to 
 
 to 
 
 CO 
 
 en 
 
THE LIBRARY 
 
 OF 
 
 THE UNIVERSITY 
 
 OF CALIFORNIA 
 
 IN MEMORY OF 
 
 PROFESSOR WILLIAM MERRILL 
 
 AND 
 
 MRS. IMOGENE MERRILL 
 
^/; 
 
 .^.'t^^L-c^^ 
 
 /U^i^Z-^^M^ ^'^'^^ 
 
 fErr. LM tr- 
 
 <ir|}e Stuticnts' Scries of ILatin (Classics 
 
 ^ELECTIONS 
 
 FROM THE LETTERS 
 
 THE YOUNGER PLINY 
 
 EDITED — »~ 
 
 WITH NOTES AND INTRODUCTION 
 BY 
 
 SAMUEL BALL PLATNER 
 
 Professor of Latin in the Western Reserve University 
 
 LEACH, SHEWELL, AND SANBORN 
 
 BOSTON NEW YORK CHICAGO 
 1894 
 
JTije StutiEuts' Series of ILatin Classics 
 SELECTIONS 
 
 FROM THE LETTERS 
 
 OF 
 
 THE YOUNGER PLINY 
 
 EDITED 
 
 WITH NOTES AND INTRODUCTION 
 
 BY 
 
 SAMUEL BALL PLATNER 
 
 Pkofessob of Latin in thk Westken Besebye Univeesitt 
 
 LEACH, SHEWELL, AND SANBORN 
 
 BOSTON NEW YORK CHICAGO 
 1894 
 
GIFT 
 
 COPYKIGHT, l894, 
 
 By SAMUEL BALL PLATNEE. 
 
 iSTorfaJooti ^rtss : 
 
 J. S. Gushing & Co. — Berwick & Smith. 
 
 Boston, Mass., U.S.A. 
 

 PREFACE. 
 
 Too little attention is usually paid to the Latin of the Silver 
 Age, in our colleges, and certainly some of the time for sight 
 reading may profitably be devoted to the most interesting corre- 
 spondence of the Younger Pliny. He represents Roman culture 
 at the period of perhaps its highest development, and his letters 
 give us an insight into the life and thoughts of a thorough 
 Roman gentleman. The low opinion, which usually obtains, 
 with regard to the conditions of life at the close of the first 
 century needs to be corrected by looking at the other side of 
 the picture. 
 
 The notes have two objects in view, — 
 
 FiV.s/. For sight reading, they are intended to tell nothing 
 which can be better arrived at with the aid of the instructor 
 without taking up a disproportionate amount of time, and are 
 limited to giving the simple meaning of the words. As the 
 letters should be read in regular order, no word is explained 
 twice, except for some special reason. 
 
 Second. Some instructors have pursued the following method : 
 They tell the class to read, without using a dictionary, as much 
 as they can in the usual time allotted to preparing their lessons. 
 They thus cover much more than when they study in the usual 
 way. In the class, the instructor goes over the whole carefully, 
 
 ivi681836 
 
PREFACE. 
 
 explaining unfamiliar words, idioms, etc. This book is intended 
 to facilitate such work, where it is desirable to read a consider- 
 able amount rapidly. 
 
 The text is that of Keil (ed. minor; reprinted, Leipsic, 1892). 
 
 S. B. P. 
 
 Western Reserve University, 
 
 September, 1894. 
 
INTRODUCTION. 
 
 The value and success of sight reading depend largely upon 
 the skill of the instructor. Properly employed, it is the most 
 valuable of all class-room exercises. Its purpose is to accustom 
 the pupil to catch the general drift of tlie sentence from the 
 reading of the Latin, and then to cultivate that quickness of 
 apprehension which enables 'him to grasp its details. In no 
 other way can the Latin words be made to represent so effec- 
 tively a definite concept to the student's eye and mind. 
 
 The way to read Latin at sight is first to read the Latin 
 itself aloud, slowly and distinctly, paying especial attention to 
 the correct pronunciation of each word, and the proper combi- 
 nation of words according to their sense. If it is evident that 
 the student has failed to understand, in a general way, the 
 interdependence of the words, the instructor should either read 
 it himself, or, better still, correct the previous reading and have 
 the student read again and again until he gets it right. 
 
 Then, for a time, a translation should be made. 
 
 The student must keep in mind, as he reads the Latin, the 
 principal elements of sentence construction, and endeavor, as 
 he reads, to discover these elements in the sentence before him. 
 The difficulty with most students is that their preparation has 
 been so deficient that they have no tliorough command of the 
 ordinary forms. They do not recognize a genitive at once as 
 such, nor a subjunctive as a subjunctive. This familiarity with 
 forms must be attained before one can be very successful in 
 
VI INTRODUCTION. 
 
 quickly interpreting a Latin sentence. A student whose mas- 
 tery of forms is reasonably good will have little diificulty in 
 seeing their relation. 
 
 Now comes in the skill and judgment of the instructor. He 
 must detect at once just what point in each clause baffles the 
 student, and suggest the explanation in that way which will 
 best accomplish the desired enlightenment. It goes without 
 saying, that unfamiliar words must be immediately explained, 
 but the student can usually be made to reach their meaning in 
 some better way than by directly telling him. All the resources 
 of the instructor's pedagogical experience and powers of sug- 
 gestiveness will be needed here. 
 
 At the very outset, the student must be made to appreciate 
 the Latin order of words, and taught to recognize the principles 
 which govern it. It will probably be found that the best way 
 to accustom the student to the Latin order is to read the Latin 
 over and over, both before and after translation, until the real 
 relations of the words are impressed upon his mind. Further, 
 the student must be trained to note the salient points of each 
 sentence or clause, and to hold in suspense all modifying expres- 
 sions until the skeleton is clearly seen. Many students stop 
 short because they do not see the use of some adverb or adjec- 
 tive, instead of looking first for the main structure of the clause. 
 Only after this is plain, should the student try to discover what 
 modifying words attach themselves to subject or predicate, let- 
 ting the Latin order guide him as much as possible. After a 
 little practice, with this in mind, the words will unconsciously 
 group themselves before his eye. 
 
 These principles can be made plain, by a skilful instructor, 
 in a short time. He should also, at the beginning, call the 
 attention of the students to the more common peculiarities of 
 Pliny's style, that they may be on the watch for them. 
 
BOOK I. 
 
 VI. 
 
 Pliny has been hunting, but taking his writing implements with him, 
 has been more successful with them than with the spear. 
 
 C. PLINIUS CORNELIO TACITO SUO S. 
 
 Ridebis, et licet rideas. Ego ille queni iiosti apros i 
 tres et quidem pulcherrimos cepi. Ipse? inquis. 
 Ipse; lion tamen iit omnino ab inertia mea et quiete 
 discederem. Ad retia sedebam : erat in proximo 
 non venabulum aut lancea, sed stilus et pugillares : 
 meditabar aliquid enotabamque, ut, si manus vacuas, 
 plenas tamen ceras reportarem. Non est quod con- 2 
 temnas hoc studendi genus. Mirum est ut animus 
 agitatione motuque corporis excitetur. lam undique 
 silvae et solitudo ipsumque illud silentium, quod vena- 
 tioni datur, magna cogitationis incitamenta sunt. Pro- .-^ 
 inde cum venabere, licebit auctore me ut panarium 
 et lagunculam sic etiam pugillares feras. Experieris 
 non Dianam magis montibus quam Minervam iner- 
 rare. Vale. 
 
 VI. S = salutem dicit: greeting. 1. apros: wild boars. — retia : 
 nets. — venabulum: hunting spea;-. — pugillares : writing tablets. 
 — ceras: inhU-ts. :'.. panarium et lagunculam: bread basket and 
 ivine Jiask. 
 
 1 B 
 
C. PLINI 
 
 IX. 
 
 The countless things that take up one's time daily in the city are 
 profitless. Pliny praises the quiet and leisure of his country 
 retreat, and its opportunities for study. 
 
 C. PLINIUS MINUTIO FUNDANO SUO S. 
 
 1 Mirum est quam singulis diebus in urbe ratio aut 
 constet aut con stare videatur, pluribus cunctaque non 
 
 2 constet. Nam si quern interroges ^hodie quid egisti?', 
 respondeat ^officio togae virilis interfui, sponsalia aut 
 nuptias frequentavi, ille me ad signandum testamen- 
 tum, ille in advocationem, ille in consilium rogavit.^ 
 
 3 Haec quo die feceris necessaria, eadem, si cotidie fecisse 
 te reputes, inania videntur, multo magis cum secesseris. 
 Tunc enim subit recordatio ^quot dies quam frigidis 
 
 4 rebus absumpsi ! ' Quod evenit mihi, postquam in Lau- 
 rentino meo aut lego aliquid aut scribo aut etiam cor- 
 
 5 pori vaco, cuius f ulturis animus sustinetur. Nihil audio 
 quod audisse, nihil dico quod dixisse paeniteat : nemo 
 apud me quemquam sinistris sermonibus carpit, nemi- 
 nem ipse reprehendo, nisi tamen me, cum parum com- 
 mode scribo ; nulla spe, nullo timore sollicitor, nullis 
 rumoribus inquietor : mecum tantum et cum libellis 
 
 6 loquor. O rectam sinceramque vitam, o dulce otium 
 honestumque ac paene omni negotio pulchrius ! O 
 
 IX. 1, ratio . . . constet: the account balances; a commercial 
 term. — pluribus: sc. diebus. — cuncta: sc. ratio. 2. officio togae 
 virilis : the ceremony of assuming the toga of a man. — sponsalia : 
 betrothal. 3. inania : profitless. — secesseris : have gone into the 
 country. 4. Laurentino meo: villa at Laurentum, a town in La- 
 tium. — corpori vaco = corpus euro. — fulturis: strengthening. 
 6. carpit: slanders. — 'gdituva. commode: badly. 
 
EPISTULAliUM I. 9, 12. 
 
 mare, o litus, verum secretuiiique fiova-tlov, quam multa 
 invenitis, quam multa dictatis ! Proinde tu quoque 
 strepitum istum inanemque discursum et multum in- 
 eptos labores, ut primum fuerit occasio, relinque teque 
 studiis vel otio trade. Satius est enim, ut Atilius 
 noster eruditissime simul et facetissime dixit, otiosum 
 esse quam nihil agere. Vale. 
 
 XII. 
 
 Loss to the state by the death of Corellius Rufus, and Pliny's grief 
 increased by the fact that it was suicide. Corellius' life described. 
 An interview between Corellius and Pliny. The circumstances of 
 his suicide, and Pliny's reflections thereon, 
 
 C. PLINIUS CALESTRIO TIRONI SUO S. 
 
 lacturam gravissimam feci, si iactura dicenda est i 
 tanti viri amissio. Decessit Corellius Rufus, et quidem 
 sponte, quod dolorem meum exulcerat. Est enim luc- 
 tuosissimum genus mortis quae non ex natura nee 
 fatalis videtur. Nam utcumque in illis qui morbo 2 
 liniuntur magnum ex ipsa necessitate solacium est, in 
 iis vero quos arcessita mors aufert hie insanabilis dolor 
 est, quod creduntur potuisse diu vivere. Corellium 3 
 quidem summa ratio, quae sapientibus pro necessitate 
 est, ad hoc consilium compulit, quamquam plurimas 
 
 IX. 0. |iov<reiov: haunt of the Muses, i.e. place for study. 7. stre- 
 pitum: (Un of the r/??/. — multum: very . — ineptos : unprofitable. 
 8. Satius: better. — otioanm: free from the business of .*<tate. 
 
 XII. 1. lacturam: /os.s. — amissio : bereavemetit. — BT^onte: volun- 
 tariltf. — exulcerat : af/yravates. — luctuosissimum : mo.st mournful. 
 — fatalis: iiieritahle. 2. utcumque: «ome/tozt). — arcessita: volun- 
 tary. — insanabilis : incurable. 
 
4 C. PLINI 
 
 Vivendi causas habentem, optimam conscientiam, opti- 
 mam famam, maximam auctoritatem, praeterea filiam 
 uxorem nepotem sorores, interque tot pignora veros 
 
 4 amicos. Sed tarn longa, tarn iniqua valitudine con- 
 flictabatur ut haec tanta pretia vivendi mortis rationi- 
 bus vincerentur. Tertio et tricensimo anno, ut ipsum 
 audiebam, pedum dolore correptus est. Patrius hie 
 illi: nam plerumque morbi quoque per successiones 
 
 5 quasdam, ut alia, traduntur. Hunc abstinentia sanc- 
 titate, quoad viridis aetas, vicit et f regit; novissime 
 cum senectute ingravescentem viribus animi sustine- 
 
 6 bat, cum quidem incredibilis cruciatus et indignissima 
 tormenta pateretur. lam enim dolor non pedibus 
 solis, ut prius, insidebat sed omnia membra perva- 
 gabatur. Veni ad eum Domitiani temporibus in subur- 
 
 7 bano iacentem. Servi e cubiculo recesserunt : habebat 
 hoc moris, quotiens intrasset fidelior amicus; quin 
 etiam uxor, quamquam omnis secreti capacissima, 
 
 8 digrediebatur. Circumtulit oculos et ^ cur ' inquit ' me 
 putas hos tantos dolores tam diu sustinere ? ut scilicet 
 isti latroni vel uno die supersim.' Dedisses huic 
 animo par corpus, fecisset quod optabat. Adfuit 
 tamen deus voto, cuius ille compos, ut iam securus 
 liberque morituriis, multa ilia vitae sed minora retimi- 
 
 9 cula abrupit. Increverat valitudo, quam temperantia 
 mitigare temptavit, perseverantem constantia fugit. 
 Iam dies alter tertius quartus : abstinebat cibo. Misit 
 
 Xn. 3. pignora: relatives. 4. iniqua: severe. — pedum dolore: 
 gout. 5. quoad viridis aetas: as long as he was young and vigorous. 
 — ingravescentem: sc. dolorem, increasing. 6. cruciatus: pain.— 
 suburbano: cf. Laurentino, Ep. I. 9. 4. 7. cubiculo: room. — hoc 
 moris: this custom. 8. latroni: robber, i.e. Domitian. — Dedisses: 
 sc. si dedisses. — cuius compos : having obtained which. 
 
EPISTULARUM I. 12. O 
 
 ad me uxor eius HispuUa communem amicum C. Ge- 
 minium cum tristisimo nuntio, destinasse Corellium 
 mori nee aut suis aut liliae precibus flecti, solum super- 
 esse me a quo revocari posset ad vitam. Cucurri: lo 
 perveneram in proximum, cum mihi ab eadem His- 
 puUa lulius Atticus nuntiat nihil iam ne me quidem 
 inpetraturum : tam obstinate magis ac magis induru- 
 isse. Dixerat sane medico admoventi cibum KCKpn^a, 
 quae vox quantum admirationis in animo meo tantum 
 desiderii reliquit. Cogito quo amico, quo viro caream. ii 
 Implevit quidem annum septimum et sexagensimum, 
 quae aetas etiam robustissimis satis longa est : scio. 
 Evasit perpetuam valitudinem : scio. Decessit super- 
 stitibus suis, florente re publica, quae illi omnibus suis 
 carior erat : et hoc scio. Tamen tamquam et iuvenis 12 
 et firmissimi mortem doleo, doleo autem, licet me inbe- 
 cillum putes, meo nomine. Amisi enim, amisi vitae 
 meae testem rectorem magistrum. In summa, dicam 
 quod recenti dolore contubernali meo Calvisio dixi, 
 * vereor ne neglegentius vivam.' Proinde adhibe sola- 13 
 cia mihi, non haec ' senex erat, infirmus erat ' (haec 
 enim novi), sed nova aliqua, sed magna, quae audie- 
 rim numquam, legerim numquam. Nam quae audivi, 
 quae legi, sponte succurrunt, sed tanto dolore supe- 
 rantur. Vale. 
 
 XII. 9. destinasse: had determined. 10. in proximum: almost 
 to his /lo^/.sr. — indumisse: become hardened (in his purpose). — admo 
 venti: (j iv in;/. — K^KpiKa: I have decided. 11. superstitibus suis: 
 leaving a family to survive him. 12. meo nomine: on my own 
 account.— rector: ginde. — In. svLmms,: Jin((l/t/. — con%VLbemali: com- 
 panion. 13. aAbilae: furtiish. — succurrunt: occur to my mind. 
 
C. PLINI 
 
 XXII. 
 
 Pliny is detained in the city by the illness of Titus Aristo. He 
 describes, in laudatory terms, Aristo's life, learning, and elo- 
 quence. Aristo 's long sickness, and final determination not to 
 commit suicide. Pliny's anxiety prevents his working. 
 
 C. PLINIUS CATILIO SEVERO SUO S. 
 
 1 Diu iam in urbe haereo, et quidem attonitus. Per- 
 turbat me longa et pertinax valitudo Titi Aristonis, 
 quein singulariter et miror et diligo. Nihil est enim 
 illo gravius, sanctius, doctius, ut mihi non unus homo 
 sed litterae ipsae omnesque bonae artes in uno homine 
 
 2 summum pericnlum adire videantur. Quam i3eritus 
 ille et privati iuris et publici ! quantum rerum, quan- 
 tum exemplorum, quantum antiquitatis tenet ! Nihil 
 est quod discere velis, quod ille docere non possit: 
 mihi certe, quotiens aliquid abditum quaero, ille the- 
 
 3 saurus est. Iam quanta sermonibus eius fides, quanta 
 auctoritas, quam pressa et decora cunctatio ! quid est 
 quod non statim sciat ? Et tamen plerumque haesitat, 
 dubitat diversitate rationum, quas acri magnoque iu- 
 dicio ab origine causisque primis repetit, discernit, 
 
 4 expendit. Ad hoc quam parens in victu, quam modi- 
 cus in cultu ! Soleo ipsum cubiculum eius ipsumque 
 lectum ut imaginem quandam priscae frugalitatis 
 
 5 aspicere. Ornat haec magnitudo animi, quae nihil ad 
 
 XXII. 1. haereo: have been A;ep^ — attonitus : in a state of 
 atorm. — pertinax : persistent. — sanctius: /Hirer. — litterae : litera- 
 ture. 2. exemplorum: precedent.?. — antiquitatis : knoivledqe of 
 antiquity. — abditum : abstruse. — thesaurus : storehouse of informa- 
 tion. 3. pressa: modest. — cunctatio: /ie.si^afion. — discernit, expen- 
 dit: discriminates and weighs. 4. victu : living. 
 
EPISTULARUM I. 22. 7 
 
 ostentationem, omnia ad conscientiam refert recteque 
 facti non ex populi sermone mercedem sed ex facto 
 petit. In summa non facile quemquam ex istis qui 6 
 sapientiae studium habitu corporis praeferunt„ huic 
 viro comparabis. Non quidem gymnasia sectatur aut 
 porticus nee disputationibus longis aliorum otium 
 suumque delectat, sed in toga negotiisque versatur, 
 multos advocatione, plures consilio iuvat. Nemini 7 
 tamen istorum castitate, pietate, iustitia, fortitudine 
 etiam primo loco cesserit. Mirareris, si interesses, qua 
 patientia hanc ipsam valitudinem toleret, ut dolori 
 resistat, ut sitim differat, ut incredibilem febrium ar- 
 dorem immotus opertusque transmittat. Nuper me 8 
 paucosque mecum quos niaxime diligit advocavit 
 rogavitque ut medicos consuleremus de summa valitu- 
 dinis, ut, si esset insuperabilis, sponte exiret e vita, 
 si tantum difficilis et longa, resisteret maneretque: 
 dandum enim precibus uxoris, dandum filiae lacrimis, 9 
 dandum etiam nobis amicis ne spes nostras, si modo 
 non essent inanes, voluntaria morte desereret. Id ego 
 arduum in primis et praecipua laude dignum puto. 
 Nam impetu quodam et instinctu procurrere ad mor- lo 
 tem commune cum multis, deliberare vero et causas 
 eius expendere, utque suaserit ratio, vitae mortisque 
 consilium vel suscipere vel ponere ingentis est animi. 
 Et medici quidem secunda nobis pollicentur : superest li 
 
 XXII. 5. mercedem: reward. 6. habitu corporis praeferunt: 
 show off by their outward appearance. — sectatur : frequent. — ia. 
 toga negotiisque versatur: engarjes in the business of a citizen. 
 7. interesses: were with him. — differ a.t: puts off the gratification 
 o/. — opertus: covererf. — transmittat : endures. 8. summa: result. 
 10. commune: so. est. — expendere : weigh. 11. secunda: a favor- 
 able result. 
 
» C. PLINI EPISTULARUM I. 22. 
 
 ut promissis deus adnuat tandemque me hac sollicitu- 
 dine exsolvat ; qua liberatus Laurentinum raeum, hoc 
 est libellos et pugillares studiosumque otium repetam. 
 Nunc enim nihil legere, nihil scribere aut adsidenti 
 I'j vacat aut anxio libet. Habes quid timeam, quid 
 optem, quid etiam in posterum destinem : tu quid 
 egeris, quid agas, quid velis agere, invicem nobis, sed 
 laetioribus epistulis scribe. Erit confusioni meae non 
 mediocre solacium, si tu nihil quereris. Vale. 
 
 XXII. 11. promissis: sc. medicorum. — adnuat: con/frm. — adsi- 
 denti: sc. mihi, sitting by his side. 12. invicem: in turn. 
 
BOOK 11. 
 
 I. 
 
 ^ Funeral of Verginius Rufus. His career. The accident to him. His 
 
 I obsequies. Relations with Pliny. Pliny's grief. 
 
 C. PLINIUS ROMANO SUO S. 
 
 Post aliquot annos insigne atque etiam memorabile i 
 populi Romani oculis spectaculum exhibuit publicum 
 funus Vergini Rufi, maximi et clarissimi civis^ periiide 
 lelicis. Triginta annis gloriae suae supervixit. Legit 2 
 scripta de se carmina, legit historias et posteritati 
 suae iiiterfuit. Perfuuctus est tertio consulatu, ut 
 summuin fastigium privati hominis inpleret, cum 
 principis iioluisset. Caesares quibus suspectus atque 3 
 etiam invisus virtutibus fuerat evasit, reliquit iucolu- 
 mem optimum atque amicissimum, tamquam ad hunc 
 ipsum honorem publici funeris reservatus. Annum 4 
 tertium et octogensimum excessit in altissima tran- 
 quillitate, pari veneratione. Usus est firma valitu- 
 dine, nisi quod solebant ei manus tremere, citra 
 dolorem tamen. Aditus tantum mortis durior lon- 
 
 I. 1. perinde: equalhj . — BVLpervixit : lined to enjoy. 2. fasti* 
 gium : position. — principis : emperor, so Caesaxes also. 3. inco- 
 lumem: surviving. 4. citra dolorem, i.e. sine dolore. — Aditus: 
 approach. 
 
 9 
 
10 C. PLINI 
 
 5 giorque, sed hie ipse laudabilis. Nam cum vocem 
 praepararet acturus in consulatu principi gratias, liber 
 quem forte acceperat grandiorem et seni et stanti ipso 
 pondere elapsus est. Hunc dum sequitur colligitque, 
 per leve et lubricum pavimentum fallente vestigio 
 cecidit coxamque fregit, quae parum apte collocata 
 
 6 reluctante aetate male coiit. Huius viri exequiae 
 magnum ornamentum principi, magnum saeculo, mag- 
 num etiam foro et rostris attulerunt. Laudatus est a 
 consule Cornelio Tacito : nam hie supremus felicitati 
 
 7 eius cumulus accessit, laudator eloquentissimus. Et 
 ille quidem plenus annis abiit, plenus honoribus, illis 
 etiam quos recusavit : nobis tamen quaerendus ac 
 desiderandus est ut exemplar aevi prioris, mihi vero 
 praecipue, qui ilium non solum publice quantum admi- 
 
 8 rabar tantum diligebam ; primum quod utrique eadem 
 regio, municipia linitimaj agri etiam possessionesque 
 coniunctae, praeterea quod ille mihi tutor relictus 
 adfectum parentis exhibuit. Sic candidatum me suf- 
 fragio ornavit, sic ad omnes honores meos ex secessibus 
 accucurrit, cum iam pridem eiusmodi officiis renunti- 
 asset, sic illo die quo sacerdotes solent nominare quos 
 dignissimos sacerdotio indicant me semper nominabat. 
 
 9 Quin etiam in hac novissima valitudine veritus ne 
 forte inter quinqueviros crearetur, qui minuendis pub- 
 licis sumptibus iudicio senatus constituebantur, cum 
 
 I. 4. laudabilis : won him praise. 5. elapsus : slipped from his 
 hands. — fallente vestigio: foot slipping. — coxam: hip. — collo- 
 cata: set. — coiit: knit. 6. exequiae: obsequies. — saeculo: reign. 
 — cumulus: crown. 7. praecipuae: most of all. 8. regio: sc. 
 Transpadana. — municipia: towns. — suffragio: support. — honores: 
 entries upon office. 9. crearetur : be appointed. — sumptibus : ex- 
 penses, dat. case. 
 
EPISTULARUM II. 1, 6. 11 
 
 illi tot amici senes consularesque superessent, me 
 huius aetatis per quern excusaretur elegit, his quidem 
 verbis ^etiam si iilium haberem, tibi mandarem.' Qui- lo 
 bus ex causis necesse est taraquam inmaturam mortem 
 eius in siuu tuo defleam ; si tamen fas est aut flere aut 
 omnino mortem vocare, qua tanti viri mortalitas magis 
 iiiiita quam vita est. Vivit enim vivetque semper at- ii 
 que etiam latius in memoria hominum et sermone ver- 
 sabitur, postquam ab oculis recessit. Volui tibi multa 12 
 alia scribere, sed totus animus in hac una contempla- 
 tione defixus est. Verginium cogito, Verginium video, 
 Verginiuni iam vanis imaginibus, recentibus tamen, 
 audio, adloquor, teneo ; cui fortasse cives aliquos vir- 
 tutibus pares et habemus et habebimus, gloria nemiuem. 
 Vale. 
 
 VI. 
 
 Pliny dines with a parvenu, and writes to Avitus about the man's ill 
 treatment of his guests by setting before them different kinds 
 of wine. Pliny describes his own method, and indulges in sun- 
 dry moral reflections. 
 
 C. PLINIUS AVITO SUO S. 
 
 Longum est altius repetere, nee refert quemadmo- i 
 dum acciderit ut homo minime familiaris cenarem 
 apud quendam, ut sibi videbatur, lautum et diligen- 
 tem, ut mihi, sordidum simul et sumptuosum. Nam 2 
 sibi et paucis opima quaedam, ceteris vilia et minuta 
 
 I. 9. mandarem: entrust. 
 
 VI. 1. altius: at length.— veUtt'. make any difference.— xaiDXXa^ 
 familiaris : not well acquainted.— laxiXAna. et diligentem : elegant and 
 yef economica/. — sumptuosum : extravagant. 2. opima: dainties. 
 
12 C. PLINI 
 
 ponebat. Vinum etiam parvolis lagunculis in tria 
 genera descripserat, non ut potestas eligendi, sed ne 
 ius esset recusandi, aliud sibi et nobis, aliud minoribus 
 amicis (nam gradatim amicos habet), aliud suis nos- 
 
 3 trisque libertis. Animadvertit qui mibi proximus re- 
 cumbebat et an probarem interrogavit. Negavi. 'Tu 
 ergo ' inquit ' quam consuetudinem sequeris ? ' ' Eadem 
 omnibus pono : ad cenam enim, non ad notam invito 
 cunctisque rebus exaequo quos mensa et toro aequavi/ 
 
 4 < Etiamne libertos ? ' ' Etiam : convictores enim tunc, 
 non libertos puto.' Et ille 'magno tibi constat?^ 
 ' Minime.' ^ Qui fieri potest ? ' ^ Quia scilicet liberti 
 mei non idem quod ego bibunt, sed idem ego quod 
 
 5 liberti.' Et Hercule si gulae temperes, non est onero- 
 sum quo utaris ipse communicare cum pluribus. Ilia 
 ergo reprimenda, ilia quasi in ordinem redigenda est, 
 si sumptibus parcas, quibus aliquanto rectius tua con- 
 
 6 tinentia quam aliena contumelia consulas. Quorsus 
 haec ? ne tibi, optimae indolis iuveni, quorundam in 
 mensa luxuria specie frugalitatis inponat. Convenit 
 autem amori in te meo, quotiens tale aliquid inciderit, 
 
 7 sub exemplo praemonere quid debeas fugere. Igitur 
 memento nihil magis esse vitandum quam istam luxu- 
 riae et sordium novam societatem ; quae cum sint 
 turpissima discreta ac separata, turpius iunguntur. 
 Vale. 
 
 VI. 2. descripserat: dmdec?. — gradatim : in classes. 3. recum- 
 bebat: sc. accumbebat. — notam : branding , degradation. — exaequo: 
 sc. aequos facio. 4. convictores : guests. — Qui : how. 5. g^^lae : 
 appetite. — ilia.: sc. gula. — in ordinem redigenda: reduced to the 
 ranks. — aliquanto: mwc/i. — contumelia : insult. 6. Quorsus: why. 
 — imponat : impose upon. — Convenit : it suits. — inciderit : happens. 
 7. vitandum: shunned, — sordiwm: meanness. — discTeta.: divided. 
 
EPISTULAKUM II. 6, 8, 13. 13 
 
 VIII. 
 
 Caninius is enjoying country life. Pliny is eager to leave the city also. 
 
 C. PLINIUS CANINIO SUO S. 
 
 Studes an piscaris an venaris an simul omnia? i 
 Possunt enim omnia simul fieri ad Larium nostrum. 
 Nam lacus piscem, feras silvae quibus lacus cingitur, 
 studia altissimus iste secessus adfatim suggerun^^. Sed 2 
 sive omnia simul sive aliquid facis, non possum dicere 
 ' invideo ' : angor tamen non et mihi licere quae sic con- 
 cupisco ut aegri vinum balinea fontes. Numquamne 
 hos artissimos laqueos, si solvere negatur, abrumpam? 
 Numquam, puto. Nam veteribus negotiis nova ad- 3 
 crescunt, nee tamen priora peraguntur: tot nexibus, 
 tot quasi catenis maius in dies occupationum agmen 
 extenditur. Vale. 
 
 XIII. 
 
 Priscus is in command of an army, and can assist his friends. Pliny 
 asks him to give a military post to Voconius Romanus. He de- 
 scribes Voconius' character, and their own relations. Above all, 
 he urges Priscus to honor Voconius with his love and esteem. 
 
 C. PLINIUS PRISCO SUO S. 
 
 Et tu occasiones obligandi me avidissime amplec- i 
 teris, et ego nemini libentius debeo. Duabus ergo de 2 
 
 VIII. 1. ad Larium: sc. lacum, Lake Como. — cingitur: is sur- 
 rounded. — secessus: retreat. — a.dtst.tim: in abundance. 2. aegri: 
 nom. case. — balinea : baths. — artissimos laqueos : closely drawn 
 6o«c?.s', sc. negoiii. 'A. nexibus: ties. 
 
 XIII. 1. amplecteris: embrace. 
 
14 C. PLINI 
 
 causis a te potissimum petere constitui quod impetra- 
 tum maxime cupio. Regis exercituiii amplissimum : 
 liinc tibi beneticiorum larga materia, Ion gum praeterea 
 tempus quo amicos tuos exornare potuisti. Convertere 
 
 3 ad nostros, nee hos multos. Malles tu quidem multos, 
 sed meae verecundiae suiiicit umis aut alter, ac potius 
 
 4 uiius. Is erit Voconius Romanus. Pater ei in equestri 
 gradu clarus, clavior vitricus, immo pater alius : nam 
 huic quoque nouiini pietate successit. Mater e primis 
 citerioris Hispaniae : scis quod indicium provinciae 
 
 5 illius, quanta sit gravitas. Flamen proxime fuit. 
 Hunc ego, cum simul studeremus, arte familiariterque 
 dilexi : ille mens in urbe, ille in secessu contubernalis, 
 
 6 cum hoc seria, cum hoc iocos miscui. Quid enim illo 
 aut fidelius amico aut sodale iucundius ? Mira in 
 sermone, mira etiam in ore ipso vultuque suavitas. 
 
 7 Ad hoc ingenium excelsum, subtile, dulce, facile, eru- 
 ditum in causis agendis : epistulas quidem scribit, ut 
 
 8 Musas ipsas Latine loqui credas. Amatur a me pluri- 
 mum nee tamen vincitur. Equidem iuvenis statim 
 iuveni quantum potui per aetatem avidissime contuli 
 et nuper ab optimo principe trium liberorum ius impe- 
 travi. Quod quamquam parce et cum delectu daret, 
 
 9 mihi tamen, tamquam eligeret, indulsit. Haec bene- 
 hcia mea tueri nullo modo melius quam ut augeam 
 possum, praesertim cum ipse ilia tam grate interprete- 
 
 10 tur ut, dum priora accipit, posteriora mereatur. Habes 
 qualis, quam probatus carusque sit nobis, quern rogo 
 
 XIII. 2. nostros ; sc. amicos. 4. vitricus: step-father. — ■primis: 
 sc. gentibus. 5. arte: as an intimate fi-lend. 8. per: co7isidering . — 
 contuli: ^aue. — delectu: choice. 9. ut: 6?/. — interpretetur: looks 
 upon. 
 
BPISTULARUM II. 13, 14. 15 
 
 pro ingenio, pro fortuna tua exornes. In primis ama 
 hominem : nam licet tribuas ei quantum amplissimum 
 potes, nihil tamen amplius potes amicitia tua; cuius 
 esse eum usque ad intimam familiaritatem capacem 
 quo magis scires, breviter tibi studia, mores, omnem 
 denique vitam eius expressi. Extenderem preces, nisi ii 
 et tu rogari diu nolles, et ego tota hoc epistula fecissem : 
 rogat euim, et quidem efficacissime, qui reddit causas 
 rogandi. Vale. 
 
 XIV. 
 
 Pliny is overwhelmed with his law business, but disgusted at its insig- 
 uifitant character. He describes the undignified actions of young 
 lawyers as contrasted with former times. The audience is hired to 
 come and applaud. Anecdote of Domitius Afer. Decadence of the 
 profession. 
 
 C. PLINIUS MAXIMO SUO S. 
 
 Verum opinaris : destringor centumviralibus causis, i 
 quae me exercent magis quam delectant. Sunt enim 
 pleraeque parvae et exilis : raro incidit vel persona- 
 rum claritate vel negotii magnitudine insignis. Ad 2 
 hoc pauci cum quibus iuvet dicere: ceteri audaces 
 atque etiam magna ex parte adulescentuli obscuri ad 
 declamandum hue trausierunt, tam inreverenter et 
 temere ut mihi Atilius noster expresse dixisse videa- 
 tur sic in foro pueros a centumviralibus causis auspi- 
 cari ut ab Homero in scholis. Nam hie quoque ut illic 3 
 
 XIII. 10. capacem: worthy. 
 
 XIV. 1. destringor: am dw^racied. — centumviralibus : in the 
 centumviral court. — exUia: insignificant. 2. declamandum: prac- 
 tice declaiming.— hue: into this court. — expTesae: cleverly. — axuifii- 
 cari: begin. 
 
16 C. PLINI 
 
 primum coepit esse quod maximum est. At Hercule 
 ante memoriam meam (ita maiores natu solent dicere) 
 ne nobilissimis quidera adule scent ibus locus erat nisi 
 aliquo consulari producente : tanta veneratione pul- 
 
 4 cherrimum opus colebatur. Nunc refractis pudoris et 
 reverentiae claustris omnia patent omnibus, nee indu- 
 cuntur sed inrumpunt. Sequuntur auditores actoribus 
 similes, conducti et redempti : manceps convenitur : 
 in media basilica tarn palam sportulae quam in tri- 
 clinio dantur: ex iudicio in indicium pari mercede 
 
 5 transitu!. Inde iam non inurbane o-o<^oKXets vocantur 
 [dTTo Tov (ro(f>(x)s Koi KaXeto-^at] : isdem Latinum nomen 
 
 () inpositum est laudiceni. Et tamen crescit in dies 
 foeditas utraque lingua notata. Here duo nomenclar 
 tores mei (habent sane aetatem eorum qui nuper togas 
 sumpserint) ternis denariis ad laudandum trahebantur. 
 Tanti constat ut sis disertissimus. Hoc pretio quam- 
 libet numerosa subsellia inplentur, hoc ingens corona 
 
 7 colligitur, hoc infiniti clamores commoventur, cum me- 
 sochorus dedit signum : opus est enim signo apud non 
 
 8 intellegentes, ne audientes quidem ; nam plerique non 
 audiunt, nee ulli magis laudant. Si quando transibis 
 per basilicam et voles scire quo modo quisque dicat, 
 
 XIV. 3. producente : introducing. — opus : profession. 4. clau- 
 stris : barriers. — conducti : hired. — manceps convenitur : they 
 crowd to the agent. — basilica: sc. Basilica Julia. — sportulae : bas- 
 kets of food. — triclinio : dining room. — iudicio : court. 5. non 
 inurbane: wittily. — diro tov o-o4>us Kal Ka\eio-6ai: from (To<pQs 
 'Bravo' and KoXeTadaL 'to call.' — isdem: i.e. iisdem. — laudiceni: 
 those who praise for a dinner. 6. foeditas: this disgraceful practise. 
 — utraque lingua : sc. Graeca Latinaque. — Here : yesterday . — no- 
 menclatores : slaves whose duty it is to tell their masters the names 
 of those they meet. — disertissimus : most eloquent. — quamlibet 
 numerosa: with as many as you please. — subsellia: seats. — corona: 
 ring, sc. auditorum. 7. mesochorus : leader. 
 
EPISTULARUM II. 14. 17 
 
 nihil est quod tribunal ascendas, nihil quod praebeas 
 aurem ; f acilis divinatio : scito eum pessime dicere qui 
 laudabitur maxime. Primus hunc audiendi morem 9 
 induxit Largius Licinus, hactenus tamen ut auditores 
 corrogaret : ita certe ex Quintiliano, praeceptore meo, lo 
 audisse memini. Narrabat ille *adsectabar Domitium 
 Afrum : cum apud centumviros diceret graviter et 
 lente (hoc enim illi actionis genus erat), audit ex 
 proximo inmodicum insolitumque clamorem. Admi- 
 ratus reticuit. Ubi silentium factum est, repetiit 
 quod abruperat. Iterum clamor, iterum reticuit, et ii 
 post silentium coepit idem tertio. Novissime quis 
 diceret quaesivit : responsum est ' Licinus.' Tum in- 
 termissa causa 'centumviri' inquit, 'hoc artihcium 
 periit.' Quod alioqui perire incipiebat, cum perisse 12 
 Afro videretur, nunc vero prope funditus extinctum 
 et eversum est. Pudet referre quae quam fracta pro- 
 nuntiatione dicantur, quibus quam teneris clamoribus 
 excipiantur. Plausus tantum ac potius sola cymbala 13 
 et tympana illis canticis desunt : ululatus quidem (ne- 
 que enim alio vocabulo potest exprimi theatris quoque 
 indecora laudatio) large supersunt. Nos tamen adhuc 14 
 et utilitas aniicorum et ratio aetatis moratur ac retinet: 
 veremur enim ne forte non has indignitates reliquisse 
 sed laborem fugisse videamur. Sumus tamen solito 
 rariores, quod initium est gradatim desinendi. Vale. 
 
 XIV. 9. hactenus : so far. — corrogaret : invited. 10. adsecta- 
 bar: wa.<< attached to (as a student). 11. artificium: profession (of 
 an advocate). 12. alioqui: indeed. — funditus: from the bottom.— 
 Pudet: so. me. — fracta pronuntiatone : affected delivery. — tenerin: 
 = (nearly) fracta. i;>. Plausus: sc. with the hands. — tympana : 
 drums. — ca.nUaB: .ungmng oratory. 14. solito rariores: less often 
 than has been our custom. 
 
18 C. PLINI 
 
 XVIII. 
 
 Pliny willingly undertakes to find an instructor for the children of 
 Arulenus Rusticus. He relates a recent experience of his own at 
 Como. He will find a suitable man, though the selection will be 
 accompanied with some unpleasantness. 
 
 C. PLINIUS MAURICO SUO S. 
 
 1 Quid a te mihi iucundius potuit iniungi, quam ut 
 praeceptorem fratris tui liberis quaererem? Nam 
 beneficio tuo in scholam redeo et illam dulcissimam 
 aetatem quasi resumo : sedeo inter iuvenes, ut sole- 
 bam, atque etiam experior quantum apud illos auc- 
 
 2 toritatis ex studiis habeam. Nam proxime frequenti 
 auditorio inter se coram multis ordinis nostri clare 
 iocabantur : intravi, conticuerunt : quod non referrem, 
 nisi ad illorum magis laudem quam ad meam pertineret, 
 ac nisi sperare te vellem posse fratris tui filios probe 
 
 3 discere. Quod superest, cum omnes qui profitentur 
 audiero, quid de quoque sentiam scribam efficiamque, 
 quantum tamen epistula consequi potero, ut ipse omnes 
 
 4 audisse videaris. Debeo enim tibi, debeo memoriae 
 fratris tui banc fidem, hoc studium, praesertim super 
 tanta re. Nam quid magis interest vestra quam ut 
 liberi (dicerem tui, nisi nunc illos magis amares) digni 
 illo patre, te patruo reperiantur ? quam curam mihi, 
 
 5 etiam si non mandasses, vindicassem. Nee ignoro 
 
 XVni. 1. iniungi: laid upon. — ex studiis: sc. meis. 2. fre- 
 quenti: crowded. — coraja: in the presence of. — clare: gaily. — 
 probe discere: study in good surroundings. 3. Quod superest: «.s' 
 for the res/. — profitentur: ieocA. — consequi: attain this result. 
 4. super: sc. de. — patruo: uncle. — vindicassem: would have 
 claimed. 
 
EPISTULARUM 11. 18, 20. 19 
 
 suscipiendas offensas in eligendo praeceptore, sed 
 oportet me non modo offensas verum etiam simul- 
 tates pro fratris tui filiis tarn aequo animo subire 
 quam parentes pro suis. Vale. 
 
 XX. 
 
 Three stories illustrating the impudence of Regulus in seeking legacies. 
 Pliny holds him up as an example of ill-gotten success. 
 
 C. PLINIUS CALVISIO SUO S. 
 
 Assem para et accipe auream fabulam, fabulas immo : i 
 nam me prionim nova admonuit, nee refert a qua po- 
 tissimum incipiam. Verania Pisonis graviter iacebat, 2 
 huius dico Pisonis quem Galba adoptavit. Ad banc 
 Regulus venit. Primum inpudentiam hominis qui 
 venerit ad aegram, cuius marito inimicissimus, ipsi 
 invisissimus fuerat. Esto, si venit tantum: ad ille 3 
 etiam proximus toro sedit, quo die, qua bora nata 
 esset interrogavit. Ubi audiit, componit vultum, in- 
 tendit oculos, mo vet labra, agitat digitos, computat; 
 nihil: ut diu miseram expectatione suspendit, 'babes' 
 inquid ' climactericum tempus, sed evades. Quod ut 4 
 tibi magis liqueat, haruspicem consulam quem sum 
 frequenter expertus.' Nee mora ; sacrificium facit, 5 
 adfirmat exta cum siderum significatione congruere. 
 Ilia, ut in periculo credula, poscit codicillos, legatum 
 
 XVIII. 5. simultates: quarrels. 
 
 XX. 2. Pisonis : sc. uxor. — iacebat : lay ill. — inpudentiam : sc. 
 vide. 3. Esto : let that pasn. — toro : /^^rZ. — climactericum tempus : 
 climacteric, critical time of life. 5. congruere : ar/ree.— codicillos: 
 will. 
 
20 C. PLINI 
 
 Regulo scribit : mox ingravescit : clamat moriens homi- 
 nem nequam, perfiduni ac plus etiam quam periurum, 
 
 6 qui sibi per salutem lilii peierasset. Facit hoc Regu- 
 lus non minus scelerate quam frequenter, quod iram 
 deorum, quos ipse cotidie fallit, in caput infelicis 
 
 7 pueri detestatur. Velleius Blaesus, ille locuples con- 
 sularis,' novissima valitudine conflictabatur : cupiebat 
 mutare testamentum. Eegulus, qui speraret aliquid 
 ex novis tabulis, quia nuper cajitare eum coeperat, 
 medicos hortari, rogare quoquo modo spiritum homini 
 
 8 prorogarent. Postquam signatum est testamentum, 
 mutat personam, vertit adlocutionem, isdemque medi- 
 cis ^ quousque miserum cruciatis ? quid invidetis bona 
 morte cui dare vitam non potestis ? ' Moritur Blaesus, 
 et tamquam omnia audisset, Regulo ne tantulum qui- 
 
 9 dem. Sufficiunt duae fabulae, an scholastica lege ter- 
 
 10 tiam poscis ? est unde fiat. Aurelia, ornata femina, 
 signatura testamentum sumpserat pulcherrimas tuni- 
 cas. Regulus cum venisset ad signandum, -rogo' 
 
 11 inquid *has mihi leges.' Aurelia ludere hominem 
 putabat, ille serio instabat : ne multa, coegit mulierem 
 aperire tabulas ac sibi tunicas quas erat induta legare : 
 observavit scribentem, inspexit an scripsisset. Et 
 Aurelia quidem vivit, ille tamen istud tamquam mori- 
 turam coegit. Et hie hereditates, hie legata, quasi 
 
 12 mereatur, accipit. 'AXAa tl haruvofjuai in ea civitate, 
 
 XX. 5. nequam: roicA^er?. — peierasset : perjured. 6. fallit: de- 
 ceives. — detestatur: calls down upon. 7. captare: pay court to.— 
 hortari, rogare: hist. inf. — quoquo: .mine. 8. personam: role.— 
 adlocutionem : .ntyle of speaking. — quousque : how long ? 9. scho- 
 lastica: of the schools. 10. sumpserat: had put on. — has: sc. 
 tunicas. 11. multa: sc. dicam. 12. 'AWd ti SiarcCvoiiai : but why 
 do I stay longer f 
 
EPISTULARUM II. 20. 21 
 
 in qua iam pridem non minora praemia, immo maiora, 
 nequitia et improbitas quam pudor et virtus habent? 
 Aspice Regulum, qui ex paupere et tenui ad tantas 13 
 opes per flagitia processit ut ipse mihi dixerit, cum 
 consuleret quam cito sestertium sescenties inpleturus 
 esset, invenisse se exta duplicia, quibus portendi milies 
 et ducenties habiturum. Et liabebit, si modo, ut 14 
 coepit, aliena testamenta, quod est inprobissimum 
 genus falsi, ipsis quorum sunt ilia dictaverit. Vale. 
 
 XX. 13. tenui: imignificant. — cito: quickhj. — sestertinm Be- 
 scenties: .six hundred times a hundred thousand sesterces, about 
 $2,400,000. 
 
BOOK III. 
 
 The daily life of Vestricius Spurinna. Pliny desires a like career 
 for himself. 
 
 C. PLINIUS CALVISIO SUO S. 
 
 1 Nescio an ulluin iucundius tempus exegerim quam 
 quo nuper apud Spurinnam fui, adeo quidem ut nemi- 
 nem magis in senectute, si modo senescere datum est, 
 aemulari velim: nihil est enim illo vitae genere dis- 
 
 2 tinctius. Me autem ut certus siderum cursus ita vita 
 hominum disposita delectat, senum praesertim. Nam 
 iuvenes confusa adhuc quaedam et quasi turbata non 
 indecent ; senibus placida omnia et ordinata conve- 
 
 3 niunt, quibus industria sera, turpis ambitio est. Hanc 
 regulam Spurinna constantissime servat ; quin etiam 
 parva haec, parva, si non cotidie fiant, ordine quodam 
 
 4 et velut orbe circumagit. Mane lectulo continetur, 
 hora secunda calceos poscit, ambulat milia passuum 
 tria nee minus animum quam corpus exercet. Si 
 adsunt aniici, honestissimi sermones explicantur: si 
 non, liber legitur: interdum etiam praesentibus ami- 
 
 I. 1. distinctius: more methodical. 2. non indecent: are proper 
 for. 4. lectulo : couch in his study. — calceos : shoes. 
 
 22 
 
C. PLINI EPISTULAKUM ILL 1. 23 
 
 cis, si tamen illi non gravantur. Deinde considit, et 5 
 liber rursus aut serino libro potior: mox veliiculum 
 ascendit, adsumit uxorem singularis exempli vel ali- 
 quem amicorum, ut me proxime. Qiiam pulchrum 6 
 illud, quam dulce secretum ! quantum ibi antiquitatis ! 
 quae facta, quos viros audias ! quibus praeceptis im- 
 buare ! quamvis ille hoc tern pe ram entum modestiae 
 suae indixerit, ne praecipere videatur. Peractis sep- 7 
 tem milibus passuum iterum ambulat mille, iterum 
 residit vel se cubiculo ac stilo reddit. Scribit enim, 
 et quidem utraque lingua, lyrica doctissima : mira 
 illis dulcedo, mira suavitas, mira hilaritas, cuius gra- 
 tiam cumulat sanctitas scribentis. Ubi hora balinei 8 
 nuntiata est (est autem hieme nona, aestate octava), 
 in sole, si caret vento, ambulat nudus. Deinde move- 
 tur pila vehementer et diu : nam hoc quoque exercita- 
 tionis genere pugnat cum senectute. Lotus accubat 
 et paulisper cibum differt: interim audit legentem 
 remissius aliquid et dulcius. Per hoc omne tempus 
 liberum est amicis vel eadem facere vel alia, si malint. 
 Adponitur cena non minus nitida quam f rugi in argento 9 
 puro et antiquo : sunt in usu et Corinthia, quibus de- 
 lectatur nee adficitur. Frequenter comoedis cena dis- 
 tinguitur, ut voluptates quoque studiis condiantur. 
 Sumit aliquid de nocte et aestate : nemini hoc longum 
 est; tanta comitate convivium trahitur. Inde illi post lo 
 septimum et septuagensimum annum aurium oculorum 
 vigor integer, inde agile et vividum corpus solaque ex 
 
 I. 6. imbuare: you dnnk in.— ■tempeTa.m.entvim: measure. 7. cu- 
 mulat: enhances. 8. movetur pila : plai/s bull. — Lotus: p.p. of lavo. 
 
 — remissius: in a lighter strain. 9. nitida: dainty. — ■puro: plain. 
 
 — Corinthia: sc. aera. — nee adficitur: but is not crazy over. — con- 
 diantur: seasoned. 
 
24 0. PLINI 
 
 11 senectute prudentia. Hanc ego vitam voto et cogita- 
 tione praesLimo, ingressurus avidissime, ut primum 
 ratio aetatis receptui canere permiserit. Interim 
 mille laboribus conteror, quorum mihi et solacium et 
 exempluin est idem Spurinna: nam ille quoque, quoad 
 honestum fuit, obiit officia, gessit magistratus, provin- 
 
 12 cias rexit, multoque labore hoc otium meruit. Igitur 
 eundem mihi cursum, eundem terminum statuo, idque 
 iam nunc apud te subsigno, ut, si me longius evehi 
 videris, in ius voces ad hanc epistulam meam et qui- 
 escere iubeas, cum inertiae crimen effugero. Vale. 
 
 Pliny gives a catalogue of his uncle's works, followed by a detailed 
 account of his daily life and manner of work, with reflections 
 thereon. 
 
 C. PLINIUS BAEBIO MACRO SUO S. 
 
 1 Pergratum est mihi quod tarn diligenter libros 
 avunculi mei lectitas ut habere omnes velis quaeras- 
 
 2 que qui sint omnes. Fungar indicis partibus atque 
 etiam quo sint ordine scripti notum tibi faciam : est 
 enim haec quoque studiosis non iniucunda cognitio. 
 
 3 ' De iaculatione equestri unus ' : hunc, cum praef ectus 
 alae militaret, pari ingenio curaque conposuit. 'De 
 vita Pomponi Secundi duo' ; a quo singulariter amatus 
 
 I. 11. praesumo: mi^icipa^e.— receptui canere: to sound a retreat. 
 — conteror: am worn out by . — obiit: dischai^ged. 12. in ius voces: 
 call me to court. — ad : according to. 
 
 V. 2. Fungar: perforin. 3. iaculatione equestri: hurling the 
 javelin from horseback. — unus : sc. liber. 
 
EPISTULARUM III. 1, 5. 25 
 
 hoc memoriae amici quasi debitiim muiius exsolvit. 
 ' Bellorum Germaniae viginti ' ; quibus omnia quae 4 
 cum Germanis gessimus bella coUegit. Incohavit, 
 cum in Germania militaret, somnio monitus : adstitit 
 ei quiescenti Drusi Neronis effigies, qui Germaniae 
 latissime victor ibi periit, commendabat memoriam 
 suam orabatque ut se ab iniuria oblivionis adsereret. 
 * Studiosi tres/ in sex volumiua propter amplitudinem 5 
 divisi, quibus oratorem ab incunabulis instituit et per- 
 licit. * Dubii sermon is octo ' : scripsit sub Nerone 
 novissimis annis, cum omne studiorum genus paulo 
 liberius et erectius periculosum servitus fecisset. * A 6 
 fine Aufidi Bassi triginta unus/ ' Naturae historiai-um 
 triginta septem/ opus diffusum, eruditum, nee minus 
 varium quam ipsa natura. Miraris quod tot volumina 7 
 multaque in his tam scrupulosa homo occupatus absol- 
 ve rit ? magis miraberis, si scieris ilium aliquandiu 
 causas actitasse, decessisse anno sexto et quinquagen- 
 simo, medium tempus distentum impeditumque qua 
 officiis maximis qua amicitia principum egisse. Sed 8 
 erat acre ingenium, incredibile studium, summa vigi- 
 lantia. Lucubrare Vulcanalibus incipiebat, non auspi- 
 candi causa sed studendi, statim a nocte multa, hieme 
 vero ab hora septima, vel cum tardissime, octava, saepe 
 sexta. Erat sane somni paratissimi, non numquam 
 etiam inter ipsa studia instantis et deserentis. Ante {> 
 
 V. 3. munus exsolvit: paid this trihute. 4, adsereret: net free, 
 rescue from. ."). Studiosi: on the .s^Mrfew/". — incunabulis : cradle.— 
 servitus: political slaver;/. (J. Bassi: sc. historiarum. 7. his: sc. 
 volumiuibus. — scrupulosa: carefully woi-ked up. — qua . . . qua: 
 both . . . and. H. vigilantia: wakefulness. — 'LxLQ.xibTBxe: to study by 
 candle-light. — Vulcanalibus : Vulcanalia, August 23(1. — auspicandi 
 causa : for luck. — statim a nocte multa : long before dawn. 
 
26 C. PLINI 
 
 lucem ibat ad Vespasianum imperatorem (nam ille 
 
   quoque noctibus utebatur), inde ad delegatum sibi 
 
 officium. Eeversus domum, quod relicum temporis, 
 
 10 studiis reddebat. Post cibum saepe, quem interdiu 
 levem et facilem veterum more sumebat, aestate, si 
 quid otii, iacebat in sole, liber legebatur, adnotabat 
 excerpebatque. Nihil enim legit quod non excerpe- 
 ret: dicere etiam solebat nullum esse librum tarn 
 
 11 malum ut non aliqua parte prodesset. Post solem 
 plerumque f rigida lavabatur : deinde gustabat dormie- 
 batque minimum: mox quasi alio die studebat in 
 cenae tempus. Super banc liber legebatur, adnotaba- 
 
 12 tur, et quidem cursim. Memiiii quendam ex amicis, 
 cum lector quaedam perperam pronuntiasset, revocasse 
 et repeti coegisse, huic avunculura meum dixisse ^ in- 
 tellexeras nempe ? ' cum ille adnuisset, ^ cur ergo revo- 
 cabas ? decem amplius versus hac tua interpellatione 
 
 13 perdidiinus.' Tanta erat parsimonia temporis. Sur- 
 gebat aestate a cena luce, hieme intra primam noctis, 
 et tamquam aliqua lege cogente. Haec inter medios 
 
 14 labores urbisque fremitum. In secessu solum balinei 
 tempus studiis eximebatur : cum dico balinei, de inte- 
 rioribus loquor; nam dum destringitur tergiturque, 
 
 15 audiebat aliquid aut dictabat. In itinere quasi solutus 
 ceteris curis huic uni vacabat : ad latus notarius cum 
 libro et pugillaribus, cuius manus hieme manicis mu- 
 niebantur, ut ne caeli quidem asperitas ullum studiis 
 tempus eriperet; qua ex causa Eomae quoque sella 
 
 V. 11. frigida: sc. aqua. — gustabat: lunched. 12. perperam: 
 wronghj. — nempe: surely. 13. intra: during. 14. interioribus : the 
 actual 6 a^Amg'. — destringitur tergitur: scraped^ rubbed. 15, mani- 
 cis : gloves. — sella : sedan chair. 
 
EPISTULARUM III. 5. 27 
 
 vehebatur. Repeto me correptum ab eo cur ambula- 16 
 rem : * poteras ' inquid ' has boras non perdere ' ; nam 
 perire omne tempus arbitrabatur quod studiis non 
 inpenderetur. Hac intentione tot ista volumina pere- 17 
 git electorumque commentarios centum sexaginta mihi 
 reliquit, opisthographos quidem et minutissime scrip- 
 tos ; qua ratione multiplicatur hie numerus. Referebat 
 ipse potuisse se, cum procuraret in Hispania, vendere 
 hos commentarios Largio Licino quadringentis milibus 
 nummum, et tunc aliquanto pauciores erant. Nonne 18 
 videtur tibi recordanti quantum legerit, quantum 
 scripserit, nee in officiis ullis nee in amicitia principis 
 fuisse, rursus, cum audis quid studiis laboris inpen- 
 derit, nee scripsisse satis nee legisse ? Quid est enim 
 quod non aut illae occupationes inpedire aut haec 
 instantia non possit efficere ? Itaque soleo ridere, 19 
 cum me quidam studiosum vocant, qui, si comparer 
 illi, sum desidiosissimus. Ego autem tantum, quem 
 partim publica partim amicorum officia distringunt? 
 quis ex istis qui tota vita litteris adsident collatus illi 
 non quasi somno et inertiae deditus erubescat ? Ex- 20 
 tendi epistulam, cum hoc solum quod requirebas scri- 
 bere destinassem, quos libros reliquisset: confide 
 tamen haec quoque tibi non minus grata quam ipsos 
 libros futura, quae te non tantum ad legendos eos 
 venmi etiam ad simile aliquid elaborandum possunt 
 aemulationis stimulis excitare. Vale. 
 
 V. 16. correptum: rebuked. 17. electorum commentarios: note 
 hooks of excerpts. — opisthographos : written oh the back. — procu- 
 raret : was procurator. 19. erubescat : blush. 
 
28 C. PLINI 
 
 VI. 
 
 Pliny has bought a statue of Corinthian bronze with a legacy, and 
 describes it. It is to be set up at Como. Pliny asks Annius to get 
 a pedestal for it, and says he is coming to see Annius. 
 
 C. PLINIUS ANNIO SEVERO SUO S. 
 
 1 JSiX hereditate quae mihi obvenit emi proxime 
 Corinthiiim signum, modicum quidem sed festivum et 
 expressum, quantum ego sapio, qui fortasse in omni 
 re, in hac certe perquam exiguuin sapio : hoc tamen 
 
 2 signum ego quoque intellego. Est enim nudum nee 
 aut vitia, si qua sunt, celat aut laudes parum ostentat : 
 efiingit senem stantem; ossa, musculi, nervi, venae, 
 rugae etiam ut spirantis apparent, rari et cedentes 
 capilli, lata frons, contracta facies, exile collum, pen- 
 
 3 dent lacerti, papillae iacent, venter recessit. A tergo 
 quoque eadem aetas ut a tergo. Aes ipsum, quantum 
 verus color indicat, vetus et antiquum. Talia denique 
 omnia ut possint artificum oculos tenere, delectare 
 
 4 imperitorum. Quod me quamquam tirunculum sol- 
 licitavit ad emendum. Emi autem, non ut haberem 
 domi (neque enim ullum adhuc Corintliium domi 
 habeo), verum ut in patria nostra celebri loco pone- 
 
 5 rem, ac potissimum in lovis templo : videtur enim 
 dignum templo, dignum deo donum. Tu ergo, ut 
 soles omnia quae a me tibi iniunguntur, suscipe han(3 
 
 VI. 1. hereditate: inheritance. — Corinthivim signum: statue of 
 Corinthian bronze.— feBtivam et expressum: pleasing and well cast. 
 2. laudes : good points. — effingit : represents. — rugae : wrinkles. — 
 lacerti: arm^. — papillae iacent: the breast is flat. 3. ut a tergo: 
 as far as can be seen on the back. 4. tirunculum: mov ice. — patria: 
 native toivn. 
 
EPISTULARUM III. 6, 11. 29 
 
 curam et iam nunc iiibe basim fieri, ex quo voles mar- 
 more, quae nomen meum honoresque capiat, si hos 
 quoque putabis addendos. Ego signum ipsum, ut pri- (5 
 mum invenero aliquem qui non gravetur, mittam tibi, 
 vel ipse, quod mavis, adferam mecum. Destino enim, 
 si tamen officii ratio permiserit, excurrere isto. Gaudes *7 
 quod me venturum esse polliceor, sed contrahes fron- 
 tem, cum adiecero ad paucos dies : neque enim diutius 
 abesse me eadem haec quae nondum exire patiuntur. 
 Vale. 
 
 XI. 
 
 Pliny praises Artemidorus, narrates tiieir relations, and describes 
 his character. 
 
 C. PLINIUS lULIO GENITORI SUO S. 
 
 Est omnino Artemidori nostri tam benigna natura i 
 ut officia amicorum in mains extollat: inde etiam 
 meum meritum ut vera ita supra meritum praedica- 
 tione circumfert. Equidem, cum essent pliilosophi ab 2 
 urbe summoti, fui apud ilium in suburbano, et quo 
 notabilius, hoc est periculosius esset, fui praetor. 
 Pecuniam etiam, qua tunc illi ampliore opus erat, ut 
 aes alienum, exsolveret contractu m ex pulcherrimis 
 causis, mussantibus magnis quibusdam et locupletibus 
 amicis mutuatus ipse gratuitam dedi. Adque haec 3 
 feci, cum septem amicis meis aut occisis aut relegatis, 
 occisis Senecione Rustico Helvidio, relegatis Maurico 
 
 VI. 6. isto: thither. 
 
 XI. 1. praedicatione : commendation. 2. mussantibus: smting 
 /tothiuf/ ahout ?7. — mutuatus: havhuf borrowed . — %TdX\xx\,9.m: with- 
 out interest. 
 
30 C. PLINI 
 
 Gratilla Arria Fannia, tot circa me iactis fulminibus 
 quasi ambustus mihi quoque inpendere idem exitium 
 
 4 certis quibusdam notis augurarer. Non ideo tamen 
 eximiam gloriam meruisse me, ut ille praedicat, credo 
 
 5 sed tantum effugisse flagitium. Nam et C. Musonium, 
 socerum eius, quantum licitum est per aetatem, cum 
 admiratione dilexi et Artemidorum ipsum iam tum, 
 cum in Syria tribunus militarem, arta familiaritate 
 complexus sum, idque primum non nullius indolis 
 dedi specimen, quod virum aut sapientem aut proxi- 
 mum simillimumque sapienti intellegere sum visus. 
 
 () Nam ex omnibus qui nunc se philosophos vocant vix 
 unum aut alterum invenies tanta sinceritate, tanta 
 veritate. Mitto qua patientia corporis hiemes iuxta 
 et aestates ferat, ut nullis laboribus cedat, ut nihil in 
 cibo, in potu voluptatibus tribuat, ut oculos animum- 
 
 7 que contineat. Sunt haec magna, sed in alio ; in hoc 
 vero minima, si ceteris virtutibus comparentur, quibus 
 meruit ut a C. Musonio ex omnibus omnium ordinum 
 
 8 adsectatoribus gener adsumeretur. Quae mihi recor- 
 danti est quidem iucundum quod me cum apud alios 
 tum apud te tantis laudibus cumulat, vereor tamen ne 
 modum excedat, quem benignitas eius (illuc enim 
 
 9 unde coepi reverter) non solet tenere. Nam in hoc 
 uno interdum vir alioqui prudentissimus honesto qui- 
 dem sed tamen errore versatur, quod pluris amicos 
 suos quam sunt arbitratur. Vale. 
 
 XI. 3. ambustus : scorched. — notis : sigiis. 5. socerum : father- 
 in-law. 7. adsectatoribus: suitors. 9. pluxis: of more worth. 
 
EPISTULAKUM 111. 11, 12, IG. 31 
 
 XII. 
 
 Pliny accepts an invitation tu dinner, but makes certain conditions, 
 enforced by an anecdote of Cato. 
 
 C. PLINIUS CATILIO SEVERO SUO S. 
 
 Veniam ad cenain, sed iam nunc paciscor sit expe- i 
 dita, sit parca, Socraticis tantum sermonibus abundet, 
 in his quoque teneat moduin. Erunt officia antelu- 2 
 cana, in quae incidere inpune ne Catoni quidem licuit, 
 quern tamen C. Caesar ita reprehendit ut laudet. 
 Describit enim eos quibus obvius fuerat cum caput 3 
 ebrii retexissent, erubuisse : deinde adicit ' putares 
 non ab illis Catonem, sed illos a Catone deprehensos.' 
 Potuitne plus auctoritatis tribui Catoni quam si 
 ebrius quoque tarn venerabilis erat ? Nostrae tamen 4 
 cenae ut apparatus et inpendii sic temporis modus 
 constet. Neque enim ii sumus quos vituperare ne 
 inimici quidem possint nisi ut simul laudent. Vale. 
 
 XVI. 
 
 Some deeds are more celebrated, but others really greater. This is 
 illustrated by four episodes in the life of Arria. Her conduct at 
 the death of her son. Her encouragement to her husband. Her 
 following him to trial. Her reply to Thrasea. 
 
 C. PLINIUS NEPOTI SUO S. 
 
 Adnotasse videor facta dictaque virorum femina- i 
 rumque alia clariora esse alia maiora. Confirmata est 2 
 
 XII. 1. paciscor: stipulate. — expedita.: light. 2. officia antelu- 
 cana: the early morning calls made by clients on their patrons. 
 3. ebrii: firunk. 4. apparatus: seimice. — inpendii: expense. 
 
32 C. PLINI 
 
 opinio mea hesterno Fanniae sermone. Neptis haec 
 Arriae illius quae marito et solacium mortis et exem- 
 plum fuit. Multa referebat aviae suae non minora 
 hoc sed obscuriora ; quae tibi existimo tarn mirabilia 
 
 3 legenti fore, quam mihi audienti fuerunt. Aegrotabat 
 Caecina Paetus, maritus eius, aegrotabat et filius, uter- 
 que mortifere, ut videbatur : filius decessit eximia pul- 
 chritudine, pari verecundia, et parentibus non minus 
 
 4 ob alia earns, quam quod filius erat. Huic ilia ita 
 funus paravit, ita duxit exequias ut ignoraret maritus : 
 quin immo, quotiens cubiculum eius intraret, vivere 
 lilium atque etiam commodiorem esse simulabat, ac 
 persaepe interroganti quid ageret puer respondebat 
 
 5 'bene quievit, libenter cibum sumpsit.' Deinde, cum 
 din cohibitae lacrimae vincerent prommperentque, 
 egrediebatur : tunc se dolori dabat : satiata siccis ocu- 
 lis composito vultu redibat, tamquam orbitatem foris 
 
 6 reliquisset. Praeclarum quidem illud eiusdem, ferrum 
 stringere, perfodere pectus, extrahere pugionem, por- 
 rigere marito, addere vocem immortalem ac paene 
 divinam ' Paete, non dolet.' Sed tamen ista facienti, 
 ista dicenti gloria et aeternitas ante oculos erant ; quo 
 mains est sine praemio aeternitatis, sine praemio glo- 
 riae abdere lacrimas, operire luctum, amissoque filio 
 
 7 matrem adhuc agere. Scribonianus arma in Illyrico 
 contra Claudium moverat : fuerat Paetus in partibus 
 
 8 et occiso Scriboniano Eomam trahebatur. Erat ascen- 
 surus navem. Arria milites orabat ut simul inpone- 
 
 XVI. 2. hesterno: of yesterday. — Neptis: granddaughter. — re- 
 ferebat: used to relate. 3. mortifere : /a^a%. 4. duxit exequias: 
 conducted the obsequies. 6. pugionem: sc. ferrum, dagger. — t^ot- 
 rigere: hand to. — matrem agere: to act the mother. 7. in partibus: 
 on his side. 
 
EPISTULAPvUM III. K). 33 
 
 retur. *Nempe enim' inquid 'daturi estis consulari 
 viro servolos aliquos, quorum e manu cibum capiat, a 
 quibus vestiatur, a quibus calcietur : omnia sola prae- 
 stabo.' Non impetravit: conduxit piscatoriam nau- 9 
 culam ingensque navigium miiiimo secuta est. Eadem 
 apud Claudium uxori Scriboniani, cum ilia profiteretur 
 indicium, 'ego' inquid 'te audiam, cuius in gremio 
 Scribonianus occisus est, et vivis ? ' Ex quo manifes- 
 tum est ei consilium pulcherrimae mortis non subitum 
 fuisse. Quin etiam, cum Thrasea, gener eius, depre- lO 
 caretur ne mori pergeret interque alia dixisset * vis 
 ergo filiam tuam, si mibi pereundum fuerit, mori me- 
 cum ? ' respondit * si tam diu tantaque concordia vix- 
 erit tecum quam ego cum Paeto, volo.' Auxerat hoc ii 
 responso curam suorum, attentius custodiebatur : sensit 
 et * nihil agitis ' inquid : ' potestis enim efficere ut male 
 moriar, ut non moriar non potestis.' Dum haec dicit, 12 
 exiluit cathedra adversoque parieti caput ingenti im- 
 petu impegit et corruit. Focilata 'dixeram' inquid 
 'vobis inventuram me quamlibet duram ad mortem 
 viam, si vos facilem negassetis.' Videnturne haec tibi 13 
 maiora illo ' Paete, non dolet,' ad quod per haec per- 
 ventum est ? cum interim illud quidem ingens fama, 
 haec nulla circumfert. Unde colligitur quod initio 
 dixi, alia esse clariora alia maiora. Vale. 
 
 XVI. 9. conduxit: liired. — profiteretur indicium: was givinfi 
 evidence. 10. deprecaretur: besought. 11. exiluit cathedra: ^*wmy. 7"/ 
 up from her chair. 12. parieti : wall. — impegnit : struck. — Focilata : 
 brought to. 
 
34 C. PLINI 
 
 XX. 
 
 The law ordering secret balloting has caused great disorders. Former 
 method of election. Dangers at hand, and the need of the emperor's 
 watchfulness. 
 
 C. PLINIUS MESSIO MAXIMO SUO S. 
 
 1 Meministine te saepe legisse quantas contentiones 
 excitarit lex tabellaria quantumque ipsi latori vel glo- 
 
 2 riae vel reprehensionis attulerit ? Ad nunc in senatu 
 sine ulla dissensione hoc idem ut optimum placuit: 
 
 3 omnes comitiorum die tabellas postulaverunt. Exces- 
 seramus sane manifestis illis apertisque suffragiis 
 licentiam contionum. ISTon tempus loquendi, non 
 tacendi modestia, non denique sedendi dignitas custo- 
 
 4 diebatur. Magni undique dissonique clamores^ pro- 
 currebant omnes cum suis candidatis, multa agmina 
 in medio multique circuli et indecora confusio : adeo 
 desciveramus a consuetudine parentum, apud quos 
 omnia disposita moderata tranquilla, maiestatem loci 
 
 6 pudoremque retinebant. Supersunt senes, ex quibus 
 audire soleo hunc ordinem comitiorum : citato nomine 
 candidati silentium summum ; dicebat ipse pro se, 
 explicabat vitam suam, testes et laudatores dabat, vel 
 eum sub quo militaverat vel eum cui quaestor fuerat 
 vel utrumque, si poterat, addebat quosdam ex suffra- 
 
 gatoribus : illi graviter et paucis loquebantur. Plus 
 hoc quam preces proderat. Non numquam candidatus 
 
 XX. 1. lex tabellaria: a law that elections should be by ballot.— 
 lator : author. 3. suffragiis : voting. — contionum : irregular popu- 
 lar assemblies. — desciveramus: departed from. 5. laudatores: 
 vouchet^s. — suf f ragatoribus : supporters. 
 
fitlSTULARUM III. 20. 35 
 
 aut natales competitoris aut annos aut etiam mores 
 arguebat. Audiebat senatus gravitate censoria. Ita 
 saepius digni quam gratiosi praevalebant. Quae nunc 7 
 inmodico favore corrupta, ad tacita suffragia quasi ad 
 remedium decucurrerunt; quod interim plane reme- 
 dium fuit : erat enim novum et subitum. Sed vereor 8 
 ne procedente tempore ex ipso remedio vitia nascantur. 
 Est enim periculum ne tacitis sutt'ragiis inpudentia in- 
 repat. Nam quoto cuique eadem honestatis cura secreto 
 quae palam? Multi famam, conscientiam pauci veren- 9 
 tur. Sed nimis cito de futuris: interim beneficio 
 tabellarum habebimus magistratus qui maxime fieri 
 debuerunt. Nam ut in reciperatoriis iudiciis sic nos 
 in his comitiis quasi repente adprehensi sinceri in- 
 dices fuimus. Haec tibi scripsi, primum, ut aliquid 10 
 novi scriberem, deinde, ut non numquam de re publica 
 loquerer, cuius materiae nobis quanto rarior quam 
 veteribus occasio tanto minus omittenda est. Et Her- ii 
 cule quousque ilia vulgaria ' quid agis ? ecquid com- 
 mode vales ? ' Habeant nostrae quoque litterae aliquid 
 non humile nee sordidum nee privatis rebus inclusum. 
 Sunt quidem cuncta sub uftius arbitrio, qui j^ro utili- 12 
 tate communi solus omnium curas laboresque suscepit ; 
 quidam tamen salubri temperamento ad nos quoque 
 velut rivi ex illo benignissimo fonte decurrunt, quos 
 et haurire ipsi et absentibus amicis quasi ministrare 
 epistulis possumus. Vale. 
 
 XX. 6. natales: ftir^A.— arguebat: called in question.— grsitiosi: 
 inflvential. 8. inrepat: creep in. — quoto cuique: how many a man? 
 9. reciperatoriis iudiciis: judgments of the reciperatores, who were 
 members of a board suniniarily called to decide certain cases. 12. unius : 
 sc. principis. — temperamento : regulation of affairs. 
 
BOOK IV. 
 III. 
 
 Pliny praises the poetical talent of Antoninus. 
 
 C. PLINIUS ANTONINO SUO S. 
 
 1 Quod semel atque iteruin consul fuisti similis anti- 
 quis, quod proconsul Asiae, qualis ante te, qualis post 
 
 . te vix unus aut alter (non sinit enim me verecundia 
 tua dicere nemo), quod sanctitate, quod auctoritate, 
 aetate quoque princeps civitatis, est quidem venerabile 
 et pulchrum ; ego tamen te vel magis in remissionibus 
 
 2 miror. Nam severitatem istam pari iucunditate con- 
 dire summaeque gravitati tantum comitatis adiungere 
 non minus diiEcile quam magnum est. Id tu cum in- 
 credibili quadam suavitate sermonum tum vel prae- 
 
 3 cipue stilo adsequeris. Nam et loquenti tibi ilia 
 Homeric! senis mella profluere, et quae scribis com- 
 plere apes floribus et innectere videntur. Ita certe 
 sum adfectus ipse, cum Graeca epigrammata tua, cum 
 
 4 iambos proxime legerem. Quantum ibi humanitatis 
 venustatis, quam dulcia ilia, quam amantia, quam 
 
 III. 1. remissionibus: in your recreations. 2. condire: season. 
 3. innectere: ivreathe with. — iambos: iambic verses. 4. venustatis: 
 charm. 
 
 36 
 
C. PLINI EPISTULARUM IV. 3, 13. 37 
 
 arguta, quam recta ! Callimachum me vel Heroden 
 vel si quid his melius tenere credebam ; quorum tamen 
 neuter utrumque aut absolvit aut attigit. Hominemne r> 
 Romanum tam Graece loqui ? Non medius iidius 
 ipsas Athenas tam Atticas dixerim. Quid multa? 
 invideo Graecis quod illorum lingua scribere maluisti. 
 Neque enim coniectura eget quid sermone patrio expri- 
 mere possis, eum hoc insiticio et inducto tam praeclara 
 opera perfeceris. Vale. 
 
 XIII. 
 
 Pliny relates to Tacitus his efforts to found a school at Como, his 
 speech to the men of the town, and his own method of giving money 
 for the purpose. He asks Tacitus to recommend an instructor. 
 
 C. PLINIUS TACITO 8U0 S. 
 
 Salvum te in urbem venisse gaudeo ; venisti autem, i 
 si quando alias, nunc niaxime mihi desideratus. Ipse 
 pauculis adhuc diebus in Tusculano commorabor, ut 
 opusculum quod est in manibus absolvam. Vereor 2 
 enim ne, si banc intentionem iam in fine laxavero, 
 aegre resumam. Interim ne quid festinationi meae 
 pereat, quod sum praesens petiturus hac quasi prae- 
 cursoria epistula rogo. Sed prius accipe causas ro- 3 
 gandi. Proxime cum in patria mea fui, venit ad me 
 salutandum municipis mei filius praetextatus. Huic 
 ego ^ studes ? ' inquam. Respondit ' etiam.' ' Ubi ? ' 
 
 ni. 4. arguta: skillful. — xitrumqvie: sc. epigrammata et iambos. 
 — absolvit: torote perfectly. 5. medius fidius: eertai7ily. — insiticio: 
 foreign. 
 
 XIII. 1. commorabor: remd'm. .'1 studes: do you go to school f 
 
38 C. PLINI 
 
 'Mediolani/ ^Cur non hie?' Et pater eius (erat 
 enim una atque etiam ipse adduxerat puerum) ^ quia 
 
 4 nullos hie praeeeptores habemus.' ' Quare nullos ? 
 nam vehementer intererat vestra, qui patres estis/ et 
 opportune conphires patres audiebant, ^ liberos vestros 
 hie potissimum discere. Ubi enim aut iueundius 
 morarentur quam in patria aut pudicius continerentur 
 quam sub oculis parentum aut minore sumptu quam 
 
 5 domi ? Quantulum est ergo collata pecunia condueere 
 praeeeptores, quodque nune in habitationes, in viatiea, 
 in ea quae peregre emuntur inpenditis adieere mer- 
 eedibus ? Atque adeo ego, qui nondum liberos habeo, 
 paratus sum pro re publica nostra, quasi pro filia vel 
 parente, tertiam partem eius quod conferre vobis pla- 
 
 6 cebit dare. Totum etiam poUieerer, nisi timerem ne 
 hoe munus meum quandoque ambitu eorrumperetur, ut 
 aeeidere multis in locis video, in quibus praeeeptores 
 
 7 publiee eondueuntur. Huie vitio oecurri uno remedio 
 potest, si parentibus solis ius condueendi relinquatur 
 isdemque religio reete iudieandi neeessitate collationis 
 
 8 addatur. Nam qui fortasse de alieno neglegentes, 
 eerte de suo diligentes erunt dabuntque operam ne a 
 me peeuniam non nisi dignus aeeipiat, si aecepturus et 
 
 9 ab ipsis erit. Proinde eonsentite, conspirate maiorem- 
 que animum ex meo sumite, qui eupio esse quam plu- 
 rimum quod debeam conferre. Mhil honestius prae- 
 stare liberis vestris, nihil gratius patriae potestis. 
 Edueentur hie qui hie naseuntur statimque ab infantia 
 
 XIII. 4. intereat vestra : it would be to your advantage. 5. col- 
 lata: cont7Hbuted.—yisitica.: traveling expenses.— -peTegTe: in another 
 town. — mercedibus : salary of the teacher. 6. quandoque : some- 
 time. — publico, by the town. 7. isdem: i.e. iisdein. 
 
BPISTULARUM IV. 13, 17. 39 
 
 natale solum amare frequentare consuescant. Atqiie 
 utinain tarn claros praeceptores inducatis ut finitimis 
 oppidis studia hinc petantur, utque nunc liberi vestri 
 aliena in loca, ita mox alieni in hunc locum confluant ! ' 
 Haec putavi altius et quasi a fonte repetenda, quo lo 
 magis scires quam gratum mihi foret, si susciperes 
 quod iniungo. Iniungo autem et pro rei magnitudine 11 
 rogo ut ex copia studiosorum, quae ad te ex admira- 
 tione ingenii tui convenit, circumspicias praeceptores 
 quos sollicitare possimus, sub ea tamen conditione ne 
 cui fidem meam obstringam. Omnia enim libera 
 parentibus servo. Illi iudicent, illi eligant: ego mihi 
 curam tantum et inpendium vindico. Proinde si quis 12 
 fuerit repertus qui ingenio suo iidat, eat illuc ea lege 
 ut hinc nihil aliud certum quam fiduciam suam ferat. 
 Vale. 
 
 XVIT. 
 
 Pliny will undertake the care of Corellia. His reasons for so doing. 
 His relations with her father. His decision. 
 
 C. PLmiUS ASINIO GALLO SUO S. 
 
 Et admones et rogas ut suscipiam causam Corelliae i 
 absentis contra C. Caecilium, consulem designatum. 
 Quod admones gratias ago, quod rogas queror. Admo- 
 neri enim debeo, ut sciam, rogari non debeo ut faciam 
 quod mihi non facere turpissimum est. An ego tueri 2 
 Corelli iiliam dubitem ? Est quidem mihi cum isto 
 contra quem me advocas non plane familiaris sed 
 
 Xni. 11. sollicitare: negotiate with. — Mem obatringaja: make 
 a pledge. 12. lege: so. conditione. — fiduciam : confidence. 
 
40 C. PLINI 
 
 3 tamen amicitia. Accedit hue dignitas hominis atque 
 hie ipse cui destinatus est honor; euius nobis hoe 
 maior habenda reverentia est quod iam illo functi 
 sumus. Naturale est enim ut ea quae quis adeptus 
 
 4 est ipse quam amplissima existimari velit. Sed mihi 
 eogitanti adfuturum me Corelli filiae omnia ista fri- 
 gida et inania videntur. Obversatur oculis ille vir, 
 quo neminem aetas nostra graviorem sanctiorem sub- 
 tiliorem tulit ; quem ego cum ex admiratione diligere 
 coepissem, quod evenire contra solet, magis admiratus 
 
 5 sum, postquam penitus inspexi. Inspexi enim peni- 
 tus : nihil a me ille secretum, non ioculare, non serium, 
 
 6 non tristCj non laetum. Adulescentulus eram, et iam 
 mihi ab illo honor atque etiam, audebo dicere, reve- 
 rentia ut aequali habebatur. Ille mens in petendis 
 honoribus suffragator et testis, ille in incohandis de- 
 ductor et comes, ille in gerendis consiliator et rector, 
 ille denique in omnibus officiis nostris, quamquam et 
 inbecillus et senior, quasi iuvenis et validus conspicie- 
 
 7 batur. Quantum ille famae meae domi, in publico, 
 
 8 quantum etiam apud principem adstruxit ! Nam cum 
 forte de bonis iuvenibus apud Nervam imperatorem 
 sermo incidisset et plerique me laudibus ferrent, pau- 
 lisper se intra silentium tenuit, quod illi plurimum 
 auctoritatis addebat; deinde gravitate quam noras 
 ' necesse est ' inquid ' parcius laudem Secundum, quia 
 
 u nihil nisi ex consilio meo facit.' Qua voce tribuit mihi 
 quantum petere voto inmodicum erat, nihil me facere 
 
 XVII. 3. Accedit hue: added to this is. — functi : held. 4. evenire 
 contra: to produce the contrary 7'e suit. 6. incohandis: entering upon 
 q^cp. — deductor: escort. 7. adstruxit: ^asrtddedio. 8. intra silen- 
 tium: 5iZe?ii. —• noras : i.e. noveras. 
 
EPISTULARUM IV. 17, 18. 41 
 
 non sapientissime, cum omnia ex consilio sapientissimi 
 viri facerem. Quin etiam moriens filiae suae, ut ipsa 
 solet praedicare, 'multos quiclem amicos tibi ut longiore 
 vita paravi, praecipuos tamen Secundum et Oornutum.' 
 (^uod ciun recorder, intellego mihi laborandum ne qua 10 
 parte videar hanc de me fiduciam providentissimi viri 
 destituisse. Quare ego vero Corelliae adero promptis- ii 
 sime nee subire ofPensas recusabo : quamquam non so- 
 lum veniam me veruin etiam laudem apud istum ipsum 
 a quo, ut ais, nova lis fortasse ut feminae intenditur 
 arbitror consecuturum, si haec eadem in actione, latins 
 scilicet et uberius quam epistularimi angustiae sinunt, 
 vel in excusationem vel etiam commendationem meam 
 dixero. Vale. 
 
 XVIII. 
 
 Praise of Antoninus' poetry, which Pliny has tried to imitate. 
 
 C. PLINIUS ARRIO ANTONINO SUO S. 
 
 Quemadmodum magis adprobare tibi possiun quanto i 
 opere mirer epigrammata tua Graeca quam quod quae- 
 dam Latine aemulari et exprimere temptavi ? in dete- 
 rius tamen. Accidit hoc primum inbecillitate ingenii 
 mei, deinde inopia ac potius, ut Lucretius ait, egestate 
 patrii sermonis. Quod si haec quae sunt et Latina et 2 
 mea habere tibi aliquid venustatis videbuntur, quan- 
 tum putas inesse iis gratiae quae et a te et Graece 
 proferuntur ? Vale. 
 
 XVn. 9. praedicare: report. — ut; as might be expected. 10. des- 
 tituisse: fUfiappointed. 11. veniam: pardon.— VLb: 57«7.— intenditur: 
 in brought. — actione : ftfradutg. 
 
 XVIII. 1. in deierivM: /or the worse. 
 
42 C. PLINI 
 
 XXII. 
 
 Pliny is a member of the emperor's council when the question of 
 gymnastic contests at Vienna is brought up. Illustrations of 
 Mauricus' independence. The contests are abolished. 
 
 C. PLINIUS SEMPRONIO RUFO SUO S. 
 
 1 Interfui principis optimi cognitioni, in consilium 
 adsumptus. Gymnicus agon apud Viennenses ex 
 cuiusdam testamento celebrabatur. Hunc Trebonius 
 Kufinus, vir egregius nobisque amicus, in duumviratu 
 tollendum abolendumque curavit. Negabatur ex auc- 
 
 2 toritate publica fecisse. Egit ipse causam non minus 
 feliciter quam diserte. Conmendabat actionem quod 
 tamquam homo Eomanus et bonus civis in negotio 
 
 3 SUO mature et graviter loquebatur. Cum sententiae 
 perrogarentur, dixit lunius Mauricus, quo viro nihil 
 firmius, nihil verius, non esse restituendum Viennen- 
 sibus agona : adiecit ^ vellem etiam Eomae toUi posset/ 
 
 4 Constanter, inquis, et fortiter. Quidni? sed hoc a 
 Maurico novum non est. Idem apud imperatorem 
 Nervam non minus fortiter. Cenabat Nerva cum 
 paucis : Veiento proximus atque etiam in sinu recum- 
 
 5 bebat: dixi omnia, cum hominem nominavi. Incidit 
 sermo de Catullo Messalino, qui luminibus orbatus 
 ingenio saevo mala caecitatis addiderat: non vereba- 
 tur, non erubescebat, non miserebatur; quo saepius a 
 Domitiano non secus ac tela, quae et ipsa caeca et 
 
 XXII. ] . cognitioni : court. — Gymnicus agon : gymnastic con- 
 test. — in duumviratu : while a duumvir. — fecisse : sc. Trebonium. 
 4. Quidni: how could it he otherwise? 5. orbatus: deprived of.— 
 non seous ac : just as. 
 
EPISTULARUM IV. 22, 26. 43 
 
 inprovida feruntur, in optimum quemque contorque- 
 batur. De huius nequitia sanguinariisque sententiis 6 
 in commune omnes super cenam loquebantur, cum 
 ipse imperator ^quid putamus passurum fuisse, si 
 viveret?' et Mauricus ^nobiscum cenaret.' Longius 7 
 abii, libens tamen. Placuit agona tolli, qui mores 
 Viennensium infecerat, ut noster liic omnium. Nam 
 Viennensium vitia intra ipsos residunt, nostra late 
 vagantur, utque in corporibus sic in imperio gravissi- 
 mus est morbus qui a capite diffunditur. Vale. 
 
 XXV. 
 
 Practical joke occasioned by the custom of secret balloting, and Pliny's 
 disgust at such performances. 
 
 C. PLINIUS MESSIO MAXIMO SUO S. 
 
 Scripseram tibi verendum esse ne ex tacitis suffrar i 
 giis vitium aliquod existeret. Factum est. Proximis 
 comitiis in quibusdam tabellis multa iocularia atque 
 etiam foeda dictu, in uua vero pro candidatorum no- 
 minibus suffragatorum nomina inventa sunt. Excan- 2 
 duit senatus magnoque clamore ei qui scripsisset 
 iratum principem est comprecatus. lUe tamen fefellit 
 et latuit, fortasse etiam inter indignantes fuit. Quid 3 
 hunc putamus domi facere, qui in tanta re tam serio 
 tempore tam scurriliter ludat, qui denique omnino in 
 
 XXII. 5. contorquebatur : vhis hurled. 6. super: over. — passn- 
 rum: sc. Messalinum. 7. noster hie omnium; i.e. noster hie agon 
 mores omnium infecit. — diffunditur: spreads. 
 
 XXV. 2. Excanduit: was an^rry. — comprecatus : invoked . . . 
 upon. — fefellit: escaped detection. — \dX\xxt: kept hidden. 
 
44 C. PLINI EPISTULARUM IV. 25. 
 
 i senatu dicax et urbanus et bellus est ? Tantum liceii- 
 tiae pravis ingeniis adicit ilia fiducia 'quis enim 
 sciet ? ' Poposcit tabellam, stilmn accepit, demisit 
 caput, neminem veretur, se contemnit. Inde ista 
 
 5 ludibria scaena et pulpito digna. Quo te vertas ? 
 quae remedia conquiras ? ubique vitia remediis forti- 
 ora. *AXA.a ravra tw virkp ^fias fxeXrjcreL, cui multuni 
 cotidie vigiliarum, multum laboris adicit haec nostra 
 iners et tamen effrenata petulantia. Vale. 
 
 XXV. 3. urbanus et bellus: funny and facetious. 4. ludibria: 
 ^■oA;e«. — pulpito : the jester's stand. 5. conquiras: seek.—'AKKd 
 ravTa tw vtrkp T))ids jieX-^o-ei: these inatters will he attended to by 
 him who is over us, i.e. the emperor. 
 
BOOK V. 
 II. 
 
 Pliny sends a paltry letter in return for a gift of thrushes. 
 
 C. PLINIUS CALPURNIO FLACCO SUO S. 
 
 Accepi pulcherrimos turdos, cum quibus parem cal- i 
 culum pone re nee urbis copiis ex Laurentino nee maris 
 tam turbidis tempestatibus possimi. Recipies ergo 2 
 epistulas steriles et simpliciter ingratas ac ne illam 
 qiiidem soUertiam Diomedis in permutando munere 
 imitautes. Sed, quae facilitas tua, hoc magis dabis 
 veniam quod se non mereri fatentur. Vale. 
 
 V. 
 
 Pliny is saddened by the news of Fannius' death. His character and 
 work. The breaking off of his work increases Pliny's grief. 
 Fannius' dream. Exhortation to Maxiuuis. 
 
 C. PUNIUS NONIO MAXIMO SUO S. 
 
 Nuntiatum mihi est C. Fannium decessisse, qui 1 
 nuntius me gravi dolore confudit, primum, quod 
 
 11. 1. turdos: thrushf's. — calcvdvim: .s?o«e (for reckoning). 2. gol- 
 lertiam: craftiness. — facilitas: f/ooil nature. 
 
 45 
 
46 ' C. PLINI 
 
 amavi hominem elegantem disertum, deinde, quod iu- 
 dicio eius uti solebam. Erat enim acutus natura, usu 
 
 2 exercitatus, veritate promptissimus. Angit me super 
 ista casus ipsius : decessit veteri testamento, omisit 
 quos maxime diligebat, prosecutus est quibus offen- 
 sior erat. Sed hoc utcumque tolerabile, gravius illud, 
 
 3 quod pulcherrimum opus inperfectum reliquit. Quam- 
 vis enim agendis causis distringeretur, scribebat tamen 
 exitus occisorum aut relegatorum a Nerone, et iam 
 tres libros absolverat, subtiles et diligentes et Latinos 
 adque inter sermonem historiamque medios, ac tanto 
 magis reliquos perficere cupiebat quanto frequentius 
 
 4 hi lectitabantur. Mihi autem videtur acerba semper 
 et inmatura mors eorum qui immortale aliquid parant. 
 Nam qui voluptatibus dediti quasi in diem vivunt 
 vivendi causas cotidie finiunt ; qui vero posteros cogi- 
 tant et memoriam sui operibus extendunt, his nulla 
 mors non repentina est, ut quae semper incohatam 
 
 5 aliquid abrumpat. Caius quidem Fannius quod acci- 
 dit multo ante praesensit. Visus est sibi per noctur- 
 nam quietem iacere in lectulo suo compositus in habitu 
 student is, habere ante se scrinium (ita solebat) : mox 
 imaginatus est venisse Neronem, in toro resedisse, 
 prompsisse primum librum quem de sceleribus eius 
 ediderat eumque ad extremum revolvisse, idem in 
 
 6 secundo ac tertio fecisse, tunc abisse. Expavit et sic 
 interpretatus est, tamquam idem sibi futurus esset 
 scribendi finis qui fuisset illi legendi, et fuit idem. 
 
 7 Quod me recordantem miseratio subit quantum vigi- 
 
 V. 2. prosecutus est : sc. with legacies. — utcumque: in a measure. 
 5. scrinium: ioritingclesk.—-gxom-^B\B^e: takenup. — reyolvisse: un- 
 rolled. 6. Expavit: grew pale. 
 
EPISTULARUM V. 5, 14. 47 
 
 liarum, quantum laboris exhauserit frustra. Occursant 
 animo mea mortalitas, mea scripta. Nee dubito te quo- 
 que eadem cogitatione terreri pro istis quae inter manus 
 liabes. Proinde, dum supi)etit vita, enitamur ut mors 8 
 quam paucissima quae abolere possit inveniat. Vale. 
 
 XIV. 
 
 Pliny is rejoiced at Gomutus' appointment as curator of the Aemilian 
 road, gives his reasons, and narrates their intimate relations. His 
 own present employment in the country. 
 
 C. PLINIUS PONTIC SUO S. 
 
 Secesseram in municipium, cum mihi nuntiatum est i 
 Cornutum Tertullum accepisse Aemiliae viae curam. 
 Exprimere non possum quanto sim gaudio udfectus et 2 
 ipsius et meo nomine ; ipsius, quod, sit licet, sicut est, 
 ab omni ambitione longe remotus, debet tamen ei iu- 
 cundus honor esse ultro datus ; meo, quod aliquanto 
 magis me delectat mandatum mihi officium, postquam 
 par Cornuto datum video. Neque enim augeri digni- 3 
 tate quam aequari bonis gratius. Cornuto autem quid 
 melius ? quid sanctius ? quid in omni genere laudis ad 
 exemplum antiquitatis expressius? quod mihi cogni- 
 tum est non fama, qua alioqui optima et meritissima 
 fruitur, sed longis magnisque experimentis. Una dili- 4 
 gimus, una dileximus omnes fere quos aetas nostra in 
 utroque sexu aemulandos tulit ; quae societas ami- 
 citiarum artissima nos familiaritate coniunxit. Ac- 5 
 
 V. 7. exhauserit: undergone, 8. suppetit: i« ours. — enitamur : 
 let us strive. 
 
 XIV. 1. municipium: sc. Como. 2. ultro: without solicitation. 
 3. expressius: better patterned. 
 
48 C. PLINI 
 
 cessit vinculum necessitudinis publicae. Idem enim 
 mihi, ut scis, collega quasi voto petitus in praefectura 
 aerarii fuit, fuit et in consulatu. Tum ego qui vir et 
 quantus esset altissime inspexi, cum sequerer ut magis- 
 trum, ut parentem vererer, quod non tarn aetatis matu- 
 
 6 ritate quam vitae merebatur. His ex causis ut illi sic 
 mihi gratulor, nee privatim magis quam publice, quod 
 tandem homines non ad pericula, ut prius, verum ad 
 
 7 honores virtute perveniunt. In infinitum epistulam 
 extendam, si gaudio meo indulgeam. Praevertor ad 
 
 8 ea quae me agentem bic nuntius deprehendit. Eram 
 cum prosocero meo, eram cum amita uxoris, eram cum 
 amicis diu desideratis, circumibam agellos, audiebam 
 multum rusticarum querellarum, rationes legebam in- 
 vitus et cursim (aliis enim chartis, aliis sum litteris 
 
 9 initiatus), coeperam etiam itineri me praeparare. Nam 
 includor angustiis commeatus, eoque ipso quod dele- 
 gatum Cornuto audio officium mei admoneor. Cupio 
 te quoque sub idem tempus Campania tua remittat, ne 
 quis, cum in urbem rediero, contubernio nostro dies 
 pereat. Vale. 
 
 XVI. 
 
 The daughter of Fundanus has died, at the very time of her marriage. 
 Her character. Her father's sorrow and need of comfort. 
 
 C. PLINIUS MARCELLING SUO S. 
 
 1 Tristissimus haec tibi scribo, Fundani nostri filia 
 minore defuncta, qua puella nihil umquam festivius, 
 
 XIV. 5. praefectura aerarii : the management of the treasury. — 
 altissime: most thoroughly . 7. deprehendit : /ownd. 8. prosocero: 
 7v if e's grandfather. — Simitai.: aunt. — chaxtia: papers. 9. commea- 
 tus: leave of absence.- TOiei: so. officii. 
 
EPISTULAKUM V. 14, 16. 49 
 
 amabilius, nee modo longiore vita sed prope immor- 
 talitate dignius vidi. Nondum aiinos quattuordecim 2 
 impleverat, et iam illi anilis prudeiitia, matronalis 
 gravitas erat, et tamen suavitas puellaris cum vir- 
 ginali verecundia. Ut ilia patris cervicibus inhaere- a 
 bat! ut nos amicos paternos et amanter et modeste 
 complectebatur I ut nutrices, ut paedagogos, ut prae- 
 ceptores pro suo quomque officio diligebat! quam 
 studiose, quam intellegenter lectitabat, ut parce custo- 
 diteque ludebat ! Qua ilia temperantia, qua patientia, 
 qua etiam constantia novissimam valetudinem tulit! 
 Medicis obsequebatur, sororem, patrem adhortabatur, 4 
 ipsamque se destitutam corporis viribus vigore animi 
 sustinebat. Duravit hie illi usque ad extremum nee 5 
 aut spatio valetudinis aut metu mortis infractus est, 
 quo plures gravioresque nobis causas relinqueret et 
 desiderii et doloris. O triste plane acerbumque funus ! a 
 o morte ipsa mortis tempus indignius I iam destinata 
 erat egregio iuveni, iam electus nuptiarum dies, iam 
 nos vocati. Quod gaudium quo maerore mutatum est ! 7 
 Non possum exprimere verbis quantum animo vulnus 
 acceperim, cum audivi Fundanum ipsum, ut multa 
 luctuosa dolor invenit, praecipientem, quod in vestes 
 margarita gemmas fuerat erogaturus, hoc in tus et 
 unguenta et odores inpenderetur. Est quidem ille 8 
 eruditus et sapiens, ut qui se ab ineunte aetate altiori- 
 bus studiis artibusque dediderit, sed nunc omnia quae 
 audiit saepe, quae dixit aspematur expulsisque vir- 
 
 XVI. 1. nee: i.e. et non. 2. anilis: of a woman. 3. cervicibus: 
 neck. 4. obsequebatur: obeyed. 5. hie: sc. vigor aninii. (3. desti- 
 nata: betrothed. 7. luctuosa: sorrowful duties. — praecipientem: 
 giving orders. — margarita : pearls. — fuerat erogaturus : intended to 
 have spent. — tus: incense. 8. aspematur: regards no longer. 
 
 E 
 
50 C. PLINI EPISTULARUM V. 16. 
 
 9 tutibus aliis pietatis est totus. Ignosces, laudabis 
 etiam, si cogitaveris quid iimiserit. Amisit enim filiam 
 quae non minus mores eius quam os vultumque refe- 
 rebat totumque patrem mira similitudine exscripserat. 
 
 10 Proinde si quas ad eum de dolore tam iusto litteras 
 mittes, memento adhibere solacium, non quasi castiga- 
 torium et nimis forte, sed molle et humanum. Quod 
 ut facilius admittat multum faciet medii temporis 
 
 11 spatium. Ut enim crudum adhuc vulnus medentium 
 manus reformidat, deinde patitur adque ultro requirit, 
 sic recens animi dolor consolationes reicit ac refugit, 
 mox desiderat et clementer admotis adquiescit. Vale. 
 
 XVI. 8. pietatis: paternal affection. 9. Ignosces: will pardon. 
 — exscripserat: was the image of. 10. castigatorium : of a chiding 
 sort. 11. crudum: raw. 
 
BOOK VI. 
 
 TI. 
 
 Pliny misses Regulus at court. Regulus' peculiarities when pleading. 
 Pliny deplores the tendency to shorten the time allotted to lawyers, 
 and praises Regulus' practice in this respect. 
 
 C. PLINIUS ARRIANO SUO S. 
 
 Soleo non numquam in iudiciis quaerere M. Regu- 1 
 lum, nolo enini dicere, desiderare. Cur ergo quaero ? 2 
 Habebat studiis honorem, timebat, pallebat, scribebat, 
 quamvis non posset ediscere. Illud ipsum, quod 
 oculum modo dextrum modo sinistrum circumlinebat, 
 dextrum, si a petitore, alterum, si a possessore esset 
 acturus, quod candidum splenium in hoc aut in illud 
 supercilium transferebat, quod semper haruspices con- 
 sulebat de actionis eventu, a nimia super stitione, sed 
 tamen et a magno studiorum honore veniebat. lam :i 
 ilia perquam iucunda una dicentibus, quod libera tem- 
 pora petebat, quod audituros corrogabat. Quid enim 
 iucundius quam sub alterius invidia quam diu velis 
 et in alieno auditorio quasi deprehensum commode 
 
 II. 2. ediscere: to learn by /jcarf. — circumlinebat: painted.— 
 petitore: plaintiff . — can^dum spleniuin: a ivhite patch. — svLpeT- 
 cilium: eyebrow. .3. perquam: exceedingly. — xaiA: with him. — 
 libera tempora: abundance of time. 
 
 61 
 
b'Z C. PLINI 
 
 4 dicere ? Sed utcumque se habent ista, bene fecit 
 Regulus quod est mortuus; melius, si ante. Nunc 
 enim sane poterat sine malo publico vivere sub eo 
 principe sub quo nocere non poterat. Ideo fas est 
 
 5 non numquam eum quaerere. Nam postquam obiit 
 ille, increbruit passim et invaluit consuetudo binas 
 vel singulas clepsydras, interdum etiam dimidias et 
 dandi et petendi. Nam et qui dicunt egisse malunt 
 quam agere et qui audiunt finire quam iudicare. Tanta 
 neglegentia, tanta desidia, tanta denique inreverentia 
 
 6 studiorum periculorumque est. An nos sapientiores 
 maioribus nostris, nos legibus ipsis iustiores, quae tot 
 horas, tot dies, tot comperendinationes largiuntur ? 
 hebetes illi et supra modum tardi, nos apertius dici- 
 mus, celerius intellegimus, religiosius iiidicamus, quia 
 paucioribus clepsydris praecipitamus causas quam die- 
 
 7 bus explicari solebant ? Kegule, qui ambitione ab 
 omnibus optinebas quod fidei paucissimi praestant! 
 Equidem quotiens iudico, quod vel saepius facio quam 
 dico, quantum quis plurimum postulat aquae do. 
 
 8 Etenim temerarium existimo divinare quam spatiosa 
 sit causa inaudita tempusque negotio finire cuius 
 modum ignores, praesertim cum primam religioni 
 suae index patientiam debeat, quae pars magna iusti- 
 tiae est. At quaedam supervacua dicuntur. Etiam : 
 sed satius est et haec dici quam non dici necessaria. 
 
 9 Praeterea an sint supervacua, nisi cum audieris, scire 
 non possis. Sed de his melius coram, ut de pluribus 
 
 II. 5. increbruit: increased. — clepaydrsLS: water-clocks. — dimi- 
 dias: halves (i.e. about ten minutes). 6. comperendinationes: post- 
 ponemen^s. — largiuntur : allow. — hehetes: dull. 7. aquae: i.e. 
 temporis. 8. spatiosa: ^ow,^. — religioni : dictates of conscience.— 
 9. supervacua: unnecessary. 
 
EPISTULARtJM VI. 2, 4. 53 
 
 vitiis civitatis. Nam tu quoque amore communium 
 soles emendari cupere quae iam corrigere difficile 
 est. Nunc respiciamus domos nostras. Ecquid lO 
 omnia in tua recte? in mea novi nihil. Mihi autem 
 et gratiora sunt bona, quod perseverant, et leviora 
 incommoda, quod adsuevi. Vale. 
 
 IV. 
 
 Pliny's wife has left Rome for her health, and he is so anxious about 
 her that he imagines the worst. 
 
 C. PLINIUS CALPURNIAE SUAE S. 
 
 Numquam sura magis de occupationibus meis ques- i 
 tus, quae me non sunt passae aut proliciscentem te 
 valetudinis causa in Campaniam prosequi aut profec- 
 tam e vestigio subsequi. Nunc enim praecipue simul 2 
 esse cupiebam, ut oculis meis crederem quid viribus, 
 quid corpusculo adparares, ecquid denique secessus 
 voluptatis region isque abundantiam inoffensa trans- 
 mitteres. Equidem etiam fortem te non sine cura 3 
 desiderarem ; est enim suspensum et anxium de eo 
 quem ardentissime diligas interdum nihil scire : nunc 4 
 yero me cum abseutiae tmn infirmitatis tuae ratio 
 incerta et varia soUicitudine exterret. Vereor omnia, 
 imaginor omnia, quaeque natura metuentum est, ea 
 maxime mihi quae maxime abominor fingo. Quo 5 
 
 II. 9. comxntmium : sc. rei publicae. 10. Ecquid: perchance.— 
 perseverant: continue. 
 
 IV. 1. e vestigio: immediately. 2. adparares: i.e. adderes. — 
 ecquid: tc/je^Aer. — inoffensa transmitteres : you were experiencing 
 without ill effects. 4. fingo : imagine. 
 
54 C. PLINI 
 
 inpensius rogo ut timori jneo cotidie singulis vel etiam 
 binis epistulis consulas. Ero enim securior, dum lego, 
 statimque timebo, cum legero. Vale. 
 
 VII. 
 
 Pliny's eagerness to receive letters from his wife. 
 
 C. PLINIUS CALPURNIAE SUAE S. 
 
 1 Scribis te absentia mea non mediocriter adfici unum- 
 que habere solaciunij quod pro me libellos meos teneas, 
 
 2 saepe etiam in vestigio meo conloces. Gratum est quod 
 nos requiris, gratum quod his fomentis adquiescis : in- 
 vicem ego epistulas tuas lectito adque identidem in 
 manus quasi novas sumo ; sed eo magis ad desiderium 
 
 3 tui accendor. Kam cuius literae tantum habent suavi- 
 tatis, huius sermonibus quantum dulcedinis inest ! Tu 
 tamen quam frequentissime scribe, licet hoc ita me 
 delectet ut torqueat. Vale. 
 
 X. 
 
 Pliny has visited the villa of Verginius Ruf us, and finds his monument 
 still unfinished. His epitaph. Necessity of erecting one's own 
 tomb. 
 
 C. PLINIUS ALBINO SUO S. 
 
 1 Cum venissem in socrus meae villam Alsiensem, 
 
 quae aliquando Eufi Vergini fuit, ipse mihi locus 
 optimi illius et maximi viri desiderium non sine 
 
 IV. 5. inpensius: the more earnestly . 
 
 VII. 1. vestigio meo: my place. 2. fomentis: consolation. 3. tor- 
 queat: torments. 
 
 X. 1. socrus: ynother-in-law. 
 
BPISTULARUM VI. 4, 7, 10, 15. 55 
 
 dolore renovavit. Hunc enim colere secessum atque 
 etiam senectutis suae niduluin vocare con sue ve rat. 
 Quocumque me contulissem, ilium animus, ilium oculi 2 
 requirebant. Libuit etiam monimentum eius videre, 
 et vidisse paenituit. Est enim adliuc inperfectum, 3 
 nee difficultas operis in causa, modici ac potius exigui, 
 sed inertia eius cui cura mandata est. Subit indignatio 
 cum miseratione, post decimum mortis annum reliquias 
 neglectumque cinerem sine titulo, sine nomine iacere, 
 cuius memoria orbem terrarum gloria pervagetur. Ad 4 
 ille mandaverat caveratque ut divinum illud et immor- 
 tale factum versibus inscriberetur : 
 
 hie situs est Rufus, pulse qui Vindice quondam 
 imperium adseruit non sibi sed patriae. 
 Tam rara in amicitiis fides, tarn parata oblivio mortu- 5 
 orum ut ipsi nobis debeamus etiam conditoria extruere 
 omniaque heredum officia praesumere. Nam cui non 6 
 est verendum quod videmus accidisse Verginio ? cuius 
 iniuriam ut indigniorem sic etiam notiorem ipsius cla- 
 ritas facit. Vale. 
 
 XV. 
 
 Practical joke of lavolenus Priscus, and Pliny's disgnst at it. 
 
 C. PLINIUS ROMANO SUO S. 
 
 Mirificae rei non interfuisti : ne ego quidem ; sed i 
 me recens fabula excepit. Passennus PauUus, splendi- 
 
 X. 1. nidulum: nest. 3. cinerem: ashes. — tilvlo: inscription. 
 — pervagetur : is spread. 4. situs : buried. — adseruit : claimed. 
 5. conditoria extruere: to build our own tombs. 
 
 XV. 1. Mirificae: /to^aft/e. — excepit: ^a« come ro. — splendidus: 
 noble. 
 
56 C. PLINI 
 
 (ius eques Komanus et in primis eruditus, scribit ele- 
 gos. Gentilicium hoc illi : est enim municeps Properti 
 adque etiam inter maiores suos Propertium numerat. 
 
 2 Is cum recitaret, ita coepit dicere ' Prisce, iubes/ Ad 
 hoc lavolenus Priscus (aderat enim, ut Paullo amicis- 
 simus) ' ego vero non iubeo.' Cogita qui risus homi- 
 
 3 num, qui ioci. Est omnino Priscus dubiae sanitatis, 
 interest tamen officiis, adhibetur consiliis atque etiam 
 ius civile publice respondet : quo magis quod tunc 
 
 4 fecit et ridiculum et notabile fuit. Interim Paullo 
 aliena deliratio aliquantum frigoris attulit. Tam sol- 
 licite recitaturis providendum est non solum ut sint 
 ipsi sani verum etiam ut sanos adhibeant. Vale. 
 
 XVI. 
 
 Pliny narrates to Tacitus the circumstances attending the death of his 
 uncle and the phenomena at the eruption of Vesuvius. 
 
 C. PLINIUS TACITO SUO S. 
 
 1 Petis ut tibi avunculi mei exitum scribam, quo 
 verius tradere posteris possis. Gratias ago: nam 
 video morti eius, si celebretur a te, inmortalem glo- 
 
 2 riam esse propositam. Quamvis enim pulcherrimarum 
 clade terrarum, ut populi, ut urbes, memorabili casu 
 quasi semper victurus occiderit, quamvis ipse plurima 
 opera et mansura condiderit ; multum tamen perpetui- 
 
 3 tati eius scriptorum tuorum aeternitas addet. Equi- 
 
 XV. 1. elegos: elegiac poeti^y. — Geii.tUicinm: in the family . — 
 municeps : fellow-townsman. 3. interest : shares in. — ius civile 
 respondet: Is an authority on civil law. 4. deliratio: folly. 
 
 XVI. 2. condiderit: wrote. 
 
EPISTULARUM VI. 15, 16. 57 
 
 dem beatos puto quibus deorum munere datum est aut 
 facere scribenda aut scribere legenda, beatissimos vero 
 quibus utrumque. Horum in numero avunculus mens 
 et suis libris et tuis erit. Quo libentius suscipio, de- 
 posco etiam quod iniungis. Erat Miseni classemque 4 
 imperio praesens regebat. Nonuin Kal. Septembres, 
 hora fere septima, mater mea indicat ei apparere 
 nubem inusitata et magnitudine et specie. Usus ille 5 
 sole, mox f rigida, gustaverat iacens studebatque : pos- 
 cit soleas, ascendit locum ex quo maxime miraculum 
 illud conspici poterat. Nubes, incertum procul intu- 
 entibus ex quo monte (Vesuvium fuisse postea cogni- 
 tum est), oriebatur, cuius similitudinem et formam 
 non alia magis arbor quam pinus expresserit. Nam (> 
 longissimo velut trunco elata in altum quibusdam 
 ramis diffundebatur, credo, quia recenti spiritu evecta, 
 dein senescente eo destituta aut etiam pondere suo 
 victa in latitudinem vanescebat: Candida interdum, 
 interdum sordida et maculosa, prout terrain ciueremve 
 sustulerat. Magnum propiusque noscenduni, ut erudi- 7 
 tissimo viro, visum. lubet Liburnicam aptari: mihi, 
 si venire una vellem, facit copiam : respondi studere 
 me malle, et forte ipse quod scriberem dederat. Egre- 8 
 diebatur domo: accipit codicillos Rectinae Tasci in- 
 minenti periculo exterritae (nam villa eius subiacebat. 
 nee ulla nisi navibus fuga) : ut se tanto discrimini 
 eriperet orabat. Vei-tit ille consilium et quod studioso 
 
 XVI. 4. Nonum: sc. diem. 5. sole: situ bath. — soleas: shoes. — 
 intuentibus : i.e. ii.s intueutibus. H. diffundebatur: spread out.— 
 spiritu : h/a.-^f. — senescente : growing weak. — in latitudinem vanes- 
 cebat: (ji-fir thin in <tU directioiUi. — maculosa: spotted. — prout: as 
 if. 7. Liburnicam: sc. uavem. 8. codicillos: uo^e. — discrimini: 
 danger. 
 
58 C. PLINI 
 
 9 animo incohaverat obit maximo. Deducit quadriremes, 
 ascendit ipse, non Eectinae modo sed multis (erat 
 enim frequens amoenitas orae) laturus auxilium. 
 
 10 Properat illuc unde alii fugiuntj rectumque cursum, 
 recta gubernacula in periculum tenet, adeo solutus 
 metu ut omnis illius mali niotus, omnis figuras, ut 
 
 11 deprenderat oculis, dictaret enotaretque. lam navi- 
 bus cinis incidebat, quo propius accederent, calidior et 
 densior, iam pumices etiam nigrique et ambusti et 
 fracti igne lapides, iam vadum subitum ruinaque 
 montis litora obstantia. Cunctatus paulum an retro 
 flecteret, mox gubernatori ut ita faceret monenti 
 ^fortes' inquid ^fortuna iuvat: Pomponianum pete.' 
 
 12 Stabiis erat, diremptus sinu medio ; nam sensim cir- 
 cumactis curvatisque litoribus mare infunditur. Ibi, 
 quamquam nondum periculo adpropinquante, con- 
 spicuo tamen, et cum cresceret, proximo, sarcinas con- 
 tulerat in naves, certus fugae, si contrarius ventus 
 resedisset; quo tunc avunculus mens secundissimo 
 invectus conplectitur trepidantem, consolatur, horta- 
 tur, utque timorem eius sua securitate leuiret, deferri 
 in balineum iubet : lotus accubat, cenat aut hilaris aut, 
 
 13 quod est aeque magnum, similis hilari. Interim e 
 Vesuvio monte pluribus in locis latissimae flammae 
 altaque incendia relucebant, quorum fulgor et claritas 
 tenebris noctis excitabatur. Ille agrestium trepida- 
 tione ignes relictos desertasque villas per solitudinem 
 ardere in remedium formidinis dictitabat. Turn se 
 
 XVI. 8. obit: performed. 9. amoenitas orae : the beautiful shore. 
 10. gubernacula: helm.—msili: disaster. 11. pumices: pumice stones. 
 — subitum: so. erat. — litora obstantia: the shore heaped up in his 
 loay. 12. diremptus : cut off. — sensim : gradually. — secundissimo : 
 sc. vento. 
 
EPISTULARUM VI. 16. 59 
 
 quieti dedit, et quievit verissimo quidem somno. 
 Nam meatus animae, qui illi propter amplitudinem 
 corporis gravior et sonautior erat, ab iis qui limini 
 obversabantur audiebatur. Sed area ex qua diaeta 14 
 adibatur ita iam cinere mixtisque pumicibus oppleta 
 surrexerat ut, si longior in cubiculo mora, exitus 
 negaretur. Excitatus procedit seque Pomponiano 
 ceterisque qui pervigilaverant reddit. In commune 15* 
 consultant, intra tecta subsistant an in aperto vagen- 
 tur. Nam crebris vastisque tremoribus tecta nuta- 
 bant et quasi emota sedibus suis nunc hue nunc illuc 
 abire aut referri videbantur. Sub dio rursus quam- 16 
 quam levium exesorumque pumicum casus metueba- 
 tur ; quod tamen periculorum collatio elegit. Et 
 apud ilium quidem ratio rationem, apud alios timorem 
 timor vicit. Cervicalia capitibus inposita linteis con- 
 stringunt: id munimentuin adversus incidentia fuit. 
 Iam dies alibi, illic nox omnibus noctibus nigrior den- 17 
 siorque; quam tamen faces multae variaque lumina 
 solabantur. Placuit egredi in litus et ex proximo 
 aspicere ecquid iam mare admitteret; quod adhuc 
 vastum et adversum permanebat. Ibi super abiectum 18 
 linteum recubans semel adque iterum frigidam aquam 
 poposcit hausitque. Deinde flammae flammarumque 
 praenuntius odo^ sulpuris alios in fugam vertunt, ex- 
 citant ilium. Innitens servolis duobus adsurrexit, et 19 
 
 XVI. 13. meatus animae : passage of breath, i.e. snoring. — obver- 
 sabantur: passed by. 14. diaeta: summer house. — BVLTTexera.t: had 
 been raised. 15. abire aut referri: to bend forward or backward. 
 
 16. Sub dio: in the open air. — exesoram: porous. — coUaXio: com- 
 parison. — Cervicalia : thick coverings. — linteis: pieces of cloth. 
 
 17. ecquid: whether anything. — \9iB\Vim.'. stormy. 19. Innitens: 
 leaning on. 
 
60 C. PLINI 
 
 statim concidit, ut ego colligo, crassiore caligine spiritu 
 obstructo clausoc^^ue stomaclio, qui illi natura invalidus 
 
 20 et angustus et frequenter aestuans erat. Ubi dies 
 redditus (is ab eo quern novissime vide rat tertius), 
 corpus inventum integrum, inlaesum opertumque ut 
 I'uerat indutus : habitus corporis quiescenti quam de- 
 
 21 functo similior. Interim Miseni ego et mater. Sed 
 nihil ad historiam, nee tu aliud quam de exitu eius 
 
 22 scire voluisti. Finem ergo faciam. Unum adiciam 
 omnia me quibus interfueram quaeque statim, cum 
 maxime vera memorantur, audieram persecutum. Tu 
 potissima excerpes. Aliud est enim epistulam aliud 
 historiam, aliud amico aliud omnibus scribere. Vale. 
 
 XX. 
 
 Pliny narrates his own experience at Misenum during the eruption, the 
 appearance of the mountain, and the panic of the inhabitants of 
 the region. 
 
 C. PLINIUS TACITO SUO S. 
 
 1 Ais te adductum litteris quas exigenti tibi de morte 
 avunculi mei scripsi cupere cognoscere quos ego Mi- 
 seni relictus (id enim ingressus abruperam) non solum 
 metus verum etiam casus pertulerim. Quamquam 
 
 2 animus meminisse horret, incipiam. Profecto avun- 
 culo ipse reliquum tempus studiis (ideo enim reman- 
 
 XVI. 19. crassiore caligine: denser fumes. — sjpiritvL: breath.— 
 stomacho: (/v/Z^e^. — aestuans : inflamed. 20. inlaesum: uninjured. 
 — indutus: clothed. 22. potissima: those things best suited for your 
 purpose. 
 
 XX. 1. exigenti: c7emcmcZm^. — ahruperam: I had broken off my 
 narrative (in preceding letter) . 
 
EPISTULARUM VI. 16, 20. 61 
 
 seram) inpendi: mox balineum, cena, somnus inquie- 
 tus et brevis. Traecesserat per multos dies tremor 3 
 terrae minus formidolosus quia Campaniae solitus. 
 Ilia vero nocte ita invaluit ut non moveri omnia sed 
 verti crederentur. Inrumpit cubiculum meum mater : 4 
 surgebam, invicem, si quiesceret, excitaturus. Residi- 
 mus in area domus, quae mare a tectis modico spatio 
 dividebat. Dubito constantiam vocare an inpruden- 5 
 tiam debeam ; agebam enim duodevicensimum annum : 
 posco librum Titi Livi et quasi per otium lego adque 
 etiam, ut coeperam, excerpo. Kcce, amicus avunculi, 
 qui mi per ad eum ex Hispania venerat, ut me et ma- 
 trem sedentes, me vero etiam legentem videt, illius 
 patientiam, securitatem meam corripit : nihilo segnius 
 ego intentus in librum. lam hora diei prima, et 6 
 adhuc dubius et quasi langaidus dies. lam quassatis 
 circumiacentibus tectis, quamquam in aperto loco, an- 
 gusto tamen, magnus et certus ruinae metus. Turn 7 
 demum excedere oppido visum : sequitur vulgus attoni- 
 tum, quodque in pavore simile prudentiae, alienum 
 consilium suo praefert ingentique agmine abeuntis 
 premit et inpellit. Egressi tectaconsistimus. Multa 8 
 ibi miranda, multas formidines patimur. Nam ve- 
 hicula quae produci iusseramus, quamquam in pianis- 
 simo campo, in contrarias partes agebantur ac ne 
 lapidibus quidem fulta in eodem vestigio quiescebant. 
 Praeterea mare in se resorberi et tremore terrae quasi 9 
 repelli videbamus. Certe processerat litus multaque 
 
 XX. 4. excitaturus: sc. earn. 5. Ecce: Lo / — corripit : rebukes. 
 — nihilo segnius : uuue tlw less. G. languidus: saltnj. 7. abeuntis: 
 sc. nos. s. in contrarias partes: back and forth. — tvlXA: blocked. 
 9. processerat: advanced. 
 
62 - C. PLINI 
 
 animalia maris siccis harenis detinebat. Ab altero 
 latere nubes atra et horrenda ignei spiritus tortis 
 vibratisque discursibus rupta in longas flammarum 
 figuras dehiscebat : fulguribus illae et similes et 
 
 10 maiores erant. Turn vero idem ille ex Hispania ami- 
 cus acrius et instantius '• si f rater ' inquit ^ tuus, tuiis 
 avunculus vivit, vult esse vos salvos : si periit, super- 
 stites voluit : proinde quid cessatis evadere ? ' Re- 
 spondimus non commissures nos ut de salute illius 
 
 11 incerti nostrae consuleremus. Non moratus ultra 
 proripit se effusoque cursu periculo aufertur. Nee 
 multo post ilia ^ nubes descendere in terras, operire 
 maria: cinxerat Capreas et absconderat: Miseni quod 
 
 12 procurrit abstulerat. Tum mater orare, hortari, iubere 
 . quoquo modo fugerem; posse enim iuvenem, se et 
 
 annis et corpore gravem bene morituram, si mihi 
 causa mortis non fuisset. Ego contra, salvum me nisi 
 una non futurum : dein manum eius amplexus, addere 
 gradum cogo. Paret aegre incusatque se quod me 
 
 13 moretur. lam cinis, adhuc tamen rarus : respicio ; 
 densa caligo tergis imminebat, quae nos torrentis 
 modo infusa terrae- sequebatur. ^Deflectamus' in- 
 quam, 'dum videmus ne in via strati comitantium 
 
 14 turba in tenebris opteramur.' Vix consideramus, et 
 nox, non qualis inlunis aut nubila, sed qualis in locis 
 clausis lumine extincto. Audires ululatus feminarum, 
 infantum quiritatus, clamores virorum : alii parentes, 
 
 XX. 9. siccis: dry. — harenis: sands. — horrenda . . . discursi- 
 bus: of fearful appearance because of the Jiickerings and Jia ■kings 
 of fiery ?;a2>or. — dehiscebat : opened. 11. absconderat: hid from 
 view. — quod procurrit: the promontory. 12. addere gradum: to 
 hasten her steps. 13. infusa: spread over. — strati : scattered.— 
 opteramur: crushed. 14. quiritatus: cries. 
 
I 
 
 EPISTULARUM VI. 20. 63 
 
 alii liberos, alii coniuges vocibus requirebant, vocibus 
 noscitabant : hi suum casuin, illi suorum miseraban- 
 tur : erant qui metii mortis mortem precarentur : miilti 15 
 ad deos manus tollere, plures nusquam iam deos ullos, 
 aeternamqiie illam et novissimam noctem muiido inter- 
 pretabantur. Nee defuerunt qui fictis mentitisque ter- 
 roribus vera pericula augereut. Aderant qui Miseni 
 illud ruisse, illud ardere falso, sed credentibus iiuntia- 
 bant. Paulum reluxit; quod non dies nobis sed ad- 16 
 ventantis ignis indicium videbatur. Et ignis quidem 
 longius substitit, tenebrae rursus, cinis rursus multus 
 et gravis. Hunc identidem adsurgentes excutiebamus : 
 operti alioqui adque etiam oblisi pondere essemus. 
 Possem gloriari non gemitum milii, non vocem i)arum 17 
 fortem in tantis periculis excidisse, nisi me cum omni- 
 bus, omnia mecum perire misero, magno tamen mor- 
 talitatis solacio credidissem. Tandem ilia caligo 18 
 tenuata quasi in fumum nebulamve discessit : mox 
 dies verus, sol etiam effulsit, luridiis tamen, qualis 
 esse, cum deficit, solet. Occursabant trepidantibus 
 adhuc oculis mutata omnia altoque cinere, tamquam 
 nive, obducta. Kegressi Misenum, curatis utcumque 19 
 corporibus suspensam dubiamque noctem spe ac metu 
 exegimus. Metus praevalebat : nam et tremor terrae 
 perse verabat et plerique lymph ati terrificis vaticina- 
 tionibus et sua et aliena mala ludificabantur. Nobis 20 
 
 XX. 15. interpretabantur : maintahiPjJ. — ruisse: had fallen. 
 10. reluxit: grew light. — indicinm: ,s/r/;/. — substitit: lasted.— 
 identidem : again and again. — excutiebamus : .shook off. — alioqui : 
 otherwise. — oibliBi: overwhelmed. 17. gloriari: boast. IH. tenuata: 
 being dissipated. — cum deficit: when it is eclipsed. 10. utcumque: 
 as best we couW. — lymphati : r?-^?^^^ — terrificis vaticinationibus : 
 with awful predictions. — ludificabantur : made a comedy of. 
 
64 C. PLINI 
 
 tamen ne tunc quidem, quamquam et expertis pericu- 
 lum et exspectantibus, abeundi consilium, donee de 
 avunculo nuntius. Haec nequaquam historia digna 
 non scripturus leges et tibi, scilicet qui requisisti, 
 inputabis, si digna ne epistula quidem videbuntur. 
 Vale. 
 
 XXIX. 
 
 Pliny states the sort of law-suits which an advocate ought to under- 
 take. They are of three kinds. He discusses the results of fre- 
 quent pleading, quotes Polio's saying, and gives a list of some of 
 his own principal cases. 
 
 C. PLINIUS QUADRATO SUO S. 
 
 1 Avidius Quietus, qui me unice dilexit, et quo non 
 minus gaudeo, probavit, ut multa alia Thraseae (fuit 
 enim familiaris) ita hoc saepe referebat, praecipere 
 solitum suscipiendas esse causas aut amicorum aut 
 
 2 destitutas aut ad exemplum pertinentes. Cur amico- 
 rum, non eget interpretatione : cur destitutas ? quod 
 in illis maxime et constantia agentis et bumanitas 
 cerneretur : cur pertinentis ad exemplum ? quia pluri- 
 
 3 mum referret bonum an malum induceretur. Ad haec 
 ego genera causarum, ambitiose fortasse, addam tamen 
 claras et inlustres. Aequum est enim agere non num- 
 quam gloriae et famae, id est suam causam. Hos ter- 
 minos, quia me consuluisti, dignitati ac verecundiae 
 
 4 tuae statuo. Nee me praeterit usum et esse et haberi 
 optimum dicendi magistrum : video etiam multos parvo 
 
 XX. 20. inputabis : you will charge it to yourself. 
 
 XXIX. 1. unice: f'.specia^. — destitutas: of the friendless. — ad 
 exemplum pertinentes: establishing a precedent. 3. suam: 07ie's 
 own. 4, praeterit: escape me. 
 
EPISTULARUM VI. 20, 29. 65 
 
 ingenio, litteris nullis, ut bene agerent agendo conse- 
 cutos. Sed et illud quod vel Polionis vel tamquam 5 
 Polionis accepi verissimum experior, ^ commode agendo 
 factum est ut saepe agerem, saepe agendo ut minus 
 commode ' : quia scilicet adsiduitate nimia facilitas 
 magis quam facultas, nee tiducia sed temeritas para- 
 tur. Nee vero Isocrati quo minus haberetur summus (> 
 ora'tor offecit quod infirmitate vocis, mollitia frontis, 
 ne in publico diceret inpediebatur. Proinde multum 
 lege scribe meditare, ut possis, cum voles, dicere; 
 dices, cum velle debebis. Hoc fere temperamentum 
 ipse servavi. Non numquam necessitati, quae pars 7 
 rationis est, parui. Egi enim quasdam a senatu ius- 
 sus, quo tamen in numero fuerunt ex ilia Thraseae 
 divisione, hoc est ad exemplum pertinentes. Adfui 8 
 Baeticis contra Baebium Massam: quaesitum est an 
 danda esset inquisitio ; data est. Adfui rursus isdem 
 querentibus de Caecilio Classico : quaesitum est an 
 provinciales ut socios ministrosque proconsulis plecti 
 oporteret; poenas luei'unt. Accusavi Marium Priscum, 9 
 qui, lege repetundarum damnatus, utebatur dementia 
 legis, cuius severitatem inmanitate criminum excesse- 
 rat; relegatus est. Tuitus sum luliiun Bassum, ut lo 
 incustoditum nimis et incautum ita minima malum; 
 iudicibus acceptis in senatu remansit. Dixi proxime ii 
 pro Vareno, postulante ut sibi invicem evocare testes 
 liceret; impetratum est. In posteiiim opto ut ea potis- 
 simimi iubear quae me deceat vel sponte fecisse. Vale. 
 
 XXIX. <). offecit: was a hindrance /o, — mollitia frontis: hash- 
 fulness. 8. inquisitio: investigatloti. — TgiiecXi: embraced in the in- 
 dictment.— luerunt: paid. 9. repetundarum: extortion.— ntehaXur: 
 tried to take advantage o/. — inmanitate : enormity. 10. iudicibus : 
 appraisers. 
 
 9 
 
BOOK VII. 
 
 V. 
 
 Pliny's longing for his absent wife. 
 C. PLINIUS CALPURNIAE SUAE S. 
 
 1 Incredibile est quanto desiderio tui tenear. In 
 causa amor primum, deinde quod non consuevimus 
 abesse. Inde est quod magnam noctium partem in 
 imagine tua vigil exigo, inde quod interdiu quibus 
 horis te visere solebam ad diaetam tuam ipsi me, ut 
 verissime dicitur, pedes ducunt, quod denique aeger 
 et maestus ac similis excluso a vacuo limine recedo. 
 Unum tempus his tormentis caret, quo in foro amico- 
 
 2 rum litibus conteror. Aestima tu quae vita mea sit, 
 cui requies in labore, in miseria curisque solacium. 
 Vale. 
 
 XIX. 
 
 Sickness of Fannia and her character. Prosecution of Senecio. Fan- 
 nia's death a great loss. Pliny's affection for her mother also. 
 
 C. PLINIUS PRISCO SUO S. 
 
 1 An git me Fanniae valetudo. Contraxit banc, dum 
 adsidet luniae virgini, sponte primum (est enim ad- 
 
 V. 1. vigil: awake. — interdiu: in the daytime. — exclxLao: an 
 excluded lover. — conteror : / am worn out. 
 XIX. 1. adsidet : loas in attendance upon. 
 66 
 
C. PLINI EPISTULAliUM VIT. 5, 19. 67 
 
 finis), deinde etiam ex auctoritate pontificum. Nam 2 
 virgines, cum vi morbi atrio Vestae coguntur exce- 
 dere, matronarum curae custodiaeque mandantur. 
 Quo munere Fannia dum sedulo fungitur, hoc dis- 
 crimine inplicita est. Insident febres, tussis increscit, 3 
 summa macies, summa defectio : animus tantum et 
 spiritus viget Helvidio marito, Thrasea patre dignis- 
 simus ; reliqua labuntur meque non metu tantum 
 verum etiam dolore conficiunt. Doleo enim feminam 4 
 maximam eripi oculis civitatis, nescio an aliquid simile 
 visuris. Quae castitas illi ! quae sanctitas ! quanta 
 gravitas ! quanta constantia ! Bis maritum secuta in 
 exilium est, tertio ipsa propter maritum relegata. 
 Nam cum Senecio reus esset, quod de vita Helvidi 5 
 libros composuisset, rogatumque se a Fannia in de- 
 fensione dixisset, quaerente minaciter Metio Caro an 
 rogasset respondit ' rogavi,' an commentarios scripturo 
 dedisset, * dedi,' an sciente matre, ' nesciente ' ; pos- 
 tremo nullam voceni cedentem periculo emisit. Quin 6 
 etiam illos ipsos libros, quamquam ex necessitate et 
 metu temporum abolitos senatus consulto, publicatis 
 bonis servavit habuit, tulitque in exilium exilii causam. 
 Eadem quam iucunda, quam comis, quam denique, quod 7 
 paucis datum est, non minus amabilis quam veneranda ! 
 Eritne quam postea uxoribus nostris ostentare possi- 
 mus? erit a qua viri quoque fortitudinis exempla 
 sumamus ? quam sic cernentes audientesque miremur 
 ut illas quae leguntur ? Ac mihi domus ipsa nutare 8 
 
 XIX. 2. sedulo: zea^otts^y. — discrimine: dangerous sickness. 
 3. tussis: cough. — macies: emaciation. — defectio: weakness. r>, in 
 defensione: 'iw his de/e»se. — rogasset respondit: sc. Fannia. — com- 
 mentarios: nofes. — scripturo: sc. iSenecioni. (>. publicatis bonis: 
 when her goods were confiscated. 7. comis : affable. 
 
QS C. PLINI 
 
 convulsaque sedibus suis ruitura supra videtur, licet 
 adhuc posteros habeat. Quantis enim virtutibus quau- 
 tisque factis adsequentur ut haec non novissima occi- 
 9 derit ? Me quidem illud etiam adfligit et torquet quod 
 matrem eius, illam (nihil possum inlustrius dicere) 
 tantae feminae matrem, rursus videor amittere, quam 
 haec, ut reddit ac refert nobis, sic auferet secum 
 meque et novo pariter et rescisso vulnere adficiet. 
 
 10 Utramque colui, utramque dilexi ; utram magis nescio, 
 nee discerni volebant. Habuerunt officia mea in se- 
 cundis, habuerunt in adversis. Ego solacium relega- 
 tarum, ego ultor reversarum; non feci tamen paria, 
 atque eo magis hanc cupio servari, ut mihi solvendi 
 
 11 tempora supersint. In his eram curis, cum scribe- 
 rem ad te ; quas si deus aliquis in gaudium verterit, 
 de metu non querar. Vale. 
 
 XX. 
 
 Pliny has read a speech of Tacitus, and now sends one to him. He 
 rejoices in their mutual love and intimacy in literary pursuits. 
 
 C. PLINIUS TACITO SUO S. 
 
 1 Librum tuum legi et quam diligentissime potui ad- 
 notavi quae commutanda, quae eximenda arbitrarer. 
 Nam et ego verum dicere adsuevi et tu libenter audire. 
 Neque enim ulli patientius reprehenduntur quam qui 
 maxime laudari merentur. Nunc a te librum meum 
 
 XIX. 8. adsequentur: will they bring it about. 9. rescisso: re- 
 opened. 10. discerni: any difference to be made. — solvendi: of 
 discharging 7ny obligations. 
 
EPISTULARUM VII. ID, 20. 09 
 
 cum adnotationibus tuis exspecto. iucundas, o pul- 2 
 chras vices ! Quani me delectat quod, si qua posteris 
 cura uostri, usquequaque uarrabitur qua concordia 
 simplicitate tide vixerimus ! Erit rarum et insigne 3 
 duos homines aetate dignitate propemodum aequales, 
 non nullius in litteris nominis (cogor enini de te quo- 
 que parcius dicere, quia de me simul dico), alterum 
 altei'ius studia fovisse. Equidem adulescentulus, cum 4 
 iam tu fama gloriaque floreres, te sequi, tibi longo sed 
 proximus intervallo et esse et haberi concupiscebam. 
 Et erant multa clarissima ingenia; sed tu mihi (ita 
 similitudo naturae ferebat) maxime imitabilis, maxime 
 imitandus videbaris. Quo magis gaudeo quod, si quis 5 
 de studiis sermo, una nominamur, quod de te loquenti- 
 bus statim occurro. Nee desunt qui utrique nostrum 
 praeferantur. Sed nos, nihil interest mea quo loco, 6 
 iungimur: nam mihi primus qui a te proximus. Quin 
 etiam in testamentis debes adnotasse : nisi quis forte 
 alterutri nostrum amicissimus, eadem legata et quidem 
 pariter accipimus. Quae omnia hue spectant ut invi- 7 
 cem ardentius diligamus, cum tot vinculis nos studia, 
 mores, fama, suprema denique hominum iudicia con- 
 stringant. Vale. 
 
 XX. 2. vices: excAan^res.— usquequaque: everywhere. 3. fovisse: 
 has strengthened y encouraged. G. alterutri : to one or the other. 
 
70 C. PLINI 
 
 XXYII. 
 
 Pliny relates three ghost stories. The first concerning Curtius Rufus ; 
 the second concerning the haunted house ; the third concerning his 
 own slave. Sura is asked his opinion of them. 
 
 C. PLINIUS SURAE SUO S. 
 
 1 Et mihi discendi et tibi docendi facultatem otium 
 praebet. Igitur perquani velim scire, esse phantas- 
 mata et habere propriam figuram mimenque aliquod 
 putes an inania et vana ex metu nostro imaginem acci- 
 
 2 pere. Ego ut esse credam in primis eo ducor quod 
 audio accidisse Curtio Rufo. Tenuis adhuc et obscu- 
 rus obtinenti Africam comes haeserat: inclinato die 
 spatiabatur in porticu : offertur ei mulieris figura 
 humana grandior pulchriorque : perterrito Africam se, 
 futurorum praenuntiam, dixit; iturum enim Eomam 
 honoresque gesturum adque etiam cum summo imperio 
 in eandem provinciam reversurum ibique moriturum. 
 
 3 Facta sunt omnia. Praeterea accedenti Carthaginem 
 egredientique nave eadem figura in litore occurrisse 
 narratur. Ipse certe inplicitus morbo, futura praete- 
 ritis, adversa secundis auguratus, spem salutis nullo 
 
 4 SUO rum desperante proiecit. lam illud nonne et magis 
 terribile et non minus mirum est, quod exponam ut 
 
 5 accepi? Erat Athenis spatiosa et capax domus, sed 
 infamis et pestilens. Per silentium noctis sonus ferri, 
 et si attenderes acrius, strepitus vinculorum longius 
 primo, deinde e proximo reddebatur : mox apparebat 
 
 XXVII. 1. phantasmata : ghosts. 2. Tenuis: without influence. 
 — obtinenti Africam : so. proconsuli. — haeserat: was attached to. — 
 3. auguratus: interpreting. 
 
EPISTULARUM VII. 27. 71 
 
 idolon, senex macie et squalore confectus, promissa 
 barba, horrenti capillo : cruribus corapedes, manibus 
 catenas gerebat quatiebatque. Inde inhabitantibus 6 
 tristes diraeque noctes per metum vigilabantur : vigi- 
 liam morbus et crescente formidine mors sequebatur. 
 Nam interdiu quoque, quamquam abscesserat imago, 
 memoria imaginis ociilis inerrabat, longiorque causis 
 timoris timor erat. Deserta inde et damnata solitu- 
 dine domus totaque illi monstro relicta ; proscribe- 
 batur tamen, sen quis emere, seu quis conducere 
 ignarus tanti mali vellet. Venit Athenas philosophus 7 
 Athenodorus, ,legit titulum, auditoque pretio, quia 
 suspecta vilitas, percunctatus, omnia docetur ac nihilo 
 minus, immo tanto magis conducit. Ubi coepit adve- 
 sperascere, iubet sterni sibi prima domus parte, poscit 
 pugillares stilum lumen: suos omnes in interiora di- 
 mittit, ipse ad scribendum animum oculos manum 
 intendit, ne vacua mens audita simulacra et inanes 
 sibi metus fingeret. Initio, quale ubique, silentium 8 
 noctis, dein concuti ferrum, vincula moveri : ille non 
 tollere oculos, non remittere stilum, sed offirmare 
 animum auribusque praetendere : tum crebrescere fra- 
 gor, adventare, et iam ut in limine, iam ut intra limen 
 audiri: respicit, videt agnoscitque narratam sibi effi- 
 giem. Stabat imiuebatque digito, similis vocanti : hie 9 
 contra ut paulum exspectaret manu signiticat rursus- 
 que ceris et stilo incumbit : ilia scribentis capiti catenis 
 insonabat : respicit rursus idem quod prius innuentem, 
 
 XXVII. 5. idolon: imar/e. — cruribus: legs. 6. proscribebatur : 
 advertised for sale. 7. advesperascere : to grotv dark. — sterni: a 
 bed to be made. — simulacra: appearances. — fingeret: should imag- 
 ine. 8. praetendere: to be attentive. 9. innuebat: beckoned. 
 
72 C. PLINI 
 
 10 nee moratus tollit lumen et sequitur. Ibat ilia lento 
 gradu, quasi gravis vinculis : postquam deflexit in 
 aream domus, repente dilapsa deserit comitem : de- 
 sertus herbas et folia concerpta signum loco ponit. 
 
 11 Postero die adit magistratus, monet ut ilium locum 
 effodi iubeant. Inveniuntur ossa inserta catenis et 
 inplicita, quae corpus aevo terraque putrefactum nuda 
 et exesa reliquerat vinculis : coUecta publice sepeliun- 
 
 12 tur, Domus postea rite conditis manibus caruit. Et 
 haec quidem adfirmantibus credo : illud adfirmare aliis 
 possum. Est libertus mihi, non inlitteratus. Cum hoc 
 minor f rater eodem lecto quiescebat. Is visus est sibi 
 cernere quendam in toro residentem admoventemque 
 capiti suo cultros adque etiam ex ipso vertice ampu- 
 tantem capillos. Ubi inluxit, ipse circa verticem 
 
 13 tonsus, capilli iacentes reperiuntur. Exiguum tem- 
 poris medium, et rursus simile aliud priori fidem 
 fecit. Puer in paedagogio mixtus pluribus dormiebat: 
 venerunt per fenestras (ita narrat) in tunicis albis 
 duo cubantemque detonderunt, et qua venerant reces- 
 serunt. Hunc quoque tonsum sparsosque circa capillos 
 
 14 dies ostendit. Nihil notabile secutum, nisi forte quod 
 non fui reus, futurus, si Domitianus, sub quo haec acci- 
 derunt, diutius vixisset. Nam in scrinio eius datus a 
 Caro de me libellus inventus est; ex quo coniectari 
 potest, quia reis moris est summittere capillum, recisos 
 meorum capillos depulsi quod imminebat periculi sig- 
 num fuisse. Proinde rogo eruditionem tuam intendas. 
 
 XXVII. 11. effodi: dug wp. — exesa: ea^ew. — sepeliuntur : are 
 huned. 12,. cvltxoB: scissors. — X,on^Vi'&: closely cut. 13. paedagogio: 
 the slaves' dormitory. 14. libellus: accwsaiion. — summittere : to let 
 grow long. 
 
EPISTULAKUM VII. 27, 33. 73 
 
 Digna res est quani diu multumque consideres : ne 15 
 ego qiiidem iiidignus cui copiam scientiae tuae facias. 
 Licet etiam utramque in partem, ut soles, disputes, ex lo 
 altera tamen fortius, ne me suspensum incertumque 
 dimittas, cum mihi consulendi causa fuerit ut dubitare 
 desinerem. Vale. 
 
 XXXIII. 
 
 Pliny asks Tacitus to insert in his Histories a full account of the bold 
 action and speech of his in connection with the prosecution of 
 Baebius Massa, which he proceeds to relate. 
 
 C. PLINIUS TACITO SUO S. 
 
 Auguror, nee me fallit augurium, historias tuas i 
 immortales futuras ; quo magis illis, ingenue fatebor, 
 inseri cupio. Nam si esse nobis curae solet ut facies 2 
 nostra ab optimo quoque artifice exprimatur, nonne 
 debemus optare ut operibus nostris similis tui scriptor 
 praedicatorque contingat ? Demon stro ergo, quani- 3 
 quam diligentiam tuam fugere non possit, cum sit in 
 publicis actis, demonstro tamen, quo magis credas 
 iucundum mihi futurum, si factum meum, cuius gratia 
 periculo crevit, tuo ingenio, tuo testimonio ornaveris. 
 Dederat me senatus cum Herennio Senecione advoca- 4 
 turn provinciae Baeticae contra Baebium Massam, 
 damnatoque Massa censuerat ut bona eius publice 
 custodirentur. Senecio, cum explorasset consules 
 postulationibus vacaturos, convenit me et 'qua Con- 
 cordia ' inquit ^ iniunctam nobis accusationem exsecuti 
 
 XXXIII. 1. inseri: to have a place in. 2. contingat: may fall to 
 the lot of. 3. actis: records. 4. postulationibus vacaturos: would 
 he at leisure to hear demands. 
 
74 C. PLINI EPISTULAKUM VII. 33. 
 
 sumus, hac adeamus consules petamusque n'e bona 
 dissipare sinant quorum esse in custodia debent.' 
 
 5 Respond! 'cum simus advocati a senatu dati, dispice 
 num peractas putes partes nostras senatus cognitione 
 finita.' Et ille ' tu quem voles tibi terminum statues, 
 cui nulla cum provincia necessitudo nisi ex beneficio 
 tuo, et hoc recenti : ipse et natus ibi et quaestor in ea 
 
 6 fui.' Tum ego 'si fixum tibi istud ac deliberatura, 
 sequar te, ut, si qua ex hoc invidia, non tantum tua.' 
 
 7 Venimus ad consules, dicit Senecio quae res ferebat : 
 aliqua subiungo. Yixdum conticueramus, et Massa 
 questus Senecionem non advocati fidem sed inimici 
 amaritudinem inplesse, impietatis reum postulat. 
 
 8 Horror omnium: ego autem 'vereor' inquam, 'claris- 
 simi consules, ne mihi Massa silentio suo praevarica- 
 tionem obiecerit, quod non et me reum postulavit/ 
 Quae vox et statim excepta et postea multo sermone 
 
 9 celebrata est. Divus quidem Nerva (nam privatus 
 quoque attendebat his quae recte in publico fierent) 
 missis ad me gravissimis litteris non mihi solum 
 verum etiam saeculo est gratulatus, cui exemplum 
 
 10 (sic enim scripsit) simile antiquis contigisset. Haec, 
 utcumque se habent, notiora clariora maiora tu facies : 
 quamquam non exigo ut excedas actae rei modum. 
 Nam nee historia debet egredi veritatem et honeste 
 factis Veritas sufficit. Vale. 
 
 XXXIII. 4. dissipare: sc. eos. 5. necessitudo: intimate rela- 
 tion. 7. impietatis: treason. 8. praevaricationem obiecerit: has 
 charged with collusion. 
 
BOOK VIII. 
 
 IV. 
 
 Pliny praises Caninius' intention to write a poetical account of Trajan's 
 wars in Dacia. He discusses the wealth of material, the difficulty 
 of the subject, and insists that Caninius must send the poem to him. 
 
 C. PLINIUS CANINIO SUO S. 
 
 Optime facis quod bellum Dacicum scribere paras, i 
 Nam quae tarn recens, tarn copiosa, tain lata, denique 
 tarn poetica, et quamquam in verissimis rebus, tarn 
 f abulosa materia ? Dices inmissa terris nova flumina, 2 
 novos pontes fluminibus iniectos, insessa castris mon- 
 tium abrupta, pulsum regia, pulsum etiam vita regem 
 nihil desperantem; super haec, actos bis triumphos, 
 quorum alter ex invicta gente primus, alter novissi- 
 mus fuit. Una sed maxima difficultas, quod haec 3 
 aequare dicendo arduum immeiisum, etiam tuo in- 
 genio, quamquam altissime adsurgat et amplissimis 
 operibus increscat. Non nullus et in illo labor ut bar- 
 bara et fera nomina, in primis regis ipsius, Graecis 
 versibus non resultant. Sed nihil est quod non arte 4 
 curaque, si non potest vinci, mitigetur. Praeterea, si 
 datur Homero et mollia vocabula et Graeca ad levita- 
 
 IV. 2. inmissa: turned into. — regia.: palace. 3. resultent: ^i 
 into. 
 
 75 
 
76 C. PLINI 
 
 tern versus contrahere, extendere, inflectere, cur tibi 
 similis audentia, praesertim non delicata sed necessa- 
 
 5 ria, non detur ? Proinde iure vatum invocatis dis, et 
 inter eos ipso cuius res opera consilia dicturus es, 
 immitte rudentes, pande vela, ac si quando alias, toto 
 ingenio vehere. Cur enim non ego quoque poetice 
 
 6 cum poeta ? lUud iam nunc paciscor : prima quaeque 
 ut absolveris, mittito, immo etiam ante quam absolvas, 
 sicut erunt recentia et rudia et adhuc similia nascen- 
 
 7 tibus. Eespondebis non posse perinde carptim ut 
 contexta, perinde incohata placere ut effecta. Scio. 
 Itaque et a me aestimabuntur ut coepta, spectabuntur 
 ut membra extremamque limam tuam opperientur in 
 scrinio nostro. Patere hoc me super cetera habere 
 amoris tui pignus ut ea quoque norim quae nosse 
 
 8 neminem velles. In summa, potero fortasse scripta 
 tua magis probare laudare, quanto ilia tardius cautius- 
 que, sed ipsum te magis amabo magisque laudabo, 
 quanto celerius et incautius miseris. Vale. 
 
 XVII. 
 
 Description of an overflow of the Tiber and Anio. 
 
 C. PLINIUS MACRINO SUO S. 
 
 1 Num istic quoque inmite et turbidum caelum ? 
 Hie adsiduae tempestates et crebra diluvia. Tiberis 
 alveum excessit et demissioribus ripis alte superfundi- 
 
 IV. 4. delicata: of ajfectation. 5. ipso: sc. Traiano. — immitte 
 rudentes: hend to your oars. 7. carptim: piece hy piece. — limam: 
 file, i.e. of criticism. — opperientur: will await. 
 
 XVII. 1. istic: «/iere. — diluvia: floods. 
 
EPISTULARUM VIII. 4, 17. 77 
 
 tiir. Quamquam fossa quam providentissimus impe- 2 
 rator fecit exhaustus, premit valles, innatat campis, 
 quaqiie planum solum, pro solo cernitur. Inde quae 
 solet flumina accipere et permixta devehere velut 
 obvius sistere cogit, atque ita alien is aquis operit 
 agios quos ipse non tangit. Anio, delicatissimus 3 
 amnium ideoque adiacentibus villi s velut invitatus 
 retentusque, magna ex parte nemora quibus inumbra- 
 tur f regit et rapuit : submit montes et decide iitium 
 mole pluribus locis clausus, dum amissum iter quaerit, 
 impulit tecta ac se super ruinas eiecit atque extulit. 
 Viderunt quos excelsioribus terris ilia tempestas depre- 4 
 hendit alibi divitum apparatus et gravem supellectilem, 
 alibi instrumenta ruris, ibi boves aratra rectores, hie 
 soluta et libera armenta, adque inter haec arborum 
 truncos aut villarum trabes, varie lateque fluitantia. 
 Ac ne ilia quidem malo vacaverunt quae non ascendit 5 
 amnis. Nam pro amne imber adsiduus et deiecti nu- 
 bibus turbines, proruta opera quibus pretiosa rura 
 cinguntur, quassata adque etiam decussa monimenta. 
 Multi eiusmodi casibus debilitati, obniti, obtriti, et 
 aucta luotibus damna. Ne quid simile istic pro men- 6 
 sura periculi vereor teque rogo, si nihil tale, quam 
 maturissime sollicitudini meae consulas, sed et si tale, 
 id quoque nunties. Nam paulum differt patiaris ad- 
 versa an exspectes; nisi quod tamen est dolendi 
 modus, non est timendi. Doleas enim quantum scias 
 accidisse, timeas quantum possit accidere. Vale. 
 
 XVII. 2. solum: surface of the ground. — ohyivLs: hindering their 
 course. S. de\ica.\iBBimviS : most delightful. 4. trabes: beams. 5. luc- 
 tibus : grief (at the loss) . 
 
78 C. PLINI 
 
 XX. 
 
 People will go a long way to see strange sights, but neglect those near 
 at hand. Pliny then describes fully the floating islands in Lake 
 Vadimo. 
 
 C. PLINIUS GALLO SUO S. 
 
 1 Ad quae noscenda iter ingredi, transmittere mare 
 solemus, ea sub oeulis posita neglegimus, seu qui ita 
 natura comparatum ut proximorum incuriosi longinqua 
 sectemur, seu quod omnium rerum cupido languescit, 
 cum facilis occasio, seu quod differimus tamquam saepe 
 
 2 visuri quod datur videre, quotiens velis cernere. Qua- 
 cumque de causa, permulta in urbe nostra iuxtaque 
 urbem non oeulis modo sed ne auribus quidem novi- 
 mus, quae si tulisset Achaia, Aegyptos, Asia aliave 
 quaelibet miraculorum ferax commendatrixque terra, 
 
 3 audita perlecta lustrata haberemus. Ipse certe nuper 
 quod nee audieram ante nee videram audivi pariter et 
 vidi. Exegerat prosocer mens ut Amerina praedia sua 
 inspicerem. Haec perambulanti mihi ostenditur subia- 
 cens lacus nomine Yadimonis : simul quaedam incre- 
 
 4 dibilia narrantur. Perveni ad ipsum. Lacus est in 
 similitudinem iacentis rotae circumscriptus et undique 
 aequalis : nullus sinus, obliquitas nulla, omnia dimensa, 
 paria et quasi artificis manu cavata et excisa. Color 
 caerulo albidior, viridior et pressior, sulpuris odor 
 saporque medicatus, vis, qua fracta solidantur, Spa- 
 
 XX. 1. sectemur: foUoio after. 2. commenda.trix: which recom- 
 mends them to MS. — lustrata: seen. 4. rotae: to/jee/. — caerulo 
 albidior: too pale to be blue. — ■piessioi: less vivid. — sai,]por: taste. 
 — medicatus: medicinal. — vis: cohesiveness. 
 
EPISTULARUM VIII. 20. 79 
 
 tium modicum, quod tamen sentiat ventos et fluctibus 
 intumescat. Nulla in hoc navis (sacer enim), sed 5 
 innatant insulae, herbidae omues harundine et iunco, 
 quaeque alia fecundior palus ipsaque ilia extremitas 
 lacus effert. Sua cuique figura ut modus : cunctis 
 margo derasus, quia frequenter vel litori vel sibi inli- 
 sae terunt terunturque. Par omnibus altitudo, par 
 levitas ; quippe in speciem carinae liumili radice de- 
 scendunt. Haec ab omni latere perspicitnr eademque 6 
 suspensa pariter et mersa. Tnterdum iunctae copula- 
 taeque et continenti similes sunt, interdum discor- 
 dantibus ventis digeruntur, non numquam destitutae 
 tranquillitate singulae fluitant. Saepe minores maiori- 7 
 bus velut cumbulae onerariis adhaerescunt, saepe inter 
 se maiores minoresque quasi cursum certamenque de- 
 sumunt ; rursus omnes in eundem locum adpulsae, 
 qua steterunt promovent terram, et modo hac modo 
 ilia lacum reddunt auferuntque ; ac turn demum, cum 
 medium tenuere, non contrahunt. Constat pecora 8 
 herbas secuta sic in insulas illas ut in extremam 
 ripam procedere solera nee prius intellegere mobile 
 solum, quam litori abrepta quasi inlata et inposita 
 circumfusum undique lacum paveant; mox quo tulerit 
 ventus egressa, non magis se descendisse sentire, quam 
 senserint ascendisse. Idem lacus in flumen egeritur, 9 
 quod, ubi se paulisper oculis dedit, specu mergitur 
 alteque conditum meat, ac si quid, antequam subduce- 
 retur, accepit, servat et profert. Haec tibi scripsi, lo 
 
 XX. 5. hamndme: reetZs, — derasus: .srraj?erf. — inlisae: colliding. 
 0. suspensa: uliore the water. 7. cumbulae: s Art ^5. — promovent : 
 extend. — reddunt auferuntque : enlarge and diminish. 9. egeritur: 
 Jiows into. — meat : Jfoics. 
 
80 C. PLINI 
 
 quia nee minus ignota quam mihi nee minus grata 
 credebam. Nam te quoque, ut me, nihil aeque ac 
 naturae opera delectant. Vale. 
 
 XXIV. 
 
 Pliny exhorts Maximus, who has been sent as proconsul to Achaia, to 
 remember that he rules Greece, the cradle of all culture, and to act 
 accordingly. He must fulfil the promise of his previous offices, and 
 not seem to fall below his reputation, 
 
 C. PLINIUS MAXIMO SUO S. 
 
 1 Amor in te mens cogit, non ut praecipiam (neque 
 enim praeceptore eges), admoneam tamen, ut quae scis 
 
 2 teneas et observes aut scias melius. Cogita te missum 
 in provinciam Achaiam, illam veram et meram Grae- 
 ciam, in qua primum humanitas, litterae, etiam fruges 
 inventae esse creduntur; missum ad ordinandum sta- 
 tum liberarum civitatum, id est, ad homines maxime 
 liberos, quod ius a natura datum virtute, meritis, ami- 
 
 3 citia, foedere denique et religione tenuerunt. Eeve- 
 rere conditores deos et nomina deorum, reverere gloriam 
 veterem et hanc ipsam senectutem, quae in homine 
 venerabilis, in urbibus sacra. Sit apud te honor anti- 
 quitati, sit ingentibus factis, sit fabulis quoque. Nihil 
 ex cuiusquam dignitate, nihil ex libertate, nihil etiam 
 
 4 ex iactatione decerpseris. Habe ante oculos hanc esse 
 terram quae nobis miserit iura, quae leges non victis 
 sed petentibus dederit, Athenas esse quas adeas, Lace- 
 daemonem esse quam regas ; qiiibus reliquam umbram 
 
 XXIV. 2. meram: pure. 3. iactatione : 6oas<w^. — decerpseris; 
 pluck away. 
 
EPISTULARUM VIII. 20, 24. 81 
 
 et residuum libertatis nomen eripere durum ferum 
 barbarum est. Vides a medicis, quamquam in ad- 5 
 versa valitudine nihil servi ac liberi differant, mollius 
 tamen liberos clementiusque tractari. Recordare quid 
 quaeque civitas fuerit, non ut despicias quod esse de- 
 sierit* absit superbia asperitas. Nee timueris con- 6 
 temptum. An contemnitur qui imperium, qui fasces 
 habet, nisi humilis et sordidus et qui se primus ipse 
 contemn it ? Male vim suam potestas aliorum contu- 
 meliis experitur, male terrore veneratio adquiritur, 
 longeque valentior amor ad optinendum quod veils 
 quam timor. Nam timor abit, si recedas, manet amor, 
 ac sicut ille in odium hie in reverentiam vertitur. Te 7 
 vero etiam atque etiam (repetam enim) meminisse 
 oportet officii tui titulum ac tibi ipsum interpretari, 
 quale quantumque sit ordinare statum liberarum civi- 
 tatum. Nam quid ordinatione civilius ? quid libertate 
 pretiosius ? Porro quam turpe, si ordinatio eversione, s 
 libertas servitute mutetur ? Accedit quod tibi certa- 
 men est tecum : onerat te quaesturae tuae fama, quam 
 ex Bithynia optimam revexisti, onerat testimonium 
 principis, onerat tribunatus, praetura, atque haec ipsa 
 legatio quasi praemium data. Quo magis nitendum 9 
 est ne in longinqua provincia quam suburbana, ne 
 inter servientes quam liberos, ne sorte quam iudicio 
 missus, ne rudis et incognitus quam exploratus proba- 
 tusque humanior melior peritior fuisse videaris ; cum 
 sit alioqui, ut saepe audisti, saepe legisti, multo defor- 
 mius amittere quam non adsequi laudem. Haec velim lo 
 credas, quod initio dixi, scripsisse me admonentem, 
 
 XXIV. 7. ordinatione civilius: more befitting a citizen than the 
 reforming of a constitution. 
 
82 C. PLINI EPISTULARUM VIII. 24. 
 
 non praecipientem ; quamquara praecipientem quoque. 
 Quippe non vereor in amore ne modum excesserim. 
 Neque enim periculum est ne sit nimium quod esse 
 maximum debet. Vale. 
 
BOOK IX. 
 
 XIX. 
 
 Pliny discusses the question whether Verginius Rufus by his epitaph, 
 or Frontinus by his refusal to have any, showed the more pride. 
 Neither acted immodestly. 
 
 C. PLINIUS RUSONI SUO S. 
 
 Significas legisse te in quadam epistula mea iussisse i 
 Verginium Rufum inscribi sepulcro suo, 
 
 Hie situs est Rufus, pulso qui Vindice quondam 
 imperium adseruit non sibi sed patriae. 
 
 Reprehendis quod iusserit, addis etiam melius rectius- 
 que Frontinum, quod vetuerit omnino monumentum 
 sibi fieri, meque ad extremum quid de utroque sentiam 
 consulis. Utrumque dilexi, miratus sum magis quem 2 
 tu reprehendis, atque ita miratus ut non putarem satis 
 umquam posse laudari cuius nunc mihi subeunda de- 
 fensio est. Omnes ego qui magnum aliquid memo- 3 
 randumque fecerunt non modo venia verum etiam 
 laude dignissimos iudico, si immortalitatem quam 
 meruere sectantur victurique nominis famam supre- 
 mis etiam titulis prorogare nituntur. Nee facile 4 
 
 XIX. 1. vetuerit: /or&a^/fi. — ad extremum: at the end. 2. sube- 
 unda: undertaken. 3. prorogare: prolong. 
 
 83 
 
84 C. PLINI 
 
 quemquam nisi Verginium invenio cuius tanta in 
 
 5 praedicando verecundia quanta gloria ex facto. Ipse 
 sum testis, familiariter ab eo dilectus probatusque, 
 semel omnino me audiente provectum ut de rebus suis 
 hoc unum referret, ita secum aliquando Cluvium locu- 
 tum ' scis, Vergini, quae historiae fides debeatur : pro- 
 inde si quid in historiis meis legis aliter ac velis, rogo 
 ignoscas.' Ad hoc ille ^tune ignoras, Cluvi, ideo me 
 fecisse quod feci, ut esset liberum vobis scribere quae 
 
 6 libuisset ' ? Age dum, hunc ipsum Frontinum in hoc 
 ipso in quo tibi parcior videtur et pressior comparemus. 
 Vetuit exstrui monumentum : sed quibus verbis ? ^ in- 
 pensa monumenti supervacua est : memoria nostri 
 durabit, si vita meruimus.' An restrictius arbitraris 
 per orbem terrarum legendum dare duraturam memo- 
 riam suam quam uno in loco duobus versiculis signare 
 
 7 quod feceris ? Quamquam non habeo propositum ilium 
 reprehendendi, sed hunc tuendi : cuius quae potest 
 apud te iustior esse defensio, quam ex conlatione eius 
 
 8 quem praetulisti ? Meo quidem iudicio neuter cul- 
 pandus, quorum uterque ad gloriam pari cupiditate, 
 diverso itinere contendit, alter, dum expetit debitos 
 titulos, alter, dum mavult videri contempsisse. Vale. 
 
 XIX. 4. praedicando: speaking of his deeds. 6. pressior: more 
 modest — restrictius : more modest. 8. expetit: seeks. 
 
EPISTULARUM IX. 19, 23. 86 
 
 XXIII. 
 
 Pliny relates stories which prove how widely he is known, and com- 
 pares the case of Demosthenes. 
 
 C. PLINIUS MAXIMO SUO S. 
 
 Frequenter agenti mihi evenit ut centumviri, cum i 
 diu se intra iudicum auctoritatem gravitatemque tenuis- 
 sent, omnes repente quasi victi coactique consurgerent 
 laudarentque ; frequenter e senatu famam, qualem 2 
 maxime optaveram, rettuli : numquam tamen maiorem 
 cepi voluptatem, quam nuper ex sermone Corneli 
 Taciti. Narrabat sedisse se cum quodam Circensibus 
 proximis: hunc post varies eriiditosque sermones re- 
 quisisse ^ Italicus es an provincialis ? ' se respondisse 
 * nosti me, et quidem ex studiis.' Ad hoc ilium ^ Taci- 3 
 tus es an Plinius ? ' Exprimere non possum quam sit 
 iucundum mihi quod nomina nostra, quasi litterarum 
 propria, non hominum, litteris redduntur, quod uter- 
 que nostrum his etiam ex studiis notus quibus alitex 
 ignotus est. Accidit aliud ante pauculos dies simile. 4 
 Recumbebat mecum vir egregius, Fadius Rufinus, super 
 eum municeps ipsius, qui illo die primum venerat in 
 urbem ; cui Rufinus, demonstrans me, ^ vides hunc ? ^ 
 Multa deinde de studiis nostris. Et ille ' Plinius est ' 
 inquit. Verum fatebor, capio magnum laboris mei 5 
 fructum. An, si Demosthenes iure laetatus est quod 
 ilium anus Attica ita noscitavit, outos can Arjfioa-6€vy^, 
 
 XXill. 2. Circensibus: games in the circus. 3. propria: belong- 
 ing to. 5. fatebor: will con/ess. — anus: old woman. — ovt6s k<m 
 AT)|iO<r6^v7]S : that is Demosthenes. 
 
86 C. PLINI 
 
 6 ego celebritate nominis mei gaudere non debeo ? Ego 
 vero et gaudeo et gaudere me dico. Neque enim 
 vereor ne iactantior videar, cum de me aliorum iudi- 
 cium, non meum profero, praesertim apud te, qui nee 
 uUius invides laudibus et faves nostris. Vale. 
 
 XXXIII. 
 
 Pliny relates the story of the dolphin playing with the boy on the 
 coast of Africa. 
 
 C. PLINIUS CANINIO SUO S. 
 
 1 Incidi in materiam veram, sed simillimam fictae 
 dignamque isto laetissirao, altissimo, planeque poetico 
 ingenio, incidi autem, dum super cenam varia miracula 
 hinc inde referuntur. Magna auctori fides: tametsi 
 quid poetae cum fide ? Is tamen auctor cui bene vel 
 
 2 historiam scripturus credidisses. Est in Africa Hippo- 
 nensis colonia, mari proxiraa: adiacet navigabile stag- 
 num : ex hoc in modum fluminis aestuarium emergit, 
 quod vice alterna, prout aestus aut repressit aut inpulit, 
 
 3 nunc infertur mari nunc redditur stagno. Omnis hie 
 aetas piscandi, navigandi, atque etiam natandi studio 
 tenetur, maxirae pueri, quos otium lususque sollicitat. 
 His gloria et virtus altissime provehi : victor ille qui 
 
 4 longissime ut litus ita simul natantes reliquit. Hoc 
 certamine puer quidam audentior ceteris in ulteriora 
 tendebat. Delphinus occurrit, et nunc praecedere 
 
 XXXni. 1. hinc inde: by this one and that one. 2. stagnum: 
 pond. — aestuarium : aestuary. — vice alterna : alternately. — aestus : 
 tide. 3. provehi: to sivim out. 
 
EPISTULARUM IX. 23, 33. 87 
 
 puerum, nunc sequi, nunc circumire, postremo subire, 
 deponere, iterum subire, trepidantemque perferre pri- 
 mum in altum, niox flectit ad litus redditque terrae et 
 aequalibus. Serpit per coloniam fama: concurrere 5 
 omnes, ipsum puerum tamquam miraculum aspicere, 
 interrogare, audire, narrare. Postero die obsident 
 litus, prospectant mare et si quid est mari simile. 
 Natant pueri : inter hos ille, sed cautius. Delphinus 
 rursus ad tempus, rursus ad puerum venit. Fugit ille 
 cum ceteris. Delphinus, quasi invitet et revocet, ex- 
 ilit, mergitur variosque orbes inplicitat expeditque. 
 Hoc altero die, hoc tertio, hoc pluribus, donee homi- 6 
 nes innutritos mari subiret timendi pudor. Accedunt 
 et adludunt et appellant, tangunt etiam pertrectantque 
 praebentem. Crescit audacia experimento. Maxime 
 puer qui primus expertus est adnatantis iiisilit tergo, 
 fertur referturque, agnosci se, amari putat, amat ipse : 
 neuter timet, neuter timetur: huius fiducia, mansue- 
 tudo illius augetur. Nee non alii pueri dextra laeva- 7 
 que simul eunt hortantes monentesque. Ibat una (id 
 quoque mirum) delphinus alius, tantum spectator et 
 comes. Nihil enim simile aut faciebat aut patiebatur, 
 sed alterum ilium ducebat reducebatque, ut puerum 
 ceteri pueri. Incredibile, tam verum tamen quam 8 
 priora, delphinum gestatorem conlusoremque puero- 
 rum in terram quoque extrahi solitum harenisque 
 siccatum, ubi incaluisset, in mare revolvi. Constat 9 
 Octavium Avitum, legatum pro consule, in litus educto 
 
 XXXIII. 5. Serpit: .sprea(fs. — exilit: leaps out of the water.— 
 orbes: c/rc/e.?. — inplicitat expeditque: swims round and round in. 
 (J. innutritos : brought up by. — pertrectant : handle. — mansuetudo : 
 (arneness. 8. gestatorem: catTler. — conlusorem: playmate. — in- 
 caluisset : had become warm. <J. educto : sc. delphini. 
 
88 C. PLINI 
 
 religione prava superfudisse unguentum, cuius ilium 
 novitatem odoremque in altum refugisse nee nisi post 
 multos dies visum languidum et maestum, mox redditis 
 viribus priorem lasciviam et solita ministeria repetisse. 
 
 10 Confluebant omnes ad spectaculum m agist ratus, quo- 
 rum adventu et mora modica res publica novis sumpti- 
 bus atterebatur. Postremo locus ipse quietem suam 
 secretumque perdebat. Placuit occulte interfici ad 
 
 11 quod coibatur. Haec tu qua miseratione, qua copia 
 deflebis, ornabis, attolles ! Quamquam non est opus 
 adfingas aliquid aut adstruas : sufficit ne ea quae 
 sunt vera minuantur. Vale. 
 
 XXXVI. 
 
 Pliny describes his daily life at his Tuscan villa. 
 
 C. PLINIUS FUSCO SUO S. 
 
 1 Quaeris quemadmodum in Tuscis diem aestate dis- 
 ponam. Evigilo cum libuit, plerumque circa ho ram 
 primam, saepe ante, tardius raro : clausae fenestrae 
 
 2 manent. Mire enim silentio et tenebris ab iis quae 
 avocant abductus, et liber et mihi relictus, non oculos 
 animo sed animum oculis sequor, qui eadem quae mens 
 vident, quotiens non vident alia. Cogito, si quid in 
 manibus, cogito ad verbum scribenti emendantique 
 similis, nunc pauciora nunc plura, ut vel difficile vel 
 
 XXXIII. 9. superfudisse: poured over. — lasciviam : playfulness. 
 — ministeria: sei-vices. 10. atterebatur: was weakened. — occulte: 
 .sec^-e^??/. — interfici: sc. delphinem. 11. deflebis: weep over. — adfin- 
 gas : imagine. 
 
 XXXVI. 2. ad verbum : rnost carefully. 
 
EPISTULAUUM IX. 33, ;i6. 89 
 
 facile componi tenerive potuerunt. Notarium voco et 
 die admisso quae formaveram dicto: abit rursusque 
 revocatur rursusque dimittitur. Ubi hora quarta vel 3 
 quinta (neque enim certum diinensuinque tempus), 
 ut dies suasit, in xystum me vel cryptoporticum con- 
 fero, reliqua meditor et dicto. Veliiculum ascendo. 
 Ibi quoque idem quod ambulans aut iacens. Durat 
 intentio mutatione ipsa refecta : paulum redormio, 
 dein ambulo, mox orationem Graecam Latinamve 
 clare et intente, non tam vocis causa quam stomachi 
 lego : pariter tamen et ilia firraatur. Iterum ambulo, 
 ungor, exerceor, lavor. Cenanti mihi, si cum uxore 4 
 vel paucis, liber legitur: post cenam comoedus aut 
 lyristes: mox cum meis ambulo, quorum in numero 
 sunt eruditi. Ita variis sermonibus vespera extendi- 
 tur, et quam quam longissimus dies cito conditur. Non 5 
 numquam ex hoc ordine aliqua mutantur. Nam si diu 
 iacui vel ambulavi, post somnum demum lectionemque 
 non vehiculo sed, quod brevius, quia velocius, equo 
 gestor. Interveniunt amici ex proximis oppidis par- 
 temque diei ad se trahunt interdumque lasso mihi op- 
 portuna interpellatione subveniunt. Venor aliquando, 6 
 sed non sine pugillaribus, ut, quamvis nihil ceperim, 
 non nihil referam. Datur et colonis, ut videtur ipsis, 
 non satis temporis, quorum mihi agrestes querellae 
 litteras nostras et haec urbana opera commendant. 
 Vale. 
 
 XXXVI. 2. abit: sc. notarius. 3. xystum: terrace. — crypto- 
 porticum: corriilor. 4. cito conditur: comes quickly to an oid. 
 5. interpellatione : interruption. — subveniunt : co7ne to my rescue. 
 
BOOK X. 
 
 XCVI. 
 
 Pliny writes to Trajan about the Christians in Bithynia, and asks 
 advice as to the best manner of treating them. He states his 
 method so far and their conduct. The spread of the belief necessi- 
 tates immediate action. 
 
 C. PLINIUS TRAIANO BIPERATORI. 
 
 1 SoUemne est mihi, domine, omnia de quibus dubito 
 ad te referre. Quis enim potest melius vel cuncta- 
 tionem meam regere vel ignorantiam extruere ? Cog- 
 nitionibus de Cbristianis interfui numquam : ideo 
 nescio quid et quatenus aut puniri soleat aut quaeri. 
 
 2 Nee mediocriter haesitavi sitne aliquod discrimen 
 aetatum an quamlibet teneri nihil a robustioribus 
 differant, detur paenitentiae venia an ei qui omnino 
 Christianus fuit desisse non prosit, nomen ipsum, si 
 flagitiis careat, an flagitia cohaerentia nomini punian- 
 tur. Interim in iis qui ad me tamquam Cliristiani 
 
 3 deferebantur hunc sum secutus modum. Interrogavi 
 ipsos an essent Cliristiani. Confitentes iterum ac 
 tertio interrogavi, supplicium minatus : perseverantes 
 duci iussi. Neque enim dubitabam, qualecumque esset 
 
 XCVI. 1. SoUemne: customary. 2. desisse; to have ceased to he. 
 3. duci : sc. ad supplicium. 
 
 90 
 
C. PL IN I EPISTULAKUM X. 96. 91 
 
 quod faterentur, pertinaciam certe et inflexibilem ob- 
 stinationem debere puniri. Fuerunt alii similis amen- 4 
 tiae quos, quia cives Komani erant, adnotavi in urbem 
 remittendos. Mox ipso tractatu, ut fieri solet, diffun- 
 dente se crimine plures species inciderunt. Propositus 6 
 est libellus sine auctore multorum nomina continens. 
 Qui negabant esse se Christianos aut fuisse, cum prae- 
 eunte me deos appellarent et imagini tuae, quam prop- 
 ter hoc iusseram cum simulacris numinum adferri, 
 ture ac vino supplicarent, praeterea male dicerent 
 Christo, quorum nihil posse cogi dicuntui* qui sunt 
 re vera Christiani, dimittendos esse putavi. Alii ab 6 
 indice nominati esse se Christianos dixerunt et mox 
 negaverunt; fuisse quidem, sed desisse, quidam ante 
 plures annos, non nemo etiam ante viginti quoque. 
 Omnes et imaginem tuam deorumque simulacra vene- 
 rati sunt [ii] et Christo male dixerunt. Adfirmabant 7 
 autem hanc fuisse summam vel culpae suae vel erroris, 
 quod essent soliti stato die ante lucem convenire car- 
 menque Christo quasi deo dicere secum invicem, seque 
 Sacramento non in scelus aliquod obstringere, sed ne 
 furta, ne latrocinia, ne adulteria committerent, ne 
 fidem fallerent, ne depositum appellati abnegarent: 
 quibus peractis morem sibi discedendi fuisse, rursus- 
 que ad capiendum cibum, promiscuum tamen et in- 
 noxium; quod ipsum facere desisse post edictum 
 meum, quo secundum mandata tua hetaerias esse 
 vetueram. Quo magis necessarium credidi ex duabus 8 
 ancillis, quae ministrae dicebantur, quid esset veri et 
 per tormenta quaerere. Nihil aliud inveni quam super- 
 
 XCVI. 5. ture: incense. 7. Sacramento: an oatA. — depositum: 
 a tru«^ — hetaerias : brotherhoods. 
 
92 C. PLINI EPISTULARUM X. 96, 97. 
 
 stitionem pravam inmodicam. Ideo dilata cognitione 
 9 ad consuleiidum te decucurri. Visa est enim mihi res 
 digna consultatione, maxime propter periclitantiuin 
 numerum. Multi enim omnis aetatis, omnis ordinis, 
 utriusque sexus etiam, vocantur in periculum et voca- 
 buntur. Neque civitates tantum sed vicos etiam atque 
 agros superstitionis istius contagio pervagata est ; quae 
 10 videtur sisti et corrigi posse. Certe satis constat prope 
 iam desolata templa coepisse celebrari et sacra sollem- 
 nia diu intermissa repeti pastumque venire victimarum, 
 cuius adhuc rarissimus emptor inveniebatur. Ex quo 
 facile est opinari quae turba hominum emendari possit, 
 si sit paenitentiae locus. 
 
 XCVII. 
 
 Trajan replies that no general ruling can be made. Cases differ. 
 TRAIANUS PLINIO S. 
 
 1 Actum quem debuisti, mi Secunde, in excutiendis 
 causis eorum qui Christiani ad te delati fuerant secutus 
 es. Neque enim in universum aliquid quod quasi cer- 
 
 2 tam formam habeat constitui potest. Conquirendi non 
 sunt: si deferantur et arguantur, puniendi sunt, ita 
 tamen ut qui negaverit se Christianum esse idque re 
 ipsa manifestum fecerit, id est supplicando diis nos- 
 tris, quamvis suspectus in praeteritum, veniam ex 
 paenitentia inpetret. Sine auctore vero propositi 
 libelli in nuUo crimine locum habere debent. Nam et 
 pessimi exempli nee nostri saeculi est. 
 
 XCVI. 9. periclitantium : those in danger. 10. pastum: food.— 
 venire : to he sold. 
 
 XCVII. 1. Actum: me</io<^. — in universum : as a general rule . 
 
Announceinent, 
 
 THE STUDENTS' SERIES OF LATIN CLASSICS. 
 
 tJNDER THB BDITORLAX SUPBRVISION OF 
 
 ERNEST MONDELL PEASE, A.M., 
 Lelnnd Stanford Junior University, 
 
 AND 
 
 HARRY THURSTON PECK, Ph.D., L.H.D., 
 Columbia College. 
 
 This Series will contain those portions of the Latin 
 authors that are usually read in American schools and 
 colleges; and to meet the growing demand for more 
 liberal courses such other portions will be included as 
 are well fitted for classroom use, but which have hitherto 
 lacked suitable editions. In order to furnish permanent 
 editions of uniform merit the work is distributed among 
 a large number of special editors, and the several editions 
 will be based for the most part upon approved German 
 editions. 
 
 While thus profiting by the valuable results of German 
 scholarship, which give the assurance of marked excel- 
 lence to the Series, each editor will nevertheless verify 
 all the statements of the original, and add to and alter 
 them as much as may be necessary to adapt his work to 
 the needs of American students. 
 
 The text will be carefully revised, and will be followed 
 in a separate part of the book by a full commentary and 
 index. 
 
 The Series will also contain elementary and supple- 
 mentary works prepared by competent scholars. Every 
 effort will be made to give the books a neat and attrac- 
 tive appearance. 
 
The following volumes are now ready or in preparation : 
 
 CATULLUS, Selections, based upon tlfe edition of Riese. By Thomas 
 B. Lindsay, Ph.D., Professor in Boston University. 
 
 CICEBO, Tusculan Disputations, Books I and II. By Professor 
 Peck. Nearly Ready. 
 
 CICEBO, De Oratore, Book I, based upon the edition of Sorof. By 
 W. B. Owen, Pli.D., Professor in Lafayette College. 
 
 CICEBO, Select Letters, based in part upon the edition of Siipfle- 
 Buckel. By Professor Pease. 
 
 GELLIUS, Selections. By Professor Peck. 
 
 HOB ACE, Odes and Epodes. By Paul Shorey, Ph.D., Professor in 
 the Chicago University. Nearly Ready. 
 
 HOBACE, Satires and Epistles, based upon the edition of Kiessling. 
 By James H. Kirkland, Ph.D., Professor in Vauderbilt Uni- 
 versity. Ready. 
 
 JUVENAL, based upon the edition of Weidner. By Henry Clark 
 Johnson, A.M., LL.B., President of the Central High School, 
 Philadelphia. 
 
 LIVY, Books XXI and XXII, based upon the edition of Wolfflin. By 
 John K. Lord, Ph.D., Professor in Dartmouth College. Ready. 
 
 LUCBETIUS, De Berum Natura, Book III. By W. A. Merrill, Ph.D., 
 Professor in the Indiana University. 
 
 OVID, Selections from the Metamorphoses, based upon the edition of 
 Meuser-Egen. By B. L. Wiggins, A.M., Professor in the University 
 of the South. Nearly Ready. 
 
 PETBONIUS, Cena Trimalchionis, based upon the edition of BUcheler. 
 By W. E. Waters, Ph.D., Professor in the University of Cincinnati. 
 
 PLAUTUS, Menaechmi, based upon the edition of Brix. By Harold 
 N. Fowler, Ph.D., Professor in the Western Reserve University. 
 
 Ready. 
 
 QUINTILIAN, Book X and selections from Book XII, based upon the 
 edition of Kruger. By Carl W. Belser, Ph.D., Professor in the 
 University of Colorado. 
 
 SALLUST, Catiline, based upon the edition of Schmalz. By Charles 
 G. Herbermann, Ph.D., LL.D., Professor in the College of the 
 City of New York, Ready. 
 
SENECA, Select Letters. By E. C. Winslow, A.M. 
 
 TACITUS, Annals, Book I and selections from Book 11, based upon 
 the edition of Nipperdey-Andresen. By E. M. Hydk, PhJD., Pro- 
 fessor in Lehigh University. 
 
 TACITUS, Oermania and Agricola, based upon the editions of Schwei- 
 zer-Sidler and Drager. By A. G. Hopkins, Ph.D., Professor in 
 Hamilton College. Ready. 
 
 TACITUS, Histories, Book I and selections from Books II-Y, based 
 upon the edition of Wolif. By Edward H. Spieker, Ph.D., Pro- 
 fessor in the Johns Hopkins University. 
 
 TEBENCE, Phormio, based upon the edition of Dziatzko. By Herbert 
 C. Elmer, Ph.D., Assistant Professor in the Cornell University. 
 
 TIBULLUS AND PEOPERTIUS, Selections, based upon the edition of 
 Jacoby. By Henry F. Burton, A.M., Professor in the University 
 of Rochester. 
 
 VELLEIUS PATEKCULUS, Historia Romana, Book 11. By F. E. Rock- 
 wood, A.M., Professor in Bucknell University. Ready. 
 
 LATIN COMPOSITION FOR COLLEGE USE. By Walter Miller, 
 A.M., Professor in the Leland Stanford Jr. University. Ready. 
 
 HAND-BOOK OF LATIN SYNONYMS. By Mr. Miller. 
 
 A FIRST BOOK IN LATIN. By Hiram Tuell, A.M., Principal of 
 the Milton High School, Mass., and Harold N. Fowler, Ph.D., 
 Western Reserve University Ready. 
 
 EXERCISES IN LATIN COMPOSITION, FOR SCHOOLS. By M. Grant 
 Daniell, A.M., Principal of Chauiicy-Hall School, Boston. Ready. 
 
 THE PRIVATE LIFE OF THE ROMANS, a manual for the use of 
 
 schools and colleges. By Harriet Waters Preston and Louise 
 Dodge. Ready. 
 
 ATLAS ANTIQUUS. Twelve maps of the ancient world, for schools and 
 colleges. By Dr. Henry Kiepert, M. R. Acad., Berlin. Ready. 
 
 Tentative arrangements have been made for other books not ready 
 to be announced. 
 
 LEACH, SHEWELL, & SANBORN, 
 
 Boston, New York, and Chicago. 
 
1