iii 
 
 *^ ^-^0 baa 
 
 
 .jr\l I 
 
 «BP>««se«s«fwg«8«WB;B^iw»»sf?^wv 
 
IAN 201912 
 GIFT 
 
 
 
 
 
 LIBRARY 
 
 OF THE 
 
 University of California. 
 
 ©IFT OF 
 
 
 
 Class J 33 
 
 
 
 
"? o J 
 
 > 
 
Digitized by the Internet Archive 
 
 in 2007 with funding from 
 
 IVIicrosoft Corporation 
 
 http://www.archive.0rg/details/caesarneposOOjaneric.h 
 
4-^ GRAECIJ 
 
 CW' 1^" '* SCALE OF MILES 
 
 ^ Ambracia 
 
 IL. Acthnn. 
 
 4^ 
 
 -^Pharsaluso t J 
 
 '^0 O LO P E S 
 
 \^-.., ^'Thermopylae 
 <£ " A E T O L I A\.}-f-''^ffs 
 7PH0CIS,' 
 iphi 
 
 Delphi ; B o e o r / ^ ° ° ■§:etna 
 
 ZACYNTHUS 
 
 o 
 
 ^ 
 
 
 ''*''* q,Coronea ' ThSbae.-^ a+hon 
 
 Elis --;--' -^ 
 
 o ! =° Coanthus c 
 
 ELISj o ^'ARGOL 
 
 OlymRia / M^aatLa°!^^^o^g 
 
 -^i — ^ / v 
 
 /^ (^Q ""' LACONIA 
 
 amis ^o^SAthenae 
 
 S -jv*^ 
 
 Saronicua ^' 
 Troezen *, 
 
 u s 
 
 CHibs 
 
 ANDROS ^ 
 
 ^ OELOS 
 
 ^Paroa^k (^XOS 
 
 Sami 
 
aso ; oTralles \ 
 
 ignesiaj q 
 
 <f \MyoaJe 
 
 ^Halicarnassus 
 
 OS _ ■. 
 oCmdia 
 
 CHEKSONESUS f^%fc°= ^ .C^*^^% 
 
 SCALE OF MILES * ' "*" "" ' "'*''' ^"^ ' 
 
 5 10 
 
 40- 
 
 . TENEDOS 
 
 Sigeum' 
 
 Troia°%^ 
 
 \ -^ 
 
 '*^*^X^^ 
 
 Bradley ^ PoateKEngr't, Jf.£. 
 
 40 
 
■■■%■ X 
 
SECOND YEAR LATIN 
 
 FOR SIGHT READING 
 
 SELECTIONS FROM CAESAR AND 
 NEPOS 
 
 BY 
 
 ARTHUR L. JANES 
 
 boys' high school, BROOKLYN 
 
 NEW YORK •:• CINCINNATI •:• CHICAGO 
 
 AMERICAN BOOK COMPANY 
 
Copyright, 191 i, by 
 
 ARTHUR L. JANES. 
 
 Entered at Stationers' Hall, London. 
 
 SECOND year latin. 
 
 W. P. I 
 
PREFACE 
 
 The conviction has long been growing that pupils, in 
 their study of Latin, are not gaining all they should in 
 power to translate ; that too much effort is expended 
 on syntax and on thumbing the vocabulary. In most 
 scb-'ols this intensive work of the second year has been 
 llimted to the first four books of Caesar's Gallic War. 
 Students have learned to depend on notes and vocabulary 
 rather than upon themselves. They have done little inde- 
 pendent thinking. In this way they have spent much 
 ' time and yet have made scanty progress in ability to trans- 
 late, and have lost all opportunity to read the more inter- 
 esting parts of Books V, VI, and VII of the Gallic War, 
 the very important and highly entertaining narrative of 
 the Civil War^ and the attractive Lives of Nepos. To 
 remedy these conditions is the purpose of this book. 
 
 Selections have been made from Books III-VII of the 
 Gallic War, from Book III of the Civil War, and from 
 Nepos. All words which Professor Lodge in The Vocabu- 
 lary of High School Latin has shown should be mastered 
 by the end of the second year are printed in full-faced 
 type in the text where they first occur. These words with 
 their meanings and forms, together with all other first 
 occurrences, are given in the page vocabularies. The 
 meanings — but not the forms — of others are repeated 
 where necessary, so that pupils will carry in mind only 
 that definite and limited list of words which Professor 
 
 3 
 
 227001 
 
4 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 Lodge has shown to be of frequent occurrence and of the 
 greatest value.^ 
 
 The footnotes include the meanings of the less usual 
 words, unusual meanings of common words, hints on deri- 
 vation and translation, and synonyms. Matters of syntax 
 and history have been reduced to a minimum. 
 
 The chapter on word formation has been made short 
 and simple with the thought that much of this work should 
 be postponed till later in the course. 
 
 The editor wishes to acknowledge his gratitude to the 
 many teachers of Latin who have given helpful sugges- 
 tions, and especially to Dr. Ernst Riess, Chairman of 
 the Department of Ancient Languages in the Boys' Higl. 
 School, Brooklyn, who has carefully read the entire manu- 
 script. 
 
 ARTHUR L. JANES. 
 
 Boys* High School, Brooklyn. 
 
CONTENTS 
 
 PAGE 
 
 Sight Translation 7 
 
 Caesar : Selections from the Gallic War 
 
 Book III 9 
 
 Book IV ... . 25 
 
 Book V 32 
 
 Book VI • . . . .63 
 
 Book VII ' 86 
 
 Caesar : Selections from the Civil War 
 
 Book III 109 
 
 Nepos: Life and Works . 165 
 
 Selections from the Lives : 
 
 I. Miltiades . . . . , 166 
 
 II Themistocles . .176 
 
 III. Cimon 187 
 
 IV. Epaminondas 191 
 
 V. Hannibal 203 
 
 VI. Cato 216 
 
 Word Formation . . 221 
 
 Index of Proper Names . . . . ... 223 
 
SIGHT TRANSLATION 
 
 This volume contains considerably more Latin than 
 is generally read in the second year. The purpose of the 
 additional matter is that the teacher may be given a com- 
 paratively wide range of choice and not that a much greater 
 amount be read. It cannot be too strongly urged that 
 teachers should exercise the utmost care lest sight trans- 
 lation become a matter of quantity rather than of quality, 
 and lest the pupil think that translation is the result of 
 combining memory with guesswork. It must be under- 
 stood that the purpose of sight translation is the develop- 
 ment of power — not the careless reading of much Latin. 
 The difference between sight translation and the prepared 
 translation is one not of quantity but simply of method. 
 In sight translation, only that information is given which 
 is absolutely and wholly new to the pupil. For the rest 
 he must depend upon his own experience and ingenuity. 
 
 It is suggested that a large part of this sight work be 
 done in class. The pupil should be urged to follow 
 closely and get whatever he can from the sentence as the 
 Latin is carefully read by the teacher. The reading may 
 be repeated several times and the meaning brought out 
 so far as possible by careful accentuation. The pupil 
 may then be asked to give the meaning of the sentence 
 in a general way. This may be followed by a rereading 
 by phrases in order of occurrence, and the main import 
 of each phrase and its relation to others should be under- 
 
 7 
 
8 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 stood before it is left. The meaning of many phrases 
 is so clear that translation will be found unnecessary. 
 Another reading by the teacher will serve to make the 
 various parts of the sentence fall into their proper relations 
 in the student's mind. Following this a pupil may be 
 asked to give in his own words — with the text before 
 him — not a translation but the full and complete meaning 
 of the sentence as it appears to him. By this method, 
 much of the slavish adherence to Latin idioms will be 
 avoided. 
 
 The text covered in this way may be the assigned trans- 
 lation for the next recitation when syntax and forms may 
 be considered as fully as desired. It should be remem- 
 bered, however, that syntactical questions should be asked 
 simply for the purpose of ascertaining the pupil's knowl- 
 edge of the bearing of the phrase or word on the meaning 
 of the sentence and not for the purpose of attaching labels 
 to ablatives and subjunctives. 
 
C. lULII CAESARIS 
 
 DE BELLO GALLICO 
 
 LIBER TERTIUS „ \,.5'^ 
 
 >-| 
 
 Caesar sends Galba against the N'antuates, Veragri, and Seduni. Galba 
 goes into winter quarters at Octodurus, 
 
 I. Cum in Italiam proficiscerettir Caesar, Servium 
 Galbam cum legione duodecima et parte equitatus in 
 Nantuates, Veragrds, Sedunosque misit, qui a finibus 
 Allobrogum et lacu Lemanno et flumine Rhodano ad 
 5 summas Alpes pertinent. Causa mittendi f uit quod ^ 
 iter per Alpes, qu5 magn5 curn perlculo magnlsque cum 
 
 -^A 
 
 Beginning of the Third Book of the Gallic War, from a manuscript of the tenth 
 century. Reduced one half. 
 
 portdrils^ mercat5res ire c5nsuerant,^ patefieri volebat. 
 Huic permisiti si opus esse arbitraretur, uti in his locis 
 legionem hiernanj j|I causa collocaret. Galba, secundls ^ 
 lo aliquot proelils factis jcastelllsque compluribus eorum 
 expugnatisJ missis ad eum undique legatl^ ob^idibusque 
 datis let pace f acta,\ c5nstituit cohortes duas in Nantu- 
 
 aliquot, indecl. adj., several. 
 
 I. quod iter . . . patefieri: 3. (Contracted from consueve- 
 
 preserve the Latin order in ra'ht): were (lit. had become^ ac- 
 
 translation ; iter is subject of customed. 
 
 patefieri. 4. Translate the five ablatives ab- 
 
 %. customs duty, solute by short, simple sentences, 
 
lO SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 atibus collocare et ipse cum reliquls eius legionis cohor- 
 tibus in yico Veragrorum, qui appellatur Octodurus, 
 hiemare ; qui vicus positus in valle, non magna ^ adiecta 
 pTlnitie,^ altissimis montibus undique continetur. Cum ^ 
 5 hie in duas partes flumine divideretur, alteram partem 
 , eius vici Gallls concessit, alteram vacuam ab his re- 
 lictam cohortibus attribuit. Eum locum vallo fossaque 
 munivit. 
 
 The mountain tribes revolt and occupy near-by heights, 
 
 2. Cum dies hibernorum complures transissent fru- 
 lomentumque eo comportari iussisset, subito per expl5ra- 
 t5res certior factus est ex ea parte vTcI quam Gallis 
 concesserat omnes noctu discessisse montesque qui 
 impenderent a maxima multitudine Sediindrum et 
 Veragrorum teneri. Id* aliquot^ de causis acciderat, ut 
 15 subitd GallT belli renovandl legionisque opprimendae 
 cdnsilium caperent : primum, quod legionem unam, 
 neque® eam plenissimam, detractls^ cohortibus duabus 
 et compluribus singillatim, qui commeatus petendi causa 
 missi erant, absentibus^ propter paucitatem despicie- 
 
 valles, vallis, f., a valley. assign, 
 
 adici5, -ere, -ieci, -iectum, add; renov5, i, r^;^^w; cf. novus. 
 
 cf. adH- iacio : adiecta as an adj., plenus, -a, -mn.,full. 
 
 lying near. singillatim, adv. ; cf. singuli. 
 
 attribuo, -ere, -tribui, -tribntum, paucitas, paucitatis, f. ; cf. pauci. 
 
 1. non magna = parva. (3) quod . . . dolebant, and 
 
 2. plain. (4) (quod) . . . habebant. 
 
 3. Causal. 6. and not. 
 
 4. Explained by ut . . . cape- 7. detractis . . . absentibus : 
 rent. ' these ablatives absolute give the 
 
 5. aliquot de causis : these rea- reasons for neque eam plenis- 
 sons are (i) quod . . . despicie- simam. 
 
 bant, (2) quod . . . existimabant, 8. Abl. abs. with compliiribus, 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK III II 
 
 bant;^ turn etiam, quod propter iniquitatem ^ loci, cum 
 ipsi^ ex montibus in vallem decurrerent et tela con- 
 icerent, ne primum quidem impetum suum posse sus- 
 tinerl existimabant. Accedebat quod suos ab se llberos 
 5 abstractos obsidum * nomine dolebant et R5manos ^ n5n 
 solum itinerum causa, sed etiam perpetuae possessionis ^ 
 culmina Alpium occupare conarl et ea loca finitimae 
 provinciae adiungere sibi persuasum habebant. 
 
 The Romans, called to a council^ determine to defend their position, 
 
 3. His nuntils acceptis Galba, cum neque opus hiber- 
 
 ion5rum munitionesque plene essent perfectae neque de 
 
 frumento reliquoque commeatu satis esset provisum, 
 
 quod deditione facta obsidibusque acceptis nihil de bello 
 
 timendum existimaverat, consilio celeriter convocat5 
 
 sententias exquirere ^ coepit. Quo in consilio, cum tan- 
 
 15 tum repentlnl periculi ^ praeter opinionem accidisset ac 
 
 iam omnia fere superiora loca multitudine armatorum 
 
 completa c5nspicerentur neque sub^idio ^ venirl ^^ neque 
 
 commeatus supportari ^^ interclusis itineribus possent, 
 
 prope iam desperata salute non nullae eius modi senten- 
 
 2otiae dicebantur, ut impedimentis relictis erupti5ne facta 
 
 abstraho; cf. traho. adiung5; cf. iungo. 
 
 culmen, culminis, n., top, 
 
 1. despised. 6. Sc. causa. 
 
 2. propter iniquitatem : onac- 7. ask for. 
 
 count of the unfavorable char- 8. Partitive gen. with tan- 
 
 acter; modifies sustineri. tum. 
 
 3. The mountaineers. 9. Dat. of purpose. 
 
 4. obsidum nomine: as (lit. 10. Impersonal and passive, 
 under the name of) hostages. but translate as personal and 
 
 5. Romanes . . . adiungere ; active. Supply posset from pos- 
 tells the fact which sibi persua- sent. 
 
 sum habebant. 11. Cf. porto* 
 
12 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 isdem itineribus quibus eo pervenissent ad salutem con- 
 tenderent. Maiorl tamen parti placuit, hoc reservat5 
 ad extremum c5nsili5, interim rei eventum experiri^ et 
 castra dSfendere. 
 
 The Romans are attacked and outnumbered. 
 
 5 4. BrevI spatio interiecto,^ vix ut iis rebus ^ quas con- 
 stituissent comparandls atque administrandis tempus 
 daretur, hostes ^ ex omnibus partibus sign5 dato decur- 
 rere, lapides gaesaque in vallum conicere. Nostrl prlm5 
 integris ^ viribus f ortiter propugnare ® neque ullum frustra 
 
 lotelum ex loc5 superi5re mittere, et quaecumque pars 
 castrorum nudata defensoribus premi videbatur, eo occur- 
 rere et auxilium ferre ; sed h5c ^ superari, quod diutur- 
 nitate^ pugnae hostes defessi proelio excedebant, alii 
 integris ^ viribus succedebant ; quarum rerum ^^ a nostris 
 
 15 propter paucitatem fieri nihil poterat, ac non modo" 
 defesso^^ ex pugna excedendi/^ sed ne saucio quidem 
 eius loci ubi constiterat relinquendl ac sul recipiendi 
 facultas dabatur. 
 
 gaesum, -i, n., heavy javelin. frustra, in vain. 
 
 integer, -gra, -grum, untouched^ saucius, -a, -um, wounded^ hurt, 
 fresh. injured. 
 
 1. experiri and defendere: 6. Note the force of the pro 
 subjects of placuit. Trans.: the in propugnare. 
 
 majority voted to try, etc., and to 7. Abl. of specification. 
 
 defend. 8. lo7ig duration. 
 
 2. Cf. iacio. 9. integris viribus : abl. of 
 
 3. Dative. description. 
 
 4. Nom. as subject of the 10. Partitive gen. with nihil, 
 historical infinitives decurrere 11. non modo : sc. non. 
 
 and conicere : so also nostri ... 12. defesso, sauci5 : indirect 
 
 propugnare, line 9, etc. objects of dabatur. 
 
 5. integris viribus : abl. abs., 13. excedendi, loci relinquendl, 
 denoting time. sui recipiendi : modify facultas. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK III 
 
 13 
 
 After a six hours' battle^ Galba decides upon a sally, 
 
 5. Cum iam amplius horis 
 
 sex continenter pugnaretur/ ac 
 
 n5n solum vires sed etiam tela 
 
 nostros deficerent, atque hostes 
 5 acrius instarent, languidioribus- 
 
 que^ nostris vallum scindere et 
 
 fossas complere coepissent, res- 
 
 que esset iam ad extremum per- 
 
 ducta casum, P. Sextius Baculus, 
 10 primi pili centurid, quem ^ Ner- 
 
 vic5 proeli5 compluribus con- 
 
 fectum vulneribus diximus, et 
 
 item C. Volusenus, tribunus 
 
 mllitum, vir et c5nsilii magnl et 
 i5virtutis, ad Galbam accurrunt ^ 
 
 atque unam esse spem salutis 
 
 docent, si eruptione facta extre- 
 mum auxilium experirentur. Ita- 
 
 que convocatis centurionibus ce- 
 2oleriter mllites certi5res facit paulisper intermitterent ® 
 
 proelium ac tantummodo tela missa exciperent seque ex 
 
 labore reficerent, post dato signo ex castrls erumperent 
 
 atque omnem spem salutis in virtute pdnerent. 
 
 languidus, -a, -um, listless. 
 scindo, -ere, scidi, scissum, splits 
 
 cut down. Cf. rescindo. 
 pilus, -i, m., with primus, of the 
 
 first rank (in a legion^ . 
 
 Nervicus, -a, -um, of the Nerviu 
 
 tantummodo, only. 
 
 reficio ; cf. faci5. 
 
 erumpo, -ere, -rupi, -ruptum, 
 
 burst forth. 
 
 1. had been {and was still 
 being) fought. 
 
 2. languidioribus nostris : abl. 
 abs. of cause. 
 
 3. Subject of conf ectum (esse) . 
 
 4. rushed up. 
 
 5. This, together with the four 
 following subjunctives, repre- 
 sents imperative of direct dis- 
 course. 
 
14 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 The Gauls are completely routed. Galba goes into winter quarters, 
 
 6. Quod iussi^ sunt faciunt, ac subito omnibus portis 
 erupti5ne facta neque cogn5scendi quid fieret neque sui ^ 
 colligendi hostibus facultatem relinquunt. Ita com- 
 mutata ^ fortuna eos qui in spem potiund5rum castrorum 
 
 5 venerant undique circumvent5s intercipiunt/ et ex ho- 
 minum milibus ^ amplius xxx, quern numerum barbarorum 
 ad castra venisse constabat, plus tertia parte interfecta 
 reliquos perterritos in fugam coniciunt ac ne in locis 
 quidem superioribus c5nsistere patiuntur. Sic omnibus 
 
 lohostium c5piTs fusis armlsque^ exutis se in castra munl- 
 tionesque suas recipiunt. Qu5 proelid factd, quod 
 saepius fortunam temptare Galba nolebat atque alio^ se 
 in hiberna c5nsili5 venisse meminerat, alils^ occurrisse 
 rebus ^ videbat, maxime f rumenti commeatusque inopia 
 
 i5perm5tus, postero die, omnibus eius vici aedificiis in- 
 censis, in pr5vinciam revert! contendit ac nullo hoste 
 prohibente aut iter demorante incolumem legionem 
 in Nantuates, inde in Allobroges perduxit ibique hie- 
 mavit. 
 
 coUigo, -ere, -legi, -ledum, col- exuo, exuere, exui, exutum, draw 
 
 led. off, despoil. 
 
 consto, -stare, -stiti, -statum, memini, meminisse, defective, the 
 
 stand together, stand firm. perfect, pluperf , and future perf. 
 
 Here impersonal, // was agreed, having the meanings of the pres., 
 
 // was ascertained. imperf. , and future respectively, 
 
 fundo, -ere, fudi, fusum, pour, remember. 
 
 throw, rout. demoror, i ; cf. moror. 
 
 1. iussi sunt: sc. facere, of 5. ex milibus: modifies tertia 
 which quod is object. parte. 
 
 2. sui colligendi: of collecting 6. Abl. of separation with 
 themselves, i.e. of rallying. exutis which agrees with copiis. 
 
 3. changed. 7. one, other. 
 
 4. cut off; cf. intercept, 8. conditions. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK III 15 
 
 RESUME OF CHAPTERS 7-16 
 
 In northwestern Gaul, a revolt breaks out which is led by the 
 Veneti, a seafaring tribe. To meet them, Caesar orders a fleet built, 
 and places Brutus in command, while other staff officers are sent to 
 engage the attention of certain other revolting tribes. Because of 
 the peculiar situation of their towns, the Veneti for a time prolong 
 the revolt. But when Caesar's new fleet arrives, the enemy is out- 
 maneuvered and utterly defeated. 
 
 Sabinus goes north against the Venelli, encamps and refuses battle. 
 
 17. Dum haec in Venetis geruntur, Q. Titurius 
 Sabinus cum ils copils quas a Caesare acceperat in fines 
 Venellorum pervenit. His praeerat Viridovix ac sum- 
 mam imperil tenebat earum omnium civitatum quae 
 
 5 defecerant, ex quibus exercitum magnasque copias 
 coegerat; atque his paucis diebus^ Aulerci Eburovices 
 Lexoviique senatu suo interfecto, quod auct5res belli 
 esse ndlebant, portas clauserunt ^ seque cum Viridovice 
 coniunxerunt ; magnaque praeterea multitude undique 
 
 10 ex Gallia perditorum hominum latronumque convenerat ; 
 alios spes praedandl studiumque bellandi ab agricultura 
 et cotldiano labore sevocabat. Sabinus idoneo omnibus 
 rebus loco castrls ^ sese tenebat, cum ^ Viridovix contra 
 eum du5rum milium spatid consedisset cotidieque pro- 
 
 isductls c5pils pugnandi potestatem faceret, ut iam non 
 s5lum hostibus^ in contemptionem Sabinus veniret, sed 
 
 auctor, auctoris, m., promoter ; agricultiira, -ae, f. ; cf. ager + 
 
 here, responsible for. colo, cultivate. 
 
 perdo, -ere, -didi, -ditum, give slyoto.i, call aside, 
 
 over ^ ruin. As an adj. here. contemptio, contemptionis, f. ; cfc 
 
 latro, latronis, m., robber^ thief Eng. contempt, 
 brigand. 
 
 1. Abl. of time within which. 4. Concessive. 
 
 2. closed. 5. Dative of reference: trans., 
 
 3. Abl. of means. in the eyes of the enejfiy. 
 
l6 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 etiam nostr5rum militum vocibus ndnnihil carperetur ; 
 tantamque opinionem ^ tim5ris praebuit ut iam ad vallum 
 castrorum hostes accedere auderent. Id ea de causa 
 f aciebat, quod cum tanta multitudine ^ hostium, prae- 
 5 sertim eo absente qui summam imperii teneret, nisi 
 aequ5 loco aut opportunitate aliqua data legato dimican- 
 dum n5n existimabat. 
 
 Sabinus by stratagem induces the enemy to attack. 
 
 i8. Hac confirmata opinione timoris idoneum quen- 
 dam hominem et callidum delegit, Galium,^ ex iis ^ quos 
 
 loauxilii causa secum habebat. Huic magnis praemiis 
 pollicitationibusque persuadet uti ad hostes transeat, et 
 quid fieri velit edocet. Qui ubi pro perf uga ^ ad eos venit, 
 tim5rem Romanorum pr5p5nit, quibus angustiis ipse 
 Caesar a Venetis prematur docet^ neque^ longius 
 
 15 abesse quin proxima nocte Sabinus clam ex castris 
 exercitum educat et ad Caesarem auxilii ferendl causa 
 proficiscatur. Quod ubi auditum est, conclamant omnes 
 occasionem negotii bene gerendi amittendam non esse, 
 
 carps, -ere, carpsi, carptum, cen- polliceor. 
 
 sure. edoceo ; cf. doced. 
 
 opportunitas, opportunitatis, f., clam, secretly. 
 
 favorable chance. occasio, occasionis, f., chance^ op- 
 callidus, -a, -um, shrewdy clever^ portunity. 
 
 crafty. ' bene, melius, optime, adv. ; cf. 
 
 pollicitatio, poUicitationis, f. ; cf. bonus. 
 
 1. impression, 6. docet has as objects quibus 
 
 2. cum . . . multitudine: mod- . . . prematur and neque longius 
 ifies dimicandum. abesse, etc. 
 
 3. a Gaul. 7. neque ... quin : lit. and 
 
 4. {one) of those. it was not farther away but that. 
 
 5. pro perf uga : as though a abesse has for subject quin ... 
 deserter. proficiscatur. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK III 1 7 
 
 ad castra Iri oportere. Multae res^ ad hoc consilium 
 Gall5s hortabantur: superi5rum dierum Sablnl cuncta- 
 ti5, perfugae c5nfirmatio, inopia cibariorum,^ cui rel 
 parum diligenter ab iis erat pro visum, spes Venetici 
 
 5 belli, et quod fere libenter homines id quod volunt 
 credunt. His rebus adducti non^ prius Viridovlcem 
 reliqu5sque duces ex concilio dimittunt quam ab iis sit 
 concessum arma uti capiant et ad castra contendant. 
 Qua re concessa laeti, ut* expl5rata victoria, sarmentis 
 
 lo virgultisque collectis quibus fossas Roman5rum com- 
 pleant,^ ad castra pergunt. 
 
 Sabinus gains a complete victory. 
 
 19. Locus erat castrorum editus et paulatim ab imo 
 acclivis^ circiter^ passus* mllie. Hue magn5 cursu 
 contenderunt, ut quam minimum spatil ad se coUigendos 
 15 armandosque Rdmanis daretur, exanimatlque pervene- 
 runt. Sabinus su5s hortatus cupientibus^ signum dat. 
 Impeditis hostibus propter ea, quae ferebant, onera, 
 subit5 duabus portis erupti5nem fieri iubet. Factum 
 est^" opportUnitate loci, hostium Inscientia ac defatiga- 
 
 cunctatio, cunctatiSnis, f., de- sarmentum, -i, n., twig. 
 
 lay. virgulta, -orum, n., brambles. 
 
 c5nfirmati6, c5nfirmationis, f. ; cf. perg5, -ere, perrexi, perrectum, 
 
 confirmo. keep straight^ proceed. 
 
 parum, minus, minime, too little^ inscientia, -ae, f . ; cf. scio. 
 
 not sufficiently ; ci. -gaxYus. defatigatid, defatigationis, f., 
 laetus, -a, -um, glad. weariness. 
 
 1. Explained by the four fol- 6. sloping upward. 
 lowing noms. and quod ... 7. Adv. 
 
 credunt. 8. Ace. of extent with acclivis. 
 
 2. food supplies, 9. Sc. eis as indir. obj. of dat. 
 
 3. non prius ... quam: no 10. factum est = il lurned out. 
 sooner . . . t/ian. opportunitate —favorable char- 
 
 4. as though. acter. This and the following 
 
 5. Subjunctive of purpos'e. abls. denote cause. 
 
 SECOND YEAR LATIN — 2 
 
1 8 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 ti5ne, virtute militum et superiorum pugnarum exercita- 
 ti5ne, ut ne unum quidem nostrorum impetum ferrent ac ^ 
 statim terga verterent. Quos integris viribus mllites 
 nostri consecuti magnum numerum eorum occlderunt ; 
 
 5 reliqu5s equites ^ consectati paucos ^ qui ex f uga evaserant 
 rellquerunt. Sic uno tempore et de navali pugna 
 Sabinus et de Sabini victoria Caesar certior factus est, 
 civitatesque omnes se statim Titurio dediderunt. Nam 
 ut ad bella suscipienda Gallorum alacer ac promptus est 
 
 lo animus,^ sic mollis ac minime resistens ^ ad calamitates 
 perf erendas mens ® eorum est. 
 
 RESUME OF CHAPTERS 20-22 
 
 Crassus, realizing that he must meet a foe who has in former en- 
 gagements vanquished Roman armies, takes unusual precautions. 
 The Sotiates in Aquitania make an unsuccessful attack on the Romans 
 and later, after entrapping Crassus in an ambush, are again routed 
 and their town is seized. Their chief, Adiatunnus, attempts to es- 
 cape with his six hundred faithful followers, but fails. 
 
 Crassus urges the enemy to fight 
 
 23. Armis obsidibusque acceptis Crassus in fines Vo- 
 catium et Tarusatium profectus est. Tum ver5 barbarl 
 commoti, quod oppidum^ et natQra loci et manu mQni- 
 
 consector, i, the frequentative navalis, -e ; cf. navis. 
 
 form of c5nsequor. alacer, -oris, -ere, eager, 
 
 evad5, -ere, -vasi, -vasum, go promptus, -a, -um, ready, 
 
 forth, escape, mollis, -e, weak. 
 
 1. but. 5. sturdy. 
 
 2. Nominative. 6. purpose. 
 
 3. Obj. of rellquerunt. 7. Subject of expugnatum 
 
 4. spirit, (esse). 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK III 19 
 
 turn ^ paucis diebus ^ quibus eo ventum erat expugnatum 
 cogn5verant, legates quoqueversus dimittere, coniurare, 
 obsides inter se dare, copias parare coeperunt. Mittun- 
 tur etiam ad eas civitates legati quae sunt citerioris Hi- 
 
 5 spaniae ^ finitimae ^ Aquitaniae ; inde auxilia ducesque 
 arcessuntur. Quorum adventu ^ magna cum auctoritate ^ 
 et magna cum hominum multitudine bellum gerere co- 
 nantur. Duces vero ii deliguntur qui una cum Q. Ser- 
 t5rio omnes annos fuerant summamque scientiam rei 
 
 lomilitaris habere existimabantur. Hi consuetudine po- 
 puli Romani loca capere,^ castra munire, commeatibus 
 nostr5s intercludere instituunt. Quod ^ ubi Crassus ani- 
 madvertit ^ suas copias propter exiguitatem ^^ non facile 
 didiici, hostem et vagari et vias obsidere et " castris satis 
 
 15 praesidii relinquere, et ob eam causam minus commode 
 frumentum commeatumque sibi supportari,^^ in dies ^^ ho- 
 stium numerum augeri, non cunctandum existimavit quin 
 pugna decertaret. Hac re ad c5nsilium delata, ubi om- 
 nes idem sentire intellexit, posterum diem pugnae^* 
 
 20 cdnstituit. 
 
 quoqueversus, in every direction ; obsided, -ere, -sedi, -sessum, 
 cf. quoque+verto. besiege. 
 
 diduco ; cf, duco. 
 
 cunctor, i, delay. 
 
 I. Here an adj. 
 
 6. assurance. 
 
 2. diebus and quibus: each 
 
 7. Here, select. 
 
 an abl. of time within which, 
 
 8. and so. 
 
 within a few days after they 
 
 g. Introduces the six follow- 
 
 had arrived there. 
 
 ing infinitives. 
 
 3. Predicate gen. of posses- 
 
 10. small number. . 
 
 sion. 
 
 1 1 . and still. 
 
 4. Agrees with quae and 
 
 12. Cf. porto. 
 
 governs the dat. Aquitaniae. 
 
 13- in dies : day by day. 
 
 5. Abl. of cause. 
 
 14. Dative. 
 
20 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 The enemy refuses battle and Crassus attacks them. 
 
 24. Prima luce productis omnibus c5piis, duplici acie 
 instituta, auxiliis in mediam aciem coniectis, quid hostes 
 consilii caperent exspectabat. IllI, etsi propter multitu- 
 dinem et veterem belli gloriam paucitatemque nostro- 
 
 5 rum se tuto dlmicatur5s existimabant, tamen tutius 
 esse^ arbitrabantur obsessis viis commeatu intercluso 
 sine vulnere victoria potiri et, si propter inopiam rei 
 frumentariae Roman! sese recipere coepissent, impedit5s 
 in agmine et sub sarcinis^ infirmi5res animo adoriri co- 
 
 logitabant.^ Hoc consilio probato ab ducibus, productis 
 Roman5rum c5piis sese castris tenebant. Hac re per- 
 specta Crassus, cum sua cunctatione^ atque opinione* 
 timoris hostes ® nostros milites alacriores ad pugnandum 
 effecissent, atque omnium voces audlrentur exspectari 
 
 isdiutius n5n oportere^ quin ad castra iretur, cohortatus 
 suos omnibus cupientibus ad hostium castra con- 
 tendit. 
 
 The enemy make a strong defense^ but Crassus is informed that the rear of 
 the camp is weak. 
 
 25. Ibi cum^ alii fossas complerent, alii multis tells 
 coniectis defens5res vallo muniti5nibusque depellerent, 
 
 20 auxiliaresque, quibus n5n multum Crassus confidebat, 
 
 tuto, adv. ; cf. tutus. auxiliaris, -e, an adj. used here 
 
 infirmus, -a, -um ; cf. firmus. as a noun, as often in the 
 
 depello, -ere, depuli, depulsum; plural; cf. auxilium. 
 cf. pello. 
 
 1. The subject is potiri. 6. Nominative. 
 
 2. baggage. 7. Depends on the idea of 
 ' 3. planned. saying found in voces. 
 
 4. Cf. cunctor. 8. Introduces complerent, de- 
 
 5. appearance. pellerent, and praeberent. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK III 21 
 
 ad pugnam lapidibus telTsque subministrandis * et ad ag- 
 gerem caespitibus comportandis speciem atque opini5- 
 nem pugnantium praeberent, cum^ item ab hostibus 
 constanter ac n5n timide pugnaretur telaque ex loco 
 5 superi5re missa non frustra acciderent, equites circum- 
 itls^ hostium castrls Crasso renuntiaverunt non eadem 
 esse diligentia ab '* decumana ^ porta castra munita faci- 
 lemque aditum habere. 
 
 Crassus charges the camp and kills three fourths of the enemy. 
 
 26. Crassus equitum praefectos cohortatus ut mag- 
 lonls praemiis pollicitationibusque suos excitarent, quid 
 fieri vellet ostendit. I 111, ut erat imperatura, eductis ils 
 cohortibus quae praesidio castrls relictae intritae ab .la- 
 bore erant et longi5re itinere circumductis,* ne ex ho- 
 stium castrls c5nspici possent, omnium oculis mentibusque 
 15 ad pugnam intentis, celeriter ad eas quas diximus muni- 
 tiones pervenerunt atque his prorutis prius in hostium 
 castris constiterunt quam plane ab his viderl^ aut quid 
 rei gereretur cognosci posset. Turn vero clamore ab 
 ea parte audit5 nostrl redintegratls ^ vTribus, quod ^ ple- 
 2orumque in spe victoriae accidere consuevit, acrius im- 
 pugnare coeperunt. Hostes undique circumvent! de- 
 
 caespes, caespitis, m., sod. intendo, -ere, -tendi, tentum, 
 
 circumeo ; cf. eo. direct toward. 
 
 excito, I, arouse^ spur on. pr5ru5, -ere, -rui, -rutum, destroy^ 
 
 intritus, -a, -um, unworn., un- break down, 
 
 wearied. plane, clearly, 
 
 1. furnishing. 5. rear. 
 
 2. Introduces pugnaretur and 6. Modifies cohortibus. 
 acciderent. 7. Sc. possent from posset. 
 
 3. Abl. abs. with castris: 8. Cf. integer. 
 
 after riding around the camp. 9. Refers to acrius impugnare 
 
 4. frotft the side of. and is therefore neuter singular. 
 
22 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 speratis omnibus rebus se per ^ munitidnes deicere et 
 fuga salutem petere contenderunt. Quos" equitatus 
 apertissimis campis consectatus ex milium l numero, 
 quae '^ ex Aquitania Cantabrisque convenisse constabat, 
 5 vix quarta parte relicta multa^ nocte se in castra 
 recepit. 
 
 Nearly all Aquitania surrenders, 
 
 27. Hac audita pugna maxima pars AquTtaniae sese 
 Crass5 dedidit obsidesque ultr5 misit, qu5 in numero 
 f uerunt TarbellT, Bigerriones, Ptianil, Vocates, Tarusates, 
 
 10 Elusates, Gates, Ausci, Garumni, Sibusates, Cocosates ; 
 paucae ^ ultimae nationes anni tempore c5nfisae, quod 
 hiems suberat,^ id facere neglexerunt. 
 
 Caesar proceeds against the Morini and Menapii, but they retreat to the 
 stvamps. 
 
 28. E5dem fere tempore Caesar, etsi prope exacta iam 
 aestas erat, tamen, quod omnI Gallia pacata Morini 
 
 15 Menapiique supererant^ qui in armis essent neque^ ad 
 eum umquam legat5s de pace misissent, arbitratus id 
 bellum celeriter confici posse, e5 exercitum duxit; qui^ 
 longe alia ratione ac ^ reliqui Galli ^^ bellum gerere coe- 
 
 campus, -i, m., plain. exigo, -ere, -egi, -actum, finish^ 
 
 hiems, hiemis, f., winter. complete. 
 
 1. over. 4. only a few. 
 
 2. Refers to milium and is 5. was near at hand. 
 subject of convenisse, which in 6. were left. 
 
 turn is subject of constabat; 7- <^^^ • • • '^^t. 
 
 transl. which it was understood 8. but they, 
 
 had come, Q^tc. 9. than. 
 
 3. multa nocte: late at night. 10. Sc. gerebant as predicate. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK III 23 
 
 perunt. Nam quodintellegebantmaximas nati5nes quae 
 proeli5 contendissent pulsas superatasque esse, conti- 
 nentesque silvas ac paludes habebant, eo se suaque omnia 
 contulerunt. Ad quarum initium silvarum cum Caesar 
 
 5 pervenisset castraque munire instituisset, neque hostis 
 interim visus esset, dispersis in opere nostris, subito ex 
 omnibus partibus silvae evolaverunt et in nostr5s im- 
 petum fecerunt. Nostri celeriter arma ceperunt e5sque 
 in silvas reppulerunt et compluribus interfecftis longius^ 
 
 10 impeditidribus ^ locis secuti pauc5s ex suTs deperdi- 
 derunt.^ 
 
 Caesar lays waste their country and then goes into winter quarter s» 
 
 29. Reliquis deinceps diebus Caesar silvas caedere 
 instituit et, ne quis ^ inermibus ^ imprudentibusque mlliti- 
 bus ab latere impetus fieri posset, omnem eam materiam 
 
 15 quae erat caesa conversam ad hostem collocabat et pro 
 vallo ad utrumque latus exstruebat. Incredibili celeri- 
 tate magno spatio panels diebus c5nfecto, cum iam pecus 
 atque extrema impedimenta a nostris tenerentur,® ipsi 
 densiores silvas peterent, eiusmodi sunt tempestates 
 
 20 consecutae uti opus necessario intermitteretur et conti- 
 nuatione imbrium diutius sub pellibus milites continerl 
 
 continens, continentis, adj. ; cf. 
 teneo. 
 
 evolo, I, rush forth. 
 deinceps, adv., one after another. 
 caedo, -ere, cecidi, caesum, fell^ 
 
 materia, -ae, f., material, timber. 
 pecus, pecoris, n., cattle, sheep. 
 tempestas, tempestatis, f. ; cf. 
 
 Eng. tempest. 
 continuatio, continuationis, f. ; 
 
 cut. 
 
 cf. Eng. continuation. 
 
 imprudens, imprudentis, unwary. 
 
 imber, imbris, m., rain. 
 
 1. too far. 
 
 2. rather difficult. 
 
 3. lost. 
 
 4. Modifies impetus. 
 
 5. inermibus . . . militibus: 
 
 abl. abs. 
 
 6. were on the point of being 
 seized* 
 
24 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 non possent. Itaque vastatis omnibus eorum agris, vicls 
 aedificiisque incensis Caesar exercitum reduxit et in 
 AulercTs, Lexoviis, reliquis item civitatibus, quae proxime 
 helium fecerant, in hlbernis collocavit. 
 
LIBER QUARTUS 
 
 RESUME OF CHAPTERS 1-19 
 
 At this time practically all Gaul is under subjection to Rome. 
 But Caesar realizes that the Germans menace the eastern border. 
 Already two German tribes, the Usipetes and the Tencteri, who 
 have been driven from their homes, have crossed the Rhine into 
 Gaul and conquered the Menapii. Caesar fears an alliance between 
 Gauls and Germans, and determines to make war on the Germans. 
 He tells the Usipetes and the Tencteri that there is no place for 
 them in Gaul, but that they may settle in the territory of the Ubii 
 just east of the Rhine. They delay their reply to this suggestion, 
 and make a treacherous but successful attack on the Romans. 
 
 Prominent Germans come to Caesar to apologize for the attack, 
 but are thrown into chains. Caesar rriakes-a sudden attack upon 
 the Germans, and slays nearly all of them. That the Germans east 
 of the Rhine may be duly impressed, Caesar decides to cross the 
 river. He builds a bridge in the extraordinarily short time of ten 
 days, crosses, ravages the neighboring country, recrosses, and de- 
 stroys the bridge. 
 
 Caesar decides upon an expedition to Britain^ but can get little information 
 about the country. 
 
 20. Exigua parte aestatis reliqua Caesar, etsi in his 
 locis, quod omnis Gallia ad septentri5nes vergit, maturae 
 sunt hiemes, tamen in Britanniam proficisci contendit, 
 quod omnibus fere Gallicis bellis ^ hostibus ^ nostris inde 
 subministrata auxilia intellegebat et, si tempus ad bellum 
 gerendum deficeret, tamen magno sibi usul fore arbitra- 
 batur, si modo insulam adisset, genus hominum perspe- 
 
 exiguus, -a, -um, small. insula, -ae, f., island. 
 
 J. Abl. of time when. 2. Indir. obj. of subministrata. 
 
 25 
 
26 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 xisset, loca, portus, aditus c5gn5visset; quae omnia fere 
 Gallis erant incognita. Neque enim temere^ praeter 
 mercatores illo adit quisquam, neque his ^ ipsis quicquam 
 praeter oram^ maritimam atque eas regiones quae sunt 
 
 5 contra Galliam notum est. Itaque vocatis^ ad se undi- 
 que mercatoribus neque ^ quanta esset Insulae magnitudd, 
 neque quae aut quantae nationes incolerent, neque quern 
 usum belli haberent aut quibus mstitutls uterentur, ne- 
 que qul^ essent ad maiorem^ navium multitudinem idonei 
 
 lo portus, reperlre poterat. 
 
 To gather information Caesar sends Volusenus, who proves unequal to the 
 
 task. 
 
 21. Ad haec c5gn6scenda, priusquam perlculum fa- 
 ceret, idoneum esse arbitratus C. Volusenum cum navi 
 longa praemittit. Huic mandat ut exploratis omnibus 
 rebus ad se quam primum revertatur. Ipse cum omni- 
 
 15 bus c5piis in Morin5s proficTscitur, quod inde erat bre- 
 vissimus in Britanniam traiectus. Hue naves ^ undique 
 ex finitimis regionibus et quam '' superi5re aestate ad 
 Veneticum bellum fecerat classem iubet convenlre. In- 
 terim, c5nsili5 eius c5gnito et per mercatores perlato ad 
 
 20 Britannos, a compluribus insulae civitatibus ad eum le- 
 
 portus, -us, m., harbor. nosc5, -ere, novi, notum, leant ; in 
 
 incognitus, -a, -urn, adj. ; cf. cog- perf. tenses, know. 
 
 nosco. traiectus, -us, m., passage. 
 
 illo, lo that place. classis, classis, i.^ fleet. 
 
 1. readily. series of indir. questions which 
 
 2. Dative with notum est, are the objects of reperire. 
 refers to the traders. 6. Agrees with portus. 
 
 3. coast. 7. rather large. 
 
 4. vocatis . . . mercatoribus : 8. naves, classem : subjects of 
 abl. abs. denoting concession. convenire. 
 
 5. neque quanta : introduce a 9. Its antecedent is classem- 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK IV 
 
 27 
 
 gati veniunt qui polliceantur obsides dare atque imperio 
 populi Roman! obtemperare. Quibus auditis liberaliter 
 pollicitus hortatusque ut in ea sententia permanerent^ 
 e5s domum remittit et cum ils una Commium,^ quem ipse 
 5 Atrebatibus superatis regem ibi constituerat, cuius et 
 
 Navis Longa. 
 
 virtutem et consilium probabat et quem sibi fidelem esse 
 arbitrabatur, cuiusque auctoritas in his regidnibus magnl ^ 
 habebatur, mittit. Huic imperat quas possit adeat^ clvi- 
 tates, horteturque^ ut populi Roman! fidem sequantur, 
 loseque celeriter eo venturum nuntiet.^ Volusenus per- 
 spectis regionibus, quantum ^ ei facultatis, dari potuit qui 
 obtemper5, i, obey. fidelis, -e; cf. fides. 
 
 1. Cf. maneo. 
 
 2. Object of mittit. 
 
 3. Genitive of value. 
 
 4. Subjunctives expressing 
 
 command after imperat. 
 
 5. quantum . . . qui : lit. 
 how much of opportunity could 
 be given to him who. 
 
28 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 navi egredi ac se barbaris committere non auderet, quint5 
 die ad Caesarem revertitur quaeque ibi perspexisset 
 renuntiat. 
 
 RESUME OF CHAPTERS 22-31 
 
 Caesar prepares a fleet, crosses with part of his army to Britain, 
 and after a sharp encounter with the natives effects a landing. The 
 Britons retreat, but Caesar from lack of cavalry cannot pursue them. 
 A few tribes submit, but Caesar determines to await his cavalry be- 
 fore he advances farther. The transports in which his cavalry sail 
 are driven back by a storm, and the fleet is nearly wrecked. The 
 Britons, seeing their chance, plan to rebel. Caesar, however,, real- 
 izes what their intentions are, repairs his fleet, and makes ready for 
 emergencies. 
 
 One Roman legion, separated from the others, is attacked by the Britons, 
 
 32. Dum ea geruntur, legidne ex consuetudine una 
 
 5 f rumentatum ^ missa, quae appellabatur septima, neque 
 
 ulla ad id tempus belli suspici5ne interposita, cum pars 
 
 hominum^ in agrls remaneret, pars etiam in castra venti- 
 
 taret, ii qui pro portis castrorum in statione erant Caesari 
 
 nuntiaverunt pulverem mai5rem quam^ c5nsuetud5 ferret 
 
 10 in ea parte videri quam in partem Iegi5 iter fecisset. 
 
 Caesar id * quod erat suspicatus, aliquid novi a barbaris 
 
 initum consilii, cohortes ^ quae in statione erant secum in 
 
 earn partem proficisci, ex reliquls duas in stationem suc- 
 
 cedere, reliquas armari^et confestim sese subsequi iussit. 
 
 15 Cum paulo longius a castris processisset, suos ab hosti- 
 
 frumentor, \^ forage. pulvis, pulveris, m., dust, 
 
 ventito, i , frequentative of venio. confestim, hastily. 
 
 1. Supine showing the pur- 4. Explained by aliquid . . . 
 pose of missa. consilii. id quod erat : the 
 
 2. i.e. the Britons. fact. 
 
 3. quam consuetudo ferret: 5- Subject of proficisci. 
 lit. than custom raised. 6. to arm themselves. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK IV 29 
 
 bus premi atque aegre sustinere et c5nferta legidne ex 
 omnibus partibus tela conicl animadvertit. Nam quod, 
 omnI ex reliquis partibus demess5 f rumento, pars una ^ 
 erat reliqua, suspicati hostes hue nostros esse venturds 
 5 noctu in silvis delituerant ; turn disperses ^ depositis 
 armis in metend5 occupatos subit5 adorti paucis inter- 
 fectis reliquos incertis^ ordinibus perturbaverant, simul 
 equitatu atque essedls circumdederant. 
 
 RESUME OF CHAPTERS 33-35 
 
 The Romans are thrown into confusion by the war chariots of 
 the Britons, but Caesar frees the legion from its dangerous position. 
 The enemy collect in large numbers, attack the Romans, and are 
 defeated. 
 
 Caesar returns to Gaul. 
 
 36. E5dem die legati ab hostibus missi ad Caesarem 
 10 de pace venerunt. His * Caesar numerum obsidum quem 
 ante imperaverat duplicavit eosque in continentem ad- 
 duci iussit, quod propinqua ^ die aequinoctii inflrmis navi- 
 bus hiemi navigationem subiciendam non existimabat. 
 Ipse id5neam tempestatem nactus paulo post mediam 
 15 noctem naves solvit ; quae omnes incolumes ad conti- 
 nentem pervenerunt ; sed ex ils onerariae duae e5sdem 
 
 demeto, -ere, -messui, -messum, aequinoctium, -i, n., />^^ ^^?^/;w^;r; 
 
 reap. cf. aequus + nox. 
 
 delitesco, -ere, -litui, , hide. navigatio, navigationis, f., sailing. 
 
 ineto ; cf. demeto. solvo, -ere, solvi, soliitum, loosen', 
 
 incertus, -a, -urn ; cf. certus. with naves, weigh anchor. 
 
 essedum, -i, n., chariot. onerarius, -a, -um (with naves), 
 
 duplico, I, double. transports i cf. Y.ng. freighters, 
 
 1. only one. 4. Dative of reference. 
 
 2. Agrees with nostros. 5. propinqua die and infirmis 
 3- incertis ordinibus : abl. abs. navibus: abls. abs. of cause, 
 
 of cause. modifying subiciendam. 
 
30 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 portus, quos reliquae, capere n5n potuerunt et paulo 
 infra delatae sunt. 
 
 The Morini attack part of the Romans as they return to GauL 
 
 37. Quibus ex navibus cum essent expositi mllites cir- 
 citer trecenti atque in castra contenderent, Morini, quos 
 
 5 Caesar in Britanniam proficiscens pacatos reliquerat, spe 
 praedae adducti prlm5^ non ita magno suorum numer5 
 circumsteterunt ac, si sese interfici nollent, arma p5nere 
 iusserunt. Cum illl orbe facto sese defenderent, celeriter 
 ad^ clamorem hominum^ circiter milia sex convenerunt. 
 
 10 Qua re nuntiata Caesar omnem ex castrls equitatum 
 suis auxilio misit. Interim nostri milites impetum ho- 
 stium sustinuerunt atque amplius h5risquattuorfortissime 
 pugnaverunt et paucis vulneribus acceptis complures ex 
 els occlderunt. Postea * vero quam equitatus noster in 
 
 15 conspectum venit, hostes abiectis armis terga verterunt 
 magnusque eorum numerus est occisus. 
 
 Labienus conquers the Morini, and the army goes into winter quarters. 
 
 38. Caesar posterd die T. Labienum legatum cum iis 
 legionibus quas ex Britannia reduxerat in Morinos, qui 
 rebellionem fecerant, mIsit. Qui cum propter siccitates 
 
 2opaludum qu5^ se reciperent n5n haberent, qu5 perfugid 
 
 infra, adv., below. abicio, -ere, -ieci, -iectum ; cf. 
 
 expono ; cf. pono ; in pass., dis- iacio. 
 
 embark. rebellio, rebellionis, f. ; cf. re 4- 
 
 trecenti, -ae, -a; cf. tres + cen- bello. 
 
 turn. siccitas, siccitatis, f., droughty 
 
 praeda, -ae, f., booty. drying out. 
 
 orbis, orbis, m., circle, perfugium, -i, n., refuge^ retreat. 
 
 1. Adverb. 4. postea . . . quam : after, 
 
 2. dAzXdLmbXQXSL'. at their shout. 5. quo . . . haberent: lit. had 
 
 3. Modifies milia, not where they might retreat. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK IV 3 1 
 
 superiore anno erant usi, omnes fere in potestatem 
 Labieni venerunt. At Q. Titurius et L. Cotta legati, 
 qui in Menapiorum fines legiones dOxerant, omnibus 
 eorum agris vastatis, frumentis succlsis, aedificiis in- 
 
 5 censis, quod Menapii se omnes in densissimas silvas 
 abdiderant, se ad Caesarem receperunt. Caesar in 
 Belgis omnium legionum hiberna constituit. Eo duae 
 omnino civitates ex Britannia obsides miserunt, reliquae 
 neglexerunt. His rebus gestis ex litteris Caesaris 
 
 lodierum viginti supplicatio a senatu decreta est 
 
 succido, -ere, -cidi, -cisum, cut down. 
 
LIBER QUINTUS 
 
 RESUME OF CHAPTERS 1-5 
 
 Caesar realizes on his return to Gaul that, for a successful invasion 
 of Britain, he needs a large army and fleet. He gives instructions 
 that they be made ready, and goes himself to quiet a threatened dis- 
 turbance among the Treveri. Upon his return a fleet of 800 ships 
 and five legions with 2000 cavalry are found ready. 
 
 Treachery of Dumnorix. 
 
 6. Erat una cum ceteris^ Dumnorix Haeduus, dc 
 qu5 ante^ a nobis dictum est. Hunc secum habere in 
 primis c5nstituerat, quod eum cupidum rerum novarum, 
 cupidum imperil, magnl animi, magnae inter Gallos 
 
 5 auctoritatis c5gn5verat. Accedebat hue quod in concilio 
 Haeduorum Dumnorix dixerat sibi a Caesare regnum 
 civitatis deferri ; quod dictum Haedui graviter ferebant, 
 neque^ recusandi aut deprecandi* causa legates ad 
 Caesarem mittere audebant. Id factum ex suis hospiti- 
 
 10 bus ^ Caesar cognoyerat. I He ^omnibus prim5 precibus 
 petere contendit ut in Gallia relinqueretur, partim quod 
 Insuetus navigandi mare timeret, partim quod religioni- 
 bus impediri sese diceret. Posteaquam id obstinate sibi 
 
 insuetus, -a, -um, unaccustomed^ 
 
 religio, religionis, f., religion, 
 
 unused. 
 
 scruples. 
 
 navigo, i, sail. 
 
 obstinate, firmly^ stubbornly^ 
 
 mare, maris, n., sea. 
 
 resolutely. 
 
 I. the others. 
 
 4. of begging off. 
 
 2. In Bk. I, 18-20. 
 
 5. i.e. friends of Dumnorix. 
 
 3. and yet. 
 
 6. i.e. Dumnorix. 
 
 32 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK V 33 
 
 negari vidit, omni spe impetrandi adempta principes 
 Galliae sollicitare,^ sevocare singulos hortarique coepit ut 
 in continenti remanerent ; metu territare :^ Non sine causa 
 fieri ^ ut Gallia omni nobilitate spoliaretur; id esse con- 
 
 5 silium Caesaris, ut quos in conspectu Galliae interficere 
 vereretur, hos omnes in Britanniam traductos necaret : 
 fidem reliquis interponere,^ ius iurandum poscere ut quod ^ 
 esse ex^ usu Galliae intellexissent communi consilio 
 administrarent. Haec a compluribus ad Caesarem 
 
 10 deferebantur. 
 
 Dumnorix deserts and is slain. 
 
 7. Qua re cognita Caesar, quod tantum^ civitati 
 Haeduae dignitatis tribuebat, coercendum ^ atque deter- 
 rendum quibuscumque rebus posset Duhinorlgem statue- 
 bat et, quod longius eius amentiam ^ progredi videbat, 
 15 prospiciendum ^^ ne quid " sibi ac rel publicae nocere 
 posset. Itaque dies circiter xxv in eo loc5 commoratus, 
 quod Corns ventus navigationem impediebat, qui mag- 
 nam partem omnis temporis in his locis flare consuevit, 
 
 adimo, -ere, -emi, -emptum, re- spolio, i, strip. 
 
 move. noceo, 2, injure. 
 
 metus, metus, va.yfear, anxiety, commoror, i ; cf. moror. 
 
 dread. ventus, -i, m., wind. 
 
 territa, i, alarm. fl5, blow. 
 
 1. tamper with. ' 6. ex usu : to the advantage 
 
 2. Historical inf. of. 
 
 3. fieri, esse: infs. in indir. 7. tantum dignitatis tribue- 
 disc. depending on the idea of bat: he paid so much respect. 
 saying in territare. 8. control. 
 
 4. interponere, poscere: his- 9. folly. 
 
 torical infs. interponere: pledge. 10. prospiciendum (esse) : ^^ 
 
 5. quod . . . intellexissent: must see to it ; depends on statu- 
 noun clause, the object of admi- ebat. 
 
 nistrarent. 1 1 . quid nocere : do any harm. 
 
 SECOND YEAR LATIN — 3 
 
34 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 dabat operam ut in ofifici5 Dumnorigem contineret, 
 nihilo ^ tamen setius omnia eius consilia cognosceret ; 
 tandem idoneam nactus tempestatem milites equitesque 
 conscendere naves iubet. At omnium animis impeditis 
 
 5 Dumnorix cum equitibus Haeduorum a castrls in- 
 sciente^ Caesare domum discedere coepit. Qua re 
 nuntiata Caesar intermissa profectione atque omnibus 
 rebus postpositis magnam partem equitatus ad eum 
 Insequendum mittit retrahique^ imperat; si vim faciat 
 
 loneque pareat/ interfici iubet, nihil hunc se absente pro ^ 
 sano facturum arbitratus, qui^ praesentis ^ imperium 
 neglexisset Ille autem revocatus resistere ac se manu 
 defendere suorumque fidem implorare coepit saepe 
 clamitans liberum se llberaeque esse civitatis. I 111, ut erat 
 
 i5imperatum,circumsistunt hominem atque interficiunt ; at 
 equites Haedul ad Caesarem omnes revertuntur. 
 
 RESUME OF CHAPTERS 8-11 
 
 About the 20th of July B.C. 54 Caesar sets sail, and arrives in 
 Britain on the next day. The Britons offer no objections to his 
 landing, but, upon the Romans' advance inland, resistance is made, 
 which proves unsuccessful. Caesar is compelled 'to return to his 
 fleet because of news that his ships have been wrecked by a storm. 
 While he is making repairs, the Britons unite against him. 
 
 conscendo, -ere, -scendi, -scensum, retraho ; cf. traho. 
 climb upy embark. sanus, -a, -um, sensible, 
 
 postpone; cf. pono. . tlamito, i, shout out. 
 
 1. nihilo tamen setius: but 4. obey. 
 
 nevertheless. 5. pro san5 : as a sensible per- 
 
 2. Cf. scio. son. 
 
 3. The infinitive with impero 6. since he. 
 
 is rare. 7. Sc. ipsius (Caesaris). 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK V 
 
 35 
 
 Caesar^ s description of Britain audits inhabitants, which, however, contains 
 many inaccuracies. 
 
 12. Britanniae pars interior ab ils incolitur quos ^ natos 
 in Insula ipsa memoria proditum^ dicunt, maritima pars^ 
 ab ils qui praedae ac belli inferendl causa ex Belgi5 
 transierunt (qui omnes fere isdem n5minibus civitatum 
 appellantur quibus orti ex civitatibus e5 pervenerunt) et 
 bello illato ibi remanserunt atque agros colere coeperunt. 
 
 
 
 Silver denarius, struck 38-36 B.C., enlarged to twice the original size. Ob- 
 verse : head of Caesar. Reverse : standard, eagle, plow, scepter. 
 
 Hominum est inflnita multitud5 creberrimaque aedificia 
 
 fere Gallicis consimilia, pecoris magnus numerus. Utun- 
 
 tur aut nummo aureo aut talels ferreis ad certum pon- 
 
 lodus examinatis pro nummo. Nascitur ibi plumbum^ 
 
 colo, -ere, colui, cultum, ////, cul- 
 tivate. 
 infinitus, -a, -um ; cf. finis, 
 nummus, -i, m., jnoney, coin. 
 aureus, -a, -um, gold. 
 
 talea, -ae, f., bar. 
 ferreus, -a, -um, iron. 
 examine, i, weigh. 
 plumbum, -i, n., lead. 
 
 I. quos nat53 (esse) : subject 
 of proditum (esse) : transl., 
 whose origin on the island itself is 
 handed down, they say, by tradi- 
 tion^ 
 
 2. handed down. 
 
 3. Sc. incolitur. 
 
 4. plumbum album : 
 
 lead, here tin. 
 
 white 
 
36 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 album in mediterraneis regi5nibus, in maritimis ferrum, 
 sed eius exigua ^ est copia ; acre utimtur importato. 
 Materia cuiusque generis ut in Gallia est praeter fagum 
 atque abietem. Leporem et galllnam et anserem gu- 
 
 5 stare fas ^ n5n putant ; haec tamen alunt ^ animi volupta- 
 tisque ^ causa. Loca sunt temperatiora quam in Gallia 
 remissioribus frigoribus,^ 
 
 13. Insula natura triquetra, cuius unum latus est con- 
 tra Galliam. Huius lateris alter ^ angulus, qui est ad 
 
 loCantium, qu5 fere omnes ex Gallia naves appelluntur, 
 ad orientem solem, Inferior^ ad meridiem^ spectat. Hoc 
 latus pertinet circiter milia passuum quingenta. Al- 
 terum ^ vergit ad Hispaniam atque occidentem solem ; 
 qua ex parte est Hibernia Insula, dimidio minor, ut 
 
 15 existimatur, quam Britannia, sed pari spatid trans- 
 missus atque ^^ ex Gallia est in Britanniam. In hoc 
 medio cursu est Insula, quae appellatur Mona ; com- 
 plures praeterea min5res obiectae " Insulae existimantur ; 
 de quibus insulls nonnulli scrlpserunt ^^ dies continuds 
 
 albuS; -a, -um, white. remissus, -a, -um, tnoderate. 
 mediterraneus, -a, -um ; cf. triquetrus, -a, -um, triangular. 
 
 medius + terra. angulus, -i, m., angle. 
 
 aes, aeris, n., copper. appelld, -ere, -puli, -pulsum ; cf. 
 fagus, -1, f., beech tree. pello. 
 
 abies, abietis, f.,/r /r^^. occidens, occidentis, falling, set- 
 
 lepus, leporis, m., a hare. ting. 
 
 gallina, -ae, f., a hen. dimidius, -a, -um, divided in the 
 anser, anseris, m., a goose. middle; cf. di + medius. Here 
 
 gusto, I, taste. a subst., half. 
 
 temperatus, -a, -um, mild. transmissus, -us, m. ; cf. mitto. 
 
 1. limited. 7. Correlative with alter. 
 
 2. right. 8. south. 
 
 3. raise. 9. the second {sidt). 
 
 4. pleasure. 10. as. 
 
 5. the cold. II. Sc. esse. 
 
 6. the one. 12. have written. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK V 37 
 
 XXX sub brumam esse noctem. Nos nihil de eo percon- 
 tationibus^ reperiebamus, nisi certis ex aqua'^ mensuris 
 breviores esse quam in continent! noctes videbamus. 
 Huius est longitude^ lateris, ut fert illorum opini5, 
 
 5 Dcc milium. Tertium est contra septentriones ; cui 
 parti nulla est obiecta terra, sed eius angulus alter 
 maxime ad Germaniam spectat. Hoc milium passuum 
 Dccc in longitudinem esse existimatur. Ita omnis In- 
 sula est in circuitu vicies centum milium passuum. 
 
 lo 14. Ex his omnibus longe sunt humanissimi qui 
 Cantium incolunt, quae regio est maritima omnis, ne- 
 que multum a Gallica differunt consuetudine. Interi- 
 ores plerlque frumenta non serunt, sed lacte et carne 
 vivunt pellibusque sunt vestitL ^ Omnes ver5 se BritannI 
 
 15 vitro inficiunt, quod caeruleum efificit col5rem, atque 
 hoc horribiliores sunt in pugna aspectu ; capilloque * 
 sunt promisso atque omni parte ^ corporis rasa praeter 
 caput et labrum superius. 
 
 bruma, -ae, f., shortest day (for vitrum, -i, n.,w^rt;<3^ (a plant used 
 
 brevissima dies), midwinter. in dyeing). 
 
 aqua, -ae, f., water. inficio, -ere, -feci, -fectum, put on, 
 mensura, -ae, f., measure .^ tneas- stain. 
 
 urement. caeruleus, -a, -um, sky -like , i.e. 
 vicies, adv., twenty times; cf. blue. 
 
 viginti. color, coloris, m., color. 
 
 humanus, -a, -um, refined, civil- horribilis, -e, dreadful. 
 
 ized. aspectus, -us, m., appearance. 
 
 sero, -ere, sevi, satum, plant, capillus, -i, m., hair. 
 
 sow. promitto, -ere, -misi, -missum, let 
 
 lac, lactis, n., milk. grow. 
 
 caro, carnis, w., flesh. rado, -ere, rasi, rasum, shave. 
 
 VIVO, -ere, vixi, victum, live. labrum, -i, n., lip. 
 vestio, 4, clothe. 
 
 1. inquiries. 3. Cf. longus. 
 
 2. Here refers to the '^ water- 4. Ablatives of description, 
 clock," shaped like an hourglass. 
 
38 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 RESUME OF CHAPTERS 15-23 
 
 The Britons engage the Romans in several battles, but are defeated 
 in each instance. Cassivellaunus changes his tactics from pitched 
 battles to harassing the Romans, but, influenced by the desertion of 
 many tribes, finally submits. 
 
 Caesar quarters his army among various tribes for the winter. 
 
 24. Subductis navibus concilidque Gallorum Samaro- 
 brlvae peracto, quod e5 anno frumentum in Gallia prop- 
 ter siccitates angustius prdvenerat, coactus est aliter 
 ac^ superioribus annis exercitum in hibernis collocare 
 
 5 legidnesque in plures civitates distribuere. Ex quibus 
 unam in Morin5s ducendam C. Fabio Iegat5 dedit, alte- 
 ram in Nervi5s Q. Ciceroni, tertiam in Esuvios L. Ros- 
 cio quaestori; quartam in Remis cum T. Labieno in 
 confinid Treverorum hiemare iussit ; tres in Belgio col- 
 
 jolocavit ; his M. Crassum quaestorem et L. Munatium Plan- 
 cum et C. Trebonium legatos praef ecit. Unam legionem, 
 quam proxime trans Padum conscrTpserat, et cohortes 
 quinque in Eburdnes, qu5rum pars maxima est inter 
 Mosam ac Rhenum, qui sub imperio Ambiorlgis et 
 
 15 Catuvolcl erant, misit. His mllitibus Q. Titurium Sabl- 
 num et L. Aurunculeium Cottam legatds praeesse iussit. 
 Ad hunc modum distribiitis legionibus facillime inopiae 
 rel frumentariae sese mederi posse existimavit. Atque 
 harum tamen omnium legionum hiberna, praeter eam^ 
 
 20 quam L. Roscio in pacatissimam et quietissimam partem 
 
 perago, -ere, -egi, -actum, acconi- confinium, -i, n., neighborhood, 
 
 plish^ finish, hold. locality. 
 
 provenio ; cf. venio. medeor, -eri, , with dative, 
 
 distribuo, -ere, -tribui, -tributum, remedy. 
 
 assign, distribute, quietus, -a, -um, calm. 
 
 I. than. 2. Sc. legionem. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK V 39 
 
 ducendam dederat, milibus passuum centum contineban- 
 tur. Ipse interea, quoad legidnes collocatas munitaque 
 hiberna cognovisset, in Gallia morari c5nstituit. 
 
 An especial friend of Caesar is killed. 
 
 25. Erat in Carnutibus summo loco natus Tasgetius, 
 5 cuius maiores in sua civitate regnum obtinuerant. Huic 
 
 Caesar pr5 eius virtute atque in se benevolentia, quod 
 in omnibus bellis singular! eius opera fuerat usus, 
 mai5rum locum restituerat. Tertium iam hunc annum 
 regnantem inimici^ palam multis ^ ex civitate auct5ribus^ 
 
 10 interf ecerunt. Defertur ea res ad Caesarem. Ille 
 veritus, quod^ ad plures pertinebat, ne civitas eorum 
 impulsu deficeret, L. Plancum cum legione ex Belgi5 
 celeriter in Carnutes proficisci iubet ibique hiemare, 
 quorumque^ opera^ cogn5verit Tasgetium interfectum, 
 
 15 hos comprehensos ad se mittere. Interim ab omnibus 
 legatis quaestoribusque quibus legi5nes tradiderat certior 
 f actus est in hiberna perventum locumque hibernis ^ esse 
 munitum. 
 
 The Eburones attack the Roman camp, 
 
 26. Diebus circiter xv quibus in hiberna ventum est, 
 2oinitium repentlnl tumultus^ ac defectionis^ ortum est ab 
 
 Ambiorige et Catuvolco, qui, cum ^^ ad fines regnl sul 
 
 quoad, until. palam, openly. 
 
 benevolentia, -ae, f. ; cf. bene + impulsus, -us, m., instigation. 
 
 V0I6. comprehendo, -ere, -prehendi, 
 
 regn5, i, reign. -prehensum, catch., arrest. 
 
 1. Cf. amicus. 5. Has hos for its antecedent. 
 
 2. multis . . . auctoribus : abl. 6. Modifies interfectum. 
 abs. 7. Dative. 
 
 3. promoters. 8. uprising. 
 
 4. quod . . . pertinebat: be- 9. revolt, 
 cause many were involved. 10. Concessive. 
 
40 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 Sabino Cottaeque praest5^ fuissent frumentumque in 
 hiberna comportavissent, Indutiomari Treveri nuntiisim- 
 pulsi suos concitaverunt subitoque oppressis lignat5ribus 
 magna manu ad castra oppugnanda venerunt. Cum 
 
 5 celeriter nostri arma cepissent vallumque ascendissent 
 atque, una ex parte Hispanis equitibus emissis, equestri 
 proeli5 superidres fuissent, desperata re hostes suos ab 
 oppugnatione reduxerunt. Tum suo m5re conclamave- 
 runt uti aliqul^ ex nostris ad colloquium pr5dlret : 
 
 lo Habere sese quae de re communi dicere vellent, quibus 
 rebus controversias minui posse sperarent 
 
 Ambiorix at a conference advises the Romans to withdraw. 
 
 27. Mittitur ad e5s colloquendl causa C. Arpineius, 
 eques Romanus, familiaris Q. Tituri, et Q. Junius ex 
 Hispania quidam, qui iam ante missu^ Caesaris ad 
 
 15 Ambiorlgem ventitare consuerat ; apud ^ qu5s Ambiorix 
 ad hunc modum locutus est: Sese pro Caesaris in se 
 beneficiis plurimum el^ confiteri^ debere, quod eius opera 
 stipendi5 liberatus esset quod Aduatucis, finitimls suis, 
 pendere consuesset, quodque ei ^ et f ilius et fratris filius 
 
 20 a Caesare remissi essent, qu5s Aduatuci obsidum 
 numer5 missos apud se in servitute et catenis tenuis- 
 
 praesto, adv., at handj ready, in controversia, -ae, f., quarreL 
 
 readiness. missus, -us, m. ; cf. mitto. 
 
 concito, I, arouse. confiteor, -eri, -fessus sum, con- 
 
 lignator, lignatoris, m., wood- fess. 
 
 cutter. libero, \,free. 
 
 1. praesto fuissent : they had 4. an^ud-qvios: in their presence, 
 offered their services. 5- Caesar. 
 
 2. Singular. 6. The main verb in indir. 
 
 3. missii Caesaris: sent by discourse. 
 Caesctr. 7. Ambiorix, 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK V 4 1 
 
 sent ; neque id quod f ecerit de oppugnatione castrorum 
 aut iudicio aut voluntate sua f ecisse, sed coactu civitatis ; 
 suaque esse eiusmodi imperia ut n5n minus haberet 
 iuris^ in se multitudo quam ipse in multitudinem. 
 
 5 CivitatI porro banc fuisse belli causam, quod repentlnae 
 Gallorum coniurationi ^ resistere n5n potuerit. Id se 
 facile ex humilitate sua probare posse, quod non ade5 
 sit imperitus^ rerum ut suis copiis populum Romanum 
 superari posse confidat. Sed esse Galliae commune 
 
 10 consilium ; omnibus hibernis Caesaris oppugnandis hunc 
 esse dictum diem, ne qua legio alteri legioni subsidio 
 venire posset. N5n facile Gallos Gallis negare* 
 potuisse, praesertim cum de recuperanda communi 
 libertate consilium initum videretur. Quibus^ quoniam 
 
 15 pro® pietate satisf ecerit,^ habere nunc se rationem * 
 officii pr5 beneficiis Caesaris ; monere, orare Titurium 
 pro hospitio ut suae ac militum saluti consulat. Mag- 
 nam manum Germanorum conductam^ Rhenum trans- 
 isse ; banc affore^^ bldu5. Ipsorum esse consilium ^^ 
 
 2ovelintne, priusquam f initimi sentiant, eductos ex hibernis 
 milites aut ad Ciceronem aut ad Labienum deducere, 
 qu5rum alter milia passuum circiter quinquaginta, alter 
 paulo amplius ab iis absit. Illud se polliceri et iure 
 
 coactus, -us, m. ; cf. cogo. adeo, to such an extent, 
 
 ■poxxo^ furthermore. recupero, i, recover. 
 
 humilitas, humilitatis, f., weak- pietas, pietatis, f., patriotism^ 
 
 ness. loyalty. 
 
 1. power. 8. rationem officii : regard 
 
 2. Cf. coniuro. for his duty. 
 
 3. Cf. peritus. 9. hired. 
 
 4. refuse. 10. would be here. 
 
 5. Gauls. II. consilium velintne : it was 
 
 6. as to. their business (to consider) 
 
 7. appeased. whether they wished. 
 
42 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 iurando confirmare, tutum se iter per suos fines daturum. 
 Quod cum faciat, et civitati sese consulere,^ quod hiber- 
 nis levetur, et Caesari pro eius meritis gratiam referre.^ 
 Hac oratione habita discedit Ambiorix. 
 
 The members of the council disagree. 
 
 5 28. Arpineius et lunius quae audierant ad legates 
 deferunt. I Hi repentina re perturbati, etsi ab hoste ea 
 dicebantur, tamen non neglegenda existimabant, maxi- 
 meque hac re permovebantur, quod civitatem ignobilem 
 atque humilem Eburonum sua sponte populo Roman5 
 
 lobellum facere ausam vix erat credendum.^ Itaque ad 
 c5nsilium rem deferunt, magnaque inter eos^ exsistit 
 controversia.'' L. Aurunculeius compluresque tribuni 
 militum et primdrum ordinum centuriones nihil temere 
 agendum neque ex hibernis iniussu ^ Caesaris disceden- 
 
 15 dum existimabant; quantasvis Ambiorlgis magnas etiam 
 copias Germanorum sustineri posse munltis hibernis 
 docebant ; rem ^ esse testimdnio/ quod primum hostium 
 impetum multis ultro vulneribus illatis f ortissime sustinu- 
 erint ; re frumentaria n5n premi ; interea et ex proximis 
 
 20 hibernis et a Caesare conventura subsidia ; postrem5 
 quid esse levius aut turpius ^ quam auctdre hoste de sum- 
 mis rebus capere c5nsilium ? 
 
 levo, I, lighten^ relieve. quantusvis, quanta vis, quant um- 
 
 ignobilis, -e ; cf. nobilis. vis ; cf. quantus + volo. 
 
 humilis, -e, obscure. postremo, finally^ lastly, i7t cojt- 
 
 exsistd, rcre, -stiti, -stitum, arise. elusion. 
 
 1. Progressive present. 5. without the order. 
 
 2. to be believed. 6. Refers to the quod clause. 
 
 3. /.^. the councilors. 7. proof. 
 
 4. dispute, 8. more disgraceful. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK V 
 
 43 
 
 Titurius expresses his opinion. 
 
 29. Contra ea Titurius sero facturds clamitabat/ cum 
 maiores manus hostium adiunctls^ Germanis convenis 
 sent, aut cum aliquid calamitatis in proximis hibernls 
 esset acceptum. Brevem consulendi esse occasionem. 
 5 Caesarem se arbitrarl prof ectum in Italiam ; neque aliter 
 Carnutes interficiendi Tasgeti consilium fuisse^ cap- 
 
 Obsidio 
 
 turos, neque Eburdnes, si ille adesset, tanta contemptione 
 
 nostrl^ ad castra venturos. Sese^ non hostem auctorem, 
 
 sed rem spectare ; subesse Rhenum ; magno esse Ger- 
 
 lomanis dolori^ Ariovisti mortem et superi5res nostras 
 
 sero, late.) too late. 
 
 1. shouted. 
 
 2. Cf. iungo. 
 
 3. fuisse captur5s : 
 have adopted. 
 
 4. Objective genitive. 
 
 5. sese . . . spectare : he was 
 not considering the enemy as his 
 
 would authority.) but was looking at the 
 facts. 
 
 6. a source of grief 
 
44 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 victorias ; ardere Galliam tot contiimeliis acceptis sub 
 populi Romani imperium redactam, superiore gloria rel 
 militaris exstincta. Postremd quis hoc^ sibi^ persuaderet, 
 sine certa spe Ambiorlgem ad eiusmodi cdnsilium 
 
 5 descendisse ? Suam sententiam in ^ utramque partem 
 esse tutam : si nihil esset durius, null5 cum periculo ad 
 proximam legionem perventuros ; si Gallia omnis cum 
 Germanis consentiret, unam esse in celeritate positam 
 salutem. Cottae quidem atque e5rum qui dissentirent 
 
 lo consilium quem habere^ exitum ? in quo si non praesens 
 periculum, at certe longinqua obsidione fames esset 
 timenda. 
 
 Sabinus disclaims responsibility, 
 
 30. Hac in ^ utramque partem disputatione habita, cum 
 a Cotta primisque ordinibus acriterresisteretur, ' Vincite/® 
 i5inquit/ ' sf ita vultis/ Sabinus, et id clariore voce, ut 
 magna pars militum exaudiret; * neque is sum,' inquit, 
 * qui gravissime ex^ vobis mortis periculo terrear; hi^ 
 sapient; si gravius quid accident, abs te rationem repos- 
 
 arded, -ere, arsi, arsum, bur 71. obsidio, obsidionis, f., siege. 
 
 tot, indecl. adj., so jnany. disputatio, disputationis, f ; cf. 
 
 exstinguo, -ere, -stinxi, -stinctum, puto. 
 
 destroy. clarus, -a, -um, clear, loud. 
 
 descends, -ere, -scendi, -scensum, vos, vestrum or vestri, plu. of tu, 
 
 descend, resort. you. 
 
 dissentio, -ire, -sensi, -sensum, terreo, 2 ; cf perterreo. 
 
 disagree. sapio, -ere, sapivi, , under - 
 
 exitus, -lis, m., outcome. stand. 
 
 1 . of this. 5 . in utramque partem : on 
 
 2. Refers to quis. either side. 
 
 3. in utramque partem : for 6. have your own way. 
 either contingency. 7- said. 
 
 4. Infinitive is used because 8. ex vobis : used for a partit. 
 the question here is equivalent gen. with qui. 
 
 to a statement. 9 ^•^' milites. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK V 45 
 
 cent, qui, si per te liceat, perendino die cum proximis 
 hibernis coniuncti communem cum reliquls belli casum 
 sustineant,^ non reiecti et relegati longe a ceteris aut ferro^ 
 aut fame intereant.' 
 
 Sabinus prevails. 
 
 5 31. Consurgitur ex consilio; comprehendunt^ utrum- 
 que ^ et orant ne sua dissensi5ne et pertinacia rem in 
 summum periculum deducant : Facilem esse rem, seu 
 maneant, seu proficiscantur, si modo unum omnes sen- 
 tiant ac probent ; contra in dissensione nilllam se salu- 
 
 10 tern perspicere. Res disputatione ad mediam noctem 
 perducitur. Tandem dat ^ Cotta permotus manus ; 
 superat sententia Sabinl. Pronuntiatur prima luce itu- 
 ros. Consumitur vigiliis reliqua pars noctis, cum sua 
 quisque miles circumspiceret, quid secum portare posset, 
 
 15 quid ex instrumento hibernorum relinquere cogeretur. 
 Omnia excogitantur quare nee sine pericul5 maneatur 
 et langu5re militum et vigiliis periculum augeatur. 
 Prima luce sic ex castris proficiscuntur ut^ quibus esset 
 persuasum non ab hoste, sed ab homine amicissimo con- 
 
 2osilium datum, longissimo agmine maximisque impedi- 
 mentls. 
 
 reposco, -ere, , ; cf. dissensio, dissensionis, f. ; cf. 
 
 posco. sentio. 
 
 perendinus, -a, -um, after to- i^xonuvLiio, i^ declare. 
 
 morrow. circumspicio ; cf. perspicio. 
 
 releg5, i, send away. instriimentum, -i, n., tool, eqidp- 
 
 intereo, -ire, -ii, -itum, perish. 7nent. 
 
 consurgo, -ere, -surrexi, -surrec- extogito, i, think out. 
 
 turn, rise in a body, languor, languoris, m., weariness. 
 
 1. sustineant (et) non inter- 4. Cotta and Sabinus. 
 eant: woidd bear {and) would 5. dat manus : yielded. 
 
 not perish. 6. ut, etc. : as (men) who had 
 
 2. sword. been persuaded that the plan had 
 
 3. they grasped by the hand. been offered. 
 
46 
 
 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 Sabinus and Cotta are attacked. 
 
 32. At hostes, posteaquam ex nocturnd fremitu vigi- 
 liisque de profectione eorum senserunt, collocatis insidiis 
 bipertito ^ in silvis opportune atque occult5 loco a mllibus 
 passuum circiter du5bus, Roman5rum adventum exspec- 
 5 tabant, et, cum se ^ maior pars agminis in magnam con- 
 vallem demisisset, ex utraque parte eius vallis subito se 
 ostenderunt novissimdsque premere et primos prohibere 
 ascensu atque iniquissimo nostrls^ loc5 proelium com- 
 mittere coeperunt. 
 
 The Romans are attacked by the Eburones. 
 
 10 33. Turn demum Titurius, qui nihil ante prdvidisset, 
 trepidare ^ et concursare ^ cohortesque disp5nere,^ haec ^ 
 tamen ipsa timide atque ut^ eum omnia 
 deficere viderentur ; quod plerumque ils 
 accidere consuevit qui in ips5 negotio 
 consilium capere c5guntur. At Cotta, 
 qui c5gitasset haec posse in itinere acci- 
 dere, atque ob eam causam profectionis 
 auctor non fuisset, nulla in re communi 
 saluti deerat ; et in appellandis cohortan- 
 disque militibus imperatoris et in pugna 
 militis officia praestabat. Cum propter 
 longitudinem agminis n5n facile per se 
 omnia obire et quid qu5que loco faci- 
 endum esset pr5videre possent, iusserunt prdnuntiari ut 
 
 Signa 
 
 convallis, convallis, f., valley. 
 trepido, i, run about., become con- 
 fused. 
 
 concurso, i, frequentative of con- 
 
 curro. 
 obeo, -ire, -ii, -itum, perform. 
 
 1. in two bodies. 
 
 2. se demisisset : had gone. 
 
 3. Dative. 
 
 4. Historical infinitives. 
 
 5. Sc. fecit. 
 
 6. in such a way that- 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK V 47 
 
 impedimenta relinquerent atque in orbem consisterent. 
 Quod consilium etsi in eiusmodi casu reprehendendum 
 n5n est, tamen incommode cecidit; nam et nostris militi- 
 bus spem minuit et hostes ad pugnam alacriores effecit, 
 
 5 quod non sine sum mo timore et desperati5ne id factum 
 videbatur. Praeterea accidit, quod fieri necesse erat, ut 
 vulgo mllites ab signis discederent, quaeque^ quisque 
 eorum carissima haberet ab impedlmentis petere atque ar- 
 ripere properaret et clamore et fletu ^ omnia comple- 
 
 10 rentur. 
 
 Battle plan of Ambiorix. 
 
 34. At barbaris consilium non defuit. Nam duces 
 eorum tota acie pronuntiari iusserunt ne quis ab loco dis- 
 cederet : Illorum esse praedam atque illis reservari quae- 
 cumque Roman! reliquissent ; proinde omnia in victoria 
 
 15 posita existimarent.^ Nostri tametsi^ ab duce et a for- 
 tuna deserebantur, tamen omnem spem salutis in virtute 
 ponebant, et quotiens ^ quaeque cohors procurrerat, ab ea 
 parte magnus numerus hostium cadebat. Qua re ani- 
 madversa Ambiorix pronuntiari iubet ut procul^ tela 
 
 2oconiciant neu propius accedant et quam in partem Ro- 
 mani impetum fecerint cedant (levitate armorum et coti- 
 diana exercitatione nihil his noceri posse), rursus se^ ad 
 signa recipientes insequantur. 
 
 incommode, synonym, male. carus, -a, -um, dear. 
 
 desperatio, desperationis, f. ; cf. arripio, -ere, -ripui, *reptum, seize 
 
 sper5. quickly. 
 
 necesse, indecl. adj., necessary. proinde, therefore. 
 
 1. -que connects discederent 4. although. 
 and properaret. 5. as often as. 
 
 2. Cf. fleo. 6. from a distance. 
 
 3. Subj. representing imperat. 7. Object of recipientes : to 
 in direct discourse. whom does this refer ? 
 
48 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 The Romans are defeated with fearful slaughter. 
 
 35. Qu5 praecept5 ab iis diligentissime observato, cum 
 quaepiam cohors ex orbe ^ excesserat atque impetum f ece- 
 rat, hostes velocissime refugiebant. Interim eam^ par- 
 tem nudari necesse erat et ab latere aperto tela recipere. 
 
 5 Rursus, cum in eum locum unde erant progress! reverti 
 coeperant, et ' ab ils qui cesserant et ^ ab iis qui proximi 
 steterant circumveniebantur ; sin autem locum tenere 
 vellent, nee virtuti locus relinquebatur neque ab tanta 
 multitudine coniecta tela conferti vitare poterant. Ta- 
 
 lomen totMncommodis^ conflictati, multls vulneribus ac- 
 ceptis resistebant et magna parte diei c5nsumpta, cum a 
 prima luce ad horam octavam pugnaretur, nihil quod 
 ipsis esset indignum committebant. Tum T. Balventio,® 
 qui superi5re anno primum ^ pilum duxerat, viro forti et 
 
 15 magnae auct5ritatis, utrumque femur tragula ^ traicitur ; 
 Q. Lucanius, eiusdem 5rdinis, fortissime pugnans, dum 
 circumvento filio subvenit, interficitur ; L. Cotta legatus 
 omnes cohortes ordinesque adhortans in adversum os 
 funda vulneratur. 
 
 praeceptum, -i, n., order. femur, femoris, n., thigh. 
 
 quispiam, quaepiam, quodpiam, traiciS, -ere, -ieci, -tectum, //>r^^ ; 
 
 any. • cf. iacio. 
 
 refugio ; cf. fugio. subvenio, -ire, -veni, -ventum, go 
 sto, stare, steti, statum, standi to help. 
 
 take one's, stand. adhortor, i ; cf. hortor. 
 
 conflicto, I, break down. os, oris, n., mouthy face. 
 
 indignus, -a, -um, unworthy. funda, -ae, f., sling. 
 
 1. circle. 5. disasters. 
 
 2. eam partem : i.e. of the 6. Dative of reference. 
 Roman army. 7. primum pilum : first divi- 
 
 3. both . . . and. sion. 
 
 4. so many. 8. javelin. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK V 49 
 
 An interview with Ambiorix is sought, 
 
 36. His rebus perm5tus Q. Titurius, cum procul Am- 
 biorigem su5s cohortantem c5nspexisset, interpretem 
 suum, Cn. Pompeium, ad eum mittit rogatum ut sibi 
 militibusque parcat. Ille appellatus respondet : Si velit 
 
 5 secum coUoqui, licere ; sperare se a multitudine impetrari ^ 
 posse quod ad railitum salutem pertineat ; ipsi ^ vero 
 nihil nocitum iri, inque earn rem se^ suam fidem inter- 
 ponere. Ille^ cum Cotta sauci5 communicat, sivideatur, 
 pugna ut excedant et cum Ambiorige una colloquantur : 
 
 10 sperare se ab e5 de sua ac militum salute impetrari posse. 
 Cotta se ad armatum hostem iturum negat^ atque in e5 
 perseverat. 
 
 Sabinus is slain in conference^ and his army is destroyed. 
 
 37. Sabinus quos ® in ^ praesentia tribunds militum cir- 
 cum se habebat et primorum ordinum centuriones se sequi 
 
 15 iubet, et, cum propius Ambiorlgem accessisset, iussus arma 
 abicere imperatum facit suisque ut idem faciant imperat. 
 Interim, dum de condicionibus inter se agunt longiorque 
 consultosermo ab Ambiorige instituitur, paulatim circum- 
 ventus interficitur. Tum vero suo more vict5riam con- 
 
 20 clamant atque ululatum toUunt impetuque in nostr5s 
 
 parco, -ere, peperci, parsum, sermo, sermonis, m., conversa- 
 
 spare. tion. 
 
 communico, i, confer. ululatus, -us, m., shout ^ outcry., 
 
 consulto, adv., on purpose. yell. 
 
 1. impetrari posse: the sub- 4. Titurius. 
 
 jecl is quod . . . pertineat. 5. said . . . not. 
 
 2. Titurius. 6. quos tribunes = eos tribiinos 
 
 3. se . . . interponere : he qu5s. 
 
 pledged his honor. 7. in praesentia = ill5 tempore. 
 
 SECOND YEAR LATIN 4 
 
50 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 facto ordines perturbant. Ibi L. Cotta pugnans interfici- 
 tur cum maxima parte militum. ReliquI se in castra 
 recipiunt unde erant egressi. Ex quibus L. Petrosidius 
 aquilifer, cum magna multitudine hostium premeretur, . 
 
 5 aquilam intra vallum proicit, ipse pr5 castris fortissime 
 pugnans occlditur. Illi aegreadnoctem oppugnationem 
 sustinent ; nocte ad unum omnes desperata salute se ipsi 
 interficiunt. Pauci ex proelio elapsi incertis^ itineribus 
 per silvas ad T. Labienum legatum in hiberna perveni- 
 
 lo unt atque eum de rebus gestis certiorem f aciunt. 
 
 The Aduatuci and Nervii are persuaded to join the revolt. 
 
 38. Hac victoria sublatus Ambiorix statim cum 
 equitatu in Aduatucos, qui erant eius regno finitimi, 
 proficTscitur ; neque noctem neque diem intermittit, 
 peditatumque se subsequi iubet. Re demonstrata Adua- 
 
 15 tucTsque concitatis, postero die in Nervios pervenit hor- 
 taturque ne sul^ in perpetuum liberandi atque ulciscendi 
 Romanes pro iis quas acceperint iniuriis occasionem 
 dimittant ; interfectos esse legatds duos magnamque 
 partem exercitus interisse ^ demonstrat : Nihil esse ^ ne- 
 
 2ogotii subito oppressam^ legionem quae cum Cicerdne 
 hiemet interiici; se ad eam rem profitetur adiutorem. 
 Facile hac oratione Nervils persuadet. 
 
 aquilifer, -i, m.; cf. aquila + peditatus, -us, m.; cf. pedes, and 
 
 fero. also eques, equitatus. 
 
 aquila, -ae, f., eagle. profiteer, -eri, -fessus sum, offer. 
 
 elabor, elabi, elapsus sum, escape, adiutor, adiutoris, m. ; cf. iuvo. 
 
 1. chosen at random. 3. perished. 
 
 2. sui liberandi atque ulcis- 4. The subject is legionem . . . 
 cendi : modifies occasionem ; the interfici. 
 
 chance of freeing themselves and 5. oppressam interfici : to sur- 
 of punishing. prise and slay . 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK V 5 1 
 
 With reenforcements they attack Cicero's camp. 
 
 39. Itaque confestim dimissis nuntiis ad Ceutrones, 
 Grudi5s, Levacos, Pleumoxios, Geidumn5s, qui omnes 
 sub eorum ^ imperio sunt, quam maximas possunt manus, 
 cogunt et de improviso ad Ciceronis hiberna advolant, 
 
 5 nondum ad eum fama de Titurl morte perlata. Huic 
 quoque accidit, quod fuit necesse, ut nonnulli mllites, qui 
 lignationis munltionisque causa in silvas discessissent, 
 repentlnd equitum adventu interciperentur. His circum- 
 ventis magna manu Eburones, Nervil, Aduatuci atque 
 
 10 horum omnium socil et clientes legionem oppugnare in- 
 cipiunt. Nostri celeriter ad arma concurrunt, vallum 
 c5nscendunt. Aegre is dies sustentatur, quod omnem 
 spem hostes in celeritate ponebant atque banc adeptos 
 vict5riam in perpetuum se fore victores confldebant. 
 
 Cicero prepares for a vigorous defense. 
 
 15 40. Mittuntur ad Caesarem confestim a Cicer5ne 
 litterae magnis propositis praemiis ils,^ qui pertulissent ; 
 obsessis ^ omnibus vils missi intercipiuntur. Noctu ex 
 ea materia quam munitionis causa comportaverant turres 
 admodum ^ cxx excitantur^ incredibili celeritate, quae 
 
 2odeesse operi videbantur perficiuntur. Hostes postero die 
 multo mai5ribus coactis copiis castra oppugnant, fossam 
 complent. A nostrls eadem ratidne qua pridie resistitur. 
 Hoc idem reliquis deinceps® fit diebus. Nulla pars 
 
 advolo, I, hurry. lignatio, lignationis, f., getting 
 
 fama, -ae, f., report^ rumor, wood, 
 news. adipiscor, -i, adeptus sum, gain. 
 
 1. i.e. the Nervil. 4« fully. 
 
 2. Sc. nuntiis. 5. were erected. 
 
 3. blocked. 6. in succession. 
 
52 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 nocturni temporis ad lab5rem intermittitur ; non aegris, 
 non vulneratis facultas quietis datur. Quaecumque ad 
 proximi die! oppugnationem opus sunt noctu comparan- 
 tur ; multae praeustae sudes, magnus muralium pilorum 
 5 Humerus instituitur; turres contabulantur, pinnae lorl- 
 caeque ex cratibus attexuntur. Ipse Cicero, cum te- 
 nuissima valetudine esset, ne nocturnum quidem sibi 
 tempus ad quietem relinquebat, ut ultro^ mllitum con- 
 cursu ^ ac vocibus sibi parcere c5geretur. 
 
 Cicero refuses to be drawn out of camp. 
 
 lo 41. Turn duces principesque Nervi5rum, qui aliquem 
 sermonis^ aditum causamque amicitiae cum Cicerone 
 habebant, colloqui sese velle dicunt. Facta potestate, 
 eadem quae Ambiorix cum Titurid egerat commemorant: 
 Omnem esse in armis Galliam ; Germanos Rhenum 
 
 i5transisse; Caesaris reliqu5rumque hiberna oppugnari. 
 Addunt etiam de Sablnl morte; Ambiorlgem ostentant 
 fide! ^ faciendae causa. Errare eos dicunt, si quicquam 
 ab ils praesidii sperent qui suls rebus diffidant; sese 
 
 quies, quietis, f., rest. attexo, -ere, -texui, -textum, 
 
 praeuro, -ere, -ussi, -ustum, burn weave to, attach. 
 
 at the end. tenuis, -e, delicate. 
 
 sudis, sudis, f., stake. valetudo, valetudinis, f.; cf. valeo. 
 
 muralis, -e, of a ivall, wall-. addo, -ere, -didi, -ditum, add. 
 
 contabulo, i, heighten, build up ostento, i, frequentative of 
 
 in stories. ostendo. 
 
 pinna, -ae, f., battlement. erro, i, to be mistaken. 
 
 lorica, -ae, f., parapet. difEido, -ere, -fisus sum, have no 
 
 crates, cratis, f., wickerwork. faith in. 
 
 1. even. ing acquaintance, access to. 
 
 2. concursu ac v5cibus : by the 4. fidei faciendae causa: for 
 action and entreaties. the sake of proving their truth- 
 
 3. sermonis aditum: speak- fulness. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK V 
 
 53 
 
 tamen hoc esse in Cicer5nem populumque Roman um 
 anim5, ut nihil nisi hiberna recusent atque hanc invete- 
 rascere^ c5nsuetudinem^ n5lint; licere illls incolumibus 
 per se ex hibernis discedere et quascumque in partes 
 
 5 velint sine metu ^ proficiscL Cicero ad haec unum mode 
 respondet : Non esse 
 consuetudinem popull 
 RomanI accipere ab 
 hoste armato condicio- 
 
 10 nem ; si ab armis disce- 
 dere velint, se adiutore 
 utantur legatosque ad 
 Caesarem mittant ; 
 sperare se pr5 eius^ 
 
 15 iustitia quae petierint 
 impetraturos.^ 
 
 The Nervii lay siege to the 
 camp. 
 
 42. Ab hac spe re- ^^c 
 puis! Nervii vall5 pe- 
 dum X et fossa pedum 
 20 XV hiberna cingunt. Haec et superiorum annorum 
 consuetudine a nobis cognoverant et, qudsdam de 
 exercitu ^ nacti captlvos, ab his docebantur; sed, nulla ^ 
 ferramentorum copia quae essent ad hunc usum idonea, 
 gladils caespites ^ circumcldere, manibus sagulisque ter- 
 
 Testudo 
 
 ferramentum, -i, n., iron tool. 
 circumcido, -ere, -cidi, -cisum; 
 
 cf. caedo. 
 sagulum, -i, n., military cloak. 
 
 1. become fixed. 
 
 2. i.e. of wintering. 
 
 3. fear. 
 
 4. i.e. Caesar, 
 
 5. Sc. eos as subject. 
 
 6. i.e. of the Romans. 
 
 7. niilla . . copia: abl. abs. 
 
 8. sods. 
 
54 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 ram exhaurire cogebantur. Qua quidem ex re hominum 
 multitudo cognosci potuit; nam minus h5rls tribus mi- 
 lium passuum in in circuitu munitionem perfecerunt. 
 Reliquis diebus turres ad altitudinem valli, falces testu- 
 5 dinesque, quas idem captivl docuerant, parare ac facere 
 coeperunt. 
 
 The Nervii make a determined attack^ but are sturdily resisted, 
 
 43. Septimd oppugnati5nis die maximd coorto vento 
 ferventes f usili ex argilla glandes f undis ^ et fervefacta 
 iacula in casas, quae more Gallico stramentis erant tectae, 
 
 loiacere coeperunt. Hae celeriter ignem comprehende- 
 runt^ et venti magnitudine in omnem locum castrdrum 
 distulerunt. Hostes maximo clamdre, slcuti parta iam 
 atque explorata vict5ria, turres testudinesque agere et 
 scalis vallum ascendere coeperunt. At tanta mllitum 
 
 15 virtus atque ea praesentia ^ animl fuit ut,^ cum ^ undi- 
 que flamma torrerentur maximaque telorum multitudine 
 premerentur suaque omnia impedimenta atque omnes f or- 
 tunas conflagrare intellegerent, non modo de vallo dece- 
 deret nemo, sed paene ne respiceret quidem quisquam, ac 
 
 2otum omnes acerrime fortissimeque pugnarent. Hie dies 
 nostrls longe gravissimus fuit ; sed tamen hunc habuit 
 
 exhaurio, -ire, -hausi, -haustum, iaculum, -i, n., dart, 
 
 drain off, carry off. casa, -ae, f., htit. 
 
 falx, falcis, f., hook. stramentum, -i^ n., thatch. 
 
 coorior, -iri, -ortus sum ; cf. orior. tego, -ere, texi, tectum, cover. 
 
 ferveo, -ere, fervui, , glow. pario, -ere, peperl, partum, gain. 
 
 fusilis, -e, melted. scalae, -arum, f., ladder. 
 
 argilla, -ae, f., clay. flamma, -ae, f., fire. 
 
 glans, glandis, f., bullet. torreo, -ere, torrui, tostum, scorch. 
 
 fervefaci5 ; cf. ferve5 + faci5. conflagro, i, be on fire. 
 
 1. with slings ] modifies 3- presence. 
 
 iacere. 4. Introduces decederet, etc. 
 
 2. caught. 5. Concessive. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK V 55 
 
 eventum, ut e5 die maximus numerus hostium vulnera- 
 retur atque interficeretur, ut ^ se sub ipso vallo c5nstipa- 
 verant recessumque primis ultimi n5n dabant. Paulum 
 quidem intermissa flamma et qu5dam loco turri adacta 
 
 5 et contingente^ vallum, tertiae cohortis centuridnes ex 
 e5 quo stabant ^ loco recesserunt suosque omnes remo- 
 verunt, nutu v5cibusque hostes,^ si introire vellent, vo- 
 care coeperunt; quorum progredi ausus est nemo. Tum 
 ex omni parte lapidibus coniectis deturbatl,^ turrisque 
 
 lo succensa est. 
 
 The rivalry of two brave centurions. 
 
 44. Erant in ea legion e fortissimi viri, centuri5nes, 
 qui iam prImIs ordinibus appropinquarent, T. Pull5 et 
 L. Vorenus. Hi perpetuas inter se contr5versias ^ habe- 
 bant, uter alteri anteferretur, omnibusque annis de loco^ 
 
 15 summis simultatibus contendebant. Ex his Pullo, cum 
 acerrime ad muniti5nes pugnaretur, 'Quid dubitas,' in- 
 quit,^ * Vorene } aut quem locum tuae. probandae virtutis 
 exspectas } Hic dies de nostris controversils iudicabit' 
 Haec cum dixisset, pr5cedit extra ^ munitiones, quaeque 
 
 20 pars hostium conf ertissima est visa, in eam irrumpit. 
 Ne Vorenus quidem sese tum vallo continet, sed om- 
 
 z^n'&\x^%\^ crowd closely. succendo, -ere, -cendi, -censum, 
 
 recessus, -us, m., chance for re- set on fire. 
 
 treat ; cf. re-cedo. antefero ; cf. fero. 
 
 introeo ; cf. intro, within 4- eo. simultas, simultatis, f., rivalry. 
 
 deturbo, i, drive down, beat tuus, -a, -um, thy., your. 
 
 down, dislodge. irrumpo, -ere, -rupi, -ruptum, rush. 
 
 1. inasmuch as. as subject. 
 
 2. touching. 6. disputes. 
 
 3. stood. 7. rank. 
 
 4. Accusative. * 8. said he. 
 
 5. deturbati (sunt) : sc. hostes 9. outside of . 
 
56 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 nium veritus exlstimati5nem ^ subsequitur. Mediocri 
 spatid relicto Pull5 pilum in hostes immittit atque unum 
 ex multitudine procurrentem traicit;^ qu5 percuss5 et 
 exanimato, hunc scutis pr5tegunt hostes, in ilium uni- 
 
 5 versT ' tela coniciiint neque dant pr5grediendl f acultatem. 
 Transfigitur scutum Pull5ni et verutum in baited defigi- 
 tur. Avertit hic casus vaginam et gladium educere co- 
 nanti* dextram moratur manum, impedltumque hostes 
 circumsistunt. Succurrit inimicus ill! Vorenus et labo- 
 
 lo ranti subvenit.^ Ad hunc se c5nfestim a Pullone omnis 
 multitud5 convertit ; ilium verut5 transfixum ^ arbitrantur. 
 Vorenus gladio rem comminus ^ gerit atque uno interfectd 
 reliqu5s paulum prdpellit ; dum cupidius Instat, in locum 
 delatus inferiorem concidit. Huic rursus circumvent5 
 
 15 subsidium fert Pullo, atque amb5 incolumes compluri- 
 bus interfectls summa cum laude^ sese intra munltiones 
 recipiunt. Sic fortuna in contentione et certamine 
 utrumque ® versavit ut alter alter! inimicus auxilio salutl- 
 que esset, neque diiudicari posset uter utri virtute 
 
 20 antef erendus videretur. 
 
 mediocris, -e, moderate. firmly^ fasten. 
 
 immitto; cf. mitt5. vagina, -ae, f., sheath. 
 percutio, -ere, -cussi, -cussum, succurro, -ere, -curri, -cursum, run 
 
 pierce through. to help. 
 
 protego ; cf. tego. concido, -ere, -cidi, , fall. 
 
 progredior ; cf. egredior. ambo, ambae, ambo, both. 
 
 verutum, -i, n.^ javelin. certamen, certaminis, n., contest. 
 
 balteus, -i, m., sword belt. verso, i, frequentative of verto. 
 
 defigS, -ere, -fixi, -fixum, fix diiudic5, i, decide. 
 
 1. Cf. existimS. 6. pierced through. 
 
 2. pierced. 7. at close quarters. 
 
 3. in a body. 8. applause. 
 
 4. Sc. ei: \\i. to him trying. 9. {the relative position of) 
 
 5. came to the aid of. each. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK V 57 
 
 Caesar is informed of the attack. 
 
 45. Quanto^ erat in dies gravior atque asperior op- 
 pugnatio, et maxime quod magna parte mllitum confecta 
 vulneribus res ^ ad paucitatem def ens5rum pervenerat, 
 tant5 crebri5res litterae nuntiique ad Caesarem mitte- 
 
 5 bantur; quorum pars deprehensa in conspectu nostr5- 
 rum militum cum cruciatu necabatur. Erat unus intus 
 Nervius, nomine Vertico, loco^ natus honesto,* qui a 
 prima obsidione ad Cicer5nem perfugerat summamque 
 ei fidem praestiterat. Hie servo ^ spe libertatis magnis- 
 
 10 que persuadet praemiis ut litteras ad Caesarem deferat. 
 Has ille in iaculo^ illigatas effert et Gallus inter Gall5s 
 sine ulla suspicione versatus ^ ad Caesarem pervenit. Ab 
 e5 de periculis Ciceronis legionisque cogn5scitur. 
 
 Caesar prepares relief for Cicero. 
 
 46. Caesar, acceptis litterls hora circiter xi diei, statim 
 15 nuntium in Bellovacos ad M. Crassum quaestorem mittit, 
 
 cuius hiberna aberant ab eo milia passuum xxv ; iubet 
 media nocte legi5nem proficisci celeriterque ad se ve- 
 nire. Exit cum^ nuntio Crassus. Alterum ^ ad C. Fabium 
 legatum mittit ut in Atrebatium fines legi5nem adducat, 
 20 qua sibi iter faciendum sciebat. Scribit Labieno, si rel 
 publicae commodo facere possit, cum legione ad fines 
 
 asper, aspera, asperum, violent. intus, adv., within. 
 deprehendo, -ere, -prehendi, -pre- illigo, i, tie to or into^ fasten on 
 hensum, catch. or in. 
 
 1. quanto . . . tanto : lit. by 6. in iaculo: the shaft of the 
 how much . . . dy so much ; javelin was doubtless hollow and 
 freely, the . . . the. the letter hidden inside. 
 
 2. the force. 7. after mingling. 
 
 3. station. 8. cum nuntio : on the receipt 
 
 4. honorable. of the dispatch. 
 
 5. slave. . 9. ^ second. 
 
58 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 Nervi5rum veniat. Reliquam partem exercitus, quod 
 paul5 aberat longius, non putat exspectandam ; equites 
 circiter cccc ex proximis hibernis cogit. 
 
 Caesar places Crassus in charge of the winter quarters at Samarobriva. 
 Labienus remains in his own camp. 
 
 47. H5ra circiter tertia ab antecursoribus de Crass! 
 5 adventu certior factus eo die milia passuum xx prdcedit. 
 
 Crassum Samarobrivae praeficit legionemque ei attribuit, 
 quod ibi impedimenta exercitus, obsides civitatum, lit- 
 teras publicas, frumentumque omne quod eo tolerandae ^ 
 hiemis causa devexerat relinquebat. Fabius, ut impera- 
 
 lotum erat,"non ita multum moratus in itinere cum legione 
 occurrit. Labienus interitu Sabini et caede cohortium 
 cognita, cum omnes ad eum Treverorum copiae venis- 
 sent, veritus ne, si ex bibernis fugae similem profectio- 
 nem fecisset, hostium impetum sustinere non posset, 
 
 15 praesertim qu5s ^ recenti vict5ria efferri sciret, litteras 
 Caesari remittit quant5 cum periculo legionem ex biber- 
 nis eductiirus esset; rem gestam in Eburonibus per- 
 scribit ; docet omnes equitatus peditatusque copias 
 Treverorum tria milia passuum longe ab suis castrls 
 
 20 consedisse. 
 
 A dispatch is sent to Cicero. 
 
 48. Caesar c5nsili5 eius probat5, etsi opinione ^ trium 
 legi5num deiectus ad duas reciderat, tamen unum com- 
 
 antecursor, antecursoris, m.^fore- similis, -e, like. 
 
 runner. perscribo, -ere, -scripsi, -scriptum, 
 
 deveho, -ere, -vexi, -vectum, carry describe. 
 
 away. recido, -ere, -cidi, -casum, fall 
 
 interitusr-us, m., = mors. back.^ relapse., sink., return., be 
 
 caedes, caedis, f., slaughter. reduced. 
 
 1. enduring. $. expectation ; zbl^itiye of sep- 
 
 2. quos sciret = cum eos sciret. aration. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK V 59 
 
 muni saluti auxilium in celeritate pdnebat. Venit mag- 
 nis itineribus in Nerviorum fines. Ibi ex captivis 
 cognoscit quae apud Ciceronem gerantur quantoque in 
 periculo res sit. Turn cuidam ex equitibus Gallis mag- 
 
 5 nis praemiis persuadet uti ad Ciceronem epistulam de- 
 ferat. Hanc Graecis conscrlptam litteris mittit, ne 
 intercepta epistula nostra ab hostibus consilia cogno- 
 scantur. Si adire npn possit, monet ut tragulam^ cum 
 epistula ad amentum deligata ^ intra muniti5nes castro- 
 
 lorum abiciat. In litteris scribit se cum legionibus duabus 
 profectum celeriter affore ; ^ hortatur ut pristinam virtu- 
 tem retineat. Gallus periculum veritus, ut erat praecep- 
 tum,^ tragulam mittit. Haec casu ad turrim adhaesit 
 neque a nostris biduo animadyersa tertio die a quodam 
 
 15 milite conspicitur, dempta ad Ciceronem defertur. lUe 
 perlectam in conventu militum recitat maximaque omnes 
 laetitia afficit. Tum fumi^ incendiorum procul® vide- 
 bantur : quae res omnem dubitationem adventus legi5num 
 expulit. 
 
 The Gauls leave Cicero and anarch against Caesar, 
 
 20 49. Galll re cognita per explorat5res obsidionem relin- 
 quunt, ad Caesarem omnibus copiis contendunt. Haec 
 erant armata circiter milia lx. Cicero data facultate 
 Galium alium ab eodem Verticone quem supra demon- 
 
 epistula, -ae, f., = litterae. perlego, -ere, -legi, -lectum, read 
 
 amentum, -i, n., thong. through. 
 
 adhaeresco, -ere, -haesi, -haesum, recito, i, read aloud. 
 
 stick. laetitia, -ae, f., pleasure^ delight^ 
 
 demo, -ere, dempsi, demptum, gladness. 
 
 take down. incendium, -i, n., fire. 
 
 1. javelin. 4. ordered. 
 
 2. Cf. illigo. 5. smoke. 
 
 3. would be on hand, 6. at a distance. 
 
6o SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 stravimus repetit^ qui litteras ad Caesarem deferat ; 
 hunc admonet iter caute diligenterque f aciat ; perscribit 
 in litteris hostes ab se discessisse omnemque ad eum mul- 
 titudinem convertisse. Quibus litteris circiter media nocte 
 
 5 Caesar allatis su5s facit certi5res e5sque ad dlmicandum 
 anim5 confirmat. Poster5 die luce prima movet castra 
 et circiter milia passuum quattuor progressus trans val- 
 lem et rivum multitudinem hostium conspicatur. Erat 
 magni periculi res cum tantulis^ c5piis iniquo loco dimi- 
 
 lo care ; tum, quoniam obsidione liberatum Ciceronem scie- 
 bat, aequo anim5 remittendum ^ de celeritate existimabat. 
 Considit et quam aequissimo potest loco castra communit 
 atque haec/ etsi erant exigua^ per se, vix hominum^ 
 milium septem, praesertim nullis cum impedlmentis, 
 
 iStamen angustiis^ viarum quam maxime potest contra- 
 hit, e5 consilid, ut in summam contemptionem hostibus^ 
 veniat. Interim speculatdribus ^ in omnes partes dimissis 
 expl5rat qu5 commodissime itinere vallem transire possit. 
 
 Caesar under pretense of fear entices the Gauls to his own ground. 
 
 50. Eo die parvulis^^ equestribus proeliis ad aquam 
 
 2ofactis utrique sese suo loc5 continent : Galli," quod am- 
 
 pli5res copias, quae n5ndum convenerant, exspectabant; 
 
 admoneo, 2 ; cf. moneo. rivus, -i, m., stream. 
 
 caute, cautiously. septem, indecl. num. adj., seven. 
 
 1. Cf. peto. gen. of description with haec 
 
 2. such small. (castra). 
 
 3. Lit. it might be slackened 7. angustiis viarum : by mak- 
 from. ing the streets narrow. 
 
 4. Sc. castra, the obj. of con- 8. in the eyes of the enemy. 
 trahit. 9- ^P^^^- 
 
 5. small. 10. slight. 
 
 6. hominum milium septem : ii« Sc. sese . . . continent. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK V 6 1 
 
 Caesar,^ si forte ^ timoris simulatione hostes in suum 
 locum elicere posset, ut citra vallem pro castris proelio 
 contenderet; si id efficere non posset, ut exploratis iti- 
 neribus minore cum periculo vallem rivumque transiret. 
 
 5 Prima luce hostium equitatus ad castra accedit proelium- 
 que cum nostris equitibus committit. Caesar cdnsulto^ 
 equites cedere seque in castra recipere iubet ; simul ex 
 omnibus partibus castra altiore vall5 munirl portasque 
 obstrul atque in his administrandis rebus quam maxime 
 
 loconcursari^ et cum simulatione agi timoris iubet. 
 
 Caesar attacks and utterly routs the Gauls. 
 
 51. Quibus omnibus rebus hostes invitati c5pias tra- 
 ducunt aciemque iniquo. loco ,c5nstituunt, nostris vero 
 etiam de vallo deductis propius accedunt et tela intra 
 muniti5nem ex omnibus partibus coniciunt praec5nibus- 
 
 15 que circummissis pronuntiari iubent, seu quis Gallus seu 
 Romanus velit ante horam tertiam ad se transire, sine 
 periculo licere ; post id tempus n5n fore potestatem. Ac 
 sic nostros contempserunt, ut, obstructis in speciem portis 
 singulis ordinibus caespitum,^ quod ea ®n6n posse intro- 
 
 2orumpere videbantur, alii vallum manu scindere, alii fossas 
 complere inciperent. Tum Caesar omnibus portis erupti- 
 one facta equitatuque emiss5 celeriter hostes infugam dat, 
 
 elicio, -ere, -licui, -licitum, draw circummitto ; cf. mitto. 
 
 ont^ entice. contemno, -ere, -tempsi, -temp- 
 
 obstruo, -ere, -striixi, -structum, tum, despise. 
 
 block, introrumpo, -ere, -riipi, -ruptum, 
 
 praeco, praeconis, m., herald. break in. 
 
 1. Sc. sese . . . continet. agi are impersonal. 
 
 2. by chance. 5. sods. 
 
 3. on purpose. 6. Sc. via, i.e. by way of the 
 4- Cf. curro: concursari and gates. 
 
62 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 sic uti omnino pugnandl causa resisteret nem5, magnum- 
 que ex iis numerum occidit atque omnes armis exuit.^ 
 
 Caesar proceeds to Cicero'' s camp and congratulates the officers and men on 
 their bravery. 
 
 52. Longius prosequi veritus, quod silvae paludesque 
 intercedebant, omnibus suis incolumibus eodem die ad 
 
 5 Cicer5nem pervenit. Institutas turres, testudines mOni- 
 ti5nesque hostium admiratur ; prdducta legione cognoscit 
 non decimum ^ quemque esse reliquum militem sine vul- 
 nere ; ex his omnibus iudicat rebus quanto cum pericul5 
 et quanta virtute res sint administratae. Cicerdnem pro 
 
 10 eius merit5 legionemque collaudat ; centuriones singil- 
 latim tribunosque militum appellat, qu5rum egregiam 
 fuisse virtutem testim5ni5 Cicerdnis cogndverat. De 
 casu Sabini et Cottae certius ex captivis c5gnoscit. 
 iPostero die contione habita rem gestam proponit, mllites 
 
 15 c5ns5latur et confirmat ; quod detrimentum culpa et te- 
 meritate legati sit acceptum, hoc ^ aequiore animo feren- 
 dum docet, quodbeneficio *deorum immortaliumet virtute 
 e5rum expiato incommodo ^ neque hostibus ^ diutina 
 laetitia neque ipsTs longior dolor relinquatur. 
 
 RESUME OF CHAPTERS 53-58 
 Because many Gallic tribes seem on the verge of rebellion, Caesar 
 decides to winter in Gaul. Under Indutiomarus the Gauls plan to 
 attack the camp of Labienus. They are lured to the very walls of 
 the camp, and then attacked and completely routed. 
 
 collaud5, \^ praise highly. ness, indiscretion. 
 
 contio, contionis, f., assembly. expio, i, atone for. 
 
 culpa, -ae, f., fault. diutinus, -a, -um, long- continued^ 
 
 temeritas, temeritatis, f., rash- lasting. 
 
 1. stripped. 4. beneficio, virtute : abls. of 
 
 2 . decimum quemque militem : means . 
 
 one soldier in ten. 5. disaster. 
 
 3. Abl. of cause. 6. Dat. of reference. 
 
LIBER SEXTUS 
 
 RESUME OF CHAPTERS i-io 
 
 During the winter Caesar levies more troops in order to be 
 ready for the expected uprising of the Gauls. In the early spring 
 he lays waste the territory of the Nervii, and the Senones and the 
 Carnutes submit — all of whom previously refused to come to a con- 
 ference of GaUic tribes which Caesar had called. He then proceeds 
 against the Menapii in the north, who have never been subdued, and 
 receives their submission. Meanwhile Labienus engages in battle 
 with the Treveri, and they surrender. That he may frighten the 
 Suebi, who plan to join the Treveri, Caesar again crosses the Rhine, 
 but finds that they have retreated into the deep forests. 
 
 Customs of the Gauls. Two factions. 
 
 XI. Quoniam ad hunc locum ^ perventum est, non 
 alienum esse videtur de Galliae Germaniaeque m5ribus 
 et quo differant hae nationes inter sese proponere. In 
 Gallia non solum in omnibus civitatibus atque in omni- 
 
 5 bus pagis partibusque, sed paene etiam in singulis 
 domibus facti5nes sunt, earumque factionum principes 
 sunt qui summam auctoritatem eorum^ iudicio habere 
 existimantur, quorum^ ad arbitrium ^ iudiciumque 
 summa ^ omnium rerum cdnsiliorumque redeat.^ Idque 
 
 loeius^rel causa antiquitus Institutum videtur, ne quis ex 
 plebe contra potentiorem auxilii egeret; suos enim 
 
 egeo, -ere, egui, , lack. 
 
 1. point (in the story). 5. final judgment . 
 
 2. i.e. Gallorum. 6. is 7' ef erred. 
 
 3. Refers to party leaders. 7. eius rei : explained by the 
 
 4. discretion. clause ne . . . egeret. 
 
 63 
 
64 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 quisque opprimi et circumvenirl non patitur, neque, 
 aliter si faciat, uUam inter suos habeat auctoritatem. 
 Haec eadem ratio est in^ summa totius Galliae;^ nam- 
 que omnes civitates divisae sunt in duas partes. 
 
 By the help of the RomanSy the Hacduans gain the ascendancy, 
 
 5 12. Cum Caesar in Galliam venit, alterius factionis 
 principes erant Haedul, alterius Sequani. Hi cum per 
 se minus valerent, quod summa auctoritas antlquitus 
 erat in Haeduis magnaeque eorum erant clientelae, 
 Germanos atque Ariovistum sibi adiunxerant e5sque ad 
 
 lose magnis iacturis pollicitationibusque ^ perduxerant. 
 Proeliis ver5 compluribus factis secundis atque omni 
 nobilitate Haeduorum interfecta, tantum potentia* an- 
 tecesserant^ ut magnam partem clientium ab Haeduis 
 ad se traducerent^ obsidesque ab his principum filios 
 
 15 acciperent, et publice iurare^ cogerent nihil se contra 
 Sequanos consilii inituros, et partem finitimi agri per 
 vim occupatam possiderent Galliaeque totius prlncipa- 
 tum obtinerent. Qua necessitate adductus Diviciacus 
 auxilil petendi causa Romam ad senatum profectus 
 
 2olnfecta re redierat. Adventu Caesaris facta commu- 
 tatione rerum, obsidibus Haeduis^ redditis, veteribus 
 clientelis restitutis, novis per Caesarem comparatis, 
 
 clientela, -ae, f., dependency. tantum, to such a degree. 
 
 iactura, -ae, f., a throwing^ con- antecedo; cf. ced5. 
 
 cession. inficio ; cf. in {not) + facio. 
 
 1. in summa : in general. 6. With the following four 
 
 2. Pred. gen. of possession. subjunctives denotes result after 
 
 3. Cf. poUiceor. tantum . . . antecesserant. 
 
 4. Cf. possum. 7. Sc. principes as subject. 
 
 5. Sc. SequanL 8. Dative. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK VI 65 
 
 quod ^ ii ^ qui se ad eorum ^ amicitiam aggregaverant 
 meliore condicione atque aequiore imperia se uti * vide- 
 bant, reliquis rebus eorum gratia dignitateque amplificata, 
 Sequani principatum dimlserant. In eorum locum Rem! 
 
 5 successerant ; quos^ quod adaequare apud Caesarem 
 gratia intellegebatur, ii qui propter veteres inimicitias 
 null5 modo cum Haeduis coniungi poterant se Remis 
 in clientelam dicabant. Hos ill! dlligenter tuebantur; 
 ita et novam et repente® collectam^ auctoritatem tene- 
 
 10 bant. Eo tamen statu res erat, ut longe principes 
 Haedui haberentur, secundum locum dignitatis Remi 
 obtinerent.^ 
 
 Tke condition of the common people and the power of the Druids, 
 
 13. In omni Gallia eorum hominum qui aliquo^ sunt 
 numero atque honore genera sunt duo; nam plebes 
 
 15 paene servorum habetur loco, quae nihil audet per se, 
 nuUi adhibetur consilio. Plerlque, cum aut acre alieno ^^ 
 aut magnitudine tributorum aut iniuria potentiorum 
 premuntur, sese in servitutem dicant nobilibus ; quibus " 
 in ^^ hos eadem omnia sunt iura quae dominis in serv5s. 
 
 2oSed de his duobus generibus alterum est druidum, 
 
 aggrego, i, attach. tributum, -i, n., tax. 
 
 inimicitia, -ae, f. ; cf. amicitia. dominus, -i, m., master, 
 
 ^xz^., I., give over. druides, -um, m., the druzds, 
 
 status, -us, m., condition. priests. 
 
 I. quod . . . videbant: 
 
 tells 
 
 7. acquired. 
 
 the reason for novis . . . 
 
 com- 
 
 8. held. 
 
 paratis. 
 
 
 9. aliquo numero: of any 
 
 2. Subject of videbant. 
 
 
 account. 
 
 3. i.e. Haeduorum. 
 
 
 10. aere alienS: lit. by an- 
 
 4. enjoyed. 
 
 
 other's copper^ i.e. debt. 
 
 5. Subject of adaequare. 
 
 
 II. Dat. of possession. 
 
 6. suddenly. 
 
 
 12. over. 
 
 SECOND YEAR LATIN — 5 
 
66 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 alterum equitum. Illi rebus dlvinis intersunt/ sacrificia 
 publica ac privata procurant, religiones ^ interpretantur ; 
 ad eos magnus adulescentium numerus discipllnae causa 
 concurrit, magnoque hi ^ sunt apud eos "* honore. Nam 
 
 5 fere de omnibus controversiis publicTs privatlsque con- 
 stituunt, et, si quod estfacinus^ admissum,® si caedes , 
 facta, si de hereditate, de finibus controversia est, idem -^ 
 decernunt, praemia poenasque c5nstituunt ; si qui aut 
 privatus aut populus eorum decreto ^ non stetit, sacrifi- 
 
 lo oils interdicunt.^ Haec poena apud eos est gravissimaT' 
 Quibus ita est interdictum, hi numer5 impiorum ac 
 sceleratdrum habentur, his^ omnes decedunt, aditum 
 eorum sermonemque defugiunt, ne quid ex contagione 
 incommodi accipiant, neque iis petentibus ius redditur 
 
 isneque honos ullus communicatur.^^ His autem omni- 
 bus druidibus praeest Onus, qui summam inter eos habet 
 auctaritatem. H5c mortuo ^^ aut, si qui ex reliquis 
 excellit dignitate, succedit, aut, si sunt plures ^^ pares, suf- 
 fragio^^ druidum, nonnumquam etiam armis de princi- 
 
 2opatu contendunt. Hi certo anni tempore in finibus 
 
 sacrificium, -i, n., a sacrifice. sceleratus, -a, -um, cri7ninal. 
 
 prociiro, i ; cf. euro. defugio ; cf. f ugio. 
 
 interpreter, i, explain. contagi5, contagionis, f., a touch- 
 hereditas, hereditatis, f., an in- ing, contact. 
 
 heritance. excello, -ere, , , = 
 
 decretum, -i, n., decision. praestat. 
 
 impius, -a, -um, wicked. suffragium, -i, n., vote. 
 
 1. are concerned with. 8. forbid. 
 
 2. religions rites. 9- Dative. Cf. Eng. make 
 
 3. = druides. way for. 
 
 4. = plebem. 10. is shared with. 
 
 5. crime. 11. dead. 
 
 6. co7nmitted. 12. several. 
 
 7. decreto non stetit: does 13. Abl. of means with con- 
 not abide by their decision. tendunt. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK VI dy 
 
 Carnutum, quae regio t5tlus- Galliae media habetur, 
 consldunt^ in loc5 consecrato. Hue omnes undique 
 qui controversias habent conveniunt eorumque decretis 
 iudiciisque parent.^ Disciplina^ in Britannia reperta 
 5 atque inde in Galliam translata existimatur, et nunc qui 
 diligentius earn rem cognoscere volunt plerumque 1115* 
 discendi causa proficiscuntur. 
 
 Doctrine of the Druids, 
 
 14. Druides a bello abesse consuerunt neque tributa 
 una cum reliquis pendunt. Tantis excitati praemils et 
 
 10 sua sponte multl in disciplinam conveniunt et a parenti- 
 bus propinquisque mittuntur. Magnum ibi numerum 
 versuum ediscere dicuntur. Itaque ann5s nonnulli xx 
 in discipllna permanent.^ Neque fas^ esse existimant 
 ea litteris mandare, cum^ in reliquis fere rebus, publicis 
 
 15 privatisque rati5nibus,^ Graecls litteris utantur. Id 
 mihi duabus de causis Instituisse videntur, quod neque 
 in vulgus disciplinam ^ efferri velint, neque eos qui dis- 
 cunt litteris conflsos minus memoriae studere ; quod ^* 
 fere plerisque accidit, ut praesidid^^ litterarum diligentiam 
 
 20 in perdiscendo ac memoriam remittant. In primTs hoc ^ 
 
 consecro, i, make holy, dedicate, 
 
 versus, -us, m., verse. 
 
 consecrate. 
 
 edisco, -ere, -didici, , learn 
 
 transfers ; cf. fero. 
 
 by heart. 
 
 parentis, -um, m., parents. 
 
 perdisco ; cf. edisco. 
 
 1. gather. 
 
 8. accounts. 
 
 2. obey. 
 
 9. doctrine. 
 
 3. the system. 
 
 10. Explained by the clause 
 
 4. i.e. in Britanniam. 
 
 ut . . . remittant. 
 
 5. Cf. maneo. 
 
 II. with the help. 
 
 6. right. 
 
 12. Explained by interire and 
 
 7. Concessive. 
 
 transire. 
 
68 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 volunt persuadere, non interire ^ animas, sed ab aliis 
 post mortem transire ad ali5s; atque hoc maxime ad 
 virtutem excitarl^ putant, metu mortis neglecto. Multa 
 praeterea de sideribus atque eorum motu, de mundl ac 
 5 terrarum magnitudine, de rerum natura, de deorum im- 
 mortalium vl ac potestate disputant et iuventuti tradunt. 
 
 The Knights. 
 
 15. Alterum genus est equitum. Hi, cum estusus' 
 atque aliquod bellum incidit (quod* fere ante Caesaris 
 adventum quotannis accidere solebat, uti aut ipsi iniu- 
 10 rias Tnferrent aut illatas propulsarent), omnes in bell5 
 versantur, atque eorum ^ ut quisque est genere copiisque 
 amplissimus, ita plurimos circum se ambact5s clientes- 
 que habet. Hanc^ unam gratiam potentiamque n5- 
 verunt. 
 
 Human sacrifices, 
 
 15 16. Natio est omnis Gallorum admodum^ dedita re- 
 Iigi5nibus, atque ob eam causam qui sunt affecti graviori- 
 bus morbis quique in proeliis periculisque versantur aut 
 pro victimis homines ® immolant aut se immolaturos vo- 
 vent, administrlsque ad ea sacrificia druidibus utuntur, 
 
 anima, -ae, f., soul, tomed, be wont. 
 
 sidus, sideris, n., star. ambactus, -i, m., retainer. 
 
 motus, -us, m., motion. morbus, -i, m'., disease. 
 
 mundus, -i, m., universe. victima, -ae, f., victim. 
 
 dispute, I, discuss. immolo, i, sacrifice. 
 
 iuventus, iuventutis, f., youth. voveo, -ere, vovi, votum, vow. 
 soleo, -ere, solitus sum, be accus- administer, -tri, m., attendant. 
 
 1 . perish. of them is . . . the more^ etc. 
 
 2. Sc. homines as subject. 6. banc unam: only this ^ i.e. 
 
 3. = opus. no other. 
 
 4. Refers to bellum incidit. 7. much. 
 
 5. eorum ut quisque ... ita 8. Object of both immolant 
 plurimos : the more famous each and immolaturos. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK VI 69 
 
 quod, pro vita hominis nisi hominis vita reddatur, non 
 posse deorum immortalium numen placari arbitrantur; 
 publiceque eiusdem generis habent^ instituta sacrificia. 
 Alii immani magnitudine simulacra ^ habent, quorum 
 
 5 contexta viminibus ^ membra ^ vivis hominibus complent ; 
 quibus succensis circumventi fiamma exanimantur homi- 
 nes. Supplicia eorum qui in furto aut in Iatr5cini5 aut 
 in aliqua noxia sint comprehensi gratiora ^ dis immorta- 
 libus esse arbitrantur ; sed, cum eius generis c5pia de- 
 
 loficit, etiam ad innocentium supplicia descendunt. 
 
 The gods of the Gauls. 
 
 17. Deorum maxime Mercurium colunt;® huius sunt 
 plurima simulacra; hunc omnium inventorem artium 
 ferunt,^ hunc viarum atque itinerum ducem,^ hunc ad 
 quaestus pecuniae mercaturasque habere vim maximam 
 15 arbitrantur. Post hunc ApoUinem et Martem et lovem 
 et Minervam. De his eandem fere quam reliquae 
 gentes ^ habent opinionem : Apollinem morbos depellere, 
 Minervam operum atque artifici5rum initia tradere,^° 
 
 numen, numinis, n., divine will. latrocinium, -i, n., robbery. 
 
 plac5, I, appease. noxia, -ae, f., offense. 
 
 immanis, -e, enor?nozis. innocens, innocentis, innocent. 
 
 simulacrum, -i, image^ idol. inventor, inventoris, m., inveiitor. 
 
 contexo, -ere, -texui, -textum, ars, artium, f., skilly craft, 
 
 plait. quaestus, -iis, m., the gaining. 
 
 membrum, -i, n., lijnb. peciinia, -ae, f., money. 
 
 vivus, -a, -um, alive. mercatura, -ae, f., trade. 
 
 furtum, -1, n., theft. artificium, -i, n., handicraft. 
 
 1. habent . . . sacrificia: they 5- more pleasing, 
 have sacrifices established. 6. worship. 
 
 2. i.e. idols in the shape of 7. they say. 
 men. 8. guide. 
 
 3. twigs. 9. tribes. 
 
 4. Object of complent. 10. teaches. 
 
70 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 lovem imperium caelestium tenere, Martem bella regere. 
 Huic, cum proelio dimicare constituerunt, ea quae bello 
 ceperint plerumque devovent ; cum superaverunt, ani- 
 malia capta immolant reliquasque res in unum locum 
 5 c5nferunt. Multis in civitatibus harum rerum_ exstruc- 
 tos^ tumulos locis consecratis conspicari licet; neque 
 saepe accidit ut neglecta quispiam religi5ne ^ aut capta ^ 
 apud^ se occultare^ aut posita^ tollere auderet, gravis- 
 simumque ei rei supplicium cum cruciatu constitutum est. 
 
 The reputed origin of the Gauls, Status of children. 
 
 lo 1 8. Galli se omnes ab Dite patre prognatos praedi- 
 cant^ idque ab druidibus pr5ditum^ dicunt. Ob eam 
 causam spatia omnis temporis non numero dierum, sed 
 noctium f Iniunt ; dies natales et mensium et annorum 
 initia sTc observant ut^ noctem dies subsequatur. In 
 
 15 reliquls vltae institutis hoc fere ^^ ab reliquis diff erunt, 
 quod suos liber5s, nisi cum adoleverunt ut munus " mili- 
 tiae sustinere possint, palam ad se adire non patiuntur, 
 filiumque puerili aetate in publico in c5nspectu patris 
 assistere turpe ^^ ducunt. 
 
 caelestis, -e, heaveiily {being) . adolesco, -ere, -olevi, -ultum, grow 
 
 rego, -ere, rexi, rectum, control. np. 
 
 devoveS, -ere, -vovi, -votum, vow. militia, -ae, f., military service^ 
 
 animal, animalis, n., animal. warfare. 
 
 finid, 4, measure. puerilis, -e ; cf. puer. 
 
 natalis, -e, of birth ; with dies, assists, -ere, -stiti, , stand 
 
 birthday. near. 
 
 1. piled up. 8. handed down. 
 
 2. religious obligation. 9. ut • . • subsequatur : i.e. 
 
 3. i.e. in war : sc. ea. the day began with sunset. 
 
 4. apud se : at his home* 10. chiefly. 
 
 5. hide. II. duty. 
 
 6. /.^. in sacred places. 12. ^/>^r<a:<;^///; adj. agreeing 
 
 7. boast. with the inf. assistere. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK VI 71 
 
 Marriage and funeral customs, 
 
 19. Viri, quantas pecunias ab ux5ribusMotis nomine 
 acceperunt, tantas ex suls bonis aestimatione facta cum 
 dotibus communicant.^ Huius omnis pecuniae coniunc- 
 tim ratio ^ habetur fructusque servantur^ ; uter eorum vita ^ 
 
 5 superavit, ad eum pars utrlusque cum fructibus superi- 
 orum temporum pervenit. Virl in^uxores, sicuti in li- 
 ber5s, vitae necisque habent potestatem ; et cum pater 
 familiae illQstriore loco natus decessit/ eius propinqui 
 conveniunt et, de morte si res in suspicidnem venit, de 
 
 10 uxoribus in ^ servilem modum quaestionem habent et, si 
 compertum est, ignl atque omnibus tormentis excrucia- 
 tas interficiunt. Funera sunt pr5^ cultu Gallorum mag- 
 nifica et sumptuosa ; omniaque quae vivis ^^ cordi f uisse 
 arbitrantur in ignem inferunt, etiam animalia, ac paulo 
 
 15 supra " banc memoriam servi et clientes quos ab iis 
 dilectos esse constabat, iustis ^^ f unebribus conf ectis, una 
 cremabantur. 
 
 dos, dotis, f., dowry (cf. do). funus, funeris, v^.^ funeral. 
 
 aestimatio, aestimationis, f., cal- magnificus, -a, -um; cf. magnus 
 
 culation^ appraisal. + facio. 
 
 coniunctim, jointly. sumptuosus, -a, -um, expensive^ 
 
 fructus, -us, rn., profit. costly. 
 
 illustris, -e, distinguished. cor, cordis, n., heart. 
 
 quaestio, quaestionis, f. ; cf. diligo, -ere, -lexi, -lectum = am5. 
 
 quaero. funebris, -e, of a funeral; plu. 
 
 excrucio, i, torture. as a s\\b^i., funeral rites. 
 
 1. wives. 7. = mortuus est. 
 
 2. unite. 8. in servilem modum: i.e, 
 
 3. ratio habetur : an account by torture. 
 
 is kept. 9. considering. 
 
 4. are saved. 10. vivis . . . f uisse : were 
 
 5. vita superavit : has sur- dear to thein while living, 
 vived. vita is abl. of specifica- 11. supra . . . memoriam: 
 lion. before our day. 
 
 6. over, 12. regular. 
 
72 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 All state news is under control of officers, 
 
 20. Quae ^ civitates commodius ^ suam rem publicam 
 administrare existimantur habent^ legibus sanctum, si 
 quis quid de re publica a f initimis rumore ac fama ^ ac- 
 ceperit,^ uti ad magistratum def erat neve ^ cum qu5 alio 
 
 5 communicet, quod saepe homines temerarios atque im- 
 peritos falsis rumoribus terreri et ad facinus^ impelll et 
 de summTs rebus consilium capere c5gnitum est. Magi- 
 stratus quae * visa sunt occultant, quae esse ex ^ usu iudi- 
 caverunt multitudinl produnt.^^ De re publica nisi per 
 
 lo concilium loqui n5n conceditur. 
 
 Religion and customs of the Germans. 
 
 21. German! multum ab hac consuetudine differurit. 
 Nam nequodruides habent qui rebus divlnis praesint, neque 
 sacrificiis student. Deorum* numer5 eos solos ducunt^^ 
 qu5s cernunt et qu5rum aperte opibus ^^ iuvantur, Solem 
 
 15 et Vulcanum et Lunam ; reliqu5s ne fama quidem ac- 
 
 ceperunt. Vita omnis in venationibus atque in studiis 
 
 . rei militaris c5nsistit ; a parvis" lab5ri ac duritiae student. 
 
 No private ownership of land, 
 
 22. Agriculturae non student, maiorque pars eorum 
 victus in lacte, case5, carne consistit. Neque quisquam 
 
 falsus, -a, -um, false. venatio, venationis, f., hunting. 
 
 cern5, -ere, crevi, cretum, see, duritia, -ae, f. ; cf. durus. 
 perceive. caseus, -i, m., cheese. 
 
 1. quae civitates = eae civi- 7. bold deed. 
 
 tates quae. 8. quae visa sunt : what 
 
 2. better {than others). seefns good {to hide). 
 
 3. habent legibus sanctum 9. ex usu : of advantage. 
 uti : have it enacted by law that, 10. publish. 
 
 4. coininon report. 11. = putant. 
 
 5. has heard. 12. aid. 
 
 6. and not, 13. = pueris. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK VI 73 
 
 agri modum certum aut fines habet propri5s ; sed magi- 
 stratus ac principes in annos singulos gentibus ^ cognati- 
 5nibusque^ hominum, quique ^ una ^ coierunt, quantum 
 et qu5 loco visum est agrI attribuunt atque anno post 
 
 5 ali5 ^ transire ^ c5gunt. Eius rei multas aff erunt causas : ^ 
 neassidua consuetudine capti studium belli gerendl agri- 
 cultural commutent;^ ne latos fines parare studeant 
 potentiores ^° atque humiliores; possessionibus expellant ; 
 ne accuratius quam ad frigora^^ atque aesttis vitand5s 
 
 10 aedificent ; ne qua oriatur pecuniae cupiditas, qua ex re 
 f actiones dissensi5nesque nascuntur ; ut animi aequitate ^^ 
 plebem contineant, cum suas quisque opes cum potentis- 
 simis aequarl ^^ videat. 
 
 Government, Relations with neighbors. Hospitality. 
 
 23. Civitatibus maxima laus ^^ est quam latissime cir- 
 
 15 cum se vastatis finibus ^^ solitudines habere. Hoc ^^ pro- 
 
 prium^^ virtutis existimant, expulsos agris f Initimos cedere, 
 
 proprius, -a, -um = privatus. 
 
 acciirate = diligenter. 
 
 cognatio, cognationis, f. ; cf. 
 
 aestus, -us, m., heat. 
 
 nascor. 
 
 aedifico, i, erect a building^ build 
 
 coeo ; cf. com + eo. 
 
 {houses'). 
 
 assiduu's, -a, um, continued. 
 
 solitiido, solitiidinis, f. ; cf. solus. 
 
 I. clans ; indir. obj. of attri- 
 
 price. 
 
 buunt. 
 
 9. exchange. 
 
 2. cognationibus hominum: 
 
 10. Subject of studeant. 
 
 groups of kins?nen. 
 
 II. cold. 
 
 3. == eisque qui. 
 
 r2. Cf. aequus. 
 
 4. una coierunt: have banded 
 
 13. are equalized. 
 
 together. 
 
 14. = gloria. 
 
 5. Adverb. 
 
 15. border lands. 
 
 6. = excedere. 
 
 16. Subject of esse under- 
 
 7. Explained by the subjunc- 
 
 stood, explained by the following 
 
 tive clauses which follow. 
 
 infinitives. 
 
 8. for agriculture ; abl. of 
 
 17. mark^ 
 
74 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 neque quemquam prope se audere consistere ; simul hoc ^ 
 se fore tutiores arbitrantur, repentlnaeincursi5nis tim5re 
 sublato. Cum bellum civitas aut illatum defendit aut in- 
 fert, magistratus qui ei bello praesint et vitae necisque 
 
 5 habeant potestatem' deliguntur. In pace nullus est com- 
 munis magistratus, sedprincipesregionum atque pag5rum 
 inter suos ius dicunt controversiasque minuunt. Latr5- 
 cinia ^ nullam habent infamiam quae extra fines cuiusque 
 civitatis f iunt, atque ea iuventutis exercendae ^ ac desidiae 
 
 lominuendae causa fieri praedicant. Atque ubi quis ex 
 principibus in concili5 dixit se ducem ^ fore, qui ^ sequi 
 velint profiteantur, consurgunt ii qui et causam et homi- 
 nem probant, suumque auxilium pollicentur, atque a 
 multitudine collaudantur ; ^ quT^ ex his secuti non sunt 
 
 15 in desertorum ac proditorum numero ducuntur, omnium- 
 que ^ his rerum postea fides derogatur. Hospitem vio- 
 lare fas non putant; qui quacumque de causa ad eos ve- 
 nerunt ab iniuria prohibent sanct5sque habent, hisque 
 omnium domus patent victusque communicatur. 
 
 The Germans compared 7vith the Gauls* 
 
 20 24. Ac fuit antea^ tempus cum German5s Galli virtute 
 superareht, ultr5 ^° bella inferrent, propter hominum mul- 
 
 incursid, incursionis, f., attack. proditor, proditoris, m., traitor. 
 
 infamia, -ae, f., ill repute. dgrog5, i ; cf. detraho. 
 
 iuventus, iuventiitis, i.., youth. violo, i, harm. 
 
 desidia, -ae, f., laziness. sanctus, -a, -um, inviolable^ sa- 
 desertor, desertoris, m., deserter. cred. 
 
 1. Abl. of cause, explained by in direct discourse, 
 timore sublato. 6. are highly praised. 
 
 2. raids. 7. qui ex his = ei ex his qui. 
 
 3. training. 8. omnium rerum fides : con- 
 
 4. i.e. of some expedition. fidence in all matters. 
 
 5. qui profiteantur: let them 9. KAw^ before. 
 offer I represents an imperative lo. offensively. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK VI 
 
 75 
 
 titudinem agrique inopiam trans Rhenum colonias mit- 
 terent. Itaque ea quae fertilissima Germaniae sunt 
 loca, circum Hercyniam silvam, quam Eratostheni et 
 quibusdam Graecis fama notam esse video, quam illi 
 
 5 Orcyniam appellant, Volcae Tectosages occupaverunt 
 atque ibi consederunt; quae gens ad hoc tempus his 
 sedibus sese continet summamque^ habet iustitiae et 
 bellicae laudis opinionem. Nunc,^ quod in eadem ino- 
 pia, egestate, patientia qua^ ante Germani permanent, 
 
 ioe5dem victu et cultu ^ corporis utuntur, Gallis^ autem 
 provinciarum propinquitas ^ et transmarinarum rerum 
 notitia multa"^ ad copiam atque usus largltur,^ paulatim 
 assuefacti^ superari multisque victi proeliis ne se qui- 
 dem ipsi cum illis ^° virtute comparant. 
 
 The Hercynian forest. 
 
 15 25. Huius Hercyniae.silvae, quae supra demonstrata 
 est, latitudo novem dierum iter^^ expedlto^^ patet; non 
 enim aliter finiri^^ potest, neque mensuras itinerum n5- 
 verunt. Oritur ab Helvetiorum et Nemetum et Raura- 
 corum f inibus rectaque ^^ fluminis Danuvil regione pertinet 
 
 colonia, -ae, f., colony. ' 
 fertilis, -e, fruitful. 
 bellicus, -a, -um, ?mlitary. 
 egestas, egestatis, f., poverty. 
 patientia, -ae, f. ; cf. patior. 
 
 transmarinus, -a, -um ; cf. mare. 
 
 notitia, -ae, f., knowledge^ famil- 
 iarity. 
 
 rectus, -a, -um (perf. pass. part, 
 of rego), straight. 
 
 1. Modifies opinionem. 
 
 2. Contrasts antea in line 20, 
 p. 74, and modifies comparant. 
 
 3. qua ante : as before. 
 
 4. clothing. 
 
 5 . I n dir. obj . of largitur. 
 
 6. Cf. propinquus. 
 
 7. Ace. plur. multa . . . 
 iisiis : lit. many things for abun- 
 
 dance and necessities. 
 
 8. furnishes. 
 
 9. Sc. Gain. 
 
 10. i.e. Germanis. 
 
 11. Ace. of extent. 
 
 12. to a fast traveler. 
 
 13. measured. 
 
 14. recta fliiminis regione : in 
 a course parallel with the river . 
 
76 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 ad fines Dac5rum et Anartium ; hinc se flectit sinistror- 
 sus diversls ^ a flumine regidnibus multarumque gentium 
 fines propter magnitudinem attingit; neque quisquam 
 est huius^ Germaniae qui se aut adisse ad initium eius 
 5 silvae dicat, cum ^ dierum iter lx processerit, aut qu5 ex 
 loco oriatur acceperit; multaque in ea genera ferarum 
 nasci constat quae reliquis in locis visa non sint ; ex qui- 
 bus quae maxime differant a ceteris et memoriae pro- 
 denda* videantur haec^ sunt. 
 
 The reindeer, 
 
 lo 26. Est bos* cervi figura, cuius a media fronte inter 
 aures unum cornu exsistit/ excelsius magisque derectum 
 his quae nobis n5ta sunt cornibus ; ab eius summo sicut 
 palmae ramique* late diffunduntur. Eadem est fe- 
 minae^ marisque natura, eadem forma magnitudoque 
 
 iscornuum. ^he elk. 
 
 27. Sunt item quae appellantur alces. Harum est 
 consimilis capris figiira et varietas pellium, sed magni- 
 
 hinc, from this point. derectus, -a, -um, straight. 
 
 flecto, -ere, flexi, flexum, bend^ palma, -ae, f., palm^ hand, 
 
 airve, turn. diffundo*, -ere, -fudi, -fiisum, 
 sinistrorsus ; cf. sinister + verto. spread. 
 
 fera, -ae, f., wild beast ; cf. ferus. mas, maris, adj., male. 
 
 bos, b5vis, m., ox. forma, -ae, f., shape. 
 
 cervus, -i, m., stag. alces, alcis, f., elk. 
 
 figiira, -ae, f., shape. capra, -ae, f., she-goat. 
 
 auris, auris, f., ear. varietas, varietatis, f., difference., 
 excelsus, -a, -um = altus. varied color. 
 
 1. diversis . . . regionibus : 6. Here probably means rein- 
 in a direction leading from the deer, but the description of this 
 river. and of other animals is far from 
 
 2. of this {part). accurate. 
 
 3. Concessive. 7- stands out, 
 
 4. ought to be handed down. 8. branches. 
 
 5. the following. 9. of the female. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK VI 
 
 77 
 
 tudine paulo antecedunt* mutilaeque sunt cornibus et 
 crura ^ sine nodis articulisque habent, neque quietis 
 causa procumbunt neque, si quo afflictae casu conci- 
 derunt, erigere sese ac sublevare^ possunt. His sunt 
 
 Reindeer (left) and European Elk 
 
 5 arbores pro cubilibus ; ad eas se applicant atque ita • 
 paulum modo reclinatae quietem capiunt. Quarum ex 
 
 mutilus, -a, -um, mutilated. upon, throw down. 
 
 crus, cruris, n., leg. erigo, -ere, -rexi, -rectum, raise up, 
 
 nodus, -i, m., knot ^ joint. cubile, cubilis, n., couch. 
 
 articulus, -i, m., joint, knuckle. applico, i, apply. With se — lean, 
 
 affligo, -ere, -flixi, -flictum, press reclino, i, bend back. 
 
 1. surpass. 
 
 2. crura sine nodis: an in- 
 
 credible statement. 
 3. prop up. 
 
78 
 
 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 vestigiis cum est animadversum a venatoribus quo se 
 recipere c5nsuerint, omnes^ eo loco aut ab radicibus sub- 
 ruunt aut accidunt arbores, tantum ^ ut summa ^ species 
 earum stantium relinquatur. Hue cum se consuetudine 
 5 reclinaverunt, infirmas arbores pondere affllgunt atque 
 una ipsae concidunt. 
 
 The wild ox, 
 
 28. Tertium est genus eorum qui uri appellantur. Hi 
 sunt magnitudine paulo infra elephantos, specie et col5re 
 et figiira tauri. Magna vis e5rum est et magna velocitas, 
 
 loneque homini neque ferae quam conspexerunt parcunt.* 
 Hos studiose foveis captos interficiunt ; hoc se lab5re 
 durant adulescentes atque hoc genere venationis exercent, 
 et qui plurimos ex his interf ecerunt, relatis in pubHcum 
 cornibus quae sint testimonio,^ magnam ferunt laudem. 
 
 15 Sed assuescere ad homines et mansuefieri ne parvuli 
 quidem excepti possunt. Amplitudo cornuum et figura 
 
 . et species multum a nostr5rum boum® cornibus differt. 
 Haec studiose conquisita^ ab labris^ argento circum- 
 cliidunf atque in amplissimls epuhs pro poculls utuntur. 
 
 vestigium, -i, n., footprint. 
 venator, venatoris, m., hjints7nan. 
 accido, -ere, -cidi, -cisum, cut 
 
 into ; cf. ad + caedo. 
 urns, -i, m., wild ox. 
 elephantus, -i, m., elephant, 
 taurus, -i, m., bull. 
 velocitas, vel5citatis, f. ; cf. vel5x. 
 studiose; cf. studium. 
 fovea, -ae, f., pitfall. 
 duro, I, harden. 
 
 assuesco, -ere, -suevi, -suetum; 
 
 cf. consuesc5. 
 maiisuefacio, -ere, -feci, -factum, 
 
 tame. 
 amplitudo, amplitudinis, f. ; cf. 
 
 amplus. 
 argentum, -i, n., silver. 
 circumclud5, -ere, -clusi, -clusum, 
 
 surround. 
 epulae, -arum, f., banquet. 
 poculum, -i, n., cup. 
 
 1. Modifies arbores. 
 
 2. to such a degree, 
 
 3. perfect, 
 
 4. spare. 
 
 5. as evidence. 
 
 6. of oxen. 
 
 7. collected. 
 
 8. ab labris : at the mouth. 
 
CAESAR, GALLIC WAR; BOOK VI 79 
 
 RESUME OF CHAPTERS 29-34 
 
 Finding that the Suebi have withdrawn to the interior, Caesar 
 returns to Gaul and marches against Ambiorix and the Eburones to 
 punish them for slaying Sabinus and Cotta. Ambiorix eludes him 
 and disbands his army. Caesar leaves Quintus Cicero in command 
 of the baggage at Aduatuca, and, dividing the remainder of his army 
 into three parts, goes in search of Ambiorix. Caesar invites other 
 tribes to share with him in the plundering of the Eburones. 
 
 The Sugambri start out to obtain a share in plundering the Eburones^ but 
 instead they attack the camp which Caesar has left in Cicerds command. 
 
 35. Haec in omnibus Eburonum partibus gerebantur, 
 diesque appetebat^ Septimus, quem ad diem Caesar ad 
 impedimenta legionemque reverti constituerat. Hlc^ 
 quantum in bello fortiana possit et quantos afferat casiis 
 
 5 c5gnoscI potuit. Dissipatis ac perterritis hostibus, ut 
 demonstravimus, manus erat nulla quae parvam modo^ 
 causam timoris afferret. Trans Rhenum ad Germanos 
 pervenit f ama ^ diripl ^ Eburones atque ultro ^ omnes ad 
 praedam evocarL Cogunt equitum duo milia Sugambri, 
 
 10 qui sunt proximi Rhen5, a quibus receptos ex fuga 
 Tencteros atque Usipetes supra docuimus. Transeunt 
 Rhenum navibus ratibusque triginta milibus passuum 
 infra eum locum ubi pons erat perfectus praesidiumque 
 a Caesare relictum ; primes Eburdnum fines adeunt; 
 
 ismultos ex fuga disperses excipiunt, magno pecoris nu- 
 mero, cuius sunt cupidissimi barbari, potiuntur. InvTtati 
 praeda longius procedunt Non hos paludes bell5^ 
 latrociniisque ^ natos, non silvae morantur. Quibus in 
 
 evoco, I ; cf. voco. 
 
 1. = appropinquabat. 5. plunder. 
 
 2. just here. 6. moreover. 
 
 3- e'ven. 7. Datives of purpose, modify- 
 
 4. rumor. ing natos. 
 
8o SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 locis sit Caesar ex captivls quaerunt ; profectum * longius 
 reperiunt omnemque exercitum discessisse cognoscunt. 
 Atque Onus ex captivls, * Quid vos,' inquit,^ * hanc 
 miseram ac tenuem^ sectamini praedam, quibus licet 
 
 5 iam esse f ortunatissim5s ? Tribus horis Aduatucam 
 venire potestis ; hue omnes suas fortunas exercitus 
 Romanorum contulit; praesidil tantum^ est ut ne murus 
 quidem cingl^ possit neque quisquam egredi extra 
 munltiones audeat.' Hac oblata spe Germani quam 
 
 lo nacti erant praedam in occult5 relinquunt ; ipsi Aduatu- 
 cam contendunt usi eodem duce cuius haec indicio* 
 cogn5verant. 
 
 Contrary to Caesar's orders^ Cicero sends a large number of men out of 
 camp to forage.\ 
 
 36. Cicero, qui omnes superidres dies praeceptis 
 Caesaris summa diligentia milites in castris continuisset 
 
 15 ac ne calonem^ quidem quemquam extra munitionem 
 egredi passus esset, septim5 die diffidens^de numero 
 dierum Caesarem fidem servaturum, quod longius pr5- 
 gressum® audiebat neque ulla de reditu eius fama af- 
 ferebatur, simul eorum permotus VQcibus qui illius 
 
 2opatientiam paene obsessionem appellabant, si quidem 
 ex castris egredi n5n liceret, nullum eiusmodi casum 
 exspectans qu5, novem oppositis ^^ legionibus maximoque 
 
 sector, I, frequentative of sequor. obsessio, obsessionis, f., blockade. 
 fortunatus, -a, -um ; cf. fortuna. oppdno, -ere, -posui, -positum; 
 reditus, -us, m. ; cf. red-eo. cf. pono. 
 
 ■ J ■■ 
 
 1. profectum (esse) : sc. Cae- ^.information. 
 sarem as subject. 7. camp servant. 
 
 2. said he. 8. not feeling sure. 
 
 3. insignificant, 9. progressum (esse) : sc. 
 
 4. so little. Caesarem as subject. 
 
 5. = defendi. 10. sent against the enemy. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK VI 8 1 
 
 equitatu, dispersis ac paene deletis ^ hostibus, in milibus 
 passuum tribus offendi^ posset, quinque cohortes frumen- 
 tatum in proximas segetes mittit, quas inter et castra 
 unus omnino collis intererat. Complures erant in castris 
 5 ex legionibus aegri relict! ; ex quibus qui h5c spati5 
 dierum convaluerant, circiter ccc, sub vexill5 Una mit- 
 tuntur; magna praeterea muMtudo calonum, magna 
 vTs^ iumentorum,* quae in castris subsederat, facta 
 potestate sequitur. 
 
 The Germans assault the camp and a panic ensues. 
 
 lo 37. H5c ips5 tempore casu German! equites interve- 
 niunt pr5tinusque^ eodem ill5 quo venerant cursu ab 
 decumana porta in castra irrumpere^ c5nantur, nec^ 
 prius sunt visi, obiectis ab ea parte silvis, quam castris 
 appropinquarent, usque ^ e5 ut qui sub vall5 tenderent ^ 
 
 15 mercatores recipiend! su! facultatem non haberent. In- 
 opinantes^^ nostri re nova perturbantur, ac vix primum 
 impetum cohors in statione sustinet. Circumfunduntur 
 hostes ex reliquis partibus, si^^ quem aditum reperire 
 possint. Aegre portas nostr! tuentur, reliquds aditus 
 
 seges, segetis, f., grain, grain behind, remain. 
 
 field. intervenio, -ire, -veni, -ventum; 
 
 convalesce, -ere, -valui, , cf. venio. 
 
 recover. circumfundo, -ere, -fudi, -fiisum, 
 
 subside, -ere, -sedi, -sessum, stay surround; ^^2,^^. gather around. 
 
 1. destroyed. 7. nee prius quam: and not 
 
 2. offend! posset: harm could till. 
 
 be done] subjunctive of result 8. usque eo ut: so much so 
 
 introduced by quo. that. 
 
 3. = numerus. 9. stretched {tents), had 
 
 4. beasts of burden. their booths. 
 
 5. at once. 10. unprepared. 
 
 6. rush. II. to see whether. 
 
 SECOND YEAR LATIN 6 
 
82 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 locus ipse per se muniti5que defendit. T5tls trepi- 
 datur^ castris, atque alius ex alio causam tumultus 
 quaerit ; neque quo signa ferantur neque quam in par- 
 tem quisque conveniat^ provident. Alius castra iam 
 
 5 capta pr5nuntiat, alius deleto exercitu atque imperatore 
 victores barbaros venisse contendit;^ plerique novas ^ 
 sibi ex loco religiones fingunt Cottaeque et Titurl ca- 
 lamitatem, qui in e5dem castell5 occiderint, ante ocul5s 
 ponunt. Tali timore omnibus perterritis conflrmatur 
 
 lo opinio barbaris,^ ut ex captlvo audierant, nullum esse 
 intus praesidium. Perrumpere ® nituntur seque ipsi ad- 
 hortantur ^ ne tantam f ortunam ex manibus dimittant. 
 
 Publius Sextius Baculus again displays his bravery, 
 
 38. Erat aeger in praesidi5 relictus P. Sextius Ba- 
 culus, qui primum pilum apud Caesarem duxerat, cuius 
 
 15 mentionem superioribus proeliis fecimus, ac diem iam 
 quintum cibo caruerat. Hie diffisus suae atque omnium 
 saluti inermis ex tabernaculo pr5dit ; videt imminere 
 hostes atque in summo esse rem discrimine ; capit arma 
 a proximis atque in porta consistit. C5nsequuntur hunc 
 
 20 centuriones eius cohortis quae in statione erat ; paulis- 
 per una proelium sustinent. Relinquit ^ animus Sextium 
 
 talis, -e, such. 
 
 without. 
 
 mentio, mentionis, f., mention. 
 
 immineo, -ere, , , be 
 
 cibus, -i, m., food. 
 
 close at hand. 
 
 careo, -ere, carui, , want^ be 
 
 discrimen, discriminis, n., crisis. 
 
 I. there was a panic. 
 
 5 . Dat . of reference modifying 
 
 2. rally. 
 
 conflrmatur. 
 
 3. insisted. 
 
 6. Cf. irrumpere. 
 
 4. novas . . . fingunt: make 
 
 7. Cf. hortor. 
 
 up' new superstitions from the 
 
 8. relinquit animus Sextium: 
 
 locality. 
 
 Sextius fainted. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK VI 83 
 
 gravibus acceptis vulneribus ; aegre per ^ manus traditus 
 servatur. H5c spatio^ interposito reliqui sese confir- 
 mant tantum^ ut in munitionibus c5nsistere audeant speci- 
 emque tief ensorum praebeant. 
 
 The foragers return toward camp amidst much confusion. 
 
 5 39. Interim c5nfecta frumentatione milites nostrl 
 clamorem exaudiunt;^ praecurrunt equites, quantd res 
 sit in pericul5 cdgnoscunt. Hie vero nulla munitio est 
 quae perterritos recipiat; modo^ conscript! atque usus 
 militaris imperiti ad tribunum militum centurionesque 
 
 loora® convertunt; quid ab his praecipiatur ^ exspectant. 
 Nemo est tam fortis quin rel novitate perturbetur. Bar- 
 barl signa procul ^ conspicati oppugnatione desistunt ; 
 redlsse primo legiones credunt, quas longius discessisse 
 ex captlvTs cognoverant; postea despecta paucitate ex 
 
 15 omnibus partibus impetum faciunt. 
 
 The foragers finally reach camp with some loss, 
 
 40. Calones in proximum tumulum procurrunt Hinc 
 
 celeriter deiecti se in signa manipulosque coniciunt ; eo 
 
 magis timidds perterrent milites. Alii cuneo facto ut 
 
 celeriter perrumpant censent : ^ Quoniam tam propinqua 
 
 2osint castra, etsi pars aliqua circumventa ceciderit, at^*^ 
 
 frumentatio, frumentationis, f., to hurry ahead, 
 foraging. novitas, novitatis, f , novelty. 
 
 praecurro, -ere, -cucurri, -cursum, cuneus, -i, m., '^ flying wedge. ^' 
 
 1. per manus: from hand to 6. faces, 
 hand. 7. was ordered. 
 
 2. Sc. temporis. 8. from a distance. 
 
 3. to such a degree. 9. expressed it as their opin- 
 
 4. heard from a distance. ion. 
 
 5. newly. 10. at any rate. 
 
84 SELECTIONS FROM .CAESAR AND NEPOS 
 
 reliqu5s servari posse ; alii ^ ut in iug5 c5nsistant atque 
 eundem omnes ferant casum. Hoc veteres non probant 
 milites, quos sub vexillo una profectos docuimus. Ita- 
 que inter se cohortati, duce C. Trebonio, equite R5mano, 
 
 5 qui iis erat praepositus, per medios hostes perrumpunt 
 incolumesque ad unum omnes in castra perveniunt. 
 Hos subsecuti calones equitesque e5dem impetu militum 
 virtute servantur. At ii qui in iugo c5nstiterant, nuUo 
 etiam nunc usu rei militaris percept5,^ neque in eo quod 
 
 lo probaverant consilio permanere,^ ut se loco superi5re 
 def enderent, neque earn * quam prof uisse aliis vim celeri- 
 tatemque viderant imitari potuerunt, sed se in castra reci- 
 pere conati iniquum in locum demiserunt. Centuri5nes, 
 quorum nonnulli ex inferioribus ordinibus reliquarum le- 
 
 15 gi5num virtutis causa in superi5res erant ordines huius 
 legionis traducti, ne ante partam^ rei militaris laudem 
 amitterent, fortissime pugnantes conciderunt. Militum 
 pars, horum virtute submotis hostibus, praeter spem in- 
 columis in castra pervenit, pars a barbaris circumventa 
 
 20 periit.* 
 
 The Germans depart^ but the Romans are left in great fear ^ which is 
 
 allayed by Caesar"* s arrival. 
 
 41. German! desperata expugnatione castrorum, quod 
 nostros iam c5nstitisse in munitidnibus videbant, cum ea 
 
 percipio, -ere, -cepi, -ceptum, ob- imitor, i, copy, represent, imi- 
 
 tain, gain. tate. 
 
 pr5sum, prodesse, prof ui, , to expugnatio, expugnationis, f. ; cf. 
 
 be advantageous. expugn5. 
 
 1. Sc. censent. 4. Modifies vim celeritatem- 
 
 2. having gained. que. 
 
 3. Complementary inf. to po- 5- acquired. 
 tuerunt. 6- perished. 
 
CAESAR GALLIC WAR, BOOK VI 85 
 
 praeda quam in silvis deposuerant trans Rhenum sese 
 receperunt. Ac tantus fuit etiam post discessum ho- 
 stium terror ut ea nocte, cum C. Volusenus missus cum 
 equitatu in castra venisset, fidem ^ non f aceret adesse cum 
 
 5 incolumi Caesarem exercitu. Sle omnium animos timor 
 occupaverat ut, paene alienata mente, deletis omnibus 
 copiis equitatum se ex fuga recepisse dicerent neque^ 
 incolumi exercitu Germanos castra oppugnaturds fuisse 
 contenderent. Quem timorem Caesaris adventus sus- 
 
 10 tulit. 
 
 RESUME OF CHAPTERS 42-44 
 
 Caesar inflicts punishment on other revolting tribes, distributes 
 his forces, and returns to Italy for the-winter. 
 
 alieno, i, make strange; part, frenzied. 
 
 1. fidem non faceret: cotild man) army safe the Germans 
 not 7nake them believe. would not have attacked the 
 
 2. neque . . . contenderent: camp, 
 and they held that with the {Ro- 
 
LIBER SEPTIMUS 
 
 RESUME OF CHAPTERS 1-67 
 
 While Caesar is in Italy, the Carnutes and Arverni begin a revolt 
 under Vercingetorix, who storms a city of the Boii called Gorgobina. 
 Caesar returns from Italy with help. On the way he takes several 
 towns and proceeds to Avaricum, a town which the Gauls have not 
 burned because they think it impregnable to Caesar's attack. But 
 the town is finally taken after a defense has been maintained for 
 twenty-five days and 40,000 men, women, and children have been 
 slain. Caesar thinks that this victory will destroy the compact 
 against him that exists among the Gallic tribes, and so divides his 
 army. But more states join Vercingetorix. Caesar himself goes to 
 Gergovia, engages the Gauls, and suffers a heavy loss. The Haeduans 
 immediately revolt and sack Noviodunum, one of their own towns, in 
 which Caesar has placed provisions and hostages. Caesar neverthe- 
 less marches northward through the Haeduan territory to the Senones, 
 and is joined by Labienus, who has just won a great victory at 
 Lutetia. 
 
 Upon the revolt of the Haeduans, defection spreads to nearly all 
 the Gallic tribes. A council of all Gaul is called, and Vercingetorix 
 is named commander in chief. Caesar meanwhile sends to the 
 Germans for cavalry, and starts out to defend the Province, which 
 Vercingetorix has threatened. During this march, the Gauls make 
 an attack on the Romans, but are defeated and pursued by the 
 Romans to Alesia. 
 
 Vercingetorix retires to Alesia, Caesar pursues him and begins to 
 build a wall. 
 
 68. Fugatd omni equitatu Vercingetorix copias suas, 
 ut pro castris collocaverat, redOxit prdtinusque Alesiam, 
 quod est oppidum Mandubiorum, iter facere coepit cele- 
 riterque impedimenta ex castris edQcI et se subsequT ius- 
 sit. Caesar, impedlmentis in proximum collem ductis, 
 duabus legionibus praesidio relictis, secutus hostes quan- 
 
 86 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK VII, 8/ 
 
 turn die! tempus est passum, circiter tribus milibus ex 
 novissim5 agmine interfectis, altero die ad Alesiam 
 castra fecit. Perspect5 urbis situ perterritisque ho- 
 stibus, quod equitatu,^ qua maxime parte exercitus ^ con- 
 5 fidebant, erant pulsi, adhortatus^ ad laborem milites 
 Alesiam circumvallare Instituit. 
 
 The situation of Alesia. 
 
 69. Positum erat oppidum in colle summo admodum ^ 
 edit5 loc5, ut nisi obsidione expugnari n5n posse vide- 
 retur; cuius collis radices^ duo duabus ex partibus 
 
 loflumina subluebant. Ante oppidum planities circiter 
 milia passuum tria in longitudinem patebat ; reliquis ex 
 omnibus partibus colles mediocri interiecto® spatio pari^ 
 altitudinis fastlgio oppidum cingebant. Sub muro quae 
 pars collis ad orientem solem spectabat, hunc omnem 
 
 15 locum copiae Gall5rum compleverant fossamque et ma- 
 ceriam in altitudinem sex pedum praeduxerant. Eius 
 munitidnis quae ab Romanls instituebatur circuitus x 
 milia passuum tenebat.^ Castra opportunis locis erant 
 posita VIII castellaque xxiii facta; quibus in castellls 
 
 2ointerdiu stationes ponebantur, ne qua subito erupti5 
 fieret; haec eadem noctu excubitoribus ac firmis prae- 
 sidiis tenebantur. 
 
 situs, -us, m., location. fastigium, -i, n., elevation. 
 
 circumvallo, i ; cf. circum + vallo maceria, -ae, f., wall. 
 
 (vallum). praeduco; cf. duco. 
 
 subluo, -ere, , , wash. excubitor, excubitoris, m., j^;///«^/. 
 
 1. in skirmishes with their 5. Accusative. 
 cavalry. 6. Cf. inter + iacio. 
 
 2. ?.^. of the Gauls. 7. pari altitudinis fastigio: 
 
 3. Cf. hortor. with tops of equal height, 
 
 4. very. 8. embracecl. 
 
88 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 The Gauls are beaten in a cavalry battle, 
 
 70. Opere institutd fit equestre proelium in ea planitie 
 quam intermissam ^ collibus tria milia passuum in longi- 
 tudinem patere supra demonstravimus. Summa vi ab 
 utrisque contenditur. Laborantibus nostris Caesar Ger- 
 
 5 man5s submittit legionesque pr5 castris constituit, ne 
 qua subito irruptio ab hostium peditatu fiat. Praesidi5 
 legi5num* addito nostris animus augetur; hostes in 
 fugam coniecti se ipsi multitudine impediunt atque an- 
 gustioribus^ portis relictis coartantur. Germani acrius 
 
 10 usque ad munltidnes persequuntur. Fit magna caedes ; 
 n5nnulli relictis equls fossam transire et maceriam tran- 
 scendere conantur. Paulum legiones Caesar quas pr5 
 valid constituerat prdmoverl iubet. Non^ minus qui 
 intra muniti5nes erant Galli perturbantur ; veniri ad se 
 
 i5Confestim existimantes ad arma conclamant; nonnulli 
 perterriti in oppidum irrumpunt. Vercingetorix iubet 
 portas* claudi, ne castra nudentur. Multis interfectis, 
 compluribus equTs captis, Germani sese recipiunt. 
 
 Vercingetorix sends his cavalry home to i?iake a general levy, 
 
 71. Vercingetorix, priusquam munitiones ab Romanis 
 20 perficiantur, consilium capit omnem ab se equitatum 
 
 noctu dimittere. Discedentibus mandat ut suam quis- 
 que e5rum clvitatem adeat omnesque qui per aetatem 
 arma ferre possint ad bellum cogant. Sua in ill5s merita 
 proponit obtestaturque ut suae ^ salutis rati5nem habeant 
 
 irruptio, irruptionis, f., ^ break- coarto, i, crowd together, 
 ingin, attack. obtestor, i, entreat. 
 
 1. broken. 3. non minus: i.e. than the 
 
 2. angustiSribus . . . relictis: cavalry. 
 because the gates had been left 4. inner gates. 
 
 (made) too narrow. 5- Refers to Vercingetorix. 
 
90 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 rieu ^ se ^ optime de communi libertate meritum hostibus 
 in cruciatum dedant. Quod si indiligenti5res fuerint, 
 mllia hominum delecta lxxx una secum interitura de- 
 m5nstrat. Rati5ne ^ inita f rumentum se exigue ^ dierum 
 
 5 XXX habere sed paulo etiam longius tolerari ^ posse par- 
 cendo.^ His datis mandatis, qua erat nostrum opus^ 
 intermissum, secunda vigilia silenti5 equitatum dimittit. 
 Frumentum omne ad se referri iubet ; capitis poenam iis 
 qui non paruerint ^ c5nstituit ; pecus, cuius magna erat 
 
 lo copia a Mandubiis compulsa, viritim distribuit ; frumen- 
 tum parce et paulatim metirl instituit; copias omnes 
 quas pr5 oppido collocaverat in oppidum recipit. His 
 rati5nibus auxilia Galliae exspectare et bellum admini- 
 strare parat. 
 
 Caesar's circumvallation. 
 
 15 72. Quibus rebus cognitis ex perfugis et captivis, 
 Caesar haec genera munTti5nis instituit. Fossam pedum 
 XX derectTs* lateribus duxit, ut eius fossae solum ^° tan- 
 tundem pateret quantum summa labra^^ distarent; reli- 
 quas omnes munitiones ab ea fossa pedibus cccc reduxit 
 
 20 hoc ^^ consiH5, quoniam tantum spatium necessario esset 
 complexus nee facile t5tum opus corona miUtum cingere- 
 tur, ne de improvis5 aut noctu ad munitidnes multitud5 
 
 silentium, -i, n., silence. tantundem, just so far. 
 
 viritim, individually ; cf. vir. disto, -are, , , de aparl. 
 
 parce, sparingly. corona, -ae, f., crown, ring, line. 
 
 I. and not. 
 
 7. 
 
 fortification. 
 
 2. se . . . meritum : him who 
 
 8. 
 
 did obey. 
 
 had done his best for, etc. 
 
 9. 
 
 perpendicular. 
 
 3. ratione inita : by actual 
 
 10. 
 
 bottom. 
 
 calculation. 
 
 II. 
 
 edges. 
 
 4. barely. 
 
 12. 
 
 hoc consilio : explained by 
 
 5. be endured', impersonal. 
 
 ne . . 
 
 . . advolaret aut . . . pos- 
 
 6. b^ being saving. 
 
 sent, 
 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK VII 
 
 91 
 
 hostium advolaret,^ aut interdiu tela in nostros operl desti- 
 natos ^ conicere possent. Hoc intermiss5 spati5 duas fos- 
 sas XV pedes latas eadem altitudine perduxit ; quarum in- 
 teriorem ^ campestribus ac demissis^ locTs aqua ex flumine 
 derlvata complevit. Post eas aggerem ac vallum xii 
 pedum exstruxit ; huic lorlcam ^ pinnasque adiecit, grandi- 
 
 Finna 
 
 Voin 
 
 The Defenses on Caesar's Rampart before Alesia 
 
 bus cervTs^ eminentibus ad.commissuras pluteorum atque 
 aggeris qui ascensum hostium tardarent,^ et turres toto 
 opere circumdedit quae pedes lxxx inter se distarent. 
 
 campester, -ris, -x^^flat, commissura, -ae, f., a joinings 
 
 derivo, i ; cf. deduco. junction. 
 
 emineo, -ere, -minui, ^ project. pluteus, -1, m., shed, defense. 
 
 1 . hastened. 
 
 2. detailed. 
 
 3. Sc. fossam. 
 4- 
 
 low. 
 
 5. loricam pinnasque : breast- 
 works and bulwarks. 
 
 6. branched tree trunks. 
 
 7. check. 
 
92 
 
 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 Caesar's defenses. 
 
 73. Erat eodem tempore et materiari et frumentari et 
 tantas muniti5nes fieri necesse deminutis nostrls copils, 
 quae longius a castris progrediebantur ; ac n5nnumquam ^ 
 opera nostra Galli temptare atque erupti5nem ex oppido 
 pluribus portis summa vl facere conabantur. Quare ad 
 haec rursiis opera addendum ^ Caesar putavit, quo mi- 
 nore numer5 mllitum munltiones defend! possent. Ita- 
 que truncis arborum aut.admodum firmis ramis abscisis 
 atque horum delibratis ac prae^cutis cacuminibus per- 
 
 StlmulL 
 
 ob Pinaae. bcLorica of PLutei. 
 
 Outline of Caesar's Works before Alesia 
 
 10 petuae^ fossae quinos pedes altae ducebantur. Hue illi 
 stipites demissi et ab ^ infim5 revincti, ne revelll^ possent, 
 ab^ ramis eminebantJ Quini erant ordines, coniuncti 
 inter se atque implicati; quo qui intra verant^ se^ ipsi 
 acutissimis vallis induebant. Hos cippos appellabant. 
 
 materior, i, cut timber, 
 truncus, -i, m., trunk. 
 abscido, -ere, -cidi, -cisum, cut 
 down. 
 
 delibro, i^peel. 
 cacumen, cacuminis, n., top. 
 stipes, stipitis, m., log. 
 
 revincio, -ire, -vinxi, -vinctum, 
 
 fasten. 
 implico, I, interweave. 
 aciitus, -a, -um, sharp. 
 vallus, -i, m., stake. 
 cippus, -i, m., pointed pillar, 
 
 tombstone. 
 
 1 . at times. 
 
 2. addition should be made. 
 
 3. continuous. 
 
 4. ab infimo : at the bottom. 
 
 5. be torn away. 
 
 6. with. 
 
 7. projected. 
 
 8. entered. 
 
 9. se induebant: were im- 
 paled. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK VII 
 
 93 
 
 Ante hos obliquis ordinibus in ^ quincuncem dispositis 
 scrobes in altitudinem trium pedum fodiebantur pau- 
 latim angustiore ad infimum fastlgio.^ Hue teretes sti- 
 pites feminist crassitudine ^ ab summo praeacuti et 
 5 praeusti demittebantur ita ut n5n amplius digitis ^ quat- 
 tuor ex terra eminerent ; simul c5nf irmandi et stabiliendi 
 causa singuli^ ab infimo sol5 pedes terra exculcabantur, 
 
 Conjectural Appearance of Caesar's Works before Alesia 
 For greater clearness, only a few rows of cippi and of lilia are shown. 
 
 reliqua pars scrobis ad occultandas insidias viminibus 
 
 ac virgultis integebatur. Huius generis octoni 5rdines 
 
 lo ducti tern5s inter se pedes distabant. Id ex similitudine 
 
 obliquus, -a, -um, transverse, 
 quincunx, quincuncis, m., see 
 
 note on this word, 
 scrobis, scrobis, m. and f., pit. 
 fodio, -ere, fodi, fossum, dig. 
 teres, teretis, smooth. 
 stabilio, 4, fasten. 
 
 exculco, I, stamp down. 
 
 intego, -ere, -texi, -tectum, cover 
 over. 
 
 octoni, -ae, -a, eight each, eight. 
 
 terni, -ae, -a, three each. 
 
 similitiidd, similitiidinis, f., re- 
 semblance. 
 
 1. in quincuncem : 
 ranged thus ; • *. 
 
 2. slope. 
 
 3. thigh. 
 
 4. thickness. 
 
 5. finger {breadths^, inches. 
 
 6. singuli pedes : a foot of 
 each stake. 
 
94 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 fl5ris lilium appellabant. Ante haec taleae^ pedem 
 longae f erreis hamis infixis totae in terram infodiebantur 
 mediocribusque intermissis spatils omnibus locis dissere- 
 bantur ; qu5s stimulos n5minabant. 
 
 Caesar builds similar defenses against the enemy outside, 
 
 5 74. His rebus perfectis, regiones secutus^ quam po- 
 tuit aequissimas pro loci natura, xiiii milia passuum 
 complexus pares eiusdem generis muniti5nes, diversas^ 
 ab fiis, contra exteriorem hostem perfecit, ut ne magna 
 quidem multitudine muni]ti5num praesidia circumfusa* 
 
 loperrumpl-^ possent ; ne autem cum periculd ex castris 
 egredi cogatur, dierum xxx pabulum® frumentumque 
 habere omnes convectum iubet. 
 
 An enormous army is levied by the Gauls, 
 
 75. Dum haec ad Alesiam geruntur, Galli concilio 
 principum indict5 ^ n5n omnes qui arma f erre possent, ut 
 15 censuit^ Vercingetorix, convocand5s statuunt, sed certum 
 numerum cuique civitati imperandum, ne tanta multitu- 
 dine conf usa nee moderari nee discernere su5s ^ nee f ru- 
 
 flos, floris, m., /lower, exterus, -a, -um, outside. 
 
 lilium, -i, n., lily, conveho, -ere, -vexi, -vectum, col- 
 
 hamus, -T, m., hook, led. 
 
 inf ig5, -ere, -f ixi, -fixum, fasten confundo, -ere, -fudi, -fusum, ootn- 
 
 on, bine. 
 
 infodid; cf. fodio. moderor, i, cheeky control, keep 
 
 dissero, -ere, , , plant at within bounds, 
 
 intervals, discerno, -ere, -crevi, -cretum, sep- 
 
 stimulus, -i, m.^goad, arate, distinguish. 
 
 1. stakes. 5- broken through, 
 
 2. keeping to. 6. forage. 
 
 3. facing opposite, i,e,iovf2ird 7. appointed. 
 the enemy outside. 8. proposed. 
 
 4. surrounded. 9. Object of both infinitives. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK VII 95 
 
 mentandi rationem habere possent. Imperant Haeduis 
 atque eorum clientibus, Segusiavis, Ambarris, Aulercls 
 BrannovTcibus, milia xxxv ; parem numerum Arvernis, 
 adiunctis ^ Helviis, Cadurcis, Gabalis, Vellaviis, qui sub 
 
 5 impend Arvernorum esse consuerunt ; Sequanis, Seno- 
 nibus, Biturigibus, Santonis, Rutenis, Carnutibus duo- 
 dena^ milia; Bellovacis x; totidem Lemovlcibus ; oc- 
 t5na Pictonibus et Turonis et Parlsiis et Helvetiis ; sena 
 Andibus, Ambianis, Mediomatricis, Petrocoriis, Nerviis, 
 
 loMorinis, Nitiobrogibus ; v milia Aulercis Cenomanis ; 
 totidem Atrebatibus ; iiii Veliocassis ; Esuviis et Aulercis 
 Eburovlcibus in; Rauracis et Boiis bina; x universis 
 civitatibus quae Oceanum attingunt quaeque eorum c5n- 
 suetudine Aremoricae appellantur, quo sunt in numer5 
 
 15 Coriosolites, Redones, Ambibaril, Caletes, Osismi, Ve- 
 neti, Lexovii, Venelli. Ex his BellovacT suum numerum 
 n5n contulerunt, quod se suo n5mine atque arbitri5^ cum 
 Romanis bellum gesturos dicerent neque cuiusquam 
 imperio obtemperaturos ; * rogati tamen ab Commi5 pro ^ 
 
 20 eius hospitio duo milia miserunt. 
 
 The Gauls, confident of success, start for Alesia. The command is divided 
 among four men. 
 
 76. Huius opera Commii, ut antea demonstravimus, 
 
 fideli atque utili superidribus annis erat usus in Britannia 
 
 Caesar ; pro quibus meritis civitatem eius immunem esse 
 
 iusserat, iura legesque reddiderat atque ipsi Morinos 
 
 25 attribuerat. Tanta tamen universae Galliae c6nsensi5 
 
 bini, -ae, -a, two each. taxes) . 
 
 iitilis, -e, useful. consensio, consensiSnis, f. ; cf. 
 
 immunis, -e, exempt (^from consentio. 
 
 1. allied with. 3. discretion. 
 
 2. duodena milia : twelve thou- 4. would obey. 
 
 sand each. 5. in consideration of. 
 
96 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 fuit libertatis vindicandae et pristinae belli laudis re- 
 cuperandae,^ ut neque beneficiis neque amicitiae me- 
 moria moveretur,^ omnesque et animo et opibus in id 
 bellum incumberent. Coactis equitum milibus viii et 
 
 5 peditum circiter ccl, haec in Haedu5rum finibus recen- 
 sebantur, numerusque inibatur,^ praefecti constitue- 
 bantur : Commio Atrebati, Viridomaro et Eporedorigi 
 Haeduis, Vercassivellauno Arverno, consobrino Vercin- 
 getorigis, summa imperii traditur. His delecti^ ex ci- 
 
 lovitatibus attribuuntur quorum c5nsilio bellum admini- 
 straretur. Omnes alacres et fiduciae pleni ad Alesiam 
 proficiscuntur, neque erat omnium quisquam qui aspec- 
 tum ^ modo tantae multitudinis sustineri posse arbitrare- 
 tur, praesertim ancipiti ^ proeli5, cum ex oppido erup- 
 
 15 tione pugnaretur, foris tantae copiae equitatus peditatus- 
 que cernerentur. 
 
 Extraordinary measures are proposed by Critognatus. 
 
 77. At ii qui Alesiae obsidebantur, praeterita^ die qua 
 auxilia suorum exspectaverant, consumpto omni fru- 
 mento, inscii quid in Haeduis gereretur, concili5 coacto 
 20 de exitu suarum fortiinarum consultabant. Ac variis 
 dictis sententiis, quarum pars deditionem, pars, dum 
 vires suppeterent,^ eruptionem censebat/ non praeter- 
 
 vindic5, i, clahn. c5nsobrinus, -i, m., cousin. 
 
 incumbo, -ere, -cubui, -cubitum, f iducia, -ae, f., confidence. 
 
 apply one's self. foris, adv., outside. 
 
 recenseo, -ere, -censui, -censum, inscius, -a, -um ; cf. scio. 
 
 count over. consulto, i, take counsel. 
 
 1. recovering. 6. The following clauses ex- 
 
 2. Sc. Gallia as subject. plain why. 
 
 3. was recorded. 7. Cf. praeter -f- eo. 
 
 4. representatives. 8. held out. 
 
 5. sight. 9. considered. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK VII 
 
 97 
 
 eunda videtur orati5 CritognatI propter eius singularem 
 et nefariam crudelitatem. Hic summo in Arvernis 
 ortus Ioc5 et magnae habitus auctoritatis, * Nihil/ inquit, 
 * de eorum sententia dicturus sum qui turpissimam servi- 
 
 5 tutem deditionis nomine appellant, neque h5s habendos 
 civium loco neque ad concilium adhibend5s censeo. 
 Cum ^ his mihi res est qui eruptionem probant ; quorum 
 in consilid omnium vestrum c5nsensu ^ pristinae residere 
 virtutis memoria videtur. Animi est ista mollitia, non 
 
 lo virtus, paulisper inopiam ferre non posse. Qui se ultr5 
 morti off erant ^ f acilius reperiuntur quam qui dolorem 
 patienter f erant. Atque ego banc* sententiam pro- 
 barem (tantum^ apud me dignitas potest), si nullam 
 praeterquam vitae nostrae iacturam ® fieri viderem ; sed 
 
 15 in c5nsilio capiendo omnem Galliam respiciamus, quam 
 ad nostrum auxilium concitavimus.^ Quid hominum 
 milibus* lxxx uno loco interfectis propinquis^ con- 
 sanguineisque ^ nostris animi ^° fore existimatis, si paene 
 in ipsis cadaveribus proelio decertare cogentur ? Ndlite 
 
 2ohos vestro auxilio exspoliare, qui vestrae salutis causa 
 suum periculum neglexerunt, nee stultitia ac temeritate 
 
 nefarius, -a, -um, impious. 
 civis, civis, m. and f., citizen. 
 resideo, -ere, -sedi, — ; cf. ma- 
 
 neo. 
 iste, ista, istud, demonstrative 
 
 pron., that of yours. 
 mollitia, -ae, f., irresolution. 
 
 patienter, patiently. 
 
 praeterquam, prep., except, 
 
 vester, vestra, vestrum, your 
 (plu.). 
 
 exspolio, I, rob. 
 
 stultitia, -ae, f., folly ^ foolish- 
 ness. 
 
 I. cum ... est: wy con- 
 
 such '< 
 
 weight has honor with me. 
 
 cern lies with these. 
 
 6. 
 
 loss. 
 
 2. Cf. consentio. 
 
 7. 
 
 Cf. incito. 
 
 3. Cf. fero. 
 
 8. 
 
 Abl. abs. 
 
 4. banc sententiam : i.e. of 
 
 9. 
 
 Datives of possession with 
 
 making a sally. 
 
 fore. 
 
 
 5. tantum . . . potest : 
 
 10. 
 
 Partitive gen. with quid. 
 
 SECOND YEAR LATIN — 7 
 
 
 
98 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 vestra aut animi imbecillitate omnem Galliam prostcr- 
 nere ^ et perpetuae servituti subicere.^ An, quod ad 
 diem non venerunt, de eorum fide c5nstantiaque ^ dubi- 
 tatis ? Quid ergo ? Roman5s in illis ulterioribus muni- 
 
 5 ti5nibus animine^ causa cotidie exerceri^ putatis ? 
 Si illorum ^ nuntiis confirmari n5n potestis, omni aditu 
 praesaepto, hls^ utimini testibus appropinquare 
 eorum ^ adventum ; cuius rei timore exterriti diem 
 noctemque in opere versantur. Quid ergo mei c5nsilii 
 
 loest? Facere^ quod nostri maiores nequaquam parl^ 
 bell5 Cimbrorum Teutonumque f ecerunt ; qui in oppida 
 compulsi ac simili inopia subacti eorum corporibus ^^ qui 
 aetate ad bellum inutiles videbantur vitam tolerave- 
 runt^^ neque se hostibus tradiderunt. Cuius rei si 
 
 15 exemplum non haberemus, tamen libertatis causa institui 
 et posteris prodi ^^ pulcherrimum ^^ iudicarem. Nam 
 quid ^* illi simile bello f uit ? Depopulata Gallia Cimbri 
 magnaque illata calamitate finibus quidem nostris ali- 
 quand5 excesserunt atque alias terras petierunt; iura, 
 
 imbecillitas, imbecillitatis, f., exterreo, 2 ; cf. per-terreo. 
 
 weakness. meus, -a, -um, my. 
 
 pr5stern5, -ere, -stravi, -stratum, nequaquam, by no means. 
 
 ruin, subigo, -ere, -egi, -actum, subdue. 
 
 ergo, therefore^ then. pulcher, pulchra, pulchrum, beau- 
 praesaepio, -ire, -saepsi, -saep- tiful^ noble. 
 
 turn, block. aliqaaindo, ^nally. 
 
 1. Sc. nolite. 9. /.^. to the present war. 
 
 2. steadfastness. 10. Abl. of means with tolera- 
 
 3. animi + ne, the interrog. verunt. 
 particle, animi causa: for the 11. sustained, 
 sake of ajnuse^nent. 12. Cf. do. 
 
 4. are kept in motion. 13. Agrees with institui and 
 
 5. i.e. the Gauls outside. prodi. 
 
 6. i.e. the Romans. 14. quid . . • fuit: what siini- 
 
 7. i.e. the Gauls. larity had that war {to this 
 
 8. (// is my plan) to do. one) ? 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK VII 99 
 
 leges, agros, libertatem n5bis reliquerunt. R5mani ver5 
 quid petunt aliud aut quid volunt, nisi invidia adducti, 
 quos^ fama nobiles potentesque hello cognoverunt, 
 horum in agris civitatibusque considere atque his aeter- 
 
 5 nam iniungere servitutem ? Neque enim umquam alia 
 condicione bella gesserunt. Quod si ea quae in longin- 
 quis nationibus geruntur ignoratis,^ respicite finitimam 
 Galliam, quae in provinciam redacta, iure et legihus 
 commutatis,^ securihus suhiecta perpetua premitur 
 
 10 servitute.' 
 
 Caesar refuses to allow noncombatants to leave Alesia. 
 
 78. Sententiis dictis constituunt ut ii qui valetudine * 
 aut aetate inutiles sint hello oppid5 excedant, atque 
 omnia prius experienda arbitrantur quam ad Critognati 
 sententiam descendant; illo^ tamen potius utendum 
 
 15 c6nsili5, si res cogat atque auxilia morentur, quam aut 
 deditionis aut pacis subeundam condicionem. Mandubii, 
 qui e5s oppido receperant, cum liberis atque uxorihus 
 exTre coguntur. Hi, cum ad munitiones Romanorum 
 accessissent, flentes omnibus precibus orabant ut se in 
 
 20 servitutem receptos cib5 iuvarent. At Caesar dispositis 
 in vall5 custodiis ^ recipi prohihebat. 
 
 The Gallic troops arrive and encamp near the town. 
 
 79. Interea Commius reliquique duces quibus summa 
 imperii permissa erat cum omnibus c5piis ad Alesiam 
 
 invidia, -ae, f., envy. cf. impono. 
 
 aeternus, -a, -um, everlasting. seciiris, seciiris, f., ax; symbol of 
 
 iniungo, -ere, -iunxi, -iiinctum; Roman authority. 
 
 1. The antecedent is horum. 5. ill5 . . . c5nsili6, quam: but 
 
 2. Cf. nosc5. that plan must be used rather 
 
 3. changed. than. 
 
 4. ill health. . 6. guards. 
 
lOO SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 lo 
 
 perveniunt et colle editi5re^ occupat5 
 
 non longius mille passibus a no- 
 
 strls munitionibus considunt. 
 
 Posterd die equitatu ex castris 
 
 eductd omnem earn pla- 
 
 nitiem quam in longitu- 
 
 dinem rnilia passuum 
 
 tria pat ere demon stravi- 
 
 mus complent pedestres- 
 
 que c5pias paulum ab 
 
 eo loco abductas in locis 
 
 superi5ribus constituunt. 
 
 Erat ex oppidd Alesia de- 
 
 :tus^ in campum. Concur- 
 
 runt ^ his auxiliis visis ; fit gra- 
 
 tulatio^ inter eos, atque omnium 
 
 animi ad laetitiam ^ excitantur. 
 
 Itaque pr5ductis copiis ante oppi- 
 
 dum consistunt et proximam fos- 
 
 sam ^ cratibus ^ integunt atque 
 
 aggere^ explent seque ad 
 
 eruptionem atque omnes 
 
 casus comparant. 
 
 The Gallic cavalry suffers defeat. 
 
 80. Caesar, omnI exercitu ' 
 
 25 ad utramque partem munitionum dispositd, ut, si usus 
 
 veniat, suum quisque locum teneat et ndverit, equitatum 
 
 ex castris educi et proelium committi iubet. Erat ex 
 
 15 
 
 Sagittarius 
 
 1 . higher. 
 
 2. Cf. despicio. 
 
 3.- i.e. the Gauls in the town. 
 
 4. expressions of joy. 
 
 5. >/. 
 
 6. i.e. the twenty-foot ditch 
 nearest Alesia. 
 
 7. wickerwork. 
 
 8. earth. 
 
 9. i.e. the infantry. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK YII, y, ., , ,101 
 
 omnibus castrls quae summum undique iugum tenebant 
 despectus, atque omnes milites intenti pugnae proven- 
 turn ^ exspectabant. Galli inter equites raros sagittarios 
 expeditosque levis armaturae interiecerant qui suis 
 
 5 cedentibus auxili5 succurrerent et nostr5rum equitum 
 impetus sustinerent. Ab his complures de improvisd 
 vulnerati proelio excedebant. Cum suos pugna superi- 
 ores esse Galli ^ conf iderent et nostros multitudine premi 
 viderent, ex omnibus partibus et ii qui munltionibus . 
 
 lo continebantur et ii qui ad auxilium convenerant clamore 
 et ululatu ^ suorum animos conflrmabant. Quod in con- 
 spectu omnium res gerebatur neque'* aut recte aut 
 turpiter factum celari poterat, utrosque et laudis cupidi- 
 tas et timor ignominiae ad virtutem excitabat. Cum a 
 
 15 meridie prope ad solis occasum dubia victoria pugnare- 
 tur,^ Germani una in parte confertis turmis in hostes 
 impetum f ecerunt eosque propulerunt ; quibus in fugam 
 coniectis sagittarii circumventi interfectique sunt. Item 
 ex reliquis partibus nostri cedentes ^ usque ad castra 
 
 2oinsecuti sui colligendi facultatem non dederunt. At ii 
 qui Alesia processerant, maesti, prope vict5ria desperata, 
 se in oppidum receperunt. 
 
 TAe Gauls make a night attack. 
 
 81. Uno die intermisso atque hoc spatio magn5 
 cratium/ scalarum,^ harpag5num numero effecto Galli, 
 
 rams, -a, -um, wide apart. turma, -ae, f., squadron. 
 
 recte, adv., well. maestus, -a, -um, sad. 
 
 ignominia, -ae, f., ^/ji^a:^:^. harpag5, harpagonis, m.^ hook, 
 
 1. = eventum. escape notice. 
 
 2. /.^. the onlookers. 5. had been raging, 
 
 3. yell. 6. Accusative. 
 
 4. neque . . . poterat: no 7. hurdles, 
 brave or cowardly deed could 8. ladders. 
 
IP2, 
 
 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 media nocte silentio ex castris egressi ad campestres* 
 muniti5nes accedunt. Subit5 clam5re sublato, qua 
 significati5ne qui in oppido obsidebantur de suo adventu 
 cogndscere possent, crates proicere, fundis,^ sagittis, 
 lapidibus nostros de vall5 proturbare reliquaque quae ad 
 oppugnationem pertinent parant administrare. Eodem 
 
 tempore clam5re exauditd dat 
 tuba signum suis Vercinge- 
 torix atque ex oppid5 educit. 
 Nostri, ut superioribus diebus 
 suus cuique erat locus attri- 
 butus, ad munitiones ac- 
 cedunt ; fundis ^ librilibus 
 sudibusque/ quas in opere disposuerant, ac glandibus ^ 
 15 Gallos pr5terrent. * Prdspectu tenebrls ademptd multa 
 utrimque vulnera accipiuntur. Complura tormentis 
 tela coniciuntur. At M. Antonius et C Treb5nius 
 legatl, quibus hae partes ad defendendum obvenerant, 
 qua ex parte nostros premi intellexerant, his auxili5 ex 
 20 ulteri5ribus castellis deductos submittebant. 
 
 Glans 
 
 Inscribed Feri, and on the other side 
 Pomp (for Pompeimn), i e. Strike 
 Pompey. 
 
 The Gauls retire without accomplishing their desire. 
 
 82. Dum^ longius a munitione aberant Galll, plus 
 multitudine telorum proficiebant ; posteaquam propius 
 successerunt, aut se^ stimulis^ inopinantes induebant aut 
 in scrobes^ delati transfodiebantur aut ex vall5 ac turri- 
 
 sagitta, -ae, f., arrow. 
 librilis, -e, of a poimd weight . 
 proterreo, 2 ; cf. perterreo. 
 
 tenebrae, -arum, f., darkness. 
 transfodio, -ere, -fodi, -fossum, 
 
 pierce through. 
 
 1 . in the field. 
 
 2. with slings. 
 
 3. slingstones. 
 
 4. stakes. 
 
 5. bullets. 
 
 6. as long as. 
 
 7. se induebant : were im- 
 paled. 
 
 8. sharp points. 
 
 9. ditches. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK VII 103 
 
 bus ^ traiecti ^ pills ^ muralibus interlbant.* M ultis undique 
 vulneribus acceptis, nulla muniti5ne perrupta, cum lux 
 appeteret/ veriti ne ab latere apert5 ex superidribus 
 castris eruptione circumvenlrentur, se ad suos recepe- 
 5 runt. At interiores,® dum ea quae a Vercingetorige ad 
 eruptionem praeparata erant, pr5ferunt/ priores fossas 
 explent, diutius in his rebus administrandis morati prius 
 suos discessisse c5gn5verunt quam munltionibus appro- 
 pinquarent. Ita re Infecta in oppidum reverterunt. 
 
 The Gauls make a third attack. 
 
 I 10 83. Bis magna cum detrimento repulsi Galli quid 
 
 I agant consulunt; locorum perit5s adhibent; ex his 
 
 \ superiorum castrorum situs ^ rnunitionesque cognoscunt. 
 
 \ Erat a septentrionibus collis, quem propter magnitudi- 
 
 nem circuitus opere circumplecti non potuerant nostri, 
 
 15 necessarioque paene iniquo loco et leniter^ decllvi^^ castra 
 
 fecerant. Haec C. Antistius Reginus et C. Caninius 
 
 •Rebilus legati cum duabus legion ibus obtinebant. Cog- 
 
 nitis per expl5ratores regionibus duces hostium Lx milia 
 
 ex omni numer5 deligunt earum civitatum quae maxi- 
 
 20 mam virtiitis opinionem habebant ; quid qu5que^^ pact5 
 
 agi placeat occulte inter se constituunt ; adeundi tempus 
 
 deflniunt, cum meridies esse videatur. His copiis Ver- 
 
 praeparo, i ; cf. paro. circumplector, -i, -plexus sum, 
 
 pr5fer6; cf. fero. surround. 
 
 inficio ; cf. facio. pactum, -i, n., manner. 
 
 bis, twice. definio, 4, limits set. 
 
 1. Abl. of separation. 7. Sc. et to connect with 
 
 2. run through. explent. 
 
 3. Abl. of means. 8. locations. 
 
 4. perished. 9. gently. 
 
 5. =r appropinquaret. 10. sloping downward. 
 0. i-e. those in the town. 11. = et quo. 
 
104 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 cassivellaunum Arvernum, unum ex quattuor ducibus, 
 propinquum Vercingetorigis, praeficiunt. I lie ex castris 
 prima vigilia egressus, prope confecto sub lucem itinere, 
 post montem se occultavit mllitesque ex nocturno lab5re 
 5 sese reficere iussit. Cum iam meridies appropinquare 
 videretur, ad ea castra quae supra demonstravimus con- 
 tendit; eodemque tempore equitatus ad campestres mu- 
 nltidnes accedere et reliquae c5piae pro castris sese 
 ostendere coeperunt. 
 
 The Rotnans are attacked from both sides. 
 
 lo 84. Vercingetorix ex arce Alesiae su5s cdnspicatus ex 
 oppid5 egreditur; crates, longurios, murales^ falces, 
 reliquaque quae eruptidnis causa paraverat profert. 
 Pugnatur uno tempore omnibus locis, atque omnia 
 temptantur ; quae minime visa pars firma est, hue con- 
 
 15 curritur. Romanorum manus tantis munltionibus dis- 
 tinetur^ nee facile pluribus locis occurrit.^ Multum^ ad 
 terrendds nostros valet clamor qui post tergum pugnan- 
 tibus exsistit,^ quod suum ® praesidium in aliena vident 
 virtute constare ; omnia enim plerumque quae absunt^ 
 
 20 vehementius ^ hominum mentes perturbant. 
 
 Desperate fighting continues on both sides. 
 
 85. Caesar iddneum locum nactus, quid quaque in 
 parte geratur c5gn5scit; lab5rantibus subsidium sub- 
 mittit. Utrisque ^ ad animum occurrit unum esse illud 
 
 longurius, -i, m., long pole. 
 
 1. wall. 6. suum praesidium . . . con- 
 
 2. Cf. tene5. stare : their own protection de- 
 
 3. resisted; sc. hostibus. pends tnuch on other s"" bravery. 
 
 4. multum . . . valet : does 7. are out of sight, 
 much toward frightening. 8. quite strongly. 
 
 5. arises. 9. to both sides. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK VII 105 
 
 tempus qu5 maxime contendi conveniat: Galll, nisi per- 
 fregerint munitiones, de omni salute desperant ; Romani, 
 si rem ^ obtinuerint, f inem laborum omnium exspectant. 
 Maxime ad superidres munltidnes laboratur, qu5 Ver- 
 
 5 cassivellaunum missum demonstravimus. Inlquum^ loci 
 ad decllvitatem fastlgium magnum habet m5mentum. 
 Alii tela coniciunt, alii testudine facta subeunt; defati- 
 gatls ^ in * vicem integri succedunt. Agger ab universis 
 in muniti5nem coniectus et ascensum dat Gallis et ea 
 
 10 quae in terra occultaverant Romani contegit ; nee iam 
 arma nostris nee vires suppetunt. 
 
 Caesar sends re'enf or cements and urges on his men. 
 
 86. His rebus c5gnitis Caesar Labienum cum cohor- 
 tibus sex subsidio lab5rantibus mittit ; imperat, si susti- 
 nere non possit, deductis cohortibus eruptione ^ pugnet ; 
 
 15 id nisi necessario ne faciat. Ipse adit reliquos ; cohorta- 
 tur ne labor! succumbant; omnium superiorum dimica- 
 tionum fructum ^ in eo die atque h5ra docet consistere. 
 Interiores^ desperatis campestribus ^ locis propter 
 magnitudinem munitidnum loca praerupta ascensu^ 
 
 2otemptant; hue ea quae paraverant conferunt. Multi- 
 tudine teldrum ex turribus pr5pugnantes ^^ deturbant," 
 
 declivitas, declivitatis, f., </^i-^^/z/. succumbo, -ere, -cubui, -cubitum, 
 momentum, -i, n., movement ^ im- 
 
 portance, dimicatio, dimicationis, f. ; cf. 
 
 contego, -ere, -texi, -tectum, cover dimic5. 
 
 over. praeruptus, -a, -um, steep. 
 
 1. the battle. 6. fruit. 
 
 2. iniquum . . . fastigium: * 7- 2.^. those inside. 
 the uneven downward slope of 8. level. 
 
 the ground. 9. Abl. of specification with 
 
 3. wearied. praerupta. 
 
 4. in vicem : in turn. 10. i.e. the Romans : ace. case. 
 
 5. Abl. of means. 11. drive off. 
 
I06 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 aggere et cratibus fossas explent, falcibus vallum ac 
 loricam ^ rescindunt. 
 
 Caesar himself enters the fight, 
 
 87. Mittit primum Brutum adulescentem cum cohor- 
 tibus Caesar, post cum aliis C. Fabium legatum ; po- 
 
 5 stremo ipse, cum vehementius pugnaretur, integr5s sub- 
 sidi5 adducit. Restitute proelio ac repulsis hostibus, e5 
 quo Labienum miserat contendit; cohortes quattuor ex 
 proximo castello deducit, equitum partem se sequi, 
 partem circumire exteri5res munitiones et a tergo hostes 
 
 loadorirl iubet. Labienus, postquam neque aggeres 
 neque fossae vim hostium sustinere poterant, coactis xi 
 cohortibus, quas ex proximis praesidils deductas f ors ^ 
 obtulit, Caesarem per nuntios facit certiorem quid ^ 
 faciendum existimet. Accelerat Caesar, ut proelio 
 
 15 intersit.* 
 
 The Gauls are completely defeated, 
 
 88. Eius adventu ex colore vestitus cognito, turmis- ^ 
 que equitum et cohortibus visis quas se sequi iusserat, 
 ut de locis superioribus haec declivia ^ et devexa cerne- 
 bantur, hostes proelium committunt. Utrimque clamore 
 
 20 sublat5 excipit ^ rursus ex vall5 atque omnibus munitioni- 
 bus clamor. NostrT emissis pilis gladiis rem gerunt. 
 Repente ^ post ^ tergum equitatus cernitur ; cohortes 
 
 accelero, i, hurry. vestitus, -us, m., attire. 
 
 1. breastworks. * 6. declivia et devexa : the 
 
 2. chance. downward slopes and hillsides. 
 
 3. quid faciendum : i.e. to 7. followed. 
 make a sally. 8. suddenly. 
 
 4. take part. 9. post tergum: i.e. of the 
 
 5. squadrons, Gauls. 
 
CAESAR, GALLIC WAR, BOOK VII 107 
 
 aliae appropinquant. Hostes terga vertunt ; fugienti- 
 bus equites occurrunt. Fit magna caedes. Sedulius, 
 dux et princeps Lemovicum, occiditur; Vercassivellau- 
 nus Arvernus vivus in fuga comprehenditur ; signa 
 
 5 militaria lxxiv ad Caesarem referuntur ; pauci ex tantd 
 numerd se incolumes in castra recipiunt Conspicati^ 
 ex oppid5 caedem et fugam suorum desperata salute 
 copias a munlti5nibus reducunt. Fit pr5tinus hac re 
 audita ex castrls Gallorum fuga. Quod nisi crebris sub- 
 
 losidiis ac totius diei lab5re milites essent defessi, omnes 
 hostium copiae deleri potuissent. De media nocte 
 missus equitatus novissimum agmen consequitur : mag- 
 nus numerus capitur atque interficitur ; reliqui ex fuga 
 in civitates discedunt. 
 
 Vercingetorix surrenders himself and his entire army, 
 
 15 89. Postero die Vercingetorix concilio convocato id 
 bellum se suscepisse non suarum necessitatum, sed 
 communis libertatis causa dem5nstrat, et quoniam sit 
 fortunae cedendum, ad ^ utramque rem se illis offerre, 
 seu morte sua Rdmanis satisf acere ^ seu vivum ^ tradere 
 
 2ovelint. Mittuntur de his rebus ad Caesarem legati. 
 lubet arma tradi, prmcipes producL Ipse in muniti5ne 
 pr5 castris considit ^ ; e5 duces producuntur ; Vercinge- 
 torix deditur, arma pr5iciuntur. Reservatis Haeduis 
 atque Arvernis, si® per eos civitates recuperare posset, 
 
 25 ex reliquis captlvis toti exercitui capita ^ singula prae- 
 dae n5mine distribuit. 
 
 1. Sc. Galli. 4- alive. 
 
 2. ad utramque rem: for 5. took his place, 
 either alternative ; explained by 6. to see if. 
 
 seu . . . seu . . . velint. 7. capita singula : a man 
 
 3. appease, apiece. 
 
I08 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 Caesar disU'ibutes his army for the winter, 
 
 90. His rebus confectis in Haeduos proficiscitur ; 
 civitatem recipit. E5 legatl ab Arvernis missi quae im- 
 peraret se facturos pollicentur. Imperat .magnum 
 numerum obsidum. Legiones in hiberna mittit. Capti- 
 
 5 vorum circiter xx milia Haeduis Arvernisque reddit. 
 T. Labienum cum duabus legionibus et equitatu in Se- 
 quanos proficisci iubet ; huic M. Sempronium Rutilum 
 attribuit. C. Fabium legatum et L. Minucium Basilum 
 cum legionibus duabus in Remis collocat, ne quam a 
 
 10 finitimis Bellovacis calamitateoi accipiant. C. Antistium 
 Reginum in Ambivaret5s, T. Sextium in Biturlges, C. 
 Caninium Rebilum in Ruten5s cum singulis legidnibus 
 mittit. Q. Tullium Cicerdnem et P. Sulpicium Cavilloni 
 et Matisc5ne in Haeduis ad Ararim rei frumentariae 
 
 15 causa collocat. Ipse Bibracte hiemare constituit. His 
 rebus ex Caesaris litteris c5gnitis, Romae dierum viginti 
 supplicatio ^ redditur. 
 
 I. thanksgiving* 
 
C. lULII CAESARIS 
 
 DE BELLO CIVILI 
 
 LIBER TERTIUS 
 
 The so-called First Triumvirate (B.C. 60), composed of Caesar, 
 Crassus, and Pompey, was formed for the purpose of advancing the 
 selfish interests of its members. Caesar wished to extend his power, 
 Crassus to increase his wealth, Pompey to secure his hold on the 
 East. With the help of Crassus and Pompey, Caesar was elected 
 consul for the year B.C. 59. The Senate, influenced by Crassus and 
 Pompey, voted that Caesar as proconsul should have as his province 
 Gallia Cisalpina, Gallia Transalpina, and Illyricum, with an army of 
 four legions — an arrangement that was to hold good for five years. 
 
 Caesar thereupon set out to subdue Gaul, the narrative of which 
 he has given us in his Commentaries on the Gallic War. The five- 
 year period proved too short for the purpose, and hence an additional 
 five years was granted, while Spain was allotted to Pompey, and Syria 
 to Crassus. Pompey remained at Rome and governed his province 
 through trusted lieutenants. Crassus proceeded to Syria, where he 
 was killed in battle, B.C. 53. 
 
 Caesar^s proconsulship was to expire at the end of B.C. 49, and 
 wishing to stand for his second consulship in that year, he had ar- 
 ranged with Pompey that he should candidate for the office even 
 though absent from the city. But Pompey, growing jealous of 
 Caesar's marked success in Gaul and Britain, joined the aristocratic 
 (senatorial) party and induced the Senate to decree that Caesar 
 should lay down his command and return to Rome as a private citi- 
 zen some months before the expiration of his second five-year term. 
 
 Knowing that he would not be safe at Rome, where Pompey was 
 in supreme command, Caesar refused to obey, and taking but a single 
 legion, crossed the Rubicon, which bounded his province, and 
 
 109 
 
no SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 marched towards Rome. Thus the Civil War was begun. As he 
 advanced, many cities submitted, while Pompey, dismayed at this 
 evidence of Caesar's power, hastened to Brundisium and thence to 
 Macedonia. 
 
 Caesar turned his attention to his enemies in the West. With 
 Spain, Sicily, Sardinia, and Italy won, he returned to Rome and as- 
 sumed the dictatorship, to which he had been appointed in his 
 absence. 
 
 At this point the following selections take up the story. 
 
 Caesar is elected consul, 
 
 I. Dictatore habente comitia Caesare consules crean- 
 tur lulius Caesar et P. Servilius; isenim 
 erat annus, quo per leges el c5nsulem ^ 
 fieri liceret. 
 
 Caesar resigns the dictatorship and goes to Brundi- 
 sium, . 
 
 2. His rebus et ferils Latinis comi- 
 
 tiisque omnibus perficiendis xi dies tri- 
 
 buit^ dictaturaque se abdicat et ab urbe 
 
 Pompey proficiscitur Brundisiumque pervenit. 
 
 Eo legi5nes xii, equitatum omnem venire iusserat. Sed 
 
 lo tantum ^ navium reperit, ut anguste xv milia legionari- 
 
 orum militum, dc equites transportare possent. Hoc 
 
 unum Caesari ad celeritatem c5nficiendi belli defuit. 
 
 dictator, dictatoris, m., dictator, dictatura, -ae, f., dictatorship, 
 
 comitia, -orum, n.^ election. abdico, i, resign. 
 
 feriae, -arum, {.^festival. anguste, scarcely^ by crowding, 
 
 I. Pred. ace. agreeing with 2. assigned. 
 
 implied subject of fieri. 3. so few. 
 
CAESAR, CIVIL WAR, BOOK III ill 
 
 Meanwhile Pompey has collected an enormous army, 
 
 3. Pompeius annuum spatium ad comparandas copias 
 nactus, quod vacuum a bello atque ab hoste otiosum 
 fuerat, magnam ex Asia Cycladibusque insulis, Corcyra, 
 Athenis, Ponto, Bithynia, Syria, Cilicia, Phoenice, Ae- 
 5 gypto classem coegerat, magnam omnibus locis aedifican- 
 dam curaverat. . . . . . . 
 
 Caesar addresses his troops^ and crosses to Palaeste. 
 
 6. Caesar, ut Brundisium venit, c5ntionatus apud 
 milites, quoniam prope ad finem laborum ac perlculorum 
 esset perventum, aequo animo mancipia atque impedi- 
 
 lomenta in Italia relin querent,^ ipsi expediti naves con- 
 scenderent, quo maior numerus mllitum posset imponi, 
 omniaque ex victoria et ex sua liberalitate sperarent, 
 conclamantibus omnibus, imperaret,^ quod vellet, quod- 
 cumque imperavisset, se aequo anim5 esse facturos, 11 
 
 15 Non. Ian. naves^ solvit. Impositae,'* ut supra demon- 
 stratum est, legion es vii. Postridie terram attigit Ger- 
 miniorum. Saxa inter ^ et alia loca perlculosa* quietam 
 nactus stationem et portus omnes timens, quod tenerl ab 
 adversariis arbitrabantur,^ ad eum locum, qui appella- 
 
 2obatur Palaeste, omnibus navibus ad unam incolumibus 
 milites exposuit. ....... 
 
 annuus, -a, -um; cf. annus. seventh of March, May, July, 
 
 otiosas, -a, -um, undisturbed. and October, the fifth of the 
 
 contionor, i, address. other months. 
 
 mancipium, -1, n., slave. lanuarius, -a, -um, of January. 
 
 Nonae, -arum, f., the No7ies^ the expono; cf. pono. 
 
 1. (contionatus) relinquerent, 3- naves solvit : set sail. 
 etc., {urging) that they should 4. Sc. sunt. 
 
 leave., etc. 5. Its position after the noun 
 
 2. Depends on conclamantibus, is unusual. 
 
 just as relinquerent depends on 6. dangerous. 
 
 contionatus above. 7. Here passive in meaning. 
 
112 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 Both Caesar and Pompgy hasten to reach Dyrrhachium. Pompey gains 
 the town and both go into winter quarters. 
 
 13. At Pompeius, c5gnitis his rebus, Dyrrhachio 
 timens, diurnis eo nocturnisque itineribus contendit. 
 Simul Caesar appropinquare dicebatur, tantusque terror 
 incidit eius exercitui, quod properans noctem diel 
 
 5 coniunxerat ^ neque iter intermiserat/ ut paene omnes ex 
 Epiro finitimisque regidnibus signa relinquerent, com- 
 plures arma proicerent ac fugae simile iter videretur. 
 Sed cum prope Dyrrhachium Pompeius c5nstitisset 
 castraque metarl iussisset, perterrito etiam tum exercitu 
 
 loprinceps^ Labienus procedit^ iuratque se eum non de- 
 serturum eundemque casum subiturum, quemcumque ^ 
 ei ^ fortuna tribuisset. Hoc idem reliqui iurant legati ; 
 tribuni mllitum centuri5nesque sequuntur, atque idem 
 omnis exercitus iurat. Caesar praeoccupato ^ itinere ad 
 
 15 Dyrrhachium finem properandi facit castraque ad flumen 
 Apsum ponit in finibus Apolloniatium, ut castellis 
 vigiliisque bene meritae civitates tutae^ essent, ibique 
 reliquarum^ ex ItaHa legi5num adventum exspectare et 
 sub pelHbus hiemare c5nstituit. Hoc idem Pompeius 
 
 20 fecit et trans flumen Apsum positis castris eo copias 
 omnes auxiliaque conduxit. 
 
 Caesar'' s effort for peace is defeated. 
 
 19. Inter bina castra Pompel atque Caesaris unum 
 flumen intererat Apsus, crebraque inter se colloquia 
 
 diurnus, -a, -um, of the or by metor, \^ measure off. 
 day. iuro, i, swear ^ take an oath. 
 
 1. The subject is Pompey. 6. praeoccupato itinere: since 
 
 2. — primus. Pompey had got the start of him. 
 
 3. advanced. ?• protected. 
 
 4. -que: but. 8. reliquarum legionum : those 
 
 5. i.e. Pompey. at Brundisium. 
 
SECOND YEAR LATIN — 8 
 
 "3 
 
114 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 milites habebant, neque uUum interim telum per 
 pactiones loquentium traiciebatur. Mittit ^ P. Vatinium 
 legatum ad ripam ipsam fluminis, qui ea, quae maxime 
 ad pacem pertinere viderentur, ageret et crebro magna 
 
 5 voce pronuntiaret, liceretne^ civibus ad elves de pace 
 tut5 legates mittere, quod etiam f ugitivis ^ ab saltu 
 Pyrenaeo praedonibusque ^ licuisset, praesertim cum ^ 
 id agerent, ne elves cum civibus armis decertarent ? 
 Multa suppliciter locutus est, ut de sua atque omnium 
 
 10 salute debebat, silentioque ab utrlsque militibus audltus. 
 Resp5nsum est ab altera parte Aulum Varronem pro- 
 fiteri se altero die ad colloquium venturum atque eundem 
 visurum,® quemadmodum tuto legati venire et quae 
 vellent exp5nere possent, certumque ei rel tempus con- 
 
 15 stituitur. Quo cum esset postero die ventum, magna 
 utrimque multitudo convenit, magnaque erat exspectatio 
 eius rei, atque omnium animi intentl^ esse ad pacem 
 videbantur. Qua ex frequentia Titus Labienus prodit, 
 summissa ^ oratione de pace loqui atque altercarl cum 
 
 2oVatinio incipit. Quorum mediam certationem inter- 
 
 pactio, pactiSnis, f., agreement. utrimque, on each side, 
 
 crebro, adv. ; cf. creber. altercor, i, dispute. 
 
 sa\i\xs^ -vis^ m., mountaifi glade. certatio, certati5nis, f., strife, 
 praedo, praedonis, m., pirate. debate. 
 
 profiteer, -eri,-fessus sum, </<?^/<3;r^ interrumpo, -ere, -rupi, -ruptum; 
 openly. cf. perrumpo. 
 
 1. Sc. Caesar as subject. 5. cum . . . agerent: since they 
 
 2. {asking) whether it was were working to this end. 
 
 not allowable. 6. visurum . . . possent: 
 
 3. Refers to the remnants of would see how commissioners 
 Sertorius' army in Spain (B.C. might be able, etc. 
 
 72). 7. bent upon. 
 
 4. In the war with the pirates 8. summissa oratione: in a 
 (B.C. 66). cabn speech. 
 
CAESAR, CIVIL WAR, BOOK III 115 
 
 rumpunt subito undique tela immissa ; quae ille ^ ob- 
 tectus armis militum vitavit ; vulnerantur tamen com- 
 plures, in his Cornelius Balbus, M. Plotius, L. Tiburtius, 
 centuriones militesque nonnulli. Turn Labienus: 
 5 * Desinite ergo de compositi5ne loqui ; nam nobis nisi 
 Caesaris capite relato pax esse nulla potest.' 
 
 Caesar^s troops which were left at Brundisiuf?t under Antony and Calenus, 
 acting under orders, cross to Greece. 
 
 26. Illi^ adhibita audacia et virtute administrantibus 
 M. Antonio et Fufio Caleno, multum ipsis mllitibus' hor- 
 tantibus neque uUum periculum pro salute Caesaris re- 
 
 10 cusantibus nacti austrum naves solvunt atque altero die 
 Apolloniam praetervehuntur. , Qui cum essent ex con- 
 tinent! ^ visi, Coponius, qui DyrrhachI classl Rhodiae * 
 praeerat, naves ex portu educit, et cum iam nostris re- 
 missiore ^ vento appropinquassent, idem auster increbuit 
 
 isnostrisque praesidio fuit. Neque vero ille ob eam 
 causam conatu ^ desistebat, sed labore et perseverantia 
 nautarum se vim tempestatis superare posse sperabat 
 praetervectosque Dyrrhachium magna vl venti nihil5 
 setius sequebatur. Nostri iisi fortunae beneficio tamen 
 
 2oimpetum classis^ timebant, si^ forte ventus remisisset. 
 
 obtego, -ere, -texi, -tectum, pro- praetervehor, -i, -vectus sum, be 
 t^ct. carried by, sail by. 
 
 desino, -ere, desii, desitum, cease. increbesco, -ere, -crebui, , 
 
 compositio, compositionis, f., increase, 
 
 settlement. perseverantia, -ae, f., persistency. 
 
 auster, austri, m., south wind. nauta, -ae, m., sailor. 
 
 1. i.e. Vatinius. 5. milder. 
 
 2. i.e. Caesar's troops at 6. Cf. conor. 
 Brundisium. 7. Subjective genitive. 
 
 3. Sc. terra: mainland. 8. si . . . remisisset: if the 
 
 4. Adj. with classi. wind should die down. 
 
Il6 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 NactI portum, qui appellatur Nymphaeum, ultra Lissum 
 milia passuum in, eo naves introduxerunt (qui portus ab 
 Africo tegebatur, ab austr5 non erat tutus) leviusque 
 tempestatis quam classis ^ periculum aestimaverunt. 
 5 Quo simulatque intro est itum, incredibill felicitate'^ 
 auster, qui per biduum flaverat,^ in Africum se vertit. 
 
 Both Caesar and Pompey advance toward Antony. Caesar joins Antony^ 
 and Pofnpey encamps. 
 
 30. Haec eodem fere tempore Caesar atque Pompeius 
 CQgndscunt. Nam praetervectas Apolloniam Dyrrha- 
 chiumque naves viderant, ipsi iter secundum* eas terra 
 
 10 direxerant, sed quo essent eae delatae, primis diebus 
 Ignorabant. Cognitaque re dlversa^ sibi amb5^ cdnsilia 
 capiunt : Caesar, ut quam primum se cum Antonio 
 coniungeret; Pompeius, ut venientibus^ in itinere se 
 opponeret, sl^ imprudentes^ ex Insidiis adoriri posset, 
 
 15 e5demque die uterque eorum ex castris statlvis a flumine 
 Apso exercitum educunt^ : Pompeius clam et noctu, Cae- 
 sar palam^^ atque interdiu.^^ Sed Caesarl circuitu ^^ 
 maiore iter erat longius advers5 ^^ flumine, ut vado 
 transire posset : Pompeius, quia expedito itinere flumen 
 
 20 el transeundum non erat, magnis itineribus ad Antonium 
 
 Africus, -i, m., southwest wind. dirigo, -ere, -rexi, -rectum, direct. 
 
 leviter, adv. ; cf. levis. ignore, i, not know. 
 
 aestimo, i, estimate. stativus, -a, -urn, permanent. 
 intro, adv., within. 
 
 1. /.^. Pompey's. 8. {to see) if . 
 
 2. good fortune. 9. Note the singular subject. 
 
 3. had blown. 10. openly. 
 
 4. Prep., following^ abreast 11. by day. 
 
 of. 12. circuitu maiore: explains 
 
 5. different. iter longius. 
 
 6. both. 13. ad verso flumine: up the 
 
 7. Refer to Antony's men. river. 
 
CAESAR, CIVIL WAR, BOOK III 1 17 
 
 contendit atque eum ubi appropinquare cognovit, id5- 
 neum locum nactus, ibi copias collocavit suosque om- 
 nes in castris continuit ignesque fieri prohibuit, qu5 occul- 
 tior esset eius adventus. Haec ad Antonium statim 
 
 5 per Graecds deferuntur. Ille missis ad Caesarem 
 nuntiis unum diem sese castris tenuit ; altero die ad eum 
 pervenit Caesar. Cuius adventu cognito Pompeius, ne 
 duobus circumcluderetur exercitibus, ex eo loco discedit 
 omnibusque copiis ad Asparagium Dyrrhachln5rum 
 
 10 pervenit atque ibi idone5 loco castra ponit. 
 
 Caesar fails to lure Pompey to fight ^ but cuts him off from Dyr7'hackiu?n. 
 
 41. Caesar, postquam Pompeium ad Asparagium esse 
 cognovit, eodem^ cum exercitu profectus expugnato in 
 itinere oppid5 Parthinorum, in quo Pompeius praesidium 
 habebat, tertio die ad Pompeium pervenit iuxtaque ^ 
 
 15 eum castra posuit et postridie eductis omnibus copiis 
 acie instructa decernendi^ potestatem Pompeio fecit. 
 Ubi ilium suis locis se tenere animadvertit, reduct5 in 
 castra exercitu, aliud sibi consilium capiendum existi- 
 mavit. Itaque posterd die omnibus copiis magno cir- 
 
 2ocuitu difficill angustoque itinere Dyrrhachium profectus 
 est sperans Pompeium aut Dyrrhachium compelli aut ab 
 eo intercludi posse, quod omnem commeatum totiusque 
 belli apparatum eo contulisset ; ^ ut^ accidit. Pom- 
 peius enim primo ign5rans eius consilium, quod dlvers5 
 
 25 ab ea regione itinere profectum ^ videbat, angustiis ^ rei 
 
 apparatus, -us, m., equipment. 
 
 1. to the safne place. 5. ut accidit: and so it turned 
 
 2. close to. out. 
 
 3- of fighting a decisive com- 6. profectum (esse) : sc. Cae- 
 
 bat. sarem. 
 
 4. The subject is Pompey. 7. j^^m/y, abl. of cause. 
 
Il8 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 frumentariae compulsum discessisse existimabat ; postea 
 per explorat5res certior factus postero die castra m5vit 
 brevi5re itinere se occurrere ei posse sperans. Quod 
 fore suspicatus Caesar mllitesque adhortatus, ut aequo 
 5 animo laborem ferrent, parva parte noctis itinere inter- 
 miss5 mane ^ Dyrrhachium venit, cum primum agmen 
 Pompei procul cerneretur, atque ibi castra posuit 
 
 Caesar arranges for food supply, 
 
 42. Pompeius interclusus Dyrrhachia, ubi pr5positum 
 tenere n5n potuit, secundo ^ usus consili5 edito loco, 
 
 10 qui appellatur Petra aditumque habet navibus medio- 
 crem ^ atque eas a quibusdam protegit ventis, castra 
 communit. Eo partem navium longarum convenire, 
 frumentum commeatumque ab Asia atque omnibus 
 regionibus, quas tenebat, comportari imperat.^ Caesar 
 
 15 longius bellum ductum iri existimans et de Italicis com- 
 meatibus desperans, quod tanta dlligentia omnia litora a 
 Pompeianis tenebantur, classesque ipsius, quas hieme in 
 Sicilia, Gallia, Italia fecerat,^ morabantur, in Epirum 
 rei frumentariae causa Q. Tillium et L. Canuleium lega- 
 
 2otum misit, quodque hae regi5nes aberant longius, locis 
 certls horrea constituit vecturasque friimcnti finitimis 
 civitatibus descripsit. Item Lisso ^ Parthinisque et 
 omnibus castellis quod esset frumentl conquiri^ iussit. 
 Id erat perexiguum cum ^ ipsius agri natura, quod sunt 
 
 propositum, -i, n., pur pose, describo, -ere, -scripsi, -scriptum, 
 
 litus, litoris, n., shore. assign. 
 
 horreum, -i, n., storehouse. perexiguus, -a, -um, very s?nall, 
 
 vectura, -ae, f., transportation. very little. 
 
 1. early in the 7norning. 5. = faciendas curaverat. 
 
 2. alternative. 6. Lisso, etc. : ablatives. 
 
 3. fairly good. 7. to be collected. 
 
 4. Here used with ace. and 8. cum . . . turn : not only 
 inf., an unusual construction. , . . but also. 
 
CAESAR, CIVIL WAR, BOOK III 119 
 
 loca aspera ^ ac montu5sa ac plerumque frument5 utun- 
 tur importato, turn quod Pompeius haec ^ pr5viderat et 
 superioribus diebus praedae loco Parthinos habuerat 
 frumentumque omne conquisitum spoliatis ^ effossisque* 
 5 eorum domibus per equites comportarat. 
 
 Caesar hems in Pompey with a line of fortresses. 
 
 43. Quibus rebus cognitis Caesar consilium capit ex 
 loci natura. Erant enim circum castra Pompei per- 
 multi edit! atque asperi colles. H5s prinium praesidiis 
 tenuit castellaque ibi communit. Inde, ut loci cuiusque 
 
 10 natura ferebat,^ ex castello in castellum perducta munl- 
 ti5ne circumvallare Pompeium instituit, haec ^ spectans, 
 quod angusta re frumentaria'utebatur,^ quodque Pom- 
 peius multitudine equitum valebat, quo minore pericul5 
 undique frumentum commeatumque exercitui support^re 
 
 15 posset, simul, uti pabulati5ne Pompeium prohiberet 
 equitatumque eius ad rem gerendam inutilem efficeret, 
 tertio, ut auct5ritatem, qua ille ^ maxime apud exteras 
 nati5nes niti^ videbatur,^^ minueret, cum fama per orbem 
 terrarum percrebuisset ilium a Caesare obsideri neque 
 
 20 audere proelio dimicare. 
 
 montuosus, -a, -um, mountainous. percrebesco, -ere, -crebui, , 
 
 pabulatio, pabulationis, f., forag- become very frequent^ be 
 ing. spread. 
 
 1. rough. 6. Explained by clauses quo 
 
 2. haec providerat : had fore- . . . posset, etc. 
 seen this move. 7. found. 
 
 3. stripped. 8. i.e. Pompey. 
 
 4. undermined. 9. rely on. 
 5- = postulabat. 10. was seen. 
 
I20 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 Pompey builds counter fortifications and harasses Caesar^ s men while they 
 are at work. 
 
 44. Pompeius neque a mari Dyrrhachioque discedere 
 volebat, quod omnem apparatum belli, tela, arma, tor- 
 menta ibi coUocaverat frumentumque exercitui navibus 
 supportabat, neque munitiones Caesaris prohibere 
 
 5 poterat, nisi proeli5 decertare vellet ; quod e5 tempore 
 statuerat non esse faciendum. Relinquebatur,^ ut ex- 
 tremam ^ rationem belli sequens quam plurimos colles 
 occuparet et quam latissimas regidnes praesidils teneret 
 Caesarisque c5pias, quam maxime posset, distineret; 
 
 loidque accidit. Castellis enim xxiv effectis xv milia 
 passuum circuitu amplexus hoc spatid pabulabatur ; 
 multaque erant intra eum locum manu sata ; ^ quibus 
 interim iumenta pasceret.^ Atque ut nostri perpetuas ^ 
 muniti5nes habebant, perductas ex castellis in proxima 
 
 iscastella, ne quo loc5 erumperent Pompeiani ac nostr5s 
 post tergum adorirentur, ita illi interiore spatio per- 
 petuus munitidnes efficiebant, ne quern locum nostri in- 
 trare atque ips5s a terg5 circumvenire possent. Sed 
 illi^ operibus^ vincebant, quod et numerd militum 
 
 20 praestabant et interi5re spati5 ^ minorem oircuitum habe- 
 bant. Quare cum ^ erant loca Caesarl capienda, etsi 
 prohibere Pompeius totis c5piis et dimicare non con- 
 
 amplectbr, i, -plexus sum, sur- intro, i, e^tter. 
 round. 
 
 1. The subject is the clause 6. /.^. the Pompeians. 
 
 ut, etc. 7- i^ {pushing) their fortifi- 
 
 2. extremam rationem : the cations. 
 
 last resort. 8. Abl. of cause. 
 
 3. planted. 9. cum. . . capienda: when- 
 
 4. could feed. ever Caesar had to seize new 
 
 5. continuous. places. 
 
CAESAR, CIVIL WAR, BOOK III 121 
 
 stituerat, tamen suis ^ locis sagittarios ^ f unditdresque 
 mittebat, quorum magnum habebat numerum, multique 
 ex nostrls vulnerabantur, magnusque incesserat timor 
 sagittarum, atque omnes fere milites aut ex coactis aut 
 5 ex centonibus aut ex corils tunicas aut tegimenta ^ f ece- 
 rant, quibus tela vltarent."* 
 
 Caesar's troops retire from a skirmish with slight loss, 
 
 46. Nostrl vero, qui satis ^ habebant sine detriment5 
 discedere, compluribus^ interfectis v omnind suorum. 
 amissis quietissime se receperunt pauloque citra eum 
 
 to locum morati alils comprehensis collibus muniti5nes 
 perfecerunt. 
 
 Pompey has abundant supplies while Caesar suffers from want. 
 
 47. Erat nova et inusitata^ belli ratio cum tot ca- 
 stell5rum numero^ tantoque spati5 et tantis miinitioni- 
 bus et tot5 obsidionis genere, tum etiam reliquis rebus. 
 
 ^5 Nam ^ quicumque alterum ^° obsidere c5nati sunt, per- 
 culs5s atque infirm5s hostes adorti aut proeli5 superatos 
 aut aliqua offensione ^^ permotds continuerunt,^^ cum 
 
 incedS, -ere, -cessi, -cessum, come corium, -i, -n., hide, 
 
 up, arise. tunica, -ae, f., shirt. 
 
 coactum, -i, n.,felt. perculsus, -a, -um, upset, discon- 
 cento, centonis, m., matting. certed. 
 
 1. suis locis: favorable 8. numero, etc. : abls. of spe- 
 places. cification. 
 
 2. sagittarios f unditoresque : 9- nam . . . prohiberent: a 
 bowmen and slingers. statement of a general truth ; 
 
 3. coverings, therefore praestarent and prohi- 
 
 4. escape. berent should be translated by 
 
 5. satis habebant : deemed it the present tense. 
 sufficient. 10. his opponent. 
 
 6. /.^. of the enemy. 11. defeat. 
 
 7. unusual. X2. kept in check* 
 
122 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 ipsi numero equitum militumque praestarent; causa* 
 autem obsidionis haec fere esse c5nsuevit, ut frument5 
 hostes prohiberent. At ^ turn integras atque incolumes 
 copias Caesar inf eriore militum numero continebat,^ cum 
 
 5 illi omnium rerum c5pia abundarent ; cotldie enim mag- 
 nus undique navium numerus conveniebat, quae com- 
 meatum supportarent, neque ullus flare ^ ventus poterat, 
 quin^ aliqua ex parte secundum cursum haberent. 
 Ipse ^ autem consumptis omnibus longe lateque fru- 
 
 lo mentis summis erat in angustiis. Sed tamen haec sin- 
 gular! patientia milites ferebant. Recordabantur enim 
 eadem se superi5re anno in Hispania perpess5s lab5re 
 et patientia maximum bellum confecisse, meminerant^ 
 ad Alesiam magnam se inopiam perpess5s, multo etiam 
 
 15 maiorem ad Avaricum maximarum se gentium victores 
 discessisse. Non,^ illis hcrdeum cum daretur, non legu- 
 mina recusabant ; pecus vero, cuius rei summa erat ex 
 Epiro c5pia, magno in hondre habebant. 
 
 A substitute for bread is found, 
 
 48. Est etiam genus radlcis inventum ab iis, qui vaca- 
 20 bant ab operibus, quod appellatur chara, quod admix- 
 
 recordor, i, call to mind, re- legumen, leguminis, n., <^^^/^. 
 
 member y recollect. chara, -ae, f., chara, a kind of 
 
 perpetior, -i, -pessus sum, en- wild vegetable. 
 
 dure, admisceo, -ere, -miscui, -mixtum, 
 
 hordeum, -i, n., barley, jnixed with. 
 
 1. causa . . . consuevit, ut: 5- c[uin . . . haberent: lit. 
 moreover the purpose of such a but that they had a favorable 
 blockade has generally been this, wind from some quarter, 
 that. 6. i.e. Caesar. 
 
 2. at turn : but on this oc- 7. remembered. 
 
 casion. 8. non, illis hordeum cum 
 
 3. tried to keep in check, daretur - hordeum n5n reciisa- 
 
 4. to blow. bant cum daretur. 
 
CAESAR, CIVIL WAR, BOOK III 123 
 
 turn lacte multum inopiam levabat.^ Id ad similitudi- 
 nem ^ panis efficiebant. . Eius erat magna copia. Ex hoc 
 effectos panes, cum in coUoquils Pompeiani famem ^ 
 nostris obiectarent, vulgo in e5s iaciebant, ut spem e5rum 
 5 minuerent. 
 
 Poinpey'^s army suffers from want of food and water, ' 
 
 49. lamque frumenta maturescere incipiebant, atque 
 ipsa spes inopiam sustentabat,^ quod celeriter se habitu- 
 ros c5piam conf idebant ; crebraeque voces militum in 
 vigiliis colloquiisque audiebantur, prius se cortice^ ex 
 
 loarboribus victuros,® quam Pompeium e manibus dimis- 
 suros. Libenter ^ etiam ex perfugis cognoscebant equos 
 eorum ^ tolerari,® reliqua vero iumenta interlsse ; utI 
 autem ipsos ^^ valetudine non bona, cum angustils loci et 
 oddre taetro ex multitudine cadaverum^^ et cotidianis 
 
 15 labdribus insuetos ^^ operum, tum aquae summa inopia 
 affectos.^^ Omnia enim flumina atque omnes rlvos,^^ 
 qui ad mare pertinebant, Caesar aut averterat aut mag- 
 nis operibus obstruxerat,^^ atque ut erant loca montuosa 
 et aditus perangustT vallium, has ^^ sublicis ^^ in terram 
 
 panis, panis, m., bread. maturesco, -ere, maturai, , 
 
 obiecto, I, throw up at, taunt begin to ripen, 
 with. odor, odoris, m., stench. 
 
 taeter, taetra, taetrum, foul. 
 
 I. 
 
 relieved. 
 
 II. dead bodies . 
 
 2. 
 3. 
 4. 
 
 6. 
 
 likeness. 
 
 hunger. 
 
 made bearable. 
 
 bark. 
 
 live. 
 
 12. insuet5s operum: being 
 unused to work. 
 
 13. afflicted', agrees with 
 ips5s and is modified by the 
 abl. of cause. 
 
 7- 
 8. 
 
 9. 
 10. 
 
 gladly. 
 
 i.e. Pompey's men. 
 kept alive. 
 Subject of uti. 
 
 14. brooks. 
 
 15. stopped. 
 
 16. i.e. valles. 
 
 17. stakes. 
 
124 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 demissis praesaepserat ^ terramque adiecerat, ut aquam 
 contineret. Ita illl necessario loca sequi demissa ^ ac 
 palustria et pute5s ^ fodere ^ cogebantur atque hunc 
 laborem ad cotidiana opera addebant ; qui tamen f ontes 
 
 5 a quibusdam praesidiis aberant longius et celeriter aesti- 
 bus exarescebant. At Caesaris exercitus optima vale- 
 tudine summaque aquae copia utebatur, turn ^ commea- 
 tus omni genere praeter frumentum abundabat, cuius 
 cotldie melius succedere tempus maioremque spem ma- 
 
 loturitate frumentorum pr5poni videbant. 
 
 Night attacks are made on Caesaris troops. 
 
 50. In novo genere belli novae ab utrisque bel- 
 landi ratidnes® reperiebantur. Illl, cum animadvertis- 
 sent ex ignibus nocte cohortes nostras ad munitiones 
 excubare, silenti5 aggressi universi intra multitudinem 
 
 15 sagittas coniciebant et se confestim ad suos recipiebant. 
 Quibus rebus nostrl usu docti haec reperiebant remedia, 
 ut alio loco ignes facerent ali5 excubarent. 
 
 Sulla's arrival drives the Pompeians off, 
 
 51. Interim certior f actus P. Sulla, quem discedens ca- 
 stris praefecerat Caesar, auxilio cohort! venit cum legioni- 
 
 20 bus duabus ; cuius adventu facile sunt repulsi Pompeiani. 
 Neque ver5 conspectum aut impetum nostrdrum tulerunt, 
 primisque deiectis reliqui se verterunt et loc5 cesserunt. 
 
 paluster, -tris, -tre, swampy^ maturitas, maturitatis, f. ; cf. ma- 
 
 77tarshy. turus. 
 
 fons, fontis, m., springs well. excubo, -ere, -cubui, -cubitum, 
 
 exaresco, -ere, -arui, , dry up. keep watch. 
 
 abundo, i, abound. remedium, -i, n., help. 
 
 1. blocked up, 4- dig- 
 
 2. low. 5- and then too. 
 
 3. wells, 6. methods. 
 
CAESAR, CIVIL WAR, BOOK III 12$ 
 
 Sed insequentes nostros, ne longius pr5sequerentur, Sulla 
 revocavit. At plerique existimant, sT acrius Insequi volu- 
 isset, bellurri eo die potuisse ^ f inlre. Cuius c5nsilium re- 
 prehendendum non videtur. Aliae^ enim sunt legatl 
 5 partes atque imperatoris : alter omnia agere ad^ praescrip- 
 tum,^ alter libere ^ ad summam ® rerum c5nsulere debet. 
 
 Six engagements bring losses to both sides. Caesar rewards his men, 
 
 53. Un5 die vi proeliis factis, tribus ad Dyrrhachium, 
 tribus ad munitiones, cum horum omnium rati5 ^ habe- 
 retur, ad^ duo milia numero ex Pompeianis cecidisse 
 
 10 reperiebamus, evocatos^ centurionesque complures (in 
 eo fuit numero Valerius Flaccus, L. filius, eius, qui 
 praetor Asiam obtinuerat); signaque sunt militaria vi 
 relata. Nostri non amplius xx omnibus sunt proeliis 
 desiderati.^^ Sed in castell5 nem5 fuit omnin5 militum, 
 
 i5quin vulneraretur, quattuorque ex una cohorte cen- 
 turiones oculos amiserunt. Et cum laboris sui periculi- 
 que testimonium afferre vellent, milia sagittarum circiter 
 XXX in castellum coniecta Caesari renuntiaverunt, scuto- 
 que ad eum relato Scaevae centurionis inventa sunt in 
 
 20 e5 foramina cxx. Quem ^^ Caesar, ut erat de se meritus 
 et de re publica, donatum ^^ milibus ^' cc . . . collauda- 
 tumqueab octavis ordinibus ad primipilum se traducere^^ 
 foramen, foraminis, n., hole. 
 
 1. Sc. Sullam as subject. g. veterans ; appositive with 
 
 2. aliae atque: different milia. 
 from. . 10. lost. 
 
 3. according to. 11. Obj. of traducere. 
 
 4. instructions. 12. presented with; 2igxtesyf\\h 
 
 5. freely. quem, as does also collaudatum. 
 
 6. summam rerum: general 13. milibus cc: sc. sestertium. 
 interests. 200,000 sesterces equals some- 
 
 7. reckoning. thing like $8000. 
 
 8. about., adv. 14. pro?note. 
 
126 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 pronuntiavit (eius enim ope ^ castellum magna ex parte 
 conservatum esse c5nstabat ^) cohortemque postea du- 
 plici stipendio, frumento, veste,^ congiariis militaribus- 
 que d5nis amplissime donavit. 
 
 Because of scarcity of fodder, Pompey plans to force the blockade, 
 
 5 58. Caesar, quo facilius equitatum Pompeianum ad 
 Dyrrhachium contineret et pabulatidne prohiberet, adi- 
 tus du5s, qu5s esse angust5s demonstravimus, magiiis 
 operibus praemunivit castellaque his locis posuit. Pom- 
 peius, ubi nihil profici * equitatu cogn5vit, paucis inter- 
 
 10 missis diebus rursum eum ^ navibus ad se intra muni- 
 ti5nes recipit. Erat sum ma inopia pabuli,^ ade5^ ut 
 f oliis * ex arboribus strictis et teneris ^ harundinum radi- 
 cibus^ contusis equ5s alerent ^° (frumenta enim, quae 
 fuerant intra munitidnes sata,^^ consumpserant) ; c5ge- 
 
 15 bantur Corcyra atque Acarnania long5 interiecto naviga- 
 tionis spati5 pabulum supportare, quodque erat eius rei 
 minor ^^ copia, horded adaugere atque his rationibus 
 equitatum tolerare. Sed postquam n5n modo hordeum 
 pabulumque omnibus locis herbaeque desectae,^^ sed 
 
 2oetiam frons ^^ ex arboribus deficiebat, corruptis^^ equis 
 
 congiarium, -i, n., reward. contundo, -ere, -tudi, -tusum, 
 
 folium, -i, n., leaf, bruise. 
 
 stringo, -ere, strinxi, strictum, adaugeo, -ere, -auxi, -auctum; cf. 
 
 pluck. auge5. 
 
 harundo, harundinis, f., r^^^. herba, -ae, f.,^r^i^j. 
 
 1. help. • alerent. 
 
 2. it was clear, 9- tender, 
 
 3. clothing. 10. had to feed, ^ 
 
 4. accomplished, 11. sown. 
 
 5. = equitatum. 12. too small. 
 
 6. fodder. 13 • cut down. 
 
 7. to such a degree. 14- foliage. 
 
 8. Ablatives of means with 15. e7naciated. 
 
CAESAR, CIVIL WAR, BOOK III 12/ 
 
 macie conandum sibi aliquid Pompeius de eruptione 
 existimavit. 
 
 Two brothers who have received many favors from Caesar are charged by 
 the troopers with dishonesty. 
 
 59. Erant apud Caesarem ex equitum numer5 AUo- 
 broges duo fratres, Raucillus et Egus, Adbucilli filii, 
 
 5 qui principatum in civitate multis ^ annis obtinuerat, 
 singulari virtute homines, quorum opera ^ Caesar omni- 
 bus Gallicis bellis optima fortissimaque erat usus. His 
 domi ob has causas amplissimos magistratus mandaverat 
 atque eos extra ^ ordinem in* senatum legendds cura- 
 
 10 verat agrosque in Gallia ex hostibus capt5s praemiaque 
 rei® pecuniariae magna tribuerat^ locupletesque ex 
 egentibus^ fecerat Hi propter virtutem non solum 
 apud Caesarem in honore erant, sed etiam apud exer- 
 citum cari ^ habebantur : sed f reti ^ amicitia Caesaris et 
 
 15 stulta ac barbara arrogantia elati despiciebant suos stl- 
 pendiumque equitum fraudabant et praedam omnem 
 domum^^ avertebant. Quibus illi^^ rebus permdti uni- 
 versi Caesarem adierunt palamque^^ de eorum iniuriis 
 sunt quest! et ad cetera addiderunt falsum ab his^* 
 
 macies, , abl. macie, f., lack locuples, locupletis, rich. 
 
 of fodder. stultus, -a, -\xm., foolish. 
 
 lego, -ere, legi, lectum, choose. fraudo, i, steal. 
 
 ■ I. multis annis: abl. of time 5. rei pecuniariae : money. 
 
 within which, but to be trans- 6. had given. 
 
 lated like ace. of extent. 7. poor. 
 
 2. opera optima erat usus: 8. dear, 
 aid Caesar had found very 9. relying. 
 
 useful. 10. domum avertebant : i.e» 
 
 3. extra ordinem; outside the appropriated. 
 
 regular ro2dine. 11. /.^. the cavalrymen. 
 
 4. in senatum: as members 12. openly. 
 
 ^M^ j^;^^/^ (of the AUobroges). 13. /.^. the two brothers. 
 
128 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 equitum numerum deferri, quorum stipendium aver- 
 terent. 
 
 Caesar censures them and they return to Pompey. 
 
 60. Caesar neque tempus illud animadversionis esse 
 existimans et multa virtuti eorum concedens rem t5tam 
 
 5 distulit ; ill5s secret5 castlgavit, quod quaestui ^ equites 
 haberent, monuitque, ut ex sua amicitia omnia exspecta- 
 rent et ex ^ praeteritis suis officils reliqua ^ sperarent. 
 Magnam tamen haec res illis offensi5nem '^ et con- 
 temptionem ad^ omnes attulit, idque^ ita esse cum ex 
 
 10 aliorum obiectati5nibus turn etiam ex domestico "^ iudicio 
 atque animi^ c5nscientia intellegebant. Qu5 pudore 
 adducti et ^ fortasse n5n se liberari, sed in aliud tempus 
 reservari arbitrati discedere a nobis et novam temptare 
 fortunam novasque amicitias experiri c5nstituerunt. Et 
 
 15 cum paucis collocuti clientibus suTs, quibus tantum faci- 
 nus^° committere audebant, primum conati sunt prae- 
 fectum equitum C. Volusenum interficere, ut postea 
 bello confecto cognitum est, ut cum^^ munere aliquo 
 perfugisse ad Pompeium viderentur ; postquam id dif- 
 
 2oficilius visum est neque facultas perficiendi dabatur, 
 quam maximas potuerunt pecunias mutuati, proinde ^^ ac 
 
 animadversio, animadversionis, f., obiectatio, obiectationi?, f., re- 
 consideration^ attention^ punish- proach. 
 ment. fortasse, perhaps. 
 
 caLsMgo, I, punish. mutvLOT, i, dorrow. 
 
 1. quaestui haberent : used 8. animi conscientia : gui/ty 
 for gain. conscience. 
 
 2. ex . . . offi.ciis: in accord- 9. Connects adducti and ar- 
 ance with his past favors. bitrati. 
 
 3. future (favors) . 10. deed. 
 
 4. discredit. 11. cum munere : carrying 
 ^.' in the eyes of some favor, i.e. the death of 
 
 6. id ita esse : it to be such. Volusenus. 
 
 7. their own. 12 - -proinde a.c : Just as though. 
 
CAESAR, CIVIL WAR, BOOK III 129 
 
 suls satisfacere^ et fraudata restituere vellent, multis 
 coemptis ^ equis ad Pompeium transierunt cum iis, qu5s 
 sui consilii participes habebant. 
 
 Pompey gladly receives them and they inform him about Caesar and his 
 
 army. 
 
 61. Quos^ Pompeius, quod erant honesto^loco nati 
 5 et instructi liberaliter niagn5que comitatu et multis 
 iumentis venerant virique fortes habebantur et in honore 
 apud Caesarem fuerant, quodque^ novum et praeter 
 consuetudinem acciderat, omnia sua praesidia^ circum- 
 duxit atque ostentavitJ Nam ante id tempus nemo aut 
 10 miles aut eques a Caesare ad Pompeium transierat, 
 cum^ paene cotldie a Pompeio ad Caesarem perfuge- 
 rent, vulgo® ver5 universi in Epiro atque Aet5lia con- 
 scripti milites earumque regiorium omnium, quae a Cae- 
 sare tenebantur. Sed hi ^^ cognitis omnibus rebus, seu " 
 15 quid ^^ in munitionibus perfectum non erat, seu quid a 
 perltioribus rei^^ militaris desiderari^^ videbatur, tempori- 
 busque ^^ rerum ^® et spatiis ^^ locdrum et custodiarum ^^ 
 
 particeps, participis, m., accom- 
 
 comitatus, -us, m., escort, train, 
 
 plice. 
 
 retinue. 
 
 I. repay. 
 
 (and) in fact the soldiers en- 
 
 2. bought up. 
 
 rolled in Epirus and in Aetolia 
 
 3. Object of duxit in circum- 
 
 and {those) of all those districts 
 
 duxit and of ostentavit. 
 
 . , . {had deserted) in a body. 
 
 4. honorable. 
 
 10. i.e. the brothers. 
 
 5. quodque . . . acciderat : 
 
 1 1 . seu . . . seu : whether . . . 
 
 and because it had happened as 
 
 or. 
 
 {something) new and unusual. 
 
 12. Indef. pronoun. 
 
 6. Ace. with circum and also 
 
 13. Objective genitive. 
 
 as secondary object of ostentavit. 
 
 14. be lacking. 
 
 7. showed. 
 
 15. Sc. animadversis. 
 
 8. Concessive. 
 
 16. for various matters (con- 
 
 9. (et) vulg5 in Epiro . . . 
 
 nected with the blockade). 
 
 conscripti milites . . . omnium: 
 
 17. guards. 
 
 SECOND YEAR LATIN - 
 
130 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 varia diligentia animadversa, prout ^ cuiusque eorum, 
 qui negotiis praeerant, aut natura aut studium ferebat, 
 haec ^ ad Pompeium omnia detulerunt. 
 
 Pompey plans an attack on Caesar. 
 
 62. Quibus ille cognitis erupti5nisque iam ante capto 
 5 consilio, ut demonstratum est, tegimenta galels ^ milites 
 ex viminibus ^ facere atque aggerem ^ iubet comportare. 
 His paratis rebus magnum numerum levis armaturae et 
 sagittariorum aggeremque omnem noctu in scaphas® 
 et naves actuarias^ imp5nit et de media nocte cohortes 
 10 LX ex maximis castrls praesidilsque deductas ad eam 
 partem muniti5num ducit, quae pertinebant ad mare 
 longissimeque a maximis castris Caesaris aberant. 
 Eodem naves, quas demonstravimus aggere et levis 
 armaturae militibus completas, quasque ad Dyrrhachium 
 15 naves ^ longas habebat, mittit et, quid a quoque fieri 
 velit, praecipit.^ Ad eas munitiones Caesar Lentulum 
 Marcellinum quaestorem cum legione nona positum 
 habebat. Huic, quod valetudine^° minus commoda 
 utebatur, Fulvium Postumum adiutorem " summiserat. 
 
 Description of the point of attack. Caesaris 7nen are driven back, 
 
 20 63. Erat e5 loco fossa pedum xv et vallum contra 
 hostem in altitudinem pedum x, tantundemque ^^ eius 
 
 prout, according^ as. 
 
 1. prout . . . ferebat: ac- 5. rubbish, 
 cording as the character and 6. skjffs. 
 zeal of each 7nait showed {itself). 7. swift. 
 
 The clause explains varia. 8. naves longas : warships. 
 
 2. Explained by the preced- 9. ordered. 
 
 ing clauses, cognitis . . . fere- 10. valetudine minus com- 
 bat, moda : Ul health. 
 
 3. helmets. 11. adjutant. 
 
 4. twigs. 12. just as far as. 
 
CAESAR, CIVIL WAR, BOOK III 
 
 131 
 
 valll agger ^ in latitudinem patebat : ab e5 intermisso 
 spati5 pedum dc alter conversus in contrariam partem 
 erat vallus ^ humiliore paulo munitione. Hoc^ enim 
 superioribus diebus timens Caesar, ne navibus nostrl 
 5 circumvenirentur, duplicem eo loc5 fecerat vallum, ut, 
 
 Caesar's Siege of Pompey near Dyrrhachium 
 
 SI ancipiti proelio dimicaretur, posset resist!. Sed 
 operum magnitude et continens ^ omnium dierum labor, 
 quod milia passuum in circuitu xvii erat complexus, per- 
 ficiendi spatium non dabat. Itaque contra mare trans- 
 loversum^ vallum, qui has duas munitiones coniungeret, 
 nondum perfecerat. Quae res nota erat Pompeio delata 
 per Allobrogas perfugas, magnumque nostris attulerat 
 
 1. embankment. 
 
 2. rampart. 
 
 3. Explained by ne . 
 
 cir- 
 
 cumvenirentur. 
 
 4. continuous. 
 
 5. at right angles. 
 
132 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 incommodum.^ Nam ut ad mare ii cohortes nonae 
 legidnis excubuerant,^ accessere ^ subit5 prima luce 
 PompeianI ; simul navibus circumvecti * milites in ex- 
 teri5rem vallum tela iaciebant, fossaeque aggere com- 
 
 5 plebantur, et legionaril interioris munitionis defens5res 
 scalis ^ admdtis tormentis ^ cuiusque generis telisque ter- 
 rebant, magnaque multitudd sagittari5rum ab utraque 
 parte circumfundebatur.^ Multum^ autem ab ictu ® 
 lapidum, quod unum nostrls erat telum, viminea tegi- 
 
 lo menta galeis imposita defendebant. Itaque cum omni- 
 bus rebus nostri premerentur atque aegre resisterent, 
 animadversum est vitium ^^ munitionis, quod supra 
 demonstratum est, atque inter duos vallos, qua per- 
 fectum opus n5n erat, per mare navibus expositi in ^^ 
 
 • Saversos nostr5s impetum fecerunt atque ex utraque 
 muniti5ne deiectos terga vertere coegerunt. 
 
 A panic ensues. The eagle is saved by the bravery of the standard bearer, 
 
 64. Hoc tumultu nuntiato Marcellinus cohortes sub- 
 sidi5 nostris labdrantibus summittit ex castrls ; quae 
 f ugientes ^^ conspicatae neque ill5s su5 adventu con- 
 2ofirmare potuerunt neque ipsae hostium impetum tule- 
 . runt. Itaque quodcumque ^^ addebatur subsidio, id 
 correptum ^* timore fugientium terrorern et periculum 
 augebat ; hominum enim multitudine receptus ^^ impedie- 
 
 1. injury. 9. blow, 
 
 2. had bivouacked. 10. weakness. 
 
 3. Perfect third pers. plur. 11. in . . . nostros: upon our 
 
 4. brought around. rear, 
 
 5. ladders^ abl. abs. with ad- 12. Accusative. 
 
 motis. 13. quodcumque subsidio : 
 
 6. missiles^ abl. of means. whatever in the way of help, 
 
 7. crowded around. 14. carried away. 
 
 . 8. to a great extent. 15. retreat, , 
 
CAESAR, CIVIL WAR, BOOK III 133 
 
 batur. In e5 proeli5 cum gravi vulnere esset affectus ^ 
 aquilifer et a viribus ^ deficeretur,^ conspicatus equites 
 nostras, * Hanc ^ ego,' inquit, ' et vivus multos per annos 
 magna diligentia defendl et nunc moriens eadem fide 
 5 Caesari restitu5. N5llte, obsecro,^ committere, quod 
 ante in exercitu Caesaris n5n accidit, ut rei mllitaris 
 dedecus admittatur,® incolumemque ad eum deferte.' 
 H5c casu aquila conservatur omnibus primae cohortis 
 centurionibus interfectis praeter principem priorem. 
 
 Botk Caesar and Pompey come to help. . 
 
 10 65. lamque Pompeiani magna ^ caede nostrorum 
 castris Marcellini appropinquabant n5n mediocri terrore 
 illato reliquis cohortibus,^ et M. Antonius, qui proxi- 
 mum locum praesidi5rum tenebat, ea re nuntiata cum 
 cohortibus xii descendens ex loco superi5re cernebatur. 
 
 15 Cuius adventus Pompeianos compressit nostrosque 
 firmavit, ut se^ ex maximo timore colligerent. Neque 
 multo post Caesar significatione per ^° castella fum5 
 facta, ut erat superioris temporis consuetud5, deductTs 
 quibusdam cohortibus ex praesidiis eodem venit. Qui 
 
 2oc5gnito detrimento cum animadvertisset Pompeium 
 extra muniti5nes egressum secundum" mare, ut ^Mibere 
 pabulari posset nee ^^ minus aditum navibus haberet, 
 
 dedecus, dedecoris, n., disgrace. comprimo, -ere, -pressi, -pressum, 
 
 check. 
 
 1. afflicted. tendant circumstance. 
 
 2. Personified and hence abl. 8. Dat. with illato. 
 
 of agent. 9. se colligerent: recovered. 
 
 3. was abandoned. 10. per castella : from one re- 
 
 4. Sc. aquilam. doubt to another. 
 
 5. i7nplore. 11. Prep., along. 
 
 6. be committed. 12. ut . . . haberet : result. 
 
 7. magna caede : abl. of at- 13. nee minus : and yet. 
 
134 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 commutata ratione belli, quoniam prdpositum ^ non 
 tenuerat, castra- iuxta Pompeium munire ^ iussit. 
 
 Pompey sends a legion to seize an abandoned camp. 
 
 66. Qua perfecta muniti5ne animadversum est a 
 speculatoribus Caesaris cohortes quasdam, quod ^ in- 
 
 5 star * legionis videretur, esse post silvam et in vetera 
 
 castra duel. Castr5rum hic situs ^ erat. Superioribus 
 
 diebus nona Caesaris legi5 cum se obiecisset PompeianTs 
 
 • copiis atque opere, ut demonstravimus, circummu- 
 
 niret,^ castra e5 loco posuit. Haec silvam quandam 
 
 lo contingebant neque longius a marl passibus ccc aberant. 
 Post mutato c5nsilio quibusdam de causis Caesar paulo 
 ultra eum locum castra transtulit, paucisque intermissis 
 diebus eadem ^ Pompeius occupaverat et, quod e5 loc5 
 plures erat legi5nes habiturus, relicto* interiore vallo 
 
 15 mai5rem adiecerat munitionem. Ita minora castra in- 
 clusa mai5ribus ® castelli atque arcis locum obtinebant. 
 Item ab angulo castrorum sinistr5 munitionem ad fiumen 
 perduxerat, circiter passus cccc, quo llberius ac sine peri- 
 culo milites aquarentur. Sed is quoque mutato consili5 
 
 2oquibusdam de causis, quas commemorari necesse non est, 
 eo loco excesserat. Ita ^^ complures dies inania manserant 
 castra ; muniti5nes quidem omnes integrae erant. 
 
 propositum, -i, n., plan. 
 
 close. 
 
 
 muto, I, change. 
 
 aquor. 
 
 , I , get water. 
 
 includo, -ere, -clusi, -clusum, in- 
 
 inanis 
 
 ;, -e, empty. 
 
 I. propositum non tenuerat : 
 
 4- 
 
 the equal of. 
 
 had not carried out his plan {of 
 
 5- 
 
 location. 
 
 blockade). 
 
 6. 
 
 Sc. eas, referring to c5pias. 
 
 2. Sc. su5s as subject. 
 
 7- 
 
 Sc. castra. 
 
 3. Attracted from gender and 
 
 8. 
 
 left standing. 
 
 number of cohortes to gender and 
 
 9- 
 
 Sc. castris. 
 
 number of instar. 
 
 10. 
 
 in this condition. 
 
CAESAR, CIVIL WAR, BOOK III 135 
 
 The camp is reached but is attacked by Caesar. 
 
 67. Eo ^ slgn5 legionis illato speculatdres Caesarl re- 
 nuntiarunt.^ Hoc idem visum ex superidribus quibus- 
 dam castellis confirm averunt. Is locus aberat a novis 
 Pompei castris circiter passus d. Hanc legidnem 
 
 5 sperans Caesar se opprimere posse et cupiens eius diei 
 detrimentum sarcire, rellquit in opere cohortes duas, 
 quae speciem muniti5nis praeberent; ipse divers5 iti- 
 nere quam potuit occultissime reliquas cohortes, numero 
 XXXIII, in quibus erat legi5 n5na multis amissis cen- 
 
 loturionibus deminutoque militum numerd, ad legi5nem 
 Pompei castraque minora duplici acie eduxit. Neque 
 eum prima opini5 fefellit.^ Nam et pervenit prius, 
 quam Pompeius sentire posset, et tametsi erant muni- 
 ti5nes castrorum magnae, tamen sinistro cornu, ubi erat 
 
 15 ipse, celeriter aggressus Pompeian5s ex vallo deturba- 
 vit. Erat obiectus portis ericius. Hie paulisper est 
 pugnatum, cum irrumpere* nostri conarentur, ill! castra 
 defenderent, fortissime T. Pulione, cuius opera pr5di- 
 tum ^ exercitum C. AntonI demonstravimus, e loc5 pro- 
 
 20 pugnante. Sed tamen nostri virtute vicerunt excisoque 
 erici5 prim5 in mai5ra castra, post etiam in castellum, 
 quod erat inclusum maioribus castris, irruperunt et, 
 quod eo® pulsa legio sese receperat, n5nnullos ibi 
 repugnantes ^ interf ecerunt. 
 
 sarcio, -ire, sarsi, sartum, re- excido, -ere, -cidi, -cisum, cut 
 pair. down. 
 
 ericius, -i, m., log set with spikes. 
 
 1. Adverb. 4. rush in. 
 
 2. Sc. rem, referring to signo 5. betrayed. 
 
 . . illatS. 6. Adv., modifies receperat. 
 
 3. did disappoint. 7. Accusative. 
 
136 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 Caesar's men mistake an outlying wall for the camp, 
 
 68. Sed fortuna, quae plurimum potest cum in reli- 
 quis rebus turn praecipue in bell5, parvis m5mentis ^ 
 magnas rerum commutationes efficit ; ut turn accidit. 
 Muniti5nem, quam pertinere a castris ad flumen supra 
 
 5 demonstravimus, dextri Caesaris cornus cohortes ign5- 
 rantia loci sunt secutae, cum portam quaererent castr5- 
 rumque eam muniti5nem esse arbitrarentur. Quod ^ 
 cunl esset animadversum, coniunctam esse flumini, pro- 
 rutis ^ muniti5nibus defendente nullo transcenderunt, 
 
 10 omnisque noster equitatus eas cohortes est secutus. 
 
 Pompey comes up with help and Caesar's men are panic-stricken. 
 
 69. Interim Pompeius hac satis longa interiecta mora 
 et re nuntiata v legiones ab opere deductas subsidi5 
 suis duxit, eodemque tempore equitatus eius nostris 
 equitibus appropinquabat, et acies instructa a nostris, 
 
 15 qui castra occupaverant, cernebatur, omniaque sunt 
 subito mutata. Legio Pompeiana celeris spe subsidii 
 c5nfirmata ab decumana porta resistere conabatur atque 
 ultro in nostros impetum faciebat. Equitatus Caesaris, 
 quod angusto * itinere per ^ aggeres ascendebat, re- 
 
 2oceptui^ suo timens initium fugae faciebat. Dextrum 
 cornu, quod erat a sinistro seclusum, terr5re equitum 
 animadvers5, ne^ intra muniti5nem opprimeretur, ea^ 
 
 ignorantia, -ae, f., ignorance. secludo, -ere, -cludi, -clusum, shut 
 
 off, separate. 
 
 1. incidents. 5- over. 
 
 2. Explained by coniunctam 6. receptui suo timens : fear- 
 . . . fliimini, which has muni- ingfor their retreat. 
 
 tiSnem (understood) as subject. 7. ne . . . opprimeretur: pur- 
 
 3. torn down. pose of sese recipiebat. 
 
 4. angust5 itinere: i.e. the 8. ea parte: i-e^ by the 
 breach. breach. 
 
CAESAR, CIVIL WAR, BOOK III 137 
 
 parte, quam proruerat, sese recipiebat, ac plerlque ex 
 his, ne in angustias inciderent, ex x pedum munitione 
 se in fossas praecipitabant, primisque oppressis-^ reliqul 
 per horum corpora salutem sibi atque exituni pariebant.^ 
 
 5 Sinistro cornu milites, cum ex ^ vallo Pompeium adesse 
 et suos fugere cernerent, veritT, ne angustils interclude- 
 rentur, cum extra et intus hostem haberent, e5dem,^ quo 
 venerant, receptu sibi c5nsulebant, omniaque erant 
 tumultus, timoris, fugae plena, ade5 ^ ut, cum Caesar 
 
 loslgna fugientium manu prenderet et consistere iube- 
 ret, alii e5dem ® cursu f ugerent, alii ex metu etiam signa 
 dlmitterent, neque quisquam omnin5 c5nsisteret. 
 
 The same outlying wall proves the salvation of Caesar'' s men. 
 
 70. His tantis malis haec ^ subsidia succurrebant,* 
 qu5^ minus omnis deleretur exercitus, quod Pompeius 
 15 insidias timens, credo, quod haec praeter spem accide- 
 rant eius, qui paulo ante ex castris fugientes suos c5n- 
 spexerat, munitionibus appropinquare aliquamdiu ^^ n5n 
 audebat, equitesque eius angustils atque " his ab Cae- 
 saris militibus occupatis ad " insequendum tardabantur.^^ 
 
 praecipito, i , throw headlong. 
 
 1. trampled to death. 7. Explained by the quod 
 
 2. won. clause. 
 
 3. ex valid: modifies cerne- 8. aided. 
 
 rent. 9- quo, etc. : in preventing 
 
 4. eodem receptu sibi con- the whole army from being de- 
 sulebant: they looked out for stroyed. 
 
 themselves by retreating over the 10. for so?ne time. 
 
 same path by which they had 11. atque his occupatis: and 
 
 come. by the fact that these were seized. 
 
 5. so much so. 12. ad insequendum : in {re- 
 
 6. eodem cursu: with the gar d to) their pursuit, 
 same speed. 13. were checked' 
 
138 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 Ita parvae res magnum in utramque partem momen- 
 tum ^ habuerunt. Munltiones enim a castris ad flumen 
 perductae expugnatis iam castris Pompei propriam ^ 
 expedltamque Caesaris victoriam interpellaverunt,^ 
 5 eadeni res celeritate insequentium tardata nostris 
 salutem attulit. 
 
 Caesar'' s losses. Pompey saluted as Imperator, Cruelty of Labienus, 
 
 71. Duobus hisunius diel proeliis Caesar desideravit^ 
 milites dcccclx et not5s equites R5man5s Fleginatem 
 Tuticanum Galium, senat5ris filium, C. Fleginatem Pla- 
 
 locentia/ A. Cranium Puteolis, M. Sacrativirum Capua, 
 tribunes militum, et centuriones xxxii; sed horum 
 omnium pars magna in fossis miinTtionibusque et flu- 
 minis ripis oppressa suorum in terrdre ac f uga sine ull5 
 vulnere interiit : signaque sunt militaria amissa xxxii. 
 
 15 Pompeius eo proelio imperator est appellatus. Hoc 
 nonien obtinuit atque ita se postea salutari passus est ; 
 sed in litterTs numquam scribere est® solitus, neque in 
 fascibus insignia ^ laureae praetulit. At Labienus, cum 
 ab eo impetravisset, ut sibi captiv5s tradi iuberet, 
 
 2oomnes^ pr5ductos® ostentationis, ut videbatur, causa, 
 
 ^is\\i\Xi^ I', greets hail. laurea, -ae, f, the laurel tree^ 
 
 fascis, fascis, m., in plu. fasces, laurel wreath. 
 
 a bundle of rods inclosing an ostentatio, ostentationis, f., dis- 
 
 ax, a symbol of authority. play. 
 
 1. influence. 7. insignia praetulit: had 
 
 2. propriam expeditamque : the decoration of laurel wreath 
 complete and easy. carried before him. 
 
 3. prevented. 8. Obj. of appellans, interro- 
 
 4. lost. gans, and interfecit. 
 
 5. from Placentia. 9. productos causa: after 
 
 6. est solitus: was accus- they had been led out for the 
 tomed. ^ake. 
 
CAESAR, CIVIL WAR, BOOK III 139 
 
 quo ^ maior perfugae fides haberetur, commilitones ^ 
 appellans et magna ^ verborum contumelia interrogans, 
 solerentne veteran! mllites fugere, in omnium c5nspectu 
 interfecit. 
 
 Pompeys men are prematurely elated, 
 
 5 72. His rebus tantum fiduciae * ac spiritus ^ Pom- 
 peianis accessit, ut non de ratione belli cogitarent, sed 
 vicisse iam viderentur. Non ^ illi paucitatem ^ nostro- 
 rum militum, non iniquitatem loci atque angustias prae- 
 occupatis ^ castris et ancipitem terr5rem intra extraque 
 
 lomunitiones, n5n abscisum ^ in duas partes exercitum, 
 cum altera alter! auxilium ferre non posset, causae ^° 
 fuisse cogitabant. Non ad haec addebant, n5n con- 
 cursu acri facto, non proeli5 dimicatum,^^ sibique ^^ 
 ipsos^^ multitudine atque angustiis mains attulisse de- 
 
 15 trimentum, quam ab hoste accepissent, non denique 
 communes belli casus ^^ recordabantur,^^ quam parvulae^^ 
 saepe causae vel falsae ^^ suspici5nis vel terr5ris repenti- 
 ni vel obiectae ^^ religionis magna detrimentaintulissent, 
 quotiens vel ducis vitio ^^ vel culpa ^^ tribuni in exercitu 
 
 commilito, commilitonis, m.^fel- interrogo, i, ask, 
 low soldier. 
 
 1. quo . . . haberetur: that 9. cut. 
 
 greater confidence might be 10. causae fuisse: had been 
 
 placed in hijn though a deserter, the cause {of our flight). 
 
 2. Appositive with omnes. 11. Sc. esse: impersonal. 
 
 3. magna . . . contumelia: 12. Refer to Caesar's men. 
 with most insulting words. 13. Explained by the indir. 
 
 4. confidence. questions following. 
 
 5. pride. 14. did recollect. 
 
 6. Emphatic. 15. slight. 
 
 7. paucitatem, etc. : subjects 16. groundless. 
 
 of fuisse. 17. obiectae religionis : of op- 
 
 8. praeoccupatis castris : due posing religious scruples, 
 to the fact that the enemy had 18. mistake, 
 previously occupied the camp. 19. fault. 
 
140 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 esset ^ offensum ; sed proinde ^ ac si virtute vicissent 
 neque ulla commutatio rerum posset accidere, per or- 
 bem ^ terrarum fama ac litteris victoriam eius diei con- 
 celebrabant. 
 
 Caesar encourages his troops. 
 
 5 73. Caesar a superi5ribus consiliis depulsus omnem 
 sibi commutandam belli rationem existimavit. Itaque 
 un5 tempore praesidiis omnibus deductis et oppugna- 
 tione dimissa coactoque in unum locum exercitii con- 
 tionem ^ apud milites habuit hortatusque est, ne ea, quae 
 
 10 accidissent, graviter f errent, neve his rebus terrerentur 
 multisque secundis proeliis unum adversum et ^ id 
 mediocre opponerent.® Habendam fortunae gratiam, 
 quod Italiam sine aliquo vulnere cepissent, quod duas 
 Hispanias bellic5sissimorum hominum peritissimis atque 
 
 15 exercitatissimis ducibus pacavissent, quod finitimas fru- 
 mentariasque provincias in potestatem redegissent; 
 denique -recordari debere, qua felicitate inter medias 
 hostium classes oppletis non solum portibus sed etiam 
 litoribus omnes incolumes essent transportatl. Si n5n 
 
 20 omnia caderent secunda, fortunam esse industria suble- 
 vandamJ Quod ^ esset acceptum detrimenti, cuiusvis* 
 potius quam suae culpae debere tribul. Locum se 
 aequum ad dimicandum dedisse, potitum esse hostium 
 
 conc^l^hro, I, proclaim. industria, -ae, f., diligence^ ac- 
 
 oppleo, -ere, -plevi, -pletum, fill. tivity^ zeal. 
 
 1. esset offensum: harm had 6. set . . . over against, 
 been done. 7- help. 
 
 2. proinde ac si: jtist as if. 8. quod . . . detrimenti: sub- 
 
 3. orbemterrarum:/>^^7£/^r/^. ject of debere tribui. 
 
 4. speech. 9. Possessive gen., modifying 
 
 5. et id mediocre : and that a culpae, which is indir. obj. of 
 slight one. tribui. 
 
CAESAR, CIVIL WAR, BOOK 111 141 
 
 castris, expulisse ac superasse pugnantes.^ Sed sive 
 ips5rum perturbatio sIve error aliquis sIve etiam fortuna 
 partam ^ iam praesentemque victoriam interpellavisset, 
 dandam omnibus operam, ut acceptum incommodum 
 5 virtute sarciretur;^ quod si esset factum, futurum ut 
 detrlmentum in bonum verteret, uti * ad Gergoviam 
 accidisset, atque ei, qui ante dimicare timuissent, ultra 
 se proelio off errent. 
 
 They become zealous. 
 
 74. Hac habita c5nti6ne nonnullos signiferos Igno- 
 lominia^ notavit ac loc5 movit. Exercitui quidem omni 
 tantus incessit ex incommodo dolor tantumque studium 
 infamiae ^ sarciendae, ut nemo aut tribuni aut centurio- 
 nis imperium desideraret,^ et 5ibi quisque etiam poenae 
 loco gravi5res imp5neret lab5res simylque omnes arde- 
 15 rent ^ cupiditate^ pugnandi. Cum superioris etiam 5rdi- 
 nis ndnnulli oratidne perm5ti manendum e5 loco et rem 
 proelio committendam exTstimarent, contra ^° ea Caesar 
 neque satis militibus perterritis confidebat spatiumque 
 interponendum ad recreandos animos putabat, et re- 
 2olictIs^^ muniti5nibus magnopere rei frumentariae time- 
 bat. 
 
 perturbatio, perturbationis, f . ; cf . noto, i , designate with a mark^ 
 
 perturbo. brand, censure. 
 
 error, err oris, m., mistake. recreo, i ; cf. creo. 
 
 1. Object. 6. dishonor. 
 
 2. partam . . . praesentem- 7. waited for. 
 que : already won and in their 8. burned, 
 grasp. 9. eager desire. 
 
 3. repair, 10. contra ea : on the other 
 
 4. as. hand. 
 
 5. disgrace. 11. inastnuch as he had left. 
 
142 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 Caesar withdraws from the siege with Pompey following close behind, 
 
 75. Itaque nulla interposita mora, sauci5rum modo ^ 
 et aegr5rum habita rati5ne, impedimenta omnia silentio 
 prima nocte ex castris Apolldniam praemlsit. Haec^ 
 conquiescere ante iter confectum vetuit.^ His una legio 
 
 5 missa praesidi5 est. His explicitis rebus duas in castris 
 legion es retinuit, reliquas de quarta vigilia compluribus 
 portis eductas e5dem itinere praemisit parvoque spati5 
 intermiss5, ut et militare institutum servaretur et quam 
 serissime * eius profecti5 c5gn6sceretur, conclamari ^ 
 
 loiussit statimque egressus et novissimum agmen conse- 
 cutus celeriter ex c5nspectu castr5rum discessit. Neque 
 vero Pompeius cognitd consilio eius moram Qllam ad in- 
 sequendum intulit, sed id ® spectans/ si itinere impedi- 
 tos perterritos deprehendere ^ posset, exercitum e castris 
 
 iSeduxit equitatumque praemisit ad novissimum agmen 
 demorandum,^ neque c5nsequi potuit, quod multum ex- 
 pedit5 itinere antecesserat Caesar. 
 
 Pompey finally changes his plan* 
 
 77. Poster5 die Caesar similiter praemissis prima 
 
 nocte impedimentis de quarta vigilia ipse egreditur, ut, 
 
 20 si qua esset imposita dimicandi necessitas, subitum 
 
 casum expeditp exercitu subiret.^^ Hoc idem reliquis 
 
 conquiesc6,-ere, -quievi,-quietum, explico, -are, avi (-ui), -atum 
 rest. (-itum), arrange. 
 
 similiter, in like manner. 
 
 1. modo habita ratione : sim- 6. Explained by si . . . 
 ply making provision for. posset. 
 
 2. i.e. the baggage train. 7- having in view. 
 
 3. forbade. 8. catch. 
 
 4. latest. 9. delay. 
 
 5. the signal to be given. 10. meet. 
 
CAESAR, CIVIL WAR, BOOK III . 143 
 
 fecit diebus. Quibus rebus perf ectum est, ut altissimis ^ 
 fluminibus atque impeditissimis itineribus nullum acci- 
 peret incommodum. Pompeius prinii diei mora ^ illata 
 et reliquorum dierum frustra lab5re suscepto cum^ se 
 5 magnis itineribus extenderet et praegressos c5nsequi 
 cuperet, quarto die finem sequendi fecit atque aliud sibi 
 consilium capiendum existimavit. 
 
 Caesar goes to Apollonia. Pompey makes for the same goal, 
 
 78. Caesari ad saucios deponendos, stipendium exer- 
 citui dandum, socios conflrmandos, praesidium urbibus 
 
 lorelinquendum necesse erat adire Apolloniam. Pom- 
 peius quoque de Caesaris consilid coniectura iudicans ad 
 Scipionem properandum sibi existimabat : si Caesar iter 
 illo * haberet, ut subsidium Soipidni ferret ; si ab ora 
 maritima Oricoque discedere n5llet, quod legiones 
 
 isequitatumque ex Italia exspectaret, ipse ut omnibus 
 c5piis Domitium aggrederetur. 
 
 Domitius barely escapes from Pompey and joins Caesar, 
 
 79. His de causis uterque eorum celeritati studebat, 
 et suis ut esset auxilio, et ad opprimendos adversaries 
 ne occasi5ni ^ temporis deesset. Sed Caesarem Apollo- 
 
 20 nia a directo itinere averterat ; Pompeius per Candaviam 
 iter in Macedoniam expeditum habebat. Accessit® etiam 
 ex impr5vis5 aliud incommodum, quod^ Domitius, qui dies 
 
 extends, -ere, -tendi, -tentum praegredior ; cf. egredior. 
 (-tensum), stretch; with se, ex- coniectura, -ae, f., inference, 
 ert one''s self. adversarius, -i, m., enemy. 
 
 1. altissimis, etc. : abl. abs. 4. Adverb. 
 
 denoting concession. 5. occasion! temporis : favor- 
 
 2. mora illata, labore sus- able chance. 
 cepto : abl. abs. denoting cause. 6. was added. 
 
 3. Concessive. 7. namely that. 
 
144 •SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 complures castris Scipi5nis castra collata ^ habuisset, rei 
 frumentariae causa ab eo discesserat et Heracllam, quae 
 est subiecta ^ Candaviae, iter fecerat, ut ipsa fortuna 
 ilium ^ obicere Pompeio videretur. Haec ad id tempus 
 
 5 Caesar ignorabat. Simul a Pompeio litteris per omnes 
 provincias civitatesque dimissls de proelio ad Dyrrha- 
 chium facto latius Tnflatiusque multo, quam ^ res erat 
 gesta, fama percrebuerat pulsum ^ fugere Caesarem 
 paene omnibus copiis amissis. Haec^ itinera infesta 
 
 lo reddiderat, haec civitates nonnullas ab eius amicitia 
 avertebat. Quibus accidit rebus, ut pluribus dimissi^ 
 itineribus a Caesare ad Domitium et a Domiti5 ad Cae- 
 sarem nulla ratione iter conficere possent. Sed Allo- 
 broges,^ Raucilli atque Egi familiares, quos perf ugisse ad 
 
 15 Pompeium dem5nstravimus,^ conspicati in itinere ex- 
 pl5ratores DomitI, seu pristina ^° sua consuetudine, quod 
 una in Gallia bella gesserant, seu gl5ria ^^ elatl cuncta, ut 
 erant acta, exposuerunt et Caesaris profecti5nem, adven- 
 tum Pompei docuerunt. A quibus Domitius certior fac- 
 
 20 tus vix IV horarum spati5 antecedens ^^ hostium benefici5 
 periculum vitavit et ad Aeginium, quod est adiectum " 
 appositumque Thessaliae, Caesari venienti occurrit. 
 
 inflatius, with more exaggera- percrebresco, -ere, -crebrui (-cre- 
 
 iion. bui), ^ be spread abroad. 
 
 infestus, -a, -um, dangerous. 
 
 1. brought together, i.e. near 7. Sc. nuntii. 
 
 to. 8. certain Allobroges. 
 
 2. brought close., i.e. next to. 9. See p. 129, 1. 2. 
 
 3. ilium obicere : to put hi7n 10. pristina sua consuetiidine : 
 in the way of. because of their for fner intimacy. 
 
 4- quam . . . gesta : than 1 1 . gloria elati : pruffed up by 
 the facts warranted. the glory {they had won). 
 
 5- pulsum . . . amissTs : indir. 12. getting the start. 
 
 disc, depending on fama. 13. adiectum appositumque; 
 
 6. = fama. near a7id bordering upon. 
 
CAESAR, CIVIL WAR, BOOK III - 145 
 
 Caesar storms Gomphi. 
 
 80. Coniunct5 exercitu Caesar Gomph5s pervenit, 
 quod est oppidum primum Thessaliae venientibus ^ ab 
 Epiro ; quae gens paucis ante mensibus ultro ad Cae- 
 sarem legat5s miserat, ut suis omnibus facultatibus 
 
 5 uteretur, praesidiumque ab e5 militum petierat Sed 
 eo fama iam praecurrerat,^ quam supra docuimus, de 
 proeli5 Dyrrhachm5, quod^ multis auxerat partibus. 
 Itaque Androsthenes, praetor Thessaliae, cum se vic- 
 toriae Pompei comitem esse mallet quam socium Cae- 
 
 10 saris in rebus adversis, omnem ex agris multitudinem 
 servorum ac liberorum in oppidum cogit portasque prae- 
 cludit et ad Sclpionem Pompeiumque nuntios mittit, ut 
 sibi subsidio veniant : se confldere muniti5nibus oppidi, 
 si celeriter succurratur ; ^ longinquam op'pugnationem 
 
 15 sustinere non posse. Scipio discessu exercituum ab 
 Dyrrhachio cognito Larlsam legiones adduxerat ; Pom- 
 peius nondum Thessaliae appropinquabat. Caesar 
 castris munitis scalas ^ muscul5sque ^ ad repentinam 
 oppugnationem fieri et crates ^ pararl iussit. Quibus 
 
 20 rebus effectis cohortatus milites docuit, quantum^ usum 
 haberet ad sublevandam omnium rerum inopiam potiri* 
 
 comes, comitis, m. and f., com- malo, malle, m&lm, prefer, 
 panion^ associate^ partaker^ praeclud5, -ere, -clusi, -clusum, 
 sharer, shut. 
 
 1. as you come. 6. sheds. 
 
 2. Cf. curro. 7. wicker hurdles. 
 
 3. quod . . . partibus : which 8. quantum haberet, etc. : 
 // (fama) had increased m,any how great a help toward reliev- 
 times. ing, etc., it would bring to gain 
 
 4. some one would hurry to possession of. 
 
 help. 9. potiri, inferre, fieri: sub- 
 
 5. ladders. .jects of haberet. 
 
 SECOND YEAR LATIN — ID 
 
146 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 oppid5 plen5 atque opulent5, simul reliquis civitatibus 
 huius urbis exemplo^ inferre terrdrem et id fieri cele- 
 riter, priusquam auxilia concurrerent. Itaque usus 
 singular! mllitum studio eodem, quo venerat, die post 
 5 horam nonam oppidum altissimis ^ moenibus oppugnare 
 aggressus ante solis occasum expugnavit et ad diripien- 
 dum ^ militibus concessit statimque ab oppidd castra 
 movit et Metropolim venit, sic ut nuntios expugnati* 
 oppidl famamque antecederet. 
 
 The other surrounding states surrender. 
 
 10 81. Metropolitae primum ^ eodem usi consilio isdem 
 permotl rumoribus portas clauserunt murosque armatis 
 compleverunt ; sed postea casu civitatis Gomphensis 
 c5gnit5 ex. captivis, quos Caesar ad murum producendos 
 curaverat, portas aperuerunt. Quibus diligentissime 
 
 15 conservatis coUata* fortuna Metropolitum ^ cum casu 
 Gomphensium nulla Thessaliae fuit civitas praeter Lari- 
 saeos, qui magnis exercitibus Scipionis tenebantur, quin ^ 
 Caesarl pareret atque imperata faceret. Ille ^ idoneum 
 locum in agrls nactus plenis frumentorum,^^ quae prope 
 
 2oiam matura erant, ibi adventum exspectare Pompei 
 e5que " omnem belli ^^ rationem conf erre constituit. 
 
 opulentus, -a, -um ; cf. Eng. opulent. 
 
 1. warning example. 7. = Metropolitarum. 
 
 2. altissimis moenibus: abl. 8. quin pareret: but that 
 of description with oppidum. obeyed. 
 
 3. pUmdering. 9. i-e. Caesar. 
 
 4. expugnati oppidl : of the 10. Note the plural. 
 stormingof the town. 11. eo c5nf erre : transfer to 
 
 5. Here — at first. that place. 
 
 6. coUata cum: compared 12. belli rationem: issue of 
 with, the campaign. 
 
 1 
 
CAESAR, CIVIL WAR, BOOK III I47 
 
 Pompey and Scipio join forces. The Pompeians quarrel over the booty as 
 though the victory were already won. 
 
 82. Pompeius paucis post diebus in Thessaliam per- 
 venit contionatusque ^ apud cunctum exercitum suis agit 
 gratias, Scipionis milites cohortatur, ut parta ^ iam 
 victoria praedae ac praemiorum velint esse participes, ^ 
 
 5 receptlsque omnibus in una castra legi5nibus suum cum 
 Scipione honorem partitur classicumque apud eum cani 
 et alterum * illi iubet praetorium tendl.^ Auctis copiis 
 Pompei duobusque magnis exercitibus coniunctis pristina 
 omnium c5nfirmatur opinio et spes victoriae augetur, 
 
 10 adeo ut, quidquid intercederet temporis, id morarl redi- 
 tum in Italiam videretur, et ^ si quando quid Pompeius 
 tardius aut consTderatius faceret, unius ^ esse negdtium 
 diei, sed ilium ^ delectari imperio et consulares praeto- 
 riosque^ servorum habere numero dicerent.^^ lamque 
 
 15 inter se palam de praemiis ac sacerdotiis contendebant 
 in^^ ann5sque consulatum^^ deflniebant,^^ alii domds 
 bonaque eorum, qui in castris erant Caesaris, petebant ; 
 magnaque inter e5s in consilio fuit controversia, oporte- 
 
 partior, 4, divide. 
 classicum, -i, n., trumpet call. 
 cano, -ere, cecini, cantum, sing^ 
 sound. 
 
 considerate, deliberately. 
 delects, i, delight. 
 consularis, consularis, m., ex-con- 
 sul. 
 
 praetorium, -i, n., generaVs tent. 
 
 sacerdotium, -i, n., priesthood. 
 
 1. after making an address, 
 
 2. gained. 
 
 3. sharers. 
 
 8. ilium delectari imperio: 
 
 he was too much pleased with his 
 command. 
 
 4. a second. 
 
 5. pitch. 
 
 6. Connects videretur and 
 dicerent. 
 
 7. unius . . . diei: was a 
 task of but a single day ; depends 
 on dicerent. 
 
 9. ex-praetors. 
 
 10. they said (in criticism) . 
 
 11. in annosque: and for 
 years ahead. 
 
 12. consulship. 
 
 13. established. 
 
148 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 retne Lucili^ Hirri, quod^ is a Pompei5 ad Parth5s 
 missus esset, proximis comitiis ^ praet5riis absentis ra- 
 tionem haberl, cum eius necessarii fidem implorarent 
 Pompei, praestaret, quod proficlscenti recepisset, ne per 
 5 eius auctoritatem deceptus videretur, reliqui, in lab5re 
 pari ac pericul5 ne Onus omnes antecederet, recusarent. 
 
 Pompey finally offers battle, 
 
 85. Pompeius, qui castra in colle habebat, ad infimas 
 radices mentis aciem instruebat,^ semper, ut videbatur, 
 exspectans^ si inlquis locis Caesar se subiceret. Caesar 
 
 10 nulla ratione ad pugnam elici^ posse Pompeium existi- 
 mans, banc sibi commodissimam belli rationem ^ iudica- 
 vit, uti castra ex e5 loco moveret, semperque esset in 
 itineribus, haec^ spectans, ut movendis castrls pluribus 
 adeundis locis commodiore re frumentaria Qteretur, 
 
 i5simulque in itinere ut aliquam occasionem dimicandi 
 nancisceretur et Insolitum ad labdrem Pompei exercitum 
 cotidianis itineribus defatlgaret.^ His c5nstitutis rebus, 
 slgn5 iam profectidnis dat5 tabernaculisque ^'^ detensis 
 animadversum est paulo " ante extra ^^ cotldianam c5n- 
 
 2osuetudinem longius a' vallo esse aciem Pompei pr5- 
 gressam, ut ^^ non iniquo loc5 posse dimicari videretur. 
 
 insolitus, -a, -um, unaccustomed^ detendo, -ere, , -tensum, take 
 
 unusual. down. 
 
 I. Lucili Hirri: obj. gen. 
 with rati5nem. 
 
 7. Explained by uti . . . 
 moveret . . . esset. 
 
 2. quod . . . esset : explains 
 absentis. 
 
 3. elections. 
 
 8. Explained by the follow- 
 ing subjunct. clauses. 
 
 9. exhaust. 
 
 4. Imperf., denoting repeated 
 action. 
 
 10. tents. 
 
 11. paulo ante: adv., modi- 
 
 5. exspectans si: waiting to 
 see whether. 
 
 6. lure out. \ 
 
 fying esse progressam. 
 
 12. contrary to. 
 
 13. ut . . . videretur : so that 
 
CAESAR, CIVIL WAR, BOOK III I49 
 
 Tunc Caesar apud suos, cum iam esset agmen in portis, 
 ' Differendum est,' inquit, 'iter in ^ praesentia nobis et 
 de proelio c5gitandum, sicut semper depoposcimus. 
 Animd^ simus ad dimicandum parati: n5n facile oc- 
 5 casionem postea reperiemus ; ' conf estimque expeditas 
 c5pias educit. 
 
 Pompey expects to win with his cavalry. 
 
 86. Pompeius quoque, ut postea cognitum est, suorum 
 omnium hortatu statuerat proelio decertare. Namque 
 etiam in consilio superioribus diebus dixerat, priusquam 
 
 10 concurrerent acies, fore uti exercitus Caesaris pelleretur. 
 Id cum essent plerique admirati, ' Sci5 me,' inquit, 
 ' paene incredibilem rem pollicerl ; sed rati5nem ^ con- 
 silii mei accipite, quo firmiore animo in proelium prodea- 
 tis. Persuasi equitibus nostris (idque mihi facturos 
 
 15 confirmaverunt) ut, cum propius sit accessum, dextrum 
 Caesaris cornu ab latere aperto aggrederentur et cir- 
 cumventa ab tergo acie prius perturbatum exercitum 
 pellerent, quam a nobis telum in hostem iaceretur. Ita 
 sine periculo legionum et paene sine vulnere bellum 
 
 20 conficiemus. Id autem difficile non est, cum tantum 
 equitatu valeamus.' Simul denuntiavit, ut essent animo 
 parati in ^ posterum et, quoniam fieret dimicandl po- 
 testas, ut ^ saepe c5gitavissent, ne usu ^ manuque reli- 
 qu5rum ^ opmionem fallerent.^ 
 
 deposed, -ere, -poposci, ; cf. hortatus, -us, m., cf. hortor. 
 
 posco. 
 
 it seemed that a decisive battle 4. in'postQmm.: for the future. 
 
 could be fought in a place not 5. as. 
 
 unfavorable {to Caesar^. 6. usu manuque : as to their 
 
 1 . in praesentia : for the present, practice and power. 
 
 2. Abl. of specification. 7. i.e. those not present. 
 
 3. nature. 8. disappoint. 
 
150 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 Labienus speaks slightingly of Caesar^ s troops. 
 
 87. Hunc Labienus excepit ^ et, cum ^ Caesaris 
 copias despiceret, Pompei consilium summis laudibus 
 efferret,^ ' N5ll,' inquit, ' existimare, Pompei,^ hunc esse 
 exercitum, qui Galliam Germaniamque devicerit. Om- 
 
 5 nibus interful^ proelils neque temere incognitam rem 
 pronuntio. Perexigua ® pars illius exercitus superest ; 
 magna pars deperiit, quod accidere tot proelils fuit 
 necesse, multos autumn! pestilentia in Italia consumpsit, 
 multi domum discesserunt, multi sunt relicti in conti- 
 
 lonentiJ An non audistis ex^ iis, qui per causam vale- 
 tudinis remanserunt, cohortes esse Brundisi f actas ? 
 Hae copiae, quas videtis, ex delectibus horum annorum 
 in citeriore Gallia sunt refectae, et plerlque sunt ex 
 col5niis^ Transpadanis. Ac tamen quod fuit roboris 
 
 i5du5bus proelils Dyrrhachinis interiit.' Haec cum 
 dixisset, iuravit se nisi victorem in castra non reversu- 
 rum reliquosque, ut idem facerent, hortatus est. Hoc 
 laudans Pompeius idem iuravit ; nee vero ex reliquis fuit 
 quisquam, qui iurare dubitaret. Haec tum facta sunt in 
 
 2oconsili5, magnaque spe et laetitia^^ omnium discessum 
 est ; ac iam animo victoriam praecipiebant," quod de re 
 
 devinco, -ere, -vici, -victum ; cf. pestilentia, -ae, f., //^^<?. 
 
 vinco. delectus, -us, m., draft. 
 
 depereo, -ire, -peril, ^perish r5bor, roboris, n., oak, vigor, 
 
 {from among the? fi). strength. 
 
 autumnus, -i, m., autimin. Iaud5, i, praise. 
 
 1. followed. 7. continent! (terra): conti- 
 
 2. cum . . . despiceret : while nent, i.e. Italy. 
 
 he showed his contempt for. 8. ex iis.: modifies esse fac- 
 
 3. extolled. tas. 
 
 4. Vocative. 9. colonies. 
 
 5. took part. 10. joy. 
 
 6. very smalL 11. anticipated. 
 
CAESAR, CIVIL WAR, BOOK III 151 
 
 tanta et a tarn perlto imperat5re nihil frustra con- 
 firmarl videbatur. 
 
 Pompey forms his battle line, 
 
 88. Caesar, cum Pompei castris appropinquasset, 
 ad hunc modum aciem eiiis Instructam animadvertit. 
 
 5 Erant in sinistro cornu legiones duae traditae a Caesare 
 initio dissensionis ex senatus consulto ; quarum una 
 prima, altera tertia appellabatur. In eo loco ipse erat 
 Pompeius. Mediam aciem Sclpio cum legionibus Syria- 
 cls tenebat. Ciliciensis legio coniuncta cum cohortibus 
 
 loHispanTs, quas traductas ab Afranio docuimus, in dextro 
 cornu erant collocatae. Has ^ firmissimas se habere 
 Pompeius existimabat. Reliquas inter aciem mediam 
 cornuaque interiecerat numeroque cohortes ex exple- 
 verat. Haec erant milia xlv, evocatorum circiter duo,^ 
 
 15 quae ex beneficiariis superi5rum exercituum ad eum con- 
 venerant ; quae tota acie disperserat. Reliquas cohortes 
 VII in castris propinquisque castellls praesidid disposu- 
 erat. Dextrum cornu eius rivus^ quidam impeditis 
 ripis muniebat ; quam ob causam cunctum equitatum, 
 
 20 sagittarios funditoresque omnes in sinistr5 cornu obie- 
 cerat. 
 
 Caesar forms his battle line. 
 
 89. Caesar superius ^ Institutum servans decimam legi- 
 5nem in dextro cornu, nonam in sinistro collocaverat, 
 tametsi^ erat Dyrrhachinis proeliis vehementer attenuata. 
 
 25 et huic sic adiunxit octavam, ut paene unam ex duabus 
 
 beneficiarius, -1, m., privileged attenuo, i, weaken, 
 soldier. 
 
 1. has. . . habere: these were 3. stream, 
 the strongest he had. 4. former. 
 
 2. Sc- milia. 5. although. 
 
152 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 efficeret, atque alteram alter! praesidi5 esse iusserat. 
 Cohortes in acie lxxx c5nstitutas habebat, quae summa ^ 
 erat milium xxii ; cohortes ii castris praesidid reliquerat. 
 Sinistro cornu Antonium, dextro P. Sullam, media acie 
 
 5 Cn. Domitium praeposuerat. Ipse contra Pompeium 
 constitit. Simul his rebus animadversis, quas demon- 
 stravimus, timens ne a multitudine equitum dextrum 
 cornu circumvenlretur, celeriter ex tertia acie singulas ^ 
 cohortes detraxit atque ex his quartam instituit equitatui- 
 
 lo que opposuit et, quid fieri vellet, ostendit monuitque eius 
 die! vict5riam in earum cohortium virtute constare. 
 Simul tertiae aciel totique exercitui imperavit, ne iniussu 
 su5 concurreret : se, cum id fieri vellet, vexill5 ^ signum 
 daturum. 
 
 Caesar addresses his army and gives signal for battle. 
 
 15 90. Exercitum cum mllitarl m5re ad pugnam cohorta- 
 retur suaque in eum perpetui ^ temporis officia praedica- 
 ret,^ imprimis commemoravit : Testibus se militibus uti 
 posse, quanta studi5 pacem petlsset ; quae per Vatinium 
 in colloquiis, quae per A. Clodium cum Scipione egisset, 
 
 2oquibus modls ad Oricum cum Lib5ne de mittendis lega- 
 tls contendisset. Neque se umquam abuti mllitum 
 sanguine neque rem publicam alterutro exercitu privare 
 voluisse. Hac habita 5ratione exposcentibus militibus et 
 studia pugnae ardentibus tuba signum dedit. 
 
 imprimis, especially. alteruter, -tra, -trum, either. 
 
 abator, -1, -usus sum, waste. privo, i, deprive. 
 
 sanguis, sanguinis, m., blood. exposco; cf. posco. 
 
 1. total. 4- perpetui temporis officia: 
 
 2. one from each legion. his constant services. 
 
 3. flag. 5- related. 
 
CAESAR, CIVIL WAR, BOOK III 1 53 
 
 Crastinus leads the charge upon Pompey. 
 
 91. Erat Crastinus evocatus in exercitu Caesaris, qui 
 superiore ann5 apud eum primum pllum in legione x 
 duxerat, vir singular! virtute. Hie slgn5 dato, * Sequi- 
 mini me,' inquit, * manipulares mei qui fuistis, et vestr5 
 
 5 imperatori quam constituistis ^ operam date. Unum hoc 
 proelium superest ; quo confecto et ille^ suam dignita- 
 tem^ et nos nostram libertatem* recuperabimus.'^ 
 Simul respiciens Caesarem, * Faciam,' inquit, * hodie, 
 imperator, ut aut viv5 mihi aut mortuo gratias agas.' 
 
 10 Haec cum dixisset, primus ex dextro cornii procucurrit, 
 atque eum elect! mllites circiter cxx voluntarii eiusdem 
 centuriae sunt prosecut!. 
 
 Pompey awaits the result. Caesar criticizes his tactics. 
 
 92. Inter duas acies tantum erat relictum spatil, ut 
 satis esset ad concursum utriusque exercitus. Sed Pom- 
 
 15 peius su!s praedlxerat, ut Caesaris impetum exciperent 
 neve se loc5 moverent aciemque eius distrahl pateren- 
 tur ; idque admonitu C. Triari fecisse dicebatur, ut 
 primus excursus vTsque militum infringeretur aciesque 
 distenderetur atque in suis ordihibus dispositi ® disperses 
 
 manipularis, -e, belonging to a admonitus, -us, m. ; cf. moneo. 
 
 maniple ; as noun, soldier of a excursus, -us, m. ; cf. curro. 
 
 maftiple, here comrade. infringo, -ere, -fregi, -fractum, 
 hodie ; cf. hoc + die. break. 
 
 eligo, -ere, -legi, -lectum, pick. distendo, -ere, -tendi, -tentum, 
 voluntarius, -a, -um, volunteer. throw iftto confusion. 
 
 centuria, -ae, f., century^ company, dispone ; cf. pono. 
 
 praedico ; cf. dico. dispergo, -ere, -spersi, -spersum, 
 distraho ; cf. traho. scatter. 
 
 1. Sc. dare. 4. i.e. from military service. 
 
 2. i.e. Caesar. 5. recover. 
 
 3. rank, 0. Refers to Pompey's men. 
 
154 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 adorlrentur ; leviusque casura plla sperabat in loc5 re- 
 tentls mllitibus, quam si ipsi immissis telTs occur- 
 rissent, simul fore/ ut duplicat5 cursu Caesaris mllites 
 exanimarentur et lassitudine ^ conficerentur. Quod 
 
 5 n5bls quidem nulla rati5ne factum a Pompeio videtur, 
 propterea quod ^ est quaedam animl incitati5 atque 
 alacritas naturaliter innata omnibus, quae studio pug- 
 nae incenditur. Hanc non reprimere, sed augere im- 
 peratores debent ; neque frustra antlquitus ^ institutum 
 
 loest, ut signa^ undique concinerent clamoremque uni- 
 versl tollerent: quibus rebus et hostes terreri et suos 
 incitarl existimaverunt. 
 
 Caesaris men advance halfway ^ halt, and then attack. 
 
 93. Sed nostrl mllites dato signo cum infestls ^ pilTs 
 procucurrissent atque animadvertissent non ^ concurrl a 
 
 15 Pompeianis, usu perltl ac superi5ribus pugnls exercitatl 
 sua sponte cursum represserunt et ad medium fere 
 spatium c5nstiterunt, ne consumptls vTribus appropinqua- 
 rent, parvoque intermisso temporis spatio ac rursus 
 renovato cursu pila miserunt celeriterque, ut erat prae- 
 
 2oceptum a Caesare, gladios strinxerunt. Neque vero 
 Pompeiam huic rel defuerunt. Nam et tela missa ex- 
 ceperunt ^ et impetum legidnum tulerunt et ordines con 
 servaverunt plllsque missis ad gladios redierunt. E5dem 
 
 leviter; cf. levis. cf. opprimo. 
 
 incitatio, incitationis, f.; cf. incito. concino, -ere, -cinui, , sound. 
 
 naturaliter, naturally. stringo, -ere, strinxi, strictum, 
 
 reprimo, -ere, -press!, -pressum; draw. 
 
 1. Depends on sperabat. 5- Nominative. 
 
 2. weariness. 6. threatening. 
 
 3. Refers to Pompey's plan 7. VLQVi.zQXiQ.ViVi\: no attack was 
 of battle. being made. 
 
 4. in former days. 3. /.^. on their shields. 
 
GAESAR, CIVIL WAR, BOOK III 1 55 
 
 tempore equites ab sinistro Pompei cornu, ut erat im- 
 peratum, universi pr5cucurrerunt, omnisque multitudo 
 sagittariorum se profudit. Quorum impetum noster 
 equitatus non tulit, sed paulatim loc5 m5tus cessit, 
 
 5 equitesque Pompei h5c acrius Instare et se turmatim ex- 
 plicare aciemque nostram a latere aperto circumlre 
 coeperunt. Quod ubi Caesar animadvertit, quartae 
 aciei, quam instituerat sex ^ cohortium, dedit signum. 
 I Hi celeriter prdcucurrerunt infestlsque slgnis tanta vl in 
 
 10 Pompei equites impetum fecerunt, ut eorum nemo con- 
 sisteret omnesque conversi non s5lum loco excederent, 
 sed protinus incitati fuga montes altissimos peterent. 
 Quibus summ5tls "^ omnes sagittaril funditoresque desti- 
 tutl^ inermes sine praesidid interfecti sunt. Eodem im- 
 
 15 petu cohortes sinistrum cornu pugnantibus etiam tum 
 ac resistentibus in acie Pompeianis circumierunt eosque 
 a tergo sunt adortl. 
 
 The Pompeians are routed. Pompey shows himself a coward, 
 
 94. Eodem tempore tertiam aciem Caesar, quae 
 quieta fuerat et se ad id tempus loc5 tenuerat, pro- 
 
 2oCurrere iussit. Ita cum recentes atque integri defessis 
 successissent, alii autem a tergo adorlrentur, sustinere 
 PompeianI non potuerunt atque universi terga verterunt. 
 Neque vero Caesarem fefellit, ^ quin ab ils cohortibus, 
 quae contra equitatum in quarta acie collocatae essent, 
 
 25 initium victoriae orlretur, ut ipse in cohortandls mllitibus 
 
 profundo, -ere, -fudi, -fusum, turmatim, by squadrons, 
 pour forth ; with se, rusk explico, -are, -avi (-ui), -atum 
 forth. {'iivim)y spread out. 
 
 1. sex cohortium : made up of 3. abandoned. 
 
 jrr ^^i^^r/^, modifies quam. 4. did escape; the subject is 
 
 2. dislodged. the quin clause. 
 
156 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 pr5nuntiaverat. Ab his enim primum equitatus est 
 pulsus, ab isdem factae caedes sagittariorum ac fundito- 
 rum, ab isdem acies Pompeiana a sinistra parte cir- 
 cumita atque initium fugae factum. Sed Pompeius, ut 
 
 5 equitatum suum pulsum vidit atque eam partem, cui 
 maxime confldebat, perterritam animadvertit, aliis quo- 
 que difflsus acie excessit pr5tinusque se in castra equ5 
 contulit et iis centurionibus,^ qu5s in statione ad praet5- 
 riam ^ portam posuerat, clare, ut mllites exaudTrent, 
 
 lo ' TueminI,' ^ inquit, ^ castra et defendite diligenter, si 
 quid durius accident. Ego reliquas portas circumed^ 
 et castrorum praesidia confirmo.'^ Haec cum dixisset, 
 se in praetorium ^ contulit, summae ® rei diff idens et 
 tamen eventum exspectans. 
 
 Caesar captures Pompefs camp, 
 
 15 95. Caesar Pompeianis ex fuga intra vallum compul- 
 sTs nullum spatium ^ perterritis dare oportere existimans 
 milites cohortatus est, ut ben.efici5 fortunae uterentur 
 castraque oppugnarent. Qui, etsT magn5^ aestu (nam 
 ad meridiem res erat perducta), tamen ad omnem 
 
 2olaborem animo parati imperio paruerunt.^ Castra a 
 cohortibus, quae ibi praesidio erant relictae, industrie 
 defendebantur, multo etiam acrius a Thracibus barbarls- 
 que auxilils. Nam qui acie refugerant mllites, et animd 
 
 diffidd, -ere, -fisus sum, despair clare, loudly, 
 of, distrust. industrie, actively. 
 
 1. Modifies inquit. 6. summae rei : the outcome 
 
 2. praetoriam portam: front of the battle, 
 gate. 7. respite. 
 
 3. protect. 8. magno aestu: abl. abs. 
 
 4. Pres. tense in sense of fut. introduced by etsi. 
 
 5. the generaVs tent. g. obeyed. 
 
CAESAR, CIVIL WAR, BOOK III 157 
 
 perterriti et lassitudine conf ecti, missis ^ plerlque armis 
 signlsque militaribus magis de reliqua fuga quam de 
 castrorum defensione cogitabant. Neque ^ vero diutius, 
 qui in vall5 constiterant, multitudinem telorum sustinere 
 5 potuerunt, sed confecti vulneribus locum rellquerunt 
 protinusque omnes ducibus ^ usi centuri5nibus tribunls- 
 que militum in altissimos montes, qui ad castra pertine- 
 bant, confugerunt. 
 
 Caesar finds the camp luxuriously fitted up. Pompey escapes. 
 
 96. In castrls Pompel videre licuit trichilas structas, 
 
 10 magnum argenti ^ pondus expositum, recentibus cespiti- 
 
 bus ^ tabernacula ^ c5nstrata, Luci etiam Lentull et 
 
 nonnullorum ^ tabernacula prptecta edera, multaque 
 
 praeterea, quae nimiam luxuriam et victoriae fiduciam 
 
 deslgnarent,^ ut facile existimarl posset nihil eos de 
 
 15 eventu eius diel timuisse, qui non ^ necessarias conqulre- 
 
 rent ^^ voluptates. At hi miserrimo ac patientissim5 
 
 exercitui Caesaris luxuriam obiciebant, cui semper omnia 
 
 ad necessarium usum defuissent. Pompeius, iam cum 
 
 intra vallum nostrl versarentur, equum nactus detractis ^^ 
 
 2omsIgnibus imperat5ris decumana porta se ex castrls 
 
 trichila, -ae, f., arbor. cover ^ pave. 
 
 struo, -ere, struxi, structum, edera, -ae, f., ivy. 
 
 build. nimius, -a, -um, too much., exces- 
 consterno, -ere, -stravi, -stratum, sive. 
 
 \. flung away. 7. of so7ne others. 
 
 2. neque ver5 diutius: and 8. indicated. 
 
 in fact not very long. 9. non necessarias : unneces- 
 
 3. In. apposition with centu- sary. 
 
 rionibus and tribunis. 10. Cf. quaerd. 
 
 4. silver plate. 11. detractis insignibus impe- 
 
 5. sods. xs±ox\s : removing the decorations 
 
 6. tents. that belonged to hitn as general. 
 
IS8 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 eiecit protinusque equo citato Larisam contendit. 
 Neque ibi constitit, sed eadem celeritate paucos ^ suos ex 
 fuga nactus nocturne itinere non intermisso comitatu 
 equitum triginta ad mare pervenit navemque frumen- 
 5 tariam conscendit saepe, ut dicebatur, querens tantum ^ 
 se opini5nem fefellisse, ut, a qu5 genere hominum vic- 
 t5riam sperasset, ab e5 initio fugae fact5 paene pr5ditus 
 videretur. 
 
 Pompeys army retires to a hill and treats for peace. 
 
 97. Caesar castrls potitus a militibus contendit,^ ne 
 10 in praeda occupati reliqui* neg5til gerendi facultatem 
 dlmitterent. Qua re inipetrata montem opere circum- 
 munire instituit. PompeianI, quod is mons erat sine 
 aqua, diffisT ei loca relict5 monte universi iugis^ eius 
 Larisam versus se recipere coeperunt. Qua re ani- 
 15 madversa Caesar copias suas divisit partemque legi5num 
 in castris Pompei remanere iussit, partem in sua castra 
 remisit, quattuor secum legiones duxit commodioreque 
 itinere Pompeianis occurrere coepit^ et progressus 
 milia passuum vi aciem instruxit. Qua re animadversa 
 20 Pompeiani in qu5dam monte constiterunt. Hunc mon- 
 tem flumen subluebatJ Caesar mllites cohortatus, etsi 
 t5tlus diei continenti labore erant cdnfecti noxque iam 
 suberat, tamen munltione flumen a monte seclusit, ne 
 noctu aquarl^ PompeianI possent. Quo perfect© opere 
 
 citatus, -a, -um, at full speed. versus, prep., toward, 
 
 1. paucos suos: a few of his 4. Modifies negotii. 
 
 own men. 5. iugis eius : along its 
 
 2. tantum . . . fefellisse : that ridges, abl. of means. 
 his expectations had so completely 6. started, 
 disappointed him. 7- washed the base of. 
 
 3. earnestly requested of. 8. to get water. 
 
CAESAR, CIVIL WAR, BOOK III 1 59 
 
 illl de deditiane missis legatis agere coeperunt. Pauci 
 ordinis senatorii, qui se cum ils coniunxerant, nocte fuga 
 salutem petlverunt. 
 
 After surrender i the Pompeians are pardoned by Caesar. 
 
 98. Caesar prima luce omnes eos, qui in monte con- 
 5 sederant, ex superioribus locis in planitiem descendere 
 
 atque arma proicere iussit. Quod ubi sine recusatione 
 fecerunt passlsque palmis proiecti ad terram flentes ab 
 eo salutem petlverunt, cons5latus consurgere iussit et 
 pauca apud eos de lenitate ^ sua locutus, qu5 min5re 
 
 10 essent timore, omnes cdnservavit mllitibusque suis com- 
 mendavit, ne qui eorum violaretur, neu quid sul desldera- 
 rent.^ Hac adhibita diligentia ex castrls sibi legiones 
 alias occurrere et eas, quas secum duxerat, in vicem 
 requiescere atque in castra reverti iussit eddemque die 
 
 15 Larlsam pervenit. 
 
 The losses. 
 
 99. In e5 proelio non amplius cc mllites deslderavit, 
 sed centuriones, fortes vir5s, circiter xxx amisit. Inter- 
 fectus est etiam fortissime pugnans Crastinus, cuius 
 mentionem supra fecimus, gladio in^ os adversum 
 
 2oconiecto. Neque id fuit falsum, quod ille in pugnam 
 proficlscens dixerat. Slc^ enim Caesar existimabat, e5 
 proelio excellentissimam virtutem Crastini fuisse optime- 
 que eum de se meritum iudicabat. Ex Pompeiano exer- 
 
 senatorius, -a, -um, senatorial. violo, i, harm. 
 
 recusatio, recusationis, f., refusal^ in vicem, i?t turn, 
 
 protest. requiesco, -ere, -quievi, -quietum, 
 commendo, i, intrust^ urge upon. rest. 
 
 1. lenitate sua: his well-known 3. in os adversum: full in the 
 kindness. face. 
 
 2. lose. 4. Explained by eo fuisse. 
 
l6o SELECTlOiNS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 citu circiter milia xv cecidisse videbantur, sed iii de- 
 ditionem venerunt amplius milia xxiv (namque etiam 
 cohortes, quae praesidio in castellis fuerant, sese Sullae 
 dediderunt), mult! praeterea in finitimas civitates refuge- 
 5 runt, signaque mllitaria ex proelio ad Caesarem sunt 
 relata clxxx et aquilae ix. L. Domitius ex castris in 
 montem refugiens, cum vires eum lassitudine defecis- 
 sent, ab equitibus est interfectus. 
 
 Caesar pursues Pompey, who sails away. 
 
 102. Caesar omnibus rebus relictis persequendum 
 losibi Pompeium existimavit, quascumque in partes se ex 
 fuga recepisset, ne rursus c5pias comparare alias et 
 bellum renovare posset, et quantumcurhque itineris 
 equitatu efficere poterat cotidie prpgrediebatur legi5nem- 
 que unam minoribus itineribus subsequi iussit. Erat 
 15 edictum Pompei n5mine Amphipoli pr5positum, uti 
 omnes eius provinciae iuniores, Graeci civesque Romani, 
 iurandi causa convenirent. Sed utrum ^ avertendae sus- 
 pici5nis causa Pompeius proposuisset, ut quam diutis- 
 sime longioris fugae consilium occultaret, an novis de- 
 2oIectibus,^ si nemo premeret, Macedoniam tenere c5nare- 
 tur, existimari^ n5n poterat. Ipse ad ancoram una 
 nocte constitit et vocatis ad se Amphipoli hospitibus et 
 pecunia ad necessarios sumptus * corrogata cognit5 Cae- 
 saris adventu ex e5 loco discessit et Mytilenas paucis 
 
 quantuscumque, -acumque, -um- young, 
 
 cumque, however much. ancora, -ae, f., anchor. 
 
 edictum, -i, n., proclamation. corrogo, i, collect by asking., bor- 
 
 iuvenis, iunior, minimus natu, row. 
 
 I. utrum . . . an . . . conare- 2. levies. 
 
 tur: double indir. question ; sub- 3. determined. 
 
 ject of existimari poterat. 4. expettse. 
 
CAESAR, CIVIL WAR, BOOK III l6l 
 
 diebus venit. Biduum tempestate retentus navibusque 
 aliis additis actuariis ^ in Ciliciam atque inde Cyprum 
 pervenit. Ibi cognoscit consensu ^ omnium Antiochen- 
 sium civiumque Roman5rum, qui illlc negotiarentur, 
 5 arcem captam esse excludendl sui causa nunti5sque di- 
 missos ad e5s, qui se ex fuga in finitimas civitates re- 
 cepisse dicerentur, ne Antiochiam adirent : id si f ecis- 
 sent, magno ^ eorum capitis pericul5 futurum. 
 
 Pompey seeks protection from Ptolemy ^ king of Egypt. 
 
 103. Quibus cognitis rebus Pompeius deposit5 ad- 
 
 loeundae Syriae consilio pecunia societatis sublata et a 
 
 quibusdam privatis sumpta et aeris * magn5 pondere 
 
 ad militarem usum in naves imposito duobusque mili- 
 
 bus hominum armatis, partim 'qu5s ex familiis societa- 
 
 tum delegerat, partim ^ a negotiatoribus coegerat, quos 
 
 15 ex* suis quisque ad banc rem idoneos existimabat, 
 
 Pelusium pervenit. Ibi casu rex erat Ptolemaeus, puer 
 
 aetate, magnis copiis cum sorore Cleopatra bellum 
 
 gerens, quam paucis ante mensibus per suos propinquos 
 
 atque amicos regno expulerat : castraque Cleopatrae 
 
 2onon longo spati5 ab eius castris distabant. Ad eum 
 
 Pompeius misit, ut pro hospiti5 atque amicitia patris 
 
 Alexandria reciperetur atque illius opibus in calamitate 
 
 tegeretur. Sed qui ab e5 missi erant, confecto lega- 
 
 Vi^^\SQx^\, do business, negotiator, negotiatoipis, m.; cf. 
 
 societas, societatis, f., alliance^ negotior. 
 tax collectors'^ co?npany. 
 
 1. swift. 4. money. 
 
 2. concerted action, modifies 5. Sc. quos after the second 
 captam esse. partim. 
 
 3. magno. . .periculo: at the 6. ex suis : of his own 
 risk of their lives. friends. 
 
 SECOND YEAR LATIN — II 
 
l62 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 tidnis officid, liberius cum mllitibus regis colloqui coepe- 
 runt eosque hortari, ut suum officium Pompeio praesta- 
 rent^ neve eius fortunam despicerent. In hoc erant 
 numer5 complures Pompei milites, quos ex eius exercitO 
 5 acceptos in Syria Gabinius Alexandriam traduxerat 
 bell5que confect5 apud Ptolemaeum, patrem pueri, 
 reliquerat. 
 
 But instead he is treacherously murdered. 
 
 104. His tunc^ cognitis rebus amici^ regis, qui propter 
 aetatem eius in curatione erant regnl, sive timore * ad- 
 
 loducti, ut postea praedicabant, sollicitato^ exercitu regi5 
 ne Pompeius Alexandriam Aegyptumque occuparet, 
 sive despecta eius fortuna, ut plerumque in calamitate 
 ex amicis inimici exsistunt, his, qui erant ab eo missi, 
 palam ^ llberaliter responderunt eumque ad regem venire 
 
 isiusserunt; ipsi clam consiHo inito Achillam, praefeetum 
 regium, singularl hominem audacia, et L. Septimium, 
 tribunum mllitum, ad interficiendum Pompeium mlse- 
 runt. Ab his llberaliter ^ ipse * appellatus et quadam 
 notitia ® Septimil pr5ductus, quod bello praedonum ^° 
 
 20 apud eum ordinem ^^ duxerat, naviculam ^^ parvulam con- 
 scendit cum panels suls : ibi ab Achilla et Septimio 
 interficitur. • Item L. Lentulus comprehenditur ab rege 
 et in cust5dia ^' necatur. 
 
 curatio, curationis, f. ; cf. euro. regius, -a, -um ; cf . rex. 
 
 1. do.* 7. llberaliter appellatus: 
 
 2. at this time. courteously addressed. 
 
 3. Subject of responderunt and 8. /.^. Pompey. 
 iusserunt. 9. acquaintance. 
 
 4. Explained by ne . . . oc- 10. pirates. 
 cuparet. 11. Here = d: century. 
 
 5. stirred up. 12. skiff. 
 
 6. openly \ contrast with clam. 13. prison. 
 
CAESAR, CIVIL WAR, BOOK III 163 
 
 Caesar saves the temple of Diana from being plundered. Strange portents 
 happen on the day of the battle of Pharsalus. 
 
 105. Caesar, cum in Asiam venisset, reperiebat T. 
 Ampium conatum esse pecunias ^ tollere Epheso ex 
 fano Dianae eiusque rei causa senatores omnes ex pr5- 
 vincia evocasse, ut his testibus in ^ summa pecuniae 
 
 5 uteretur, sed interpellatum ^ adventu Caesaris profu- 
 gisse. Ita du5bus temporibus Ephesiae pecuniae 
 Caesar auxilium tulit . . . Item constabat^ Elide in 
 templo Minervae repetltis ^ atque enumeratis diebus, 
 qu5 die proelium secundum Caesar fecisset, simulacrum 
 
 loVictoriae, quod ante ipsam Minervam collocatum esset 
 et ante ad simulacrum Minervae spectavisset, ad val- 
 vas se tempi! limenque convertisse. Eodemque die 
 Antiochiae in Syria bis tantus exercitus clamor et 
 SIgn5rum sonus exauditus est, ut.in muris armata civi- 
 
 i5tas* discurreret. Hoc idem Ptolemaide accidit, Per- 
 gamique ^ in occultis ^ ac reconditis templl, quo praeter 
 sacerdotes adire fas non est, quae Graecl aSvra^ ap- 
 pellant, tympana sonuerunt. Item Trallibus in templa 
 
 f3Lnum, -1, n., temple. -cursum, run to and fro, run 
 
 enumero, i, count. to one'^s place. 
 
 valvae, -arum, i., folding doors. reconditus, -a, -um, re7note. 
 
 limen, liminis, n., entrance. sacerdos, sacerdotis, m., priest. 
 
 sonus, -i, m., sound. tympanum, -1, n., drum. 
 
 discurro, -ere, -curri (-cucurri), sono, -ere, sonui, sonitum, sound. 
 
 1. treasures. 6. body of citizens. 
 
 2. in summa: as to the 7. Locative. 
 
 amount. 8. occultis et reconditis tem- 
 
 3. preve7tted. pli : parts of the temple set aside 
 
 4. it was ascertained by reck- and re?note. 
 
 oning. 9. (Greek) : inner sanctua- 
 
 5. reckoned backward. ries. 
 
l64 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 Victoriae, ubi Caesaris statuam consecraverant, palma 
 per eos dies inter coagmenta lapidum ex pavimentd 
 exstitisse ostendebatur. 
 
 Caesar arrives at Alexandria and learns of Pompey's death. 
 
 io6. Caesar paucos dies in Asia moratus cum audis- 
 
 5 set Pompeium Cypri visum, coniectans eum Aegyptum ^ 
 
 iter habere^ propter necessitudines ^ regnl reliquasque 
 
 eius loci opportunitates, cum legione iina, quam se ex 
 
 Thessalia sequi iusserat, et altera, quam ex Achaia a Q. 
 
 Fufio legatd evocaverat, equitibusque dccc et navibus 
 
 lolongis Rhodiis x et Asiaticis panels Alexandriam per- 
 
 venit. In his erant legionibus hominum milia ^ tria cc ; 
 
 reliqui vulneribus ex proeliis et labore ac magnitudine 
 
 itineris c5nfecti consequi non potuerant. Sed Caesar 
 
 c5nfisus fama rerum gestarum infirmis auxilils proficlsci 
 
 15 non dubitaverat aeque omnem sibi locum tutum fore 
 
 existimans. Alexandriae de Pompel morte c5gnoscit. 
 
 statua, -ae, f., statue. pavimentum, -i, pavement. 
 
 consecro, i, consecrate. coniecto, \^ infer. 
 
 palma, -ae, {., palm, pahn tree. aeque; cf. aequus. 
 coagmentum, -i, v^., joint. 
 
 1. The omission of the prep. 3. necessitudines regni: 
 is unusual. friendships in the kingdom. 
 
 2. iiQihdiyitxQ', wasontheroad. 4. milia tria cc : only 3200. 
 
LIFE AND WORKS OF CORNELIUS 
 NEPOS 
 
 Of the life and works of Cornelius Nepos, little is positively 
 known. He was born in the town of Ticinum (Pavia) in Northern 
 Italy, about B.C. loo. He died about B.C. 24. That he was well-to- 
 do is evident from the fact that he was enrolled as a Roman knight, 
 and he seems to have given his attention to literature and learning 
 rather than to politics. Among his intimate friends were Cicero, 
 Catullus, and Atticus. 
 
 It is clear that Nepos was a prolific writer, for we learn from vari- 
 ous sources that he was the author of (a) an outline of the world'' s 
 history ; (J?) a treatise on Ro77ian customs ; (c) a detailed life of Cato 
 the Censor ; (d) a life of Cicero ; (e) a work on geography ; (f) De 
 Viris Illustribus. The last-named was divided into sixteen sections, 
 as follows : — I. De Regibus Exteraru7n Gentiu?n. II. De Regibus 
 Romanoru7n. III. De Excellentibus Ducibus Ext er arum Gentium. 
 IV. De Excellentibus Ducibus Romanorujn. V. De Juris Consultis 
 Graecis. VI. De Juris Considtis Rofnanis. VII. De Oratoribus 
 Graecis. VIII. De Oratoribus Romanis. IX. De Poetis Graecis. 
 X. De Poetis Latinis. XI. De JJistoricis Graecis. XII. De JJisto- 
 ricis Latinis. XIII. De Philosop his Graecis. XIV. De Philosophis 
 Latinis. XV. De Grammaticis Graecis. XVI. De Gra?nmaticis 
 Latinis. Of these, one has been preserved entire — De Excellentibus 
 Ducibus Exterarujn Gentium — and parts of two others — De Regibus 
 Ext er arum Gentium and De JJistoricis Latinis. From the first most 
 of the following selections have been chosen and from the last the 
 life of Cato. 
 
 The style of Nepos, though of the same period as that of Caesar 
 and Cicero, shows some peculiarities of construction. As a writer 
 he should be considered as an essayist rather than as a historian. 
 His Lives are models of literary form rather than of historical 
 accuracy. 
 
 16s 
 
l66 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 I. MILTIADES 
 
 He goes to the Chersonesus to establish a colony. 
 
 I. MiLTiADEs, Cimonis fllius, Atheniensis, cum^ et^ 
 antiquitate ^ generis et ^ gloria ^ maiorutn et ^ sua mo- 
 destia ^ unus * omnium maxime floreret, eaque ^ esset 
 aetate ut non ^ iam solum de eo bene sperare sed etiam 
 
 5 c5nfidere cives possent sul talem eum futurum/ qualem 
 cognitum iudicarunt, accidit ut Athenienses Chersone- 
 sum ^ col5nos vellent mittere. Cuius ^ generis cum 
 magnus numerus esset et multi eius demigrationis pete- 
 rent societatem/° ex iis delecti Delphos dellberatum ^^ 
 
 lo missi sunt, qui consulerent Apollinem, quo ^^ potissimum 
 duce ^^ uterentur. Namque tum Thraces eas regiones 
 tenebant, cum ^* quibus armis erat dimicandum. His 
 
 antiquitas, antiquitatis, f., an- demigratio, demigrationis, f., em- 
 
 tiqiiity. igration. 
 
 modestia, -ae, f., modesty. potissimum, especially^ rather 
 
 colonus, -i, m., colonist. than any other. 
 
 1. Causal. afterward beca?ne) known. 
 
 2. et . . . et . . . et: not 7. Sc. esse : depends on con- 
 only . . . and . . . dut also. fidere. 
 
 3. Abl. of cause. 8. Chersonesum: Nepos 
 
 4. iinus omnium maxime flo- treats this word as though it 
 reret: was the most conspictious were the name of a town. 
 
 one of them all . 9. cuius generis : of this sort 
 
 5. ea aetate: abl. of descrip- {of people) ; i.e. would-be coi- 
 tion, onists. 
 
 6. non solum . . . iudicarunt: 10. alliance (with), 
 his fellow citizens were able not 11. Supine. 
 
 only to hope much from him^ but 12. Interrogative. 
 
 even to cojtfidently expect that he 13. Predicate noun. 
 
 would turn out to be such a man 14. cum quibus: more often 
 
 as they thought hitn (when he written quibuscum. 
 
NEPOS, LIVES 167 
 
 consulentibus n5minatim ^ Pythia praecepit ut Miltia- 
 dem imperatorem sibi sumerent ; id si f ecissent, incepta 
 prdspera futura.^ Hoc oracull resp5nso ^ Miltiades 
 cum delecta manu classe* Chersonesum profectus, cum 
 
 5 accessisset Lemnum et incolas eius insulae sub potesta- 
 tem redigere vellet Atheniensium, idque LemniT sua 
 sponte f acerent ^ postulasset, illT irrldentes responderunt 
 tum id se facturos, cum ille domo navibus proficiscens 
 vento aquilone venisset Lemnum. Hie enim ventus ab 
 
 10 septentrionibus oriens adversum ^ tenet Athenis ^ pro- 
 ficiscentibus.^ Miltiades morandi tempus noh habens 
 cursum direxit, quo tendebat, pervenitque Chersonesum. 
 
 Brings Lemnos into the power of Athens, 
 
 2. Ibi brevi tempore barbarorum copiis disiectis, tota 
 regione, quam petierat, potitus, loca castellls id5nea 
 
 15 communiit, multitudinem, quam secum duxerat, in agrls 
 collocavit crebrlsque excursionibus locupletavit. Neque 
 minus in ea re prudentia quam felicitate adiutus est. 
 Nam cum virtute mllitum devicisset hostium exercitus, 
 summa^ aequitate res constituit atque ipse ibidem ma- 
 
 2onere decrevit. Erat^^ enim inter eos dignitate regia, 
 
 inceptum, -i, n., undertaking. aquilo, aquilonis, m., north wind, 
 
 prosperus, -a, -mtss.^ fortunate, dirigo, -ere, -rexi, -rectum, direct. 
 
 oraculum, -i, n., oracle. locupleto, i, enrich. 
 
 incola, -ae, m. and f., inhabitant, ibidem, in that very place. 
 
 1. {nientioning him) by 6. adversum tenet: blows 
 name; an unusual proceeding. straight against. 
 
 2. Sc. esse: inf. in indirect 7. Ablative, 
 discoursedepending on praecepit. 8. Dat. with adversum. 
 
 3. Abl. of cause. 9. summa . . . constituit : ar- 
 
 4. by boat. ranged matters with the utmost 
 
 5. Subjunct. representing im- fairness. 
 
 perat. in direct discourse. 10. erat . . . regia : for he held 
 
 the position of king. 
 
l68 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 quamquam carebat nomine, neque id ^ magis imperio^ 
 quam iustitia c5nsecutus. Neque eo setius Atheniensi- 
 bus, a quibus erat profectus, officia praestabat. Quibus 
 rebus flebat ut non minus e5rum voluntate perpetuo im- 
 
 5 perium obtineret qui miserant, quam ill5rum cum qui- 
 bus erat profectus. Chersoneso^ tali modo constituta, 
 Lemnum revertitur et ex pacto * postulat ut sibi urbem 
 tradant. I 111 enim dixerant, cum^ vento borea domo 
 profectus e5 pervenisset, sese dedituros ; se ^ autem 
 
 lodomum ChersonesT^ habere. Cares, qui tum Lemnum 
 incolebant, etsi praeter opinidnem res ceciderat, tamen 
 non dicto, sed secunda fortuna adversariorum capti, re- 
 sistere ausT n5n sunt atque ex insula demigrarunt. Pari 
 felicitate ceteras insulas, quae Cyclades nominantur, sub 
 
 15 Atheniensium redegit potestatem. 
 
 Trus to free the Greeks from Darius^ but fails. 
 
 3. lisdem temporibus Persarum rex Darius, ex Asia 
 in Eurdpam exercitu traiecto, Scythis bellum inferre 
 decrevit. Pontem fecit in^ Histro flumine, qua copias 
 traddceret. Eius pontis, dum ® ipse abesset,^° custddes ^^ 
 2oreliquit principes, qu5s secum ex Ionia et Aeolide du- 
 xerat ; quibus ^^ singulis suarum urbium perpetua dederat 
 imperia. Sic enim facillime putavit se Graeca lingua 
 
 boreas, -ae, m., north wind. 
 
 1. that position. 7. Locative. 
 
 2. display of power . 8. over. 
 
 3. Chersoneso . . . constituta : ^. as long as. 
 
 with matters in the Chersonesus 10. Subjunct. because of im- 
 
 thus settled. plied indirect discourse. 
 
 4. agreement. 11. Appositive with principes. 
 
 5. With pervenisset. 12. quibus singulis, etc. : to 
 
 6. se habere : depends on a each of the^n he had given con- 
 word of saying understood. irol over one city. 
 
NEPOS, LIVES 
 
 169 
 
 loquentes qui Asiam incolerent sub sua retenturum 
 potestate, si amicis suis oppida tuenda tradidisset, qui- 
 bus se oppresso nulla spes salutis relinqueretur. In hoc 
 fuit turn numero Miltiades cui ilia custodia crederetur.^ 
 Hic cum crebri adferrent nuntil, male rem gerere 
 
 Bridge of Boats 
 
 Darlum premique a Scythls, Miltiades hortatus est 
 pontis custodes ne a fortuna^ datam occasionem libe- 
 randae Graeciae dimitterent. Nam si cum ils copiis quas 
 secum transportarat interisset Darius, non solum Euro- 
 lopam fore tutam, sed etiam eos qui Asiam incolerent 
 Graeci genere llberos a Persarum futuros dominatione 
 et pericul5 : ^ id et facile effici posse : ponte enim 
 resciss5, regem vel hostium ferrd vel inopia paucis die- 
 bus interiturum. Ad hoc consilium cum "^ plerlque 
 
 dominatio, dominationis, f., control. 
 
 1. could be intrusted. 
 
 2. Personified^ hence a. 
 
 3. danger {arismg from it). 
 
 4. Concessive. 
 
I/O SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 accederent, Histiaeus Milesius ne res c5nficeretur ob- 
 stitit, dicens n5n^ idem ipsis qui summas imperil tene- 
 rent expedire et multitudini, quod Daril regno ipsorum 
 niteretur dominatio : quo ^ exstincto ipsos ^ potestate 
 
 5 expuls5s civibus suis poenas daturos. Itaque ade5 se 
 abhorrere a ceter5rum c5nsili5 ut nihil putet ipsis uti- 
 lius quam cdnfirmari regnum Persarum. Huius cum 
 sententiam plurimi essent secuti, Miltiades, n5n * dubi- 
 tans tam ^ multis consciTs ad regis aures * cdnsilia sua 
 
 lo perventura, Chersonesura reliquit ac rursus Athenas 
 demigravit. Cuius *rati5 etsi n5n valuit, tamen magno 
 opere est laudanda, cum amicior omnium libertati quam 
 sua'fe fuerit dominati5ni. 
 
 Darius invades Greece, 
 
 4. Darius autem, cum ex Europa in Asiam redlsset, 
 15 hortantibus amicis ut Graeciam redigeret in suam pote- 
 statem, classem quingentarum navium comparavit eique 
 Datim praefecit et Artaphernem, bisque ducenta^ pedi- 
 tum, decem equitum milia dedit, causam ^ interserens se 
 hostem ^ esse Atheniensibus, quod eorum auxilio I5nes 
 
 obsto, -are, -stiti, , oppose. intersero, -ere, , , en- 
 
 abhorreo, -ere, -horrui, , twine^ assign. 
 
 shrink from, dissent from. 
 
 I. non idem ... multitudini : 4. nondubitans: Nepos here 
 
 one and the same {course^ was uses the infinitive where most 
 
 not equally advantageous for writers use quin with the sub- 
 
 those men who held the chief con- junctive. 
 
 trol and for the great bulk of 5. tam . . . consciis : with so 
 
 people, many in the secret. 
 
 2. i.e. Darius. 6. ears. 
 
 3. ipsos civibus . . . datur5s: 7- Sc. milia. 
 they themselves wotdd suffer pun- 8. as a reason. 
 
 ishment at the hands of their 9. Here as an adj. with the 
 subjects. dative. 
 
NEPOS, LIVES 171 
 
 Sardis ^ expugnassent suaque praesidia interfecissent. 
 I Hi praefecti ^ regii, classe ad Euboeam appulsa, celeriter 
 Eretriam ceperunt omnesque eius gentis cives abreptos ^ 
 in Asiam ad regem miserunt. Inde ad Atticam accesse- 
 
 5 runt ac suas copias in campum Marath5na deduxerunt. 
 Is abest ab oppidd circiter milia passuum decern. Hoc 
 tumultu Athenienses tarn propinquo tamque magno per- 
 moti, auxilium nusquam nisi a Lacedaemonils petiverunt 
 Phidippumque cursorem eius generis, qui hemerodromoe 
 
 lovocantur, Lacedaemonem miserunt, ut nuntiaret quam ^ 
 celeri opus esset auxili5. DomI autem creant decern 
 praet5res,^ qui exercitui praeessent, in ils Miltia,dem. 
 Inter quos magna fuit contentio, utrum moenibus se 
 defenderent, an obviam irent ,hostibus acieque decerne- 
 
 15 rent. Unus ^ Miltiades maxime nitebatur, ut^ primo 
 quoque tempore castra fierent; id si factum esset, et^ 
 civibus animum accessurum, cum viderent de e5rum 
 virtute n5n desperari,^ et ^ hostes eadem re fore tar- 
 diores, si animadverterent auderi^ adversus se tam 
 
 20 exiguis ^° c5piis dimicarl.* 
 
 The battle of Marathon. 
 
 5. Hoc in tempore ^^ nulla civitas Atheniensibus 
 auxilio fuit praeter Plataeenses. Ea mille mlsit militum. 
 
 nusquam, nowhere. runner. 
 
 cursor, cursoris, m., runner. obviam, in the way of; with eo, 
 
 hemerodromoe (Greek), day- go to meet. 
 
 1. Accusative. 7. ut primo . . . fierent: 
 
 2. offt,cers. that they take the field at the 
 
 3. carried off . first instant possible. 
 
 4. quam . . . auxiliS : what a 8. et . . . et : not only . . . but 
 need there was of speedy help. also. 
 
 5. generals. g. Impersonal. 
 
 6. unus . . . nitebatur: Mil- 10. small, 
 tiades alone was very insistent. 1 1 . crisis. 
 
1/2 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 Itaque horum adventu decern milia armatorum completa 
 sunt, quae manus mirabili flagrabat pugnandi cupiditate. 
 Quo factum est ut plus quam collegae Miltiades valeret. 
 Eius erg5 auct5ritate impulsl Athenienses copias ex 
 
 5 urbe eduxerunt locoque idoneo castra fecerunt. Dein 
 posterd die sub montis radlcibus acie ^ regi5ne instructa 
 non apertissima (namque arbores multls locis erant 
 rarae) proelium commlserunt h5c c5nsili5, ut et montium 
 altitudine tegerentur et arborum tractu equitatus ho- 
 
 lo stium impedlretur, ne multitudine clauderentur. Datis, 
 etsi non ^ aequum locum videbat suis, tamen fretus 
 numer5 copiarum suarum confllgere cupiebat, eoque 
 magis, quod priusquam Lacedaemonii subsidio venlrent, 
 dimicare utile arbitrabatur. Itaque in aciem peditum 
 
 15 centum,' equitum decem milia produxit proeliumque 
 commisit. In qu5 tant5* plus virtute valuerunt Athe- 
 nienses ut decemplicem numerum hostium profllgarint, 
 adeoque eos perterruerunt ut Persae non castra, sed 
 naves petierint. Qua pugna nihil adhuc exstitit nobi- 
 
 20 lius ; nulla enim umquam tam exigua manus tantas^ opes 
 prostravit.® 
 
 Miltiades is rewarded. 
 
 6. Cuius ^ victoriae n5n alienum videtur quale prae- 
 mium Miltiadlsit tributum docere, quo^ facilius intellegl 
 possit eandem omnium civitatum esse naturam. Ut 
 
 mirabilis, -e, wonderfid, strange, tractus, -us, m., drawing, line. 
 flagro, I, burn. decemplex, decemplicis, tefifold. 
 
 coUega, -ae, m., colleague. adhuc, up to this time. 
 
 1. Abl. abs. with instructa. 6. laid low. 
 
 2. non aequum = iniquum. 7. cuius victoriae, etc. : it does 
 
 3. Sc. milia. not seem otit of place to tell what 
 
 4. Abl. of degree of differ- sort of reward for this victory 
 ence. was given to Miltiades. 
 
 5. tantasopes: such power. 8. quo : used for ut. 
 
NEPOS, LIVES 173 
 
 enim populi Romanl honores quondam fuerunt ran et 
 tenues ^ ob eamque causam gloriosi, nunc autem effusi 
 atque obsoletl, sic 5lim apud Athenienses fuisse reperl- 
 mus. Namque huic Miltiadi, qui Athenas totamque 
 
 5 Graeciam liberarat, talis ^ honos tributus est, in porticu, 
 quae Poecile vocatur, cum pugna depingeretur Mara- 
 thonia, ut in decem praetorum numero prima ^ eius 
 imago poneretur * isque hortaretur * mllites proeliumque 
 committeret.^ Idem ille populus, posteaquam mains 
 
 loimperium est nactus et largltione magistratuum cor- 
 ruptus ^ est, trecentas statuas Demetri5 Phalereo 
 decrevit. 
 
 He makes an unsuccessful expedition against the Cyclades, is accused of 
 treason^ thrown into prison^ and dies. 
 
 7. Post hoc proelium classem septuaginta navium 
 Athenienses eidem Miltiadi dederunt, ut Insulas, quae 
 
 i5barbaros adiuverant, bell5 persequeretur. Qu5 in im- 
 pend plerasque ad officium ^ redlre coegit, nonnullas vi 
 expugnavit. Ex his ^ Parum insulam opibus elatam cum 
 orati5ne^ reconciliare non posset, copias e navibus 
 eduxit, urbem operibus clausit omnlque commeatu prlva- 
 
 20 vit ; dein vinels ac testudinibus constitutis propius muros 
 
 quondam, once. depingo, -ere, -pinxi, -pictum, 
 
 gloriosus, -a, -vlvo.^ famous. paint. 
 
 effusus, -a, -um, lavish. imago, imaginis, f., likeness, por- 
 
 obsoletus -a, -um, worthless, trait. 
 
 olim, fortnerly. reconcilio, i , bring together again, 
 
 porticus, -us, f., colonnade. win back. 
 
 1. simple. ing the signal for battle. 
 
 2. such. 5. corruptus est : was bribed. 
 
 3. in the foreground. 6. allegiance. 
 
 4. Miltiades was represented 7. i.e. insulis. 
 as addressing his men and giv- 8, argument. 
 
1/4 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 accessit. Cum ^ iam in eo esset ut oppid5 potiretur, 
 procul in continent! ^ lucus, qui ex insula c5nspiciebatur, 
 nesci5 ^ quo casu nocturn5 tempore incensus est. Cuius 
 flamma ut ab oppidanis et oppugnatoribus est visa, 
 
 5 utrlsque * venit in opinionem signum a classiarils regiis 
 datum. Quo factum est ut et Paril a deditione deterre- 
 rentur et Miltiades, timens ne classis regia adventaret, 
 incensis operibus quae statuerat, cum totidem ^ navibus 
 atque erat profectus, Athenas magna cum offensione 
 
 locivium suorum rediret. Acciisatus ergd est proditionis, 
 quod, cum Parum expugnare posset, a rege corruptus 
 infectis ^ rebus discessisset. Eo tempore aeger erat vul- 
 neribus, quae in oppugnandd oppido acceperat. Ita^ue 
 cum ipse pr5 se dicere n5n posset, verba fecit frater eius 
 
 15 Stesagoras. Causa c5gnita, capitis ^ absolutus pecunia 
 multatus est, eaque lis quinquaginta talentis aestimata 
 est, quantus in classem sumptus factus erat. Hanc 
 pecuniam quod solvere ^ in praesentia non poterat, in 
 vincula publica coniectus est ibique diem obiit ^ supre- 
 
 20 mum. 
 
 lucus, -i, m., grove. absolve, -ere, -solvi, -solutum,/r^^ 
 
 oppugnator, oppugnatoris, m. ; cf. fro7n. 
 
 oppugnd. multo, i,fine, 
 
 classiarius, -a, -um ; as a substan- lis, litis, f., lawsuit^ damages. 
 
 tive in plu., seamen. talentum, -i, n., talent; Greek 
 
 advento, i, arrive. sum of money, amounting to 
 
 proditio, proditionis, f., /r^^aii"*?;/. about $1100. 
 
 1. cum ... potiretur : jtist as 5. totidem atque : samenum- 
 he was on the point of taking the ber as. 
 
 town. 6. infectis rebus: with his 
 
 2. continent. purpose wiaccoinplished. 
 
 3. nescio quo = aliquo. 7. capital ptinishinent . 
 
 4. utrisque . . . opinionem: it 8. pay. 
 occurred to both. 9. met. 
 
NEPOS, LIVES 175 
 
 Another reason for his imprisonment. 
 
 8. Hic etsi crimine Pario est accusatus, tamen alia 
 causa fuit damnati5nis. Namque Athenienses propter 
 Plsistrati tyrannidem, quae paucis annis ante fuerat, 
 omnium civium suorum potentiam extimescebant. Mil- 
 
 5 tiades, multum in imperils magistratibusque versatus, 
 non videbatur posse esse prlvatus,^ praesertim cum con- 
 suetudine ad imperii cupiditatem trahi videretur. Nam 
 Chersonesi, omnes illos quos habitarat annos, perpetuam 
 obtinuerat dominatidnem, tyrannusque fuerat appellatus, 
 
 10 sed iustus. Non erat ^ enim vi consecutus, sed su5rum 
 voluntate, eamque potestatem bonitate retinebat. Om- 
 nes autem et dicuntur et habentur tyranni, qui potestate 
 sunt perpetua in ea civitate, qu-ae llbertate usa est. Sed 
 in Miltiade erat cum summa humanitas, tum mira com- 
 
 i5munitas, ut nemo tam humilis esset, cui non ad eum 
 aditus pateret ; magna auctoritas ^ apud omnes civitates, 
 nobile nomen, laus rel mllitaris maxima. Haec populus 
 respiciens ^ maluit ilium innoxium plecti quam se diutius 
 esse in timore. 
 
 crimen, criminis, n., charge. affability. 
 
 extimesc5, -ere, -timui, ^fear. innoxius, -a, -um, harmless^ inno- 
 
 habito, I, reside. cent. 
 
 tyrannus, -i, m., tyrant. plecto, -ere, , ; in passive, 
 
 communitas, communitatis, f., suffer punishnient. 
 
 1. a mere private citizen. 3. auctoritas, etc.: sc. eique 
 
 2. erat consecutus : sc. tyran- erat. 
 
 nidem. 4. considering. 
 
1/6 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 II. THEMISTOCLES 
 c. 527-c. 460 
 
 His early life. 
 
 I. Themistocles, Neocll filius, Atheniensis. Huius 
 vitia^ ineuntis adulescentiae magnis sunt emendata 
 virtutibus, adeo ut anteferatur^ huic nemo, pauci pares 
 putentur. Sed" ab initio est 5rdiendus. Pater eius 
 
 5 Neocles gener5sus fuit. Is ux5rem Acarnanam civem 
 duxit,^ ex qua natus est Themistocles. Qui cum minus ^ 
 asset probatus parentibus, quod et llberius vlvebat et 
 rem familiarem neglegebat, a patre exheredatus est. 
 Quae contumelia non fregit eum, sed erexit.^ Nam 
 
 10 cum iudicasset sine summa industria n5n posse eam® 
 exstingul/ totum se dedidit rei publicae, dlligentius 
 amicis f amaeque ' serviens. Multum in iudicils ® prlva- 
 tls versabatur, saepe in c5nti5nem^° populi prodlbat; 
 nulla res maior ^^ sine eo gerebatur, celeriter quae opus 
 
 iserant reperiebat, facile eadem^^ 5rati5ne explicabat.^^ 
 Neque minus in rebus gerendls promptus ^* quam excogi- 
 tandis erat, quod et de Instantibus,^^ ut ait Thucydides, 
 
 emendo, i, compensate for. exheredo, i, disinherit. 
 
 ordior, -iri, orsus sum, begin^ de- servio, 4, serve, devote one'^s self, 
 
 scribe. aio, defective ; imperf. aiebam, 
 generosus, -a, -um, well-born. say. 
 
 1. faults. 9. trials. 
 
 2. Cf. fero. 10. assembly. 
 
 3. Sc. in matrimonium. 11. 7nore important {than 
 
 4. minus . . . probatus: not usual). 
 
 wholly approved of. 12. i.e. ea. quae opus erant. 
 
 5. roused. 13. explained. 
 
 6. Sc. contumeliam. 14. ready. 
 
 7. blot out. 15. instantibus (rebus) : pres- 
 
 8. reputation. ent matters. 
 
NEPOS, LIVES 177 
 
 verissime iudicabat et de futurls callidissime coniciebat.^ 
 Quo factum est ut brevi tempore illustraretur. 
 
 Xerxes invades Greece but is defeated. The mi stocks interprets an 
 oracle of Apollo. 
 
 2. Primus autem gradus f uit capessendae rel publicae 
 bello Corcyraeo; ad quod gerendum praetor a populo 
 
 5 factus, non solum praesentT bello, sed etiam reliquo tem- 
 pore ferociorem reddidit civitatem. Nam cum pecunia 
 publica, quae ex metallTs redlbat, largltione^ magistra- 
 tuum quotannls interiret,^ ille persuasit populo ut ea 
 pecunia classis centum navium aedificaretur. ' Qua 
 
 loceleriter effecta prlmum Corcyraeos f regit, deinde 
 maritimos ^ praedones consectando mare tutum reddidit. 
 In ^ quo cum divitils ornavit, ,tum etiam perltissimos 
 belli navalis fecit Athenienses.^ Id quantae^ saluti 
 fuerit universae Graeciae, bello cognitum est Persico. 
 
 15 Nam ^ cum Xerxes et marl et terra bellum universae 
 Inferret Europae cum tantis copils, quantas ^ neque ante 
 nee postea habuit quisquam : huius enim classis mllle 
 et ducentarum navium longarum fuit, quam duo milia 
 onerariarum sequebantur, terrestres autem exercitus 
 
 20 septingenta peditum, equitum quadringenta mIlia fue- 
 
 vere, truly ^ accurately. ferox, ferdcis, wild^ warlike, 
 
 callide, shrewdly. metallum, -i, n., 7nine. 
 
 iUustro, I, 7nake famous. divitiae, -arum, f., riches. 
 
 gradus, -us, m., step^ stage. orn5, i, provide with. 
 
 capess5, -ere, capessivi, capessi- terrestris, -e, belonging to the 
 turn, take eagerly^ undertake. land, land. 
 
 1. guessed. 7. quantae saluti: how help- 
 
 2. lavish giving. fid. 
 
 3. was lost. 8. nam cum, etc. : this clause 
 
 4. maritimos praedones: pi- is not completed but, after the 
 rates. parenthetical huius . . . fuerunt, 
 
 5. in quo : in so doing. is taken up in another form. 
 
 6. Obj. of 5rnavit and fecit. 9. as. 
 
 SECOND YEAR LATIN — 12 
 
1/8 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 runt : — cuius de adventu cum fama in Graeciam esset 
 perlata et maxime^ Athenienses peti dicerentur propter 
 pugnam Marathoniam, miserunt Delphos consultum, 
 quidnam facerent de rebus suTs. Deliberantibus^ 
 
 5 Pythia respondit ut moenibus llgnels se munlrent. 
 Id^ responsum quo valeret cum intellegeret nemo, 
 Themistocles persuasit^ c5nsilium esse Apollinis ut in 
 naves se suaque conferrent; eum^ enim a deo slgnifi- 
 carl murum llgneum. Tall consilio ' probato, addunt 
 
 load superiores^ totidem naves triremes suaque omnia 
 quae- moverl poterant partim Salamlna, partim Troe- 
 zena deportant ; arcem sacerdotibus pauclsque mai5ribus 
 natu ad sacra procuranda tradunt, reliquum oppidum 
 relinquunt. 
 
 Battles at Thermopylae and near Artemisium. 
 
 15 3. Huius consilium plerlsque civitatibus displicebat 
 et in terra dimicarl magis placebat. Itaque missi sunt 
 delect! cum Le5nida, Lacedaemoniorum rege, qui Ther- 
 mopylas occuparent longiusque barbaros progredi non 
 paterentur. Il vim hostium non sustinuerunt eoque 
 
 2oloc5 omnes interierunt. At classis communis Graeciae 
 trecentarum navium, in qua ducentae erant Atheni- 
 ensium, primum apud Artemisium inter Euboeam 
 
 ligneus, -a, -um, wooden^ jnade sacer, -era, -crum, sacred; here 
 
 of wood. as substantive, sacred rites. 
 
 triremis, -e, with three banks of procure, i, care for, inanage. 
 
 oars ; as substantive, trireme. displiceo, -ere, -plicui, -plicitum, 
 
 deports, i ; cf. port5. displease. 
 
 1. maxime . . . dicerentur: 4. convinced; note the infin- 
 lit. the Athe7iians were said to be itive with this verb. 
 
 aimed at particularly. 5. eum . . . ligneum: that 
 
 2. seeking advice. kind of wooden wall was indi- 
 
 3. id ... valeret: what this cated by the god. 
 reply meant, 6. the former ones. 
 
NEPOS, LIVES 179 
 
 continentemque terram cum classiariis regils conflixit. 
 Angustias enim Themistocles quaerebat ne multitudine 
 circumlretur. Hinc etsi pari ^ proelio discesserant, tamen 
 eodem loco non sunt ausi manere, quod erat perlculum, 
 5 ne, si pars navium adversariorum Euboeam superasset,^ 
 ancipiti premerentur perlculo. Quo factum est ut ab 
 Artemisid discederent et exadversum Athenas apud 
 Salamlna classem suam constituerent. 
 
 Xerxes seizes and destroys Athens. Battle of Salamis, 
 
 4. At Xerxes, Thermopylis expugnatis, pr5tinus acces-, 
 
 10 sit astu idque, nullis def endentibus, interf ectis sacerdoti- 
 
 bus, quos in arce invenerat, incendio delevit. Cuius 
 
 flamma perterriti classiarii cuni manere non auderent et 
 
 plurimi hortarentur ut dom5s suas discederent moeni- 
 
 busque se defenderent, Themistocles Onus restitit et 
 
 15 universos ^ pares \ esse posse aiebat, disperses testabatur 
 
 perituros, idque ^ Eurybiadi,^ regl Lacedaemoniorum, 
 
 qui turn summae imperil praeerat, fore adflrmabat. 
 
 Quern cum minus quam vellet moveret, noctu de ^ servis 
 
 suls quem habuit fidelissimum ad regem ^ misit, ut ei 
 
 2onuntiaret, suls^ verbis, adversarios eius ^° in fuga esse; 
 
 qui si discessissent, maiore cum labore et longinquiore 
 
 tempore bellum confecturum, cum singulos c5nsectari 
 
 c5geretur ; quos si statim aggrederetur, brevi ^^ univers5s 
 
 exadversum, prep., opposite. 
 
 tester, I, bear witness ^ assert. 
 
 astu, indeclin., n., city. 
 
 adfirmo, i ; cf. confirms. 
 
 I. undecided. 
 
 7. de servis suis : sc. eum. 
 
 2. sailed past. 
 
 8 i.e. Xerxes. 
 
 3. if united. 
 
 9. suis verbis: i.e. speaking 
 
 4. equal to the occasion. 
 
 for Themistocles. 
 
 5. Subject of fore. 
 
 10. i.e. Xerxes. 
 
 6. Modifies adfirmabat. 
 
 II. — brevi tempore. 
 
l8o SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 oppressurum. Hoc ^ e5 valebat, ut ingratiis ad depug- 
 nandum omnes cogerentur. Hac re audita barbarus, 
 nihil doll subesse credens, postridie alienissim5 sibi loc5, 
 
 Painting by F. Cormon. 
 
 Return of the Greeks from Salamis 
 
 contra opportunissimo hostibus, ade5 angust5 mari con- 
 5 flixit, ut eius multitudo navium explicari ^ n5n potuerit. 
 Victus ergo est magis etiam c5nsili5 Themistocli quam 
 armis Graeciae. 
 
 Xerxes returns to Asia on the advice of Themistocles. 
 
 5. Hic^ etsi male rem gesserat, tamen tantas habebat 
 reliquias copiarum, ut etiam tum ils opprimere posset 
 
 ingratiis, unwillingly, under corn- reliquiae, -arum, f., rernamder, 
 pulsion. rejnnants. 
 
 depugno, i, fight it out. 
 
 I. hoc eo valebat: the plan 2. spread out. 
 
 of this was. 3. Adverb. 
 
NEPOS, LIVES l8l 
 
 hostes. Iterum ab eodem ^ gradu ^ depulsus est. Nam 
 Themistocles, verens ne bellare perseveraret certiorem 
 eum fecit id^ agl, ut p5ns, quern ille in Hellespontd 
 fecerat, dissolveretur^ ac reditu in Asiam excluderetur ;^ 
 
 5 idque ei persuasit. Itaque, qua sex mensibus iter fecerat, 
 eadem ^ minus diebus triginta in Asiam reversus est 
 seque a Themistocle non superatum, sed conservatum 
 iudicavit. Sic unius virl prudentia Graecia liberata est 
 Eur5paeque succubuit^ Asia. Haec est altera victoria 
 
 lo quae cum Marathonid possit comparari tropaed. Nam 
 pari modo apud Salamlna parv5 numero navium maxima 
 post hominum memoriam classis est devicta. 
 
 The Spartans object to the rebuilding of Athens. Themistocles goes to them 
 as an ambassador. 
 
 6. Magnus h5c bello Themistocles fuit neque minor 
 in. pace. Cum enim Phalerico portu neque magno ne- 
 
 15 que bono Athenienses uterentur, huius consilio triplex ^ 
 Pirael portus constitutus est eisque moenibus circumda- 
 tus, ut ipsam urbem dignitate ^ aequiperaret, utilitate^" 
 superaret. Idem muros Atheniensium restituit prae- 
 cipuo su5 perTculo. Namque Lacedaemonil, causam ^^ 
 
 20 idoneam nacti propter barbarorum excursiones qua ^^ 
 negarent oportere extra Peloponnesum ullam urbem 
 muros habere, ne essent loca munlta, quae hostes possi- 
 
 tropaeum, -i, n., trophy^ victory. possid5 , -ere, -sedi, -sessum, oc- 
 aequipero, i, cojnpare, rival. cupy, seize. 
 
 1. Abl. of agent. 7. gave way. 
 
 2. gradu depulsus est : he was 8. /.^. with three basins. 
 deprived of his advantage. 9. grandeur. 
 
 3. idagi: this plan was being 10. Cf. utilis. 
 
 considered. 11. causam id5neam : a likely 
 
 4. cut down. pretense. 
 
 5. Sc. Xerxes. 12. qua negarent : /J?r saying 
 
 6. Sc. via. . . . not. 
 
l82 
 
 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 derent, Athenienses aedificantes prohibere sunt c5nati. 
 Hoc longe ^ ali5 spectabat atque viderl volebant. Athe- 
 nienses enim duabus vict5riTs, Marathonia et Salamlnia, 
 tantam gloriam apud omnes gentes erant c5nsecutT, lit 
 
 intellegerent Lace- 
 daemonii de princi- 
 patu sibi cum iis 
 certamen fore. 
 Quare eos quam 
 inflrmissimos esse 
 volebant. Post- 
 quam autem audi- 
 erunt mur5s strul,^ 
 legatds Athenas 
 miserunt, qui id 
 fieri vetarent. His 
 praesentibus desie- 
 runt ^ ac se de ea re legatos ad eos missur5s dixerunt. 
 Hanc legationem suscepit Themistocles et solus primo 
 20 prof ectus est ; reliqui^ legati ut turn exirent, cum satis 
 afti tuendo ^ muri exstructi viderentur, praecepit : inte- 
 rim omnes, servi atque liberi, opus facerent neque ulli 
 loco parcerent, sive sacer sive prof anus, sive privatus 
 esset sive publicus, et undique, quod idoneum ad muni- 
 25 endum putarent, congererent. Qu5 factum est ut Athe- 
 niensium muri ex sacellis sepulcrisque c5nstarent.® 
 
 prof anus, -a, -um, profane^ un- sacellum, -i, n., shrine, 
 holy. sepulcrum, -i, n., tomb. 
 
 I. longe . . . spectabat atque: 4. reliqui . . . ut . . . exirent: 
 
 had quite a different meaning depends on praecepit. 
 
 The Piraeus 
 
 than. 
 
 2. being built. 
 
 5. for defense. 
 
 6. consisted of {material) ; 
 
 3. Sc. Athenienses as subject, substantive result. 
 
NEPOS, LIVES 183 
 
 He outwits the Spartans and Athens is rebuilt. 
 
 7. Themistocles autem, ut Lacedaemonem venit, 
 adire ad magistratus noluit et dedit ^ operam, ut quum 
 longissime tempus duceret, causam interponens se col- 
 legas exspectare. Cum Lacedaemonil quererentur opus 
 
 5 nihilo minus fieri eumque in ea re conarl fallere, interim 
 reliqui legatl sunt consecutl. A quibus cum audlsset 
 non multum superesse munltionis, ad ephoros Lacedae- 
 moniorum accessit, penes quos summum erat imperium, 
 atque apud eos contendit falsa Mis esse delata ; quare 
 
 10 aequum esse illos ^ viros bonos nobilesque mittere, qui- 
 bus fides haberetur, qui rem explorarent; interea se 
 obsidem retinerent. Gestus ^ est el mos, tresque legatl 
 functi summis hon5ribus Athenas missi sunt. Cum his 
 collegas su5s Themistocles iussit proficlsci ilsque prae- 
 
 15 dixit ut ne prius Lacedaemoniorum legatos dimitterent 
 quam ipse esset remissus. Hos postquam Athenas per- 
 venisse ratus est, ad magistratus senatumque Lacedae- 
 moniorum adiit et apud e5s liberrime professus ^ est : 
 Athenienses suo ^ consilio, quod ^ communi iure gentium 
 
 20 f acere possent, deos ^ publicos suosque patrios ac pena- 
 tes, quo facilius ab hoste possent defendere, muris saep- 
 
 ephorus, -i, m., ephor (a magis- reor, reri, ratus sum, think. 
 
 trate). penates, -ium, m., household 
 
 penes, prep., in the hands of. gods. 
 
 fungor, -ij functus sum, perfor^n^ saepio, -ire, saepsi, saeptum, 
 
 fill' protect. 
 
 1. dedit operam: took pains. 4. gestus . . . mos: his wish 
 
 2. falsa . . . delata : false re- was carried out. 
 
 ports had been brought to them. 5. professus est : talked. 
 
 3. Subject of mittere, which 6. suo consilio : by his advice. 
 has vir5s for object. Refers to 7. a thing which. 
 
 the ephors, 9. Object of saepsisse. 
 
1 84 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 sisse, neque in ^ eo quod inutile esset Graeciae f ecisse. 
 Nam ill5rum urbem ut ^ propugnaculum oppositum ^ 
 esse barbaris, apud ^ quam iam bis classes regias fecisse 
 Tiaufragium. Lacedaemonios autem male et iniuste 
 5 facere, qui id potius intuerentur, quod ips5rum domina- 
 tion! quam quod universae Graeciae utile esset. Quare, 
 si su5s legates recipere vellent, quos Athenas miserant, 
 se remitterent, cum aliter ill5s numquam in patriam 
 essent recepturl. 
 
 Themistocles is banished, 
 
 lo 8. Tamen non effugit civium suorum invidiam.^ 
 Namque ob eundem tim5rem quo^ damnatus erat 
 Miltiades, testularum^ suffragils e civitate eiectus, Argos^ 
 habitatum concessit. Hic cum propter multas virtutes 
 magna cum dignitate viveret, Lacedaemonil legatos 
 
 15 Athenas miserunt, qui eum absentem accusarent, quod 
 societatem^ cum rege Perse ^° ad Graeciam opprimen- 
 dam f ecisset. H5c crimine absens proditionis ^^ damna- 
 tus est. Id ut audlvit, quod non satis tutum se Argis 
 videbat, Corcyram demigravit. Ibi cum eius ^^ principes 
 
 20 animadvertisset timere, ne propter se bellum ils Lacedae- 
 monil et Athenienses indlcerent, ad Admetum, Molos- 
 sum regem, cum quo el hospitium^^ erat, confugit. Hue 
 
 propugnaculum, -i, n., barrier. effugio ; cf. fugio. 
 
 naufragium, -i, n., shipwreck. testula, -ae, f., voting tablet . 
 
 iniuste, unjtistly. eici5 ; cf. iacio. 
 
 I. in e5: thereby. 
 
 7. testularum suffragiis : i.e. 
 
 2. ut propugnaculum: as an 
 
 votes written on bits of pottery. 
 
 outpost: pred. noun after esse. 
 
 8. Ace. plural. 
 
 3. built against. 
 
 9. alliance. 
 
 4. apud quam = et apud 
 
 10. Greek for Persa. 
 
 cam. 
 
 II. Modifies damnatus est. 
 
 5. ill will. 
 
 12. Sc. insulae. 
 
 6 . bee a use of which . 
 
 13. guest-friendship. 
 
NEPOS, LIVES 185 
 
 cum venisset et in praesentia rex abesset, quo maiore 
 religione ^ se ^ receptum tueretur, flliam eius parvulam 
 arripuit et cum ea se in sacrarium, quod summa coleba- 
 tur caerimonia, coniecit. Inde non prius egressus est 
 
 5 quam rex eum, data dextra, in fidem reciperet ; quam 
 praestitit.^ Nam cum ab Atheniensibus et Lacedae- 
 moniis exposceretur publice, supplicem non pr5didit 
 monuitque ^ ut consuleret sibi : difficile enim esse in 
 tam propinquo loco tuto ^ eum versari. Itaque Pydnam 
 
 10 eum deducT iussit et quod satis esset praesidil dedit. 
 Hic in navem omnibus ignotus nautis escendit. Quae 
 cum tempestate maxima Naxum ferretur, ubi tum Atheni- 
 ensium erat exercitus, sensit Themistocles, si eo perve- 
 nisset, sibi esse pereundum. Hac necessitate coactus 
 
 15 domino navis, quis sit, aperit, multa pollicens, si se con- 
 servasset. At ille, clarissiml virl captus misericordia,^ 
 diem noctemque procul ab insula in salo navem tenuit 
 in ancoris neque quemquam ex ea exire passus est. 
 Inde Ephesum pervenit ibique Themistoclen exponit : 
 
 20 cui ille pro meritis postea gratiam rettulit. 
 
 He writes to King Artaxerxes tendering his aid, 
 
 9. Scio plerosque ita scrlpsisse, Themistoclen Xerxe 
 regnante^ in Asiam translsse. Sed ego potissimum 
 Thucydidi credo, quod et aetate^ proximus de iis, qui 
 
 arripi5, -ere, -ripui, -reptum, seize. escend5, -ere, -scendi, -scensum, 
 
 sacrarium, -i, n., sanctuary. embark. 
 
 caerimonia, -ae, f., sacred rite, salum, -i, n., deep sea. 
 
 reverence. 
 
 1. fear of the gods. 4. -que: but, 
 
 2. se receptum tueretur: he 5. Adverb. 
 {the king) might receive and 6. pity, 
 guard him. 7. ruling. 
 
 3. made good. 8. in point of time. 
 
1 86 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 ill5rum temporum historiam rellquerunt, et eiusdem 
 civitatis fuit. Is autem ait ad Artaxerxen eum venisse 
 atque his verbis epistulam misisse : " Themistocles veni 
 ad te, qui plurima mala omnium Grai5rum ^ in domum ^ 
 
 5 tuam intull, quam^ diu mihi necesse fuit adversum patrem 
 tuum bellare patriamque meam defendere. Idem mult5 
 plura bona feci, postquam in tuto ipse ^ et ille in perlcul5 
 esse coepit. Nam cum in Asiam reverti vellet, proelio 
 apud Salamlna facto litterls eum certi5rem feci id agl 
 
 lo ut pons, quem in Hellesponto f ecerat, dissolveretur atque 
 ab hostibus circumiretur ; ^ quo nuntid ille perlculo est 
 llberatus. Nunc autem confugl ad te exagitatus a cuncta 
 Graecia, tuam petens amicitiam : quam si er5 adeptus,^ 
 non minus me bonum amicum habebis quam fortem 
 
 15 inimlcum ille expertus est. Te autem rog5, ut de ils 
 rebus, quas tecum colloqui vol5, annuum ^ mihi tempus 
 des e5que transact5 ad te venire patiaris.'* 
 
 Themistocles is ivell received in Persia by the king. He dies there. 
 
 10. Huius rex animi magnitudinem admlrans cupi- 
 ensque talem virum sibi conciliari veniam dedit. Ille 
 2oomne illud tempus litterls sermonlque^ Persarum se 
 dedidit; quibus ade5 erudltus est ut multo commodius 
 dicatur apud regem verba f ecisse quam il poterant qui in 
 Perside erant nati. Hie cum multa regi esset poUicitus 
 gratissimumque^ illud, si suis uti c5nsiliis vellet, ilium 
 
 historia, -ae, f., history. venia, -ae, f., indulgence, per- 
 
 transigo, -ere, -egi, -actum, drive mission, 
 through, finish. erudid, 4, instruct. 
 
 I. 
 
 2. 
 
 Partit. gen. with qui. 
 house .1 line. 
 
 7. annuum tempus : a year''s 
 time. 
 
 3. 
 
 4- 
 5. 
 6. 
 
 quam diu : as long as. 
 Sc. esse coepi. 
 Sc. ipse. 
 = nactus. 
 
 8. spokeft language. 
 
 9. gratissimum iUud : and as 
 the most welcome the following, 
 that. 
 
NEPOS, LIVES ^ 187 
 
 Graeciam bell5 oppressurum, magnis muneribus ab 
 Artaxerxe donatus, in Asiam^ rediit domiciliumque 
 Magnesiae sibi constituit. Namque banc urbem ei rex 
 donarat, his ^ quidem verbis, quae ^ el panem praeberet 
 
 5 (ex qua regione quinquagena talenta quotannis redi- 
 bant^); Lampsacum autem, unde vinum sumeret; 
 Myunta, ex qua obsonium haberet. 
 
 Huius ad nostram memoriam monumenta manserunt 
 duo ; sepulcrum prope oppidum, in quo est sepultus, 
 
 lostatua in foro Magnesiae. De cuius morte multis modis 
 apud plerosque scriptum est, sed n5s eundem potissi- 
 mum Thucydidem auctorem probamus, qui ilium ait 
 Magnesiae morbo^ mortuum neque negat fuisse famam, 
 venenum sua sponte sumpsisse, cum se, quae regi de 
 
 15 Graecia opprimenda pollicitus esset, praestare posse 
 desperaret. Idem ossa eius clam in Attica ab amicis 
 sepulta,® quoniam legibus non concederetur, quod pr5- 
 ditionis esset damnatus, memoriae prodidit. 
 
 III. CIMON 
 
 ?-449 
 Cimon is delivered from prison by his sister. 
 
 I. CiMON, Miltiadis filius, Atheniensis, duro admo- 
 2odum^ initio usus ^ est adulescentiae. Nam cum pater 
 
 quinquagenus, -a, -yxm^ fifty each, sepelio, -ire, sepelivi (-ii), sepul- 
 obsonium, -i, n., food^ fish. turn, bury. 
 
 monumentum, -i, n., memorial^ venenum, -i, n., poison, 
 
 monument. os, ossis, n., bone. 
 
 1. Sc. minorem. 4. were returned {in taxes). • 
 
 2. his verbis : on just these 5. disease, 
 terms. 6. Sc. esse. 
 
 3. = ut ea : make correspond- 7. very. 
 
 ing changes in unde and ex qua. 8. iisus est : experienced. 
 
l88 . SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 eius litem ^ aestimatam ^ populo solvere non potuisset ob 
 eamque causam in vinclis publicis decessisset,^ Clm5n 
 eadem custodia tenebatur neque legibus Atheniensium 
 emittl poterat, nisi pecuniam, qua pater multatus erat, 
 
 5 solvisset. Habebat autem in matrimonid sororem ger- 
 manam suam, nomine Elpinlcen, n5n magis amore quam 
 m5re ductus : namque Atheniensibus licet eodem patre 
 natas uxores ducere.^ Huius^ coniugil cupidus Callias 
 quidam, non tam gener5sus ^ quam pecunidsus, qui mag- 
 
 lonas pecunias ex metallis fecerat, egit cum Clm5ne ut 
 eam sibi uxorem daret : id si impetrasset, se pro illo 
 pecuniam soluturum. Is cum ^ talem condicionem 
 aspernaretur, Elpinlce negavit se passuram Miltiadis 
 pr5geniem in vinclis publicis interire, quoniam prohi- 
 
 15 bere posset, seque Calliae nuptiiram, si ea quae pollicere- 
 tur praestitisset. 
 
 He becomes famous as a statesman and general. 
 
 2. Tali modo custodia liberatus Clm5n celeriter ad 
 
 principatum pervenit. Habebat enim satis eloquentiae, 
 
 summam llberalitatem, magnam prudentiam cum iuris 
 
 2ocivIlis turn rei militaris, quod cum patre a puer5^ in exer- 
 
 citibus fuerat® versatus. Itaque hie et populum ur- 
 
 germanus, -a, -um, own ; here aspernor, i, scorn. 
 
 used with sororem for half progenies, ace. -em, abl. -e, f., 
 
 sister . descenda7it . 
 
 coniugium, -i, n., marriage. eloquentia, -ae, f., eloquence. 
 
 pecuniosus, -a, -um, ^noneyed, civilis, -e, civil. 
 
 wealthy. urbanus, -a, -um, of the city. 
 
 1. fine. 7. Concessive. 
 
 2. imposed. 8. a puero : fro7n boyhood. 
 
 3. = mortuus est. '9. fuerat versatus : fui and 
 
 4. marry. fueram are often used by Nepos 
 
 5. with her. to form the perf. and pluperf. 
 
 6. = nobilis. tenses. 
 
NEPOS, LIVES 189 
 
 banum in sua tenuit potestate et apud exercitum pluri- 
 mum valuit auctoritate. Primum imperator apud flumen 
 Strymona magnas copias Thracum fugavit, oppidum 
 Amphipolim constituit, eoque decern milia Atheniensium 
 
 5 in coloniam misit Idem iterum apud Mycalen, Cyprio- 
 rum et Phoemcum ducentarum ng^vium classem devic- 
 tam ^ cepit eodemque die pari fortuna in terra usus est. 
 Namque, hostium navibus captis, statim ex classe copias 
 suas eduxit barbarorumque maximam vim uno concursu 
 
 10 prostravit.^ Qua vict5ria magna praeda potitus, cum 
 domum reverteretur, quod iam n5nnullae Insulae propter 
 acerbitatem imperii defecerant, bene animatas confirma- 
 vit, alienatas ad officium redire coegit. Scyrum, quam 
 eo tempore Dolopes incolebant, quod contumacius se 
 
 15 gesserant, vacuefecit, sess5res veteres urbe insulaque 
 eiecit, agros civibus dIvTsit. Thasios opulentia f ret5s ^ 
 suo adventu fregit. His ex manubils ^ arx Athenarum, 
 qua ad meridiem vergit, est ornata. 
 
 He is banished, recalled, restores peace, dies. 
 
 3. Quibus rebus cum ^ unus in civitate maxime 
 
 2ofloreret, incidit in eandem invidiam quam pater suus 
 
 ceterlque Atheniensium principes : nam testarum suf- 
 
 fragiis, quod^ illi oarpaKiaixov vocant, decem annorum 
 
 exsilio multatus est.^ Cuius facti celerius Athenienses 
 
 acerbitas, acerbitatis, f., severity, vacuefacio ; cf. vacuus + facio. 
 
 animatus, -a, -um, disposed. sessor, sessoris, m., inhabitant. 
 
 alienatus, -a, -um, estranged. opulentia, -ae, f., wealth. 
 
 contumaciter, with insubordina- testa, -ae ; cf. testula. 
 
 tion. exsilium, -1, n., exile. 
 
 1. devictam cepit = devicit et 4. spoils. 
 cepit. 5. Causal. 
 
 2. vanquished. 6. {a proceeding) which, 
 
 3. relying on. 7. was punished. 
 
190 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 quam ipsum paenituit.^ Nam cum ille animo forti in- 
 vidiae ^ ingratorum civium cessisset bellumque Lacedae- 
 monil Atheniensibus indixissent, c5nfestim n5tae eius 
 virtutis desiderium c5nsecutum est. Itaque post^ an- 
 
 5 num quintum quam expulsus erat, in patriam revocatus 
 est. Ille, quod hospiti5 Lacedaemoniorum utebatur, 
 satius* existimans concedere quam armis contendere, 
 Lacedaemonem sua sponte est profectus pacemque inter 
 duas potentissimas civitates conciliavit.^ Post,® neque 
 
 loita multo, Cyprum cum ducentis navibus imperator 
 missus, cum eius maiorem partem insulae devlcisset, in ^ 
 morbum implicitus in oppido Citi5 est mortuus. 
 
 His generosity. 
 
 4. Hunc Athenienses non solum in bell5 sed etiam in 
 pace diu desideraverunt. Fuit enim tanta llberalitate, 
 15 cum compluribus locls praedia hort5sque haberet, ut^ 
 numquam in ils cust5dem imposuerit fructus servandi 
 gratia,® ne quis impediretur qu5 ^° minus eis rebus, qui- 
 bus" quisque vellet frueretur. Semper eum pedisequi 
 
 paenitet, -ere, paenituit, imper- praedium, -i, n.^farm. 
 
 sovidil, repent . horivLS, -l, m., garden. 
 
 ingratus, -a, -um, ungrateful. fruor, -i, fructus sum, delight in, 
 
 n5tus, -a, -um, well-known. enjoy. 
 
 desiderium, -i, n., loss, need. pedisequus, -i, m., footman, at- 
 
 desidero, i, regret, need. tendant. 
 
 1. Takes ace. of person and 7. in morbum implicitus: 
 gen. of the cause of the feeling. seized by illness. 
 
 2. Indir. obj. of cessisset. 8. Translate this word before 
 
 3. post . . . quam: five years the cum concessive clause. 
 after. 9- = causa. 
 
 4. better. 10. quo minus frueretur : frorn 
 
 5. arranged. enjoying. 
 
 6. post ... multo : later, but 11. Abl. with frui, understood 
 not much so. with vellet. 
 
NEPOS, LIVES 191 
 
 cum nummis ^ sunt seciiti, ut, si quis opis ^ eius indi- 
 geret, haberet, quod statim daret, ne differend5 ^ videre- 
 tur negare. Saepe, cum aliquem offensum ^ fortuIt5 
 videret minus bene vestitum, suum amiculum dedit. 
 
 5 Cotidie sic cena ^ ei coquebatur, ut, quos invocatos 
 vidisset in foro, omnes devocaret : quod facere nullo die 
 praetermittebat. NuUi fides® eius, nulli opera, nulli 
 res familiaris defuit : multos locupletavit,^ coraplures 
 pauperes mortuos, qui unde^ efferrentur non rellquis- 
 
 10 sent, su5 sumptu extulit. Sic® se gerend5 minime est 
 mirandum si et vita eius f uit secura et mors acerba.^*^ 
 
 IV. EPAMINONDAS 
 c. 418-362 
 
 Differences between the customs of the Greeks and the Romans. 
 
 I. Epaminondas, Polymnidis filius, Thebanus. De 
 h5c priusquam scrlbimus, haec praecipienda videntur 
 lect5ribus, ne ^^ alien5s m5res ad su5s referant, neve ea, 
 
 indige5, -ere, -digui, , need. devoco, i ; cf. voco. 
 
 f ortuit5, by chance. praetermitto, -ere, -misi, -missum, 
 amiculum, -i, n., mantle. let pass ^ omit. 
 
 coquo, -ere, coxi, coctum, cook. pauper, pauperis, poor. 
 
 invocatus, -a, -um ; cf. in (not) + securus, -a, -um, free from care, 
 
 voco. acerbus, -a, -um, bitter. 
 
 forum, -i, Vi.., forum. lector, lectoris, m., reader. 
 
 1 . pieces of money. they might be buried. 
 
 2. aid. 9. sic se gerendo = cum se 
 
 3. by putting him off . gereret. 
 
 4. found. 10. i.e. to his fellow citizens. 
 
 5. dinner. 11. ne . . . referant: that they 
 
 6. protection. shall not refer the customs of 
 
 7. enriched. others to their own (as a stand- 
 
 8. unde efferrentur: w/M Tt'^/i;^ ard). 
 
192 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 quae ipsis ^ levi5ra ^ sunt, pari modo apud ceterds fuisse^ 
 arbitrentur. Sclmus enim ^ musicen nostrls m5ribus 
 abesse ^ a principis persona, saltare ® vero etiam in vitils 
 p5ni ; quae omnia apud Graec5s et grata et laude digna 
 
 5 ducuntur. Cum autem exprimere ^ imaginem c5nsuetu- 
 dinis atque vTtae velimus Epaminondae, nihil videmur^ 
 debere praetermittere quod pertineat ad ^ earn declaran- 
 dam. Quare dicemus primum de genere eius; deinde 
 quibus disciplinis et a quibus sit erudltus ; tum de m5ri- 
 
 10 bus ingeniique ^^ facultatibus et si" qua alia memoria 
 digna erunt ; postremo de rebus gestis, quae a plurimis 
 animi anteponuntur virtutibus. 
 
 The education of Epaminondas. 
 
 2. Natus igitur patre, quo diximus, genere honesto, 
 pauper iam a maioribus relictus est, eruditus autem sic, 
 15 ut nem5 Thebanus magis. Nam et citharizare et can- 
 tare ad chordarum sonum doctus est a Dionysio, qui 
 n5n minore fuit in musicis gl5ria quam Damon aut 
 
 musica, -ae, and musice, ace. igitur, therefore^ then. 
 
 -en, f-y^z/^/j"/^ (including /<?^/r7). citharizo, -are, , , play 
 
 persona, -ae, f., mask, part, char- on the lyre. 
 
 acter. camto, 1 , sing, play . 
 
 salto, I, dance. chorda, -ae, f, string. 
 
 dignus, -a, -urn, worthy. musicus, -a, -um, musical; masc. 
 
 ingenium, -i, n., tale?tt. as subst., musician ; neut. as 
 
 antep5n5 ; cf. p5no. subst., music. 
 
 1. in their own eyes. write a sketch. 
 
 2. quite trivial. 8. videmur debere : // seems 
 
 3. Sc. levia. that we ought. 
 
 4. for example. 9. ad earn declarandam : to 
 
 5. is inconsistent with. make it clear. 
 
 6. Trans, as a participial noun, 10. ingenii facultatibus: na- 
 the subject of poni. live ability. 
 
 7. exprimere imaginem: to 11. si qua: whatever. 
 
NEPOS, LIVES 
 
 193 
 
 Citharae 
 
 Lamprus, qudrum pervulgata sunt nomina, cantare 
 tibiis ab Olympiodoro, saltare a Calliphrone. At philo- 
 sophiae praeceptorem habuit Lysim Tarentinum, Pytha- 
 goreum ; cui quidem sic f uit deditus' ut adulescens ^ 
 
 5 tristem ac severum senem 
 omnibus aequalibus suls in 
 familiaritate anteposuerit ; 
 neque prius eum a se dimi- 
 sit quam in doctrinis tanto 
 
 loantecessit condiscipul5s, ut 
 facile intellegl posset pari 
 modo superaturum omnes 
 in ceteris artibus. Atque haec ad nostram c5nsuetudinem 
 sunt levia et potius contemnenda ; at in Graecia, uti- 
 
 15 que ^ olim, magnae laudl erant. Postquam ephebus est 
 factus et palaestrae dare operam coepit, n5n tam magni- 
 tudini virium servlvit^ quam velocitati ; illam enim ad 
 athletarum usum, banc ad belli existimabat utilitatem 
 pertinere. Itaque exercebatur^ plurimum currendo et 
 
 2oluctand5 ad eum finem, quoad ^ stans complecti posset 
 atque contendere. In armis ver5 plurimum studii con- 
 sum ebat. 
 
 doctrina, -ae, f., study ^ wisdom. 
 condiscipulus, -i, m., fellow 
 student. 
 
 ars, artis, f., art^ skill. 
 ephebus, -i, xa.^ youth. 
 palaestra, -ae, f., wrestling. 
 athleta, -ae, m., athlete. 
 curro, -ere cucurri, cursum, run. 
 luctor, I, wrestle. 
 
 pervulgatus, -a, -um, well-known. 
 tibia, -ae, i.^ flute. 
 philosophia, -ae, f., philosophy. 
 praeceptor, praeceptoris, m., 
 
 teacher. 
 
 severus, -a, -um, stern. 
 aequalis, -e, equal. 
 familiaritas, familiaritatis, f., 
 
 intimacy. 
 
 1. Concessive. 
 
 2. utique olim: formerly at 
 any rate. 
 
 3. labored for. 
 
 SECOND YEAR LATIN — 1 3 
 
 4. he used to train himself. 
 
 5. quoad . . . contendere: 
 
 until he could grapple and strug- 
 gle while standing. 
 
194 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 His characteristics. 
 
 3. Ad banc corporis firmitatem plura etiam animi 
 bona accesserant.^ Erat enim modestus, prudens, 
 gravis, temporibus ^ sapienter utens, perltus belli, f ortis 
 manu, animo maximo, adeo veritatis dlligens ut ne ioc5 
 
 5 quidem mentlretur. Idem continens,^ clemens patiens- 
 que admlrandutn in modum, n5n solum popull sed etiam 
 amic5rum ferens iniurias, in prlmis commissa celans, 
 quod interdum non minus prodest * quam diserte dicere, 
 studiosus audiendi ; ex h5c enim facillime disci ^ arbitra- 
 
 lobatur. Itaque cum in circulum venisset in quo aut de 
 re publica disputaretur ^ aut de philosophia sermo 
 haberetur, numquam inde prius discessit quam ad finem 
 sermo esset adductus. Paupertatem ade5 facile per- 
 pessus ^ est, ut de re publica nihil praeter gloriam ce- 
 
 isperit. Amicorum in* se tuendd caruit^ facultatibus/^ 
 fide ad alios sublevandos saepe sic usus est, ut iudicarl 
 possit omnia ei ^^ cum amicis f uisse communia. Nam 
 cum aut civium suorum aliquis ab hostibus esset captus, 
 
 modestus, -a, -um, 7nodest. mentior, 4, lie. 
 
 prudens, prudentis, shrewd. clemens, dementis, kind. 
 
 sapienter, wisely. - admirandus, -a, -um ; cf. admiror. 
 
 Veritas, veritatis, f., truth. commissum, -i, n., something in- 
 diligo, -ere, -lexi, -lectum, be fond trusted., secret, 
 
 of. diserte, clearly. 
 
 locus, -i, vci.,jest. circulus, -i, m., circle, group. 
 
 1. were added. 7. suffered. 
 
 2. chances. 8. in se tuendS : /^/r^/^^^//^^ 
 
 3. self-controlled. himself. 
 
 4. is us ef id. 9. he did without . 
 
 5. that one learned. 10. = opibus. 
 
 6. a question was being dis- 11. ei cum amicis: betweefi 
 cussed. his friends and himself. 
 
NEPOS, LIVES 195 
 
 aut virgo amid nubilis, quae propter paupertatem collo- 
 carl ^ noil posset, amicorum c5nsilium habebat et, quan- 
 tum quisque daret, pro facultatibus imperabat. Eam- 
 que summam ^ cum conf ecerat, priusquam acciperet 
 5 pecuniam, adducebat eum qui quaerebat ad eos qui 
 conferebant, elque ut ipsT numerarent faciebat ut ille 
 ad quern ea perveniebat sclret quantum cuique de- 
 beret. 
 
 His incorruptibility, 
 
 4. Tentata autem eius est abstinentia a Diomedonte 
 
 10 Cyzicend ; namque is, rogatu Artaxerxis regis, Epamln5n- 
 
 dam pecunia corrumpendum ^ susceperat. Hic magno 
 
 cum pondere aurl Thebas venit et MTcythum adulescen- 
 
 tulum quinque talentis ad suam perduxit voluntatem, 
 
 quem turn Epamln5ndas plurimum dlligebat. Micythus 
 
 15 Epamlnondara convenit et causam adventus Diomedontis 
 
 ostendit. At ille Diomedonte c5ram : * *' nihil," inquit, 
 
 " opus pecunia est ; nam si rex ea vult quae Thebanis 
 
 sunt utilia, gratils facere sum paratus, sin autem con- 
 
 traria, non habet auri atque argenti satis. Namque 
 
 20 orbis terrarum divitias accipere nolo pr5 patriae caritate. 
 
 Tu quod me incognitum tentasti tulque similem exlsti- 
 
 mastl, non miror tibique Ignosco; sed egredere propere, 
 
 ne alios corrumpas, cum me non potueris. Et tO, Micy- 
 
 niibilis, -e, marriageable. rogatii, only in abl., m., by re- 
 paupertas, paupertatis, f. ; cf. quest. 
 
 pauper. aurum, -i, n.,^<5>/(^. 
 
 numero, i, count out. gratiis, for nothing. 
 
 tento, I, test. caritas, caritatis, f., love. 
 
 abstinentia, -ae, f., self-restraint, propere, in a hurry. 
 
 1. be given in marriage. struction with Epaminondam. 
 
 2. amount. 4. in the presence of ; a post- 
 
 3. bribe; the gerundive con- positive prep, with the abl. case. 
 
196 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 the, argentum huic redde, aut, nisi id confestim facis, 
 ego te tradam magistratui." Hunc Diomed5n cum 
 rogaret ut tuto exiret suaque quae attulerat liceret 
 efferre; " istud quidem," inquit, ** faciam, neque ^ tua 
 
 5 causa, sed mea, ne, si tibi^ sit pecunia adempta, aliquis 
 dicat id ad me ereptum^ pervenisse, quod delatum * 
 accipere n5luissem." A qu5 cum quaesisset qu5 se de- 
 duci ^ vellet, et ille Athenas dixisset, praesidium dedit, 
 ut tuto perveniret. Neque ver5 id satis habuit, sed 
 
 loetiam, ut inviolatus in navem escenderet, per Chabriam 
 Atheniensem, de quo supra mentionem fecimus, effecit. 
 
 , Abstinentiae erit hoc satis testimonium. Plurima quidem 
 proferre possumus, sed modus adhibendus est, quoniam 
 un5 h5c volumine vltam excellentium virorum complu- 
 
 iSrium concludere constituimus, qu5rum® separatim multls 
 mllibus ^ versuum complures scriptores ante n5s explica- 
 runt.^ 
 
 His ready repartee and his eloquence, 
 
 5. Fuit etiam disertus, ut nemo el Thebanus par esset 
 
 eloquentia, neque n)inus concinnus in brevitate respon- 
 
 2odendi quam in perpetua^ oratione 5rnatus. .Habuit ob- 
 
 trectat5rem Menecllden quendam, indidem Thebis, et 
 
 inviolatus, -a, -um, unharmed. concinnus, -a, -um, well adjusted^ 
 
 volumen, voluminis, n., book. concise. 
 
 concludo, -ere, -clusi, -clusum, 5rnatus, -a, -um, < 
 
 include. obtrectator, obtrectatoris, m., dis- 
 
 versus, -us, m., line. parager, rival. 
 
 scriptor, scriptoris, m., writer. indidem, frojn the same place, 
 
 disertus, -a, -um, fluent. likewise. 
 
 1. neque tua causa: but not 5. be escorted, 
 for your sake. 6. Sc. vitam. 
 
 2. Dat. of separation. 7. Abl. of means. 
 
 3. by seizure. 8. described. 
 
 4. when offered. 9. set. 
 
NEPOS, LIVES 197 
 
 adversarium in administrandare publica, satis exercitatum 
 in dicendo, lit^ Thebanum scilicet; namque ill! genti 
 plus inest virium quam ingenil. Is, quod in re militari 
 florere Epamlnondam videbat, hortari solebat Thebanos 
 
 5 ut pacem bello anteferrent, ne illius imperatoris opera 
 desideraretur. Huic ille : **fallis," inquit, " verbo^ elves 
 tuos, quod hos a bello avocas ; otil enim nomine servi- 
 tutem concilias. Nam paritur^ pax bello. Itaque qui 
 ea diutina^ volunt frui, bello exercitati esse debent. 
 
 10 Quare si principes Graeciae vultis esse, castrls est v5bls 
 utendum, non palaestra." Idem ille Meneclldes cum 
 huic obiceret Insolentiam, quod sibi Agamemnonis belli 
 gloriam videretur consecutus, at ille "quod," inquit, 
 *' autem me Agamemnonem^ aemularl putas, f alleris ; 
 
 15 namque ille cum universal Graecia vix decem annis 
 unam cepit urbem ; ego, contra® ea, una urbe nostra 
 dieque uno totam Graeciam Lacedaemonils fugatis 
 llberavl." 
 
 Further evidence of his readiness. 
 
 6. Idem ^ cum in conventum venisset Arcadum, petens 
 20 ut societatem cum Thebanis et Arglvis f acerent, contraque * 
 
 insum; cf. sum. insolentia, -ae, f., hmightiness^ 
 
 avoco, I ; cf. voco. arrogance. 
 
 otium, -i, n., inactivity^ peace. aemulor, i, rival. 
 
 1 . ut Thebanum scilicet : that other hand with this one city of 
 is, for a Theban. ours. 
 
 2. by means of that word 7. idem cum, etc. ; the main 
 {i.e. pacem). verb of the sentence is dixit, line 
 
 3. is brought about. 11, page 198. The subject is re- 
 
 4. long. peated in Epaminondas, 1. 9, 
 
 5. iiniversa Graecia: with all page 198. 
 
 Greece united. 8. -que, connects venisset and 
 
 6. contra ... nostra : on the postularet. 
 
igS SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 Callistratus, Atheniensium legatus, qui eloquentia omnes 
 eo praestabat tempore, postularet ut potius amicitiam se- 
 querentur Atticorum, et in oratione sua multa invectus 
 esset in Thebanos et Arglvos, in^ iisque hoc posuisset, 
 
 5 animadvertere debere ^ Arcades quales utraque civitas 
 elves pr5creasset, ex quibus de ceteris possent iudicare ; 
 Arglv5s enim f uisse ^ Orestem et Alcmaeonem matricldas, 
 Thebls Oedipum natum esse,^ qui patrem suum interf ecis- 
 set; huic in respondend5 Epamlnondas, cum de ceteris 
 
 lo perorasset, postquam ad ilia duo opprobria pervenit, ad- 
 mlrarl se dixit stultitiam^ rhetoris AtticI, qui n5n ani- 
 madverterit, innocentes illos natos ^ domi, scelere admiss5 
 cum patria essent expulsl, recept5s esse ab Atheniensi- 
 bus. Sed maxim e eius eloquentia eluxit Spartae legati^ 
 
 15 ante pugnam Leuctricam. Quo cum omnium sociorum 
 convenissent legatl, coram frequentissim5 legationum con- 
 ventu sic Lacedaemoniorum tyrannidem coarguit, ut n5n 
 minus ilia orati5ne opes eorum concusserit quam Leuc- 
 trica pugna. Tum enim perf ecit, quod post apparuit, ut 
 
 2oauxili5 Lacedaemonii sociorum privarentur. 
 
 inveho, -ere, -vexi, -vectum, carry (implying contempt) talker^ 
 
 against] in pass, with reflexive speechifier. 
 
 force, 7nake an attack. eluce5, -ere, -luxi, , shine out, 
 
 procreo, i, produce. be conspicuous. 
 
 matricida, -ae, m., one who coarguo, -ere, -argui, -argutum, 
 
 murders his mother, matri- prove, expose. 
 
 cide. concutio, -ere, -cussi, -cussum, dis- 
 
 per5r5, \, finish. turb, crush. 
 
 opprobrium, -1, n., reproach. appareo, -ere, -parui, -paritum, 
 
 rhetor, rhetoris, m., orator; appear. 
 
 1. in lis hoc posuisset: had ing implied in in . . . posuisset. 
 inserted among these attacks this 3. stiipidity. 
 
 statement. 4. Sc. esse. 
 
 2. Depend on verb of say- 5. Appositive with eius. 
 
NEPOS, LIVES 199 
 
 His patience under a'iticis?n. He retains his command beyond the 
 legal time limit. 
 
 7. Fuisse^ patientem su5rumque iniurias ferentem 
 cTvium, quod se patriae irasci nefas esse duceret, haec 
 sunt testimonia. Cum eum propter invidiam cives sul 
 praeficere exercitui noluissent, duxque esset delectus belli 
 
 5 imperitus, cuius errdre eo esset deducta ilia multitud5 
 mllitum ut omnes de salute pertimescerent, quod locorum 
 angustiis clausi ab hostibus obsidebantur, desiderari 
 coepta est Epamlnondae diligentia ; erat enim ibi privatus 
 numero^ militis. A qu5 cum peterent opem, nuUam ad- 
 
 lohibuit memoriam conturneliae et exercitum obsidione 
 liberatum domum reduxit incolumem. Nee ver5 hoc 
 semel fecit, sed saepius. Maxime autem fuit illustre,^ 
 cum in Peloponnesum exercitum duxisset adversus 
 Lacedaemonios haberetque collegas duos, qu5rum alter 
 
 15 erat Pelopidas, vir fortis ac strenuus. Hi cum criminibus 
 adversariorum omnes in invidiam venissent, ob eamque 
 rem imperium iis^ esset abrogatum, atque in e5rum locum 
 alii praetores successissent, Epamin5ndas populi scito 
 n5n paruit, idemque ut facerent persuasit coUegls, et bel- 
 
 2olum quod susceperat gessit. Namque animadvertebat, 
 nisi id fecisset, totum exercitum propter praetorum im- 
 prudentiam inscitiamque belli periturum. Lex erat 
 Thebis quae morte multabat, si ^ quis imperium diutius 
 
 irascor, -i, iratus sum, be angry. abrogd, i, take away. 
 
 nefas, indecl., n., sin. scitum, -i, n., decree. 
 
 pertimesco, -ere, -timui, ; cf. imprudentia, -ae, f. ; cf. in {no{) 
 
 timed. + priidentia. 
 
 strenuus, -a, -um, active. inscitia, -ae, f. ; cf. in {not) + scio. 
 
 1. Sc. Epaminondam as sub- 3- fajuoiis. 
 
 ject. 4. Dat. of separation. 
 
 2. with the rank. 5- si quis: whoever. 
 
200 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 retinuisset, quam lege praeflnltum foret.^ Hanc Epa- 
 minondas, cum rel publicae c5nservandae causa latam ^ 
 videret, ad perniciem civitatis c5nferre ^ noluit et quattuor 
 mensibus diutius, quam populusiusserat,gessitimperium. 
 
 He ingeniously defends his act and escapes the penalty, 
 
 5 8. Postquam domum reditum est, collegae eius h5c 
 crimine accusabantur. Quibus ille permisit, ut omnem 
 causam in se transf errent, suaque opera ^ factum conten- 
 derent ut legl n5n oboedlrent. Qua defensione illis 
 perlcul5 llberatls, nemo Epamlnondam responsurum ^ 
 
 loputabat, quod quid diceret non haberet. At ille in 
 iudicium venit, nihil eorum negavit quae adversarii 
 crlmini^ dabant, omniaque quae collegae dlxerant con- 
 fessus est, neque recusavit quo minus legis poenam 
 sublret, sed unum ab iis petlvit ut in sepulcro suo In- 
 
 15 scrlberent : " Epamln5ndas a Thebanis morte multatus 
 est, quod eos coegit apud Leuctra superare Lacedae- 
 moni5s, qu5s ante^ se imperatdrem nemo Boeoti5rum 
 ausus sit aspicere in acie, quodque un5 proelio n5n solum 
 Thebas ab interitu retraxit, sed etiam universam Grae- 
 
 20 ciam in ^ libertatem vindicavit, eoque ^ res utrorumque 
 perduxit ut Thebani Spartam oppugnarent, Lacedae- 
 monil satis haberent, sT salvi esse possent, neque prius 
 bellare destitit quam Messene restituta urbem e5rum 
 
 praefinio, 4, prescribe. aspicio, -ere, -spexi, -spectum ; 
 
 oboedio, 4, obey. cf. perspicio. 
 
 inscribo ; cf. scribo. salvus, -a, -um, safe. 
 
 1. = esset. 7. ante se imperatorem : be- 
 
 2. Sc. esse : had been passed, fore he was ge?ieral. 
 
 3. apply. 8. in libertatem vindicavit: 
 
 4. i7istruvientality, set free. 
 
 5. offer a defetise. 9. eo . . . perdiixit : so man- 
 
 6. as a charge. aged the fortu7ies of both. 
 
NEPOS, LIVES 20I 
 
 obsidione clausit." Haec cum dlxisset, risus omnium 
 cum hilaritate coortus est, neque quisquam iudex ausus 
 est de eo f erre suff ragium. Sic a iudici5 ^ capitis maxima 
 discessit gloria. 
 
 His death. 
 
 5 9. Hic extremo^ tempore imperator apud Mantineam, 
 cum acie instructa audacius Instaret hostibus, cognitus a 
 Lacedaemoniis, quod in unlus'^ pernicie eius patriae 
 sitam* putabant salutem, universl in^ unum impetum 
 fecerunt, neque prius abscesserunt quam magna caede 
 
 10 facta, multisque occisis, fortissime ipsum Epamlnondam 
 pugnantem, sparo eminus percussum,^ concidere viderunt. 
 Huius casu aliquantum retardati sunt Boeotii, neque 
 tamen prius pugna excesserunt quam repugnantes^ 
 profllgarunt. At Epamlnondas, cum animadverteret 
 
 15 mortiferum se vulnus accepisse, simulque si ferrum, 
 quod ex hastlli in corpore remanserat, extraxisset, ani- 
 mam statim emissurum,^ usque* eo retinuit,^^ quoad 
 renuntiatum est vicisse Boe5ti5s. Id postquam audlvit, 
 ** satis," inquit, *' vixi ; invictus enim morior." Tum ferro 
 
 2oextract5 c5nfestim exanimatus est. 
 
 risus, -us, m., laughter. aliquantum, somewhat. 
 
 hilaritas, hilaritatis, i.^gayety. retardo, i, keep back. 
 
 iudex, iudicis, m., judge. mortiferus, -a, -um ; cf. mors + 
 
 abscedo ; cf. cedo. fero. 
 
 sparus, -I, m., small spear, hastile, hastilis, m., spear shaft, 
 
 eminus, from a distance. extraho ; cf. traho. 
 
 1. iSdicio capitis: trial for 6. 
 his life. 7. opponents. 
 
 2. extremo tempore: at last. 8. Depends on animadver- 
 
 3. unius eius : of this 07ie teret ; sc. se as subject. 
 
 man. 9. usque e5 quoad: even to 
 
 4. depended on. the time when. 
 
 5. in iinum: sc. Epamin5n- 10. Sc. ferrum, 
 dam. 
 
202 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 Anecdotes. The decline of Thebes after his death. 
 
 10. Hic ux5rem numquam duxit. In^ qu5 cum 
 reprehenderetur (quod liberos non relinqueret) a Pe- 
 lopida, qui f Ilium habebat infamem, maleque ^ eum in ^ 
 e5 patriae consulere diceret/ **vide," inquit, "ne tu 
 
 5 peius consulas, qui talem ex te natum relicturus sis. 
 Neque ver5 stirps potest mihi deesse ; namque ex^ me 
 natam relinquo pugnam Leuctricam, quae n5n modo 
 mihi superstes, sed etiam immortalis sit necesse est." 
 Qu5^ tempore, duce Pelopida, exsules Thebas occuparunt 
 
 loet praesidium Lacedaemoni5rum ex arce expulerunt, 
 Epamlnondas, quamdiu ^ facta est caedes civium, dom5 
 se tenuit quod neque malos^ defendere volebat neque 
 impugnare, ne manus su5rum^ sanguine cruentaret ; 
 namque omnem civllem^° victoriam funestam putabat. 
 
 15 Idem, postquam apud Cadmeam cum Lacedaemoniis 
 pugnarl coeptum est, in ^^ primis stetit. 
 
 Huius de virtutibus vltaque satis erit dictum, si hoc 
 unum adiunxero, quod nem5 Ibit Infitias, Thebas ^^ et 
 ante Epamlnondam natum et post eiusdem interitum 
 
 20 perpetuo ^^ alieno paruisse imperio ; contra ea, quam diu 
 
 infamis, -e, disreputable. cruento, i, stain. 
 
 stirps, stirpis, f., stocky progeny, funestus, -a, -um, fatal^ disas- 
 
 superstes, superstitis, surviving. trous. 
 
 exsul, exsulis, m., exile. infitias, ace. only ; with ire, deny. 
 
 1. in quo: on this point. 7. quamdiii: as long as. 
 
 2. male consulere: had no 8. traitors. 
 
 proper regard for. 9. of his fellow citizens. 
 
 3. in eo : in this matter. 10. over his fellow citizens. 
 
 4. Sc. Pelopidas as subject. 11. in primis: among the 
 
 5. ex me natam: as my first. 
 
 daughter. 12. Subject of paruisse and 
 
 6. quo tempore : at the time fuisse. 
 when. 13. Adverb. 
 
NEPOS, LIVES 203 
 
 ille praefuerit rel publicae, caput fuisse totius Graeciae. 
 Ex quo intellegl potest unum hominem pluris^ quam 
 civitatem fuisse. 
 
 V. HANNIBAL 
 
 247-183 
 
 HannibaVs greatness as a general. His hatred of the Romans. 
 
 I. Hannibal, Hamilcaris fllius, Karthaginiensis. Si 
 5 verum est, quod nemo dubitat, ut populus R5manus 
 omnes gentes virtute superarit, non est Infitiandum 
 Hannibalem tanto praestitisse ceteros imperat5res pru- 
 dentia, quanto populus Romanus antecedat fortitudine 
 cunctas nationes. Nam quotienscumque cum eo ^ con- 
 logressus est in Italia, semper discessit superior. Quod ^ 
 nisi domi civium su5rum invidia debilitatu-s esset, R5- 
 manos videtur superare potuisse.^ Sed multdrum ob- 
 trectatio devicit unlus virtutem. 
 
 Hic autem velut ^ hereditate relictum odium paternum 
 
 15 erga Romanes sic conservavit, ut prius animam quam id^ 
 
 deposuerit ; qui quidem, cum patria pulsus esset et 
 
 alienarum opum indigeret,^' numquam destiterit animo 
 
 bellare cum Romanls. 
 
 infitior, i, deny. odium, -i, n., hatred, grudge, ariz- 
 
 quotienscumque, as often as. mosity. 
 
 debilit5, i, weaken. pateraus, -a, -um, of a father ; 
 
 obtrectatio, obtrectatiSnis, f., here, his father"^ s. 
 
 jealousy. erga, towards. 
 
 1. of more consequence. 5. velut hereditatfe : by inher- 
 
 2. i.e. populo Romano. itance, as it were. 
 
 3. quod nisi : ujdess then. 6. i.e. odium. 
 
 4. would have been able. 7. needed. 
 
204 
 
 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 His vow, 
 
 2. Nam ut ^ omittam Philippum, quern absens hostem 
 
 reddidit Romanis, omnium iis temporibus potentissimus 
 
 rex Antiochus fuit. Hunc tanta cupiditate incendit^ 
 
 bellandl, ut usque a rubro marl 
 
 arma conatus sit Inferre Italiae. 
 
 Ad quem cum legati venissent 
 
 RdmanI, qui de eius voluntate 
 
 explorarent darentque ^ operam 
 
 consiliis clandestlnls, ut Hanni- 
 
 balem in suspTci5nem regl"^ ad- 
 
 ducerent, tamquam ab ipsis cor- 
 
 Sacrificium ruptus alia^ atque antea sentlret, 
 
 neque id frustra fecissent, idque 
 
 Hannibal comperisset seque ab interioribus c5nsilils se- 
 
 15 gregari vidisset, tempore® dat5 adiit ad regem, eique cum 
 
 multa de fide sua et odi5 in Roman5s commemorasset, 
 
 hoc adiunxit. ** Pater mens," inquit, " Hamilcar, puerulo 
 
 me, utpote n5n amplius novem annos nato/ in His- 
 
 paniam imperator proficiscens Karthagine, lovi optim5 
 
 20 maxim5 hostias immolavit. Quae dlvlna res dum c5nfi- 
 
 ciebatur, quaeslvit a me vellemne secum in castra pro- 
 
 ficiscl. Id cum libenter accepissem atque ab eo petere ^ 
 
 coepissem ne dubitaret ducere, tum ille, * f aciam/ inquit, 
 
 ruber, rubra, rubrum, red. 
 clandestinus, -a, -um, hidden^ 
 secret, 
 tamquam, as if. 
 
 segrego, i, separate^ exclude. 
 puerulus, -i, m., little boy. 
 utpote, namely^ as being. 
 hostia, -ae, f., victim. 
 
 1. ut omittam: to omit. 
 
 2. Sc. Hannibal as subject. 
 
 3. darent operam : try, 
 
 4. in the king's eyes. 
 
 5. alia atque antea sentiret: 
 
 felt differently than before. 
 
 6. chance. 
 
 7. Agrees with me. 
 
 8. petere ne dubitaret: beg 
 him not to hesitate* 
 
NEPOS, LIVES ^05 
 
 *sl mihi fidem, quam postulo, dederis.' Simul me ad 
 aram adduxit, apud quam sacrificare Instituerat, eamque 
 ceteris remotis tenentem iurare iussit, numquam me in 
 amicitia cum Romanis fore. Id ego iusiurandum patri 
 
 5 datum usque ad hanc aetatem ita conservavi, ut nemini 
 dubium esse debeat, quin reliqu5 tempore eadem mente 
 sim futurus. Quare si quid amice de Romanis cogitabis, 
 n5n imprudenter f eceris si me ^ celaris ; cum quidem 
 bellum parabis, te ipsum frustraberis si non me in eo 
 
 loprlncipem posueris." 
 
 His campaign in Spain, and his advance over the Alps into Italy. 
 
 3. Hac igitur qua diximus aetate cum patre in His- 
 paniam profectus est; cuius post obitum, Hasdrubale 
 imperatore suffecto, equitatnl omni praefuit. Hoc 
 quoque interfecto, exercitus summam imperil ad eum 
 
 15 detulit. Id ^ Karthaginem delatum publice comprobatum 
 est. Sic Hannibal minor quinque et viginti annis natus 
 imperator factus proximd triennio omnes gentes His- 
 paniae bello subegit ; ^ Saguntum, f oederatam civitatem, 
 vl expugnavit, tres exercitus maximos comparavit. Ex 
 
 20 his unum In Africam misit, alterum cum Hasdrubale 
 fratre in Hispania rellquit, tertium in Italiam secum 
 duxit. Saltum ^ Pyrenaeum transiit. Quacumque iter 
 fecit, cum omnibus incolls confllxit ; neminem nisi victum 
 
 ara, -ae, f., altar. sufficio, -ere, -feci, -fectum, aj)- 
 
 sacrifico, i, sacrifice. point instead. 
 
 amice, adv. ; cf. amicus. comprobo, i, approve. 
 
 imprudenter ; cf. in {tiot) + pru- triennium, -i, n. ; cf. tres + annus. 
 
 dentia. foederatus, -a, -um, allied. 
 
 frustror, i, deceive^ disappoint^ quicumque, quaecumque, quod- 
 
 trick. cumque, whoever^ whatever. 
 
 1. from me. 3. subdued. 
 
 2. i.e. his appointment. 4. moutttain. range. 
 
206 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 dimlsit. Ad Alpes posteaquam venit, quae Italiam ab 
 Gallia seiungunt, quas nem5 umquam cum exercitu ante 
 cum praeter Herculem Graium transierat (qu5 fact5 is 
 hodie saltus Graius appellatur), Alpicds conantes prohi- 
 5 here transitu concidit, loca patefecit, itinera muniit,^ 
 eff ecit ut ea ^ elephantus 5rnatus ^ Ire posset, qua antea 
 unus hom5 inermis vix poterat repere. Hac copias 
 traduxit in Italiamque pervenit. 
 
 His victories in Italy. 
 
 4. Conflixerat apud Rhodanum cum P. Cornelio 
 loScipione consule eumque pepulerat. Cum hoc eodem 
 Clastidii^ apud Padum decernit sauciumque inde ac 
 fugatum dimittit. Tertio idem Scipi5 cum collega Ti- 
 berio Longo apud Trebiam adversus eum venit. Cum iis 
 manum conseruit ; utrosque profllgavit. Inde per Ligures 
 15 Appennlnum transiit, petens Etruriam. Hoc itinere 
 adeo gravl morbo adficitur oculorum, ut postea numquam 
 dextr5 aeque bene usus sit. Qua valetudine cum etiam- 
 tum premeretur lecticaque ferretur, C Flaminium c5n- 
 sulem apud Trasumennum cum exercitu insidiis circum- 
 2oventum occldit, neque multo post C. Centenium prae- 
 t5rem cum delecta manu saltus occupantem. Hinc in 
 Apuliam pervenit. Ibi obviam ^ el venerunt duo con- 
 sules, C. Terentius et L. Aemilius. UtrTusque exerci- 
 tus iin5 proeli5 fugavit, Paulum c5nsulem occldit et 
 
 seiungo, -ere, -iunxi, -iunctum, 
 separate. 
 transitus, -us ; cf. eo. 
 repo, -ere, repsi, reptum, creep. 
 
 consero, -ere, -serui, -sertum, /<?/;/ ; 
 
 with manum, join battle. 
 lectica^ -ae, f., couch, sedan. 
 
 1. built. 
 
 2. ea . . . qua: there ... 
 where. 
 
 3. with its load. 
 
 4. Locative. 
 
 5. to meet. 
 
NEPOS, LIVES , 207 
 
 aliquot ^ praeterea consulares, in iis Cn. Servilium Gemi- 
 num, qui superiore anno fuerat consul. 
 
 He outwits Fabius and defeats the Roman generals. 
 
 5. Hac pugna pugnata, Romam profectus est nullo 
 resistente. In propinquis urbl montibus moratus est. 
 
 5, Cum aliquot ibi dies castra habuisset et Capuam reverte- 
 retur, Q. Fabius Maximus, dictator R5manus, in agr5 
 Falern5 ei se obiecit. Hie clausus locorum angustiis, 
 noctu sine ull5 detrlmento exercitus^ se expedivit Fa- 
 bi5que, callidissim5 imperatori, dedit^ verba. Namque 
 
 loobducta^ nocte sarmenta^ in cornibus iuvencorum de- 
 ligata incendit eiusque generis multitudinem magnam 
 dispalatam immisit. Qu5 repentm5 obiecto visu, tantum 
 terrorem iniecit® exercitui Romanorum ut egredl extra 
 vallum nemo sit ausus. Hanc post rem gestam non ita 
 
 i5multls diebus M. Minucium Rufum, magistrum equitum 
 pari ac^ dictatorem imperio, dol5 productum in proelium 
 fugavit. Tiberium Sempronium Gracchum, iterum con- 
 sulem, in ^ Lucanis absens ^ in insidias inductum sustulit. 
 M. Claudium Marcellum, quinquies c5nsulem, apud 
 
 2oVenusiam pari modo interfecit. Longum est omnia 
 enumerare proelia. Quare hoc unum satis erit dictum, 
 ex quo intellegi possit quantus ille fuerit : quamdiu in 
 
 iuvencus, -i, m., bullock. magister, magistri, m., ^naster, 
 
 dispalor, i, wander about. commander. 
 
 visus, -us, m., sight. quinquies, five times. 
 
 1. several. 6. Sc. Hannibal as subject. 
 
 2. Objective gen. with detri- 7. ac dictatorem: to that of 
 mento. dictator. 
 
 3. dedit verba: deceived. 8. in Lucanis modifies sus- 
 
 4. obducta nocte : under the tulit. 
 
 cover of night. 9. thoiigh not in command 
 
 5. twigs. personally. 
 
208 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 Italia fuit, nem5 ei in acie restitit, nem5 adversus eum 
 post Cannensem pugnam in campo ^ castra posuit. 
 
 He retires from Italy and is defeated by Scipio at Zama. 
 
 6. Hinc invictus patriam defensum ^ revocatus bellum 
 gessit adversus P. Sclpionem, fllium eius Scipionis, 
 
 5 quern ipse prlmo apud Rhodanum, iterum apud Padum, 
 tertia apud Trebiam fugarat. Cum hoc exhaustis*^ 
 iam patriae facultatibus cupivit impraesentiarum bellum 
 componere, quo valentior postea congrederetur. In collo- 
 quium convenit, condici5nes non convenerunt.^ Post id 
 
 lo factum paucis diebus apud Zamam cum e5dem cdnflTxit; 
 pulsus (incredibile dictu) biduo et duabus noctibus Ha- 
 drumetum pervenit, quod abest ab Zamacirciter mlliapas- 
 suum trecenta. In hac f uga Numidae, qui simul cum eo 
 ex acie excesserant, insidiati sunt el ; quos n5n s5lum 
 
 iSeffugit, sed etiam ipsos oppressit. Hadrumeti reliqu5s 
 e fuga collegit; novis delectibus panels diebus multos 
 contraxit. 
 
 As chief magistratey he manages home affairs well, but finally flees to 
 Antiochus, 
 
 7. Cum in apparando acerrime esset occupatus, Kar- 
 thaginienses bellum cum Romanis composuerunt^ Ille 
 
 2onihil5 setius exercituT postea praefuit resque in Africa 
 gessit itemque Mag5 frater eius usque ad ^ P. Sulpicium 
 C. Aurelium cdnsules. His® enim magistratibus legati 
 Karthaginienses R5mam venerunt, qui senatui populoque 
 
 impraesentiarum, y^r/^^/r^j^;^/. insidior, i, lie in wait for, 
 compono, -ere, -posui, -positum, delectus, -us, m. ; cf. deligo. 
 settle, end, apparo, i, prepare. 
 
 1. field. 4. were agreed upon. 
 
 2. Supine. ^- to the time of. 
 
 3. drained. 6. his magistratibus : abl. abs. 
 
NEPOS, LIVES 209 
 
 Romand gratias agerent, quod cum ils pacem fecissent, 
 ob eamque rem corona aurea ^ eos donarent simulque 
 peterent ut obsides eorum Fregellis^ essent captlvlque 
 redderentur. His ex senatus consulto responsum est : 
 
 5 munus eorum gratum acceptumque esse ; obsides, quo 
 loco rogarent, f uturos ; captlvos non remissuros, quod ^ 
 Hannibalem, cuius opera susceptum bellum foret, iniml- 
 cissimum nomini Romano, etiam nunc cum imperio apud 
 exercitum haberent itemque fratrem eius Magonem. 
 
 10 Hoc resp5nso Karthaginienses c5gnit5 Hannibalem 
 domum et Magonem revocarunt. Hue ut rediit, rex 
 f actus est, postquam imperator fuerat, ann5 sec undo et 
 vlcesimd; ut enim Romae consules, sic Karthagine 
 quotannis annul binl reges creabantur. In eo magi- 
 
 15 stratu pari dlligentia se Hannibal praebuit, ac ^ fuerat in 
 bello. Namque effecit ex novis vectlgalibus non solum 
 ut esset pecunia quae R5manTs ex^ foedere penderetur, 
 sed etiam superesset, quae in aerario reponeretur. 
 Deinde, M. Claudio L. Furio consulibus, Roma legati 
 
 20 Karthaginem venerunt. Hos Hannibal ratus sui exp5- 
 scendi gratia missos, priusquam iis senatus^ daretur, 
 navem ascendit clam atque in Syriam ad Antiochum 
 prof ugit. Hac re palam ^ facta PoenI naves duas, quae 
 eum comprehenderent, si possent consequi, miserunt ; 
 
 25 bona eius publicarunt, domum a fundamentis disiecerunt, 
 ipsum exsulem iudicarunt. 
 
 foedus, foederis, n., treaty. publico, i, confiscate. 
 
 aerarium, -i, n., treasury. fundamentum, -i, n.^ foundation^ 
 
 repon5 ; cf. pono. groundwork. 
 
 1. golden. the army. 
 
 2. at Fregellae. £^. as. 
 
 3. quod Hannibalem, etc: 5. in accordance with, 
 because they even then kept ^. hearing before the senate. 
 Hannibal . . . in command of 7. palam facta = niintiata. 
 
 SECOND YEAR LATIN — 1 4 
 
2IO SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 He arouses Antiochus to war against the Rovians. 
 
 8. At Hannibal anno quarto, postquam dom5 pro- 
 fugerat, L. Cornelio Q. Minucio c5nsulibus, cum quinque 
 navibus Africam accessit in finibus Cyrenaeorum, sP 
 forte Karthaginienses ad bellum Antiochi ^ spe f iduciaque 
 
 5 inducerentur,^ cui iam persuaserat ut cum exercitibus in 
 Italiam proficisceretur. Hue Magonem fratrem excivit. 
 Id ubi Poeni resciverunt, Mag5nem eadem, qua fratrem, 
 absentem adfecerunt poena. Illi* desperatis rebus cum 
 solvissent naves ac vela ventis dedissent, Hannibal 
 
 load Antiochum pervenit. De Magonis interitu duplex 
 memoria prodita est ; namque alii naufragid,^ alii a ser- 
 vulls ipsius interfectum eum scriptum® rellquerunt. 
 Antiochus autem, si tarn in gerendo bell5 consiliis eius^ 
 parere voluisset quam^ in suscipiendo instituerat, pro- 
 
 ispius Tiber! ^ quam Thermopylis de summa imperii 
 dimicasset. Quem ^° etsi multa stulte ^^ c5nari videbat,^^ 
 tamen nulla deseruit^^ in re. Praefuit panels navibus, 
 quas ex Syria iussus erat in Asiam ducere, iisque adver- 
 sus Rhodiorum classem in Pamphylio mari c5nfilxit. 
 
 20 Qu5 cum ^^ multitudine adversariorum sui ^* superarentur, 
 ipse, qu5 cornu rem gessit, fuit superior. 
 
 excieo (or excio), -ere (-ire), -civi velum, -i, n., sail. 
 (-ii), -citum (-citum), call out, servulus, -i, m., a little slave, 
 summon. slave. 
 
 1. (to see) if . 7. /.^. Hannibalis. 
 
 2. Antiochi . . . fiduciaque: 8. quam. . .instituerat: as 
 because of the faith and hope he had done in beginning it. 
 {they had) in Antiochus. 9. Dat. with propius. 
 
 3. they could be drawn into. 10. i.e. Antiochus. 
 
 4. i.e. Hannibal and Mago. 11. foolishly. 
 
 5. Cf. navis + frango. 12. Sc. Hannibal as subject. 
 
 6. scriptum reliquerunt : >^^7^^ 13- Concessive. 
 left a record to the effect that. 14- his forces. 
 
NEPOS, LIVES 
 
 211 
 
 He goes to Crete and there saves his money by a ruse, 
 
 9. Antiocho fugato, verens ne dederetur, quod sine 
 dubio accidisset si ^ sui f ecisset potestatem, Cretam ad 
 Gortynios venit, ut ibi quo se conferret consideraret. 
 Vidit autem vir omnium 
 
 5 callidissimus in magno 
 se fore periculo, nisi^ 
 quid providisset, propter 
 avaritiam Cretensium ; 
 magnam enim secum 
 
 10 pecuniam portabat, de 
 qua sciebat exisse fa- 
 mam. Itaque capit tale 
 
 consilium. Amphoras complures complet 
 summas^ operit auro et argento. 
 
 Amphorae 
 
 plumbo,^ 
 Has, praesentibus 
 15 principibus, deponit in templo Dianae, simulans se suas 
 fortunas illorum fidei credere. His in errorem inductis, 
 statuas aeneas, quas secum portabat, omni sua pecunia 
 complet easque in propatul5 domi abicit.^ Gortynii 
 templum magna cura custodiunt, non tam a ceteris quam 
 20 ab Hannibale, ne ille, Inscientibus iis, tolleret secumque 
 duceret. 
 
 considero, i, look at carefully^ operio, -ire, -perui, -pertum, 
 
 consider. cover. 
 
 amphora, -ae, f., a two-handled aeneus, -a, -um, bronze. 
 
 jar. propatulum, -i, n., courtyard. 
 
 1 . si . . . potestatem : if he 
 had given thetn a chance at him. 
 
 2. nisi . . . providisset : un- 
 less he should take some precau- 
 tion. 
 
 3. lead. 
 
 4. Sc. amphoras: the tops of 
 the jars. 
 
 5. As though they were of no 
 value. 
 
212 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 He goes to Prusias. Invents a novel piece of stratagem. 
 
 10. Sic conservatis suis rebus Poenus, illusis Cretensi^ 
 bus omnibus, ad Prusiam in Pontum pervenit. Apud 
 quern eodem animo fuit erga Italiam, neque aliud quic- 
 quam egit quam regem armavit et exercuit adversus 
 
 5 R5man5s. Quern cum videret domesticis opibus minus ^ 
 esse robustum, conciliabat ceteros reges, adiungebat 
 bellic5sas nationes. Dissidebat ab eo^ Pergamenus rex 
 Eumenes, Romanis amicissimus, bellumque inter eos 
 gerebatur et mari et terra ; quo magis cupiebat eum 
 
 lo Hannibal opprimi. Sed utrobique Eumenes plus valebat 
 propter R5manorum societatem : quem si rem5visset, 
 facili5ra sibi cetera fore arbitrabatur. Ad hunc inter- 
 ficiendum talem iniit rationem. Classe paucis diebus 
 erant^ decreturi. Superabatur navium multitudine; 
 
 15 dol5 erat pugnandum, cum par non esset armis. Im- 
 peravit quam plurimas venenatas serpentes vivas colligi 
 easque in vasa fictilia conici. Harum cum effecisset 
 magnam multitudinem, die ipso, quo facturus erat navale 
 proelium, classiarids convocat ilsque praecipit, omnes ut 
 
 20 in unam Eumenis regis concurrant navem, a ceteris tan- 
 tum satis ^ habeant se defendere. Id illos facile serpen- 
 tium multitudine c5nsecuturos. Rex autem in qua nave 
 
 illudo, -ere, -lusi, -liisum, deceive, venenatus, -a, -um, filled with 
 robustus, -a, -um, power/id. poison, poisonous. 
 
 dissideo, -ere, -sedi, -sessum, serpens, serpentis, f., snake. 
 
 differ. vas, vasis, n., plu. vasa, vasorum, 
 utrobique, on both sides; here, jar. 
 
 on land and sea. fictilis, -e, earthen. 
 
 1. not very. going to fight. 
 
 2. /.^.Prusias. 4. satis habeant: should con- 
 
 3. erant decreturi: they were sider it enough. 
 
NEPOS, LIVES 213 
 
 veheretur ut^ scirent se facturum ; quern si aut cepissent 
 aut interfecissent, magno ils pollicetur praemio fore. 
 
 By this strategy^ he defeats Eumenes. 
 
 II. Tall cohortatione militum facta classis ab utrlsque 
 in pr.oelium deducitur. Quarum acie c5nstituta, prius- 
 
 5 quam signum pugnae daretur, Hannibal, ut 
 palam faceret suis, quo loc5 Eumenes esset, 
 tabellarium in scapha^ cum caduceo mittit. 
 Qui ubi ad naves adversaridrum pervenit epistu- 
 lamque ostendens se regem professus^ est 
 
 loquaerere, statim ad Eumenem deductus est, 
 quod nemo dubitabat quin aliquid de pace 
 esset scriptum. Tabellarius ducis nave declarata 
 suis,^ eodem unde erat egressus se recepit. At 
 Eumenes soluta ^ epistula nihil in ea repperit, 
 
 15 nisi quae ad irridendum eum pertinerent. Cuius 
 
 ^ - _ _i _, '--L . . Caduceus 
 
 etsi causam mirabatur neque reperiebat, tamen 
 proelium statim committere non dubitavit. Horum in 
 concursu Bithynil Hannibalis praecepto^ universi navem 
 Eumenis adoriuntur. Quorum vim rex cum sustinere 
 20 non posset, f uga salutem petiit ; quam ^ consecutus non 
 esset, nisi intra sua praesidia se recepisset, quae in pro- 
 xim5 litore erant collocata. Reliquae Pergamenae naves 
 cum adversaries premerent acrius, repente in eas vasa 
 fictilia, de quibus supra men tionem fecimus, conici coepta 
 
 tabellarius, -1, m., messenger^ caduceus, -i, m., heraWs staffs 
 herald. the token of a peace envoy. 
 
 1. ut . . . facturum: he would 5. opened. 
 
 see to it that they should know. 6. in accordance with the com- 
 
 2. S7nallboat. maud. 
 
 3- professus est : stated. 7. quam . . . esset: hewoidd 
 
 4. to his own 7nen. not have reached safety. 
 
214 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 sunt. Quae ^ iacta initi5 risum pugnantibus concitarunt, 
 neque quare id fieret poterat intellegi. Postquam autem 
 naves suas oppletas conspexerunt serpentibus, nova re 
 perterriti cum quid ^ potissimum vitarent non viderent, 
 5 puppes verterunt seque ad sua castra nautica rettulerunt. 
 Sic Hannibal consilid arma PeVgamenorum superavit, 
 neque turn solum, sed saepe alias pedestribus copiis pari 
 prudentia pepulit adversari5s. 
 
 His death by poison. 
 
 12. Quae dum in Asia geruntur, accidit casu ut legati 
 
 lo Prusiae Romae apud ^ T. Quintium Flamininum c5nsula- 
 
 rem cenarent, atque ibi de Hannibale menti5ne facta ex 
 
 lis unus diceret eum in Prusiae regn5 esse. Id postero 
 
 die Flamininus senatui detulit. Patres '^ c5nscriptl, qui 
 
 Hannibale vlv5 numquam se sine insidiis futur5s exlsti- 
 
 15 marent, legatds in Bithyniam miserunt, in ils Flamininum, 
 
 qui ab rege peterent ne^ inimicissimum suum secum 
 
 haberet sibique ^ dederet.^ His Prusia negare ausus 
 
 non est ; illud * recusavit, ne id a se fieri postularent, 
 
 quod adversus ius hospitii esset; ipsi, si possent, com- 
 
 20 prehenderent ; ^ locum ubi esset facile inventuros. 
 
 Hannibal enim uno loc5 se tenebat in castell5, quod el 
 
 a rege datum erat muneri, idque sic aedificarat ut in 
 
 nauticus, -a, -um, naval. ceno, i, dine. 
 
 1. quae iacta: the throwing enemy with him. 
 of these. 6. -que : but. 
 
 2. quid . . . vitarent: what 7. Sc ut. 
 
 they should avoid ?nost . 8. illud recusavit ne, etc.: 
 
 3. at the house of. but he did object to this that 
 
 4. patres c5nscripti: senators, they, etc. 
 
 5. ne . . . haberet: that he 9. Subjunctive representing 
 should not keep their greatest imperative of direct discourse. ' 
 
NEPOS, LIVES 215 
 
 omnibus partibus aedificil exitus haberet, scilicet^ verens 
 ne^ usu veniret quod accidit. Hue cum legati Roma- 
 norum venissent ac multitudine domum eius circumdedis- 
 sent, puer ab ianua prospiciens Hannibali dixit plures 
 
 5 praeter consuetudinem armat5s apparere.^ Qui impera- 
 vit ei ut omnes fores aedificii circumiret, ac propere* 
 sibi nuntiaret num^ eodem mod5 undique obsideretur. 
 Puer cum celeriter quid esset renuntiasset omnesque 
 exitus occupat5s ostendisset, sensit id non fortuito 
 
 10 factum, sed se peti neque ® sibi diutius vitam esse reti- 
 nendam. Quam ^ ne alieno arbitrio dimitteret, memor 
 pristinarum virtutum, venenum,^ quod semper secum ha- 
 bere consuerat, sumpsit. 
 
 His historians and his own writings. 
 
 13. Sic vir fortissimus, multis variisque perfunctus 
 15 laboribus, anno adquievit septuagesimo. Quibus^con- 
 
 sulibus interierit, non^^ convenit. Namque Atticus M. 
 
 Claudio Marcell5 Q. Fabi5 Labeone consulibus mor- 
 
 tuum^^ in annali su5 scriptum relTquit, at Polybius L. 
 
 Aemili5 Paul5 Cn. Baebi5 Tamphilo, Sulpicius autem 
 20 Blitho P. Cornelia Ceth eg5 M. Baebi5 Tamphilo. Atque ^^ 
 
 ianua, -ae, f., door. form. 
 
 foris, foris, f., door. adquiesc5, -ere, -quievi, -quietum, 
 
 memor, memoris, mindful. go to rest., die. 
 
 perfungor, -i, -functus sum, per- annalis, annalis, m., record. 
 
 1. evidently. 8. poison. 
 
 2. ne . . . veniret: lest that g. quibus . . . interierit: in- 
 should happen. direct question. 
 
 3. appeared. 10. non convenit: it is not 
 
 4. = celeriter. agreed. 
 
 5. whether. n. mortuum (esse): sc. 
 
 6. neque retinendam: could ©urn; depends on scriptum reli- 
 not be preserved. quit. 
 
 7. i.e. vitam. 12. and yet. 
 
2l6 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 hictantus vir tantisque bellis districtus ndnnihil temporis 
 tribuit litteris. Namque aliquot eius librl sunt, Graced 
 sermone confecti, in iis ad^ Rhodios de^ Cn. Manlii 
 Vulsonis in Asia rebus gestls. Huius^ belli ^ gesta 
 
 5 multT memoriae prodiderunt, sed ex his duo ^ qui cum 
 CO in castris fuerunt simulque vixerunt, quamdiu fortuna 
 passa est, Sllenus et Sosilus Lacedaemonius. Atque 
 h5c Sosilo Hannibal litterarum Graecarum usus est 
 doctore. 
 
 lo Sedn5s^ tempusest huius librl facere flnem et R5ma- 
 n5rum explicare imperatores, qu5 facilius collatis utro- 
 rumque ^ f actis, qui viri praef erendl sint, possit iudicarl. 
 
 VI. CATO 
 
 234-149 
 
 Cato's life up to his consulship. 
 
 I. M. Cato, ortus municipi5 Tusculo, adulescentulus, 
 
 priusquam honoribus operam daret, versatus est * in Sabl- 
 
 15 nis, quod ibi heredium a patre relictum habebat. Inde 
 
 hortatu^ L. Valerii Flacci, quem in c5nsulatu censura- 
 
 que habuit collegam, ut M. Perpenna censorius narrare 
 
 distringo, -ere, -strinxi, -strictum, adulescentulus, -i, m., a very 
 
 draw apart ^ engage. young 7nan. 
 
 liber, libri, m., book. heredium, -i, n., an inherited 
 doctor, doctoris, m. ; cf. doceo. estate. 
 
 municipium, -i, n., a free town, censura, -ae, f., censorship, 
 
 i.e. with its own laws. censorius, -i, m., ex-censor. 
 
 1. ad Rhodios: i.e. liber ad 6. nos facere finem: for 7ne 
 Rhodios. to make an end. 
 
 2. Governs rebus gestis. 7- ^•^- Roman and Greek 
 
 3. i.e. Hannibal. generals. 
 
 4. belli gesta : deeds of war. 8. versatus est = vixit. 
 
 5. Sc. sunt. 9- at the suggestion. 
 
NEPOS, LIVES 
 
 217 
 
 solitus est, Romam demigravit in foroque esse coepit. 
 Primum stipendium ^ meruit annorum decern septemque. 
 Q. Fabi5 M. Claudio consulibus tribunus mllitum in 
 Sicilia fuit. Inde ut rediit, castra secutus est C. Claudi 
 
 5 Neronis, magnique opera eius existimata est in proelio 
 apud Senam, quo cecidit Hasdrubal, frater Hannibalis. 
 Quaestor obtigit P. African© consul!, cum quo non pro ^ 
 sortis necessitudine vixit ; namque ab eo perpetua dis- 
 sensit vita. Aedllis plebi^ factus est cum C. Helvio. 
 
 10 Praetor provinciam obtinuit Sardiniam, ex qua quaestor 
 superiore tempore ex Africa decedens Q. Ennium poe- 
 tam deduxerat, quod n5n minoris aestimamus quam 
 quemlibet amplissimum Sardiniensem triumphum. 
 
 His consulship and censorship. His sternness. 
 
 2. Consulatum gessit cum L. Valerio Flacco ; sorte 
 15 provinciam nactus Hispaniam citeriorem, exque ea tri- 
 umphum deportavit. Ibi cum diutius moraretur, P. 
 Scipi5 Africanus consul iterum,' cuius in priori consulatu 
 quaestor fuerat, voluit eum de p'rovincia depellere et 
 ipse el succedere, neque hoc per senatum efficere potuit, 
 20 cum * quidem Sclpio principatum in civitate obtineret, 
 quod tum non potentia,^ sed iure res publica administra- 
 batur. Qua ex re Iratus senatui, consulatu peracto prl- 
 vatus in urbe mansit. At Cato, censor cum eodem 
 Placed factus, severe praefuit el potestatl. Nam et in 
 
 obtingo, -ere, -tigi, , fall to quflibet, quaelibet, quidlibet 
 
 the lot of. any. 
 
 aedllis, aedilis, m., aedile. severe, strictly, with sternness^ 
 poeta, -ae, m., poet. rigorously. 
 
 1 . stipendium meruit : served of this assig7iment. 
 a campaign. 3. Genitive. 
 
 2. pro sortis necessitiidine : in 4. Concessive. 
 accordance with the usual terms 5. personal influence. 
 
2l8 SELECTIONS FROM CAESAR AND NEPOS 
 
 complures nobiles animadvertit, et multas res novas in 
 edictum ^ addidit, qua re luxuria reprimeretur, quae iam 
 turn incipiebat pullulare. Circiter annos octoginta, us- 
 que ad extremam aetatem ab adulescentia, rei publicae 
 5 causa suscipere inimlcitias non destitit. A multls tenta- 
 tus ^ non modo nullum detrimentum existimationis ^ 
 fecit,* sed, quoad vTxit, virtutum laude crevit. 
 
 His versatility. His writings. 
 
 3. In omnibus rebus singular! fuit industria ; nam et 
 agricola sollers et peritus iuris consultus et magnus im- 
 
 loperator et probabilis orator et cupidissimus litterarum 
 fuit. Quarum studium etsi senior arripuerat,^ tamen 
 tantum progressum fecit ut n5n facile reperirl possit, 
 neque de Graecis neque de Italicls rebus, quod el f uerit 
 incognitum. Ab adulescentia confecit 5rationes. Senex 
 
 15 historias scribere Instituit. Earum sunt librl septem. 
 Primus continet res .gestas regum popull Roman!, se- 
 cundus et tertius unde quaeque c!vitas orta sit Italica, 
 ob quam rem omnes Or!gines videtur appellasse. In 
 quarto autem bellum Poenicum est pr!mum, in qu!nto 
 
 20 secundum ; atque haec omnia capitulatim sunt dicta. 
 Reliqua quoque bella par! mod5 persecutus est usque ad 
 praeturam Servl Galbae, qui diripuit Lusitanos ; atque 
 h5rum bell5rum duces non nominavit, sed sine nomini- 
 bus res notavit.^ In i!sdem exposuit quae in Italia 
 
 25 Hispani!sque aut fierent aut viderentur adm!randa ; in 
 
 puUulo, I, increase. iuris consultus, -i, m., lawyer. 
 
 agricola, -ae, m., farmer. probabilis, -e, pleasing, 
 
 sollers, soUertis, expert. capitulatim, briefly. 
 
 I. proclamation. 4- sustained. 
 
 1. attacked. 5- had taken up. 
 
 3. reputation. 6. set down. 
 
NEPOS, LIVES 219 
 
 quibus multa industria et dlligentia comparet/ nulla 
 doctrina. 
 
 Huius de vita et moribus plura in e5 libro persecuti 
 sumus, quern separatim de e5 fecimus rogatu T. Pom- 
 5 poni Attici. Quare studiosos ^ Catonis ad illud volumen 
 delegamus. 
 
 I. are found, 2. those interested. 
 
WORD FORMATION 
 
 Many Latin words are made up from other words : 
 
 A. By appending certain endings ; 
 
 B. By joining one w^ord to another. 
 
 A. By Appending Certain Endings 
 
 1. Nouns derived from verb stems by adding : 
 
 a.'^-tox (-sor), denoting agency ; as vie (vinc5, conquer) + -tor (de- 
 noting agent) — victor, one who conquers, conqueror. 
 
 b. -tio (-sio) and -tus (-sus), gen. -iis, denoting a7i action going on ; 
 as, profec (proficiscor, start out) + -tio (denoting action) — 
 prof actio, a starting out, departure ; and as, adven (advenio, 
 approach) + -tus (denoting action) = adventus, coming, 
 arrival. 
 
 2. Nouns derived from nouns and adjectives by adding: 
 -ia, -itia, -tas, -tiis, -tiido, denoting abstract quality ; as, 
 
 audac (audax, bold) + -ia (denoting qimlity) = audacia, 
 
 boldness. 
 amic (^amlcuSf friendly) -\- -itia. (denoting ^^<3;///)/) =amicitia, 
 
 friendship. 
 liber (liber, free) + -tas (denoting quality) — libertas,/r^^- 
 
 doin. 
 vir (vir, man)-\-AXi^ (denoting quality) —yirty^, manliness, 
 
 courage. 
 magn(i) (magnus, ^r^^/) + -tiido (denoting quality) — mag- 
 
 nitudo, greatness. 
 
 B. By Joining One Word with Another 
 
 I. Words with prefixes which have a meaning of their own : 
 a, ab, abs, away, from ; as, a-mitto, send away. 
 ad (ac, a, ap, at) , tOy toward, at, on, near ; as, ad-diico, lead toward. 
 ante, before ; as, ante-fero, carry before, prefer. 
 circum, around-, as, circum-diico, lead or carry around. 
 
 221 
 
222 WORD FORMATION 
 
 cum (com, con, col, co), together, with ; as, com,porto, l^nug together : 
 cojnpletely, thoroughly ; as, com-moveo, 7W7fe thoroughly. 
 
 ditifrom;^s,^Q-ce6.o,goawayfropfi. 
 
 e, ex (ef), out from, forth : as, e-duco, lead forth: completely, as, 
 ef-ficio, do completely. 
 
 in (im, ir, il), in, into, at, on, against ; as, in-colo, live in ; in-fero, 
 dring against. 
 
 inter, between ; as, inter-pono, put between. 
 
 ob (o, obs, oc, of, og, op), against', as, oc-curro, rim against. 
 
 per, through ; as, per-duco, lead through : thoroughly ; as, per-terreo, 
 frighten thoroughly. 
 
 prae, in front of; as, prae-ficio, place at the head of. 
 
 "pxo {^xodi), forth, before; as, -pxo-cldiO, go forth. 
 
 sub (su, subs, sue, suf, sup), under, down ; as, sub-e6,^<^ under. 
 
 trans (tran, tra), across ; as, tra-duco, lead across. 
 
 2. Words with prefixes which have not an independent meaning: 
 dis (di, dif, dir), apart, betweeji ; as, di-mitto, setui apart. 
 
 red (re), back, again ; as, re-mitto, send back. 
 
 3. Nouns and adjectives with prefixes which have not an independ- 
 ent meaning : 
 
 ^ in, not, un- : as, in-credi^ilis, unbelievable. 
 
 Frequentative or Intensive Verbs denote repeated or earnest 
 action. They are formed by adding -to (-so) to supine stems ; as, 
 iac (iacio, throw) + -to (denoting repetition) — iacto, throw often. 
 
 
 \ 
 
INDEX OF PROPER NAMES 
 
 A., abb. for Aulus^ a Roman given name. 
 
 Acarnana, -ae, f., a woman of Acarnania. 
 
 Acarnania, -ae, f., a province of Greece. 
 
 Achaia, -ae, f., a Roman province in Greece. . 
 
 Achillas, -ae, m., one of Pompey's murderers. 
 
 Adbucillus, -i, m., an Allobrogian. 
 
 Admetus, -i, m., a king of the Molossians in Epirus. 
 
 Aduatuca, -ae, f., a stronghold of the Eburones. 
 
 Aduatuci, -orum, m., a tribe of Belgians in northern Gaul, originally 
 German. 
 
 Aeginium, -ni, n., a stronghold in Epirus. 
 
 Aegyptius, -a, -um, Egyptiatt. 
 
 Aegyptus, -i, f., Egypt^ a country in northern Africa. 
 
 Aemilius, -li, m., the name of a Roman gens, i . See Paulus. 2. Lucius 
 Aemilius, an officer in Caesar's cavalry. 
 
 Aeolis, Aeolidis, f., a country in Asia Minor. 
 
 Aetolia, -ae, f , a province of Greece. 
 
 Afranius, -ni, m., a lieutenant of Pompey. 
 
 Africa, -ae, f., the continent of Africa. 
 
 Africanus, -i, m., a title. 
 
 Agamemnon, Agamemnonis, m., a king of Mycenae. 
 
 Alcmae5n, Alcmaeonis, m., a Greek. 
 
 Alesia, -ae, f., a town in eastern Gaul. 
 
 Alexandria, -ae, f., Alexandria, the capital of Egypt. 
 
 Allobrox, AUobrogis, m., generally plu., the Allobroges, a tribe of south- 
 eastern Gaul. 
 
 Alpes, Alpium, f., the Alps, mountains in Europe. 
 
 Alpici, -orum, m., inhabitants of the Alps. 
 
 Ambarri, -orum, m., a tribe of eastern Gaul, clients of the Haedui. 
 
 Ambiani, -orum, m., a Belgic tribe of northern Gaul. 
 
 Ambibarii, -orum, m., a tribe of northwestern Gaul. 
 
 Ambiorix, Ambiorigis, m., a king of the Eburones. 
 
 Ambivareti, -orum, m., a tribe of central Gaul. 
 
 Amphipolis, Amphipolis, f., a city in Thrace. 
 
 Ampius, -pi, m., Titus Anipius, a follower of Pompey. 
 
 Anartes, Anartium, m., a German tribe. 
 
 Andebrogius, -gi, m., an ambassador of the Remi. 
 
 223 ^ 
 
224 INDEX OF PROPER NAMES 
 
 Andes, Andium, m., a tribe of western Gaul. 
 
 Androsthenes, Androsthenis, m., a governor of Thessaly. 
 
 Antiochenses, -ium, m., inhabitants of Antioch. 
 
 Antiochia, -ae, f., the capital of Syria. 
 
 Antiochus, -i, m., a king of Syria. 
 
 Antistius, -ti, m., Gaius Antistius Reginus, a lieutenant of Caesar. 
 
 Antonius, -ni, m., the name of a Roman gens. i. Marcus AntoniuSy one 
 of Caesar's lieutenants. 2. Gaius Antonius^ brother of the above. 
 
 Apollo, -inis, m., god of prophecy. 
 
 Apollonia, -ae, f., a city in Macedonia. 
 
 ApoUoniates, -ium, m., the inhabitants of Appollonia. 
 
 Appenninus, -i, m., the Apennines^ mountains in Italy. 
 
 Apsus, -i, m., a river of Macedonia. 
 
 Apulia, -ae, f., a country in southeastern Italy. 
 
 Aquileia, -ae, f., a city of Cisalpine Gaul. 
 
 Aquitania, -ae, f., a country in southwestern Gaul. 
 
 AquitanuS, -a, -um, Aquitanian; generally plu., the Aquitanians. 
 
 Arar, Araris, m., a river of eastern Gaul ; the modern Sabne. 
 
 Areas, Arcadis, Arcadian. 
 
 Aremoricus, -a, -um, Aremorican^ applied to the seacoast states of north- 
 western Gaul. 
 
 Argi, -orum (Argos, -eos), m., the capital of Argolis, in the Peloponnesus. 
 
 Argivus, -a, -um, belonging to Argos. 
 
 Ariovistus, -i, m., a king of the Germans. 
 
 Arpineius, -ei, m., Gaius Arpineius, a follower of Caesar. 
 
 Artaphernes, -is, m., a commander of the Persians at Marathon. 
 
 Artaxerxes, -is, m., king of Persia. 
 
 Artemisium, -si, n., a promontory on the northeastern coast of Euboea. 
 
 Arvernus, -a, -um, Arvemiany generally plu., a tribe of central Gaul ; 
 rivals of the Haedui. 
 
 Asia, -ae, f. l. Asia^ the continent. 2. Asia Minor. 
 
 Asiaticus, -a, -um, Asiatic. 
 
 Asparagium, -gi, n., a town in Illyricum. 
 
 Athenae, -arum, f., the capital of Attica. 
 
 Atheniensis, -is, Athenian; generally masc. plu., the Athenians. 
 
 Atrebas, Atrebatis, m., Atrebatian ; generally plu., the Atrebatians, a 
 tribe of northern Gaul. 
 
 Attica, -ae, f., a country of Greece. 
 
 Atticus, -a, -um, belonging to Attica. 
 
 Atticus, i, m., Titus Pomponius Atticus^ friend of Nepos and Cicero. 
 
 Aulerci, -orum, m., a strong tribe of central Gaul, divided into four 
 branches. 
 
 Aurelius, -li, m., C. Aurelius Cotta, a Roman consul. 
 
 Aurunculeius, -ei, m., Lucius Aurunculeius Cotta, a lieutenant of Caesar. 
 
 Ausci, -orum, m., a tribe of southern Gaul. 
 
INDEX OF PROPER NAMES 225 
 
 Avaricum, -i, n., a stronghold of the Bituriges. 
 
 Axona, -ae, m., a river of northern Gaul ; the modern Aisne. 
 
 Bacillus, -i, m., Publius Sexiius Baculus, a centurion. 
 
 Baebius, -bi, m., see Tamphilus. 
 
 Balbus, -i, m., the name of a Roman family. Lucius Cornelius Balbus, a 
 
 friend of Atticus. 
 Balearis, -e, belonging to the Balearic Islands^ off the eastern coast of 
 
 Spain. 
 Balventius, -ti, m., Titus Balventius, one of Caesar's centurions. 
 Basilus, -i, m., Lucius Minucius Basilusy one of Caesar's lieutenants. 
 Belgae, -arum, m., the Belgians, a people in northeastern Gaul, occupying 
 
 one of the three parts into which Gaul was divided. 
 Belgium, -gi, n., the country of the Belgians in northeastern Gaul. 
 Bellovaci, -orum, m., a powerful tribe of Belgians in northern Gaul. 
 Bibracte, -is, n., a town in eastern GauL, chief city of the Haedui. 
 Bibrax, Bibractis, f., a town of the Remi in northern Gaul. 
 Bigerri5nes, -um, m., a tribe in southwestern Gaul. 
 Bithynia, -ae, f., a country in Asia Minor. 
 Bithynii, -orum, m., the inhabitants of Bithynia. 
 Bituriges, -um, m., a tribe of central Gaul. 
 Blitho, -onis, m., Sulpicius Blitho, a Roman historian. 
 Boduognatus, -i, m., a leader of the Nervii. . 
 Boeotus, -a, -um, Boeotian, of Boeotia, a province of central Greece ; 
 
 generally as a subs., masc. plu., the Boeotians. 
 Boil, -orum, m., a tribe in central Gaul; a nomadic people, who fought 
 
 with the Helvetians against Caesar, and were placed by him among 
 
 the Haedui. 
 Brannovices, -um, m., a branch of the Aulerci. 
 Bratuspantium, -ti, n, a town of the Bellovaci in northern Gaul. 
 Britanni, -orum, m., the inhabitants of Britain. 
 Britannia, -ae, f., Britain. 
 
 Brundisium, -si, n., a town in southeastern Italy. 
 Briitus, -i, m., the name of a Roman family. Junius Brutus, one of 
 
 Caesar's officers. 
 
 C, abb. for Gaius (Caius"), a Roman given name. 
 
 Cabiirus, -T, m., Gaius Valerius Caburus, a Gaul who had been presented 
 
 with Roman citizenship. 
 Cadmea, -ae, f., the citadel of Thebes. 
 Cadiirci, -orum, m., a tribe in southern Gaul, 
 Caemani, -orum, m., a Belgic tribe in northern Gaul. 
 Caerosi, -orum, m., a Belgic tribe in northeastern Gaul. 
 Caesar, Caesaris, m., a Roman family name of the Julian gens. Gaius 
 
 Julius Caesar, general, writer, and statesman. 
 
 SECOND YEAR LATIN — 1 5 
 
226 INDEX OF PROPER NAMES 
 
 Calenus, -i, m., a Roman family name, see Fufius. 
 
 Caleti, -orum (Caletes, -um), m., a Belgic tribe of northern Gaul. 
 
 Callias, -ae, m., an Athenian. 
 
 Calliphrdn, -onis, m., a teacher of dancing. 
 
 Callistratus, -i, m., an Athenian orator. 
 
 Candavia, -ae, f., a district in Macedonia. 
 
 Caninius, -ni, m. See Rebilus. 
 
 Cannensis, -e, belonging to Cannae^ a town in Apulia. 
 
 Cantabri, -orum, m., a warlike tribe in the north of Spain. 
 
 Cantium, -ti, n., a district in southeastern Britain. 
 
 Canuleius, -ei, m., the name of a Roman family. Lucius Canuleius, a 
 
 lieutenant of Caesar. 
 Capua, -ae, f., a city of Campania. 
 Car, Carls, m., an inhabitant of Caria. 
 Caria, -ae, f., a country in Asia Minor. 
 Carnutes, -um, m., a tribe of central Gaul. 
 Cassianus, -a, -um, of Cassius. 
 Cassius, -si, m., the name of a Roman gens. Lucius Cassius Longinus, 
 
 consul, B.C. 107; killed in battle with the Tigurini. 
 Casticus, -i, m., a prominent Sequanian. 
 Catamantaloedis, -is, m., a chieftain of the Sequanians. 
 Cato, Catonis, m., the name of a Roman family. Marcus Cato, the 
 
 censor. 
 Caturiges, -um, m., a tribe of the western Alps. 
 Catuvolcus, -i, m., a chieftain of the Eburones. 
 Cavillonum, -i, n., a town of the Haedui. 
 Celtae, -arum, m., the people in central Gaul, occupying the largest of 
 
 the three divisions of Gaul. 
 Cenomani, -orum, m , a branch of the Aulerci. 
 Centenius, -ni, m., a Roman general. 
 
 Cethegus, -i, m., Publius Cornelius Cethegus^ consul, B.C. 181. 
 Ceutrones, -um, m. i. A tribe of the western Alps. 2. A Belgic tribe of 
 
 northern Gaul. 
 Chabrias, -ae, m., an Athenian general. 
 Chersonesus, -i, m., a peninsula of Thrace. 
 Cicero, -onis, m., the name of a Roman family. Quintus Tullius Cicero, 
 
 brother of the famous orator; a lieutenant of Caesar. 
 Cilicia, -ae, f., a district in southeastern Asia Minor. 
 Ciliciensis, -e, Cilician. 
 Cimberius, -ri, m., a chieftain of the Suebi. 
 Cimbri, -orum, m., a tribe of Germany ; invaded southern Europe, and 
 
 were defeated by Marius. 
 Cimon, -onis, m. i. The father of Miltiades. 2. An Athenian general. 
 Citium, -ti, n., a town on the coast of Cyprus. 
 Clastidium, -di, n., a stronghold of Cisalpine Gaul. 
 
INDEX OF PROPER NAMES 227 
 
 Claudius, ~di, m., the name of a Roman patrician gens. i. See Nero. 
 2 & 3. See Marcellus. 4. Appius Claudius Pulcher, consul, B.C. 54. 
 
 Cleopatra, -ae, f., a queen of Egypt. 
 
 Clodius, -di, m., the name of a Roman plebeian gens. i. Aulus Clodius, a 
 follower of Caesar. 2. Ptiblius Clodius Pulcher^ murdered by Milo, 
 B.C. 52. 
 
 Cn., abb. for Gnaeus {Cnaeus), a Roman given name. 
 
 Cocosates, -um, m., a people of Aquitania. 
 
 Colonae, -arum, f., a town in Asia Minor. 
 
 Commius, -mi, m., a chieftain of the Atrebates. 
 
 Condrusi, -orum, m., a Belgic tribe in northern Gaul. 
 
 Considius, -di, m., the name of a Roman gens. Publius Considius^ an 
 officer of Caesar. 
 
 Coponius, -ni, m., the name of a Roman gens. Gaius Coponius^ a com- 
 mander of Pompey's fleet. 
 
 Corey ra, -ae, f., an island off Epirus. 
 
 Corcyraeus, -a, -um, Corcyrean. 
 
 Coriosolites, -um, m., a tribe of northwestern Gaul. 
 
 Cornelius, -li, m., the name of a Roman gens. i. Lucius Cornelius^ con- 
 sul, B.C. 193. 2, 3, 4, 5. See Balbus, Cethegus, Lentulus, Scipio. 
 
 Cotta, -ae, m., the name of a Roman family ; see Aurunculeius and 
 Aurelius. 
 
 Crassus, -i, m., the name of a Roman family, i. Marcus Licinius 
 CrassuSj consul ; father both of 2. Marcus Licinius Crassus, a 
 quaestor of Caesar ; and of 3. Publius Licinius Crassus, a lieu- 
 tenant of Caesar. 
 
 Crastinus, -i, m., a veteran in Caesar's army. 
 
 Creta, -ae, f., Crete, an island in the Mediterranean. 
 
 Cretenses, -ium, m., inhabitants of Crete. 
 
 Cretes, -um, m., inhabitants of Crete. 
 
 Critognatus, -i, m., a chieftain of the Arverni. 
 
 Cyclades, -um, f., group of islands in the Aegean Sea. 
 
 Cyprius, -a, -um, of Cyprus, Cyprian. 
 
 Cyprus, -i, f., an island in the eastern Mediterranean. 
 
 Cyrenaei, -orum, m., the inhabitants of Cyrene, a city in northern 
 Africa. 
 
 Cyzicenus, -a, -um, of Cyzicus, a city in Asia Minor. 
 
 D., abb. for Decimus, a Roman given name. 
 
 Daci, -orum, m., the inhabitants of Dacia, on the Danube. 
 
 Damon, -onis, m., an Athenian poet and musician. 
 
 Danuvius, -vi, m., the Danube. 
 
 Darius, -ri, m., a king of the Persians. 
 
 Datis, Datidis, m., a Persian general. 
 
 Delphi, -orum, m., a town in Phocis. 
 
228 INDEX OF PROPER NAMES 
 
 Demetrius, -ri, m., Demetrius of Phalereum, a famous Greek orator and 
 statesman. 
 
 Diana, -ae, f., the goddess of hunting. 
 
 Diomed5n, -ontis, m., an inhabitant of Cyzicus. 
 
 Dionysius, -si, m. , a Theban musician. 
 
 Dis, Ditis, m., Pluto, the god of the lower world. 
 
 Diviciacus, -i, m. i. A chieftain of the Haedui, and friend of Caesar. 
 2. A chieftain of the Suessiones. 
 
 Divico, -onis, m., a chieftain of the Helvetii. 
 
 Dolopes, -um, m., the Dolopians, a people of Thessaly. 
 
 Domitius, -ti, m., the name of a Roman gens. i. Lucius Domitius 
 Ahenobarbus, consul, B.C. 54, an officer of Pompey. 2. Gnaeus Do- 
 mitius Calvinus, an officer of Caesar. 
 
 Dubls, -is, m., a river in eastern Gaul, branch of the Arar. 
 
 Dumnorix, -igis, m., a chieftain of the Haedui, brother of Diviciacus. 
 
 Dyrrhachinus, -a, -um, of Dyrrhachium. 
 
 Dyrrhachium, -chi, n., a town of lUyricum. 
 
 Ebur5nes, -um, m., a tribe of Belgic Gaul. 
 Eburovices, -um, m., a branch of the Aulerci. 
 Egus, -i, m., an Allobrogan. 
 Eleuteti, -orum, m., a tribe in southern Gaul, 
 fells, Elidis, f., a city in the Peloponnesus. 
 Elpinice, -es, f., half sister of Cimon. 
 Elusates, -um, m., a tribe in southwestern Gaul. 
 Ennius, -ni, m., one of the first Roman poets. 
 Epaminondas, -ae, m., a famous Theban general. 
 Ephesius, -a, -um, of Ephesus. 
 Ephesus, -i, f., a town of Ionia in Asia Minor. 
 fepirus, -i, f., a country in western Greece. 
 Eporedorix, -igis, m., a chieftain of the Haedui. 
 Eratosthenes, -is, m., a Greek geographer. 
 Eretria, -ae, f., a city in Euboea. 
 Esuvii, -orum, m., a tribe in northwestern Gaul. 
 Etriiria, -ae, f. , a country on the west coast of Italy. 
 Euboea, -ae, f., an island off the east coast of Greece. 
 Eumenes, -is, m , a king of Pergamum. 
 Eur5pa, -ae, f., the continent of Europe. 
 Eurybiades, -is, m., a Spartan general. 
 
 Fabius, -bi, m., the name of a Roman gens. i. Quintus Fabius Maxi- 
 mus {Cunciator)\ consul, B.C. 214, opponent of Hannibal. Han. 5 
 2. Quintus Fabius LabeOy consul, B.C. 183. Han. 13. 3. Gaiiis 
 Fabius, one of Caesar's lieutenants. B. G., V. 24. 
 
INDEX OF PROPER NAMES 229 
 
 Falernus, -a, -um, of Falemus, a district in Campania. 
 
 Flaccus, -i, m., the name of a Roman family, i. Lucius Valerius Flaccus^ 
 a patrician and consul with Cato. 2. Gains Valerius Flaccus^ pro- 
 praetor in Gaul. 3. Valerius Flaccus^ his son. 
 
 Flamininus, -i, m., Titus Quintius Flamininus, sent to Kmg Prusias. 
 
 Flaminius, -ni, m., Gains Flaminius, consul. 
 
 Fleginas, -atis, m., the name of a Roman family. Gains Fleginas^ a 
 knight. 
 
 Fregellae, -arum, f., a city of Latium. 
 
 Fufius, -fi, m., the name of a Roman gens. Qnintus Fufius Calenus, a 
 supporter of Caesar. 
 
 Fulvius, -vi, m., the name of a Roman gens. See Postumus. 
 
 Furius, -ri, m., Lucius Furius^ a consul. 
 
 Gabali, -orum, m., a tribe of southern Gaul. 
 
 Gabinius, -ni, m., Aulus Gabinius^ a consul. 
 
 Gaius; see C, abb. 
 
 Galba, -ae, m., the name of a Roman family. i. A king of the Sues- 
 
 siones. 2. Servius Sulpicius Galba^ a praetor. 3. Publius Sulpi- 
 
 cins Galba, consul, B.C. 200. 
 Gallia, -ae, f., Gaul, corresponding in general to France. 
 Gallicus, -a, -um, Gallic. 
 Gallus, -i, m., a Gaul. 
 
 Gallus, -i, m., TuticQ,nus Gallus, one of Caesar's men. 
 Garumna, -ae, m., a river of southwestern Gaul. 
 Garumni, -orum, m,, a tribe in southwestern Gaul. 
 Gates, Gatum, m., a tribe in southwestern Gaul. 
 Geidumni, -orum, m., a Belgic tribe in northeastern Gaul. 
 Geminus, -i, m., see Servilius. 
 Genava, -ae, f., the city of Geneva. 
 Genusus, -i, m., a river in western Macedonia. 
 Gergovia, -ae, f., chief city of the Arverni. 
 Germania, -ae, f., Germany. 
 
 Germanus, -a, -um, German-, generally a subs, in plu., the Germans. 
 Germinii, -orum, m., a people on the coast of Epirus. 
 Gomphensis, -e, of Gomphi. 
 Gomphi, -orum, m., a town in western Thessaly. 
 Gortynii, -orum, m., the inhabitants of Gortyna, a city in Crete. 
 Gracchus, -1, m., Tiberius Sempronius Gracchus, consul. 
 Graecia, -ae, f., Greece. 
 Graecus, -a, -um, Greek. 
 
 Graioceli, -orum, m., a tribe in the western Alps. 
 Graius, -a, -um, Grecian. 
 
 Granius, -ni, m., the name of a Roman gens. Aulus Granius, a knight. 
 Grudii, -orum, m., a Belgic tribe in northern GauU 
 
230 INDEX OF PROPER NAMES 
 
 Hadrumetum, -i, n., a seacoast town south of Carthage. 
 
 Haeduus, -a, -um, Haeduan; as a subs. Haeduus, -i, m., generally plu., 
 
 the Haeduans, a tribe in central Gaul, allies of Rome. 
 Hamilcar, -aris, m., the father of Hannibal. 
 Hannibal, -alls, m., a famous Carthaginian general. 
 Harudes, -um, m., a tribe in southwestern Germany. 
 
 Hasdrubal, -alls, m. i. Hamilcar's son-in-law. 2. Brother of Hannibal. 
 Hellespontus, -i, m., the strait between Europe and Asia. 
 Helvetius, -a, -um, Helvetian; as a subs. Helvetius, -i, m., generally plu., 
 
 the Helvetians^ the tribe which occupied what is now Switzerland. 
 Helvii, -orum, m., a Gallic tribe in the Roman Province. 
 Helvius, -vi, m., a colleague of Cato. 
 Heraclia, -ae, f., a city of Macedonia. 
 Hercules, -is, m., the national hero of Greece. 
 Hercynia (silva), the Hercynian forest, in southern Germany. 
 Hibernia, -ae, f., Ireland. 
 Hirrus, -i, the name of a Roman family. Gains Lucilius Hirrus, a 
 
 follower of Pompey. 
 Hispania, -ae, f., Spain. 
 Hispanus, -a, -um, Spanish. 
 Hister, -tri, m., the river Danube. 
 Histiaeus, -i, m., tyrant of Miletus. 
 
 Iccius, -ci, m., a chieftain of the Rcmi. 
 
 iUyricum, -i, n., a Roman province on the east shore of the Adriatic. 
 
 Indutiomarus, -i, m., a chieftain of the Treveri. 
 
 lones, -um, m., Tonians ; the Greeks in Asia Minor. 
 
 I5nia, -ae, f., part of the western coast of Asia Minor. 
 
 Italia, -ae, f., Italy. 
 
 italicus, -a, -um, Italian. 
 
 liilius, -li, m., Julius ; the name of a Roman gens. See Caesar. 
 
 lunius, -ni, m., Junius ; the name of a Roman gens. i. Quintus Junius, 
 
 a Spaniard in the service of Caesar. 2. See Brutus, 
 luppiter, lovis, to.., Jupiter, the supreme god of the Romans, king of the 
 
 gods. 
 liira, -ae, m., the Jura mountains, northwest of Helvetia. 
 
 Karthaginiensis, -e, Carthaginian. 
 
 KarthagO, -inis, f., Carthage, a city on the northern coast of Africa. 
 
 L., abb. for lucius, a Roman given name. 
 Labeo, -onis, m., see Fabius. 
 
 Labienus, -T, m., Titus Atitis I.abienus, a faithful lieutenant of Caesar in 
 Ciaul, l)ut a follower of Pompey in the civil war. 
 
INDEX OF PROPER NAMES 23 1 
 
 Lacedaem5n, -onis, f., Sparta^ the chief city of Laconia, in southern 
 Greece. 
 
 Lacedaemonius, -a, -um, Spartan. 
 
 Lamprus, -i, m., a Greek musician. 
 
 Lampsacus, -i, f., a town on the Hellespont. 
 
 Larisa, -ae, f., a town of Thessaly. 
 
 Larisaei, -orum, m., the people of Larisa. 
 
 Latinus, -a, -um, Latin. 
 
 Latobrigi , -orum, m., a Gallic tribe in western Germany. 
 
 Lemannus, -i, m.. Lake Geneva. 
 
 Lemnii, -orum, m., the inhabitants of the island of Lemnos. 
 
 Lemnus (os), -i, f., an island in the northern part of the Aegean Sea. 
 
 Lemovices, -um, m., a tribe of central Gaul. 
 
 Lentulus, -i, m., the name of a Roman family, i. Lucius Cornelius Len- 
 tulusy consul, opponent of Caesar. 2. Publius Cornelius Lentulus 
 MarcellinuSy one of Caesar's quaestors. 3. Publius Cornelius Len- 
 tulus Spinther, consul, follower of Pompey. 
 
 Leonidas, -ae, m., a king of Sparta. 
 
 Leuci, -orum, m., a tribe of eastern Gaul. 
 
 Leuctra, -orum, n., a town in Boeotia. 
 
 Leuctricus, -a, -um, of Leuctra. ' * 
 
 Levaci, -orum, m., a Belgic tribe in northern Gaul. 
 
 Lexovii, -orum, m., a tribe in northern Gaul. 
 
 Lib5, Libonis, m., a Roman family name. I^ucius Scribonius Libo, 
 a commander in Pompey's fleet. 
 
 Ligures, -um, m., a tribe on the northwest coast of Italy. 
 
 Lingones, -um, m., a tribe in east central Gaul. 
 
 Liscus, -i, m., a magistrate of the Haedui. 
 
 Lissus, -i, m., a town in Illyricum. 
 
 Longus, -i, m., Tiberius Sempronius LonguSy consul. 
 
 Lucanius, -ni, m., Quintus Lucanius^ a centurion. 
 
 Lucanus, -i, m., Lucaiiiauy an inhabitant of Lucania, a province in south- 
 western Italy. 
 
 Lucilius, -li, m., the name of a Roman gens. See Hirrus. 
 
 Liina, -ae, f., the moon. 
 
 Lusitani, -orum, m., the inhabitants of modern Portugal. 
 
 Lysis, Lysis, m., a native of Tarentum. 
 
 M., abb. for Marcus, a Roman given name. 
 
 Macedonia, -ae, f., a country of northern Greece. 
 
 Magetobriga, -ae, f , a town in central Gaul where Ariovistus defeated 
 
 the Gauls. 
 Magnesia, -ae, f., a city inLydia. 
 Mago, Magonis, m , Hannibal's brother. 
 Mandubii, -orum, m., a tribe in east central Gaul. 
 
232 INDEX OF PROPER NAMES 
 
 Manlius, -li, m., the name of a Roman gens. See Torquatus, Vulso. 
 
 Mantinea, -ae, f., a city of Arcadia, in Greece. 
 
 Marathon, -onis (ace. -a), f., a plain and a town on the eastern coast of 
 
 Attica. 
 Marathonius, -a, -um, of Marathon. 
 Marcellinus, -i, m., see Lentulus. 
 Marcellus, -i, m., A/a7'cus Claudius Marcellus. i. A famous Roman 
 
 general; defeated Hannibal; conquered Syracuse; consul five times. 
 
 2. Consul, B.C. 183. 
 Marcomanni, -orum, m., a tribe of Germany. 
 Marius, -ri, m., Gaitis Afarius, a famous Roman general ; defeated the 
 
 Cimbri and Teutoni. 
 Mars, Martis, m., god of war. 
 Matisco, -onis, m., a town of the Haedui. 
 Matrona, -ae, f., a river in northern Gaul, now the Marne. 
 Maximus, i, m., see Fabius. 
 Mediomatrici, -5rum, m., a tribe of eastern Gaul. 
 Menapii, -orum, m,, a tribe in Belgic Gaul. 
 Meneclides, -is, m., a Theban orator. 
 Mercurius, -ri, m., the god Mercury. 
 Messala, -ae, m., the name of a Roman family. Marcus Valerius Mds- 
 
 sala^ consul, B.C. 61. 
 Messene, -es, f., a city of Sicily. 
 
 Melius, -ti, m., Marcus Melius^ a friend of Ariovistus. 
 Metropolis, -is, f., a city of Thessaly. 
 
 Metropolitae, -arum (-um), m., the inhabitants of Metropolis. 
 Micythus, -i, m., a Theban youth. 
 Milesius, -a, -um, of Miletus, a city of Ionia. 
 Miltiades, -is, m. i. A famous Athenian general. 2. Founder of colony 
 
 in the Chersonesus. Nepos confused the two. 
 Minerva, -ae, f., goddess of war and wisdom. 
 Minucius, -ci, m. i. Qtiintus Minucius, coi\%m\. 2. See Rufus. 3. See 
 
 Basilus. 
 Molossi, -orum (-iim), m., a tribe in Epirus. 
 Mona, -ae, f., an island off the coast of Britain. 
 MorinT, -orum, m., a tribe of Belgians. 
 Mosa, -ae, m., a river in Belgic Gaul, now the Meuse. 
 Munatius, -ti, m., see Plancus. 
 
 Mycale, -es (ace. -en), f., a promontory on the coast of Asia Minor. 
 Mytilenae, -arum, f., a city on the island of Lesbos. 
 Myiis, Myuntis, f,, a city of Ionia. 
 
 Nammeius, -ei, m , a prominent Helvetian. 
 Namnetes, -um, a tribe of western Gaul. 
 Nantuates, -ium, m., a tribe south of Lake Geneva. 
 
INDEX OF PROPER NAMES 233 
 
 Nasua, -ae, m , a chieftain of the Suebi ; brother of Cimberius. 
 
 Naxus (OS), -i, f., an island in the Aegean Sea. 
 
 Nemetes, -um, m., a tribe living on the border of Germany and Gaul. 
 
 Neocles, -is (-1) m., the father of Themistocles. 
 
 Nero, -onis, m., Gains Claudius Nero, consul, B.C. 207, conquered Has- 
 
 drubal. 
 Nervicus, -a, -um, Nervian. 
 
 Nervius, -vi, m., a Nej-vian, one of a tribe living in Belgic Gaul. 
 Nitiobroges, -um, m., a tribe of southwestern Gaul. 
 Noreia, -ae, f., a town of the Norici. 
 Noricus, -a, -um, Norican ; generally masc. plu., the Norici, a tribe in 
 
 modern western Austria. 
 Noviodunum, -i, n., a town of the Suessiones in Belgic Gaul. 
 Numidae, -arum, m., a tribe of barbarians in northern Africa. 
 Nymphaeum, -i, n., a town in Illyricum. 
 
 Oceanus, -i, m., the ocean. 
 
 Ocelum, -i, n., a town in western Cisalpine Gaul. 
 
 Octodurus, -i, m., a town of the Veragri in the Alps. 
 
 Oedipus, -i (-odis), m., son of the king and queen of Thebes. 
 
 Olympiodorus, -i, m., a musician. 
 
 Orcynia, -ae, f., the Greek name for Hercynia. 
 
 Orestes, -is (-ae), m., son of Agamemnon and Clytemnestra. 
 
 Orgetorix, -igis, m., a chieftain of the Helvetii. 
 
 Oricum, -i, n., a town in Epirus. 
 
 Origines, -um, f., the title of a work written by Cato the Censor. 
 
 Osismi, -orum, m., a tribe in extreme western Gaul. 
 
 P., abb. for Publius, a Roman given name. 
 
 Padus, -i, m., the river Po in Italy. 
 
 Palaeste, -es, f., a town of Epirus. 
 
 Pamphylius, -a, -um, Pamphy Hatty of Pampkylia, a province of Asia 
 
 Minor. 
 Parisii, -orum, m., a tribe of north central Gaul. 
 Parius, -a, -um, of Paros ; generally masc. plu., the Parians. 
 Parthi, -orum, m., a tribe southeast of the Caspian Sea, in Asia. 
 Parthini, -orum, m., a tribe of Greeks in Illyricum. 
 Parus (os), -i, f., one of the Cyclades Islands in the Aegean. 
 Paulus, -1, m., Lucius Aemilius Paulus, a Roman consul, killed in the 
 
 battle of Cannae. 
 Pedius, -di, m., Quintus Pedius, a lieutenant of Caesar. 
 Pelopidas, -ae, m., a Theban general. 
 
 Peloponnesus, -1, f., a large peninsula, forming the southern part uf Greece. 
 Peliisium, -si, n., a city in Kgypt. 
 
234 INDEX OF PROPER NAMES 
 
 Pergamenus, -a, -um, of Perga??ium ; generally masc. plu., the inhabi- 
 tants of Pergamum. 
 
 Pergamum, -i, n., a city of Mysia, in Asia Minor. 
 
 Perpenna, -ae, m., a Roman consul, b.c. 92. 
 
 Persae, -arum, m., the inhabitants of Persis, east of the Persian Gulf. 
 
 Perses, -ae, m., sing, of Persae. 
 
 Persicus, -a, -um, Persian. 
 
 Persis, -idis, f., the chief province of the Persian empire. 
 
 Petra, -ae, f., a hill in Illyricum. 
 
 Petrocorii, -orum, m., a tribe of southwestern Gaul. 
 
 Petrosidius, -di, m., Lucius Petrosidius, a standard bearer. 
 
 Phalereus, -eos (-ei), m., of Phalerum^ the oldest harbor of Athens, and 
 a city near by. 
 
 Phalericus, -a, -um, of Phalerum, 
 
 Phidippus, -i, m., an Athenian courier. 
 
 Philippus, -i, m., a king of Macedonia. 
 
 Phoenice, -es, f., Phoenicia^ a district on the coast of Syria. 
 
 Phoenices, -um, m , Phoenicians, 
 
 Pictones, -um, m., a tribe of western Gaul. 
 
 Piraeus, -i, m., the principal port of Athens. 
 
 Pisistratus, -i, m., a tyrant of Athens. 
 
 Placentia, -ae, f., a city of Cisalpine Gaul. 
 
 Plancus, -i, m., Lucius Mutiatius Plancus, an officer of Caesar. 
 
 Plataeenses, -ium, m., the inhabitants of Plataea, a town in Boeotia. 
 
 Pleumoxii, -orum, m., a tribe of Belgic Gaul. 
 
 Plotius, -ti, m., Marcus Plotius^ one of Caesar's followers. 
 
 Poecile, -es, f., a celebrated portico in Athens. 
 
 Poenicus, -a, -um, Carthaginian. 
 
 Poenus, -i, m., an inhabitant of Carthage. 
 
 Polybius, -bi, m., a Greek historian. 
 
 Polymnis, -idis (-1), m., the father of Epaminondas. 
 
 Pompeianus, -a, -um, Pompeian. 
 
 Pompeius, -ei, m. i. Gnaeus Pompeius Magnus, a triumvir and a rival of 
 Caesar. 2. Gnaeus Pompeius, an interpreter. 
 
 Pomponius, -ni, m., see Atticus. 
 
 Pontus, -i, m., a country of Asia Minor. 
 
 Postumus, -i, m., the name of a Roman family. Fulvius Postwnus, one 
 of Caesar's soldiers. 
 
 Procillus, -i, m., Gaius Valerius Procillus, son of Gaius Valerius Caburus. 
 
 Priisia or Prusias, -ae, m., a king of Bithynia. 
 
 Ptianii, -orum, m., an Aquitanian tribe. 
 
 Ptolemaeus, -i, m. i. Ptolemy, king of Egypt, father of Cleopatra. 
 2. Son of preceding. 
 
 Ptolemais, -idis, f., a city of Phoenicia. 
 
 Piilio, -onis, m., one of Pompey's officers. 
 
INDEX OF PROPER NAMES 235 
 
 Pullo, -onis, m., Titus Fullo, a centurion in Caesar's army 
 
 Puteoli, -orum, m., a city of Campania. 
 
 Pydna, -ae, f. , a city of Macedonia. 
 
 Pyrenaeus, -a, -um, of the Pyrenees {mountains) ; between Gaul and Spain. 
 
 Pythagoreus, -i, m., a follower of the philosopher Pythagoras. 
 
 Pythia, -ae, f., the priestess of Apollo. 
 
 Q., abb. for Quintus, a Roman given name. 
 Quintius, -ti, m., see Flamininus. 
 
 Raucillus, -i, m., a chieftain of the AUobroges. 
 
 Rauraci, -drum, m., a tribe of eastern Gaul. 
 
 Rebilus, -i, m., Gaius Caninius Rebilus.z. lieutenant of Caesar. 
 
 Redones, -um, m., a tribe of western Gaul. 
 
 Remus, -a, -Mm.f Reman; generally masc. plu., a tribe of Belgic Gaul. 
 
 Rhenus, -i, m., the river Rhine. 
 
 Rhodanus, -i, m., the river Rhone. 
 
 Rhodius, -a, -um, Rhodian; generally masc. plu., the inhabitants of the 
 
 island of Rhodes in the Aegean -Sea. 
 Roma, -ae, f., Rome. 
 Romanus, -a, -um, Roman. 
 
 Roscius, -ci, m., Lucius Roscius, a lieutenant of Caesar. 
 Riifus, -i, m. i. Publius Sulpicitis Rufus^ a lieutenant of Caesar. 
 
 2. Marcus Minucius Rufus^ a master of horse under Fabius Maximus. 
 Ruteni, -orum, m., a tribe in southern Gaul. 
 Rutilus, -i, m., Marcus Sempronius Rutilus, a lieutenant of Caesar. 
 
 S., abb. for Sextus^ a Roman given name. 
 
 Sabini, -orum, m., an ancient tribe of central Italy. 
 
 Sabinus, -i, m., Quintus Titurius Sabinus, a lieutenant of Caesar. 
 
 Sabis, Sabis, m., a river in northern Gaul. 
 
 Sacrativir, -viri, m., Marcus Sacrativir, a knight in Caesar's army. 
 
 Saguntum, -i, n., a city of Spain. 
 
 Salaminius, -a, -um, of Salamis. 
 
 Salamis, -inis (ace. -a), f., an island off the coast of Attica. 
 
 Samarobriva, -ae, f., a city in Belgic Gaul. 
 
 Santoni, -orum (Santones, -um), m., a tribe of western Gaul. 
 
 Sardes (-is), -um (ace. -is),/, a city of Lydia, in Asia Minor. 
 
 Sardinia, -ae, f., an island west of Italy. 
 
 Sardiniensis, -e, Sardinian. 
 
 Scaeva, -ae, m., a centurion of Caesar. 
 
 Scipio, -onis, m., the name of a Roman family. l. Quintus Caecilius 
 Metellus Pius Scipio^ Pompey's father-in-law. 2. Publius Cornelius 
 Scipio J consul, B.C. 218, father of 3. Publius Cornelius Scipio Afri- 
 canusy defeated Hannibal at Zama, 
 
236 INDEX OF PROPER NAMES 
 
 Scyrus, -i, f., an island in the Aegean Sea. 
 
 Scythes, -ae, m., generally plu., the Scythians^ a tribe living north of the 
 Caspian and Euxine Seas. 
 
 Sedulius, -li, m., a chieftain of the Lemovices. 
 
 Sediini, -orum, m., a tribe of the Alps. 
 
 Sedusii, -orum, m., a tribe of Eastern Germany. 
 
 Segusiavi, -orum, m., a tribe of east central Gaul. 
 
 Sempronius, -ni, m., the name of a Roman gens. See Rutilus, Gracchus, 
 Longus. 
 
 Sena, -ae, f., a town on the coast of Umbria, in Italy. 
 
 Senones, -um, m., a tribe of north central Gaul. 
 
 Septimius, -mi, m., Lucius SeptimiuSy a military tribune. 
 
 Sequana, -ae, m., a river in Gaul, the modern Seine. 
 
 Sequanus, -a, -um, Sequanian ; in plu., a tribe of eastern Gaul. 
 
 Ser., abb. for Servius, a Roman given name. 
 
 Sertorius, -ri, m., the name of a Roman gens. Quintus Sertorius, a par- 
 tisan of Marius and commander in Spain. 
 
 Servilius, -li, m. i.GnaeusServiiiusGeminuSfCons\i[,B.c.2i'j. 2. Pub- 
 lius Servilius Vatia, consul, B.C. 48. 
 
 Sextius, -ti, m. i . See Baculus. 2. Titus Sextius^ a lieutenant of Caesar. 
 
 Sibusates, -um, m., a tribe of extreme southwestern Gaul. 
 
 Sicilia, -ae, f., an island at the southern end of Italy. 
 
 Silenus, -i, m., a Greek historian. 
 
 S51, Soils, m., the sun. 
 
 Sosilus, -1, m., a Spartan historian. 
 
 Sparta, -ae, f., the capital of Laconia, in southern Greece. 
 
 Staberlus, -ri, m. , a commander in Pompey's army. 
 
 Stesagoras, -ae, m., a brother of Miltiades. 
 
 Strymon, -onis, m., a river of Thrace. 
 
 Suebus, -a, -um, of the Suebi ; generally masc. plu., a tribe of central 
 Germany. 
 
 Suessiones, -um, a tribe of Belgic Gaul. 
 
 Sugambri, -orum, a tribe of eastern Germany. 
 
 Siilla, -ae, m. i. Lucius Sulla, Roman dictator. 2. Publius Sulla, 
 nephew of the preceding; a lieutenant of Caesar. 
 
 Sulpicius, -ci, m., see Rdfus, Galba, Bllthd. 
 
 Syria, -ae, f., a country in Asia, southeast of Asia Minor. 
 
 Syriacus, -a, -um, Syrian. 
 
 T., abb. for Titus, a Roman given name. 
 
 Tamphllus, -i, m. i. Gnaeus Baebius Tamphilus, consul B.C. 182. 2. 
 
 Marcus Baebius Tamphilus, consul, B.C. 181. 
 Tarbelli, -orum, m., a tribe in extreme southwestern Gaul. 
 Tarentinus, -a, -um, of Tarentuin, a town of southern Italy. 
 Tarusates, -lum, m., a tribe of southwestern Gaul. 
 
INDEX OF PROPER NAMES 237 
 
 Tasgetius, -ti, m., chieftain of the Carnutes. 
 
 Tectosages, -um, m., a tribe of southern Gaul ; a branch of the Volcae. 
 
 Tencteri, -orum, m., a tribe of eastern Germany. 
 
 Terentius, -ti, m., see Varro. 
 
 Teutoni, -orum (Teutones, -um), m., a tribe of northern Germany. 
 
 Thasil, -orum, m., the inhabitants of Thasos, an island in the Aegean 
 Sea. 
 
 Thebae, -arum, f., the chief city of Boeotia. 
 
 Thebanus, -i, m., a Theban^ an inhabitant of Thebes in Boeotia. 
 
 Themistocles, -is (-1), ace. -em, -en, m., a famous Athenian statesman 
 and general. 
 
 Thermopylae, -arum, f., a narrow pass on the coast of Thessaly. 
 
 Thessalia, -ae, f., a country in northern Greece. 
 
 Thrax, Thracis, m., a Thracian, an inhabitant of Thrace, in north- 
 eastern Greece. 
 
 Thucydides, -is, m., a Greek historian. 
 
 Ti., abb. for Tiberius^ a Roman given name. 
 
 Tiberis, -is, m., a river of Italy, 
 
 Tiburtius, -ti, m., Lucius Tiburtius, a follower of Caesar. 
 
 Tigurinus, -a, -um, of the Tigurini\ generally masc. plu., a tribe of eastern 
 Gaul. 
 
 Tillius, -li, m., Quintus Tillius, a follower of Caesar. 
 
 Titurius, -ri, m., see Sabinus. 
 
 Toldsates, -ium, m., a tribe in southern Gaul. 
 
 Torquatus, -i, m., Lucius Manlius Torquatus^ a commander of Caesar's 
 forces. 
 
 Tralles, -ium, a town of Lydia, in Asia Minor. 
 
 Transpadanus, -a, -um, across the River Po. 
 
 Trasumennus, -i, m., a lake in Etruria, in Italy. 
 
 Trebia, -ae, f., a river in northern Italy. 
 
 Trebonius, -ni, m. i. 6*^2^5 7'r^3^/22«j, a lieutenant of Caesar. 2. Gaius 
 Trebonius, a Roman knight, B. G., VI, 40. 
 
 Treveri, -orum, a tribe of northeastern Gaul. 
 
 Triarius, -ri, m., a commander under Pompey. 
 
 Triboci, -5rum, m., a tribe of Germans in Belgic Gaul. 
 
 Troezen, Troezenis, (ace. -a), f., a city in the Peloponnesus. 
 
 Troucillus, -i, m., Gaius Valerius Troucillus, a Gallic interpreter. 
 
 Tulingi, -5rum, m., a tribe in Germany on the Rhine. 
 
 Tullius, -li, m., the name of a Roman gens. See Cicero. 
 
 Turoni, -orum, m., a tribe of central Gaul. 
 
 Tusculum, -i, n., a city of Latium. 
 
 Tuticanus, -i, m., Tuticanus Gallus, one of Caesar's followers. 
 
 Ubii, -orum, m., a German tribe on the Rhine. 
 Usipetes, -um, m., a German tribe on the lower Rhine. 
 
2^8 INDEX OP^ PROPER NAMES 
 
 Valerius, -ri, m., the name of a Roman gens. See Troucillus, Flaccus, 
 
 Caburus, Procillus, Messala. 
 Vangiones, -um, m., a German tribe on the Rhine. 
 Varro, -onis, m. i. Gaius Terentius Vai-ro, consul, B.C. 216. 2. Aulus 
 
 Terentius Varro, a soldier of Pompey. 
 Vatinius, -ni, m., Publius Vaiinius, a lieutenant of Caesar. 
 Veliocasses, -um, m., a Belgic tribe of northern Gaul. 
 Vellavii, -orum, m., a tribe of southern Gaul. 
 Venelli, -orum, m., a tribe of northern Gaul. 
 Veneti, -orum, m., a tribe of extreme western Gaul. 
 Veneticus, -a, -um, of the Veneti. 
 Venusia, -ae, f., a town of Apulia, in southern Italy. 
 Veragri, -orum, m., a tribe in the Alps. 
 Verbigenus, -i, m., a district of Helvetia. 
 Vercassivellaunus, -i, m., a chieftain of the Arverni. 
 Vercingetorix, -igis, m., a chieftain of the Arverni, and leader of the 
 
 Gauls. 
 Vertico, -onis, m., one of the Nervii. 
 Verucloetius, -ti, m., an ambassador of the Helvetii. 
 Vesontio, -onis, m., a town of the Sequani. 
 Victoria, -ae, f., the goddess of victory. 
 Viridomarus, -i, m., a chief of the Haedui. 
 Viridovix, -icis, m., a chief of the Venelli. 
 Viromandui, -orum, m., a tribe of Belgic Gaul. 
 Vocates, -ium, m., a people of Aquitania. 
 Voccio, -onis, m., a king of Noricum. 
 Vocontii, -orum, m., a tribe of extreme southeastern Gaul. 
 Volcae, -arum, m., see Tectosages. 
 
 Volusenus, -i, m., Gaius Volusenus Quadratus, a military tribune. 
 Vorenus, -i, m., Lucius Vorenus, a centurion in Caesar's army. 
 Vulcanus, -i, m., the god of fire. 
 Vulso, -onis, m., Gnaeus Manlius Vulso, consul, B.C. 189. 
 
 Xerxes, -is, m., a king of Persia. 
 
 Zama, -ae, f., a town of Numidia in Africa. 
 
ESSENTIALS OF LATIN FOR 
 BEGINNERS 
 
 By HENRY C. PEARSON, Horace Mann School, 
 Teachers College, New York. Author of Latin Prose 
 Composition, Greek Prose Composition 
 
 $0.90 
 
 THIS book is designed to prepare pupils in a thorough 
 fashion to read Caesar's Gallic War. Jt contains 
 seventy lessons, including ten that are devoted exclu- 
 sively to reading, and six supplementary lessons. The first 
 seventy lessons contain the minimum of what a pupil should 
 know before he is ready to read Latin with any degree of 
 intelligence and satisfaction. The supplementary lessons deal 
 largely with certain principles of syntax that may be taken up 
 or omitted, according to the desiTe of the teacher. 
 ^ The vocabularies have been carefully selected, and contain, 
 with very few exceptions, only those words that occur with 
 the greatest frequency in Caesar's Gallic War. About five 
 hundred words are presented in the first seventy lessons. 
 There is a constant comparison of English and Latin usage, 
 but not much knowledge of English grammar on the part of 
 the pupil is taken for granted. The more difficult construc- 
 tions are first considered from the English point of view. 
 ^ The topics, such as nouns, adjectives, pronouns, and verbs, 
 are not treated in a piecemeal fashion, but four or five con- 
 secutive lessons are devoted to one topic before passing on to 
 another. Sufficient change, however, is introduced to avoid 
 monotony. The work is provided with ample reviews; the 
 regular exercises review the vocabulary and constructions of 
 the preceding lessons, and these are supplemented by review 
 exercises. The last twenty pages are devoted to carefully 
 graded material for reading, composed of selections from Viri 
 Romae and the first twenty chapters of Caesar's Gallic War, 
 BooklL, in simplified form. 
 
 AMERICAN BOOK COMPANY 
 
PEARSON'S LATIN PROSE 
 COMPOSITION 
 
 By HENRY CARR PEARSON, Horace Mann School, 
 Teachers College, New York. 
 
 Complete ^i.oo 
 
 Part II, Based on Caesar .50 
 
 Part III, Based on Cicero 50 
 
 THIS book combines a thorough and systematic study of 
 the essentials of Latin syntax with abundant practice in 
 translating English into Latin; and affords constant prac- 
 tice in writing Latin at sight. It meets the most exacting 
 college entrance requirements. 
 
 ^ Part I is a summary of the fundamental principles of Latin 
 grammar and syntax, and contains clear, concise explanations 
 of many points that are troublesome to the ordinary pupil. It 
 is divided into graded lessons of convenient length, each les- 
 son including English-Latin exercises for practice. References 
 to all the leading grammars are also given. 
 ^ Part II contains short, disconnected English sentences and 
 some continuous narrative based on Books I-IV of Caesar's 
 Gallic War. Part III presents material for translation into 
 Latin based upon Cicero. There are also exercises for gen- 
 eral review preparatory to college entrance examinations. 
 ^ A valuable feature of the book is the Review Lessons, in- 
 troduced at intervals. These contain lists of important words 
 for vocabulary study, and together with the summaries of 
 grammatical principles afford excellent material for review 
 work and practice in sight translation. For purposes of em- 
 phasis and intensive study, typical Latin sentences, illustrating 
 important grammatic usages, idioms, and phrases are placed at 
 the head of each chapter based on Books I and II of Caesar 
 and the first Catilinian oration of Cicero. 
 
 AMERICAN BOOK COMPANY 
 
 J 
 
 (250) 
 
UNIVERSITY OP CALIFORNIA LIBRARY 
 
 THIS BOOK IS DUE ON THE LAST DATE 
 STAMPED BELOW 
 
 IWAY 31 1919 
 
 ■rQ 7 -^^BS 
 
 IAN2 5A955LU 
 ^l0ct'58WJ 
 
 ^REC'D LD 
 
 FEB 2 5 196$ 
 IIKr9 ^9 211011 
 
^r ^