bent(id)e§ iSilb oon jener erften 5(nffa[)nng ']]rn^' jn ^xi)alkn, iue(d)e§ fiir nnferen ^m\:d bod) luertuott ift. ®ben biefe J!o{)dren3 ber cin^edteii 33el)anptnngen niad)t eo um and) in ben folgenben ^Teiten ninnoglid), biefe Ubcrfidjt fo fnr,3i jn faff en, luie luir gerne luoflten; '^srnl^ giebt barin im aUgemeinen hiV^ ^Hefultat feiner i'eftiire Soifefenrs unb ber Driginalaften-) ini ein.selneii inieber, ftellt baranS bie templerifd)e ^drefie ^nfannuen, bringt bafiir einjelne .^t'ligniffe refp. Cjeftdnbniffe a(S 33elege unb fud)t ha§> ©an^e plaufibel 5U mad)en burd) Stnt'niipfnng aw anbere \{)m oerraanbt erfd)einenbe 9xMd)tnngen jener ^Q\t, uni enbtic^ hk ()iftorifd)on Sinfniipfungspnnfte fitr bie 3t'it unb Uniftdnbe if)rer (E'nt= ftel)ung nne it)rer iserbrcitnng innerl)alb beo DrbenS ^n geben. Ta^i 3Bid)tigfte finb nun frei(id) and) ini folgenben bie ^elege, bie er fiir feinc einjelncn 33el)auptungen giebt. ©erabe auf biefe fott aber oon je|t an nur nod) feltener oermiefen luerben, loeil fie allerbiiigg burd) bie 9Jiobi; fifationen, bie ^^rufe in feiner ^Gntioidlung" feinen Sd^en giebt, i()re .^auptbebeutung oerloren ^aUn. SBir begniigen un§ baber init SBieber^ gabe ber „ftdrfften" StiicEe unb 3»fni»i"enftel(ung ber .^^auptfdi^e, raeld)e bas loeitere ©erippe feinco 33au§ bilben. Qntereffant unb uiid)tig finb ba nun uor allem bie 3(nffte(Iungen ») ibid. p. 31. '-- -) b. f). loifcit cr [ie bisS ba^'m u6cvf)aiipt juirflid} buvcf}= c\oIf natiirlid) nid)t eingebrungen"-^), obgteidj and) tjierin W nnilaufenben (^K'ri'idjte nid)t aKjumeit uon ber 3i>af)rljeit entfernt gemefen feieii. l:k' fe(6eu feien ,,fiir ba§ 93oI! gunadift ertDiefen gemefen rooljt burd) einen — freiUd) adejeit gcfatirlidien — ?iudfd)(u§ au§ bent uietf ad; an ft 13 ^ig en unb 5trgernio gebenben Sanbel ber nteifteit Drben§= ritler"^). ^a fomnten nun ber Sieifte nad) bte 33eii)eife fiir hi^n iibten 9?uf be§ Drbeifo in fittlid)er 33e5iel)uitg: ber fprid;- roorttii^e ©tolj ber tempter, fobann hk 33ebeutuitg, roeld^e ber aiusbriic! „Xeinplerl)au §" nod) iiit 15. 3aljr()unbert gefjabt i)aU Iliad) ^ritf)emiu§, aus Soifeleur p. 12), enblic^ itidjt gum metiigften ha^ ..1)1 1) ere templar iter". „G)(aubtinirbig"') luerbe 6erid)tet, baf5 fid) in ®nglanb bie ^naben auf ber ©tra^e ^ugerufen t)a6en: .,Custo- diatis vos ab osculo Templariorum!" 9Sor allem fef)It audj I)ier nid)t aU B^i^G'"^ S^Q^'i "5^" Drben ba§ 3Begtaffen bes S^ooi; 5iat§ al§ eine „gen3o^n^eit§inaf3ige SSerte^ung" ber Statuten dou 1228, lueldje aud) bem brauf^en fteljenben 33eobad)ter nidjt entgangen fei"). Gbenfoiuenig ^abe auf bie Matter unbemer!t bleiben !onnen ba§ 2Beg = (affen ber ©aframentaduorte bei 9Xbl^a(tung ber 9)ieffe burd) DrbenSgeiftHdje. i^iertiber roiff ^ru^ jraar jugeben, ba§ „in biefent ^uiifte natiirlid) nid)t in alien @ebieten ber Tempter ein unb berfetbe 58rauc^ f)errf($te; bafe er aber in bem iDeitaus griifUen Teiie be§ DrbenS beobac^tet luorben ift — raie roir fe^en roerben, eine not- raenbige ^onfequenj ber tempterifd)en @el;eimlef)re" — ') ©e^etmL p. 33—42. — ") p. 33. — ») ibid. — ^) ©er^cimt. p. 34. — •') Dicimtid) ucm 24. 3eiuicii iiu ciigl. '^-'rejeB, 3tbam be .'oeton (Cone. Brit. II, 360). Siefe „©(au[nxnivMc(feit" ift fpatcv nod) luit^cv yt befeiid)tcn. — '') p. 34. — 32 — ftiiDct cr „burd) baGJeiiioie, luao bcr '^.^roscji (^cvabc iiber biefen ^^unft ercjebcii ijat, uolHg fid^ergeftcllt" ')• (^i^ inerben ha^) ©cgenteil fiiibeii!) ^ie[er $8erfto{3 gccjeii ba§ firdilic^ TJblidje roerbe and; nid)t burd; bcu ^iiiroeis oiif bie '-iH'rumnbtfdjnft ber Tetitpler mit bcm Giftci*: cicufcr-Drbeii, too bic (Si1;o(nmg be^i i^eldjS luib bcr i^^oftic beim 3l6enbina(jl gleid^fatts m6)t iibM) geiuefeii fei, gcniilbcrt; bciin biejeii fei biird) bie l^ateranfynobe von 121") bie 3(iibeqiiemiing an bcu fonftigen lljus miGbriicflidj jur '^^f^ic^t geinadjt worben. ©eiii Jeftljnlten an bicfem 33raii(^ l)ahe als eine unnnbcr(egltd)e SBeftcitigung ber ,,fiir oiele fd)on Idiigft fet'tftefieiibeu ivirdjeitfeinblidjfeit be§ Drbeno and; in 33e3ng auf ihiltiis uiib Xogina"-) erfdieineu iniiffen. Taju bag @e(;eimnis bei 3(bljttltung oon :^"tapiteln, uor allem uon foldien, roeld)e giir 2lufnal)me ncuer ©enoffen bieuten, Doii lueldjen '"•prills ridjtig fagt, baB, ,,TOer au§ ber ^erne Bt^^'O^ hk\^TC S8orfid}t5mai5regelii mar, glaubeii inuBte, ba^ e§ ba eiii gaiij befonbero fiird;tbare§ ©eljeiinuis ju be^iiten gebe"-^). „S)ie einmal crregte ^i)antafie aber, oon ^urd)t imb 2lrgroo()n befrudjtet", haht fid) ,,bie iRapitel ber ^empe(f)erren balb ale bie ^(^aupld^e ber unineni'djiidjften, unbentatitr; (idjften 3(^anbtl)aten" gemalt iinb ,,einc enuiinfdjte 23eftdtigung biefer biiftern Sdjredbilber nod) uon anberer Seite fier" gcTOomien, ndmlid; burd) biei^uiibe oon ben fnrd)tbaren Gibfdjioiircn, bnrd) meldjc bie 2}titglieber bee CrbeiiG 5ur SBaljriing be§ fdjredUd)en ©eljeininineo oerpftidjtet luovben feten. 'Ii>ie nngefjeuerlid^ man fi(^ biefen 3:errori§mug jur 33en)aljrniig ber CrbenSge^eimniffe oorftellte, bafiir wirb geniigen an- jufiiljren, ba^ f,]OQ,ax bie unfinnige 3tebe ging, ba^ in jebem DrbenS-- fapitel angeblid) inuner cin ^lentpelritter fein Seben laffen nuiffe"^) Xnrd) all ba§ erfldrc fid; rooljt jur ©eniige, bafe bie i3ffentti(^e i13ieinung fid; gegen ben Drben ^u 51 n fang bes 14. S'aljr = ijnnbertg fo laut unb entfd;ieben ausgefp rodjen \)ah^, bajj ber pdpftlidje ^of biefe iible 'Jiac^rebe julelt nidjt mel)r ignorieren ijah fonnen. Sent Ijabe ber Drben fetbft nod) „in oerljdngnisooller ^tx- blenbnng" in bie i^dnbe gearbeitet burdj feine eigene ^^orberung einer Unterf ud)ung; augenfd^einlid) ijahe er babei anf bie (iinleitung nur eineS ©d) ei n d erf al; reus unb fo anf einen giinftigen 3lu$gang fid}er geredinet. „®i(^erlid) mdre biefe ©noartnng and) nidjt getdnfd)t worben", menu bie llnterfudjnng ber i^nrie allein iiberlaffen morben uuire — ba „nian nad) ber ganjen Sage ber ^inge bie Seiter beo £)rben§ unb bie roniifdje .^nrie a(6 in fti(lfd;iueigenbeni ') ji. 35. — ■) ©cf^ciml. )). o."). — ') iltid. \). 3(1. - *) (S5el)ciml. p. 3(5 f. — 33 — ©iiuicrftaiibnis befiiiblid) uorauGf ct^en" ') biirfe; fie fei aha gri'mblid) burdjfrcujt luovben bur(^ bag eiiergif dje, frei(id) and) eigenmdd^tige 33erfa^ren ^U)ilipp§ beo ©c^onen, luetdjc^ „imax oftne aUe ?vrage etiie 35erte^uiig ber DrbeiiSprioileoiien cntf)a(t, aber ebenfo iiiifraolid) bie offent(id)e-) 5Dieiiuing fiir fid) t)attc". llbcr bieg 3Serfa()reii ^>f)ilipp§ bes ©djoneti roirb f;ier lueiter gefagt, ba^ e§ iiidjt mir ^^cjeiualtt^dtig unb t^iiiterliftig" luar, fonberii and; „uoni moralifd)en ©tanbpuiift au6 man ben ivonig oergeblid; uou eiiiem buufehi^led 311 reinigeit"^) fudjen iDcrbe luegeii feines „riidfid)t§lofen, ja ro^ be§potif($en 5li>efenS", uie(d;c5 gerabe in bicfem ^aubel bcfoiibers fd^arf imb mv- (et^eiib 311 3:'age trete. „3" entf d)iilbigeii, luenn and) md)t 511 rcd)tf ertigeii" aber fct ber 5lonig won eiiient aiibern ©taiibpitnft aii^, iiieii berfelbe luimlid) — „gan5 abgefcbeit sunddjft noii ber bent ilbnigtum felbft faft gefdijriidjen Mad)t ber XenipeUjerren in ^ranfreid; — ©runb ()atte, bent Drben 5U grollen unb ^id) ouf po(itifd)em ©ebiete be§ iiblen ^Bitteng beg- felben 5U uerfeljen": alfo worn politif djen ©tanb pun ft. '^aim wirb auf bie dlolU. ber ^empier l)ingeiuiefen, roe(d)e fie in ©ijilien gegen bie Sinjou roie in granfreidj felbft rodfjrenb beS'Streitg niit ber ilurie ju (>)unften biefer gefpielt. ®benfo neigt '^'rul^ bafjin, bie ^Templer ak h^i beni i^iiinsaufftanb uon 1306 nid)t unbe = teitigt angufe^en. ©aju bie antimonard)ifdje Steuben 5, mM)c bie tempter in i^roatien unb auf (£i)pern oerfodjten t;atten: all ba§ tiabe gejeigt, ba§, ^wollte man iibertjaupt gegen ben Drben ein-- fdjreiten, fo nuif?te ba§ mit einem ©djtage gefdjetjen, ber benfelben fofort 5u ernftiidjer ©egenmel^r unfdt)ig nmdjte, inbem er it;n au§er ftanbe fe|te, feine reid)en ^IJtMttet ju einer ernfttidjen ^Iserteibigung 5U gebraudjen"^). ©onft feien „bic ernftlid)ften Sdjiuierigfciten" -ju ermarten gciDefen, mie ber beiiHiffnete 2i>iberftanb ber S^^empler in ©panien unb bie bebenflid; brobcnbe .'OdHung berfelben in Seutfd^tanb bewiefen l)aU, ebenfo it)rc aiifdngiidje i^attung in ©i)pern. „9ltjnlid)eg, \a ml SdjlimmereS bdtte in Aranfreid) begegiu^n tonnen"'), wo ber Drben am mddjtigften mar: t)ier ,,t;dtte bie ^^erbinbnng beofelben mtt ben gafitreic^en uuju^ friebcnen Saronen, bie Idngft gegen '^^Ijiiippg ^eSpotiSnuiS murrten, fefjr (eidjt 5u einer 9ieyo(ution fiitjren f'bniUMi, bie fiir bag fanm erftarfte ^onigtum mogtidjeriueife uert)dngni§uoI( gemorben radre". SUfo: -^^bilipp {labe fid; einfad; in einer 3iyaiU]Sl«i]C, „ einer fd;iueren ©efaljr" bem ') ibid, p. 37. — =) ibid. — ^) (Mefjeimt. p. 37. 3u feinev „©iitancfliiit;i" uiiiiiut bauit bod) tvi-ii^j bicjc „t>ci\]oMid;c" Wd\t)c auf fid^ — *) p. 38. — ^) ©er^eiml. p. 39. 3 - 34 — Drbcii acacniibor, bcfimhen. ^^^ebcufane/' luerbe, crfufjiit fid) %^vu\y f)kx^) 311 fagen, Ijciitigen Xags uiemant) meljr bie 33ei)auptung rangen, bcr Crbeii fei o^iie jcbeu ^Uroeis ber ©d^ulb bem Untergangc iibcrlicfcrt morbeu; bie uiiter ben Cualen ber ?yolter uoit ben iiuiuiricrten 9titteru abgetegten ©eftdnb; uific feicn jcber tbatfad)Iicf)en ^egriinbung bar gemefen; c§ f)anble fid) bci bem ^rojefj unb ber ^iserbamminig bes ^empenjerren^Drbeiie urn iiic^to aU uin eine tin gro^en ©tt)( bur(^gefu^rte fc^nobe intrigue, ber gegeniiber e§ baiin ©ac^e ber ^tadjiuelt fein foK, ha^ fd)mad)t)oU wer-- unglimpfte 9(nbeufeu ber urn nie begaugener 'Isergefjungen luiden Mngemorbeteu 9iitter in f einer urfpruugtidjeu 9?ein-' Ijcit micberfier^ufteKen." @beu ba§ ift es, mas uiir unb t){e(c nnbere bef)auptcn, unb es luirb Ba6)C ber Sefer fein, 5U entfdjeiben, ob c§ „^in gnu:> uergcblidjeG 33emiiben fein rairb, bie (i-rgeb = niffe, nieldje bie von ben juerft ernannten fi3 nig lichen 3» = guifitoren ueranftaltete Unterfudjung ju Jage gefiirbert f)at unb nicld)c bie unentbe(jr(id)e ©runblnge gebilbet linben fiir bao ganje meitere -Iverfabren, be§f)alb aU burdjaus ungtaubwiirbig barftelUn §u uutden, uieif bie betreffenben (>3eftanbniffe ben anfango adeo leugnenben 3tngeflagten burd) bie Sd)re(fen ber j^o(ter abgenotigt luorben finb"-). ^mn „fo nnftofjig uon unferer ^enfmeife au§ ein berartigeci Gjerid)t§iierfa()ren erfd)eint, fo fefjr ftanb es in Ubercinftimmung niit bent, wns bania(§ in biefen ^ingen 9ted;tenS mar". 9iid)t bem iUinige unb feinen itjui in biefer ©adie bienenben SBeamten biirfe nmn einen crnftHdjen ?i>oriinivf nmdjen, fonbern allein bie 9tof)eit jener ^cit nerantmortlidj mad)en. „Aiir bie 3ad)e aber, fiir bie ^yrage mui) ber ^ii e g r ii 11 b u n g b e r & r u n b ( f i g f e i t bee f g e m n n e n e n 3(nf (agemateriato fdUt bie ^(jatfadjc (sic!) uoHig entfdjeibenb in'5 ©emidjt, bafj gang biefelben (sic!), fiir ben ^empeHjerrcu; C r b e n g e r a b e 3 u u e r n i d) t e n b g r a u i e r e n b e n ©rgebniffe and) bn ^n ■^age geforbert morben fiub, mo bie llnterfud)nng o()ne "i^ortur unb oljne Aolter gefiiljrt morben ift"'), mofiir '^^rut3 nun alles ©rnftes bie '|>ro= •) il)i(l. p. 39. — -) (i^e()ciml. ].. 39. - •') ihid. p. 40. 28iv bitten, ficfcii Sal3 311 bead} ten ! r-eim ev eiit^alt eiiic lu ei tvj et; cub eve 31^1^ ^f"')'-""" 3 '5»:* uiifimbtijeii 'ileferiS, alS iamtliii)e -^evftofje bei ©djottinuller miteinanber. S^ap ^>nil5 ba6 Bat ciiimat fdivcibcn Biincii, uon „benietb£n (Srcj ebnif f en" in 3fta»enna unb „itaiiicntli A (^11.1 1 anb" nub baf; bie *i^reje|fe bort: in ^^Mfa, gloreii^ iiub oi3ilicii „o (ni c Aoltcr" <\c\nl)\t Win-inn fcieu, ift c in fad) nun cv j eit; I id)! — 35 - jeffe in © i 5 i I i c 11 , in ^^M f a , in /^ i o r c ii § , in 9i a u c ii u a iiiib naiuentlid; in (S'nglanb anfiifirt. lint) baju fomnie nod), baf^ „bet meitcm bic 9)f e I) r J a I) I b e r 1307 von b e r f b n i (^ i dj e n .t o tn m i f f i o n t o r = (] n i c r 1 n 3? i 1 1 e r i () re a n f d n (j I i d) e n 91 u § f a c^ c n nor b e r g r o ^ e n p dp ft I id; en .^oni miff ion in alien lucf ent(id)en ©tiidcn auf- r e c^ t e r I; a 1 1 e n , b i e tj I e i d) e n b e n D r b e n f dj lu e r t o ni p r o m i 1 1 i e = renben iinb feine ©djnlb in ben .^auptpnnften jroeifeUoS feftftettenben ©eftdnbniffe luieberljolt l)ah^, bei einem ii^erfaljren, iue(d)eg ini (S)ciienfal3 ^n bem ber !ontglid)en ^nquirenten redjt cu' = fliffentlid) niilbe unb fdjonenb gefiitjrt lunrbe unb luo uon eineni ^Ibpreffen bes (^ieftdnbniffeg nid)t begnnciener 33 er; fdjulbunn tl)Qtfdd)(id) nid)t ini en t fern left en bie ^Hcbe fein f n n t e" ^). 9Ber bo§ 3> e r f n () r e n u o r b c r p d p ft ( i d) e n .S~^ o m m i f f i o n gen a Iter fennt, fomie iiiir ilini fpdter (iJelegenljeit baju bieten miidjten, wirb luiffen, luns er and) Don biefer 33el)anptnn(] ju l)a(ten l)at! 9(uG jenem 9)iaterial ergeben fid; nun fiiiif i^auptpiinfte, in Rie(d)eii nad.) ^^ru^ bie ©djulb ber Xenipler eriuiefcn fei: „1. Dk SInfnabmc nener 3J(itglieber in ben Drben war uerbunben niit einer 3^ e r I; b l) n u n g b e d M r c n 5 e ^i , nieift biird) 33 e f p e i e n , ,^uiuei(en biird) ^reten ntit htn Aiifjen u. a. ni. geiibt, niit einer aHGbriid'li(^en 33erleugnung (Sljrifti unb cnblid) niit 5liiffen, weld)e bie ^tufjus nel^menben beni Die.^eptor unb anberen aniuefenben DrbenSgliebern auf ©tefien ju geben Ijatten, bie man fonft fdjamljaft ju uerljiiden pflegt. 2. 33ei itjren geljeimcn 3iif'^iiinu'nfunften erroiefen bie Stempelljerren yielfad) eineni meift in ber ©eftalt eine'5 Slopfe'j gebilbeten l^hol go 11 = Iid)e 3uU'el)rung, in bem fie bao 3Mlb beo loaljrcn (>3otteCi faljen, beg e i n § i g e n , an ben m a n g I a u b e n b ii r f e. 3. Sie ^^sriefter be^ ^empeUjerren-Drben^ lieBen gemeinl)in bei ber^eier ber9}ieffe bie auf ben (Sintrilt ber ^'ransfubftantiation bcjiiglidjen ©aframentatiuorte ang. 4. ®ie Dberen be§ Drbeng, obgleid; £aien, bel)aupteten, b e r e d) t i 9 1 § u fein, ben Crbensrittern bie 31 b f 1 u t i n 5 u e r t e i I e n. '). ®en 5)iitgliebern be§ CrbenS unirbe bei ber 9lufnal)me bie au§s briidlidje ©rlanbnis ju loibernatiirlidjer llnjudjt crteilt"-). 3H-)n biefen fiinf ^auptpunften merben bie iibrigen and) fonft al'j 3>erbredjen ber ^empler anfgcjdljlt, ^^ u n 1 1 4 aufgenommen ju l)ahcn ift ein befonbere^ 3.serbienft uon ^^ru^, ba er in fein ©ijftem pajst, 'pru^ loiH jugeben, bafi eine berartige 3.^erfd}ulbung bei „einer in ') OH-r^eiml. p. 40. — -') C«el;eiiiil. p. 41. — 36 — uielfadjer .^inficfit fo aiis^c^eicfjiicteii unb (mine B^it mtt dlcd)t gefeierten @eno[fen)cI)aft" ') eiiiem jebeii iin erfteii 2lugenblicf \6)mcv 511 glauben feiii roerbe. ^Tafier ber oiel geioa^tte 3lu5ioeg na(;e liege, ansunefimen, bafs „nux eiu f(einer S^reiS beS Drbeiio uoit fo argcr ilctjerei u n b f a u f f (i n i g e r f 1 1 1 ( i rf; e r 33 e r f m in c 11 Ij e i t ergriff en geiuef en " -) fei nnb fiir biefcn fleinen fcfjnlbigen ^reio baint ber gan^e in ber ^anptfac^e nnfd;ulbige Crben Ijabe bii^en miifjen. i^nbec and) bicfe 2tnffaffnng, luelc^e, uienn nidjt gerabe eine innere 28al^rfd)ein= (ic^feit, fo bo(^ entfc^ieben eine geroiffe 2)?ogItd)feit fiir fid) f)abe"^), raeift ^ru^ I;ier*) juriid, raeil fie fid; ^gegeniiber hen bnrd) ben ^^ro3ef3 ^u 2^age g ef orb er ten 2^ (j at fad) en, luie fie nnS in ben 2(n§; fog en oon .^nnberten non 3*^''9^ii uorliegen, a(S in nid)tG ftic^f)altig" erweife^). ©onbern raenu fid) anc^ roerbe jeigen laffen, ba^ bie 33erbrettung jener ile^erei nid)t burd) ben ganjen Drben gleic^md^ig geraefen fei, fo luerbe fid() bie id)tigfte barauS mitjnteiien. ' Xa ift nun nor aflem bejeidinenb, mie (eid)t fid) ^^Nrn^ fenen 9iad)Uiei'o mad)t: er folgert i^n einfad) fiirs erfte an§ ben (^ieftdnbniffen iiber 9(nf(agepnnft 1: >) ibid. — 2) p. 42. — '-) ibid. — ") 2(ubev8 in ber „6iitUMdfiiniV' ! — '■") eetjcinil. 42. - ") ibid. — ') ^nimev nod; ibid. — «) p. 42— .50. — 37 — lueil biefe aiift5f3tijen S^^"^*""^'^'*^'^ f^"^^) '^•'^^^^ ''^ bei" Dtet^ef uoii 112S finben, fo luiiffcit fie in ciuciu a lib even c^eljeiiuen Statut entfjalteii ge= luefeii feiii. "^a}] eiii foldicei uorljanbcii nt'iuefeii fei, nicrbe „aud; nod; biircl) cine dltiljt aubercr 5iJioiueute raa(;rfd)einli(i; c\ema^t iinb eublid) burd) einifle gaii,^ pofitio lautenbe 9Xngafien ausbriidlid) deftntigt" \). ^n jenen ,,aiiomenten" red)net er, baB „ein t3ro[iCr 3:ei( ber ^^i^U^n, meldie iikr bie an [toft i gen 3Iuf; naljiue = 3t'^'^i»'-'"^^^''^ -^i'^f'"^ft gedeii, bie[e(ben aitf (icftiiumte, fie uor-- fd^reibenbe (gatumoieu ^uriidfidjre"-). ^af? biefelbeii aha ,,nid)t etum b(o{3 burd) mitnbtidje Uberlieferimg erijalteii lyurben, fonberii aud) ijanh- fc^^riftOc^ aufcjeseidjiiet eriftierten", baju mitffen a(g 93eiucifc Ijcrfjaltcn fene aint^aben, mo uon eineiii 33 ud) ober ©tat it ten bic 3?cbe ift, loeldje iieben jeiier alten DrbenGregel uon 1128 uod;anbcn fcin iinb (jcfieini ge-- Ijalten inerben fottten, monioglid) uiiter ©trafanbrof)uncjen ^). ©bciifo lucnn e§ Ijei^t, „baB e§ ben Drbensbriiberu ausbritdlidj unterfagt mar, 3lbfd)riften ber DrbenSreget unb ber nad) btefer SfJcget aufgcfct^ten ©tatuten 511 befilicn ober ^ar bei fid) 511 tragen, imb ba^, ai§> berartige Kopien bod) in gefalirfidier Sln^al)! oorfjanben luareu unb girfulierteii, ber i3od)iueifter ^()omas 33erarb (1265—72) fid) bie= felben aiioliefern unb einen grof3en 5tcit baoon t)at uerbreniien taffen'"^), fo fann e§ fic^ fiir ^^ru^ nur cben inn jene „gefaf)rli($eii" ©tatuten ftanbeln. 33efoiiber§ luertuoff aber, ,,(el)rrcid)" ift fiir ^^ruti bic 9(u6fage be§ 9Jitter§ ©tepb an uon Dh^riaco, nad) it)eld)cr bent .^od)meiftcr i^afob V. Wolai) balb iiad^ feiiier Slnfunft in ^yranfreid) brieflid) bie luarneiibc 9J(ittei(ung jugegangen fetn foil, „e§ feicn b ere its jene ©tat lit en entfjiiUt, iue(d)c 511 6 a ft rum ^^^crcgriiii aufgefelit mo r ben feieii"^). Samit gcminnt cr ben crmitiifd)tcii 3lnl)altc4)uiift §ur 5eitlid)cn ^iyierung ber ©ntftefiiing jeiier ©tatnteii, ba (S a ft rum ^^eregrinorum, bas f)cutigc Sltblit, bie -^Qauptburg bes DrbenS 1219 bis 1291 mar: fo bafj ,,bic bier crtiHi[)nte 9{uf5etd)iiung oon @ef)eim= ftatuten bemiiad) 5mifd)en 1220 unb 1290 ftattgefuiiben Ijahtn niu^te""). 3)a5u ftimmeii banii iiatiir(id) al§ ebenfouiel meitere 33emei§moiiicntc aUe bie 9{ngabcn, mo Gaftrum ^^^ercgrinorum aU ^auptort fiir 5(ufnaf)nie uon ^Jiouijen genannt ober auf 9icliqiiien, bie bort aufberaaljrt murbcii. ') ®ef)ciml. p. 45. — -) ©ic^t man bann bie viit;'icfiif)vtcit ^'^I'ili'MK '"^ t^'"'' ^clitcii bitvcl), fo [icf;t icbcr, baf; bicfct^eu eOcii bie Orbcuaftatiiten iiterftau^it mciucit. '^Ibcv locit in biefcu, ben lun-fjaiibciicii ©tatuteu, i>ou bcit auftoj-iigcit S^iuj-scit nid)t6 flel)t, fo miiffcu fid) nacf) '^xn^ fold}C 91cbcit viiif „@c5ciinftrttiitcn" tcjiefien. — ") ©o wivb »ov allem auf © e m a i 8 be -^^ c a u o a i S uevtincfcn : 2}iid)c(et I, 175. — •*) (iief;ciml. p. 46. — ^) ibid. — «) p. 47. — ;'.8 — niu]efpio(t mivb. Hub fo fiiibet 'i]]nil3 ben 33euHn6 erbradit, „baf; oo im ^XcmpenjerreiuCrbcii iiebcn bcr be in duf, creii 3lnfcf)cin wad) adeiu maBgebeiibcn 9iegel uon 1128 noc^ ciii befonberes ©eJ^eim- ftotut gab, in luetcfieiu iiati'irlid) bas eigentnd}e SBefen bee CrbenS, inie cs fid) banmls eiUinidctt f)atte, feinen eiitfpredjenbeu 3(uq= brud fanb" '). (S'benfoioenig ©djiuierigfeit inad)t "prii^ bie J^rage, „raie eo iuog = lid) gem orb en ift, ba§ bie§ Oieijcimftatnt bti ber bod) ganj auf3ororbcnttid) gro^en •^a'i)[ ber urn bnsfelbe SSiffonben fo lange ^aljrscbnte Ijat mirflid) gebcini bleiben f onucii""^)':' unb bie bamit siifammonbdngcnbc anberc: „2Bie bie fid;erlidj jafjl^ reid;en .s^anbfdjriften, ineldje bie Oiefjciniftatnten entf)ie(ten, bei beni ^-l^^rojeffe bem ©piirfinn ber ^iiqiiirenteu — nmnentlidj bcr fiiniglid) franjofifdjcn — I) a ben entgeben fonnen"")'^ ©egen bie cine Ijilft ber .sMntneiQ auf bie fd,u)crcn Strafcn, niit benen „jcbcr 'Iserrat bc§ bas 5li>cfen be§ CrbenS ancmadjcnbcn ©ebcimniffe^ bebrotjt mar", foroie ber anbere auf bie u o 1 ( ft d n b i g e 21 b g e f d) I o f f e n f; e i t be§ Drbens gegcniiber jeber geiftlidjcn ^>{uffid)t, nic(d)e bie ?yo(ge ber SuHe 3lleran = bers III. t)on 1162 gcmefen fei, roonadj ben Xemplern eriaubt unirbe, bet ben ©ei ft (id; en ttjrer ©enoffenf c^oft gitr 33eic^te ju geljen. ^znn obg(eid) bamit fe(bftucrftdnb(i(^ bie 33cid)te bei ben eigenen Crbenefterifcrn nur fafiittatio geftattet fcin foUtc, fo fei bie 9!?irfung ber Sufte bod) auf obligatorifdje (S"infii(;rung fcncr Ijinausgcfomnien, es fci „ini .£'aufe ber ^eit eine gang feftftef^enbe ^rayis getuorben, baf^ bie ^empel= l^erren nur hd if;reni Drben angebijrigen ©eiftlidjcn gur 33eid)te giciigen, e§ gait fd)lief5(idj ato ein Drbeusgefetj, ba§ man bei anberen (^eiftlicl)en nidjt beid^ten biirfte"'\). „^er Crben bilbete fo, uiie er militdrifd) unb politifd) aU cin in fidj gef cutoff ener ©taat baftanb, and) eine in fid) gcf d)Ioffenc, nad) auBen fd)arf abgegrenjte fird)tid)e (iJenoff cnf djaft, bie jeben nid)t anf i^ren 05(auben f e i e r ( i d) ft i^ e r p f I i d) t c t e n u n b c b i n g t u o n f i d) f e r n b i e ( t , e i n c 5iird)e niit eigeneni Sognia, eigcnen Kultuoformcn unb eigenem ^^riefterftanbe" •'). 3f?od) einfa($er ift bie 33eantn)ortung ber gmeiteu ?^rage: mic bie 3a()[reid)cn .v;^anbfd)riften bem ©pnberblid ber .^nguifition baben cntgel)en fonnenV ^tntirort : ber Drben I) at bie meiften SBemeife feiner c(;ciml. p. 47, — -j p. 48. — '•") p. 40. — *) Gcfjciml. p. 4S. - =) ibid. — 39 — Dorftcfjonbcii nntoriiicI)uiu;i in bor Suft fdimedto, iinb 2. fcieii \a btcfe am ineiftcn ni"rtois^^nbeii ^u^igi'^it feiner (3d)ulb am Ieid)teftcii 511 bcjcititucii qeuiefen, luie |a and) uon bcii fmnofeii ^bolflipfen, biefcii „aro( foiii= proniittieronbeit (^3cratfd)aftcit"'i, bereu hod) „o'i)m 'Ji^age jebes bebeutenbere Drben§f)au§ luinbcftcnS oiiicii befeffcii bat", mtr ein etn.^iges (Sreinplar in hk .'Qciiibe bcr fiiiiic3lidjcu ilomntii)avion ijcfaUou foi. ^er VI. iinb VII. 9rbfd)nitt (p. 51—69 uiib 70—89) finb nun ber i^enaueren 2)arftcUun(i ber eiiUMitlicben ."Qfi^^fi^ be§ Xcmpler; orbcng, in encjeni iHnfdjInf^ an i'oifeleur, geunDmct. Siefe ^artie ift ber jd)uiad)fte unb al(erfd)iiHid)fte ^eil ber ,,@ei)einile!)re". SBenn -^sru^ feine bieSbe^iUilid^en 33cl)auptunt]en fpdter nur wd) in fdjuiad)en ©puren auf= rcd)ter!)d(t, fo tljnt ex bavan fc()v luofjl; ha^ er nur einmal folc^e Singe be(;auptet ijat, ift jd)on uiel ju Diet. (£'r t^at fid) eben ba von Soifeteur in einer un§ unbegreiflidieu 3i.H'ife einnebntcn laffen-). 3(ud) iiienu luir nur bie .pauptjiige g,dm\, luirb bieg beutlid) (\em\q, erljcllen. 3uerft mirb, nni ben ©rab ber '■Iseriuorfenfieit bes Drbens ju feiui= jeidjuen, befianptet, ha'B bie fe^erifd)en £et;ren, meldjen ber Drben f;ulbigte, nod) nid)t einmat bac. Sd)linnnfte geiuefen feicn, fonbern „biefe ^t)atfad)e erft baburc^ eine fo auf5erorbcnt(id)e $I3ebeutuiig geiuounen" ffah^, ,,ba§ man fid) imOrben ber i:H blue id)ung uon ben l^efjren berllird}e jebergeit beiuufU luar, aber nad) 'JJciiglic^feit h^n orten: ,Unb menn bu mein eigener i^ater ludreft unb gleid) .iQodjmeifter bes i^rbens luerben fonnteft, lootlte id) bod) nid)t, baf^ bu cintrdteft, lueit mir in unferem Drben brei 9Irtife( tjaben, nie(d)e uiemats jemanb feiinen ternen mirb, auf^er G)ott, bem Tenfet unb uno DrbenGbriibern^'). ^)(atiir(id) loeif; ^^U-ul3 atcbatb, nunin biefe brei ^unfte beftanben: es finb bie ,,.l'eugnung ber @ott tjeit (S thrift i, bie^^^er = ') i». 50. — -) cf. Ciie^ciml. p. 52 STiim. 3. -- ^) \). 51. — *) (Mef;eimf, p. 52. 2i5a§ bicfcv unb bie anbcrcn fiir ^^I'O*^'^ umvcii, locrbcti unr 1111? luicbcr [^jcitcv ju bclcud)tcu crfautcii. — ^) ibid. p. 52. — 40 — IjiUiiumn t^e^ .'ilrcuses unb bie IHiidetuiig eiues ^bolo". Hub ebeu bieo fiiljvt iljii nun ,,311 eiiier fi)ftematifdjeii 2) a r ft el hint} ber (Sel;eim(el;ve, uie(d)e ba§ geiftige SSefeii be§ Xempelljerren-Drbene, bcii eigontUdjeii ^vnl)a(t besfelben, au5inad)te" ^). rI)ieDue(fe fiir biefes 'Miicn bilbcii cinfad) bie 3^ii9'^'ttiii^f i^S^'ir "^a bie Uiiterbriirf'iingS; biiHe (Slemeuo' V. jmar bie iempler .^aretifet nennt, aber ofjne beftimmt aiiSjufpredien, inorin be§ genauereii biefe ^ctrefie beftanben l;abe. ?^iir Soifeleur^^ru^ fonntc imd) jeneni SJiaterial ber 3^iig^"^^'^fi^g'^'i r.^i" .3u)cifel in bicfer ^in[id)t burdjauo nidjt md)x beftetjen" -). 2lts oberfter unanfedjtbarer Sefjrfa^ iinrb ndnilid) feftgeftellt, bafj „bie 3(n{)dnger ber teniplerifdjen ("9e()eimle(jre" „raie a lie .'gdretifer jener 3^it, \a luie eigentlid) bie djriftUd^en .^dretifer uber= Ijaupt — iDie in ben erften Qa^rljunberten ber d)riftlid)en Mird;e bie ©noftifer, luie im neunten ^aljrljunbert bie ^auligianer nub im elften bie .Slatljarer — augge[prod;ene Sua lift en" geiuefen feien^). 3Ils fold)e Ijaben fie ,,einen ber en ©ott, in bem fie jugleidj ben © d) p f e r b e § @ e i ft e § unb b e 5 © u t e n fallen , unb baneben einen unteren©ott, uon bent fie bie 3Jiaterie unb ba§ 'Sofe l;erleiteten", anerfaiuit unb t)erel;rt. ^rutj felbft leugnet jraar nid;t, baf? „bie^ nirgenbs gerabe in biefer ?5^affung pofitiu auGgefprod)en" fei; eo ergebe fidj aber „mit Seftimmtljeit an§i uie{fad)en 2lnbeutungen unb galjlreic^en 5(u§fageu unb fei an^erbeni biefenige $Borau§feiuing, 00 n lueldjer au§ allein hit abfonber lichen templerifdjen ^txt- nionien yerftdnblidj unb niit eineni beftininiten, dlinlidjen A-ormlid)f eiten aud; fonft inneiooljiienoen ©inne au^ge; ftattet erf d) einen'"*). Sie ndd;fte g-olgc von biefem 3)uali5mud fei ndmlid) bie entfdjiebene Seugnung ber ©ottljeit Gljrifti ge^ luefen. ©afe biefer ^^unft eine non ben 3lufnal;mebebingnngen UHir, ift it)ni „burd) cine 9)?enge ber beftinnntcften 3lusfagen 5U)eifelloigen, bie il;u „einen ^reunb ©ottes, ber mit ©ott rebel, maun er mill", nenuen ober iljui „bie Itraft jufdjicben, ben 5lran!en bie ©cfunbfjcit lyieber^ngeben", ober, moran ben ^Templern nati'irlid) am meiften gelegen feiu muf5te, „bie ^Kitter mit irbifdien ©liidfigiitern ju fegnen unb bem Drben alle .V^errlid;; feiteu ber ^^Belt ju yerleiljen" ^). 3(nd; weiui biefes 3^ol, nadj 2lrti!el 50 unb f)? ber 9(nf(ageaften, be^eugt burd) met)rere dlitkx: au§ bem tosfani^ fc^en ^^roje^'O, „bie '^dume btiifjeu unb bie ©rbe fproffen" madjte, fo fiige fid> audj biefes „fonft fd)iyer yerftdnblidje 9}ioment" in ben „ljiennit ') @cf)eiml. p. 55. — ^) ibid, 'i^ay^ cr fpatcv bod) fvor; an folchcv ,/,'(it^vcbc" ift, iDirb um bie „(J-iitwt(Jhing" (ef^ren. — ^) @ef)cimT. p. 56. — *) ibid. p. 56 f. — ^) ©cfteiml. p. 57. -^ ^) Siefe fpiclen iiljcv^aiipt hd bicfein 2l6f(^uitt ciite bcfoiibere 9iol(c ; luir bitten, ba3 fiir fpater ju lH\ic()tcn. — 42 - eroffiicteii 3.>or|"teKiiiuj§freio lum aiif i)a^ aUeriiatiirlidjfte eiii". I)eim „genau t^a^ t)ier fiir beu lempcl^erreu^^Crbeu geinoiniene S^efiiltat ()atte fid) bcr ^nquifitioii ergeben aU einer ber .siarbinalpiinftc in ber .^eljre Dcr aldigenf ifd)eii 5le^er"'). 2(lfo ift flar: bie Templerddrcf ic ift nidjts al^ „eine eigeuartigc 3B e i t e r bi I b It 11 g n e r g e in e i n f a in e u ! a t (j a r i f d; e n i^ r n n b f) d r e f i e, in i(;ven (^irunbjiigen — aber bod) nur in bicfeii — ibcntifd) mil ber aller .H'at^arer"^). ^i^ir werben ^ier betefirt, bafe es falfd) luar, bie 3:enip(er mit ber nmljomebanifdjeii (Sefte ber .^s^inaeliter, aber auc^, fie mit ben 9)ianid;dern, w^^d)^ beibe eineni oiet fd)rofferen TnalisiiuiCi geJ)u(bigt baben, in SSerbinbuug ^u bringen, ''^ielinebr „of)ne baf^ e§ fid) am ,3t'ugenaiicifagen beftinnnt ermeifeii (iefee, fd)eiiit bod) ber ^nalismus ber templerifdien ©e(;eimlet)re am nddjften Dermanbt ge= mefen 311 fcin mit bem ber tl;racifdjen i^ogomilen"^). „X^\m au6.) fiir bie Xempelljerren luar allein ber untere ale } na()elc;]t, luivb jpiitev ev; ortert werbeii. — '-) ibid, p, 58. — ") p. 59. — *) Oi^cf)eiml. p. 59. — °) ibid. )). 59. — «) p. 59 f. — 43 - and) bic ^Tcinpier in ^vSefao (beiii ^^jmeiten ijanj iiiadjllofcii, iuci( .,yi jmu^eir ©ofjn ©otteo") mir eineu „S3etruger" gefeljen, iiiomit natiivlid) im ©inffniu] ftcfjeii allc bie S^i'Qniffe , lueldjo uon „einein falfdjen ^ro-- pljctcn" robeii, ber luiv jiir 3trnfc fiir feiiie eti;(eiioii il6e(t(jateii, feines; loecjG alG (Srlofev, cjeftorbeii fei. %\\^ Ijier fouimen luicber vox aUen bie .Seugeu be§ to§f anifc^eii ^rogeffcj in 33etrad)t , insbefonbere aber luirb bag S^iigi^i^ ^^^ 'ni fict(ifd)en ^^^rojeffe 311 iSanta Tlavia uer- Ijorteii DrbonGi'itters ©alcernnb be Xciis ucrroertet, ber unter beni ,,©djdd)er", auf hen nebeii ber 9)?aria 9)ta(jbalena in ber temp(crifd)en 3(bfolutiongforine( Ijingeiuiefen mnrbc, eben ben uon Wn ,3nben gefreujigten 3efu§ uerftanbcn Ijixben moUte'). „ison fjior am fdllt nun au^ bas gauje l)dretifd)e Sijfteni ber 2:enipen)erren ein flareres 2\d)V\ ,,nun erft luerben bie anftoBigen 3^1-'^= nionien berfelben in iljrer eigentlid)en 'ikbeutung redjt geroiirbigt inerben tbnnen"-): fo uor alleni iljre 9Jiif3ad)tung unb 'Iserljol^nung atleo befien, lua^i niit !^i'im unb beni lU'euj in 5lVrbinbung ftanb: bie "^c- fpciung unb Mi> niit ^ii^en Sireten be^fetbcn — vox affeni am Karfrei: tag. Unb eine ebenfo natiirlid)e iAonfequenj fei bie 9{u§laffung ber ©af ra nientahnorte burd} bie Xeniplergeiftlid)en bei CSetebrie= rung ber 3)ie[)e geroefen. 3l([o biStjerigeS (SrgebniS: ,/iUrquic!ung f atfjttrif d)er ©lemeute niit lucif er ianifdjen 3lu§iuiid)fen"';). 2)ie§ luerbe nun nod) ,,burrf) eine gan^e dicxi)^ uon anbern fid)er beglaubigten Xijatfadjen beftdtigt". ©aljin geljort bie ©c^nur, ber loofiene j^aben, raeldjen hk 2:enipler uni ben Seib trugen unb ber il)nen bei ber 3Iufnabme i'tberreidjt nnirbe. Tie uon ben inciften DJittern gegebene einfadje ©rHdruug berfelben alo ©pnibol ber uon ben Teniplern gelobten Sleufd^fjeit luitt ^rul} giuar nidjt gerabe juriid'iueifen. 3lber loenn uon brei 9?ittern biefer ;6raud) niit beni bcfonbern iRnlt ber 9}t aria in^erbinbiing gebrad)t unirbe unb irnd) iljuen biefer (^iirtel burd) bie 33eriibrung einer bcftininiten ©dufe in ber 'JJiarienfirc^e in ^Ra^aret befonberg geuieif)t fein foKte'^), fo ift bae fiir '|^ru'{3 bod) ein Si-'irf)^''!/ »'5"f3 fid) ^eitig abfonber= tid)e, 511 ber urfpriinglid)cn 'i^ebeutung biefeo ^^'''^(^cng gar nid)t red)t paffenbe 'i^orftedungen baniit uerfniipften unb bent entfpredienbe !iOiani= pulationen uorgenoninien luurben"^). Aiir il)ii ift ndniHd) bod) bas 2i>at)rf(^einlid)e, ha]] biefe ©d)nur nid)t btoB als STationian gebient I)abe, fonbern ba§ „niit fortfd)reitenber .^drefie berjenige ©inn ') (>icf)ciiiil. 1). 61. — -) il)i(l. — ■"■) I). 62. — *) Oiel^eimL p. 63. — ^) p. 6-t. — 44 — erJDadjfeii feiii faun, luoldjeii bie bei bciu fatl)ari)cl)eu (Son; folamcutiim gcreid)te Sdjintr uon Sliifnng an Ijatte"^). 3u bem luciferiaiiifd^en (ginfhiB auf bie .^cirefie be§ 2:^emplev= orbenci red)iict fobann '^'riil3 uor n((eni bie fd)nnitugeu 5litffe. ^n ben 9ie[iiltateu feiiier Untcriudjung geljort niimlid), ba§ es aU „e\n faft au§nai)m§lo§ fcftge()a(teiier ©ebraud)" angefeljen roerbeii iniiffe, ,,baf? ber in ben Drben aufjnneljmenbc ^lenling ben Sie^eptor unb einige ber fonft aniuefenbcn DrbenSbriiber anf ben ^intern, ben 93auc^nabel unb — 't'a^j mdnn(id)e ©lieb 511 fiiffen Ijatte""). Urfpriinglid), yer^ imitet ^^rut^, luLige nur ber fonft bei ben 5lat(jarern liblidje 33ruberhi^ Dorfjanben unb ber Sinn berfelben gewefen fein. Slber bie ^fdjmuljige (S'ntartung", ^u lueldjer biefer ^raud; hi ben 3:'emplern gefiiljrt Ijabe, fbnite bodj ,,uon feiner ©eite l^er fo einfad) unb erfdjopfenb erficirt luerben, aU roenn mix ifjren Urfprung auf luciferianifdjeS 9>orbi(b juriirf'fii'ji'en"^). 06 nic^t aurd,ieptoren ber .s^dufer, nur fiir ;l>erfe(jhingen gegen bieDrbenS; ft at ut en gelten liefjen; er fteitt eS fo bar, ak fonne an einer eigent; I i d) e n S ii n b e n a b f 1 u t i n burd) b i e S a i e n b e r e n nid)t ge^^iueifelt loerben. T^ie m"age fei nur, ob fid) biefetben burd) bie '^utte 3((eran= ber^ III., lueldie ben STeniptern bei if)ren eigenen (ycift(id)en gu beid)teii geftattete, ba.yi bered)tigt md^nten ? ober aber — etuia§ nod) yiet ©d)(im= nu'reoV Tcnn „in einem ganj anberen Sid)te erfdieine bie Badje bod) ^ufaniniengenonunen mit jener oben") angefiitjrten 9lbfo(utionofonnel oon (^ialceranb be Xcm, uield)e and) im engtifc^eu ^^rojef? wieber Dor= fomme, looimd) ber ba§ Kapitel leitenbe DrbenSobere fprad): ,^(\) bitte ©ott, baf? er (Sud) (i'ure ©iinben uergeben moge, mie er if)re ©iinbcn uergab ber ajJaria Diagbatena unb bem (Sd)dd)er, ber an bae ^reu,^ gefd)(agen luurbe'" '). ^-iir ^srut^ bebeutet ha^:> „hic unmittetbarfte ») ilnd. 3(nm. 2. - '-) (Mcl)cimf. p. 64. — •'') p. 65. — ") j). 65 f. — ^j p. 66. — «) @. obcii p. 43. — ^) Oc^eimt. p. 68. - 45 - 33esie(jung 511 bem Marbiiialpuiift bcr tcmplerifc^eii (Mjcimlcfjre, ber Seugnung ber ©ottl)eit &)x\]ti, ber i^eljauptung, hafi ber in ^InUaftiim (£'rfd)tenene iiiib ©efrciijitjte nidjts fci aU ein fiir fciiie eicjcnen iserge^eii luit bem ^obc beftraftcr li^erbrcdjcr"^). Uiib fo jidit er — lucil aljn- lidj geiucfeii fei bie 33eid)tpriu-iG 6ci beii .siatfjarern, iiibcm Ijicr „bie i^aiiptuer^eljcii uor oerfammetter ©emeinbe einjedi befannt iiierben muJBten, ludfjrcnb fiir bie fieineren ^HTfto^e ofjne uorfjcrcjeljenbe befonbere $5eid)te inSgefomt bie 9lbfo(iition erteilt umrbe"-); nod) dljutidjer nber bei beii Sucifer inner 11, welc^e ,,iiber()aiipt luir Saieu beidjteten iiiib jirar nid)t mit einer (Sinselaufjafjlung ber begangeneii ^Serfto^e, fonbern in einer affes attgemeiii jufaiumeufalfeiiben ^orniel"'') — q(§ feiu J-agit in 33e= §ief;un(3 auf biefen ^^Uiiift: „e§ fdjeint alfo, aU ob iinierljalb bes Stempel: J)erren=Drben§ je imdj ber biirdj bie (ofalen SSerJ^altuiffe gegebeiieii be^ foiibereii Slureguiuj unb je wad) ber perfiJtiHdjeii Dieigung be^ ba^j ilapitel leitenben Dbereit in i^e^iig aiif 33eidjte uiib 9lbfolutioii balb iiietjr bein ©ebraudje ber i^atfjnrer, batb meljr bem ber £uci = feriauer, mit beneii man \a im uiefentlidjeu niif bemfeUieii bogmatifdjeii 33obcn ftmib, gefolgt roorben fei"^). ^u jebem %alk aber fei ,,eine fold) eutfdjiebeiie 3(ufle(;iuing gegeii bie foiift attgemeiit aiierfaiinte !ird)(id}e Trb^ lumg Dorgelegeu," bajs „fid^ertid) alle bieieiiigen, ineldje — fo ^U'idjte fjortcn unb fo 2lbfo(ution erteilt en, fic^ auf einem ©(niibcnsftaubpimfte befinben mn^ten, meldjer uon bem ber firdj- (ic^en Drtl^oboyie fd)on fetjr roeit ablag"^). 9iQd)bem fomit ^^ru^ im VI. 3lbfdjnitt ber ©etieimlefjre 311 bem 9tefultat geUtngt ift, bafj bie templerifdje •Qi^refie, ,,auf einem unb bemfelben Soben eriuadjfen mit hen burd; iljr bualiftifd)e§ ©ijftem getenn^eidjneten 3af)Ireid)en i^atfjarerfeften beg 12. unb 13. Safjrfjunberts, in geiDiffeu ^^Viinften fid) berjenigen gennf;ert" Ijobe, luetdje luir „aU bie bcr entartetften unb jiigeUofeften £e^ergcmeinben fener 3eit feiuien, ndndid; bie ber I'uci^ ferioner'"^) : fo uiirb \u\§, nun im VII. 3ibfdjnitt ') §undd)ft cine 33efdjrei= bung biefer fd)auer(id)en ©efte nad) ben ^auptpunften i(;reg bog = matifdjen ©yftems nebft ben baraus fid) ergebenben praftifd)en S^onfequenjeii geliefert. @reund)e ^inge finb'S, tie biefer ©efte nad)= gefagt merben, uic(d)e nad) .2oife(eur;^ru| bamats uon 9}Jefopotnmien bi§ in§ uieftlid)e ^eutfd)lanb 3at)(reid) uerbrettet gcmefen fein foU, fo baf? natiirlid) fd)on becicegen bie Tempter iiid)t unbeeinftn^t uon itjiicn Ijaben bletben fiinnen. „'Sd)v bejeid^nenb" fei ja and), bnjj biefe Seute um btefetbe 3cit luie bie Tempter ,,uon if)rem i^erfjdngnis ereift ») ibid. — -) ibid. - ') ibid. - *) (Mcr^-iiiil. i). G8. -- -) p. r>9. -- «) p. 70. — ') \). 70—89. _ 46 - luurbeii", iiibeni itjiieii bie ^oiuinifaner auf bic ©pur t'atneu imb fie Sa^lreid^ ouf ben ©d)eiterljaufeii brad)teit, „it)o fie meift mit ru|m: TDolUm 9)hit ifjrem qiiatenteicf)en ^obe entgegengingeii"'). Csftv .^auptbogmn fod mit ber S^ereljniiig bes cKteften au§ bent .^iiiunet uerfto^eneii Sol;ne^ Wotted, beg ©djopferg ber irbifdieu 2i}elt, gerabeju ,,bie 9Jfaterie ,^uni ©egeiiftn ub ber gotttidien S^erefirung ge- iimdit", ben ^ienft ber '^Jioterie, „jebe luilbe S3etrieb igiiuoi finn = (idjer Suft fiir gleid^bebeuteiib in it ©ottesbieiift" ge^atteii ()abeii^). :ii>a§ ftir fdjauberooUe moral if d)e *>lonfeq 110115 en einc foldjc Setire f)a(ien muf3te, fiefjt jeber (eid}t ein uiib mad)t fid) aiif ba§ 3d)Hminfte gefafU. T>iefeG bleibt benn and) nidjt am : ba fjiiren luir uon ,,3iiff^inmenfiinften an unterirbifdjen Drten, ,33itf5t)5()[en^ gcnaniit/' ^iDobei fie fidj ben fd)am(ofeften gefd)(edjt[ic^en 2lu§fd^roeifungeii iiber(ief3en iiitb fetbft vox htn C^U'eneln ber SBlutfdjnube nid)t juriirf; fdjredtcn "•''). 'l^on foId)en 9Jienfdjeii ift'g md)t gu oeriininbern, fonbern ftimint nad) %^xn^ „(\'-'^^ uortrefflid) 511 biefein fraffen 9)cnteriancimucv menu lueiter beridjtet mirb, ba§ „i6ve ^a up tf or ge anf bie (Sr- raerliung uon ©elb unb ©ut gerid)tet" geniefen fei iinb fie i()ren Sucifer uor nttein barnm in il)ren ©ebeten liemiifjten, ,,bnf3 berfeibe iljuen 9{eidjtiimer yer(eil;en moge""^). 9Bie inerfiuiirbig nbcr ba^ri *i?eben ber Templer biefen ©r unb fallen entf pro d)en Ijahc, bcio fief)t {joffentlid) jeber. ^araiif fjinioeifen 511 fonnen, ift fiir ^rnl5 ein i^aupt- truinpf ! 9tudj bei i()nen luar fa nidjt b(oJ3 bie !i>ere(;rung eines unteren ©otte§ ju fonftatiercn, ber bie 'i^iiume fprief^en unb bic ©rbe ^rudit tragen mndit, feinen ©Idnbigen nid)t blof^ Wefunbbeil gicbt, fonbern and) (Mb unb ©lit unb alio uieUlidje §errtid)feit, unb „gerabe bein 3:'empel= berren^Crben feine norjiigiii^e ©unft jiigemnnbt bat"^), fonbern anf; fallen ber nod; — „bie ^^auptfadje" — finb bie ,,moralif d)en Mon- fequenjen, benen fel;r natjc uermanbt, bie loir bei ben Suciferiniiern gefunben fjoben""). ®enn nnirbe iiid)t and) ben Xemplern neben alien mogUd;en fonftigen ^eidjen fittlidjer ^lun-fommeidjeit al§ ein^aupt- uerbredjen iljre „©ier nad) 'iserme Ijrung be§ 33efi^e§"') an: gered)net? ^a barf man ja nur anf 9(rt. 98 ber 9tnf(ageafte uenoeifen, ber fie befd)ulbigt, baf; man ,,im Drben e§ nidjt fiir ©iinbe gebolten babe, f r e in b e § © u t p e r f a s a u 1 11 e fa s 311 ermerben ; f omie 2( r t. 9 i », ber iljuen jur £'aft legt, ba^ fie 311 fold; riidfidjtsfofer ^^-ijrberung bee. Drbcns fogar eib Hdj nerpflidjtet luurben; ciibHdj 3(rt. loO, be§ ') (5k'r;eim(. \>. 73. — '') p. 70. — ") p. 74. — ") (^^ehciiiU. \>. 74. — ') p. 75. - ") ibid. — ') ^nuiicv nod) il)i(l. p. 7.'). — 47 - ;3nl)a(t§, baf; fie jii biefciii 3iwt'rf'^' foHcit^ '^Ji cine ibe fiir cr( nub t l)ielten. Unb fo(d)e '^Infimjen f)alien cineii „fd)tiier luegjuleiuiineuben t()atfn(^s (ic^eii 2lnf)alt" (]el)abt an beni — 9{ei(i)tuni bes DrbenS, ber „in nerljiiltnisnuifng furjer 3cit 5U unglaubtidjer ."pofie t"\eftiei-\cn" feiM. ^i^ei ber 2In§einanberfeiuing bor biesbesiiglid^en i)iad)rid)ten fdjlnoit ^vul\ ,, auf 2 9)Httionen Sires b. f). e t m a § ii ber 50 9Ji i ( li o n e n francs nac^ fjeu tig em ©elbniert" bie ,,jnf;rlic^en ^'infiinfte be§ CrbeiiS ,yi 9lnfan9 be§ 13. Sal)r^ Huberts" an'-); bie beS ^onigS uou j^rant- reid) ,,au§ feiueni gefaniten Somauenbefit3e urn biefelbc .B^it" nur auf ,,80000 Sires = 2 200 000 francs "'). ©a^u nun bie isermefjruut^ feines 9M(^tmuS iui Saufe bes 13. S^br^unberts! T)a fei bie 3iadjrid)t ber B^itgenoffen glaublidj, baJB ber i^oc^nieifter ^^vafob von Wiolax), als er ber Sabung nac^ ^ranfreii^ fotgte, au^:> ber ©d)a^ fa unuer beS DrbenS in Sijpern 150000 ©olbftiide unb jefju mit Silber betabeue 9)knltiere mit fic^ gebrad^t Ijaht'^). i^^benfaHs biirfe man „baS ^aljreSeinfouinien bes Crbens in bem ^^bi'Scfjut oor feiner Slat a = ftropl;e getroft auf 60 SJiiHionen 9)Zarf ueraiifd)(agen"^): alfo, bafj er ^finanjiell tt)atfdd)lid) eine meljr ak fonigtidje '^Jiadjt" befeffen babe. Ta fei eS feiii Sunber, menu, in 3(nbetrad)t ba^u beo jafjlreidjen, „von ciueni 9)iittelpunft burd)aus einljeitlid) geteiteten" ^erfonals, luelc^es ;^uui Drben gefjorte unb jebenfads auf 20 000 (^5(ieber jn berec^nen fei, felbft „ein i^onig von is^antmd) uui ben ^^eftanb feinev (^Jcred)tfanu' in (Sorge fein ju uiiiffen" geglaubt l)aW^). Unb nun l)aW von biefem ungeljeuren i>crmogcu ber Drben (ange uid)t ben gebiibrenben ©ebraud) gemadjt! ®enu meber ijabc er feiner ^ a u p t y e r p f ( i d; t u n g , lueldje ini S! a ni p f e g e g e n bie Ungliiubigen beftanb, Weniige getljan, inbem er feit 1291 es nur „3u 9Jaub: unb ^^sliinberungSsiigen" gegeu bie fprifdie ."i^iifte gebradjt l)aW; nod) l)ahc er feine nun um fo reidjlidjer uor(janbenen 3}iittel in ber .^weiten i-ltidjtung, auf bie i(;u feine Statuten (jiniinefen, fiir bie 9Iruien; unb ilraufenpflege raie bie ^ofpitalitiit in gebidjrenbeni ^Jia^e in Sin- fprudj genonnuen: le^terer SSormurf merbe nid^t btofi burd) 5(rt. 97 ber IHnffageat'te, fonbern audj burdj 3a(;(reid;e Slusfagen von teuip(erifd)en unb nidjtteuiplerifdieu B^ngen erraiefen. Uni fo natiirlidjer miiffe es erfd)einen, ba^ ber Crben, in fteigenber T>eprauation bes iungen 9Jad)nnid)feG , ber ini bef;aglid)en 33efi^ iippig lebeiib, ibealeren ^lycden faft ganjHd) cnt= frembet geiuefen fei, „fd}lief3lid) nur nod) materielle 3ntereffeu fannte unb luir nod^ ©riverb, Wicidjt unb ©enufs erftrebte"'). ') @el)eiml. \). 75. — -) p. 77. — ^) l^eibeS iiac^ ©vouBcUe bevedjiict, wai 3u (uMdjteii ift. — ■•) ef. p. 78 f. - '-) [k 79. — «) WefjciiuL p. SO. -- ') p. 81. — 48 — So ift boiin ill „T>ot3ma uiib 'JJtora(, Xfjcorie unb ';]]rayi^ eine iiberrafc^enbe Ubereiuftimmiiruj" ^) giwifdjen Xeiiipleru unb >3uciferiauern tieraiisgefimben. Unb girar Ijanbelt e§ fid; nad) ^sru^ „t)m nidjt einmal blof? urn eine !isermutung, oielmeljt liegen um gang beftinnnte 2tn^alt§punfte bafiir vox, ba^ gioif djcn ber @el)eimlet)re unb ben Slultusseremonien ber 5tempeltjerren unb ber burd)au5 umterialiftif djcn 9tid) tung, loeldje btefelben in i(;rem i-eben unb Xreiben betljdtigten, nnrt'Iidj cin innerer ^uf ammeu; Ijong beftanb unb von iljuen felbft on erf aunt iinirbe"^). "Diefe ,,2tnF)alt§punfte" befteljen vox allcni — in ber 3lu§fage be§ 9iitters SBoUnj be 23uft, bes 71. 3^ugen ini englifdjeu ^roje^, raelt^er bie 2(n= betung be§ S^ols uon einem bent S^caiuen nad) unbetaimten ^oc^ineifter ableitete, luelc^er fterbenb biefelbe ben Drbensobereu empfo^ten ^ah^, ,,uienii fie l;errfd)en unb in (lijxtn fte^en wollten"^). (Sd)l'u^: a(fo ijaU man unter bem3bo( „ben ©penber all bee reidjen, roeltlidjen 33c = fi^es, beffen fidj ber Drben erfreute", ueref)rt. Unb ba nun baju bie friil;er mitgeteitten Slu^erungen^), looimd) biefe ©ottljeit bie Urljeberin fowof)! ber 6)efunbf)eit roie beo 9ieid)tumS and) bee einselnen fein fodte, ftiuunen, fo ift fiir ^^rul3 bie Sdjluf^folgerung fertig: ^e in pier unb Suciferiauer tjaben ein unb biefelbe Sis or ft el lung, finb b u r d) a u § d e r in a n b t ^). ,,5-iir biefe 3>ern)anbtfdjaft" ein mciteres ,,9Jionient" bitben and) ,,bie bem Drben fdjulbgegebeneu gefdjledjtlic^en SSerirrungen"^). (Sg niirb fjier auf ben ^n^alt ber 3(rt. 40 — 45 ber 3(nflageafte oenuiefen ((Srtaubnis unb 2lmueifung jur ©obomiterei), n)e{djer ,,allerbingd burd) bie 3*''ii9*-'iu^nSfa9en nidjt in feineui lueiteften Unifange, abcr bod) in alien mefentlidjen ^sunften beftcitigt" raorbeu fei. ^n biefeii 5(u§fd)uieifungcn, ineldje im Drben ,,nid)t blo§ al§ ^^erirruiig einjeliier yorgefonnuen, fonbern, menu uielleidjt and) nidjt gerabc etiim^ gang @e= motjulidjes , fo bod) jebenfallg uidjt§ Ungcraijljulidjes unb fidjerlid; nidjt burdj allgeineineu Slbfdjeu oerbamint geiuefen" ') feien, fieljt ^^rutv ein ,, fiir bie fittlidje Slserfonnnenbeit jener ©enoffeiifdjaft" befonbers ,,djaraf'- teriftifdjeS ©rgebnis". ^enn menu biefes fdjeu^lidje .Safter and) nidjt blo^ iui Drient, fouberu gerabe baniatfi and) iui 3lbeublanb oielfadj ycrbreitet gcuiefen fei, fo bleibe cs „barinn bcdj eine nidjt meuiger entfetjlidje Xljatfad)e, ba^ eine ge i ft I i dj nitt e rl idj e ©e no f fen = fd)aft, uieldjer burdj feierlidjes Oieliibbe ^e u f dj I; eit auferlegt mar, ben neu in fie eintretenbeu jiingereu ©liebern bie ausbriidlidje (Srlaubnis ©ericiiiil. p. 57. — ^) p. 82. — «) («c§clin(. p. 82 -^ ') p. 8B. — 49 - i]a(i, ifjrcni finnfidjcii ^raiuje aiif iiiumtiirlidje Sinnfc 33efriebi9iin(] 311 oerfdjaffeu"'). 3liid) luas alsC^ninb fofdjcr tS-rlaubni^S neben „(st' fuubf)citnd)en 9iiidfid)teu" \)\\\ unb loiebcr nngofuljvt luirb: bamit nidjt "iiwxi.) bcii llmgaiig luit ;:li>eiberit bie 9Ser(elutng bc§ (^jeboteo ber .Tveufdjljcit iim fo eljer rudjbar merbc imb fo itodj mcfjr \\hk i)(ndjrcbc fiir ben Drben fjcraucfoimuo, fci „Ij5d)[t besctd^nciib" ^). ^iet fdjoufjUdjor nod) foi frcilidj in biefer ^Mnfidjt bcu Stanbpunft ber S uciferi an or geiucfcn. 5)enn biefe l^aben nidjt blofj wie bic 2:'cinp(cr foId}c 3(u§fdjU)cifungcn crlanbt, fonbcrn ^(^crabeju ein rcHoiofcs ©ebot" bnrauS geniadjt, bcrt]efta(t, bafj mir nn§ „bcrcu niidjtlidjc 3itfftHimenfiinfte a(§ ben ©djanplal^ ber graucnljaftcften Drcjien ben!en miiffen"-'^). ^ie[er lucifcrianifdje Stanbpnnft, nod) lueldjem „ber 9}ienfdj luit feinem Sl'orper iiberljanpt nidjt fiinbicjen fonnte", gebe and) bie einjic] ii)ir!tid)e (Srflarung ber brei fdjninlofen Sliiffe ber STenipIer, auf 9)hinb, 33auc^nabel unb .s^intcrn; benn a(§ t\\\ luciferianifdjer ©a^ fei itbcrliefcrt: „9(ienianb fann nnterbalb bcS Scabels fiinbioien." ©elte alfo {;icr nidjt ber ^Uiud)nabel „(jeunf[erniaf3en aid bie ©renje ber beiben ^eile be§ SJienfdjen, beren einer, gang SJiatcrie unb ganj inateried, fiir ben geiftigen nub fittlidjeii 3:eil beo 9}tenfdjen iiberbaupt gang irreteuant ift, ben rein §u erbalten ebenfo gieidjgiiltig ift luie itjn 5U befubcin ?'■''') ^aniit bringt ^|^rul3 eine (irflarung ber einjelnen i^iiffe, „in meldjen cr einen 2tu§briid biefes ganjen rul3 nicTjt uici 3d)uiicrii]fciteii umclion mivb. Seiin „unr miffeu" ja '), ba^ cS „3iiiuicl)ft cine, (li(b(id)e SarftcKuiu] bes u liter en Oiottec, beo <£d;5pfer§ ber aiintcrie unb bc§ ^^ofen, 5u= glcid; aber and) bes bcm Drben fo giiuftig geiuefeucu ^crrn iiber bie (Sd;d^e biefer 9.Bett" fein fofite. So (janbett cs fid) alfo b(oB nod) urn Sentung ber ©eftalt. 3Iud; biefc ,,gel)t au$ ben barauf besiigHdjeu 2tugfagen ber S^'^W^^ '^lit ©eiyiBtjeit l;eruor"-). Tarin feien ncirnlf dj „bie SBcridjte einig, ba)3 ba§ ^bol, nus 'Kctnll gefcrtigt, nid)t feltcn mit Oiolb gejiert, bie ©eftatt cines inenfd)nd)en .^v op fee geljabt Ijube; lyeitertjin lueidjeu fie baun aber uoncinanbcr ab; bcnn halh foil ber^opf cin bcirtigeS ©efidjt, balb ein jugenb(id) bart(ofe§ gefiabt Ijoben; nad) anbern war er mit 5111 ei, nadj einigen enb(id) gar niit brei Gefiditcrn uerfet)cn"'^). %ux '^rut^ faden natiir(id) „biefe 3?crfd;iebenl;eiten nidjt bebeutenb in baS Gieundjt". Tcnn luout finb bie ^arftelhtngen fiber anbere fatfjarifdje Seften ba, „bie mit ben :iempcl: (jerren auf bemfelben 93oben bos :i^ualiGmuG fteljen", iiber ,,bie ^nigo:^ milen 5. $8., incldje uon ben Giidjcten ober Gnttjufiaften fjerftammcnb, als bie nddjften -Isermanbten gemiffermafsen ber Suciferianer gelteii fonnen", bci luetdjen „ber oon i^neii angeOetete uerftof3ene erforpcruiig be§ S:^eufel§ gait"'). S)iefer „3:i)atfad)e" gegenitber tonne ,,cg eineu nidit iiiunberne[)men , bafj man fdion oon feiten ber ,3iuiuirenteii bcm ^hok *) ?Jain(id; eu^entlid) burd) Soifelcur, beffen ;ycrbieiine :Priil3 fncr (f. and) 2Iiuii. 3 ju \i. 85) be)'onber6 riir^mt, baf^ cr „bie teit^ vVWi j]ett'altfaincn, teil^^ ^icrabc^u a[>eii= teiicvnd)eu Seutuiicj'Stocri'ud^c , bie bavan v^einacBt inorbcn fiiib," — jieiucint finb bin- wor allem 0. ^anuncr^^iuvjftall u. a., — ipiberlegt ^abe. — -) ibid. p. 85. — ^) (Se^ciml. p. 86. — ^) il)i(l. ®icfe Stbfd^nitte cevbiencn ino^lid)!! icovtlid) mit^etcilt JU loerbeu. — ^) Der ftauucnbe Sefer fei Ijier befouber^ bavauf aufiuerf)aiu ;3emad)t, ba]l bici3 wivHid) uub bud;jla6[id} auf p. 86 ber „@e^eimt." ftcr^t! Sort ift aud) bie giiub; flclte fiir biefe „2;f;atfad)c" aui5cfii(}rt , uauilid; — bie 2>ulte ^l^npft Cln-ecjort^ IX. i^ciii ^■\\)r 1223. 91'ciu oeviicr^eu ba uidit C^ie o^'-'C't'^^? — 51 — ber Tempellicrrcn oiiicn a[)nlicl)cii ^whalt jii ciodcn iicr]ud)t haU" '). 9(dn, mafjtfjaftig nicl)t ! 3in tDcitcron fomuit '^'rut^ baraitf, bafj biefer ^botfultus form = (iclj orciniiif iert gciuefcn foi, inborn in ben -S^aiiptljauforn bee. CrbonS and) bic .s)anptibo(c, b. I), bio fiir niadjti(]cr uiib lutvfl'antcr (Ticdaltencn, aufbciualjrt luorbon iinb fo and) nur boi bcfonbcr'3 boljen ^cikn an bie Offcntfidjfcit lU'fL^niincn fcion, wd()i-onb bic anbcrn DrbenS^aiifcr nur mcniiicr fjodj(U'f)altcne i^bolbilbcv bcfafu'ii. T^ic !:)tott3 eincG St^iUicn nu§ {5iu]Ianb, bnf] foId)c ^bolc fclbft auf 9ieifcn in ben 9}iantclfacfcn luit- tiefidjrt luorbcn fcien, mid or baijcijcn nur fiir bic ?){cifcn bcr DrbcnS; obercn a,dkn (affcu-). (So bicibt fdjUefjlid) nur nod) itbrici, cin 91>ort ju erfiaren, nicld)e§ \m\ ninnd)cn 3^^i'!]^'n jur SSejcidinunf-i icnco 3bol5 t]cbraud)t luurbc unb ,,bcn [riiljcren 33earbciteru biefes fd;uneric\en ©egenftanbcd fefjr uief ilopf; .^crbrcdjcn bcrcitet"'') IjalK: ba§ 9i>ort ,,^^apljoniet". ^kv mcift '^^ru^ iiu 3(nfd)[u{3 an Soifelcur uiit ©enufj nnd), bafj barin lueber ein i^iii'^H'iS nuf gnoftifdjc -In'rioanbtfcbaft ju fcljcu fci, luie niandje cjctban babcn, in- beui fie eci oon fjaor, y.-riTou = ©eiftcStnufc fjerleiteten, nod) ein 3cid)en uon uial) ni cb an if d)er Sl^ecinf (uff unci, weir bcin ja fd)on bic i]an^^e ^i^ilbevfeinblidjfeit be§ '^s^iam entcjctienftebe. Slsielnicljr lofe fid) bie ©ncbe nadj ber 33eii)ci§fiir;runt) Dicnano einfcui) bnuiit, baf^ ,,9JiapI)oniet, 33tt = P I) met, 33 a f m n a dj b e iii S p r a d) c^ e b r a u d) c b e 5 9)U 1 1 e I a ( t e r § einc gan^ geiuoljulidje ^esctdjuuni] fiir jeglidje 9(rt non ©olicnbilb""^) fei. ©o i)ahe bas .Qbol ber STenipetberren „nid)t bn§ geringfte gu t{)un mit 9)ioI)mneb unb bein S^fani"^)! Hub nuf biefelbe einfad) natiirlid)e ^Beife fei e^j ^u crfldren, roenn biefer 33ap(jonu^t bie unb bn niit beni 9iuf ^/JlaUal)" begriif^t morben fei'^). ^nrin fei nidjtci ^u fefjcn (lis einc -licminisgenj nn bie uuiljoniebanifc^e 2{u§brucfSiueifc, lucldjc ben in fo Innge iiu Orient tjeiniifd) geiuefenen Xenipeltjcrren lurtjc genug gcicgeu fei. i^icrnndj bicibt nur nod) ber (elite 3lbfd)nitt jur 3(nnlijfe iibrig. 3n biefeni unternimnit c5 ^^HniU, bie ^rnge nndj beui ,,llrfprung biefer tcuiplerifdjcn ^nrcfic unb nad) beni 9)int3e itjrcr ^^erbrcitung ju lofen '), Wic er fclbft gefteljt, fo betritt er bnniit cin ,,nod) uicl un= fid;ercrc5 unb fd)(iipfrigcre§ f^kbict" als im Dorljergeljenbcn , bnljcr feiner ber friiberen fid) bran gcurngt unb and) Soifelcur Ijicr nbgebrocben bat, fo t^af^ bao -Inn'bicnft bcr nadjftebenben (intbedungen ^ruU ganj aikin 5u= fdllt. oioar foil e§ fid) l)ier nur uni ,,^onibinatioucn" Ijanbedi, nber *) @cf;eiml. p. 8C. -) p. 87. ^ ■■) ibid. — *) (Mcf)oiiiil. p. 88. — •) ibid. p. 89. ^- '■■) ibid. — ') p. no. — 52 — „anf C^niub eiiier unbefaiiocneii fritifdjcn ^^^viifuiu] eines lucit scrftreuteii 9Jf ate rials, bao imdj Daiantttdt unb Bualitat gleicf) i)ie( ;^u uii'mfdjcii iibrig Id^t"^). SlBenii mir cine jo(d)C ,,unljefangeiie fritifd)e ^^^riiflmg bc§ ^^iaterialo" 311 Cih-unbe (dc]e! 3lber luir merbeii feljen, roieuiel and) nur baju fcfjlt. SBecjiimeiib luit ber ^^ratje iiad; beiii „@ edict, in loeldjem bie fe^erifd^e Mjte bes ^empelfierren^DrbcnS itjreii llrfpruiun genonnueii (jat", fo meint ^^nili, baf^ c^ fid) felbftuerftdiiblid) iiidjt uni beftinnnte ciii3e(ne Sdiiber, foiiberii mir bariim Ijanbolu tonne, „ob bas Ijdretifdjc ©t)ftem be§ DrbenS iiii 9}torgen'- ober ini 2lbeiibl an be axiQ- (]ebi(bet unb guerft als ein ©an^es ini Ivreife ber (Singc^ weitjten uerbreitet roorben"^) fci: oon ha aus luerbe fid) bann and) nid;t b(of3 fiir bie %vaQC nadi beni 3(Iter einicjes £id)t geiuiinien laffen, fonbern and; fiir bie wad) beni SJUfjC iljrer ^l^erbreitunn, b. f). bariiber: „ob bie Sleljerei bes 5Lenipct()erren = Drbeng in alien ben weiten @e bie ten, iiber meldjc biefer auocjcbreitet luar, in gleidjcni ©rabe t)errfd)te, ober ob innertjalb berfelben einer ober ber anbere ©iftrift nadjiueisbar ift, in uie(d)eni bie ^drefie weniger intenfiu ijewefen, auf ein en fleincn ^rei§ befc^rdnft geroefen unb uerl;d(tni§md§ig erft fpdt eingcfiiljrt roorben ift"^). 33e5iiglid) ber erften iener ?^ragen, iiber ben 2Ui§gang§punft ber ivCt'Crei, entfdjeibet fid) ^]iX\\^ unbebingt fiir ben Orient. Tenn nidjt btofi fbnne attein beint 9lu§gang yon tjier am, beni ^^-'n^^'i'i'i •^'■''^ S^enipelfjerren^DrbenS hlQ (Snbe be§ 13. SatjrtjunbertCi, bie „gle{d)nid^ige ;iUrbrcitnng ber i^e^erei iiber a He Xeite bes Drbeno"') cinjig naturgemd§ erftdrt merbcn, fonbern e§ fefjte awd) nid)t an 91 n = gab en, luclc^c ganj beftinnnt auf jenen llrfprung (jiniucifen. ©arunter uerftebt ^^rut:, alle jene 3'-'i'9<^it/ wdd)c auf bie 'Jrage nad) ber ^'lerhinft ber .^ivcl^erei niel)r ober meniger beftinnnt bie „@egenb jenfeits beo 9Ji ceres" bejeid^ncn, ober biefelbe auf einen in niaIjoniebanifd)e &C' fangenfdjaft gefallenen friitjeren DrbcnSmeifter suriid'fiiljren, uieldjcr fid) ben Sarajenen gegeniiber uerpftid)tet i)ahc , im ^valle ber Areilaffung feine DrbenSgenoffen gu jenen 33rdud)en, ^i^er(eugmlng (Sijrifti unb ^n'r-- Ijoljnung be§ £reuje§, ju bemegcn. (^liidtidjerwcifc entfjalten jene 3cw9»^ii= angaben aber oud) nod) einen beftinunteren i^iniueis, ndnilid) nid)t bfof] auf bie (i^iegeiib, fonbern fogar ben Drt, ber aid ^ludgangopunft gebient I)a6c. 2Bie ndnilidj |a fd)on ini Y. 9lbfd)nitt'') eriudl)nt loovbeii ift, fo *) OH-l;ciiiil. p. 91. — "-) ibid. -^ «) (Mcbciuil. p. 91. — *) p. 92. — '■) C^dH'iml. 1). 4(j, 1'. Ob. p. .S7. — !),) bcridjtot ciu ;)Oiii]o im frnn5oftfd)0ii "pro^cfj von Statu ton, bic iiii (Snftrum ^]]cregriuonim, bcm ^^siltjerfdjlof?, aufcjetet5t luorbcn fcioii, iinb ciu anbcrcr iiu ennHfrf)cn ''^^ro^cB, ba^ er geljort IjaW, baf? „bcr ^'cioU fopf mir Don bcm "^^^rd,^eptor uon Castrum Peregrinorum unb einic(Cii in bcfi'en ©ctjcimnis cincieuicititen Gjonoffen besfelben mie cin Wott ucrc()rt iDorbcn fei" \). i?(u§ foldjcn 3{nc^aben wiii ^^rul3 luenigftcns ben Drt, bnc ^^sil(3crfd)(oB , fcftfjaltcu. ^aniit ftiinmen bann anbcre S^-'^iOcn, bic bc^ ricl)tcn, ba^ bic ixd^erei gerabe in ^^alciftina bcfonbcrs ini Sdjuinngc Qt- mcfcn fei, 5. 33. jcner 2lntoniu§ ©pel vow ikrcclU, ber bicfelbc fd)on i)or 40 ^atjren, mo cr 9cotar be§ Crbcn§ im Crient gemefen, beftanben babeu Id^t^); aud) cin anbcrcr, bcr auf 2BiIf)e(m oon Scaujcu (ge= fatten 1291), imb cin britter, bcr auf ^^tjornas 3.^erarb (.'oodjuicifter 1205—72) bie Crganifation bc§ Drbens aU^ ^vcl3ergcnoi)cnfd)aft 5uriict= fiitjren. Gnblid; fdjcinc mcnicjftens and) bcr von cinigcu ato llrbcbcr aucjcfiibrte, fonft unbcfannte 9)iciftcr 9bncctin (obcr ^n'occtin) in bicfe 3eit 3u paffcn. ©0 l)ahcn mir ato tofatcn 3tu§gang5punft atfo nidjt btofj ^^satdftiim, fonbern auc^ gcnaucr nod) ba§ bortige ^aupttjaug be§ DrbenS ju ©aftrum '^peregrinorum ^). Hub non ba au6 fdttt cs ^^rut3 nid)t fd)mcr, bie Gnt- ftctjung ber i\cl:icrci aud) jeittid;) 5U firicrcn. ®cnn ba jcne§ CrbenS= l^aupttjaus unt 12J9 entftanben, imd) jcncn anbern Slngabcn aber, fo nad) 3tntoniu5 Spci, bic i^cl^crei fdjon minbcftcnS 40 ^^aijxt tang t)crrfd)cnb gemcfen fei, jo meift bas fiir bie Stbfaffung bcr ©tatuten bercits auf bic crfte .'Qdtfte be§ 13. SatjrljunbcrtG, jmifdjcu 1219—1250, tjin. 3tatiirtidj abcr miiffe fotc^er lufjeict^nung cin tdngcrer ^^itraum uorausgcgangcn fcin, in mctc^cm bic fcl3erifcf)e ^nfeftion bcs CrbenS ftattfaub, urn meiter mudjcrnb altmdtjlid) and) bie tcitenben treife be§ CrbenS ju ergrcifcn. ©0 fommt fiir ^:pruti "f^ fpdteftcr ^citpunft ber 3tuftectung ba§ ^d)X 1219 tjcrauG, unb ba mir nun am biefcr Qtxt, an§, bem '^s(i^)vc. 1208, and) jene 2Barnung be§ ^ap ft Snnocenj III. bcfitum, fo merbcn mir „im 3ufamment)ang mit hen it brig en nunmcljr gemonncnen 3)Jomcnten jet^t bicfen pdpfttic^en Slusfprud; roo^l al§ etncn u 1 1 g ii 1 1 i g c n 33 c m e i 6 baf iir anfctjcn biirfen, bafj bamats, i m :3 a t) r c 1 20s, bic Ijdretifd^c Setjre bcreits in hen Crben ctngcbrungcn loar, unb menigftens ciu Xcit fciiicr 93titgttebcr fid) gu bcr= felben befanute"^). Samit ftimme, baf^ 1228 griebridj II. bem ') @c[)eim(. p. 92. — -) ,3ft ciiu'v i^cii ben j\imo)on 3"'^3'^iV ''^I't "^'^ ^^'ii' "'■''ft} tcicnbci\^ ju fommcn f^it^cii. — '') cf. jit atC bcm itnfevc fpatercn 9?cmcrfimgcn iibcr bie 2;em|jterrei3et. ©a fiiibcn wix ja baS 'ipifgevfd^lo^ n?teber, ahn Mid) bic rcct)tcu „Statiitcu iHMit ^^iri3cvi"d)Io)V'. — ') ©tct;t ®c()cimt. p. 9G ^cfpcvvt jicbviid't ju kfcii. — 04 — Trbeii bic ,s^iuneii]uno( ,^n ben ^I^c oliainebanerii ober UHMn(]ftciio 3lbfcljunirf)iuu] bcCi ('>3egen[al5Co tu'iioii ik uormcrfeii foime. ^a ciiblicl) auci) ciiunal ') cine i'loti,^ fid) finbe, bic uon „altcu ^^nmicttiner Sta = tit ten" vcbct (uacl) uielcl)cii 6ci ben ncid^tlirfjcn !i5erfommIiiiu3en bcr slater jit crld)ciiieii fiepftcrst i)ah(t) iiiib bicS iiiir aiif bic berii()iute ^^ctacjcriuic^ non ^ainictte 1218 — 20 bc^oc^en lucrbcii fi.iniie, and) giujleid) nufo bcfte iiiit bcm (\a]^\:\\ ©inbrud, ben bas 6d)eitern jener uerljdngnisuollcn Wnkx- nebniung gcuiadjt \)aU, ftininie: fo neigt '^^ru^ baljin, ba§ „(jcrabe uni i e n e 3 ^' i t u n b u i e H c i d) t cbcn u o r 2) a mi e 1 1 e b e r f ii r b i e g a n 5 e fern ere (S'ntiuicfluni^ bcQ 3:cnipcII)erren= CrbenS entfd)ci = ben be 8d)ritt gi'tljan luorbcn ift"-). llnb i)a^^ treffe jufannnen mit hen 5Ubi(U'iifcrfreu53iigcn ber 3»^it in iiielcl)en ,,ber proucn-- ralifdjc 2(bel einen fo riilindidjcii .Vlanipf fiir fcinen ©fcinbcn an^i= fodjt"^). -Ta bic ^eni;i(cr aber fviibjeitig zim\ bort befonberS beoiittert (jeiuefeu iinb einen nidjt unbebentenben STeil ber CrbenSgliebcr bortljcr bejoijcn Ijaben, enblid) iljre yie^erei in ifjren Orunbelcinentcn iid) nl5 ibentifd) mit ber ber Svatfjarer Ijerauggeftellt ijabe, fo Ijiittm mix mm nad) '^srul3 inmierfjin „ein ^ilb oon bem Urfprung, ber ©ntiuiddmg imb ber ^(nsbreitung ber tcntplerifdjcn ^'ei^erei", in meldiem „\ehn- einjedie ber bioljcr (jemonncnen ^iiQC mif baS fjarmonifdiftc fid) mit alien iibrigen ju einer (S'intjcit gufammenfi'ujt" 0- ^it'feci „(jarmonifdje" S3ilb mirb bann auf Seite 99 — 101 bem Sefer oor i)(ui]cn geftellt, in etner 'lieiljc uon Sateen, iuetd)c uiir nn^ fdjon luegen ifjrer i;dnge ungern uerfagen, (jier abjufdjreiben, ba fie ben gonjen --pruli miebergeben. 2lber luir fiirdjten, ber 5efer roirb an unferem bioberigen -TfuQjug genug ^aWnl llnb burd) biefes 93itb fo((en nun and) „bie mand)er(ei 'l^er; fdjiebcnfjeiten uotlig erftdrbar" uierben, „uield)e innertjatb bee CrbenS ftattgefunbeii 311 Ijaben fdieincn"'). '^v.ui es babe bod) ,,fitgnd) nidjt biefe gaiije grofu' *i\el3ergemeinbe in alkn ibrcn cin^^elnen Wliebern g(eid) intenfiu uon bem if)r 5nm '^mnier bienenben fel3erifd)en I'ogma bnrd)= bfungen f cin " f onnen. ^ i e 9)i e T) r 3 a b ( n d m lid) b e 5 j ii n g e r e n dlad)- ti)ud)fes I)abe ja iiberf)anpt in bem Crben „md)t Sefriebigung irgcnb cineS geiftigen ober gcmiitlid)en 33ebiirfniffe§ gefud)t, fonbern „mir eine anftdnbige unb meift ja and) mo I) I red)t xcidjlid) au§ fallenbe '•l^erforgnng: fo(d)e I'ente merben an bem, ma§ it)nen bei ber 5(ufnar)me anfer(egt imb gefagt loovben ift, fcinen befonberen 5fnftof^ genommen baben''. Oriir micbci* anberc Ijahc „biefeG berb matcriaiiftifd)e (Spftem mit feinem 5tu(tnG ber 3)Jaterie einen ^teij" ge[)abt, ,,ber um fo mdd)tiger luirfte, ') Dlamlid) 6ci 9{a^nouavb 283 11. 1 (Srnm. 1 511 @c§ciinl. p. 97). — =) OJcficiinr. p. 98. — 3) p. 99. — *) ibid. — ') Qkhdmi. p. 101. — 55 — je meljr gembe bcm ijeiftiij unb fittlicl) uiuietnfbetcii ^Hitter jciicr ;^c\t iiiitcr bein Scljulic unb au\ 05runb besiclbeu bic uollftdubiijc 'Ik^fricbiguiic] vcv- ljeif5en mar alles bcffen, icaS feiii ^erj fic^ roiinfdjte unb fein ©inn be- c]er;rte" '). 2Benn abcr jc in ben ^emplcrorben eiu lue^r fittlicf) benfenber unb ber Mrd^enleCjre crnftor crticbencr ^^inujlint] fid) uerirrt Ijabe, fo Iiabc man e5 gegeniibcr bicfein entiucbcr „nid)t fo ftreng" genomnicn, „inbciu man bie 5fufnaf)me = ,3cvcmonien ale. uidjt ernftHd) gcmcint, al nur auf bie ^^riifung be§ ^ie^iptenben deredjnet bavftellte", ober (jeijeniiber foldjen bas uou ben Bt'iigenausfncjen bei 9J(td}e(et unb fonft fjintdnalid) bemiefene rofjc (Siiifdjiic^terungsuerf aljren 3ur 3tn= luenbunoi gebrad)t, mit ber 2tu6fid)t auf bie ©d)reden beS STobeS ober elenbe ."i^erferfjaft „bem fe(bft ftarfe 9taturen auf bie ®auer feinen ^iBiber= ^lanh entiiiei]en5ufel5en uevmodjl"-) [jalKw. ,,SBefd)er oon btefen Ja^f^^n ein^ trat, biiuj natiirlid) ah einerfeits uon ber 9catur bes 9(uf3uneljmenben, anbererfeit'j aber ami) fefjr inefentlic^ oon ber be3 Die^eptorS"^). ^^on ba au§ erfldre fid) and) bie un(][eid)c ^nfijierung ber ;)erf d)iebcnen C r ben Sgebiete uon biefer lucifcrianifd)en i^et^erei ober menigftenS bie uerfd)iebene 33etl)dtigung berfetben in htn einjelnen Jeilen. 21>df)- renb ndm(td) ber Drient unb ber fransoftfc^e Bi^t-'^Q ^^^fi'i "'^'^^J un,3U)eifelf)aft am meiften fener fel3erifd)en C)ef)eimlef)re famt alien iljren „bofen ivonfequenjen" u erf a Ken gemefeji fei, fiinne eS „anberer; feits a(§ eriuiefen gelten", baf^ bev portugiefifd)e B^U'-'iG '"^'"^"^-^ rr'^^^^ 33oben fird)(id)er 9ied)tg(dubigfeit uerlaffen" I)abe, was feine (S-rftdrung finbe in ber fortmdfirenben ftrengen 3(bl)dngigfeit besfelben uom Staate. iHus biefem ©runbe fei er and) nur bem Seamen nad) aufgef)obeii morben, ind()renb er in ber ^T)at als Drben ber „9iitter Gfirifti", al§ „(S()riftu§ = Drbeii", unge()inbert fid) loeiter fortfet^te. ,,(Sin d!)n(i(^e§ 'i^erl)d(tni6" fd)eine ,,bei ben beutfd)en ^Tempetljerren objuuialten"'^): jebenfails fei iljnen gegeniiber „ber 33emei§ ber i\et3erei nid)t erbracbt", loenn and) oielleid)! nur burd) ben 9)iangel eines gleid) riidfidjtotofen, pfanmd^igen ©ewaltuerfa^renc luie in ^^raufreid). Seiui '^^vul^ ift geneigt, bie ,,troi3ige unb gerabe^u f)erauoforbernbe .^altung" ber beutfd)en Slempler auf bem ixonjile ju Wa'uv^ ,,a((erbing§ ak einigermafeen graoierenb" auf= ^ufaffen. Unb ,,d()nlid)'' fte()e e§ „mit ben fpanifd)en STemplern, „n)eld)e auf ©runb ber gegen \k gefiiljrten llnterfud)ung fd)lieB(id) ein= fad) (o6gef prod)eu uiurben, unb mit bem gro^ten cieik ber in bie Derfd)iebenen italicnif d)en ^^rojeffe ueriindelten" ^). 1) ©cfieimf. ]). 101. - -) iWid. — ■■') p. 102. — *) (5c[)ctm(. p. 103. — *) ibid. 5Den Scfev, iuclc()cr friiftcv — fo p. 30 ff., Bcfoubcv'^ and) p. 40 bcv ©cficiiul., f. eft p. 29 iiiib 35 — imnicv ihmi bcv 11 b cvc in Uiiinniini] bcv ;1ic|ultatc bc8 — C)(i — '^soii bcioiiborcm 3ntovc|"|o [ci bic StcKuiui bco oiuUifcIjcn oiuoic^i iinb bcr iiiit bcntfolbcu xiertnmboncu Xcinplcv uoii ©djottlaiib iinb ,3vl(Uib. 3n"^(i)ft U'i W"^^ fM'^ dcfonbcrfi fjrauiercnbc 3'^ol- fultuo iiiclit uinuittelbav iiacl)(]ciuicfcn". ^tiir ,'pci; n; Tanct, ber %^xo-- uin^iadncifter uon .^vfaiib, miffc ctiuas uou ciiicm fotdjcii .^lopf, bcii ciii Slitter ill ©eiualfirfQm Ijaltc iiiib von bom bie 9?cbc cjeljc, cr ucrmo(]c aiif jebc %xaa,c 311 antmovtcii; co werbc biefer 5lopf abcr mir uoii bent '^l^rdjeptor Don ©aftrnni ^eregrinovnni unb ben con biefem 3hif(3enommenen nni]e(ietet: cine 9ioti3, bie baburd) atterbingS befonbers bemerfenSiuert ift, bafi ^srut uieint, fie „i}ek nns ein rcdjt anl"d}anlid)e6 ^Mlb bauon, mie 0011 einer beftintnitcn ^>erf5n(id)f'eit anS bie ivel^evei im Drben ©ingaiu] finben unb fidj in benifelben yon G3eneration ju feneration nerbreiten fonnte" '). ^urd} bie Slusfaijen etiidjer anbcren B'-^'Hl^^'t werbe bodj iiniuer nur fouiel criuiefen, bafi ,,bie 5vel3erei in einjefnen .streijen and) beo cmy lifdjen .Si^^^'iflS be§ DrbenS bereits ©ingiang (jefunben tjatte"; unb ebenfo w\'\\cn bie meiften S^i'S^ii i^"-""' >M^^ nndjriftlidjen unb unfauberen ,3^1^^'= nionien bci ber Slufnnljnie" nur als uon ,Jen[eit§ be§ 3}ieere§ i'lbltdjen", mobei man ebenfotjut an ^ranfreid) al§ an ba§ 9}Jorc]entnnb benfen fonne"-)- ©0 oeioiiuic man „a(Ie§ in atlem bei bem ©tubium bes eni3= li[djen ^ro^effeS entfdjieben ben CS'inbrud, a(s ob bie ile^urei mit ibren fdjamlofen .'ivnUIjanbhinoen bort IjodjftenS in einem t(einen .ilrei je ber 'I^emveUjerren befannt gemefen unb geiibt luovben )ei, aU ob atfo bort erft ber 3(nf an g gemad)t m orb en fei .^u einer nollftanbigen inneren 9(ff imtlier ung ber ('>)enoff enf djaf t mit iljren alteren fri^'iSblifdjen unb morgenldnbifcben Xeilen"''). Unb fo fjaben audj bie geiftlidjcn ^uQuifitoren oon (^nglanb, lueiin ,,nid;t alfeQ triigt" \), meldje [jier bie Unterfudjung „oIjne 9(nu)enbnng irgenb einer 2lrt uon (-^eiuatt ober ^errori§nui5 in burdjau^) tjumanen g'onnen fiiljrten" ■^), biefen ©inbrud empfangen, „ba{3 fie es nid)t fomoljl italicnt[cr)cn '^U"0 jc) ) cc* mit be in f v aii^^o ) i 1 ct) cii iH-ruommcii [)at, biiv|tc fcIjiMi bicfc 23c!ncvfiiiiri i(jin(aui]licf) uniiibcni, iiibcm or auf cin bei-avtiiicv^ (s'ViicbiiiS iiad) bcii yovr;criicI}Ciibcu ?fuj;?criinoien Voii ^Unilji unmi.\ilicf) ilcfafU [cin foniitc! U6rii3Ciici ciit(>ilt bie 33cmcvfuiui in bcv 2(mn. 4 (p. 100), „ba[^ bie siciieii bie Z. in bcv li'onibavbei, ben Dtavfen, So^Scaua nub Salmaticn i^efiif^vte Untcvfnd)unn 1310 ju 9iauenna mit bci ,vveifpved)nny] berfelben enbetc," cine notovifclic Unridjtijifeit: bcnn bact ^onjil jn Ka= oenna c\ilt nur ben ©licbcvu bcv 3ffomai]ua! — ') (^5el)ciml. p. 103. — -) p. 104. S^'af3 bii6 nic[)t vidjtij] ift, loivb jeber au-? bcv ii^evijfeidjuni] bc5 fonftitien ©pvad)fjetn-and)6 f}evau?|inben : „tr;uisni;u-inus" :c. cjc^t im ''l^rojeji reiietma[!i3 auf ben Ovieut. — 3) p. 104. — *) dkimmi. p. 104. (H „triiAt ebeu aOeS"! — *} ©ne ^■I^crjanptunji, an bcv Unv fd)on oben, p. 35, tcmevft fiabeu, baf; fie beu 'j;(;atfad)en \iMbcv|pvicr)t! cf. i^c^otem. I, 368 ff. — i)7 - mit cinov altoinjjoiiiiiv^clton imb uoKic] mi^ijcbilbctcn, aid uiclmchr mit ciner crft luUdiujft ciiujcfiUjrteii, ovft in bcr (Sinbiirijcniiuj bcijriffcucit .*Re^erei ju tl;un l;dtten" ^). ,3ni mcitercn aber imif^ ^M"ul3 5Ui]eftof)en, baf^ (^crabe biefe 5(fteii bcii 23cuHn§ lieforii uon ber burdjgefjcnben IHbljdiigicif cit beo ciiglijdjcn uon be in fraitjofif rfjeu Drbcnojiueiije. Da nnr mm aber ieiicii ,,3iir 3^^^ *^^^ ^^^rojefjcS in ber ^anptfadje nod) nnuerborben feljen", fo merbc cs „wat)vfdjein(id}, baf3 bie ^nfeftion cben erft bei^onnen fjatte nnb bafjcr nod) nnf eincn iicrI)d(tniGmdf3ic3 tieinen jRreid befdjrdnft i^eblieben mar, alo bor ^^^rojejl erliffnt't unirbe" '^). Unb baniit ftinnno mm bie ^^e()anptun(3 bed 9)i i n o r i t e n ni o n d) g ^ o b a n n e § o o n To n n n (\ ton, ba)3 er uon eineni ano (Seunnenobifien au§ bent Crben gefd)iebenen Xenipe(= I)errn ijebbrt haW, „baf5 in (Sncjlanb bereits uier ^bolfbpf e uor-- I)anben feien"; „nnb biefeo Qkni) fei erft eingefii()rt burd) Sill) elm be la 3}iore, ben niinmel)rif(en G)i ofiprdjeptor uon (^'nglanb, ber eine i]roJ3e Sdjriftrotte mitt]ebrad)t l)abe, luorin affe biefe abfd)enlid)en Cbfer^ uanjen unb 5^uItnSgebrduc^e aufge3etd)net gemefen feien" ■'). ^catiirlid) i)alt '^irul3, ba i()m eine fold) „pofitiue Slngabe faum ijanj am ber £'uft (3e= ^]riffen fein'' fnnn, and) bieo bann fiir einen lueiteren ixMueio uon ber eben crft an gel) en ben fetjerifcljen ^lUiai'^i'ii'^O '^^^^ eni]lifd)en unb mit il)m bee fd)ottifd)en B'^^t'^iJ^ tier Xempler^). ') ©c^ciml. p. 104. — 2) ],. 1U5. — '') ibid. — *) Unb btcc« jit fouftaticvcii, |"d)ciut ~^5^•ul^^ bc^f)viI6 uo:i lu'iiMibcvcm locitcrcin ii>cvt, ivcif an bcii )" cf> o t ti fd) cu ^^i-'fiil bciS OvbeiK^ hx bie X r a b i t i o n i^ on be r 3( h ft a in in ii ii c\ b c v in o b c r u c ii ,"\- v c i= mauve vci ooii beii IcmpcH)evveu anfniipft. S^er (Si-ovteniiiji unb Jijibcvlesiuuji biefer ivabitioii uubmct X^xni} beii ScC^hif^ bcv 03e(;cimlc^re, p. 106 -110. 28iv teviifjveii bicfclbc r;icr iiidjt locitcv, cvflaveii iiiiS aber gcvuc ciiiiun-ftanbeu mit bent, uni? bcvfeltic liiev, im ?(ii|d)hi[i an anbeve, oov attem SBitcfe, tcitrinc^t. Siefe 3(neifu()vuni3cn, iuic bicjcniijen, U''cld)C V'XHi} in bem a(\^ '^iveiten Teit bei (:Me[;cim(ef;vc anf;cr>ins]tcn „yjact;= loeiS bcv Uncd)tf)cit bcr Don TOeiv^bovf l^cvauK^iieiicbcucu (^^efecimftatnten be6 lem^elOcvven: OvbciiiJ nnb bcv iu'ftanbteitc bev ^''^tf^'f)'"'!}" J'tv 3'-'iP^^'^'i'"'3 biefer viaii^eu fvcimanvcvifdjeii "JJKi^vc fotjcu KifU, evfcnnen wix i]cvnc ali3 ein pefitii?e3 iJevcienft ber ■|U'utifcI)eu Jov- fctntiu^ in bcv „(Mef}eimIefjrc" ah. 2. fviipitel jBrmlcilimg lln^ UMkvlcrKung kr ,<(!3rl)eim!cl)rc'*. Die frmplcrvfiKl. '^l^ir finb 511 ©nbc mit ber ®arleguiuj ber ^©efjcimlefjve". Siefelbe ift, im ^ntcrcffc ber ^-I'odftdnbinfoit, mit ber nnr bcu ^^rlIl^fd)eu Stanb= pun!t 3U djnraftorifiereii ftrcbtcn, (anger gemorben, ahi luir felber ge= iDitnfdjt; nm fo fiirjer barf bafiir bie SBiberleginuj fein. l^cnw ber Sefer braiicljt nid)t 311 fiird)ten, baf^ luir il)ii iiiit einer Sr^iberfeiiuiu] alter ber eiii^elneii umnberbareii 'i^efjaiiptiinoeit aiifljallen nierben, au§ uieldieii fid) baS Wefaintbilb ber ,,©ef)eimleljre" jufammeiifelit, fo uerlod'enb eiiie foldje 9(iift]abe in maiidjer .'Qinfidjt fein mag. SI>ir (affen'g, lueil e§ nidjt iiiitig ift, meif, mie man bie ganjc @efd)idjte be^ SognmS ami) „\cim Slvltit" genannt l)at, fo and) in ^.'^ug auf bie ''^ru'^fc^.'n SS^rfe itber bie S^empler fidj fagen (af3t: ber .53erid)t iiber fie loirb uon felbft ifjr Werid)t. Itnb fo biirfen luir nnS fjier bamit begniigen, menigftenc gegen^ iiber etlidjen grunblegenben ober befonberS uerbliiffenben SBeljauptungen nnferen Siberfprud) jum Slucbrnd 3U bringen. 9(ufs lunnberbarfte beridjrt ben Sefer fdjon bie (Sinleitnng mit ifjren nidjt blofj fiir ben Stanbpnnft ber ^(Sjeljeimleljre", fonbern fiir bie ganje '|>rul3fdje WefdjidjtSauffaffnng tijpifdjen 33el)auptungen iiber ben Urfprung ber .^reujiige, bas iirfpriinglidje S^erbciltnis uon (S()riften = tum 11 nb ^§[am unb bie f ultnreKe Sebeutung be^o leljteren iiber- baupt. Tiad) nnferer 'Weinung beiucift ein (Sd)r!ftfte[fer, ber, mie -^"rul^v ben reiigiofeu ^aftor nnr a(§ fef unbare Urfadje jener abenteuer(idj= grofuxrtigen Unterneljumng gclten 5U laffen uermag, als primixre aber allerlei ^ntereffen unb ^Jcotiue mater ieller Strt Ijerausfinbet, nur eben bies, baf? er ben nnterf d)eibenben ©runbd) a rafter bes .yf it tel alters ju ucrftefien anfjer ftanbe ift. Tenn luorin aiibe^j he-- fteljt bas djarafteriftifd)e SDierfmal biefer lunnberbaren, ben mobernen ilienfdjen in gleidjer 'ii>eife bnrdj iijre 3ioniantif anjieljeiiben, mie burdj iljre ,,3Jiitteta(terIid)feit" abfdjred'enben ©podje ber (Sijrifteidjeit, ak eben in ber jugenb(id) nnffaren 3>ermifd)nng unb ^\n\]uidung uon ©eiftdcljem unb W\'\t- Udjem, Don 3ie(igion unb ^nVlitif, unb jmar fo, baf^ ^hcn auf bem A^oljepunft iljrer (5ntunc!hmg ba§ p()antaftifdj=reIigiofe ©tement jum beftimmenben ^^aftor ber ^'otiti! roirb unb bie meltlid)=realen 9Jiad)tiier!)dItniffe fidj uollig unter= tfjdnig nmd)t, aber altcrbings nur, um mit ber Grreic^ung biefes ^kk^ auc^ bie 3ieaftion gegen bacfelbe ju mecfen, burd) bie fiegreidje Snrdjfiibrung ber — 5U — diifH'vIicIjcii ,V}crr[cIjaft bcr 'lioliiiioii iilicr bie ^^Bclt bic llinuadrlicit folcljcu .s^enicfjaft ben i)(Cii[d)cii jitiu 33oiinif5tfoiii 311 bringcii iinb fo auf bciit ."oiUjC; pimft i()rcr .V'^^n-fdjaft bicfc fclbft an ifjrcr 2i>ur5el 511 untergrabcn iinb ifjrcii iiifjcit Stiir,^ in bie 3:ieie, in ba§ nnbere tSTtreni Ijinein, ,^u r)erfd)ulben 'c* llnb ben ^ofjcpniift imb alfo cbcn baniit ben 3i>cnbepnnft biefer ©ntiuicfhino bi(ben bie ^ren55ii(,ne: inie ik einerfeitc fjerDorcjepiujen finb aus bem Trange, jene uimiabre du^erlidje 2Be(tbet)errfdjHng bes in ber 5livd}e bereit'j lueltfbvinig geftalteten cieiftlidjen ^aftorS 511 r aflitinfniTenben 3lnerfennung 311 bvingen, fo enben fie anbrerfeits mit ber ininicr affgemeiner bnrdjbredjenben (irfenntni'j uon ber Unmiitjlic^feit einer fotcben geiftlid}:roelt(td}en Unioerfal^errfdjcift iinb bienen fo af§ ber nuidjtigfte -§ebe(, biefe ijanje .S^errfdjnft im ^^n'injip ino 3l'anfen 311 bringen. ^Daruni barf es un§ uic^t umnbernebnien, uienn mir nidjt blofj uon ^(nfang an bem ©djiuung religibfer 'i3egcifterung aUe inoglidjen lueltlidjen ^ntereffen in oft naiuein ©emifdj 3nr ^dh getien fefjen, fonbern ami) ini ^ortgang ber (ireigniffe biefe niateriellen ^ntereffen tinnier imnerbiiKter fid) geltenb nind)en iinb 3n(el3t qIo bao faft nod; einjigmirffaine ilJtotiu crfdjeincn. 3^aS aber ift bie 3i>irfung, nidU bie Urfadje ber ^reujsiige, roie ^rul^, ber biefe§ ganse 93er!}dftnig gerabeiuegs unifeJirt, e§ angefebeii Ijaben modite. 'IBie jener 311 biefer 3lnffaffung fonnnt, ba§ ift fiir ben, ber feine (Sd;riften aiifnterffaui biirdiging, nid)t fdnner 3U erfennen. 3ioeierfei ©igen= fd;often treten niiG barin n(6 ebenfo uie(e fc^roerroiegenbe ^Qiiptnidngel entgegeii: bie eine ift cine iibertriebene, faft franf^aft 3n nennenbe ®iid)t nad) ^tenerungen, ein i^eftreben, bie ^inge iiioglidjft auf hen iTopf 3u ftcKen iinb fo bie Si^elt mit nenen 9iefu(taten 311 iiberrafdjen, luic luir bag and) fonft hei fo mandjeu SdjriftfteKern unferer ^cit, auf ben nerfdjiebenften ©ebieten, a(5 eine 3trt "Dcobe graffieren fetjen. 2)er= artige i}(utoren mogen mofjt pifant fein: fiir bic eigentlidje (^rfenntnis finb fie menig forberlid). Unb 3U biefer i^ceigung, luetdjc mm gegcniiber alien ''^H-iilifdjen gdjriften uon uorntjcrein mif^trauifdj nuKljt, tritt als ' 3 111 cite ."gaupteigeufdjaft ijur^u ein gerabe3u pcrbliiffenber 9}iangel an retigibfem -i^erftdn bnis. ©erabe feine ©djriften besiiglid) ber 3:empfcrgefdjid)te, in luefdier biefer ^aftor eine fo burd)greifcnbe 9Jo(Ie fpielt, bringen un5 biefen 9JiangeI, faft Bdk fiir ©eite, 3um 33euiuf3tfein. ^ies gilt fd)on fiir 'i)k eingango angefiiljrte mettere ^-^e^auptung uon ^^hni^ liber ba§ iirfpriinglid;e S>erl)d(tnis uon ©tjrtftcntnm unb 9^1 lam iinb bic fu(ture((e 33ebeutiing ht^:, let^teren itberbanpt. 3ifar raenn ^^riil^ ba§ erftere fo barftellt, a(§ ludrc e§ uon IKnfang an, luenigftenS uon (Seite beS ^sfam, ein nid;t§ lucniger alo prinsipicd feinbnd)C§ geiuefen, uicduetjr crft biird; bic ©djulb ber Cfjriftcii^ Ijeit, uor aUeni ber abenbldnbifdjcn, fo gciuorben, lueldjc cbcn in ben — no — .SXreu§5ii(]cn bcii (^rimmitjftoii ^^(lujrift auf boii '-In'ftanb boo vlofaiu (]oiiiad)t iiiib biefcn babiirc^ gejiDungeu ijaW, fdjoii iiii 3'itereffe bcr ©clbftcrtjaltiiiuj ill bcm Gtjriften feiiiou gcfn()rlirf)fteu unb erbittertften ©egner ju fc^en: ]o gciiiigt gegeiiiiber biefcr 33e()aiiptinu^ fdjon ber ciufadje §iuniei§ auf bie 2:^atfadjcii bcr (''ief d}idjle^), luoiind) fcin $>(cnfd) in bcr SBelt cs beftrcitcn faun, tiaf? ber 9}tuf)ainebani§imiQ uou Slufang an fid) nicfjt auf bie iDciffion in bcu au|3crdjriftndjeu Snnbcru bcfd)ranft ijat, jonbcrn aud) bie d)rift(id)c 33eu5lfcruiig bcr in fcincu Diadjtbcrcid) fa((cn; bcu ©cbictc ju crobcrii bcftrebt roar, bafs cr fcbou ini crfteu ^a()rf)uubcrt fciucS SScftcJ^cuG roeite Sdnberftreden bcr djriftlic^en ■s5crrfd)aft auf bcui -■irH'gc bcr neroaltfamcn ©robcruiu] abcierungen bat unb cbcn im c(ftcn Qaljrtjunbcrt roicber in cncrgifdjcm ^r^orftof^ gcgcii bas §auptboUii.icrf bcr djrift(id;en 2BeIt iui Orient, £onftantinopcI, bcgriffeu roar. 93efanut ift ja and), baf?, wcuu aud) nidjt ba§ cigcntHdjc 9}totiu ber .HrcujjugGuntcr: neljmungen, fo hoi) ein rocfentlidjcr SluIaR bcrfelbcu ber ."Qilferuf be§ (3rtcdjiid)cu .^aifers bci ber abcnbldnbifd)cn ^^Bclt gcroefeu ift. Xexn tjegemiber faun eo rocuig in ^etradjt fomnicn, bafj ber ^Qlam, nid)t blof? in bo(]matifd)cr ^infid)t, fdjou in feiner 3lu§bi(bung, uiaudjCQ uoiu CSfjriftcntuui — roir uiodjteu nid}t fagen — cutfeljnt, fonberu gcrabeju gefto[;teu (jat, ober ba^ er friifjjcitig and) bci nmudieu ©kmeiiten bcr d) rift I id) en 33eublferuug lebbaftc ©puipatljieu gcfunbcn {)at unb biefcn Synipatljicn 5Uin nid)t gcringften Xeiic feine grof3artigcn ©r- fotge ini Siorgcutanbe — unb jroar ja cbcii in ben Vdnbern, roeld)e bie ^■ii>icge beS GfjriftcntuniG gcrocfen roarcn ober fid) bcuifclben aiu frii()cftcn angcfd)[offcn Ijattcn — uerbanfte. 'il>er aus all bent cine prin^ipicHc 'i^er= roanbtK()aft beo .jo^'^i't uiit bem 6()riftcntuui ab^ulcitcn ucrumg, ,^eigt bod) nur, bafi ifjui rocbcr bac. 'Ji>cfcn bco eincn nod) bc6 anbcru irgcnbinie griinblid)cr tTar ift. I'cnu alle jcne TTjati"ad)en berocifcu bod) iutnicr nur • l)od)ften§ cine iuucrncf)e 'Iscrroanb tf d)aft jener 'iuUfcr, aber nid)t bccj (SOriftcntuut^ felbft, uiit bcni iliuf)auicbaniSuuiD unb feiueni '^^riujip. ::liid)t roeil ber ^slani fo uic( 6brift(id)eo tjat ober Ijatte, fonbcrn roeit jenc 33euoIferuug fo roe nig d) rift (id), uoni ©eifte be§ GljriftcntuuiG roirf(id) burd)brungcn roar, baruiu ift c§ bem Sotam i)erI)d(tui§mdBig fo Ieid)t geroorben, cineu fdjeiubar fo fid)eren altcrcrbtcn 33efil3 ber Gbrifteurjcit ju entrcifscn nnh abrocnbig ^u urod)cn. (iinc gcnaucre fird)cn= unb uor olfeui and) bogmcngcid)id)tIid)c Kcnntnio jeiuT ^aljrljunberte jcigt uno ja ftar unb bcut(id) genug, roic tief ber *) 3v allem in feiiicv i^ci>vccf)uiui won '^^-xni^ , ifiilturj]. b. .flvcit55Uiic, in bcu ©ott. iic(. •Jlu.j., 1883, ©tuct 33 wm 15. ~ cine aidjaltenbe fitt(id)c 91rbeit baju gefjort, uni cs imrflidj 511 crfaffcn, imb bafe, mo bicfe fef)U, C'a nidjt blo§ iibcr=^ Ijaupt fittlid) luirhingdtos bicibt, fonbcrn immer wieber luir 311 einein ^errbilb no 11 9ieIi(jiou l)crabfiiitt. Hub ebeii bicfes 3ci'i^t)ilb ber (^riftlidjeii unb ber religiofen SBdjrfjeit iiberljaupt feljeii wiv in bent 9JhibamebaiiiciiuuQ reprdfentiert, beuttidjer nod) a(s in irtiienb einer ber flVo§en I;cibnifdjen 'Jielitjioneii. 3ft bas (£fj rift en turn ber ©ieg beS fittlid;eii ©eiftes iiber bie fiiinlidje 3tatur, fo foniieii loir hm 9}iu(;amebanismu§ feiiiem ^^rinjip na(^ — loie luir baS am beiit^ nd}ften an 9)hdjameb felbft fe{)en — ben ©ieg ber finnlidjen 9iatur iiber ben fittlidjen (15 e ift nennen. Itnb banun ift cs and) niit bem 3§(ani fo reifjenb fdjnell, niit bem (iljriftentnm aber fo mcrf = uuirbitj (angfam uorancu'cjaiuien. Teim maS fann bem finnlidj ueranlaijten 9Jienfd)en, mas fonnte uor allem bem mit fold) mddjtiger ©innlic^feit auSgeftatteten nnb bod) jmjleid) and) reliijibs begabten 33e: n)of)ner ber ficiBen ^om, §umal ber femitifd)en nnb ucnuanbter 9iaffen, metjr snfngen, aU eine 2Be(tanfd)anun(3 , bie fid) fo bnrd)anQ aU bie isermd()hnuj ber Sieligion — l)ier als bes f((dnbi(]=fQnatifd)en @e= fiit)(5 nnbebingter 3lbf)dngigfeit uon einer tjoljeren Wladjt — obcr ytelmeljr a(s bie Unteriuerfniuj berfclben nnter hie grobe ®innlid)feit barftollt, luie bie§ ber ^^^Aam tljnt'c' ©ine foidje Sfeligion fonnte benn and) — gan5 mieber im Unterfd)ieb yom ©ijriftentnm mit feiner taugfam erjieljenben fittlid)en 9Jiad)t — mol)l eine du§erlid) iippige ©djein= fnltnr in iiberraf d)enber iliirje (jeruorbringen: n)af;rf)aft fitt(id) = bilbenb jn mirfen nnb bamit bie 9)tenfd)en anf eine l)bf)ere AvnUnr- ftufe jn f)eben, tjat fie nie uermodjt. '-JCmi^j i)at ber a}inl_}amebant'jmns, meim nmn bie 3(i()v()nnberte feiner @efd)id)te nnb bao lueite Q'khkt feiner i^errfdjaft iiberfd)ant, im ganjcn Ijeruorsnbringen uermodjtV (Sine fnrge iippige ©d)einbliite nnb Ijernad) — eine 13 be ^lUifte: bao ift ber Xotaleinbrnd. !3)amn finb nid)t bie (^tjriften fd)nlb, ba^j ift bie eigene ©d)nlb bes S^tom, ber in fid) felbft feine SebenSfraft jnr ^ikffernng birgt : baljer er rool)l im ivampf, in ber 33eriil)rnng mit anberen, uor attem d)riftlid)en, ©lementen nod) am meiften ft^opferifd) angeregt nmrbe, wo er bagegen nnangefod)ten ljerrfd)te, ober aU er fid) felbft i'lber^ laffen blieb, feine gan^e i)be Unfrnd)tbarfeit, feine tbblid) .^erflbvenbe 'i^^irtnng - 62 — iiuf^cvte. 'Soldier yieUijion (-ictieiuibcr loc^t ba6 (Sfjinftentum, and) in bcii ^""iatjiljiinbcrtcii jeiner fd)u)erftcii Wcfnljvbiuui iinb ^Ikrbuufehmg, bio cIhmi icnc'3 mclttid) uovdu^ertidjenbe ©trcben luit fid) bradjtc, bciinod), ebon inn bc'j (]oifti(v[itt(id)on .tcrnS iinllen, bev i(;ni uon ■'paufc innciuobnl, cino iibovrafdtcnbe I'obcnQfraft nn bon Tmv Si>a§ c§ uiivflid) ift, jeinc nnmbcvbnre .Uraft bcr --llMcbcrticbnrt, dufjertid) uub innor(id), bvinijt c^ bn 5UV 9(nfdjanniui, mo cg fid) felbft iinbeeinfhifjt uon frombcn (Slcntcnton, in ber 2;^iefe ber gcrnianifdjcn S.sotfcfcele, luabiljaft anciiuirfon fonntc. llnb bicfe Steligion foil, aflcrbinc^s ebcn iintcr ber i^cvrfd)aft ber nricd)ifdjcit Drtljobo;L"ic , nidjt b(oJ3 ctiuas (Sd)(cd)tcrc'3 ak ber :3^'f'^iii (]e= lucfcn join, biofcr if)r (^ocu'iuibcr n(s „cinc I)ii()ore ^')ic{ii]ionsftnfo" fid) bar-- ftcllon ; ncin, %^\'\[[^ im\u]t c§, ini 9(nfd)lnf3 an l'oifo(cur, fcrtiiv niit cinem fpanif djcn Sdjriftftedcr bon :^1 Shun nid)t nnr niit bcni 3(ri an i§nni3, fonbcrn gerabeju mit ber 9{eforniation jn uenjleidjen ') ! '^i>a6 foflen mir baju fac^en? 9]ieinnnb uurb e§ und a(§ 9(nn!af5un(3 anSle^en, lucnn wir iac\m: luo ein fold)er iuu'o(eid), eine foldje 33e(jaiiptnnii iniiglid) ift, bn febit es eben nni religibf en 9^erftdnbni§, unb biirfen wir nm nidit luunbern, luenn loir nnf Sdjritt nnb Xritt einer Di)flic]cn syerfennung be6 relit]iofen A-aftorS in ber (>3efd)id)te betieivten. So fdjoii luieber in ber iibertreibenben 33efjanptnn('( uon ber SBir- fling ber Kreu,^5iige. ^af^ biefe eine ftarfe ©r nil d) tern nc] iiegen; iiber bem Diaiifd) religiofer S3ec]eifteriing , ber fie in§ l-'eben ni-'^Kf^i' / niit fid) i]ebr(id)t I)aben, erfeiinen mir nod) iinfern obicjen 9tuQfid)riingen i.]cx\k an^ raie and), ba§ fid) biefe ©rniid)teriin(] in einer ininier ftnrfer merben= ben (S)(eid)(]idti(jfeit (^egen bie ^(nforberitiu^en ber 311111 .(laiiipf antreibenben 3Jiad)t, ber i^ird)e, nuf^erte. ^Bie btv3 cjaiij^e (]rof3e llnternefjinen Ijoruor-- gegangen mar niis einer fa(fd)en ilberfpanniing beci reHgiofen (Stementd, nlfo ba|3 bie§ nud) in ben me(t[id)=poUtifd)en S^ingen cntfd)etbenb fein follte, fo biirfen mir iin§ nid)t miinbern, bafe eS enbigte mit eineni iiberrnfd)enben Sriunipl) be§ meIt(id):po(itifd)en ©iiing, mit einer uottigen 'iseritrteiding otter religibfen ^olitif nnb ber uoKigen .^l?e{)rfeite biefeS ^iH'r{)d(tniffe'3 : ber ^errfd)aft ber ^'olitif iiber bie ^teligion. 2Bie man crft bie rein poIilifd)en ^scrtjnltniffe imin religii3'j;!ird)(id)en 3'dereffe t)atte eiitfd)eiben (affen, fo meiigte man fid) nun uom lueltlic^^polttifc^en @efid)t5pitnft aiio in bie rein religibfen Swinge — eine§ fo falfd) mie bas anbere — bis erft in ber dk- formation bie rid)tigc Sd)eibiing beiber ©emalten unb it)rer Spljdren profta- miert morben ift. ^ieCi ift bie (Signatur jener ^t'it, be§ 3tuc.gang§ ber .^reiij^ f^iigc. 9(ber uon jener (£"rniid)ternng gegeniiber ber religibfen 33e= ') inil. otcit 1). 18 — G3 — c^oifteruiu^,, bor lui)kn ®(eicl)i3iiltii3feit uiib bem SBibcr[prud) i^cc^cn |one relii]i5f e '^hi 1 itit" ift nod) c i ii lu e i t e r S d) r i 1 1 bis 5 ii r inU ( i g e 11 'iserjiucif lung nm t] a 11 5 c 11 Gljviftcutum uitb ,^um off cite 11 316 = fall uoii bcmfelbeii, vid iinntor, q(§ bie§ ^^nii^ barftellt! ::ycodjtc immcrfjin bin unb luiebcr ciii uiiabfjaiigii]crcr, lueitcr fdjaueiiber ©cift iibcr bcr CSinfidU in ba§ unljciloolle SSivfoii iciicr ^ercimnentjunt] ber ^Micjion in bic ^^Hilitif fid) ^lun SiUbcrfprucI) geijcii jebe gorbening bcr 'li'digion iibcrljaiipt aufiiclcgt fiiljlcii, fo bHcbcn hivi bod) iiumcr (jod)fteii5 i)orcin,^c(tc J-ddc. ;3)ic -Keliiiion felbft, b. I), bie d)rift[idjo, fa [3 iencu f vcii3fafjrciibeu 3iatioiicii uiib juuu* ader ©tdiibe unb c^laffcii 311 ticf im 'iUitte, urn fid) mci^cu bc§ 5^e()Ifd)tat5en'5 cincr in ^iHU'fcnnunii i()rc'j '^i^cfcn^o uon if)r ant;(efad)tcn Unternc[)niiuui uon i()r felbft (06 = jutrcnnon, b. f). in tlavcu beunifjter Cppofition fie fd)U)inbeii 3U (affen uwh bafiiv cine nnbcre ^Il)Oltanfd)auun(j eiu§iitaufc§en. ©elbft raaS un§ uon eineui .Svaifer Jriebric^ II. berid)tet loirb, ift 311 uiib erf prud)§ = uoU, iini i[)ni nud) uur cine bciunf5t a n tid) r ift I id)e — iud)t nnr antitird)(id)e — Uber3cuijnnt3 5n3utrauen unb foijar bas Sl>ort uon Den brei ^etritcjcru erfd)eint — luenn man e^j iibcr()aiipt nbj cin I)ifto= rifcbcG Jviiftuut luill i]eUen (affen — 3ufanimengenonimen luit feinciii librigcn 'lHn-l)alten in religiofer 33e3ie()uu(j inel)r als ber 2litSbriid ciues friuo( = tjcnialcn 2Siberfpritd)5geifteS al3 einer iiber3eufiungSuonen 3Xufijef((irtl)eit iibcr bie Uuf)a(tbar!eit ber bistierigen Stelitjionen. ^^oI(; enb'j fo(d)e Dinge, loie bie uon ^-priil3 befonber§ f)eruon3e()obeue Sir; uente jenes prouenealif d)en 3 angers^) finb offenbar uiet e()er >) cf. oB. p. 27. 9f cuter, „®efcl}. bov vol. -?luff[;intui| im 'DJJittclaltcv", aiif bcr ^rulji Oei bicfeiu 2lbic()iiitt ]ld) bcfcnber^' Deriift, fdicint alterbiugS I)icr bemfe(6eit jur ©cite 3U ftcf;eu, luenn ev ]. 'S. eben bicfc ©inunite (53b. II, 27 f.) eiu il'ort neniit, „iu iveldjem fct)»i>erlic() cine nur mit ^hnoanbhtug jur @fe^)fi3 geini)rf)te 9)ie(and)ofic, joubevu bie ©fepfis jclbft fid) anfiinbigt." £)l)nt ben ii)erbien[ten biefcv^ (iMcfcfirten, beffeu ©c(}rifteu unS mit ber lebf^afteften .pod^adjtung oor iE)m erfiiUt [;abcn, irgenbune ,^u \u\l)i treten ju luoUen, fo miiffcu \mx bod) befenuen, bap u\x& berfelbe iiber bem (fijer I'einer 'Jdtfgabe, bie (i)efd)id)te ber religii-^fen 3(uff(arung im SRittelaUer gu i'd)reiben, in mand)en Stiiden UH'itcr ju ge^en fd)etnt, baf? cr ofter'5 me^r SluffKirung finbet, al^ wir 5ugeftef)en fonuen. Sie« gilt and) oon feincr ©tctlung ju nnferer .*5anpt= frage, betreff^ ber ©d)utb be6 2;em^^ tcrorben^^ njelc^c er fennjeidjnet mit ben a^orten, luomit er feineu 2tbfd)nitt t;ieritber einleitet (II, 33— 35); „2l[terbing6 bic Stften biefeS ipatcren "i^rojeffeS gebcn feine [id)ere Unterlage; abcr fiir toiiltig fritifd) \v c r 1 1 '^ faun ic^ bieiclbeu n i d) t l^alten." .r"* « * ^ ^ 9t e u t c r b a fi g a n 3 c Material g r it n b It d) e r f e n n e n g e I e r n t , f lu ii r b c e r wo I) I 3 n e i n e m a i: b e r e n (S r= gebitia gefommen fein! 3^'" fd)eint [icfi auS bem 'Iemp(erproje^ eiii (55einifd) iHMt 3lberglauben unb llngtauben ju ergebeu, „iDe[d)e iibrigen^ \a jo oft fid) bei einanbcr finbeii" (II, 35). 5^aa ift immer ni.Hl}_ ctuntv^ anbercci, a\^ \\\i^ t^ntl5 UmK: bcim nacf< - 64 — 511 ucrftc()cn a(§ xHufu'rungen bc§ yeiijalteucu (iU-imm§ unb iiinerlidjcu Uniniits iiber ben fo niibers criuartoten Slu^ganc; jener (^taubenSfdmpfe, qI§ bcr wirfndjcu 9icf(crion bariiber, ob iud)t am Grnbe 9Jtuljamcb unb ber ©faiibe an ii)n beni 0)Ott ber (Sfjriftcn unb ifjreui C^Maubeu iiberlcgen fei. ^er Unniut trcibt cben ^ier, wie oft, hk 'K^oxtc mciter, als bie 63ebanfcn i]cljcn! 3n jebem %a\i ift ber uon Ijier aiis unternonimene Rettenfd)luf3, ber mit ber •fle^eri)aftig!eit be§ Templcr-i^rbcns enbigt, uon i^aufe an6 ein ungeljeuer geraagtcr unb grunblid) fd)iefer, iDcil ba§ SSefcn ber religiojen 33orc3dnoic burd)au§ uerfennenber. 3wei C^Jlicber finb co inobcfonbcre barin, bie luir ols cjdn.^Iid) uerfeljrt an- fetjen miiffen unb baruni nid)t ununberfprod)en laf)en fonnen. Tiv5 einc ift bie (i-rf Idruncj, meldje ''^'ru^ uon ber ©ntftebung ber mandjertei ©ef ten in jener ^eriobe, uor allem ber fatljarifdjen, giebt, bas aiibcre bie 3(rt, roie er bie 2:eiupler gu if)rer *ile^erei fomiuen Id^t. 3undd)ft feine (S'rfldrung uon ber ©ntftetjung jener ©eften ini atlcjemeinen. S^er ^aupttjrunb berfelben fdjeint nnd) itjiu chcn bie burdj bie ^Ptreu^jiige Ijeruorcjernfene Dppofition i^ej^en .Uirdie unb (Sljriftentum iibertjaupt 5U fein, uie(d)c Tppofition bei ben einen fid) mir 3ur ©leidjcjiiltigfeit, hd ben anbcvn aber ^ur SOerjiucifhuuj geftnltet i)ahc. Xa\5 Ijierin ni a nd;es ^iBaljre tiegt, foU nidjt beftritten merben. ®a()r ift, bafs bie ^treu^siigc mit ber mddjtigen 9JnregunQ, luelc^e fie nad} aikn Siidjtnncjen Ijiu getjeben, uor allem burdj iljre ^iirberung ber Cppo-- fition gegen bae beftefjenbe 6t)rifteiitum ber ^^"apftfirdje, luetdje eine ibrer 'JoUjen war, bem Seftentum uiet Juifjvnng unb nid;t geringe Stdrfung bcv „@ef;ctinl." IiaiibeU 05 [id) ja nid)t urn puvcn St&crgtaiifeen, fonbcvit inn (fiitj-jcj^en: fcljimc^ eineS 11^113 nciicii an b even C^Uanbem?, nub iva3 fiir chic^! 'Hon jcnev ©iruentc ahtx jagt 3lentcv ja [clbft (II, 27), bcifi fie „untcr ber fvifct)en (frfvifn-nnyi be*? cntjeiUidien (i5efd}idf^ bea Ovben^ bev leniptev im %\i)V 1265 cutftanbeii" fei. ^a« wevlvaiit fid) mit bev ^^vul3fd)eu .r-M)|)otf)efe am altenuenij^ften: benu >uenn jenev ©anj^ev bod) ein 'Jcnipler ift nnb mit ber temp{evifd)cn ©timmnnii mntvant unb ciui"|eUH'if)t fein foil, lu i e f a n n c v b a n n bem (5 () r i ft e n iii 1 1 v v \v e v f e n , b a fi e v b i e T. e m p t c v oevlaffe, bie if) it jn l>evfpeien nnb ^n lunl eu sin en nad) ^^vnt? in jenev ,3^''* fd)ou bnvd)anS c)en)i)f)nt n.\vvcn? ^n bcad)tai ift and) l)ier lih'iijenci bie ^^(vt, Une ^i'rnt> feine ^tntoven vevioenbet: II, 31 \uevDeu won 9fentev veligii)fe T^i^^putcitionen mit ben '3J?nl)aniebanevn im 5ei{. 2anb „n.iefien ber iiineven 2*oar)rfd)einlid)feit iiovan^iiefel3t, aber" nad) ei;]enent (ikftanbniiJ „niri^cnb3 eine •i3cn)ei«3fteUe i-jefiinben". — \\n^ fd)eint ba>? ini (S5egentei( burc()aud nnn)af)rfd)cin{id) , uunl foldje J)iSpntattonen banu bod) fid)erlid) in ben iilagen bev fird)iid)eu '3d)riftftetter iibev ben 9(bfa(l biefer ^dt enual)nt unirben. — '\}\-n\} abcv ueriuenbet bicf e 'i? evmnt ung 9icnte vi3 al^balb begierig al>?„fefi= ft el) en be X bat fad) en", oi)nc im inerinciften be>:< .'i>l)pot()etifdu'n bei ;)tenler (vru'abniin;^ Su tl)un. 'iiSenn ba^ (Sd)o 1 1 mii il ev iiet()an l)atte! — 65 — jiigcfiifjrt f;akii. 9Jkr bie §auptfodje rairb luit all bem boclj faum fleftreift iinb cljer oerbuiifelt al§ aufgetjcllt, naiulid) bie ^^rage : was I; o t jenc ©eftcu eiqeutn^ in§ Sebeii tuerufeit'^ Hub bie 3lntuiort barmif ift: lueber ©teidjgiiltigfeit gegeii haQ t^x^lid)^ 6^riften = til in, luie e§ bie .^tlreujjiige uie(farf) luit ]id) gebradjt f)abeii, nod; ^Ner= jroeiflnng an ber 3ac^e beo (S fj rift cntu nig iiberljaupt, niie ha^ imd; ^rut^ cine i^rer ?vo(gen gemefen fein fo(t, fonbern cinfad) ber inn ere ©rang, ben ^nl^alt ber (^riftlid^en S^eligion tiefer ju er = faffeii nnb niit ben fittUc^en ^orberungen be§ (SoangelinmS nieljr (Srnft gii madden, aU bie§ ba§ bamalige mittetalterlid) fatt;o= tifi^e 6()riftentiim ber ^^apftfirdie getljan [jat. 2)a§ iiberfjanpt oon einer ©rjeiigung beS S^atljarertnnis biird) bie c^ren5giige ni($t bie 9tebe fein fann, mirb fd)on babnrd) beiuiefen, baf3 jene (B^tt^n nic^t erft nad), fon^: bern fd)on nor ben i^reugjitgen fid) bemerflic^ geniai^t Ijaben, am meiften aber aHerbings mit benfelben ^anb in ,§anb gegangen finb. ^'§ liegt bie§ mieber in ber oorljin gejeic^neten 9catur biefer ^orgdnge: mk bie i^reujjiige fid) barftetten aU bie eine golge nnb 'iiMrfniig ber SSermengung be§ geiftlid)en nnb meittidjen ©tenients nnb bamit ber 33er; diif3erlid)ung non Sieligion unb Kirdje, fo mar bie anbere ^olgc bauon eben bie 9^eaftion gegen biefe 3.^erduBerIid)nng unb $8eniie(tlid)nng ber Steltgion: hie J^etjerei. ©ag 5!ati)arertum ift uon ^aufe an§ nidjt D p p f i t i n gegen b a s 6 Ij r i ft e n t u m iibertjanpt, fonbern, luenn aud) nidjt gerabeju 2]ertiefung, fo bod) ^Iserfudj einer Sicrtiefiing be$ immer met)r fic^ uerdiiBertidienben fatfjolifd^en 6f)riften^ tiimg jener ,3^it, infofern al(erbing§ feine 9h'forniation, aber bod) luenigftenQ ein 9\ ef or inner fud) ge genii ber be in inittef alter; tid);fird)Iid;en 6 fj ri ft entiiin. 3t(g ba§ jeigt e§ fid) nor alleni biird) ben (Srnft, mit bem luir bie i^at§arer auf bie fittlidjc iso((foinmen = l;eit bringcn fetjen, rate burd) bie (Anergic, mit ineldjer fie ben ja and) iin 9Zeucn Sl^eftament geprebigten 5)uali§mug uon ?^(eif(^ unb ©eift §u Derrnirflic^en nnb burc^5ufiil)ren ftreben. ©ie§ bie SSurjel unb ©tdrfe il)rer ©teUnng, mie bies ja nid)t bto^ burd) ba§ au^erorbentlid^e, an $lNere()rnng grenjenbe 9(nfe()en, Welches il)re eigentlid)en ^Bertreter, bie perfect!, and) bei ber nid)tfatf)arifd)en ^euolfernng genoffen, fon= bern bireft genug and) burd) bie 9Bibertegunggfd)riften ber fatl)olifd)eii £d)riftftelier felbft bejeugt inirb. ®a§ jener 9.serfud) nid)t gehingen ift, bas ift, luie hk^ insbefonbere non (E. Sd)mibt^) nad)briidlid) betont mirb, nid)t fomol)! bem energif d)en Siberftanb uon feiten ber ^ird)e, >) Histoire des Oatliaros on Alhig-eois, '|vavi§ = C5^eiif 1878, 2 'i^bc. (392 uiib 318 ©.)• 5 — Be- am aIIeniHMiti]fteii ber iiiuie()eucrIid)=i^raii[anion ^iH'vfoIgung, uon ber bic ikfeer c^etroffen unirbcn, 5U3ufcl)rcibcii, fonbeni lag uietmeljr in ber 9latuv jenes ^serfud)§ jeHift. ^eim nid;t 6(oB, baf3 bcr[eI6e yon ipaufe aus and) gar mandie I;eibnifdje (S'temeute in ]i6) aiifgeiionuueii i)at, wit luir bteo iibrigens in jeiicr ,8eit nod) aHent^albeii fiubeit, fo raar jeuer S^eri'ud), bie ber .Ttirdjc uorgeroorfene 33erduBerIid)mig bes ef;riftentum§ uoii fid) abjidjalteit iinb mit ber Sd^etbuug uon ©eift unb %ki']d) reincn mh uoUen (Srnft jn madjen, eben bod; roieber fe(6ft gar jn fel;r anf cine rein duj3erlid)e ® diet bung uon credentes unb perfect! einerfeits, luie uon SBerfen, lueldje biefe lel^tercn nid^t t§un, ©pet fen, bie fie nidjt effen biirfen u. bgl. m. anbererfeits gegriinbet^ unb fo aud; ilire iserfo§nunggt()eorie cben luieber eine gu rein duBerlid)-- med)antfd)e, aU bafj es !)dtte gelingcn fonnen, baniit mirHic^ bie J^irc^e, in iueld}er eben bod) noc^ eine ^iU(e uon Krdften, luenn and) uerbunfelt, lebten, iiber ben .§aufen ju luerfen. (S§ seigte fic^, ba^ eine ©infeitig = feit bamit nidjt adgetfian luirb, baf? man ifjr eine anbere ent^ gegenfet^t, roenn auc^ in ber auf rid)tigften unb beften 2)ieinung unb im ernfteften unb rebtid^ften ©(anben, in ber (jeiligften 2lbfidjt. 2(ber biefe mu§ feftgefjalten merben, nid)t bloB gegeniiber ben ultramontanen ©efc^idjtfc^reibern unferer ^age, roeld^e jene ©eftierer gerne al§> bie ^ommuniften unb ^tiljitiften bes Stittelalters unb bamit als eine ©efaf^r fiir bie bamaligcn ftaatUd)en unb gefellfc^aftlid)en 'i^er- (jdltniffe tjinfteden unb fo and) bie gegen fie ergriffenen 3JtaBrege(n, lueldje ben mobernen a)Jenfd)en emporen, als eine uon ber ilirdje unuerfdjulbete @egen= lueljr feitens be§ StaatcS, luofiir biefer allein uerantiuortUd) ju madien unb luorin er iibrigens aud) in feinem dkd)tc geiuefeu fei, modjten angefefjen luiffen; fonbern uor allem barum, meit fouft jeneS ganje ^e^ertum unuer-- ftdnblid) luirb: unuerftdnblid) nidjt mir, luie bie i^e^erei fo lueite unD ge- biibete 93euoIferungGfreife, \a tuir fijnnen allerbingS fogen, bie bama(§ in ber ^ultur uorgefdjrittenften ©ebiete fo lange 3eit l)at feffetn fonnen, fonbern uor aEem unuerftdnb(id), mie bafiir fo uiete uon ben fittlit^ 33eften jener 3eit fo f reubig Ijahtn fterbcn fonnen? Senn — luir merben ja in ber Ti'emplergefdjidjte nod; meljr barauf ju fommen fiaben, um fo met;r fei ee gleid; i)ier gefagt: man ftirbt bod) nidjt awi blofjer Suft gur Dppofition, am luenigften ninuut man einen fo au^gefudjt quatooKen ^ob, luie ifjn bie SSerfolger ben ^e^ern l)ahtn gu fdjnu^den gegebeu, in fold) tobeSmutiger g^reubigfeit auf fid), luie baS uon ben Slatl)arern, nid)t am luenigften buret) itjvt fird)lid)en 3Biberfad)er felbft, bcjeugt ift. ©onbern l)ic5U gel)ijrt ber (^3(aube, etiuas ©ittnd) = 2i>ert= uoUere'i, cine ()iU)cre 2i>al)r()cit obcr bie 'ii>al)r()eit felbft .^u — 67 - befi^eii unb 311 oerteibigeu (jetjeiuiber eincm falfclieii iinioofiren ©fauben. Unb 311 foldjem (jcroifdjcn, felbftcjeuiiffen ©fauboit fommt nmii nidjt biirdj eiiic ^lelitjioii, luelrfie von Sa^ciuitdteii, Sd)am(ofigfciteu unb ©reuel^aftiiifeiteii fo roimnielt, luie bies nad) ber ^nilifdjen ^arftedung bev ^aff gerocfeii feiii foil 6ei berjenii^eit 9l6art ber .Uatfjarcr, iueld)e luegeii ifjrer beii ^emplerii junadjftfteficiibeii Sluffaffuiu] fiir um 6efoiibor5 \ml)tu] finb: ben Suciferianern, 9tber fiiib bemi bas nic^t ixnr!tid; fdjauber^aftc 3}ienfd)eu ge^ luefeu, uiQ^rc ,,Teiifel§!er(e", biefe Sitctfertaner? Sa, nad; ^^rul3 alkv- bings. Safiir ift ha^:) audj, luie wir fdjon oben ^) denierft fjabeii, in etitem fd)uiad)eu Sud)e baS fd)iudd)fte c^apitel! @§ ift luirfltd; grnu- fain, wa§ af(es biefen i^nitcn nadjgefagt mirb unb ma§ affes num niit ifjnen anjufangen luei^! ©djabe nur, baf3 and) bie Due Hen bnnad; finb! ^srul3 frei(i($ niad)t ca fid) (cidjt, inbem ev einfad; ben 3Iu§fitl)= rungen Soifeleur^ in beffen ,,uortreff(id)eni" ^Berfe folgt, nur bnfj er baCi gar ju fjanbgreiflid) ^ide uon beffen 33euieiSmomenten megfdfjt. S)enn e§ ift fauni an ben .^imniet ju malen, loac biefer (Sdjriftfteller ooflenbs, inbeni er jufammentrdgt, roas er irgenbroo, uor aflent bei ©. ©d^niibt^), ©reulidjeo oon benfe(6en gefunben f)at, fiir baarftrdulienD'-unfinnige T)inge iiber biefe 3U beric^ten wei^! 9u"id)tlidje 3iifi^nuuenfiinfte juni '^wKd ber ^lkrei;rung be§ ©atans, raobei bie graufenijafteftcn ®inge, niibernatiir= li(^e unb oerbredjerifdje Un^udjt in ber fdjamlofeften ^orm getrieben, tl;x;efteifd)e 9)ia^le getjalten luurben unb enblid) ber (eibfjaftige Satan in @eftalt eines i^ater^ ober einer .triite u, bgt. fic^ einguftetlen pflegte, geben cin 33ilb uon einer (^efellfc^aft, uon ber uutu nidjt iuei§, foil man met)r iiber beren 5>ertuorfenl)eit erfdjrcden ober iiber ilire llnfinnigfeit ftaunen, nod; lueniger, umo man ju beui aflem benfen unb fagen foil, luenn nidjt geteugnet luerben fann, bafs felbft fo befonnene ^orfdjer roie a. ©djinibt bergleic^en Seridjten in djren ©djriften einen dlaum geben. ,3um ©liid feljlt e§ nidjt an Xtjatfadjen, lueldje geeignet finb, einigeS Sidjt auf bie ©adje ju luerfen: fo inobefonbere ber nidjt geiuig gu be= tonenbe Umftanb, baf3 biefe grd^Hdien ®inge nid^t bIo§ berjenigeu 9tidjtung, lucldje nuui niit beni 9?anien ©atanianer ober i'uciferianer bejeidjnot unb als h^n fd)Iinnnften 3(u§ioudjS bes ivatljarertums aufgefa^t (jat, aud) nid)t b(o|3 fo bunfel^fernen (Sljremndnnern luie ben Sogoniilen ober (£'udjeten, fonbern alien ilat^arern, fa uon 3t(auuS ah Snfulis fogar ben 3trmen uon Sijon, hzn SBalbenfern, uon ben niittetalterlldj^firdjlidjen ©djriftftellern nadjgefagt luerbeu'^), ') cf. okMi 1). 39. — 2) Hist, (les (hitli. I, 138 ff. — ») Sluijev Ahiuiis ab Insulis tommen biev lunb iit '^ktvad)t befoiibcvci 'iiJiU^edu 'l^m) ^Bauvcii*?, iiid)t 311 \.kv= — 68 — mie bies Sd)iinbt niisbriicHid) fonftatiort ^). ©kiiberfclbe bcmerft bort aber aucf), baf5 nicl)ts bem o^i'o'^'i (^5cift unb CSIjar after ber ^a- tt;arer unb il)re§ ©yfteins gcgciifd^Hdjer fei aU berfei 2)inge. 5CicIntef)r beiniiljen fi(^ ja gerabe bie !irdjUc^eu ©djiiftftcffer barum, bem ^olfe einsurcbcii, bafs i()rc fittlidjc ©trciuie, wcgen bereii fie bei beiiife(ben in uin fo fjo()ercr 9ld)tung ftmibeii, je DorteiUjafter fie fid) ':)a' biird) uon bem !at()olijd)eii MteruS abljobeu, uidjts fei als ^eud)clei, auf 3Scrfii()ruiui be§ 3soIfe§ beredjiiet ! Tiefe felben moiid)ifd)en @efd;i(^t= fdireiber Ijabeu ja audi bie opfermutige SBegcifterung, mit meldjer bie ©e- faiigenen ber Snquifitiou bem qualooHeit ?^{ammentob entgegeiujingen, unb um bereniuilleii ba§ 3SoIf i^iieu am meiften 33eunmberuiu-| unb S^rfurdjt 5oIIte, um biefem ©inbrud bie ©pit^e ju bieten, burd; einen 33uiib mit bem I^eufei erf(drt-)! Itnb gerabe oon ben Suciferianern mirb foldjer S:^obe§mut ganj befonberS berid)tet, mie ja aud) ^^ru^ nidjt uer^ fdpeigt'^). ©oden mir luin uiirf(id) benfeu, baf3 biefe dm\ „huvd) i^vcn 33unb mit bem 3:eufel" gang befonbers gefeit marenV SBir benfeu lieber unb glauben mit me!)r dhd)t, ba^ jeue 9iad)rid)ten ber fird)(id)en ©d)rift= ftetter eben mit oiel me^r SSorfic^t unb nod) einfdjueibenberer 5lritif ju beniit3en finb, al§ bister von ma\\6)m <2($riftfteIIern, unb felbft fo befonnenen roie 6. ©djmibt, gefdjefjeu ift. 2Bir trauen hen imiu^ fanatif(^en 9)Jond)en be^ aberg(dubifd)en 9J?itte(aIter§ fein beffereS llrteil ju unb fdjenfen iijnen nidjt mei)r ©lauben, aU roir ben 33eric^ten ber fjeibnifdien ©c^riftfteKer fdjenfcn, meldje geftiit5t auf ba§ uutgdre llrteil, u)cld)e§ bas frembe, gefjeimni^uott Unbefanute immer moglidjft grd^lid) fid; auggumalen liebt, ben Gfjrifteu ber erften 3ci^rljunberte ja gauj biefe lb en fd) red I id) en Singe nad)fagen. Unb .2oifeteur=^ruti felbft (iefern uns baju ben aHerbeften ©runb burd) H)xc Si3erufuug auf eiii S3eifpiel uou Suciferianerei, lueic^e^ fiir bie ^^^ru^fd^e Rritif^ fdr)igfeit ganj befonbers bejetd)nenb ift: bie ©teb in ger! SBir f)dtten nid)t geglaubt, ha^ ein beutfd)er ^-profeffor ber @efd)id)te (jeute noc^ e§ fertig brdd)te, bie ©tebinger al§ einen 33emei§ oon Sucifertanertum auf beutfd)em ^oben un§ Dorjufiiljren! ^^oHenbS md)t wad) einer fold) burd)fid)tig phimpen 33egriinbung, loie fie Soifeleur giebt, ber uid)t bfoft ba§ (S-rfd)eincn be§ l^aters, loeit berfelbe uom inbogenuanifd)en 3iifoiiiment)ang t;er alo eine Qnfarnation be§ ©atau6 gegolten ijahz unb au6.) uou ber ortl^oboj-eu (S()riftenf)eit a(s eine ^erfonififation besfelben aufgefafjt morben fei, ganj plaufibel finbet, fonberu aud) jene 5^inbsfd)tad)tungen bei "Ocn flcffcii ben naio;fanatifd)en Gifterjienferinoiid; ^]3etev uou i^auj-ilieviiai). — ') f. (3ct)mibt, Hist, (le datli. ir, 150 ff., aud) 1, 142. — '-) f. @d)mibt II, p. 105. ~ •■') cf. oOcii |i. 4(i, v' ^^xni}, C-vriciiiif. p. 7i^. — (39 — reficjiofen 3i'fi^"iiii^''i^i"ift'-''i ^uqt o,an'Q ueriuerfeii mi-idjliv lueil fid) \a bafiir eine '^(nalogie au§ Shifjlnub, nod) aus uiiferii ^^agcit, anfiiljrcii Idf^t ^) ! $lBa§ foHeii rair fageu? ^aarftrdubenb ! ^itr bie riditige ^^eiirteiUmg ber (3tcbiiu3cr uiib i^res tvagifi^eii ©efd)id§ aber oerroeifeii mix a\\\ bie 9}c'ouooirapfjic uoti ©d)uinad)er: ,,®ie ©tebtiigcr, eiii Sei^ trmj jur 03efd;id^te ber Sl^eftcrmarfdjen" -). $Dort faun jeber lefcii, iiiie mail e§ im 9)?itte(a{ter aiigecjriffcu Ijat, um eiiie po(itifd) unangeneljme ^) Soifcleuv p. 73: uamlid) voii ben „klilisti" obev „skuptsi" (=: ^-ijcrftiim- iiicUcii), beven Mature 3titcu bcm jlaifcr 9Uej-anbcr II. in eincr 3)cuf)d)rift bc« 5JJctvo= politcn Don 2)ioi?fan cnKiiillt worbcn fcicn, \mc bie§ ini ^nni 186!) in ticvfcfjicbcncn fvanjofifdjen ^'^''^I'liflf'^ 5" ''•'f'-^i' gcftanbcn fci. 2.'Benn Soifelcnv f^ente fcin '■Bnd) fd)vicbc, UMivbc cv ^ofjentlid) uid)t ucviannten, and) bie injici)d)en in Ungavn, ,!i?orfu, Xantcn it. a. O. i^Cilcn bie '■^iihcn in ©ccnc gcijani^cnen ''fsrojef^oerl^anbtungcn wtc^m vitneHen Wovb^ aii i^clcj] an3nfiil^i-en, bie ja feincr ^nt nod) bie( mc^r ©enfation i3emad)t f)vil3en nnb U''iid)en offenfcav bcvferte 9Jii)t[)n6 unc 6ei ben ©tebingcrn a. a. jn (:^knnbe (iciit. — ■-') iivcnicn 1865, 234 S. (Sine niit nmfid)tii3cm gtcip nnb cini]c[)enbcv j^vitif fanit-- lid)cr [)ict)ev i^e^iiriijcv, Dor atlem and) ber alteften QneUen uevfapte, in bcv .^^anptfad)C \vol)[ abfd)nef3cnbc 2(rbcit, in wc(d)cr ber ganjc 2Bnft ocn abentencr(id)en 2iu'3fd)miicfnncjen nnb @agen, njefd^cr [id) an bie nrf^jriinj^Iid) cinfad^en 33erid)te ange[e(5t t)At, auf feinen \uar)vcn iicfd)id)tUd)cn ilern juriidfcjefiifirt ^pirb. 43ic6tii) ift bort inSbefonbeve fd)on 2{b; |d)nitt IV.: „S)er 9te(ivjion^frieg gegen bie ©tebinger" (p. 76 — 122 nnb IHnm. bajn 175 — 195), in we(d)em a(3 bie w a ()r e llrf a d)c biefcr itel3erfriege nad)i3CU''ie|en loerben anf ber einen ©eite ber gre i f)ei t (?f inn iener nnr anf eine iiujicrft lofe 28etfc mit bcm (Sr^biStum 23remen oerhtnbenen nnb in ben iBivren, wddjc anfangS bc6 13. ^Aiji-- ()niibertci and) biefc ©egenben anlaillid) ber uerfd)iebenen ©tcl{un9naf)me jn ben ^u'Ss tcnbentcn nm ba^ jlaifertnni fH'imfnd)ten, bnrd) if)r mef)nnalige6 (Singreifcn ,yi cinev faft ent[d)cibenben ©teUnng nnb jnni troCiigen ©elbftgcfiif)! if)rer tu'bentnng ge(aiigten '-Jianern ; a n b c r e r f e i t ^ bie n ni j e n c 3 e i t a u 6 ben ni i 1 1 e 1 a 1 1 e r I i d) e n 5;! c () e n 6= i> c V I) a 1 1 n i f [ e n j u r e i g e n t ( i d) c n 2 a n b e 6 1 e r r i t o r i a [ i t a t f ortfd)reitenbe @nt= Juirffnng (alfo \vk in g-ranfrcid) !), tt)rld)e iiberall bie IctUen 9tcfte aUgernianild)er Tyvci: l)eit wor bie Saf)l enhueber toUigcr Unterbriidnng ober oodigen ©ieg^^ ber '(Svcif)cit ftellt (of. bie ©d)»eijer, iocId)en ba6 TetUeve gelang!): eine C^ ntiindhntg , UH'ld)c nan im (h-jbiv^tam ^Bremen nm biefe ^cit in ©erftarb 11. (won Sippe) oon feiten ber fanbeS; fiirft(id)en 53c)lveljnngen if)rcn riidi"id)t6lo[en iijertreter finbet nnb fo mit D'^ottDenbigfat onm j?am).>f mit bcm luiberftreknbftcn ©lemente, ben ©tebingern, mit. 2Bic bann lucitcr ber ganjc 2Sirrn)arr, ber fid) nm bie ile^erei ber ©tebingcr fpater gebilbet fiat, nid)t am locnigflen au§ eincr ganj fa(|d)en 53ejier)ang ber 6eiben S^iaden ©regor^^ IX. „0 .iltitndo divitiarum" nnb ber nod) bebent[amereu „Vox in Roma, audita" nnf bie ©tebinger, »or aQem aber anS ber ^ereinjie'^nng be6 niemalS in bie[e ©egenbcn gc= langten itonrab6 »on SlRarbarg entftanben , irne t^at)ad)Uc^ bie Jturie anf •tf)re nnbe= greifficben 53efd)utbignngen gcgen jene^ 3SiJ(f(ein gefommen ift, aber and), roic fie fpatcr ielbft gefiil)(t jn l^aben fd)eint, baf^ fie fid) anf eine falfd)e Jabrte t)atte loden faffen : bie6 a((cS mijge in ©c^nmac£)erg offenbar oict jn iiienig bead)tetcr STrbeit nailer nadi= gelefcii werben («or attem in ben beiben 2lbfd)nitten im 3ln()ang : IV. „^ie ^'et^erei ber ©tebinger" nnb V: „rie eibe, Stebingev luie Xeniplcr, Ijabeii iljreu Uiitergang baburdj gefiinben, baf^ fie — unuerfelienG Quf einiimi 511 .'Re^erii geinadjt luorbeii fiiib. 9ind) ^>nit3 foKen freilidj beibe mirflidje 5!e^er gewefen fein iiiib jiuav .Sxc^er uon bcr fdjfinnnften Sorte: :^ucif erianer '). 'iBie eo bie ©tebinger gerootben feien, ba§ ju erfidren ii{ierldf3t er beu -i^illen ©regorS IX.; niie bie 2'eniplcr baju gcfoiniuen, bafiir fiabeii luir im uorigeii Slbfdjiiitt bie ©rfldruiig ber „@eljeim(cljre" befommeii, cine G-rfldrung freilid) — einjig in iljrer 31 rt. (£•§ ift ein nierfiinirbiger ©ang, ber Ijier eingefdjlngen mirb, uni bie templcrifclK ."onrcfie l)erauQ3nbcfonnnen. 1)a wirb jncrft bic all- gemeinc Urfadjc foldjcr SScrirrung, luctdjc bie ^Ticpofition 5ur i^drcfie" niit fid) gebradjt Ijabe, ndnilid) bie uon ^^^rul3 bcljauptete a 11= gemeine SBirfung ber ilreujjiige, fpcjiell fiir bie Xrdger bes 5lampfe6 iinb am ©($auplal3 be§ .Hampfeo, abgeljanbclt; fobann bie 9iebe alobalb aitf ba§ 9-liotiu beo 3:'emplerpro3effefi gcbrad)t unb biefeg afferbingo nid)t in ber .^e^erei ber Xempler, fonbcrn in iljrem politifdjcn '^erljalten gcfunben, ndmlid) in bcr felbft: fiidjtigen -^^olitif unb ber riidfidjtolofcn .s^abgier, moburd) fie fid^ ^rdlaten, ^iirftcn unb iNolfern ycrija^t gemac^t Ijaben. 9lber bereitc merben in biefer ^abgicr unb Selbftfuc^t bie^olgcn iljrer fel3c = rifdjcn ©runbgcf innung erfannt, wie fie fid; audj baburd; fdjon iljren 3^itgenoffen , fo 5. $8. i^oljaim uon 2Siir5burg, uerbddjtig gemadjt, \a bereits burd; bie ^dpfte felbft nid)t minbcr ale burd^ J?aifer griebric^ II. *) i^iiv bie ©cfd)id)te biefer ©eftc, wie bcv ^att;arcr iiberf;au|.it, w'dxc jii anin|c()Cii, baf5 fie 8alb eiiimaf ihmi vid^tij^ 6crufcuer Seite aufs neue iinterfu*t ^vev^cn niod)tc, ba ba6 (£d)mibt|d^c SBcvt, feit bcffeu Grfdieincn nun iibec 40 ^va^ve oerfloifen finb, be* tauiTi ine()r geniigt, nod) irenigev freilid) ber and) Bon ^vu^ mtl)xmcii^ cttierte Statin („®cfd). ber ^cl3cr im aUittctalter", 3 33be., Stnttg. 1845—50). - 71 — bie fdjinorftoii l^(n!(ai]C!i firf; ,^ui]050t-(eu f)abo!i [olfoii, aiif offeiteii 3tbfaII uom Gfjriftcntuiu fauteiib. J-itr bie 33ered)ti(juii(3 bie fee -Iscrbadjtes abiv uiib bafilr, baf5 fo(d)e 9iVbcn ernftljaft genonuncii luovbeii luiiffen, mirb nun iincbcr auf bie ^iSirfung ber £rc 115311 ge fjingeraicfen unb auf bie fel3erifcfje ©runbtenbenj jener ganjen 3^''t; unb al§ $8eleg bafiir, ba§ auc^ bie S^'empler Ijieuon nidjt nerfd^ont goblicben feien, jeue obeu erorterte ©iroente benii^t. ©obann luirb ha?i roieber ganj begreif; licf) gefunben befonbcrs burd) ben Crinbrucf, meldjen bie piipftlid^e '^solitif, bie nidjt lueniger felbftfiiditig bie ^teligion ftets iin 9)lunbe ge= fiifjvt unb al§ ^ecfntantel gedraudjt, in 'iBafjrljeit aber nur ju oft gcinjUcf) liabe ucrniiffen laffen, auf bie ^tempter fiobe inac^en ntiiffen, inelcljen \a, luie bmnalCi iibevfjnupt ben 2euten, papftlid) ibentifd) geiuefen fei niit fivdj(id) unb dji-iftlidj. 'Md) bie drcfie plaufibcl (jemad;t ju Ijabeu';:' Dbcr ift e§ nidit naiu, ju mcineii, baft auf biefe ^l^eife irgenbino .'pdrefien ju ftanbe fonuncn unb crfldrt mcrben foiuienV T^ie (Sntftct)ung einer i^drcfie ift bod) immer ein geiftig-fitttidjer ^^^r 05 eft, ber mit einer 2trt 9iotiuenbigfeit aus c^emiffen gefdjidjttid; ijegebenen geiftigeu S^ebiirfniffcn unb Strijmungen bcruorgefjen muft, auf einem bafiir fitt(td) empfdnglidjcn unb ^ubereiteten 33oben ! 33ei ben ,Hatf)arern,fpe5ictt ben 9((bi(jenferiv mar e§, luie inir obcn gefe[jcn Ijabcn, in ber .sjauptfadje ein uiirf(id)e§ geiftig-fittlic^efi 33ebiirfnig, bao '^ertangen, mit ber ^-orberung beo Guangeliums nad) $^cfreiung bcQ Wciftcci burd) iSd)cibnng beofetben von ii>elt unb ^ld\d) nmtiid) (S-rnft ,^u macl)en, ucrbunbcn mit bcr 'Jieaf; tioii gegen bie in ber fatljotifdjcn Mircbe immer meljr ju Xagc tretcnbc lH'rdufter(id;ung alles rcligibfcn i^ebens iinh mit ber ©mpiirung einer uom (^eifte ber Unabljdngigfcit erfiiflten (jbbcr gebilbetcn iH^oblfcrung Vi gegen ') Tic« ift ba^ pplitifd^e ©femcnt, ukIc()c6 loir wn 3litfan(] an mit bciii ^atf)avcv; turn, inn- ancin in Obcritalien nnb bev ^rcwcnce, ben eiijcnllidicn 3Ubi>3cn|'cvn, l^cv; Ininbcn fchcn, ein (^"fcniciit, ba^ iiid}t nntevfdiatU, abcr ncd) imc( locnigcv iiScrfd^aljit werben barf. i)cn .panfc and ift bie ganje SBewegnni] offcnbav trefentlicf> religiiM'ev 9?atur. 3^ i"f§r abev bann bie ilirc^e biefe gcifliiiiC Seiregung nidU blof? mit geiftijicn aSaffen, mit bcr '^rcbigt ber 5Jlond)e ju bcfam^ifen, fonbern — nnb immer mcf)v nnb anSfc^lief5[id)er — mit ttJcUIidjcn JiJaffen, mit Sd}iuevt nnb Sf)icp ber jiigettofcn ^venj- faT)rerfd)arcn bcS 9forben6 )x>ic mit bcr (V^fter nnb bcm ©d;citerl^anfen bcr ^'^'litifif''-''" nicbcrjnfdimettern in(^te, nm fc mefir regte fid) in fencr cBen bnr* i'^re iMIbung mit bcm @eift bcr loteranj crfiidten Scpolfernng and) ber nationale aSibcriprnd) be? (rcmanifc^en) '^n-ODenQalen gegen ben i§u: t»on .'i>anie nnS bnrd)an3 nnft)mpat[)ifd^cu (mcf;r germanifd)en) (^-ranjofen, bcr in bcr ^nttnr cben fc roeit r;intcr itnn jnriidftanb, — 73 — bio Tyramioi cincci uiinii[)"eiibcit [ittcii(o[cii i^Uenici, luaci biefe i^eiiialtiije i^ciiH'riiiiu^ fjoruovgcnifoii unb (jonalivt hai, aU etii SBibevfprucl) \]i'(\c\\ ben ill bcr Mircbc fid) offenbarcnbcit 'li^ibcrfprud) gegeii bas (S'uaiuu^ninn. (5-beii bicfcG 33eunif?tKin, baf? bie fivcl)(icl)cii 3itfi*i"^tv vox allcm ba'3 Scben bcQ Slkvm felbft, luit beiii tS'uaiujclium, aiif uic(d)es fid) fciiie ^orberun(^eii ftii|ten, im ®iberfprud) ftefjen, uiib ber (Srnft, init uioldjem bie eigentlidjen Matljarcr, bie perfecti, ftrebten, biefeni .SKeriiS i^eijciiiibef 't>a'i ^eifpiel eines unvf(id) euaiu]elif(^en Sebens ,^u c^ebeii, fidjcrte ifjiieii ill fo lueiteii itreifcn ber hiltureU bodjfteljenben 33eiuilferiuu] uoii Si'tbfraiifreid) unb Dberitalien, vox alleni bei beni unnbljancjic;! cjefinnten 'i^iiri^eituni ber Stdbte nnb beni ritterlidiou 3lbel ber Sdjloffer, einen fo auf^ rid)ti(]en iHuljauij unb niadjti(}eu -KiidljaU, and) ha, \w man fid) moljl I)iiteteO/ ben 3}iaf?ftab jener fittlidjen ©trenge aw ba§ eiijene Veben an-- 3utei}en. ^eni ijeijeniiber erfd)eint ber --projef^, bnrd) ineld)en l'oife(eur = %^\:ni^ il)re 3:'eniplevl)drefie entftefjen (nffen, als ein vein dufjerlidj^ nied)anifd)er, ber in ber A^auptfad)e buvdj lebii^lid) (ofale ^^eriil) = run 13 fid) noKjiebt. 3i>ei( bie 5ienipler ini I)eilii|en i?anb finb, fo miiffen fie fiir ben ^^'^tn" "lit 3i)ntpntl)ien ober bod) luenigftencj einer ftrdflid)en ^''iad)fid)t unb Sloleranj erfiiUt uierben; meil fobnnn ber Drben 5n()freid)e 33ef il^uneien in ©iibf ranfreid) I)nt unb nid)t menige CrbenScjIiebcr uon bort I)er5dl)(t, fo nuifj er won bortl)er fatljarifd); nlbioienfifd)ecj ('>)ift einfaut^en; meit bie 9fefultQte ber Unterfud)nn(;( feine i\1)re aber bod) in eineui u)id)tiijen ^-^.^unft anberjcii 9{ai= numb VI. von loulonfc fann bod) fainn evnft(id) in IHbrcbc oiejoi^icu lueibcn), fonberii ba6 ©anje immer nicf;v jii cincm jlampf be§ bulbfanicn @itbcn flCijcn ben fanati)d)en Oiovbeu U'cvbcn, in locldjem jener ©cite bie dlolic be& uer3Uvifcltcn JSiberftanb?, biefcv bie bcS ved)tfoS=jeaHi(ttf;atii3cn ?tugriff^^ jnfatlt. 'i'ergf. 3H bcni allent V;iissette, Hist, do Laugue d'oc. — ') 2Bie j. '-J?, bei ben IvonbabouvS, ioeldic fid) fiir fid) in einem gaiij anbeven Setu'u^ibeal gefielen, a(§ basJ ber i^atfiarcr irar, aber bennoc^ fiir ben (?rnft ibrc^ otrcbenS c^en fofd)e ©i)nTf.''at^ie cnipfinbcn, al3 fie ccn ortT^cbej-en .ftfenu^ niit >po^n iiberfdjiitten. - 74 — Icni fonfurrioren 311 fonnoiil Hub iiatuvHclj ift, M]] baiin bie ^emplcr ekii uoii bicfeii ifjvc ©cI)ciifUicljfcitcii cntlcljut Ijabeii, beiut — uioljcr foffeii fie'S foiift (labou'c' — Unb (jabeu iniiffeu [ie'o ja! — aJiogen and) bie 33e- vicl)te iibev bie 5\el3erei bicfor „^eufek.anbcter'' nod) fo uennorren unb un[inni(j fliiiQen, nmdjt nidjt'j: man finbet ja fociar iu pctpftlidjeii ^^11 lie 11 biefelbe bcjeugt; iiiib hafj uotteiibs won fold)eu Suciferianern cinciitlid) mir in ben ^onaulanbern, Cber--, SJiittcI-- unb 9tieberbeutfd)(anb, aHerbingS ln§ fiber ben Siljcin Ijiniibcr, (Sriudljuung (^efdjieljt, ift felbft= uerftcinblidj ba6 alferiierinc^fte .^inbevnic. ^enn — inelleid)t finb fie bodj and) lueiter [lefoninien, man I)at fie nuv nid)t entbcd't! iinb ini nnbern ?vall — finb bie Tenipler ja and) in jenen ©eijenbeii uertreten (]eiue)en! l)ier!iinirbi(]e Scute, bicfe Xenipler! Uberall in ber 3i>elt lefcn fie ba^j ^unnnfte, lliifiinuijfte unb (Sd;muIofefte ^ufannuen, uni barauS if;ren (^)lauben ju bilben unb beiu (jerrfdjcnben Ojlaubeu ber .Hird)e enti]e(]cn;iU= fel^en. 'ilMrb burdj fie nidjt jene (5rfaf)runf( bed gefunben ^U(enfd)cniicrftanbe§ luiberlegt, meldjer ein )i^oItatre 3(usbrud uerteifit, lueuu er fai]t'): „^a5 (jei^t bie a)ieufdjcn fdjiedjt fennen, lueiut man gfaubt, ba^ e§ ©efeKfdjaften c\d\\ n)e(d)C a\li^ ber llnfittlidjfeit eine Unterbaltung unb awQ ber (5d)a!n= (ofitjfeit cin ©efelj niadjcn'^" '^nx 33eantuiortunt] biefer ^-ranie miiffen mir unCi biefe .Seute fdjon nodj etmns ciennuer nnfeljen! i^ielleidjt be-- t]reifen mir banu etjer, mie fie §u jenen abfonberlidjeii SLserirrungen ije= fonnuen finb, ober — begreifen e§ uofienbs nidjt. 3i^aCi finb be nil bie tempter uou .C^aufe auo cueiuefeu'c' S)arauf (]iebt nm bie @efd)id)te unb aud) ^^Hnilj bieSlntmort; 9titterg: leute, (jcnauer: ein cjeiftlid^er 9ii Iter orb en, Seute alfo, in benen chm jener (]eift(id)--meltlid)e (Sljarafter beS 9?fittela(ter5 am beutlid)ften perfonifijiert ift, iDuinc^e unb Sf^itter jugtcid). :^ae fdjcint ja nun freilid) ein gan^ befoubers empfdn(]Iid)er 5_^oben fiir religiiife SSemecjuuiien unb 33ilbum3en ju fein, benn es burften ja nur £'eute fein, in mcldjcu beiberlei (Slement g(eid) utddjticj mir!te, bie mit bem ritterlidj=tapferen Treitu- fdjlai]eu unb bem roeltgemanbten ©rfaffen ber du^eren ^^ertjdttniffe, mie e§ ben ^Hittern anftanb, ben fpefutatiu-gri'tbterifdjen ©iiui bee. 9Jiond)tum6 uerbanben ; eo burfte nur indbefonbere baS mond)ifd)e 3i>efen, meldjes mit feiner inneren SBertiefung ja fo oft relicjiofe 9teubi(bungeu Ijcruorgebrad^t Ijat, in itjnen jur inn-banb getaugen ober meiiigftens bafi 9fitterlid); ^Diilitdrifc^e in ibrem 5)oppe(djara!ter mefent(id) beeinffuffen. *i!ein Wefdnd)t-- fdjreiber, unb and) ^^rulj nid)t, mirb beljaupteu, baf3 ba§ bei bem 2:empler= orben ber Aal( gemefen fei. ^m ©egenteil: ^rut^ felbft uertritt burd^auo ') Voltiiire, Essai sur Ics inoeui-s, cli. LXVl, ncid) bem (Sitat 0011 \!oi)etcuv p. 4. - 75 — bie I'tiificljt — uoii bor uur nod) boutlicliere 3purcii fiiibcn uierbeii, ha)] fie bie eiii^ic^ ridjtii]o ift — , baf?, ob aiifaufU' luicl) ba?? c^cifttic^: r c li I] i b f e 9}J o m c n t mi rf (id) I c b e n b i t] i u \l) n o ii t]oiiicfen jein modjto, mit ber B'^^t bie 2:^einpler bod) immcv cntidjiebciicr baoicUic abftrcifteii, bnf? fie immer meljr uiibefiimmert um relitjios = d)vift(idjc ^ntcrcfieii einer rein lucltlid^eii ^oHtif fid) juueicjteii unb juleljt fi'ir huini iuef)r etiuas aiibereS ©inn I) at ten, aU then politifd)e 3}iad)t unb in e It I id) e Sntereffen. '^Uii^ felbft giebt and) nid)t blo^ 5U, fonborn bcbt fogar inuncr uiiebcr bcfonberd bcvnov, baf; luir nm bie 2; e ni p I c r f i n e § w e [( 6 b c n f e n b ii v f c n n t Ci b e f n b e \: i b c a 1 i3erid}tcte ober and) nur irgenbiuie 9riinblid)cr l■^cbi(^ctc I'oute, fonbern me(nicl)r, mcnififtene in ber meitan?) i]rof5cren fvdtcron 4^dlfte i()rcv Q>k' fd)id)te, aU eine jnni cjrofUen ^Tcii b ur d)auQ uiujcbitbctc, tu'ob materieU gefinnte © olb at eof a, ber es julelit fogar fauni nief)i' urns .^dmvfen, gefci^iueige nni$ .tdmpfen fiir ben ©fanben, fonbern einfad) nm ein niO(3lid)ft iippige'j, bequeniec "^d-^m ^n tbnn geiuefen fei. Unb an§ einer fold) 5 ii g el (oq = unbi; nbig en ©olb at eof a foil eine religiofe ©efte tieruor gegangen fein unb bem ganjen Orben innner niel)r il)ren ©tenipel aufgebriidt ()aben, u)eld)e nid)t blof? etunx bie religiofe 3:^oleran5 ober ben freien C^iebanfen auf il)r SBanner fd)ricb, fonbern il)r S^ergniigen barin fanb, iiber attes, wat-> anberen I)eilig unb efjriuiirbig urnr, niit friootem ©pott fi(^ liinrocgjufel^en, \a then bie§ juni (^egenftanb unb 9JHttelpunft einer obfcbnen 'l^erl)bf)nung, unb .^inar a\iQ prinjipicll^religiofen cyriinben, 5U niad)en, uie(d)e baber nid)t blofj alg eine fraf3 antipdpftlid)e unb anti= f"ird)lid)e, fonbern burd)anS an tid) ri ft ( id) e Ketjergenieinf d)aft er^ fd)einen muf? ! Unb biefe anggefprod)ene greulid)e .s^e^ergenoffcnfd)aft foil nid)t bloB auf ein em S^oben mit ben uon ber ^^Hipftfird)e fo ()eftig befdmpfteu unb blntig uerfolgten 3(lbigenfern geftanben unb beffen fid) iuol)l beunifit geiuefcn fein, fonbern and) bie ^^Mxpfte felbft unb bie iireife berKurie foUen ^a'^xiz^wk, ja ©enerationen lang eineilenntnici banon, uon biefem ibrem fet3erifd)en ©tanbpunft gel)abt, trot3bem aber nid)t bagegen eingefd)ritten fein, fonbern fid) mit uon ben 2^emp(ern leid)t gcnommenen, uon ^eit ju ^t^it iuieberl)olten 'isertuarnungen begniigt f)aben, babei aber nad) luie uor htn Drben mit il)ren ©unftbejeugungen auGge§eid)net unb iiberfd^iittet baben, lueil fie in ibm ein gefiigiges Siserfjeug ilirer -^^olitif 5U l)aben glanbten ober luenigfteno bie ©egner^ fd)aft eineo fold)en Drben§ auf§ du^erfte gefiird)tet l)aben! Unb bie 3:^ em pier felbft follen nid)t btof3 eine entfd)ieben antipdpft(id)e 3Hd)tung uerfolgt l)aben, \a mit ben iilatl)arern innerlid) ein§ — 7G - i^cRiefcit iiiib tiurcl) uicic CrbeiiQcjfieber in 'i^er^n^bulu) niit biefeii (^cftaiibeii fein, foiibcrn fie follcn and) cjleidjiuoljt jur felbeii Qdt bie eiitfdjiebeiieu ^sartei ganger ber 5lurie, bas braurf;barfte Sfierf^eiuj ber ilirdje gegeniUier ben welKidjen ^iirften, uor a((ent gegen i^aifer A-riebridj II. gciuefen fein; in eincr ^t'it, in ber man iijre ©efinnungcgenoffen in Siib= franfreid) niit ^euer unb ©d^iuert uerfolcjte unb ,^u ^anfenben abfdjladjtete ober auf beni .poljftofj cnhcn lief] unb in H)eld)cr bie ilnrie sugteid) ifjren gefdl)r(id)ften pru^ uon bem S^emplerorben ge = iiunnen'c^ Unb biefer 2(bfurbitdt iiiirb bie ^rone aufgefeljt, menn luir lueiter fragen: war urn bennV 2!?a§ fofleii benn bie ^empfer von liefer felt= famen Sleljerei getjabt, lueld^em 3^^t-cE' foil biefe abfurbe 9ieIigion ober 3lbiuei(^ung von ber fird;(id;en 9k^d)tg(dubigfeit gebient l;aben? 3)ian giebt bod) nidjt ofjne triftigen ©runb eincn anererbten ©(auben prei6 unb man ludljlt bodj nid)t einen neuen, oljne bie 3(bfidjt unb lleberjeugung ju l)ahcn, baniit etmas ^kfferes, ©emifferec, 'iBafjrereS ju geioinuen ! So Ijaben luir won ben ^'atljarern gefeljeii, baft iijre Cppofition gegen ben fird)lid}en ®Iauben bem 33eftreben entfprungen ift, mit ber 3djeibung uon A-(eifdj unb @eift iuirf(idj (i'rnft ju madjen, meii fie auf biefem 'il'ege eine beffere ©eiuif3f)eit ber eioigen Seligfeit, bie ibnen nialjrljaft am .s^erjen lag, ju Ijaben unb ju eriangen giaubten, alo fie fie in ber iiirdje ibrer ■^eit fanben. 3)en ^emplern, bie mit ben i^attjarern auf einem gemeinfamen 33oben erioadjfen fein foIIcn, foil e§ einjig um irbif($e GJliidfeligfcit, umtS'r= reid^ung irbifc^er 9)(ad)t, (^iiter unb 9veid)tiiiuer ju tt;un geiuefen, furj, ber grob materialiftifdje e(t, aufs Spiel fe^en, roie e§ jene fdjlimnu'n ile^er im 12. unb lo. ^aljr^unbert, unb nidjt blo§ in biefen, l)aben ttjun miiffen unb getl;an liaben? ^a§ fiibrt un^o barauf, baf3 roir nidjt blof? foldje allgemeinen ©nod gun gen, fonbern t l)atf ddjlidie Seuieife genug an ber i^anb ijabm, loie unfinnig bie 93?einung yon einer wirflic^en eingefleifdjt anti-- fird^li(^en unb yollenbG einer antidjriftlidjen ©efinnung ber S^empler, unb n)ie unuertrdglic^ mit ben n)ir!lid)en ^l)atfad)en ber 6)6 = fdjidjte biefelbe ift I ^^Senn bie Xempter, jioar inogeljeim, aber boc^ mit 9tbfid}t unb 33eir)uf3tfein bem Gljriftentum unb ber djriftlii^en em. p. 32, 39 ']']. it. a. £).), oor ©amiettc unb t»ei ber 53e(ac]enmg biefer @tabt it. f. w. 3(iic^ doit 93. ^ucjter \uivb mit 'Miijt barauf fiincieunefcn (f. ©ijtt. cjel. 21113. 1853 p. 1025—1056, ©t. 33), benii weiiii Xapferfeit unb .pelbeumut aud^ nod) feiu 33enjei6 wn firi^Ii^er 3fted^tgldubigfeit feiii mogeit, fo finb fte'8 bod) oon [ittlic^ev Jlraft. ©otd^' fittentofe Sumpeii, u?ie bie tempter iu>it '^.^rutv t^riiiijeu bag fd)i»ertid) fertig. — -) So 3ief)eu nad) bem uuc|TiidIid)eii 'Sag 0011 J^ittiii 1187 230 gefaugeiie Xempelritter beii lob biird) .^Mitferv^fianb ber ooit ©nlabiu urn ben ^^n-ei^S be^^ i'ltertritt^ 3um S^Iam anciet'oteneit ©nabe uor: f. A>vnH'iit. p. -If), \v031t ft". Wilfeii III, 2, p. 291. - 79 — nidjtd uieljr umr alo ein uerrotteter, fittentofcr .^aufc uon friuoleii .Slet^erii, in bcr jraeiteu .^citfte bc^ 13. 3al)ii;uubcrt§. S)a^ lucrtoonfte 33eifpiel bafiir bictct nm bad ■l>erl;alteii bcr Pompier nad) ber (£'iii- naf)me x>on Safcb biircl) 33ibavs 1266: luemi bodj bie 2emp(ei' Ret^cr iimrcn, lueldjc bie i^erljoljiuuuj Gljrifti baiimls bereits 511m 8i)ftem au^gcbilbct Ijatten, luie fomiut c5, bafj bie IfiO Xempc hitter^), bie unter ben ©efangeneii bort fid) befaiibeii, tiebev beii '3:'ob mdfjlen, nle mie 33ibav§ it)nen niic^eboten, i\)v Sebeii niit Sdnmljiue bes iilorQit §u erfnufeu^)? Unb nodj lueiitcje S^f)re uor bein ^-pvojef^, iiu 3«^ji^ 1301, beuidf;ren bie 120 ill ^ortofa gefaiujeiieii ^Lempler benfelbeii ftaiibljafteii SJhit, ber ben ^ob ober 5lttedjt[djaft ber ©laiibeuSuerleuc^nung uorjiefjt'^! 3Sie fomiut e«j, ba§ ^^ru^ foldjc S^ateii iiiib ^Ijatfad;eii (janj uiieriudfjiit unb unbe= riidfidjticjt Id^t? 9JteIbeu ifjui t)mn feine OueHeu cjar nii^ts baoou? ober i)alt er bertei ®inge fiir ju uubebeuteuber 3iatur, urn gegeuiiber bcr Sidjer^eit feiuer §ijpot(jefeu einen CEinwaub gu bcgriinbeu'c" 9lud) ha^i ludre, roeun bie '^^ruljfdjc 3)nrfte[Iuuij ber bei ben ^enipfern frid)§eitig eingetreteneu 9(bfdjiuddjung bcG ©egenfa^es gegen ben ^olaui irgenOuiie ben t(jatfdd)Iid)cn 3?erljd(tni[fen entfprddje, ju er= marten geiuefen, bafj hk iyhilianiebaner fclbft, ^unial bereu ^iirften unb (Sultane, bod) irgenbiuie biefe 3)iilbcrung [jcrauSgefunben unb biefelbe burd; bcmentfpredjenbeo eigeneo ^lu'rl^a(ten , fo g. 33. befonbers grb§ere od)onung unb getinbere Seljanbtung gefangcner Xcmpler ge(ol;nt Ijdtten, luoju fie ja n)ieber{)o(t ©elegenljcit befamen. otatt beffen ge= luinnen luir aut) bent, mao in biefer ^infid)t iiberf)aupt fidj uuifjrnetjmen (d§t, yiehueljr ben (Sinbrurf, als ob, uon acem. p. lUl, cf. ©^ottm. 1, 237. — ^) ^ergt. beffeu 336= t^aubluug be6 ©roj^iueifterS Obo »ou ©t. SImaub, ber uadi ber ©d}(ad)t bei ber 3afob8= furt 1179 gefaugeu iu feiue .g)aube fommt uub iu ®anuigfu3 „uuter beut 25eite beS 9^ad)= rid;tcrS" eubet (;^a«em. 33), foiuie ber nad) ber ^ in biefev lelUcn (Stuiibe fetbft fid) bod) nod) iit @id)evr;eit ju tiriitgen. 4i>enn man bai^ gegcn bie 'Xempler uenucvten wollte aU ciiieu '-iieiveifi won geigtjcit obev ^eviat bev d}vift(id)cii 3ad)e, fo ;ieiuuit ber §imuei6 barauf, bafj eS 10 lempler maren, bie in ber letjten 'Jcad)t, alei a((c3 i^erloren luar, fid) unb ben Orben«fd)at3 in ®id)er()eit 6rad^ten, nad)bem 490 wxljn fampfenb gcfaUen loaren (.r-jauem. 99). — *) 06 cine foId)e ©tatiflif ii6erf)anpt moglid) ift miii) ben nod) Dorfninbenen ©ofnmcnten, ift ja fraglid); nnb uhmui e5 and) ber gad irarc, fo fvagt ect fid) immer nod), oh cine fold)e 9lrbeit bie a}iiif)e, bie bamit oerbunben unire, lolmte. '•^iel entfdunboi liefse fidi babnrd), fiir nnfcre Arage lueuigften?, fanm. — 81 — ©infill^ (d^t fid) aderbingS borf) mofil n^wiini^" biird) 33eacl)tung oon brei gegebeiicn ^aftoreii: einmal, inbcm mix ndjten auf bie bcu S^cmplern eigcnc (S-inteitunn ifjres ©ebicts in ^^U-ODinsen; fobnim iinter= fiidjcii bic i^erfuuft uiib nationntc Slugefiorigfeit bcr @ro§; meifter bco DrbciiS unb enb(id) nod; \u\^ anfelien ba§ jaMennui^igo iscrljdltniG bcr in bcni '^Uojefi auftaud;euben Tcmplcr. )Ba§> bie ©inteilung be6 DrbenSgebietS nadj '^^ro^)in3cn Oetrifft, fo ift ba§ freilii^ eine etwaS unfidjere ^ad)Z, infofern biefe ^i\u teiliing feinesiucgs flat genug feftftefjt, fjauptl'ttdjlid) lueil fie 311 vex' fdjiebenen ^dkn eine yerfd)iebeiie geiuefcn ju fein fdjeint. So finb benn mtd^ bie 3lngaben bariiber, metd^e ^at)emann^) unb ©djottmiiller-) geben, feine§uieg§ leidjt unter einen §ut 5U bringen. ^^eft ftcfjt nur bie C5in- teilung be§ Wi r g e n I a n b e § , iue{d;eG in f ii n f ^^rouinjen : S ^ r u f a I e m , ^ripoli^, 9(ntiod)ien (mit Irmenien), ©ijpern unb ^iomanien (= 9)iorea) gcrfiel, iuodou feit 1291 aber \a nur nod) bie beiben (e^teu uorl;Qnben maren. llbcr ba§ 3(benblanb aber fdjinanfcn bie 9lngaben: ?^o(gen loir ©djottmiitter, ber fid) mit biefer ?^ragc gritnb(id)er aU fonft einer befdjdftigt Ijat, fo jdfjlte ber Crben l)kx int ganjen 12 ^roDinjen, ndmlid; 3 in ^cutfd;lanb: Db erb en tfd) fa nb (ba§ ©ebiet beo frdnfi= fd;en 9^ed)t§), 9Heberbentfdjfanb ober 33ranbenbnrg (bas ©ebiet be§ fddjfifdjcn 9icd)t§) unb 33 ii Ij ni e u = 9}?df)ren=0fterreidj , ju roelc^ te^terer ^rouinj too!)( and) ba§ uon ^auemann ale befonbere ^^rooin^ aufgefiifjrte Ungarn mit i^roatien unb ®almatien ju redjnen ift. St alien jerfiel in 2 ^rouinsen: I'ombarbei (= CberMinb 9J(itteIitalien) unb ©iji liens 2fpuUen, obg(eid) jeiteniueife fiir 2Ipulien unb ©ijilien je ein befonberer G)rof3prd5cptor uorfjanben geraefen ju fein fdjeint. dhd) unfidjerer ftefjt bie 'Bad)c in ©panien: e§ fdjcint in 2 ^^^rooinjen cingetei(t geiuefen ju fein, uon meidien bie eine ^aftitien (mit ^^^ortuga{), bie anbere 9lra = gonien = *RataIonien umfa^te^), leliteres atterbings ofters and) unter bcm ©rofjprdjeptor ber ^^rouence ftef;enb. Somit bleiben, ba ©nglanb (mit ©(^ottlanb unb ^rtanb) nur eine Drbcnsprouins mar, fiir ^ranfreid; 4 ^Nrouinjen iibrig : ndmlid) (5^ r a n c i e n , bie Ti r m a n b i e , 31 q u i t a n i e n unb bie ^^rouence. Grfterem getjiirte aber nidjt blofj ^lanbern ju, fonbern finb and) bie (Eb amp ague unb ^Burgunb jusumeifen, obgleid) mir bdufig aud) fiir fie befonbere ©roJBprdgeptoren finben: ein 3^i'perhtnft ber Orben^Smcifter in erfter Sinie ©eifafjr^mann; bane6cn .^avc-- mann nnb ilUIde. — ^) f. A>ai>em. p. 15, 2e '^tnnt p. 30 ff. — ■*) 'i)tad) 2e 3eune. — ") of. ba'jn >^aucm. p. 18. ©ie 3eit [eine5 3Imt3antrittg [tcfjt nid)t fcft; jebenfalK^ 6ef(eibetc cr 1147 bie .^od)niciftenv»iirbe; 1143 finbcn linr ifin nod) aU ©rof^praj. won Arancien bcini i^crtrag uoii (Serona Oeteiligt. — ®) 2e ^nixn I, 56. — ') f. ^aocnt. p. 22; nvid) 2e '^s^unc (I, 57) luar Irametai bcr 9'?ame be6 ®d;(offe^s ber ^Saronic ?(rintr)Oj C^tp. 3ura, ^•rcii3raf[d)aft). — **) f. ,v>aucnt. p. 23. — ^) .|paoeni. p. 27 f., 2e :^;ciine I, 97, - 84 — an§) ^yranfreid;^), iiadi bem von £e .^ciine iikr bie ^amilie 9)J{tgeteittcn TOof}l au§ bem in ber Sdiuerflite, fiiblii^ non (Slcrmont, getei]enen, md)t bem uicberldiibifcfjcu ©t. 2linanb; nad) ebeii bcinfclbeu au§ eincr ^aiuiUc, bie biird) \{)vc ,,^eiligfeit" (5i>orltek fiir flofterlidje (Sntfagung) benU)mt lunr. 3cbenfaII§ cine ber djarafteruoQften ^iguren: tiercit 1179 in SalabiiiS ©efangeiifdjaft uiib oubct aiif beffen '^Ik^fel)!, ba er imdj ber 33eftimmunf( ber Drbensftatuten bie Stufiiuedjohing gegen ©alabinS Sieffen giiriidroeift, ill ®aina§fii§ uuter bem S3ei(e bes 9lad)rid)ters ^). 8. 2lrnoIb be ^oroge (obcr ,,^ourougc", 11 80- -1184), nad; Se ^i^inic 2lragone; fridjer ©ro^prdjeptor ooii ©iibfranfreid) (^rouence) uiib aU foldier 1176 bei ben ^riebeuSoerfjanbhmgeii sunfdjen SHpljonS II. uoii 5lrttgoiiieii imb ©raf JKaimunb V. non ^Toidoufc tljdtig : jo tomitc man iljn fiir aUngenfifdjcn ®i)mpati)ien befoiitierG 5ugdng(idj flatten. 2l6er bie Sltbigenferfreujjiige finben ja erft iiber ein 9)ienfd;en= alter fpdter ftatt, unb au^erbem raar er nid)t bfofs (nad) 9Bi(de) auf be^ fonbere (S'mpfeljhing ^^nipft 3l(e}'anber§ III. geiudijtt, fonbern ftanb and) fortwdljrenb mit biefem in befonberS na^en SSejietjnngen^). Stls 9. ©ro^meifter §dljlcn Se ^mm unb nadj i|m .^aoemann ^) ferric ober 2:^lf)iernj auf (uon Gi)ateau=21)ierri), ®ep. 3Ii§ne? baiui ^lorbfranjofe). 9iefigniert nad) feiner ^efreiung (alfo anbers a(§ Dbo be ©t. 3Imanb) au^ ber ©efangenfc^aft ©atabinS, in bie er Wi ^ittin geraten, ^erbft 1187. ^I)m fotgte ham (nad) SBiide gleid) auf S:^oroge) 10. @erf)arb be 9Hberforb (1187-1189), friil)er ©enefd)aa be§ 9'teid)e§ S^^^iifi^^ei" ii"ter bem 9ieid)guertt)efer '^eit uon Sufignan (nad) 9BiIde^) in Dppofition ju biefem geuuiljlt; bas ©egenteil ift iMl)rfd)ein= ttd)er); fdtit bei bem *iiampf uor 9Iccon gegen ©alabin 1189''). J-tam^ Idnber, au§ ber ©egenb oon ^ritgge, atfo ben ^lorbfrangofen ^n- ^iv^aljkn. 2tn feine ©telle trat nad) 3Bilde^) 11. 3Ba(tl)er non ©pelt en (1189—1191), nad) bemfelben ein ®eutfd)er unb mit 9iiidfid)t auf Slaifer griebrid) I. unb beffen beoor; ftefjenben ilreugjug geiodfitt. dla^ Se S^une (I, 169) more e§ ein ^ranjofc ©aultier gemefen, beffen ^""(tw*^ i^i^^jt genaimt niirb; bod) fei)lt nod) ber fid)ere 93en)ei§, ha^ er loirflid) bie GJrofjmeifterwiirbe befleibet i)abi '). *) .pattern, p. 28, 2e ^eune I, 101 ff. — -) §a»em. p. 33. — ^) f. -g)ai^em. p. 34 f. — ") 2e 3cune I, 139, .§aocni. p. 37. — •">) SBtMe II, 70. — •"■) .^aiH>m. p. 49. — ') midt II, 73. — 8) ^ebenfatl^ ift aSer ber, l^oit S)fo^rid)t («citv. 3. @e|*. b. itveiijV/ 2. 33b., p. 347) nud) geijeuubcv bev ^aufii'jen (5nuaf}iiuug :ib\ \}on ©peUeit aU SWeiftcv^ ber Senij^tev im ©ebid^t ijon beS fianboirafen Suban^ it'veiijfartvt cvIiotH'ue ^•^aiiViciiniMiib, b^H i\^ f'eiii [olrf)i\^ @cfd^fcd}t (\(U , iHiifaUui, fcit 33offcvt eiiic "IMivij — 85 — 12. diohctt be Sable (iUU— 11950 aii§ ber Dlonitftiibie, dfo 'Jforbfraiijofe (wad) 2i ^cnm 1,184 (jenauer am i?(niou; ber Raxk mid) ju 3)iaiiie ijefjoricj). ®a or ader crft mit .slonig 9iid)arb uoii (^iu](anb, beffeiT ?5-(otteiiful^vcr or (wad) SlBild'e) (jeiuefen, nad; '•^Hildftina i^efoiuiiicii unb feine W^al)l offenbar biefcin jii liebe gefdjeljeii ift, fo iann mail iljii ebciifogut a(§ (Siujtaiibcr aiiiet;eu; fiir un§ fommt ba§ auf cim I)inaii§ ^j. lo. ©ilbert 3iora( (1196 — 1201), uorfjer ©rofu^rajeptor von g-raiicieii"): -)iorbf raiijofe {am ber Jvamtlie bcv -IMcomtccbc'-^^olionac)^). (9hin evft Idf^t ^ilcfe jeiieu S:;ei'ric, unb jiyar uoii 1198—1201, folcjem %a[\d), benn nad) Se ^eune fjattc ferric Idiujft abgcbanft uiib ift fic^er bie DiadjfoUje uoii) 14. ^fjilipp bit ^:]i(elfiers (1201—1217), imc^ Se ^euiie'j am 'Jdijoit, alfo ^iorbfraiijofe. 15. :il?iajelm uon CSIjartreS') (1217—1218), ber (S-rbaiier be§ ^^sitgerfdjloffes, mo nadj ^^'rii^ bie fet^erifdjeii ©tatuteii aufgefe^t luorbeii feiii folfen. ^k ^ami(ie ber ©rafen you Gfjartres luar am 33eauuaiftS; alfo eiit edjter 3torbfrangofe. ium Ijjer an luirb bie ^erfiinft ber ©ro^meifter iim fo und)tiger, loeil \a imdj ^snilj in biefer ^nt bie 5le^erei ber ^Tempter iljren IHnfang genommeu l)ahm foU, ^ufammenfaKenb mit ben ©(aubensfdmpfen ber 2(lbigenfer. So fd)eint uon boppelter 'iBidjtigfeit, baf? 16. ^:|3ierrebe aJJontaigu (1219—1229) au§ ber 3(uuergne'') luar. ^anad) muf^ man i(ju ber lingua occitana jujdfjten, a(fo ben Siibfranjofen, mit ben ^srouenealen ueriuanbt. ^nbeffen fefjen loir hit 5(uuergnaten in ben (53tauben§fdmpfen cjegen bie 2l(bigenfer feineo^ mecjS auf ©cite ber (e^teren ftef;en. 9)cMt albigenfifdjen ©ympattjien ftinnut and) m6)t gerabe, ba^ er oorfier ©ro^prdgeptor in eri(jorb (1230—1244) am bcm .^m\?> bcr ©rnfeii 0011 '^Hnii]orb ^). So fonnte cr aid l^tqu it an icr obcr 'i^ascoue imb fomit a(G Siibfranjofc in 'Jlnfprud) (lenommcii luerbcii. 9iad) ^©itde [tamintc cr am ^^soitoii, ludre aI[o cfjcr bcm iiorbfran5oftfd)cii ^^Scfcii 311^ 5u,^afi(cn. ^I'l^cnfaKs ift cr aber 3lquitaiucr. Seine politifdj^relit^iofe Stc(Inn(j H)irb gefcnnjcicfjnct luot;! ant bcften baburd), baf? er oorljcr ©roBprdjcptor uon Sijilien nnb (Salabrien gciocfcn itnb ah foldjcr, bnrc^ bie 3(uf()c(ninc} bcr Xcnipteniiiter in bicfen Sdnbcrn biirdj Jvricbridj II., ein pcrfbnlidjcr ^-cinb be§ i\ai]"er§ [(cuiorbcn inar'^): uiiebcr cin ^S*-''*^)^'"/ "^^fi '^^^ ^emplerpotitif gerabe in biefcr 3^'it in anSgcfprodjcn piipfttidjcni C^clcifc fid) beuicgtc. T^urd) bie 3tiebcrla(je uon &a'^a 1244 in bie Ocfangcnfdjaft (S'jubo gcratcn, loirb bicfer @rof5nteiftcr ucnjcblidj uon bcui Drben anSsulofcn gefudjt, bafjcr luirb erft 1247 ein neiicr (^rof3= nieifter in 18. SiUjerm uon Sonnac (1247— 1250) geiudfjlt, an5 9Heber= Sancjueboc, alfo ein Siibfranjofe, ''^rouencale ')! 2Bar er cin i^et^crV Tauon. ift nidjt^ jn nicrfen: feine 23eteiligun(3 an bcm Hreujjuij i'ubiuigs IX. uon ^raiifreid), luobei er beibe ^(ngen nadjcinanbcr unb bamit ba§ Seben uerlor, lueift anf ba§ Oiegentcit. 3((C' edjten Slattjotifcn biefcr 3eit 3eii3t ifjn and) feine tlbcrfcnbung eincr ^^^ortion uon bcm '^Int ^efu (S^rifti an ben 5voni{] uon CSmjIanb, uon biefcm aU cine (irofie Staatsamjclcgenljcit anf(icfaf5t (Ve 3'-'nn'^ H/ 5). ^cbenfalfc. tjdtte nntcr iljm am cljcftcn ha^j prouencalifdj^fdjerifdje (Skment bie Cbcrtjanb erljalten miiffcn. 3(6er ifjin foltjte 19. 9Uina(b uon ^l^idjicro (1250—1256) am bcr (Sbam = ') ®icfev liHir toor Samictte an bcv Vc\i sieftorbcn {ic 3"inc I, 289). — -) f. ,^>aiH'in. p. 74. £e ^cuiic I, 355 ff. itntcrid}eibct aU iwd iicrfdiicbciie (^^rcfnnciftcv ciiicit 3(vmaiib wcu i)J c iva j] vo 6 , ben cv Don 1229—1236, nnb cuicn >'^crntann l>on '].^ e V i (^ ov b , anS bcnifclben .gianS niit ben 'JatIcl)mnbS, ben cr oon ba Di'5 12-i4 on bcr ©pi(3e bc6 Orbcn6 flefjen lafU- STaI cr aOcr fcl6ft nid}t int ftanbc ift, cincn (\i- niijjcnben 5Ben''ciS fiir biefc iBcr|'d}iebenf;eit — bajj c^^ cine gamine „be '^^cirac(ro-3" nod) int J8. ;vtf}r(;nnbert gcj^ebcn, geniigt bo(^ fanm — ^n cibringcn, fo ccrjidjtcn luiv in biefcm gaf( baranf, if}nt jn fofoicn. — ^) f. 2^Si(cfc I, 244.-— "*) .^-^aocm. \). 79, 2c .^cnnc II, 5. - 87 - paguc'), alfo 'JJorbfvaiijofc, jubem uorfjcr (^rofHirajcvtor Doii evraiicicit iiiib baim Drbensinar [djall. ©as miirbe auf ciiieii ent= [djiebeneu ©ieg bc6 norbfran3ofifcI;eit ©lemcnts beuteii, lueim basfcfbe je untcr ben -i^ortjiiiujcrii 3uriicftiebrniu^t mar (luoraus uhitjenS ja nod) fcinc3= iDCcjS eiii (S"influf5 uoii i^c^erci fo(gen luiirbe !). ^n $iBir!Ud;feit gab uioljt bie 9iiid'fidjt auf Siibiuig IX., bei beiii er persoua g-ratissima luar, ben 3(iif.id)(ag. 20. 3:r;oma§ SSerauIb (33erart 1256—1273), nadj midc cin Gtigldnber; iiadj cbenbeinfclbeu-) „cm fel;r crfafjreiier, gcifteoftarfer imb tudjtitjer iDcauii, bor ba^ ijciftigo iSefeii bes Drbens bcfonbers am- (jebilbct Ijat". 3(ber lueim ba§, inoraiif aSilcfe Ijinsinueifeii fd;eint, in feljcni'djcnt, antidjriftndjcni Sinne gefdjaf), mie fonimt eo, buf] gcrabe untei* iljui bie uou 'i3ibar§ tjefangenen ^eniplev il)X 2chcn nidjt mit beui liber-' tritt gum ^sfam er!aufen ? Sl^on einer (5efantjenfd)aft aber, bie er iinter ben 3ara3enen erbulbet Ijabeu imb lueldje bie ^evemonie ber S^erleitgniuuj (Stjrifti bei ber ^lufnaljnie jur %olc\c geljabt Ijaben foil, luie fpdter 5ur .3eit bes ^^U'ojeffes pfjantafiert iinirbe, finbet fid) bei hm 5eit(jenoffifd)en (Sfjroniften feine ©pur. 2.>on ganj befonberer Sir^idjligfeit ift 21. aBilljelnt uon 33eaujeu'') (1274—1291). :i:er lelite m rjeitiQen Sanb lualtenbe uub im llanipf mit ben Sarajenen ben Drben recjiereiibe C^kofuueifter, uorfjer ©ro^prajeptor uon 3(puHen, ftantmte er aiiQ einer ^aniilie ^urgunbs, bie ber Sanbfdjaft „33eaujoIaiG", jiuifdjen Sijon nnb 9)iacon, ifjren teamen gecjeben ijat. ))lad) '-llUfcfe'j mar fein inrter .onibert Gonnetable uon ^raidreidj unb $8egleiter Subioigo IX. nadj Slgijpten geiuefen; ein auberer feiner 'l^orfafjren, Humbert III., ift nm burd; 2c ^cune (I, -49—53) befannt als Stempler uuter Gberfjarb bes 33arre§; auf 93itten bes '^lU^j "peter luMierabilio uon (Slugni;, beffeii ©d;u^(jerr er mar, murbe er uon ^l ©ugen III. biSpeufiert, ftiftet 1159 bie 3(uguftinerabtei 33elleuiffe f. (SaOne, t. 1174 at§ Gluniacenferniond) ; foniit ftantmte er au§ einer gut fird)(id)en Artmilie, mie er benn and) uon i^ubolf uon oucf)eu ^) „tm mis nuin unb ein frame ribber'' genannt mirb. ^ennod) luerben gerabe gegen itjn bie f($merften 3]ormiirfe erf)oben megen feiner 53"reunbfd)aft mit bem Sultan ^alauun. Wio\a\) felbft g,id)t gegen; iiber ber pdpftlidjen ilommiffion an, ba§ im Drben eine lebfjafte ^artei uorfjanben mar, ber er felbft ange^iirte, roel($e es ueriibclt tjabe, baB ber (^rofmieifter fo (ange '^i^affenftillftanb mit ben ©arajenen pflegte. 9Bie er aber metjr (iinfidjt erlangt l)ah\ Ijahc er mo(;t erfannt, baf3 bie§ bas einjig 9Ud)tige gemefen fei! ^ier tjaben mir alfo gmei "^artcien. ®iefe(ben fonunen jebod; bei •) dlad) midi, cf. akv p. 207! — ■") mUdt I, 285. — ^) f. ermanu be '^^('■rtgorb, weil cr aBalt^cr uon ©^.H-Itcu iveglajst, bod^ felBft nur 23 su[ammcn. — ') ^Jiidjelet II, 224. — *) ©a^ ©re^^jrajeptorat i^ou ^rancien gatt offeuBar aU cine 5Irt iBoiftufe jum ©roilmeiftertuni : cf. bie ©vo!5meiiler ^x. 3, 13, 19! - *) ^a^ m^in ift Bei Sc^ottm. I, 590 ff. nacl)= Sulefen. — '') 9tacl) ^■'ngo be gauro luare e6 genauer bie ^^nirtei »on 2tmoufin nub Stuwergne gcioefen, bie fid) urn .g)ugo be ^eraub gefd)art I)atte. 3^a aber bicfer al^ ©ro^prajeptor grancienS bicfeS 3Infe^en genop, fo fdjeint unS jenc DJad^rid^t bafjin gebeiitet iverben ju miiffen, ba^ .^ugo V)on 5)3craub einen fo ftarfen 3(nr;ang befap, weif anper bcu 53rubern won grancien, bie won 5Tiatnr gu il^rem ©rofipvas je^)tor ft an ben, er and) bie Simon finer unb ^Iniurgnaten fiir fid) Battc ! cf. bie nad^fjcrige ©tatiftif p. 98 ff. ! — 89 — Ief3ten S^'it — i^t^'j ciijciitlicljc A"i'ait5ofcu= ober ?yr ante iit inn fo buvd)aii<5 ba^ (jcrrfd^ciibe (5-(einciit im Crbcii wax, bafj es fief) tun ciiicr 'Kwljl, wo bie 9iatioimlitdt becinf(uf?to, luir iim bic ciiic obcr bie aubevc ©djat- tientng iunerljalb bie[cr oii'U'?'^ (jaiibelte, feiiicGiucgs obex urn eiiie biefer ("^coionuberftclicnbe anberc ^uitionatittit iibcrfjaupt. SBie uoii 3(ii; faiifj an btefe beiboii Sanbsinannfdjafteii, ^Burguiib itnb j^^rancien, 5iifammon ba§ cujentlid^c ^rangofentiim aiismadjonb, in bcni ^cnivlcrorbeii bonunicrt l)atten, fo finbeit luir fie and) am Sdjluf; feincr 0)cfd)i(^te iiodj niiteinanbcr um bic i^oiijnnb ftrciten. 'Jllle aiibcrn 'Jiationalitdteii fouunen (jegeniiber biefem ^auptcteniciit luir in iiiitcnioorbiictcr ilnnfc in tetrad;!, nid)t blof, bie fpani[d)c, cni]li[dje, italienifdje nub bentjdje, fon= bern and) bie proycncalifdje. sUax evcjicbt fid; 'i:>a^^, lucnn mir ben Geiuinn uorftefjenber Unterfndjunc] iiber bie 'JJationalitdt ber oerfdjiebenen Drben^meifter jnfannnenfteKen : unter 22 CrbenSnieifterit (jaben luir ()erau$= befommen entfd;tebene ^lorbfranjofen J — 3, 4, 6, 10, 12, 13, 14, 15, 19, 21, 22, benen luafji-fdjeinttd) and) 9 3n5nred)nen ift, alfo ini Qan^cn 14 unter 22, b. I). 2/3; wornntev 3 an§c3c[prod)ene '-Ihirnnnber, namlid) 4, 21 unb 22. 9iid)tfran5ofen finb 3: 8 (Spaniev), J1 (^ent[(^er), 20 ((5-ni}Idnber); bleiden fiir bie ©iibfran^ofen fid)er nnr 7, 5 nnb 18, nia{)r[d)einlid) aber and) 16 nnb 17, alfo 5. SBon biefen finb aber 5 nnb 17 erft nod) nid)t ben ei[(entlid)en ^^'rouencatcn juju- 3d()len, fonbern ^"aSconen refp. ?fqnitanier, nnb and) 7 nnb 1G nel)nien a(§ 3lniieri(nrtten el)er cine 9Jiitte{ftef(nn(] ein, fo bafj fiir bie eigent- Iid)e ^^U'ouence ober Sangne b'oc nnr 18 iibric; b(eibt'). 9(ber and) menn ntan, iiioju inunerbin einige Ciknnbtage geoieben ift, aiuief)nien uioUte, baf? luirf(id) eine 3^'it lang, won 16 — 18, unter ben @rof5nieiftern ^Jiontaign, ^^^erigorb nnb ©ommc, ca. 30 ^alJX^ lang, bas prouenca{ifd)e ©lenient ein tlber(jeiuid)t ini Drben c\d)aU I)dtte, fo ()aben inir gerabe in biefer ^dt eine fo aiiSi;(efprod)en pdpftlid)^ f i r dj I i d) e ^sotitif corcjefnnben a(§ nnr je, bie fid) mit all em ef)er uer^ trdgt alQ mit inirflid) albigenfifd)en ^leignncjen unb ^enbensen-). ^anptergebnis bleibt, baB ha^ norbfran3ofifd)e, bas eigenttid) frdn = fifd)e '^efen, im Drben fo bnrd)ans bie Cberfjanb l)atte, baf3 eS faft ") '^ai) dJlaiViaxb gel^prtcn 17 Don 22 g'-''''»»fveid) , b. I;, bem jc^igcii Umfanc| iiad), ail, baruntcv 5 23iirpnbcv; ii>tr jal^Ieu au^er bcii uoit SJfaiUavb gevcd)iictm 511 ben D^orbfranjofeu aitcf) ui(^t blop 6, al^ iDenigftcu'S tveiterl^iu, bem ©efcfjfcd)! luid), auS bev l^ifavbic ftamiiicnb, fLMtbcrn and) ben gfamlanbev ytr. lU; bean e§ 3cigt fid) ill biefer ^iH ba^ wKiiiiifd^e (Jfement bHrd)anS niidjft iievumnbt mit bem norbfranjofifd^en, mit njeldjem e§ au^ bie franfifc^c ©tamme6gninb(age gemcinfam T^at. — -) cf. bajn n a d) 1^ c r bie <£ t a t n t e n ani biefer 3 ^ i ' ' — 'JO — aid oiiic i.'(uQiiaI)me cvfcljoiiil , luoim bcr (^)rof;inciftev einer anbern ,3uiu]e ober i)JatioiiaIitdt 3U(]crjorte uiib and) baeiie. Unb 3n(](eidj 3ei(]en un§ biofe and) bie 3Xrt be§ ©egenfa^ed : beni libera(cn nnb toleranten, fortfd)rittnd}en ^rouencalen tritt ber 3iorbfran5of e aid ein fir dj I id) bnrdjaud abl)dn(3ic(er, ja befanooner, nidjt blof; al^^ ein or tijo borer, fonbern aid ein fanatifd) = bi (potter ':D?enfd) entciccjen. ^iefed C^lement ift ed \a and), loetdicd uon 'Jlnfancj an ben ilrenjsncjdprebigern am willififten ."^"^eerfolc^e cjeleiftet Ijat, fo fe(;r, baf? bie fi)rifd)en .flrenjfaljrerftaaten won ba Ijer il;r ijanjed ©e- prdge erljalten l)aUn. '^Bo biefed 6'lement in einem Drben, in einer ©e^ meinfd)aft bominierte, ba Ijatte cd mit bogmatifdjon ^Ibiooidjungen gnte 2eseoe. 3ener (^egenfal^ 3Uiifdjen ^^^ro^)encalen nnb 9iorbfran5ofen, ber in ben 3llbi(5enferfren33iit]en anf eine fold) blntine SBeife 3U ^Tage tritt, fd)eint und in ber (i^efd)id)te aber and) anf einem anberen, fiir nnfere Unter= fnd)nn9 loomoglid) nod) bebeutfameren ^nnft feine ©pnren l)interlaffen 3n liaben, ndmlid) in bem ^i? e r I) d 1 1 n i d b e d SC e m p I e r r b e n d 3 n f e i n e m ')iiualen, bem 3ol)anniterorben. (S'd ift befannt, luie biefed iuT= l)dltnid lueitand bie meifte ^dt UHil)renb ber faft 3ioei 3i^l)i"l)iinberte, ba beibe Drben nebeneinanber beftanben l)aben, nid)td roeniger aid ein freunb- fd)aftlid)ed ijemefen ift, luie uielmel)r 3unfd)en beiben Drben beiiml)e eine eiuige, nnr Ijin unb loieber burd) fiinftlid)e '^erfi3l)nnn9en nnb balb fiir3ere balb Idngere ai>affenrul)en unterbrod)ene ?^el)be l)errfd)te : ein 3iift«'^'5/ '^^'^ von ben fird)lid)en ©d)riftftcllern fener 3eit loegen ber baburd) l)erbei= (jefiil)rten 3ci1plitternng ber £rdfte gegeniiber ben Ungldnbigen immcr loieber aufd tieffte beflagt, ja uon nid)t wcnigen — nnb bicfcn pflid)tete bie l)errfd)enbe 2}leinung bet — aid eine i3anpturfad)e oon bem fd)lief3lid)eu 'l^erluft bed l)eiligen Sanbed angefel)en, beffen 33efeitigung barnin Don ben ^^dpften felbft immer mieber betrieben unb fo mel)reren ©ynoben unb - 91 - .Svoii.iilioii 'j a(6 ciii cS^auptcU'(]cnftanb jiir 'rscrljaiibfunc; iioi*i]ero(]t iinirbc, ciiblid) bcr fdjlicfUicl) iddjt ben cjeviiu^ftcii IHiitcil an bcr ilatnftvopljc ha 2cnipIevorbenS gcfjabt Ijat. 'l^cfannt ift fcrncr, luic bcr ^oljannitcrovbcn, otnjleid) il)in uon ^^fjiIipp beni ©djonen iirfpnaujlid) \viol)l basfelbe Sdjidfal u)ic bcni Tcniplerovben 5U(^obnd)t mar, am bcr ^ataftrop()C, bie jcncn 5cnna(nttc, nidjt bIo)l fclbft unucrlciU (jcruorijcoangcn ift, fonbern nadjft bem franjofifdjcn Konig ben Soiucnantcil ber 'i^eutc bauongetraticu l)at. Um fo nicljr bicibt cs gu bebancrn, baf? luir iibcr ben 3lntci(, lueldjcn ber ^ofjanniterorbcn an bcr 2lufljebinuj feineo SJiualcn oeljabt, Dor aUcnt iiber bicobcsi'uilidje 'iscrljanbhunjen mit bem ^^apfte, abcr and) niit bem frai^ofifdjen 5lonig, fo luenti] nnterndjtet finb-): aber fo uic( c^cljt aus aKcrn, fd)on aii proiu'ncalifd)e — unb baneben etiiux baii ^difaiij] an n!cf;r bcv pcifonIid)-miiublid)cii 23ef|)vcd[)iiihi , a(c! bci fd}viftlid)en rofiimcitticniiig anocvtiMut ivorbcii feiii, wdd) lelUcrc in fold) f;ciflev ©ad)c lcid)t unaiii]cuc()iu nievbcn foiiiitc. Unb baun ftavb \a cbeii in bcr fritifd}ften ^dt, ba ckS [ic{) inu ben Slnfd^lag aiif ben lenipfcrorben ^anbelte, ber ^ol^annitcrmcifter ^yilf)c(ni in il^iltvxrct (f. ^i^crtot II, 53). SBic mand)e5 ma(\ cr in« (Srab mitgenomnicn i)ahcn. — •^) 3(nf jcbcn (SaU, meint --yuffon (in ben SRitteihtngen be§ 3'M'titi'<^ fi>v iJfterr. (yeid)id)t«^f. 1888, p. 502), Ijcihtn [id) bie 3or}anniter aU befferc 3)ip(LMuatcn yie^eis^t, ale bie 'tempter. C^inen ^^eivei^ bafiir ficftt er |d)on in i^rcnt ©tngcr^cn anf JtlcmcnS' IV. iiOnnfd) eine^ passaginm i»articul;u-c, anit^rcnb Wo(ai) cin )otd)cS juriidiueift. (finen Uiciteren Jfiinf in biefer .'pi^li'^t giebt ©d)cttni. I, Gil. — ■*) %nx bie ^f}atfad)e feltft mod}ten iwir eincn boppettcn 33e4uei6 anfii^ren: namlid) 1. uneber bie i)^ationati tiit ber ^L^'^ftiiuitevi GU-ofjmeiftev. SBon ben 25 (^roHnieiftevn, U''c(d}e (wenn man aJoI(ten wir ober, etlidjen 9(uGbritcfeii in 33ul(eu Ch'egorS IX. 511 liebe, foldje unrftidj im (Srnft nnneljineu unb uorauG- fet^eii: nun fo fjdtte bao ja, beni oben gefdjilberten 5>erIjdItnio nad), fiir bie Tentpler bod) nur ein neuer ©runb fein foiuien, uni fo misgefpro- d)ener bac pdpft(id);fird)Iid)e Spftcm 3u uertreten, uni barin jugleid) einen rliorjui] unb -i^orteil tjeijeniiber bent yer()a)3ten 3iebenbufjler gU ijeininnen! I'h'. 1 ©cvavb rec^nct, ber ucr bcv ciiieuttid^cu .f oiiftituttoii im %\hr 1118 an bcv £pil>c bo6 4^Df)>ita(? fiaiib) SiS jnr (JrSl'd)aft bc6 tcmplerifdicu ffie[it?c§ bcm .r-M>i'))ita(itevorbcii vovftanbcii , finb im6, nad) Yertot, L'histoire de^ chevaliers liosi»italiers, 23b. I 11. II, 15 i^rer ?JationaIitat iiarf) befannt. STaucn gef^orcn 9, aljo fa ft -/s, bcv langne de Provence an, namlicf) 1, 2, 3, i, 17, 20, 23, 24, 25: biefe ^miijc UHu- alfo, h3ic Beim 2;empIerorben bie fran3ofiict)e 3""9f/ ^"^^^ atlcm in bcv gaujcn crften 3 fit i"^^ reiebcr uin bie aCcnbc be3 13. nnb 14. 3 a^rfutnbevt?, jnv 3fit i^c^" ^ataftropf;c bc6 Jemptercvbcn^ im 3o'('^'""it""'^i^^£" corbcrvfc^enb ; '^uiU lanc, b. i). in ©t)vien gcBorcn, ift 9; 'i)] o r t ngi cf e f2; ber 5Ini^ er jpic, iPClAc fonft al6 3lt>cite OrbcnSprcinnj flenannt tt>irb, gc^Cvt ju 14-; b(ci6en fiiv bie 3iingc »on grancien 3: 13, 19 u. 22. llnbefannter .rierhmft finb 5, 6, 7, 8, 10, 11, 15, 10, 18, 21, juf. 10. 2. (Jiiicii nod) bireftercn ^Betuei^ fiir ba^ li 6 er g eroi d}t ber pro»cncaIif^cn 3»"9C im 3'^'^'i""'terorben l^abcn w'lx in bcm Strcit, weldicii bicfc unter Dfiaimonb 23erenger, bcm 30. ©ropmciftcr, mit ber i ta (i en if dun 3''"!]'-' au33ufed)tcn l^atte c6en it>egcn fcncS Ubcrgcioii^ts im Orbcn^fa)5itc(, ti>cit „bie laugue (le Provence a 11 ein mel^rStimmcn l^atte, a (3 5lt)ei a nber e 3"" 3 f ""» f. 2)ertot II, 2lOff. — ') 'J^ap ja aud> gcgcn ben 3c[).tnuitcrorben „6ereit« ©rcgor IX. 1238 ben sBerbadit ber £el3erei au§;iefprcd}en f)atte", fo gut \vk 1307 „bie gteid^artigcii "■Qefd^utbigungen gegen ben I^cutfi^orbeii erfioben wurben", mirb t)on ^vn\} fd^on ©e* r^cimlc^rc p. 18, ?(nm. 2, crlivi^nt, aber offenbar eon i^m fetbft nid^t ernftlit^ gcnommen. — 93 - ©6 eriifn'ii]t 11116 itocTj, bc§ britteu 'A^aftor§ 511 (^ebenfeii, merc^er un5 beii 33euieii5 licfcrt, bofi ba§ frdn!if d) = burgunbifd;c Gfement luirfficf) ba§ lUiergetindjt im XempJerorben {)atte. ©^ ergicbt fid) \>a^ iinndid) mid) au§ ber ©tatiftif bcr ini '^roge^ iiberfiaupt uor = fominenbcn templet, foiueit eine foldie Statiftif freilid) nioglid) ift. ®enn e§ ift bie§ ei(^entlic^ nitr in 2 Sdnbeni ber g^aff, alfcrbings ^aupllaiiberu bcs DrbeiiS: ba§ eine baooii ift ©ijpern, ba§ aiiberc ^raiifreid). Tk (Statifti! oon (Svpcru l)at beii SBorteif, boB es nic^t btof^ eiii rdumlid) bcftimmt abgcgren§te§ ©ebiet ift, mit bem luir e6 |ier 511 tt;im f;a6eii, fonbern, iDa§ iioc^ iDidjtiger ift, ba§ e§ ber ©i^ be§ 5^0111) cuts roar, fomit bie bortige Orben§ritterfd)aft ak eine 5(rt dle = prnfcntatton bc§ gang en DrbenS gelten fanu, luofiir gerabe, roie (SdjottmiiHer ^) treffenb ^eruorljebt, bie (unite ^nft^ninienfetjung biefeS a)prifd)en Sioeig^ ba§ bentUdjfte 3^it9»i§ nlUegt. f. 82; £e ^nt) 9?()obe5 eaF)or§ 2t(bi) (Aniciencis) 2 6 14 4 3»f. 26; an§ ber gan§en Slirc^enprouinj 33onrgcs 108. ^on biefen nei^men jebod) bie erfteren 3 Siocefen : 35onrgeS;Sintoge§ = Clermont (23errx);£imoufin=2lnDergne) eine 9Jii tt el ft elhing ein, \a bie ^Tempter ber erften Siocefe, won 33erri), finb jebenfaffg el)er ben 3iorb= franjofen gugnrec^nen. 311^ entfd)iebene ©iibfranjofen ober ^rooen = CQlen finb fo am biefer Eird^enprouinj nnr bie 9Xngel)i)rigen ber le^ten 4 S)iocefen, gnfantinen alfo 26 /Templer §u red)nen. ©ajn fommen an§ ber ^irdienprouinj ^orbeaur: au§ ®ioc. 31gen ^erigueny ^oitiers 3lngonletne ^_2 4___ JJi) 2__ ^ ~uf. IS. *) '^m ganjen fommen 5 „Constansienses" iiov; babet ift waf^rfc^einlid) 2ma( ©outanceS in ber D^ormanbte, 3mat ober baS oBerr^einifd^c ^oitftanj jit werftel^en. — ^) 5^a§ eiiie Wa( ...Sagiensis", ba$ anbere Wa\ „.Saciensis-' dioec. - 96 - ^ic uou '^Hiitiers finb roieber cljer bcii 9(orbfraii,^ofen jusuja^leit, nef^meu jebenfads cine 2)iittclftcllmtg ein. ^olgliclj bleiben fiir bie oiibfr anjof en, I;icr bie ©aocogner, f)oc^ften§ 8 ubrltj. 2tu§ ber ^lird)enprot)ing 5Iiic^: aii§ (SonnninnfS 9tud) Tarbes Sectourc 6 2_^_ 5^) ^1__ 3uf. 14. 3lu§ ber (fpdteren)-) Slirdjenprooins Touloufe: Si^ouloufe ^sainierg 5 ^ 2 ouf. 7. 3Iu§ bev ilirc^ciiprouiiis 9(ar bonne: QuS 9iinie§ 6arcQ[)'one§ ^^ejiers 9tarbonne UjeS 9(gbe 9)iacjue(onne (Sine __3 :) 4_ 5 2 6 4 1 3uf. 28. ©nblii^ finb Ijie^equredjnen 2 an§ ber 3)iijcefe 91 ir iinb 6 au§ ber ^iocefe S^ienne, weldje beibe Siijcefen fd)on nidjt mefjr unter ^sljitipps 9}iad;tbereid) fielen, gebiirtige 2;'enipler. ©omit ergeben fidj fiir ba§ (eigentHc^) fiibfranjofifdje Element juf. 91, btt§ mittelfranjofifdjc (3luuergne'-^^oiton) . 92, bogegen Diorbfran^ofen 462, ©umma . . 645 ^Tenipler^). ©omit er(jaften loir ats ©efamtrefultat rateber: uon 645 in 33etrad)t fommenben S^emplern in ^ranfreid; finb 462, b. I), etiuas iiber -k 9iorbf ranjofen, 92, ca. Vt, gel)oren ber 9)Utte an itnb 91, Toieber V?, finb eigentlid^e ©iibfranjofen. %{\o fo jiemlid) basfelbe SSerljdltniS, luie aiif Sppern, loo loir fiir 3^ r an cien = 33urgunb and) ^A be§ gefamten frangiifif djen t^lements be= fommen ^aben. 3>on ^iitereffe ift enblidj au^ ein 33Iid ouf bie etnjelneu Sanb^j = mannfdjaften. 3tm ftdrfften uertreten finb uor aKem bie burgun^: ') ®aBei finb 2 ,,Tavveusis dioec." niiti]ere(i)iict. — -) 3;piiloitfc nnirbe evft 1317 burd^ Sotjann XXII. jum (SrjbiStum er^oben. — ') S)ie an ber ©efaiutfuinme nod) fel)(enben 12 !Jempter uevteilen fid) folgenberniaj^en: 3 ge^oren jum oberv^einifd)en ^'onftanj (ogl. ob. p. 172 2(nm.), jc 1 wirb anS 3;rter, aJJagbebuvg, Dtanct) unb UtrecE)t („Trajectensis" diocc.) genannt; eineu al6 „de Grecis" unb 1 al5 „Bonomensi8", au^ 53otogna — namtid) bev befanntc ^eter toon 33oIognii — ange; fiitjrt. ®aju fommt 1 „Civitatentis", 1 ©eutfd)cv (.lAIeuianiuis") nnb 1 (Snglanber an6 ber ®ioc. ©atiSburl). — 97 — bifdjcn £anbfd)aften : aUcin bie ^ioccfc SangreS rairb uoii 73 ak ^eiinat getmnnt; banebeii fomint 9lutim init 19 nocf) erljcblic^ in 33etvad)t. 2Benu banebeii (S^Mon iinb Wiacon mit fo (jertiigeii Saf)kn oufgefiilirt finb, fo ift 311 bebenfen, bnf^ bicfe ^iocefen nur jum S^eil imter frausbfifdjer Dber= I)ot)eit ftauben, cbeiifo ^efmicou. ^iefe ©iocefeii gefiortcn jum grof5tcn %dl ber eigentHd;en ^reigraf fd)af t an, tuo ber Drbeii in bebentenber ©tcirfe oertreten geioefen fein nnif3, roie benn amS) a)?oIat) biefem Sanb entftanimtc. ^te 114 ^Jiitglicber, luelc^e an?> bnrgnnbifdjcn ^iocefen an- gefidjrt finb (2angre§, 9Iutnn, lil)Alon, a)kcon, Cijon, '^BefanQon, 3^et)erS unb 3(nyerre) inadjcn foniit, menn and) iiber Vg ber (^efamtjafit, nur einen Teil, fei e§ and) bie gro^ere ^cilfte, ber tentplerifd;en iHitterfd)aft bnrgunbifd)er ^nng,^ ans. 9^tc^t roeniger ftarf finb biejenigen Sanbfd^aften yertreten, lueld^e bas eigentlid^e j^rnncien au§mad)en, raoju man bie ©iocefe Drleans— Seau= Dais redjnen fann : unfere ©tatiftif ergiebt 181 9JMtgliebcr, wobei natiirlid) ^aris ba§ ftarf fte .Contingent liefcrt (36), baneben aber and) S3eaui)ai§ (26), ©oiffons (25), Saon (24), ©en§ (22), (St)artre§ (18) unb 9toi}on (11) erfjeblid) in§ ©eroidjt fallen, ©erabe in biefen eigentlid^ frdn!if($en ^anbf($aften fc^eint ber Drben jiemlid^ gleidjma^ig in bebentenber ©tdrfe Dertreten geroefen ju fein. (&ima^ roeniger ftar! ^eigt fic'^ berfelbc in ber §n)ifd;en SBurgunb unb grancien bie ^^erniittlnng bi(benben (Stjampagne, mo befonberS ^roi)e§ (17) fid) benterf(id) niadjt, baneben 9itjeini5 (mit 14) unb GljalonS (mit 9). Bufannuen ertjatten mir fiir biefe Sanbfd;aft 40 a}citglieber, al§ tjielleidit ebenfo nac^ 33urgnnb une nad) ^rancien neigenb. ©ntfdiieben bem frdn!ifd)en ©lenient sujusiUjlen finb bagegen bie bereit§ ben I'lbergang ju ^^lanbern=33rabant bilbenben !^ioeefen oon 91 orb; f ranfrei d): 9(mien§, 9lrra3, Journal), ^^erouanne („Morinensis" dioec)., ©ambrai) mit, menn man bie 3:;empter uon Si'tttid; baju nimmt, 73 9Jtit= gliebern. ^auptfddjlic^ in ber ^tcarbie, moju bie fiir 9tufna()men oft genannte ^omturei ^onttjieu geljbrte, fd)eint ber S^empterorben fef)r ftar! oertreten geiuefen 5U fein, mie beim bie ©iocefe 9tmien§ won 41 aU ^eimat genannt mirb. ^iir bie flanbrifd)e 9^itterfd)aft geben jene 3al)len yon Xonrnay, ©ambraij, 2:ljerouanne, Silttid) teinen 9)taf5ftab, ba biefe ©prenget raieber nur gum geringften S^eil bem fran§i)fif(^en Xer; ritorium angefjorten bejro. unter franjofifdjer Dbertjofjeit ftanben, mkl)t ^nbem bama(§ bei ben langidljrigen ."gdnbetn jroifdjen '^-lanbern unb %xa\\ti reid) imt^eju iffuforifd) mar. ©egeniiber biefen norbfranjofifdjen Sanbfdjaften fommen bie iibrigen meit meniger in 33etvadjt: fomolyi bie 9^ormanbie — in unferer ©tatifti! 7 - 98 — mit mir 33 ^cmplerii uertreten, »or allem aus ben ^iocefeu dlomn (12) imb ©ureur (10), and) Sifieuj- (6) — ober bie 2ouraine (mit §uf. 18), als bie eigentlid) mittelfranjofifdjen, mo neben ^oitou (mit 10) bie Sluyergne mit Simoufin loeitauS ba§ ftdrffte Sloiitingent liefert^): ©lermont 31, SimogeS 34. 2Bttf)renb rair im eitjeutlid^en „ j^ranfreid/' mit 33iiri3unb ba§ 33ilb einer jiemtid) gleidjmdBicjen SSerteiduig be!ommeu, fo fd^eint in biefen Sanbfc^aften ber Drben fet;r unglei(^mdJ3ig @in= gang gefunben gu (jaben-). ^n\ ©ijben ift ba§ micber nnber§: uon 24 ^iocefen, mdd)^ f)ier namfiaft genmc^t raerben aU .geimat von 91 ^^emptern, ift nur (£at;or§ mit 14 ^emptern oertreten, 4 mit 6 (St^obej, SommingeS, 3Igbe, SSienne), 2 mit 5, bie iibrigen mit uodj lucniger. 9)iag bieg and) jum 3:;ei( mit ber grojaeren Gntfernung von ber ."Qauptftnbt, bem ©i^ ber •Jiegienmg iinb gugleid) ber pdpftlidjen £ommif[ion, jufammen; I)dngen unb rool)t and), luorauf mir nod) fonmien merben, ba§ geiualt- tl;dtigere 3(uftreten ber ^nquirenten nnb ^erfermeifter in biefen ^rouin^en fi^ oerraten ■'; : miigen mir aud) tjier micber nid)t uergeffen, ba^ nur eiu 2:^eil ber prooengatifd^ rebenben SeoiJlferung ber franjofifd^en ©ematt unter^ flanb, in einem anbern ^ei( won ©itbfranf reid^ , ber C-iupenne unb G3aQ= cogue, ber £onig dou ©ngtanb al§ £et)cn§^err bie ©eric^tobarfeit fiir fid; in 2tnfpruc^ nal;m''); nefjmen mir oHeS bao and) gebiif)renb in dttd)- uung: fiir jufdllig fonneu mir ba§ 3»fa^Jii"6"ti^^ffen liefer ©tatifti! mit ben iibrigen StntjattSpuuften , metdie un§ ber oTempIerprogefB liefert, bem ©rgebni^ unferer Uuterfudjung iiber bie i^erfunft ber (Sro§meifter mie ber ©tatiftif bes DrbenS in ©ijpern bod^ nid;t (jalten. 2Bir bleiben ba^er bi§ 3u beffercr Selefjrung bei unferem 9icfultat: ba§ ber Xemplerorben am ftdrfften iiber -liorbf ran !re id;, 33urgunb;grancieu, unb gmar tjier jiemlid) gleii^md^ig, uerteilt mar; fd)mdd;er unb in ungteid;; md^iger ©tdrfe bagegeu iiber bie mittel= (unb roeft:^) franjijfifc^en Sanbfc^nften, enblid), im ganjen etma ebenfo ftarf mie in SWittelfranf- reid), aber uerljdltniQmdjsig g ( e i d; m d ^ i g oerteilt im © ii b e n \id) uorfanb. ') I)a3 fiimmt mit ber 3f{olIe, \vdd}i bicfc 2anb:8maim[d)aft bet ber aSat)! S!}ioIa^S jum ©rcfjineifter fpte(t, cf. oben p. 88! — -) iEBcim man nicf)t a((e« aitf bie im;]tetc^= maRicje 33e[)anbhtiu3 con feiten ber geiftlicf)cn ober tt)eltlid)en O&rigfeit fei?eit un((. 2t6er bi6 ju biefem Crab frf)eint m\€ biefe bod) iitc^t it»a^rfd^eiii(ic^. ^gl. nadj^er. — ^) ajiit -Jiotttjenbigfcit faft fiif^rt auf biefe 2tnnal^me fc^oii ber iJergfeici^ mit ber ©iocefc @Ine, weld)e, bem aUeii Stouffillon entfpred^eub, bod) gewip eiiie ber unbebeutenberen 5)i5ce|en wax unb un6 bod) beim bortigen i^ert^or 1310 25 Xempler a(d 3f"9^" '''i'f= tt?eift (^ic^etet II, 421 ss). 5)a6 mcic^t, bap iKonffiUon, warn and) jur ^ird)en= ttrooiiij Kar b onn e, bamals pofitifd) 3n ?(ragonien ge^orte. — ■*) 2(u6 bem= felben @rnnb tt>of)t ^aben loir t»on ber 3?r etagne nur ben eincn Jemplcr Don 33rienr, ^roBinj lonr^, erl^altcn. — 9fl — @§ Ifige naf)e, an biefe 9hi§fiif)ruiu]eit iiber ha^j ©tdrfet)crl)n(tin§ beg Xcmpferorbeng iimer()aI6 bcv fran^^ofil'djcn 2um]c eiiie erortenuu] \\hcv bie sa^lcnmafjicje Stdrfe bcr ©enoffcufdjaft liberljaiipt aw^ii- fd;Iie§en. ®od) fei bio ©rlebigung biefer fdjiuienocit ^rnge, bn fie luit ber ^vo(emif gegeii ^'nili meiuger 511 fdjaffen Tjat, eineiit fpciteren Drt i)or= beljalteii. Tiux fooiel fei an biefer ©telle nodj bemevft, ba^ uorftefjenbc 9iedjiuuui, tuie \ic einerfeite nod) (aiine nidit bio Kefamtiieit ber Xeiiiptcr in g^ranfreidj miebergiebt, nnbererfeits bodj niit ben nncjetjenven Batjten, lueldje von nxandjm Sdjriftftellern (legeben luerben, fic^ faiiiu in (SinfUing bringen ld§t. 2Ba§ ift alfo ba§ ©rgcbnis biefer ftatiftifdjen Unterfud;nnc| in '^c- Sicljnna anf ^'rul^? 5lein anberes aU bafj feine 23ef)auptunc3 von bcr auBerorbeittlidjcn -i^ebeutnng bcj ©iibfranjofifdj^prouen: Qatifdjen ini Xeniplerorben, bie fiir fein ©nfteni ber „@e()eim(e(jre" uon foldjcr Xracniueite ift, ber ttjatfddjlidjcn @ntnb(age burd)au§ ent^ be^rt unb uiehneljr in unujefeljrtciu iUrfjd(tnis 511 r $Ii>irf(id} = feit fte(;t. Ser ©runb ift, bafe -^^ru(5 fid; oft nidjt bie ,3t-'it ninimt, feine ^ef;auptungen in 'Be^iuj auf ibre Stid)§altiijfeit crnft(id) gn priifen. ©0 fonftriiiert er yidfadj in bie Snft. ®af3 biefer 'Inn-unirf nid)t unbecjriinbet ift, tritt nod) bent(id)er an beni ^]]nnft ()enior, ber in ber ,,(53e^eiiufel)re" geiuifferina^en bie 5vronc bc6 ganjen ©ebdubeS bilbet: luir meinen bie 33ebauptnng uon einem be^ fonberen, uon ber befannten ^euiplerregel uerfd)iebencn, dm\ bie ©etjeiiu; (cl;re entljaltenben , fd)rift(id)en ©ef)eimftatut beS Drbens. ^rul^ {)nt biefes „©ef)eiinftatut", auf beffen genauere ^irierung nad) feiner jeit- M)m unb ortIid)en (Sntfte()nng er fid) in ber „©ef)eindel)re" nod) etiucvo befonberes §u gute t()ut, infofern biefer Xdl luirtlid) feine eigene Crnt= bedung bitbete, tuomit er Soifeteur nod) iibertrnnipft ju IjaUn fid) riil)nien burfte, er i)at biefeS gmige ,,@cf)etniftatnt" in feiner ,,©ntRiic!(nng" \a i)cxnad) \al)xm laffen, fal)ren faffen iniiffen. ai>nriim? 3l^ei( eine genauere Sefture ber tDtrfHd)en tempter re get unb ^Statuten, u)eld)e er nad) ber 9Jeuf)erauSgabc berfclben burd) (Sur§on^) uorgenouunen unb beren ©rtrdgnig er un§ in ben ,,^orfd)uiigen jur ®efd)id)te bes ^Tenipelberren^ Crbens" in ben ,,.ti3nigoberger Stnbien" -) iui '^al)X 18.S7 iibermittelt bat, it)n felbft uon ber (^runbtofigfeit unb UnmtigHdjfeit feiner bie^bejiig- lid)en lUnffteltungen iiberjeugte. ©onft bdtte er awl) f)ier erteben uiiiffen, uiiuer5eil)lid)er ;i^linbl)eit unb .Cbcrf(dd)lid)feit befd)ulbigt ^u luerben. 3)enn e§ ift fo luenig eine i^unft, I)erau65ubringen, luas ^^irutj in ben „ilc)nigS' ») Henri de Curzou, La lie^le tin Tfuiple, Pari.s 18HG, XLI it, ^50 ©. — -) ffouu^^tH'niev Stiibicu I, i). 145-180. — 100 — derger ©tubien" (^liicHid) (jerauCu^ebrQdjt ftat, baf? nnx un§ mir bariibcv imtnbevn foimon, baf? or and) l;ier wicbcr md)t ineljv IjcrmiSgebrndjt Ijnt. :i)cim eiiic griinb(id)erc 9(na(i)fc ergiebt bod) feljr uiel uicitergeljcnbe 9{e= fultate. aSeldjeV ^ahm wir in ciiier (Separatarbeit in bcii ^SJJittcituiigcu be§ 3iiftitut§ fitr oftcrreid)ifd)e ©efd)ic^to[orfd)inuj" ^) misfidjrlidjcr bar= gelcgt. ^nbem luir mif biefe 3trbeit be§ ndfjcreii ucriucifcn, begniigen mir un§ Ijier, bic ^auptergebiiiffe unferer Unterfudjung fuiumarifd) nnebev: 5ugebeii. 5i)a§ ^aiiptref ultat, luie ess and) -^-srii^, uoii bem luir in uiefent= lidjeiu erft fiit bie jiueite ^dtfte bifferieren, fid) aufbrangeii imifjte, ift: baf3 hk 2:^emplerregel feine^ioegS auf eiinnal ober and) mir initerljalb einer ©cncratioii entftoiiben, bo^ fie nid)t einmal nad) bem erfteii ;3«^i"()iii^^crt bc§ DrbenS, in ber 3^'it, in mcldjor bie STempler nad) ber „&ti)^mkl)xc" nod) red)tgldubig waren, fertig abgefd)(offen geiuefen, fonbern i)ielniel)r, luie fid) beutlid) uia()rne()men Idist, f d)id)tenuieife ^u ftanbe gefomnten ift, beren le^te nid)t fe()r Die I Ii inter bie Ict^te 3^^^ be§ Drbeno iibcrt)aupt juriid- reid)t. ©enaner laffen fid) 3 ^Quptfc^id)tcn, ober, je nai^bem ntan bic let^te red)net, -i, uictd)e ebenfo uiclen ^^-'i^^'^umen ober ©enerationcn angel)oren, unterfd)eiben : S)ie erfte .'0anptfd)id)t bilben bie 3trt. 1— 70 bei ©urjon (— §§ 1 — 57 im iliailtorb). ^:^ier l)aben mir bic eigentlid)c 9xegel uor ung, bie ©runblngc bes ©tatutcnbud)G: d)arattcrifiert als fold)e gcgen; iiber ben fpdteren ^eftanbteilcn burd) i()rc, eine ausgebilbetcre Drgani= fation nod) an§fd)Iief3enben, allgcnieincn Seftinnnnngcn uiie t)or allcni bnrd) i()ren bem Drben bei feinem Urfprnng eigenen mond)ifd)en (Ef)ar after. Sa^ unb marum nur oon biefer ©d)id)t, mit 9lnQnnt)nte ber fiinf (eljten Strt. 72—76, ein tateinifd)er 2^eyt oorI)anben ift; marnni biefeni gcgeniiber ber fr anj of ifd)C, lucnn and) nid)t in feincr je^igen 9iebattion, uial)rfd)einlid) ber nrfpriing I id) ere fci, bic (ntci: nifd)e llberfe^nng aber be^roegen nod) langc nid)t in eine uiel fpdtere 3eit, gefd)roeige, luojn ^^ru| neigt, crft in bie ^cit be§ ^^srojeffes, fei eg anf Snitiatiue ber stager ober ber tempter, gcfet^t luerben muB; luieyiel met)r letjtcre 2tnnal)ine fd)on burd) bic nierfunirbig gcringe i^er^ trautl^eit ber B^nQcii wit i^ren eigenen ©tatuten, mie nid)t niinber bic ganje bamatige I'age ber DrbenSgenoffen ; erftere abcr, ba§ bie llberfe^nng uon fldgerifd)er ©cite ueranftaltet nnirbe, fd)on burd) bie abfolutc, fiir ben ^^^ro^eB fo i^arafteriftifi^e, ©leid)giiltigfeit ber ledger gcgen ©eminnnng ') ©iefe ©cpavatavbeit, im C">cvbft 18!)1 bcv 9fcbattioii eiiijicfaiibt, i|t (niS jcl.U itorf) iiiJ)t cvfrf^ieiieii : Qapi. 1892. — 101 — ernftljnftcn 'i\'iuei5matcrta(^i bcm aiu^cflnfjtcn Drbcit iicc^eniidcr biirdjaus au6(3ctd;lo))eii ift; enblidj line luir mif bie ridjtiije ^^cit ber 31 b^^ faf[uuc] uiehiieljr uiat)v[d)cinlid) ebcii burdj jene in ber latciuifdjcu liber- fctumc] fefjtenbeii fiinf leliteii 5(rtifcl ber erfteu ©djid^te gefiifirt luerben: ba§ aftes minje in jener ausfidjriidjeren 9(rbeit ndfjer imd)(je(e|en luerben. Slnnter Ijtibeii luir un^ bort anldf3Ud} biefer erfteu ^auptfd)idjte oor allem iibcr ben 9(uteil bes I;. SScrnfjarb, ber in jebem ?^aU ai§> ber geiftige 33ater jeiier erfteu ^iegel, ber fogeuauuteu ,,Statiiten uou Xroije6", [eftjufjalteu ift, auSgefprodjen, fouiie iiber ctlidje Stbuiei- d^uiigeu be§ lateiiiifd^eu S^ertefi oon beiu fraujofifdjeu, lueldje ^^ru^ aU abfidjtiidje ^iif^fe^ ^^H^'^- ^^^erduberuugeu ber fpatereu Qdt, luir uielme()r eber a(§ uiit ber S^it uor fid) cjeoangeue 5!iir,^uu(3eu bes fraujb- fifdjeu aufeljeu luodjteu. ison biefen ift iuljaitlidj wegeu itjrer 33e5ie()un(3 3U beii fpcitereu 3luflageu ini -^^roje^ (jegeu bie S^enipler uor aflem be- merfeuSioert bie iui frau35fifd)eu Si^eyt gu fiubeube gnnjlidje 'il>eg= laffung ber nac^ beui lateiuifc^eu in ba§ ?ieliebeu be§ @rof3meifter6 (jefteKteu ^^robejeit fiir SJouiseu. ©iuer jroeiten ^erfd)iebeuf;eit, auf lueldje ^rntj Ijier foinobl iu beu Mouigsberger ©tubieu a(s uadjljer in ber „(i"ntund[itug" gauj befonbereo (53eiuid)t (egt, — bnf5 e§ iu 9(rt. 12 iut lateinifdjcu ^ert (;eif3t: bie 'i^riiber follteu auf ifjreu 9x'eifeu an uid)t eyfommuuijierte 9iitter fid) I)alteu, wdljrenb iui fraujofifdjeii bie 9?egatiou gerabe lueggelaffeu ift — uiodjteu wir, and) menu bie Qadje uidjt gauj t\av fdjeint, bod) iu feiuent Jade fo Quf3erorbeut(idjeu ^^i>ert beilegeu, luie bie§ '^Hnit3 tl^ut, fouberu fiir ha§) SBatjrfd^eiulidjfte immer no(^ eiu eiufad)e§ iNerfef)eu Ijatteu. ©omit fa^te fic§ ba§ .igauptergebuig unferer Uuterfudjuiuj iiber biefe erfte ©djid)te bal)iu jufammeu: ^ie ©run binge bilbete luoljl eiu uou ^3ugo be '^>aijeug auf bad Slougil uou Xroyee uiitgebradjter, et(id)e furje Siegelu fiir bas bi§t)erige ritterli(^e ^iM'^innieulebeu eutbalteubcr, na- tiirlid) frau3i)fifdj abgefa^ter eutunirf. S^iefem raurbe auf bem ^voujil uou 2:roi)e§, nutor beui CSiu^: flu^ bes i). S3erut)arb, ber uioudjifdje ."i^eru ber 9Ugel bei= gefiigt. 9kd;beui bie erfte golgegeit tjie^u uod) uiaudje lueitere 33eftimmuug, fo 91 rt. 68, t)iu3ugefefet t)atte uub fo eiu getuiffer 2Ib; fd)tu§ erreic^t mar, luurbe biefe 9fege(, uielieidjt auf SSeraulaffuug .^ugos (lueuu uidjt fdjou uom ^ou^il iu 2::roi)e5) uor 1135 in^ Sateiuifd^e iiber= tragen, fo ba§ iu jebeiu 3^ a 11 biefe tateiuifd;e 9iege( aU eiue Urfunbe ber erfteu B^^t/ ^^^ '^'^^ Drbeu uoc^ burd^aus uuter bem geiuo^ulidjeu firc^lid^eu DrgauisuuiS fteljt, gelteu barf. — 102 — :i^icfe Wvunblnt^e erffifjit (uuter ben o folcionbcu ©roHinoiftern lii$ ca. 1150) uoclj ctliclje 3in"t'it3e, iye(d}e in ben 3(rt. 72 — 76 um uorliecjen. ^n biefer (3c\taH ftnbct fie ini o. ^aljrjeljnt bes 12. ^nljx- fjnnbertG ifjven yorldufigen 2lb]"d)(uf3 unb bilbet [o, a(§ ftatutarifc^er 9?ieber= fd)(ag bc§ (^)eiftcG unb ber 3]erf)nltniffe ber crften Drbensgeneration ein einljeitlidjco Waiijos fiir fid), bie erfte 2d;id)te beS ganjen (5tatutenbud}§. S)ie jiueite ^auptfd)id)te ber ©tatuten gilt, cntfpredjciib bcv in ber 3ivifd)en;ieit eingetretenen (jeiiuiitigen 3Iucdireitnng bes TrbenS iinb feiner in gleidjem ^-i^erijdltnis tjefteigerten inilitdrifd);poIitifd)en ^ebeiitnng — junml feit ber mit bem %aU uon CS-beffa 1144 an(jebenben ^Jotjeit ooK SBirren unb 5ldnipfen iiu ^onigreidj Qernfalem — ber Ijierardjifd;; niilitdrifdjen Organifation bes DrbenS. Il6erfd)rieben .,Ci couienecnt les rctraez et lestablisemcns del Temple" innfafit [ie bie 3lrt. 77—278 (6ei 6ur§on = §§ 58—123 bei ^Jhillarb), ^erfattenb micber in 4 Unterabteilungen. 9?on biefen entljdlt bie erfte, 9trt. 17 bi§ 1117, bie eigentlidj luilitarifdj-'politifdje Crganifntion: 3ved)te unb 33efugniffe ber uerfdjiebenen Slniter unb Sllaffen, a3iarf(^= unb i'ager= mie ^am-' unb ^ifdjregeln u. brgt. .§ier bridjt ba§ eine ber "DJanuffripte, bn§ uon l^ijon, a{\ ums luir cntmeber bamit ju erftdren tjoben, baf3 in^j \)\d)u bie allgenicin ben S3riibern in bie .§anb gegebenen Statuten gingen, indtjrenb bie fotgenben ^eile De§ ©tatutenlnidjS ben norgefdjritteneren C;rbenQgenoffen ^) yorbeljalten blieben; ober^) — nod) iimljrfd)einlid)er — baf? mir es mieber mit einer jeitlid) nbgegrenjten Sdjidjte gu tfjun Ijaben. Unb jroar fdllt biefe, ba bie (Stabt ^erufaleni nod; aU im S3efil3 ber (Stjriften befinblid) uorau^gefel^t mirb, jebenfaU^ nor bao 2ai)v 1187, wttbrfdjeinlid) nor bas 9tnftreten SnfabinS itberf)aupt. ^n biefeibe :^dt, gleid)fal(o nod) uor 118(, alfo Ijodjfteno ein paar 3af;re ineiter (jinnn^ a(o bie erfte, fnfft bie 5 w cite Unterabteilnng, 3(rt. J!l8— 22:) non (Surjon {M a^iaiflarb in § 79), enttjaltenb Die ge= nnneren 33eftinnnungen fiir bie 3BaI)[ be§ GkoBnieiftero, mobei bem Drbenofnplan ber 33eruf gufdUt, fiir ^rieben, Siebe unb ©intradjt uuitjrenb ber :iBQtj(iierljanb(ungen ju forgen; fowie bie britte in 9(rt. 224— 2C7 hd (£ur§on (§§ 80—121 bci Siaiilarb), ein ©traffobey in 3 ©ruppen, beren 1. bie 9 mit 3tusftof^ung nuQ bem Drben, beren 2. bie 31 mit geitiDeiUgem -^erluft be§ 9}iante(s bebrol^ten gdlte aufjdfjit; ludl^renb bie 3. hk oerfdjiebenen — 10 — ©rabe ober Stufen ber 33eftrafung be- ') 3ii ^'■■» IP'itcrcii ©tatuteii aUcmat „proiulomcs", and) , viels homes" j}e- [jcifjcii. — -) (f^ Braud)t bic5 natiivlicl; fciiie a (■» f ol lit c 51 ( tern a t it* e jit fciii, fonbcnt, ba bie friir^cvcn ©tatutcn ebcu bie aU;]cmcincvcu ■iicRiinimuu]cu cnt[;ic(tcii, fo ijat nuiii bicfc and) all.icmcin in bie >>anb. — 103 — fd)rei(U, luouou bie (elUc cinfadjc ^vvoifprecljiuu] („mettrc cu pais") ift. Hub jiuar fd)ciut, luie luir in jeucr ©pcjintarbcit iiber bic Temp(erro(^et luilier au§i]eful)rt Ijahm, fiir bie Slbfaffuiui and) biefer '^Hirtie uor 1187 iiidjt fo \d)X bie in 9(vt. 2G1 fid) finbenbe (Sriudljuuiu] beo „§ofpital6" (luorunter ja nidjt iiotinenbig ba§ A^auptorben§f;auCi ber ^o()anniter in ;3eriifalem uerftaubeii uierben muf3, foiiberti iinmerljin biefer tjanse Drbeii werftonben roerben fawn), als i)ielme(;r ba§ famerabfdjaftlidje 2>erfjn(tiu§ 511 fpred^en, ba§ a\§> ^luifdjeii 3:;cmplerii unb |)ofpita(itevii befteljenb uorau6= i]efel3t luirb, eiit 58er[)altins, iue(d)es bei ber fjciuoljiitidjen 'iserfeinbiuu3 ber beiben Drbeii faft auf eiiie ^disndjmejeit Ijinjiiuieifeii uiib nm befteii fiir bie ©ituatioit 311 paffeii fd)eint, meldje mit ber 1179 burd) bie beiben Girofjmeifter, Dbo uoii ©t. 9tnmiib uon ben 3:^emplern nnb 3ioger '^c^,- ntoulins yon ben ^ofpitalitern, ^luifdjen beiben Drben IjenjefteKten S3er= fot;nung nnf etlid^e ^dt Ijerrfd^en inod)te. (S"tuia§ raeiter f)iiiau§, bi§ gegen i&nht be§ 12. ober Stnfang be§ 13. 3at;rl)unbert§, niodjten bie in ber (el^ten Unterabteihmg, 3lrt. 268 bis 278 bei Gurjon (= §§ 122—123 im WlalUxh) gecjebenen ©tatuten fiir bie DrbenSfapfcine 5U ritcfen fein, roenitjer lueil nadj benfelben bereits ein ftarfer ©egenfalj 5U ber 'JT'iojefancjeiftHdjfeit uorausjnfel^en ober bie i^eriuanbiung ber pdpftlidjerfeits, bnrd) bie ^ntte „Onme datum optimum", 1163 erteilten @enef)nugung jur Jgaltnng non eigenen OrbenSprieftern in eine Slnmeifnng be§ DrbenS, nur bei foldjen 5n beidjten, fo einen befonbers (aiigen 3^^traum gebrand;! Ijahtn niiifjte, aU lueil, raie ein 3>ergleid) niit ber von ^^'erlbadj f^erauSgegebenen Seutfdj-- orbensregel ergiebt, t)ier bie ©renge ju fein fdjeint fiir bie unntittelbare ©ntletjnnng anQ ber ^Tentplerreget uon ©eite ber ^entfdjorbenofjerren. 33(eibt nod) ber fiir nnferen ^mcd n)id)tigfte, ber 0. ^nniptteit, 3rrt. 271J-686 (bei maiHaxh p. 332"- 499) iibrig. ^n biefer ^^^artie uor aHem finben luir ben 33eiueiG, baf3 ^rn^ and) je^^t luieber fid) luenig griinblid) mit ber ^en;p[errcgel befd)nftigt !)at: fd)on inbeni er ben 3lb= fd)nitt tHrt. 279 — 656 „eine nnf bie usances be5iig(id)e priuate 9(rbeit eineS (ilteren 5tenipel{)errn gnr 33elel)rung ber jiingeren" nennt. ^enii Ijntte er genauer 5ngefef)en, fo l)dtte i()m nid)t entgel)en fbnnen, baf5 nn = moglid) alle biefe 3(rtifel uon eineni unb beinfelben Urfjeber ()err(d)ren fonnen, ba^ uiehnefir mid) l)ier roieber, cntfpred)enb bent Uni: fang biefes 3^ei(§, ntet)rere 9iebaftionen §u unterfd)eiben finb, bie man loieber eigent(id) in 2 ^nnptf d)id)ten, bie leljte mit einem boppelten 3tnl)ang, jerlegen mu^. ©emeinfam ift biefem ganjen leljten .'oanptteif, baf5 luir I)ier eine 9(rt Slommentar ^u ben uoranget)enben ©tatuten uor nn!j I)aben, fd)on bariit bie (S-pigonenjeit uerratenb, ak^ iueld)e iiber- — 104 — Ijaiipt im 3t'italter ber .Hreii^,^ i'u^c bad i;}. 3ii()r()iiiibcrt (jecieniiber bein 12. uor un^^ ftcljt. Xod) ift noc^ eiii grofier Unteri'djicb 5H)i|d;eu ben beibeii .C^auptcunippen biefeS 2:ei(§, Slrt. 279—543 uiib 544—642. Sie erfte (^ru;)pe i)at am me nig [ten (Sinl^eittid^es uiiter ficlj, fonbcru jeigt fid; als cine jieiiilid) ueriuorrciic (S" nu e i t e rii luj unb (iTtjaimiiu^ ber friifjereii ©tatuten IXrt. 7 7 ff. mit yiel- fad;er 3Bieberf)ohiiun uoii bereito fri'djer ©efagtem iiiib oI)ue injeiib loeld^eii '^lan in bee 3(norbmiiu]; offenbar ha§> dxc^nliat ber jemeiliiien ?veft = fetiuugeii uon ©eiieratfapitein, ineld^e bem jufdtlii^eii 33eburfiu6 iljre (S"ntftefjUn(j uerbanfteii unb balb biefen batb jenen 3:eU ber ©tatuten 5uni (^ecjenftanbe Ijatten. %nx unfere Unterfndjuiu] am midjtiijften ift and) i)kv mieber ber lueitaud ben nieiften 9Jauni (I'lrt. 41(j — 543) ein^ neljuienbe ©traffobcr, ber fd)on burdj feine niaudjerlei 3lbRHMdjUHi3eii uon beni friileren Straffobej: ') ben Gljarafter einer ^''^riuatarbeit" burd)- an'i uerfeucjnet. ^m iibrioien ift biefer Xeil befonberd benterfen^uiert fdjon beoljalb, meil untcr ben ntit Iserhift bes DrbcnS beftraften ^dfien and) einer ftguriert, beni luir in ben 2lnf(age=3(rtifeln bed ^rojeffes luieber bei^ecjnen : © o b o ni i e. X'ie 3(rt, loie jebod; oon berfelben bie iHebe ifl/-) trdcjt 5U fe(jr bad ©eprdge be§ 3lbfd;eu§ unb ber el;rli(^en Gntriiftmui, als ba^ man anneljuien biirfte, bat3 es fidj l;iebei um mefjr ato gan^ uer- einjelte ^dlle tje(janbe(t I^abe. iS'benfo luirb ber 'Jt^H ber .^eteroboyie fo feljr im enjiften Slnfdjluf? an bao romifdje Sefjrfyftem ale etiyas ©elbft-- uerftdnblidjem beljanbelt, baf3 fiir albigenfifdje ©ijmpatljien ninjenbs iKaum iibrii] bteibt ©onbern, roenn luir, oon bem @runbfa| auSgei; enb, bafj ha^j in ber ^^rayis am meiften SSorfonunenbe am meiften and; auf ben (^eneratfapiteln nerfjanbelt luorben ift, barauf ad^ten, raa§ in biefen fpdteren ©tatuten am meiften fonunentiert luirb ; fo fommen unter ben mit 91 u 6 = ftoBuuf] an 6 bem Trben beftraften 'J-d((en an erfter ©telle ©into nie hci b e r 9( u f n a fj m e ; 5 1 u d) t u o r b e n © a r a 5 e n e n bei anfcjepftanjtem banner; meineibige ober injenbiuie umuatjre 33eantioort unci i^*-''^ beim (5intritt in ben Drben yorgelegten ^ragen nnh gan^ be^ fonberS „larreciii": ein feljr beljubarer 33egriff, unter bem nmn eigentUcI) attes t)erftanb, ma§> auf beiiui^te ober unuorfidjtige ©d;dbigung be§ DrbenS ober and) uur bie 'JJiiiglidifeit foldjer in irgenb erljcblid)em 3)iaf5e Ijinauslief.^) Unter hm mit ,,58erluft be§ 30ianteU"^) U-- ') 9ia|ere§ bariificr f. nieiter a. a. O., in ben „2)iittei[ituvjcu be5 3'M"titi't^ f'ii-' oftcvv. @efd^id)t6forld)uiu3". — -) cf. Gurjon p. 229. — *) Gin ©i)tn)3tom, ba6 altcv: bingS 6i^ 511 eiiicm gcunffcn @rab ben gegen bie 3;eni))ter cr^cBenen 33ont>uvf t»cn ."paSfuc^t ober trbifd)em « berEreupig Slaifer griebrid)§ IT. mit feiner ©pur eriiid()nt ift. ^cm @riDdf)nung Don 9(tbnt ift aber and) bes()alb iim fo bemerfensiuerter, a(6 fie un§ mit ganj anberem ©runb a(§ '^^ru^ 5U geniigen pffegt, 9ied)t giebt 5U ber 3lnna()me, bajs mir eben in biefen Slrt. 279-543 bie 9)iid)e(et I, 458 genannten „©tatuten t)om ^MIgerfd)(of3" uor uns l)aben, in benen ^^ru^ fo begicrig bie !e^erifd)en ©el)eimftatuten mittert ! -) 2luf bie fiir biefe ©ruppe angegebene 3^it ca. 1225, fiit)rt um and) ber 5>ergleid) mit ber bnrauffotgenben 2. ©ruppe biefer I e {5 ten .s)auptfd)rift, in 3(rt. 544—042. SBieber ein Sloinmentar, 100- moglid^ noc^ mid^ tiger al§ ber in 2{rt. 219—543, unb jugleid) einer, auf ben iin Unterfdjieb uon biefer let^ten '^^sartie bie 33emerfung uon "^rul^ 5Utrifft, baf^ e§ „bie ^sriuatarbeit eine§ dfteren ^empelf)errii ^ur 33elebrung ber jiingeren fei". ?3on fo befonberer 3Bid)tigfeit aber ift biefer S!om= mentar, roeit er I)iftorifd)er 9tatur ift, b. I), einer, ber nid)t nur mit gefd)id)t(id)en 33eifpie(en bie 33eoba<$tung unb ben ©inn ber ©tatuten er= prten unb crtdutern mill unb uns fo ben beften (Sinblid liefert in bie innere ©efd)id)te, bad Seben unb ^reiben innerfiatb bed Drbend, fonberii an^, lueit er mit then feinen gefd)i(^t(id)en 33eifpielen fid) fo genau, aid man Tuiinfd)en fann, firieren td^t. D^ne t)ier bie betreffenben 3)aten, be^ ftetjenb uor allem in ben 9iamen ettid^er ©ro^meifter unb befannteren ') Sgl. ©c^ottmiiHcv I, 735. — -) ®cf)eim(. p. 93, »gl. o6cn p. 53. — 106 — ^ulcljidjtlicljeii C5rciivnf[cn, im einjcdicn rtiijufiiljien, bciiierfcn mir nitr, baf? baimcl; bic Slbfafjuiuj'Jo^'it i>"t sicmlidjcr Sid)ev()eit am bag '^al)X 1255 fid) kftimmen (d^t. ^amit fttmmt aud) ^^srut3 in bcii J^oiugsbenier (Stubicii im aH(]cmcincn iibereiu. Sd)abe mir, baf] er auf bie[e (Snt= bed'iuu]en erft biird) (Surpn fid) briiu^eii laffeii imifste! ^enii lueiin er i)or feincr „We(jeiinlc()rc" and) luir eiii wenig fid; init ben ^einp(er= ftatuten, me fie burd) 9)iai((arb ja uorfacjeii, abgegebeu (jdtte, fo l)dtte er biefc Takn fo Qut luie luir oljiie lueitoreo fiiiben luitffeii iiub bnim Ijdtte er geu)if3 feiiie i^ypotljefe yom 3luffoinineii ber .tctjerei im erften ^l^iertet be§ 13. 3ttf;rf;unbcrtg, uon ber 33elai]eriuu'i uoii Damiette an, 311 .^aufe gelaffeii ! §Kie((eidjt feiiie ortn^e ,,0ef)eim(eljre" iiberfjmipt ! T^eimmit biefem ill ber 2. ^dlfte bes 13. S«()i*'()iinbert§ oerfafstcn ii^ommentar 311 ben S^emp I er ftatuten ift eine in ber erften i])dlfte besfelben .3al)rt)unberts in ben Drben eingebrungene unb uon bemfctbeii in berfetben 3^'it, bie mir burd) bicfe 3lrti!el am griinblidjften fennen, fanftionierte fjdretifdje C^ie^eimletjre, yoHenbS jene imber= Iid;e, you ^^ru^ auf ©runb ber 3lnnai3e=3lrtife[ gufammengebraute ilelierei, cin fiir allemal unuertrdglidj, \a ein tjdretifdjer ©eift im Drben iibertjaupt. SBenn and) nur bie ©pur eineo foldjen cjefjerrfdjt Ijdtte, bann ludre eine fold)e Strbeit unmoglic^ gemefen, bejro. ludre fie gan^ aiibero ausgefaltcn. ®eiin ber ©eift, ber bicfen ^ommentar burdj; bringt, ift burdjiucg ber ber u 11 b e g r e n 5 1 e u $8 e r e F; r u n g b e § (S p i g n e n fiir ba§ roeife SBer! ber 3?orfa{)ren, an beren ?^eftfet3iingen umn nirgenbo 3U riittetn, fonbern bie man ol§ ein unantaftbareo (Suangelium nur nod) 5U fommentieren urngt, um fie auf biefe ^^Beife nur uin fo fidjerer ju tonferoieren unb fiir itjre uiibebingte ('^iUtigfeit ©orge ju tragen. ©oldje itommeutare finb, mie fdjon jur uorigcn ©djrift angebeutet murbe, ein l^eroeis, baf3 ber urfpriinglidj probuftiue ©eift Idiigft ertofdjen ift, baf^ man aber barum nur um fo diigftlidjcr ]id) bemiitjt, luenigftens in ber f^-orm benfelben feftjuljalten burd) 33etonung ber 2:'rab it ion. ©erabe in biefem 3:^ei( be§ ©tatutenbuc^S uerrdt fic^ biefer (Spigonenfinn nod) burd) §roet roeitere eiimnber fd)einbar miberfprei^enbe C^'rfd)eimingen ; ein= mat burd) bie iueitget)ciibe ItnfenntniCi ber eigeiien Drbeufi; ftatuten, wdd)t banad) im Drben uerbreitet mar, unb anbererfeits I)art banebcn bie 9iigorofitdt i[)rer 3(u5 legung in einjedien gdtleii. Sie meitere (Sj-emptifijierung bafiir miiffen mir m\^ t)ier uerfagen, tonnen aber nidjt unterlaffen, and) t)ier gU betonen, luie cg bod) ein ^et)[er mar, baf3 man im Drben fo menig auf umfaffenbere adgemeine 33efanntfd)aft mit ben ©tatuten brang, ber fid) fpdter im '^^rojef; bitter gerdd)t I)at. — 107 — ^or 'Ikrfaffer foKift, in bom luiv cincii ber von ifjni ,,pro(Ionie" ge= nminten, dttercn unb crfafjrcncrcn Xempler uou bcr dcften 9(vt ev= fcnnen, fpricljt fid) bariiber gegcn ba§ (Snbe feines illoniinentars , mo er aiif ben S^wd feiner 3(r(ieit jn rcbcn fonnnt, baf)in aus, ba^ er biefc 35eifpie(e am jioci Urfac^en in (S-rinncruiuj gcbradjt ()abe: bamit bie cinen bos Picbot unb bas -Isorbot^ ba§ an fie cri^efjt, beffer bcobadjten, bie anbcvcn bie Ssergefjungen ifjrer SBriiber beffer erfennen (ernen unb bie= felbcn nid)t itber ©ebiifjr befnften, bamit ber Drbcn nid)t 5U Sd)aben foniuie. ."*\'lini3t bao nicbt line eine 9{()nunc( fiinftigen llnbci(§, an beni bie mangclnbe 3.sertraut(jeit niit ben eigenen ^^rbensftatuten immerljin nid)t (jan^ unbetciiigt fein foUte? 3(uf ben weiteren ^'ifj^^t biefes ."ilomnientars, bcr and) in litterar; I;iftorifd)er .^infidjt bnrd) feine ini ^isergleid) niit ben friiljcren Xtikn meit mobernere ©prad^e loie bnrdj feinen eleganteren ©ti( uon Ijofjeni Sntereffe ift, entfjalten lotr un§ Ijier ncifjer einjucjefjen, uni bie gauge 23e- beutung biefefi i\onnnentaro furj bal;in sufammenjufaffen, ba§ uor einer foldjcn Urfunbe ade ©eliifte, bem Drben t)on lange f)er Ijaretifd;e ©e^ brdud^e ober awd) nur ^Tenbenjen unterjufdjieben, fidj (dd^erlid) ausnebnien ober nur auf ifiren llrf^eber juriUffatten ak 3eugniffe niangelbafter D-ueHen = unb @efd)id;t§funbe. Winter bem .Tlommentar fommen nodj, aid eine 3(rt boppelter 3tnrjang, jmei fiirjere Scljriften in ben 3lrt. 643 — 656 unb luieber 657—686 (bei mailiavh aU ^^ 127 unb 128), bie fidj fdjon burd; iljre befonberen I'lberfdjriften a(^ eigene 9lbfdjnitte fiir fid), als ^U-obufte neuerlic^er ^apiteUuer[)anb(ungen fiber biefe ^^^unfte barftellen. $Gon Sert finb beibe fd)on baburd), baf3 ifjre 3Ibfaffung, ber jeitlidjen 3(ufeinanberfo(ge ber bioljertgen 2ei(e beci n\]^ jinar urteilt iiber biefe§ 3^i"^i"oi"6l( ^) : ^i^'ifji^tttid) bietet e§ fein befoiibereo 3iiterc[[e ', u)ci( „biefe 3Iiifna()nie-rvbiuiiig in iiidjts beni eiit[prid)t, um§ nadjiimto bcr '^^rogefj beci DrbeuS iiber bie bet iXiifiinljnte uieler ^fitter neitbteu (jdretifc^eii SBrdudje entljiidt Ijat". 3tIfo: meil er niit ben ^^^ritlji= fd)en 9?e[u(taten nidjt ftinnnt, fo fjat btefer ^ei( fiir ifjn feinen 3^3ert. ^-iir uns ift cr am bemfelben ©runb Diehnefjr uoni al(er()5d)ften ;3iitere[)'e. ^enn ntit unferer 3lnffaffung iinb unferen Grgebniffen ftimmt er gaitj unb ijar unb luir fteben baniit nidjt affetn. Uni fo iiiidjtiger erfd)eint bie Avacje nad; ber jeitlidien 3(b; faff line] biefeo StiicfS, fiir lueldje uiiv auf Wrinib ber biobericien 9(uf- einanberfolcje bcr cingclncn ©tatutenpartien uie(leid)t ba§ 7. Sttt)r= ScTjut bc§ 13. ^aljrbnnbertg in 3(nfpru(^ ncbmen biirfen. baniit ftimmt fein ^nljalt. ®enu e6 ift bejeidjnenb, ha^ ebcn bicfcs Ictite ©tiid ber 3(ufnaf)me uon 'i^r iiber n ijilt, eincr Sadjc, bie rair m\§) fonft al§ erfte benfen. G^i erinuert un^ bao cinmal an ben unge^euren iUrlnft, ben ber Crben in ben .**\dmpfen btefer le^ten 3^it in ^^nildftina ertitt, bcr einen Grfat^ jum midjtigften 33ebiirfniG be§ (:^an3en ntadjte; fobann aber baran, ba|3, luie loir and) in ber ®efd;id}te beo ^ofianniter: orbens finbcn, gerabe in 5>3e3nc3 auf bie 9titfnabme es notig war, im ^-ortfdjritt bcr ^t\t urn fo ftreuger auf eiut)eit(id)e 9teg clung unb eiufjeitlidjc 33eoba($tung ber ©tatuten ju bringen, je meljr mit bent 3^1'fi^tt ber ftraffeu CrbenSgudjt unb 3"fa"n»tMtfaffnng c5 aitcl) mit bcr 3tnfnal)me leidjtcr genommen ober biefe in ben uerfd)iet)cnen '^"roinngen iterfcbieben bebanbelt untrbc: and) ofjne baf3 man, mie bas iibrigens and) Ijin unb tjer oorfommcn nioc^tc, mit ber ^dt biefe gciftlic^cn 9iittcrorbcn met;r a(§ cim bequenie 58erforgung§aiifta(t als fiir eincn gcfdln" lidjcu Opferbienft anfal). ^iifofern niodjte bie ^viyierung gerabe biefes ^^I'^'^onietU in ber le^tcn ,3t'it bco Drbens al§> gang be= fonberfi no tig erfd^einen.^) ^af? eS aber in hiw meiften 5^^cn, in ber iBgl. a- ^. 2Jiid). I, 146 — -) ilouij^b. ©tub. 1, 179. — ^j yhtv hiv, fci r^iev and) an bie "X cii t f d) o ibeii ^re ij el eviiincvt, \vdd)t glcid^faU^ als leytcn aiU cjcmeiiicn :J3cftanbtciI, auf lvc(d)en fcbann bie uur nod) in iKvein^elteu SRebafticnen ocv= ()vinbeuen .^apitel^befd)liifi"e lun- iinb nad\ 12 64 fof;]en, ein 3{uf n ainn cri tu a( fiat (^!erl6ad), p. 127 ff.). — 109 — 9?egc(, Iici ber 9liifnar)ine aud) mix fix d.) fo gctjaltcn luorbeii ift, mod)te iiiQii and; in Dcreiiijelteii ^^^aMi uoii ber ftreugcii 3)uvd)fii()nin^ mefir a6Kl)cn, bao 6 cmei ft cbeii ba§ ^rotofott be§ ^rojeffcs. Urn fo mcrfiuurbic^er blcibt c§, ha'^ bie pnpft(id)c Jlommiffion itnb aiU bie iibrigeii 9Ud)ter, n)cld;e nadj bem 5(ufnal;iue'- ritiiS \a fo genau forfdjteii, fid^ iiirgenbg lueitev bei biefeu ©tatuten:^3trtifetn erfunbigt fiaben. Dber follten fie es bod; getfjau, aber eben nic^ts if) rem SBunfd) uub ifjrem 3i"cde ber ^^erbddjtiguitt^ 3)ienlid)eG gefuubeit ^abeii uub etraa biefeut Sud^eu ba§ aderbiugs auffalteube g^e^leu etlid;er SBIdtter gerabe h^i biefeui ^l^cil, iu beibeu ^anbfdjrifteu, uou ^^'ari§ raie au^ uou 9iom, sujufdireiben feiu'^ )l)^znn \a, bauu biirfeu loir e§ Q(g ein ganj befonberes OUiicf betrad;teu, ba^ beu bctreffeubeu ii^nub= lungeu ber ^uquifitiou uid)t ein unb basfelbe S3Iatt in beibeu i^aub; fdjriften jum Dpfer gefallen ift. Tenn u)efd)e§ 5lapita( luiirbe ^srul^ au§ eineni foldjeu 3iif'i"iii^^''^treffen gefdjfagen IjabenV 33riugt er es bod) fcrtig, ben ^templeru sujutrauen, baf5 fie felber biefe Xl)at follteu oerbrodjeu I)aben, obgleid) er ^ugeben mufe, ha\i „beibe= mate (infotge jene^ 3tu§reifn^u§) ©tiide fetjten, bie [a, luie bie 9{egct yorliegt" — alfo bodj ein ^intertfjiird)en, baB ]i^ utoglic^ermeife uid)t ric^tig Dorliegt, — ,^uid)ts ^omprouiittiereubeS enttjatten". 2lber — „e§ fommen in ifjuen bod) 3i>orte unb 21'enbuugen uor, iueld)e, benft man )id) ben Crben einmnl ber 3tufualjme=,3cvemonien luegen be= argu)of;ut unb non einer Unterfudjung bebrobt, allerbiugs mifto^ig er= fdjeincn uub uou bem ©egner ^um 2tu6gangspunft einer 9tftion gemadjt werben fouuteu: loirb bodj bem Stegipienben gefprodjeu uou ,toutes les duretes aussi qu'i li sauront mostrer', unb foil berfetbe erfldren: ,qu'il souffrira voloiitiers tout par dieu' u. a. m." ^). Siunm alfo bier eine beftinnute 3lbfid)t geumltet l)ai, fo foiuu^ ha^ „bodj nur uerantafet morben fein burd) ein etiuaige 33etueiemitte( ju uernidjten he- miit)te§ ©djulbberoufetfein". .giermit fc^lie^t ber 3(rtifet ber ilonigS- berger Stubien. ai>ag foUen luir nun hiV^n fageu'^ Ungtaublidj ! Samit raotleu luir e3 in S3eurtei(uug ber ,,(^et)eim(efjre" unb i^res ©tanbpuufteQ beiuenben (affen. JlBciui biefe Seurteiluug, yor a((eut iu itjrer jiueiteu ^dtfte, immer loeuiger bQ§ 2tusfctjen einer i^ritif angenonimeu l)ai, unb Dafiir utetjr barauf auSgegaugeu ift, itM)c ber bci ber ^-rage >) 3lvt. 058 II. 05!) uub af^uliA uncbcv 0G2 u. 007. Tic 3itato au^^ ytiJuu^^b. etub. 1, 179 f. — no — ill 58etrad)t fonuuenbcii .^i^i'PU^i'^iftC/ ^^^i^ ii^^*^^ nationate ^crfiiuft uiib 3u(]e{)ori(ifeit ber meiftcu DrbeuSritter, ©ntftcfjung II lib 6^ ar after beS Statu ten budjo imb feiiier uerfdjiebeiieii ^eite, md)t sum lueiiitifteii ben ©eift, ber ben Crben bel)crrfd)te iinb [idj in feiiieu Xfjateii ebenfogut luie in feineii Statuten auobriidte, u. a. iii. fid)er5uftellen, jo luirb uiig ba^o mol)l uoii feineui ucriibelt loerben, ber and) in ber 5lritif iucf)r aufjiibaueu a(§ nieberjurei^en (iebt. Hub ebeufo= weuifi mirb eo um mn fofd)en ,ymi Ae()(er aiifleredmet luerben, iveiin mir bie saiilrcidjeii unridjtigeu (S'inseUieljauptinuien, uoii lueldjcn bie ,,We= l)eimlel;re" nod) eiiie g^iitle uoii ^roben (iefert, be§ lueitereu lieber iiber- get)eii, a(^> iljuen tjier eine bie 03ebu(b be§ Vefero iibernid|3ii3 in 3(nHirud) uef)nienbe 33eadjtuni-5 fdjeufen. 9luf hk fttirfften iinb bebeiit]aiiifteii biefer ^l^erfto^e ift jo jd)on in ber CTarfteKung ber ^©etjeimleljre", loenn and) meift iiur anmerfuiigSiueije, fjiiigeiuiefen luorben, weit unb wo biefe jonft gar ;^u je()r ba.^u angetfjan raaren, ba§ Urteit be§ SejerS dou r)orn(;erein irrejufi'djren : loie 5. ^l biei^ebauptungen uon be 111 Aeljien ber Jotter, ber Uberei lift iiiiiu ling ber (rrgebnijje in ©nglanb iiiit ben en won Jronfreid;, bem abjic^tlid) mi I ben unb jdjoiienben iUn'- fa^ren ber pctpfttidjen Kommijjion, uon bem iUMUiitjcn beS ^apftes, bie 2^empler um jeben ^^rei§, jelbft auf 5loften fciner ^f(id)t 3U ret ten, u. a. Gine Dieifje anberer 93e^auptungen, mie 3. 53. bie finbige 'Ti^eife, luoniit Soijeteur=^^'riil^^ and} ben unjd)iilbtgften unb (jarmlojeften, gans natiirlidjen OJeben unb I^ingen einen bebeutjamen fe|erifd)eii Sinn untersujc^ieben mijjen, 3. S. ber Sc^luBformet bes liapiteluor jit3eiibeii: ,,©ott moge bie Siinbeii uergeben, luie er fie ber 9Jcaria ^JJiagbalena unb beiuSd;dd}er am ilreu§ uergab"^) ober ber mit einer ©dute in 9ia§aretlj in 33eriil^ruug gebr ad) ten 2^cmplerfd;nur, ben ^bolfijpfen u. a. m. rid)ten fid) fiir jeben S^erftdnbigeii fo uon jelbft, ha^ luir uii§ bieje 93tiil)e fiiglid) erfparen foniien. ^\nn ^ei( luerben foldie (Siitbeduiigen and), joiueit fie iiidit iin bi^l^erigen jd)on geridjtet finb, itjre 9iid)tigftel(iing im jpdteren pofitiuen S^eile finbeii: jo insbefonbere bie 3 a (j (re id; en ^erufungen auf 3eugen aus ben '^rosetsprotofollen, bie ja bem Sejer 3uerft md(^tig impouieren, bi§ it;n ein einsiger 'iSM in jeiie ^^srotofolle bariiber bele^rt, mas er uon alt berlei 3i''iH3iiifffn 3U tjatten tjat. i'lbrigeng fjaben bieje ^ru^ijdjen 33ef)auptungen grof5entei(c. bereits ifire 3i>iberfegung ge= funben burd) Sc^ottmiilTer. ^od) muf3ten au3efpred)ung bebarf, fonbern nnr unS mit bem begniigen biirfcn, luas ju unferer Jrage nad) ber ®d)u(b ober Unfdjutb bes XempterorbenS in uumittelbarer ^^ejieljung fteljt. ©obann fjaben wir bie fti(iftifd;e 2trt ber ^^"ru^fd^en ©efd^idjtcbarftettung fdjon fo gcniigenb fennen ju lernen ©elegenbeit geboten, inbeni loir dm\ beslialb au§ ber ..©etieinxtetjre" mogfidjft uiet lobrtlid) citierten, oor allem bie llberteitung Don ©djtu^ ju !5d)Iu§ mogtidjft beuttid) f)eruortreten (ie^en, ba^ Toir biefe (Seite l)kx nic^t aberniats gu beriidfidjtigen braud)en. 3tud} geben rair gerne ju, ba^ im allgenieinen ^^rn^ burdj ba§ (Sd)idfa( feiiun- „@et)eimlel)re" gelernt tjat, foioof)! im Xon feiner 33ef)auptungen etiuao inaf5DoIIer a(g ini 9tuf6au feiner ©i^liiffe etiuas Dorfidjtiger gu oerfabren, unb fo geioaltfanie ©priinge luie in ber ,,©ef)eimleljre" — menu and) uidjt gang lajst, fo bod) — feltener anftellt. ^n biefem i^-all luerben wir mit beni ^inroeis barauf nid)t 5uriidt)alten unb fo biefe ^artien beni ') 2R2 ®. Ztxt, ba^u 12G ©. ifvitifdjc Cfjfiivfc imb IMUcic^in in yivof^'ni Aovmat — 113 — Sefcv etmaS aitic inbes fdjoii in ber ©inleitung ^) imb fpciter Oci iVnirtciliinoi bcr „@ef)ctiii(eljrc" bciiicrft morbeii ift, biirfcn mir uii§ bci ber „G'iitiuid(ung" iiidjt bamit be(3iuh3cii, i()re StufftelUuuieii mir barauffjiii ,^u imtcrfudjcn, ob fie rid) tig, fonbern mid;, ob fie neu [tub. !I^enn •iprut^ befjaiiptet ja, and) je^t nod; in ber ioauptfadjc bciifelbeii ®tanbvuii!t line friUjer 511 Dertreteii; luie es im 2>oruiort -) bcr „^nU mirfdiiu]" (jeifjt: jiuar „in 111 and) en '^punften bie fridjer uon ifjiii ocr- tretene 2(nficf)t ntdjt innneientHi^ inobifijiert 511 (jobcn, in bcr .t> a u p t f a d) c aber f e i 11 e n S t a n b p u n f t b e Ij a u p t e n 511 miiffen, inbem cr bie ^racje nac^ ber ©^ulb bea Drbena nad) luie uor be= \ai)c'\ „\n anberem ©inne freitid; ala frii^er". ®§ biirfte fiir ben ^ru^f(^en ©prac^gebraud) luic fiir bie 6§ara!terifieriing fcincr ganjen @efcbid)tfd)rcibung intereffant fciii, barauf ^u adjtcn, ma a ''^^rul3 unter „^aiiptfa(^c" unb „niandjcn ^^^unftcn" oerftcljt! Unfcrc ^Sefpredjung foil bagu ©eiegenl^eit gcbcn! ^ic ,,@ntundtung" bcginnt mit ben ,,9lnfdngen be§ ^empler= or ben §"■"'), mcldje jundcfjft in tlbcreinftimmung mit ben fonftigen T^ar= ftcKungen bcrfetben befc^riebcn luerbcn. @§ roirb juerft erinncrt an bie fc^raierige Sage be§ jungen ^reusfafjrerftaats im tjeiligen Sanbc, uor aflem bie llnficf)erf)eit bea p(attcn Sanbes, inoju bie SIbneignng bcr cingeborcnen fyrifd};^rift(idjen 'Seuolferung cin ._^aiiptfddjlid)e§ beigctragen babe, ben mangeitjaften Bd)\iii ber ©traf3en, lueldjcr and) jefet nod) nur unter ©e^ fa^ren bie ?|>iiger if)rein frommen 2)range t)abe ©eniigc tbun taffen, mcQ- f)alb ^ugo uon ^ai)en§ ^) mit fcincr ©tiftung ciner @cnoffcnfd)aft gum ,3raed fic^eren ©efeita fiir bie ^ilger einen befonberS g(iid(id)cn "ii^urf getban t)aU. 3:'ro^bem feien bie 3(nfangc be§ Drben§ burd)aus biirftige gemefen, and) nod), als bcr anfdngnd)e 5(ainc „bcr armcii 9titter (St)rifti" infolge ber ©(^enfung cinea nebcn bem Tempel bcfinb(id)cn ^o^iufca burd) iBnig 33a(buin unb bie baraii fid) anfc^liej^enbe lueitere ^yeftfe^ung im 1) 3Sergl. p. 12 ff. — -) of. iJoriuort ber „(?ntuncfti5." \), III 11. uncbcr i). IV. — ^) 28ie fd)Oii o6eii, p. 17, bemevft tDOvbeu ift, bebient [id) ^^3vitt5 in biefcm fetnem iieucften 2Bert luiebev ber geiuo^nHcfjeu ©ejeidjnmuj „'Eemp(erovben". — '') Ober won ''|?ai)n^, \\m ?prut3 511 fcfjreiben liebt, lueil biefc D^amenSfovm iiad) (^iir^on (^iitvpbitftion p. I II. fL>nft) bie rid)tii]e feiii foU; d". oben p. 83. — 114 — ^cmpe(6c5irf fid) in ben ber ,,anueu ^■liittcrfcIjQft 6()vifti no in f alomouifdjeu 2empel" obcr „i)om ^eiiipel" fd)(cd)tu)C(3 uerioanbclt ^attc. S)ie @eno[fenfd)aft, fiir lueldic .s!3ugo doii ^^aijeus bcm 3ii9 bcr 3eit ent)pred)enb in ot(id)cn bcv 'li'cncl 33cncbift§ cnt(ef)nten -^auptcjriinb: fd^en einc cinfadjc miindjifd^e ?iorin gcijebon, ijabe ebenforaenii] eiue (ic= ftimmtc Xxadjt nod; feftc ©infiinfte befcifcn, fonbcrn fid) in [leiberlei .*oin; fidjt auf bio Sllniofen, meldjc won '^^ilgern unb ben ,'Qerreii bc§ Sanboci if)r jufielen, angeiuiefen gefeljen. T^ic uiidjtigcn Tienfte, meldje fie in Qx- fiilhmg iljver Crbenoreoiel leifteten unb biird) iue(($e fie fidj in furjent ebenfo bem 5^Ieni§ unb ben 3)(a(^tf)abern be§ SonbeS, felbft beni .^onig 33a(buin, alo hi'n froninien ^Migern unentdefirlid) niad)ten, I)a(icn if)uen frei(id) binnen furjer ^cii niandjeriei Sdjenfnngen unb fo and) (iinfiinfte uev- fdjQfft. 2lls ber iuid)tigfte §ebe( juni rafdjeu CS'niporfomnien bc§ Drbenci aber fink fid) — biec rairb alfo auc^ oon ^M"ul3 anerfnnnt — bie C£ni= pfei)Uing unb Unterftii^ung uon feiten be§ i). 33ernljarb crmiefen, uie(d)c fid) insbefonbere auf bent Honjil yon ^roi;e§ toirffam ge^eigt, ob and) bcr (;. Serntjarb ()iebei nid)t anuieienb geiuefen ober erft fpciter evfd)iencn ju fein fd)eine\). Soioeit befinbot fid; ^^ruli im ©inflang niit beni, maS wix fonft iiber bie 9(nfdnge be§ ^enip(erorben§ miffen. Sl'od) fdjldgt er nun ais-- bolb feine befonberen 33abnen ein, inbeni er fd;on in biefcm erften '^lb = f(^nitt jiucieriei befonbero betont: ba§ erfte ift bie 4")eran3iel)ung oiler mognd;en, yor nlleni eben ber fd;unerigften ©lementc, felbft crfoni^ munigierter 'liitter, wddjc ben Crbeu uon 3(nfang an fennjeidine. lint biefer ^eranjieljung miflen, inbent er biefe ueruiiiberteu I'eute uer^ inod;t l;abe, i()re ilberfd;ioi3en^e .Svraft beni Sd;u^ ber -^^ilger unb beui ^ampfc gegen bie llngldubigen bienftbar ju mad;en, l;abc er and; beni (;. 33ern()arb befonbero iniponiert unb beffen befonbere isorliebe fitr ben Crben gemonnen. Ten ^iV^raeic) fiir biefe S3e(;auptnng finbet )\ixu^ in ber, fd;oii bei 23efpred;ung -) be§ 'iprii^fd;en 3luffal3CG iiber bie Xenipierregel in hen ,,^i)nigsberger Stnbien'' eriiuibnten, Sd;rift 53ernf)arb§ „De 1 ancle novae niilitiae'-, iiioniit ^ufammenftinnne bie gIeid)faIIo bort fd;on befprod;ene '-liuMfung beo 31 rt. 1-) ber (fran3ofifd;en) Statuten be§ CrbeiiQ, moniijglid) nnter erfoimminijierten Sfittern neue 9Jiitglieber fiir ben Crtien ^u werben. Si>ir l)ahcn i\n§> fd;on an jener ©telle bal;in Qu§gefprod;en, luie menig man iual;rfd;ein(id; jene 'ii>orte bes l;. 33ernf)arb ') Bo lupbifijievt nun T^icr, in ber „C<'ntUMcf(c5.", p. 6, ^^vut> [einc in ben „5Jtit= teitnn^cn be-? ^iiHit'it^ fiiv oftevr. @cfd)id^t^sfcv!dning" bcfprodjene 5(nfid}t ii£>ev bie licifnahnc bc^ f). iiHTufvnb an Jvolic^. JSiv fer^cn, er f)cit fid) fo jicmlid) nnferer bint oertrctcnen ?(nffaiiniKT injirifdicn .ytsicneij^t, \>c\[. ohnx p. 101. — -) of. cbenb. — 115 — premicvcn barf, iiibem e§ ridjtigcr fcin biirftc, barin cincn etiuaS jur .pijperbel ncigeiibcn beciciftcrteii Ctc^uB beo iiber Dcu ©euiiiin fo mand^cs „n)cltlidjcu" ^HitterGiuaniK. , b. I), bcr iuni;er fiir Qiif5crfird)lid)c Singe, 5. ^ii fiir bie ©nd)e boo 3taat§, eingetreten mar, 311 ©unftcu ber i^^ird)c uiib if)rco fromineii Untcrnefjmcn'o crfrcutcii ^^orftin^lfero bcr !ird;Hd;c.n 3bcc 311 fel)en, aU cine bud^ftiidiid) 511 ueljiucnbc. llrfuubc iibcr ben 6(10= rafter ber aiifdnglid)eii :i^eftaiibtei(e be3 ^empterorbcnS, Wat fold^en 2lu§:^ briid'eii mie „2afteri)aftc unb @ott(ofe, i-liduber, .§ciHgtumfd)dnber unb 9}ii3rber, ^^ieineibige unb 61)ebred)er" loaren ja bie fird)lidjen Sdjriftfteller iener 3af)r()unberte gleid) jur .^anb, too e§ fid) nur iiberljaupt uni i^icute ()anbe(te, wel(^e im @egenfa| gu ober TOenigftenS in ungeniigenbem (Be- I)orfam gegeniiber hen ^orbeningen ober ©efe^en ber ^^irdje bie 9iedjte bee ^taat'j ober ifjre perfonlidjen Saienrei^te TOafjrjuneiinien ober jn nei*; treteit fid) nii^t nefjnien liefeen. ^n jebem ^all ift baniit, baf; eincr ein fold) erfonuuuni^ierter ober interbijierter 'Mttercniann war, iiber feincn fittlidjen wie and) feinen religioS^firdjlidjen (El)arafter nod) nidjts meiter ausgcfagt unb fo and) TOcire es gemif^ ein uerfe^lter Sd)(uB, TOottte man, TOie e§ ^'rut5 im Sinne ju (iegen fd)eint, yon I)ier auc. a(§balb auf cine geioiffe unfird)[id)e ober uni ben fird)lid)en 9JiaPab nidjt fonberlid) (ie= fiimmerte C'yefinnung ber llr()eber bes lemplerorbenS fdjlieBen. '^sm ©egenteil, mir moditen fagen, ball, fobalb man jenen Shorten be§ i). 'Bcxn- [)arb ober jener 33eftinnnnng be§ 2trt. IH irgenb TOeldjeS TOeitere ©ernid)! beilegt, bie fird)(id)e TxnU unb ^anblungSTOeife ber DrbenSftifter nur um fo beutlidjer baburd) iUuftriert mirb. 2i>ie ftar! unb tief nuiBte in biefcn Seutcn bie fird^Hc^e S^enbeng, ber fromme ©ifer fiir bie ,Svird)e unb beren ;3bea(e, SBurjet gefd^Iagen baden, luenn fie e§ unternabmen, gerabe bie aU .Udmpfer gegen bie Mird)e, aU ©egner unb 2Biberfad)er tierfetben ge= fennjeidjueten ©(emente umjuftimmen unb bur(^ ben Tienft fiir eincn fo beruorragenb fird)lid)=fronunen ^mcd mit ber ^irdje roie bem mitte[altcr= lid^en ^beal gu verfbljuen! Unb Ijdtten mir TOirf(id) ba§ 9ved)t, anju^ nefimen, baf3 eine ©runbtenbenj be§ 2:empIerorben6 in feiner erften S^it fold)e Umftimnuing gewefen unb in nidjt fettenen ^dUtn erreid;t morben fei, fo biirften mir geioi^ and) in biefem A-ali ben rofeh)teneifer in ber '^i>elt alien anbern nod; 5U iibertreffen pflegt, unb batten barin nur eine loeitere ©rfldrung fiir ben ganj befonbcren ©ifcr, TOomit TOir hin Xemplerorben uon 9(nfang an ben fird)lid);pdpft; tid)cu 3Biinfd)en unb ^lueden bienftbar fefjen. Sod; — mix wiirben fiirdjten, in benfelben ^ef;ter TOie ^vn^ 5U oerfaffen, TOottten TOir iuvj cr= fii()iuMi, au§ einer fo bishitablen ©ac^e gTOingenoe ©d)Iuf5fofgerungen ^ieben 3U woUcn. loaikn mir uno iieber an bie ADuuptf ad) e, unb bie ift, bafj - 116 — cdcn bie firdjlicfien 3'^ortfii()rcr, a(e. bcrcit iin dcftcii Siim fjeruorraoienbftor Sicrtretev cben bor I), ^cnifjarb in jencr ^dt fid) uius barftcllt, in Deni 2^cnipIcrorbeii doii 33eniuii an ba§ luittelalterlidj-'firdjlicljc 3beal (^Qiij befo libers ucrforport c^icfunbeii imb baljer luit ganj befonberer ^ocieifterunc^ miflfomiHcn c^'ftcilVii Ijahm. Unb bnf5 and) bic 2:'cnHi(ov von bicfem 'IkMuuBtKiu burdjaiis erfiiKt tjeuicfcii finb, baf^ jcnco 9(nfefjeii iljucii iitdjt Mof? ate ctmns ^I'f'ilfiG*^^ suget'ommcn , jonberii bafi es ilir ©tol,^ unb ami) H)x fovttimfjveubcs 23eftreben (^ciucfcn ift, baofelbc fid) ju n'a()ren unb in gan,^ befonbcrcni 'JJiafsc al§ bie crfte Stiit^e bcr papft(id)= firdjtidjcn "^iBeltljcrrfdiaft ju gelten, ba§ §eigt uno nid)t b(of3 i^rc nad)= l;erige n)ettere ©efdjidjte, fonbern ebenfo and) ibr 9(nftrotcn ini -^ro,^ef3, mcnigftenS bas ibrcr bcbcutenbftcn 'i^ertreter. Tenn and) bas fiinnen mir feineSixiegfi fiii* ridjticj crfciuicn, was ^rul^ nus eincni jinciten uon ifjni befonberS betonten eigentiinitidjcn 9)io= nicnt g(eidj in biefeni erften 9(bfd)nitt fobjcrt: an§ bem iloutrafte udnilid; sunfdjcn bcr erften Drbeuoregel uon 3:'roijC§ unb bem fpciteren Seben unb ^J^retben bes DrbenS, ime e§ bcr @e= fd)id)te angebort unb wieber befonbers in ben -^^rotofoHen be§ 3:'empler: projeffes fid) uneberfpiegelt ! Ta]} ein nnterfd)ieb, meinetmegen and) ein ^ontraft, yor()anben ift 5U)ifd)en bem uioiid)ifd)en G()araftcr, bcr biefe erftc DrbenSregel, bie 9{cge( uon 2:^roi)c$, bic (^runblagc bee. ©tQtutcnbud)§, fciui5cic()net, unb 3unfd)en bem ritterUd)en Drben§ = ftaat, 3u wc(d)em fid) bic ©tiftung ^ugos be ^ayens in Dcr()a(tniSmQf3ig fur§er ?^rift micgeftnltet, fei ja gernc sugcftanbcn! 91ber — niir baben fd)on Q. a. D. ') angcgeben, luoriii bie ^aupturfad)e bicfcr (Srfd)cinnng ju fud)en ift: man brQnd)tc i:{m\ ©d)rocrtcr uiitigcr ate. 'ikeoiere! S^aju mollten jene, bie !)icgeln t)on 3:roi)e§, ja feincsiucgS ein abgefd)Ioffene'j DrbenSftatut btlben : fonbern lucun barin befonbers bemerft ift, bafs ^JJieifter unb ^iiriiber and) ferncrbin ba$ ^){ed)t 'i)aUn fofiten, im Ginncrncbmen uiit bcin ^^H"itriard)en yon 3erufa(em bic notigen (^rgdn.ymgen ju tveffen, fo ift barin beut(id) bas ^eiuujstfeiu ber ©pnobe au^u]cfprod)cn, fiir raeitere Seftimuuingen gemdjj ben 'i^ebiirfniffen be§ (jeitigen Sanbes unb bcr ferncren (i'ntuudtung bes Orbcns nid)t fompetent 5U fein. ^ic mon($ifd)= retigibfcn 9iege(n ,yi geben, baju war ber i). 33crnl)arb burd)auc. bcr 9Jianu ; ritterlic^=mi(itdrifd)e 33orfd)riften §u treffcn, mar feine Sad)e uid)t, foroenig ivie bie ber anbern *ivon5i(§tei(ncf)mer, bas iibcrlic^cn fie uiit gutem (^3runbe bem ncuen Drben felbft unb ben mit bem 33oben, me(d)er bcr 6d)aup(al5 feiner 3:l)dtigfcit war, bcffcr ucrtrauten ^aftoren. 3llfo cf. „Wittei(iiiuicn bc« ^iiftiliiK^ fiiv oftcvr. f<'5cfdM'c()li3fi.MJrfniiui". — 117 — ■ ill (jeiuificm ©imi ift hk 33ciuei'fmu]i uon ciiicr T^iffcrcii,T ,iU)iid)on bev crftcii Crbcnoregel, bev :)ic(^el uoit ^royco, uiib ber aiif [ic folijcnbcii iS'ntiDtd'hiiui bc§ Crbcnci iiiic bcii lueiteren ^Teileu bes BtatuteiilnidjS, in luekljeii bicfo (SiitiDicfliiiuj ,^inu ::Hu§bnicE fommt, tool;! riditicj, abcr §u iiatiir(id) in ber (i'litiuicflunn ber 5)iiuiie begriinbet, a(S baf? luir beofjalb bao ^lecljt l;dtteii, in berfelbeii eine 3(rt 3(bfaU uon ber uripriiiiglid;eu ,3bee §u fefjcii. 3)afi aber aUcrbings ,Jebenfa((§ man in ber Skcjet oon Xroijeo nidjt bie ©runblage iinb Ur[ad)e feljeu barf fiir bie fd)iiel(e uiib i^ldn^eiibe (S'ntioid'Uiiuj ber teuiplerifdjeii ''Madjt"^), biinft iiu§ eicjentlid) eine fclbftuerftdubfidje (Sadje. )^a]] fie, raie ^^ru^ lueiterfjin bemerft, fpdter niir mefir t^^n iBert einer pietdtt)o(I betradjteteu Sieliquie in ©rin- iierunn ait bk befcbeibciien Sdifdnne ifjres Crbeno ncijabt Ijabe: and) bieo toiineii luir im alli]eiueiueu jugebeu; nic^t aber, baf^ fie „praftifdjen 3Bert (jar iiidjt ciefjabt" Ijabe, „ba fie ja eigentlid; in nid)t5 511 bem nun tljatfddjlidj ©egebenen pafUc"-). Seim auc^ eine ^ieliquie ()at praftifd^en -^HU't, fobalb fie luir luirflidj pictdtuoK uerefjrt mirb unb baju (;ilft, bie (^riniiening an bie 'l>ercjani:(enl)eit m\h hen Urfpruiuj einer Wenoffenfdjaft lebenbii} 311 erijalten; ]k bemaljrt bann bai)or, alljnfeljr in i^ccjenfdl^lid^e '■iMiFjiien einsnfenfen. S)afi man fidj in ber llird)e Derljdltnieiindfuti fdjmer 511 beni C^lauben an bie ileljerei be6 Drbens entfd)(ief5en tonnte fdjoii im ©ebanfen an bie ©tiftuiui unb Stifter be§ DrbenS, bad beiueifeii bie (S'rorteniiujen auf bem ^ilonjil uon ;lMenne. Unb bafj bie 3::empler, menigftens bie bebeutcnberen nnter itjiien, audj in ber fpdteften .3*-'it be§ Drbensj fidj uio()l be!inif3t ijeiuefen finb, in ber 9te(]e( uon Xropes bie (:9runb- (a(je iljreo DrbeiifS ju Ijabcn, fo auf ben Sdjultern beo I). 33ernl)arb unb bamit auf einem eminent fird)lidjen ©runb unb ^i>oben 5U ftefien, 'iia^j Seigen uns bie '].^rotofolle bed '^.^rojeffeo fd}uiar3 auf lueif?. Tcnn eo ift nid)t an bem, uiao '^^rutj in ber ^CSntiuidlung" am ©djlufj be§ erfteii Mapitels beljauptet'^j, baJ3 ,,man uon feiten be^ uerftacjten DrbenS jum ,3iuede ber ^erteibicjuiu] ebenfoiuenicj ernftlid; auf fie prouojiert luie bie 'Jtnfldger fie ak 33eiueis fiir bie ©djutb be§ Drben§ cjettenb madjten". ^^enigftens beruft fic^ uic^t blof? einer ber energifc^ften unb fd;arf6lidenbften '•l^erteibiger beS Drbene, 3ofjann uon ^Jcontropal^), auSbriidlid) auf bad iiberall, in alien ''^^rouin,^en, gleidje 3tatutenbud), fonbern am tjleidjen Xag (;•]. 2lprit 1310) luirb aud) uon bem Euftoben uon etf bei Seurage qc^ faiujen fitjenben Xemplern ber Mommiffion eine odjebe iiberreid)t, luorin fie fid) au§briid(idj auf bie Stiftumj ifjred DrbeiiG bnrd) ben I). 33ern= «) „enttDirfefitn;i" !•• 12. — ") „(^ntiincfcriin9" p. 13. — =*) of. cBciibi^vt. — l)iuf)clct I, 140, ct". ,'paoemaiui p. 245. — 118 — I;ari) imb 33cftati(jun(j Mird) bie ^^^ttpfte bcrufeii ')• •'Qi'itt '^^rul:. foldje 3:i)atia(^eii nidjt bcr 'i^cad)tHiu"( iv)crt-)V ^n jebeni ^affe, luas I)Qlf es';? 2Ba$ Ijalf es, fid} auf ben I;. ^^^crn= (;arb itnb bie ©tatuten uou ^royes 511 berufeu, ba man ifjve fo uiel tnf= tigeren S^erufuiujen auf bas, \va^ fie fiir bie 6f)riften{jeit bi^ auf bie (elite 3^it (jeleiftet uub mie fie vm beu '^^dpfteu fo uieterlei ^iuedeniuuig gefunben Ijaben, nic^t cjetteu (ie|3? ®a§ fie aUerbiucjg auf iljre Statuten iiberljaupt fid) nod) fraftii;?er batten berufen fonnen, ift luabr, menu — fie nur eben felbft beffer uertvaut niit il)nen (jeuiefen mdren ! ^aH fie ba§ nid)t maren, f)aben wir f(^ou im 33efpred)un(3 ber ©tatuten aki einen %d)kx be5eid)net ^). 3tber ber ©runb baoou Uuj in etmas gang anbereni al§ einem fd)ted)ten (^eiuiffen. ®ie ©egner I)iiteten fid) uiol)(, auf foId)e t()atfdd)ltd)e 33euieicinioniente ein3ui]el)eii. ©ie l)atten luirhingSuoUeve '^e- luei^niittel unb l)atUn nac^ intereffantereu ^ingeu ju fragen. Rion nebenfdd)(i(^er 33ebeutun{3 enblid) ift, menu ^^rul^ au§ beni %d)Un irgenbiuelc^er bie§be3iiglid)en Urfunbeu in ^'I'^U*-'! ji^^jt, ob bie ^Xemplerrecjel je bie pdpftlid)e ^kftdtigung empfangen l)abe'C 2)enu inbem er \a gugiebt, baf3 tf)atfdc^(id) jebenfalls in ber ganjen S^enipter^ gef(^id)te iiberall eine fo(d)e feiertid)e 33eftdtigung burc^ans uoranSgefeiU ') unb nirgenbs beftritten mirb, ift bie '^rage eigeutlid) gegenftanboloo. ©iirfte e§ iibrigenS a(§ eine grunblofe $i3erbdd)tigung angefel)en luerben, menu luir nid)t fiir unntogtid) I)alten, baf? bie 5vurie unter einem Sl'Iemeno V. mi foId)c§ fiir fie bod) befd)dmenbe6 Tofument eben einfad) mQ bem aBeg gefd)afft I)abe'^ S)er II. 3lbfd)nitt°) bel)anbelt bie ,,©ntund'hing befd)eub fd)nelt 511 Sebeutung unb ©inffu^ gelangte'"^). ^^^ruli fd)(ie|3t biefe JBemerhmg baron, bafj, luie er im uorbergeI)euben 9lbfd)nitt gefagt {)at, „ber ©ruub jn bem rafd)en 'iBad)§tum beS Crbend feinenfa((^i in beu Statuteu uou ;tvoi)es liegen fiinue". Xa^ babeu luir jugegebeu, uieil luir ber i^Jteinung finb, baB ©tatuten iiberl)aupt felten iuoI)[ bie llrfad)e ') 5!}lid)elet I, 1-13, cf. ju Mefcii ^ciujiiiijcu iiodi ciiicii aH'itcveu o^'B^^'^ ^''■'i od^ottmiiUcv I, 281, bcv ben 1^. 53eviif;vivb uuMiigftcuS anfiif;vt. — ^) ^gl. p. 106 11. foiift. — ^) 3)j]I. baju Uicitcv bie iiben-eidjunoj bcS ©tatuteiibudjS burd} bie SemVfcv in eiiie, um be^ Orbciici gtciu^cit jii bcnieifen! — *) cf. jcue Dcrt;tii ctttevte ©vnavimO bcv 11 'Icm^ilcv bei fi'cm-ai3e. — ^) p. 11—27. — •■') „(iiituMcfe(uiii3" p. 11. — 119 — ber 'M\tc. einer Wefedfcfjaft fiiib! I'lbcr nuinim foil Ocolialb ciii foldjcs 'ii>ad)$tum ntcljt ucrftdnblid) fein'^ (iin fold)e§ 'ii>ad)6tum ift uielmeljr leidjt 511 lierfteljeii imb luirb iiberatt ba eintreteii, mo cine ^iift'ti'tton irgeiib im ©etft einer 3^it t>e- (jriinbct, im it)irfnd)en ^inii jeitgemnjl, ifireu ^5bca(cii itnb ai>iuiid)eu ent= (jeijciifommenb ift. 'Ji>ir babeii 311m oorigeii 3(6fc^mtt bemerft, uiie bice uoin 3:'einp(evorben im fjodjftcii &xah Qalt: raie er bem mittelQ(ter(id;eii i^beal be§ 3 ci Walters ber .^reu33iige roie ben 33ebiirfniffen beg fjeiligen Sanbes (janj bcfonbers entfpra($ unb fo in bem I). 33ernf)arb einen (\,a\v^ befonbev<5 berebten unb einfluBreidjen ^iirfprci^er fanb. S'arin liecien bie offenbaren Urfttdien feines rafd)en 'U^adiGtumG ; nid)t einmd aber, luie '^'nil3 nvteilt, iit ber ,/i9id)tigfeit, u)e(d)e ber Drben nl^bnlb im .slampf (]egen bie llugidubigen erfantjte, natiirlid) in '^l^edjfeliinrhnuj mit bem reid;en 'Sefi^, ber ifjnt iim eben biefeo 33eriife§ miffen jugeroenbet unirbe" ^). j^-iir ^^^rul3 aber ift ein fo(d)er 33organ(^ unerflnrt, lueil ifjm itberljaupt bie mirflidj treibenben ^JJotiue bc§ i1cittelalter§ in alien miiniidjen duftertidj- nmterielien ^ntereffen liecjen unb er bem eigentlidjen agens luie einem unbefannten ^remben gegeniiberfteFit. So fommt er baju, fid; felbft ba§ merfuntrbioifte testimonium au^jufteKen: er, bem es fonft ein t'eidjtes ift, fiir bie luunberbarften 6eriid)te alsbalb eine mirflidie ('•irunblage IjerauS^ jufinben, muB gefteljen, bafl er nic^t ineif?, mie, burd; tueli^e iserljdltniffe ba§ rafd;e Gmporfommen bes 2:emplerorbens ju erfldren fei? ^m iibrigen bemfdit er fid) nai^(;er reblii^, '^cn 3'puren biefe^ !iBad)QtumG, uor aftem bes "i^efit^eS, iu ben uerfdjiebcncn i'dnbern nad); 5Uijer)en. 3o fdjilbert er beffen 3(ugbreitung namentfidj in ber (S(jam = pagne un^ iU'ie, roo fein .*pauptfil3 -^.U'ouiiiQ iintrbe, baneben Gou= lonunierG, ferner in Alanbern, Otrtoio unb ^^sontF;ieu. ©djuetter nodj fei e§ im Siiben uorangegangen bnrd) bie ©unft f)auptfdd)(id) uon diai- nuuib 33erengar III., Oiraf uon 'Barcelona unb SJiarfgraf ber ^^rouence. "-Kud) in 3tragonien, wo fein .^auptort SJJon^on (= Mons g-audii) (jeiuorben fei, \)ahi er balb (i-ingancj gefunben, unb ob aud) ha^ ^eftament 'J((pf;on5 I. luuxuggefufjrt (jeblieben fei, immerfjin reii^e Sefi^ungen ge= uionnen; ebenfo in *i^aftilien, am meiftcn aber in bem jungen portu; giefifd;en ©taate: F;ier fei er am friitjeften eigentlid^ biirgerlid) popular geiuorben unb Ijabe mUn anberen 33urgen in feinem .'oauptfjaufe 5^omar einen Ijernadj befonbers berii^mt gemorbenen 3Jiitte(punft gewonnen. -^or allem tt)idjtig aber fei bie ^eftfetjung be§ Trbens in ber ^^U'ouence, luo ©t. ©illeS bei 9}larfeille eine§ ber atteriuid;tigfteii Drbeng(;dufer ge; ') p. 14. — 120 - luorben, uiii) ber (^raffrfjaft louloujc geiuefcii. ^^anim'i' luiffeii luir ja jdjoit am ber Weljcimleljvc. Sdjabe mir, bnf? '^niili fidj iiidjt bie 2lh'd;e geiionimen l)ai, irijcnbiuie uns eiiien cicjentlidjcii lliailftab fiiv bie innleihiiu] be§ Crbeno in ben uerfdjiebeneii Sdiiberii unb ^^^royiiijen 511 uerfdjaffen. 2)a er im§ iiberljaupt bei biefer Sfijje feinesiuego cfen beo Crbens eigenttid^ gang frembe ©(entente, mie nidit minber bie nidjt; abeligen .^Tldmpfer unler feinen ^-aljnen menigftenci alo „bienenbe 33riiber", „3eri)ienten'' in ben Crben felbft aufjuneljmen : ein ©c^ritt, ber nid}t otjiic nmndjerlei fdjiueruncgenbe ^^olgen geblieben fei. ^enn „ber .Crben luurbe allmdr;(id) uiit ISIementen iiberfdjiuemmt, meldje, btieben fie and) in untergeorbneter 3te((ung, bodj fdjon burdj ibre grofje 3al;I ein bebent- lidjes (Sdjmcrgeundjt erlangten unb ben C^efamtftanb beo CrbenS je Idnger je tiefer Ijerabbriidten" ^). ^a§ ift ridjtig unb alterbingS mit ein C!!3runb ») cf. „entoidcluiic)" p. 21. — -) p. 23. — ») ibid. p. 24. - 121 — uoii bcv lueitfiofjciibeit Uiibofaniit[cljaft mit r)CG CrbeiiG eicieiitdcljcni CSfjavafter itii? iIlH"[cn, luekljc luir fpatcr iiii "l-^ro^cH bei fo uicleii ocugen, ^eruicntcn Doii uiitcrijeovbnetcm 9iaiu]c, treffeii. 9lber ebeii besiuegen ift e§ fo mcrf= luiivbiij, luemi man biefe (S'lemcnte (jcriiadj iibeiijaupt al^ ooUfiiUtigc o^i'f}^'^ (jeijeii beii Crbeii i^eltcu ldf?tl .^m iibvigcii ift l;ier barmif aufmerffam ju inadjcn, baf^ fo feljr ini fpntercii Crbeii btefe Seruieiiteii bcv 3'^()f iiac^ bomiiiicroit modjtcu uiib fo iuaiid;cr(ei nidjt imbebeuteiibe 9iedjte \l)nm aud) ftatutciuuMudf3 ciiiijcrdumt luurbon, man bavum bod) iud)t mifljorte, jebeiyit ciiien fdjarfcii Uiitcrfdjieb jiuifdjeu foldjcn nidjt dttcrbiirticjcn uiib beii jiir Stufiialjmc in hen cioient(id)en ^empterorben attein fntjiijcn 3(bclii]en jn niadjon. 3luf ein ^eifpicl fo(d)er ^Ibelsftrencje Ijaben luir bci 33efpred;un(j bcs i^oninientavG ju ben ©tatuten tjintjciuiefen ^). (Sin uieitever '•^Uinft ift bie 3tusgcftaltuni] bcr ei(jentlid)en C r b e n 5 1) i c r a r d) i e mit i i) r c r 'J{ m t c v a b ft u f n n (\ : baf? biefe in iljvcr ijanjcn an§i;5ebi(betcn Dri]anifation, mic mir fie fpdter tvcffon, nidjt fdjon auf bcm Konjil uon ^roijco nnb bnrc^ bie bovt ijefdjaffeno dk(\d inci Sluge QefaBt luorben ift, biinft nns miober eiijentlidj 311 fclbftyerftnnblidj, um ba§ bcfonberS 5U betonen, luie '^.^vnlj ttjut'-). ^l>ie unb in meldjev ,3eit etwa biefe Crganifation nor fid) ijiencj, bafiir c^icbt nnci \a bie obeir') at6 gUieite i5'-''iiptf'i)ic()t bes 3tatutcnbnd)Ci bcfprodjcnc '^.HU'tie einen aUc etinaigen fonftigeii ueveinjelten 3tiU]iiif)'^ ^'i -^^t'rt loeit iibalreffenben (Sinbrnd. -Kidjt fiir pn^ ridjtii^ fonnen luiv fobann Ijalten, maS 'l^rntj'') be= mei'ft iiOer eine (jrofjere ©elbftdnbii^feit, lueld^e im 9(nfang bie uerfd)iebenen Crbenstjnufcr nnb ifjvc ilJieifter cjeoieniiber bem Slieifter bes DrbenoljanfeG inScrnfalem, bem fpdteren eiaentlidjcn „Mag'ister" obcr (^3rof3(c*Qodj;)mciftel• ge^jabt 5n i)ahen fdjcinen, lueit in bcr 33ntlc Stlej-anbevS III. ,,Omnc datum optimum" le^tereci, bas CrbenSljauS in ,v5cnifalem, auobriidlidj nCen anberen uort]efei3t mirb. Isielmebv inift eci un§ fdjcinen, aU meife eine foldje Si3emer!un9 eljcr auf eino a(hnd()(idj Ijin unb Ijcv )kl) rec^enbe ienbenj bet Soderuni^ beo l^el•banbo mit bem 3^iiti^i'i»/ auf bao Stuf-- treten uon iscrfudjen Ijin, bie S^emplertjdufer in ben uerfdjicbenen ^^rouinjen uon bem 9)?ittelpunft in .^erufalem uerljattniGmd^ig unabljdngig ju cje^ ftalten, auf bejentralifierenbe 5:enben3en, luie fie eben mit ber fteigenben 23ebeutun(3 bes Crbenc in hm uerfdjiebenen I'dnbern bcG 3(bcnb= [anb§ .s^anb in -S^anb (]cf)en nuidjteu unb in bev fiir hm 3:^emp(evovben ats ^^avallele fo inftrnftiuen ©efdjidjtc bcc ^ofjaimiterorbenci immer luieber ba§ (;S;infdjreiteu ber C^ieneralfapitel in 3(nfprudj neljuien. •) cf. bie 2(rbcit in bcii jjO-IJittcilin^cii bc>^ S'M'tit. f. cficvv. (^cfd). — -) „^n[- luidcliiiu}" i>. 25. — cf. 11. 100 ft. - ') p. 26. — 122 - (Siiblidj luirb fjier nod) cin bcboutfamer X^nnU ^iiv ©prarfjc i^obrad)!, iidmtid) bie ©telluug ber '^sdpftc iinb be§ JllcruG 5 inn Drben iudf)ronb biefer 3*^1^. '^H'u^ meift Ijier barauf fjin, luie bie befonbere ^k^ uorjupng, roeldje ingbefonbere Snnocen§ II., abcr cbciifo feine 5Jind)fo(gcr, (Sblcftin II. :c. beni Crben fortiud^rcnb angebcibeii lief^en, burd) ©erodljning befonbcrer Koriefteii, and) 3liifer(c(jiin(j von S^eitrdgeu an fie uon feiten be§ .^(erucv bercits in biefer S^it ben it(ern§ feineSiuegs ben Si'emplern (yinftii] ftinunte, nnb baljer fd)on oon (Snu^'n III. bie .^nrie iniiner luieber fid) tjesunnujeii fieljt, fiir ifjrcn ©djiiljlincj geijeniiber ben niand)er(ei ^i^era^ tionen ber '^^rd(aten imb iF)ren SBerfnc^en, fid; ber ^^riuilegien beo CrbenQ 5n eriuef^ren, eingufdjteiten. ^m aflgemeinen aber — biiQ gtebt and; '^n-nlj ju — max bie ©tinnnunt] biefer ^dt, bie 9(nfdjauun(j ber d}riftlid)en Isolfsfreife, ben 'Xeniplern burdjan^ (jiiiiftig, in meldjen man bie ,,nenen ■iDMfabder" feierte, nnb fo fa^t ^^^ruli and) tik -l^erleiljnng bee roten .sirenjes, iue(c^e§ fie fortan anf bem inciBen l)iante( tracjen folften, bnrd) tSnigen III. a(S eine 5(ner!ennnng ifjrer (iigenfdjaft ale. 3treiter, alo „3ar|leten G^rifti''^). ®iefe SBeoorjntjnng beo 3:emp(erorben5 pon feiten ber ^^dpfte inirb nnn im III. 9lbfd)nitt-j meiter perfolgt, ipeld^er ^hic fird){id)en -^rioilegien befi ^eniplerorbeno nnb insbefonbere bie (jrofee (S'renitionQbnHe Site r an ber S III. Omiie (Latum optimum" juni (^etjenftanbe bat. ;oier ipirb an ber ,s>anb ber gU ©nnften ber S'enipler er(affenen 33uHcn ber fird)tid;en Gntmidlnng be§ Drbens nadnjegancjen unb gegeigt, luie fdnitHdje ^nipfte, nidjt bIo§ bie be§ 12. 3fl()rfjier[eifjung pon .HoKeften, "Kedjten, fo beni 9ied)t, eigcne ^riebfjofe nnb eigene 33etf)dnfer anjulegen, jene bnrd; (Snigen III., biefe burd; i^abrian IV. peripilligt, ober bnrd) 3(nfjna()nie pop ben fonft fiir 33ann nnb ^nterbift geltenben 33e; ftinnnungeu ju ©nnften unferes CrbenS, fonbern ebenfofe(;r unb fa)'t nod) inetjr, inbem fie ben Drben immer ipieber auf§ nadjbriirftidjfte gegen bie IHnfeinbungen ber ^^^rdtaten unb bes Tiojefanflerno in (Edjulj natjnien. ^a§ biefe iui Unterfdjieb pon il)rem summus pontifex fortuidtjrenb beni Crben feinb nnb innner feinb(id)er gegenitbertretcn, bafiir braudjen mir gerabe fein befonbereo -Uiotiu 511 fndjen. Gben jene '^^riuifegien nnb bie Pon ben '^dpfteii ifjneii iinnier uieljr geiodfjrte ^(iiQnatjineftettung finb >) (5iitu\ 1). 27. — ■-) p. 28-41. — 123 — tiafiiv \a Wniiib (U'luuv -^-^iv bi'ivfeii uns iiur bavaii cnnncvii, ba[^ bic ^4>rdlatcii unb bcr ^iL\ul"antlcni§ iiberfiaiipt and) fonft aKcii folcljoii ei;rem= tioncii, 5 'ii and) ben ^^viul(e(]ieu ber i^ettelorbcit, burcljauci abfjolb iDaren, unb mit ooUcm 9tcd)t, inborn bic ibnen obliegeubc fird}(id)e ©iSjiplin unb Crbnuncj burdj nid)tQ fc^uKTCi* (jefdjnbigt unirbe, a(§ burd) biefc fort^ uuiljrcnbcn (Singviffe in ba« allgemeiu beftcljenbe firdjUdjc unb in i(;v 9ved)t, mctdjon fie in: ©runbe incljrloS ijegeniiberftanben, ba biefe (Singriffc \a von i()rer eioenen pdiften ©pi^e auSgincjen, gegen roetdjc [ie aber bes= Ijalb nidit aufbi^rten, mit alien itjncn ju ©ebot ftef)enben 9)titte(n fid) unter ber c'Qanb ju roefjren ober, wo an<^ bie§ nid)t anging, fie bafiir mit uni fo grbf3erem ^ngrimm ansufeljen. ®al;er ftimmen luir allerbings ^^rutj ju, wenn or bie ii r b n u u g f e n e § @ e b a u b e § uo n '|.U* i u i I c g i e u burd) bie befannte iBufle ^JUet-anberS IK. yon 1163 „Omne datum op- timum", luetdje neben anbereu 3.H'rgiuiftigungeu ben 3:emplern',burd; &i' iiuiljruug eigencr, yon ber 9(uffid)t ber Siojefanbifdjofe unabljdngiger Vvlerifer eigentlid) uollige fird)lid)e ©remtiou uerfdjaffte, a(g eiu 5U)cibeutigeS ©efc^enf auffafjt unb betradjtet. ®enu moljt luurbe ber Drben hmd) biefe Sutte, mtldjz %m[{^ bie ., Magna Charta" bee I'emplerorbenS nennt^), einer il)m in mandjer i^infidjt tnftigeu unb nn-^ bequemen 9iiid"fid)t nuf bie .tontrode burd) bie ^iojefanbifdjofe lebig, inbem er fiirber in fird)(id)er .^infidjt eigentlidj nur nod) bie ^sdpfte i'tber fid) anerfnnnte, bie 33efugniffe ber 33ifd)ofe aber auf feine eigenen itapldne iibertragen umrben. 9lber inbem bafi'tr bie iserfeinbung mit bem geiubl)n: tid)eu, in uieler .§infid)t bod) einflunreid)en, ^^^iojefanfleruci burd) jene -i^uKe i()ren ^Lil)epunft erreid)te, luurbe bem Crben nur cine 5ii)eifeU)afte ^i>ot)U tl)at 5u tei(. 3Ug eine ^iSirfung bicfer ©timmung faun "prut^ ben balb barauf auf bem Sateran=.Hon5il mit alter iliad)t uou ben ^-5ifd)ofen unter^ nommenen ,,fbrni(id)en tHnfturm gegeu ben Drben"-) anfiU)ren, ioe(d)er, ba ber aJiif^braud), ben ber Crben burd) iibertriebene 5(uGbeI)nung feiiier '^"riuilegien getrieben, notorifd) mar unb felbft cin ^Keranber III. fid) biefer ei;infid)t nid)t i)erfd)(iefuMi fonnte, biefcm aUerbings eine Heine 33efd)rdnfung feiner Madjt ^ujog; f)auptfdd)lid) follte er an teinem mit bem ^I'terbift belegten Crte iktftorbene ouf feinen 5!irc^t)ofen mel)r mit fir^nd)eu ;]eremonieu begraben (affen, feine 3iiiu^»^ii"G "on .S\ird)eu unb ,S'^lj»t'^» burd) i^aien auneljmen biirfen oI)ue ,3iifii»ii»ung be6 betreffcuben 33ifd)of5, enblid) biejenigen Mird)en unb ,3t'()nten, meld)c if)m „in neuerer B^it""') burd) .'L'aienfd)enfung ^ugemanbt luaren, juriicferftatten. 9lber, loie ^^^ru^ 1) „6iitw." p. 38. — -) „6iihi\" i». 4U. — •■') „M.)(loni(. tempore": Uvbaii IV \({^k bicjc iiubciitlid)c ^^^if-'cftiimmiui} auf bic IcWcu 10 2^\i)yc oor bem i^oiijil fcft. - 124 — beiiievft, iiuir biefov (S'rfolfi tier TtOicfaiiluid)ofo l>oc1) luiv d\\ moiiitMilaiior. J-iir bie Taucr iimr and) biofc ix']cl)rniit'iuu] fior tomplcvlfdjen (STiuerbuiujen faiuii uon 33elang imb, luas nod) uiid)ti(;(cr ift, blieli bie ©tellung bee ^iojefaiifleniS ijegen iljn bie cjleidjc. 'ilni^ nber eine fo(d)e Stiinimiiui in biefeii Mroifeii fiir beii Drbeu 311 bebeuten fjatte, ba§ foUte, jctien luir Ijiii.^u, feiiie ooKe '^IBirhiiuj erft jur ^^dt mirflidjer (^efa()r fiir ben Crben, im -^vojeB gegeu benfetbeii, offenbaren. .'oier nifo I)abeii wiv ein *>\apitel, in lucldjeni miv iiii luefentlidieit mit '].^nil3 jieiuHd) iiberciiiftinuuen. T'nfitr iinrb bem X'ejer and) nid)t eiitgangen fein, luie anbers %^vn{}, fid) Ijier iibcr bie ^-llMrfuiu] ber :i^ulle „Omne (latum ()i)tiniiim" auSfpridjt, luinilidj mieuiel nmfjuoller uiib i)orfid)tii]er gegeiiiiber bem, iua§ er in ber „(^eljeimleljre" 'j uon ben 'il^ir^ fumjeu biefer 93u((e geiinfsert l)at. Sod) es fonmit freilidj nod) onbero. !^a§ in biefem ^apitel klianbelte 3:T;enia finbet niinilid) feine ^ort; feliniuj im oierten-), iiberfd)rieben : ,,®ie ©ntiuidlnncj ber prioi^ let^ierten ©teHnntj befi Drben^ bio jnmlS'nbe bee 13. ;3l^!)^- ljnltbertG". Unb jiuar mirb biefe lueiteve ©ntundhuui an bie '-Pntte .,Onine datum optimum" in einer SSeife aiu]efniipft, uield)e unferes (^r^ ad)tenci bie Sebeutuiig biefer \a geiuif^ uiid)ti(jen SBude bod) etmaS iiber= Ireibt. CS"6 ftel)t ba ju Stnfaucj eine 33emer!nng, lueldje un§ an jene anbere 3u 23e(jinn beo II. Jlapitels"') erinnert, baf?, lueil uon ber ^iegel uon Xroi)C^ im c^an^m gelte, bafj fie fiir bie CS'ntiuidiunn befi Trben^ olme 33elan(} gemefen, biefe in anbern 33al)nen alo ben uon ifjr uonje^eidjueten ]\d) uol(3oaeu Ijabe, „auf ber anberen ©eite aber enuiefen fei, baf5 ber 4:eil ber Drbenorei^l, lueldjer bie fiir bie (^h'ofje bes Crbeno iuid)ti(3fteu .^snftitutionen feftcjeftefit, erft nnd) ber (Sinfiiljrnng be§ Crbenofierifatcv ^Ifo nad) bem (Srtaf3 ber ®nUe Omne datum optimum entftanben" fei; nmn „fii(](id) in biefer unb in ben bnrd) fie (jef d)affenen ^-ormen bao SJloment luerbe erfennen biirfen, uield)e§ ben entf d)eibenben J-ortfd)ritt in ber (i'ntmidlunc] beo STemplerorbenQ nidjt blof? er- mi3t3lid)t, f onberu unmittefbar ueran(a|3t" (jabe. Tamit foil alfo bie eic3ent(id)e 33nite unb -Iiiad)t bee Xemplerorbeno erft bnrd) jene 33uUe 3(lei-anber'j III. unb bie in 3tnpaffun(3 an biefe ^^riuiletjien gefd)affenen Statuten, nield)e luir nod) unferer 33efpred)ung be^ (Statutenbud)o im aUcjemeinen in ber jiueiteu §ouptfd)id)t uov un§ ijaimx, gefd)affen fein. :)(amlid) jene -r^nUe foli f)auptfad)lid) bavuni fo bebentfam fiir biefe (S'ut^ luidluiuj (jeiuefen fein, meil ,^nid)t b(oH ba^ Crbenoflerifat ben fird)lid)en ^^riuilecjien ber 3:emp(er eine 9rof3cre 93ebentunc] uerliel), inbem eo bas ') ©. oWn p. 38. — ■') „(viitu\" p. 42-57. -- =*) vi\ p. 118. — 125 - ^11 \{)vcx rcd}leii 3hi^imU3iinn notitic n^'iftlidjc ']]ciiona( fcftiif"'), foiibcrn and) uiei( „bie B^'ntvalificnmg bcr CrbtMiSleitung in ber .v>xnb tiec. bem .^aiifc 311 3si"iifii^cm Dorgeorbneteii ^JMfterg erft bie ^;)JiO(5lid)feit gab, bic reid)cn 53iittc( be^ Orbens red^t p(aninnBtg unb taljtv and) unrffain ju ncvuiciibon''. 3Bir haiku ha^^ fiir cine rolligc IXmMjvung beo Xhat- OcftanbcQ. ^enii, uiie mir jum uorieicu 3lbfd)iiitt bcinerft : co fdjcint imc iiid)t ridjtiai, bie Si-'iitralifieriinn beci rrbeno unb feine Unterorbmmn untcr btv3 Drbenotjauci in :3^vufa(eni unb beffen 9)ieifter erft uon jencr 23ullc an gu batieren, cfjer fefjen wiv, imnn man itberljnupt bnrin nidjt Hcber cine ciufndjc ©anftionierun^ ber bi§ber bcftelienben 'Iscrfaffunt] fcljcn roiti, barin eine ®rf(drung ju ©unften be§ befteljcnbcn bi§berigen ^uftcinbec. ,^ur 31bnieljv iiec^en neuerbintis beruori]ctretene ^ejcntralifierungStcnbcnjen. Unb banu finb luir, luie iiiir t^leid)fall§ fd)on bcniertten, ber '^Jicinunc-t, bttf? burc^ ©tatuten, ini3cien fie and) nod) fo treffenb fein, fclten nod) ein ©eniciniucfen ober cine ©enoffenfdjaft 5U befonberer 33hite iicbradit, ()iidiftem3 barin erfjalten luorben ift; fonbcrn, t^a^ uiet unditicjcr ift fiir eine fotdjc ,^Miftitution, bat3 fie bem ©eift unb ben 33ebiirfniffen einer Q^\t entfpred)e unb fitr bereu ^beafe unb SLenbenjen ben red)ten 9hi§brud finbe. ©o finb luir ferner aud) iiberjeuiit baft jene Ijicrardjifd^en ©tatuten bic Tenip(er=: fjierardjic nidjt erft gefdjaffen, and) nidjt ueranlaftt baben, fonbcrn bttf3 nielnicljr biefe Crganifation ben ©tatutcn ef;er uor = , a[§> nadjgegangen ift. ai'enn in irgenb einer G)efcIIfd)aft, fo ift geinift in cineiu fo(d) ritter(id)''niilitdrifd)eii ©cnicinroefen bas (Statutenucrfaffcn nid)t ba§ erfte, fonbcrn e§er bas Ic^Ue, raoran man bcnft. Unb fo ^alten roir bafiir, baft, mogen audi jene ©tatuten in ber ^auptfadje erft nadj 116P) ibre jefeige Aoffung crbalten baben, bie in i^nen fij-icrte Crben§= tjerfaffung jum groftten ^ei( fdjon tdngere 3^it U^) tbatfdd)Iid) auogcbilbet (jatte. llberbaupt: bie iier[;dltni6mdftig mddjtigfte gijrberung unb .Bunabmc l)at ber Crben gemift nid)t erft feit 1163, fonbcrn fd)on norber, eben wdf^renb feincr erften ©encration erfaljren, mie mir bic§ faft bci all jenen mitte(a(ter(id)cn, mijndjifc^en ober ritterlidieu Crben finben, boft bie 3tnfang§5eit, bic ^^it ber erften Sicbc unb 58egeiftcrung, auc^ fiir fie bie frud)tbarftc geroefen ift. ii'enn man bic ©efdjicbte be§ Drbcu'S burd)gef;t, fo biirfte es f d) in c r fein, ^iiiif c§en ber 3eit be§ jiociten ilreu§= 3ug§, in loeldjer ,5ubioig VH. bie 3:empler bereit§ fiir uncntbebrlid;c ©tiil3cn beci fjcitigen i'anbed erffdrt, unb ^mifdjcn ber ^^dt ©alabinci einen fo befonberen Unterfdneb ju finben, aufter ettoa ben, baft, jc uicijr bao jerufatemifdjc Hiinigtum in bie 23riicrje geljt, urn fo mefjr bie geifttid;en ') „(viitu'." p. 42. — 126 — SJittcrorbcii aU-> bie mdclitit^ftcn r^jodifbc ini l)ci(itHMi Smib unb nis bic bebcutininftcH Stii^cii bev d)riftlid)oii .s>evrfcljaft Ijoruortreten. 9(iid) ftcfjt in jcncii (jicrnvdjifdjcn ©tatutcn bic c^anjc DrbeuSljierardjie ^) ']d)on aH ciii fo abncfd)lo[fcn fcrtitics Webilbc uor iinS, bic 33efu9uiffe bcr einjclncii .•lllnffcn unb nUer bcr maniiigfttdjcii Drbciigd)arc5Cii finb fd)Ou fo m§> cinjeliic burd)i^cfiil;rt, baf? ha eine ldnc|crc ^dt uomiieuiccjaiuieii fein inu§, in ttic(d)er fid) bicfc Cri^anijation int 5(nfd)(ufi an bQ§ praftifi^e 33cbiii'fnio auGf^cbilbct f)at, cl)c man baran (]incv bicfcn .onftaiib nun nuci) fd^riftlid) genmi 5U firicvcn, bic eingefncn iicfut^nifi'e unb :)icd}tc jur ^>ci1)iitun(-( ferncren ©treit^ geimu gegen einanbcr ab^ucjrenjen. X)ie cin^clncn 6()arc|cn burd)5Ut]c()cn, ift ()ier nid)t bcr Drt unb nnirc ;^ubcm delanglos. 9iur maS iiber bic DrbenSfn plane tjefaflt ift, vcr; (anoit cine furjic 5(u§einanberfel5unc]. -^rut? ift ndmncl) geneic^t, entfpred)enb feincr atlgemeincn Xenbenj, bic ^euipler nii3gtid)ft lucit abirrcn ju taffcn, ttud) Ijicr cincii ^ienind) mcitgcfjcnben Untcr)d)icb ju fonftatieren ^unfdicn bcni, was burd) bic 'i-^uffc 2llcranbcr§ III. eigcnttid) iicunitirt unb burd) biefclbc im Drben ncu cingcfii()rt luorbcn fci, unb bcni, urns bie Xcuiplcr jpdtcr auc. jo(ct)cr Sl^ergiinftigung gcniadjt Ijaben. ^Tao fonncn roir nidjt finbcn. 'isieinicljr beftcljt luobl ein bcbcutcnber Unterfd)icb 5unfd)cn ben ^ricftcrn-), ineldjc bcni Drben friif)cr, nor (Srla^ bicjer 33ul[e, meift ouf cine beflimmte ^Qit, untcr bcr 9(uffid)t ber ^io,^cfangcift(id)fcit a(§ geift-- lidjc 3Jiiniftrantcn bientcn unb bic cben cinfad) 3(ngcftc(lte bc'3 DrbcnS luarcn, wcldjc natiirlidj bcel)alb aud) auf ba§ eigcntlidjc DrbcuQteben fcincn Ci;infhif3 unb ben Xeniplcrn gegeniibcr fcinc meitcren 9icd)tc a(s bie bcr ©eiftlidjfeit iiberf^aupt t)atten, unb ben fpdteren Crben^fapldnen, ben „freres chapelains'-, iucld)c ak^ cigentlidjc lemplerbriibcr aufgenonnucn unb beljanbett luurben, nur cben unter 33eri'uffid)tigung itjrcS geiftnd)en (ifiarafter^, lueldjcr fie uor mand;er fiir bic librigcn gettenben bemiitigen= ben Strafe fd)iit3tc unb it)nen mand)c ^l^cuorjugung ycrfd^affte, auf ber anbcrn ©vitc fie aber bodj nid)t ahj fo unentbcbrlid) wic bic ^iitter, bie eigentlidjcu Xenipkr, crfd)einen licf?; bcobalb l)ei6t Co aud) won itjucn'O, ba^ iui ^all ftbrenber 9{uffiit)rung utan fid) i()rer (cid)ter enttcbigen tonne al§ eiue§ anbern i^rubcrfi. 3>on eincni befonbercn ltnterfd;ieb won ^lHir= fd;riftcn aber, iueld)c fonforni uiit ber 3Iniiicifung ber 'i^ulle Omne datum optimum in 3(rt. 274 — 278^) fiir bic 9(ufnat)ute bcr rrben§fap(nnc V) rev ;>lii5bnict ift eiyiciitlid) iveni^ gliicflid) i3ca\i()lt. ®a§ gci[t(id)e (v(cmcut l>ie(t bahti cine fo geviiuie Miotic, ba]\ man nid)t cigeiitUd) t?c:t „.'iMcvard)tc" vcbcn fanii. ^j?cffer unive \ooM „Ovgaiiifatiou". — -) T'cii ,.('ler.s et prestres par terniinc a la cliaritA'", cf. .v *i^. 'Hxt 04 ((fiiv.^Pii ]). r.4), — ") 9(vt. 271, f^iir.u^H V- 1^0. - *) (^iirjoii p. ir)7-1(i!». — 127 — qeltcn, unb benjciiit^eii, uictdie in 2(rt. GoT - 68G bon 33rait(!) ber fpdtcvcn 3eit illuftricveii foQcii'), Idjjt fid) bei Hd(;erer '^sviifuug ber lictrcffenbeu 3(rtifel be§ ©tatuten(nid)§ iiid;t uiel finben. Tcnn iuof)t fd;(ief5t fid) ba§, — inie bei 33efpved)ung ber @d)id)teii be6 3tatutenbiid)§ fid; ergeben i)at — jebenfatlo ca. 5iuei ©eneratioiieii ditere ,oCi'i'i"onieU in 3Irt. 274 — 278, roie (iiirjoii^) beinerft, jiemlid; (\etreu an bie fiir bic Stufndjuic in ben iknebit'tiner^Drben giUtigen 9iegeln an. 2lber baf] biefes ^^^'^•"'^"^sff/ ^^'^ ']^rnfe belianptet, fo befonber^3 ben i^eftininuingen ber ^iUiKc ,,()nine datum optimum" eatjpredjen foli, bauon ift bei ndtjereni 3ii1^f)^ii nidjls lueiter ;^u finben, ahi Daf? bie 3(nfnnl)niefud)enben uerfpred)en niiiffen ^obedientiam secundum canonicam institutionem et secundum preceptum domini pape". 'il^arunl ober baju bie 3{rt. 657 — 686 im SBiberfprndj ftel^en follen, fiinnen luir fd)on besljalb nid)t finben, nieil biefe iiberbnupt gar nidjt yon ber 3hifna^me won *i^(erifern reben, uielmeljr nur ba§ allgemein gcitenbe 2lufnaljine=3^i^tMuonie(I entljalten, luobei aber ^ferifer nic^t bto)! ganj Qu|jer ^ktrad)t b(eiben, fonbern offenbar eben ba§ fiir 9iid)t'-J^(erifer giiltige 3^i^^»ionisII iii^3 uoriiegt : bae bemeifen nidjt b(of3 Slrtifel inie 682 unb 68;'), luo beni 9ieurecipierten gefagt mirb, luie er fid) in 3lnn}efen= l)cit Don '|>rieftern ju uerijalten l)ahc, fonbern bentn(^er nod) 3(rt. 074^ 100 ber 3(ufna()nie fnd)enbe 3iitter ober Seroient onSbriidlid) gefragt luirb, ob er nid)t ^^^riefter ober I^iafon ober ©nbbiafon feiV 3n(erbing§ golt, luie nn'5 3(rt. 449 •') auSbriid'lid) belef)rt, baofelbe 3t'i"emonie(I and) bei ber 3(ufnaljnie uon illerifern, niit 3(nona()nie von et{id)en geringen 3Ib= dnberungen, in§befonbere burd) iii>eg(affung etlid)er bei ^(erifcrn iibcr= ffiiffigen Aragen (ob i)erl)eiratet 'c' ob ^ned)t ober ^yreier'C). ^a biefe 33e: nierfung inbeS fd)on 3lrt. 268'), alfo vox jenem 3trt. 274 — 278, fid) finbet, bafj ndnilid) fiir bie CrbenSflerifer ini aligemeiuen baofelbe ,,®eliibbe" ge(te luie fiir bie anbern unb boB fie fid) and) luie bie anbcrn 5n iier(}atten l)aben: fo ift nic^t ein3ufe()en, lu o ber ^iUroeiS liegen fotlte, ba§ 3trt. 274—278 fpdter nid)t mef)r fiir bie ^lerifer in ©eltung gemefen, fonbern burd) bie 3lrt. 657—686 erfe^t fein fodten'C ^l^ottenbs ha^ irgenbioie einnial bei ber 3(ufnal)me in ben Drben bie .^lerifcr augbriid'lid) uerfprodien baben fo((ten, ini 3tnfd)lnjs an jene 33ul(e, bie ja alierbingS bie 3lnerfennung ber bifd)i.iflid)en 9ied)te in 33egug auf 3c()'iten, Cblationen :c. ouobriidtid) nerlangt, jene :')Jed)te gewiffenbaft ,vi ad)ten, bauon l)aben mir in beni gau^en Drbcn^bud) feine ©pur gefnnben, e§ fei benn jene allgenieiiie 3(nobrud'5uieife in Strt. 274: „secuudum preceptum ') „(''-iihu." p. 45, ?rniii. n. ~ -) \). 1('.7 3(nm. — ■') (^iirioit p. 241. — *) ibid. p. 1()4. - 128 — domini pajx''--. SHfo, uieiiii aiictj ber 3Iufna()incrituQ luit bcr 3cit nmncl)C 'Hiobififatioiion in bcr 'liidjtiiiu^ uoii (i'vuicitcniiigcn orfaljren i)abm maa,: noil ircienb einem bcionbercn Unterfd)ieb, mo()( gar Wegenfal^ suiifrfjcii friU)cr iinb fpiitov bci bom ©oliibbc ber .^(erifcr (jabcii roir md)t§ ent- bcrfcii foniien. 3omit bcfdiranft fid) bie 'Jinbcruiuj, lueldje bie SBuHc lHIcranbor'5 bci bcii Tcmp(crn crfdjreii l)at, baraiif, ha]) fie bie papfl(id)or feits geuuilirte (i-rinad)tic]uiui ^iir SUMdjtc bei eit]encu CrbeuS-' fop I (in en ftatiitcmndfjii] in bie 3lnraeifiiiu], fiir ncuio()n(idj mtr bci foId)en 311 beid)ten, uerumnbelten : eine 5(nuienbun9, uield)e iibrigenS von ber ."ivurie fid) uorausfefjen lief? uiib von i(}r fe(bft mofji faum a(§ eine 3l(ternation enipfnnben raurbe. SBenigftenS ftreitet bacjencn ber \a and) lion ':pnil3^) angefiiljrte (F'rfnf^ ©regors TX. nom 7. ^ynni 1238, ber ge= fangenen ^eniplern ansbriidlid) geftattet, and) bei 9)iii!oriten 311 beidjten. ^a ift bod} ftiCfdjioeigenbe SSorauSfel^ung, ba^ bie ilurie ba§ tentplerifc^e ©tatnt, mogIid)ft nur bei eigenen Mapldnen 311 beidjten, iiic^t blofj fennt, fonbern and) biHigt iinb filr red)t fjiilt. ^n '^en ©tatnten felbft aber finben wir an ben betreffenben ©tellen") fo bnrd)au§ ba§ giite ^eimifjt; fein, mit ifirer 33eid)tprari§ auf bem firdjlidj red;tnidf3igen, pdpftlidjerfeito approbierten 33oben 311 fteben, ba§ won einem eigenmddjtig eingefd)(agenen abmeidjenben '-ii?eg feine '}^ebe fein fann. llbrigenS 3eigen un§, mie roir im pofitiuen ^eit fefien roerben, eben bie ^rotofotte be§ ^^rogeffes mx ber pdpftfid)en 5lommiffion, ba^ jene 9(niueifung, nnr Drbcndprieftern 311 beidjten, feinesroegs fo ftrifte eingef^alten roorben ift, fonbern, uiie \a and) f(^on bie ©tatnten uorfefjen, 3al)lreidje Stiisnatjmen o(;ne weiteres oor^ gefoinmen nnb fiir 3n(dffig erad)tet roorben finb. llberljaupt finben roir bie '^^dpfte felbft ber 9teif)e nac5^ niin = beftens chcn fo gefdjdftig, bie ben ^Templern in ifjren ^^riui = ( e g i e n n (j^ g e 3 g e n e n (S d) r a 11 f e n 3 n ^ n r d) b r e d) e n unb fie inimcr mef;r gdnsfid; nur nod) tron fid), ber ^nvk, ab{)dngig 311 mad)en, a(S bie Xempier felbft. 3(ud) ^rn(5 giebt un§ \a bauon eine anfd)au(id)e libera fid^t^), roelc^e jugfeid) 3eigt, ba^ biefeS 93eftreben nid)t etroa nur auf bie erfte ^^'eriobe ber Xemp[ergefd)id)te befd)rdnft roar, fonbern baf? bis auf 33enebiFt XI. bie *^sdpfte fort unb fort bie '].^riiii(egien ber Tempter 311 erroeitern getrad)tet unb nur gan3 uereinsett ba3ipifd)en t)inein fleine BJeftrif- tionen oorgenonnnen t)aben. ®a^ biefe 9kd)te unb ^^U-'iui(egien bann aderbingo iron bem Trben felbft, unb 3roar nid)t aUein ben '^^rd; laten, fonbern and) roeltlid)en i>Jcad)tl)abern unb .^aien iiberl)aiipt gegeniiber ') „«\n\x\" p. 47. — '-) cf. 9W. 542 umc nidit miiibcr ?Cvt. 2fi*». — •'') ibid, p. 49 fi. — 120 — oft riicffid)t§[o6, iuand)ina( init ofliiovicruiu^ ber nod) uorfjaubencn r)ied^tGfd)mnfeii, iiftorS nod) mit i^liifjcradjtlnlfuug ratlidjev ^Inn-fid;! unb .^liii^l)cit uiafirgenommen unb au§ gebeutet rourben, (a§t fid) frei(id) fauni Oeftrcitcn unb mirb uidjt b(o§ non 'JOiolni) felbft, roorauf '^^rul^ M f)iniucift, fonberu nudj burcft anbcrc unocrbcic^tic^c Seuoscn c|cnii(-\enb minefcn. (Jnblid) ift iui aKflcnieincn rid)tig unb und)tig and) bcr .'pin; luoio, mcldjcr ben ©c^(uf3 bc§ .^apitels bilbct, 'i:ia^3 bicfe ""^^ riuiiegicn u ni f ni c I) V & c g c u ft a n b be r 91 n f e d; t u n g lu c r b e u f o n n t e n, |e nicfir bcr Drben felbft in fpdterer 3cit immer me^r iiber bio i()ni eigeutlid) jutjetjorigen 5lreife Ij in au§ griff unb nid)t btofj luirflid^e, fei c§ abclige, fci c§ nid)tabelige ©treiter, fei e§ £(erifer ober nud) 5ur 33erroa(tung feiner ©liter niitige unb taugOdie Seute aufnat;m, fonberu and) alle nuiglidjen gang imb gar nid)t qualifijierten *i^t\ik, fo ,!Oanbroerfer, raeld^c mit bes CrbenS 3"-^^eife bic Stelluug be§ Crbeno ju ben fird)(id;cn :iDcdd)tcu barget^an roorben ift, fommt ^^ru^ auf feine ©teltung ju ben politifd)en 9)Zdd)ten 5U reben: junddjft im V. ^apite(-) allgenunn auf ,, feine ©telluug gur lueltlidjcn ©eroalt iiberljaupt unb feine ilonf'urrens uiit bcr 9(ntoritdt be§ Staatcs". Its ^auptjicl bcr templerifdjcn '^^otitif luirb ba luieber gleid) ju 93egiun aufgefteltt bic ©eiuinnuug eincr ftaatlict) fe(b; ftdnbigen ©tetlung d^inlid) bem ©eutfdjorben. X^n ^etoei^ bafiir, freilid; nur eineu ,/2Bat)rfi^ein(id)!eit§beroei§", finbet %^v\\^ in ber ,,^^otitif, roclc^e rair fie mit i^onfeguenj unb ©nergic ucrfotgen fetjen, um ben Drben felbft, feine (filter unb beren (Sinfaffen hm ftaatltd;en in'r^ pflic^tungen ju ent^iefien, bie ftaatlic^en ^tedjtc in bie eigcnc ^anb §u bringen unb biefe erimierte (Stellung hnxd) ©ingebung uieitreidjcnber Sd)u^-' uert)dltniffe auf einen moglidjft grofjen iU'cis bem Drben felbft nidjt au= ge(;i)riger ^^erfonen ju erftredeu"'^). S)er Drben I;abe jeues ^id nidjt ') „(Snt\\.\" p. 52. — 2) ibi.l. p. 58-73. — 3). p. 58. - 130 — tvrcidjt, aber bic 5Iiindr)eruiu^ an basfetbc fei in ben uerfdiicbcnen Sdnbcrn eine \d)X oerfdjiebenc : am men ig ft en in biefer r)ddjtung I^abe ev in Portugal erlmigt, mo er c\a\v^ ber ftaat(id;en ©emalt unterroorfen ge= blieben, feine S^emegungGfreitjeit unb fogar ber ©ebrand), ben er von feinem 33efi^ nmc^te, ganj nnter ber foniglidien .Uontrotle geftanben jei. IH^n(id), menu and) etmao f^'cicr, fei feine Stedung in 3lragonien — mo er ja gleidj ju 2lnfang biird; jeneS 3:eftament beo Ronig SHp^ono I. faft in bie 3ieil)e ber fonnerdnen ^errfdier eingetrcten mdre'i --, ebenfo in (iaftilien, :itauarra nnD DioufiKon geblieben, inbem er ,,nirgenbQ in biefen ©tantcn [anbeGfitrftIid;e 9ied^te", fo bie boije @erid)tGbar: feit u. brgl. , „an fid) gebrad)t fiabe"^). '^^ru^ modjte quo biefen Wia- teriaUen iiberbaupt ben Sc^hiB jieljen, ha^ „bcr Crben imnier ba ^u einem geringeren 3Jiaf? uon Unabtjdngigfeit gelangt ift, mo er, in bie 9)Jitte cines uon nationalem Sinn erfiiUten, monard^ifd) geeinigten 58o(fotninS geftettt, fid) nie gan^ uon feinem urf^iriing(id)en ^i^ernf entfernen fonnte, fonberu in bem jeitmeilig erneuten cHampf gegen bie Ungldnbigen ben 9)iittelpunft feiner SBirffamfeit fanb"^). 2Bir mi)d)ten einfodicr nod) fagen: M^ ber .Crben iiberatt mit bem ftaatlicben Seben um fo enger organifd) uerbunben b(ieb, je mebr feine eigenen .3'i^ede mit benen eineo 3taat§roefenci 3nfammenfielen; je frember bagegen ber eigentlic^e ^mcd be§ Drbeng, ber .Hampf gegen bie Ungldnbigen, uon ^aiife aus einem Staatemefen mar ober mit ber 3^'^ immer mebr mnrbc, befto frember ftellte fidj and) ber Crten bem etaatomefon gegeniiber — unb umgefeljrt — unb befto frdftiger mar ber ^uq in ibm, iid) uon bem ftaatlid^en .^>?eben moglidjft losjulofen unb auf iid) fetbft juriidjujieben. ^n ^^^ortugal xinh auf ber fpanifdjen ^albinfet iiberf)aupt gilt bas erftere (^efet^: ijier roar ber Crbensjmed, ber *Rampf gegen bie Ungidubigen, jugleid) einer ber ^mde be§ 3taates fetbft unb, menigftenS in jenen ;3at)rbunberten, fiirmat)r nid)t bor (el^te, ein unmittelbar bringenber greifbarer S3eruf, ber jene ©taatcn in fteter 3pannfraft unb 2tim\ ertjielt. Ta^er mar c?^ natiirlid), ba^ bie ftaatlid;e ©emalt, bao ^onigtum, uon 2(nfang an fold^en Drbeu nur fomeit ^u(bung refp. ^brberung unb Unterftiit3ung ju teil merben (ie^, als sugieici^ ber ©taat felbft feine eigene gorberung unb Unterftiifeung fanb unb ebenfo, M^ bas Monigtum, ba es ja bicfelbe 3luf= gabe uerfolgte, ba§ |)eft ber Seitung jeberjeit in ber ^anh bel;ielt. ^n onbern i^dnbern, mie in ©ngtanb, ^ranfreid) unb anberrodrts, mo ba§ ftaatUd;e Seben ganj anbern 3ieten fid) 3ubemegte unD and) ber 2(ntei(, ben biefe Staaten in ber ilreusjugsbemegung am Mampf gegen bie Un-- ') ft", obcii p. lin. — 2) „(vntn\" 1). (;i. — ^) il.i«I. i-. (id. — 131 — illaubicjeit i^enommcii, imnicv incfjv ,^ii1'amincnfd;iiianb unb ju eiiicr (Spifobe ber 33erganoienJ)eit nnivbe, luarb bcr Xcmplovorbcii nHmdfjtid) ciii frcmbes (Element, lueldjcm bic 'Mention, nndjbcm [ic cs cine ,3^it (nun init if)rer 5l^egciftonmg getragen unb in bic ^ofte gcfjoben, g(cid)gu(tig ben J^iMicfcn fe()rtc, \a lueldjes fie fdjHcBUdj aU ein nnnotigc^j unb ftoreubcs (Slcment cmpfanb unb ungernc crtrug. llnb eknfo umgefef;rt: roic bie TenipU'v in bicfcn 5nnbern au§ eincm jufaHigcn 9lcciben§, meldiC'j ^u betn ftatttKd)en Sebcn (linjutrat, nid^t an^ cincni immanenten Xxkh be§ (2taat§Iekti'j fclbft Ijcrnusgeiiiadjfen luaren ober biefcm entfprad)en, fo fiitj(ten and) fie imnier meljr biefes ©taat^tcben fetbft afs ctiya§ ^renibcs, ®Ieid)giUtige§, \a SdftigeS, beffcn ^]3fU($ten fie in jeber SGeife fid; ^u ent= l\d)m unb beffen Soften fie, mo nur inimer mog(id), won if)ren ©c^ultern abjuiudljen fud)ten, weldjeS fie inuncr roeniger angef)en foUte, tnie fie e§ \a and) (iingft nic^ts mdjv angingen. S^arum barf e§ \m§> nid^t nninber= nef;men, luenn roir in biefen Sdnbern, uor dleni in ^ranfreid^, mo bev Crben nun einnial oon ^aufe au§ am mdd)tigftcn entroidelt mar, mo er feinen Urfprung unb feine C^einmt (jatte, menu mir Ijier ant meiftcn i^on= ftifte be§ Drbens mit bent ftaatlid^en Seben treffen, un§ l^icr am in ei ft en .^ la gen uorfominen iiber bas lib erg rei fen ber Tempter unb itire ©ingriffe iit ftaatlii^e 9?ed}te unb .^ntereffett. ©emi§ finb fold^e iRtagen mie bie ber Siirgerfc^aft won ^^rouin§^), Sa SfJodjette^) uitb ^ari§^) du^erft te^rreid;. 3lber nid^t etma, roeit fie bemiefen, loie bie 3:'emplcr barnad) tracf)teten, eincit befonbern fouucrdneit Staat iin 5tbenbtanb, mo= ntoglid) in j^ranfreidj, attmdf)lid) fitr fid) 311 errid)ten xm'i) moi)i gar iiber bic ^roitc t)on ^ranfreid; ^err 311 roerben — mie bas SBitdeS'^) iippige "•^'tjantafie auSgetjccft unb au^gcmatt bat unb momit er au^ %^xu^ an- geftcdt 311 fjabcn fd)eint — fonbcrn bes^atb, mcit fie etmaS fiir uns nod) ungteidj ^Bid)tigere§ bemcifen: ndmtii^ ba§ and; in ber 33iirgerfd)aft fomenig mie in ber ©eifttidjfeit ber Crben irgenb met(^eu ^att ge^abt fjat, fonbcrn int altgcmeinen and) bier, obgleid) teitmeife au§ ganj aitbern f^kiinbcn a(§ bcint M;tern§, nur i^a^ ober roeitigftens 2Bibermit(e gegeit ben Idftigen, bodjmittigcn Sanb^mann entpfunben murbe, tucld^er bie I'afteit fiir bae. ©taat^mefcn, mcfd^c auf bcr gro^cit 9)?affe (agen, nur oerme^ren t)atf, of;ne bcm (Staate fidjtlid) in irgenb etma§, gcfdjmeigc benn entfpred^enb feinen itrdften, ju nit^en. ^iir gemotmlid) ntod)te frei(i(^ ber Crben fotd)cr Stimmung tat^eit unb iiber feine Unpopularttdt mit bop= peltem ^od)mut fid) (jinmegfe^eit ; mii^tig abcr unb nieberf c^ntctternb mu§te ») of. „(5utw." p. 66. — ■'') p. 67. — ^) p. 70. — ■•) cf. baju im aUgeineineu iinfere ^emevfungeit iitiev bicfcn fiir bic icinptcrgejdndjtc mnr/iiupiiiiiioUen 2cf)riftftc(lcr im nadjficu .ffapitct. — 132 - biefeS 9Jiomcnt fiir ifju merbcn, foddb bie luirflidic ^.tcncljt, ber Stant, Cio uuternaljui, foiiiev fiir ifjii mil3(o]eu (S'^iftciij auf bcii >2db 311 riirf'en. Dk^ gefdjalj biirclj '"^Ujifipp be 11 (S(i)i3nen. So fomincu mir mm an ^^tjitipp ben ©djoiicn iinb fciii !i^er(;alt^i'o ^um Templcrorben, 3imad)ft bio 1307 im luic^ftcn VT. M'apitel \) eriirtevt : ber entfdjeiboiibcii --l^eboutimc] c]ema^, lueldjc '|.'()ilipp bem odjoiien bci bem Uiitcrgaiuj bco Tcmp(erorbeii§ sufommt, ciii iiberaiic. nud)tit]ee. Mapitel. T^effen $li>idjtiiifcit luirb babiivdj nid)t (-(cKbmiifert, baf; ^middjft ^^^fjKippS Stclluiuj luir bio lliO'^ be[prodjen luivb. 2)cim, lueim irgenbuio, fo finb \a im ^empferprogcfj bie einleitenbcit ©djritte, bie -i^or= bereituiui 311111 '^^rojefi, faft undjtiger als bie Sadje, ber ^^^roje^ felbft. 3e me()r aber i^erabe biefe einleiteiibeii Sdjritte in eiii befoiiberes ©imtvl (^eljiidt [iiib, urn fo me§r i'id)t miif^ ebeii in biefen Slntejebentien, bem fri'djeren i^erbdltni§ ^^IjilippS gum ^emplerorben, t]efud)t loerbeii. Sa ift e§ nun uou bod)fter 33ebeutunn, wie in biefcm iivapitel ber 33en)e{§ crbradjt mirb, baf] ^^Ujilipp ber iSd)one feinecmeniS uon 3lnfant3 an biefclbe ^^oHtif ge genii ber bem Crben eingel;alten bat, uielmefjr mand)eriei ^^anblungen berfelben ludbrenb ber beiben crfteii ^M^ftvgefjnte feiiier SJecjierung unb im gaujen nid)t weniger at§ b r c i i^anplpfjafen berfelben fid) nadjmeifen laffen. ,^n 5(nfang feiner D^egierung oerfudjt ^^tjiltpp, rote gegeniiber ben immer iibermcidjtiger auf^ tretenben f(erifa(en (MeUiften in ©iibfranfreid), roeld)e bort burdj bie uer= (jdngniGuoIIen SBirfungen ber ^nili'ifition erjeugt luaren, fo gegeniiber audj ben ^emplern bao ftaatlidje ^ntereffe baburd) gu loaljren, ba§ er in 3.ser= fofgung ber ^^'olitif feineS ^i>ater6 unb 33orgdnger§ '^Ujilipp III., ber burd) bie Crbonnanj „Ecclesiarum utilitati" geiftlid;en ©enoffenfdjaften m\h Drben jeber 9(rt bie (i'rioerbung yon Seljeu, 2tfterleljcn m\t) Sigengiitern unterfagt aber gegeniiber bem Drben fraft ber ^sriuitegien besfelben, bie iljm bie Umgebung einec. fofdjen ^^erbots ermi3gIid)teH, nid)t§ au'ogeridjtet f)atte, bafj er in ^Inu-folgung folc^er "potitif, vool)i um bie SlScnbe bes Safjres 1286/S7-) af(e. ©uter, roeld;e ber Drben rodljrenb ber le^^ten 30 ^afjre erroorben, mit 33cfd)lag belegen nn'o burd) feine 33eamteH in ^serroattung nel)men lie|3. Sl^ie ^^ru^ Ijeruorfjebt, braudjt bieS „a>orge()en gegen ben Drben feine anbcren (^Jriinbe geljabt ju fjaben a(§ (Srfenntnie. ber bebcutenben 9)Jinberung, roeld;e burd; 9)iel)rung be§ eyimierten Drbene- bef%S bie fbnigtidje 3tutoritdt erUtt"^')/ obne baf3 „etroa§ auf bie 3(bftd)t beutet 3U einem ©euuxltftreid; gegen ben Drben", ober ju ber ^^ermutung bered;tigt, ber Jlonig l)aU anbere 3iele nerfotgt at§ er ,iugab. ®ao •) „(Snt\\.\" \). 78—80. — '■') il.id. p. 77 nnten. — '') ]). 80. — 133 — (jebeii u>tr ijerne 311, beiin 00 lianbdt fief) offoiilnu' bciiii (]aii,^oii "iVvfaljven ijetien ben Xemplcvovbeii luic in Dcr nanjen '^Hilitif '|>l)ilipp boo 3d)oiien imincr uiiebcr urn ba6 eine (^rimbbcftrebeit, jeber aJiinbentiu] ber foiiigs lid^en 9)iad)t niif jebe ^il^eife enti^ciioitjutrcteu unb jebe ^liefjnnig bcr fi3mg= lid^eu ^Diadjt buret) atte 'l^cMttel 511 ucvfucljen. 9(1^ eineiu ^^ioatvontifer erften 3?ang§, a(§ uie(d)er er \a and) won '^^^tl3 (jejeirf^iiet mirb^), mar eo x{)\n gleirf), mif lueklje SBeiic or bice :^kl erreidjte unb ob feiii 33or-' ijeljen babei ben Sdjoiu ber ^''^'-'''iKQii'-Mij ermecfte ober nid)t. So ift es beiiH fiir '^Ujiiippo Ciljarafter iinb ben feiner ^-politif aufs t)od)fte bejeidinenb, tua]], nadjbem ber (Streit jafjretang, bt§ 1292, gerociljrt l^atte, ber Ho nig pfiDliUd) 5iiriirfuieid)t unb uerfudjt, bie Tempter burd; 33 e; 13 it n ft i (\ u n tu n 5 u i] e m i n n e n , oI)ne ba^, mie ^^rul3 bemerft, „ mir ju fagen uermogen, iiie§t;a(b '|>tjt(ipp jene '^^olitif aufgab""-). Cffenbar fafjte ber .^onig nun eine aubere midjtigere 9tiu3elegenl;eit unb llnter^ nebnuuig ine 9tuge, luobei eo ibm barum ju ttjun roar, ben Crben, beffen reid)e .s^ilfsquelten er ja ebeu burd) jene Sliaferegel ber ^ef(^tagnot)me tjatte fennen lernen unb burd) feine S3eaniten au§briid(i($ notieren taffen, auf feiner ©eite ju t)a6en unb am einent Gegner, ber uerntoge feiner eigentiimti(j^en fird)tid)=uiettiid)en '^'riuitegien bod) nic^t fo Ieid)t 5U ent^ unirjetn iiuir, 5U eineni nitl3(id)en unb bei beffen internationaten 33e3iel)= ungen befonber§ uiertuollen 33unbe§genoffen ju geiuinnen. 9Betd)er 5trt jene neuen Unternebniungen waren, wobei ibm ber Xeniplerorben feine befonberen t^ienfte leiften fottte, ift natiirlid) fc^roer ju beftinuuen. tS'S tann ebenfon)ot)t fein, ba§ "P^itipp bamat§ bereite an ben burd) ben Sob ^Jiubotf§ oon ^absburg im yergangenen '^abre jur (E'rtebigung gefomnienen, aber freitic^ fd)on 1292 burd) 9tbo(f uon 3iaffau inieber befe^ten .slaifer^ tI)ron bad)te, at§ ba^ er buret) ben ^a(( uon 3tceon auf eineu anberen '^^tan t)ingetenft luorben ift, ber in ber ^votgejeit nac^iueistid) ja nid)t lueniger a(s jener i^^aiferptan fein ^^enfen in 2tnfprud) nat)ni: ben ^^tan, bie d)rifttid)e .*oerrfd)aft im 9}iorgentanb in gro^artigerem Itmfang aufd mm t)er5uftetten unb bem fran5ofifd)en ,3"tereffe, in irgenb einer ?^orm, bienftbar ju nmct)en. ?3^iir biefen ^att loar natiirtid) ber 9Sert ber tempterif(^en Sunbeogcnoffenfc^aft befonber§ einteuc^tenb. ^Jiogtid^ermeife bad)te er auet) fd)on niit s^\[\t bcr Tempter auf bie eben bamats, burd) t^cn 2oh i'citolaue II., jmei ^ai)vc lang ertebigte c^urie (Sinftuf, ju ge- iinnnen ober fiir einen etumigen .'i\ampf mit ber fird)tict)en 9)iad)t, ineld)e ja in mannigfad)er ^^Beife fd)on banmls bem Staatointereffe t)inbernb im 3Bege ftanb, biefe im oorauS it)rer traftigften ©tiifeen gu beraubeu. ^ind) ') cf. p. 76 f. - ■) ibid. p. 80. — 134 — '^ruli fomiut barauf, iiibem er') ben ivoiiflift mit 'IkiuifajiuG VIll. als cine iubt3lid)e Urfad;e foM)er 'Jcadjijiebujfcit in jener '^eriobe nennt. 9lber biefer ftanb ja b'od) 1292, iilg ber Monic^ bie ©djiuenfung unternafjni, nod) in lueiter ©idjt. ^ni g-ortt^ang biefer fciner ^^^oliti! fommt bann allerbintjs and) biefer .s^onflift mefentlid) in SBetradjt. (Snblid) ift nod) dm ^l^coglid^feit, auf bie and) inandjeo in ber ^srul^fdjen ©arfteHiuuj I^in^ lueift, ba§ ber konio, fiir feine ^inanjen ber teinplerifdjen .§i(fe beburfte unb einfal), baf3 er auf bent 3Bege ber ©iite luoljl ,^u inefjr fommen luerbe aU auf bem ln§f;erigen ber ©emalt. 3Sie bem nun fei: fo uiel gel)t ant^ alien biefen SJia^naljnien fjeruor: ^^fjilivp luoUte urn feben ^reis bie .s^ilfgqueneu bee ^Tempterorbens fid), b. f). ben ftaatlidjen ^ntereff en nutVdar mad) en. 3tad)bem i()m bie§ hm6) ^emmenbe a}Ja§regeln md)t gelungen mar, i)erfu(^te er es auf bem ai>eg ber ©iite unb ?vrei'HbIid)feit, burd) Beftdtigung il)rer eben nod) befdmpften ^^srioilegieu unb ^^efi^tiimer unb mand)erlei SCenjilnftigungeu, bie er il)nen fonft nod) §u teit luerben tiefj. 3um 2^eit fd)eint ifim biefer SBeg gelungen ju fein: ja, nad) bem, mae ^rul5 beibringt-), f)dtte ber ^lonicj am 10. SUujuft loOo mit beui Xempler: orben burd) beffen ©eneratoifitator in g^ranfreid) ein formtid)es 33iinbniQ gegen ben ^apft Sonifaj VIII. abgefd)(offen , in n)e(d)em er il)m feine tf)atFrdfti(je .t>itf«^ iini^ Unterftiil^ung gufagt gegen einen jeben, ber etmaci (jegen feine G)ere(^tfam!citen nnh gu-ei()eiten uuterne{)men luiirbe, uor allem gecjen ben an ber ©pil^e ber ^ird)e ftef)enben S3onifa5iuS. .^nbeffen, m fragt fid), ob biefer SSertrag t)on bem Drben, b. l). bem 9}ieifter unb .^onuent, ber allein fompetent ju einem foId)en 33iinbniei luar, ratifijiert luorbeu iff:? ober ob nii^t bie anbere ilberlieferung red)t I)at, iueld)e in ber uon ^rulj utitgeteiden Urfunbe^) biefes ^Gertrago mit bem 3sifitator ^ugo yon ^^^eraub uur oietmef)r einen ^ ii n b n i § a u t r a g an be u ^liemplerorben fiet)t, einen 2tntrag, ber ober uon biefem uid)t ratifijiert, fonbern o i e I m e f) r 3 u r li d g e m i e f e n uiorben fei ') '< ^af? bie te^tere 2lnnaf)me bie rid)tige fei, ba§ luirb uid)t baburd) entfrdftet, baf5 P)inpp and) nad) ber ^ataftropr)e gegen 33onifa5 bem Drben gegen^ iiber faft ein „bemonftratiu freunblid)es 3Ser()dltni^''-'j lual^rte, inbem er md)t bIo§ .^ugo uon ^^Uraub jum ©enera(einnel)mer feiner CSin!iiufte ernannte, fonbern and) im ^ii'ii 1304 burd) einen uon ^^^rul^ gleid)falls ur!unb(id) ^') mitgeteitten ,,^-reibrief atte ttk i^inberniffe befeitigte. ») „(S:ntw." p. 82. — ») p. 82 ff- - ') ft". „(5iitu\" Uvfunbl. In-ilajiicii, .tonli^Sutf. n. 20, p. 306 f- — *) cf. ©djottmiillcr T, 82 it. ckiifo iriebcv I, 115. — ') „(5ute." p. 84. — ") ibid. Uvfunbl. ii5cil. Ill, «onio^uvf. n. 21, p. 307 f. — 135 — luelrfje beni Orbcii bet bev '^HnMiiolinuu^ Kiiico ij^cfit^eo unb ber (S'rmeite^ rung feiiiev I'luonaljiiieftclliiiui cutcjeijciujctvctcii luarcii" '). !I)enn baf? einc folcl^ bemoiiftratiue ^yreiinbfdjaft noc^ fciiiesiuecjcj fciiie wa{)xc Wcfimuiiu^ ucvbiin^te, baf? or uietmeljr o^ tiebte, bautit inir fciiie lualjrc iUbfidjt 511 uerfd)(eierii imb bac Dpfer fid)cr ju madjcit, btVj or 511 uernidjteii faun, bas {jat ja '^Ijilipp beiitlidj ijeiuig fdjoii baburd) bcmiefeu, baf? cr ben (^iroBuieifter a)io(ai), meldjeu er fridjer fd)on biird) bie ^atenftelle, bie er i()m dei eineni [einer .stinber iibertrug-), feiner eigenen A-anit(io nuf§ nddjfte uerlntnben fjatte, nodj am 12. Dftobcr loO^ baburd) ,,ef;rte", tia^j er \l)n „ueben ben l}bd;ften ,3.i>iirbentragern hd ber Seidjenfcier ber '^kin^effin Katljarina, ber (S'rbin beci dlddy^ .^onftanttnopel unb ©enialjHu be§ Wrafeu uon '^Nuloio, einen ^ip^d bes SBafjrtudjo trageu Uef^" ^). '^m bie 9iic^ti9!eit ber 3(nna(juic aber, baf? .s^ugo uon '>peraub eiue S uberpo I i tit luit beui ilonige getrieben, au^ luetdje fid) ber Drbeu in feinem 3}ieifter unb Monucnt uidjt cingelaffen, fonbern biefelbe flar unb beutUd} 5uriicfgeunefen Ijabe, fpridjt nidjt bioJ3 bao gan5e iiberauc jiuei- beutige S^erljatten, luelc^ed jener ©rofjiui'irbentrciger, ber in 9)?o(ai) feinen ficgreid^en 9?iua(en urn bie Giro^nieiftertuiirbe tjafjte'), in bem '-progef; uad^ ben ^^H'ototoffauGiueifen fpielt, fonbern eben and) jene uiitgeteilte llrfunbe ooni 3iii'i 1304, inbem in berfelben gefagt mirb, baf? ber Monig biefe SSergiinftigung bem Drbeu angebeif^en (affe in Sfliirffidjt auf A^iugo uon ^HU'aub unb bie mand)erlei luinfommcnen ^ienfte, bie if)m oon biefem eriuiefen roorben feien. ©ieijt bao nidjt gauj fo nug mie ein '^serfud; p;ilipp§, hm burd) feine eigeumdc^tige '^^otitif beim Drbeu in iDfififrebit gefommenen ©eneraluifitator bei ben Jtemplern ^u reftituieren , mie er il;n uon feiner eigenen Seite fdjablos ju (jaften fudjt burd) I'lbertragung be^> und)tigen ^^>ofteuQ eineS ©eneralfteuereinneljuiers, auc^ mieber geiui^ ni(^t in einem 2Inf(ug uon uncigennii^iger 2)anfbarfeit, fonbern meil er bie !^ienfte biefe§ 9)ianneo and) fernerfjin ju uermerten gebadjte'c" 3Bie meit alfo eo bem ilonig gelungen ift, ben ^empicrorben im ©treite mit Sonifagius auf feine ©eitc ju briiujen, fdjeint nod) huge nid^t ermiefen gu fein. ^a, nidjt einmal bao fdieint un^ fidier 5U ftetjen, ob man bie ^empler mirftid) ju benen jdbten faun, meldje bie Wppellation gegen 33o nif ajius VIII. an ein allgemeines .^oujil bem .^cmig uuter= fd)rieben. ®enn inbem a\\<^ bei biefer ©elegenfjeit ^ugo uon ^seraub htn Drbeu uertritt ''), finb luir nidjt gewif?, bat er and) fjier mieber nur in feinem eigenen ober luirflidj im -)iamen be^ Drben^ gefjanbelt, Ijat ber ») „enhi\" p. 84. — -j cf. ©d)ottm. 1, 82 unb mc(;v nod) I, 125 ?lniit. — ") Sc^ottm. T, 127, ,r')at?emann p. 202. — *) cf. bie 2luSfage ^iigo6 be ^auvc, -midjdzt II, 244 ]., bel>rod)cit bc8 langcrcn bei 2*ottm. I, 590. — *) cf. ©cficttm. I, 82. — \m — Crbeii bicfen Sdjritt i^ebiHi(]t ober luicbcr alo eine (Stiu'nmddjtii^foit ^^^eraitb!j I)ernadj oerlciujnet iiiib umgeftofjcir:' SBeibco ift moi]lid), aber bad (elitere [djcint nm luieber bad ii)al)rfd)einlidjeve. ^n jebem M^ ']d)mt ill ber .^auptfadje '|>(ji(ipp6 '-li^erbcn urn bie 33mibed9eno[)eufc^aft ber S^empler ycrloreiie fiiebcsmiilje geiuefeii, ooii bem Drbcu am eiit^ fdjeibenben ^^iiiifte ^uriidcjeiuiefen luorben gu fein, eiitfpred)enb eben i(;rev '4>f(ic^t, bie fie mit bem ^^apfttitm unb beffeii ©adje sufammenbanb. 2)atl aber '^'tjittpp eiiie foldje ,3ii^"i''dii'eifung ,^u oergeffen nidjt ber 3)lann max, foiiberit eben, raeuit er biird} fdjeinbar befoiibere (^3unft ben iserfijt)iiten fpielte unb bad ^^ertjangene bei anberen in 33erge[[enl)eit ju bniui(en fud)te, nur auf einc ©elegeiibeit kuertc, fic^ (jriinblid) fiir immer.3u radjen, bad uiirb bcmjeniijen nic^t jiueifeHjaft fein, ber fid) etinad nctfjer mit '^^Ijilipp bem ©dpnen unb feinem ©f)arafter befannt gemac^t Ijat. ^en ^eroeid bafiir finben roir fpciter. .^ier fei nur nod; auf bad Sugeftdnbnid (jingeiniefen, bad am @d)Iuffe bed .^^apiteld ^ruti felber nmd^en muf^ ') : ha^ burd) biefe ganje ^^'olitif ber Slonig bod) nur fid) felbft ber gefel3lid)en Mitkl gur 2tbn)ef)r gegen bie 2:empler fiir ben ent: fd)eibenbeu ^lugenblirf' beraubte; bal)er er ,,um eine ijered)te -rage eine roid)tige diolk gefpielt I)at, ndmlid) ber bffentnd)en 9)ieinnng iiber ben tempter orb en. ^n loelc^er 9iid)tung biefe gefd)ilbert loirb, jeigt fc^on ber Stitel beo ndd)ften VII. .^apite(d-): ,/ii>anbhingen in bem Urteil ber 3t^it9'^'ioffen iiber ben Drben unb bie '^Udne ju feiner 9ieform." ^amit ift fd)on angebeutet, mie bad anfdng(id) fo giinftige Urteil iiber ben Drben mit ber ,3oit eine ^In'rdnberung erlitten unb immer mel)r ju Ungunften bed Orbend fid) geftaltet l)a6e. ^Barum'^ ») „iSnhv." p. 86. - ') ibid. p. 87-107. ill uioWier ,s^'»iu[td)t'i' '^l>aG ifto, luao man Deiii iTempIerorben ei(U'ntlid) uorcjeuuirf eii Ijuf^ ^a^ [inb g-rai]eii, Die fiir ims uoii l)5d)ftcr ^ebeutung finb. Tk 3lntuiort baraiif lautct uerfdjieben uou bov, lueldjc ^^rul^ in bcr „@el)eimlef)re" gei^iebeii Ijat. (S§ [inb nidjt foiuoljl 'iserbd(^ti(]nii(]en ber ^iedjtgldubii^f eit bes DrbenS, aU .^tai]en iiber du§evlid)c ^inge, iiber dnf3Ci1id)eS 3>ciija(ten, uon u)cld)cn nn§ biefes Kapitel erjdijtt. 3?or allem ift es neben beni ^Jieidjtnni nnb bem ©tolj ber 3^enip{er iljre .§ab(]i^i' itnb eigen = niiljigc ''^olitif, roelc^e man ifiiien anf^ bittcrfte oeriibelte. ®af5 fie reid) maren, ja nnn, bas Id^t fid; nid;t (engnen, luenn and), woriiber ©d;ottnui(Ier einc treffenbe 9(u§einanbevfet^nng ^) giebt, inand)erlei iiber; triebene isorftolhuujen bariiber um(anfen mod)ten unb — bei ber 'JJatur einer foldjen cincn bent(i(^en (Sinblid Qn5fd)(ie§enben unb burd) bie ?^erne feiner Unternebmungen inie bie lueite 3]erbreitung feiner '^efi^ungen bie ■^^Ijantafie boppett reijenben internationalen DrbenSiuefcnG — nal;e genug lagen. Xa^ fie von i^rem 9?eid)tum nid)t ben gebiibvenben ©ebrauc^ mod)teH, insbefoubere ni(^t genug baoon fiir bie ^serteibigung unb ben B6)n^ be§ !)eiligen Sanbes aufmanbten, raie boi^ il^re ftatutennidf^ige '^^f(id)t geiuefen rodre : barauf ift ju fagen, fiir§ aligenieine, baf? ber riditige (L^kbrauc^ be§ 9{eid)tumG ein domim ift, uie(d)es fid) itber(;aupt in ber 'IBelt nid^t qUju oft finbet, ba§ aber fiir h^n gro^en .*Qaufen bie ^cfi^enben, aud) lueim fie nod) fo oiel tbnn, inuner nod) (ange nid)t geiuig, b. (). fo uief tf)un, alo man uon i()nen rcd)tmdf5igern)eife erumrten 5U biirfen giaubt, uol(enb§ 100 eg fid) urn fo allgenieine ^erfonlid)feiten mie Drben u. bgl. banbeit, auf beren greigebigfeit ein jeber ein befonberes ^JtatutenmdfjigeS" 3(nred)t ju ()aben gloubt, benen affes jumuten ju biirfen jeber fiir ettoas ©elbftoerftdnblidieg ()d(t. g^iir hin fpcjiellen ^allaber: baB bariiber, luie- uiel bie S^enipter fiir ^a^:> ^eitige Sanb aufiuanbteu unb loieoiel fie loirftid^ l)dtten aufmenben fonnen unb foUen, ein '0Jcaf5ftab jenen unjufriebcnen Stinnnen bautai^ root)! ebenfoiuenig gegebcn geioefen fein biirfte, a(s er un6 l^eutjutage mijgtid) ift. 3)ie 33cfd)ulbigung uoiienbs, loeldie ben I^eniplern fogar ben fd)(ief3(id)en ^.Urluft bes fjeiligen Sanbes in bie ©d)ut)e fd)ob, barf man, junmi in if)rer ^orm al§> uagem 'Isolfsgcrebe, iool)l fanm einer ernftlid)en ^ead)tung loiirbigen: benn einen ©iinbenbod nuiH bie ^Jtenge fa t)aben, unb baf? fie ba nid)t inuner ben I)erau§greift, ber mirflic^ bev Sd)ulbigfte ift, fonbern oft, ber eben ber ©id)tbarfte ift unb ©reifbarfte, ift eine befannte 9iegel unb mirb gerabe bnrd) bag uon ■^^rulj angefii()rte -) 33eifpiel, \)a^ ^onorius III. fogav notig l^atte, bie «) Sdjottm. I, 62 ii. — -) „(|uto." p. 8'J. — J 38 — iTempIcr uoii Dcv 'Jliiflaiiic, an Doin unnliictlidieii I'diSiViiui ber UiUeindj muiig ijei^eii Daiuiette fdjiiliDtcj 511 join, in offcntlidjcii 'l^^-ebii^eii froifpredjeii 311 loffen, (jan,^ befoiibcvG treffeiib iKuftrtert. T^er Wefd)id)te aber geljbvt cci ail ah !If)atfad)c, nid)t bloH, tian bie Teinp(er an biefent Uiu^Iiid" uor 3)Qmiette am aHenuenigfteii fdjulb (]cuie[eii ftll^, foiiDerii and), ba^, loenii irgeub jemanb in ber (eliteit S^it ber Mreujfaljrerftaateii nod) etiwas fiir bag f)ei(ige Sanb get^an unb beffen 'i^erdift nod) et(id)e 3eit Iiintangebalten Ijat, es bann bie geift(id)en ^Jfitterorbcn, Xcnipler inie ^obannitcr, gciuefen finb. 3hif?erbeni ift [)ier immer luiebcr nid)t aniV'r ad)t ^u latfen, ban ganj biefetben 33efd)ulbigungen nid)t blon and) ijegen bie 3ot)anmter, ^k cWiualen ber Xenipler, fonbern ebenfo nod) gegen eine rHeit)e anberer 'J}(dd)te, nnb gegen biefe mit inefjr 9ied)t, erI)oben unirben, fo uor aKeni (jegen bie r5niiid)e .^urie felbft. 3(ud) bie iibrigen SOoriuiirfe: ^abind)t, ©tolj, ^offart u. bg(. ni. finb nid)ts ben Teniplern ©i{3entiinilid)eQ ; luie ja '-^H-ul^ felber bie einanber ganj a()n(id)en ^^enierfnngcn nou 3iid)arb i'ouien()er5 unb ^aifer ^riebrid) II. anfii()rt\); uon jeneni, luie er in feiner 3lntniort auf bie 3)?af)nung eines Suf^prebicjers, feine Drei ^od)ter, .'Qoffort, .'oab[ncf)t unb 93erid)iiienbung fa()ren ju (ai'fen, bie Templer, iDetd)en er bie erfte uermad)t, mit ben Giftercienfern, u)eld)e bie jiueite, unb ben '^'ralaten, luelc^e bie britte befamen, sufammenftefit ; uon biefem, luie er chcn biefelbe (Sitjeufdiaft, ^offart, in feinem ^eftament ben ^cmplern unb .^ofpitalitcrn gemeinfam fiinterlaf5t. ilBenn luir alfo and) nid)t baran 3Rieife(n biirfeii — baju ()aben mir feinen Grunb — baf? nid)t umfonft bie ^offart ber ^empler fpri(^iiiortlid^ geraorben ift, fo ift ba§ bod) feine Gigenfd)aft, burd) uield)e fid) auf eine fpejififdje bogmatifd)e Stellung fd)lief3en Id§t, inie iibrigens aud) ^-prulj in ber ^(Sntiuidlung" ini Unter^ fd)ieb Don ber „(5>e()eimlet)re" nur no(^ ganj (eife unb won ber ??erne luinfenb tl^ut. 9Xn uieten anberen ^ingen, iueld)e man bem JTemplerorben luiriuarf unb woriiber man iUage fiil)rte, finben mir bei nal;erem 3iM"t'(i^'i Hid)t eigent(i(^ fie, fonbern bie Jlird)e, b. b. uor allem bie ."i^urie, bie -^^dpfte, felbft fc^ulb. 60 liegt nid)t blof?, menu iiber ben uerberblid)en (Sinfluf? ber fird)[id)en 3tu 6nal)meftenung beo Drbenc ge- flagt luirb — §. S. oon ^otjann uon ©alioburi) — , bie Sd)ulb red)t eigentlid) an ben ^^dpften felbft, it)eld)e fol($e (S'remtionen in ibrem, nid)t ber ilir(3^e, i^ntereffe all.iuoft crteilten-), fonbern and), mao red)t eigentlid) bie *) „(5ntii\" )). 88. — -) iTa^ bie Xcmplcv, \v\c iliiifii jciicv felbc fivd)lid)c (£(^riftftcllev ©cl)ulb cjicbt, bae* (5- f a 11 g e I i urn iKvfalfctitcn, inbcm fie co urn ly c I b, nid>t iini @iiabc, i?crfiiiibifiteii, licgt DoUcnb^ fo fct^r auf ber 2inie bcv jianjcit mittclaltcv: licl)eii inif;;- iiiib i)eid)tpi\iji6, bafs U'ir bviviibcv fciu weitcreS Jl5ovt ocv!ici"cu. — 139 — oi(jeiic olitif iualjr,^nnc()men ucrmodjtcn, fonbcrn um unb um ooii riirffidjtotoQ ba^ 3()re fudjcnben 9}tdd)ten umgeben loaren unb gcrabe biejenige -iJta^t, nad) ber fie eigentlidj alfcin ju fragen batten unb nie(d;e il;nen etiuao gebieten foimte, bie 5lurie, ftatt bad allgemeine ^ntereffe ber (Sfjriftenljeit gegcniiber ben Ungldubigcn inuner uneber in erfter Sinic 5U lualjren, uiel- meljr gerabe in ben fd)uncrigften •j'^iku lieber gcgcn djriftlic^e 9JJdd)tc \l)xc SOiac^tmittel ueriuenbete, ale ju ©unften bed tjeiligen lianbec, bad ed f bringenb beburftc, bcnii^itc '< ^nhmx, uier t'onnte obcr follte ibnen beiui allemal fagen, luetdjed bie ridjtige '^^oIitif fei'c* ©tiiui bie pdpfttidjen Segaten, lueldjc im $l>ottgefiiI)l il;rer tUJadjt ailed felber 5U leiten unb entfdjciben 3u Bnnen glaubten, aber md;t feltcn, luie bei T^auiiettc, bcr uerljdngnid- uolle y^aftor: im djriftlidjcn .^cere geioovbcn finb '$* ober etuia bie gefrijnten .'Odupter ber Kreujfaljrer, iuelcl;c uon ^dt 5U S^it and bem 9lbenblanb angejogen famen, bie d)riftlid)e .s^errfc^aft im Orient aufd mm ^u ftii^cn unb einen 9{ucf uoriodrtd ju bringcn, ftatt bcffen aber oft gcnug nur ftbrenb eingegriffen unb cine miibfam ^u ftanbc gcbradjte Drbnung, ben — 140 — 3(nfan(^ einer (U'boiljltdjeii (5-ntnncf(iinn niit cinom 3toH tvieber fiir la\u\\: [jiimug iibcr bcii ,'oaiifcii ijciuorfen Ijaboir^ Mein oUHMfef, bie Templer oerfo(fjteii cine cii^ene, inoijlidjft felbftdiibic^e '^^odtif, ofjno uiel imdj anberen, i;|oiftlirf)en obcr lueltHdjen .s^erreii, 511 frmjcn; ader offenbar bod) mir, lueil [ie CG cbeu attorbings felber beifer 511 miffen gfaubton, inao in biofeiu obcr jeiicin ^al( nottljiie, iinb and) burdj ibrc lanoiidbrige lUinuefeiibeit iin boilitjcii Smibe, hind) ibr fovtijefefetes SBeilen in bcnifelben unb Edmpfen uni basfcfbe offenbar beffer ba5u befnijicjt maren ah bie nmnd)crfei ijeift(id)en obcr iuc(tlid)cn .s^erren, bie uon 3cit 3n :^(nt, fiir Idnger ober fiirjer, tjereingefdineit fomen unb bann miebcr gingcn, oft gerabe in beni 'Jiugeu:: blid, luo i§re 5(nuicfen[)eit ant bringenbften notig geiucfen mdrc, uni ein Don \i)nm angeftifteteS Unternefjnien, lucWieQ fonft beffer nnterbliebeu ludre, and) uoDlenbg gu Gnbe §u fiibren. 9im beutHdjfteu mirb biefe ganje Sofiing ber tempierifdjen ^^olitif, bie§ "J^eirufjtfein , bac if)nen fo uietfad) ben 33orunirf ber Gigenfnd)! unb tSigennurdjtigfeit 5U5ierjt, aucgefprodjen uon beni 0)rof3nieifter SBiKjeini yon (Sonnoc, luenn er in ber ^d)iad)t yon ^Jianfural^ 1250 auf ben 3Soriynrf bee Wrafen yon 5(rtoiS, ber bie Xeinpler unb .v^ofpitaliter ber g-eigljcit befdjulbigt, meil ik feiner unnorfiditigen 9)kl)nung jum Trauf; loSgeljcn mit 33efonnenJ)eit unb in 9iiirffidjt auf bie unuerljdltnionidftige ©efnl;r mit beni ^ate unijnfeljren eriyibert flatten, lyenn er auf jenen 3.^orunirf bin nad)giebt mit ben an ben templerifdien ^annertrdger gc^ rictiteten') 'ii^orten: „©ntfa(te unfer '|>anier, Ijcbe es Ijodj empor, uns ruft bie Sd)(ad)t. JQeute lyerben mir be§ ^obes lyie be§ 5lriege§ 5iyeife(: Ijaftes ©efc^id ertragen miiffen. 3B i r m d r e n u n ii b e r ly i n b I i d) , milf^ten mir nid)t ftets in (^emeinfdjaft anberer fdmpfen; fo finb mir (Stjriften ftets geteilter 9Jieinung, gleid) oanb ofme 'Hiijrtel; lebig ber ©intrad)t unb 2id^( , merben mir unferen llntergang finben." Ter :iser(auf jeigte, mie red)t cr gebabtl UbrigeuG mu§ bier ^^^ruB jiugeftanben merben, ha]] er fo in ber ^Gntroidlung" felbft „fiir arg iibertrieben" finbet, „menn man bem Drben allein afl bas Unf)eil fc^ulb gegeben (jat, metd^es bie (ibriften in ^^nitdftina Iraf"-) unb baf? er fetbft fagt: „Mc ^'ugenbftrenge, alier ©lanbenoetfer, alter Mampfecnuit ber ^Tenipler tjdtte bas 2d)idfal ber frdnfifdjcn Diieber-- Ittffung im Cften nid)t gednbert." Tod) ift er ber 3(nfid)t, baf^, and) menu nu\n bie nad)berigen -I'erfudjc ber ^Templer, nod) 1o0'2 mieber feften m\] auf ber fprifdjen "Riifte 5U faffen unb bie Cpfer, bie fie habd ge-- ') 5)a6 g-olf^cnbc citicvt md) iiMtdfc I, 278; of. .VNaLH'maim p. 81 f. — -) (?iit= luicfliiiui \). 94. — 141 — (irad)t, in 9InfcI}(a(] ini\\a,t, bic ^)tiiftinu^ ^^iiiii .Svniiipfe gcgen bic Uiu^taiibigcn bainals, in biefcr letUcu ,3t'it in „bcr '^HiHtif bos Crbciifj iiiir cine untcr^ (^eorbnete 53cbeiitunc; ciefpielt" (jabc. ^ic Urfacljc bauoii fiiibet '^U'lii^ freilid; aid;! in auf3cren SlUn-f)a(t= niffcn, fonbern barin, ba^ bcr a(te ©eift [trcngcv oiid)t uon beni Dvbcn gemidjcn i^ciuefen jet. ^n smeicvlei trete ba§ bofonbcrs ;,u ta(\c, cinnia( in manc^erlei ^dtton yon llnijcijorfaui iinb of feu or 5(uf = (e()nuiui, iDofiir jiuei intorcfiantc ^title ^um 33c[ct3e bioncn; fobanu in bcr !;)iad;fid;t, mit bcr man alluuiljUd) aiiS ©riinben, bie jd)on frii{)cr 5ur ©prad)e gebradjt worben finb, alk inb^Iidjen (^'(cnicntc nnfc^cnonuucn i)ahc jiini 'Jiad)teil bcs Drbcns unb iinter 3iiiui'5'^r()fl'i^^t" Bt^B^'i f^i"<^ Statuten. %nd) bafj man ben (iintritt in ben Drbcn bnrd) (^5cfd)cnfc, 3iiu'enbnn(]en an i()n obcr cinjclnc fciner (^Hicber crfanftc, fci iinmcr mcl;r aufgefommen. ^ie Hirdjc betjriff all ha^^ mit bem 9iamen ©imonic, nnb baf5 biefe aHerbing'o in ben Crbcn uerfjdltnismdfjicj friiljc (Sintjang fanb unb a(S eiuc ©efaljr fiir 'ocn Drben erfannt rourbc, beiucift nid;t b(o^ bie dloUt, roeldje biefcs 'iNerge(;cn in ben fpdteren 9iebaftionen be^ Straffobcr fpiclt, luorauf luir fd^ou bei 33e]pred;uug bc5 (StatutcnbudjS gcniigenb Ijingciuicjcn Ijaben^), fonbern and; bie mand}erlci Stngaben, lueldjc luir bariiber uon ocrfdjicbeneu 3^ii9^'^ ^^^ ^rojeffes in bcr un= bcfangenften 2Beife crljalten. 9J(it biefeu Semerfungen uon ^^xu\^ finb luir alfo gerne einucrftanben. :3^agcgen folgt mm alcbalb nncbcv ein 3(bfd)nitt, luo luir feincn (S'rortcrnngeu nidjt folgeii fonnen. ©'3 (janbclt fid; iim einen ©treitfaK jiuifdjcn bem Drben unb ber l^uric fclbft in 33ctrcff cines Drbengumrfdjads Step I; an be ®iffi) (untcr bem &vo'^- meifter S3crarb 1256—73 ijftcrs ©teUuertreter beSfe(beu), lueldjcr uon Urban IV. auS einer unS nidjt ndl;er befaimtcn Urfad;c gebannt unb feincs 3(mto fiir uertuftig erfidrt, abcr uon 9}kifter unb S^onuent in Wd^- ad)tuiuj bcs pdpfttidien 33efel)[§ in 3(mt unb ^iBiirben erl^altcn, fa mit ciner Senbung an ben pdpftlidjcn ^of fclbft betraut luorben luar. 9Jadjbem Urbane IV. 9cad)fo(ger, ^(emens IV., feinem 33cfrcmben iiber biefc§ DrbeuS- gebabren 3(u5brud uerliefjcn unb hm Drben bauor gciuarnt f;at, cr uibge nidjt burd) ferncres ^Biberftrcben cine ndtjcre Untcrfudjung bcr Ubetftdnbe Ijcrau'iiforbern, lucldjc '].Hipft unb S\ixd)t bi^ljcr an beut Drben nadjfic^tigcr: lucife iibcrfdfjcn unb butbeten, lueit fic^ fonft fein 9ied)tstitc( metjr bafiir luiirbc finben (affen, fofd)c Ubetftdnbe obne ©cunffensbctaftung fcrner 5U bulben: nadjbem iUemeuG IV. fo ernftc ^Trotjuugen tjat uerlautcn taffen, fjcbt — cr bie ©rfommunifation iiber ©tcp^an uon ©iffi) otjuc 3:ht= pbcii ]). 104; naf)evc? in ben „9J?ittcihiiu]eu b. 3"fti"- f- i-^ftf^v. ©efd;." — 142 — f)angiiiig lueitcrer 33u§c auf iiub „fcf)(ieHt luit Der iiiftriiibu^en 58ittc \m^ "JJialjtuiiig, t)cv Drbeii moge dl)M(id)c 'isenrningen in oiifi"^ft uevmeibcn unb fid) ill alien Stiid'eii jo ()a(teii, ba^ er ^er (^)unft iinb ©nnbe, iiield)o il;in bie romifd)c ^ixdjc (nsf)er fo iibcrreid) (labe .^iii tei( mcrben laften, oud) fcriicr fiiv miirbig eradjtet luerbc; cr moge am ber if)iii geiiuifivteii £traf(ofigfeit nidjt ben 5fntrieb 511 nenen 3(u§fd)reitnn9en entnef)men, fonbern ^iir griinblidieii 33e[ferung feineg SBonbelo. 3tnberenfQ(f§ luiirbe er ben pdpft(id)en ©tnf)f, ber jefet begangenes llnrerfit mit beni Sd^leier beci isergeffeno bebedt (jnbe, in ber ilbung uon 9{ed)t unb 6kred)tigfeit ftrenger fennen lernen, n(§ ifini lieb fein roiirbe"^). T^iejenigen, meld^e ^'rnl3 nd^er fennen, roerben nid)t ii6errafd;t fein, roenn berfelbe f)inter fo(d)en Tirofjungen alsbalb gefdfjrlid;e 9>erge{)en firdjlic^er 9^atur, bebenftidje ^w- ftcinbe innerljalb bee DrbenS luittert uieil ,,eQ iid) uni bas .'5ei( ber Seelen f)anbelte": a(§ ob eS iid) fiir bie ^nrie unb nad) ibrem Sprarfjgebraud) uidjt bei jebem Ungel)orfant gegeniiber ibrcn 5Inforberungen „um ba§ .§eit ber Seelen" gef)anbe(t f;atte. 21I§ ob biefelbe iu^enb ein ivergeben bogntatifd^er 9(atur, raenn e§ nidjt etuio bie Seugnung be§ pdpftlic^en oununepiffopat int)oImerte, fi^inerer iibefgenonnnen bdtte alo llnbotmdf3igfeit in politifdjen ^ingen, unb a(6 ob enb(id) bie librigen i^erfto^e fittlicber 5lrt unb fleinerc (Stntutenmibrigfeiten (cf. jene Simoniel) fiir bie 5lurie nid)t geniigenb Stoff jiu fo(d}en :!luf3erungen geboten Ijdtten. 9Bir fonnen barnni ben A^oigerungen uon -^^rufe in ,,feiner" 9ii(^tung nidjt folgen unb iiber()aupt biefer (Bad)c troi^ ber bebenf(id)en Trobung fein roeitere^S ©eroidjt bei= (egen, aH ba§ fie un§ ben afferbing^ intereffanten 'Jiac^meiS Uefert, bnfi bie Tenipler in ifirer riidfid)t'?(ofen 3Irt, uield;e if)nen ifjr Crbensbiinfel cingab, gelegentlid) fid; nid)t fdjeuten, felbft ntit ber 2)Jnc^t, unter beren befonberer '^^roteftion fie fonft ftanben, anjubinben. .odtten fie aber unter fi^ ein luirffid) fd)ted)teQ ©eroiffen get)abt wegen !3)ingen, beren ^.'^er^ f)eim(id)ung fiir ik eine SebenSfrage gemefen mdre, fo bdtten fie bns gan; geunfj nid)t geiuagt'-). mir um ift barum luidjtiger a(§ bie T^robung mit einer moglidjertiieife gefdfjrHd^cn llnterfudjung bie in bemfelben Sdjreiben be?i ^'apftes fid) finbenbe Grinnerung an ben Trben: „baf;, jogc bie ') Gntiuidfluncj p. 101. — '-) Wit ®cnuc\t^xmnci cv|ef)e id) iiad)ti-a9ltii} , bA\^ ntd)t 6(oB 933 end in feiner obeit (p. 7) auijefiiftrten 'Befpred^ung be6 ^^riifefdjen let^teii 3Bcrf« (in ben @ott. gel. Sln^. 1890, j). 259) mit bieler ^rnifoferen ^Inffaffung ]d}on TOecjen ber @unft, bie JKemenS IV. fonft bem Ovbcn jn toil mevben (ieg, ooltftanbig iibeveinftimmt, fonbern and; uon ^^. Sea in feinem f)ier anjogencn Jb'erf (A liistory of the inqui.sition of the middle ages, London 1888) eine S^eutung gegeben »t>irb, bie burdianS ^jlaufibel erf^eint: barna^ l^anbette e^ fic^ ^tjieber einfad) nin ^ofitif in eineni amU, in treTdKnt ben TenH?rern red)t \n gebcn if!. — 143 — ^ircfjc tf)vc ^anb uou i(;m ab, berfeldc fid; mcbcr gegcn bic iiyeiiibfdjaft ber lucltHd^eii ?yurfteu nod) gegeii ben 9lnfturm ber 33ifd)ofc lyiirbe 6cl;aupten fonnen"^). CDenit mid) bas gebon nnr nod; nid^t eiiinml 511, baJB biitd) bicfen ^Korgang „jebcnfall^ bas 33cr= l)d(tni§ juufdieii bcm Dvboii unb ber .S^iirie erfd)iittert mar", baf? „ber Crbeii unifjte, baf3 man in diom an geiuiffen Singen fdjiueren lHnftof3 nal)ni, baf3 er anf nnbebingten Bdjw^ bort nidit mefir red)nen burfte"-). ®aG ^Nertjalten bes Trben^v bae 9luftreten luie bie (S'rfldrnngen be§ le^ten Wro^uieifterS inad)en ba^ bnvdjano nidjt wafjrfdjeinlidj, uerraten gegeniiber beni (jeiligen ©tu(;l bnrd^aiio fein fd)(ed)te§ ^euniBtfein. 5£)a^ aber bie Don ^rn^ mitgeteilte 5lserpfdnbung fdnitlid^er OMiter ber 3:;entpler unb .*Oo[pitalitcr in Slragonien, 3]a(encia unb Barcelona bnrd) SonifajiuCi VIII. ini ^^al)r 1295 — gnni ^i^'t'de ber 33iirgf djaft, meldje ber tjeilige ^Initev liberna^ni — fiir bie 9)iitgift von 75 000 9)iarf ©i(ber ber 33Ianca uon Sijilicn anlnt3lid) itjrer 3]erma(jtung init ^iinig .v\afob non Iragonien — in biefer 3{id)tung 5n benten, ba^ fie iiberbaupt of)ne 3i'fti»»"iiiig be§ Drbens, obcr eigentlic^ beiber Crben, gefd)ef)en fei, ift geun§ faum an- ,^unel)nien. 9tber bie 9f ef ornipldne, b. I), bie ^^^tdne gur S^erfi^mel^ung beiber, be§ ^ofpitaliter- unb Tenip(erorben6, in einen Trben, luie fie uiel(eid)t fdjon bnrd) ben beiligen Subniig in Slnregung gebrad;t^) luarcn, fidjer feit ber (Sal,^burger Sijimbe 1272 anf ber STagesorbiuuig ftanben, iiberall eriirtert luurben unb and) non ber 5lurie nidjt 5uriidgen)iefen luerben fonnten! ^eiueifen fie nid;t, bajs man ben ^med be§ Drben§ nidjt erfiidt fa^, baB wan i^m fo gut me bem ^ofpitaliterorben, fo uiie fie luaren, nidjts ©ute^ jutraute inib besljalb auf bie ^i^erfd)me(5ung ju einem neuen, anber§ ,^u organifierenben gro^en Drben tjinarbeitete 'c* 9hm \a, baS beuieifen fie atterbings, baf? man mit ben Crben, fo inie fie roaren unb mac. fie (eifteten, nidjt jufrieben mar, b. I). — ba^ mir uns ba§ inuner oorljalten — mit beiben Drben. 3(ber ber eigentlidje 2ln(a§ unb (Urunb fo((^er Ungufricbenrjeit liegt ja flar unb beut(i(^ gcnug uor 2tugeu, baf5 e§ ndmlidj tein anberer roar alg bie eroige ©iferf iic^telei unb ber erbitterte ©treit jroifdjen ben beiben Drben, roetdje, anftatt eintrdd^tig gegen ben gemeinfamen ?veinb miteinanber oorjugeijen, fo oft fid^ gegen= feitig jerfteifdjten unb baburd) einanber aufs empfinblidfifte fiir iijre etgent- (idje 9lufgabe fdjmddjten, ^Isorgdnge, an meld^en man im 3lbenblanb mit '){edjt fdjmeres 9trgernig imbm, metdje aber fiir ben ^i^erhift be§ tjeiligen ') (viitoicfaiu;] p. 101. - -) il»i(l. p. 102. — '') cf. Wo(ai).^ ^ciucrfiiiiii in fciiicm (^^iitaif)tcii .m bcii ^Inipft I)infid)t(icf) )olcf)cv 'i>cvf J)mc(,yinii ! — 144 - ^2miboc> bircft nerantiuorttid} ]u madjm ,yim 2cil bod) iiOertrieku mar. iHiif joben Artll flber uiavcii co biirdjauo polit i[d)-f ad;lid)e G"raHic]uiu]eii, roeld^e babci ins Spiel famcii, unb mir treffcn nirgenb^ eine "Spur oon bopiatiid)-fird)lid)cn iliifjbvriiidjcii ober gar Sl^erirrungen, uic(d)e man babci Siigldd) ab^iifteUeii gebadjt (jattc. ©o finb co, tueiin audj nidjt burdjaiic, fo bod) in erfter l^inic fad)Iid)e (Srnmgungcii, ioeld)c and) ba§ X*enf = fd)reibcn 'JJiolapo entE)dtt, momit er auf beii 3]orfd)lag illemens V. ill ^icfcr :~){id)tiing crmibcrt imb bcufcUicii fiir feincii Crboii juriidmoift : Dor adcm bcr ^iiuueio auf bcu befoiibereii ,3'^'*^^/ ben jcbcr ber bcibcn Crbcii iicbeii bem i^nen gctneinfamen nod) oerfolge, fobaiin — geiuiB ciii bcaditeiioiocrteei 9Jtomeiit — bie niand)erlei 'lunleilc, luelc^ie fid) gcrabc an bic (iifcrfiid)tc(ei 5ir)ifd)eii beibeii Orben t3cfnitpft iiaben, burd) bcii 3Bcttcifcr, luomognd) ciiiauber jit libertreffcu, unb luoburd) bie 'J?ad)teile biefer Siiiualitcit roiebcr auSgeglid)en morben feien ; loeiter aber and) bie niand)evlei @efal)ren, TOeld)c au§ einer fo(d)en i>erfd)me[,^uii(], eben infolge jener (Siferfud)t, ^eroorge^cn lyiirben, inbem ba natiirlid) jcber feincm Drben in bem iieuen Crben bie ^auptroile guerfeunen inod)te it. bgl. SSejcidjiienb finb and) bie 33ebeiifen, incline ben gut mitte(alterlid)=fird)(ic^en ^^obcn, auf n)e(d)ein ber Drben ftaiib, jeigen, udmlic^ baf3 — urns ^rnfe ()ier itbcrfiel)t - bie frounnen ©tiftungen chen }a fiir biefeii befonbercn Drben gemad)t feien unb nid)t alteriert luerben foiinen, unb baf3 bic ©eliibbe, nie(d)e in beiben Drben getten, uerfd)ieben feien, inbem bie 9{cget ber 3:empler ftrenger fei aU bie ber i^ofpitaliter. 'ii^ieber fiit)rt ba "pru^ ben bejeic^nenben ©tanbpunft nic^t lueiter burd), ben SJiofai) ()iebei uertritt, baf? es urn bee ©eeleid)et(g luiHen, iue(d)C5 jur ^5«(tiing folder ©eliibbe Derpf(id)te, bebenflid) lodre, einiges bauon abjutbun eineo anbercn DrbenS roegen, fiir raetc^en ba§ g(eid)e ^ebenfen gelte. 9tid)t 5um tuinbeften ii)id)tig ift, luas Molai) anerfemit a(§ 'isorteil einer etwaigen foId)en i>erfd)inel3ung : ^ereinfad)ung ber Slofteii mie .STon^entration unb bamit 9)ie^rnng ber 9)Jad)t eines foId)en Drbens, ber baiiiit allerbing^ in ben ©tanb gefe^t tudre, ben inanc^erlei SIngriffen, iiield)en bie Drben je^t preifigegeben feien, beffer 511 begegnen, benn „bie 3Id)tung, uie(d)e e()einalo alk 2BeIt uor ben geiftU(^en Seuten gel)abt, fei gefdiunmben; man fnd)t benfetben ba§ 3l^re ju ne()men, ftatt if)nen etiuas jujuioenben; ^^rdlaten, .'illerifer unb Saien, ^od) unb 9iiebrig fud)eu if)neii 9(bbrud) ju t^un" ^) : eiii Safe, ber beffer ahi uiet aiibere^ bie bamalige 'K^dt unb ben Um= fd)unuig ber ©timmung gegeniiber bem ilreusjiig^alter fenii5eid)net nnti cbenfo 93(olai)S fd)arfe unb treffenbe 33eobad)tungsgabe mie feinen ed)t ') Cfittuncfhtiui p. lOG. — 145 - orbeiiSiiuiljiiicn Stanbpuuft nerrcit. iUiorljaupt, uiie maw bic ©rimbe, mctrfjc Wloiai) uortrmjt, ,,rcd)t fabcufdjeiiiig" ^) nciuicii, tiarin iiuv „^or= iiHinbe", nid)t (Mviinbe crbHdcit faun, bno ift un§ imbcciroifUd) ober ja, bcgreifdi miv mir biivd) bic 9(unafjme eincr uoKit^cii Uumocilidjfcit, fid; mirflid) auf ben 33oboii ber mittclalterlid) firdUid)=re(ic]iLifou IHuffaifuiu^ ,^u ftcdcn. 3)af3 c§ iiiit bicfer firdjlidj^religiofcu 3(uffa[fung, uicnn nud) ,^iu]leid) atlerbiiuvo mit cinon geiui^ erfliirUdjen 2:'rod}ten, nidjt^ uoii ben cirieuen ^^Nrimlegieii ^n iierliercu, jufammenljaiigt, roa§ in einem niibcren, uon '^'nit3 augefiifjrten , fcf)r intercffaiitcit frit{)eren 9(ntiuortfd)i*eiben bcr ."Qofpitalitcr auf foldjc Uiiioiuogcbaufcn, bem bei^utreten fie bie 2:'cmp(cr cinlubcn, jum 2lu§briid fornmt, fei fjier mir nod; fur^ eninifjut. ^a§ 3!efuttat biefe§ i^apite(§ ift alfo: baf3 bcv Crbeii a((evbing§ I dug ft bic @ II 11 ft ber 3eit uevloreii uub ftatt beffeu bei fird): lid) en wie inett(ic^en 9JJod;teii luie nidjt miuber ber 9)Jttffe ber 33et)olferuug iinbeliebt roar uub ba§ er foldjc Unpopularitat f el lift perfd)iilbet fjatte uub uiomi3g(id) nod) ucrmefjrte biird; eiiieii unucnutnftigei! .'godjutut itnb riidfidjtslofcs i^erfolgeu feiner eigeiien ^riuilcgieii. Older dou fet^erifdjen Diciguugeii uub Xeiibeujeii ift iiivgciibs eine ©pur, roie beun audj ^rul3 felbft redjt juriidfjaltenb ^aluit geiuorbeu ift; unb uidjt uerfdjroiegcu fanu roerben, ba^ ciwd) niaudiertei giiuftige S^-'^tQ'^iff ^ fi'i^ ben Drben oerlauten, roie 5. S. eben jener 2B alter ^^Jtapes, gegeu ^'ubc be§ 12. 3«fj^'fjiinbert§, ber fo nmnd)erlei an ben Tcniplern auSjufe^en roeiB, beseugt: „9i>aei fie §u 3crufalcni tbuii, luiffe er iiidit; in ©nglaub fiibren fie ein an; genieffen fromiuc§ Seben"-). 33iG tjief)er foiinteu mir, neben etlidjen Slusfeijnugen , uno niit ber „(S'utroid(ung" bes Xemplerorbeuo ini attgenieinen jufriebeii geben unb in nidjt unundjtigen ^^unften ani^ unfer ©iiiDcrftdnbuiS erfldren. S)afiir roirb ber Sefer, von ber „(>Jel)cimlcf)re" fjcr, and) i'iberrafd)t geroefen fein, roie Dorfic^tig ^^rulj in bcr „(Sntroidhing'' in feinen SdjUijifotge; rungen Derfaf;ren ift, roie nicrfroiirbig roenig roir iron ber beriidjtigten ^e^erei ber 2^empler ober audj nur foldjen Slenbenseu bi§l)er vernoninuMi bnben. (!•§ fdjeint abcr faft, aU ob e§ ^^ruli bei foldjcr 3iii*i'icf()altung fclber nid;t redjt roofjl geroefen rodrc. -I'enn nun fonimt ba§ VIII. ilapitel''), fiir roelc^es ''^rn| aufgefpart ju l;aben fd^eint, roa§ er ini oorf)ergef)enben mit^f am untcrbriidt unb uerljalten (jat, feine 33 r ( i e b e f it r b g m a t i f di = (;dretifd)c (Sntbedungen eigener 2(rt, bie fein liebftee., aber cin ungnidfeligeo Mapitet fiir itjn finb! ©0 bringt cr um in biefem (^■ntw. p. 106. — 2) Cfutu\ p. 88. - ») (fnttP. p. 108-126. 10 - 146 — VIII. ^apitcl ber ^Gutiuicfdiiic^" etiDaS, m\§> fici) ben 5((ifcf)intten VI unb VII ber „&d)cmM)vc" wi'ixhio, m bie 6eite, \a biefe uioiiiijglid) nod) in edjutten ftcat. iHuQciangSpunft ift bio nldjenieine S3cmerfung, bo^, nod) bem tn§; (jcrit^en Grgebnic. , ber ,,9hif be§ 2:ciupIerorben'3 ,^u Crnbc bes 1 ;>. 3 a Ij r Ij u n b e r t § n i c^ t b e r b c fte ci c w c f e n" fei '). 9(ber „natiir(id) fiefteten fid; bie iiblidjcn 9iad)reben jnnddjft an xHufun'lidjfeiten: benn faft nic t()at ein llneingeiueiliter einen fliidjtigen 33lid in ba^ ^nnere ber ©e- noffenfdjaft". 9I([o: 9U)nnng, bafi cs ba brinnen nod; uiet fd^Iinimcr unb bofer Quggefel^en (;abe! „@erabc ba§ @el;einini^, niit bem fie fid; urn- gab, 6ot t)erbad;tigenbeni ©erebe bequemen 9(nl;a(t." ^a§ fd;eint nncber auf eine niii^ternere S^eurteihnu] ber ©efd;u)nt}e (linauGjuIaufen ! 9(bcr nid;t iancj; benn — un'e ^^ivul3 fortfa(;rt — : ,,3(ber and; in ivreifen, bie unterrid;tet luaren unb md)t b(of3 nad; niijgbeutbaren 3tnf5er(id;feiten urteiiten, bei]egnen mir ernften 3(u § ft e Hun gen". ^I^iefe betreffen nanientlid; ben '-Il^iberfprud) 3U)ifd;en bem B^^t-'cf, bem feine 9teid;tiimer bienen fofflen, unb bem ©ebraudi, ben ber Crben tl;atfdd;(id) baoon nmd)te." 5nfo ucrl;dltnismd§ig I;armlofe :i)in9e':' 2)od; nid;t fo gang! Tenn — luie ^^Uni^ baran meiter fd;(ie|3t — : ^T'er iiberuHi(ti(jen= ben 9}ie(;r()eit ber Xempler fe(;[te bie il;rer beuor^ugten ©tellung ent= fpred;enbe befonbere 3:i;dtigfeit" \u\t> ~ „ aJJiiftigcjang ift aller Safter 2(nfang". Sa finb mir nun brinnen I Tenn ma§ fiir Saftern ift mit fold;em (Sa^ nun nid)t Xf;iir unb X[;or cjeoffnet'^ ^]undd;ft fittlid;en 2tu§f d;meifuiu]en; mir f;bren nid;t bloB uon 3^'fl)9^I«9^"/ wofiir m\^ t)on ber „©e(;eim(e(;re" nod) ba§ ,,bibere teniplaviter'- in ber (£rinm''rung ift, fonbern uon nod) iibleren ©ad;en in 23e3ug auf baS „ge= fd;led)tnd;e Sebeu": anmerfungomeife mirt) um babei mieber ber „Xemplerfu§" ber „©et;eim(ef;re" in§ @ebdd;tni5 juriid'gerufen-). .'v^nbeo ftel;t '^^rnti bamit aderbingS immer nod; auf i)erl;dltni^md§ig fid)erem ^i^oben, mie benn and; bie ^^I'QJiiff^'/ me(d;e auG ben ']]rotofolfen bafiir angefiit;rt merben, ju bem fd;iueriuiegenbften 93iateria( gel;oren, ba§ ber '^^ro3e^ gegen ben Drben barbietet. — Sergleid;en Singe finb \a aud) uon §aufe am fiir fo{d;e itreife nal;e(iegenb genug unb, luie '^^rut^ fetbft bemerft, „bie beutid)en .gerren ju ©t. 93iarien ber fpdteren 3eit finb and) feine Xugenbfpieget gemefeit'' •';. ®od; fd^eint „^^ ber S^emplerorben barin drger getrieben ju I;aben alo anbere". 9)i'ogli(^. 9tid)tig ift and)^ ba^ ber g^ortfall ber ben ^iouijen uorgefd;riebenen '^U'obe-- jeit um fo uief;r getabett rourbe — mir miirben (ieber fagen: luerbcn ') (^iittu. 1). 108. — 2) p. 109 3(niu. n. — ^) p. 109. _ 147 — t'onutc -, „aU man fo uicic bcboufUdjc ©Icmeiitc oljno lucitcrcj mit bcm iuei{3Cii IKantcf unb bciu roten .^tveii,^ (]cfcl)miirft faf)". ©as ift a((c§ ridjtiii. ,,51bcr bas allc^o fonnte man aiifbccfcu iinb (]c(nil)rcub ucnirtcifen, ot)uc bic atcdjtflfaubigfcit bes Drbcno augufedjten unb bic Duellc bcr 9Jiif3(iraiid)e in eincni 9(6fafl uoni Gl)rifte.ntnnt 3n fndjcn. 1^aranf aber (autct bic 3lnf(ac^c, metdje nad)ntal§ bic Mataftvopl^c be§ Crbens ^crdei^ gcfi'djvt. 9tud) ijat bcr ^n-oje^, mft§ and) gcgen ii)n cingemanbt merben fann, ba§ etne cnuicfcn, ba^ bei ben 2^enip(ern gewiffe anftoBige 33rand)c uiclfadj ciciibt univbcn, u)c(d)c bic .Qirdjc, a(§ fie einnml gnr Spradjc qc- 6vad)t luaren, nidjt (dngcr bulbcn fonnte" \i. '-ll>a§ bamit gemciiit ift, miffcn uiir \a gtiidUdjenneife ]6)on nus bcr „©et)cim(ef)rc". !4^af3 luir in beren 33a(;n roieber cinlenfen, §eigt ^muiI^ jnm U6erf(nf3 nt^balb bent(id) genng, wenn c6 lueitcr fjei^t: „1^k 3(nfd;anungen abcv, ons benen bic-- felben fid) allein cvfldrten, jeigen eine ^Inn-inanbifdiaft mil (jdrctifdjen 3Sor= ftcilnngen be§ 12. nnb 13. .^a^rf^nnberls — e§ geniigt, an bie 9)Zif5nc^tung be^ iTU'cnjeS, an bic $5orftef(nng uon eincm obercn unb untcrcn ©ott n. a. m. i^u cvinncrn";). 9(nd) bic „fitt(id)cn -^Jidngcl" ijabc man bavans fjcrlcilen loollen. ©ei e§ boc^ ,,eine edjt mittetalterli(^e 3SorfteIIung , ba§ fittlid;e Xiid)tigfcit unb Untiidjtigfeit unmittctbar abl)dngcn oon bcr gro^eren obcr geringcren i)ied)tg(du(ngfeit, fo ba^ cine 9Uniicid)ung t)on ber 5lird)enlel;re fidj an bem ©d)ulbigcn fofort and) burd; fittlidjcs ©infen rdd;t". ^n ber „©e(jeim(cf)re" tiaben luir biefe 2lnfdjauung mctjr nod) aU eine ^NruMd)C bciui aU eine mittclalterlid^c fenncn geternt. Tod) bie §auptfad)e finb nun bie3^ug"ifff fiii* JA'i^s „cinc SBeruianbtfd)aft mit ()drctifd)cn ^sorftcKungen jeigenben ^rduc^c", luie '5prul3 fid) nun auSbriirft. Si^a§ ()aben mir bcnn in biefer .§infi(^tV ,,TaI)ingcftcUt" Idfet ^^^rnlj feW, ob 3o()rtnn uon SEBiirjburg mit fciner un6 fd)on am ber „@e^eim(et)re" befanntcn Stujsernng, ber Drben merbe burd) ben 5i>erbad)t ber „perfidia" yerunjiert, anf nnrflid)en Ungtaubcn, beffen nmn fie 3ei()e, obcr auf bie bei TamaofuS if)ncn Dorgeinorfcnc Treu; (ofigfcit binbcnten ido((c. ©r felbft l)dft, wie er uns in ber 3tnmerfung^) uerrdt, nur bie erftere ©rftdrung fiir bic rid)tige. 'l^on grojgerem @en)id)t fd)eint bie nn§ g(eid)fa(l5 fc^on au§ ber „6ct)eim[ci)re" befannte JBarnung ^nnocenj' 111. an ben Crben; nur baf5 je^t bie „bdmonifd)en Sefircn", uieldie bort fo unmitteibar anf t)od)ft bebenflid)c !e^erifd)e 3)iif3brdud)e , metdie bem ^^apft befannt gemefen feien, gcbeutct iDurben, i)ier ganj biibfd) mit ben iibrigcn Tingen, ractc^c bad Sd)reiben be§ ']Japftc§ genauer anf^dtitt unb bem Drben fd)u(b giebt, in l^crbinbung ') (^-niw. p. 109 f. — '') ibid. p. 110. - ^) (s'^iihv. p. 110 ?aiiii. — 148 — ge6rad)t roerben: bnfj cr fid) iiber 33ann imb ^vntcrbift i)i\\mcc\- fel^ uiib jcbem, bcv boiu Drben eiii paar ©cimre fpenbc, ofjiie ?){iUf'fid)t mif bic ©enteiijen ber Alirdjc, ein ^Begrdlnus mit fivdjiidjeii (Sfjreii jufidjerc. ^rofebem nber t;ier ^^sni^ im lliiterfdjieb uou bcr ,,@e(;eim(e{)re" bie red)tc ^eiitunii biefeCi furialeii ©til^j, ber mit fold) fraftif^cit 9tebenienbuiu^en urn fid) 311 werfcii Hebte, imljc (jciuuj (egt unb ja eigciitlid) fclbft briiigt, tamx cr c§ bod) iud;t imterlaffen, bie '^perfpettioe aiif fd^roierigere 3{iiftof3e al§ fittlidje 58erirruiu]en jit lenfeii unb in biefeni ^Hfammenljang ber uorI)in bereits defproc^enen 'ii^arnunc] vox einer Unterfudjumj burc^ 5llenien§ IV., bie ja gang afinlid) (ante, eineii dtjnltdjen Sinn unterjufdjieben. SOfo, raenn and) uorfiditiger unb jatjtner, beroegen lyir un§ bod) ini ganjen I)ier bereit§ auf ber Sinie ber „@el)einile^re". DJatiirlid) merben bann and) bie iibrigen ^^ii'JuMK iti^i^ ©pnren yon fold)en, bie ein 33eiuu§tjeiu unb Bugeftcinbuis von Teniplern, baf3 nid)t alleS int Drben riditig fei, ■uer= rateu, fo 9)io(ai)§ auf eineiu ©eneralfapitel in 9iicofta 1291 er()obene ?^orberung uon 9ieformen, a(§ba(b in biefer 9iid)tung gebeutet unb rierinertet. 9Sorin jene Drben §u erf d)ut bun gen beftanben unb in nie(d)er 9iid)tung ber Drben bcr S^efornien beburft i)abe, bariiber lyill ^ru^ je|t nur ,,yermuten" ^), e§ I)anb(e fid) babei uni eben bie ^unfte mie ini fpdteren ^^'ro^e^, unt bie bei ber 9(ufna()nie nielfad) uorfonimenbe %h'x- (eugnung bc§ .^eifanbs unb G"ntiuei()ung beS ^ reuses, ein 33raud), iye(d)en, fo bebenftid) er mor, er bod) ,,feineni urfpriingtid)en 8innc nad) begreiftid)" finbet a(§ „eine fraffe C'rprobung hc^ nnhc- bingten @e()orfaui§, tim bie 9ieuaufgenontnienen ebcn gelobt f)atten". ^^ru^ finbet fogar, baf3 ,,bie ueruierflidjc g^orni eincn an fid) bered)tigten 3id)alt batte" unb baf3 bie§ loobl ber ©runb geiuefen fei, au§ iiietd)cm bie ivurie tro^ if)rer Keiuitnio biefe ^inge gebulbet f)abe, „iuci( fie gegcn^ iiber bem ©iiui berfelben in 33e5ug auf bie anftb§ige Jyorm ein 3tuge jubriicfen §u fonnen nieinte, biefe burd) ienen entfd)u(bigt anfaf)". ©d)abe, bafj jetjt luiebcr luir biefe ®inge fiir nid)t fo ()arni(o5 anfer)en fonnen! SIber im 9}iitte(attcr ^iserleugnung be§ .^ei(onb§ unb 33e' fpciung be§ ii^trcujeS cine ()armtofe Bad)i, cine (SJe()orfamS; probe, and) yon ber iilurie gebulbet, mei( „nur einc yeriyerfHd)e ^orm mit an fid) bered)tigtcm 3id)alt'' ! 9iienml§! 2tuf biefe SBeife fonuuen niir eben nie mit ^rut^ sufammen! ©a5u nun ba§ roeitere: „9iur^) mar bie ^rage, ob jener bcbenftidie §8raud) ben urfpriing; lid)en, it)n notbiirftig cntfd)ulbigenbeu Siiui and) beuiat)rte ober nid)t im ') Gnhi). p. 112. — -') ilb'eim bie3 fiiv^e iiioilfcin ivtjeiibiuo uielfaijeiib ift, fo ld)ciiit c^ um baiS l)'m: ai& oh ea fid) in aSivflidjfcit hn fclcl) fc[)eui'Uid)ev ^erfinomc „iiiiv" mil biu^, biefe T)ciitiiiiii ;-ic()aiibc(t f^atte! — 149 — Saufe bcr ,:^eit cine luofciitlid) anbere, itnbobiiu]t 511 ucrmorfcnbe ^eutiiiii^ erfiif)!-':"' 'Jiatiirlidj braiidjcii luiv iibei" bie Sliitiuoit auf fofdje Ai"a[ic feiiieii 3{u(jenbnd' im ,8'iJk^if^t 511 f^'i't! %^^^ ^I'n^ ift ja eine foId}e iBni-- luidUiiuj eiiie ^(eiiiiijfeit, luo^u man nidjt eiumal einer lueitereii 33cucfe bebarf. Taljev cv ntolmlb fovtfd()rt: ,,Ci-6en ba§ ift lutn tljat[(id)(idj (je= fdjefjcii, ntdjt biivdjioot] im ijauaou Crben, aber bod) in uiclcn Icileii bcs= felben." ^afj banii aber eiii fo(d;c6 ©efjeimiiic. uidjt I an 130 uerborcjeu Ijabe bleibeii fbnuen bei bev mujcljeurcii Werualt, lucldje bie ^nquifitioii ebeii in ©iibfraiifreid) geljabt, uiib bcii ^afjllofeu ^dben, biirrf) bie fie i(jre Sfiirffamfeit in iebeii ©taiib uiib jebe Drcjanifation cr^ ftredt, iinb uoffenbs^ luenn man beben!e, lueldjc JJJciige uoii imjuuorldfficjeii (S-(emcntcn ber Crbeit in biefcr ©e^ienb untcr jeneii aiiftofjicicii A'Oi'meii \i6.) i)evpf(idjtct Ijabe: ba?? cjlaiibeii luiv a((erbin(]S and). Taw fiinneii uiir uidjt iimfjin, iinfere '^eriuuiiberuiig bariiber auggufpredicn, baf; %^xni} bei beu ^etradjtuiuj ber furdjtbareu ©ciualt biefer fdjdiiblidjeu ^nftitiitioii iiie ber ©ebanfe (je!ommeii ift, ob nidjt biefe ©emalt im ftaiibe luar, audj Uufdjiilbioe ju Slel^ieru 511 madjeii, nidjt blo^ ©djnibicje auf:= jufpiiren unb 5U iiberfi'djren'^ Snbes fo fdjncK foU bie ^'nQnifiti'-in nidjt einmal batjinter (jefommen fein, fonbern „5unddjft freilidj luerben fidj cinem SBerbadjtc — nur iHuf^er- tidjfeiten aU 9(n(ja(t barc^ebotcn baben" '). .Sin't^'ijft ^'•^'i'''-' i"^^" ^^^ ^^'^ bie ilultljanbluncien in ben 2emp(erfirdjen beufen, lueldje im lUnfdjluH an bie .S^'anonifer bos tjeiiinen ©rabes, lucldjen hk tempter iljr 3titual ent= lefjnt, etlidje (Sii]cntiimlidjfeiten bewaljrt 311 fiaben fdjcinen. ®odj cjiebt '^ru^ felbft mieber ju, baf?, fotueit fic^ an§, einem auf uns oiefommenen 3.^reuier biefer .'ilterifer erfennen (affe, fein Ijdrcttfdj^ucrbddjtioer J)iituci fidj barin finben laffe. (Sinen anbcren '^-^""^t aber, „in mcldjem ber Drben ober menigfteuG ein ^cxi besfelben befteljenbe firdjlidje SSerbote iibertrat" unb meldjer „bcm ©piirfinn feiner Weivier offenbar ent^ancien unb and) in bem ^^^rojef? unerortert" -') c]eb(ieben fei, tann er feinen Seferii ah ^nU bedunc] mitteiten: ndmlidj nidjto (i^eriiujereg, al§ eine - tern pier if dje '43ibeUiberfe^un(3! 'i'orbereitet luirb ber Sefer auf bie ^I9idjtio(feit biefer (Sntbcdunoi burdj eincu boppelten A^imueis, ndndidj einnwl cben barauf, mie fdjon burdj bie ©tatuten beS Drbeuo iiber Tifdj ©djriftyorlefuuij uort^e^ fc^rieben tjeiuefen fei, bie natiirlidj in lateinifdjcr ©pradje erfolflte, obgteidj la, luie roir luiffen, bie aUenuenicjften ^^empler bed ,^atei= nifdjen funbtij (jemefeu feien; fobann barauf, luie e§ bodj fo Ij6# auf= •) Cfnto. p. 113. — ■-) l^-ntui. \k 213. - 150 — faffenb [ei, bafi ,,trot3 ber (Siiiljcitlidjfcit imb ber ^^^olVlidjfeit beo 33or= t^el)eng gegeii bie 2einpler in ^^-ranfreid) faft nirgcnbs eiu CS:rempIar ber Drbensregel in bie .*0dnbe ber mit ber Occupation ber ^einplerljciufer iinb -'©liter SBeauftracjten gefaUen fei uiib biefelbc and) in bem '^.^rojcf? uur gmig Dereinjeit iscnnenbinig finbe." 9tQd) bem, uias mir im oorigen ilapitei bei 33efpred)uug be§ templerifcljeii Statutenbiic^S ak moglidjer Duelle fiir bie Unterfud)ung bemerft'), ift biefe 33emerfiing iiberf)aupt mtr gum ^eile ridjtig uiib aus ben babei angegebenen ©riinben inciter gar ni($tG 2luffattenbeS barin gu finben. ^nbee ^sru^ ift nun einma( anberer 3tnfid)t; er meint: ^offenbar l^aben bie DrbenSoberen, mel^e iiber bie bem Drben brofienbe ©efafir nid)t in llnfenntnis roaren, bie (^yem-- plare ber 9tcgel redjtjeitig in ©ic^ertjeit gebradjt, nidit at§ ob fie cine t)dretifd)e ©ebeimlefire ober gar eine 3^'' f a m m e n ft e H u n g ber b e o b a ^ t e t e n a n ft 5 ^ i g e n 6 e b r d u d) e e n t = tjalten tjatte" — atfo tjter ift bie „G)ef)eimIef)re" gliicflid) unb oottig uerfdjiDunben ! — „ionbern luoljl eljcr, raeil geiuiffe 'JBenbungen an^ gefidjts ber erl;obenen 2lnf(agen biife gebeutet raerben fonnten"-). — 2Ba§ bas fiir „bo§ beutbare" ^enbungen finb, Fiaben inir ja bem ftaunenben Sefer bei $8efpred)ung bes ©tatutenbui^s m6)t uorent^alten'"'). — SnbeS ettidje ©remptare beo 8tatutenbudj§ feien bod) entbed't morben, allerbings lange nidit im 3^erpltni§ jur ^al)l ber Crbensljdufer, unb in einem folc^en %aU, in 2(rIeo, \)abc man neben einem foldien ©rempiar be§ ©tatutcnbu^S unb ettidjcn firdjtidjcn 33iidjcrn ein 33ud) gefunben, beffen 3nt)alt in einer SBeife bejeidinet raerbe, „uield)c nadj mittelatter; (id^em Sefen einer SSibeliiberfetuing ber 3lnfang bdrctifdier 'Inn--- irrung"^). 33euKno: bie 'I'erbote ber ''^Hipfte unb 3unoben gegeniiber ber roalbenfifdjcn unb uerroanbten 33eiuegungen, uor allcni in n'abe jenc in '^(rleo oorfjanben gemefene" — biefeu 9iiefenfal^ \mo,t bod) and) ^ru| nidjt! — ,,abcr bod) eine 2lrbeit luirb crfcnnen miiffen, lueldje io§ufa(]en unter ben ^hifpijien be§ ^einpler= orbenS, in f einem 9luftrage unb besl^alb idoI;( and; guncidjft ^n feineni ©ebraudje angcfcrtigt worben ift"-). So (jiebt fid) hmn mm ^]>rut3 af(c 9Jiii(je, gunadjft ben ScadjiueiS '^n fiifjren, ba§ bie bejeidjnete 33ibcl, eine noiilici) uon ber '^iarifor ^a- tionalbibliotl;ef erroovbene ^ergamentfjanbfdjrift, lueldje in abgefiirjiter unb ^ufammenge^ogeuer Slseife fid) a(§ eine Uberfel^img ber 5 ^iid)er SJtoftS, ber 93iid)er ^ofiia, 9tid)ter, .'^^onige unb 9}taffabaer unb enblid^ ber 35iid)er Tobias unb ^ubitb barfteflt, niit 9ianbbenu'rfuugen oerfeljen, iueld)e jum S^eil burd) ,,eine 3iciguug ju nnuiidifig rationaliftif d)er (Sv- flarung iiberrafdien", baf3 biefe abgefiir^te 33ibel mirffid) temp(crifd)cii Itrfprungs fei. ^ie 3trt, loio biefer 3iad)ii)eiQ gefid)rt mirb, ift fiir bie '^^ntt3fd)e ©d)(u6folgeruug mieber f)od)ft d)arafteriftifd). S)a bienen a(o (^(ieber be§ 33eiiieifeC) oornef)mlid), baf3 bie llberfelMing ber 9iid)ter unternommen umrbe auf 3Seranlaf)ung eines ,,9)leifter§ ^Kid) a rb" unb ,,eiueG .33ruberei Ctf)on^ ber ©Heber eiuer ,eI)renuonen G)e= fellfc^aft'', eiiier .beiligeu 33riiberfd)aft', iue(d)e bem ©d)ul^ unb ber fortfd)reitenben ..'Qeiliguug burd) ben .fiifsen, freien, from men :3efu§' empfo()(en unrb""), mie ber ^^^rolog aud) mit einer Inrufuug ©ottes aU be§ affmdd)tigeu (5d)opfer§ beginue. 33eibe 9)idnuer luerben „il)rer ^ugenben luegen, burd) bie fie ben anbern ein ju (^ott leitenbes Ssorbilb bieteu"'), gepriefen. 3tu6 bemfefben ©ruube fotlen fie bie i'lberfe^ung be§ 33u($§ ber 9fti(^ter t)eran(a§t baben, ,,um if)reu ©e= noffeu ermunternbe 33eifpiele ftoljer 9^itterfd)aft oor 3tugen ju fteden, au§ iDeId)eu biefe lernen foimen, uie(d)e Gbre eS ift, @ott ju bienen, unb uie(d)en X'oI)n berfelbe benen geuidl)rt, iiie(d)e um feineo ^obes milieu fid) 0)efal)reu auofe^en, um fein ©efel^ ju uerteibigen, mie es ber Crben jener beibeu t()ut, bie auGenudf)(te 3{itterfd)aft, bie au^erforeue )ott fein 33anner anoertraut f)at, luie fie and) fein ^reuj tragen, i()ren Seib ») (5-ntUMdUms] p. IIG. - -) ilti.l. — ') (fnhi\ p. IIG. — ■•) il>id. p. 117. — 152 — foiuofjt luie Ujr Aoev,^ baniit ijeiuappnet Ijak'n'' ' •. I^eo lueitereu mirb auf bao ^l^orbilt) be§ .?QcilanbG, jeincu Xob am Kreu.v um bie .s^oHe 511 iiber; wiiibeii, Ijiiujeiuiefen iinb babiird) bie ^orberuiuj ber iTotuiu] beo gleifd)e§ fiir bie Wenoffen jener boGriinbet, inbeiu als bie bcibeii (jaupt= notinenbiijcn ilugenben 33armIjer5ioifeit unb Temut geimnnt luerben. ^JdG So(jn feinev miiljeuoKeii 9(rbeit (jofft ber 5i.serfa)i\T fc^lieBlid; 511 bem a)Htgeniif5 ber ^-li^^ofjltfjat en jener (i)enoi jeufdjaft jugelaffen 511 luerben. 9?atiirlid; foimeu fiir ^^^ruli jener ,,ilteifter 9iid)arb" unb ,/i^ruber DtI)on" uid^to anbereo als 2lnge^i3rige tim^ geiftlidjen 3iitter = orb ens fein, fd;on luegen bes 36td;en§ beg Slreujes auf beni Sc- wanhid. Unb bann !ann nur ber ^eniplerorben in 33etrad)t fonuuen — an 'i)tn ®eutfdjen .Orben !ann „ano fpradjUdjen Griinben" nidjt c]e= bad;t icerben, .^u ben c^ofpitalitern finbet fid; and) feine meitere 33e5ie(junt] — fd)on inecjen ber .,c'barite et humilitc". lueldje SBernljarb Don (Slair- uauy an it;ni cjeriifjuit fjat-). iiiidjt luenicjer meife auf ifjn (jin, luenn in etner 2tiuuerfung jener 33ibel ber 9ianie „^etl)el" erfldrt unrb a(o „.!OauG ©otteo", „bort fei nad)nial§ ^^erufaleni erbaut luorben, wo fid; bas ^^'^m^^ ©otteS, b. i. ,ber Xenipel beo .^ernr befinbet." SBeioeis ift and) ber 2luSbrud „duvgemaut" fiir ,,2)ohnetfd)er" in ber @efd;id)te .^ofepfjo, lueil biefer ,,arabif(^en Urfprungg", juerft „i)on ben im Cften fjeiniifd) ^e; luorbenen a6enb(nnbifdjcn 6f)riften gebraudit unb int Si^cften eingebiircjert luurbe"; enbiid; erinnere and; jene rationaliftifdje ©rfldrungGiueife an bad ,,til;nlid)e 3Serfa(jren ber 5!orangeIeIjrten in ifjren 3djriften unb Si6= putationen" '■^). 9Bir molkn beni Sefer erfparen bas genauere Gingeljen auf bie 3(rt unb :il>eife, ivie '^Hnit3 ferner b a 5 3( 1 1 e r b i e f e r '^ i b e ( (jerauGbefoniiut : luie er burd; hen ^Gergleid; mit einer anbern, niit ber templerifd)en S3ibel „eine unuerfennbare i>eriuanbtfd)aft" jeicjenben ,\Sanbfd)rift ber lHrfenaI= bibliotijef in '^^ariQ, ii)eld;e nidjt uor beni ^Jinfang be^ 10. S'^ljrljunbertd entftanben fein fonne, finbet, bafs bie t e nipi erif d)e 33ibel, lueldje al§> alter erimefen fei, nod; bem 12- 3" () ^"Ijun^^^i-'t angeboren mitffe; loie er banu unter ben 3)teiftern bes '^emplerorbens lueiter fudjt, bi5 er natitrlid; in Cbo oon ot. 3(manb (1171—11(9) gliidlid; ben „-5ruber Dtljon" berau^gebradjt i)al Sod) loirb biefer ja „^^ruber", nidjt ^-Dteifter" genaiuit! -Wadjt iiidjtG, benn nmn barf ja nur an bie 3eit benfen, luo berfelbe nodj nidjt iDieifter, fonbern einfadjer .Homtur mar! ') Gnhv. p. 117. — '-) unb U'cick, ja, \vk '^nuU \cihii m^i )\i:/u]t bat, bcv :vbcn fc trcn'lid) toufcrincit ()at. — =') (iiUU\ p. US. — 153 — (S'iiu'ii ]oIcI)eii abci finbet man IIGO imb IK;;; iivfuiiblidj uovfoimneii, imb jcljt barf man iiiir nod) anncljmcn, baf? biefcr Dann iDloberum iDentifd) (jeiuefeii ift mit cinom Xcmpler ,,Ctto be Stnbemaro", ber neben ctneni aiiberu Xempler ,,'Jiicarbiil be (Sorbi" 1156 ak ^cuQt imterfdjviebeii juirb, [o [jaben luir bie beiben obicjeii ::)camen auf^i fjerrlicljfte bei einaiiber. '3)eiiii and), baf? ^iidjarb ,,'Ilieifter" cjenatmt luirb, c]eniert uidjt, ba ja fo t)dufi(3 and) bie i>orftef;er einseluer Crbensprooiujen, ja einjeliier Drben6= Ijdufcr, (jcnannt luerben. ©omit ift ber 33eiuei3rof5meifter Cbo be ©t lUmaiib cjiebt, ber i{)n „dmn nid)t§n)iirbigen 3)ienfd)en, iibermiitig, anmaBenb, uoll luitber Seibenfd)aft, ber lueber &oU fiird)tete nod) uor eiuem ^lJ(enfd)en ^iefpeft I)atte", nennt, beffen (Snbe in fara3enifd)er ©efan9en]d)aft uon biefem fird)= lidjeii ©diriftftelter nid)t ofine eine geiuiffe ©cbabenfreube er^dljlt luerbe, imb H)m bamit 311 C^emiite oefiiI)rt, baf3 ,,bemnad) ba§ 3tnben!eii bes Cbo uon ©t. 3Imanb in ben ^lutjen beo ixleru'i irgenbiuie betaftet geiuefeu 311 fein fd)eine"-). ®v wivb lueiter baran erinnert, baf5 man nad)ma(^ htn ■Brand) ber 95er()oljnung Gtjrifti nnb ber ^reu^befpeiuno auf einen @rof,= meifter juriidfiiFirte, ber in fara5enifd)e C>5efangenfd)aft geraten, fid) and biefer burd) ha^j 'l^erfpredjen, jene 33rdudje in feinem Orben ein3ufiil)ren, geloft r)abe, imb baf3 man alfo bemnad) in biefem ''Dieifter ben erften Ur- I)eber jener fd)dnb(id)eu Webrdiid)e oermutet i)aU. ®enn baf3 ber 9]ame „Cbo" bet jener Xrabition nid)t gcimnnt mirb, fd)abet ja loieber nid)tG, lueil ,,bei i()m allein fid) eine f)iftorifd)e 3(nfniipfung finbet, infofern er ber ein^ige von ben 9}ieiftern bes Drben?^ geiuefen ift, ber fein 2d)cn aU @e= fangener ber ^Diatjomcbaner befd)(offen I)at, ba @erl)arb oon 9tibefort, ii)e(d)er bei .s^ittin in ©atabiiis ©eiualt fiel, tosgetauft luiirbe"'-). 2Bir bred)eu I)ier ab unb erfparen bem Sefer bie lueiteren 3^ktrad)= tungeu unb Graidgungen, bie ^ru^ an biefe (Sutbediing uoUenbs anfniipft '). CTer i'efer loirb iool)l and) fo Idngft genug f)aben. '^i'nn iims foKen loir 511 bem allem nun fagen':" 3ft *^in ^yiann, ber eo fertig bringt, dm ber^ artige ©d)luf3folgerung ^loar nid)t ah ,, einen matljcmatifd)en Seuieis"^) ') (Sntiv. p. 121. - -) p. 120. - =*) (fiittv. p. 120. — ') p. 121-126. — ^) p. 121. — 154 — feiiieii Seforn norjiifiiljren, abev bod) in biofem 3iM"rtiiuiieiitreffeii ber lliu= fttiiibc iiiib iljatfadjen cineii „()oIjeit (^rab uou 'AHxlirfdieinlidjfeit''' 511 cr-- bticfen, unrf(id) nod) ale ein ernftfjafter uiiffenfd)aftnd}er @egner an^iu fefjen'^ ©os iibcrfdjveitet benn bod) and) bao fiiljnfte ^iWafj uon 9iaiuetnt, luel d)06 luir boi eincm ."Qiftorifer unfcrer Xagc fiir moglid) geljcxUcn (jdtten ! SBcr aud) luir ein f(ein luenig init ber fird)(ic^en (>)efd)id)tc jener :3al;rt)unberte oertraut ift, ber luirb \a Inngft erfannt f)a6en, loie 6ei biefer gunmen ^tentplerifcljen Sibel" eo fid) uni gnr nid)tC' anberes l)anbelt, al§ einen jener 5al)lreid)en iHn"fud)e ber albigenf if d)en Hatfjarer, bie -•Bibel biird) U6erfel3ung iljren Seuten jugdnglid) 511 niad)en unb fie burd) ben Troft, ben fie in Un (Sd)ilberun(3en ber .sldnipfe unb Seiben beQ 33o(f§ S^rael fanben, jur imititjen (Srlragung ber burd) bie r5niifd)e .*^ird)e fiber fie Derf)dn9ten 9)iartern unb Seiben anjufpornen. 3(uc^ jener ,,9}(eifter 9iid)arb" unb ,,^ruber Dtf)ou" oerraten ben fat()arifd)en Slreig ja ebenfo gut loie ber 9Iu§brud „ordo" oon if)rer (Semeinfd)aft, unb uoKenbQ jener ili>unfd), ber ilberfe^er miige aU Sofjn bie „,3i'''^ffiiii9 o^' i^*^'" 9)fitgenuf^ ber 2BorjIt()aten jener ©enoffenfd^aft" erijatten, pa^t einjig unb aMn auf bie Stettung, uield)e bie perfecti ber .^at^arer unter ifjnen einnabmen, unb bie eine berartigc roar, bn^ aHein in ber G)emeinfd)aft niit if)nen man ber 6eligfeit teilf)aftig inerben ju fonnen iudf)nte. 'iind) ha^j ineitere, mas %^xni} un§ uon bem ^\\l)alt jener 33ibel oerrat felbft nad) feiner gemif? mieber einfeitigen 9(uoinabI : insbefonbere ba§ 33emiil^en, aHe antr^ropontor^ pl;ifd}en 'i^orftelhingen ferngubalten unb alles geiftig ju beuten; bie Sdjopfung auf einmal; bie CS'ntgegenfeliung be§ Sic§t§ al§ be§ (S)uten unb ber j5^infterni5 at§ be§ ^iifen; bie Sd)eibung Don Sid)t unb ginfternifi al§ Sonberung ber gnten m\h biifen (Sngel; bie ftarfe Setonung ber '^U'dbeftination u. a. m. mie nidjt minber fd)on bie Stnrufung '^c]u, me(d)er fiir bie ^empler mie fiir fonftige gut firdjlidje Slretfe Idngft l)inter ber feligen ^ungfrau Maiia juriicfgetreten mar ^) : ad ba§ pa^t fo menig auf bie Xentpler unb iiberljaupt eine fo(d)e, felbftdnbige retigtofe 33at)nen cin^ jufdjlagen am aUermenigften berufene, rittetlid)e (5)enoffenfd)aft unb fo gang auf bie mit religiofer (Snergie felbftdnbig uorbringenben ."Slat()arer -)/ baf5 man fid) nur iiber ba§ eine munbern fann, mie ein .^iftorifer, ber itber mittela(terlid)e ^inge (5)efd)id)te fd)reibt, \)a^j ju iiberfef)en im ftanbe ift. 3um ©djluf? biefeS ilapite(§ mirb enblic^ ber u n g ( ii d I i d) e 3(u 5 = gang ber ^reuj 3 iige unb bie ©timmung, me(d)e baburd) erjeugt morben ') 'iTafiiv liefevt aud) bvi§ ©tatutcutntd) bcv CvfcuvJ ciiicu iicuiujcnb iUiiftiicvciibcn 'iickcj,, cf. 5. "Q. bie ©eliibbe, iocld}C t^ci ber '?litfiuit)me 5)tvt. 675 If. „a Dicu ct a nostrc (laiuc naiiitc ^laTic' ab^utcs^cn [tub it. a. — -) ixicx biefe cf. bc^ iDeiteveii ©d)mtbt. — 155 — fci, in d()iilic^cr ^^innfc ucruiovtot luie fd)on in ber „Wcl)eim[oI)re". 'i^or alieiii finbet jeneo ©iruciitc cincc. tcm}.i(eriidjen 3:roubnbour illf iirnd)feit befd)rieben — 3. 33. unrb nid)t yerfd)roiegen, baf, fiir bie ^^^rotofoEfiil)rung ausbriidlid) bie 2(nroeiiung gegeben mar, ni(^t alte 3(u§fagen aufjunebmen, fonbern nad) „3(uGiDaI)l" 5U uerfa()ren^) — unb baburd) beni 2c]cx ja ein geniigcnber 9ltanftab 5ur 3(biiidgung ber ©laubuiiirbigfeit biefcr ^^^rotofoUe an bie .^anb gegeben, unb ebenfo unrb bie (^hMua (tfaniteit unb Unnienf d)lid)f eit biefeo 3^ribuna(s nid)t uer()iil(t — I)ier t)dtte jmar "i>ruli uiol)l nod) etmad auGfitl)r; >) ]. obcii p. 27. — -) (*ntu\ p. 127—163. — ^) ft". Qnlw. i>. 13t : ,^i)iMi ben iMclcn unb fefiv ucvtd)icbciiarti(^en 'Araiicu , irelAc jc nad) ber ^^evfonlic^feit nnb Cvtlid)feit jnv i^cCcrn (JrinittUuui bev J'oar^vkit v^cfteUt wiirben, bvandjte man in ba^ ').h-otefoU nuv bio anfjnnefjnieu , ivcld^e bie cigcntlidjc Snbftans ober 9fatuv bev '^cv; i]cf;ciK^ bcriitjvtcn ober bcv 2.8 a fiv fi c i t ant naAften in fonimcn I'djicncn'. — 156 — Iid)er fciii bitrfen, iiiGbeionbere Ijdtteii ctlidjo bmftifd^e 'ixnfpiele am bem ^^n-OjOJ^ bem I'efer bodj iiodj eiiieii lueitcnieljcnbeii S3ciu"in uoii bcr ^-IBirfiuKj joId;eii ^BerfaljreiiG gecjebeii. 3lber iiu aUijcmciiien fonneii luir ^^srul3 bao ^eugnio gebeii, baf? er bio Ijier in i^etrad)t foinmeiiben oeiteii (im 9lii= id)ii\\] an 3}Joliiiier, L'inqiii.sition dans le niidi dc la France au 13 e et au 14e siecle, Paris 1888) nidjt uerfdjiueigt, fonbern bao ^erfaljren ber :3>iQ»iUtiou in feineii ^miptjiigen rid)tiij ffij^iert \), imb fo, bnf? man fieljt: bic ik'tjanbluitc] ber Xempler ift aKerbiiuje feine ttuftergen)oIjidid)e, fonbern nnr bie fiir (jeuioljnlid) bei ;3nqni[ition5pro5effen geltenbe (]en)efen. :)tur bas fonnen luir nidjt fi'ir ridjtitj I)a(ten, umo ^^^rnl5 babei uon ber 5(bl"ohition, bie man bem renig Ojeftdnbigen gfeid) imd) feiner ShiDfage evtcilte unb luoburd; berfelbe luieber in ben Sdjof? ber 5lird)e anfgenommcn murbe, bemertt, baf? fie nidjt nur nidjt „ber Sdjlufeaft be§ (janjen in= iinifitorifdjen iserfaljreno" fei, fonbern bafj „ei"ft banadj", fo fi3nne man fagen, „ber eigentlidje %^xoi,t^ becginne" ^). ©o fann nwn ganj (lemift nidjt fagen: benn atterbiiujo ift bie absolutio et reconciliatio nienn andj nic^t ber ©dj(uf5ftein beo ganjen inquifitorifdjen '^serfaljrens, infofern fidj ^) .r-)ie6ci macl)t e<3 ^|>i-nt3 ciu Bcfonbcvca i)crjiiuu3cn, ^d)ottmiilIcv ct(icf)e syichc 511 i^cvic^^eii, iitbcm cv anmcvfuiuisiircii'c (]). 129 unb 130) baraiif fiimveift, bafi buvt^ bic i]Ciiauevc KcimtniiS bc^^ ^i^uifitioneiiHn-far^vcud ctHMife bcffcn AOli}cniitiicii, lr»ctd)c cv an bic (^'rflavnniTi bc6 JOovtc^i ..(liffaiiuitio" d& „in fcl)(cc^tcn DJnf brinflcn" nutic; id^tofi'cn, a[6 fcinc ^ c i^viin b nn g ber angcblid^en @ ooal t f anif ei t nub atcdjtStDibvigf cit bcS l^ou bei jlird)e gcgcu bie 'Ecm^jler burd}gefii£)vten '-i^crfalivcnS ju ciuem guteu Stiid t;iufal(ig gemad)t icerbeu. ©iefit man mf)c\: ju, fo fd^vnuipft bcv 3^^'t""' ©d)ottniiUIcv^ barauf jufauuncu, bap ^idjottnu'ttlcv, iubcm cv allcvbing^ ba^^ 3"'1»Mit''^"^^'*f''f^''f^^'f» tiovficv nid)t [o gcnan ftnbicvt f)at, une nnn ()intcv()cv ^n-nt<, uid)t ))rajiS gcnng faj?t, Wa? nntev fotdjcr diffamatio ,^u l^cvftc^cn ici, nnb ctcnjo uun-in cigcntlid) bic 9ted) totui br ijifci t liegc. 3'm ^'iKgcnicincn abcv f)at cv ganj rcdit: bcnn ba§ bie SDiSf re b iti c vung be3 OvbcnS l^ov attcnt „bnrd) bic in ben pap)"tlid)cn (^vlaffen evfiobenc 5T3c)d)ulbigung" cvfc(gtc, bic diffamatio cvft cabnvd) t'c^ toiiC'cvcS (:Mcund}t cvfjicit, ift bcntlid) genng, and) ircnn bicfelbc, unc '$vni3 fagt, „Iangc lun- bem "Jivojep" ba luav, b. I), bod) ivtof;( cBcn niit (Jrl^cbnng bcv 3tnf(age. 'Jicfe akv luuvbc cigcntlid) giiftig bod) erft babnvdi, bafj it)v bcv pap[ttid)e ©tutjf, bic fiiv bie 2;em|jler ein5ig giiltigc vid)tevnd^e jlom})ctcn3, jnftimmtc. Obev tpitt ^^vnl3 baniit ivicbcv anf icnC'3 atte ~^olf§gcfd)lral3 f)inbenten ? dine foldie diffamatiit f)attc ben Jcniplcvn loeuig gcfd)abet, UHMin cS bat^ei gebliebeii luave. £aj5 ciiix baS ganjc :ljerfar)rcn gegeu bie 2;emplcv bod) ciu vcd)ti?iuibvigcci bicibt, and) lucnn c^S babei ganj nad) ben fonftigen @vnnbial>cn bcv ^i^i'Mi^''-^" 5''= gegangen ift, biivfte bcdi fd)on niit Oiitdfid^t anf ben 2)vndf, bcv auf ben 1?a^)ft ^(e= nicni^ v., ben bodiftcn 9xid)tcv in biefcv 9(ngclcgcnf)eit, geiibt univoc nnb bcv i^ni ein luivflicti fvcicS Uvtcil nnmljglic^ nutdite, nad) \vk vov jn befjanpten feiu. .^>anptinftan>, I)icv bleibt iunnev, bafj ba6 ganje 53cner)men £(emen6' V. nnstucibentig gcuug jcigt^ bt\ p. 130. — 157 — bn§ cigentHcI) ii(icr ba§ gaiijc fcrtierc Sebcn bc§ eiinnat oov ben ©djvanfen bcr ^nqiiifitioii ©eftanbeiicn erftrecft, fo bodj iebeiifalte bcr ©d)Uif3ftc{n be§ eigeiitUdjen ^ro^effcl 3iid}t ber eigentHdjc ^^^rojcfs, fonberii ba§ 33iiJ3= ober ©ii(;iicuerfQljreii bcgimit je^t, ba§, ina§ jcber mit bcr ilird;en= fpradjc ^unlrautc iintcr bem 9iameii „^^oniten5" fount. '^Lsenn alfo and) ba§ (^Janje baniit freiltdj nidjt fcrtii] max, fo (jatte bie 9tbfo(ntion bcotjalb bo(^ eine grof?c ^ebentung, namlidj eben bie, ba^ fie ben, ber fie erfjicft, als cinen renig (^k'ftanbicjcn bcjeic^nete, b. I;. a(5 einen 9}ienfd)en, ber c§ uonjejogcn, auf alkt^, inao bie ^nqnifition oon ifjm uerlmigtc nnb nus i^m ()eranS5tef)en nioHte, einsngeljen — benn anberS erljielt er ja bie 3l()fo(ntioii iiberfjttnpt nic^t — unb ba^ man atfo auf foldjer B^ng^'t 9Iu§fagen, bie aU reconciliati unb absoluti begetdjuet finb, lebiglidj feinen 'ii>ert lecjcn barf. ®a§ ift aber freilidj eben bn§, luas '^^ru| burd) jene S^enierfuug feme f)a(ten niod;te. 2(ber itnr fonnen i§ni nid;t Jjetfen. ^enn iiberfianpt — bamit fomnten roir auf bie ^anptfadjc — : mi e ''^^rn^ fid) niit ber im gan^en vow iljm ja ridjtitj gejeidjueten ^nquifition abfinbet, ha^^ ift raicber eine anbere Bad)c. ®ag ift ein •ilunftftiid, roeld^es mir ifjui nid)t nad)ntad)cn fonnen. (E-r meint udrnHd^, fnrj gefagt, ba§ man fid; eben bei all bem nid)t auf ben fott ba§ a(Ie§ ,,eben nidjts be- fonberes" ') fein, „bei ben abfonbertidjeu Siedjtsbegriffen jener 3*^^^, bie uon bem atlerauBcrtii^fteu 3^ormali§nui§ nun einnml nic^t tosfommen", fd;ien „baran niemanb befonberen 3lnftoB genommen 5U (;aben". „Uberf)aupt" biirfe man ,,ni^t gfaubcn, ba§ bie ^nquifition ben ^dt- genoffen nerfja^t ober ein ©cgenftanb bes 3(bfd)eu§ gemcfen fei"-). ®a§ nmg jum Teil ridjtig fein, ift e§ aber bod) nidjt gang. SBenn and; bie (ginridjtung ber ^nquifition iiberfjaupt bem tjerrfdjenbeu ©eift jener @po(^e entfprad), fo il't bod) ber Slsiberftanb nid)t gu t)ergeffen, ben bie @enialt= t()atigfoit unb SBifffiir, bie mit berfelben I'id) immer ntef)r werbanben, and) im SJiittelalter gefunben I)at. SBir erinnern nur an bie 5r()atfad)e, ba^ nid)t wenige ber i^nqnifitoren felbft, unb jraar ebenfogut in ^talien unb X)eutfd)(anb — t)ier aU ba§ befanntcfte 33eifpiel ber btutige ^onrab t)on SOiarburg — loic in ^ranfreid) ber 2But ber 33eDoIferung §um Dpfer gefallen finb, ba^ bie i^'^nifttion in oieten ©tdbten unb ©ebieten nur nac^ bem ()efttgften 'iBibcrftanb ber SBeuolferung nnb Dbrigfeit, fetbft mo biefe gut fat()o(ifd) gefinnt maren, (Sinlafs fanb unb mand)c ©taatsiuefen, mie 3. 33. 58enebig, fie iibert)aupt nid)t f)crein ober boc^ nur unter ber ') (fiitu\ p, 132. — ') ffiiho. p. 1R2. — 158 — Uttirfften .Svontvodc if)re "li^irffanifcit iibon fieiVu^). '25cr nd) nnrf(id) mit tier fivd)lid)en 0)c]d)id)tc jciier oiifji'^jHuDcvtc uertraut madjt, beni fniin uidjt uerborc^cii bicibcn, luic bie 6)cfd)id)tc bor ^nquifitioii, bcfonbere 511 9(nfaiu'( nub vox aiUm in Siibfranfreid), bie bcQ jcifien, abcr frcilid) nn§= fidjtclofcu '-ll^ibcrftanbeo ber '^oiuilforuiu^ itnb uiclfad) audi ber Cbrigt'eitcn ift cic(^eu bie \l)v aufciebruiigene (i(utic]e ©eridjtGbarfeit in reUgiofen S^ingeii; mie ber Staat feiiicSmeriS fo bec]eiftert geincfcn ift, ber ilirdje fein „l)ra('liinin seculurc" ,^u k\i)C\\, luie e? uoii idtraiuoiitaneii Sd)riftfteflern gcnie (jiiujeftellt ivirb, unb felbft bie ancgefprodjenften (homier iinb SdjiiU^ ()erren ber Snquifitioit [ie immer luieber ,^ur 3)tdfngiing unb 3)teuf(^lid)feit ijabcn oriiiafiiieii mii[[en. Selbft uon ciiiein J^riebrid) II., bem bie 5Iird)e eo 511 uerbanfen Ijat, ba§ Ujre erbaruuingGlofeu ©riinbjd^e, rate fie noii ^imoceiij III. aufgeftedt imb auf bem Sateranfonsil ooii 1215 fird)lid) fanftioniert morben moren, (jernad) audi 311 ftaatlid)er 9(nerfenniiug ge= fomnieu unb fiir bie politifdje Cbrigfeit niangebenb geuiorben ftnb, (laben luir bod) audj ©rfaffe, meldje gegen bie iibertriebene Strenge Der 3'i= quifition geridjtet finb unb ©iuftellung ber non i(jr anl)dngig geinaditen '^'rojeffe forbern: fo uoni 12. 9(uguft 1245-). Uni aber ndber bei unferer 3eit 5u bleiben, fo (;atte \a '|>lji(ivp ber ©djiine felbft nidjt mir buvdj bie uor ilju gebradjten c*iv(agen ber fiibfranjofifdjen 93eyo(ferung luie pcrfonlid) bei feiner 9ieife in ben Siiben luenige ^al;re uor unferem "projef? (1303) @e(egcn[)eit gebabt, bie loabre ilieinung unb Stininiung ber 33euolferung iibcr bie o^quifition fennen ju (ernen, fonbern fdjon uorber burdj (I"rlaf5 Dom 9ior)ember 130 J, burdj h^n er bie 33ei(jiffe feiner 33eamten jur 2tuS= fii()rung ber yon ben {^nquifitoren geiininfclten ^JJafiregeln auf ein gcringftec. 'J-ltaB befdjrdnfte, ge^eigt, wie er felbft iiber bie ^nquifition badjte: nur baf3 natiir(id) ein i^iann luie ^^IjtHpp fid) roofjf fjiitete, ein fold; braudj= bareo unh nidd)tigeo ^nftrumeut jur ^orberung feiner '^^Idne ju fel;r mv- fiininiern 5U laffen ober gar auc ber i^a)ib ,^u geben. ©nblid) aber, uni ju ^eigen, luie man felbft in gut firdjlid)en .Slreifen iiber bie ^ii>irfung bev ^nquifition unb iljre i^cMttel bad)tc, braud)en luir luir 511 erinnern an jenen 33efd)luf5 beo ."ilonsiU uon 9iaiienna yom ^uwi 1310: bafj aUe (xempler), „uield)e au§, g^urdjt uor ber ?^olter ein 33 e = fenntni§ abgelegt, ba§ fie fpdter mibcrrufen tjdtten, ober aber, uield;e tl;atfunbig ben SBiberriif nur an§ ?yurd)t uor abermaliger 9()iiucnbung ber y^olter nidjt geiuagt ^dtten, fiir Unfdjulbige gelt en follten"^). ^n fdmtlid)en uou "^^rul;, bio *) cf. 3u biei'en ^tuSfii^nmcjcn uncber . 327. — 159 — jetU iidcr bic iTcmpIev uiib iljvcn '^^ro^efj ncfdjriebcueii 33ucljcrn — unb bcreii ift C'j ja nacl;i]crabc ciii (\a\^cx Sto^ — babeu nnr bi^jljcv ucr^ geblid; imc^ eincr ©pur bouon gefudit, roie ^nil3 fid) i'ldcr biefeii (]*.'i^'i|3 bod; TOciiigfteng bcr trnndljiunui lucrtcu 33cfcl){uj3 l)iimici]()ilft; and) ciii ,3eidjen von bcm, nmei man dci '].'vul3 nid)t fiiibct. Cber — mcif^ cr etum Dauoii nid^t'SV 9l0er menu bent and) nidjt fo unirc, mouii mirflid) im '9,)iittc(a(ter fciiic oinsige (Stinunc otiinvj an bcr ^luiuifitioii auGjulc^cn (jefiinbcii l)atto imb fid) nadjuicifon liefjo, bafi bic Jlk^fumbhuui bcr Xcinplcr gaii^ wnh gar nadj ben fiir bicfc 3nquifition giiltigen 9iege(n dov fid) gegangcn fci: UHi^ foil bcnu bao l)e(feu 'irb beini bas inn-faljrcn cjcgen bic Tcniplcr baburd) tjeredjtfcrtitjt, bafj man anbere Seute cbenfo (jranfam obcr nod) graufamer beljanbclt liat'C unb merben bie2lu§fagcn baburd) glaubmiirbiger, bafj fie burd) biefetben 3)iittet roie bic anberer Dpfer bcr Sn^iuifition an§= gepref3t morbcn finb':* 2)a ift ucrniinftigeruieifc bod) I)od)ftcnS ber ©d;hiJ3 eriaubt, bafe bic ciuen fo roenig luic bic anb cr en ©laub en iicr = bienen: wmu maw nid)t cttua nad)nieifen faun, bafj bie Xempter gegcn bie Dualcn unb Sd)rcdmittel bcr (goiter meniger cmpfinb(id) gemcfen feicn. '-ll^ill -^rnl^ ctiua aud) biefen 'Jcadnocis unternel)men c* 3lud) itber bic ©laubwiirbigfeit ber ^^U-otofoHc biirftc ba^er jencr 33efd)luf3 uon 5)taucnna ben rid)tigcn ivanon an bic ^anb gcben. ^^^rut^ ift frcilid) micber nid)t biefcr 93icinung; iftm finb bie '^rotofoQc — trol3 fcncr oben anerfannten un((fiirlid)cn 3(uoiua()l beiui 3iiebcrf(^reibcn — im attgemcinen cd)t, luir baf3 fie „i>m 3ufanunen= bang" uermiffen (affen, bcnn ,,einc bcuuifjtc Jvd(fd)ung bcr 3(u§fagcn biirftc uid)t an3unc()men fcin; fie roar \a of)ne 'Hiitiuirfung be6 ^cugcn b. \). bee. 9(ugcfd)ulbigtcn fclbft nid)t burd)fiil)rbar, ba ha^^ '^^rotofoK biefcm \a oor- gelefen unirbc unb feiner 3(ncrfeiuumg bcburfte" ^). 9((fo lueil e§ ben 2(ngefd)nlbigtcn ja freiftanb, bagegen 3U protefticren — mobtgemerft, bafj fie in fold)cm 3^aII, im /yall irgcnb cines 'Kiberfprud)5 gegcn irgcnb einen Xci( fid) ju geiudrtigen Ijatten, auf§ neue bie i^otter i()rem @ebdd)tni§ 5u i^itfe citen ju fet)en — be§f)a(b foil einc bcuni^tc ^dlfd)ung iucf)t iuo()l moglid) geiuefen fcin? ©0 naiu finb uiir nid)t, ba§ ^u glauben. 3nbe§ giebt babei bod) and) '^^ru^ menigftenS ba§ ju, ba§, -roeit uian „bIo§ ba§, roa§ bem ^iiQuif^tor mefenttid) unb luicbtig erfd)ien, fd)riftnd) feftf)ie(t, afleu biefen Stufjcicbiumgen ber i)or()errfd)enbe inqnifitorifd)e ©eift fcin ©cprdge aufbriiden mufste"-). „'3)ie an fid) rid)tigen XI)atfad)en uiurben in cine jum minbcften cinfeitige 23eleud)tung geriidt, unb SJJomcnte, 1) eutun p. 133. - -) il)i(l. — 160 — bic junfclieii ben in i()ror 3.HnTiii,^oIimn incHcicIjt bcbenffidjcn Sliitinovtcii uermittedi iinb bic cine obcr mibcrc unfd)ii(Dit-(ov cvfd)oincii laffcii fonntoii, famen nidjt 311 i^rcm Oted)!/' ') TaS ift ctniao sugeftniibcu , abcr nidjt (\inug^l Gill ^^cifpic( bafiir joK 9}io(ai; fciii: tiici( er bei 'i>erlcfuiig bco $8er(j5rprotofono ^u 6l)inon, bcini 9(iiborcn bcfieii, ma§ er bort gcftanbcii f^aben ']o\lk, in bcr bcfanntcn 'Ji>ci)"c aufbrauft — in cincr 2Beifc, nictd)c mir un§ nur aU bic (E'ntriiftnng cincc ebr(id)cn Oicntiito fiber cinfad)C iinb grobe '^erlogenljeit erfldren fonnen — , weil er aber nidjt eytra „baG •iprotofott fitr inl^altlid) falfd) erflart, nid)t bcfjauptet, ctamQ anberes gcfagt 511 l)a{m\, alo barin ftonb"'), fo fo(( bie§ ""^^rotofolf im nllgcnieincn rid)tig fein, nur nidjt, ,,inas er jur ©rftcirunoi itnb 9ied)tfcrtiguiu3 betreffs ge= niiffer bein Crbcn fdjulb gegebener" unb oon i^m eingeftanbener ^ikaud)c f;in5ugefiigt, ba§u gefe|t iDorben fcin. 2(ber mie in aUer iMt foil benn ein -^^roteft gegcn fcilfdjc nnb erlogcne UnterKbiebung ausfeljcn, menn man DOioIaijG au§ergeiuo(jnIid)e unb ungefiinftelte (i'ntriiftung , bic ifju jo gan,^ beS DrtQ uergcffen la^t, ba^ cr feinen 9iid)tern cine unnu§ucrftdnb(id)c ^erauoforberung sugcljcn (dfet, nidjt bafiir anneljmen untt'c' Untcr ben tnandierlei ©rffdrungen, niit bcr man 'J^iolapo 3]crfja(ten fdjon ju beutcn ucrfudjt Ijat, ift nm bic inimer aU einc befonbcrs fdimadjc erfd)ienenl SBili man alfo je — luoniit mir gan^ einuerftanbcn finb — biefen^^aU 9)ioIap§ ato tppifd) fiir bic 33cf)anblung ber 9(uQfagcn in ben ^>)]rotofofIen getten taffcn, fo fdieint uns bie^ 35cifpiel genau ba§ ©egenteit non bem 5U bemcifen, nia§ "prul) bamit iffuftriercn modjte: namlidj nidjt eine in bcr .^auptfacfje getreue unb nur in 9tebcnfddjlidj- feiten unguuerldf figc , fonbern gerabe cine bic ^auptfad)en cut: ftellenbc unb plump Dcrbrebcnbc, bafjcr (jbdjft undfiirlidjc u n b n c r ( g e n e '^^ r 1 f ( ( f ii h r c r c i. ilbrigcnci fucbt '^^rul3 audj t^a^, iinis er cben nodj rjinfid}t(idj bcr 2S{(Ifiirlidjfeit nnb Ungcnauigfeit fotcber ']>rotofollfiif)rung nnb bcr in ibr ent^altcncn ,3^ii9"iff^ jugcftanben, nncber abjufdjiuddjcn, inbcm er meint, ba§ bet ben temple rn ber "^a^ burdj anberc 'Aoftoren bodj giinftigcr liege, at§ bci ben meiftcn fonftigen ^i^i-liiifitionSproseffcn. Cinmal, mcil roir ,,bie gciftigen unb fittUdjcn Siift'^"'^*^" '^^^ 5lreife unb inn-Ijiiltniffc, weld^en oiele dou bicfen 3:'emp(crn ongcfiort, „anberit)eitig siemlid) genau fennen"'-). (Sobann megen bcr numdjcrlci, uor aUem and) bcr niebrigcn, (Sdcmcntc unb 33ilbung§ftufcn, lueldjc untcr ben uerljbrtcn ^emptcrn yer; treten feien unb meidjc bamit cinen 'inn-gtcidj crmligUdjcn, bcr „ba?. 1) (rotofo[(fu()ruug ctmas forgfiiltiger ucrfafjrcii luorbcii 511 fciii. Gnblid) adcr - iiiib bic§ ift inieber ciii ,§auptpiuift — feien mir (jier in ber (^lucflicfjcu ^a(\c, bic ?(ften bci '^^ro^effeS mv nm ^^u f;abeii, inic fie „ 6 e i n n {) c u u c n t g c 13 c lu] c f c I5 1 c m S t a u b p 11 11 f t " ^) gefiifjrt inorben foieii. (£•?! ift bic§ eiii .s>auptfdjad)3ug noii ''|>ritl3, innncr uncbcr mit ber cntgegengefctten ^enbenj 311 operiercn, woId)e bie papft(id)e Untcrfiidjiing beo '^'rojeffcs gegcniiber bcr foni(](idjcn beljcrrfd)! l)abc. 9>on ben ,,fonig = I id; en 93eamten iinb 33ild)5fcn", lucldjo auf @e(;eif3 beS :{3nQiiiUtor'3 yon "^ronfreid; juerft gegen bie tempter einfdjritten, giebt er ja 311, bafj fie „gan5 im ©eift ber 3"Qiiifition von 9(nfang an mir banad) ftrebtcn, bie 3d)ii(b ber ^tntjenagten 3n ermeifen unb bie benfelben anfjaftenbe Xiffa- motion nl§ begriinbet bar3utr)un" ''). ,,3>on ber papfttidjen ivom-- miff ion, ineldjc bie 2ad)e nadjfjer iiberfam", fiinne man ^beinafje ha^ Ojegenteit bebaupten"^). 23ir merben fetjen, luie and; biefes „6einalje" nod) (ange nidjt genug Ginfdjrdnfung ift, fonbern bafj eine unbefangene ©efamtunirbignng ber gansen 'Ji>irffamfeit feitenS ber ^urie unb if;rer Jlommiffion nad) ibren tf)atfdd)[id;en ©rfofgen „beinaf;e" anf ba§ ©egenteit fiinanclduft. 33ei ber m'age nad) ber eigentlidjen nddjften 3]eranfaffung, bem „entfd)eibenben 9(nftof3" 3um Ginfdjreiten ^^4ji(ipp§ gegen ben Drben, einem bictjer alo befonberQ fdjiuierig erad)teten -^^unft, ber and) '^Jrufe ^unHar" crfdjeint, bemiiljt er fidj befonbers, uon ^^^bilipp ben iserbadit ab3ul)alten, ba§ er „Don (anger §anb ^er einen ©emaltftreid; gegen ben Drben uorbereitet IjaiK". Sl^agegen fpredje fdjon ba§ „gute ^Serljdttni^, in meldjem beibe nod) 3ur 3cit bee Streits mit 33onifa3 geftanben" ■'). -— JSa§ c§ mit biefem „guten 3]erl)d(tnis" raot)! anf fid) bat, I)aben luir bereito'') bemerft. — S)a§ ber £onig „guge griff en'' l)abe, ak fid) bie (^)elegenr)eit bot, fei „begreif(id)", aber bie ©etegentieit f)abe er nid)t fetbft gefd)affen '). Tieo fei ja and) bei bem gan3 Sitbfranfreid), auf ioetd)eo bie mond)ertei ^eric^te iiber bie erften ©ntbedungen ber temp(erifd)en J!e|erei innner mieber t)inineifen, burd)bringenben ©pionagefpftem ber 3^= quifition nid)t nbtig gemefen. GKnnif^, be ft an ben unrflid) fo(d)e G)ef)eim= niffe, fo mufste bie ^n^lii'fition babinter fommen. Unb bann mar eS ganj natiirlid), baj) ^()inpp bem Otntrag bcG .^nqnifitors oon ^ranfreid^ pflid)t-- mdf3ig ftattgab, oline 'M\^ bei ben aufierorbcntUd)en 3.HiIInmd)ten ber ^n^ ') (Juhv. p. 134. — -) p. 135. — ^) ibid. — ') ibid. — ') Cfntw. p. 135. '•) -Bvil. okn i». 135. — ') Jyntw." \). 135. 11 — 162 — c|uifitioit bic GTemtioitQftcUinu] ber Tcnipler md niiQmadjte. T^ic %xa([( ift luir immer bie, ob uiirflidj fo(d)C ©el;cimni|)'o bcftanbcn ober ob bic gauje „diffamutio'- n\d)t erft biirdj ^^IjilippS gciua(tt()dtige^i ^iNOrgef;en fjeryorficriif en luorben ift? ^icfeo fo(l biird) beii ^iinueis barauf, bajj „&t\ai)x im S^er^- 5ii(]c" mar, eiitl'djidbigt iDcrbcn, raie \a and) bie Sorbonne tjcrnad) getl^an unb bamit fein 9^ed)t, oljue bie foiift noticje firdj(id)e ^I>o({inadjt 511 tjanbeln, mierfannt \)ahc. 9(bcr iiiit qU bem rairb bie Tbatfad)e uid}t aiie ber illicit gefd;afft, bail ber fomveteutefte Diidjter, ber '^^apft iKemeuS V. felbft, baS 3Sort3cI;eii bco .Sti^nigS and) auf 2Inrufiing ber 3'i>-lii'Uti'-'^'^ ^^^ ^i'^^' 9^edjtoiuibrigfeit iinb bae be§ ^i^'-lniUtors al§ eine (jroblidjc Uberfdjreitiuui fciiier SBefugniffe aufgefa^t uub biefcr ©inpfiiibiutg iitit ber Sufipeiifion ber SSoKmadjten be§ ^iiquifitors eiuen fdjarfeit, abcr beredjtigteu 3(u§brud t)erlieljeii Ijat. I'lbrigenS fdjeint im§ aud; jeiies Wutadjten ber Sorboiine bamit feineSmegfi ini 253iber[prudj ; benn luenn biefe be§ £onig§ 9iedjt trotJ belli SDrud, unter bem fie ftaub, luir luit 9iiid[td)t auf bie au^er-- geiuobididje Sage, baf3 ,,©efa[jr im S^erjiig" fei, auerfaimte, fo ift bamit beiitUdj gefagt, bafs ba§ J^orgefjeii bcsfelben eitjeiitfid) eiii red)t(ofeQ unb nur biirdj ben 9(u§naIjmefaII, ber burdj jene (jUidlidje '^^Ijrafe [a iiberaU, mo e§ nott(jut, fonftatiert luerben fonnte, gu entfdjulbicjenbcG mar. ilber ba§ 93emi'djen uon ^^'rut^ iiberfjaupt, 'ipljilipps ^erfaljren aH ein mogfidjft forreftes fjinjuftellen unb fogar ju befjaupten, baB e§ it)m mirf (id) um 33erteibi(]ung be§ reinen ©taubeno 311 tijun gemefen fei, biirfen mir mofjl furj l;inmcggeljen. l^er '^^()i(ipp ber ©e-- fdjidjte, ber 511 gleidjer 3eit einem ^apft .Siemens V. bie ^Lserurteilung feines ^organgers ^^onifaj VIII. jumutete, ^eigt ein anbereo Oiefidjt unb e§ rairb nid)t gelingen, bem Gtjarafterbilb, mie eo bie genaueften ."tlenner feiner S^egierungSjeit, fo SBontaric, uon i^in gejeidjiiet Ijaben, einen fold) anbereu ^{opf aufjufetjen. ©aB aiidj imd; ber „Gntmid(ung" bie Xempter fd)ledjt megfommen miiffen, mirb bem Sefer immer fiarer. ^enn ba ^tjitipp ber Sdpne faft (antcr eble 93iotiue (jat, bie QuQuifition ifjuen gegeniiber einfad) nur ifjre ^sfUdit ttjut unb aud) ber '^^apft MfemcnS Y. fdiliefitidj ganj forrett (janbett, fo miiffcn \a imtiirfidj bie Xcuipler bie ^ed)Q bejafjten. Tenn ein 'foniiiicit fein iniiffcn, unb bajj [io Ijcruorgeijaucjen fcicn nno cincr ^uerniuttidj jcitii] in 3(ufnafjmc gefonuncnon fraffen @c= (jorj'antC^irobo, bcrcn urfpriinglid) roinor Sinn teilc in iscroieiicnfjeit t^evict, tei(Q untcr bcni Ginfhif5 bcr .^^aveficn fpiitorcr 3cit gcfli[)cnt(icfj Ijiiretifd) mifjbcutct luurbo" ^). IHifo n i cf) t S ni o I) v u on e i n c r f r ii () e r f o 3 u = ucvfirf;tlidj bc()aupteten ©e(jcim(el)rc, and) jenc beiben ^^^unftc urf priiiujlidj feinen anbereu ©inn cntfjaltenb als ben, in ber ,,(>3ef)eini; (cl)re" burd)au5 alH]e(efjnten, ber @ef)orfam§pro6e, freilidj im Sauf ber 3*^^^ uielfadj fjarctifd) gcbeutet unb ijenteint, oftne bafj natiirlid) entfdjieben luevbcn foti, lucldje S3ebeutunc( iui cin^elnen ^alle gerabe jutrnf. 21'aruni abev cjerabe nur biefe beiben Stiicfe? 2i>aQ ift's niit ben fdjmutjiGen i\iiffen, luas niit ber ©rfaubnis 5U nnbernatiir; M)cn Shiofdjiueifungen, furj geHigt, Sobomie, inas mit ber nadj ber „0e()einile(jre" fo bebeutfanien 2(u§Iaffun(3 bcr Ginfc^ungSiuortc im Saframent'i' ^er (et^eren fiuben roir nur ganj furs^) aU eines bcr 5Inna(3epunftc be§ 3nquifitor§ 3i"^^srt ©rmafmuug gettjan. ^ic fdjam= (of en ^iiffe, bie in ber ,,G)c(jeimIerjre" g(eid}falf§ cine fo midjtige dMk gefpieit unb cine fo fdjarffinnige ^eutung gefunben I;aben, mcrbcn faum nod) geftreift, ,^u uerftefjen gegeben, bafs bei einer fittlid; fo fjerunter- gefonuuencn 33anbe, mic bie ^emplcr oielfad), bcfonberG burd; ^eran= jieljung fo nieler uiebrigftefjcnben (ftemente, gcmcfcu feien, bergfeidjen (;iu unb miebcr uorgefommen fein miige. ^itr bie Grlaubnis unb llbung ber Sobomitcrei loirb an bie roeite SSerbreitung erinncrt, uieldjc biefe^ fd)euf5(idje Safter oielf ad) im SRittcIalter, befonbcro im Drient bei ber 33euo(ferung bcr ivrcujfafjrerftaaten gefjabt, audj mieber alfo roenigfteno fein (jciretifdjcr ©inn bamit uerbunben, mie in ber „@e(jeim-- fe(;re"; \a cg luirb 5ugegcben, ba^ in mandjem ^aU eine einfadje 93ii^ = beutung ber ftatutenmdJ3igen 3lnmeifung, im 9iotfaI{ aud) bem 33ruber bie 2:^ei(ung ber Sagcrftcitte uidjt ju yermeigern — ak 2(u§brud d^n ber 33riiberlidjfeit unb jugleid; ber aiifdnglidjcn 5(rmut bee. Drben§ — ju ©runbe tiegen modjte. 5tid)tG mefjr enblidj uoIIcnbG uon bem ^botfopf, obgleid) and) uon iljin eriudbnt luirb, baf3 er untcr ben Oieftdnb-- niffen figuriert unb jiuar gerabe in ber 9(u§fage uon ^^ugo uon '^n'raub; je^t iueif3 '^rul^ ba§ nur burdj bie 'I'bdtigfcit ber goiter 5U erfldren^). 3in ganjen alfo redjt befdjcibene Grgebniffe im S8ergleid) §u ben in bcr ') „(SatiD." :Coi-wort p. IV. — -) (Sntw. p. 146. — ^) ilUc wix ohcn fc^oii (tigl. )). 134) bie[en Wann gefenujeid^nct f)af>en, ini5d)tcu loiv gevabc 6ci if;in biefe (_^v!lavmu^ iiidit fiiv bic dn]ic\ m\i<\\U{)c Ijaltcit. "-Ivif. baviiOcv fpatcv im pofitiucit Toil. — 104 — „Qkl)tmUt)xc " dnft iin 3(n]c(j(ii[3 an Soifeleur I'lcuionnencn , nbcr bodj genug, fo baf3 man nicljt in 5{brcbc ftetten Fonnc, bajl ,,cin Xcil iion ben gec\en ben Crben crfjobenen ^fnflagen in einer fiir bie 3ted;t§anfcf)auung jener 3^it geniigenben SBeife erwiefen max, h. i). baf3 t)ie(e Don ben rrbenGbriibern ber ifjiien fcfjnfbgegebenen ^^evivvnngen iiberfiifirt iimren iiiib [id; 5U benfe(6en befannt Ijatten" '). 9tber luannn bcnn, luenn man bod) einmal fo uie(e§ fallen IdfU, nidjt and) biefe paav ^^unfte uottenbs anfgcben unb fnr^er .^anb bie ©runbfofigfeit ber 2lnf(age in Sanfdj unb Sogen jugeben? SBanimV ^iBeil, niie "l^rulo meint, „man ber Run\t ber Sngnifit'^i'^'it unb ben uon ifjnen iiber ifjre Cpfer uerpngten 9)iartern bie fjodjfte 2lMrfung 5utrauen miige, fi'ir unmogli(^" irerbe „man e§ bod) er!(dren, bat3 auf biefeni Sfiege 138 ooUig fdjulblofen Seuten rerfd)iebenften 3tanbe§ unb yer- fdjicbenfter 33ifbung in ber §auptfad)e iibereinftimmenbe 33efenntniffe fierauc; geprefst fein fodten uon im Drben iiblidjen unb uon il)nen geteiiten ^X^qx- irrungen, raenn foldje in 2.Bafjrtjeit gar nidjt ejiftiert fjdtten" -). Xa and) eine i^erabrebung ber ^empler au§gefd)Ioffen fei fdjon raegen ber inbiotbue((en ^ynrbung uie(er 3lu§fagen, fo (deibe md)iQ iibrig a(S fein Diefultat. S6 (deibt bo(^ noi^ t)iele§ iibrig: eine unbefangene ^I^iirbigung ber ©efamtfituation wie eine einfad)c ftatiftifd^e 3i'fQ"tmenftoffung iiber biefe $8erlj5rergebniffe , loie fie im pofitiuen Xeife fidj finben foil, wirb bao beutlid) lefiren! 2)af3 ^ru§ eine foldje 3"1fl"^i^i'^i^ft*-'^ii"9 nirgenbs, and) in biefem feinein neueften 'il>crfe nidjt, giebt, ba§ madjt and) bie ^QnU midiung" fd)on uon uorneljerein luieber jum (Stiidincrf. Ta luerbcn bann §uiar immer wieber mm 33euHMfe fiir bie eine Seite, tueld^e gerabe feine neuefte ©ntbedung auonuidjt, premier!, uon ben iibrigen nidjt minber jafj^ reid)cn ©egenbemeifen erfd()rt ber Sefer nur gan^ beildnfig unb nebeidjer, meim fie nid;t jnm Tei( ganj fet)(en. ^ru| fiinnte baljcr nodj uie( mefn* einjelne ibm befonbers fdjlagenb fdjeinenbe 33etfpiele anfiifiren, e5 mdre bod) nid)t meiter gebient: folange nidjt alle§ gleidpndfsig fiir ben Cefer angefitfjrt mirb, ift feine uoKe 9SaI;rfjeit mog(i(^I 'S&k ungenau ^rul3 uerfdfirt im gleid)en 3(tem, inbem er anbere megen „miflfiir(idjer 2Inna(jmen"^'') tabelt, bafiir lie^e fid; meiter feine ^Beljanbtung ber 53e()anptungen "^ahM uon 9-lioIap anfiifjren unb iiber= baupt bem fortgefeljten iun-unirf ber 'ii>if(fiirlidjfeit gegeniiber ScbottmiiKer (eid)t aUemai ein boppe(te§ Duantum jinueitgel^enber ©djtiiffe entgegen^ fe^en. 2)o(^ fei bas bem 5efer erlaffen ober (ieber auf ein anbereonml ') „(S:nt\v." \). 153. ~ ') ibid. p. 149. - ^) ^figl. „Cfuhi>." p. 149 mm. 1. - 165 - aufcjefpnrt, faK§ co ertra uovfaiuU luirb. 3ad)[iclj am iincljlii^flcii in bicfem 3lbfci^nitt ift nod) bic fVVcKje, itbcr mao ci(]ciitlid) an iDcni iuu"- fa()veu (]ecien bie Tcniplor bcr '^uxpft iUcmon^i V. fo uiu^cfjalten geioefen fci'C '].>ru{^ mciiit, gcgeiiiibcr Sd)ottiiui((er, „ind)t an bev niitovfudjuiii] an fid), fonbcrn an bor ^stol3Hd;feit unb (^)croaU= tfjdttgfcit, bcni trolj bcr ^nqiiifition aiiSgefp vodjen luelt^ I id; en Gljar after berfefden'' fjnbe ,,ber "^^'apft 5(nftoJ3 (jenonimen"'). Un6 fdjeint in erfter .C'inie cben baran, bafj ber 51 o nig es luagte, eine apfte6 33enel)men, ba§ fonft burdj feine eigenen uielen JiBiberfpriidje, uor aKem burd) ben 'ISiber- fprud) ,vinfd)en ben grofu'u 35?orten unb ben ffeinen TIjaten, ein fdjiuie^ rigcd 'JJdtfet auf5ugeben fd)eint. Xcn, ber 5llemeng' V. Gfjarafter in 3lnfc^(ag bringt, faun ed nid)t mie '^knit;, ,,iiberrafc^en, ba^ itiemens feinen 'iserfud) jur 9tettung be§ Drbens madjte, fonbern, fo entfd)ieben er bas am 13. Cftober 1307 @efd)ef)ene niif^billigte, bod) mit bcm 5lonig felbft fid) fdjnelt oerftdnbigte unb jur ill>eiterfit()rung bes inforreft eingeleiteten i?erfaf)rens in fanonifc^ forrefter ?vorm bie ^anb bot"-). 3)a§ foil „n[d)t erfldren ber ^iiuucis auf bie populdre 3(gitation, iueld)e uon bcm Miinig unb feinen ^i^eamten in§ 3Berf gefcl;,t mar, and) nid)t bie ^reffion, meldjc '-]3t)i(ipp auf ."RlemenG ausiibte, inbem er auf bie unerljorte ?5^orberung eineS ^e^erprojeffeo gegen 33onifa5iuS VIII. juritdfam: oerftdnblid) foil bas nur merben, wenn ber "papft, ber bie 3}iogIid)feit einer 2]er= fd)utbung bes Drbens fdjon friiljer ^ugegeben I)atte, burd) bie in^mifdjen e r I) a 1 1 e n e n m e i t e r e n 9Jt i 1 1 e i I u n g en in bief er Siidjtuiug einen S(^ritt uormdrtc getljan ijaik''^). %'vn{\ uiirb e§ uns nid)t iibel neljuien, menu luir atlerbingG Ui ber ilJeinung bleiben, baf? jeuer l)iangel, feinen il>orten and) bie ^I;ateu folgen 5U laffen, fiir un^i anbere „uerftdnblid) genug bteibt burd) bie broljenbe Gnergie, momit ber .^onig alles aufbot, uni bem ^^apft begreiflid) ju niad)en, ba^ er in biefer Sac^e iljm 5U 2SiIIen fein ') „(5-uto." p. 155. — -) „(h\t\i\" \). 15G. — 3) ibid. — 16G — luiifio, unb uicim luiv in bcu ,,iueitcreu 2}iittci(uiujcu", luomit bev '^'apft l)ernad} feiii CS'iiu^cljeii aiif bcG iloniiio aBiinfd) unb ^])ieiiuiug Iie(]viinbcte, luir einen ^rsoriuaub ioljcn, aiif ben MlomcnG fidj bie ^viide 5um ^JiiicE-- JUG hank. Unb fo betvadjtcn luiv adcvbintvs niit ©djottmiiUer ba§ ©djvciben ^^sfjilippd an illcmens V. au§ bcr juiciten .^^d(ftc bc§ 9iouenibcrO/ "ad)^ bom ber ^.papft jcincn (Srlafj an fcimtUdje ^'iirften mit bcr 2lufforberunG jur ©efaugennaljiue berSTempter yoii)cr bem ^oni(3 im .^onjept mitcjcteilt Ijatte, tuorauf er mm worn Ronij] jur 93cfd)rcumi:(un(3 biofer 3 adjc ermaljnt mirb, aU ein Sohimcnt \\\v bie lueitijeljenbc ^IbljauoiGfcit bes ^:papftes m\ PjiHpp, \o ^a^ fein i^auptbeftrebcu , in baS er nad) jebem 3Maut 511 felbftdnbiger SBe^ Ijauptung feiuer ^Biirbe immer luiebcr pf(id}tfd)n(bi(jft eiidenft , ber Sdjliiffel feiuer gansen ^^ofiti! im ^emplerprojefs befaf]! ift in ben ^^^orten, weldje (Suiaaume u. ^tangis au§ ber 33utte .,vox in excelso" entWjut: „Ne scandalizetur char us filius noster rex Franciae"-). liber beu ©djIuB be§ i\apitel«, in meld)em auf ben gi)rti]anij be§ '^ro^effes in ben iibritjen S dub em ein 3Iuije cjemorfeu luirb, ijeljeu iDir hirj (jimueg. 3Sid)tiij ift Ijier befonber§ raieber ber 3lu tei I, ben ber '^^apft an biefer SSeraUgemeinerung be§ ^ro^effeo I) at, iubem uid)t uur auf feiue 3(uuieif uug tjin bie 'Iserfjaftuiuj ber ^leuipler unb ©iuleitung be§ ^rojeffes gecjeu fie iiberall erfolgte, foubern audj burd) feiue 5(utoritdt bie Bi^'^^f*-'^ uuterbriidt umrben, bie tjiufidjttidj ber 9ied)t: md^igfeit eineS fo(d)eu 'l^orgetjeus in mand;eu .i^dubern, fo (jauptfddjlid) in ©uglaub bei ©buarb II., beftaubeu. 'i^^cnn fonft nod) etiuaS bei ber ^arftelluiuj biefer ^tjafe bes ^^ro3ef)e§ ju bead)teu ift, fo ift eo, baf? ^rul} uiieber unb luieber betont, luie in ber ^^auptfadjc, be^iiglid) ber iserfdjutbuug be§ Drbeus, ^^apft unb £13 nig ganj einig geiuefen unb iunuer meljr — ber ^apft chcn burdj bie uieitereu 2lufftdrungeu, bie er erljalten — geuiorben feien, eiue ©ifferenj unter i(;nen uur Ijiufidjtlid) bes Sdjidfats ber Drbeusgiiter beftaubeu Ijabe ; fiir ben "papft megen feiuer ^reugjugspldne uou befouberer 3Bid)tigfeit. ^m iibrigen fe()en luir in biefer ,3*^it Beibc im gleidjcu JA-aljruiaffer fegetu, iiberaft in ber '^^elt ben 3:;euipleru baofelde Giefdjicf luie in ^-ranfreid) ju bereiteu. — ®a§ X. ^apiteP)- briugt unter ber llberfdjrift „ber p dp ft Hd;e ^l^r 056(3 gegen ben Crben" bie 5iueite ^^^jafe be5 ^^srojeffe^. ^er c\\. „(S\\i\v." p. 157 3tum. 1. — '') ed)ottm. I, 523 L\jl. „(?ntiu." p. 224 'Mm. 2). — ■') Ciihv. p. 164 - 207. — 107 - fd)oii auriil3' TavftcKuiu], fo fcljr bicfe jene 511 bcldjonicjeu fudjt, Ijinburdjlefen. 3o luciui luir ()oren, luie luieber, luie beim ©trcit mit 33omfa5iiiS VllL, '^^Ijilipp fid) an bie 9iatioii lueubet uiib bic XcmpleV' fadjc „alQ bcreii citjcnc Sadjc bavfteUtc, inbcm er fid) baju ber fd^arfen Spradjc Dubois' bebiente"'), uoii bem baiin jiKjeftanben uiirb, bafj cr ed „im ^^ntcrc[|c ber 9(ijitatioii" mit „Uni]enaui(jfcitcn" nid)t [0 ijenau itafjiu; fobaiiii luie '^^Ijitipp bic 3icid)oftdubc aiif ben 5. Wia'i loOS imd) 2ouvo bcfd;eibet ,,als krufene 3Serteibiger bes @Iau6eu§". ©§ luirb ba luoljt faum jenianb fein, ber mit ^ru^ Suft Ijcitte, (Sd)ottmiUIer bariiber 511 tabelii, meil biefer aii6 beii jaljireidjen ©telluertretuiKjS; imb (Sutfd)ulbi= {juiujQfdjrcibeii luegeii 2(uoblciben§ mib mts ber 3(norbiuing beo SvoniijS, ia^ bie nidjt erfdjeinenben ^^rdlaten beu imdj XourS fommenbeii bie 9ieife= f often erfefeeit foftteii, beu BdM oieljt, baf5 ^^stjilippo ^^solitif bei ben aufgerufcncii 'l^ertretern ber 9htion fcine fonbertidj bcgeifterte ^w- ftimmung gefunben fjabe^). '^Unilj meint, „berg(eidjen luerbe and) bei anbern SSerfammluncjen ber 9leid)dftanbe yorgefommen fein"*'). 3(ber ift ba§ nidjt luieber cine ,,u)iIl!Urlidje 3(nnal;me", luie fie '^^rnli bei feinem fonft untjeriigt fjiuijefjen Iief5e? ,3ebenfa(f5 ift bod; merfiinirbig, bafj luir (jerabe yon biefer -lun-fmnmhuuj nur bac uiiffen! 3lu5 bem uieitcren 'Isoroict^en '^^(jiiipps beben luir fobann beruor, luie and) ']]rnli bie ^orm, in luoldjer '|>l)ilipp bnrdj feinen 9iat '-li>i((jclm uou ^^lafian nnb fed)S 33e(jkiter feine ^orberungen in '^^oitierc an ben ']]apft bringen Ict^t, — inbem af(e 7 einer nad) bem anbern nor bem ■^^HTpft anftreten unb immer erfd)iuerenbere 3)tomente gegen bic Xempter uorbringen — vi^'iB^^'ft gi'fdjicft ttjeatralifdj juredjt gemadjt finbct"',), meofjalb fie „aud) if)rc§ Gitnbrudg nidjt oerfc{)It i)ah^n'' merbc. ^iix KlemenQ V., ber fonft cine fo trmirigc 9voIIe fpicit, frcuen luir un§, bafi er fidj burd) bicfcS otiictdjcn trol^bem nidjt imponicren Iief> Unb menn ber ^NQpft audj bei biefer ©elegentjeit :iisi([jc(m uon '^Uafianei Scrnfung barauf, baf5 ber ^lonig „\a nur auf 9(nrnfung beo ^nquifitoro cingefdjritten fei"-''), nidjt getten He^, meit ,,eine 3(nge(egenljcit uon foldjcr Xragiucitc '^sljitipp of)nc SBiffen nnb 3iiftiJiiiiii"'9 ^^'^ DberfjauptG ber i^irdje nidjt Ijiitte angrcifen biirfcn": fo ift un6 ha^^ uiicbcr gegen bic bcljauptete ^tedjtma^igfcit bcs ^I'orgeljcno gcgcn W S^cmpler bie bcftc 3nft(^n3/ i^i*^ *) (vntu\ p. 167. — -) -•iH^ll h'ioiibci\^ „f}citii3cv O p|jo f i tio n", \vk t'n\\} '\{)m in bic ©ct)itf)c fdiicbt ((liihu. p. 168 x'dim. 5), bvtitcit and) (cd)C>n\n\\\Ux n\d)t9, joiibcvii miv, ba^ 'lit^ilipp „aud) 6ei ben in 'louv^ (Svfi^ieucncn bnrcl)an(? nid)t all-- ;]icmcincci (Fn t ;] c i] cnf ommen fanb." 3)a^ ift bo* ctanti? anbcrc^^ ! — ■') (S'nto. p. 168. — '] p. 169. — ') (intiv. p. 169 f. ^ 170 — illeiiu'iKi (]euiif5 aiidj bartii rccljt Ijattc, luoim ci beii ^-[^0l•l1cI)ali, „uiiler luelc^eiii bie ^^.Huifcr Uitiuerfitiit eiii CS-iiifdjveiten bcQ luelKicIieii %um and) di)M 'XM\md)t fur julaffuj erfldrt tjatte", uenuarf: „iui dj feiiicr iHnfidjt" — iinb ba nnrb ber ^Mipft luoljl bic ,3itftimmniui ber meiftcit Ijabeii! - ,,ii)ar iiidjt ©efafjr im iserauge (jciuefeii"'). Dffeiibar l)at fid^ i)kx in ^^^oitiers MlemenS V. cine 3ett lang mit meljr (S'liergie itnb ,3d[jiijfcit, nls mir foiift an i()m i]i'iuof)nt fiiib, tieiDcfjvt, u)ie and) aii6 ctucm lueitcreii uon ^]>riili l)icr iuit(]eteilteu ikddjt iiber btcfe yHn"(]dii(]e (jeruorgeljt. 33i§ 511 lueldjem ©rab bie $Serf djnrfiiiuT, ber (^egenfatje fortfdjritt, ^clgt bie bcfnnnte and) von f^xn^ eniuiljute- OJotij, ,,baf5 ber 'j.Japft baran (jebadjt Ijabeii foil, qu§ '^.^oitierS 511 eut = fliefjen"'-'). llnb auf ber anberii Seitc IdfU er bie nllgcmeinen iuT= Ijdftuiffc bod) einigernmBeii Ijier Ijereinfpicfen, inbem cr uom bciitfdjen ^Ijronu)ed)fol imb ber ainn-lning inn bie crlebicjte Irene fiir feiiien Sriiber fac^t, baf3 fie ,,iiidjsioeiib auf '^Ujilipps ^]]olitif rairften, H er in offeuer ^einbfdjaft niit beni "\>a\)\t bort feiu S^d nidjt er- reidjeu fonnte". ©0 Ijabe benu -^^^fjilipp eingeleuft; unb eine %ola,^ biefes GiufenfeuG fei geiuefeu ^]>I;inpp§ (5iunn(Ii(jutu^, bie tempter burd; beii '^Hipft felbft i)er(;5ren ju (affeu. ^a5 cjefdjieljt benu nun luit 72 3Jittern, Cinnftfid^eu uub Seroieuten. IXber ben 33erfauf biefes ^SerfjorS unb bas (Srgebnis beofelbeu mirb nuf ben ^ej"t be§ Processus Pictaviensis uer= luiefen, beu uns Sdjottmiiffer uiitgeteilt l)at, beffcn fritifdje 33ebeufeu i]egeii bie @faubu)iirbi[tfeit ber bariu entbaltenen ©epofitioneu ^^^ru^ im fiiuften feiuer ber ,,(5'utnnrf'luuo" beigefiicjien fritifdjeu (S'rf urfe -') uiotjlid^ft gu ger- ftreuen fudjt: wie uiio biiuft, uur uiit ()albem (Jrfolij. 'ii>ir fpredjeu bariiber fpatcr. 5(fs Grgebuis biefes -lu'rljoro niuinit '^U'uli in 5(ufprudj uiefeutlid)e Ubereiuftiunuung uiit beni uor ber ^nQnifitiou iu '•^^ariS: aud) l)ier fonunen nundid) aU meift eriuiefeue '^^uufte bcrau^^ 'Iserleucjuuug Gfirifti unb 3Serlf)5(jnung be§ 5!reu5e§. ^a§ fei von urn fo grof^erer 33ebeutung, aU „bie ^-oder" bei biefeut ^^erljbr „nidjt ancjeiiuinbt luorbeu foi": man babe „ben 3(ngefd)ulbi(jten bie ^reiljeit gelaffen, lucldje ba§ and) bier nmfjoebenbc .^uquifitionSuerfabreu erlaubte"^). '^Cnr aljuen, baf? ba'j fein iibertriebenes SJiaf? von ^^reibeit" mar. ol)i mag baber ber eine ober ber anbere iUuGfagen, lueldje er vox bem ;3nquifitor angefidjto ber ^-oller ober auf berfelben gemadjt Ijatte, jeUt aufredjt erijalten fjabeii, uur um nidjt riidfallig 5U luerben"^). 3Uier bao treffe „nur 9tebenpuutte, mie ') Uuhu. p. 17U. — -) p. 171. — '■'} (hilw. p. 247—248. — ') p. 171. — ■) ibid. - 171 - ben ^bolfult, bie ^-veigebiiiu^ bcr ubclfteii 3(iioid)iucifuiincii — nidjt Dao, luao f;icr uncbenim a[o 'i>aQ 'ii.^eUMit(id)e in beii i^ortieri^niuD tiitt, bie i^erleufliumi} mt .^reujentmeif^uitQ M ber 3(iifnaf)mc" ' ). %[)o ba$ Tiimmfte lUtfl '^U*iit3 luicbcr nic^t i\dkn loffoii; bn§ anbcre aOcr fod ijcltcn! uor aileili and) micber ibtnjcii bei iilttiidjeilti „itibiyibucUeii" Qih\^, inofdjc fd;oii bie ildicifacjen nor bem Oiui^if^tor in ^^nuis fo lim(jrld)etnlid) n^mad^t Ijubeii. ^11 jebem Jafl fei ber ©rfoltj biefes 'i^erf)i3rG ^t'lucf^it/ ban be^ -^nivftes ^B'l'^if^^t an i'^^ Sc^iilb be§ CrbeuS", loeim foldje „uod) kftaiiben I)attell^ jefet befeitiflt waren. „^e§r)aai" (jabe er befoljlcn, ;,,^Uiuid;ft aiift; bie Crbeiisroiirbentrdger Jit yettjoVeii"-). iSo reif;t fid) imd] 'l>rut5 benu a(oba(b boo 'inu-Iior berfeflieil jH ^{;ilion aii> wo biefeUien >>h'rtnf6eitG^a(6er suriirfcjebliebeii luareii". ai?Qo btt^ fiit eine 5lraufl;eit roar, bariikr gfaubte limtl bisfjer angeUdjlo ber 9tolIe> roeldie bie potter in biefein X^ro]tt] uub mx aUciit in bet evft^tt 3nciiitfition§pfjafe bcsfclben iiefpielt Ijat, nidit iiii ^iUeifet feiii sii biirfe'it; .paoemanu") §. ^. nimmt fie ofjue roeitereo ak llrfadje biefer ^xahh IjeitO an. 2Betm (Si^ottmiiller bao and) ({itljan tjdtte, fo fjdtte er fjodjfteno unfern S^eifaH t}e{)nbt unb ffl^unnlirfj fiinnte man il)u init G3nuib eiiier fenberlidjeii „ai>i[[fiir(iG^feit" anflagen. (It tljut e§ aki' ijat lii^it, folt^^ 'Utn fer ift jft oBroeit^enb ber Sdifidjt, baB biefe 5^rQnff)eit eicjetitUc!^ nuf m\ ^I^ortnanb geroefeu, ba^ es Die(met)r $l;ili|)]j Uv ^^one tjeroefen, Der bie 3ieife nod) bem luir no^ 8 9)ieifen entfernteu "l^oitiero ^li t)«*reitelu (jeroujjt f;abe. Urn fo rouuberlidjer nimmt fid; '^^rnlV ^abet an§^), baf3 iSdjottmiiHer 1, 1^5 ff. „otjne ^emeia bie %&U^m ber fyotter a(S Grnnb" dime^me. )})hn fiefjt, roie roenig tjenau %'xn^ c6 uiinint; lyri er etiim einem ©egncr einen 3.^erfton Dorinerfen \n Unnm cjtanbt, baf5 er tiirfji einmal ^ufielit, o6 benn biefer -^orrourf andj nur begriinbet fei':' ^en fonftigcn ©inrodnben ^c^ottmiiCcrQ gegeu bie ©(aubroiirbitjfeit biefec ^^rotofollcv nnter mid)cn ber bebentfamfte ber ift, bat; biefeS ganjc i'rotoFofI, roie aiis bem ^atnm erfid;tlidj fei, fc^on am 12. 9(iujnft rebi- (jiert luorben fei, rodljrenb ba§ 5BerI)i)r felbft crft am IT. Slugiift ff. ftatt= gefunben babe, roibmet ^ru| roieber einen befonbern fritifd)en ©yfurs''): barin erfldrt cr jcnen 3i>iberfprndj be6 Tatumc eben burdj einen Ta- tiernngcifeljfer, inbem rooljt assumtio unb visitatio Mariae ucrroedjfelt morben feien, alfo ban M^ $BerI;iJr ni($t uom IT. Stnguft an, fonbern I'om G.-8. ,^u[i ftaltcjefunben hahe. 3i>ir roiirbeii mit anbern, 5. 33. ») 6nhi\ p. 172. — ■') p. 173. - ^) cf. .paiHiiianti p. 219. — ') ^quud oquitare non poterant" f;ei^t f^ tit bev 33iilte Faciens miscricovdiaui. — '") Qnhv. p. 173 'Jliim. 2. — «) !per ^i.' p. 249— 251. - 172 — 33uffoii'j, Itebcr eiiie einfadjc rlnn-Daticruiii^ niuioljmon, mie [ie and) fonft ill Uvhinbeii am biefcv p)dt iiidjts Uiu^ciDoljiiIidjCG 511 fcin fdjcint, luenn lino iiidjt cine (]enaiiere 33efanntfdjaft iiiit bem ^iiQiiifttionguerfafjren, luie 00 uiio iKolinior gicbt, fold) cine uovf)cri(]c Sicbiijieniiu^ bco '^^rotofoKcv cinfadj aiif ©nmb bcr isoruntcrfudjuiicj, alo ctiuao biirdjaiiS CyeiDoljnHdjcs crfcfjcinen Iief5e -). Taf5 and) bicfcQ -Inn-fjor ini uicfcntlic^cn bicfcfbcn 9^cfu(tnte liefert, iinrb iiad) aflcni 33ic)(jcvii3en nienianb ucnminbcrn. '-IBic luir'S crflnven, fei belli |,iofitiuen S^eit uorbeljalten. ^ro^ biefer (Srgebniffc imif? '^.^ritli luin luicbcr ncuc :i^eni)id> hnu^en bes ^^nipftefi in it '^^Ijilipp inclbcn, iiibcin bcv ']-Hipft and) jct3t bcni 9(n[iiinen '].U)i(ippG, ba6 9_u'rbaminuiig§iivtci( c^cgcn bic Xeinplcr mm cnblid) 511 ertaffen, ininicr nod) iiidjt loiKfaiirt, crft cine Unter- fnd)mui flcgen hm Qanseii Drbeii fiir niitij] crfldrt Ijabc. '-il^oju bod) tl)at er bas, lueim if)m al(e B^^^'^'f'-'^ i^'^ ^t't (Sd)iilb bcr Tcniplev bciiom^ men maren? Dber foHte cr bod) and) jel^t noc^ gejincifelt rjaben':" (5d fommt eben fogar bei ^rulj fd)Iicf3(id) I)eraiiS, inas bci eiiier unrflidien UbcVjCiujiiiuj bc§ ^^sapftcG uon ber 6cf)ulb be§ DrbenS mibciifbar iTicniefcn mdre, baf? cS „ciu *q an be In 3 11 9 11 "^ Sno" ^'^i"/ tM'L'^^^) uic(d)eG in ciitcin in jcncn ^lageii uereinbarten $8ertrage ha^ gauge fernere Isorgclien in '3ad)eii bes CrbenS tjenau feftcjeftcHt unirbc"-'). Unb al§ .s^aiipt^ ergebniG biefe§ ^anbels ftcfft fid) fd)licnHd) bar, baft bcr ^apft bie 'lUriueubung ber Drben^giiter 511 3iu*J<'^cn be6 I)ein(3en £anbe§, '^U)i(ipp bagcgen bie ^reisge bung ber Temple r burd)fel3t. ^enn baraiif lief co bod) fd)licf3lid) l)inauS, luic fid)crlid) and) .Hlemcns iuol)[ iinifstc, lucnii man fd)avffinnig ba()iii iibcrcinfaiiv 5uiifd)en ben "l^erfonen ber Xcmpler unb bem Crben 311 trciincn, bic Uiiterfud)iing gcgen bie erfteren ben ITiosefancu unb iltctropolitanfpnoben ju iibcrlaffen, mit bcr gcgen ben Crben aber cine pdpfttid)e Hommiffion ju betraucn; ludbrenb enblid) bic 'IBitrbentrdger bem ©prud) ber ivurie felbft yorbel)alten lynrbeu unb liber ben Drben alo ©anges eiii attgemeineS Row^il ak le|te Snftanj urteilen folltc. ^Tao iuid)tigftc S^iG^'flfii^'^nic mar, baft bcr ^^ro3eft gcgen bie '^^erfoncn in leister i^anb bem .si nig iiberlaffen blieb: bcnii baft CO barauf l)iiiau§licf, locnn Semens bie 33ifd)ofe uiit if)rer ^n- quifition fct)altcii Heft, beutct and) bie ^^rul3fd)c T^arftcllung, luir eben iiid)t liar unb beiitlid) genug, an. '^U)ilipp ber 3d)one uuir flug gemig, 3u luiffen, ':)a\^ auf bie "•|>erfonen alleo antommt: mas fiimmcrte eo il)ii, ') cf. bic ftiil^cv id)cn cvu\iftiitc 9{c3cnfioii i^ufionc in bcii DJiitteiliiUiicn bee 3nfiit. fiir oftcvr. (i5cfd)id}t^fov!cI)uni3 IX p. 496 ff. — -) cf. baviikv ilap. 4, p. 199. — 3) giitw. p. 175. — 17.". - wonn umn ben ']>ro,^cf; c\\:(\c\\ ben Crbcii iljm iiafjin, lucnn man bio '|>er= fonen uiib U)v 0)efd)icf in feincr ^-^anb bcliclj'c' .!Qattc cr bio '].Hn-foncn, fo f)attc cv and) ben Trben. T^afj bicfcr 8dj(iif? ridjtic-i mar, 5ci(]t bcr fcrnero 3ni ^orttjang bcr Sarftetlunt^ ift cs iuuner luiobcr bcv boppcltc •:liad)iiicici, oinnial, ba^ .Siemens V. luirflid) nun uon bcr 6d)u(b bc§ Crbcnc. iibcrjcuot (]eiiicfcn, fobann bafs cr ni it ']jf;ilipp (jicr- liber in uonciu (Sinucrnctjnicu (]i-1'trt"ben [ci, nni ben fief) ^'rul:, (icinii(;t. ^yiir erftcre§, bc5 '^'apftcs GJlauben an bic ©djulb bes Drbens, foU ,3^'iiGiii'J ableoicn fdjon bcr 5lu§bruc! ber ^^nttc „raciens miseri- corclicam", burclj lucldjc bie Sio5efan=,3n'.liiiUtionen mu^'orbnet iinb bic tempter juni (Srfd)cincn nor bicfcn auftjeforbert luurbcn, bafj ber '^papft „arg'iiente conscientia" ^) bic ©efanc3cnnal)nie bcr ^entpler iibcratt befoljlen Ijabc. Tiad) bcm fd)on bisfjcr 33cnicrften i]cben uiir auf iltemenS' V. ©cunffeu iinb bicsbc^iic^Iicfjc ^Inn-fidjcrungen nidjt fo Diet, fo nienig luie auf 'l.'tjitipps. ^iir ba§ „uottc (S'inucrncfjmen" aber jwifc^en Ronig, unb '^sapft finbet '^^ru^ cinen S3etccj nor alteni in ber ©nbc ^anuar ISOO feitcnS bed '^'apfte§ erfotcjten ©cnbuiKj feinec. £aptaii5 .§ugo ©era lb i an htn ^iinig, urn biefcm ,,bie in crtji3r ber 3:'euipter uerfafjrcn raerben fottte, baini bic Se!rctc gegen bie, n)etd;e Xeniplertjiitcr einbe^iclten unb iibcr bic ©rnennunoi uon ^u= ratorcn ju beren §8cruiattuntj fiir ^-ranfreidj im attgcnieincn unb fiir jebe ^iijjefe ini befonbcren"-). lino fdjcint cine fotcfjc Slun'tegung atter feiner TOid)ti(3eren (Srtaffe an '^Mjilipp ben Sdjonen cin ^fugnis bafiir, baf? jenes ,,i)of(e ©inuernetjntcn" ein fetjr einf eiticje^, einem fffauifdjcn 3tbl)dngigfcitSuertjaltni§ bc§ '^^apfte§ nom ilonig oerjrocifctt dtjn:= tid;e§ geiuefcn ift, ein iHn'tjdttnig, uon bcm wir bctjrcifcn, baf5 e§ bem "papfte nidjt luotjl babei fern fonnte, we^tialb cr jebe ©etcQenf)cit bcniitjt, feinem ^Ircjcr bariibcr Suft ju madjcn unb fid) in cine miirbigerc '^'ofition 3u Dcrfelien. Sine fotdjc Oietcgentjeit luurbe fitr ben ']iapft baS Sdjcitern ber franjofifd^en SSeracrbungcu um ben bcutfdjcn ^^ron unb bie ©rtjebung .g)cinricf)§ uon Suremburg auf benfetben. ^auou fagt and) ^^rui^: „Mtc= meuG luar frolj, in bcm beutfdjen itijnig cinen 9iiid'ljalt gcgen ben iibcr-- miitigen ^ranpfcn gu finbcn" •'}. ©ogar ein beutfdj^neapotitanifdjcS 33iinbnio fam in ^ragc. ^IBic fe^r bei biefcr potitifdjcn i^onftcltation and; bie religiij§;fird;lid)cn S^ragen a(6 cin politifdjcr ^^aftor uermcrtct unb benu^t «) cf. CFnto. p. 177 ?(iuii. - -) p. 179. - ^) p. 180. - 1T4 - nnirbcii, fommt Daimd) mid) hd X^vui^ 311111 iHiiobriKt uicuii or uou '].U)inp].i fogt, baf3 cr „iiiit beiu 3d)rcrf'mittel bc6 '^^rojcffeo c]cgen 33onifa5iuS ux- fud)t ()at, ben '|>apft bnuon" — uoii ieucm 33iiiibniS — ,,3uriic!3utjaIteu"M. ,,^ariibcr faiii cd liiO'J uiib 1310 311 ^iffcrcn3eu jroifdjcu konig, imb ''I'apft, lucldjc and) aiif ben 0qiui bcs !4cmp(erpro3effe§ einunrften". 3(11 ba§ fd)cint fid) luiG immcr inicber fdjlcdjt mit ciner pdpftfid)cr]'eitei c^c-- momiencn ©rfcnntnis uon ber 'i^er)djllIbll^Ol bc§ ^eiiiplcrorbenci 311 wx- tragcii unb bagccjcn mir auf§ neuc uiifcrc ©efaintaiiffaffinuj 311 iKiiftricrcn : bafj bie tempter cden 3iierft af§ ein ©pielball ber ^^^olitif benii^t, Ijernad) \{)Y Dpfer unirben. 3n bem Stabiuin, in bao loir mm eingctreten [inb, fmu mir nod) baS (el^tere in 33etrad)t, benn ridjtit] ]ao,t ^^^riilj: „(£'in ^allenfaffen beCi ^^"rojeffeS mar nid)t" — b. I), nidjt ntefjr — ,,311 be-- fiirc^ten, basu waren bie ^incje fdjon 511 iiieit gebieben"^). SBo^I abcr fonntc ivlemenS V. bie STempIer nod) fo teuer al§ moglidj uer- f ail fen; unb bas 311 tfjiin, l)at er fidj mid) je^t nodj reblid) beinid)!. 9)(it biefeni ^emiU;en finb bie and) jel^t noi^ fortbauernben ©d^roanfiingen 311 crflciren, mobei frci(id) be§ -^^apfteS Sr^iberftanb imiucr fd)uiad)cr unb uidjt§fa(]enber luirb. ^iir ber 2einp(er Sos nmdjte biefe fernere '^nilitif nirfjls au^. ^hx 6d)i(ffa( luar (cingft befiegelt, eubgiiltig eben mit ber papftlidjer-- feite erteilten ©ene^migung 3ur ^yortfe^ung be§ '^^ro3cffc§ gegen bie ein^ 3elnen ^^erfoncn feitens ber Sio3efnninqiiifitionen. 3hidj '^^rulj fagt, bnf3 ber ^apft mit biefer ©ene^iuigimg ,,eine S3eiucgimg entfeffeft Ijobe, iiie(d)e fid) balb inenigftenS ba feiner i^eitimg ent3og, wo bie alte ^einbf d)aft ber -^U'lilatcu unb ^^f arrgeiftlidjfeit gegen bie 3:'emp(er iiu3 ©piel fmn"-'). (i'r foUte ba3u fel^en: unb ifjr (Sifer, ^^^Ijifippc. 3ufriebenljeit fid) 311 eriuerben. S)eiin ber mar nod) mirffmncr a(§ jene ?ycinbfd)aft. ^a^ biefer (Sifer feine 3Joffe gefpielt, fd)iinmert iibrigcns and) bei ^riib menigftenS biird): fo menn er bei ben 68 in ©fermont 58erf)orten, bei beren ^^ro3cf3 fidj nidjt^i uoii (^emattfamfeiten finbe, bofjer ein ^ei( irenigfteiis bio 311111 3d)(iiffe bei feiner Seiigmmg mid) jener sraei ^anptpunfte uerljarre, bemertt, ba§ biefer ^ifdjof „(9lrbert Stijcetin uon Glermont) uor bein §l>erba(^te ber Siebebienerei gegen ben ^'onig eiuigerinafjen gefidjert ift, lueit er feine SBiirbe o^ne be§ ^onig§ 3utf;un burd) pdpftlid;e ^^rooifion im ©oinmer 1307 erf)a(ten f)ntte" 'M. Gin dtjididjer ©egenfalj luerbe ,,niid; fonft nod) niiebergefeljrt fein". '^Hmt> roeift bafiir fetbft nod) mif bas '^^rotofoI( bes ^^ro5effe'3 von (5(ne"') ') eiitu\ p. 180. ~ 2) p. 180. — ••') (Snhv. p. 180. — *) p. 181. — ^) Wddjc- let II, p. 421-515. — 17o — ()in, mo idmt(id)e 25 i^orijefiil^rtc ^,run&iiiC(3 fiir ovlogcii erf(drcu, luno bcr Diciftor uiib aiibcvc 'Ii>iirbentrdger geftanbeu i)abm, fiir fd)mad}Do(Io (iTfinbiiiuj ber ©et3ncv bc^i Crbcno, boffcu Uufd)u{b 311 ermciKii glcid; bcr crftc i^erljorte bas Statutenlnid; in romaiiifdjer Spradjc norlccjen (dtjt" '). SBie ^Nru^ fid) 511 fotd^ (^(iinftiiien 3eH9niffen fteilt, unc cr fie iidcrall mi.iiilid)ft abjiifdjuiddicn iiiib in if)rer i^ebentunti ju niinbcrn fiid)t, jeigt cr and) Ijicr micbcr biirdj bic beigcfiigtc ^emerfuncj , ,,baf3 bic i'){cin(;cit bcr 3tatiitcn a(§ cin 53cuiei^ fiir bic Unfdjulb bc§ Crbcno nidjt gclten" tiinnc, „nicil c5 fid) \a nur uni cine jiir @eraofjn(;cit geiDorbene W^- bcutuna obcr tUicrfdjrcituni] bcr JJcgcl Iianbein fonnte". B'ucitcn^ fcicn \a cicjcntlidj bicfc fiibfranjofifdjcn (Dcbictc bcm fpanifdjcn ^'^t-'iG hW^'- fc^rcibcn, beffen ,/^rcifjcit uon ben geriicjtcn ^Bcrirrungcn eriinefcn" fci. ©nblid) eriued'c bie „faft wortlidj cjlcidjlautcnbc ©rflarung iiber bic lln-- glnubiinirbigfcit bcr 3ln!(age ben ©inbrud eincr uorijcrigcn ^Kcrnbrcbiing". 3a, fo f oinint e§ iinnier luicbcr nur barauf an, wk man cine Sadjc anfief)t ! a)icrfn)iirbig nuitcn iin§ fobann an^ an bie 2(u§(affungen von ^sru^ iiber bie ©rnennung ^^^fjiiippo uon 9)Urignij ^um ©rjbifdjof von @cn§, ber, lucil ami) ^HuiQ mit umfaffenben, undjtigften ^lirdjcn- prouinj non A-ranfreid;. ^afs '^^tjiiipp eben urn be§ (>Jeiind)tQ bicfer (Stellung fiir ben -^^ro3cf3 gcgen bie ^'empler unb bcr Giniuirfung unden, n)e(d)C er fic^ oon ifjm uerfprad), auf ber (grncnuung ^^tjilipp§ be 9}iarigni), bc§ 33ruberG be§ defannten .^ofmannS ©ngucrranb be 9}iarignv, ^UjilippS rcdjter i^anb, beftanb, fann nmn and) bci "iprul lefen. Sod; biirftc bie 3dt)igfeit, mit ber ^^()inpp ber Sdjiinc auf bicfer ^orberung beftanb, gcgeniiber alien ^cbenfen beo ^^"apftco unb feinen 'iVn-fudjcn, fidj bicfcni 9tnfinncn 5U cntjiefjcn, ebenfo bic faft cynifdje llnt)erfroren{;eit, niit luclc^er ber ilonig fctbft auf bic Miotic I)inmeift, luclc^c er yon bicfeni 5lirdjen= fiirften in ber (Sadjc bcr 3:cmpler enuartcte, bod) nod) etiuas beffer ino Sid)t gefetit fein. Unb bann luiirbe iebermaiui ben ©inbrud' geminnen, ba§ bie 33e^auptung, „ilonig ^^§i(ipp ()abe bie ©rnennung 9Jiarigni)§ 0enu^n§ V. abgebrungcn, unt fid) feiner gcgen bie Xcnipler 3U bebiencn" ^), bao i){id)tige trifft, aud) lueiui ber '^^apft fein uoKcq ^al)v fid) bagegen geftrdubt unb in ben „DucIIcn" unebcr nidjt auGbriidlic^ gefagt ift, luaruni ber ^apft auf foId)c^i 9(nfinnen nid)t eingcf)en luollte unb bafiir eben ba§ fanonifd) nod) ju junge 3l(tcr bes J^anbibaten Dorfd)ii^te. £h .Siemens fd)on im .gerbft 1309 obcr crft im ^riif)iaf)r 1310 ^;)Jiarigni)§ g-rncnnung 5ugcftinnut l)at, ift nebenfdd)Iid). i5auptfad)e ift, baf3 '^{)iHpp fo uicl baran getegen mar unb baf3 .sUcnieno V. enblid) barauf cinging, obg(cid) 1) f^'iihu. p. 181. - -) Cfntuv \). ISl i-jccjCiiiitHn- 3d)ottmiil(cv 1, 290 ff. — 176 — cr bcm ^m\(\ ^uuor (]cjdjric(icii ()attc, ,,bnn i()in jokljc 'licfcryatioiicii Suuiibcr feien \u\^ i()u c^cbcten, ifjiii iiidjt iincbcr luit joldjen 5(iif{uncn ,^ii fommen" '). SBenn (Sdjottiniiller in bicfer 3(utuiort „cinc ciii|'nd)c 3l(i- (etjiuing ber fouinndjen S3ittc'' (\t^d)m l)at, fo geljt ba§ rao^I gu weit, TPerben abcr bic iueuic^ftcn mobl ,,90115 luinfiirHd)" -j fiiiben. Uiib baf? ber ^^apft ,,mit icuer (^'nienniuu] ciu Dpfor gebradjt inib c\CQm fciiic tibor.^eiinuiui ^clianbclt ()a[ie", bn§ fdjciiit imS bitrd) ,,bic ©unftbeuieifc, mit beiicn cr bic ^-amilic lliaricjinjS forinlid) iibcrfdjiittct fjat", feiiiccimc(]o Toiberlegt ! ©enn geiinf3 fiiib biefe ©unftbeTOeife fc^raerlid) ciner befoiibcrcn 3Sorticbe .fv(cincn§ V. fiir bicfc ^mnitic entfprutigeu obcr and) iiiir uoii ^cr^cii gefommen: fonbcrn [ie gatteii cben bem „atfmad)tigcii 'JJciniftcr"'') unb foiincn uii§ rueuig luunberiv u'enn roir bebeiifen, micDicl immer micbcr ^(emeiuj V. trolj affeiu 5(rger baron gelctjen gcinefen i]i, %^i)ii\vv ^s" ©djoneii bci giitcr Sniiiie 511 erfjalten. "^amit ift aber iud)t nu6gcfd)Ioffciv baf3 c§ ^(cmens V. yon ^crjcn 5Uimbcr geincfcii ift, mm and) nodj bic iindjtigfte 9)ietropoIitanfird)e ^ranfreidjS ^sfjilipps ^reaturen an^jnlieferii nnb mid) auf bcm fircHidjcn ©ebictc bic ^^amilic 93iarigm; cbcnfo bominicrcii 511 fc(;en, mie yorl;er niif bem meltlid^en. SBfire nnr 5!Iemen§ energifd) aiif fcincr 'Ji?cigernng beftanben nnb tjdttc 9}tarigni) in (Sambrai gclaffen! ®ann ift immer nod) frog I id;, ob ba§ ^^sroiuiijiolf onjit non 8ene eineii fold) en Slnsgong genommen f)dttc nnb bic Untcv = fni^nng uor ber p dp ft (id) en ^ommiffion jn einer fofd) jdmmer: Uc^en ^offe t)erobgefnnfen radre! ^eiin bof3 bie 'Kirfnng bicfeCi S^onjilS nod) cine gang onberc gcmcfen ift, al§ an§ ber ^rnl3fd)eii Xior-- ftednng t)eruorgeI)t, ift f{d)er. Xk ^JBaf)rI)eit gefogt, fonn man feit bem 11. /12. 9Jlai 1310, fcitbcm bie 54 ^empler, nicld)c ibre fritf)eren ^k- ftdnbniffe nor ber pdpft(id)cii .'ilommiffion ,^itriidgeiioininen botten, jnm Sol)n bofitr on ber pdpft(id)en .Svommiffioii norbei jiim ©d)citcr()onfcii 9cfaf)rcn morbeii umrcii, bcii '"]-^ro3cf3 nor bicfer .slominiffion nicf)ts me()r otci cine elciibc ^offe neiinen nnb fdmtUd)C 215 (nnter 231) Scngcii'- onSfogen, wM)t nod) biefem ^ogc obgetegt morben finb, einfod) ftreid)en. ®enn ein grimmigerer §of)n onf cine ^nfti^ ift iuof)t nod) nie yorgefommen ai§> ber, ben \i6) ^l)ilipp yon 'Iliorlgm) nnb feine (Syiiobc crlonbte gegeniiber ber pdpftlid)en Unterfnd)iing§!oininiff{on. 2Bdl)rcnb biefe nod) alien (Seiten ()in ycrfiinbigcn Idf3t, bof? fie 3cngiiiffe jiir 'i^cr-- teibigung be§ DrbenS onsnnefjmen gemillt fei, nnb foId)e, bie bosn bcrcit feien, fid) gn mclbcn oufforbert, greift ber (Sr5bifd)of yon 6eno ') (5ntu\ \). 182. — -) ibid. mm. 2. — ^) cf. p. 181. — 177 — alic bicjcnigcn, bic 511 ioincm Sprciu]o( (icfjorten, meldjc friifjcr iintcr bent ^manq bcr Snauifitioi! C^)cftdnbiiiii'c iieinadit, aber uini ben Crbcn uerteibicien 511 mo (I en erf (art fjatten, ficrnuo u]\\) [dvA fie a(G relapsi fur5nieg uerbrennen! Unb u n e i n e r f 1 d; e n G) e r i dj t g f ni m i j fi n , mel d}e fid) Mt-^ gefallen laBt ober gefatteu laffen iniif^, befjauptet '^>ru^ nod), fie fei Don „ber entgenengcfefeten Jenbenj, bieUnfajuIb be§Drben§ 311 bemeifen", bef)en-fd;t (nemefen iinb miK au§ biefem ©runbe iljren 3>erf)orprotofo[ren momiJiUid) nod; einen befonberen 'JiJert 5uerfennenl 9Bafjr(ic^, menn bie Sadje nid)t fo tragifd) iiidre, e§ ware faft (ddjerli(^ ^u nenneni Unb bod) giebt ■prHt3 and) je^t nid)t einuiat, trot3bem er biefen '^^rotofollen fo uiel ©^re antf)nt, bao (Jrcjebnis Oerfelben orbentHd) , begniigt fic^ oielme^r roieber, am ben nian(^er(ei ^^inbtDibnellen" 3iigen, bnrd) roe(d)e inn-abrebnngen, iiberbanpt (Srfinbnngen, anS(3efcl)Ioffen fein foUen, auf ben tl)atfdd)ltd)en llntergrunb ber 3(n5fagen ^n fd)lie^en unb bie am nieiften jngeftanbenen "^ninfte, SSerreugiumg unb 33efpeiung, al§ eriuiefen anjunefinien. 2Senn man aber biefen 9(u§fagen, bie ja tbatfadiHd) inuner aU ^auptmaterial jum 33emei§ ber oc^utb bes TempIerorben§ fnngieren, fo uiel 0eroid)t 6ei = (egt, bann ntuf? man fie fd)on etmas genaner anfeljen unb etTOOQ au§fitf)r(id)er unb uodfommener geben! Unb menn ""^^rufe fic^ an biefe 3{r6eit — benn eine 2Irbeit ift ha^ aderbings — gemad)t Fidtte, bann miirbe inefleid)t and) er gefnnben Ijaben, ba^ es jmar „ermiibenb" fei, aber boc^ moi^i ^fad^Iid) einen ©eraiim geben" roiirbe, „mof(ten mir nun bie ^Jlaffe ber 3hiSfagen reprobujieren, meldie im Saufe ber mit mebrfa^en Unterbred)ungen uiele innate baneruben ^^erljore bie ber i^ommiffion Dorgefii^rten 2^emp(er gemad^t ijahcn" ^). 9Bir liaben uncv meil eo bisber nod) nie gefd)ef)en ift, bie i^iiibe genommcn, alle biefe ^usfagen in il)ren d)arafteriftifd)en 2JJerfma(en einnml gufammenjufteKen unb roerben biefelben im pofitioen Teife bem Sefer t)orfii()ren. Ta mirb er tDol)( finben, ba^ jene ^rotofolle bod) nod) eine ganj anbere (Sprad)e reben, als nad) ^^ru^ fid) al)nen Ici^t, eine ©prad)e, bie bem, ber 2(ugen unb Cljren f)at, bent (id) genug bie Unfd)u(b ber 3:'emp(er 5U ©emiite fiil^rt, inbem fie uno jeigt, maS an fenen.Scug: niffen $Ii>al^r^eit unb mas Sid^tung ift. 'Diit Oiiidfid)t auf biefe uo((ftdnbigere ^cic^nung, me(d)e mir uon bem pdpftiic^en '^ro^e^ gegen ben Crben in unferem pofitiuen Tei(e bringen mod)ten, fei bier nur nod) auf etlidje ^^unfte in biefem 9Ibfd)nitt *) (?nta>. I). 184 n.nrb ein jolc^cr Dhiucn 0011 ~^«nil? beiti-ittcii. 12 — 178 - ber ^(rntuiicflung" Mnc^eiricfen : cininal ^arauf, unc micl) -^^rii^ betont, ba§ „eine Ijeimlic^e ^arteiiialjiue ."Clemens' V. fiir ben Drbcn imb dn ^emiUjen, benfel6cn ^^n retten^), nid}t yereinl^ar" finb mit ben t()ntl ddjlid^n (Sdjritten, lueldie Siemens c]etf)an l)at, urn liberaK bio 3]ernrteifung beo DrbenS 511 erroirfen: meber mit bem ^efrfieib, ben ber '^apit auf bieebe^ugnd^e 3Infragen ben ^ifd)ofcn ,^ii; geften lien, bafe fie [id) Jtvcno, an bao gel(^riebene Diedjt Ijalkn iinb fiir bie ein SefenntniG 'i>eriiieitjernben ober \i)x friil)cre§ '^efenntnis ^iSibcr^ rufenben feinen neuen Jfed^tobraud) julaffen follten"^); nod) mit ber ^reffion, meld)e .v^IemenG auf ben englifc^en .^onig yj,atoh II. anSiibte, um bie ungef)inberte 2(mueiibung ber y^olter in ©ngtanb bnrd)5ufel3en"). llm fo weniger immer roirb bie 33e(jauptung Don einer ber fi3nig(id)ei! ;3nquifition entgegengefefeten Tenbenj ber pdpftlidien .S^ommiffton begreif(id). 5i)enn loenn bie Mommiffiou nid)t einnm( nom '^"apftc fetbft einen 9?iid()art l)atk fiir eine folc^e Xenben^, uio()cr foftte fie bann iiberljaupt ben ')Jint netjnien, in ''^^()i[ipp§ ^auptftabt ') cine foId)e auf 33ereitehmg ber fonig= Iid)en Sijiinfdje ()in5ietenbe 9Hd)tung 5U uerfolgen c' Xa^ jraeite, iua§ luir ju bemerfen §aben, ift, bai? iibertjaupt im ganjen ^roje^ bie '^>erfonenfrage iiberaft eine uiet griJtjere 3{olle fpie(t, aU ^ru^' ©arftellung erfennen ld§t. ^5ei einem ^^ro§ei3, mo bie roirf= lid)e Stellung bee "^^apfteS fo unflar erfc^eint, ber fid) iiber fo uie( '^a\)YC (jin3iel)t unb mo unter ber .s^anb fo uielerlei unb fo mdd)tige '^^'effionci^ mittel moglidj mareii, nm bie 2Ingeffagten miirbe 5U mad)en, fam es uor allem barauf an, in meffen ^anb fid; biefe eigentlid) befanben unb mem ber ^apft itjr Sdjidfal fd)IieJ3lid) iiberlie^V 2Sic midjtig bie '^^erfonenfrage I)ier gemefen ift, bauon giebt un§ bie ©rnennung 'Pbilipp^ uon 93carigm) sum @r5bifd)of yon ©eno einen 33egriff. ^^rut3 aber t()ut al(e§, um bie 33ebeutung and) loId)cr Ibatfadien nun]Iid)ft geringfiigig erfd)einen ju (affen, fo, menu er uon jenem fdjuuiljlidjcn 3(uci- ') (Sntw. p. 203. — -) p. 183. §iev ivivb luo^t f-xu\} i\icie\inh<:v 3cfiottiiui((ov rcd)t t>c()atteii, >uenu ev in bicfein Crfa^ feineSwecj^ eiite „2l6^Bef)r <\iC[C\i cine (H\u mijdiung hc^ ^i5nii^6 ytm 9?ad)tei( ber 3;em)j[ev", foubcrn yie(mcf)r „ciue DJiafjreiicl gcgen att^uciroiie Tliihe. bev 23ti'd^(jfe" evblidft (cf. 2tiim. 4 ju p. 183). — ") p. 202. — *) Gbeii um biefeiS WomentiS iviCen mod^teu wix bie 2Ibanbcrung ber uvjpviiuv^Hd} vom ^apft iietveffeneii 'ijevfugiiiti] , bvip bie ^ominiifiou ju bcm ^"'i-F'"-^"!''-^^^ W"-'" 1)ii)^^ei'e ^u 2ioje)"e reifeit fedte, baf;iu, bay, [ie if)vcu [taiifivjeit Si^ in "^ario (^lOcu unb bal)in bie lenipfev uovojefabeu \verbeit follten, feineSipegS 5(oh ali3 eine ncil)c^ liccjenbe p raft if die iB er ein f ad) ung anjc(;en, \cie ^ritti t§ut, fonberii (iet»er mit (gc^ottmiillcr cine „neuc 2;iicfc be6 ^ouig^ bariu fud^eu" (cf. @nt\u. p. 183). Obcr foUtc ber is.«uufd) uoii jeitcn 'l^fnlippa, bie JtLMiimiifiou m3g(id)ft in feiner Duific unD iintcv feinen I'tuiiien jn bef;aUen, unvflid) „fcin (ijrnnb" gctuefen fein? — 179 — gang bcs ^^volnll5ia(foll5i^o noii 3cik. urtci(t, ha]] „\uan h^n feiii W-- fonbercs -Bemiiljcii, fid) bcm SimuQc gcfadig 511 cnucifcii" '), (un bem ©rj: (nfdfiof oorau§5ufc^eii braiK^c, fonbcrn ba^ biefer Studgang ,,unt)crnie{bnd/' gemcfcn fei, „nad)bciii ba5 5>>crfaljren etninal nuf btc Siegcln ber ^11= qiiifiticm gcgriiiibct iiun-ben mar iiiib iiadjbcm in bcm crften ^ei( bcofclbeii Sd;ulb(icfcnntiuffc 511111 3iad)tci( beo DrbenS erfolgt warcii". Sci fo(d)em Staiibpunft biirfen unr im§ iiidjt nninborn, bnfj ^^^nll^ fid) fcine luciterc 5.)ii'd)0 giebt, bte (Stertung iinb ©efiimuug ber iibrigen bci bent ^^^roje^ ill 33etrad)t fommeiibeii '^n'riouen moglid)ft ndfjer 511 djarafterifieren , fo ber .'(Harbin die, luelc^en MemenS V. bie juerft fid) felbft uorbeliartene SUnirteihuig ber ©rof^iuiirbentrdger bes CrbeuS anuertraut, ober ber .^oiinuiff cire, bie er iiiit llnterfudjung be§ ^sro^effeci gegeii ben Drben beauftragt i)at. ^n ift Sayocat^), ber fonft [a im roefentlid^en auf bttCifelbe (SrgcbniG luie "l-'ni^ in feiner (vntundhmg fjerau^fonunt, inbem er in naiuer ^^eife eben ba§ saljlcninafjig am meiften (Singeftanbene fiir eriuiefen, ba§ anbere fiir erpre^t anniinmt, bo(^ uiel inftruftiuer, infofern er eben biefer ^erfoncnfrage bie gebiiljrenbe 3lufmer!fam!eit fdjenft. 'Mk niid)tig biefelbe, merbeii mir iuig bemiiljcn, fpdterljin barjiitfjiin. 9iidjt ganj iibergeljen biirfen luir and; ijier htn 33erfiidj uoii '^^riit^, nienigften'3 fo ein bisdjeii and) bie iibrigen 3In!iagepun!te — aufjer 35er: teugming iinb 'i^efpoiung — begriinbet erfdjeinen 311 laffen, iim feiner „ljdretifd;en oLenbenj" bei ben !^emp(crii wenigftene. ein befdjeibenes ^^Id^djen 511 erobern. ®a§ gefdjiefit, menn er ben ^bolfultus menigftenS auf bem llmmeg iiber bie rid^tige (?r!Idrung aU 9?e(iquien, bie aber „bei ben um SJiorgengrauen geljaltenen 5\apitetn niemanb 311 feben befam imb an bie fid) bei ungebilbeten Seuten fo (eidjt pljantaftifdje 3>orfteliimgen befteii", • — ,,unter bem ©inftiife ber erfd}redenben ^lufnafjinejeremonien nnb ber Ijie unb ba anftaudjenben 3>orfteffungen oon einem oberen uiib nnteren ©ott, yon GljriftiiS al'j einem falfdjen ^^sropbeten unb won einem irbifdjCio ©liid unb 33e!)agen oerljeifjenben anberen ©ott" §um ,,5Xu§gangS'- punft" merben (d§t ,,fiir Sl>a()nibeen, :ue(d}e um fo met;r todten, je au§= fd)uicifenber ]k maren"^''). Wan fiebt: fo ein bisd)en fpnft bie .^^etjer^^ dypotijcfe immer nod)! 9tur bafj un§ bie ooile 9(u§bi(bung biefer ^beeii 511 fenem iminberlid)en Spftem in ber „@cl)eimfel)re" faft immer nod) (ieber ift aU biefe fd)unid)(id) unmotiuierte Dtolle, bie fo(d)erIei )Sox' fteCungeu nun nad) ber „©ntiyid'(ung" nod) guerfannt luirb. )Bk lucit iibrigens ^ru^ trot^ foId)cr Dk^priftinationeii uon bem frid)crcn ©tanb- *) (M\v. p. 201. — 2) cf. iiufove ■lu'fi.nYdiimi-i bic[ev ^Mdt im uacf)ften .^vipitcl, Cvittiu. p, 185. ~ ISO — punft fid) ciitfernt t)at, jei^t iiiio fdjon ber cine 311 bcr iibcrtocjeiieu ©ennB()eit, mit ber bic „G)efjeimIei)re" aufgetreten ift, in eiiiem fd;neiben= bcii ^siberfpnid) ftetjeiibe Salj am 2(^(u^ biefeo ^apite(g^): ,,'1'on ben nnfto^igcii 53rdud)en war feiner biirdj bie dUc\H uorgefd;riebeii; cin ©cijciiuftatiit gab c6 nidjt; bie glaubiuiirbig bejeugtcn rcinen 3(iif= imljnieii (cf)ren, ba^ and) ber a(te 33raud; nod; fortlebte". ^anbe(te e§ fid) mir bariiiii, ben 3i?iberfprud) ber „(5ntundluiu]" gegeii bie „&d)dm- lefjre" aiifsu^eigeii, fo foimten luir urn bainit jufriebeii gebeii. IHber bao ift CO ebeii, bajs bie „C^ntiiiidtuiig" ^uiar etiuac) anberec, aber barum innuer nod) nid)t etuiao uoilaiif 33efriebigenbe5 bringt, foiibern iiberall aiif (jalbein ii>ege fte(;eu bleibt. 3u biefeii uiibefricbigeuben !^ingeu geprt and) bie (Srfldrung, bie fur 3)io(at)§ 33 er fallen gegebeii rairb. ^nbeiu luir eine ndfjere CSljarafteriftif bes ©rof5meiftero unb feiiies 3]er(ja(ten§ iin§ fiir bie 511; faiinueiiijdngenbe 2)arfteIIiing uorbeljaiteii, Ijaben luir an Diefer Stefie uur bas §u bemerfen, bafj bie 3ei*i)'iii"9/ "^i*^ ^^'^'ii (iefert, uno and) bem befdjeibeiifteii 3{nfpriid) auf ©eredjtigfeit fiir ben ©rofjineifter nid;t geredjt 511 luerbeu fdieint. Sdjoii eiiiem ^llanne in fo(d; yerjmeifelter Sage be^ ftdnbig feiu ©djinaufen uiib feiiie unfid;ere .^altung jum isorraurfc 511 inadjeii, fdjeiut iins mir cin 3^i(^^" ^^ou Uufdljigfeit, bie gauge Situation pfydjologifd) ju uerfteben. 3cod) grefler geigt fid) biefe Uiifdt;igfeit, meiui tfjatfddjlidj auf fetue erftcn © eft d ub n if fe, meil er fie ,,freiu)if{ig" unb „ot;ne inciter" abgetegt Ijabe, fo oiel met;r 'ii>ert gelegt mirb a(§ auf baS le^te, bao MoUw) im Stngefidjte be§ lobes ablegte-) unb mit bem er, nad) bem llrteil anberer unb ber ^nfdjauer feibft, feiiie friUjere Sdjwddje mdnn(id) gefiitjnt t;at. X^iefeS Bi-'uS^i^ yerbieut bod) eine gang anbere 'iJ^iirbiguug, ai§> \k ii)n\ '^ru^ ju tei( merben Idflt. 2i>ifl mail gered)t fein, fo ift ber SBonuurf ber Unfid)erbeit unb B^^^i^^'iitigfeit an eine gang anbere iHtireffe ju rid)ten : an benjenigen, ber bem ^Templer^ meifter immer unb immer mieber eiii geredites ©erid)t, @elegent)eit fid) nor entfd)eibenber ^nftanj uoll unb ganj ju oerantiuorten in 3(uGfid)t geftettt, aber fd)Ue§lid) nid)t iiuigte, biefe ^f(id)t 5n erfiillen, bcr nad) ber 2:rabition ba{)er im 3tngefid)t be§ Si'obeS oon ^hiai) vox einen f)ol)eren 9tid)terftu()( citiert raorben ift: Clemens V. 9iad) ^^ru^^ f)at ber frei(id) and) Wlolai) gcgeniiber fid) eigentlic^ kin befonbercs 9]erfdumni§ ju fd)ulben fommcn (affen: es wax it)m cUn nid)t mog(id), Alioiai) felbft abjuurtcilen, *) p. 206. — -) 9Jiit Otec^t iinrb auf fcl^e ^eajjuiffe Stcrbeuber unb @e: ftovbener bou ben tempterif^en iJertetbigevn Dov ber pdpfttidien ^ommiifton uneber^ott mit tefonbereui 9lad)brucf fjingeioiefen. i^iw fxu\} ^aben i'o(d)e ^euipiific fcinen fonbev-- lirfjeu iii>evt. — 181 ~ iinb jene (janje iBtTiifiiiuj bitvcl) IKoIai) uor beii 9iid)terftiil)( Woltc^ ift nid)td aU 9}iijtljiifi , '^.solffigefdjunili. i?lbei* lueiiii jeiic feierlidjc (iitation and) nid^ts jitm 3(u6briic! br(icl)te a(g ebeii bie oulgdre 2>olff5ftimine, fo gilt f;ier um fo nuijr ba§ fonft \o oft imf56raudjte SBort: vox popiili vox (lei I l^amit fiub luiv bereit^ 511 bem le^teii 2lbfd)iutt ') octaugt, bor beii ,,3(iK.(;(aiiij bes DrbeitS" bef;aiibe(t. ®a ift iiicljt moljr uiel 511 faijeii, infoferii biefc (S'librefuftote eben beii ^(jatfadjeit cntf].nvd)enb initt^eteitt lucrbeii. 9hir bie CSrfldntiuj, bie affemal gegcbeu luirb, ift ofters 511 beanftanben. ©djioac^ finben mir fo fdjoii bie Crrftdruug ber 35erfdjieben = Ijeit biefer (Srgebiiiffe in anbereu Sduberit, wo int altciemeineii im 3Sert]Ieidj 511 J^ranfveid) biefelben „t)iel weniger belaftenb fiir ben Dvben"^) gemefen feien. ©tatt biefe SSerfd)iebenl)eit ber (Srgebniffe eiiifad) ber uerfc^iebeneii 33efjaiiblung susuroeifeii, lueldje bie iuir!= Iid;e iQaupturf adje ift, luib baneben atterbiiigs nod) einem beffereii @ere(^tig!eit§gefiU;l bei ^itrfteinine ^rtilaten, lueldjes qUw \n jener anberen 33ef)anb(uiui5UHnfe 511 Xa^t tritt, miirjt fid) ^^"rul}, alle iuoijlid;eii aiibermeiticjeu Urfadieii ju entbedeii iiiib getteiib 311 nmdjeii, fo bie cjro^ere ^nifjciiujigfeit uoii ber ,,ftnat(id)eii 9lutoritdt"'), um§ namentlid; fiir ^^^ortugal jutreffe^), ober „einen beiinifateit unb abfid)t(id)en ©egenfa^ bee aragonifdjeii i^oiiigs unb bee. aragonifdjen (S'piffopats 511 ber pnpft= lidjen ^urie"^j, luas %m\\\ baun bod) felbft fawn bamit 311 reimen iueif5, baj3 ^atoh 11. ,,erft mit fo uielein Gifer ber ^iiQuifition gebieiit t)atte". 3Uier mm, bn er ben :^einpIerorben ju retten fnd)t, luirb natitrtid) be= jraeifett, ob er babei „blof? oon felbftlofen aiiotioen beftinintt nntrbe"^)! 3((fo bie einen, uie(d)e anf 'lsernid)tunc] be§ Drbens au§ijef)en, luie ^t)i(ipp ber (Sd^one, loerben uon bent 9.^erbad)t untauterer aJJotine ntij(j(id)ft ju reiin'gen gefnd)t ; ben anberen, it)efd)e if)n jn retten fn(^en, mirb bo'S tinfe itbelfte gebentet, bnrin alsbalb fe(bftfiid)tige ^^tdne geiuittert! T^a ift bie Grflcirung beg giinftigeren 9lu§ gangs in 2) e u tf d)( an b bod) nod) beffer: f)ier wirb berfelbe loefenttid) auf ben „abe(igeren 6f)arafter" '), roeld^en ber Drben f)ier beuiar)rt \)ah\ inbem er fid) oor „einer Uber^ ftutnng mit ungebitbeten unb gefel[fd)aftfid) niebrigftef)enben Senten" me()r gel)iitet r)abe, fobann aber and) baranf 5uriidgefiil)rt, baf? er I)ier mit bem .^lernci nid)t fo uerfeinbet mar unb bafj f)ier eine fold) ') (hxfm. \>. 208-231. — '■') ]). 2()8. iJ^t. baju bie fi-iir)er (obcii i». 34) aii= i]cfiU;vtc iScfjauptung Ccv „@efjeimte()ve" von „(\ani bcufctben" (Si-getniiffcn in ^ifa, t5'''^ren3, (Sidlicn, Dftabcnnci unb namcnttic^ (Jiigtanb. — ^) ©iitiv. p. 208.— ') cf. oben p. 130. — '') (Sntw. [>. 212. — «) ibid. — ') p. 212. — 182 — ftarfe ^t'litialcjciualt mic in Jmnfreid) fcljltc. Xa5 luirb luoljl ridjtii] fciii, aba and) bie 5^e(;rfeite: bafe ber Crben in gran!reid) fdjulbicj ijeiDorbcit ift luefentlidj biird) bic ^-eiubfdjaft be§ Eouic^s uiib ber '^prdfaten. ^ilUe aiibciti fobann luirb ber Sliiscjaiui be§ ^^NrojeffeG in CS'iioilaiib jclit (jefdjitbert al§ in ber „©e[jeim(ef)re", luo feiiie (Srgebniffe iiiit beneu in j^ranfreid) im wcfentUdjcu 3ufniinuenftimmeii foHeii! 9iim I;eif5t es, baf^ „dm 3>erurtcitun9 Ijier iiid^t erfotgt ift, fouberii nmii fi(^ mit eiiier jiueibeutigeu ^ormel begniigte" '): ndmlid; baB fid^ ber Drbeii uon ber ..diffamatio", in bie er (jefatten, uidjt reiiiitjeu fonne unb beSljalb bie einjedieu B^-'iiG*^!^ n^i^ SBieberaufnafime in bie 5lird)e bitten. Unb felbft bag ift, inie ^^^rulj nidjt uerfdjmeigen foUte, nidjt ein= mat uon nlten gugeftanben loorben, fonbern eingelne deljarrten einfad) troljig anf ber gdn3li(^en llnfdinlb beS CrbenS. 3lud) barin unterfdieiben luir unS Ijier uon ^^rul^, bajj luir ba§ eine .S^iiS'^i^ '^^^ (Steptjan uon ©tapelbrugQe, tim^ jiierft flii($tig cjeroorbenen 2:^empler§, ber, nad^bem man enblid; feiner Ijabfjaft geroorben luar, aKein iinter fdmtlidjen englifdjen Xemplern uon jener anftof5i(3en 5lnfnrtl)me etiuas iueij3, freitidj nnr, inbent er jiueierlei 3(nfnat;nien burdjgemadjt l)aimi luitt, bie erfte in reiner nnb anftdnbiger SBeife, bie jiueite bann erft luit SSerleugnung i^efii unb ber Waxia unb Sefpeiung einec .^reujes, baf3 luir biefeS Bt'iignic im 6egenfat^ ju ^^"rulj fiir g dug lid) luerttoci Ijalten. 'iSer bas er= bdrmlidje unb feige 33enel)men biefes 5lameraben ju 9^ate jiefjt, luie eo au§> ben ^^^roto!offen ertjeUt'), luirb un5 getuiB barin beiftimmen. 3'n 33o5ug anf ^t alien ijaWn uiir bereits oben'') bemerft, baf^ luir iiberaU bei '^niili jenen benfiuiirbigen 33efd)(uf3 be§ .'tloujilo uon 9tauenna uermiffen. 9Bie angefic^ts eineS fold^en Sefd}hiffe§ — ober follte er luirflidj nid)t§ bauon luiffen? — ^srul^ befjanpten fann, baf? „baG gegen ben Crben gU S^age GJeforberte" im Airdjenftaat, ^^Torenj unb Siauenna ,,ungefdf)r bem entfprad^ nrns ber franjofifdje ^roje^ ergeben Ijatte"^), ift un§ uiierfinbtidj. llberf)aupt biirften bie (Srgebniffe beS ^rojeffes in ben anberen Sdnbern aufjer ^-ranfreidj uioljl etiuao auofiibrtidjcr luiebergegeben fein, ba mir, cUn lueil Ijier eine fo(d)e ^^reffion luie in granfreidj feljlte, cUw burdj fie uor allem and) bas fiir ?5^ranfreid) nijtige &id}t bejiefjen miiffen. T'ie fdjiuddjlidjfte ^eutung unter alien hen giinftigen 'Jieful-- taten ber llnterfudjung erfdi;rt luoljl basjenige be§ ci;prifd;en ^ro = ') (Sni\i\ p. 215. — -) cf. 28tlfiii«, Goiictl. :>3vit. 11, 384. i?;]!. ba^ i^oii .'paocmann p. 313 f. ©cfajjtc. — ^) obcn p. 159. — ■*) (fntiu. p. 217. — 18P. — jefjeci. 'j>niu fclbft I'acU I'on btofein '|>io,icn, baf? or „eiit bofoiibeves 3ntcre)'[c" ') bicte — ndnilici) meil \a auf (iupcni bor cicicntlid)e Sit^ bes Drbeii^ unb fcincci i^oiiuents war — imb ball „fctiieCi aiibercii (Sr^^ (]ebnif[e fo (jitiiftio fiU* ben Drbeii" feicii, ,,beffeii lliifcljulb I;ier ubHig criuiefeii" fcljeine. -il^ie cr urn bicfcci 3^^i9i^i-' Ijcniiu; Sufominen fudjt, jeitjt aber gleicT) bev udcljftc 'Baiy. „®a§ loiirbe man au(\) i]crii (jelteii laffeii, lueim ebeit iiidjt bte cjrotle SJiciuje fd)uier be= laftenber 3luSfaoeii in anbcrcn ^^^rojeffen" — in SBaljrljeit gilt ba§ cigentlid^ bloB uon g-ranfreid) — „uor(d9e, lueldie fidj bod) nidjt einf adj alo ev- fdjlid^en unb crprcfU abmoifoit laffcn, fonbcrn bartljun, ba[3 im Drben uielfad), nnb ^mar uor^ug^uieifo unb iibcruiiegcnb in bcni franjiififdjen l^cii, Ijiidjft anftoBicje i^rdud;c in i'Unuuj gciuefen finb"-). 5((fo iuuner luicbcr uerfdf;rt ^n'ulj gcrabc nimjefeljrt, aU uiir fiir riditig fjalten: innncr uneber foffen bie (S'njcbniffe bcr anboren '^^rojeffe nadj benen in ^•ranf:^ reid; cjebeutet lucrben, ftatt biefc nntcr bent allcrar(]ftcn ^mano, ©cmonnenen nad) 'Hedjt unb 33if(i(3feit burd) jene ju fontrollicrcn , urn bicfer S^^^^^H tjefeljlt bat ober wenicjftens fdjmddjer war. Urn fo nieljr gilt ee, bicfe (Srgebniffe in ^ranfreid) einntal wirftidj genau an- ^ufeljen unb uollftnnbig ju brincjen unb fo bio ^^sruljfdjcn 3(u[; fteffnngen non itjrcr Sisursel am in if;rer ^tidjticjfeit barjulegcn. 3Bir woKen'S ini folgcnbcn %tik uerfudjtMi. (S'liblid) fonnnen wir nun an baci Honjil uon '^sienne. ;^a wirb jugegeben, wte wenig uon ber ©c^ulb beo DrbeiiG bie 'iWiter be§ ^lonjiU iiberjeugt war en, troljbeni baf? ill emend V, atles tijut, urn Sdjulb^cugniffe ju ertangen: fo inbem er neue Untevfudjungen, fiir weldje er ftdrfere .'oeran3ief)ung ber potter uevlangt, ba anftrengen ldf5t, wo bas bisljerige (S'rgebnici ju wenig befaftenb er[d;ien; fo and) inbem er aus ben eingefanbten ^^'rotofollen — ober Kopien ber-- felben — 3lu65iige fertigen ia]]t, weldje cin 9)hifter uon unwaljrer (Sinfeitigfeit unb entftellenber ^arteilidjfeit genannt werben miiffen. Sdjottmiiller gebiitjrt bao $lserbienft, baranf Ijingewicfen unb burd) Siebergabe biefer Gr^erpte, bie 5ur SSorlage fiir bie Slon^ilsnciter am bem britifdjen -^H'05e^ gemadjt worben finb, jngleid; ben 33ewei§ fiir biefe Sefjauptung erbradit ju fjaben. '^'rut3 aber fndjt auc^ biefes 2lrgument moglidjft ju entfrdften, inbem er meint, ,,nwn biirfe nidjt aimefjmen, bafj iiberatt fo uerfaljren worben" fei") wegen be§ Ginbruds, ben bie anf bem ilonjil uerfammelten ^rdlaten gewonnen Ijahen am biefen 9tu§5iigen, baf? ba§ bie Slnftage begriinbenbe 3)'?ateriat nid;t geniigenb fet. 2lber ware e^ •) GnUu. p. 217. - ") ibid. - •'') Gtttlv. p. 219. — 184 — nidit ricl)tt(]cr 311 fdjlief^cii: lueim bic '^^rdlaten io(\a\: am biefer partciifdjcu 3(uo(c]e ben (iinbnid' uoii uiujenugcuber 33e(3riinbung ber 3(nf(ai]e ciu; pfmuien Ijakn, mic luiirbc il}r Itrteil oollenbs aiiSgefatten fein, luenn man ifjiioii einoii f(areii, uiiparteiil'd)en Ginblid in bie 3]er{)ore geiuciljrt Ijdtte'C 3luf jebeii ^ad feiuit '^^^ll3 iiidjt ba§ Spridjinort uon bent, ber cinmal liigt. ilberali in ber 3Selt biirfte eo alo eiii auerfaiinter (Srunbfati (jelten, baf? man beni, ben man eininat auf einer Siige ertappt l)at, luenn mail iljui eiii aitbernial @(au6en fc^enfen foil, iDeuigfteuQ ben ^eiueis bafiir abuerlangt, baf] er jeljt bie 9Ba()rljeit rebe. ^riilj aber uerlangt ta^ 9leiic, ha^ man bent Siigner jebeSmal bie Siige imdjineife, luenn man ifjui nidjt gtauben luiiL ^a tl^ua uiir nid)t init^). „3Bie „peinlid)" Clemens Y. eigene .Sage burdj ben :i!3iber= fprud; ber ^^rdlaten luar, fonnen luir im§ ben!en. 3(ud; -^^ritlj fagt: „^urd; fein jule^t beinalje (eibenl($aft(i($e§ -^orgeljen gegen ben Crben, lueidjes burd)aii6 baranf beredmet mar, mit aflen 9)atteln fitr bie Sdjnlb beG TrbenS cin iSemeismaterial ju befdjaf'fcn, bas and) bie ^i^'^iH'Iii'^t'ii iiberjeugte, ijatte \id) 5l(emenG in cine '^pofttion uerfe^t, uon ber am mit ber i^onsiUmeljrljeit eine S^erftdnbigung nnmoglidj roar"-). 21ug biefer unangeneljmen Sage Ijilft er [idj in ber befannten 9Bcife IjcrauS, inborn er ben Drben einfad; im SBege ber ^roDifion faffiert, ha, roie and) ^^ruii fagt, illemens V. offen jugeben muf3te: „($ine fanonifd^e '^erbammning bee CrbenS roegen ^drefie fonne nidjt er^ folgen''-^). 3)er „3tu5meg" roar — ba§ geftefien roir — „gcfd)idt" gerod§(t, fieljt aber bodj einer 3(uo[(udjt uerjroeifett dfmlid), unb baB biejenigen redjt Tjaben, roeldje barauf (jinroeifen, ha^ bemnad) eine roirf; lidje 3>ernrteilnng bee Cr bens nidjt erfolgt ift, getjt andj auG biefer S^arfteffung bentlid) genug (;eruor. .§od;ft ungefdjidt biinft iins, roie ^riil^ a us bem fdj lie [5 1 id; en 9iefultat be§ '^^rojeffes in 33e5ug auf bie Crbensgiiter auf bas 5Jiotiii bes ©anjen 3u fdjiie^en fudjt, wcnu er fagt: „baf5 tfjatfddjlid), imment(id} ill g^ranfreidj, bie ©iiter be§ DrbeiiS in ber ^auptfadje an bie ^ofpitatiter ge!ommen unb iron benen fiir ifjre QwkcU oerroertet roorben finb, roiber- legt am beften bie ^Dteinung, es l)ahc fid) hd bem ganjen i^erfaljren um eiiie planmdfjige 33eraubung beo reidjen DrbenS getjanbelt" ^ i. 3Siefo benn'i' Sie foil biefe 33el)auptung burdj jenen 3lu§gang roiberlegt roerbenV Varans, bafj '^^Ijilipp bem 3djonen feine Slbfidjt, bas Teinplergut iiiog- ') iUn-icjciiS foil v2cf)ottmiiUcr iii^UMlcIjcii n()iilid)C 2(iu^jii|]c and) fiiv anbcvc ilauber in ber uatifanifdjcn 53iHiot^cf eutbcrft l)Ahcn : »jil. p. 195 -Jdtm. 3. - -) Giitiv. p. 222. - 3) p. 223. — ') p. 225. — 185 — Iicl)ft fiir fid; 311 i^eiuiniieii, iiidjt oi^tiiiiaeii, nidjt 1^^115 ijcliiiujeii ift, fohjt bod) nod) lunge nidjt, bajj or bie[e 3tb[id)t iibcrljaupt nic (\d)abt Ijatl ^ie mevfiuiirbic^e Sdjliiffe tmiit ^ni| bodj feinen Sefcrn 311 ! "^a^ aber "•^^Ijitipp bci biefcni ^anbel nid)t (eer anGtjci]Qni]en ift, bafj er inunerljin 5iifrieben fein tonnte unb fein 3d)ttfd)en (jefdjoren fjat, bafiir niodjten luir ^ru^ bitten, ^lun 93eiueife einmat bie 3iiftt»iinenfteC[iing 311 tefen, bie Sawocat am Sd)Inf5 feines 3.r^er!e§ yon beni „!i3nig(id;en" ^^^rofit giebt. '-Sie es niit beiu ''^'apft in biefer ^^infid)t ftefjt, biirfte nod) ndljer 3U unter[ndjen fein. ©er ©d)tuB ber 2)arfteffung bringt ba§ \6)on befprodjene ©nbe ^Diolai)S. 3lls beinerfencwert fei Ijicr nur nod) Ijeruorgefjoben, baf? nad) ^|>rnti and) jener ^]3roteft 9)iohn)s ini 9lngefid)t be§ 2:^obes „innner nod) feinen 'iBiberruf feiner frii()eren ©eftdnbniffe"') bebeute. Sd)abe, ba§ luir nidjt erfafjven, mie nadj "l^rnl^' isorftellung eigentlidj ein „2Biberruf" ansfietjt nnb loie es 9Jio(aij tjdtte angreifeu foflen, urn -^rnti' ftreuge 3(nforberungen in biefer ^infidjt jn bcfriebigen I 3e^t rounbcrn mir nm and) nidjt metjv, baf^ „bes 5lonig§ iiber = fdjneUes geioalttljdtiges ungef etUidjes (Singreif en" — ba§ ift eo alfo bodj — gegeniiber biefeni ^^roteft nidjt ,,anf felbftfitdjtige eigen; nii^ige Seroeggriinbe" jnriicfgefiiljrt luerben barf-)! Seiuatjre! es roar nur „ii ber (jitter (^Haubenoeif er", ber „'|>fjinpp 3uni jroeitenntale unb in fdjlimmerer ii>eife nngerufen ooni '^nipfte — aber oieKeidjt uom ©rjbifdjof uon ©en§ 'C — ber ^irdje feinen roeltlidjen 3trm leiljen Iief5"'^). Unb fo ift ba§ ©efaiuturteil uon ^^H'utj: „33on beni befdjranften ©tanbpunfte itj rer ,3*^ it i^i'^ — ^'iiten anberen aber fann ntan billigenueife nidit uerlangen, uon iljnen eingenoinmen 3U fe()en — \)alm\ beibe", alfo pjilipp ber ©djone fo gut luie iltemeng V., „ini roefentlidjen geljanbelt, luie eo bie fjerrfdjenbe 9(nfdjaunng, ha§> geltenbe 'Jiedjt nnb bie niit ben uorfjanbenen i^ilfoniitteln fonftatierteu Jljatfadjen erforberten" '): b. Ij. anf gut beutfdj fur^: beibe Ijaben alfo eigentlidj red)t gcfjabt! '-iL^er ift bann eigentlidj fdjulbig an beni llntergang beo >rentpler = orbens'c' 9iun, roie jeber fieljt, nadj ^^^rnlsfdjer 3lnfd)anung einuial ber Drbeu felbft, fobann aber — unb eigentlidj nodj nieljr — bie ^eit. IHudj eine 'ii3aljrl)eit, aber feine ganje! ©aniit finb luir niit ber S3efpred)ung ber „t:i;ntiuidlun.g" eigentlidj 3u (Snbe. (S'd folgen in bem ^^ru^fd^en 33udje nodj 3roeierlei 3tnljdnge, >) (SiUa\ p. 229. — -) p. 230. - =>) @^, ^oovtliA anf bev Ie)3tcn (2eitc p. 231 311 Icieii; 'l^fjilipp ber i2d)ouc iiub „iitHnt)il^t£v ©laubcuocifcv" ! — *) ibid. p. 231. — 186 — aiif iDt'IdjC luir ,iUiav iiid)t niUjcr eiiuje()en, iibor W miv aber bod) fiir,^ iinfcve ^JJietmnuj au'ofpredjeii modjteii. Xk boibon I'diljdiujc finb uoii uer- fdjiebencm Gljarafter: ber eiiic imifafU ficben ,,irttifd)e (Jyfuvfc"'), ber anbcre „urhinb(id)e iUilnijen"^), gleidjfaHs fiebeii 9iubrifen. llnter beii ,,fiiti[djen (^j-fiirfen" ift ber crfte: „3i'i^ .Slritif uon .SI. Sdjottmiiller, bor llnteriiang bcs ^emplerorbens"^) ber imifangreidjfte iinb (jeiuidjtigfte. 'Jiad) beiii bisfjer Diitcjeteifteii iiber bie Ste((uiu] uoii %^xu\} iiecjcii ©djottmiiHer Faiiii ber Se[er fid) benfeii, luie bie[c Mriti! auSgofaKeii ift; luie 'prulj fid) ba miibt, nid)t5 511 iibenjetjeii, luaG etiiux an iSdjottmiiller auSgufetieii ift, um ben (Sinbrud ab5iifd)iudd)eu, ben fein 33udj (jier iinb bort (3einad)t Ijabeii fonnte, iinb um giigleid) benen, bie iiber erfeu. Cber foHte bem mirfUd) fo c\a\v^ inib oar feiii 5tntei( baraii jiifommeu, bof? bie „(Sntiuid[uiic}" fo yiel anbers midfie(jt al5 bie „(^el)eim(ebre"'i' Hub menu %^xn\\ etiua feine eigene .tritif ©d)ottiiuitIerS ats ein 9}iiifter einer u)iffeufd)aftlid)eu Slritif an(}efef)eii f)abeu modjte, fo ift e§ f)od)ften§ luieber ein ^Jfufter fiir feine aBiffenfd)aft(id)feit. 8d)on bei iV-fpredjung ber (SntioicHuiuj l)aben luir ja l)in unb ber bar(jetf)an, luie Ijciufig ^^rii^ ini (Sifer, ©d)ottnuiIIer 3U rfujen, nur fid) felbft neue 3^(6f?en giebt. ^erartio( ift 3. ^. feine Kritif and) Ijier. Dbculeid) cr in yielem aHerbingS ja 9ted)t be(jnlten maa,, niand)e 23(5f?e Sdjottutiilfercv insbefonbere ijeinagte SSernuitumjen , nor aHem Uberfeliuni]^fel)ter, nid)t uerbedt merben fbnnen, fo biirfte iebenfalto, mao Db erf! ad)Ud)!e it, 'iBi(IfiirUd)!eit nub Ungenauigfeit anbclangt, ber :?efer Idngft einen 33egriff bauon f)aben, luieiueit ®d)ottnuil(er Ijierin gcgen '^srnl3 imnier nod) juriidbleibt. ®ie 3lusfet3ungen uon %m\i^ an ©d)ottnuiIler ini einjelnen Ijier burd)jugeben, ift nid)t unfere Sadje: „'^aal red)te nut fid) felbft!" l^a§, ©ute mag ja and) foId)e bittere, ein3elne ;i>erfto^e fo forgfdttig regiftrierenbe .^ritif immer()in Ijaben, ba^ fie bie 3Sorfid)t fc^drft. 9lber ba§ tann ^ruti felbft fo gut ober bcffer ak anbere braud;en. ') («^uto. 1). 238—256. - -) p. 257—868. — =>) p. 285—242. - ") ^0 .ftiiijlcv, uunl cr (£d)ottiiiiiUev ciii „lHn1vcffnd)Cs:*" Jl'cvf iiciiaiiut Ijat. illUi^ fiiv Jycvfc ')3nil> mit bicfev :}iotc K'cr)vt, baviibcv uc\l. ctu'u (finlcttitiu^ p. 2 nub bajit ba^ fodjciibc ^\ipitcl. - 187 — 3(iicl) bie iibrii^Mi CiTfurfc fiiib nieift i\c\]cn 3cI)otlmiil(er (•(eiid)tet : iitcljt 5UUU' dlv. 2, u)cld)C'j in .Sliirje iiber cin brcviariiiin ciinoni- coriini Tenipli beridjtet '). ^^^as ein [okljes iiberljaupt mit ben lemp- lern 311 tl)un Ijabcn foil, ift oben-) angebcutet luorben; bovt (jabcn mir mtc^ bavauf bin(]eu)icfen, \m ^^rul3 felbft bie uijllige ."Qannlofiijfcit unb Unfdjulb biejeS ^reuiers giicjiebt. 91Iq luidjtitj fonnte man batier ba Ijodjften'o ben ovtvai] i^oii i^rof. Dr. ^aul3fd}, iel3t in -^alU, ben bicfev im ittiiitcv 1888/89 in liitniigcn jjcljaltcii l)at, aufmevffani i3cmad)t tuoibcn finb. — •■') p. 246. — ') f. obcn p. 171 f. - 188 — [jat baG ill ber pofittueii I'arftctluiu^ 511 i-(e|d)el)en. ^-l^ertjlcirfic mid) baii'ider ba§ [olgeiibc Slapitel! dlx. 7 ') enbli(| fiic^t imd^juiueifen, baf3 bas uon ©cf)ottmiiIIer u. a. ^atoh yon i)Jio(mj jugcfdjiiebeiie ,,©uta(^ten iiber bie 'lUraiifta( = tinuj einec neueu SlreusgiigS" (jar nid)t uoii ii)m [;erriifjrcn fonne, loeil e§ erft na^ bem 12. Stugiift 1308 entftaiibeii fein foiine. ^er 9(adj; iiieis fdjeiiit getuitgen. a}kljr 3,8ert nod) aU biefe ,,fntifd)cii (STfuv)e" Ijabm bie ,,ur; fuiiblidjen 33ei(acjcn", luiemoljl and) unter biefeii eiii grower llnter-- fd)ieb ift. ^as itngtitc!nd)fte ©tiidf iftY. : „cine fraujofifd^e ^ibel= iiberfcljung templcrifdjen Urfpruugo"-), uield)es jene oben^) be[prod;ene ©ntbediing ooii -^Nru^ nixljtx iUuftriereu fo((. ^ii SBaljrfjeit entljdlt e§ nur eine Seftdtigimg be§ oon un§ bort ©efagten. ®ie iibrigen ©titde, ^^apft= unb ^emplerurfuubeu, unb foldjc uon fran,^Li[if d;eu ilonigen unb luieber Stegeften uon "J^emptern unb bisljer imgebrudteu ober weiiig befannteii '^i a p ft 11 r! 11 11 ben bieteii luefir ober loeniger luertuottes 9)Jateria[ 511 r @efd;idjte be§ ^ em piers orbenS. (SinigeS barunter ift fdjon bei unferer 33efprcd)ung ber Gnt= luidiung jur Spradie gebrodjt luorben. 2tm luertuoHften ift 9ir. VI, „3um 5templerpro3e§" '), uor oHem 9h\ 1: ^^granjofifd^e ^^ro^ jeffe gegeii bie ^einpler"^), Slu^jiige aii§ odjterlei ^iojefanoerljoren ber Xeiiipler in ^raiifreid;. ^a ift oiel wertuoHes 9)taterial mit eutljatten — loir uenueifeu 5. 33. nur auf ben ^^U-ojef? gegeii bie ^eiuplcr ill (Slermont") — it)eld)es in unferem pofitioen ^eite oerroenbet luerben foil. jc,n bebauern bleibt freilidj and) ()ier immer ber fragiueiitarifd)e Gljarafter biefer SOiitteilungeii, ha^ ^^^rui5 immer nur Grcerpte unb nidjt biis ©anje giebt. ®enn mer bie ^^sru^fdje 3trt Don ©rcerpten ndfjer fennt, ber alint, luieuiel luertuolles 9)Jaterial jiir Unterftiil^ung ber gegen= teiligen 9luffaffung bier allemat iiberfefjen bleibt unb fnnn fid) ben 3Bnnfd) nid)t nerfagen, eo mod)te and) einnml ein anberer 'l^iann l)inter biefe Urfunben fommen, uon iueld)em eine griinblid)ere unb uolligere STi^ieber-- gabe gu enuarten ift. Samit fd)eiben luir uon ber ,,(S'iitiuid(niig". 9.Bir tjaben bei biefer '^efpred)ung berfelben ben Siadnueis uerfnd)t, luie luenig geniigenb mid) biefe ^arftefhmg be§ l>tusgangs beS ^emplerorbens unb luie iuiberfprud)G: uoll in mel)rfad)er §infid)t biefelbe ift : ein 'ii>ibcrfprud) nidjt nur gegeniiber ber „C)et)eimlel)re'', fonbern and; uoK 2Biberfprud)5 gegen fid) felbft. SBir ') p. 251- 256. - -') p. 317-323. — =>) cf. ckii p. 150 ff. — ') p. 324 m 364. - s) p. 324—335. — «) p. 327-338. — 189 — §offen, bo^ iniS biefcr 9?adjH)d§ tjelungen ift, foiucit cin foldjcr biird^ Mo§e ^ritif 311 erbringeii ift. Sie uoHitje aBiberlegunn ifann frciti(i) erft bie ©cgeniiOcrftcffiiiuiS cincr aiibcvii ©arftcHung brhii^en, wcldjc uiir fd)on and) ciiiem 9)h\nne, tn^n uur fo (ebfjnft bcfdinpft, fd)ii(bi(3 ^u fein fllmtbeii. ,3u biejcr (jcfjon luir iiii fotgeubeii Toil fiber. (Bi)C luir jcbod) nil bicfe pofitiDe ^nrftefhuui felbft gefjen, crjdjciiit efi niiticj, iibcr bie Duelleii unb bi'Sljcrigen !iu^ri3f [eutHd^uiigen jur ©efdjidjte ber Teinpler^ inobefonbere foiueit bie ^^rutM"d;eii X^nrftelluiicien wefentlid) baburd) beftimint TOorbeu finb, cin 3Sort 511 reben. 2Bir tl)\m bics in cineni (el^ten ^opitcl biefco erften vo(cmifd)--fritifd)cu TeiU. iUcrte? finpitel. (ftufUftt \mh bieljcvtgc jBrliattMungnu (>kl;cn mir nun ju ben DueHcn unb bts()cri(]cn 33efjanb'' Inn gen be^ 2emp(erpro§cf[e§ iiber, fo faun unfcvc iHbfidjt Ijicbei nidjt fein, cine 3iifa§ bie ^cntplorfrage feit iljrem 2tnftreten crregt {;at, nidjt bc§ Qntercffanten genug in oicler ^infidjt bote — nad) £^ang(oiS ^) getjt bie ^ai)l ber Ijier^ iiber erfd)ienenen ^publifationen in bie 60 unb unifa^t bie I'itteratur fiber ben ^^euiplerprojelj nidjt uiet meniger al§ bie iiber Waxxia ©tuart — : fonbern in erfter Sinic au^ 9?iidfi(^t fiir ben Sefer, roeil, fobatb uiir nieljr al§ eine fummarifdje I'lberfidjt geben mollten, bei ber ^iille be§ 9)iaterial6 biefe§ Jlapitel unb bamit biefes 33ud) ^u umfangreidj luerben miidjte. SBottten rair aber au(^ nur eine foldje funtntari [dje llberfidjt ber gefaniten Sitteratur iiberljaupt geben, fo luiirben roir ha^ dli\iio laufen, baft ein grof3er %(H biefee ivapitels, insbcfoubere bie ganje erfte §d([te, nidjtei niefentlic^ 9Jeue§ ju bieten uermodjte, fonbern in ber ^anptfadje auf eine 35>ieber(joIung beffen f)tnau§fdine, mac fdjon ^ a ueni a nn im 3>orii)ort feiner 184G erfdjieneneu ,/^3efdjidjte bee StuSgangs bee 3:entpeUjerreii-- orbeng" geboten tjat. Sort ift auf 10 ©eiten eine fritifdje Uberfidjt iiber bie bebeutenberen friifjeren 58eroffent(idjungen geboten, wMjc gur ©euiinnung eine§ funuuarif djen llberbtids bio ju jenem ^^i^^ituft in ber ^auptfadje audj je^t nodj geniigt unb beffen 9iefapitulierung uni fo iiber-- ftiiffiger fid) enueifen biirfte, je weniger bie meiften ber bort genannten SBerfe bet bem (jeutigen Stanbe ber g^orfdjung, ber ]k Idngft iiberljolt Ijat, nodj in 33etradjt fomnien fonnen. ^iir unfere 3(bfid)t, ebenfo bie biotjerige, befonberc bie '^>rut,fdje ©efdjidjtfdjreibnng ju djarafterifieren, a(§ auf ©runb be§ bi§I)erigen 9)faterial§ ein abfdjUefjenbeo unb sufanimcn- faffenbeS Urteil bem tunftigen ^orfdjer in bie .i3anb ju liefern, geniigt ») Revue hist. 40. 53b. p. 169. — 191 - c§, oUiciorlci CucIIeii in§ )}{uQi 511 faf|oii: ciiima( Daqcnigc llJatcrial, roel(^e§ attejeit uiientboljrlid) fein roirb al§ OJrunblagc jeber objeftiucn ©cfd)ic^tid)rei(ning in bcr ^emplerfadje : ba§ eigentlid)e 31fteu: itnb Ur^ fiinbcninaterial; fobanii biejcuigcii 93cljanb[unc3en , bic and) fiir bic nod; in ben letUcn .^afjvjefintcn auftjctretcncu ©djiiftfteKcr, uov atteni fiir ^^ru^, md)x ober meniger nm^gcbenb gewefen [inb unb fo and) auf bic ©cgcn: iiinrt nod) einc (i'iniuirfnng c\d)aU l)ahm, unb hat^ finb cben bie 6c; bentcnbftcn unb, in bcr ^^anptfadjc , and; (et^ten untcr ben eben biefer jiingften '^^f;afe bcr Xemplerforfd^uncj yorauSgegangencn 3Scroffentnd)ungen. ©omit luirb biefes ilapitel, wie fd)on bie lUicrfd)rift anbcutct, in groei ^aupttei(c jcrfaHcn, entfprcd)enb ^mei .^anptgruppen oon Cucllcn, bie l)m line anbernuirtg fiir bic ©cfc^id)tfc^rci(ning in 33ctracf)t fomnien, ndmlid; primdren unb fefunbdren. Unter (cl^teren uniren luiebcrum 5u nntcrfd)cibcn SBcrfe, bic fpcjicli ben ^cniplcrprojcis jum (^3egcnftanb ijaben, unb foldjc, bic nur in allgcnicincrcr .'Qinfidjt ju unferer j^rage in 93esie(jung fteljcn, fci co, bafe fie auf biefen ober jcnen ']]unft ber Unter= fndjung cin 6cfonbcrc§ Sidjt incrfcn ober burd) attgemeinc Gijaraftcrificrung jencr ^c\t \uvj ben redjten Untergrunb fiir unfere SBctradjtung (icfcrn ober oertiefen. 'Jiatiirlidj fonnen Ijicr nur bic widjtigftcn unb eben notmenbigen 2Berfe bicfcr illaffe jur 3prad)c foninien. I. ^^ r i m are Cl u c ( ( e n, 3t(S fotc^e bienen uns in erfter Sinie bie '^^rojcBaftcn fe(6ft, fotneit biefc nod) innijanben ober unc jugdnglidj finO. Unter biefen finb meitauS bie widjtigften unb Ijeruorragenbften 1. bie %tt^n iiber ben ^^srojcp nor bcr p dp ft (id) en i!om = miff ion in ^axi§,, oon 9)Jidje(et in 2 33dnben (648 unb 515 ©.) ^^ari5 1841 untcr bcni 3:itcl ,.Proces des Temi)liers" fjcrauSgcgcbcn ; fiir ben Xenip(erpro3eJ3 jeberjeit cin CueUeniuerf alicrcrftcn Okngs, bem on 53ebeutung fiir unfere in 'Jiebe ftetjcnbe ^rage fein anberes gur ©eitc gefel3t loerben faun, entfprcdjenb ber ^^^ebcutung, uield)e ber Untcrfudjung ber pdpfliidjcn Kommiffion in '^Hiris jioar nid)t etiua ttjatfddjHdj jn^ gefonnnen, aber um fo metjr im Urteil ber 9)iit= unb 9iad;ioe(t (leigctcgt luorben ift. greitidj fdjien mit bicfcr iseroffentlidjung nod; roenig ge= uionnen ju fein, locnn man fafj, wie feit it)rcm ©rfdjcinen cbenfomof;! bie ©egner al§ bie 'iHU'tcibiger ber tcmplcrifdjcn Sdjulb mit gteidjcm (lifer eben biefeS 9\>erf fiir i()rc entgegenftcl;enben 3)ceinungen citierten unb mi> ^elb fiiljrten, 5oifc(cnr, '].^rut3 unb 5auocat fo gut mie .*[^aoemann unb Sdjottmiiftcr. ^iubeffen (icgt bie llrfadje uon bicfcr ucrfdjicbcncn i^er: wertung nid;t fomoljl in bcr i)erfd)iebenen ^ern)crt6arfcit bicfcr 9lftcn fcIOft, - 192 — a(5 oichiicin- in bcr uerfrf^icbciien 5Irt, niic bicfclbcn tf)atfdd)(i(^ ucrmcrtot ober uiehncljv iiidjt ncnuertet worben finb. Tenn c§ geljorte 511 ben (^ro^tcn I'lbcrrafdjungen , weldje bie cjeimucrc Untcvfudjung ber Tempter- frnnc boil 'Inn-faffcr nrf^^'ncrfe, tro^ §aljtreid)er Sitate, nur ba§ in fein S^ftent '-^'affenbe ttiafjrgenonunen unb eyjerpiert ju fjaben unb ^^rut^ bann Dollenbs eine "priifung biefer Gitate unb ein einge()enbere§ ©tubiuni ber 9lften felbft, junddjft fiir feine „@ef)eiudel;re", fiir ein iiberfOiffigeS ©efdjdft ge(;a[ten 5U Ijaben. T'enn fouft f;dtte er fid; bort unnioglidj in biefer ^ii?eifc auf 9}?id)e(et berufen foimeni 3nbe§ fd)eint er nid)t einnuil fiir feine ,,@ntniid(ung" cine griinblidjcrc 33cad)tung 2)iid)elcts fiir notig cradjtct ju l)c.bcn. Tcnn fonft [jdtten iljui bie uon Sea mie uon nm gemac^ten ©ntbedungen bod) fauni entgef)en foiuicn! Xod) ba§ ift cben feine 3(rt unb 2i>cife, ntit ben CucKcn uni3ugel)en. ^arum begniigen rair un§ I)icr mit bcr 33emerfung, baf3 luir c§ iiber{)aupt fiir uinuog(id) I)a(ten, baf? ein Wiann uon Mritif biefe ^roje^aften jc griinblic^ lefen, crjerpieren unb baiui nod) al§ eincn 33cnieio fiir bie S^u(b ber Tenipfcr anfiif)rcn fann. Q^oUcnbc. wcnn, luic baS 5U einer griinblid)cn Seftiire be§ (^ianjen gcl^ort, er fid) bie i)iii()e nimmt, and) nod) bie bciben dufscrft lucrtuoffen 9(n()dnge, bie a)iid)e(ct in ben jiueiten 33anb feiner ^HToffcntlii^ung aufgenommen fiat, einer gc= naueren ^eac^tung unb iH'rg(cid)ung mit bcm ."oauptprotofolf 3U untcr= jiei^en, ndm(id) 2. ba§ 2.^ert)or im ^empct ;^u ^ari§ nor bem !^omini = faner = Snquifitor uon ?5^ranfreid) 9BiU)cIm ^ntturt uom 19. Dftobcr bis 24. 9iouember 1307, uorgenonunen mit 138 ^cmp- lern, bie jum ^ei( an^ raieber uor ber pdpfttid)en 5lommiffion cr^ fd)cinen^) unb 8. bo§ a>ert)i}r ber tempter bcr ^iojcfe ©tne, 25 an bcr 3a^t, an^ bem ^al^r 1310 ^). S3eibe 2(n()dnge, in bcncn luir giuci lueitcrc primdre Duefien erften 9^ang§ uor unc ^aben, finb fo dnfscrft lucrtuoH, >) 2Wid). II, 275—420. — =) ibid. II, p. 421-515. - 193 — lucil bic buret) fie ermoc-jlid^tc unt^ luibc gcleijte ^iHU-c^eicljuiui il)rcr ^ieful= tato init beiieii ber ^auptunterfudjung uor ber pdpftUdjcu i^ommiffioii, uodenbg luemi man bic ^iBiborfpviidjc uor biefer felbft baju nimmt, bciitlidj (\Qm\c\ jcigt, niic uicl obcr inc(mc()V luie inenig auf bie niit fo(d)er 3Bidjti(3= t'cit beliaiibelten 3'-'H0*-'"'^^'^H^9'^'^ 5'' cjebeii, bejiu. luic bered)ti(]t iiub not= menbii^ cin fdjarfes fritifd^es 9(iu]e babei ift. ^a luir bie ©rgebniffe eincr fold)eii 'IsertUeidjung in bciu folcjeubcii ."gauptteil in luocjlidift tabe((cu= mdfsiger 3^arftelIullg 511 briiujeu gebenfeii, fo fei Ijier mir nod) bie i^c= merging geftattet, bajs au^ biefen 3tnf)diigeii, in erfter Siuie am bem uiidjtigcrcn erften, bem 'Mxi)'6x »or aBilljclm dou ']>an§>, and) ba§ ijcx- i)orger)t, t)a\'j ju beuen, iiie(d)e 9Jiid)eIet§ 'IseroffenKidjungeii §11 loeitig (jriinb(id) burdjgenonniien Ijabeii, fogar 9)iidjelct felbft gef)ort; benn une fonnte e^ fonft uorfommeu, bafe berfelbe biefem jiucitcn ^eil bic libcrfd^rift giebt: „^iscrf)or ini Tempel iion ^^^ari§ mit 140 J'einpleru", indljreub e§ iii ^Baljrbeit luir liSS [tub, luie jebcr fid) iiber.iCiujcii fami, ber uad)3df)lt'^ (Sin 'l>crftof3, ber, fo befremb(ic^ er ift, bennodj iitcrf; nnirbigerioeife erft ©djottmiiUer ^) , ber and) in biefem ©tiicf fidj tuieber at§ ben griinblid)ercii auoiueift, uieiiigftens gegeuiiber feincn ^iHirgnngcrn, aiifgefallen ift. (S§ uerftet)t fid;, ba§ burd; a}lid)e(et§ Driginalueroffenttidjung bes $8crt)orG uor ber pdpfttic^en 5lommiffion famt beii beibeu gcnaimten 5(ii= tjdngen bie bi§ borttjiii crfdjieiieneii teiliueifen ober in 2(ug§iigen bauon gegebenen ^iibtifationeii roertto'j geiuorben fiiib. ^0 uor atlem bas uor aJiidielet TOcrtuottfte, lueil umfaugreidjfte, ^'yjerpt jener 3tften, bac SJioIben-- ^aiuer^) (Snbe be§ uorigcu ^i^fF^Jii'^^ert^ geboteu tjatte: eiii im gaii^cii nid)t fd)ted)ter, aber ctiuas fli'ctjtigei' ^tusjiig, ber je^t imr iiodj ben SScrt ^at, t)ie iinb ha bei jiueifetfjafteii ober etraas iiuuerftdiibtic^ gegebeueu SeSarten, woraii auc^ Ui 9Jiid)eIet tein 9JcaugeI ift^), uieffeidjt auf bic ridjtigere g-dtjrte 5U kiteu. ©onft ift biefer Slusjug, fo luertooltc ■Dieufte er einft teifteu mod)te, fotaiigc ber 2}2et)rjatj( ber gorfdjcr bie Drigiuat^ a!ten nod) unjugdnglic^ luaren, fef)r geeignet, md)t auf bie rid)tige, fonbern ouf eine falfd)e pt)rte ju leiten, inbem er ^u einem ganj falfcften 33ilD *) ©Aottm. 1, 691. — ^) Wolbenfjatucv, '^3roje^ gegen beit Orben ber Iem}Jler= i^cvven, .'pamburc; 1792, iibev 600 ©. — ^) ©d)ottmiiUer I'max fLMnmen biefe Uiigeitauigj fciten ober Uiibeutlid^feiten bei 9}iid)e(el (0 bebeutenb eor, ba^ er in feiiiem ilserfe luenigfteiiS eiix woKftanbig neaeS Diegifter famt(id)cr templerifdjer Ort§= unb ^krfLMieii-- iiamen, bei febtereu mit ber Unterfd)eibuiig, ob fie am 13. Oft. 1307 nod) gelebt r^ibcu obet fc^on uerflorben >pareu, [iir ncttuenbig ^aU. ©0 tvertoott eine foId)e 3i'f'^inwf"= ftetlung fiir eine genauere Xeinplerftatiftif loerbeu mod)te, fo iriffen toir bod) nid)t, ob fie bie auf eine fofdie ?(rbcit jn oenvcnoeiibe i^eit unb ^Jiiif^e tnirflid) loftiien nnirbeV 13 — 194 — uoii t)eii templcrifd)Oii iHiiGfacjcii i)or(}i(ft. ;^nbcm er ndmlid) adeiual iiur bte eine .§a(fte bev ^^^iiQ^ii^ii'MflOt-'n , ineift ben siueiteu %e\i berfelbcii, loiebertiiebt, b. i). mir bie 3(ntn)orteu auf jeiie ^-raf^en, bte uer-- fdjiebeii aii^jfielen, — iiitb ha^ [iiib eben bicjeitif^cn, in bencn nadj bcr .^e^evei ijefragt mar — ben anbern 2di ber ^cuijcnaiitiuorten abev, in benen faft n)bi1(id;e Ubeveinftimninng Ijerrfdjt nnb wovin nor alloni bie 5(nfnaf)nie in ben Orben bur(^au5 ftQtntennia§it] anGfiit^rlidj befdjricben mirb, offenbar quS 9iannierfparni$ luecjldfit, fo o,d)t fiir hen Sefer ein und)tige§ 9)tonient ju (^unften ber Unfdjulb beg lemplerorbens uertoren, iidmlid) eben ber (Sinbrud, hm jene inuner luieberfefjrenbe, oft loortlidje, in jebem )^a{l nber fndjlidie Ubereinftinununtj ber 5tntinorten anf ti^n un= befangenen Sefer nmd)t itnb eben in biefeni Xeile ber Slnsfiujen bie ©timme ber 2BQf)r{)eit erfennen ld§t. ^n ber H^at lix^t fic^ beut(id) genug matjr- nel;men, loie bei mand)em ber nadjljerigen ©djriftfteller, ber bie ©d)ulb ber xempler befjanptete, biefes mif ^IJiolbenljamer piriidgeljenbe fnlfdjc SBilb uiefentlid) eingeiuirft i)at, 3. ^i am bentlidiften bei 3Bi((fe. -^0(3 au^erbem nod) eine gange iReif)e uon ©in^eloerfto^en bei 3)(olben[;aioer fidj finbet unb nnfdjraer ^nfanunentragen (df^t, bie jnm Xeif in bcni (Eljarafter eineo fold) f(iid)tigen 2InQjug'3 if)re natiirlid)e (S'rfldrnng finben, gum ^Teil freilid) aud) in fonftig mangell)aften ^enntniffen, bie fid) 3. 33. befonberS in ber (Sinkitnng bnvd) eine ©erie oon ^rrtiimern oerraten \), fei nur beildufig eriodt)nt. 4. 2ln loeiteren affgemein §ugdnglid)en Cuellen luaren bi§ uor furjem oon hen Driginalaften nnr nod) bie ^srotofoUe be§ '^^rojeffes in (S'nglanb-) uorfianben. Unb and) je^t, nad)bem eine 9iei()e roeiterer 9Xften auQ bem '^^ro5ef5 innerf)alb ^^ninfreid)^ n)ie in anbern Sdnbern oerijffentli d)t morben finb, m5d)ten wir biefen 3tften bes eng(ifd)en ^^ro^ geffes ben sweiten dlana,, 3undd)ft nad) 9}iid)elet, juerfcnnen. 9iid)t nur^ toeit faum ein Sanb ift, ndd)ft fyranfreid), in iueld)em ber Crben tiefere SBnrjetn gefd)lagen ju [)aben fd)eint, aU Ijier in (rngianb, fonbern and) roegen beg uielfadien unb innigen 3i'f'iin»t^nf)ciHgS/ »5er, luie in ben poIi= tifd)en 33e5iel)ungen biefer beioen .iL^dnber zhm um jene 3t'it, fo nod) mel)r 3iuifd)en hm Drbengmitgliebern biefer beiben 3^~i>'3*^'^ beftanb unb jiuar in ber ^Beife, bo§ bie engnfd)e CrbenQproDin,^ in burd)gdngiger 9tbf)dngigfeit oon iiyranfreid) nnb feinen bo r tig en Dberen al§ bem ^auptorbenStanb fid) befanb. ^n ben ''^irojeftaften fetbft fpiegelt fid) biefe§ 'iserf)d(tni§ beutlid) barin uncbcr, ba^ nic^t nur 5ai)(reid)e *) cf. J. 33. bie ganjUc^ irvtihtUicftc U6er)etj;ung won ^^onjarb be @ifi^ merf- iviivbigcii 3h-t. p. 35 [f. — -) ft^ilfiiu^ Concilia Brit. 11, p. 329-401. — 195 — CrbenGijIieber, Mo in (i'uijlanb uorljort inerbcii, aiisjagcn, Ciafi fie in Axant- reid^ ober biird) fmnjcififc^e Crbensoberc aufgenomineii feicn, itiib cdeiifo mngefefirt in ben fran^ofifcfjen Jlscrljoren eine, bod) fteinero, Sfnjat)! ge= borener Gnglanbcr fid) finbet, fonbern and) iiber et(id)e von ben n.iic^= tigften 3*-'i'9e" i^ie 3lften uon einem £^Qnb jum anbern ucrfanbt iinb bort fur ba§ Urteil mit su ©runbe gelegt roerben. ©o (df5t fid; benn boc. 3^^erfjdftni§ biefer (unbcn DrbenQ,^ungen fui;^ tialiiii miebergeben, baf?, incnn ber Crben in Jvmnfreid) ber ilet^erei fdjulbig mar, er e§ and) in ©ngfanb foin nui^te, unb iimgefefirt: luenn fid) in (Sngtanb Die Unfd)ulb be§ DrbenS ergaO, fo niiiBte and) fiir A-ranfreid) beffen Sdjnlb gum minbcften aU du§erft jiueifelljoft erfd)einen. 5(u§ biefem ©runbe mirbe ollerbingg bie 'Prut'fdie 33eljauptung, bie er in tier „©eljeint(el^re" aufftellte, baB biefe eug(ifd)en Slften gang iiu @inf(ang niit ben iibrigen ©rgebniffen, insbefonbere in Jvranfreidj, ftefjen, (eid)t a(§ ein befonbereS 9)ioment fiir bie (Sdjulb beS Drbeng empfunben: lucnu nur nid)t biefe SBefjauptung, ba|5 bie 2lften be§ englifc^en '^'rogeffeS gfeid)fa[I§ bie (Sd;ulb ber ^empler ergeben, eine ber bobenlofeften unb unge^euerlidjfteu iridre, bie je in biefer ganjen ^rage aufgeftefft luorben finb '). Sie SarfteKung be§ 3>erIaufS in ©nglanb luirb bQ§ jeigen. 5. 33efonberen 9Bert ^oben biefe 2lften bes englifd;en ^^^ro§effe§ nod) erfialteu, feit burd) ©d)ottmiiIIer§ SGerbienft luir and) bie ©rjerpte^ luelc^e uon j e n e m '^.^ r o t o f o 11 be^ufs 3>erlegung oor bem ^onjil ^u SSienne uerfertigt uiorben finb, uor un§ liegen fjoben, aU eine 3^rud)t feiner 9cad)forfd)ungen in ber uatifnnifdien 33ibnot()ef ^). d1id)t kidjt biirfte e§ eine intercffantere unb Iel)rreid)ere isergieic^ung geben, ate bie ung tya geboten roirb. ^n lueldjer 9iid)tung biefe 9]ergleid)ung ausfdKt, Ijoren roir oon ©c^ottmltller, ber bariiber fagt^): „9Bie fetbft bie§ treue id)tigfeit, bie fie na6) ^^sru^=Soife(eitr, and) 2Bilde, (jaben foUen, benierfensiuert. Unb jTuar l)ahcn fie fiir biefe 3)idnner eine fo(d)e SBidjtigfeit , lueil bie I)ier geiuonnenen (^rgebniffe fid) burdj befonbere libereinftininiung niit ben SHe- fultaten in ^'yranfreic^ auQjeidjnen unb bafjer natiirlid) and) befotibere ^eroeisfroft ju beren 23eftdtigung bcfi^en fotten. Uni fo mebr luerben u)ir mil SdjottmiiKer, ber bereits auf einige .'gauptpunfte ijingeunefen l)at, bar§uti)un i)ahm, iua§ uon biefer nierfiuiirbigen Ubereinftimmuiuj, fouiel bQuon unr!lidj iibrig bleibt, ju fatten ift. Ubrigens luiirbe and; bie grb^te (Sinftimmigfeit biefer 3^i'9"iff^ f"^ ^^^ Urteil iiber hen (^efamtproge^ gemetu fo mit bm ■VvojeijprctofoUeu imujeijangcu fci. 'KuA biefc mcvfiinirbigc 3lu^= flud)t id)eiut nun a6gefd)nittcn , ba ©c^ottmiitlcv inbeffcn, \vk (Si)Yk nnS in feineni 3}trtifel iiOer „(Jtn Srud^ftiicf au6 ben 'ilften beS j^onjit^ t»on i)ienne" (^^Ivc^io fiiv \*itteratuv= nub Jlivd)engefd)td)tc beS 2JJitte(altevg SSb. IV, p. 361—470) mitteilt, in-- beffen ncd; weiterc iHuejiicje axi^ ben 'l^rojeffen in anbern Sanbern, unb fogav (Jj-jerptc ling ben ©j-jevpten, gefunben Ijciicn foU. — ^) '-jivnlji ijat in feiner ©ei^eiml. p. 80 beibe Onetlen, 2oife(euv nnb 33rtct, ncbeneinanbev genannt in einer iffieife, bie anf ben Sefet ben (|-inbvnd niad)eu mujjte, baf^ eS fid) unt 2 werft^icbene OueUen ^vinbele, bic beibe »on ^vnij benii^=it loorben feien. ©a^ le^tcre^ nid)t bcv J-atI, ging bann ant^ Dem 5'ef}Ien ieglid)eu (iitati allevbingS geniigeub t^eruov. .Taf^ aber iibei-(;anpt beibe od)riftftelIev nur biefelbe Cluellc bietcn, evfu^ven nnr erft »viebev »on ©d^ottiniiUev. '-i5ini6 2lv6eif, nad) bev n>ir oevgeblid) gefal^nbet f)aben, finbct fidi nad) ©oUingcv (p. 248) in ben Atti dcH' Acc.-Mlcniia l.iicfliesc ^iib. 13 (1845). — 1!)7 — luenitj eiitfdjeiben, uieim man debenft, ba^ bic 3i^()f bicfev S^'»9cii G nicljt iiberfteigt iinb bas --Beiijor in 'Jforeiij luir eineu geriiuien Teil von ^talien, nicl)t eiinnal gan;^ Dberitdien, ja uielleid^t iiidit ciiunat bas (janje 3:^ugcieu betjreift. 33oii ben 3(ften ber llnterjudjiiugen, lueldjc in beii iibrigeii '^'vooinjen ,3talieii§ gefiiljrt imirben, finb un§> erft biird) ©djottmilKevs 3]erbienft nod) sraei uoHftdnbiger befannt geraorbeii, ndntltd) einmat 7. au§ UiitcritQlten bie ^^^rotofolle bcr llutcrludjung in 33rtnbifi^), 8. fobann am ^J^Jittel it alien bie ^^^rotofolle bco '^U'o^eifcs im "•^Witrimoninm '^^etri"), tetjtere nnr in einem 2lu§3ug, bcr aber bei ber @riinblid)feit, bie ©d)ottniii(Ier bci fold)cn 3Irbeiten ini llnterfd)ieb von ^rnti fenngeicftiiet, ininierljin yollftdnbig genug ift, urn uns ha§> ^eljlen be§ gan^en Drigina(terte§ nid)t ju jcfjr uerniiffen 311 la'i^tn. 3(ud) biefe beiben ^rotofotte mdren iibrigens fiu' bie C^ntfc^eibung unferer ©efantt^ fmge obne fonbeiiidje ^2i>id)tigfeit, ba ba§ ganje ©rgebnis ber Unter^ fndjung in 33rinbifi in nur 2 3^i'9enauQfagen befteCjt nnb and) bie Unter^ fuc^ung im ^^^atrinioninnt ^^^ctri, tro^bent bie 3nquifitiong=5lonnnif[ion fjier oon Drt 311 Crt reifte nnb nidjt roeniger aU 14 ©tationen anf biefe 3.!?eife angefiifirt luerben, nnr ^ lueitere 3^ii9i^iff^ 5^' ^^Q'^ forbert : roenn nid;t an^ biefe beiben '^^rotofoffe bnrd; bie ©ygerpte, melc^e ^^U"ul5 baoon in feiner beknnten SBeife gemadjt unb ini 9(nl;ang ju feiner ,,ilnltnrgefd)id)te ber S^reujjiige" (p. 621 — 623 unb wieber 631—632) ueroffentlidjt Ijat, in einer Slnnfe yermertet luorben ludren, loeld^e atterbingo cine griinbtidjcre unb oofiftdnbigere SOiitteitung berfelben burd}au§ roilnfdienSroert unb notiuenbig erfdjeinen lie§. S)enn eo ge£jt audj i)ier loieber luie iiberall in biefer ©adje: fobalb man fid) mit bem won ^^iru^ G^kgebenen nid)t begniigt unb and) burd) feine empljatifdjen ^inwetfungen auf bie „iiberaff ju 2^age tretenbe llbereinftinunung" fic^ nid;t uerbliiffen nod) abf)a(ten (df3t, ha^ gauge 9}(ateria[ ndfjer 3U unterfndjen, fo failen einem ber 'iBiberfpriid)e alobalb fo yiele in bie ^dnbe, baf^ man jene „libereinftimmung" nur nodj in ironifd)em ©inn neljmen unb mit du^erfter ^altbtiitigfeit betrad)ten fann. 9(u§ bemfelben ©runbe ^ah^n luir aud) hi^. beiben k^kn nod) iibrigen 2(ftenmittei(ungen ©d;ottmii((erc au§ ber uatifanifdjen 33ibnotfjcf, ndm(id) feine ^^eroffentlidmng ber no(^ oufgefunbenen ©tiid'e am bem 9. ^roje^ 3u ^^^oitiers^) mie bed 10. ^ r § e f f e § in © y p e r n ^) mit gro^ter ©enugttjuung begriifjt. ^) ®d)Ottni. II (': In([ue8ta facta ct tal)ita in Brundisio, p. 103 — 140.— 2) ®d)oUm. II E, ]•. 401—419. — ^) ®cf)Pttm. II A, p. 7—72. — *) ibid, p. 141-400. — 198 — ^tefc ©tilde finb ja nid)t blon \viec\cn be§ ©egeufal^es 511 ben uoii ^^riit5 bavauS (jcgebeneii SdtQsiigen, fonbcrn and) lucgen ber gcntralen 33ebeutiing, inelc^e biefen beiben (Spifobeu im 3:cmplerpro5ef3 ^ufomint, uon befoiiberer 33ebeiitung. ®cnn von bent Slserljor uon ^NOttierS mei^ man nidjt, ob man iljm nid^t nod) einc entfd)eibcnbcrc SBebeutung beilegen jo((,, alo bcm uor ber gvofjen pdpftltdjon Hommilfion in ^^nui^i. S^at bo(^ ber bcrnfcnftc 9iid)ter bes DrbenS, 5ltemen§ V. fclbft, in ben (Sriaffen, in mUjm er bio ^empler yerurteitt, fid) uor nllem immer wieber anf biefes 2.>erI)or berufen, mo er felbft mit feinen ilarbindlen fid) uon ber (Sd)nlb ber ^empler iibergeugt ^ahl ^nn SBunber, menn biefes 3^1191"^ won ben ©d)riftfte(fern, iue{d)e bie (Sd)ulb be§ Drbeno uertreten, immer mit gang befonberem XriumpI) angefiif)rt nnb ah jeben 3"^"^^!^^ ansfc^liefecnb uer= luertct luirb. ®a ift eo rec^t gut, baB mir bnrd) biefe ^rotofodfragmente einen ©inblid' befomuien, mie eo hd biefen 3'^i'9iifffi^ jugegangen ift iinb roa§ e^j alfo mit bent Sert berfelben anf fic^ l)at. 'Bd)on bie Uberfid)ten ber 3 (Sobices, ans benen ba§ un§ uon biefem ^erl)or crl)altenc 2RateriaI beftetjt, uor allem bie uon Sober 3: ,,Item depositiones facte coram cavdinalibus Landulpho et P. de Cohinipna . . . repetende in pracseiitia domini nostri pape etc." finb uon unbe-- ja^lbarem S^ert, infofern barauS alferbings, luie ©d)ottmii[Ier burd)au6 ri^tig l)eruorf)ebt, jnfammen mit hen fonftigen 9totariat§uermerfeii f)eruor= gefjt, ba^ bie ^l^rotofoKe fitr bas of fentHd)e ^onfiftorium uov bem -^^apft, bei bem bie tempter ibre gemad)ten ^Insfagen bcftdtigten, uiorauf Siemens V. in feinem fpdteren 9^unbfd)reiben fo befonbers fid) bernft, fd)on im uorau^, nad) bcm 3Sert)or ber .^arb indie am 2. 3nti/ feftgeftettt luurben; alfo ba§ bie 93eftdtigung im ^'on^ fiftorium uor bem ^^^apft afs eine teere ?vornmlitdt fid) beraueftellt. "j^rntj bemiit)t ftd) jroar, in feinen fritifi^en ©rfurfen, bie er feiner (Sntiuidtung angebdngt bat, in dlv. 5 gegen biefe ^otgerungen 'Sd)ottntidlerG ju polemifieren nnb fie ak uneriuiefen tiinguftelten, inbem er barauf r)in= lueift, t)af3 eine genauere 33efanntfd)aft mit bem ;3nquifition§uerfa()ren uns (e^re, bafj e§ fid) t)ier um adgemeine ^ormeln l^anble, auf bie man nid)t fo uict 3Bert legen biirfe. IHber gerabe bie genauere ^enntnic beo Snt)uifition§uerfal)rcnG, mie fie 5. 33. 3)(otimer an bie .^anb giebt, bdtte il)n bariiber betcl)ren follen, bafe e§ fid) in ber ^lf)at um attgemeine gormen l)anbelt, b. b. baf? e§ fic!^ nicf)t btof; F)ier fo uerl)dft, luie ©c^ottmiiller es barfteUt, fonbern baf3 luir eS in ber 3:i)at mit einer J-ornmtitdt ober uielme!)r gormlofigfeit §u tl)un baben, bie attgemein im Snquifition§= uerfa!)ren iiblid) mar unb einen ^eil ber ^iSiUfiirIid)!eit au§mad)t, bie eS feunjeidmet, unb metdje ebenfo bie '^U'otofolle ber ^•^'•lii'fition iiberbaupt — 199 — in i^rcm 'Xlnn't aiif eiii diifjcrftcs Diinimiim rcbiijiert, alci uo([oiib§ bie 33cglaubigiiiuj unb '^cfttiticyiiuj bevfelben biirrf) bio uevtjorteii 3eugcn ju etner einfad^cn ^onii, iim iiicfjt 511 jacjen ^offe, ntac^t. 3tIjo au(^ l)ier fietninnt bei naberem Sufcljcii iiumer luieber mtr Sdiottmuder uub (affeii bie fritifdjcu ©rtuiberuiujeu , mit betieu '^hii^ biefe(ben 311 iDibcrlegcii tmdjtct, immer mieber mtr ncuc 33(cjf^eu imb Dberf(dd)Iid}feiteu be§ le^teren erfennen. dM)t be[oiiber§ 311 bctoiieu braui^eii roir, wie uoii ()ier aii§ aud) bao 'i>er(jor uon (Sbinon, ba§ niit bem oon ^f^oitier^ in engem ^w- fammen()ang ftebt, unb bie beriitjmte ?^rage raegen ber f)ter yorfoniineubeii ^^orbaticntng, iucld)c fo yerfd)icbcntlid)e ^eiitung f($on erfafjrcii (jat, cine neue unb beutlid)e 33o(cud)tung crbalten. )Bn i)abm bavauf fdjon oben p. 172 bintjeiuiefen. dlad) biefem (Sinblid, jufammen mit htw iibrigen SInljaltSpunftcn, raeld)e uno bie @cfd)id)te be§ iemplerpro^effes geiudbrt, vox aflem bem Sid)t, ba§ burd) bie 9lu§]'agen in ''\>am auf bie Isorgdnge in ^^^oitiero fciUt bleibt aud) fiir bie 9i'efultate biefes ^eri)or^ yon ^oitiers nid^t Diet Semeisfraft iibrig, wobl aber ift man auf ben fd)tief3(td)en 3(u§gang beg ^^sro5ef[eg burdjauo oovbereitet. Ties ift ber uiirflid)e 2Sert btefer '^Nrotofolte ! ^Diit biefen fiinnen freilid) bie ^:protofo(le be§ cyprifc^en ^rojeffeS nid)t ganj fonfurrioren, infofcrn ber .t'flnptfdjtag gegen ben Drben bod) in ?^ranfreid) gefiibrt loorben, bort bie (Sntfdjeibung gefallen ift. Snbes bteibt ber cijprifdje '^^rojeB bebeutungciuoti genug, infofern nidjt nur in 6i)pern banmls ber nominette .^auptfi^ bes Drbens loar, fonbern and), raie ©d)ottmii(l[er mit ©(iid nadigeiuiefen i)a\, bnr($ biefe '^^^rotofolte eine Dieitje uon 33et)anptungen, burd) weldje friibcre 2)ar-' fteltungen ber tempterifdjen (^efdjic^te gefdlfd)t morben finb, ifjre auttjentifdjo aSibertcgung finbet: oor adein bie fd^ioerraiegenbe ^eljauptung, baB ber (5d)ioerpnnft bos Crbeno tdngft nidit mefjr im Drtent getegen geroefen fei unb e§ fid) ^bi'n bamald barum ge^anOett (jobe, benfelben ooltenbs gdnjlid) nac^ granfreid) ju oerlegen. 3tber audj abgefetjen baoon iiuiren bie Beugenausfagen, lueldie in biefen ^^^rototollen entljatten finb, fd)on fiir fic^ attein midjtig geuug, meil, morauf wiebernm ©d)ottmiiUer mit 9ied)t {)iumeift, mir eg ^ier uic^t roie bei ben ^^^rotofollen oon ^^^ari§ ber Md)v- iai)i wad) mit Seuten ju tl)un Ijabtn, bie auf ber niebrigften ©tufe ber ,p)iige(ji3rigfeit ^um ^emplerorben ftonben, Seroienten, bie bem S)rben ale .•oirten, Sdder, 9Jtii[Ier ober Makv bienten, fonbern mit faft tauter 9{ittern unb fo((^en STemptern, loeldie bie *admpfe be§ Drbeng mit ben Ungldubigen nid)t nur am ber ^tdtje mitangefetjen, fonbern 5um gro§en ■teile felbft nod) mitgcfod)ten batten. Unb nid)t nur biefe, fonbern felbft nid)ttemplerifd)e — 200 — 3eiujen, ja folbft politifdie Wonncr bo6 Drbeiic fprcd)oii fid) Ijier biirdjauo gu ©unftcii bcr atiujcHagteii am. Xa^i trolibcm ^^^nil^ es fevticj briiujt, Quc^ au§ biefen ^srotofoUen etlidje loeitere ^Bciueifc fiir bie ©diulb ber ^empler sufamincnsubringeii^), crfdjciut an biefer ©telle faft uur nlo .Svuriofinu iiub ift bcr befte 33eiDet§ bafi'ir, luie burd)au§ toertloo atle berartigen Gyjerpte fiiib. ®em gegeniiber faun ba§ SSerbienft Sc^ottmiiUerG, bas er lid) burd; bie monlidjft uoHftdnbicje iinb TOortfietreuc 3Biebergabe jener DriiiiiiaU protofoKe nuQ bciii Xeinplerproscf^ eriuorben Ijat, md)t taut unb ndjinenb gemtg aiicrfnnnt uicrbcn. ^aben uur bo(^ nun in feineni Urfunbenteil Im einanber, wa§> irgenb non Uvfnnben au§ ben 3tften bicfcs ^^srojeffes nac!)ft aJHdjelet, 3Silfin§ unb 53ini=.Soife(eur uou tjeroorracjenber aiMd)tig= feit erfdjcincn fann. ^reilidj nu^cj ba§ ciKoe nur erft ben (jeringften Xeil be§ urfpriingtic^en 3tftenntQterialg au^mac^en; ja moglidieriueife mu^ jel^t nod) uicit ntcftr norljanben fcin. 'l^enn wk e§, nad) ben 3tu§frdjrungen (Sci)ottnutIIerG, niatjrfdjeinlid) ift, bafj ber 'i^atifan and) Ijiefiir nod) maud)c ungol)obene ©d)dt^e birgt; fo ift mit ©i(^erf)eit anjunel)men, ba^ bie fron- 5oftfd)en ^ibliott}cfen, nor affem bie ^^arifer, aber and) niand)e ^roDinjiaf^ Inbliotfiefen, nod) ung(eid) met)r nuf bie tempter unb it)reu ^rojef^ 33e3iig= lidjeo entf)alten, a(§ nm barauS fd)on geboten morben ift. Sfiac bas etiim fein mag unb iro etaui ju fndien mdre, bafiir giebt ©d)ottmiiI(ev luieberuni banfenSmerte SBinfe, ber uno aud) von eineni Drte, beni ^4-dfeftur:: 9trd)iu in 9}iar[ei((e, ini 2Iu5jug cine ■■l^orftellung bauon giobt, uiie niand)erlei .§iet)ergct)ortge§ felbft in ©anunlungen jroeiten 9iang§ fid) finben Idf3t. ^nbeffen, niod)te es and) ber 9)iiit)e oerlobnen, nid)t nur in 9toni unb ^^ari^v fonbern and) in 9}iarfcillc, 9tonen, ©ens, $Heim§ unb anberen ©tdbten nod) einnial griinblid)e 'Jtad)forid)ung ju l)atten, t)or alleni and), loorauf £ea nod) al§ auf eine befonbere .l^iide I)inuieift, bac 3(rd)iD non ^anipetona auf ben naoarrefif d)en ^n'ojefi l)in ^u unterfud)en, fo fonnen luir bod) nid)t fagen, baf^ etiuaige fo(d)e lueiteren Jyunbe notraenbig feien, um ju eineui fid)eren ©vgebnis in 33etreff ber ©(^ulb ober Unfd)ulb ber Xempler — unb bie§ ift in ber gangen ©efd)id)te berfelben bod) immer bie ."gauptfrage — ju gelangen. 'i::e\m biefe garage gu lofen, baju geniigt bas tn§!)er aufgefunbene a)Zaterial uollftdnbig. ^Diogen jur oollftdnbigen Sarlegung be§ gefd)id)tlid)en 3>erlauf§ in feinen (iingelljeiten and) u)id)tige ©tilde fel)len: unfere ^rage mirb baburd) nid)t att5ufe()r beditirt. Xa'^^n reii^en bie bt§I)er genannten Hrfnnben jnfannnen niit ben 9)iitteilungen ber tn§f)erigen Xenipler=®efd)id)tfd)reiber, t)or allem jener, benen no(^ inef)r *) .ft'uItuvi;|c[A. bcv 5?veiij5iige p. G19 f. - 201 — ajfaterial uovt^clecjen i[t als um — Ijier ift bcioubcro ^Kaijiuniavb 511 iieniieii — iinb mit otHdjeii lueitcveii DriginalqueHen fiir bic .'iieniitiii'^ bcr Xempler fctbft mk ber 6ei iljvem Untcroang beteiligteu ioauptfaftoreu uoQftaiibig am. (S'^ lodre yie( imnotioter 5(ufiuaiib uon '^^sfjantafic erfpart luorbcii, iDenn biefelbeii mir immev (jri'mblid) burd^gefetieu unb uertoertet ivorbeii uuiren! 9J(in mciften gift bie§ uon ber ben bisl^er aiifgejaf)tten Driginat= bofumenteu an SBidjtigfeit ndd)ftfommeiibeii Duelte: 11. bcr Xeinplerregel. iSie loenig 58ead)tiing unb aufmerffamoo ©tubiiim biefe fiir bie Gfjaraftcrifierung be^s ^eniplerorbens bod) iinent= I)el;rli(^fte unb luid^tigfte CueUe bi^ auf bie neitefte ^cit gcfunben ()at, obgleic^ biefelbe bereits feit eineni balben 3rtt)rf)iinbert , feit 1840, burd) 9}iaiIIarb be Stjambure jebeui an bie .anb gegebeii ift, unb inie burd) cine balbmcgG aufnierffame Seftiire biefeo SBudjg ^^Uni^ fiir iinnier uor 'Iscrfcrtigung ciner folcl)en ©djrift, luie bie ,,©ef)eini(el)rc" ift, tjdtte beiuabrt bleiben miiffen — junial yor ber „2SerDoIIftdnbigung unb (2x- gdnsung", bie er Soifcleur gegeniiber burd) jeitlidjc ^iricrung ber (Siit= ftefiung jener @ci)eini(eljrc geleiftet (nit - : bied tjaben rair fdjon obeu in unfereni jmeitcn .*«lapitcf unb einge^enber nod) in unferer Separatarbeit in ben ,,i)titteiiungen be§ ^nft. fiir oftcrr. @cfd)id)t§forld)ung" geniigenb betont, wo rair bie 9iegel ber Xempler auf ©runb ber nneber()oIten i'eftiire bcrfelben, 3U bcr un§ ©ufgon i)eranlaf?t Ijat, eincr griinblid)cn ^riifung unterraorfen ^ahen. 3Sir rooden biefeo Urteil !)iei' nur nod) einmal 3ufannnen= faffen, inbeni rair fagen: luer aud) nur biefe beibeu ,*QauptqueIfen, lltid)e(et unb bie Slemptcrregel, ()at, fi^nnte jur 9iot alk anberen entbebren. Xk nnfd)ulb bcr Xeinpler ftdnbe ibui auc^ fo, b. Ij. luenn er jene beibeu luirflid) gcbiifirenb aucfaufte, fclfeufeft fid)er. Sanger fdjon al§ bie ^eniplerreget befannt unb — nid)t gcbiiljrenb bcnu^t ift ein jiueites, ben priuidrcn Cuclien nod) an5urcit)enbes '^nn-f: 12. SBahije, Vitae paparum Avenionensium^. SlBenigftenCi gilt bie§ oon ber einen ^^dlfte, bem 2. 33anbc. ®enu wenn aud) bie gef(j^id)tlt(^cn ®arfte((ungcn bes 1. 33anbs, bie 6 vitae dementis V. '^), *) Baluziutj. Vitae i'aparum Aveiiioiieu.siuiii , 2 33anbe, Taris 1693: ^IcmeuS V. imb feine ^ett barin auf 112 nub inicber 2!)8 ©. abge^anbelt. — ^) U6er ben 28ert biefer einselneu Vitae Cleuientis fciUt ©cftPttmiiUer [ , 67-1 - 681 cin lion anbern ©c^viftftetlern, fo .gjaoemaiin p. 189 f., mevf(id) abn)etd)enbeS Ihtcil. 3lad) tl)m finb bie erftc iinb bie fediete civicntlid^ am tceiiigfteu irert/inef)v bie vita II, bie 2(r6eit 2;otomeot^ won Siicca, unb bie vita. HI unb lA', beibe Bon bcmfetben SSerfaffev, ^Sernarb (:yui, t^ifdjof toon 2ob6oe. ^^''^^ fi"^ if}'" '•■"^" ^^i' Iip^6 be§ ©djouen unb ber franjbfifdien 3(uffaifuug afijufefiv infl^iviert unb beSioegen - 202 — luoljt uou fctiicm fcit(jei'ii]LMi ^'^■or[djcr bev ^eniplen]e[d)tcl)tc unbcac^tct g^e- bticbeii finb, fo (a§t nd) ha^ bod) iiicfit im itleidjcn SliaBe won ben Ur: im fi(>cf)fjeii ©vabe lievbad)tii]. Sir foimeii ^iev auf ba»5 (iriiijefnc iiidit luif^er etitgcf)cn, (^cmcvfcn abev brcievtci : juiiadjft, bay, nm bie 5(iK^fiif;vuiigeu 2cr)ottiniit(er6 iiidU ^abcii jii fciiier 2(uffcifl'ung noUig befef^reu foimen. 5JZag iiiimerf;iu bic franjofifi^e iWattonalitat ieitcr fceibeii SGerfaffei- uiiwerfcimbar fid) aii^pragen; uon einev befoiibeven Seijeii'teniuii fiir ^^§i(ipp ober ?(b()aiti3ii3feit won bcmfeU'eii ift lueitig ju inerfcn. Sel^Ueve?, aU3iiftavfe "-ycciiifdiffung bitvd) '^.U^ilippS Staubpitiift, ift iiiu fo ircuiger war^rfdieiulid), al3 ia jiuifd)cii 5Ibfaffiiihj uiib iBoQenbitng beibcr iSerfe uitb ben iit if)nen geid)ilbertcn (J-reig= iiiffeu iminei-f;iii niaiid^eS ^a()t uerfioffcu ift, nac^ ^|?^ilipp3 Job abtx befaiuitlic^ eine ftarfe SReaftioii gegeii fcinc 5lvt won Dtegiment fjcceingebvod^en ift, nnter bev and) cine fveiere ©teUimg negeuiiBcv ^^v^ilippg OicgicvuiujStf^aten feiu befonberea 9lififo niit fid) bringen founte. Hub mod)ten and) bicfc i>evfaffa- in ba« bip(cmatifd)e ©piei iinb bic cigentlid) trcibenben DJJotioe ber ^^olitif fenev ^dl nid)t wdkx ciiig£nHnf)t fein: fo ift bod) and) bic 5}2einung bcv 3So(f6!veifc, bie fid) in i^ncn iuieberfpiegelt, nidjt of)nc SScrt, iufofern fie uu6 bentlid) geigt, anf tvefc^ev ©cite bie cigentlid) bcftimmenbe a}?ad)t in iener ^dt geiuefen ift. 3i" 0''t"5<^" f^'^iJt fic^ jebcnfaUS auS jenen G — oDcv cigent: (id) 4, benn vita III unb Y foinincn nid)t weitcv in 23etvvid)t — vitai- loc^t ein 23iib getninncit, ba^ jenc ©reigniffe nnb in«bcfonbere ibvc leitenbcn '^^erf6nIid)feiten, '•|.U)ilipp nnb ^Iemcn^% vtd)tig luiebergiebt. TaJ5 @d)ottmiiUev gencigt ift, »or ciCenx ber vita II ben 2>orjug jn gcbcn, l^angt offenbar mit feiner bnrd) bic romifcfien (Sniinensen gcs wonnenen iBorliebe fiir £Ieinen5 \. unb feine ^olitif jufannnen. ©oUteu nnr fclbft aber cine iQai)l treffen, \rtetd)cm won ben 4 23erfitffern unr ben ^'orjng gcbcn niod)ten, fo geftef)en loir, baji un6 am »ertooItftcn bic ^'itac III nnb IV, an6 ber %chtx 93ernavb @ni^, 33ifd^cfs3 won Sobooc, erfd)einen: won bcm aud^ .gtaweinann fagt, bap cr aU „eine ber worjiigtid^ften CucUcn" fiir bic @efd)id)tc biefeS ^ProjeffcS angefe()en iwerben niuji. '^iix nnS ift ber ©tanbpuuft bicfeg ajianne^ won nm fo grij^ercni ^I'tev^ffC/ je "le^i" iwir benfelbcu an6 JJJotinier nnb 2ea aU cincu ber tl; a tig ft en 3">1 " M i*^'^'^^" jener lage fcnncn gelcrnt r)abcn, eineii iWann, ber afS fold)cr jlwci fiir un>? bcfonber6 ttjertwoKc Gigenfd)aftcu in fid^ wereiuigt ; einnial ciue nid)t gctwo^nlidic fird)(id)c aber and) fonftigc Sitbnng unb 3;iid)tigfcit, bie il^n cbeufo won fciten be§ ^onigS line ber £urie iwiebert)oIt in bie iwid)tigflen ikr= trancnefteUungen bcrief. ©o r)ie(t i()n wor altem and) ber 9?ad)fo[gcr Siemens V., Sobaun XXll., ber in feiner i>orlicbe fiir bie ^nqnifitioii befonber^^ mit ibnt jiifammen= treffen mod)te, fiir ben geeigneten SRann, btn ©ebanfen ciner papftlic^cn Oberl)errfd)aft iibcr 3'^ififit, fiir tweld)c bic 23irren uuter Snbnjig bem iBaier unb {^"riebrid) won Oftcr; rcid) befonber^o giinftig U'arnt, weriwirflic^en ju l^elfen unb fanbtc itin a(6 i)cuntiu3 ju; fammen mit bem ^r^^^ji^f^T'cr i3ertranb won 5Iquitanien jur t^etrcibung bicfcr 5(n= ge(egenr)eit nad) Oberitalien. Sie iwertwoU ber Ginblid, ben cr an6 fold)en ©teUnngen in bie fird)iid)cu iwie politifi^eu i3err)a(tniffe getwann, fiir feinc (5^efd)id)tfd)reibuug fein muj3tc, liegt auf ber §aub. Wibx nod) laf^t if)n ale^ niiferen 53fann feine anbcre Gigcn; fd)aft erfd)eineu, namli^ eben feine iB crlicbe fiir bic 3uguifition, ber cr ja^r^ je{)nte(ang alS eincr ifjrer lf)atigftcn 3lgenten angcf)orte unb bie ibm offenbar eine r)auptfad)e uid)t5 anbere^? aK^ ein ^nqnifition^projep imgrof^tcn ©ti(c \war unf fo in^befonbere aucb won Sea, — 203 — hmbcH, Die Dor 2. "l^anh briiu^t, fagcii, nor allciu ner .siovrcfpotiDeii^ ^luifc^en ^^f)i(ipp imb K(emen§, fiir uns ciii Urfunbemimterial erfteii 9tang§. SBelc^c JiiKe uon luertuolleit ©etaiUicmerfiuujen, juinal bejiigtid) ber ^H'rfonIid)feiten bcr im '^^'Ogef? einc dlolk fpiefcnbcn frnnjiififdjen -^ivalatoii, in biefeii ■i^ricfeii ftcdt, bauoii fdjcineu iiid)t mir lueber 4l>ilde nod) i'oifelemv uon ^|intl^ 511 fdjiueigen, cine 31§nung ju Ijabm, fonbevn and) .s^auenmnn unb Sc^ottmiiHcr geben nod) feine geniigenbe ^^orftelhuig, CS'vft Sauocat fiolt biefcn 9}langc( in ber i^anpt[ad)e ()crein. 13. Sine loertuolle ^Tgdnjnng biefc5 SJuxterialS bieten bie uon ^oiitaric in „Notices et extraits" 33b. XX, 2 (1862) p. 83—237 gebotenen 44 raeiteren ,, D c u m e n t s i n e d i t s r c 1 a t i f s a 1' h i s 1 i r e de Philippe le Bel", ^-iir bie t)iebnrd) luefent(id) bereid)erte 5lenntni§ ber oUgeineinen politifdjen mie fo^inlen 'Iserbciltniffc nnter -^Ijilipp beni 8c65nen finb insbefonbere bie 'ipierre ®nboi§ 5ngefdn'iebenen ,,Meraoires^' Dom Ijodiften 'i^elang al§ autljcntifdie 3fiU]ii^[fc be§ in biefer ^eriobe lUQ^tig §ur ©ntfaltnng ftrebenben, r»on ^^^jifipp fo auBerft gefd)idt be- nu^ten, frangiififdjen 9iationaIgeifte§. Scroll mit SBahije fjaben luir ben Avreis ber ^ofnmente, luetdje unniittelbar nnb auGfd)lie§(idj ben "ieniplern unb ibrem -^^rojcft gelten, unb infofern urfunbtic^e Duellen erften 9iang§ finb, oerlaffen unb finb 5U benjenigen iSc^riftftiiden iibergegangen, nieldje mebr nur partienmeife unb fiir eingelne A'aftoren ber Streitfrage in ^etradjt fonunen unb infofern an graeiter iStelle ju eriuciljnen finb, aU prima re duel ien meljr mitt el barer 9(rt. 3t{§ fefmibdre Cuetten fann man biefe nod) faum bejeidjnen, inbem barunter and) 2l>erfe begriffen finb, ireld^e fiir ba§ 3Ser-- fttinbnis beg ganjen ^srojeffeQ fidj als faum lueniger luertuon unb not; menbig ertueifen, benn jene erftgenannten unmittelbaren. ^n erfter Sinie fontmt f)ier in ^etrad)t M§> Sammcliuerf ber ^enebiftincr, barauo 1.4. bie 9t eg eft en be§ ^^apftes illemens V. in fieben ftatt= (idjen Jvoliobtinben au^ ben Safjren 1884 - 1888 vox un6 liegen. ^e ungiueifeWjafter e§ fid) in ber ^Templerangelegenljeit urn eine uon ^aufe bcm letiten ©eicf)id)tfcf)rci6cv in imfevev ^xai]i, bavjjcftedt luovbeii ift. Uiib ba biinft itn<3 von bcionbcrer 53cbeutiui;], ha\] 5?cnit)avb ®iti feinc^iuecjo , \v>k man meiueit m5d)tc, luit bcionbevem ffifev fiiv bie 53erect}tigunij be6 "iljerfabvcii^ gcvien bie 'Jempfer auftritt, viefmc^r ancberfiolt bciitllA \\cmi(\ burci))cl)immcnt lapt, baf? i(^iu, bcm crfa^reiteii 3»= viuii'itov, ifjve (2d)ulP iiiinbcftcii^ jtreifclliaft corfommt : eiii Uvteil, ba? unS »om f)od)fteii ®e»»id)t er[d)ciiit, ooUciibS Wiwn wW vovau^^icl3en biivfen, baj^ er fid) and) ^ieriit mit I'cinem f^oben Sliiftuaijcjeber, ^o^^t'i'i XX If., in libeveinftimmung obev wenijiften^ nid)t im ©oijenfatj f-cfanb nnb jebciifall^ in feinen Jlretfcn nid}t altein ftanb. ^^un ii6rii]cn finb allc biefe Gfjvoniftcn fiiv nn^^ lion feincm fonberlid)cn 23e(ansi, ba unfere 2)arftcUnnij fid) mogiid^ft nnv anf bie eigent(id)eit Urfnnben ftii(3t. — - 204 — am firdjUdjo ^-ragc uon iiiuDovfalcr '^ebcutuiuj Ijanbelte unb je yiel- iiinftvittciier gerabe liter bie .^altiiiiai ber £iinc uiib fpegiett ifjres 6f)ef§, be§ ^^opftes ^(enieiiG V., ift, inn fo luertooder iniife jcbeni eiiie ^^eroffeiit^^ lidjum] crfdjoiiicii, lueldie, inbeiii fie bofninentarifd) bie ©efanittbdtii^feit ber iliirie in nioglidifter i^oKftduDigfeit vox nm entroUt, nno aiic beni (^ianjen l^erans ein Urteil iiber bas 3]ert)Qlten be§ ^apftes nad) ben ein- jelnen Seiten feiner firdjenregimentlidjen Xiidtigfeit an bie ^anb giebt. Sn n)e(d)er ^)iidjtnng nnn fiir \\m Ijier t^k 3(ntuiort (iegt, jeigt am beften ba§ Urteil S)bIIinger§, bas biefer im ©efprdd} niit '^^rof. Ggelijaaf uon ©tnttgart, iiber fraglidje 3Ser£)ffentlid)nng gefdllt i)at^): ba§ fie „ben 33e- uieio erbringe fiir bie uollftdnbige ,vidnflid)feit ber .^nrie nnter Mlemeiio V." ^aniit ift fiii" bie (iljarafterifiernng .sUemens' V. eine bteibenbe Ojrnnblage geiuoiineii nut) al(en hen Iserfndjeii, biefen ^apft gegen bie befannten 33or- unirfe ber ^^abfudjt nnb ©inioiiie, melc^e nid)t am loenigften uon nnuer^ bdc^tiger firdjlidjcr ©eite erI;oben luorben finb — nergteic^e ben S3rief be eiiier ber le^ten cucf, ^efclc uiib aiif (yruiiti fciiun- ei(]encn '•l->eobacl)tuiu]cii in '^t^WK}, aitf bic Uiu^hutbiuiirbirttVit 'i^iHaniCi fiiv bie fvac^iUdjc '^seviobe beibriiuU, fd)eint luid feiiioSuiogg bebeutoiib neiuu], urn bie ©. 08'< ge= inadjteu ^^oriuiirfo, \so.\-s 'l^idaiii a) nid)t nur ,,iiid)t iinmer au§ giioerla^ figeii Duelleii fdjopfc", fonbcrii i\\\^) b) „bic iljin felbft genau liberlieferteii 9iad)rtd}ten uiigciuiit luieborgebe" iiiib c) ,,iii burd)aiici iinjiddffiger 3>cr; uienbiing biefcr ^l^cifis oft pl)antaficreid)e, abcr fdjlcdjt begviinbete Webtuibe Quffuf)rc", geni'igenb begriinbet erfd)eincn yi taffen. 9)?ag inimerfiin i^tllaut in 33c,^ug aiif ilritiffciljigfeit bie 9)idngel feiner "^txi teiten unb ofters bie loiiiifdjen^tuerte 'Jtfribie im einjelueit oermiffeii (affen : in 33ejitg aiif reblidje SlMebergabe feines CuelleiimateriatQ unb Unparteilidifcit ber @e= finming fd)eint er unc uon luenigcn [einer ,3^it9^"offen iibertroffen. C'§ bleibt babei, baf3 er freilid) niit 'isovfic^t ,^ii benii^en, aber bann and) a(§ eine beadjtenoiucrte l)iftorijd)c Aunbgrube anjufebcn ift: a(§ eiii ilJiann, ber oermoge feiner joljireidien gefd)dft(id)en luie pcrfiinlid)en ^^ejiefmngen in inand)e ^inge, fo incbefonbere bie ^i^orgdnge bei ber Eurie burc^ feinen in 2tr)ignon vefibierenben ^ruber iDcattljduS beffer eingeiueibt umr a(ci anbere §eitgenoffifd)e, in einen engeren .Qorijont gebannte (Efjroniften. 0)e= rabe feine Seurteidmg be§ (itjarafterS Sltentens' V. unb feines ^er^altens gegeniiber bent franjiiififdjen .Qiiuig, ben beutfd)en 'iserbdltniffen, ben ^enipkrn unb bent '-].U"05ef3 gegen 33onifa5iuG \'1II. finbet biird) bic genaueren Quellen nur ifjre 9f edjtfertigung , luenit e§ il)in aud) biirdjiueg offeitbar ntebr uitt 3:reue ber Oiefanttbarftellitng q\^^ (^Jeitauigfeit in alien ©insedjeiten 311 t^un ift. 3Ba§ auf bie fjotitigen Tage^, ini ^utereffe ber (2d)onfdrberei , be- liebte SSerbddjtiguitg biefes 3d)riftfteller§ ju eruiibern ift, ''^(xveuntniffe, \\\ oortreff tidier 5JSeife ber ^^rd: monftratenfer .5e ^mwt nor nuninebr iiber bunbert ^afjren bargetfjan in gefel;en ^attc, cv Inittc ftnben miiffen, faJ3 biehnel^c bie (id}Kid)t bci iiJfon6;cu=^^3eIei'>e (33iUant „Mons-Imi)evero") 1304 gcmeiut ift. 3(ud} fiiv bic '©arftetUtitgcu, ba^ 9Jlo= lai) ben @it3 be^ OrbeiiS iiad) gvanfveic^ ^abe uertenen uiotten, unib mit Uurec^t '^iU laiii ill Sib. VIII, c. 92 (aRiiratovt XIII, p. 429) uerantwovttid) gcmac^^t: bei ir^iti fte[)t iiuv, ba^ ber (iJiopiiieiflev mit 60 3?ittevbviibcni in '^ari^ cjefaiigcn geiionuncu loorbeii fei, iua§ man fanni ats eine fonberIid)e Unrid}tii]fcit icirb faffcn fiinnen. Unb toenu er enblid) anf 53efcf)l 'l^ifjilipp^^ beS ®(^oncn bie famtlic^eu "^Eempler in ber SlBelt auf einen %eun nur bie jeit; genoffifd)en (Sfjroniften !i)itlani^ unb er felbft fic^ feine fd)(immeren i)erftofee ju fd)ulbcii fommen iief^en! ©oldie Ungenauigfeitcu fo ftreng jn tabein, ift immev bebcnf(id), uor altem, loenn man fid) felbft babei auf afjutidjen fteinen 5Berfti)f?en muf; ertappen laffen. I'enn bann gcbt cig nad) I'lattb. 7, 2. — 200 - feinev 3(ntiuovt aiif cincii (\a\v^ al)nM)m 'l>erfucfj bcr iltigfrebitieruiioi ^X^iU {a\m biirrf; bcii ^efuitenpater 33evtljici% bie er in ber @iii(eititug feiuer Histoii'c critique ct ;\i)ologetique de Tordro des chevaliers du Temple^) imei gicbt. ^-uv nm luiirbo jebenfaHci 'iMdani, and) weim luir in feincu 33erid)ten miv bie 3Biebcri)obc be^ 'iuilfegerebes feiner 3eit feljeii biirften, midjt'h] gemtn bleiOeit cben nl§ eiii 3^119*^ i^tefer ^Bolfcftimnniiu] feiner ^d\, ber er, ale ciii beni ©d)au|.)lal3 ber ■^HTrteicn iierl)artuiGintt|3i(3 entriidter, unabf)dngioier ^talieiier iininerl)in eineu uiirtefdjmiiiftereii 2lu§briid ticbeu barf, ai^j biec feineii fraiijofifdjen Jloffegen (iieftattet fein foiinte: fo 3. 33. 16. beni ©ontinuator ^ ill) elm 6 uoii iKangio, ber iiit offgeineinen uoii ©djottiniiller luofjl lidjtu] djarafteriftert fein luirb, uub ben bei 33a(u§e 33b. I iinb 17. 33 oil q net (Heciieil des historiens de France) 33b. XXP) bei einonber uereinititen fran,^ofifd)en CSbroniften. ^m iibrigen finb, uiie Dorljin bemerft^), alle biefe (Ebroniften fiir nn§ uon oerfjcittnisnidf^icj unter^^ georbnetem 3Bert, feit nn§ bie uort)er genannten fo inel birefteren Drigina(= qnelten 311 ©ebote ftefien. .^l^r bleibenber 3Bert ift nur 3^ic[)i^w"9 ^e^' ©tinimuncj einjelner, fei es fteinerer ober grb^erer ."fvreife, ant mertoottften ba, luo fic^ in ifjnen bie eigentfidjc 3>oIt'Smeinung, ober beffer ba§ 'l^o(t§-- gewiffen, luieberfpiegelt, uon bent and) in biefer %va(\Q, luenn and) nid}t immer^ ba§ ^r^n't ^utrifft: vox populi vox Dei. II. ® e f u n b d r e D u e 1 1 e n. 3Bir fomnien nnn ju htn im eigentlidjen ©inn obgeleiteten ober fefunbdren ClneUen unb befpredjen Ijier ^nerft etlid)e ©diriftfteller, bie, ') (vf. btc 'iTiffertatioii p. I — XX. — ') ,f)icr fiub lun- allem l^on ,3'itereife fiir itns? : ba6 „Clironi con (livarcli de Fr;)cliot<> nt anonym a episd. op. con tin na tic" (p. 1 — 70), eiiic fiirjere 9teprobiiftiou SCil^etm^ won 5Rancji5 unb fcincS (Ivontinuatov , [omit bie, wenit nid)t offijiellc, [o bod) offijioj'e 53ebeutung btefe6 let^teren aubeutenb; feruer bie „Ex traits d'nne clironiqne anonyme francaise fin. cu lo(»8" (p. 130—137), luol;I »ov (Jnbe be^ ^-I'^rc^ 1303 in 33outoc|ne , beffcn WA^i befonber^ l>evii(ffid}tii;(t ift, j]efd)vieben; bavin 6entevfeu^»ert iustefonbcve, tuaS ats Uvfad^e I>et ber i)er= §aftung ber 3;empfer augegeben tvnrb: „ponr ce (pie deux ans devant le roy avoit oy ancuns faiz euorme-* d'enlz", foiuie baf? ber 'Inipft 6efo^(en Ijahc, bie Unterfud)nng and) auf aubere Orben au§snbet)uen unb fie im gall ber <2d)n(bigfinbung aufju^eben ; ineiter 6efonber6 ber tetjte Zdi ber i^om 3(bt 3B i 1 f) c I nt b e nt © d) o 1 1 e u werfa^ten, burd)auS gu ^f)i(ipp§ 3Ser^ervIid)ung gefd)rie6enen (5l)rDuif t)on @t. ©enis (p. 201 — 212), auS u>eld)er ®upui) fo begierig feine ^enjeife fiir bie ©d)ulb ber 2;empler gefd)opft ^at; bvine&en bie f*on oon 53alu3e f)erangejogenen SIrbeiteu 3ol^annfi oon ©t. 58 if tor unb 33ernf)arb @ui«. ^lidji ju Dergeffen baS 3 1 i n e r a r i u m ^U; i I i p p « b e 8 © d) o n e n in ., Uegnni mansiones et itinera" (p. 213 - 570) mit b e nt 9ff a d) in e i 6 ber U n m o g li d) f c i t ber ."^ u f a ni m e n f n n f t uon ©t. 3e«» b"?(ng(''h). — ^) p. 203 ?(mn. — 207 — ob(}loid) [ic t)en Xemplovovbon uiiti loiiicn %^xi^<']] nicljt 311111 .s>auptcjC(]eu= ftanb l)aben, fonberii mir nebeiibei, iiibem ii;rc .s^aitptabficbt bem eincii ober aiibent ber babci bctcilinteii .Oaiiptfat'toreu c\iU, buret) bie Wc^ btegcnljcit \l)uv £\Mftimgen borf) beii 3Bert von Cngtiialbofuiueiiten befi^uMi ober iljin weiiigfteiio natjefoniiiien. on crfter Sinie foinnit t)ier in S8c-- tradit borjciugc ©d)riftftcllor, ber im§ ben iiorne()iiifteii .r^aiiptfaftor im 2empIerpro5e|5, '^M)ilipp ben ©djbiien, am gruiib(id)[teii nnb ati- feitigften fennen gcleljrt, inbem er i§in in ber .^auptfad)e t)a^^ 3Serf feines Sebens ijeunbinet fjcit, ©bijar 33outaric: ein 3)la\m, ber biird) feine Seiftungen auf biefein Giebiet ju befannt ift, inn nod) iinferes befonberen 2ob§ 311 bebiirten. llntcr beffen jraei Ijiefier ge()5rigeii ^15erEen: „La France sons Philippe le P.el" 0:paris 1861, 428 0.) unb „Cle- inent V, Philippe le Bel et les Templiers" (Revue des que- stions hist. 1871, X. 33b., p. 301—342, unb 1872, XI. 33b., p. 1—40, aud) in eineiii ©eparatabbruc! baoon ^^^ari§ 1874 erid)ienen) ift ba^ erftere iinftreitig tta^ bei loeitem bebeiitfainere, inbem e§ bie gefamte 9fegierunge: tl)dtigfeit ^^f)i(ipps IV. uor iiiiCi entrottt unb un6 fo, au§, bem ©an^en IjerauS, ein Urteil iiber feine ii)a()r)d)einlid)e dMk im SCempIerprojef? nai)ii' (egt. 3Ber einmal au§ bie[er ^arftellung einen 33li(! get^an bat in bie umfaffenbc ^(jiitigfeit ^^M)ilipp§ unb feine auf alien Webieten be§ ©taat§= lebens einfd)neibeitben 9iegieningcimaf3regeln, luirb fiir immer gefeit fein gegen afle jene 3lutoren, bie il)n al§ einen im f)od)ften @rab oon feineii 9J?iuiftern abljdngigen 9J(onard)en fd)i(bern, beffen i^aupttntereffe in bem ebten SBeibmerf unb baneben in frommen 2lnbad)t§iibungen aufging, — natiirlid) 311 bem B^v^d, um bafiir jene feine Slreaturen befto mel^r mit bem i^onto feineS SebenS 311 belaften. ii:x wirb fid) aber and) mit jener 3weiten Strbeit 33outarico, bie 3U unferer ^^rage in nod) iia{)erer SBe3ieI)ung ftef)t, „ Clement Y, Philippe le Bel et les Templiers", nur fd)mer be= freunben. Senn wk reiint fid) bie ()ier uerfud)te 2lpo(ogie il(emeng' V. mit ber ^arfteHiing , bie 33outarie felbft iiber bao 33er()d(tni§ ^l)inppQ 3u biefem ^^apfte in jenem fr(il)eren grunbtegenben 2Berfe gegeben !)at? ®ie Stntioort baranf finbet ber Sefer bei 9Unan in feiner 33efpred^ung eben be§ ©eparatabbruds biefer 3UH'iten 2lrbeit in ber „Revue des deux m o n d e s " \), iiberf c^rieben ,, L a p a p a u t e h r s d e 1 ' 1 1 a 1 i e " . 9^enan mad)t l)ier bie feine 33eiiiertung, ba^ $8outaric bei Sd)i(berung be§ SSer- f)dttniffe§ 3H)ifd)en jenen beiben 9}?ac^t{)abern felbft iiid)t gan3 oermiebeii 'i)aht „les causes d'erreurs qui out taut de fois, en ces delicates raatieres, fait g-auchir le jugement des historiens. Ecrivant dans un ') H3. 33anb, ^>ari§ 1880, p. 107—136. — 208 - rccueil qui a pour oltjet avoue I'apolog'ie du catholicisme, et voulaiit a tout prix laver Clement V des reproches qu'en general les liisto- riens lui ont adre.sses, il accorde pent-etre trop liberalement a ce pontile les qualites qu'on lui refusait jusqu'ici d'une maniere trop- absolue". SK?a§ jener jroettcu Strbeit aber troli be§ neriinteu 9)?an(^elg einen befonbereu 9Sert giebt, jeigt ber tueiterc ©a^ JienanS: .,Mais son travail, p res que tout en tier compose de pieces originaiix. fournit des moyens de rectifier les consequences exagerees qu'il cherche a tirer de certains textes". '^iir bic ridjtige Sbnrafterifieruug ,QIeiiien§' V. bietet bo§ 33efte ^Beu(f in feiiicr ^^roinotionsfdjrift „ii^lcnieno V. unb S^cin- vx6) VIII." ^atte 1882 (183 ©.): eine 9lrbeit, tiie man nur al§ nuifter= Ijaft bejcidjuen faun, luestialb uiir uns bem Sob, ba§ i^r oou alien Seiten, fo nid^t am iDcnitjften uoii bem ^ranjofen Sanglois, gejollt morben ift, uollftanbicj aiifd)lie^en. .*giat nmn von ber Eonfufion, roetdje in ben fid) felbft roiber[pred}euben (S^arafterfc^ilberungen biefes ^apfte§ nid)t blo^ bei ber fferifalen ©efd^idjtfdjvcibung , fonbevn and) bei ©d^riftftellern mie %^xu^ unb ©djottmiiller berrfdjt, einen griinblidj miiben ilopf befommen, fo ift e§ eine loaljre SBoljItfiat, t)ier bei 'il^end einmal einem $8i(b ^u be= gegneu, bas mit pfijd}o(ogifc^em i^erftdnbni'j K(emeu§ \. barfteHt unb f)ierbnr(^ feine '^'erfonlid)feit. Die fonft freilid) in fid) iciberfprudjSuoQ genug ift, begreifen {el)rt. 3Bie iiienig troti feinec. fouftigen reidj(id)eii ^n- fd)(uffe§ an )Bmd biefem (S^arafterbilb .sUemens' V. ©djottmiiller geredjt jn merben iiniBte unb mie redjt 2Bend' Ijat, fid) iiber biefe 3trt mm $^enii^ung energifd) ^u beflagen, baben mir fd;ou in ber ©inleitung gebiiljrenb fjcroorgeljoben. ®em fitgen mir nur noc^ bas eine bei, ba^ rair ung biefer (Ebarafterjeidmung 9Bencf§ um fo lieber aufdilie^en, fe meljr mir barin unferen eigenen ©inbrurf uon 0emen§ V. micbergegeben fanben. 2tud) au5 biefer Slsendfd^en ^arftelluiuj geljt iibrigenS t)eruor, ba^ ee feineemege rid)tig ift, ^(emen§ V. bie .pauptfdiulb an ber ^emplertragi3bie aufjubiirben ober il)u mit ^^^bili^H' bem ek^ meitgreifenbe 2Birtung banmls biefe ^^Jcadjt Ijatte, uodenbc meim fie, mie im iJempIerprojefj, im 33iinbni'3 mit eiuem fraftoollen, ik ju beuiitjen uerfteljeuben .Slbnigtum unb — mac feineomeg'5 immer ber auII mar — in eintrdd^tiger ^HTbinbung mit Den 'i^ifd)iifen — 209 - iinb '^^rli^ate^ ftaiib, unb lueldjon -^mawa, fie mid) auf oiiieii iuiber= ftrcbcnben ^'apft aucijuiibcn nnif5to, folaiige biefer fo iii ifjrem 3}?arf)t:= bereid) Uid\ rate bie§ bei iUemens \. iniierljalb ber franjofifc^en ©renjen ber Aaf( mar — bauoit mirb jebcn einc {■\enaiiere 53efanntfdjaft mit biefem furd)tbaren rffijiimi in jciier '^\n*tobc, inie fie biirdj 9)io(inier itiib mm uollenbo burc^ Sea iebcm ermoglidjt ift, geniigenb iiber^eugen. 58on (el5terem fid) be(e[)ren 311 laffen, mar -^^rii^ nid)t m6gli(^, ba beffeit in ber Ginteitmu^ befprod)ene§ epod)emac^enbe§ 2Berf erft fpnter erfd)ienen ift. Urn fo mcbr l)dtte er meuioiftenS ^JcoHuiers bebciitfame§ 2l'erf: ,.L'Inqiiisition dans Ic midi de la France au 13e et 14e siecle" (',,eine Stubie iiber bie Diietlen i^rer ©efd)id)te", ^ari§ 1880) auSnii^en foUen. 3B{e menig aber ba§, trol3 utand)erlei Sitierimg, and) nod) in ber ^©ntmicfhmg" i3efd)el^en ift, jeigen 5. 33. jmeierlei 33ef)anp-- tungen : einntal ber bereits oben ^) befproc^ene, menn and) nid)t anSbriicftid) be()auptete, fo bod) ber ganjen 9(u§einanberfe^img jn ©runbe liegenbe ©difu^, ba§, meil bie ^empler in: ganjen aflerbingQ nad) ben fiir bie ()errfd)enbe ^"'•liiifttionspraris giiltigen 9?ege(n bel^anbelt murben, and) bie ^rage nad) if)rer ©d)n(b eben nad) ben 5Red)t§anfc^aunngen jener 3cit beantroortet merben niiiffe: TOdl)renb bod) eben 9JioIinier il)n beutlid^ gsnug ptte bariiber belel)ren !i3nnen, ba§ bann einfad) fo jiemlid) jeber, ber einmol oor bem ^nqnifitionStribnnat geftanben, a[§ fc^ulbig an= gefe^en iberben mit^te, inbem es iiberbanpt fanni je oorfam, ba^ biefes ^^ribunal ein Dpfer gan5 nngeftraft, of)ne e§ in irgenb einer ^orm 311 uerbammen, entfommen lieB, moc^te eg lid) mit ber Sc^nlb ober Unfd^nlb nad) nnferen Segriffen t)erl)alten, luie e§ raollte : fnr^, ba^ {)ier faft immer bie 9Inf[age gleid)bebeutenb mar mit 9]ernrteihing. dlod) merf; miirbiger mod)te man bei einem 'Hianne, ber biefes SBnd) getefen, bie oben-) citierte 35emerfnng ber „(Sntiindhmg"^) finben, ba§ man nic^t glauben biirfe, baf5 bie Snquifition ben 3^itgenoffen t)erl)af3t ober ein ©egenftanb bes 9(b' fc^eus gemefen fei. llnb ba6 angefid)t§ ber mancbertei ©mporungen, ju benen hk ^nqiiifition bie oerjmeifette SBeootfernng reijte, unb non luelc^en Mo-- tinier g(eid) im 1. 5?apite[^) '^eifpiefe an§ (Forbes nnb 9(Ibi berid^tet, \a iue(d)e i^hm nnter -^^f)ilipp bem ©d)o nen im ©itben ^ranfretd)^ einen folc^en ©rab errei(^te, ba|3 e§ bi§ jnm 2Ingebot ber Slrone oon Sangueboe an ^m i^onig oon -Utallorca unb 5um offenen Slbfaff oon g^ranfreid) '") fam. i'lber^aupt aber rairb famn ein Sefer biefer 'Sermeifungeu auf 93iolinier bei ^rut3 auf ben ©ebanfen fommen, ba§ ha§) ^auptergebnis ') p. 156. — 2) |,. 157. — 3) (Sntw. p. 132. - ") 3[)?onnier p. 5—28. — '") of. ba« III. ^a);>. be« ^rveitcn ZdU: ba^ gtcgifter too it ©eoffvoi b'^^ltlie; p. lOT—lOO. 14 V r, — 210 — allcv biefer fonifiiltiijeii Ducdciianadjfeii 2)?o(inierci fciii aiibcreci ift a(§ bic (i'lttbecfung mm bcr niu]djcuvcn '^i>il(f iir(id)feit, mit ber i)a^ lieiligc Dfflsium fdjattete uiib nmltete, alfo hafj C'% ,^u lawn einer ^dt einen ©evicI)t§ljof gcc]e6eii Ijat, bev ein grofjorev S^oijn nuf affe imb jcbe ©e^ rccf)tit]fctt geiuefen ift, a(S biefe SnquifitionSlribunale ! (Sineu ©d)riftftelter aber [o iiu gegeiiteitigen ber '^sfiidjt fiiftorifdjcr ©ercdjtigfcit unb SBaljrf^eit, uic(c()c and) bcni Wcgner ba§ (Srgebni§ fritifdjcr ^^riifitng of)nc lucitercS ^nfommen In§t. Mad) unferem (£"rgebm§ aber fd)eint un§ bic ©djulb bicfc^^ '^"apftes fo gicmlid) auf einer Siuie ntit bcr bcr iJ'empIer gu (iegcn, b. Ij. in Sejug auf bog= nuitifdjc 9(biiicicl)ungen obcr .H'c^erfjaftigfcit fouicl inie nid)t§ criuiefcn ju fcin, luiiljrenb uon ben 'i^oriuiirfen auf bciu fittlid;en ©ebiet afterbings mand)cs t;dngcn bteibt. 2lm nieifteu Slisidjtigfeit uon jenen 2l6fd;nitten ^efeies fomtnt fiir un§ ber ^arftcHung beo .^onjilo uon -Isienne ju, um fo mel)r, je beutlidjcr un§ biefes timn 33egriff gicbt uon ber Slu^beljnung ber unter ben eingeiueitjteften 33ertretern bcr ."i^irdje bie 9)iaioritdt bilbenben Uber= jcugung uon bcr Unfdjulb bcr Xcmplcr, unb je biirftigcr fobann unferc fonftigen l)tad)rid}ten iibcr biefe 15. aUgemeine ^irdjcnucrfamndung unb bie auf nn^ gefommeneu Tofuutente berfelben finb. ©tiua§ §ur 2lu§fii[Iung biefer Siide i)at neucrbings ^ranj ®ljrle beigetragen, inbem er iiu Slrt^iu fiir Sitteratur= unb .^lird)engcfcl)id)te be§ l>i(ittc(alter§ 33anb IV (1888, p. 361—470) ein Xofunicnt aus bcni (£ober 1450 ber ^parifer Sktionalbibtiotljef ueroffentndjte, ba§ fid) a(^ „ein 33ru(^ftiid a no t)tn 5(ften bc§ .^ongiU uon ^siennc" entpuppt nnh ebcnfo iiber ben C^Jcfdjdftogang auf bicfcni .suinjil iibcrbaupt luie insbefonbcrc iibcr bcn= — 211 — jenicien )^u]\ft iin '^H'ogmium bee ^ou^ils, iiber moldjen luau bislicr am lueuigftcii umfUe, ,,cle reformatione ecclesiae" einc md)t iinraid)tige ®r= t^dnjuiui unfcrcr ."ilenntniffe dilbet. Aiir un§ gtebt biefeg Sofutuent nod) in jiticierlci .'oinfii^t (lemerfensiuerte gingerjeige, eimuat fiir bic ^ragc imd) bcm 33efuc^ unb ber ^iiU^utinenfe^ung biefeS Slirdjcnparlaiuent'o fciteiis ber uorfd)icbenen 9?ationeii, unb fobaiin, ineil e§ eincii ^n(f tf)un Idfjt ill bic C^)cfamtftimimmg ber '^^rdtaten einerfeitg unb ber ^dt, refp. ber i^aienfreife ber Qnt, anbererfeitG. JCnr fefien, iiiie 5d() unb eifrig nuf ber einen ©eite bie ."Qierardite barauf am ift, bie umtaffenben ^^riuilegien, uie(d)e i()r auf atteu £eben§ge6ieten allmd^(id) gugenmdjfen iimren, un= gefd)inn(ert ju be^aupten, auf ber anbcrn ^Seite luie bie Saienraelt, guuial in ben g-iirften nn^ ©taat§geiiia(ten, aufwadjt, um iljr eigenes 9ied)t gegen^ iiber ber ilird^e ju matjren unb inombglid^ au§§ube{)nen : unb iiiir ge= minnen fo and) ax[§: biefem ©d)riftftiicf eine 'Seftdtigung fiir bie HljaU fad)e, meldje uno chm ber Teinplerpro3ef3 nid)t a(§ ba§ letjte feiner @r= gebntffe bejeugt, baB bie 3*^it ^NbilippS be§ Sdjonen unb Memens' V. nidjts onbereS bebeutet, aU baS Shtfbdnnuern einer neuen ^d\, in ine(d)er ber Staat bejtu. bao nationate i'eben ber Golfer bie firdjlidjc Aeffel jer^ brid)t unb ber firdjiidjen ^euornumbung fatt bie nodj eben allmddjtig fd)einenbe ^ird^e an ben luftigen Untergrunb ifjrer 3lnfpriid)e erinnert. ©egeniiber ber uon Soifeleur''^^^rul3 ^ufawmengebiditeten 5i>ermanbt; fc^aft ber Xempler niit ben ^latfjarern fjaben luir an G. ©djutibto 2bdnbigeni 3Berf: Histoire des Cathares on Albigeois, ^ari§ = @enf 1848 (392 unb 318 ©.) einen Slnljaltcpunft, um bie ©innlofigfeit foldjer ^^bantafien unb raie bie 9^i>irf(id)feit uno bie ^atl)arer ale ba§ gerabe 2lntipobentum berartigen 9iittertnm§ geigt, nadijUineifen. ^ie roirflidjen ^Serinanbteu ber 2:empe(f)erren fennen ju lernen geben unc S^ertots 7 Sdnbe §ofpitaIitergefd)id)te M, uor allem bie beiben erften, uiefd)e bie ©efdjidjte biefeS CrbenS bio 5ur 9Jlitte be§ 15. .^afir^unberts fiil^ren, @e(egenl)eit. 2)a§ biefer Drben mit bem ber Xempter meift in bitterer f^einbfd)aft lebte, ift natiirtid) bagegen feine ^nftanj, ba ber ©runb ^u biefer ^einbfc^aft eben, luie fo oft, in ber inmenbigen |[f)nli($!eit unb ber barauS entfpringenben um fo grbf3eren 9vioa(itdt ju fudjen ift. '^Sorin, bei alter iHf;n(i(^feit, ber unrf(id)e nnterfd)ieb biefer beiben Drben beftanb unb loie in biefe ^-rage nidjt jum menigften uerfdjiebene Sanb^jmannfdjaft (;ereinfpielt, i)abm wh oben, bd ber -Ji^iDertegung ber „@etjeimlet)re" im ') 55er woUftanbiije 2;itel lautet: Histoire des Chevaliers Hospitallers do 8. Jean de Jerusalem, appeles depuis Chevaliers de Rhodes, ct aujourd'hui Chevaliers deMalthe; jtar M. I'Ahhe de Vertot, de TAcademie des IJelles Lettres. N(mv. ed. Paris 1778. — 212 — ,^uieiteii .S\apitel, 511 beriUjvcii iHU-aiitaffimg (lel)abt. ^er .*5auptuicvt oiner fofdien ^^sarattefe, luie fie -Bertots ,*0oipita(itert3cfcl)id)tc iius bictet, liegt iiatiirlii^ barin, ^af5 luir feljeii, lueldjCQ luobl bie notiirlic^e ©ntuncfhuig bco ^oniplcrorDeiici geiuefcn iiidre, uhmui — nicljt eben bie .Uataftropbe erfolijt unire. 3(1'3 umnittelbave Cuelle fiir hk ©efdjidjte Deci ^einplev: orbens ift biefes SBer! fonft, trol^beiu bie Xemplergefrf)id}te fiiv Die be-- treffenbe ^^eriobe nid)t uiel meniget ^Jaiim einiiimmt, a(§ bie ber ^0= fpitaiiter, nai)C^n unbvaudjbar, lueil iiidjt iiur init ber gerocifinlii^en ^ritif= lofigfeit be§ uorigeii ^i^'ji-'^J Huberts tjefd^riebeu, fonberii and) mit eiiter getoiffeii, raie oom ©egenftmibe ber l^erleniidjuiig, bein Soljanniterorben, ererbten SSerfleineruiujsjudjt gegeiiiiber beni alten rKiualen crfiiKt. Damit [iiiD lyir bei ber (eljten Miajfe uoit Ciielleii angelaiigt. Den b i c Ij e r i g e 11 ^ e i) a 11 b 1 u 11 g e 11 ber 2 e m p ( e r g e 1 d) i d) t e uiib ifjres ■^irojeffeG, foroeit Dies in befonberen '^Berfen gefd;ef)en ift. 21(q lei3te fommen biefe unmittelbaren 'l^orfdnfer fiir ben ?>'orfd)er in 33etrad)t, lueil eben i§r (Eijaraftev a(o abgefdjloffener l^orarbeiten bnrdj bae fertige Urteil, bas fid) in ibnen ansfprid;!, geeignet ift, einen irrefiiljrenben (Sin= fliiB auf Die 3pdteren an!5,yiiiben nnb bnrdj il)x (Ban^c^i ju befted)en, obne ba5 tijatfddjtidje Jnnbanient nnb bie ini einjelnen oerraertcten Sanfteine geniigenb gu erfennen ^u geben. ©ben besljalb finb fo(d)e i^orarbeiten mit boppelter isorfid;t aufjnnebnien nnb fiir ein 'ii>erf, ba^ bie .Hrittf nidjt fdieuen mbd)te, blof3 infoioeit nnD in bem @rabe uermertbar, a(S in itjnen felbft bie ^riti! iljre ert finb, jngteid) biejenigen, uieid;e luir felbft griinblidjer burd)genommen fjciben, 311 Sfiort fommen ju laffen, fo fdjeiben fid) Diefe 3Berfe einfad) genug in SBerfe mit unb 2Berfe 1) n e Slritif. i^e^tere fatten, fur^ gefagt, im mefentlicJ^en jnfammeii mit benjenigen, lueldje bie 6d)nlb beS XempIerorDens auf itjre ^abne ge- fdjrieben tjaben, erftere mil ben fiir bie UnfdjnlD Deefelben eingetretenen. 2Sem bas gar ju merfuiiirbig nnb oerbddjtig fiir unfere Unparteilid)feit uorfommen fottte, nun ber ift eingelaben, mit boppetter Sdjdrfe bie non un§ h^n beiben illaffen ^ugemiefenen 2lutoren baraufl^in anjufetjen, ob fidj's atfo oertjatte? @r luirb uieHeidjt nod) meljr bariiber erftauneu, Daf? Dae bi§t)er nid^t met)r aufgefaEen unb fo mandjcr and) oon ben neueften ('i)efd)id)tfd)reibern be§ Xempierorbens baran uoriibergegangen ift. Somit tegen mir unferer folgeiiben iHufjdtjtung ol)ne meitereo biefe einfad)e CS'iu^ — 21 B — tciluut^ 5U ©riinbe, bie fid; and) befiuiccjcn (icfonbcvs cmpftoljlt, moil barmis beutlid^ fjeroorcjefit, raie beibe Maffen iinmer aitf§ uciic ftd) au§ fic^ felbft refrittieren : bie fritif(ofcii neuercii ©djiiftfteller fiifjen in ber .*c>aiiptfad)c ebeit nuf ibrcn fritiHofeu friiberen S^orgaiujern itnb ebcnfo foinincii in ben t'ritifd)eren 3ieuereii init 'isorliebe bie fritifc^eren ^(tcven jitr ^Iserinertung, fo baf5 eine boppclte parallel taufenbe Seiter eiitftefjt: eine fvitifdje unb eine fritiflofe. So inirb ami) bier bnS SpriidjTOort maf)x: „®leid) unb i]kid; gefedt fid) gerne". 2)erienit]e ©d)riftftelier nun, mit beni auf ber eiuen ©eite bie frit if = lofe Seiter beginnt, fieiBt ©upui;. Xa er mi ©d)riftftel(er au§ ber 3eit unb nad^ bem ©inn i^ubnngg XIV. — bie erfte ^luffage batiert dou 1054 — unb offenfunbitj cienug beftrebt ift, ber Iserfjerrlidiung bes fran= 5ofifd)en *tlomgtum§ gu bienen, faun man mn if)m fauur etroaCi anberes enuarten, aU nod) eine llbertrnnipfung ber tenbenjiiifen ."ooffjiftoriograpfjie, bie unter ^fjilipp beni odjonen felbft gefierrfc^t 'i)atk. ^n biefcr ^Sx- umrtung enttaufd)t un§ Supui; in feiner SSeife. ^um 3lu§gang6punft bie (iljronif pon ©t. S)eni^ neljuienb, tragt er affeS jnfamnien, ipa§ er von ben bi§ bortf)in aufgctreteneu ©diriftftelfern (3Ba(fing()am, ©aguin, ^-parabin, 33jouiuci) jum (Srmeis ber 2i>al)rbeit ober 2fia()rfd)cinlid}feit ber gegen bie ^Tempter erljobenen 9(nf(agen erbeuten faun. SBelc^er 3trt ^uni ^eit biefe ^tuSbeute ift, jeigt 3. 33. ©uiffaunie ^]>arabin, ber fid) felbft fiir jenen Sli>a^rfdjeinIid)feit§beu'eiS gegen bie ^Templer auf bie 'Isoriuiirfe eine§ 9)tinuciu§ %di^ gegen bie erften Gbriften berufi! $5on meiteren ©c^riftftellern , bie if)m als ©efunbanten fiir feinc Stuffaffung Pon ber ©d;u(b ber tempter 5ur ©eite fteben, fiifirt ®upui) nament(id) nod) 3urita unb 9Jlariana (gegen 3]il[ani unb 3(ntonin non S'torenj) auf, enblid) ben Sefan Pon Hamburg, Gilbert 5^ran|. ^a§ er tro^bem felber baS ©efiibf batte, nod) lange nic^t ade Seute ju feiner 9(nfid)t befebrt ^u baben, jeigt feine naioe ""^olentif gegen biejenigen, roeldien bie (Sbre 3^ranf-- reid^s unb ,,unfere§ ^linigc" fo ipentg gette, ba|3 fie an fotc^er S^erleum- bung ^^'bilipps be§ ©d)onen feft3ul)a(ten loagen. Dffenbar war ber i'lber; lieferte aflgenieine ©inbrud aud) baptal§ auf ©eiten ber Unf(^u(b bc§ ^'emp(erorben§. 5)ie ^ronie bes ©d)idfa(§ jeigt fid) barin, baf5 gerabe biefeni 33ud^ ^upm)§ in ben folgenben 3luf(agen (ini ganjen 4 bis 175 1 ) eine 9tei^e non loeiteren S3eiPei§ftiid'en ^ugefiigt iinirben, niefd)e, une fd)on ^auemonn^) fagt, mit bem beibebaltenen apo(ogetifd)en 2::ert l)dufig ,,in fd^neibenbem aBiberfprud)" ftef)en. \\m felber ift bie 2. 3(uffage, Pon ') §ai>emann§ :8ovi»ort p. VI. cf. baju aud^ bie ^orvebe 6ci 2c ^eunc, bie aud) [onft tperttioUe SUi^cinanbevlctumijen iiOev feine QJovijaugev bietet. — 214 - \'i2'6 (-i^nid'ovt '-Ikiinol), uor(U^lcc:(cn, lueldje, bercito bie 'JJteljv^aljl Dicfor 3ufat^e eutljaltenb, mit ciner lueiteren furjijefafUen ^emplerocfdjiditc, ^Nicolai Giirtleri Historia Teniplarioruiir-, bcreicfiert ift: b. I), bie gan^e ,,S3ereid)erun(;(", we(d)e bicfe 5(r6eit eineo eyannelifdjeii Dr. theol. liefert, liecjt bavin, ha]] fie jeigt nne fiir luirflid) biftorifdjes '^erftdnbiiiQ bie ftarre Drtl)oborie be§ '^'roteftantiSmuS gevabe [o uiifa^ig ift al§ bie be'o ^atf)oIi3i§mu5. Supiu) ift bann, vox atlem bitvd) feiiie ,^af)treidjeu fnn^iujefiigteii ^eiueisftiide , uiiter u)e(d)eii ben, \u\§i an X^vu\:^ crinnernben, 2Iu53ii(jen anci beni jet^t bnrdj a}iid)e(ct uoQftanbig oorliegenben ^^ro^efe gegen bie Xeinplev" (p. 121 — 180) eine beruorragenbe 'ii>id)tigfeit ^ugefonnnen ift, jumat fotange no($ nid)t 9Jiolbent)auier§ umfaffenbere 'li>iebergabe eine uoflftmibigere, menn and) freitid) gum "Xeil nod) einfeitigere ^) .^enntnis jener 3.serf)ore ermoglidjte, bie niafigebenbe ^nnbgrnbe -) gebtieben nid)t nur fitr bie nieiften Tenip(er=©efd)id)tfd)reiber be§ uorigen ^^al)r()unbert§, unter benen neben bem ^^rangofen ©rourelte^) befonbers 3(nton^) unb i)cMcolai^) — le^terer ber .ganptautor ber ^f)eorie non ben uerfd)iebenen 9Iufnaf)men ober ©raben im Drben — gn nennen finb, fonbern anc^ inobefonbere fiir benjenigen S(^riftftefler, ber iiber ein 93Jenfd)ena(ter bio turj uor ber allerneueften ^^afe be§ ©treit^ tt)atig, in lyeiten Ereifen fid) ba§ 3tnfe^en be§ griinblidjften 5lenner§ ber 3:'enip(ergefd)id)te ermorben, in 9Baf)rbeit aber ha^ ineifte gn ber nod) anbanernben, uon .Soifelenr--^rnti anfc nene belebten, ilonfnfion beigetragen fjat: SBitcfe"). Dbraotjl bereitci (5d)ott= iniiKer') auf bao jiueifettjafte i^erbienft, bie fd)dbti(^e SSirfung biefec fdjeinbar griinblid)en @dn"iftfte((er6 im 'i^orbeigefjen ftingeiuiefen f)ai, biirfte es im ,^vntereffe ber ^Idrnng ber Sad)(age bod) nid)t iiberfliiffig fein, biefen l^tann, Dberfonfiftorialrat ber ^srouing ®ad)fen, etioas ndt)er fennen ^n (ernen. ®a mu|3 barauf l)ingen)iefen merben, baf? aSilde nid)t mir, mac 3d)ottmii((er befonbers betont, burc^ feine immer nneberljolte 33e= r)anptnng uon bem fd)on oor 'i>erhift beg fjeiligen SanbeS^) nnoerfennbar ') cf. p. 193 f. — -) Oiebeii if)m foiumt eiijcnilid) nur nod) ber r>ov(;in c^araf= tcrificvte i^ertot in bicfer .'pinficfit in '8etrad)t, nid)t am irenigften fiir JSitcEe. — '•') H i s 1 i r e d c 1' a b o i i t i o u tl e 1' o r d r c d e s T c m p 1 i e r s , Furls 1779. 8. — *) ^Gerfud) einer @cfd)id)te be6 3:enipelE)crren:0vbenv^. 3^^'te 9luf(. iiJeipjicj 1781. 8. *) 9iico(ai, t^crfud; ii6er bie 'Beldjutbiguncjen, wetdtc bem Xempel^errenj Ovben gemac^t iporbcn unb iibev beffen @et;eimnis. 9te6ft einem 2(n^ange iiber ba6 (Snt|ler;eu bev g-rei^maurergefeUfc^aft. 33er(tn 1782. 2 33oU. 8. — «) 3n 1. 2(uf[. Seipjtg 1826—27, in 2. 1860, beibemal 2banbig erfdjicncn. llm ift bie jweite eor= getcgen. — ') ©d)ottm. I, 8. — **) ;3m (Stnnbe fott fid) bicfeS '^eftreben fd)on in bem S'iberftanbe gegen ben 3"3 Snbtvtg^ be6 |)eiligen nadt 9igi)pten, ja eigentlid^ fc^on in ber au6 @ (e i d; gii (ti gf e i t gegen eine mm giinftige ©eftattung be^ — 215 — fidf) ^eigenben SBeftrebeii bev temp(erifd)eu ''^olitif, beii ^^auptfili bco Crbeiio naci^ ^ranfreid) ju oerlccjcn ull^ iiu 3(benbtanb ciu bem ®eut)djorben§= \taat in ^smi^eii dl)iilid)e§ unab{)dugigeQ 9.''{ad)t(.3ebiot ]n tUMuinncn, in bic 9(iiffaffuiu] t)er politifdjcii i5erljd(tni|Te bc§ Crbeiis cine beilTofe i-tonfufioii gebradjt; fonbern and) burd^ feine beftdnbigeii , uoii bcit freimQurerifdjeii ^rabitioneii iibcr ben ^empferorDeii bceinffitfUeii, Ijaitlofen Steflei'iouen iiber bie etgciitlid)e Tiatnx be§ Drbeiis jcc3lid)er '|>()antafterei aiif biefom CMiiet 'Isorfdjub geleiftct unb J^i'tr unb '2l)ox geoffiiet ijat 33i§ 511 mcld^em Girobe ber 6innIofigfcit bie i'tppige ^^bantafie biefen 2lutor treibt, ^cigt 3. 33. ber, feine ganje 9(nfd)auunci won ber inneren 9^td)tuiuj ber 3:empleret am beften fennjeicbnenbe, ©d)(uf5 Cc^ 4. .tnpitels ^) : „lH6gcftreift yom 3Sefen bes 2)citte(a(ter§ jeigt fid) bie poUtifdje ^'eniplerei in bev Hirc^e ah ^efuitisnius, ini Staate al§ 3(riftofratisnutG, bie tidretifc^e bagegen aU religiofer 3"bifferenti§mu§, von ifjrer befferen geiftigen 5eite ah ^roteftantiSmuS im aUgemeinen, ah 9^ationaIi§inu§ ini befonberen nnb forporatio al§ ^reimaurerei. @§ barf baber and) oon f)ier au§, nidjt befrentben, ba^ ber Crben in einer ^dt unterging, Der er fo ineit :}orauG= geeitt nun*. ®enn ha^ er eine i)i3^ere ^ntelligenj, geiftige Slxa\t unb ^rei^^ ftnnigfeit in fi(^ barg, fonnte iljm bie ^ird^e nid^t cergeben. 9Sof)nten if^ni and) roie aUcn nienfd)Iid)en ^kftrebungen grofje Sd)rodd)en bei, feine geiftigen ©liter uerblieben fpdteren 0efd)ledjtcrn, fie beif3en religiiife SCnf- ffdrung unb i^anipf gegen fird)Hd)en Stberglauben unb gegen tjierardjifdjeo ^0^/' 3Hfo bie tempter zin ©emif(^ yon ^efuitisnius unb 2trifto- f r a t i § nt u § einerfeits, yon -^s r 1 e ft a n t i § ut u § , genauer 9t a t i n a I i S ^ mu§, unb A"reiniaurerei anbererfeits ! Mann man bie Monfufion unb ben 'OJJangel an !i^erftdnbni$ fiir bie treibenben politifdjen loie religii^fen 5M($te fener ^^'it toeiter treiben? (Srreid)t roirb ber in biefer (Ebarafteriftit 5U 3^age tretenbe 'Diangel an 'l^erftdnbuis fiir bie ganjc ^iftorifdje ©ituation yielleid)t nur burd) bie gleidifall^ ofterS luieberljolte ^i^erfidjerung, hafj e^i eigentlid) nur ©utmiitigfeit '|.^f}ilipp§ be6 (Sdjonen, ein ^eid^en f einer iyeitgel)enben Oieredjtigfeit geiuefen fei, uienn er ba^ ©djlu^urteil iibcr ben Crben bem ilonjil oon 5i>ienne iiberlaffen unb fid) iibertjaupt auf bie ganje fird^lidje ^rojebur eingelaffen IjaU: ba er ja burd)au§ aud) oon fid) au5 tjdtte ben Drben oerntd)ten unb bie Jempter in§ ©efctngnis unb Quf ben ©djeiter^aufen bringen fonnen^)! 3tuf loeli^e i^Jtomente aber 3Si(de bie bet;auptete ,,greigcifterei", iueld)e in ber ^emplerei „ifjr ©pftem unb il^ren ^ultus" er^atten liabe, 5U ftii^en yerftetjt, bayon giebt unQ ^oni 9 veid} 8 ^^'-'uf'^f^i" erfolgteii i) eriuerfung be6 3Sorfc!^tag8 con %ii- darnel jur 9ftaumung uon ©amiette a. 1219 [id> anfitnbicjen. — ') Sifcfe II, 159. — -) ^gt. mm II, 166 uub 310. — 216 - eiiien '^■>ei3nff feiue ^emerf ung ' ), ha)] fclbft bio llmfdjvift i)cS ^eaiu feaiit: „Non nobis, Domiue, non nobis, sed nomini tuo gloriam!" mif — ©etsiiuis bejocjen uierbeii foiine! ^sa, w:il)xiid)\ fragt fief) luir, 0011 TOcm? ®em fei lutr nod) a(§ eine ^robe oon ber pl)i(o(ogif(^en 33eija(uing SBilcfeo tjiiijugcfiujt feine ilberfel^uug eine§ Bi^iiQ^" i'" englifdjeii ^^Nvojc^, bes 9}iinoritcii 3oI)anne§ il^olby Don S3uft^). liefer fagt au§, er Ijabe eiiieu auberen 33riiber fageii preu: „ Curiam Romanam non tenere viara directani. sed quaereie diverticnla, ut magnus Temp- larius evade ret." ®a§ l)ei§t bod) nac^ imferem Satein: „bie iR;iirie fudjo 3(iiof(iid)te, baniit ber gro§c S^^empter (scil. Crben) eiitriune/' ilBie aber iiberfe^t ^Bild'e? ,,'Bk madjt il^iid'eljiigc , aH luoUtc ftc ein til dj tiger Sempetljerr luerbeit." llnglaub(id), aberiualjr! 3((g cine ^robe aber, raie 2BiI(fe citiert, fann gelten, luenn cr bci Slufsabhiug ber 3*^1191^^1^/ ioel($e fiir bie llnfdiulb beg Drbens eiiigetreten finb ^), uoii 31 (ber id) do 11 ^)i of ate, ^^n^'^ft ""^ 1350, im Xcxt mir bertd)tet, i^lemenS l^abe gefagt, ,/fauii ber Drben iud)t auf bem 'ilsege be§ ^iei^ts aiifger)obeii luerben, fo bod) auf bem ber ^lsorfid)t uiib 'iBi((fd()rtgfeit, bamit ilbuig ^^si)ilipp iiid)t gedrgert loerbe", in ber 2tnmer!ung aber nii^t umf)in fann, jujugebeu, baB berfelbe 2l(berid) erfidrt, loie er uou einem, „qui examinator causae ct testium fuit", gel)ijrt t)ah^: „de- structus fuit contra justitiam'-. ®a fddt un§ ^anffeu eiu. Unb biefer felbe 9}ianu, beffen ganger 2Bert barin aufgeljt, ba|3 er bie uor aHem fiir bie friifiere @efd)id)te be§ 3:euiplerorben§ oorfiaubeuen Duetteu, nantent(id) 2c ^ciuk, breiter unb auofiit)r(id)er raiebergiebt — oft genug, ol)ne fie ju nennen nub fo fd)eiubar a(s eigeiie 9i>eigf)eit — , ber aber in feiiien eigeneii 3lu§fiil)rungeu itber ben S'eniplerorbeu iiberall p[)antaftifd)e ^irngefpinfte an ©tette ber gefd)id)tti(^eu ^f)atfad)en feljt, erbreiftet fid), iiber .'gauenmnn in abfc^dl3igcm 2^one ju urteileu, inbem er uou feiueu lueit iiber ben foiuigen fte£)eubeu 3lueeiuauberfetiUiujeu fagt'): „3Ba§ .^auemann iiber biefen ©egeuftaub fagt, ift loenig eingef)enb, oag unb gef)a(tioo." ©oldier Unuerfroren()eit gegcniiber ift es eine ^f(i(j§t ber @ered)tigfeit, bie loirt'lid^e 33ebeutung biefer beiben iWdnuer etmnal feftjufteUeu, guuddift, luer unb ma§> SBilde ift! Unb biefen ©(^riftfteller fiat ^ru| non 3lnfang an, luie iiberall am feiner „(i)er)eimfefire" ()en)orge!^t, at§ c"5auptquel(e fiir feine Sleiuitnis bes 3:eni].)Ierorben§ beniitjt! ^antit l)at er fid) felbft unb feiner airbeit ein B^^igi^s ausgeftettt, bas eine§ lueitereu J^otttmentar^ roof)l fauni ») II, 122. — -) Coiicii. Biit. II, 362. — «) ^n bem Slbfc^nitt iibev bie @d)ulb be6 Orben^^ (II, 297—299); cincv bcv fdnuacfeften ^^artien uBevf)ait^jt. — *) II, 299. — 217 — bcbarf. Avcilid) ift bavaii luolil am mciftoit fciu uiimittclbarcG '■^orlnlt), Voifelour, fi^iilb, ber einem SBildfe bag f;o(^fte Sob crtcilt, itibeui or ifjn einmaP) „raateur dune des meilleiu-es lii.stoires des Tcin|)liers (ju'oii possede", bao anberc 9)ia(-) „le plus profoud peut-etrc des liistoriens feiner eigenen Seftiire gU gciDinnen. llufer ilUtufd) ift jjiuar, baB ber iemplern angebid^tete ileljerei \a red)t in alien iljren ©ingelu:: l[)eiten plaufibel gu madjen, ba§ mu§ uwn fetbft nad)(efeu: luie ba bie gauge 9Be(t auSgcpliinbert inirb, nid)t bloB, maci ^rut^ nadjgemadjt Ijat, bie 9}Zauid)ner unb ilattjarer in itjrem albigcnfifdjen wie itjrem nod; ge= beimnisootteren 3i^'-'i9t', ben 33ogomiIen, ganj befonbers aber in itjrer fdjauerlid^ften 3tbart, ben Suciferianern, luofiir eben bie ©tebinger ah befonbers Ieud)tenbe§ 23eifpiet ^erlialten mi'tffen; fonbern and) auf bie lua^nfinnigen 33eridjte, meldie ber ruff{fd)e ?(berg(aube nod; in ben le^ten Safjrgetjuten uon ben „il1)ti[ten" unb „©foptfen" gu 3:^age geforbert fjat, alien Grnftec tiingeuiiefen mirb ^). ^ru^ Ijat biefe 3lnaIogien weiglid) ignoriert, ebenfo mie er furg Ijinmegge^t fiber ben Plater, uon bem unc Soifeleur uerfid)ert, ))a^ er, als ein lebenbiges ,3'^i'i)'^i^ i^^'^ i^eufeU, eine feiner in ber ©pmboli! bee 'Diittelalter^ gebraud)Hd)ften 'J^ermanb; lungen, fid) oft in ben geljeimen ,3itf'ii"wenfunftcn ber geitgenoffifc^eu 'Bdkn §eige. ^ie SBulIe ©regorg IX. ^) laffe nm ^ineinfelien in bie ■ ; ') La doctrine secrete des Teiuidiers p. 13. — -) p. 33. I'ln bicfev jweitcit ©teKe fiigt ev frei(id) f^inju: „esprit etendu, iiuiis avautiireux". ©d^abc nur, bajj biefe 3ibenteuevli(^feit SBilcfe^ Soifeleuv aieittg jitriid'gefdjrccft i)at, i^n aU eine 3tutoritat erften OiangS ju bel^anbetn unb t)o(t ju toertuertert. — ■') cf. unfere ©tnreitung p. 2. — *) p. 73; cf. obeu p. 69. — '") cf. o6en unfere 23emerfungen iiber biefe ^apft= Ud)en 33uEen in bev Stninerf ung jum ©tebingev^^roje^ p. 69 f. - 218 — S:aid)enfpteler!uiifte, Mvd) mclcljc man ii)\\ erfdjcinoii licfj. ,/^Ufo" - ld)lief?t Soifeleur biefeu '^saffue — „fe!;en uiir feiiieii trifttgeii ©ruub, mn bte lueiui aud) menig jaWreidjen 3(u5)a(]en qIg %abdn 311 6e()anDe{ii, iue(d)c bte (S-rfdjeinung biefcS fijmboltfdjeit Skiers iniiiitten ber ndd)tlid)cn 'i^ev- famijilunocii ber dUiUx imb be§ iliilts, ber i^m bari]ebrad)t rmirDe, be- jeiujeii"^). ^em liaben mir nid^ts {)tn5U§ufugen a(c, ba^ mir uno mir iminbern, inic eiii lo(d)e§ "^Lnn-f nod) ju unferer 3eit irgenbmo in ber i'6^{t als otiuas anberce aufcjeiiomiucn uierbcii fonntc, benn al§ ein pl)antafie= uoder ©djerj, iinb inic ber 33eifaU, ben, aug I'otfeleurs i^orrebe 311 fc^(ie§en, bie „ Academic dc8 Inscriptions et Belles-I.cttres" iin ^s- 1869 bem 5l>er; faffer ge^ollt tiat, nng eben nur ben meitgelienben SDhnnel jebeo relioiofeu 'i>erftnnbnif[es in biefer bebeutenben "(lorperfc^aft unferes 9kd)bar(anbecv juriidiueifenb auf etnen allgemetn befannten 9Jlange( ber ^^gro^en i)tation" iiberbanpt, 311 beiueifen fdjcint. SQf5 biefes felbe Urtcil iiber ,1'oifeleur and) feineni -IxMunnberer '^Uni^, mit bem t>k hitiflofe Setter bisfier itjren 3Ibfd)(u^ finbet, nidjt erfpart merben faini, l)aben roir ,bet 33efpredjnng ber anf Soifetenr (refp. iiiilde) fic^ onfbanenben „03ebeim(e^re", aber and) ber fpctteren ,,(5ntnnd(nng" offen genng anSgefproc^en unb nad)- geroiefen. Sotdje fortgefe^te 5lrttif(o[igfeit erfd)cint al§ eine uni fo nnner^^ jeiljlidiere Siinbe, je niefir neben biefer erften 9(ntoren(eiter eine 3irieite fid) erljebt, lueldje bie iiritif 3n il;rem M(d)t fonimen IdBt. ^en 3(nfang unb einen guten 3(nfang mad)t bier bie fd}on burd) iljren 9?amen fid; fenn3eidjnenbe ,,Histoire critique et apologetique de I'ordre des chevaliers du Temple de Jerusalem dits Templiers par feu le Iv. P. M. J. (Le Jeune) Chanoiue Regulier de I'Ordre de Premontre, Docteur en Theologie, Prieur de I'Abbey d'Etival, Paris 1789 (2r>3be. 4") : eine fteifjtge, mif einer nuSgebreiteten ^efanntfdiaft ntit ber friiberen Ijiftorifcben ,!iitterQtnr unb eingetienber i>eruiertung alter mbglic^en Onellen, fo insbefonbere and) uon SSaiffettes „Histoire de Langiiedoc" berul)enbe 3(rbeit, in ber inSbefonbere bie ^tiai^riditen iiber bie frii^ere ^empler- gefd)id)te, iiber bie ein3elnen ^^erfijulid^feiten loie ^efi^nngen bee Xempler= orbens forgfdltig gnfanimengetragen finb. ^iBir ijabm biefen 3Iutor oben, ini 2. Slapitel, bei ber 2(uf3df)Iung ber ©ro^uieifter bee DrbenS, bfter citiert. 3lud) 9.lMIde i)at vox aikni biefeni ai>erfe ba6 au6fiif)rlid)ere 'Diateriat iiber bie 3:ewp(ergefdjid)te, bas feine ©efdjidite fo nmfangreidj geftattet, entnommen, inbeni er jebod^ ben apologetifdjen ^wcd besfelben burd^ feine eigenen befainiten ^Kaifonneiuento niogIid)ft ab^ufdiradd^en unb ^) Soifctcuv 1). 14:7. — 'ilO — t'lici CiitHiciitcil 511 uoviuaitbedi fudjto. iHUovbiiu^Ci ld)U fid), luio and) .s^auc= maim ()evuoii)ebt'), iud)t (cugnen, baf^ ber 3>erfa[)er, uon bem (^egen= ftanb fei!ie§ '^Berf^v I'er ^apforfoit imb bcm tva(3ifd)eii (^iefd)ic! bco Drbens mit 511 grofscr ©ijmpatfjie eiitgeiioiumeii, in ber ilritit fid) t)dufig gar 511 fcl)r uoii ber 3lpologetif beftimmeii (dfjt, iiibem er lifters ben Orben auci) ba mn iei3Hd)er 33efcl)ii(bigimi] rein ju n)afd)en fud)t, luo eine fotd)e dltdp fertiounc] uercjeblid) ift nnb nur ben ©inbrurf bes Uinberiin9Qfud)t dei ber 33elagerimc] von 3(§calon, luobnrd) bie faft fd)on ciehnujene (iinna^me biefer ©tabt fid) anfo nene in nnijliidfefit^er 3.Beife uerjogerte nnb ber Drben fo fdjiueren '-Berluft eriitt, ^n beiuatjren ^) ; ebenfo feine ^Jiedjtfertioiuni] be§ DrbenS bei ber (Snnorbnncii beS ©efanbten ber 5(ffaf finen ^) n. a. m. ;3nbeffen in ben meiften A'dHen roirb nmn feinen 9tnGfiil)rnnc]en beiftimmen miiffen. ^dtte ^sni^ biefen (Sdjriftfteller redjtjeitig fennen (^elernt, fo loiirbe er looljl manege ungliidlid)e S3e{)auptnng ober 3lu§legnnc], bie in feiner „@e^eim= kt)re" fid^ finbet, t)on Stnfang an unterlaffen ftaben, fo 5. ^. bie lonnber; bare ©entung, bie er jeneni Srief ;3nnocen5 III. an bie ^Tempter mit $I>onoiirfen luegen tenflifd)er Se^iren unb 3(bfaff uom re(^ten ©lauben giebt^). 3)enn er I)dtte uiof)( fd)uierlid) fic^ ber treffenben ^eurteilung biefeS ©d)reiben5, iwetdje Se ^t'une^) gicbt, morin er glcid) un§ bie Ur= fad)en biefeo pdpft(id)en 9hi§falIo eben in ber ofteren 3J('i^ad)tung beS Snterbifts uon feiten ber S^empler fiefjt, entjiefjen fonnen. ^Jiidjt uor= entfjalten wotten loir ibm, baf; unter ben uon Se ^eune ,^um ^. 1229'') a(§ 'J5?ol)lt(jdtern uon fird)Ud)en 5(nftalteu aufcjejdfjiten Templern and) ein illerifer biefes Drbeno, ^iBidjelm „ber SSretone", \i frenen, in 9iai)nonarb, bem jeiie uorlagen, einen tViann ju f)aben, ber ba^ 2i^efentIi(^e nnb Unroefentlic^e fdjorf genng ^n fdieiben nnif^te, fo ba§ mir iiberjengt fein biirfen, in feiner eigenen '^ax- ftelhuig iDenigfteng ba§ ilsertuollfte bnuon niittelbar jn befitjen nnb nm fo iiber jenen SSerlnft nid)t all5nfe()r gn grnnien brandien. ?^rei(id) ift bie SarfteHnng 9?m)nonarb§, obiie ©inleitnng nnb 3lppenbir 216 ©. in Dftat), in einer <(liir^e :;nfanimengefant, bie e§, neben jenem (eidjt ale ^^^artei(id]feit erfdjeinenben fittlicben '•].^atl;oQ, erflcirlid) niadjt, marnni ^ru|, ber biefe 3lrbcit fiir feine ^,@e^einilel)re" gefannt l^aben mu§, ba er fie ofter citiert, tro^bent fid) ntefjr uon jenen anberen Dneden, iicben Soifelenr felbft befonberS uon Sl'ilrfe nnb beni, wegen feiner 31bf)dngigfeit non feinen ^^orgdngern t)on nnc. nidit inciter beniiliten, ©ronyette famt ^npmj beftininien liefj. 9kijnonQrb§ 91rbeit ift bann, in nod) fiirjerer 3iifiiJii"^»f^f^tnO/ ini iuefent(id)en roiebergegeben bnri^ Sol ban (in n. ytauniers ^iftorifd^eni Xafd)enbn(^ 1845): eine fnrje, bie ^anptpnnfte treffenb I)erDorf)ebenbe, jnni £-efen dn^erft geini^reidie nnb in mand)ev Se5iel)nng nti§ an dlcwam oben-) citierten 3(rtifel in ber llevne des deux mondes erinnernbe 9tb= ()anblnng, bo(^ jn lueiterer S^eriuertnng ehen wegen if)reg 9)iangel^ an ndi)erem Gingeben anf Cnellen nnb ©injetn^eiten nid)t geeignet. ^ac 'i^efte, inno nor biefer neneften bnrd) ^^U'nt3 eroffneten '']]t)afe iiber bie 3:empler nnb ii)ren "^^^roje^ gefd)rieben inorben ift, bleibt ,^av^' nianns ,,©efd)i(^te be§ 2tu§gang§ be§ 3:'empell)errenorben5"-^): ein ainn-f, bn§, angeregt bnrd) bie fnrj 5nDor erfc^ienenen $8eroffent(id)nngen iOiic^elet^ uoni ^^roje^ nor ber pdpftlid)en ilcfe liort, fo fiinnte man, nad) beffen ©eba^ren in ber 2. 3Uiftaije, meinen, ^auemann fet burd) il)n uieit in ©djatten geftellt unb gdnglid; iDibertegt, lunfjrenb er in ilsaljrijeit Ijodjfteno in etiidjen nnwefent= lid^en ®in3e(nl;eiten benfelben berid)tigt, in ber ^auptfad)e aber ^aoemann turmljod) iiber 3i>i(de ftel)en bleibt. ^n (g(;ren gebradjt ift .•Qaoemann n)ieber won ©djottmiitter, beffen T'arfteKung in ber .s^anptfad^e burdjaus auf jenem rnf)t, unb jiuar mef)r, aid bie oberf(dd)[id)e i'eftitre uermuten ldf3t, nur ha^ er in ber Sluffaffnng ber pdpftnd)en '^solitif ju feinem eigenen ©i^aben t)on itjm abn)eid)t. 3lud) l)mU nod) ift c^Qauemann ein in ber ^auptfadje bram^barer 3^u{)rer, fo fef)r, baB er febe neue ^DarfteHung be§ ^emplerpro^effe^ tnU Ul)xM) gemad)t haimi unirbe, wenn nid)t hk feitljer aufgefnnbenen ^otw- mente, abgefeljen uon ben fonftigen A-ortfd)ritten ber ®efd)id)t'jroiffenfd;aft, unfer 2Biffen immerfiin nid)t uniuefentlidj bereidiert flatten unb ber burd) Soifeteur-^^ru^ unternommene 'iHirfto|3 ju griinb(icf)erer 3(buief)r — bies ^l>erbienft fonuut jenen beiben aKerbingS ju — gebrdngt tidtte. ^iBie eine fold)e in if)rer 5(rt im \m§i non ©djottmiiller, in '^^^ranfreic^ Don Sao cat yerfud)t morben ift, beibe Strbeiten aber, obgleid) in oerfdjiebenem C>)rabe, aU ungeniigenbe l^eiftungen erfannt morben finb, f)aben nnr bereits in ber (^inleitung, uietdie bamit aU ©d)(nf3 biefes ilapitels gelten knn, bargelegt. ©benbort ^ahm wix jugeftanben, loie auc^ nad) nnferem llrteil ber eigentUd)e 9)teifter fd)on in Sea erftanben ift, aber an6) ge= fagt, raarum, tro^bem baB 'oi^' in (il^^'»t iuefentlid)en ^u benfelben ®r; gebniffen gelangt finb, unr bod) nid)t barauf uer3id)ten ^u biirfen geglaubt fiaben, eine eigene aQfeitigere unb umfaffenbere S^arftedung gu geben. ^n biefer gef)en unr je^t, nad)bem rair im bicd)erigen ben entgegenftefjenben ©d^utt aufgerdumt unb in po(eniifd) = hitifdier 3lu§einanberfe|ung ben ©runb gelegt ^aben, im folgenben, fiir un§ roie ^offent(id) aud^ fiir ben Sefer geuu§reid)eren ^eile, bem pofitioen, iiber. ®r|ies ^apitel. HHas loarcn bir i^nnpln? T^ie erftc ^yracie ift: mag mar en Deuii bie ^empler'^ Hub fnerauf (autet bic 3lntroort jimddjft: mie befaniit, ein geiftlid^er 9iittcr; orben, b. I), eine ritterltd)e 33erelnigung, aber au\ geiftlic^er ©ruublage uiib, meiiinftens in ndd)fter 5lbf{(^t, 311 get ft I id; en 3 roe den. ^s^m, bie geiftlid)e ©runblage, tvitt iin^ entgegen fdjon in ber Uberna()me ber brci ^)JiondjGge(iibbe, uon 5frimit, i^eufdjfieit, ©efjorfani, roeld)e ben fcimtUdjen ^Jtitterorben gemeinfani mit ben jonftigeit geifttic^eii Drben, ben 93iond)§orbeiv maren, aber fiir htn 'Xemplerorben nod) bent= lid)er unb fpejieller in bev niond)ifdjen 9Ugel iiberljanpt, roe(d)e bie ©rnnblagc feines ©tatntenbud)§ bilbet. Tiiefe, bie gciftlid)en S^tdt ber 3?ereinigung , finb angejeigt burd) had cierte ©efiibbe, ba§ ben ."i^ampf gegen bie Ungtanbigen jnm ©djn^e ber ^^ilger nad) ben Iieiligen ©tdtten unb be§ (jeiligen Sanbe§ iiberf;anpt jnr befonbercn ^].^f(id)t niadjt. ^enn obgleid) biefe 5Ibftdjt nn§ a(§balb an ba§ ritterlidje ^anbroerf a(§ bie ,^anptfad)e beim ©anjen erinnert, fo mar bod) ber (et^te '^m^d and) biefes SBaffenf)anbTOerfs ein burdjau^ geiftlid^er: niit bent ©c^merte in ber ^anb ber 5!ir(^e 311 bi enen unb al§ bie „mncn ^Dutffabder", roie ber i)d{. 33ern^arb [ie fo gerne nannte, boo irbifcl^e i^aterlanb ber birdie 5U t)ertcibigen luib bantit fid) uin fo gemiffer bao binintlifdje 3Sater; lanb 511 erobern. ©iefer Senf^itigfeitSgebanfe bilbete \a fiir alle geift= (ic^eu ©enoffenfdjaften be§ 9}Zitte(a(ter§ iiberall ben le^teit entfd)eibenben ©efid)topunft, ba§ inbriinftig begef;rte ^id ibreS SebenS unb ©trebens. ©0 fonnte e§ freilidj, infolge jener ©ruitblage loie bicfeo B'i^^'^^'J/ fdieinen, a(§ ob fiir re(igicis = f d)mdrnterifd)e ©ebant'cn unb 93 e- — 223 — ftrcbuiuu^i oiiic breitc (^hniublage gegebeii geiuefen uidrc. :3nbc5: mie line etii 33licf aiif bie @efcI)id)to af(er ^titterorben, md)t Uo^ ber STemvler, ki biefeii aber nod) gaii,T bcfonbcrei bciitUc^ eiii 35cvglcidj ber folgcuben fpntercu Xei(e beg 3tatuteiibud;§ iiiit jener ,,9ie(ie( von Xxo\)cQ" belel;rt: fo tritt bicfeg, bac geiftHd;=mond;ifd)e (Slemeiit, balb getutg iinmer mel^r ill ben ^intergnmb, urn bem ritterlid)en (Slement immer entfdjiebener bie imbeftrittenc 'l^orf)errfd)aft 311 iiberIof)en. Go max eben bie pxat' tifdie 23efdjdftiguiu"(, itield)c bag 'ii5affeid;anbuievf balb in immer au§= gebe!)nterem d)lai]c fanb, madjtig genug, bie miineijifdj^agfetifc^en ©ebanfen imb ©efidjle ,^u uerfdjeuc^en : iiber ber 5(rbeit, bae ©dmiert affe SToge blanf 3U erbalteii, unt eg im bintigen .^am).)fe gegen bie Ungtnubigen 511 fd)it)ingen, fanb man luenig 3^it meljr unb nod) roeniger Stimmung 511 3tnbadjtgiibiingen. ^a, e§ raid ung, uor attem immer wieber aiif @runb= lage unferer Seftiire beg ©tatutcnbiK^g, fdieinen, alg ob and) bie auf bag 2tnf ud)en beg Drbeng geiiniijrte (2inrid)tung eineg eig enen Drb eng f I erif at g infolge ber befannten 33ulfe ,.Onine datum optimum- (1163) burdjauo in ber :^)iid)tung biefer (Sntiuidlung liege; alg ob roir barin ebenfo cin ^^iiS'"^ ^on bem ^\U],i: im Drben, bie gciftlid^en £)h' (iegenljeiten auf befonbere ©djultern ju legen, um fie fid) felber befto ungenierter gu erfparen, feben biirften, alg biefer, ber Drbengfierifat, felbft roieber mir ben 3tbfd)IuB gu bifben fd)eint ber m n d) i f dm-itterlidben Gpod)e beg Drbeng, ein ,3ei'9idg, baf? jener, ber 3}iond)ggebanfe, feinen Manm me^r i)atte in hen 3titterf)er3en. S)aH aber biefer Drbengfterifat felber jematg ju irgenb mefd)er grofjeren, fiir bie goiftige ©tromung im Drben maf3gebenbeu Sebentung gelangt mdre, bafiir ift, troli ber el)ren: ootten ©teflung, bie nmn ibm im Drben einrdumte, feine ©pur §u finben : eg raar offenbar mel)r eijie iser^ierung ober SinfteKung eineg neuen, alg 'l^erftdrfung eineg alten ©lementg im Drben ober, roenn etinag uerftdrft loerben fofUe unb uerftdrft inorben ift, fo mar eg bie Seid)tigfeit, \id) mit feinen geift(id)en ^^^f(id)ten ober ^i>erfdumniffen iiberl)aupt ab^ufinben, t)om Drben felbft aug @elegenf)e{t ,^u befommen, ben fitr ein fofd)eg, im 2)ienft ber itird)e ftetienbeg (i)emeinuiefen immer^in boppelt n)id)tigen fird^tic^en 2lnforberungen unb ($igenfd)aften ju geniigen, ot)ne baburd) all§ufe()r, melir a(g im Drbengintereffe unb Drbenggeift tag, belaftet ^u tuerben. iibrigeng fotgte ba ber "iempterorben nur einent atlgemeineu 3uge ber (^ntmidlung, ber bur(f^ bie ganje 3^it o,mQ unb in ber mitte(atter(id)en ©ntmidtung beuttid^ genug bag 13. Qa^rtiunbert uon bem 12. unterfd^eibet ; einem 3ug, um eg furj ju benennen, 5ur ^Jl'eltf eligfeit. ©iefer 3ug jur 'ii>eltfeligfeit mar eg, ber, entfprungeu dm aug ber llbertreibung beg reIigiog=fird)(id)en ^yaftorg nnh feine .§crein3ief)ung in bie rein irbifc^eu — 224 - ^Hngciocjenlicitcn, Me Tladjt ber Mivd)c iiuoenbiij imiuor md)\:, in bciii iHut^enblicf iiiib in beiu C'kabc brad), als fie dulsedid} i(jre ©eroalt immcr fcftcr fiigte imb ahj cine iiber nlfoii 3.Biberftanb cr^abene 9}Jad)t fid) barftelltt'. ^tefem ^loeltfeligen" ^uge kgecjneu luir in jener ©podie auf ollen ©ebieten, fo and) in ber .^ird^e. 2tm beutlid)ften ift bieS E)ier an beren (Spil3e iual)rgitnel)men, an ber .^urie iinb ben Trdgern ber "^iara. Treffen luir in ben ^dpften ber liilbebranbinifdien nnb ber il)r fodjenben "periobe im allgemeinen rairftid) anf 9Jidnner, bie uon bem gregorianifdien ^beal, ber ^erftedung einer atte SebenSgebiete nmfaffenben ibcofratie, inmenbig erfiittt unb begeiftert waren: fo ift eg, uolIenbG feit biefe Trdnme in ^nnocenj III. ibre ^.^oHenbuncj unb geraaltigfte ^erfonififation gefnnben Ijabm, niebr nuu bie rein politifc^e .^errfci^begierbc, bie fid) i)on ba an, in ben ba§ 13. :3i^fji"tjii"bert am bentlidiften nertretenben ^^^dpften, fo in einem ^nnocenj IV. luie in eineni .UlcnienQ IV., beniert'lid) ma6)t. Unb „TOie bie ©lieber, fo and) ha^-^ ^au\)t", bies gift l)ier burd)au§ and) im umgefebrten Sinn. T'er .t'crrfdjfud)! ber |)ierard)ic jener 3t'it fonnnt nur i()re llppigfeit gleid), (ingenfc^aften, luelc^e auf ernfter uer^ anlagten ©emiitern in einer ^Beife (afteten, ba|3 roir e§ begreifen, mtnn fie fid) oott ©fel unb S^erjioeiflung an ber gegeniodrtigen 'JBelt entroeber in d)i(iaftifd)e Xrdunu'reien uergrnben ober iiberftaupt einer fo entarteten ilird)e ben 9iitcten febrten unb mit ^egierbe fid) ben, niit bem euangelifdien ^^beal mel)r (Srnft mac^enben, Seften anf(^loffen. ^enn an(^ bie geift^^ Hd) ft en i^iiftitute beg mitte(a(terlid)=d)riftnd)en Weifteg, bie .^(ofter, 9)iond)G: unb Dionnenorben, mad)ten feine 3(u§nal)me: im ©egenteil, roenn irgenbroo bie 3Seruieltlid)ung grefl f)eri)ortrat, fo raar eg ()ter ber ^af(, lueil eben bei ben „9?eIigiofen" ber 3Biberfprud) beg Sebeng gegeniiber ben it)ea(-'agfetifd)en ^orberungen befonberS fraft jum 33erouf3tfein fam. 5lein ^Bunber, raeini bie fir(^Iid)e @efd)id)te jener 3^^t, uor allem ber ^ird)enuerfammlungen, unnunelt oon S3erfud)en ber 9?cform biefer ^nftitute, fei eg nun, baB man bie 9iegel fiir \i)x ^ufammcnleben im einjetnen nod) fd)drfer ju faffen unb ju begrengen fud)te, fei eg, baf? man ben unuer- befferlid) fd)einenben alten inuner neue iWeform-'Drben gegeniiberfet^te, bie bod^ in Eiir^e bcmfetben ©diidfal §u oerfaffen pflegten. ^ei ^ereinigungen aber u)ie 'i)e]\ gei ft lid) en 9{i tier or ben, in benen uon ^aufe aug ber religiofe ©eift bie ^^errfd)aft mit einem raeItli(^=poIitifd)en 3^^^^ gii teilen l)atte unb biefer le^tere fd^on buri^ bie 3]erl)d(tniffe, bie duBerli(^e Situation, in beftdnbiger t'lbung erf)alten unb gu immer gro^erer 9(nfpannung ge^ ;^it)ungen unirbe, u)d()renb jener im gleid)en ©rab an Sebeutnng mie an .**{raft, ein 9ieueg ^u gebdren, oerlor: bei fo(d)en S^orporationen faiui eg — 225 — nur n(c. felbftuerftdnblict lute einc Imjifdje 3iotn)enbi(]feit, erfdjcineii, lueiiii jene (Sutuiidtung bci Hjmw 311 bent bovpelteii 2tu§roegi fiiljrte, bo^ fie eine immer politifc^ere imb .s^anb in -§nnb bamit eine inimer melt; I id) ere ©enoffenfdjaft rourben. a)can i)at — nnter ben griifjeren kfonberS SBilde nnb am (e^ten nnb I)eftififten '^U'n^ — gegen bie Xempler ben SSorrourf er^oben, ba^ [ie eine etgene ^^nUiti! getrieben, fid) nni bie ©efamtintereffen bee t). Sanbeg ober ber S^irdie iiber^anpt eigentlid; nie gefiinimert ptten. liefer SSorranrf ift offenbar nid^t nnbereditigt, loenn man ibn iiber^aupt al§ S^orinnrf gelten (affen iniK, ba er bod^ eigentlid) nur eine felbftoer^ ftdnblic^e Bad^ ami\m&)t Sie Templer fonntcn ja gar nic^t anber§, ba, raie luir bereits friil;er ausgefiifjrt f)aben, meber bie ine(^)etn= ben 3J?a(^tf)aber im Slomgreid^ ,3erufa(em, nod) — nni uon ben abenb-- lanbifdjen Aiirften unb ©taaten unb ben ein^elnen .treujfaljrern ju fc^meigen -- biejenige Tlaefen bes Crbens al§ eine§ fir(^= (id;en lag, immer nod^ bie befte ©eirdljr fiir bie ©inf)eitnd)!eit it^rer ^^olitif im grof^en unb ganjen, ent^ob fie aber nid)t ber 9?otuienbigfeit unb bamit ber -^flid)t, §u htn einjelnen Stngelegentjeiten unb breimeuben (Streitfragen be§ i). Sanbe^, ruo ii)x ^auptquartier mar, nad^ bem 9J?a§e it)rer biefen ®ingen \a am nd(^ften fte^enben @infid)t unb in ber .§aupt= fad)e aud^ ^ntereffen fetbft ii)re befonbere ©tellung gu nel)nu'n, b. I). „eigene ^^^otitif" ju treibeu-). ') i5gt. ben fd^on oben angefii^rten Stnteil be« j?'avbinanegateu ^^clagiuS an bem uugliicflicfien 2Ut^gang ber Unterne(;mung gegen ©amiette, Don gvoperen Unterue^mungen aber ben ganjen 4. jlreujjug ! ^u bem ganjcn 2t6|(^nitt f. oben p. 137 ff. — -) ©af; biefe (Selbftiinbigfeit in cinjetnen 3tngelegen^citen fie and) mit ber ft'nric t)in nnb ^er in iCenricfhuigen brad)te, ift na^eliegenb: -Sgl. ben oben (p. 141) befproc^enen ^-^anbel mit ©tep^an be ©iffi)! (S3 ift f)od)ft inftniftio jn fe^en, wk ba bie ^nric fing gcnng ift, iiadijngebcu. ^reilid) niod^te mandic i^erftimmnng ba jnrtidbleiben. 15 — 226 — '•Bielleidjt motjeii [io Da mand)iual iiugUicnidj gemefeii iinb burd^ i^re eic^ene ^4>oWif, bie nnbcren (eid)t al§ cine etcjeiitiiimge crfdjeincn fonnte, mandjes t)erfd)ulbet (labeii. 3- "^- ift ^ie ©rmorbunc^ jencs ©e^ fanbteii be§ ,,2l(tcn uoiii ^erge" inelleid)t unrfHd) uoii iinlieilnotter SBirfiuig fiir bie ^^e,iict)ungeii be§ I). I'anbee cjciuorboii : odiilcidj man bcii Tciiip(evii bod) nid)t gang Unrec^t gebeii loirb, menu fie ber angeblidien ^efe(inings: hift bicfer „9)iorber" nid)t redjt tronten. ©d)roercr miirbe ber S^onmirf uiicgen, bajs fie an bent SDiijserfoIg gegen T^ainasfufi auf bem jiueiteii .^reugjug bie ©d}u(b getragen Tiaben — unb jmar infolge tion 23efted)ung — , menu biefer 33orunirf and) imr einigermaften @runb ()atte unb er nid^t ki bem ^ii^Mpcilt ber jeitgeni^ffifdjen Ouelfen, unter benen nur bie mert- lofeften bie ^empler a(g bie ©d)ulbigen be,^eid)uen ^), unb Im ber Un- mai)rfd)einlid)!eit ber ganjen 3l[nf(age an fid^ in ba§ -Reid) ber '^ahtin unb ber finnlofen !iserbad)tigungen ju uermeifen mare, mit benen bie iHbenbldnber urn fo freigebiger ,^u fein pfCegten, je meiter fie felbft uom Sc^auptafe entfernt unb baburc^ t)erf)inbert maren, bie tljatfddjlid) nal)e= Uegeuben Urfadjen gu erfenuen; unb je mel;r fie einerfeits uur bie j^iitte t)on £rdften, bie iiber hat^ ^^Jieer gefd)idt morben, faben, nnbererfeit§ bie 9iitterorben iljuen von .*Qaufe au§ bie befaimteften ber bort ftreitenben unb maf^gebenben ^)J(dd)te maren. 33ei biefer natieliegeuben ©rfldrung fiir bie ®ntftef)ung berartiger 5Berbttd)tigungen ijat ee !einen ©inn, atte bie (^eriidjte unb 33etjauptungen oon ifjrer 3:ei(na{)me unb ©d)ulb an bem fd)(ie§(id)en 3]erluft be§ 1^. Sanbes ins einjelne meiter ju oerfolgcn unb auf if)ren Urfprung l)\n naljex ju uuterfud)en; eo geniigt bie 336= merfung, bajg fein ein^iger mir!lid)er i^errat an ber d)rift(id^en Ba6)i bem Orben al§ foId)em in feinem politifdjen -Isertjalteu uorgemorfen merben !ann-), ba^ aber, moUte man jebe ^urdjfreujung ber poIitifd)en Unter= ne{)mungen anberer (Sbriften gegen bie llngldubigen aU ^^errat rec^nen, bann bas itonto ber iibrigen im I). Sanb beteitigten unb freugfaijrenbeu 3Jidc^te ungleid) met)r belaftet ludre, aU ba§ ber 3:^empler. ^e mel^r man fid) mit ber @efd)id)te ber djrifttidjen §errfd)aft im b. Sanbe befd)dftigt, ') 3)a6 J8al^rfc^eiund)ftc ift iimncv, baf;, Uieim icmaiib f;ief eine beftimmte ©d^ulb ber 33efte(imiic; tvifft, c6 bie ^>u(Ianen warcii : bcnn biefe treutofen ^Jtorgenranbev fd}it)auftou immev 3UMfc()eu bcii ©avajeiien uiib i^ven ctgeucii (LHaubcii^cieuoffeit ^iii unb l^cv. greiltd^ wax baS @Uid, hciS [ie kl^tereii l>erbauften, nid) \nd)x auf ba^? ^onto ber ^irc^e, bie ben .ftaifer ja id)(ed)ter aK^ bie Uu: gfauWgoit befjanbelte, jn fel3cn unire, aH eineS etnjelncn Organs berfeibcn. — 227 — uiit fo iiicf)r nui§ man facjeu, baf5 ber fd)(ieHnd)c Untergaiu] berfelben 6ei iljrer fittlidjen, fojialeii iinb poHtifcfjcn 33obenIofi(3feit fo luenig cin aSunber ift, baf? man fid^ e^er bariiber unmbern muf^, loie biefelbe miv fo fange :^dt ijat licftef)en fiinnen. Unb bafs man bie Urfadie bafiir, bafj ber ©turs fo faiigc hat IjiiiauSfjefdjobcn merben fbnnen, gumeift in ber ^{)dtigfeit ber beibeii ^itterorben, ber Xempler roie ber c^ofpitaliter, ent- bccfen mu^, ba§ jeigt bod), ba^ uie(mef)r i>erbienft a\§> ©d)u(b in biefer ^^m\id)t ifmcu 5ufommt. ^er f(affifd)fte S'^uqc bafiir ift 5!aifer ;yriebrid) II., memi er, troi^ feiner au§gefprod)enen unb berei^tigteu 3Ibnei!.jung gerabc gegen bie Templer, eiuen 3iifannneiiftoB mit ifjnen gefttffentli(^ oermeibet, moU miffenb, baf3 bamit uollenbs bas I). Saub feiner tel^ten ©tii^en be^ raiibt luiirbe. 2l6er and) ba§ allgemetue 'i^oIfsbemu§tfein ber (E^riften()eit bat bicfe 3>orfteIIuug nie gaiij aufgegeben, fonbern §u gleidjer 3^it, ba man fie fiir ben ^i^erIuft be§ (). CaubeS oerantroortlid) mac^te, fiir bie 9tettmig unb Ijernac^ 'Ii>iebergeiinnnung besfefben in erfter Sinie auf fie geredmet. 3tud) ift nidjt unuia!)rf(^einlidj, baB, I;dtte man bem Drben nur S^it gelaffen, er feine§roeg§ ben 3]orn)urf bauernber ^i^e^^^ofigfeit infolge be§ ^er(ufte§ uon ^aldftina unb ber bamit eingetretenen ©djioierig- feit, feinem eigentlidjen 33eruf 5U geniigen, geredjtfertigt ^ben luiirbe, fonbern mit ber ^^\t e§ f(^on oerftanben f)dtte, in irgenb einer ^orm ein SBottroer! gegen ben fjereinftutenben ^§(am ju roerben, fo raie e§, obgleid) in befdjeibener, fo boc^ nid)t mertlofer ?yorm, ber ^of)anniterorben oon ber gerabe in biefe ^dt fadenben ©roberung von 9if)obu§ an geioorben ift. ^ein ©eringerer aU Sottinger tjat nod) in feinem le^ten SSortrag, ber ja unferem ^cmplerproje^ gait, biefe Uberjengung auSgefprod)en, unb jroar nac^ ber §infidjt, baf?, mie oon ben 3of)annitern 9if)obuQ, fo oon ben 3:^emp(ern ©ijpern, wo fie feit bem SSerluft be§ ^. SanbeS i§r ^auptquartier flatten unb, roie auc^ ber ^Serhift be§ ^rojeffes gegen ben Drben geigt, eine 3td)tung gebietenbe ©tettung einnafmien, ju einer ^eftung geftattet roorben lodre, bie bem 3{npraH bos 'llhiljammeboniSmuQ auf feinem 3uge gegen QBeften (£inl)alt getljan unb, luenn ifjn aud) nidit bleibenb aufgeijalten, fo boc^ jebenfado nic^t menige feiner i^rdfte abforbiert Ijdtte. 3n jebem ^aK biirfte Sauocats 3lnfid)t 33e§erjigung oerbienen, ber uom (Stanbpunft be§ ^ranjofen an§> in bem Untergang be§ 'J^empferorbeno eine fdimere ©inbu^e unb 6d)dbigung ber nationafen S'ltereffen erblidt, infofern mit bem ©turje biefer, roie and) roir gefef)en fiaben, roefentlid) fran5ofif(^en ^nftitution ber ©inf[u§ unb bie S^orfierrfdjaft bes ?vran3ofen= ober „ ^ranfentumS " im Orient einen fd)roeren ©to§ eriitt unb ber fran= 5ofifd)c 3(be( eine ©rpanfionsfraft einbiifete, bie roefentlid) ber 9iation fetber ju gute fam. — 228 — 2lbcr ]td)t belli iiid)t oiitiuHU'n tiie 35eolHid)tuiui, baf^ t)k Tcmpler ill ber (e^teii 3^it iiiiiiicr nieljv jeiicii uv|priiiu^lid)eri ^mcd be§ Mainpfes i]C(icii bie Uiigfdubii^cii aii^ beii 3lugen rerloren uiib ftalt bcffeii barimd) tradjteteii, fid) in ^^raiifrcid), iinb jraar iiii oiibeii begfelbcii, nieber= julaffeii, cjleid) ben 3)eutfd}orbcnQt)erreii eineii eicuiieii ©taat bort 511 griiiibeii unb fo in t)i)d)fter '^^niteiij 511 einer (^efaf)r fiir ben franjbfifdien ©taat geroorben finb'i^ Sefannt(id) ift le^tereo miter ben i)ieueren be^ fonbers Don 5!Bi(d'c unb iljin nad) Don ^rnl3 befjauptet iDorben; erfterer -i>oru)iirf, ha^ fie e§ am .^ampf gegen bie nngtdubigen af[,^iifel)r Ijaben fct)Ien laffen, ift bagegen fd;oii Don hen 3eitgeiioffeii gemac^t iDorben. ^ic befte Stntraort mif afte fo(d)e 3?erbnd)tigimgen giebt 3)ioIai) felbft Dor ber pdpftlidjen 5!ominiffion in feiner (SriDiberimg auf ben 'IsoriDurf 3?ogaret§, ben ifim biefer auf ©niiib eincr (Srjdblung ber ©{)ronif Don (St. ^eiiis mad)te, bajs bie Xeinpler geitiDcife fogar bein Sultan Salabin geljulbigt batten ^) -. 9}io(ai) befennt Ijier — ein mertDotter tS'inbfirf in Die innere @efdjid)te be§ Drben§ in biefer Dorangegaiigenen ^^eriobe — , ha^ e^ fiir if)n felbft eine B'-'it gegebeii babe, ba er mit anberen jitngeren ©enoffen unsufrieben geiDcfeii fei iiber ben ^i>affenftiflftanb , hm fein ^sorgdnger ^iCiIt)cIm Don 'Seaujeu gegeniiber bem Sultan ^etaDuii gcljatten l)ahe, inbem er in ber JCnnfe ber SuQ^nb nac^ Slampf unb 5lrieg gebiirftet i)aU. ©pdter aber Ijahc er einfefien (ernen, roie jene i1(d§igung unb DertragS; ind|3ige dlui)c i^^anjens ba§ ein.^ig 3tid)tige gcmefen fei, ha ber Drbeu fouft nodj Diet friiijer DoUenbo urn feine ^^efi^uiigen im I). Saiib, bie er anber^j nid^t {)dlte DerproDiantieren fonnen, gefommen iDdre. Gin ,3sii9in^, ba§ es in erfter IMnie maugelnbe C^infidit in bie Situation mar, bie §u jenen SefdjiDerben unb i^oriDiirfeii fiifjrte, bie aber bestjalb bei ndljerem 3ufef)en auf ©riinb eigeiier (Srfafjrung fid) aud) alebalb aU f)iiifdflig er; raiefen. aJtotapS gauge f)ier diarafterifierte ©efiniumg ift and) ein ^^etDei^ bafiir, baR ber ilainpf gegeii bie Ungldubigen unb bie -ii>iebergeiDiunung bee I). Saiibes Don bem Crbeii iiie aw^ bem 3(uge oertoren iDurbe, and) ]m\m ba§ 9Jiemoranbum ,,De recuperatione terrae sanctae" iiidjt Don il;m fjerriitjrt unb mir ba§ (^iitad)ten iiber bie 33erfd)me(5ung ber beiben Siitterorben itjin jugcfdjrieben iDerben fann. Senn iiberad ift and) t)ier bie burdjgetjenbe 'l>orauofe^ung, ha^ bie ^medt beiber Drbeii unoerdnbert fortbeftetjen unb es a(s eine fd^mere 'i^erle^ung ber 9teIigion unb be§ (SJetoiffenS empfunben miirbe, irgenbiDie erbeblid) baoon abjugeljen. Soc^ ift biefe ©efinuung l^ioiaps 511111 ©Kid iiocb lange nidjt ber eiiigige -SeiDeid. (vntfd)eibenber in biefer ^infid)t bleibt ber Don Sd^ottmiiller auf ©riinb ') 9.T?id>e(et T, 44; vc\{. .^>aiH-maint p. 231. — 2'1\) — femes „ Processus Cvpiieiis'- erbradjte -Ifadjiueic, baJB bao ^aiiptquartier beg DrbenS noc^ jur 3sit be§ ^rojeffeg feine^wegs in ^^ranfreid;, fonberii bur($au6 auf ©ijpcrn jn fiid}en ift, uiib bafi felbft burd) bic 9^eifo be§ ©roBmeiftero iinb feitic fo oft itiuietniljrlid) auftjcbaufdjte 23e9(eitun(] bicfer ©d^roerpunft mir in unmefenttidjcm ©rabe uerriidt luorbeti tft. librit^eiiG l)a6eit \a ^u aUciit UbcrfdiJB bie S^empler an^ init ber Xljat beunefen, bttf? e§ if^iieii (S'riift roar, bag St}r{ge giir ^iBiebcrgeroiumuu] beg \). Sanbes ,^u tfmn. 2Benu fie nod) im :^. loOl {wad) (Sdjottmiilfer I, 607 1302) beii 'iserfltd) mac^ten, bic ;5nfe( ^ortofa jum 3liigganggpunft neuer 3lftioneii ait ber fi)rifd)en Sliifte ju iuad)en imb (jiebei iiidjt roenic^er aU 140 sTcmpfer^ ritter niit 600 'oolbnerii uerloren, fo roar t)a§, fiir htw in ben .tampfeii iini 3iccoii militdrifd) erfc^opften Drbeii eine Unternefjmiiiu], bie nid^t fo fur.^er muh aU geriiu;(fiigig unb imbebeutenb abgeferticjt roerbeii faiiti, roie i)ie(fad), and) von ''^^xni^, gefd)et)en ift. 33ielmebr Mjrt nid)t blof? bei hen Xeinplerii oor ber pdpftlid^en Kominiffioii bas 9(nbenfeu an biefeS (Sreignis roieber\), fonbern felbft im 33Junb frember 3^iigen (fo in ©ppern beo ©enuefen ^^arfeual be 9Jtar, 33iirgere oon ^ticofia) roirb eg, uor attem roegen ber Ijernad) in ber ©efangenfdjaft in lHgi)pten berodljrten @(anbeiig= treue biefer 2emplerritter, roeld^e fie einen elenben 2:'ob ber 3]lerleugnung ii)reg Wlaubeng oorjiefien lie^, ju einer gldngenben 9ied)tfertigung ifireg (Sl)arafterg al§ ,§elben nnb (Stjriften ^). ^reilid) ift bag feit ben 2agen uon 3Iccon, alfo in hen lel^ten aubertijatb ^afjrjeljnten, bie einjige friegerifd)e 5^l)at, bie oon bem Drben beric^tet roirb. 3lber eben ber 2(uggang biefes Unternet)meno bejeugt f(ar, roie ber ©rnnb, roarnni ber Drbon in biefer 3eit nidjt mel;r nnb grbf^ere Dingc unternofjm, einfad) barin liegt, baf? er fiir fid^ attein uiel ju fdjroad^ roar, uni nad) bem 3]erluft jeber(5tii^e im i). Sanb ben mubammcbanifi^en 2)idd)ten, alien voxan %t)pten, bie Spilje bieten ^n fbiinen^). Unb nefjmen roir bie mit jener 5?atafttopfjc uerbnnbene Grfdjbpfnng beg Drbeng geniigenb in 9ied)nnng, fo Ijaben roir barin einen ooUroiegenbeii Seroeig, ba^ ber friegerifdjc ©eift im Drben feine.groegg eriofdjen roar, roenn and) jngegeben roerben nm^, ha^ in ben abenbldnbifd)en -|>rooin5en beg Drbeng, befonberg in Jranfreid), ha^i — aHgemein gefagt — ^-Berroattungg element im Drben bag niili= tdrifdje allmd^lid; roeit in ben ijintergrnnb gebrdngt ju Ijabm fd;eint. T^aranf fommen roir algbalb. ©rlebigt fid) fomit ber Un l:emplern gemad)te i^orronrf, iljren nrfpriinglic^en ^^wid Idngft ang ben 3lngen uerloren ^u l)abm, fdjon ano >) f. Wlid). I, 222. — 2) \. Processus Cypricus bci ©clpttm. II, 160. — ^) i>g(. and) jciieS fviif;er "Moiat) jiigefd^ricbene (^utad)teii ,Dc recupcratioiie terrae s.' — 230, — bcr bcii imiliammcDanifdjcii ^Duicljtcii cjeiiieiuiber uiujeiuiijeiiben ©tdvfe beo DrbeiiS, fo ift uotteiibo bie ^ef)auptuiig, ba^ fie eine ©efaljr fiir ben fran5ofifd)en 3taat imb bao ilbnigtum ^^Iji^pp beo ©djbuen cjeiuefeu feien, faum eriift()aft 511 iief)inen. ^Jib^lid) gemorbcn ift ein ber= artiger ©ebanfc nur biird) eine ebenfo ftorfe Unterfi^d^iing ber fonig; lid^ett aU U6erid;dl3ung ber temp(erifd)cn Ih'adjt. 3]on jener, ber 'Hiac^t be§ iBnigtumc, eriunert mit dhd)t 53outaric^) haxan, baf, fie ouc^ in ben fdjioiericjften S^itm, in ber i^eii ber eicjentlidjen ^eubalijerrfdjaft iin 10. imb 11. Saf)rf)unbert, ftdrfer roar, als man oielfac^ glaubte: benn ,,ba§ Slbnigtuin mar ein ^rinjip, ha§> ber ^ktionalitdt unb be§ ^^^atriotisntne". Unb feitbem luaren bie 3citen anbere gemorben unb jiuar in ber 5^id)tung eine§ immer niddjtigeren ^(uffdjraungs ber ilionardjie. 23ertreten ift biefer 2luffd)n)ung uor aHem burdj bie 9?amen ^-pt)ilipp 9(uguft unb Subuiig ber ^eiiige. 28ie fe()r fid) bie '^enipler i!)rer eigenen C^n^ ntadjt felbft auf bem 3d)aup(o^ iljrer fongentrierten ■'Qerrfdjoft, ini i). Sanbe, einer fo(d)en foniglii^en ©eraalt gegeniiber betou^t roaren, geljt auc ber Unteriuiirfigfeit tjeruor, mit ber fie fetbft eine fo(d)e ^emittigung, roie ben 3Biberruf eines feft, aber eigenmdc^tig , gefd)(offenen SBertrags mit bem ©ultan oon Samasfug ertrugen, bie '2Bi(de-) feiner Sd)i(berung if)rer ^urc^tbarfeit megen beo D^efpefte, ben fie ben 2(ffaffiuen einfloBten unb ber gerabe £'ubmig bem ^^eiiigen bier ^u gute tarn, unmittelbar muf^ folgen laffen. ii>e(dje 'I1tad)tftcUung aber uoKeubS haQ 5^onigtum '^^()i(ipp§ beci ©c^onen einna^m, fc^on infolge bee mdc^tig enoad^enben 9tationa(berou§t= feins, aber and) ber jeneS meifterlid) ju benufeen oerftefienbcn fonfequenten *^^oIitif biefes ^bnigs, bas ift burd) 33outaric erft red)t befaimt unb jur unuerriidbaren u:^atfad)e geinorben. 3(nbererfeit§ ift bie Wa6)t ber ^empler, b. t). ebenfo if)re 3«I)t luie ii)r 3iei($tum, uielfac^ anf3erorbent(id) iiberf(^dl3t morben. (So fd^inierig eine xHuffteKung bieriiber, fd)on Ijinfic^tlid; ifjrer o^^)!/ ift/ fo blirfen mir boc^ l;ier nidit gan^ an Diefer j^^rage ooriibergetien. Ilber Sdjd^ungen unb Sdjliiffe merben mir freilid; luof)! nie f)inau§fommen. 2lber roenn jene burd) biefc ridjtig fontrofliert luerben, fo (d§t fic^ bod; uieUeid)t anndtjernb ein ridjtiges 33i(b oon ber 'Enrflidjfeit geiDinnen. 9)Ht blo^en od;d^ungen ift uiel gefiinbigt iDorben: ^at man fid^ bod^ bio auf 30 000 Streiter, loeldje bie Xemplcr follen aufjiuftellen im ftanbe gemefen fein, oerftiegen; fo ^^Jiaillarb be Gljambure, md^renb Sl^i(rfe fiir gran!rei($ adein bie ^dlfte, bie unge(;euerlid^e ^a{)i oon 15 000 9tittern, ^) 3m erfteii ^\ieife cjegeniiber. llnb jiuar Ijanbelt es fid} ba inef)r nod) uni bie ^ai)i ber 9Htter, aU bie ber Xempter iiberbanpt. 2Ba§ erftere betrifft, fo i[t e§ eine C(efd)i(i^tlic^e Xf)atfndje, bajl im f). Sanb felbft, mobin bod) bie .H'raft bes Drben^ fid) in feiner beften ^dt immer fonjentriertc, nie melir al§ 500 3iitter im ^ampf gegen bie llngldiibigen beifnmmen uiaren. ^te l)b(^ften S^^^vn ergeben: bie (Sc"^lad)t bei ^aneaS 1156, mo 300 Stempel^ ritter fallen, 87 mit bem @rof3meifter unb Drben§marfd)a(l gefangen merben unb nur 30 iibrig bleiben ^) ; bei ^ittin, mo ber ^Iserluft fid) auf GO ©efaflene, 230 nad) ber ©d)lo(^t ©efangene, bie ©alabin auf il)re iBeigernng, iiberjutreten, l)inrid)ten Icif^t, bejiffert^); im 13. S«f)i^l)iiiibert aber in ber ©d)Iad)t bei ©aja gegen bie 5ll)ouare§mier (1244) auf 312 9iitter unb 380 ©eroienten, ma[)renb uergleid)Gmeife ber 33erluft ber ^ofpitaliter 325 9ittter unb 224 ©eroienten betrug, worn ®eutfd)orben aber won 400 9tittern nur 3 iibriggeblieben fein follen. (inblid) betrdgt bie '^al)l ber ;i^erteibiger uon 3tccon 1291 500 Xeinpler, oon ^^mn nur 10 mit bem (ftettoertretenben ?) @rof?meifter ©aubin entfommen ''). ®amit ftimmt bie 3lngabe be§ S^ben 33enjamin (bei 'S^euri), Histoire ecclesiastiqne), ba|5 jur 3^it ^-^o^ I'on ©t. 2(manb, alfo bem gefdl)rlid)ften ©egner ©alabin gegenitber, bie beibeu Drben, i^ofpitatiter mie 3:;empler, tdglid) 400 ^um ©treit gegen bie Ungldubigen geriiftete 9titter in§ ^^elb ftetlten. ^Ben biefe im -Ser^dltnis jn bem gefiiri^teten 9iuf, in bem ber Drben bei greunb unb g-einb ftanb, befd)eibenen 3al)ten in iiseriininberung uerfe^en, ber fei baran erinnert, ba§ bie S^empler neben il)ren eigenen, an^ iRitteru unb ©eroienten beftebenben, iieuten fiir geaiol)nlid) eine meit bebeutenbere 3lnjal)l uon ©olbtruppen, yor allem 33ogenfd)ii^en, nnterl)ielten : in uield)em 3Sert)dltni§, bafiir giebt einen ungefdl)ren 3lnl)altspun!t bie ^efa^ung uon ©afeb, bie nai^ beffen SBieberaufbauung 1240 au§ 50 9?ittern, 30 ©er= uienten, 20 STurfopolen unb baju 300 33ogenfc^iifeen beftanb, moju 850 tdU aU 3lrbeiter teils als ^ienerfd)aft befc^dftigte a)cdimer unb 400 ©llauen Ijinsufamen, fo ba^ bie gefamte Seoijlferung fiir gerool)nlid) mit a"i>eib unb ^inb 2820 ©eelen betrug, uon meld)en ber Drben in ^riebenSjeiten ,' 1); Se Seune I, 74 — ") 2e 3euuc 1, 155. - =*) £e ^euiie II, 103. — 232 — tdgtid) 1?00, im ilrieg aber 2200 erndl)rte^). I^ilrfen mix joiiiit — ent= fpredjeiib bem Unternetjtnen gegen ^ortofa 1302, loeld^es mit 140 2^emplevii unb 600 ©olbnern in ©cenc gefel^t roirb — bie ^al)l ber tempkrifdieii ^ruppeii fiir cjeiuobnlid) mtf iniiibeftcnS ba§ uier^ (n§ funf|ad)e ber eigent^ lid^en DrbeiiSmitglieber, dlitkv unb ©eruienten, Deranfd;lagen, fo erl^alten mix fiir ^^aldftina ein .'ilriegScorpG won inunerfjin DieHeid)t 4000—5000 9)iann, bie ber Crben ins i^elb j'tetlto, beren 5lern ca. 500 fd)roergeriiftete ^iitter unb eima aiindfjcrnb ebenfouiel hum ml lueniger friegstiidjtige Ser= »ienten bilbeten, fiir hk ^er^dltniffe be§ 1^. SanbeS eine burdiaug 9iefpoft gebietenbe ©treitmadjt. 9iun getten biefe S^^ljUu freilid) juiuidjft nur fiir ^saldftina, unb uerfte^t e§ fid) von uornfierein, baf? bei ber 9tu§bef)nung bee Drbeng iiber bie ganje Gljriftenfieit biefe .oii^^^'^ meljrfad) ^u muiti; piijieren ftnb. ^nbeg fiel ber (Sc^roerpunft be§ Drbeng bod), folange ber ^ampf mil ben Ungfdnbigen f)ier brennenb mar — unb ba§ mar \a bia in bie (e^te ^dt bee Trbens ber ^ali — f;iei)er. i^ier ftri^uite bie frieg^: tiJi^tige ©lite bee Drbene ininier toieber gufamuien unb, nieiut bie 2:^emp(er felbft ee ale einen berec^tigten 9tul^meetitel anfa^en, baf^ in ben 180 ^Q^i-'t'n iijree 33efte{;eiie 20 000 33riiber int f). Sanb bae Seben gelaffen f)dtten, won beuen bie roenigften \mi)l im 33ette geftorben finb, fo fci^eint une bas mit Sea^) ^eraeie genug, bafj ju feiner S'^it bie ^ai)i ber Skitter ein poor ^aufenb, l^odiftene, iiberfc^ritten ^ahm tann. ^ae fi^eint atterbingo yiet ^u wenig, luenn man bamit bie 9iad)rid)t bee 3)(attf>iue oon ^arie, auf ben jene gro^en 3^^f^» W* titte im le^ten ©runbe juriidgef^en , nur ha^ fie benfelben nod) ju iiberbieten trad)ten, uergleic^t, monad) in feiner ^dt bie '^a\)l ber tempterifd)en ^dufer ober „manoirs" 9000 (gegeniiber J9 000 ber ^ofpitaliter) betragen I)aben foil ^nbee ftellt fc^on £e S^une ^) bem einen anbern ©d)riftfteller, bee 3llberid) CbronicoD trium fontium ad a. 1313, ale beffer inftruiert gegeniiber, ber jene 9000 auf 3500 rebujiert^). Xamit fd)eint bie i)iad)rid)t bee gerretue won SSicenga, ber bie ^a\)l fdmt(id)er im ^^^roje^ gegen ben Drben umgefommenen tempter auf 15 000 angiebt, mobei er offenbar bie (^jefamtjal)! ber bem Crben angeprigen ©lieber meint, im atlgemeincn mot)! uereinbar, menu mir bebenfen, ba^ barunter nid)t blof3 friegetiid)tige 3J(dnner, ^Kitter unb ©eruienten, fonberu auc^ 5at)(rei(^e in bie le^tere Elaffe aufgenommene 'Isermattungeetenu^nte befaf5t finb, ^^dd)ter unb ."ganb: merfer, meldie bie ©iiter bee Orbene unitriebeu ober melc^c ber Drben *) 2e 3eune 1, 872. - -■) ^ea III, \k 250. — ») 2e 3eune I, 385. — ') ^m 18. 3a§v^unbert gab eiS nad) £e 3eune fiir ganj Jraitfrcirf) fiir famtlic^e 33efifeiincien ber in bie g-rbfdjrtft ber 2empler \italiter nur 240 Jfomture. fid; fonft, 5uv liTljoljuiuj feiiier C^lnfi'mfte uiib Siermeljniiii] feiiicG '^efilieci, anglicberte. ^ie ^a\){ biefor nieberen Ovben§elemente mufv iiieibefonbere fiir ^ranfrcidj, mo bcr Orbeii oon 9(nfang an am meifteii 311 ."oaufe inar imb fo am Idngften unb reidjften becjiitert uitb mit ber 33euo(feruiu] am meiften oerfd^molsen, nad) ben tS'rgebnifien ber ^H-ogeBprotofolle a(§ vev- ijahnimm^u] fefjr bebeutenb anqenommen luerben. ®§ ift eine faft i)erb(uffenbe ^Ijatfadie, ba^ nnter ben ,'ounbevten Don rTemplern, iue(d)e nor ben uerfdjiebenen ijnftan^^en bee ^rojeffes nm Dorijefiiln't nnb nam= fjaft tjemac^t luerben, fo an^erorbentlid) menige a(§ dlitkx, niilites, be^ jeic^net finb: unter ben 138 uor bem ^nqnifitor ju ^^saris im Oftober bi§ 9?ooember 1307 a>er^brten nur 14, uon 546^) uor ber pdpft(id)en ^ommiffion ^ur 33ertetbi(iiing erfd)ienenen nnr 18 unb uon ben 225 als 3eu9en iuirf(ic^ ^I^erborten i^ar nur 10; uon ben 33 in ^poitterG namentlid) aufgefiiljrten, offenbar befonber^ auserlefenen, luenigftenfi 12 0- 'Sdiott^ miiller lueiB biefe XF)atfad;e in ber ^auptfadje nur burd^ bie SBirfung ber (potter, roeldjer bie 9?itter aU bie tiii^tigften unb jabeften unb fo am meuitjften jn „@eftdnbniffen" ju uermogenben ilJitglieber bes 2;cmpet§ am sablreidjften ^um Cpfer gefatlen feien, ju erf(dren. 2tber luenn luir ii)m aud; beiftimmen, ba^ biefem ^a^tor noc^ eine ganj anbere Sebeutung, al§ bisber meift gefc^ab, jugefdirieben luerben mu^, fo fiinnen luir un§ boc^ fo lueit ge^enb biefe SCnrfung faum benfen, fonbern mbd)ten — raenn nii^t ein einfo(^e§ tlberfeben ober eine uerfd;iebene Sef)anb(ung uon feiten ber uerfd^iebenen *^sroto!olIfiiI)rer anjuneljuien ift, wa^ hti ber allgemeinen I'lbereinftinunung boc^ faum geljt — biefes ^Jidtfef el;er bamit erf(dren, ba^ neben ben „milites^, bie in SBaljrljeit affein ben 9kmen ^empelritter uerbienen, and) unter ben „(5eruienten" 3af)(reidje !rieg§= tiid^tige ©belleute \i6) befanben. Tem ^canten nad) laffen fid) luenigfteus le^tere fdjmer uon ben erfteren, ben militcs, ate uon ber bi)f)er bered}tigten ©ruppe unterfd^eiben. QebenfaUs mirb nmn bie S'^\)l ber eigentli(^en milites, unb uollcnbs ber im .^ampf erprobten SRittersleute, a(§ uertjdlt: nismd^ig lueitane bie 3}Jinoritdt Der ©enoffenfd^aft bilbenb benten miiffen. ^)la6) bem, iua§ au§ ben *']]ro5e§protofoIIen ber uerfc^iebenen Sdnber ju finben ift, luonac^ bie 25e{)auptung be§ 33ifc^ofs 2)uranbu§ uon 9}^enbe ah 33eri(^terftatter§ uor bem ."vlonsil uon 3]ienne, ba§, nad)bem insgefamt ca. 2000 ilempler uerfjbrt luorben feien, lueitere fomit faum mefir auf= jutreiben fein luerben, bereits alo eine bebeutenbe 2tbrunbung nad) oben *) S'l^G^U'iiiit erfd^iciieu bov bicfev ^ouimiffiou 590, i>i][. unievc ©tatiftif oben p. 94 if. — -) ©c^ottmiiller I, 237. — 234 — evtd)eint, u)iv^ iiuiii luoljl .^ea biircljaus juftiiiuncn miiffen, lucim er fiir bte 9)i{tgliebevf(i)aft be§ Drbens insgefamt jene ^o^t be§ ^erretus uoii ^.sicensa, 15 000 acceptiert, aim uuter biefeii pd^ftens 1500, Vio, dlitkx feiii im')- 3Cie oieic oon biefeii 15 000 ^emplerii auf fyraith-cid) fommeu niodjten? 9iinnut man ba§ ^ser{;d(tni§, in bein bie t)erfd)iebenen ^ii'HJ^n ober ^^rooinjcn auf (Sypern, roo ber iRonoent fid) befmib, uertveteu roaren, aU ciiifdjeibenbeu 3}ia§ftab an — iua§, luie unfere Suxtionolitdtenftatiftif ergeben f)at, ini aflgemeinen mit Un itbrigen ©puren ftimntt — , fo biirfen luir fiif bie fran§ofifd)e S^uiQt ini loeiteven ©inn ctiua bie .*od(fte, alfo 7000—8000 (i3lieber, anneljuien, luooon auf ba§ ^^fjilipps 33otmd^igfeit unmittelbar unterftel^enbe @e6iet oiedeid)! -/a, alfo ca. 5000 DrbenQ= genoffen, fdmen. ^nbe§ barf bei ber 3lu5bel}nung, in meli^er nad; ben (STgebniffen ber '•^h-otofoCe eben in ^ranfreic^ bie 3(ufnal)me and) nid)t militdrifdjer, niebrigerer, eigentlid) nur jnr S^eriualtung ber Drben^giiter bienlid)er (^kniente ftattgefunben Ijatk, uon ^interfaffen, bie al§ S^ouern ober ^ddjter bie Sdnbereien be§ Trbens bemirtfdjafteten, ober a(§ 33dder, ^iuunerleute unb fonftige ^anbiuerfer bem Drben ©ienftleiftung tfiaten, unb inetdie Ijernadj fo 5af)[rei(^ untcr ben 3^"9^'t auftaudjen, biefe ^a^l oielleidjt urn bie ^dlfte t)erme()rt, auf 7000 — 8000 ert)otjt merben^), ol)ne ba§ baniit t^k ^ai)l ber bem Drben tnittelbar ©ienfte (eiftenben unb gu ifjni im weiteren ©inn in ^ejietjung fteljenben, nur nidjt fi3rmlic^ in ben Drben aufgenommenen, 33eo5(ferung fdion erfd;opft lodre. 3(ber luenn (e^tere auc^ nielleidjt ba§ ,3wei= bi§ X'reifadje betrug, alfo baf? bie gange in ^vrantreid) irgenbioie uoni Drben abljdngige SBeuolterung uiedeidit auf 15 000 — 20 000 ©eefen anjufdjtagen lodre — geroi^ bie I)bd)fte I)ier juldffige ©djdtiung — : mao war bao alles gegen ^^f)ilipp§ fbniglidje 9)ia(^t ? ^a, \u\m baS, ober audj nur bie .^dlfte bauon, lauter fampfgeiibte ^Hitter unb fie atte auf einem ^^unft bei einanber gemefen ludren! 2(ber iiber ein I'anb uon ca. 6000 Duabratmeifen unb iiber eine ^eoblferung uon — nad) ber juuerldffigften ©c^d^ung — etioa 6 9}iilIionen ©eelen oerftreut, baju nur gum geringften ^eile, (;o(^ften§ ein paar ^unbcrt, au§ iuirf(id)en 3)Zd)niern be§ Slrieg§ befte^enb, fonnte fie aU eine luirflic^e Ma^i in miIitdrifdj:politifd)er ^inftdjt gegeniiber beni Eonig ^ijiHpp bem ©c^bnen feinen 2lugenblid in -Betradjt fommen. 9}Jan 1) «ca III, p. 251. ~ -) greiti^ fte^t baim bamit bie ^al)l ber t[>itfad)lid) im "l^rojep auftaud^enben , noie Iad;erlidj teidjt [tub biefe ,,gefurc^teten Sftioaleii" bc§ ^iDitigtuinS gerabe in g^ranheid; auf= gel)o6en luorben! Ta ift and; iud)t eine ©pur Don 3Biberftanb — bi§ 511 ber offenbar uou ber ^^sfjantafie be§ S3olf§gerud)tc§ aufgebaufdjteii, aber fiir eiii fdjlei^tes ©emiffcn, mie ha^ be^ ^^sapfteS ^temens V. feiii muBtc, geniigeiib fdjredfjaften i)iad)rid)t yon ben 1500 3vittern, bie 1312 in ber Unigegenb uon .^ijon fid) uerfammelt l}ahm fotltcn, urn ba§ ^onjil dou iUenne mores §u leljrcn. iBciljreub fie in anberen Sdnbern, loie 5)eutfd)= lanb, 3lragonien, ©i;pern, tro^ geringer ^a^i bod) 3U mnnnlidier ©egen^ uiel)r fid) aufraffen ober menigftenQ anfd)iden, bieten fie in )^ranfretd) faum einen anberen 3lnb(id' als ben uon ©d)afen, bie jur ©d)lad)tban! gefiif)rt luerben. 2)enn — bie^ ift eben ba§ 33e5eid)nenbe be§ fran5bfifd)en ^ro^effes — g e r a b e f) i e r i ft am a H e r u) e n i g ft e n ^-li> i 1 1 e 5 ii e i n e in fold) en ^iSiberftanb iior()anben. ©0 fd)te(^t bie Xempler uon ben foniglid^en 33eamten bel)anbclt luerben unb fo fd)reienb bas llnved)t ift, ba§ iijnm uon biefer ©eite anget^an luirb, nirgenbs ift bem ^ijnig gegen= iiber eine anbere .^altung ju finben, a(5 bie ber du§erften Untenuiirfigfeit; ein 3^iti3'iio einerfeits uon ber ?^urc^t, iue(d)e bie fi3niglid)en ©d)ergen ifinen einjufloBen uerftanben, anbererfeits bod) and) luieber be§ angeborenen 9iefpeft§ uor bem ^onig, ber bei f einen eigent(id)en Untertl)anen faum grower fein fonnte. (S§ I)at faft etnm^ 9trd)renbeo, immer luicber biefe i^oi)alitdt§uerfid)erungen §u l)oren, mit benen bie ^]]roto!oIIe, jumal ju 3(nfang ber 33er^anblungen uor ber pdpftlii^en Slommiffion, luo eg fid) nod) nm eine 9JUH3(id)fcit ber iserteibigung gegen bie 3(nflagen l)anbelte, angefiiKt finb, luie gegeniibcr bem ^^^^apft, fo niet)r nod) gegeniiber bem .^onig: ^^alvo jure Reg-is et Pape", folc^e unb df)nlid)e au§fiit)rlid)ere iKerfi(^erungen („quod non iutendit dicere aliquid contra ecclesiam Romanam nee contra dominum nostrum Papam nee contra dominuni nostrum Regem Francorum sen eorum curias" etc. ^) fel)ren auf ©d)ritt unb ^ritt luieber unb miiffen einen jeben uon bee DrbenS Ungefd§r(id)feit unb c^armlofigfeit gegeniiber jener 9Serbdd)tigung iiberjeugen. ^^er, ber all bas unbefangen (ieft, luirb nid)t uniuiCfiirlid) ju bem @eftdnbni§ ge^ pungen: lua^rlic^, biefe 9}?dnuer finb feine SSerfc^iuorer! 1) @o J. 53. miii). I, 81 9?tttev ®evf)avb be Sau? unb a[)n(id) 1, 82 JKaou( be @ift; ba^ fie auf feiueu gatt gegen ^'apft unb Jlbmg ftveitcu \vo\iai, erfKireu bie 13 bei Staoct (6cim Zi)or (£. aintoiue) iu()aftierteu lemplev I, 135 unb gauj a^nlid) Sl^mo be ^ratinii I, 138. 33efoubev^ ju beai^teu akv ift bie (^rflcirung bev an ©teUe toon ^rofuratoreu, alfo aU |)auptt)ertrauenSmanuev i^rer OrbenSgenoffcn, gema^Iten 4 2;enH5ter (IT, 165—168) wor bev ^ommiffiou, inbem ^ier ber i^ljnig »ou gvanfretd) moglid)!! ge|(^ont unb a(« fet&ft Don g-einbcn beS Orben« getaufd)t ^ingefteUt iinrb. — 2;;n — Das jdilieBt nid)t nuo, Dan fie uiiliequciii luer&eii fonnten, uii= bequein iljre ganje ©enoffenfc^aft fd)on in i^rer ^^Q^ntn siemtid; fe(b= ftdnbigeii ^^^olitif. ^wmai einem .'Qerrfdjer cjeneniiber, ber bie gUic^md^ige UnteriDerfung aQor (Slemente bes Staats imter bie alles iiiDeKierenbe inonard)ifd)e &cwalt fo fonftant als erftee ,3^^^ feiner ^solitif uerfolgte, fonnte iiiib mii^te eine ©efeUfdjaft, bie mit if)reii '^^riuilegieu fo iimnnig^ fad) biefe (S)Ieid)f)eit nnb ^inar luiii ber empfinblidiften Seite, fd)on din; fid)tlid) iljrer ^efteuerung, biirdjbrad), eiii fteter Dorn im 2tuge feiii. lliiD e§ Idjgt fid^ nidjt (eugnen, ha^ bie '3^empkr biefe '^^^^oi(egie^ inamiigfad) mif^braudjt babeii, ba§ fie j. 33. gelegent(id) .s!^ofieitGred)te 6eanfprud)ten, bie eineii fo niif3trauifd) feine 'J^edjte malirenben 3)?onard)en luie ^^Ujilipp ben ©d;onen aiifs dii^erftc reigen muf,ten. ^^ntfe oerroeift in feiner „®nt= roidhtng" M ja auf einige berartige Konflifte luit beu foniglic^en Seamteii roie init bor '^iivgerfdiaft foniglid^er 3tdbte, fo ooii "prooinS unb 2a -liodielle. C^nbent mir M^^ 9?d(jere iiber bao i^erl)d(tnis bee Orbens 311 '^^(jilipp unb iimgefe^rt bem 3. ilapitel uorbetjalten, fonnen uiir bod^ nid^t iimf)in, ^ier 311 bemerfen, bo§ fc^on bie uor£)in enndbnte, eben in ^ranfreid) itno be- gegnenbe ^emplerpvaris, fid) jur 33ereidierung ibrer C^infiinfte loic ibreS (Sinfhiffes inijglid)ft ja^ilreicbe, bem Drbend,^roecf fonft bnrd)an§ frembe SeooIferungSelemente onjugliebern, bie bann ber Drben^priDilegien UiU baftig unb fo ben ftaatUdien ^5flid)ten niebr ober luinber entjogen unirben, — uor affein mit ^ejug auf bie 5>3efteuerung, bie unter '^U)i(ipp mit bz- fonberer Strenge ouf ber 33eoolferung laftete unb biefe mit ^-reuben ber= artige 9(uQfunft§mittel ergreifen lie^ — ben ^ntereffen bes ©taate burd)au§ entgegen mar unb biefen jiuang, auf ^WepreffiomaBregeln gcgeu ein foidi ftorenbes (Element gu finnen. Unb biefeo neibifdie 9)ii§trauen unirbe uerme^rt baburd), baB ber Crbon reid) mar. (Sg finb jioar iiber biefen ^l{eid)tum beo CrbenS nid)t loeniger iibertriebene isorfteliungen oerbreitet worOen, alG biejenigen, meldie mir bejiigtid^ ber 3ab( unb 9)Jad;t Der Xempter 3U forrigieren tiatteu: 9Sorftclfungen unb ^ef)auptuugen, meldie faft norfi fdjuiieriger aU biefe fid; auf iljr bcred)tigteG 9Jiinu§ reoujieren laffen. ^'^bem mir I)ier auf eine eingcbenbere Unterfudiung, meld)e in ber uns gebotenen iliirge fid) faum abnmcben lie§e, oer^iditen, bemerfeu loir uur breiertei : 1. baf? bie oon 'ii>i(rfe beliebte, auG ©rouoeric gejogene unb banad) uon -^^1113 luieber aufgemdrmte ■l^ergleid)ung, woimc^ bie ©infiinfte ber Xcmpler fid) auf 20 SJiiQionen Xt)a(er belaufen baben follen, mdfirenb ber ^bnig uon ^ranfreid) auG feinem gefamten S)omaniaIbefi| faum iiber 2 ^JciKionen '; ©. „(S-nt»." p. 65 ff. — 237 — j^rancs bc^ocjcu Ijabo, vox '^outaricci cin^djcnbcn UiUci"|ud)Uiu^cn ijerattc biefer ^inanjuerfialtiiiflc iiid)t otidj ge()alten l)at. Tiad) bicfeii ') betnu^eu allein bic Sloiim fiiv bcii tonig(id)en -^oftialt imcb unjorom @e(b ca. 17 tiJciQioiieu ?vvancQ itibrlid;; bie ©efamtfumine ber aiiftcrorbciit(id)en ©teiievii unb 3(uflagcii abcr, bie uon 1295 — 1314 ertjoOeii lm^r^en, iibor- fteigt eine 9JiiIIiarbe. 2. ))M)t lucnigeS t)on jenen iibertriebenen ©erii(^tcn iiber be§ Drbens r)teid)tnm ift, line ©diottmiiller iiberjeugeiib imdigennefen t)at, auf beu Umftaiib lUriicfjufubren, bQf3 bie ^empler in jener Mreiij^ giigoperiobe iiberbaupt, uor oHem in ^-ranfreidi, ben ©elbuerfebr uer== mittelten unb aU 2Bed)Gler unb ^anquiercv felbft fiir ben iilonig, t)ielfa(^ tf)dtig maren, eine i()dtigfeit, luetcfte ebenfo burd) ben Unitrieb be§ @e(be§ 5ur 'isermebvung i^rer Slxd\k als burd) bie infolge bauon uergrof^erten unb burd) htn 2lnb(icf be?? burd) iijte .*odnbe (nufenbcn @elbe§ fc^einbar beftdtigten ^^sfiantafien unb ^)eriid)te') uon ibrem '"Heid)tum jur Steigerung ber (>)efa()r uon feiten neibifd)er 'Hiddjte fiibrte. 8. 9)ioc^teu rair nid)t unteriafjen, jur ©eiuinnung eineci rid)tigen i)(nf5ftab§ fiir eine ^^ergfeic^ung bes templeriid)en 33efi^e'3 bie von 53outaric^) gegebene unb Don Sea^) reprobujierte dloti}, anjufiifjren, ba^ 1300 bei einem bem S^i)nig burd^ ben illerue uenuiltigten .3>-'hnten bie STempler in ber ^^^rooinj 33ourge5') 5u 6000 ^m^% (tourifd)) unb ju ebenfooiet bie c'gofpitaliter, bie (Eifter= cienfer aber auf bas 4)oppelte gefd)d^t luurben. ^tefe '^^royinj madjt aber etn^a Vs be§ bainaligen J-raufreid) am. ^k 9ioti,^ ftiutnit mit unferer Semerfung, ba^ in biefem SanbeSteil, umfaffenb vor aUeni bie 3(uuergue, tempter unb ."pofpitaliter in glei(^eui 9)?a^e, nduilid) 5iemlid) ftarf, Qugeficbelt geroefen ^u fein fd)einen, ludijrenb fonft bie ^empler me^r am bem (frdnf if djen) ^H'orben, bie ^ofpitatiter am bem (romanifd^en) ©iiben iid) refrutierten. 3ie ift aber auc^ beS^alb bemerfen^roert , uieil fie einen uiertootten 9(nbaItGpuuft bietet fiir hm 33eiiiei§, baf? juiar bie 2Ingaben iiber ben templerifd)en 33efi^, iponac^ unfere 'JiMtter uielfad) ai§ bie reid)ften unter alien Drbensfeuten oerfi^rien luurben, iibertrieben finb, aber immert)in ber Drben im i^ergleid) ju feiner uer^dltnismd^ig befi^ei- benen ^^Jcitglieberjal;! ein burd) f einen 33efi^ jebenfaUei in bie 2(ugen faUenbeg 33eDotferung§eIemeut bilbete. Hub ba';^n iinirbe bem Crben oorgeroorfen, baf^ er biefe dl^id)- ») ajgl. iBiHitaric, X. «uc§, p. 327-346. — -) Stiif ba« t^efanntefte biefev @e- vu(i)te, »on beii 150 000 (^Jotbgulben unb 10 5JJauItieren DoII ©ilbevbenareii, bie a)?o= (an bei feiner 2infunft in 'JJari^ mit fic^ gefii^it ^aii, gel^en luir na^ bev 2I6fertigung buvd} ©d)ottnuiller nid)t weiter eiu. — '■) 3nx 3. ^apM be« IX. Sud)^. — *) Sea 111, ]}. 251. — =) yiai} unfevu iJiotijeu fc^reibt Sea i^erbeaujc, \vi^ U'of)! ein 'i)Cr= iet)en unive, ba biefe ''l^rouinj nieift eni.ilifd) wax. — 238 — tiimer nid)t immer auf redjtiidjc SIBeife jufainmengebracfit hat. ^efanntli^ i)at biefer ^sorronrf aud) unter bie 9lnf(age=2lrtife[ 3lufnaf)me gefunbeu (3Irt. 97—100) in ber ^orm, bo^ bie I'einvler ,,e3 fiir feine Siiiibe gef)alten l)abm, per fas et nefas ben Drben ju berei(^ern; ba^ [ie ha^:> bei ber 3(iifna(,)nie fogar eibddj (jaben nerfpredjen miiffen; ebenfa ba^ bie 2((mofen nid)t nad^ ben ©tatnten an§geteilt unb bie .^ofpitditdt nidit beobad)tet nnirbe". ?(nn laffen fid) and) biefe 3>oruiiirfe gar Ietd)t anf isolfogefd^iodfe jnriidfiibren, ofine ibm meitere ^ead)tnng ^n fdjenfen. S'enn mie (eid)t berartige ©efdiind^e and) ofine bie minbefte Unterlage entfteben, roei^ jcberniann; unb baB bei ben 3:emplerii oodenbs fdjon luegen ifjrer ^^inanjgefd^dfte io(d)e ^i^erbnd)tignngen anffommen niufiten, liegt ja auf ber .s^anb. 3nbe§ luenn mir (joren, luie allgentein beni Drben in oerfdiiebenen Sdnbern biefer 3tuf na(^ging \) unb and) non ntondjem, ben Trben fonft in Sdni^ neljnienben templerifdjen 3'^i'f3en biefer SSorrourf jugegeben roirb-), fo merben uiir bodi geneigter, anjunetjnien, ba^ etmae 2Bat)re5 baran fein niufete. Gntfd)eibenb aber mirft oud) 'i)kx bie .^eran= jietiung ber (Statuten nub bie faft bominierenbe 9ioIIe, melc^e ^ier bem 3Serge(ien ^larrecin" jugeiniefen wirb''). Serartige ^eftimnuingen fonnten offenbar nidit of)ne ©infhif? auf bae praftifdie 58er{)a(ten ber Crben§= genoffen bleiben, fonbern muBten ibnen allerbings Sereid)erung be§ Drbene um jeben ^^^rei^ faft aU bie erfte afler Tugenben erfc^einen laffen. ^n biefes ilapitel geljort and) bie, tro^ bes ftrengen -IserbotG won Simonie burd) bie ©tatuten, non einer 9ieil)e non Templerjengen in aller ^roden= £)eit beigebrad)te Qluefage, ba^ fie bie 3(ufnaf)nte in ben Drben eben ibreni SSermogen, fei ee bem fpdter ju boffenben, ober ofter bem gleid) bei ber 2(ufnaf)me mitgebracbten, gu uerbanfen getjabt batten^), ^iefen Xei( ber *) sQ^t. J. 33. bie iiic^t tem^3lertid}eii ^t'li^c" tni engliji^en i>rcjep, jpacemaitn p. 322. — -) 35gl. liber bie 9tctle, bie Wolai^ in biefer .r-\in[idit 5U9efommeii feiit foil, ©c^ottmiiUer I, 604 ciiif ©ruiib i>ou aKic^. I, 640 unb 186. liber ben ;>i"5en ^or= rourf lion ^^i^abgier unb @eij I'^gf. inSbefcnbere nocE) bie S^UQ^" 15 bei 53^id^. I, 264 ft. ; 13 (I, 249 tf.); 20 (II, 301 ff.); 22 (I, 311 ff.); 37 (I, 367); 56 (I, 446); 136 (II, 12) u. a. — 3) !i>gt. oben p. 104. - *) ajgl. fo ben Beugen ^peter be ©. 2Jia: merto (103) eor ber papftlic^en .fommiffion (3J?id^. I, 588), ber geftebt, au(^ er n>dre gleid) anbern fd^on friiber an6 bem Orben getrcten, ir^enn er ba« @elb, bag feine greunbe fiir it^n bergegeben, ()atte ttiiebcr befontmen fonnen; ober ben 3^";^" SfvtDiianb ^Bergeron (105), ber i»egen feineS 9teid)tum5 in ben OrOen getodt ivorben fein tt>itt (er befa^ ©iiter im 28ert oou 800 2icr. tourif^). ^i^nti^ fagt ber ^^riejier Stlbert be 3fiumercourt {Wid}. 11, 407) oor ber ^snquifition in ^^}arii3 1307 au^, er l&abe fein ganjeS ^ermogen, 40 ^fb. jal^rl. Ginfiinfte, in ten Orben gebrad)t, bereue e^ aber. .§iugo be SRarfac (3e"ge 206 2Jiicb. II, 205 ff.) gefte^t of}ne >veitere6, baf^ oimonie ini Crben biinfig toorgefonimen fei. ^lod) f(^(inimer ift bie :?hii?fage von ^Sartfjolonuind — 239 — 3(iif(agc locrbcii luir joiiiit im alfgejueinen, b. I), in iljvcm allt^einoincii ©inn, rate ah ofteres 3Sorfonunm§ at§ berei^tigt aiierfeiuieii ntiiffcn, iuo= burc^ md)t ausgefrfiloffen ift, baf3 bao Slhnofengeben 6ig §u einem cic= luiffoii ©tab forinetl al§ ©tatutcnpf(id)t eingelialten unb ba^ in mau(^en Drbcnoprouiiijeu inic uon einjelncn 2^emp(er()aufern audi eine mitbcre unb freigebigere %^xa^i^ befo(gt worben ift, raorauf man fidj ,^nr 3]erteibic|ung berufen fonntc unb and) bcrufen bat '). %iix ben Drben im grof^en unb ganjen ^errfdjte offenbar ber 3i'9 ^ov, lieber ju menig a(^ 5U oiel nad; biefer 9ii(^tung ju tf)un unb oerfd^affte i^m nid)t ol^ne ©runb ben diu^ ber ^abfud)t. ^reitic^ miiffen wir fotc^e ©igenfc^aft and) mieber fiir ebenfo imtiirlid) anfetjen mie bie 3(nf(age auf eigene ^olitif. Xcnw mie foffte eine bevartige Corporation ebrgeijiger 9iitter§(eute einer foldien ©efaljr entrinnen '^ iiberall um fie berum feben mir \a beiifetben 58orunirf gegen bie £U)fter luie hen Kternsi, uor allem bie i^ierardiie, erljoben. Hub bei ben Xemvt^rn trat Ijinju, ba^ e§ bei ibnen uiel mel^r a(§ bei oieten anberen in itjvem bered)tigten ^Wi'dc (ag, mi.iglid)ft niel ntateriellc .'gilfomittel in bie §anb ju befommen, ba fie \:hen ^u ibrem ^^auptbernf, bem anptfadje luar : ©elb, ©elb unb roieber OJelb ^) ! Unb baf^ bariiber, iiber biefer fteten @en)ot)iuing , bo§ ©elb a(§ ba$ ^auptmittef gum S^vcd anjufetjen, lel3tere§ gerne unb bei uieien jum ©elbftjmed wurbe, tdBt fid) anber$ gar nid)t benfeii; ebenfo, baf^ bie and) in hm 3:'empler()dufern ansgegebenen ober ()ingeuiorfenen ^;)t(mofen, auf bie nmn im gangen 9}cittelaltev foId)en DrbenQgenoffenfd)aften gegen= iiber ein gott(id)e§ 9(nred^t ju baben glaubte, roenig im ftanbe raaren, mit jener mi§giinftigen ©timmung roieber ju uerfol^nen. 9)Zod)ten fie bod) oft genug met)r mit f)od)miitiger ikn"ad)tung ober ununlHger ©ebdrbe me^r au§ ^^f(id)tgefii^l gegeben roerben, at§ bafe roirfiic^e teitnel^menbe 33arm; t)er§igfeit au§ ibnen ^erau§jufitf)(en geroefen lodre. ®em ^emplerorben iBart^oIet (Beuge 198 »or ber papftL R\Mninii[ton, 2Jitc^, II, 187), er fei iitit ©d^utben belaben, aber mit ©ittern im 2Bert ttoii gut 1000 ^^>fb. toitrifi^ in ben Orben getreteii, ber Orben Ijahc aber feine Sd)nlbcii nii^t bejal^It, [onft l^citte man il^n tca^r; fi^einlid} nict)t aufgenommen. §ier ift mirflid)eS „uetas". — ^) ©0 fiil^vt befonberS ?50^anne8 be ^iioeUa (3f"9^ ^'0 '^f' Tt\6). I, 548 ff.) an, baJ3 er in 53arlettci Smat in ber iISodE)e Sthnofen an 1500 ^^erfonen ^(lii au3tei(en fe^en. 33gt. aU S^nc^^n fiir bie aJtilbtbcitigteit bes Orben^^ befonberg nod) 50 {mi^. I, 431), baneben 31 (I, 347) n. a. — 2) ©nratif bat ciM) ^iUlinger in bem tctUen feiuer „?tfabemifc]^en iUnlragc" f)iii= gewiefeii. — 24(1 — fel)(te cine fold)c 3(iiloitinu] 511 u)irf(icl) meiifd;cnfreiinb(i(f)cii (5)efuf)len, mic fte ber Soiiaitniteiorben in feinem ©tatut ber .^vnnfenpflege befajg, raeld)e bie biirc^ ben ©totj be^ 9iitterg uerlel5te (Snipfinbnng luieber oerfol^nte unb bnvd) bie mani^erlei pcrfonlidjen 33e^iel)nn(ien erfolirencr ^ilfc ben 3teib nnb bie 9}tif3gnnft ber Senolfennui oft mieber in ®anf unb Si)ni^ patljie oerroanbelte. 3)enn and) ftolj nnb l)od)nuitig maren bie Tempter, miiffen c^i alkm m^ geiucfen fein. ®a§ Seunif^tfcin uon ben in ber 2i)at nid)t geringen iVrbienftcn nni bie allgenieinc ©ad)e ber Ci^riftenlieit unb ilirer Unentbei)rnd)fcit fur bie imnier nod) als t)od)fte ^(ufgabe berfelben ange= feftencn ^reug^ugSibeale, ime bie abel eft 0(56 ©efinnnng, mit ber man bariiber umdite, bafe fein nid)t ben ftrengften 3tnforbernngen ariftofrotifdier ©eburt geniigenber 33ruber unter bie eigentUdje 9iitterfd}aft aufgenomtnen TOurbe — ber .tontmentar ju ben ©tatnten gicbt bafiir einige (e()rreid}e 33eifpiele — forgten offenbar bafiir, baj3 ber weifie ^^Jiantel niit beni roten Jlreuj nidjt burd) i'lbertriebene 33efd;eibenl)eit auffiel. ©0 tnirb benn mid) uon einer ganjen M^\i)^ templerifdier St^nG^" f^^^ft Ubermut unb ©to (5 n(§ ba§ einjige ober ofter al§ eines ber grof^ten (>3ebred)en bes Drben§ gugegebeu'), menu and) non mandjen auf bie „Cberen" bef dminft -). ^iir berartigen .godjuuit pftegt fic^ ba§ ^olt uon jefier babur^ gu rdd^en, baB e§ folc^en .^erren ober ^(affen urn fo itb(ere ^inge .^ntrout nnb nad)fagt. Siefer 9{ac^rebe gaben bie 3:'empler burdj if)re ftarre 2lbgef(^(offen= I)eit unb befonbers bur(^ bie iibertriebene ©trenge, ntit ber fie iiber bie ^eimli(^f eit unb @el)eimf)a(tung ibrcr ."ilapiteUfi^ungen unb ^apitelsbefdjliiffe luadjten, erft red)t ^Jaljrung. SBie gefai)rlid) biefe ^eini= lidjfeit luegen be§ ^l>erbad)t5, ben bad 33o(f baraus fcbopfte, fiir ben Drben war, Tinirbe won mand}eni meiterfdianenben .^opf unter 'txtn Templern felber empfunben^), am ftdrfften uon ,§imbert 33Ianc^e^), bem @ro6= prd§eptor uon 2(uuergne unb ^oitou, ber bei feinem 'l>erf)or in (Snglanb auf bie ^rage nad) iijrer Urfad)e einfad) ,,T)ummljeit" („per foliam") al§ ifjren @rnnb anjugeben luu^te. Tier nrfpriinglii^e ©rnnb biefer ^eimlid)!eit ift ja (eid;t gu erraten, luenn toir uns erinnern, ba§ in biefen Slapitelu bie friegerif d)en Unterne^mungen, uor allem im I). £'anb, be= fprodien unb geplant unirben, ju beren ©elingeu ^Berfc^raiegenbeit fo gut >) !j3gl. (^eralb oe Stugn^, 3euge 103 bei Wid). II, 82; 3BtU;e(m be lorragc, 126 bet mH). U, 12; aBUt)eIm be Siege, ^euge 125 bei mid). II, 9 u. a. — -) ©0 befonbere ©tej^^aii De (Sedario, ber 221. ^tn^i (bei Wid). II, 243 f|.). — ^) ®o uncbev uon Si(l)elm be Siege Wid). 11, 8 f. — ■*) iGgl. beffeii 3lu^[agc 5tl!i((fiiu% .Hoiijil. in-it. II, 364 (Sea III, p. 255). - u\ — n)ie fieiitjutage erforbertid; mar. 3(uf5erbem mar, wie un§ bie Statutes geigen, eine jmeite i^auptabfidjt babei 'iNerljiitung yon gegcnfeitiger Wd^- giinft uiib 3i^i^tra(^t infolge ooii 3lii6p(aubcreieu. ^nbes fo beredjtigt biefe C^iriinbe im§ fd;ciiien miifieit, fo imirbc bie ©adje bod) iibertriebcu unb and) fiir Situatioiien, wo feiii ©rimb ba5ii uorlag, beibeljaltcu. Unb n)e(d) fd^dbli(^e SBirfung 'Qa^ l^atte, jeigt unfer ganger ^roje^, atiiit aber and) uortjcr jeber, ber bie @efd()r(id)feit biefes Jaftor§ „-lHTbad)t" im 3}iitte(alter fount. 'Jiir m\^ finb bie grculidjcn 3}inge, meldje man iljnen ba imdijuerjdtjlcn nni^te unb bie ^'ru^ gum gro§en Xeite fiir bare SJiiinjc nimmt, freilid) nur ein 3£iUVi'^v ^^^ wenig roirfiidje ©ijmpatijien ber Crbcn in ber 'l*o(f§nienge befaf3 nnh vok gefdbrlid) eine foldje 2tbfperrung uoni 5l>olfogeuuit and) fiir beuorjngte iUaffen uiirfen faun. 3lber nid;t nur bes geu)of)nli($en 'i>olfeg ej-ationen oon jener riui: (cgien unb OJleic^giiltigfeit gegen einjelne ik nod) befc^rdnfenbe fird)(id)e SBerorbnungen, me(d)e (5)Ieid)gii[tigfeit offenbar fd)on uon ^nnoeenj HI. untcr fcinen im Kurialftil jn uerftel)enben „bdmonifd)en £el)ren" gemeint ift, mnbrfdieinlid) etlid^c 9lbmei($ungen uon ber urfpriinglid)en Crbens^ rcgei, mie bie uon ben ^Templern ,^ngeftanbenermaf5en friib^eitig anfjer ') ;I?,il. oCeii 1). U2 ,iu •j.>vul3 „(viit\v." p. 101. — 242 — ^rayis gefc^te CS'inridjtung eines SJoDtjiatS^) ober — iinb biefc§ niefir no(^ — bie bcrcito crmaf)nte Ijiu itnb fjcr rorfonnncnbe (Bimonic im ber Slufimtjme unb iimnnigfarfje 3]crfdiniinic ber rcligiofeu rrbenspfliditen. fiber bicfe muf^ umn fid), wie fdjon bie friifjeren (Statutenbeftaiibteitc er: fennen laffeii, atlerbings imiiter (eidjter megoiefeljt Iiaben, meim nud) nidit iiberaU. Tniieben IjaiKU unr aller Sj?a[jrjd)einlid)feit imd) vox nUein an fttttidic ^efcfte 311 beiifen. Ta^ fo(d)C aud) bei ben ^cmplevn uor^ famen, faim um bei ifjrem ^^odimiit unb ifjrer i1iif5adjtiing aiiberer Seute nad) bein Spricftmort „.§odjnuit fommt uor bem Aall" luenig uniiiber^ iieljmeii, mdre and) bei ber gaitjen duBeren ebenfofe^r aU innereu (Situation biefer S^ittersleute eiu iDirfHdjes SSunber geiuefen. SBorin bie)eI6eii aber bcftmibeu unb in meldier 9?idjtung fie lagen, bafiir fdjeint unS bie 9Inf(age Quf (Soboniie cber irrefiibrenb a(§ ein 3!?cguieiier. ^iefe feben inir metmeljr nicbt nur in ben ©tatuten niit fotdier fittHd^en Gntriiftung bc-- banbelt, fonbern ec cntfpvidit biefer (Jntriiftung and) hai ikn-[)alten ber iiu bifd)oflid;en ©arten nerfannuetten, jur ^erteibiguug vox ber pdpftlidjen 5lommiffion erfd)icnenen Tempter fo burd^auS, ba§ rair faum inetjr nto an wreingelte SSorfomnmiffe benfeu biirfen. Tagegeu fd)eint un§ bisfjer 3u lueuig 39ead)tung gefunben 5U fiaben, uia3 noit ili>infeu in eincr anbern 2lnf(ageurfunbe entbatten ift, ndnt(id) in ^^^onjarb be ©ifie' jornniutigeni ^enun^iatiouQU'ttel. Tiefer 3<^tte(, von bem '^h-opft von ^^^oitiercv ^^tjiIipp be i'otjct, bem Cberauffeber ber ©efangenen, am 27. Diouember 1309 uor ber pdpftlidjen Mommiffion gur SBibertegung Der einbrucfSDotten 33erebfamfeit, momit er fid^ nun jur iserteibigung be§ Crbeno befennt unb olte friitieren ©eftdnbniffe auf bie ungetjeure Cual ber potter unb bie 9lngft nor berfelben fd)iebt, i[;m felbft nun uorgeljotten, ift beotjalb fo merfiinirbig, meit '^HiUjarb geftebt, baf3 er biefen 3*-'tte( in ber '^i?ut iiber eine 33eteibigung, bie if)m ber (Sc^obmeifter beo CrbenS jugefiigt tiatte, gefd)rieben l^atte ..tnmqnain tnvbatns contra ordinem"-), in ber Otbfidit, gcgeniiber bem 9)iiBerfotg, meldjen bie offijielten ?tnf(age=3(rtife( n)C(\\:n i^rer ©runbtofigfeit gegeniiber bem Drben i)ahcn nuiBten, eine beffere tt)atfddj(idje Ghimblage jur 9tn!(age gegen ben Drben 3U liefern. .^auemniui ■'') unb Sdiottmiitter ") getjen iiber biefe STrtifet, al§ non augen^ blidlidjer 9iad)fud)t eingegeben, unb roeit fie mit bem fonftigen 5(uftreten biefeS 36ii9^'i/ ber fein friitjereS 93erl)alten am 12. 9}iai 1310 in ben ^lammen fii^nte, aHerbingc burdjouS in (3egenfat5 fteben, fur^ binmeg. ') £ic)e iBcr|aiimni3 irirb a(6 6ebeuflid)e (istatuteinoibriiifeit wn beii iicUMCiV tcftcn tcmplevi[djen 3^i'3^" ^'•^'^ ©eravb be (iauj.- (9h\ 71) unb 9iviinaub be 2;vemp(ai; (9ir. 48) gaiij befonbeva getabcit (|. mH). I, 388 unb 423). - 2) mid) 1, 37. — ") .r^aoem. ji. 232 cni\ifiiit bie ^?[vtifcf iV^^ ^^'^<^>^ ciimivil. — ') 2d)ottmu((cv T, 311 f. - 243 — 9l6cr offenbar luit Unrerfjt. ^cnn roeim bic Mad)t an6.) oft gegeii beffcre 5(bfid)t ()Qiibe(n Id&t, fo madjt fie bcGmcc^en bocf) nirfjt notiiienbig ijum Siinnev; fonbern ebeii bie uon bcr 9?ad)fud;t biftierte 3(bfic^t, ben 9ln= flacieii tjet^eu ben Drbeii ciiic tt)atfdd)lid)e Unterfagc 511 Hefcrn, imif^ nm biefc 9trtiW aU dm Shif^enmg i'tber bic SBirflidjfeit boppelt beQd)ten§; inert nuuiieii. '^a^n ftimmt itjv ^idjatt fo luerfunirbig init bem, roa§ fonft tei(§ bie 9lnati)fe be§ (£tatiitenbud}§, teil^ bic allgemeine pfi)d)0; logifdjc SBafjrfdjcinlidifeit an wirflid) begviiiibcten 3^sonuiirfeu gegen beii Drbeii ergtebt, iiberciii, bajg luir iin§ mir iimnbcru fomien, bafj man bibber biefen megen i^re§ prooencalifd^en ®iateft§ aflerbings etroas fd^toerer 311 eiitjiffernbeii 5(rtifelu iiicbt gri3§ere ^difmcrffmnfeit gefdjenft tjat, itnb i\m inn fo lucljr ucranlaftt fiiljleii, jur CSfjarafteriftif ber ^einpelritter; fd)aft iiieiiigftenS bie ^aiiptpunfte biefer 9(nffage (jiev itiicbersiigebcn. ©§ finb iin ganjen 11 3trtife(, fiber bie man bic tempter uerf)oren fofle: 5 bnnon, bie 4 erften unb 9tr. G, entbatten eigent(id) nid)t§, a(ci inao ftatutenmdf3ig mar — ein lueiteres 3*-'ii9niQ bafiir, ba^ '^sonjarb bie ilMrfnd}feit fdjilbern roofite, obgteic^ er biefelbe wotjl yeraHgemeinert unb fo iibertrieben bnt — . @§ weifen biefc 3lrtife( (jin 1. auf ba§ 'iscrbot, \>a^ uon DrbenGmeiftern an bie 2:'empler ergangen fei, bei ber 9}ieffe bem '^sricftcr an bie §anb 511 ge(;en — offenbar foKtc bamit bic and) in ben ©tatuten bofnmentierte ©uperioritdt be§ S'titters gegeniibcr bem Slicrifcr auSgcbriicft merben, ein meitercs ,3^i'9i"^/ ii^i^ f^^^F ^^'^" t'itter({d)e ©eift ben mond)ifd)cn Idngft iibcruninben batte — . 9cr. 2 gilt bem gleid)faU5 ftatuteinnd^igen -4>erbot ber 3:aufpatenfd}aft. l^iidjt minber ftatiitenmdf3ig ift bas ;'). 'l^erbot, baf3 fein Xempter iibernad)ten biirfc, luo ein Si^cib liege, ©benfo bnrdjanS nad) ber 9iegel loar, luenn 4. bie DrbenSmcifter bei ber 3(nfna(jme oon Drben§fd)uieftern , a(s 9(ffi(iierten be§ 3:;empeICv bicfe ba§ rrbensgeliibbe non 9trmut, ©cljorfam unb ,*ilenfd)()eit fdjiuiiren (ief^cn unb ibnen felbcr bagegcn „foi et loiaute", rcblid)ee. 3>crba(tcH gcnu'if] ben Orbcnggefel^en uertjicBen. ^nbe§ fiibrt ^^onjarb biefen 9(rtifcl (line and) fdjoii Ta. 3) wo^i nur bestjatb an, uin in beflo merfiuiirbigcrem Montraft bamit ben 0. erfd)cinen ju laffen, in bem cr ben Drben^oberen Doriuirft, baf? fie, menu bie ©djuieftern auf jenes ©cUibbe bin eingetreteii feien, biefefbcn iljrcr ^ungfraufc^aft beraubten („Ies despouceloieut"), unb anbere ©cbiDcftern in gutem 9((ter, locldje bddjtcn, in ben Drben gefoinmen ,^ii fein, um itjre ©eelen gu retten, miiJ3ten mit ©eiualt ben ^OJceiftern ju Si>inen fein unb tjdtten oon itjuen .vtinbcr unb au§ biefen .ilinbern uuu^ten bic 9)?eifter DrbenSglicbcr. Se|tere§ fei luieber im ^JlMbcr-- fpnicb mit bem al$ G. Mlagepunft angcfiitjrten Drben^iftatiit, baf] fein ^'■ih'nber einen aiibevn aiifiiebmcn biirfe, m^nn er nidjt an alien (^Hiebern — 244 — gefimb uiib au§ redjlinoBigev ©fje gebiirtic^ iinb ein 9)iann uoii gutcr 9(iif= fiiljrimg imb ©criidjt fei. ^amit fommcii mix alfo auf beii bcreits loieber:: l)oIt betianbelteti aiormirf uoii ©imonie bei bcr 9(iifnaljme, luovauf ami) 2(rt. 8 unb 9 geljcn: jener befageiib, baf? bie SJieifter ber 2.^aIIeieu iim bie cintrcteiibcu 33riiber marfteten, unc man auf bem Maxit m %^\cxh uerfauft, obgleid) bodj ©imonic uon ber ^eget ale ein eo ipso ©vfont; muiiifation, von ber nur ber %^a\^\t Kifeii Bime, iiac^ fid) jieljenbeS 3Ser= ge^cn gebranbmarft iiierbe. liefer, offenbar einen von lange (jer baticrenben Sngrimnt uerrateiib, giebt beu Cbereu fd)ulb, baf3 fie fid) auf bie .s^eiligen fc^rooren liefjen, ba§ ein 33ruber meber burd) ©efd)enf nod) $8erfprec^ungen in ben Cvben gefoinmen fei, uid()renb fie bod) luoljl lu listen, meld) falfdie ©ibe bamit geleiftet roiirben unb fo bie Seute nur uni i{)r (2eelcnl)ei( tirdd)ten. 3(uf ben gleid)fa(I§ aU uiotioiert n)ieber()o{t anerfannten ^>or= luurf iibertriebener i^abfuc^t, uon „laiTeciii", aber fiii)rt un§ 3(rt. 7, befagenb, insgefanit feien e§ rduberifdie 2mk, rael($e anberc urn ein bi§d)en C^elb untbrdd^ten, „sil estoient freres" \). ?>'erner geigt 3(rt. 10 ba§ 9.un-l)anbenfein uon ^sarteilid)feit unb Ungered)tigfeit ini Drben an, inbem ben '^^rdjcptoren ber 33aUeien uorgemorfen mirb, baf? fie, lueiui if)uen uon eineni geii)ol)nlid)en 33ruber irgenb etuuis gefagt u'erbe, luao fie drgere („li aunuieut"), biefe mit ©efc^enfen beim ^^rooin^ialnteifter oerfolgten, fo bafe bie armen Sriiber iiber ba^ 93ceer ober in ein frembes Qani) uerfd)idt luiirben, mo fie unbefannt feien unb loo fie im 5lrieg ober au§ a)iangel fterben niii^teu; unb wenn einer bann ben Crben oerlaffe unb man luerbe feiner [)abf)aft, miiffe cr e§ mit bem ^erfer bii^en. ©in 3lrtifel, ber atterbinge bafiir ju fprcd)en fd)cint, ban fonberIid)e ^egeifte= rung fiir ba§ 9luGriiden ^um ilreujsug gegen bie Ungldubigen im Crben nid)t mef)r uor{)anben roar unb man, roenigften^ teilroeife, bie ©inberufung ill ben Crient mef)r ah ©trafe bemi aU ©rfiiUung eineS i>r5enGrounfd)eQ betrad)tete. — ©nblic^ fd)reibt 3trt. 11 ben i^erluft ber ^nfei 'lortofa unb ber bort gefangenen Sriiber einem ber ^empler, ©erot be ^^i(Ier§, unb einent an'otxn jur 2a\i, lueil biefer mit feinen greunben, hm tapferften 9iittern, einen 5^ag 5U friil) aufgebrod)en fei unb fo bie anberen im ©tid)o gelaffen l)abe. S)a§ ©anje, unb befonbers biefer le^te ^trtifef, ein 3*^iigni^5, "i^a^ bie alte (Sintrad)t unb ^riiberlid)!eit im Crben, fiir roeld)e ber „baussaiit", bie gwei 9teiter auf einem ^^ferb geigenbe Crbeneftanbarte, ba§ befanntefte i^ennjeidjen geroefen mar, Idngft geroid)en unb einem ge- ') .fMcv mxh \vol)l buvc^ iBerfc^en bie 9?ccjatiou wegcieblkbeii unb fo ju evijaiiicii jeiii „sil ii'estoieut freres" = lueim e6 nid)t iBn'ibcr waxai. Obcv foKtc ivivfliri) beabfi^tigt fein ju fagen, ba^ and) bie Ovbcn«briibevfc^aft hn 33c)il3 wn cinigcm ikx-. moiV'ii iiidit t>or 9cad)f}ef(iiiuien uad) bem V'cOcii fid)crt? — 245 — ftifjrlidjon 'Jaftion^uicfen, uoll drin({d)er ^ntriguen uiib ^^sarteiuiu^eii, "i^Iat^ (^emac^t i)atk. Unb mie ©djottmiitter fjeruor^ebt, erf)a(t biefcci 9tej'ultat burd) 3a{j(rcid)C ©pureii in ben ^^rojeilpvotofoKcn feinc Seftcittnung. ©0 [iiib e<^ frci(id) inaiidicvlei fdjiuerc 9.)ii§ftdiibe iinb Wlif^-- hvandK , in meld)e nm biefcs (Sd)riftftud eiiieit (iinblid tfjun (dJBt, and) lucnn man baraii feftfjcilt, bafi '^nm^arbs fdjabenfrotjer ^injer iibertrieb unb ucrallgcmeinerte, was nur ucreinjcit uorgefoninicn max ober fiir ein- jelne ^^'rouin^en unb 2:eile be§ ©anjcn ©eltung (jattc. ©§ ift bod) bao 33ilb oon einer gefdl)rlid;en Hrifis, in ber ber Drben fic^ befanb unb nad) uioId)er u'ir nii^t inef)r erftaunt fein luerben, baf? ber Drben nid}t nieljr leiftete, a(§ mas tljatfddjHd) von \i)m berid)tet uiirb, unb bafi ber oon ^^l^ilipp gegen if)n gefiiljrte 3dj(ag i(jn in foId)e .Svonfufton unb iuiber= ftanb§unfdl)ige 3iiftttti"^^''§flii9^fofigfeit uerfel^te, raeldje fo manc^eSmaf unfer SBefreuiben erregen ntodjten. ^efonberS ber ticfen Gntfrembung ber Crben§niitg(icber gegen einanber infolge ber -^^arteiungen, bie ber 9ieib ber Sanb§mannfd)aften raie ber ein^elnen CrbenSgrabe gegen bie anbern init fid) bradjte, ntiiffen roir nid)t luenig bie Sdjulb baran beiineffen, baf^ bie i\ata[tropf)e '^m Drben fo unoorbereitet unb fo luenig auf ber Qol}t ber Situation fte()enb traf. 3^iirfen luir bem Urteil eineS ber einfii^tigften Drbensgenoffen, beci oftero genannten fterftarb be (Saur^), glauben, fo trug ju biefeni gegenfeittgen 'l^iifUrauen nid)t luenig bie Unbefanntfdjnft ber geuiot;nlid}en DrbenSgenoffen mit bent ©anjen beo ©tatutenbudjS, qu§ bem fie i^re eigentiindidjen 9tec^te unb ^^^ftid)ten (eid)t ptten entneljuien fiinnen, bei. 5Xnbererfeit6 raeift m\§ bie Semerfung be§fe(ben 9}iannee-), es fei aligemeine 3(nfid^t unter ben dltern 33riibern (ben „])rou domes" ber ©tatuten), baf^ ha§> Sinbringen uon ©ete^rten bem Drben feinen ©eioinn gebrac^t ^ahc, auf eine fpejififdje DueHe biefer ©iferfi'idjteleien ndf)er tjin unb mag a(§ ein lueiterer 33e(eg bafiir bienen, bof^ bie 33uEe .,Omnc datum optimum" uiit ibrer (5infii^rung eine§ eigenen Drben§: f(erifat§ faum anbero ak ein jmeifelljaftes ©efdjenf angefeljen werben fann. 9{dd)ft biefem burd) Oimonie unb intriguante 9^ad)fud)t fid; btofj fteffenben ^^sarteimefen mar eo offenbar fittlii^e Sajijeit, bie in ben le^ten ,3t'iten inmter adgemeiner eingeriffen mar unb ba§ ©etiibbe inuner^ ii)df)renber Aleufdjfjeit, an metdje bie uon fo oieten Xemplern gar nidjt melf)r redjt uerftanbene (einene Sdinur um ben blofeen Seib beftdnbig nmljuen fodte, gleid) fo uielem anbern a(§ b(of3e ^ormel beim (Sd)mur erfd)einen liefj. So ermibert einer ber 3^119^1^'^) ^^itf '^'^'^ 9(nf(ageartife( ') OJJidh I, 388. — 2) ibid. 389. — ') X^eobalb be laoernaij, bev 25. Seuj^c vor cei p;ij.>[t(id^en ^ommiiiiou, f. Widj. I, 325 ff. — 246 — luegeii CSTlaubuie jur ©oboiniterei ober -^(ibcraftic cijuifd) gcmig, bas fei nic'^t notit] geincfen, ba man int Drben ftets ,,fct)bue 2l>eiber oeiuig" ijaht Ijahm fbnnen. (Sin aitberer aber, -^^eter be S. 9)iamcrt, beridjtet, er fei Dor bem ^\'[iid) aiuiicbiger '-ilUnber (]cuiarnt wovbeii, aber bod) mir fo, „qiio(l iret itn cante. (jiiod iicscirent tVatres, (jiiod in religiosis erat turpiiis, quod ireiit palaiii ad dictas mnlicrcs quam in aliis" ^). Se^tere iHiif5evung giebt im§ aud) einen Jingcr^eig, warimi bev Crben trol^bem feine§u)eg§ cineii befonberS jc^Iiiuiuen ^Hiif geno^'^ dlad) ^nni^ unire bac \a in bofjem C-Jrabe ber ^-all geiuefeii. ^agegeii raeift ein fo griinblic^er tenner ber inittelalterlidien Sitteratur uiie ^bl= linger-) barauf bin, baf3 bie ,,iu ber neueren beutfd)eu .!i?itterntur faft ailgenieinc 'l^eljmiptuiig , bie Sienipler feieii fdjou feit geraumer 3c^t^iiit' ouSgeartete, bem ©eift unb bem 33iidjftabeu iljrer 9^ege( iintreu geraorbene, lippig (ebenbe 33erbinbiing gemefen unb al§ foldje in ber bffentlid)cn 9)iei= nung bama(§ fetjr tief geftanben", bei genauerem Siif^^^i-'ii M) nidjt he- ftotige, fonberii man ftatt beffen liberaK auf B*^'*^)^" "'^i^ 3^w9i^^ff^ '^^^ ©egenteils, felbft bei ben ^einben unb 36i'ftorern be§ DrbenS, fto^e. ^m\x glauben mir, baf? ber (Sat^, baf3 ,,t)or bent 13. Oft. 1307, bem Xage, an meld)em ber groj^e (Sd)lag gegen ben Drben gefii^rt rourbe, niemanb fid) im ©inne biefer angeblidien Slorruption biefeS SSerfaEs ber ©efe(I= fdjaft au6gefprod)eu babe", boc^ etmaS gar gu abfoUit ()ingefte(It ift. ^2i>enigftenci fef)(t eg bo(^ aud) nid)t an ©puren eines ungiinftigen 3hif§ bei ber 33eu5lferung. ^mn minbeften ift bieS teilroeife, b. I), fiir nmndie Slreife mie in nmnd)en ©egenben, angune^men^). ^ubeB yerbient bod) immer bie l)bd)fte 33ead)tung, ioa§ T^blfinger fortfa()renb fagt: „%i) babe im ©egenteil gefunben, bafj in ber uiimittelbar uorauegegangenen unb in ber gleid^jeitigen Sitteratur, nod) bi§ in bie erften ^al)xc beg 14. ^afir-- ()unbertg, ©d^riftftettcr, bie fonft fc^arf urteilen iiber bie bamalige 3Iug= artung ber geiftHd)en .Hbrperfd)Qften , fiir ben ^emptcrorben 32'^9'iig Qt)-- legen, entmeber negatiy, inbem fie i^n bei 3(uf5dt)lung uerborbener Drben unb Mofter iiberge^en, ober pofitiw, inbem fie it)n ben anberen Drben a(c ') Bcucje 103, mid). I, 586 ff. — -) 3(fab. 'iioxtx^c 111, i.. 219. — s) 3u Ik-- acl)teii ift in biefev .altev ©cott im „3t.Muf)oe" lion bem lemplervitter jje^cid^iiet [jat — wdh- vciib fie in ©itbfranfveicf), fo in eiuev Sage ani ©aoavnie (bei iBigovre) a(^ nufd)ulbiii ocvnvteilte ^iimpfev fiir ba^ 1). 2anb s^clten. ©a6 Juiivbe ganj mit ben ^^vo^eHcvcjct'; niffen, nid;t am wenigften mit '^U^njavbiS Slvtifeln, nub mit ber inneren 2yar}rfd)einlicti= tcit ftinmtcn, baf^ c6 ber Jemjjlevorben ba am nngenierteftcn trie(\ uh'" er fid) am meifien ju .paufe fii^lte: in Oiorbrranfreidi. — 247 — ein 'Hiufter entgegenl^atten". j^^reiUd) nui^ maw [icij tjiebci uenjegemudr; tigen, baf3 bic initteldterndjen Sdjriftfteller in biefer .^infidjt burd) bao affctcnieine iL-ebcii bc§ ivkru§ iud)t ueriuofint umvcii iiiib fo fd)on eiiien befonbcven (>)runb Ijabcn imif^tcii, iim fid) 511 aii^evorboiitlidjcii RlaQcn iiber cine (^efellfdjaft ueranlaBt ,^u foljen. 9(ii§avtuiu^cn, bie iDciiigcr in bie 9(ugen ficlcii, fiiib babuvd) nid)t nuogcfdiloffeii, imb bei ben X'einplern forgte {f)rc uorbdttiusuidfjitjc CiTflufiuitdt unb bic .»oeimlidjfcit, init ber fie fid; umgabcn, wk if)r :^^eftrebcii, duficrl'id) lueiiigftcnG bie g-orm ,^u lualjrcn, bafiir, ba'^ fie uoit ben ©djviftfteflerii uieniger mitgenoinmon luurbcii. 9(nbere ^inge lief^ man woi)t alo fe(6ftuerftdnb(id) pafftercn. 3- ^^- ift bie 9icbenSavt ,,ljiljere templariter" bod) moi)i fainii fo 511 uerftefjen, ba§ man itmen in biefer ^infid)t einen befonberen i^orinurf madjen rooUte, fonbevn ei)er, baf^ man Co fiir natiirlid) fanb, baB fold) tapfere .s^aubegen, fiir weldjc bie ^Templer galten, einen fdjarfen ^iig woljl oertrageii fonnten : raie bie§ and) Ijciitsutage nod) ber ^all gu fein pftegt. (^k'fdfirlidjer, b. i). einen groBeren -l^onuurf in fidj fd)lieJ8enb, biirfte ba hk analoge 9tebenS= art „bibere papaliter" fein. ©onft roei§ bod) and) ^^rul^ ber u)irf(id) junngenben ,3<^itgniffe iiber ilbeln Mi\\ ber Jempler uidf)renb beo 13. ^^a^r- {)iinbert§ nic^t alljiioiefe beijubringen, bejio. get)en feine 8(^(iiffe yiel 511 lueit. (iigentlid) fitttid) uerhnupt inaren fie offenbor nid)t. )Son bem in jener .3*-'it wie es fc^eint in raeiten Jlreifen, felbft iinter ^rdiaten, oerbreiteten Safter ber ^^sdberaftie unb Sobomte 5. ^. fonnen loir nad) bem ilommentar 311m vStatutenbud) luie nac^ ber e()r(id)en (i'ntriiftiing , mit ber bie gefangenen 2:emp(er biefe 3(nflage aufnef^men, nidjt giauben, bafj fie je aUgemcincr im Drben oerbreitet geiuefen fei. opejiell oon i^i'olai) berid)tet ein 3^119^/ "^(^^ ^^ ^i^i^ duBerfter Strenge gegen ber^ artige ^dlle uorgegangen fei. llnb gerabe i{)m loieber tuirb baefelbe Softer uon jiuei anberen o^^^'g^^'^ nac^gefagt: roir icerben aber and) fel)en , non iva^ fiir S^'iig^-'i'- ^^W "n*^ ^in^ .'gauptinftanj ift, ba§ eine foli^e iserhimptbeit nic^t git reimen ludre luit ber ungeiuol)nIid)en Slapfer: !eit, bie man iijnen bis julel^t nad)riif)mte unb uon iuelcl)er bie @efd)id)te ber .slreusjiige fo oiele '^^roben berid)tet: ein rTvenonunee, bas uioI)( auf if)r ftoljeo 3tuftreten nid)t menig einiuirfte. 3tud) gegeniiber i[)ren 9iid)tern unb im 5(ngefid)t beo Xobe§ tjaben nid)t tuenige biefe Xapferfeit befunbet. 'Jlber freilid) bod) mei)r mir alo 3tu£inaf)me. ®enn 9)idrti)rer i()re§ ©1 an bens unb i{)rer Uberjeugung finb fie im allgemeinen nicl)t. 3lber bic finbet man iiberl)aupt untcr ben ^}ienfc()en felten, feltener. ') «d)cttm, 1, 601 i']. giebt bvivu&er cine eiugel^cubeve ■Jtu^^chiaiibcvfciniiu^; Ui)(. imievc fvciteve labeltcl — 248 — ttls uum oft aiiiie()meu moc^te: unt) am meifteii iinb (jciuftcjften nod) tin aJiittclalter uiiter ben iiberjeugten ^dretifeni. 9{iid) ju fo((f)en bat mnii ja bie ^einpler gcmadjt, aber eben ba: uoii maron fie fo mcit, alo man nur fein fann, cittfernt. SI>a§ inaii iljucn awd) uonucrfcn mac}: mio man auf btc ^(nftage bcr .gdrefie gegcii fie cicraten fonnte, iinrb eioiii eine ^.yierfiuitrbigfeit bteiben. S8ergleid)eu luir bie befte tnefd)id)tlid)e Cuelle, ba§ Statuteiibud), in feineni (eliteu ^eile init belli .riomiiientar ba§ i^etreuefte Spiegelbilb be§ inneven Crben^lebens, fo finben roir ba iiberaff nidjt inir hm 3lnfd)hif3 an ha^ Sijftein ber romifd)en Mirc^e al§ etraas fo (Se(bftDerftdnb(id)e§, fonberii a\\^ bie gerabe in jener ^^'eriobe fid) Dolfjieljenbe GntiuidUing in ber ."Rirdje, mit ber did- (jniuj 5um ."oeingen^ iinb uor attem i^iarienbienft, a(§ etmae fo $i}efentlid)e§ ber temp(erifd)en SMigiofitdt, ba§ mir fefjen, tjier fann nur oon ab- fo (liter Drtfioborie, loie fie einer foldjen ©olbateofa uon §aitfe auo angeboren ift, bie 9tebe fein, obgteic^ biefe Crttjoborie uon inmenbigem ©lanbeiiGteben luenig an fid; Ijatte, fonberii mefjr nur fe(bftDerftdnb(id;e ^J^orm iimr. ©aiutlid)e Grfldrungen ber Sempler nor ber pdpftHdjen c^ominiffion, fo befonber^ ba§ ©[aubensbefenntnis 9Jio(ai)§ uoiu 28. 9iou. 1309^), finb nid)t nur fo burd)au§ unanfedjtbar, a(§ man etioaS finben fann, fonbern man geiuinnt and) ben ©inbruc!, baf^ ber ortf)obore ©(aiibe ben Templern bod) faft mebr afo nur eine ^'oriii, ba§ er i§nen, menu nic^t Oiemiffenfi:, fo bod) GF)renfad)e war, eiii point d'honneur, auf u)eld)en bie 9titterf(^aft nidjt menig 'i)klt ©o fomiut benn and) ber fiir bie I'empler duf3erlid; fo nalje liegenbe StbfaU jum ^Staiii dujgerft fetteii Dor, wofiir man aue< ben paar 33eifpieleu, bie fidj bafiir finben laffen, allemal um fo grofseres ."ilapital gefd)lagen f)at-). 2lber an§i berartigen oereingetten '^aM\ auf eine aUgemeine 9ieigung gum ^^Aam ak iin Crben uorbanben fdiliefjen molien, biinft nn^ ungefdtjr ebenfo, loie menu man auo bcm Umftaiib, baf5 ein paar preu^ifdje Cffijiere in tiirtifdjen ^ienften 311111 ^glam iibergetreten finb, auf eine 9teigung be© preuf5ifd)eii Cffijier; forps 311111 Sslam fd)(ief,en luoate. IXiib ift fc^oii ber 3IbfaII gum ^Slaiii duf5erft felten, fo felten, baf3 ]id) eiiieni jeben berartigen mli ^uiibert anbere gegeniiberfteUen laffen, in beneii bie tempter iljre OUaubencitreue in farajenifdjer ©efangenfdjaft mit bein Seben gebiifet fjaben, fo Ijaben luir nollenbs fiir ben Ubertritt ju ben dj rift (id) en oeften and) nidjt cin einjigeo 33eifpiet aufjufinben uermodjt. Cffenbar falj ber ftolje STempelritter, bom ber 9(nfc^Iut3 an bie ^ird)t 9?atur loar, auf ') Wild). I, 42—45. cf. i>ai>em. p. 233 11. a. - '•') @o iQMt I, 124 m^ bcm i'lBcvtvitt be» eui3li)"d)en Jeiiiplerritter^ Diobevt wn St. SIlBaii. — 249 — jene Seftierer, Slatf)arer luie ®a(beiifer, uiit uic( 511 cjrofuu- 'Iscracljtuiu^ l)ixai\ aU boB in biefen ^reifoii jenml^ ber ©ebanfc l;dtte fonunen fonnen, fic^ fo(d)en Scuteu siijugcfolleii. ^a, md)t eimnat fiir einige Sijmpatljie iinb inonfd)lid)e Xeidmfjme, loie fie bei boii ^kronen be§ ©iibcns fiir jene Qvmen SOerfoIcjten oielfadi beijegnen, tjaben luir bei beii 3:einp(ern eine (Spur 311 finben ucrinodjt, fonbern, foiueit ]uir in unferen DueHen, uor aifeni bei Se 3^'uiie, ber felbft am 3.saiffette fdjiipft, tenip(erifd;er ^eilnnfjnie an ben 3((bitjenferfreu,35iic3eii beijecjnen, fo fd)einen 3(nf]e()5rige biefer 9iitterfdjaft nieijr, a(§ man nad) ben ©tatnten, bie bao 5!riegfiiljren gegen Gfiriften ftrencje uerponen, fdjlie^en foKte, an ben ilriegssiicjen getjen bie SHbitjenfer beteiiigt geroefen jn fein. ilurj, luenn irgenbiuo in ber SBelt Sente ^n finben finb, bie jiir Gr^eugung uon unb §ur ^ei In a I; me an •cdre- fien unfdfjig maren, fo waren es alleni nad) bie Tempter. Unb e§ ift eine eigene 2^ragif, baf3 gerabe fie, bie getreneften Sdjiibfnappen ber .S^nrie unb bie i;artnddigften natiiriidiften ^H'rfedjter be5 mitte(= a(ter(i(^=firc!)(i($en, b. I), religios^weltlidien ©ijftems, loegen einer 9(nffage auf ba§ grcnlidifte .^e^ertnm aufgefjoben unb jum Teif perfbn(ic^ mit jenem quaiuoOften Xobe, ben bie romifc^e i'^ird^e fiir 3lbtri!nnige aiiQ \i)xcm (Sdiof^e ju finben loufjte, beftraft luorben unb fo al§ „^artnddige" unb „riidfdnige" ^e^er an^ ber 2Be(t gegangen finb. ^ie grage ift: luie finb fie ba§ gem orb en V ®ie 3tntn)ort giebt ba§ nddjfte i\apite(: burd; bie .ijnquifition. Braelles €apttel. Die 3m]uilition ntib iluT J6f^fHtung tm f cmplfrprojrl}. 9]ebeii bcu mandjcrlei Aaftoren, beiien man bioljcr a(Q crftbeteilitjten bie ©djiilb QUI Untergang be§ 3:emp(erorbeno aufgebiirbct I;at: 5loiiig '^^fjilipp bciu B^omn, -^nipft 5v(emen§ V. iinb ber 5lel3crei bc§ Crbcno felbft, ift (nofier bie ^nqiiif itioit, obgleidj fie nirgenbc. ganj iibergaugen luerbeii foimte, bodj md)x mir aio eiii iiedenfac^lidjer ^-aftor genannt uiorbeii. Crrft £^00') fjat biefe Stettung umgefe(;rt, iiibem er ben Jempler- pvojefs im 3ii1<^"iweiil)ang fcineS SBcrfs eiiifad) a(§ ^nquifitiouQprojef? defjaiibelt imb fo, raenii e§ il)m an^ nid)t in ben Sinn fommt, jene anbern al^ geringfiigig fjinjiiftetten, ifmen aU einen niinbeften^ foorbi- nierten ^aftor bie ^tuiuifition jur Seite gefte[(t, biefe 3tnfid)t aber jugleidj in einer 2Beife begriinbet, gegen bie e§ fd}iuer fein ruirb, auf= Sufommen, luo etum £nft baju i)orf)anben fein nmg. -Ter ©runb oon biefem oerbditniGmdfiigen Uberfeben ber ^nquifition liegt einfad) bnrin, baf? biefelbe bis auf bie neuefte 3^'t 511 luenig befannt luar. Tenn man fannte luo^l eingelne ^sfiafen imb befonbers beriiditigte ©(^anplafee ber= felben — fo am beften, biird; Slorente, i^re SBitffamfeit in bem Sonbe, in bem fie fidj am Idngften bebanptet bat, in ©panien — , aber nid)t ober menig if; re ©efamtorganifation, iljre (Sntmidlung in ber ©efdjidjte ai§> bie eines gufammenljdngenben, nafieju bie gefamte abenbldnbifd^e Gl)riftenfjeit ober ,,.^ird)e" fd)(ed)tii)eg iimfaffenben, nur in einjelnen ^^crioben nnb nadj ben cin^edien Sdnbern ucrfd^ieben mirfenben 9)iedjaniGmuG. :)iod) ^o(= linger Ijat ben 3JiangeI einer adgemeinen @efd)id)te ber ^nquifition be= Hagt, fo gegeniiber bemjenigen, ber Ijernac^ oerfudjte, ergdnjenb in bie Slide 3u treten, of)ne bod) bnrdj feine publijiftifdje nub jonrnaliftifd)e 33i(bung gU einer ben iiiiffenid)aftlid}en ^(iiforbernngcn geniigenben 5:Jtrboit befdijigt ^u fein: Aribolin •I'^offmann. -Ta ift nun eben 5U redjter -^dt ') ?[uA iToninijev ivave f)icv jit ncnncn in jcinem Ictjteu '-Bovtvag iitcv bie Iciii^^lcr, nuv bvafj biefev jcncr aii'3iii()vlidHn-cu ^tvbcit 2ea^ faum juv Scitc 5U fcbeu iit. — 251 — Seag brcibdnDiiiie ©cfrfiidjtc ber ^"siuiuifition gefomiucn, alQ eiii erlbfeube^ as^erf, urn ber QnquiUtiou in ciuer l^tit, in ber fie luieber ju einem t)iel- fad) miBucrftanbencii od)ibo(et 311 merbcii bro(;t fo fe{)r man fie t)on ge- luiffer 3eite am (icdften ganjtid) bcgraben fef)cn modjte, i()re ^^ebeutung fiir alle ^dkn ju rotten, ^^sn lueldier ')iid)tnng biefe 3tettnng luirft, ha^ ift furj bamit i^M'rtj^t, baf^, fo (SdjredUdjeci \{)v and) bi^Iier fc^on auf= gebiirbet unirbc, iljve Qciu^z ?yurd)tbarfcit bod) or ft burd) folc^ ge nail ore .Henntnio 311 ermoffen ift. !:1cid)t fo, a(Q ob ba§ Gr= gebni^ ciner fold) genaueren 33efanntfd)aft oine fo uioi gro^ere 3'^^^ bliitiger, aiif ben ®d)eiterl)anfen ber ^nqiiifition iimgefommener Dpfer uuire, als bie bi§()erigen ^Isorftediingen I)iofiir fd)d|iingSiuoifo ergaben. 3m ©egenteil: if)re ,,^(utigfeit", bie uietfac^ bistjor aU it)r .'gaiiptfenn: 3eid)en angefe^en unirbe, biif3t bie .^nquifition yer()a(tnigmd^ig ef)er cin, je geiuuier man if)re (^)efd)id)te nnb if)r 33erfabren fennen lernt. 9In 9Jlenfd)Ud)teit geioinnt fie bafiir nidjts. 3)enii e§ ergicbt eine genanere 33efanntfdiaft brei anbere ^anpteigenfd)aften, uield)e fiir jene 33(iiligfeit einen mebr alg aii§reid)oiiben Grfa^ (ieforn, nm ben nngolieiiren Sd)reden, ben mit ber S^it ha^:> 2Bort „;5nauifition" in fid) befajste, 511 begreifen: bie erfte ift i{)re Sc^ranfenlofigfeit, bie jmeite i^re a^^if(tnrlid)feit, bie britto it)re Unerbittlid)feit. 3^ie fe^tere ift al^ fanatifc^er (Sifer, ^e|er 511 mad)en, im ©riinbe eine and) fd)on uor()er nidit unbofannte fsh'of^e gomefeii, uerbionte aber tro^bem oielfad) nod) genaner gefannt 5U merben, fd)on be^iigticli it)rer jeittofen .^artndcfigfeit , momit fie and) nad) ^abr- jobnten nnb Oienerationen nod) bie 3tf)nen in il)rem ©rabe uerfolgt, nm ]\d) an ben ©nfein 511 rddjen bejio. jn bereid)ern. ^ie beiben erfteren (iigenfd)aften aber ijat man bie^er iiberl)aupt jn menig in :)ied)iinng genommen. 3o uor aifem fd)on it)ro ©d)ranfenIof igfeit. Siefe fommt l)ier in S3otrad)t nad) ber boppetten .'0infid)t: dnfjerlid) nnb innedid). 3tnJBerlid) gilt biefer eal^ loeniger ^inf id) tlid) ber territorial en Un = begrenjtbeit. ^-fWax in ber ^fieorie mar fie and) I)ier a[Imdd)tig: bnrd) feine ftaatUc^en ©ronjon aiifgetjatten nnb eingefc^Ioffen iimfa|3t ilire -U(ad)t nid)t bloB einjelne Sdnber ober befonberQ nngliirflid) bajn beftimmte :-l>o(fer, fonbern xdd)t im ^rinjip fo weit, aU bie a)iad)t ber fatf)olifd)en i^ird)e iiber()anpt. 3n '^^^ "^^rariei fel3ten aber allerbing^j Umftdnbe nnb 'IH'enfd)on, loie bao S^olfogemiit, ber 'ii^ille einoo einjoinen .s5errfd)erG ober einer regierenben 23e^orbe, mannigfad)e Sdiranfen, toils uoriibergef)enber, toilo aber and) banernber dlahiw erborgen^eit, bie feitbem uerftoffcn luar, Idngft bie Badjc oeridtjrt unb ©raS bariiber gcuiadjfen glaubte. Sea luie 9Jcolinier teilen einigc berartige '^iilic niit, bie luir ungern bent Scfer uorentfialten, bnrd) bie 'Jiiidfidjt an^ ben 9iamn geniitigt. ©anj iibergangen fonnte biefe ©eite Ijier nid)t luerben, roeil gerabe ©erartiges nidjt am luenigften einen ^egriff bauon giebt, in lucldjeni Unifang bie ber Snquifttion nad); gefagte ©djranfenfofigfeit ju ycrfte^en ift unb meldjen 9Jiitte(n biefelbe ben (dfjmenben 3d)red'en uerbanfte, niit bem [ie, roo fie einmal feften ^u^ 5u faff en lunf^te, bie 33eyo(ferung oon ©tabt unb Sanb unter if_)reni 33anne erf)ielt. Unb auc^ im 3:^emplerpro5eJ3 fpielt ja, fo nutnigf adj bie nationalen Unterf djiebe, raie bereits bemerft, fid) geltenb niad)en, bod) and) bie international itdt biefes fd)red(ic^en iRoKegiunis eine nid)t ju iiberfet)enbe 3^otte. S^as ©leid^e, wa^ I)infic^tti(^ ber ftaatnd)en, gilt fiir bie Stanbes^ gren^en: and) fie luaren mit luenigen 2lu§naf)men ber ^nanifition gegen^ fiber binfdllig. ilein 6>efd)(ed)t, Sitter, otanb nod) 33eruf id)iil^te nor beni „geiftti(^en ©eridjt". ©elbft bie htn fonftigen ©ericbten gegeniiber fo eiferfiic^tig geioabrte ^mniunitdt be§ ilterus fani t)ier nid)t lueiter in 33etrad)t; im ©egenteit war bie 3n^1»ifition uon 5Infang an nid)t gum wenigften bagu beftinnnt, ben ©ifer be§ uterus in 3tuffpiirung unb Sin- ^eigung fjdretifdier ©lieber ber ^erbe fdjarf ju iiberioad)en unb anjureisen. Tariiber fam e§ oft genug ju Jlollifionen mit ber bifd)oflid)en ©erid)tS; barfeit, bei weld)en bie ^nQi'ifition in U'n fettenften gdden ben fiirjeren §og, meift al§ unmittetbar pdpfttidje ben S^orrang oor hen bifd)bf(id)en Dffijiaten bet)auptete nnh biefe ju fiigfamer UnterRiiirfigfeit 5uiang. Setbft bao 3(fr)lred)t ber Mird)e war fiir bie :,^nquifition nid)t uortjanben unb ebenfo wenig begriinbete bie (S'reuition ber 3}?cnbicanteiuH-bcn eine 2tus= — 254 - nafjiue'). i^tatiidid) mar bae ^^orredjt ber i^eiftlidjcn 9iitterorbeii nidjt tirofscv iiiib, loenn rail* and) feinen fpe^ieffen ®v(af? [jabeii, ber fie auG= briirf'Hdj beii ^nquifitoreii imtermarf, fo mar le^tereS bod) fdjoii biird) bie af(gcineine 9(uff)ebiiug aller Greintionen, Die biird) bag ^cfrct von ^seroim' bercits 1184 auegeHinxben-) iinb yon ber ^nquifitionQgcfe^gebung ber ^^olgejeit roieberf)olt raurbe, eo ipso gegeOen. Turd) bo^ D'iec^t, aiic^ gegeii bic eigcneii Cberen bie 9(nf(age ^u er^eben, luar bie 'I'ollnuidit ber (e^tereii, ber ^^ominifaner; uiib ^ransiefaiier^^^rouin^ioten iiber bie if)rem Crbeit aiigeborigeu ^iuiuifitoren, aufc duf^erftc befd)rdiift; mebr iiocf) bie ber S8ifd)ofe burd) ben ©rla^ ^lleranberS IV. oon 1257, raeldier bie ^n= qutfitorcn uoflig unabbdngig von ben 33ifd)5fen niad)te, menn g(eid) biefe fpdter bod) uielfad) ein Monfurren^red)! bebaupteten. Tie 33if(^ofc jelber bei)auptcten oon if)rer urlpriingli^en SBiirbe fo uic(, uni ber 3"Piiifition§= geriditebarfeit nur im %a\i bcfonberer pnpftHd)er 'Sriefc unterroorfen ju fein. 9lber raie roenig unter Umftonben ein ^nquifitor mid) nod) ber- artigen Sd)ranfen iraQte, ^eigt ber %all be§ ^nquifitors non Si§i(ien, 3)iattl)diiS be ^^^ontigiu), ber 1327 felbft ben 9{rd)ibiacon uon ArcjnS, 5K>ilbe(ni tion 33alet, pdpft(id)cn 5?ap(an iinb 3>ertreter bee ^^apfttunio uon 9{uignon in ber (iainpngna, jn erfoninutni3icren loagt: aflerOings jur {)oc^ften ^nbignotion 3otjQ»»§ XXII., ber auf bieo bin auGbriidlicb bie 33eaniten iinb 9cunticn beo i). elt fduit(id)e i)tac§tbaber unb 9iegiernngen, raeuigfteno in ber ^beorie, ben 33efe^(en be§ beiligen DffijiuniS unter= TOorfen, inbeni ]k iin SBeigerungofaC mit ber ©rfonnuunifation bcbro()t unirbcn, bie nad) 1 ^ai)v unb 1 Tag oon felbft bie '^erurteilung loegen C">drefie nad) fic^ gog. 3tud) .^bnige mad)ten Ijieoon feine 3Iu5nabnu% ob= g(eid) e;? in fo(d)em ^a(( ber ^nquifitor (gpnierid) bod) fiir fliigcr bdlt, ben '^^apft ^u benad)rid)tigeu unb feine {\nftruftion abjuioarten '); ein Wrnnbfan, Oor and) gegeniiber eineui fo uinfaffenOen eiib(id) 7. ,,iiia^ in biefem Trmierfpiet am uiirffaniften geiuefen ift — : luer fein @eftdnbnio luiberruft, uiirb a[§ -l^iidfiiincjer befjanbelt unb oerbrannt". ^Ber Seas Suciuifition^gefdjidjte gelefen bat, loirb mit biefer '^(ufjdbluni] bie ^a\)[ ber fiir un§ in 33etrad)t fommenben fraffen 9ied)teiau§na()men nod) lange nidjt erfd)i)pft finben. ^nsbefonberc mad)t 2ca nod) auf eins aufmerffam, ma§> ben ^nquifitionsproje^ yiefleid)t nod) am adernunften unb fdjtagenbften iffuftriert unt) bie graufamfte SfedjtSoerle^ung biefer ©eredjtigfeitspflege bebeutet, ndmlid) baf? uor biefen ^^ribunalen ber iun-bad)t felbft fd)Ou a(§ ftrafiuiirbig gilt unb ^inar fo, ba§ ber fd)H)ere 3>erbadjt bem bemiefenen 33erbred)en gfeid) gefe^t, meift luit (ebensldnglidicr (Siu!erferung beftraft luurbe, aber and) ber Ieid)te 5>erbad)t („siispicio Icvis") {jeniigte, um im ^atle ber ^Bieberfjotung, ndmHd) be§ 'l^erbadjt^j, obnc meiteres aU 9iiidftilttger, „relapsus", angefef^en unb fo befjanbelt, b. I), uerbranut ju iDerben. Steinigung Dom 33erbac^t aber wax, ha baju entmeber ber 9(ad)n)ei§ gef)i3rte, ba^ bie 9(nffage uon eiiu'm S^ob; fcinb auCigebe, unb e§ |a im 33eneben bes 3"Qiiifitor§ ftanb, bie ilfamen ber 9(nf(dger itberbaupt §u uerfdjioetgen ; ober bie ©tellung einer ^Injaljl uon Sompurgatoren geforbert uiurbe, bie aber miebcr eine fragmiirbige 9(usf)ilfe mar, ba ec. nid)t blofs bem ^nquifitor juftanb, ein foldje'3 Ci'intreten mn anbern ^ujutaffen ober ,^u uermerfen, fonbern fogar einen — 250 — jebeii berartigeii 33erfud) oljue lueitereS aU „fautona" 511 beljaibelii, b. i). niit bcr (S-roffnung be§ ^tnffageoerfafjrens luegen 5^e^erei gegen ben hz- trcffonben ^elfer felbft 511 eruiiberit, iinb foinit cine ungcmolinlidjc 1110= rQ(iid)e Stcirfe 311 jcber fo(cI)Cu .§i(fe gcljortc : 9^eiingiing mar iinter joldien llniftdiibcn t()atjad;(id) fo fdjuiierig, menu nidjt iinmoglid;, baJ5 feiii ©iiu- fid)tigcr in ber (Srfldriing ber eng(ifd)en Xempter, „se ita diffamatos esse, ut a suspieione hand purgari possent", cin ©Ingeftdiibnie ifjtci* irf(id)= feit eigent(id) nnr fein eigener SBiKe in ^etrad)t. Siegt bas fdjon eben in ber ©d;ranfen(oftgfeit biefe§ ©erid)t§, fo roirb es bnrdj bie eigenen .•RanoneS ber ^nqnifition, bie roir in ber ,,Practica magna" 53ern()arb (^iuie unb bem ..Directorinm" ©r)merid)§ mit uninfd)ensuierter -i^ol(ftdnbig; feit uor nn§ Ijahcn, nadt auSgefprodjen, i>a\^ e§ jeberjeit ini 'Se = lied en beS ^nqnifitors \tan\), eine (eidjte Strafe in eine fdjiuere nnb eine fdjiuere in eine (eidjte ju ueriyanbeln: nnr baJ3 bas k^tere felten uorfani, nngleid) feltener als ba§ erftere. ^nSbefonbere fonnte ber Sh= quifitor jeben, ber einnia( uor ben Sd^ranfen feineS S^ribunat^ geftanben, obne lueitere J-ormalitdt jeberseit uiieber yor basfelbe 5ief)en: eine iSoH- niad)t, Don ber ansgiebiger ©cbraud) gemad)t roorben ift nnb bie aio eine 3(rt Steuerfdjranbe fo I)dnfig uiieberfefjrt, baf^ 9JioIinier al§ gineite^ Slmn-- jeidjen ber S"ciuifition§geredjtigfeit nthen ifjrer 2i>ilIfiirHd)feit ot)ne meiteres ibre ,,^iSfaUtdt" nennt^). Ta^ ein berartiges ©erid)t, and) u)enn cg ben 3d)eiterf)anfen meift erft als le^te^ 3}cittel unb tljatfddjlid) uiel lueniger, ak man uielfac^ geglaubt ^at, in Inroenbung bradjte^i, uielmel;r neben „eniigeni 5lerfer" (,,mnrus perpetuus") t)or aUeni mit SlonfiSfatioiien nnt) „5lren3en" (b. I), ^serurteitnng jum 2:ragcn eines eingend^ten ^^renjes yorn nnb l)inten anf ber il(eibnng) nnrftc: ba§ ein fo(d)e5 G)erid)t fcbon cben burd) feine abfohite ar^IIfiir, nie liber jebein, ber einnm( mit ibni 'iV'fanntfd)aft genmd)t batte, bao ^amoffesfdjioert ber Strafe fiir brtrt= ndrfige .s^el3erei fdjineben lief^, einen totlidjen Sdjrerfen iiberall nerbreiteto, wo CO }id) nieberlieB, Id^t fid) benfen; ebenfo baf? fd)on ber 3d)rerfen uor biefer ©iflfiirfidifeit a(§ ein 9JittteI, gefiigig ju nuuten, einfd)neibcnber ') er' trauen 511 fdjonfcii. 'Ji>a§ einem folc^en 3[>ertraucii yoUeubS bcit k^kn (Sto^ tjcbcii miiBtc, ift bie ©niinenmg, ba^ gerabe fiir bie ^rotofofl^ fiU)nnui bic SBifffiivIidjfeit cinfad) ©cfel^ wax in bcr imiucii iBorfdirift, bic and) m ^cmvlcrprojcil uncbcrt'cfjrt, nur ba§ Scbcutfanic unb fiir bcii 3i^''-'<^ bc§ ^Nro5effe§ 55rbernc(;c iiiebeqiifdjreibeii ^). 9ied)iict mail ba^u, baf? and) 'Xditfcl)iiiuj, Sift, felbft bcr Dimifd) uiib ba^ itcbeii jebe§ 3)iitte(, ba§ ben 3lnijcf fasten niiirber madjcn fonntc-), ben ^nqnifitoren bei i!)rem 5(u^ifrat]cn anobriidiidj cntpfoljlen nnb uonjcfc^ricbcn unb baJB 3iii^itinfiirlid)feit tbatfdc^Iidj jnr Uncrbittlidjfeit iinirbc, u)ie ik fcincni jmcitcn ©cridjt in ber ^^H'tt nadjgefagt inerbcn fann — am fraffcftcn illuftricrt bnrd) bic and) ben Tcmplcrn gegeniiber') praftijierte inn-fotgunc] bcr ^otcn, bier nur jur 'Isermcljrung bcs Gin^ brucfo anf bie 33cuolfcrnnc], fonft aber uiclfad) gU praftifdjcn ^fiefalifdjcn" 3iocdcn in ocene cjefe^t — , bafiir licgt bie Urfad)e in einem lueiteren Jvaftor, ber bisljer meift iibcrfeljcn morbcn ift: ndmiid) in ber fiir biefe einjigartigen tribunate d)arafteriftifd;en $8 e r q u i rf u n g b e 6 f e e ( f r g e r ; lid)en @efid}t§punft6 mit bem ber juriftifdjen ©ered^tigfeit. Grft Sea fjat anf biefen llmftanb, ber uon fo ungef)eurem ©eiiudjt ift fiir ba§ 33erftdnbnic. biefer nienfdjtidjen ^{cd)t§Dcrirrung, gebiibrenb aufmcrffam gemadjt: barauf, bafs co ben ^nquifitorcn a(6 geifttidjcn 9?id)tcrn nidjt eigenttic^ um ba§ ^xcdjt, fonbern Dielmeljr um bie ©ee(c, b;c Sectcn^ rettung itjrcr ^^tnbefotjlenen, gu tfjun war. Maw foffte benfen, barin mdrc ein milbernbcQ 9Jiomcnt gelegen gewefen. 9(ber gerabe ba$ ©egentcil ift ') ®. -Utotiuier, 1). 268. Tiie Practice (-Bcnif^arb Gnii's?) V fol. IS A giebt bic fltciicl: ,Xon expedit (luod oimie.s in t errog-a ti on es s cri It a n tn r sed tan turn ille que maji'i.s vcresiniil i ter tangiint snbstantiani vol naturani fact! et (ine mag is vidontui- exprimero veri ta t em." (Woli= uicv J). 258). — -) SBeit ,.vex;iti() dat in te lie c tu nr' ~)?ciiuc)Uiisi fdiarft bvit° ('5ebad)tiu6, fu'ifU c6 in ber Praetiea V f(»l. 88 C. (5[)toIiuiev, \t. 3B7) — a) ^o iie;iem'iOev bcin f ©d)al3nteifter 3o^annc^ be liivno, beffen 8ci(^nani au8cifOr^''&i;ii mib uovt>vaniit univbc. Oonten. Ouil. X.-nig. ad .1. 1310 (lionquet, Kee. dps Hist. (U's (;aule.s XX, \k 6(>2). 17 — 258 — xid)t\c\. S)enn iitbem biefe fcdforgerlic^e 9)?a;-iinc [id) i'lUxali aitf ha^y- ienit]e ©t)ftem ftii^t, iuetc!)e§ fiir bie ©iitiuicfduu] ber mittclaltovlidien SicHcjiofitttt iinb 5lirdjlicpeit ha§> eigentlid) ausfdjiaggebciibe geiuorben ift, ba§ SBcidjtfpftem, fo crfd)ion fofort bem ^luiuifitor, ber aU (]ciftlidjer 'Initer bcii armeii liscrirrteii jiircdjt ju bringcn fudjte, als crftes uiib not-- u)eiibig[te§ 3i^^/ f'^^)'-^!^ I'^'i f'^^'i^i'' ©s^I^" ©eligfeit miUeii, bie (Srfanguiuj cino§ m5(]Iidjft nmfa[[cnben ©eftdiibiiiffes. Tatjev foimnt e§, bafs e§ af§ 33ccvmbi(^ung aiu^efcfjon iinb anocfiuibi[]t wurbe, tocnn bem reumiititjeii Siiid'fdUitjeii luir ber i^eib, bei gang befonberer ©imbe wad) uorljeriger (Srraiirgung, oerbraniit, ber ©eele ober juuor bie absolutio, bie ?^rei= fpredjuiui, ertei(t iinirbe. 'S&av bod) eigentUd) bie (\a\^c S^eftrafuiig, aitd) ber quahiode ^•(aunnentob, mir eine cjeiftlidje „€^3nabe", bie auf beiu ;il>ort be§ 9lpofte(?i ^^'autu§ — mir braui^eii iiid)t 511 fagen, luie grober 9}iif5uerftanb aKeiii ha§i fertig bringen fonnte — 1 .^or. V, b berubte. ^arau§ erfldrt fid), luie ein ©erid)t, uieldjeG ber griiiiinigfte ■t*'-"'!'^ ^^^U nlle uiib jebe ©ered)tigfeit iinb SBarinljerjigfeit war, auf feiiie %al)\K fc^reiben fonutc: misericordia et justitia. 'irMe ba§ 511 uerftefjeii ift, ba§ jeigt mit namx S)eutlid)feit bie oft itneberfel)renbe Sitte eineS Ingc^ flagteii aiiS bem 14. 3af)rt)unbert : „Petens misericordia in et non judicium confiteor etc."^). 2l^at;rlidj, iner nor biefem @erid)t al§ 5(ugeftagter erfdjien unb if}m iiberlaffen blieb, ber mu^te einfad) fd)u(big luerben, er modjte fein, loer er luoHte. Hub e§ ift mige^euer iiiftruftip, lueim wxx bet 9)io(inier (efeii-), baf^ in ben ^aljlreidieii ^nquifitionSproto= foKen, bie er burdjgefefieu fjat, ber %aU tnifliger ^reifpredjuug iiidU ein einjigeci 9}iat oorfommt, bejiebuugSmeife ba§ ein,5,ige 5Jia(, mo er oorge-^ fonmteu mar, tjintenbrein non bem ^nquifttor boc^ luieber in ,,.^reuje" ocnoanbelt luurbe. Um bie 9)UtteI fonnte ein fo[d)e§ Xribuuat nid)t uerlegen fein. ^a§ 5Jiitteta(ter erlaubte fd)on uon ."Qaufe an^, bnrdj feinen barbarifd)en CSIjarafter, ber oft an bie ^ubianer erinnert, niel nnb bie ^i^ouifition trug fein ^ebenfen, uon biefer Si^eit^er^igfeit reidjlic^en ©ebraud) ju nmd)en. ,3a. Sea bebauptet — nnh wao er beljanptet, bad beioeift er ami) — baB fiir bie 9tu§bilbung ber goiter alo 33eiueicimitte( im 3ted)t§t)erfaf)ren iiberljaupt, ba§ erft feit bem uorigen ^aljidjunbert uer= piint ift, in erfter Hnie bie ^nqnifitionSgeridjtsbarfeit oerantuunKidj ju nmdjen ift unb bie 33egrtffe, bie uon f)ier auQ bann audj in haQ biirger= (idje dk6)t iibergingen. erf ber ^iiiiuifitioii. 2Ba§ fiir 9)i{ttel uon biefer augeinanbt 511 werbeu pflegteu, bafiir lieferti in fpdterer ^tit bie ^ereiiprojeffe, in beiieii luir bie genuineii 3lu§(ttufer ber Jle^eruerfolgungen nor un§ fjabeu, SBelege gemig. ©iii ©Ucb, imb eiii rindjtiges, iu biefer .^ette bilbet and) ber XemplerprOgcB. s^at er bodj nidjt wenig (Sdjulb an ber -l^eraU= genieiuerung jenes graufaiiieu 9JiilteI§, meitn rair nur an bie (S'nipfeljinng ber i^yolter uon feiten bee ^^^apftes 5?(emen§' V. an jene Scinber benfen, bie bi§()er niit biefcnt greulidjen ^nftrimtent unbefannt geiwefen roaren: fo an (Snglanb. 3o bieten iins andj bie ^'rotofoKe be§ ^^ro^effes, ob; g(eid) fein uoflftcinbigeS 'Mb, fo bod) 3(nf)aItGpunft genng fiir bie ^^^rafti- jierung jenee 9Jtitte(§. D^fatiirlid) nid)t in hm ^rotofofien iiber bie eigent-- lic^en ^nqnifitionouerljore, uon benen un§ bas midjtigfte in bent ^>er()br be§ SnquifitorS 3BiI(;eIni Hubert im Xeutpel 511 '^ari§ mit 138 Xeinplern Dorlicgt. .*oier begegnet nn^, nac^bem im Unterfdjieb oon ben 'Iserljor-- protofofien uor ber papft(id)en .^ommiffton bie einjelnen S^UQcn in ca. oievfad)er 5liirje, je einer anf fauni einer ©eite, abgeniadjt fiiib unb fo nur attemal basjenige, roaS bem ^nquifitor oon 'iBert erfcf)ien, aufgenommen TOorben ift, adenial jnui ©d^Iu^ ah ftanbige, nur menig in: SBortlant bifferierenbe Aorinel: „Requisitas utrum vi, vel metu career is sen tormeutoruni , aut alia de causa, aliquaiu dixerit falsitatem vol immiscuerit in deposicione sua, dixit per juramentum suum quod uon; immo pur am et meram dixerat veritatem", i^aufig uiit bent 3^tf^^' ;:P^*^ salute anime sue"'), ^ie 3(nf(dger be§ DrbenS, fo ^rul5, finb geneigt, biefe SSerftc^erungen niebr ober loeniger a(§ 53ettiei'-o bafiir, bajB bie goiter l^ier roirflid) au^er ©ebraud) gebiieben fei, anju^ nef)meu. 3i'"^ ^>ti''cf befii^en mir fiir h^n ^emplerproje^ nod; anbere $Pert)orprotofof(e, bie uid)t nadj hm ^nquifition§grunbfd^en abgefafjt nn't) fd;on barnni, luie then benu'rft, Idnger unb uuifaffenber finb, bie ber ') e? Wid). IT, 287, 288, 289, 2!)1, 293 (^lueimal), 295, 296, 297, 298 (\UHMina(', 299, 300, 303, 304, 306, 307, 308, 309; baitn tineber 327, 328, 329, 330, 331, 333, 334, 336, 337, 338, 339; wiebev 349, 350, 351, 352, 353, 354^ 355, 356, nneber 371, 379, 389, 391 (jtueimari, 395, 400, 409, 410, 411: fomit ctt. 50 mat, he\ ctwctS ii6er eiu Svitte( ber ii jiir Caft 311 fatten, [0- tveit i"id\ aiic; ben 'pvotofotteii crjet^en lafu. '-isvit. imfere [pateve Taln'tle I— VI. — 260 — kfannten papft(id)on ^ommiffion in ^ari§ (unb baneben bic ber Siij^efaii; uiitcrfucljung in (Sine). Unb ba Ijorcn iiiir'), bafj allein in ^ari§ 36 ©efnngene unb uicle anbcre an anbcren Drten tnfolge bcr goiter it)r Scden gelaffen tjaben („pei- jainnam et toniienta")-)! 5i?cni fonunt c§ ba nicl)t, mc(d)cn SBort allc berarttgcn ^^erfidjerungcn bc^m. Aovnictn in ben ^nquifitionSpvotofonen ()abcn, ndtnlid) ba^ fie nid)t nuv c](eid) Diull [inb, fonbern inehueljv eben a(§ 6(of3e j^ormeln 3^»Si"fK bcv ungebenren !iun-(ogen{)eit, genauer gefagt, ber Unfdfjigfeit fiir ben ge- luoljniidjften al^al)rl;eit5finn, iueld)e jene burc^ i^ren AanationuiS ju eincr „eigenen 9?afte uon 9)ienf d^en""} geftempelten 9)Mnner, bie ^uquifitoren, fenntlid) nmdjt? fo baB fie e§ fertig brad)ten, fid) uon ben iljren 3JiittcIn nntermorfenen Cpfern nod) bie 3>erfidjerung geben ju laffen, baf3 fie bei= leibe nid)t au§ ?3iird)t, fonbern rein ber ^ii'al)r()eit unb iljrer ©eelen ©eligfeit juliebe iljre ©eftdnbniffe gewadit Ijaben. liber bic 31 rt ber f^oltcr aber unb iljre SBirhmg giebt berfelbc ^^oiijarb be ('•Mfi auf bie Aragc ber Monnniffion , ob er jeumlo gefoltert luorben fei'^ cine 3(uGfunft niit einer ©(^ilberung jener Cnal, bie luofjl al§ tijpifd) gelten barf fiir bie Scbanblung feiner DrbenSgenoffen unb barum oerbient, fjier luorllid) raiebergegeben §u luerben. (Ss tjeifet ba, baf? „er 3 9)?onate uor bem ©eftdnbni§, ba§ er Dor bem SBifc^of uon ^^arie geniadjt Ijabe, gefoltert luorben fei, inbent man itjm bie .§dnbe auf ticn 9Jiiden gefdjniirt tjabe, fo feft, ha^ baS ^(ut itjm au§ ben ^•ingcrndgeln getaufen fei, in einer ©rube, in ber er eine gauge ©tunbe babe ftetjen miiffen: inbem er er; ftdrte, baf3, luenn er nod) einmat einer fold^en ?5^ottcr unterioorfen unirbe, er aHes juriidneljmen unirbe, ina§ er je^t fage, unb bagegen fagen, mas man won il)m moHte. ®r fei \a bereit, roenn e§ nid)t ju (ange bauere, fid) fiir benDrben fiipfen ober uerbrennen ober fieben lu laffen, nur fo langc Dual fii une er nidjt ausljalten, uiie er fcbon Ijabe burd)niad)en miiffen in ben juiei :,^'abrcn, bie er nun im iRerfer fd)nmdjte"^i. ') Turd) ben krcit§ wcct^m joiner nierfanirbiijcn, aui? 9{rc\cr nnb 9fad)fnd}t cnt= uiorfcncn, ^^(nf(anc=l»(rtifcl befanntcu 'i^onjarb be ®i[i. aTiicf). T, 37. — ■) ''}.)iid). I, 86; V(\i. .^-^aDcnt. p. 232. — ■') Molinicr p. 457. — ■•) Mid). 1, 37. .^>aocniann'? li6cr)cl3nnji (p. 232) ift etu\-i6 ungcnan, bather Voiv bic ganje ©tcdc im ^''Hunbtcit [;icf)erictu'n: , InterrogatU8 si unKiua™ t'uis positus in tormeutis, rcspondit (iiiod fuit positus, tres menses erant ela\)scante eonfessionem factani per enm coram domino Pari- siensi episcopo, manihns ligatis retro ita stricte quod sanqnis sibi cuenrit nsqne ad im(|ucs in qnadam fovea, in (pia stetit per spacinm unius Icnge, protestans et dic.eiis (jnod, si poneretnr ad Imc in tormentis , qnod ipse negaret omnia (jHc (licit modo , et diceret qnecumqiic homo vellet. Tantnm pro modico tonqiorc, ])aratus erat vel ca])itis olitrnncacionem, vel igncm, \'i'l Imllicionem — 261 — S)avaus evfefjcu mix, mdd) uameiilofe '^eiu fdjoii eiii yerljdltui^- ma^ig fo eiiifadjeei 9JtitteI loie ba§ (3cl)nitreii ber .^cinbc auf ben ^liicfen, luir eiiie Stimbe laiuj, kreitctc nnh lueldje aBirfung ba§ t^at, fo ha'^ felbft ©irf;f5pfen= obor ;'i>cr(n-cnnen(a[foii crtmoi(id)er erfdjicii, lueim man e§ nur fiirjcr ntadjte. Cbcr, luent ctiua bicfcr ^'-'HO*^ uictjeii feiner bcreitg geri'ujten, in jciier Seinuijiiation jn ^age tretenben, matisiofen 3(rt uer= bcic^tig nnb ju Ubcrtrcibnngen gencicjt uorfonimen nibc^te, ber laffe fid) t)on beni '^^^riefter 93orn{)arb be -i>abo anci Xon(onfe, ber uor ber pcipftlii^en ^ontniiffion am 17. ?^ebrnar 1310 erfdjeint, erjdf)(en, nne man bort, mo man freilid) ^tontine f;atte, ba§ ^oltern oerftanb'): „iine er fo langc (jofoltert nnb pein(id) uerfjort nnb an ba§ ^ener gelialten nmrbe, baf5 ba5 'i^kiid) von feinen M'nodjetn nerbrannte nnb nad) inenigen 1^a%i\\ bie Seine uon feinen i!nod)etn fjeransgefaffen feicn", inbem er jnm t^aU fdd)lid)cn (^-nuclQ jiuei ^nodjen, e6en jene fieranSgefadenen, ber 5lom= miffion uorjeigte. (SoUte biefer ^^^^atfadjenbemeici irgenb jemanb mirftic^ no(^ nid)t geniigen, nnb er mit ^>rn^ Snft f)aben, baranf fjinjniueifen, baf5 berartige T'inge andj fonft in h^n ^nqnifitionspro^effen uorgefommen feien : fo nerjidjten luir berartigen (iiinudnben gegeniiber anf lueitere (Snuibernng, al'j tia}] loir iniebcrijolen, ha'^ wad) nnferer 9J?einnng biefe ©rimbe fiir jeben uerniinftigen nnb red)tlid)en 9)lenfd)en geniigen, fdmtHdje bnrd; bie ^nqnifition erbradjten ©dinibbeiueife, gegen men immer fie erjielt morbcn fein mbgen, oljne meitere ^^nftansen ifjrer SSaljrfjeit ^n nnff nnb nidjtig jn nuid)en. Senn baJ3 bie 9}tenfdjen jener B^it, roeil in i^r fo fd;enf5lid)e Dnalen uorfamen, be^Ijatb nid)t aud; fd()iger luaren, jene Dnalen gn er= tragcn, bajn brandien mir fanm ba§ B^iUJi^i^ ci"t'§ -^'onjarb be @ifi ober eine§ 33ern(jarb be SSabo : e§ geniigt, anf bie iF)ren Dnalen (i'rlegenen (jin^ jnroeifen, foroeit nns bariiber pofitiue 9kc^ric^ten oorliegen. So mirb nn§ anJBer jenen 3G uon ^^ari§ baSfelbe uon 25 2empferii ber ^Dio^efe ©eno bnrd^ bort 'lunijaftete beridjtet -)• ^^^ bas aber innner nodj (ange nic^t bie einjigen maren unb e§ an uielen Drten fanm beffer ftanb, getjt nid)t bIo§ an§ fener ueralfgemeinernben 33emerfnng ^^on3arbg, fonbern befonber^ an§ gineterlei nod) f)eruor: einmaf fdjon an§ ber nngefjenren 5(ngft, meldje fdmtiid^e uor ber pdpft(id)en 5\ommiffion erfdjeinenben Xemp(er, uieiut andj natiirlidj in je nad) ber ^nbioibua(itdt uerfd)iebenem (^Jrabe p;iti pro lionore dicti urdinis, lautum it;i lunga toniieuta sujstiiitn-c uon pote- rat, in ([uibns jam t'uerat, duobns annis elapsis et plus carcei'eni sustiuendo. ') @. Widj. I, 75: Dixit dictus Bernhardus de Vado quod in tantum tortus et ([U(»stionatus t'uerat et tamdiu tentus ad ignem quod carnes taloi'um suoruni c-ombuste et ossa talorum infra paucos dies ceeidernnt eideni, osteu- d(Mis d u o OSS3, que dicebat ilia esse que ceciderant de talis.'" — '-') Mid). T, 69. — 262 — bcfuiibeii, fie niodjton luieber in bie .'gdnbe ber ,v3nquifition faKeii, unb am ben in alien ni09lid)en ^^-onnen aw bie iilommijfdre ijeridjteten 33itten, biefe iniidjten, c(}e [ie fid) 511 einer ^i>erteibigung bee Drbeus anfd^iden, iljnen, m\ betreffenben ITeniplern, ^Inn-fpredien itnb 33iir9fdiaft geben, baf^ eo iljnen nid)t .^uni odjaben i]eveid)e unD bn|3 fie nid)t miober in bie bio-- (jerit^e ©efnngenfdjaft juriicffcfiren niiiffen. ©obann aim fpridit bafiir, wie fridjer geftreift univbc, fdjon bie unyerljdltniomdfsig fleine 3(njal)( uon Teniplern, bie ini ^a{)x 1309 unb 13 lU nod) ale (ebenb uor ber Monnniffion auftaud)en ober iider bercn ilbviggeb[iebenfein nod) gpuren uort)anben finb; eine 3a()l, bie, and) lueun man bie geii)of)nlid)en 93or-- fteKnngen uon il)rer mnnerifd)en ©tdrfe in ^ronfrei^ nod) fo fe()r rebusiert unb niit fonftigen llrfad)en, ^^(ngft, in ^varis ju erfd)einen, abfid)tad)er $8erl)inberung uon feiten i()rer .'Rerfermeifter u. bgL ju begriinben fud)t bod) immer nod) lange nid)t erf(drlid) loirb, fa[(§ man uid)t ale einen fel^r ftarf rebujierenben %attox bie aud) an ben f)od)ften SSiirbentrdgern noc^ fo lange nad)unTfenbe ^) potter, uerbunben uiit ber ben S3efd)uierben unb iRlagen ber Xempler jufofge fo fd)(ec^t alo nur nioglid) 5U benfenben ^ef)anbfung, ^Berfiiftigung u. f. w. in ber *ilerferf)aft, in 9?ed)nung nimmt. Se^tere bauerte ja bereito nun in bas britte ^ai)Y, unh loie loenig ge-- niigenb, ja mcijx wk dvnilid) babei fiir bie ©efangenen geforgt lourbe, fbnnen luir \u\^ benfen, loenn uiir uwq eriiuiern, ba^ bie Ginfiinfte beo Crbeno in^ioifdien in ber -£')auptfad)e in bie !i.inig(id)en Tafd)en foff*-''^ unb baf3 ^^I)i(ipp nid)t ber 9)iann luar, feinen S3eauiton auf feine .Lofton Siberalitdt ju einpfef)[en. Unb bod) looflten biefe ^eanitcn and) il)ren ^eil l}ahm unb i()ren -^^rofit am ben uiujIiidHdien ©efangenen jiefien, ii)ie loir au^:) ben 3(ngaben biefer uor ber pdpftlid)en .^ounniffion erfcl)en-). ') 'Sc\L SfJiofai) imb [cine @cfd(}rtcn, bie luid) ber ^ude Faeieus misericordiaiu iHMi 6I;inon wad) ^^citier^ ntc^t ;]ebrad)t ivevbcn foniitcn ^cjuod equitare non pote- rant, iiec ad uostrain preseneiaiii quoquo luodo adduci". O&^Ieid) ^vut? bie 2Qiv= fuucj bcv go'tfi^ I'tf^' '■''^ Urjadjc nid)t gelteii fafieii \mU unb and) (idicttmiiUcr einen anberen ©runb nod) fnd)t, fo hkiht bod^ jene bie einfad)fte (Jrfldrung. D'Jal^ereS l"iel)e bviviiber eben p. 171 iqw. fpatcr. — ^) 2tm inftrnftivften ift ^ier bie (S-rfldruncj lion 8 ini §auiS bee 9t6t^ toon S^ivon in .gjaft fi^enben leniplevn (JO^id^. I, 151), bap fie Bereit [eien, ben Ovben, ber c\nt nnb vein fei, jn iierteibigen , fe gut ale bie§ SlJldnner fiinncn, bie ju jU'eit aneinanber gefop}jeU in .f)aft gefcffedt licgcn nnb bie dladjt in bnnflen !i!ocl)evn juSvingcn. Jann bcfiagen [ie fid) iibev bie Unjnldnglidifeit ihrev Sijfinung ocn 12 de- iiievs tciglid): bcnn 3 baoon bc^a^Ien fie taglid} atlein fiir t^r i^ett; fiir bie 3!JJiete ihmi ^iid)e, aScifsjeng nnb illeiber 2 sous (J deuiers ir»ijd}enttic^ ; 2 sous fiir 3lbna(;me unb 2Sieberan)d)miebnng i^rer jtctten, wenn fie vox ber J?~onnniffion erfd^einen; fiir JGafd^e 18 dciners ade 15 Xagc; .'potj unb ^^elend}tnng i deuiers tciglid^ nnb fiir jVufArto^n bie O^otre Same 16 dcniers. Unb babei erinnert '^ea (III, 292) baran, baf? biefe I'e^nung in bie 3>-'it t^er i?erfd^(ed)tcrten SRiin^e fdllt. — 263 — Crs fiiibet biefe Grffdnuu^ and) in ben ^^srotofoffon ber ,'ivomiiiiffioit ^Be- ft(iti(]uiu3 cjenug biird; bie 3af)(reic(jcu SliigaGeu ber fpitteren ,3^'i"J^" ^O'^ STempIerii, bie intt iljueii aufgenommen obcr bei ifjrer 9liifnal;me jugegeii gcwefeii feieii, nun aber a(§ .,clefiiiieti'' bejeicfjiiet roerbeii, and) oou fotdjcn, bie nod) uedialtni^ina^ig jugenbHd)cn 5((ter$ waxen ^). (Snbfic^ aber ftimint bnmit bie alfcieinein jufannnenfaffenbe 'i^einerfnng be?) 3Serfa[ferci ber Vita VI bei 33ah!5e, be§ 5(niafric^ 2(n(jiev, berjitfolge, uicifirenb manege nadj an- f dnglidjer SCeicjernng „ postea cum t o r m e n t i s v e v i t a t e m 1 i b e ii t e r conf itebantur" . anbere ,,aliqui ipBorum in tormentis sine confessione moriebaiitiii- vel combnrcbantii r ct tunc de c n fi t e n t i b u s ultra v e r i t a t e m rex raitius se habebat" -) ; nid()renb bie Vita IV begitgHd) ber Dor ben "Ronig gefiil^rten DrbenSoberen fagt : „Plurimi ipsorum confiteri minime volebant, quamvis nonnulli ipsorum subjecti fuerint questionibus et tormentis"^). ©el^t lunn ben ©puren ber ^rotofolIbcri(^te luid), fo fjanbelt e§ fid) bei biefen „aliqui" unb .nonnulli-- unt jienilidj viele, unb fnjst man ben ©efmnteinbrurf' jufammen, fo ift biefer furj ber, ba^ bie goiter eine fefjr grof^e ^oHe gefpielt bat unb ha^^ if)v, chm iui ^l^erein uiit ber ungeiubbnlid) (angen unb fc^iueren •ilerferljaft, iui iserlauf ber Sflfjre ungleid) me[)r DrbenSgenoifen in granf= reid) ertegen finb, aU man gemeinig(id) bisber angenommen l)at. ©0 er[d)eint e5 af§ fein SBuuber mef)r, meim fjernad), uoffenb^i nadibem bas 5(utobafe be§ (5-r,^bifd)of5 von ©en§ uom 12. 9)tai 1310 feine Sirfung getban fjat, uoii ben ilbertebenben uerl)dftni'3mdf3ig fo oiele, iiber 200 3:'empler, ficl) aU B^'nO'^ii O^'Oi^'i "^tMt Crbeu gebraudjen Inffen. 3m ©egenteil, uiunbern faun nmn fid) nur, baf3 trol3 unb nad) ber ganjen ^sro^^ebur bie Unfdjulb be§ CrbenS, inenigftens .^eittueife, fo laute -l^erteibiger gefunben (jot unb eo ber goiter uid)t gelungen ift, jeben ^il>ibevfprud)§= geift ju erfticfen. 5ludj ba§ ludre nidjt gefdie^en, meiui nmn bie ^n^ quifition mie fonft bdtte aflcin bie Bad)^ fertig mad)en (affen, uitb menu nidjt in ber pdpftlidjen ixommiffion luenigftenS eiii leifer '^uufe won ."0off= luiug ben ungliidUc^en Dpfern aufgegangen uidre. Taw biefer •^ommiffion unb iljren '•^^rotofoden uerbanfen tuir fene eingigarttge 9(ufr;eIIung iiber bie 3trt unb 'ilnnfe, mie bie 3nc|uifitoren uiirften. Unb ba|3 burdj eine ber= artige SBirffamfeit jebes (^ieftdnbnig ber od)uIb IjinfdlHg mirb, chcn lueil burd) fie jebes ©eftdnbnis erjuiungen merbeu fonnte: ha^j ift gott(ob nidjt blo^ unfer beutigeS Urteit, fonbern and) in jeneu finftern 3o()rfjiiiii'*^^*ten uienigften§ ben befferen ©eiftern nidjt uerborgen gebtieben. ^li?ir biirfen ') od}ottm. fjat auf eine diiUjc fold)ev Opfer uameut(id) [;iiu3cUMeicii. '^cj,i. b^n And) imievc fpatercii Xci6eOett. — -) 53atuje I, 101. — - ^) Satiije I, G6. — 264 — ha luteber mir nii jciicii benfiuiirbigen 33efd)(un be§ ^n-oninsinlfouj^Kci uon ?)iQiieinia erinncrn initcr feincm crleud)tctcn (S'qbijdjof 9iaina(b, ber afle aiif iiiquifition§iiuif5i(^c 2Bcife, b. (;. nidjt b(of5 biird) 3liuuenbung ber goiter, fonbern and) fdioii biird) 2)ro()iin{i bainit iinb ^tngft banor geiDOiuiciien Wcftdnbnific fiiv niuiiiltin cvflart iiiib baiuit bie Gljte be§ Sa(n'f)unbertCi iicvcttot I)at. Unb baf^ biefo 3(iiffa[iunn foiiic^tDecjS cine uereinjeltc war, bemeift ha^j (^k\Km\ta\ntd von '•l^icnnt^ mo biefc Stimimmg unb qK^ t;(enieinc Uberjeiinung uor nUcm ber iiid)tfranjo[ifd)en ^^rdlaten bem jiir 5(iiff)cbimg be§ DrbciiG Idngft cntfd}loffcneii ''^'apft nod) fo gro^c (Sd)ioierioi= feiteit bereitet f)at unb jene 3luff)ebung jule^t nur in ber ,vueifeU)afteften ?^orm gelingen He^. ©o luenig fc(6ftDerftdnblidj unb unonfedjtbar fanb man and) in jener 3<^it, bie bod) bei einer genaueren ^cfanntfdjaft mit ber Weld)id)te ber 3"Qiiifition, mie loir Sea fie oerbanfen, als ber$iU)e = pun ft biefeS 3"ftitut§ erfd)eint, bie Xi)dtigfeit unb SSirfung biefer Tribunale. iUirigenS biirfen jene Si^iiifition^ergebniffe im ^emplerpro^efj nid)t aCe auf 9{edjnung ber eigentlic^en ^nquifiloren, ber papftlid^en ober ,,apofto^ lijdjen" gefel^t luerben, fonbern e§ ift uotioenbig, baran ju benfen, mie bier fid) nod) eine ganje 9tei[ie meiterer ^yaftoren an biefeni ^iserfaljren beteiligten. ©d)on iljre S^^'^)^ madjtc e§ ja ben ^imiifitoren unnuiglid), allein aKeS ju (eiften. '^Senn audj bie ^ai)l be§ ^nquifitionSperfoiuilS in eineni Sanbe mie ^ranfreid) fid) fauui nieljr feftftellen Id)3t fd)on n)ei( fie eine je nadj bem 53ebiirfni§ luedjfelnbe mar, inbem ben eigentlidjen ^H' quifitoren ba§ 3tec^t 5uftanb, ifjrerfeits ©eljilfen, 5Iffiftenten ober ^socii" md) ^ebarf, fei e§ bauernb ober nur auf 3sit/ jn ernennen, fo ift bod) fid)er, ba^ baS gonje, ja fi^on lucgen feiner 5loftfpieIig!eit ^) in oeri^dttnio- md^ig enge (Sdjranfen geiuiefene ^nftitut auf einen berartig allgenunnen gall tange nid^t oorberettet icar. -Bie une Sea-) belef^rt, fo umfaf3te fiir geiiuibnlid) ein ^nquifitionobejirf, al6 jufanuuenfallenb mit ben ^^'rouinjen ber 9}ienbicantenorben, oon beren Dberen bie ^nquifitoren ernaimt luerben, bod) mel)rere Sistiiuu'r. 5)ie Tempter aber finben roir fo jiemtid) in jebcm 93{§tum, luenn and) in fei)r yerfdjiebener ie einfd)neibenb biefe fein fonnte, ba§ (eud)tct t)on felbft ein, luenn man bebenft, ba^ bie eigentlid)e iBnt- fd)eibung iiber bad @efd)irf' ber Siempter in ibre .^dnbe gelegt luar, inbeni biefe il)nen nid)t nur bie (dngfte ,3*^it, 5ii)ifd)en ben erften ini raefentlidjeu uon ben .^^nquifitoren uorgenoninienen 'l^erbin-en uoiu .'oerbft 1307 bi§ jur nnterfud)ung uor ber pnpftlid)en i^onuniffion 1301) unb 1310, alfo cirea 2 ^al)xc lang, gur SSerfiigung ftauben, fonbern if)nen and) ba§ ©d)lu§ = urtcil iiber bie ^ erf on en be§ DrbenS Dorbel)a(teu blieb. Senu inaS bttlf ba ein ben Drben ak 0an,^e6 freifpred)enbes llrteil oon feiten ber .Hoinmiffion ober bee '^"apftes, fo(ange ba§ Seben bes ein^etnen Drben3= ange{)()rigen in ibrer .soanb rubte unb e^o iui luefentlic^en in ibrer 9Jiad)t ') U6cv biefe 9fo(ie ber ©efaitiiciicuaufielHn- inn(. j. ^. bie ib'aiibliiuoj, bie mit bem B'^i'slfn 5!''')'^"" '''^ "i^cHeneour^, ofjenbar iinlcv bein Gtiifhifj ^ii'nt'ilie^, Dor fid) ii|et;t W\d). I, 377 ]., .naDcnt. p. 26'J f. — '•') Ter [}ier oijciibar iciii ffii^eveS llnred^t mit jeiiem vaitfiid)ti;]eu rnxunjiatiou^jettel bind) bo).^peltcii (Jijer fiir beii Orb''n iviebcr i:|ut ju mad>eii jud)t uiib iebenutU^ ju beit [n\iabtcften OrbenSijciioiien jat)(t. — ^) '8)\l. feinen (irfiirS „U&er bic fogenanntcn iCcrratcr bc^^ Cvben^" t2d)ottin. I, 720 {f. - 266 — ftaiib, bciiifclbeii Scben imb ?yrei()eit in 3lii5ftdjt 311 ftelleii ober i()u fiir immcr auf bcin Sdjcitcrfjaufcn ober I)iiiter Herfevninuern uerftummen 511 inttd}eir^ ,3ii n)e(d)er ^lidjtmui adcr bio fraii§ofifd}eii ^rdlateu bicfc cut; fd)oibcnbe 9>oIImad)t c]cbmud,iteii , Dafiir ift im§ ntdjt blof^ ber 6T;^bifd)of 9}?ari9m; ooii (Sens mit foiiiem ^^^rouinjialfonsil bao flaffifdje ^cifpiel, fonbern ift aiid^ t)oii mibereu feiner SloKegcn au§ ber uoruel^niften Dritjiual^ iliicllc, beii ^^k'otofoKen ber papftHdieii Kommiffioii, beutlid^ 311 erfefjcn. ^i>ir uierbeu fpdter baraiif juriidtoinmen, iiiie bie bifc^oflidjen ^nquifitoren, bejiu. bereii Dffisiale, uou ^^^erigueuj-, 3(iniencv -^^ari§, 9lei)er§ — uor lueldjent i) nameiitlid) geiiaimte ^enipler if)rcit Weift aufcjabcii — , uoii SatiiteS, ^^ourtneS, ^^oitierS 11. a. !){nftd)t[idj ber iRiinft, ^^g-njebniffe" b. b. Weftdnbniffe 311 erjielen, (jinter ben „apoftoIifd)eii" faiim juriidblieben, ja mie fie btefe 311m "A^dl offeiibar nod) ju iiberbieten unb in (id)atteii 311 ftelleii nnif^len. Srnuibern biirfeii luir um bariiber nid)t: beim 1. mar bie ^w- qitifitiouspraris uialjreiib iijreS nun naljeju lOOjnbriyeii 33eftefjen6 — nl§ eigent(idje§ ©ebiirtojabr barf man bao Sateranfon3i( yon 1215 anfeljen — iiad) mand)erlei 9liifedjtuiu^ unb 33eftreituni] nidjt am uienigften yon feiten ber '^^rdlaten eben lue^en ifjrcr SBirfnncjen, baneben freilid) a\i6) infolge ber fortgefet^ten pdpftlit^en luie fiJnitjHdjeu S^egiinftigung, fo febr 311 aU- genieiner '^(nerfennnng unb 3(boptierung auc^ burdj bie, baneben nod) fort: beftefjenbe, bifdjbfftdje ^nquifitionSgeridjtgbarfeit burd)gcbrungen, baf] ein gro{5er Unterfdjieb jiuifcben biefer unb ber eigentlid) ober unmittelbar pdpftnd;en i^iiQuif^tion nicbt niet)r beftanb ober baf5 eo tjiefiir nur nod) auf einjelne ^Hn*fonIic^feiten unter ben '^'rdlaten anfani. llnb \)a^ 2. biefe, fo fel)r fie fonft oft ber 3u»-1uifition mifegiinftig ober ciferfiid)tig gegeniiber^ traten, in unferem ?^atte i|ren ^eruf in mi) g lid) ft perfon Herein 3tn = teil an „@rgebniffen" fal)en — mef)r nod) a(s bie ibr @efd)dft in ber §auptfad)e ex officio, b. (). mit el)rlid)eni, ob ami) fanatifd)eni, (Sifer treibcnbcn ^ominifaner= (unb 5ran3i5faner;) :3nquifitoren — ^): bafiir forgten bie beiben anberen ^^aftoren, bie allein loirffam ber 3ii<-1iiifition entgegeujutreteu oennod)t batten, t)ier aber, obgleid) nacb unb unter niand)erlei ^mit, auo uerfd)iebenen Wriinben unb in Dcrfd)iebeneni (^)rab, bod) in ber .'5auptfad)e, binfidittid) be§ fd)tief3lid)en CiTfoIgo, eintrdd)tig 3U= fanuueniuirften; bie geiftlid)e unb bie uieltlid)e Dbergemalt, '^'apft unb .s^inig. ') (vin 'Seil^ncI fjiefiiv fd);iiit, uadj uitfever cBicjeii ^Scfpre^uit;-j p. 2U2, ^i3cvu = r;avb iiMii ju fein, ber gcrabe iibtv beii Seinplevprcjcf^ mit nidits luenijier al§ 'i3c= geifteruihi t>crid)tet, al[c, bap man auf ben ©ebaufcn fommt, bap ibm Fciiie'^uic^o wohl bci bicfcr Cvviuncvuiig iiewcfcn fci, fonbcvu ev ben |JoIiti)c()eii nub fo tc^ ;\iiquifitovci eti^eiitficf) umuiivbigen ^wtd ber oad;e )vo'i)l r;evauSgefiifjlt f^abc. - 267 — Grftere, bic firdjlicljc CbercicuHtlt, iiuir tfieorotif d) obcv iiiO^^vinjip, UHMiii iiid)t afleiii fo ^od) in i,]a\^ anbcrcm ("'Irabo als bic anbere, ()5d}ft; bcrcd}tic(t. 'i^on \l)v, bic fo inandjcs Cpfcr fdjon bem 9?ac^en ber 3u= qiiifitioii, ibrcr ci(jciicii 5Diencrin, cntriffcii l)aik — lueift aiif bem 2Bege ber „Apostoli", inbcin fie urn fdjiucres (^)c(b fid) if)re (S'rfnffe 5111" Qin- ftefding be§ Snquifitioiinicvfdjren'o erfaufen Uefs - fjcitte and) in unfcrcm ^yaCfe trot? ben (5'r(;?cbinffcii ber erften 3>cr^6re biirdj .^iiquifitoreii unb 33ifd)i)fe nod) .*oilfc fomntcn fonncn unb foden. ^Bnvuni fie aiisbncb I1C3U1. imd) bcni fd)5nen 9(ngriff luit ber SuSpenfion ber iiuiuifitorifd)en ©eroatt ;3mbert'5 uneber fatten cielaffen luurbe, mcrben wir fpciter 311 eriirtern Ijaben, nai^bem luir erft ben nnbern ^aftor 6efprod)en ijaben, ber Ijier praftifd^ bie (^eiua(t Ijaik unb beeljalb dou groBerer 33ebeutung nnirbc a(§ jener prinjipiett (Srftbcredjtigte; jeneu ^aftor, ben man barum t)ie(fad) attein- ober erftuerantmortlid) genmdjt t)at, unb ber audi, bei attem 3(nteil Der :3nquifition, unb luenn nmn beren 'iHU'bienft nod) fo fet)r im ^(iKje beljdtt, cine (SrftliugSfdjuIb, bie Sdmlb ber let^ten 9tbfid)t, be§ erften Stnftof^eS, mic ber iuidjbriidlid)ften Unterftitljung ber .^neiuifitionGarbcit immer bef)a(ten mirb, urn fo mefjr, je meijr bie Df)n = mad)t bes Ijciligen DftijiumS oljne \l)n unb bcffen tfjatfddjlidje 3l(){)Qngigfeit non iljm in ^}?ed)nung genonunen inirb: '^vfjilipp txn S'd)iinen. Unbeftreitbar ift fouiet: baf^ bic .^nquifition nidjt an bie 'Jempler gefommen mdre, ()dtte ^onig ^jilipp ber ®d)one uidjt mitgetljan, unh ^mar, inbem er iicn Stnftof^ gab. Somit ift bie nddjfte ^rage: luie fam er ha'^n'< ©rittt's €apiteL ];il)ilt|)p kr Bd)bnf ttut> fctnc |)oltttk. ^io '^(ntiuort auf biefe ^rage liccjt in ber ^erfonlidjfcit ^]][jilipp bcc ©d) one 11, bie iiberall ^ugtetd) bcu (5d)luffet ju feiner '|?otitif giebt. ^ie ^^Hn-fonUd)feit '^^fjilipp be§ ©dionen ift (aiuje ^tit uerfdjicben gebentet morbeit, uicnii audj iiuiner mir yon mef)r itntergeorbneter ©cite. 9Jian liat ifin auf ber einen ©cite 511 eiiiem SpielbaK feiner 9)ctnifter, auf ber anbern 5U einein bigotten "Jyanatifer gcmad^t; jeneS, meil er in ber Xfiat bei ben entfdjiebenften feiner .'ganbhnujen iibcratt feine 5}iinifter unb (^efdjdftotriiger i)orfd;iebt; biefeS, inbeni nmn feine auf^erlicf) ^ur f)iUpps :')iegierung angeinanbt Ijat, unb je nieljr man biefe, b. i). ben ganjen ^u(\ feiner ^Jegierungspontit inie bie g-riid^te berfelben, inc 3luge gefaf3t unb, (jauptfddilid) burd) 33outaric, ge^ nauer fennen gelernt l)at, finb alle jene llrteile, bie barin .^ufammentreffen, bats ik '^Ujilipp a(6 einen uon aujjen Ijer beeinfiu^ten (i(jarafter erfdjeinen — 2G9 - laffen, mefjr unb me()r oerftummt ober crretjeii miv md)x 9lcl)fc(5ucfen. Wian uieiB unb anerfeunt je^t allgemein, mas uoii jetjer ba§ Uvtei( bcr f(i)drfercii 33cobad)tcr war: bajg man cq niit cincni ber bcbeiitenbften 9}ionQrd)cn be§ a}iittela(tcrG 511 tljun Ijat, faU'3 nmn iljn i'lberljaupt biefer ii\)od)t nod) 5ujdtj(en nnIL (S'rfdjcint bod) alo ein befonbereS ^ennjeid^cn feiner 9}egieriing eben bie§, bajg, inie er in einer UberganQeijeit (ebte, auf bcr ©rcnje beo 511 (5nbe gefjcnben 9JJitteIatter§ unb ber anln'benben neueren 3eit, fjier gum erftcnntal nn^!) bcr „fd)neibcnbc Suftjug niobcrncr '^kilitif" ^) begegnet. ^rei(id) gilt bico nur gum ^etl ober in einer 3Bcifc, bie in anbcrcr .'oinfidjt luicber otmao cd)t 93iittc(altcrtid)e§ an fid) i)at unb jcnc 3(uffa[|ung, bie if)n 5U ben bcbcutcnbften ^fcgcntcn bcr iscr(]an(]enf)eit jdfitt ober menigftenS non benen, bie iibcr ^ranfreid) ge!)errfd)t f)a()cn, nid)t uniocfcntlid) mobifijiert. ®enn foUcn mir ben ganjen (kki)t '^^bi(ipp be§ ©d)oncn unb feiner ^iegicrunggpolitif auf cinen furjen 2tu6brud bringcn, fo ift eg fein anbcrer als ber abfo(uter, auf eineni UnfeI)lbarfcitobcu)u§t= fcin, baG nur nad) bem eigenen 9ied)t fragte, berul)enber 9iiidfid)t§(ofig=^ f eit, bie auG alien feinen .^^anbtungen uM entgegen(eud)tct. ^af] 9iiidfid)t§= loftgfcit ber ©runbc^arafter feiner "i^ioUtif ift, ba^ ()at ^youtaric in einer SBeife barget()Qn, TOelc^e biefeS Urteil im n)efentlid)en fiir alle ^dkn feft= geftellt unb bie ^uftinnnung alter nand)aften .^iflorifcr unb ilenner unferer '^'eriobe, eineo 9tanfe unb Zollinger fo gut luie eine§ f'Mnd unb 2ea gefunben t)at unb bie un§ f(^on oor 33outaric bei 9J(dnnern luie £e ^erfon, ber bes aiy- fohiten 9J{onard)en, in einer 3l^eife oerbunben, loie loir bas untcr alien feinen 9cad)fotgern unb fdmtlid)en ^nlia&ern be§ fran3bfifd)cn Xl)ronei nur nod) bei Subiuig XIV. finben. )12hv roiirben and) 9iapoleon I. neiuicn, loenn biefen nidjt feinc bdmonifd)e ©enialitdt bod) all5ufel)r iiber ^'l)ilipp ben Sd)i)nen, ber uon bcrartigcni nid)t§ an fid) l)at, er^obe. Tiod) weniger trcffenb ift bie ^l^ergleid)ung mit i^arl bem ©rof^en, ber il)n ebcn burd) fcine luirflic^e ©riif^e bod) unoergleic^lid^ iiberragt. 9)iit Subioig XIV. bagegen l)at er am meiften 5tl)nli(^feit, fc^on barin and), baf? biefe riidf; fid)t§lofe ©elbftbeftinnntl)eit nad) einer 3^id)tung, nad) Seiten beti fird)lid); religiofen ^aftor§, burd)au§ befd)rdnft crfd)cint. SBie £^ubung XIV. jeigt Hd) and) ^t)ilipp ber ©(|one bogmatifd) burd)aus als ein in bcr ^^al)n ■) cfr. Bontario, La Franec sons Philijipo Ic ?>(»!, p. 42*^ unb uncbcv p. 430 f. - 270 _ feineo ^at)r()itiibertQ ei;^oc]cner iinb tfieoretifd) in fciner ®eife bariiber Ijiiiaiiciftrelieiiber .Tlopf. aicit ber relirtiofcn Arei(]eiftcrei unb fpottfud)tii3on Uimbljaiuiigfeit, mit bcr 5. 33. .^aifer ^ricbrid) 11. ben 33efd)ranfti)citen fciner ^e\\ geneniiberftanb unb montit er bod) nur feinen 3eitneno)ien fremb t]eu5orben ift, i)at ^|>lnlipp bcr 2d)one biirdjano nidjtd geniein. ^m ©egcnteil ift boflniatifd) fcinc fird)lid)e .s{orre!t{)eit auf3cr atlcin Biweifel. 9(6er biefe Xeilimbnic am GUnuben unb XoQwia feiner 3eit entfprinot bei ^^^bilipp bem ©dionen luie bci Vubiuicj XIV. — nur nie^r nodj als bei bicfcni — fcincni cincnen pofitioen 23cbiirfniG, ift piclmcljr nur cin S^idjm feiner vetigii-ifen ^cbiirfnietofigfeit unb biente \t)m, nts ein raeiterer ^attov feincG riidfid)tolofen lIiifeblbarfeitSbeunintfeinG, nur nietir baju, feine B^it unb bercn gciftigen .s^nnptfaftor, bie itirdje, 5U bet)crrfd)en, ftatt fid) uoii Mjr beljerrfdjen ju (affen. 65cnQuer gefagt : er be^errfi^te fie, inDent er i^re ^ormeln, i^re tl;eoretifd)en ^^'rinjipien mit um fo gri)f3erer 'Uieifter^ fd)aft Dcrmnnbte, je locnigcr er felbft baoon ininenbig ergriffen mar, je mcljr ibn fein eigeneS unbegrenjtes UnfeblbarfeitGbemuBtfein ^icfelbcu nur als Stitt3en feines unbebingten (Sigenred)t§ auffaffen lieB unb je uofiiger er praftifd) bem jener fird)(id)cn Xtjcorie entgcgengefel3ten (s3eift, tier we(t(id}en 3ieaftion gegen bie firdjlidjc llnfetilbarfeit, tjulDigt. 3o fd)lug er (jerimd) — unb ba§ ift nie 9Zemeft§ in ber @ef(^id)te — bie ilirdjc fo5ufagen mit iljren eigenen 3Baffen, inbem er, mie biefe erft bie geift[id)cn 3l^affen bcnnt^t fjatte, um ibre me(tlid)e .'Qerrfc^aft ju begriinben, nun biefe fetben SBaffen benu^te, um ibre 9tieDer(age welt(id) unt) geiftlid), eben meit bie§ fo jufammenljing, entfd)eibcnbcr a(ci bieo in jener 3':it ficii eigent(id) benfen (ief3, berbeijufiiljrcn. 9(atiirlid) fonnte cine fol(^e '^olitif nidjt in offener, mit bcr Sion- fequenj ber 3Babrljaftigfeit operierenber, SBeife oor fid^ ge^en. 3(ber gcrabe barin jeigt er fid) mieber a(§ ber red)te ^i^S^i^S feiner ,^dt unb Der ilird)e biefer S^it, bie bas ^wquifitionSfijftem ausgebitbet f)at, ha]) iiberall jroifcben feinen 3l>orten unb angeb(id}en 2tbfid)ten unb jmifdben ben mirf- (idjen 3"^6cfen§, ba§ iiberall Um= unb 8cl)leid)iiicge bcr gcraben linic, biplomatifdjcc 9{anfefpiel bem offenen — 271 — ^anipf uorjiel)! unb bio feinbfoligften 3(b[id)ten Ijinter cjUittcii ^reunb= fc^aft§DtTfid)erimgen uerlnrt]t ^ i : btcfe llinualjvljaftic|fcit uiib '^^crfibic Ijiubcvt iin§, ill ']>f)i[ip].i bciu 3d)5non trol3 aller ftaatGrnaniiild) uial)v[)aft uiu]C; uio()idid)cii ^Jlidaoicn bcii unrf(id) bcbouteiiben Wumu anjucrfoiuicn, t]ofdjU)cic]c bcnii i()ii bcii eitjeiitlld) cjrof^on Mbnigon uoii A-ranfrcidj 5U5U5afj(en. 'ii.^o()l fd)eiiit feine Slegicruiu] eiiie gidiijenbc ©tappo auf bem 3i>ogc bev (S-ntiDidlitng bcr frnii5ofifd)cn i^ioiiardjie §u bilbcn. 3lbcr fie war e§ bod) iMcI(cid)t nicbr luir fd)eiiibar al§ in 3Sirf(id)feit. ^af5 es meljr luir (S(^ciii iimr, beroeift bic ikrgdnglidjfeit, bie furje >Dauer foiiier ©rfolijc, bcr AuU, boil bic 'llionardjic imd) it)in in fo rafdjcv Aolgc tlmt, bafi er famu uiol uieiiiger jdl) crfdjcint, aid bcii er felbft bem '^Hipfttiim bereitet f)atte. SBotjl mtic] man ben |)aiiptantei( fjieraii ber llnfdljigfeit feiner Diadjfolgcr jufdjreibeii, bie nidjtg tfiaten, urn fein ^IBerf aiif feiner s^ol)c 311 erf)a(ten, luoljl aber alles, um eS roieber 311 oerberben. 2(ber baf? fie fo menig auf foldje (Srljaltung bes oon if)in ©efd)affenen an§> luaren, ba§ lag bodj nidjt junt geringften leil barin, baB in bem 2lnbenfen ber iiffent- lidjen 'Iltcinnng feine 9iegiernng mit einem geiuiffen Unredjt belaftet war, welcties jU leugnen obcr aud) mir ju iiberfeljcn felbft btejenigen, benen eg gu gute fam, furj gefagt bie.frangofifdje 9Jionarc^ie, nidjt loagen fonnte. Selbft ein /^-rangofe roie 23outaric, ber Im aller riiljmenoiuerten llnpar= teilidjfeit bodj geiieigt ift, aHes im Sidjte be§ ©langes, ber auf ben fran^ jofifdjen dlmmu banon fdllt, ju befe^en, mu§ angefidjts aU ber ^orwdnbe '^sljilippg fiir feine *ivriege nub fonftigen Slftionen gcfteljen: „^ie lln= geredjtigfeit ift ber i^auptfeljler biefeS 5)?egiment§, aHeo ift baoon an- geftedt"-); unb inieber, nadjbem er fein eigenes politifdjco ©laubeno^ befenntnig baljin au^gefprodjeu bat, baf? ,,bie fdjledjten i^anblungeu and) in ber '^^olitit iliren Urbebern niemals 9cu^en gebracl)t Ijaben, uiehnebr bie 9ied)tfd)affenbeit nod) immer bas fic^erfte Wditd gewefen ift, um (Srfolge ^u er^ielen", fo faljrt er felber fort^): „9iun aber lieB eo ^^U)ilipp, man fann e§ fic^ nid^t Derljefjien , mandjmal an ©erab^eit feljlen; er jog all5uoft feine ^ntereffen ber C')ered)tigfeit wor unb beging ?^ei)ler, bie fein 9ln^ ben!en fo in 3lbfdjeu bradjten, ba^ fein ©ofju fid) ueranlafjt fal), mit t^)euialt bie .^ird)e gur @ewdl)rung ber giirbitten fiir il)n gu junngen." Hub bod) mar '^^Ijitipp ber Bd)bm mit biefer 5lird)e, menigftens iljren ^) 2Ber benft ba uicbt »r»iebcv .m jenc« t)ovt)in bcfpvod)cne ^^vobiift bciictdcii 3eit, bie 3iiquifition, bie eutipvoiien fc^ou au« eincr ebenic pei-fiben aii^ naiiunt Sliti^cgiiiu-) Don 2. >^ov. XII, 16 adejeit bie[c Cv^-coiele Snnocoiij III. gcve^tfevti^t tjat, am mciflcit, UH'im fie einem Stncjeftagten fiiv cin @e[tanbni« @nabe tterfprad), um if)n Ijiutevr^ev auf @ruub beSfeltcn ju evanir(3enV — -) ©. Boutarie, La France sous riiiiippc lo 15el, XIV. -i3nd), 2. ftap.: UesuuK-. — -'J (Sbmha p. 43i;. 272 - vSpi^cu, fo uielfad) liiert gciDefen ! Sfiie ftarf inufetc tiemimcl) btc]e G"m= pfiiibinu^ ber ^Ration inneuiodiicn ! .^onncu mir eiiicr folc^cu 'Ttegicninn h^w SSorroiirf, bafj fie fclbft Die .^^iir.^c i^rer Crrfolge mituerfd)u(bet Ijnbe, crumven'^f Scnn aber nao, biirfeii wir banu inirflidj uon @rbf?e bet einein ^)iec]enten rcben'^ .*oabcii mir nid)t inchncf)v in alt beni nuebcr eiii GJegenftiid 511 jener jpritcvcii 3]onenbiing bee abfoditeii ^liegiments unter Subiuig XIV. uor nm, mddjc um gteidjfaUci tro^ ber gldnjeiiben 5(ii|3en^ feite, bie fie bem oberf(dd)Iid}eu ^eobad)ter barbietet, in iljrer ©efanit; unrtuiig bod) md)x eiii Uiigliicf a(§ ein ©liid" fur J'^anfreid) bebeutet'^ (gg i)d{t 9Jiiil}e, baofelbe Uvteil iiber bie Diegierung "pfjilipp beo Sd)5neii juriid'jidialten, ^idji man bie ©efamtunrhmg in 33etrad)t. Unb iiidjt ba§ gertiu]fte Stiirf uon bicfer Si>irfun(], ber (SinbuBe an ber fittlid)en 9(utoritdt be§ ilonigtunuo , ift ber Unterbriidung bc§ iemplerorbens 3U5ufd)reiben. (gontit miiffen luir unfer llrtei( iiber bie (rrfolge uon ^^'bilippo ^fegierung bafiin sufanimenfaffen, baf3 ber ©(an, berfetben, bie im .stonigtuni fid) fonjentrierenbe nationale ^raft, bie fie un§ oft at? eine i^iDbejeit fran-- gofifdjer @efd)i($te erfdjeinen tdJBt, met)r aU man bie^er oietfad) gettjan t)at, bem ^i^erbienft feiner 3>orgdnger, oor allem bes ^. Siibn)ig, ;;ugemeffen tuerben niuft; itjre 3d)iodd)e, luo nidjt ."got^ttjeit, bagegen, bie fid) in itjreni fc^nellen SSerfaU nianifeftiert, gteid;faft§ niet)r, at§ oft gefd)ef)en ift, "^^^^bilipv bcnx 3dj5nen fetbft benn mie feinen ■)iad)foIgern in bie ©djube gefd)obeit tuerben nuiB. 3:'rot3bcni ift eiite geiuiffe ©rbf?e feiner -^uititif nid)t ju uerfennen, Die nid)t b(o§ beren nngeiuof)ntid)en momentanen ©rfofg uer= anla^t t)at, fonbern bie and), lueitn fid) mit ibr nid)t jene fc^mercn '^Mngcl uerbniiben biitten, feine 9^egiernng in ber 2l)at ju einer ber luirfungGUonften, fiir bie Gntiuidtung be§ ©taat§ nad) atten oeiten iuot)ltbdtigften geftaltet ijixtk. ^iefe 63ri)t3e beftetjt eben in ber 9iiidTid)t5tofigfeit, mit ber ^Vbi^iPP feine ^(dne uerfotgt, unb baB biefe 9i'iidfid)tQ(ofigfeit itid)t prioaten I'eiben- fd)aften gilt, fonbern bem, iuq§ fein fd)arfer 33tid in biefer entfd)eibung§= uoQen I'lbergangc-jeit a(§ ili^o^I be§ ©taats, ha^ ift ibm bie abfolute 9)ionard)ie, erfaitnt t)at. 2Bot)( bteibt ee babei, baf3 „9tiidfid)t5(ofigfeit atleiit itod) nie einen ^errfc^er groB gemad)t t)at, fo oft luir fie uitter ben (£igenfd)afteit berfelben finben, fonberit, luo iic altjufebr {jeruorftid)t, fein 9(itbeitfen itt ber (i'rinneruitg mit einein Wiaki bebaftet, unb oI)ne biefen IKatel aud) ^^t)ilipp nid)t geblieben iff"). 3(ber bariiber biirfen luir hod) nid)t bie nur ;iUtu STeit uoit Oer ^otge5eit luieber ritdgditgig ge-^ mad)ten (S'rfolge feiner ^{egierung uergeffen. iTroO allcr perfbnlid)eit 3d)atteit= ') ^iknitavic a. a. O. — 273 — feitcn feiiics Citjavaftcr'S finb, suinal tin 58er()dltiu§ 511 bev ^'urjc bor ^j^dt, bod) (icbeutenbe 2)inge erreidjt niorben. ^oreii rair, raie SBoutaric ') bie^ fetben sufammenfafjt : „^ie auSiiuirtige ']>oMt ^^einridjd IV. iinb ^)itd)dieii§ iiiaugiiricrt, bic jyeubalitat gcbemiittt^t, bie SBerumltuiuji eiiif^cvidjtct, bic Xveumuui( ber ijeiftlidjcn imb ber iuc(t(id)eii Madjt uoUjoi^cn, bie ^uftia Oeregelt, bie 2lrinee organifiert, bie A-inaii5n)if[enfd)aft fiefd^affeu uiib, um baci 3Bcrf 511 fronen, bie dlation (and) eigentlid) eine (Sc^iipfiiiu] ^^Ujilipps geoteiiiiber ben eiiijeliieii ©tdiibcn) juiit etftenmal in beii ©eueralftdiiben t)erfamme(t": aUeo sufammeii nidjts ©eringereS q(§ ba§ ©nbe be§ 9Jcitte(; alters bebeuteiib. ^em ftefjcn freilid; a(§ ben f($Iie^(idjen @rfo(g uielfad) in ?vrage ftellenbe ®inge jene bereits geri'tgten ©igenfc^aften, bie Unii)aljr= Ijaftigfdt imb Ungercd)tigfeit be§ gan^en ©ijftenis, entgegen, bie niif3er(i(^ if)re fonjentrierte ©iiljne in g^lanbern finben, bnrd) bao jene ^^^o^tif Inttei* gerdd)t merben fof(te. ©0 fagt and) ^^oiitnric^): „^er Sdjotten fiir bie Siegierung '-^^tjiOppS ift ^lanbern; bieo ha^j .'oinberniQ, an beni [id) [eine ']i(dne bredjen [odten, bie Dueffe aff be§ UngllidG [iiv ^ranf= reid), ber 9(n[orbernngen beo AiefuS, ber 9)iiin3i)eranberungcii, ber Gr- [d)op[ung ber A'inanjen, beg 9iiebergang§ ber ^\nbn[trie, ber angenieinen l)ii[^[tinuuiing, ber Un5u[rieben[)eit aller, be§ i1iiHtraneH§ [eitens ber 5iir[ten unb ber 9Jia[3regeIn ber 8trenge, 5U benen ]i(i) bic 'Kegierung genotigt glanbte, nni G:niporungen ju er[ticfen." (yeu)i[5 cine in[)altG[d;iucre \\n- gUicf5n[te, [d)iuer genng, mu \cmn G:r[olgeii bas @egengciuid)t ju l)alten. Tennod) [iitb bie[e, ^unml in ifjreni augenOHdlidien ©eiuinn, bebentenb genug, nin an[ eine ungeiuoljnlidje ilra[t 3uriid5niuei[en unb bie i^rage naijejulegen, burd) meldje 5Jiitte( [ie erreid)t lonrben'c' ®ie 3(ntiuort barauf liegt inuiier mieber in cr[ter Sinie in jencr 9fiiid[idjt§(o[igfeit, bie Soutaric 311 bem 33efenntniG jiuingt: ,,<£eine ^medt 5u erreid)en, gebrauctit cr alle 9)iittel/' 3I6er iiie(d}e§ uuiren bie[e ^Jtittef^ 1)a i[t uornean ein gei[tiger "^atiox ^u nennen, ber ^^Ujilipp in iner^ iDiirbiger 9Bei[e ju ,§if[e fani unb ben mir in einer ^dt, mo e5 ber 5^ird)e naf^egu gelungen [d)ien, alleG unter itjren §ut gu bringen, nid)t uernnitcten, nni[5ten wir nid)t, luie [el;r eben jeneG ©treben nad) einer umuafjren Uniuer[alfjerr[djaft bie 3ieaftion in ben einjelnen l^iationen luedte m\b inerfen nui[3te: luir nieinen ba§ neuerraa($te Sfiat ion a (beuui[5t[ein. (5rtund)t uor alleni in[olge ber SBirfung ber .^reujjiige, TOe(d)e mit i()reni geniein[ainen ^ii>ettei[er aller abenbldnbi[djen ■l^o[fer nad) .eineni unh bent= [elben 3^^'^ "ni^ ilmnpfen au[ einent unb bem[el6en 33oben ben beteiligten 3(ntionen er[t red)t i(jre llnter[d^iebe o[[enbarten unb burd) ben 3.^ergleid) ') ..La France soiifi Philippti le I5ol', p. 43o. — -) CftciiU p. 434. 18 — 274 — init anberen bie Gigcnijeit urn fo ftarer 511111 ^eiuuf^tfeiu bradjioii. 95or alfciii bic fran35fifcl)e Diation, bie an hen .Slreusjiigen uoii 3(nfaug an in eiiier 2Be{fe teilgenommen (jatle, baf? biefc Die(fad), fo befoiibero im Crient, einfad) aU ciu frcinfifdicci Uiiterneljiiieii nufi^efafU imirben unb luetdje, trolj boo fdjlief5lid)en 'l)ii|lerfoh]5, beii fvaiiaofifdjeii Diaiiieu mit ciiiem 9tiinbuQ iiint^abcu, bcr in bcii „Gesta Dei per Francos" 511m 3(u5bntd gefommeti ift, uerbonfte bcu yireiijjiigen nidjt blojl eiii inddjtin cjefteigertcs (Selbft= unb 3iationa(beuni^tfcin iibedjaitpt, fonbcrn and) bao ciner fpc^icKcn goltlidjcn ^fliiffion, qu§ uu'ldjcr von felbft bcr 3(uHivud) aitf bcfonbcrc 33en(^tiing feiteno ber firdjlic^en ^aftoren unb bcfoubere 9icd}te t^egeniiber biofen fToifen. SBerforpert fal) fid) biefeS 9(ationa(beunif5tfeiu in bent t). Submic], jener fiinicjlidjeu ^igur, bie trot3 ibrei" 9cieberlngen (hen in bem fjeiligen ^rieg mit einein 9Jimbu§ Ijeiligen .ertretung ber 9?ation anerfannt nuirbe, gewann unb luie fe()r er e§ uerftanb, biefe Unterftii^ung anCv^unitt^en, ift befannt. '^hir baB and) (jier uicdeidjt nod) mebr betont merben biirftc, raic ee \id) bei ben 33crufungen jener Ojeiun-alftdnbe unter '^^Ijitipp bent @d)i.inen. lueniger banim bn-itbctte, bic frete 9Jfeinuitg ber 'l^ertretcr bcr - ^75 - 'Jiatioii ju Ijoveii, ats uiediicljr, bcii fouigtidjen ^efd^tiiffcii bic Biift'i"- minig eiuer mot]lid;ft breiteii rs)niub(ac:(e 511 geunnnen uiib babiird) iim fo md)v 511 imponicren bt\^ui. ju fdjvecfen. 9liid) bariim fjanbelte cs fid), cincn ©tanb gcc]eii bc.i aiiborii aiicijuipielcji unb bic ganje -l^atioii uni fo iiiu]onicrter feinoni SBiUcii bicnftbav 511 inad)cn, 5. 33. bem ilBibcrfpruc^ ciegcii bas fiJnigHc^e SSeftcueriiiKjsfijftem you uornefjcreiii uorjubeugeii. 3Sie fcbr bicfc Unfreibeit cmpfiinbeii unb, uuMiigfteuS uou bcu pljeren, politifd) gcfdjultcrcii unb felbftaiibttjoreii Stdiibeiv 3tbcl unb @eiftlid}feit, jeiie 3(6; fic^t oielfad) burdjfdjaut iinirbe, feijcu luir nn bem geringen ©ifer, ber fiir bic ^cidiafjiuc an jciicii iun-fammdingeii you biefer ©eitc entiuidelt uiurbe: ben jaf)Ireid)en (£ntfdjiilbigung§fd)reibeu von feiten be§ 2lbe(?v bie in bcni Tresor des Chartcs ^) nod) l)cute nicbcrgetcgt finb unb bie geringe 33egeifterung bc§ in bic 58er()a(tniffe eingeiyeifiteu unb mit ben Xemplern burd) 5af)Ircid)e S,^e3icl)ungen uerfnitpftcn 3lbe(§ jur 'JJJitrairfung am ©tur^e bee. TrbcuQ geigcu, ftc()t als be3cid)nenbc ^^^nrnilclc ba§ tS'bift bcS 5ionigg 5ur Scite, ba|B bieienigen '^srdlatcu, meld): ausbtieben, bic .S^often ber CiTfd)cinenbeu ju tragen ()dtten. 3)a fel)en luir, mie uienig ©ntgcgcib fommen im aUgemeinen ''^^l)ilipp bei biefen M^laffen fanb unb mie nuin in biefen Hrcifen uio()t burd)fd)autc, baf^ e§ '|>f)inpp fcineSiuegS urn ben ®illcn ber 'Jiation, fonbcrn nur urn feinen eigcuen y.\ tbun mar, fiir ben er bei ben erft burd) iiju ju poIitifd)er 33cbcutung berufoncn 'rsertretcrn be§ britten ©tanbes cine um fo lyilligcre unb bequcmcre C^3runblage fanb, fc meljr biefe auf gefpanntcm %u'^t mit ben beiben anberen Stdnben, uor allem mit ben oom .s'ionig meiftgefia^tcn 3^euba(f)erren, ftanben. ^nbes, menu and) -^^i)iHpp meit bauon cntfernt raar, fiir bie unrf(id)e '3^rei()eit ber ^Jfation fid) ju enudrmen, ober and) nur biefc ?yreii)eit beforbern ju luoEcn : tl)atfdd)Iid) ^aben jene 33erfamm(uugen bod) in befreienbem ©imie gemirft, inbem bamit ba§ fpdterfjin fo bebeutungSDoile Drgan gefdjaffeu murbe, burd) iue(d)e§ bie Stimme ber Diation fid) uerne()mcn laffen foimte unb burd) nield)es bcrcu 9)ieinung rueuigfteus ba, mo fie mit ^^l)i(ipp'j ^ntentionen iibereinftimmte, §u lautem 9(u§brud geiongt ift. (S'6 ftimmtc aber biefe ^)iationaIftinuuung mit ^^f)ilipp itberein iiberall, wo er bic natioimle (Sbre unb 'i^^n uattonalen ©tolj uertrat. Unb baf? e5 ^^^()ilipp ucrftanb, feine cigencn ,^\u<:h moglicbft uiit ben natioimten ^ntereffen .^u fombinicren, biec. ift, inie bereitQ bemcrft, bao ©rofjc fciner '^^olitif, meldie ibr, fomeit fie fid) auf biefer ^i^ifm l)ie(t, ben (i'rfolg garantiertc, inbem fie fie in ben Stanb fcljte, me()r aU einmal unb gerabe bei ben am ') Tcmpliovs .T. 414: i\]{. r.(»nt;vric, Rcviio des quest, hist. XI, 7 iiiib ©d)ottiu. 1, 169. - 276 - tudtcfteu reid;enben unter fetneit .^aiibliiiujeu an baS ©cmiffen bev tuition 5u appeKiereii. Hub mit luelc^er 53cc]eiftcriing biefcv 9lppcfl uoii bcii eicjeiitUdjcn geifticjeii SBortfiiljvern ber 9ktioii aufgciiommeii untrbe unb tucid) eiu (Sifcv in blefeii Gnif)tc, iinter ber Slgibc uoii '^^(jilipps 9Jionnrd)ic fiir /vranfreidjS ©rof]C eiiijiitreteii unb gu roirfcii, in eiiieni C_^3rab, baf? ^^(jilipp fc(bft oft md)x ak ber @efd)obeiic beiin a(§ ber ©djiebeiibe er= fdjcint, fet;eii loir an '3J(nniiern mio ^Merre ®uboig u. a., bic in djrer 9(iil3lidjfcit erfannt unb ifnien fo freien 3pic(rauin cieiudfirt ,^1 (jaben feinen ber geriuijften 3hiljnie6tite( -^^(jilippo bi(bct, ein ^t^uj^nis fiir feineii iiberlegenen poUtifdjen -I5erftanb. QCenicjer beadjtet ift ini a%enieinen bisber luorben, une -l^fjitipp Qud) i)m illeruS auf feine ©eite ,^u brint^eii uerftanb. ^n bent ©treit jioifdjeu ber geiftUdjcn nub iueIt(id)on ^JJadjt, uni ben c6 fid) bei ^^ilippS .*Qauptaftionen in erfter Cinie breljte nnb fiir mcldjcn and) ber ^eniplerprojcft eigentUdj nur eine '^^fjafe bilbet, innf?te biefer uon .t'aufe am auf ber erfteren Bdk, bev fird)lid)en, fteften. ^'ibes bat fid; bas frangofifdjc 9iationa[gefrd)l feit feinem ©nnad^en faft 3U aflen 3*^itt'n bei biefeni 33o(fe and) in feinem ."ilteruS ftdrfer enniefen al§ ba§ einjetne ©tanbeointereffe. Unb ba^ biefer ^ntereffe mit bem iljrigen feineSiuego imnier jufammenfiel, fonbern oH im ©egenteil uieit cjenug aueeinanber= ftaffte, bafiir forgte bie ^urie felbft burdj Ubcrtveibuntj \l)xcx 9Infpriid)e dKw auf bem ©ebiet, luo fie am empfiiibtidjften aud) uon ben '^'rdlaten empfunben luurben, auf bem ©ebiete be^i 3iiljf'-'>i^/ '^'^i-* firdj(id)en ^kfteue= rung. 9Bie fef)r im 3]erlauf ber ^reujjiuge bie ."i^urie e§ nerftanben bat, ami) biefe i]rof3avtigfte unb allgemeinfte 33eiuet3un(3 ber (Stjriftenfjeit felbft iijren eigenen 3(ngeIjorigen, ben Sienern ber 5lird}e, uerbaf^t ju mad)en, baburc§, ba^ fie fie ju einer ^inanjquede erften 9{ang?;v S'' einem 9)iitte(, bie gauge 5lird;e gu befteuern, umfdjuf, luie es in biefer 2tu§beE)nung faum ein gweiteS mieber gegeben bat, ift ja fattfam befaiuit; ebenfo luie biefe .TU'euggiige unb iireuggugSgrnede Ijerfjalten nni^len and) in einer :^dt, mo auf $Sermirf(id;ung foldjer ilreuggiige iunuer loenigcr Slusfid^t mar, unter iUemeno V, fo gut wie unter 33onifa3iuQ VII 1. 2)enn bie ."^xirdjc, einnmi an foldje 2(uGgaben im grof?en ©tit geiuotjut unb eben im ii^reugjugSgeitatter gu einer aCeltmadjt erften 9iang§, \a liber alle 2Be(tmdd)te, ertjoben, beburfte 5ur (S'rtjattung itirer Madjt luie beg bagu geprigen ©lanjes fortu)d()venb utebr a(f) foniglicber Ginfiinfte, unb in (Srmanglung einer eigentlidjen materieU4rbifdjen Unterlage bafiir btieb nidjto aiiberes iibrig, ats iljre geiftticlje 3}iad)t fortradbrenb auSgubenten, unb bie nddjfte @runbfage l;ie; fiir bot luieber bie J^irdje mit iljren ^ienern im luciteften ©inn, bie bann fetjen nnif^ten, mie fie fidj bafiir an ben Saien fd)ab(o§ batten fonnten: — 277 — luaS [ie 6cfannt(id) meift and) fcrtioi bradjten. 2(bov bio biefe gaii5e 9Jia- ld)inerie tii(itrf[id) in ©ang gebvadjt wax, ba|3 fie tabeUos iinb in aritfjme^ tifc^er ^rogreffion m6) unten fnnglcrte, luurbcn uoi* alkwi bic nndjft= oberften ©licbcv in Dcnnefirteni ©rab bcrmigcjogcn, niit anboren 3Borten : nui^ten bic ^^vdlaten boppclt bhiten. llnb i^knnens V. umr berjenige '^sapft, bcni e§, Jcf)on iiicgen bcr ncnen l^nge, in wcldjer er bas ^^^apfttnm uorfaiib, iinb iioc^ me(jr, in loelc^e er e§ bradjte, jnfief, biefe fird)lid)e SBeftcucningSfraft in ein <£i)ftcm jn bringen. ©§ ;iQf3te bamit offenbar nud) feine perfonnd)e 33oga6ung, fcin 9iatureH, bcfonberS 5nfammen. ^enn lueldje ^dfjitjfeitcn er in biefer 9iid)tung befafj, jeicjt am beuttid)ften bie 2{nf3tt()(nng ber Sclici^e, bic cr feincnt ^ladjfofger fjinterlicf? unb nie[($c afg bic erfcfjnte nintericffc Ohninbtage einen diijjcvft uicrtDoIkn 33eitrQi] jur ©rlio^nng be§ ^]3apfttuni§ uon Stoignon liefcrtcn^). ^ktiirlid), ban biefeS (Sijftem and) lofal luicber bicjenigen am nddiften treffen nui^tc, bie i(;m in biefer ^infidjt am nddjftcn ftanben: bic fran5i.ififd)en '^'rd(aten, ^irdjcn nnh i\Uiftcr, bie gallicanifdjc Mird)c iibcrfiaupt. 'iBie fdiroer auf biefer ber ®anf, bafj einer bcr ^^I'iQtMi jam Pontifex niaxinms erforen roor; ben mar unb fic^ bajnliin banernb in i^rer Mitk auffjicit, (aftctc, bafiir fttnnncn nidjt bloft fo jicmlidj fdmtlidjc gleidjjcitigc (ll)vonifcn, bic ©(jronif Dou ®t. Tcnijci fo gut luic bic bci ^afnjc uereinigten vitae dementis V. ober 33iC[ani iibercin, fonbern offenbart am beftcn bic 33cfd)uicrbo, ^u n)e(d;er fid} bic fran,nififd)cu 'l-U'dlatcn cinftinnnig aufrafftcn, unb bie fie, fiir Siemens ein iiberaus cmpfiubltdjcr ©djfag, gegen ben ^^apft bci ^'bilipp Dorbrac^ten, wie bie jicmlidj !(dgiid;c unb bic 33cred)tigung jencG SdjritteS faum bcftreitcnbe 9(ntroort, mit ocr fidj ber ^^apft, luic ein 3{ngeflagter uor feiuem 3iid}tcr, uor bcm 5lonig 3U cntfd)u(bigen fud)te-). ?vreilid; faftete '"^^bi(ippg c^anb faum minber fd^iucr anf bcr franjofi^ fd)en 5!ird)c-'). ®cr Untcrfdjieb mar nur, baf? man c5 X)on i()m alfmdl)(id) gcmobut mar, im 'Jcamen bc5 i>aterIanbcG bclaftct ^n lucrbcn, mebr ahn- nod), boB fid) gcgcn il)n cinfad) nidjts nmdjen licf^. ^agegen marcn *) cfr. Maurice Faucou, ,,Les arts a la Cour d' Avignon sous Clemens V. ct Jean XXII. (Io07 — 1334), d'apres les Kegistres eameraux de rArohivio se- greto vaticano, in Melanges d'Archeologie et d'Histoirc, II. J. 1882. — '■') 5)a{3 ®d)ottm. I, 87 biefe 3tntTOort (fie fte^t Ijei Satuje II, 38 f.) „in fid) miirbewoK ge^aUcn" finbet, fianojt offcntar mit feineni iBeftreBen, beit ^ai.M'i miv^lidift ju veditfcrtii^en, in- fainmen. ^^(nbcru wk iL^enrt' tydit c6 fd)ti''ev, bavin i^iel „3l^iivbct)of(e6 ^u finben". — ') .inif. bic 3i'ifi'"ii'C"ftfWii"i!/ ^i?cld)e ^Boutaric (ini 4. J?a}.\ be3 X. inut^, p. 277 bic; 290) iiber bic 3^t)»tcu ititb fird^lic^en iScitrage iibevtjau|)t c^ibt, bie 'l-f^ilipp ber v^Aonc fid) oertt)il(igeu lief? unb bie nnd) feiner ^Bcreic^crung iuSgcfamt mer^v ai^ 400 Wni. TsvanU (nad) 6eiitigeni (iJelb) au6niad)ten, ein 3ci'9"if'' ^'"if lucuig bie bev yfird}c ini •^n-injip gcwiifjvte ^teuevfveificit fiir ciuen 50^onard)eu tcie ^^i^itipp ein .piubevni^ wax. — 278 - bie mtt ber ^eftHi3un(;\ bcci ^HipfttiimS iiiiter .sllemenS V. in ^ranfroid) bcm .^feniG bicfeo i'aiibcG ploUtid) criuadjiciibeii Saften lunic unb luurbeii inn fo imiinttitjer empfiinbcii, jc niinbere 2hitoritdt baofelbe ."ilirdjenober; ()aii;it ill fciiicm .'pcitimKanb gciio^ iiiib jc ineljr feine l)od)ftc ©cioaft aU cine mir iioinincllo, in 3i>irfnd)fcit uon bem i\i.inige abbcinaiiic crfannt iinirbc. ^'bcw bic 9)iainicr bcr .^irdjc bcfamen bicfes. 'r^crljciltnio am meiftcn unb and) in bcr .sl^^infidjt ju fiiljlcn, baB 65efiiGigf eit gcgcn= iiber ^^Ujilippo aSiUcn fid) uon felbft and) firdilidj bcjablt mac^te, einfac^, lucil cr bcr 9}i('id)ti(iicrc, nm nid^t §u fagen, Slliniddjtitjc, roar. 3:'(iatfdd)Hdj ging, luolltc man in ber .S^ir^e etiuas roerben, o^m hod) 5U ben 9icpoten .Htemeno' V. jn gel)oren, ber 2Beg iiber unb fo bnrd) ^(;i(ipp; unb juhu* in bcni 0)rabe, ba^, roo bcibe 2l>iIIen o,(c\^n' eiimnber roaren nnb fid) unDcrfprad)en, bod) fein S'^^cifel fein t'onntc, roel($er uon if)nen ber entfdieibenbe fein roerbc: ndmHd) auSna^melos bcr bed ^onigo. 2i>ie riidfid)lGloG biefcr feit bcm 9(nffonnnen iRIcmcno' V. CG uerftanb, fcine Snpcriorildt jnnml in hm praftifd)ftcn unb fo t()atfdd)(id) roirhuui§uofIften, ben ^ e r f o n a I f r a g e n , geltenb jn madden, bafiir Hcgt bei 'SaUise feit nai)e5u 5iuei -^atjrfjunberten eine reid^e ^iillc uon 33e(egen uor, oljne ba§ biefe DneUe inbeffen nac^ ©cbiifjr uerroertet roorbcn nidrc. Grft Sauocat bat nad) ctticbcn 3(nfd6en bei ^aucmann unb Sd)ottmiillcr auf biefc'S ,*RapiteI cin fpc^iederes Shigenmerf gerid)tct nnb baoon jur 53efeuditung bco ganjen ^HTbdttniffes jroifd)en "^mpft unb SIImuq ergiebigcren (''3ebraud) gemad)t. 2Bi[( man biefe, fiir unfercn ^^rojcfj fo unenDlid) iueitreid)enbe, wo nid)t ben (Sd)(iiffe( be§ (^anjen bietcnbe, (Situation ge^ niigenb ucrfteljcn unb begreifen, uiofier eigentfid) bie Aiigfamfeit ftammt, bie in ber 2:'empferangclegcnbcit gerabe bie '}J(dnner ber J^iri^e, bie '^'rd- laten uon ^ranfreid), bcm .Qbnige gcgeniiber entfaltetcn, fo uerg(eicf)c man bod) nur, auf iuctd)e SBeife 5. 58. bie 33ifc^bfe uon Sturerre/), .^aon-), 9Iurand)C5 •' i, $^at)eur"*') jn i()ren ©i^en gelangt fiuD, ndmlid) einf ad) ba^ burd), baf3 ik alo „tideles clerici nostri" uon ']^^f;i(ipp bem ^'apfte, ber besljalb bas 2r^af)(red)t ber betreffenben ^omfapitet fafftcren mu^te, anf= gebrungen luorbcn fin^, unb man befonnnt einen (Finbrnrf bauon, luie '-^Ujilipp CQ ucrftanb, „trcue H^ienftc" fi3nig(id) unb bod) auglcid) fo, baf^ e§ iE)n nid)t blo^ nic^ts foftete, fonbern crft red)t 3U nenem -i>orteil ge-- reidE)te, auf .Hoften ber Hirc^e, ^n 6e(o()nen, unb roic uitd)tig eo fiir 'i)a(i ') iBafujc II, 85 f. : A^iev luivb c6 fcv ..cleric us- i'fnlippS V. dt's Grcs (do (ivessibns) II, 187 aiif bciifelbeii ®il3 1'. du Bellapertica, cjlcicbfallo L^or[;cv bav^fclbo, crnannt. — -) 23af. II, 87; und)ttj iccgcn bev niit biefem (2il^ oevbimbciteii ^^airf^; iriirbe. — ») 33a(. II, 87. — ') Ibid.; {)ier fmnbcit C'5 [icfi iiin Sirfielm -^3^^1161, c\k\d) ben vorl^crijel^enben a. 130G evnaiiut. - 279 — 9(i)anccniciit iiincrf)alb bcr frQitjofifdjen Kirdjc mar, fid) biirdj befonbcrc £'etftiiiu]C!i — umfonft t^at ^l^itipp md;t§ — bie foniiilidje ©nipfef;lung ,^u uerfd)affeii, 3t6cv and) bei ben oom '^^apfte bireft, b. h rateber untev Um= (icljiiiui ber 9iad)ftbevod)tii3tciv ber ^ibjefnnfapitef, ernaniiten 33ifd)5fen oon (SK'vniont, iMmo(]e'3, '^aijciir ^), Saiu^reS-), 9(gen, bie bcr ^apft bem $BoI)lir)oIIen bc§ £onii]'3 fpesiell cnipfiefjlt, inbem or imi if)ro ^^eftdtioiunc^ (nttet, wirb bie 'ii>irfiiiui faiuu cine uief aiibere gemefeii feiii. Gnudgt man, luas fiir eiii uorfidjtitu'r, bie GHmft feiner £^age uor atteni ii! ben '^^crfo^el1frage^ aufs dii^erfte aiiSniit^enber, inif3trauifc^er iiiib bariim iiberafUjiii fetne ©pione eiitfenbenber 9)ioiiardj '^Un'HH^ ber od)one gciuefen ift, fo mirb man c§ fiir felbftuerftdnblid) fiiibeii, ha^ iiidjt leidjt eiu bem .s'^oiiii] niifBfddicier ober i(jiu Xrol^ 511 hkkn fd^iger '^rdlat auf einen bifd)oflic]^eu ober gar 9)letropofitauf{^ in ^^ranfreid^ gefangt ift, folange er, '^^fjilipp, bie i1ird)e befierrfdjte, b. t). in ber ^auptfad)e n3df)renb be§ ganjen ''^'ontififats illenieno' V. 3h u'e(d)er Si>eife fid) baim aber foldje ^reatureu fiir il)v (£-inporfominen erfenntlit^ ju jeigeii fiid)ten unb rouBteii, ba§ jeigen bie '^^rotofoffe bes '^^rojeffes gegen bie Tempfer an luefjr a(§ einem Crt beut(id) genug, uieim man auf bie 33et)anblung adjtet, ber bie 9Ingeljbrigen bee Orbenei non bem Tag if)rer 5l>cri)aftung bi§ 511 bem it)re§ (£-rfd)einen§ uor ber pdpftHdjen ^ommiffion in '^^aris in tin uerfd)iebenen Tiojefen ^^ranfreidjQ unteruun-fen luorben finb, woriiber mir bei -i^efprcdj- una, beo ©rgebniffes ber ^io,^efanunterfud)ungen bad (>3enauere bringen merben. ®a§ f(affifd}e 93eifpie( bafiir ift ber befannte ©rjbifdjof won ©ens '^^fjitipp be 93iarigni), ber, auf ^f)ilipp§ fiartndrfigeo, mit un= uerfdidmter ^"HiidfidjtQlofigfeit betriebeneS, iserlangen bem unberftrebenben unb 9lu5f(iid)te fuclienben Sllemens V. enblidj abgetroi^t, feinen 2)anf gegen ben fbniglidjen "promotor bamit befuiibet, ha^ er alsbalb biejenigen Drbeng= genoffen, bie ju feiner, befonbers u)id}tigen, 'prooin^ geborten unb bie trolj i()rer friiljeren ©eftdnbniffe e§ luagten, uor ber i^ommiffion beo '^^apfteQ fid) 3ur ;^erteibigung beg DrbenS bereit 5U erfldren, biefer ."Rommiffion o()ne lueitere Umftdnbe abnimmt unb in il;rem 2Ingefid)t, uuifjrenb fie be= (jufci ber Unterfud)ung iiber bie ©d)ulb ober llnfd)ulb beo DrbenS aU Gkxnsem jur iserteibigung besfelben aufforbert, auf bem ©d)eiterl)aufeu oerbrennen Idf3t. Taf3 bann auf bem ©djhipongit uon a>ienne bie fran^ jofifdie ^1ird)e fid) uon ber iibrigen baburd) unterfc{)eibet, baf] ifjre ^^^rdtaten im ©egenfa^ ju ber lueit iibenuiegenben ^]}laioritdt bie Sdjulb beo Crbeno fiir ermiefen I;alten, luirb niemanb mefjr unmberneFimen nod) [)infi($tlic^ ') Aicv f}aiibclt c6 fid) urn cine friU)crc (Srnenmini;( au6 bem 0,. 1.305. cfr. :Ba(. II, Gl. — -) 3rocimal, cfv. ^al. II, 64 itub wieber II, 78. - 280 — ber Urfacte cin 3\dtfel fcin fonncn. SemcrfcnDmert ift Mcfe $8erfd;iebcn= I)cit bcG 2ci)liifuirtei(G jc imd) ben uerjdjtebenen lliatioimlitdten i)kx luir banim nod), meil [ic ^c\(\i, mic tro^ ^i>orf)anbenfeino ber uns bereits bz- faiuiten Qlfc3onieinen 9(ntipat()ic bcr '■^^rdtaten nnb Xiosefannciftddjfeit gei^en bie tu'iftlidjcn Crben iiberljanpt unbbie Icniplerfpcjioll bod) feinc 9vcbe Mvou fein fann, ba& biefe Stimnnmg ndein fd)on cntfdjdbenb fiir bie ^^erurteihuuj bC5 Drben^ in§ Giemid)! gefallen ift, ob fie quc^ fdjulb geiuefeu fein nmg, baf? ein cifriijereo, nuinnereo (Sintveten fiir ben Crben non biefer ©eite nid)t uoviiefonimen ju fein fdjoint unb in niandjcr ^^Cgiebunij ben ^|>rd= (aten uon Avanfreid^ ba, wo jene 9,"lii§ftinnnung befonberS oerbreitet fein unb ©vnnb (jaben ntodjte, i^r (iiniiefjen auf ^^Ujifippg ^^Miine unb 3lbfid)ten gegen ben Xeniplerorben urn fo nieljr erieidjtert, gum Xeil and) jene perfonIid;e ©efiiiffigfeit ^eruorgerufen f)Qben mag, luit ber nmn^e 'Sifdjbfe i^ren Slnteil an ber Unterfudjung betrieben |aben. Sides in adeni nmr foniit, inenn and) nidjt uon ber .'gierarc^ie iiberfiaupt, fo bod) oon beui f ranjbf if djen i^(eru5 fiir bie ^^empler uicfitG ju {)offen, lueil biefer nodftdnbig in ber §anb unb fo aw^j duf^eren wie iiuu'ren ©riinben 5U ^)^-\iim 'l>bilipp bes Sdjoncn roar. dl d) a b {) d n g i g e r u o ni R o n i g luar Der anbere f trdjiidje J-aftor biefes ^^NrojeffeS, bie ^nq uif ition. ^max tf)eoretif(^ roar, loie rair gefeljen baben, biefelbe unter aden fird)iid}en ^nftanjen bie unablidngigfte, raei( nur ber ^uric unniittelbar uerantmortlid). "-^^raftifdj aber mar Da^ i). Cffijiunt, fd;on iiieil eo ber eigenen feften Sinfiinfte ermangefte unb fein -^Hn'fonal ein geringeS, roeit unjuldnglidies war, iiberad auf bie Unterftii^ung ber= jenigen DTtac^t, wddjc bie tbatfddjlidje ©eraalt in ."Qdnben (jatte, ange^ roiefen, b. b. in ^"r'liif^"*-'''^) ^iiif bie bes ^i)nigci. ^sa, f}dtte bie 5lird)e, b. I), bie Rurie, bie 9}iadjt befeffen, raelc^e fie unter ^onifajius VIII. in l^Infprud) natjui unb tjunbert ^aljvt juuor, unter ^nnocenj III., in niandjen 5dnbern, menu a\\6) nicbt gerabe in ?^ranfrcidi, in ilBirflic^feit befaB, bann luiirbe bae i). Cffijiuni, ba§ fiir berlei Tinge eine feine 9iafe befafe, fid) 11)01)1 gef)iitet f)aben, fid) auf eine Badje uon fo meitreidjenber unb fo uninitteibar bie *«lurie berii()renber 9iatur einjulaffen, oljue ber abfoluten 3uftiniinung jener oberften v'snftanj fid) junor uerfid)ert ,^u baben, fo erregt fonft biefe geift(id)en 9iid)ter nad) neuer 9Irbeit auefd)auten, \mh fo uiidfomiuen jebo '^eute if)rem feelforgerlid)en ?^anationuiS mar. 9(ber biefe 3^Jten maren uorbei, roie ba^ ^(ttentat yon SInagni mit jd()er ^kr^eit plofelid) ader ^^elt jeigte. Unb baf, uodenbS nid)t baran 5U benfen mar, ba^ einem '^'f)i{ipp bem ©dioneu gegeniiber .^(emens V. in A-ranfreid) bie 9tode fpielen fonnte, bie ein 33onifa5 VIII. in 9?oin nidit l;atte Durd)fiil;ren fonnen, bauon (ieferte ja feber ^ag beiu StJitlebenben - 281 — foiinenffare 33erocife. ©r jotcite jobcin (Scf}cnben, bafj in ^raiifreid) nid)t mir bic f)od)fte iueltlid)c, foiibcru and) bic I)5d)fte geiftUdjc d)lad)t '^tidipp ill .C^diibcii i)aik luib ba§ o§ fd;iucr mar, mit ilim ctmas nid)t 311 cvreidjoii. 3lMc (jdttcn ba cincm „)nqui[itov 33ebenf'en fommeu fotteii, feines ^diitcg 311 marten, mo cv bicfer Untorftii^ung fid)er max''! 2)0311 fomint, bnf3 bie :3iuiiiifition 'Vfjilipp cjecicni'tber fid) iiidjt blofs abfjdiigig, fonbern and) uiclfad) ucrpf li d)tet miif3te. ®cnn uou i^aiife aii§ war •ipfjilipp (\\\t ^reunb mit ifjiien, ja bie ^^oiiuiiifaner, beneu in ^^ranfreid) ba§ i). Dffi3iuin mit roenitj 9Ui§nafjmen anuertraut mar, Ijatten i[jm mannig= fadje 33eiun-3ugiiiig 311 uerbanfen. ^i)\m\ gait nidjt bfof3 imd) feiner (e^t= milligen 'inn-fiignng ber A>aiiptantei( feiner 'i^ermddjtni[)e, iljiien bantc er, roefentlidj uiiter bent (Sinfluf5 bes bei ifjm uiet geltenben ^iiiiuifitors uon (Sarcaffonne, Geoffroi b'Slblio ^), ben Slonoent von ^^oiffij, uio er fo oft lueitte, itjiien iiberlie^ er feinen Veidjnam, fonbern gleid) 311 3lnfang feiner 9?egierniu3 iibcrlief5 er ibneii, ben ^ominifanern yon ^^^aris, baS -"gerj feines 3]atev§ trol3 ber 33efd)merben be^j 3(bt5 uon erben foUte, ivcburd) bie ©iiti'rficibnnij in bie -panb beS foniiiIid)en 'ijeamten c\(k(i^t ivorben u\ire. — '") ^3c\[. ilhtx bic)'en mcvfuM'irbiv^cn 'lltann i.'ca II, i>. 75 ft. JIudi Jvvibolin .*)offmanii in feinov jlucibanbii^en, iveun j^leid) nid)t auf bev Sp'i^i^c luiffenfdiaftlidjer 3(nfpviid)e ftefjenfen @cfd)id)te ber ^'I'Ti'lit'"^" UMbmct ifim cin (cr;vrcidie'? .Kapitcl — 282 — iinb '^'(jittpp i;)()l fclOft bie ^Uiietiimg bcs .'^i^Qitifitoi'S ^uko uoii Ton-- (oiifo burcl)[ctUc : fo jei^t bie gaiijc i^efjaiibliiiu^Siucilc bod), hafi ifjiu iin= fi)inpatl)ifd) imb iiiit feiiicr |iolitifdjon 9fuffaniiiu^ nnyerlrdglid) ba6 ah\o' lutiftifdje $Iscrfa()rcti bcv bovt \hx Slscfcn treibeiiben getftlid^en ^i)rnnncn iinb ifjin bie .§aiiptfadje iimr, awd) [ie ber ilontroKe [eiiier eigenen ober luetiiijftenG ber in feinem 9)tad)t6ereidj fteljeiibeii ^k»(;orben 511 unterroerfeii; iiic^t aber, eiii ,3nftitiit, won beffeii 9iiit.lidjfeiti()ii fdjon feine, fiir '^'fjilipp in erfter Sinie in 33etrad)t foninienbe, CSintniGlidjfeit ^) mdfjrenb ber ^tegierung feiner 9sorfal)vcn iine unter feiner eigenen iiberjeugt Ijatte, iinr!fidj anfjufjeben ober 511 ncrnid^ten. ^soflenbfi imdjbeni ber ©turnt gegen bie ^^'^Quif^tion in Sangiieboc fid) fd)nef3lid) niit beni (^)ebanfen bc§ offencn 9(bfa[[§ uon 'J-ranfreid) unb 3(nfd)(nH an ben ,U"onig uon 9JiaIIorca uerbnnbcn (jatte, ben '^^Ijilipp niit ber ganjen 9tac^gier feines riidfic^tslofen ^oi^'ie^ an ben 33iirgern oon Garcaffonne rddjte, fdjeint bie ^nqnifition, obgleidj i()r nie bas .gerj Deg ."itiDiiige gef)orte — bei einem foldjen 'Dionardjen frngt cc fid), ob er iiberl^anpt ein ^erj l^atte? — roteber in uollem llmfang in i^r ©eftor bei ^^^fjitipp eingefe^t loorben 5U feiu^) unb fd)enfte ber ."^^onig, loenn er and) loeit baoon entfernt loar, ibren niog(id)en ^Jiilsbrand) ju iiberfeljen, fd)on uni i(;rer erfannten treff(id)en iserioertbarfeit unllen beni ©ominifaner'^iuinifitor 3BiUjeIm ^m^ert, ber jngteid) fein 33eid}ti)ater wax, in fo nuogebefjntem 'Uinfe, als baoon Im '^'biHpp bie rliebe fein fonnte, fein ^.nnlranen. Unb ha^ bie 3iiQ»iifition iljrerfeite. tjiefiir banfbar loar, uni fo niel)r, je niebr fie in ben uorfjergeljenben ^finbeln bie W^idy- tigfoit ber fonignd)eit ©nabe crfannt I)atte unb je lueniger fie bei Rk- mens V. auf fonberlic^e ©unft — baran fommen luir gteid) nadiber — red)nen bnrfte, bafiir licfert eben ber leniplerprojefj ben uoHgiiltigen 33e-' loeis. 3n biefeni nerfdjofft fie in ifjreni 3iiffltuniemt}{rfen mit ben fonigr: Iid)en 'l^eaniten, ©efdngnisiodrtern unb ."^enfern ber 9(nf(age gegen ben Drben eine ©runbtage, iueld)e burd) feinerlei ^nftanj Ijernadj nu^ljr ^u erfd)iittern fein foHte. SllUe ift nun aber ^^(;iIipp an bie "iirenipl er gefoinmenV ®ie ?vrage Ijat niand)er(ei 9(ntioorten gefunben. 9?eben ber i'le^erei be^s Drbeii'o aU3 adeiniger '^j ober uientgften'3 niitiuir!enber ^) llrfadje finb alter Qa^ gegen ben Drben am pontifd)en iDiotiuen, meil ber iUinig in bemfclben einen ^unbeogenoffen bee ^Hipfitunis luie ber ^eubalitdt, feiner beiben i^auptgegner, erblidte unb enblid) — last not least — einfad) ') iibev bicfc (?iiitva(]lid)fiit [. Sea III, p. 254. — -) 'i5gl. jeiun wovl)iii bcvcitc: cru\i^utcu (fhiftufe bc6 ^nquifitov-^ i^on C^arca[joiiiic (1303—1310) @ecffvot b'3l6tiG. — •^) ©0 bie frii^cfton ?(poloi^oten 'i^f)ilipp8 init ^Tupm) an bev ^pil5C. — ■") So in ber >*)aii|)tiatf)e ^nnilp, in inn-fdjiebencr iJU'ftufnnc]. - 283 - .'P a 6 1 1"-"') t a(6 tveibenbc 3HMiiei](]viinbe c^'i'iimit luorbcn. ^af^ (ct3tcrc§ 9JfotiD jebenfadd mcfentlid) mitbcteiligt ift, irirb fo jieniUd) uou a((on i^k- fcljicf)tfd)veibcrii bcr "Jcmplor ober ''^Ijilipps jiujcftanbeii, uou 33oiitaric, 'il'eiut Sea fo o,\\t wk von 2c 3eune, 9iaijnouarb, .gaoeniann, f)in].ip6 nnb mie menig iiHi()(erifdj berfelbe fid) aUejeit, oorl)er unb uad)f)cr, in ber 'K^afjl feiuer 3Jiittel, biefer -)iot ahiw- {)elfeu, gejeigt f)at, luie ba ber 'lieilje mu\) ein (Stanb uui ben anberu bhtteu mufUe, fsubeu unb Sombarben gepHinbert rourbeu, bie Slirdje eiuen ,3eljnten uui ben anberu uerioidigen burfte, iuimer neue iSteueru unb 3luf= lagen erfonnen unb uiit iunuer cgrof^ereut SBiberftreben, bi§ jur offeneu CS-uiporuug tjefjcnb, ertragen rourbeu; roie ber SloniQ md)X aU einnial ju beni dujserften -^ItitteO "^ef 3.H'rid)(ed)terung ber lltiinje, bie ifiut ben 3:itel „ Aa(fdiuuiUjer" eintrug, griff unb roie trol3 alfebem bie 'i?er(egenl)eit fein (Swtc ]\al)\n im ^n bem ^joljr, bao uiit 'l^er()aftung ber 'I'euipier unb Ginjieljung ifjrer @iiter eubigte; roiirbigt uuui uof(enb§ md) ©ebiUjr bie ^batfad^e, ban ^'ou biefem 3citpunft an fiir et(id)e ^sc^bvc bie ^yinan^en fid) roefentlid) befferten, alfo, baf^ fiir bie gan^e ^icgierungsjeit ^^Ujiiipp^j al'j „gutc S'^i^*-'!!"/ i^- ^- Q^^ S'^it^i'/ rodf)reub bereu gute 'Diiin^^eu ini Umlauf roaren, mir uier 3J(onate beo ^afji'es 130;], bagegen bie ganje '|.^eriobe uoui 3^ini 1306 — ^anuar 1311 (bauebeu uur nodi (September 1313 — 1314) angegeben roerbeu fonuen'): fo roirb and) ein minber fd)arf= finmger33eobadjter fid^ bem CSinbrucf ni(^t eutjiefjen fonnen, ba|3 biefe ^^Sirfung feine jufdtttge geroefen ift u. ebenfo roenig gufdftig bie llrfad)e, ber fie entftaunute. 3u aflem Uberffu|3 geigt uodj ein im Tresor des Cliartes fid) befinbenbeS 9J?emoranbum, baf3 eine ^tit lang bie 2lbfidjt beftaub, bie tempter in gang dfmlid)er ^i^eife ^u bef)anbe(n, roie man e§ hm ^ubeu gemadjt, bie ''l^Hjilipp einfad) au§ feinem £^anbe oertrieb, um nad)f)er gegen 33e3al)(ung biefeo '-l^erbot roieber riid'gdngig 3U mad)en : luir baB l)idm ber Umftaub iiberfetjeu rourbe, bafe ^a^j 3:^emplergut al6 fird)lid;e§ 33efi^tum ben unuerdufjeriidjeu 'Kedjteu ber .Hird)e unterroorfeu roar-). Sid)er ift alfo, baft bie Sibfic^t, ben i^efil3 befi ^emplerorbeus, beffcu llmfaiug ber .'ft'onig burd) feinen friiberen, mit i^^^noentarifierung ber ^empler= \ 5b\3l. 33cutavtc, XI. 35uc^, 6. jtap,: mm]c, p. 305—326. — ') -K-iv axU ucCimen biefe Jlctij icicbev Sea III, p. 255. — 284 — giiter uovbuiibcucii, iuTfiicI) bcr liin,vcf)iiiu] uom ^saln'c 12GT ') bereit^ fcnneii c^eleriit I)atte, unb bcr in bcr ^iiiilcfjonjeit uin fo ineiiiger aus fcincn :?liu-}cii (-(cfonnncn fcin fonntc, je md)v er uoii bem ^Jteid}timi bos CrbciiQ buret) feinc cic;cncn (]cfcl)aft(ic{)cii 33e5ief)iinc3en ju if)iu ^robcii befommcn ()attc, and) beinfclben nidjt iinbcbeuteub t)erfd)ulbct raorben mar, fid) 511 9cul^en 311 inac()cn yon (anger .^anb f)er bcftanb. 9hir fragt c§ ]i&), mie meit bancben nod) jene aiibcren ?^aftoren in 33etrad)t fommeuV Uiifcrem (Siubritd nad) biirfeii biefelbeti n{d)t fo furjer .'oanb iibenjangeii merbcn, luie Sea tf)iit: imi fo nieniger, 0(5 fie bt§ 511 eiiicm geroiffeu ©rab bie ^anbhmgStueife be§ ^bnig§ noc^ am efjeftcii redjtfertigen. 3icbt man ben (Sljarafter bc§ S^onigg '^^fjitipp unb feine "^politif in 33ctradjt, fo fpringt in bic 9iugen, baf3 ce roeniger perfoniidjer s^a]i gegen ben Drbcn, ah cin politifdjcn (STiudgungen entfpringenber ©roll geiuefcn fein mufi, mit bem bcr iKinig perfiinlid) bem Drben gegeniiberftanb, fdjon ber Unbequemlidjteit luegen, bie er fiir ba§ iRonigtum !)atte. icfeluii>3, V- '''' f- — 285 — il)v fo jielbeioii^t entgegenftrebtc, a(S cin ,yiiibcriu§ , ein aiiff)a(teiibe§ ©kment empfimben loerbeii, fcljon megeu bor uielfdltigcn fird)ttd;=n)e(tnd)en ^^rir)iIo(■^ie^, bie iiiit ifu'cm mittelalterndjcti Uripruiu^ uorbunbeii ber mobcriieii StaatSoutiuicflmu^ in jebcr 3i>eife iiu ii^cgc ftanbeii. .{jiifoferii luiii '^U)i(ipp bicfe moberne (StaatSentiuicfhuuj, iii luetdjer bie abfolute 9)conard}ie fd)oii roegen i^rcr einf)eit(id}eii StaatSjufmumenfafi'ung ein notiuenbigeS @(icb ber ixette (ntbete, tf)atidd)fid), \mm\ aitc^ mit ine()r ober UHMiiger pevfiiu^ Ii($er 33cred)titjung , uertrat, Ijattc er unjuieifeKjaft ein 9ted)t, gccjeii berarttge fiemmenbe ^iiftitiite, mie ber ^emplerorbeit eine^ mar, lun ber StaatGraifou luitteit fonfequeut, ja energifc^, eiu§ufd)reiten. Taw bie 31 rt, luie er e§ t(}at, aiif bem ®ege ber Ququifition iiiib mit bem 9}iitte( ber 3(iif(age megeu 5!elurei, ift burd)aiis 311 Der= roerfen, roeil hm6) Siige uiib ^^erfibie ge!enn§eidjiiet. ®enn ha^ '^'fiilipp irgenbroaiiii an bie fet>erifd)e 3d)ulb b e § D rb e 11 § felber g e g ( a u 6 1 Ijade, ift fiir g ci n 3 1 i d) a u § g e f d) 1 '] f en 311 eraditen. §dtte er and) mir eiiie ©pur uou 33erbo($t in biefer iHid)= tuug gefjabt, fo biirfeu mir e§ iljiu 5utraueu, ha)^ er fd)merlid) fo (auge gemartet uub fo uiaud)crlei aubere ®ege, ^u feiuem ^\eU 5U fomuieu, uerfu(^t I)dtte. Gbeu ba§ ©djmaufen feiuer ^^polittf bemeift, bQf3 eo uur ^olttif roar, roa§ itju teitete. ^^^ru^ roeift \a in feiuer ©ntmirf'lung nad), wdd) nianuigfai^ent 9Sed)fe( '^^fiilippS ^^olitif gerabe bm Xempleru gegeniiber untermorfen mar, roie er 5U 3tnfaug e§ uiit gemaltfamer 33e; fc^rdnfung be§ Crbeno uerfudjt; banu, uad)bem biefer 9]erfud) mijigliidt ift, haxanf an^j ift, bie ^reunbfd)aft nnh Unterftii^uug be§ Orbeu§, mit bem er mand)er(ei ^'Idue uorljatte, nnh meldjer fiir feiue 9(bfid)ten auf ^ouftautiuopel uub bas D^teid^ ^erufatem al§ ciner fraujofifdjeu erge()nngeii ein= gefet^ten ©(anbenGtribnnal, griff, uiirb niemanb nnmberneijmen, ber bebenft, mie nielfad) ''^^roben feiner po(itifd)en ^>cruiertbarfeit biefe ^nfti; tntion allmd^lid) uon fid) gegeben Ijatte, oon bem Xage an, ba ber ganje reid)e Siiben ^ranfreidjo al§ einc ^ente ber Gilanbenefriegc ber fran5ofifd)en '11ionard)ie anbeimgefaflen mar. SJiit 3ted)t mieift Sea^) baranf Ijin, mie cbcn nm jene 3^'^ ^M"^ Strom ber 5lonfi§cationen uon Sangneboc anfing, trodcn jn rinnen, mdbrenb bie 3ummen, mit bcnen er Den fbniglidien ^d)a^ fiir meljr benn ein (jalbes ^at)rl)nnbert gefiitlt f)atte, hm :'ail3eii gej^eigt Ijatten, ben eine mob! angemanbte ive^eroerfolgnng abmarf". Taf; eci aber ebenfomenig ^4)i(ipp uerborgen gebliebcn ift, mie roenig biefeo 8u)rcrferiGgcrid)t fid) anf bie mirf(id)en Sdjulbigen befdjrdnftc nnb mie niitcrfd)iebciloo cc. alleci, mao ^n pad'en ifjm einmal geinngen mar, and) jnr fid)ern i^cnte ^n nuu-()en mnf^te: bao feljen mir ja eben. and feinen CrDonnanjen wad) S iibf ranf reid), mit benen er cinft bon drgften 9J{iJ3brdnd)en nnb 3(n§miid)fen ber ^nQnifitioiiQgeridjtsbarfeit jn ftenern gcfndjt Ijatte, bentiidj genng. Ta^u fommt — al§ cin immer mieDer ju betonenber, mcii nod) (ange nid)t genng bead)teter Umftanb — , baf) '^^bilipp offenbar im ;^nncrii ') 8ea III, p. 254. — 287 — bc5 Drbeno felbft nicljt luenuj S^erbunbctc, b. I), uidjt blof^ ct(icl)e 3>errdter, foiibcrii C(erabe5ii cine cicienc ^nrtci W\a)h i^ls bcreu ^aupt man jcnen, Don ifjm iiboralf bcfonbcv^ bcuorjugton, ^nni ©cncralftcnercinncljuicr a- nonntcn unb niit SJtoIai) fdjon von ber GJroHinoiftcriual)! an in unuerio(jn: (id)em ©egenfal^ ftelienben i^nijo be "pcraub anfefjen nuifs '). rffcnbar wax cr biird) biefc -^^arteii^dncjer fo cjcnau, a(§ er witnfcl)tc, yon alien 2>orc]angen ini Crben, am beften oon beffen Uneinigfeit unb .gii^H'tvad^t, abcr and) uon ben mandjevlei fonfticjen iiblcn ^incjcn, bie im Drben um= gingen unb immcrbin fcine 3iefonnbebiii*ftig!cit beraiefen, unterridjtet. 5lu§erbem gab e§, uiie h\:\\ '^^rojo^protofoden ju entnebmen ift, nidjt menig auSgetrctene obev (jinauSgciuovfenc 2:empler, bie auf dladjc fannen unb ben Drben mit 3i>ofluft unb ©enugtbuung ind Ungliicf geratcn fafjen unb ibr 93(ogUd)fteS baju oerbalfen. ^o bebarf e§ faum meljv iener ©efdjidjte mit bem gefangenen J'empler, ber balb a(§ cin llnbefannter, balb al§ ber ^^rior oon 93tonfaucon bejeidjuet luirb, unb feinem 'Diitgefangenen, geiuiitjuUd) al§ ein ^lorentiner 5toffo ^ei, bei SBaUi^e 'i^ita VT. a(5 ein 93urger au6 iV^^ier^ Squin uon (^(oriau betitelf-): menn nmn biefec C^efdjidjte and; iuuuerljin ben ^i^^ert einer populdren J^arftedung, in meldjer bas ^l^olfcgemiit feine 3l[jnungeu unb luoljl and) t^atfddjUdj uorliegenbe 9(nf)aU§punftc jur Crrfldrung be§ ^^orgeljens gegen ben Drben in anefboten^ Ijafter 3i>eife jufammenfafste, nid)t mirb abfpredjen foinien. Sergleidjen G)efd)idjten laffen \k\) \a, finb ]ic einmat aufgetaudjt unb uon "Dhuib ju 9Jiunb gegangen, fdjtuer \\\d)x auSrotten unb gumal bie Gfjronifen be§ nadj greif; baren groben ^erfonififationen unb 0")eftaIten begierigen 9}titte[alterei fonnten eine fold^e undaufenbe li^olf^erfldrung faum iibergeben. Xa]] abcr hat'i 3SoIf§geid)iudl3 ben Xemplern afie miiglidjcn greuHdjen Swinge jutraute, ift 3u natiirlid), a(6 baf? e§ bafiir einer befonberen CiTfldrung bebiirfte. @§ geniigt, mit Sea auf bie ©efjeiumisfrdmerei binjuiueifen, luomit bie ^Tempter if)re 3>erfamm(ungen ju umgeben (iebten, bie jeberjeit fiir ba§ p(jantafiereid)e -l^otfSgemiit §ur Duette ber mdrdjenfjafteften ©efdjidjteu geiuorben ift, foiuie auf bie ganj dbn(id)en ^inge, bie bem fonfurrierenben Drben ber ^ofji^iiiiiter luie nod) utel fpdter ben 2)eutfdjrittern uadjgefagt luurben. ^lir ^^tjitipp war e-o iebenfatts geuiigenb, gu luiffen, bafj ein ernfter, einbeit(id)er $K>iberftanb an^^ bem Drben felbft nidit ju enuarten fein luerbe, ja ba§ er fid) offenbar ^^'-''ffniiiis] nurdjen burfte, cci luerbe uid)t b(o§ in ben 9teifjen be§ DrbenS felbft uietfad) fein i>orge(jen mit ') l^il. immcv unebcv bcffeii ^iiertiaUeii im 'IJvojcj^! — -) 'Bgl. ^cioenu p. 192, oov atlem abcv bie eincjefjciibe 9lu3eiiianber[el3uiii3 6ei ®d)ottinii((er iihtx bie fogenaiui: ten ,/.yevrater bi.\^ Ovben6", T, 720 ff., iro bcfonbcw^ bem '^viov vm 9Jfoiifamoi! fciiic virf)tiiie ©telliiiK-i jui^ciiMcfeu unro. — 288 — 6d)abcntvcubc begriifjt loerben unb fo iitQuiugfadjor Unterftiiiuiiig ficljer fein, fonberii and) nub mcl)r nod), e§ merbc ber Sd)rccfcn unb bie Giii= fd)iid)tenmrt infolgc foiiicr l'ltaf3nafjmen ein fo attgcmeiner foin, bn^ og itidjt fdjincr fadeii mcrbe, ein ©ingeftdnbinS biifcr, ben Crbcii iimnoglid) luadjenbcr iDtitibrdiidjc 311 erlangeii. Aiir ba§ ncifjcre detail, ha^j abor nid)t blofs fittttd) bebenfltdjc 9}iif)brdiid)e umfaffcn biirftc, fonbcrii in bent bot]niatifd)e 3Ibiueid)ungen bie .^anptrode fpielen mu^ten ^), lie^ er bann bas ©(aubcnGtribunal ber ^nquifition )c(6cr forgen, bie fic^ in foidjen ?ynf(en nie uerlegen jeigte. 3lud) Ijier nidjt. Xrot^beni foffte eo bod) nid)t fo leic^t gel^en unb ber VUinig nielu" ScJ^mierigf eiten fin ben, aio er urfpriinglid) mobl i]ebad)t ()ntte. Siefe (idjunericjfeit lag, in bem intenmtionalen (Sf)Qrafter bee CrbenG unb bem infotge bawon jur 9JZitit)irfnng unentbeljriidjen ^aftor, beni '^^apft = tunt. ^af) ^'fjilipp mit biefent leidjter fertig ju luerben gebadite, alo es nad)f)er t^atfnc()lidj ging, mar ber fd)n)erfte ^eljler in ber 9fed)nung ^^U)itippc>, ber ^nuift, too es nid)t f(appte. Sao mad}t ^^Wlipp Oatte bie ^^serfonlic^feit be§ '^^"apftes, ^Itemeng Y., unterfdjdfet, fo griinblidj cr gerabe in biefer .SDinfid)! feine 5Bort)ereitnngen getroffen Iiatte, unb auf ©runb biefer isorbereitung jn feiner 3djdt5ung fici) bered)tigt glaubte. %vo^ a((er perfonlidjen S3iirgfd)aften , bie '^Ujilipp in ber ^^'erfon bco ^^apftes illemeuG Y. ju fjaben gtaubte, mar baS ^^^apfttum in \i)u\ mad)-- tiger unb fd)raerer ju iibernnnben, als ^^bifipp ber Sdjone red)nete. 9! ber bodj ift ec fdjUe^Iii^ mit ^\^^ jener 3]erbiinbeten gejiuungcn morben unb ba^ e§ fid) groingen (ief3, M^^i ift trol^ be§ geleifteten 'i\>iberftttnbeG eine ber fcl)ninb(id)ften 9(ieber(agen, bie e5 je erlitten, ein fteter TiUdcn in ber G)efd)id)te feiner i^ird)e. ^ie ^rage ift: luie ging bao ju'c" ') ^ic§ jur (yvflavuiij] , u\innn nirtit mc[}v unb in ciftcv ^'iiiic loKfio Tiiuif, une I'ie ^^^Mi^avb'? ?tvtifel vtit bie .'nanb i\(h(\\, imtcv bie 3(nflavicpiin(te viii[\ioniMnt)ieii UMivboii. ?}ian b validate ebeii Mel3cveieii, unb jeiici? U\iveii inir UutittlicMViteii. Dtertes ^apitel. ilcmctt5 V. mi& fetu Cljavnlitci'. oriinirfen nid)t gefe(j(t, bie urn fo {eibcnfdjaftlidjcr crljoben unirbon, jc tiefer bic ucrfjaiigni^Dodc SJBirhing biefcs (Sri(S fiir bic 9hito; rittit bcr ^^nipftfirdjc cnipfunbcn nnb in idrcr STragiucitc crfannt luurbc. (So biirfen mir uicllcidjt ein gnt Xcil bcS bnnflcn 33ilbeev ba§ bcr ^talicncr 3?i[(ani in fcincr (Efiaraftcriftif uon bem ^apfte 5l(cincn§ V. cntanrft ^), anf bic 9icd)nung jcner fir(^Iid)=patriotifd)cn (Sntriiftnng fctjcn. ©cgcniidcr foldjcn -Isorunirfcn, bic iljn nid)t fdj(cd)t gcnng niad)cn fiinneit, fonunt hen ^enuiljungcii non anbcrer ©cite, Siemens V. in cin ftctteres Sidjt jn riiden, inie 5. 33. Don (Sdjottmiillcr, cin geunffes ^Gerbicnft jn, unt fo grower, je n\d)x ami) filer bie unrf(id)cn ^ciftungen betoiit raerben. 9?ur barf biefefi Scniiiljcii nid)t gar §u raeit gel;en, 311 einer ©fjrenrettung urn jcben ^^rei§ merben, 100311 and; bei ©djottniiitter nic^r aid eiii bcbenfHdier 5ln= fal3 fid) finbct. ©onft luirft bie Gfjvcnrcttnng fd)Iininicr a(o bie "iscrun: glinipfung. Xem unrf(id)cn ^iftorifcr fann c§ wcbcr uni !iHn"urtci(iiiig nod; inn Diettung jn tf;nn fein, fonbern nnr nm ^Ncrftdnbnio ^nni ^m\f bcr (^rfldrung, cben baniit abcr nm gcrcdjte ^iBiirbignng. 3nndd)ft ift fcftguftctten , baB es 5lIemeiio V. lucber an bcr intc(= tcftncKcu Adfjigfeit nod) ancf) ini affgenicinen an bem gut en 2Bi((cn gcbrad), bic crforbcr(id) marcn, cine berartige 2lngelegcnt)cit loie bie ') (^r itcimt if)u (iltavatori XIII, p. 471) ,,liuoino molto enpido di moneta e simonineo, clie ogiii beiieficio per moneta in sua eorte si vendoa, e fii lusurioso clie palese si dicea clie tenea per aniiea la contessa di Palagorgo" k. 19 — 290 — ^cnipfcrfarfjc in bic rcd;tc $8nl^n 511 fcitcn. §infi($t(idj erfterer imi§ un6 fdjon fcine Sditorfdjaft ber ^ortfiiljniiig bcG 91-0(5011 ^I'ef'rctaliemiierfs, in bcu nad) iljin Qeimnntcn „5llcniciitinen", yor Untcridjaluing bemafireii. ©e^t fie bod; loenigftene cinen tiidjtigeit .'Raiioniftcn unb i^ennor boc firdjlidjcn 9ied}ts, luofiir .^leincuci V. gait, uovaiicv cine Gigenfdjai't, beren SiBidjtitjfeit cbcn fiir unforcn ^^irojc^ n(§ cine ^Hcdjtoimge ini gvofjtcn Stil cinleiidjtenb ift. 9Iber au6) aH ?]]o(itifer biirfen mv Up feinesmegG fiir fo iinbcbeutenb (inlten, mic er non inandjcn 3d)riftftcnern, fo 'JCMicfe, (nn- gcftcUt inirb. Sonbcrn, luic iljui fdion fiir bic Mnnbibatnr ^\\m S!irdjen= oberfjQiipt ncbcn feincn }uriftifd)cn ^cnntni|)cn UHU)rfdjein(id) bic biplo^ inotifdjc jycinfjcit, luoburd) cr ec. nerftanben tjattc, fid) ebcnfo bei Gbuarb I. von G^nglanb bclicbt ju inacl)en, als $>onifnciuo' VHI. CUmft Su cnnerben unb bodj cg mit ^^fjilipp bcni Sdioncn nidjt g^aw^ ^u i)cr= berbcn, befonbevG jur @mpfef)Iung gereidjte unb qIg ben gecignetcu 9JiQnn crfdjcincn lieB ^), fo finb au6) tfiatfadyiid) feinc nadjljcrigcn poiitifc^en CSt; foltje, luenn roir nur an fcine ^^olitif gcgeniibcr bem Suremtnirger *<\aifer |)cinrid; VII. unb bie nmndjcrici 9(bfic^ten, bic ']?()i(ipp fiir 'i}a\ bcutfdjcn ^fjrou gcljcgt fjatte-), crinnern, burd)au§ nid)t fo uubebcutenber 9iatur, bajg fie ignoricrt lucrben biirfen. 5)urd;freu5t cr fjier bic '^^Idne ^^jilippS ill ber enipfinb(id)ftcn Slinnfc, fo ift bainit fdjon gefagt, bnjs cr inenigftciiG nid;t iimner bie iniKeidofe ii^rcatur ^^(jilipps bc§ (Sd;onen geuicfen ift, 511 ber man ii;ii (jcniad)! Ijat. ^a fogar bafiir, bafi cr iin ©egenteil bic 8d)iuddjc uoii '^^(jilipp§ Dvcgimcnt luoljf burc^fdjaute unb bei ©elegenljeit belt 9Jiut fjatte, bie§ bem 2:'i)rannen uiiDcrljiillt uorjureibcii, fiaben roir an ber t)on edjottmiiKer-') frcilid^ rool^I in ifjrer SBebeutung iibertriebeiien 9(n= fprocfie an ^]]fji{ipp§ ©efanbten uoiu 24. Te^embcr 1310 cinen uimiiberlcg= lidjcn, bie gtiijigfcit .QlcmeiiG' V. im gltlnjcnbften 2id}tc scigenben, $)CH)eiG. ^reilid; fciHt biefe 2lnfprad)e in eiiic ^dt, ba er fid; in 3(uignon uor bem Houig yon Jvranfreid) geborgen iiniBtc unO, wic luir feben irerben, fiir bie ^^empler yie( 311 fptit, ijattc iibcrbaupt tljatfddjlidj faum cine SSirfung, fonbern fam, luie fo yieleS, bintcnbrein. llnb fo erinncri and) biefer 3]organg an ^lemeuG V. ungliidfenge ©igcnfdjaften : modjte er and) in feincn ^tlfjigfeitcii ^^(jilippG ^^politif nod) fo febr gciyadifen, \a yicHcidit tfjcoretifdj iiberlegen fein, fo fiat cr boct) in ber '|>rariei oft, ja iiicift am 'j 25?ie 2Sciicf meint, im III. 3t5i'c&nitt [ciiier Spqialftubic iibcv .^Iemcii6 V. imb lieinrid) VII., p. 29-37, beifen (ir)arafteriftif unv, wie cben bcmcrft (p. 208), fiir bie befte l^alteii, bie ,H(emeii5 V. gefuubeii t)at imb bavum gevnc foKjcn. — -) in^l. uncber biefe ©))e5iarf}ubie \>on aBend". — ^) <£c^ottin. J, 223, aiif ©nuib bcv lltit^ teilimgcu 53outarii.\^ in bcv Revue ties quest, liist. XI. j). 24. Dead) '33outavii- ban: be(te Co [id) ])\\\x nut bcu 24. rc',cui5cv 1309. — 291 — cntfcfjeibenbeii Drt, nicljt geumtjt, feiner ©rfenntiii^ ami) entfpvcd)cnb^n 3luc.bnic! 511 nedeitjen iinb fo feinc maljrc gjJcimtng 511 offeiibareii. Hub bie§ inact)t ba§ SBiberfpredjenbe in feincm ©l^araftcr am, luad fo uor-- fd)icbciicrlei SSeurteidtiu^ juiuidift feiner ?vnfiic(feiten, bami nbcr and) feiner gangen Stefdiiig 511 ben ^ragen feiner ^dt ueranfafjt l)at iinb feine ^^^er= fonIid;feit iiu ganjen fo meit nnter if)reni SBerte erfdieinen Ici^t. ®aB Kleniens V. feiner ^^it ini grof^en unb cjan^en rao^I c3eiuad)fen, \a et)er iiberlegen mar, bas merfeu loir am beften, menn loir fein Sser^ Ijalten jn beni (jeiftigen ^aftor, ben bogniatifd)=fird)(id)en S^egriffen feiner 3eit, beobndjten: t)or aUeni gegeniiber bem ^aftor berfelben, in lueldjem at6 beni editeften i^inbe be§ mittelnlterlidjen ©ijftenis bie bogniatifdj- firdjlidje C^ebnnbenfieit luie bie redjt(id)e Unfreiljeit bcofelben am beuKidjften fid) offenbart nnb ber in nnferer 9(nge(egen{)eit eine fo einfdjneibenbe 9Birfung entfa(tet Ijat, gegeniiber bem Snftitut ber ^nquifition. ^u ben mertoofiften 33eretd)erungen nnferes Stiffens, bie luir £^ea uerbanfen, geljort ber 9(ad;tiieis, baJ3 MlemenS V, nid)t b(oB fein ganatit'er luie fein 9iad}fo(ger Sof)ann XXII. geroefen ift, fonbern ef)er ba§ ©egenteil: baf? er ber ^^I'Qi'if^tion gegeniiber burdjans eine fritifcbe Steflung eingenommon, unebcrljolt Slppeffationen gegen fie angenommen unb ^Mfitationen il)re§ SierfaljreiiG uorgenommen bat, ja baf3, fomeit fid) biefer ^^^apft iiberfiaupt jn mirfiidjen ^(jatcn aufgefdjtinuigen Ijat, feine bebeutfamften Grtaffe einer 33efd)rdnfni;g nnb 33efd)neibung ber Slompetenjen biefec .^iiftitnto, feiner Unterraerfung nnter bie bifd;of(id)e ^^'ri'ifnng, gelten^): ^x^fdjrdnfungen, bie, fo menig fie einfdjneibenben ©rfotg getjabt nnb and) nur gur 3lb= fd)neibuiig jener drgften 2(u5iinidjfe gefiibrt baben, von hen ^nguifitoven bod) ate bie nnertrdglidjften (Singriffe in if)r ©ebiet, a(§ eine i'aljmlegung i(;rer ganjcn 3:t)dtigfeit empfunben umrben unb fo bajn gebient Ijahm, ^temenS V. 9lnbenfen and) uon biefer feineSiuegS eiiif(ufi(ofen ©eite auo in ciner fiir firdjtidje Slreife bcbenf(id)en SCeife §u belaften -). Dffenbar Ijatten bie jnm XzH luoljl mit bem in Siibfranfreid) beimifdjen .*illemens V. nd^er befannten ©tauben^ridjter nidjt otjiie ©runb bie 15'inpfinbung, bafj biefer ^sapft nid)t§ meniger aU ©pmpatbien fii^' f^e tjatte. Unb cr, ber bem .s^anptfd)auplat^ iljreo SBirfens uon ,3'itgt'nb auf nabe mar, fonnte ju fold;eu eife 511 bcin $iianne bcr ©itimtion flatten mad;eii follcii. 3Benn tro^bem gerabe biefer ^^apft biirdj bie bebeutenbfte .^efatombe. bie je ber Snciiiifition geopfert inorben ift, ini 3(nbeiifen fortlebt, fo lag ba§ fomit nod) raeiiiger an fciner Jdtjigfcit alo an feincm SBiKcn; aber and) an tefetcrcni nidit, benn er modtc von 3(nfang an hen Crben feineS^ loeg^ oerberben, oottenbe nid)t biird; bie ^nquifition, uiel e{)er an^ \l)xcn .^^faucn retten. -li'enn biefem 93eftrcben fein fpdteres 3>er]^altcn fo roenig cntfprid)t, bap e§ wicl e()er bao ©egenteil, oodige Ubereinftininuing mit ^^^Ijitipp^ UnterbriJcfungQptan, 511 beroeifen fdieint ^), fo ift E)ier n)ieber einfad) ber Unterfc^ieb ber 3^it 511 beadjten, ber bie geniigenbe ©rfidrung giebt. ®enn foiuie lritif §u be= nii|enben Quell'enmaterial mad)t, uieift un§ aud) ^ca"^) gan;; befonbero I;in. llmgcfebrt jcigen jene wat)rf)aften, loenn and; fettenen, 'JluBerungen be§ unmittelbareu ©efiiljlG, ba^ es feineSinegS bie einfac^e Uimiog(id}fcit geioefen ift, luarum e§ Rlemcns V. nic^t gelang, bie S^'empferangelegenbcit auf bcm 'iSegc be§ dUdpj ju erlebigen. @r bdtte nur jene Sucpcnfion ber iuc]uifitorifd)en 63euialten, momit er beren uub ^^^bilippo getnatttbdtiged $8orge§eu beantroortete unb luorin iiiir ben edjteftcn Sluobrud feiner (Stimmung iiber bie S^^urcbfreujung feiner eigenen 3(bfidjten feben biirfeu, jur redjten 3*-^'^ eintreten laffen unb auf biefem S}eg beljarrlid) lueiter madjen biirfen, fo urnr ttjatfddjlidj '^^tjilipps 3>orge(jen latjmgelegt, in ') Taraiif bcnift fid) 'Vviit! uncbcrfjolt in feincv „rviitu>icftnn;V'- — '') 2ca I, ]). 259. — 293 - jebem %all RkmcwQ Tiamc an jeneiu Unrecl)t unkteilicjt, \a uie{mc(;r, ci" ftrafjlte fiir immer in ber &lovk e{ne§ 9td(^erg ber Uii[d)u(b iinb eines — 9)idrti)rer§ be§ 9?ed)t§. 3.BttS Ijiiiberte if)u barau, bie§ jit mcvben? dM)t pf)i)fifc()e, moljt ahcv nioralifcljc Unfdfjigfeit; e§ fcf)Ito ber 9)iut, 511m 9Jidrtijrcv 311 werbeiu 3iii" ^Jcdrtijver [einer Uberscitciung, and) miv luic SonifaciiiS VIII., war iltemeuS V. nid^t ge]d)affcii. ©0 bebeu= teub feine ^dfiigfeiten unb fo i^it and) im aUgemeiiieu [ein SBiffe fein inodjte: fo wenioi lunr jciii tS (jar after inert feine [ittlic^e S\xa]t. .^lerifale ©efc^idjtsfrfjreider uiib ©d)ottnui{Ier fjaden ii)n bamit 311 redjtfertigen tjefudjt, ba§ er ein franfer SJtann geraefen fei. ^a§ er bas umr, fagt iin§ and) $Ii>eiuf, aiif ben fid) (Sdjottmiiller (jiebei beruft. 3lber (janj aOgefefjcn yoii ber ^ratje, wofjer jene fortiuiUjrenbe i\rdnfnd)= feit tarn nub ob [ie nidjt boc^ ^nfammenfjing mit hen oon -^illani unb onberen beni ^^nxpfte fdjulbciegebenen 5lnCifd)iueifungen feiner friifjercn ^eit: fo entfd)nlbi{]t bod) p()ijfifd)e (2d)rodd)e bie fittlidje nidjt, ob ■ fie fie and) sum %dl er!(drt. Sen ^auptteil ber ©rfldrung l^aben loir bo^ in feineni (Sljorafter, feiner ^erfiinlidjfeit 3U fuc^en, ober, uni es nod) beffer 5U fagen, in bcm '^'erfijn(id)en feine§ (Sbar afters. T^enn, mie fdjon 2i>end I;eri)orgefjoben \)at, fo tiegt ber ©cbfiiffel be§ ganjen $Ser^aIten§ Clemens V. burdjaus in beni ^^nu-fonlidjen feiner gan^en ^^"olitif, baburd), ba^ er in feiner ^^o(itif u)ie in feineni '^'riuatteben ba§ geraefen ift, urns man einen ^perfoulidjen Gljarafter'' nennt, b. I), ein iiberall, in attgemeinen mie in '"^riyatangelegenfjeiten , uon perfonlidjen 3}iotioeu geleiteter Wumn. ©olc^e Sljaraftere fann man freilidj eigentlid) iiberfianpt uid)t mebr ,,6(jarafter" neimen, lueil ibnen \a eben bas fefjtt, mas ben CS^arafter nmd)t : ein fittlidjeS, auf allgemeingitltigen ©runbfd^en beriifienbes 93iotiu ibrer ^anblungen. Sie§ gel^t t)ertoren, fobafb bie eigene ^^erfbntidjfeit, ha^ eigene SBobI unb 9Bel}e fo gum 3}taBfta6 ber ©nt-- fc^eibung gemadjt mirb, mie es dou .Siemens gefc^af). Siefen fd)uier-- miegenben isormurf, ben fc^mermiegenbften, ben nmn einem 9}?anne mad)en fann, fann man .Siemens V. uic^t erfparen. :renn nid)t nur, baf] er iiberbaupt efjrgeijig mar, fonbern, baf3 er in cinem a)laf3 uon perfiin^ Iid)en 3)iotiuen befjerrfdjt mar, ba§ bas alfgemeine ^ntereffe, bie {^orbe= ruugen ber ^]>fnd)t unb ©ered^tigfeit, bagegen uic^t auffamen, ift burdj feine ^fjnten uiuniberteglid) feftgeftedt. ©S banbeft fid) ba nid)t Uo\] nm fein 'iserljalten im 2emplerpro3ef5 ober bei grii^eren 3(nge(egen()citen iiberfjaupt: uiel bejeidjuenber unb bas 33el^auptete nod) beutfidier illuftrierenb ift feine .•Oaltung in ffeineren 3(nge(egenfjeiten, fobalb unb mo fie feine ^^erfon betreffen. 60 menu er an bem ©rgbifdjof dou 33ourgeS, mit bem er ak idollege uon '^orbeaur men ©treit megen beS '^^rimats uon 3tquitanien — 294 — (]c[)a(it Ijatto, imb an bcffcn (STjbiojeyc cbcnio wie an bcin SBifdiof won '^^oitiovci, init bem er oilcicIifanQ eincn Span ge^abt, wad) fciner (S-rf)elnnu-^ aui bcii pdpftUdjon \\\' tationcreifen einfadj riiiniert '). ^ii joldjcu BiHl^i^ offenbart fid) ber cjanje ilteiiieno V., bic .VUeiididjfeit fetneo (SljarafterS, morauf iibrigenS fdjon ber &i\^ (limueift, uoii bem famt(id)e DiieKeu iinb nidjt 311111 lueiiicjfteii bie Reg-esta Clemeiitis V. ''^1 in einer 'ilH'ije iibereinftimmenb jeiigen, baf? baran nlle rKettinuiQuerfiidie, bic tieiuadjt luorben finb unb ju benen fid; aud) Sdjottniiiller IjtU Derfiiljreii laffen, fldc]Ud)en 3djiff(n-ud) leiben luiiffen. Hub ebenfoineuig la^t fid; ber ytepotismus i^(emens V. angefic^tc ber pliuupeu ^euorjiujimg feiner ^3^ami(ie luib i(;rer 3(ucftattuug mit 93iG-- tiimern unb ilarbindoliiiten luegleugneu obcr nur ah% eiue bered)tigte unb (3eRio()nlid;e i^^-iirforge fiir bie 3(ngei;5rigen eine§ ^apfteS t;infte(Ien. ^affeu luir alle^ jufmnnien, fo fonnen inir mit 2Bend if)n iud;t anberg bemi a(s einen efirgeijigen unb d;arafter (of en, loenn aud; gemanbten unb !lugen Streber be5eid;nen, bem jubem eine gemiffe ©utmiitigfeit nid;t abgefprod;en luerben fof(. (So((|e Seute aber finb, luo fie gu irgenb einer ma§gebe^^en Steflung gelangen, bie atlergefd(;rrid;ftcn unb fd)(immften: fie oerberben me()r, a(C) fclbft bie ootlenbete nnfd(;igfeit fertig bringen fonnte, unb, ina§ ba§ fitttid;e Urteil betrifft, fo fann bier uon einer Gnt- fd;ulbigung feine 9iebe me()r fein. 3Bie unentfcbulbbar fein ganjes lserI;aUen junu^I im XempIerprojeB geioefen ift, ba§ bat iibrigeno .Siemens V. felbft offenbar uiol;( enipfunben, aki einen ©tai^el, ber il;n iniuenbig nid;t gur 9iuf)e fommen lieB nni) fiir ben er umfonft nerfud;te, fid; l;intenbrein in feiner S^eife ju rdc^en cbeu burd; fold;e 'i^itterfeiten unb 9tabelftid;e, luie fie in jener S^ritif ber dk- gierungSjeit '^sfjiUppc beo (£d;5neu in ber 3lnfprad;e an feine ©efanbten liegen. '^Bir fel^en barin ein ,3*^iHliiis Oes inioenbigen ^ngrimmS, mit tiem er bie Ti;raiuiei -^'bilippc beo (Sd;onen fo lauge fcbmeigenb ertragen unb 5u alien m5glid;en Tingen (;atte mif3brauc^en laffen, ber nun, ba er fid; in (5id;erl;eit iueif3, enblid; unaufl;a(tfam bcrau§brid)t, aber fiir bie Dpfer jener llntenuerfung loiber befferes 'ilMffen unb ©eunffen leit)er ^n fpdt. 9iod; beutUd;er tritt un§ biefes fd;[ed;te ©eioiffen in ber SBebanb= lung ber I^empler fetbft eutgegen, uor allem in ber i^reS ©roBmeiftero 3}lo(ai;, beffen rii(;renbeG, offenbar auf ben beftimmteften 3i'Hff)^'^'i'ii9'<^'^ oon feiten beo ']}apfte'3 berubenbeS 3]ertrauen er fo fdmobe enttdnfdit unb ') "^131. ba.^u cBcn p. 277, \oo tcvcit^ bavauf ^iuQCUMcfcii loovDcii ift, unc uiitev bcm)elbcu ©iiftfi" "^^i^ 9^»sc ^aiib, obev oiefmer^r bie ganje fraiijolifi^e A'udjc [euf;tc. — -) ijcji. obcn p. 204 bic 'Beincrfiui;] ihmi X^oIIiiigcr n^cv biefe SKecjeften unb ii)x 6vtragni5. — 295 - beii er bariim foiiU\-|ucnt uel•mci^et, iioc^ etuinat uiitcr bic 9(iii]eii ju 6c ^ fommen, ebeiifo wic '^Uiilipp ber Sd;oiie, luit bem er u6erf)aitpt tro^ ader 'l^erK()iebelll)eit in maiidjeiu cine uiibcftrcitOarc x'UjtUidjfeit bcfi^^t, fo in ber 3itt;i9fcit, Hiit ber cr feine '^kU uerfoftist, jnmat luo fie perfonlidjer Strt nmrcii, uiii) in bcni ^^^erf5n(id;cn feiner ^^^olitif. 3lu($ '^sf;iUpv§ '^olitif mar \a, luie loir gefefjen (jaden, cine bnrd)au^5 perfonlidjc, auf bic (Srlio^ung feiner eicjenen '^^er]"on unD ifjrer 9JJadjtfii[(e bcbadjt. :''iur Dan biefe tS'r()LU)un9, lucil er baS .'Qixupt \mh ber rlvcprdfcntant cinev lueftlidjen Wadjt luar, ^nfaininenftel ntit b:r @r^ol;uny] ber abfotuten 3)ionarcf)ic, iinb bafe baniit in jener (Jntiincfiungcipcriobe beS 2taat§, ber in ber 3)tonard)ie fcin notuicnbicic^S ^cntrnni Ijattc, feine ^5errfd)6egierbe einen fittHc^en ober menigftenS fad)(id;en Untergrnnb ijatk. .^femens aber umr cin geift(id;er ^errfdjcr, ber ^ieprdfentant einer @ciua(t, beren 33iad)t nii^t 5nfamnicnfic( niit bcni ©[anj nnb ber dnBeren ^errfdjaft unb .OerrHc^feit itjrcG Trdgerc, fonbern bic onf ein "■^'rin3ip (jcgriinbet mar unb fein foffte nnb barnni uon i^rem ^rdger felbft in erftcr Sinic ^^rtnjipien.tre uc, inenn and) unb dm\ im Seiben fid; betud^renb, als ©runb(age unb 33ebingung i()rc6 SiegS uerfancjte. 'il>ie gemaltig bic ilirdje, aU ein geift= (i(^er ^aftor, eben ini Seiben baftanb unb loie oiel grower ftcr (5influ^ max, ben }k burd; roiirbig ertragencs llngliid unb Unrcdjt auf bic Selt ausiibtc, a(§ ben fie mit aflem &{a\v^ \u\\) duRercr ©eiua(t fcrtig brad)te, Ijattc \a then 33onifaciuG VIII. ©efdjidjte gejcigt. ^^n ^ISalirfjcit mar tro^ ber fdieinbaren 3cicberlagc 33onifaciu§ VIII. unb mit il)ni bic '^^apft= firdjc feiner '^dt nic ftdrfcr, als tia er mit JBiirDe feinen ungclieurcn ©turj ertrug unb ber 33c(t hiVj Sdjaufpiel nic^t eineS I)errfd)cnben, fonbern etnes teibcnben (Stattfjalters Gljrifti getudljrte. ^en gemaltigen ©inbrnd, ben biefeS SdjaufpicI auf bie ©emiiter genuT(^t Ijatte, ju befeitigen, ftrcngte fici) \a eben nun '^Ujilipp ber Sdjone an unb in SSa^rf^cit foftete iljui biefe 2lbfid)t meljr DJJiiljc, a(^ i^m ber Sieg iiber S3onifaciu§ VITT. gcfoftet I)atte. ^arnit mar bentlid; genug angejeigt, roelc^er 3Bcg fiir bus Cberbaupt ber 5\ird)c nntcr cincm ^Iiilipp bem Sd)onen ber alfcin rid)tige fcin fonnte: ber ber Icibcnbcn ^^rinjipicntrcuc, ini 'Jiotfall, ben jcbodj ^^I)ilipp felbft burdjaus ju ncrmeiben uiiinfd)cn nui§te, ber be§ 9}tdrtr)rerS. .•^llemenci V. mar nidjt ber ^JOtann ^iegu, itjm graute nor bem S(^ic!fal 33onifaciu'j VIII. unb er mar bercit, (icber jcbcs -|>rin5ip ju ucrleugnen, ah e§ mit Dpfern feiner '•^^crfon 3U erfaufen. (Siner foldien '^^olitif, b li. einem foldjen 'Dianne gegeniiber mar '^^Ijilippo ^olitif bod) bie ung(cid) griMjcrc unb nuif^te bal)er, wk fie uon A^aufc an§ bic i'lbcrlcgcne mar, and; hen 3ieg bauontragen. ^n Q^^aljrljeit Ijat iki) ^^MjiiippS ftaat^s^ mdnnifd;e ^dljigfcit, feine 5lunft, bie 9Jtenfd;en ju nerfte(;cn unb ju - 29C) — ()cl)aiibe(ii, nic c^vof^er unb gldnjenber cuejeint unb — tro^ bes geljlers cininer lUierfcljdliiing, bcr bann frcilic^ 3lttentat uon 3tnagni eitcrgifdj ') 1". ai^ciicf, .^(ciiicnS V. unb .^pciiivicf} A'll., 2. Au^v : „^ai gonclai^e wn — 297 — uoii fid) al)5ulel;iien, fonbcvii ami) in bcr offentlid^en 9)kiiumi], bic iimncv iiodf) eine tuefentlid; fird)Iid)e max, mogUdjft gldngenb reftituiert 511 mevben, b. f). md;t nur imii alien burd) 53oiufa3 iiK'r if)n uerl^dngteii ^cnfuren (lefreit 511 roerbcn, fonberii and) in feinem iianjen ^anbel fiecjeu biefeii 9ted)t 311 bcfomnieu unb 5iuar burd) fcicr(id)e (Srfldriuu] ooii feiten ber oberften SBertretiuui bcr bcleibigten tird)e, bcr Slurie felbft. ©in fidjnev 9i>uiifd), ber iinS "i^a^^ Unfefjlbarfeitcbeiuuf^tKin ^^'()ili].ip§ in feiuer gaiijen 5}taBlPU0ftMt seigt uiib 511 feiiier ^Hn-iuirflidjiuuj eiii auBergettio^iilidje'j Tla^ ber 21>i(ifdl)ricifeit feiteiis be§ Xrncjers bcr 3:iare erforberte. 33ene= bift XI. Iicfaf3 bicfcS 9JiaJ3 nidjt. .^wax mar er cine t)on ,§aufe au§ milb unb uerfbljnlidj angelcgte 9(atur, ben iQdnbeln ber 3i>c(t menig geneigt, bafiir aber ben gciftlidjcn 2lufgaben ber ^ixdjc, bie im ^ominifanerorben, bem er feit feinem 14. SebenSja^r angcf)orte unb beffen ©eneral er ge= wefen luar, i()re eifrige ^^ffege fanben, uni fo innerlidjer jugeiuanbt, fomit init beni firc^lidjcn ©yftem burdjau^j uerumdjfen, aber feincSiueg^ in alien ©tiicfen niit ber oft gar ju n3eltli($en .^anblungsroeife 33onifaciu§ VIII. einucrftanben. ^l^^bilipp uon granfreid) unb feiner ^^artei roar er gteid) anfango fo loeit entgegengefonnuen, ha^ er bie gegcn ben ^onig unb fein Sanb eriaffcnc 31d)tSerf(drung anfijob unb ben status quo ante iui allgc: ineinen unuerjiiglidj micber bcrftcHte, ja and) ben beibcn ©olonna, ^atoh unb ^^eter, 9.^crjeil)ung angebeiben unb fie in i^r Sanb ^uriidtefjren Iief3. 3)agegen raar cr nid^t 3U bemcgen, ben ber ^urie in ber '^perfon S8oni= facius VIII. perfbnlid) gugefiigten ©c^impf in gleidjcr ^^55eife §u uergeffen unb oergeffen ju niad)cn bcjio. fiir bcrcdjtigt ju erfldren baburd), baf? er and) hk perfonlid)en 9(nf[dger unb ^l^erfofgcr feines i^orgdnger§, ^logaret an if)rcr Spil^c, in feine ^nbeninitdt'oerfldrung cinbejog. ^\n ©egenteil, nod) am 7. :3uni 1304 lief; er gegcn biefe bie ^uffe „Flagitiosum scelns" aucgefjcn, in ber cr jene 3.^erfofger in fdjarfcn 2I?orten al§ bie „(S'rftgcbornen be^ (5atan§, bie bas .'oobeprieftertnut gefd)dnbet fjaben ')/'' uon neuem in 33aiui tijat unb bamit mittelbar bie liBiberfai^cr Soni; facing VIII. abcrmals oor aller ^^elt in fd)ixieres Unredjt oerfe^te. iSkx 'Bod)^n barauf, am 7. ^uli 1304, mar 33enebift X[. cine £eid)e. il^as ifjm ben ^ob gebradjt, ob mirflid) 3iogaret aud) biefen auf bent ©emiffen bat, ift cine offene S^rage geblieben. 'K^cnd neigt bagu^), benfelben mit ben meiften beffcr llnterrid)tetcn auf iibermdBigen ©cnuf^ nnrcifcr ?^eigen juriidjufiiljren; crmdljut aber bod), ba§ anbere unb nidjt menige uon 'iser^ giftung beridjten, fo f^erretus yon 3?icen3a, ber fogar jmci .^arbindte im ') ^cj,l ©cftottm. I, 35 f. itittev !8cviinmji auf I^eincr, cod. dipl, h-. I, 402. ') p. li' f. - 208 — So(be beo .CvonigS ncmit. ^ebcufano war bie ^DJeiming ludtuerbreitct iinb iioeigiiot, fiir cineu 'J(*Qd)fo(t]er eine iiinnifsucrftdnblidje iBarmmg 511 fein, lucfjcn er [id) bei ernftlid)em '-liUberftrebeii gegeii '^s(ji(ippG 3Bunid)o §11 ucrfoljen l)abe. Aiir Veutc unc .(Kcinciig V. imif^to cine foldie 9}taf)mtiu3 etiimo Jurd)terlid)05 (jabcn. ®aB Hiiter biefeii Uinftdiibeii bie ilBaljl beo u cue 11 ^apfteo eine fdjiuievige ©adjc mav, (eudjtet eiii; meljr nod;, in uie(d)eni ©rttbe ^(jilipv an bcrielben i ntevef fieri roar. Unb ^f)inpp loar nid)t bcr 9Jtann, eine [oldje (^ietectenfjeit ungcniifet §u (affen. 3(ud) roenn iiiiv feinev(ei raeitere 9ia(^rid}t befdfjen, fo biirften luir eo il)\n getroft lu- traueii, baf3 feine btp(oniatifd}e .tnnft in biefer ^t\t fo gefc^dftig aU je bei ber .'gaiib mar. Den red)ten ii\anbibaten ju finben. ^^beffen ift fid)er bie (S'ntfenbnng einer franjofifdjen @efanbtf($aft nad) ^erugia, luo bao 3i>aI)(fof(eginni norfannneft uuir, ini Wpril 130r). Sie ©eete biefer ©e^ fanbtfd)aft luar ber franjofifdje 33anquier 9Jiu§ciatto in ^^torenj. SBojn ber -i^anquier gnt loarV niirb nienianb fange fragen. ^aB bie franjofifi^e ^artei, bie in ben (Solonna ja bie eifrigften ^nnbeSgenoffen befaj^, eine riUjrige 3(gitation entfa(tete; baB Ijiebei ha^ ©elb eine befonbere 9ioIIe fpieite, roie /^erretn'S uon i^icenja') u. a. beridjten, iDirb fdjiuerlid) einer befonberen 33eglau6igung bebiirfen, roie ©c^ottniiiEer-) uerfangt, ba bod) nid)t bloB ^biefer 9(rgu)obn", fonbern auc^ bie ^ad)C felbft, b. i). 'Se- ftedjnng, bnrdjanS ,,int ^^UQt ber 3*^1^' lag. Unb ino^n ludre fonft ber Sanquier ba geioefenV T>k iibrigen ^SetailS iinti bagegen uon nnterge= orbneter ^ebentnng: ob bie (Srjdljhmg ^isiffanig''), loonac^ bcr fran3ofifd) gefinnte i^arbinaf uon ''^rato beni .'Rarbinal ©aetani ben 3]orfd)(ag ge= niad)t Ijaben folf, feitenS ber bonifajianifd^en ^^Nartei 3 M'anbibaten anf eine Sifte gn fe^en, nnter benen baini bie fran^ofifi^e bie 9(u§raaf)l fjaben follte ; iDorauf uon htn ^onifajianern abs erfter 58ertranb be (Sot anf bie -•lijafjUifte gefeljt luorben nnb bieranf, nad) in^tuifdjen gefd)cfjener SBenadj^ rid)tignng ^^f)i(ipp§ nnb ©ntljeifntng bnrc^ biefen, nadjbeni er \\^ci OJJiiratovi IX, lOU. — ') ®d)ettm. 1 , 39. - ') ^}hiuito\i XIII, ]i. 416 If. — ■») Jnifele inad>t and) l)ic.}tc^c\x (CLMicittciu^ef*. 40. iMid), § 695 \). 357 ff,) i]c(tenb, baj^ nad) 3(ii8weiS bc^ :Ji;a^lbcfrct8 biefc (finftimmtgfcit tci btv 'ffial^I feitieS; ivegS Bor^anbeii, tiielmet^v bie "iQaljl mit 10 13013011 5 ©timmeii cvfotijt fei, unb evft n:td)]^er and) bie Wiuovitat, 6efter;enb an6 bem ifarbinalbifdjof X()coborid) won GiljitaiS papa(i^% bem ^avbinalpvicfter @cnti(iv< uon St. ?JJartin be 5JloutitMi5 nnb ben ^'avbinaU biafLMicii 'iS^nn^ von ©t. 2Jiavia in '3ilicc, ^^afob von ©t. @eorg act velum aui-eum unb Sufa6 won £t. 2)iaria in via lata beigetveten feien; iuaf^renb 4 cinbere: bcr — 299 - ob biefiv im iUniijcii uieiiicjftcuS \i\v \{)vm evfteii 2c\l, bcv ah eii]CiUlid)en ^^sapftfaftor bic Sd)(aii()eit be§ c^arbinal^ mn ']^^vato geitjt, bitrdjauG iiid)t iinuia()rfdjcinlid)e tS'rjaflhiiui bent tf)atiad)(id)en .^enjanc] cntfpridjt ober iud)t: qI§ 2[jatfad)e fte£)t fcft, ba§ 'iUu- 1 r a ii b bc©ot eiitem ."i!om-- promif3 ,^unfd;oii be i ben ']Jartcieii foiiic 9Baf)( uerbanfte unb cboiifo and) bics, i)a]] ex uoii ,'oaiifc am ale boiufajianifdjer ^arteigdnger gait, ha\] aber and) bic aiibere Scitc fid) mit ibm befreuiibcn 511 fi3nnen glaubte iiub uor aflein bie§, baf? cr nidjt obne Stifle 11 unb3iit()uii ''^^ (j i ( i p p c b c 5 e d) 11 e n g in d li 1 1 uiorbeii ift. ^iir ebenfo [id)ev, fd)on uiegcn ber iiinereii ^iHVfjrfdjcinlidjfcit, in5d)teii loir aber and) ba§ nubere (jalteii, ba^ '^^()inpp fidj iiidit niir mit eincr aKgcmeineu @ut()etf5iing auf ©nmb feiiier yorborigcn ilenntnis be§ C^rjbifdjofs von i^orbeaur begiiitgte, fonbern 'oa^ er [id; uon biefem bcftimmte fiiarantieii, rooburd) er fid) feiiier fiinftigon IS'rgcbenfjeit unb T^aiifbarfeit rerfidjert balteii fonnte, gebeit Iie§, eljc ber jiiftinimenbe SBiiif nad) ']>n'ng,\a ergiiig. T^ie von iBiUaiii be- ridjtete ^nf'^innienf unft beiber in ©t. ^eau b'^lngelp luirb fid;, nad) bem fiir beibe (Seiten beigebradjten 3l!ibibeiyei§ auf ©runb be§ ^tinerarium^ '^^(jilippg be§ ©dioneu inie ber 3Sifitation§reifen bco Qx^^- bifdjof^j 33ertranb be @ot, ^roar fautn aufredjt erf)a(ten (affcn unb ift fo von T'offinger, ^onniges, S^abanis, Sdjiuab, .'pefeie unb ©c^ottntiiHer fatten getaffon uiorben. rwnnierbin laffen fid) and) geund)tige Stimnicn bafitr anfiiljron, unc 2)runiaiui, ©regovouincv i'orenj, .s^aocntann, bie frei(id) gegenitber jenen nidjt auffomuten. 3Iber andj Jl^enc!, bem mir biefo ^n- fammenfteKung entnefjmen \), giebt ju, baf? ber ©inn jener ©rjdtjlung gleidjfam „bie einfadje '^ormet fei, auf itield)e ha^ ^olt bie gro§en Gr= eigniffe gebradjt habe, jebenfoIU ben 5L()atfad)en entfpre c^enb." Hub jiuar modjten wir Zollinger-) folgeiib hm t)iftorifd;en llntergrunb biefer 3;^erei^barung in ber OJefaiibtfdjaft fcfjen, bie "jiljilipp nod) uor ber iHipftiuaijl ill ber 'IJerfon feines ^feidjSfaii^terS @i(Ie§ 3li;celin an be @ot i)atte abgeben (affen, um eim ^i>erftdnbigung mit itjm ju er5ielcn. "Dies ift jebenfalls hk i^auptfadjc: baf] ^^tjilipp fid) 58ertranb be C^ots oorljer uerfic^erte unb feine @arantien befaf^, cljc er .tTarbinalttiidAof ^■.■>f)vxnnc3 «oii lit^cnfum, tcv .Harbiiuttprteftcr (yitaltcv itub bic jwci .^I'avDiiuilbiafonen i'.Uatteo 3toffo (Orfiiii) unb ^tidiavb uon St. Guftadu- bvU^ Aioiiftawc \vcc\m JtvaiiflicU oevlaffeii f)abeii obev 311 fpjit ;}efouuncii leieii. ©0 banfciu^iucvt btcicv ncil^erc "JJaAweiS ift, fo biirfte cr bod) fdjWerlic^ al^ @Ci]cn6eivei^ O^il^" i*^"^ t'"'"' ftimmigfeit bieneit. rcmi mit jciiev .Ucti^ miif? j.i nid)t alc-bvitfii^c, foubevn iiiiv fd^liefji (id)e (Sinfttmmiiifeit j^cmeiiit fciii. Uiib faS cntfpridjt buvcfHiu^ fee 21>ii"ftid)feit and) nad) .^>efiteS Uiiterfud)uni]. ') p. 24. — ') 3lfab. ■•jortv. Ill, p. 254:. - 300 - feine •^iiftimmuiu] 511 Ocfieii 'K^al)i funbgab. ^soriii Diefe (^amntieii 6e- ftaiibcH, Id)3t fid) frellid) je^t init Sidjerljcit faiim iiie()r aiigebcn ; eiii ber^ artit^er §aubel luiirbe fid)er(td) nidjt fd)rift(id) abgemadjt unb 0111509 ftd^ bem Si(^t ber DeffentHd)feit. Gbenfoiucnig (df3t fid) jelit md)X entfdjcibcn, ob bie von 58i([aiii luitgetciftcii G 'iV'biuguiujen wirflid) bas ©an^e jetier Dorf;erigen ^Umiad^ungen roiebcrgebeii. Ser inneren aBal;rfd;einIi(^feit uaii) (df3t fid) gegen feine berfelben etiunS ©tid)f)altige§ oorbriiujen : benn bie 2 erften: .^(emenS jofle bie 3{u!3)o()nung ber 5lird)e mit bem ilonicj vtx- anlaffeii iiiib letUeren fmnt hen ©einigeii von beii auf iijm laftenben ilird)enftvafen freifpred)en, unb bie 5. : bie beibeti biirc^ 33onifa5iu§ VITI. aiiG bem Slodegiiim gefto^eiieu .^arbindle '^iaUh unb ']]eter Goloiiiia foCfen wieber in if)re Siirbeii uiib ©liter eingefeW imb lueitere ?yreunbe be§ ^onigs 511 5?arbind(en ernannt loerben, entfprad)en fo burd)au§ ber fir(^= (id)en (Situation ^'Ijiiippo, ba§ fie eigentlid) felbftoerftdnblid) finb. (Sbenfo begriinbet, udmlid) in ber du§ercn £age, erid)eint hk 4. 'Jorberung (3tr. 3) : 3ufid)erung be§ B^^^t^'^ offer geiftUd^en ©iiter auf 5 ^af)re ju ben .Soften beo ffanbrif(^en 5^rieg§. 2lber fetbft bie 5. (an 4. Steffe geimnnte) unb I}drtefte ^ovberung : SSerbammung beS 2lnbenfcn5 53onifa5iu§ VIII. unb OluSgrabung unb 23evbrennung feiner ©ebeine al§ ber einec ile^ers, ift, fo unge{)euerfic^ fie lautet, fo burdiauS in ben nocB^erigen .SninntiiiiSt-'" '^'f)i(ippQ an ben g>apft reffioncimittei, mit bem '-].'i)inpp fpdter affe feine fonft unbegreiflidjen 3lnforberuiigen uon bem baburd) eingefd)itd)terten i^temenS erjiuang, baJ3 man gerabe von biefer SBebingung aU einer juoor geftellten unb allein uon ber f)tii^^n 33e= gierbe bes 'oa^:> ^kl feiner 9.i>iinfd)e nor fid) fel)enben Crbrgeijes ^ikrtranbs be ©ot sugeftanbenen am afferiuenigften wirb abgei)en fonnen. 'ikiniiligte aber '^crtranb be @ot bicfe gorberung — unb er mufe fie bamais be= wiffigt baben, ba trol3 ber abbdngigen Sage, in ber fid) iVfemenS V. an^ nad)()er gegeniiber ^:p()i(i;ip befanb, fein 3)iotii) benfbar ift, baS 'W^^VP fpdter ba§ diedjt gegcben t)dttc, eine fold^ unge^cner{id)e Jovberung ju fteffen — fo ift e§ uoffenbs oon untergeorbneter Sebeutung, ob nnrfnd^ nod) eine 6. 33ebingung, bie ber i^onig evft nai^ gefd)e()ener .^ronuiig bem 'l^apft anjeigen moffte unb womit bie 9Iuff)ebung bes TempterorbenS ge= meiiit mar, als eine nod) unbefannte im Bad geforbert unb jugeftaubeu murbe ober nid)t'). Mit feinem fiinften 3ugeftdnbni^v bag, and) abge^ fel)en uon feiner .slonfeauen?, baft baburd) feine eigene, ja eben auf ber ^) S)aJ3 I'ic tDeni(ifteue nid)t aiu^briicflicft nam^aft nemadit anivbc, foniite man Alii- bem fpatereu Srief wm 24. 3atg. J 307 fd)(iet?cit, in bem 6emevft ift, baf; in ^2ikmi jiim evfteumate lu^ii bev lempfcvfadic i^crebct ircrben fci: faU>3 man luimlidi bieiem ^ricf 10 ciel ^evtraiieii fdjenfeii \vi\i. So iirteilt au* TijUiiu^cv a. a. 0. ip. 25-i). — 30 J — ^ed)tmdf^tc|feit bev von 33ouifasiu§ VIII. ernanntcn ilarbiudlc beruljcnbc '-li>nlj( luieber jiucifclljaft unirbc, einem moralifdjeu Selbftmorb t]Ieid)fam, fonnte '^sf)ilipp a(Ie§ unb jebe§ oon biefein £irdjenober()aupt ^erausfdjtacjcn, fobalb cr cruftlid) auf btc 3lu§fiil)riing jencr ScbinguiuT( branc^. Db a{fo -^Ujilipp ber ©djouc fdjon uor ber '^nipftiuat)! .s"llcinen§ V. bie Xemplerbebiiigung geftefft f;at ober crft fpnter, inac^t jmar nidjt allju; t)iel am. 21>a()rfd)cinlid) ift c5 jeboc^ bet ^^biiipps nicit uorausfovticnber unb 4el)eiiber 9iatur immeiijin, baB er fdjon bamals an btc ^^cmpler bad^te imb bafiir forgte, bafi i()m ber ^apft audi in biefem ©titd nid^t ernfttid) suroiber fein fonnte. Unb ©idierljcit f}iefur getnann er, inbeni er fic^ ben '^Irojefj (jegen 33onifa!iin'3 VIII. beiuiHigen Itef3. Se ungeljeuerlidier imnier luieber biefe ^yorbenuuj erfcteint, urn [o nieljr ift bie ^vtage bereditigt, iiiie nur ein tunftiger ^^apft etiuas bernrtiges 6e= milligen fonnte? ^ie 5Intniort giebt uns ber unerfdttlid)e tS'tirgeij foldjcr Strebernaturen. ®iefe mirb int t)erMngni§Doffeu SUigcnbltd bi§ ju einer 3trt 9taufd), bent gefdfjriidjften oon aften, ber ben d^arafterfdjiuadjen '^cx- tranb be @ot oollig iibernmnnt unb if)n t)ermo(^tc, ^a ju fagen ain^ 'i>a, iDO feine gefnnbe ^^ernunft nur ein lautes 9?ein bdtte iibrig f)aben fotlen. 9fiatiir(id) niodjte er a(S ein 9)iaiui, ber fid) meles jutraute, luie bno bei foldjen 9tatureu gerne ber ?fatt ift, jubem al§ 5Ba§cone, benen nuui biefe ©igenfdjaft \a fpridjinortUd) nadjgefagt f)at, benfen, bintenbrein fcbon 2Bege gu finben, uni ber (SrfiiHung feineS 3>erfprei^en§ auSjuiueidjen. (Sr fannte raoljt al§ ein bisfier unter englifdjcr 33otmd|5igfeit ftefjcnber unb mit ^sfjifipp bem ©djonen perfon(i(^ roeniger au§ ber 9?d^e wertrauter ^ird)enfiirft, ber bisfier and) in fdjunerigcn 3]erljdltniffen fid) burcfi^ulaiuieren uer^ ftanben l)atte, bie ganje riidfid)to(ofe (Snergie ^^^t)ilipp§, moniit biefer auf feinen ^forberungen beftanb, oief ju menig. ©o inerfte er crft nQd)trdg; lid) bie gan5e Sdiioierigfcit feiner ,?agc, in bie er fid) burd) jeneS ^ng,^- ftdnbniu gcbrad)t, urn fo fd)niierigcr, jc me^r Scute, felbft i^arbindfc, fid) fnnben, bie t()atfdd)lid) bercit luaren, ak S^iiS^'^ 9^9^" 33onifa3 ju bienen unb jenc fnft uiabnfinnigen 3tnf(ngen, burd) bie feine 5lelj,erci beunefen luerben fodte, burd) it)ren (Sibfd)n)ur ju erf)drten. (£s fani it)ni crft ()intcnbrcin sum '53eiuuf3tfein, wc(d) ungetjcure i^eriinrrung bie unrflid)e ^urd)fiil)rung biefer 9(nflage fiir bie ©f)riftenf)cit gur ?vofge t)Qbcn uui^te unb line uid)t blof^ feine eigene niora[ifd)c 3(utoritdt, fonbern bie fo ()ei{3 erfebnte $K>iirbc fclber uon biefem ^rojcfe abf)ing. Unb al§ cr boS merftc, fo fat) cr, ba§ cr ucrfauft fei. SBa§ tf)unV ©g war 5U fpdt, hen §anbel riidgdngig 3U nmc^eu. .QtcmenS tf)at, ma§ ein ^dnbter unter fo(d)en Umftdnben tbun nuif?, menu er in einem ^anbcl ^n ml vcv' fprod)cn Ijat unb nid)t 'ii?ort (jalten faun, um fid) a\\§ ber iSd)(iiu3e — no2 — 3u 5iefjcn : cr jQl)ltc cinc 9(bfinbimnofuinine. llnb ber %^xd^ mar bcr Tciitplerovbcn. XUirigenS Ijat iUtnioiiG bed) iiid)t ofjiie lueitereS ben Xeiiipkrorbcn prci§gc(]ekn. 9Bie c6 bic 9(rt fold) fleiiier 9iatiiren ift, bie iim cit^eiicn ^iUn-tcild iiiincu itidjt im fiaiibc [inb, ciner iiiu]crcd)ten gorbcnnu] ^w wiberftcljcn, Ijintenbrcin cvft rcd)t Sc^icierigfeiten gu madden, iiiib ftntt bcii cinmal bebiiiioicncu ^>|?vci§ ofjue lucitcve 2Bibcrrebe doII QuSsiijaftlen, baraii iinmer auf§ neiio l)criintcv3uniarftcn : inn einmal bie ©ro^e bc5 ^^M'cifes bcm (3(ud(id)eii C*')ennnnor imnier anfo nene norsnreiben, niib fo bie ?vrenbe haxan Knmlidift 5n oeniddcn; fobann aber aud), nm ben 3tad)el bc§ cigciieu WeiuilKiio baniit jn befdjuiiditicicn, bafj man fid} einreben fann, man Ijabe nnv bcm ^^vaiu], bcr 9totuicnbit]fctt ber Sage nacl)t3C9cben uiib ba§ Seinige in reblidjcm 2Biberftanb geleiftet: fo madjte e§ and) il(emcn§ Y., ber eine folc^e fleiite 9iatnr mar. i^intenbrcin, ba er ben ^^reis cinge-- fd)oben balte nnb mit bcr breifadjcn ilrone gefdjmitcft mar, t)erfnd)te er erft ben ilonig nm ben bebnngenen Sotjn jn preHen nnb feine bipIomatifd)e a)icifterfd)aft barin gu jeigen, ba§ er fid) ber ©rfiillnng feiner ^niac\c eiit,^0(V ,3^'ii' ^^'•I 'ft i^"' i^i'-'^v ■"'•t ^^^^" ^diHage gegen 33onifa5, gelnngen, nidjt 3um mcnigftcn bant' ber gliictlid^en .Slonftcttatioii ber dnf3cren Vage, bie mit ber (S'rlcbignng nnb ^lenbefel^nng be§ bcntfi^ien 5Lt)roncG fiir ibn ciiitrat nnb bie ibn an§ ber nnmiirbigen 9UV(jdngigfeit uon iUinig '^M)ilipp bod) meljr befreite nnb feine 33nnbecgenoffenfdjaft fiir meiter t)inanolicgeiibe "■^Udiie a(§ eine immer raertuollere erf(^einen (ie§. 2o ift .Siemens \. bie drgfte ©emiitignng nnb eife i^tiidlicl) (jermngebradjt. 9(bcr bem Tciuplcrorbcn i-iegcinibcr nnir '5)](nlivp bod) nidit in gleidier JCnnfc aiif ben '^Hipft aiujeunofcii , mie o^'kKni't^^'i" i^*-'''' Slnbcnfeii bc§ yerftovbciicii 33on{fa5 VIII. ^ort ^Qttc er nod) anbere ."oanbfjaben. Unb, ba .Siemens fort; mnl^renb jogert unb ber .*iloni(j inimei* melji* ben (Sinbrnc! er()d(t, bajl eo i{;ni nur bariim 311 t^un ift, 3cit 511 geunnnen, fo reifet i^m bie ©ebulb imb tragt er fcin SBcbenfen, bem '^^apft begreifUd) 511 madjen, ba§ er nod) anbere 9JiitteI lief{l3e, uni feinen SBiHen burdi^ufe^en nnb bem ^^'apfte ^iijse 311 madjen. 9}tit bem entfdjeibenben ^djlao,, bev aDgemeinen 'Inn'^ [jaftnng ber :4:empler am 13. Dftober 1307, ben er ol)m di\\d\\d)t auf ben '"^'apft Knit, unb ber iUiertieferung ber ©efangenen an bie ^nQuifition, (iefert er biefem ben $5en)eis, ba§ feine 9Jlittel and) of)ne ben ':]]apft bodj roeiter reidjten, als biefer glaubte; ba§ fie nidjt b(o§ ba§ ftaatlidje ©ebiet umfa^ten, fonbern and) in bic ©p^are ber ivirdie meit binein; ragten, baf5 and) bier ein feine Oieiualt riidfid)tc(o§ braud}cnber unb feine bogmatifdje 33IoBen fid; gebenber 3)lonard) mddjtiger fei, ale baC^ tjeiftige Cberf)aupt biefer ^irc^e felbft, DoUenbS al§ eiues, bem nicIil nur bie duf^ere Wiad)t fefjite, fonbern ba§ and) inmenbig ber ^dbigfeit erinangelte, feine ibeulc 5lraft ju uenuerten, burd; Seiben. Mit jener ;l^erljaftunt] nm 13. Dftober 1307 ift tfjatfcic^Uc^ ba§ ^rama entf ctiieben: ber Staat fiegt and) auf einem SiedjtSgebiet, ba§ mie faum ein anberes lebiglid) in bie ^xoinpetenj ber .Slirdjc ju geljoren fdjeint. Unb ha^ Iragifdje baran, bie i)iemefi§ be^S @eridjt§, ba^S bamit ooU^ogen luirb, ift bieo, baf3 bie 9}iitte( feines Siegs nid)t nur im alfgcmeinen a\\§> bem 9(rfena( ber .vtirdje entleljnt finb, fonbern ba|3 i^(emen§ V. felbft uidbrenb feine§ SBiberftanbeS fortiudfjrenb bie SBaffen liefert, biefen Sieg erft red)t uoUftdnbig unb unimberruflid) ju umdjen. ^cm^, inbem ^^Ijilipp feine Bioede mit .§i(fe be§ fiirdjterlidjften wie be§ edjteften ^nftruuu'iitci ber ^ird)e burdjfe^t, ber ^nquifition. ^iefe§, inbem ibn ber ^^apft in ber- f el ben ©panne ^dt, in ber er gum ^fiiberftanb gegen ^^^fjilippS 3lbficbten fi(^ aufguraffeu oerfudjt, burd) 9iad)giebig!eit in ben ^erfoimlfragen ber fran3i3fifd)en Rirdje ju befriebigen fudjt unb ifjm bamit erft redjt bie ge^ eigneten SBaffen liefert unb bae 9trfena( be§ ^onigfi ueryoQftdnbigen I)i(ft. ©0 fann ber fdjlie^tii^e 9(u§gang uon 3tnfang an nidjt grueifellaft fein. Tarum bietet and) biefer 5^ampf — menu man ein berartigcio $8erl)d[tnic fo nennen luitt — , eben roeil ber 9lu§gang fo uon 9(nfang an feftfteljt, meber im ganjen nod; in feinen einjelneu ^M;afen etiua§ — 304 — (Sr()ebenbe§. ^ns ©aiige bictet bcii 3lnb(id^ eine§ $iBolfe§ iinb cines uicl')r= tofcH, mir mit ciiicm oIfe§ fid) al(,^uiiieit geiidfjert Ijat unb nun, iun()renb i()m uon 3lnfnng nn bie ^vh'c^Jt ^I^ unica salus feftfteljt, !ranip[l)aft beiniiljt ift, fouicl al§ moglidj uon ber .§erbc ju rotten unb boc^ juoorberft feine eigenc ^aut in ©i($er(jeit ,^u bringen, eine3 gefd)ic!tcn §irten, ber t)erntO(3e feiner @efd)nteibigfeit fid) bem terrain anjupaffen unb oon biefeni luerfunirbig begiinftigt burdj ini redjten Slugenblid fid) barbieteiibe 8cblupfu)infe( unrf= lidj uidjt blo|3 fid; felbft rettet, fonbern and) etnen leiblidjen ^eil ber i^erbe baoonbringt, bei bem iibrigen aber, ber bem ®oIf 5nr ^\nite fddt, wenigftenS einen Xeit uon ber 'iBolIe fid) ju fid)ern uerftcbt. (Sin fDld)er ,§irte mag uiegen feiner @efc^id(id)feit im Siiid^ug uon feigeren ober gleid) feigen ©enoffen beiuunbert ruerben: iuirflid)en 9?u§m uerbient cr fiir feiit i>erf)a(ten ni(^t unb — einen guten^irten nennt man bad nid)t. ©0 fongentriert fid) benn ba§ ^ntereffe beo 3ii[ci)Qi'ei^'j fi'^" ben lueiteren SKerlauf biefer 2(nge(egen^eit neben ben ung(iid'nd)en Cpfcrit foId)er ^irtentreue einesteibj barauf, bie ^rebungen unb 9i>onbungen, bie ber .^irte nmd)t, um mbglid)ft uiel uon feinen (Sd)afen unb me()r nod) uon iljrer %oUc 5U be()a(ten, anbernteils bie Slunft jeneS 9iaubtler§ ju beunmbern, immer auf§ neue feine 3^i)>ic S^^ h'^W^^ i''^*^ immer gefdbr= Iid)cr fie ju fletfd)en, fo oft ber .^irte e§ luagt, ernft()aft mit feinem Stabe 3U brofjcn unb §u einer uiirfnd)en S8erteibigung6pofitur fid) anfd)idt. Db biefes 3^^ji^'^f^^tfd)en, am grimmigften auf ben ^agen uon ^ouro \mh ^voitiers ge^^eigt, nun unrf(id) fo geffd)rlid) luar, ba^ .'ixtemenS fiir fein &dm\ ober bod) feine Stettung ju fiird)ten {)atte, ober nid)t: gcnug, baf] eo feinen (Sinbrud nid)t uerfe()lt unb ^(emeng nad)giebt. I^a)] er bann, tuie er fid) enblid) griinb(id) jum $)iiid5ug entfd)(offen unb bicfe ^^inie fiir bie einsige 9}iogUd)!eit ber 9iettung erfannt l)at, plo^Iid) gan^ mit ber 33erftorung feiner ^erbe ober uie(met)r jenes 3:^eil§ uon t[)r einoerftanbcn ift, fie uon lunt an uur mef)r al6 rdubigc ©d)afe I)infteIIt unb felber moglid)ft fd)nell au§ ber 'ii>elt fort5ufd)affen fud)t, l)at nid)t§ 3Bunberbare§ an fid) ; man muft bod) immer menigftens ben Sd)ein ju retten fud)on ! Hub erleid)tevt unirbe bieS ^(emeno bamit, bafj uon ber Si^olfe bod) nid)t wenig fiir il)n felbft abfiel, ein anberer 3:eil auf bem ©d)(ad)tfelb (iegen unb \{)\n fomit bie 9)iogIid)feit blieb, ju erfldren, ba§ ber ^ii>oIf jene ©d)afe au^ purer ^irtenliebe jerriffen l)abe, lueil er fic^ ja mit bem §(eifd)e berfelben begniigtc. So prdfentieren fid) gulet^t Sd)dfer unb 2Bolf in fd)onfter ^armonie, fo febr, baf^ nmn fpdter uietfad) ge.^UHnfelt t)at, ob baci (^anje nid)t eine abget'artctc Momiibie geiuefen fei, fo bafj — 305 — eo fid; mir banuu Ijmible, uier inel)u ben SJiorb ber Scfjafe aiif bem ©eraiffeii ober ben gro§ereii 3^riump() bei ber ©a^e bauongetrageit fjabe, ^EjiUpp ober .Siemens, ^ii 2i>irflid)feit irar e§ -^Ujilipp Bei bem ganjeii ^anbel in erfter Siiiie iim bie Bad)^, bie 'iH'vnidjtiuig be§ ^Templerorbens unb belt 9Jaiib feiiier ©liter, 511 tfjuii : unb inbein er riidfid)tG(o§ boraiif auSgimj unb feine liberlegen^eit iiber Jl(emen§ infotge non befi'en 9Bal)(= fapituiation au§niil3tc, genmnn er bie Bad)^ cud; ini mefentnc^en, freilid) nidjt, ofjne cinen Xeit ber ^nitc baran geben 511 nuiffen, urn nid;t ©ro^ereo 311 oerfdjerjen. g-iir £ ( e m e n § nber . mar ber © d; e t n bie ^auptfa(^e, bie er(}d(tniffe§ fii^Ite, urn fo eifriger luar er bemiifjt, ber ©elt gl'auben ju mad)en, a(§ Ijanble er nur nad) ooKfter Uberjeugung unb ^^fiii^t, o(§ fei e§ ifjm nur unt 9?ed)t unb ©eredjtigfeit fiir unb gegen ben Crben ju tfjun. ^ie§ aber nennt man im geioof)nlid)en Spradjgebraudj 5lomiJbie fpielen unb einen oiel befferen ^tte( fanu man ber ^anblungsweife Clemens V., and) menu man anerfennt, bafs e§ if)m wenigftens 5U 3(nfang ernftlid) um 9?ettung be§ Drbeng ju tl;un gemefen ift, faum erteilen: minbeftenc; nidjt bem jioeiten ^'ei( feiner er(auf bes dramas ffijjiert, ba§ fid) uor unfern 3(ugen in bem ^proje^ gegen bie 2:^emp[er abfpielt unb fiir roeld)e§ uns ben eigentlic^en Sd)liiffel ba§ eben gefc^iiberte 3Ser- IjditniS jmifdjen bem iliDnig '^^Ejilipp bem ©c^tinen unb bem ^^apfte ille= mens V. liefert, ein 3Serf)tr(tnis , ba§ felber in ben 3}er§anblungen oor ber ^^af)l 5l(emen§ V. feinen StuSgangopunft unb feine Grfldrung Ijat. )Biv geljen nun, nadjbem roir fo bie ^auptperfonen be§ S^ramaS unb if)r 3]erf)d(tni6 ju einanber, mit bem fd)on bie Scifung be§ ©anjen gegeben ift, fennen geiernt fjaben, meiter, hk einjeinen ©cenen unb 2luf= jiige an ber ^anb ber ©efd^idite ju nerfotgen. 20 i^iinftes ^apttel (^inlfituug &ts ^roKlfcQ unli nftrs Btabium bfsfclbcn. ^nquifitiouQ- tl)tttigkfit unb :AiiklagfcrttkfI. ®er erfte 3ift nad) aufgerofftem 58orl^ang t)er[e^t uns in bas Giibe be§ Sal)re§ 1305, nod) SijonO- ^ieE;er l)attt fic^ 93ertranb be @ot, ober — line er fic^ feit feiner Gr^ofjuntj auf hzn ©tuf)[ ^etri (15. ^uni 1505) ill bejeicfinenber 33e3iiguaf)me auf feinen lanbGmdiinifdj^fransofifdjcn 3Sorgauger, ben buri^ bie uolferredjtsiuibrige ^turi^tung be§ le^ten ©taufen= fproffen ^onrabiii iinb bie t'lbertraguug feinen 9feid}5 an Raii uou 3tnjou gcteunseidjiietcn illemenS IV.-), fd;neb — Clemens V. im Spdtljerbft beefelbeu ^s<^ii)vt§> iiber 2)iontpelIier, roo er bie ^ulbigung ber Ronige oon Slragonien unb 9)kttorca einpfing, iinb 9?imeS, bann ba§ 9if;onet(;al aiif^ radrt§ jiel^enb, begeben, urn am 14. Siooember 1305 feine, biirdj bie Gegenroart uieler J-iirftcu unb 33arone, vox alkm aber Pjitipp be§ Sd^oneu unb jeine§ ^of§, oerfierdidjte ^riinung ju feiern. 33efanntlid) erfuf)r biefe 5lronung ein ^ntennegjo von tragifdj=fymbo(ifd)cr 33ebeutung, inbem nad) gei"dje(;ener ilriinung bei bem pontpljaften Umritt be§ ^apftes *) S6on tor^cr fiatteu, irte irir au6 einem »on 33al. II, 62 mitcjeteittcn, an^ ©atjanum fcm 13. Oft. 1305 bcitterten ^Briefe beS ^apfte6 an ??|ilipp erfc^eit, tvcitere ge^etme 23erl^anblungen ftattijefunben, titbem ^^ilipp non n^elif fd)»einviegeuber 5catur fie abev warcn, er: fcfien icir baraue, bap ber ^a^ft ben ^cnig erfuc^t unb biefer oerfj-irodien l^atte, nie= nuiub in ber SSelt batjon 3U reben, unb au(^ je^^t, ba ber ^onig i^n briefiid; geBeten hcihi, nod) wetteren brei Bi§ »ier iSertrauten baoon SJiitteifung mac^en ju biirfen, fein (5inDerftanbni§ 5tt»ar giebt fiir foId)e, „de qnibus circiimspectioni regiae videbitur expedire"; aber mtt bent iBeifat^: „benn ir>ir nuffen ja, bap Xu jenc £ingc nur fold) en ^^erfouen offenbaren nnvft, Don benen bu baS Sjertrauen l^aft, baii i^nen unfere unb ©cine (J^re eifrig angelegen i»ft." JBoutaric ineint fo jiemlid) bie 53eTOeife ;u baben, ha^ l^iermit nur bie 3;emplerfadie unb ber ^rc5ep gegen 5?onifaciu6 VIII. gemeint getuefen fein fonne. Sann fommt e§ im ii^eicntli^en auf ba^felbe l^erauS, was in £t)on ^jcrfouricb pom ftonig betvicbcu untrbe. — 2) iSgl. .r-,efefe, 6onc.@ef*. 40. iMid>, § 695. - 307 — tun bie ©tabt — ^lonig ^"ijitipp faf) man babei ba§ papftnd)e 9Jiau(ticr am ^iiQil fiiljreu — eiite init 3iifatot§, fd^roer rer= nntnbet, ber ^^n-jog Soljaun ooii 23retttgne unb bes ^apftes 93ruber, Gaillarb be @ot, aber 311m ^obc getroffen, fonberii an6) ber ^sapft felber uoni Sattel geiuorfeu iinivbe unb, wa§ ben ©(jroniften befonbers bemerfen§=^ nicrt er[d;ien, bie breifadje ilrone von feineni ^aupt fiet unb einer itjrer luertuodfteu Gbelfteine uerloren gincn. ®a§ in biefeni tragifd;en 3ii[. 92ogaret, ^^eter ». 23et(eperd)e, aBilf^eim i\ ^^lafian unb iBeraub be SJiercoeur i>om 3(f d) er niittiTjod) 1304, in bent biefen bie beifpielfofe i8o(Imad)t erteitt iuirb, in ben ©efauguiffcu bc^s ganjen 2anbe6 cinjelue ^erfonen in greil^cit ju fel^cn unb i^nen BoUe 9teftitutiou atler if;rer fivd}Iid)cn unb uieltlidien (Anitcr, iiid}t nur in feinem D^ameu, fcubern felbft in bem feiner 9cadifolgcr ju lunbiirgen. ©oUinger (3ifab. SJortv. Ill, p. 256) bemerft bajn: „Wh-m ficfjt, e« r^inbelt fid) bavum, StnfKiger unb 3<^i'i!'^" 9^3^" ^f" Orben auf^utreiben", bie man bann natiirlid) in bem (Sonprior i^on SO^onfaucon ©quin unb bem gtorentiuer D^offo ®ei gefunben l^abe. aiScun biefe 2Iu6(egung and) nid)t ganj jutreffeu mag, iiibcm mit 53outaric ber nadifte 3^^'-'iftor, menu er fai]t\)- ri Clemens V Papa movam faciens Lugdiini ab Epis- copis et Abbatibus Franciae qui babebant iiegotiari in curia in- numerabilem pecuniam ex tor sit. Sed Rex Franciae et fra- tres ejus Baronesque Francorum ipsum invenerunt propitium ac benignum. Clericis Gallicis gratias largas fecit." 9nfo fd)Oii Ijier eiii im i^ercjleid) 511 bem bi5()erigen unevbortes 9(u6fau(ji!n(3S= ft)ftem, bas bie !ird)Iid;en 3!i>iirben uiib Stmter, bejm. ifire 53eftdti(3iiiig ju iiruieiDobnteu '^'rcifeu Derfdiad)erte, gegeniiber ber iR'irdje eiuerfeits, bngegeii mogIid)fte 'iBifIfdE)rigfeit luib 33otnmBii3feit gegeniiber bem Rbnici,, feinem ^of unb feineu 33eamteti anbererfeits : barin fa^t fi(^ bie Situation biefer 3(nfangS3eit furj, aber beutlid), 5ufammen. ©ud)te in ben einjetnen 9(n= ge(e(3enbeiten non c^rofeerer Tracjineite, mie in ber S'emp (erf ad)e, Clemens' ai\d) bie eic]entlid)e Gntfdieibung moglidjft f)inaii§5ufd)ieben ober 311 iim- ge()en, fo lief; er ficb dou -^^fjilipp um fo ausgiebiger in ^^^erfonalfragen, burd) bie bem furjfidjtigen '^'olitifer im -^"rinjip nidjto nergeben jn fein fd)ien unb non benen bod) bie prin5ipiellen ©ntfd)eibungen erft red)t ah- I)dngig nntrben, beftimmen. 3n§ bie mic^tigfte, fd)einbar niir auf prafti^ fd)en ©riudgungen berid)enbe unb bod) fiir baS gan^e ^^rinjip iier()dngnis= uoOfte (£ntfd)eibung ift fo fd)on ber ®ntfd)hiB t(emen§ V. 311 betradjten^ bieofeits ber 9((pen, trol^ ber gegenteiligen bitten beg .'t^arbinalsfoffeginms^ gu bieiben: ein ©ntfd)(u|3, burd) hm S^(emen§ V, ber ^^ater ber babt)[oni= fd)en ©efangenfd)aft ber ^ird)e gemorben x)t unb beffen bama(§ unnbfer)- barc 23ebeutung beiite oon einem jeben, ber bie r)er()dngniSiio[Ie SBirfung biefer ©efangenfd^aft fiir bie .^ird)e fennt, nid)t grofs genug angefd)Iagen inerben fann. 9)Jag man and) jugeben, baf3 bie praftifd)en Griudgnngen nid)t leid)t uiiegen, bie .Siemens uom 2(ufbrud) nad) ber f)ei(igen Stabt lag bcrf) icne anbcve 33cvwertung , ^BeitveiLnin^ t)on 3^»9f" 9^3^" ^cn Jempkrorbeii, Quf bevfclben Stnie unb (iff? fid) mit folcfien JBcUmad)ten Iei(f)t errcidien. SDafj cS- iibvificn^ ber <5^efd)id^te mit jcuen gcfan;]cnen 33evratevn qav nidU kbavf, cfv. obcn p. 287. ') -Innl. Vir. I, 3. — 300 — dtom abfd}recften, bainaUi iiifoUn' ber cunijeii mi\)tm Acljbcii ber borticjen ^betepupter ciiier ber imfii^erfteu unb luigemiitfjlidjfteu Stufentljalt^orte, bie es fiir eineii "^^npft ijoOeii foimte; mag man bie ilrdiif(id)Eeit unb aU ^odje bauon bie 9hi!)etiebiirftigfeit iUemenS V. nod) fo \d)v als cin bc= redjticjtes 33ioment in ^difdjtat] bringen: ein ^erljdngnio unb eine perfon^ lic^e <3d)ulb bleibt eo bod), baB il(emen§ V. fi(^ ba oon perfonlidjcn unb praftifdjcn Gnudgungcn bcftinunen tieR, mo e§ fid) urn bie ()od)ften ^n= .terefien ber Mird)e banOelte unb nur biefe ben 3(u6fc^(ag geben burften. Sa§ aber biefe bie 9iiirfte()r imd) bem gefjeiligten c|il. ^aU I, 638. — 310 — 33eQrn, bisfjer 93i3efan3(cr be§ .Sl5nig§^), le^terer binneu Saf;«Gfnft oerftorben; enbH(^ ber bistjerigc 33eid)tuater bc§ 5lonig§ doit ^ranfveid), 9^ifoIau§, unter beiu litd won St. (£ufe6iu§, iinb ber be§ ^buigS won ©iiglaub, Tfjomas, unter bem ^itet von Bt Bahina rejipiert; bie beiben le^teii ^ominifaiier, 2:Ijoma§ ba5u al§ ©iigldnbcr ber eiiijige Siidjtfranjofe oon ©eburt. SBenn ^ru^ meint^), barauS, baf3 „von biefen am 15. Xie,^. rou Jltemens ernannten 12 neiieii iRarbindlen 2, ndmtirfj '^erengar be ^rebote, ctjenialfi Sifdjof uou Se^ierS, aU i^arbinal uom ^itel ber ^.Q. 9iereu§ unb 3(d)iC[eu§, iinb ©tepfjau von ©uify, i^arbinal t)om ^itel be§ ^. ©griacuev imdjiuals ti: bem Sl^empterprojeB cine 'Stolk cjefpielt f;aben", folge nod^ iu($t, baf? „iene (Srneummg jur S^ernidjtung be§ CrbenS uor= genommen" inorbeii fei, fo ift ii)m mit biefer @infd)rdnhmg natiirlid) f;ier 3u§uft{mmen. S)ie 2:^emplerangelegenf)eit mar ja uur eine an^ ber 9?eifje berer, um bie e§ fi(^ fiir ^fjilipp ben ©djonen ^anbelte unb mofiir er bem ^apft feiue geeigneten i^anbibaten oorfi^hig. ^a§ fie aber nidit and) fiir biefe Stngetegenfjeit von ^au[e an^ a(§ braudjbare ^IBerfjeuge erfd;ieneu feien, bafiir mii^te erft bemie[en merben, ba§ jener ganje ^ax= bina(cfd)ub uom 15. ^ej. 1305 feine§meg§ ^fiilippS ^Biinfdje in erfter Sinie beriicffii^tigt l^abe: ein ^emeis, ber angefi^ts ber augenbticflidjcn Situation unb ber 2:tjaten, roeldje biefe ^arbindte fpdtertjin ueriibten, mie ber biograp()ifd}en 9ioti5en fiber ba§ 9>or' unb 9iad)Ieben biefer ^er= fonlidjfeiten, bie 33a(u3e I, 626 ff. giebt, bod) fd^mer fallen biirfte. 9iid}t fiir ben ^emplcrproge^ allein, fonbern fiir ba§ gan§e ^erpltnis §mifd)en ^{)ilipp unb MemenS ift „an6) ber 33erleil)ung be§ ^arbinalG^ute^ an ben 33eidjti)ater bes ^onigS eine folc^e fpmptomatifc^e S3ebeutung bei^u^ meffen", bie nidjts meniger a(§ raiberlegt mirb baburd), bafj ifjr „bie gteid;e Stugjeid^nung fiir ben ^eii^toater be§ englifc^en HonigS gegeniiber- fte()t". ^af5 „beibe§ mofjt in 33e5iel)ung mit S!(emen§' Semiif)ungen um ben englifdj^franjijfifdjen ilrieg ju bringen" fei, fonnte man fiir htn k^- teren \a gelten laffen, Idge nid^t and) fjiefiir e§ ndtjer, einfad) ba§ Se= miifjen, bei hzn beiben i^m nddjftfte^enben .s^errfdiern fii^ moijt bran ju mac^en, at§ .^auptmotiu angunefjmen. 3lber mie uiet miditiger ^^^ijilipp a(§ Gbuarb fiir illemens mar, erfefien mir an^ ber 3^^^)^ '^'^^ 5larbind(e, mo — um oon be§ ^^'apftes 35ermanbtfd)aft abjufefjen — auf 5 franjbfifd^e 3]ertrauen6mdnner nur 1 englifdjer fommt. T:f)atfdd}nd) roar bamit ''^' \) v- lipp DoUenbs ^err ber Situation, inbem biefer Sd)ub ber fran- gofifd^en ^artei, b. \). itjm, and) im ilarbinal^folleg eine erbriidenbe, gum ^eit an^^ ben unbebingteften 3lnt)dngern beftef;enbe, 'Diajoritdt fidjerte. i8a(. I, 64 imb 65. — 2) (?ntivicfanu3 p. 139. — 311 - ^iefes 3>er(jdttiu§ raurbe and) burd; bie fo(genbeii ^arbinalsernenmmgen t)om 25. S^ej. 1310, bie 5 ©aScogner, unb com ©ej. 1312, bie 9 @a§= cogner iiub ^yransofcn in ba§ I;. Moflegium 6rad)te, nur unniefentncE), ndmlidj biird; bie OaScoguer offeubar 511 Ojuiiften bc§ '^^^apftes, ber in biefen feinen iinmittelbaren SanbSleuten feine befonberS ergebenen 3lni)dnger fud)te, alteriert, lodfirenb biefelben in ber ^anptfad^e bie beiben i^anptridjtungen bes ^^Hintififats illemenS' V., feine (Srgebenf)eit gegeniiber ^^f)ilipp unb — bieS freilid; nod; ineljr — fcin Streben pro domo trefflid) illuftrieren. ^od) fonimen biefe beiben 9Jad)fc^iibe, aU Winter ber Gntf^eibung iiber bie Sl'emvlerfadje liegenb, fiir nns nur luenig uieljr in Setrad)t, obcr ^o(^ften§ infofern, a(§ jene com ©ej. 1310 mit i{)ren 5 ©aScognern einen §inuiei§ barauf enttjalten, loie (eb^aft bamal§ Sl(emen§ in 9tiidfic^t auf bie Dorangegangeuen ©reigniffe ba§ S^ebiirfnis empfanb, gegeniiber ber fran5ofi[d;en ^artei ein geroiffeS ©egengeinidjt ju geroinnen jum Sdju^ feiner eigenen ^ntereffen. '^mn mit jener erften ©rnennung ^atte er ba§ i^eft boc^ in raeiterge^enber SSeife, afs er felbft gebad^t, an^ ber ^onb gegeben. aintS 2i>end in ber ©inleitung feiner 2trbeit iiber iliemenS V. unb ^einrid) VIII. beim allgenieinen I'lberblid iiber bie 9iegierung5t!)dtigfeit be§ erfteren bemerft^): ,,9iur fiir luenige ^aijre von SllemenS' ^ontififat entfpric^t ber ©ebanfe, ben man oon alters (;cr mit ber babt)[onif($en ©efangenfc^aft ber ^dpfte uerbunbcn (jat, in wotiem 9)ki3e ber ai'irftid): fett", ba§ gilt eWn fiir biefe erften ^aljxt t)on 1305 an, im Ijodjften Wa^c fiir bie ©reigniffe in Sijon, mo '^^^itipp eilte, hen bebungenen 2oi)n moglidjft coil fid^ au§jaf)Ien ju laffen, unb ber ^^apft nod) nidjt ben 9)Jut fanb, nod) bie 9cotroenbigfeit empfanb, bie StuGbejaijlung be§fe(ben an irgenb einem ^^nmfte ernfttid) 3U uerroeigern. ©djeute fid; ^^ijiiipp bod) fd)on f)ier nid)t, fein ftdrfftes Wlitki jur ®rreid)ung feiner ^^(dne, bie Sro{)ung mit bem ^^ro^e^ gcgen 33onifa5, ber ii)m yon Sliemens oorf)er rerfprodien roorben fein mu^, in 2lnfprud) gu ne()men, mdf)renb Siemens nod^ fein anbereg ©egenmittet gu ©ebot ftanb ober er ein anberes raufete, ah ben S!onig mit alien ntbg(id)en 3iU]eft«ii'5i^ilTeu 5U befd)und)tigen. aSie meit unter folc^en Umftdnbcn Etemens V. in £i)on in ben ^iiQeftdnbniffen ju gef)en bereit roar, geigt bie 3tuff)e' bung ber 33uUe „Clericis laicos" fiir ^ranfreid); roie roeit ^()i(ipp gegen Sonifaj ^u gef)en gefonnen roar, jeigt feine ^orberung ber 5lanonifation (SiUeftinS V. ^iir bie gallifanifd)e i^ird)e bebeutete biefer ^i^ftanb nid)t6 @ute§. Sd)on ba§ mit ber (Srnennung ber frangofifdien ^arbindie ber ©ebanfe ') p. 9. — 312 — m\ UberfiebeUiug nod) ber .^ciiiiat ber ^irdjc enbcjiilti;] aufgegebeii nnirbc imb bie .Hiirie fid; anfd)idte, in ^ranfreid) bauernb ifiren SBofinfitj 511 iiel;men, dradite ber ^irc^e biefes £'anbe5 e(ieii)ooie( 9(ad)tei(, de ber Cbrigfcit besfelbeit poIitifd)e ^^orteifc. ^ies fdjon in materic[(er ^^infidit, iiifofcrn fiir bie 51often bes pdpftfidjen ^^of()Q(t§ mitfnmt alkn 9(n()aiu3icln besfelben iiiemanb anbers Qufjufominen l^atte, a(Q in erfter £'inie bie fran55fifd)e .Hird)e. ®ie fd^ioer biefe iieue 2(uf[age ouf ben fran5onfd)cn ^^rd(aten iinb Stiftern (aftete, erfef^eu luir au§ ben .ftlagen inib 93eid)ii)er:^ ben, 311 weli^en fid) biefe — nad) ber 9iiidreife Sllemens' Y. won £i)on, bie im grii^JQ(;r 1306 in ciu^erft langfamem ^empo quer buri^ ^ranf= reid) nor fid) gegangen war itnb bie bliif)ciibften Shifter nnb 5(bteien, fo (Singnij, nafjeju an ben 33ettelftab gebradit fjatte, unb nieljr nod) an(di5(id) ber erorbitanten ^orberungen pdpftlic^er Shmtien iinb Segaten, bie in ber af)r(jeit luiffe, meif, roie 2lngnftin fage: y,quaiitamlibet discipliiia vi- *) 33g(. auiy ba§ fid^ jum (5cf)o bea ©pottS icie ber (vmporuni) ii^cv biefe ipiiinbereien madjenbe @ebidf)t ©eeffrois uon ^^ari6 (Chi-onique metrique de Gode- froy de Paris, 53ud^on p. 107), mitijeteUt hex 35outavic, Eevue des quest, hist. X, 316; baupE'en Dor atlem ben 5lcntiiuuitov Gnillelmi de Xangiaco (Bouquet XX, p. 593), bem unv £ie|cubev3 and) bie SJiotij iiber bie diaijt Clemens' V. an bem Grjtnf^cf 2(v-jibiue ucn iHnircje^^ oerbanfen. — ^) Diid^t am 26., tt?ie ©i^ottm. I, 87 bemevft; cf. 33a(. II, 59: YI. Kal. Aug. poutif. nostri auuo primu. 33aluje bejie&t biefeo Saturn falfd^Hd^erhjeife ucd) auf ba3 ^nl)x 1305. QS i3ef)t abev natiirlid) auf 130'), ia. toom Sa.'j ber ^rbuung an gered^net ift, une eft, u^eun and) nidjt immer. — ^) So meint frei(i6 auc^ 53inttaric, Kevue des que->t. hist. X, 318. 2*}ir bciltcn ci- fncr aber lieber uiit .^ijik (YI, 370). O I o 1 — gilat doimis iiostrae, li o ni i u e s s n in ii s et inter li o m i ii e s c o n- versamul•^ Sein ^aii§ fci iud)t bcffcr al'o baCi 9coa[;§, mo iiiiter ad)t 9hi§cniiaf)(tcn eiu Oottlofcr ncfiiiibcu niorbeii fei, nod) bao 3(braf)am§ ober ^ft^rtf^'- ®t)d) fcicn mober 'Jioalj nod) 3Ibra()ani nod) ^fanf ooni ^errn uerffogt morben. G:r iintnbert fi(^ nur iinb befd)uiert fid) bariiber, t)QB jcne ^|>rd(aten, bic bod) feine S.Hn1ranten gemefen feieii unb feine ?vrennbe vox fcincr (i-rf)ol)nng, von nK bem weber if)m nod) fcinen Rax- tiindlen ctiims ^n miffen gctban l)aim\. ^ies r)dtte fic^ fiir bie S1)re be§ flpoftotifd)en Stul)(§ nnb il)re eigene gefd)idt; unb er, ber -^nipft, I)dttc fiir 9(6[)i(fc in dner 21>cife tieforcit, baf3 feine .Qfage nioiir notiij gomefen ware. Cbgleid) ©tatt()altcr (5I)rifti, fonne cr bod) ^iserborgene^ nid)t <:I)nen unb bitte bal)er ®en, ber alles raiffe, ha^ Gj'jeffe ber ©einigen vox \i)n gebrad)t werben, bnniit er ein ©rempel ftatnieren fonne. ®a§ ift jivar einc ^iemlid) Infiige 5(rt, fi(^ gu entiaften, inbem bie (Sd)nlb auf t)ie Unigebnng gefd)oben mirb, aber fd)on niit ber fofortigen Ginrdunumg inogIi($er ©yjeffe von feiten biefer ein jiemlid) nmfdnglid)e5 unb jagbaftes Gingeftdnbnis einer ber Al')auptfd)tiidd)en biefe§ ^^apftes, feines •)?epotiomu§ unb feines eigenen ^Iknmi^tf ein;? , wie leid)t cr burd) foId)e 2lnge()origen foniproiuittiert nnirbe. ®er ganse S:^on ift ini SBiberfpnn^ ju ben 2Sor= ten feincsiuegg ber eine§ feines guten 9?ed)t§ fid) beunif^ten ©ennffenS, vici meniger eine§ felbft jum oberften filter unb 9iid)ter ber Sitten he- rufenen poutifex maximns, fonbern uie( e()er ber eineS 3Ingef(agten uor jeinem •)iid)ter, ober incnigftens ber einee 93eauftragten nor feineni 3(uf- traggeber. Se^Uere (SteUnng ninunt -^'fiilipp in biefen 3af)ren or)ne uiefent(id)e <5infd)rnnfung and) in einer lueiteren, fiir bie gallifd)e ^ird)e faft nod) briid'enbeven .>oinfid)t ein, f)infid)t(i(^ ber ^^erf onalfrogen. 9Sie fd)on fiir jenen erften entfd)eibenben .S{arbinttlfd)ub ^^^i)iHpp§ Sli>iinfc^e an erfter 3tefle niaf5gebenb geuiefen luaren, fo foben rair biefen SBiKen and) in ben folgenben Sa()ren bei 93efteHung ber f)bd)ften fird)(id)en ^Biirben, ber 33i§; titnier unb ©rjbistiinier ber frnn30l'ifd)en Mird)i% in einer SSeife 5uni ou§= -fd)(aggebenben werben, baf3 biefcS Oebiet nnl)e5u aU eine ^4>i^inatbomdne be§ ^i3nig§ erfd)eint. ©6 biirfte lel)rreid) fcin, ju ^i)ren, ioa6 Soutaric bariiber bemerft, nm§ unter beni ^^ontififat SKemend' V. au§ ber ^reibeit ber itird)e con ^ranfreid) untrbe unb iiuis, mie and) )b3md bemerft f)at^), jebenfaffs fiir biefe erften ^aijxe ©iiltigfeit t)at: ,,9)ian faf) feine 2Baf)l von 93ifd)bfen burd) ^apitel md)x. ^M)i(ipp befal)! unb e§ ^ie^ gef)ord)en. 3.^crmittelft biefer Unteninirfigfeit eriaubte ber .^onig beni ^apfte, bireft ^C[[. oUn \). Bit. — 314 — 93ifdjofe 511 ernenncn. *RIemen§ uerfaf) fo bie <2i^e von £augre§ iinb a(gen, 0011 2luperre, von 33aijcur unb Glcrmont. Set £onig luu^te uor^ IreffU^ :)ciil3en gu 5tef)en auo biefem 3(0iiunatioiiored)t, ba§ er beiu ^^^apfte lieB, iiin jeine eigeneu i^reatureu burdjjufe^eii. ^lu ^afjr loUy bat er ^(emcn§ V., ba§ ©rsbietum Bcn§> feinem 9ftat ^(jidpp be ^;)Jiai-igmj, Sifd;of oon Gombrai, 311 Qthtn. ^(emenS tueitjerte fid;, in 9lnbetrad)t ber 2i>id)tit]feit beo (Sit^eS '). ^^(lilipp erncuerte 5iDeintaI feiiie S3itte unb ^UemenS a,ah feinem ^rdngen na6), abei* er bat ben S^onig, iljn nid)t met)r oJine du^erfte 9iotraenbigfeit mit.df)n(id)en 33itten ju beinftigen, bie feinen 3(bfid)ten jiuDiberiaufen. 2^ie romifdje c^anjlei erpebierte eine feier(id)e 33uUe („ad perpetuam rei memoriam"), in lueld^er ber -^^apft fagte, ba§ er, roittens an bie ©pi^e ber Jlird)e von ©en§ einen 9)Zann ua6) feinem ^erjen 511 fteHen, ber i§re Soften raie it)re ©^re auf fid) ju ne^men im ftanbe fei, au§ fd^raerioiegenben ©ritnben ber Uberlegung, lueldje and) biejenigen, an bie er fid) luenbe, gebidigt ()aben luiirben, unb im ©inuerftdnbnis mit feinen ilarbindlen fid) bie ©rnennung Dorbel)a(ten l)aht. 9Jcan loeiB, weld)es biefe bcftimmenben ©riinbe maren. 5l(emen§ V. roar fdiiuer beftraft: jeber 2:ag I)iclt il)m aufs neue feine ©rniebrigung unb feine ©d^iudd)e uor. — '5p[){lipp fannte feine i(()e(m be ^rie, ju geben. ©in onbermol yer= longt er baS 33i§tum Crleane fiir ^eter oon Soon, feinen Victor (cleri- cus) 2C.-)." 3Bir l)aimi biefe Stetle I)ier mitgetei(t, lueil fie hm beften (Sinbrud giebt einerfeits von ber 3trt unh 2Seife, luie bie pdpft(id)en 33uIIen unter £(emen§ Y. bem unrf(id)en 3ad)Derf)a(t ju n)iberfpred)en raagten, onbercr^ feits von ber 2lrt, mie '^^()i(ipp in biefer ^dt mit Miemeng V. unb fo mit ber franjofifi^en 9.ix6)t umging. '^^nn roenn oud) jene Grnennung erft ein poor ^af)re fpdter fdUt, fo giebt fie bod) bo§ getreuefte ©piegeU bilb, onf rooG fiir 'ii>eife in biefer S'^it, nod) 2i)0ii, bie Sit3e won 23ai)eur Songres, 6(ermont, 3(gen, 3(urerre, Soon, 2(in-and)es, fdmtlid) in biefco (1306) unb bos ndi^fte ^of)r follenb, uad) 2lu§raei6 ber bei 'Soluje-^) nad)5ulefenbcn Tofnmente befel3t rcorben finb. Gs fei bouon nur bie, am meiften on bie bei (Sen§ befoigte -^n'oris erinnernbe, ^efe^ung won Soon ndi)er angefiii)rt^). ^a fd)reibt ^^^i)ilipp ani^emen^: ®a bie Kird)e oou Soon, bie juior „in facultatibus tenuis", ober burd) bie -^oirSiciirbe ^) SefcnberS tvid)ticj in icncv 3cit fiiv bie lemptevangelegen^eit. — -) La France sous Philippe le Bel, p. 121. — ") 33a(. II, p. 61—87. — ■•) Oh-. 24 ber bovt »on ^Bafuje gecjebencu 3^cfiimcnte, p. 87. — 315 — kfonber§ au^geseid^uct fei iiub bcvcn (S()re baljer bcr iBniij fiir feinc raie bes ilonigreid^S eigene fjalte, buvd) bcu ^ob bes 33ifdjof§ ©qjo oer- luaift fei, fo (ntte er „ni'^^eiite causa vatioiiabili", uniiifdjcnb, bafs bie ©telle mit eiuer '^^crfonlid;feit befet^t werbe, „quae honoris regii et regni nostri zelatrix existat", ba^ ber %'iwit 511 feiiier 9)ia^regel betrcffs 9^eii- befet3unc3 fdirciten mocje uor ifjrer bcmiiddjft 511 fjaltenbcii Siifflnimenfunft. ®er iBnig ijaW luimHd) bereits eiiie geeicjnete ^^erfoididjfeit im 3(uc3e, lueldje biefer (i1)re luiirbig fei, bem '^^apft befannt uiib genetjm, luie er glaube, oer i!ivd)e in fiinftiijeii ^eiten in uielfadjer '^ejiefjuiuj nii^lid) fein inerbe uub bie er mit gutem ©eiuiffen if)m uierbe empfefjleu fonneu. 'Tern i^onig fei um fo lueljr bavaii gelegen, als eS fidj megeii ber baiuit yerbunbenen ^airSiuiirbe um einen uic^t uubebeutenben ^eit ber fonig= (idjeu 3Biirbe felbft Ijanble, oor ollem, ba biefe ilirdje gauj am ©ingange be§ Teutfdjen 9^eidjeS (iege (a. 1306). Si>a§ luoflte iliemenS foldjer um timn i^onnaub uie yerlegenen Subringlidjfeit be^ *t^i3ntg§ gegeniiber madjen? 3luSna]^m§tofe fiat er eines uub baofelbe gemadjt: nadjgegeben. Hub ha meiut ©d)ottmid(er ^) es um fo anerfennenSioerter fiubeu ju miiffen^ ba^ tro| foldjer 9cad)gie6igfeit illemeuo bod) immer nod) ben 3)iut ge- funbeu {)a6e, in ber ^empterfad)e ^^'()i(ip].iS 'iBillen ju roiberftef)cn. ©inem ©egner aber ernft(id) iuiberftel)en molien unb 5U g(eid)er ^cit i()m bie 'iBaffe in bie i^anb ju brilden, me(d)e biefen '^i>iberftanb yergebli($ mad)eii mufe, biinft un§ nid)t Ibb(id), fonbern einfad) fd)uiad). (Sinen foId)eit. 2Biberftanb unrb niemanb ernftiid) fiird)ten. llnter fo{d)en Umftanben mar e$ fomit eigent(id) fe(6ftuerftdnb(id), bafe '^^f)iiipp ber Bd)6m an einen ernftl)aften 'ii>iberftanb be§ -^^apftes in ber Xemplerfad^e nic^t badite. 2^ro^bem l)at iviemens einen fo(d)eii in feiner 5li?eife uerfu^t. ©§ fonnte bie§, angefid)t§ feiner fonftigen )}Ud)- giebigfeit gegen ben i^iinig, befremben, menu mir uns nid)t jmeierlei immer luieber in§ @ebdd)tnis rufen: 1. 3^af3 .Siemens, fo fel)r er barauf anQ= gegangen mar, um jeben ^^reis ^^^apft ju merben unb fo unmoglid)e 33e= bingungen er baju eingegangen mar, barnm bod) nid)t barauf uerjii^tet I)atte, ein rid) tiger '^^apft fein 5U moCen; unb baf5 er, auGgeriiftet mit ber 'Jd^igfeit, ba§ 9tid)tige ju erfennen, feiue^megS bes G{)rgei5e§ ent- 6e()rte, bemgemdf^ and) 5U tf)un, fomeit ba§ nid)t mit perfonnd)en Cpfern uerbunben roar, ^enn uor biefen fd)redte er juriid". ^a§ 3^^^*^^^^/ ^^^^^ roir 5u bebenfen ()aben, ift, baf3 ber ^^'apft, fo fefir in ber 2:i)eorie fein 3BilIc ber entfd)eibenbe roar, boc^ nad) ber f)erfomm(id)en ^^raris an bie 3uftimmung ber i^arbind(e gebunben roar unb ba^ biefe, ein fo gro§eS^ ') Sc^cttm. I, 54 o^en. — 316 — ©eiindjt ami) nad) bciii Sd;ub am 15. Tcj. 1305 ber W^Hk bes ^onigs Don ^ranfreid; iinter i()neii batte, banmt bod) nid)t auffjorteii, jur i>er: trctiuui ber ^^ntercfKu bcr Slixdjc (icriifeii 511 feiii imb fidj fo 311 fi'djleu; iinb baf3, weiin btes uoii ber SJielji-jnljl bc§ Marbitialfo[(cc]tinn§, uor afleiu uoii ben iieu criiaiiiitcn frnnjofifdien cS^arbindleii, nud) au^er ad)t tjelaffen luerbeii woflte, bie in ben ftrd)lid;en ©efdidften ergraitte honi- facianifdje ©ecjenpartci inn fo nadjbriirfndjer baran erinnerte, bafs fie and) iiodj uorljanben fei. !i^iefe 5U ii^norieren fonnte ader .SUemens niit famt feinem Slnljancj inn fo ineniger mat^en, je inefn* nidjt nur jene bie citjent: fidje 3:'rabition ber .Uirdje ucrtraten — uoflenbo in ber ^eniplerfad^e, mo ber Stanbpunft ber ilirdje fo menit] jmeifelfiaft fein fonnte uuc geiieniider iBonifaciuS YIII. — , fonbern and) iiberfjaupt e^j a(§ cine S(rt ''^'oftidat <^alt, bie @inl)eit ber birdie in ber ©inljeit be§ i?arbinalfof(egiuni5 mit bein oberften ^anpt bcr Mirdie barjnfteKen. Soldje Ginioiinut fdiien nnter hen obiualtenben llniftdnben freilid) lunnocjUd). So berid)tet benn einer- feits 3oijann uon (Et. ^Isiftor^) anlcifjUdj ber $i.H'rl}aftun(3 ber Si'enipler, t)a[3 „ettidje oon ben totemduS von Sucia-), bnf3 es fiber bie SlnforberunQcn ^(jitipps bes (Sdjonen bei ber ^iirie in i|.'oitier6 ju nid)t geringcm 3^'iffp(i^t gefommen fei,, ba bie HarbincKe bie^ fetben fi'ir nid)t erl)5rbar eradjtet baben, fd)on loeil fie meit iiber bie fbnig(id)e Spljdre binauScjincien. Sd)lief3(idj bat man bie '^adje einer 5!ommiffion uon 6 Marbindlen annertrant mit ber SBirfung, baf3 bie Oadjc einjufdjtafen fdjieii. 9iadj -]]oitier6 mar ilfemenS V. mit feinen ^arbindlen bef)ufG roei^ tercr perfonlid)en ^^erfjanblungen mit ^^^I)ilipp anfang§ 2lpril 1307^) ge= fommen, nadjbem er ben Sommer 1306 unb ben barauf folgenben ai>in= ter in Sorbeaiir — ni(^t jiir ^reiibe ber 93iirc]erfd)aft , bie ibn fannte imb batjcr bei feiner 9iiidfebr uon Spon md)t aflju freunblid) emprincj^) — unb in beffen Umgebung, fo in feinem ©eburtSort 3>illaubraut, 311-' gebradjt Ijatte unb fd)on uom ^'^erbft 1306 an uon -^^(jilipp urn eine foldje meitere 3iifi^iiinienfunft angcgangen morben war. ^iefelbe mar aber burd) bie Grfranfung be§ ^^"apftes f)inau^3gefd)oben morben, me(d)e giemlid) fd)iuer ') Vita I tet ieal. I, 8. — -) Yita II bet 33ar. I, 27: 2ev 2Bortlaut ^etgt: .^(iuaedam petitiones per regem Francoriiui siimmo poutifici porrectae apiul Pictavum, qiias cardinales judicaveruut nun exaudieudas. De quibus iu curi a cxorta est nou mo die a disco rdia, quia petitiones transcendebant re- galem statum. Unde facta est coinmissio sex cardinalibus et nihil usque modo est obteutum. — ^) 9taA JSoutavic (Revue dcs quest, lust. X, 324) am 7. ober 8. Stpvil 1307. — ") cf. 53al. I, 4. — 317 — (jeiuefeu feiii nuif^ unb in fcinem Sc^reiben an -^^()i(ipp cine (jroBc dloUc fpielt, and) t)o:i '^^fiilipp, ber gerne beii jdrtlidj kforgten ^rciiiib macf)te, um bafiiv noii bom fiir fo(d;e ^^eforijnis iim feiii pcrionndjCo (S'ri^efjcu feljr cnipfdnglidjcu 5l(emen§ itm fo gviif?erc Sinjeftdnbiuffc l)craiiGjufd)(ageii^ nid)t iiderfefjcn mirb. ©'3 ift intereffant, 311 fc(jcn, mie biefe 5^ranfl)eit Gitd; poHtifd; oenuertet iinrb, inbem fie einerfeits bom '^^apft ;^iim wilU fommenen Q^ovinanb bieiit, erft jene 3inii"^i"t'i^f^i"tt mof^lid))! fjinaiiojiu ld)ie(ien, banii menicjftcn^ nid^t afl^u lueit in baa iinmittclbar fran^ofifdje. ©ebiet nd) uor^utragen, unb fo liebcr '2ou(oufe a(S ^^nntiers fiir bie ^n= fammenfunft in 3>orfdj(ag 511 drinnon; indf)renb '^^ijilipp an^i bcnfelbcu '^efori]iuifcii fiir bie ©efiiiibijeit bco "papfteo i(;m ^oiiro cinpfieljlt, eiii= mat iDogcn bes 9teid)tum§ ber 6egenb unb ber Oieinljcit unb 9)cilbe bcr £'uft, bie fiir bes '^n^ifteS Grboiung dufeerft ^utrdglid) ludre, fobann megeii ber 9}iog(idjfeit freien unb unbeobadjteten iserfctjrG 5uiifd)en beiben, roe(d;e bQG iiber ber Soire in etlid;er ©ntfernung von ber Stabt gelegeue fonig= Ii(^e Sd;(o§ bieten luiirbe 'j. ^iir ^(emeiiG modjte nad) ben ©rfabrungen von Spon biefer ^aeces- siis liber et secretus" eijer ein Grunb (jeijen ale fiir XourS, too cr t)ottenb§ in ber (Seiiialt be§ i^onitjS geroefen lodre, fein unb fo entf(^eibet er fid), unter benx 3>orgeben, ba^ ibm baS *Riima uon 2:our§ n(§ unge= funb gefd;i(bert werbe, fiir 'oa^ an ber ©renje ber Slirdienprouinj 33or' beauj; geiegene unb fo if)m oon frii^er Ijer befannte ^^^oitiers. 2)afe iibri- gen§ biefe Sprbbigfeit nid;t al§ eigentiidjer 3Biberftanb gegen ^^^(ji(ipp§> SSiinfc^e aufgefa^t luerben biirfe, fjiitte .Siemens fd)on bnbur^ bofumen- tiert, bnB er mit ber (Sinieitung ber fiir biefe 3iiH^iiini*^i'funft projeftier- ten fjcifleu 9{ngelegen(jeiten — „pro ardnis negotiis" nennt er fie-j — unter bem 5. Tiov. 1306 biejenigen beiben .^arbindie, bie er qI§ ,, honoris tui et commodi ferventissimos zelatores" fenne, ndmlid) bie i^orbinalpriefter ^erengar non St. 9tereu§ unb 9Id)i[{eu§ unb Stepljan von ©t. ©ijriQC in Tfjerniia ^) entfenbet, TOe(d)e biefe ©elegenf)eit ju jener oben bemerften <£onberpolitif eines 2'ei(§ ber Karbindle griinblid) TOaijr- genonimen ju {)aim\ fd)ienen. 3>f)inpp aber banfte ifjui biefeS (E-ntgegen= fonuuen fo wenig bejTO. fanb eg in feiner UnerfdttUd}feit fo TOenig fiir geniigenb, ba§ er fein ^ebenfen trng, ben ^^apft in feiner '^nnfe feine iible :^aune luerfen gu laffen, inbem er bemfelben brunter (;inein feine 2(uftrdge burd) 2cutt nieberen b. h. geTOoi)nlidjen (StanbeS gufommen lie^ : me D^iidfid^tclofigfeit, iiber bie fid) 5\(emen§ Y. oon 33iIIanbraut au§i ') cf. Sal. IT, 88. — -) Sal. II, 77. - 3) iiSer bcven 33crIcBcn unb fvuBere (vigenfcfiaften , uicnac^ fie alierbing^ 511 ^pfjiii^^p in Befonberen ^ejiclungen [tanben,- j. cBeu p. 3ij9. — 318 — imter bein 7. ^amiar 1307 bitter deflagt. 2Bir fe()cn: fiir ^ormfad^eu I;atte er eiii fdjarfes 3(uge: tjiitte er mir fiir fad^Iid^ ungel)5rige ^u- imitungeii C|(eid)e S"mpfinblid)fcit beiineien! '^U;ilipp umgefehrt naim formelle 3ii9^fta"'5i^il'H' "itf)t fo fdjiuer, TOcnn er fie mit fad)lid)cn ]id) Oeja()(en laffcii fomite. Sas beuncG er, inbem er aud) md) ^oitierS t3ing unb oud^ im iibrigen fic^ bereit erftdrte, tieii if)m von ben 5!arbind(en feitens be§ ^^apfteS oonjefd^Iageueit ^l!L>eg ju gefien. ^-li>e(d)er ba§ mar? nnffen luir md)t a,man: oerimitlic^ Ijanbelt c§ fid) iini bie eubgiiltige 93erfol)nung init ©nglanb luie urn bie Slngeletjen; l^eit gecjen bie 2:einp(er unb 93onifa5 unb bariim, boB bem ^apft ^dt 511 einer nnrflidjeu Untorfudjung geiaffcn merbeii foUte. 2BenigfteiiQ enipfanb ber ^>apft eine au§erorbent(id)c jvreube bariiber unb fiif;{t fid) febr er= Ieid)tert, vok er in bciii !2d)reiben com 17. 9)Zar5 1307, aii§ ^^oiffi) batiert^), bofumentiert, rao er ben ilonig (obt aU „pnidenter per semi- tas pacis et salutis incedens, per quas reg-nandi status augetur et sine quibus uihil potest perfectae prosperitatis habere." S)ann giebt cr ber .'ooffnung 2lu§bruc!, ha\] biefe 31ngelegen()eit, uad)bem fie einen fo guten 2Infang genommen, mit ©ottes ^gilfe nad) SBuufd) 5um guten Gnbe ^elangen roerbe. ^yiir un§ ift biefe 9kd)giebigfeit nur ein 33eir)ei§ nieljr, tuie aufjer- orbent(id) uiel bem S\iJnig bnran gelegen mar, bQ§ bie 3iifoi"»i'-''^fi'iif^ 511 ftanbe fonime. 9(ud) in ^^oitiers mnf^k er e§ fo cin3)Urid)ten, bafj ber Ip.ipft nid)t weniger fein ©efangener wurbe, a(s er e§ in S^'ours geinefen mdre. 3iiiit^cf)ft freilid) ging ha^^ nidjt fo rafd), inbem SlIemcnG and) bier fic^ 3iemti($ I)artnddig unD nic^t obne G)efd)id mel^rte. .§auptfad)e mar t)em ^onig im Unterfd)ieb uom ''^^apft, bem in erfter Sinie ber g^riebe mit Gnglanb am .Qer^en lag, offenbar roieber bie S^empkrangefegenfieit , fiir bie ^f)inpp§ .f>er3 um fo mebr gebrannt ju ijahm fd)eint, je mebr ibii bie im uergangenen Sommer 1306 bei bem 9Jcdr5aufftanb in ^aris uon feiten ber "Xempler erfal)rene 2i?of)(tbat murmte, bie 3iiffiitf)t/ bie }ic U)m gerodbrt batten unb bie feinen 3tol3 auf§ empfinbnd)fte ycrlet3te; un.b jc jd)n)erer er bie finan^ielle i^atamitdt empfanb, hk chcn in jencm 3(ufftanb jur ©nttabung fiibrte. ^er ^)runbc, lucil ber itddiftnegcnbe SBeg, ber bem ^i'apft ^ur Grlebiguug ber 9(ngelegen()eit vox- fc^ioebte, ber nou fo mand^er frii^eren £ird)enr)crfammliuig empfofjienc: 3_^erf($ine{§ung beiberDrben in einen, roar. So roar beim and) bQ§ erfte, wa§> S\k\\KM tt)at, al§ ber 2:'emplerineiftcr 9)io(ai) — ber (^ro^meifter ber i^ofpitaliter, 5lsiIIaret, war biird) beii ebeii bamats gliidlic^ 3iir ^In^j- fiil^ruiTg foinnienben 2tnfd^lag ouf 9tf}obii§ oerfjinbert, ift bonn aber nad)= traglid;, mic bie Vita I Wi ^ahije'-) melbet, rid)tig \\a^ ^raufreid) gefommen imb jroar lunfjrenb ber Sdnuefenfjeit be§ ^apftes in ^sottiers ©omnier 1307, urn bort nad) biefem gidngenben (Siege urn fo beffere Gtjancen ju finbeu, — bei iljm in ^oitier§ eintraf-''), ba^ er itjni ein (^utad)tcn iiber eine fotc^e ctroaige ^iserfdjmeljung beiDer Drben aboerlangte. S)ie Stutiuort, iDeId;e Wiolax) Ijieranf erteilte unb bie un§ bei Salnje*) crt)alten ift, f)Qben mir bereit§ ini I. ^eil gegeniiber ^ru^^) unb loieber oben ini erften ^apitel'^) babin djorafterifiert , bQ§ tuir fie fo inenig fiir ,,fabenf(^einig", wie ^^'ru^ nieint, balten fi3nnen, baf3 fie un§ uielmeEir niit Sd)ottntiiIler, ber jenes G)utadjten mortgetreu iiberfe^t'), al§ eine uoni Stanbpunft cines ^eniplernieifters burdjous roofjlbegriinbete unb unanfedjtbare erfd)eint^): inbem fie jmar einen ^iemlidjen SJiangel an biplomatifd}em ©efdjid, fonft aber einen gefunben 9)Zenfdjenuerftanb unb vox aUern einen burd)au§ ef;rlid)en 6{;arafter uerrdt, einen SJlann, ber feineni Drbenoberufe niit Seib unb ©eefe [ebte unb in itjnt feine SBelt befdiloffen fanb, einen 9)iann, ber fo roenig fic^ auf biploniatifd)e 5!iinfte, auf bie e6 je^t anfani, nerftanb, ba§ er alien ©riiftes fogar bie religiofen ') lliientfdiiebeu barf f)icr bleibcn, ob e^ ^rcmen'3 fclbf! unvHid) (Snift ge^efcn fei mit jcineu ^reiisjuciSpldnen, bie er gleic^ feinem ^orgauger 33cnifajtu§ VIII. immer QufS neue utteber yordrac^te, fo fdjpu in ^i}on, wo i^m ^^fjilipp bie grcube madtt, fdieinKir mit 93cgcifleriing barauf ciiijiige^cit, inbem cr felbft mit feinen So^neu ba§ £reu3 naf;m. SebenfatlS iuar e§ bem ^apft mit bem ©ebanfen ernfter al8 5pl^ilipp, ber ber fel^te ift, bem n.nr eine fold^e, ton ber gegebenen S^afl^^ fo ii^eit abfdj)x)eifenbe, von Gntf;nfia6mnS cingegebenc, Unterncr^mnng jntrauen biirfen. — ") 3}aL I, 6 unb 11. — ^) 3)af3 bie Scgenbe won feincr grofsartigen 23egleitung burd) ben gefvimtcn Jtonwent, votlcnbs won jencn 12 golbbetabenen 9Dian(tiercn ber tf)atfad)lid)cn Stnbalt^pnnfte cnt= ber^rt, r^viben n?ir fdjon oben (p. 237) aU buxij ©diottmiider nad^getoiefen bejeic^mct. — •1) i\\I. II, p. 180—185. — 5) i);^i. p. 145. _ c) p. 228. — ') ©c^ottm. I, 108 bis 113. — f) a)gl. fein llrteif iiber mcU-\\) im 3Xnfang. e&ottm. I, 597 ff. — 320 — 9)totit)e, ana beiien bie 9Jitterorben enoadfifeu mareii imb bie fiir beii ^eitritt 311 benfe(()en luie beii ©djenfuiigeu an biefelbeu noc^ innner eine wtrffaine Urfacfje inareii, a(3 53ebenfeii gcgeii bie cjeplaiite 3]erfd)mc(5uiuj, hk fonft mit uieler Cbieftiuitdt erortcrt luirb, aiifiU)rt. ^iefclbe gerabe unb offene, bie .3ie(e ber ^ipfomatie 511 biirdjfdjaueti unfdf)ic3e unb fa al)iuing§(os in i(;re SdjUiigeii tappenbe 9ktur oerrdt e^, roeim ^Jiolai), luie weiter beric^tet roirb, auf bie do:u '^^apft ibm cjemadjten Sdibeutungeii iiber hat^, was oon ^^^IjilippS Seite bem Crbeii Sd)u(b gegeben unirbe^), einbriuglid^ eine UntcrfiK^ung burd) ben ^^^apft a(Q feinen oberften 9iid)ter verlangte, nidjt, wie ^srul^ ineint, weit er uniBte, baji biefe nur eine fd)einbare fein unb 5U nidjts fii^ren tuerbe, fonbern offenbar in bem 33e= iDu^tfein eineg guten ©eraiffenS, ba§ eben eine griinbtidjere Untcrfuc^nng ofine roeiteres bie ©runblofigfeit ader foldjen i^erbddjtigungen bartljuu luerbe. ©ic^er ift einnial, baft bie 3(rt, wie Molai) fidj oerteibigt, 5lfe= mens Dottenbs iiber ben Ungrnnb ber. 2Inf(agen '^sfji(ipp§ unb bie wa^vc yiatnt feiner 2(6fid)ten nidjt ben geringften ^'y^if^t ti^§/ meBtjalb Sea"-) bie fpdtere (Srfldrung beS ^^nipftes , baf^ Wiolai) fdjon oor feiner ^^er(jaf= tung in G)egeinr)art feiner Untergebenen mie uon ^^(erifern unb .iiaien bie SBa^rfjeit jener 2(nfd;ulbigungen eingerdumt Ijabe, eine offenbare Siige nennt. 6obann aber ge^t mit fanm lueniger Goibenj ai\§i bem ?^oIgens ben (jeruor, ha^ ber ^apft es an berufjigenben ,3iiHd)erungen iiber feinen guten 3BiIIen, bem Crben feinerlei llnredjt gefd^efjen ju laffen, in feiner 3Beife fe^Ien lie§. Dbgleidj Molai) ber l^orunlrf alljugro^er ^(inbfieit unb 5lur5fid)tig!eit unb eineS gar ju grojjen 'innlrauenS in bie ©eredjtigfeit feiner Bad)t luie ju ber ©eredjtigfeit unb bem guten '^l^iIIen beo ^^HTpfteS f(^raerli(^ erfpart luerben fann, fo mar er bod) ju biefem 'J>ertrauen be= red)tigt ober mu§ fid) luenigftenS bered)tigt geglanbt f)aben burd) bie ^n- fid)erungen, bie i()m ^(emens bamals in '^^oitier§ gemad)t f)aben mu§: ein 'i>ertrauen, bas in faft riif)renber SSeife immer loieber nad)()er im ^rojefj uiieberfe()rt unb o^ne ha§> bie nmnd)erlei gum 2;eil roiberfprud)g= voMx, in ber ^auptfad)e aber bi§ ^utet^t auf eine merfiniirbige 5)3affiyitdt f)inouQraufenben ^"rffdrnngen beSfelben burd)aus unbegreif(id) bteiben, Dffen^ bar I)at i()n Clemens Y. bama(§ barsber bern[)igt, baf3, luenn e§ aud^ ^^^ilipp ]\o6) fo angefegentfid) nm biefe ^ad)c ^u tf)nn fei unb mand)e (Sd)ritte won biefer Seite in 3(u§fid)t ju nefjuien feien, bafs er, ber ^^apft ^) 5:^au bain fcgcir {\vk and) gdiottut. I, 12-i fierl^crl^ebt) auf ©rimb ber 2(u3s fage bes ©ropprajcptovc! bou 5|}citou=®iiienne, (Sottfvieb be @ouai?iUc, oor ber 3"Qi'i* fition in fax\$ mov. 1307 (5JJid). 11, 400) btc 2ax6etim;3 be3 3boIfopfe6 („de capite") jur ©^^rad^e gebradjt iinirbc, fonnte bii 9?Jc(ai) trie bc'un ^papftc gewip nid)t baju ^elfcii, baS @anje ernfif^aftev ju nef;meu. — ') Sect III, p. 259. — 321 — bod) nic ciimnfiigen mcrbc in cine iinred)tmn{3U3e Untcrbrudimo bes Drbens unb ba^ cine fold;e oI;ne iljn, bcii ^'apft, ber fd^on ju reciter S'^it ha^ ©einige tt;un luerbe, burdjaus unmo(.]lid) fei. 9iid;t mir ber gangeii ©i= tnation unb nadjfierigcn ^?crf;altung§uicife 9)io(ai)§, fonbern auc^ bent (S()arafter ivfcnicnS V. nad) biirfen mx berartigc CSrfldrungen luit 33e= [tininitfieit anncljuicn, oljne bnf3 mix bnmit fagen ni5d)tcn, ba§ biefe(6en ivgcnbinie erl}cud)elt getncfcn felon, fonbern inelmef;r, inbeni nnr anncf)men, baft ber ^^^a].)ft mir feiner luirflidien inmenbtgen 9tbfidjt 3(uSbruc! gcgeOen unb bnmit mif 93ioIay eineii um fo griinbtidjer beruf)igenben ©inbrucf gentndjt ijat. ©eine rooljre 5}(einung giebt ^(emens attemal boburd; funb, baft er, mo iljm etuias gegen ben 9i>i(Ien unb feine llberseugung geljt, gaubert unb fjinausfdjiebt unb unter alien mog(id)en 3Iu§f(iid)ten ^dt gu geroinnen fud)t. 60 uindjte er e§ and) Ijier: nadjbem ^^^f)ilipp bereits 9Jiitte 3)iai uiit eincni anfeljniidjen ®efo(ge, ntit beni er beui ini ©egenfalj fjieju uunft anf ein geringes ^erfonat befdjrnnftcn ^^apfte iniponieren nioHle, in ^^^oi tiers eingctroffen unb Ms ®nbe i^uni, alfo circa G ilBodjen, bci ifjni geblieben mar ; nadjbent er in biefer 3eit, mie cs feine 9(rt mar, beni ^|>apft monuiglidj tiiglid) sugefetU Ijatte, uiit ber erl)anblungen uon Sijon a(S 3^'i'!l"i^ o"= gefidjrten 33rtef, in bem er ben 5lonig bittet, bie letitcn ©c^mierigfeiten fiir ben ^rieben mit @ng(anb — immer mieber 5^(emen§ bas midjtigfte — unb bie gcplante ^Iserfcbmdgerung 3ioifd)en ©nglanb unb ^yranfreid) burd) SJdumnng bes Sd)(offe'o 9Jiau(L'on enbgiiftig meg,^urdunu'n. ^ilsegen dr3tlid)er ^^(aftrcgetn gU feiner (sJefunbtjeit fbnne er erft uon Wi'iik Dftober an bie ifjnt uom ivonig fd)on auf ^JJarid .'pinnnelfafjrt in 3tu§fid)t ge-- ftellten 33oten empfaugen. SBcgcn ber fd)on in £you unb mieber in ^oitiers uom .Slonig an ilju gebrad)ten 5(nf(age gegen ben ^Templerorben aber mode er, nndjbem ber ©roftmeifter auf bie 9(ad)rid)t fjieuon inftdnbig eine Unterfud)nng iier(angt l)a[K, ndcf)[ten ^veitag nad) ^^oitie^J fommen unb tbnn, „((nicqnid ordo postulavcrit vationis", b. (;. ,,ma§ bci foId)er 8ad;(age bidigcrmeife angcjcigt" ober fitr^er, „ma§ redjt unb gut fci" ^), b. I), cben eine Unterfndjung in alter ^^orm uorncljuuMi. 2)er ') OiidU iiatiiv(icf) : „\va^ bev Ovbcn jii fcinev 9ted)tfcitigiini3 tievfan^^t fiat", trie (SdjottiuiiUer t)tniil;iulcuucije I, 118 iibevfctU l)at. ^i}l. ohcn ji. 187. 21 — 3^2 — ^tonia, mmyc iljin 311 bie[ciu 33cfjuf fcincii Siat unb ba§ SJiatcrinl fciiier ^iiformationen fjicru&cv luic, luaS fonft iljm jiuednuiBiG fdjcine, dricfUd; ober biird) 93oteii gufommen laffen. 9Bq§ bann ^(emciiS auf foldjc ^Ji^eife IjerauSgebradjt fiat, wiffcn rctr md}t. SSermuKid): md)t§, luie ^^(ji(ipp offma()(id) mit fteigeiiber ^ifiiit luerfeit uiodjtc. >?a§ mar nid)t bie l'(rt, mic er fcincn j^orberungen entfpro($eu 311 fcfjen lui'mfdjte, nod) bcr ^^>co, iibcrljaupt 311 etums 311 fommen. 5(bcr ^^Ijilipp fjottc nod) anbcrc 9)iittc(, fcincii ;ii>iC[cii bitrdjjufetH'ii. Unb mic cr iiicrfte, baf? giittidjcS B^'i'^bcn nid)t geni'ujtc, ben ^apft nod) feincr "^^^feifc tanjen 311 Iaf[cn, fo 30(]erto cr nidjt, fciiie o,a\v^c riidfidjtslofe 9iatur iniebcr einnial 3n offcnbnron nub ol;ne lueitcre 9{nd'fid)t anf SllcnienS V. bie 'IBiirfel fatten jn (affen. 31 m 13. Dftober 1307 wurbe bie ftannenbe 'iMt iiberrafd^t bnrd) bie 9cadjrid)t von ber in ber grille be§ ^ag§ erfotgten ^er[;aftuiig fdmt= lidjer 3:^empler in nan3 ^vranfreid). ^ie fUiervafd^niig lunr fiir ba§ 3]oIf ber ^anptftabt, mo in ber i^anptorbensburii, beni 2entpc( 3n ''|>ari'5, ba?i 3al)(reid)ftc Drben§fontingent bem ©d)Iag gum Dpfer fiel, uni fo grower, qIs e§ nod) am 5Xbenb giioor, ben 12. Dftober 1307, Shujensemje gemefen mor uon jener bei bem 93egrabni§ ber ^n-in3cffin 5latf)arina, ber (S'rbin Don MonftQutinopel, bem (^rofsmeifter 9}ioIai) miberfabrenen (!1)re. (i'ben bie§, baf3 bie Hberrafdjung eine fo aflgemeine mar, mie bie Cbroniften 3eigen \), bemeift, mie menig bie 3Be(t bio()er trolj ber mandjerlei nmlaufenben @eriid)te an eine mirf(id)e SlNerfd)nlbung be§ DrbenS 3n gfauben geneigt mar, nnb baJ3 bie 33ef)auptung, ber Drben fei in ber offent(id)en ilieinung (dngft ber fd)(immfteii ®inge be3id)tigt nnb fitr jebe ®d)anbt()at fdt)ig ge{)a(ten morben, ber tf)atfdd)nd)en 'Segriinbung entbeljrt. Uni fo me()r gait e§, bffentlid)e ^Hieiming 3n nmd)en, nnb barin mar *:p{)i(ipp ber 3d)one mit feinen ^elfer§t)e(fern iWnfter, mie nid)t (eid)t einer. 3'i einem, 3n: g(eid) mit ber 3lnmeifnng gur G^efangennabme ber ^ITempfer an feiiie 33e; amten uom 14. September 1307 au^ ber 9lbtei iliaubuiffon bei '^mntoife batierten SOZanifeft, ber 3lbreffe nad) an „unfere liebcn unb getreuen -perren tjon Dnenafe unb Sof)ann be ^oroaoilla, 9iiltcr unb 93ailli pon 9{ouen" gerid)tet, aber moI)( ebenfo an feine iibrigen Cberbeamten ergangen, er^ f(drt ber i^ijnig in ben iiberfd)menglid)ften 2luobriicfeii [ittlid)er Ci'iitriiftnug iiber fo f(ud)miirbige a>ergef)en feinen tiefen ater mie mit ben '^'rdfaten unb ^^aronen feinen Dieidj'j" a(§ „ein 3ur ^serteibigung be^o C^Hanbens nnb ber !ird)lid)en greiljeit an erfter ©telle berufener unb uor aften anberen 2Biinfd)en auf ^ermel)rung bc'3 fatf)oIifd)en ©taubenS bebad)ter 4^errfd)er" ') 583(. 6cfpnbei\^ 33a(. I, 8 unb ti^ieber I, 101. - 323 — auf SCtinifimg be§ uom pdpfKicIicn Stuljl dcftellteu ^luiitifitorS 2BiIfjeIm uoii %saxi§> fid) gejrauugeii fefjc, bic niisimljiuslofe S^edjaftung fdmt(id)cr DrbcnSgciioffeii im ijaujcn iXoiiigreirf), urn bem Urtcit ber ^ivorgeljen bcfinblid) (jininefteffte ^apft auf bic genid;tii)cife Aviiiibc (jicuoii fid) uiitcr bcm 27. Dftober in ben ftdrfften 9lii§briid'eii bc§ UinuiUeiiS iiber biefcs eigeimiddjtige 5Sorge{)en bcs iloiiigS') beftagt, bivo cr iim fo belcibigcnber fiir ifjii, bcu ^apft, finbet, al§> er in ber 9id()e gcmeitt iinb bcui ilonig burdj fcin ©c^reiben uom 24. 3Iuguft a\v- gejcigt Ijabe, ba^ er biefetbe 2(ngclegenljcit bereits in Itnterfudjung ge-- nonniicn f)abc! unb ba§ awS) bie ^rdtaten unb 33aronc, auf bic fid; ^^(jilipp beruft, feiueSiuegS atle biefer 2lrt won 33orge(jen suftinunten, luie e'j benn ein benierfensiuerte^ (yaftuiu ift, baf3 ber ©rofjfiegelbeiualjrer, ber Gr^bifdjof ©iffes 3(i§cc(in von 9krbonne, fein 2lnit am biefcni 3ln(af5, bei ber 5I^eratung i'tber bie Sl^erfjaftung ber Xenipter, nnter beni 23. ©ep= tenibcr 1307 nieberlegte, unb jiyar in bie i^dnbe bes ffrupellofcften 9iat§ ^^(;i(ipps, bes befaiuiten 3l*i(()elui be 9?ogaret. (Sine i^eniorfung an ber Spitjc einefi 9Jegiftcr§ ber franjijfifdjen ^anjlei, bie 33outaric ini Tresor dcs Cliartes cntbcdt l)at^), kilt uwQ bieS ausbriidlid) niit. Dffenbar fanb an biefeni 23. (September in 9J(au6uiffon bie lef^Uo ciibgiiltige 33efd)luf3faffung itbcr biefen aulBerorbentlid;en ©djritt ftatt, nadjbem unter bem 22. September ber in beS 5vonig§ 9}ianifcft uom 14. ©opteiuber bereits ermdfjute i^nquifitor 38iUje(m 3i"bert von ^^Hiris feine (Siniuilligung unb 9)titiiiirfung bei ber Sad)e befinitio crftdrt I;at: menigften'o trdgt bo'o ©djreiben, burd) ba§ er feine beiben ivoUegen von (Sareaffonnc unb Xou= (oufe noil feiner 2lnrufung be§ .^bnigs in ^enntnis feljt unb fie ju g(eid)er Xbdtigfcit auffovbert, ba cr nidjt iiberatt fjin fbnne, crft biefes 2)atum. Somit ift uuV()( and) bie uom ilbnig betjauptetc 3htff orb cm ng fcitens ber 3n ill' if it ion, menn and) tf)atfdd)(id) erfofgt, bod) erft bintenbrein, imd;bem fid) ber Mbnig mit fcinen uertrauteften ?)iatgebern, unter bie mir ') '3^011 3®ovtlaiit bc3 aii6 bcm Tresov des Cliavtes iienDiiimciicu 9Jiaiiifcfic6 (\\dA iHMitavic in bcv Revue des quest, hist. X, p. 329—331, fvan^ofifd) p. 327 — 329, uncbcr. — '■^) (5r rebet uoit „non tani prepostero, quam nullo or dine". ®a8 ganje Scf^veif^eii, ba^ nn^ 'i?ontartc tuicbcv in ber Rev. des quest, liist. X, p. 332 — 33;') uiittcitt (anS bent Tresor des Oliartes), ift wn 'iiaUiic, o\\cnhax \v:\{ c6 nid)t jn ben (5(}venbenfnialcn bcv ivanji3|'i)d)cn ilonti^e, jnnadjft '^.U^ilipp^^, bcffcn ii>af;vr)eit>3liel:c fjicr fo grell unc faiini iri^enbuHi lH'(eud)tet luivb, gct^ort, einfad) ivegijetaffcn u>erbcn (f. bie 33enierfnni^ 'Sontaric^ Rev. des (juest. hist. X, p. 332). — ■'') TOitjjcteiU in ber Rev. des quest, hist. X. p. 326. — 324 — moi)[ and) jciie bcibeii iilarbindlc 0)kn biirfcn, cnbgi'iltig fdjtiiffig gc^ mad^t l)aiU, a(S befteltte Strbeit ergongen. ^af3 e§ bem ^nquifitor be§- i)aih iud)t loeniger ©nift luit feiner SJiitiDirfiing geiDefcn fein unb er biefc aufj frciibigfte jiioefagt Ijabcit werbc, Ijabeii niir bet 33efpred)ung biefes ^iiftitut^ (f. .^^ap. 2) bereits bangelegt, ebeiifo, wie au^erorbentlid) luert; Doll unb weitretdienb bie fo geroonnene Unterftii^ung roar. 9cid)t mir, iDcil [ie bem Sloiiig tt)at[dd^Iic^, b. I), nad) ber Ijerrfdjenben oiljeorie, eiu geiinfl'es, fouft burd)au§ fet)lenbes, formclics dkdjt 511 feincm !i>orgeljen Dertielj, inbcm bie ^nqiiifition (out if;ren papftlid^eu ^M-iuilegien iinjuicifel: I;aft bie 3]ottmttd)t bel'a§, oh and) nidjt gegen ben Drben ak foldjen, fo bod; gegen bie cinjelneu uerbddjtigen ©Hebcr besfclben einjiifdjrcitcn ^) — ') i?ou ©cf)ottiuul(er itnb aiibevn 23evtcibii]cni bcr tcmp(evii"cl)cu Uii(ct)it[b unb 5tnf(agcvit '■^UjUipp^ ift bieS 3?ed}t be^^ ^oni^jS, or;iie 3tittorifatioit iH>n ©citcii bca p;ipfincf)eu ©tiit)l6, lebiglid) aiif (Sriinb ber 5(iifforbeniiuj burd) bie ^n^liiilitio" oor^it: (\d)tn, bitvd)au8 bcftvitten unb niit bent .r)imcei9 auf bie prioikciievte ©tcKiiU;] beS Oi-benS, feine Gfemtion ucn allev fird}(id)en ©ewatt, 311 unberlegeu gefud)t uiovbcn. %bix man ocrgijjt t;tebei, bap bie :yo((mad)t bev 3'i^T'ili'ion anSbriirf'Iid) (burd) baS ■J^cfvet t^ou 53evona, wgL £ea I, p. 315) auc6 anf bie jonft cj-cnitcn ilovpciid)aftcn an^^gcbcl^ut uiovbcn uvir, bafj if;re ©jeuition cigentlid) alle oiibcrn Cficmtioiicn aujjcv berjcniijeu, von ber [ic i^re eiijene 33oUmad)t Tiattc, bcr papftlidjen, iicrfdjUing unb tf}Corcti[d) faum bie fouoeraneu giirftcn it;rem 23ercid) cntnLMiniicn umvcii, uhmiu and) in bcr '^^rayi*? {)icr ininier ber ©runb[al3 beftanb, sucrft ben I). ©tnt)( 311 bcfvagcn unb uni SlnUH'iinngcn ju bitten. 3[iu]efict)t^^ bicfer Sadjlagc fanu man fauni anbcn? aU^ mit bent gviinblidjften ifcniiev bcr 3HqniUtion, Vca, susicben, bajj c& fid) nin i^erlctunui cinc>3 eigentlid) fonucUen 5Rcd)t5 bnrd) ^U;i(ipp^^ 'ijcvufuiti] anf bie ^H'liiifit'i-Mi nid)t (janbctn faun, woijl ater unt bie einer nar)eliei3enbcn gctin()venbcn 9fitclfid)lnar)nie anf ben ^apft unb 9*tiidfprad)e mit bemfelbeu, bie untcr fofd)en Umftanben natiivlid)e ^sflid)t war. ^T^afj ber £onig biefe fo gan3lid) anf^cr ^^(ngen felUe unb tviH< bc^S papftlid)en (2d)veiben^ ihmu 24. 3lngufl, fa une in abfid)tlid)cr i)cvad)tnug bc^= fclben f c i g e n 10 i 1 1 i g r g i e n g , hci9, atcr uid)t gerabc bie fornicUe ?fitd)t- (ofigfeit be^^ i)evfar)rcn5 mar c^ , lra»? ben ^l-^afM't \'> in f'nipi.nuug iHn-fel?tc. ^'ct'tcre n?irb iibvigen? won ©d)ottmiifler ftarf iiOertrietcn, ivcnn er beu '].Hipft in jcnem (Sd)rei6en worn 27. Dfto^ev 1307 oltne ireitercsJ bie i?or(uiad)ten ber 3itg"ifiti-n-cn fuv^penbiercn lafU. ©aoon fteljt in biefeni ganjen '^n'icf fein UiUM't, fo iiar)eliegcnb cine )o(d)e '31iaf3rege( and) in biefeni Siugenblid gciucfcn luare. ©onbcrn baanbliing^iueife um if)re SBiifnng. 3(ni rid)tigften finben luir biefeS gan3e 35erf;altcn be^^ "^papfteS in ber Vita I (bei ^al. I, 10) gejeid)net, loo e^^ r)eifjt: „Dicebatuv aiiteui , quod papa captione Templarioruui plurimuui turbatus est, quia rox lioc viilebatur niniis festinantor et quasi pr a ecipi tauter egisse. — Sed postea i)laeuit et captioneui approb avit". ®ie r»ou "^JrnVi („C5^uta\", p. 155, 2(nm.) uerlrcteue 9tnffaffung faUt bamit nod) nid)t gan3 3ufammen. — 325 — aiisbriicflidj luirb klitercs yom ^nquifitor aBilfjclm in fciiiciu ©c^reibeu an bie iijm uHterftcHtcn iloHegen Ijeruorgcljobeii : baf? biefe Uiitcrfdjcibuiuj aber in aBirf(icl)feit belaiujtofi mar, baf? e§ fiir bie 3:;enivler lucrtlos war, ob ifjr Drben aU fold)er intan(3ibel wax, folange bie cinscliieii 3(ngcI)ori9eu besfelbeit bamit nidjt Dor bcm (Sd;eitcr(jaufcn gefd)iitjt mareii, braudjcu luir nidjt lueitcr ju begriinbeu, ber ^^rojefj felbft (jat bie fd)auer(id;e SKiiftration ba3u geliefcrt — : fonberii and) itnb mefjr nod), inbeni ber ivbnig bnniit, niit ber Unterftiit>iing feitenS ber ^nquifition oljne lueiteres aud) bie2Baffe in bie .^anb befani, fiir feiue imfinnigen 2(nfd)ulbignngen gegen ben Drben erft nod; ben 33euiei§ gn lie [em. Sie[e 9lnfd)nlbigungen befafUen, wie nnS jenes 9)iani[eft uom 14. (September geigt, bereits bie o ^auptpnnfte, raeldje, natiirlid) cUn weit auf fie uon 3tnfang an inquiriert iinirbe, Ijernad) aU bie nieift beuiiefenen nnb fo nad) ber 3(nfid)t nmndjer aU bie fidjerften Grgebniffe be§ ^Nvojcffes erniert morben finb : ^u'rleugnnng be§ ©rlofers mit Sefpoinng feineS ivrnjifiyes, je 3 mat; ebenfo oiele uimnftdnbtge *i^ii[fe, ncimlidj ben erften „in posteriori parte spine dorsi/' ben jineiten anf ben 9tabel, ben britten auf ben 9)hinb; enblid; ©rfanbnis ju imbernatiirlidjer llnjndjt, furj ge- fagt: (Sobomiterei. 5)af5 biefe ^^unfte aU ©rgebniffe fjeransfommcn muf^ten, bafiir forgte bie ^snftr uf tio n, bie yon ^^st)ilipp fiir bie l^er= (jaftnug luie bie nad)fo(genbcn 'Iserijore feiuen 5\ommiffdren mitgegeben untrbe. ©efjen loir un§ biefe ^nftrnftion ') niiljer an , fo luirb juerft 3tn: meifung gegeben fiir bie 'i^erfjaftung, une biefe, ofine ben S^emplern eine SJioglidjfeit jum ^Siberftanb ju (affen, beioerfftelligt werben foHte, fobann — eine .^oauptforge fiir ben i^i3nig — fiir bie 5lonfi§fation ber ©liter 3[>orforge getroffen, fo baf^ nid;t5 baoon uerloren geljen fonnte. T^ann fomnit cr an bie 23el)anblung ber einjetnen Drbensgenoffen. §ier f)eif^t e<3, baf^ bie ilommiffdre „bernad) bie ^nn-fonen in gute nnb fidjere 33e= nnuljung, ein5eln unb jebe fiir fid), nel)men nnb gnerft bie Unter= fud)nng mit i()nen anftellen, I)ernad) bie tommiffdre be6 ^n^^ guifitors rufen unb forgf dUig bie 3BaI)rI)eit, menn e§ notig ift, burd) bie goiter, erf rag en nnb, menu fie bie 2BabrI)eit ge= ft e () e n , il)re ,,3 e u g n if f e" betitulierten 3lu6fngen nieberfd)reibcn foHten '0-" ') ^^011 33oiitaric, (iTci*falK^ al6 cin iivfpviiujidd^ev 23cftanbtci{ bc8 3lvd)io« t»on aioucii im Tresor tics Cluirtes (J 413 Ta. 20) luiebevjjefiinbcii itiib in Rev. des quest, hist. X, 330 f. l>croffeiitlicI)t. — '■') Apres ce il metront les persones sous ie boenne ct seure garde singulieremout et cescun par soi, et enquerreront de eus prcraiereraent et puis apolerout les commissaires de Tinquisiteur et exainiueront diligenraent la verite par gehine se mestier est, et si il confessent la verite ils escriuirout leur deposicioiis tesuioiugs apeles". Rev. d. q. h. X, 331. — 326 — S'eg ineitereii mirb fiir bas „^^erfaijren bei ber Uiitcriiicf)mu3" (.,1a mauierc de renqucrre") O'^'f'^O^/ "^i^fj man ben 9(iu]cfd)ii(t)i(3tcn ]a(\c\\ foHe, „m i e b c r ^ a p ft u ii b b c r .H o ii ig b u r d) m e f) r e r e f e I) r i] I an b-, 111 it r b i {] e 3 e u (J c 11 a ii § be in C r b c n iiber bie ^e^^erei bcof clbcii info r- luiert feicn", fpesiell iiber jene ^inge, bie fie bei iljrein (Siiitritt inib bei ifirem ©eliibbe tljiin, iinb ba^ man i{)ncn ^^^erjeifjung uerfpredjcn fode, roenu fie bie SBaf^rfjeit iinter 9{ii(Jfe()r 311 bem ©laitbeu ber 5lir(^e ricftel^en", anbetnf alls if)nen SSerurteitung jum 3:obe in 3IiiGfid}t ftcUeii. „©nblid) foUe man von il^nen eiblid) forgfdltig unb !tug erfragen, loie fie aufgenommen nntrben unb uic(d)c§ ©eliibbc ober 33erfpred}en fie ablegten unb fie mit allgeuieinen 3Borten f (ange ausfragen, bis man bie 2BaI)rI;eit an^, ifjnen gietje unb fie §um 33ef)arren in biefer SSa^rljeit ermaljuen^)". 2Ba§ foil man fagen oon einer foldjen 3(rt, eine 9ted)t§frage jur iMebigung ju bringen? Max inirb einem jeben fo oiel fein, baf^, menu bie ausfi'djrenben Crgane nii^t gar gu ungefdjidt roaren unb nad^ biefer Sf^egel ftrifte oerfufjren, ba§ Grgebnis ber Unterfud^ung oon t)ornel;erein fcftftanb. ©nt^dft bodj jene ^nftruftion in atter trodcnen .^ur5e nic^t raeniger al6 5 ^^'reffionSmittel erften 9iang§, bie in ifjrem 3i'fi^Ji"i^'^i^= rairfen unnii^glic^ oerfagen ht^^w. ebenfo unmoglid; bie 2Baf)r^eit an6 Sid)t forbern fonnten: Tas erfte 9Jiitte( — unb gleid^ ein cr(ogene§ — mar bie ^iflion oon bem (S-inoerft (inbni S siuifdjen ^ap ft unb ^onig, praftifd) jium 33emu§tfein gebrad^t baburd^, baf? ber uorldufigen Unterfudjung burd; ben fonignd]on i^omniiffdr -) — man beadjte, ban biefer bie 3>orfjanb fjat — alobaib bie burd) ben ;3"'-"l"ifitor, me[;r ober meniger bireft — anf bem ^u^e folgt. Gine foldje giftion uutf^te uni fo (dfjmenber mirfen, al§ 2. 5ugleidj mit ber plii^lidjen -Inn-Ijaftung ber 2:emp(er fiir bie SBereinjelung ber ©efangenen geforgt murbe, gur boppelten dloi ') ,,L'en k'ur tlomandera par sercment diligenment et sagement com- ment il fureiit receu ot quel veu on i)romessc il firent, et leur demancleront par generau paroles jiisqu'a tant (jue I'eu tire de ens la verite et que il per- severeiit dans cette verite." — ") liber btcfc crfieii '-yerf^ore ven ©eitcn bev Unuy- lidicu Scamtcn liccjcn iin^o (cibev nuv tvai'uy (gpiircu in bcii 35crid)tcu oor. OffcnKiv iiHircn biei'c '■ijerTji.n-e biird) ivcdlidie 33canite cbciifo re^eKoS al5 [ic rctjeltuibrig irarcn, balder and) !einerlci '^^rotpfoKe noc^ SlftcnBevidite 11116 cincu ©inblidt in bcii iuif>eren .r-^ergang Bei biefen i^ovinitevfiid;itugen t^iin taffen. Q6 l^anbelt fid) [ci iiiiv bariim, bie Opfer fiir bie eigenttid^cu 23erl^orc biird) bie Sn^wifit''^" f^erjurid^ten unb porgubcreiten. STaf? fid) ^^f)ilipp« ©d)ergeu fiicbei fcinen 3^^''*''"'9 aufevlegten, Kipt \\d) benfen. Samit ftimmt, u\i§ baritbcr fid) nxi^ ben fpatcreu i^crl^orcn an Spiircn bei= bringen Idpt: »gl. ©dcttni. I, 242, 256 u. a. jTie inftruftii>ftc Spur f. 'Slid). I, 276 {'lah. IX 9tr. 17, II 2(nm. 6). — 327 — iDerbeiib bitvcl) bcii .§iuiuei6 aiif bie ©eftnnbinffe aiiberer, lyoburd) ber einjclue fidj baiut and) innerlid) uoKenbs ifoliert fiiljleu miif^te. 3. S)iefe S'fot luiirbe a6er oljiie lueitereS jum 3ii5ing, §undd;ft iunertid;, biirdj bic eiitfttdjc ^^bciitift^icnnuj von 9l>af)rf)eit= ©eftciiibnis b c fj $S e r ( a 11 g t c n, iHiiftricrt biirdj bie fiirdjtcrlidje 3l(teriiatiue : eiiier[eit6 'i^er[^.)red)Cll von ^rei^eit unb £e6eii, anbererfeits — 3>erurteiUmg 311111 STob, b. I). 'Jtaiumciitob. SBo biefcr pfijdjologij'^c Si^^a'^O I*^ 'ii<^t (jeuiigenb iinrfte, ba unif^te umii 4. pfjijfifdj nad)3iif)elfcii „par gcliine", buvdj bie goiter, b. I)., luie I^U'iit} nidjt uerfdiiiiit fjat, 311 betoneii, luir „wo es uotitj war" („se mestier est"), b. I), mir, wo eiii Cpfer eigeiifiiiiiii} (jeiuig war, es auf biefe ilraftprobe aiifoiiuneu 311 (affeii, wurbe biefelde and) aiujeiueitbet, foiift nidjt. aCeldje ©imbe! ^2i3eiin aber tro^bein and) biefes fiird;ter(idje 9)tittel uerfagt uiib ein 3(ii(]ef(ai]ter t)artndc!ig (euonetV 5lll3uuiel fonnte and) ba§ 3iir ©nnittdiiig ber 'il^al)r()eit nidjt (jclfen, iiibein ja ausbriidlidje 'i^orfdjrift war, baf? 5. nur bie ©eftdnbniffe be§ 2UwerIantjten af§ „3Bafjrf)eit" niebercjefdjrieben unb fo al§ „3eiigniffe" uerwertet werben fottten. SBenn alfo einer Ijartiiddicj fdjwieg unb badei ba§ Sebcit Ue^, fo gait ba'j einfadj aU — dlu il ©ollte man e§ fiir luogHdj \)alkn, ba^ je eine fo abfdjeulidje ^11= ftruftion ,,3ur ©rforfdjuiuj ber 'iBaljrIjeit unb bes 9tec^t§", in ^iBirfiidjfeit al§ ber griinmicjfte ^oljii auf beibe, eriaffen worbeii ift? Unb bodj beleljrt uiio Sea, ber ©efdjidjtfdjreiber ber ^jiiquifition, bafj wir barin (ebiglidj nidjts 3tn[?crorbentndjC5 feljen biirfen, baf] uieluietjr att ha^ nur ,,in Drb= niuuj", b. I), ftreiig iin (Siiiftang niit ber ^raj:i§ ber i^i^'^uifitioii war. ^Xljatfddjlidj war bie t3an3e Slngelegcnljeit burdjaus ein ©efdjdft ber Snquifition unb e§ ift eine bemcrfenswerte ^Tljatfac^e, baf3, wo bie ^iiqui; fition in ungetjinberter Drbmnig oor fidj giiig, wie in ^ranfreidj unb Stalien, e6 feine ©djwierigfeit (jatte, ben notigen 33eweis 3U erlaiigen" '). „Ta§ ^iefultat entfpradj ben (Srwartungen." Sie fi(^er ber ilonig unb feine 9idte fidj fdjoii in biefem 9higenblid wufUen, feljen wir au5 ben Grfldrungcn, luomit, nodj etje bie eigentlidjen '-Iserljijre (jatten angefteitt werben foiinen, burdj bie 2lgenteii bes itbiiigs unb be§ ^nquifitors bie ungetjeure 3(iifregung, in weldje baS ^X^olt von ^^aris burdj ben uneriuar= teteii 3dj(ag uerfeljt worben war — ben efi nadj feinen bistjerigen Qt- faljrungen am nddjften mit ber C'-Jier bc§ .ti.iiiig§ nadj "om ©djdl^en be§ DrbeiiS fidj 311 erfldreii geneigt war — , befdjwidjtigt werben fotlte. <5d)on ') Sea III, p. 261. — 328 - am 14. Dftober, bem 2^a(je iiad; bcr 3>cr{)aftuiig, lucrbcti foldje uoii SJogarct, uon bent ^reo6t von ^aris unb anbereii fonigltdjeii 33t'amtcti vox eiiier 'iscrfanimhuig ber ^oftorcii ber Uniuerfitat uiib bcr 5?anoiufcr ber Matfjebrale in ber ilirc^e uon 'Jiotrebame, am baraiif fo(i]enbeii Xag aber, bem 15. Dftober, einem ©oinitag, iiadj offentlidjer (Siiitabiiiuj uon beu 5?anjeln int ©arteu bc6 fonicjHdjen Sdjloffes uor aUem 3>olf bnrd; bie CrbcnScjenoffen bcs ^I'^lniUtoi"^ ^mbert, bie Sominifaner, abtjccjeben. 211^ ©runblage bafiir bienteii bie ©eftcinbniffe, lueldje fie fid) fdjon feit geraumer ^^it^) uon etiemalicjen Xeniplern, offenbar ben fd)(ed)teften ©fementen berfclben, au§ biefem ©rnnb luoljl and; am bom Drben (jc- ftojlen unb bemfelben baljcr nidjts lueniger al§ frcnnblid) jucjetljan'-), tuenigftens teiliueife 311 uerfd^affen gen)iif3t Ijatten. SBcnigftenG erjaijtt 3oI;ann uon erad)tung (Sljrifti unb be§ d)riftlid;en ©(aubens unb Stuferkgung uon ©obomie gc= loefeu fei unb bail bie§ „fuit scitum diu ante per aliqiios magnos ordinis sui et per quosdam nobiles et iguobiles qui Tempi aril fue- rant, ut putatur, quos Dominus Guillelmus de Nogareto captos in diversis partibus regni Franeiae fecit ad testificandum adduci et Corbolii in carcere reservatos diu et secretissime custodiri." (5s ift bann aber uon biefen gefagt, baf3 fie „fid) mdnnlid) unb mutig bem ^.'er-- fud), genaiuite 3?erbred)en als 2IuQf(iiffe if;re§ gemeinfamen ©eliibbes 5U beiueifen," luiberfe^t Ijdtten unb in (Sorbeil folange in ^aft geljatten niorben feien, bi^ ber ©roBmeifter unb anbere gefangcn tuorben feien unb genannte 'i^crbredjen luenigftens gum Xdl geftanben fjdtten. Uber biefc ^>ergef)en erjdijft berfelbe i^ofjann uon ©t. ^^ictor lueiter, ba^ nidjt nur bie uorfjin unb fd)on im 9Jianifeft uom 14. ©eptember 1307 genannten 3, fonbern and) bie iibrigen beiben, im i^erausftettung ber tempterijd)en >ols unb 3lu§laffung ber ©aframentatiuorte, a(s gegen bie 3:^empler beiuiefen uor bem 'i^olE in jenen ^agen bereits genannt luorben feien. Um aber uoKenbs ') Taf? bic3 „diii ante" fdicu auf bie ^dt o o r ber 58 a I; I illemeiiS V. jii= riidficeift, \vk <£cI)ottm. I, 242 Unit, ift nid^t gcrabe c\<:\a(\t iiod^ [id)er anjunct^ntcn, faun abev 3 it m 3;ci( jiitrcffcii. — -) (Sin S'ycmpfar baluMi ift :^i>()vinnc^ be iBanbcU lant (-mid). I, 550 ff.), bcv bort gcftcbt, 2 ^al^vc oor ber ^crr^aftnn.j, alfo 1305, atdriinuicj gc^corben nnb ijiehd freiiiMdiij jnm iBcrratev an bcni Orben tjc^ luorben jn fcin nnb 3U\-ir in ^oiffi), nadif)er aber luicber ein^jctrcten ju fein, ol^ne tton biefer S^cnnnJiation eUua6 3n fagen. ©ajn »gT. bie StoHe, bie ber 5tbt Bon "ISoifft) aU 3nquifitor in ^^aris itnter ^mScrt Oftober bis5 5?ooem6er 1307 fjjicU (cf. and; ©d^ottm. I, 2i2). — ^) -i5rof5meiftei- felbft mit etlid)eu fciner @euo[[eii eiiier 33crfaiuin(iiiU3 fdmttidjcr ^Jtagiftcr unb ©d)olavcn jebcr ^afultdt im S^empet uonjcfiifjrt, in bcr fie — burd) lueldje aJiittelV — „ confess! sunt quosdiim^) articulorum praedictoruni". ^urd; nil ba6 fiifjlte fid; ^^4jilipp bcr 3 tH'^^ocdciib, yt fiif^rcii. '^icfcn iinlciif;6ar inivbaiibciicii iBibcrfpnid) iiad)vniHM[cn, ci|d)UH-vt man fid), uh'uu man iiOcvficIjt, bafi c3 nur f)ci[U: „qu().stl;uu". OffenKu' bcfanntc bcr (^ivof^inciftcv ()icv c6cn im aUiicmcincn, ba[:! 3)iitibvand)e lunr^inbcn wurm nub cbcn[o oov ciucv anbcvn iJerfammruni;! bcr UniocrfiKit, ivo c^ f)ci[U, bajj fie „to- tum siniplicitor sunt confessi et magister pro toto ordiue" ('8af. I, 10). — -) 3iid)t 140, wk nod) von aj?id)c(et, ber bod) baS 'iprotofod felber r)erau(39e9c6en [)at, Tnpni) nad)fd)reittenb jK^i^tt nun-ben ift, oCvilcid) fcfion 9{ai)nouarb anf bicfcn Faux pas anfmevffam jicmadjt liat (i). 229); cf. oben p. 193. — ') Oir. 23 nnb 21, bie im 3^ominifanerflofter r^ertjort linirben (cf. labcHe I), uermutlid), \oeil fie crft jui]ereifl UHircn, ober iveil ber 'Jempcl iue;}cn ber 3Jefiben3i.'>er(Oi]nn>j '^U)t(ipp»3 feinen 't'fat^ me[;r £)attc? — 330 - gu laffen. Ter .*Qaiiptciiibrucf, bcii man barauo gcunimcii luirti, ift bod) irot;! ber eiiicr uicitcjcfjcnbcn (5inf ormicjf ci t, nicl)t luir, uhiq bcii .'Qnuptcjefidjte'pnuft, bie 93fjaljinig imb 3>erneiming ber ^niiptanflacjcii, betrifft, jonbern and) besiiglld) ber 9(rt unb $li>eife, mie biefe dejaljt bejiu. Deriieint merben. 31(6 jiigeiiebeii, luenitjftetiG von SJiajoritdten, unb [omit ah ,,erunefen" figiirieren bie 3 ^auptpiinfte: 1. ber 9.^erleugnlmg ^efu Gljrifti imb ber 'ikfpeinng eines .^rujifireo ober 5lreu5e6 nl6 beo 3i)inbo(6 ber d^riftHc^eii ©rlofung; 2. ber iiiianftanbigeii ^iiffe (aiif 3)hinb, 9iakl unb 9{iic!eiimarf'Seiibe) unb 3. ber ©oboniiterci, b. I), ber ©riaubnis bejio. 3(nineifung f)ie,^u^). 5^od; ift fdjon f;ier eine bemerfenSroerte i^crfdjieben-- Ijeit ju fonftatieren. 9lm fidjerften erroiefen, lueil oon alien bis auf G'-) jugeftanben, fdieint 93 e r ( e u g n u n g unb S e f p e i u n g. 9JJit fd)uiadj '•^li SJtajoritcit, von ca. 100 unter 138, jugeftanben finben uiir bie unan; ftcinbigen ^iiffe; bie iibrigen uiiffen entmeber iiberbaupt nicbto uon 5!iiiTen, ober nur uon fo(d;en auf ben 9)tunb (fo int ganjen 11 ^j. 'i^on beni i^nguifitor raurben iibrigeng and; le^tere aU „geftdnbig" gered^net. ^yaft genau basfelbe ^serfjattnis feljrt bei bent 3. ^sunft luieber, ber (Soboniiterei : 36 (in unferer S^'abeUe leid^t ju finben) rciffen gar nid)t§ bacon (ober finb iiber biefen ^^unft gar nidjt befragt luorben?); lueitere lO'*) miffen nur uon 9?eben§arten , bie aUenfaflS fo gebeutet roerben fonnten (.Jecti fratrnm communes") ober fjahcn fpdter bauon 3(nbeutung erijalten. ^son pofitiuer ©rlaubniCi baju luiffen lueitere ca. 30 ju reben. ^ie meiften iiber biefen '^ninft (Beftdnbigen bagegen, ca. GO, bejeugen, gerabegu bie 3Iniueifung ju jener Siinbe erijalten gu Ijaben. UbrigenS ldf3t fid; ein fidjerer Unterfdjieb siuifdjen ,,(Srlaubni6" unb ^^Iniueifung" oft gemtg ') 9(iif bie bcibcii i'lhigcn .y^allptplInf■tc bcv j}.\itcvcn ?(iif(a;ieliftc: 'J(u ^^ Iiij jun si ber (5 i n f e <5 u 11 g 6 uun- 1 e Innm ©afranicut unb 91 ii b e t unci c i u c 6 3 b o I f o p f e ^, iHMi bciieii bie evfteve [)icv iiuv biird) eiit einjige^ 3"'il"'^ l*^^'*^ ^''^" ^i^- 7) G'^^'^'ift ivirb, bie Ie^^terc iu>u 8 BfnO*^" i'^^'i^- ^i*^ Xabelle) in ^um 2;ci( iibevaiiiS fLMifiifer 20ctfc, iiiib bocf) ivicbev uunfnnivbig on cine unb bicfette ^^^evfcn fid) anfi^lie^cnb, bcflatiiit UMvb, foninicn luir crft nad)t)cr bci ik'iprcdiuUij brr rejulticrcnben ?lunac(eliftc 3uriid. — ■•') Tarunter [inb bie 4, bie itberr^aupt nid)t« gcftanbcn ^abeu (^Jir. 91, 96, 106, 115), unb 2 anbere, bercn ©cflanbuiffe aU paxiklh anyifer^cn [inb (9ir. 89 imb 129). ^ou bic|cu c\(]\e'i)t ber erftere nnr bie beiben anbcren T'unfte, einen nnauflaubiijcn ^nf! (nnf ba6 ntannlidie (^Hkh) unb fpatere ^Inbcntnuji uon ©cboniiterei ]n; ber anbere fiif^rt feine iHM)d)onuni3 mit aU biefen STiuj^en auf bie i)tii(Jfid)t feincS ^icjcp; tor3, ber jUj^leid) fcin (|rjief)ec gewcfen fci, juriicT. — 3) dh. 13, 18, 20, 51, 52, 77, 85, 91, 106, 115, 126: niAt t^icr gcjcil^U finb bieicnigen, r»on benen bie anberii Siiffe jUMr nid)t ijcgebeu, abcr bod) gcforbcit unb nur cben penncigert cbcr in ber (file er; laffen ttjerbcn fcin foaen: fo 3tr. 45, 96, 126. — ■>) Dfr. 21, 89, 103, 108, 109, 111, 114, 118, 119, 122. — 331 — nidjt iiincTjcn, ba bie 9(n^brucfouieifc inibcftiinint iff). S)cr in unfcrer ^abcKe (jcniadjtc Untorfcf;icb ift alfo iiicljt nld ein abfoliiter 511 uerftoljeii. ^odj (jaboii wir bic uovljaiibenen 3iuaiicou fouiel aU inoijlid) aiisubcutcii gcfiidjt. ^11 mcrfiDiirbic^em ©cgenfa^ ba3u fteljt, baj3 mir 0011 3 ,3^'i'0^i^ (Ta. 8, 12 iinb IC) beridjtet wirb, bof] fie jcmalQ uoii IHugiibitiuj biefer ©riaubnis gefjbrt iinb felbft, aftio obcr |.iaffiu, bauou ©ebrnud) gemnd)t Ijdtteii. ^reilidj fdjeiiieii 2 won biefen ,3ciuv'iff^'ii ^nfitr urn fo beiuerfeuSi mevtcr, infofcrii es, bei 9ir. 12, SBilljelm be ©iac, bein (Stallmeiftev be§ ©roJBiiicifters, biefer felbft ift, ber jeiien 3 11ml in eiiier dladjt niif^braiidjt fjabeu foil; 9ir. IG ober ber ^06.) besfelbcn, ^'eter dou ©nfeb, uieniijfteus ill ber ^ainiuer bes (S)rof3mcifterS, uiib jinar yon eineni (Spanier iUartin, c]eniif5braudjt morben fein loifl. Ci^od) ftiKt auf ba§ erftere B^^i'G'"^/ 1^^^= ijefctjen uon bes ©ro^meiftcrs eigenem fpdteren 3.ser(jalten , fdjon baburd^ ein merfuiiivbiges Sid)t, bnf? bcrfc(be SBilbelni uon ©iac (jernadj bi§ jnm 19. Wu\\ 1310 yor ber pnpfttidjen Sloniniiffion nis 3]erteibiger ber Drben§= nnfdjulb erfd}eint nnb fpdter qI§ S^iig,t vox biefer-) me etiya§ oon 9luS: iibnno ber Sobomiterei geprt gu Ijoben erfldrt: bod) mobl ein ^iniueis baranf, baB jenes erfte 3^ii9"i^ ^^^^^ "^em S^^^'^O '^^^' S'olter, bie getjen foldje Sente an§ ber ,,^nnnlie" be§ ©rofjnteifters am naljeliegenben ©riinben befonberS eifrig geljanbljabt luorben fein mag, feine ©ntfteljung uerbanft. I'lberfjanpt ift e§ bemerfenSmert, baf3 aHe biefe ^^-'^'O'^^ff^ "^^'^ crften 3 Xagen, in benen ^BiUjelm oon ^$ari§ felber inquirierte unb in benen, ats im 3(nfang, ben uorljonbenen Dnellen roie ben ©pnren nnferer ^^^rotofofie snfolge bie goiter befonbers ftrmnm jn .al)rfd)einlid)feit abfpred)en fann, nid)t bebeutenb genug, um fiir fid) attein, ober and) in SSerbinbung mit 9cr. 3, ber rnionic in ^quQ Quf bie ndljerc 9lrt unb SBeife ober bie Uniftdnbe bei biefer 33er; Icugnung unb 33efpeiung uie(fa(^ ctiuas 9luffdttige§ Ijat. ©§ fefjit \a jroar nidjt an niandjerlei $lH'rfd)iebenIjciten in ben (Sinjelfjeitcn : cinnml ift baS Dbjeft, baiui ber Drt, bann luicbcr bie 3*^^^, enblidj bie ^al)l ber 33e= fpeiungen ober SSerleugnungen uerfdjieben. Qn S^ejug auf ba?i Dbjeft ift e§ ineift cin 5v r u 3 i f i r ^), nmndjmal nur ein 51 r e u 3, fei c§ auf beni 9Xttar ober (am i3fteften) „iii missali" = auf ober in cinem 9}icf3budj, ober iibertjaupt eincm Sud), obcr audj auf bem (33eumnb (9}cante() beS 9ie3eptorS^), ober enb(id) ein nicr)t ndtjcr beftimmtes 5vreu3, obcr gar nur GbriftuS iibcrljaupt, ctma al§ „falfd)er '^^ropljet"^), mcldjcS ober metdjcn ber 3ieuling uerleugnct unb bcfpeit. ®er Drt ift ciitiuebcr unbeftimmt gelaffcn, fef;r fjdufig abcr ift es abfeits (9Jr. 1, 10, 11, 21, 22, 27, 73, 77, 109) ober tjinter bem Hltar (bci dlx. 26, 30, 37, 7G, 78, 82, 85, 99, 100, 1 10—112) ober ein bun! (cr (9cr. 4) ober menigftens befouberer (9Jr. G) Drt, an meldjem bie (Sadjc uor fidj gebt. ^in= fid)tlid) ber 3<^it ift ooltenbs cine ndl;ere ^Bcftimmung fclten: im allge; meincn Ijcifjt c§ „i)ost roceptionem". SBcnn cine ndfjcre S^eftinunung nodj gegcbcn wirb, fo (icgt meift cine jcitiueilige .^erferbaft ba5uiifd)en, burd) bie ber Siesipient niiirbc gemad)t worben fcin wiK (fo bci Sir. 7, 6G, 79, ilO); obcr finb c^o 65cnnitttbdtigfcitcn (fo bci 9Jr. 18, G9, 75) ober lucnigftcne Srobungcn (bci 9ir. 2G, G5, 131, 134), bie jencs 9?e- futtat cr^ictt fjabcn, meift 3ma(, oft abcr aud) nur Imat (tjereinsett bci 9ir. 27 2ma0 ha?i ^rcu3 3um 3t'icife 3U vtv- leugnen. (Sdjcint e§ fo an mandjcrlci ^ifferensen nidjt ju fcf;Icn, fo finb biefelbeit boc^ 3U nebenfdd)(idjer 9iatur unb bie ©rftdrung 3U na(;c(iegcnb. ') Tiefeci ift tci dh: 25, 72, 10-1 cf^ern, Dei 9h-. 40, 62, 71, 73, 99, 109, 111, 117, 119, 128, l.SO, 1.32, IBP) Ooljcvn, ba^n Set 116 nciit unb id)Uiar5, 6ei 122 griiit, bei 119 alt, Im US alt mib favtto^. — ^) ©0 hd Tn: 84, 90, 137, 138 u. a. — ■■) l>v,I. bafiiv OJr. 4, 17, .56, SO, 82, 102, 103, 121. — 3U — ak bafj innii aiif fie lucitercs ©cimcljt tcgen fouiite. 58icl luicljtic^cr ift bie § a r tn o u i e k^iiglid^ eine§ anbereii 9iebenpunftes : bafj ndinlid) imljeju bie .^cilfte (uienigfteiis iiber 50) ber fo ber iserleiupuuig unb ^^efpciuiiij Cjeftanbificn tljatfcidjlidj biefelbe mir fiiigiert, cntiueber „ad terrain" banebcngefpiecii obcr im fdjUiuiufteii %aU mir „orc non corde" bertaiuien Ijabcn TOoden. 9Jian fie(;t, beii Snqiiifitorcii fmu c§ mif iinucubigc 3iUbcrfpriid)c nidjt an, uieiiu mir (iufjcrlid) bas ."Qnuptfaftum uoii bom ^eliiu-|ucntcii irt]eiibiinc 3U(]cftaiibeu luiirbe. Unb nimint man nllcC) 511^ famnicn, fo imifi man jugebeii, baf^ fie c§ Dcrftmiben, geni'tgenbe ilbcrciii: fttmmung, nicnigftciiS nufjerlid), in ifiren 9icfnltatcn fjerbeijnfiifjrcn, inn auf ©runb berfclbon menigftenS ben (Sdjein be'j SdjnlbbeiucifeG (iefcrn gu fonnen. ®iefe I'lbereinftimmung ift fo ftnrf, bafj ^rulj fic^ oeranln^t fic(jt, ben bebenfnd)cn ©inbrnd berfelben ab,^nfdjuidd)en baburd), baB er nioglidjft bie ^inbiyibue Hen Slserf djiebenljeiten", an benen es bod) and) nid)t fel)(te, betont. 3itbe§ fiet)t jeber, bafj biefe 5lserfd)ieben()eiten, foiueit fie jene oben eruHif)nten 9cebenbingc betreffen, (eid)t auf a n b c r e 9B e i f e § u c t ! t d r e n finb : einfad) bamit , bafj b d) e 1 10 a § cnnibert inerbcn mufete, ba nic^t blojj, ob ba§ -lserbred)en itbcrbaupt begangcn worben fei, fonbern and) ben ndl)eren Uniftdnben nad)gefragt nnirbe. 3e nie()r bie t^Jefangenen niit ber 3.scrf)aftung alcbalb ifoliert unirben, nni fo niel)r Ijing c§ in erfter Sinie uon beni ^nguifitor ab, iueld)cr(ei iHn'fd)ieben()eiten er fertigbringeu raoffte. ^afj biefe ^ i f f e r e n 3 e u ni e \) r a n f 3{ e d)= ninig ber ^nqnifitoren unb and) i()rer (Ed)reiber aU ber 9lnge= flagten 3U fe^en finb, ba§ bitrfte ein genanere^ (Stnbinni nnferer 1a= belleu jur ©eniige jeigen, luo bie Xei(nal)jne, ber grofjere ober geringerc (Sifer ober and) bie ^liontinc ber einjelnen ^imiifitoi'en nnb juni Teil and) ber ^cotare fid) reif)enuieife an ben !')iefu{taten bent(id) genng uer- foigen Idfjt. Wanj befonber^ lueifen mir auf bie benierfenSmerte (i"rfd)einung i)u\, bafj mit beni ?5ortfd)ritt ber Snquifition in biefen 2Bod)en nid)t, mie man benfen foKte, bie 9iefultate ergiebiger, fonbern Diet e()er geringer unb (eid)tcriinegenb uierben (ugl. 3. ii ben 2. %^nntt, bie Miiffe). Tien ©d)(iiffel jn biefer anffaHenben 5Ll)atfa($e ()aben mir nid)t etma in bem n(hndl)lid)en CS'rIa()men ber ^nqnifitoren gu fud)en, mieiool)! bas bei uiandieni and) uiitgefpielt fjoben biirfte, fonbern crgiebt einfad) fcne 9(Oti3 uon SUnalrid) 3(ugicr')/ bafj e§ beni .flbiiige, ini ii^inbUd auf bie unter ben ^olterqualen Grliegenben, felbft oUmdblid) 511 ftarf geiuorben fei nnb er infotge beffen fiir Grindfjigung ber goiter geforgt (jabe. 80 fonnte e'3. ') Vita VI bei i^ituje I, 101. ;io;) nioljt infof(ie bcS 51Biiif§, bic ^aU bcr Dpfcr nid)t gar ju f(vof? nicrbcit gu (affcn, uorfonimcn, baf? in ben Ic^teu Xagcii uidjt luir maiidje wad) ganj geringeu 3i'G^fti^'^^"ilTcit entlaffeii raurben, fouberu fi(^ fogar etti(^e, bie gar nidjt§ geftaiibeu Ijatten (bie 4 kreits cnnafjnten 9ir. 91, 96, 106, 115) unter bic ^^srotofotte uerirrt (jobcii. ®a§ am bicfer ^^atfadjc nic^t aHjuuiel Capital gefdjiagen luerbeii barf in ber ^Miifidjt, fie a(5 cincu 33emei§ fiir bie Wilhc bcr 33eljanbluug feiten^ bcr Siuiuifitorcii aiifsii: fpictcu, bafiir forgt iiumcr roicber jcne 9toti,^ ^^^on5arb be Wifi^v monad) nidjt wcnigcr al5 o6 Sl^eniplcr ki bicfer ^^ro5cbnr in '-^^arie i()r SMkw gclaffen (jakn. '3^anebcn nimmt fid) bie, fd)on in bcni 5\apitc[ liber bie ^imiifition befprodjenc, in biefcn '^^^rotofoKcn iuuncr uucbcrfcf)rcnbe ^yerfidjcrnng bcr reinen ?5^rciunHig!eit unb .l^icbe jnr '-JiHiIjrljcit inn fo eigentiimlidjcr nnb fiir ba§ ©anje kjeid^ncnbcr an§. ^af3 cin foldjC'j ^Berfaljren ©rgcbniffe liefcrn mnfste, bie beSiucgcn nod) feine 33euicife finb, (icgt auf ber ^)anb. ^\\m llOcrflun Iiak'n mir fiir ben (i'Jegenbeiueis cine ganje Stciljc iuid)tigcr 3(n()altopnnftc; nor aficni siucierlci: ben cinen (iefert bie iuu'gfcidjnng bcr (jicr ge= madjten 9(u§fagen iiutereinanber. 3>' cid)k\\ ift in bicfer i^infidjt fdjon aiif bie ucrfdjiebcnen 3eiigen, bie alicnial bei eincv 3(nfnn()uic aH gcgcnuidrtii^ angegebcn locrben. 2Ser fid; bie 3*-'it ninnnt, bcr roirb un- fdjiucr bereits anf ©runb bicfer Tatieffen fiir cine ganje 9iei(je bicfer ^eiigniffe ben 9cacl)uici§ ber llnglanbunirbigfeit an§ ben aBibcrfpriidjcn initereinanbcr crbringen fonncn. ^iir bie meiftcn ift bicfer ^ladjiuci'S abcr nod) an'3 eincr bebeutfanieren Diielle 311 fiifjrcn, ndndid) auci bcm 3>erglcid; ber fjier gcniadjten 9(ii§fagen init ben 9tii'jfagen berfelbcn (ober and) anberer) BfiJ9^''i i'^ fpdtcrcn ^n'rljoren, oor affcm »or bcr p dp fit id) en .^ mm iff ion 2 — 3 ;3q()vc fpdter. ^a loir an biefen in'rgicid) fpdter, bci 33efpre(^ung be^ ^sroseffcs uor bcr pdpftlid)cn .^ommiffion, nod) cinmaf fommen, fo begniigen mir lui'o tjier, anf bie i^aupt)iHbcrfpriid)c, line loir fie in ben 33emerfnngen am Sd)(nf3 jcbe§ 3eiigcn sufammengeftettt {)aben, 311 uerioeifcn. ©§ getjt au§ biefen ()croor, ha^ Don fdmt(id)en 138 Beugen niir ca. 18 (Ta: 1(5, 23, 33, 38, 48, 59, 61, 71, 76, 81, 83, 104, 105, HI, 117, 118, 121, 134), alfo niir ca. Vs, bnrd) unfere fonftige BneHen (n§I;er nid)t pofitio luibcrlcgt ober roenigftenS aU i}erbdd)tig i)ingcfte[tt luerbcn. Unb aud) fiir biefe bf cibt ba§ ft d r f ft e © e g e n a r g u m e n t, baft il)re 5(n§f agen im 3iu'iuifition5i)erfaI)ren gciuonnen. loorbcn finb. TiefeS IHrgnment ift fiir fic^ allein ftarf genng, baf? mir iui§ fiiglid) bie gan§e ^Tabellenreitje (A) itbcr bicfes ^scrtjor, ate- and) im bcften ^ade nid)t§ bcmeifenb i)dttcn erfparen fonncn, bote bicfetbc 1. nidjt nnr bnrd) bie ermog(id)tc 3>crg(cid)nng mit — P,3G — ben fpdtcrcn 3*-'i'ni"fK» I'or bcr papftlidjeit ."^vommiffion cincit iilicr biefe§ 5l?er(jor I;inau§rcid)enbeu 2Bcrt, iinb 2. licferte biefe(bc nidjt iii \[)vcx 9Xvt bog intereffantefte 33ilb cines eigentlidjen ^nquifitiousuerfjovg, bas roir oiel- Ieid)t itBertjaiipt befil^en: fiir un§ yon befoiibcrcnt 2Bert nod) au§ bem iveiteren (^runb, bof^ c§, inbem c§ uns cincn 33egriff giebt banon, mic c§ ju biefer 3^^^ bei ben ;3n<1itifitionSuerf)oren geljatten luorben ift, nn§ er= fpart, bie iidrigen in biefem A^erbft 1307 uon 9Bi(f)cIni ^niberts ivoflegcn unb SteHocrtretern auf ©runb feines Siunbjdjrcibciio abcjcljaltenen ^er= (;ore gegen bie 3:^empler im iibrigcn ^ranfreid) iin einjetnen ndfjer barmif fjin an^nfefjcn. 'A)kk Snquif itio nSDer(;ore im iibrigen ^ranfrcid) finb un3 nur teilmeifc nnb in fetjr ung(eid)cm (iirabc defannt. 'ii>a§ bauon uor-- Ijanbcn ift, finbet fid) in ber §auptfad)c bei 9?ai)noiiarb in einem 9ln()ang§' fapitcl ') in 12 ^"aragrapfjcn in d)ronofogifd)cr Drbnnng niit 'Scfprodnmg ber .rianptergebnifie fnrj sufammengeftctlt. Itnter biefen gc()oren jcbod) 5 ^Hiragrapl)en, ndndic^ I, VII, X — XII, nid)t eigentlid) {)iel)er, ba § I ba§ bereits bcfprod)enc 3scrl)or vox bem ^nqnifitor in ^^ari§ jnm ©egen-- ftanb i)at, X — XII abcr bie im ndd)ften i>Iapitel jn (iefprcd)cnben l^ertiore nor bem ']>Qpft, nor bem ^Mfd)of uon Giermont nnb nor bem uon 6'(ne. 3n basfelbe .^apitel, ber bifd)oflid)en nnterfud)nngcn, gel)orto eigenttid) and), niei( e§ uor bem 93ifd)of fpielt, 9h\ VII, ba§ 9>erI)or ron (Sarcaffonno, ber 3eit nnd) aber l)icl)er, meSmcgen, mic nod) nn§ anbcren OJritnbcn, luir bemfelben bereit^ Ijier luenige Si>orte mibmen luerben. ©omit bleibcn q(5 eigentlid)e Snquifition§iierf)ore au§ bem @nbe be§ SQ()re§ 1307 nnb 5(nfang uon 1308 luir iibrig bie 3Serf)ore uon 9cime§ (II), 'X'royeS (111), (SI)nnmont (IV), ^Umt b e t'2lrd)e (V), 6aen (VI), a3igorre (Villi unb (Sabore fIX), uon ^auemonn p. 206—210 fiirjer unb etiuao an'S^ giebiger, in beutUd)er 5(n(ef)nnng an 9ini)nonarb uon Sd)ottmiiner'') uer^ tuertet. (5nb(id) bat %^xu\^ in feiner „CS'ntnnrfInng", aU 5tr. VI foiner „Urfunb(id)en 33ei(agen" ba§ 9)(ateriat biefer i^nquifition^uerbiire in ad)t ©tiiden "') mef)r ober lueniger uoflftdnbig im ^lisortfaut, in' ber i^auptfad)e ') jRaijnouarb, p. 229—258. — -) ©rf)oltin. I, p. 254—259. — ^) 'Hon bicfcit 8 gef^orcu jcbod) ^tr. VI unb Vila UMcbcv nid)t chicutlicT) f;iet;cr, jciic ba6 ^iHn-l)or Don (Ucvmoiit (befoubevS aii'^fiifirlid}) , bicfc iiiitcr bev inefiir^vciibcii lU'cvfcfivijt •1J en n CO i I ( c n. n. bie '-Bordibnnii bcS iBi[d)i.ifi3 uon ^ctjaS an 8 ficfaiu]cnc ioniptcv nMcbeii)cbcnb. 9htr VIII) bqief;t fid) auf Sicnncintle obcv jTcnancr aiif bie lemvlcr Don ©t. Pticnne in 5RennciiiUe, bie in ^ont be ('5lrc^e cincjefpcvrt, bovt (7 an bev 3cif)() »crf)ovt unn-ben nnb i^ve ^hiSfajien nuid)cu. gallt foniit snfanunen niit I'll-. V tci 3{at)nonavb, beffcn DJnntniern bei ^rnt^ nad) alphabetiid}er Ovbnnncj ber Tiujie liMebcrfehven, nnr ba[j 6ei ifv.n baS UMd^tijie, atev oon Hii-navb i^ennjifani befpiodiene Diinie^ feblt nnb bafiiv ba^ l>on Katjnonarb tvegejelaffene ^-Bai^enf {aU Tix: II) fidi finbet. — .^37 — akr ckii au§3ug§uH'ife mttc^cteilt, ciii wcrtuodcs SJlaterioI, ba§ jebod) h\\xpari§ entfanbten, SDominifaner^Siuinifitoreu wieberbolt ucrbort merben — imtiirlid) umdjten fie biefclben C'^U^ftdnbuiffe, nadjbem itjnen nidjt b(of5 uon ben geiftlidjen ^iidjtern, fonbern audj ben uieltlidjen 33eamten ©traftofigfeit jugefii^ert uiorben u)ar, iibrigen'o, u)ie ein uon ^aynouarb (jeruorgetjobener isermerf gcigt, luuljbem fie erft burd)aus geteugnet t;atten — ; ober enb(id) mie in 'i^ayeur, uui am ') SliH'int man ben, nad) TupiiD (p. SO) am ;itcicl}cit %a(\, nad) bem 9. Oft. 1307 (foniit, wit c^ fd)ciiit, nod) uov bcv aUgcntcinen SBcvr^aftnnii, bie ;)iaonl im Tcmpet in %m?> tvaf) bnvd) iyilfjclm t>on ^niria befonbci\^ oerdijrten ^faonl be ©ifi bajn red^nct, bev, am 9. 9iOl>eniber in ^].HU-iiS luiebev lHn'rjt3vt, jicnUidi at\veid)enbc 5tn«fai)cn mad)t (5Rat)n., p. 237), lioUeiibS anber>3 cnblid) wov bev p;ipfUid)cn Simi- mifpon 1310. — ^) Wit \veid)ci\ WiUcUi Tjiev operievt >unvbe, evfif)ci: U'ir U^atcv an6 ?{nlaf^ be\^ 'i>evl)i.n\^ lion ^^.^oitiev*?; cf. bovt (laCeUc B) Oiv. 32. - 3B8 - 28. Dftoder 1307 ."outio be Gaftro „miles domiiii Regis" ner()ort ^), imd) i^auemanii p. 210 ober ber von 2Bi(lje(m uoii ^'am cntfanbte ®oniiinfaner:=^nor errocitjiit mirb, bcrfeUie, ber qu(^ in S^^royes ba^j uoii beii 3.^eamteii ^^l)t^pps (2 Gbelleuten) aiujefaiigene 2Berf uoffenbet. ^n (Sljaiimout cnblid) ift e§ ber fiir bie 3 beutfc^en 33i§tiimer (9)K't3, Sl^oiil unb 33erbuii) fungierenbe ^I'Qiiifitor 9kbulpfj be Siucp, ber am 25. Dft. 1307 pei auf ber ©urdjreife uon ^^aris wad) Seiitfdjlanb oerljaftete S^empler^) oerl^ort unb giuar, trolj ber goiter''), oljue jebeii (E-rfoig*). ®iefe Grfofglofigfeit oeranla^te ben babei bcteiligten 9iotar ?yerrietus von SangreS, bie Seife^ung feines (Siegels einfad) ^u uerroeigern, unc ber ^nqnifitor flngenb beridjtet '*). @r fiirdjtete offenbar, ben Sloiiig 511 meiiig gu bcfriebigen; luieber ein nuf^erft intercffmiter i^iniueis barmtf, meldjcQ bei biefen SSerfjoren ber niafjgebenbe §aitptgefid)t§puiift mar. ©iefer ©efid)t§punft mufjte oon inn fo gri^|3erer ^IBirfnng fein, alCv raie wir fafjen, faft iiberaff bie .^anptarbeit, b. i). bie erfte, von ben foniglid;en 33eamten getljan ranrbe. S)ie§ erflcirt luofjl and), baf? wir yerI)a(tni§mdBig fo raenig Serid;te iiber bieje erften Unterfud)ungen Ijaben : offenbar unirbcn bie[e an uiclen Drten ciufterft regelfoS abgeljalten ober fo, baf5 bie ^auptregel einfac^ bie goiter'') bio juni ©efttiubni^j ber uon ber foniglidien i^nftruftion oorgefdjriebenen ^i^i^tiimer mar, bie 5. S3, fiir bag ^erljor uon 6aen an§briidlic^ aU 9JiitteI bei einent beljarrlidj Seng= nenben') eruiciljnt rairb, unb ^mar al6 erfoIgreid)e§. 3n lufldj unnnir= biger ^IBeife biefes .^ilfjuiittel niani^nial bei biefen 58erIjoren angeiuanbt nnirbe, bafiir liefert ueben bent ^^^rotofolt ber Unterfnd)ung burdj bie papftlid;e ^ommiffion befonbero h\^ uorljergeljenbe, nod) in bae i^aljr 1308 ') Tui) ^:prut^ „(|-iihu." p. 325; na^ ©upu^ p. 81 \uaren c« 2 (Sbelteutc, u\u^ iibevaU bie dicid getKefcit ju fein fd^eiitt. — •'') Oiamlid) ciii Kaplan .Hoiirab ocit SJiaiujoncia (:= 2Jiainj?1 imb [ciu biciieiibcv ©ciioffe .^einrid). — ^) 2Seiiicificu>? u>ivb fiir ^"^einrid^ aitSbviidlid) [uMucvft, ba^ man 6ci i f) m bavaitf lun-jidjtct f^abe, UHMt cr fd)»V)er fvaitf geu'cfeu fci. — ■*) 'iuefmc(}V cvflavt ev „inteiT()gatu.s super :xl)neg:i- tioiie ci-ucis et crucilixi ac spuitione super eos et super osculntiouibus et pluribns aliis — cum rub ore et signo maxim o i u digua ti onis se nihil scire" jc. — '■') ,,Et licet in preseutia mea et Ferrieti de Ling. — fue- rnnt cxaminati , dictus Ferrietus signum suum non apposuit, turn quia uicliil videbantur recoguoscere, turn quia reversurus Lingonas festinabat". ^^VHl3, CfiiUo. p. 327. — ®) 2BolJei wiv au^briiddd) batviu criimevn, b.if; ifichd allenial uid)t Koji an eti3eut(id)c golterung be3 Seizes im eni;ieren ©iiin, biird) bie Dcfauuten 9Jtavtemierfseuge, gebadjt \uevbcu mny,, foubcvu an ©eamttniittel ii6ev[;aupt, uiojii iieBcn bev crenbcn .^evfer()a[t inn- aUem fd)LMt bie ©vofiitug mit bcii ,'sp(tcnr»crfjeugen obev ba5 i^orjeigcit berfelOcit gefjovte, fiir liiele, luie fie fetter gcfter^cu, cjenitgeiib, nm alters yi crlaiigeu (cf. befonbevS Processus Fietaviensis 9cr. 20, 23, 2B). — ') 5)iiput), p. 91: „mis a la question". — 339 - fallcnbe, iiber ba§ S^erpr uor bem '^^a\^\t in ^^oitiers cine Shltjc nicrt= ooOcr 3(iil)alt§viiiifte ^). [I'eni cntfprid)t, bafj you ben dei bicfen ^i>er()oren genannten Xeniplern fpdter einc ganje 9ictlje at§ 5Scrteibiger bes DrbenS vox ber vdpftlid)en .^onnniffion anftreten : fo allein von hen 6 in SSicjorre ©eftdnbigen nidjt lueniger ol^ 4"), oon ben 7 in Gators ^^erfjortcn 2, Don bencn einer, ^Bi(f;elm 3lrnanb ^), (jernarf) unter ben Dpfcrn bc§ ^^ro= innjiattonsil^ von ©en§ nncber miftand)t. (Sbenfo figurieren unter bicfen Dpfern al§ „re]apsi" 2 ber in (Sam geftdnbig geraefenen S^'UGi^ii ') : n'lt von anbcren SBiberfpri'tdjcn biefer 3'-'it9*-Mt untcreinanber ju fcfjiucigen. llbrigcn^ mdre and) int beften ober yie(nieljr fd){innnftcu )saU, menu feinerlei 3Biber[priid)e fief) l^ier nadjroeifen lie^en, bie ^al)i biefer B^-'ngcn Diel gu gering, urn irgenbroie ertjcblid; in§ ©eroid)! 311 fallen; uoHenbs nad) bem, tya§ iiber bie 9(rt unb ^Beife biefes 3>erfa(jrens urfunblid) fcft= ftcljt ober nn§ ©djliiffen gefolgert werben muf3. Urn von biefer 9(rt unb ^IBeife nod) einen beutlidjcren 33cgri[f ju geben, fei lycnigfteno ba§ iindjtigfte biefer S^erljorc, ba§ yon ^Huieo ober genuuer ba§ ber (Senefdjauffee yon 33caucaire, 3U ber and; 9iinte§ gc()ortc, niit cin poar (Stridjen fjier gefd)i(bert ^). i^on grof^erer $lBid)tigfeit ift biefc§ ^^erljiir fdjou burc^ hk gro^ere 3^^)^ ^on ^emplcrn, uni bie c§ fid) fjanbelt, 66 im ganjen, bie in ber ©enefdjauffee SBcaucairc yon beui Skitter Dubnrb be ^JtlJauIniiffon unb bem ©tcRyertretcr be§ Senc= fd)aUercin uiit 4 anbercn, (auter foniglidjcn Seamten, oljne ^usicljiuig cineS geiftlicfjcn 9iMd)tev5, yom 8. 'Jiooember 1307 on bie Unterfudjung yorntniuit, juerft niit 8, an^j ben STeinpeUjofen yon ^ales unb ©t. ©ides (jerbeigcfiifjvten, ©cryienten, bie einer une ber anbere lyiirtlidj iibereinftimmenb bie 3ln!lngepunfte ^ugc- ftcfjcn, ii(nigen§ gleidj if)ren C^jenoffen in '-^'nris fo, baf] fie bie 5lserleug= uung inuner nur „oi-e iion cnvde" begnngen, be§g(eid)en bie ©obomiterei jryar ertaubt befominen, abcr nie ausgeiibt ober erlitten fjnbcn wollen. GtmaS anberS ift bas 9iefu(tat yom 9. 9ioyember unb ben beiben fot-- genben ^agen: (jier erfdjeinen erft 13 unb bann lyieber 24 Tempter, ') cf. bovt Tix. 19—21 uiib uiiebcr 27—32, Dcfonbci\^ mr. 19 iiiib 27. — «) ^{avnoiiavb , p. 244. — ^) ibid. p. 245. — ■>) (Sautter^ be i^iiKcii^^, bcv ait.?= bviirf(icl) erft auf bie benif;ii]eiibe ^(iitloort aiif feiue iViage, oh man ir)m ba§ I'cteit fc^eufe, Winn or au6fagc, luic bie aiibevn? fciiie ©eftanbiiiffe siemad^t f;atte (riipiii) p. 81), imb 9Jiattf)ieii be 3teiiaitb (9tal)iioiKn'b, p. 241). — ■') ©ie Qiictte bafiiv ift Sl'ienavb, Ilistoire de Nimes, unb ihm' aKciit feiitc „Preuves" basu, mm iUaljiiouavb p. 233—235 im ?(iu^jii«i (iMebeiijciicben. — 340 — banmter mir 3 Siitter iinb 1 ^vrieftcr, uon bciicn bie eincn glcid) ben Dorigeii bie norgetegten ?^rage= iiub Sdiftageartifcl iUievciiiftimiiiciib qc- ftel;en, bie aiibereii bagcgeii and) oon bem in QJiontpetlicr angebetelen ^bolfopf etma^ iinffen; ii)dl;renb ber ^^riefter, offenbnr anf bie ent= fpred^enbe ^rageftellnng , defjanptet, mujeiuiefen morben jn fein, beint 3t6enbnialjl eine nid;t fon[efnerte ^oftie jn gebrandjen unb bie @infe^nng§; roorte niegsutaffen, iua§ er iibrigenS natiirtid; wieber nnr „ore non corde" get^an (jat. Siefe, bnrd; iljn felbft geroonnenen, 9te[n(tate (dfjt 9Jian(niif[on fobann am SJiontag nnd; fSt. SJiartin oon biefen jdnitlidjen Xcuiplern nor 2, bnrd) ^IBiltjelni yon ^^aris ernaiuiten Sncjmfitoren, Soniinifanern uon 9cime§, nod^nmls inSgefanit befttiticjen, moranf bieje cjeiftHdjen Diidjter ben ©efangenen bei Strafe ber Grfommnnifation aufgeben, etiuaige lueitere ^e^ereien binnen 8 2:agen anjngeben. ©benfo inirb es fobann in DUnies gefjalten : and) Ijier nimmt guerft 9)ianbniffon niit feineni *RoIIegen 3Si(i)c[nt uon ©t. ^nft bie, foniit rein iue(tnd}e, ^n^uifition uor, felbftuerftdnblid) nut benfelben luortlidj iibcreinftiniinenben Grgebniffen, um fie (jevnadj uor ben geiftlidjen ^nquifitoren einfa^ beftdtigen jn laffen. ©pdter, iud(;renb bie in ^^ari§ jnr iverteibignng uor ber pdpftltdjen ilonimiffion eingetroffenen Xenipler iljren ^ii>iberrnf 5nni ^eit niit beni lobe biifsen, luageii cs and; biefe 2:^emp[er uon 9iimeS, i§re friiljeren fsJeftdnbniffe suriid^n^iefjen, oI;nc baf3 itjnen besiuegen basfelbe ©djidfal gebUtbt bdtte. (5rft aUi eS gi(t^ fiir bas iionjil uon ^Niennc 9}iateria( beisnfdjaffen, 9(nguft 1311, erinnert man fid; and) biefer ^^^empier mieber nnb forgt bnrdj abernialige goiter ober Ci^ro()nng mit berfelben fiir '-Jijieberl^olung ber ©eftdnbniffe, bie uor afleni bei benjenigen, bie anf ^apitetn in 9)conlpelIier ben Tenfei in ©eftalt eine^ Waters unb 5)dmonen in @efta(t uon ^-ranen (jatten erfdjeinen fefien, einen 58eitrag liefern, anf hzn luir nngern uer,iid)ten roiirben. S)iefe§ !4^eufeI§ibo( befnnbet iiberbaupt eine merfunirbige !5i>orliebe fiir ©iibfranfreid). SBdtjrenb luir, mie nnfere Xabede jcigt, uon ben 138 in ^^ari§ ^l^crfjorten nur bei 8 eine S8cfanntfd)aft mit bemfclben an^ treffen, unter benen mieber 4 fid; an .Ipngo be ^^'eranb anfdilie^en, info= fern 3 anf uon ibm geteiteten S^apitetn ein fold)e§ gefeljen fjaben niollen, ludfjrenb ber uierte '>|]eranb fetber ift (l)tr. 8;")), ber ein foldjeo 3bo( in 3Jcontpenier befeffen unb bem bortigen ^rdjeptor (;intertaffen habcn miff: fo begegnet uns ba§felbe affgemciner erft bei biefen ^emptern uon ©iibfranfreidj luieber unb jiuar in merfunirbiger I'lbereinftimnuing and; l^ier mit bem ^iniueis anf SJiontpetlier. ©oUte mirftid; bort ber ^eufel feine Siebling§refiben5 gcljabt \)a[Kn'< Sluf bie ridjtige erftdrung biirfte una luoijl bie Grinncrung bringen an ben lebfjaften 9ln§taufd) ber an uerfd;iebenen Crten gemonnenen ©rgebniffe, ber eben im ;3f'^1iiifition§= - 341 — projc^ ftattsufinbeu pffegt^). 2Bn6 mar natiirHdjer, a\§> haf] man, roenn eiitmal uoii eiiieiii B^-'i'G^'^ ^'i'^ ^^'t obcr eiuc ^^ser^on fiir cumx bcr 3lu= ffagepimfte befonbers (^eiiannt mar, bci beit luit biefen in nd(;erer ^c- 5ie(;ung ftefjcnbeit Slngeflacjten inn fo eifriger barauf Ijiit inquiricreii liefs? %m berarticje afcjiprojitdt tnig jcbeiifafls ^^fjilipp, ber \a befoljleu (jatte, ba|3 alle ,,(Sr(^ebiu))'e" in moglidjfter Sdjnefligfeit iljui eiiigcjanbt inerbeit foHteii, fdjoii bie notige ©orge. ©o fanii e§ iin§ nidjt unmbcriieljuien, luenii mir and) nod) ki eincni anbern ^serfjor in ©iibfranfreid) anffattenbe ;3bo(gcftdnbni[|e bcfoninien, ndm(id; in (Sarcaffonnc, ba6, mie uorfjin bemcrft, I)ieI)ergef)ort, o&glcic^ bie Unterfudjung burd) bcu 33ifdjof (^^cter uon 9iod)efort-) gefiiljrt nntrbe unb banad) bicfcs '-l>erI)or in bie 9teif;e bcr S^iocofanunterfndjungen gefjorte. 2Uicr mie blefe Siocefaniinterfudjungea fid^ iiberljanpt uiclfadj fdjuicr trennen laffen oon beu erftcn eigcntlid;eu ^nqiiifitionSoerljorcn, fo gcljort hk Unterfudjnng burdj ben 23ifd)of von (Sarcafjonne (jierjcr nii^t blof?, it)ci( biefclbe gleid) anfongS Diouembcr 1307 ftattfanb''), fomit 311 einer S'^it, ba^ ifjr ft^merlid) cine anbere uorans= gegangen fein fann; fonbern meljr nod} wcgen jcncg merfroitrbigen ^u- fannnentreffenS f)infi(^tlid) ber fonft fo feltenen ^i^o^i^itf'f^Ocn. j^max von einer fonberlidjcn lUiereinfttmnuing in ber 33efdjrcibung beS ^bol5 fann man nid;t reben, menn man lieft, luie biefe§ (oon bem 3^i'9*^Ji dlx. 22 in ^saris, bent 9((mofenier be§ i\onig§, SBtlfjetm be .*5crbleij, als „a(t, fjotjern unb anj3en oerfitbert iinb ucrgolbet" befdjriebene) ;ynuentarftud uon bem erften unb ^auptjeugen, auf ben man fid) am meiften berufen Ijat\), ^otjann (EaffanfjaS, a(§ ,,ein ^bol oon gelber ^arbe, in (sjeftalt eines 9)Jenfd)en unb mit einer 9lrt ^alnmtica bebedt", gefd)i(= bert mirb, bem 9teuling als „ein g-reunb ©ottes, ber mit iljm rebet, nmnn er mill", uorgefteUt : wdljrenb ber graeite, ©auceranb be SJiont^^^segat, uon einem uergolbeten Qi^ol rebet in ©eftalt eines bdrtigcn 9Jianne§, ba§ nad) einer „bap()ometifd)cn ^igur" gcmadjt fein follte unb burd) ba§ man allein gerettet merben fonne; ber britte, Siapmonb ^ubei, cin ^^qoIj uon einer (mieber) bapfjometifdjen %io,\it aU ,/^)a{Ia" uerebrt; ber uierte, ili>i((jclm 3305, gleid)fall§ dn .§0(3 gefeben Ijat, oljne aber unterfdjeiben 5U fonnen, roa^ e§ uorfteUte, nur baf; e6 il)m uon meifjer unb fdjmarjer ^-arbe ju fein fd;ien; enbUd) ber fi'infte unb fedjf^ite, 3trnaub ©abatier unb perre ') ii3gf. bie C^iiiicnbiiU;! bee '].U-otofotli<, ba5 iibcv .^^imbcvt 'Btaiifc, bcu in (&nc\' laub i^cfancjcncu ^^M-ajcptov ihmi '^'hUHTOiiie, in C'lcvmout aiifgcnoinmcn umvbe, itoii bovt nad) ilionboii. ^Vilfiiu^, Cone. iH'it. II, 36-i, ©d)ottnt. I, 378. — ^) ©. .^^aucntanii p. 210 auf (;¥vuub i>ou SHal)nLMiavb ]^. 241 \\. nub ©n^nii) p. 92 ff. — '') liber bcu etUMijien @vuub, baf^ biefcv 53ifcfiof fo (5ile [)atte, glctd) an bicfcn erftcn 2?crl)orcn fid) 311 bctcilii]cn, f. nad)()cr. — *) ©0 %'m^, Qici)dm\. p. 57, cf. oben p. 41. - 342 — be 9Jto]fi, einfad) eiii c^ofg in (^eftalt ciiies 9)ieiifd)cii (jofefjcii iiiib ueftljvt Ijadeii 1150(1011. (S'S bebarf nid;t, bic[on 2Bibcv[prudjeu (aiuje iiadjjufpiireii. 2Bie yiaynoiiavb mit 9ied}t bcmevft, Ijdtte uoii iHUiucrtuiuj bicfcr ©eftdiib-- iiiffe 3um 3(ufbau cincs ©ijfteuis, luic cs nod) uou £'oife(cur=^4-'^'ii^ ijefdjcljcii ift, fdjon bcr Uiiiftaiib aMjotteii follen, bafj fid) ber erfte luie ber [cdjote ^euge, (Safl'aidjaS imb ^. be 3}?of[i, fpdter alg 33erteibiger be§ Drbeiui pvd[entiereii luib baf5 (£af|aidja§ in ber ^ofgejeit in Garcaffoiuie als I)art= luidujei* ^l^i^zv yerbraniit imirbe, lueil er ki feinem aBibernif bio jum ^obe ftnnbljaft kl;arrte; uuKjvenb ber jmeite ^euge, ©auceranb be a}tont- pefat, juiar auf feiii erftes ©eftdiibiiis I;iii bie ©fjre Ijatte, iiiiter bie bem ^sapfte uor^ufidjreiibeti eiiujereifjt 511 luerbeit, aber fpdter in ^^^aris aii^a- briidlid; unb fdjriftlid) biefe ©eftdnbniffe uor bem ^^apfte luiberrief ')• 3uiii I'lberfhif^ l)aUn luir gerabe fiir Garcaffonne eine urfunblid;e (Sr!(druiuj bafitr, luie e§ fani, bn§ man gernbe (jier fo affgeinein uom 3bol etiuas lunfjte, bie alle unfere Sl>ermiitiingen, luie e§ Ijier jngegaiigen, uoKaitf beftdtigt: in bem einunbsiDanjigften B^i'G^'i ^^^ 3>erl;or§ von ^^^oitier6-)/ ^'•'"i -§irten (ober iSdjmieb) 9taijmonb Gtienne, ber nnf bie ^rage ber Rarbindle, ob er gefoltert luorben fei, „ dixit quod fuit for- titer 1 r m e n t a t u s in C a r c a s s n a. Interrogatus qiiare 11011 dicebat veritatem (imiue ^bentifijierung mit ©eftdnbnis be§ (^c- roiinfcbten) dixit quod non recordabatiir scd rogavit seiiescal; cum (dfo ami) Ijier biefer in erfter Sinie beteiligt), ut permitteret quod possit loqui cum sociis, et babita dcliberatioue cum sociis recordatus fuit de biis". ^ann man imiocre 33cu)eife finben? T^iefe befonbere 9ioutine ini ,,3SerI;oren", luie ber baraus folgenbe Umftniib, bafj gerabe ©libfranfreid; aU bie befonbere .s^eimat bee S^ols erfdjeint, l)at fiir benjcnigen nid)ts ^efrembenbes, ber baraii benft, bafj luir (jier bie .*5eimat ber .teljeruerfolgung unb bamit ber Snquifition nor uiifi (jaben unb baf3 fpejiell (Sarcaffonne iiidjt b(of5 mit ^T'ouloufe um bie Gdjre ftritt, a(s .spauptrefibcnj ber 3imufition 511 bienen, fonbern ba^ ©eoffroi b'3(bli^, einer ber tbdtigften ^nilidfitoreir'') jenes gmijen ^aftrljunberts unb eiii befonberer Oiitnftling -^^Ijilipp befi Sdjonen, bem Ijoiligen Dffi5ium banmls Ijier yorftanb : luomit aud) ber befonbere (Sifer bes 33ifd)of§ ^^n'ter Dou 'Jtodjefort in ber ^eitnatjme an biefen SGerljiJren oljiie meiteres erfldrt fein luirb. ?vaffen loir alfea 93{sf)erige iiber biefe erfteu ^l^ert;ore 5ufammen, fo finb e6 iiberall, foiueit unfere Spuren reidjen — unb auner ben befou; ') 9{ai;u. p. 243, in^I. Wii). I, 70.— -') Processus Pictav. bet Sdjottm. II, 50. - 3) cf. oljcu p. 281 uiib 9JJoItiuer p. 126. — 54o — bcrcn .^veifeii finb fjier vox aUmx bic 6ei SJcidjcIot in bem ^srotofoll ber pdpftlidjcii iloiumifuoii cjclotjciitlidj [idj fiiibeiibon tHu[fdj(ui'[c uoii Sidjtig^ fcit ') — cdjt iiiqiiifitorifdjc 9JiitteI iiiib fo mid) cdjt iiiquifi; torifdje (Srcjebitiffe: in ber .S3aiipt[ad)c nicrfiuiirbiijc Ul)ci*e{nftini= mil 11 g in ben (^eftdnbniffeii bev i^auptaiiflaijcpunfte fdjon weijen ber merf- nnirbicjeii UbereinftinnnuiKj ber ^raijen, eiitfpred;enb ber ! H i (J 1 i d) en ^n ft r u f t i o n uom l-i. ©ept. 1307. 5)er 'Jcatitr ber 'Badje md) \)at biefe 3"ftriiftion aneamten iinb bie ^nquifitoren fveie c^anb Ijatlen, mannitjfadje ^ereid;eruni] er[a(;ren iinb fo ift bci'j, in ber 'i^iiKe „Faciens niisericordiani" bitrd; Klemeii'j V. aboptierte, uon '-j^Ujilipp bem (Sd)i3iien sufammengeftellte 'IserjeidjniCi ber 9(iinaijepunfte ju ftanbe gefommen, lueldjes bn^ gefamte iDiaterial in 123, feit 1310 burd^ (Sinfdjiebimg uon 4 meiteren in 127, 3lrti!elir') jiifammeiifafU unb iiberaH in ber 5vird)e nnn jiir offijiellen ©rimbfmje ber meiteren Unterfiidjun}] bient. ^a fiir unfere ^raije nad) ber Sdjiilb ober Unfdjulb be§ TemplerorbenS biefe 3lrtifef, aU bie offijieffe ^InHacjeafte, yon erfter 33ebeiitniu3 finb, fd)on infofern fie bie ?vrrt9cfte[hin(3 illiiftrieren, fo felien mir biefelben moijtidjft yonftdnbicj Ijief;er, nadj ber 23iiIIe, mie fie Wid). I, 90—96 (alfo in ermeiterter ©eftalt, mit ben 4 ^nf'^i^^^'tif't'ln) giebt, niir baf? mir gur befferen Uberfid;t bie jufammengel^origen ^Minfte je imter einer ilberfdjrift jiifammenfaffen. ©o geminnen mir 18 §aiipt= anflagepiinfte: I. 2lrt. 1 — 8 : 5S e r I e ii (j n u n ij (S Ij r i ft i u n b f e i n e § G r ( o f it n g §- mer!§ (9(rt. 1: baf? man bei ber 5tiifna()me altemat, ^iimeiten midj nadj- Ijer ober fobalb ber 3Iufiietimenbe ©elegeidjeit baju fiiibe, (Stjriftiim uer^ (engne, mandjinat ben ©efreiijigten, mand^nml S^'fum, mandjmal ©ott, mandjmat bie felige .^I'lUl^i^^'/ ninndjinat alk ."QciUgen ©ottes, aiif -iser= ') ©0 iitu'r bcii 23ciimtcii uon '^Jcacoii, ber biirrf) 5(iib!in;]iiiui l^ou fdnin-vcii oyeicidjtcu ail bic (^cfc{)lcd)t^steile uiib anbcrc ©llebcv bcS «ov|)cv^ fiiv „C5:ri]e0iii|'fc" foi'jjtc {Wi^. I, 216), md)v md) iibcv bcii fpatcv jiim OK-vaiifjc^cr famtlid^ev flefangeiicn 'Icmplcv in '5).suia bcftctlten 3of)anu uon ^'ti'i*-' ' ' IC/ ^*-'i^ in ®cmcinfrf)aft mit bem ©encfd)viU ooii ^^^oiticr^ 3. 33 ben iSeruienten ^pimbert be ^|Mu; bveimal foltevn lief^, Jveil ev baS nid)t eini^eftanb, loac* fie luoUten, unb if;n bemad) 36 ijyodicn in einem '^uvm bei ^lioxt an] iBaffev nub i3vot fetUe, luovauf er cublid), miivbe j^emad}!, bic iHulauviteu 5?lnflagepnufte eiuraninte unb mit einem fi.n-pevlid)cu Gibe fid) uevpflid^tcte, wn bie[er SlnSfajje uid)t abjuj^etjeu: bei biefem '.yiaune mit bem (5TfoIi3, ba)5 ev 1310 in -^!ari^ mit bejlo ijviijj'evem 3»ili'iiiiiit tiic Uuid)ulb beS Ovbeu« tievteibij^t (Wid). I, 264; cf. £d}Ottm. I, 253). — -) T'ocb of)ue baf; man fid) ftveus] an biefc beftimmte 3al)t baub: fo umvbeu fiir ba^^ 2?erf)or ber nid)ttemplcrifd}cn 3"'s3*^'t "^ G'n;]lanb jene 123 auf 87 3lrtifct rebujiert, bie Xem^jler felbft aber fiber nod) weitere 29 (24 -f 5) xHrtifel i:er()ort (cf. aiiilfin^, Sonc. 33iit. unb Scr)ottm. I, 239). — 344 — aiifaiTuut] obcr llbeiTcbiing burcl; beii Siejeptor; — 2lrt. 2: baf^ man c5 allgeniciu fo (jaltc; — 3irt. 3: ber grofeere ^eil; — 9Irt. 4: sinncilcu oud^ na6) ber 2lufna!)me f elder; — 5(rt. 5: ban ben Stufjimeljinenben feitciis ber Sleseptoren gefagt iinb gelelirt luerbe, GfjriftuS fei iiidjt maljrer @ott, inaiicf)ina( and) St^fi'^v iin"^ iimiidjinal ber ©efreujigte; — 3(rt. G: baf3 er al6 eiu falfc^er ^sropl^et I;ingefteIIt loerbe; ebeufo (2(rt 7), baf? er nidjt fiir bte ©rlofung be§ 5IReiifd)eiigefd)Ied)t§ gelttten Ijabe obcr ge:: !reit5igt morben fei, fonberu fiir feine cigeuen S^erbredjen ; — 8: bafj man besiuegen aiic^ feine Coffining auf ©cfigfeit biirc^ i(;n fjabeu flinne iinb haf, \l)mn biefes ober etiuas 9iJ)nIid)e§ biird^ beii S^ejeptor gefogt raerbe). II. 2lrt. 9 — 13: ^efpeiung, ^retung imb 3(npiffung bc§ ^reiijeg (2lrt. 9: man werbe fcitens ber Stejeptoren angcljalten, ba§ ^reu5 obcr ba3 S^i^^^'t "ber bie ©fulptur be§ ^reuge§ obcr bas 'i.Mlh ©fjrifti 5U k'fpeien, wenn and) ^nmcilcn ber 3(uf3nncrjnienbc banebcnfpnfte ; — Slrt. 10: ebenfo, baf3 man jniueilen fie ba§ ilrenj mit %u'Bcn trcten (,,conculcare") l^ei^e; — 11: baf? bie 3tnfgenommenen bie§ and; nnrfOdj mondjnml tljnn; — 12: ebenfo, baf, fie e§ jiiroeilen bepi^ten ober mit g^iif^en traten nnb anbere bajn anljielten, nnb ba§ i^fters am Ijeiligen Slarfrcitag; — 13: baB mandje oon iljnen bie ©emoljnfjeit Ijaben, an biefem ober einent onberen STag ber ^arraodie gu biefem 3we(fe jufammen^ jufommen). III. 3(rt. 14—15: 9tnbetnng eineS 5!ater§ {9(rt. 14: ban fie einen ^ater, ber mandjmal anf if;ren 3}crfammlnngen crfd;eine, anbeten; — 3(rt. 15: baft fie bies jnr 3>er(joIjming ©£)rifti nnb bc§ orltjoboren ©(anbcns tljciten). IV. 9(rt. 16—19: Unglanben an ba§ 2((tar; nnb anbere (Saframente (3trt. 16: baft fie nidjl an ba§ SUtarfaframent gtanbten; — 17: etnd)c; — 18: ber gri3ftere 2:ei( uon i()nen; — :19: nod) an anbere Safvamcnte ber 5lird)e). V. 2lrt. 20—23: 5(nc>(affnng ber einfel^nng§morte bci ber 9)Uffe (2Irt. 20: baft bie DrbenSpriefter bci ber 9Mfe bie Gin-- fe^nngsuiorte roeglaffen; — 21: ct(id)e; — 22: ber griiftere ^eit oon if)nen; — 23: haf^ fie ba^u feitcns il)rcr Diejeptoren angcr)a(ten unirben). VI. 3lrt. 24-29: 2(bfo[ntion bnrd) ben' ©roftmeifter unb anbere Saicn (9(rt. 24: baft fie glanbten nnb it)nen gefagt lucrbc, ber ©roftmciftcr fiinne fie uon i()rci! Siinbcn abfoluiercn ; — 25 : ober ber 93ifitator; — 26: ober bie ^^rcijeptoren, obgleid) uielfad) ^aien; — 27: baft fie fo tl)atfad)nd) tbciten; — 28: ober ctlid)e uon il)ncn; — 29: baft ber ©roftmciftcr bics fclber uor feiner 33erl)aftnng in Gkgeniuart J)o{)er ^erfonlid)feiten gcftanbcn r)abe). — 845 — VII. 9lrt. 30-33: ©djiuiiliicu^ SliiHe (5Irt. 30: ki ber 9tuf= nnljiite fiifUcii smucifen bcr 3(itfncl)incnbe iiiib bcr 3Uifgonommene ficlj mcdjfclfciticj auf ben 3}iimb, aiif ben 9tnbel ober ben nacften 93and) nnb auf ben 3Ifter („in ano sen spiua dorsi"); — 31: ober gumeilen anf ben 9iabet; — 32: ober in tine spinae dorsi; — 33: ober anf bas ntiinnlidje @Ueb). VIII. 9lrt. 34 nnb 35: baf? man bei ber 2lnfna()nie fcfiwore, ben Drben nid)t jn t)erlaf[en inib aUbalb 5n "^profeffen niadje (3}ian(]et eines ^louijiate'). IX. 5lrt. oG— 39: .§e{mnd)!eit bei ber 3lnfna(jnie nnb infohje bcffen 35erbadjt getjen ben Drben (9Irt. 36: bie 9ln[= naljnien (jefd)ef;en tjeimlid; ; — 37 : luir in (Begenmart uon Drbensbriibern ; — 38: beswegen lanfe feit langer ^dt gegen ben Drben fdjinerer iser-- bad)t („vchemens snspicio") nm; — 39: baf3 man biefen atlgemein rjege). X. 3lrt. 40-45: ©obomiteret (3lrt. 40: bafj bei ber 3tn^ naljme feitenQ ber D^egeptoren Grlanlmis jnr ©obomiterei nntereinanber (jegeben nierbe; — 41: ba^ e§ tfjiien erianbt, ober (42), ha'^ e§ Ujnen jnr ^sflidjt gemadjt unirbe, bies medjfelfeiticj jn tfjnn nnb jn letben; — 43: baf3 baS feine ©iinbe fiir fie cjemefen fei; — 44: ba§ fie ba§ and) fetber ober cine grb^ere S^¥^ ~ 45: etlidje t)on ifjnen gctljan fjaben). XI. 3trt. 46—57: S^ol nnb GHanbe baran (krt. 46: baf5 fie in ben einjelnen ^rouingen ^bofc Ijaben, b. \). 5li)pfe, uon bcnen etlidje brei Stngefidjter, etlidje eines nnb etlidje einen 9J?enfdjenfdjdbel Ijaben; — 47: ba§ fie biefes ^i^ol anbeten, befonbers anf iljren ©eneral; fapiteln nnb 58erfammlnn(jen; — 48: baf? fie e§ ueret^rten; — 49: al§ ©ott; — 50: al§ (Srlofer; — 51: etlidje uon iljnen; — 52: ber griif^ere ^eil ber 5\apitelanroefenbcn ; — 53 : baf; fie beljanpteten, jenes ^anpt fiinne fie erliifen; — 54: ober reidj niadjen; — 55: ober iljnen alle yfeidjtiinier be§ DrbenS uerfd)affen ; ■ — 56 : ober bie Sdnme bliiljen, ober (57) bie (Srbe fproffen nmdjen). XII. 3trt. 58—61: S^ie ©djnnr (9lrt. 58: bafj fie fidj iiber ba§ .*Oemb ober ba§ blof3e ^leifdj mit eiiier ©djnnr nmgiirten, bie mit einem foldjcn 3bol in ^eriilirnncj gcbvadjt worben fei; — 59: bei ber 3{nfi naljme merbe ben SBriibern cine foldje ©djiuir iibenjeben; ■ — GO: bas (3efd)el)e jnr 2.sercl)rniuii beS 3bol§; — 61: gnr Slnlegnng ciner fotdjen ©djnnr nnb iljrer beftdnbigen S^racjnng luerben fie angeljalten nnb tljdtcn bie6 andj bei 9tadjt). XIII. 3lrt. 62—67: 9lllgemetnljeit biefer Slrt oon 3(nf= naljmen nnb S'^'^^O '^^^'^^ (3lrt. 62: biefe 9lrt oon 3lnfnaljme fei — 3-iG — a([t]einciii; — ().'»: iibevaK, — 04: ^inn tjrofjevcn STctl biejelbe; — 65: lucr fid) bcr (]oiiaiuitcii Tiiic]c lucigcrc, inerbe gotiitet ober mit 5ler!erl;aft be-- ftraft ; — 60 : ctUdje, — 07 : ber cjvbfjte ^ei( yoii iljnen ^). Xlf. 2trt. 68—72: 9>erI)ot ber 9}Httei(ung an aubeve bei fd)iuereii ©trafen (2lvt. 08: es luerbe iljiicii eiblid) auferlegt, bicfc ^inge nid^t fiiiib luerbeii 511 laffeii; — 60: bei 2'obe§: ober ^ederftrafe ; — 70: and) bio 3trt iinb ^Beife iljuer 9(ufnal)me biirfen fie nidjt init^ teileii; — 71: nod) luagten fie iiber bicfe ^imje itntcr fidj ju rcben; — 72 : wcr bei ber iltittcitung aw aiibere ertappt luerbe, erkibe XobeS; ober 5lerEerftrafe). XV. 3(rt. 7o: bn§ fie 5nr 33eid)tenur bei Drbensprieftern Qngeiuiefen feien. XVI. 3{rt. 74-76: a>erfaumnid ber Slbftelhincj biefer ^et3creien nnb ber DJiitteilnng an bie ^irc^e (9(rt. 74: baf5 bie 33riiber uni biefe Keljereicn geunifU unb fie bod) abjnfteEen ober (75) ber fjeiligen 9)iutter Slird)e 5U beriditen uerftiuiut I)aben; — 76: baf, fie uon a3eobad)tunt3 biefer ^e^ereien unb ber rs)efeHfd)aft folder 93riiber nid)t abgelaffcn fjaben, obtjteid) fie bie 2JJi3gtidjfeit bajii gel)abt I)ntten). XVIT. 3(rt. 77-96: 9n(gemeine 33eobad)tung biefer S3rdnd)e (3trt. 77 : genamite ^inge loerben jenfeits be§ 9}ieer§, om 9(ufent(;altGort be§ 9}ieifterS unb ^onuents, beobad)tct; — 78: guioeilen (jabe biefe Sib- leugnung (Sfjrifti in ©egenioart bes 9}ieifters unb 5vonuent§ ftnttgefunben ; — 79: in 6i)pern; — 80: in aflen Snnbern unb an alien Drten, mo 3(ufnaf)nien ftattfanben; — 81: in: ganjen Crben allgeniein nnh iiberaK; — 82: infolge allgenieiner unb after 23eobad)tung („observantia'*); — 83: au5 alter (^)eiiHiI)!iI)cit ; — 84: au§ Crbenoftatut; — 85: genannte rbferuansen, C3euio()nt)etten, 'ii>eifungen („or(liiiacioues") unb Statuten gelten unb roerben beobad)tet im ganjen Drben, biesfeits unb jenfeits bes 9)?eere§; -- 86: genannte J^inge geI)oren 3U ben nad) 33eftdtigung burd) ben I). Stuljt eingefiiljrten ^^unften; — 87: bie Slufnaljmen ber ^ritber fcinben iiberall auf biefe SSeife ftatt; — 88: ber (^)ro^nieifter Ijahc bie 23eobad)tung biefer ^inge anbefoI)len ; — 89 : ber SBifitator, (90) bie ^^^rd^ep^ toren, (91) anbere Cbere bee. DrbeuiS; — 92: fie felber beobad)teten bies unb (el)rten eo anbere beobaditen; — 93: etlid)e uon iljnen; — 94: eine anbere Slrt uon 9lufnal)meu beobadjteten fie nid)t ; — 95 : feiner erinnere fid), baf3 je eine anbere 2lufnnl)nie beobad)tet loorben fei ; — 96 : bie fid) beffen iBeigernben merben von "^Jieifter unb .slonuent fd)iuer beftrafl). ') .picv tvitt bcv ii5!bcv|iun eicica 3d)cmativiuii-3 6eionbcv5 flav ju Xaj^c. - 347 — XVIII. 9Irt. 97- 100 : ii n c r la uhtc X^ e r c i d) c v u n (^ b o 6 D r b c u § (9(rt. 97: 5l(mo[c!i iiiib ©aftfrounbfdjaft UHn-bcii iiii Drbeii nidjt nadj (iJe^ biilji" beobadjtct; — 98: man l)alk cs im Drben nidjt fiir ©iinbe, burd; c){cdjt ober llnrcdjt („per fns aiit neplias") frcnibe 9icdjtc fid) ansucitjncn; — 99: man uerpfUdjte fid; eiblidj, fiir ^ercidjennu^ unb (L^)cu)inn bc§ DrbcnS auf febe Sfieife, per fas et nephas ju fovtjcn; — 100: man I;alte c§ nidjt fiir ©iinbc, andj cinen iDicineib 5n biefcm ^mcd^ ju fdjiuoren). ^ie 3(vt. 10 L— 127 enblidj finb im Oh'unbc lanter 2SieberljoIun(]en obcr 3.)cobififatioiicn einc^j ^eits biefer 3lrtifel. So betrifft 101—106 (iiijniidj 3(rt. 30-39) bie .'Qcimiidjf cit bci 9lbrja(tnni^ von Ha]jiteln; 3lrt. 107—111 bas (jcit alter ,3eit im Drben (jiitti(]e) 3tbfohition6^ red)t bcs ©rofjmeiftcrs unb bcr Dbcren, bie DrbcnSt^licber uon ©iinben, am\) nnfiebcidjtctm , bie fie aiis ©djam ober ^urdjt uor ber 33uf5e ju beidjten iinterlaffen i)abm, freijufpredjen (9(rt. 109: baf3 ber (^rof5meifter biefe £e^ereien uor ber 33erljaftung am ci^enem Slntrieb uor glaubiuiirbigen .*>l(erifern unb Saien, 1 10 : in ©ef^emuart uon C^)ro^prd5ep= toren feines CrbenS (jeftanben Ijabe, 111: ba^ fie foldje i^oHmadjt nidjt blo^ bem ©rofjmeifter, fonbern audj anberen ^^^rd3eptoren unb uor allent hen ^iUfitatoren gufdjreiben) ; 9lrt. 112-113: bie ©iilti(jfeit ber ^eftf eliungeu uon ©rofs^ meifter unb ilonucnt fiir ben (janjen Drben; 9lrt 114 — 117: ^iserfdumnis ber SSerbefferung biefer 5?e^ereien, obgteic^ felt lancjer ^dt im Drben eiiujeiuurjelt; 2lrt. 118: baB luecjen biefer ©djdnblidjfeiten uiele au6 = (}etreten feien, teils ju anbern Drben, teil§ um ^inltteute ju bleiben; 9(rt. 119—123 befagen luieber, baf3 barauS fdjiueres 'Jlrtier^ nis ijeot'n ben Drben, foiuoljl bei (joljen '^^serfonlidjfeiten, Koni(]eii unb g'iirften, al'j faft hd bem nan^en djriftlidjen ;i>olf entftanben; baf? bie§ alle§ befannt unb offenfunbi;] unter ben DrbenSgliebern fei; baB bariiber — ober luenijiftencr iiber ben grofjeren 'Adi — ober etlidje biefer 'il^unfte — uur eine Stinune unb i3ffent(idje 3}teimuuj foiuoljt innerljalb ah auf^er^ Ijatb be^ Drbens Ijerrfdjte. (S-nblidj 2(rt. 124—127: barber G)rof3meifter, Isifitator unb bie (^3 r o f5 p r d 5 e p t o r e n uon 6 ij p e r n , ber 9i r m a n b i e , uon -^^ i 1 u unb metjrere anbere -^'rdjeptoren famt einer ijanjen 3(nja(jl uon Drben§- gliebern genannte 5)iiuje i^eftanben (jaben, foiuoljl uor af'j aufser ©eridjt, uor Ijofjen ^erfonlid)feiten unb uor mebreren offentIid)en ^^HU'fonen luie an foidjen Drten; ebenfo baf? \k bies uor bem ^^Mipft unb feineniiar^ biiidlcii; baf? fie c§ ciblid) uiib eiiblid), bQf3 fie cg vox uoHem iloii-- fiftorium (jcftaiibeii fjobeii. l^etracfjteii luir biefe Slnffagelifte etinao ncifier l)iiifid)t(id; ifjrcr ®iit= ftetjuiig, menigftens itjrer nddjfteii, unb iljver Siif^ii^iiciifeliiiiii]! giir bie ^racje imdj bcr Sdjulb beS DrbeiiS biirfte eine foli^e Uiitevfudjiuuj nmudjes I'idjt abraerfeu. 3i'"^'^ft ^^^"^ jebcm aufgefatleu fciii, luie ungleidjartiije T'incie flier nchan- imb biirdicinanber cicmeiigt fiiib. — Dtcbeii ycrpltiiis^ mdfsig r;armlofeu obcr bod; fclbftucvftdnblidjen, meil in ber 9icge( bc^ Drben§ liegenbeii ^^siinften, Timjen, bie fomit feiiico lueiteren 33euieife§ bcburften, mic 3. 35. bcm Sdjimir, ben Drbeii uidit 511 uerlaffen, ber aU- halt>i(\Qn 3lufnal)me Don ^^rofeffen, ber .^eim(id)feit bei 9{ufnafjineu unb .Uapitehi (f. VIII unb IX), bem 9>erbot ber 9Jiittei(ung ber Drbeno^ unb ivapiteluorgdngc unb ber 33eid)te nur dei Drbensprieftern (XIV unb XV), iioIIenb§ ber adoicmeinen S^eobadjtuntj von 3tnorbnungen beo 93ieifter6 unb ilonoents, fteljen anbcre ^inge, bie burd) feinerlei 33eroei§ cilaubf;aft ge^ inodjt inerben fonnen, mie ror aHem ba§ Grfd)einen beS Haters (III) unb bie bomit jufommcnfjangenbe 2>ereljrung eineS ^bo(§ unb ber ©faube an ein foldjes (XI). DIeben ben ^ninften, bie fiir bie eigentlidje Crben§= uerfdjulbung t)on jel^er qI§ bie graoierenbften erfd^iencn finb, ndmlid) ben brci .^auptpunften ber 3?erleugnung Gfjrifti unb ^efpeiung feine§ HreujeS (in I unb IJ, 9lrt. 1 — 13), ben fi^mut^igen .erfdumnis, jene ®inge ju beffern ober onjujeigen (XVI, 9Irt. 74 — 76), ooIIenbG bie B^ragen im 3ln()ang, uon 3trt. 101 an, baf; ber G)roBmeifter unb anbere DrbenSobere jene .Svel^ereien gan^ ober teidoeife geftanben (jaben unb bergl. ^iefe '^nnifte finb feineoiuegS bfo§, une man nieinen tonnte, alo blofie ^Inljaltopunfte fiir bie ^rageftellung beo ^nquifitorS aufgenonunen, fonbern, loie bao ©anje al6 31 n! (age genieint ift („isti sunt articnli super qnibus inquiretur contra ordincni militie Templi"), fo finb and) bie ein; 5clnen 3{rtifel famt unb fonbers al6 loirflid^e 3(n!Iageartifel gemeint, fo baf? beren ^Bejaljung jebeomal ein ©tiid Gingeftdnbnis ber <£d)u(b entfjielt. ^Hn'ftdiiblidj unrb uns bieo loieber nur, luenn mir nni^ erinnern, baf5 mir eo niit einem .onquifition6pro5ef3 ju tljun Ijaben, in bem nidit bIof5 bie 'l^erfdunuiis bcr 23eid)te uor bem regelrec^ten 33ei(^tuater unb, im %a\l oon Helierei, uor bem Ij^nguifitor als ein fdjiueres inn-brcdjen, ha?^ nad) 1 .^^aljr unb 1 Xac}, co ipso bie 'ikrurteilung loegen Hel^erei n ad; fid; jog, be(;anbelt lourbe, fonbern fd;on ber ^erbad;t, jumal luenn — 349 - c§ fief), line f)icr, inn fcr^wercu Ijanbelt, a(§ SBemciS bcr ©c()ufb (u'linnbclt luurbc. ^Tanobcii biciitcii biefe IHvtifcI, jimmt bie Ic^tcit, luit ibrcni i^iii; raeis aiif bic iimndjertei ©eftdiibiiiffe , bie uoii ben ©roBmeifteru unb Drbeiisoberen bereits abgetecjt loorbeit feieii, fid}tlid) jur (Sin[cl)iid)terung ber SlniieffacUeii, fiir bie e§ einem foldjeii Seiueismaterial i^cc]eiui6er [aft eine Uiuuo[]lidjfeit uuir, bie Uiifdjulb be§ Orben6 aufvedjt 311 evljalten. Teiiu and) mer bie fpejieU cutjdjeibeiiben, uieil eigentlic^e Kelierci im Drben inuolyierenbeii, 3lii!(a(]epunfte tjartiuid'icj suviidune^j, wax bod) fauiu im ftaiibe, nud) foldje ©iiuie, luie bic i3eimtid)t()iierei, ben SJuiiiget eiiies DrbeuS; noui^iats, ben ©d)umr, ben Drbeii nid)t 311 oerlaffen ober if)n mif aHe moi3lid)e 2Beife ju kreidjern, ab^uteiupteit , unb ba mid) biefe Swinge auf (}Ieid)er Sinie niit \^mn at§ 3lnffagepunfte figurierten, fo fonnte e6 nid)t ausbteiben, 'Oa'^ ber efentlid)c5 unb ©rauierenbes eincicftanbeu Ijaben, auf (>)vunb biefer Slnf'Iageafte bod^ jucjeben, bnf? ,,fie fo biffamiert fcien, bafj fie fid) uom 5l>erbad)t uid)t reinigen tbiuiten", unb toie bann und) hm 33e{;iriffen ber ^ii^inif^tioii ini^ Jiod) beiuMi uon ^^^ru^ barin ein iinr!(id)e§ (Singeftdnb^ ui§ i()rer ©d)ulb erblidt nierben fonnte, nad) unfereni Urteif unb ber attgeuieinen 9fed)t§anfd)auunc3 unferer ^^\t jebod) nur ein 33en)ei§ fiir bie llngered)tigfeit jeneS ^^ro^cfuierfabrenfi iiber()aupt. ^vei(id) i)aik e'o, menu iiberall nur bas 3{efultat uon (Siujlanb IjerauScjefonnuen nuire, fd)iuerlid) fe 5ur 9>erurteiUing be§ Drbens ober aud) nur ju feiner 9tuf()ebung gc; (angt. ^a^ aber ba§ uid)t ber %a\i uiar, fonbern uu^f)r, ba^ bie „^^au\)t' fad)c" f)erau$foinnien uiufjte, bafiir n)uf3te -|^f)iHpp unb feine 3"<.lHifition, iue(d)e bie pdpftlid)en ^iiiiuifitoren o()ne weiteres niit unifafite unb fid) bienftbnr uiad)te, ju forgen. 9lud) unfere 9(rtifel, bie \a uon ^^^()ilipp§ ^of if)ren 3(u'3gang nn()uicn unb uoni '^^nxpft luir ncceptiert nnirben, (affen unfd)iyer crfennen, wa?> bei biefer ^i^lHifition bie .\>auptfnd)e war. -iscr; folgt man ndmlid) bie 9fei()enfo(ge ber 5(rtife(, fo fpringt jebcni eine geiuiffe ©tufenfolge in bie 9(ugen, bic fid) al6 eine fad)(id)e unb djrono^ logifd)e 5ug(eid) barftellt, b. i). bic an5eigt, nid)t nur, waQ ben ^'^iiifi^ toren uon Stnfang ai^i ba§ erftc unb iuid)tigfte, bie i^auptfad)e, crfd)ienen, fonbern and) iua§ ber 9icif)e nad) au§ ben i^er(joren baju gefommen ift. ^a§ erftc ift bie uon 9(nfang an am beftimmteften firierte unb in ber fbniglid)en ^nftruftion ') obcnan gefteflte 2(nflagc auf eigentnd)e *) '^Ind) tion 9QBitf;cfin VPii ^nivi^^ [cincn Untcrcjetcitcn a\^ UMd}tii-([tcr ^'itnft an- gciicbcn, itntev ben ©eftcinbniffen, bie uiu>cv3iii]Iid) in 5lf'[d)vift bent .Hi^nijie cinju[cuben fcieii, i^aiij f).H\',ieII ciujie[dvivft (cf. S]?aniuMtarb, p. 39). — 350 — Slct^erct, in ber 3>crIciiGinnu3 6()riftt imb ^V'fpeiuiu], woju iin 5i?erlauf bcr 'Jserljorc nod) aU uieitcrc 9)iobififationcii bie „conculcatio" iinb „minc- tio" bc§fdben fitnsiigefommen waxen, beftelieiib. 3^t ©egenftitd (;at biefe 5^el3erei im (S'rfd)cineu eiiics .^ItaterS, bcr '■^scrfonififatton be§ '3^eufcl§, an'i ben SSerfammlinujen einerfeits, bann ini Unglniiben an ba§ ^aupt-- mi}fteriuin be§ d)rift(icljen ©laubenS, ha^l Saframent be§ 2l(tQr§ nnb bie 9)ic[[e mit bcr Ijicmit jiifannnenfjdngcnbcn nfleinigcn 2(blo(ntion§DofhnQcI)t be§ ^rieftcrs anbererf cits, -^ernad) f ouimt bie f i 1 1 1 i d) e S c g c n e r a t i o n, bie attenml bei ben .Qcliern al§ 2,Birfnng iljre§ 3lbfaII§ Don bcr 5lird)c DorauScjcfe^t nnirbe: bie fdjnin^igen ^ii[fe einer= iinb bie ©oboiniterei anbererfeits ; iinb, unt g(eid)fani bie DneUe fiir biefe 23cfd)nlbic]nngcn an- ^u^eicjen, fo ftctjt mitten inne bie ^eimlidjfeit, bie bei ben 3Infna()nicn int Drben einge{)Qlten inorbcn fei, iinb, urn jn erftciren, mk bei fotdjen ©reuein ber Drben feine 93iitcjlieber Ijabc feft!)alten fonnen — in merf= niiirbigem ©egenfa^ 511 ber nadifjerigen 33elcl)n(bi(3iing, ba|3 mete besiucgcn anScjetreten feien — ber ©d;imir, ben Drben nidjt 511 ocrlaffen. ^aran fd)IieBt fid) aH testes biefer uon ^Infong an oortjefelten f^ragcftiide tt{§ ein, jucrft nnr fd)iid}tern geraagteS, bann aber, nnd) ben erften (S-rfofgen baniit, in niandjcn ©egenben nm fo reid)Hd)er DeruiertcteCv Dbjeft baC) ^bol, in bem bie fc^erifi^e SSerfd^ulbung ifjren §5{)epunft nnb ibre 5i>oD; enbiing finbet. ^ie meitcren 33efd)nlbignngen von %^nntt XTI an (3lrt. 58 ff.) betreffen jobnnn Singe, bie Ui jeber llnterfud^ung tei(§ a(§ ber Si>irf(id)fcit angefjorenbe ©(entente, teil§ a(§ Honfcqncnjcn jener erften Slnftagen (jerau§!ommen muf3ten: fo fiir erfteres, n(s (Stemcnte ber ^iBirf^ tid)feit, bie im Drben (a(§ .r^enfdjbeits^eidjcn) gcbrnndjUdje Sd)nnr, bn§ 3]erbot ber 9)iitteifnng ber Drbensuorgdnge an anbere, bie 'i^eidjte nur bei Drben§prieftern (in ben ©tatuten roenigfteng ats 9?ege( eingefd)arft), von .t'Cibfnd^t unb ©nd)t miig(id)fter 93ercid)ernng fiir ben Drben ^). (S'nb= lid; a{§ ii^onfcquens jcnc§ ganjen erften 9(nf'lageteils crfennen luir bie Slrtifel, weldjc bie atlgemeine 33eobacI)tnng biefer 3lrt uon 9lnfnabnie obcr biefer fel:,erifd)cn 5I^rdud)e iiberljaupt, ober bie a>erfdnmni§ bcr 9tbftcf(nng biefer Singe, ,^nni ^soriunrf mad)en. ^n{({}t finb won 9trt. 101 an cine 9{eit;e uon wcitcrcn ^^^nnt'ten oljne iniuenbigc Vogif, bnfiir urn fo nicbr d)rono{ogifd), angcrciljt, bie im ^Hnianf ber ^di a(§ lucitcrc Grfolgc bes ©d)arffinn'j ber ;3HqHifitorcn fid) ergabcn nnb bie jene friibcren 9trtifc( iiad) irgenb iucld)er ©cite nod) gcnauer befiniertcn obcr cine lucitcre finance bafiir (ieferten, in bcr ■§anptfad)e chm eine fpcsielle 2(niucnbung ') 5(iirf) biffc '?(uati)fe bcv 5(nf(a;icavtife( licfevt [omit cine 5?eftati;iiiii;T bc^s TMlbc*, ba« UMv iui 1. Kapitct ooii ben unvf'lid)en ©Jjabcn im Ovben bcfommen f;ciben. — B5i — jener finb. Sn§6c[onbcrc (]ic(U bic breiinatigc Slnfiilfiniiui bcs (^JrofiiucifterCi mir eigciitUd) ciii (jiftorifcljc^ 9iefcrat bariiber, ma§, iiiit bicfcm im ^aufe be§ erften :3i^iiifiti'-''nsit^()i^eCi er^iett roiirbe, bt§ berfetbe, ba§ le^tc ©tiirf biefer 2lrtifet unb gcn)if[ermQf5en ber ilnaffeffcft bes ©anjen, immitteUiar t)or (obcr imd)? cf. bariiber nad){jer!) biefer SBuIIe im 2luguft 1308 vox ben ^arbiiuiten, tuie aubere vox beiu ^^^apft unb Koiififtorium, ueiijort wcrben foKte. ©amit fiiib luir jcitlid) bereit§ urn ein '^aijv metternclaiu]! unb r^oben §ufanunenfa[|enb uorausgenommen, luas burcl) }mc erften eicjentlidjcn ^nqiiifitionsuerljore nor ben fonignd^en 33eaniten, ben Snquifitorcn unb teihueife awd) fdjon ben ©iocefonbifdjofen nn (Snjebniffen im einjelnen er^ielt unirbc. S)ie ^auptiuirfung biefer ^er()ore (iegt jebod) barin befd)Ioffen, ba§ burcl) fie ^^tjiUpp ber orinanb lief em mu§te, befdjaftigt war, uon ber unerroarteten Slftion ^^f;i^pp§ auf6 iibelfte iiberrafdjt unb, tuie ber 33rief com 27. Dft. 1307 jeigt^), aufs (jodjfte inbigniert, unb jroar einmal, mie ber ^apft nadjbriidtid) betont, raegen ber in ^sfji; Iipp§ 3]orgcljen fic!^ fnnbgebenben @eringfd)dl3ung be§ -^nipftes als bcij orbentlidjen 9tidjter5 fiir fo(d;c X^inge, boppelt oftenfibel, ak fa illemenS in ber ^tdije, in ^oitiers, lueilte unb fo of;ne (Sc^iuierigfeit ober 3>er= gogerung uon bem ^^orl^aben be§ ilonigS Ijdtte in ii\eimtni§ gefel^t merbeu fonnen. ©obann aber modjtc, mie Sea moljt nic^t mit llnred)t benierft, 5ur ©teigerung biefer j^ovn§, beitragen bie ^eforgnis, ber .^liinig miidjte jenc ganje reidje 33eutc fid; felber ju nui^e madjen, ein ©ebanfe, ber einem bie irbifdjen ©iiter fo luenig unterfdjdljenben ^^apfte inuncr me()r 5ur .v»i^uptforge mcrben nuifjte. SBenigftenS beiuies bas meitere 'Innljalten i^temenS V., baf?, weiui it;m biefe ©orgc abgenommen merbe, or im ubrigen mit fid; reben taffen luerbe. ^afs feine 9l^ut nidjt gar fo tragifd) 5u netjmen fei, foiuite ^^fjilipp f(^on au§ ber ^^erfon{id)fcit ber beiben .•flarbindlc erfefjen, bie ifjm iltemens jur meiteren ^i^ertjanblung jufanbte, unb jiuar, rate er fd)on in jenem ©djreibcn uom 27. Dft. anf iinbigtc, (jauptfddjtid), um bie "^l-serfonen unb ©iiter ber ^Tempter fid) uom ^onige austiefern ju laffcn. (S$ roaren bie •Rarbindle 33 er en gar oon ?yrcbole, ilarbinal t)On (St. 9tereu§ unb 2(djiIIeu§, unb (Stept; an uon Suify, ') 53oiitavic in bcv Rev. X, p. 332; of. pt>cn p. 323. - 352 — i!arbiiial uon 3t. GvriQC, beibe ^rangofcn unb, luic luir fdjou hd Kjrcr @rf;ebiing ficroortjcljoboii (jabeii, ^rcatureu ^'(jilipps, in beffeii 3}ienft fie aoanciert nmren, bonier, wk Memzm V. felbcr fd;reibt, bem ^onig „non leviter, sed ex intiinis in amoris vinculo ct devocione conjunctos')". (Soldjc Scute fonnteu -^^^ilipp uid)t alljul'eljr baiujc madjen, iinb fo fanii e§ iin§ nidjt luunbernel^mcn, wciui bic gonje, in ben pdpftlidjen Sullen bcr ^volge^eit niit foldjcm 9iad;brucf ak 33ciueiG ber 9led)t(id)feit be§ Ser- fdjrens bctonte, ilbergabe ber ^erfoncn unb, luenigftcnQ 5um 2ei(, oud) ber ©liter ber S^enipler lebiglic^ ein Sdjeinnianouer btieb. 9Ba§ bie ^erfonen ber 2:^empler betrifft, fo feljlte es bein ^'apft ja fdjon an Sofafcn raie an Seuten 5U itjrer 53cn)ad)ung unb 33cuiQtjrung. Uni fo leidjter fonnten fid; bie i^ertrauenSnianncr bcS ^^^apftefv in .Henntnis ber 2i>il{en§= meiuung il^re§ 3)Mfter§, bamit jufrieben gebcn, roenu iijneu nur iiber boo fonfiSjierte ^Vrmogen be§ CrbcnS ©arantie fiir abgefonbertc ■iNcrmnitung gegebcn wurbe, bie ^^^erfoncn einfadj in ben bicljerigen ^dnbcn ber fonig= lid;en 33eamten ju laffen, mas aud) baiui nid;t anber§ luurbc, ahi Der ilarbinalbifdjof ^^eter uon ^^soldftrina am 13. 3"ti 1308 feierlidj niit bcr Dberauffidjt iiber bie gcfangenen S^enipler betraut nnirbe. ^Ijatfdd)(id) blieben bicfclben in ben ^dnben ber foniglidjcn Seute, iiber meldjc aU Dberauffcf)er ber ^ropft oon ^^oitiers, ^^"fjilipp be 2.ui(jct, unb bcr 9iitler ^otjann be 3tiiiii?iff^ fnngierten. ©0 fam c§, bafj bic innljorc iiber ben ganjen ilUntcr 1307 anf 1308 ungcniert iijrcn gortgang imljuicn unb trofebem HlemeuS V. fdjon am 1. T^y) 1307 in einem roeitcren 33rief ^) ^Ijilipp gu beloben raagt, bajs er bie ganje 2(ngc(cgcnbeit nid)t jur ^>erminberung ber ?vrei()eit ber llirc^c, fonbern (cbiglidj auS (Sifcr um bie Gijrc ©ottcd, bie ©rtjofiung beS fati)olifd)cn WiaubcuQ unb au§ ^Inu'cljrung fiir bie '^^erfon be§ ^apfteS unternommen Ijabe: inbem er nur fiir bas cine Sorge trdgt, fid; uom i^onige be^eugen ju Ittffcn, baf^ ba§ (eben nom iKinig auGgcfprcngte) ©erud;t, monad; ber -^'apft bem Miinigc uon 3tnfang an bie ganje 2lnge(egen(;eit jur (Srtebigung iibcrlaffcii i;abe, bco tbatf(id)Iid;cn ©runbeo entbel;re. '^iefe 9Iuffaffung bccifcrtc fid; ^^^i;ilipp untcr bem 24. Tej.'; 1307 ju beftdtigcn, inbcm cr fcicrlid; crfldrte, ha^i cr nid;t bic 3lbfid;t gc(;abt ()abe, ben '){cd;tcn ber *r\ird)e ju naf;e ju treten, nod; il;r (iigentum anjutaften, nie'ot;aIb er aud; bie Templcr ben beibcn 5!arbind(cn aiiftanbGloS iibcrlaffcn unb (Sorge gctragen l)abc, baf] bic 'inn-Rialtuug il;rcG 'l^ermogeno abgctrcnnt uon bem bcr iU'one gcfii(;rt lucrbc. (Sd;on uor()cr, nod; el)c bas Ser(;or uon ^^'ari'j 5u (i:nbe ging. ») Rev. X, p. 335. — ') D^iAt am 30. TiOi\, ivie 2ca (I, 278) fdivci(>t. — =') a\if. II, 112 f. - ■•) 33ar. II, 113 f. — ^53 — Tjatte il(cincn§ V. ficTj 311 bciii ©cT)ritt (jcrtietGcraffen, ber am lucifteii k; raeift, luie wenig es iljin urn bicfc 3*^it iiocl) ciiifiel, ^l^Uipps 3lbficl)tcu ernftlid; burdjfreiiseii gu luottcn, nne er Dielmel)r, trolj jenes erft gur ©djau gctraijeiien 3ot:ite§, burcT)auS barauf au§ mar, tf)atfddj(id) tm ©in!(aug mit bcm ()i(ipp unb fvlemeiis ftafft"). 9(IIem nad; muB fie im ^ammv ober j^ebruar 1308 ergangen fein. (ilienfo finb wir bariiber, inorin ber eigenttidjc ©rnnb biefer iiberrQfd)enben 8d)iuenfung lag, anf 9JiutnmBungen angeiuiefen. er(jaftung ber Tempter uerlegt unb mit bem 33rief com 27. D!tober fombiniert. 'Jiur fteljt teiber in bicfem 33rief, niie ^^U-ulji mit 9ied)t bemerff'), bauon fein !:!i>ort. >\\mx miirbe foldjcr 3eitpunft fiir eine berartige lln'rfiigung fdjon luegen ber pdpftiidjen ©m- porung iiber bie ©igeimmd^tigfeit ^Ntjilipps einem uon .'^nufe au§ am ') «a(. II, 110 f., cf. 8d:)ottm. I, G54. — «) Ob biefe Siicfc aiif aOficbtlidje Unterbviidiing juviidiufiir^ren ift, uio^u tefaimtlicl; ^alu^e and) fonft bci ©c()riftftii(.fen, bie fiiv baS frangofifdje J?oiii(^tuiii jii lucniii c()vein)pt( tuaveii, fid) rjcvbciiiclaffeii ()ai? — ^) Ofiilio., p. 155 ?(uiii. 23 — 354 — mciftcii cinlciidjtcii. 3l(icr lucbcr pa^t ha^n bic fdjoii in jciicm 33ricf on; (^cbeutcte unb iiiit bcr '^nlk „Pastoralis praeeminentiae" feftfteljenbe Iialbic]e 33efdnft{t3ung be§ '^^Qpftes, nod) bic fdjoit uorljiii fonftatierte lljaU fadje, bafj bis 511m 3lnfang (fidjer nod) im ^aiutar) bc§ Sal;res 1808 bie ^nquifitiouSucrljore imgcftort \l)xcn gortgaiuj naljincn. ^a§ 9^idjticje trifft Ijicr uiQ()rfd)einlid; £eo^), mcmi er bcii ©runb in 33eforgiu[fen be§ ^sapfteo Ijiiifidjtiidj bes Sdjidfals bcr Drbcn§(]utcr ucrmiitct: „$8icIIcid)t fanb er, bafe ^fjitipp feine ^^eriprcdjiuujeu Ijinfic^tlidj bcr STcmplerbefi^uiuieii nidit §11 erfiiHen auf bem SBege mar unb ba§ eine 3]erfid;eruiig iibcr i(;re ^ontrolle notioenbitg raar." ^a§ wiirbe gang 511 bcni fonftigcii (Eljaraftcr 5l(emcn§ V. ftimmen. ^n jebciii ^att: fo mertuoH itns biefe ^scrfiigung fdjoii baburdj ift, ba^ ber ^apft barin nidjt b(o^ oiifs neue iibcr bie ^^(i)^(idjfeit ber ^erljoftung Hagt, fonberii audj feiii STii^traucii gegeiiiiber ben i(jm Dorgelcgten biefjcrigcn 3>erfjoren befcinit, bic cf)cr gecigiict feicii, Uuglaubeu aU ©fauben 311 crrcgen'-) — in mcrfunirbigcm ilBibcriprud; niit ben 3]erfidjcrnngen feiner ^uHe „Pastoralis praeeminentiae": — fo !am fie bod; 3 u f p d t unb biente fo nur ha^n, ^Ijilipp in nnbefdjreib- ti($e 9But ju rerfe^en, eine 3But, bie un§ bod) jeigt, luie rid^tig ba5 Wiiitd war, incnn e§ jur red^ten Bi^it geiudf;lt worbcn unirc. So abcr fe|te fid) illemenS V. nor aller 2Be(t in ^iberfprud) niit fid; fclbcr unb gab ^^tjilipp ba§ 9?cd}t, fid) nid)t blofj ju drgcrn, fonbcrn and) ben '-]>apft fc(bft in cin gefnfjrlid)e§ Sidjt ju riidcn, ba§ cincS 35cgiinftigcr§ bcr i^e^erei ; uni fo gcfdljvlidjcr, ba ber Sli)nig gugleid) gcgen i(;n bie ^^'riKatcn ausfpielen fonnte, bie er mit jencr Slserfiignng aufs fd;inerfte gcfrdnft l)ahc. 3l'a§ ben foniglidjcn 3ofn am niciftcn oeranlafetc, ucrrdt bic im gleidjen ih-ief fid) finbcnbc 'i^cmcrhtng, „cr (jabc bic Xcmplcr mit neuen ^offnnngen crfiidt unb fie fcicn baran, if; re C^jeftdnb niffc 3uriid= 3unef;men'', fo bcfonbcrs i^ugo be ^^n^raub, bcr mit ben .'ixarbiimf; abgcorbncten ju fpcifcn bic (Sfjrc Ijattc''). S^a§ jcigt, loic uicitrcid)cnb and; in biefem ©tabium nod; be$ ^^'apftes 2Bif(cn§crf(drung mar unb luic baG ganje bi^berige ©rgcbnis auf ber ^nquifitionogcumlt baficrtc, mit beren Stuftjebnng bie ganse unbciv bafi ^^fjitipp affc ."pcbcl in ^^eiueguiig feljtc, um aiif bcm cingcfdjfacjeiicii '-Kcgc uonudrts 311 foiumen. ^in^ci'^jft ucr[itc()tc cr, mit feiner eigencn ©eridit^barfeit ba§ S^ei gu erreii^en. ^0511 foUte bic Unit) erf i tat biircl) eine (Sr!(drung iidcr bic ,^0111= pctciij bcrfclben bicuen. 3lbcr bie ttjcologifdje ^afiiltdt eriuibcrtc am 25. SDidrj 1308, ba§ fie itic^t f;e(feu fonne: bie Sempler feieii SMioiofeii unb aU foldje von bcr mcltlidjeu @crid)t§bar!eit cycmt; ba§ ciii^igc @u; fcnntni§, ba§ bcm meltlidjcit ®erid)t^j(jof itber ^tirefie juftefje, fei auf (Bv- fudjcn bcr 5lird)c, nad)bcm bicfc ciiieit ^circtifer il^m iibcrlaffeii (jabc; im ^alle ber 9tot fonne bic meltlidjc C^iemalt eincn ^drctif'er uerl;aftcn, abcr cinjig in bcr 3lbfid)t, ifjn bcm !ird)Udjcn Wcridjt^liof jn iibcrantiDortcn; unb fdj(ic§nd) nuiffc bcr tcmptcrifdjc 33cfili fiir ben S^^'^'^t 5u bcm cr bem Drben iibenjeben raorben fei, bcfjaltcn mcrbcn^). Sel^tereS ift luieber ein bcntlidjcr ^IBinf, um mas e§ fid) bei bem gonjcn S^onftift uornc(jm(idj fjanbcttc: baf] ^Ijilipp had)k, and) Ijier benfclbcn 9iul^cn ju ,^ic()cn, mic fonft yon ben ocrurtcilten cifc in 3(ufrcgung verfctit mnrbe unb in ben ©cneralftdnbcn ein ebenfo impo= nierenbes, aU burd)au§ t)om iBnige abt)dngige§ unb fd)on im Strcit mit ^^onifa,^iu§ VIIT. crprobtC'o Drgan bc5 ^lationalmifTcnS bcfaf;. So fanb, imct) cincr iioranCu]c()cnbcn ^uitabclnocrfammlung in 9}(c(un, bic 9tationa(ocrf ammtnng in "3:^0 urd nad) ctlid^er i>erfd)icbnng ") im Wu\\ 1308 ftatt, um mit bcm ilonige „de facto Tcmplarionim" gn beraten. ^wax ucrfagte nid)t blofs bcr mit ben Tcmplern in i)iclfad)cn ') Tiad) 2ca III, p. 280. 3)a6 ©atiim nad) Sitpm), ber biu^ T'ofiimciit i^c= icf^cii r)at, 1). Tfx — -) Not. ct extr. XX, 2, 175 ff. — ') Urfpviin^jlid) f^attc [ic ■^UhUpp |d)oii auf ben 15. 5rpvil cintenifcn. — 350 - SBesicfjiinncn ftorjcnbc 5IbeI, fonbcrn aiicTj bic, in fo[d)cm Strcit sunfcTicu Rb]\\(\ itnb ^'apft luegcu ifjvc§ ©inbliifs in bic 9{ecl)t§(age boppelt bcbcnf=: liclje, ©eiftlidjfeit in foid;em ©rabe, baf3 ber ^onicj fid^ ju bem SBefeljl iieranraf3t faf), baf] bie bem D^cii^^tan feriibleibenbeii ^M'ttlaten bie Soften ber babei crfd)cinenben 511 tragcii Ijdtteii. Sod) erfc^ieii bofiir ber britte ©tanb, bie 9>ertreter ber .^omniiinen, urn fo ga()(reid)er, unb ging bie gauge, iinnierljiu itnponierenbe ^^^rfanimliing urn fo wittiger oitf bie 35orfd)(age be§ ivonigs cin. ©0 mit bem ^^reftige ber Sf^ation !)tnter [i(^ fefjrte ^^f)ilipp yon ^our§ ®ube 9)1 a i 511 Siemens nad) ^oitierg giiriid, in Si3e; gteitung einer ftarfen SSertretung, bie feine SBriiber, feine ©ofjne unb feinc S^cite einfd)(of3. :?ang unb eruft nmreu bie 3?err;QubIungen iiber bicfe 2tn= gelegenfjeit ^), ba ^^()i(ipp burd; feinen 2Bortfii()rer aBiKjehn uou 5plafian barauf brang, baB bie S^empler fd)ulbig befunbeu worbcn feien unb un= mittelbare 93eftrafung folgen folle ; i!(emen§ feine 33efdjincrben uncberfjoUe, bafj eine 9(ngclegenfjeit uon fo(d)er ©riifnv bie ausfdjlief^lidj bem I). Stuljt angcljorte, ofjiie feine Snitiatiue uoriunrt'S gefii()rt lucrben foflte. Gine llorporation gleidj bem ^emplerorben fiatte mndjtige ^reunbe burdj gang ©uropa, bereu Ginffufj bei ber 5lurie grof? war, unb bie pdpftlidje ^Iscr^ (egenljeit nmr umnnigfaltig , je nadjbem bie cine ober auberc Seite iiber; TOog ; aber .^ilemens fjattc fid) unimberruflid) im 5(ngefid)t 0011 gang ©uropa burd) bie 33ulle com 22. D^ouemder prei^gegcben, unb es war in SCirf; lid)feit bIof3 eine S^rage ber ^dt, wann er bie orbcr: grunb riidten unb iijn, ba biefe of)nc be§ ''^sapftea Unterftu^ung feine 2(u§fid)t auf J)?eatifierung batten, jur Crnndfjigung feiner 5(nfpriid)e unb 3U mog(id)ftem (i'ntgegenfonunen gegen 5l(emen? (SSeviidjt itbev ben buvd) ben .^toni;] uereitcltcn ^■fnrf}t»evfud) be^^ ^^apftevi \\n9 ^^HMtievxi, and) uieiin umv e^ nur aU leerev* @criicf)t nef;mcn, ben aUjieiucinen (finbrucf uncbcv. — ^) 3n bev .C-)auptfad}e nad) Sea III, p. 280 f., ber t)iev am, fiir^eflcn unb treffenbfteu bic (Situation lXMebei"j]iett. — 357 — 3Serein6anino 511 ftanbe ju bringen, fiir it)eld;e ^tenieus fid; buret; ein eigcnes 'i^crljor mit eiiier Sdijaljt uon Sl^emplern, bns in ^oitierfi i)orge= noinmeii lourbe imb ben nottgcn 33emeis i(;rer ©djulb liefertc, bie foi-= lueffe ©runblnge gur 33egninbung feineS nbcrnidigen Unifc^iuungS oerfdjaffte. >Der ^nljalt biefcr 3>crein(iarung mar, a(Hje[e(;en uon ber ^or= malitdt, bal^ bie tempter bem ^^^npfte auSgeliefert, aber in feinem dlamm von beiu Miinig in 9]ern)al;riing geljaften luerben foHten: ^ortfe^ung ber ^erI)ore biirc^ bie S3ifdj5fe in ifjren nerfdjiebenen ©ioccfen unb §iuar, auf fpejieUcS unb ernftlidjcs (Srfudjen be§ 5lonig§, unter S3ei; jietjung ber Suiuifitoren — ^()ilipp iDufste biefe ju fd;%n — : 9}iolai) unb bie ©roJBiciirbentrnger, foiueit fie in ^^^(jitipps ^dube gefatlen luaren, bie Grof^prd^ieptoren bee Drients, ber 9iornianbie, uon ^^^oitou unb ber ''^U-ouence follten bem pdpftHdjeu Itrtcilsfprnd; yorbeljalten, bie SBefit',- tiimer be§ DrbenS in bie .'C'dnbe uon burd; ben ^apft unb bie ^ifdjofe ernaniiten ^ommiffiiren gefcgt luerben (benen ber ilonig insgefjeini uon feinen eigenen 2lgenten beigab?). 3lber ju beflagen umr er barin, baf3 er unterfd;reiben inuBte, baf^ biefe ©iiter fiir ha^ \). Sanb oeriuertet u)er= ben follten. Sa§ Sdjidfal be§ OrbenS q(§ ^nftitntion luurbe einem ah geuieinen ."Ronjil uorbeljalten, bas auf D!tober lolO berufen luerben follte. ,,^er ^arbinal uon ^ntldftrina luurbe al6 pdpftlidjcr Sertreter jur llber- luadjung ber ^^H'rfoneu ber ^empler ernannt — eine ^^flidjt, ber er fid; fd)leunigft uutergog hnvd) Ubertragung berfetben auf ben J^iinig unter ber Sebingung, baf? fie ber Slirc^e gur 3Serfiiguug ge(;a(ten luerben foKtcn. £(emen5 uoHenbete feiuen 3(nteit an bem ^anbel burd; 3tufl;ebung ber (SuSpenfion iiber bie Simtifitoi-'*^" unb 33ifd;ofe uom 5. ^uli 1308 unb 9rHeber(;erftcIIung ifirer ©erid;t§bar!eit in ber Bad)^. ^n gleic^^er 3*^it luurbe jcbem ber 33ifd;ofc in granfreid; bie SEeifung §ugcfanbt, fid; feibft 2 ^atl;ebral=^anonifer, 2 ^ranjisfaner unb 2 S)ominifaner gusugefelien unb mit ben 'iserljorcu gegen bie einselnen tempter il;rer Siocefen uor- 5ugel)en, unter .Bii^i^ffitiifl fO'i Suquifitoren gur ^eitnar;me auf beren 2Bunfd), aber o\)m gegen ben Drben aid gan§en uorjugetien. ;3^bernmnn luurbe jur Sl>erl;aftung ber Xempler unb i(;rer i?lu§lieferung an bie ^^ifd;ofe ober 3i'''Hi'fiii-iren bei iStrafe ber ($rfonununifation aufgeforbert unb '^U;i= lipp befal;l feinen llutcrtl;anen, ben pdpftlid;en Seputierten alles (Sigentum be§ Drbens, iuir!Iid;es unb perfonnd;e§, juriidjugeben" ^). 9Bif(;eIm uon Pafian aber, ber ^^(;ilipp^ .V^auptmerfjeug hd biefen SlNerf;anbIungen ge= roefen luar, erl;ielt cinen befonberen ^^]eiuei§ uon iltemen^' ©unft burd; 33reue§ uom 5. 2lug. 1308: bod; luieber ein berebtes ,3^H0"'^ bafiir, luoriiber ber eigentlid^e ©treit angegangen unb iua§ bem ^apft bie .^aupt- •) aSiebev luic^ Sea III, 282, \vk in bcv .pauptiacf)c btefcv ^jaiiic ^ibfcf^uitt. — 358 — fadjc war: iuciU(jor bcr Drbcn feI6er als jciu Ojut. S)eim in ber .'Qaupt^ fncljc (jipfclt jcne 3((nuadjuiu3 in nicljts anbercm, als baf3 ber ^^apft bie ^erfonen ber "J^enipler prciggiebt, uni bie ©liter be§ Drben>3 uoni Sloniije Ijeranssudcfonnnen. lUnigcns nmr and) bie§ wieber, luenigfteny jnm 3^eit, nnr ©cljcin. ^enn, wie Sea lueiter niit dkd)t bemerft: „Cbi]Ici($ Jl[cnien§ in fcinen 33n(Ien ©nropa erf (arte, baf, ^()ilipp jeine Uneiijenniiljigfeit an ben sTag getegt Ifiabe bnrdj Dtiicfgabe allc§ templerifd)en Sigentnni!?, fo mar bas bodj eine ^ftrafe, bie einen gutcn 5teil ber fnnbigen ^Iserteibiijer anf beiben ©eitcn ladjcn nmdjte. (S§ ift nidjt ber 9}tii(jc niert, bie Slngelegen^ Ijeit in itjren ©ingelnljeiten jn uerfotgen, aber luir incrbcn feljen, luie am (Snbe ^'fjitipp 3i'9 i"ii 3i'9 f^i"*^ partner bei biefeni ©pie( fiber ba^ £}i)x Ijieb unb bie 5!ontroUe, bie er fdjeinbar faljren lie^, jnriid'beljielt." llbriijens forgte andj Jllemens nad; Slrciften bafiir, bafj er felber bei biefeni ^anbel nidjt gar gn furs wegfani. 9tidjt blof3 iinirben 6 ^n- ratoren in ^ranfreid) beftinunt, iim nad) beni ©igentuni fitr ben I). Stnbt 5n fefjcn, benen huvd) 33reue yom 5. 3a"- 1309^) T>idten uon 40 ^^arifer elt 5U uerfdjteiern. ®aniit aber mar ber 9(usgang bes ^rogeffes enbgliltig entfdjieben. ') Reg. Clem. IV, p. 439. — 2) Reg. Clem. V, p. 56. — ^) 3u bvu^fclbc .^uipitcl, 53cvetd)eviing ber ^urtc id bte[cm 51nla9, gel^ovt and) tvol;! bie fd)ou »ov(;ev iiutev bem 21. Sej. 1307 bem ^otjaunitcrovbcu bitvcf) ^lapftlidic 9}uiib[d)vciBcn biivd) gans ©uvopa cvteiUe 3i'fti'ii»"nig beS piipfttic^eu ©dnitu'S unter 33cftatii3itiK-| aUn U)Xix ^sviin(cs3icu unb gi'^if^eitc"- OffcuBar \i\\x, wk Sea III, p. 278 bemcvft, bie angciiicine (frioavtimg, bafj bie .r"^Lifpitv\litev ba^ ©diidfal if;rev Siioafcit tciteu unirben, unb LMelfad) 9ieignng »ovr)anbeu, iiScr [ie r)erjufaUcn. 5^aj5 fie beii beSfjalb cr6etencu ^\ipftlid)cn ©d)u(3 nid}t foftenloiS cr(}ielten, tebarf feinev 6cfonbereu Bcrfid}entng. 3iuntc |iljrtfe ko |)ro^el[fo: lllcUfrfiiljrung ^fsfflbcn. Die Bidccfan- imtrifudjunijfiu ^loiticrs ml^ Cljinou. ©ciiic iiiutmftofjlicljc 9icdjt§gnmblQgc erfjicU biefes Dicfultat biivcl; bie auf (^irinib bcr 3Sereinbariiiig ooii -^oitiers faiiftiouicrteit ^iocefait^ 11 11 1 c r f u d) u n cj e n. ^ic[e fiub and) n a 6.) jcncr , ba§ ©rgebnis in 3tii§; ft(^t iiefjuienbeii iinb bamit fid;ernbeii '^crciiibarung mit ^^(^iHpp uoii uiel grbf?crem 93clang, aU man itjnen oft juedaiint tjat, fdjoii babiivd), ba§ fie 1. ha^j 33en)eis material beikingen, ha^ nad) ber 3lnfd)auuiu3 ber 3eit notiij luib giiltig war; 2. ha^ fie iiber bie ^ erf on en ber Drben§= angefjorigeii entfdjeibeii, luomit sufannnenfjangt, baf3 fie 3. in ber .^aupt^ fad;e audj bie 2lu§fagen ber Gin 5 e In en unb bamit ba§ llrteil iiber ben Drben enbgiiltig beftimmt Ijaben. ^n bie 9teif)e biefer Siocefanunterfud;ungen geljort and), fdjon roegen be§ erften G3efidjt§pnn!t§, bas bereits im uorigen i^apitel ernuiljnte 3?erl)or uon '*^^oi tiers, ^wax figuriert biefes 33er{)or in ben pdpft-- lidjen ©d)reiben, weld)e bie Sln'reinbarnng mit ^^Ijitipp wiebergeben, ober fid) anf biefe bejietjen, fo ganj bcfonbers nadjbriidHd) in ber 33nfle „F{i- ciens misericordiam" uom 12. 2lugnft 1308, allemal aU (5)runb(age nnb entfdjcibenbcr ^aftor jener -l^ereinbarung, inbem fid) K(emen§ V, namentlid) anf biefer i>erl)or fiir feinen nnnmef;rigen ©lanben an bie ©(^nlb ber 2:'empler beruft: fei bod; chcn bnrd; biefes fein bisfjeriges 3J?iBtranen in bie JBafjrljeit nnb 9^ed)tSgiUtigfeit bcr yon ''-pijilipp ifjm uorgebaltcnen Weftdnbniffe befeitigt morben, inbcm er bnrd; eigene, in ©enieiiifdjaft mit ben i\arbindlen oorgenommene forgfditige Unterfnd;ung bie fd;iuerii)iegenbften ^emeife uon ber Sdjnlb be§ Drbens er()atten Ijahc. SnbeS ift, luie luir uiieber[)olt jn erfldren Ijatten, auf folc^e 33er)auptungen ') ') ?fiid[) ©d)ettmu(Icv, bcr bod^ iiberall £teincu6 V. meiilid}ft ju ved}tfcvtioicn iudtjt, mil); „vcn (nev at> cine Untcvovbiiuitg ber aBal^r{)eit imter bie 3^^'^cfni^^6'9f'^it ber 3liiftaffuiui iiitb bie JRiidfidjtnal^mc auf poUtifd^e 23err;attiiiffc aniiet;mcn". (Sd)ott; miiUev I, 185. — 3G0 — von 5lIeiHciuj ^iiHcn ki bercii fortgefclitem ©elbftunberi'prudj fciii lueitereS ©cnncljt jit Iccjcu. 3u ^^lUrtlidjfeit ift iene^j '^crljor yiodncljv ciii ^cugnis fiir bic fdjoii gcfdjcljeiie ober fcftftcljcnbe aU eiu %attov iiiib eiiic Urfadjc bcr nodj aii§fte()euben 5lsereinbarung. tibcrblirfeii luir bie Uinftiinbe, luiter bcnen, unb bic 2lrt luib 9Beife, wie bicfcs -Iserljor ijicr ftattfanb, fo miiffen roir fagen, ba^ e§ fid; nur urn eine ©djeiiuinter= fud)ung Ijanbeln fann. S)a§ ©rgebuis war oorfier auSgemadjt. S)en SewetS liefcrt eine nd^ere 33etrad)tiing, luie fie burdj SdjottiuiillevS ^Processus Pictaviensis" minmeljr ennocjlidjt ift^). Sdjon ba^ bie bem ^^apft Dorgefiifjrten ^empler baju befonber^ a us (3 clef en luaren, Iaf3t ifjren 3lu§fQgen fein atI§uc]rof5C6 3.^ertranen entgegenbringen. (Ss wax \a ber ilonig, bcr fie bem ^nipft uorfiibrcn unb fomit and; bie Slu^raaljt treffen Iie§, unb luir fonnen wm geniigcnb Dorftelfen, uuis fiir ©ubjefte feine S3eamten, and; oljue au§briicf(id;e 2lnwcifuiig uon if;in, an ber e§ fdjracrlid) gefcljit l)aim\ mirb, ausjulefcn ©orgc trugen unb mit weld; en 33iittctn fie fid) niijglidjftc ©arantien bafiir ju oerfdjnffen fudjten, uni uon ben ©efangenen feinerlei ^cmentic- rung unb baniit ®isfrebitierung uor bem 5lonig befiird;ten ju miiffen. ^icfe ^krmutung luirb burd) eine ^sriifung ber urfunblid; oorncgcnben 33 (unter 72) QcwQcn yoHauf bcftcitigt. dla^ ©djottmiiKer^) fe^en fid; biefclbcn au§ 3 ©ruppen §ufammen: „a) a\\§i fc^on friifier bem Drbcn abtriinnig gouiorbenen; b) foldjen SBriibcrn, lucldje entroeber fdjon uorljer ntit bem Drbcn unjufriebcn gewefen luarcn unb bcim ©intritt ber ltata= ftropijc burd) SSerfprec^ung obcr Stnbrol^ung prterer 9)ta§regeln (eic^t gu bcmcgcn iimren, t)icKeid)t and) burd) (eid)terc ^oltern erft bcmegt unirbcn, berartig gegen iien Drben ju 5eugcn, niie es bem Slonig eriuiinf d)t mar, imb c) fo{d)cn ^cmplern, bie erft burc^ fd^mere unb n)ieber()oIte 2}iartc= rung, foruie uor alicm burd^ bie auf bie Sdnge ber S^it nic^t ju ertra= genbc Gntbcl)rung ausrcid)cnber 9ial)rung§mittel unb ©nt3iel)ung aud) ber al(ergcuio[)nlid)ftcn Scben$bequcmlid)fcit ju Slusfagen bemogen morben warcn." ^nbcm wir auf bie jmeite Slategorie (b), bie mit if)rer unfiarcn 3ufammcnmcngung Dcrfd)iebcncr @efid)t§punfte el)er ©d)uncrigfcitcn fd)afft, a(S bcfeitigt, ^iserjicl)! (ciftcn, untcrfd)cibcn mir cinfad) fo(d)e, bie au5 moralifd)cn ©riinbcn fcincn ilrcbit ucrbicncn, b. I). d)arafterIofe ©ubjefte, unb 2. foId)e, bei ii)e(d)en luir bie Grfidrung in pf)i)f if d)en 3ioang§mitteIn finben, furj gcfagt, ber goiter, ^n bie erftere .^Tate= gorie, ber ^iSubjcftc", ge()orcn yor allem eine 9ieii)e ber im erften ^ro^ *) injl. (3d)ottm. 11, 1-72. Tex Snl^alt biefeS „Processus" ift in bcv 'IabeHcn= icil)c B (VII imb VIII) jufiimmcui^cfleUt. — ^) ©c[)ottm. I, 266. — 361 — tofoK') Cieimimteii unb biirc^ beii £arbiiia(pricftcr ^^k'rciujar isertjorten, fo g(eid) 9tr. 1"), 2-'), 3^, 4'') unb 6''j; baim micber bcv Stnfdiujer ber 2. didi)c (ber biircl; bie ^^arbiimlbiafonen :^niibulp(j unb ^. be ©otonna SSerljorten) Ta. J3, ber raieberl^olt als ^auptbenungiant feines DrbenS fidj entlnruenbe ^'riefter ;3ol)anne§ be ^^oHiac 0, au^erbcm au§ biefer dkii)t and) nod) 3tr. 17^) unb 18^'). ®a§ 3. ^rotofoll, Slobey y, bn§ 9\efultat be§ ^arbiuafpriefters ©tepfjon (be ©uifp), unifa^t, mel^r nod) afs bie ^lueite Stbteilung, befonbers foId)e, bie burdj bic goiter mitrbe (jemorbcn [inb. ©aljin [tub ju red)nen nidjt b(of3 foldje, uou benen fridjer cicjent(id)e A^olterunt] auGbriidHdj bejeugt wirb, fo dlx. 12, 15, 19, 21, 27 % 31 ^'') unb 33 ^"), unter mM)m kfonbers 9Jr. 19 unb 21 benierfenSiDcrt finb, jener, lueil er mefjrfadj unb unter Oefonbers uniinir- bicjen Uniftnnben, biefer, lucit er (ie[onber§ ftar! („fortiter") gefoltert roorben ju fein erf (art, unb jmar, in uVerfiuiirbiger llbereinftinuuuno, beibe in (Sarcaffonne^^); fonbern and) biejeni(jen, 6ei benen ifirent eicjenen ©eftdubnis nad) fdjon ber 2(ublid ber j^olter bie geroiinfdjte SBirfung IjQtte: fo 9(r. 20, 23, 26. 9Bie biefer 2lnHid auf fdjiuadje 9iaturen wirft, jetgt befonbers beutli(^ 9Jr. 20, ber S^itterprct^eptor i3on ©encils ') ©iefcv (Sobcj.- ift wobl And) aii6 bicfcm C^Hninb an btc ©|.nl3e bc§ ©aujeii i^k'ftdU, I'o luie 3of}»i""f^ ^£ ^-olliac uid)t mir in 6obcj- B. cm bcv Spi^e pvauj^t, fonbcvu and) 6ci bcm 3ScvIiov im S^enipd in '^^ax'iS con Silt;elm ^'I'^^cvt a(S dvllcv LHn-i]cnonnncu \m\b: be6 it»eiteven cf. bic Sabetlc. — ^) ©iefcr, bcv 9tittcv ^'•'''^f'li'tt^ be ilioutc a(to iiui? 2(ftnrac {an bcv ^IbonvV), alfo © i'tb f vanjo f c, umv offculiar cv= bittcvt baviibcv, bap fcin SSatcv fcin ^cvmogcn bcm Ovbcn iiOcvcjcbcn unb if;n fo gc= j\»nngcn f}attc, Icmplcv jn locvbcn, Bejto. ju BIcibcn (ivivb iuo^( gciDn^t f}abcn, wavnm cv fcincn (£pri3J3ltng f)tcv aufgcl^ofccn ()a5tn iroUte). — ■') 23evid)tct fcfbcv, ha\] cv bci cvftcr ©clcgcuf)cit anS bcm Ovbcn cntf(of;cn fci. — ') 2lnd) bie[cv gcf^ovt nid)t brofj jn bcncn, bic fd)on fviif}cv bcm Orben ben iHiirfen gcfcl^vt flatten, nnv bajj cv vvnf bitten fcincv covncr^mcn gvennbe vci3elvcd)t cntfaffcn toovbcn wax, fonbcvn l^attc and) „i]vati^" i>ov bcv i^snqnifition, bic foId)e i'oiicl ^.n-insipietl aU 3^cnunJiatovcn jn Dcvwcvtcn pflcgtc, [cine 5ln«facieii i]cmad)t. — ^) SUvb nidjt Hojj glcid^ ben fccibcn Povl)crgct;enbcn al& „olim Toniplariiis" tc5cid)nct, fonbcvn and) bnvd) ben im Wai 1^310 wcvbvanntcn 'Pvajcptov 3JJovc(, bcv fcin Otcjcptov i^ciocfcn fcin foil, Siigen gcftvaft. — ^) ?hi(^ biefcv r^eifjt bci bcv iicvcibignng „oliui Tinnplarius". — ') i'lbcv bicfcn, offcnSav cin 6cfon= bevcS g-viid^td)cn, bev fcinc !i5cvu>anbtcn uevgcblid) gebctcn l^attc, \i)n an^ bent Ovbcn, in bcm cv „nie mcl)v fvol^ gcwovbcn fci", jn t()nn, luic iiberfeincn a^nlid^en (Sompagnon, 8) Ta\ 18, cgl. bic 'labclle (B II). — s) ©iefev, obgkid) cv nnv „cUt»aS" gefoUcvt ju fcin bc(;auptct (,,i)arum"). ?,-iiv eincn fold) fc^\vad}cn ^opf, aiic biefcv „agricul;i" fid) aU cinev entpnppt, umv fene^ „p;u-nni" mcf)v ak^ gcm'igcnb. — "^) 3!^icfe beibcn an& bev S^iijccfe 53esiev6, trci?^alb iviv nn« nidit anmbcvn biivfen, baf? bei ir^ncn and) ba3 Csbol luiebev feinc atollc fpklt. — ") Oiatiivlii^, baf5 bavnm and) iton if}nen, «?enigfien« bent eincn untev ibnen, 3h-. 21, baS Jibol gcfcf}cn unn-bcit fein tviH, l)iev aierbred)er U- IjQiibeln fafj, ba§ uon ifjrer yodig eruiiefenen ©djulb lueden muf5te, Idf^t un§ dlv. 30 erfennen. ^^iigen inir l^insu, baf5 fid) 9tr. 5 iinb 7 (dl)n(id) 9ir. 20 iinb 27), jener ber Sibcefe iSegiers^), fpdter, ini ^ebruar 1310"), uor ber pdpftUd)en Koininiffion mit allem ■1iad)brnc! feine ©eftdnbniffe uor bem ') 'ii)avauf trcifi locnijiftcuS bev i8evj]lcid) mit 'Jiv. 32 ^in, mit bcm cv biefclbc Jiiocefe, Galjor^, iinb wchl cind) biefclbc Jtcvfcrl^aft tciltc, bie bci bicfcm fiiv bie maiificlnbc %oUcx aU Cvvlat> sjcnaiiut unvb : ciii C?rfa(3, ber ivof;! and) bei 9tr. 22 511 bcm „uid)t s^efoltert" ju cvgaitjcu ift. — 2) cf. cov^iii mv. 2(3. — ') dh. 5, bcv ©rfjaf^ivte 2SiU belm be ©aiicto ©iippteto, unvb loobl and) au>5 biefein (''H-unb (ane an^ bcm alliicmcincrcii, nactttjcv obcii im lejt aiii-\cfiiln"teii) voi bev ^lapftlicticu ilommiffion, lUMi bcv cv am 11. 'illpvil 1310 bcvcitS Divcibiijt ivovbeu umv, iud)t locitev «cvf;6vt. — ■*) 'rat)cv unebcv „3boIaiiI)etev" = 9h-. 31 iiiib 33. — ^) Wdd}. I, 70. — 363 — ^opft fiir erfogen, ina§ er, forocit mir crfenncn foiinen, im 9JJai 1310 init belli (Scljcitcrfjnufeii hil^k. ©oiuit ftinnnt cr lucljt Hof? mit bcm 5undcl)ft iiaci; ifjiii uerljortcii 9iittcr Stbemar be ©pnrres, ber gleid) ifjiu fpnter bie Ijiefigcu ©eftciubniffe fiir cr(ogen erfldrt itnb lualjrfdjeinlid) baS; felbe .^os bafiir erfitten l)at (mir baf? er fiir fein ©eftdnbnis vox beiii itarbiiml nodj baju bie ^oltcv, bie er in ^ouloiife erlitten, als ©rfldrungf^^ (jrunb g,kU), fonbern and) mit bem 190. 3*^ii9^'^ ^^or ber pdpftUd;eu 5?ommiffion'), 9(nbe(iert be In ^^'orte, iidereiii. ®iefer eiiier ber iibrigeii 39 Bi'iiLU'ii ui-^" ^^mitiers, bereii ^srotofoffe luir nid)t mefjr befil^en, leuguet bort fdmttidje Sdifiagepunfte, bittet aber meiiieiib iiiii ©djomuuj feiiieS SebenS, „u)ei( feiiie StiiCifage vox bem geiftlidjcii ©eridjt in ^soitiers, in gofcje ber eviitteneu ^- otter, nuberS gefaiitet tjabe". ^er ilnul biefes 33efeimtiuf[eS beftetjt nidjt btofj bavin, baf3 efi nns, jufanimen mit ben dtjniid) lautenben anberen dlx. 11 unb 12, erfaiibt, bie 3Serfid)erungen alter biefer ^rotofolte iiber bie pnre ^^reiroiltigfeit" :c. ber tjier gemadj- ten ©eftdnbniffe auf it;ren uiatjren SBert, ndmtidj 9intt, gu rebnjieren, fonbern nns ein lueitereS 9{edjt cjiebt, alte biefe 3eii9niffe, nidjt blof5 jene 39, beren ^srotofode oerfdnounben finb, fonbern fdmtlid)e 72, nnter biefem ©efid}tc4ntnft, ndmtid) einfad} als ertoijen, ats ^^robufte bes 3i^^'i'U1Q ober ber (Sljarafterlofigfeit, anjufetjen. ®aranf fiitjrt nid)t btof5 bie 9lnali)fe biefer fdmttid)en protofollarifd; oorliegenben 33, ber nod) au5= ftetjenben 5 ') fanm meniger beuttid) ats ber bisljer betradjteten 28, ^t-'ng- >) mid). IT, 178, cf. ,'Qamn. p. 278. iDa^ ikrf)ov faiib im 2(pri( 1311 ftatt. — '^] ©cf)aucii wiv 11116 biefc 5 lvcnij]ficu§ aiiiiicvfiiiii-(6iuciic nocf) iuif;er an — c§ fiub bie 3(itmincvii 8, 9, 10, 24, 25 — fo \riibcv[V'vid)t 5iinacl)ft 25 fciiicv eigciicii 2hi6= fagc, bie cv ciit [)albc6 ^at^v fvii^er, im Oft. 1307, in ^]?aris s]Ciiiad)t (f. Wirf). II, 298 f.). 3(uf bicfc aiscifc i3CUMiiiit md) fcinc SScf^aiiptitUj], ha]] cv „uic qc[oItctt" luorbcii fci, il}rc iial)cliegcubc (''"■iHaniiu]; offcntviv Wax cr ciiicv won bcncii, bie fo fd)ncU aU mocjiirf) i^cftanbcn, luaS man \>i^n itjiicn f^abcii iwolltc, lva§ Ci3 and) fein inoc(}tc. ©iivfte bal;ev ancl) ben „©ubicften" fcei*3Cja(;lt wevbcn, ebeiifo iwie Tix. 24, bcffcn 'HuQ- fasU'it frf)on biivd) ben nm fctnc^^ SffiibcvviifS bev ©cftanbniffc iDillcn fpatcr ttcvbvaniitcn 'l^ra^eptov DJovcl, ber fein ^icjcptor jicluefcn fein foil, unbcrlciit mcrbcn, anfscvbem aicx ficlitlicl) and) auf ^eratn-cbuiui mit 9iv. 25 tHniifjcn. ©old)e i5 crab rcbuiu], iinb jiuar a\& cine paaruu'tfe i) cr ftanbiijn ng, a,d)t buret) baS tSan3C biefer ^^U-otofoUe mit feltener S)cnt[icl)feit t^inburct) {\>a,\. fo befonbcvsJ 9^r. 1 unb 2, 6 unb 7, 10 unb 11, 17 nnb 18, 22 unb 23, 24 unb 25, 26 unb 27, 28 unb 29, 30 nub 32, and) baoi iiodi an>Jftcf)eube 8 unb 9) unb oerrat, baf? bie ^icr liorgefiit^rteu 3*^"!^" »orf}cr meift V^i^^viucife in ifivcu ^'-'Kcn werteilt luarcn. ©anebcn tft nod) befonbevv^ uneber ju bcaditcn, \vk altemal bie an^ o itb f ra n f rcid) berbeiiiofiibvten ebeiifo won ber goiter mebv al6 bie aubcrn ju rcbcn iwiffeu, loie ent|pred)cnb reid)f)a(tigcre (Seflanbniffe, 511= mat in 33ctreff bcS 3*5ol^i, uiad)cu. :?ie^^ jiilt bcfonocr^? and) fiir Oh-. 10, ber cbcnfo bcutlid) mit 9ir. 11 fctne (Sad)c eerabrebet bat, ai^ dh-. 8 mit 9. ric SlnSfaoien biefer beibcu, fomit nod) allcin iibrij^en, lucrbcn, ab>]efeben won biefer i^erabrebuni^ nnter; — 364 — niffe \)m, fonberii bamit ftinimt Qiirf; ber 33efdj(iif5 ber papftlidjcii 5lom- miffion im Wu\i i;UO '), uoii benieiiigen 3'^i'9CH/ bie „i)cr (lomiiiuin papain vel per domiiios cardinales dcputatos" friUjer iiiquiriert luorbeii fcton, jiiiu'idjft absufefjcn. ^il>a§ man ami) ak Urfadjc biefes 23cjd)(u[)c$ aufeljcii luag — bcr .s^^auptcjninb luodjte bao 33cbenfcn fein, biirdj aiibere ^Jiefultate, aU fie von ^^apft iinb IKarbinalen geraoiuioii waren, ober bitrdj bcbcnflidjc ^dicfanicn bcr B'-'i'G^'ii i'lf^er bic 9Irt, luie bicfe (ET(]e(ini[fe gc-- luoinicu luorbeii fcten, mit iencii fjodjftcii Snftttiiocu fclkT in iionflift 311 fomineii — jebenfalls fdjiinmert bie Ubersciigiing ber i^ommiffioii beutlidj biirdj, ba§ 0011 foldjcii ^t'Uflen eiii niQljrIjeit§ind§iges Sengnis fdjiuerlic^ ober mir mif gefnijriidjc ai'eife 311 erlaiujeii fei. go ift biefer 93e[d)(iin in feineni '^all ein riiljnilidjes 3tnujni§, bas bie iloniniiffion iljreni A^crrn nnb a}ieifter ansftefit, fonbern beraeift, bafj bie ^.©orgfalt", mit ber Siemens V. Ijernndj bei biefen ^^erfjoren uonjegangen gu fein befjauptet, fdjon uon feiner eigenen *llonnniffion anf ifjrc ^eife gebeutet inorben ift. i'lbrigenS fann Don ,,forc(fdItiger" Unterfndjnng bei biefem 3>erIjor nac^ nllcni, mas mir baoon befi^en, iiber!)aupt feine D^ebe fein. -Ser biefe ^^^rotofolle bnrdjiieft, mirb oljne uieitcres ifjreni .^oeransgeber ©djott: ntidier beipfiidjten, bafs fie im ©egenteit mit gan3 befonberer Dberffdd)= lic^feit iinb ^(iidjticjfeit abgefa^t finb. G§, wimmelt barin con (S($reib= fefjlern nnb fpradjiidjen ^^erftof^m nfler 3{rt nnb man befommt ben (Sin= brnd, ba^ hie ^anptforge ber ilarbindle mar, mit itjrem ^enfum 3n (S'nbe 3n fonnnen, fo baf3 bie Siotare-) 9)liif)e Ijatten, mit ber 9Jieber- fdjrift ber 3^iiG"itTe na(^3nfommen. Wian fietjt, ba^ bie 3^i'9^" ^¥^ ^hisfacjen luie etiuas ansiuenbicj ©elerntes, erft uon ibren friitjeren 3nQni= fitoren nnb ©efQiujnisindrtern (SiiujetridjterteiS nnb bnnn nod) mit je iljren 3t^I'^>-''J9enoffen in ^oitiers 3]erabrebete§, batjerleiern, nnb bie Slar^ bindle, biefem ©efdjdfts nngemoljnt, fid; wenig nm eine beftimmte Drbnuncj ciuaubev — bcibc finb aiisS bcr 5M6ccfc !i!iinoi'je^ — bind} aiibcve 3c"0"'fft-' aii^ ben '^U-otoFoKcii bev pdpft(id}cii ,«ominiifioii inii |o mcf)r in itjver ©laubtvitrbii^feit cvfduittevt, ic cifriiicr fie fclbcv jold)c .*itontvoUc jit yevi^inbcru fud)cii buid) bie Gvflanni;], baf, ftUe 3'^i'ilfit tci ber ?(iifiuif}mc bis anf cinen ijeftorben feicn (fo ')h: 8) ober, baf^ man if) re TJauien uid)t nictjv wiffc (fo 9ir. 9): bctbcci itbcr()anfjt eiu bclicbtc»J unb cine 3lbfid)t bentlidi oerratcnbeS 'DJianoiun'. iuMdUen \r>ir ooUcnbS, baf3 bicfe beibcn IciUcn S^'igc" il}i'f UnfidKrIicit bei il^rer .^>anptanSfai3c, wn bcr ijcrleu^nnnf^, bnrdj cin „fcl.Mcl er unffc", „fouiel cr i^Ianbc", nod) befonbcv^ offenbaren, fo lucrben and) bicfe i^eugniffc md)x als ;-iciiiiiienb cntfraftet erfd)einen. 28tc oicic ihmi bicfen 33 S^iuy- niffcn Ijciicn foniit cine na[)ere "^.U-iifnng bcftanbcn? .tcineS. ') 'llfid). I, 232. — -') Ober allcnial ber iFiotar, bcnn cS ift re;3ehnapi;i nnr cincr bci bicfen ■-l)crbi5rcn jicnanut, unibrcnb fiir bie '.?(bfd)rift ber beibcn cvftcn %b- teiUnt>]cn nod) &cv 'JJotar i^iifolaniS g*-''^"^^"'" au§ 9}faccratar fun^jicrt. — not) — fumincrii^) obcr iiicnitifteii§ fvol) finb, meim c§ foiiieu mcitercu 5Iiiftnnb gtebt. Hub ift fdjoii bci ben uorlicQenbcit ',V,\ 3oiU]iu|Kn ^-(iicljtigfcit ba§ fieroorftec^enbe 9)ierfnia(, fo muB ba§ ki ben fetjknben 39 in nod) meit {)o^erem @rab sutrcffen. ^icr finb es ja, mdljrenb jene 33 bod; wenig; ften^ 3 2l6teihuujcn bilbeten, bie je oon einem i^arbtnalpriefter, bie niittlcre uon 2 i*varbina(biafonen, t)erIjort iDerben, nur nod; 2 ^aufen, foniit atte= mal 19 — 20, bie je auf einen ber inquiricrenben Slarbiniik, fjier ben ^arbinQl(nfd)of ^eter uon ^saldftrina ^) unb ben ^arbinalprioftcr Xfjoma'S oon ©t. Sabina, foinnien, unb gioar in berf clben 3t'it von 3 (obcr (jijdjftens 4^) S^agen. ^iir bas 9iefultat ftet)t un§ fjier nur jeiu^ cine fpdterc ©rffdrung 5lube&ert§ be la ^sorte jur 3]erfiigung ^) ; aber bicfe geniigt and) unb bcfngt offcnbar alles, tiia§ iiber biefc fcljicnben Slusfagcu inie liber a\k biefe 3cugnif[e oon ^^oitiers jufannnenfaffenb ju fagen ift: ba§ fie fanit un'o fonbers eriogen finb. ?^ertig gebrod;! ift biefc§ (Snfentble uon prdparierten Scut en unb, luie bie ^'rotofoffc jcigcu, fo fonnte e§ nur uon fo(d;en, fdjon ber 3^it ii^'J)/ fertiggebrad)t merben. SltemenS V. fetber fonnte ba§ alleS nid)t ucrborgen bicibcn. 2Beiui barnni er, ber unifjte, luie es bei foldjcn ^nquifitionfiuerfjoren berging unb beffen SBiberiuifte gegen ba§ ganje 3'nquifitionsinftitut wol)l auf biefcS 2i^iffen 5um guten ^ei( guriicfpifiitjren ift, auf eine foldje 3lrt uon SBc= lueisuerfafjren iibcrbaupt cingiug, fo ift ha^^ fdjon 33eiueis genug, ba§ er fid; uorfier niit ^^^()i(ipp uerftdnbigt batte, baf3 er entfd;Ioffen nmr, gfcid; biefeui ©cftdnbniffe ^u er(angen, obcr uie(uief;r, bafj er fid; nur, uut uor ber SBelt bantit operieren §u fonnen, fo(d;e uorutad;en (ie^. ®icfc ©cfinnung iiv(enien§ V. tritt fd;on in ber 5(uSuiaf;l ber betreffenben ^arbindle beuttid; gu Sage, ^sc uidd;tiger bie ^) ©0 J. 2^. ifl aitffatteub (iit ber 'J;al)ef(e fomitcii w'w ha& uid)t tcfoubev^ f;ei\iii^f)cben), ba^ bie giajio luid) ben ^liffcu iiieift Dor ber in'rleiiciuuihi :c. fonniih goljilid) vid)tetcn fid) bie Jfavbiita(e ivcbev nai) ben 123 '?(vtife(n, bie fiinftivi itbevall 311 ©riiube liej^en, nod) nad) bev fi5nii]Iid)cn .^nfli'iif'tion, fonbevii r)ieltcn eine ei^iene — obev ctUKi oon bem X'Cip\'t aniic»uie[ene ? — JReif^enfotgc ein. (Sodte biei3 bavaiif \)m- uieijen, bafi bem '^nipfte loenij^er bie SBcrten^^nnnc} , ttjovan er bod) fdjioevlid) glaiiOte, al'? jene UnfauCu-vfciten a\9 ba^i SBidjtigfte erfd)ieneit? nub bafj IctUeven and) tbatfdd); (id) iner)v Sivt'tid^feit ^u (Mvunbe tail? 3(uffaUenb ift and), baf; ininiev nad) bev tod)nuv tefLMibcvS i\(\x,^i anvb. 'i)J^an fief)l, \oie tuUfis] baci SevftaiibniS tei ben ^pvataten, ivic (eibev and) ben 2;emp(evn fclBft, fiiv beravtige 53eftinimnn()eu ber nrfpviinglidjen aieijet Devtovcu (^ecjanj^en war, n^te man ju biefev ^dt geneigt luar, aCeS nnr nod) wont ©tanbpnnft beS fvaffcften ^tbevijIanknS anjufeljcn. — ^) ©. o6en p. 309 nnb 357. — ^) Jyeuififteiu^ n^irb i^om ifarbinal ®tcp()an te^cngt, bafj cv and) am 28. ^mii oei'f)6vt f)a6c; frei(id) fodcn babei famtlid)c .llavbiuale jngei^cn geluefen fein (ctliM nni ein 93cifpiel 3n f)aljen ?). 9l6cr oietteii^t giU ba§ nnv fiiv ben ^(nfang, loal^renb fie f)ernad) je an if^re eivjenen 'Bevlun-e gingen. - ■*) 'iJgt. obcn p. 363. '^i\v lueitere !£|.ntven v>ijf. ba5 nacl\fte ilai-iitel. - 36G — 9ftoIIc ift, me(d)e bie ^erfoimlfrageii bci bem 90115011 3>erp(tius 3unfd)cn "^^^Ijitipp unb ^tcmcns fpieleu, urn fo merjr 2lufmcrfl'nmfeit ift ben ^er= foiilidjfeitcii iiberall in iiiiferer 3lnge(cgeiif)eit 311 fd)cnfen: lietjt bod) in iljueii ofters nod; klfer alg in hen 2{ftioncn ber ©djiiifjel juin 3^erftdnbni5 ber Sage, ©elfien roir un§ nun bie ^erjonlidjfeiten ber Slarbinnle, roefdje bie 33er()orfoniiniffion in ^oitiers Mtbetcn, ndljcr an, fo bebeutet gleic^ ber 9tame be§ i^orfiljenben, be§ ^arbinalbii'djof^ ^'etcr (be la dija- pello) yon ^alciftrina ein ganjes ^^rogran^n, unb jiuar ein bem 5lonig in eiiieni Ma^]z freunblidjes, bafj ^(jilipp fctber es nidjt beffer uninfdjen fonnte. 3i^ie beljarrlidj biefer 9Jtann in feinen franjofifdjen Sympatljien war, baS (cljrt uii§ bie ^lOtij non ^^cnd ^),, monad) cr aMn unter fdnit-- Iid)en ilarbindlen ber ^eftdtigung ^einrid)§ VII. uuberfprad). Unb bafe P)ifipp eben in ber gu 9tebc fte(;enben ^dt, iin ^a\)x 1308, uiit feineni Slscrfjaiten ()od)ft jufrieben raar, erfefjen luir aii§ ber loeiteren i^Mnerfiing, ba{5 er itjni in biefem ^al)V ein ©efdjenf uon 16 000 ^^fu"'^ ficiner Tu-- ronen madfite. Unb biefem 9}iann uertraute ber ^apft ben uiid)tigften ^^often in ber S:;emp(erange(cgeid)eit an, inbem er if)n um biefe ^cli 5um Dberauffefjer fdmtlid;er, if)m uom ^onig auSjuliefernber 2:^empler ernannte. iivein SBunber, bafs, roie biefe 2luSlieferung (ebig(id) auf bem ^apiere uor fid) ging, ^N()inpp in jeber §infid)t gufrieben fein fonnte. Unb d[)nlid)cr 9iid)tiing maren bie iibrigen f) 5iarbiiidfe: 4 uon {(jiien, bie *ivarbina(priefter 33erengar be ^'^'^'^'-''Ic (friitjor ^Mfd)of uon 53e= §ier§) unb Stepr)an be ©uifij (i)or(;er 3lrd)ibiafonu§ xwn 'i^riigge unb .^anjtor ^UjiiippS be§ ©d)onen) finb nidjt meniger luie bie beiben (Soionna burd) if)re fran5ofifd)en (Spmpatf)ien aflgemein bcfaiint. !Der kl^te, 2:i)oina^ Don (St. <3abina, war jwar ©ngldnber yon ©cburt unb bajii 93eid)tuater be§ 5lonig§ yon ©nglanb gewefen"). 9lber aU ^ominifaner mod)tc cr wie 9.1>il()elm yon ^ari§ ef)er ein eingef(eifd)ter '^^reunb al§ ein ©egner ber Siupiifition fein, wnrjrfdieiidid) and) mc()r a\i bie anbern in berartige (^)efd)dfte eingefd)offen : barauf weift yielleid)t (jin, bafj tf)in wie bein i'or= fil3enben, bom .^arbinaIbifd)of uon ^aldftrinn, ber grofjte .V)aiife yon ^luiuifitioii'oobieften 5ufic(, 39:2. ©id)er ift, baf? yon feinem biefer .tarbindte Sd)wierigfeitcn in 33e§ug auf bas genninfd)te ©nbergebnis 311 eriuartcn waren, fonbern ha^, wenn aud) maiid)erlei Sifferengcn in ben yerfd)iebenen 9(bteifung6ergebniffcn nid)t 311 yerfennen finb, entfpred)cnb ben yerfcbiebenen '^Hn'fonlid)feiten ber 93ifitiercnbeiv in ber ■i'>i^i'ptfad)e bod) atles auf§ fd)onfte ffappte, entfpred)enb ber 9lbfid)t, mit biefen !15erf)oren a(^ 33ewei§nmterial aufwartcn 3U fonnen. 21>e(d)en Stanbpunft biefe ') Seiicf, p. 159. — "-) ^91. liter if)ii ^al I, 4, G4, 582; efen p. RIO. — 367 — nntcrfiicljung§rid)tcr babci fclbcr voii uorne()crein cinimfjiucii, ba§ ift mit imiucr Scutlidjfcit miSi^cfprodjcn in ber ^ragc an ben 21. Bcugeii, bcr crflcirt tjatte, ineljvfad) gefoltert uiorbeii 311 fcin: „al^anlnl cr bcuit nidjt bie aBaljrljcit cjefagt", b. (j. gleid) geftaiibeu (jak?\) Xa§, ift burd)^ an^ bcr ©tanbpunft ber ^uquifitioit uub bem eut[prid)t c5, baf3 ba§ Siefultat biefc§ ^IserfjorS fciii auberes ift aU ha^^ ber 3iuiuifitionS-' uerfjore. ®a§ bami uottenbs. bie SSeftntigung biefcr 3Serfjorerge(miffe cm 2. ^uli oor bem ^'apft in feicrlidjem ^onfiftorium („in i)leno consistorio") niir eitie reinc ^onualitcit uiib fomit S^ombbic mar, oerfteljt fid) uon fclbft uub (ie^t fd;oii in bem C^Jcriuibiinim „vepetencle", ba§ bcr 3(6fd)rei6er uor biefcr l^oufiftoriaffi^uug ais Uberfdjrift lider bie 9kiiifd)rift fet^tc, uiit uaiwer ©eutlidjfeit -). STTjatfddjiic^ faui e§ and), wie wir auS Sea unb SJioHuier nnffeu, fauui jemals oor, ba§ ein „QcuQe^' bei ber 3Ser(cfuuc| fciner ©eftdnbniffc jum ^imdi ber 33e9laulnguiic] uod) ©d)ii)ieri(]feiten ntad)te. ^m 3i^»if^tion§pro3ef3 luar ba cjut uorgefonjt. gitgeu roir I^inju, baB na6) ber Slusfage oou 3ir, 13 (^oljauues be ^ol(iac) ber ivlinig felder, uieiiitjfteiiS teihucife, 6ei beu 9SerIjorcii ^u^ gegeii gciuefeu unb nadj bem 9iec^tcn gcfetjcn Ijaben uiu^, fo iinrb Ijoffentlid) nicmanb metjr fragen, mie eine foldje Ubereinftiuunung bei biefem 33er= Ijor 3U ftanbc fommeu fonntc, aber and; ba§ (Sefagtc genii gen, urn bie 33erufung mcnigftenS auf biefen Xcii ber Unterfud)uiig, bas 3[>erf)or t)ou ^oiticrs, fiirs fiinftige uumiiglid; ju madden. 9iod; uieniger Seiueisfraft faiui man bem uon Gfjinon jufd^reiben, b. (). bem 3>erI)or, ba§ mit ben bort suri'icfgebncbenen 5 (5)rof3unirben= triigern bes Drbens, an itjrer Spiljc 9}io(ay, uon hm (:>) pdpftitdjcrfcit^ borttjin entfanbten .^arbindlen uorgenommen luurbe. ^rotofotte ftel;en l^iefiir feiiic gu ©cbot, fonborn nur ber nadjtrdglidjc 33erid;t ber Rarbindle an ben iivonig, ber fo bcjeidjuenbcriucifc burdjauo a(§ ."paupt- perfon unb 9(uftraggeber erfdjcint. ©aneben mirb meift ahi .sl^auptqnelte bie bereit^S citierte 33ul(e Memen§ V. „Facieus ui isericordiam" angerufen. ®er ^nl)aU be§ 33erid)t5 bc'r ilarbindte-^) ift fur^ ber: ha^ ber ©rof^prdjeptor uon Gupern (Siaymbaub be Garon') foiuobl 9>er(eug=: nung aU Sefpeiung; ber uon ber Diormanbie (©ottfrieb be Gtjarneij ''') ') cf. ©d)ottm., Proc. Pict. II, 50: „qnare iion dicebat veritatem". — 2) ©. o6en p. 19S. - - ») Terfcfbc finbet [id) 5Baf. 11, 121-123. — ^) m^ 95. Bcuge »or bev ,3"^Uufiticn in "^niria toevf)ovt, Wad). II, 374. — &) ^(nc\(: 17 uor aSt(f;elm ecu ^avii^ Wid). II, 295. — B68 — bie SSerlciupumg ; bcr von ^oitoit imb Slquitanieu ') (©ottfricb be @oiia= t)ille) aber wad) ^orberung einer ^rift jur Itberleguug bi§ 311111 [otgcnbcii Xao, an biefciii gcftanbeii ijahc, bafj ec fcinem Siejeptor uer[proc^en i)ahc, „quod si unquam a fratribus dicti ordinis peteretui* ab eodem iitrura fecisset abnegationem Domini nostri, responderet quod fecisset eaiidem" — man beoi^te biefe geroimbene ©rfldrung, bio 90115 nusficljt, mie cine uorfidjtigc 9(u§ffiidjt gegciiiiber 9tid)terii, bie ben ^eiigen auf belaftenbe 3lusfagen anberer iiber iljii Ijiiujeiuiefen (lattcn-); enbtid; bafe ber 33ifitator (^iigo be ^eraub) imb sum ©(^Ui§ ber ®roB= lueifter 9}cofav, bcibe nadj jebeSiuaOger ^rift jur llberlegung am anbern ^ag, jener fein ©eftdnbnis von ^^aris ■'), ^I>er(cugnuiu] einjdj(iefjUd) ^bol^ uereljrung iiiib mibere uuerkubte ^unfte, luiebcrljolt, biefer luenigftens bie ^i>erleugnung ^) sugeftanben ^abe mit ber 93itte, and) fcinen !3)ieHer unb 58ertrautcn, ben er bei fid) finbe'''), 311 oerljoren. Dffenbar batte man Wo\a\) biefeii 9(u§ioeg, feinen ©iener an [einer ftatt 311 uernebmen, naf^egelegt unb biefer roar, aljimngslos itber bie 3:^ragroeite einer fo(d)en (SteKuertretnng unb frolj, fid; fetber bainit augenblidUd; roeitere 9iot 311 erfparen, barauf eingegangen. S)er gau3e 33erid)t Idj3t beutlidj erfennen, wie e§ ben ^arbindleu in ber §auptfad;c einfac^ barum 311 tfjiin inar, ifjre ivlienten 3iir 33eftdti= gung ibrer fri'd)even ©eftdnbuifje, bie fie inotji abfdjviftlid) bei fid) trugen, 311 bringen. I^a^ ftimmt burdjaiis 311 bem, wa§ be6 ^^'apftes 58u(le beljaupten luu^te: udmlid; cinerfeits bamit, baf3 fjier betont luirb, baf? ') ^on bein 53cvid)t bev itavbiitatc wkb bie[cv in fonfufev SBcife mit bciii '^-v'd- jcptov iHMi bev 5fovinanbie bitrc^cinauber jjciworfeit , fo bajj man 6eim Scfen iiicincn in5d)tc, j\v)ci wcvjc[)icbcne ^cvioitcn in ben 5)3va3e|)toven Don *]3oitou iiiib ?(qiiitanieu oor [ii^ Sit f)abeii, iva^ ivicbei uidjt gevabc auf cin ilbcvina[i oon '^uiiiftlid}feit bei "iib- faffuiiii biefc^ Sevidjt^ unb 6ei bent ganjcn ii>evr;ove r^iinveift. — -) 9(iid) aiio bem fonftiijen '-i'evid}t bev .Havbinaie fc^eint r;evt>ovjUiief)eit , ba[^ biefev ©vo^pvajcptov immi 9Iquitanieit, \vk and) fein £oI(ei]c won bcr Dtoriiuinbie, ficfi iiicf)t fo niiirbe unb ?,(X' fiuvfd)t tenal}iuen une bie anbern : luenicifien*? ift aiiffaUenb, bajj nur bie aiibevn 3 bev Wnabe be^? .ui^nij^ci yianj 6efL>nbevS enipfo()fen ann-ben, fie abev nid)t. — ^) T'effen 'UnS- fajicn in ^nivi^^ (ak^ 85. ,3encic) f. aPcid). II, 362 ff. unb iinfeve 'lakUe IV. — ') I'uid) beni ^'vPtofoK bev '^nqnifitiou «on ^ari^ {aU 25. 3fi'0f) \'>^^ f^' ^fi'^ ''""^} ^'"^ '''*^- fpeinnii, abev nnr einnial auf bie (Jrbe, jucieftanbeu \}ahcn (f. 5J^id). II, 305). — ^) "JiUiM ayiU;elut be @iac, Seuge 12 Dor bev ^uqnifition in "j^ari^^ (9Jti*. II, 289 f., 'lab. I), beffen Uieitijetjenbei?, fpater burd) fein (Srfdteineu jnr ^i>erteibiiping be« Ovbein? beinen^ tievte^ ©eftaubniS if}n ai^ einen aitenfd)en jeii^t, bev fiiv bie ^iiqiiifiti-n-en cin beqnenu\^ Objeft war, \v>k fie c^ fid^ nid)t 6cffer wiinfd)cn fonnten. Uni fo i)er(;anipii^U>oUev fiiv SUfolal), bafi ev bainaU^ in bicfc ©tetlwertrctnih3 eimuilligtc, anf bie if^n H»o§I bie Mar- binale, bie ini 'i3efil3 won (Miac^^ ^tuSfacjcn ben 'Jinl5cn cinev fold)cn llntevfcfjietMuui uioftl lannteu, aiifnievffani i^eniadit r)alH'n. ^^a? ireiterc v>ijl. ben 'Jcrt! — 369 — bie DrbenSokren in Gfjinou ifjre friirjcren ©eftiiubniffe vor bein ^nqiti; fitor in ^^san§ beftdtigtcii, befonbers bie ^^crlougmutg imb ^efpoiiiiuj 311= geftanbeii; aiibererj'eits mit bem oerallcjemeinernbeii Stiisbruc! ber 33itIIe, baB fie „nod) ml anberes 2lbfd;eunclje§ imb Uuredjtes (jeftmibcu tinben, bas ber ^apft, urn ba§ ©d;amt]efulj( 511 fdjoncn, -uerfdjiueicje". Sa§ niQdjt ganj ben (Sinbrud, al§ l;abe ber ^^^apft niit biefeni Slucbrud lueitere ©eftcinbniffe, bie er im einjelnen nod; ni(^t luu^te, bie er aber nadj ben ©rfafjrnngen , bie er in ^^oitierS mit ber anftanbslofen 33eftdti9nn(3 ber friiljeren ©eftdnbniffe uorausfe^te, imterbringen inoHen. Sonft ift non biefer 33utle fiir unfern ^mcd m<^ bemerfen^iuert — au^er ber ge= aiofjnten ^\ionung ber ,,^reimiffigfeit" jener ©eftdnbniffe unb bem ri'd;r= feligen ^hq, ber burd) bie gange ©rjdfjiung uon (i^inon Ijinburi^gefjt — einmal, ba^ ^fjitipp be§ ©d;onen 9(b[id)t ganj im Unterfdjieb uon bem pdpft(id)en 33rief am 27. Dft. 1307 moglidjft I)erausgeftrid;en loirb; sum anbern, ba^ ber ^^^apft jur ©rfldrung feiner ©innesdnberung gegeniiber feineni friiljeren Unglauben an bie 2lnflagen gegen ben Drben fid) be[on= ber§ auf ba§ B^i'^iii^ ^^^^^ eingetnen Sempelritter§ beruft „magiie no- bilitatis et qui uon leve opiniouis in dicto ordiuc liabebatur" ^), burd) beffen @eftdnbni§ ber ^Nerleugnung unb 33efpeiung unb geuiiffer anberer unanftdnbigen Singe er juerft bnljin gebradjt loorbcn fet, jenen (^eriidjten nidjt fernerfjin fein Dfjr §u yerfd)tie§eu. ^ll^enn nidjt uon einem im Sienfte bes ^^nipftcs ftefjenben 2:^emp(cr and) fonft bie 9iebe ludre, fo mod)te man loetten, bajg nur ^ugo be ^^craub, ber unterlegene neibifdje 9?ebenbuf)ler 3}toIai)§, mit biefer 33emer!ung ber 53utte gemeint fein fonne. 33efanntlii^ bietet jebodj bie ©rjdljlung biefer 33uIIe al§> ein ^Qupt= argument gegen ifjre i^eruiertung ber i^riti! nod; eine anbere fdjier un= glaublidje 23(of3e bar, biejenige, bie in bem SBiberfprudj it; res ®a = turns mit bem bes 3Ser(;br§ uon (Stjinon licgt. Seim lodtjrenb le^tercs, mie ber 33erid}t ber ^arbindle uom Sienstag nadj 9)iarid i^immelfaljrt geigt, uom 17.— 20. 9tuguft 1308 ftattfanb, ift bie pdpft= ti(^e 33ulle uom 12. Sluguft batiert. ©iefer SBiberfprud) ift fo frafj, ba§ bie meiften ber bisljerigen ©efdjidjtfdjreiber unb Eritifer be§ "^^cnipel^ projeffes -) glaubten eineu ^i^i^tunt annefjuien ju mitffen, b. I), meift fo, ba^ fie eine einfadje 3sorbatierung, ober nadjtrdglidje ^orriidung bes ®atum§ ber pdpfttidjen Sutle, annetimen. 2tIIein biefe 2(u§!unft ift, ange-- *) @. Reg-. Clem. V, A. Ill, p. 285. 3u bev gleid)nanugen 33uae worn 8. %nc\. 1308 fiiib eS mef)veve 9fiittev, bie fo iiiSijer^cim bov bem ^^apfl ccv[;ovt, bemfetteii biefe ©d)aiibUd}feitcu gcftanbcn. ©ancben ift jener (?ine nod) aU ,, alter eonui]", bev „tuiic confessus extitit coram nobis", tefonberS (jevDovger^oten. — -) 'ii(\i. ^n biefen ^luv^fiihvnngen o(hmi p. 172 f. nnb 199. 24 - BtO — fid)ts ber fUicreinftimimnig, bic iider bos ^atimi bicfer 58iitte in fdmt- (idjcii 9{ebaftioHon bcrlctbcit unb ber fid) barmi anfd}Iief3eiibcn 3luGfii()ning§= (niflen^) (jcrrfdjt, eiiic fo prefdre, bn§ aiidj ^untli auf biefetbe oer§i(^tet unb bafiir Heber in beni 33cnd)t ber *ilarbintt(e ben ^rrtum finben modjte, inbcni bort bic i^imniolfafjvt niit ber .'geimfudjnng SJcorid, bie „assiimptio" init ber „visitatio" uermedjfelt morben fei (alfo ber 2. ^uU ftott be§ 15. 9luguft): eine .^ypotfjefe, hk bodj niir ben ^Il>ert einer Gljrenrettunc] ber pnpfttidjen 3.^uf(e inn jeben ^^rei§ l)at. c>m 12. ^Utcj., ciu iiaii^cv s^auic »on 33utteti 5ur ^j.^ubn5icniiici imb ^?lia^fiif)nmg Boii ,,Facieus misericordiain" in atte ZtiU ber 6§viflciU)eit aiu^cjcijebeit worbcii (cf. Reg. Clem. V. a. IIT, p. 281 — 302, 9ir. 3400—3533, alfo iiid)t UHMiuicr aU 134): foiibent fdjou wov^ev, uutev bem 8. 9(uguft, u\iv cine anbcvc "BiiUe mit bcm[e(ben (Jiuijany] „Faciens misericordiam" evfcl)ieiicii , biivcf) bie faintlid)e Icmplcv auf ein fiinfticjc^ >tonjif fovj^clabeu unirben, tveld)e^^ burd) „Uegnans in eoelis", anebcr l>oui 12. 'iUi(\. 1308, auf ben 1. Oft. 1310 au^(}efd)riebcn unb atten ^rcilaten unb giirflen ber (5f;rtfteurjcit utitiieteilt unirbe. S^aju wax in ber ^-Sutfe worn 8. 5(ug. ber ^arbinat oou '^nalaftrina, ber bie 3tn^^fiibrniiii bicfcS f|an3eu ,f-)aubeK^ ju iiberUHid)eu [;atte, Bcauftragt, STJetau unb bie C^^roptuurbeu: tracker (auflcr ben b iumi C^fjinon and) ben (JH'ofipra^cptor ber '!l>rc>r>encc [unb 'Jturieriuic]), ber bamal»3 in (?ni^Ianb in >r-)aft faf3, bem ^^ipfte oorjufiir^ren, um ifir Urtcil, bas? fid) Siemens uorbe(;ielt, ju empfaugen. — -) 5lud) .^pefele, .yfpiijilieniiefd). \l, p. 386, ii-- jcidinet fie au^briidlid) aK^ „fran5i5fifd> (jcfinnt". — 371 - 5ur drgdnjung bcffen geftaiibcit roorbcu max, ausgefertigt fatten nnb ba§ ber ^nipft uorfjer 511 G5cfidjt (lofommcii fjatte^), niit nad; (5()iiioii iia(;meii, iim cg fid) uou iljxcn iiltcntcii tjicr einfadj Oeftdtigcn 511 laffcii. ^adct inad)t cs iDcitif; auS, o& bie ©efangeueii ineljr mir fuminarifc^ auf if)rc fri'djcren 3(uGfnt3cn uennicfcn iinirbeu ober, raie bcljauptct luirb, iljncii bicfos "protofoff ill ber gciwotjundjeii SBcifc uorgelcfeii nnirbc. 3Iud) fiir beu (ctitcren i^all biirfcn luir itn^ \a oergcgomndrticjcn, ba^ fold)e 'Isoi*: lefiing nid)t mir uno tenore mit niiBcrfter ?y(iidjti(3foit uor fidj 311 (]o()cii pffogtc, fonboni baf? c5 niid) ber Snquifitioit nidjt baraiif aid'am, iljvc (ateinildj abgcfafjtcti ^^^rotofollo uoii biefer ©pradjc Dodiij uiifimbigcn Seuteii bcftdtigon 311 (affen"). T^ie SScIjauptung ber pnpftHdjen Sulfc, baf] i()iieii biefe ifjre 3lii§iageii aiuobriidlidj and) in ber 9JJutterfprad)e i»orge= Ijcilten worbeii feieii, ift bacjegeu feine ©egeninftanj, inbcin eiiie foldje interpretation and) gan^ iin allgemeinen fuiunmrifd) gctjatten ^cin fonnte. aSem eine fo(d)e Gr!(drung, auf bie and) Seo§ ^) hirje Stnbcutungen l)inou§= fonmien, unftattf;aft crfdjeiut, meif fid) banad) ba§ lHn"l)i.ir ber 5larbind(e in (il)inon fanit ber pnpft(id)cn 33u[[e gar 311 fef)r 3ur reinen Koniobie geftattet, ben uenueifen iinr inimer luieber auf bie ungot)euerIid)e Gut; riiftung, bie fid) $lio(at)§ {ieiudd)tigt, a('j il)ni uor ber pdpftlid)en .Houi-- uiiffion feine angeblid)en ,,("^eftdnbniffe" oon Ijier uorgel)alten loerbeit. ®iefe (E'mporuug, in ifirer inilfanifd)en ©eumtt fetbft Drt unb ^c\t uer= geffeub, ift eine fo ungefd)minfte unb uerrdt bamit fo fe[)r bie (Hprad)e ber 3[lHif)rf)eit, baf? bauiit alle bie offi3ieIIen 'ixn-id)te, pdpft(id)e 33uIIe mie 33erid)t ber i\arbind(e, i'iigen geftraft loerben unb ak> eine ^iftion erfdieiiuMi, ber mir mie Sd)ottnuitter uid)t einnuit fouiel ©iiltigfeit 3U= loeifen fiinnen, a(S fie uiit beu ■friif)eren Ojeftdnbuiffen (urgf. STab. A.) uor ber ^i^Qn^fitiou in ^^ari§ iikreinftiuimt, fonberu uie(niel)r and) biefe ,,urfunbenuuif3igen" ©eftdnbniffe nad) jcueni fpdtereu -l>erl)alteu gtaubeu beurteilen 3u biirfen; b. I), mir finb ii(ier3eugt, baf3 SOioIai) bei jeiu^u erften, ein3ig protofollarifd) uorfiegenbeii, Weftdnbnis im Xempet uon "^Hw'bj, beffen 'ik^ftdtigung 3ufauinuMi uiit hen 5luQfagen '-lC^ilt)e[ul uon @iae§ in (Sbinou erfd)Hd)eu luurbe, uon beu ©d)ergen 3i>il()e(niei uon '^niris in einer SlH'ife bel)aube(t luurbe, bafi er uid)t mel)r nnifUe, uhv3 er fagte, fonberu ') 3" ^t^^' -^iiUc ,,Fnciens misericordiain" worn 12. 3(uiiuft ift ja aiiiJC'nuflicf) gcfaiit, baji bcv %\\>]i jciie ©eflaiibiiiffc uor ber ^n^inifition Sit Oicfid)t bcfommcn fiattc „reeoptas eL in publicam scripturam retlactas nobisque ct fratribus osteiisas": Reg. Clem. V. a. Ill, p 2S4. — -) ©a^ bie meiften Xempfcr, and) bie (JH-oilunivbcii; traoier, in biefe £atei^orie ber „illiterati" ijer^ortcn unb fel6ft ber (yroj^iiieifter nicht aUjituiet bawoit uerflanb, erfef^cn w'lv ciitS beu ^^rotofoUeii bev papfUid^en .fommiifion, — ^) i)C)(. Via in, p. 283 f. — 372 — im tlliernia§ ber ^ciit cinfadj auf bic gumeift premicrteu ^rageii „^a'' nidte, na(^bcm er iiO(^ frii|er, yor ber UiiiDerfitdt uoii ^aris, mir idoIjI im attgcnicineii jugcgebcii Jiatte, bQ§ SJIifsbrdudjc ober ^'^I'tiimer, „eiTores", im Drbeii uorljaiiben feicii, mcldjeo ^Bort ja cinen gar uielbeutigeii ©inn, vox aHem = ^etiereien, in \id) fdjlo^. ^afs biird) feiite Sfiiirbe niidj ber ©ro^meifter nt(^t uor foldjeu SJiittedi, yor ber ^-o(ter, gefd)ii^t war, er= fefjeu luir au§ ber ganjeii 33cljaiibhing, bie berfelbe fcit bcm 9(6ciib be§ 12. D!t. 1307, ber ifm, bei ber iu^erbigiutg ber i^alijarina yoii i^a(oi^, ber ©rbiit uoii i'tonftantinopcl, in feiuer ganjeii Gfirenftefhing gejeigt fjatte, in jatjem Si'ec^fel crfuljr. 91>a§ ha^i fiir eiiie 33ef)anbliing raar, ba§ yer= rateu un§ jeiie 3Borte, mit benen ber ^apft in feiner 33u[Ie erfldrt, roarnm 9JioIai; unb bie anberen Drbenfioberen nidjt uor iljii nadj '^^oitiers gebradjt niorben feien: „quoniam qiiidam ex ipsis sic infirmabnntnr tunc tem- poris, quod equitare iiou poterant nee ad nostram presenciam qnoquo modo adduci"^). ^Non jel;er l)at bie unbefangene ©efdjidjtfdjrcibnng unfereS ^rojeffeS, oon Se S^une, Shijiiouarb, i^aueniann bis Ijerab auf ^efele, Sayocat u. a., in biefer Slranffjeit bie 2Bir!ung ber goiter unb ber ganjen bamit im 3iifoniii^*^i^^Jflitg fteljenben 33ef;anb(ung im ^erfer crfannt, bie nn^^ fiernadj uor ber pdpftlidjen ilommiffion fo ergrcifenb in ifjrer Untuiirbigfeit nnh 3trm(idjfeit gefdjilbert luirb unb jenen Wrof^iuiir-' bentrdgeru a(§ ben ueriuofjiiteften ©liebern beo DrbenS am meiften 3U= fefeen moc^te. ©egen biefe natiirlii^e (Srfidrung luifl ebenfoiuenig S\sxn^ ©inraaub, ba§ fie, b. I;, bie 2tmuenbung ber goiter auf hm ©rofjmeifter, ,,nid)t beiuiefen" fei, Stid) I;alten, aU luir hie von ©c^ottmiUIer Ijeran- gejogene ©rfldrung, ha'B bas Grange nur aU ein -Sonuanb ^^^fjilipps ju uerftefien fei, lueil er fjabe uerijinbern luollen, ba|3 9)ioIai) bem ^^'apft per= [6nli6) gegenitbergeftellt luerbe, nod) notig Ijaben^). Se|tere§ fdjon be§= r;alb nic^t, tueil bie gute a}unnung, bie Sd)ottnuif(er uon .^^lemenS V. f)at, aU ob biefer im Unterfdjieb uom i^onig immer nod) barauf aui geiuefen fei, yom ©rofsmeifter felber moglidjft bie SBa()rf)eit ju erfal)ren, mit il(emen§ fonftigem ^er^alten ju biefer ^dt burd)auo im ^i^iberfprud) fte()t, man yielmel)r bur(^au§ ben ©inbrud befommt ") , bai3 luenn man in jener ^ranffieit iiberfiaupt nur einen „^oruianb" fef)en loitt, biefer ^(e^ mens V. minbeftenS fo eriyiinfi^t tuar, luie ^^IjiUpp : eben lueil er fid) mit biefem in basfelbe fc^(ed)tc ©etuiffen teilte. Safj bie fad)funbigen ^elfcrS- ') 339!. ohtn p. 262. — -) Sd^ottmiittei- ftii^t biefe 9Jieinung barauf, bafj c-3 »on (SovBetf, tuol^iu bie OvbeitSobereii von ?)3avi6 au3 in ^n\t gebrad)t n?ovben tvaren, nad) St^inon \a tauije nid)t fo tweit fei, aU won ba nai^ '^soitierS. 3(6ei- fiiv fid) altein ift ba^ bod) ni>d) T'eiit iieniivicitbcr 'i^cmet^^. — •'') 93i-j{. fo and) 2ca Til, p. 281 imb luicbcv 284 f. — 373 — (jolfcr '^^fjilipps frcilidj bic (-(efdrjrndje ^(of5e luoljl faimtcn, bic in bcr ctuiaicjeii (S'litfjiiUiiiuj bcffcn, luad an biefcu lisevfiorberidjtcii 2BaIjvIjdt luar, fact, offeiibart aud) bic iHoUc, bie ^BiUjclm uoii ^slnfiaii ') fptiter uor bcr papftUdjcii .Svommiffioii 9)to(ai) (]C(^ciuUicr fpicltc: unc cr iDnijvcnb bcffcn (S-rfdjcincn nor bcr liomniiffion forcjfattii] nnf bcr Saucr Hcgt, iiiu ben Wrof?niciftcr ^n iibcrmadjcn, iinb fo o^^rabc in bcni 3(ngenb(id eintritt, nf§ bicfcr ini 'iV\]viff ftcljt, a)iittciluni>'n iibcr fcine tfjatfddjlidjcn friUjcrcn (i5e= ftdnbniffe „founc iibcr bic 3(rt, luic bicfe 311 ftanb gcfonimen fcien", ju niadjcn ; nnb unc cr bcinu untcr ber 9Jfasfc be§ bcfonjtcn Arcunbcs ben Wrof?nicifter ridjti(j bajubrtnijt, aud; jcljt luieber ba§ ©i^iueitjen, ju beui man Urn bioljcr ^u bcrcbcn gcumf^t fjattc, ju bcobac^ten. ©omit fa§t fid; unfcr tS'i'iiscbniS in Scjut] auf bicfc§ 33cuici6uiatcrial baljin jufnunucn, baf3, u)cnu uian fdjon ba§ 58ert;or uon ^^oitiers faum anber?j auffaffcn fann al§ cine Moiulibic, bicfc^ Sluljdujilfcl, 6f;inon, uollcnbd 'om poffeu- Ijafteftcn Xdi bcrfclbcn bilbct. ®ie luitrbige ^ortfetiuuij uub 3?cruoIlftdnbiijuu(] biefcs ©diaufpiels, luir ba^ bie i^ouiobic iuimer meljr gur ^ragiibic wirb, 6i(beu bie, burdj bie pdpftlidjc ©uspeufion ber ,3nquifitoria(iioHuiadjtcu eine ^eit tang untcr- brodjcuen, bodj fdjoii faut ber SSereinbarung uoni 5. ^uli auf§ ueuc ein= gerid^teten ® i c e f a n u u t e r f u d) u n g e u. 9Iu(^ i^r ^mtd max \a nid)t nur moi)l uon 9lnfang an bcrfelbc, bem fid) fjcrnadj and) bcr ^papft mit feincm ^serfjor in ^soitier§=(Si)inon anbequemt (jattc: 6d)affung oon 33euui§'' ulatcrial, fonbern bie 33uffe „Faciens misericordiam" uom 12. 3lug., bie ndmi SSieberfjerftellung unb Dleueinridjtung biefer 2)ii3cefanuutcr= fudjungcn uor allcni bcren 5(bfd)hif) auf ^^rouiu5ia(-5lon3i(ieu anorbnet^), unb bie uoui gleidjcn ^ag baticrten, im ^nlfjalt uenuaubten (uictft uiit ber 3?ermogen§feite fid) (lefaffeubeu) 3(u§fiif)rung§(ntffen ■'') laffen and) bcutlid; erfenuen, baf? beui Drben feiu Urteil fdjon gefprod;eu war, baf] c6 fi(^ nur baruiu fjanbelte, iibcrall griinblidjen ^^ro3cf3 „contra ordinem" 3U uurdjcn. ©0 luerbcu beiui nidjt nur bie 3lnge()origeu be§ Drben§ §u nuuieigerlidjcm (STfc^einen uor itjrcn ^ioccfaubifdjofen iiberatl aufgeforbert, fonbern aud^ bic ,3nquifition§beftinnuungen gegeu alle 3lrt uon „fautona". ') '-Bon bicfcm .Daiiptaj^catcii ^U}ttippS in bcr S;cinplcvfad)C ivirb [a and) am ^£d)(uf; bc6 53evid)tv^ bcr it'arbiiialc aucibvitd'lirf) tH-jciijit, bajj cv famt 9fogavel (offciibav mit bcm i'icl|agcubcn G = Guilelmus cjemcint) uub ^^inunlk I'ci ifircu :ycrf;ovcu in- c\cc\ai iiMv. 53a[. II, 123. Siefelk ^luffaffuug ucrtritt 2ca III, 284. — 2) ytnr bic uad) r'cut]d)(aub cjcfanbteu JRcbaftioucu bcr *-13une cntf)altcn uid)te i'>on fo(d)eu '^^ro; inu'^ivilfcujilicn. — ^) ^nxd) bicfe luurbe u. a. aud; fonftaticrt, bai^ Bcrcit3 cine SJicuj^e Ulmi tcmplcrifc^em C^-ivjcutum anbcvrcd^tlid) auijceignct wax unb bic bctrcffcnbeu '^^cvioucu jar Diiidcjabe bci ^trvtfc bcr Gj-fcmmunifatiou aui^cf^alten (Sea III, p. 285). - 374 — 33egiinfti(juitg obor Unterftii^ung ber 3tngenaoteii, nad;briic!(i(^ in (Sr= tiincrung gebrad)t. ®ie ^arteiuafjine ber Sluric gegen ben Drb en war bmnit in ciner ^eife anSgefprorfjcn, bie aufjerl^alb ^ranfreidjS mU fad; iiberrafdjte unb 2Ba(ter t3on .^emingforb ueranlafjt, fie „bullaiii horri- bilem contra Templarios" 311 nennen ^). 33efiegclt wurbc biefe papft; (id)c ©tcttnngnaljnic burd) bie 33nffe uoni 30. ^ejenikr 1308, an§ ^on- Iou[e, „A(1 omnium fere notitiam"-), ber 3(bref|e nad) an ^^(jilipp ge= rid^tet, in weldjer ber ^apft iiber ben bisljerigen ©ang ber Unterjndjung auf§ neue referiert, babei bie ©eftdnbniffe be§ ©ro§niei[ter§ unb ber DrbenSoberen vox i^m h^m. feinen Slarbincilen befonbers tjercorfjebt unb mit beni 9>erbot ber Unterftiiliung ber "^empler unb bem 33efe[j(, fie iiberatt ju uerljaften unb ifiren T^iocefanoberen jur Unterfudjung uor^u^ fi'djren, bie ^(nbroljung oon S3ann unb ^nterbilt gegen alle ^I'li^i^^^jfln^ belnben uerbinbet. Unb too troljbeni nod; irgenb ein B^^^eifel iiber be§ ^apftes eigentUdje 2Bitten§meinung norfjanben fein fonnte, ha nui^te — unb uui§ ie^t nod) — foId;en DoHenbS Ijimnegneljuien ber S3efd;eib, ben Siemens unter bem 1. 9luguft 1309 oon Sloignon au§ an bie^ jenigeu 33ifd;ofe unb (Srjbifdj&fe von ^^ranfreic^ erteilte, bie i^n raegen eines 3(uSbrud§ ber 33uffe „Faciens mis."-^) foraie in SSegug auf bie ein G)eftdnbni§ (;artnddig 33eruieigernben ober gar iljr friif)ere§ ©eftdnbnis SBiberrufenben uin 9tusfunft gebeten Ijatten. ®er ^^^apft oerioeift bcni gegeniiber in biirren 3Borten auf bie befte^enben f(^riftli($en ^nquifition^: redjte Ijin, benen gemd^ ju uerfafjren fei, ba er „fiir bie ©egenmart feine neuen 9?edjte aufjuftellen beabfidjtige ')." ^amit mar bie ^nquifitionfi: geredjtiglfeit in i(;rer ganjen 9luSbef)muig uon 5tlcuien§ approbiert unb bie ^rcilaten ausbriidlid; auf biefen ftrengften 3)k{3flab gegeniiber ben STenip^ lern ueriniefen. ©0 fonnten biefe ^iocefannnterfndjungen nur nieljr in uerljdngniciuoH einfeitiger 9Jidjtung luirfen, baljin, entnieber ben geuiiinfdjten ikuieis fiir bie ©d)ulb be§ Drbens burd; bie Ijier geioonnenen 3lusfagen fiir imnier *) cf. Sea cbciiba iiacf) Gf^rcit. 6b. 1849, II, 279. - 2) Reg. Ciem. V. a. IV, 9h-. 3641 (p. 3) unb 33a(. 11, 133; cf. and) (Sd)ottm. I, 661 unb unebcr gca III, p. 285. — ^) GS [jiiubclte [id) urn beu 2(u^bvucf ,,vocatis (lui fuerint evocandi"; oh banad) and) anbcic iil« Crbcn^suiitj^ticbcv ju kvufcn obcv, \crftanbcn. S)a6 jeijjt bod) nuv, baf? er iibev bie i^eftiinninnijcu ber 3i<»1i'ifi'i'^ii^3ci"cd)tii]fcit unb bereu Zxac^- tueite fc[)r unl^oUf'LMnnicn unterrid)tct geluefen ift, ane id)on *|n'nf3 i()m luniuerfeit fanii. Cine „6cffere" (ikredbtujfeit aU bie ber 3i"»iuilitic'" fouute aud) iU)i(ipp uid)t fiir fid^ LHniaujicn. " - 375 — feftsulegeu ober bie ^^erfoneii ber le^teren bem ©d;citerl)aufeii au^ju- liefetn ^). 9intiir(i($ imifjtc, ba bie meifteu ber t)ier ^orcjefiiljilcn fd^on fri'djer in ben .^ciiibeii ber Snquifition, ndmlid) ber i^oiiniiiffdre 3lsill)clni§ von ^aris im ^Bcreiii mit ben foiiicjlidjcn iBeaiuteii, gewefcu nnb bort aiif Siuiuifitionsiimnier 511 ©cftdiibiiiffeii cjcbrndjt movbeu mareii, erftere SBir: fuiui bie genuiljulidje fein, ba etii (jartiindtges Seugneu jene§ friiljer ©e-- ftanbciioii foiift fdjon Ijier, por bem Sinbunal ber Siocefanbifdjofe, bas Urteil fiir Siiid'fdHige wad) fid) 309. 3u jebem ^-all war iiadj biefeu T'ii3cefan= iinterfitdjungen eiu ©inftcljen fiir be§ Drben§ Unfdjulb in thesi fiir bie Ijier i^erfjorteu mir bann mogiidj, menu einer bie nioralifdje S^raft 6efaf3, in fmnt!id)en ^erljoren mit iljrer jebeSmaligen Si^ieberljohunj ber ^nqnifition§- mittel famtlidje 31nflagen ^nriidsniueifen. 9InbernfaII§ ftanb fiir jebe 216= weidjuntj im ©inne be§ 2Biberruf§ ber Sc^eiterljanfen in 2tnsfid)t. dla- tiir(id) liej3 nmn bie SIngcffagten iiber biefen ©ad)uerfjalt nid)t im Un= flaren, urn jcben nnnoti^en 3Inftanb fiir (Srreidjung be§ cjetoiinfdjten ^kU gu befeititjen. 3ln§briid(i(^ ift bie§ bcjemjt bnrd; einen Battel, raeld^er ber pdpftiii^en Kommiffion 1310 prdfentiert iinirbe in ©eftalt eines Sriefs uon ^^ijiiipp be ^soljet unb ^ofjannes be ^amoiile, ben pdpftlidjen imb !i3ni(j[idjen Dberanffcljern ber ©efangenen, an bie in ©ens eini]efd)loffenen 2:'empler 5ur 3^it ba ber 33if(^of uon Orleans bortljin jnm SSerljor ent= fanbt iinirbe-) (1309). Ten ^nljalt bes ©djreibens bilbete bie SBarnnng i)or 3iin'd'iialjme ber uor „los qnizitors" cjemadjten Oeftdnbniffe untcr ^inweis anf ben fonft brofjenben ^fammentob. 2)er von ber i^ommiffion bariiber befragte ^Isoljet cjeftefjt 311, baf? es fein ©ieijel fei, leugnet aber bie lU1jeberfd)aft bes 33riefs unb bie i^ommiffion geigt fid) flug genug, ber ©acbe nid)t ndl)er auf ben ©runb ju gef)en^). 3tu§erbem fei)en mir aus ber 5lngft iueld)e bie meiften 3'^i'G'^'^ ^o^* '^^^ pdpft(id)en J^ommiffion an han Tag tegten, ob il)re Stuofagen and) im ^infiang mit i()reii frid)eren (^iieftdnbuiffen uor han 33ifd)5fen fein mod)ten, baf? fie bie G)cfal)r, in ber fie fd)H)ebten, motjl fannten. ®er 12. 9)iai J 310 naljm uoHenbS jeben ^meifel bariiber f)iniueg. Trotibem liefern gerabe biefe S)ii)eefanunterf nd)ungen eines ber fd)meriuiegenbften 9}iomente fiir bie Unfd)ulb bes Drbens. ^nbem ndmlid) ein Slsergleic^ 3iuifd)eii ben 9iefnltaten biefer fdmt(id)en C'>)erid)tcd)ofe, a(s iue(d)e fid) bie Tilicefen prdfentieren, oer^ fd)iebene 9iefultate je nad) ben uerfd)iebenen ©iocefen ergiebt, geiuinnen mir fiir biefe 9iefn(tate felbft eine (STfldrmig, mie fie einfad)er ') ^Jgt. [)ieju o6cu p. 265. — -) (Sa [iiib bann and) bie (^vgetniiffc bicfe^ '^tx- prS luMi ©eiia i>ov bem iyifd)of noii Orleans ianad) ijenicfcii. 23s;|l. iiad^f^cr. — 3) Wid). I, 71; Sd)ottin. I, 316, Sea III, 286. — 376 — unb uiiwiberlegticTjcr iurf;t (jefunbeii luerben fann: ba^ bte Urfad;e biefer ;Cer[d)ieben()eit einfarf) in ber uerf^iebeneii 33eljanbtinuj burd; bie uer[d)icbcnen ®ioc efanb if d; of c Iic(jt. ®{efe 'l^erfd)icbciil)cit imif? ja imi fo md)v auffnffen, nls adeinal bie uor einem imb bemfolbcn 23ifd)of S^krfjorteii feinestoege and) nu6 berfelbeii Siocefe gebiirtig obcr in borfolbeii in bcii Drbeii aiifficiionniieu morbcu finb, fomit biefc rclatiue ilborciiiftiimmiiig nic^t mit ciitfprcdjcnbcr Sbcntitiit ber 0)c(miiid)c je wad) bcu uerfdjiebeneu Xeinpeirjdufern ober ^^srouinjen erfldrt mcrbcn faun: foiibcrii iiiir bie ^Urrjaftuiig ober jeioeilige Uiiterbriugung in ben i)erfd)iebencn 3)iocefen entfd;eibet in merfuuirbicjer 2Beife. '^max finb bie ^^'votofolle biefer uerfd)iebenen ^iocefangeridjtsljofe meift, nnb woljl fill* ininier, werfdjiuunben. 3lber gum ©(iid Id^t fidj nienigfteno bie §aupt:= fnd)c bai)on anS ben fpdteren 9(n(jnben berfelben B^i'O*-'!^ I'or ber pdpft= lidjen .Uonnniffion nuUjelo^ refonfivuieren: uorneljnilid) nns biefem ©rnnbc finb biefe '^protof oHe , roie fie bnrdj 9Jiidjelet uorliegen, ein fo nnbejaljt: bare§ 9Jiatevint. SBir ftellen ba§ 3Bidjtii]fte nnb ©ignififantefte bauon Ijier in ber iliirje gnfantmen, inbent wir fiir bie SSeruoIlftdnbigung biefes 33i(be§, foiueit nnfere Duellen ein foId;e§ ermoglidjen, anf bie S^abellen (C) liber bie (Srgebniffe ber Unterfnc^nng oor ber pdpftlidjen cS^onimiffion tieriueifen. (Siner ber 23ifd;ofe, bie, innerfjalb ber ©renjen be§ bnmaligen g-ranfreid), ant mi (b eft en oerfuljren, fdjeint ber SBifdjof uon 6(er= mont (jemefen jn fein^). ^Ijm raurben 69 ^empler oorgefiiljrt, oon benon 40 gcftanben-), 29 bagegen jebe SSerfdjufbnng beg DrbenS in 9U)= rebe ftedten. Se^tere Ijatten bie 5liifjnl)eit, nid)t nnr nor bent 33ifd)of feier(id) ^u erfldren, bajs fie bei ifjrer ^Beigernng befjarren wollten, fonbern and) alle etmaigen fiinftigen ©eftdnbniffe, bie fie aiis j^olter, ©efdngnis ober anberer ^n'in niadjen follten, iin uoranCi jn beSauonieren nnb gegen ifjre ©iiltigfeit ^]>roteft einsniegen. ^aniit wirb ba5 3^i'9"iS/ ^^^ ^i"t'r uon biefeit, 9?enarb be 33ort (9ir. 181), fpdter bo(^ gegen ben Drben obs (egte, non felbft (jinfndig. liefer war jiibent oorljer r^or ber pdpftlidjen .•ilomniiffion mit 18'') anberen von jenen 29 al§ ^.^erteibiger crfdjienen, nnter itjnen 33ertranb be ©artiges luib SBittjelm be (Stjambonnet, 2 ber uon ben iibrigen ©efangenen 311 ^^rofnratoren erwdt)lten tempter. S)a fie uon 3lnfang an jebes ©eftdnbnis ueriueigert Ijatten, fo fonn= ') cf. 3fial;nouarb p. 254-256, C"'a'-^cm. p. 225 f., Sea III, 286 f., am ait^= fiir}vlict)ftcu 'Pnit^, Qniw. p. 327-334, ber im 5(u^^5un baS ^^votofoH btefev ©iocefan: imtcviitd)uiu^ mittcilt. §tev [inb \mv fomit in bcv gliidlid)en Sage, iiid^t auf 3[)Jid)elct I^e)d)raiift jit feiit, foubevn ba6 5)>rotofon [cI6cv nod) jit ^ahcn. — -) ^^rulj; neiuit mtv 39, cf. 3(um. 1 5u p. 269. aSa« fie geflanbcn, cf. ^^rul3' SluSauc^ (p. 328 ff.). — •■') iiijl. ^^iijiiouavb p. 254. — 377 — ten fie awi) fpcitcr iiicljt aid relupsi Oerjaiibelt luevbeii iinb eiittjiiii^eii fomit bcm gvaufamfteii (L^iefdjicf, bem g-(ninmentob. !i^oii ben gefttinbicjcii 40 erfdjeiiien, trot3 i^ver ©eftdnbiiiffe , fpdter nod; 2 loeitere gur 33ertei= bi(]iiiui bc§ Trbens, von ber fie aber nadj bcm Crania uom 12. 9}tni 1310 5uriid'ftc[jcn. a.Hin ben iil)vii]en 38 (affen fid) 20') uor ber pnpftlid)en Konnniffion n(§ ^t'^O'-'n fl^S^i^ ^^i^ Drben braud;en, bie lutr in unfrer ':^aMc iintcr Ta\ 171 -180 nnb 217-226 uneberfinben, oljne baf? jebod), line 9faijnonavb nntjer an§fiif;rt, biefe fpdtcren St'itfli^iffc in aflen '^^unftcn mit h^n fri'djeven iibereinftinimten. ©emeinfani iljnen ift, luie bie ^tabeUe §eigt, baf? ba§ Slru^ifir, ba§ fie ki ber 2lnfna()nie befpien \)ahm moffcn, nieift cin nietallcnes fiemefen ift; nod) mctjr fdQt auf, ba^ biefe ^t'l'GtMi fdnitlidj oon beni wiifteften Slnffc, beni 3,, nidjts wiffen-). ^eljtercr 3ii9 fdjeint bentlic^ anf cinen nobleren Gljarafter biefeS 33if(^of§ — e§ roar ber bnvdj pdpftltd)e ^'rooifion uoni ^(ncjnft 1307 ernannte uortjcrige 5lrd)i' biafonns uon (StjartrcS 2lrbert 3(pcelin — Ijin^nroeifen. ®amit finben wir bad Sob, bad bemfelben bei ©etecjenfieit feiner (Srncnnnng bnrdj ivlemend V. erteilt wirb^j, inbem er i^n „virum utique literarum scientia preditum, mo rib us et vita laudabilem, fama preclariim, in spiritnalibus providum et in temporalibus circumspectum" nennt, rootjl (jeredjtfertigt. ©ollte er beni ^nipft roccjen feiner Stbneignncj Qtc^^n ^'^Qiiifitiondmittel, bie roir bei cftaiibiu|[en ()eri)or(]c()t, bafj Der 33ifdjof ©uibo bie cigeiitHd)e %olkv nid^t in 2lnn)enbung gcbradjt tjat^), woi)i aber burdj fonfticje iDiittcf, Icingcre ciit6c()ning6reid)e ^aft uub S^roljiing iitit ber j^^olter bie i^k- faiigciicu iniivbe 311 inac^cii gemu^t l)at ©0 gar fdjtedlid) tann bicfe (i'riiuicnmg bod) iiidjt geiucfeu feiu : TOenigftenS iuuf3 auffaHeii — iinb ift aii(^ ber piipftlidjen i^ommiffiou fdjon aufgefalleii — baf3 Ta. 125 — 130 trolj jener §aft fpdter wageii, fdintlidje 2liiflagen gcgen ben Drben, ent: gegen iljreii fridjeren ©eftdnbiuifcu uor Saintes, in 5(brebe jn gieljcn; inaS von ber siueiten ©riippe luenigftenS einer, 9tr. 204, nad;afjnit, waty- renb bie iibrigen, bie im iljren ©eftdnbniffen i)erl;arren, gleid) bcnen von 6(erniont von bem fi^nnil^igften iliiffe bodj f)5d)ftenS, unb and) "oaQ nur teidnctfe, geljlirt l)alm\ moffcn, fciner aber iljn auSgeteilt Ijat. S^aimdj fd)eint and) biefer 33ifd)of eljer einer ber anftdnbigeren a(§ ber fc^timmften. Ta\] i^teniens V. felber bie feineren 9iatnren, roeldje bie grobftcn 9}^itte( ebenfo uiie bas Unanftdnbige Derabfd)euten, fijmpatljifdjer roaren, fdieint niit nod) grojeerer 3^eutIidjfeit awQ ber SSaf)! ber 93idnuer, bie feine fpdtere Honnniffion bilbetcn, Ijeroorjugerjen. 3.^erfo(gen rair biefe niog= li(^ft auf bie von iljnen friiljer, in ifjren 5)ii3cefen, erjielten Dfefultate Ijin, jo fommt fjier befonbers ber 33ifd}of oon £iinoges-j in 33ctrad)t, fiir loel^en nn§ ben uergleid^enben 9)kJ6ftab bie Shimmern 107 — ^^112 unb luieber 211—216 (iefern: alle 12 in merfunirbiger .'oannonie trol^ ber anSeinanberlicgenben 3^it won faft eineni i^ierteljafjr nid)t6 uou (Sobo= miterei, nid)t§ t)on bem 3. unanftdnbigften ^uffe, unb nidjt eininat ben „in umbilico" fonbern t)od)ften§ einen „in pectore et in Immero", unb innner „supra vestes", uermelbenb, enblid) bei ber 33efpeiung fdmtlidje auf bie Grbe fpudenb, fo baf3 als be(aftenbe Shisfage nur bie 9.serleug; nung ^efu, 3mal, unb jiuar nieift in eineni ^Binfel ober abfeitg, iibrig bteibt'^). WiQn fieljt, 9{eginalb be la ^^^orte'^) umr eine feine unb niit bent 9iotn)enbigften fid) jufriebengebenbc 9iatur ■'). ') ^Tie uoit -)lx. 128, 'If)cmaci be 'i^ittipcTona, iH-^citijtc fiivd)tbaic '^oikv in ©t. 3cii'i b'5In;iofi) biivftc iiid^t bicfcin bifdioffidjcn, foiibevn bem fviil^cr, uu^I^t buvd) ben ©cncfd)a(l i>oii ^^oitievS oorgciioiinnciieit, i^cvKn- 5111 Saft falleu. — '-') ?tud} biefer univbe beveitS cbeii p. 279 cnvarint. — ^) ©afj bie fdjon in ^soiticv« aiu^ ber iJ'ioccfe Simogcci aiifoictaud^teu 3"'il<^» (^"-'i-' ^Wt-'i" ^i". 8/ 20, 29 iiiib 30 im „rr(j- cossus Pictavicnsis", itebeii bcnen 9iv. 2 uub 17 Wec^cn i^vcS jtiicibcutigcn (ifjaraftcvS u>enigev in 53ctvad)t fommcu) bovt fo oiel veid^l^aUiijcvc ©Vijcbniffe licfcvn, fd)cint auf bie fviir^eve Kjattgfeit ber ^uquifition jiiriidgefiibvt wcvben ju ntiiffen. Sluffallcnb ift jmar audi fdion boit, bat? ihmi ©obcmiterei ivie bier UH-ui;! bie Dvebc ift. 3cbeu= fallc; biirfni tpir aber bie ftrcu^je .'pa ft, \}on bcv bcfcubcvS bie ^cu^jcu '.'Iv. 2'J — 379 — 3u bcii aiiftanbi(jercii ^^^nHatcii [djciiicn ami), iiiiter bcr I'tgibe ifjrcs 9}?etropoUtcit, bie SBifcIjofe bor ^srooiiig "^^oitrg (jcprt 511 fjabeii. ®icfe ^vouinj, in ber .^auptfadjc miS ber bcm foiii(][idjon ^raiifreid; iinter itjrcn cicicncn ^erjogcii sicmtid) frcnib (^cgciuibcrftcfjeiibcii 33reta(]ne bcftcfjenb, uieift, luie imfere Siilfliitint^iificffiniQ p. 94 crc]cbeii fjat, freilid; iiberfjaupt ycrfjnItn{!otndf5ig memge Drbensangeljorige auf : luenigftcns entfeiibet fie nor bic pnpftlidjc ^ommiffioii mir 18 ^eniplcr, bte als Kjre ^einmt bicfe ^rooinj angeben ^), ludfjrenb als uor ^our§ uerl)orte ^^-'iiQ^i^ nadjljcr Ta. 7, 9, 154, 157, 159, 160, 161, 163, 191, 192, 195, 196, 197, alfo 13, miftaiidjcu, roobei dlx. 196 iinb 197 aiisbriidnd) bemcrfen, ba|3 fie iiidjt jur 5Berteibic]ung erbottcj (jciuefeii feicu. Sniincrfjin ift bemcrfens^ inert, baf5 fid) nud; ifjre ©cftdiibiiiffe nidjt mir burdj uerljdltm^iudfjiije SJiagerfeit iiberljaupt uorteilTjaft au^jeid^nen, fonbern insbefonbere auc^ f)ier bie iinaiiftdnbitjften iinter bcii iliiffen -) unb baju bie ©obomiterei faft (jaiij ill SilscgfaH foimuen. ^ie ®r!Idriing fiir bicfeu aiiffallenben S^imujcl nc= fort hk 33emerfiing (SdjottiniiUerS, ba^ ber ©r^bifdjof 0011 3:our§ and) auf bem Slongil dou 3Stenne fiir reditlidje i^crtcibigiiiuj beS DrbenS eingetreten ift. ^af3 and) eineS folc^cn iHJnnncs ©crcdjtigfeitsliebe, ob fie g(cid) uor bcr eigentlidjcu goiter juriidfdjrcdt, Ijarte unb fdjwere Jlerferljaft nidjt fiir cbcnfo nnftntt(;aft anfal), niirb burdj Scng,t 197 crtra erfidrt, monac^ mir un6 nidjt luunbern biirfcn, bafj and) biefcs Stribnnat iinniorfjin feine Skfnltate, luenn and) in merflidjcni Unterfdjieb uou anbern, ^uiucge bradjte. ^iefe ueri)dUHi§mdf]ige Willha, bieiibrigons bcsiucgen anf bie luirfnngS:; DoKften 5.)(ittcl, lange unb fdjiuore i\erferf)aft nnb ®rof)nngen einerfeit§ mie $lH'rfprcd)nngen anbcrerfoitf?, nod) lange nid)t ncrjidjtete, fonbern mir uon bcr eigent(id)en fyolter nioglidjft fparfainen ©ebraud) mad)te, nnb fo and) init refatin bcfdjcibcnercn Sfiefidtaten fid) jnfriebcngab, reprdfenticrt enblid) and) nod) ber33ifd)of (Sis iU) el in) uon -iparis^), ber, obgleid) unb 30 ill ''I'oiticvS 511 vcbcu UMffcn, mit auf bie 9Rcd;inmyi bcS i!3ifcf)of8 fct)vcibcu. — ■*) iMcKcicbt ein 'i>cviiH-iubtcr jcuc^^ 5lu bcBevt be la "^Un-tc ('i'cr. 190), bcffeii 2Bibcv= vuf fciucv friif;ercii @eftanbnif[e uou ^^oiticviS unv fcf)Ou bovt evlttal^ntcii , Oei loId)cr ikviuaubtfdiaft allerbin;]^ boj.'^pclt Iciest 3U bcvjreifeu. — *) J'ic iibviiicii TOitgliebcr bcr .Souuuiffiou laffcn fid) auf foId}c 9icfultatc t)iu nid)t lucitcv iKvfoKicu, fiiib iibviojni!? in bcr ,^^auf.''tfad)C offciifuubiii '^UjilifJp ju Siebc cvuauut: i\]\. hciH uadjftc Al\ipitcl. ') 3^^nn 0011 bicfeu, bic mit 4 aubcru (1 an& 'l^oiticvS, 1 ait? ^liijou, 1 an? £inu\3c? itiib 1 au^ (Jl^avtrcs?) for bcm iMfdiof ihmi Se Ttan^ l)cvf;i.n-t uun-bcii luavcii, cvniivcu, ba[? irnicii bicfcv fciucvlci ©eftiiubuiffc f)abc cut(odfcii fiinucit. — 2) gjm- gijv. 7 iccif? batiou ctttja?. — ^) ricfcm 53ifd)of fid uaturgcmafj bic mcifte 5li-bcif luitcv alien fciiien ^oCciicu jit. iU>n ben 226 tcuif.'»lcrifdHMi 3''i'il<^"/ ^'f ()cvnad) inn- ber ^om- iniffiou crfcticinen, linivcu uidjt ivcniijcr al? 46, iibcr ciu ^siiiif'*-"'/ '•'''•^i" ^^P^ c\c\[ai\ba\ — 380 — friifjer Seibarst ^sfjilipps bc6 Sdjoncn iiiib be§fjaI6 1304 uoni Miiiiig aiif bcii a^>ii'cf)ofGftu()( feiuer .s^aiiptftabt proiiumievt ' ), in bcadjtcngwertcm llntcrfdjicb Don bciii, inao bie ^nquifition im ^cmpcl Dft. bio 9cou. 1307 er^ieft Ijattc, niif bie unaiiftdnbigen iliiffe meift ^.^ersidjt leiftet iinb fidj babiird; mid; won feincin ixoflcgen von DrlcanS, 33ifd)of ^Kabulpfj^), untorfdjcibct, bcr cine berartinc ^cinfiifjlinfcit nidjt fiir iiotig cradjtct 311 i)abcn fd)eint ''). Tod) geuiiiuit man iibcrfmupt, auQ bcr ^serglcidjung ifjrer (i'rgeb; niffe, ben (Sinbrucf, ats ob bie ^iMfdjofe burdjcjcljcnbo eine gro^ere Sliitbe an ben Tacj gelecjt Ijahcn ah bie ^HQnifitoren '). Tafiir fani ifjnen bie (S'rinnenmg an jene fridjere 33e[janbliin[;, uielfadj aufijefrifdjt burd) bie 9(n; n)efenl;eit unb ^eilnaf^me biefer felben ^nciuifitoren, bie ber ^apft au?>' briidtid) bent .Honicj 3uge(3eben Ijatte, al§ ein fcljr forberlidjer unb ge= badjtniciftarfenber ^aftor 511 iQilfc'"). ®ie .^auptfadjc, Sl>er(cnc]niinc( unb ^efpeiunj], raurbe fo bod; offenbar iiberaK erjied. T'ann aber fonnten bie iibricjen ^^'unfte getroft fatten gelaffen luerben. llbrigens ift bod; aud; uon biefen, bie fo fiir bie Unterfd;eibunoi ber uerfd)iebenen 93ifd;ofe in erfler i'inie in 'in'trad^t fonnnen, nid;t roenig erjielt roorben. -itidjl afle 33ifd;ofe iimren fo anftdnbicj mie bie bi§l;er genannten, unter benen bod; fd^on ber ^iiifd;of oon Drieans auf ben ^u^ „in ano" ober ..in anca" (unb df;n(id)e) einen .^auptmert gelegt ju I;abcn f($eint. 3ln ibn fd)lie§en fid; aU ndd;ft fd;drfere Sd;attierung in befonbers beutlid;er Ubereinftim- uuing bie jur 5lird;enprooin5 9if)eim§ geI;origen 3)iocefen an, ndmlid; au§er Di(;eim§ felber-), luo ber ©rgbifd^of 9kibert be Gouvtenai; in gan^ (nub mcift uiMi bein ^pVLHniijialfoiijK l^oii ©eiu^ rcfonsilicvt iDcrben) lnT|(. bie 9cunumnii 12, 13, 41-45, 47-53, 71-74, 76, 83, 86—93, 95-98, 100, 102, 105, 106, 132, 133, 135, 136, 165, 170, 201, 203, 227, 228. ') Contin. Ciiiil. Nang. a. 1304 bci '-Souquct XX, p. 590. — 2) gfJad) 33ou= qiict XX, 595 \mx cr toovljev {bi& 1806) ©cfan bc6 ^a^?itel6 fon OvleanS unb cin redjtgevfar^venev SJiann. 91(6 fotd)cr fc^eint cv [id) in ben JDiitteln feinev 3cit beffcv auSgcfannt ju l^at'en, nl6 [cin ~^^avi[ev JloHcgc, bev [n'ir)cvc 2Ivjt. — ^) i^fjt. ivcni^ftcn^ bie Don i^m ucvfiorten 31 .'htminern — bie jii>citf)i.Hfi[tc ^al)l — mit benen bc6 33i= [d)oiS Bon q?avi.^: cS finb mx. 14, 18, 19, 22—37, 54, 55, 75, 94, 101, 103, 137, 138, 142—144, 193. ®er ^u[^ „in auo" ober in a^nttid^er @e[iaU [xguriert fiicv al5 .t)anptfenn5cid)en. — >) ®o unrb bie erIauSniS jur ©obomie trot? ber ma[[cnr;a[ten @efianbni[[c (;ieriiber l>or ber 3nqui[ition nid)t h{o\^ im.mi ben Objcfteii be6 5Bi[dio[6 von %m§, [onberu and) benen oon Orleans mevfiinirbii] weniii iiej^anben. @6 [timmt ba>3 aUe6 mit bcr i^emcrfnnj Bon 2ca6 3"i'Uft'^ii^9c[>i)i^;tc ii^cr bie inet ^irojicre Wi\he ber bi[d)ofnc^en @erid)te gcijcuiiSer ber civ3entlid)en ,3nqui[itioii. — '=) injl. bar= liter [iir ben ^^[(^of ton ^ariS unb feine 2}orbereitungen gum iJ3erf)or ben nacftl^crii^cn :i)enr>ei8 auf "Vi-Mijcirb be ©ifi^^ bereits otcn, p. 260, ciUiKfii^rtc 3(u?[aoie. — «) rie[er bleibt mit [einen 27 „3eui3en" nur tiKnu} fainter Orleans juriid: f. bie 9tummern 57, 58, 61-64, 84, 85, 114, 116-121, 123, 145—149, 151—153, 166, 168, 169. — 381 - afntlii^er 3Beifc t)crfu'f)r, nne imdjljer uoii ^[;ifipp be SJinrigm; in ©cn3 6eri(|tet merbeii tuirb, iieben 9ioijon') unb (SoiffonS/') vox attcin bie Sioccfe 3tmienS^j beren S3tfd)of ^^ilfjelm uns raieber am 33ouqiiet '*) Qan^ 6efonber§ a[§ 9te(^t§erfatjreiier befaunt ift. ^ier !oimnt nebeii ber 33crleugtunig nn'o ^^efpeiung nicljt blofs and) ber 3. untftcftc H'ufi, fon= berii uaincntUd; bie (Srlaubnis jur ©oboniie al§ gemeiufames C^rgcbnis (;erau§. T'aB fjier, wie iibrigen^ felbft bei foldjen S8if(^ofeii, bie luir ben retatiu auftdnbitjeu jugejaljlt tjabeit, bie ?5^o(ter 5111* 5>orbereitiing mif bie S^erljore feiue Heine 9ioIIe gefpieU l)at, bariider benimmt um ''^onjarb be ©ifig bereits oben befprodjene 3lu§fage jeben B^^'eif^f- StuSbriidlid) TOirb bie Inmenbnng berfelben, unb jiuar in fefjr ftarfem ©rab, fo bafj ti)r 3 S^empler erlegen feien, uon bem S8ifd)o[ von Tuvcx^-') burd; bon 77. B^i'O^ii "^^^ pdpftfidjen Slomniiffion, 9io6ert 58igier, be^eugt, ber feine eigene 5lu§fage bort baruni als erfoltert juriidninnnt. 58efonber§ ftarf mu^ aber, roie fdjon im ber erften ^nquifition, and) je^t luieber in ©iib= franfreid) geiuirtfdjaftet luorbcn fein: raenigftens geben vox ber pdpft= Iid)en Mouimiffion am 2. d)lai 1310 19 2:;emp(er aus ber Sioeefe ^eri= gneur ausbriidUdj 311 ^rotofoff ''), ba^ fie burd} goiter unb hunger ju i()ren 2lu'jfagen oor beni bortigen 33ifd;of gebrad)! worben feien. ©iner berfelben, 9iitter (Eonfolin be ^orio (i^our ?) fiigt fiiegu, ba^ er nad) biefer golterung oom ^reitag nad) SlBei!)nad)ten bi§ ©amStag nad) ^oljanniei bein Confer, alfo V2 '^a\)x lang, bei SBaffer unb S3rot gefangen gefjdten luorben fci, fo ba|3 er bei ber Ijeftigften ^dlte ber notiuenbigften i\(eibungs= ftiide Ijabe entbe{;ren ntiiffen'). 2tud) in9^(;obe§ giebt biefe§ 9}iittel bie (Srfldrung fiir bie eigenartigen, umfaffenben, felbft ben 33efe{jl jur I'luS- laffung ber ©infel^ungSraorte einfdjlie^enben ©eftdnbniffe , fiir roeldje bie 3eugen 181—189 ©eiudfjrgmdnner finb unb beren 9)iotii) am bcften an§> bem nodj immer um fein 2chtn fiirdjtenben B^i'St-'ii 1S8 (9{ai)munb 9lmalin) fpridjt. ®em fommen am ndd)ften bie einen ebenfo eigcnen (S(jarafter an fid) tragcnben 3 (eljten 3'^ii9*-'Ji ^^^ "^^^ pdpftlidjen i^ommiffion, Tix. 230 — 232, bie, wie bas ^^rotofoll melbet, uor ca. cinem '^aijx auf 1) 9^ur buvd) 9h-. 46, — 2) burd) 113, 115 nub 167 uertveteii. — ') cf. fiiv [cinen TfiirhtitiiafveiS (15 Beucjen uamltc^) bie 9^iimntcvii 38—40, 56, 60, 65-70, 139-141, 150. — ■») XX, p. 592 (Contiii. Guil. Nmig. a. 1304), \vo ev al6 Dr. jiir. canon, mit (S-rjbifdjof ^igibiia^ oon 'i3ourge^, Mag. 53crtraub »ou ©t. ®eni^, bem 1307 geftovbenen Si|d)of von Orleans, aU ©d^ieb^irii^ter in bem burd) 3''f>'iii" ''^^^ ^savi6 aitgevegteu 2el^rftveit fuiigievt. — ") ''Bgl. iitev i[;n o6cu p. 266. — «) Tlid). I, 230. — 7) cf. .r-)aiH'iit. p. 256, ed)ot(m. T, 259. — 382 — bcr ^(ucT)t ergriffen iDorbcit iimrcn unb, lueiiii^ftonS bic 2 ^) uor bem SBifdjof t)on 9Jcacoii t)erf;orten, fdjoii jugeridjtet morbcn fein niiiffcii, bofj fie felbft bie fonft fefjr feltene „Coiiculcatio", ober bod) bie Sliirocifuiuj bnjii, cbeiifo niic bie aubere, an bas ©aframent be§ 9l(tars nidjt 511 gtaiiben, libera einftiiuiueiib beseugeii, ludfjrenb fie bod) oou ©obomte nid)t§ lutffeii uiodeii. 5DaB "tf^^ fd)cuf^(id)fte g^olteruiig an hm .^auptfi^en ber ^nquifition, in ^ou to life-), uio ein 9ieffe be§ ^^apfte§, (^)aillarb be ^n-effac, refibierte, ber lion Sol)ann XXIT. loegen feineo Uberinitts unb Stol^eS einfad) ab= gefcljt luirb ''), unb S a r c a f f n n e *) uorgef'ommen fein iniif?, fiaben luir fd)on oben bci 33efprcd)inu:( ber ^nquifition iiber()au|.it unb wieber beim -^^rojef] lion ^Hiitiers^) gefe()en, roef5f)alb uiir iinCi begniigen, (jier nur furj baraiif 511 ucrioeifen. I'ibrigens treten biefe ©ifferenjcn, ineiin fie nud) auffaffenb genug finb, baf? 9)iid)elet, bcr .^erauSgeber ber ''^^rotofolle ber pdpft(id)cn i^oin= iniffion, glaubt, barin ein befonbers 93ioinent filr bie (^Uanbuiiirbigfeit biefer 3(ii§fagen erbtiden 511 bi'irfeu, bod) loieber l)infid)tlid) ibrer nrfad)e, ber 3uge()origfeit ju ben nerfdjiebenen T^iiicefen, nic^t in bem ©rabe f)er-' Bor, bafj man e§ fiir unbegreif(id) finben miifjte, baj3 loeber 9)iid)e(et nod) ciner ber iibrigen ®efd)id)tfd)reiber be§ XempelorbeiiS bis auf Sea, uon benen aber and) feiner fid) ueranlaJBt gefel)en l)at, eiiunal biefe 3{efii(tate tabettenmdfiig unter cinanber 511 fd)reiben. biefes "iHn1)d[tni§ bemerft bat. ®er ©riinb bafiir liegt barin, ba§ jeue urfpriingUd)en, fagen mir fnrj, Ti i b ce f aim erf(^ieben()ei ten besm. =©(eid)()eiten bod) mteber uiet- fad) burd) anbere llinftdnbe iieriuifd)t ober mobifijiert morben finb, fo biird) gemeinfames I'ogia ober anbenueitigen iserfel)r ber Xempler mit ©enoffen au$ anbern T^iocefen TOdljrenb i()re§ 9(iifentbalt§ in ^]3ari§ unb bergl. (Sin eingc()enbere§ ©tubium unferer S^abeHen luirb bariiber nod) maiid)en Si'inf ') Ttcv 3^vittc, au3 bev ©tocefe (l^aIon6 j^etn'iificj, irav lunrjcv nod) c\av iiidU oevKn't. — -) 'iBi^l. r)icfiiv ben p. 261 befpvoc^cncii ^vicftcv 1Ur)if)arb be '!^abo; bajii 3- 12 im „Processus Pictavioiisiw". — ') SaDocat C. XXII. — '') 'inil. 3^'";1»' 19 iiub 21 ill! ,, Processus Pictaviensis", ticfoiibei'c* ater bvi8 im iHirijieii ilapitel jd)iMi bejpvcd)ciie ([Mfd)i5flid)e) 3"'IiiM'fic*"^0'^i'f;'^i" ^^"^'t C?avcaf|oimc. — s) '^nv aiunev= t'miiieuH'ife foU l)kx nid)t untevlaffen luerbcn, baxan\ l;injmucifcn, baji c6 and) for bcr ^i;ipftlid)cn .(toiiimiifion tuieber biefelkn ©i5ce[eit [iiib, bie fdjon nad; "^soitier^ bie inciftcii „3eiiiien" jieliefert f^viBeu: luitnlid) aiijiev bcit in ^HMtier^^ Oefonber^ luntvetcnen fiibfi-anji5)ijd}en rioce[eii (oon 3;onfcnfe ^fJr. 12, (^arcaffonne 19, 21, in'^jiev^^ 11, 31, C?al)on3 22, 23, 32, lltartonne 10) ncbeu bent bort ant ftarfftcu ucvtrctenen giinOi^ciS (r^ieljev (^cluM-en bie 5inmntcrn 1, 2, 3, 8, 9, 17, 20, 29, 30) nneber iu erfter Sinie ^^ari^ (of. Ta. 13-15, 25-27) unb 5lnticnct (Ta. G, 7, 16, 18, 28). (fin nn-ilever 53cviilcid) tvivb eSenfo bnvd} ba^^ ,sef)len ber ^^^rotofD(Ie fitv bie iiBrijien 39 B^u^f" won ^HMtiet^ a\9 burd) ben ^iH>[d)ln9 ber v;ipftnd)cn .Hontniiffion »oin 5Jtai 1310 CiUJid). I, 232), uon bicfen ^eugcn i^on 'l-oitier^^ 3iinad)ft abjnfeften, iH-rf^inbert. gckn, ben nnr r)icr nicOt mcitcr nii§fiirjrcit fonnen. Hub jmcitcnS Hciftt boclj au6) uncber WciucinfamcS o,c\mc\, ha^ iider bicfcii 'i^ofonbciijciteii nirf)t oen^cffeii raerbeii barf, befoiibers bie ©nmbanftagcartifet, $lHn"(citt]iuuu] imb SBefpeiung, fo 'i^a^ ber ^urift SaDOcat glaubtc, biefe a(5 t()at[cid)tid)C. ©runbfage fcftljalten ju miiffen. 91(ier 1. (oft fid) bod) mid) bicfe gemctii; fniiie Wniiiblacjo, fobalb man anf bie ndf;eren 'Ikftinumuujcn genancr ad)td, maQ oerlcugnet luorbon ift: ob (EfjriftnS ober ©ott liberljanpt, nnb unter weldjcn Umftdnben, beju). an mcfdjcnt Drt? nnb ebcnfo bci ber 33e= fpeinng : ob es nnr ein ^ren^ im allgenidncn ober cin ^vrnjifir, nnb bann was fiir eines, bejro. an§ iiictd)cm ©toff, gcincfen ift?^) in fo mandjcrlci 9>erfdjicbenfjciten entfpred)enb jencm 5lanon anf, ba§ and) won biefer i'lbcr; einftintmnng nid)t aHjn uiel iibrig btcibt. Unb 2. nuif^ mau, nni anf biefc I'aiiocatfdjc 9(nffaffnng jn fonimen, bod) imnicr unebcr crft ucrgcffon, bafs \a ctwas Ij eransfo nunc n inn fjte nor 9iid)tern, fiir lueldje bie C^Jmnb- lage ^^^(jiIipps be§ ©djlinen 9(rtife(, b. I), f ein 2Bil(e, baf^ bie Xemp-- Icr ivc^er feien, bilbete. 9Ba§ f;eranefnni, wo biefer ^Mk nid)t jn ©rnnbe (ag, bas (eljrt nn§ eine ©iocefe, bie in ndd;fter 9?od}barf($aft ber ergiebigften nnter aften, (iarcaffonne, lag nnb jn berfelben 5lirdjenproinn^ 9(arbonne geljorte : ©Ine, nnifaffenb ba^j fjentige ©epartenient Pyrenees ovientalcs, be^ fainiter nnter beni 9ianten 9JonffiIIon. ®er ©egenfalj jn ben anbern mad)t biefe T>iocefannnterfndjnng fo nngebener lebrreid), bafj wir nn§ nngern ncrfagen, ba§ ^^rotofod berfelben, ba§ 9}iidje(et im 5(nbang feines 2. 33anbeG p. 421 — 505 giebt, eingetjcnber f;ier mieber^ngeben. (S§ finb 25 2^empler, fdmt(id)e an§ ber ^cmp(er=Sommenbe 9)caGbien (Mansi Dei), bie in bem benadjbarten ©djtoffe Tronlar§oon^)ianninnb, bem 33ifdjof Don (Sine, anf bie 9lnfforbernng feineS SJletropoIiten (Sgibins non 9iarbonne (batiert uom 5. Wiai 1309) nom 14.-26. 3annar IIUO -) in§ a>crtjor genonunen werben. 9U'3 S:^ei(nebmer babei merben anfjer 2 ilanonifern t)on (£'tne ber ^'rior ber ®ominifaiun' nnb ber ©narbian ber y^iinoriten uon *:|?erpignan mit je einem Drbcncbrnber nebft 3 9iotaren genannt, wie benn ba§ ©anje in nuifterfjafter Drbnnng uor fid) gel)t. Um fo fd)inercr ift e§, fid) bem ©inbrnd ber i^armonie, ber bnrd) biefe forgfditig abgefaf^ten ^^m'oIo-' folle uon 3(nfang bi§ jn C^iibe ()inbnrd)get)t, jn entjietjen. © dmt (id^e 3lrttfc(, fomeit fie bie eigentli^e Stnftage ent^alten, merben mit grof3er 33eftimmtl)eit 5nriidgemiefen. 5lson ben iibrigen ^^nnften merben 3lrt. 34 : ertrautl)eit biefcr 3:'einpler mit if)rer 9?egel, uon lueldjcr gleid; 9tr. 1 bem Sifdjof unb feiner ^lonuuiffion ein @j-emp(ar iiberreidjt, ba§ mit ben ronmnif djen ^^orten beginnt: ^Quanalcum proom requer la compaya de la Mayso '')''. ^iefelbe $8ertrautbeit mit bem fattjolifdjen ©lauben geigt nidjt nur ber bereit5 mel)rf adj eru)at;nte 8. St^nQ^/ ^^^ ^^U'djeptor uon 9Jia§bieu unb bamit biefer S^empter, '^iiUx ^apnumb be ©arbia (Sagarbe?), fonbern ebenfo and) ber Saien--©erment 33n. ©eptembre 9^ir. 22 '^). ©rfterer jdljlt fdmtlidje ©aframentc auf unb fpridjt fid; iiber ben ©lauben ber .^lirdje in einer 'ii>eife an^^, roie man biefeS nur von jebem it)rer ©lieber f)dtte mi'mfdjen biirfen; (et^terer erjdtjlt, raie ba§ ^reuj an ben beiben ^eften im 9Jcai unb (September unb nod) feierlidjer am c^arfreitag mit blo^en ^i'lfuMi unb i^-)dnptern, 3(blegung ber 9.Baffen unb gebeugten 9inkn yercbrt umrbe mit ben ^ICHirten: „Ador te Christ et benesesc te Christ, qui per la saneta tua crou iios reeemist." ^n g(eid)em ©inn beruft fid) 9ir. I)'') auf ba§ 93Iut , ba§ bie Xemplcr fiir bie (Sfjriftenbeit ucrgoffen tjaben luie 6l;riftn§ ba§ feinige. 1) ©tefei3 23er6ot iDub »cn Tix. 5 (bem 9f{itter 33evciii]ar be (Sol(o) 130115 x[d)tii\ unb ftatutengemaf^ mit bev 3(6fi(^t, 3unctvad)t ju werl^inbevn, begriiiibet. — -) ''iic^l. bie 2(uefai3e beS wierteu 3f"9^"/ ^^^^ ft'aplau 33evn{)avb (iHievricr {Wid). II, p. 443—446). — 3) strimlb toeptembvie, f. mid). 11, 474—478. — ") 33gl. befonbev^ 9h-. 1, 3, 6, 12. — 5) 2lu6)a<5e won Ta. 8 {Wid). II, 457—462). — ^ l>gt. bcnferben 8. unb banebcit bcu 23. Beugeit (2BiI^. be ©to. 2)poHto II, 506—509). — ') d)M). II, p. 434 imten. -- '') II, 503—505. — ») 3)ev beveit« evu>af;nte JRittcv SBcveitgar be Oollo, p. 448-449. — 385 — ^IDicfelbe (\ut fatljolifrfjc ©efimuuu^ atmcii bie 5(nofai]cii iidov i-ao 3bo(. 3ii-, I qiaiiht md)t, baf5 ivrtciibiuo in ber '5i^e(t bci (5l)ri[tcn fo(cI)e Sbole fid; fiiibeii. 9tnbere, luie 9ir. 6^), luiffen nid;t, iiiq§ bas iikv(;aupt fi'ir eiii X>inc( fei! S)afjer uwint 9tr. 20-), „quoeifc, nur t3emdf5itjter, fpred^en iid) 9h-. J, '^, G, 0') anS. ^ie fitt(id)e (5-mpi.irnng Id^t biefe Sente alle geiuolinte 9tiirffid)t uergeffen, fo baf? fie fid; beiDuHt finb, einer befonberen 'Inn-fid^ernng iljreS 9iefpeft§ nor beni %^a\^]t unb feinen tarbindfen ju bebiirfen*). 3o burdjgef;enb6 ift biefe ilbereinftintnunKj, trol} ber niandjerlei Unterfdjiebe bed ©tanbeg unb ber i3i(bun(3^), baf^ ^^rul^ glanbt, nuf tiorI)erige 9]erabrebung fd^liefjen ju miiffen. ;3">5effen ift bie Ubereinftinnmuit] bod) mebr nod; eine fad)(id)e alG eine wbrtHd)e unb ^inc befonbere ^^erabrebung bal)er burc^aus un= nijtig, luirb and) uon 9tr. 7 auf bie ?vrage, ob er 5u feiner 3(u§fage angeiDiefen luorben fei', auf'j beftininitefte uerneint, uiefniefjr luir baniit erfldrt, bafe ber "Jprdjeptor 9iaijniunb be (Sarbia alle ernmfint i)abc, bie iiHifir^eit 3u fagen. Tiefer ©nnaljnung entfpridjt ber Jon ber gan^en 3lu§fagen , bie iiberait bie ©id)erl)eit eine§ guten @eiuiffen§ ^°) unb bie (5mpbrung iiber bag ©eiuebe uon 33etrug unb Unrec^t anberindrts werraten. ') Sev flitter 2i5il^elm be lamarit Wdd). II, 451-453. — '') JSifljelm be lerratio, ©evuient, II, 497—499. — 3) 2)er ©croient ^Jcter 33leba, beffen 5tu'3]ai]cii iibevall mit ganj tcfonbevev 6nt)Aieben[;cit gefiatteii finb: Dg(. Wid). II, 436—438. — *) „Meutitus est per gulaiu suain falso modo": II, 466. — ^) 5^cv "^viefterfavitaii Sta^mimb gapte II, 454—456. — «) ^afoS 9Jia«cavoni II, 512—514. — ') ®er ■i-'vieftcrfa^-ilau Sl^^^iu'icS ^^ Goina: 5)ie ©eftaubtgcit feien fa(fd)e 'i3viiber gcioefen, bie nur efiebvc^evifd} ba8 Ovben^vjeiuanb getvacjen i)ahcn. — ^) Salva oxccllentia .sedi-4 ai)ostolice et lionorc" ^eij^t c6 6ei 9tv. 7 iinb af;n(ict} iiir. 1, 3 unb 25. — *J) (S'i finb nebcn 4 5)3ricftcrn {Tir. 1, 4, 7, 9) unb 3 iKittevn (5ir. 5, 6 unb 8) 18 Sevoienten, bavnntcr :i3ie^^irten irie 9tv. 15 unb 18, unb 2eutcu »cic Dtv. 12, bev al6 „homo simplex, nidus et laycus" fcejeicf^nct nnrb. — "') giir bicfeS fpricl)t auch, bafe bie 3f"9f" ^fi" 3lufual)men faft ii&erall nanientii^ aufgefiif^rt werbcu unb bie Jlontvode, foweit vsix fie iiSen fonueii, ftinnnt. raS ift auber-5 i>ov bev ^upftf. .Honnuiffiou, in "^^oitiev-? unb inn- ber ^n^iuifition. 25 — 38G — 9)Jef)r (^ninb Ijot bie onbcre (^rficiniiuj uon ^Unit? '), tueim cr bicfe Templer iiberljaiipt beii ©pnnieru giisnljlt iinb i^re SJluofogcn fomit nid)t fiir ben [ransofifdjcii , fonbcrii ben fpnnifdjen .o'^^cig bes Drbeno, ber ja ini Unterfdjieb uon ben ^i^onjofen uon jenen 9)iiJ86rdii(^en rehitiu luenit^ benU;rt geiuefen fei, niaJBgebenb fein \a^t 2:I)atfdd)lid) ergtebt al(erbinci§ eine nd(;ere ^^sviifunci biefer ^enipler f)infid)tlid) iljrer IHufnaljuic, bajs bie= felbcn, fomeit fie nid;t anc 3Jouf|"i(fon fe(bft ftanuuten ^), in fatnlonifdjen-') ober avacumifdjcn*) Drbenofiaufcrn aiifcienoninien luorbeu loaren. ^snbeo ift eine fo(dje Sdjeibung ber Crben§ld)ulb nad) uerfdjiebenen Sdnbern bejiu. ^^^rouinjcn, loie ^nil^ fie nmdjt, bei genaucrer 33etrad}tung mit beni ^il^efen beo Crbene unuereinbar, luirb ofjnebies gernbe in iinfereni %a\{ tiurdj ba§ befonbevS enge SBerfjdltni^, in bem Gatalonien niit Oiibfraut- reid; ftanb — es unterftanb uielfad) bemfetben G^ro&prdjeptor, bem uon ber ^n'ouence — entfrdftet. ©onbern iua§ an jenem ^iniueifi 2i>nt)reci ift, ba^i ift, baB ber ©runb fiir biefer entgegengefe^te (Srgebni^ ber Sib= cefauunterfudjnng uon Glue einfnd) barin liegt, baf^ biefe ©iijcefc bmnafs jiuar fird)(id) ju 3iar bonne, pofitifd) aber -lu 2lragpnien ge= I;ijrte, fouiit au^erfjalb uon ^^(jilippQ aJJad^lbereid) lag. 3Sill ninn ein geredjtes llrteif iiber bie ©djntb bee Crben^ ge- luinnen, fo luirb man auf bn§ 9iefnltat biefer einen ®iijcefaniinterfud)ung, luo (>)eiua(tnuttel feme blieben, me()r ©eiuidjt legen niiiffen, aU auf bac> jener fdnitlidjen anbern, hei hmm ^^Ujilipps 2Bi((e unb bamit ba§ 3"Q»ifition'5= xc flaffifd^e 93eifpiel ^^Ijilipp be 9)tarigni) mit fcincm befannten ^^srouinjialfongit u on ©en§, ba§ mit feiner energifd^eu 2)urd;fiiljrung ber pdpftlidjerfeits approbierten ^nquifitionSgrunbfd^e gegen= liber hertimg biefer ^^U*otP= foKe itjre 33eiui^uiuj nid)t im g(eid)eu 58ert)d(tiii§. '^L^cire bie^i gefc^eden, 1*0 iiuire man von jener lUierfdjal^ung balb genug jitriidgcfommeii imb lidttc erfannt, ba]] ber '-iin'rt biefer nrhtnbcii weiiiger bariii liegt, ban wir ill i()nen luenigftenfi iibcr biefeii 2:eil bes. '^U'ojeffecv ba§ ^er^or vov ber ;niiiftlid)eii ilomiiiiffioii, dm glniibiuiirbige 33erid;terftattung befil5eii, aH nie(mel)r in bem, loao barmio fiir bie friil)ereu ^^()afeii bci ^rojeffe^ iinb bie uorl)ergef)eiibe 93e(jaiiblmig ber 2:emp(er an inbirefteii 3^i'9nifK" 511 geuiinneii ift. Uber biefe inbirefteii 3fi'0"iff^ fiabeii luir bereito im iiorigen .^apitel be§ ndberen ii!i§ auSgetaffen itiib gefeijen, eiit roie rci(i^= lidjeG Sidjt baraiicv aiis einer uoCftdnbigercit 3>eriuertiing biefer -^^rotofoKe mil ftatiftifdjer ^nf^intti^nfaffung ber .^aiiptrefultate, fiir bas (^anje fid) ergiebt. Giiie fold) griinblidje ^etradjtimg ergiebt bnnn aber and;, wa^ von ber 33el)auptimg be§ faft entgegengefetiten Stanbpunft^, ben biefe i-iommiffioii eingenommen Ijabeii foil, 5U b^iten ift : bafj bauon feiiie 9iebe fein fann. 9(iid) raenn e§ \a ber ^a(I ludrc, miirbe es iiiis nid)t niet iuil5en bejiu. bie tempter nid)t oiel geniil3t b^ben. ^eiin bei aliem grbfseren perfonlidjen '^i>ob(nio((en biefer $Kid)ter fommt itjiien uiie ibrer gaiijeu l:bdtigfeit fo nienig @eund)t 511, bafs ba§ ©ange iiid)t oiel me^r aU eine reiiie ^ombbie ift. 3n»"»-'i^bin f)at fdjon biefe re(atio grbfjere 9lii(be tier 53ebanblitiig itnb jnmat bas A-eb(eii ber eigcntUdien ^nguifitioiifiprarici — 388 — cine 1)011 bom (n§t)en9en fo ucrid)iebenc 3j}irfmui, bni5 luir erfeniieii, mc aiiber^ ber frf)UeBticf)e Sliicgniuj fjdtte TOCvboii iniiffeii, fobalb eo nd) urn cin inirflid) imabljanciigc^ 5Hcd)t'ji)crfa()ren, t^a^ i^cijcniiber ^^fjUipp be&^ Bc^oncu C>3eiiialtpoIitif eiiic unrflicl)e CppofitioiiSfteKiiiu^ 9<.'iL)agt (latte, ijanbclte. 'i>on einer berarticjcii 3telliing faim aber bci uiiKrcr papftlidicn .^onuniffiou nic()t bie 9iebo jeiii. 'ii'obi lunr fie ba^u (jeidjaffen , uni uicnit]fteii5 beit 3d)eiit eiiier rcd;t(id}eii Untorjiidjuiic] jii retten, .^iiiiuU c]egeiuiber ben "iHitcrn ber ^ird;e, bie in i(;rev ©efanitfjcit ale ilonjil be= rufen waren, ha^j letUe 2Bort iiber ben ^eniplerovben \n ipved)en. ;3(jr nddjfter o^vcd mar ja, ba baS i\on5il felbft unmbglid) bie eigentlid^e llnler- fnd)ung erft fii^ren fonnte, fiir biefe§ ba§ niitige i^uUerial ju liefern, ein l)iateria(, ta^ in etiDaS onberem befteljen nnmte, alo in blonen ;jiuiuifition§= ergebniffen, mit benen affein anf^uiuarten bod) and) .sUenienS V. 33ebenfeu tnig. A'orberte jo freilid; fd)on biefer ^wai ein befonbereS 3)iaf5 vow UnpQrteilid)feit nnb foniit (Selbftfinbigfeit gegeniiber '^^l)ilipp bent 3d}iinen, 10 jc^Iofi bod; biefc, nnb uotfenbo eigentlidjen 'ii'^iberfprndj gegen ben .s^bnig, fd)on bie 3iifi'iinnienie^nng ber 5^oin miff ion gdnjlid) au^i. i'ou i(jren 7 93Jitgliebern ift im§ ba§ l;erDorragenbfte, ber (iTjbifdiof ©illea- :i(ieice(in oon 9Jarbonne, ber hiw 9]orfi6 fiifjrte, beveits befnnnt a(§ einer ber befonberen i^ertranten '^'(jilippS, uon biefeni uiel yeriuanbt in ben iind)tigften Staato; nnb .siird)enangelegen[;eiten, fo mit ^^^ierre be X.'atilli> bie ©efanbtfdjaft bi(benb, bie ber .sBnig nnmittelbar nadj ber 'is^abl :^(emen§ V. an biefen nbgefanbt fjatte, um iinu feine %<[mk mitjutcileii nnb ^luar „in ben nnjfteriofen ^-ormen, bie ibm eigentiimlid) luaien" '). 3m ^emplerprosefs t)aben mix \i)n frei(id) uou einer oerljdltniemdfeig, giinftigen Seite fennen gelernt bnrd) bie 3iieber(egnng be§ foniglidicn 3icge(S in jener Si^ung bes StaatGrato in iKanbnifioit uom '23. 3ep: tember 1307, in ber bie 5l>erl)ttftung ber Jempler befdjioffen unirbe. iii>er aber au§ biefer 3tmt§nieberlegiing auf ein befonberen 9)iaB ber Sr^iber^ ftanb'5fdf)igfeit bei biefem 9)ianne fdiHe^en mb($te, ber mirb bnrdj bie fort= gefe^te ©nnft, in ber er fid; and; nad){;er bei bem .sUinig ju erl)alten uniHte, ba(;in be(e(;rt, ba|3 e§ bod; iuol;l me[;r nnr 'ibrfidit nnb dngft= lid;e§ 3]ermeiben einer auSgefprocbenen Stellnngimbme geiuefen ift, mas i^n jn jener Abanbtung beftimmte. 2^enfelben G^arafter uerrdt bk 9?oIle, bie er alo 3}citgneb ber pdpft(id;en ^ommiffion fpielt. :iiiie fd)on .'oaue; mann-) f)eroorgef;oben (;at, mad;t er fid; in nnferen ^^^rotofo{kn babnrd; ') jRcnau in ). iJtvt. iit ber Rev. «.les deux mondes 18S0 (38. ^b.^, p. 114. ^) r^aucm. p. 227. — :'.89 — licfoiiber'i bemcrfliclj, baft cr ben (3i^iuu-(cii mir init ?(iiQUia()I (letuiofmt, iiibem er nidjt iiiiv ami) in biofev C^dt uielfad) niit anbenueitigeii ©cfdjaftcii fiir beii AUinig betrniit imirbe M, fonbern and; ,,tii (iebenf(id;en Sdiciendlicfcn, wo 5. ^i '^ofd)iuovbeii iibcr bie uoii foui(^(id)cii ©iciierii abc|c[)alteiicn ^i^cr^ t)oiv Donicbrad)! univbcn-) obcv bie (^efaiu'ienen an ben ^-|.^apft uub an bic Moiniiiiffioit 9(ppcttatioii eiidegteii ^), fid) iinter eiiiem beliebigen ^^ox- inanb 511 entferncit pflecite". Ticfclbe ^oftif) befolgt ber 33ifd)of uoit i8ai)eiir, 9!?ill)elm be Irie, einer bev Viebliiui6)d)reibev ^fjilipp be§ ©djoncn imb iU§ fo(d)cr beiii Roma, 511 liebe uom -^^apft unter beiu 17. Stiu^ 1306 511 icincr 'li^iirbe evbobcu^). %ux bie Sl'^dtioifeit ber .toiuimffion fonunt er fd)oii bc^uienen uieiiiger in 'ixirad)!, lueil eben biefe fonftij^en 2(uftrage uon feiten ''l^bilippo") il)ii bie ineifte 36tt ber ."iionnniffion ganjlid) fern ^a(ten. 5)efto meljr fdllt feine G'rnenninui 3U biefer uon feiten be§ ^apftes inS @en)id)t unb ^eigt, mie menig er baran badjte, ^f;iUpp beni (Sd)onen im (Srnft f)ier (Sd;ime; rigfeiten 511 berciten. ^enfelben ©inn f)atte and) nic^t nnr bie 9Ba[)( be'5 ^^ildjof§ noil £^inioge§, 9veginalb be la %^oxk, ben luir bereits int uorigen .Uapitel ttl'3 einen ber erfo(greid}ften , luenn and) bie griibften Wdikl iier= uieibenben Tiocefanriditer fennen gelernt baben, fonbern beiitH(^er nod) bie beci tljdtigften 3.)iitg(ieb§ ber Kominiffion, be§ i^ifd)of§ ^lUdjefni ©uranbi ron ?,1ienbe; jmar uon ^>aufe nu'j fein ©iinftling ^fjilipps, fonbern fd)on nnrd) 'i>onifaciuci VIII. am 17. ©ejeniber 1290, o6g(eid^ er nod) nid)t , bas fompetente Sllter erreidjt fjatte, ernannt unb fcinerjeit fogar gegen ') ii^iiL l'c>]feicl) bic (Srflaniiui, bie ev tciiii 53evjiiut bev ci;3eiit(ic[)Cii Uiitcvfud)imi5 ill ber il\tmmi)fiou am 3. ge6r. 1310 abcjiebf, Wicfi. I, 55. — -) 3(uc^ 6ei bev 2>or= lejtuiui be^ C^iiiidiiid)teniiioi6jettet>5 bev beiben 06evaiifie[;cv ber ©efaiineiteii ('i>of;et uub ^aiMoidc) am 14. getv. 1310 (Wid\. I, 71 f.) uub iibevr;au).''t lua^veub bev gaujeu 3dt yom 7. hii 19. /vebr., ber .^aupt^eit fiir bie SBerteibiguugScvnavuugeu, i^lanjt ber Cfv5&ii"d)of burd) Stbtvefeul^eit wecjen ^erufuug juut ."ttijuige (f. ajiid). I, 59). — ^) ?(m be3eiduienbfteu ift ^iefiir bie 2tvt, wit uad) ber 9(ppeUatiLMi ber 4 ')3rofuratoreu beS OrbeuS gegeu bvTS 23crfa^reu be« (Jv^bifdiof^ )ooix ©cn6 lunu ©oiiutag ben 10. 'DJtcii ber CvvjHfdipf ucu i'lartuMiue bie jtommiifiou pIbMid) adeiu tafjt uuter bem ib'orgcbeu, bie ?Jie|ie celcbrieveu cber i)l^va\ ^u rcoUeu. — *) of. 9Jtid). I, 59, wo er mit bem (iT^bii'djcf iHMi Diarbonue uub feiueui JloUegeu Dou 9)leube jum ^ouig berufen wixb, uni oou ba an uod) mefu' cil6 ber (5rjbifd)of , fo faft beu gan',eu SReft be§ ^'^'^''^"'•"i''' burd) Jltnuefeuf^eit ju glaujeu. ©erfelbe SBifdyof erfAeiut foufi anA\ fo iu ber 2tutwort an bie S^etare Boui ©ountag teu 5. 5(pri( al^ eiii befoubers? undjtigeS uub auf 93 e = fd)leuuiguug ber Uuterfud}uug braugenbcS 'D.liitglieb ber .^Tommiffiou. — *) iBgf; cbeu )). 314:. — **) ®o unirbc er iut gcbr. 1310 mit (Juguerraub be DJiarigni) jum romifc^cn J?i5uig if^eiurid) VII. eutfaubt, uiu eiueu ^nHaujuertrcig mit i^m 5U fd^tiepeu {2aoocat p. 214). ^m 4^crbft 1310 ge(}ovt er ju beu (Sefaiibteu '"VUjili^jpiS, bie ienc uuguHbige Jtutuunt .'iKemeui? V. Dpni 24. S^ej. 1310 au? ^luiguou' eutgegeiiue'^meu miiiiou, Scbottm. I, 223. — 390 — ben aiisgefprodjcnen 9i>iUcn bc^ Alonuj^ auf ben 3(ppett ^onlfaciug VI IT. 5U einem aKgeiiieineii i^onjil in 'Jiom ini 3ioucniber 1302 einc]etroffeu M. ^ie a3iift'-i"D fi'^' Unabl)angii]teit unb .';ll>ibcrfpvnd)Staf)i9fcit and) gegciiiibcr bem .Hbnig, bie in foldjeni iunleben liegt, iinvb jebod) entirertet babiirdj, ha)] er e§ yerftanben Ijotte, liingft fiir jeneo 'iserijalten '^^()iIippG riser§ei()iuu3 ^u crlangen, Cffenbar cjicid) feinem 9)ieiftor iHeuieno V. ciiicr jcucr 'l^olitit'er, bie ben i^Jantel nadj beni '-li^inb ^u bvcfjen luifien. Tor '-ii^inb aber in nnferer 3(nge(egenl)eit btieo fortgejetU von >pf)iUpp Ijcv, beni fid) illenien'j V. feit hm 3lbniadjnngen von "poitierci inenigftenS in ber ^enipiev; jadie uoKftcinbii] mibequeiut (jatte. (Sin 23en)eici bafiir ift luieber cbcn bie ,3ufaninienfetinng ber pdpft(id)en .s'lonuniffion, bev auHer ben 3(ngegebenen hoc!) 9)(att()dnS uon ';)ieapel, pdpft(id)er :Kotar unb 3{rd)ibiafonu'5 uoit ;)ionen, .^^ol^ann von -Oiantua, 9{vd;ibiafonu5 von Orient unb ,!3of)flnn von 33iont(aur, 3(rd)ibiafonuo von Wu\o,ndonm, angeborten, alo nieijr untev- georbnete ©lieber, bie ben (S(;Qrafter ber ilomniiffion nid)t ^u dnbern uer^ uiod)ten, falls ]k and) hm Stiffen ba^n je geftabt biitten. ^Souiel mir feljen, ift biefe Dteigung and) bei feinem uon iljnen uorauojufeljen, uiet- luefjr bus ©egentei(-), ba^ fie -^(ji(ipp unb jugleid) illemens burdiauc ju 35>il(eu 5u feiu beftrebt luaren. 9(nbererfeito faint ber ilommiffion iiberljaupt bao 3^iH3ii^^ n'l-tt i)orent(;a(teu merben, bnfj ]k ber llnpartei^ (id;feit, bie i()re 3(ufgabe erforberte, fouiet aUi e§ foldjen 9}cdnnern inbg- iid) luar^), )\d) beftrebte, baf? fie i(;rer I;eif(en 3lufgabe niit 3ieiiilid)eni Gefdjid nadjgefonnnen ift unb baJB in^sbefonbere bie 9Jcilbe, beren fie fid) gegeniiber ben 3Ingef(agten befleif?igte, luirflidj einen Vidjtpunft in beni biifteren ©ematbe bcs ganjen ^^ro^effes bilbet. %h ^auptfadje bleibt, ba^ bie Alommiffion, roie fd;ou :?auoeat fagt, luenn and) .^ufanuueugefel^t ') Sattocat Acip. XXVII. — -) 3Jiattf)au6 ooii Diecipel, Strdnbiafomi^^ ooit ^tciieii, u\u- al8 fold^cv ber lliitevijebene ooii 8evitarb be ^ar^^cv cincm •Jicffen ^(emciK- V., ben bicfcr bcof^atb auf bcit cvjbifcl)oflid}cn Stii[;( evf)obcn ^attc, lr>o ev oilcid) 3.\\iviivti> in iSenS inivfie; toermutlii^ luav cv buret) biefen :^icffeii bciu 'V'Apik empfoblen. Ihmi 3of)aim uou 3Jtontlauv, ?tvc^ibiafpuu^ oou SJ^aguticune, luiffeu iinv nur, bafj er aU'5 bev 3af)l berjeuigeu war, bie 1295 i^t^ili^))) bent ^d)oneu bie enferbuajj be^^ Sefieii-? won a)^outpcUtcr evteid^tert fatten (Savocat p. 2U). (Sin urfpriiuvTilicI) 8. aWitcjIicb ber .^ominiifiou, bci i^ropfl :Ji.U(^eIiu Stgarui con 5tir, tfiat iiber^aupt nidjt mit, foutem iief; fid) entfcftulbiijen. — *) (iiuc iic^t)i|fe i)orein;"(cnoiuinent)eit jie^icu bie 3(ui)cfla>iieu ld>lof; baS nid)t au^, tritt uiehncl^r in bcu '13rotofoUen iielegeutlid) fcut(id) ^u ^ad^' \o in ber 53emcrfuui] ber 4>rotofo(Ie auf bie iMttc 3Jio(ni)^^ iim einen .uaplan unb bie a)'ii59lid}teit 9Jieife jn fun-en, niit ber er feine ©rftaruuiT ocm 28. i)coi>. 1309 f*lic[U: „Iaiulantos (levoeiononi (niam ]» re t en teb a t" (Wid). I, 45; cf. .napeni. p. 234). J'-aju i\]L ipater bie i^eidjunn-ben Dcr 'lempkr iiber bie :'iid)terfiiiluua uou :8cr)prcd)- uUi^cn, bie ihncn fcitcuS ter .Hommifficn ;3cmaAt loarcu. - 391 — nu^ aiiserlefeiteii iinb aiifi^efldrtcii ■Duinncrii, fouiel man bad in bicfcr '4>enobe^) fein fonnte, ,,ber Unabfidugigfeit luiter bcii fcljuiierit^ften -l^er^ I)d(tni[)cu ei'uiancjcltc ; bie (Sreigniffe mareii ftdrfer a(§ i()vc ^eftififcit" ober al'j iljr 3BiIIo. ^m l^H^ftcn ^-att fonnte [ie o§ '^^(jiUpp gegcniibcr ,^u dncni (jalben 'MM\ bringcn. '^Ujilipp abcr Ijatte einen cjanjon. ^l^ar jo ^^^l)ilipp5 3i>il(e bci ber pdpftli^en ^onuniffion fdjon in v'oinfidjt anf beren ©ubjeftc oieniigonb cjeuial)rt, fo war er c§, nocf) ine()v in ^.^etreff il)rcr Cbjefte. ocfjon ba^ bie 5lonimiffion iibcrljaupt i(;rc 9(uf- gobe, biirc^ eigeneS 3>erl^or ,3cHgnif]e gegen ober fiir h^n Crben 511 go-- loinnen, anfangon fonnte, I)ing, ba bie 311 $8er[;orenben fid) fdmt(id), niittet^ bar obcv nnniittelbar, in ben .s>dnben uon bes *(lonig§ i'euten befanben, won '^Ujilipp ab. 5ffiie fefjr'^ S)afiir muj^ man bie '^^rotofo(fe bei iltidjclel iiad;lefen. @S iiberfommt einen f5rmlid)e§ 3)iit(eib, luenn man [ief)t, mio ba bie ixommiffion eine 3^it f^'K'i gerabe^u aufs ^rod'enc gefe^t ift, moil iljr bie foniglidje 3}iitiyirfung fetjit: luie fie, nadjbem fie feit bom 7. iHngnft 1309 fid) auf ©runb ber i[;r jugefanbten pdpftlidjen $>uf(en, oor adem ber 33idle „Facieus misericortliani", fonftituiert unb in ben fotgenbeu Xagen bnrd; 9(nfdjlag am pdpftlid)en ©d;(oi3 in ^^oitiers, foroie biird> beeibigte Soten an bie 9 -) erjbifdjiiflidjen ©i^e ^^-ranfreidjS, 3en§, 9ifjeimcv XourS, 9touen, Si;on, ^orbeaur, 33oiirge§, 2tnd) unb 9tarbonne, fdmtlidje Templer auf ben 1"2. -liouember besfelben ^s^^ijx^'^ jnr SBerteibigung, fei; e6 in eigener -^*erfon ober ^uvd) ^^U'ofuratoren, uorgelaben fjatte, oon bem befagten 12. iliouember an 2ag urn Xag oergeblid) luartet, baft jenmnti uor i(jr erfd)eine unb fo nidjt lueniger a('3 fedj^uuit atfemal auf hen foU genben iTag iljre 3>or(abuiujen mieberljolt, urn bann ftetd unoerridjteter I^inge nad) .^aufe ju ge[;en; loie ]k enbtid), nad)bem fie bid jum 18. ^U-- uember (ebigtid) feine 3tntit)ort erf)alten, an biefem 5:age ed luagt, ben Sifdjof uon ^^'arid, ber fie b\Q Mi)in einfad) ignoriert (jatte, um '-l>e-- jd;(euuigung feiner 9(ntiuort 5U bitten, inbem fie in ifjrem Sdjreiben betont — offenbar um ben 23ifd)of ju berufjigen bariiber, baf] fie nidjt in beffen gpljdre eingreifen mode — baf3 iljr 9tuftrag ja nid)t gegen bie '^nn-fonen im einjefnen, fonbcrn nur gegen ben Drben alo fote^en iid) rid)te unb baf^ ja niemanb gesunmgen fei, 3U erfdjeinen, fonbern nur 'Jreiuiillige fid) ftetten follten; unb luie bann, imdjbem enblid; laut (Srfldrung uom 28. 9io- nember, bem Xermin bed le^ten 2(uffc^ubd, ber 5^ifd)of uon %^axk-> fid) Ijerbeigelaffen (jatte, luenigftend bie 6)rof5imirbentrdger bed Drbenci unD *) 9Jttju»ie( burfcii w'lx iiii? niitev iofd)er 3liifgeflavt[)cit ]iid)t rcvftetleit : i\}l. jo tste immcv UMebfrfe^veiioe 3iad)ira*3e ber Jlpmrniifioii iiarfj Side' a6cuteuer(id)em „Jlepi" (iabettc XV Ofv. 122) i\^l Otv. 17G, 218 iinb 219. — -') .^ancm. p. 228 ^Mt miv 8 auf, iiibem er Xinir^S i-'cvsjifjt. — 392 — eiiio Sdijdjt anbcvev :iciHplcr, btc in %^avk^ gefaiu^en faBcn, mit bcr 'l>or= {abiiiui bcfaiuit ,ui iiuuiien imb baraufftin bi§ 511111 28. 'Jioucniber eiiie :)ieilje uoii ^cinplerii, gcgcii giuci !4^iit3Ciib, fid) gcmclbct iiiib 511m SLci( le()r bemcrfcn^iuertc 2iiif5eriingeii nbpcficbeii tjottcn '), an bicfem 28. 9io= ucinbcr IHOO fid) bie .Uoininiffion gejiinnu^en ]ki)t, bic Qaw^t 5lsor(abun(i auf baf. foUjenbe g-nifjjnljr, uom lai) nadi ^Jiariti Sfeiniciunci an (H. vvebvuar rUO) ,^u Dertacjcn, ba, luie bie 9(ntuiorten bcr ^^U-a(atcn jcigten, fid) bicfo 511111 (troBen Tei( nidjt bemii§itit (icfelien flatten, bie ■1^0l•(abll!Ul bcr pdpfttidicn .Qoiiuiiiifion and) luirftid; liberaU, befoiibcro an ben i?rtcn, mo tempter interniert iimren, ergef)cn 511 tafieii. ^afj ec. iin folgenbcn 3(^f)^V lion bcm be^eidjiietcn ^Termin an, iiid)t ebeiifo erging, wobiircl) Die Menu miffion ge^immgen gcwefen mdre, ilir 9)taiibat iinuerridjtctcr Twinge 5itriid= 5iu]cben, ucrbanftc }k offenbar mir ben 'i-^egteitfdjreiben ^^f)ilipp^3 bcs 3d)oiicn, luobiird; bicfer feine Okfdngni^iiudrtcr aiimieo, ben bijcf}of(id;en Dffisialcn in bie t'^efdiujniffe bcr Xciupter giir ':)Jiitteihing bev (citation CSiidaB 511 (jciDcibren, imb jeincn 93caiiiten $>efcf)( g,ai\ bicjenioien STcnipler, Die ]id) frciiuillig jur ^lunlcibigiing bes DrbenS erbieten, iintcr fid)erer SSebeditng, i)orfid;tig iinb gefonbert, iim alle itonfpirationen itnb gegeii= feitigcn 3{binad)iiiujcn jii xnnijinbern, nad) '^^niri^ 511 fduden. 9luf biefelbe 3(nrcgiiiig Ijin imiCUen bie mit Cberaiiffidit ber Xempler (jiinddift in ben (iTjinotiimern Scnci, ^)UjciinG unh dlomn) beaiiftragten Diitter ^obann uon :3tti"»iHe itnb ^^(jilipp ^l^oljct, ^^ropft uon 'l^oiticrcv ben Wefdngni§- ludrtern in CrIeanG fdirciben, ber 'inn-Icfung bcr $!orIabung iinb lUbfiibning nad) '^pari'5, falls ber Sifd)of uon Drlcanci bico begelire, fein ^MiiberniC' in ben 3i>eg jit legen-). Dffenbar luar inii biefe ^cit '^^lilippo 2>iif5traiten, mit bem cr on- fdngtid) bcr ganjen Ba(i)Z gcgeniibcrgeftanbcn mar imb aiif mcIdicS mobl aud) bic im 9liiftrag bee. foniglic^en ^fitters SiMIbelm doii 9}iarfiai) gc^ fdjcljene 33er()aftung eiiicr ^iv^aU imn (7) 9Jidimern, bie im 9(iiftrag iinb Xienft uon CrbenCgenoffen aiiG .s^ieiincgau itnb ^-(anbern nad) ']>ario (\c^ foiiimen maren, urn iibcr bie ?), bev eine 3eit laiiii bcm Ovbcii aiigctKn-t datte, ain 14 Jajie vov il^irev il>cvbaftiuu] au'Sv^etveten imb fliicl;tif| geiuovbcn, mm cibev nad; ^^avi^^ ciefonmicn irav, urn feiiieii !{!e['en>^imtevfMlt 511 fiidieu, luivb a!3 ebcnia!t;icr 'Icutpfer cein i^ifdiot con |vu-i'5 jiigeiineicu. 5^ev[e!6e — 393 — Dciidjiininbcn uiib f)atte bcr li-rfeniitnis %^\a\\ c\c\ua(i)t, bofe ilm wn )eitei. ber .^vonimifnoit fcincrkn crnfttidx Stoniiuj bro()e, uielineliv biefc not= iuc!ibic( fei jur red)tcigiilti(jen §i"iiii^'fii()niiu^ ber (Barfjc. 3i> ^icfcv CS'in= fid)t mod)tcn, ncbcii ben entfpred)eHben ^^^evf{d)cr^lu■^ell ifirc^ c-^utcii 3C^i((cii^' roil feitcii boi* itommifnou, aits beren 9Jiitte er bcii S3ildjof uoii 35ai)0iir von M nil faft nanj uiieber fiir fic^ oeriuertet, luefeiitlidj mitc^'iuirft I)abcii bio •iycridjte fciiior 3(gcntcii i)(0(3nret iinb '^Uafimi iiber bie 2lrt, inie cc if)iicu nid(jreiib jcner 8 ^Tacje im 9ioi)cmbcr 1309 gehinc^cu irar, in ben ^■Inn-Iauf bcr 'lNer()orc ciii.^ugreifeii. Sicjc?) ©ingrcifeit ift, jiimal fomeit CO bie ^Hn-toii beo WrofemcifterG angel)!, afterbingS ini I)iid)ften G5rai) iHuuttcnc.uH'rt, fo baf^ mir einen Slncjenblid' babei uerineifen miifien. 9}iittuiod) ben 'i6. 9un). 1309 unrb, nad)beni am 22. '^ioo. annei jciieii von aucuidrtCi gefommenen S^empleragentcn nod) 8 tempter, unter idneii ale erfter eiii :3of)t^inie§ von D)ie(ot ^), yor ber .Hommiffion erfd)tenen luaren, ber Wrof^uiciftcr 3<^f'-''t^ fon 9Jiolai) bnrd) 3c"f;ann von ^am- nille unh ben ^>|?ropft uon -^^oitiers yorgefiil)rt. 3hid)bem er fciner 'Iser^ uuinberuiig 3(iiebrud gegeben, baf3 bie ilirc^e einen biird) fie beftdtigten imb niit ^Hirliebe gepf(egten Crben fo rafd) ,^u uernidjten ftrebe, ba fie bod) beni .'i^aifer ^-riebrid) gegeniiber 32 ^aljre (ang jngefeljen Ijabe, bi§ fie ^n feiner 9(bfet3ung gefd)ritten fei, erbietet er fid) trot^ feiner Vage-) unb obgleid) er ber notigen .'^leniitniffe inie ^i^efoiuienbeit ermangle, bod; vM) 3)(oglid)feit jur "i^erteibigiing be§ Crbenc, ha er fonft fiir einen oer^ luorfenen ^eigling geljatten tnerben Bnnte, luenn er fiir ben Crben, von bem er fo uie( ©i)ren unb 'ii>ol)It()aten genoffen ^abe, nidjt eintrdte; bittet aber, ba eo fein i^erlangen fei, baf? bie aBabrf^eit uor ber gan^en a^^e(t ano Vid)t fonnne, Riinigen, a3aronen unb ^^Mlateit, obg(eid) gegeniiber biefen fciiie CrbenSgenoffen Ijdufig aHju riid'fid)t5lo§ in ^HTteibigung i{)rer ^ed)tc eridicint fpatov (I, 104 iiub 135) uiitcv bin jur inn-tcifioiunij bc'5 Ovben^ tereitoii lempkvii, im f'^inftaiu^ mit bev i^cvfidicniiui, bie cv |rf)cn Ijicr vor bev .^cmnu)'fion mif Ivcii iinf (Slaubeit unb 6ci feiner (Seclcn Sefigfeit atn^ebt, nirfU^ ®cfy(ec^te8 t»cm Cv^en i^cunitit unb iiefjbvt 311 h.\hc\\. ') 'rieicv ift unbegvcif(id)evjreife oou mandjeu @efdMd)tid)rciberu bc^ Xeiuplev; ovi'tMus, fo rupui) unb nod) JliaiUavb, mit bem ©vopmcifter fclbl't iufotge bev 5tameiiS= al)ulid)feit ocvtvcd)fclt tuorbcu. Ta3n fje()i.nte, \ufun man Heft, roic biefer O'f^iii be 9Jiclot, an? bev 'riiu-efe Sefaucou, fviifiev 10 Sal^ve lanoi lempfer, mm bev ^'ommifficti bie ev iiteid) $. be Sovnait um SRat unb Seben^ujitcv^alt bittet, ba er mitteUo? fft, alo „val(le simplex unb fcincv ©inne uid)t ved)t mad)tii3" bejeid)net unvb, bod} cine «niie\vof)nlic!^c 0&erf(ad)lid)feit, une fie un6 jtimr nid)t »en 5)upui^, irc^I atev ton 9K,iiUavb untnbcruiiniut. Tern ^Tetinquenten unrb geraten, fid) an ben ^ifdiof veu ^Ivivio jn wenbcu, bem c^^ a"ftehe, ftiidjtige 'I^empfcr innerr^alb bev ^Tiocefe ^HiviS feft= juue^men. 5)cv irerbc ba3 ni^trge uevfiigen, wk fonft it&ev fliid^tige 2emplcv {Wdd\ I, 27). — -) (XV ["cfiljie fanm 4 deniers r= ca. 1 Vj g-vc?. iScjI. baju cten p. 262. — 394 — i^MUckii icicii, iim d'iat iiiib '^eiftaub. Sie 3Iiitiyort, inctd^c iljiu bie Mom- iiiijfion i]ab in dlii<:t]id)t auf bic Sdjuucrii^feit ber Badji iinb ba er nie= iitaiib al5 einen bieueiiben S.Hniber hci fid) (jatte, mit bcm er 9{at6 pflc[ieii foimtc, laiitctc: (S'v moge fid; biefc i>ertcibii3Uiu] luolil iUierlcgcn unb be- foiiber§ feiiie frid;crcu Weftaubniffe geijeii ben Crben fid) vox Stiigeii fjolten. Sie feieii bereit, i(jn 5111 :rsertetbi(3iiiu3 5it,^u(affcii, iDenii ev bnrauf bcljarre, imb iljm oineu 3(iiffd)ub jur lueitereii ilbcvleoiunci 511 (^euniljreu, iidbeii il)iii aber ju bebenfoii, bais in 3ad)en ber .s^arefie nid;t nad) ber geroii()n= lidjeu c^efeljlidjen Aornt, fonbern niir funnnarifd) nub ol)ne 3idnf|nnc;t wn :}ied)tobeiftanben uerfaljven mcrbe. %Ui, if)ni nnn jur „(i-r[eidjteruiu^ bicfcr i'lberleouiu^O" bie .Svonunifftire bie betreffenben ttpoftolifd)en SBriefe mit Den (^3eftdnbniffen, bie er aniieblid) uor hen pcipftlid^cn Marbindlen in CSbiuon t^nnad)! (jaben f elite, uorlafen, ba fatj man ben Wrofenieifter ,>uiei; mat baS 3^'irfj'-'ii bes Kreuje'j uor feinem 'Jliitlit^ jdjlai^en, ba^j fjocbfte i^v- ftaunen fiber hen 3nf)alt be'S uoriielefenen -^rotofotts oerraten nnh fd)lief5= lid) in bie 'ii?orte an'jbred)en, baf^ „iuenn bie §erren yxommiffdre -Didimer banad) nuiren, er etiuas anberes il)nen enuibern iiuirbe-)". I'luf t)ie 3lnt- luort ber >\omniiffion, ha^ fie nid)t baju ba feien, iim eine .'g^^^^ii'-'fov^ Deriuuj jnni T^iieU anjunebmen, ent(]egnete ber ©rofimeifter, „ba>o babe er nid)t i]erabe gemeint^)", aber er u)iinfd)te, bafe bie bei '^Tiirfen unb Xatarcn iiblid)e Sitte and) l)ier nad)gea()mt luerben mbd)te, benn biefe fd)neiCien „lo(d) ()eimtiidifd)en £'iignern^)" ben i^opf ab ober fd)lil3en fie mitten burd) auf. ,,llnb bier", luurbe ifjm uon ben ilommiffdren entijegennebalten, „bvidjt bic .3erid)tG[)of."' ©0 lueit luaren bie iu^d)felfeitigen (S'rorterungen gebieljen, aH plop lid) ber im§ uiol)lbefannte tbniglid)e flitter ^Bilbelm von ''^Uafian eiiujreift, ber l)ierl)er ijefonuuen mar, lyie iiu '|>rotofo(I ertra uerfid)ert luirb, ,,Hid)t auf ©el^eife ber §erren ilommiffare", um init bem ®ro|3meifter 5U rcben; unb nad)bem er abfeits mit bemfelben gefprocben unb jmar, luie cr bel)auptete, an^j Siebe, fdjon meil fie beibe 9iittcr feien, unb lueil, mie er fagte, er fid) ii)ol;l uorjufeben I)abe, baf? er fid) nid)t oljue OJrnub ') ,,Ut iilene drliberare itosset" T^cipt c5 ?Jticf). I, So. — -) „l*rotliici-n(lii bis sigimm crucis coram facie sua et in aliis signis preteutlcrc videbatur sc esse valile stupefactuui de liiis cine coiitinebantur .super predicta cout'cssiuae sua et aliis iu litfceris apostolicis supradictis, dicens iuter alia, (piod si dicti tbniiini coniiuissarii t'uisseut alii (piibus liceret hoc audire, ipse diceret aliud". Wid). I, 34^. Die Ubevfctjimj ift in bcv .s^auptfacf^e nad) .pauciu. p. 230, bcifcn od^ilbcvuiui bi\^ ^^cv;]a!U36 I^icv iibcrtviupt uiiiibcvtrefilid) ift, iiibeiu er iiuv lueni;;! fiivjt nub bcu (iiubvuct bc§ Originals ivicbergie^t. — ") „Quod uou iuteiidebat di- c-cre de hoc." — *) „Absciuduut canut per vers is iuveutis." — m) - irfjabe oDcr iiid iNcrberbeii ftiirje : fo crtldrto bor Wrofjmeiftcv, cv fel)e n)o()l ein, baf^ luetm er iiidjt reiflid) fid) bie Sad)o iibcrlinie, er lum §mib= iimbretjeii in feiii 9ie^ fafleii fonne, nub bittct baOer iim iHuffdjub bio 311111 foli^cnbeii Aveitat} „ad delilieraiiduiii super ])VC(lictis". Xoiii luivD ciu^ iprod;eii iiiit ber (S'vfliinmc]/ bajj iljiu cine nod; Ittiigoro Jvift ijeuuibvt luiirDc, falls cr raoKe. ^icfe ilberlcoiiiiuj fiilit babiii auo'), i^a]] ber Oirof^iiieifter nii bcni feftcjofeljteii ^reitag ben 58. 9touembev iinter .^imueio auf fciiieu ^yiani]cl an [ielefjrter ^-l^ilbuiu] crt'ldvt, bn& er, ba ber -^'apft fid) t)en Sprnd) iibcr ibn unb ctlid;e aubere ilNiirbentrdcjer i)orbe()nIten babe, fid) mit ber — umftdnblid) iiiieberf)o(tcii — i^itte becviiiiien inoKe, balbiiun]lid)ft cor tiem i). 'i>ater uori;(eIaffcn 511 luerben. l^od) iiiiiffe cr ^iir (i-nt(aftuiic; feinco CieroiffenS breierlei erfldreu: 1. baf^ er feineii Crbeii fcnnc, ber iiiebr fiir :XnGftattmu3 von Slixdjan unb KapeUcn luit (£cl)imic! nnh Sicliquien tfjuc unb mo ber Wottcobienft eifriger cingebalteit luerbe, auner in Mat()ebral= fird)eii; 2. feineu Drbeu, luo niebr iXhnofen ftattfinben, benii in alien Crbeneijaufern nierbe gufolge ciuer afltjenieinen ;)iei3el 'Mnai uibd)cnt(id) i?lhnofen uerabreid)!; 3. feinen Drbeu unb fcin 'isolf, ba§ fiir bie "Inn'-- teibigung bcG d)riftlid)cn (^ilaubens luiKigcr fcin Seben barangefelit uiiD reid)Iidjer fcin $>lut uergoffen Ijabe unb von i)Qn Jveinben bee fatf)olifcbcn (>)Iauben'j mebr gefiird)tet roerbe; unb luenn ber ©raf 0011 :?lrtoic-. feincr= ^eit bem Gh'OBinciftcr gefolgt I)dtte, mdre lucber er nod) anberc mit ibiit umgetommen. 9luf bie CSinrebe ber ivoimniffioii, Dafj DaCi aikty nid)t fromme 5um ^eil ber Seelen, mo eS an ber Grunblagc bes fatfjolifdjcn ©laubenS fe(;Ie, fel3t ^JJolai) fcin C^Maubenybefenntnis au'Scinanber : hai] er biird;au'j an einen ©ott glaube unb an bie 3^rcieinigfeit unO an ba^ anberc, maS jum fat^olift^en ©lauben gefpre, unb ha\] ein @ott fei unb ein Gilaube unb cine Jaufe unb eine ivircl)e, unb menu fid) ^L'cib nnt) 3cclc fd)eiben, merbe fid; t)erausftei(eu, mer gut nnh mer bbfe fei, unD jcber oie 4i^af;rf;eit beffeii finben, moriiber gegenmdrtig uerf;anbelt merbe. 2Sieber greift nun, ein ^^I'Q^ii^ oon ber mad;famen xTberauffid)!, Die ber ^bnig burd^ feinc Crgane nusiiben lief;, einer ber fbiiiglicbcu ^^aiipt^ agenten ein unb 3mar ber befannte 9iogaret, ^aiijler bcs Hbnigs feit DHeberlegung biefes 2lmts burd; bcii @r5bifd)of uoii Dcarbonne: baju gc= fomnien eben in beui 3lugenblidf, mo ber ©ronmcifter erfldrt batte, baf3 cr titn Crbeu anbermeitig nid;t uerteibigen moUc. Cffenbar um hen (riiu brucf jene§ gutfatfjolifc^eu 33efenntniffeS 5U uermifd^en, crinnert er a}tolai) an eine (S-rjdfjtung in hen CS^ronifen imn St, ^cni§, luoimd) ber Giron^ ») mid). I, i2— 45. -- :>9(:i — uietfter ber ^einpler imb aiiberc Cvbcn^obcrc 3iir S^-'it beo SiiItQiic (Ba{a= bill biefem gefjulDitit Ijdtteii iiiib biefer fe[bft aiif bic 9iad)rtd)t uou eiiicr vU-of5CU ^iieberlagc bcr Xeinpler ju jener 3cit offentlid) ibiicn bic SdnilD (jecjebeit fiabe, lucil fie am £^aftcr ber Sobomie Icibeii uiib il)reii ©loubcii mtc il)rc ^eget gefdlfdjt f)dtten. T^aviidcr gro|5te§ ©rftauucii bee OiroiV luciftevcv bev erfldrt, nioina(s von fold)cii ^iiigeu gofiort jii (mbeii; t)icl- md)r unfic ev mir, mic or folbft mit anbercii CrbcnogenofKii alo ^siiiuv ling luul) Der Sitte ber ^uQ^nb uacfi .Hrieg gebiirftet iiiib Deofjatb mit aiiberii luibcr bcii GJronmeifter 2BiU)elm mm 53caujcu gemuvrt habc, meil or ben oom .Uiinig tmn Ci'iiglanD abgeid)lof)eneii aBaffenftidftnnb aufredit erf)alteii hahc; bnfj cr ober fpdtor anbrer 3)cciiuiiig gemorben fci, marum':' liabcii mir bereito im 1. .'tlapitel^) cruidbnt. ScftlicBlid) bittet er Die .Nxommiffioii iiub beii fbiiiglidieii i^aii^ler bemiitig, bafiir ©orge ju tragen, Dan er ber 9}ie1fe iinb aiibern Oiotteebieiifteii beiiuol)nen iiiib feine Mapelle imb .Uapidiie bnbeii fbime. JBie bie ilommiffioii bem SBimfdjc (^euHi[)rung uerfpradj imb feine A-ri3nnnigfeit lobte, obne ibr bod) Wlanbcn jn fdienfen, urgl. uorljin p. 390 3(nm. 3. ^ie .^anptfoi^c an biefen 9Iuftritten, beren fonftige -i^ebeutniig i)iu- nd)tUd) ber grage nac^ ben ©eftdnbniffen 9Jtolai)§ bereits bcfprod)en nuirbe-i, ift, baf^ mir baraus crfeben, anf meldic Si^eife ec> gelang, hen ("Jronmeifter ein^ufdjiidjtern unb jum ^Kiid'tritt von feiiier beabfiditigten -■iHn-teibigung bee Crbenc nnti ^ur ^ortfe^ung feines bisfierigen Sd;iueigcnci ^u uermogen. Unb mie biefer Grfolg gegeniiber 9)io(ai), bcffen ^ragmeite in ber bomit befiegelten Separation be^i ©rofsmeiftero uon feinen, iiberall auf feinen 3Binf 311 marten gemobnten, Crbenogenoffen liegt, I)ier beutlid) ttuf bie 9fed)nung ber beiben ^tauptagenten bes iUinig§ jn fefeen ift, fo maren biefelben, im --Berein mit ben fonigIid)cn ©efdngni^mdrtern, iuo(){ and; fonft in gleidjcr 9?id)tung, IHbfdjrecfnng uon ber beabfidjtigten "-l^erteibignng, gefd)dftig, jnmal bei ben .r»duptern be§ Crbene. 9{nf biefe Tbdtigfeit miid)ten loir fo and), meim nid)t bie cigentiimlid)e (i'rffdrnng DcG in feiner jmeibentigen ^altung fonft geniigenb gefennjeid^neten ^^ifitator^ A^ngo be ^eranbe, ber am 22. 9couember erfdjciiit, luir um fid) bie Honi; miffdre „an5ufe(jen", fie 311 bitten, bafiir Sorge ju tragen, haii ba§ Drben5= gut nid^t i)erfd)(eubert, fonbern fiir 'oa^^ I). £'anb erbattcn lucrbe, im iibrigen aber nnr uor bem '^mpfte meiter :)iebc unb 2(ntiiiort fteben min; nod) and) bie bcG nid)t uiel meniger yerbdc^tigen fi^niglic^en Stenereinnebmer^ ber (ibampagne, be§ oftgenannten ''^^rdjeptors t)on I'agnp-'See, ^Kaonl be (''iifi, ber g(eidjfa[(G mir bie pdpftlidjen ^cnoUmddjttijten fennen lernen mill; ') i>o|l. cbcii ]). 228. — 2) 3m oorijicit Jflapitel p. 371 r- — nOT — ]vot)i aber teiliueife bie ii6viiicii (Srffnnini^eii uom 22.-28. Olouembev 1301> ^uvucffii^veii: fo befonbcrS bie ber am 22. 'Jtoueniber biivd) ^amuiUe ^ll^ :i>oI;ct uori^efiifirteii STemplcv, ah bereii ^ifNortfiifjrer (^3er(;nrb be tiaur fid) auffpie(t \), uiib S aiibeve, miter Deneii iiiis befoiibcr^ bcr Sxoci) "peter von ^afeb, a}ioIaij§ iljiii i^elajfeiier I'ieiier, auffdnt, ber jiileiU unter adeii iui> auofpridjt '^). SUIe biefe, aiifu'r beii bereit^ befprod^eiieii ^) nod) 18 aiibere, erflarten in \t)Xiv iiberunegeiiben 9Jte(;rbeit, beii Trben nidjt uerteibi(^eii, foiibevii bei il;ren friiljeren ©eftdiibiiifieu uerljarreii ju luollen: bie meifteii frci(id> mit ber, ben (el3teren Sufali bebenflid) nbfd)iwdd)enben, 23ei]riinbnnii, tiai] fie ,sur Tserteibic^uni^ luegen iljrer Uniuiffenljeit ober and) — bfters nod) — iuec3eii iljrer iHrnuit — 'JcieoIanS be (idia unb ^^^oncin§ be 33onoenDre baju: uiet^eu i()re§ ©efdngniffes — nid;t ini ^tan^c feien. 9Xni beseid^ncnbfien ift b;cfec» i1totit>, luariim man hd ben frii^eren 6>eftdnbniffen uerijarren luollte unb iiia§ e§ bamit fitr etne ^emanbtnis (jatte, angciebritdt non ®i(()clm ^i>oc= celli, ber meinte^): er fei ein armer 3)ienfd) unb c•^efangen iinb Daju nid)t .•illerifer, ba()er fonne er ben Drbeu ni^i uerteibigcn ; menn er auner @c= fantjenfdjaft mdre, unirbe er gerne bie SSabrbeit fa gen, inenn er barum befragt luiirbe; unter ben jeliicien llmftdnben luofle er nid)t^3 fagen, fonbern bei feinem @eftdnbni§ uor bem 33ifd}of yon ^^ari^ bleiben, folancje er in .t^aft fein merbe. 9iod; beutlidier fpric^t fid; in gewiffer ^^infidjt ^dimo be Sarbona an^-'): er fei breimal gefoftert unb ibm babei 9l>affer mit :l)iiftbriU)e '^) in ben iyjunb gegoffen unb hann 9 3i}od)eu long nuv nuf 'ii^affer unb Srot gefe^t roorben; er fei ein armer 9)lann, ber ben Crneii ni(^t uerteibigen fonne, fo gerne er moUte, aber al§ ©efangener fonne er ed nidjt; er i)ahc o Satire lang jenfeits be6 3)Jeer§ (auf ©ijpern) beni (>)rof?meifter ak .sldmmerer gebient unb uiiffe meber oom ©roBnieifter nod) uom Crben irgenb etma^ ^ofe§; er luiffe nid^t, iua§ er tf;un foffe, ba ibm bor i'eib fdimer^e unb bie ©eele lueine unb er fo uiet ^^iifes um hm Crbeu erlitten Ijabe; fomit wolle er lueber fiir nod; gegen haw Crben etioaS anberes ausfagen, folange ct gefangeu fei. %u6) biefe Sieferne fdfU ^ol). be TorteoiKe ') fatten mit ber (Srftdrung, Tue(d;e bie 3i>i"i'd'= tja(tuug fo uieler ^'empfer motioiert : mit ^^apft unb ^ijuig motte er nid)t ') JSc.^cii if)vcv ii"ic^tij-|fcit unb weil fie faft famtdc^ ipater nod) oiterS cinf= taucftcn, feien i^ve D^amcn tjicr ancjcfii^vt: e^ iv\ircu auper ©cr^arb be (&ah^ 9tai)ner te i!ard)ant, ?|3riefter jReginalb be 2;remblai), 2:f)eobaIb be iBafimont, Dflabuif be ®alici- tnie unb ^licolau^^ (irctifi. — -) ^i\i. ii6ev if)n ba^S ^""^•"fit'C"'?^'*^'^^)'^!" *■'"•''" ^^'iri>J (iaB. I, 9ir. 16, WM}. II, 29i). — •'') mmUd) auj^ev mo\a\}, l^craub unb 9taLMtl fe (iMli. — ") mid). I, 41. - 5) 5Jiid). I, 40, — ^) „cum eucufa". — ") 3(ud) be 5urno foufl: Wid). I, 41 f. — 398 - rod;teii. 2(uf bie 2(ntuiort ber .^^oinmi)fion, fie fcicii iiid/t '-^'ortet, foiiberii uuiiifd)teii nur bic Snljrfjeit 511 ert^riiiiben , iinb feien ^ouniuffdre beo ^Vapftes iinb iiic^t beg £ontc]G, kmerft er lueiter: ben rrbeii ucrteibigen uerftclie er nicl)t, ba er gefniigeii fei; jomit bleibe er bei feinen 3(u§faijen, iiur baf? er feiii biircl) bie ^^^otter erprefetes ©eftctnbiiis uoii ©oboiniterci unberrufe, fo inie er eo fcI)on frii()er inibernifeu fjobe. 33efragt, luarum or bcim biefeS ©eftcinbiiis gcniad)t babe, erioibert er, mei( er ;> "^Jionate norfjer gefoltert luorbcii fei iinb gcfiird)tet ijabc, mieber nuf bic ?volter i-(efel3t 511 uierben, umbrenb er uoti jener ^olterung eiii ^abr (ang franf i>'iuefeu fei. linilfenbd firiinblid) it)irb biefe 'Jl^atigfeit dinter ben iThdiffen baini von beni oft ijeuanntcn --|>onjarb be ©ifi aufgebed't, beni mir tuifser ber -IJadjridjt von ben 36 alfein in ^'arig ber goiter erlegenen Tcmplern nnb ber ^■8efd)reibnn('t feiner eigenen ^ortur nid)t nnr jencii iucrfunirbii]cn, von ^^^jilipp be ^oI;ct eingereid)ten SenunjiationGjettei '), fonbern and) einen anbern biefe ^etuutgiation gegen hen Crben wicbcr auScjteidjcnbcn ^^ttel uerbanfen, auf bem er hie Slanien ber l)anptfnd)= (idjften ..trevtour" beo Crben§, won Sdjottmiiller mit ©liid = maltrai- teurs erfldrt, anffiiljrt unb bafiir 4 l^ouptfolterer naniliaft mad)t: an il;rer 3pit^e ben 9)iond; 2SiU;ehu D^oberts (offenbar = ^wibert), „qui les mitoyet a geine", i>ann ben ©gqnius be A"tot)rac uon 33c5ierg, Soniprior uoii ■Oiontfnucon'-), ferner hm 'A>3ernarb -^^eieti, ^'rior be ^Dfafo be ©enoici, enb(id) hen dliikx ©eraueo be S^opjol, ber nod) ©iforS gefoimnen fei, wo '^^onjnrb offenbar feine ."g^nptp^iii bnrd)5uumc^en batte. Clsrgl. bar. weiter i^^ap. 2 iiber bie ^nquifition.) SBefonberS beadjtengiuert ift and) "i.'on5arb§ ^■>itte jnm <2d)hif5, luegen biefer ©rf(drungeii feine .s^aft nid)t ^n nerfd)drfen ''). ^ritt nnci fo gleid) ini 'i^eginn yon ber ~(jdtigfeit ber papftlidjcn >U")nnniffion '^Ujilippo nnb feiner iligenten "ilhirt'fanifeit in niand)er(ei C^e- ftait fauni uerbiiUt entgegen, fo fef;(t e§ and) im ^ortgang be§ iNcr^oro Hid)t an 3pnren, bie ben fortgefe^ten 6inf(nf3 biefer ^^aftoren bnrd; cm fc^iuer UK-> (>3euiid)t fatlenbe 3:f)dtigfeit Ijinter ben ^uliffen uerraten. So fdjimmert biefer ^intergrnnb beutlid) genng bnrd; bei ben brei 3^i'9fii^)r bie am 22. 9)?dr5 1310 bebaiipten, won nic^ts Sofem ini Crben .yi uiiffen ; jroei Tage baranf abcr fid) luieber nielben laffen, uni jn erf (drcn, bai3 \k „au§ ^uinmf;eit" gelogcn f;dtten; oiehnefjr fei baojenige inaljr. *) i>g(. cbcn ^cip. 1, p. 242. — -) 2(ud) biefen Dianieu i)cit ©liiottm. wchl mit ©fiicf cvfKivt, iiibem cr barin ben .'i>enfev bev @erid)tSftatte »oit 'l^tri^ (Wont; faucon) f;evaii^finbet. — ■'') Wici). I, 39. 9tatiiv!icft lunipvcd^eii bic «omminavc ciu(f;) fic^ ; eiit 'J[jer)pvect)cn, ba§ ^iMi^avb oor bem islainnieutob beS .Hciijif^ ihmi @euS nid-.t rcttetc, 511 beffen fidievften Cpferu cv jii ge[;ovcii fdieiiit. — *) t)d)ofon luui ^iscvlciuimtiu^ unb ^l^cfpciiiiui gcftanbcn Ijiitten. ^eii ©runb biefes Uiiifd)imnuvj ucvrat jumr bno '^svotofoll nicl)t iui()er: bod) luirb C5 bafiir c^eniic^cii an ber ©riiiiientnc(, bnf; c^^^nmtiiltc iiiib i^oljct luareii, bie in bcr .s^a^ptfnd)C bic 5(iisuinM ber 3^i'f1*^ii tF^cn beti Crbcn lutitjrcnb biefcr ganjcn Untcrfiid)iing uor bcv .sioiinuiffioii he- forgten, inboni itjucn bic OJefaiigciini ja fo (ange 9)ionate iinb ^^alm hii= mittelbar untcrftcQt innvcn. Hub eiiic gnnjo ')i'cd)c von ge(cgentlid)en ^c^ lucrfuiigeii ber "^l^rotofodc offcnbaren, ba]] fie biefeii 33eruf fortroal^renb nidjt bnl)iii iicrftniiben, jur 'Iteutratitdt bci beni nnitjeu l^ranui uerurteift 511 feiit^). '2i>aCi fiir iKittef imb tUierrebunciGfiuifte fie babei ampanbtcn, bauon daben loir eiiie '•]>robe iit ieiicm bereits ini tmrigeit .^apite( enun()nteu ;^)Cttc(, ben ^oljaniico be (iod)iaco mit niibereii ^JJiitgefanoieneu inn* feinem ^iNcrfjor uor bem 93i1d)of uoii S^rlemuS in (Sens erljolteii bnt iinb dci feiiiev ^^rfiifjnmg ben 5loiiniiiffaren i'lbergiedt ^), lucnn and) biefe (I"iitf)iillimf| iOrer i)iad)inationeit bie c^erren IHiiffcber etiun^j uorficftticier genmdjt Ijabeu mag. Xro^bcin bafj fo aud) Ui ber uoin ^^^apft ueranftalteteii llnterfudjung beni -Jj^iden be§ .QbiiigS geuiigcnbeci ©eiuid)! gefic^ert mar iiiib feiner i\oni= miffioii nid)tc> ferner lag ale eiii ■luirurteit ?u ©iniften ber 9(ngef(agtcn, luar ilu'e uerljciitnicindHige 9)nlbe uiib grb^ere Uiipartei(id)feit bod; ()in= reid;enb, urn biefen Xeit ber llnterfud)ung 511 einer 9(rt 63egeuberaci6 gegen baci bistjcrige 5lserfal)reu jit geftatten. ^er ©riinb bafiir (icgt iiidjt blofe in ber 9(binefeiil)cit jeiie^i ungebeureii I^nickv ber bei ben norbergeljenben l>erbbren anf ben 3tngef(agten (aftete nnb fiir loekljen bao cine 3i>ort ^ii^iuifition ober hotter a(fe6 fagt, fonbern 5nm Tei( fd)on barin, ban loir iiberbanpt erft uon biefeni '^n'rbbr ein cbrlidjeci ^^h-oto; foU uon ben 5(ncifagen ber ©efangenen befil3en, nidl)renb, une uno Mapitel 2 5eigtc, in ber :;^sngnifition'Hn"aris , bie fiir bie norbergefjenben '^Hirtien niafegebenb luar, bie 9ieget berrfdjte, nnr bie „und)tigeren" 5(iiCi- fagen — unb barnnter fonnte ein Qngnifitor nnr ^©eftdnbniffe" uerftef^en, nid)t "^n-otefte — jn ^^^rotofoU jn bringen. SHfo fdjon baB nnr bei bicfeni ^^erl;ijr nid)t blof5 „C)eftdnbniffc", fonbern and) ©rfldrnngen fiir fotc^e ©eftdnbniffe nnb felbft iUfd)n)erben bariiber, mie man jene fertig gebrad)t babe, nrfnnblidj uor uno ijabm, giebt ben ^^M'otofoKen ber pdpftHd)en ^ommiffion cinen fo eigenartigen nnb nnterfd)eibenben (S^araftcr gegeniiber benen ber ^iiQuifition. ^Mjr nod) freilidj nnrft ba5n mit ber mit biefer e^rlid)en ^n'otofottfiifjrnng jnfannnenfjdngenbe SBegfaH jenes inqnifitorifdjen 3:;rnc!§, bie relatiuc llngenicrtfjeit, mit ber bic @c= ') 3?g(. fo tcfoitber^ Oir. 16, 25-27, 38, 62, 89 imb 193. — -) mid). I, 71, i\]{. .^a'otm. p. 237. — 400 — fangeiieii \i)xm 2i5uiifcl)eu unt) 'ikfd;iuerbcii enblid; beii erfefjnteii i.Hucibnuf i^ebeii foimten, 51111101 in ber siutiten ^^Nfjafe beg 'i>er[;or§, feit buret) jeneii (Sriaf? beS KonigS an fcinc Senefd)nl(e iiiib 'i^aillio iiiib bac. bnbiirc^ biftierte 3d)Vci6oii bev bcibeii Dberaiiffeljer an bie ^kfaiicvii^'iinivter ilircG 'ix'jiii'^ bie Xem^Uer etjer [ic^ 511 bem ©laubeii aiiffd)uniu3cii fonnteii, baf? eo fid) imi cine iini1Iid)e unpartciifd^c niitcrfiR-I)img bcr 'ii'abrljcit Ijaiible ll^^ ami) be§ .doings 'iSillen bem iiidjt mc{)r infigeljcim entgegeiiftclie. .'pabcii imr ir)d(;reiib jener erfteii ad;t 3:^age bev Unteriud;ung im ^tooeiuber ISOO' fcift iibemll, mit lueniij SdiGnaljineii, nod) bie gvijf5te ^eferue in ben i&x- fldningen iiber etumige 'i-^ereitfdjaft f^ur ^Iscrteibigung be§ Crben§ gcfunbcn, 10 fdjiuinbct bicjo fd;eue ouriid'baltung bci ben meiften ber Ijier CStu^ befragten, als fie uom ^ebruor bes folgenben ,3al;re§, bem neiien ^crniiiv an sum 5H)eitenma( uor ber ixommiffion erfdjeinen, um fid) iiber ibre M^\d)t auSjulaffen. ©0 erfldrcn nm 18. Aebr. .131<) unb h\:n folgen^e^ lagen uon jenen (i, bie am 22. 'Jioo. befragt luorben maren, nid)t meniger a(g 5 me()r ober lueniger riidf)altloc> ') i()re 33ereitn)inigfeit jur 'l^erteibigung; ebenfo uon ben am 27. 9cou. befragten 10 fdmt(id)e-) bis anf eineir'), ber mir feine ^serfoii uerteibigen iinll, unb felbft ber uorfiditige Ojer{)arb be Gaiir fd)lie{^t fid) biefer ©rfldrung an, luenn auc^ referuiert unb mit ber eingel)enben, uon tieferer Cinnfid)t in bie "s^age jeugenben, IHii'ocinaiiDer-' fetjung, bafe in bem Stanb, in bem er fid) je^t befinbe, bod) alle§ nidjlfi' I)e(fen luiirbe, ha er [a fo nid)t .s^err feiner felbft fei; aber iiienn man il)]! in ^rei()eit unb in feine uorigen (filter uiieber einfe^en miirbe, miirbe er mit ©ene()migung uon ^^^apft unb .Slonig gerne auf bem Sege Dec? ;Hed)t§ uor ben .^lommiffdren uorgel)en, fo ba|3 ber Drbcn feinerici Sd)aben bauoii I)dtte. ro posse suo", luafjrenb c« oou 5tic. >5ou 1voi)e6 cinfad) f^eii'U: (I, 78): „vnlt detendere". — -) ©te^jf^au l^on ^rooinS , '^'onciiu^ be -53oiu>ciun\v 3of)aiincg be (5etla ober be ©evaiiicoiirt , '^iatob be Fergus ober 23eriu9, 3'-''^*''>tii'-'* (ober ^f^ili^'tp, mofjl an^ sBerfet^eu) be ^illa Sevoa: „iueiiu fie auper ©efangniS u\iveii imb bie 9JtttteI baju batten, gerne" : iiJic. be (5ctla unb 3(i)mo be ixn-bona : „pi-o posse siio"; 3o^annc3 be Sorteintle einfad): „vult defendeve", iCilf^efm iBocede b^n mit tcm Senierfen: „njenn er etUMS aubcreS gefagt Bate, f^ibe er in jeinen .»oa(6 l)inein iielogen". — °) 3?obert be dJleUa (ober, loie er ba^ anbere d)h\l fteifjt, (iian[>ert De iVJaile). mid). I, 79 f. - ") Wid). I, 80. — 4(K — fid) mir 511 eiiicr l)'6d)ii ^uuMbcutii^cn CiufUiniiu^ ') aiiifd)uuiuU; baitii '].HU-aiib, ber fid) yoUeiibS ciiifad) mit ^i>criu:ifiiiig aiif fcine friUjcre Ci-rfldniiit] bc= ipuigt. 3» ii^idid^eii ^Bovtcn, luiv bafj mix fie offenbar in anbcvcm 3iniie t>cvftef)oii biivfeii, ycriuoift ber Ojrofjmcifter auf feitte Sd)hif?crfl(iniiu3 nom iKoucmber loOy juriid, ah5 or am '}. 33uir5 1310 nod) ciiimal bor Siom- miffioii uon3cfiil)vt luirb: alkn 3lu5ciiiauberfc^iuuTloii ber ivomiuiffioii, ban oci fid) jel3t iud)t uiu fcinc ^^nn-fon, fonberii iim ben Crbcii ()anb[c, nogcii= iiber iDieber(}olt er immei* luir hai eine ^^erlaiu]cn, balbin5glid)ft uor beit X^ay>)t famt bon iibrigeii Cbeveii, bie biefer fid) iiovbeI)alleii l)ahc, geftcflt 5U loerben. SlutiDort ber .s^'oiumiffioii : e'3 fei red)t, ik luofleii bafiir foriien. Tag ift ha^^ (e^te, lua^S luir 0011 bein iuig(iidlid)cn Wrof3meiftor erfa()ren big 311 ieiiem Sd)lu|3cffeft an bem XaiU' jeiner .^inrid)tiuu], luo cr a(g 9)iaun uiib ^elb ben frid)crcn 9)ianiiiel an 9}iut unb offeneni ^eruortreten, 511 beiu er fid) burd) bog .Sloiiiijg ?(i}cutcii (jatte bcvcbeu (affoii, in ben vsdauimen fiif)nt. Tiefeibe ©rfldrinu] , tia^j -i^erlaiujen, uor %^av\t unb Sionia, t^eftcllt j^u luetben, bie er fiir t^ite nnh gered)te 9tid)ter r)afte, inieberbolt eiii auberer ber Crbengoberen, ber r)(itter Oiottfrieb be (Bonauille, OJrof^ ^irdjeptor uon ^^^oitou unb 3(quitanien , unb bleibt babei and) auf miebcr^ ()otteu 3»fpi'ii^^ ^^^" Slonimiffion, er tonne (jetroft reben, oI)ne etinaft uoir iibien AoUjen befiird)ten ju iiiiiifen, ba fie niit feinerlei llnredit unb @eiua(t' tijdtitjteiten fid) abgdben, ini ©egenteil foidje uerl)inbern loiirben, fa((o fie anberiueiticj r)erfud)t luerben follten-). Xagegen loirb ber niit 3)fo(ai) luegeti g(eid)er ^eftigfeit f)inoerid)tete ©ro^prdseptor ber 9lormanbie, 6)0tt= frieb be (i()arnai), ber luie Wer()arb be Caur am '21. Cft. '') 1307 bie /fetter einft beftanben l)atte, uor ber pdpftlid)en .S^onuniffion nid)t genannt. Ter britte uon ben in Gl)inon uert)orten C'^iroBprdgeptoren, ber uon (iupern, r)iai)nibaub be (Saron, fonuut iiber()aupt uon jeuem 58er()or an, luo er an ber (Spi^e ber ©eftdubniffe figuriert, nid)t mel;r uor: iual)rfd)einHd) ift ber- fetbe, ber fi^on beim $Berf;br in ^^ario Q(g eiii 60|d[)riger "^Mnn be5eid)net luirb, in ber ^J^if^^J^Hat-'it, mo()l an ben ^^^olgen feiner ^ebanbluniv 90= ftorbeu')- 33enaf)nien fid) foniit bie CrbenSoberen nid)t befonbere. fjelbennti'itiii uor ber ^ommiffion, mag iuo()( niit i[)rer befonberen 33earbeitun(3 uon feiten ber Slgenten beg .Slonii]g sufamnientjing , ber niit ber ;^sfolieruni\ ') „ii5eini er in 5reif)cit gcfel^t iciivbe, luiirbe ev Dor bie Jlomminare fomiueit, fo oft fie JucIIcn". — -) „Si iiifen-i dcbereiit", 3}M). 1, 88. — ^) S. %(\h. 1 -Jtr. 17, tWid}, I, 295. — •*) ©arauf weift ftenii3ften8 ba§ 3e»3"i^ ^"•'" 3fto6evt be (yernuUc, bem 9o. 3ciiG^"' f^'"' '^'■"'^ '^" *'^ 3Ei'3f" ^C' f'""' ^Jtitftiafime „tinic preceptor (lypri" ucnnt C^Jficf;. I, 562, iigl. 3d)ottin. I, .502). 26 — 402 — bie)er Dberen eiiteii iier(Hingni$yotteu Grfolii bauoiitriic^, fo tjtelt fid) bafiir ba5 @ro5 bcr DrbcnSnngepricieii urn fo inaniifiaftcr. $l^ov allein ivirftc, uad)bcm ciiniml bauf bcr 93iitunrfini(] bes .MioniciS bie ^^orfabuiuii bcv .Hommifftoii an bie ciittec^eufteii Drte, uieiui and) feineoinegci aw otte'i, luo ^cmplcr in §aft faf?en, gebnmgcn iiub iibemff als ciu .§offiuinoic: fdjiiumcr doii ben, an ber SadK boo Crben6 fd)on wUig, iier^nicife(nbeii, Ojciioffen bogriifU loorbeii mar, bie ^unbc uou bem ^orneben anberer CrbeiiSbriiber iinb oollenbs bo§, trofe joiicr Giiifd)drfiing inoglidjfter 3((i= fonbenmg biird) ben ^onicj nidjt ganj ju ucrf)inbcrnbc, 3i'f'^ii'nic'if'-'iii ''^i^ anbern fllctd^gefinntcn iinb jur ^Iscrteibigung bc§ Crbeuo entfd)(offcneii :^riibern, cnmitioienb iinb iilnn-Qll bie ©eifter 511 neiier (Jiiergie im 2l^iber= ftaiib erinedenb. 3^^^^^* l^t^tte ^^(jilipp, mie wir fabeii, feinen ^Beamteii iiuig(id)fte 9(bfonberiing jur -lu'rineibiuui gegenfeitiger 9(bnmd)ungcn bringeiib empfofjteii. Qiii^encu lieB fid) biefe !"l^orfd)rift, luenn il)r niid) in ber -^rouin^ iinb untermegs, mo bie ©efaitgenen mit Sletten gcfdjloffen aiif tutn SBageii bntjertrauSporticrt miirben -), nad)gefonnneii morbeii fein mag, ill ^sario bei ber 9}ieiige uon Okfangenen, bie fid; in bem Infd)oflid)en '|>a(aft, mo bie Sitpungen meift abgeljatten miirbeii, oft 5ufaiumenbrdngten, iinb in beii maiiii^erlei §diifern, mo biefelben — meift im 3(ccorb, mic e§ fdieint — iintergebrad}t maren, nid)t ftreug burd)fii6ren. ^mmerftiu murbe cine raed)felfeitige iserftdnbigung jmifdjcn ben uerfd)iebenen Dnar^ tieren uer^inbert, moriiber fid; bie 3:'empler in ibren ©rflctrnngcn an<:- 3(nIaB ber SBabl uon ^]>rofuratoren bitter befdjmeren ^). 58ei bem 'l^erbor uor ber ^ommiffion fetbft murbe c§ aUema(^) fo gebatten, baB immer niir je einer um ben anbern oorgeiaffen murbe, bie iibrigcn aber mdbrenb; beffen gufammen in einer Hammer marteten, um nai^ bem ^Ik^rbiir in cine anbere Rammer ju gcben. 9)iod)tcn fie mdbrenb biefes gemeinfamen :JSarteno uor= unb nad)ber nid^t obne 9(uffid;t fein, fo tann hod) alien Spuren nadj, bie auf mand)er[ei 3>erabrebungen folc^er ©ruppen unter *) (£0 fiigt 3o6anii l^cii 5Jioiitvol)a[ ber GrfKivmui, bie er cim 3. '2i.);>ri\ 131U iiameu6 ber anbern uerlieft, unter anbern Se[(f)iverben tefoiiber^ cindi bie ^nnju, ba^ inefe Jem^fer, bie ncii) ^(^ax'ii jur iSerteibii^nng ^aben fcmmen ircUen, bie (>r(aubni^ (ne^u uid>t erftalten fiaDcn, inbem cr ba6ei nantentlid) auf bie in 91tontferranb in ber 5tuuer{ine (Siuijeferferten Sintreift. ii^enn and) bie ilcminiifion ^ier in ber 2ai]e i|l ju enoibern, bie 3ur 3.>erteibic(unci C''vbi>tii]cu feieu nad) '|iari6 ijebra^t nunben, bie anbern nid)t, unb iuir in ber 1[)at einer Stnsa^I oon 3^"^^" ^^i' 3lut>erc|ne unb bamit \voi)l mii} au3 SDJontferranb begegueu (f. 9ir. 177 unb 217 ff.), fo ifi bamit bo* bie 33ci*n,''erbe 2)?ontroiial§ nod\ nicftt nsibcrlegt unb beutet f*cn bie iiberanS i^erfdnebene i«erteilnng ber 3ciigcn nac^ ben ferfdjiebeneu 3^ii5cefen auf berartigc Urfadien bin. — ^) egei[terung ocugen (..usque ad mor- tem'-), mand)e frei(id) and) diigftlid)er unb referuierter ober luofjl gar mit cinem ?iein eruiibernb. Tod) ift lel^tereei weitaus ber fettenere %all nub iibcriiiiegeiib bus eiiifadje ,,vult" ober „volunt defendere". Ser ^iirje iinb Llberfid)t Iialber ftetteu wir nud) biefe ©rflcirungen tabellarifd) 3h= fnmuteu, inbem nnr befoiibero beriiorjufjebcube Slnttuorteu anmerfungs- meife gebeu: (S§ QiitiDorteu lion m. in. ,.-r m. cv, eiit d>. vei. ,^, . 1 6 am 6. 'J-ebr. adducti au^^ 9}i a c u ■■) If) -^) 1 •^) i\;\ „ 7. ,/) „ „ Tiiic. 6 term out') 33 — — — 6 „ 9. „^) ,, „ ,, ©en§ i; _ _ _ ') '}ic\{. bafiir imiere labcUeii. — =) 'in'jU\ h\^ jum 27. W^\\, an njticf^em Ia>ie no* etn "Jiadii'djnb (iumi 86 Innptern) evfifieint. — ^) r. f}. (,uer ivof}( an« ber (5cne)d}auiiie. (^\^ finb luMt ben 16 (bar. 1 'in-tefter) 9 an? ber Siiiceie 3Jntnn, 2 aues i;an;3re6, 2 anS 2i)on, jc 1 an^ DDiacon, Se '-put) unb 5oul. — ■*) 3)aijou 2 „pr(» posse", bie 2 crfien mit bem 33enievfeu, bajj bieS nid)t fiir [d)(cd)te ^unfte ober X^tx= foueu im Cvbcn gclten fodc, fafiS [oldic oovfianben [eien, anici a6er ber cvfte uidjt fllanbt, cin bvittcr Scftimmt oerneiitt. — 5tur °) bcr Sotbriuvjcr (.^icvf)ar& au^ Xiocefe Jont unit ben Crbcn nid}t »cvtcic>ii-|en, ba cr fe[)r fditcc^t |ci nub oicle fditec^te 'lUtufle in if)m. — ") 3in biefcm cntfevnen fid) tvcc(cn „^erufnni3 jnni i^ijuij]" nid)t 6(0^ ber > 19 n 4 „\^m-^ 12 am 9. ^e6r. add. rieftcv. — «) llntev il^nen bev nacb(}cr befonberS jn nennenbe ©enerafpvotuvatov bc6 Ovbciu^, •;^ctcv »on ^Bologna. — "-) 5)iefev crfd)eint in Saienfteibung nnb u^eigevt fid} bev ikvteibigung, ba er nuv 3 93ionate im Ovben gelucfcn fei. — ^') llntev if^nen, bic uncber um bie fird)Iid)en ©afvameute unb banebcn nm ^vleid)tevung bev .^>aft bitten,, befanb fid) bev nad)()ev gleid)fall'5 nod^ iiftev gcnanntc 9{ai)nalb be 'l^vciuni?,. i'vicftev o.\\^ bev Siijc. ©enS. — *'-') 5ln biefem xoit am fotgenbcn lag finb loiebw Ocavbonne unb 'Batieiiv abwefenb, am 13. g'^^^i"- ^I'ld) bcr Stvc^ibiafcn i\ Ivient; am 14. evfdicinen nuv bic 33ifd)ofe »on 3JJenbc nnb Simoge« unb .s^^evr 'iOJattfianS ihmi, ^tcapcl; l^om 16. an fer^lt 9iavbonne, ihmu 17. ^xn and) i^aiicuv biS ^um 19. isebv. (iiul.) — ■'') 5Jiit "i5itte nm bie fivd)lid)en ©afvatnente unb Kiidfgabe bev Ovben>:J=- iv.id^t. . . IL „ t> i> 128 n „ „ :u „ II >' u rt lr> — lit. 111. ,-. - m. filial;. :i''aiu 12. A'otH-.n (1(1. auc) 6 fjau mo lit, 2^. Scii§ 3o ') — — — 7 „ j;'). „ „ „ (uiuiieiiaiiiit) 7'-) — — — (; „ Goffaut, ^. ^]-Hin>5 fi — — — 11 „L4.'')„ „ „ ®. 33cautioi^i 11 ') (l^) „usquead mortem' ) l» „ ,, „ „ „ a>itn), 0). (Sf)riIon§ 9*') — — — „ ^i)cr§, ^. ©0116 11") — — — „ (Snrcnf]oinic (©enefdjaff) 28 ") — — — „ „ T. ecus fiiiib fonft()er«j 34^*^)- — — „ ^anniiartin"), ^. 9Jicanr 14 — — — „ „ ^. 9(nd) 4^-)— — — 'j lliitcv if)iien "Jf^ericb luni ] '^^>\). be d^aineS: nad) II, 47 („qnondam") fd)eint ndain miles" nnb ^^va3C})tov won iBevmanboiS ev: it>!if)nt trivb, mnf5 er tnitb baranf geftorben feiii). — '') S)ie @rf(dntng biefev, bie nebeu bcv bvingcnbcn '-iMttc nm bie fivcbfidien ©afvaincnte and) bie nm (lTleid)tcvung if)vev S>o.\X aii^Mpvc^cn, ift be|onbev? bcaditcn^lvevt, fd^oit loeil, iric '^scii^h be ®aci) (an^? bev STiocefe ^voiK^) bevidjtet, in ir^vcv Tii>cefe 25 Jeinptev ber '%V'{itx unb if)ven Seibcn cvfcgen u\iven. ^Tem fiigt i^evtranb be ®t. X^<[\\{ (anS bev ®iijc. 55iennc) bei, baf; er iiie etc bem Orben ^uv Saft gelegtcn itcl5creicn gcftanben h^x^i. nod) geftc^en lucrbe, iveif e^ nicbt u\if)r fci, nnb @ott iwiirbe cin ii^itnber tfjnn, wenn bev Scib C^[)rifti ibnen gereid)t univbc nnb ibn jngteid) bic @eftanbigcn nnb bie Scngncnbcii cmpftngcn. ~ *•) i^on bieien 28 crflarten 6 (bie Otaineii j. 5Jiid^. I, 70), baii, luaS fie u o v bem 'pa p ft gc.ieu ben Orbcn anSgefagt fuittcn, c r I o g c n fei nnb fie c? f)ieinit f c i e r I i d) 5 n r ii (f n e 1^ m e n. '-i.v3l. ben ^l^vojej? won 1Soitiev5 (im wovigen .fapitel), iwoju biefe ©vflarnng eine \KitxU wolfe S-vganjnng bitbct. — ») "iJon ben te^teu 5 ift bie .g)erfnnft an^ ber ©ioc. ©cue nidTt anSbriidlid) bc^cugt. — '") .^ier ift auf?er bcm bercit-3 befpvoc^enen GinfcTnid^te- rnng-r,cttef bev Obcvanfjcbcr 2>obet nnb ^amwine, iibevreid)t won ^ofi. be (;>od^iaco, ',n bcaditen bie i.n'tcv>o (won 14 Jcmplern) an'3gefpvod)ene 53itte 11 m ben 9tat bc^ @vob= meiftevv, bic iiui> in bic ^attofigfeit ber Jempler infofge bev Jvennnng won i^ven Obeven fiitcn Bltd tf)itn KifU. — *') «le castro divi Martini Meld. di(>c. — '-) S^arnntev 2, — 40G — 12ami7.^ebr. add. au5 X o u I o ii i e 12 ') — — — ,, (Sreuecoeur, IT. l^ioaiiv 18-) — — — „ „ ^:poitier'5 IC)^^') — 10') H'') „ „ (Srcpi), X. SeiiU^ 8 (4 ..usque nd mortem"^) 18 ir rf 29 n It 8 1/ It 23 J 8. 15 .19. 3 .20. 6 .^3. 13 It It 21 .25. belli X c 111 p e I ') ill '^-Hui'j i; — J3^) 8") bciu Xc 111 pel in %ax\^^ 1 i^)_ li>) Ifo yiel als :)iciii ■'-') :i)Jioijfac, :i^. (Sa()oi-S 6 _ _ _ XrappcS, !^. '|iaris 12 1'") - — 1") ^amuillc, T. Drleniuj 21'^) (2 „usqiie ud mortem'') ©ifors, T^. 9toucii 57 ( I „nsqne ad moitenv '^) -is er lion, S. 9Joueii 13 - — — 13 '^7 ■^'-^ II ~ * • It It btc 6ereit3 »or bem "livipft j-jeftaiibcu UMveii: 0011 iRucn evflart ber '^^l•icftcv• ^scl^. be i^aUc @cIofa au« ber Tioc. -]3erii3uciir, baf^ cr „bovt nid)t5 c\,^i\\ ben Ovbeit c\t]ii\u bcii", 3lbemav be 'SpvUTcS abcv, 9Jitter au§ ber 5)i6c. XavbeS, bap er ebeit „;]eIo9eu" I)abe. *) 33cjeii^neubcrn)etfc bitten biefc aitfjer nni Die ©aframcntc bcfonbev^ nneber um (f vie id) tern nc) ifjrer §ait. ^011 il)nen f)aben ioiv 33ernr}avb be l^ibo bercit'5 im 2. ^'apitel (p. 261) lueijen ber befonber^ fiird)ter(ic()cn g-ofter, bercu Setceife er ber ilommiffion uortei^t, fennen oielerut. IroLibem ift ancf) er, i»ie ianitlid)e feinev ^i- noifen, jnr !i)erteibiijnn;i bcrcit. — ^) W\i ber 53ltte nni bie Saframente. — ^) Tar- uuter %Qi). u. .pennegau unb 2 anbere „nad) if;reni jtiinnen". — •♦) (Siner, ®tep[)>in be Samon, ©. SiuiojicS, wcigert fid) ber SBcrteibignnvi , folaniie er in J>aft fei, aber, vomw cr frci ware, „\u\i) feiuent i^iinuen"; 9 bcrnfen fid) anf ben (iJrofsmeiftcr unb bic Obcren iiberf)anpt, bencn fie bic iScrteibi;ptni} iiberlaffen, jnm leit weit fie felbft jn arm ba^n feien. — ^) 3" if}"«ii ift 3cred)net Der (ans* beni ooriinen iiapitcl befanntc) fd)on r b e ui ^^ a p ft » e r f) r t e 31 u b e b c r t be la 'Jj r t e , ber ben Dtat be5 ©vlmV nieiftcvS bcgcf)rt, ju bcffeu i3efe^[ cr fte[)c. C^Senfo ift fc^on uor bem ^pap|l geftanbcn unb iwiU bci biefcr ^tu^facje bteiben 3h)merid) (<[)amcr(ent qu^ T. 2inicQe«; bircft ber :yertcibiipini5 be6 Orben^ uuigert fid) nur S"^^. ^^ 33crjienf)au'3 au5 T". Sangre^, ber in '*3aientrad)t erfd)eint, „ba er ben Orben fct)on gnt 1 ^'if^i^ wor ber aUi^emeinen -iitx- l)aftun>i n m e t n c ^ il! e i 6 e S w i 1 1 e n » c r I a f f c n f)abe". — <■•) iii5e(d)er 3"i^H^ iibvigenc. 2 Don il)ncu nid)t ()tubctt, fp.Hter a(3 ^^"flf" 3f9<^" ^f" Orben anfjutrcten, namlid> nid)t nur iJtic. »ou (Sompicgne (iJir. 121), foubcrn a\x6:) 9iabulp^ won 3;aeevnai), falts cr ibentifd> ift mit !tf)Cobalb Don Xaoeruai) (Oir. 25), Wat- nad) SDiid). II, 111 faitm JU bcjiueifctn ift. Ta\x ein fritter, i'Jiatf)eu3 be labuta, ber nad) I, 380 fd)LMi 1307 Dor ber ,\nqnifition in ^^Hirici geftanben ()atte, fpater aber nid)t mcl^r genannt unrb, fd)ciut jcnee '4l!ort iua[)r gemad)t ;u l)abcn. — ') -iiow biefen \)Ahi\\ loir fc^on iHn-f)iu bicjenigcn bcfprocben, Die bereitc im ■Jiou. 1301) uor ber .vtonuniffion aitfgctreten UMreu. — 407 — 3m 3}tdr5 hahcn mir mtr nodj 3 berarticje Grfldnrngen: einmal am 2. 3)idi-5 bie ^cf)hit3erftdriing yon '■))lo[a\) unb uoii 4 aiibcrn, bic in i^rcm je^igeii Stanb ben Drben raeber uertoibigen fonnen noc^ wollen^); am '^reitag ben 13. SJidrj aujser ben Grfldrungen uon ©onauitte unb '|?craub-) noc^ bie oon 15 2:emplcrn au§ Sourge§, fdmtlicf) bi'j auf einen 5ur ^'erteibigung bereit unb bie Saframente begefjvenb ; unb enblid) am 27. 3Jcdrj, nadibem ingmiidjen bereits mit SSerlcfung ber 3(nflageafte cin loeitercr (5d)vitt gef d)ef)en max, noc^ 32 lucitcre aus bev ^iocefe 'l^ourge^, bie ebenfo bie firdjlldjcn Saframente 6egef)ren, unb 4 auc ber 2)i6cefe ^arbeS, fdmt(id) ^ur ^erteibigung , jum ^eit mit 3iM'i"ife*^i^ ' v erbotig. ^affen luir attes 5ufanuuen, fo erfdjeinen im ganjeu uom 6. ^-ebr. bi^ 2<. 3}Mr3 1310 632, mit bem 9ia(^fd)ub uom 2. 3Jia{^) unb ben gmei (p. 410 genannten) 5iuifd}en f)inein uorgefii[;rten ^emptern aber in^gefamt (563 (ober \\a^ ^(bjug ber 3 Crben^oberen, ber beiben ©ifi unb (5)cr= {)arb§ be (Eaur: 657^) CrbenSgenofi'en uor ber ^ommiffion. ;l>on biefen erftdren [id; (601 ober, mit Woiai) unb "-^^onjarb) 603 unbebingt, (3.') ober loieber mit 'i^eiredjuung uon ©onauille unb @er(;arb be (Eaur) 37 lueitere bebingt ") unb nur 22 (barunter '^^^eraub unb iHaoul be ©ifi, and) — *) „Ji!cim fie frci ii\ivcn". — °) 2 bviooit irodcit miv fiiv i^vc '■JJevfon, 6, bie lamtlic^ nur 28 lage bi§ ciit ^i^iertcljat^r im Ovbcii ijciucfcii u\ircn, iibev^au);t nidit ben Orbcn licrtcibivicit. — '") llcainHd) ^ cnsarb be (Sifi, ^') ©erl^arb be (sitir, ''■^) Sfiaoul be (Sifi. — ''0 'Dtand^e UMCfcr mit 53itte um bie (Safvamente. — ") Ttcfev, >vci( cr nur 2 'JJiouate im Ovbeu i]ercejen fei unb ba^cr ni(f)t6 tuiffen founc. — '^) 2lllc mit bcv 53ittc um bie ©afvamcntc. — '^) „(i[ni;i volebat salvare aniniaiu siiani'-. ') (?i8 fiub ber tocfvilMueifter ,^iOf). be lurno; ber Jtlmofeupfle^er ii^iii). be ?lrtc: Slat); baju ^^Ujilipp Sii^at unb 33albuiu uon ©t. i\uft: allc 4 fpater al6 ^c";!"-'" S^s^ct* ben Orben auftreteub, trorauf wir nad) biefcr (Srftdrnng gefagt [inb. — 2) @. o6cn. — ') 8o luoQen 2 ben Orben af« „eincn gutcn gefetlid^en" eerteibigen, eincr, ber "Vricfter ^'■''(''■■'""ffi 3toberti, erftart: „^a^ er oiete im Seic^tftuljl fcrfiort nuD nic jeue ^'^e^ercien oernommen fja&e". — •») S. p. 426 3tum. 3. — s) 8ea (III, 292) redjnct biS 2. 9JJai nur 574 jur i'crteibiiiung er|'d)icnene 'Xempler, .^aoemann, ber jebod) iiberr^aupt liicr nid}t genau fetn luill, tningt, lucnn man nac^red^net, biS 31. TOiirj nur .560 ^empfer inS; iiciamt ^eraug. ©aS angercrbentlic^c iiSerUMcgen ber norbfriin^i5|ifd>en "Diocefen mag ncben ten fd)on in ber ©tatiflif p. 94 ij. geflreiften ©riinben teihreife and) ben i3d)ri!ten ber beiben Oberaufi'ef^er '^U)ilipv unb ^)o(}et, beren ii^irfiingSfrei^ junad)ft auf bie 3 ^nooiiijeii ocn6, 9x[)cim^^ unb .~Ronen befdjrdnft ivar, jujufd^reiben fetn. 2)ancben luirfte gennfi bie weite Gntfevnung unb bie im oiiben befonberS frdftig gef^inbf^abtc ,>c(ter nidit irenig ]\i jenem Grgcbni^ mit. J^ap bat^ norbfranj6fifd)c (Slement von .*^anje an-? ireit iibenuog, loirb aber burd) atle biefe (Jnuagungen nod) lange nid)t umgefiopen. — *■') 2;arnntcr 3 an>3 2c 'Diaus? am 2. 9Jtai i)Orgefitf)rte, bie, „u>enn fie in Jreif^eit ge-- fc^t reiirben", jnr ^crtcibigung be? OrbenS gegen jebcrmann, auper gegen ^>apft uud .^UMiig, bereit finb. — 408 — ':){. be 2>affignac') gcvcdmct) uieiiicrii firf) ber Iscrteibiijiiiii] ober woUcn bicfo luir fiir i()re ^^erfon iibeviicljinen. ilH-ingt man (e^tere in ^b'^xu} uiib ftcKt bmin jalileniiuiBici bicjenif^en, bio ficlj vox ber .^ommiffioii jur '-l^crtcibi9UlUl inclbctcii, bcncii, bie fid) fjcriuid) Ijier afs B^i'S^'^ „ contra ordinem" gebrniid;eii licfjcit, cjctieniiber, fo l)aU\\ mx 640 gegeniiber 209 -), fomit iiber breiiiial fo uiel 3*-'i'9'-'n fii^" o^^ 9^9 en ben Crben. Hub babei ift immer nod) jn (lebenfcn, baft von ben fel^teren nieic, gec^en bio .'ocilftc ■''), ^nuor ale o^ng^'H fiir ben 'Crbcn fid) genielbet l)atten, bie, and) menu man fie, nm ganj nuparteiifd) jn fein, (jiiben mic briiben ab= .^licje, bod) nnr bn§ -l^erhattnis nod) iiie( giinfttger jn ©unften ber ^r^cr= teibiger ber CrbeiiQnnfd)n(b geftaiten unirbcii (o")!; pro (jegeniiber c. 12 5 ,, contra') ordinem"). '■ilUe fe()r ha^ .Suf^nnncnfein ben 9Jiut ber 2^cnipler I)ob nnb bie fouftige (Sd)en in 9(n§fprad)e i()rer natiirlid)en (i-nipfinbnngen ibnen be^ nabni, ba§ ^^eicjt baini noUeubS bentlid^ bie 'i^erfanimhtn g ini bifd)of= lid) en (Garten uoni 28. SJMrj. 9(n biefeni SaniStag nuabe, nad)beni and) hk (eijten ano STarbeS ^erbeigefiifirten fid) iiber ibre S^ereitioiditjfeit jnr iserteibigunc] erfidrt tjatten, nnb imd)beni fd)on 14 ^agc jnuor in 5(b- niefenl)eit beo CST5bifd)ofG non 9iarbonne einer ^(n^roabl non 90') jur ■Inn'teibigniu] erbbtigen 2:enip(ern tie 3lnf(agepniifte uerlefen worben maren, ber gauje .*oanfe ber jnr i'erteibignng erfd)ienenen '^) , foiueit nicbt etmn befonberc Umftdnbe ober, mie bie nacbbcricjen SBefd)uierben jeigen, eiii^etne 9Inffe()er am (i'rfd)eiiien oerfiinberten '), im bifcbi3flid)en ©arteu in ^"ario nerfanuneit, nm bie Si>cr(efnng ber 127 9(ntinoeartife( entcjegeii-innebmen. iHUj nnn nad) ber (nteinifd)en :i^er(efnng bie 5lommiffion wie 14 2:age ') cvf)i5vte nod) cinmcil tefiMjit ju luevbcn), 17 abcr if)vc ?(n-?)aijen juriirfncf^nicu he\,\v. fo ju vcdnien [iiib. — ^) 9lad> unjevev .Sif'^i'ii;! foninicn jebenfaU^ 84 f^evaufv ^Jloijfidi, ba'-! eine no* jiviinblidjerc Unterfnd}itnii bev 'Juinicn — bicfctl&en fommcn bci 'i))tMd)elet wielfad) in jefn- lu'vfdiiebenev is-ornt i>or, \vk fdion SdiottmiiUev ffagt — nod) niebr cvcjabe. — *) S)ieientf|cn &(- ld)id)tfd)vcif^cr bc« Orbcn?, bie feine ®d}ulb be^an|.itet ()aben, (.n'tegten ntcift unv (el3teve 3eui]nifie, bie frcilid) bei 5)iMctie(et ben gvi.M?cren dtamw cinnef)men, ju jiif^len. iuMi ?Rid)ti- \ve<\m fa((t bev '^lad^briicf anf ben cvfteu 'Sett biefev Untev)nd)nni3, in wefctient bie ijauptfadic biefe euflavnniicn Oetv. bie SScvteibigung finb. Ji^avmn bev jiueite leil gegen biefe 3'-'i'i1"iffc fcin ©egencjctridit bi(bcn fann, i\;\{. nad)f)ev. — '') Saoocat ja(>(t 89, e^ finb cbcv 90, unb jumv iin^? ben uevfd^iebenften 'J^ii.Hefen entuonunen, nnv '^Hivi« WAX fo gnt loie gav nidit C'cvtvetcn. — '"') .'pa\>einann jatitt 541, i'ea 548, nad> nnferev nMCbevfiottcn 3''if'lii"3 U"^ '^'^ 54U. — ") ©o cvflaven bic6 am G. 5(pvil 1310 fi Oei ©ofnrin von 'i^Mtant ©inqnavtievte (tvol? ifn-ev -ijeveitiuiUiiifeit 5uv -^'evteibignng nidn ;nv "i5:vfaininfuiig ini (Ivivteii beigejogcn ii«ovc>eu ju fciii). — 400 — juuor bie %xt[td in ber llnujaiiflcifprnd)c aiiSeiimnbcr fe^en laffcu luoHte, ta fdirieii iljiieii Die ©efaiigeneii enti:tegeii, ,,111011 i)abt ijciiug an bcr (nteiiiifdieii ^■iNcrlefuiui imb c5 Hecie it;iicii iiid;t§ boraii, bafj io(d)e Sdidiib^ lidjfeiten, bie biirdjiueg a\k ucrlogcii feieii iinb bie man iiidit in ben -ViunD iiefjiiien fijnne, aud) nod) in ber 9)iiitteripi*adje idnen anSeiimnber ge)el;t wiirben ')". S^a mm, mie ber 3(iit^enfd)ein (efirte -), iiiit bcm ganjen .§aufen uor Tumult, ber ein orbont(id)e§ ,§5ren linmoglid) inad)te, eine rid)ti(,]e 'iserbanbliing luegeu ber '^H'rteibignng nidjt gefiifirt luerben fonnte, fo mad)ten bie .suiinmi[|dre ben 'inn-jdifag, bie 'iserfamnidmg iniige 6 ober 8 ober 10 ober and) inef)r '•^U'ofiiratoren aiuj ifirer 9)(itte ernennen iinb ilmen bie iibtige 'iHi((inad)t ,^iir ^•iiljnmg ber iinnleibignng liber^ tragen. Uni Oiefen 'i>orid)tag bref)t fid) nun ber (Streit unb Die 9]erl)anblmu]eu ber ndd)ften 14 Tage, inbem bie menigften Tempter Suft l)atten, baraiif cin^itge(}en. ^iC^itterte man bod) uielfad) in bem gan.u'n 5{nfinnen nnr eine '^alle, f iird)tete •'), nnb nad) ben gemad)ten 6Tfa()rnngen nid)t oline OJrunb, t)an bann anf bie betreffenben Ssertreter mtt hen befannten 9}Jitte(n ein=: geioirft nnb bintenbrein bod) afieS, woju man fie anf biefe ii>eife bringen wiirbe, ben anbern unb bem Crben §ur £'aft gered)net luerben mod)te. 9(iid) war bie ?vrage, lu e n uuifilen, im Seuten, benen i{)re monard)ifd)'{iierard)ifd)c ^^erfaffung fo burd)an'5 jur anbern 9?atiir geioorben luar, burd)au'c nid)t fo einfad). (£'6 trat jet^t 5U l:ag,e, oon loie uerbdngni^uoffer ^Birfnng fiir bie ganje Drbenc>fad)e e§ luar, ban e§ ben t'onig(ic()en 5(genten gelungen mar, bie Crbensoberen burd) 2>orfpiege(ungen eiiier befonberen ©erec^tig- feit fiir fie won i^ren Crbencgenoffen ju trennen. 6ti ift faft rid)renb 511 fe[)eii, iiiit iiield)er ^artnddigfeit unb nid)t 311 bemeifternber 3i'if)i9f*-''it bie Teinpfer nad) i()rem @rof?ineifter unb if)ren fonftigen Cberen oerlangen unb, ba ibnen erioibert uiirb, baf; ber GJroBmeifter fid) bamit begniigt hahc, vox ben '"^^apft gefteQt ,^u luerben, luie bitter fie iiber biefeo 58erlaffen ber gemeinfamen (2ad)e oon feiten ber Cberen fid) beflagen. Gs ift, luenn man uorber anf fo mand)e ©puren von Tiejiptinlofigteit unb ^^artei- treiOeu iin Orben geftonen ift — Spuren, bie mir un§ bemiibt I)abeu', iiid)t ju iibergeben, fonbern nioglid)ft t)eruor3ufe()ren — in mand)er ^in= f{d)t eine @eniigtf)uung, uon biefen ^eriifiingen auf bie Cberen, bie fie f)aben, nnb o()ne beren dlat ober C'-Je^eiB man nid)tG tbnn tonne, ilenntni^ ') „quo(l (•(intoati craut do lectura in Latiiii», ct (iiiod ikhi ciiraUant qiiDil tante turpitudiiies ((uas assorcbaut ouiuiiio esse falsas et non noiniuan- das vulj2,-ariter exiionerentur eisdeui", 'DHd). I, 100. — -) „fut re ipsa appare- bat) per tmmiltum". — ») Si'ie fievmic^ (iolavb ecu (fyrcitr iiii 9utineu eiitcv 2tnv^£)t ton- Tempterii (ber 11. bei Seitragc) ofiert cvfliivt: Wid}. I, lio. ~ 410 — ^^u iiefjinen. -Diaii geiuiiint beii (Sinbnicf, bafj boclj nod) lange nid)t aik^j fo movfd) uiib im 3(uGdnaiiberftve6eii begriffeit uuir, ale man fid) jcncn S;nireii nad) bic 3iiftniibe im Crbcn uielfad) benfen fonnte. 3(bt]cjel)en l)kvon bioten ahcv jene 3(iitiuorten beu ^emplcr nno bicfcm 2tnfaf> and; fouft eine ^i'lfle uon 3}iateria[, iim 9(iiffd)[un iibev bie ?yrage, auf ii)c(d)e 3Seife man hk ©efancioneii bc^anbelt iinb auf uicldjc t^Irt bie S^i'G'^mT^ G^9*-''^ ^"^'^ Drbcii 511 ftanbe gefommen finb, 511 Qmnn- nen: eiii 9}{atcriQ(, ha^:>, luie Sd;ottmii[(er mit dkdjt bemerft, bioljcr crft je^r imcjeniigenb oeriuertet loorben ift, freilid; jiir griinblidjeii 3{ii5uutung faft ciii cigenco Jlnpitel crfovbert. So entbdit tjlcid) bie 3(ntinort ber iivofjen liHuiammdnu] im (Garten, bio aui 'Jtntmc] DcS ©eneraU'^^rofuvator^ -peter won 33o(oivia iinb be6 '^^rdjeptou'S ber grof3en i\omturci 0011 Crlean'> 9ienaub uon 'prouincv beibe CrbenSpriefter iinb mit htn ^Vtittern '-iLnlbclm uon (Sljambonnet nnb 33ertranO be Sartigeo l)kx nne l;ernad} oov ber 5^om= miffion and; ferner Die .gauptmortfiUjrer ber SBerteibigiing, in ?yorm ciner jd;riftlidjen SBefd)iuerbe auf ben iuirfdjlng ber ""l^rofuratoreniuabt eingereid)t unirbe, neben ber ^iaQQ iiber i\n*entba(tung ber fird)(id)en Saframente, iisegnaljme beo Crbencigeioanbo noenigftens bei uielcn) iinb aller ^eitlidicn ©liter u6erf;aupt einen nad)briicElid)en '^U'oteft gegen iljre 33cIjnnO; lung in ber ©efangenf d)aft: „vilis8ime iiicarcerati et incatenati'' loiirben fie mit ben bringenbften ^ebiirfniffen aufs notbiirftigfte uerfeljen, ben Sterbenben bie oaframente unb ben S^oten bie geiueiljte ©rbe uer^ meigert. Stud) luerbe feineGtuegS alien ^emplern geftattet, jnr i^erteibigung ^11 erfd)einen, luofiir jum 33euiei§ '2, bie e§ luiinfdjten , genannt luerben: 9)tattt)ieu be (SUdji), am %Hm§, unb ^Kitter :)ienaub be iniffignae, am ber ®ioc. Simogeo. &iblid) bitten fie, alo fd)(id)te nnb ungelebrte i^ente ' ), nm hQw 33eiftanb uon 9ied)t'5gelel)rten , uor allem aber barnm, mit ibrcn Cberen, bem ('^ironmeifter unb ben ©ronprdjeptoren, ol)ne beren (S'inioiltigung fie iiid)tG tf)un fonnen, dial luegen ber 'i^^at)I uon 'iprofuratoren pflegeu 511 fonnen. 3.i>enn aber ber aJieifter unb bie ^^rd^eptoren nidjt mit ibneu ^ufammengc()en fbnntcn ober mollten, fo luoUten fie trol3bem tf)un, ma^ il;re 'pflid)! fei. ®ie 3lntiuort ber Konuniffion luar, bafj ber ©rof^meifter mit beu anbern ©rof3iuiirbentrdgern ,,in statu quo erant'- auf bie i^erteibigung uerjidjtet Ijdtten; bie 'l^orfitt^rung ber '2 genannteu 3:empler-) foOtc be- fotjlen luerben; im iibrigen aber miige nmn, ba luegeu beG beuorfteI;enben ') ,,illiter;iti et simi)lices". — -) -Hon Oicfcii uicicicvte fidi iitni;"icii'5 Dionaui) be iviifiijiuu-, T. i!iiuo;]ev^, bev i)evteibii}Uitsi, cri'Aeint Diclmet)v ali? (11.) ^St-'iii^c !7<'"iit>';i arditicm". 3^ev anberc, ?Jiattf)cu6 be Stacjiio, 5?'. Ioitr>?, erflavt fidi ,;a\u- evfr jiiv i^erteibiguiici bevcit, iiberKigt fie baim aber fpatev (am 1. I'lpvil) and) bcm (i)vc)"imetftei-. - 411 — .^onjits (Eile notmeiibig fei, mit ber )Ba{)\ bcv "^^^rofuratoreit nid)t faiiinciL ^eingcma)3 iinivbe am 31. Wu\x^ ber '^'rotofonfiU;ver A"foviamont ^onDc- bei mit ben 9?otaren beauftracjt, bie Xempler in ifiren cinjelnen Duavticveii aiifsiifudjcn unb mcijoii ber 'il>a(;( von '^^^rofuratoren foioie (niifiditlid) foil-- ftiijer 9i>iinfd)e i(jre tS'rfhunuujen entgeijensitnefimeii : jcbod) nnirbe fd)on jel3t ben deiben Dberanffeberu :3«inuifi^ ii"b 'i>or;et aufgetra(3en, bie 4 'il?ort- fiil^rer uom GJarten neben 9 — 12 anbern ber tjeeicjnetften iinb auSijescid): netften Tempter fiir ben foU3eiiben Tag ber .iI(je(m be (a |mce im '^iertet ,,be 'OJiardje '^'alu" einqiiartiert maren, mit benen man ben 3tnfanci madjte: biefe, meil abgefe(;en banon, ban fie otjne ben Oko^meifter, bem fie Dbijbien^ fdjulbitj feien, nid)t (janbedi fonneii, man and) bie it)nen neulid) gegebene 3in"fl9»^/ bie 4 ^IBortfidjrer biird) .^samuille bei Un einjclnen 9(bteihmgen bernmfiifjren 5U laffen, nm mit il)iien 3U beraten, nidjt erfiilit i)abe. 33efonbcr§ griinblid) motiuiert ift bie CS'rftdrumj, luelc^e von ben 75 Temptern, bie je^t nodj im Tempel faf^en, biird; ben 9)iunb ^]>eters von bologna abgegeben luurbe: inbem fie luieber anf ben ©rofemeifter uermeifen, oljne beffen 3Jtitunffen man feinen berartigen ^efd)(uf^ faffen fiinne, moflen fie von ber 3i'af)l von '^'rofnratoren ah- fte^en, bagegen ein^etn fiir fid) vox ber 5!ommiffion erfdjeinen nnb ben C rben uerteibigen , um bie U n lu a 1) r f; e i t ber u n ^ e i n b e n b e C r b e n G g ef d) m i e b e t e n 21 n f d)u 1 b i g u n g e n , beren 'i^erlogent^eit unb Sd)dnb(id)feit 511 5eid)nen bie ©ntriiftung nid)t genug 'ii>ortc finben fann, ju er^drten. !I)od) bebiirfen fie baju ber ^reifieit unb ber (£-r(anbnicv entiueber perfiinlid) auf bem .^on^it 5U erfcbeinen ober burd) 33eiio(Imdd)= tigte fid; uertreten 5U laffen. Ten DrbenSbriibern, bie jene iHn!(agen ahi \vai)v anerfannt fjdtten, biirfe bie6 nid;t angeredjnet merben, ba fie bnrcb bie goiter ober, and; luenn fie nid^t gefoltert morben feien, bie /vurd)t baiun- io gefprod)en tjdtten, „quia pena unius est multorum metus" ^); bei mandjen batten aud) ^^erfpred;nngen, Trobungen unb fonftige untautere Witki bac- felbe beinirft. Sides ba§ fei fo f(ar unb offenfunbig, baf5 e§ burd) fcinerlei Tre()ung unb 3Senbung i)er()eimlic^t loerben fonne. Taf)er bitten fie um G)Otte§ 33armf)er3igfeit uiillen, baf5 it)nen @ered)tigfeit ju teil roerbe, ba fie mm fd)on fo (ange ^i-'it ungebiif)r(i(^ unb ungered)t unterbriidt morDeii ') Wid). I, 116. — 41-2 — jcion luiD nod) mcrbcii; allHer^clll liittcii [ic n(o ciiitc iiiib glciiibige Gfiriftcn Hill 2)axTeid)unn bcr fivd)(id)en ©aframentc. Son fiictte ^^etcr Don S8o(oi^nn nod) fiir fid) bci, ais *:|?rofiivator boo Crbeitc bei ber iliiric loerbc cr fidi joberjcit ah 'Innlvctcr foinco CvbciKi bctradjtcn iinb bciifelbeii imd) .^Irdftcn ncrteibigeit. ^n (-(loidicm Sinn, in bcr .s^an^tfodie ^(blebiutng ber 2i^q()1 dou -l^rofiiratoroii, ortldren fid) bic 13 ^emplcr, bie 511 3t. 9}?artiii beo Ciljampa fafuMi'); ebenfo bic 14 im .s>niifc bco 93iKbofs 0011 2(mitMi§ bci ?cr ^^>forlo St. 9JiarceI, beren ©predjcr, ^Kenaiib be ^^roDinS, fciiic 33er- aiituiortuiu^ fiir bcii fofgenbcii Ttii^ oor bcr .Qoinmiffion in ^luciud)! ftcKt; I'oiuic bic 18 bcim ©rafcii uon Sauoijcn Untci(icbrnd)tcn, bic oor allcin 'Q.^crciuiriuiui mit anbcrii ^iir 'Innlcibiguiig erbijtiiieii ^empk'rn uerlaiicien. "■iniii bcfonbcrcin ^Mitereffc ift ba§ a[julid)c 9>crlQiu^en ct(id)cr anbcrn in bcmfelbeii Ciiarticr fii^cnbeu 2:cmplcr, ocrcii ^))iunh bcr :^vittcr :)iai)minib "■liMtbcdii be "inincn ift: 3>creini(]uiig mit ^cinptern bcr ling- 11 a occi- taiia (Lang-ue d'oe) an cincni unb bcmfelben Crt. SOcan fie bt, bie beiben .^^auptbia(cfte loarcn offcnbar iiicf)t im ftanbe, fid) gccienfcitig rcdit ucr; fidnb(id) 5u mad)en-). (i'nblicl) fprcd)en ]id) in gtcidicm 3inn ano 21 Xcmplcr im .y>am bco ^ifdiofo mm 33eQuuoi§, ebenfo nielc bcim ^^rior yon Gornai), 12 im ^'^nnfe bcr 3crcna (ber S^Bituic 3tcpbQn§ won ^^nrnunb) .,in vico Citliare" nnb I in einem (^3cmad} ber 3lbtei 3t. ©enoucfa ein= cjcfdjloffenc ^empler : nud; fie looffen nur jeber fiir fid) ben Drben oer; tcibigen. GtiuQS anbcr'5 dunert fid) ^Jcittiood) ben 1. 3{pril 1310 baS ©ros bcr in ber 3lbtci 3t. Gicnoocfn internicrten tempter, 20 an ber ^abt -^iad)bem fie fid) ^ncrft Oariibcr beflacU, baf; bao 'l^er|pred)en , ba§ Oic Cbcranffetjcr .oamuifie unb -l^obet mit etlid)cn 33riibern bci ben ein^^etncn i)(bteilungen ,^ur (Srmbglid)ung uon ^eratfd)lQcjun(;i erfd)einen fodten, nid)t in (SrfiiffuncTi gectangen fei nnb bao bicberige Untertaffen einer ^^^rofura^ torennnd)! bamit begriinbet batten, fo moKten fie nid)tGbefton)eniger biermit ben ©rofsprd^cptor non ^^oiton ,03ottfrteb be Cionanitle, ben ^Tiitter Sil- belm be (Sbandnmnct, -^'rd^eptor „be ^.Manb^i'io", ^iBitbelm 33leri, '|>rd5eptor ') '-iH-incvfLMi^uievt ift l)'m auch bvv? Vot, ba-^ Wolan vicipeiibct UMrb: „(|n(Hl <-rLMlel);uit M a ji" i s t r u in esse liouiiui, j ii .s t a in , pi-olinm, U' ;;■ a 1 e in . et. muuduin ali crroriltiis ipsi (irdini iniiiositis", ihmi feiieii ne nie Dcr ifu'ev i>tv- i\vtnnc\ gcbi-nt Ijatcit: lUicb, I, 117. 2(uBevbcin ift in bev Sctefc, lucUte bieje Scmplev lu'viiad) |d)iirtiidi bcv jloimniffioit iitHn-reiditcn, iiibeni fie Datci ben 3f{at bev (3) i'C'OxU fufirev t>C(|cfn-cn (i^cvtvanb be <2avti;3C'5 fef;(t babci), in^beioubcre nedi (HMd}teii>:-iveit bie ^Sitte urn (vvf) [)iinii bev jii I'Iciueu Xiign e I bev. — '-') Obev fodte e-f- ]id) and) fncv nin |-avteiiin;icn baiifeln? ©d^irevlid;. — 4:13 — Doii (S(jaiiti((oiv beii '^M'dicptor mn ^^nuicro=^)ia[pit '|>ctni§ '})(aliani, bcii uoii IHiiceiic -^l tic l^ont^ni unb ben 'iVniber ti'liaS 5lijincric() am bcr 2;iocefe SimogeS juiprofitratoreii bcljiifs 'Ikrftdnbiguiu] mit anbcrii 'i^riibcni beftcdt babcn. Tahci iiberrcicljt CS'linc; i?(i)mcridj in icincm uiib feiiier 'Jlii^ l]dtu-\cr 3iamcn eiiieii o^-'tt»^l/ cntljaltcnb ciu laiigc'S'), uoii i(jm uerfafjtci (^kbd init md grammatifalifcbcH Scl)iul3crn, um bcucii !i>evbe[[cniiu"i or bittet, ill bcm or bcin bvcieiiiigen t^Jott iinb bcr ^imnfmii Wiaxia ibvc :)iot Uac\t unb fic inii .s>ilfc aiif(e(it, cin (^)cbct, bafi nidjt b(oB fircfilidi, joiibcrn inaljrljaft rcligiO'j (jcl)altcii ciu 33cifpiel ift fiir bao 'ii^ovt: ,/Jiot Ic^rt bctcn". ^^cmerfeu^iucrt ift babci ncbcu ber 'Jluvufuui] ber xluiu]:: frau -Huiria, bic luicbcr unb iincber uni ,*oilfc gebcteu uiirb, uor allciu bic ^crufung auf tn'w I). ^ixn-ii(iQvb , and) bcu (). Vubiuii] von 'J-mnfrcid), '|>()ilipp§ 3l(jn()crrn, ben (^ott fo bcfonbcvd o^^S'^^'t i)abc; aufjcrbcut luivb Wott bcfonberd bci bcm 3(pofteI ^otjunued, beiu Sd;ul3patrou bc§ Drbcnc-'v iinb bcm I). i>kov(\ anc]crufcn. ^cvs (^ianjc h-a(\t bcu Stcmpcl burd]auc> cdjtcr mittc(altcrlidj=tat{joIifdjcr [yrbuuuigfcit. ^nbefieu erfdjien, t'aum ba§ bcr ^rotofollfi'djrer mit fcincn '^cijlcitcrn iDicbcr bci bcr Mommiffion jur ^cridjtcrftattuuc] angelauc^t max, uor bicfcr cine 'isertretung bcr Xcmplcr, beftcf)cub quo (> 3){dnucru (ncbcu ticn 4 meift genannten 9Jiattf;du5 yon (£(id}ij unb ^Kobcrt Don 35igicr), in bcrcu -)iameu 9icn. be '].^rouins -^U'otcft cinlccjt bagcgcn, baJB obnc bcit {""h-ofsmcifter unb ,S{onncut inciter uorgcgautjcu lucrbe. ^i^aljcr ucrlaiu^cn fie, baf? bcr Wrofmiciftcr unb bic C-irofHirdscptorcn uon fyrancicn, 5(iiut= tauten, Gppcru unb bcr '^(ornianbie ber 9tuffid)t ber ^^eamteu be§ ivonigS — gegen ben roie gctjen bcu "papft man uid)t?j gcfacjt babcn luollc^) — cnt= 5ogeu unb ber Rivdje. ^ur llbcrmadjung anucrtraut lucrbcn, ba man wiffc, baf3 bie ©enauntcn nur burd) ?yurdjt, ■iserfiil^ruui] unb falfd)e 'l^er^ fpred)uugeu abgcf^altcn loiirbcn, an bcr 'iscrtcibigung teil^uncbmen. Sic bitten um bic jur ^ii()rung cincG orbent(id)en rHcdjtSprojeffco , uamcnt(icb 5ur ^Scsaf^Iuug uon ridjtigen r)icd}t§gclc()rtcn, erforber(id)en 9Jiitte[; fcrncr um DoIIe Sid;err;eit fiir bie ^srofuratoreii unb bagegen um ^eftncljiuung f oldjerDrbenSbr iiber, bieuad) Dlblcguug beo C rbenogemanbo frei uml;eriuanbe(te.n, bis fid; ergebe, ob biefelOcn iual)re6 obcr fa(f($es 3^"B^"^ abgdegt I;dtteu. ©obauu fottcn alle unb uor allent ^'ricftcr, bie ^Templcrn in if)rer Xobec-ftunbc beigeftanben unb if)re lel^te 33cidjtc uer^ ') 9J^idi. I, 120-127. — -) OteBcnbci ift bie ^^(unifiin;i biefcc* )3'iii"ipi't'rf)t-"v^ in bcm i^an^cu 3ii!'i"i"'fiif'''^i'i? iincber eiii l^euici'o, wic biivd)ait6 iinbcvfiiiniii bic 'Sd}aiiptitU;-i von ciner 3?efi5rbcnm;] bev 'Jici.iimi-! jur .'oaicfic biivrft bic ••J^evlicbe fiiv biefeS (?i>aiuic= liuni ift. ?n'? ■@c^]cntei( iit wwbx: — ^) ?.>iau h\idite bicfe imiiuv uneberfefivcufc i> r 1 i d) t ! - 41-1 — iiommcn ()dtteii, tievnonimcu luevDcii, ob i()r 3»^ii9iii'' fi'^ obcr gegcn bcit €rben ciiclautet ijabc ■). ©nbUd) niirb gegcii bag ganjc ^^erfaf)ren poteftiert imb eiii geregelteci 3.uirgeljen nertangt, roobei cntincber oer SBeg ber accii- <:itio obev ber denim ciatio ober ber offentlidieii 3{nffage (officio ,iii(lici.s) eiiijiifdjlageii fei. SoKe man ben crftereu 2l>eg, fo iniifie eiii 3lnt"ldger miftreten iiiib 33iirgfd)aft ftetieii. 'IBiirbe ninu ben bitrd) dcnnn- c-iatio uHif)(en, fo fei ein fo(d)er nxdjt aw^uimeu, tneit er uor()er ben 'Ii>eg ln-i'tber(id)er C^rmubiuuig (;ttttc betreten miiifen, luao er nidjt getliau Ijtibe. ^^Jenii fie abcr ex officio oorgeljen luollten, fo befjalte man fid) bic 2>er-' teiDiciimg im orbenttidjeii 9ied)tcigang vox'-). — 9}Jan fie{)t, ber 'i^erfaffer rlioiiaii? tie -l>rDiiiiici) mar in bem Dvedjte fciner ^c\t uiobl beiuanbert. :Kur abcr eben uon be in cHedjtsmeg, urn ben e§ fid) (jier f)anbe(te iiii? tier ini ,Vvel3er;iro^cr; gait, bent i^nquifitionSyerfn^ren, ()atte er feiiie "i'Uiniing. licadjbem bieraiif bie c^ommiffion aud) nod) ben corljin eriudfmten ^ettel ber 2'einpler von ©t. 9Jiartin bee S()anui§ entgegengcuommen (lat, 10 befd)lieftt fie, am iibernddiften Tag, ^reitag, imeberjiifonniien, iinibrenb iubes bie -^n'otofollfiitirer il)ren ©ang fortfe^en fofleii. 'inm ben fo am 9iad)mittag biefeS 9iltittiuod)5 iinb am fotgenben Tonnerotag uernommenen 2lbteitungen erffdren 5uerft im i^aiife bee 3(bto Don iagni) 11 3:emp(er, bafj fie jiiiar o[)ne ben diat ifirer Cberen nid)to tl)un, aber fiir ben 9iotfa(( at§ ^n-ofuratoreu am il)rer 93titte ^o^. Sojon, "i'cter uon Sanbreo, Sorenj uon '^^H^ouinS iinb S^ernbarb uon St. ^^an( anf: fteften motten. 9>on ibnen fei feiner loeber biird) A^olter nod) burd) 3>er= ipred)nngen ju 03eftdnbniffen uermod)t luorben. 2 anbre nod) an biefem :Kac^mittag befragte ©ruppen (11 im |)aufe „de Leuragie in vico do Calino'- iinb 47 im .^aiifc ;)iid)arb§ ,.de Spoliis" im Xemp(eruiertel) foiuie o uom fofgenben Xag (12 in ber 9(btei ©t. 9JiagIoir, ll> im S^am bes 9iieo(anci 4">onbree im Tominifaneruiertel unb 30 bei ^of)amie§ le Grant im ber 33riide St. Giiftad)e) erfldrten fief) gegen bie 3.Bal)( uon ^•|>rofnratoren, bitten aber teihueife urn ben 'JJat anbrer 33riiber unb einco ^ied)t5ge(ef)rten luie urn bie fird)lid)en Saframente nnb ein ebr(id)e^j 23e= i3rdbni5 in geiueil)ter ©rbe int %aU bes 2obeg a(§ gute (£()riften. (E'benfo bitten um bie fird)(id)en Saframentc 7 anbere, im le^tangegebenen Ciiar^ tier, bie am Samotag tro^ ibreS ^unfd)es nicf)t babei gemefen, aber jur ^iNertcibigung be§ Drben^ bereit feien. ') ©in 35eii^.Mc( hicfiir ^aben w'lx an bem 202. ^^'sl^", bem S^eminifancv: ^uiqmfitov ^^ctev be 'i>ct(ube, Baccal. in tlieol., ber \tu;\t, irie ve*t bie lempUv t\-ittcn, »renn fie an] ioUte 3'-'"9H'''>^ vevtriefen. — -) 9)?id> I, 126 — 12S. 2(I'j ©ninb bafiir, ban man vox bcr Sl^atjt noii ^^^rofuratoren fo felir 5uriicffd)vcdte, fiifjrcii 13 Tcnipkr (ini S^am unii Ocrea „ versus cnicem dii Tirol"') nil, baf? if)neii „bafiir bie goiter 311 teil inerbcn luiivbc"-). 7 nnbere bei ')iobovt 9(mibei „im (2d)U)einoinarft= t)iertel", bic olle bio ^Isertotjeidieit jener 3(vtifel itiib bie llnbefd)o(tenf)eit bco DrbenS beteiicvu nnb biel'cn, jeber cinjcln, 511 uerteibigen bevcit fiiib, luoden bod) fcine ^^srofiirntoreii o(ine bic niibern iiid()(cii, lueil biefe „\a bod) feiiieuSl^ert ()dtten""'). i)iabidplj uoii ^^auorimi) (de Taverniaco) fc^t t)in- 511, er liabe i)icl)rcvc 33riiber in ben Drbcn mifnei)men fef)en unb jebe^mnl iiabe ber 5(iifne^ntenbe (^efagt: „^m Xiamen ber f). ^reieinigfeit, be^i 9.H"ttercv Soljnes unb be?i \). @ei[te§, bev feticien ^Waria unb nder ^eiligcn, nei;me id) bid) auf." ^nniit ftinnuen bie anbern iiberein. 3Benn fie, uoiT jeber .hammer einer, miteinanber vox ber Stonuniffion uonjelaffen wiirben, bnnn luiirben unb fiinnten fie miteinanber iiber bie niitioieii ©d)ritte iieraten. 2lnbernfa(Is uiod)te uian bod) menitjftenci einen von il)nen mit dii^u. be -^^romn§ rebeu unb mit i()ni beraten taiTen. i'et^tere 33itte tragen and) 13 STempIcr bei 'iMauot am ^{)or (St. 9(ntoine oor. "Diefe fid)ren, ein 3'-'i'9"i^ von i()rer (S'infid)t in bie .Va(]e, c^egen bie ^i^a()l non ^^rofii; ratoren auf^erbem an, boB (abcjefeben baron, bafi fie oljne ben ©rofeineifter cine fotd)e K^alji nic^t treffen fiinnen) auf ber ©egenfeite gegeii bie ^enipler ']>ay^t unb i^'onig fteften, mit benen fie nuf feinen ?vaU ftreiten moKen. ^mn (Sd)luf5 bitten fie inftdnbig auf ben Slnieen mit gerungenen ^dnbcn um bie fird)(id)en ©aframente. ©iefelbe 33ttte, um bie ©aframente, tragen (in ber ')M)C g(eid)fa(I§ mn Tbor uon (St. 9(ntoine) bei SBill). be -}Jiarcifh) 9 lempler yor, bie and) obne ben 6)ro§meifter nid)ts iiorneI)men moflen, aber ben Drben auf'S iiuirmfte ticrteibigen. Gninj d^nfid) 7 tempter bei QofjanneS be (if)amin in ber I\ue de la Porte Bnudoyer: fie Ijahm ber .^ommiffion nid)tg ju fd)reiben, ()aben nur (''kites im Crbeu gefel)en. ^n berfelben (Straf3e beim 9(bt de Tironio erfldren 8 tempter: fie l;aben a(S Saieii luib einfad)e Scute fcine ^^rofuratoren aufgeftedt, fonbern uiottcii an ber 2Uimad)ung uom ber 'l^el•ftdnbil]unl3 uutereinanbov bittcnb, ba fie in jiuei '^'avtien in Cienu felben .'gaufe eincjefptvrt fcien. 2{n bem feftgefel^ten eiliniuiotng ber .s^onuniffion, bent folgenben ^reitag (3. 3(prili, traten 14 3:empler^) alo "innlreter non 9*.i anberii in 8 i^dufern uor bie £onnuiffion, ber f^oljanne'^ non ilcontroi)a( eine Bd)x\}t in fran5ijfifc()er Spradje iiberreidjte, bie 511 ben bemerfenoiuerteneu (i-rflnrungen biefcS ganjen "•^rojeiTeo geljort. ^n berfelben luirD jKcrft bie ftatutenmdBige 3(nfnQ()me in ben Crben gemdB hm Safeungen be^ ri.imifd);fQtljol if d;en (^(aubenS bebauplet iinb bafiir jnm 33eiuei6 aiif Dao iiberafi in ber 3l'e(t ii(eid)e nnb 5U teiner ^dt uerdnberte Statnteiu bnd), bie 3(n'jfai}en ber 5U anbern xTrben i'lber^etretenen nnb Die Gieftdnb- iiiffe ber ini .sierfer iKerftorbenen bingemiefen. ^ann unrb ber ftreng fircf)tid)e (Sljarafter unb 3Banbel bee Drbeno nnb feiner (Menoffen ^u U- benfen gegeben, luie er in ifjreni regehnnBigen ^aften (jiueimal jdfjrlid) \c 40 2:n(je), 33eid)ten (in (S-rniangeliuig uon CrbenSprieftern nud; bei ^Ji^elt^ geiftlidjcn) unb ^louununiouempfnng (breimat idljrlicl), fomie in ibren fivdj- lidjen ©ebduben, wo iiberall ber £>anpta(tar ber Sinuifran :\\'aria, Deu ^]>atronin beo CrDen^, gef)i.n-e, nnb in iljrer Aeftfeier, gnnml am Karfreitng, 5U lage trete. 3^ie§ luie bie anftdnbige Otbljaltung ber .slapitel, meift mit ber ^^^rebigt eine§ 33ifd)of§ ober eineo ^^ominifanero unti ^-ranjio- faners erbffnet, miiBten felbft auogetretene nnb abtriinnige .^riiber erljdrten. 3()ve *f*- ^'*. (VLMitainei>ille fiiv bie 11 6ci Ccrea. :Ttvunu 0. taoevnai^ fiir bie 6 bet aimiarb; ?cif. be§ iKomaiii^ nnb JiMniniiiue L\ i^erbun fiir bie 7 bei IDiarcidi^ ; 3lbani be rgnfer jiiv bie 8 bei ^tic. Orbeas; -^oij. be t^cxl- bettant fiiv bie 6 bei ^c^. be 0'^aim6; 3(titter aSilf). be goij-, ^ol). ». 5Jiontrciia(^ il^cr. ^^[^auMorc unb 3o^S. be 33eaefai)e fiir bie 39 bei 3ftic^. be 2i)oIii« ; iRitter ii5ilf^ i\ -Soman fiir bie 12 bei iMa»ot; (VjiibiuS be 'l^ivbona nnb %ic. ijerfeqnin fiir bie 10 in bev ?lbtei St. 5Jia;)lcive: fomit fi:ib ce- unv U, nid)t, n?ie J^.u^ent. p. 215 aiu jVicbt, 15. mi). I, 139—140. — 417 — imb anbeve 23eamte bc§ .)iapft bernft; bann ucrlangt, man fofle bod) bie '^ricftcr, bie im Crben ben 2I(tarbienft uerjaljcn nnb meift an§ aSeltgciftlidjcn bcftanben, uernebmcn. (Sinem fd)Ied}ten Crben loiirbe nidjt ber Skater ben ®of)n, ber 33rnber Ocn 33ruber, ber Cljcim ben 9?effen ^ngefiibrt [;a6en, nod) fo mand)er anSgetretene ^ruber fid) fo ()arter 33nBc nnterjogen f)a6en, nm in ben Crben 5nriidtc()ren ^n biirfcn. Mud) [)atten fie nid)t fo oiclc Cnalen uon )v^ffc(n, ?yoIter nnb languncrigem .Q'erfer bci -JBaffcr nnb ^rot, benen nmnd)e con ibnen ertegcn fcien, erbulbet, raeim bcr Crben nid)t rein TOcire unb fie nic^t bie il'a^rf)eit anfred)t er()ie(te, nm ber 'Ji>clt cinen fd){ed)tcn ^I'l^tnm, ber o^ne ^Ncrnnnft fei, ju benef)mcn. (?nblid) madden fie mit -)iad)brn(f if)re 5!ird)(id)feit gcftenb; ber '^^^apft fei i()r initcr *) |)ier licvjt iccr^l bie @c)aintyir)l ber flitter, bie nad) ber temi^feviidieu i:ra= bition 2{u|na^mc in ben Orben gefunbeu fmtteu , in @runbe. — '^) 3. cbcn \>. 410 n. 41-Jt. — •'') XaiMiif weift Sai^ccat mit j)ted}t 6cuMibcv-J Bin (('. XXX). — ^) Wlid\ I, 145—148. 27 - 41S — iiuD tiic .f\ird)C ifire 9Jhittev. '-JBie aiibere bitten [ic bajii urn ben diat il)rer Sriiber (Sljnni6oiniet§, ^etero von '^oh\]\\a, 9{eiiaiiba von ^n-oniiicv be§ -^^raseptors (^o^iinn von %lanh(vn, ^sobaiines oon (iorbie, ^iBidjelnio von I'eplecte, von ^cter beni ^^rev•^lt imb uoii 9iifo(aii5 S^erfeqiiiii, iniD lueiin nid)t atte, fo joKte inaii bod) luenigfteiuo I1iatt(jieii be Cireifon (i'nart iiiib 5(nbre (e 9Jiortoi)er ,^u iljiien (affen. ^ttvaiif edjnlten bte 9(0tare ben 5liiftrai], fid; buvd) :)(adjfrai3e ,^u yer[id)orn, baf] iinrflidj jene im :)(muen ber ©enannten gefprodjcn, imD il}nen luic ben anbern anjufiinbigen , bie 5lonnnif[ton tonne nidjt Idiu]ev marten, fie luodjten eincn 3]ertreter jnr ^.Hn-teibignnij be^ CrbenS fenben unb bemfetben ifjre 2Beifungen initcjeben. ®ie§ cjefc^ietjt, inbem bie ^in- crfennung jener 9}ertreter iiberaH Ui ben betreffenben 9(bteilungen anftanb§= Io5 ftattfinbet, bie hci I'euratje Unter(}ebrad)ten aber jene fdntn oben') anijefiibrte 33egviinbunt] fiir ifjre 'iC^eiciemnuj ber ^i^HTtjl eineS ^^rofuratoro abgeben, anbere nene ©rftdrimgen ifjrer 58ertreter fiir nddjften 9)iittuiodi in 3(ucifid)t ftellen, nndj, fo bie 13 bei SBtnnot nnb 26 beint 3(bt uon '^^rultaifv anfo nene inn ben dlat '^n'terci uon 93ofogna unb Svenaubs oon '^^rooins bitten. Se^tere erfliiren gubeni, ^^srofuratoren inotten fie fcine ernennen, fonbern iiur iindiften 9)?ittn)od) 'ocn dhtkx Sindieriiis uon Siure unb "^l uon Gornicilles uor bie .^ominiffion jur fd^riftlic^en ^sorleciung ibrer ■■Iserteibiciunci entfenben. ^n g[eid)er 9?eife begeljren bie 27 bei ;3oIj. 'Koffimi htn dlat von ^^^etcr unb 3tenaub, luoEen jur Unterfjanblunc-j mit ibncn ben 9iitter ©tepban be la 9iiuiere unb .s^")einrid) uon DnereK crnennen, aber feine -^rofuratoren, fonbern uerlangen hen 'iHat itjrer Dberen, unb „roeun man e§ un5 ueriueitjert, fo nenneii luir un§ be§ Dtat§ unb 9ied)tC' beraubt unb appettieren al§ ungered;tenueife Sl^ergeiualtigt an ©ott unferen i^errn" -). 58on lueiteren Taiartieren, bie nod) unbefudjt luaren, luoHen ebenfo 23 3:empkr bei ^^^enne 3>agrie („in cimiterio vici cle Lucumdalle") feine ^rofnratoren ernennen, fonbern jebcr ein5e(ne luilf uor bie 5\onuniffion, auf beren Unparteilidjfeit fie uertrauen. ^agegen ertldren ©oiuitag^j ben 5. 2lpri( 4 tempter im 3Bi(f)elm uon ^oniont, im gall bie anbern bamit einuerftanben feien, ernennen fie Dienaub uon ^rouins unb ^^eter uon Sologna 5u ^^rohiratoren, bitten aber uni t)en diat itjrer Cberen, um ha^ 9}ianbat fpejifijieren ju fonnen. S)a mm bie 9iotare faben, ba^ bie 9)Jeiften mit 9ien. be ^^rouin«. unb ^eter uon ^otocina unb etnd)en anbern ju beraten begebrten, fo ^) 5yg(. obcu p. 409 ?(itm. — -') W\d}. I, 152. — ■'') 5llfc aii^nariiiuMveifc and) am Scimtaj; (S-ovtjeiniiui bev (Sad^c: tcun-ift bie c\vc\ic Glk bcv .i^cimniifioii. - 419 — inadjteu fie beiii Sifc^of yoii ^Miijciir bauoii 9)iitteihiiuil, bcr mm cnb(irf) ben 3fiiftra(i i^iedt, bie 4 §auvtuiortfii(}rer, niimT '|\ von ^olo(\ua imb Mm. uoii ^^vouiito (S^amboimct imb ©ortitje^j, in bcit ,'Qdii[crn jur 'i-^e- ratuiuj (;erimi5utiil)vcn, and) ben ©cfangcncu 5iinte imb ^^apieu jur 9Jiebev= fcfjrift ifirer 'iHTaiitmortmui 511 iibevrcidien. 2)10 5lonnuiffioii foime iiid)t Idiujer marten, foubern am ^ienotag miifi'e ber "pvo^ef^ fcineii ^ortc^niu^ iietjuion. :)iim eift tommt bie erf)ei^img, S3e= looming ober ?yiird)t beftimmt luorben feien unb nod) merben. ©ie inerben mit bem, um§ fie in biefer SBe3ief)img ju fagen ^akn, l)eniortreten, fobalb fie in ^rei^eit feien. 33efonber§ bead)tcn§uiert ift ba§ ^iserlangen, bafj atte, welc^e aii§ bem Trben auegetreten feien unb gegen i{)n je^t bao ai>ort fiif)ren, in .§aft bteiben, bi§ fid) ergebe, ob fie bie $lBa^r()eit ge= Tebet ober getogen Ijdtten; bafe bem 3>er()i)r uor ber iilommiffion fein fritter anmofine, ber nuf bie 5(u§fagcn Ginfhif^ fiaben ') 9(0d^ (aiiHcv 8 .^vaiifcu) 74 ait bcr ^M. — -) inMt im janjcii 496 l(m\>' lent .Tu5 31 Citavticrcn luirf) imicvcv 3^if^^iiiti] (Wid\ I, 155— 1G4). — 4'20 — to 11 no, ba alio OJefaiujoucii eiii foldjcr Sdjrcrf erfafU l)abc, tay-, man fid}, angefidjts bcr Dudlereicit uiib xHiu3ftii]imnoiv loefd^e bic 3Ba{;rI)aftii5Cii beftiiiibiij aii65ul}a(ten i)abcn, imb ber Trol;iuuncii, 33cfd)iinpfiiiu^en imb a-iibcrev llbef, bencii [ie tdc\{ki) aiiScjefe^t feien, iinb ber J^egiiuftigungcii, 2liuict)mlid)feiten uiib Avcifidton, bercii bie Siigner gonie^en, imb bcr (3rof5eu 3SerI)eif3iingeiv bic if)neii tmglic^ gemadjt merbeii '), in feiuer 2Bcife iibcv bicjcnigcii unmbcru biirfc, bic liigcn, foiibcrn uiclnicliv iibcr bicjcnigcn, lUcUijC bci bcr i!l'a()r(}cit ucrljarrcit. llm fo auffaUcnbcr fci cs, '^(^^ nmii ben auf biefe 9Beife beftodjoiien i'iigncrii inefn' ©(mibeu beimcffe aU bcncii, bie uiitcr ben Dualeii bcr softer glcid)iuo(j( bei ber 3Bal)rbeit auSgcdarrt uub bic -Ratine bes 9}tdrtijrertob§ bauoiigelragcii Ijabeit iinb bie iini ber ilHa()rl)eit luib rein iim be§ ©eunffeno loidcii fo uiclfadie iivolteriiitaleii, 3(ngfti(3Uiujeii, Uiigliid' imb ©(cnb erlitteii fjabcn uiib iiii .^crfcr nod) tdg= (icf) criciben. ©ic bcfjaiipteit ferner, ba§ anfunliafb ^-rQiifrcid)Ci in bcr gaiiocu ®clt fcin 33riiber gcfunbcii loerbe, bcr bicfe i'iigeii uorgcbnuijt Ijabc ober uorbringe, moraiiS fid) jur ©cniigc bic llrfad)c ber in %xa\\f- rcicl) Dorgcbradjteii ^cugniife crgcbe, Diadjbcm \k baiiu, in dCjitlidjer 2i?cifc loie ill 3)ioiitroijalS drfldriing, aiif ha\ fird;lid)en (Sijarat'ter iinb bcii §ei(igeii ^mcd itjres Crbeiid, jur '^erteibigung be§ (). Saitbc§, iiiib feiuc forttodl^reiibe 9?ein(jeit, bic biirdj jaljh'cidjc ptipftlidjc ^riuilcgicii beftdtigt uiorbcii fei, ucrioiefcn imb mit allem 9iac()briicE bcii ©riift ibre§ OrbciVo= gcUibbeS, ba§ iiberafl in ber 'ii^elt gleid) fci imb ^u nllcii S'^itcn g(cid) geiuefeii fei, bef;auptet i)aim\, proteftieren fie gegeii allc luibcr bcii Crbeii erljobciien 3liifd)ii{biguiigen, ba bie Siigen ooii 9ieiberu bc§ DrbeiiCv bie felbft al§ i^tiretifer, '^Iscrleumber imb 5i>crfrdjrer ber .Hirdje 511 beftrafcii feieiv aiiSgel^eii, bie fid; mit au§gcfto§eneu, uou aUcii Seiteii (jcrbeigebradjtcn, '^riiberu tierftdiibigt fjabeii, ludiireiib vkh ber ©efaiigeneii biird) 9(iibrofiimgcn bc§ 2obe§ loiber i(;r G3eioiifcii alles ba§ aucfagtcii, uia§ be§ HbiiigG 3atcllitcn uoii i()tien loiffen loolltcii: iiibem ber .Hbiiig, uoii jcncn 'In'r- Iciimbcrn fo bctrogcii, ben -^nipft iiberall bemgemdfj iiiformiert f)abe imb fo beibe biird; falfd^e i^cr(cllmblmgeu werfiifjrt luorbeu feieii. ferner loerbe gegeii atte§ dkdjt ocrfaljren, iiibem eiiimal oor ber 9.^er]^aftimg feincrlei 3]erbad)t loiber beii Crbeii uorfianbeii geiuefeii fci, loie bcbaiiptet luerbc, fobaim lueit offeiifimbig fei, bafs fie uid)t bie iibtige ©idjerfjcit ge^^ iiieftcn, inbem fie fortiodbrcnb in ber ©eiualt i^rer beii ilonig mit falfdjcu Ginfliifterimgeii irrcfiifjrciibcn 'i^-ciiibc feicu imb, fei c§ biirdj biefe fci c§ *) „vi(len(lo trilMihicioiR's ct ;ui,i;usti;i'< qu;i8 continue vcridiei }»atinntiir, et uiinas et contunielias et alia mala que eotidio sustinent, ct bona, conioda et (lelit'ias atr liltertate>» quas Iiabent taNitlici , et niagn;i proniissa que silii cotidie fiunt" : Wid). I, 166. — 421 — tmvcl) ttiiberc, biird; ®orle, 33oteu obcv ^>rtcfe keinfdifn imb uovfiinDcvt inerbcn, i()re uoii ber bolter uiib ber Aurd)t nuogeprefeten cr(o(]ciien (^)cftdn^-- iiiiie ^uvitcfjuiiefnuoii, iuei( [ie fonft fiiVgiueij bem ^•(animcntob iiberlicfcrt nnirDcu- (£'nblid) bitten fie, bn bie biird) Die ?^o(ter 511 i()ren 6)eftanb= iiifKii C^)e(n-ad)teii tiiefe fveubit^ ,^uriirfncl)meii luiirbcn, lucnii iiidU bie tiuy- iid) uiiebcvfjolten ^roljuiujcii fio bauon suriirfbielteit, inn ©euHitjrung ent= fprcd)enber Std^evFjeit lucilnxiib ber Unterfiidjung, baf3 fie odne ®d;redeu 5i!v ^ii'ndnlieit jitritdtetjreii t'iinnen 'I :rie c\a\^i' (Jiflcirung, inannl)aft unb djaratternoU, foimte uid)t beffer idn. ^aS isorgeben gegeii ben Crben luirb in uernic^tenber 3Beifc ge!cnn= ^cidinet. '^a 2(bfd)eu iibcr bie fd)u(bgegebenen 9(rtifc( inib bie Crntri'iftunoi iiber biefe 'innlenmbniig nnb fold)e .^iigner finbet barin feinen 5(usM-urf in einer ^ii>eife, bie fid) bnrd) llberfe^umj nur fdjiuer wiebertjeben (tint-)- Tao ift feine gemadjte (Sadje, fonberu bie Spradje ber SBa^rtjeit, beut(id) fill- ben, ber fie uerftebt. ©in fd}(ed)teo (^emiffen rebet fo nid)t. ^abei ift 511 bead)ten, luie andj I)ier ber SVonu] oon A^ranfreid) gefdjont, fetbft als non ^einben beS CrbenS I)inter9ant3en bingefteftt luirb: Die I'oyalitrit tier 2{ni]ef(aoiten uerleugnet fi(^ mid) jefet nidjt. 5>>on folc^en Seuten brobte beni .s^onitjtnni mabrlid) feine ©efabr. 4^iefer (ateinifdjen ti-rfldrung fd)(ieBt fid) eine jiueite uon 9)iontroi)at iiamenS feincr '^^titgefancjenen abgegebene franjofifdje (Srftdrung an, bie bauptfad)tid) Die ^liedjttofigf eit beo ^serfafjrenc. getjen bie Templer be: lent unb fid) ant bie pdpft(id)en ^^h'iuilegien unb bie eremte ©teUuncj be^S £rben§ ftii^t, woniit ini ^^BiDerfprud) ftel)e, ba^ bie erften falfd)en '^h\i>'- f agen burd) bie goiter unb jinar u r ra e ( t ( i d) e n dl i d) t e r n gemonncn uiorben feien, morauf man erft fpdter bie ©efangenen ben 'Bifdjofen unb Snquii'itoren ak bem geiftlidjen (>)erid)t iiberiyiefen [)abc, uid{)renb Die S:emp(er als eremt Dod) nur uom ^sapft fetbft geriditet merben fonntcn. ^afjer wirb baS ^l^nlangen gefteUt, baf3 ber I), i^ater afle biefe Weftdnb: niffe aU auf unberred)tlid)em SBege erjunmgen einfac^ faffiere. ^aneben ivirb befonbers nocb Quf ein S3eifpiel unter bem ^opft SBonifaciuS bin= aeiuiefen, mo ein fran^ofifdjer ^iitter, P. de Sancie, luegen feiner ^^Tgeben am bem Crben geftoBen, burd) ben ^^^apft fetber'um 'AlBieber3u(affung i)abc bitten (affen unb ^u biefem ^^efjufe bie ganje ftrenge SBufie gerne burd)genmd)t hahc\ unb ebenfo merben uiieber bie 80 bei (Safeb gefangeuen ^tempter, bie ben Tob bem I'lbertritt norjogen, nad) ©ebiibr uerinertet. ') Wid\ I, 165—169. — -) 3(ii* e*cttin. (I, 3;il tr.) auc'fiir^vli^c i>Jicbev= jVibc .^ictt beii (Siubvucf be>5 Dviijinalo nod} (aiiiie md\t vriebcr. Uitfeve .TavfteUiiiui ift int 3(n!cl)liiK an .'i>ai^cni. (p. 247) i]e^altcu, mit iicnancvev SSiebeVijat'C bc>? Cvi;ii= n.ilo in ben .^Niuptftellcn. — ^) Wid}. I, 169—171. — 4'22 - Xk 3tiitii)ort bcr .Sxommiifiou \) an] bicfc '^M-ote[tcr!ldruiu]eii tft biirf- til], looim mid) nafjeliegenb. 3)iefelbe begniigt fid; in bcr §auptiac^e init beni .v)inuiois auf \i)xc ^^^iifoinpetenji ^ei^eniiber bev Aorberuiui, iii ^rciljcit i3efel3t ,>u mevbeit, ba foldjc J^reigebuiuj edcnjimienii] von \i)v aucnu'ljeu fonnc, als uoii if)r bie Sjerljaftung ber ^ciiipler auooiecjantjeii fci. Ter ^Sefjaitptuiig, bttf^ ber Crbeii nie in jdjlediteiii 9hife geftnnbeii fei, luirb ciiifad; bie pdpftUd^e 23ii((e eiitcjeijeiigebalten , bie bao GJciieiiteil bejeuge^ luie e§ mid; eiucii .^miptm'tifel if;rer lluterfud)itiu] biibe. ©egen bie '■Berufiing mif hk ^rioi(egien beci CrbeiuS {jeiuii^te ber A>imyeici auf bie lUiif(ac(e loegeu .'Qdrefie, ber getieiiiiber afle -^^riuiiegieii IiinfdQig uicrben. ^•ii'a'5 beii Gk'OBmeifter betreffe, fo {)abi biefer bie :iHn•tei^ic3lllu■^ beo Crbeiui nor i^neii roieberfiolt abeielerjiit. 3?ie(eQ anbere in beii bitten ber ilempler eiitjiefje fid) iljrer 'iUiflinadjt, mi bie fie [ic^ Ijaikn miif^teu iinb lueldjer cut: jpredjeiib fie mm oljne lueitereii 'l^er^iici init bem i>erl)or, bei lueldjcm bie 3>ier jeberjcit ba§ jur 'Inn'teibiguiig Dieididje uorbriiuieii fonnteiv ben 9(iifaiig niad;eu loottteii. ®enigeind§ beginnt mu SamStatj ben 11. 9(pril iii ^Imuefenbeit fdmtUdjer ^onimiffdre mi§er bem 9(rd)ibiafomi§ mm Tribent imb in (^)e3emuart ber 4 §auptiuortfiif;rer nad^ 3Sereibigitni( einer ^eibe von r24)-> 3euijen, luorunter 4 nid)ttemplerifd)e, b a ci '^> e r ^ b r „ e o ii t r a o r dine m " . TiefeS i^erf;or, von jefjer bie i^mipttnftans fiir bie beljaiiptete Sd)ii(b be& Crbens, ba o(;ne biefelbe mit ben fonft in ^ranfreid) iibrig bleibenben llnterfiidjimgen biird) bie 33ifd)i)fe, ^nquifitoren iinb -^emnten be'5 iRonigs imb ben aufjerfranjbfifdjen Grgebniffen and) ber enragiertefte --Iserfldger be§ Drbeno iiidjt luagen wiirbe, ben i^eiueio fiir beffen Sdjulb erbradjt 511 id)^n, jerfdllt feiner red;tlid)en 9iatiir nad) in jiuei fel;r nngleid)e i^dlften: in bie B^ngniffe uom 11. 9(pril bi§ 12. SDki .1310 eiuerfeitc {dix. \ bis IG) iiiib bie uom 13. 9)iai, be^m. 17. 5)ejember J 310 bis '26. 'l^iai 13 tl (Ta. 17—232) mibrerfeits ^). ©0 ungleidj biefe beiben Xeile finb imb fo febr bem Umfang, ber ^eit luie ber ^alji ber ,3^n9^i^ "i^*^) "^^^ jiueite iiberiuiegt, fo fdllt bod) uon 9tedjtS luegen ba§ ^^auptgeiuidjt auf bie erftere, fo uiel fleinere .Odifte. 3i?ariimV loerben luir gleicli feljen. 33etradjten luir juerft bie ■l^er^ore ber erften ^pdlfte (Hah. IX.) mit befonberer 3liifmerffamfeit. 2^er erfte, ber uorgefiilirt unb mit ben foU genben ,o«^it'3^ii nod) an bemfelbcn 11. 9(pri( i)erf)brt loirb, ift ber fbnig= Iid)e ^^eamte i){aou( be '•^h-C-teS, advocatus in curia reg-ia. ilBaS ber *) Wii}. I, 171 — 172. — ■-) i^oii bic|eu 24 rocvteit jebcd) niiv 10 nact)l)cr ivivflid} i'crf;ovt. iiiariim? cf. nad^t^erl — 3) -Ojfid;. J, 175—275 unb uncbcr I, 275 Ho ir, 274. - 4'23 - 511 facieii \)at, gefjt buvcfjauc. auf Tritte, in bei* .s^auptfaclje auf bcu '3:cinpfer (>5en)ai6 be 33caiiuaiev 'i'orftef)or bcj Tenipferljtuifc^ von 2ao\\, ^iiriirf, luit bcm or oiclfad; bort ^ufamniciu^olcbt itnb bov if)iu ofters won eincm '^^iinft iin Crben n»^fprod)en ijahc, bcr fo tieftctm foi, hai] er licbcr ben cQopf rer^ liereii ntodjtc, alci ba)] (icrauGfoinino, bai) er and) nur bariiber gefprodicu ()abe, foiuie ha]] eo nuf ben ©eiievalfapitelii eineii fo nierfiinivbic]eii iino fo fefjr ats @ef)einini§ o^'fii'toten '^Minft gebe, bnf^, mmn er felbft ober aiiii) bcr ^onu] uoii ^ranfreidj biefeii ^^Uiiift faljeii, bie 'Inn-anftalter be^j .vlttpitels ilfii ofjiic r)iiidfid)t auf ~Jiird)t ober Strafe non irge^^u)em 1110= inooHd) toteu luiirbeii. (Jbenfo Ijabe ifjm biefer ©eruais ofter^o lUiagt, baf5 er ein ffeiiieci ^-^itd) iiber bie ©tatuten feine^ Crbeno bcfibe, hao er mobl ^eiiieii biirfe; aber and) eiii aiiberes nod) i)el)einiereci, baS er luu alles auf ber 3Be(t nidjt 5eii]en iinirbe. ^a'S (^Janje fenn5eid)net fid) a(o (>)efd)uial3 eineS einfdltigen 9}ianne3 fd)on burd) beffen 33itte an Maoul, ron bcr biefer lueiter berid)tet, ibni burd) feincn (Sinfluf? bei hm ©royen feinec> OrbenS bie (Sriaubnio ^^ur 9(nu'obnung Im ©eneralfapiteln au§5niuir!cn, raeil er nidit gtoeiffe, ba^ er bann balb ©rofniicifter iiu Drben luiirbe^). ©r f;a6e e§ bann getljan unb nnrflid) bem ©eruaio baburd) cine ijrof^e 3(utoritat ini Crben yerfd)afft, mie biefer eo uorau'S^efat^t. SaS ift bod) nur cine einfd(tiije "praljierei, uon Oer man nur nid)t meif?, 06 man ik mebr auf 9ied)nung be§ (^ieroais ober beci :Kaoul fd^reiben foU. -i^on 'li^idjtitv fcit au^ be§ (e^teren ot'iifini^ ift luir feine ©d)(uf?6emerfunii, baf; er fonft uon bcm ^ntjalt bcr 3(rtifel uor ber -iH'rbaftung nid)tci c^ijort Ijabe. 3luf benfelben ©ernais in £'aon tjcljcn and) bie 3(uQfa(jen bcs ^weiten 3eu(}cn, bcQ 9cicofau§ ©pmonio 2^amoifeau, ^^ropft bc§ *»llofterd -i>affat, eincG Sittcraten, ^uriid, bcr aufjcr uon jenem gebcimnieiuoffen '^m\) nid)t§ ^^cmcrfenQiucrtcG jn fagen weif; unb ba§ -l^iotiu feineo 3*-'i'nini'H''j uerrdt burd) bie ^emcrfuni], ban er and) cinmal in ben Crbcn babe tretcn lootten, um ein i()m benad)bartec) >Qam in $>efit3 ju befommcn, unh l^^n @eruai§ erfud)t, il)m baju bebilflid) ,^u fein, luorauf biefer aber criuibcrt f)ahc: „^a, ija, ha f)dtte er uiel ju tljun." Cffenbar ein drm(id)er ©e= fede, ber fid) fi'tr biefc ^(biucifunei jefet rdd)en unit. ison df)ntid)cm '^l^ert ift bie Sluofage beo britten uie(t(id)en o>-'iU3on, ber un6 an ber (Spi^c biefer 3>cr()ore ak^ fir. 4 am folgenben 9Jiontag (13. 3(pri() begegnct, bc§ Ditttcrs unb fbniglidjcn SBeamten GJuifcbarD be 3)iar5iac, 3cnefd)al('§ uon Toutoufe. 2)iefer, alien 3puren ^ufofge-) einer ber mafjlofeften Aoltcrer ber 3:enipler in hen friil)eren 3tabien beo *) Offcnbav iinifncn cic CCh-vcu fee- Crbciiv jiaii^ i5ut, luaviiiii fie [olcb ciiu taltiiV' ^^rvif)(()an!e itiAt tci bcii ^l\ipitclu braiutcu foiintoit. — -) iJi]!. baf' tcvlH'r= i]ef;ciiDc itapitc!. — 4-24 — ^|>ro5eiTeG, luciB bod) iiicbtc meitcr ju beridjten, alG ban cr fdjoii uoii [aiuier 3cit (;er, fd)on yor 40 ^fitj^^", i)CLUH uon :liitterii iinb Siirgern dou bent fdjiiuil^ic^en ^Ini] im bcr 3tiifna()me als eiueiii a^cinciiicii uerln-eitctcit 03ouot)c [ic()5rt ()abe; and) &a§ fein AVClln^, ,Cmii]o be 3)tard)Qiu, fcit feinciu Ciintritt in ben Crben nie medr froftlid; geiuovben, ebenfo ein nnberer iuitger ^empler, ein ^iinaliiui yon 16 oJfl^i^t'n, feinem )SaUx feine :)vu()e gelaffen I)abe, bis er ilni ben Xenipferorben mit bem ber ^ofpitaliter ftabe ncvtaufdjcn laffen, in beni er geftorben fei. ^ii>ev biefer 3}iittei(ung von betriibten 3:einplevn, mit Denen ja and) 5pru^ operiert ^), einicjeo 03eiuid)t bcileijen niod)te, ben fiinnen unr jiir S^^ernljigunoi barauf uenueifen, ha^ "Diarjiac felbft erfldrt, friifjer jene iisevjioeifluiuj eben auf bie „a8i)entates- bcG Drbcno juriicfgcfiifirt 511 fiaben. XaB ber 03roBmeifter 33eaujeu biirdi feine ^^^e^iebungen juni (5u(tan bie Gbriftcn ino llncjliicf (K'brad)t t;abe, gtaube er uoKenbG nid)t fd)on loegen ber uon biefem (^rofsmeifter in 3lccon beunefeneii ^tunerfeit iiii 5?ainpf init ben ©arajenen, in bem er ja aud) umgefonnnen fei -). Tenfelben 13. 9tpri( max uorfjer fd^on (foinit als 9cr. 3) aU erfter tenuUerifdjor 3t'i'9t^ vS ol^'ii^"^''^ be bei St. (''3Ioboal^, lueil es fjie^, ba§ Diefer ^um Scutjen uorgemerfte ^enrpler fo franf fei, bni3 cr baih mit bem ^o?e abi]el;en merbe. Sein 3eiigni§, ha^ iibrigens an^er ber 5i>erleugming bes^ ^oerrn, iiiobei er fid) nid;t erinnerte, ob 3efii§ ober Giiriftuc oDer ber Gefreujigte genannt uiorben fei, imb ber 93efpeiung eines fleinen ^reiijes, bie iljui bei feiner 3(iifnalnne nor 40 ^^at)ren oorgefommen feien, ot)ne baf3 er fpiiter mieber iHbntid)e§ gebort tjnbe, fonft lauter WuteS fiir ben Crben entluKt, enneift fid) als 3(u5fage eines a(ter§fcf)ipac^en 60jdt)rigcn ("'iroifes, ben bie ?yolter ober ^oaft moiji miirbe genmdjt (jatte, iinb ftebt ^ntiem mit ber ^etjauptung, nie uneber etums 9(bnlic^es pernommen ju Ijaben, im C''>egenfal3 311 ber 2tusfage Dec neunten ^^iiQcn (V)naufreb be Xfjatan, ber uon ibm aufgenommen uuirben 311 fein befjauntet, nic^t niir mit 3ma(iger ^^erleugnung ^efu \u\h Sefpeinng eines alien ^oljernen 5lreii3eG mit bem 'BilDe bes Wefreusigteit, fonDern nudj mit .^iif; auf Die nadte ©d;u(ter. Die jener ak -Hcjeptor erjirnngen Ijabc. 23eld)er pon beiben in biefem Tsaik liigt, fann ims jebod) nid)t 3ineifelf)aft fein, luenn wir lefen, bar, audj Diefer .o^uge nid)t nur nid)t meljr raein, ob es bie red)tc ober (inte ©(gutter be§ ^ejeptors geraefen fei, fonbern aucfi aiif ') @e^eimL ]). 51 if. rcvt fine c6 janir ocv villem afinlid^c ^^"G"'"'-' ''^"^ ^^'" eiuiiiid^eii "l^vojep, bie uevu-'cvtct locvbcn. 9lii biefcii fcmineu wix im nad^ftcu ^apitcl. -) ii>anim bev 4. ivcltfid^e 3'^";]lff '^c'^' *•-''" H- >(pvi[ ocrcibic]t ivorbcn i|l, ber yiimv 30^. be iv.iiiecjie, nicfit 311m i^evfnn' foiiimt, UMneii ivir iiirf>t. — 425 — "bie }s\'a(\c iiad) beii Tvoftmovtcn , iiiit bcneii i()ii jeiier Sicjeptov ,^ii biefcn ^iiu]on oiebrndjt i)alK, bno cinciual licliaiiptct, co fcicu t'eincvlci Troljunneu Dovncfommen, baim iincber 2 — Vmai, es feieu fold)e ULn't:iefoninien. Dffcn= tnu' iilaubt bicfcr 'S'^ua,^ coniTne il faiit, beffen Clualitdt bie -i^.^eidjiuiiu; alo „siioiite confessns'- oov bent ©r.^bifdjof uou 'S^'ouro n^-'iiiiQ^'"^ ifluftnort, niif beii iii^iDifcbcii t rli'ejoptor alleei hiiicinUu'ieii ,ui tomieii, unb iim bao iim fo uiiaoiiiortcr tlmii 311 fonncii, imif? audi bcv ctiijige 3^i'9^/ ^*-'^ feincv crft uor li ^rtl'^cu crfoltiiten 5(ufim()me. niujeiuofint fiabcii foH, ill bcr oUiild)eii3cit bcrcito iicrftorben join, ^inm cinem to[d)eu Bciicicn freiicn unr um, and) fiir bao liT) d)oiiieii bc§ STeufctQ in .S\atcr= (Uftalt Quf ben ."ilapitein itnc auf fcinc Sditoritdt bcnifon ,^u foiincn: iti eiiiein Stad in 3^'ft' 93oud)arb nnll cr tion anbcni bicncnbcn -Sriibcni bnuou gcf)5rt (laben. 5(l6 Vcute (\a\v^ df)iilid)en Maliticro qualifijitrcii ]i(i) auf ben erflcn SlMicf bie in einein unb benifeUHMi Sofal untei*gelirad)ten Bt-'i'^'^i^ ^'^^'- ^ bis ''i fd)on babuvd), baft fie ifjreo ^ev.^enS ilteinung mit ^llH'pierfung be^ ■)}(antel§ nor ber "Romniiffion einen fidjtboren 2luSbrud' geben. 2)ie (jetjcn^ feitige iserabrebung in i()reu 9Iu§fagen fobann niuf; auc^ beni blobefteu 3(uge auffaffen. "inin ihnen djarafterifiert )k\) jener 9ir. 6 fdjon burd) fcine (S-rfldrung, frol) an ber ^lser()aftung be§ Crbenc gemefen ju fein, aber ntd)t au feiner eigenen (Sinferferung. Dffendar daben wir cs Ijier iiberall luie in -^^oitier^j M niit feifen ."Rreaturen ,iU tf)un, bie ini Orbeu fid) un3ufrteben fiil)tteii unb fid) olnic Sd)unerigfeit al?j 'iunTctter bee DrbenS oerbingten. 3(ni oftcnfibclften uerraten fic^ foId)e Veute baburcf), ha)] i()ncu oud) bie A-rage nad) bem „ caput" aUeinal nicfit uiel 9)iiif)e uerurfad)t: fo begegnen mir bemfelben fomoljl hd Ta\ 5 aki Ta. 7, nur baf? dlv. b, ber ein eai)ut uou riitlicbcr ^arde angebetct \)at, nidjt inet)r uieii3, auG inelcljem ©toff e§ beftanben, '}ir. 1, ber luir bie Sdjinir mit cinem foldjen in 93eriif)rung gebrad)t bat, hci feiiier 33efd)reibung un^ ^mifdjcn (Siiber, .Hupfer ober ©olb bie '^l^abt Idnt. ^er Gugldnbeu dlx. H crfc^eint in einem etmad beffcren Sidjte, iinberfprid;t aber and) fo nod) bent 3^itgiiiS fo jiendic^ after feiner in Giiglanb uerfjorten £'anb§Ieute. Ta^ B^^'iJi"^ ^t)'^ -'ii'- 8/ ^^^ i^'ic f'i)'^'^ 5i^"- ^ i"^"^ "^ "^^'^) Dftern-) am 27. unb 28. 9tpri( uerljiJrt mirb, erftdrt jur ©eniige bie in 9.1tacou erbulbete potter, hk er felbft'^) a(s eine ebenfo fdjamtofe at§ graufame befd)reibt, inbem man if)m 6eund)tfteine an bie Wcfdiledjtciteite unb an ') iJgL bie ii,i*f)evi;]c l^cmevfiiiu] jii 'Dtv. 10 — -) o*'^ I'lbivcienfiett be>5 ;8iid)of^ roil i'aijciif, bev trLM3 fciiicin 3(uftva;i ale* .Ronnnitiar an com 'Vi'iMnnjialfcn^it toti 9kMieit ill bicfcii ::Jin^rficii tcilniimiit (imb fo and) liiitidnilb ti\i,it an bcffeii (^'iib: cv;]cbnbrO. — ') ^JtlA). I, 218. 420 — aiibere G)lietior bis 311111 '■i^el•^ol• gefjdngt ijabc, luas biojen dlitkv urn fa Ieirf)ter 311m ©eftdnbiiis briiujeii luodjtc, ale er fviifier, uou 5 :3flfiii^!'/ fdjoii eiinital, in 2xkv, am bem Crbeii aiisgetrctoii mar ..propter pravi- tates''. TiV. 10, ciiter bor bcreits in ^poitierci nor bcm -^apft i)er()orteii ^eugen, luirb, iuci( cr iibor biefe i3!;inge nid;t nocfj eiitinat uer()ort feiii inill, einfad) juriicfgefteUt ') unb aii§ bcmfclbeii ober dfjiiHdien ("•niiiiDeiv loeil fie fdpu uor beni '^'apft obcr feincii ^Urbindleii uerljort morbeii unireii, am Sien^tag ben '}. -OJai aiif bie iibrigeu-) ber oben oereibigten ,3^ii9»^i^ suiidd)ft uerjidjtet. — 3(m SamStag juuor luar in^iuifdjen bor (e|te dUd)- fdjiib •') uoii 5itr 3]crteibigung erbbtigcu ^empleru ctngctroffcu imb Ijatte feine t^rfldriiitgon in bcjafjcnbcm Zinn abgegeben. — Tagegcn merben nun s ncue 3*^iigt'n, uon benen nur nod) 2 bie Crbcnctrad)t trngon, uercibigt in (■^iegeniuart bcr 4 tcniplerifdien ^r^ortfiifirer. Tiefe crfldrcn babei, fidj ibre 'iH'rtcibigung i^co^cn biefe S^iig^'^ uorjubeljalten, nnh bitten iiiu bie 9cnmen berfelben, ba etlidje baninter feieii, bie fie nidjt fiir Crbenegenoffen baften ober a(s fold;e fennen. ©iner oon biefen 3^^'g^'^ ^bomas be Gfjainino ') orftdrt, 5iuar and) neiilid; im (Garten unter ben 5ur SIserteibigung bes Crbenc> (i"vbbtigen geiuefen, aber ieitf)er anbern Sinners geiuorben 511 fein. '-i^on ben 4 S^iigcn, bie aiiS biefer ;)\eif)e in ber 2. SlBodie beo 93tai lueiter uer()brt luerben, erfcl)einen bie 3 erften fd)on babiird) nid)t befon^ ber§ glaubmiirbig, bat3 bie 3^iU3^i' djrer Slufnnbme aliemai geftorben ober it)rem @ebdd)tni§ entfdjiuunben finb. '3)iefeS 3}iif5trttiien loirb bei beiii erften berfelben, ^iaijmuiib be i>aff ignae^), nid)t abgefdiiudc^t biird) beffen naiue 'i'erfidierung, baf3 er fd)on yor bem Gr5bifd)of uon ^ourge':^ einigeS, aber nidjt afies unb nidjt fo uie(, al§ uor ber ilommiffion, ge^ ftanben babe, nadjbem er yorfjer gefoltert unb mebrere 2i^od)en auf iBaffer unb 33rot gefe^t geioefen fei. llmgcfefjrt gefteljt 33albuin oon 3t. ,^^iift''), rKitter^^^n'djeptor uon '^^ontfjieu, baf3 er bd feinem friiljeren i>erlji.ir Durd> . ') '3c\l. Dbeii p. 408 2(inn. 2. — ^) dTdd). I, 232. (Si warcn aiiBev bcm 4. aHitltd>cii 3cuijcu nod) 14 Xeinp(ev, bercu 9^aineii, tceit [ic jur (lvs.-)aiijuii;] jener iiidc im Proc. rictav. bieiicu, i)kx i^ren t)5(a^ finbcu mocjeu (uad) Wid). I, 174): i^^'^c^aimeo be 3an-i, 'S. 2cnf>, imb ;^sc^jnne3 be gallecjio (ber 1. ^a^c ooit 1307 unb .panptjcnoic in '4^citicv-o) „presl)iteri", in irc(t(id)cr Ivadit; ^o{). be (ivC'ijccocnr, 2). 'Scauuaic", im •?iiautel; 5tic. be f^awetla unb 3o6. be 'BoUeuvi, S^. ©en^, 3c^6. be (Satalcnct, ^Ivuufp^ te SOiarnai), iRotert be Saume unb ^n^S. be iGalle SBntanbi, I:. Sangve^, .r-*einv. ce 'Janbcfi, T. Saon; ^Salter i.\ InMunc, S^..^.tutun; 3o^- be -6enefi, £. 33eanimiv; iC-iU), te <£fp ©uptleto, T. fflJeaur, unc -1-. be 'Fcciitout, S. ^^.nirie, im 33avt. — ^) i^c= ftebcnb au6 20 au3 bev iJioc. •^H'Tiiiucur unb 9 au6 2e 9)fanci, ivcvuntcv 6 inn- com iMfdun bcvt feincvlei (^^eftantMiia ciemad^t fatten, iun\3efiit)vten 'Xemp(ern. — ■') 2 icier crfdieint nacb^er nic^t nntcr bcu "^cvfiortcn. — ^) i>\]l. obcn p. 410 3(unt. Si. — *) 3(u°- cinem in ben 4^rctcfe[(cn a(o K^'cnJcra oc'ruer)m 5e5cicf>netcu ©ekr^kd^t. — 427 - ble ToiniiiifancV'-^ynquifitioit in 3linioii^ iioclj mcfjr neftanbeii ijabt n(cr jeljt: fiiv un5 ctii @runb, aitd) ba'3 SinMiitje, ba?i cv ict3t iiocf) bcfennt luib iua§ mit fciticii fonftitien fiir bcii Drbcn biircl)au§ gi'inftij-iou 9(iicifai]on i:i fd)arfem Kontvaft ftclit, aiif iiaficliegcnbc 9{iidTid)toiv mclcbe btc fdjoii if]ve 3d)atton uoraiiSniorfonbcii '|>riu)in5ia(t'oii3i[icii uon 3cnci iinb ;)iouen imi fo (iiciuidjtiiicr maditoii, juriid'jufiiljreii. 9Jiit bcr 9(n[idjt biefc§ 3^"''l1^'iV bcr „^\atcr fci Uui)tvMy', uiirb jcbenuaim iidorcinftiminoiu unb balier bic DUiofanc be'o foliiciibcii (?iv. 13j, bc^o :i'ief)uidvtor6 (^JiUet b' 15' nevoid iim fo uicnii]cr ernj't iic()nicit, abi biefcr vkl)ti(\ lutebcr luiit beni i^ater iin Client ciiift i;iol)ort ()at. 33erukln fonncn luiv bicfeni avnicn, etiuaa cin; fddiijen ©vei^ feine Jdisfageu um fo lucnit^er, a(§ er nad; feiner eigcucn (Srflarunfj bereits iiftcr, nidjt blofs nor ben Toiniiufaner^^Hquifitoren, fon= bern nud) Ijcrnad) nor beni -^ifdiof uon '^HU-i§, mit bcr goiter 53efannt= fd^aft gemadjt tiatto. Se^tere luirb ^inar uon bom foliu'nbcn 3*-'iHlon (9^r. J -4) Qaf'-''^^ uon ^roDC'j, tro^em and) er 511 iierfd)iebenenmalen fdjon uerljbrt morbcn mar, erft uon bem f ©rjbifdiof uon 3en§, bann uon bem gegeinudrtiiien 93ifd)of uon CrIeanS, nuf§ bcftimmtefte uerneint. Saijegen luirb fein meit= t^cljenbefi ©eftdnbnis, btvj fogar mieber eiu iim 9}iitternadjt erfdjeincnbeo ^bol unb einen '^^riuatbdmon 3iaou( be ©ifi'S, biird) beffen :)Jat biefer reid) unb gefd^eib tjemorben fei, nmfaf]t, ui3f(iii luertloo fd)on burdi bie audj bcr .s^ommiffion auffallenbc, gcfdiiud^iije 'inn'morrcnbcit feiner ^Hebe. -Taci munbert uuy nidjt bci cinem ,^iino(lini], bcr, 24 ^jafjrc aft nnb 0V2 3al)re im Crbcn, ein ^ahv uor ber ^^erfjaftuiuj „(im Siebc 5U cinem '^IBeib" aufi bem Crben [letreten luar, (jintcnbreiu aber luieber bie ileljereieu be§ CrbenS al6 Oirunb bafiir anfiifjrt, ba er bicfec. ^rauensimmer „iian,;, t)ut and) im Crben Ijdttc ijahm fbnnen", unb fiir beffen (^3ai{()eit frci(id) bie :i>erfbftigunt^ im Crben nidjt t^ut i3eiuu3 ') mar. ^a^ bcr Slcvi audi bumm mar, iieljt fdjon ano bem 33ici(jerii]eu Ijcruor, unb cg bebiirfte oaju nid)t feiner ^^cljanptuni] , baf? jene *i\cljereien im Crben fdjon fcit iiber 500 :3ii()i^'^'^ cina;efii()rt feien burd) einen uon ben Sara^cncn iiefantu'ncn I'emplcr. '^ebiirfen fdjon bie bistieriijen ^eugniffe fcinco befonberen 9(ufnHinbo an ©c^arffinn, um fie if)rer $iemeicifraft „ contra ordiuem" 5U entflciben, fo (]»-l'taltet fid) uon je^t an ber Sadjuer^aft uodj uie( einfadjcr. Tcr.n nun fommt bie grofu', in unferem ^raina entfdjeibenbe '•ll'odjc. Sonntag ben 10. 9Jiai erfdjcinen '^ic 4 bie Stefte uon ']-^rofuratoren uerfeljcnDen SSortfiitjrer ber icmplcr uor bcr .Uommiffion: in ibrcm ^^tameii (egt 'lacier ') jj-Sieut ((iiportiumiii fuisset'': OJiicfi. I, 258. - 42.^ — IU111 i^oloi^iia , bn bao 0)criid)t iinu-jclic, bny bcr (i-r36ifd)of uon 2cno iiionjeii mif eiiiem '^U'oiniijictlfon^K pecjeii iic iiiib anbere I'einpler, bie fid; ]nv -i>crtcibii3iiiu-| bco Crbeiio erboteii I)atteii, in abfdjvedeiibcr 9((ifid)t vov- i]d)Qn molle iinb bnbiivd) bie flange lliitcriudiuiu:! ber <»loiniuijuon ubllic^ (jeldfjiiit iinirbc, 9(ppcnatioii ciu gegen biefeo ^^onicbeu beo GTjbifd)of5, iiibeni fie [idi faint atfen iibrii-ien .^iir ^^erteibiiuing erbbticjen ^einplcrii unter ben Sdjui3 C)eo I). 3tul)l€ fteffen uiib ben 33eiftanb uon 3ied)to= t^elefjrten unb llnterftii^uni^ erbitten, urn unter fidievem (Belcit vox hen "^'apft ijefidjrt ju werben. ^um Sd)Uif3 luirb gebeten, uon biefer 5fppel= lation fdnit(id}e (i'vjtnfdjbfe in .*RenntniG jn fetu^n unb bie an ben Qxy- bifdjof uon Seno nod) befonbevo fdiriftlid) iiberreid)t. li's wax ein notit^cr unb nuitiiier 3d}ritt, jubeni in aller Jorm cHedjtens ge^nlten, nber uni= lonft. Tie (]an,ie .Qlmjlidit'eit ber pdpfttidien >\oinnufnon tritt mm ^u Tai]e: ber CS'r,3btfd)of uon iluirbonne uerldf^t fdjteunigft unter beni iuir^ vieben, bie ilKeffe celebrieren ober boren ^u luollen, bie ^onmiiffion; bie cmDern faffen nadj etlidjer 33eratfd)faciuncj ben !lsicrmdimern fni^en, ik luoIlen nad) 'i\'fpred)un(i mit -^larbonne am 3t6enb i[;nen 33efd)eib fagen. "Tiefer (autete bann aud) fldt;\(idi genug: jioar i()r 9)iit(eib, bao fie ilinen bod) nid)t uerfagen fann, briidt i()ncn bie y^ommiffion in aiier Aorm am, ^ugleid) aber erfldrt fie, bafj fie fein 9ve(^t ^ahe, fid) in bad ^L^orgeben beo ©rjbifdjofs uon Sens ju legen, ba beiberlei Un terfucl)unge n getrennte Tinge feien unb jener ebenfogut tuie ik felbft feine :l>o(Imad)t uom apofto(ifd)en Stu()( babe. Sogar bie tlberreidjung ber ^lupedation luirb am biefem ©runbe ueriueigert unb bie 3>ier mit bem Troft abgefpeift, ,,nmn luofle itl)tn, \m^ ju tl^un fei, jebenfallG aber i()re ^fppeUation in bao ^ro^eBpvotofolt auf = ne^men". :)tun, ©ott fei Tanf, baben fo luenigfteno luir fie. • Trot3 biefer gefdbrlidjen Situation uimmt am ^JOfontag ben 11. 9)cai ber nddjftoer(;orte B^nge .^umbert uon ^'uij feine fdmt(id}en, burd) breinmlige ^-otterung uon ^^amuiHe in ^^oitiers erjunmgencn ^(uofagen ^uriid unD legt cin in feltenem Grab gtaubiuiirbiges 3euguis ah, inbcm er ^loar i)ie eigent(id)en 3(nf(agepunfte gegen ben Crben burdjauQ juriid'jueift, fonft aber jugiebt, Dafs 3. 23. uicle im Crben auf unrediten ©riuerb am- feien, luenn and) nidjt infolge uon Crbcnoftatut, luie er felbft and) einnm( tiem Crr^priefter uon '^^rudaiG Tibeefe 3lnguleme h^n pydjnUu entiuent^et \)ab\:. Tiejenigen, oie auogetreten feien, beren er 3—4 erlebt babe, feien luegen ibrer eigenen 3cbleditigteiten auogetreten unb baben beobalb, n^egen ibrer :^erbred)en, aud) nadjber burcb M^i lueitlidje ©eridjt ben Tub am GJal; gen gefunbcn. 5(n :iHn'bad)t gegen ben Crben babe e§ jiuar aud) friifjer nid)t gefeljlt, aber uon ben 5(nf(ageartifeln babe er erft feit ber i^erljaftung gefjbrt. — A-2d — i)(iibcrer(jaftuiu^ nidjto uoii 'i^crbadjt gct^oit ben Cvben iydmt (labeit luitl niib and) fonft, ini SBiberfpnid) mit jcnen ©cftdnbiiincn, joinc 3Xii§l'ageu fiir ben Cvben buvd)anci giinftici (auten, uervcit er bcntlid) ijenng, ta\':, jenc (^^eftanbniffe ifjven „C^)rnnb" fjatten. fi?cldjen? luirb niemanb taucie \ml)x fragen. iS^ uuu ja ber 1'2. -\h*ai liUO. 'Jiod) mdljvenb bicfeci -i>evbor^o unirbe bie .Svontmijfion mn bein 93 e= ld)lnf3 be§ ^^rooinjialfonjil'j von Sens, baS in '^nirto tacjte, in .•^eiintniS c]efe|t, monad) 54 von benjenicjen Xeuiplern, bie in friiliereu Stabien be§ ^^ro,3e|ie§ neftdnbii] i"ierocieii waren nnb fid) bann uor ber .s^ommiffion ^nr -Iserteibiiinnii be§ CrbenS ijcmelbet F)attcn, uietiien bee-, barin entf)a(tenen SBibermfs jener C^eftdnbiiifie al§ „relapHi" jimi 5(amnten= tob uerurteilt unirben nnb nod) an bentfelben Xat] uerbrannt merben fottten. ^iefe ^)iad)rid)t Deriel3te bod) and) bie ilonnniffion in i^eftiirjnng : ei(enb§ entfanbte fie ben ^^ropft oon -^^oitiers, -|>()i(ipp be -luif)et, mit bem :!(rd)ibiafon 3(mifiu6 uon Crleans ju bem (i"r3bifd)of nnb feinem Monjil, nm 3Inffd;nb be§ Urteils nnb reifere (Srmd(]nn('( bec.fe(ben jn erbittcn. 3)ie (ijriinbe, iueld)e bie ilommiffion f)ier felber uorbrinoit, finb fef)r k^r= reid) : :1 . (;dtten nad) ber ^lHn-ftd)ernng bee '^^ropfte5 ^) nnb anbercr glanb- luiirbigen lltdnner oiele ^emp(er in ifjrer ^obesftnnbe fiir bie Sd)nlb; (ofigfeit bes TrbenS B^-'i'G'^i^ abgetegt; 2. fomme e§ ber Slommifium nor, bafi wenn bas Urtei( uolljogen unirbe, babnrd) i(jr eigener 9(nftrag (a()m = gelegt miirbe, inbem bie uorgef itl)rten ,3*-'iiG*^ii i'l^^*-'^' bie Ivnnbe uou ber beoorftefienben .§inrid)tnnt] iljrer 33riiber fo erf d) rode 11 feien, hah nc fid) nid)t im uoHen 33cfil3 if)rer Sinne jn befinben nnb 5 n r 3t b le g u n g y n 3 c u g n i § bei it)rer Unterfnd)nng n n f d f) i g fd)ienen. (fnblid) mirb nninnef)r ber (S'r3bifd)of aii^ von ber 2 ^age ^noor eingelegten $5erufnng ber 'i>iermdnner in 5!enntni§ gefeljt. 'i>ergeb(id) : -^^fjilipp be SJiarignp uiar nid)t ber 93tann, anf foldie Gj'peftorationen niel ^iiidfic^t 511 nefjuten, nnb ber gan^^e geunmbene nnb me()r nod) uer(egene aU beftiirjte ^'on bes Scl)rei6en§ (ef)rte i^n uolienbcv bafs er redjt Ijatte, nac^ biefem ^aftor n{d)t inciter jn fragen, mcnn er nnr '^^f)i(ipp§ be§ 6d)onen 53eifal( urn fo fid)erer r;attc. ') Ticfcr crtcf}cint bkx alio nod) uic(}t al'? ber iSdUimmfte; 3i fciii Grtra= I'CTcljl '"^^(nlippo uoiii ?friil)jal)v 1310 an hk mit Dcr Uiitcrfiidnuuj gegoii bio eii^eliicii ^cnuUcv bcfdjnfticitcn (^T^bifd^ofe uorldcic. Da, wo (jute ^ii'orte boi beii ©cfaugenen nidjt uerfaiujcn, mit ^i(fe ber goiter fiir bie gcbbrii^c ^^iMrfiuuTi 511 fort|cn^). ,^ii "^^(jilipp be 'I'laricim) inar ber Sionio, feincv 3adjc fidjor: iiid)t umfonft batte er ibn bem %^a\^]tc ebeii mit ^liirfjidit au\ tiiofe§ beuorftebeube, bereitci uevfdjobeiie ^].^rouil15in(foll3il luib „uie(e fiir r^ie Ciljre Wottec, bie "JUifredjterljaltiiiui bes ©laubeuG iinb feiuer 1). !^\xd)c uiib anbereo Gjute luidjticie Tiiuie", bie fid) bort ereigneii fonnteu iinb fiir bie eo bem bioljcrigen '^ifdjof von (iambrai trot3 feiiier ,3i'9^iib fciriCo= uietio an Der uotigen ^ydfjigfeit feljle, abgetro^t - 1 , aiif eiiie 9Beife, bie luir fd)oii friiber") fur^ djarafterifiert baben. Slanm batte berfelbe — im i?tpril 13 iu — feine Grueniuuuj 511m ©r5bifd)of erijaiten, alo er nidjt fdumte, bem fi.inig(id)en '^^romotor feinen Xanf abjiitrageii, iiibent cr aiif biejeuigen ^Templer, Die 511 feiiier -^^aris cinbegreifenben ^rouinj gel^ijrtcn, bie ©riuibfd^ic ber ^nqiiifition in Sfnuienbimg bringeii, b. b. biejenigeii, bie bei ben ueriangten OJeftdnbniffen yerblieben, ber .SvirdjC refonsilieren iiub iu ^J-reiljeit fel3eu, fold;e, bie uou 3Infaug an geteuguet batten, gU eiuigem i^erfer uerurteileu ^), biejenigen aber, bie uor ber ^uquifition unO hen A>3ifd)ofen (>;eftdunuiffe fid) batten abjiningen faffen, tro^bem aber ]uui nor ber ilommiffion ate-. 3]erteibiger erfdjienen inareu, alo relapsi'') mit bem (Sd)eiterf)aufeu beftrafeu lietj. S^aS luar ba§ Shitobafe uom 12. gjiai 1810. Tie SBirfung Diefeci ^tutobafe''^ mit feinen 54 Cpferu, beneu iuenige 2ai^c fpdter 4 lueitere fotgten, nub bao menige 3Bod)eu nad)ber uom ^rouiu3ia(fon5il von ^Jitjmm burdj 3.^erbreuuung oou 1} llemplcrn in 3en(iG, vom "l^rouinjialfonjit uon 9vouen mit 3) Cpferu in -^niut be l';'(rdje, uon ^^ierre be tKodjefort, 33ifc^of uon (iareaffoune, mit „5al)(= reidjen" Dpfern'), na(^geabmt unirDe, unir eiue febr ^meifeitige : beiiu ^) Martcne ot Diiraiul \, p. 158, f. .^aocm. p. 260. — '") •l\\{. 11, 17G. — 3) B. ctcit p. 279 iiiib 314. — ■*) 2(ucfi tie 3-if)' i^'nei" tciun iiidit oieviiiji ^v'^i^'nen icin: ivciii;p'ten>? fiat SHaiMuniavb (\). 107) iu £?cr faiierlid)eii '^iMiot[;ef 69 ^^ipicre hctx. bie 3UjC'3a6cn fiir cbcnfL^cicie nic(>t refensilicrte Seiuplev, bie iu Seuiie unb bev Um;3egeub (SO^outmeliciut, ^laiQu, luvni I'Dii 'Beauwai-J, Ikxi uub 'Voutoife) unfcr= .;]e[n-ad)t untveu, aufsjefuubcu. — *) '5cMd)t allc iMfchofe iu /^vaufreid) acceptievteu jebod^ ficie 3"'T'Mition6boftiin, baf; 'iiiibcvvuf coii O'eftaucuiiieu jiieidibcbcutcub mit 3{iirf= fStligfeit iei: fo eutfdjieb ba-3 ^rooiujialfoujit fou 9farbouue gc^euteilioi: Diaiiuouavb, yi. 106. — ^■) il>on |)at>cin. auf @vunb con 33iUani (^Ruvatovi XIII, 430) unb S'^nU flict (Mart, et Dur. Y, p. 159) in nniibcvtreTi(id>er Jiieife gefd)i(bevt, p. 262. — ') Ji^d- iRal)nouarb (p. 120) auf (SninC bev 5?ivd^engeid}. vcn darcaffonne ucn i>. i^mtrgc .(p. 222): bie jieuaucvc ^cih\ ift uicM cin-iegeBeu, fcubevu mix geioi-it, fan itutev ben — 4:u — ^i'olt beiuivftc bic '3taiibl}Qftit]feit, mit bev biiie l:einplcr bcii ^I^oljfton (lefiicgcn iiiib hvj giilelit bcii -Sitten bcr ^firigen, biird) ^ladjniebicjfeit bod) ba'j Seben 511 retteii, luibcvftanbeii itiib bie an bie 9)tdrti)rcr ber erftcii <:[)i-iftnd)eii :c)dt crinncriibe 31vt, luie ]k iiiitor 3(nriifmuj (Sbrifii, ber :v^iuuj= frail iliaria luib aUcr §ci(ic^cii itnb iintcr 'l^crndjeruiuieii ber ^)icint)e{t beo Crbene. ilir i'ebeit in ben ^lannnen auofjandjten, fd)on ine(fad) einen llm= fd)iining jn ©nnften bco Crbeno, fo baf? bie (Slironif ucn St. ^enis^) berid)tet, fie fiaben ha^j geiubljniidie )8o[t „in fcljr iirofsen :3vi-"tiii" uerfc^t". 'Si>id)tiger freilid) mar bie SBirfung auf bie OJefantjenen : meldjcs biefelbe {jier mar, iflnftriert am beften ber 1. S^iiQ,e be§ 13. 9}iai, 9li)mer be ^siderS le ^ne, ber ^ac^j baranf nor bie .Qomniffion gefiibrt uuirbe. 9(i'j ibm bier bic 5lrtifet oeriefen nnirben, ba ^iiberjoi] XobeGbfaffe fein 3lut(il5 nnb inbeni er beim S^dl feiner ©eele fdjwur, bie SBabrbeit ju- faijen, nut ber ^iif^^O^/ ^'^B ^'^' wibricienfafis vox ben 9(ni]en ber '^cU- t^erten niit .'^eib nnb (Seele ber ^^otle uerf alien mofle, fdjlng er on feine Brnft, ftred'te tanu bcibe ^dnbe (jegen hen 2(Itar au§, ftiirjte auf bie i^nie nieber unb uerfid)erte, baf3 affe getjen ben Crben ert)obenen ^u- fcbnlbignngcn erlogcn fcien, obmobl er felbft, iiberindttigt bnrd) bie (Sd)mer5cn ber A'olter, bie er uon ben fonicjlidjen 9iittern 6. be 9Jiarci[h) nnb ,S^uqo be (Sella -) erlitten, einigc berfelben al5 wabr anerfannt hahc. Qx fetbft habi geftern o4 CrbenC^briiber auf SBagen jnr 'Jviditftdtte fabren feben unb l)abe geljort, ha^ fie uerbrannt morbcn feien incgen fortgefetiter Sl5?eigernng be§ ©eftdnbniffes ; er aber tranc fid) cine gleidie (Stdrfe unb 3(ucibauer fiir bie ^®af)r()eit nicl)t ju nnb bctcuerc bicmit, baf3 cr anf Sefragcn oor ieberniann eiblid; ansfagen luiirbc, afie 9(nfd}u(bigungen feien wabr, unb -and), ha'B er aber ben JQcilanb an§ ilrcnj gefdjtagen l)abe, fall6 eo t)on ibni uerlangt uiiirbc; luir bitte unb befd)uibre er bie 6^erren ^lonuniffdrc, feine SBorte nid)t bcS .sBnigS .Lenten nnb fcinen 2!3dd)tern ju binterbringen, uieit er fiirdjte, boji er bann benfclben Xob nne feine obcngenanntcn d4 CrbenSgenoffen letben nuijstc'^)." 2(ngefid}t§ biefer naturinaljren (Sd)ilbcrung ber 23irfung, meldje bao '^'rouinjialfongil uon ©eno mit fcineni Urtcit erjielte, flingt bie Stntmort ibco GTjbifdjofs , bie er 5 ^Tage barauf auf bie loeitere $8efcf)iuerbe ber £|.n'ern fid) ber ~13vaje|.^tcr »on Cuircaffonne, ^ot). t>cn Ga|)'aiiua?i, Oefaiib (eincr bev i">aiipt5cugen fiiv baS ^bo(, Wj^(. baci Derive i^apitel). ') ^erau^cjegebeu oeu '13au(tn, V, p. 187, nad) f^avtm. \^. 265. — *) 5^teier :9iittev luav erft ^encj^t in ber ^iiquifiticii von 5).iari6 1307 ijewefeii ([. %cih. II), urn baixn feine (5rfal)vuug in bev £ioce)e Sangvee ju i^erlrerteit (ugL oben p. 326 Slum. 2). — ^) ^aiA ber iUcrfel^iinii .»pavemann^, p. 264, an] @nnio wn Wit*. T, 275, nuv ^afj tt?ir an ein paav StcUcn ba-5 Ortijincil nod) i]cnaucv uneber|.3at'en. — 432 — .Hommifuon, baj3 ber Grjbifc^of cincn ber ^auptucrteibic^er bcs CrbenCv dt. be '^rouinCv luinmcljr in fciiie Hiitcrfudjuiu] cinbCjOiicn luibo, ^crfc(be:^ erteilen licfs: bafj or luir feinoiu 3luftvai3 Qcmafj bio fcboii uor 2 .oabvcu t]Oi]cu 3ie!iaitb luie anbcrc fcincr CrbenSbviiber crijffiiote llntcvfudjiiiut 511 (i'libc brinncu iiioKe iiiib cr bal)er iiidjt nn|)e, uia§ bie i^ommiffioii luit ifjver Diitteiluiii] eigentlid) woflc, ba cg iiidjt fciiie iiiib feiiieo "•^^rooiiisialfoiisiU 9lbfid)t fci, bio Slufcjabo bov *t\ommifiioii in ir^enb ctiuaS 511 (; inborn, fnuni anbers luie .s^ofjii ^). iTa^ tro^= bom bie ilomniiffion, ber luiobor oinnuil niit bom G"r:ibifd)of lum iliarbonne iljr ,"ganpt unb oinfluf3roid)ftoo l^Jitiiliob foblto, nidjto luoitorcs jn erunborn imt|te, a(S baf5 man, nadjbom man mit diat nnb )Biiicn bo'j (Sr^bifcfiofS jone '\^iiltoiInni], bie bentlid) foi nnb foinen ,3ii^'-'iffl It^fK"i/ bom Sioiv^ii (]omad)t Ijabo, in 3(biuefenl)oit boS (Sr^bifdiofs non :)tarbonno hen i;\ORninfd)ten 33efd)oib nidjt erteilen fijnne, jobod) bomerfo, ba^ bie ,S\ommij[ion anf bie 'Uadjridjt uon ber bofdjloffenon .soinricfitnnc] ber 54 ^nr isortoibigung er=^ fdjiononon Pompier hen (iTjbtfdjof bauon i)ahc ah- nnb jn roiflidjoror ^x- macjuncj ermatjnon U\\\m nnb bafs ber biocbojiiglidje ^Inftrag, ba ber Qiy bi|d;of uon ©en§ baran 5Uieifolte, uon bor ilommiffion mirfltdj gegeben nnb uon ifjrem Slbcjofanbton ridjtit] an6(3orid)tot luorbon fei, ^eigt uoUenb^^ iljre I)t(f(o)e X-'age, in ber fie iid) bem madjtigon -^^rcilaton be§ Monies- goQeniiber befanb, in mitleiberrecjenbom Sidjto. Ta jnbem an bomfelbeu Xage 9ienanb uon '^^rouins, Gfjamboiniot nnb Sartiges mit ber iUage uor itjr erfdjionon, baf^ -^n'ter uon 33oloi]na, of)ne ba& [ie unij^ton, luarum, uon itjneu abgefonOort luorben fei, itjre 33itte aber, ben cjenannton -^h'ofn^ rator, olme ben fie abs unerfaljrene nnb oinfad)0 Sento, 5nbem in ibrom 3djrod nnb iljrer ^ik^ftiir.^nng, nidjts an^nfangon nni^ten, trol3 entf predion- hen ainftragS an bie boibon Cberanffefjor, -^Vtor uon 93olot3na fiir ben folgenben Tag uorjnfiiljren, iinerfiifft bliob ^ uietmetjr an biefem Sienstag beii 19. 9)ki ftatt beffen 43 Tempter bie Grftdrung abgaben, anf bie 'i^erteibignng bes CrbenS nntor biofon llmftcinbon uorjidjton 511 luofton: fo blieb ber *\\ommiffion uernitnftigeriuoifo iud}t§ anbere^. iibrig, al§, ba bod} niemanb lueiter mel^r fid; uor itjr jeigen woCte, — uom 19.— 30. 9}iai ift uon feiner Si^nng bio 9vobe — nnb ba ba§ Sion^il ofjnebom nm oin ^aijr anf Cflober liill lueitor fjinanGgefdjobcn luorbon luar, itjro Il)dtigt'oit bi§ auf lueiteres, jnnddjft bi§ gum 3. 3iou. besfetben ^atjro'S, ^n uertagen. *) Ober foUte ber (h-jbifdiof 5}?f;ilipp be 9Jcavi;3iin unrflici) jo imbej^abt vjeiiiejeii fein, inn im (Svnft jeiic Ii-a{;>oeite nic^t ju u6eri'ef;en? I)a-5 mare itocf) arcjer, ift ahn faiim i^taiiblid}. — '-) „(lict;x sig-iiiticatio clarii csset ct nulhtui coiitineret aiu- bii^iiitatem" : Wid). I, 279. — ^) Ob ber -^U-cfiiratcr irciUMUij] ober ijcs^uiiurjeu „si'p;ir;itiis" Hieb, ift tanm cine Jraje. — 433 — 6ie i)diie biefelbe gdn^Hc^ einftetlen fonnen. 2n§ fie ifire 5ri)dligfeit raieber aufnimmt unb jroar — ba am 3. Jlov. 1810 nur ber 33ifrf)of Don SWenbe, 3Jiatf)dus oon S^eapel unb ber 3trd)ib{Qfon oon Orient fid^ einfinben^) — erft am 17. I)e§. b. S., fel^It e§ jicar nirfit an ^eugen contra ordinem, im ©egcnteil, biefelben ftel;en nun fd^arenmeife gur i^er- fiiguni} unb S^i^noille unb 33of)et, raeld^e fiir bte 2lu§roaf)l gu forgen Ijatten, frf)cinen bei biefem Sluftrag raenig ©cfiroierigfeiten mefir gefunbcn gu fjaben, aber aud^ ber (e|te B6)ummt von Unabljdngigfett unb ©eiDd^rung eines unporleiifc^en @efjor§, ber jene erfte '^Ijaic ber Unterfud^ung auSgcjeid^net f)atte, ift ba^in. %m ernftljafte '^erteibigung be§ DrbenS ift fein ^(a| meljr. '^max finb 2 ber bi^fjerigen SBortfiifirer, bie ^titter (Sfianibonnet unb ©artiges, and) je^t nod^ §ur 3Be{terfuf)rung bereit, aber nic^t oi)m bte beiben anbern fadjoerftdnbigen KoIIegen, 9ienaub be ^^rorins unb '^eter Don bologna. 2Bie fie ober l^oren, ba§ biefe beiben in ber 3^oifd()en5eit feier(irf) auf bie 3>erteibigung vtx'^\6)Ut i)abm unb gu if)ren erften ©eftdnb^ niffen guriidgefel^rt finb, ^^eter uon 23ologna §ubeni qu§ bent ilerfer am= gebrod)en unb entffof)en fei, Sf^enaub be 5proDtn6 aber „feit feiner 3^egra= bation burd^ ba§ ^^^rooinjialfongil con 6en§ in einein fo(rf)eit Si^U^nb fid^ befinbe, ba^ er nid)t Dorgelaffen roerben fonne"'^), fo oergirfiten ik in ricf)tiger ©rfenntnts ber cerdnberten Sage gleid^falls auf bie 3?erteibigung. ^ie Sd^eiterf)aufeit flatten il;re SSirfung getl^an unb ti}aUn fie and) ferner^ l}in'), fo ha^ bie ganje fernere Unterfuc^ung bis gu ifirem Sd^hife ant 5. 3uni 1311 — ber auf 3tnbrdngen be§ ^onigS unb nad) bent allgenieinen Urteil be§ ^arlaments con ^ontoife, an bent aud^ bie pdpftlic^en ^om^ intffdre teilnaf;men, ba§ bie gemonnenen 3eugniffe gafilreic^ genug feien, urn Don roeiteren 5Ber(;bren, bie bod) nid^ts roefentlid) dUm% nieljr bieten raiirben, abjufe^en, gugfeid) in llbereinftintmung utit ber 2lnftd)t ber .turie. *) S^cr (SrjbijdBcf pon ;)?arbonne unb ber S9if(^of oon Satjeuj nnircn in ih\c\c- legcn^eiten bcS ^onigS (ogl. fiir le^teren p. 389 3tnm. 6) auf 3tetfen, ber Slrd^ibiafonuS oon 2JiagueIcnne burc^ £ranf^eit oerl^inbert, ber SSifd^of Don 8imogc8 aber jtrar erfc^icucn, a6cr alSbalb njieber aSgetreten, ba er au^ einem ©cf)reiben be6 ^onigS erfal^, ba^ bie gortfe^ung be6 23crl)i5rg oor ber nal^e 6eoorftel^enben (Sroffnung be§ 5par(aments nid}t geioiinfd)! locrbe: Tlidc). I, 285. — ^) „esse in tali statu quod non est admittendus ad defeusionem ordinis predicti, ut pote quia degradatus per concilium provincialis concilii Senonensis" : 3Jt\(i). 1 , 287. Urn 5. !Diarj 1311 erfd^eint er nod^ einmal, inbcm er mit 5 anbercn ^n eiotgem ^crfcr oerurteilten ©enoffen neben 2am6ert be (SormciUeS al§ ^^uge gegen hen Orben ocrcibigt njirb, ol^ne ba^ a6cr einer oon ifinen loirfHd^ oerl^ort worben ware (oerjiAteten fie auf ein jold^eS 3£ugml?): Tlid}. II, 3. — ^) ^,k^ gcgeniiber 5]3ru^, ber meint, bie langc ^aufe l^aBe jene aSirfung geniigenb abgef(^»ad;t. ©arauf braudjcn »ir ftol^I ni(^t« ju ervoibern. 28 — 434 — bic ber ki \l)v meilenbe 93ifd)of von 58ai)euy oertrat, an biefem Piage cr- folgte — rotteiibe nur riietjr aU eine teere ^ombbie erfd^etnt. Unter fotdjen Umftdnbcu biirfen luir getroft auf bie loeitere 31nali)fe ber 215 nod^ iibrigen ') 3*JitGi"lT'^ i)er§i(^ten unb im§ bamit ticgiuigcn, auf bie S^abeUen gu Derraeifen. ^en SBeiuels fitr bie 2SertIofig!eit ber meifteii jener 3si'9niffe im einsetnen f)erau§5iifinben, biirfeii wir bod; moljl bem aiifmerffanteii Sefer ber[el6en iiberlaffen. ©a§ e§ an SBiberfpriic^en raie an llbereinftiimuungen, bie faft nod; t)errdterifd)er finb al§ jene, wininiett, fieljt ja jeber auf ben erften 93lid. ^abci finb mir un^ beiun^t, nur auf bie ant leidjteften ju entbedenben aufnierffant gemadjt ju ^ben, tud^renb eine eingeljenbere 9iad)forfd)ung , too^u freilid) iin etraas forgfditigeres 9knienregifter unb eine juoerlciffigerc 9ianienf(^reibung gef)orte, aU fie 9)iic^elet bietet, too(;1 nod) ungleid; nie^r ©egenbemeife abinerfen niii^te. 9cur barauf miiffen roir {)ier no(^ befonbers aufmerffam ntad)en, baf3 5U bem ©egenberoeis allemal nidit nur bie SBiberfpriidje niit anbern ober niit friil;eren 3lu5= fagen berfelben 3^"9^'^ gefjoren, fonbern baf3 berfctbe in ben nteiften %dlkn fd)on bnrdj ben ©egenfa^ be§ bie ,,©eftdnbniffe" entljaltenben 2. STeils ber 3Iu§fagen ju beren 1. %e\k, inbent allenial bie Slnfna^me in ben Drben unb bie bei unb nor berfetben gegebenen ^IBarnungen unb 33erfpred)ungen befdjrieben finb, erbrad)t mirb. S^iefer ©egenbemeis luiegt urn fo fdiraerer, je f(^drfer ntit ber auffaHenben 5l>erf(^iebenljeit -) unb t)er= rdterifdjen 9JJannigfaItig!eit jenes 2. %t\\§>, ber ,,@eftdnbniffe", bie @in- formigfeit unb ^arnionie jenes anberen Xcil^ ber 3eugniffe niit ber burd): au§ rege(= unb ftatutengemdfeen $^efd)reibung ber 3lufna()nic fontraftiert, 3Bir Ijaben barauf fdjon im 1. 2:^eile in bem i^apitel iiber bie Duetten l^ingeroiefen bei 33efpre($ung oon 9)^olbenI)anier§ liberfe^ung ber ^rotofolle, glauben Tjier aber 5ur ^Iluftration inenigftens cin 33eifpiel geben 5U follen. 2Bir iDdf)len bafiir bas bemerfensmertefte unb cingeljenbfte biefer tempte- rifd;en 36^i9iiif)^/ ^«'^ ^<^S ^^^ ft^on bcfannten @erl;arb be (Eauy, aU 3euge vox ber pdpft(id)en 5!ommiffion an 41. ©teQc am 12. ^an. 1311 itnb ben beiben folgenbcn ^agen oerljort. 9tad)bem er fd;on bei feiner SSereibigung am 11. ^an. mit anbern 6 sugleid; uercibigten 33riibern mit befonberem 9tad^brud bagegen proteftiert Ijatte, baJ3 er nid)t beabfidjtige, mit feinem je^igen 3*^1191"^ irgenbroie Don ber 2lu§fage, bie er cor feinem S)ii)cefanbif(^of (in biefem %a\i bem Stfdjof ^) 3m ganjert iravcu c6 fomit 232 3"t9f"r ^>-''fii" "i^"* ^^•''ie '^^'^^> S'^'^- ^e 3"= titcinac (?tr. 10) tnitsci^lt. — ^) aSaS btefe SerfAiebenbeiten fo auffaUici nuijt, ncimlicf) hav fie fid) in tefitmmte ©ntppen eiiitcileu laffen, bie aUemal ir^re Orftanmi) in bcii fviifieren a>er]^i?veit pnben, fuiben irir im ucrtcjcu ^apitcl au^^cinanbevc|efe|3t. — 435 — von ^^aris auf bem ^Nrooiusialfonsil von Sens, roo er and; ben Drbens^ mantel iinb Sart ^atte faljrcn laffcn), gemarfit fiattc, abjuge^en unb ba§, foUte an<^j ©infalt ober fonft einer Urfad^e etroas anberes f;erau§!ommen, e§ nic^ts getten foUe unb er e§ juriicfnefime, fd;roort er, bie ^ganje, ■Dotte unb teine ^Baljrtjcit" ki biefer Unterfuc^ung ju fagen. 2Ba§ er fobann aU folc^e 25af)rljeit oon ben Crben§punften geftanben unb auf loelrf) fd)Iaue ^eife cr ettimiger 3BiberIegung oorjubeugen tocib, l^aben tuir in ben SabeHen bereits angebeutet; ebenfo, toie er in mand^er ^infid^t, wenn aud) nidit uiel, bamtt feiuem frii^eren @eftdnbni§ 1307 oor beni S^Quifitor n)iber= fprid)t. 9tid)t unebergeben fonnten roir aber bort bie fonftige 2Irt feines 3eugni[fe§, burd) bie er von uorn^erein fiir ric^tige SBertung begro. 6nt= wertung besfelben 3U forgen iuei§. 8d;on baB er gleid) ju 2tnfang erfldrt, er glaube, baf5 etlid)e fd)Iec^te fBriiber e§ bei ber 2tufnaf)nte batten toie tti i^m, unb anbere gute nid^t, ■Derrdt ben t)orfid)tig f($(auen (Ef)arafter feiner 2lu§fage, bie in ber §aupt= fac^e in ber 33e{)auptung von sroeierlei 3Iufnal^men gipfette. S^icv'ii loirb bie 3(ufnafjme burd^aus ftatutcngemd^ au§fiil)r(i(^ unb flar gefd)i(bert, ron c^aoemann al§ ein S3eifpiel fiir foI(^e iiber^aupt faft luortgetreu roiebergegeben ^) hex feiner „llberfid)t iiber bie ©runbgefe^e unb ©tatnteu be§ Drben§". ^ana(^ traten gu ben in einem ©enmd; neben ber Drbensfapelle fjarrenben brei JRittern 5n)ei Tempclbriiber, fragten, ob fie gefonnen feien, ber G)emeinf(^aft ber geiftlid^en unb jeitU^eu ©liter be§ ^empetorbens teitfiaftig ju raerben, unb fiigtcn, aU bie 33eja^ung erfolgt loar, fiinju: ^^x oertangt etroa§ ©ro^es, benn itjr fennt bie ftrengen 3Sorfd;riften be§ Drben§ nid)t; i^r fefjt un^ freiUd) du^erlid; tiiof)! geffeibet unb rool^l beritten unb mit 33ebarf reidjlid^ oerfefjen; aber i^r fennt bie .Qdrte be§ DrbenS unb feiner ©efe^e nid^t. ©enn raiinfd^et i^r biesfeits be§ 9Jleere§ ju ineilen, fo raerbet if)r jenfeits leben miiffen, unb umge!ef)rt; wottt iljr fd)Iafen, fo nui^t ifjr icadjen, pungent, roenn cmS) na^ ©peife oerlangt. ©taubt if)r ba§ alles ^ur (Sljre G)otte§ unb §um §eil eurer Seelen ertragen 5u fonnen? — ^a, fo ©ott raill! — ©0 fpredjt, ob i^r bem f atf)olifdjen ©lauben juget^an feib nad) h^n 'isorfi^riften ber riimif d)en Slird;e; ob ifjr burd^ ©etiibbe einem geiftlidjen Crben ange{)ort, ober ba§ 33anb ber (gf)e md) feffett; ob i^r an^ ritterlid)em ©efd^led^te feib unb e^elid^ erjeugt; ob ber Slirdje ^^ann auf iu^ laftet; ob i^r einem Crbensbruber ©efd^enf ober B^if^Qs gegeben fiir bie 2lufnaf)me; ob i^r ein f;eimlid^es 1) .^acemann p. 107 ff. 2.l>iv geben feine U6er[e^ung ttjovtlid^ ^ier »ieber, fo tict al6 unS fiir unfern ^Wid l^iel;er ,^u gel^ijren fd^eiut. — 436 — @ebrerf)en an eurf) tragt, alfo bafe i^r bein Crben in 2Saffen iii^t bienen fonnt, uub ob il^r cerfd^ulbet feib iiber bie eigene ^ahe ^inau§? 9?a(^= bein bie 3Iufjune^inenbeu !)ierQuf cine (jeniigenbe 3tntTOort erteilt (patten, rourbe ifinen von ben beibcn 3;empelrittern aufgegeben, in bie .^apeUe ju treten unb ju ©ott, ber i). ^nngfrau unb aUcn ^eiligen 311 beten, bo^ ber Gintritt in ben Crben i()nen jnm ^ei( ber ®ee(e unb jur ©^re vox ber 3BeIt unb ifjren greunben gercicf)en nioge. ^ierauf entfernten fid) bie beibcn ^entpetritter, urn ha^ ^apitet oon ben erJialtenen 3(ntn)orten ju bena^rid)tigen, fel^rten nad^ furjer ^rift jurinf, fragten it)ieber{)o(t, fragten, ob man ba§ ©efagte reifn(^ crirogen i)aht unb hd ber funbge= gebenen 3lbficf)t yerf)arre, ftatteten fjieriibcr abernmlg bent ^apitet Serid)t ob, roanbten fid) bann wieberum ju ben brei ^tittern unb geboten if)nen, bie ^opfbebedung abjulegen unb mit gcbogenen .^nieen unb gefreujtcn ^dnbcn alfo ju bent 'i^orfi§er be§ ^apitels 511 fpredien: §err, roir fom= men I)ier ju bir unb hen 33riibern, bie um bid) finb, unb bitten um bie @enteinfd)aft bes CrbenS luib feiner geiftigen unb geitlic^en ©titer imb inoHen fiir immer beffen leibcigene Siener fein unb ben eigeneit SBiHen fa^ren laffen. 'iJ^orauf ber "i>orfi§enbe eriniberte, e§ fei ein ©rofeeg, um ba^ fie bitten, if)nen noc^malS bie obigen ^^unfte nortiielt, unb nad)bem jene obermafs, bie .*Qanb auf bent ©uangelienbud^, bejabenb geontroortet r)atten, bie 2Borte fprad^: ,,3>ernef)met it)ot)l, ma§> i^ fage: if)r gelobt hex ©ott unb ber f). ^ungfrau, bem ©roBmeifter unb jebem t)orgefe|ten DrbenSi brubcr unocrbriid^Iid) ge^orfam ju fein, 5leufd)I)eit ju it)al^ren, bie guten Srdu(^e bc§ ^I}rben§ 5U ijotten, oI)ne anber§ ©igentiun, aU it)a§ cure 3>or= gefe^ten end) jutciten, 5U leben, nad) ^I'ermogen auf bie ©roberung be§ D'ieii^es ^erufalem §u trad)ten, bie anoertrauten DrbenSgiiter mit Xreue gu Dcrinalten, nie bei einer ungered)ten (Snterbimg gegenrodrtig ju fein, noc^ auc^ ben Orben of)ne ©rtaubnis mit einent anbern gu Dertaufd)en.'" ©obalb ber ©d)inur auf biefe ©eliibbe abgelegt war, ful^r ber 33orfi|er fort: „2Bir ncl)men euc^, cure 9]dter unb aJhitter unb jroei ober brei curer ^reunbe, bie i[)r nid[)Ien mogt, in bie ©cnieinfd^aft ber geiftigen ©titer be§ CrbenS auf; t)erabreid)te ^ierauf ben 3}iantel, iydf)renb ber ^riefter ben ^falnt Eece quam bonum an|ub, f)ob bie Enieenben empor unb fii^te fie auf ben 3Jiunb, tneld)e§ le^tere au^ oon bem ^riefter unb alien 3(niuefenben gefc^af). 3)ann lief? fic^ ber 9tejeptor raieber nieber, gebot ben 5(ufgenonnnenen, fi(^ gu feinen %u^cn lu fe^en unb fpra(^ ju i§nen, fie follten freubig fein, bafs ber ^err fie ju einem fo ebten Crben gcleitet hahc, luib fid) l^iiten, gegen beffen ©ebote gu fe{)ten. ^ann mirb ber Stroffobej:, b. t). bie 3]ergel^en, fiir ben man ben Crben oerliere, foroie bie, bie mit ^erluft be§ 3)?onteI§ beftraft roerben, auseinanbergefe^t, fo= — 437 — TOeit aU ba§ 0ebdcf)tiu§ be^ ^>orfifeenben reid^te, raa^renb man fiJr ba§ tibrige auf Slnfrageii bei beu SBriibern yerroiefen wurbe: ba§ (^anje burd)au§ im ©inftang mit bem Straffobey ber ©tatuten, ben wir in ben SJJitteilungen be§ 3"ftitut§ fiir ijfterr. G)ef(^id)t5forfc^ung ndfjer bargclegt baben^). ^abei merben Ijeruorget)oben fiir bie erfte Piaffe neben Sinionie iinb 3)iitteihing ber 5^apitelQgef)einimffc an md)t anroefenbe 33riiber vox aUein © o b o m i t e r e i , morauf and) lebenGldng(id^e§ Giefdngnis ftef;e, unb SDfangef an firdilid^er ?ied}tg(dubigfeit, fiir bie 5roeite illaffe aber 58er- luft bc^ 9JiaiitcI§, uor aflcni luieber bie nian^erlci gu „larrecin'- ge= f)5rigen 5lserge(;en, baneben Siegen beim ^Beibe ober mtnn man tnit einem foidien an uerbtid)tigem Crte betroffen tunrbe. „§iernad) fet3te ber 9te3eptor ben S^ienft im Crben unb bie ^\n-pf(id)tungen in S^ejug auf bie religiofen ^sorfc^riften au^einanber," 2tuf biefe regelred)te 3(ufnabme, beren 9taturroaf)rl)eit iiber jeben 3roeife( erbaben ift, fofgt bann aber bie sraeite mit ber iNerfeugiumg unb (inenn aui^ eriaffenen) $8efpeiung, bie ju jener erften pa^t inie bie g^auft auf ein 3(uge. $li>ie Oerljarb fid^ au§ biefer 6($nnge 5U 5iel)en fud^t baburdj, baR er uon 4 — 5 gan5 unbefannten (Seruienten, bie er weber uorf)er nodj nadjber gefefjen Ijabe, ]k erfabren Ijaben luifl; ebenfo luie er bebauptet, iimerljalb 4 2Bod^en bem Sifc^of ®icarb oon Ga(;or§ bariiber gebeid[)tet ^u (jaben, ber il^n gegen ?vaften, ba§ S^ragen eines eifernen ^^anjers iiber bem ^tembe unb eine m^vt iiber hat^ 50ieer abfoloiert Ijabe, ift in ber ^abeffe ange5eigt. 9^id;t geniigenb roiebergeben lie}! fid; aber bort fd^on bie be3eid)nenbe 3(ntn)ort auf bie ^ragc: iDarum er benn oor ber ^^Tfjaftung biefe ^inge nid^t ange3eigt Ijahc unb aud) nad^ber fid^ erft l)ah foitern taffen: ndmlic^: erft au§ XobeSfurd^t vox bem Drben, nad)ber aber, roeit er nidjt geglaubt fiabe, bajs bie ^aft fo lange bauere unb ber ^rojeR fo meit gebeibe; auc^ fjdtte man ibm bod) nii^t geglaubt unb er feine SJtittet befeffen, ba fein dltefter 33ruber mit f einem SBillen ba§ ganje ^Bermogen befommen IjaW. Sntereffant ift bann feine Slug; einanberfe^ung iiber bie^Nunfte, bie ber roirflic^en 9tege( tf)atfdd)iic^ gus roiber feien : fo, baf^ bie 9(ufgenonimenen fd^on am erften ^age fiir ^^rofeffen gefiatten unb eiDlid) uerpflidjtet luerben, ben Drben nidjt me(;r 5U oer=: laffeu ; radfirenb fd)on im erften ober jroeiten .^apitel i^rer 9?egel oor bem ©intritt 9Jiittething ber 9ieget unb cine ^^robeseit uorgefd^rieben fei. 'iiu6) oerftoBe bas gegen bie 93ulle „Omue datum optimum", ba bie ^riefter unb ^terifer ebenfo alsbalb al§ ^^rofeffen unb auf biefelbe 9Seife auf^ genommen miirben. ©benfo oerfto^e gegen ba§ 9ted^t ber 5lird;e, baf? ») i>gt. o&en p. 104 ff. — 438 — c§ feincn 9?efur§ nod^ SlppeUation gegeit ben xTrben an bie ^iirie ge6e imb ber ©ro^meifter nid;t bie 33eftdtigimg burd; ben apoftoIifd)en Stu(;l abjuioarten braiit^e. libel jei aiid^, baB ber C^iro^meifter uub bie ^ro= Dinjiatobereu nid)t bulben, ba^ einselne im Sefi| ber ©tatuten feien, fonbern niir bie 3liigefel^eiifteu , luorauS oiel ^^erboc^t entftaiiben jet. @& fei allgcmeine Stnftd^t im Crben iinter ben dtteren 9)titgtiebern , bafj won bem ©inbringen von (^elelirten in ben Crben berfelbe feinen (^eininn ge=^ l^abt Ijabe. 33ei 2lufnal)nten , bie er felber unb §ugo be ^eraub oorge: nonimen, fei nid^t§ llngebiibrli^CG Dorgefonimen. Xk 2lbfotution im ^apitel erjciljlt er au^fiiljrlid), nur ba^ er Ijinfid^tlic^ ber 3lbjolution§= formel be§ ^apiteloorfi^enben etroas von ber Dieget unb dou dlaoni be ©ifi, ber bie 93orte rii^tiger roiebergiebt ^), bifferiert. Seidjtc hd anbern aU Crbenoprieftern fei nur na6) einge^olter ©rloubnis ftatt^oft. Sllmofcn unb Gaftfreunbfd^aft toerbe in einem ^eil ber CrbenS^dufer rid)tig ein^ gel)alten, in anbern nidjt. 9)iit ber .^eimlidjfeit bei ^apiteln fei es ridjtig. ^ie ^e^ereien, bie er geftanben, feien einem ^eil im Crben, ben Cberen, befannt, fonft aber nid)t allgemein. ®ag ©anje ift fo ge^alten, bafj man ben (Sinbrud gerainnt, al§ ob ©erliarb be Gaur felber beftiffen geraeffen fei, burc^ moglid)ft cingelienbe rcal^rlieitSgetreue Slusfagen iiber hen Crben jene „@eftdnbniffe" ocrgeffen ju ina(^en unb i^rer 33eroei6fraft gu berauben unb, ba er bie§ auf bireftem 2Bege ni^t roagte, bie§ auf inbireftem oerfud)te, inbem er forgte, feine ©efamtausfage fo giiinblid) gu bafieren, ba§ jene anbern ^ingc DoUig in ber Suft ftel^en : menigftenS f iir ben fritif d; unbefangenen ^eobad)ter. %n fol(^en fe^lte e§ freilid^ gu jener ^dt fel)r. Um fo me^r ift e§ ein C^liicf, ha'^ feine unb feiner CrbenSgenoffen 2lu5fagen bur($ bie protofollarif^e Slieberfdirift auf unfere S^it gelangt finb unb fo ein ooUeS Urteil unS, beren ©inn feinerlei praftifd^es ^orurteil mel)r triiben fann, ermoglid;t ift. 2Belc^e§ biefes Urteil fein roirb, ift un§ nic^t jioeifel^aft : mir finb iiberjeugt, ba§ fein niidjterner Seurteiler, ber ba§ gauge 9J?aterial fennt, fo roie e§ i^m unfere Sabellen erm5glid;en, mel)r im ftanbe fein luirb, *) 9?ad^ btefem njurbe am ©d^lujj! bc^ ^apitel^, iiac^ ben ©ebeten iiix ben ^-apit unb bie ^trd^e, burd^ ben 23or[ifeenben in Grmanglung eineS 5)3rief!ev8 cbev, ivenn ein folc^er ba njar, burc^ biefen bie 2(6folutton »on Orbengt>erge^en au^gefproc^en niit ben SBorten : „Beaus segnurs freres , toutes les choses que vous leyssies d dire pour la honte de la char ou pour la jus tie e de la mays on, tel par- don, comme je vous fayit je vous eu fais de bou cuor et de bonue volonte; et Dieu, qui p a r d o n a 1 a M a r i a M a g d a 1 e u e ses pechiez, les vos pardoint, et vos pri que vous priez a Dieu, qu'il me pardon les miens; et notre frere chapelans se levera et fara la solution que Dieu absolle lui et nous": Wid). J, 398. — 439 — ba§ eroobnis biefer ^rotofotte aU ^Seroei§ fiir bie ©d^ulb be5 SDrben§ anjufefien, luoljl aber umgefef)rt. ;3ft ba§ aber ber ^aU, was bleibt baim nod; iibritj uou iDirflid^en 33erceifen fiir bie teinpleriji^e fieren, wo u?ir nid)t mit .pilfe be6 gcograp^ifd)eu £eyifou<3, tou ^arteu uub anberu |)itf6nu(teln, unferer 'S'adjt gauj fid^er icaren. ®o baben irir 3. 93. nid)t ge= icagt, ftatt (Salbuin, ']>on3arb ober Sfaoul) be @ifi cber @ifa einfad) 3U fet^en be „(Suife", obgleic^ uno bie 3"Sf§'Jrigfeit biefer, in ben ^rotofoUen fetbfl aU befonberg eorue^m be3eid)neten, Jempfer 3U bem fpdter fo beritl^mt geworbenen @cfdbted)t berer pon @uife dugerfi tttaf)rfd)einli(^ gettjorben ift (befcnberS fiimmt bamit, ba^ atsS i^re .r->eimat bie 5:;iocefe 2aon angegcbeu ift). ^i'teilid) feb(t auf biefe iSeife eine eiu^eitlic^e Sc^rcibrtjeife: aber biefe fefitt aud) fc, wenn man nnr ben ^^rotofoUcn nad)fc^reibt, ba auc^ bort bie 9tamen, ie nad) ben ^srotofotlfii^rern, balb nad^ i^rem franjofifd^en Saut, balb, ivcun aud^ meift, in fateinifc^er ,}orm ipiebergegcben finb, fo bafe fie oft fel^r Berfd^icben lauten unb erft bur(^ eine genanere iCergleic^ung bie ^^^ntit^i*^ \^^) Kf^* fteUcn Iaf3t. liber bie Dtubrifen inirb nic^t oict 3U bemerfen fein. ^i)Xi iffia^l ergicbt fuS) »on felbft burd^ bie ?iac£)forfd)ung nad) ben fiir bie beabfict)tigte iBergleid^ung unter= einanber unb (Jrftdrung fiir bie C'ntfte^ung biefer 2lucifagcn be3ei(^nenbften ^^^unften. giir bie 5tontrolIe befonberS loic^tige Slnl^attgpuntte finb burc^ ©pcrrbrudE noi) bcfon= bcrS ^erttcrgel^oben. 5J?and^crIfi Ungteid^^eitcn (fo in ber 2;abel(enrei^e A) erftarcn fic^ burc^ bie 9?iidEfid)t auf ben 3iaum. S^ie Dteifienfolge rid}tet fic^ in ber .'paujjtfad^e nai^ ben 5)3rotofoflen. SDeren ©i^tvaufungen liepen fic^ ^ier natiirlic^ nid)t ireiter nnebergeben. 2!aB bie tcid^tigfte Diubrif bit ficbentc ijl, ujeti^e bie oorfierigen ^l^afen ber Untcrfud}ung erfennen la^t („»or^er oerl^ort begw. reconciliert con ?"), i)aiin wit fd^on im ocrigcn ^apitel bemerft. Saneben mi3d)ten wir nocf) auf bie Dtubrif „®tellung 3ur Xcmpterfacbe", mei^r aber nod^ auf bie Unterbringung je nadt) Ouartieren in "^JariS befonberS aufmcrffam madden. 2Bie n)id)tig biefe jur (Jrflaruug ber „inbiui= buellen i>erfd)iebenf;citcn" ber StuSfagen, auf ireldfie man fcIdbcS (Seir)id)t gelegt ^at, ift, bariiber bele^rt un6 ein 35(ict 3. 93. auf bie i)^ummcrn 149—150, 151-153, 163—164, 168-169, 171—173, 175—176, 179-180, 182—183, 184—185, 209—210, 215—216, 223 uub 225, 224 uub 226, 227 unb 228, 230 unb 231 geniigcnb. 93ci ben 3^"^^" ^t-r 2(ufna^me mufeten wir baton abfe^en, aUemal famtlic^e naml^aft 5U mac^en, unb im^ begniigen, nur bie fiir bie .^tontroUc ber 3Iu«fagen toert= — 440 — vcUcreu aufjujci^fen. giir eine ®e)amtftatt|lif be3 ^iemplerperfonafg luie t[)rer 58er= breitung unb tf^rer Sefit^ungen iiinerfialb granfreid^^ ware fretli(^ cine geuauere 2luf= Sa^fuug famtrid)cr iJcamen fe6v t>on 2Bert. ©od) reiirbe ba^ iiber ben unmittelbaren i^wed fcrliei-jenber 2(rbeit tt^eit l^iuauSgel^eit unb eincv ©eparatarbeit jufallen, bte uicbt geringen 3Iiifiuanb an 3J?u[)e unb 3^it erforbern aiiirbe. 2Bir f)aben ju eiuer folcfien feine ?ufi, mocbten fte btelme^r lieber ©cEiotttnutler (f. 9tacbfcbrtft) binterlaffen, ber ja eiit be[onbere3 2Berf iiber ben ^rojej^ Dor ber papftltd)en i?oinmiffion wit etne unt; fafi'enbere Statifttf iiber ben Xetr^^Ierorben in Slu^fid^t geftellt ^at. Cb [id) eine [oidie 2trbeit bei bem geringen iiivt, ber int (lUntnbe aUen biefen ^engniffen, and) benen oor ber papftlic^en ^omntiffion, angcfiditS il^re^^ 3"f^^"fc»es fommenS 3nfontmt, je lo^nen teirb, bejweifeln loir, fo mand^erki intereffante 53emer= fnngen nod) an^ 2id)t 3U fijrbern luaren nnb fo ungern teir aitf teeitere 2tu^tii^rung mandier SluSfagen oerjic^tet i)aben. iQa^ not tbat angefid)ti? be6 jtapital^, ba^ toon jel^er, am fetUen ton ^rub, auS bie[en 3^"9itifff'i- 9«ld)l'iiie" wnrbe, unb bei ber'C?tn: feitigfeit ber ^erufnng auf biefelben einerfeitei, ber mangelnben 2tut^nu^ung bie[er '^ro= tofolle bei ibrem getoaitigcn Umfang anbererfeit^, loar cine iiberfidjtlic^e Jarbietnng be5 @e)amtmateriaI6 nad) ben .r^auptpnnften. S)te cntfpredtenbe ijert'jertung ergiebt fidi bann con felbtt unb iiberlaffen unr bem fiefer. 9iad§f djrif t. Seiber if! ©d)ottiuiiliei initrifi^en geftcrben (nne cer lelegrapl^ an bem[elben 2age, 17. ^uni 1893, meibet, an bem id^ ben le^ten ^unft untcr biefe 2lrbeit gefefet 'i^aie). SBenn id) biefen ^i^erlufi gerabe je^t um fo aufrid)tiger beDauere, je me^r meine Slrbeit tro^ aUer ©ifferenjen ju einer (J^renrettung ©cbottmiitter^ auSs gefatten ift, fo biirfte anbererfcits nad^ bem Jobe beSjenigen, ber [ic^ am eingefjenbften mit bem 3;emplerprojep befc^aftigt l^at, borliegenbe 2Irbeit um fo me^r jur 2luSfittlung einer 2i\di bienen. Ufr |)n)}rl5 in brn au^mi £dulifni. SDreierlei ©ruppen [iiib hkv imdj bem Grgebnis 311 unterfd)eibcn : 1. Scinber mit bemfelbeu ober menigfteii§ eiiiem d^ntt(^cu (Srgebni^ loie ill ^raufreidj, in bencn ber SBciueisi fiir bie ©c^itlb ber 2:emp(er bis ju einem geroiffeu ©rab biirc^ bie Unterfudjung erbrac^t 511 luerben fd^eint; 2. Sdnber, in beiieii burd) bie llnterfudjimg bas ©egenteii, bie Unfdjulb beg Crben§, fcftgeftetlt luirb; iiiib 3. fo(d;e, bie an beibcu partijipieren, beren ©rgebiiis teitroeife fiir bie ert)ditni§ gum ^eutfdjen 9feic^ unb ju ^^ronfreid) fteE;eube ^erjog ^ofiann uon 33rabQnt unb Simburg unter bem 9. 9coo. ») Sea III, p. 302, nac^ (Salmet, ^ift. @en. be Sorraine II, 436; Pgl. auc^ ben leiUeit 3?"^^" ^''>^ ^^^ p'ipiUid)tn .^ommifficn, 9)^icl). II, 367 (Otr. 232). — 442 — 1307 ^Ijilipp bem S^onen im ^oii beo £e(;engmann§, ba§ er beffeii 33efef)te roHftrecft, bie ^enipler uerljaftet iinb itjre ©liter mit S8ef($lag betegt ^abe uub mm auf lueitere SBeifungen roarte ^). ©leic^faH^ politifd) noc^ jum Seiitfd^en 9ieid)e, tfiatfdi^Iic^ aber 5um fronjofifd^eu 3)tad)t6erei(^, getiorte bie ©raffd^aft ^rooence mit ^orca(c|uier. Tq§ .paii§ 2tnjou, ba§ I)ier feit bem ^ai)v 1246 bie Grb^ jdjaft ber ©rafeu oon ^^^rouence migetreteu Iiatte, roaljrte fidj jmar oft genug feine ©elbftanbigfeit gegeniiber bem franjofifdjen .Qauptftamm, jiu mat TOO eg gait, ben ^apft 311 ftii^en ober fic^ auf biefen 511 ftiifeeu. SSo aber biefer fo im 33imb mit bem Slonige con ^ranfreid) Ijanbe(te raie I)ier, roar fiir SBiberfprud^, roie er oon Gbuarb oon ®ng(anb augeregt TOurbe, urn fo rceniger Diaum. 3i'bem roar feit jroei ^afirjel^nten, feit ber ^^arteinat)me ber "^Templer bei ber fijilianifc^en Gmporung gegen bie 'Jranjofen, ^arl II. U)x erfldrter geinb. (So erging bann am 13. ^an. 1308 t)on 9JiarfeiIIe au§ eine ber franjofif^en ganj ol^nIi(^e ^nftruftion bnrd) ^arl II. an feine 33eamten, auf ben 23. ^an. fdmtlii^e ^empler in ber ©raffc^aft ju oertjaften. Snfolge beffen murben, abgefefien oon ben im CrbenGfjaus oon 2tij iinb in beffen Umgegenb gefuubenen unb in ben ©efdngniffen von 2lir imtergcbraditen, an ifjrer Spi^e ber ©roBprdjeptor Gilbert be 33laca§, 48 Xempter ano ben 33aIIeien uon dUy^a, ©raffe, anber= radrts annet;men barf, bod^ offenbar in feinem 33erljd(tni§ fte^t gu bem t^atfd(^U(^en ©efamtorbensfontingent in biefem I'anbe. ^a^ roir un^ biefes feinesioegs fo oerfc^roinbenb benfen biirfen, ergiebt fic^ fd)on baraus, bafe bicfcr 2^eil von ^talien, in bem bag raidjtige DrbenS^aus won 33arletta gelegen roar, eine befonbere CrbenSpromnj, meift roo^I jufantmen mit (Sijilien, bilbete mit ifirem eigenen ©ro^prdjeptor, ber aber, Dbbo von 3]albric mit 9?amen, bama(§ auf 6i)pern geroeilt 511 Ijaben fd;eint ^). So= mit bleibt, ba e§ nid)t roaf)rfd)einli(^ ift, bafe alle anbern burdj bie ^(uci^t fic^ gerettct fjaben follten, nur iibrig entroeber bie 3InnaI)me von ^^^ru^-), ha'^ ber gro§cre ^eil ber '^protofoUe uer(oren gegangen fei, ober hk von (Sc^ottmiiKer^), ba§ e§ auc^ f)ier gegangen fei roie in f5^(oren§, ba^ man biejenigen, roel^e ©eftdnbniffe yerroeigerten, iiber^aupt nid)t in§ ^^rotofoll aufgenommen l;abe. ^m ^nQnif^tioneproje^ rodre ba§ !eine§roeg§ ein Unifum, fonbern nur int ©inftang mit ben fonftigen 3nquifttion§= grunbfd^en. ^lir biefe 2tnnaf)me roiirbe auc^ ber Umftanb fprec^en, ba§ unfer ^-ProtofoII ba§ ©rgebnis einer neuerlic^en Unterfud;ung barftellt, bie, roie in anbern Sdnbern ba, roo bie (Srft(ing§refuitate nid)t 'befriebigten, burd^ 9lbfenbiing befonberer pdpftlid^er ^lommiffdre oeranla^t rourbe. ©0 fdjeint ba§ ©eroid^t biefer jroei uortianbenen 2lncfagen von oornefjerein auf ein 3}iinimum sufammengufd^rumpfen. 2^ro|bem biirfen roir iiber biefe ntd)t ganj roeggef)en, ba fie fiir bie „Ubereinftimmung beg ^rojeffes in ^talien mit bem von ^ranfreic^" eine roid^tige 9?oIIc fpielen unb fo oon ^ru^ nod^ in feiner „^u(turgef(^id)te ber ^reu^jiige" *) ausjuggroeife oerroertet roorben finb. 3^1"^ ®fiigl. o6en p. 43 f. — 446 — frii^er au^ ben ^apiteloerfammlungen gu erfcfieinen gepftegt fialje, roie in ben „alten Statuten von Daniiette" ju lefen fei. SluBerbem roirb biefer. in 5^ataIonien rejipicrte 3^i'96 fcfjon biirc^ feine bortigen DrbenSbriibcr in^gefanit Siigen geftraft. 23ei Sncettia auf Sijilien tiegt offenbar eine 3serroed}§Inng init Succra in 3tp alien oor, bie mir bem ^^^ranjofen Dkijnouarb bei ber Befannten fpdtere SJerfafiren, fiaben luir an^;> bem i^ird)enftaat'*). ©a^ fiier, wo ber ^apft aud; *;wvvil JVVV vmv VV4II OV I I V^ (. U |l U U I J, f'cwp IJiVl. f tVU Vll ^W^jl Mil *) 3tat)nouarb, p. 284. — 2) sie^ sur 53erid}ttgun3 I'ou Sea, bev biefeS 2a\ fur,^ abmadEit batnit, ba^ er fajjt: „©a^ DKimlidje (lote uon Dieapel) mag fiir (sijilii <\dtm." ita III, p. 305. — 3) £'ea III, p. 304. — 4) Ober i.>telmet)r eigentlid) ai anb en — 447 — politifd; ber f;od^fte ©ebieter war, bie ©rgebniffe rooiuoglid^ ,,nod^ 6e- friebtgenbere" roerbeii muBten, aU in S^eapet, liegt auf ber ^anb. 12. 9tou. 1309 loartet fie erft in 9iom anf bem 2Inentin, tro^ 2lufforbernng an jebermann, ner- geblid;, bajg jemanb erf^eine. ^m 2)e3ember fommt fie nad) SSiterbo, TOO no(^ ©rlebigung von ^brmlii^feiten ant 19. S^ej. fiinf im ^erfer in S3iterbo ge^ltene S^empler auf ben 28. ©ej. oorgelaben merbcn. 2lntroort berfetben oom 22. ^e^.: fie roollen nic^t. Sa biefe SSeigerung aud^ auf erneuten 3iM'pnid; mieberfjolt mirb, §ief)t hk ^ommiffion im ^ebruar nad^ 3(ffifi roeiter, von ba im SJidrj nai^ ©ubio, im Slpril nad) Stquifa unb meitcr nac^ ^^enne. @rft l;ier finbet man raicber einen ©cgenftanb ber Unterfu(^ung, inbem tags juoor jroei 2:^empler, bie ©eroienten (EcccuS ait)c^oIai 9?agoni§ be ©auQano unb 2Ba(ter au§ ber ©tabt 9ieapel gefangen iDorben luaren, bie aber beibe loeber erfdjeinen no(^ ben Drben Derteibigen TOotten unb biefe 3Beigerung ant folgenben 2^ag nod) breimal TOieberfjoten : fiir bie ^ommiffion gerabe feiit gtdnjenbes SSertrauensootum. Sa man nun bei SBalter nid^t fid^er raar, ob man einen mirflid^en DrbenSange; ^origen uor fid) f)abe, fo liefe man biefen al§ entfd^utbigt gef)en, 6eccu§ aber TOurbe inquiriert unb er§d{)(te ron einetn ^i^ol in (5)eftatt eines auf- red^tftefieitben ilnaben, ca. eine ©He f)od^, ba§ in ber ©c^a^fammer einer Somturei in Stpulien gur 2Inbetung gefialten raurbe unb Dor bem bie ^niee 311 beugen an^ er mit gegiidten ©djroertern gejroungen roorben fei. ©onft ift in bent fonfufen 3^ii9"i^ biefe§ 9)iaitne§ nur nod^ bemerfens- TOert, ba§ er aU B^wgen bei f einer burc^ ben ©ro^prdjeptor ber Som^ barbei, Uguccio bi S3erceIIi, in einem Sofate bes Sateran erfolgten 2tuf- na^me neben einem anbern aud^ ben ^srofurator be§ Drbens, ^eter oon bem ©uburbtcarbejivf »on 9ioin: 5)a biefer ^rcjep ebenfo auf ber einen (£eite iiSer ben ^trd^enftaat l^inauSgel^t, inbem er G^iett, Stquila, ^enne, ba§ neapclitanifc^e 2l6s rujjengebiet umfapt, al3 er anbererfeit^ bie ^iomagna, bie jtuar 5um ilircftenftaat ge^ ]|orte, aber eine felbftanbige fird^ti^e ^rooinj 0iattenna bilbet, au^fdVIiept. - 448 — 33orogiia, neiiiit. Unb jmar gefd^al; biefe 3iufnaF)me biirc^aus regefred^t. Tk lueitere Unterfudnuu] fiUjrt im§, o^ne ben Sifd^of ron (Sutri, nac^ (St)ieti: f)ier mirb oom 11. — 14. SJiai 1310 ein loeiterer 2emp(er, 2(iibrcaG Slrmani de monte Oderisio (aiiS ber S)iocefe 6f)ieti) oerfiort, ber jiir Seit be§ ^papftes 33omfaciu§ in Marietta buret) ben ©roBprdjeptor von 3[piilien imb ben 2(6ru5jen, ^^setriis be Ultrainontanis, regelre^t rejipiert, fjernad; an einem getieimen Drt jur 33er[eugnung 6f)rifti unb aller ^eiligen angeljalten morben fein miU unter i^erfirf;ening be§ ©ro^prdjeptore, 6f)nftug fei nid;t loaljrer ©ott, fonbern tin falfc^er ^ropf)et unb fiir feine $l>erbred)en gefreugigt unb bie ^offnung auf ©rlofung burd) ii)n fei eitel. 2lu^erbent luei^ er a6er auc^ nod; oon einent ^bo(, einer gleid)- foKs eine G'tle fjoljcn Statur niit brei .^opfen, bie er, von ben Stnioefen; ben niit gejiidten Sc^mertern bebrofjt, angebetet i)abe: fiir '^ru| inieber ein ^aftor, luertoott genug, uni in ber ,,5lu(turgefc^i(^te ber ^reujsiige" ^) ai§ roeiterer Seleg fiir fein Si)ftem 3U figurieren ; ooKenbS ba au^) biefer 3euge gum Sd^IuB yerfid^ert, alfes ,,oi;ne irgenb raclc^en 3>^Qn9" 0"^= gefagt ju Ijaben. ?5^iir un§, bietet nteljr ^"t^^cffe feine Semerfung, baf? er worker oerf)eiratet geroefen fei unb bei feinem ©intritt er raie feine ^rau aufeinanber uerjid^tet Ijaben. 3(m 23. 9J?ai fdngt bie llnterfudjung luieber oorne an in ber Rix^e Bta. Wiaxia auf bent 3(t)entin niit raeiteren (Eitationen, bie in oerniinf; tigerer ^Jorm gefiatten finb afs bie friifieren, bodj oi)ne mef)r Grfolg. ^aljer loirb qui 28. 3)Zai in ^iterbo befdjioffen, burd) bie fiinf ^ier no6) eingeferferten tempter fid) raeitereS 3}iateria( gu cerfdjaffen, 2xoi^ ber nid)t TOeniger al§ fiinfmai auf jebeSnialige ©inlabung (jin roieberljolten 2Beigerung, Dor ben ^ncjuifitoren ju crf(^einen ober ben Drben 5U oer; teibigen, luerben bod^ von uicr von i^ncn-) ©eftdnbniffe beigebradjt, mit beren 2lufna^ine bie ^nquifitoren uom 7. — 19. ^uni befc^dftigt finb. @r= gebni§ raieber, nad) erfolgtcr regelrec^tcr 2lufnaf)me, fpdtere 9>erleugnung G^rifti (bei bem '^^riefter 2Silf)c(m won 3]erbun in einer Sd)ufterit)erfftdtte burd) 2)rof)ungen uiit gejiidtcn Sdjroertern, bei ©erfiarb oon ^iacenja in einer hammer unb tuieber a(§ „pro suis sceleribus crucifixi"), hti brei von ifinen bagu Conculcatio ^), bei ebenfooiel bie Sefpeiung, bei jraet enblid) and) bie 3(nbetung eincs ^bols, bao bei bem 2((!er!ned;t 3Sir)olu§'*j 1) ^ulturgei*. ber ^reujsiige, p. 362. — ^) S;er 5. bleibt rerficUeu. ffiar er auf ber %oUn geblief^en cber tro^ aller Wdttd ju feinem ©eftanbni^ ju t^ettjcgeu? — 3) Unb iwax id bem genannten 5priefter eineS .freujcS pen iatrc^fialmen, baS auf bie Grbc gemad)t irirb. — *) Eiejer mac^t ii&cr6aupt bie faftigj!en ©efianbmffe unter alien, inbcm er nid^t Uo^ forre!t SSerleugnung , 93cfpetung, Conculcatio, fonbern auc^ bie 3 ^iiffe (in ano, ventre nndo unb -JiaBel) unb ^war i^m burcf) ben igtcUfcrtreter — 449 — (am bcr GS)raffrf)Qft ^^eructia) ein 9)icnfcl^eiiant(i^ trdgt: imtiirlid) bci aUm „freiunQig unb ai\§> eigencm 3(utrieb", toie bie ^nquifitoren au^ tjuteii ©riinben beife^eii laffen. ^Jcerfiuiirbigerroeife roiberfprid^t ha§> (e^te 3euoni§, ba§ uiir nacf) f iinf ineitereii enjebnislofen ©tattoneii ber Slomntiffion ^) au§ ^dombara (^iocefc ©abina) am 27. ^uli uou bent (in ^seiiue roegeii 3roeifel an feiner 3i'9c^i3rigfeit jum Drbeu freigeloffenen) ©erDienteu 2BaIter ^oI)aiini§ ooii 9tcapel ctljalten, bcm frud;tbarfteii jcner t)icr oor^ I)ergefjenben 3eii9Htf[e, bcm bcs 3l(ferfnecf)t§ S^boIiiS, mit bem sufammcu er im 3iibefia()r 1300 biird; ben ©roJBprdjeptor ber Sombarbei, Uguccio Don SSerceHi, in Gaftro 3lratbi rejipiert raorben ift inbem er im Unter^ frf)teb won jenem beljanptet, bnfe fie nac^ ber 9lbretfe'be§ ©roBprdjeptors bnrd) hQM Don iljni ernannten ^^rd5eptor 9((bert be Saftro ^Hquarto au§ ber ©raffdiaft pacenja felbbritt in ber Shammer burc^ 2)rof)ungen §u 9Ser(eugnnng S^rifti unb 93efpeiung be§ ^reuges angeljalten iDorben feien, unb befiauptet, ba^ fie fid; gcgenfeitig 3tfter, ^aucrf)dltniffe in bem no($ iibrigen ^auptteil ber 3tpenninen(jatbinfel, Dberitalien mit 5^0 Scan a, ba§ bei feiner @etei(tt;eit in einen ^aufen ftdbtifd^er 9iepubH!en unb bem, burd^ ben 9iomer§ug ^einridjs VII. neuangefadjten, ^parteiiDcfen bes feften ein^eit= lichen 2BiIIen§ entbefirt. ^cmgemd§ (jaben iDir anguncfimen, baB e§ an einem allgemeinen planmdf3igen 3Sorgef)en gegen ben Drben Don 2{nfang an t)ier gebrad) unb me^r auf bie ^(jdtigfeit ber ein^elnen ^nquifitoren be6 @ro^praseptov« ber SomBarbet, 9iamcn8 ©eorg, erteilt) unb bie (SrlaubniS ju ©obomiterei rapportiert, unb jmar c^ne ba§ B^'S^" ^^^^ getpefen feien. 22unber= barerweife 'i)at er jebod^ uie einen ^atcr gefel^cn, noi^ unter ben lemplern je »ou einem fol(^en reben [;oren. *) ajoin 3. unb 8. 3uU in 2ri6ano — e§ finbet fid^ niemanb in ber (Jampagna unb gjlaritima — ; am 15. unb 17. ^uli in iQeaetri — §ier fteQen [id^ mangets an temptcvi[d)en 3eugen 8 @eifttid)e, bie nid^ts rciffen — ; am 17. 3uli in ©egni — au(^ ^ier ttiiffen 5 oorgeforberte 8aien=3eugen nic^tS — ; am 20. 3uli in daftro^gaiote, S^ibcefe 2;u6culum, unb am 21. 3uU in Jiooli nid^ts. — ^) Bugteic^ ein SeujeiS, icie jparlid^ wertreten ber 3;emplerorbcn in biefem ganjen Sanbftric^ wax. 5Darauf wcifl ber Umflanb l^in, ba§ nirgenb^ ein eigener ©ro^prajeptor crwa^nt toirb, [onbern wad) ber 2tngabe »on 2Batter »on 9?eapel ((2rf)ottm. II, 418) ber @ro|pra5cptor ber 2Dm= barbei jugtei^ fiir S:u«cien, baS ^atrimonium, bie 5IRaritima, ajtarf Slncona, Diom, baS .^erjogtum ©poleto, bie 6ampagna unb ©arbinien beauftragt war. 29 — 450 — anfam, ob etiuas unb nm§ gefd)a^. Ta§ erfte, won bem man f)icr roei^, ift eine 3tntDeifung be§ ^nquifitors ber Sombarbei, ^ra Cttone, giir 3tu§: lieferimg uon brei ^einplern an ben ^^obeftu von Gafale^). 3" orben^ Iid}en ?vhiB fdjeint bic enebig'0 unifaffenb, ber Drben fo gut raic gar ni(^t i)ertreten geuie[en ju fein f($eint — mit bem betrtidjtlidjen Solb oon 8 fi. tciglid), x>on bem 2:;empferbefi^ ju erfieben, angeiuiefen. ^ro^ biefe^j ©timulius fd)eint jeboi^ junddjft !eine§n)eg§ attjuDiel erreidjt raorben ju fein. 9Benigften§ fialt e§ aucf) I)ier ber ^apft fitr notig, im ©pdtjaljr 1311 jur 9]orbereitung fiir ba§ Slonjil von ^ienne, auf bem man moglic^ft be= laftenbe 2(usfagen braudjte, ein neues 33er^or, natiirlid; unter 2tnii)enbung entfpredienber 2}iittel, anjuorbnen, ha§> fo fd;Ieunig al§ mogOdj ueran^ ftaitet unb beffen ,,6rgebniffe" bei ber ©ile ber ^ad)c umger;enb an bie iluric eingefanbt luerben fofften. Sie ^omntiffion, bie mit biefer Unter= fu^ung gegen bie einselncn ^^erfonen wie gogen ben Drben iiberliaupt betraut luurbe^), beftanb neben bem Grjbifdjof von ^ifa an^ bem 33ifd)of Slntonio von Atorenj unb bem ."Ranonifer von 58erona, ^netro ©iubice be Urbe (au§ 9iom?). ®a biefelbc von feinen S'^cifehi fiinfidjtfid) ber 2(nroenbung ber ^yolter geplagt roar, fo l;iell es nic^t fd)ioer, bei ben brei; jeijn DrbenSangeborigen, bie f)ier in glorenj con fridjer l^er nod; inljoftiert roaren, teihneife ©eftdnbniffe ju erjielen. ©edj§ Don i^nen"^) legten ein in jeber .^infid)t befriebigenbeS ^'^^'S'^'^ ^^^- entf)a(tenb uid)t blofj all^^ gemein bie 3Ser(eugnung, 33efpeiung, fd)mu^igen i^iiffe unb @r(aubni§ jur ©obomie, fonbern and) ben Unglauben an ba§ Safroment beS SlltarS, *) £'ea III, p. 307. — -) 5Diefe^ faun in unferem ^^>ro3cJ3 \d)on beSirecicn nid)t inciter in '-8etrad)t fommen, wdi t9 mit bem i). ©tiil^t ju biefer 3^'^ luecjen gf^^i'^i^ft befcinntltd) bermapen t>evfeinbet wax, ha^ ^^lemenS V. fciii Sebenfeu tritg, bie c]cftimte 23et>o(fenmg fiir eogelfrci 3u erftaren unb in bie ©flacerei 311 werfaufen. — ^) ^l^re ^'rotofoUe finb 1845 burc^ 58ini, neuerbingS toon Soifelenr im 5ln^ang feiner 3(r6eit, »eroficntIid)t tvorben. — *) O'gibiu^, ^ra3eptor Don San ©imignano, 33ernl)arb t>on ^arma, Qhiibo \:'0n (ficcica, Siocefe giefofe, ^$ra3eptor oon Gaporfoti berfelben ©iocefe, 9TicoIan5 3teginu§, '•^3ra3eptor oon ©roffeto, Sanfranc oon 5iorcn3Uora unb ^aUb toon ^Mgajjano, Diocefe 5piacen3a. — 451 — bie SSere^runoi be^ f)ter befonbcrs auGfiiI)rlid) befc^riebeneu ^bol^ — unb jtoar merfiuiirbigeriueife faft bei alien in 93ologna^) gefd)ef)en — unb, last not least, bei 9iicoIau§ 9ieginu§, ber fd^on uorijer biird^ bie neben ber spuitio einberge^enben minctio unb conculcatio iiberljaupt ba§ an^^ giebigfte ©eftdnbnig -) abgelegt l)ai, and) ben fdjioarjen ^ater. Sefeterer, ber roieber bie ^iii)nl;eit I)at, gerabe in S3ologna ju erfd)einen unb in bem 5lapitel bei feiuer 5tufnafjnuv in beni er uon ben ^kiibern angebetct roirb, eine gan^e ^eiueis fiat l)ert)alten miiffen. 3fnbers ging eg in ber ofttid^en fleineren ^dlfte, ber 9to magna. ,§ier mar ba§ gcborene ^aupt ber Unterfud;ung ber @r§bifd^of Siainolb uon S'iauenna^), beffen ^rouinj nic^t nur bie gefamte 3tomagna, fonbent *) 33i]I. fiir bie jo cjanj anberit ©rgebniffe, bie [id6 an biefe ©tabt fniipfen, narojeB ber ^rooin,5 9taDeuna; baju htn ©eneralprofurator '^kter tooii 33ologua. — *) iBon icirftidjem, unb 3tt>ar ebenfo gecgrapf;if4cm al3 fiiltitr§iftorifd)em ^utereffe biirfte nur bie 23emerfunc^ biefeS 3^i'9^" i^^^ 2lrt. 65—67) fein, bap bie beit (Sel^orfatn 3}er\r)etgernben, alfo renitente ©lemente, cntoebev tnit 5;ob ober ^erfer ober SSerBanmtnii in anbcre feme Canber, fo nadft ©arbinien, toerfd^idt univben, bamit fie iali! umfanten. 5tIfo ©arbinieu i^ciU aU @ traf j.i ta^s. — ^) fioifcfeur, p. 212. — *) iDbijIeid^, \vk £ea mit JRedjt fierucrfycbt, anberSiro ba§ nieifte Befaftenbe ^Jtatcrial gerabe tsou foli^en OrbenSgenoffen geaionuen ober oenoertet irorben Jrar. — ^) 2ca (III, p. 307) titnlicrt ifiu falfd)Uc^ aU (Jrjbifd^of oou 53ologna: biefeS \va.x nur eine gewo^nlii^e Diiicefe, bie bem SDtctropotitanfit'; uon SRaosnua unterflanb. — 452 — bic ganje ©milia begriff luib ber baljer pa^ftlic^erfeitQ inn jo meniger umgangen inerbcn fonnte, qIg er, in <3leid)em ©rab burd) Steinljcit bcS 2BanbeI§ al^ burd) firdilid^e ©trengc anSgejeid^net \), fi(^ eines unbegrengten 3lnfef)en§ ineitljin erfrcnte. Unt fo begieriger biirfen roir auf bag ©rgebnig in feinem Unterfudiung^bejirf fein. 3" biefcni gef)orte, au^er jeinem er^bifdiofUdjen ©prengel, and) 3tncona. .^ter oerfibrte ber 23ifd}of Don ^ano einen 2:cnip(er, ber Die Unjd)u(b be§ Drbens beteuerte, unb 19 anbere B^^QCJ^ ^i^ ebenforoenig befaftenbec aJiateriol lieferten-). ^a§= felbe GrgebniS batte bie Unterfnd;nng burd) ben 'Sifdiof oon 9iimini in gefena niit 2 ^emplern, non benen ber eine beifiigt, bafe, rodrcn bie 3lnf(Qgen mal)t, er htn Crben oerloffen unb bei ^srdfaten unb ^nquifitoren uerflagt ^aben raiirbe, ba er tieber fein 33rot erbeltelt t)dtte, \a lieber ge= ftorben ludre, al§ mit fo(d)en Seuten jufammen geblicben ^). S" bologna nnirben bie Tempter jur fanonijd)cn ^ieinigung §ugela[fen unb leifteten bie uon ben ftrengen ^nQnifitionSgefe^en werlangten Seroeife fiir i^re Unfdjulb-^). Tianad; berief ber ©rjbifd^of, nad)bem er fc^on bister bei feiner llnterfud)ung in ^^^arma unb anbern ©tdbten feineS 33e3irf§ fein ^ei)l a\\§> feiner 6t)mpatbie fiir bie 3(ngeflagten gemadjt (jatte^), auf Sanuar 1311 ein Jlonjil nad; Siaoenna, mit ber Stufforberung an bie ^uQuifitoren , ijierber \f)X 33eroci§matcrial ju bringen, ba§ obne (Sd)oneu, roar ba§ nid^t. S'^av im 9(nfang roiberftrebte biefer ber oon feinem (2d)roieger= oater i{)m, aU ^ollegen auf bem 2:^rone unb jugleidj feinem Se^enSnmnn oon ©uienne, unter bem 16. Dft. 1307 burd) ^iif^nbung bes i^lerifer^j 33ernf)arb ^eleti -) anempfoljlenen 9tad)al)mung feineS a3eifpiels, inbem er *) Z'Cdt Sea ^ier ucif) tueiter crja^tt, [0 ipareit auiler ben 7 Dtitteru nod} 5 Crbeit^: briiber i^orfjanben, bie, ipafirfdietnlid) friiljer @e[taiibio|C, bie SCitftacje ert^ielten, fid) auf 1. 9{uguft tor bem 53i[c^of U6erto tjon ^Botogna mit 7 ^tompurijatoren 5it rcinigeu. Unter biefen roar bie 5)teiniy]i:nc\ ton 2 6efonber^ ^cvoorragenb unb jioeifelloS mad)ten atle bie 3^remonie qiliicflid^ burd^i. 2)a^ ©anje iiadi ^aoent. p. 327, Dta^nouarb p. 277, ©^ottm. I, 413 f., Sea III, 307 f. ^lauptquetle fiir aUe ift ^arbuin, acta con- cilioriim VII, p. 318 ft. — ^) Jier unter ben ^traytour" == maltraiteurs ber temjjlcv »on ^^onjarb be @ifi bereit6 crn^a^nt ivorben ift. OffeuBar batte er bei ben erften Unter= fud)ungen im Sinne bev ^nquifition bereit^ iint ^eroorragenbe G^efd^idtid^feit entfaltet. — 454 — nid^t nur unter bem 30. Cft. erraiberte^), roeber er nod^ feine ^rdloten unb Sarone foiinteu fid) mit ben fc^aubererregeiiben Slufrfjulbigunijcn gegen htn Xemplerorben, bic fdjlcd^tcrbings unglaublid) flingen, befreimben, vdc^- 1)alh er ben ©enefd^aQ feiner franjofifdjen Sefitumgen in 3(gen 511 ireiterer 3lucfunft perfonlid; citiert i)ahe, ha \a t)on bortljcr biefe ©eriidjte aug= gegangen fetn follen; fonberu and) in feinem 33eftreben, ben Crben 511 fd^iit^icn, nod; lueiter ging unb unter bcni 4. S^ej. 1307 an bie .Honige oon Gaftilien, ^^ortugal, 2lragonien unb 9ieapel fc^rieb, bie 2(nf(agen miif^ten an^ Seibenfd)aft unb neibifdjer ^egierbe fjeruorgeljen , mestjolb fie nidjts ol;ne reiflid)e llberlegung tf)un mod)ten. ^a 6 2:age barauf raanbte er fic^ in g(eid)em 3inne on .Siemens V. felbft, ba er ha§> ©t- riidjt uon ber 'iserberbtfjeit bes Crben§ urn fo roeniger glauben !i3nne, aU berfelbe in (Sngtanb ftets ein fittcnreincG ^^tben gefiifirt i)ahc: eine§ ber beften unb um feiner Spontaneitdt luitlen uiertooKften 3cii9"iffC/ ^i^ roir 5u ©unften be§ 2:^einpIerorben§ befifeen. 3lber ba§ Si^reiben be© ^^apfteS ntit ber 33uIIe ,,Pastoralis praeeminentiae solio" 00m 22. 9bo., boS furj nad; bem 10. Sej. eingetroffen fein mu^, benafjm ibm, mtnn ni^t ben ©lauben an bie Unfc^ulb be§ DrbenS, fo bod) iebenfads an- gefi^t§ ber StuGfiditoIofigfcit eineS folc^en bie Suft §u roeitereni 2Biber= ftanbe, unb fo ergeljt fdjon unter bem 15. S)e§. 1307 bie Slnweifnng gur 93er[jaftung atter tempter in ©ngtanb auf ben 7. ^an. 1308, ein gleic^er 33efe()l filr ^rlanb, Sc^ottlanb unb QBofeS auf bm 10. ^an. -) unter bem 20. ^r^. „9)ibglic§eriyeife trug ju biefer pI56lid)en (SinneGdnberung ©buarbQ beuorftefjenbe 3(breife nad) ^^oulogne jur ^ermdljhmg mit "pljilipp be§ Sd)i3nen STo^ter Qfof'^tttt ^as il^rige bei-^)." 3tber lucnn and) bemgenu'if3 bie 3]crf)Qftung feiner lueiteren Sdjunerig^ feit unterlag, fo fel;lte bod) yiel 5U bem fran^i)fif(^en 3?orbiIbe. Sc^on ba^ bie tempter in ef)renooIIer .§aff*), nid)t im ©efdngnis ge^ialten raurben in ©noartnng ber pdpftlidien Slftion, dnberte uiel an ber Badj^. ^enn „f)ier fd)eint feinertei @eneigtl)eit meber auf feiten ber i^ird)e nod) bes StaatS Dorf)anben geioefen ju fein, bie ^nitiatioe ju ergreifen^)." 5Da§ mad)t, ba§ ha^^ britifc^e ?^reif)eit^gefiil^l bie ©eroaltmittel ber ^nqui= fition, bie auf bem :3iift^fi^*^id) iiberfjaupt nur fd)racr ^u^ fafete, au5fc^(o§. So fam I)ier mel)r aU fonft auf bao pdpftUd)e Gingreifen an. 3^iefe§ aber liefe lange auf fid^ marten, beim erft im (September 1309 trafen bie, obgteic^ fdion am 12. 2lug. 1308 fiir bie Unterfud)ung ^ier ernannten. ') 23gl. Not. et extr. XX, 2, p. 161 f. — ') CMnfid^tlic^ ber Tatcn f. ©c^ott= miiaer I, 372. — *) 2ea III, 299. — *) S:. f). wentgftenS im ^ilnfaiu]. apatcr muB e8 md) fiierin anfccr^ gcnjorten jein: ogl. nacf)^er. — ^) 2ca III, 299. — 455 — pcipftUd^cn i^ommiffdre \) Bkaxh be Sooaur, i^anonifer vou 9?ar6onne, unb 9Ibt 3)eobat ooii Sagiuj auf bem engnfdjeit 33obeu ein. §ierauf StuGfcnbunoi uon ^"ftniftioiien , allc nod) nic^t rerfjafteten tempter 511 ergreifcii unb fie sufammeit in .bonbon, Sincotu unb ^^)orf fiir bie ab= ju^a(tenben 3>erI;ore ju oerfammeln, unb ftrenger 33efef)l on bie 58ifd)ijfe biefer ^iiicefeii, ^ierbei '^WQ^n 511 fein. 5t()iind^e ?3efefjle crgingen md) ^rlonb unb Sd)ott(anb, u)o dou ben ^UQuifitoren crnannte :relec3ierte ba§ lueitere 5U bcforgen Ijattcn. „@§ raar offenbar nid^t ki6)t, bie 33eamten baju ju oermogen, if;re Sdntlbigfeit ^u tfjun, benn am 14. Se^. (1309) imivben Ti>eifunc3en an atle Sf)crift§ uerlmujt, bie STempler, bie in luelt^ lidjcut ©ciuanb baS Sanb burdjftreiftcn, ju ergreifen, unb folgenben Wm^ unb luicbcr ini ^anuar 1311 raurbe ber ©l^eriff won 3)orf gefdiolten, ba§ er ben in feinem ©eumljrfani ©ef^altenen geftattete, umlierjuiuanbern. Cffcnbar inaren bie (Sympntfjien beo )So{U auf feiten ber 3lngefd)ul= bigten')." So beginnt nun enblii^ am 20. Dft. 1309 buri^ bie beiben ^nqui; fitoren im 33erein mit bem 33ifdjof uon Sonbon, 9^abulf oon 33albof, bie Unterfud)ung unb am 21. Dft. bas SlserF)or ber im ^oraer in Sonbon^) untergebrai^ten ^empler, 50"*) an ber B^^^/ ^on benen jebod) nur 47 mirflid) »erl)ort, an bem genannten 21. Cft. aber nur 40 oorgefiibrt nntrben^): an i^rer Spi^e ber ©ro^prdseptor be§ gefamten ^nfelreidjS, Sdjottlanb inbegriffen, 21>i(§e(m be la 9)core. 2)a uon biefen fdmtlidje Slrtifei*^), iiber bie man fie fragte, oerneint raurben, fo bcginnt am fot- genben "iZaQ, bem 22. Cft., ba§ ©injeloer^or, baS, mit Unterbred)ung 00m 17. 9^00. bi^ 27. ^an. unb luieber con ba bi§ jum Sd)(u§tag, bi§ gum 18. -ajidrj 1310 bauert unb bie 3eugniffe oon 46') griinblid^, etlid^e *) W\t eincm (£o(b i^on 3 fl. ta^tic^, »om Jcmpkr^ut ju erl^ebcn. — -) £ea III, 299, — 3) aSo^iii iebod) in ben let^ten Xavjen beS 3a^x\^ 1309 anf 6-bnarb II. 33efef;t aud^ bie in 2inco(n iu[)afticrtcn 2;empter nnteri]ebrad[}t reurben, „ut commodius et efficacius posset procedi ad inqiiisitionem" : .pattern, p. 301 nad) SR^mer III, p. 224. — *) Si(finS (Sondl. 23nt. II, 346: 13 au« ber Siocefe Sonbcn, 14 au« (iantcrbnri), 2 au6 ©loucefter, 3 au6 SorfetsSomerfet, 2 auS ©urre^, 5 au« Dfforb, 7 auS (Jffep, 4 au8 ^ereforb. — ^) 5)a mc^rere anbere, bie im Jower won Scnbon gcfancjcn lagcu, TOcgen 5?~ranf^cit am genannten S^age ju evfi^einen nnfa^ig traren: alfo nun fd^eint c^ mit ber ©emiitHdifcit ber §aft au6 gelvefen ju fein. — ^) 3m llnterfdjieb ccn anbern Sanbern betragt bie ^a'i)l berfel6en l^ier nur 87, inbem »on ben oben (p. 343 ff.) genannten 127 grageftiidfen oon 2Irt. 77 an bie bort no(S) iibrigen 51 2IrtifcI ^icr in 11 jufammengefaBt finb: eine 23ef^atigung nnferer bort au^gefj)ro= c^enen '3tnfic^t, bap jene letUe Strtifelferie einfad^ eine 2Irt l^iftcrifc^eS ^teferat iiber ben 33cr(anf ber erjien Unterfnd^ung in gr^i'ifreic^ i)! — ') llnter biefen ftnb t»or atlem bemerfeni?irert einmal ber 5. 3"'(3f' •C'i'^'&ei^t SI ante, ber ©ro^praje^tcr oon 2luoergnc; biefer, »eil er, eigentlicb nad^ ^ranfreid^ ge^i^rig ju ben bortigen ®xo^' — 456 — 511 raieberljottcninaten, oorgeiiommeneii STemptern eiit^dlt. ^a§ ©efamt- ergebnis ift, ba§ bie Unfd)u(b bes Drbens uoii fdmtlidjen ^eiujen auf iibereinftimmeube SBeife oerfidjert iinb bie in ^ranfreid) aikmai iin erften 3:cit ber 3tit§fagen „licito" ober „honesto modo'* befc^riebene 3liifnQf)me at§ bie aii§iia^mS(o6 bie 9tege( bilbenbe gldnjcnb beftdtigt mirb. ^iefe 3liifiia(jnien, meinte ^ofiannes oon rte ilaplan 3o§anne6 con ®tofe, ber ^ier burd)ang nid^t blop mit ben iibrigen Orben^genoffen in (Snglanb , fonbern aucf) mit GgibiuS con SRotange, bem anf drfm^en ber cng(ifd)en ^"^I'iH^'^i^*^" wegen 3(ufna£)me be3 in granfreid) (^^^ont^ieu) rejipierten 3'^'^^""^^ ^^c*" (Stofe nneberbolt {W16). II, 132) befragten 3^"^^" ^-''^■- 61, in einer ben Orben burd^au^ redt)tfertigenben aSeife gufammenftimmt. 23on htn iibrigen mag nod^ l^eroorge^oben njerben cor adem 3h. 84, Siobert ber ©d^otte, ber gtceimal bie Slufnal^me buri^gemad)t ^t, jueril cor 26 3^'^'^f" int ??itgerfc^Iop bnrd^ SSil^ctm con 'Seaujen; ^ernad^ fei er an6 Seic^t; finn an^gctreten unb 2 3af)re lang auper^alb be6 Orben^ geblieben; al3 er aber nad^ SfJom gefommen, [ei er auf 91 at beS papitnd}en S eid^ tcater?, bem er ge= beid}tct, in ben Orben jurudEgefet;rt „post multam instantiam et maguam poeniteiitlam" unb ^abe baS Orben8gen?anb tcieber ju Dticofia auf 6t)pern con Safob con gaucon auf Sefel^I beS ©ro^meifterS er^alten. 93ei ber erften icie bei ber jweiten 2(ufnar)me fii^rt er ^imbert 23Ianfe neben anberen ats 3^"3^" ^"- ^''^ ^inberer, i^cmaS con ©ub^am, obgteid^ erft 11 lage cor ber 23erl^aftung rejipiert, iceift bie icieber^olte 2(ufforbernng, bod) auSjutreten, anf baS beflimmtefte juriid, „cbglei(^ er genug 23ermijgen §atte, and; auf^er^atb beS Orben6 leben ju fonnen". Unb fo tceip and; ber cor 2 3^^^^" auSgetretene ^riefter SRoger con ©towe nii^t^ iJlad^teilige^. ') 23gt. oben p. 240. — 457 — bringeu, unb raeiin and) babiird), burd) ftrenge §aft, fein ©eftcinbnis ju erjieleu fet, bie 'goiter, obgleirf) nur mdf5ig, ansuorbnen, b. I), fo, baB bicfelbe raeber ^^erftiimmelung ober unfjcilbare (2d)iudd)uiu3 ber ©Iteber no(^ fteftigen SBhitoerhift 5iir ^oUje f;a(ie ^}. 9(m 15. ^^^e^. 1309 erfaugte bie ^nniitUtioii auf ifire 33itte cine raeitere foiitgHi^e 9Beifiing an bie 3Bdd)ter ber ©efaugenen, ben ^nqiiifitoreu unb bifdjoflidjen Drbinarieu 5it geftatten, mit ben Seibern ber ©efangenen ju tbnn, roa§ ifineu beliebtc „in ©emdfibeit be§ fird)[idjen ©efel^es", ba — roie Sea bemerft^) — „ntan burdi eine abfdjcuHdje $8erfel)rtt)eit ber 3^^^ ^^^^ gefommen max, unter einem fird)(id)en ©efe^ ben fd;Ied)teften ber 9)tiBbrdud)e, vox tt)eld)em ba^ ineltHd^e G)efe^ nod) fdiauberte, ?u oerfteben" ^). 9iber ent^ TOeber bie SBdditer ober bie bifd)ijf[id)en Seomten mac^ten noc^ Sdiiuierig; feiten, benn ber 53efe^l mnfjte am 1. unb rcieber am 8. 9Jidr5 1310 mieberljolt eingefd^drft merben, mit 2lnn)eifung bie Sadjc ju beric^ten, fads bie rorfjergebenben ^^I'eihmgen jum ^eil nid^t befo(gt morben mdren. 9iodj moUte afleo nid)to lielfen, obgleid) felbft bem Drben nid)t an; 9el)orenbe 3^W96" aufgerufen unb iiber eine S^eifje affgemeinerer ^rag- ftude*) au^gefjoft morben maren. a>on 17 teifs geiftlic^en teits nieltlid)en 3eugen, bie com 19. 9iou. 1309 an auf biefe SiJeife befragt loorben waren, miffen alle bi§ auf brei nur GUiteS. 3luc^ t)on biefen wei^ ber eine, M. Oilbert be 33rueria, ein 5^Ierifer, nur yon ungen)of)n(id)er ©trenge be§ Drben§ gegeniiber 3>erge^nngen, bie it)n ftu^ig gemadjt tjabe. Gin graeiter, ber Kaplan 9iabulf, fagt an^^, ba^ er oiele STempter urn ben *) , .absque mutilatione et debilitatioiie perpetua aliciijus membri et sine violeuta sanguinis effusione": ^auem. p. 305 nad) Mouasticum anglic. II, 559. — -) £ea III, 300. — ^) Unb ba be^auptete Soifeleur^^pvu^ uoc^, bie p'ip^U Kd^en ^ommiifionen feien auf Sefreiung ber 'lempter au^gevjangeii! — *) (S6 ]inb im ganaeu 6: 1. Ob man wiffe ober glaube, baB bie 'lempter if)re 2lufna^me cber bie 5Irt berfelben :,u iter b eimti * en iriiufi^en ? ayenn ja, auS iveldbem @runb. cinem ertaubteu cber un?r(aubten? Ob man be^batb eimnat iH'rbad)t gebabt? einmal tk Xempfer bariiber befragt unb fene fi* geireigert, biefelbe ju entbiiUeu? 2. Ob bie ^lufnabmen bei dlaiift ober fie jemanb aud& bei Xage ^cibt aufuc^men fe^eu? 3. Ob bie ^apitet bet ?iad)t ftattfiuben? 4. Ob man bie tempter irgeub n^elcbe ge^eime ^Beranfiaftungen haht treffen fe^eu, bie cerbacbtig itorgefcmmen feien? Ob man auS i^ren iii^orteu ober Unterbaftuugeu irgeub ehraS enn.n'uubeu ticiht, n?a« nac^ Ungtaubigfett fc^metfte? Ob fie au§ i^ren i)erfammlungeu ober i^rem 33cuebmen entnommen, bi(f)etm le ^Xorturev, eiiifac^ bie 3lnt= inort er()a(ten Ijat: „\imi e§ md){ Sitte (modus) fei, ban jemanb bie Stufnaljmeii anfe(;e, qIs uur ^Sriibcr", rodf)renb ifjiit eiu auberuial auf bie roeitere ^ratje, raie e§ babei juge^e, i^r SBefeuntuiS in 9to(Ieu (ba§ Statutenbud)) geseigt raorbeu fei, in bem ha^^ ml)cxc bariiber ent^olten fei. 3)a§ eiujig ©d)Iimme cnti)dit ba§ S^iifli"^ '^^^ 9iotarS -Hobat le torturer, ber, uad)bem er bie erfte ^^^rage, na6) ber ,§eim(id)feit, beja^t unb al§ Oruub bafiir angcgebeu Ijat, ^loeil oielleidjf etwas Unred)te§ babei uorfain", inciter beljauptet, bafj ©uibo oou ^orefta, cbeu ber 2empler, ber feiuen 95erbac^t erregt, ipeit er einmal mit eiuem DrbeuSbruber lange in einer hammer fid) eiugefdjtoffen fjabe, eiumal in feiner ^auimer ben a?erfu(^ gemadjt l;abe, 6obomiterei uiit iijm ju treibeu; bod) fei er i^m au^ ber .s^anb entit)i($en unb entffofien. 2)ie iibrigen, in ber Sliel^rjal)! c^lerifer, luiffen uteift uur non ber ^^eimlid)feit ju berid)ten, erfidren fid) biefe aber „ex honesta causa" (fo ber ^^^riefter ■)iid)nrb von SBarton, ber neunte S'^nQ^) ^). ^nfo(ge be§ ungeniigenben cHefuItats ber bi5()erigen Unterfu(^ung icerben am 29. "^an. 1310 24 neue 3(rtife( aufgefe^t, von benen ber erfte bie attgemeine ^^rage ftefit, wa^ man von 'iH^rleugnung , bem ^bol, ber Sobomiterei unb hen anbern in ber 33ulle entf)altenen 5lnflageartifeln raiffe? 9(rt. 2 fragt nad^ ber ©(aubiuiirbigfeit ber templerifd)en 3su9"iffs- ob fie nid)t burd) ?s-urd)t vox ii)ren Cberen ober bem Crben beeiufhi^t feien? 3lrt. 3: ob bie 3(ufnaf)me iiberall in Gngfanb, -^ir. 4: ob fie iiberall fonft in ber 2i>e(t jeberjeit ibentifd^ fei, fo bai3, roer eine fenne, and) bie ader iibrigen tempter fenne?-) 5. Cb alle @rof3prd3eptoren, imb fpejiell ber won ©ngianb, i()re Srdui^e („observantias") uom @ro§= meifter empfingen unb biefelben iiberatt gieic^ beobad)tet nnirben?-) 6. Cb bie 9iitter nid)t burd^ befonbere Gibe unb 9tudfid)ten jur ^^er^eimlid^ung ber 3Ba^rf)eit beftimmt irorben feien, fonbern if)re ©eftdnbniffe oor ©eric^t iiberail »on fid) felbft an§ gemad)t I)aben? 7. Cb man im biefen frei= roilligen 2lu§fagen bfeibe? 8. Qb ber ©roBprd^eptor oon ©nglanb ober feine lUbgeorbneten gum ."i^apitet in ^-ranfreid) feine 3?orfd)riften burd^ hen @roBprd5eptor con ^-ranfreid) ober ben 'i^ifitator be§ CrbenS empfangen l^abe?-) 9. Cb bei hm ^lapitetn mit ber ©lode ober fonft ein 3^i<^Xi^ §ur Serufung gegeben raerbe unb ob habei alle gu erfd}einen gel)alten tt)dren? 10. Db man felbft bei eincm fold^en geroefen unb getf)an t)abe, ') mminS, Gone, ifirit. II, p. 349. — 2) Ti^it srrtifel, irie na*^cr 9^r. 20, finb bejonberS fttcf)tti3 ivcgen ber »cn ^xu^ tefiaupteten i^erfi^ieben^eit ber getftig= fittli(^en SSerfaffiing bc^ CrbenS in ben cinjelnen Sanbern. — 459 — mas bie anberu mid;? 11. D(i badci etiuaS ^e^erifc^es, UnerlaubteS m\b Unfittlidjcs uorfomine? 12. D6 biefe Stufnaljtne unb bie Slbfolutiou ini ^opitel nad) Drbensftatut obcr na^ ©emot)nl^eit unb 23iIIigu)ig be§ Drbeiis unb affer einjelnen 33ruber crfolge? 13. DO umn ber bort erteitten 3tb-' folution fold;e ilBirfuntj, wk c§ Ijeijjc, beimeffeV 14. Db bas, iDaS im 33u(^ (ber ilirc^enlefjre?) iiber bie ^eid;te unb 3tbfolution ftel;e, loaljr fei unb t)on ben Sriibern gebiKigt luerbe? unb ob fie felbft unb uiie fie fi(^' baran fjielten? 15. Db fie unb man alfgemein glaube, baJB ber ©rofi^ prdjeptor unb anbere bie uon hen ^rieftern aufertegte 33n§e fiir bie ©ilnben ertaffcn fbnne? 16. ^b fie gkuben, baJ3 ber ©ro^prdjeptor ober SSifitator ober anbere Saien, ^^n'djeptoren einen loegen ©emalttl^dtigfeiten (jegen einen SBruber eyfomuumijicrten Saien freifpred^en fijnnten? 17. Db man unb allgeniein glaube, ba§ irgenb ein 33ruber uon ber oiinbe be& SReineibS jeben bienenben Saicn freifpred^en fonne, inbem er if)m im 9lamen ber i). Sreieinigfeit bie ©iSjipIin erteile?^) 18. Db man unb allgemein glaube, ba§ bie 2lbfohttion burd; ben ©rofsmeifter ober Obereu ot)ne anbere $8eid)te unb 2tbfolution geniige (ausgenommen bei 2:^obfiinben, ©imonie unb @eiuaUt(;dtigfeit gegen einen ^riefter)? 19. Db man iiber= Ijaupt glaube, bafj ber Drben ober feine ^riefter von ber orbnungsmd^ig oerl)dngten ©j-fommunifation entbinben fonne? 20. Db ber je^ige @rof5= meifter SOtofay unb ber ©eneraloifitator ^^eraub in (gngranb fd)on nifitiert unb ^apitcl iiber iljre ^orfdjriften getjalten fjaben? 21. Db biefe Dberen unb bamit ber Drben in ?^ran!reid) unb fonft fid; an bie apoftolifdien 93nf(en I;a(ten? 22. Db allgemeiner 3.^erbad;t gegen fie unb if;re f;eimlid;e 9(ufnal;me geberrfc^t l)aW< ober 23. iiber hen Snl;att ber pdpftlic^en 53uIIen corl;anben geroefen fei? ©nblid; 24. ob all ba§ in ©ngtanb unb anberradrts fo offenfunbig unb befannt fei, bajs e§ burd; feinerlei 2luci= f(iid;te t)erf;eim(id)t roerben fonne? Hlle biefe ^-ragen beantmorten 34 ^) oon ben fd;on einmat t)erl;i3rteu ^emplern, bie auf§ neue rorgeforbert merben, iibereinftinunenb giinftig fiir ben Drben. 5)abei fdUt uor allem in§ @en)id;t bie Stntroort auf bie gragen 22 — 23: ,,t)or 33efanntn)erben ber 2tnflage fei im ^olf feinerlet S^erbadit aufgeftiegen." ©omit roirb nod^ einmal, am 3. 9)Jdr3 1310, eine le^te Serte oon fiinf neuen ^^unften aufgefe^t, bie, in il;rem erften ^ei(e rein ftatiftifd;e 2(nfragen ^), menigftens nad) biefer 9iid)tung ein nid)t unn)id;tige5 ©rgebnis ^) X;. f). \i)n geigle. — ^) JGo [inb bie iibrigen 13? (Sinfhtjj ber cvid}iuevicit jtcrfcrfjaft ? — ^) SCie Scibeii erften ^^ragen fjei^^en: aiieldje Sriiber man ^aht auf= nel^men fc^cu? itnb lute oiel 23ruber man in ©nglanb obcr in ber ^]3rot>inj (Eanter; — 460 — tiefertcn. 2Iu(^ biefe, von 31 (atfo raieber 3 meiuger) ber jule^t ^^cr- f)orten iinb baju von 2Biff)e(m Doii Saiitre abgefraijt lieferten raieber ein gitnftiges Df^efiiltat ^). <2d;on bei ben oorfjin aufi^esdtjlten jraeiteit 58er^Drarti!e[n, ben 24, jmi§te befonbers ouffaKen bie, in nicfit raeniger at§ 7 (2lrt. 12 — 18) 2lrt. erorterte, 9?ad}frage narfj bem ^er^dltnis ber 2lbfotution berDrben§=: ber en 311 ber priefterli(f)en Slbfolution ^). I^ariiber finbct nun am 8. Suni 1310 ein mm§) 3Serl^i3r ftatt, ba§ nod) genauer hanad) fragte: uiie iinb mit raelc^en 3Borten ber @ro|3prd3eptor ober fonftige 5lapitel§= ^)orfi^enbe bie Slbfohition erteilen ? ^ariiber raerben am S. unb 9. ^uni 1310 3Bilf)eIm be la 9)?ore, ^imbert Slanfe imb anbere, im ganjen 39 ^empler, genau ausgeljolt. ®ie 3tntraort, bie SBitfjelm be la 9}Jore, mif Slnftiften be§ ©rof^prdjeptors ^imbert 33[anfe, nod) einmal raieber^ l)oIt unb 3Bort fiir 3Bort ju ^^rotofoII giebt, ftinunt burd)aus mit ber oon diaonl be ©ifi im fran3ofi[(^en ^ro^e^ erteilten SUiofunft unb jeigt, bafj bie oon bem DrbenSoberen au§gefprod)ene 3lbfo(ution von Drben^oergeben feine^jwegs uiit ber priefterl{d)en (2iinbent)ergebung in ber 58eid)te jufammen- fiel, raenn [ie and) in manc^er .^infid)t unb oft genug \id) nai)t mit ber= fe(ben 6eriif)rte. Inirt) fenne? Sie genaiten 5IiitttJorteu I^ieraiif mit if;rcn 511m %dl [eftr reid)(id^en •)^■^menan^3aBe^ — ber ©vofjpraje^tcr 2S. be la -Diore ]ui)vt alleiii 39 an, beren 3iuf= naf^me er ancjetnofrnt l^abe — gebeu 11116 iiid)t 6(0^ iiber bie 33erbreitunii beS Orbcn^ in ©nj^Ianb einen tveffficfien 2Xn^a{t6punft — banad^ fann bie S^\i)l famtlic^er ieniplcr anf bem ganjen Sni'efveid^ fcinenfatis ein paax .punbert iiberfcljvitten f)a5en — , fonbevn jeigen unS aud) bie @Iaubti:)iirbigfcit biej'ev engtifc^en Jempfer im fdionften 2id)te : t)ot(enb6 in if)rem 3iM^""»£»'^^nG wit ben 3 iibrigen gvvigen: 3. Ob eS 6ei all biefen i!Xnfna()men auf bie angegebene aSeife 3ngegangen fei? 4. Ob biefe SJnSfagen fiiv ben ^janjcn Orben gelten? unb 5. luarum bie Sviibcr l^eimlid^ begraben tuiirben? *) 33or attem bie 3(ntiv>ort auf bie let^te ^rage, nad^ bem Segvabni^ ber Orben6; Briibor. ^iefelbc jeigt mit ubertt»a(tigenber Ubereinftimmnng auf @runb genau ange- gebener iBorgange, ba§ »on |)eimlid)feit bei biefen Segrcibniffen iiberl^aupt nid)t bie 3ftebc fein fonnte, fonbevn biefelbe umgefe^rt mand)mat unter jiemlic^er S^eilnal^me be3 iSoIfS in ber 6ffentlid)feit ftattfanb, \vk ja and) bcfonbere |)eimlid)feit l^ier oodenbc' teineu ©inn I^atte. 3^' bead)ten beim ganjen ift, inie bei bem immer me^r in3 ©injehie ge^enben 35er[)or ba6 SBeftreben f^erocrtritt, tnenn fid) fiir (Snglanb feine ©d)ulbbetueife €rrangen taffcn, bed) menigftenS fiir bie 9tid)tigfeit ber 3tngaben in granfveid^ (Srgebs niffe 5u gewinnen. Umfonfl: ber ^uf^ii^mfn^^^ng ^^^ Orben6 ifl gu fcfi. — 2) gser= ftanblid) nur fiir ben, ber baran benft, ttjie ehm wal^renb ber letit ttorangegangenen jabrr)iinberte bie Sel^re Bon ber 2lbfoIution beg ?)3ricfier5, im ^ufammenl^ang mit ber Iran6fnbftantiationS(er)re, auggebilbet luorben n^ar unb weld^e Dtolle fie in ben fird)= iicben unb ^^olitifc^en ^arteitampfen ber jiingften 28ergangenf;eit, jumaf gegeniiber bem ."ilaifertum, gefpielt fiatte. — -461 — S^ro^bem figuriert unter hm mm auf ©nmb ber bisf^erigeii Unter= fud^mig ah erraiefen angenommeueu ^imften^) IjauptfddjHcf) 9Irt. 24 bi§ 29 ber 2(iiflageafte, ba^ ber SSorfi^er eineS SlapiteU, ob au^ 2ak^ t)on ber roegen begangener ©i'mbcn mifertegten 33uBe entbiubeii foime; bod; mit bem 3iifo^/ '^^B einige fagten, fie Ijobeu geglaubt, se esse privi- legiatos (mit 9tedjt, fooiel luir fal)en); ebenfo, ba^ ber ©ro^ineifter im 5tQpiteI bie Slbfotution erteile mit ben SBorteu : „^6) abfoluiere bid; ober ic^ i)ergebe bir im 9iameit be§ 'Waters u. f. m.", bie§ auf ©runb uoii eiii bis jroei S^i'Q^'i (mdljrenb bem won ben iibrigen aiifs beftimmtefte miberfprod)en murbe) ; baf3 er burd) ©eneralabfotution eriaffe bie ©itnben^ bie fie nidjt gefte^cn moHen „ propter erubescentiam carnis vel timorem justitiae ordinis": luieber ein bi§ jmei S^iiQ^'^- ^yerner : ba§ man glaubte^. im ^apitel befannte ©iinben, von benen bort bie 3tbfolution erfolgt raar, m6)t meljr bem ^^riefter beid;ten gu miiffen (roieber offenbar mit dU^t !). ©in ^auptnad)brurf mirb barauf getegt, ob au§ ben 2lu§fagen baS 9iefu(tat fid) geroinnen laffe, ba^ fie ^obfiinben nur im Jlapitel beid;ten mufeteu unb bent ^-priefter nur Id^lidje ©iinben (tjiefiir glaubte man fiinf 3^"9^i^ anfiiljren gu fonnen)? 3Son meiteren ^unften murbe f eftgeftellt , ba^ bie Stufnaljute iiberaU biefelbe jei unb fjcimlid) unb nur in ©egemnart oon Sriibern ftattfinbe; ebenfo, baJB bie Slapitel unb 3Iufnal;men bei 9kd)t ftattfanben unb auf ^^erle^ung be§ ©eljeimniffes ©trafe ftanb. (Snblic^, bafe im SBiberfprud; mit ben ©tatuten ba§> ©etiibbe fogteid) abgelegt rourbe (o^ne ^robejeit) unb bafe babei brei ©ibfd)n)iire geleiftet raurben: 1. nie au6 bem Orben ju treten „pro arctiori vel laxiori": 2. nie bie 2(rt i^rer Slufnaljme funb^ugeben unb 3. fiir 33ereid)erung be§ Drben^ „per fas et nefas" gu forgen. £e|tere§, loas burd) brei Saienjeugen feftgeftellt fc^ien (roobei bie tempterifdjen ©egenjeugen, obgteid) fie fdmtlii^, ba§ (3egentei( oerfidjcrn, einfad) nic^t geredmet nnirben), fann man eigent= li(^ al§ ba§ eingig Ungiinftige bejeic^nen, ba§ t)ier ,, feftgeftellt" murbe;. roenn man nid)t an6) ba§ SSerbot, bei anbern al§ Drbensprieftern gu beid^ten,. roofiir man oier 3^n9en I)atte, ^ierljer redmen raid. 3lber wer moflte itberfiaupt fid^ auf eine berartige 23eit)eigfiit)rung einlaffen? 3111 ba§, fo mid^tig e§ ift jur Jlennjeid^nung ber @riinbHd;feit ber Unterfudjung, mit ber gerabe l^ier in (Snglanb oerfatjren raurbe, fonnte boc^ faum ben Drben eri)ebli^ belaften. Um fo gro§ere§ @eroid)t luurbe auf bie 3lu§fagen einer Slnjat)! befonberer 3^"9^" G^f^Qt/ ^i^/ eingefiit)rt burd) bie liberfc^rift: „sequentes testes videntur singulares et indu- cuntm- ad praesuraptionem^)" in ber %^at einen ,,abfonberlic^en" Gf)a= ^) „Articuli qui videbantur probati et per inquisitores librati cum de- positionibus quorundam testium", aSilfinS, Gone. Srit. II, 358, — ^) Ibid. p. 358 f> — 462 — rafter tragen. 3(u§er bem 2'empler ^einric^ S^anet aii§ ^rtanb 0, raeld;er Don einem Drben^bruber §ugo uon 9iipuria§, ber von ^^ortofa au§ §u ben Sarajeneti iibergegaiujen fei, ebenfo von einem ^rd^eptor auf bem ''|>iIgerld)Iofie, ber bet ber 3tufnafjme Dieler 'Briiber bie ^^erleugnung (S(;rifti vertangt fiabe, ienfeits be§ 9Jteer§ gefjort, and) in (Sppern uiete ^empler gefannt 'i)ah^n rotU, bie roeber an ha^j Saframent be§ 3((tar§ nod^ an ^m'ox^ (Saframente glanbten, enbtic^ Don einem Xempter roei§, ber ein •e()erne§ ^anpt mit einem Xoppe(ange[id)t befa§, ba^ auf atte ?^ragen 2tnt: iDort geben fonnte, aber abgefefien oon biefem allroiffenben 2)oppeIgefid^t Der= t)dd)tig ift fd)on baburd), ba^ if)m au^er -§ugo uon 9tipuria§ fdmt(id)e Diamen entfaflen finb, treten Ijier 74 nid)t temp(erifd)e B^i'S^^i^/ '"cift Wdno- riten, ror ung auf, beren Stuofage fic^ einf ad) a(§ „2)c5nd)§gefd)rod^" •d)ara!terifieren (d§t. So erjdfilt 23i(()elm be la ?^orbe, isorfteI)er ber ^ird)e 511 Grofton Stoc. ?)orf (9ir. 4) : ^i)m i)ah ein oerftorbener Stugnftiner^ priefter mitgetei(t, baB ber uerftorbene 3:^emp(er ^atrid be 9iippon ge= beiditet i)aii^, er fiabe hti feiner 2(uf)mf)me neben i>er(eugnung unb 33e= jpeiung Gfirifti unb feineS ^rujifireS, bem er bo5u mit au^gejogenen ^ofen i)aht raeinenb ben 9iiiden f)inftreden miiffen, eine 2lrt ^alb fiiffen unb tinbeten miiffen, roorauf er mit cerbunbenen 2(ugen in ben ^rei§ ber Sriiber gefiif)rt unb Don i^nen gefiijat morben fei. Seiber i)at er jebod) biefe 9)tit= teitung erft nad) erfolgter ^Ner^aftung ber S^empler befonunen. 9iobert Don Dteringfiam, ©enior be^ 9}iinoritenorben§, iDei§ au^er ben ^ofen «ine§ mit bem Dtiiden gegen ben 2l(tar fte^enben ^Tempters unb au§er x. ^o'()ann ». ©almatien, non 3{rt£)ona, eingefanbt, ber aber nur giinftige6 beriditet.) ©er t^aU fcid^ti^e (Jrfolg ifl bod) nur, inieber bin engen 3itf*i'ni"eii^'^ng sn)ifd)en ben franji^fifc^en nub englifd)en lem^lern ftarjumadjen unb jugleid) ben ilontraft, bie abfolnte Unt*erein= barfeit ber in beiben Sauberu gen?cnnenen Grgebniffe jum 53eiuuptfcin 3U bringen. — 464 — getrieben orbnete (Sbuarb II. am 26. ^lugiift 1310 auf§ neiie an, ba^ ben 33ifd)ofen unb ^'iQuifitoren geftattet fein fottte, ba§ fird)lid)e ©cfe^ in Stnraenbung gu bringen, imb bies imirbe lyieberfiolt iinter bem 6. nnb 23. D!t., bem 22. 9bo. unb 28. 31pnt 1311, inbem in biefen (e^ten fallen ba§ 3Bort ^^^olter" bircft gebrand;t luirb, unb in atfen ber a^r^eiten Beimengeu iroUe, l^abe er bie .ipanb auf bie Sruj^ gefegt unb beim2Sort@otte6 gefc^woren, errcoHe i^n geftanbig ntai^en, ebe er au^ fetnen .'piinben fomme". Unb baa tt?ar einer ber p a p ft I i c^ e u ^ o m m i f f a r e. ') 2luf beu @ang be^? :Cerfa6ren6 in biefer l^rccinj, c6enfo irie auf bie fiir bie Jempfer oon Since In in Sonbou gefii^rte, llnterfud)ung (mit 20 Jemplern) laffen tcir un6 uicbt n^eiter ein, ba eg fiir baS ©anje uid)t6 n?eitere6 ju Jage fl)rbert, a(S jnaS bie .«pauptunteriud}ung in Sonbou ergeben fiat, mit ber bie beibcn anbern burd)= an§ im (Jinflang oertaufeu. Selaftenbe^ luurbe ron ben 23 Jempferu, bie im 3Jfai 1310 in f)oxt r>er|ort wurben, Icbiglid) nic^ts gewonncn. — -) J;a6 3?efenntniS babei lautete : „Ego frater N. fateor , me esse a d e o d i f f a m a t u m super a r t i - culls haereticae pi-avltatis et aliorum errorum, videl. abnegationis Chrlstl et spultionis super crucem et aliorum contentorum in rescripto aposto- lico, quod me super his purgare non possum" :c. 2BiIfing II, 391. — ^) „Qi^<*d graviter erraverant circa sacramentum poenitentiae" : 2i>ilfin6 II, 390. — *) „S)ie (Scncilicn »iefen fie fobann aBgefcnbert cerfd^icbenen ^lofteru ju, wo fie befiimmte iBufeen leiften foQten, bi§ ber ^t. (£tul^I iiber baS @d}irffal be§ OrbenS ent= fc^ciben ipiirbe. 5)ie§ tear bie (©d^tuBDerfiigung iiber bie lempler in (Snglanb. 3" i^rer llnter^Ituug irurben in fiberater 2Beife 4 pence tag(id) angewiefeu, wal^renb ber 5(J?eifter Don Gnglanb, iffiil^etm be la a}iore, 2 ©jilting er£)ieU, bie nad) fcinem 2;obe an >g)imbert Slaufe, ben ??raseptor rcn Stucergne, fortgereid^t vrurben, ber fo »cn (Sliid fagen fonntc, ba| er in (?ng(anb in |)aft gefommeu unb beirad^t njorben "max. SieS geigt, bag fie nid^t fc^ulbig angefe^en ujurben, unb 28alfing;^am gibt bag 3eugnig ai, baf? fie in ben ^loflern, benen fie jugewiefen icaren, ein frcmmeS unb in jeber >^infid\t rec^tfd)affeneo Seben fii^rten". Sea III, p. 301. 30 — 466 — beffen luagt ^rii^ oou einem „g(e{(f)en 9tefultat in (Snglanb, mo nidjt ge- foltert TOurbe", §u reben! %m i^leiiien§ V. freilid) roar ba§ in alicm Grnfte bie 9)ieinuiig, fc^on roeit e§ fcin SBiUe roar, baf^ bie Grgebniffc ber anberen Sdnber mit benen in granfreii^ gufammenftinimen miif^teii. 2I$ie er e§ augriff, um biefe 9)teiiuing and) moglidift ju ber be§ S^onjifs 311 madjeii, ba§ 5eigeii urn am kfteti bie 0011 ©d)ottmiif(er im 3?atifan aufgefuubencit uub im groeiteti ^eil feine'3 SBer!§ ^) publijierteu ©ycerpte, bie t^oii einer papftUd)er= feits baju befteHteii .^^omiiiiffion au^ ben ^^ro3eBprotofoI(en ber eingelnen Scinber imb fo and) wn (!'ng(anb neranftaltet roiirben. .Qier finb e§ neben ber ^eljanbluug ber pdftlidien 33uUeu a(§ 33eroei§material eiufad) bie brei §ule^t geroonnenen ^eugniffe ber mit ber goiter fiir ifire fpcite ^eibringung beftraften 3^emp(er, bie giifammeu mit bem uon ung mir in roenigen ^roben d)arafteri[ierten a}ibnd)5gefd)rod^ in breiter ^S^eife roiebergcgeben imb cerroertet roerben, rooneben bie 3lu§fagen ber iibrigen '2'empler unb bie gan^e fonftige, mit fo Dieter ^^einlid)feit gefiibrte, Unterfud)ung nid)t roeiter in ^etrad)t fommt, ber ftdrffte ©egcnberoeis gegen bie fo oft be= tjauptete unb felbft Don Sdjottmiifler nod; 311 retten oerfudjte pdpftlid)e Un^ parteilid)feit, Don ber iiberbaupt nad) bem ganjcn i^ert;alten Clemens V. gegeniiber ber Unterfud)ung in ©ngtanb nidjt roeiter bie 9tebe fein fann. 3l()nlid} ift ba§ ©rgebni^S in ^rlonb, roo bie Unterfudjung Don 3Jlitte ^yebrimr 1310 an in ber ^satridsfirc^e ju Dublin burd; Tomini- faner gekitet rourbe, unb in ©djotttanb, roo ber S3ifd)of $li>illjefm Don 2lnbrero fie am 17. 9iod. 1309 in ber Sfbtei gum I). ^Ireuj in ©binbnrg begann, mit 3ii9^*iii^^ctegung berfetben ^ragen roie in ©nglanb. ©dmtlid^c 30 tempter, bie in ^rlanb, an if)rer ©pi^e ber bortige, iibrigen^ bem Don ©nglanb unterftetjenbc, ©rof^prdseptor ^einrid) 3:'anet, ju roieberfjolten- maten, bie peinlid;e Miiijc oerratenb'-), "i^k fid) bie 5^ominifaner Ijier gaben, Dorgenommen rourben, roiefen alle Slnftagen mit ©ntfd)iebenf)eit guriid. S^abei fommen fteine 9(broeid)ungen Don itjren DorfjergeJienben 2lngaben Dor, bie aber otjne roeitere 93ebeutung finb unb nur bie @Iaub= roiirbigfeit be§ ©anjen erfiol^en, inbem fie beroeifen, roie roenig dou 2luS: roenbigtcrnen Derabrebeter ®inge i)ier bie 9iebe fein fann. ^a§ ^odifte, roas Ijier, oon SBilljehn Don ^ilros ^) bei feinem britten ^sertjor, jugegeben roirb, ift, ba^ ber Drben feit langer ^eit in ftarfem ^i^erbadjt ftetje, fo^ TDoI)t roegen feiner pl5|;(idjen @rf)t)ljung a(§ roegen feiner ^reunbfdjaft mit htn ©arajenen, foroie ba^ er Don einem Crbensbruber roei|3, ber im neuen >) ©c^ottm. II, 73—102. — ^) Qbmio wic bie fc(ned}tcre ^n-otofoUicntng, burd) ben ^Jlangel ber cjetiauereu 3)atcn uub nuiudterlci 5ll>iber[^n-udic in bcu 9iamen uub ©atcii, Mer auffalteu uui^. — ^) SilftuS II, 377, — 467 — Compel in Sonbon getotet iDovbeit fci, unb oon einem anbern (beffen 9tameii er uidjt md)x roeifj), ber roegen Sobomitevei iiiS ilranfenf)aii§ in ^illefom gefommen unb bort geftorben fei. 3>on ganj anbrer ©rgtebtgfeit finb aud) i)kv bie 3lii§fagen oon 41 9)linonten, bie mit attem inoglid)cn 9Jton(^Sgcfd)n.idtv '^<^^^ fie ^kv unb bort „gef)ort" unb ,,feft glauben" lootlen, aufioarten: fo, ba§ nn jebem ?^reitag ba§ Jlreuj mit ^iiJBen getreteu loerbe ^) ; baB, raenn ein ^empler im 3]erbad;t fte^e, ben Drben oertaffeu 5u roollen, ein Stein uni fcinen §al§ gef)dngt unb er in§ 9}ieer geftiir^t loerbe; ba§ bie ©age gef)e, ha^ bei jebem Kapitel ^in 93ruber ba§ Seben laffeu utitffe; ba^ ber Drben fc^ulbig fei an bem 3Serluft oon 3(ccon ; ba§ fie gegcnfeitig Sobomiterei trieben unb fid) roiifte ^iiffe gciben u. f. u). 2Bert Ijahm aHe biefe Srjdtjiuiujen nur fo oiel, bafs fie beroeifen, mit toie oiel unnotigen ©ingen bie mii§ige 9ieugier ber 9)ionc^§pfjantafie fc^on jener S^it fid) abgegeben f)at unb raie, loenn man fiir cine tolle unfinnige 3tnflage fonft feinen 33eioeis ju finben oermod^te, man gu ben SJionc^cn feine 3iif^"^Jt nafim unb nidjt umfonft. ^n 33e5ug auf (Sd)ott(anb ift ha§, ^auptfaftum, ba^ l^ier auf= fattenberioeife nur jioei 3:empler in .§aft gebradjt roerben fonnten: um fo bemerfensmerter, aU befannt(id) fid) gerabe an biefen fc^ottifd^cn 3:oeig bie ©age oon ber ^ortpflan3ung be§ 2^emplerorben§ in ber ^reimaurerei angefniipft l)at. Gine berartige, bod) nur burd^ bie Unioiffen^eit unb 5^ritif(ofig!eit eines unf)iftorifd)en 3a()rf)unbert§ mognd)e. Sage fonnte 9iat)rung empfangen au§ ber Grfldrung, bie man friifijeitig fiir jene ge= ringe ^a\)i angegeben J)at: ba^ fid) bie iibrigen Drbengange()origen au§ ©d)reden oermummt unb fo ber 33erfo[gung gu ent5ief)en geiouJBt ^aben. 3Iber offenbar loar neben ber -l^enoorrenf)eit ber ^tage, hk na^ ben tang= jdf)rigen 5^dmpfen gegen bie 3]ergeioaltigung§oerfud^e (Sbuarbs I. oon @ng= lanb na^ beffen %oh (1307) if)ren ©ipfelpunft erreic^te, h[§, e§ bem uationaten 9ietter ®aoib 33ruce gefang, fid) allgemein Slnerfennung unb ben ©(gotten hk nationale Unabbdngigfeit loieber ju erringen, hk ^au])U urfad)e, baB ber Drben tf)atfdd)nc^ in biefem Sanbe, hzi beffen unfertigen 3>erf)d(tniffen, nur fefir fpdrlid) oertrcten loar. 2^amit ftimmt, ba^ er bann oottenbs in ben iibrigen norbif d)en Jteic^en, Sdnemarf, 9iorioegen unb ©diroeben, loo bie S>erf)d(tniffe di)ntid^ (agen, iiber^aupt feine 3)?it= glieber l^atte. 33on jenen gioei 3eugntffen, oon benen ba§ bebcutenbere ba§ be§ ^rdjeptors be§ 5templerl^aufes ju 33(ancrobo!s, SBalter oon ©lifton, raar, ') Giue fdnuad^ere SdiattieruniT baocn ill, bap bie 'Jemplev, irenn ber 8etb 6r)nfti in bie J^i^fie ge&?teu werbe, bie Stiujeu niebevfdifcigeii ii. ber;]I. — 468 — ift uoit 9Bert ni^t fo fefjr bie ©rtduterunc^ ber 3>ofIina(^t be§ @rof3mei)lers in 33e§u(j auf bie 2(6fohition, ba^ berfelbe aUerbings nac^ fetnen ^^riDi= legien fol^e befil^e, mir bafa fie fid) uid)t auf STotfdjIag unb 'i^erc3reifu^g an ^rieftern erftrecfe ; nod; lyeiiiger biejenige iiber bie §eim{id)feiteit im Orben, bQ§ fotdje luol;! 58erbad)t, aber ebeii grimblofen, erregt l)aben, al§ itjre (Srfiarung iiber ben 3iifo''ii"^'ii^)i^i^9/ ii^ '^fi" ^^^ fd)ottifd)e ^wziq mit (Sngfnnb nnb baburd) mit beni Oiefamtorben ftanb. ?^iir biefe innige Slser^ binbung ber S^empler be§ ^nfelreidjS mit bent fraiigofifd^en §aupt5roeig fprid^t insbefonbere bie 3lugfage be§ jiueiten B^i'S^i^/ '-^Bit^ielms uon 9Jiibb; leton, boB innertjolb 7 3(^f)fen ber i^ifitator ^ngo uon "iperaub jiueimat nad) ©nglanb unb ©djottlanb gefommen fei, nm feiner 2tufgabe nai^ju; fommen. ^aB and) f)ier bie 2Belt= unb 5^(oftergeift(id)feit, insbefonbere ^ominifaiier nnb ^ranjisfancr (im ganjen 41) gefdjciftig maren, aUertei itngiinftige ;l^o(fsgefd)iudtje liber ben Drben (iiber feine Ungeiftlid)feit, uii: gered;ten (Srroerb, Sl^erbot ber 33eid)te an^er bem Drben, ©c^ulb am SCertuft beg {> Sanbec unb nod) bnnnncre Singe) gufammengutragen, of)ne bod) etnias 9ted)te§ ju roiffen, fann bo(^ nur biefe Slreife felbft, ni(^t aber ben Crben belaften. ©ein ©d)idfat entfprad) I)ier bem in (gngianb. Sent 9iefu(tat ber britifd)en ^nfein nod) am ndd)ften, b. f). bem (Srfolg roenigftens eines ©dieineS non 33en)eid, fommt ba§ ®rgebni§ in ® e u t f d) I a n b : freilid) ift biefeS urn eine ©diattiernng noc^ fd)mdd)er, in= fofern auc^ non jenem ©d)eine l^ier p(^ften§ partieniueife eine ©pur fid) finben Idfjt. 3Bie in ^totien, fo tritt auc^ in Seutfd^tanb ber SJknget einer ein[)eitnd)en poIitifd)en ©emalt in ber 5i>erfd)iebenl)eit ber S^empler^ bet)anblung nnb fo be§ fc^Uef3n(^en (Srfoigs ju S^^age, nur bafj e§ l^ier an unmittelbar gegen ben Drben intereffierten potitifd)en (Beroalten gebrid^t nnb bat)er and) bie bem Drben ungiinftige ^artei be§ (Sanjen ba§ ent^ fprec^enbe ^^arattelbilb in ^talien bod) nur in fd)roa^em 9^ef(ere mieber- giebt. ^m Unterfd)ieb uon anbern Sdnbern finb bie eigentlidb politifi^en ©eroalten fo gut raie unbeteiligt nnb treten nur bie fird)lid)en 3)idd)te, t)ier freilid) mefir aU anbersiuo jugleid) potitifdie, auf ben ^^Man, urn je nad) it)ren ©i)mpatl)ien ober 9tntipatf)ien ober je nad) if)rem, per= fonIid)en S'ltereffen mel^r ober raeniger gugdnglic^en, (E^arafter ben 3]er(auf ber Bad)^ gu beftimmen. '^aim finb luir jeboc^ iiber ba§ &an^t fei)r xmoollfommen unterrid)tet, luaS bod) fein ©djabe ift, infofern ber ^'empler^ orben l^ier uerl)dltni§md§ig luenig — in bem ganjen gro§en ©ebiet, fouiel mir au§ bem uor()anbenen 9Jcateriat f($(ie§en fonnen, f)0(^ften§ burd) ein paar ^unbert GHieber — uertreten geiuefen ju fein fd)eint. Sie Urfad)e bauon liegt offenbar barin, ba^ ii)m ^ier nid)t bIo§ ber ^oi)anniterorben von alters i)er iibertegene Eonfurrenj mad)te, fonbern, luaS uon biefem — 469 — fid) nidjt angejogeii fit^lte, feit iiber eiiiem Saljrfjuubert in bem Seutfrf); orben, ber fid) \a feiner inneren ^>erfaffiin(j nad), sumal in ntilitdrifd)= l)icrQrd^ifd)cr .§infid)t, iiberunegenb ua^ bem "S^emplerorben gebilbct l)atte^), cinen mijcv (iegenben (anb§mdnnifd)en 9lu§brud fanb. SBa§ mv anfi'en, fd)tie§t fid) mie in Dberitatien au jwei bie entgecjengcfe^te ^^olitif, bie ©eroalt uiib bie a)ti(be, oertretenbe ^rdlaten an, 9)lain3 cinerfeits, SJZagbeburg anbrerfeits. 'l^urfarb oon Sd)rQpe(au, ©rjbifi^of oon SJiagbeburg, -Dertritt bie erftere, bie geraattt^dtitje ^olitif gegeniiber bem ^einplerorben. dla6) ben 6()roniften „ein treulofer, unt3ered)ter 9}tann" tiejs er fid) am pdpftlidien .^^ofe, ben er im ^riil)jaf)r 1 308 jur Grlangnng be§ ^^alliums befnd)t l)atte, um fo Ieid)ter fiir bie fran5ofifd)=pcipftUd)e %xt ber ^empler= bef)anbliing geroinnen, at§ er, luie er§d{)[t mirb, tdngft feinbfelig gegen fie gefinnt mar. ernid)tung be§ STempierorbenS jufantntengctrcten fei, ben man anf ©runb t)on nnbeioiefenen 33oriinirfen entfet^Iid)er unb me()r alCi ^eibnifdier Sd)anbtl)aten uerbamme, feierlid) Slppeflation einlegte an ben fiinftigen ^^apft unb beffen gan§e @eiftlid)feit ; ntit bem 3ufa^, baf3 ber a[hndd)tige &ott felber fiir bie ltnfd)ulb berer, bie an onbern Drten trolj i^rer ^serfidierungen oon ber ©runblofigfeit ber 2ln= !lagen ben ?^Iammentob eriitten I)dtten, eingetreten fei, inbem bie nieif5en SKdntel mit bem roten ilreuj yon ber ©emalt ber ^^^(annnen unucrfel)rt gefunben morben feien ^). Siefes 3(uftreten t)erfe()lte feinen ^-inbrud nid)t. 2)er ©rjbifd^of, um @efdf)rlic^ere§ ju uer()iiten, nal)m ben ^^roteft an unb erroiberte, fie fbnnten ru()ig fein, ba er bei bem ^apft fiir bie ge()orige 35el)anblung ©orge treffen merbe. Unb fo fefirten fie ju il)ren 23e= ') 3" ^ei" -Ipauptfac^e nad) ^ai^emann imb £ea; augfut)rlid}er ift, a(6 .fonfiftoria(= rat ber ^rottinj ©ad^fen, 3BiIcfe, o^ne fad)Ud^ toict SBeitereS unb 3itoer(affige6 ju bieten. — -) Slnbeve laffeu i[}n mtr ben 53rubec be5 £omtur8 ^vriebrid) oon (5atm:@rumbai^ imb felbcr ©tift^^l^err in Wtaini fein. — ^) 3" iebem %a\i ein intereffante^ 3"iA"'^ toon bem in bcv 'Irabition [id) fort^jftanjenben ©Inubcn be6 iioiU an bie Unfd^ulb bet templerifc^en Opfer. ©ap man in jencr „trot3igcn .^altuniy bev 3;empler in Tlaini aueter 0011 SJiainj, ber freiUd) feinem ©efdjled^t felbft mannigfad; yerpflid^tet mar, uerbanfte. 9tud) ()ier enbete ba§ iser^i3r (oon 17 3^"9^'^/ barunter 3 ^empler) mit -^-reifpredjung be§ Crbend. SSaS in i^^otn, beffen ©rsbifdjof i^einrid; famt feinen Koflecjeii oon 'Utainj, Sprier unb 3)iagbe6ur(3, ben Sifdjofen oon Strapurg unb ^lonftanj unb bem 2lbt uon (Srubace a(§ 2lbgefanbten bes ^^^apftes mit ©rlebigung biefer 2lufgabe betraut morben mar, IjerauS; gefommen ift, raiffen mir nid;t. i^ermutlid) nid)t6. 3)arauf beutet memg= fteno bie fpdtere llbermeifung ber Sadjc aud) in biefer ^^rooinj, roie in Diainj unb 3:'rier, an Surfarb oon 'Diagbeburg burd) .^[emen§ V, ^in, ofjiie ba^ mir un§ benfen fonnen, ba^ bamit etum^ erreid)t morben mdre. ©omit mirb man ha^ iibertoiegenbe ©rgebnis in ®eutfdj(anb faum anber§ a(§ ein %ia§fo fiir bie Odiflage, nur fdjroad; uerfjiillt burd) einen Sd)ein uon teiliueifem ©rfo[g, be^eii^nen fi3nnen. ©nblid) feljlt eg auc^ nii^t on :5dnbern, in benen ber ^^rogefe a-ud^ nid)t einmat ben jur (Sriebigung be§ ^^rojeffes ertialten fotlteu, juriirfgeaiiefen unb ftatt beffen an .Siemens V. einen ntdnntidjen 9tppett eingelegt fiatte mit Slufjdljlung ber uielen ^serbienfte be§ Drben§ unb befonberer ^iniueifnng auf bie uielen DrbenSgenoffen, bie unter ben erfa(jren auf bie bi§I)erige 2Seife (ebiglid) „fd)roeren ^^erbad)!" crgeben haW. 3i'crft iinirbe and) je^t biefer graufame 33efe()( nidjt befolgt. 3iod) im 9}Zai lie§en bie 2empler burd) ben J^onig ben (Srjbifd)of oon Tarragona um S3efd)Ieunigung ber (Sntfdjeibung auf bem beoorftefjenben ^on§il bitten, aber nod) raar man nidjt fo toeit, unb fo orbnete ber Mniq im 3luguft abermalo an, fie in Ketten unb nod> l^drtere .§aft 5U (egen. Dffenbar ging ben pdpftlidjen Sertretern bei bem ^erannalien bes Slonjils oon $8ienne unb ber UnjuldngHdjfeit be§ big= f)erigen 33erfat;ren§ gu bem geforberten ^etoeie aUmdtjIid) bie ©ebiilb aui. ©nblid), nod^ in letter (Stnnbe, gab ber Jlonig bem 2(nbrdngen bes ^apfte§ nad): am 29. (S(f)retbeu uoni 3. ^65. orbnet bie 93ereitung oon ^(rjneieu an fiir biejenigen ^empler, roelc^e biefelbeu notig l)dttcn infolge t)on 5lranf()cit ober 'goiter. GiibHd), iin Tlixx] 1312, -Dertangte ber Gr^bifdjof uon Xarra= Qona, bats fie vox fein ^roDin5ia(fon3i( gebradit luerben, bas bamals in 3(uGfi(^t ftanb, iinb ber Konig ftimmte ju, aber e^ gefdjaf) nid)t§, tjer^ nuit(id) lueit ba§ .^on^if yon Ssienne nod) tagtc; ober nad)beni bie 3(ut- Ijebung bee Crbene burd) il(emen§ V. profiamiert unb ba§ 3d}idia( ber cinjelnen ^erfonen ben Vofalfon^ilien jugeroiefen roorben mar, nnirbe am 18. Dft. 1312 eines in ^Tarragona gebalten, bac bie fo lange fdjinebenbe ?5^rQge entfd^ieb. 9lod) ftrengem ^i>erbor ber Crben§angef)origen unirbc cm 4. dlov. ber Urteitsfprnd^ oerlefen, lautenb auf gctngHd^e ^rei= fpred)ung; fie iinirben fiir ^unoerbadjtig" erfldrt unb nienmnb foffte ik biffamieren biirfen. 3>a bie 3(uf()ebung bc§ OrbenS eine Dofljogcne "I'^atfad)e max, fo mar man in einiger iNertegenfjcit, ma% mit iljnen mad)^n'< eifungcn JllemenS V. nom ^JJictr^ 1311, bod> mit ber goiter fiir ©eftdnbniffe §11 forgen, ©cl^orfam fanDen, benn, luie Sea bemerft'-), fo war 3of)«nn vou 33urgunb, ©afriftan von -Diajorca^ gum ;^0uiuifitor gecjen bie 2'empler fiir 3tragonien, 9)iajorca unb Stauarra ernannt morben, unb bie namlid)e SlJetbobe inuf5 in nllcn biefen brei 5lonigreidjen, von bcnen luir itber 9cayarra^) fonft nid)to luciteres iniffen, befolgt iDorbcn fein. liber bie Xempfer in 9?ouffiC[on entfpaiui fid) bann nadj bem i^onjii von 33ienne nod) ein feftfamer ©treit jioifcben ben (Bv'y bifd)ofen oon Skrbonne unb S^arragona, inbem biefer, a(S pdpftlid) be= fteHter filter be§ S:'enip(ereigentuniS in 2lragonien, 3.1iaiorca unb 9tauarra aud) eine ^urisbiftion iiber SioufnUon ju l)aben glaubte, gemdfe beren er am 15. Cft. 1513 ^kpmunb be ©uarbia unb feine ©enoffen fiir abfo(= riert unb unfc^ulbig erfldrte unb unter @en)df)rung won au§fommlid)eu ^enfionen fie in 50ia§ ^ieu lueiter leben lie^: n)df)renb nod) im September 1315 ber ©r^bifdiof 33ernarb uon 9tarbonne ben ■)(ad)fo(ger bes oerftorbeneu 33ifd)of§ ^iapmunb con GIne, 3l^il{)elm, aniuies, ju bcni uon i()m tm berufenen -^^roDin5iaIfon3il aik in feiner 2)ii3cefe infjaftierten tempter famt ben betreffenben 33erf)brbofumenten ^u bringen bel)uf6 'i>erfiigung iiber if)re ^>erfonen, 5)aG ©nbe loar, ha^, ha ivijnig Sand)o, ^ayi"^^ I. (t 1311) ^ol)n nnh ■)iad)foiger, fid) in§ 9Jtittel legte, meil i^lemens V. bie Xempler i(;m aufgelaben ijaht unb er of)ne pdpftlid)e 2{nn)eifung fie nic^t au§fo(gen fonne, in jebem ^all fie aber feiner ^n^'i^biftion unter= ftiinben, 5U beren Sd^u^ er an ben fiinftigen ^^apft unb fein i^onjit appellierte, bie ^Xempter ungeftort blieben. ©ine 3luffteIIung ber 1319 be= §a{)Iten ^^enfionen jeigt, bafe oon ben 25 "^emplern in 9}(a§ ^ieu 10 ge- ftorben roaren; bie iibrigen bejogen, nebft einem nod) binjugefommenen 33ruber, ^^enfionen im ©efamtbetrage oon 950 Sior idf)r(id). 3(uf ber ^nfel -Oiaforca raaren nod) 9, bie jufanunen 362 Siur. 10 ©ou§ hz- ^) ©. obeit p. 384 n. — -) Sea III, 315. 'ricrfclbc i]! fiir ben folgenbcii ©treit, ben er nad) 3ltlart unb ijaiffette II, 153 bertdjtct, @e»a^r6mann, — ^/ ®a $t)iUpp be^ ®d)i5nen ©o^n, Subicig ber Sicfe, ^icr im ^a^x 1307 bie (Srbfd^aft be$ S^roneS angetreten ^atte, fo irirb ^ier bie franjofifdie 2trt ber SSeJ^anblunj o^ne ireitere 33eweife »orau6gefet3t irerben biirfcn. ©en genauercn S'^acftteeis biirfte piedeicfit eine nod^ aueifte^enbe Untcrfui^uncj ber 2lrd)it»e con 5]3ampeIona ergebcn. OF THE - 478 — ^ogen. 1329 bejogcn nod; 9 S'empter ^eufioneii, angeroiefeu auf bie 1prd5eptoret 9}ia§ '^ku, obgleid) mcle t)on if)neu in if)re ^dufct ^uxM- gefeljrt warm, ha fie feineStucgS auf i&reii ^iefibenjpla^ befdjrdnft er= fdjeineii. 3iai)iminb be ©imrbias 9fame ift bereitd Derfdjiimnben. 1350 ift mir nod) ein einjiger Uberlebenber oorftanbeii, ber dlitUx 33erengcr t)e5 doV). 3U;nlid), nur baf5 uon einem 2Biberftanb ber STempter nid)t bie 9iebe ift, mar ber 3SerIanf in 6 a ft i li e n. 2Bte ^anemann -) unb (Sc^ottmitller ^) beridjten, iinirben bie 'Srempler Ijier bnrd) einen, genid^ '>pl)ilipp§ be^ Sd)onen 3lnfforbcrung eriaffenen, ^serl)Qft§befei)( $verbinanb§ IV. iibcr^ rafd)t, nid(;venb Sea*), wo^l irrtiimlidj, nteint, bajg bie ^erbaftung erft auf bie ^ulle ,Fas. mic/ worn J2. 3tug. 1308 f)in erfolgt fei. ^^hod) bai^ten meber ber ^^apft nod) ber ^onig nod) einer ber beteiligten ^^rd; laten nod) bie tempter felbft baran, bafj ber Orben Ijier uernuige feiner inroenbigen 93erfc^icbenl)eit oon bem i^auptftamni eine anbere $8ef)anbhtng &eanfprud)en fonne, fonbern lebiglid) i^ren uielfadjen 25erbienften um 5lsolf unb dkid) im *Rampf gegen bie feit bem fe^ten Sa^j^ijunbert ln§ auf ©ranaba befdirdnftcn 9Jiauren ift e§ jujufi^reiben , ba^ bie SSerfoIgung t)on feiten ber in ©enteinfdiaft mit bem Xiominifanerinquifitor Gpmerid) be 5taDa§ unb ben Stbten gioeier frangofifc^en illofter burd) pdpft(id)en Qxla^ com 31. ^nii 1308^) mit ber ©ac^e betrauten ^^'rdlaten, bes ©rjbifd)of§ ©onsalo von S^otebo unb ber 33ifd)ofe ©eralbo oon Valencia iinb ^uau uon Siffabon, (a^m genug betrieben luurbe. (Srft am 15. 3Ipri( 1310 nnirbe ber CS)ro{3prd5eptor oon Gaftilien 9tobrigo Sbafiej unb feine ©enoffen jum ©rfd)cinen nor it)nen be^uf^ SlNeranttuortung iiber bie er= l^obenen 2tnf(agen nad) SJiebina bel (Sampo auf 27. 2Ipril citiert. ©o erfc^ienen an bem gcnannten ^i^age ber ©rofeprdjeptor unb 30 feiner 9iitter, um ofpie 3(u§nal)me bie llnfd)ulb be^j DrbenS ju beteuern, luobei fie nid)t nur in peinlid; genauer 3Seife bie bi§ in bie ffeinfte ilkinigfeit ben ©tatnten ent)pred)enbe 2lufnabme fd)ilberten, fonbern ber ©rofsprdjeptor 3bane3 and) nad)briidlid) a(e feine Uberjeugung erfldrte, ba§ „in feiner einjigcn ber Drbengprouin5en irgenb ein ^empler hk Stidjtigfeit ber ^(nfc^ulbigungen l)ahc j^ugeben fi3nnen, menn er nid)t burdj bie ^^olter baju 1) S^ev 5. 3fus]e yoit Gfne [. p. 384 2tnm. 1 unb 5. — 2) ,^■^,u^em., p. 323, in bcv J>iupt)ad)e nad) (Jampcmanc^. — ^) ©ctottm. I, 449. — *) £ca III, 316. 21(6 feine QncUen nenut er glorente, 5Jiartana, I'lquirre, £a 5'"f«te "uti 3tal)nouavb (p. 264 if.). 2cl3terer gibt atS granjofe eine 2Inorbnitng, bie [id^ nuv burd^ siemlidie UnfenntniS in gecgrap^ifdier |5in[id)t txWixt. Ubcr bie nod) ttiel grob'erc ^oufuficu feiner 2aubi3maun« Sauccat in biefem Stiid f. oben Cfintcitnug p. 8. — *) Reg-. €lcra. y. a. IK, p. 288 nub 298. — 479 — rermodjt fei" '). !Diefe§ 3^ii9"i^ f'^"^ fci»^ 33eftdtiguiig burd; eine 5Hei^e iud)tteinplerifd)er S^i'G^"/ barunter brei ^riefter, beren einer oerfid^ert, er ^ahz oieleii ooii ben (Sarajenen oerraunbeten imb unmittelbar barauf rcrftordciicii ^cmplern bie 93eid)te abgeiiommeii , bie immer einen gut fatt)oUfd;eii ©laubeii oervaten l}aht^). (Sin gteidjes ©rgebnis fjatte bie burd^ ben 33ifd;of von Siffabon, beffen S)ioce[e jum ©prengel tjon ©an Sago bi Gonipoftella gefiorte, in 9)iebina (Eeti niit Dier nid)ttemp(erifd^en iinb in Crenfe niit 36 St^^G^"/ barunter 28 ^^emplern, angeftellte a^or- unterfud)nng ^). ^a ber 6T5bif<$of uon ^ofebo mdf;renb biefer Unterfudiung ober !ur5 barauf ftarb, fo ging bie 3Soiftanbtfc^aft ber pdpftlidien Unter[u(!^ung§= fonuniffion an ben ndd)ftd(teften 5lird)enf iirften , ben ©rjbifdjof 9fobrigo von Ban ^ago bi (Eompoftella iiber, ber, ein in ber ganjen ^ird^e ^o6) angefefjener 9)(ann, im Cftober 1310 bie ^^rd(aten Don Gaftilien, Seon unb "il^ortugal nad) ©alamanca ju einem ^^rouingialfonsil bef)ufg %dU lung be§ enbgiiltigen Urteils berief. Siefes lautete baf;in, ba^ bie fpas nif(^e 3""9^ "^^^ Drbens Ijier Don jebem 3?erbad)t rein er!Idrt unb besfjalb, jebod; mit 9>orbef)aIt ber pdpftUdjen Gntfd^eibung, Don ber 3(nf[age f re igef pro d;en luurbe. 3tud) 5ur ©eiud^rung ber Dou beni @ro§prd5eptor oon ^bafiej auggej'prod^enen 33itte, bem Drben feine ©liter juriidjugeben, bie ^erfonen ber ^empler gegen SBeleibigungen gu fd)ii^en, ba niefjrere tempter bereits com 3SoIfe a(§ Re^er erfdjtagen TOorben feien — biefes madjte alfo feine§roeg§ bie feine llnterfdjeibung pifdjen fran§bfifd)en unb fpanifc^en ^eniplern mit — unb fie in bie ©emeinfdjaft ber 5lird)e roieber auf3une{)men, jeigte fid) ba§ .tonsil ge= neigt, nur ba§ e§ bie S^itdgabe ber Drbensgiiter ber Gntfdjeibung be§ ^apftes iiberlie^. 33ei biefeni fonnte, mk in dfjnlidjen ^^dllen, eine ber^ ortige 33ereinbarung nur ba§ Ijoc^fte 9}H§fa(Ien erregen, of)ne ba§ aber feiner 2inorbnung uom 3)tdr5 be§ fotgenben 3af)re§, bie an^ an bie ^iinige con ©aftilien unb Portugal erging, uian mijge boc^ nid;t t^oric^ter= toeife ba§ 9Jtittel ber goiter uerfdumen, nad^gefonnnen roorben radre. 2Bie gro^e 2l(^tung bie 9lngef)origen be§ Drben§ aud; nad)f)er roegen if)re§ inufter^aften Seben§iDanbe(§ genoffen, gel;t au§ ber Sliitteihmg won Sea l^eroor, baB oiele fi(^ in bie Serge guriidjogen unb ak ©infiebter t^r 2tiKn befd)[offen, beren Seidjen nad) ifirem 2^ob, juni Bt^UG^i^ "^er ^eilig* feit i^reS 9)?drti;rertum§, uuoerle^t blieben. ') ^ad) er burd^ ben 33en)ei§ feiner Un= f(^u(b, ber f)ier in uoUeni 9}kBe erbradjt morben ift, geiDonnen ^atte. Sleibt nod) iibrig tin '^rojef?, ber, fomeit er nn§ nrfunblid; »or= liegt, n)omogt{(^ nod^ gldnjenber al§ ber anf ber fpanifdjen .'oalbinfet fiir bie Unfdjulb be§ DrbenS pidbiert, ber anf (Si; pern, liefer barf nidit nac^ beni dufsern Unifang be§ ©ebiets, uni ba6 e§ fic^ f)ier fjanbeit, tariert werben : benn einen fo geringen ^ruc^teit oon ber fat^olifc^en Gijriftenfieit biefes Snfelfi)nigrei(^ bilbete unb fo gering eg baftefjt and; nnr im 33er= I)d(tni§ gu ben Sdnbern, bie luir bisfjer buri^roanbert fjaben, ein fo be= beutenbes ©eroidjt fommt ber ^iefigen 5^emp(erfd;aft innerfjalb be§ @e= fmntorbenS gu. Siibete bod) bag ci)prif($e ^onigreid) in banmliger 3eit nid)t blo^ ben leljten bebeutenberen 9ieft ber 5lreu5fa()rerftaaten im 9}iorgen= lanb iiberfiaupt, fonbern ftellte am bemfelben ©runbe bie nac^ ber ^ata- ftropf)e Don Stccon l^ier^er gef(iid)tete S^emplerfdjaft nod) eigentlic^ allein ben niorgen(dnbifd)en unb bamit ben urfpriing(i(^en unb ed)teften Drben§= gioeig bar. ,§ier, nid)t in granfreid), roar 'oa§> ^auptquartier be6 DrbenS, ^ier ber Sife be§ in ber ki^tm ^eriobe ber Drben§entroid(ung gu immer gro^erer Sebeutung geiangten CrbenSfonoentS, roofiir, roie Sd)ottmiiIIer in feiner 33efpred)ung biefeS ^^rojeffes anf ©runb feiner urfunblid)en ^erausgabe beg „ Processus Cypricus"-), eines ber ©lani- punfte feiner gangen 2(rbeit, gejeigt f)at, fd)on bie 3itftii"i"enfe^ung ber f)iefigen Drbengritterfd)aft an§i fdmtlid)en ^roningen ober ,,3^"9e"" '^^S Drbeng einen fdjlagenben ^eteg bietet'^). 2tufeerbeni finb bie f)ier anf= >) 3m it)cfentad)cn md) 8ea III, p. 332 f. — ^) 2SevtcclI t*cr atlem fc^oit njieber luegen ber burd)au6 cinfeittgen unb o6erfIa(^Hc{)en (Sj-jcrptc, bie '^^ru^ baoon in feiner „ituUurgefc^id^te ber ^reit35iige" gcgeben i)atte. — 3) 28ir fijnnen un6 nic^t tier= fagcn, tt)enigf!en3 anmcrhingen?eife biefe ,g)aupterge6nif[e (befproc^en teiticeife f(^on im 2. ^apitel beS I. IciliS) nod) einmal ^ier ivicberjugefcen. S^cinad) luaren ticrtrcten unter ciner ©cfamtjal^t con 76 3^119^": grancien mit 15, Surgunb mit ebcnfociet (15), ^^rooence;3tu»ergne mit 8, ©uienne mit 1, (*ng(anb mit 4, ^Drtuga(=j?aftinen mit 5 (er)lercS mit 3, te^tereS mit 2), Stragout^atalonien mit 7, bie Somfearbci mit 3, 2tpu= lien mit 5, OBerbeiitfc^Ianb mit 1 (bcm Dtitter SBalbuin be „3!Jiorai:»ilier" [= Tluxv njeiter?] in @ubebi(r)c [= ©utenberg im SrciSgau] »or 6 ,3^^ren burd) .^einrid^ ben attemannen [ogl. Wid^. I, 66 unb 110] rejipiert), 5«ieberbeutf^tanb mit 1 (3tittcr „(5benabbu8 be 2lffebro[o" = (Sberl^arb oon 2(f[eburg?), Itngcirn mit 1, SJJorea mit 5, 81 — 482 — tretenben ^iu^m bencu im fransofifdjen ^rose^ fd}on baburd) iiberlegen, bafe mir ()ier nidjt, mie bort 511111 gro^teu S^^eile, bem eigent(t(^eu Drben tanm angeljorenbe iinb fo luit feinem 2Be[en unb collenbs feinen (Statiiten uielfad) Ijodjft notbiirftig befaunte niebere 3?ern)altung§elemente, Sauern, ^dd)ter, '^ie^= iiiib ©d)roeinel)irtcn, 33dc!er, ©diufter unb 3i»"i^^i^^^"t^/ fonbern tauter mititarifdje ©teinentc, furj ben i^ern be^ DrbenS, vox un§ l^aben, luie benn uiiter ben 76 SSertjorten nidjt meniger al§ 47 9iitter, 3 Eterifer unb nur 26 ©eroienten fid) befinben, unb au(^ te^tere offenbar TOaffenfdtjige ©teinente^). &a\VQ befonbers aber fcittt in§ ©eioidjt fiir bie ©ejamtiuertung biefes ct)prifd;en Uuterfud;ungsrefuttat§ ber Umftanb, bafe bie S^empter infotge il^rer t)ier bebeutenben 9}lad)tftetlung — bie in jenem aiioment freitic^ infotge ber betrnd)ttid;en 33egteitung, bie SJiotai) auf feiner 9leife nad) ^^rantreic^ mit fid; fiitjrte, jiemtid) gefc^rodd)t max — in bie potitiid)en i^dnbel ber ^nfet oietfad) yerroidett unb fo auc^ mit niandjen ber bortigen ©ewatttjaber nic^t luenig cerfeinbet raaren, wie fie benn gteid) gu bem ^aiife Sufignan, ba§ fjier feit 1192 tjerrfdjt, ineift in gefpannten 33e3iet)ungen tebten. dlnn war freitid; ber bermatige 3tegent 2tmatri(^ t)on ^prus raefenttid) bur(^ bie ^itfe ber 2:;empfer in feine je^ige SJki^tfteCtung gefommen imb fdjutbete it)nen fo nietfac^ San!, ^nbes fd^eint er fid) nic^t att^u Diet t)ieran ge!el)rt gu t)aben: fei e§, baB er, dt)ntid) ^^itipp oon ^ran!reic^, ubert)aupt nid)t ju jener 9)tenfd)enftaffe gef)orte, beren ftarfe ©eite bie SIrmeiuen mit 1, Gi}pern mit 4. Sdif^cvbem werbienen §evtoor^e6itng bie tterfc^iebeneu (S^argen beS Orben^, fonjeit [ie \\ei Suftron, won 118 ber^aftcten S:emplern rebet, fteltt ©djottin. I, 481 loenigftenS anmerhtngSireife bie i)ermutung auf, e^ fonnten inelleid^t aud) nur bie tcaffenfa^igen 'Sriiber ju ben 23er^oren jugetaffeu unb bie i»irf= lid^ „bienenben" bawon auSgefd^loffen icorben fein. 9iid)t unmoglic^, luenn aud) ni^t -gerabe waf)rfd)einlid), ba fraglid) ift, ob lelstere £(affe, bie jur 23ebiemmg biente, fiier, am .^aul^tquartier, iibev[;aupt ttoUig in ben Orben aufgcnommen nuh nid^t lieber nur fctbnn'ife gemietet unirbe. ©0 irar e§ iwcnigften^ in ^aKiftina gcl^alten irorben. — 483 — ^Qufbarfeit ift — ben ©inbruc! eitie^ fonberlic^en (SfiarafterS maiS)t er gerabe nid)t — ; fei eg, bag er glaubte, beni ausgefprod^euen pdpftli(^en 3Bitten gegenilber fid; bei bcr Sdjtmerigfett feiner 58erf)attniffe in einer ^roangstage 5U Befinben : genug, aU bie pctpftlidic 33uIIe anfam, unb jmar erft im )Siai 1308 ^), lieB er fic^ nict)t fdumig finben in ber ^ollftredung berfelben. ^odj f)attt e^ bamit imttier(;in feine ^a!en, ba bie S^empler, geiDornt bitrd) hk 58orgdnge in ^^ranfrcid), juerft inie in 2(ragonien gur S^erteibigung ifjrer ©tellnng, unb jmar auf ifirer §aupt(nirg in Simiffo, 3)Jiene mad;ten unb feine 3Iufforberung, i()nt ^^ferbe unb SSaffen ju iiber- geben, felbft aber in 9cicofia ini ergbifdjoftid^en '^^alaft in e^renootler SBeife Duartier ju nebmen, mit ^l^orunirfen, in benen fie an bie il;m geteifteten ^reunbfdjaftsbienfte erinnerten, erraiberten. 2tuf hk unifaffenben ^ox- !ef)rungen aber, bie ber Sieidj^oenoefer traf, urn ben pcipftlid^en 2(norb; nungen ^olge ju geben, fafjen fie fd;iieBlid) boc^ ein, baf3 ik ben fiir§eren jiefien iniirben, roaren and) offenbar in ifirer ^foHerung oon ben geiuofjnten Drbensoberen ber Sad^tage nid^t red^t gen)ad)fen. ^urj, ber Drben§= niarfc^att Cfiliers begab iid) am 27. 9)iai mit bem 9titterprd5eptor, bem 5turcopoIier, (Bdja^meifter, S^rapier unb ca. jefin ber angefefjenften 33riiber an ba§ foniglidje .^toftager in Diicofia, urn )ierfiigung ju fteflen: l)kx rourben fie alebalb aU ©efangene be^anbeit, raobei e^ o^ne eine 2lrt ^errdterei nidjt abgegangen 5U fein fd^eint. (Sie luurben, nadjbem ifjnen 2lmalrid) fdnitUdie 2Baffen unb ^^ferbe f)atte raegnel^men unb ein 58er= §eic^ni§ ifirer ©liter, wobei fet)r t)iel Rriegsgerdt, aber merfmiirbig luenig ©elb Dorgef unben iinirbe "-), f)atte aufne^men laffen, in gefonberte G)efdng= niffe gefel^t, bod; anftdnbigerraeife unb nid)t aU ^dretifer befianbeit, §. SS. ni(^t ber Saframente beraubt. 3oiucit roar alfo Stmatrid; boc^ feiner SSerpflid^tung gegen fie eingeben!^). ^m 3Ipri[ 1310 traf bann and; I)icr eine pdpftlic^e Spegialfommiffion, beftel^enb au^j bem 21bt non 2l(et^) unb bem Grjpriefter ^ommafo uon dikti, ein, um ba§ 3}erI)or gegen bk einjelnen 2:^empler unb ben Drben ^) 2lf« @ruub bafiir niad^t "i-nit? in ber „(Jntlctcfe(uncj" cjegeniiBer Sd^cttmiittcr, ber an biei'e SSerfpatung nic^t rec^t glauben fann, ico^l riditig geltenb, ba^ im SlHnter iiberl^aupt bie ©d^iffa^rt ru^te. — ^) SieS fonnte atterbing^ bie Grsafilung wn ber SOtitnafime be^ OrbenSfc^ageiS bur(^ DJtorati nac^ ^-ranfreid^ einigcrmaBen empfe^fen. 23on ben ct)pvi]'(^en G^roniften fetter irurbe bie SacBe bamit erflarl, bA% bie 2;em^?ler i^re ©Aafee juocr ^eimtidi oergraben f)ahcu : ba^ evile 'Seiipiel pen bem jpater iiberaff auftretenben i)oI^^g(auben an eergrabene Iem$>kri'cf)abe. — ^) 33i6 [>iel^er in ber ^^*>aupt= fadje im 2tn!(]^Iu9 an ben 58erid)t (bei 23at. II, 104—106) Simalrid^S Don (St)pern an ben 5)3a)3ft, ben ^(emenS unter bem 20. 3(ug. 1308 an ^^bili^J^J ben (sd^onen mitteilt: eine .P)au)jtauelle fiir bie biefigen (vreigniffe. — *) 3^idbt pou (Sine, trie (Si^ottm. 1, 470 buvi^ fatfcbe iiberfet^ung ceo lateini[JKn Electe fd^reibt. — 484 — ^u ixbtxma6)zn. ©eleitet lourbe bosfelbe ooit ben ^ifdjofeii '^^^eter won Simiffo unb Salbuin von ^amagufta, unter SIffiftenj oon 2 ^anonifern, 4 ^ranjisfanern unb 4 3)ominifanern unb bem Sdiatjmeifter oon 9ticofia, ^ugo be (Sarmabtno. ^u ©runbe gelegt raurben nad^ bem '^^rotofoK bie 87 3lnflageartifel, bie roir fd)on in ©nglonb gctroffen Ijaben ^) : irenigftens mirben luir biefe ben Giefangenen oorgelefen, tf)Qtfdd^nrf) aber iiber bie 123 31rtifel abgefragt. 3^q§ -rsedjor fanb im ^aufe beo eblen 9iitterG §errn Balian be ©ayono (3oi|'fon§) ftatt unb bouerte Doni 1. 9)iai bio 5. Suni 1310, aU e5 ploljlid) ^u ©nbe fani, of)ne o^^-ieifef infolge ber ©nnorbung bee 9?egenten Slmalrid) unb ber fic^ baran anfd^lieBenbcn 33en:)egung, bie loieber feinen SBruber .^onig ^einrid; obenauf bradite. Si§ borttjin [inb 3 ^artieen ju unterfdjeiben : 1. oont 1. — 5. 9}?ai ^Iser^: (;or einer Stujaljl won (21) nid)ttempkriid)en 3c"9^i^/ lauter 9btabilitdten ber 3nfe(, unter iljnen nid)t raeniger als 16 Skitter unb eb(e A^erren, 3 an; gefet)ene Slaufleute aug 9?icofia, alle brei gebiirtige ©enuefen, unb 2 ^Ihtz (beS 3luguftiner= unb 23enebiftinerorben§); 2. Dom 5. — 31. 9Jcai bas 2Ser; Ijor ber 76 3:emp{er; 3. com 1.— 5. ^uni (mit Unteri'd;rift oom 19. ^uni) enblid^ ba§ oon (35) 3lngei^origen ber rerf{^iebenften 33et)oIferung5naffen, in ber ^Jieljrja^l jebod^ roieber au§ ben I)errfd)enben ©tdnben: in erfter Sinie (nidjt roeniger a(S 21) ©eiftUd^e ober 9?e(igiofen offer ©rabe {^a- nonifer, 2Be(tprie[ter, Drbenc(eute), barunter ber 93ifd^of von 33eirut unb ]^in 2lrd)ibiafon, 2lbt unb ^rior be§ ^fofterg Dom I), ^reuj, bie ^rioren t)om I), ©eorg, ber 2)ominifaner unb "QofpitaUter in 9ticofia ; baneben luieber eine ^tnjal;! 9iitter (7), unter if)nen ber 9}?orber Stmalric^S (am 5. S^ni)/ ©t)mon be 9)Zonteolir)0 ^), unb ^aufleute oon ^amagufta. ^a§ ©rgebnis oon aUm biefen 3engen, bie bod; oielfadj politifdje ©egner ber S^empler loaren^), ift in Ubereinftimmung mit bem 3^W9"i° ber 3(nge!lagten *) , bie bi§ ba^in nid^t gefoltert roorben fein fonnen, fo *) (Sin mciterer 93eleg bafiir, bap jene 87 offenSvir bie iirf^jriinglid^e 9Jebaftion barfleUen unb bie 23enne;^rung an] 123 (jule^t 127) ber 2tu66eute ber erften Unter= fiid^ung ju cerbanfen ift. — *) ©agt jTOjei Sage ttor feincr Oeicaltt^at gegen ben alteit greunb ber 2;empler fe^r giinftig iiber biefe au8. — ^) ©o gleic^ bie bciben crfien 3eugen, $^ifi)>t) imb Salbnin toon ?)6elin, aug bem @e|cf)Iec^t ber alten S^naften toon 33cirnt, 9to6crt unb 3tenalb won SJJontgifarb (3eu9£ H ""^^ 12), 3ftup|3in »on 3JtonU fcvt (3cit;]e 10), 3infer be 33rl)eS (13) u. a. — *) 2Ju6 biefem f)eben wir nur l^eroor ba-5 Sugefianbnig be« (5nglanber6 §ugo be SJJalt) (iRr. 11, ©c^ottm. II, 248—251), bag ber Orben SIhnofen, aui) ©aftfreunbfc^aft, jtoar reid)Iic§ iibte, bocf) nid)t gegen Jtranfe (trie bie ^ofpitaliter) ; fobann bie (SrHiirung be6 @eriid)te con bem S^^ot burc^ ben ^opf ber f). (Sugenia, ben ber Orben allerbingS befeffen fiabe (fo ber 3;::rapicr ^of). be 25iQa unb ©ber^arb t». 2lffeburg) unb enblid) bie bt€ Urfprung6 ber 23erfct^erungen iiberf)aupt, baJ3 biefe eben oon ben en au6gel^en, bie — 485 — giinfttg fiir ben Drben, aU man c§ mir iinmer roiinfd^en unb bcnfeii tann. 33iete raiffen nid;t§ aU @ute§ t)on bein Drben, manege erffdrteu bie S'empler fiir fo gute ©i^riften, a(g irgenbioo 511 finben feicn. Selian uou 9)iontgt[arb ^) (jot fe(6ft bas ©tatutenbud^ ber 2'empler ge[e{;en unb ill .t'iiiiben gcljobt, ciber ni(^t5 at§ „bona, honcsta, efjficacia, iitilia" barin gefiinben. 3l(Igemetn luurbe bie 9J?i(btf;atigfeit be§ Drbens gerii(;nit unb, nic^t jule^t, ber ©ifer in (SrfiiHung it;rer religiofen ^fticj^ten. ®er 33ifdjof 9?obert uon Beirut '^) f;at fie in 40 ^a^ren, in benen er mit ben STenipIern jufannnengelebt, ftets al5 gute unb gidubige (Sfiriften gefunben, bie, fo oft er if)nen bie i^onununion reii^te, ftets auf§ anbdd)tigfte biefelbe empfingen. ©benfo du^ert fid; Saurentius t)on Beirut, 3lffife ber ^ix^e in 9ticofia, ber iiber 60 5tenip(ern bie 33ei(^te abgefjort Ijat unb in 18 Saljren feiner ^^efanntfdjaft mit ifjnen \ic imnier ba§ Slreuj aufg f)oc^fte e()ren unb oeref;ren fa^ ; aud^ bie ©infe^ungSiDorte beim ©aframent be§ 3lltar§ Ijat er^) mie ein anberer ^riefter"*) regelmd§ig oon ben J^aplanen be§ Drbens ge^ort. 9iitter Sieymonb be ^entfjo^), ber bies beftdtigt, ersdfilt fogar eine untnberbare §oftiengefd;id;te gum ^Beroeis iljrcr I1nf(^n(b, bie er jur 3eit, ba er mit itjrer S3en:ia(^ung in ©^ierodiitia •*) bctraut mav unb luegen ber 3Inffagen in ben pdpftlid)en 33riefen fdjraeren ^i^erbad;t gegen fie geljabt fjabe, iodf;renb ifjres ©ottesbienftes eriebt unb bie fein 9J]i§trauen in§ ©egenteil uerfe^rt ^ahe. 2lts ungiinftig fiinnte man bod)ften§ re^nen, baB ber <2(^al^meifter ber ilird^e yon ^Qpf)o§, 3o(jann ron ^apfjos, ein Bieligiofe'), ber einmd aU Hanonifer ber ^irdje oon Slnt^eroba cinen ©pan mit ifmen geljabt Ijat, auf ©runb beffen bie ^rage, ob bie tempter frembeS @ut per fas et iiefas fi(^ aneignen, beja^t ; bamit ftimmt jebo(^ nidjt ganj, ha^ er )i^ in 3{ccon unb STortofa Ijot reidjlic^ 3((mofen on @e(b, 33rot unb ^leifc^ an bie 2lrmen Derabrei(^en fe^en. ®a§ einjige llble, raa§ einigerma^en adgemein bejafjt TOurbe, ift ber 9)knget eines JJocijiat^ unb Iserbadjt infolge ber .^eim= gevnc bie (55uter beS Orb en 6 fid) angeeignet flatten (fo ber 9fiitter 33atbuin be (Seri, ber in ^>ari8 »or iiber 43 3^i^^"f" huvd) 'l>eter ben 9iormannen, ben bamalt* gen ©tetlDertreter beS 'i|3rajeptor^^ pen grancten, aufgenommen iporben tvar). 2lu|eri bent bicnen biefe 3«i'9'iif[£ "Oi^ baju, eine 2ln^a^t ber lemplerjeugniffe in granfreid^ liber fct?eriid)e Stufnal^me u. bgt. menigftene mittelbar ju wiberlegcn; unmittelbar aber g. 53. 30^. ©enanb (3enge 176, f. Jab. XVIII). ") Beuge 18 (©c^ottm. II, 163, Bgt. I, 474). — ») ©er 8. 3euge ber le^ten gicif;e, j. ©c^ottm. II, 378. — ^) ^enge 10 ber 2. 9ftei^e (®d;ottm. II, 379 f.) — *) 2)er aSeftpriefter 5«ifoIan8 Bon iiienne, ber 14. ^euge (®d)ottm. II, 381). — 5) 3e"gf 9 ber 1. 9tei§c (®d}ottm. IT, 157 f.). — «) ©in ©d^to^, in bem [id) bie lempkr juerft jnr SBel^re fe^en iBolIten, nnb fie bann anfdnglid) internicrt waren, in ber m^i Don Slniiffo. — 7) ^enge 15, ©d^ottm. II, 382 f. — 486 — lic^feit. ®0(^ fanii es init biefem nidit fo weit fjer geroefen fein, (;ort man, loie ber Drben auf Gijpern, mo man bie ^empler am deften fannte, hti ^reunb unb ?^e{nb fid) ber aUgemeineit 9(d)tung unb Sijmpatfiie er^ freute. !3^a§ ©djUmmfte, oon bcm man ^ort, ift bie 3tuGfage be§ ^auf= maims 2lnbrea§ 33ufatuS, er ^aht in ?^amagnfta fagen f)oren, bie 3Beiber fagen, baf^ unter ben ^Templern bie 9^ebe ge()e, bie SBeiber, mit benen e§ bie tempter nod) nidjt fleifd^Ud) getrieben, feien gar feine redjten ^ranenjimmer '). erpflid)tung f)ier gerec^t geroorben finb, bariiber feljlen nn§ roeitere 9tad)rid;ten. SBenn atfo aber auc^ ha§ fc^IieBiid^e ©nbgefd^id ber tempter l)kt fo tranrig al§ irgenbroo, fannt beffer a(s in j^ranfreic^, fid; geftaitete, fo bleibt boc^ fiir un§ in wollem ^eftonb ba§ ©rgebni^ beS „ Processus Cypricus", unb biefes jeigt, bo^ f)ier, wo ber Drben fein gennine§ SBefen nod^ am meiften entfaltet unb raeiter entroidelt Iiatte, unb bie ganje 33e= rijiferung am oertrauteften , wenn au^ nic^t immer am freunblid;ften, gegen ifjn gefinnt roar, oon hzn beljaupteten f)dretifc^en 33erirrungen, bie l^ier in ^oc^fter ^otenj ju erroarten geroefen rodren, feine ©pur anjui treffen ift. ') (Sbcnba, p. 496. S)ie Sd)hif3cnt[djeibun9 fiel Quf bem ^^onjil oon $8{enne. 6r= offnet TOurbe basfelbe am 16. D!t. 1311, imdjbem e§ erft mif ben 1. Dft. 1310 auSgefdjrieben, baiin aber unter bem 4. 2lpri( besfelben ^ai)xc§> von ^viQWon am um ciit SQt;r oerfdjoben morben roar, roeil, roie e§ l){eft, man mit ber erforberlidjen 3]orbereitung noc^ nic^t fertig geiuorben fei ^). 2Bortn biefe Ssorbereitung beftanb, ntimlid) in ber ^auptfadje barin, ba^ ^le- men§ mit atter ©eraalt fic^ bemiU;te, bag nottge 33en)eigmatertal fiir bie ©c^ulb be§ Drbens sufammenjubringen unb §u biefem 93el;ufe iiberattfjin, wo man nidjt von felber baran bac^te, 3)?af)nungen iiber 9Jtal)nmigen fdjidte, boc^ \a nidjt „tb5ridjterraeife" ba§ inirffamfte 9Jiitte[, bie J^olter, 511 t)er= fcinmen, too biefe aber nic^t ober nid^t geniigenb gebram^t raurbe, einfad; bie betreffenben ^rojeffe faffierte unb neiie auf jener roirffameren ©runb= (age unb mit mirffameren, ffrupeUoferen 9iid;teru anorbnete, f)aWn mir bereits gefel^en unb ftnb babur(^ awS) unfererfeits in eigentiimlic^er SBeife auf bie ^tolle, roeld^e bie @ered)tigfeit auf jcner ^irc^enoerfammlung fpielen foUte, uorbereitet roorben. Siefe ©rmartung luirb burd; bag ^lonjil ttjatftidjlid^ in oollem SJiaf^e erfiillt, um nidjt 3U fagen iibertroffen. 91ies mats im ganjeu SJiittelalter hi^ auf bie neuefte ^^it ift eine Jlird^en= uerfammlung gefjalten morben, roetd^e biefen DJamen „^on5i(", morunter mir bodj immer ben 3Iugbru(f ber ©efamtfirdje ober luenigfteng einer *) S)ie iitrigen 2)orIagen, ujeld&c a(6 33eratunc}6gegenftaube biefev £ir(^eu»ers famniluitg nod) genauut iverben, Setftaub fiir ba§ ^. Sanb unb fird^IidEie 3f{eformen, junta! beS geiftlt^en ®tanb3, laffen tttir 6ei ©eite, fonneu e6 aud& um fo getrofter, a(8, luie Jrir au3 5)olIin9er erfe^cn, jene ^Tinge bed) nur nominell ober fd)einbar ocn bem ilonsil itevfjaubelt cbev eriebigt ttmrben, intoferu and) l^ier JtlemenS fetn 23ebeufen trug, bie 23efc^lii)ie be^ .Sonjill ^intenbrein na^ fcinem ©efc^macf ju forrigieren, re[p. mit 3"f^H^f" 3" »erfe^en unb fie fo aU ^onsiK^feefc^liiffe in feine „6lementincn" aufs Sune^men, b. h. mit anbern Shorten: im ?iamen beS ^onjilS feinen eigenen aOiOen ber @efamtfird)e aU mm 9{ed)t^quel(e aufjuoftrct)teren: f. 5Do(Iinger=5riebric^, baS ^^avfttum, Ta^k 179 (p. 424 f.). — 489 — 3)taior{tdt in bcrfelOeu oerftefjen, raenitjer oerbient fjntte, wo nod) bem iBiffeii ber Stivdjc iwentger gefragt mib ii)x einfad) ber piipftlid^e SBille itub gmor aiif !itnftl{d6e 2Beife fubftituiert tuorben rodre, aU biefes ^tu- bilh oilier freien allgemeinen Kird^eiiuerfammlung ^). 5ri)atfdd^(id) ga(t adeiii ber SBille i!lemen§ V. ober oielmefjr ber SBiHe ^fjilipp beg Sd)onen, init bem SiremeiiS inn biefe 3^it Idngft feineii eigenen 311 oerfdjmeljen ge- luiif^t Ijatte, bur(^ beii ^'apft. ©dioii bie 9hi§iiiaf)I ber ^rd tat en, wenigftens ber franjofifc^en, jetgt flar biefeS ^^erljd(tui§. 9imjU0iiarb -) Ijat im Tresor des Chartes in ber ^^arifer ^J^atioiiQlbibliotl^ef 1812 eine Sifte gefunbeii, iue(d)e bie ilberfdjrift trdgt: „Isti sunt vocandi". Seiber fjQt, mk niir biird) ©i^ott= miiller^) erfa^reii, biefe Sifte feitbein nii^t niieber aufgefunben merbeit fonneii. 3(iid) foiift finb t)on ben noc^ anfangs btefes ^a^r^unberts siemlid) 3a[jlreid) oor^onbenen ©ohimenten f;infid)t(id; be§ 2^emp(erfall§ *) luir ^ragmente auf un§ gefominen, raie e6 fd)eint, in ber ^auptfad;e biird) bie Sdjufb ber ilurie, inbenr'') eine 9)Jenge Don ben 1815 ttu§ ^ronfreidj an ben SSatifon suriidgegebenen 2l!ten oon ben papftlidjeii 3(genten an ©pesereiljdnbler oerfaiift morben fein foffen"). Sininerf)in giebt jene Jiotij einen ^yingerjeig, in loeli^er 9iid)tung jenes roeitere 2)iaterial nod) 5ur 9tuff(drung beitragen fonnte. Diatiirlid) ift bamit \a nod; nii^t beiniefen, ba^ bie Teifimfjine an bem ^oiijit iiberf;aupt oon uornefjerein lebig(td) won ber ©enef)migung ^^t)itipp be§ 3eweig f. ©c^ottm. I, 703 ff. — ') 2»ie Sea auf @runb bev Reg. Clem. V, Proleg. CCXCIII ff. geltenb niac^t. — «) ^aQS fie nii^t fd)oa fn'ilie sum leit aU fi^tlid; oernid;tet reorben finb, \vk ^attemami ii. a. oermuten. — 490 — biefes SanbeS giifam, fo bilbetcn fie bod) niir einen 33ru^tei(, raenn ouc^ eiuen bebeutenben, ber ofumeiufd)Cu ilirdjenuerfaminlung M, iinb max biefe feineGTuegS gencigt, fidj von jcneu o()ne uieitereo in§ Sd)lepptau neljnten 511 laffen. Sid)er ift, ba§ bie fransofifi^en ^M-dlaten, ob man fie aud^ nod) fo saljireidj, entfpredjenb if)rer 3Si[(fQ(jri(jfeit gcgen ^Ijilipp ben Sdjonen ini ^enipterproje^, aniuefenb benft, nid;t einmal niunerifd), in feineni ^all aber fadjlid) ba6 llbcrcjeuiidjt cjeljabt f;aben^). 5^enl entfprad; ber merfiyiirbige unb unerraartete SBiberfprud; be§ ^on^ils cjegeni'iber ben 3nnuitungeiv bie ifjm uon feinent Cberf;aupte, bem ^npft, geftellt luurben, unb bie Sdjiuierigfeiten, hk biefer fanb, tvo^ oiler getroffenen SBorfet)^ rung§nta§re(je(n ju feinem geiyiinfd^ten ^itk, ber 3]erurteitun9 be§ Drben^, gii fomnten. ©(eid; bie erfte ^orberung, bie £temen§ V. ftellte, luar ju iinge^ fjeuerlid), ai§> bafe eine 3.^erfammliing oon ^^rdlaten, bie and) nur auf ben Bdjun ber Siirbe unb be§ 9ied)t§ etiyaS ^ielt, je barauf eingeljen fonnte: e§ luar bie§ feine anbere a(§ bie, hm Crben ungef)ort ju ye rb am men. Unb bo^ ,,I)atte er i()n burd) feine cddupter unb ^'ro^ furatoren feierlid^ gum (Srfd)einen uor bem Hon^il eingelaben, unb ben S^arbinal uon ^aieftrina, ben er ju ifjrem i^iiter beftimmt b^tte, ange= luicfen, fie 5U biefem "^mid uorguftellen; er fjatU eine ^onuniffion orga^ nifiert, au§briidlid) um benjenigen, bie ben Crben ju yerteibigen lyidenS lodren, dn €i)v ju (eifien unb if)nen bie 9Jibg(id§feit gur ©rnennung yon ') ilbcr bie •gvcquciij bcrfetben Iteojen jwei ircfenllid) »cr)(f\i€bene 3Ingabcu wor: ciiimal bie bc6 (dentin. ®uil. 'Jta\u2. (^Bouquet, Rec. des Hist, des Gaules XX» p. 604), tponac^ aiiBer ben ^arbinafen imb ben bciben '^atviard)en Don 9tlefanbricit unb 21ntio(^ieu 114 ^o^e '^^ralaten berfclbcn aiij^eipcf^ut ^abm foHcn; bagegeu rebcn jpatere @efcfiid^tjd)reibcr, jo iBiCani unb 2Intcnin Don i^Iorenj won me^r a[5 300 'V'^ci'- Uitcn. UnS fd^eint bie erftere S^fii, bie fd)ou tuegen i^rer ©enantgfeit auf eine [id^erc QueQe l^imtjeif^, bie it»a()vf(^einlic^cre in SSejng auf bie 3^^^ ber cigentlid) ©timms bcred)tigten, niogcgen bie le^terc bie (Sefamtia^I bcvienigen ^irc^enfiirfien, bie iiberl^aupt »cvtreten irarcn, b. §. tncnn nic^t pcrfonlii^, fo boc^ buv^ l^rofuratorcn, benen abet tein ©timmrec^t ^ufam, reiebergeben bi'irfte. — -) -Tao bebeutcnbfic £'id)t ]^infid)tHc6 ber i)ertretung ber einjefnen D^ationen »erbanfen n?ir ber iifterS angefii^rten dntbecfung pon grans G^rle, »@in Srud^ftiirf ber 2tften beS ^onjilS »on 2}iennc" (2lrd^io fiir gittcratur unb ^ird)engefd)id)te bee 3JiitteIaIter3, 93b. IV, 1888, p. 361—470); nac^ bcni, tt!a6 er iiber bie @ efd) aft Sorb nun g niitteilt (p. 428 ff.), ».irert granfreid) burd) 10, Spanien bnrd) 5, (Jnglanb bur^ 1, 3vI'tiifc=®c^Dttlanb burd) 1, 5)eut)c^(anb burd^ 4, Sanemarf burd^ 1, ^t'^^if" huxd) 9 „rotuli" pcrtretcn. ©anac^ univbe granf; reid) ca. ein S)rittel, mit ^talien jufammen aber aCerbingS iiber bie .pa(fte, gegen jirci ©rittcl, ber ©timmen jugefommen fein. Se^^tereS ivar aber, wie luir iciffen, in biefer J'^^age geteilt. ^on ^"tf^tffc ifi o-ui) bie 53emerfung t5on Gbrle, ba^ ber (St5= bifd)of fon <£en§ nid)t perfonlid) bem ^onjil angciool^nt ^ait. — 491 — ^rohirotoren 511 gemdJiren; itnb a(§ ^^f){t{pps rolje ©emalt biefem 3>erfucfj ein ®nbe ge[e^t Iiatte, fiatte er — feinen ^^roteft ertaffen. Tain mar baS Slongil gufammengetreten imb bie ^diipter be§ DrbenS rourben n{d)t cor e§ gebradjt. ®er ©egenftaiib max 511 belifat, mii ber 3)ta[fe be§ ^onjils ant)ertraut §u raerbeii, unb fo luurbe eine sufammengeftodjerte Se^ rufungsinftanj gelnlbet au§ auserlefeneu ^^^rttlateu a(§ eine ;i>ertretung ber 9Jationen — ^^ranfreic^, Stalieii, ©panieu, ©eutjc^Ianb, llngarn, @ng(anb, ^vlanh unb ©djottlanb — , uin bie 'Bad)^ mit bem ^apft unb ben Slarbindlen 311 erortern" ^). $K>ie bicfe iRonuniffion, we(d)e bie 9Xn= getegen^eit fitr bag ^ongil suredjignfteffen fiatte, ifirer 2lufgabe nac^fam, bafiir fiaben unr in jenent ©rcerpt, ber „Deminutio laboris", au§ bem englif d)en ^rojefj, ba§ (Sdjottmiitter in ber oatifanifc^en ^Sibliotfje! auf^ gefnnben unb in feinem urfunblid^en S^eil reroffentlidjt ijat-), ein merf= miirbiges 33eifpiel. ®ie ^Bittfiirlidifeit unb ^Boreingenoninienljeit jener pdpftlid^en 2Iu§ir)al;Ifommiffion gegen ben Drben rairb baburdj fd)fagenb ittuftriert unb ba^felbe befi^t uni fo oiel mcf)r SBeioeisfraft, al§, wie rair bereits friil)er^) errodfint (;aben, ©d;ottmiiIIer inbeffen no(^ weitere ber= artige ©rcerpte unb fogar ©rcerpte au§, ben ©ycerpten aufgefunben (jabeii foil. Tlan merft, 5ltemen§ raar aud; t)ier fel)r forgfditig in ber SBafil feiner Seute, um fiir ba§ bem Drben ,,gef)orige" ©epr 511 forgen. SBie fe{)r biefeg ganje SSerfprec^en freien @e^or§ an ben Drben eine reine ^^t)rafe, um nid^t gu fagen eine plumpe Siige, geroefen loar, trat bann oottenbs beutlidj gu "^^age, afe auf bie nod;malige i^ortabung an bie Drben§angef)origen, entioeber in eigener ^^erfon ober burd^ ^rofuratoren fid) auf bem ^onjit oertreten ju laffen unb if)re (Badjt gegeniiber ber 2lnf(age ju fii^ren, im 9Zoo. 1311 tfiatfad^lic^ unoermutet erft fieben unb nad) etlid^en ^agen, unentmutigt burd; ba§ ©efd^id ifirer 33orgdnger, jroei roeitere ^Templer in ber 3]erfammlung ber ^rdtaten in SSienne auf- tau^ten, um, roie fie fagten, im Skmen oon 1500 — 2000 Sriibern^), bie fli'n^tig in ber Umgegenb oon Sijon umljerirrten, bie SSerteibigung be§ DrbenS §u iibernei)men. 2fiag tl^ut Clemens ? ©tatt feinem 3]erfpred)en gemd^ ifjre 3Serantroortung anju^oren, lief3 eiligft er fie in ©ifen fd^tagen^ oerboppelte bie SSac^en oor feinem ©diloffe unb fanbte fd^leunige Sotf(^aft an ben ^onig, um ifm ju raarnen, gegen ben Drben auf feiner .^ut ju fein. So gro§ roar ber ©direden, ben ha^j .^duflein mutiger unb uner= *) Sea III, 320. — «) Se[prod)en bereits im engtifc^en '^^roje^ unb oben bet ben Ouetlen, p. 195 f. — ^) p. 196 2lnm. — *) ©a^ biefe ^al)l eine njeit iibertriebene ift, ift ol^ne rceitercS ftar: fei eS, ba|3 bie libevtreibung ben Semplern felbft, bie babuvd^ cttca um I'c me^v bem ^onjit imponiereu woQten, jnr 2aft fattt, ober ba^ fie, h)a« un* ioa§rfd)cin(id^er ift, eben bie outgdre ©(^a^ung bev ©efamtjar;! ber OrbenSvitter wiebcrgicbt. — 402 — fdjrocfener 9)idnncr bem ^apfte, ber aU ^iiter be§ Siec^ts iiber fie gu (5)erid)t fi^eii raollte, einjagte. S)ie§ inar nid)t gceiguet, ben ^rdloten bic (Sdianbe, bie i^neii 5ugcmutet tuiirbe, tueniger jum S8eitm§tfein 311 bringen. 2Bar bod) felbft bie 9)?ef)r^eit ber ^arbindle unb faft affe S^eputierten feer (St)nobe ber 2lnfic^t baf? man bem Drben bie $8erteibigung geftatten milffe unb ba^ oHe bi§t;eiigen 33eraeife nid)t jureic^ten, ifjn redjt§gemdf3 ') wegen ber angefdjulbigten ^e^ereien 511 oerurteilen. 2(nbere occeptierten bagegen imter 3(nfiU)rung oieter 2trgiimente, bie ha§) ^auptargument i»er= beden follten, bie pdpftlid^e a)ieinmig, baf3 bem Drben feine 5>erteibigung in gcftntten fei, ha bieS mir 3>erfd)Ieppung ber or^anben, o^ne meitere 3lnI)orung*) ein fo eb(e§ ©licb ber ftreitenben £irc^e mie ben gro^en 2'empierorbcn ju jerftoren'^ ^). $l>ergeblid) miifite fi($ Clement, ben SBiberftanb be§ ^lonjils ^u hi- feitigen. ®a§ @utac!^ten ber ungel)euren 9)ici)rl)cit ber .^ommiffion 3U Dcrnierfen, ging md)t an. „3tbcr e§ ansuneftmen ()inberte i{)n bie dind- fi(^t ttuf ^yranfreid) unb bie ^urd^t oor feinem ^ebrdnger ^tjilipp bem li^bncn/' mie ^efele meint^); raie tuir, im ©inflang mit Sea, bereit^ ') „absque offenso Dei et juris injuria": ^pefete, ^onjinengefd[n(|)te VI, S3uc^ 41, p. 465; bei biefcm 2(bf(i)uitt befonberS uenrtertet. — ^) giir tt»eld^en w'lv faft auf ben C^^rsbifcfjcf toon ^^ifa raten mod}ten. — ^) (Jnhvebev miifete atfo btcfer bo(^ jngci^en, wenn and) nur seitireiltg, cjewefen fein, cber in fold)en gatlcu bod^ and) bie ©teHoertretunc; ftimni£>ered)tii3t getoefen fein. Se^tereS fd^eint, bei ber Seftimntt^eit, mit ber d^rte jenc 53emerfuui3 giebt, ba§ ilJal^n-fcfeeinnd^ere.- — ■•) „audientia sive defensio", ttJte eS in ber Vita II bei 3Salu]i beij^t. — s) odiS Sea III, 320. — «) VI, 465. . — 493 — bemcrft Ijahcn, frf)on bie 9iucfncf)t auf feine eiijene, Idngft vki 511 felji* engaoiicrte Gfjre. ^n biefcr ??ot griff er and) jit^t micber 311 feincm aUeii 3Iu5funft§mitteI, bem ,,2Iu§funf§mitte[ ber 'Berfamm(un^ feiner brei ©tdnbe unb jiuar in i\)ou, ijaxt gemig bei 3>ieiiiie, ge()alten ^atte, perfonlic^ roieber auf ber 'Sitbffdc^e erfcfiteu unb jmar, roie feiner 3eit in ^^oitiers, 6eg(eitet von feineni Sruber ^arl oon 3]a(oi§, feinen brei So^nen unb einem @efo(ge, 5a()(reic^ O^nug, urn bie gefjbrige ^^^reffion ouf bie ^rdtaten aus^uilben. „ Seine ftiniglid^e Olnroeifung worn 14. 9)idrj an ben (Senefd)atl yon 2:ou[oufe, eine befonbere 3Iuf(age ausjufrfireiben gur 33eftreitung ber Soften fiir bie 3(bgeorbneteu, lueldje biefe gtabt na(^ 2^our§, '^oitiers, Sijon unb 3Sienne gefanbt f)atte, megen ber i^ianhm^i' angefegenf)eit ober megen ber 2:emp(er, jeigt, mie bie in ^our§ begonnene ^)^o[itit, bie Sliri^e burrf; ^^^reffion von feiten ber Saienfdjaft be§ Monig^ reid)§ einjufd^iiditern, unbebenflid) bi§ jum B6)lu^ fortgefe^t unirbe. Seb- l^afte 33er^anbhtngen folgten. ^^^^ilipp i)atU gefdjicft bie ?vrage raegen 3}erurtei(ung be§ 3Xnbenfen§ beS ^'apfteS 33onifaciu§ VIII. wegen §drefie, auf roetdje er ein ^afir juoor cerjidjten 5U roollen oerfprodien fjatte, roieber Dorgebrad^t. ©§ mar eine Unmogli^feit, bie§ eiujurdumen, ofine bie 33erec^tigung ber bonifacianifd)en ^arbindle unb won .Siemens V. eigener ^^apftroafjt anjugreifen, aber es biente feinent S^^^^ ^i" beutlidbe^ 3ngeftdnbni§ ju erlangen"^). 5)iefer oereinigten ^^reffion mar bag Col- legium ni(^t geroadifen unb fo tarn ey ju ber 23uIIe „Vox in excelso"^ bie am 22. SJidrj 1312 uon Clemens V. in gel;eiment Confiftorium oer^ lefen murbe unb in meli^er ber fdjon con einem franjofifdjeii S^otum, in bem 2^ra!tat^) be§ 33ifd)ofl oon aJJanbe, eines aJcitgliebS ber befannten pdpftndien ^^rosefefommiffion, geratene Slusmeg, nidjt „c]e jure", fonbern „per modum pvovisionis seu ordinationis apostolicae" ^j ben Crbeii auf3ut)eben, eingefdj(agen murbe. 3tn (Sritnben rourbe angegeben : „a) roeit ber Crben megen §drene roenigftene fef)r iibel bekumunbet fei, 1») meil ber ©rofemeifter unb vkk anbere CrbenSmitgtieber auf .^drefie unb Safter ') eSenb. — 2) 8ea III, 321. — ') ©c^ottm. I, 511 tcilt bcnfclbeu nad) ^muy^ mann (btc urfprungHAe C.uelle ift :S5ct)tite) in extenso mit. — *) ©in modus pro- cedendi, auf btn fid) 461 3>''i^i^c f^^atev ein anberer .vlkmeue, ber in ber @efd»ic^te einen fe^r ttiel befferen A(ang i)at, ber XIV., ftii^te, al^ er cinen anbern „fc^ablic^ unb unnii^ i3en3orbenen" Crben au]i)oi , ben 3n'uitenorben. 3tud^ D^apoleon I. ^at ja nid)t lange nad)^er jene alte ©ef^tc^te in feiner 2Beife trieber aufgewarmt, ins bem er fid^ bei feinen: ^crge^en gegen einen anbern -TJad^foIger Siemens V. ^^^ilipl> ben ©c^onen jum -Diufter na^m. „Exempla trahunt." - 494 — fcejuGlid^e ©eftanbuiffe adgetegt f)dtten, c) weit ber Drbeu bei ^rcilaten imb .Slonig fcl;r oeriiQ^t fei, d) tDeit fein 9?ed;tfd)affener benfelben oer; leibigeii roollte/' — man roei^ ja, wie man fold}e S^erteibigung unmoglid^ <5ema(^t fiatte — ,,e) roeit ber[el6e fiir bag f). Sanb, TOofur er geftiftet, unniili geroorbeu fei, f) lueit bur(^ eine 3tuf{)ebimg ber ©euteng bie ©liter bes Crbeus uerloren gel;eu fonnteu^)". ®{efer 33efd)(uB, nad; bein, une bie 3(ufI;ebung§biiIIe felber jugiebt, ber Drbeu oufge^oben luurbe, o(;ue uerurteilt luorbeu 311 fein, ,,ba l^ieju ba§ bi^l^erige ^rojeBergebniS red;tltd) nidjt t)ingerei(^t ficitte, lebiglic^ auf bem ^eg ber giirforge unb pdpfttid;er 9)kdjtooII!ommenfjeir'^)", luiirbe in ber- jroeiten aUgeineineu Slongilsfi^ung uom 3. 2Ipri( in 2tmt)efenljeit be§ J^onigS offentlid) uerfi'tnbet unb uou Clemens mr-)ofpitat biefe iBeftims mung aucf) ^ier feine§weg^ Toeitere J'-janbet mit ^onig Sancfto. Grft im gebruar 1314 iDurben bie Sanbereien auf ber ^n\t[ 9Jiajorca i^nen iibergeten unter ber 33ebingung ciner jatjrlii^en 33e3a;^fung von 11 000 ©olS unb einer 5|3enfion »on 22 000 BoU fiir bie 3fte^t3ftreitigfeiten, bie bis jur i?o(Ienbung ber donation abjumad^en tnaren. Siller toorige ©cnnnn eerbticb ber ^rone. Uber bag gfPf*''^"^ (9touffi[Ion=(Ierbagne) finb feine ir)eiteren S^ofumente torl^anben. 2i6er o^ne 3*''^ii*^'^ loaren bort ci^nlidie i'erl^anbfuugeu ni5tig. Unb ju ad bem ^in loar bie 2Iu6sa^(ung ber '^'enfionen fiir bie Sempler aui bcren ^ermogen eine l^arte £aft auf »iefe ^a'ifxc. (So fe^tte e3 and) l^ier nid^t an ber bitteren ''^'ide, bie bem .^ofpitafiterorben ben ©-rfolg inSgefamt yergciUte, 33gl. £ea III, 332. — ^) ^-iir imival^rfd^einlic^ crfd^eint un^ etne folc^e 2}prmutnng gerabe nidit, angefic^tig ber mebr a(6 sircifetbaften .P»attung, n^etd^e bie .r-i of |.nta liter in unferer Sin* gelcgenlieit bie ganje 3«it iibev eiugenommeii ^aben. — 496 - ^^Iji{ipp ben Sangen unb fo, ba^ ba§ 3JJo6iIiar GdnjUc^ in ben ^onben be§ c^onigs Ukh. 2Bie -^^fiiUpp ber Sc^one felber in ber 3'iiifc^e"5eit, folancje bie Xempelgiiter eigentlid) in feiner ^sermaltung [id^ befunben flatten, fiir geljorige Slnsnii^ung berfelben beforgt gemefen roar, fbnnen roir un§ benfen unb roirb burrf) aUe 33eric^te bariiber a\\§) feiner 3cit beftdtigt. Xk beftc 5lritif bariibcr lieferte JllemenS V. felbft in bem 33eric{)t ber fran^ofifdjen ©efanbten au§> 2(t)ignon an ^onig 5|s[ji[ipp uoni 24. S)ej. 1310 iiber i(jre 2lubienj bet bem ^^apfte: „In articulo vero de administratione bonoruiii Templi regni vestri, addidit quod scie bat quod omnia perdebantur et dissipaban tur et quod bene providerat hoc Pictavis^)." tlbrigeng f)atte JlfemenS V. faum ba§ 9ted)t, fid; Diet (jieriiber aufs §ut)alten, ba con it;ni nidjt roeniger feftftetit, ba§ er na^m, roao er foiuite. einrt* VIIL", p. 172—183 2lrt. 7 (p. 174). — ^) Reg. Clem. V, 235; ugt. Sea III, 333. — ^) ©o foil ber STominifanerfonoent ©d)tt?ab. >giaU, »cu bem au^ fpater aui) (Somburg befe^t wurbe, uvfpriinglid^ ben Xemplern gel^ort §aben. Di^d^ereo iiber bie ifiefi^ungen ber Siempler in aSiirttemberg foti an anberem Ort befpro^eii ttcrben. — ") 9^ad) Sea III, 322. — 497 — tonsils com 6. Wai buret; bic 33uIIc „Ad certitiiclinem" ^). ^ii ber= felbeu it)urben fie eiiifad; bcit ^^rouin^ialfonsilien jur 2t6urtei(ung ju^ gefd)obeii niit 3lu§iia^me ber bem f). (Stuljl oorbeljaltenen ^aiipter be§ Drbeng. %m bie 2tii§fii(jrung ini einselnen folltcu bie Siocefanbifdjofe forgen. 9lllc ^Uid)t(inge luurbeii citiert, Oinneit Sa!)re§frift uor biefen jum 33erf)or imb Urteilsfprud; 311 erfdjeineii, luibricjenfalls fie ipso facto ber ©l-fommunifatioii oerfielen, bie nad) einem roeitereii ^a^r gur SSerurteilung TOccjeu ^tirefie iinirbe. eine 2In§fidjt, beren ©rfi'tUnng oon 9)ioimt §u Wionat fid) oerjogerte unb non ^Tag ju %aQ um fo fct;nlid;er al6 ba§ einfadjfte unb fidjerftc 9iettungSmitte( erfeljnt ') 2ea III, 324. — ■^) ^c^L oben p. 203 2Uuii. — ^) aiUr e«uar;nen mdj >g)a«eiii. p. 381 nuv won ben aj^annern ber j?ivd)e ben ane bem S^^onnnifanevorben cntfproffenen Sn-jBifcftof SIntonin Uon ^fi^renj eincrfeit« , oon ben gted)t6j3ele§rten be« 14. 3^'§t§U"bevt§ a6er ben Berii^niten 3"i-''ftfn %lhmd) toon 3ftofate anberevfcit^. @« btieb iiberl^anpt evft ©npui) toorbel^alten, bem ©lauben an bie ©djnib beS OvbemS ju @nn|len be« fvanjofifd^en ItonigtumS einicje Slnfjangerfi^aft jn erreecfen. aBeiteve« [iefje im i!cipitel iitiev bie CaieUen. — •*) ©ieS ijei^eniikr ®d)ottmuC(er, ber bie ^huUruct^j loeife 3or)ann« XXII. toon feinem ^Sorgiingcr „f;ei(ii3en SlncjebenfenS" ad? 33eiveii8 in fo nKitveid)enbem ©inne toernjerten ttoitt : fo ®d;ottm. I, 582 n. fonft. — "•>) 33gl. oben p. (320, 329) 370 f., 393 ff. — 499 — nntrbc, je md)x c§ ba§ cinjigc unb Ic^te wurbe. $lBa§ mag in jenen Saljreu, feit ber S^it, ha ber 0ro§uteifter §um le^teuinal oor nm ge-- ftanben ift, in feiner ©eete oorgegaugeii feiii: a(§ er erft Ijoren niiiBte — raenn man i^n fo oiel raiffcn Hef? — roic ein ^aufe um ben anbern [id; jnr S^erteibigung ^crjnbrdngte nnb lant unb immcr tauter nad) bem @ro§meifter gerufen, an \l)n a{6 ii)r Dbertjaupt uon ben ©einigen appeHiert rourbe; bann mitanfefien mu^te, mie eine ©dule ber ^offnung um bie anbere fd^inanb unb ein ^duftein non Sl>erteibigern be§ DrbenS um ba§ anbere auf ben Sdjeiter^aufen gefdjleppt nnirbe, beren ^inridjtung itjni fidjerlid), fd)on um ba§ G'infd)iid;terung§uerfaf)ren fortjufe^en, nid^t oor- entl^alten tourbe, roeim fie and) nur als eine bunffe unb baburc^ um fo peinoollere ^unbe in fein ©ema^rfam brang! Unb roie mag er nad) bem 3(ugenblid gelcdjjt |aben, ba e§ i(jm uergoimt fein luerbe, burd) ein offeneS griinblidies 2Bort oor bem ^apfte alle bie ©eroiffenslaft, bie er burd) feinen feigen S^iidfjalt alle bie ^aljrc (jer auf feine ©eele gelaben Ijatte, rneg^urodlsen unb fiir bie Unfdjulb be§ Drben§ aU fein miirbiges Dber- fiaupt Dor bem ^^apfte aU bem ^odjften 91id)ter ein entfdieibenbes 3si'9i»^ ablegcn gu fonnen! 9Irmer, betrogener Mannl Clemens V. Ijiitete fid) raol^t, ein Dpfer, ha^ er fo grimmig enttdufc^t, nod) einmal perfonli^ tior bie 3(ugen ju befonunen. @r n)u§te, roarum? 1)k ganjc Qa6)^ roar in einem 3JJaJ5e peinlid) fitr if)n geroorben, ba^ roir e§ iC)m nac^fi'd)Ien fonnen, roie er trai^tete, and) ben ©ebanfen baran to§ ju roerben, unb barum roir!li(^, roie es fd^eint, eS fertig 6rad)te, eine ^dt (ang ber armeii ©efangenen ganj gu uergeffen. ®a§ Slon§i( von $l>ienne roar tdngft oergangen, aU er enblid), am 22. ®e5. 1313, cine ^ommiffion oon brei ^arbindfen — natiir(id) roieber brei ^auptfrangofen roie attemat, roo ber ^^apft in biefcr 3lngelegen{)eit 1) ®er erfte Wax ber ^atbinaHjvicfter oou ©t. ©vibiua, 5lrnolb won gaugiercS (nad^ 58at. I, 657, nicl)t oon gavgeS, \vk (Sd)Oltm. I, 565 angiebt), getiirtig aitS bev ©iocefe 'JoutoufC; §atte ft^ ^ier unb in 2lrteS feine ®)3oren Devbient, wax ^arbinal 1310 geiDorben nnb im folgenben ^ixi)x ntit ber ^ajjjifrijnnng ^aifer |)einrid^8 VII. betvant tuorbcn: f^eint [o ju ben befonberen iJcrtranten iilemenS V. ge^ort ^u T^aben; ber i^toeite, Striiolb Diooetli, ^arbinalprieftcr con ©t. ^riSca, njar 9lcicl)faa6 ©iibfranjofe, nad) 58al. I, 660 UHi^rfd)eiaIid) an« ber ©raffd^aft goir, nnb ^atte fid) als 5Ibt oon groibfont, ©iocefc 5?arbcnne, JtlemenS SBo^lgefaUen jugeiogen, [o ba|? er i^n jnnt 58ijefan3{er ber ri)mifd}cn Jtirc^e 1306, 1310 jnm jtarbinal ernannte; ber britte, dli' Mam Don greaucilte, ^arbinal^rief^er eon ©t. (5u[eb, wax fd)on in g^on ncid^ ber ^riinung Siemens V. aoanciert, ttorf)er 33eid)tDater ^^^ilit)p beS ©d)onen nnb ©omini= faner gewejen nnb ein na^er 23ern)anbter 3[Jiarigni)8 (f. 23al. I, 636). 3)Un [id)t, eS waren 33ertvautc ^^I)iUp^3 be^ ©d^onen nnb be3 ^4>a|jfte6 in glei^em '30'iajjc. ?(ngefid;t3 atfe« beffen fann feine SRebe fein, n?ie ©d)otfin. immer njttt, itlemen« V. moglid)ft won ber ^IJiitfd^nlb biefee 3(n6gang3 ju enttaften. - 500 - entfc^eibenbe ^erfonIid;feiten 311 \ml)kn f;atte, — ernannte, uin bie Unter= fiK^ung gegen bie gefangeneii 2Curbentrdger gu @nbe 311 briiigen unb fie ic imc^ bereu (Srfuiib entmebcr 311 t)eriirtei(en ober ju abfotuieren, in le^tercin %alk untcr 5(ufcr(egiino einer entfpredjenben 33uBe unb 2(n= uieifung 511 einer ftanbcSgeniQ^en ^enfion yoni DrbenSoerinogen. 5)ie .^arbindte, bcnen es hum mef;r (Srnft gemefen ju fein ft^eint aU if)reni CbeiijQnpte , jogcn bie erberbtf)eit be§ Drbens ben ©(aubenSeifcr be§ ^^apfte6 unb bie auf- opfernbe ^Ijdtigfeit be§ ^onig§ pries, ndf)er begriinbet unb in jeiner 33ebeutung miSeinanbergefe^t. Dffenbar (janbelte e§ fid^ barum, auf ha§> jaljlreid) Derfannnefte iblf einen moglidift iniponierenben ©inbrud non ber ©rofse ber templerild)en 3>erbred)en ju nm(^en, an bem ^^Ijilipp bem erixntnberung ber 'DJenge, ber ©ro^meifter 9}toIai} fid) erfjob, unb „inbem er laut um ©efjor hat unb in feierlidjer, erraartungSDoIIer ©titte 9?id)ter unb 3?soIf auf ifju blidten, mit fefter ©timme alfo fprad;: ,2tuf ber ©diroelle bc§ ^obe§, roo and) bie leifefte Siige fd^mer nnegt, geftefje id) im 2lngefid)t be§ §immel§ unb ber ©rbe, ba§ id) gro^e ©iinbe gegen mic^ unb bie 9)ieinigen begangen unb mid; be§ bitteren Tobes fdjulbig gemadjt l)aht, toeit id), mcin 2eUn 5U retten unb bem libermafee ber 3)?ortern ju entget)en, gugleicl burd) ©d;mei(i^e(= worte be§ i^onigs unb bes ^^apfte§ oerlodt, gegen meinen Drben mid; erfjoben hahc. 'C^ci^i abcr, miewo^I id) wei§, raeldjes So§ meiner barrt. — 501 - luill M; feinc neue Siigc ju ber alteii ftnufcn, imb inbem i^ erflcire, ba|3 ber Drben \i6) ftets rei^tijldubicj unb rein uoii ©d)nnbtf)ateii crf)a(ten fiat, oerjidjte id; freiibicj aiif meiii Sebeu ^)". (Sine gfcidjlautoiibe (S'rfldru.ng, 3ur SBefriiftigitng ber 2Borte be6 (^ro^nieifters unb ^erftdrfiing if)reg ®in; bnids, gab ber ©roftprdjeptor ber 'JJormanbie, ©ottfrieb be (Sfjarneij ^), ah. (S§ roar eine inaunljafte, (jelbenmiitige ©iiljne, mit ber bie beibeii xeniplerljttiipter, unt3ebrod;en biird; bie bi^^erigen Seiben, im cntfdieibenbeit 9Iii(jenbnde fterbenb luieber gut madjten, mas fie friifjcr in etiidjeii fd^iuadjeii Stiinben, an§i 9J?enfdjenfurd)t unb liebe smu eigencn i.^ebeu uuh burd) falfdje 'i^or[piegeIu^ge^ uoii ^^sapft unb itijnig getdufdjt, uerfdumt unb in |a{)relanger ilerfer^aft §u bereueu 3^it ge^abt [;atten : eine ©rfldrung, bie nicmats i()res @inbrud§ auf ©eelen, bie ba§ 3'^i'9'ii§ <^ines fterbenben 3JJartijriuuiG gu fdjaljen uiifjen, uerfeljten unrb unb auc^ in jener ©tunbe ifireS ©inbruds auf bie ftaunenben 3i'f)0f^i'' i"erfeiniiiij auf (.Mnmb ooii i)illaui (Wuvat. XIII, 430) imb 3antf(iet (Mart, t't Duraiul V, 159) locrteffcvii ju woVien dm im= notice SJiii^e wave, ba fie fd)H)cv ju iiBertreffen ift. — ^) 9^i(^t bev ju ben C^ytremitdten. ©0 luurbe fie etUd)e 9)?onate nad)t)er in Ufefte bei $8iIIanbraut in ber ©iocefe ''M'^a^, bem ^eimatort bes 3]erftorbenen, nad; feiner (et3tunlligen 3lnorb; nung beigefe^t. Seine ^Cerwanbten, hcnm er unonnef3(id)e (5d)d|e Ijinter^ laffen fjatte, crrid)teten iijm Ijier ein prddjtiges iUaufoIeuni, ruf)enb auf 8 Safpi^fduten, ba§ aber 1577 ber ^liinberung uiib ^^^fto^'^i'^B '^^^^'^) Galoiniften anbeimfiel: bie 3lfdje be§ -^^ontifer louvbe in bie Siiftc jer- ftreut, ber ^eft ber ©ebeine ins ^euer geiyorfen •^). *) II, 317. 3116 Ciiellc n.nvb bort angegebcn ^tofenuiitg tton Siicca bet 5pagi, Breviarium Rom. Pontilicum IV, p. 45. — -) 9^ad) ber (S^ronif 'V'etevS »ou (Jrfuvt (Wenfcii III, 325), 6ci Jpaoemann citiert p. 296. — '■') (Sin unoerganglidjcveS, a6ev iiblereS JJJonumeiit i)it i^m fuvj na6) feinem Xob itnb unter bem (Sinbnicf be6fel5en ber ^arbiual 9iapo(con Orfmi iit feinem ©djreiben an ilouig ^^^ilip}) Don graut'retd) iibcr ben ^uftitiib ber Jttrdje nai^ bem .^iiigang iKemenS V. gefeUt {^ai. II, 290 \\.), lt)e(che§ jetgt, loie wenig greiiube ji'temene V. r^intcrliep unb wk bie Dtegieniug btefe^ 'IJapfteS gerabe unb fogar in ben fird^licften Areifen, \vddi)t bie gro^te >^offnung anf i^n gefe^t fatten, mit immer fteigenberer (Jrbitterung al6 eine @ei§e( con (^ott empfnnben unb jein (Snbe aU ein 3^''^)^" ^^^ gottlic^en @nabe, bie fic^ ber ,^ird)e trieber erbarme, aufgefapt murbc. - 504 - 92id;t lueuigcr auffallcnb iniiBtc bem erregten 'liolfsQemiit ber im g(c{d;en 3af)r eintretenbe ^ in gang ^^f)ilipp be§ Sdiouen erfd;einen. (5rft 46 ^ai)xe alt fiecf)te er, wad) beiii Contin. Giiil. Naiig. '), p(o^Hd) an rdtfelljafter ^ranf^eit, nad) beren llrfadje bie 3'(r§te oergeblid) forfdjten, baf)tn am 29. 9lou. 1314. 9hir er felbft, eraafjlt Se ^eune"), entbedte, at^ er fein (Siibe fieraniiafjen fiifjfte, feinen ©oljnen bie Urfadje feiner ©c^mersen unb feiner 9iiebergcfd)Iagen()cit unb crftarte, luie er ba§ (^eridjt @otte§ empfinbe nnb bie 9^edjenfd)aft , n)el($e er iiber bie Sefjaublung feiner Untertljanen odjulegen Ijahe. 2)er Contin. Guil. Nang-. bagegen beridjtet, er fei megen feiner ©tanbljaftigfeit nnb feiner Tobe^nuito uon anbern uiel beronnbert morben; ludfjreiib er nac^ Isillani ^) nnb anbern 33eridjten iiberljanpt anf ganj anbere 3Beife, plo^Iit^, um§ Seben ge= fonnnen fei, inbem er anf ber ©anjagb ini SBalbe uon St. 3>aft oom ^ferbe geftiirjt nnb idnnnerlid) 5erfleifd)t in bem Sdjloffe non Fontaine: blean, raol^in man i^n gebrac^t, geftorben fei. S)ie ^IBaljrfc^einlidjfeit fpridit fiir bie erftere (Sr3df)Inng. ^nr^ nor feinem STobe mn^te er nod) bie (Sdianbe erieben, baf3 fdmt(i(^e ^raneit feiner 3 So^ne, lanter 2:^od)ter be§ ^erjogS non Snrgnnb, im (S^ebnn^ erfnnben mnrben^). 9Bie 3]iflani berii^tet, fo ronrbe barin non manc^en eine ^vofge ber jn nafien 9Ser= loanbtfdjaft gefel;en; er felbft mit anbern modjte barin nielleidjt anc^ eine (Strafe fiir bie $i>erfiinbignng itjres 3]ater§ gegen Sonifacins VIII., luie ber 33ifc^of non 2lnftona geraeisfagt l)ahc, erbliden nnb uieHeidjt and) fiir ba§, mac er gegen bie "tempter t^at. ©d)it)erer nodj iniegt im Urteit ber S^adjiDelt bie S:i)atfad;e, baB fein ater gn lefen. ©ine fo(d)e Unfnmme non ^a^ nnb ^I'fli^iii^'ii ^(itte feine tpraniiifdje nnb bod) in mand;er .§infid)t eineS gro^en Quq^j nid)t entbeljrenbe ^tegiernng erjengt nnb fo loenig Ijiclt man \i)n nielfad^ fiir ber ©cligfeit roert. ') @. Souqiict, XX. 33b., p. 611. — 2) Hist. crit. et apolog. II, 318 f. — 3) muvat. XIII, Hi. — ") ^ii btefcv Uvfac^e ^angt jufammen, bap, otgleic^ X^WPP 3 leBenbe ©ol^ne ^interlteB, fein 5J?annigf}anim bod^ \^i(ipp6 beS iSd)iJnen nneber auflebte, ber bcffen ©ebanfen unb ^Icine irieberaufna^m nnb ju einem bauer= ^afteren (5rfo(g 6rad)te. — 505 - 9io(i) eines britteit 53?aniies, ber nd(^ft bent ^^apft unb ^onig 511 beii ."oauptfaftoreii bcr S^cmplertragbbie ciefjortc uiib bes (ctitereii ^aupt= luerfjeucj gegen bie ^^empler umr/ 3lu3gaiig gef)ort t)ier(;er, ber be§ ^rj; Mfd;of§ ^^l;iUpp be 9}iarigui) uoii ©en§. ©djeint f{(^ boc^ in biefem faiim lueniger beuttidj ak in bem ber beiben anbern ^dupter bie 9leme[i§ ber 'l^orfeljung 511 erfiillen. SBir fonnen un§ nidjt uerfagen, Ijier 3iai)- nouorb bas 2Bort ju geben, ber nad) 23efpredjung feines ©ingreifens auf bem ^^roinnsiQlfonjil von ©en§ fortfdf;rt ^) : „33c6enb uor Gntriiftung unirbe id} uor bem ©eridjtsljof ber 3cadjiue(t biefen '^^^ilipp be 3Jiarignij uerflagen unb feinen 9Jamen ber 5ranfrei(^ 511 be= trac^ten; boB im (^egentcit bie frangofifdie 9ktion, uon bereii Drganen ini ©runbe ber S^emplerorbeii eincs, jiuar eiii eigentiiin(id)es, aber feiti bebeutung^tofes, bilbete, mit feinem Untergang ein tDefent(i(^e§ ocat, am (Sd^dif^ bc6 iI3ortrovt«i, — 507 - ift, Idiigft kcjriffen luorben fein. Spiett bod; bie ^^olter in bie[em ^^>ro5ef5 iiberaH, wo bcr 33en)eis erbradjt worbcn ift, cine fo(d)e dloUc, baf3 luir iikrljaupt fagen biirfcn, bafj nur bort, loo bie ^yolter gebraud)t iDiirbe — uioninter roir nic^t nur Ieibli(^e Dual, fonbern iiberf^aupt jebes uor cineni luirtlidjen 9fed}t§i^efiit)t Deriuerflidjc 3'yfli^9Smitte{ uerftetjen — iiberfjaupt ein 33euiei§ erbrad;t unirbe. ©djoii biefer eine llniftanb ex- tidxt nieljr aU geniicjenb ha^ uoii^anbene ^eiueiSnmterial, ba§ jubeui, fobalb man im cinjiclnen ndljcr auf ben ©runb i]e()t, fic^ iiberall als du^erft fraglidier 9fatur barftellt, wenn nid)t bireft unberlegt luirb. ^u biefen du^eren mittelbaren imb unmittclbaren ©egenftdnben fominen eine joId)e giitte oou allgenieinen logifdjen unb pfi)d)otogifd)en C^riudgungen, bie roir in unfereni erften 5tei(e Fiaben genitgenb ju ^Sortc foninicn laffen unb boren uorneljmfter ber ift, baJ3 ini llntcrfd)ieb von alien unrflidjen .^e^ern iencr ^dt, jumat ben 5latl)arern, uon benen ba§ 2l>ort feinen Urfprung genonunen Ijat, fein einjiger 5tenipler an6) luirflid) ju jenen ^e^ercien aU feiner llberjeugung fid) befannt tjat, fo baB er fie a(§ ben 2tu§brud feiner (;ot;eren 9Sal;rt;eit mit c^artnddigfeit feftge^alten f)dtte: bQ§ e§ nid^t ber SJlii^e toert ift, iiber biefe ©cite ber ©a(^e, bie ^eroeife unb it)a§ fie roert finb, ein roeiteres 9Sort ju oerlieren. Uni fo niefjr ift bie ^rage: mie fonnte beiui iibcrtjaupt aud; nur eine foldje 21 n flag e ju ftanbe fommen? ^n biefer ^infidit f)a(ien luir, um auf bie roirflii^e ©diulb ber '3^empler ju fommen, getegentlid) ber 33efpre(^ung ber 2{nf(ageartifel ge^eigt, luie biefe in breicrlei ilategorieeu gu 3erlegen finb: bie 1. Categoric ftellen biejenigen ^unfte bar, bie ou§ bem 33er(auf ber Unterfuc^nng geroiffermafeen natiirlid) fid) ergaben unb fiir raekfie bafjer oljue iDcileres ber ^Scroeis a(§ erbradjt gettcn fann; rair modjten fie fur§ nennen: Selbftuerftdnblidjfeiten. 3lber bao finb (auter oerl^dltniSmdf^ig fiarmlofe ®inge, mie ^ragen einer ©d^nur auf bem blojsen Seib {ah ^eufdjfjeitsjeic^en), 33eidjte moglidift nur hti DrbenSprieftern, 3lbfohition uon DrbenSuergefjungen burdj bie Dberen, SHanget einer ^robe§eit fiir bie 9?oui5en, mi)g(id)fte 53ereic^erung be§ DrbenS unb — last not least — SCerbadjt infolge ber ^eimlidjifjuerei, bie ben Drben in feiner SSeife ernftlid) befaften fiinnen, jum Xei( Diel= mef)r nur ba§ ©egenteif, bas jd^e ^^eftfjalten feiner urfpriinglidjen Xx^- jiptin unb (Sinridfitungen, beraeifen. ©ine 2. Piaffe ^) f;at e§ mit bebenf= lid;eren Tingen ju tf;un: e§ finb bie 3?orn)iirfe fittlidier Sar^eit, roiifter @en)ol)nl)eiten u. brgl., gipfelnb in ber 9tnf(age auf ©obomiterei, fur^ gefagt: Unfitttidjfeiten. 2lud; biefe f;abeu rair gro§entei(§ aU eine *) 3*i-^if^f" Beiben £Iaffen in ber 9Jiitte ftef)t cine ber am bentfid)ften ernnefeneu 2ln![agcn,. bie anf (Siniouie (ogl. j. ^. %ah. XV 9ir. 125). — 508 — lot3if(^e ilonfequenj ber 3. 9M(age, auf ^e^erei, tiegviffeii. ^euii ba§ max mm cinmal ba§ (]elduficje Urteif, ba§ .tc^erii aHe imb bie fd)(iiumften Singe susiilraiicii fcicn. ^nbcffen Ijabeii mir sugcftaiiben, ba^ maud)e§ ill biefen SBorunirfeii bod) degriiiibet fein mod}te, fo 3. S3. fe(bft uoii bem ber ©obomitevei, aid eiiiem auc^ fonft bamals nidjt luujeiuijljnlidieii Softer. 3l6er tm gaiijeu (leimnnt mnii and) Ijier ben Ginbrucf, baf? biefes Softer bod; imter ben 2:emplern eljer loeniger bcnn ine{;r qI§ auberiodrts uer^ breitet mar. 9J{eIjr meift baraiif Ijin, baf> fie e§ niit ben ^rauenjinimern feineSii)cg§ befonbers ffriipiiliis imfjinen^), fo feljr and) bei beiu (Sintritt Dor biefen geiuarnt unirbe. 3(ndj bie fdimu^igeu J^iiffe geljoren Ijierfjer a(§ luenigftenG nidjt gan^ 511 beftreiten, fie (affen fid} jum ^eil and) nidjt atlju fdjiuer begreifen q(g 9(uggeburten einer etiuas uerroljten ©olbatesfa, luo jubem ber ^odjmut ber ritterlid^en (Sleinente, iiber roeldjen yielfad) geflagt loirb, gegeniiber ben vkkn nieberen 9Seriualtung§elementen, bie init jencn bod; ein ©eliibbe Ijaben unb ben S8ruber!n§ taufdien fofftcn, 311 inand)er ^l^erf)of)nnng biefer 33riiber(id}feit gefiil;rt ^aben mag-). '^on ba fdjcint e§ ni(^t mefir fo gar lueit bi§ 511 ber 3. ^ategorie, bem ^ern ber ^JnHagen, ben ^Boririirfen iiber eigentlid) (jdretifdie Singe. 3Iiid; {)ier geben iwir 311, bafj an§i ^rtt}olitnt man die § uorgefommen fein fann: 3. 33. 33cfpeiiing ober fonftige 9Jtif5f)anblnng be§ SIreujes, auf- faUenbe friuole 9ieben§arten in ber Cppofition unb im 'Jtrger iiber bie iibernommenen religiofen ^flic^ten, bie offenbar oielen fe{)r Idftig fielen. (Sogar Sea^), mit beffen Urteil loir fonft faft auSna(im§(o§ jufammen^ ftimmen, giebt Ijier jiemlid) uiel 3U, inbem er an 3^it9"ifK ^^^^ "^ic uon Solj. b'3himone*), "^^n'ter be 6f)eroi; ^), @nbo be SureS*') benft, beneu luir feinesroegs fo Diel i^ertrauen 511 fdjenfen im ftanbe finb. SBenigftens fdieinen auf C^k'unb unferer Sabellen ") gerabe biefe efjer in geringerem @rabe einer ndijereu '^H'iifung ©tid) 3U Ijaltcn al§ anbere. l^on biefen unterfdjeiben fie fid; baburd), baf^ fie ba§ ©an3e mit ber 58erleugnung unb 33efpeiung einfad; ah ©d)er3 F)infte(Ien, beutlic^ menigftens bie beiben le^ten^). Siefeu tonnte man ja, megen ber iimeren 2Bat;rfd)einlid;feit, ') '^gl. J. 1\ Xai. X 3-25, bcv meinte, „man l^abc geniiij fdjonc gvaucn f)a5cu foiiucn'', ba^ @e[d)H);ii^ ber J9ciIJcv auf (it)pevu 11. a. bgl. — -) 53gl. [0 3. 1). mx. 181 (lab. XVIir. — 3) 33gi, g^^ III, p. 276 f. — *) mi). I, 588 f., )". Zai. XIY dh. 104. — s) gjiic^. I, 529 ff. ; %ai. XIII ')h. 83. - «) miij. 11, 100 ff., Zah. XVII ytx. 165. - ') 53ettciufts) biirfte ber 2Bert fotc^er labeOeii gcrabc burd^ bie ?lnjielf}itng biefer 33eif).MeIe biirdb ?ea am fo iiicf^r i>erbciitlict)t fein unb be= ireifen, \vk and} nad) ber i^erbicnftoottcn Slrbeit iJeaS eine umfaffcnbcre Tarbietunc] btS' 9Jfateria(?, iric unfere 3(rbcit fie giebt, i^ren gcniigenben il^ert bet^ilt. — *) ^ct)- b'3tumdnc trirb bajn nod) bnrdi cine Jteiljc anbcrcr 3'^"^'^" bcfoiiberS entfraftet, ba er nid)t fo fd}(an geluefen ift, luie bie jnu-i anbcrn, feine 3^"3^'t '" ^^^ ^^^■'f'jf'^'J^'^ fterben ju laffen. — 509 — ]\o6) am nieiften @enncl)t kitcgeii, lueim mir iiidjt aucf) I;ier affemat bie ^eugen, ©eroienten, bie 3. 33. nad) ber erft vox 8 :3«t)veii erfolgteii 3lii^ nafime DbboS be 33ure§ imdj recjelredjtem S^oIIjug berfelben ben 9Jeuauf= genommenen 511 ^scrleugmiiuj iinb 93cfpeiiing eine§ qu§ jroei ©triden gcmadjteii SlreiijeS fiinter bem SUtar gebrad;! leaden rooffen, ah bereits uerftorbeti bejeidjiiet nnirbeit imb m(^t atte biefe brei S^^'Q*-''! uor 5XbIegung jene§ 3^u9"ifK'^ raieberljolt iiiiter ben SSerteibigeru biefe§ DrbenS genannt luorbcn iDdren, urn nad) bent 12. 9)(ai 1310 fiieruon abjnfteben ^). ©0 jcigen gcrabe biefe 33eifp{e[e, bie roir auf ^^eranlaffung bnrd) Sea (jeranS; gegriffen fjaben, wieuiet and) ha, mo man nod) am ef)eften glaubt n)enigften§ einen geroiffen ^ern in ciner Shisfagc feft()a(ten ju biirfen, iibrig bleibt, fobalb man ber ©acpe nd^er anf ben ©rnnb geljt. ilbrigens fdfft e§ Sea besroegen nodj lange nid;t ein, roegen foldjer etiuas glanbiuiirbiger fc^einen^ ben ©ingeloorgdnge ben Drben inSgefamt irgenbmie ju befaften. 9?ur ba^ mir gfauben, ba^ man \id) and) uor ber 53elaftnng ber Ginjeljengen nod) etmas mein* biiten mu^, aU bie§ fe(6ft Sea t^nt. ^enn einmat bleibt bod) immer aud^ tycv bie ^auptfrage: mie ftnb biefe 36H9"iff^ 311 ftanbe gcfommen? Unb bann mitffen mir immer mieber baran erinnern, baB, fobalb man mandien S^'^ignifK" / ''I'^if fi^ ^^W gonj llniDaljrfdjein: (id^es ent^alten, fouiel 3iitrauen fdjenfen mill, mit berfelben duBeren 58e; glaubigung nod^ oiet meljr beroiefen morbon ift, and; 3. ^. ba§ @rfd)einen be§ "S^eufetS in "Ratergeftalt, Jlnofunft non einem aHmiffenben S^uberfopf u. brgl. mef)r, roas fid) an ben 3.^oru1nrf ber 3(nbetnng eine§ !^shoU ober eine§ „caput". in bem fid) bie 2lnf(age auf ^drefie am meiften uerbid)tet, angcfd)Ioffen I)at. Uber biefeS te^tere brandien mir mobt nid)t lange ju fagen, baB l)ier oielfac^ mol)( ein einfad)e§ 3}iif3uerftdnbni§ — mir fonnten auci^ fagen: ein plumper Unucrftanb — oorliegt, infofern e§ fid) beutn(^ eben um 9teliquien fianbelte: alfo ein fird)(ic^er 2lberglaube, ber feine eigenen .^inber uerurteilte unb a(§ 2^eufel§merf branbnmrfte ba, mo er fie bei anbern Seuten nntraf. Unb offenbar biirfen mir iiberl^aupt bie a (Ig em cine OueUe aflcr fo{d)cr SInflagcn einfad) in bem anQ bem grauen Jgeibentum iiber= nommenen populdren 3tberglauben fel)en unb in bem uon ber ^n- quifition gendbrten Sserbac^t ber 9)ienge gegen ieg(id)e an Ber; geraoI)nnc^e ©rfcbeinung, roeld)er \a gu biefer 3^it fd)on a(§ ein gemiffeS 23emeigmittel in nffem ©rnftc biente. Ta geniigte e§, etUdie aU-- gemeine 9(nf)altgpnnfte ju fiiiben, mo5U bie Tempfer mit if)rer cCxMndic^^ *) (fSenfo fetjvt biefe 5luf|affuug (ober tjie(tite[;v 3lu«rebe ?) I3et ein pciieber, am beiitfic^ften Bet 'Jlr. 76 (^06. ooii Suffaoent). — 510 — t()uei*ei einerfeitc, luit ifjrein ^odjnuit unb ifjrcii nnrflirfien SJIifsbrdudjeu aiiberer[e{t§ ©elcgeiifieit gemig boten, Dor oflem aber mit Ujren innereii ^^arteiftreitigfeiten. G§ gob uiel mi^nergiuigtc ©lemeiite, anf bereii ©piiren man iiberall im '^^rosell ftof^t, bie ben Heinften 9lnl)a(tGpunft begierig ju einer <2(^Iingc fiir onbere loerben fafien un'i) bos iijrige baju ncrfjalfen. §atte man and) nnr ctlidie fo(d}er etnjelncn ^l^orfonimniffe, ycrf;d(tmGmdBige Aleinigfeiten, fo lag e§ ben .^e|ernd)tern jener 3fit nafie unb mad^te Ujnen luentg 9J?uf)e melir, fie in ein (Si)ftem ^u oer- arbeiten, mit ben affgcmcinen, ju jeber ^dt merfiniirbig n(m(i(^en, 2(ns ffagen gegen bie ."Qdretifer iiberfjanpt ju bereidjern unb etmas Sofalfarbe auf C^rnnb ibrcr eigenen (Srfatjrungen f)ier unb bort baju ju tf;un unb — bie Bupp^ max fertig. Unb gerabe ber unfinnigfte 2'eil, ber ^ornnirf cigentnd)er .te^erei, lag ifjnen um fo ndber, jc me^r ba6 eben bort rairfte, 100 mit nnrflidjcn 3In!(agcn nidjts auSjnrii^tcn max, loofiir 5um (£d}(u§ ber 2tu§gang mit 2)larigni) ein fo iiberaus inftruJtioes 33eifpiel geboten tjat. Um ben ^eroeis braudjte man \a in jener ^dt nie Derfegen ju fein, ooHenbs nidjt gegeniibcr f oilmen Seuten, bie ^um grb§ten S^eit fo loenig Gf)arafterftdrfe unb ^eroi§mu§ im Seiben (tooran e§ 5. 33. bei ben eigent= lichen ^e^ern, gumal ben ^attjarern, nie gebrad}) befa^en, aU bie S^empler, bie in biefer .*ginfic^t, auf ba§ @an5e gefetjen, ni(^tg meniger at§ einen ertjebenben 9(nb(id geiodt)ren. ®ag fiifirt un^ auf bie ^auptfa(^e, barauf, ba§ ber Drben oielfad), nid)t b(o§ dnfeertid), fonbern nod) mefjr inraenbig, iiberlebt raar. 2luf bie nmndjerlei Seioeife fjierfiir, bie rair, raie in feiner 9iegel, fo im ^rojefj auf alien ©eiten finben, wie 5. ^. ba^ dou ben meiften 3(nget)origen be§ DrbenS oiefe feiner @inrid)tungen, 3. 58. bie ov b. p. 6cmm., 407 2(. 2tgbe, ©. 96, 98. 2Xgen, 358, 5). 95. 58ifc^. con, 279, 314. Seneft^an eon, 454. 2itgue«-ajiorte6 339. aiiSne, Sep., 84. 2lii- 442, ©. 96. ^:^ropft mi^. f. 2(garni. 2lkt§, ©d^rop ki DfJime^, alS ©efcingni^ bev X. gebrandjt, 339. mbcino 449 2L 2nbend), Clironicon trium funtiuni, 232 f. and) Dtofate, 2l(6ertu«, at.^raj. auf S^pern, 482 2t. 2nbigenicr, 2lI6igenjerfreu33iige, 28, 54, 72, 75 ff., 84 f., 89 f., 104, 150 f., 154, 249, 252, 274, 472. 2ltbred^t, itai[ev, 356. mb\) 209, ©. 95. Alemanuus 96 ([. and) ^einric^). 2l(et, 2tbt oon, papftl. ©etegat nad; S^pern, 483. 2llei-anber III. %, 38, 44, 84, 121, 122 f. — IV., f., 254. 2((efanbrien, ^^atuiavd; ucn, 490 2(. 2l(fanibre, Z..on, ©voppraje^^tor in S)eutid)ranb, 469 3t. f. Slmalin, gia^munb, ^.3. au3 dO^obti, 881. 2imalric[), ^onig \>on 3erufa(em, 21, 83. Slmalrtc^ »on 1\)vn§, 3tegent in (5i)pern, 482 ff. StmieniJ, 23ev^or »on, 427, ®. 94, 97, 381, 382 31, 392 St., 403, 405 2t. — 33ifd). 3SiU)eIm toon. Dr. jnv. canon. 381 21. — fein $auS (6ei ber ^^forte ®. DJZarcel) X.Quartier, 412. 2lmirtu6, 2tr^ibiaf. toon Ortean^S 429, STuagni, 2lttentat toon, 280, 296. 2tncona 449 2(., 452. 2tnbeniaro, Otto be, 153. 2lnbratoiba, (in eiis), J.^onnn., 496. 2lnbr6Ie ajiortot)ev, J.i^ert. toor ber pa^ftL ^omm., 418. 2tnbre\to, 23ifd). SSil^elm toon, 466. 2lnger« 83, 95. 2). 95, 379 21. 2tuiou, Sanbfc^aft, 85. Slnjou, bie, in ^Jieapel^Sijilien, 33, 306, 443. — in ber ^^rotoence 442. 2tngouleme, 2). 95, 428. Aniciencis dioec. f. 2e ^ui). 2(nt^craba, in (S^pern, 485. 2Intiod)ien, ^t?atriard) oon, 490 21. O.^roe. 81. Stnubei (2Innvn-b), 9tobert, im „©d)lt)eine- marfitoiertel", X.Ou. 415, 416 21. SIpuIien, O.^roto., 81, 87, 446, 448, 481 2(. f. Stquita 447. 2tqui(eici, ,^ird}enproto., 450. Slqnitanien (O.^roto.) 81, 86, 89, 293, 368. Stragonien 8 2t., 81 f., 84, 90, 98 2t., 119, 130, 143, 235, 306, 386, 446, 454, 472 if., 480 f., 481 2(., 495. 2triani6mn6 18, 62. 2trintr)P5, l^aronie, 83 21. 2tr(eS 27, 150 f., 442, 499 21. 2lrniani, 2lnbreaS, de Monte Udorislo SD. e^iett, Z.^. bort, 448. 2lrme toon S^on, 67. 2h-menien, O.^:pvoo., 81, 93, 481 2t. 2lrnaub, ^eter, oon 33earn, 2(6t juni f)ci(. jtreuj in 33orbeauf, 1305 Jtarb. 309. 2Jrnaub, SBil^elm, tierbrannt »om '^roo.; itonjil toon ©en6, 339. 2trno(b oon gaUvjtereS [au^ ©. ^ouloufe), Jl'arb.^r. toon ®t. SaBina, 499 2t. 2lrnoIb 5^otoem (an« g-oi^'), itarb.^^r. toon ©t. ^x'ma, 499 21. 2trraS, 2). 94, 97. 2[rteb(a9, ^o^^in" '^on, 9fi., ©enefd)aU toon >^3erigorb unb (Sal^or^, 3'iqiiifit'^r, 337. — 2iUff;erm oon, f. ^erOte^. 3trtl^ona f. 5)a(matien. 2IrtoiS, Sanbfdiaft, 119. — ©raf toon, 140, 395. 2t6caton 83, 219. 2(§con, X.Somni. in 2i[ragonien, 474. 2lffafftncn 21, 219, 230. 2tffeburg, (SSer^arb toon, X. in (S^pern, 48l'2(., 484 2t. 2l)fi[i 447. 2tt^en, ^erjogtnnt, 496. 2lt^Iit f. ^:|SiIgerfd;toB. 2tucene, '£.6omm., 412. 2(nc^, S:. 96, 405. ft^rc^enproto. 96, 391. 2lugier, 2lmatri(f^, 33erf. to. Yita lY. bei 53aluje, 263, 334. 2(ugn^, ©eralb b', S.^., 240 2L 2lugnfltner 462, 484. 2lum6ne, ^0^. toon, Z.^. toor b. pdpftl. Aomm., 508. 2(utun, ©. 94, 97, 403 2(., 426 21. 2tutoergne, O.^roto., 81, 84, 85, 88 ff., 92 21., 93, 95 f,, 98, 237, 240, 370 2t., 402, 455 21., 465 2i., 481 2t., 501 21. 2Iui-erre, 23if(^. toon, 278, 314, ®. 94, 97, 444. 2lDentin in diom, 447 f. 2tDignon 205, 290, 374, 389 2i., 442, 488, 496, 503. ^apfttum toon, 254, 277, 289. 33 — 514 2lDvand^e.s, tyi\d). mn, 278, 314. Sll^cclin, SIrbcvt, 'Si[*. ihmi 6(evmont, itorf). 2Ivd)ibiaf. oon Pf)artre?, 174, 877. — @ille«, (?rjl). tien Duivbonne itiib ,f anjler 5)3^il. beS ©c^oncu, 299, 323, 383, 5i5ov|"it^enber ber ^cipftl. .rtonim., 383 f. 403 a. f. 408, 428, 432 f. 2Ii)mevtd^, iH'xa^, Z. an^ b. 8imogc«, 3- »or b. papftl. (Eomm., 413, 417. 33atbof, gftabulf uoii, fiifd). D. Soiibon, 455. 93a(bittit, itiinig won ^eriifaleut, 113 f. ^alearen 476. 93alet, SBtl^elm »ou, Slvcfitbiaf. non Jvi^eiu^ unb^a^)ft(. Jl\iptait, 254. 33alian be ©ajono (©oiffonS ?) , dt. in et)pevn, 484. Sap^omct (=a)hp^omet) 51, 341. 33ar f. Slube, 3of;. won, Z.B- »or b. ^ja^ftl. ^omm., 405 3r. 33ar6ona, SU^nio be, 'I..3. tioi b. pap[t(. ^onnn., 397, 400 3(. Savcelona 143. Sarlefta, X.§., 239 ?(., 443 f., 446, 448. 93avnet, 2BiI(;elm i^on, 5Bifd). Bon 53a^euj-, 278 2t. 33arrc8, (5berf}arb beS, X.@g[)^. 83, 87. 33artf;oIet, 33artr)croman6, 1.^. 239 ?(. 23avtDn, $Rid)arb oon, ^r., 3- in ©nglanb, 458. 33ci[imont, 'Jl^eobalb be, Z.^. wor ber papftl. .^onnn., 397, 400 21. 2>3atal}Uc, STrnntp^, 2tvct)ibiat. bev 5^. 93our= ge^ iinb ^japftf. Segat, 444 2(. iBa^euy, 33ifc^. Bon, 278, 279, 314, 389 ff., 403 2t. f., 419, 425 ST., 433; ©. unb 33er§I)r Bon, 95, 336 f. 33aja«, ifiifd). Bon, 336 2t., 358, 503. 33ai)fet (ob. 9h)get), iKobevt Bon, 2;. in g-ngtanb, 462. S36avn 310. Seaucaire, ®cne[d)anffie, 339. 33eaujeu, aSif^elm Bon, J.@9W., 53, 80, 87 f., 228, 396, 424, 456 31., 486. — 3'n^frt nnb .'pnnibert III. Bon, 87. Seawiolai^r l'anb[d)aft, 87. ?3eaune (Belna), JSalter Bon, X.^. in ^oitievS nnb ^^avi^, 426 3(., f. and) Worer. 53eanfeant (^baussant"), Ovben«banner 216, 244. aSeanBaiS, Xnrni Bon, 430 3(., >D. 94, 97, 405, 426 3(.; ^Sifd). Bon, fein .£">• ^^f^ ■J.Qu. 412. — ®erBai« be, 'I.3., 37 31., 53, 423. ©eauBaifiS, 2anbfd)aft, 85. Seitut, 33i[d^. 9iobert unb 9trd)ibiaL Bon, 484 f., SanventiuS Bon 33., 485. aSetlcfaije, ^o^. be, %.B- "nb JCevt. Bor ber papftf. itomm., 416 31. 33e(te|3erd)C (Bellapertica), 5)3etev be, 33ifd;. Bon Slujerre, 278 3(., 307 31. 33eHeBi£(e [. ©aone, 3Ingnfttnerabtei, 87. 33enebift, ©enebiftinevovbenSfiifter, 114, 33encbiftinev 484. ^enebift XI., %, 122, 128, 296 f. 33eneBent, .fivc^enpvoB., i^v ^roje^ 446. benjamin, 3ube, ©c^riftfteQer, 231. l^ent^o, OtaBnionb be, di., 3- i" @i)pern, 485. 33eravb (\!3evaub), JfiomaS, X.@W. 37, 87, 141. iBevengav be J^^'^^^'^^f' 1305 j?arb. Bon ©.©. iReieuS nnb 3Ic^iaeu«, 1309 £arb.33ifd). Bon 'lu^cnluni, 309 f., 317, 351, 361, 366, .370. ixrengav III. jRaimnnb CMvaf Bon i3avce5 lona nnb 9Kavfgvaf b. ^^roBence 119. 93erenger, JRaimonb, ^ol^anniter^^yi., 92 2(. 93evgenl^au§, 3of)- fc, X. anS X^. Sangres?, 3. Bov ber papftt. Sonun., 406 31. 33ergeron, 3f{at)nanb, Z.,^., 238 31. i^eri, 3(nbveaS, "J. 3- Bor ber pvaj. l^cn 2(u»ergne, 240, 841 21., 370 2(., 455 f., 460, 463 2t., 465 21. 53ranquefovt, 23ertvanb be, Z.®m., 83. 33rancrobof«, $:..£». in ©^otttanb, 468. ©laoi, ^eter, l.^. in (5lermont nub ^;5arii3, 377 2t. 93(ai^ot, 3:.Qu. Beim Zf)Ox ®t. 2(ntoine, 235 ST., 415, 416 21., 418. 93teba, ^^eter, 2;.©. unb 3. in eine, 385. 33Ieri, 2SiIf)., ^pra?. »on 6f)antiaon, 3. nnb SBortfiil^rer »or ber papft[. Gcntm., 413. iBiJfjmen, O.^vo\>. 81, 470. 93ogoniiten, tr)racifd^e, 42, 50, 67, 73, 217. SoQena, ^ol^. be, X. au9 5^. ©ena, Crben uon, 480 f. gambrai, 5:. 94. Sifc^. wn, 314 (430). (iampagna 254, 449 2L Santacieja, 2;.g-efle in Slragonien, 474. (Santeiburn, Stnfelm oon, 83. — ^ird^enprcw. 459. S). 455 2(. (Japetla, ^axh., \. '^etruS be S. eaporfoli, S.Somm., 5D. giejole 450 2(., (iarapella, S'lf"^^ ^^^ Jfancnifer fcn Santa SUiaria SD^aggiore in 9tom, 444 2(. earcaffonne 41, 281 f., 323, 336. J. 96. iprosep won, 341 f., 361, 382, 430. (Senef(^au{fie 405. Garinabino, .!^ugo be, Sdjapi. oon i>^ico= fia, 484. Saron, SRat)mbaub be, ©r.^raj. »on dtjpern, 347, 367, 401. 6arpentra6 503. (Safale 450. ©affanl^a^, ^'^^'inn, Z.^. in ©atcaffonne, 341 f., tterbvannt 431 2(. dajleEot, 3;.gefle in 2(ragonien, 474. eaflilien 8 21., 81, 119, 130, 454, 474, 478 i'l, 481 %, 495. (Saftro, ^ugo be, fonigt. 'Si. unb ^nqui[i; tor in 53a^eii}-, 338. Gaftro albo, 3tbral)ani be, (JonDent^i'dbmib in (Ji)pern, 482 21. (Sapro 2t[quarto (©raffcfeaft ^iacenja), 2((bert be, Z-W^^., 449. (Saftro 2(ralbi 449. gaftro gajole 449 21. daflrooiKari, ZJp. in (iakbvien, 444. Gatatcna, ^o^. be, ZS. in ^oitier^ unb ^^ari^, 426 91. (latatonien 81 f., 386, 446, 472 ff., 480, 481 2t. Sauf (audf) ®au6, Causso), ©erl^arb be, I.9t., 3. ■OCX ber papftt. £omni., 235, 242 91., 245, 397, 400 f , 407 3J., 4 3 4 ff. ©aceCa, 9hc. be, Z.^. in ^^^oitiev^ unb «Pari«, 426 2t. (£eccu3 D'i^d^oki SRagcniS be oan^auo, ■2.3. in i^enne, 447. 6e(la, |)ugo be, fonigf. 9?. unb 3"^1"ifito^ in 2angre6, 431. 6etla, 30]^. be, f. ©eraincourt. 6eEa, S'iicol. be, Z.^. tjor ber papftl. ^omm., 397 unb 400 2t. Getlaric, Steptjan be, Z.^,- 240 2i. Gerbagne 476, 495 9t. 6eri, iBalbuin be, franjbf. Z.di., 3- i" 6t)pern, 484 21. Gefena, !i3er^or in, 452. (ieffenon, Sertranb be, '^^rior, papftt. ^taplan, 475. (S^alamera, 'I.gefte in 2Iragonien, 474. (5§aron, J). 94, 97, 382 2t. e^atonS, ©. 94, 97, 405. (5[)amberlei}n, S:^oma§ (e, iBurgunber, 3- im engl. 'JJroj., 456 2i. (i^ambonnet, S'iJil^. be, ^riig. be 58Ian= befio, e. ber 4 ©ortfii^rer ber Z. uor ber papjtt. £omni., 376, 410, 412, 418 f., 432 f. 6l§amer(ent, 2lt)meri(^, Z, an& X. SimogeS, 3. Dor ber papftl. ^omm., 406 2t. (i^ame6, ^o^.j^be, Z-S- 'oox ber papftt. ^omm. (Derbrannt?), 405 2(. S^anuno be, J^oma^ be, yor ber papist. ^cmm., 42G. d^ampagne 81 f., 83, 87, 94, 97, 119. (S^arneo, ©ottfrieb be, @r.'}>raj. ber ^lox-- manbte, 347, 367, 401, 5 01. — 517 ef)avTiere^, %Sx, ®. Stmoj^eS, 362. e^artvcs, 377. ®. 94, 97, 379 51. — Sfiil^etm oon, %.®^., 85. 6{)arDicre^, 53er., S.^- iinb ijert. bov bcv papfil. itomm., 416 3t. (5[;ateau:'^^tern^ 84. G^aumont 405. ^ev^or ooii, 336 ff. e^eroi), ^^eter be, Z.^. »or bev ^apftf. £omm., 508. e^iett 448. (S(;iuon, ©cfangeiifc^aft uub i5er()6v »on, 160, 171, 187, 199, 262 21., 367 ff., 394. (J^vifhtSorbeit 55, 480. 6icctca, ©uibo won, ^raj. ooit GajjorfoH ©. g-iefofe, ^.3. in S'oveng, 450 2(. 6trd)0t{)ia {6f)ievod)itta), O.(^onim. in 6i): ^^evn, 444 f., 485. eifievcienferorben 32, 8(5, 138, 237. Cithare, in vico, ©tabt»icvte( oon '^ntvi^, 412. Civitatensis dioec, 96 21. etaivtoctuj- 83. §. oon 6(. in ^ari6 X.Qu., 419. — Sernf^irb con, f. 33crn^arb, ^ei(. (Slemene IV., ^., 141, 148, 224, 241, 306. XIV., 493 21. „Clericis lai'cos'', Sutle, 311. aterniont 84. 3). 95, 88, 403. !i3ifc^. con, 279, 314, 336, ^^vosej? con, 174, 188, 336, 341 2i., 376, 463. Glic^t), ?[Ratt^ieu be (aud^ de Stagno), 2.3. cor ber papftt. 6oinm., 410, 413. (Elifton, aSalter con, 2;.^vas. con ^i3Ianc= robofS, 3. in ©d^ottl., 467. eiugnt), (Shmiacenfev, 87, 312. ©od^iaco (Couchy?), ^0^. be, 'I.3. in ©enS nnb cor ber paf^i. ^oinnt., 399, 405 2r. (Soleftin II., %, 122. V., 311. 6o[fant, S. %m^, I.®efangniS, 405. Sotio, aSerengar be, X.^., 3. in ©Ine, 384, 478. (Eolonna, bie 297 f., 299. ^aUh con, .^arb., 297, 300. — ^eter con, J?arb., 198, 297, 300, 361, 366. Soma, 30^. be, Z.^x. unb 3. in (Sine, 385. (SomBnrg 496 21. (iommingcS, !D. 96. (ionipicgne, 5KicoIau^ con, X.^- wv ber papftl. .itomm., 406 2t. — 9fiaou[, 'E.'Cert. cov ber papftl. £omm., 416. (SonberiS, *peter be, 'St.fx'ii. con (55encili?, 362. „(Jousiderantes dudum" 497 21. Coiistanciensis dioec. [. (SoutanceS nnb ^onftanj. (Sorbeil, ^.(SefangniS, 2). inuis, 328, 372, 404. (5or6i, 3ticarbu8 be, 153. (Sorbie, Jol^. con, ^.SiJert. cov ber papfil. ^omm., 418. (iorbe^'!, etabt in ©iibfranfrcid), 209. (SormeiHeS , iiamfcert be, Z.^. cor ber papftt. jtomm., 404 21., 433 21. — ^\ be, 5;.^i>ert. cor ber pcipftl. ^omni., 418. (Sornat), ^rior con, [. i^. Z.£lu., 412. ©oulommter^, 2:.Somm., 119. Sourtenai, 3f?o6ert be, (Sx^h. con Dt^einiS, 380. Sourtra^, ©d)Iacf)t 6ei, 204 2t. (Soutance^, ©. 95. (Sraon, Dtobcrt be, X.@m., 83. (Srepi;, 3). SenliS, 2.®efangni^% 406. (Jreffon (Jffart, 3JJatt^. con, X.^txi. cor ber papftr. .^toniin., 418 f. (iretis, TOcoIau^, Z.^. cor ber papftf. Somni., 397. f. con ^roi^eS. (Srececoeur, 2). SDfeauj', 'J;.(55efangm^, 406. — ^ol). be, S. auiS 3). 33eancai«, 3- "i ':)3oiticr6 unb ^axis, 426 21. (Srofton, 5D. 2)orf, 462. (Srnbace, 21bt con, piipftl. ©etegat nad) ©entfdjianb, 471. (5i)pern 33, 47, 81, 93 f., 96, 98, 183, 197 ff., 227, 229, 234 f., 252, 346 f., 367, 397, 401, 443 ff., 456, 462, 481 ff., 508 21. ©anemarf 467, 490 21. X>alinatien 56 21., 81, 450. — 3ol^anu Con, au8 2trt^onn, 3- i" ^f^^" nionl, 463 21. - 518 ®ama«fug 79 Sr., 84, 230. (Jj-pebition gegen, 20, 21, 147, 226. ©amictte, ©amtetttner ©tatuten, 28, 54, 78 21., 86, 106, 138 f., 215 3t., 225 3X., 446. S^ammartin, 3). 9)ieau}-, 2;.®efaiu3uii?, 405. ©elicteuj", 53ernarb, g-ranjisfauer, 281. ©elp^ini, (Suibo (®o'^n b. ©aiH^^in tton Stul^ergne) 501 5t. ®e6mouIin§, ^togev, ^of^it.^t., 103. ©cut[(^Ianb, beutfd)er O.^^i^fig ii"b ^ISroje^, 33, 55, 81, 84, 89, 93, 96, 181, 235, 252, 468 ff,, 490 2t., 498. S^eutfc6=0rben 92 9(., 102, 108 St., 129, 146, 215, 228, 231, 287, 469. ©ijon 482 2(. ©iitia, ^. Bon Portugal, 480. ©oOingev 14 f., 204, 227, 239, 246, 250, 255, 294, 299 f., 307, 488 f., 494 21., 506. ©onntgeS 299. Sominiraner 46, 192 f., 254, 266, 281, 297, 810, 328 ff., 337 f., 340, 357, 366, 383 f., 414 91., 416, 427, 429, 452 f., 466, 468, 473, 478, 484, 486, 496 f. ©omont, 28if^. i^on, Z.Qiu in '^^axi^, 418. ©onbebei, gfortamont, ^^^rotoFolIfiitjvcr bev pap\U. 5?omm., 411. ©onmarin, ^afcb be, ^h\ij. tton (Stjpcrn, 482 21. S)ont)ngton, ^o^- L^on, 3Jfinorit, 57. ©orfet, ©. 455 21. ©orturer, Dtobert Ic uiib JCill^elm (e, 3- im cngl. ^rcj., 458. ©rumann 299. ®ub(in, ^13roj. in, 466. ©ubois , ^ierre, ^iJogt wn (Soutence6, ^Pam^^ktift, 169, 203, 276, 355. 5)uvanbu^, mU)., 53ifd). i)on ajienbe, 5JJitgt. bcr papftl. jiomm., 233, 389 f. (f. and) 2Jienbe). ebeffa, ^-all toon, 102. ©binburg, ^I'roj. in, 466. (Sbuarb I., ^. con ©ngfanb, 290, 310, 321, 467. ©bnavb II., ^. toon (Snglanb, 166, 178, 442, 453 ff., 463 f., 473, 504 21. — engl ^^3rinj, 22. @gib, 2;.^]?raj. toon Qan ©imignano, 450 2i. (Sinb, ©ultan, 86. GliS 496. eine, ©. 96, 98. ^voj. toon, 118 21., 174, 192, 260, 336, 383 ff., 456, 472, 474 2(., 476 f. — 33ifd). 3f{amnunb toon, 383. 333i(C;ehn 477. (Smilia 452. ©ncrei), ©itiet b', !S;.©erto. , 3. toor bev papftl. ^omm., 427. @nfer, be l' (Inferno), 'X.3]ert. toor bev pap% itomm., 405 3t, 416 21. (fnglanb, O.^13roto., 81 f., 85, 87, 89, 93, 130, 490 2^. — ^voj., engt., 22, 31 21., 35, 44, 48, 51, 56 f., 110, 145, 181 2t., 182 f., 194 f., 216, 238 21., 240, 251 f., 256, 259, 343 21., 399, 425, 453—466, 468, 481 21., 491. ent^ufiaften 50, 67. (?ffe}-, ©. 455 2t. e-tienne, Sftai)monb, "£.3. in ^oitterS, 342. ©ud^eten f. Gnll^ufiaften. (Sugen III., ^^3. 87, 122. IV., 24. (fup^emia, ^eif., 445, 484 21. (Suftorgin6, (SrjB. toon 5Jiicofia, 85. (Forcuy, ©. 95, 98, 405 21. — (Solarb toon, 6nfto« bev 'J. bei Seuvagie, 409 21., 417. etjmerict), 3nquifitor, 254, 256, 478. ,,Faciens misericordiam", 53uKe, 171 21., 173, 262 21., 343, 358, 367, 370 21. f., 385, 391, 478. ,5amagnfla 484, 486. 'Sifd). ii3albnin toon, 484. 5ano, S3ifc^. toon, 452. gavgeS, 58ernarb be, (Srjb. toon 3tonen, 9^effc tfemenS V., 390 21. tS-aucon, ^atoi be, I.^kiij. in (Jt)pevn, 456 2t. 5auve, .^ugo be, Z.^ , 88, 135 21. — 519 gebcrict, 5TficoI. , ytot.n- a\i<> 'JRaccvata, 364 21. g-evbtnanb IV., J?. «on daftiaeii, 478, 480. gcrrara 450. gcrretu3 noii 23tcenja, 232, 234, 297 f., 502 21. gerrietu^ Don Saitgvesi, iKotav, 338. g-iefofc, 3). 450 2r. „FIagitiosum scelus", i3ullc, 297. glanberit, ^'^^n^^^''^^'"/ ff^inbr. ^vieg nub ^V05., 81 f., 84, 89 2L, 94, 97, 119, 273, 300, 307 21., 392. g-Un-eiij 298. '^voj. iumi, 35, 181 2(., 182. 196 f., 443, 450 f. 23tfd). 2rn= tonio toon, papftt. S^elcgat, 450 f. — 3lntonin oon, ©cr)riftft., 213, 490 21., 498 21., 502. glorian (Jloirac) ©qiiin oon, SBiivjjev au§ 5Bejier.% 287, 307 2r., 398. ^oif, 2!Bttl^. pen, X.afi. unb iSevt oov bcr papftr. jlomm., 416 21., 419. ©vaf* fc^aft, 499 21. g-otltac (iiud) Fallegio, g-ouiflei)), ^'-''^V t)C, T.^r. unb Jpanptbenunjiant, 361, 367, 426. gontainebfean, ©terbeovt ^^s^if. be6 ©c^onen, 504. )S-ontaine»il(e, 3o^- won, S;.ii)ert. wov bcr papftf. .Jlonun., 416 21. g-ontenai), J. 3-; -• 2luj.-cvre, 444. gorcalqntev 442. gorbe, aSil^. be ta, 'l^farvcv oou (yvofton, 3. in (Sngl., 462. g-orefta, @uibo Don, %. in Gnglanb, 458. Fraclieto, Girardi de, Ohroiiicon, 206 21. Js-rand^ecomte, g''f<9'^«ffi}'ift- 83, 97. gmncien, O.^roD., 81 If., 96 ff., 128, 481 2t, u. a. graniisfanerorben CDfJiinoriten), 254, 266, 281, 357, 383 f., 416, 429, 445, 452, 462, 467 f., 484, 497. i^ranfretd^, franjBf. O.^tueicj, 55, 57, 81, 84 ff-, 118 ff., 130 f., 228 ff., 234 ff., 262, 336 ff., 403, 420, 458 ff., 463, 468, 472, 490 ff. Acanj, iiarb.Tiaf. yon ©t. Wtaxici in ©ilicc, 298 31. i^rebok f. 33ercngar. j 5vvejn8, 2Mibiaf. Don, f. l)aUt. i i's|-veintanrer, greimanrerei, 1, 3, 57, 214 f. 467. ^•viebtic^ I., taifer, 84, II., 15 2t., 23, 28, 53, 63, 70, 76, 85 f., 105, 138 f., 158, 225, 226 f., 270, 393, 443. g-debrid) »on Oj^erreic^, 202 21. griebrid^ tton 2lragonien, ^. oon ©ijilien, 446. gvoibfont (©. Siavbonne), 2lbt oon (fief)e 2Irnolb 5Jioocai), 499 21. gu(co, 3»^"i[it'-''i-' won )£ou(oufe, 282. g-uvno, 3o^- be, f. 'Eorteoillc. OJaetani, itavb., 296, 298. (SJagnin, S.^c^riftfteaer, 223 ©arbegneS, X.^p. in ©atalonien, 386 2i. ©arbia (fpan. Guardia), 9^al)ninnb be, ^I.^raj. oon 50iaSbieu, 384 f., 474, 477 f. ©arten, 6ifd;ofI,, in 5)3ari«, 242, 4 08, 410. ©a^cogne 98. ©aScognev (f. and) ^iJaScone), 96, 311, 503. ©anbin (Gandini), X^eobalb oon, 2;.®9Ji., 87, 231. ©autter (=a8alter oon ©pelten) 84. ©aoavnie, bei 53igorre, 246 21. ®cii. ®. SimogcS, 361 f. ©entilis, j?arb.'13r. won ©t. Wlnxici do Moutibus, 298 21. ©enuefen 484. ©eoffvoi won %\n^, S}teimd)voiiif, 312 2(., 502 2t. ©eorg, l^eil, 412. 'I'rior worn ^eil. ©eorg in (S^pern, 484. ©eorg, "otelloertv. be^ ©r.^^riij. bev 2onu barbei, 449 21 ©evalbi, §ngo, papftf. Jlaptau nnb 3lb- gefanbter an i>^il., 173. ©erarb, ©lifter be6 ^ofp.O., 92 2(. ©er^arb oon 2otf;ringen, Z.^. wov ber papfil. (5,omm., 403 21. ©eri^arb II., won Sippe, (Srjb. won Bremen, 69 2(. 520 — ©ermilte, Siobert be, Z.^- Bor bcv p'ip^l ^omm., 401 %. Oerona 83 2t. I.^ornm. 386 21. «tfc^. tjon, 474. @iac, aSil^elm be, ©taUmeiftcr '2)Jo(ai)6, 331, 368 2(., 371. @i[t, @^fi (.©itife?, f. 439 21.): ^]3onjarb be, !J:.3., 194 2(., 242 ff., 245, 246 2(,, 260 f., 265, 288 21., 335, 380 f., 898, 400, 407 2t., 453 21. — 9taoul be, 2;. 3-, 'l^taj. tton ''3a;pn);(Sec unb fouicjl. ©teitercinne^imer bcv (£^am= Ijagne, 41, 235 2t., 332, 337 2{., 396, 400, 407 21., 427, 438, 445, 460. ©iforS, J.@efangni«, 398, 406. ©iubicc, ^ictro, be Urbe (9tom?) ,fano= nifer bon 2)erona, 450. ©tbrefoi), 2BiI^ctm tton, 'f.^Sevt. Bor bcv ^apf^I. .^omm., 419. ©loucefter, ®. 455 2t. ©nofiifer 40. ©onatttQe, ©ottfricb be, ©r.^riij. Bon $oitou=@uienne, 320 2t., 847, 357, 368, 401, 407, 412, 463 St., 502. @orbo, ^artl^olomeua be, 2;urcopolter in (Et)ptxn, 482 2(. ©o^roin, ^^r'i'y wn %lanbtxn, ^.33crt. Bor ber papftt. itomm., 418. Oot, $8ertranb be, @rj6. tton ^Qovbeauj:, nac^t). ^. Siemens V, 296, 298 f., 306. — ©aittarb be, 33riiber beS ip., 307. ©raffe, S.Gomm., 442. Grecis, de, 96 2(. ©regor IX., ^., 24, 50 21., 69 2t., 92 3(., 128, 217. ©regoroBiuS 299. ©reS, ^eter beS (dc Gressibus), 93ifd). Bon Stuferre, Borl^. clericu.s ^l^i[. befl ©c^ijnen, 278 2t. ©roffeto, S.Gomm., 450 2t. ©rumbad), ^i^iebrirf) unb ■.'pugo won (Safin= ©nimbad), 470 2t. ©natter, Jtarb.^^r., 299 2t. ©uarbta f. ©avbia. ©ubio 447. ©uerin, |)oft).2r?., 85. ©uerrier, 23ernt;arb, I.3. in Gfne, 384 2t. ®ui, 53ern^avb, ^ifd}. won Sobette, oor^. Siiquifitor, 201 ff., 206 2t., 256 f., 266 2t., 291 2t., 496 ff., 501. ©uibo, 53ifdi. oon ©ainte^, 377 f. ©utenne 93, 98, 453, 481 2t., 496. ©uncefon, 3Jal)incnb, Iroubabouv, 27 2t. ©utcnbcrg im -:i3rciuina Don 2]aloiS, (?vbin Don 5?on= [tantinopel, 286, 322, 372. j?elaDnn, ©ultan, 80, 87, 228. „:K^Iift^i", in gtu^laub, 69, 217. ^t;oDaveSmiev 231. tiaefoni in 3r(anb 467. £ilvoa, 2Sil|eIm Don, 1.3- in .^^U^n^, 466. ^ivd)enftaat, ^voj. im, 182, 197, 446 ff. Clemens f. Siemens, ^oln, ^n-oj unb 0'-v3l\ .peinvidi oon, 471. j?onvabiu 306. .^'ouftantinopel 60, 285 f., 322, 372. ^atviavdi Don, 496. — 522 - ^onftans 95 2(., 96 ST. m\d). won, 471. Grants, 2l(bevt, ©ef. in |>amburg, T.@d^rift= flcHer, 213. j^roatien 33, 81. ^iinjetSau 85 i?(. C. SagoiP, 2;.6omiu. 6ci 3'£'fiMH3' 4-69 91. 2agniv©ec, J.goinm., 396. Sagnn, 2l6t £>eobat »on, papftt. ©eleg. in (Siuil., 455, 465 %. ; f. §. al8 X.Qu., 414. Samon, i2tepr}aii i^oit, X-S- i-^i^i^ ^fi^ pa|.^ftl. Komm., 406 9(. 5^anbe[i, .r-)einrid} be, %.^. in *^soitier^ nnb 5)Sarta, 426 21. SanbreS, i]3eter won, £., iJert. won anbcrn Dor ber iJapjlt. (5omm., 414. Sanbntf, jtarb., 198, 361, 370. 2angre«, 5^. 94, 97, 403 51., 405 9t, 406 3r. Sil'c^. l^on, 279, 314, 426 9J., 431 21. Sangueboc 87, 89, 209, 282, 286, 412. 2aon 309, 423. S:. 94, 97, 426 21., 439 91. — ^eter toon, clerieus i}.^f)i[. b. (Sd)on. unb fo 93i|'d6. V'Cn Orleans, 314. Sard^ant, Sfta^ncr be, X.di. unb 3> ^<>^ bev pap^l tomm., 397 nnb 400 21. 2ateran=^on3i( wn 1215, 32, 123, 158, 266. SatiUti, '^nevve, ©efanbtev *^r)il. b. SduMi. an 6temen« Y., 388. Satociuv, Sicarb be, ^an. uon lU\n-bonnc unb papfK. ^elegierter in (Sng(., 455. l'al;)mc, 9to6ert be, 'J. 3- i" '^^Htier^ nnb %m^, 426 9(. gectoure, ®. 96. Se gyianS, ©. unb 53ifd). , 95, 379 21., 407 2r., 426 9(. 2ccn, j?onigv., 479. Seplecte, iIUtr}eInt bou, 3;.93evt. uor bev pcipiti. tomm., 418. 2c ^uii, S. 95, 403 9(. 2ertba, 93if*. ihmi, papfti iHMiiftwgtcv, 475. 2effing 14. 2enragic (2curajio), I.C.u. ,,in vico do Calino" 117 f., 409 91., 414, 417 f. Siege, mif). be, 1.^., 240 9(. 2im6urg f. 3?rabant. 2imiffo 444, 483 ft. Sifc^. ^jjetev bon, 484. 2imogeS, £. unb 5)3roi., 95, 98, 362, 364 2t., 378 2t., 379 21., 382 2(., 406 %., 410, 413. =8ifc^. oon, 279, 378, 389, 403 21 f. 2imoufin 88, 95, 98. 2iucoIn, ^^rcj. in, 455, 4 64 f. 2ine9, Srtabulp^ be, ^'I'luifiti-H" iu lihan= niont, 338. 2ilieuj-, S^., 95, 98. 2iffabon, Sifc^. ^uan oou, pSpftf. ^^eanf= tragtev in Gafttlieu, 478 f. 2(orcnte, „3nguifition in ©pauien", 250. 2(otger, "^uan, 3"fl"il"itioii >-^i-'H 9Iragouieu, 473, 475. 2obeDe, 23if(^. Don, 201 f. 2oire, glnfe, 317. 2omBarbei, lombarb. 'I'roj., 56, 81, 447, 450 f., 481 21. — So^aune^ Don ber, Dt., ^iconitc oon S'iicoi'ia, 3- ill GVP^^^"' ^86. Sombarben (~Banquier§), Don '^l^it. b. ©(^6n. gepliinbert, 283. 2onbon, 341 2i., 455 if., 465, 467. 2ouginu6 445. 2ongni, 't^'eter be, ^raj. Don 21ucene, 3- Dcr bev papfil. Sonim., 413. 2orenj, ©d)riftftencv, 299. 2ot§vtngen, i^ros. in, (403 21.), 441. 2ojon, 3o^-/ 2;.2Sevt. ber bei 2agnt} Dov bev papfil. domni., 414. 2ucaS, ^arb.Siaf. Don ®t, Wcixia in via lata, 298 9(. Succa, 2;o(onKo Don, i3evf. Don Vita IV. bei ^Saluse, 201 9(., 316, 503 2(. 2ucera (gncctlia) in 9J[puIien, ^voj. bovt, 445 f. 2ucifevianev 42—48, 67 ff., 217. 2ubtvig b. *^aiev, ^aifev, 202. 2ubwig YII., ^. Don gvaufr., 83, 120, 125. IX. (b. .^et(.), 21, 86 f-, 143, 214 2r., 230, 272, 412. X., 504. XL, .504 2t. XIV., 213, 2(39 ff., 274. 2nbtt>ig, 2anbgv. Don .^^effen, 84 21. Subtt^ig b. 1^icff, ^. Don 'I'JaDarva, 477 9{. 523 Sugubiacum, ^priovat t>ei ^^oitievS, 321. Siittic^, 2). 95, 97. Sana, XimeueS be, ^-v^h. uon 3aragoja, 473. iJufignan, iiJeit ooii, ^Reic^Soevw. wn '^mu [alem, 84. — in 6t)pern 482. £ui-em6uvg, i8nlbutn con, ^-vjfi. r^on Irtev, [. Xrtcr. .'peinrii^ VII. jlaifer, [ier;e 2i)on, 87, 91 31., 235, 300, 306 ff., 311 ff., 319 ff., 491, 493, 499 31. ®. 94, 97, 403 21. Jtivc^enprou. 94, 391. 2«acevata 364 3(. macon 87, 343, 403, 425. r. 94, 97, 403 2(. 33ijc^. tton, 382. Wf6.f)xtn 81. 5magbc6urg, S). 96 31., 405. erjb. utib ^^roj. 469 ff. 9)fagueIonne, 5D. 96. 2(rc^ibaf. you, fiel;e 3of). eon 9}iont{auv. ajiaine 85. ajiainj 469. j^onjtt toon, 55, 470. 2). 405 21. — (5rj6. ^etev 2(ic^fpalter, 47U f. — (Maugoncia), ^onrab iton, Jt.ilaplan, 338 21. 9}faiorca, ^latlovca, ^nfet iinb didd), 209, 282, 306, 472, 474 2(., 476 ff., 485. ?Jfaliani, ^ctvuei, I.^'^irdj. »ou 33ntfi6re= giafpit, 3- »or bet pa^jftf. Somm., 413. aWaUe, (55aubert be {-.miUa, 9tobert be), 3;.3. ttor bcr ^apfil. eomm., 400 21. 9JiaImont, ©aufreb be, 3;.3. cor ber pap\il eomiii., 404 2r. DJJali), .pitgo be, eitgt. 2;., S- '» <5>}pcrn, 484 21. ?Jian6evc§im , 3o^. be, l.^raj. uoii ^^'cr; manbois, 3- *"^^" ^^''^ |)a)3[t(. (Soinm., 405 2t. 9f)ianfreb 15 31. 3Diantc^der 42, 217. TOanfural^, ©c^(ad)t bei, 140. 3}fa|3e8, Baiter, 145. ajiar, ^arfetjal be, ©enuefe, 229. !0iartiicg, .^oitrab won, 69 21., 157. 5marcl)aut, C"»ugo be, Z.dt., 424. Marclie Palu, ©tabtoiertel ton ''^m^, 411. gjiarcia^, aBU^elm be, Beim Iljov St. 2liu toine, S.Qu., 415, 416 21. Wdxia, ^eit., g^aricnbtenfl, 43, 154, 182, 248, 343, 412, 415 f., 431, 436. mcixia aJlagbalena, 42—44, 110, 438 21., 445. gjJariana, fpan. ©c^dftttcltcv, 213. gjiarienfird^e 43. a)LutgiU}, S-nguerranb be, DJtiniftcv ''PjW. b. ©c^on., 175 f., 389 21., 505. — ^^ilipp be, ergb. »ou ©eu3, 175 f., 178, 185, 266, 279, 314, 381, 386, 42 8 ff., 490 31., 500, 505. 9Jlavitima 449 31. Waxhn, ^roj. in ben, 56 21., 449 31. 9J?arna9, 2(rnul^]^ be, Z.^,- t" 'l^oitiev? unb ^ari6, 426 31. DJlarfciae 119, 200, 442. gjlarfilli), a8il§. wn, fonigl. 3ft., 392, 431. 3)tartin, fpan. X., 331. gjtaraiac, @uifc[)arb be, ©enefc^ t>ou 2:on= loufe, 3. »or ber papftl. Jtouun., 423 f. aJtaScaront, ^acob, %.3,- in ©tne, 385. dM^ ®ieu (Man8i Dei), 'E.iiomm., 383 ff., 474, 477 f. 9Katter, 3?offo, tarb., f. Orfini. gjiatt^anS, iBruber won 25itlani, 205. — oon D^eapel, 9tv(^ib. won SRonen, 'ilRitgl. b. pa^jftl. itontm., 390, 403 31. f., 433. — con ^art6, ©djrtftft., 232. 5Jtaubuiffon, 31btei, 322 f., 388. — Onbarb be, lontgl. 9t., 339 f. a^auleon, ©c^Iofe, 321. 2«auren 472, 478, 480. SOieauj-, ®. 94, 405, 406, 426 31. 5JJcbina (5e(i, ^erpr won, 479. 3Jicbiua bel (Sampo, ^tx^ox oon, 478. 9JJeirargucS, ©d^lo^ nnb 2;.@efaugniS, 442. 9Jleifen^eim, 470. 3D^elot, 3ean be, %. an« ®. Sefangon, 393. 5Rcnbc, ai>il^elm S)uranbui5, 23tfd^. oon, 233. aWttgl. ber pdpftl. «'omm. 389 f., 403 31. f., 433, 493. Wenbicanten f. 33etteIorben. — 524 — SOtcvcocitv, ^eranb be, '?fgent ^l^il. be« ©d)on., 307 2(. 9Jlevfc6urg, ^Bifd)., 469. 5JJefopotamien 4-5. gjJefftna, ^]3rcj., 446. mi{\ ©. 338. 9[«ibbIetoit, asur^elnt won, Z.^. in ©d)ott= lanb, 468. TOtHt), ^^^tri^3^5 be, X.©9Jf., 83. DJtiuDviten f. Jranji^fancr. a»inuciu« gcliy 213. SO^Jiracete, 'I.(5omm. in ©atatonicn, 38G 2t, 474. ajJitteUtalien 81, 197, 44 9. aWoiffac, ®. (5a^ov6, J.@efangnt6, 406. DJota^, 3afo5 tton, 2;.@W., auS «urgunb, 24, 37, 47, 87 f., 97 f., 129,^135, 145 f., 148, 160, 164, 180 f., 185, 188, 205 91., 228 f., 237 f., 247 f., 262 9(., 286 f., 294, 319 ff., 322, 329, 331, 347, 357, 367 f., 370 9L, 371 [f., 390 31., 39 3 ff., 491, 407, 412, 459, 473, 482 f., 498 ff. 5Woncon, X.Somm., 119, 386 2t., 474. ?OZonfaucon, $rior uon, 287, 307 ST., 398. ©algeu »on, 505. SJionopoltS, 33ifrf). Don, 444 91. 3)ion8 ; en -■ ^eleoe (Moiis - in - Pevero), ©d)(a(i)t bei, 205 91. 3[«Dntats]u, '^ievrc be, Z.®m., 85, 89. ■aJJontchtS, ^vetro be, ,3nf!"ifitor in 9(ra= gonien, 475. Monte alto, ^ol^. be, Z.di. am 9Ifturac unb 5. in ^|;oitiev6, 361 91. Monte olivo, ©i)mon be, SDiovbev 9lnial= rid)^^ nnb 3. in C£t)))evn, 484. 3[Jfontefa, Orben t)on, 480. aJiontfevranb (9Iu»evgne), X.@efangni«, 402 9(. TOontfovt, gtnvi-nn oon, 3* 'n 6t)pern, 484. — ©imon won, firoBcrer ©iibfranfreidje, 472. 'JJfontgifarb, 58e(ian, 9iobevt unb 9fienalb Don, 3. in S^pevn, 484 21., 485. 9JJontr^evi>, D. ''^axi^, 'I.@efangniS, 404. ?!JJontmeIiant 6ci ©enliS, 'J.^efangnia 430 91. yjlontont, ^. be, Z-S- in ^^citierS nnb ?)3ari«, 426 9t. 9JJont|)eUier, 306, 340 (^^bol), 390 21., 476. SRontpefat, ©aucevanb be, X.3. in (Sav- caffonne, 341 f. 5JiDntvDi)af, 30^. be, 3;.ai>ovtfii^rev »or bei- ^jcipftt. '^' ^^1 S:.©erw. unb 3- '" 33rinbifi, 444. D^ewer^, 3). 94, 97. 23ifc^. won, 266, 381. 9ZicoIau6 won greauwiUe, 1305 jlavb. won ©t. (JufebiuS, worf). 33eid)toater ^s^il. be^^ ©d)ijn., 310, 49 9 21. TOco(au« II., %, 133. IV., 24. ~ 525 — 5r?icofia 85, 148, 229, 456 §(., 483 ff., 487. 9Neber=3)eut|c^ranb, O.^l^rotf. 81, 481 St. Diieberlanbe, nieberlanbifd), 84. 9iieber=2aiu5ueboc 86. IRimeS 30(i. ®. 96, 404. ^^erpv wn, 336 f., 339 r. gf^iort, Jurm aii 2;.@efangni8, 343 St. SRipuriaS, ^ugo con, e. ju ben @ara; jenen iibergegatti^ener !£., 462. 5Rtoeaa, 3o^8. be, 2.3., 239 21. DitSja, J.Somm., 442. Noffo Dei, g(orentiuer, 187, 287, 307 2t. Stocjaret, 2BiIf)cIm »on, Jpauptagent ^^il. b. ©c^on., 2-28, 297, 307 %., 323, 328, 372, 393, 395. iRorbfranjo[en, Dfiorbfranfreid), 83 tf., 95 f., 246, 407 2t., 472. gjormanbie, O.^l^roo., 81, 85, 95, 97, 347, 357, 367, 501. — ^eter eon ber, ©tetloertr. bee ©r.^^raj. con gvancien, 485 2(. 9?onuegen 467. SZotre.Same in ^axi^ 262 31., 328, 500. SRo^on, 3). 94, 97, 381, 405 2t. Ober=©eutfc^Ianb, O.g?ro»., 81, 481 3(. 06er=3ta{ien 72, 8J, 197, 202, 31., 449 ff., 469. Ocrea, 5etm Rnui won litoir (Rue St. i Cristophe), J Qu., 415, 416 2t \ OctI be 33oeuf, ©uidanme b', OvbenSs : 33ifitator, 23. Oftemic^, 0.5)3rD»., 81. j OlargitS, 33erengav be, am 3^ar6onne, pap\U. Kaplan, 444 2(. ^Omne datum optimum", sBude (f. and) 3irefanber III.), 121 f., 126, 223, 245, 437. OnereK, |)einric^ con, i;.>.J3ertr. cor ber )3apft(. ,$tomm., 418. Ouecate, §err con, 33eamter 'X'W- ^^^ ©c^on., 322. Orcnfe, a^er^or con, 479. Orleans 392. 2D. 94, 97, 406. 33ifcl;. 814, 375, 880, 399, 427, ben cor^ ^erigen )'. Sertranb. Ov{eanai«, Sanbfd^aft, 94. Orfini, 2Katteo (Sioifo), ffarb., 296, 299 2t. — DJapoIeon, ^arb., 294, 296, .503 ST. OfilieriS, Slijmer be, 0.2)tar[d)all in S^pern, 482 f., 486. Oteringl^am, ^Robert con, -UJinorit, 3- i» engl., 452. Otfjon, „53ruber", 151 f. Ottone, gra, ^nquifitor ber Sombarbei, 450. Offorb, ®. 455 31. p. Valencia, 33ifc^. ©erafbo con, 478, ^Pataftina, ipdaftin 0.3njetg, 53, 85, 140, 232, 482 21. ^aleftrtna, ^arb. oon, f. ^PetruS be 6apefla. '^afombara 5). ©abtna 449. ^atube, ^eter be, Somintf., Baccal. in theol, 414 3t 5)3amterS, ©. 96. ^ampelona, 200, 477. — 2(;omaS be, X.S- in ^ciri« cor ber ^omm., 378 3t. 5)3aneal, ©c^Iac^t bei, 231. ^apl^oS, 3ot;ann con, ©d^a^meifter ber ^ird^e con 5pap^o«, 3- '" (5t)pern, 485. ^Parabin, ©uitlaume, ^.©c^rtftft., 213. ^arbona, ©gibing be, '£.3. unb ^Bert. cor ber pa^^ftr. .^omm., 416 2t. i^ari§ 131, 200, 205 2t., 2.37, 281, 284, 318, 322 f , 327 ff., 382, 392, 402, 429, 501. sBifd;. con, 260, 266, 379 f., 391 ff., 397, 2). 94, 97, 382 3t., 393, 404, 406, 408 3t., 426 2t., 427, 435. Unterfnc^ung (^ijer^or) in, 170, 178, 191 f., 232, 260, 320 31., 329 ff., 340 ff., 352, 361 21., 363, 3(38, 371, 380, 401. ^arnia 450 31., 452. „PastoraIis praeeminentiae solio' V^ulte, 353 f., 443, 454. l>atrae, (Srjb. con, 496. ^Hitrimonium ^^etrt f. £irc^enjiaat. ^anlicianer 40. >Pa^en6 (^pa^nS) |)ugo be, 0.©ttfter, 83, 101, 113 f., 116. 526 — evtui«, 'I.^cfcingntS, 442. ^5evngia 296 21., 298 f., 449. ^etru6 be (^apcUa, 1305 .^arb.5)3r. t»on St. Slpolliiiari^, 1306 i^arb.^ifd). oon ^alefinna, oorl^. 33i[c^. oon loufonfe, 309, 352, 357, 865 f., 370, 490. ^p^tlipp (II.) Stuguft, ^. con granfreid), 230. III., 132. v., (Sange) 496. 5pr;ilip)) (S. ^axU II. toon 3Iniou) C^erjog toon D'Jomanien unb Slc^aja, 446. ^iacenja, ©erfjarb won, Z.^. in iSiterbo 448. ©. 450. 5)Sicarbie, ^icarben, 83, 89 3t, 94, 97. •^igajjano (®. i)3iacen3a) ^aUh won, Z.^. in gtorenj, 450 2t. ^pilgerfdyloji (3lt^lit, Castrum Peregrino- rum) 0.33nrg, 37, 53, 56, 85, 105, 456 5(. ^ifa, ^sroa. »oit, 35, 181 ST., 450 f. (Srjb. ©iowanni won, 450 f., 492 21. ^laiU^, ^.©efangnie bei ©enli^, 430 2t. ^lafian, aciftjerni toon, 3ftat ^r^il. b. ©c^ijn., 169, 307 21., 356 f., 373, 393 f. ?^tef[ier«, W^'^PP bn, 'Z.®m., 85. ^inubIawer;,3o^. be, ^srewotwon ^av[&, 392. ^oiff^, ©om..fonwent won, 281, 318. 2tbt won, 328 21. ^oitiere, 23er^anblungcn in, 169 f., 304, 316 ff., 351, 356 f., 390, 496. 2Sev= ^5r 170, 187, 197 ff., 233, 262, 839, 242, 358 ff., 379 2t., 382 2L, 405 2(., 408 21., 426. 33ifd;. unb Official won, 266, 294, 429, 502 21. ©. 95, 379 21. ecnefdjanu. ©euefd)auffie 362, 378 21., 406. *^oitou, O.^vow., 81, 86, 96, 98, 240, 320 21., 347, 357, 368. ^olignar, 3^icomtc6 won, 85. ^^oa;farp, ^eil., 445 2r. ^ont be r2rrc^e, 430. 33ert;ov won, 336 f. ^ontr^ieu, ©raffc^. unb O.^BaUei, 8, 97, 119, 426, 456 2t. '^^ontigut), ajtattl^auS won, 3"^1"ifitor in ©icilien, 254. '^Dutoife 322, 430 2(. ^:|]arrament won, 433. *povte, Stubebert be la (de Porta), Z.^, in Poitiers unb ^avion, 428, f. ^. (Rue de la Mortcllerie) I.Oit., 415, 418. iPuttaneii 19, 83, 92 31., 226 31. ^ui), .pitmbevt be, I.Sevoieiit imb 3- '•''C'li ^oitierS, 343 ST., in %\vi^ 428. ^ii^sfiaureu^, JbMU^etm ttoii, 67. *^t)r6neee Orientates, 5)ep., 883. dUhanH 299. Diabaftanet, 3Bi([}eIm be, foiiii]!. 3t. ititb ■Jiiquifitor, 337. atabulp^, SBifd}. t»ou OrI6an6, 380. gtabulf, ^on Dtaiienna, 264. Stanfe 14 f. 3fia»enna, ^^ro^. in, 35, 56, 158 f., 181 31., 182, 264, 447 31., 451 ff. — (5rjE>. ^tainalb wn, 451 f. gteformation 18, 62, 92. SRcginuS, ??tcoIau5, ^>raj. oou ©roffeto, %.^. in glorenj, 450 f. „Regnans in coelis", 33u(le, 370 3(. 3iei)iiio, ^setcv lien, ©ominifanevprior in 3(ccon, 486. 51Renaub, ?Jiv-ittI;icu be, X. uon (Saen, uer; Srannt wm .fonjif »on ©en6, 339. gtenneoiae, ^roj. won 336 31. 9tenter, „(:^e[c^. bev rcliiV 3(nif'(avnnii im mM.", 63 f. 9Jt)etm« 200. T:. 94, 97. tirc^enproo. 94, 380 f., 391, 407 3L (Sr^h. «on, 354, 380, 492. ipvoctonyt 430. 3fifiobej, ©. 95, 381. 9f{f)obni^, 3o()cinniterinfeI, 227, 319. 33i[c^. ^^eter ton, 487. gfi^one, gfJ^onet^al, 306, 503. SRi^arb, ^arb.'Diaf. toon St. flnftac(}e, 299 3t. ?tic^arb (8ij»en^ev5), Jf. oon (Jnglanb, 85, 138. Siic^avb, „Wei[tev", 151 f. 9Hc()e(ien, .^avb., 273. JRiberforb, ©evf^arb be, J.®?;?., 84, 153. 9Jieti, Soninuifo, (fvjprieftev toon, papftl. T)ere;vit nad) St)pern, 483. atiniini, 'i3ii(^. won, 452. 5Hit>iere, }ieape(. — mrc^enprow. (nnb (Srj6.) 95, 391, 407 3t, 425, 430, 492. ^fonffiaon 98 3(., 130, 383, 386, 472, 476 f., 495 91. Diubet, 3tai;monb, X.^. in (Sarcaffonne, 341. atnbolf won |)a666nrg, .tatfer, 133. $Rnntcrconrt, 9It6ert be, 'I.3 , 238 31. Dttupetia, Wartin be, OJtinorit, anf (_^i)pern, 445. 3fluf^(anb 69, 217. aii^get f. 33at)fet. ©abatier, 9(rnanb, X.^. in ©arcaffonnc, 341. OabeQo, ipanbolf bi, Was^. nnb papftl. ^elegierter, 447. — 528 — ©abina, ©. 449. eiuemavftiiievtc( in "^axi^ 415. ©cott, Jfialter, 246 %. (S6e«, J^. 95. (Segni 449 2(. ©eiuehiiet 501 f. Senvinb, ^^oh., 'Z.^. inn- bcv papjlf. ^oinin., tinbcrlent burd) 6l}|jerii, 485 9(. Senli6 430, S^. 94, 406. Sens 200. a^ev^or oon, 375, 399, 427. ©. 94, 97, 261, 403 f?., 426 91. ^trd)enprox\ 94, 175, 314, 391, 407 3(., 490 2(. unb 492. ^onjit wn, 176, 179, 263, 339, 380 21., 386, 389 91., 416, 428 ff., 435. Qx^h. f. ajtartgn^. Scptembve, 9(rnalb itnb 93n., Z.^. in erne, 384. iSeraincourt, J,"^- ^f/ (-t^'e Cella), 400 3(. ©erena (aSitire ©tepl^anS »cn i'^itrgunb), i^v ,p. I.Qu., 412. ©ici (ob. St)ci), 2(ntoniu3, 'Itotar au8 ^erccUt, 53, 391 9(., 463. ©icilien, O.^roo., 81, 86, 254, 443. 5|3roj. 35, 181 91., 445 f. ©iff9, ©tep^an wn, OMaxidjail, 141, 225, 241. ©iore, 9(nd)eriu5 ocn, J.i^ert. eor ber pcipftl. ^omm., 418. ©ibri, 3of^ i^f/ S;. au8 3). ©en^, 3. in ^'oitier^^ unb «pari3, 426 2t. ©tanbinat»ieu 251. „Skoptsi" in DfiuB(anb 69, 217. ©oiffonS, ©. 94, 97, 381, 404 9t. ©omerfet, 3^. 455 9X. ©onnac, SiU^elm Don, Z.®m., 86, 89, 148. ©ora, 5Qtfd). »on, 446. ©orBonne, Uuioerfitat in %-axi8, 162, 170, 328 fv 355. ©orna9, '$cter be, 2. auS S. 2lniicnci, 392 2i. — SBil^etm be, 2;.93ert. cor ber p'dp^l ^omni., 416. ©^3anien unb fpait. £).3ir)eig 33, 55, 81, 85, 89, 93, 175, 250 I, 386, 490 2{. — ^roj., 8 2(., 250 fv 4 7 1 ff. ©parrel, 9tbemar be, Z.?fi. unb 3- i" ^oitierS, 363, 406 91. ©)3ettcn, Sffialter Don, ^ ®m., 84. ©poleto, .r-ierjoijtum, 449 91. Spoliis, Richard de, S^.Cu. (im icnip(cr= uiertet), 414, 416. Stagno, Mattli. de, f. be @nd)t). ©ta^ielbruv^ge, ©te^jfian oon, Z.^. in (Sng= lanb, 182, 456, 4 64 f. ©tebinger, 50, 68. 217. ©tepl)an Don ©uifl), 9(rd)ib. won ii3vitgge unb .fanjler '^l. btS ©d)i5n., 1305 5tarb.-^r. oon ©t. (Striae in Thevmis, 309, 317, 352 f., 361 f., 365 f., 370. ©tetten, gfeifjerren Don, 85 91. ©tofe, 3or). Don, Z.S- in ©ngl., 456, 464. ©tolDe, 3^oger dou, X.^^x., 3- i" *5ngl., 456 91. ©tra^tmrg, 33ifc^. dou, 471. ©ud)en, Subolf Don, 87. ©ub[}am, 'Jt^omao Don, Z.^- iu Crngl., 456 9t. ©iibfranfreid) (). ^roDcnre baju) 132, 149 f., 158, 161, 246 9(., 252, 281, 286, 291, 340 ff., 361, 363 9r., 381 f., 386, 472. ©uifl) f. ©tepl^an. ©up|?lingen6urg, S.Sonun., ^tefibenj b. beutfd). ©r.V^rai-, 469 91. ©nvret), ©. 455 91. ©utri, Q3ifd). Qnacomo dou, pa^jftl. Jete= gievter, 447 ff. ©t)monig, D^icoIauC, Samoifeau, 5)Sro)3ft be« ill. ::8affat, 3. Dor ber pap\t\. £omm., 423. ©9rien 19. or. SaButa, mattf). be, 406 9r. laCei^raubS 86 91. Jamarit, Sffiitfjehu be, ZM. unb 3- i" eiue, 385. 3:anet, Jjcinrid), ©r.^prdj. in 3i"f^n^, 56, 466. — «!Oeinrid), I. anS 3rlaub, 3- i'» ^"9^- ^^ros., 462. SavbeS (Tarbeusis, Tarvensis), ®. 96, 406 9t., 407, 408. Xarragouvi, ^on3il Don, 474 ff., 497. ©rjb. 475 ff. 34 — 530 Xatjernat), Xf^eo&alb be, X.S- i"ib 23evt. t»or ber pcipftL 5!^omm., 245 21. — (=3taburpr;) 406 21., 415, 416 21. lempcl in ^^avis 329, 404, 406. 'Sevrattig, aBillH-Im be, J.Sevo. imb 3- "^ erne, 385. ferric CSMevri)), ZMW.'^, 84 f. S;eu6, ©alcei-anb be, 43 f-, 445. S^atan, (Mnanfreb be, X.^. tor bev ^Hxpftf. ^omm., 424. S^eoborid), J?arb.33tfd). Don (.^ioita^ ^.mpaliS, 298 2i. Z^m6) (=©ietrid}), Z. am ©ac^fen CaKagbc-- Bnrg), 3- t>or ber pl\p]t\. ,J?omm., 405 31. X^LTouanne, -r;. 94, 97. 'J^iebault, .^Jerjog »on Set'jringen, 441. 3;f)onia3, 33eid)toater be3 J?. »on ©ngl, ilarb. Bon ©t. ©abina 1305, 310, 365 f. Sl^racien 72 f. ^iroir (-de Tirol, Tiroiiio), 2lbt oon, f. .f). X.Qn. 2G2 21., 415. Jiboli 448 3(. Socci, !Ef)oma^, gen. „ I^orolbctn)", abtriinn. Z., 3. im engl. i^roj., 464 f. !£otebo, (Srjb. ©onsalo oon, 478 f. Somar, 2;.5-efiung in *^^crtugaI, 119. Soroge (Jonrcnge), 2lrnoIb be, 'X.li^aK. 84. Xorrage, 2«il^elm be, 2.3., 240 21. Sorre 3)Jaggicve, ;£.§. in 2Ipntien, 446. SortemCe, ^or;. lu^n, Z.^-, 331, 397, 40021. Xortofa, ^nfet, 79, 229, 232, 244, 462, 485. Xoroaoina, 3o§. be, "Saim uonDiouen, 322. So^cana, toSfanifd)er ^roj., 41, 43, 56, 197, 44 9 f. 3;cnr, S. 95, 403 21. 'lonloufe, ©tabt nnb ^^xo^. oon, 261, 282, 317, 323, 342, 362, 374, 382, 406. S. 96, 98, 482 21., 499 2t. ^ird)enprotJ. 0>ateve) 96. @rafic^. nnb ©rcifen 120, 274, 472. ©onefc^anffie 423, 493. Xouraine 95, 98. Souvna^, ©. 94, 97. 2ourS 317. 5Reic^«tag wn, 169, 304, 355 f-, 493. r. 95, 404, 410 ST., 424. jlivd)cnpnn\ 95, 98 2r., 379, 391. (Sxih. oon, 354, 379, 425. S;onjer in ^^onbon 455. Trajectensis f. Utred^it. Sramelai, Sevn^arb be, Z.@dJl. au6 93nr= gnnb, f in 2t8caIon, 84. Irap|jc5, S. ^aviS, '^.©efangnie, 406. Xrem^lat), 9fal)mnnb be, Z.^. »or ber papitl jtomnt., 242 21., 397 21., 400 21. ^rie, i&tl^elm i^on, ^Jertrauter ^[)il. b. ©d^on. , 23if(^. uon 23aiKiiy, 314 f. TliU}l ber papftl. Soniin., 389, 403 21,, f. and) i8at)cnj-. "Srient, 2[rd)ib. Don, f. ^o^. Don TOantna. Xrier 426. ^:^:^ro5. in, 470. ®. 96 21. Grjb. 58albuin Don Snfemburg 471. Jrinitariev 417. Xri^oliS, 0.^-]3roD., 81. Jrobati, ©tepfjan, Don ©abian 2). Stijier^, 'j;.©erD. nnb 3- i" '^'oitier«, 362. Ironlar^, ©d)Iop bei DionffiQon, 383. 'Xrot)cS 83. Jlonjit nnb 3tegel Don, 101, 114, 116 ff., 121, 124, 223. 2). 94, 97, 405 21. i^er^or Don, 336 ff. Xroi;e§, ^iiUi Don, Z.^. oor ber papftl. ^omm., 427. — 7cicoIau8 Don (etrn§ be (d'Outre- mout), ©r.^rSj. Don 2lpulien, 448. Ungaru, O.^sroD,, 81, 93, 481 21., 491. Unter=3talicn 197 (f. iDciter 9^ea))eU©ici= lien). Urban IV., %, 123 21., 141, 254. Urgel, ©rnf Don, 474. Ufeftc, .r-^eintatort Allenieni^ V., 503. Utredit, S). 96 21. Uje§, ©. 96. 531 33abo, 93evnl)arb be, "J.^^r., 3- >-''C"^ ^^^ pa^ftf. ^omm., 2G1, 382 2L, 406 21. SSatffette, ^Histoire deLangiiedoc", 218, 249, 477 21. u. a. ^aI=beS=(5coIter8 219. 23albvic (i'aQaret), Obbo be, ©r.^ra^. lion DteapeUSictlten, 3- ''" ("^tipern, 443, 482. i^aUe 23ruanbi (33cud).iubi), 3o§. be, 2.3. in ^oitier« unb ^avt«, 426 21. ajatte ©elofa, 3o^. be, 3;.^^r., 3. wv ber papftt. iTomm., 406 21. 3SaIencia, 'E.^omm., 480. ©omin.itonbent 473. 23it^. dtamon t3on, 473. aSaloi^, f. ^arl unb 5lat:^arina t>on 33. iBanbeaant, 3o^. be, %.B- ^'<^^ ^^^ P^pfll. j?Dmm., 328 21., 3Sert. 416 21. 28a8cone 83, 86, 89, 301, j. tueiter @aS= cogner. Saffat, ^loftcr, 423. Saf[egio, 3o^. be, 1.9ft., 424 21. 8af[tgnac, JRai^munb be, 2.3. oor bev papflt. J?omm., 408, 410, 426. iSetletrt 449 2(. ajenebig 157, 252, 4 5 0. 23enerabia^, ^I'eter, %H wen eiugni), 87. ^ercetli 53, f, ttjeiter ©ici, 2Intoniu6, ^otav won i^erccffi. — Uguccto bt, ©r.^raj. ber 2om6arbet, 447 unb 449. „^erbad)t", al8 3f"3f "" ^"0^- f'^^h ""' gefu^rt, 463. iBerbun, ®. 95. — ©ominique won, X.23ertr. »or ber papftt. ^omm., 416 2(. — SBil^elm won, 'I.'i^r., 3- i" i)iterbo, 448. Fergus (2Seriu6), Safob be, 2.3., 400 21. iBermanbot? 405 21. iBernon, 3^. 3ftouen, X.@efangni^, 406. «8erona 450. ©efret won, 254, 325 21. 23erfequtn, 5RicoI. , Z.^. unb 23ert. wor ber papjll. £omm., 416 21. ^Bid^, 33i[6., won, papftl. ©pejiarmanbat,, 475. a3i(^ter6, 3fiainalb be, Z.®m., 86. 23tenne, ^onjit won, 117, 183 f., 195, 210, 215, 233, 235, 264, 279, 340, 379, 388, 439, 447, 450, 470, 475 f[., 486, 488 ff., 499 f. ^. 96, 98, 405 21. iBienne, Dticol. won, JSettpr., 3- i" 6t)pern, 485 21. 'Ctgier?, 3fto6ert, Z.^. wor ber papftl. ^omm., 381, 41.3. iBiUa, 30^. be, 0.©rapier,X.3. in (J^pern, 484 2t. 'Sitlanbraut, ©ebnrt^ort Jttemen^ V., 316 f., 503. 2Sit(aperro6, @otttrieb won, fvanjo). Z.di. in (Jwpern, 444. SBittaret, mH^dm won, >g)ofp.D3h, 91 2t., 319. 33ttla=@erwa, 3o^. (^^v^il.) be, L^. wor ber papfil. .f omm., 400 2C. SBitlet, Z.%t\k in 2(ragonien, 474. aSitlerS, ©erot be, X.^raj., 244. iBitler6 le ®uc, 2l5iner won, Z.^. wor ber pcipftt. .Komm., 431. iBiterbo 474 f. 23itrl;, S:. e^atonS, J;empler=@efangni^^, 405. Siwotuei, 2Irfcrfnec^t {and ®. ^>erngia) unb Z.S- hi 2}iterbo, 448 f- 23obct, ?>f)ilipp, ^'ropil won ^oitierS unb Oberautfef)er ber gefang. Z., 242, 265, 352, 362, 37 5, 389 21., 392 f., 39 7 ff., 405 %., 407 21., 411 f., 429 f., 433. 23oItaire 74. „Vox in excelso" 493. 2BaIbenfer 67, 150, 249, 264 2L 2Bate6 454. 238al[ingfam, Sc^riftft., 213, 465 2t. 2SaIter (3ol;anni?), X.©erw. au6 ^^eapel, 3. 447 fv 449. 2Bebercit, 30^. won, aJiinorit, 3. in (Sng= lanb, 462. SBilbs unb 9i^eingr. .g^ngo won ©aim, f. .^ugo. aSit^elm b. „a3retone", Z.^x., 219. — 532 — 2BiI{)eIm con ^aris , 33ifd)., friir^cv 2ci!^= j ®efd)kd}t b. ©ijiiaftcn toon 33einit, 3, arjt ^^il. b. ©dion., 374 f. j in 6i}pcvn, 484. — ton ^ari^, 3»*1"'fiti-ir uon gr^'^nfrcic^, i 3)ovf, *^roj. won, 455, 464 f, ©. 462. f. ^rnSert. j mif)dxn b. ©c^otte, 9llJt, 206 31 j 5. SBurjBuro, 30^. yon, 22, 70, 147. 3cirago5a, S.donun., 386 21. ©rsb. .^imc= neS be Snna oon, 473. ^^ ! ^ielenjtn 469 St. T)cim 51, 341. j ^^^^.jj^^^ V ©d)rift)}. 213 nnb 476 ff. yjSelin, Salbnin unb 'j.U;i(. oon, an^^ bem J p. 87 3eik 7 Don nnten lies ^clatoun (ftatt j?alaintn), p. 105 3- Ifi »• oljen 1. 2tccon (ft. Slccon). 1). 178 3. 10 ». obeu I. gbimrb II (ft. 3afo6 II). p. 181 21. 2) I. ©icitien (ft. ©tcitien). p. 196 21. 1) I. ^inl (ft. Srici). p. 219 3. 11 0. nnten 1. Val des Ecoliers (ft. val). p. 226 31. 2) r. griebric^ II. (ft. V.). p. 227 3. 13 v. nnten I. ^Berlauf (ft. S^erhift). p. 233 21. 1) I. 663 (ft. 590). p. 262 2t. 2) f. 'liroir (ft. Sivae). p. 264 3. 7 i\ oben I. ©enevalfonjil (ft. (^eneratfapitet). p. 277 2(. 2) r. anbern, \vk ib'end, (^ontma oor nnb nad} 2Benf!). p. 311 3- 4 0. c6en nad) offeiibar ftr. baS £omma! p. 364 21. Ict^te 3. I. aWacerata (ft. SJiaceratar). p. 371 3. 2 0. o6en I. felinon (ft. (5f)ina). p. 405 3- 8 ». o6en 1. ©enefdjanffie (ft. ©enefd^att). p. 405 21. 3. 9 to. nnten linfS fel3e 8). p. 407 21. 3. 8 to. nnten I. SailtDille u. iBol^et (ft. ^:)3[;ilijjp n. ^.). p. 437 3- 9 to. ohm 1. „lavrecin" {% (Sarrecin). p. 484 21. 3. 3 to. nnten 1. @u))^entta (ft. Gugenia). p. 493 3. 6 to. nnten I. 5Jienbe (ft- ^Jfanbe). p. 500 3. 16 to. o&en (. 33if(IjOf toon 2I[bto (ft. g-qbifdiof). ^ ^ OF THE UKJ'VERSITY ^ctfag von ^5. ^opfpamiuet in ^iuttprt. ftUtpti Innt ^arf|vnt. ?i^on Dr. 33. t). iRug(cr, ^4>rof. an bcr lliii^ uerfitdt XiUniigen. 1885. 42C S. 8". ^veis brofdj. 8 ci6. JfmttJE anftltn' Uliinj^n im Eiintttvciili IDiirtfcm&rrti. ,3i'= fammciigeftcllt uou Dr. ffiilljelni i)icftlc. .\3crau^c}Ccjcbeu uoii ber aBiirtt. ilomiiuffion fiir Saiibe^aefcfiicljte. 1893. 115 ©. ^^x^i§, 2 c^. (Bv|VI|td|fc ttv$ fr|rxtUttxifd|cn i^tiiunibiuntii x^bcr Stiff?? in ^iibiUitcn* ^l?on i^ic. tt)ool. D. 5cl)mol!cr, ®cfan. I. '^^ie I'difciiiQC bc5 !JI)cologi)d)cii ©tipcnbiunvj (,,©tift§") in Xiibingeii iinter i^erjog lllridj 1536 ()i^3 1550. 1893. ^:prci. 50 ^. III. Band. 1. Abt. 1886. 410 S. gr. 8°. Preis broscb. 18 Ji „ „ 2. Abt. 1888. 96 S. gr. 8^ Preis broscb. 5 Ji 50 ^. Avestsi, (lie heiligen Biiclier der Parsen. Von Karl F. Geldner. Im Auftrag der Kaiser). Akademie der Wissenscbaften in Wien beraiisgegeben. 1. 2. 3. 4. u. 5. Lieferung 1885/88. Preis broscb. a 8 M. 6. Lieferung. 1890. Preis broscb. 12 M. Avesta, the sacred Books of the Parsis. Edited by K. F. Geldner. Pubiisbcd under tbe Patronage of tbe secretary of tbe State for India in Counci). Fascicuius I. II. III. IV. & V. 1885/88. Preis broscb. a 12 ci^. 50 ^'. Fasc. VI broscb. 18 M. Arte de la lengua Guarani. Von P. Restivo ed. Prof. Dr. C. Fr. Seybold. 1892. XIV u. 330 S. Preis 10 cM. Vocahiilario de la lengiia Guaraiii. Von P. Restivo ed. Prof. Dr. C. Fr. Seybold. 1893. XI u. 545 S. Preis 15 Ji Btliltuil|t^h in Sfufhtavt. ison Dr. 2B. il^etjb, Dberftubien rat unb Dberbi61iotl;cfar. 2 33Qiibe. ^xci§> brofcE). 25. c/^. Bvicfjuin1||>l trrv Kxhtttttn Kaffiarma imb beg Koniris ;;;3evoine uoii 3i?eftpl)alcii, loroie bes Xaifcv'j 9iapolcon I. init bem iloniti ^-ricbrid) uon ii>iirttcmbei\v -i^on Dr. 2(iig. u, ©c^lof?; berger, ^Mjio^^ijebireftor. I. a3anb. 1886. XXXII u. 422 S. gr. 8«. ^:preig brofd). 10 c//^. — II. Sanb. 1887. XLIV u. 280 oii Dr. 5(itg. y. ©d)lof3bcrger, 3(r(^it)=^:Bi5ebire!tor. 1889. VIII II. 342 ©. gr. 8". ^sreis brofd;. 10 Ji HimUhUn \xxv ©rfvliidifr. S»^oii ^Uof. Dr. ©. (ggeUjaaf. 1886. 284 6. 8'\ ^:prei§ brofdj. 5 J6. 40 ^'. CEjI^Iin iJOn Hmnanit. I. tirtL 5D{e ©ri'mbimg ber ©ignorie. 58oii Dr. 3. 3}(\ ©ittcrmaini. 1890. XVI. 164 ivf ant SScrf. — ") ieneu fonntcii, aiif bie [;tn 9JJe|)e in f. Stap. »er(}inbevt. Ibtcfeni cian^en ih'erpv befonu levftefler iH'r^l5vt. aCavuin? A. |nqiiirittaiis=OErl)iir umii fflklulicr — iluucmbcr 130T in p oris. llr. 1—24. 3 Nr : l.\i = 3* OSrilli.) " <, '°'«"' „*,. """■ ..,..,. Hi "~ (liaeiiMl. lb.niiVJ lub? j biiT,^ ibcii? 1 b.b(i anlrtf,iib7 -"-■- BllUlt? ii tSS «.lf(,! Sbboinil(„i? aiMl.llitnfl jtDunnJ. 3b.I! aUtilett ■lltinafi.ii.itii !'• Oil 1 con Vtm Sca.«.Hlb)aii?*) tffltui Carrct (itanoitir.} u. a. flii««.B.?(clfIu, iUil^cIni bt *.iri= W.lil'l ct'i. 3.S.. b. s.«ile» Jjinl. ^iLHii. ill, ,.3 3 llbKl ilt, ,.S0 3 1!.,ib. Qialiiiotb yen e<6a|fm,tiiii i. 7311), Bins t,IU„it. bail „ .it, I nn, b„ llnl|rli,it ,n lull, «,«»iibtii. %1. a,]. ailitS. I, 494 11. (t.b.xn)l,.71.) 3. _ 7)ic[ trtmbl.b. Jti.Jit (tribt in vm ,.20"3 i» ?.,». EmfdbHi, Cat4a.it (Kt. 2). ». Wfifi tt ni*t mt^r Wa.^ btr au,-,i. aiiF Befell btsBtjtploraQljrtfliim. 1. TOanKI*. - - - - - l.»[n!ltitnnbwpH,,u»llnbr6til! ©.bnn. (:n(.Xi;il,12I. eviit„S„t,ibig„'i 4. £it[(Ib(it. n, 280 f. lauib. S(M<..1. mi,.,,. ,.20 3 2. Sanftl, (il,i.„Sii, StaiKo bt Soil. (iipiaiml] aiifgtii! ■nat^b.aiifn.aiir.bimrclii OtI 3iiial „iiroiilieliiin.'' ""Sr",,.!"' - - """""• - - S. b.fl. ,li»n> nnbtil Midi. 1, 417! («. XI ill,. 47.1 „ ■..». or,. m.. mtq. D. flIbigiiQ. Ulil^tlm it Vtiet 9t. p. *oiff5, 'b.lbtir 281'!. 3.6«. bUlb.lli. H.l.iH btt.il.. ll.,H). 2 3. a., ,203, O.V".. ©V"">ii, I- Itn t e*atJi". 30^,(1111(9. t'dtr bt (^oriiitiatfl «a(^ ber Sl.if.L. Gmal .lirciiositiiiu cnictiui'', %Abtr»ufn.R.t.btfeiib. Sni.l. - 1. infineap.dorei 2. in iimbilico, o.b - - S. bag. ,li«n« niibtU rai (!,l.n.2m.ltni t. »,. auifi). (lb. itlitlj gtliitbtn - - tiiHgt,'('l310)!' ' ., D. IiMr, Jtaii. V. 28o'[. m^tiniB (,,ai(iiiifl"j. UtSl. ». 'JJniiici}, ID. SBrtiir. fflb, 28 3. ElKjcflliA. 30^8. It 'iitvjiifl. Olli^atb C. giljthlia '"'i'iii.';. '- .iipoi'tntniii ei'iiuum' tb(.. 0,t. ■""■"'"•'■" 'b ';."(""■""■ '" ~ M, 2S7 1. 3.»J. b.S.Cl... lillj"' 6. r.Mni?. 20 3, eafliiij^Stc mabiilf bt ^atbti'illtr 9ta(l)b.91iifii,al.((iHbiit(t 2 ar. iiuasiiicu. IXi in .ina.l. crucL- l.,Ml. S,j». L'iflttn. ,l'« 151 nb 1 431 11,111 „ lidita Cbbn li,,t,ibi.,r b » 19 an I 10 (1, 283). 11. «i(((lb(it. 288' I. Itt.balb bi 5Mflli,n[.loiiiii Xfinptl 111 ajp, 7 3. b.trnpiits 0, (Jdavlrte. 'ilelfiis b. liiMtbtii. t(jrii'l)(il(r bort 11. 0. 9I,i(f)b.;iiifii. abfeitSbiirdi - ii, i,i,«,„ „t "■'•»•"■ - - ,Tin 1 Me nb ISIOil, 80it 108) ri-T.-). ' 0(1 aclpeiiiiiii. 12. 21. ori.'») idi-iu. Jlrlo.Sl.B.lloillt, Wtfliiinib b( aubelie, onl. I'wlicnt, illalil. 28»'(. S). Sill.lK.'l" ' SLiUmiiji, ■ b,s i!tco6ni. . 1°3. 3)t.u[viiai iSijptrn. Jiportutani crucein. 3.1.1. in iiinbilici i!l |ll).i'ntil,.(«'n,i|l„ in Gucap. dorsi.SinnI in 1 !»nd) 1 rai(b,nn*l. »nt ill ei= mill. (Oijpitn) liOngittn bot 2 3. ,a «,(,»,n. ,t!«,, Mab,l)tit", itabbtm -iltttti. big,, M( 19,il«.i 1310 (1,2*1) itiib bat gJdttll "(•t.b'x'lll 5l!.''9ll!)"" 13, IKUibiit. iraii. 11, 290 f. 411). 91111,,. m.Vi,, ID. (1.^0,9. 9 a. ^ ® bo ncn r , fflttnrb ajfttflflcii 11. Qitrtraiib bt Goiiiia: unlit, Still., jiiQl, miv Vftin tiru noil uonio !B,|t||I,n, Iii4i fltlli.it. .11, in... i'titntiuitftii (bottj nit (itiibl itbd) fltijitt). ,38!l 3pS|,, Stil.ii . II 1 1179 Ii. " Uifiiiiialb be tiibinui,, Jil. 1>. S6(i. r,oi. Sl.t 24 3. Ill lufl '^ofS bt £ , b t ^m till r t ffl. aniiifl 11. 4 a. t Jiiflr. V(ti|.. °""ZmJ:°iZ. '" mni. "'"""■ ' • Siitt. «... 293. r. Vntifl. 50i in .1. Vtaurt|)]S. 3o5B. bt Ovolotip, Obo be (ToiiIpii "■"""'""=■"'""■"■ 3,it.I. - in Una a|>. don bti». mum. - - £ Otjtitbn, tilt,, b„ ,in|.lltigi),n 3titg,tt! e ' Till. " II, 294. tl.lcr.. S.f.l Sen., n,di b,) (M„jtm. ■u.. Ifirofia, S. ©rnftiii. OToUi). (9i4iifi'ib b. '^tcarbe, .sudiiis- i^tS O)roliiii. I, 0. (.|.i. noiu, iK.n mic. c. ini. IXi. atn.l. ■" •Sri,;",,;"" H,l. It Imnl b.i sT.'jm.'fl',. ml|H,nn,l,l") ^ Uili,, nn, b. 0!,b|tiittifltffl .I'll- I 17. till. 4 8..,[v(b b. (!».tiiti. 60i. ffiioiJ.IJrSj. Mill. a., 87 bH 38 3 tt|aiii|)t9. bt Jttodjt. Jpfie. graiKPil, 'Jit.ij. U. ilavio 11. a. t- Jl.aj b. •Infii. bnidi b. 0t(,. IXiim .1. „f.l[rt)(it (l,«rt,Ull" 3,n.l ore noil cordc. lltiiiiititridjnidj (.f,..tin,il,n,il-) fftl. Obm ®,p(i= »l,il. b. Hn- t»,|ln,, iti,fl,iil.l 1 Wit maiai, bttbtaant ii,,g,n '*■ 22. on. idou. «1. 11, ffiiUdm b. CD.. I.n Ultiihit. UH'W III In Xra,( i. 6til». 4 3. SaiiMh ({jflnci QtaiiiVtfl). 3oIia. bt Iiirno, ©djaljiii. Mi- Dtoberl B. i3aii= "11, „ltl)a ill(" D. ffWmiJtfl. Unril) bi, bcibdi >(J,,lj. nit (il,li).ltt5itigf,i|cii fl,= 3in.l. ~ ""'■ "' ""■ (f,l. " " > aDibe,[p[i,l)t b,m fpillf, b,fl,3,l,n S 3njl. b, ttttit 1, 316 (bjl. II, r.9«)! 10. Bill. i'i. Wllll ? tpnria. V;?ZF fRniiitt be Carcftnul C3Ir. 2) iL eil. a. ir?;;r:,J^i;;„r;; 3 mni. ~ *i, ii, «,.. - - S " " 1310 ('l,'2S3l). 21. »i.|. 299. fi"",?,;;,,',' 501. Wit. Sib, 3ii3. imrifl. SImalr. b. 9te,^c, bflm. qjtSj. Don Sraiicitii. S-mrd) a Sflt,, bdbc t,|«6jeilfl cruc. c. cfHfe'io _ — ill iiniiiilii'o ut Si, I.Ultii fl, l](n,HftSj. 0. abiftB, iliJI^. bt ^cbio IJiDnii "qU'ifKa™"' Omii. Slltfltlb. =- {>tiiii[i(bt(iltii iiilliiileiltii. [Irtii,i btf B bold. (= Die. 231- ©agt a.ibtK ■g oiifl 11, sr. II. )p,ittt! t (lab. XVII Wr. m.) •) SRan (to^tt bitftn ctfltii 3tu >aitanbi<|tn 'nanitii 0t. bt nibit^i r ju^ld^ noti aii4 al* Stiquiiltor fiin^ierlt. pidt in iftrem gaiiitit ueibiri|((nbdi tS^idbtrl btt 6- rouiij^tii Jtirdx, clitiitliditr 3 (lolil^t it^oDiua^l, Hf^t iibtraQ dtalif jiii etilt. btn pitqiiiritor Wil^tlm jiir ^ilft ^tra njtjojtn. itii4 til unlttf^tibm, btt tco^t tti iia^tii 9tTnMiibt(4aft riitjpi.-^en Ittnai olt btt ngtAtRwatliat" iiiib btt „bainaUjt" onitiiiaiibtt iinit 1 Xinig ill ^ufljt SHriiVnins btg^lt, iiin \o fltogtrtn Qiiibn atmtlbtit tttibrrnnunA unb Sutjtabiinjt fiintr (Stbdnt i ni'^nt QiiUmti^ti gttntinl. &d^otlni&lltt tbtnllfijiti' llm fo trrrlBcOtT if) bit fpSltR fluefag . :...:i |.|t ntdtnb ■MK^ ,11 btlonbtie \ btoflii^ta Vtifpltl i Kap. etibinbtil. (XU.: < I Unilz bttommtii. 3)))l. |'i(i,iriiii.i .Kiifii rif umi t^riip 6(baupltlt, DOII i.iJ) OK t5tlliiunj btt „pu[eii aBaftttdl |it.>|it«ir ii)a4(ii |(^tii, lotlAt tina )ii btr Dliillaiit fltillil — ") S>tr tjifttator fiugo bt 'llttaiib babe tibtc bititii ¥iin[l nfliitlamiiin btr Qiiiftvuii,)«4 4) -<■) Tiitft bdbtii, 9}r. 33 u. 34. iviirbeii [ faris Ill ' conculcavit?) 11 e()ernt\s ^nt;;ifir (;i(l tin-ram). . ^^!?> l>:-!; i I fnris Hi ' conculcavit?) It cf)cviic^s ^vit:;ifir (ail ttu-ram). . A. Inquifitions'^crpr uom fhtobcr— lloumtifr 1307 in llaris |lv. 25—47. %ab. II. 91. be fiiebeiiil, Xioniiniraiier; [iller ^iiflobcSeUii") 'lU'ior bc9 Aoitutitid ill %\n9, JtoinmiffSv ^Ditiimfaiicr; I'lntobeutf, Mior b. 3Infliiniiici ; ■Hctti- be 't!3l£Doii; M. 3o^«. be 6re(})i 1. "l^eter be *Primct, atJiU). B. (l&oqucii, 3iirflet u. ^;iari*'); aot)«. be 9liicU>i, ?;omiiiifancv ; gteg. b'flubiguy*), t'itl. »ic(. 55it[. »it|. J-iet. Hitf. !Di,l. rid. sriaiif, QOalojl, 'l!l,ir«, 3nciJbll« bt ajirhilo') llllb Wt\. Siic(. ric|. Siicf. Bid. »it(. 3Mt[. iltalif, 3.ifoIi be ijirfot) (iiirtiilo) 11. ^o^aimcs bt '^lODlllS. Tiit|. aitl. eiatui*"!'- -',or)«. b'JliimOiic Ibt eiemofiiKi) bcl ^oiitoijf. 3ol,S. bt Sroton. 3oll«. It 9)1 oi bt QutuortS S. Soi(|i!ii9. 3ol,8. bt tiivn, «iiibo bt Ci ■Pciriiet bt aiiit«, B5i, ..Sdjattr" B. 8allavt«. I ClJttgtiiiiS) Srtgulj ©tc. 9i!il^. b fiufloe btr fflliible in !l!ilii8. 16 i. So^li bt« Sill. 3)c()trill« bt ©., iRili. ®. fflieailf. Stni. Obo 1). Saaill) St If). 0. TOoiilforl (SIiMlrici) „It Bttdjitv". SltpliaiibtToiiiont Sera. iiOi. nujgeiicium buvcf) lotu? 'babei aiilutfeiib? (SflRtlier t2Jermaii: boid. .Cmgo be fermi!. ®er|. SorjS, be luiii (t ©ttjalJiii.). .r-itroel) be iBilla spttvoja, SRitt. ■jhit 3.5uiiiioi«, 9i,ibiili (bt Oifi) Sleutrtiimtjmtt I lifjaniVHigiit 11. a,, „ qu. num. lion rcc aiiitt). b'MvDIal), ailnibjtiiier bt« jtiiiii.id II. «., „de qu 3ii^«. „rt Otaul" bt ©aigueuiQeu. ttl. n. -f. Kitt. Salbuin bt Iftcii .f-Migo bt *l}robin8, ^Ujilipp bt §al)t u. 'jSraj. 1). ajtit tiuf SJr. 9itlliit|iu8 (jctit i "per.illbs »cfel)l. TOcnS be ®»if(oii8) '}5iieflev Sludttt 11. 9BiI^. beSJiontmovtiitl). Siitt. aibtvt Siognal) II. et[. a., „ele qu. ii. nNon I'ecoril.atilr lie noni," t. 9iitoI. bt l)lil(el) 11. 91. be iittigneBitlt u. n,, Jjiiiltv belli 5111,11 (cf. lRol,ii)6 aiigeHielie ■ ii(mig!)biuiI)Svi Itllguet II. btivicn. b,i8 .Siiljifir (IXiiin) oerit i Surd) btii Sic-,, liiuler >>"» "-'Ida Itngming u. i8t(peiuiig (uuc liual) ib dl (Jill .Srujipr 3ni. klpitii. tfiii linijiiif 3 in. Iielpieu. 3n Slumelenljtit alttr 3ni. ein Sriijirif uerltngiiet iiiib 3iu. befljitn. Sin .Sviijifif 3 111. iievreugiitt u. 3ni. 6e(|!ieii. Siu Stiniru- Im. nerlrngiiel n. 1 in. btjpitn.l ll ein ffnijifii- 3 in. ueileiignel n. 3 ni. btjpieii. ('in Rriijirir in eineni Mefibndi 3n leiignet n. Sin. lit[)iitii. in ninbilii 9!ie gtSott, nod) gtlfjan. (aiiber. Iliri*! 5!r. 12.) SlnflClvieftn. Sliigtw. mi ifliigtlr. Mugtlo. Sdlgtiu. Slngtlo. Sdigtlo. Utiigtiy. 2liigtlu. 91iigelu. Oiimlbtie, pitdll burdj bt Staujeu be ^traub gefe^tn u. gtbetet. iffieittre Stintttunfleii. Oei ben Jliifna^mcn, bie er ftlbH oonieiionu "itn, Ij.ibe er oUe bie Wtnliiige beileiu fiiSieu (jeifieii unb iCinen Hun .qniiil dcliobaiit', b. I), .ilhiil quud ailii fiierat factum.- Ueber biefes ganje 0)( = ftSubniS nai^bcr lreiltrt«. Ojieii6,ir aui t«tunb ton TOolabS „ffleilanb= uiflen" beriiSii! >. bage.ieil bie etujci8 anbtre ^'lii8 iagt I, 497 if. (t,ib. XII Sir. 72.) lUbettinjlimmung mil 9!r, 27. abe. aiiiberdjrnrf) mil btr (IJalertu Sln«> (agt 1, rm f(. (tab. .\IV «c. 10*.) Spaitr gjerltibiger f. I, lU! 4igl. )!r. 7 u. 10 (icegeil 9!icol JIaniingii.l). SSor btt papfil. .ttommiirion (I, 174) ipSlet "18 „3'"!lt" tei-eibigt, aber nidil oeiljijrt. llebti-tinflimmnng mil 31 ! 'Ml 5;r, 32 (mtgtu Salbuiii be Jtitvi) u. 9!r. 9 iiot.jtn 3o[)8. be iierins, ibtnli[d) nut btiii Ipattvtu aieiteibijer j.itob le iUerjue?). Itojjbtiii iSttteibigtt bt3 OrbtuS r, 65, 105 II. 117! .^at liiit ^einiid) b. Jlanilanbtl- lui btii 6- Shi^l ge^en nioUen roejen Slbfolulion u. Srlaiibiiia, in tiiieii (iiibern Orben ju treteii. Srolibtm iiitrteibiger I, 111 .fiat liiial ani aierttibiger bebingt I, 87, 114! fftluas Sapitd tin anbtre SliUfage (I, 695 ff.) 1310 oot ber fiautltanfe. pSpfil. .iUmiiiii. Offenbar traftig ge = folttrt (iiur 2 am 26. OFt. otrbort!). (Sab. XIV Mr. 106.) SI1008 aubere SliiSfagt oov btr jtommifiii! II, 23. liitrttibiger I, 65'). (lab. XIII 9ir. 131.) *) XfiDiiia8 be 33ragella presb. I, IIO iler= teibiger. 91oc5 I, 520 (3ijlj8. ». Sorniele) 1311 ..ite- fundus" (utrbraiiul 1310 obtt fijn(i ber Jltrftr^aft tritgen?) I, 07 (ISIU) jnr ilertei bignng botig! ,. ™. ..' -^"'"""'^ >" '«ii-luto (= iSirtoi)?), flltritnS ber Diiii. G()aloii8, lijjentl. 9lij|ac burd) Failttlidit iyeDmadit bes 3iiquiritor9 JmbttI mie and) nur nntergeorbneler noi^ ') 30 pannes be 'Vrooius (^tuuini)), iiibem bitler nidil b' con ben anbern genainil liiirb. — ') Itiittr bit|tm ^lilfsinguiritor (im Sliiflrag 3mbtrl9) lutrben bit tircte-fulle iiiib to (ludilig unb |ummariid|tr oI« (onft: ugl. bie 9Reiije btr an bie|em Ia,i nor i^in ISerSBrleu , ba8 baujigeie StblJii ton «i gegin geree(tn (eien, loniie bie furje Si^lupformel ; ,immo dixit veritatom' (unler fflil^. Jmberl „piiram et meram v :, fungitrl ale Sllfilltnt auf Seifung I .pro salute unime'). — <) iflti bideii beibtii ifl be(onbir« 511 beadjten (loeil e« lr.V\e iiid)l )iir Stint, baier bei Jlr. .'<8 11. 39 jtiie aiibeitn ilj)it« f. (9)!itl). I, 276) tab. IX «r. 17. Inris. ft. 4 f laris. |lr. A. 3iiiiiiirit|mts4laijuc uoiii (Oktoliei— Itoueiuliri- 1307 in JJaris. Itr. 48- laS. III. = ^ S SBav niifgeiioiiiiiieil luoibeii: «T. -' i!it|. II. 325. SlvuiiIMi bt Son, laiiit („Ront,iiii«»), Hiiltrbnlli ^toittbibltt. 60 i. 2)ov 15 3. Soiflu, 2oi)f. bt Xuiii, ■' 1 Jiviijifit 3m. Bcrleiiiiud n. 3 111. bcjljitii. - Jlngelo. - I, 86 11.133 Jilt Sietleibigung beteit ,.liio i.ossc;' iiiib aU „gnlt (Sbtifltn". epaltt BtrbinnnlV rj 27. Otr.') nj. Winiiiuiib 1) toitloiiff (Jbalcp. 11, Iftiiinvl bt eaiicta 50 i. ■Jitr 9«oiil :1lill. fieiiir. SlTiiiiI))^ be iUiaii@aU(tii, 1 ffrLijifir 3 III. utrleugHtl n. 3 m. btfijicii in uro. 'JlilgtlB. mtib iiidjta, I. GSSttfeibiget! Uiie') . iftC.\tT V. ?l|}llliCTI, jilljHiliiKr; 320 f. Illi-|tl,riler 111 23 3. eoiffoiiS. bt lUiII.1 "iCdrofa, ^iciiint^ b. HSt^aftv" ii.a., (ana t«erioi[niii '. loarnitoilttst. .«ln>(|i), ®. 'Jliiiitiia! Vagiib See. \ix&i. u. ©oilfoiio. ,..la qii. n. non rue". uera[ra|)ittm. !■) ^Olllilli^ . s^. yidiitiia bt ^tr[. II, 9lbnm, Ularfc^nll 40 j. Jiot 9}IoilU giilt. ©evarb SOilO. bt . ^oiilfiicii. ©ciicf4nll Jaiittuciiifl 11. a., ..lie qii. n. non rcc". boiiii abjeiU ben llej. in iiml.ilio., (^ilaubt. !, I05«etrribi9et; I, 362,..inoniIniii": betbra iin 'Mai 13I0S 50. ' iDict. »ttl. II, 330 i. Obo be 2Birmie, S. ataitoaie. GOi. 3iiliilitt. Ilfiilttiiii2:ein. |iel ill IJatiO. •Hot 16 3. ■Paiia. ■^^01)9. bt tiivii, iiiib qjeler b, Oifltifl 11. 0., „do qii. n. nun rue". 1 Briijifir 3ui. Dcrldujnd u, 3iu, ficfpidi, n nnil.il. ben 91.1, "'"""■ ebenfc babt et 2 aiibete aiifiieliiitei. [ebdi. 50. 27. on.') D II tan @r(gor D. SiKcn, lU)ill). II. iBill,. be .fermoiil. 281. Sot Cagiib Stc. ®cr[. Staoul V. ©ratibuidard 1 JTtujirir nia .,fxil[cl)eu ^ISroiJ^cleu" 3iu. 1. ill OIC, 2. ill (Jilnntt. — _ (S«il»9.) J."41. 'flo,i>. tOlltilli: V'llO. b. b. 'Blatt 9lll= onait.9li4.b.Siigrb., ttu,vif»in«; ajt. 3teg. 'jliibignb i>. !Rt>v bt bM SinljS. 332 (. Sriellet. G 3. .[. a. |rf)o.i t- ill be[Vticn (nut fnnvctl. t^nll- „iii ternim") bii(d) ©cionlll&Stigrtiteii atjwniisitii. uulliilico (3. in r. 811. d. Betreeigett). 57. (Olllililjlal Ciimbttt bt HJitrbt, 5)tri. II, lUltt B. SloiS. 55 i. Bov ©noigiiii. 1^tr[. aiiibiilf be $orb[Din.iri ©urdj c, 9ir. (..de c. nnni. non rec") iui 1. in ore, 2. in (Jtl. — I.G5(10.3ebt.l3IO)jntiBttleibiauna L'ilb. 3"'= nkoL V. ^iUtii^ut, .333' i. ¥iie|let. 8 3. 1, (1., „(li^ (|n, iioiu. ©ormtnt jii liii. jjtrltii)iiiiiii|) it. 3ni. S3c- nmliilico .aiipm btttit Hebl ab 1, 283 (19. aii.ii!). o,'. Wattf). b. -Stt.vit Stiniiaan) il, Ttil. t. 'aria, b. Otttii bta non rec". (Vtiiiii;! ciiica Srujifir grbrndit. tiinicim . (tint Slu«|a,ie Bot bet vipRl Jfoiniiii|iion I, oU if., eliBaS anbtt) (tab. XII 9it. 78). 58 Xtrric bt BlmtKa, Tttl. II, MidjaH bt Dies. 54 j. Sot SCtiletlit, ^iiiarbbedatiiioiis 9I(tbnli)lj, fltn. „WoK-a", I flrenj (o6 mit ^nijifij:? „iion rcctilit") 1. in ore. 2. in IJel. — 1,85, 105 II- 132 aetleibiget! Spjlet knlnrb bt Wblnrtico 334 f. 22 3. 5i.9[initne. ail(Befe(illll(il«). iWilfi., aen. ,,[c 'litvti", 3 111. Bcrkiigiiet nub it in. [>([l)itii („niiti nuiliil. .niulii". betbtannt? . ffltgin. bt .^atbo, u. a. t- conle"), liuiill. ^oiiiintroiitT. 03. 2. Slot. HIJ.) ..'JllKllb. 2>it[. 91a ij 6()alp^>. II, 335 1. >1.,.. be Baieilioiil, 25 i. Siiller ill •Ciuiial, b. ^iebuiila. 13- *'""■ ^■tiigo be IJtTanb. 3cl)e, be gooKtij i^x. 1 ob.);OIiuitrbt$titii(tu.a., biIu qu. n. non rcc". I Stiiiifij: 3 HI. utrltiiijiitl ii. 3ni. bcipien in nmbilico Slngtlo. " = Tbeobalb be llafinioiit. Jab. .XII Jit. 88? "•' !Blt[. I.i.(. 11, 336 |. 301)8. bt SlmHail. 50 i, Wh- V. 5Cllleoli (b. UollBre). S3ot 3 3. 5Rei[clciit. !Ott|. ^i>f)i., ^raj. B. aJorl) in 5IJtnii u. fJicler ill 93>iriit. 1 j!nijifi;' 3 m. Berltitgntt ii. 3 in. bcfBien. (..art terrain"). in ore, in nmfiil. et retto, nnbtiu lonmnvctsusfin op. dorsi. Sliigtlo. I, 85 u. SO nnb loiebet 132 jiit Setlei= bignng btttit „pro poaso" nnb „aW aiilt l!tlti|Itn- (or. 91t 50). 91111 12, Mai 1310 Betbtannlf Gl. Xitl. riti. II, 337. ""'""■' I'.Vr.""""" 26 i. !8ot 5 3. %mii. iBttl. 3ol)S. be 3;urii(+),Stf 1)^011 ^alcii,3o6a.a3Ma=bf=5tr, aii^atb bt SiHifcria. 1 Srtni (ob mil ftniiifif? „nr>n rocolit") 1 m. ucrliiigntt ii. 3 m. btfpicu C.,.irt terraui"; (aiifl i'^iirdjlj. ' SIngelo. ~ ~ l:2 Eitl. iDilf. II, 't-itlet bt Uillaii 45 i. ^'lai. u. Oraloirt {i. 9Iiilontiii). lUot 22 3. CiigticDiDc uairni. i'TM. 9!ico[ana 0. VagnB ©tt. (oiif-atiiljltutiu) 'i^vitftcr 3oI)«. c. i'.rionc= Dine II. fi. t- 1 IfiJIj. Jt'rujifu- nai^ Itiigigtr iltiftr^nfr 3ni. utrlcngiiet n. U\pitii („iul tiTniiii") in iiiubilim. ebtnfo babt tt Vtlet o. SSloi) (9!t 57 1 bntd) tiitii 11. e. Jit, Joiidain* (Sit, 03) bntt* Maonf bt IMifi ailfntbmtn ftbtil. 1, 85 63. 3. Dlot. Xieirb bt 91iiitUa, ^triiaTb be 3)toliiilicb, Slcjiii. bt 3<">, ©omiiiiraiitt: Stalif. Slitlal), Ujalcv II, toujiaiiia. 32 i. I'/. 3. HiintMU. DtaoHl be iUtit (Sifil. ?!t5j. 1). aiioilfi). ;1o[)*. bt Xuvii) 11. JR>i= biilplj @o)eraii 11. a., „il<3 qii. n. nnn rcc.-. 1 JtTiijirit uecleugiicl iiiib 3iii. bc|^•il■ll. ill nmbilico. SIngeiB. ~ Sbtnlifii mit SBilb be la lobiioiiiebta (an« J). Sliiluii) p. I, 89» SannSetleiblaet be» OtbeiU. II, 29 al« «eugt bti Salb. be (Sifaa aiufnaOnit gtiianiil. M. OT. Sfieg. b'-Jlubigilv V. %)0UTgtS u. Jobe. bt (Stilpb, Jlanon. b. &tnll4 »!li'n. II. 3ot,(. be Saiga,. 50 i. Sloe ®011III1C= 9tobeftbe©t.^|)an: Snpl, 9Iii6ert uoii b,i, bit 1 rtriiiiili ill ciiiciii McDtiitll I'll- VH-. in Intci'o 9Ingelo. _ Sti 2 anbttii Slnfnabnitii bnic^ llaiilaltoii 341. 16 3. lirSi. B. Duetiictii.o.®a= [riigntt nub liii, befpicii. tbtiil'o. (not* Otabiitf bt Cati^aiit (]. 4941 bti C'?lmicii8. lltSi, u. llonlljien.jfot li. 9If. aBiib. be 'Plateo. (. SInfii. nitbio llntti^lefl. 1310 1 (iiai% 1, 325). Da. " SitI, II. 342. 9ioberl be Uleiii. boiii. 40 i. lo". b. %\M ^iriiitiit). iPtaj, Sljmoii m\\\}. be fflcait ii. (Saib'Ufl 1 *"iij BcrUiifliict ii. bcfpitn (nnfl Dliigft aJionadji, iBill., 11. a., „ite Uor cioigcm Jlctfer}. qu. n. non roc". in nmb. et iu ore; in lino aii. ilutai Betioeigett. Slngelb Sbenio 6a( et lljil, bt fubttt aii« b. 9iot. inanbie anin. (eben (tin ajiinoril, beiii et gebeidiltl, ^abt i^n iBtgtn 9lb(obition an ben b, SInbl gtlBititii. 1, 65. lOS, 114 slitt. ttibigit, (ItSl ab 1, 282! CO. " J-it|. Jlil- 312' 1. Ilall,. be« Diiedi.i. 32 i- iiot 10 3. £oi[i). 30IU. be Iiiiii, t Sdjaliiii. 9l.ibiiH)^ be .ginrbiuiati' u. 1 Bvciij ii^idj Sl3.iiii(r J?(rltrfj.ifl Berleujiiel flt.fl.t,-. be 'l^ttanb. .i>iiflO be (tfjaloii, ')}e(fcl ffvtiu ii cintm Iffiefibud) Btrlciigncl iiiib Vccaiiba 11, cll. (t., „(lii bt||jieii. in iimbilini a in r. »|,. iliitai in umliil. Miigelo. ~ 3ilt Setleibiaiing etbolia I. US (31. 9)!5ti 1310). C«. „ „ ®it|. JItl. II. SSallet be Biites, 22 j. iBot Jliittlnoce Stt(. ©tratb be ©oivta 11. 3or;a. 1 jtreiij Btclcuijncl niib 1 in. t't(|)ieii. 9lngelB. _ „vnll .l,.fr.i,' ," ■ .'• nil 344. 5^. t'augted. 7 3. ■P. troifte V.ui(jembe 11. a,, .ilc qii. M ill ore. 9Ji ri 09. " litl. IBitj. II, 344 |. moil'l'sellbi. 30 j. Slot 1 3. SiiUigilt). 30*1. bt turn, b. j.bigi SiSaliiii >^cltr be (^onnciilefl nnb 1 Jlriijifif jii Uiitltiigndi biir^ @ttB.iI'' Sotja., %\t:\i 0. (if^nloii t^Slijjftil fltjK'iingtti, 6t[pieii ((.ibt cv ta, dlcgiiit. ([h[[U (r, nidfl. ill umliil. 9liigelB. - T, (is, 1,,; „ (liCDItll ■ i.. ., ;.l 'Ji:alni.i..iii:' '■ ,■•! 70. litf. ri(|. II. 345 |. 3oI,s, btieonneilltJ. GOi. Sot 13 3. iSeUmif i.(l),iliiioio iHabuIW be ^atbitiiller. Vclei' b. 1!ic>ivbe n, auilb.J I Jlniu[ir I'tvleiuilcl inib 2ni. beiuien. ?3nii(r u. bn n. ell. a..\ . .i.a. 1.439?). 9Sol)liii,t! iii.in aiibttn 3o*b. tc I'L ,, u a . ,; ;i n i„ii bet liavlll. !ioiiin,i,n,n (1, .VJO ii 1. '' " SJitI, 3Mt(, II. 340. Jliallee bt Sallltul. GOI. 24 3. Weill: foiffou.'. Bleiiiilvrj be !lBi|t-.|xijitrri) be SoilbtUaiii ii.'l IjUlj. iitiiiifu Btileiiiiiid ii. 3iii. bcjvieii male. yitiiiillilj be HSiOe ©aboitl ell I 1 u in umliil. SIiigeiB. - - -,2. TItl. EitI II, 3IU).itb Stcbaibi. 30 i. ? 1.1 iitiitcr. Sliitt. bt Smiti S lolll ailbSlje j l befplen bllle, (jJtiij be. m. u el le 1 Sliigere. - I.SSOetlcibi.jet 1310! (.VIU p. JLioeuv) 9{ornianbie. e (■ bcriUnnlc >5d)ul.i|l(^v, l;U;i I't^ra jii t'«^ ^oit (inb hepptU \o lang ota btim ootigtii, btn 64lug bUbtt QQtiiul bit BoUiliubigtct Sotintl: ot ijuud „puriiin \ |an0. OF THE c ill |acis. A. |nqiiiritiiin5=0fil)iir uont @(ttobcc— PoDcmlirr Did? in Paris, llr. 7:?— !)2. 3"' 3t"ii"i. 'Jiotatt. t-l Maniiii. t«i3(ii[d>i|l. ll.ir ,111101110111111(11 "" '■" AOnogavitV ,,,„iiy (c„„..„l..aviiy| Xiiiifc? Soboiiiilttli* 3t>oi? aSeikce 'ycm([finig(n. "'" ,ui|ll.t. IB & iBaiin?! IBO? I SSfitlitor? 1 bnbti fliilBtftiib? 1 1 7. IIM. (tidHlflfl. B.'siiielH SontiiiitiiiKT; wm oiib mni. V' tt B. Sbloana. Mi. llritdit 11 Bcr Selogiifl. KilO. bt 9!oBi«, Siic t %'^i\- X'titt van ^Ibieiia biirt^ bcu Wt-i- jitr 'l!t(lcii' in rire, in niiibil. Gilaiibl. _ rVbcilnkll t, ;);it| JkliihiiiV u .) ,iiihirr.Micn (ifyaUp. p.3«f etiiit«i. qStBluralor 25 3. 'pfoj.b.fioillbarbti. Wobtiia itrib ^acob voii 53i>li>niin 11. (I., „(lft (|u. ehua f,ulj. ftniiifiy niib 3iit. 'Uefpeinn-j (ItbradjI. et ill vi|i parte inlcnuii. tu", iii(,ie,lliiii6l iCil.l, ■ , ■ ■ , , : M. gitj. b'SttHjin b. Orbtllb. iioiu. iimi reu.". ni^d) iji'tliaii.) „£llC«lllOT" X>it|. II, 3»(i . be®L»9!tniiiio Slim iO|>(ii[nlor ^ii^tUw tt 1 filb. .Rtiiiiilr 3in. ju utTlengiieu mib in ore ct in limb., — — 1, m n. l.>3 (1310) yetteibiqet bt« 350 (. 1. B.llt. btr Orbtn3= ill 5preBiii9. 13 3. ^lliittaii iitiif. eitfV&aubc-i)uri«„!ierBe- riiis" 11. ett. a. ju beflJfien („iinii corilu") bitrdj &t= mil fleiimmiieii. iiif.8p.(lin-aiu(i;= mcigevt. Orbtne! Hill. titf. II. 351. 3" bbtCiriiiiKlIU 45 i. ^•tBfiiralor B. SoiKoii.. Sbl- 8 3. tSoilioiiS. t spriij. 3oI)». Dlilt. ©cMtb iiiib JVnbl. 9ti>I)crl 11. cl(. a. fiinttr bcm Slllav bnttf) ben 9lej. attein ji 3ni. ■yerlciifiinnigu. 3n..«eH.«iung ,,0113 («etjov|om" geiwnngeii. in fine an. dorai, in ninbil. " Iii(|. Hiti. II, 352. SI 111 11 bt 9loi«ii'rt 91illtt SD. It^Aloiia, i8ot 12 3. 6lliilbil.. 91ilt.=13r!ij. 3)tIIiie bi £0. ,^i^m6(it be Gveiiii iiiib SBilt, .£iiii)o be aodid. i 5lruiirir 3ni. Btrlenfiiitt n. 3ni. be- ll, it n. in ore iiuc. ^liiiieiD. I, 85il. 132 1Btttfibi,itt bt. Orbtua! ri(|. Jlit(. II, 363. 31 « oul bt ffir.iiib. r. Sliiiitiiu. 34 i. Jllltatpt Boil !01oill|oi{foil3. a or 10 3. !Ud.io b. Sjtainitt.. @(inii bt (Sroiib; Bidiv., giraj. B. mttniiiiiboi.. 3ot)a. be (IrGuccoeiir, 13r5i. ^eler be SoacD il 93r. lielcr. Burd) ben 9lej. tjintti: beiii Stltnr jii 3 in gjerlcuouiing niib 3iii. Mcfijciunfi („b(iue6tii"), eiiiefl fill-. Sniim flttrnc^'. in line sp. ilorai ainiicio. - 1.04 11.117 Sttltibiitc bt. Crbiii.! I, 494 ..ilcfiiiictiis": oivbrflllill 131ll'^ ^ 31i.|. Eit|. II, 3511. 3o a. bt iproBim. 18 i., (111. gttnaii. S. ItbllU. 3or 2 3 iCnifii., S3. Itpiitfl Slaoill bt (Sifi, „Rco. Cani- paniae". ERabiilVlj %ni\>m, ^.uKjol. u. Xroijcfl It. (II. a. 3ii 3m. iiSciIcugniiu,! iiub 3m. 93e = ilteinnfl (..ml tcrriun") cintfl fiviijini biirdj 8 tSgigen AetUt sjejmniifleii. ill ore et iniimliii. („snpr;i " " I, 04 II. 153 5ittltibi|iit bt. Ctbiiiol ri.I. Tit|. II, 355 (. .(1, 9itaiii«ib, ,j. ., 0,1. ail.. 36 i. Sot 15 3. ■^tObill.. ®obf«b, ©Itllutr, Irtlt, bta SlJiai. B. SJtit. 1 ar. ^ugo 11. a.. „(k (jii. iiom. iinii lec". 3nr 9)er[tiiqi(iuio eiiica JVrnjif^- iiii Wefibiid nI8 „t'iil3U8 proijlictfi" mijuenlten gejnd) (fci bniii&ev frniif geioorbtn). [:!btiili[J) mil bull 1, 36 oou lloiiMtb bt diifi mil ip. B. HlolofiiM nl. 93tr.iltr tibtltiiiii iji-cs- liytcr illt,i. 0. Orlt.iiia ?J {i,ibtiiii(m I^oiiiiiiil. 51il0lt1li. B. ffoilBliit ill (TomBiOjiit fltbiidiitt, biv 11)111 Bot]'d)lii(i, Slomiiiiliiiitt JU li'tibtil. 7. 'JI«o. SBiUclii. i).ip«n»'). ^Ilrior 30ill)e(nt, !Ut.{iiijoe.3!t«l«i«") 11. aoilft. Iluraiib*), ajiiioi) "lib Slalii. II. 357 j. J. t.biH iDiidJ. 35 i. Sot 10 bi. 12 3. SQurta, Ti.SnnijHa qitltv bt Siori. ipnij. B. IBiirta. noil leconl. ilu iiom. 1 Snijifu in ciiicm TOejjl'iid) ytiltuonct n btil)i(ii. i,;:::*;.. " " ~ Ilotiiinirancr ; $. Will, .^iiflo bt Litlln') 1. asiii). bt Gi)o(|iit0, Miit.jti: « ?!»ri« ■Siti. II, i'' 0. b( -Uaii&e[: 40 i. laot moiit. IJtiij. 91i(0lail8 3o^8. be ^ittiera u. mill ,&inltr btm illtai biirdj ben SRej. iiir 3 m in post, parte sp. Slnfltiu. — I, 7411. 130 Stiliibi.iit bt. Ovbliia, 358 f. 1* 3- [oitjciia. bt S|? 9116niio. Wid). be 33i\laiiiuikc ii ^ e I ( 1 1[ ui( bcMi moiilel fl(I)M(^t, „iiun 811 II It". ~ 31 11(1 fie. - .l^iitlt b. Otblii tlttnt uivlajftil, blilb iibii oil. Mlldlidjl Olli j. (Jllita, bit 10 n* Bill ^.iltiii fofltii Inlfiu. .&,ibt .lai. biiu iOifdjof 38,ltltl b. 'lioitilv. ,Jtbti4ltt. 11. 3(01). 9!icelon! ^.iiirtikiiid bt 3i.iiu iKnIif, '^Jbilij II. .fill 1. bt lltvuiib. 91illit, iiov Ei,oii. .fUjiiiDcrlbeiitraiib i)ciiivid) V. Sole 11, I '.yt Smrdj ieii. Softs, tiiiittc bcm ailMv jiic Sev ilfiir in ore. Siiitbei-ilnln.aii. S^cit felbil h 96it (V ta bti Qlibtiii 9111I1111&11111I ,111)011111, (T^DiiiierS' B.!hKi(l), i.lit,3ol|l.btaii|iil«, 361 bis 44 J. t'. 0()cim. 3o^8„ iiaclilj -^ivas. u. Ui leiiqnunfj t. Jtrnjirtv [1 innl iiiii') gcbcadjt bcctt augelD. (be WoiiUjeHiei; Bill, iiiiltii'l. 0|(iii6ovim(!inottll,iiib = Mj.) .rmiiiii. Saill*. 1). %l. iifior V. ttoljta, iMib •^tli/ bt gaijt, ©oni.: auM. B. Sarll«tt«, ffiill). b. aiiBqiit< 1. 6ltv()tiii b. OT.Itcii aJirtolJ. 363. b'raiiciiiL-. ffiiKC II. eti. (1., „(U .|ii gcjlticn nidjt licls iUfdil. I.eigeiKiif^iueig tr baoon). eindgcftabtunb gebctcl; ^(it eB bem 'Ptaj. bcr ftiuta-Iaften*}. Hi. mil ipbilipp. l!ioi,itI,in 0118 .5,16 siS'ii «»l«l)! rill. Dltf. II. 91.1 iiipr, bt Soil. 501. Siot '««lti), ^, be ^tvfliib, 3]I(I)vci"e i'tiibev, SiHV(^ ben Wtj. CHeraub) iiir iUeilengnnng ©nrt^btniWei.") Wngtii'. .fi.iteSrtiidinn rcbiiifo b,ibt tr oiibtci (iiilgtiiomuiiii oiiiiit 364 |. SUln-lBt daiiivauit. 22 3. H. ^rogta bam. 'PiSi. „(lo qu. lion rccwiit.' iinb Sefpelimg befl fitiijifir im aRt^bnd (..ploviins") aiigeftntten. limb, etiaregcfiiut 7 JtfiDiicIii, »ui ^errtiibii.etLn gcCjfllttu , gc- (eften-). Vili loco". Sill Uidjl BitI 1Btlli(ltt JlBti: btuligti Sbaratttr al9 ?(ttaiib, v^C itiiit (11= id)roiiblt Stiianiiia I, 36 11. 82, loioit Itiiii (iblbtitttiibt Slu.logi 1310 I, 394 If. ! a. Dloli. Saiitni. S«b« bt 5ii(«i«, :it(iiii iiiib II, J) 111 b til bt®. J.rit 40 i. lUilltlltllBt, jrtitl. 3oIja. 9lbt. 3)mberlbtyiimciiii.etl.a. eiii iliiiiifu' OiTlcn.iiict nnb b(|V'"i (b>iiicl) ) aitttibi^tr I, 114, Ml Ob I, 282 dut bt llrioi B. EtbljtB iiiib iiirt.il. 306. JlilM. 9 3- 1.(11)111011. mjri (auf USffc^l „tlc qu. HOD recoid." t 01 119. Wat 13101. SIlBO. oblbtiitiiibt 91(111. Stiir bt »al)«, ^oiitiiiiTitiitt; *flctaiiba). 5Ilia(« jl al. ijtilgt BOt bit 1.511(11. Hoiiiili. (. I, 406 If. (91i. 44). Aoiniii flJillj.ivP., SlOlllJlli: 3olia. bt SattivttB, ItSil^ bt (Wjotiiits II. ©ItB^aii B. DnAtoii. Eit(. II. 367. 3 b Ii9. bt Sliiili 451. •^nii.B.'JJallio. 23 3. Uiiiual), D. 8*111- €Vi»''>' be Qiiiiici, ffliiHer bt Ole, Sleauer= Ireter bta ®to6!^tiij. ooi Gin fttiisiftj' Ptrliugiiet ii. tefpiett („s a iii'u'rt" - .giatb. caput il e.fiai).iii'Cari« (Bill 3ittlB,iiibltt bt. 3ii,iiiif. 91iiti(i)!) iiiicr. grniicitit,ii.mEgiiiaIbb'-iIri bind) bill 91tJ. (uon @ecarb bi gtoiUe, ^^iit^attr bed SiIIieia)(jereiii- 'pdpfttS u. til a,, „(lo Iragtn fe^en qu, iiou rec". obtr iiid^ia itii-- ttrfd)i(bcii lutg b, (fiUftriiiing 31it(. »ii(. II. 368. 3 b«. bt SiBrl.. 281. *lltiefltr. 1 3. Soiaiil). 3dIj8. 9«i)hU V. tUdiuitf, ^CIJ. i>. QoiiloiiTd. ^4Jvie|ltt JuiiiiiiUiifl D. 3oi3"*> 11 ttl- . .."It qu. nun rec". ill lino 8n, dorsi bill* btii Oltj. QEnbcnIuiig bavoii ftiflitt trftnlten. ~ aoiilttia (ti bflbutd) oirbiiibttl luorbtii, b.iii bit glij. nod) itntm line umgciolltii fti. iittllibijir 1310 (1, 671. Slt|. Eit|. II. 368 i. Cdii illitlUB.Si,.,,. 40 i. Ruftoa D. 3oi9iib. 453.(!) ICiioii. ^eiiir. be a^6le. m\f). fRougcpete (. aatcr II. „a2ale" (. ©nibcr, beibc CvbeitSj^eiiofftii. Dinr baS M1C113 b^S ^JiinttiJ bt|piai {uoil ■iSerldignnii.i nidjlfl gi'lji^rl). Sutdibtii91t,). ill fine »i). d,.r«i, ii»iiiliilctii„>rc. - - I. 08 11. 132 iOtiltibiiiti bta Oibiiia oH „boiiiu Cliri«li4iiii«". 91 b 10 1 i d| 1 11 b 1 Slu.fojt all Slildt Bbt btr p.ipBI Jfomm. |. I, 632 f|. (lab. .XV 91 1. 118). rill. Till. II. .30 i. 4 3. ailormtiit, tloVCIlJ be ^MNIK, SciVlmi 3ulinii u. til a.. _ )iiil.llifblll9)liilib. _ _ l5)i|ltl)loIfoiiii51.l Olftiibiu bit ijolliv 369. '11 i 1 1 il t i. |T. Itobt.. I'rSj. ,ilo qii. num. uon rec". llllltt bitftill 3ll(Illifilor Ibtiligtr tt,iflio, Bfll. bit iiiioinrioiiibtil unb oblBiii^iiibiii @c|l,iiib. 1 ili((t BOll Jit. 87-91. Slii.lU. mm. lEiitaiibi iiiib fitilbV iinb II. 91ii 1.111. bt enrrt. 20 i. 91111 10. encii, S»..nrl be (Mip. eftridinii ©djiit&tv bort, 3 m. 95 e r I ( II .1 11 nn il u. 3 m. i) ( | V t i n n a Biitdi biagitj. _ _ )l,id) btm jitiijiii Siobulfb bt Soliiibiia ^iigo V. 9ibaiHt4 nub Still- bt Sots, Hoiii. 'I'bilb. 370. ^. iioiiia. ,agiii...l;i" ill 3111,1. T. iioljt.. gtabulv^ ^albuiii nub tinefl Kni^ifii in ciiicm '^ndi. 1, 583 bti f. 91ilfii.il)mt aidjto llii. SiUiitd. (1307). 3.ueti be ©aiice. "" 1- '•'"'""•■ r Id) lie uor.itFoiiimiii. IKftllltllbe ^lOtoMldlul L .■.!■ ill ;iii, Siiilii, '*.i,i,!'iiii ; |ul,i &tmd}t, mm t« nidjt biiidj (tiiit -Hiibdipciidjt bit iiu(ibtiili,i( ifii iUnflrierte. ^eun wa^unb et ielbjl (ais fioljer SRilter) |tlnen IKej. itijft btfiiUeii tjabt, bafi ei ta tJiiin ortlu". Sliif bit Sragt iiacft 'Jtamtii Mib Qt^ria <"it niibtnt 3'"gt" oUt t \ ; I 1 M L A. |ii(iiiiritioits=gfrljiir uoin ^Jktobci— lliiufiulirr VM)7 in yaiis. llr. !);'>— IKJ. ?a6. V. 3"- qiiifilor B'H"'- 'Jiolart. __Ij itiatiiiajafi Ullb aiitt. aOar aiifjjtuoiiuntii loorbtii; ^ IBB? 9Itjt))lot? babti aiDBtftitb? Abiioi^ny'ifi aiiiiit? (conciilcavit?) ftiifft? ©oboniittrei? 3boI? afliiittt "atiiittfuugtii (auibttiptSi^t?). 93. 11). 0?oi) SDilbtlin 3o^0. be nriite. IRalif, ^tirlo II, mall tin B !ltra« 441. Sot Strain. tliiiiD bt aofltia 3ofi8. bt RtUj, ,Oiii Atujifir in (inim mfB6ui6tr .er= ueifltrt iinb (in btr ffi(t) eriaff.n. in Iroiitfl iitbeirtjtcl: «ii(ie eiu|5^r. i^afttii olU 5i(i(.i,5 r(,nt .rieinb. SWetttibitiet (bebiiivit) 1, 79 n. \m. Mt nb I, '2S2 (19."Uiail3lO} aJ.il.fcinciDCiiiianb(reSliia! [age Qlfl3eii3f 1311 !I,30ff.!tXV91r.l34. SI. 13. 3101), ?iii>fH. 3«iji. bt miiii. Slalif, -yiilov II. 3oru. bt Xiinio. 70 i, friiljtt 30 3. BaiifD 3oSI!..l>t3:iini, SBnIItT ^^acDliit) iiiib {eiii Tiiirrij ben fflt j. abftita Muter btm 91H.U in fine ap. dorai SliijJtlB. _ Ubenfo bei ^Inpta^nc p. Xfiomaa 'iJeratrina $cl(i l!amb([l ttitb iiiib 37U. Jllmcdn. [. Souiit. t atamii. .UorijHiiger auilljtini (nl« in 3in. ffl«(t)f iiing tin. fjiiljtiiitn ffciijifij (fiitgitvt), in uui- Ullb '-peler be Sontaiiif. I, 78 baiieatii (?)lib bt (9.iliid}ii0, Sliibciitcii itii JTonbciiE 3l!iH). bt ybrtl'lKfl, llljill,. it B Hi fit. iBtUtt?) 9([mo|tiiicT) Ullb tri. a., M3tt).illtii (lint riii)li(i'l). bilico vt in ore (iuirfli(^). JJerteibiijtt bea Orbtne! uo. ,, 5)it|. II, -inatlitiis bt tabula 50i., Jliidod 10 3. Soutaiiita. SiniBlot B. Stan. aUcriier v. Sompiiisjiic ii. Siurrfi belt !K«i. \)inUx bciii ^Itar }ii 3 in in line .sp. dorsi, 91il(ltw. -■ 2 anbyt, Dei bcrtit iUiifna^nie er }i((ie,vii i\t'- 'ilrlViitt D. fms :t.sii f. B. DriitUt, ©dfaDm. 30^9., 'Hrlij, ^etlciiflnnng mib 3in. 58c(i)eiHnii in ntnbilico weieii, (eicrt iiat^ btt(. ebciifaQa tjinttt b. %i\ax 11 til. 0. ®. amitua tinea utrrilbatdi fltiiiirif i)tbr.i(^t. et in ore. fltf ii&muorben. Siclibtnt 1, 77ii. 134 iC e V 1 1 i= 01. Hi.i. Dill. II, 3S1. 20i. DiClitnfatot Boil '{itoBilld. 1'/. 3. IDIOllt: [oiffoiu. ©tiarb bt iSillittfl. (III. jonj) iiidil bcfiiiinit 33 r. 5)urd) b(u frnnfcit Stj. ju 1"'- ajctlen(|= innc; inib lin. iS«f )i e i u 11 (i tin. Anijijif ill tin. ajlefibndj a*"*"*' ("'"^ -'>'■«")■ - - 5)ae UnlttlafftH aiibtrec aerft^rifttn mit jtrjii%it niib URiibigrtit b(A <}tcj. ctflaiC [nii(^ tine Wnflrebe!]. oa. " I-itl. SDitf. II, 382. *"'"" '' '""""• 60 i. 24 3. Orleans. tltJj.. Bill,. BOII HtaliiptO. ^cIcT be ®alt<.i iiiib 3ol)«. be ajtigiic llpiilc. Ini. iOrtltiiiimiiifl nirb jjitngitrtr) Mtfiitiimg ein. ffiinjifiv aia .^alibum yaohini". in fine sp. dorsi, cl in ore. MllJtlB. ^ @laiibt, ba9 fo and) bie anbcvii aiif.jeiioninieii 03. fit|. Sitt. II, 383 f. BuItoB. XroiKt. 28 j. 10 3. E.i1lttu b. Itoljil. IRoBUl, ,,911). aampaiiit". tUalttv be >)]aiaii0 iiiib iltaoiit be (iompiiigiit U. Surc^ f. 5yr., „de c. iioni. an»n rcc", Ji 3 111. (fmaiemr) Seiptiunfi «iiiea flniiifir uni iSfi^tn btt ajetltugnutig «» „fiil3iis in finL> 3p. durai, ,lucti friitnim 1,74. 103, 136 Merleibi.icr btfl Orbena, in btm (it „nnr ©nlcfl" ijtfe^cii b'lbcn. et iu ore. proplieta" t}ebtaclft. 04. " Slitl. Sitf. 11, 384 f. 3oH. bt (iljoiiiita. 32 i. 12 3. QffOtmei. ©ijinoii be Qiiiiici, aCnIitr be 1,1 SpKitc u. Ctl.fl., „.1lmiU. ii.M.il^c". 3m. a)f(ptiun!j «inrt e^criieii JEcjtjifir «ia „fjil9U9 iiroi»lict!i". in iimbilico at in ore. - - O.'i. " I-itl. Eitl. II, 385. mallttbol^aiaiU'l. 801. 36 3. IJaiau*. XtieoBnlb bt aJie= ttuil. l^oiuae b. 'Jioimaiiiie u. £i)iiionbt';5flian9')ii. ttl. n., „dc «ni. 11. 11. roc". ©cr.irb D( lifiUJctU, Int. «tf|)eiiiii3 tiiief* ritintit jtviijifir. mi Iimbilico ISil. - ®Ianbt, baft allc a^iiliiQ oufgenommtn itJCTbtn. 00. litf. ■Bitf. II, JoM. .B- *avi«". 24 i. 9 3. ^tiiibif 1^. bt ^crniib. T^tn »ti. jiini .b'e _ _ (Sedf^t fomit nii^ia (..nicliil dixit"): 380. ill tSadJ. aiiii)_ .^^vm.^ :;";,,'""■ anternnuciiiiftre. aJerleibigtt 1, 64, 97, 107, 153. im. bajn 15 trail b!) 07. 14. Sob. Sliulil). sm.*. bt sioiitiM, JtQfl '^lllbtlllit ■tub iltttt Uiiiiibtrl, Tiomiiiif.iiitr, gintif, tUiiloD Ullb lUilD. II, 387. Itjib. btliStroi,. 40 j, iltUotflr. Ciaj. 0. Sita. ial)b.i)}ioDilia. 12 3. Clttop. ataoiit he lilifi, Mcj. (famljnnit. ^A^\'! 'i"nnlVll '''■' W\t 33(iVfiiiiiii (riiigicrt) tiii(B fiaujt?. in ores in,,^,nWI. ■Mm'- - 9JertetbigerI,lU. %!. audj f. tln-aa anbtrt Slualagc aia SeugePorberpapfll. fiomin. 1311 I, b% If, lab. XiV Kr. 100. ■ I. aUilli 1). (Jbuqiita, ■?it|. II, 388 f. 3ol)«. bt SJtiltu. 21 j., !ioi- (seamv* (Setarb bt 8iUitt«, Ciiiiibnt be l^<\]i. iiuij. Sutdj t. tUc, „do c. aotn. noii rocori.". in fine si(,,|il;uiai i,\wti Irau-iuii — •-Btrteibiger I, 6.^, fltljl ab I. 282 lOiirdti uuii t'atU'. BOH Ca Bttlf ■/. 3. Sltunj. JBf'M- U. griintltii. 3oI)fl. u. Xicic.i 11. (11. a.. tad) bec9hifii. jn3ni. actleniiuuiig n. (iiolnit);iniiiubil. fiiuiUiiiues". (19. aflai 1310!). m. ©nlldjitt. 3in. af(peiint3 ei. Wh ffnuiiit gtbra^l (iinr on btn Pbertii &ott Qlnnbenl). el in ore rairtlit^. " Sit|. ^iti. 11, 389. Sauitib bt Stvt (I'daiiipasiit). 30 j. 8-9 3. tjroBiiiO. SRaoirt bt ^fi, ^trttrt be ^Toiimtiiti^veS 3)UTd) Staoiil (ibfeitd ~:>; c c I c 11 1) n nil {( tints in Hiubilico. „lBOIi fratiiiiH - ^..t?I.utvb^u,,^,,„,ui,il..p„«.., Ktj. dann). 1. .^einr. b. Slontlliiibcr, )6Ij. ^rtnjea btfc^Ien (i>etwtiiiftl) 11. St = C01U1UUI1B3". qjrSi. «. ttl. n., ,;iitr nt^ 11, Hill llSgigtii ^trrcr tijnuitijtn. lotidittibe 9lii«U,i,c a\i 3'iigc wr bcc liS)>flli4tii itc>iiiiiiitfioH ,f. \, 533. j(31r. ^.) Xif(. II. 390 f. ^albuiii B. Kabtli. 00 i. 8 3. BofltB iiu @nvJii be Olviiubc Obobt@iaiibi)i(IeT0cilllla lliuji"!) cinta ifueujta titbradjt. .n lino ap. dor.i innmbil.ctinoro (:Die2ti|1.r><iird) ben fitej. ,in 3 111. ^1t|vcinn.T tines 3it tiiitt itniinnfr „locti ft.^com _. Oteiitc K'obl aiibere oufgciiotnuieii. it^a^iefttn Dlitol. b. OStitlftt, ly 1 a f 1 [ 0. ^ititiitf. D. Wtajiif. uint,friiI)(r,.Ciil)i- B. Ifontpiiigiie 11. ctl. a.. ti'ciijtd (aua iDtbi'iu't)mhii(aiitT; Di-|. 11, 394 j fiilarius" jiapu. ,tle ijii. iioiii. lion ici\". i'i.((ii; iilfr niiv fnniit („ii.l ton-am"). niiiiit >il. etiuore [eobom. til.). nabmt nit^ia llnrttftttfl uorjjtreiiimeii. " ilillll. ». Utoaiitb, Wiriitr 0011 ^atis, fiambtrl bt 3;oii[i. 40 i. 13 3. Willi., iUt. bf ©ijm. ■nejuinlb».loij(i(,0lj(iiii Die 31 nWfleubeii _ — Wefltljt f Kin it ni^tvi (,.de .iliis arii- C. «iiliaiL t(larie, 396 j. ■Serueriua. ©.Caiigrcfl be aJiauefio, bc^T. .I'll II ,1 ilcii (arblcfdi ftrtiiicd nla ..mml nrrl." („alllilti8 VLMti giaunib. Gafldloiii 11. a *ptaj. u. autkiiH. ttl.ii,, ill .|ii 11 II 1. ■ I)ns"). Ditt. Dief. 11, 3b cub te iBeriub 3ii Srcsnab- Bbt Gouloni' So^S.beaRonccaea, 9lobtrtlc5Puicit/l.ii;ij.ii |3m. Scjlitiung eiiiefl ollcii Wljmici in iiiulilli.'i->. eei MebiirfiiiS — Wbcii|o 1)a^t er aiibere niifu. f(l,en. X'Jiie.ieii 118. 397. jHebes in 9rie. 40 3. mind in ^raj. in fflrie. lireiiiee. -iterteibiger 1, 39 (((^naiifenb. wiil er i8vi(. .-. MW (aid, Idjliinni uer. ..agricola" fei) Ullb I, 80 {„|,ru ,>««so"). 31 b ID e i d) c n b e Jluflfage oor ber papftliAea ftaiibeii). "t II niiffiPii i I, 504 f. Tab. XII yir.U. 120. Eid. IDiel. II, 398 bit 400. l!l«u frib be fflbnn bille. 9iill., *tai. b. nquitbll 11. Ilbil.li. 28 3. @iiqlaiib, Itmpti u fionboii. ERitt. gioGett Don'{)etiirid} u. Xovltuillf n ■lorttoiae, ®vo|j=(li n., „dG (lu. iiom. iioi ^traj.uonenglnnb.lrec." (f. „iiviiiiculus") •Eitrd) ben Sfiei, nnfieiuieieii jii aJerleiignuiig bee jttit,jifir (in e. OTejibuc^} a OtbenB brand}, einatlil^rl bnrd) r. uimi ben ©nra.t(iiei ~ ~ 1>I 0.11 .1 ■ ■; ! - ^-J "ill.. 1810» otrlaiigl er ooc ^tatjft iieliort. 111- .1 uiiiii i.ntUi jii ipevben: ba iPoUe er flefaiigeneii ^o^ir; gegen baa -Ueifprtdjei bee @e^eiin^allnrig [ei il)m abcv biea Dc|d)eiif nm(ieriit i^oi Cieniagtroafjll. 'hii 11 'Piui, 1 ;u nWn.it nocben nub ^abe er nnt auf bie .^lanb bta n ((ige, qI« IKrl.- C.T 9tei. (iiber bein ffreuj) ge[pi(ii '). (^DDii^iiiiiig gM^au. 9tormaiibie iljr .'^^^.m. ■ Icbt ertaiifen (iitctbiinii !■ n ncd. 121. 17. !Wi)U. SSillitIn 3tic. D. 91iit[[ii, fiortii Win iiiib II. *< iiriii be Siipi. 60i. 20 3. Xm^tl ii Slmaltii^, t @co9c $uBetl, bamaI6 ©t^a^m eiii biJtiernea fireuj oerlcufliul nub 6eipiei inumbilico(,,8ub ?(iigeiDi((fii. _ _ g. ViiU bf 91aniifli0. ^iirniib SBirlob. 401 j tpatid. *ptSa. B. grancieri.;ii. 3o^- be Sum, iiai^(i (.,:.d tcTram-'). V. @l. >l.)i>iir^.iiii, Sc^a^ni. nut riiigiecl. JRm. be 6«beiiil, eeSliiiii ». at.i6aiil 3c^. B. ©1. fflincenj laiiill. ©6iiitiiit,iiiee') 122. 19. 91BI1. eot.liib Koiiimili^ '^tabdiiio. 3«l,ll.o.®iiuiil II ®oiiiiiiiriii'ifrD.l'.uife itoiiueiit. Die]. II, 402 i SibiniK. 28 i. 4 3. atobeuir, Xi.aiialcniS ©fniar. 3o(.B. be aSaubiiifil II. (ii 'Sr. aBiltjtIni 11. ell. a. „»ie ijM. noiii, mm rec." (Till •iTiiiicS firen) befvien ana Oibtnd in iiinbilico (nil mil bet «dle. wt, ber iHej. nm iB.iiid ftdSbig wax). "'"I'lm'l,"""" {3b(i.tii4 mil -Hie. be BoiacI, iicrleiM I, 153 !j 12.'). rief. »(e(. II, l9!ito 403 (. 1 111 1. be iffiesiiillb eil;. Woiilbibier. 541. 22 3. 'ISimIii Dlilt. *l!(ler btv ^ovmaniie, iSilfj. be SJrnije, iprnj. u 9Jioi[l) It. eti. 0., „ilc qii Diird) 9311^. be ^aioijc .^n 2ietlcii|iinin>i 11 3in. Wefpcinng ciuea Atndfir gebradjl (?i'fl nlliiemein iDIuiibrufi, bjui Wngenj. - ilerleibijec I. CI, ISvaj. Saoii. nom. U011 rec". di' Ijiayc in iiiiib 121. Ti(|. Fiel. 11, 404 1. "" 'bb'siilb'eriti"" .Wi. 8 ,1. (5pif[cii«. 3oI)- br SciiiQi), SRill. (ileiarb h'anicutciiil gtcininiiiS be 'It[i>{)i It. etl. a, ffin itvnjifir ftlfl „rala. proplicta" betpiei („aa terrain"). iti nuibiiie.. - - 9Jerleibigi'S fflinIo(i, JRillif, '(Ulilb llllb ■ilirlbb. II, 40.-1 i. -)Iir 1.1110 b. tibbis 381. 6 3. tStTavb be 3Ji»er8, banmid fiaiif. giooiiIbf^iriii.SDillielm ©ewrba iSevuieiit. ffintifi bdiSeru. SBiKj. jn ?l(ricu,iiniii , iVvcii'ilea („iia terrani") gebvndU- ~ - - (fbcnfo fcien 2 niibere bitri^ SH.ionI be W]i aiifgdionimenivorben. @. ba.U'lcii 1, 571 CJir. 98) (baa ©ebSt^tnia I^fit in bie(rm 'llniifi imSli*!). iiertcibigerl. 78, 108, 115. 120, „ (^bSluill b. 'Jjtnbfllll 11 S-itf II. aiobiiipb 36]. 7 3. (5t)croi) giaoiil be ©ifi. %i}orcl[ be 33caiiMC iinb Pill ^riijiilr ocrlcnfluct 11. (icfpieii {b.inrbcii 9tnr ill ort- — _ 'Kerlcibiger T, 28 n. 78, firOf ab 1,283 (*riiiiiiji. b. ■Baiiciiiavr c eallibiu. ill -Or it. bom. IJriij. Sticinigiiia i' (anf aBtifniig bea ilfej,). (loegeii ffileV). (VJ. aia\ 1310!). ajgl. bie eliuae ab. Sbiuiuifniier iiiib 'SuitlommicrO. SiJill). be Uljbqiiefl. «omiiiifrton I, 5^3! ' Zai. XIV -JU. 102. 127. 20. Mtl). Slittl, 1). SInclll). OJbSibiii b. 10rabnii( ii. Siiiiiiig. u. ^aiieiiiaiT, fflbiii. b. 1)atl«. VJilb llllb 11, n be 3111111(1- 70 i, liriefler. 3 J. mOlllCflr 9lill.e(iibbtef)iD« (aiifSB(f.!Ritt.5R.bc ©arnot), lltSj.Don lUioiUcflcoiirl). 3or)B. aontei, SIbain ». @ac]ini) n. cl[. a. „dc qii. notu. noii i-cc." 3)i{ilbiid) nnspii , .(■■ .1 ■ .1 iiin-gci ebciifo fei (Sflib B. Satdicienuefl bnrd) Obo, $r.tv t). SQennaiiboie, auF.^en. itorbcii iimi ^efpeiuiig). <$t Ulbct babe |eln a^mjeS iBeimofitn, 40 ft i;il,rl. (f..irriuik, m 128. 21. !!»». !lilt|t». Sijilavb b. ^aiiciiLirF , II, •Jlo riiiei be »»ii. 28 i. 4 3. lOurea, .fi. be ^eraiib. iSohlttb bf SiaiieriD, ®ntt^ ben DJ ej. jn 3in. a)e[i)ctniig iniimbil.ctiiiore _ I, 4211.80 loiivc. . ~,,-ni (UltiUMi!.) It. (JfiibiiiB b. iOoiibiiia Cabiiloiiiie?), SDbin. b. ^lari(er Jtciibeiil. 408. """"■ Cfiaiigcce ®iiibo u. Slice II. ct[. n. ,ile qu, nom. iioii rcc." eiiita [jijijemcn jtreiijta (baiiebtn) j^ebradjt ([oiifl iiJd)t; lufgei (lilc?). uerteibiflcn „.; --. [ js-2 (IS.miiiaiO!) ^^.li 1 , I I 1.^ '■ ;. '.i.-uce iWnaf. 0. t. p. «omiii. i, O.jo ri- i . XI 11 i.r.teli. 20. 11. 40!1 I. 31(1 iillU. ailcblel. Coi. ill (SofleHneib 45 3. ffloflco ill ^Jcimaii: Saniel b, ©itton., ^rieilet, f. erjlt^er. ? 9Iirfjia llnrcdjlefl (i()in \wt}\ g(|d)cnf tiirdi ((ineii (frjiefjci- T.niiiel). Sei mi), be glerfl, oiifgeii. in 5ont.iinca 6. anontbibier bur* amalri* be SHocbia, H. 3—4 a., bie er nid^t reeiKc anaeten faini, fei nad) b. aiufii. 3m. '.fjerltngnuaa n. 3m. Sefpeiuufi beB itxum befoblen iBotbcti. (©. ajtit^. be 5ltr« OU. 58!) 30. " rirj. ? II. SI efl)«ii b, 91b, 50 i. 19 3. ffiiforl 6. t ^rSj. ». TOonti 3olj«. be Gtolrti), ^raj/giiifiiette Sflpdiiiiii c'lic* lA'Utnicii JUciiKa 5lb(eiia in fii... 8|, — _ (?6enfc moOI fflit^. b. ©L Seoiibarb be (tor; 41U f. Xllili'Slilee b.l SGatfoii^ fci(fon« D. 9Jaci, ©eratb Mfiricola dnrsi btgn? ill jjaleie biircb fioreui be '3taune, X. fRIieime. 't'tllililb. Tifm ill 9}ic. be @. 9tlbaii, t. lietri) b'Slubignt), ^rfij-' tiiur (ingiert). 'l?t5j. P. doulenra, aufjeu.; er felbet fei 93rit. D. Sifott. iiai^ lUbergiiBe be0 iDlautcIa iDcg[|e>vin>i(ti. iiccleibiger I, 85, 105, i32. " 31. 2t. ■Bo». *n»l|i!. (Sbllfcib b. fiiiltii^ 11. Dlalif, Sitlcb II, ;iele t be 9)Ibiilijiii,, 40 j. 3 3. '(!ati*. 'licraiib. I5tt S(^a(jm., . . .■! :, -.I...,,..:., :l .,.,1 .;..,„.,lli 133. „ a)ii|. Eie(. ■I, 3 l)f. be (Si|i. ,2H 3 3. \:nigiitt)inc fWaoiil be®ifi, JRitt. 35ut.iiib llllb airoj. Siirt^ btu aiei. niiijeftieftH, ein Jtniiiru* in eineni aRtgbnd| 3 m. ucrleiiguct iinb 3 in. 3Iur in orL-; (frl. abjcn,- l,t.;4. Qbini ■ -..;-'■ :: ■■■■mui. 414. lleieHer. ^. »ea.i= 3icj. (lamp. 3o&a., ^riefler. 11 iinibil. ci'lafi'cii. DQlfl. btlpleii („ail iiiirtom"). anbeic i ,ir fie I inn;i n^r ett papfll. JCommiiiion I, 007 )|. X.ib. MV Ht.97. 134. " Me|. Dicf. II, 415. tie tt be Uniiiiie, 20i. 2 3. f ngni) ©it. m. be ©ifi. Braj. Hubert u. 9Jr. 9iicDl. ©lit* bcii ;"ei. ju ^cvleugimng b. RxMifn- iiumbil.ctinoru. Slngeiu. Gbeiifc niit i^ni ein i'cubcr Srtlbiiin auf. T^ilbenlblbt be ©oKcintle 11, nr. a.. n tintm aiie&bncO n. 3 in. SOefveinng („ad geiioinmeii. b. Oiieu.i). ,tlo <|U. nom. ILIIII r^■^■.". tuiTam") mil S?rorjungeii nii|ieljnllen. 135. ■' /' ©ief. S)ie(. 11, Slitb a lib b. 91 mi (11 4 24 i. 73. Gorrcaiifl, ■Strai'b be iUiaieve, lin'U' ! ■ ■ y ■■■ ■: -1:1 1- Tnxi beii 3tej. nii 3in. i«crlcn.iiinn,j bca ill nil.i" I'cni'ci; _ __ „l*rviuissii disit cum lacrimiB ot 416. oeii. „b! Siilli". ^. atmiciid. bam. ipraj. uoit V'hi.^ V _ I'l :. i , ,' uni.iifit- ill ciiieiu^te[i6itd) n.3iii. Ji.lpnmig I'trl; ill niiibil. Stancien. ,ilr ,|ii i,.,i'i '1,,. ■■' „;iit tcrrani") mil a^vc^nnacn ,iebv,idil, „siii„.r v.-st>-s" et III ..!■.- gtiicben, ill iiiiibil. maems iVS' 97,"l07, m""*"^" 136. »ie|. m\. II, 416 f. til. lanbesioqiieii. 00 i. 8 3. JontaintS. @ei'arb be @o= ;uit^ ben iHej. ju 3m. lOelVeiinig e. ^iil^, Slngciu. _ (If. Kr. 132 (miberjpre^enb) nub «r, 68. -.11,1. lioiia, Bijes^rfij. jico 1 la >.i" 11 III ., , VL'ciijee (iiigdD. [peit er 2 in. „:ul toriani" ct in or.>. iferteibiget I, 73. 137. Sie|. Xiiel. II, 417 f. Jlito .b.(!.i»vi(,8ii,. 40 i. trii. be lObbcb ®(iiti. 83. ainlcia. ai. be @t[(. iSlaiifrib be Xrafji n. ^clja. Dni'i^ ben !Ke{. in ®egcnii'ar[ nllcr ju sUen Sliigeii'. .^abc allea bein liJcicbluaKr beO ',!5ii*cfa ». tvoqea gebei^ltt. „Umiiiti ista conlV^^us iRtj. @(iin|), e ^entciiii n. etl. a., eiifinniig n. 'Ueipfiiing bcfl ffivenjefl auf (. niif beii ^Jluteru lie qu. uoin. iiou vuc". 3)irtiitc[ (ol9 Orbciiabcfliid)) aiigcl>nlten. etlafftu. fnit cum lUitgaU siiBpiriis ot lacrimi^.'* Serteibigtr I, 77 ..iisqiio »d niortom" iL 134. -iJgl. fciu* >i6ioei*enb( MiialMt u. b. p. ^uim. !, 639 ff. ! '£rtb, XV *Wr. 13l. ■ " lliej. IJiit. II, 418 f. 3. ( Tbiii. Dei S3. 5«eaiir. 35i. SDibfeiil.l. b. SflblbiiiiJrea b.OaRtuiiiH. 6-73. ■&il6«: 5D(rf. knj. *Pclei u. ^et. gtou: Dutd) b(u. iRej. JU (De(peiiiiig (. ajiniitcl- rotpo (suii. veal.)] _ _ aerteibigev i, 86 {XJ«b be Ceino ITec court. emnitle u. ell. a., „(lo ceiijta iiub ^erltiignuiiji ^<^ Atiiiifif in, eiuem Wtfebuc^ gejWniigHi. .Iniiiiiti. fliigiert; oitrii^ uiir in oro.| an aHoiue, ®. HJiwni), lifl oon Giifllanb. ..Uequisitiia qu liicurc VLTitatom, dixit quod iiro a ') Siffe ©*Diiung Derbanfe er feiner Dettraulen ©lelliino gum tantnm, quia alias rcqniHitus (alfo wieber^olt oerb^et b. b. aefollerl) fiioral ificurc VL-ritatom diicit uuo.l iir^.' r.i.,« c„„ e,.i.. biiiihib capblbno ilic.i o,.l.". ,'iiib mei! e, bblfi, Uf.lbie'r. m (ein ,l"i?,e ".JS W 1,1 lelE to 'KiS" .r°"" n.liiteii Slu61 tbbeii, b.ii lebee Sfiiibe lu ab .Ibieteii) iiiib ibeil et aenlaiibl Ijabe, ba( biele Itebeeeieii am bem Otbeii ,,,irm,i r ;,i E"i ij .?' '"'" «""• l™---'"'*' ■"""<•' ill' fin. m'imuii anf be? U"'') '»" S^lilllni, bl e, •..(,e.i.m^eMib;'';[7,41"4;,'4»''s,S5! I du dicto pGccatu 3 <.Mro6ineijtera £^cuia4 B. Processus Pictaviensis 29. |uiii bis 1. |iili l-^O.S. llr. 1 — Ki. ■^ai. VII. '}!aiiitH (inib .^-icrruiifO ^etlriigiiuiij) ? 9)cf)]eiiiHo ? D. ^UtAim^ic, Si. fiiiliofitfi. etcpfiAii Zxoha id.nifl t.nlU", ®(ii iRilt.-^tSj. i)lcr iiiib Lqiiunihiiii (-riirciii piim iuinKmc.I.Cliristi" c iiiglcitljlliii. ill ucrlciifllicii ii. 3iii. .^ii bc(l)cicii 6t= iiTl luiiv^ fotikii, abtr mum \) ^ni. 3}cTlni(i' 1111)1 II. ^Llti^ciHiig b«a „'l}topO(tcii" mild '|iovjH>iiiii() tiiic4 Jtrtiijta Qtbradrl. rd) bcii ^yM- i'l 3 III. ^crlciiQiniiiii . 'd(t))(iiiiio t)c4 „%UopI)(teii" iititcc 'JSo j(ii)iiui; ciiica jtrii)ifii' iifbrii(f)t. 1 33r., alle f ""["i 3 III, '!!(vkii{|iiiiii,i u. 33cfvniiii,i ci . Q}(r(eii.tiiiiiii) II. 3 111. Vtfveiii :fl tiiijifir (M«fli"t, fciii ©»)tit^tl ^{TaiiSgcroiiimtii). IJcckiigiiiiiuj 3ffu n 3)cfpciiiii,i t. RttunS Tim i-rSj. „orc noil conle" (audi coiu'iile.-ktin f|(s|tirncliiilc c ^tiydi), fouiti tt iDcife, nur lm.il. iOcilcui)iiiiii(| imb ^{{peiiiii^ tiit{4 Jtiuiii liiiaf, (oDid cr gliiubt (ba bcr ^r niit i^iii ucnoaiibl (|tn)t|tit]. >i., c. 8, .,(1110, coj; nunc till 111 &tu\rh be tBiUiti SotFlDiifiid. 0. be '^(ra.ib ±J^ iiniliilicii II, ore gttiidt. ©iir^ btii lirSji. „iiiif)t" buret) 'U((iiiiU-i[ bc« AUiiin4 ^11 bkfcii S!(it(K Sfiitnriiiigtn (SSibctlprri^f? gottn'O- ia(^ Sicilien in 3loin .urjobe, (frlaiibl .J.iCfii iliismlcc l<^l|d)Iimii floiibdi. [Tiibcignbc -2)(Tlcii(|miiiq Xi ii. il^ptii aiibtliiiiji b. 3bolfl)^.ia. 'Uetldtgnuiiti ttnb ',Ue(p(iiiiii f)iitte[ btiii ^llai bc»1Jt53.1.ii," ip. (lorai, 2. aiijii(l)tifii (bis b3(^tifl actiifit). V(vl(i(.,fmiii{| I XobtflbroDuiiotii aii^tljiiJUn. iilflbtisnaiiittni, fr. triaiibt nlg OrbttiS,i{iDol)ir tform t 'J)i(ii= |'i^(ii[a)>f* val- ilotiirpeet ni- grum" ali i[jiiie ii6cr b. 3n»r fte^aiLim ^ ^i\ [oiib. i^m tltrtatletj ^p.'ilcr (iiif 'Bitltii [. ijonte^nitii i^mmbf tcitdrt^ .(11 flt&fii, mofiiit cr lalffii; li.il uoin UltidjlodUir btO Si(<]^of ftoiitiib o, I'imf r btiiiin .. ; II, 277, II, 335, I, 422 ff. .'ia uor bent ^twuifitor ^(tftaiibtn t bitjtr SIiUj. 3Ni4, II, 381). Iti 9Ibam be 'iJalriit, Wic^. I, 264). ') Clfttibar ^crabrtbiitif) mit 'J ') Oficnb.ir (iii.r btr ^tiiimjialortit bta \ 1, 110 (©dtollm, 1, 274). — ») ftOurbe bitjer 'UtrdBtabttiluiijl b(|uiibert 'atbtiitung jiigtl^iTlebi iltejullat [liinuKii: laultr :)tumnieiii, btrtit moii t)orl)ti b(|oiib(ra fid^cr mx i}bec t>^ ucrflc^ecl ^. bif mmafiiiijicu). 3i'i iibngtn (idtlll^ tiiier bei- beflclllcii 3'iiatii; at. Sdjollm. I, 267. - edjoliiii. I, 266 f. n. 728; baf)tr ((^lutrlidj ibdiiifd, mil aiillf, flla[(i, Utrleibijitr bee Ovbtnfl Widi I ■" -'"■■■" "^''-" " ' ale 3iiqiii[|tomiV) tlDllTbt mil bem ' *) In betaiiiile .C).iui)ti I loeltlidjtv Ifrtdtl iiub I I 3imii|lii(MiaBet!i8e in %v:\s 'Jlr. 1. 3il fliiA bev lUljebtr jciits ti'trft^ts 1 bit Wolaii niil,icti-a<|)l, iu.i9 ct: loiebcr uoii „1).il|)l)iiii'' gefiort b.ib.-ii wifl. Vi. cscpoiim. 1 liiltr g'Vfibcit uor bev V^Vl'f<<<^('i ffommi|ficii (Widj I, 174). VuAii [tiiitr $Iii«fad(iiy X I I B. Processus Pictaviensis 29. |iiui bis 1. |iu(i 1308. ^r. -3:5. Ia6. VIII. S)it(. 3M.[. Itotb. SloDttl bi Son: Dirj. iniblimw upost. iiutilriiia. Ccr[. T^ttf. ®lt|. Deri, " S)tt|. " Hill. t(MICO«tt, tans 9ti^, $rown(() B. SMjicM.' (figtii^ »•«. loalllt! ml Seio. !Bot 7 3 S). Siiiic. Stru. ■iler 8 3- ©omrreti', ■?.«mira( aiiii. M 3. Snotftlllc ill t. Tiirin. Slilt. Slor la 3. SoiiLiiiicS t>. Woiih (piatbic). rali- bus. fltbtcrmcfl 6, ©C'jiev*. Slill. iUpv 6 3. ®initt;*<, Q.Scctoiirc 91 lit. 20 3. 9!itorig (II Swcrii. ©tru. 3- cu Ollc. 9tiu. liioi 34 3. •JJarifl, Setl). Sot 2 3- SiiBijm. ©tvu. ■S.v U3. 3J(oiivcl)aS. Sevu. 7 3. @riiub> (ueiirt. •Rill. Sit (.50 3 HljanibMtl. 91111. S)i>i 8 3- <(!iiiiia«c, Stto. !8«t 17 m 18 3. ^ibtiiot. SRill. i!or 30 3. pcUe. Stre. Sin 10 3. ?lfTciml,l e (3ni-) Dtmeigert ) Kviijirii nifl Orbeitfl^ ■JJcrlfiKininig nit^t 3Se(ptinnflbtflOTanUl: ud'langt. tvciijcO (ob 1 m., 2= ob Umi} btit ipriiv niit £i'ciOiiii,un '^ci'lcuc): iiiiHrt 3elii Q^i-ifli u. 3ni. EScfpciitng in btii IDttfjfcndj („.id U'fniin") frjroungeii. ir.iinnicr mil e«m'.ilt: iWleii I n. lin. ■Jffvciiina @>)ib. Oiftinoiit, 'Pclci- be 'JJt.n"icio ■jorjS. be (Srcpicotbi (Ij. 10 !Ui , iiU( t- 10-12 iBr., bar. bti Jltapl. ©iraiib ii. eiii SexD. ^ttV! be i])Ia= ■Biird) 'litrniib mi (intm binitelit Oi {obeSbioljiiiiLicii A" 3 111, '^crleii^niina noil coiile) n. Hni. iBe(V'ciiiiia eine8 fmijifiv (iv&n ilnilja) iKbnidjt. 1 ben SKej. in einei' brfuiibtvii Ani H'ol)nii)ieii jil 'Utvlciuiniiii.a«i"Meinii.«ot '24 % biefem (elbfl iiebeic^t. u. con Ibni ■"■ icral=91bii5l. iVfangen. ©urd) 2 ^v. Wi- Avenjcfl Itn. {„i •Sevleiiiinnii^ n. Beipciiiiiij cince A ill missiili nM „OvCciu^t>iinFt". bcii t 53crii.iib Poiilct (\b\t\ titrleiignninj 3e(ii, l--2ni., u, SOttpeiiinfi " irr.ini" niiler !i)i)riei,)iing c. fnpferneii lueijj er iiid^l indjr (erft 1 i.1,l,Mcil ici avoii 'Jlnfii. [).ibcj()m ©tinbe (iia mi b.Ulfj.diOboI imiinnetii. iKiCiflt Jlim 9t'i= tS^iinr fibcTs beleii, e. lud^c^' ■Onupt mil :. 3boI 6etiif;it?). 'Jtidjtd. mi Qdiumm i!Ut.,!Q)iIl).ff)eififl, <9 (iiiinQl b. i^i fvlanQl ^(ib(. SDeilert IfienietTunften [3fiit>n|^iii(^( :c.). @(il bev 9(ii[iia^iiit „nie me^r (rcfj". ^i[ jf. „4i3tle mid) oljiie poller baa t. orbenll. fei eflanbcii, lueuii niir nid)l fo uiel fieiilc, fclb^ Xiab ^(Tiim|i({1,iiibeii inSren." Cl'. Sd)Ollin, 1, 277. ben [)iiE)(, 'JOitber^oli mtliciiiald do 1 1 ?(ng ^i^eit gcfiiiit ^abt. @(ii btr ^Uerlini'titng fri flelct ^Ingp. CI", edjoltin. I, 277. line ilarf gefolletl, wota 0}i(^t felbft g«fo(l«t iDotbm, loo^t (iber eKic^e fc jpal f. fltrbenbtii ©ruber 3in6(rl in U uitb le^te OeliinA reidien fcgeii. @ci ,, rnadi sd^Piiin. X m .K^Srt a Ob a.' (^iii^nriflie r SRejcplor, , 'Bai 1310 !l{erbifiiinttn.) nOrbenafoHDtnt geroefeii. $a6(2a: 4)emOrbcnaFa^Ii aiob. be ©t. *(Jni Mltmi gcbeic^tcl ii. bfotuierlgeg. 12ni, (.ifien am gveitaii, 3n ^oilierB uor= @'iii. ^ominifanei ri6mfeiiie9Ju6 ifevlegtt.ab. fflflli W\il). II, 293) (inOgefogl; t vim (en geioefen. (St(onberS naioe Sir! biefea „!i{;ricoI.n", cf. SebPthn. I, 2H0.) „9Iit^t gefolleil, oBer oor ftiiicm ller^r tii'Mi Clonal lang bei aBfi(Iei- nnb 33rol .m c. Orl gcfangen gefeSI": nnb biefcS 3ci'Q>>iA *>ott %iu|,i, Jlullnrgefi^. ber Areiijjugc p. 629 iio(^ 6e(onbera uenuetlel. i-f. ^i^Pltm. I, 281. i ni^l gcfcllerl, fonbeni „nnr in Sein|4iei geiflcTl bitfe ^u4[ageii geniat^t*). '■m^t gefodcvl, abcr in (^ifcii gt I [eintm C>t«Bi[(i»btii. (?ic llebtteiufliiiimiiiig mil 'J.'t. :W, gKi-^fjlIs a btr ■Z'l'ii. -'^i^jiers, bc|onbt(d tuibenl.) 1 HnrbiiLlte jiigeflfn; Tin &tc bit T.urdtgftil btr (S5f[)anbni(ie iceniflfltna bit 9Ir. 29. . „ „.,„. npfitfl?) bur* btii !»erg(ei(^ mil btii ffirgtbiiiHeii anbrer Mirlltfjiifiibrtn, [I'f. i(ire ®iB.u lamllicl) - «=«^f "•■'"■■-• -.'.s-:-" "■-- • -■ - ■ r. 24 ber Salt gm^len fi i( ^tiJfiert SHtidftariigrcil ®'"'J.!!"o"'^i.. ?.*■''''''? ''; ^'"^ Vr^ einIeilim(J"bie(eS V" lo= fiiib. ~ '} Unb jiuor Ijabt er i ^a^tr niiifti bii iljn oerltngiicii burdi al9 mvifltn jtigeii, l)nbe mil bnfl 3boI gef^lungen unb i b.i&fi getngl: „WI ) nnf b.ia ffveiii \ r rtefn.it: „!itlir li }nni tiagtii bam inbt nfdji, bnfi bev y\u9, btn bie Jiiben iibet beni i jixicii." '>lii[ feint Stteigcrnng (jiii, M fit Itlbtr i,» b.iS ffitiij Irasuti nnb fiA ba. igen (8, lucil |yii(l bit nnbcvn «(irifle(i ilber imO Ijfvfatlen ii'iirbcn." — ») 'Jin* tine ©iljniir ftnbt er gegtben. — ') ^p'iUx « cdtibiger btJ Orbtiia mki). I, 70, 100, lai, 'iK.ti 1310 v«br.iiiiit ? II C. Htxljit uor kr ;jnpHlid)ru fiummilTiuu in Jaris uam 11. ii;jril bis 13. Ulai 13 H». 3cugc 1- 3o6i. bier. [ (d* Otntbidc). I ttmplttt .. XD\UmUx „\ (infolgt Ut I 3:1111!^ b. (Itibi|d)c| Ttl. mouliii« (6(1 atic tBDUi^aib). I, Rii fpiitj. : sj.vbiiiciis! . rbiirib 3m!IRantcll. Sm fit. ^scfii fi«» la •Satint, I.b4.3flmeil[i' :.b.6tn(i4.e.¥oi>l itT«,2.bT4.b.Of<| Itfolt- (Icftt. Stugc in Varia!]. 13. 'Safflo(^tflf, act 3cb< t ^>- b( jtcint angfgttfn Uomiu.m, Sti btr Mufna^mt j. aprit. DlSi. 40 3. 8tflionr,'J}fij.i — -- — "on -^.^a^ f iliDntancd (bri!iieii' 3alt «0u> 3}. tcil'tB, Sptaj. B. SRe*ea< Gin togie^iict buttc 3"*annc8, cloriciis. Dom MtjtptD ffltfpiiung iinb tf^tnuljlat fliifft). Crcfi. (. tig. Snibcrij. cmcifis mfgtlorb. a. jac ' .Jc ruimyDii; |tt nuT .fruatuin ligni- u „uitftr ^ttr im ^immtl' ":±rf'i ^^'" Sot I jianc bt iport, * S^S'"' b " " •" )6pr5i(Blo auDtrgnt 24 3. ®ro6pr5i(Bloi I 3, ffleb,b(St.3mi, S>.«fttln 8f u«aetT(ltii i'".")"'°"' peocatum" bu i liitgtii, glaubtobci nidlt iiuf aefcljl I 3)i( @4nii bcTridrijba&ciiiid)! bts Orbtnfl burd) .ipoftDl. Siicft Ij tt (|((fBtt, wot. fi Dl03b.«if*of @ajiiItS bcfd)»CTt .^Dt^jtit flattriilbc:'^<1lpTicr). liK. ^Qiid, iDDciiic, .^iigc be nfoiifl (oljenbat j^itn'iE ,3toIi iibcc bii- $ctbd|luiur ibn iiicfi bit Iiiii(|( jftffct. iflfl." S^.u>iri(t(o(tr aBI4l, ^>>it f«on Oct 7 3. bdi Or. aciibc i'(|cfti«r6t[(tnjl!) ' (id) aiif ftJiK 9Iiia[fiiicti lours btnifl! Miifi a&tcbuiigiiiit9ir,B— 7. ntbti^t. HI. (hioubiLb. Otbdifli . Olurnflbix h(r t. Ill) ecniotcii* (bca . yti(fi, '3a[cb be S(iflnicoiit) oiiti^ :^. be l^etJiib iiit^td XinxtA)M. 3tii(4 i^i'itdjltt icobi ill ZDibci: IptiK^mitf. 3(iiefn,i<"lti 6tr ftomiTiifiion bnljtr jiirfidi IKlllicfa D, b. 9i|(tiaf >'V^i SiMiiit i^iinib tl 'niiiicffiipetii I [)cifj bcT Obtttii. Malilttuiibfiti; „ut . jlohi^tiaut", nbtr . Mi) fur T"^ f(lb(t ■ ' '- rtiilil. Stbtn ■ fuis8e["" iter Scnttb f"i!rttli"bfl'| II ^ttlanb am til luitdi (Tcinr Mitd) bit UiibaUibftJotienbar tiii fltiHr LliMiflliiii), ( iifb ((16(116(111 bcrOtbfii iiidilgiilfltmig. I 9[iia|.i>ifii, „ . jiHt i[. I i. i „».«.. -'"" 'l°E"=(t "i!!" i.Ciititt.Ooiiii - it.n, »,„.. f^ri'-rt 3.i,,..,>...4t lu". sii).ii)iii(i(i«.' 10 3. :io6f. •mum, «., I...... B. ^eiilftltii! Ill '3 b. niaiiilliibir, dm. "tfr mb ..,„. -■ U.5J.S;.. 't.i:„?" il llni(l«ii«iiif mil .|..I..U> lie, ..1 jj i „..„,., 31.11 '*Sr- ..,„.„i,, im Ulibcrlviudi mil (fflibifKjt bui^rt fe- .}.|i^l. |r|{i:l: , .i^'. ...... m,t. f,...b,,.,,il «*>' .SVv.. Otl(ll»f|JtHl- s .mil,,»iii - gtlbni (litr iSK, '" '"'""" - - :i,SH - - tl»(3(iIIiiiiS5>tMgii °'"|i*!?' - ««. 1 312-3.S. - KSSi, ill iniMJill - B. Fi:: - ailrajin, tit f» li^ - ..Simplciclridiielpanini Hi*. I sio-sm iniSa 'iWljro" - ~ "SafSui"'" - - - am ffllMpiu* mi ti!'^m,l"S',.i mm awirill oua b.m Ort( etn Jt^lti! brisling. -*■ .,-... »«<« b. (IiifimSiii s „.,.,. - - iris- - - bmO(b(n«Tt)<|1n - "•X'S'vifffi"' &■ 1?^"" 'f's" ito"": 's 5;^ - - - - r,;„','..';.;;sa: ""■car" 3n Othan*' ftinbtn swwin. Wi^. «8-»,. ciSis lll!,i..m. - Etm: JatclMlit bini^ - - - Waimr. *5 im'Sii =f.«,.25. «,, ^,-H.. 35: S' &;u^;.?R ^fc&- 1 ts>4iii ««), btmmnBtlKnim M- Sellnid4i In lii"t^.5^fl«iTiI! J..il., .IbKliti 3»(».._l.^l|.i. = an* bi(|.t gUidi In «« ftifluna iuf llblfflui.4 b( 33* -337. ,„ 5,„„|.„ i, fruCOII. ligiiMiii. _ _ ..tmiu.. In .m _ _ Si. @4,.ii[ a|ifIpEi(|1>iii nIAl ll.I> ct Fi^ m4l mf*r ,u 3II-S4). b, «ii& ..lu'niiu" t-JiS?' €diiuii iioiomincn, iiidjl iii!tat14ii(ttii. SoIfl(iibc Oflfni b.ffitliadill.acia br 6- BtiriB iu 3.W. 1.5.„D., ITO einf, al« ^crtllllflK si'ti SI' „., - - — - - 3jiiiciat 3b3iijrlu alliirl, lienunni. - - '""Sr"' S:H - «l,i..|l««.B4ll.lllll. «.i|>>iil, »«i»r. ill Soflma^l It* Slf4. ii«ii eangtd (iuiii(b.«i>»fl>rt. sss ;SKriS3£: .['&»; Jr,:!. fllld (H(|)(i[|niii, ■ -IllWt 'ilicw^ - - Iloo. 11. 'lfti(|l(rt! Tiwi"* SpH - - - 13.«1. IK ■»;•> ). .W w mi wii alldiidl ..nihil mtdtuni" !. «4. 1. KW. !»«. J, 353-Xir>. ^it Oib(jit|iiiiiri. . ""'" liSfiunin. .u|.or - - riftUF^oi""^ - - 'Munmti niniPfcii-, «.1,™.MJ,|I *. Dm OTiiwriHH - ttl"j '°''Sr'' ^ ""•"'»■' %S!;iWi'"i»-*' ra.103 «»>itvia(i«,Ut<[3 (6pllft »i»nn 6. aleui ecepi I Mil theo rgen tail) igne ealt igiu 1 fe 8tr ale 6. D lign ccepi Ma theo [•gen tarn igne ealt ligut a fe s tr V. ilrrliiii- uur bfv ;iiivllliif)fii ftommilTioii in Pnris nam 26. |iiitiinr bio (i. fcbninr i:!ll. ^ciijc :)il — Tii. loiil'trn. |i"S" ,M iiami? bllrdj ibdir b.HI 3«„mt ■milt Ibtl^m OiN.ii.iiy iiil ,p,.i.„, i| i „.,.,., e...,.,.. 3b.l. l»(ii.)i*fiiiii,i». 1 (■ : ,1 ", ■, ■ ; ■ ■ ,";' liimllf. 1 . . . 1. , ijinmiiliiiiifn 'SIC ;!;„;■ - "sS'bl'rtb,'" ■ """"'■ --■" ^ 3. b.lbin. fl(i diib. Jiulii. iii^ij lnt(4lt* , |o b(i i»n, n»l( «i. Uibi all S'uAtn b(i (. KufKiibinr sw;n»*(iu.;i',"';'. n>4iinit( baton gfbiAi ™'*iid' "*' "" " a"" ,a,l ''-"'■ iii'vi'Ii'I Dcuro. ''""■■' ,5;::rrir.! 3. b.lb.. b.'!%'imJi(|«>t(li iil4>;j. Dc«.n. mfitnb bit dnb. '"'"IS'"'"'"' Lrz. c«in,p..lt Klpot p'Splw. ",*.r.:r - - - - - ». 1. t«li|ll. 3aqut Ob. «[rl«n B. Bomo. ™ip aueadHiJn hi (fltP 3iieMin»r«(m.i b«tl, .blelbii.! n ti.|l«t, umbo!. P.*. 1.477-479. (1110111, 18 3 .*'i'.3ii.'.;. Doiiin. rti,i'|='tlt,t" 'JmSl 'iil- 1. ».» t.l.ll.ll. ,tl..bl. 3b«, bt aiat.t..t] 'oil.....'.' " mm. «t. 50 1 imi.1,1 (I. bf|,.il,ii,is,'.li.i!) 'inidj. r, 4,o-4Ni ffli 11 'J, !'S"' b(3U9|1ivr(l(|.iia) D««n.. ..r, .111.1 ,L;j"i, "'..cr - - 1.. ».o 1.1.11... "'"""■ ~ - iii^ii (3,1. 11.. 113.1 Kd^.i.iH-j-,-, "Ki. ss'i b, anaDfoiildie ;'ftt;S Dciiw. .... .111., p.''.''i'p™ ». aJIanld) ~ ~ 1. .no itUttt., "'"""■ " ~ ~ " •(li.tfaU(ut( llcb<(riiift.m 3ni4. I, t85-4>7 5Ki: 30 'a 0. ioilitilu!' VAi M... Ciiii'im ";,cr' - - In nno iiln||(ii. ,.l...l. - s's'"., .'"",.■■ »-;," - ~— aSi,. 11 '3 rS "in.' 00) '" ■"""" tt, '«.,, "i.ti!! if Cp'.; - - 1. ..« ..blltn. *'■""■ - «,1 ,.,._*.,,, „,.: %^^.„ -■. »,. 0. . 67.) 9ruf|.>Q(iib(ll(b(((iiininiini>iij mi*, r, i9i-4ax "s .1?", '*■/.',?'" ZitviM be e. - - - - - - - - Ill|a1)l.i.l4l«?1.4 Itlllot.l - |k=?I; !SMb.b,unU=9ir.4ni" 1IH4._!. ™ rSS! sfis -■•»-" •■&. "'? Stil, " '■•' ""■ iii'lf^.))El!el^ilii'[|( mil IiTo4un9ieu »or I $Re,vj. cruc, c id^ %b- iiu. Criicit lb. in b. ad) ?tb^. bev ^a\>. V vafteviflif), f (iD. XIII. (Ouetlen k.)- 6 in fax\9 md). I, 502-510 ter J cruceiu ftuiui ab=«^i*. I, 551-553. ter iue-j , eiiuv'ti'tt-zl c\\]\) M in "i.^ axis . ben Ov- t e i b i g e V, contra cv ai5tc^t! 79, 108, mai 1310 5G n nad)j. erne. c. bitr d) ini. Crneif. n U e i n imnier. 2:agcnj. cruc o. an b ere ini. Cnuif. e. gc= innier bei nd)t. n @ev». j. cruc. qu n '!)3icavbJ(„pe8cit a ufn. in e. quo alla- JJiid). I, 551-55G. Wid). I, 550^558, cf. i>io. II. 273. n. 133: \'l n ii il goiter ^;5 a r i «, \. mi9-. vt Ugt. teibigev^mid). I, 558-560. ; I e a n ^ ?) igebat". hammer. tani") ev r, 64 lOert be tcae n)ot}l ,,orani o il p 283 (mAi linev wie: age B r eiOen ju nf.@aeb.). Wid^. I, 560-563. Wid). I, 564-566. I Juris ine ?(«« I , in b. a^ieii »or ). cruc iiu. Cruc it 5Ke5. 5t6c5. ter J crucem vatteviftif). f aD. XIII. §imuelfungen (Oiiencu 3C.)- 8 in fax\9 mi). I, 502-510 1 ter iuc!-j eiiuietict.,] oiffi) aU^i in '^.5 a V i !§ bcii Or: ; e i b t ij e r, contra cr mi6)tl 79, 108, Wai 1310 I, 551-553. ). erucem^cit. 133: in n 5i )t goiter >. iMiriS, uf f. 3tu8= n iiad)j. cruc. c. bur dyiui. Crucif. a I ( e i n unnier. Sageuj. cruc. c. anbereiim.Crucit". md). I, 551-55G. Wid). I, 556-558, cf. ^>ao. p. 273. teibigevlWid). I, 558-560. ; I e a u ^ ?) igebat". c. Qi-- mnter bei (ic^t. n ©evo.'j. cruc. qu. n '^*icavb.|(„aescit a ufn. in e.iquo alla- itammer. tani"). er r, 64 Ibert be ,o m u 1 II o tl p 283 max luev wic: age cor eiben ju nf.Otieb.). 3Jiic^. I, 560-563. mid,. I, 564-566. C. llcrl)iir uor bcr ;int)ftlitl)cit fMiiimilTioii in faris uom .S.— 17. Mnmr 1311. Jtiijc 77— '.Id. )•■ "'""'■ fttr. w e„.^;.,(i., &«. "■'"""' -;„!;.?•■ », e.ii- ,H „,.,.,..., i «„, ■■■,«•'" £ .„,... «. Nit. ' '"""" •"•■ ."£„ T: 6.II. Xcinpil ,=:.r s,„. .,..„ Kmp.t< 3lC«b bt Qof ..... %r ®. KmW. ^»,.w 'K e. eaiii4. «.. 3el*. bt »aii = 8,„. "'£"■ »■£, „.,....... ... ...... r e,„. 0. ^.i.. I.i.MI -f..;,u»- ..,.. ...... - 6.™. \y' !.«(.! €tte, S. »((« ""."' tr 'asis' H ih 1 .., [ «;j''i._e;»i«;-«;, ,5, '^?»H «•:■;, 1 "Is J^V^'I";; •;," """'• "': ....! ""•rs: ul'.'b .,».;»- "s™ n"' ™.. >8.lr. „.„.. ••'r ,'.,?""hIi" 'JS" onrl. V' o'bS i^::;; jr^rF t,n,- ™j. «.!.. (B.'!.'l"j. _B(Hom' i Si;;vs S' coil,. ■Sill- »"&, I '•.'.II'iSot''' s* ..:' si;. HE ift;*- ."»("""■ m"' 8.h. 0.i6,«<.p. t. %tm»tH ,•?,■..- ■•,.?;:!",-to,;- ^r ... S.I.. n.eaiiflti* 3fbi, s.i;. E^^enii 'K* ^^riTi."'^' Ei .«d. siii. S3, a^if' A. (i, k! «atiV ' i'£. .. 13 8.1;. f§' L !■■■ .... 5.1;." ...... i '■>«S'^:il? ,a, 8.i;. 1; Vil't""." ■ eJnJ «1'£.. ,'."■ •"-■ i. »«««»j, ?8'l'»'. t Kut. sli"''il:-, ft. StDlaiilf 3",;'l • •lUd. 'X lOiirifrt. ,.E,. ■as if'^H?' • SconCri «ufU,it not b. fti loaf III ER^tiirdE ^^J^^_J_^_ I ^ ^_^^^ ""'t't^K*. "'["VdX'^Itt.T" 1 I n«iiiriii>.M4 t" riii..4l(l. fllni.l.iil.. W.laij In mi,(niiWilita»^i, 1J(. 0. "' 'ii.i!l".' i'!o&i;.i..!"4i»; liiil...). i.OUt>i.III.iI.n U.)l<.x.«wui|. • itts no 'it ftcinbcii V arum V) [bgang eine^ j. burd) ben im ber b abei K i n t. ben <£crD. abfeit« b. 2(ufn. (d cife. ra !5egenttJurt b. biird^ b. 9ie5. i) 2 ©ert}. an iflenOrtbeim 2tltar. rc^ 2 ©er». ope fontes" iptiiterium?). I b, 2lufn. butd) :u ^injuge^ itncnc ©ero. abfeit^. irc^ e. ber 3- cD.)t)inter bem ir nad) b. Slufii. [)2tbg.bereinen mbemertt ». b. . curc^ b. Dte;. lei^e. 'C. f tt6. XIV. .'^iuunni'iingcu (Quelten :c.). miH). I, 567—570. 2«tc^. I, 571—574. ii: mid). 1, duy— biu. md). I, 611—613. =\m^. I, 614—616. = \m6). 1, 617-618. jei md). I, 619-621. mdt). I, 621-623. Oram aliis. TOic^. I, 624—626. ^ ins no it r ifc(d)Cii ftiinbcu? onini?) ' ' Ibgang eiiie* j biird) ben im ber b abei : c i n t. ben ©crP. : abfeitg b. Stufn. [ c 1 1' e. !5egcnTOutt b. biird^ b. aftej. ^ 2 ®er^^. an iflenOrt beim 2lltar. rc^ 2 . ope fontes" iptillttium ?). I b. 2lufn. burc^ :u ^injuge^ imene ©eto. abjeit^. ird) e. ber 3- CD.) l)inter bem It nad) b. aiufn. [)^itbg.bereincn mbemetft c. b. burc^ b. afte;. leif e. Oram aliis. v:^ f uD. XIV. .^intpcifungcu (QiteUen :c.). 2«tc^. I, 567—570. Wid). I, 571—574. =: 'i)tia). 1, buy— biu. n. mid). I, 611—613. md). I, 614—616. 2«tc^. I, 617-618. m6^. I, 619-621. md). I, 621-623. G-yWid). I, 624—626. 18 8. 0. flerljiir nor Dcr })ii»)|tluJ)rit fiommifrtmi in gnris imm IS. Jrbnmr bis 2. Mm 1:511. 3fiigc '.17-115. \ Stttdjiig ! jur I Sorbet I ttmpltr. I Seto ( 1»07; Snfluif. in 2tm. QoT^til. L 0^. II. i(c 1. 1)^.11, m.D.Brifi.l •^ i f 1 "•' 1 gttr. ^,. ®. SBiau. eod. Stir. c. ©die. eod. Brtr. Sli*l, a fi.in. „a. IB. 5'lr. b'Ss coil. Srt'r. gontontl, Sunsue. ■ eod. Sibr 6SSt»», 8- eod. »t'. Canflxn. 1 eod. 20. 3*1. m Xempil ■11 ?!«m. 1 eod. 23. Soigtmin. 3.ii. 2S. Jrtt. i^h. B)(afli,iiflS: C„.,.,..„b, 3in agibirfpru^ mil? laBiberttgl but*?) Sfmntunatn («6atart«in«jJ fQuTumT)" im.Cru'cif! deploum EcniRtj.aiibpec- reoipere alioH in lecto (b, *IIIan9Ci; Ubcle 6ti aiib. «„|». botdi Maottl b. ffli(i 111 Sigin. a,iil bin Sir. 57 (in. H «ria,«|. S-m 8 toj. 1. SRinariiti, Joii. ». Ubiibtm Hi. 133); ba(,i' im .irliibT,,. 1,67 ,1.104, *l(4i(am»b(ba(atl,670: ,« tabt btn Otbtn gtjen anb. antlaflfn^PtrHibifltn WtO,. I. 567—570, Eur.^ beii Sirb lull. Sn (desabtiif "— ■ »Iiaiibirtii9lu|i,. Sir. a). Ogib. •W.b.lSit'- ro,, bml. lag. 6al .ii.i.ti .„«. nil jimSlab. 1307 (II, 405. tab. VI lit. 125). S)ai,i tr. Jli. 42 u. 97 (gigi,,. llillg). 115, X:\c\Mt Wiibtt 3ue utt = 3lr. 97. mi*. I, 571—574. naiftb.Miilii.biiid! (criaffdi) ""and* "^"' 'deaobtiis mantel 1. tarn). «1< b.Bulii. b. Jlii. be ecrra (laabc, Sit. 82 31,191) „i,bbi« ,n?lari« oitbtan,,. oanci oii^ie U„rid). IteiiBinlo bile. anb. 81011111 8 lag. b OrbmeptieBir 3bln. bt Cangi. a lOra,. Bbii Sagni,.©ir. -°k iJ'lrtie""' IJtrUibia.r I, 79, 108 bJB 19. ana? 1310. flt^iabl 282. Mustfbt = 97 u. 98 .iJdabrtbnnj mil 3Ir. 98! mi*. 1. 574—578. tlai6b.a»|ii.S„bi bill* bill Kij. tin. portari su- per mor- tuos). lip,. Hdi Efitj. in aau Ik''!l"'," ^"•.Jli. '■■■' MenllonemVn'-.Vifmlni'' .1- *ohtXrai,"Terpo*at -i,.Mlnin Bcretraierat. aiin. I, 578-580. tuii) ^Tcbnngin. ipSr ligo. - - iDtii Wtj, in ano mTO(i,i(tt. ...a.,. - - - Q!(9(.T baB 3(iigiiiB ini, «(rVti"flt"i bc« Orbtnfl! Stlbil ■Btiitibigtr I, 70 StbaupHl iro^btm 1, 582 ba Ml*. I, 581-582. rat su ad defenBionem-), JlaH) abj. iRaoiiK biiTi^ bill Strb. XtOTcIl abftiK m bir Bap. j. cmo. jquan, ox- Irani tic- Bubtus teilum). i8i,.p.tv ~ ~ - ~ ~ ati 2 aiifii-, but* Btraiib iiiQitfltniD Pi„r tag bin r» >,■> in en ^-.at^fM^aS anb. re (■)f'r"42). iJtrUibigtt btbingt I. 28 ,.pro potae" I, 78 (108 fubl ab I, 283. S*I(dilc Hud 9ut« ebrill." OTii^. I. 583—585. )la*!Ibj.b.raiib (a'blataiii ijn. p«rv in -mo (bta Kcj.) IBatiiunfl vtz Um 9anft mil otrbfid,. tigtiiilDeibtrn ob n)imnii(n(OoTii*t 1 mtn 63ll(. 3ut Bttitu {,ai puMet- I, 77J. mi4. I, 586—588, (cf.^aB(m.p.277)). Han ilbj. b. aiib. |™loi|. Wpttr. ' (acceptam sua). erean,. lUcr ElljUjliit. ma*3Ii.w(itun,i btB iHei. fdbft fcJiii^8^IflD-^t.n mtr D. -Cenloilc ii Soifij, 5). 3Ktaiir $al a.ibtia auB [iCm ('. lab. 1 91r. 28). Sibtrlprid) b.3-3oM.ffloccll (SOetldbijtt r. Ill u 133). ^9r.an*3Ir.75 fiftttibincr 1, 78, 107 |l(l» ab I, 283. (ainm(i(uji, b(8 Ditj. sum Sd^Idi mi Hn SBotltn: .Vade, fiiue iJli«. I, 588-590 (»ao.m. p. 274). )la4 abg. bit aiib. (per ipBii iigeeam , aiiauu, MUt 9 bt.i ERt) in ano Tcljiista llevanteto pati- nos, SDpra ca- braccas). ^Tlaubt. Bttbfltii btim ffitibe li(3ti< Ob. dur_ raflMi 4auf( J, ^alltii (ftimm mil b(t Wlfltl). ffintm OibtnSpr folg. Ofttrn 11. t ftono. in fiaiifltfB 6friSnanb.?)apfl geiuitltn. flfrltibiflcrl, 70 Orbm flriorfi (btfag iSitK s'lr'^^Vr riiS ^Z' n 1* (tbSlig gtiocfcn. m^. 1, o'Jl-594. 9i«4t.au|ii.bH.4 aeiib. cvobii, f. bit nldbtifamniii. biaatelli mi? eb. millam (dextram vestibuB inter- mediiB. s mm- iii*i« Umdiitfl in i UtCijtmoatl, 3l6fplii. iiOii8[orm(l = !Rr.-t2. tQl aiibtrB au« flt(afll2U.Ofi.l30- (11. 316 (, lab. VI ■Jlr. 37J. Soiifi im iDib«f)>turt}mitm.48 Sibioouren (. jtlfiad «HSfogm. SUrrUibiattI, 78 (18, 3'6ruar 1310); I, 87 (2.marjl310):„iii[.i(|)i9.ii Slanb md)l." ffiitbtt Sec Itibigtr t, 114. (Danftlmuli gtr iinb ftigtr @rciB. ■rii*. I. 595—601. cr. Ijaotm. p. 274, S^cllm. I. 145 u. 250. 9lai^b.!lutn.buri4 SBiiitd tn Jiflp. " lav .npra 9*911. fStti. 1, in ore, inhuinero(iupra vesEibuB). " ~ ?tic bti anb. ^ufn. " .Nunquam tortna neo queBtioDibu« poBJtiiB, add Jliit. I, 602-604. giJt^ b. aufn. im .f)iiii(TgTuiie btt Aar.biiUserrD (iH„|b «i„,ib). ■Jiq. 1. in ore, 2. in peotote (su- per veitei). Untc*ltc ffrretrb an- bolcn, atctbodjiitribi J!iirb,SIiihi.o.3ir.ll2 b. OrbmflD6("((b(n| m. 9ir. 112 (ttrvai anb(t*). '":'r,.;-„^''";:;;; ffl,4 I, 604-608 u. aiib. biii4 b. Sttj - (Niotldi, >iB9(l^ai,) - - !R(i, 1. In ore, 2. in humero (au- - Sut(5 2 eetu. an c.biiiiKtnOitbcim £Rtl. 1. in ore, 2. in poet, el in hnmoro (Buper nnb. iUiifii. abfittiili* ffldlMiifittB 3a&fl. ra gontif, Collar b. Orb. Ill !panltKif. t"»»'«^u'ga'™ Aanb. ii, Qiniogre. Jti*l iOlrttibigtr. aollit „. iStilSnbii. = btn oorigt,,. •Mi.*. I, 611-613. Hur* 2 ©(ID. .rirope lODtM" (aaptiftrtlmnVJ. 2. in pectore (su- eiDMnil a»iii Salut = bill Dbrigtii. ma babti lOaroptb. SIu(ii.'l0 3. lonfl r.,101 b. Orb.) «iii. I, 614-616. Jla^b.fliifn.biiidi roiiimtnc S((o abi.!»li« il>!.t, ffi'i Sn^EiI 11. WMii IWil, OJ. Wstj. "if&f 8 3, \fZS' |;t,a= J,.i,m. (OMHI »Ui.. J. .ni.. 'e^'iud. - - - (...Si'tu.. - - Dun Otbm«|!ti([ - ?iH-'t('VVm I; "-' -^^ m*, 1, rai-OT, ■X .. »n. jhii). "p. nV<"« lltli™ „,..i). t'S& iCMU!l',""'bf"eISb!",T poiltl. bliititn 8 %»^. ?v"ii;l; t'S. 6tne, r.e,in8tM '"""'" Ml Ijis™* sSn'iB: 1 mil oeiirM no's .MagLtor iiiiSll',-, jMum. j, .11... mltfii' '■EisS^ iiii^i'a iiiih^im' ' D(ni tDiIlpt. 91l( wilt., "(fi" « 6.1 .lib... ... ''Imnfrj'.i'lf'f^'o*",";.'.' KM,, 1, «3!-»l S,v,«„v,. ftoaicf, S'i'i 3" mil DiaoiiflKS. »3, ■'ii 'oi.ii'b'"' IlMl,tjimb34(.6 ai. 3u1i.ii, Iili. ?na<" It. .. «( 3i«l. 1,111. «.«, j till.. '"''"""''""'" C6l. «. Sou. e.iib«i. e. u.u. l^fflVlM'SVbml B l"'lll6." 5.%'.., Wll, e, bl Bt.un 3.1 U« 1.1 Min*lliu, Alio* leqiienilo- Ottabrrtuna mil Dit. 118 ■mi*, 1, iraT-aw, tfern"."!.! eoijtciit. mti (silloiis. 13. .ilf«.i..itiildll 3(1, 58 u, 89. .,'S=t., 1 '!!','■ i sli". ^ ISU). *m'Vmi*mt. .iSi t.d6, oet 1 ''' iinb'sO. ' ^..r Qnlplii, s '■'PViair-" .luv..i,.-,.l Sinnin 112.3,1 °<8l|iWsV.'..'l ,. S.mrlig.l.. Vtil-' eftii^ii*. £>. eniliV s U3, |..bbc9i|l. .faetiiiii It llfljrt 111. Jl(i»#fi"'" "'"■ bnculii e»«i»bc«iItct «Sthn* a. Km .r. ami i. m OHI.li.), .H.1.1U A«nj, V. 9l^c>iii« iiiib 80o). Mw^il)!*" bnlbie'W SScim* blMb.a. ^ 21, , I-.7S',;!,,. e.«. e.S.„., tTtXItf .. HI..! . - - &ut4 bn. It.., - - SMto'o)'t,r«i..'t" - m. *.),. t. a»uVrih''""5mi' Ki4, If, <-C. .m = «.. 6S) "sr I rust*, Jt«nn niliTSf mWmt ©'mt'ilir »iil. iKti- aadii. ■tVIIICIIl] Ki^lM. b« JtommiiriK brt 3nqiii StlVIn: 2S. 91111. «iin. l.ttn b. ilnei. nut ton minn ti> 3n. miamliil b.. «jl(<(Sfl 30-25 All*. Siabii|.lln.|.3iw ba 900 eior. uut |»Tt Jiiifommfii ,i»|.ftrl filt t«i «i«i 11, 7-10. iiiji,' "s\ui"(i»[°" ffiJa roirii B!3 «.ll.ii. S;,"b', »'.'",'■ ^ilarnomm. tM.lt**!. CLl £o fi'!,' a...»,i|. .- 'uiiS'nU^l itibM). So Bo^tnJ"' 1219), ll.Ull.ll. 11. ..1. «ini..nn. ..Latino lulclligclMit.' <4.llr. Tg.^»3<'>'' «tlmli4(rii Ut[i4t a. .!:;'.... ,.,.'?»„ ■"•**■ HSF ' "* msTj. m«uiioii, 2>''3, S'l y-.i" '""r>'v"'""' - - - - - - - er[<.«iib.lIii(R.btir4 ~ Sli„,ml mil nr. 125 VWbM^SiM^JiSrtjLV.'li £lntliat(lhnaiiibitb«tt>jtii »*"•■— l(».eie[iii.U*btr- mill im Oi»ni unb B S"?'bl eo^ZS' S7. ffliit >■«';• efTD. u «9lr4iUr. f BitiStl u. m«n(. « ..III. g Bpiirt, B. Dor •p.ii, till. a t 61111. _ _ _ _ _ _ «il .lib. Sutn, bitr4 _ 6.immlmil9lT 125 |. eeiii anb.1* laiilr ■.■;n.«33;l.'(ia79 011..^ bm arodintlllo ll«bma (««I„^.™„., n^iirtl ^ «*Mtb iii«ig iliitti^i .1 28 H.m.i ...., B. l... 61. 3... 1 1 3;. a >. , ,„i. J Xiipelii «.t MXiU », 8 t II. .lib. ».. r..,.,,,„ii„ii,.a, I'toil. tc. l„^ liitn ni'lbll bi Stflil ;,, , ■■,1, II, 15-1& faiifltiu udij. (6i)tifn). aog. .S;., .«.«1, ": ii",'i't";i;r".! ,&,, S.;f' siiii,.i ,„ii bm "" j;;" jj,«;;,g; '^'i;,';;a S I 1 £SS''Vi|:' ». .,!nv,.. ^ .,e.«. alii«4(ar 1 OctftSll II. ItLIIC. ■"«fflv.""' . ..4. mib. .IS. 2S3. .,"iSS, 111. 3.(1 11.1..1I . bu e™, uuii ^ _ »,,.„,«b,,«,.,i.; ..,.■.-■-•., *'»|''iU|''l"'" e.nb.11 u;^ili. ""ir'TsStr ' oil.. cod. «(««. Il„4>ll3..b.ll„|,l. nctidiib. 'li Wtii™!. ■"sBv'°" jjiib- 213- ■Vli llniUl... M.S ."».'-•'.'" ■"''"'"■'■'"' ""^"'SS.'"' "''■ 81. „ j;-;;-,,, w* «.. Xrmt)il in All"™ \ivrA,'- iu'tS). HHri- marj. e.«,«r.i., c'a. «h*iw»Ib' OM.ll "fllbltl bt Wiuniiiiil IMI. C„„l«,. ilni*»"""t'i KZ": J. 1,11.1.. - - IJi,,J,, ..,1,1,111.. OlLLll. - niliitii„„g..ft.iilitii. .„b. I... ,^. «;i '™,v;'j,',; 3Ni4. I(. S3-3&. "ksi '"""""■ (1, 'Jlr, 123), Jin.', wiljt"'* t'l" '"•'5ir"' ffwIilMjl 111. m. «,ii,^'2:i; B'i»n. V.H. 1511 ,., 151 11 ., tJ."?."''!, SrtK i»i* 11. 2li-2S. = ";,.''^^" °" -!',!',' .'Ii.!!"!.',* J)l!r|. 7 . Hnmlf. laa. *l»,i™if' iiwkmi ' ■uiH>r enniWrim. %„"&!!■ .isi;" Ct « lib b b 9 IK 1310 (1, ttSI). (!H°'Iyi). i|ii, nliii- '^isa:'"* " \ \ ' " m. K^-,-;. ..'li ■";:,::;■ 4 ?■ DlftWiUfWulJ "l',-ft,ii;"- ";:," >m .11 .1*1. |,.iii.. linn. ^ - - «,, 1.1, ■,.„. ..1... - 1 « « » e' ".'.;.& S «.,i.«-,a ' Ott. 43). b jsirti? wia bci '/""a. lilt ftJ"' xm- Otb(n) VM ''"'''..^n.c an. T. •«»„ i™»el, *?c «H?V>i'|V'"r VrtS M..1. Wti. Cnn,, D 3. «f.il. j'.'tM'm'ij!'.'/ far.!!.' ' (.!« .1... Mil.. i..,.,,,i, Ilgll, - - - - ^Tm,'!'i,yS^ - « " .., ,. ,„. .... .1 , t'orH r>U,n . pislitui. 1 fl 1 *» « a I'ill.'l" e™. •■••- ' '"■ ^j)^i^",H''»r ?«r Cf«d. Hill U^AI^lll. 2«°3 I!. U(iAlciit. "'iSt" \igUWIl (ll •111, - - - - - - - ll,iti4li.i - ,1, 11, SS .ll. t^DtliPltlll Ituo.], ♦ "" " '" "'"1 I i \ ) a B I k C. Jlcrlitir uur kr p(i;)lllid)eit fiommilTiim in Jaris uout 12.— 1!). Mm 1311. ^eugc l^d— 153. ;lt 3 6 «- Seto., J )Srn«burd}2.i!onj.c.@(i ? iKanKl 6. Utti. ii. i tiiiig gt' aHantd oom «i| (n(r< OiUa trau(&t] C' [ U' imb rafitrl | Vt^nldaiij Stt\)ort v TlMltl \iitxt}oU I b(t iUafanv obgtlcgt. ^onltl II. ■Son frti » c. JDeG6Ani|99 florifia, ©. baibi). (ugt. 9Ii. 131 3amDaac (9]r. Javiii be i^tanbuiQcrS. i. 2 t !8r., bat. 3&S I. (^)ib. b{ 8totang( \mx. 01), oiicoi. e GtU u. 2 anb. I iScimctitl , (Darric It ©rinmiil, t I't. 'Jiadi S(bgaiig bttj.qu. cif. (neBcit allatiim). fisi (pnsit, positara). . iiioitta (I, 98 f„ 111, 125), Slid. «tiuap iiali ([, 59). . 125, 12C, ,po8tcapt.-9(58rt. tffifltiiicbt >At fliibttfl aiiflgcfag 3. Ortbr. 1307 (II, 85 i Xat. I Dlr. 24). ffintr b{ JrtiaitT b(fl OtbciM .lion itetiTicbniiirrap[ii»'] .Latino intelligub." Q)[aii6t «|1 fcil bcr Ceibafliinfi an fine bi?V'))cllt aiiifiia^mc wtflcii ber Oejlanbiiiffc ^rofemciiltta mib §at BPii btii JItliftln trft ((i( 2Scr^aftini(i biiti* bie ©cftSubtii'ite nic^t cnlf^tibni, iba&t finb. aSarnit^t'Strtdbiacr. ©loiibt an tint bo^pcltt ilufna' lucfltn btt (Stflaiibniffc Jotcnj (ujl. 9ir, 151, 3iH'i3iberfvr.iu, 3eba. ^ar ni^t Serltibigti a*rrj (tingcRcat. iUti iUii*. II, 94—96 util 108-1U9. e. .^actm. p. 278. mi<^. II, 99-101. m<^. II, 103-105. ■B!ic6. II, 112—113. ', aJHc^. n, US— 119. i;Ucra6rebn(i3 mit Kr. I68f) II, 121 ctriSrl: „BJout / UNI I C. ilrrliiir uiir btr viivl^lidKii funmiiilTiiiii in flntio uiuii :i\l Wm bis 5. flpiil I .'ill. liciijc 171 — I M). [) 1 ercnm i;, 1 «.«.. Ontuiift. - ^ - 1=^.- ^ -' ^ *"'"' ««. .... £■ 172. ' I'.l.'l. Bin. ""'"' niS" ,.. ?p;.;',.'.' „,,.. «. einiB. '"-■ uiSr ., OIK- I..I.., w.. ». .01I,.b„. tibiil.V) iS '"V.'il.if" ■s'l'V c. nbDbii. (11.1.1. >l (Ibld.T) 1 1 '"" °","."*„r" 111... (Ibid.?) I 1«7. *""""■'""■ E. ntotci (Ibid.t) ... ,»,, ";,::v;r 101.' 5, SHebrj (IWd.l) *'^ 1.9 Hcsi"- U.WftelKi (IbW.I} ... ^ »..(.t_..*0> 1^ 1 I h.>4 ncn? "ll»'pinb(iil" Ulii "'' ■| if^ O..UI.. e.b.ml(T 3b." gs ...» .''^= 4 so. [i°!!S^ ■^g 5'5 "~|^~ i'l ^M* v.ia.., ■B.r fiPliH^rli i t S'r.. >•'■ J.. S.. i. cruc- c DiirdTbMi^ (!,l.,.li. _ 1^,,,,'., ., ,, .. , , ... ,,i,,f u h «i„ |..iill"|In.llid, «4, 11, 1 2^,23 0. ilmi 19 3 .. Diigtcaiie mrl)atb i't SrlVd uoi luitrflotf "uo«'lill« iiidii Lllni., .„ illn|,|,mfl* e.«»,,. «t '- ■ ,, '""'" O,0.n.,n. ^" «'* ' Md. mi,. atHtd, B3 S»l. 6«li9(», lJtSj.[i,aa[la(, „A«5.., s;= ..«& neioltpei """"' - - Cur 4 bl. .^ ood. 30 ti(ir.». S.. .(Miiibril ti 6 b T- J., Son,. tor, nliii . »riic. _c. llfin. _ . Qbmlo 6.1 5I„!„. . „ »,,„ , , " ^ Ul* II, 1 *l-132 WIrj. m.ni. B3 ^(.-Titii. 5Sv" iiad) litbicaibr Olruwm' «od. SO. mFliil. 0,l.,itl (.l„ ini Ifbfnir br, ■■ ~ 3.-133 mitj. 30 3. iiarilfbtrflabf «iii»t"fi'M ;,. (1, ni). (I. 171). bts mnuii. terra). Orbfn.p.l.n,, It b.tl. .„ bi,(, "l"m™). " !;il-ii.<»iib bcSiiuf »..il.. OTJrj. I'lLlll. imd) lititrgiibt Diir« bt|i JRtj II,l..iH (.B„ nil liltttafllt tnifd "•'0", t'.tlT" ffknift btl (. an MiiFk. ill ERoiii tiri b.i'Miirii.^. 230 11, Cf. Jir. 230 (; til,,.. <■•■ ivllnt. ]>u el llbcUoi-) na« litbitgabt "i"*? fl9mtii4®eorgr« ,qi liM.. " eod. «,Vb. alpiiiltii! 253 fli'?! a t 'ilr. ■'»-■ imd) litbtrgnbe ^""uoil 'out ore' - - '"intluV?" «"•»" - Gbcnfo bri t. anbtt - "t,*!,,',;'. ";; mi* 11, 1 «-.« lit . S'.r. pIcL mpor vesiBj. in 'fiipolla, aii4 I 3.i[14il)..nb6inib(,i "°fflr'.'irtr' SDl^oiilt burifi Cim «l.nh i.n tn3li[*(n Ullllf., ..„. «. aw 3 t »'. liL'n, »t.l,l. «,.il. I 'Sii' 'flrt. 3113 n.ii« auf 11<= l.'s.o"" '"£r 11(1(4 litbtteabt vr Jepict. 4H»£" at« (Tsir 166) i'r° [! 91,. iii," . . *^ 3 ni Il.dl iMi „,.i„ iBti 1 2 Btadtg.i. U.t as. oi.iii. st([5iiml crilfl c racial _ «(i Miilii. p. attt _ 0,1, l,n e.ii|.l.„. « n 1 mi. 11, 1 2-154. %». •(.11 lonii'. 3S3 5...1 ..»..!. totgrii gcofiet ffilt fDlftillll'ecirt^Jtt i,llig„ e„i,.ii. I, nTp.ssa' ...il.. Sonifliai b a a D B ell per i) . , 4 abdifldi. js;3;'';;;'3a",f;//;,'| *■, .11 i.biJi.li ,. .lb „„,„.„„,„. ,, .»d. 2 !• »ii.i. C.I Kill, miiine . .. ■ „. ■.I»..«.,„i. it 6.1 B. a..|n. .(.. lilt, m.a,, II. ir j. criic. «>.il. (aiiicli.ni). 10 '3. ""'viiii:'" (1, "1!.'". Mj':' >!'i„Z '■'"■■ ""''■" K"3 gdbJii '""••"""'''■ In HoilB .S.i[enliis- lii^lS kliiit4t(«, ='Al(.lli"J.j(Ojj' St'l».W«,inll»' ^'i)MS§- t (Hill.^llrSl, 3 t 4)r. 3lri.inancii(c.r - ar.ii. B. Mlb.. 30 3 nMcllp«i (».»,. flu41ig(iiZ'(iM!ai{.iig [ |lli,.n„,,.,rm.h IMiS (C (li*l). - f f j «,i,,l« -1.1. OtintB, V Ull. B. SI. o«. V.f tt,\ ll.li. Biii,. a... _ c(btii|«. ar»e c »«.!. «ii, 1,1 »i.. _ _ OUnh 6.1 «"|ii- V _ rf. )!,. 18S II, IK). ni«. II, IDS -107. Bptd. ©. M6«'..i. ...1 ... Hrliflir "".11. ;.' "■ m.Cfwlf. "i;.s:;r • j '^ ifbmls. Md. »iill[«. ..ulpli... Id quo.l. jr. gir. 132. 133 n. Sprll. 13 3 prnplicla. ,1, »•.,... ..,11,.,,. Inpldi. '"-'""'"■ """' ;.™."J""" 1. 8bn,i«. ^ at. 5 SaBniillt. 0., E(.|, ,,, „,„ „ „„ •|,i.,oU). », In iioblll.0 Oll.li., li,l.l..«.«ii|..,...4 _ r 11, i«i-i,a _ Hit, 11. 103 -170. KpilL o.»S...i, 18 3 "ili''l""E',*£ .„.- . nndnu.. ■'""" »'•" """" e^mnLli.. !• Px ^'Alifor^^ / C. Hctftiir urn- bcr viipllliri)fii fiammifrmii in ynris mini .'). April liio II. Ittni l.'Sll. Sciijc 1!I0 — 21(1. §"manr(IitfijS d', Xen'ti 3«)l. ISennanI l"8m'j".o?'at «„, ■>.■:?■ SSiXn,!. i| hmSirbXi' '""""'""'"' i«t««ii"»'n. ip biiT4 @»iiiiBllie iH..n una t.bnj«r iloiaUiimg nlfl Ofili'bj ajtiKib. I,be(iii,©t(t(6riut>. ^ 3.1. BlibniBn.4 m Wat niitt atilfiblfltr. ffli4, II, 210-*i0 'k'I'»V(«'iP*) 1 ff(r.' t' ,:V,m,3,> SRoi W.i. n.«.|n. U 3 '. 1i"'™ll." ^etl'ef '''^'iiu^ 1 bur4 bm «.). 1 «tilT ''bi'wn^ S*"' 1 '■ eimsjd. t Ur. eifpbo.1 l« «amm... ei.'ift.'la «"i,5a)" ' ' 12 Ibid. C. to t 9I11I 3«ii ^■ijl. m. 1Imblatt'.Ie9 Xiiui IIlo4(manb«t fcinl - 2 Cr, in <3»fl[ (f (ibtoKutrl Q>t 0(1 aiib aufn Stt - lUfll fflr 107 ir d OKirf, e b ISibi W ffli*. ir. !>2I-2J5 i'mti (ntfanain ioi I4i4it s. b. 6a..|> 7i<..l.ng jum 64Iu(i t.B.a. S.i-.< bt ffl«l r. bii[4 3n ; or.S4Bitni,l,590ri Wr. 107), ■ 'Cagmj u. i anb 3- (B...J. in ». ffamtn.! siPft.l t.lgut brMtlt.ii. iclbt'«b tit bi*li9 ibbttn,^ >mb bDil M^f iftr.l WoiotiLM, iitntalltnb [Smtl. bK u. aiib. t im- .^MuiniJt)B(rn()( Idiflnimg. '3r. brc Mimctgnt 11. (!iiiieii[in, filT Hfcaub at'bfltn roi t (cf. t)u4 1. (lap, 2, p. 88) 6a& « bd. Ttmp .Lsllnc intclHgBbftt.- .-t-lf.M'.V e,„. (Ime^t*. ,«a., XX; "'-■ Md. £, eintcgtl. 25". f„ff'e.t; cf. 9(t. nfi). 2 t ©rro. '"'""" n.4b.iiuiii.buid) corttuns ilt.rl. "J.S' - - "'ir'."'™""' - - ■')ic Wi anb. Wiitii. iiodj Aapiitln. - Oal-9tt^l7aj[flt'« ».,nl«„,,i.,,,,..., "'* "• -'''-'^' I.il., b.i bU ..b a mv bJ.m. t Will. Cum. 3I« Ki ane. Ki.n<. Cad 5)r. 191 (iB Mb. fiufn. (fc I. f.i,. ii,ii. 'J'Moe-iiOu (Bat >i<4l llfiltibisir. Unit ■Blld., II, 239-231 timi'ttt. ■ 213 birltttltiignuno 1. Vtopbtlt S'l09)u.276?t<. ow"."* S'iSEr;: .b"!*i bal rr :ta|iia ottDanitn. «":'";. i^iii (. ]i(Ni(. Jlr. m. «9i.9i'-aii,ai7".'j (iB(g. anabil), 176 1 i&fll 0011 1. Olttiin ^11,10 atot VfliibMi Slim bait,'' ai. 6,,,,.,,., e,™. Ohra'eiil »..,. 1 e»,n(. .od. 2X_ «.i|l>|.l 23 3, «au[t(b tr f"i '"b"' au^ Will. D.«y^e, (ii.4tiiioiibc0. adurail. qualem? - .o.i.or,.|..b. bi. „„, CMe. cod. -1 0t.i4ij. s.. ^Ibi4(. lit. 225, ilil<|ll«>Ilti|lui 9b(«, s. 6an|(l UflT. Utr. 47, SIB u im ant bitit 3<< >ua [Vrtle). '"""'""■ £ "•'• Ul.i<....r. 28 3. [cf. 21C). 'eitpljaH'oileir """"■ S.'cn! .IMP.. rp..'i!'.*.p.vt'! ,11.. ^™il ,,„ U.biil.i, „Dirgi[iii«" n. »snrn.«, bunt i». ntib '(r 11I41]. K.'f'4aSiS: s flllatanil. Pittiiiifl '«J|^ii^»;;"*»" 1" eitftan bt etra. B. m«inT as«il«. eod 22. iMU s«- ^lAiic bt !)oti t t Sdu Jtium dbiiilc i .riir q» liL'n _ OJin III ore Btlflllbt. _ (!b(ii[e id flillll. bc( - Cf. IBffl. «}»tl91t.215 Vidobnlnr u»u valdc Hi* 11, BS-2M, """""■ einiDg(«. sn.L tlm.,,!. 313. cfr. 'Jlr. 216) di7.,i^;'.''i iifJolflia.SD.filmBljrt ' *''^''"" "'" tiinplox, irilDlltgobal l.-> ""''""""■ """"■ £, "'.vlTi*: nasi. ffl... W.I. ml.,"' 13 3, 3rT),«n"i"r.' Jjmi« (C, ?i!?i^S (bl.^"",!. Iparl). J.4 b^. bl., ibitier.ikn. bxr, sr.' •' m t.iticr a.ib. 9.,f,,. i I2fi, i'*J^i«^'H ""' ffllt, II, 21.7-238. ftttlTlllb are.. c. SItobii. 1 'SqNMo. C6,U.TM11(,B.8, Ibid eod 22 eibp. 1291 abfcnar bi cf 40 fflr Deiim 71b4 b. Miiln. Ill aitetn b UllKt. _ CiLdi bin Sttj. II, _ 6pat» B»,. ffl«m — _ Qtittibigft M25. !Dt0- mi*. II, 268-201. (1, 120 ai»ii). f B. Hatll. l)i[oii|f,t9illt. Ipa.l) i.r enlrinit biic4 itidtm "'*"«■ U.Or. dojlogu. '.ngnl (rriiiijJf. Kill. iir Oirltugn. iiviHiitn i)*m()niir9ll64(r( a^it Irtmbtii fflntiiiuint nit Strlnlt bt4 Xtdiiltl* if .'inai.'."r'S;',iS: r,.:'Lr.i';xs'.- HI a<.6l.i.91»oen :t( 9t«Bl»ni»i. Ml. C 1>n>a. Xtllipil i. moui.i »n< itii[ Mil LmWl «d. £ '"".""' 28 3 li(i.iIo[iii»..b. sts.s D«.„n, JJ.*lUb(r(j.b.im. |. frawculif. nlUri. - - - - - «l',m'b"''tvu'.''(.!'a«1 - Mir (. anbid -m" b 1, 282 110, ilt.l 'iSlO), Oil* II. 261-^203 /s toril e. K«'nn«i*, Uitgltr, Itibt t- ni4i* llnt(4l(». . ^«mi ul >.. 't.fim' «6,u.v«i.c.^« J se. 2S e>itii,7<. «., l'«...b eifp^an c. ^011' Deuffl. l».4U.l.,.b,b [iiololO c.. » b.. tat bi. ..lb 1. F6ii<|» Hi r Su|n. Ifll. CKptiil it iBoil. Hi, C0..U1...IO III iSl.»i ... flHll.1., i 0. SRAran. nai. ""■ «..,„.. 10*3. •!i;'.S'.r."! Cuirleiqailrinii 1 cnifcqu.1 luolni. UbbiTi ™"' iiL"'.!! '"."f b,..*b.«j^e,«.*. " ',tXl*" 1 '»;■««"? 1 3- = = 1I41111 1 s milt. qii. allal.|.| 'S','- Hl.aJ, 2 Hr.,, b, s,™. ^, ««™,. 01..I., i I Bfc,.,,„«,Br.P,e J Md. as. butil.'C W« tCtio 6I»» urn 6,«.n. b J«„n> Ob,., ,..,.1 g.lb.ii. ab(..|o tmt, li< ..S 1. ntt»[« Ki ""(n. bri _ _ - »l«. 11. 2Ki-W. 1 i t..,™. 83. b( fffptit* (w.btonnt*), aamiiUt' uh" •• " b.r.ji>,ii'. 3'» IT (11141. Wll- 3ulM bl iiiia«biird)b"lt)l 1 ^4 nl4t Dtt r cod, £, (1.1M. 1?'^ Ml- 3»»- » •Bt6«t( t et,. .r.r.n. m...I. .or. Hill. colloul.) - .?,".'■ - irr. n<|. In nmli. - =;.*..^J5«. - - 5 K SU»t li 3. Im Oritiit, ni*. II. 207-200. Wltmj.. i.(.Sl.i4i 1 .ILI lOflnf. "'»'" M«9da U.C. BERKELEY LIBRARIES CDDb731QM7