HENRY BRADSHAW SOCIETY founbeb in tU "^ear of Our &orb 1890 for t6e ebtftno: of Q^are feiturgtcctf Certe, Vol. XXVII ISSUED TO MEMBERS FOR THE YEAR 1904, AND PRINTED FOR THE SOCIETY BY HARRISON AND SONS, ST. MARTIN'S LANE. PRINTERS IN ORDINARY TO HIS MAJESTV. TRACTS ON THE MASS EDITED BY J. WICKHAM LEGG, Fellow of the Royal College of Physicians of London, feonbon^ 1904 13XPa,3o ^1 TABLE OF CONTENTS. Preface Introduction I. Fourteenth Century Sarum Ordinary II. Langforde's Meditations III. Alphabetum Sacerdotum IV. Ordinary of Coutances V. Dominican Ordinary VI. Charterhouse Ordinary VII. Preparatio Sacerdotis... VIII. Burckard's Ordo Missae IX. Indutus Planeta X. L. Ciconiolanus' Directorium Divinorum Ofificiorum XI. Thirteenth Century Sarum Ordinary Sarum Ordinary of the Fourteenth Century Langforde's Meditations in the Time of the Mass Alphabetum seu Instructio Sacerdotum Ordinarium Constanciense, 1557 Directions for the Celebration of High Mass by the Dominican Friars (B.M. Add. MS. 23,935) Appendix from Dominican Missal printed at Lubeck in 1502 Extracts from an English Charterhouse Manuscript written ABOUT 1500 (B.M. MS. Nero A iii.) Preparatio Sacerdotis from Missale Romanum, 1493 Ordo Missae Ioannis Burckardi Appendix from Missale Romanum, 1501 Indutus Planeta from Missale Romanum, 1507 Appendix from Missal of Uzes, 1495 Extracts from Lud. Ciconiolanus' Directorium Divinorum Officiorum Sarum Ordinary of the Thirteenth Century, Notes Index .. * page vii xi xi XV xvi xxi xxi xxiv xxiv xxv xxviii xxix XXX 17 31 53 71 95 97 III 119 175 179 189 195 217 231 275 ivi235982 PREFACE. In presenting these tracts to the Society it would have been quite in accordance with our custom to have accompanied them with a full discussion of the late mediaeval mass, and of the points in which the rites differ from one another. Such an undertaking, if carried out with completeness, would have been a considerable addition to liturgical literature ; but at the same time it would have needed more than the usual space placed by our Society at the disposal of an editor. It has seemed therefore more practical to confine the discussion in the introductions to each tract to certain bibliographical and palaeographical points, and in the notes to deal with some of the more striking actions of the mediaeval mass. In this latter, the trouble has been to select the points to be discussed, not to find, but to exclude material. It is quite possible that the points which I have chosen may seem to others not so interesting as to myself. It would have been more natural to print the two Sarum Ordinaries of the Mass, one of the fourteenth the other of the thirteenth century, side by side. But it was not determined to include in this collection the ordinary of the thirteenth century until after the greater part of the volume had been printed, and the thirteenth century order thus stands by itself at the end of the collection. In editing the tracts printed in the latter half of the volume, with the exception of the thirteenth century Sarum ordinary, I have really trenched upon the province of Dr. Lippe, who is viii PREFACE. editing the Pre-Pian Roman Missal, and I trust I may receive his pardon for this act of interference. But his residence in Aberdeen made it inconvenient for him to edit works chiefly contained in the library of the British Museum at London ; and the task of editing these adjuncts to the Pre-Pian Roman Missal consequently passed into my hands. In printing the documents I have endeavoured to keep as close to the originals as I could. In the English tract, Langforde's Meditations in the time of the Mass, I have indicated with italics the expansions that I have made, and with Clarendon type the words or sentences written in red in the original. In other tracts I have endeavoured to indicate quotations by the use of spaced out letters, a method which, though it may be called a corrupt following of the Germans, has, I trust, now been put to some useful purpose in English printing. Italics represent the rubrics. When an obelus follows a word, the word has been printed precisely as in the original text. In conclusion, I cannot but express my obligations to the keepers of many foreign libraries in France, Germany, and Italy which I have visited in the hope of discovering editions which might make my bibliographical lists more complete. Monsignor Ceriani, the venerated Prefect of the Ambrosian Library at Milan, has from the very beginning of my liturgical studies given me every assistance and encouragement in his power, and while editing these tracts I have received much help from him and from Dr. Ratti in the identification of editions of the Roman Missal. Monsieur Leopold Delisle has enabled me to make more complete the table of the editions of Alphabetum Sacerdotum ; and I must also acknowledge the like assistance from the Rev. Francois van Ortroy, S.J., Bollandiste Adminis- trateur. At the Vatican, Dr. Ehrle, S.J., Dr. G. Mercati, and Monsignor Carlo Respighi, took great pains on my behalf : and I am very grateful to them for their efforts to give me efficient help. PREFACE. . ix The Rev. H. M. Bannister, in the midst of his labours in nearly all the libraries of Europe, has always been ready to search out rare editions, and thus add to my notes ; and further I must once more express my gratitude, none the less felt because so often pronounced, to Mr. Dewick and Mr. Wilson, our Treasurer and Secretary, who have given me greatly prized suggestions and hints throughout the long time that this volume has been in preparation and printing. J. WiCKHAM LeGG. K X . i\ ^ ,^,. h ^J^ 0^ :-«^ ^'i > -:^ ■4X te^ MrfPfi nrm I tftsfr fimd tfim! ftM mul Mm sbftitms Mimftam- lpm!8_ptexajfetmii^" II dttcom f' taOimtta f cuucntt JHH (ft d4^ mmmp^tJM^iamii^: ^'^^i & .omm J .« *^ *;^i ^t«# omtn ttffl rw INTRODUCTION I. Fourteenth Century Sarum Ordinary, from the Morris Missal. This Ordinary has been here edited, because it differs from that given in the printed editions of the Sarum missal. It resembles in some pomts, especially in the early part, the French Ordines viissae of which one or two examples follow. For instance, the several prayers that are said at the washing of the hands and the vesting of the priest, are much akin to those in French missals, while Vent Creator is said at the offertory, not during vesting, as in the printed Sarum. I cannot doubt that the book is a Sarum missal. The early part ot the contents of the manuscript has been collated up to and including the second Sunday after the Epiphany, with the Sarum missal, edited by the late Mr. F. H. Dickinson ; and up to that Sunday an absolute identity was found, with the exception of the secret of St. Thomas of Canterbury. This was Munera tibi, as in the Westminster Missal, instead of Salutaris as in the printed Sarum texts. The Advent mass- lessons exactly correspond ; and what, with some hesitation, I have ventured to look upon as a test for a Sarum missal, also appears ; viz., Ut tibi grata as the secret for the second Sunday after the Epiphany. But, on the other hand, at Whitsuntide there are three variations from the usual Sarum collects ; on Whitsun Tuesday the secret is Furifica nos quaesumus^ not Descendat. On Wednesday, the secret is Suscipe quaesumus domine munus ublatum instead of Oblafa, On the Friday, the post common is Sumpsi??ius quaesumus sacra dona mysterii, instead of Co?icede quaesumus. Still it does not seem that these exceptions destroy the claim of the manuscript to be considered a Sarum missal, especially when we find that the Palm Sunday rites are those of Sarum, remembering that dioceses very rarely agree exactly in this particular. The manuscript is not perfect. A leaf or two must be wanting at the end of the solemn prayers on Good Friday ; and also at the end of the ordinary of the Mass, where the service breaks off in the middle of the prayer before communion, and the manuscript now passes at once into the mass for Easter Day. The leaves measure 16^ by 12 inches. The manuscript is adorned throughout with paintings of the East Anglian School. Dr. Warner, our Vice-President, has been good enough to point out to me some of these works, of which a very xii FOURTEENTH CENTURY SARUM ORDINARY. prominent one is the Apocalypse in the British Museum. (Royal 15. d. 2.) Though rather coarser than other products of the same school, yet the pictures of this manuscript were no doubt its chief attraction to Mr. Morris ; and by permission given in his lifetime, two of them were photographed, and are now reproduced in collotype. They show two separate moments in the action of the mass. One of them (Plate II.) fills up the loop of the large capital P, which begins per omnia saecula saeculorum of the end of the secret. It represents a priest with his deacon and subdeacon standing at an altar. The altar shows no step to it : the base just appears below a frontal in folds, while the mensa is covered by a white cloth, probably of hnen, on which is a chalice. Above the altar hangs a curtain. The priest stands at the altar with apparelled alb and amice, and ample chasuble, the border of which is rolled back from his hand ; no maniple or stole is visible ; the right hand is lifted up over the chalice, the fore and middle fingers being extended, while the ring and little fingers are flexed ; the left hand almost touches the foot of the chalice. The deacon stands imme- diately behind the priest, in apparelled alb, amice, and tunicle with narrow sleeves ; no stole is shown where the tunicle is slit, and no maniple on the left arm. His hands are stretched over the right shoulder of the priest, and they appear as if they were arranging some part of his vestments. The fingers of the left hand are even tucked into the priest's vestments behind the neck. Can it be that the picture represents the moment at which the amice is let down from the priest's head, and that it is being arranged by the deacon ? In England, there is evider?ce that the amice was a head covering,^ and in some French rites the amice was not let down until the offertory. At Paris up to 1846, the amice remained during winter on the priest's head, as far as the beginning of the secret,- the end of which prayer, Per omnia, provides by its first capital the illumination now being described. It will be objected to this explanation that though we know the amice was worn in P>ngland on the head, yet we have no certain knowledge of the time at which it was let down ; and another explanation may be offered : that the deacon is stretching out his hands lo take the paten, which we know in the Sarum rite was given to the subdeacon by the deacon just at this moment, the saying of Per omnia. In the difificulties caused by our want of complete knowledge of the Sarum ceremonies, I do not feel ready to decide what it is that we have before us in this illumination, though I incline to the opinion that it is the arrangement of the amice, rather than the delivery of the paten.^ ^ See below, p. 20. *' The Ames on hys heide," and the notes to this on page 237. ^ Manuel des CMmonies selon le ri:e de r^;^lisc de Paris ^ 1846, p. 35. 3 See Missale Sarum, ed. F. H. Dickinson, Burntisland, 1861-1883, col. 596. *' Quibus finitis, dicat sacerdos aperta voce, Per ovinia saecula saeculorum ; manibus non levatis donee dicitur jwrj^^w corda. Et tunc accipiat subdiaconus offertorium et patenam de manu diaconi." But see also the quotation from Bodleian MS. Laud Misc. 253, in note to p. 222, on p. 257, below. FOURTEENTH CENTURY SARUM ORDINARY. xiii The subdeacon stands immediately behind the deacon in like vestments : his hands are folded under the opposite arms, an attitude which may still be seen during mass in the ministers of some French churches, just as they sometimes move about the altar with out- stretched hands held in the same posture as at the Collects or the Preface, instead of the more ordinary custom, iunctis manibus. It may be observed that neither the tunicles of the deacon and subdeacon nor the chasuble of the priest, so far as can be seen, show any orphreys. The absence of orphreys was very noticeable in a large proportion of the pictures in the exhibition at the Society of Antiquaries in 1896, at which this missal was shown ; so that in the later middle ages the orphrey can hardly have been the indispensable addition to the chasuble that it is now considered to be. Another illumination has been reproduced (Plate I.) which accom- panies Te igitur of the beginning of the Canon. It represents the moment of the elevation of the host ; and the subdeacon holds aloft, with one hand, the paten, covered with the offertory veil. The vestments and ornaments are very like those of the other illumination, save that the altar has a narrow fringed frontlet, and the tunicles show transverse orphreys. The chalice is still covered with a corporas. Spri nixing out of the vertical bar of the capital T is a crucifixion with Oar Lady and St. John on each side. In the upper corners of the page are two heads. On a level with the altar and the sacred ministers, who do not kneel, is the figure of a layman, most likely kneeling. All the judges that I have asked, have been unanimous in ascribing the writing of the Morris missal to the early portion of the fourteenth century. Dr. Warner is inclined to say about 1320. The festivitas Reliquiarum appears in the Calendar on September 15th, from which date it was moved in the year 13 19. Lord Dillon, Curator of the Tower Armouries, from some of the illuminations, assigns to the armour the date of 1320. Further information about the manuscript I regret to be unable to give. It has left the neighbourhood of London, and I have not been able even to correct the proofs with the original. The Rev. H. M. Bannister, who is so well known for his acquaintance with the liturgical manuscripts of English and foreign libraries, has with great kindness placed the following provisional list of Sarum Missals at my disposal. The dates and provenances he desires to be considered as approximate only. The contraction B.M. stands for the British Museum. I XIV FOURTEENTH CENTURY SARUM ORDINARY. List of Manuscript Sarum Missals. Library or Possessor. Date. Place for v^^hich WRITTEN. Notes. Earl of Crawford (now Mrs. Thirteenth Exeter. Rylands). century Cambridge University, Gg. I 247- I 254 Tewkesbury Hiemale 3- 21. Paris, Arsenal, 135 ... xiiif ? St. Paul's Cathedral. Bologna University, 2565 ... xiijf Oxford. Cambridge University, Kk. xiii ex. Hanley Castle (Worces- Austin Canons. 2.6. ter). Cambridge University, Dd. xiv St. Margaret's, Loth- I. 15. bury. Cambridge University, Ee. 1319-1332 Heyworth. 2. 2. Cambridge University, Ff. 2. 31. B.M. Lansdowne, 432 xiv in. xiv \ Cambridge University, Dd. xiv Fragm.? Cister- 8. 41. cian. Bodleian, Barlow, 5 xiv ex. Worcester. Cambridge, Fitzwilliam, 33 I 380- I 400 Bodleian, Lat. lit. b, 4 xivf Northampton. Munich, Clm. 705 ?1384 Oxford. Oxford, Oriel, 75 xiv-xv Worcester ? Rome, Pal. 501 1385-1415 B.M. Harl. 4919 c. 1400 Colewich Imperfect. » 2787 >5 Maiden. Oxford, Trinity, 8 I383-I398 „ All Souls (Dryden) I383-I456 Oxford. Cambridge, Trinity, B. 10. Bodleian, Rawl. lit. e. 43 ... xiv-xv Worcester Sanctorale. B.M. Add. 11414 xiv 1 Lincoln. Cambridge, Gonville and xiv-xv Caius, 146. Bodleian. Douce MS. 218 ... jj ... Fragm. Oxford, Christ Church, 87 ... XV init St. Botolph, AJdgate. Lambeth, 213 >) Bodleian, Lat. lit. b. 3 >> ... Fragm. ,, Laud. misc. 253... )* ,, Hatton, I »> Norwich. B.M. Add. 25585 xvi >> „ Harl. 2984 xvi >> a Cambridge University, Ff. XV 4. 44. Cambridge University, Gg. >> 5. 24. Cambridge University, add. 451- Cambridge, Trinity, B. II. 3. Bodleian, Rawl. C. 168 ... >> J> Sawbridgeworth. >> Canterbury Fragm. SARUM ORDINARY: LANGFORDE'S MEDITATIONS. Library or Possessor. Date. Place for which WRITIEN. Notes. Bodleian, Barlow, i XV Worcester. B.M. Add. 29884 >» ... Missale par- B.M. Egerton, 2677 >> Ireland. vum. Sir Thomas Brooke, Bart. >> Mr. H. H. Peach XV Hambledon. Bodleian, Laud. misc. 302... xvi Durham. B.M. Arundel, 109 xv^ London Fragm. Bristol Museum c. 1450 Bodleian, Rawl. A. 387A ... XV init. „ „ lit. c. 3 ... ,, Deerhurst. »» >> j» >> 2 xv| Jones, 47 xv^ Norwich. ,, Tanner, 4 XV Lincoln 3 flF. only. ,, Laud. misc. 164 . XV^ ,, Rawl. C. 142 post 141 1 Oxford, All Souls, II I 480- I 502 Tregaer, Monmouth. B.M. Add. 21974 I52I-I547 Lincoln Pontifical Bp. Manchester, Chetham , 4 1027 Longland. Durham, Chapter, A. 3. 32 Cambridge, Emmanuel, 3- 3- 9 II. Langforde's Meditations. Bodleian Wood 17 is a paper manuscript, now of 27 leaves, written in red and black, in one column : the number of lines varying from 13 to 16, though the most part of the pages have 14 or 15 lines. The leaves are 6| inches by 5^ (172 x 130 mm.), but they vary a good deal in size. The writing is 3I inches by 3 (195 mm. x 180). The writing by some judges is considered to be of the middle of the fifteenth century ; by others, of the end of the fifteenth or even of the beginning of the sixteenth. The gatherings I have made out, with Mr. Madan's help, to be : A^ B^-C D" (warning D 2, ?, * i2 '1 * ussels, cunab. X * :5 C .g-J C3 a c/5 > iT ON X5 s E C w ;i: S Ph r^ m M-i : ci i o .« '^ .iJ if U5 U3 1 ^ ^ 3 ^ S [fl 3 -o 3 3 rt c Tj "rt rt rt tti t/3 C W c U C C _bf) "S 3 .2/3 o; • ^ •^ 'C a s •^ s '-S lU tJO IS vO vO i-< „ r^ t^ I ro vO r^ t^ vO VO VO vO X X X X X X X X ! 1 c cs ^ 2 s^ 8 8 1 o c: l-l ^ 'J-s 00 ON *x o IJT ines t page. ^ S 0^ N — £ t^ N 3 N N ro '^•^ N N ro CO rr- h-] ^G fO )H ' : a> ^.1 Nt> ^ )^ ; d G^ ^ 3 £ 2 S S 1 S C3 C C^ 1-^ >^ d C d d w c Q "5 'X2 ^ 3 Q i 'C -. li-i 05 ON 1 ON 8 1 u-1 G -^ u^ li^ c vT, J^ *— ' ^ ^ N fO ■^ 10 t^ c»d ON 12; T.M. ALPHABETUM SACERDOTUM. o c . royal e, Brussels, No. 2681 {Biblio- theca Htdthemi- i i > =3 (1) . Grasse, Dresden, Livraison o U ■4J ►-I .-2 "^ ii rO rt s s S pq 0- <^ f2 m i-A 14-1 : : '' 0.- ^'^' 13 1« c ^ W3 S t/3 W3 [« t« 3 3 3 3 rt rt ts "c^ a & T3 -o T3 '■S D rt't^ CU (U u-» CT> t>^ vO t^ vO vO X X X ' X 11 t-l M a Od 04 Oh P- 0: ^ J r— 1 1 r>- n- C3 1 — 1 M TJ u ^ jJ X N rf) 4 \r\ ** •"" ALPHABETUM SACERDOTUM. xix For help in the arrangement of this table I am under great obligations to the late Mr. Robert Proctor, whose untimely death has been a great blow to bibliography ; and I am much indebted to Monsieur Leopold Delisle for allowing me to see the notes which he has made of several editions ; they would have been otherwise unknown to me, and by the information which he has given I am thus able to include them in the table. The details of the two copies in the Royal library at Brussels were given to me by Father J. van den Gheyn, S.J., keeper of the manu- scripts, through the kind intervention of Father F. van Ortroy, S.J., Bollandist. The Bodleian copy has been chosen to be reproduced because it is perfect, and the edition is dated. It was issued by John Petit. The rubrics have been reproduced in italics for the convenience of the reader, though the whole of the edition is in black letter. The text has been collated with four other editions, and their symbols are as follows : A = Paris, Bibliotheque nationale, D. 57983. B.M. = British Museum, I. A. 40735. (formerly C. 52. a. 22.) the first leaf is wanting. R = Edition by Denis Koce, belonging to the Rev. E. S. Dewick. J = Edition by Claude Jaumar, belonging to the editor. The last leaf is wanting. The greater part of the variations would seem to be mere printers' errors, and the best printed text is that of A. It changes such blunders as Inde et memores into Unde et me7nores and terque redimit into tibique reddunt^- though here and there it developes misreadings of its own. A tract sometimes spoken of together with Alphabetum is Instructio virorum ecdesiasticorum ;- it is, however, not at all the same work as Alphabetum. In the seventeenth century appeared a book which may be looked upon, perhaps, as a sort of modernised recension of the early Alphabetum. The beginning resembles the opening of the older Alpha/ictum, and its directions are arranged around a votive mass of the Holy Ghost, as those of the older are ; but in the seventeenth century recension this mass is accommodated to the Pian missal. Matter is also added at the end on the cura pastoralis.^ In the British Museum is a fragment of a much larger work to which there has been prefixed a title, with the name of Alphabetum.,^ though the following page is numbered 125. It contains a mass of the Holy Ghost like the earher ^ See below, pp. 43 and 45. 2 See Bulletin du bibliophile, 1854, x. 923 and xi. 168. For this reference I am indebted to Monsieur Leopold Delisle. There is an imperfect copy in Paris, Bib. nat. (R6s. D. 21061.) where I have examined it. ^ Its title is : Alphabetum || Sacerdotum || nuperrime || emendatum || Rothomagi^ || apud loannem Baptistam Behourt, in vico Lidaeorum, prope Palatium, MDC. xxxi. 16°. I have seen this in the Mazarine Library at Paris, where its press mark is 41995 (2.) ■* The title is : Alphabetum, || sev ||Instructio || Sacerdotvm ad |i Celebrationem Missse, II iuxta ritum S. Ecclesise || Romanae, || . . . a Rouen, chez Remy le Boullenger, prez le Palais. Superiorum Permissu. 1656. It is 32°. according to the catalogue. Its press mark in the British Museum is 843. a. 20. b 2 XX • ALPHABETUM SACERDOTUM. book, but is not like it in many other particulars. It ends on p. 191, with the word Finis. After the eleventh century, if not before, may be found added to what has already appeared in the Sacramentaries directions apparently intended for the private use of the priest before, during, or after mass.^ In a Paris missal of the beginning of the fourteenth century there are such directions with the rubric : incipit ordo misse? The priest is told to put on his rochet, then to wash his hands, next to place the bread on the paten and make the chalice ; then to vest, beginning with the amice. After this are versicles, collects, and prayers which may be for private or pubhc use. The introit, or office, as it is called, is the beginning of what is certainly public, and directions are given for the conduct of the priest, and prayers to be said by him, up to the secreta, and beginning of the canon. In many of the French missals, printed in the fifteenth and first half of the sixteenth century, similar directions and prayers may be found ; but they differ a good deal, not only in arrangement, but in the substance of the prayers and directions. Now this Alphabetum Sacerdotum resembles the Ordines misse in the missals of the provinces of Rouen and Tours ; such as those of Rouen itself, Seez, Coutances, Angers, and St. Alalo. But these do not completely agree amongst themselves, nor with this Alphabetum Sacerdotum., though they have a great likeness to it. The expression beatissimi Juliani in the prayer after the Confiteor of the Alphabetum led me to examine the missal of Le Mans m the hope of finding in its ordinary the source of Alphabe- tmn Sacerdotum. An early printed missal of Le Mans is to be found in the Library of St. Genevieve at Paris f but it contains no co?ifiteor., so that I am unable to say that St. Julian appears in the prayer after it. Moreover, the prayers after the canon do not correspond with those of the Alphabetum : and though at the end of the book are prayers similar to those of Alphabetum^ just as in other mass books of that part of France at that time, yet they are not exactly the same, either in order Or form. In fact the ordinary of Le Mans is not so near to Alphabetum as the ordinary of Coutances. I have examined all the fifteenth and sixteenth century French missals that have come in my way without yet finding any Ordo that I could consider as the exact source of this tract. The close resemblance to Alphabetum seems limited, so far as my researches go, to the mass books in the dioceses of the provinces of Rouen and Tours. Some of the books of the dioceses in the province of Sens, as Paris, show a certain amount of likeness ; but this is lost at ^ See Martene, de antiquis ecclesiae ritibus, Lib. I. cap. iv. Art. xii. Ordo vi. and oUowing. (Antuerp. 1736, t. i. col. 528.) Also A. Ebner, Quellen und Forschungen . . . Missale Romanum, Freiburg im B. 1896, p. 296. "^ British Museum, Harl. 2891. fb. 141. This manuscript already has m crucifixion and a majesty, so common in the printed mis?als of the sixteenth century, the presence of which pictures is sometimes alluded to in the rubrics. ^ Colophon : Missale Cenomaneil. in celeberrima vniuersitate parisien. per magistrum lohannem hygman aletnanum impressum finit xiii. lulii. M. cccc. xciiii. The title page announces that it has been amended " de nouo per petrum hennier," canon of Le Mans. COUIANCES ORDINARY: DOMINICAN ORDINARY. xxi Rhemes itself, and Cambray and Chalons in the province of Rhenies, and further east at Besanc^on. Here they have an Ordo missae on lines of their own, not of those of the Alphabetum. The note prefixed to the edition marked by the symbol A, one of the later editions, contains a claim by one loannes Amelius to be the editor. It does not appear that he claims more. He would seem to have had a stock of documents by him, with one of which he then favoured the world. Any other mention of Amelius in literature I have been unable to discover. The word alphabetum is not unknown in French massbooks of the early sixteenth century. An instance may be found in that of Angers^ where the ordinary has for title Alphabetum Sacerdotum. So also has one edition of the Sarum massbook -? immediately before the ordinary of the mass are these words : Sequitur alphabetum sacerdotum. And what were the Alphabeta found about isio amongst the liturgical stock of Gerard Wanseford at York ?'^ I am not sure if these were bought in France, like some other parts of the large stock of books that he had. They may have dealt, not with grammar, but with liturgy. IV. Ordinary of Coutances. The ordinary of the church of Coutances, taken from the missal of that church printcti in 1557, is here given as a specimen of the Ordo viissae used in dioceses of the provinces of Rouen and Tours. It is the nearest approach to the Alphabetum Sacerdotum that I have yet V. Dominican Ordinary. This is an extract from a manuscript, Add. 23,935 in the British Museum. It is very beautifully written, and specimens of the hand- writing have been reproduced by the Palaeographical Society.* Dr. Warner informs me that the manuscript is French, and he places it between the years 1260 an<1 1275. The leaves are of vellum, measuring i of by 7 mches, and are now 579 in number. Dr. Warner has pointed out to me that the lower ^ See Missale ad vsuni Andegauefl. Rothomagi, 1523, 4°. fo. cxxi. b. Cf. title of Missale secundtim vsum insi^nis Ecclesie Bisuntine, Bisuntin. R. Boissenau, 1551, and sheet aa. ^ Missale secundwn vsum insignis ecclesie Sartim, Rouen, M. Morin, 1497. fo. Ixxv. Press mark in British Museum IC. 43967. ^ Robert Davies, A memoir of the York Press, Westminster, 1868, p. 14. Cf. E. Gordon Duff, Transactions of the Bibliographical Society ^ 1899, vol. v. part i. p. 94. •* Series II. plate 112. xxii DOMINICAN ORDINARY. part of the cover has ihe following inscription, which he has been able to revive ; and he reads it as follows : Ego fr. iacobus de paradello positus ad cusiodiam armarii inferioris inueni defectum incisionis in principio istius libri sicut patet. This, Dr. Warner thinks, refers to the imperfection at the beginning of the book as at present bound, whtre one gathering or more before fo. 3 is plainly wanting. Twenty-one leaves in a later hand than the rest of the book have been inserted before the Ordinarium which begins on fo. 23. These later additions are the breviary offices and masses for Corjms Christi, St. Lewis, King of France, St. Tliomas of Aquinum, and others. The book properly begins with the ordinarium. At the top of fo. 2, Dr. Warner has succeeded in reviving and transcribing iti great part an important inscription, though some of the writing has been onl) partially recovered. It is as follows : Iste liber factus est pro magistro ordinis quicunque fuerit pro tempore ut quicunque dubitauerint in aliquo de officio possint per eum rectificari Non est {illegible woid] ad exemplar quia facile dest [end illegible] propter (?) operis subtilitatem. Mr. H. A. Wilson suggests recurrendum and destruitur.^ The book must be of considerable importance in the history of the liturgy of the Dominican order, if it be the standard to which all in doubt might appeal. On the verso of leaf 2 is written in a fourteenth century hand : In hoc libro continentur ista ,xii. volumina. Ordinarium .i. Martyrologium ^cum euangeliis legendis in capitulo et regula et con- stitutionibus^ CoUectarium .iii. Libellus processionalis iiii. Psalterium .v. ^et officium cotidianum beate uirginis.-' Lectionarium .vi. Antiphonarium .vii. Graduate .viii. Pulpitarium .ix. Missale maioris altans .x. Epistolarium .xi, Euangeliarium .xii. The extract printed below is taken from the part named Missale conventuale which corresponds to that called in this table Missale maioris altaris The whole of this section has not been printed, but merely the directions for the celebration of high mass, conventuale being here equivalent to solemne. Fhe Temporale follows immediately, beginning with the first Sunday in Advent, and continues on to Faster Even on fo. 496, when the ordinary and canon of the mass appear. The Temporale then resumes. The Sanctorale begins on fo. 505, and ends on fo. 520. '1 hen come votive masses, sequences, and other matter up to the verso of fo. 525, when the section Missale conventuale ends. After this extract from the manuscript is edited an appendix taken from a Dominican printed book which corresponds, it may be thought, to the section described by Quetif as Missale minorum altarium. Le ^ See below, p. 243. *- '•^ written over erasure. ^ — ^ added. DOMINICAN ORDINARY. xxiii Brun quotes a part of the early manuscript, Missale minorum altarium at Paris, ^ which corresponds precisely to the last four lines of the appendix, on p. 96, which begin In via. It is possible that the rest of the appendix also corresponds to the' manuscript, as so many of the early Dominican printed missals contain it. I have had access to an earlier Dominican missal in the British Museum printed by Matthias Moravus in 4° at Naples in 1483, and which contains this part as well as others corresponding to the Missale Conventuale ; but a better text, though not altogether perfect, seemed to me to be in the later edition printed at Lubeck in 1502, and this has been accordingly reproduced. The appendix has also been collated with a 4° edition printed at Venice by Antonio de Giunta in 15 12, and the more important of the variations have been given in footnotes. Accepting Dr. Warner's date of the book, we are brought close to the time at which Humbert of Romans was charged with the revision of the Dominican liturgy. Copies of this authorised edition were multiplied, and were to be found at Bologna, Salamanca, Toulouse, and the Jacobins in Paris. ^ They contained fourteen books. The copy at the Jacobins was examined by Pierre Le Brun in the eighteenth century, who reports the fourteen books of which it was composed, corresponding to twelve of those given above contained in our manuscript, with the addition of Breviarium and Missale minorum altarium. The Missale maioris altaris corresponds to Missale conventuale.^ Our manuscript is not the same as that which Le Brun describes. In the first place it does not contain all that Le Brun mentions : it has only twelve books, while Le Brun speaks of fourteen ; and though the writing is very close and beautiful, yet the size of the book cannot be described as tres-grand. Considerable use was made by Le Brun of this work, and extracts are given by him from it, which correspond almost word for word with our manuscript * Quetif also gives an extract which follows closely, but is not precisely the same as, our manuscript." The directions printed below are allied to those printed in Dominican missals at the present day. The changes made seem to be chiefly in the way of addition. Farther, in the course of editing this Dominican document, I came across an early printed Carmelite Ordo^ the directions of which seemed to have considerable affinity with the Dominican document. In the notes, I have sometimes pointed out where the two ordinaries differ as well as agree, but I have made no complete collation of the two. It seems not impossible that the two ordinaries are ^ Pierre Le Brun, Explication . . . de la Messe, Paris, 1777. t. ii. p. 671. note. ■^ Quetif and Echard, Scriptores Ordinis Praedicatorum Recensiti, Lutet. Paris. 17 1 9. t. i. p. 143. ^ Pierre Le Brun, Explication . . . de la Messe, xv. Dis. Art. v. I^aris, 1778. t. viii. p. 54. "* See Le Brun, op. cit. t. ii. Partie v. Art. vii. § ii. par. 3. note Art. x. §§ i. iv. •'' Quetif, op. cit. p. 144. xxiv CHARTERHOUSE ORDINARY: PREPARATJO SACERDOTIS. descended from a common ancestor, though the CarmeUte text is shorter than the Dominican. I am indebted to Mr. F. (\ Eeles for the transcript of the ex- tract ; Mr. J. A. Herbert has bten so good as to read the proof with the manuscript, for, beautiful as the writing is, it has proved too small for old and unexperienced eyes. VI. Charterhouse Ordinary. This document has been found amongst a number of others bound together in one volume, Nero A. iii. in the Cotton collection now at the British Museum. The leaves are of vellum, measuring 6;^ x 4f inches, and are 1 66 in number. The first 90 have no great liturgical interest. From fo. 90 to fo. 130 are the statutes of the Council of Northampton. From fo. 131 to the end are documents relating to a charterhouse in England. A treatise on certain statutes of the order begins at fo. 138 (formerly 139) and continues up to fo. 154. This part of the manu- script has been printed in Dugdale,^ but the liturgical part which has been reproduced below is left unnoticed. It does not seem possible to assign the manuscript to any particular charterhouse in England. It is true that the petition on p. 99 below mentions our Lady and St. John Baptist, but these saints are too widely distributed to enable us to assign them to the charterhouses dedicated in their honour, as were Witham and Henton.- The writing appears to be of the end of the fifteenth or beginning of the sixteenth century. A considerable resemblance will be found in this n.anuscript to passages in the Charterhouse Statutes printed at Basle in 15 10. VII. Preparatio Sacerdotis. At the end of the fifteenth century a number of Roman Missals and Breviaries appeared, professing to be edited by one Peter Arrivabene, a Franciscan friar ; and some of the Missals contain the directions for the priest celebrating Mass which are printed below with the title Preparatio sacerdotis. But it seems doubtful if it were Peter h rrivabene who first inserted this into the Missal. The first Roman Missal that I have seen with Preparatio sacerdotis in it is an edition published at Venice in 1493,^ whereas the first edition edited by Peter Arrivabene that I have seen, ^ Sir William Dugdale, Monasticon Anglicanum, London, 1830. vol. vi. p. i. p. v. - Dugdale, op. cit. pp. i and 5. ^ A French missal, Missale ad vsum ecclesie Lingonensis^ printed by Jean de Pre, at Paris, about 1492, contains part of the Preparatio, that on p. 113 below, and that on p. 114 with the exception of the last eight lines. The Preparatio is m this missal on the last leaf of the book, the press mark of which in the British Museum is IB. 39833- PREPARAriO SACERDOTIS: BURCKARUS ORDO MISSAE. xxv was published also at Venice, in 1497, but it does not contain this Preparatio. It may be that Peter Arrivabene, looking about him for matter wherewith to adorn his edition of 1501, was tempted to adopt the Preparatio already printed at Venice, which, therefore, was close at hand. Its first appearance, so far as is known, in a Langres missal, might suggest that it was of French rather than Italian origin. I now add a table of all the Roman Missals in which I have met with this Preparatio sacerdotis. Roman Missals in which Preparatio Sacerdotis is found. 1493 Kal. lulii Venetiis... N. de Franchfordia and Herzcog de Landoia. 80 British Museum. 1493 Kal. Dec. 1498 » 0. Scotus and L Hert- zog de Landoia. Giunta 8° 80 British Museum. Bib. Ambrbsiana, Milan. Bib. Communale, Siena. Bib. Ambrosiana, Milan. 1501 ,, 5, 8- British Museum. 1515 Lugduni J. Sachon 8" »> j> 1517 Parisiis ... Th. Keruer fo. 5> >> 1518 ,, J. Kerbtiant 80 >J 95 1519 Caesar August. . . . Geo. Cocus 4*^ Bodley's Library. British Museum. 1520 Venetiis J. de Leucho 4° British Museum. 1528 Lugduni Seb. Gryphin 4° j> jj 1529 Parisiis L Kerbriand So j> >» 1530 ,, Fr. Regnault 8° 1532 Lugduni loh. Mareschal 40 J) >> VIIL Burckard's Ordo Missae. As a work by itself, John Burckard's Ordo Missae seems to have been first published in the year 1502, The opinion that it was first brought out in the pontifical of 1485 at Rome, seems to be groundless.^ That ^ Addis and Arnold, Catholic Dictionary, London, 1884. sub voce Rubrics. " It was Burchard ... who first set out at length both the words and the ceremonies of the Mass in his Roman Pontifical, printed at Rome in 1485, and again in his Sacerdotale, printed a few years later, and reprinted under LeoX." There is perhaps some confusion here between Burckard's Ordo Missae and the Pontifical and Sacerdotale. xxvi . BURCKARD'S ORDO MISS A E. pontifical contains no directions for low mass at all akin to the Ordo Missae of Burckard, though it gives an order for pontifical vespers and high mass. But on looking through the Roman missals of the British Museum there was found a recension of Burckard's Ordo missae printed in 8" at Venice in the year 1501 as introductory to a Roman Missal/ probably for Franciscan use. It claims by its title'- to be the work of John Burckard ; but it is a shorter recension than that printed by itself in 1502. This shorter recension has been collated with the text of 1502 and the variants placed in footnotes, with the symbol V appended. It will be seen that some of the paragraphs of V are greatly expanded in the later text, as may be noted below on p. 126. Whole pages of the longer recension are represented merely by a few lines in V as on pp. 132, 133, 134, 167 ; or are altogether absent in V as on p. 137 and elsewhere. One uniform change is that sacerdos in V has been altered in the longer recension into celebrans. The collation has not in all cases exactly reproduced the variants of V especially where the meaning is nearly the same. Both recensions are printed in red and black ; and the italics of the reprint show the red letters of the two editions The work now reprinted follows the text of the edition of 1502 ; it is taken from a copy that must have been long in Kngland. It bears evidence on the title that it once belonged to the Pardoners' Churchyard at St. Paul's ; and after that it must have become the property of Lord Lumley, from whose collection it passed into the Library of the British Museum, where it now rests. Formerly its press mark was 473.a 20, but it is now C. 52. d. 14. By a letter of Alexander VI. to the printer, the Ordo missae of 1502 was protected from republication for the S'pace of three years ; the pope says that he has made Cardinal Bernardin de Carvajal revise Burckard's work with diligence ; but beyond this modified approval, the pope does not go. The Liber Sacerdotalis^ published at Venice in 1523, which contains Burckard's Ordo, claims on its title page to have the approbation of Leo X. I can find no reprint until 1508. But as Burckard died in May, 1506,-^ this edition, and all others that I know of must have appeared alter his death, and any changes or additions in text would be of less value, therefore, as representing the mind of Burckard, than the edition of 1502. Consequently they have not been ^ Missale sectindwn consuetudinein sancte romane ecclesie : stngulari ctira ac diligentia emendatJim : sumptibus et iussu pj-ouidi viri Nicolai de Franchfordia : arte itemque et industna probatissitnorum virormn Petri Liechtensteyn Coloniensis et lohannis Hertzog de Landaw. Impresstim Uenetijs • explicitum est : anno virginalis tartus, 1 501. Sexto kalendas Noue?nbris. The press mark in the British Museum is 3365. a. 22. At the end of the bt)ok is the treatise de defectibns misse and de utilitatc viis^e of Hugo de Sancto Charo. A modern hand has written Franciscan on a flyleaf ; and the feasts on pp. 175-178 below, show marked Franciscan influence. 2 See below, p. I26.«. ^ See /ohannis Biirchardi . . . Diariufn, edited by L. Thuasne, Paris, 1885. t. iii. pp. xlvii and 426. There is a biographical notice prefixed to this work, but Burckard is too well known for it to be necessary to give in this collection an outline of his life. BURCKARD'S ORDO MISSAE. xxvii given in the following reprint. The editions printed at Cracow have been largely glossed ; and some of the later editions have suffered alterations in and additions to the text. It has often been said, with more or less authority, that this Ordo Missae of Burckard is the source of the Ritus Celebra?tdi -prQ^xtd to the Pian edition of the Roman mass book. Pierre le Brun goes so far as to say that Burckard is copied almost word for word/ There is some exaggeration here ; for this statement can be easily disproved by any close examination of the two documents. But they are allied, and it would seem likely that the idea of the Ritus Celebrandi was borrowed directly from Burckard whose ordo had appeared in Roman missals as early as 1541, and as late as 1558, if not after. It is less likely that the Directormm of Ciconiolanus suggested the Pian rubrics, though this appeared certainly in more than one edition of the Roman mass book printed before 1570. The less full directions of earher mass books, some of which are now printed in this volume, may also have encouraged the idea of setting forth authoritative directions for the celebration of mass. There now follow tables of the different editions met with in libraries at home and abroad. The bibhography cannot, unfortunately, be very complete, for I am not acquainted with any earlier attempt from Avhich assistance might have been derived. The Society is asked to accept this imperfect attempt merely as the beginning of an enumeration that may hereafter be more worthy of its attention. Burckard's Ordo Missae. 1502 1508 1509 1512 Kal. Decemb. 1529 1559 1569 1589 Romae ...; I. de Besicken ... 4° Romae ... E. Silber alias Franck' 4*^ Romae ... Steph. Guillereti ...: 4° Romae ... I. Beplin ... ...; 4° Cracouie ... Flor. Unglerii Cracouie ... M. Scharffenberg Romae ... A. Blado ... ' Viseo Em. loannis .. •• ' 4° Olyssippone ... A. Alvarez ... ... 4" Briiish Museum. Bib. Cbsanatense, Rome, imperfect. Bib. Mazarine, Paris. Bodley's Library. British Museum. Bodley's Libraiy. Britisii Museum. Bodley's Library. British Museum. Bib. Mazarine, Paris. Bib. Vaticana. Bib. Vallicellana, Rome. Bib. Nazionale, Naples. Bib. Ambrosiana, Milan. British Museum. Bodley's Library. 534 540 Venetiis Italian Versions. Stephano da Sabbio i British Museum. Bib. Nat. Paris. ^ Pierre Le Brun, Explication . . . de la Messe, Part. iv. Art. x 1777. t. i. p. 531. '■'■ VOi-do Missce de Burcard, imprime vers I'an presque de mot a mot par le saint Pape Pie V." ri. § 4. Paris, 15CX), & copie xxviii BURCKARHS ORDO MISSAE: INDUTUS PLANETA. Ordo Missae in Liiurgical Books. Liber Sacerdotalis. 1523 Venetiis ...j Pet. de Rauanis 1537 ,, ,..| Victor a Rabanis 1554 ,, .. , Heirs of Pet. Rabani 1555 ,, ...! P. Bosellus 1564 ,, ...i J. Variscus 1567 ., ... P. Liechtenstein 1569 ,, ..., J. Variscus 4° 4° 4° 4° 4° 4° 4° fo, 736 I British Museum, fo. 70 j British Museum, fo. 68 I British Museum, fo. 65 j British Museum, fo. 68 I British Museum, fo. 65 I British Museum, fo. 68 1 British Museum. 1530 I Venetiis Liber Familiaris Clericorum. British Museum [c. 52. cc. 14]. Roman Missals. I54I Venetiis ... P. Liechtenstein ... Mense August. 1543 Lugduni ... A. Vincent 8° 1547 Venetiis ... P. Rabani fo. 1558 Venetiis ... Liechtenstein fo. 1558 Venetiis ... Juntas fo. 1559 Venetiis ... lunta fo. Mense August. 1 56 1 Venetiis ... loan. Variscus fo. Mense lulio 1566 Venetiis ... P. Liechtenstein Local Missals fo. Bib. de San Isidro, Madrid. British Museum. Bib. Vallicellana, Rome. Editor. Editor. Bib. Vaticana, Rome. Bib. Vallicellana , Rome. Bib. dq, la Ville, Lyons. Bib. Vallicellana, Rome. Missale secundum consuetudinem Gallicorum ac Ecclesie Cosentitie^ 1549, Sept. Venetiis, P. Liechtenstein and J. de Jardano (vulgo il Bressano) 4°. [Editor] Other Missals. L Cochleus, Speculwn Missae^ Venetiis, 1572, p. 192. (not in the earlier edition of 1549). IX. Indutus Plan eta. These directions are found, under this name, in several editions of the Roman missal, printed mainly in the dominions of the King of France, from 1507 to 1546. Sometimes the title page announces that Indutus Planeta is amongst the contents of the volume. The earliest approach to this documetit that I have found in print is in the Missal INDUTUS PLANETA: CICONIOLANUS' DIRECTORIUM. xxix of the church of Uzes, a diocese in the south of France, suffragan to Narbonne. It has been printed separately as an appendix below. It is much shorter than the later document, and it seems not unreasonable to imagine that it represents an earlier stage. Like the later document, it claims to represent the custom of the church of Rome. But from several directions, especially that on p. 187, where the communion of the priest is described, it may be considered doubtful if the actual practice of the Roman Court is really prescribed in either. Roman Missals in which Indutus Planeta may be found. 1507 Lugduni F. Fradin 80 British Museum. 1508 Lugduni S. Gueynard 4° British Museum. I5II Lugduni lohan. de Romoys and 8" Bodley's Library. Oct. 2 Stephen Guegnard. 1515 Lugduni I. Sachon 8« British Museum. >> ,, S. Baland 4° British Museum. 1519 (/aesar. August. Geo. Cocus ... British Museum Bodley's Library. 1532 Lugduni loh. Mareschal 4« British Museum. 1535 Lugduni loh. Crespin fo. Bib. Vaticana, Rome. 1546 ,, M. Roy and L. Hesnot 4° Bib. delaVille, Lyons Variants have been given in the footnotes from two of these editions. L. CiCONIOLANUS' DiRECTORIUM DiVINORUM OfFICIORUM. These extracts are taken from a book v/hich now appears to be some- what rare. A copy has been in my possession for some years past, and the British Museum has recently acquired another of the same edition. These are the only two copies that I have as yet seen. Roskovany speaks of the book as pubhshed in 1540.^ If this be exact, it points to the existence of later editions than that of 1539. Dr. G. Mercati quotes from an edition by Giunta in 1550,^ a fine copy of which he tells me is in the reserve of the Vatican Library. Gavantus says that the rubrics of the Breviary of Pius V. were taken from this directory of Ciconiolanus, I do not myself see a striking resemblance.^ The early part of the book seems to be a pie. Then come rules for the ferial and festival offices determining the calendar, notes on corrupt readings, and the like, followed by the directions for the celebration of mass which are reprinted below. The reason for the introduction of these extracts from the Dit ectorium into the present volume is the appearance of Ciconiolanus' rules about ^ Roskovany, Coelibatus et Breviarium, Pestini, 1861, t. v. p. II 1 1, No. 515. ^ Appunti per la storia del Breziario Rotnano nei sec xix-xv. tratti dalle " Ruhricoe novae,'''' Roma, Desclee, 1903, p. 4.;/. Reprinted from Rassegna <>rigoria7m, 1903. Anno II. col. 400. «. ^ Bart. Gavanti, Thesaurus Sacroruin Rituuni. Sectio iii. Cap. i. § 3. Aug. Vindel. 1763, t. ii. p. 23. Schmid {TJuolog. Quartalschrift, Tubingen, 1884. p. 636. ) repeats Gavantus' statement, and so does Mgr. Batiffol {Histoire du Breviaire Roviain, Paris, 1893, p. 245.) with a qualifying word. XXX CICONIOLANUS' DIRECTORWM. the mass in two editions at least of the Pre-Pian Roman Missal. The earliest edition that I have found is a folio published at Venice by Andrew and James Spinelli in 1556, and the copy of this edition which I have consulted is in the Vatican library at Rome. The title page announces amongst other additions the presence of an opus aur,um.^ This opus aureum begins on the verso of sheet "^ ►J^ and is a reprint of the extracts from Ciconiolanus given below. The existence of the opu^: aureum in this edition has not, I believe, been noticed before. But another edition containing these extracts was published in folio at Venice in September, 1563 by the heirs of L. A. lunta. The peculiarities of the rules given in this edition were noticed by Pierre Le Brun, but he admits that he did not know their author.^ The title of this edition though long enough, does not give any hint that the book contains this Opus aureum or extracts from the Directorium, which are to be found in the sheet >J< >^ immediately following the calendar. They occupy about two leaves {>^ ^ i and ii). At the head of the sheet is : Opus aureum de Ordine celebrandi Missam, Et primum de loco celebrationis. The extracts end at the top of the first column of the verso of >Ji ►J^ ii. The reprinting in this latter edition of these extracts from the Direc- torium seems to have been carefully done. The misprints pointed out at the end of the Directoriufn have been noted, and most of the words obelised below have also been corrected. The missal follows the Direc- torium almost word for word. Here and there changes have been made. The section De Haleluiah ^hows the greatest amount of change ; all has been left out before " Quando " f and some other changes in the remain- ing lines may also be noticed. But as a rule the alterations are slight and unimportant. Collation with the earher edition of 1556 was not possible. I only discovered the edition the last day of my stay in Rome, and thus no prolonged review of the opus aureum could be effected. After these extracts follow in the later edition of 1563 de defectibus missae oi Hugo de Sancto Charo, Admonitio ponti/icis ad sacerdotes, ex pontificali, Praeparatio sacerdotis, and rules for sequence of colours taken out of the Directorium. Of the author of this Directorium I have been able to obtain no more information than the title page of his book affords.^ XI. Thirteenth Century Sarum Ordinary, from the Missal of THE Earl of Crawford. This Sarum ordinary is edited from the oldest Sarum missal known to exist. The manuscript was shown in the exhibition of paintings and ^ Missale Romamwi ad tisum sacrosancte romane Ecc teste . . . cut ace edit opus auretun de celehratione misse et aliud de defectibus in ea occurrentibus, &c. 2 Pierre Le Brun, Explication . . . de la Messe, Partie v. Art. x. § iii. Paris, 1777, t. i. p. 632. n. ^ See below, p. 201. line i. ^ See below, p. 196. THIRTEENTH CENTURY SARUM ORDINARY. xxxi mediaeval manuscripts brought together by the Society of Antiquaries at Burlington House in 1896. In the catalogue it is described as follows : No. 8. Mass book. Vellum, size 12 by 8. In double columns of 40 lines to a page. Inscribed, Memoriale Henrici de Cicestria Canonici Exon. precij Ix. s. Date, thirteenth century.^ The Earl of Crawford, K.T., F.S.A. The manuscript has also been examined by Sir Edward Maunde ^hompson, K.C.B., our Vice-President, and he remarks : Henry of Chichester was precentor of Crediton and resigned his office in 1264. We have thus an approximate date for the volume. - The ordinary differs in several particulars from the later copies of the Sarum missal, whether in manuscript or in print. But this recension has been followed in two manuals of the fourteenth and fifteenth centuries which give a Sarum ordinary. One of these belonged to the late Rev. William John Blew, formerly a Vice-President of this Society, and it is now in the possession of one of our members, the Rev. Edmund McClure, who, with great courtesy, has allowed me to collate the manuscript for this work. Unhappily many leaves and gatherings have been removed from the book : the remaining leaves are ii by 7^ inches, the writing is in double columns, black and red. According to Dr. Warner, it may have been written towards the end of the fourteenth century. I have collated this manuscript in the notes under the symbol Blew MS. The Blew MS. has already been spoken of by the late Mr. Scudamore, but only in view of a rubric directing the sign of a fraction to be made in the Canon at the v^'ord fregit.^ The other manual is Add. MS. 30,506 in the British Museum, probably written in the first half of the fifteenth century. It contains the ordinary as part of the nuptial mass, but the prayers at vesting and the earlier part of the ordinary are written on the last leaves of the manuscript. The rubrics of the ordinaries of both these manuscripts have been collated, and the results given in the notes ; it may interest the student to notice that the recension belonging to the earliest known Sarum ordinary should have survived down into the fifteenth century, side by side with the better known ordinary in the manuscript and printed books of the Sarum rite. This collation of the Blew MS. and of Add. MS. 30,506 in the notes is accompanied by extracts from other Sarum missals of the more usual recension, which, it was thought, might aid the student in tracing the development of the Sarum ceremonial. It will be seen from the^ extracts from William de Pagula and John de Burgo how the opinions ^ Catalogue of Exhibition of English Medieval Paintings and Illuminated Manu- scripts, 1896, p. 8. ^ Proceedings of the Society of Antiquaries of London, Second Series. 1895-97, vol. xvi. p. 222. ^ W. E. Scudamore, Notitia Eucharistica, Part ii. Chap. vi. § ix. London, 1876, sec. ed. p. 607. " In a MS. Manual apparently English of the early part of the fourteenth century, belonging to the Rev. W. J. Blew we read ' here let the sign of a fraction ' be made. " xxxii THIRTEENTH CENTURY SARUM ORDINARY. of these writers passed into the rubrics of some of the Sarum manuscript missals, and thence, not always into the printed Sarum missals, but into the editions of the manual printed in the reign of Queen Mary. I am again indebted for the transcript of this ordinary to the kindness of Mr. F. C. Eeles. The precious volume was for some months deposited in the Library of the Aberdeen University by the great courtesy of Lord Crawford, to whose generosity no scholar has ever appealed in vain, and to whom in this matter I can only faintly express my indebtedness. It should be mentioned that the prayers at vesting immediately before the canon on p. 222 below are in a different hand from the rest of the manuscript and may be as late as the fifteenth century. It has not been possible to collate the proofs with the original manu- script owing to change of ownership in the missal. I SARUM ORDINARY OF THE FOURTEENTH CENTURY. T.M. [Fourteenth Century Sarum Ordinary.] A7ite accessum ad altare ad nianus lauandas dicat sacerdos. LArgire sensibus nostris omnipotens pater ut sicut hie ablu- untur inquinamenta manuum : ita a te mundentur interius pollicionest mentis et crescat semper in nobis augmentum sanctarum uirtutum . per. Ad ami\c\tum. SPiritus sanctus superueniet in te et uirtus altissimi obumbrabit capud meum. Ad albani. INdue me domine uestimento salutis et indumento leticie circumda me deus salutaris meus . per. Ad zonam. PRecinge me domine zona iusticie et constringe in me dileccionem dei et proximi . per. Ad manipulum. A michi domine sensum et uocem etf possim cantare missam . per. Ad stolam. Stola iusticie circumda domine ceruicem meam et ab omni corrupcione peccati purifica mentem meam . per. Ad casulam. T Ndue me domine lorica fidei et galea salutis ac gladio spiritus ^ sancti . amen. Dehide dicat sacerdos antequam accedat ad altare. 7 Ntroibo ad altare dei. -■' B' Ad deum qui letificat iuuentutem meam. Ps. ludica me deus et totus psalmus dicatur eiim Gloria patri. dehide dicatur a7ite altare. Confitemini domino quoniam bonus. ^. Quoniam in secula misericordia eius. Deinde faciat confessionem huiusmodi . Confiteor deo celi. et post absolutionem dicat, Adiutorium nostrum in nomine domini. ^. Qui fecit celum et terram. Deus tu conuersus [uiuificabis nos]. ^. Et plebs tua [letabitur in te]. B 2 D 4 SARUM ORDINARY OF THE FOURTEENTH CENTURY. Ostende nobis domine [misericordiam tuam]. ^. Et salutare tuum [da nobis]. Sacerdotes tui [induantur iusticiam], ^. Et sancti [tui exultent]. Ab occultis [meis] munda [me domine]. ^. Et ab alienis [parce seruo tuo]. Non nobis domine [non nobis]. ^. Set nomini tuo [da gloriam]. Sancta dei genitrix [uirgo semper maria]. ^. Intercede [pro nobis]. Domine deus uirtutum conuerte [nos]. ^. Et ostende faciem [tuam et salui erimus]. Domine exaudi [orationem meam]. j^. Et clamor [meus ad te ueniat]. Dominus uobiscum. ^. Et cum spiritu tuo. delude osculetur diaconum et subdiaconum dicens. Habete pacis osculum ut apti sitis sacrosancto altaris domini ministerio. Deinde accedat ad altare et tacita uoce inclinato corpore iunctis- que manibus dicat. A ufer a nobis domine cunctas iniquitates nostras ut ad sancta -^~^ sanctorum puris mentibus mereamur introire . per christum. Deinde inchoetur officimn inisse . et postea Kyrie , et incipiet sacerdos Gloria in excelsis deo . secundum temporis exigenciain . Deinde collecta . Et notandum quod in collectis dicendis dicitur semper^ numerus inipar . deinde legatur epistola . et cantetur Gradate et Tractus siue Alleluia secundum temporis exigenciain . hiis completis erigat se sacerdos deosculans altare et signet se in facie dicens In nomine patris &c. Deinde ponat dlaconus Incensum In thurlbulo et dlcat sacerdoti Benedicite. ^. Ab ipso sanctificetur in cuius honore cremabitf tunc Incenset altare et sic ministri procedant ad officium per- agendum . Deinde diaconus petal benediccionem a sacerdote et dicat lube domine benedicere. benediccio super diacofium ante euangelium . Dominus sit in corde tuo et in labiis tuis ad pronunciandum sanctum euangelium pacis. Post euangelium accedat diaco?ius et offer at sacerdoti patenam et calicem cum pane et uino et aqua mixta et sacerdos ponat in locum suum . Deinde assumat patenam cum pane et teneat in manibus et dicat. 1 The contraction which I have read as semper resembles si with a mark of contraction over the i. SARUM ORDINARY OF THE FOURTEENTH CENTURY. 5 Suscipe sancta trinitas hanc oblacionem quam ego miser indignus peccator offero in honore nominis tui et beate marie uirginis et omnium sanctorum tuorum pro peccatis offensionibus meis et pro salute uiuorum et requie fidelium defunctorum . Qui uiuis. Dehide ponat panem loco siio et inposterum accipiat calicem et teneat in manibiis et dicat. Offerimus tibi domine calicem salutaris tuam deprecantes clemenclam ut in conspectu diuine maiestatis tue pro nostra et pro tocius mundi salute cum odore suauitatis ascendet. Delude ponat calicem loco suo et cooperlat cum corporall delude luceuset calicem . Jioc facto luclluet se parum dlcendo ympmim Veni creator et sic uadat ad lotorlum et abluat nianus suas et postea redeat ad altare et Inclluato corpore ante altare lufictlsque manlbics dlcat. IN spiritu humilitatis et animo contrito suscipiamur domine a te et sic fiat sacrificium nostrum in conspectu tuo hodie ut placeat domine deus. et cum erexerlt se sacerdos facial slguaculum crucls In faclem suam dlcens In nomine patris et postea dlcat super callcejn. Veni sanctificator omnipotens deus tu benedic et sanctifica hoc sacrificium quod est tibi preparatum. In nomine patris etc. Postea uertens se ad clrcumstantes humlll uoce dlcat. Orate fratres et sorores ut meum pariterque uestrum acceptum sit domino deo nostro sacrificium. ^. Spiritus sanctus superueniet in te et uirtus altissimi obumbrabit tibi. /;/ missis pro defunctls dlcat. Orate fratres et sorores pro fidelibus defunctis. ^. Requiem eternam etc. Delude reuertat se ad altare et dlcat slcut prlus dlxerlt collecta set tautum submlssa [uoce] et cum uenerlt ad ultlmum Per dominum et dlcat usque Per omnia secula s[eculorum]. *pEr omnia secula seculorum . Amen. -■- Dominus uobiscum. Et cum spiritu tuo. Sursum corda. Habemus ad dominum. Gracias agamus domino deo nostro. Dignum et iustum est. UEre dignum et iustum estequum et salutare Nos tibi sempei et ubique gracias agere domine sancte pater omnipotens eterne deus.* * — * Musical notes above these words. SARUM ORDINARY OF THE FOURTEENTH CENTURY. Hec prefacio dicatur in natali domini ad omnes missas et per septiinanam . et in circtnncisione domini . et in comme^noratione beate marie a natiuitate usque ad piirificacionem : et iri die purifi- cacionis. Communicantes dicatur per septimanam et in die circiimcisionis et purificacionis. *T^terne deus . Quia per incarnati uerbi misterium noua -■— ' mentis nostre oculis lux tue claritatis infulsit . Vt dum uisibiliter deum cognoscimus per hunc ininuisibiliumf amorem rapiamur. t T ideo cum angelis et archangelis cum thronis et domina- -*--' cionibus . Cum que omni milicia celestis exercitus hympnum glorie tue canimus sine fine dicentes.* COmmunicantes et diem sacratissimum celebrantes quam beate marie intemerata uirginitatis huic edidit mundo salua- torem . Set et memoriam uenerantes in primis eiusdem gloriose semperque uirginis marie genitricis eiusdem dei et domini ihesu christi . Set et beatorum. Hec prefacio dicatur in die epiphanie et per octauas eiusdem. Communicantes similiter pi^efacioni. *T^eternet deus . Quia cum unigenitus tuus in substancia nostre *-^ carnis apparuit in nouam nos inmortalitatis sue lucem reparauit . Et ideo.* Communicantes et diem sacratissimum celebrantes quo unigenitus tuus in tua tecum gloria coeternus in ueritate carnis nostre uisibiliter corporalis apparuit . Set et memoriam uenerantes in primis gloriose semper uirginis marie genitricis eiusdem. Hec prefacio in capite ieiunii et per quadragesima i7i missa de ieiunio tisque ad ce?iam domini. ♦'Pterne deus . Qui corporali ieiunio uicia comprimis mentem ^-^ eleuas uirtutem largiris et premia . per christum dominum nostrum.* htfra canonem i?t cena domini. Communicantes et diem sacratissimum celebrantes quo dominus noster ihesus christus pro nobis est traditus . Set et memoriam uenerantes in primis gloriose semper uirginis marie genitricis eiusdem dei et domini nostri ihesu christi . Set et beatorum. HAnc igitur oblacionem seruitutis nostre set et cuncte familie tue quam tibi offerimus : ob diem in qua dominus noster * — * Musical notes above these words. SARUM ORDINARY OF THE FOURTEENTH CENTURY, 7 ihesus christus tradidit discipulis suis celebranda 1! quesumus domine ut placatus accipias. Item in ce7ia domini. Qui pridie quam pro nostra omniumque salute pateretur. hoc est hodie accepit panem in sanctas ac uenerabiles manus suas. Hec prefacio dicatiir in uigilia pasche et per to tarn ebdomadam et i?i dominicis diebus usque ad ascensionein domini . quando de dominica sine de pascha dicitur inissa. Communicantes et Hanc igltur per totam ebdomadam pasche tantum, Prefacio. *TIJ^terne deus , Et te quidem omni tempore set in hac -*-^ potissimum die uel^ nocte gloriosus predicare cum pascha nostrum immolatus est christus. Ipse enim uerus est agnusr^qui abstulit peccata mundi . Qui mortem nostram moriendo destruxit et uitam resurgendo reparauit . Et ideo.* Communicantes et diem sacratissimum celebrantes resur- reccionis domini nostri ihesu christi secundum carnem . Set et memoriam uenerantes in primis gloriose semper uirginis marie genitricis eiusdem dei et domini nostri ihesu christi . Set et beatorum. HAnc igitur oblacionem seruitutis nostre set et cuncte familie tue *! quam tibi offerimus pro hiis quorum quos regenerare dignatus es ex aqua et spiritu sancto tribuens eis remissionem omnium peccatorum . Quesumus domine ut placatus. "^ Hec prefacio dicatur in die ascensionis et per octauas quando de ascensione agitur et in dominica i^i octauis quando de dominica agitur . et Communicantes similiter. * p Eternet deus . Per christum dominum nostrum . Qui post -■— ' resurreccionem suam omnibus discipulis suis manifestus apparuit :^ et ipsis cernentibus est eleuatus in celum ut nos diuinitatis sue tribueret esse participes . Et ideo.* Communicantes et diem sacratissimum celebrantes quo dominus noster ihesu christus unigenitus tuus unitam sibi fragilitatis nostre substanciam in glorie tue dextera collocauit . Set et memoriam. Hec prefacio dicatur in die pentecostes . et per octauas et i7i * — * Musical notes above these words. ^ Written above line. '^ This rubric is much bleared. 8 SARUM ORDINARY OF THE FOURTEENTH CENTURY. omnibus festis de spiritu sancto per totum annum . Communicantes et Hanc igitur a die pe?itecostes usque ad festum trinitatis . Prefacio, * "p Eternet deus per christum dominum nostrum . Qui ascendcns -*-^ super omnes celos sedensque ad dexteram tuam promissum spiritum sanctum hodierna die in filios adopcionis effudit . Qua propter profusis gaudiis totus in orbe terrarum mundus exultat set et superne uirtutes atque angelice potestates ympnum glorie tue concinunt sine fine dicentes.* /^"^^ommunicantes et diem sacratissimum pentecostes celebrantes ^^^ quo spiritus sanctus apostolis inumeris li[n]guis apparuit . Set et me[moriam]. et Hanc igitur que dicitur in pascha debet hie dici. Hec prefacio dicatur in festo sancte trinitatis et in dominicis diebus usque ad aduentum domini quando de dominica agitur . et in commemoracione sancte trinitatis . et in omnibus missis sponsalium. * "p Eternet deus . Qui cum unigenito filio tuo et spiritu sancto -L-' unus est deus :/ unus dominus . Non in unius singularitate persone t' set in unius trinitate substancie . Quod enim de tua gloria reuelante te credimus hoc de filio tuo hoc de spiritu sancto sine difTerencia discrecionis sentimus . Vt in confessione uere sempiterneque deitatis et in personis proprietas et in essencia unitas et in maiestate adoretur equalitas . Quoniam laudant angeli atque archangeli cherubin quoque^ ac seraphin t' qui non cessant clamare cotidie^ una uoce dicentes.* Uec prefacio dicatur in omnibus festiuitatibus apostolorum et euangelistarum et per octauas petri et pauli atque andree preter- quam in festo sancti lohannis infra natale et in octauis eiusdem et in festo ipsius in tempore pascJiali dicitur. * p Eterne deus . Et te domine suppliciter exorare r^ ut gregem -■-^ tuum pastor eterne non deseras set per beatos apostolos tuos continua proteccione custodias . Vt ^isdem rectoribus gubernetur quos operis tui uicarios eidem contulisti preesse pastores . Et ideo.* Hec prefacio dicatur in utroque festo sancte crucis et in com- memoracione eiusdem. *TI7 eternet deus : Qui salutem humani generis in ligno crucis ■'-' constituisti ut unde mors oriebatur inde uita resurgeret . * — * Musical notes above these words. ^ Written over erasure. Struck through with black line. ^ A letter erased here. SARUM ORDINARY OF THE FOURTEENTH CENTURY. 9 Et qui in ligno uincebat in ligno quoque uinceretur :^ per christum dominum nostrum Per quern.* Hec prefacio dicatiir in omnibus festiuitatibus beate marie nisi in purificacione eiusdem . dicatur etiam per octauas assumpcionis . et natinitatis . et in commemoracione eiiisdem a natali domini usque ad purificacionejn. *T T eterne deus : Et te in ueneracione beate et gloriose ^ semper uirginis marie exultantibus animis laudare bene- dicere et predicare . Que et unigenitum tuum sancti spiritus obumbracione concepit et uirginitatis gloria permanente huic mundo lumen eternum effudit ihesum christum dominum nostrum Per quem maiestatem . tLuam]. jDEr omnia secula seculorum . Amen. -^ Dominus uobiscum. Et cum spiritu tuo. Sursum corda. Habemus ad dominum. Gracias agamus domino deo nostro. Dignum et iustum est. T TEre dignum et iustum est equmfet salutare Nos tibi semper ^ et ubique gracias agere Domine sancte pater omnipotens eterne deus per christum dominum nostrum . Per quem maiestatem tuam laudant angeli adorant dominaciones : tremunt potestates . Celi celorumque uirtutes ac beata seraphin : socia exultacione concelebrant . Cum quibus et nostras uoces ut admitti iubeas deprecamur supplici confessione dicentes . Sanctus.* Musical notes above these words. lo sarum ordinary of the fourteenth century. [Canon Missae] TE^ igitur clementissime pater per ihesum chrlstum filium tuum dominum nostrum supplices rogamus et petlmus uti accepta habeas et benedicas hie osculetur altare in sinistra parte hec ^ dona . hec ^ munera . hec sancta ^ sacrificia Illibata. IN primls que tibi offerlmus pro ecclesia tua sancta catholica . quam pacificare . custodire . adunare et regere digneris toto orbe terrarum . una cum famulo tuo papa^ nostro N. et antistite nostro .N. et rege nostro .N. et omnibus ortodoxis atque catholice et apostolice tidei cultoribus. Pro uiuis. MEmento domlne famulorum famularumque tuarum .N. et omnium circumastancium quorum tibi fides cognita est et nota deuocio . pro quibus tibi offerlmus . uel qui tibi offerunt hoc sacrificium laudis pro se suisque omnibus pro redempcione animarum suarum pro spe salutis et intolumitatis sue tibique reddunt uota sua eterno deo uiuo et uero. COmmunicantes et memoriam uenerantes. In primls gloriose semper uirginis marie genitricis dei et domini nostrl ihesu christi . Set et beatorum apostolorum ac martyrum tuorum Petri Pauli . Andree . lacobi . lohannis Thome . lacobi . Philippi . Bartholomei . Mathei . Symonis et Taddei . Lini Cleti . dementis . Sixti . Cornelii Cypriani Laurencii Grisogoni lohannis et Pauli Cosme et Damiani . et omnium sanctorum . Quorum meritis precibusque concedas ut in omnibus proteccionis tue muniamur auxilio . per eundem christum dominum nostrum. Hie hie line t p arum eiieendo. HAnc igitur oblacionem seruitutis nostre set et cuncte familie tue quesumus domine ut placatus accipias diesque nostros in tua pace disponas atque ab eterna ^ The writing here becomes larger. ^ This word is erased, but is still legible. SARUM ORDINARY OF THE FOURTEENTH CENTURY. ii dampnacione nos eripi . et in electorum tuorum iubeas grege numerari . per chrlstum dominum nostrum Amen. Quam oblacionem tu deus in omnibus quesumus . benedic^tam . ascrip^tam . ral^tam . racionabilem . acceptabilemque facere digneris ut nobis cor^pus et san|JEr omnia secula seculorum Amen * P^ Hie facit signum erueis tereium dieendo. *pAx domini sit semper uobiscum Et cum* spiritu tuo. ^ ^Agnus dei qui tollis peccata mundi miserere nobis. Agnus dei qui tollis peccata mundi miserere nobis. Agnus dei qui tollis peccata mundi dona nobis pacem.^ Tu7ic dimittat saeerdos tereiam partem eorporis domifii in sanguinem dum dieit. HEc sacrosancta commixtio corporis et sanguinis domini nostri ihesu christi fiat michi omnibusque sumentibus salus mentis et corporis et ad uitam eternam promerendam et capescendam preparatio salutaris . amen. A ntequam detur pax. "P^Omine sancte pater omnipotens eterne deus da michi hoc ^-^ sacrosanctum corpus et sanguinem filii domini nostri ihesu christi ita digne sumere ut merear per hoc remissionem * — * Musical notes above these words. ^ The writing becomes smaller here. - Written over erasure. ^ — 3 The handwriting between these signs is again smaller. SARUM ORDINARY OF THE FOURTEENTH CENTURY. 15 omnium peccatorum meorum accipere et tuo sancto spiritu repleri et pacem tuam habere quia tu es deus uerus et non est alius preter te cuius regnum et imperium sine fine permanet in secula seculorum amen. Pax christi habundet semper in cordibus uestris. DEus pater fons et^ origo tocius bonitatis qui ductus miseri- cordia unigenitum tuum pro nobis ad infima mundi descendere . et carnem sumere uoluisti . quoniam ego indignus hie in manibus teneo . te adoro . te glorifico . te tota mentis intentione laudo . et precor ut nos famulos tuos non deseras . si peccata nostra dimittas quatinus tibi soli uiuo ac uero deo . puro corde et casto corpore seruire ualeamus per eundem christum dominum nostrum. DOmine ihesu christe fili dei uiui qui ex uoluntate patris cooperante spiritu sancto per mortem tuam mundum uiuificasti libera me per hoc sacrosanctum corpus et sanguinem tuum a cunctis iniquitatibus meis et ab uniuersis ma[lis].^ 1 Interlined. 2 Here the MS. is defective and passes on to : In die pasche officiuvi. LANGFORDE'S MEDITATIONS IN TflE TIME OF THE MASS, {BODLEIAN, WOOD 17.) T.M. Wood 17.] MEDITATIONS m THE TIME OF THE MASS. 19 VMeditatyons for goostly exercyse. In the tyme [fo. i. of the masse. The pr^ste going to masse signifythe . and repr^sentyd the Sauyour off the world our moost swett Redemer Cryst lesu . whyche cam ixoni hevvyw to the vaile of mysme this wrechyd w[orld] . to suffer Passyon for mans Redemptyon. And therfor the pr^^cesse of the masse repr^sentyd the verey pr,?cesse of the Passyon off Cryst. Tne prest signifith Crist. /The awter The crosse [fo. \.b. The vestyme/^t^j- signifyth The Garmentes . Whyte and purpule with which herode and the lewys dyd clothe our Sauyour in grett scorne and derysyon. The ryght corner of the Avter Representyd the Lyff of Innocensy . whiche man Loost by synne. Restoryde Agay;/e In the Lyff of our moost blyssyd Sauyour. The Lefte ende of the Avter signyfyth this myserable Lyff. the which we now be in. The Chales dothe signyfye the sepulchur of our Lorde. The Paten . /Signify the the stone \ha\. cou^ryd yt [fo. 2. The Corparaice . The Sudarye and Syndo . signyfyeth wher in hys blyssyd body was layd. The oyst The body of Cryst The watter and wyne doith represent the expr^sse effusyon of Blood and watter . frome hys blyssyd Syde. Lett this be your daily medytatyon to styr yow . to the diligent and co;;^- pendyous Reme7;/brance of the Passyon off Cryst. But yf at ony tyme ye be dysposeid to thanke hys ^rayzo., for hys blyssyd Incarnatyo/7 . /And com;;/yng In to [fo. 2.b. this world for yo//r conte7;2placyon. Beholde in A sole;;2ne masse \hat ys songe by the Busshoppe oP or preist. Reuesteid, co;/^myng owt of the reuestre . whiche ys A holly plaice, v^hJi light^i- on eiche syde, wiX-h Deacon and subdeacan goyng A fore vnto the myd^^ of the Avter . and ther kysse the sayme. After to go to the Ryght cornar of the Avter, And then aft^^ to goo, to the Lefte end of the Avter, and ther the Gospell ys rede . at the last to returne Agay;^ to the ryght end of the Avter. The /Qweyre Afore, and In the meyne tyme loyfully [fo. 3. synging. All thes bene greytt mysteryes . and doith signyfye grett Secrett^j . of the co7;?myng off our Sauyour. Furst. the ^ Above this is written in a seventeenth century hand: Antonius Woode maij xix A.D. MDclxi. 2 of struck out, C 2 20 MEDITATIONS FOR GHOSTLY EXERCISE [Wood 17. queyre repr^sentyd the holly fifathers of the olde Lave . Patryarkes and prophettes whyche neuer sesyde to desyer to pr<^y and to crye w/t// grett Affectyo/? of spyryt . th^ all /Devotyon and swettnes. [fo. 10. And dylygence . and w/t/f all trew hu;;2ble faithe. Lowe and reu^rence . to thos holly word^i", as the sone of God wer th^^ and rede thayme . which was the furst p;rcher of thame. ^ III the margin a late sixteenth century hand has written : Bona meditatio est hec et digna homine Cristiano. 1 Wood 17.] IN THE TIME OF THE MASS. 23 When the Gospell ys rede. and the Prest saithe Credo In deu/??. Remember not only thus, as ys Above said v^ith A dilygent eyre . To reu^rently here the Gospell. But allso after the Gospell red gyf^ thank^j- to our Lord accordyng. /To [fo. 10^. the ordenance of the churche . that ys with all yor hart to belewe the same . and -with yor movthe to Confesse yt . and In Testimony thero^ say with the Vrest. Credo In deu;;^ 8icetera. At the offertory when the prest doith talk the Chalice and holde yt vp and formys the Oblatyon. . Haue medytatyon how our Lord the Sauyour of All man- kynd . most wyllfully offerd hymselff . to hys Eternall father . to be the sacrifyce and oblacyon for mans /Redemptyon . [fo. ii. and offer yor selff to hym Agsyn bothe body and soolle. Whiche he so dere bowght. Rendryng in recognycyon of the same to hys gr<^yce . by devoute Medytatyon, all the thank^j- off yor harte . th^t yt wolld lyke hys goodnesse to be the ravmson, for yor trespas and synnes. After the Lavatory . when the prest saith the Secrettes In Sylence. Consyder with dew thank^j- and praysing^j the tyme Afore the /Passyon. When owr Sauyour dyd with drawe hym [fo. ii.b. selffe . frome the co??2pany of the lewys . and dyd gyff hym to solytarynesse . all secrett in prayer and Contemplacyon. Praying to hys Eternall father. In greit watche and absty- nence . for the helth of many sowlle. When the prest begynA7yth w/t// open voice .Per ow/7ia secwla seculor.um. before the prefaice. Haue medytatyon . how certdiyn of the lewys with greit tryvmphe.and loye, receyvyd our Sauyour, /Com;;/yng [fo. 12. wyllfully and openly to lerusalem . to suffer Passyon for man . Rydyng vpon an Asse . A fore whome . they strowyd th^;' clothys with grenebowys . syngy;^g and saing with the chyldmn . Benedictus qui venit in nomiwe dom/ni Oziana filio dauid. So lyke wyse dispose yow to say with the pr^st Sanctus : Sanctus : Sanctus worshepyng hys blyssyd covcimyng and presence . ther on the Avter aft^r the consecratyo;^. From the begynwyA?^ of the Canon . which ys when /the prest after the Sanctus. and after that he [fo. i2.b. 24 MEDITATIONS FOR GHOSTLY EXERCISE [Wood 17. haith kyssyd the Crucifix on the masse book . dothe Inclyne A fore the Avter vnto the sacring be done. Haue you in harty Medytacyon . the pr^cesse of our Lord^j mandye ^i\Ji all the cerymonyes, of meiknesse . whiche hys %ra\Q,Q In hys owne p^rsone dyd shew, for our Informacyon, In the whyche mandye he dyd feyd hys disciples /w^'t/^ [fo. 13. hys pr^cyous body and bloyd . consecrait vnd^r the forme of breide and wyne. So eu^ry man and woman \}i\at ys in gr<2yce, both the lewyng and the deide may be refressyd of \kiat blyssyd Sacrament. For not Alonly . yt ren[e]vith and ffedith by gr^ce and agmentacyon of the sayme . the soulys of thay;;^ that leving doth dewly honor y t . but allso yt ys remyssyon of payne and Indulgens to all the sowlk^ th^t be in purgatory. In tokyn . wherof the pr^st haith /Twoo rememoransys or [fo. 13.^. memoryalki- . th^t ys to say . the furst Memento and the secunde . In the furst he pr^yeid for the qwyke . In the secu^d for the deide . Therfor w/t^ pure harte and contryte soule in all yor holle Affectyon and luffe^. Honor this blyssyd Sacrament to the pr^fett of your own soule . yor frend^.$- and all cristyn soulys . both quike and deide . and yf yt lyke yow . ze may say with dew reuerence to the blyssyd body of our Lord . In the furst Elevatyon . this Lytyll oryson /folowing . yt ys taken of [fo. 14.^ the churche . Wherefore yt ys of [the] more Auctorytie. Salue lux muwdi Rex reg[um] gloria celi. Vitro qwi mortis pro nobis lura subisti. Salue nosfra salus . pax vera redemptio virtus . Qui. And lyke wyse to the blyssyd blood of our Lord. In the secund Elevacyon at your pleasure yow may say thus. /[A]ue preciuw redemptoris nos^ri [A]ue [fo. 14.^. pignws hereditatis eterne [Au]e gloriose sanguis xpi. Benedic]tus sit dominus deus mews iesu]s xpus . de cuius Latere [E]ffusus es pro redemptione muA7di. AMEN, ffrome the last Elevatyow of the sacryng In all the secret prayers and gesturs of the prest vnto per omnia secwla seculoru m afore the pater noster. Call to your reme;;^brance and /Imprmte Inwardly In [fo. 15. yor h[art] by holy Meditation, the ho[ll projcesse of the pas- syon . frome [the] Mandy vnto the poynt of [crysts] deeth . furst the prayer In the [garden] where . In greit Agony e [he ^ Altered by another hand to luste. '^ ff. 14 and 15 are imperfect.. Wood 17.] IN THE TIME OF THE MASS. 25 sweat] bloode and watter . Also h[is bejtraying of Ivdas . and ho[w he] was taken bovnde and [led be]fore Anne and Cayph[as and was /there] dyspytefully scornyd [fo. \^.b. and [mo]kyd . and of Cruell herod In a [wh]yte garment Illudyth.And [Hke w]yse In the presence of Pylaytt, [with] whypys scourged . over th^t, [with a] purpull Mantell In dery[sion] clotheid . and w/t/^ A garland [of sha]rpe thorn^^ crownyd . And [a reed] of A septur of golde /After con- [fo. 16 sequently brought hym forth before Pylate as a felon or mvrderer . schuUd be Areynyd at the bar. The thewysf crying; C r u c i fi g e. and so by false sentens comdez/^pnyd . and lugyd to beyre the hevy crosse . Wher vpon he shuld suffer hys by tt^r passyo;^. Thys done, not yeit the cruall Jewys contentyd . but after his greit torment^i- in all his thrust. Labur. watche. and abstynencys . hauyng nowght to drynke, but wyne myxeid w^'t^ bytter gall . And ther of hys clothys /dyspoylyd naykyd and qwyke [fo. \6.b. so crucyfyd . and quyke hangyng on the crosse . Whyche ys A Medytacyon of swetnesse onspekable to thame that Inworldly can consyder yt . And in the same to reme;;2ber . the crueltie of the lewys . And then the grett m^rcy and tender charytie of hym, th<2t wolld wouchsayfife to suffer th<^t confusyon for owr saik^i". Thys I co;;/mend to yowr memory . trustyng th<^t ye wyll gy ff thank^j- to our Lord th^rfore . /W^'t/^ all yor [fo. 17, hartt . After thc^t yow haue had in yor Medytatyon, the dew reme;;/brance of all thes foresaid torment^j and paynes . which the sone of God sufiferd for vs . all \}s\a\. nyght afore . Labofyng In watche . payne and abstynens . In grett sylence . Pacyens and Meiknes.Lyke a lambe amonge lyons. wulff^j- and dogg^j-. wolld all th<2t long tyme In the wyne pr^sse of hys blyssyd Passyon . I tary the Longar and maike . /Replicacyon . of [fo. ij.b. this foresaid Meditacyon . because yt shuld not lyghtly passe ou^r . but rayther graueid in the soule of man . and Inpr/ntyd In hys harte . and for this consyderatyon . the pr^st Immedyaitly . aft^r the Sacryng . spreid^i^ and splays hys armys Abroyde . In m.'d.wner of A crosse . sygnyfyi;?g . the pr^sse of the Passyon of Cryst . the whiche owght to be reme/z^bryd in the \\2s\es of faithfull Crysten People . According to the /Meditatyon [fo. 18. Afore rehersyd When the prest begynnyth per omnia, secwla seculoru m Afore the pater noster . In whiche prayer ys vij Petycyones contenyth. Reme;;/ber the vij vord^j- of grett Mystery . whiche our Lord dyd speik . hangyng quyke Apon the Crosse In hys grett Agonye distresse and payne of deith . and specyally folovv the 26 MEDITATIONS FOR GHOSTLY EXERCISE [Wood 17. example of th^t holly word, in the whiche he /prayeid [fo. i S.d. for hys Ennemys . that thai myght be forgevvy;? . the crueltie thai dyd to hym at hys Passyon . See now that yow lykwysse forgyff all Inivres . displeasures . wrong^j- and occasyons. for the Lowe of hym th^t thus meikly and m^rcefully Dyd forgyff hys trespasurs. Then, shall yow be hys dyscyples^ . then shall you be^ the chosen vesselk^ apte to receyue hys graice . And both meythe and able to /Receywe the fruyte of this blyssyd [fo. 19. sacrament . and the benefyte off peisse . whiche in the next Meditatyon . I shall more largely speik of by the gr^yce of gode. When the prest takith the Patteny . and towcheid the Ooste, and kyssyd the Pattey/7 Saing Da p a c e m &cetera. Remewber the pease betwyxe gode and man . whiche owr blyssyd Sauyour dyd meryt for vs . In hys gloryous deith, reconsylyng vs to hys ffather In hewyn Gode o;;^;/ipotent . and that ys signyfid /by the kysse of the pr^st . wherfore yt [fo. 19.^ ys to be noteid .th^t the pr^st kyssith thre tymes In this part of the maisse . Furst the patten signyfyeing the peace betwyx god and man. Secu;2d the pr^st kyssys the challesse . be- tokenyng peace in ma.nes soule. Thyrdly the pr^st kyssith the Deacon or the pax . which signefyeith the pease hetweyn man and man. And lyke as in the deith of our sauyour. thes iij peacys was gewyn to man . so lykewyse by the merytt^i" of the said deithe . In eu^ry oblatyon of the masse /Eyche man [fo. 20. dyspoisyd hym selff vnto yt . may ressaue thes said graices of peace . Wherfor Remytt all Inivres . whether th^t thei be mynystered of supmor or Inferior. And ewyn dispose yow at this tyme of the masse . In a charytable contryte and cleyne harte to receyue yor Lord sp/r/Vually . and so by hym to receyue all thes greit benefytt^^ rehersyd . peace gewyu to yow by his gr<^ce. When the prest begynwyth peromnia. secwla secular u m .A fore the pax and agnws dei. /Haue in Meditatyon wit/i p^rfithe reme;;^brans and [fo. 20.<^. holle mynd . consyderyng the moost tender m^rcy and Lowe of our swette Lorde and redemer lesu . whiche wolld taike our nature Apon hym . And in that not only to suffer thes greitt torment^i- and paynes Aforesaid . but allso to suffer in our said natur . moost shaywfull terrible and cruell deith . and all to wyne our Lowe . whyche pr^cyouse deith . ys signefyde at this tyme ^ Altered by another hand from disciple. '■^ Inserted by another hand above line. Wood 17.] IN THE TIME OF THE MASS. 27 of the masse In the oblatyon /Of the blyssyd body and [fo. 21. blood of our moost m^rcyfull Sauyour mynisterd to vs . vnder the sauor and taist of breid and wyne . and th^t for grett con- gruence . for lyk as brede and wyne . ben thos thing^i" whiche moost convenyently sustenyd and releveith the necessyties of the body . So our blyssyd Lord wolle gyff vnto vs vnder the qualyties and taist of breid and wyne . hys blyssyd body and bloode.as moost convenyent and holsu;;/ foyde.to reistore and relewe all the necessyties off /Soule and body to eu^r- [fo. 2\.b. lastyng glory. Therforc neuer forgeyt this moost tender louyng Pellycane . whiche of hys meyr marcy . wolld wouchayffe . not only to dye . for to sawe hys byrd^j . but ou^r that he haith ordenyd and dysposyd hys moost gloryouse and blyssyd fleyche and bloode . to be our dayly foyde . mynystreid and consecrayte in the masse . in th^t moost gr^cyous Sacrament of the awter . signefyeing the blyssyd oblacyon and sacryfyse of the moost pr^cyous deith and passyon of owr m^rcyfuU redem^r/Iesu. [fo. 22, whyche wolld suffer all thes tormentr^- meikly as A lambe. Among dog^j.when he was taiken and lede afore Anne and Cayphas . he wolld be A lambe among lyons . when he was Afore herode and Pylaite . he wolld be as A lambe d.monges woulff^j-. when he dyd hange quyke on the Crosse and was ofifreyd in sacryfyce for owr synnes . In tokyn wherof the pr^st saith thre tymes Agnus dei qui toUis & cetera. Thys in /no wysse forgeytt . but thanke with harte [fo. 22.^ and thanke wit/i movthe . and thanke wz't/i all your powr saing wtt/i the profett . Benedic anima. mea domino . et omnia, que intra me sunt nomini sancto eius . Benedic anima. mea domino . et noli obliuisci omnes retributioA7es eius . Qui propiciatwr omnibus Iniquitatibus tuis . Qui sanat omnes Infirmitates tuas . Qui redimit de Interitu vitam tuam . Qwi coronat te In vniserioordia et miseratiowibws . Qwi replet In bonis desideriu/w tuum . /Renovabitur vt Aquila [fo. 23. Inventus tua . Thes be very wordys and doith render holy thank^j- to god . In this tyme . Allso remembre the biryall of our sauyour . And hys blyssyd descending dovne of hys moost gloryous soule to hym befor the delyuerans of the holy fathers . for lyke as ze see the Oest devydyd in thre parttes . the whiche one ys put Into the Chalyce . signefying the holly sainct^i- of god . which now for eu^rmore be vnyte in glory to our moost svveite Redemar lesu Cryst. Oth^r ij parttes be de- /Voutly [fo. 2^.1?. holden hetweyn the prest^i- handes In the myd^i- of the hyest pa^-tt of the chales . and thei signefye . the ij paf-ttes of crystys churche . which yet be not gloryfyde . the one as yet in thzs pylgr^maige as lyvyng people In the vaile of mysery . The oth^r ys only in exp^rtatyon and desyer of the said glory . as 28 MEDITATIONS FOR GHOSTLY EXERCISE [Wood 17. the soulys being in purgatorye. And thus for A verey treught all creatur^j boithe . Angelkj- and sainct^^ and all faithfull soull^j' thrtit honor this blyssyd sacrame;2t . haith comforth of the sayme . as oft [Here a leaf is missing] /For th^t moost hewy;/ly feest . And allso th^t tyme [fo. 24. the masse betokenith the myrthe and loye of the holly Apostles . after thai hard of the Resurrectyon of th^r lord and ovxxes . And so lett vs gyfif thank^i" w^'t// the blyssyd Apostles . for XkiaX. gr^cyous gyffte of hys moost gloryous resurrectyon . And for this blyssyd sacryfice . which allso repr^sentyd the sayme . and thus in the tyme of eu^ry masse and nothing lettyng yor other devocyons . you may gyffe thank^i- . honor and reu^rence to /Allmyghty god . and from the begynny;2g of the masse [fo. 24.^. vnto the sacryng.yow may haue medytatyon of our Lord^i- blyssyd Incarnatyon and pr^ching.And from the sacryng vnto the vsing be done . you may reme;;2ber the mandye . the turment^j- . the Passyon and deith of our sauyour . and after the post Com7;2on yovv may consyder the loyfull staite of the Resurrectyon . and in the tyme of Ite missa est hys gloryous Ascensyon . as yt apperyt in the next Meditatyon foUowyng. /After Ite missa est. the prest stondeith [fo. 25. in the mydes of the Awter . and so blyssyd the people. Then call to your remembrance thys holly medytatyon . how owr sauyour standyng in the myd^i" of hys disciples at the movnte of Olyveite . blyssing thaym . dyd ascend to hewyn . where he ys now resydent . and eu^r more schall be . syttyng on the ryght hond of hys father this Ascensyon of our Lord . ys signefyed by the word^j" . which /the pr^st saith at [fo. 25.^. the end of the masse . ^h.a\. ys to say Ite missa est which word^j- doith sovnd after thys Exposytyon of Doctour^.y . Goo and dep^rtt, for our Lord ys send and offerd vp to hys Et^rnall Father In oblatyon and sacryfyce. The masse of Requiem. Allso know th^t in the masse of Requiem \^er ys no pax gewy?/ to the people . signefyeing th^t the oblatyon In the masse of Requiem ys princypally for the soulkj- that /be In [fo. 26. purgatory . wher ys no discord. the .V. \Mxr\yn^es of the pr^st to the people at masse tyme . saing Dominws vobiscum betokenithe the .v. apparytyons or appering^i- of our sauyour aft^r his Resurrectyon . and know Wood 17.] IN THE TIME OF THE MASS. 29 yow well th^t thouthe the pr^st turne hym . but only .v. tymes at masse tyme.yet he doith salute the people In the masse vij tymes . whiche signefyeth the vij gyiUs of the holly Goost . oth^r wysse Callyd the vij folld gr<^cys of the /holy [fo. 26.b goost. Many oth^r ceremonies ther be In the masse as Carect^^y or crossys . Locyons . Inclynatyons and such other, whiche now I omyt for all suche . aft^r sainct Thom^^s . oth^r thei signefye greit Misterys of owr faithe . whiche we owght to belewe . Wherof .allso ryght convenyent yt ys th^t su;;/ mencyon and Protestatyon be maid of tham . In the whiche all honour and reverence. all thank^i-and Praysyng^j-, be eu^r only to /owr [fo. 27. said Lord . and this holy Sacrament . and myche graice and Edifieing be to all thaym \hat Lowe and worschip the same. Amen. Off your chary tie helpe w/t/? an Aue . In the honour of owr blyssyd Lady. B: Langforde : Preiste ALPHABETUM SEU INSTRUCTIO SACERDOTUxVI. 32 ALPHABETUM SACERDOTUM. C lo. Amelius lacobo loanni Grififen. in vrbe Parisiana, sacrorum canonum studiosissimo amico suo. S.D.P. Quia te video ornatissime adolescens iam studiorum diligenter summaque cum tua laude percurso circulo ad sacrosancti ordinis susceptionem spectare : statui nostre necessitudinis esse meeque in te beneuolentie desiderio tuo non deesse : verum pro virili mea etiam ipse opem aliquam adferre . Cum itaque ea potissimum de causa excussissem scrinium eorum exemplariorum que apud nos deposita eo sunt nomine : vt suo queque ordine typis nostris exscriberentur : et multa quamquam ibi statim apparuerunt non indigna tua lectione : proposito tamen tuo nihil visum est conuenientius quam presens hie libellus : qui omnia que nouitium etsacerdotarie institutioniscandidatum ante sacri tanti perfectionem anxium sane quam reddere habereque Solent, mira breuitate complectitur . Quam animi tui anxietatem vt tibi pro meo in te officio vtcumque diminuerem : hunc ipsum tibi hac nuncupatiuncula mea dedicare volui : vt interea temporis : dum grauioribus studiis presertim iuris pontificii cui toto (vt aiunt) pectore incumbis : pausam aliquam facere animus fuerit : in hunc id cessationis ab ordinario studio animi gratia conferas, hoc enim pacto tempus ipsum non perdideris : et quando ad rem ventum sit : coram deo tuo longe paratissimus apparueris . Uale.^ ^ This Introduction appears in A, but not in the Bodleian copy, or R.J. or BM. I Douce 14.] ALPHABETUM SACERDOTUM, 3; /C INSTRUCTIO SEU a i alphabeturn sacerdotum. Et primo . Modus confitendi. fl Primo confitens dicat. Benedicite pater : quia peccaui. ft Sacerdos respondeat . Deus sit in corde tuo et in labijs tuis ad vere confitendum omnia peccata tua. In nomine patris et filij etc. f[ Confitens confiteatur peccata sua . et postea dicat : Confiteor etc. C Deinde sacerdos dicat . Amen frater Misereatur tui omni- potens deus et dimittat tibi omnia peccata tua et perducat te iesus christus filius dei ad vitam eternam. Amen. Indulgentiam absolutionem et remissionem omnium pecca- torum tuorum tribuat tibi omnipotens pater pius et misericors dominus . Amen. C Sacerdos iniungat penitentiain dicendo. Carissime frater Summa penitentia est de peccatis commissis dolere et penitere ct^ a futuris cauere . Pro penitentia salutari vos dicetis t^x pater no ster . vel facietis etc. Ista penitentia et meritum passionis iesu christi et omnia bona per te facta et fienda^ tibi valeant ad remissionem omnium peccatorum tuorum Et dominus noster iesus christus per suam sanctam pijssimam misericordiam te absoluat. Et ego te absoluo a sentencia excommunicationis minoris si quam incurristi et ab omnibus peccatis tuis. In^ nomine patris et filij et spiritus sancti . Amen. C Deinde dicat sacerdos . Orate pro me'^ et ego pro /vobis. [a. i. b. Hoc facto confitens^ per agat penitentiain si commode potest. Postea lauet manus suas dicendo. T Argire quesumus domine sensibus nostris quod sicut exterius --*-^ abluuntur inquinamenta manuum sic interius emundentur mlutiones mentis et corporis . Per christum dominum.^ ^ om. R. '-^ facienda : -R. A. ^ ^. ^^^^ ^ ^ fratres : add. A. ^ penitens : A. 6 ^,,^^ p^ T.M. D 1/ 34 ALPIIABETUM SACERDOTUM. [Douce 14. Ordo^ ad dicendum^ missam prima sacerdos veniens ad gradtun aliaris seu ante altare genuhus flexis dicat hanc orationem si velit. DOmine iesu christe propicius esto michi peccatori quoniam tu es sanctus qui sanctificas omnia tu es benedictus qui benedicis omnia . indulge michi omnia peccata mea qui presume ante sanctum altare^ tuum inuocare te confirma ecclesiam tuam in fide catholica et doce me facere voluntatem tuam quia tu es deus qui in trinitate perfecta viuis et regnas* . Per omnia.^ ^Postea benedicendo vinum et aquam et ponendo^ in calicem dicat.^ DE latere domini nostri iesu christi exiuit sanguis nostre redemptionis . et aqua pariter baptismatis in remissionem peccatorum. Commixtio vini et aque pariter fiat. In nomine patris et filij et spiritus sancti . Amen. Sacerdos signo crucis facto accipiendo aniictiim dicat ^ POne domine galeam salutis in capite meo ad expugnandas et superandas omnes diabolicas fraudes . In nomine patris et filij et spiritussancti . Amen. Ad albani ponendam dicat. /TNdue me domine vestimento salutis et indumento [a. ij. -■■ leticie circumda me semper . Per christum dominum nostrum. C Ad zonam ponendam dicat^ pRecinge domine cingulo fidei et virtute castitatis lumbos ^ cordis et corporis mei et^*^ extingue in eis flammam libidinis vt iugiter maneat^^ in ipsis tenor totius^^ castitatis . Per christum dominum nostrum. f[ Ad^^ maniptdum dicat. TE deprecor omnipotens deus vt sic merear manipulum deportare eundo et flendo cum patientia et exultatione deferendo vt cum in^^ istis portionem accipiam . Per. ^^C ^d stollam\ ponendam. STollaf iocunditatis indue me domine et coronam pulchritu- dinis pone super caput meum . Per christum dominum nostrum. ^ Oratio : A. '^ ante : add. A. ' altare : add. A. twice. < deus : add. A. ^ om. R. secula seculorum . Amen. add. A. • — ^ om. J. ' fundendo : A. * dicit : R. » ovi. R.A. ^^ om. A. " manet : R. ^'^ om. R.A. " A : R. i* om. A. '5 Here BM. begins. I Douce 14.] ALPHABETUM SACERDOTUM. 35 ^ Ad casulam ponendani dicat. IUgum tuum domine suaue est^ et onus tuum leue idcirco presta vt sP illud valeam deportare quatinus tuam possim consequi misericordiam saluator mundi . Qui in trinilate perfecta viuis et regnas deus . Per omnia secula seculorum . Amen. C Postea genubus flexis dicat sacerdos ante altar e hymnum sequentein. UEni creator spiritus mentes tuorum visita imple superna gracia que tu creasti pectora. Qui paraclitus diceris donum dei altissimi fons viuus ignis caritas et spiritalis vnctio. Tu septiformis munere dextre dei tu di/gitus tu [a. ij. b. rite promissum patris sermone ditans guttura. Accende lumen sensibus infunde amorem cordibus infirma nostri corporis virtute firmans perpetim. Hostem repellas longius pacemque dones protinus ductore sit^ te preuio vitemus omne noxium. Per te sciamus da patrem noscamus atque filium te vtriusque spiritum credamus omni tempore. Sit laus patri cum filio sancto simul paraclito nobisque mittat filius carisma sancti spiritus . Amen. Versus . Emitte spiritum tuum et creabuntur. ^ . Et renouabis faciem terre. Domine exaudi orationem meam. Et clamor meus ad te veniat. Dominus vobiscum. Et cum spiritu tuo. Oratio. DEus qui corda fidelium sancti spiritus illustratione docuisti da nobis in eodem spiritu recta sapere et de eius semper 5ancta consolatione gaudere . Per. Postea dicat si velit hanc orationem. A Nte conspectum diuine maiestatis tue ego peccator accedo et -^^ precor vt qui me ministrare officium sacerdotis concessisti^ fac me tibi placitum* ad tantum diuinum seruicium. tibi et populo ministrandum placere . Amen. Postea dicat immediate ante altare vel se reuestiendo {quod com- munius^ fit) ^Et introibo. ^ om. R. 2 sjc : A.R. s,\i is the reading of ] . BM. ' concepsisti : R. * placidum : R.A. ^ comur.is : J. communis : A. ^ an. praef. A. D 2 36 ALPHABETUM SACERDOTUM. [Douce 14. psalnius T Udica me deus et discerne causam mcam de gente non sancta -*■ ab homine iniquo et doloso erue me Quia tu es deus fortitude mea quare me repulisti et quare tristis incedo dum affligit me inimicus. Emitte lucem tuam et veritatem tuam ipsa me deduxerunt et/ adduxerunt in montem sanctum tuum et in tabernacula [a. iij. tua Et introibo ad altare dei ad deum qui letificat iuuentutem meam. Confitebor tibi in cythara deus deus meus quare tristis es anima mea et quare conturbas me Spera in deo quoniam adhuc confitebor illi salutare vultus mei et deus meus Gloria patri Antiphona . Et introibo ad altare dei ad deum qui letificat iuuentutem meam. kyrieleyson . Christe eleyson . kyrieleyson.^ Pater noster. Et ne nos inducas in tentationem. Sed libera [nos a malo]. Versus. Confitemini domino quoniam bonus. ^ Quoniam in seculum misericordia eius. Et ego reus et indignus sacerdos . Confiteor deo omnipotenti et beate marie virgini etc. Et post confiteor assistentium dicat sacerdos. Amen fratres et sorores per misericordiam domini^ nostri iesu christi per auxilium et signum sancte^ [>J<] crucis per interces- sionem beate et gloriose semperque virginis marie . et per^ merita beatorum apostolorum petri et pauli, beati michaelis archangeli beatissimi iuliani . Et omnium sanctorum et sanctarum^ Misereatur vestri omnipotens deus et dimittat vobis omnia peccata vestra et perducat vos iesus christus filius dei ad vitam eternam amen. Indulgentiam absolutionem et remissionem omnium pecca- torum vestrorum tribuat vobis pater pius et misericors dominus . Amen. Et gratia sancti spiritus paracliti illuminet sensus corda et corpora nostra et emundet nos a vicijs et delictis omnibus. Adiutorium nostrum in nomine domini. Qui fecit celum et terram. 1 om. R. '■^ dei : R. ■* here space for a cross, not filled in. So R. + add. A. * om. A. ^ dei : add. A. ! Douce 14.] ALPHABETUM SACERDOTUM. 37 Sit nomen domini benedictum. Ex hoc nunc et vs/ que in seculum. [a. iij. b. Ora pro nobis sanctissima dei genitrix. Ut digni efficiamur promissionibus christi. Domine exaudi orationem meam. Et clamor mens ad te veniat. Dominus vobiscum. Et cum spiritu tuo. Oremus. f[ Inclinando^ se ante altare dicat subinissa voce sacerdos. Ufferf a nobis quesumus domine omnes iniquitates nostras et propicius respice vt ad^ sancta sanctorum purificatis ^tibi lentibus introire mereamur . Per dominum nostrum iesum.^ ^ Osculando patenain^ dicat sacerdos Adoramus te christe et benedicimus tibi . quia per sanctam crucem tuam redemisti mundum. Qui passus es pro nobis Domine miserere nobis. Oratio. Espice quesumus domine super banc familiam tuam pro qua dominus noster iesus christus non dubitauit manibus tradi nocentium et crucis subire tormentum . Qui tecum viuit et regnat. f[ In introitu misse dicat sacerdos Adiutorium nostrum in nomine domini. Qui fecit celum et tcrram. Sit nomen domini benedictum. Ex hoc nuncet vsque in seculum. In nomine patris et filij et spiritussancti . Amen. C Sequitur officium misse. SPiritus domini repleuit orbem terrarum alleluya et hoc quod continet omnia scientiam habet vocis alleluya. Psalmus . Exurgat deus et dissipantur^ inimici eius . Et igiant qui oderunt eum a facie eius. Gloria. Et repetitur^' spiritus. Kyrieleyson . christe eleyson . kyrieleyson. ^ Inclinendo : BM. Inclinans : A. - om. R.A. 3 Christum: add. BM.A.R. dominumnostrum iesum : o//7. J, ^ paternam : BM. ^ dissipentur : A. ® recipitur : BM. 38 ALPHABETUM SACERDOTUM. [Douce 14. \Iiinctis nianibits in medio altaris^ dicat sacerdos. [a. iiij. GLoria in excelsis deo . Et in terra pax hominibus bone voluntatis . Laudamus te . Benedicimus te . Adoramus te . Glorificamus te . Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam . Domine deus rex celestis deus pater omnipotens . Domine fili vnigenite iesu christe . Domine deus agnus dei filius patris . Qui tollis peccata mundi miserere^ nobis . Qui tollis peccata mundi suscipe deprecationem nostram . Qui sedes ad dexteram patris miserere nobis . Quoniam tu solus sanctus Tu solus dominus . Tu solus altissimus iesu christe . Cum sancto spiritu in gloria dei patris . Amen. Tunc vertat se ad populimt dicendo. Dominus vobiscum. [I^ Et cum spiritu tuo.] Oratio. DEus qui corda fidelium sancti spiritus illustratione docuisti : da nobis in eodem spiritu recta sapere et de eius semper sancta^ consolatione gaudere . Per dominum.^ TN diebus illis. Cum audissent apostoli qui erant hierosolimis ^ quia recepisset samaria verbum dei miseruntad eos petrum et iohannem . Qui cum venissent orauerunt pro ipsis vt acciperent spiritum sanctum Nondum enim in quemquam illorum venerat . set baptisati tantum erant in nomine dommi iesu . Tunc imponebant manus super illos et accipiebant spiritum sanctum I^ Beata gens cuius est dominus deus eorum populus quern elegit dominus in hereditatem sibi. Versus . Uerbo domini celi firmati sunt et spiritu^ ori eius omnis virtus/ eorum . Beata gens , Alleluya. [a. iiij. d. Versus . Ueni sancte spiritus reple tuorum corda fidelium et tui amoris in eis ignem accende . Alleluya. Sequentia. UEni sancte spiritus , et emitte celitus , lucis tue radium. Ueni pater pauperum , veni dator munerum , veni lumen cordium. Consolator optime , dulcis hospes anime , dulce refrigerium In labore requies in estu temperies , in fletu solatium. O lux beatissima , reple cordis intima , tuorum fidelium. ^ altari: R.A. ^ misere : A. ^ ad : A. ' spirituo : R. Douce 14.] ALPHABETUM SACERDOTUM. 4I. Q f[ hingat inarms ante altar e dicendo. Uid retribuam^ domino pro omnibus que retribuit michi . Calicem salutaris accipiam , et nomen domini inuocabo. C Surgat^ calicem dicendo. OUscipe sancta trinitas banc oblationem quam ego peccator et^ *--^ indignus famulus tuus tibi offerre presumo pro meipso pro istis et pro omni populo christiano vt in presenti seculo remis- sionem cunctorum peccatorum recipiant et in futuro "^vitam consequantur"^ eternam Et pro' anima famuli tui et pro animabus famulorum famularumque tuarum vt eis vitam eternam tribuas et omnium sanctorum tuorum iubeas esse consortes . In nomine patris etc. f[ Faciat crucem cum calice supra corporalia et ponendo calicem in medio postea capiat patenam cum hostia di\cendo\^ T N nomine sancte et indiuidue trinitatis descendat hie' panis ^ iste et benedictio dei patris omnipotentis et filij et spiritus sancti descendat super nos et maneat semper Amen . In nomine patris etc. C ^i^ coopei^iat calicem ciwi corporalibus faciendo crucem super calicem et hostiam dicendo . In nomine patris.^ C ^Delude vadat lotum^^ mantis dicendo.^ /T Auabo^^ inter innocentes manus meas et circum- [a. vi. b. -^ dabo^^ altare tuum domine. vt audiam vocem laudis tue et enarrem vniuersa mirabilia tua. Domine dilexi decorem domus tue et locum habitationis glorie tue Ne perdas cum impijs deus animam meam et cum viris sanguinum vitam meam. Iniquorum^'" manibus iniquitates sunt dextera eorum repleta est muneribus. Ego autem in innocentia mea ingressus sum redime me domine et miserere mei. Spes^'^ enim meus stetit in directo in ecclesiis benedicam^^ te domine ^ tribuam : R. 2 Leuet : A. ^ ojti. A. 4 — ■* vsque consequamur : A. ^ om. R.A. 6 dicendo : at length in BM. dicens : R. A. ' his : R. 8 etc. add. A. ^—^ om. J. ^° locum : BM. 11 Leuabo : J. 12 circumdabor : A. ^^ 7>i7/j- J.BM. in quorum : R.A. ^^ In the Bodleian copy thesis struck through in ink. Pes. A.J. Spes : R. pes ?*« BM. but in this edition space is left for the capital letters at beginning of each verse of this psalm^ and elsewhere. ^^ benenicam : A. 42 ALPHABETUM SACERDOTUM, [Doucb 14. Gloria patri et filio et spiritui sancto. Sicut erat in principio et nunc et semper.^ C kyrieleyson . Christe eleyson C kyrieleyson. Pater noster.^ Post lotionem manuum signet se signo crucis starts in medio altaris et dicat. In nomine patris . etc. Ueni sancte spiritus reple tuorum corda fidelium et tui amoris in eis ignem accende. C Deinde inclinet se ante altare et dicat. IN spiritu humilitatis et animo contrito^ suscipiamur a tc domine et sic fiat sacrificium nostrum vt a te suscipiamur* hodie et placeat tibi domine deus meus . In nomine patris etc. Faciendo crucem super altare oscularido eum. Deinde ponat manus supra sacrificinin dicendo. UEni inuisibilis sanctificator^ et custos benedic et hoc sanctifi- ca^ sacrificium nomini sancto tuo preparatum . In nomine patris . etc. /C Faciendo crucem supra totum sacrificium. [a. vii. Postea iungat manus suas"^ ORate deum pro^ me fratres et sorores et ego pro vobis vt meum sacrificium pariterque vestrum sit domino deo nostro acceptum . Per christum. Domine exaudi orationem meam. Et clamor meus ad te veniat. Dominus vobiscum et cum spiritu tuo. Oremus. MUnera quesumus domine oblata sanctifica et corda nostra sancti spiritus illustratione emunda . Perdominum nostrum iesum christum fiiium tuum Qui tecum viuit et regnat in vnitate eiusdcm spiritus sancti deus . Per omnia secula seculorum . Amen. H Tunc osculetur patenam^ C Deinde extendat manus dicendo. PEr omnia secula seculorum . Amen. Dominus vobiscum [Et cum spiritu tuo] ^ et in secula seculorum. Amen. add. J. 2 Etnenos: add. R.A. « contricto : BM. •* Suscipiatur : J. BM. ■* sacrificator : A. *' sacrifica : A. ' dicendo: J.BM. ^ ovi. J. '^ paternam : BM. Douce 14.] ALPHABETUM SACERDOTUM, 43 Sursum corda. [Habemus ad dominum] Gratias agamus domino deo nostro. [Dignum et iustum est] Uere dignum et iustum est equum et salutare . Nos tibi semper et vbique gratias agere . Domine sancte pater omni- potens eterne deus per christum dominum nostrum Per quern maiestatem tuam laudant angeli , adorant dominationes tremunt potestates . Celi celorumque virtutes ac beata seraphin socia exultatione concelebrant . Cum quibus et nostras voces vt admitti iubeas deprecamur supplici confessione dicentes. Sanctus . Sanctus . Sanctus dominus deus sabaoth . Pleni sunt celi et terra gloria tua osanna in excelsis Benedictus qui venit in nomine domini osanna in excelsis. /f[ Sacerdos se inclinet ante altare inanibus iunctis [a. vii. b. dicendo. TE igitur clementissime pater per iesum christum filium tuum dominum nostrum supplices rogamus ac petimus vti^ accepta habeas et benedicas. f[ Faciat crucem super calicem et hostiain dicendo Hec \j^f dona , hec [>I<] munera , hec [>I<] sancta sacrificia illibata. f[ Extendat manus dicendo T N primis que tibi offerimus pro ecclesia tua sancta catholica -■■ quam pacificare custodire et regere digneris toto orbe terrarum vnacum famulo tuo . N . Papa tuo^ et antistite nostro et rege nostro et omnibus ortodoxis atque'' catholice et apostolice fidei cultoribus. f[ Htc oret in mente pro viuis dicendo. 1\ /r Emento domine famulorum famularumque tuarum .N. ^ ^^ et omnium fidclium circumstantium atque omnium fidelium christianorum quorum tibi fides cognita est et nota deuotio pro quibus tibi offerimus vel qui tibi offerunt hoc sacrificium laudis pro se suisque omnibus pro redemptione animarum suarum ^pro spt^ salutis et incolumitatis sue ^terque reddimit" vota sua eterno deo viuo et vero, /"^Ommunicantes et memoriam venerantes . In primis gloriose ^^-^ semperque virginis marie genitricis dei et domini nostri iesu christi Sed et beatorum apostolorum ac martyrum tuorum . ^ om. R. vt : A. ^ The spaces left for crosses have been filled in in K. ^ om. A. * et : A. f om. J. 6 — 6 proipse : BM. ' — 7 teique redimit : thus in J. BM. R. tibique reddunt : A. 44 ALPHABETUM SACERDOTUM. [Douce 14. Petri Pauli Andree lacobi lohannis Thome lacobi Philippi Bartholomei Mathei Symonis^ et Thadei Lini Cleti Cle/ [a. viii. mentis Sixti Corneli Cypriani Laurentij Grisogonij^ : lohannis et Pauli Cosme et Damiani Et omnium sanctorum tuorum quorum mentis precibusque concedas Vt in* omnibus^ pro- tectionis tue muniamur auxilio . Per eundem dominum.-' Ponat vtanus supra calicem et hostiam dicendo. TJAnc igitur oblationem seruitutis nostra sed et cuncte -*■ -■- famiHe tue^ quesumus domine vt placatus accipias diesque nostros in tua pace dispone atque ab eterna damnatione nos eripi'' et in electorum tuorum iubeas grege munerari^ . Per dominum nostrum'-^ '^^ Supra calicem et Jiostiam fac^^ tres criices dicendo^^ QUam oblationem tu deus omnipotens in omnibus quesu- mus . bene[ ^ Jdictam^- . [ >J< ] ascriptam [ >J< ] ratam . Rationalem acceptabilemque facere digneris vt nobis Supra hostiam Corpus^^ . Supra calicem . Et sanguis [>J^]^* fiat dilectissimi filij tui domini nostri iesu christi.^^ Jungat manus dicendo ihesu christi.^^ Hie accipiat hostiam et teneat in manibus ante pectus suum dicendo. Ui pridie quam pateretur accipit^*^ panem in sanctas ac venerabiles manus suas. Q f[ Hie eleuet manus dicendo. Et eleuatis oculis in celum ad te deum patrem suum omni- potentem tibi gratias agens. C Facial^' crucem super hostiam. Bene[i^]dixit^^ fregit deditque discipulis suis dicens . accipite et manducate ex hoc omnes. /C Consecratio panis. [a. viii. b, C Hoc est enim corpus meum. ^ 0})i. A. 2 77^^^j R^ Grisogoni : J. BM. Grisogni : A ^ — ^ omnibus vt : A. ■* oin. R, ^ nostrum iesum : add. BM. nostrum iesum cristum filium tuum. Qui tecum viuit &c. add. J. nostrum iesum christum : add. R.A. ^ om. A. 7 eripiet : J. R. BM. « numerari : J. BM. R.A. » iesum : ada. BM. 1') — 10 ojfi^ A^ n facial : R. ^"^ There are crosses here in A. ^^ Cor + pus : A. In BM. the space for the cross is before Supra hostiam. " san + guis : A. '^^ criste : J. ^^ accepit : A. R.J, ^'' Fiat : R. A. Douce 14.] ALF/JABETUM SACERDOTUM. 45 C His diet is letiet corptis cJiristi .posiea discoperiaf- calicein et accipiat i7i inanibus dicendo. SImili modo posteaquam- cenatum est accipiens et hunc preclarum calicem in sanctas ac venerabiles manus suas. Itemque tibi gratias agens bene[^]dixit^ deditque discipulis* dicens . Accipite et bibite ex hoc omnes. tl Consecratio sanguinis. HIc est enim calix sanguinis mei noui et eterni testa- menti mysterium fidei qui pro vobis et pro multis effundeter in remissionem peccatorum. ^ Hie leuet calieem et leuando dieat. Hec quotienscumque feceritis in mei memoriam facietis. f[ Hie cooperiat ealieeni cwn eorpoi^alibus : deinde extendat manus eoram altari dieendo. INde^ et memores domine nos tui serui sed et plebs tua sancta eiusdem christi filij tui domini dei^ nostri tarn beate passionis necnon et" ab inferis resurrectionis sed et in celos gloriose ascensionis offerimus preclare maiestati tue de tuis donis ac datis. C ^Faeiat erueern supra^ eorpus et sanguinem simul dieendo. Hostiam [►I^]^ puram , hostiam [>J<] sanctam , hostiam [>J<] immaculatam . Panem sanctum vite eterne . Et calicem [>J<] salutis perpetue. I Extendat braehia dieendo. [b. i. SUpra que propicio ac serene vultu respicere digneris et accepta habere sicuti accepta habere^ dignatus es munera pueri tui iusti abel et sacrificium patriarche nostri abrahe et quod tibi obtuHt summus sacerdos tuus melchisedech sanctum sacrificium immaculatam hostiam. Hie inelinet se ante altar e ponendo braehia in moduin crucis dieendo. SUpplices te rogamus omnipotens deus iube hec perferri^*^ per manus sancti angeli tui in sublime altare tuum in con- spectu diuine maiestatis tue vt quot quot ex hac altaris participations ^ discooperiat : J. R. A. ^ postquam : J. 2 There are crosses inserted here ink. "* suis : add. A. ^ So also J. BM. R. Vnde : A. ^ out. J. ' om. A. 8 — 8 Fiant cruces supra : A. ^ habe : R. ^^ proferri : R. 46 ALPHABETUM SACERDOTUM. [DoucE 14. Hie osculetur^ altare dicendo sacrosanctum filij tui. Hie eleuans osculetur^ altare^ dieendo. Corpus^ et san[»J<]^guinem sumpserimus omni benedictione* celesti et gratia repleamur : Per eundem christum dominum nostrum . Amen. Hie oret pro defunetis dieendo. MEmento etiam domine famulorum famularumque tuarum qui nos precesserunt cum signo fidei et dormiunt in somno pacis .N. Ipsis domine et® omnibus in christo quiescentibus locum refrigerij lucis et pacis vt indulgeas deprecamur Per eundem christum dominum nostrum/ Hie pereutiat peetus suum dieendo. Nobis quoque peccatoribus famulis tuis de multitudine miserationum tuarum sperantibus partem aliquam et societatem donare digneris cum tuis Sanctis/ [b. i. b. apostolis et martyribus . Cum lohanne Stephano Mathia Barnaba Ignatio Alexandro Marcellino Petro Felicitate Perpetua Agatha Lucia Agnete Cecilia^ Anastasia . et cum omnibus Sanctis tuis intra quorum nos consorcium non estimator meriti sed venie quesumus largitor admitte . Per christum. fl Hie faeiat tres eruees sup7'a eorpus et sanguinein euin manibus. PEr quem hec omnia domine semper bona creas sancti[>JiP- ficas , viui[^]^ficas , bene[>I<]''*dicis et prestas nobis. f[ Hie faeiat tres eruees de eorpore ehristi super ealieem et due vltime super eorporalia dieendo. Per ipsum [►J^p et cum [^p ipso . et in [>I

J

J

J< ^ iij. t[ His omnibus debite consyderatis sacerdos celebrare volens . priino lauet manus siias dicens. IArgire nobis omnipotens pater . vt sicut exterius abluuntur -^ inquinamenta corporum : sic a te mundentur interius pollutiones mentium . per christum. f[ Postea altari parato tribus viappis, vt predictuin est^ ponat ^ sacerdos pa7iem super patenam . et vinurn et aquam in calice, et duin ponit vinum in calice dicat. De latere domini nostri iesu christi exiuit sanguis nostre redemptionis et aqua pariter baptismatis in remissionem pecca- torum. Deinde ponat aquam dicens. Commixtio vini et aque pariter fiat. In nomine patris ^ et filij et spiritussancti. Amen. C Sequuntur orationes ad vestiendum sacerdotem. Sacerdos capiendo amictum signet se dextera manu cornu amictus tenente dicens. In nomine patris ^ et filij et spiritussancti. Amen. Pone domine galeam salutis in capite meo : ad expugnandas et superandas /omnes dyabolicas fraudes. Per [fo. ^^ iij.<^. christum. Ad albam^ Indue me domine vestimento salutis : et tunica iustitie et indumento letitie circunda me semper. Per christum. Ad cinguhim, Precinge domine cingulo fidei et virtute castitatis lumbos cordis et corporis mei , et in eis extingue flammam libidinis : vt maneat in ipsis iugiter tenor totius castitatis. Per christum. Ad manipulum. Te deprecor omnipotens deus : vt sic merear manipulum y deportare , quatinus cum patientia et exultatione ilium deferendo .cum beatis et iustis portionem accipiam. Per christum. 56 ORDINARIUM CONSTANCIENSE 1557. Ad stolam. Stola iocunditatis indue me domine : et coronam pulchritudinis pone super caput meum. Per christum. A d casiilam. lugum tuum domine suaue est , et onus tuum leue . Idcirco presta vt illud valeam deportare quatinus tuam consequi possim misericordiam saluator mundi. Qui in trinitate perfecta viuis et regnas deus . Per omnia secula secu[l]orum . Amen. C Consequenter dicat sacerdos sequentein psalmum tetiens,, ambabus nianibus casiilam super altar e positam. TVdica me deus et discerne causam meam de gente non -■- sancta : ab homine iniquo et dolosef erue me. Quia tu es deus fortitude mea : quare me repulisti et quare tristis incedo dum affligit me inimicus ? Emitte lucem tuam et veritatem tuam : ipsa me deduxerunt et adduxerunt in montem sanctum tuum, et in tabernacula tua. Et introibo ad altare dei : ad deum qui letificat iuuentutem meam. Confitebor tibi in cythara deus deus meus : quare tristis es anima mea , et quare conturbas me. Spera in deo : quoniam adhuc confitebor illi salutare vultus mei et deus meus. Gloria patri et filio. Sicut erat. C Finito psalmo sacerdos signando se dextra manu et castdam sinistra tenendo et postmodum illain induendo vertendo se ad populum dicat. In nomine ^ patris et filij et spiritus sancti . Amen. Introibo ad altare dei ad deum qui letificat iuuentutem meam. Kyrie eleyson . Christe eleyson . Kyrie eleyson. Pater noster. Et ne nos inducas in tentationem. Clericus respondet. Sed libera nos a malo. Sacerdos. Confitemini domino quoniam bonus. Clericus. Quoniam in seculum misericordia eius. Sacerdos. Ego reus et indignus sacerdos. Confiteor deo omnipotenti . et cetera. Quo finito dicat clericus Amen . Misereatur tui omnipotens deus . et Confiteor deo omnipotenti. Tmic sacerdos dicat Amen . Per sanctam Incarnationem . vel Natiuitatem . vel Circuncisionem . vel Apparitionem . vel sacrum ORDINARIUM CONSTANCIENSE 1557. 57 leiunium . vel Meritum passionis . vel gloriosam Resurrectionem . vel Admirabilem ascensionem . vel pijssimam misericordiam domini nostri iesiu christi. Capiatur quod predictorum plaaierit secundum temporis exigen- tiain et celebrantis deuotionem. Per gratiam sancti spiritus paracliti , per auxilium et signum sancte ^ crucis . Per intercessionem beate et gloriose semper virginis marie , et per merita beatorum apostolorum petri et pauli. Potest hie ex detiotione fieri inentio aliorum sanctortim et sarictarum. Et omnium sanctorum et sanctarum . Misereatur vestri om/nipotens deus : et dimissis omnibus peccatis [fo. ^ ^ iiij. vestris perducat vos ad vitam eternam. Cleincus respondet Amen. Sacerdos signans seipsuin et vertens se ad populuni et super euin faciens signum crucis dicat. Indulgentiam absolutionem et remissionem omnium pecca- torum vestrorum , spatium vere penitentie , emendationem morum et vite , gratiam et consolationem sancti spiritus tribuat vobis omnipotens pater ^ pius et misericors dominus. Clericus. Amen. Sacerdos dicat versus sequentes et clericus respondeat. y. Ora pro nobis sancta dei genitrix. -^. Vt digni efficiamur promissionibus christi. V. Domine deus virtutum conuerte nos. ^. Et ostende faciem tuam et salui erimus. y. Domine exaudi orationem meam. ^. Et clamor meus ad te veniat. y. Dominus vobiscum. \^. Et cum spiritu tuo. f[ Tmic sacerdos ante altare iticlinatus iunctis majiibus dicat \^ubmissa voce hanc orationem. Oremus. "T^Eus qui tribus pueris mitigasti flammas ignium . concede ^-^ propitius : vt nos famulos tuos non exurat flamma vitiorum. f[ Postea erigat se et osculans altai'e , ac manus sursum erigens [dicat orationes sequentes , sifte Oremus. T TRe igne sancti spiritus renes nostros et cor nostrum domine ' ^^ vt tibi casto corpore seruiamus et mundo corde placea- mus. S8 ORDINARIUM CONSTANCIENSE 1557. A Ctiones nostras quesumus domine aspirando preueni , et -^"^ adiuuando prosequere : vt cuncta nostra operatio a te semper incipiat , et per te cepta finiatur . Per dominum nostrum. C Tmic accedens ad dextrum cornu altaris humiliando se et osculmido iniaginem christi in missali impressi iunctis manibus dicat. Adoramus te christe et benedicimus tibi quia per sanctum crucem tuam redemisti mundum. V. Qui passus es pro nobis. Rin. Domine miserere nobis. Oremus. 13 Espice quesumus domine super banc familiam tuam : pro- -■-^ qua dominus noster iesus christus non dubitauit manibus tradi nocentium , et crucis subire tormentum. Qui tecum viuit et regnat. C His peractis dicat. Adiutorium nostrum in nomine domini. Clericus. Qui fecit celum et terram. Sacerdos. Sit nomen domini benedictum. Clericus. Ex hoc nunc et vsque in seculum. fl Tunc incipiat officium prout diei competit quo ter repetito .. Redeat in mediuin altaris dicens . Kyrie eleyson .iij. Clericus .. Christe eleyson .iij . Sacerdos . Kyrie eleyson .iij. Dicat ibidem canticum angeloruin si sit dicendunt. Tunc vertens se ad populum et sigfians seipsum dicat Dominus. vobiscum. Clericus . Et cum spiritu tuo. Sacerdos reuertens versus altare dicat orationein ad dextrum cornu eiusdem . Et in jine orationis dicens . Per dominum . vel Qui viuis . redeat in medium altaris. Postea dicat epistolam . et cetera vsque ad Euangelium , Quod lecturus deferat librum ad sinistram partem altaris . Et visttet an sit vinum et aqua in calice disco\o\periendo calicem et le\uando patenam et panem superpositum ^ et respici- [fo. >^ »J< iiij.^. e7ido intra calicem dicat, lube domine benedicere Dominus sit in corde meo et in labijs meis ad vere pronunciandum sanctum Euangelium dei ad salutem audientium et credentium. faciat signum crucis super sacrijicium dicens In nomine patris >^ et filij et spiritussancti amen. Si dyaconus lecturus euangelium petat benedictionem dicat sacerdos Deus sit in corde tuo et in labijs tuis ad vere pronunciandum sanctum Euangelium. &c. ORDINARIUM CONSTANCIENSE 1557. 59 Sacerdos. Dominus vobiscum. Clericus. Et cum spiritu tuo. Sacerdos faciendo cnicem dextro police super eiiangeliiim dicat Sequentia sancti euangelij secundum N, Clericus. Gloria tibi domine. Sacerdos faciendo crucein in f route , in ore et in pectore dicat Qui natus es de virgine vel Qui apparuisti hodie secundum temporis exigentiam. Time legat euangelium . Quo finito faciendo crucem super euangelio dicat Deo gratias . Per euangelica dicta deleantur nostra delicta amen. Postea incipiat Credo in medio altaris si dicendum sit. Deinde vertens se ad populum et sigftans se ipsum vt prius dicat. Dominus vobiscum. Clericus. Et cum spiritu tuo. Sacerdos reuertens se versus altare flectendo genua manibus iunctis dicat . Oremus . Sequitur offertorium. Tunc sacerdos eleuatis oculis et iunctis manibus dicat. Quid retribuam domino : pro omnibus que retribuit michi ? Calicem salutaris accipiam : et etf nomen domini inuocabo. Et accipiens calicem in manibus erigendo eum sursum . dicat. SUscipe sancta trinitas banc oblationem quam ego miser peccator et indignus famulus tuus tibi offerre presumo pro me ipso , pro istis , et pro omni populo christiano : vt in presenti seculo remissionem cunctorum peccatorum suorum recipiant , et in futuro vitam consequantur eternam . Et pro animabus famulorum famularumque tuarum : vt eis vitam eternam tribuas, et omnium sanctorum iubeas esse consortes. Tu7tc faciens signum crucis cum calice supra corporalia et pojiens eum in medio super ea dicat . In nomine patris >J< et filij et spiritussancti amen. Deijide accepta patena cum pane ponat eum ante calicem dicejts. In nomine sancte et indiuidue trinitatis descendat hie panis iste. Et benedictio dei patris omnipotentis et filij et spiritus- sancti descendat super nos et maneat semper. Tunc signet calicem et se cum patena dicens In nomine patris et filij et spiritussancti amen. Et osculata patena ponat eam sub corporalibus aut super altare et cooperiat calicem . Deinde dicat . Hymnus. UEni creator spiritus , mentes tuorum visita , imple superna gratia , que tu creasti pectora. Qui paraclitus diceris , donum dei altis.simi . fons viuus , ignis , charitas , et spiritalis vnctio. Tu septiformis munere , dextre dei tu digitus , tu rite promissum patris sermone ditans guttura. ^ ORDINARIUM CONSTANCIENSE 1557. Accende lumen sensibus , infunde amorem cordibus , infirma^ nostri corporis virtute firmans perpeti. /Hostem repellas longius , pacemque dones [fo. ^ >J< v. protinus , ductore sic te preuio vitemus omne pessimum. Per te sciamus da patrem noscamus atque filium , te vtriusque spiritum credamus omni tempore. Sit laus patri cum filio , sancto simul paraclito , nobisque mittat filius carisma sancti spiritus . amen. V, Emitte spiritum tuum et creabuntur. J^. Et renouabis faciem terre. Oremus. "T^Eus qui corda fidelium sancti spiritus illustratione docuisti : ^-^ da nobis in eodem spiritu recta sapere, et de eius semper •consolatione gaudere . Per dominum In vnitate eiusdem. C Postea latiet mantis dicendo versus sequentes. • T Auabo inter innocentes manus meas : et circundabo altare ^-^ tuum domine. Ut audiam vocem laudis : et enarrem vniuersa mirabilia tua. Domine dilexi decorem domus tue : et locum habitationis glorie tue. Ne perdas cum impijs deus animam meamiet cum viris sanguinum vitam meam. In quorum manibus iniquitates sunt : dextera eorum repleta est muneribus. Ego autem in innocentia mea ingressus sum : redime me et miserere mei. Pes meus stetit in directo : in ecclesijs benedicam te domine. Gloria patri . Sicut erat. Kyrie eleyson . Christe eleyson . Kyrie eleyson. Pater noster. fl His dictis sig7iet se sacerdos signo cnicis dicens. In nomine patris et filij et spiritussancti amen. Time incliiiet se ante altare iiinctis manibus et dicat. In spiritu humilitatis et in animo contrito suscipiamur a te domine : et sic fiat sacrificium nostrum vt a te suscipiatur hodie, et placeat tibi domine deus meus . Qui viuis et regnas deus . Per omnia. Postea accedat ad altare et sig7ians dextrum cornu corporalium. osculetur illud dicens Aufer a nobis domine cunctas iniquitates nostras : vt ad sancta sanctorum pun's mentibus introire mereamur . Per christum. Qua finita eleuatis et iunctis manibus^ sursum oculos erigendo^ dicat Veni sanctificator omnipotens eterne deus . Hie signet ORDINARIUM CONSTANCIENSE 1557. 6r calicem dicefts . Bene ^ die et sanctifica hoc sacrificium ad laudem et gloriam nominis tui preparatum. Time signet se dicens. In nomine patris et filij et spiritus- sancti amen. Postea vertat se ad popidum dicens Orate vos fratres mecum vnanimes : vt meum sacrificium pariterque vestrum domino deo nostro sit acceptum . Per christum. Statimqtie reiiertat se ad altare dicens. Domine exaudi orationem meam. Et clamor meus ad te veniat. Dominus vobiscum. Et cum spiritu tuo. Oremus. Tunc inanibus S7iper sacrificio extensis dicat sub silent ia secretam vel secretas.et cum dicit in fi7ie eius seu eanim . In vnitate spiritussancti deus . osculetur corporalia sett imaginem christi in missali existentis Et tunc dicat prefationeni et canonem. /CANON MISSE. [fo. Ixxxiiij. C lunctis inanibus inclinet se sacerdos ante altare , dicens . nPE igitur clementissime pater per iesum christum filium tuum ^ dominum nostrum supplices rogamus , ac petimus vti accepta habeas Erigat se et altari osculato dicat. Et bcnedicas Deinde signet ter calicem et hostiam dicens. Hec do»iJJJI< dixit. Caneellet eam modieum eum dextra non frangendo. fregit deditque discipulis suis dieens . Accipite et manducate ex hoc omnes. C Dieat eum intenta deuotione super hostiamy Hoc est enim corpus meum C Inelinet eaput denote adorans eorpus ehristi . et statim eleuet illud in altum : vt visum ab onmibus adoretur . et satis cito submissis manibus super eorporalia ponat illud. et statim disco- operiat ealieem : et aceipiat eum ambabus manibus dieens. ORDINARIUM CONSTANCIENSE 1557. 63 SImili modo posteaquam cenatum est accipiens et hunc preclarum calicem in sanctas ac venerabiles manus suas : item tibi gratias agens. Faciat crucem super calicem. bene^di/xit deditque discipulis suis dicens . [fo. Ixxxv.^^. Accipite et bibite ex eo omnes. Hie est enim calix sanguinis mei.noui et eterni testamenti. mysterium fidei : qui pro vobis et pro multis effundetur in remissionem peccatorum. Hie eleuet calicem dicens^ Hec quotienscunque feceritis : in mei memoriam facietis. Statim reponat eum super corporalia : et cooperiat sicut prius. C Et nota quod ab hoc loco vsque post sumptum sacrificium , pollices debent cum indicibus esse iuncti . 7iisi quando facit cum dexter a signum crucis. His peractis extendat bracJiia dicens. Unde et memores domioe nos serui tui : sed et plebs tua sancta eiusdem christi filij tui domini dei nostri tarn beate passionis . necnon et ab inferis resurrectionis , sed et in celos gloriose ascensionis , offerimus preclare maiestati tue de tuis donis ac datis. Demissis manibus faciat tres cruces super calicem et hostiam dicens. Ho>JJI^ sanctum vite eterne. Super calicem. Et calicem >J< salutis perpetue. f[ Hie tejieat manus mediocriter eleuatas. Supra que propitio ac sereno vultu respicere digneris, et accepta habere sicuti accepta habere dignatus es munera pueri tui iusti abel : et sa/crificium patriarche nostri [fo. Ixxxvj. abrahe . et quod tibi obtulit summus sacerdos tuus melchisedech sanctum sacrificium immaculatam hostiam. C Hie inclifiet se sacerdos ayite alt are cancellatis brachiis in inodum crucis. SUpplices te rogamus omnipotens deus : iube hec perferri per manus sancti angeli tui in sublime altare tuum in conspectu diuine maiestatis tue : fl Hie erigat se et osculetur altare. vt quotquot ex hac altaris participatione sacrosanctum filij tui Hie faciat crucem super hostiam et deinde super calicem. cor>|ipus et san>IJJJJJ< patri omnipotenti in vnitate spiritus sancti : omnis honor et gloria. C Hie oste7idat populo hostia77i , dei7ide p07iat ea77i super co7por- alia, et cooper iat calice77i . Post hec i7ia7iibus super altar e dece7iter positis i7icipiat. /* pEr omnia secula seculorum. Amen. [fo. Ixxxvij. Oremus. Preceptis salutaribus moniti et diuina institutione formati : audemus dicere.* Hie eleuet 7nediocriter 77ia7ius suas. *pAter noster qui es in celis sanctificetur nomen tuum. -■■ Adueniat regnum tuum . Fiat voluntas tua sicut in celo * — * Musical notes above these words. ORDINARIUM CONSTANCIENSE 1557. 65 et in terra . Panem nostrum quotidianum da nobis hodie . Et dimitte nobis debita nostra sicut et nos dimittimus debitoribus nostris.* Hie eleuet inanus ucngens illas. *Et ne nos inducas in tentationem. Sed libera nos a malo.* Accipiat patenam inter digitmn indicem , et medium . et eleuans illain dicat. Amen. Libera nos quesumus domine ab omnibus malis preteritis presentibus et futuris . et intercedente beata et gloriosa semper virgine dei genitrice maria, et beatis apostolis tuis. Hie tangat patena eorpus ehristi deinde pedem calieis dicens Petro . tangat medium et Paulo. Super calicem atque Andrea cum omnibus Sanctis . Deinde signet calicem etseipsum . et osculetur patenam dicens. Da propitius pacem in diebus nostris : vt ope misericordie tue adiuti : et a peccato simus semper liberi , et ab omni perturba- tione securi. Posita super altare patena discooperiat calice^n , et accepta hostia in manibus faciat fractionem eius super calicem, in tres partes quarum vna sit de medietate hostie dicens. Per eundem dominum nostrum iesum christum filium tuum. Qui tecum viuit et regnat in vnitate spiritussancti deus. * TDEr omnia secula seculorum Amen.* Hie faciat tres cruces ab or a calieis in alteram, or am, eius cum iertia parte hostie ^quam tenet i7t dexter a m,anu dicens. pAx do>JI< v. cornu altaris et dicta communione vertat se ad populum dicens . Dominus vobiscum. Clericus . Et cum spiritu [tuo]. Sacerdos reuersus ad altare dicat . Oremus . et postcom- munionem . Deinde iterum versus ad populum dicat Dominus vobiscum . Clej^icus Et cum spiritu tuo . Sacerdos . Ite missa Qst protct notatur in fine canonis. fl In fine misse sacerdos remota casula dicat Dominus vobiscum . Clericus Et cum spiritu tuo . Sacerdos. Initium sancti euangelij secundum lohannem. Clericus. Gloria tibi domine. Sacerdos. /TN principio erat verbum. Et verbam erat apud [fo. ^>J< Y.b. ^ deum : et deus erat verbum. Hoc erat in principio apud deum. Omnia per ipsum facta sunt : et sine ipso factum est nichil. Quod factum est in ipso vita erat et vita erat lux hominum. Et lux in tenebris lucet : et tenebre eum non comprehenderunt . Fuit homo missus a deo : cui nomen erat iohannes. Hie venit in testimonium vt testimonium perhiberet ^ Here the text returns to the place where it is broken off at p. 61. F 2 6S ORDINARIUM CONSTANCIENSE 1557. de lumine : vt omnes crederent per ilium . Non erat ille lux : sed vt testimonium perhiberet de lumine . Erat lux vera : que illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum . In mundo erat et mundus per ipsum factus est : et mundus eum non cognouit. In propria venit : et sui eum non receperunt. Quotquot autem receperunt eum , dedit eis potestatem filios dei fieri : his qui credunt in nomine eius . Qui non ex sanguini- bus, neque ex voluntate carnis, neque ex voluntate viri : sed ex deo nati sunt. Hie omnes genua flectant. Et verbum caro factum est : et habitauit in nobis. Et vidimus gloriam eius : gloriam quasi vnigeniti a patre. Plenum gratie et veritatis. Clericus. Deo gratias. Sacerdos. Te inuocuamus , te adoramus , te laudamus , glorificamus , o beata trinitas. Sit nomen domini benedictum. Clericus. Ex hoc nunc et vsque in seculum. Sacerdos. Oremus. PRotector in te sperantium deus , sine quo nichil est validum , nichil sanctum multiplica super nos misericordiam tuam : vt te rectore te duce sic transeamus per bona temporalia vt non amittamus eterna. OMnipotens sempiterne deus , qui dedisti famulis tuis in confessione vere fidei eterne trinitatis gloriam agnoscere, et in potentia maiestatis adorare vnitatem, quesumus : vt eiusdem fidei firmitate , ab omnibus semper muniamur aduersis. Sancta maria mater domini nostri iesu christi , omnesque alij sancti simul intercedant et orent pro nobis peccatoribus apud dominum deum nostrum : vt nos mereamur ab eo adiuuari saluari et exaudiri. Qui in trinitate perfecta viuit et regnat deus per omnia secula seculorum. Clericus. Amen. Sacerdos. Dominus vobiscum. Clericus. Et cum spiritu tuo. Sacerdos. Benedicamus domino. Clericus. Deo gratias. Sacerdos. Benedicite. Clericus. Dominus. Sacerdos. Oremus a subitanea et improuisa morte et damnatione perpetua liberet nos pater et filius et spiritussanctus Tunc vertat se ad populum et faciat signum crucis super eunt\ dicens. Et benedictio dei omnipotentis patris et filij et spiritussancti descendat super vos >J< et maneat semper . Amen. Tunc sacerdos exuat se alijs ve^tibus dicens . sub silentio. ORDINARIUM CONSTANCIENSE 1557. 69 aiiiiphona Trlum puerorum cantemus hymnum quern canta- bant in camino ignis ardentis laudantes et benedicentes dominum. BEnedicite sacerdotes domini domino : benedicite serui domini domino. Benedicite spiritus et /anime iustorum domino : [fo. >J< >J< vi. benedicite sancti et humiles corde domino. Benedicite anania azaria misael domino : laudate et super- exaltate eum in secula. Benedicamus patrem et filium cum sancto spiritu : laudemus et superexaltemus eum in secula. Benedictus es domine in firmamento celi : laudabilis et gloriosus et superexaltatus in secula. Psalmus. T Audate dominum in Sanctis eius : laudate eum in firmamento -*-^ virtutis eius. Laudate eum in virtutibus eius : laudate eum secundum multitudinem magnitudinis eius. Laudate eum in sono tube : laudate eum in psalterio et cythara. Laudate eum in tympano et choro : laudate eum in chordis et organo. Laudate eum in cymbalis bene sonantibus : laudate eum in cymbalis iubilationis : omnis spiritus laudet dominum. Gloria patri et filio et spiritui sancto. Sicut erat in principio. antiphona . Trium puerorum cantemus hymnum quem canta- bant in camino ignis ardentis laudantes et benedicentes dominum. Kyrie eleyson . Christe eleyson . Kyrie eleyson. Pater noster. Et ne nos inducas in tentationem. Sed libera nos a malo. Domine exaudi orationem meam. Et clamor meus ad te veniat. Dominus vobiscum. Et cum spiritu tuo. Oremus. DEus qui tribus pueris mitigasti flammas ignium . concede propitius : vt nos famulos tuos non exurat flamma vitiorum. T ] Re igne sancti spiritus renes nostros et cor nostrum domine : ^ vt tibi casto corpore seruiamus , et mundo corde placeamus. 70 ORDINARIUM CONSTANCIENSE 1557. TDUrificent nos quesumus omnipotens et misericors deus -■- sacramenta que sumpsimus, et presta : vt hoc tui corporis sacramentum non sit nobis reatus ad penam sed intercessio salutaris ad veniam . sit ablutio scelerum, sit fortitudo fragilium, sit contra omnia mundi pericula firmamentum , sit viuorui atque mortuorum fidelium remissio omnium delictorum . Qui viuis. DIRECTIONS CELEBRATION OF HIGH MASS BY THE DOMINICAN FRIARS FROM A THIRTEENTH CENTURY MANUSCRIPT. {BRIT. MUS. ADD. MS. 23,935.) DOMINICAN MISSALE CONVENTUALE. 73 I /MiSSALE CONVENTVALE. [fo. 480. De officio ministrorum Altaris : et sacra conimunione. QVando missa in conuentu fuerit celebranda r^ Ministri altaris audito signo se preparare non differant. Et in primis acoliti superpellicijs induti.vel albis in dupplicibus et totis dupplicibus r^ alios ministros iuuent. Nichilominus tamen sub- diaconus et diaconus iuuent se mutuo r et ambo sacerdotem. In huiusmodi autem preparatione semper sunt deponenda capucia. A ministrantibus in conuentu . nisi forsan interdum propter frigus retineant. Et tunc sic aptanda sunt sub uestibus ecclesiasticis r^ ne gibbus aliquis notabilis unquam appareat in humeris fratrum. Postmodum acoliti altare preparent . mappas et pallam ^ explicando . et unum puluinar ad missale mappula coopertum in dextro cornu altaris reponendum ex parte anteriori i et alterum sine mappula ad euangelium reponendum in sinistro cornu altaris ex parte posteriori appodiandum i et epistolarum librum collocandum in dextro cornu altaris r^ ex parte posteriori ^ et ibidem appodiandum deferant. Et de hostiis . et ampul lis cum uino et aqua suo loco prope altare ponendis. Et de aliqua mappula ad tergendum nares iuxta missale ponenda i prouideant. Hora competenti cercos suos accendant. Sacrista autem prouideat quod ante inchoationem misse semper cerei altaris accendantur. In dominicis uero i et festis simplicibus *! non accendantur plusquam duo. In semiduplicibus :! plusquam tres. In duplicibus . et totis duplicibus plusquam quatuor. Idem seruetur in uesperis -! et in matutinis. Prouideat eciam quod tempore frigoris magni prune accense in patella decenti habeantur . per acolitos ministrande tempore oportuno. In dominicis autem diebus prouideat eciam sacrista de aqua benedicta que cum fuerit aspergenda :! acolitis preceden- tibus. Subdiaconus et diaconus et sacerdos albis induti *! sine processionis apparatu . ante terminacionem hore precedentis missam *! intrent chorum. Subdiaconus autem ante gradus presbyterii stet r^ et iuxta eum alter acolitorum a sinistris. Et diaconus post ipsum subdiaconum. Deferenteque altero acolitorum aquam acceptam de gradibus altaris ibidem prius a sacrista in decenti uase collocatam -! Sacerdos primo mains 74 DOMINICAN MISSALE CONVENTUALE. [Add. MS. 23,935. altare aspergat cauens ne nimis de aqua super illud proiciat. Postmodum diaconum et subdiaconum et acolitos . cantoresque :' Si fuerit festum duplex . uel totum duplex. Deinde fratres in choro incipiens a dextris r nisi quando nullo prelate existente in dextro chori r^ prior aliquis fuerit in sinistro . vel quando priore aliquo conuentuali existente in dextro choro r^ maior prelatus fuerit in sinistro. Tunc enim primo aspergendus est prelatus qui est in sinistro choro et post immediate aspergenda est aqua in dextro. Post fratres clericos aspergantur fratres conuersi :^ postmodum seculares si affuerint. Predictus ordo seruetur in danda pace. Et in thurificando . et in aspersione aque post completorium. Illos autem qui in exteriori ecclesia fuerint r^ aspergat ille cui cantor iniunxerit . vel ipse sacerdos si commode potest expediri antequam oporteat eum redire ad dicendum orationem. Et dicto Asperges me a conuentu "^ sacerdos stando inter pulpitum et diaconum dicat uersiculum. Ostende nobis domine miser Icordiam tuam. Dominus uobiscum. Oremus . Exaudi nos domi7ie sancie pater et cetera. Hoc dicto predicti ministri in sacristiam reuertantur. Et sacerdos manus aliquantulum lauet. Quod eciam decens est fieri semper a sacerdote 'l postquam sacras uestes induerit, Aliquis autem frater clericus uel conuersus cui sacrista imposuerit :^ deferat aquam benedictam per cellas et reliquas officinas :! eas aspergendo. Incepto itaque post introitum. Gloria patri .vq\ uersu si gloria non dicitur f predicti ministri procedant ad altare. Primo acoliti cum cereis et candelabris decentibus '! Deinde Subdiaconus librum euangeliorum et Diaconus missale coram se deferentes pectori appodiata . sinistra manu supposita . et dextera librum tenendo. Vltimo sacerdos iunctis manibus ante pectus. Venientibus autem ipsis ante altare "i et stantibus in aliquanta distancia ante illud 'i diacono ad dexteram sacerdotis. Subdiacono ad sinistram. Et simili modo acoliti . vno hinc et alio inde i Dictoque a sacerdote. Confitemini domino quoniam bonus . inclinent genibus non curuatis . stantibus tamen erectis acolitis :^ et uersis ad se mutuo uultibus. Itaque conr fessione facta et absolutione '! se erigant r^ et dicat sacerdos Adiutorium nostrum . et cetera. Et appropians ad altare inclinatus non ex transuerso . sed in directum uersus medium altaris i quod semper obseruandum est in huiusmodi inclina- cionibus i dicat oracionem. Aufer a nobis domine et cetera. Qua dicta x accedens ad altare osculetur illud. Et erectus :l muniat se signo crucis. Interim diaconus missale ponat in dextro cornu altaris . et subdiaconus euangelium ad sinistram . appodiando illud in Add. MS. 23,935-] DOMINICAN MISSALE CONVENTUALE. 75 parte posteriori altaris. Et acoliti deponant cereos cum candelabris super gradus presbyterij :l extinguentes eosdem. Tunc omnes conuenientes ad librum. et stantes a dextris sacerdotis ordinate secundum gradus suos r' dicant introitum . et Kyrieeleison . nee flectant genua cum dicitur. Saliie sancta parens. Deinde post sacerdotem ordinet se diaconus. Et subdiaconus post diaconum. . Acoliti autem infra gradus presbyterij . uel in primis sedibus chori . maxime ubi pauci sunt fratres , stent parati ad sua ministeria peragenda :^ Ita tamen quod dum canon uel aliud a sacerdote in medio altaris stante dicitur :^ si fuerint duo acoliti . vnus ad dexteram diaconi . et alter ad sinistram in modum crucis stent ordinati . dum non sint in aliquo ministerio occupati. Si uero festum duplex . vel totum duplex fuerit poterunt omnes ire sessum •! tali seruato ordine ut sacerdote in dextra parte presbyterij r^ in qua parte semper sedes huiusmodi sunt parande . sedente . primo i Diaconus sedeat ad sinistram eius. Ad cuius sinistram -^ Subdiaconus. Et ad huius sinistram acoliti sedeant. Et in fine ultimi Kyrieeleison surgat sacerdos . et in medio altaris stans -! deponat manus .deinde eleuando -! incipiat, Gloria in excelsis . si dicendum fuerit . ceteris ministris sicut dictum est 'i ordinatis post ipsum. Cum autem dicit deo :! iungat manus. Deinde simul ad cornu dextrum altaris uenientes ^ persequantur inceptum cum sacerdote •;! stantes a dextris eius ordine supradicto. Quo dicto r^ sacerdos et diaconus stent r^ donee conuentus compleuerit illud. Et /cauendum [fo. 480. v. ministris ne transeant dum aliquid instat agendum inter ministris gradus maioris . sed retro eos. Interim dum cantatur . Gloria in excelsis . vel . Kyiaeeleison r^ quando Gloria in excelsis non dicitur r Subdiaconus calicem , pulchra et munda mappula coopertum *! eleuatum ante faciem //'^^ suam cum ambabus manibus deferat reuerenter -! et superponat altari. Dicto r^ Gloria in excelsis . vel . Kyrieeleison pro tempore :f conuertat se sacerdos ad conuentum in ipso cornu altaris r^ eleuatis manibus et extensis. Postquam uero se conuerterit :f incipiat . Doniiniis uobiscum. Diaconus uero non flexis genibus nisi episcopus celebrauerit i leuiter casulam per inferiorem trahat extremitatem. Cumque dixerit Dominus uobiscum :l iunctis manibus non se gyrando :^ reuertatur ad librum . et eleuatis manibus ut prius 1! dicat orationes. Predicta autem manuum eleuatio sic fieri debet :! ut al[ti]tudinem humerorum sacerdotis non excedat. Extensio uero tanta sit :! ut retro stantibus manus appareant euidenter. Dum ultima oratio dicitur :^ altero acolitorum precedente 76 DOMINICAN MISSALE CONVENTUALE. [Add. MS. 23,935. Subdiaconus epistolarium ferat secundum modum supradictum de euangelio et missali i supra pectus suum reclinatum retro chorum si sit ibi locus in quo epistola diebus dominicis . et festiuis legenda est. Profestis uero diebus r^ et festis trium leccionum . et infra octauas legatur ante gradus presbyterij super pulpitum . ad hoc ibidem preparatum in medio. Et tunc non oportet quod acolitus cum eo uadat. Predictus uero acolitus epistola perlecta epistolarium quod sibi traditur . a subdiacono ;^ referat super altare ponens illud in loco suo . inde cum expeditus fuerit ipsum ad sacristiam reportaturus. Sacerdos autem postquam coUectas finierit :^ eat sessum :^ Diacono et altero acolitorum ei astantibus 'I et in sede sua eum reuerenter coUocantibus. Et alter acolitorum . vel ipse diaconus si desit acolitus aliqua super genua ipsius supposita mappula ad hoc preparata r^ librum ei tradat ut et officium preuidere . et orationem Summe sacerdos "l possit dicere si uelit. Tunc diaconus ablutis digitis explicet corporale quod habere debet tres plicas in latum . et quatuor in longum. Medium latitudinis ponat in medio altaris i superiorem partem postmodum replicando . postea sedeat. Deinde simul omnes dicant que de graduali dicenda sunt r^ quibus dictis -1 Subdiaconus aliquantulum manus lauet . et tunc preparet calicem in oculis sacerdotis . vinum et aquam sicut ei innuerit infundendo. Et alter acolitorum assistat eidem rl necessaria subministrantque. Cum uero dicitur in missa. Veni sancte spiritiis 'I in inceptione eius surgat sacerdos et ministri . et non flectant genua . sed stent quamdiu cantatum fuerit. Spiritus . deinde choro surgente sedeant. Ante commixtionem uero ad petitionem Subdiaconi . dicentis . Benedicite :! Benedicatur aqua a sacerdote hoc modo. In nomine patris et filii et spiritus sancti:! Ame?i. Dum autem sacerdos sedet . Ministri cum non sunt occupati in aliquo ministerio possunt ire ad iuuandum fratres in choro :! maxime in paruis conuentibus. Circa finem Alleluia . vel tractus . vel Responsorii . vel sequencie pro tempore *! unus ministrorum. Missale cum puluinari reponat ad altaris sinistram. Acoliti eciam cereos accendant. Et diebus dominicis et festiuis . et in sabbatis quando de beata uirgine sollempniter celebratur :^ thuribulum preparent ab alio deferendum i qui scriptus fuerit. Et de cruce similiter dicimus in totis duplicibus faciendum. Deinde surgat diaconus . et accipiens euangeliorum Hbrum benedicto primo thure a sacerdote ad petitionem thuriferarij secundum modum supradictum de aqua :^ inclinatus coram sacerdote d\Q,2X.Iube dontJie benedicere. Et sacerdos sacerdosf surgens r^ subiungat. Doniinus sit in corde tuo et in labiis tuis ad prommtianduni sanctum euangelium pads, Et sic procedant Add. MS. 23,935.] DOMINICAN MISSALE CONVENTUALE, 77 ad pulpitum. Primo •! thuriferarius. Secundo *! ceroferariL Tercior^qui crucem fert. Quarto r^subdiaconus cum puluinari pro euangelio preparato . vltimo diaconus librum euangeliorum reclinatum supra pectus deferens secundum modum supra- dictum. In dominicis uero diebus et festiuis . vbi fuerit pulpitum retro chorum . vel alibi loco eminenti :^ legetur euangelium super illud. In profestis uero diebus . et festis trium leccionum . et per octauas :^ in sinistra parte presbiterij super pulpitum ibi preparatum. Postquam autem ad pulpitum* peruenerint :^ Subdiaconus puluinar libro supponat. Ille uero- qui defert crucem . et ceroferarii . vnus a dextris et alius a sinistris eius:^ stent ante pulpitum . uersis uultibus propriis et uultu crucifixi ad diaconum. Subdiaconus uero post diaconum^ Cum autem dicet diaconus Seqiiencia . vel iniciunt sancti euangelii 'i faciat unam crucem super euangelii principium cum pollice et aliam super frontem. Aliam super os . et aliam super pectus. Cum autem fratres dicant. Gloria tibi- doini7ie . debent se uertere ad altare . et munire signo crucis. Dum autem euangelium legitur :f stet sacerdos ad dextrum latus altaris uersa facie ad euangelium donee fuerit lectum. Similiter omnes fratres uertere debent faciem ad euangelium ubicumque legatur. Et ipso finito munire se signo crucis. Finito euangelio tradat diaconus librum apertum subdiacono* cum puluinar. et reuertantur ad altare ordine quo uenerunt. hoc obseruato quod cum eundo ad pulpitum transeunt per chorum :! thuriferario . transeunte per medium chori . et uno ceroferario iuxta unum chorum :^ Alio uero iuxta aliumr^ille qui defert crucem et subdiaconus et diaconus uadant iuxta chorum dextrum :^redeundo uero uadant iuxta sinistrum. In fine euangelij sacerdos ad medium altaris ueniens rMicat., Credo in unum deumi^\ dicendum fuerit . depositis et eleuatis iunctisque manibus :^ sicut dictum est 2.^, gloria in excelsis. Cumque ministri ad altare peruenerint. Subdiaconus ofiferat librum sacerdoti ad osculandum . diacono ei cum digito euangelium demonstrante :l nisi pro defunctis celebretur . vel passio fuerit lecta. Post eum diaconus osculetur. Et post hec subdiaconus ipsum librum reponat super altare i ubi et sicut erat prius. Deinde . Diaconus . et omnes alii ministri stantes ad sinistram sacerdotis ordinati modo supradicto '! Credo in unum deuin:! cMvn ipso/ prosequantur. [fo. 481.. Finito uero. Credo ^ vel euangelio :^ si Credo non dicatur "li sacerdos statim uertens se ad chorum r dicat . Dominus tiobiscum. Et iterum uertens se ad altare manibus ut prius eleuatis. et deinde iunctis r Dicat. Oremus . sed non prosequatur offertorium donee ministri peruenerint ad altare. Qui cum eo prosequantur stantes omnes ad sinistram ipsius ordinatL 78 DOMINICAN MISSALE CONVENTUALE. [Add. MS. 23,935. supradicto modo. Postquam uero simul dixerint offertorium i Subdiaconus calicem offerat diacono. Et diaconus tenendo eum per inferiorem partem pedis . sacerdoti :i osculando manum eius. Et dicens. Iimnola deo sacrificiinn laudis:! et redde altissimo uota tiia. Quern accipiens sacerdos dicendo. Calicem saliitaris accipiam et nomen doniini inuocabo i et tenens cum duabus manibus aliquantulum eleuatum t^dicat. Suscipe sancta trinitas . et . cetera. Et antequam finierit hanc orationem r^ •deponat ilium . et sumens patenam ante pedem calicis collocet hostiam. Sed diligenter attendat si portatile altare sit :^ quod -calix et hostia toti iaceant super lapidem consecratum. Post- modum patenam ultra medium corporalis ponat.sub inferior! parte ipsius :^ cooperiens calicem de parte reliqua. Tunc si fuerit festum simplex et supra, vel dominica uel sabbatum :! in quo de beata uirgine sollempniter celebretur :^ Thuriferario tenente thuribulum a dextra parte altaris. Et "diachono sumptum thus de uasculo in quo seruatur offerente in cocleari sacerdoti ad benedicendum :^ benedicat sacerdos ipsum secundum modum qui scriptus est supra de aqua quo facto ponat ipsum diaconus in thuribulo. Et assumptum thuribulum tradat sacerdoti "i manum ipsius osculando. Qui assumens illudr^de ipso thuribulo faciat super calicem signum crucis. Deinde thurificet ante eum. Postmodum corpus christi super altare repositum. Deinde a dextris primo. Et a sinistris secundo procedendo in thurificando :^ a medio altaris usque ad cornua . vltimo uero ipsum altare anterius r^ de sinistro cornu ad dextrum progrediendo. Tunc diaconus thuribulum de manu sacerdotis accipiens . incenset ipsum sacerdotem trahendo casulam cum manu sinistra . et cum dextera tenendo thuribulum. Postmodum reddat illud thuri- ferario. Ille uero primo diaconum et subdiaconum . et alios ministros thurificet. Deinde cantores in festis dupplicibus et totis duplicibus de thure non benedicto . quod de nouo ponat in thuribulo. Postea fratres in choro a dextris incipiens . et ab antiquioribus in sedibus superioribus. ^A iun[i]oribus uero in sedibus superioribus.^ A iunioribus uero in sedibus inferioribus se gyrando si fuerint ibi fratres prosequendo thurificacionem in utroque choro. Deinde fratres laycos. Et hiis peractis dimisso thuribulo iuxta altare in loco apto. reuertatur ad sacristiam . ad deponendum uestes sacras . et suas resumendum. Postquam autem diaconus incensauerit sacerdotem i Sub- diaconus aquam in pelui . vel ampulla paratam teneat ad ablutionem digitorum sacerdotis faciendamque uel super terram ^ — ^ Struck out by a single red line. Add. MS. 23,935.] DOMINICAN MISS ALE CONVENTUALE. 79 .effundaturr^uel recipiatur in pelui alia quam sacra ablutio post . Tercia. A cunctis. Feria quinta r'^ secunda r! Corda famuloruvi, Tercia r^ Concede quesuvius . o\innipotens\ . deus . tit intercessio. C Si in aliqua feria infra octauas missa fuerit de festo celcbranda . secunda oratio erit de octauis. Tercia i non mutabitur , nisi memoria fuerit facienda . quia tunc tercia erit de memoria. Si uero memoria tantum occurrerit facienda :^ secunda oratio erit de ea. Tercia non mutabitur. Feria sexta fiat missa pro defunctis i nisi festum impediat. Si uero de sancto fiat :' secunda oratio erit. Omnipotens sempiterne deus qui facis. Tercia :! Omnipotens sempiterne deus qui uiuorum. In crastino trinitatis x' secunda oratio. Corda famidorum. Tercia :^ Omnipotens sempiterne deus qui uiuorum. Feria tercia :' secunda de beato dominico. Tercia r' Deus omnium fidelium. Feria quarta i secunda . Deus qui caritatis. Tercia r^ A cunctis. Feria quinta "1 secunda. Deus qui corda. Tercia :! Concede quesumus omnipotens deus ut intercessio. Feria sexta i secunda. Deus qui unigeniti. Tercia t^ Omnipo- tens sempiterne deus qui uiuorum. Sabbato . secunda i de octauis trinitatis. Tercia :^ Ecclesie tue. d Si in aliqua feria hujus ebdomade missa de aliquo sancto fuerit celebranda . secunda oratio erit de octauis :! Tercia i non mutabitur . excepto quod tercia oratio erit in sexta feria . de cruce. Et in sabbato de beata virgine. Quod si memoria tantum occurrerit facienda "! secunda oratio erit de ea. Tercia i sicut dictum est. Si uero memoria cum festo :' secunda oratio erit de octauis. Tercia de memoria . ^^?/5- omnium usque ad aduentum exclusiue sunt hoc ordine orationes dicende. Dominica *! secunda oratio erit de trinitate. Tercia x A cunctis. 92 DOMINICAN MISSALE CONVENTUALE. [Add. MS. 23,935. Feria secunda . si de tempore uel de festo agatur r^secunda oratio erit Pretende. Tercia :^ Oninipotens senipiterne deus qui uiuoriLin. Feria tercia . secunda de beato dominico. Tercia r^Z^^^/j* om n iu in fideliu in . f[ Feria quarta :^ secunda. Deus qui caritatis. Tercia. A cunctis. Feria quinta :! secunda. Oninipotens sempiterne deus qui facis. Tercia :^ Concede qiiesumus oninipotens deus ut intercessio. Feria sexta :! secunda. Corda famulorum. Tercia r^ Deus a quo. Sabbato r secunda. Ineffabilem. Tercia :! Ecclesie. Si a deus omnium usque ad aduentum in dominica memoria occurrerit facienda:^ secunda oratio erit de ea. Tercia non mutabitur. Si uero missa de festo fuerit :^ Secunda oratio erit de dominica. Tercia ut prius . vel de memoria :^ si cum festo occurrerit facienda. Quod si festum et octaue simul euenerint i Secunda oratio erit de octauis -l Tercia de dominica. Quando uero feria secunda . vel tercia uel quarta missa de sancto fuerit "l secunda oratio et tercia non mutabuntur. Quod si cum missa de sancto occurrerit memoria facienda "i secunda oratio erit de memoria *! Tercia non mutabitur. Si autem in quinta feria . vel sexta :^ vel sabbato . missa de sancto vel de tempore fuerit:^ in feria quinta erit secunda oratio de spiritu sancto. In feria sexta "l de cruce. In sabbato :! de beata uirgine. Tercia non mutabitur :! nisi memoria fuerit facienda. C Sabbato uero infra octauas si missa fuerit . de beata uirgine *! secunda erit de octauis :! Tercia i ecclesie uel de memoria. Item si in ieiuniis quatuor temporum septembris missam de festo fieri contigerit r^ in missa ^ ^ In missa autem de ieiunio. Secunda et tercia oratio :^ ut in feriis supra notate sunt *! excepta octaua natiuitatis beata virginis . que si in quarta feria quatuor temporum eueneriti^in missa. de octauis . una tantum oratio dicetur. In missa uero de ieiunio :! Secunda erit de octauis. Tercia '! de sancto Nichomede. T T Oc ordine dicantur in conuentu orationes . pro defunctis. ^^ Pro presenti sine pro uno defuncto. Si episcopus fuerit r^ prima oratio dicatur. Deus qui inter apostolicos. Si alius :i Inclina. Si uero femina :' Quesumus domine r^ secunda :^ Deus uenie :! Tercia :! Oninipotens sempiterne deus qui uiuorum. Pro fratribus familiaribus . et benefactoribus :! prima. Deus uenie . secunda r^Z^^^/i- qui nos patrem T^rcidi:! Oninipotens sempiterne deus qui uiuorum. In omni anniuersario :^ Prima. Deus ^ — ^ An erasure. Add. MS. 23,935.] DOMINICAN MISS ALE CONVENTUALE. 93 indulgentiariun. Secunda '1 Deiis venie. Tercia :^ Onniipotens sempiterne deiis qui iimorum. Si simul euenerint obitus et anniuersarium -! dimittatur Deus tienie. Et prima oratio dicatur pro presenti defuncto . secunda -:! pro anniuersario :! Tercia : non mutatur. C[ Sciendum autem quod in missis pro defunctis siue in conuentu r^ siue extra r^ non debent dici alique orationes nisi pro defunctis . vel communes pro uiuis et defunctis. Similiter in missis aliis non debent dici orationes pro defunctis :^ nisi presens defunctus fuerit r^ ^ ^ [Quando dicendum est Credo in missa.]^ NOtandum quod in natiuitate domini ad omnes missas, et cotidie per octauas eciam in festis sanctorum. In circumcisione . et in epyphania. In die pasche . et cotidie per.. octauas. In die ascensionis. In die pentecostes . et cotidie per ebdomadam ipsius ^. In diebus dominicis ad omnes missas nisi fuerint pro defunctis. In utroque festo sancte crucis. In omnibus sollempnitatibus beate Marie. Et apostolorum et euangelistarum "i nisi in cathedra sancti petri. Item in festo sancti Barnabe. Et sancte marie magdalene. Et sancti michaelis. In festo omnium sanctorum. In festo dedicationis.. Et in anniuersario eiusdem :^ dicendum est. C'r^^^ . in missis de festis. Aliis uero diebus uel temporibus :! non dicatur. D^[e prefationibus].^ TN die natalis domini ad omnes missas. et cotidie per octauas . •^ nisi in festo sancti iohannis. Item in circumcisione :^ dicatur prefacio. Quia per incarnati cum suo Commiinicantes. Quod eciam dicatur in festo sancti /iohannis. In epiphania et \{o. 484.. cotidie per octauas in missa de octauis . et in missa de dominica infra octauas . et in octaua dicatur prefacio. Quia cum unigenitits cum suo Conimunicantes. C Feria quarta in capite ieiunii . et deinceps usque ad dominicam in passione nisi in dominicis dicatur prefatio. Qui corporali :^ in missis de tempore. In dominica de passione et deinceps usque ad parasceuen in missis de tempore. Et in utroque festo sancte crucis dicatur prefacio. Qui salutein. In sabbato secundo* pasche. Et in die , et cotidie per octauas . ct in octaua dicatur prefatio. Te quidein doinine r cum suo Coinmunicantes *! et Jianc igitur. ^— ^ An erasure. 2 Supplied from the printed editions.. ^ — ^ An erasure. The words within square brackets have been supplied from the printed editions. -* Thus, the MS. has saVo. 94 DOMINICAN MISS ALE CONVENTUALE. [Add. MS. 23,93 r. In die ascensionis . et coiidie per octauas in missis de octauis . et in missa de dominica infra octauas . et in octaua dicatur prefatio. Qui post resurrectioneni i cum suo Coniiminicantes, Hec prefatio eciam dicatur in missis sanctorum nisi in sabbato quando de beata virgine celebratur . et nisi in festiuitatibus que propriam habent prefacionem. Communicantes tamen non dicatur. In sexto uero feria post octauas . nee prefatio de ascensione . nee Coniuntnicantes dicuntur. In vigilia pentecostes . et in die et cotidie per ebdomadam dicatur prefatio. Qui ascendens cum suo Communicantes . et hanc igitur. In festo trinitatis et cotidie per ebdomadam in missis de trinitate dicatur prefatio '! Qui cum unigenito. In omnibus festiuitatibus apostolorum preterquam in cathedra sancti petri. Item cotidie per octauas apostolorum petri et pauli in missis de octauis . et in octaua sancti iohannis euangeliste . et in festo sancti barnabe :^ dicatur prefatio. Te domine. C A natiuitate domini usque ad purificationem in missis de beata uirgine . et in festo purificationis . dicatur prefatio. Quia per incarnati. In annuntiatione. Et in assumptione beate virginis . et cotidie per octauas in missis de octauis . Et in natiuitate ^iusdem et cotidie per octauas in missis de octauis r^ dicatur prefatio. Et te in annuntiatione . vel assumptione vel natiuitate. A festo purificationis usque ad natiuitatem domini . eciam in vigilia assumptionis r^in omnibus missis beate virginis siue in conuentu siue extra '! dicatur prefatio. Et te in venei^atione. Sciendum autem quod de trinitate siue de spiritu sancto. 5iue de cruce . non est propria dicenda prefatio tam in conuentu quam extra :^ nisi in illis diebus de quibus superius est notatum. DOMINICAN ORDER DE MISSIS PRIUATIS. 95 APPENDIX. Rubric from a Dominican Missal printed at Lubeck IN 1502. (Bodleian Laud Misc. 283.) /C De missis priuatis. [fo. 1.^. TN missis privatis debet seruitor esse cliligens quod vestisf sacerdotis dum ei seruit induendo se decenter componantur Quod toalias altaris et pallas explicando et replicando mature et alia circa altare decenter disponat et ordinet . Et prouideat ne cum vestibus suis sacras vestes vel alia sacra circa altare irreuerenter tangat . Attendat eciam quod vinum quod minstra- turust est sit bene sanum Et de aqua similiter videat quod recens sit et munda . Et caueat sollicite ne vnum pro alio minstreturf. Si autem non sit in maioribus ordinibus non tangat calicem nuda manu . nee minstretf propria manu hostiam vel vinum et aquam sed sacerdoti exhibeat minstrandaf . melius- que vt epistolam relinquat sacerdoti dicendam . quam quod ipse dicat cum non est in aliquo sacrorum ordinum constitutus . parum autem vel nichil sit^ prostratus in tota missa.sed oculcs et mentem habeat circa altare . vt videat que fuerint facienda et audiat cum sacerdoti fuerit respondendum . Cum autem trans- fertur liber a sacerdote transferat cum libro candelam . nisi ex vtraque parte altaris fuerit^ candela . Trahere casulam cum expedient non omittat. Sacerdos quoque induendo se cum habere poterit camisiam primo illam induat . Et induendo caueat ne in sola tunica sine capucio appareat discoopertus Horas et officium mature et distincte dicat . Quando immediate post primam celebrat . non dicat in prima Confiteor . sed sufficit illud quod immediate ante missam dicendum . Numerum consuetum collectarum non excedat . plolixitatibusf que solent accidere in querendo collectas vel alia in eligendo hostias . in parando calicem . et similibus astantes non fastidiat . Sequenciam non dicat , In voce mediocritatem seruet . ne nimis alto clamando conturbet alios celebrantes . vel nimis submisse dicendo non audiatur. Canonem sic submisse dicat quod intelligi non possit a circumstantibus . Finita missa cum alius post eum celebraturus fuerit . altare non detineat in dicendo alia officia . sed cito recedat . et vestes sacras in quibus celebrauit quam cito deponat si in ipsis est celebra- turus subsequens sacerdos . Cum fluxu narium vestes sacras non ^ stet : 1483. 1 5 12. 2 cereus uel : add. 1483. 15 12. 96 DOMINICAN ORDER DE MISSIS PRIUATIS. deturpet . sed panno ad hoc deputato vtatur . Psalmis et orationibus alicuius deuocionis que scripta non sunt vt dicantur sicut Iiidica me me\ dens , &c.^ Post missam seruitorem non impediat . Officium tamen de proprietate temporis si illud non audiuitvel non sit auditurus in choro et officium de beata virgine et euangelium iohannis In principio cum collecta Omnipotens sempiterne dens dirige actus nosiJ'os in beneplacito ttio . vt in nomine dilecti filij tiii mereaimw bonis operibiis Jiabundare . Qui tecum . Premisso dominus vobiscuni . poterit dicere deponendo vestes . vel post deposicionem in diebus in quibus dicitur officium de beata virgine extra chorum . Ita tamen quod in his non impediat celebraturum post se Quando autem predicta officia siue de tempore siue de beata virgine dicuntur post missam priuatam non dicatur ibi G/o/^ia in excelsis . nee Sanctus , nee Agnus dei . et in officio de beata virgine dicatur semper post Communio Graciam . Hec igitur . et alia dicta circa missam conuentualem que ad huiusmodi missas pertinent tam in genibus non flectendis quam in ahjs diUgenter exequantur . tam sacerdos quam seruitor . Terminatis vero omnibus . potest orare sacerdos secreto prout ei dominus inspirauerit . Caueat tamen a proHxitate si ab ah'js expectatur In via vero vel alias quando fratres missam habere non^ possunt . dicere possunt officium misse beateef virginis cum Sanctus . et Agnus . Et post Communio Graciam . Et eciam cum Gloria in excelsis . si dicendum fuerit in ilia die. [Colophon] Missale Predicatorum per sacre theologie magistrum eiusdem ordinis admodum peritissimum . medullitus perspectum . dili- gentissimeque correctum . Ac curaperuigili in inclita imperialique ciuitate Lubicen . per Stephanum ardnes inibi conciuem his eneis literis effigiatum . Hocque fine quam salubriter completum . Anno domini . M. ccccc. ij. decimo Kalendas Maij. De quo gloria sit ihesu bone tibi nunc et iugiter. Amen. ^ ante missam Benedicite saccrdotes Sec, add. 1483. 15 12. '^ om. 1483. EXTRACTS FROM AN ENGLISH CHARTERHOUSE MANUSCRIPT WRITTEN ABOUT i5oo. {BRIT. MUS. NERO A. zu\) T.M. H 99 [Ordinarium Cartusiense.] /^The fyrst petyc/on in the colloqu/z/m.^ [fo. 130. SYr I besyche yow and alle the Co;2vent for the luffe of god , owr lady sanct marye , sant John of baptiste , And alle y^ hoyle cowrte of hevyne , That z^ wolde resaue me , to lyve and dye here emong^j- yow , In y^ state of a monke osf pr^bendarye and s^ruant vnto alle , to y^ honoi" of god , solace to y^ company , prouffet to the place , And helth vnto my savvle, T/ie answer vnto y^ examinacyon. Syr I tryste thrugh y^ heipe of god and yo^ good pr^yer^^ to kepe all thes thyng^j- , which z^ haue now heyr rehersede The fyrst peticyon before y^ profession SYr I haue beyn heyr now yis twellmowth nere hand , and lovyde be god , melyk^i- ryght well , both y^ ord^r and ye co;;2pany , Wher apon I be syche yow , and all the company , for y^ luffe of god , owr lady sanct marye , sanct John of baptyst , and all y^ hoyle company of hevyn , yt z^ wyll resaue me , vnto my pr^fessyon , at my twellmowthf day , accordyng to my petyc^bn whych 1 made , when I was fyrst resaved heyr emong^i- yow etc. lad introitum misse [fo. 1 30.^. V. Pone domine custodiam ori meo , ^. Et ostium circumstancie labijs meis, COnfileor deo et beate marie et omnibus Sanctis et tibi pater . quia peccaui nimis , mea culpa , per superbiam , cogitacione , locucione , opere et omissione , precor te ora pro me , IV /r isereatur tui omnipotens deus . per intercessionem beate ^^ marie , et omnium sanctorum , et dimittat tibi omnia peccata tua , et perducat ad vitam eternam, Amen , [^.] Adiutorium nostrum in nomine domini , B' Qui fecit celum et terram , '^statim ante medium altaris inclinando , dicat , Pater noster^etAuemaria^j ^ — * enclosed in a red liiu. - — ^ red lines round these ivords. H 2 lOO ORDINARIUM CARTUSIENSE. [Nero A. iii. Absolucio post confessionem priuatam. "T^Ominus noster ihesus christus per suam pijssimam miseri- ^^ cordiam et per meritum sue amarissime passionis te absoluat , et ^ego te absoluo^ et auctoritate dei et ordinis ego te absoluo a sentencia excommunicacionis si indegeas , necnon ab istis et ab omnibus alijs peccatis et negligencijs tuis confessis et oblitis. In nomine patris et filij et spiritussancti , Amen , I De missis celebrandis forma. [fo. 131. POst missam conuentualem celebraturi monachi statim finito deo gracias , vel a7nen , exeant chorum . signantes se , Induant se ecclesiasticis cucullis et accedant ad medium altaris ibique ad gradum inclinant vel genu flectant lunctisque manibus super cubitos innitentes Dicant Pater noster , et Aue maria , Et surgentes signent se et inclinent , Accedentesque preparent altare , librum , corporalia , calicem , et se , Stantesque ad sinistrum cornu altaris versa facie ad austrum signent se , lunctisque manibus inclinent ad confessionem , Ter tunditur pectus dicendo cogitacione , locucione , opere et omissione , Facta confessione accedat sacerdos ante medium altaris et inclinatus iunctisque manibus , Dicit orationem dominicam et Aue maria , Deinde osculatur altare signat se et accedit ad librum stetque ibi reuerenter Dicendo Gloria in excelsis stet manibus iunctis pectore tenus Et cum dicit dominus modice inclinando ad altare , et vertens se ad populum dicens Vobiscum inclinando , parum disiungit manus et reiungit , reuertitque ad librum , Dicendo , Dominus sit in corde etc. ponit librum super lectorium Deinde expandit corporalia , oscu/latoque [fo. I3i.<^. altari vertit se ad librum et dicit Dominus vobiscum , Et dum respondetur , Gloria tibi domine , vertens se [ad] altare signat se et inclinat vertensque se ad librum iunctis manibus non innitendo super altare Dicit euangelium , quo dicto t osculatur librum. Credo non dicitur in festis martirum , confessorum , ac virginum xij leccionum Eciam si sint candelarum , Nisi occurrant in dominica , Et quando O^edo dicitur expansis manibus t' similiter et offertorium quo dicto inclinat . tenensque manus coniunctim vadit ad lauandas manus , lotis manibus dicendo Qiiid retribuam domino etc . Accipit calicem vtraque manu , ponendo aquam in calicem dicit De latere dominj etc , Si secularis ministrat sacerdos ponit aquam in calicem , Deinde ^— ^ struck throtish in red. Nero A. iii.] ORDINARIUM CARTUSIENSE. loi accipiens calicem vadit ad medium altaris eleuansque ilium reuerenter vtraque manu pectore tenus dicit , In spiritu humilitatis etc. Dicendo , In nomine patris etc. facit crucem cum ipso calice vtraque manu et deponit ilium Depositaque hostia super corporalia nichil dicendo vel faciendo , cooperit calicem corporalibus , vertensque se ad populum i/iungitt manus,et dicit Orate fratres parumper aperit eas , [fo. 132. iterumque iungit et reuertit ad altare , Dum sccretas dicit tenet manus simul ante calicem , Finitis secretis leuat manus cum dicit ^ Per omnia secula seculorunt tenet que expansas vsque ad fraccionem hostie nisi cum se inclinat ante faciem altaris vel cartam vertit vel forte manutergium sibi necessarium sumit , tunc enim iungit digitos illos quibus hostiam tenuit vel tenere debet , Dictaque prefacione inclinabit sacerdos ante faciem altaris et dicit , Sanctus etc. usque benedicas tunc erigit se et facit cruces sicut disposite sunt in missali quas facit reuerenter integra manu non circumgirando , Signat se , Ad Benedictus qui venit inclinando , Cum incipit Memento non inclinat , sed in fine modice reuerenter , In communicantes dum dicitur In priinis gloriose semper virginis marie genitricis dei et domini nostri ihesii cJiristi , non facit duas inclinaciones sed tantum vnumf reuerenter, Dicendo fiat di jdilectissimi^ filij tui domini nostri [fo. 132.^. ihesu christi , inclinans ad iliesu , preparat se cum omni reuerencia ad consecrationem , et non tergat digitos suos super corporalia vel super altare , Ad Qui pridie quam pateretur cum dicitur accepit panein . Accipit hostiam vtraque manu , et suo loco benedicit Dum dicit gracias agens reuerenter eleuat oculos Tenebitque hostiam ita , inquantum potest quod a circum- stantibus non videatur antequam eleuetur , Consecrata hostia sacerdos antequam ipsam eleuat parum geniculat , Post eleuacionem deposita hostia reuerenter inclinat, sed non genu- flectit , Cum dicitur accipiens et hunc preclarum calicem , Accipit calicem vtraque manu , primo retractis paululum corporalibus , et restrictis inter digitos ad oram calicis ne decidant , Dicto gracias agens vbi reuerenter eleuat oculos , deponit calicem sed manum sinistram non remouet , Facta autem cruce ad Benedixit , Iterum resumit vtraque manu calicem et eleuat parum . eleuatumque tenet vsque Vnde jet memores ,\io. 133. Dum tamen dicit Hec qiiocienscunque eleuat calicem parum alcius ad distinguendum sacrum a non sacro , Quociens post consecracionem tenet hostiam , ea deposita , excutit digitos super calicem quibus hostiam tenuit et cooperto inclinat sicut post eleuacionem hostie , Ad supplices te rogamus , Inclinat ante faciem altaris can- cellatis manibus , ita quod dextera sit super sinistram , Dicens 102 ORDINARIUM CARTUSIENSE. [Nero A. Hi. quotquot ex hac altaris participacione , Osculatur altare , et erectus signat corpus sanguinem et seipsum , Dicens nobis peccatoribus , in silencio sicut cetera tundit pectus semel , ita quod sonitus non audiatur , Discooperto calice ponit sinistram manum super pedem calicis iunctis police et indice , et dextera accipiens hostiam facit tres cruces equales super calicem , dicens yper ipsuniyet cum ipso ^et in ipso yYd.cX.d. autem tercia cruce , et remanente manu cum hostia super calicem , iungit et sinistram tenensque vtraque manu hostiam et calicem dicit , est tibi dec patri etc. Dicens per omnia seciila seculorum leuat calicem et hostiam , Cum dicitur amen deponit vtrumque /Dicens Oremus [fo. 133.^. preceptis salutaribus inoniti etc. digitis excussis cooperit calicem , Ad libera nos tamen dicit , et intercedente beata et gloriosa semper virgine dei genetrice maria , patenam accipit Dicens , Et inter- cedentibus beatis apostolis tuis , petro et paulo signat se cum patena , Cum qua tangit hostiam , dicens , Da propicius , cum dicitur pacem , pacem accipit de patena , Dicens Vt ope miseri- cordie tue adiu ti , leua.t hostiam super patenam, Cum dicit, £"/ a peccato simus semper liberi et ab omni perturbaciorie securiy discooperit calicem , accipit hostiam , Dicendo , Per eundem dominum nostrum ihesum christum filium tuum frangit hostiam , non tamen per medium Ponitque minorem partem cum dextera manu super patenam Dicens , Qui tecum viuit et regnat deus , frangit per mediam portionem alteram , et partem quam sinistra tenet cum eadem manu deponit in patena , Dicendo In vnitajte spiritus sancti vtraque manu tenet terciam [fo. 134. partem et calicem et levat ea parum dicendo ,per omnia secula seculorum Deponitque calicem cum respond etur ,^;;/^;2 Tenensque manum sinistram supra calicem , ac dicendo pax domini sit semper vobiscum , de predicta parte facit tres cruces infra ambitum calicis , ipsam cum respondetur , Et cum spiritu tuo , deponens in sanguinem . excussisque digitis , ac cooperto calice , inclinatus ante faciem altaris , Dicit oracionem , Domine ihesu christe fili dei viui , qua finita , corpus de patena , sumensque calicem vtraque manu percipit sanguinem , quo percepto , accipit vnam locionem qua percepta positoque calice super altare colligit micas super patenam , tuncque ponens calicem super corporalia excutit micas de patena in calicem et digitis supra calicem iunctis Secundam accipit locionem Depositoque calice digitis in calicem discussis iunctis manibus et digitis supra calicem , lauat digitos quibus lotis et extersis su/mit [fo. 134.^. dictam locionem qua percepta reclinat calicem super p:itenam versus corporalia. Dicat agnus dei etc. vsque placeat tibi ante librum , Finito placeat quod dicit in medio altaris iunctis manibus , osculatur NeroA. iii.] ORDINARIUM CARTUSIENSE. 103 altare , Deinde dicendo In principio vel cetera , plicat corporalia , involuit calicem , cooperit altare , et deponit vestimenta, Flectensque genua ad gradum dicat semel , P^/^r noster^Qt Aue marta surgensque signat se inclinat et recedit . Ante pronunciacione\ euangelij dicat sacer do s Dominus sit in corde meo , et in labijs meis , vt recte pro- nunciem euangelium pacis , Quando accedit ad primam locionem manuuni Lauabo inter innocentes manus meas , et circumdabo altare tuum domine , Veni sancte spiritus reple tuorum corda fidelium , et tui amoris in eis ignem accende , Emitte spiritum tuum et creabuntur, Et renouabis faciem terre Oremus , Deus qui corda fidelium sancti spiritus illustratione docuisti , da nobis in eodem spiritu recta sapere , et de eius semper consolacione gaudere , per christum jAntequam accipiat calicem dicat sacerdos [fo. 135= Quid retribuam domino pro omnibus que retribuit michi, Calicem salutaris accipiam et nomen domini invocabo , Infundendo aquain in calicem , dicat sacerdos De latere domini nostri ihesu christi exiuit sanguis et aqua in remissionem peccatorum , deo gracias , Offerendo calicem d\icat'\ In spiritu humilitatis et in animo contrito suscipiamur domine a te , et sic fiat sacrificium nostrum , vt a te suscipiatur hodie et placeat tibi domine deus , In nomine patris >^ Orate fratres pro me peccatore , ad dominum deum nostrum Post suscepcionem sacramenti dominici corporis Quod ore sumpsimus '^domine et^ pura mente capiamus , Et de munere temporale , fiet nobis remedium post missam Placeat tibi sancta trinitas deus , obsequium seruitutis mee et presta , vt hoc sacrificium laudis , quod indignus in conspectu -* intefunea. I04 ORDINARIUM CARTUSIENSE. [Nero A. Hi. diuine maiestatis tue obtuli , tibi sit placens , michique et omnibus pro quibus illud obtuli , sit te miserante propiciabile , in vitam eternam , Amen IDe officio nudo quornodo agatur . [fo. 156.^. CUm nudum officium misse conuentualis fuerit subiungen- dum , oratio , Placeat tibi sancta trinitas casula retenta candelis in altari accensis remanentibus vsque in finem differtur , Et in tali officio dicendum sequens modus obseruatur, Oraciones dicantur provt ad horas diei quando redditur in conventu , Epistola vero que non ab eo qui ad missam aliam dixit Epistolam , Sed cuj contingit ex ordine est legenda , et dicatur more prophetarum leccionum quando ad missas sunt dicende , Euuangelium quod a celebrante in sinistro cornu altaris est dicendum sonum non amittit consuetum quamuis remissius decantetur , nee se vertit sacerdos ad populum cum dicit , dominus vobiscum , Kyry eleyson per choros alternatim , Cetera omnia dicantur ab omnibus sine cantu plane tantum et cum quadam grauitate , Gloria in excelsis Credo , Sanctus , et Agnus dei conuentualiter in talibus officiis omni tempore reticentur , Et post completum quod in dextero cornu dicitur dictum officium ab eo celebrante cum domimis vobiscum et Benedimus\ domino terminatur, Vbi vero a non celebrante tale officium redditur in secreto semper completa reticetur in qua fit mencio de suscepcione sacramenti loco cuius iteratur misse oracio principalis Denique peractis omnibus depositis sacerdotalibus vestibus , ad gradum dicat flexis genibus pater noster etc. / / jihesus [fo. 157. n missis do^ninicalibus in conventu oracio propria , Et si nulla tunc consueta suffragia scilicet , Concede quesumus omnipotens deus , Omnipotens deus christiani , Omnipotens sempiterne deus edificator , Ecclesie , Deus qui caritatis , Deus a quo , 'n missis diebus festis tam dij. leccionum , quam ,xij. leccionum Memoria si sit ,• Concede quesumus omnipotens deus , Omnipotens deus christiani , Deus largitor Nero A.m.] ORDINARIUM CARTUSIENSE, ■ 105 Ecclesie tue, Deus qui caritatis , Deus a quo , rn missis sancte trinitatis , Sancti spiritus , sancte cruets et -* Beate marie , Oracio eiusdem primo Concede quesumus omnipotens , Omnipotens deus christian! , Deus largitor, Deus a quo , Ecclesie , Omnipotens [sempiterne deus] qui viuorum , Et si vna sit memoria omitti debet , Deus largitor , Et si sint due tunc, Veus largitor , et omnipotens christiani , ^w///^' debent Et non plures eciain si numerus excedatur , IK/Tissa pro benef actor e , Omnipotens sempiterne deus cui , Inclina, Deus [qui] inter apostolicos , Deus venie , Fidelium , Omnipotens qui viuorum , Missa pro breuiy Inclina , Deus cuj proprium [ . . . famu]lorum [famu]larum , Deus qui inter apostolicos, Deus venie , Omnipotens sempiterne deus cuj , Fidelium, Missa de tercennario currente , Inclina cum iiijoj" consuetis , videlicet , Deus qui inter apostolicos , Deus venie , Omnipotens sempiterne cuj nunquam , et Fidelium \Itein in qualibet agenda aniuersaria ,T)&ViS indul- [fo. 157.^. gencie pluraliter, et Inclina pluraliter cum iiijor consuetis, Missa pro misericordia sit specialis dicatur prima oracio provt pertinet ei^Si autem generalis sit pro pluribus hominibus et feminis dicatur prima oracio Inclina domine .[ . . . famu]lorum [et famu]larum , Deus cui proprium pro tercenario currente , Fidelium , k io6 ORDINARIUM CARTUSIENSE. [Nero A. iii. Omnipotens qui viuorum , JDRo tercennario incipiendo vel monachatu tncipiendo Oracio •^ propria semper, pro tercennario , Inclina, Deus qui inter apostolicos Deus venie largitor , Omnipotens cuj nunquam , Fidelium , et non plures. Tn festis Candelarum , oracio propria Et tunc memoria si sit •*- deinde Ecclesie tue quesumus domine, Deus a quo , Et ad implendum numerum si necesse fuerit y Deus qui caritatis Tn festo sancti Stephani , lector in Capitulo sic pronunciat com- -*■ mernoracio benefactorum nostrorum ^pro quibus tunc dicitur De profundis , pater noster , Et ne nos A porta inferi , Dominus vobiscum . Oremus Inclina [famu]lorum [famujlarum, Omnipotens sempiterne deus qui viuorum, / Requiescant in pace ,postea provt sequitur JDOst Circumcisionem domini , quam cicius dies vacans occurrerit -^ dicitur pro eis agenda in conventu , Etjsinguli sacer dotes [fo. 158. singulas reddunt missas ,quaruin prima redditur a p7'iore in conventu vel ab antiquiori in qua dicitur tr actus De profundis , Cetere autem misse priuatim a sacerdotibus ceteris persoluantur , Oraciones autem sunt hee prima oracio , Inclina [ . . . famujlorum [famu]larum , Deus cuj proprium , Deus [qui] inter apostolicos , Deus venie , Omnipotens cuj nunquam , • Fidelium , quibus additur in missis , Omnipotens quj viuorum , Circa festum Sancti , Antonij fiat vnum tercennarium pro domino , Ta.larando Cardinali in quo dicitur ista oracio Da nobis domine vt animam famuli tuj^ et sacerdotis tuj atque pontificis ^ struck through in red. Nero A. iii.] ORDINARIUM CARTUSIENSE. 107 Inclina [famujlorum [famujlarum , Deus cuj proprium [famujlorum [famujlarum , Deus cuj inter apostolicos , Deus venie , Omnipotens cuj nunquam , Fidelium Circa principium mensis marcij fiat annuatim tercennariuni pro dojfima , Regina francie et pro domino Carulo viro suo ac liber is eoruni cum oracione , Inclina famulorum [famujlarum , Deus cuj proprium , Deus quj inter apostolicos , Deus venie , Omnipotens cuj nunquam , Fidelium Omnipotens sempiterne deus qui viuorum , que non nisi in missa dicitur C'^irca festum sancti Marci Euangeliste fiat vnum tercennarium ' pro , Amblardo episcopo , etc. cum oracione Inclina famulorum [famujlarum , Deus cuj proprium, Deus qui inter apostolicos, Deus venie , Omnipotens cuj nunquam , Fidelium I Jn officio capituli ge7ieralis singuli sacer dotes dicant [fo. 158.^. -* miss as singulas et oraciones sequent es , Inclina [famujlorum [famujlarum , Deus cuj proprium [famujlorum [famujlarum , Deus qui inter apostolicos , Deus venie, Omnipotens sempiterne deus cuj nunquam , Fidelium et in missa , Omnipotens quj viuorum , C^irca festum sancti luce Eua[njgeliste fiat officium pro clunia- censibus , singuli sacerdotes reddant missas singulas , Oraciones , Inclina [famujlorum [famujlarum , Deus cuj proprium , et pro tercennario cur rente Inclina [famujlorum [famujlarum Deus qui inter apostolicos , Deus venie , Omnipotens cuj nunquam , loS ORDINARIUM CARTUSIENSE. [NeroA. iii. Fidelium et in viissa additur Omnipotens sempiterne qui viuorum JDro Abbate Cluniacensi mortuo , Oraciones sequentes Da nobis singulariter y Inclina [famujlorum [famujlarum , Deus quj inter apostolicos , Deus venie , Omnipotens cuj nunquam , Fidelium , non dicitiir Omnipotens quj viuorum , Tn ^/^, Omnium sanctorum ante coinpletoriuni dzdUir ¥\a.ceho ■^ m cellis cum oracione , Fidelium et , Inclina [famu]lorum [famujlarum ,^?/^ eciani dicuntur ad missani de eadein diuisim ^ et non phwes rteque pauciores dicende sunt , nisi prior iusserit , et nisi co7pus presens fuerit tunc post priniani Oracioneni dicenda est eius oracio , et pro tercennario postea , Et nichilomimis pro presenti jdefuncto et tercennario vnam specialem missani [fo. 1 59. facimus set et singuli oracionein suam dabinius post quas dicitur oracio Fidelium , duntaxat , jr\e officio defunctorum in crastino Reli quia rum , in miss a prima -'-^ oracio, Deus venie, Inclina [famujlorum [famujlarum , Deus cuj proprium [famujlorum [famujlarum , Deus quj inter apostolicos , Omnipotens deus cuj nunquam, Fidelium et ad missam sed non ad placebo dicitur oracio , Omnipotens qui viuorum , QUotidianum , dicitur sedendo cum ix psalmis et tribus ieccion- ibus et cum antiphona dirige et V. Co[n]uertere domine ante lecciones Oraciones ^2/;?/, Inclina [famujlorum [famujlarum , Deus qui inter apostolicos , Deus venie , Omnipotens sempiterne deus cuj nunquam , Fidelium , Et nota quod a festo Omnium sanctorum , vsque ^^, Septuagesimam quando cotidiana dicuntur .iij lecciones prime dicuntur in dominica , et seria\ 2^ .iij. secunde , et /eria . iijK tres tercie , quarta vero feria a capite reincipiuntur , A Septua- gesima , vsque ad nouembris inicium ad agendam cotidianam vel specialem diebus xij leccionum non tenemur ,Et ideo illo tempore dicimus feria secunda tres lecciones primas , feria tercia tres \lecciones\ secundas , feria .iiij\ tres tercias , quinta vero feria reincipiuntur Nero A. iii.] ORDINARIUM CARTUSIENSE. 109 jSciendiun est quod in omni missa festorum .iij. [fo. 159.^ lecciomun pro omni tempore dicitur Kyryel[eyson] feriale nee dicitur in ^^, Gloria in excelsis , /^^^r , Tractus neque Prefacio ^ nisi comimtnis eciam neque si sit vnius , Apostoli veP- vjgilie beate marie , Credo dicirnus in omnibus dominicis per totum annum , et in cena dominj . Et in omnibus festis Apostolorum et Euan- gelistarum xij. leccionum . Item in omni festo , Candelarum , Et exceptis festis martirum . Confessorum . et Virginum sicut sanctorum Thome martiris Benedicti Abbatis , Marie magdalene , et similium. J~)e officio diaconz , Communica.t diaconus per totum annum ■^-^ in diebus dominicis et in festis candelarum , Exceptis festis Sancti Johannis euangeliste et alijs minoribus , vt sancti hugonis, Sancti benedicti , Sancte marie magdalene , Nee de consuetudine in festo sancti Thome cantuariensis episcopi et martiris , Et exceptis octauis Natiuitatis pasce et pentecostes , Diaconus finita missa veniam ad gradum sumit quociens super formas ad missam procumbimus , Pacem fert alijs quociens kyryeleyson dominicale dicitur, Qui fallit in euangelio ad gradum oportune veniam sumit Et eciam sumit veniam retro altare quando sumitur , corpus dominj cum pixide , Et eciam quando posuit pixidem super altare veniam sumit ad pedem altaris , Similiter facit /ad offertorium Aue maria , Sed notandum quod [fo. 160. de consuetudine veniam sumit in sede seruitoris cum hie versus cantatur ^Veni sancte spiritus^ De missis Misse sacerdotis edomadarijf vel Edomadarij\ vel eius eius vicarij ex debitoduntaxat, vicarij et alijs missis, et nouicius in conventu non celebret nionachatus (sed in priuato) sunt iste , Omnes misse proprie per totam ebdomadam suam per totum annum , Item infra octavam natiuitatis dominj eciam priuatis diebus, Item tribus diebus capituli generalis , Et tribus diebus roga- cionum , Item in die animarum , Item in crastino reliquiarum , Item duorum breuium , et eciam omnium breuium in sua ebdomada contingencium , Item participacionum , Item miseri- cordiarum que petuntur, Item pro famulis domus quando in nostro seruicio moriuntur , De missis quibus singuli sacerdotes tenentur Misse quoque quas singuli sacerdotes celebrare tenentur Defunctis sunt tres numero , pro benefactoribus ^in crastino^ ^ interlined. ^ — ^ struck through with a red line. no ORDINARIUM CARTUSIENSE. [Nero A. iii. sancti Stephani , Pro officio generalis capituli , Et pro clunia- censi quarum semper prime misse in conventu celebratur , sic singuli sacerdotes cum eisdem oracionibus celebrant , Mona- chatus vero sic redduntur , ab hijs quibus placet , vel in parte vel in toto,missas pro psalterijs celebrare , prima missa fit semper de Requiem cum oracionibus ipsorum defunctorum et tercennarij currentis , cetera ad placitum sumuntur , Alie misse primam sequentes de eodem monachatu sint ad placitum Sed in penvltimo loco semper dicitur defuncti , oracio , PREPARATIO SACERDOTIS FROM MISSALE ROMANUM, VENETIIS 1493. 8°. {BRITISH MUSEUM, lA, 23,359.) PREPARATIO SACERD07IS. 113 jPreparatio sacerdotis. [fo. ix- (^Acerdos celebraturus prius apud se penset que sit celebrandi ^ intentio : vt no?i propter vanam gloriani : lucrum : con- suetudineni aut verecundiam celebret. Sed intendat precipue latriam domifii colere : mortem christi seu passiojiem recolere : ecclesiam totam emsque membra : precipue qiiibus magis obligatus est : et que phis indigent iuuare. Intendat denique huius virtute sacramenti et sacrificij se consecuturum peccatorum remissionem : augmentum diuine dilectionis : sueque tandem assecutionem eterne saluationis seu beatificationis. At vero vt predictum finem seu fines consequatur : aput se considerate^ debet huius mysterij veritatem videlicet quid et quis recipit. Quid : considerando rei dignitatem : magnificefitiam : inmeyisam maiestatem atque ineffabilem clementiam. Quoniam hie sumitur verus deus sanctus sanctorum : rex regum : et dominus dominantium : qui sua bonitate cuncta creauit. Et vt nostre redemptionis precium deo patri offeret : inestimabili pietate homo f actus : mortejn crucis pertulit : seque sumendum hoc sacramento et in eius passionis memoriam et hereditatis eterrie pignus nobis instituit. Deyiique co7isideret quis sit ipse qui sumere debet : quia creatura humana et rationabilis : spiritualium omnium : quanto infimior et infinnior : tanto indignior. Sic igitur consideratio nostre prauitatis ad timorern et reuerentiam respectu tante maiestatis animum inclinabit. Nam si ipsius clemeittiam bonitatem et sanctitatem attendamus : quo maior est dignatio sua : quam indignitas nostra : eo ipso respectu tante bonitatis in amorem et deuotionem simul accendamur vt et ibi simul sit cum fiducia timor non seruilis : sed cum humilitate amor filialis. Sicque in spent misericordie consequende erige7nur : vt ab ipso auxilium secure postulemus : qui dixit .-Petite et accipietis.-querite et inuenietis. Quod maxime nobis in hac oblatione assequi credendum est : in qua sacerdos pro se et alijs veniam et gratiam desursum postulat. Sed quoniam orantis non est satis diuinum affectare sub- sidium : nisi proprium prius recognoscat defectum et delictum : ideo missam : que est orationum precipua debet precedere de omissis et commissis generalis confessio : contritio atque saltem in proposito satisfactio. Unde nouerit sacerdos quod si cum, conscientia certa vet T.M. I 114 PREPARATIO SACERDOTIS. probabili peccati mortalis missam celebret : triplex adminus morjiale peccatum incurrit. [fo. ix.^. Primum quia indignus presumit accedere. Secundum quia indignus presumit sacra tractare sacramque hostiam conficere. Tertium quia corpus christi et sanguinem indigne et ad iudicium sibi non formidat accipere. Quapropter cu7n se ad missam celebrandam disponit a mundanis et vanis operationibus et cogitationibus quantum potest abstineat : et se totum id est facta sua recolligat : et sacerdotem adiens conscientiam suam facta sua manifestans ore propria accuset petens primo benedictionem dicens. Benedicite pater. Sacerdos . Dominus sit in corde tuo et in labijs tuis ad con- fitendum peccata tua . In nomine patris et filij etc. Tunc dicat peccata sua . Quibus manifestatis : Sacerdos dicat : Misereatur tui omnipotens deus et dimittat tibi omnia peccata tua : et perducat te ad vitam eternam . amen. Indulgentiam et remissionem omnium peccatorum tuorum tribuat tibi omnipotens pius et misericors dominus . amen. Meritum passionis domini nostri iesu christi suffragia sancte matris ecclesie bona que fecisti : et que per dei gratiam facias sint tibi in remissionem peccatorum. Amen. Tunc iniungat ei penitentiam . Deinde absolute^ dicens. Dominus noster iesus christus qui est summus pontifex per suam pijssimam misericordiam te absoluat.Et ego auctoritate ab eo michi concessa Absoluo te primo a sententia minoris excommunicationis si indiges . Deinde absoluo te ab omnibus peccatis tuis : In nomine patris et filij et spiritus sancti. Et notandum est quantum ad formam absolutionis : quod quedam verborum multiplicationes satis solite did quantumcumque ad deuotionem incitent : vt volunt doctores tutius dimittuntur quam proferuntur. His itaque peractis et penitentia iniuncta si sibi vt earn ante missam, perficiat iniunctum est completa cum contritione et proposito de satisfaciendo de his et his quibus tenetur : dicat orationem : Actiones nostras &c . vt ante canonem continetur. Hec sunt capitula seu accidentia que possunt accidi in celebratione missarum. AT Ota quod si per negligentiam euenerit perlecto canone et -*- ^ perfecta consecratione : nee vinum nee aqua reperiantur in calice : debet statim infundi vtrumque : et sacerdos reiterabit consecrationem ab illo loco canonis scilicet . Simili modo postea quam cenatum est vsque ad finem : ita tamen quod illas duas cruces obmittat que separatim fiunt super hostiam. ^ read : absoluat. PREPARATIO SACERDOTIS. I15 Si contigerit etiam vt de simplici vino vel de aqua sine vino : fiat consecratio : vinuin reputatiir pro sacramento : sed aqua non Sed si aquaj tantum defuerit cum tantum vinum [fo. x. transubstantietur in sanguinem christi : non est reiterandus canon : nee aqua postmoduni admiscenda : obniissor vero est grauiter puniendus. Si vero sola aqua i7i calice apposita fuerit : statim cum sacerdos perceperit procedat sicut supradictum est ac si in calice nee aqua nee viftuni apposita fuissent : sed si oblata defuerit : a principio est cation reincipie7idus. Item si ceciderit sacrificium de manu offerentis terrete?ius vt non inueniatur : omne quodcunque inuentum fuerit in quo ceciderit comburatur : et cinis in sacro loco rep07tatur . Si vero inuentum. fuerit sacrificium : locus scopis niU7idetur . et terra i7tde igne comburatur : et cinis in sacro vt supra. Ite7n si i7i dicto sa7iguine musca vel ara7iea vel aliquid tale ceciderit : caute de sa7igui7te extrahatur. et in alio calice vino sepius perfundatur . et quando cautius et diligentius fieri potest abluatur : ablutione77t vero si sine \t\errore et vehe77ie7iti abhominatione fieri potest : su77iat sacerdos et ver77iis super piscinam co7nburatur Sed si probabiliter ti77ieretur quod species vi7ii veneno sit i7tfecta vel sacerdos sine vo7nitu vel \f\errore 7ii77tio sumere non audeat co77iburatur et carbones in sacrario repo7ia7itur. Ite77i si sacerdos incipiat egrotare in altari cum nee opus ceptu77t possit perficere : cunc\ si presens est alius sacerdos : etsi egrotus potest i7idicare vbi dimiserit ibidettt debet i7tcipere et perficere . Si vero no7i possit i7idicare : i7icipiat vbi eum per certa signa creditur dimisisse . Si aute7}i alius sacerdos no7i sit presens : expectetur in crastinu77i : et clericus secundum quod poterit alijvbi debet incipere indicet sacerdoti. Si autem per mi7iistru7n suum vel per quencunque alium, assistente7n certificari no7t possit et vbi sacerdos egrotans dimiserit penitus ignorauerit : time co7isecratio7ie7n repetat ac deuote perficiat . quo7iia77i tradit auctoritas : Non dicitur iteratum quod nescitur esse factu7n. Ite7n si corpus domini infirmo datU7n propter infir7nitatem siue per aliai7t qualei7icu7ique causa7n reijcitur prout diligentius poterit recipiatur . etsi propter hu77iana7n fragilitate7n non i7tuenitur qui reiectione7n illam velit sumere : aut non possit C07nburatur et co7nbustio i7i sacro reponatur. Ite7n de eucharistia i7iueterata ex concilio aureliano capitula .V. Omne sacrificiu77i sordida vetustaie perditum. : igne com- burendum est : et cinis iuxta altare condendus. Item si corpus domini a muribus vel araneis consumptum ad 7iihtlu7n deuenerit : siue horribiliter corrosum fuerit : si integre ver7nis in eo inuentus fuerit comburatur si sine horrore I 2 Il6 PREPARATIO SACERDOTIS. residuujH predicto niodo corrosum sunii poterit tiitius est vt sumatur : sinautem cornburatur vt supra. jRestat inquirere de omissionibus vel fiegligentijs que [fo. x.^. circa missani sole?it contingere qualiter de huiusinodi sit agendum. Unde nota quod si aqua mixta non fuerit nihilominus conficitur potest tamen semper apponi ante transubstantiationejn : post non : si vinum non miscetur quamuis aqua misceatur. Si ante verba transubstantiationis scilicet Hie est calix . celebra?is hoc perpenderit debet mitti vinum si solum omissum fuerit vel vtrumque si fuerit omissum et ita procedat in consecratione. Si vero post verba transubstantiationis et quasi cum ventum est ad sumptionem, hoc perpenderit quia apud aliquos magistros dubium est vtrum confectio in vna specie possit fieri sine confectione in alia specie : licet plures non dubitent quin bene fiat et possit fieri : ponat hostiam illam in sequestri altaris cum magna reuerentia : et in fine misse sumatur a ministro vel ab alio ad hoc preparato : premissaque confessione sacerdos ministret denuo panem et vinum et aquam : si aqua in calice non fuerit et reincipiat ab illo loco canonis scilicet : Hanc igitur oblationem &c. Sed quid si pregustauerit aquam : et ita soluerit ieiu7iium : reseruet hostiam illam in crastinum et tunc sumatur a ministro vel ab infirmo post perceptam ab ipso cano7iem} Si ex naso sanguis fiuxerit vel nauseam passus fuerit: afferatur vas a ministro et recipiatur ne co7itamine7itur sancta : et terso naso : et abluto ore sub silentio qua7itu7n potest rei7icipiat vbi dimisit. Si musca vel aranea i7i calicem ceciderit ante ve7'ba tran- substantiatio7iis vini i7i sangui7ie7n proijciatur i7i piscinam : et iterum aqua et vinu7n ministretur. Similiter si stati7n post su7nptio7iem passus fuerit nausea77i : qua7nuis non i7i ventre7n : sed in mente7n tra7iseat cibus ille : qui est cibus ani7ne ta7nen propter sacra77ienti reuerentia77i : si ibi aliqua pars eucharistie i7iueniatur ilia cimt I'euerentia sumatur : et vomitus co7nburatur : et puluis cuifi reliquijs reponatur. Si ante transubsta7ttiatione77i effusa fuerit pars vi7ii aliqua : tnutetur palla sub silentio : et sic celebrans ofiicimn prosequatur. Si totuTH effusu7n fuerit : mutatis linthea7ninibus ministret denuo et reincipiat ab Hanc \^\\.\xx pre7nissa tainen confessione. Si post transubstantiatione7n efi^usa fuerit pars sa7igui7iis : nihilo7ninus celebrans ofiiciu7n prosequatur . Si totu77i quod nihil omnino remanserit : quod est valde difficile p07iat super pro- pitiatorium et ministret denuo pane7n et vi7iu7n et aquam : et reincipiat ab Hanc igitur . Confessione pre7nissa : et sumatur pri7na hostia a ministro vel ab infir7no : vel ab alio ad hoc parato. ^ read : communionem. PREPARATIO SACERDOTIS. 117 Si sanguis in calice congeletur debet tamdiu exhalare desuper : donee dissoluatur : vel prunas reuerenter apponere : aut etiam si aliter non valeret solidum transglutire. {Colophon'l Missale secundum consuetudinem sancte ecclesie romane : singulari cura ac diligentia eniendatuin : sumptibus et iussu famosissimi Nicholai de Franchfordia : arte itemque et industria probatissiini viri iohannis Herczog de Landoia . Inipressum Venetijs : explicituni est : anno virginalis partus post niillesimuni quaterque centesinium nonagesimo tertio . Kalendas Julias ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDL /ORDO MISSE.i \iQ. i. /Reuerendissimo in christo patri et domino : domino [fo. ii. Bfernardo] . miseratione diuina sacrosancte Romane Ecclesie tituli sancte Crucis in Jerusalem : presbitero Cardinali Saguntino Presidio suo. Johannes Burckardus Argentinensis decretorum Doctor et sedis Apostolice Protonotarius Magister Cerimoniarum Capelle Sanctissimi domini nostri papa se humiliter commendat. Versatus ab adolescentia circa sacras Cerimonias Reueren- dissime domine : cum viderim complures presbiteros in celebra- tione Missarum : multas abusiones : et diuersos ritus : et gestus inconuenientes frequenter imitari indignum existimaui : non esse a sancta Romana ecclesia : omnium ecclesiarum Matre et Magistra traditum sacerdotibus certum modum : qui in celebra- tione huiusmodi vniuersaliter obseruaretur. Collegi propterea alias in vnum et in publicum tradidi : ex diuersis decretis sanc- torum patrum : que Summi Pontifices pro celebratione predicta ^ On the recto of this leaf is written the following note in a hand of the first half of the sixteettth century, the ink now 7iiuch faded : [ xlviij. annos indulgenciarum struck out] Insuper [interlined] Et [omnibus interlined over omnes which is struck through] christi fidelibus vtriusque sexus qui causa devotionis ad eandem capellam cimiterium vel claustrum [vocatum pardoner chyrchyardes cotidie written at top of page for insertion here] devote visitauerint dicendum orationem dominicam et salutationem beate marie devote pro omnibus fidelibus defunctis . et pro animabus quarum corpora ibi requiescunt xlviij annos Indulgencmrz/w . In omnibus festis duplicibus et principalibus et quadragesime et iiij^"" temporibus duplicantur et remissio tercie partis pro [omnibus] plenarie concedimus. At bottom of page is v)ritten : Lumley. On the verso of leaf i, which is blank, is written the following in the same hand: Sanctus gregorius papa misit karolo magno . vnum agnus dei cum versibus sequentibus continentibus aliquas uirtutes et proprietates dicti agnus dei . prout sepius compertum est ab illis qui sincera fide et bona devocione . et cum debita reverencia recipiunt dictum Agnus dei . y ." Balsamus et cira munda cum crismatis vnda Conficiunt agnum quem do tibi munere magnum. Fonte velut natum per mistica sanctificatum. Peccatum frangit ut christi sanguis et angit Portatus munde seruatque a fluctibus vnde, Munera dat dignis virtutem destruit ignis Pregnans saluatur sine ve partus liberatur Fulgura desursum pellit procul omne malignum. Morte repentina seruat sathaneque rvina Si quis honorat eum retinebit ab hoste tropheum. Parsque minor tantum quantum valet integra tota Agne dei mis(;rere mei qui crimina tollis. 122 OR DO MISS A E lOANNIS BURCKARDI. instituerunt . Et cum nuper collecta huiusmodi reuiderem com- peri plura esse omissa quam tradita . Addidi igitur que occurre- bant : et prout potui compleui opus : quod offero correctioni Reuerendissime . d[ominationis] . v[estre] . que est sacrorum ex- pertissima : et omnium dubiorum circa diuina verus resolutor : cui supplico : dignetur ex eo euellere et reformare prout viderit oportunum : vt ex eius correctione auctoritatem recipiat : et omnibus vtile fiat. jKesponsio Reuerendissimi doinini Cardinalis sancte [fo. \\.b. Cruets. Reuerende pater : vidimus ordinarium misse quod non sine labore et magno fructu ex antiquis et modernis compilastis : et quantum in presentia nobis occurrit : nihil in se habet diminuti aut superflui : habemus itaque vobis ingentes gratias : quod consuetudinem Ro[mane] . ecclesie in celebratione maximi sacramenti presbyteros nostros plene docuistis : et certe opor- tuit eius rei vnicum ordinem tradi : vt videlicet sacramentum vnionis ecclesie : sacerdotes omnes vniformiter administrent. Bene valete. ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI. 123 C Dilecto filio lohanni de Besicken impressori librorum Romanam Curiam sequent!. Alexander papa .vj. Dilecte fili Salutem et apostolicam benedictionem . Cum dilectus filius Magister lohannes Burckardus Notarius noster Magister Ceremoniarum Capelle nostre ordinem celebrandi missam : secundum institutionem Romane ecclesie : nuper in melius reducere curauerit : quem per dilectum filium nostrum Bernardum tituli sancte Crucis in Jerusalem presbyterum Cardinalem reuideri fecimus diligenter : qui reductionem ipsam laudauit : tuque ordinem huiusmodi pro communi sacerdotum vtilitate : tua impensa proponas imprimere . Nos ne per per- graues impensas quas te circa impressionem huiusmodi subire oportet detrimentum patiaris paterna tibi charitate prouidere volentes / Uniuersis et singulis alijs librorum impres- [fo. iii. soribus et artem ipsam exercentibus in terris ecclesie predicte subiectis pro tempore degentibus sub excommunicationis : ac confiscationis : librorum impressorum penis : districtius inhibe- mus : ne per spacium Trium Annorum proxime futurorum opus huiusmodi pro eorum voluntate : aut ad instantiam quarum- cumque personarum : cuiuscumque dignitatis : status : gradus : ordinis : nobilitatis : preeminentie : vel conditionis fuerint : quouis quesito colore imprimere : aut imprimi facere quoquo modo presumant : Uenerabili fratri Petro Episcopo Cesenatensi et pro tempore existenti Curie causarum Camere apostohce generali Auditori mandantes : vt per se vel alium seu alios faciant auctoritate nostra Inhibitionem nostram huiusmodi inuiolabiliter obseruari . Contradictores per censuram ecclesias- ticam : ac alia luris oportuna remedia appellatione postposita compescendo . Non obstantibus Constitutionibus et ordinationi- bus apostolicis ceterisque contrarijs quibuscumque . Datum Rome apud Sanctum Petrum Sub Annulo piscatoris . die x Aprilis , M.ccccc.ij. Pontificatus nostri Anno Decimo. Hadrianus, 124 ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI. /Rubrice huius operis. [fo. \\\.b. Que hore canonice dici debeant ante celebrationem Misse. fol. iiij. [p. 126.] Quibus hora et loco et quot presentibus debet Missa celebrari. fol. eodem. [p. 126.] De iunctione manuum ante pectus qualiter fieri debeat, fol. viij. [p. 1 30.] Qualiter Minister debet dare aquam manibus celebrantis : et ampullas vini et aque ministrare eidem. fol. eodem [p. 130.] Quomodo et qualiter celebrans manu dextra populo vel rei : aut sibiipsi benedicit :et interim sinistram tenet, fol x. [p. 133.] Quando interessentes Misse debent genua flectere et quando stare vel sedere. , fol. eodem. [p. 1 34.] Que dici debeant in missa per celebrantem intelligibili voce. fol.xiii. [p. 137.] Quomodo debeat fieri inclinatio capitis ante altare. fol. eodem [p. 138.] De osculo altaris quomodo debeat fieri. fol. eodem. [p. 138.] Qualiter liber Missalis ponitur super altare vsque ad Euangelium. fol. eodem. [p. 138.] Qualiter pro Euangelio et vsque ad Communionem. fol. xix. [p. 146.] Qualiter ad Communionem et vsque ad finem Misse. fol. xxxiii [p. 164.] Quando dicitur Gloria in excelsis Deo. fol. xv. [p. 140.] Qualiter celebrans se sustinet cum genuflectit fol. eodem. [p. 140.] /Qualiter extensio manuum ante pectus fieri debeat. [fo. iiii. fol. eodem [p. 140.] Quando O r e m u s et omnes orationes et postcommuniones cum suis conclusionibus vsque ad earum finem dicuntur ante librum. fol. xvi. [p. 141.] Quando ad nomina Ihesus et maria caput inclinatur. fol. eodem. [p. 141.] Si altare est versum populo : celebrans se non vertit cum popu- lum alloquitur vel ei benedicit. fol. eodem. [p. 142.] Quando celebrans ad Orate fratres:et populi benedic- tionem dumtaxat circulum perficit. fol. eodem. [p. 142.] Quot : et quo ordine dicuntur orationes siue collecte. fol. eodem. [p. 142.] Quando Alleluia non dicitur : et quomodo dicitur in Missa. fol. xix, [p. 145.] OR DO MISS A E lOANNIS BURCKARDl. 125 De deosculatione textus Euangelii. fol. xx. [p. 147.] Quando Credo est dicendum. fol. xxi. [p. 148.] Quomodo dicuntur ea que dicenda sunt in medio Altari's. fol. xxii. [p. 149.] Quot et quo ordine debent dici secrete : et postcommuniones. fol. xxiiii. [p. 152.] Que ommittuntur in Missis defunctorum : ex his que dicuntur in alijs Missis. fol. xxxix. [p. 172.] De celebratione Duarum vel Trium Missarum eadem die. fol. eodem [p. 172.] De Missa Sicca. fol. xl. [p. 172.] De eadem in mari et fluminibus dici solita. fol. eodem. [p. 173.] De eadem coram infirmo : vel alia persona dicenda. fol. xli. [p. 174.] 126 ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI, I /^rdo^ sertiandus per Sacerdoteni in celebratione Misse [fo. iiii.^. ^^ sine cantu et sine minis tr is secundiiin rituni sancte Romane ecclesie : et did debent ex libro expedite : non tainen niinis festi- nanter: et fieri omnia vt iacent nihil obmisso : addito : aut in eis mutato : vel de ipsis miniito : et ordinem huiusmodi obseruant etiam summus Pontifex et dornini Cardinales Patriarche : Archiepiscopi: et Episcopi : quando non celebrant pontificaliter sed in priuato. Cum autem in pontificalibiis celebrant : obseruant Cerimonias in pontificali et Cerimoniali positas. Missa debet did ab aurora vsque ad horam Nonam in loco et altari ab Episcopo consecratis : potest tamen de licentia Episcopi ordinarij : aut superioris sui did etiam in loco Quibus hora et ^iQfi consecrato : alias tamen congruo et honesto tibus^ d^ebet^Mis^a ^^ ^^^^^ Altari portatili consecrato : et duobus celebrari. presentibus : si est publica : vel si priuata vno presente qui respondeat in persona totius populi quam soli sacerdoti rite ordinato et indumentis debitis parato detecto capite dicere licet et debet seruari ordinarium misse tam in dicendis quam etiam in actibus} ^Sacerdos igitur missam celebraturus : in primis ad minus matutinas : et primam horas canonicas dicat denote : nisi statuto Que hore canonice ^^^ consuetudine ecclesie aut alias habeat infra: dici debeant ante vel imnediate post matutinas ante horam celebrationem primatum\ celebrare : quo casu poterit antequam ^^^^^- primam dicat id peragere : et si in peccato mortali constitutum se cognouerit : ante omnia coram alio sacerdote : absoluendi eum iurisdictionem seu jpotestatem habente : [fo. v. genuflexus capite discooperto confiteatur eidem : cooperto capite : in conuenienti loco sedenti : omnia peccata sua : et ab eodem absolutionem et penitentiam salutarem : pro commissis criminibus recipiat . Deinde si voluerit poterit pro deuotione orationem sequentem ante altare : vel alio conuenienti loco genuflexus dicere? 1 — 1 The recension of V. begins with this paragraph : <[ Ordo seruandus per sacerdoteni in celebratione misse sine cantu et sine ministris secundum ritum sancte Romane ecclesie : per Re\uerendtwt\ pa\trem\ dominum lohannem Burckardum Argentinensem Seldis'l. ap\pstolice'\. prothonotariian Pre- positum ecclesie sancti Florentij Hasalacensis Argentinensis diocesis Cape lie Sanc- tissimi domini nostri Pape JVIagistrum cerimoniarum : pro instructione sacerdotum nouiter ordinatorum compilatus . Non rethorico : sed vulgari quodam dicendi sermone : communibus tnagis intelligibili. V. 2 — 2 (Tjicerdos missam celebraturus in primis matutinas et primas horas canonicas ad minus dicat deuote . Et si in peccato mortali constitutum se cognouerit : ante omnia confiteatur alij sacerdoti omnia peccata sua : ab eo absolutionem et peni- tentiam pro commissis criminibus recipiat . Et in celebratione misse non sit prolixus : aut tediosus : neque festinus : sed moderatus et deuotus . Et si sacerdos voluerit : poterit pro maiori deuotione orationem sequentem genuflexus ante altare : aut alio conuenienti loco dicere. V. ORDO MISSAE 10 ANN IS BURCKARDL 127 Oratio. Summe sacerdos et vere pontifex qui te obtulisti deo patri hostiam viuam . puram . et inmaculatam in ara crucis pro nobis miseris peccatoribus : quique dedisti nobis carnem tuam ad manducandum : et sanguinem tuum ad bibendum : et posuisti misterium illud in virtute spiritus sancti dicens . Hoc quotiens- cumque feceritis in mei memoriam facietis . rogo te per sangui- nem tuum preciosum magnum salutis nostre precium : rogo te per banc miram et inenarrabilem charitatem qua nos miseros et indignos sic amare dignatus es : vt lauares nos a peccatis nostris in sanguine tuo . doce me indignum seruum tuum : quem inter cetera dona tua etiam ad officium sacerdotale vocare dignatus es : nullis meis meritis : sed sola misericordie tue dignatione : doce me queso per spiritum sanctum tuum tantum tractare misterium ea reuerentia et honore : ea deuotione et timore quibus oportet et decet : fac me queso per gratiam tuam semper illud de tanto misterio credere et intelilgere : sentire et firmiter tenere : dicere et cogitare : quod tibi placet et expedit anime mee.Intret spiritus tuus bonus in cor meum : qui sonet ibi /sine sono : et sine strepitu verborum loquatur veritatem [fo. w.b. tantorum misteriorum profunda sunt quippe nimis : et sacro tecta velamine . Propter magnam clementiam tuam concede mihi missarum solemnia puro corde et munda mente celebrare . Libera cor meum ab inmundis et nephandis : vanis : et noxijs cogitationibus . Muni me queso beatorum angelorum pia et fida tutela atque fortissima custodia : vt hostes omnium bonorum confusi discedant per virtutem tanti misterij : et per manum sancti angeli tui repelle a me et a cunctis seruis tuis spurcis- simum et nephandissimum spiritum inanis glorie : iracundie : fornicationis : superbie : et cenodoxe : inuidie : auaritie : blas- phemie : et inmunditie : dubietatis : et diffidentie : vt tantum sacrificium cum omni puritate valeam tibi offerre . Confundantur qui me persequuntur . Pereant illi qui perdere cuncta bona festinant. Rex virtutum deus amator castitatis et integritatis celesti rore benedictionis tue extingue in corpore meo totum fomitem ardentis libidinis : vt maneat in me tenor totius castitatis et integritatis anime et corporis . Mortifica in membris meis carnis stimulos : omnesque libidinosas commotiones : et da mihi veram et perpetuam castitatis sanctimoniam : cum ceteris donis tuis que tibi placent in veritate : vt sacrificium laudis tue casto corpore : et mundo corde valeam tibi offerre . Quanta enim cordis contri- tione et lacrimarum fonte : quanta reuerentia : timore : et tremore quanta cordis^ castitate : et anime puritate : /illud diuinum [fo. vi. corporis : V. 128 ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI. et celeste sacrificium est celebrandum domine : vbi caro tua in veritate sumitur : et sanguis tuus in veritate bibitur : vbi yma summis iungitur : vbi adest sanctorum angelorum presentia : vbi tu es sacerdos et sacrificium mirabiliter et ineffa- biliter : quis digne hoc celebrare potest : nisi tu omnipotens deus ofiferentem feceris dignum . Scio vere domine : et scio ac id ipsum bonitati tue confiteor : quod non sum dignus accedere ad tantum misterium : propter nimia peccata mea : et infinitas negligentias meas : Sed scio veraciter : et credo ex toto corde : et ore con- fiteor : quia tu me potes facere dignum : qui solus potes facere mundum de inmundo conceptum semine:et de peccatoribus iustos facis et sanctos Per banc omnipotentiam tuam te rogo : concede mihi peccatori hoc celeste sacrificium celebrare cum timore et tremore : cum cordis puritate : et lacrimarum fonte cum leticia spirituali . et celesti gaudio . Sentiat mens mea do- mine dulcedinem beatissime presentie tue : et excubias sanc- torum angelorum tuorum in circuitu meo. Ego enim memor venerande passionis tue accedo ad altare tuum licet peccator : vt offeram tibi de tuis donis sacrificium quod tu instituisti : et offerri tue maiestati precepisti in com- memorationem tuam pro salute nostra . Suscipe ergo illud queso summe pastor pro ecclesia tua sancta : pro populo tuo quem acquisiuisti sanguine tuo . Et quoniam me peccatorem inter te et eundem populum /tuum medium esse voluisti : licet [fo. vi.^. in me boni operis testimonium non agnoscas : officium saltem dispensationis mihi credite non recuses : ne per me indignum famulum tuum eorum salutis pereat precium : pro quibus victima factus : dignatus es esse redemptio salutaris . Profero ergo domine si digneris propitius intueri : tribulationes plebium : pericula populorum : captiuorum gemitus : miserias orphanorum . necessitates peregrinorum : inopiam debilium : desperationes languentium defectus senum : suspiria iuuenum : vota virginum lamenta viduarum : tu enim misereris omnium domine : et nihil odisti eorum que fecisti . Memorare que sit nostra substantia : quia tu pater noster es : tu deus noster es : ne irascaris : neque multitudinem viscerum tuorum misericordie tue : super nos contineas . Non in iustifica- tionibus prosternimus preces ante faciem tuam : sed in misera- tionibus tuis multis . Aufer a nobis iniquitates nostras : et ignem sancti spiritus in nobis clementer accende . Aufer a nobis cor lapideum de carne nostra : et da nobis cor carneum : quod te timeat : te amet : te diligat : in te delectetur : te perfruatur : te sequatur. Oramus domine clementiam tuam : vt sereno vultu familiam tuam : sacri tui nominis officia prestulantem aspicere digneris : et vt nullius sit irritum votum : nullius vacua postu- ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDL 129 latio : tu nobis preces suggere : quas ipse audire propitius et exaudire delecteris. Rogamus te etiam pater sancte : et pro omnium fidelium animabus defunctorum vt sit illis salus ^eterna : perpetua^ sanitas : gaudium et refrigerium sempiternum : hoc magnum puritatis /sacramentum : Deus meus sit illis hodie magnum et [fo. vii. plenum conuiuium de te pane viuo qui de celo descendisti : et das vitam mundo : de carne tua sancta et benedicta : agni videlicet : qui tollit peccata mundi : que de sancto et glorioso vtero beate virginis Marie est assumpta et de spiritu sancto concepta : de illo precioso sanguine tuo qui pietatis fonte per lanceam militis ex tuo sanctissimo latere feliciter emanauit : vt inde sanati : refrigerati : refecti et consolati exultent in laude et gloria tua . Peto clementiam tuam piissime redemptor : vt descendat super hunc panem : et calicem istum plenitudo diuinitatis tue . descen- dat etiam domine ilia sancti spiritus tui inuisibilis forma- : et incomprehensibilis maiestas sicut quondam in hostijs patrum descendebat : que et oblationes nostras corpus et sanguinem tuum efficiat et me indignum sacerdotem tuum doceat tantum tractare misterium cum cordis puritate : et lacrimarum fonte : cum reuerentia et tremore : ita vt placide et benigne suscipias sacrificium laudis de manibus meis : ad salutem omnium tam viuorum quam fidelium defunctorum. Rogo te domine per ipsum sacrosanctum misterium corporis et sanguinis tui : quo quotidie in ecclesia tua pascimur et pota- mur : abluimur et sanctificamur : atque vnius tue summe diuini- tatis participes efficimur : vt mihi concedas virtutes tuas sanctas : quibus repletus bona conscientia : ad altare tuum accedam : ita vt hec sacramenta celestia efficiantur mihi salus et vita . Tu enim dixisti ore tuo sancto et benedicto : panis quem ego dabo caro mea est /pro mundi vita : qui manducat me viuet [fo. vii.^. propter me ipse manet in me : et ego in eo . Ego sum panis viuus qui de celo descendi : si quis manducauerit ex hoc pane : viuet in eternum . Panis dulcissime sana palatum cordis mei : vt sentiam suauitatem amoris tui . Sana me domine ab omni lan- guore : vt nullam preter te sentiam dulcedinem : nullum preter te queram amorem : nullam preter te amem pulcritudinem . Panis candidissime : habens omne delectamentum : et omnem saporem suauitatis : qui nos de te semper reficis : et in te nun- quam deficis : comedat te cor meum et dulcedine saporis tui repleantur viscera anime mee . Manducat te angelus pleno ore : manducat te peregrinus homo pro modulo suo : ne deficere possit in via : tali recreatus : viatico . Panis sancte : panis viue : panis pulcherrime : panis munde : qui descendisti de celo : et 1—1 0J71. V. 2 Q„i^ V. T.M. K I30 ORDO MISSAE lOANNIS BUKCKARDL das vitam mundo : veni in cor meum : et munda me ab omni inquinamento carnis et spiritus . Intra in animam meam : sana et sanctifica me interius et exterius . Esto tutamen et perpetua^ salus et protectio corporis et anime mee . Repelle a me insidi- antes mihi hostes . Recedant procul a potentia presentie tue : vt tua protectione foris et intus munitus : recto tramite ad regnum tuum perueniam : vbi non misteriis sicut in hoc tempore agitur : sed facie ad faciem te videam . Amen. ^Oratione Miiusmodi completa vel etiain obmissa : si eain dicere non sit dispositus Sacerdos induitur paramentis sacerdotalibus in sacristia vel ante altare vbi est celebraturiis : aut alio loco I ad hoc ordinato . si huiusniodi paramenta est 7'ecepturus in [fo. viii. sacristia : vel alio loco adhoc ordinato . lauat manus in loco deputato : et alia facit vt infra dicetur . Si auteni eisdem para- mentis indui velit ante altare in quo est celebraturus antequain ascendat ad ipsum altare genuflectit in eius infimo gradu : et detecto capite iunctis inanibus ante pectus : extensis et iunctis digitis : ita quod suinmitas digitorum De lunctione humeros non transcendat : posito pollice dextro manuum ante , ... • / ^ - i • ^^^^g super szmstram tn nioduin cruets : quod in omni iunctione manuum ante pectus obseruatur . vel si paramenta ipsa accepit in sacristia : vel alibi : antequam ascendit ad altare genuflexus coram eo vt prefertur secrete dicit. Introibo in domum tuam : in holocaustis reddam tibi vota mea : que distinxerunt labia mea. Surgit : ascendit ad altare : accipit Missale : perquirit et perlegit Missam : et ad commemorationem et alia que est dicturus ordinal signa:ne in niissa sit audientibus tediosus : prouidet sibi de ministro qui ei in receptione paramentorum sacerdotalium et Missa seruiat : ac vbi opus erit respondeat : nisi prius talem habeat : vel sit in ecclesia ad hoc aliquis specialiter deputatus vel ordinatus. lauat manus ministro detecto capite : ampullam aque dextra manu tenente : et aquam fundente : et sinistra ^ ,. . . peluim submittente : quod si non est peluis ap- Qualiterminister j, -. - - . . r- jj debet dare aquam pontt simstram manum pedi ampul le : quam rnanibus celebran- dextra retinet:vt ambabus nudis manibus lis et ampullas vini seruiat : quod etiam in alia lotione obseruat . et aque ministrare. Similiter cum sumpto per celebrantem jsacra- mento eidem pro purificatione et ablu- [fo. \\\i.b. tione vinum fundit in calicem ambabus nudis manibus detecto ^ continua : V. '^ -^ Oratione huiusmodi sancti ambrosij cortipleta : sacerdos lauet manus die ens : Lauabo inter innocentes manus meas : et circumdabo altare tuum domine : vt audiam vocem laudis tue : et enarrem vniuersa mirabilia tua : ampHus laua me domine ab iniustitia mea : et a peccato meo munda me. ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDL 131 capite : vt premittitur : id facit : lotis mmiibus sacerdos abstergit eas inappula ad hoc ibi parata . anteqitam autern inanus lauet : vel cum eas lauat dicit secrete. Da domine virtutem manibus meis ad abstergendum omnem maculam inmundam : vt sine poUutione mentis et corporis valeam tibi seruire . Amen.^ ^deinde supra vestes communes siue quottidianas qtiibus com- muniter vtitur : quarum exterior debet saltem talum siue collum pedis attingere : et super Rochetum si est prelatus secularis : vel super Superpellicium : si est religiosus qui RocJieto iwn vtatur : aut alius sacerdos et Superpellicium commode possit haberi . Alioquin etiam sine Superpellicio calciatus pedibus : paramentis sacerdotali- bus se induit : dicens : ad singula singulas orationes sequentes antequam parame^tta ipsa accipiat . In primis accipit circa extremi- tates et cordulas hinc et i7ide Amictum quem in medio deosculattir et ponit super caput: et mox declinat ad collum : et cir cum circa vestium collaria tegit : ducit cordidam a sinistro latere pendentem sub brachium dextrum : et aliam a dextro latere pendentem sub brachium sinistrum per dorsum circumducens ad ventrem reducit et ligat prius diceus Impone domine capiti meo galeam salutis ad expugnandos diabolicos incursus. Amen.^ * Turn alba induitur manicam dextram hrachio dextro : deinde sinistram brachio sinistro imponens : ac alias j ipsam albam [fo. ix. corpori adaptans prius dicens. Dealba me domine et munda cor meum vt in sanguine agni dealbatus gaudijs perfruar sempiternis. Amen.* Oratio. J^Argire sensibus meis omnipotens pater : vt sicut hie exterius abluuntur inquina- menta manuum mearum : sic a te mundentur interius pollutiones mentium : et crescat in me augmentum sanctarum virtutum . Per dominum. ([ Dtmi vianus tergit dicat : Da domine virtutem manibus meis ad abstergendam omne maculam immundam : vt sine pollutione mentis et corporis valeam tibi servire. Per christum Alia oratio ^Xue me domine veterem hominem cum actibus meis : et indue me nouumhominem qui secundum deum creatus est in iustitia et sanctitate. veritatis. V. 2 — ^ Postea para77ientis sacerdotalibus se induit dicens ad singula singulas orationes sequentes . A Jitequaui paramenia accipiat: in primis accipit amicttwi : quem deosculattir et ponit supra caput : et mox declinat ad colhwi et circuf7i circa vestium collaria tegit : ducit chordulam a sinistro latere pendentem sub brachium dextrum : et aliam a dextro latere pendentem sub brachium. sinistrum per dorsum circumducens : ad ve7itre77i reducit et ligat : Et dicat pOne domine galeam salutis in capite meo ad expugnandas diabolicas fraudes . Per iesum christum filium. V. •* — ^ Ttim alba induitur dicens : ][)Ealba me domine : et a delicto meo munda me : vt cum his qui stolas suas dealba- uerunt in sanguine agni : gaudijs perfruar sempiternis. V. K 2 132 ORDO MISSAE lOANNlS BURCKARDL ^Eleuat ante et a lateribus hinc et inde albam : ac cingulo sibi per ministrum a tergo porrecto se cingit dicens. Precinge me domine cingulo puritatis . et extingue in lumbis meis humorem libidinis : vt maneat in me virtus continentie et castitatis. Amen.^ ^Mi?iister eleuat albam supra cingulum circum circa vt honeste dependeat : tegat vestes : et eius fimbrias diligenter aptat vt ad latitudinem vnius digiti vel circa : supra terrain equaliter fluant : Sacerdos accipit manipiduin in brachium sinistrum dicens. Merear domine portare manipulum fletus et doloris : vt cum exultatione recipiam mercedem laboris.^ Amen. ^Stolani ambabus manibus accipit : deosctdatur eain in medio : iinponit medium eius collo : et transuersando earn ante pectus in modum crucis ducit partem a sinistra humero pendentem ad dexteram : et partem a dextro humero pendentem ad sinistram : sicque vtranque partem stole extremitatibus cinguli hinc et inde ipsi cingtdo coniungit dicens!^ Redde mihi domine obsecro stolam inmortalitatis quam perdidi in preuaricatione primi parentis et quamuis"^ indignus accedo ad tuum sacrum misterium merear tamen gaudium sempiternum. Amen. Induitur casula dicens} /Domine qui dixisti : iugum meum suaue est : et onus [fo. ix.^. meum leue : ^fac vt illud portare sic valeam : quod consequar tuam gratiam . Amen.^ Suprascripte orationes non ex precepto sed ex deuotione dicuntur: poterit etiam sacerdos his orationibiis demissis dum se parat dicer e psalmum M iser ere mei deus : vsque ad finem : cum Gloria patri : ^aut alium psalmum vel orationem conuenieiitem : Sic omnibus paramentis indutus sacerdos : si illis in sacristia vel ^ — * C! Deinde cingens se cingulo . et dicat : pRecinge me domine cingulo fidei : et virtute castitatis lumbos meos : et extingue in eis humorem libidinis : vt iugiter maneat in eis tenor totius castitatis. V. 2 — 2 ^ Turn accipiens manipulum in brachio sinistra et dicat orationem istam : ^Erear domine manipulum portare mente flebili : vt cum exultatione cum iustis portionem accipiam. V. ^ — ^ |[ Deinde stolam accipiens : earn deosculatur : et transuersando ante pectus in modum crucis ducit partem a sinistra htimero pendentem ad dexteram : et partem a dextro humero pendenteiti ad sinistram : sicque vtramque partem stole extremitatibus cinguli hinc exinde ipsi cingulo conitmgit dicens. V. ^ — ^ indignus accedere presumo ad tuum sacrum mysterium cum hoc ornament© presta : vt cum eodem letari merear imperpetuum. C Tum induitur casula dicens. V. ^ — ^ presta queso : vt sic illud portare valeam imperpetuum : quatenus possim consequi tuam gratiam : V. * — * Sic omnibus paramentis indutis sacerdos : accedit ad altare explicat corporalia : ft calicem iuxta ilia collocat cum patena . Tum stans ante injimum gradum altaris tunc t is manibus detect o et inclinato capite producens coram sea front e old pectus signum crucis : dicit : V. ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI. 133 alio loco ab altari : in quo est celebraturus : distanti indutus est : accipit manii si7iistra calicent cum patena siniul ligata : et de- super ponit bursain cum corporali : et palla : que debent esse de puro panno lineo : non de panno intincto aut de serico : et bursam ipsam ne cadat nianu dextra retinens : cooperto capite accedit ad altare . Ministro cum inissali : cussino : ampullis vini et aque : hosiiaria cum hostijs : candelis et intorticio mortuis : seu non ardentibus ipsum precedente : vbi ante infimtim graduni stans sacerdos caput altari seu ymagini crucifixi desuper posite profunde inclinans : debitam ei reuerentiam facit : turn ascendit ad medium altaris • vel si paramenta ante altare huiusmodi accepit : ibidem explicat corporate et calicem de suo sacculo siue lintheo soluit : expofiit et iuxta corporate collocat cum patena versus cornu Epistole : ac hostiam super patenam ponit : et palla cooperit : si est consecraturus vnam vel plures hostias pro com- munione vnius vel plurium ilia die dispensandas aut pro alijs jdiebus reseruandas ponit etiam illam vel illas super [fo. x. patenam sub Jiostia pro se parata : si ille commode super patenam stare possunt : alioquin locat eas super corporate ad dextra7n prope vbi post offertorium calix erit locandus : hoc est ad sinistram sui ce.lebrantis : aut in aliquo calice vel vase mundo consecrato ponit eas retro locum vbi calix misse erit locandus et alia patena cooperit : conspicit tobaleas siue niappas super altare positas : que debent esse tres an sint omnes : et si qua desit facit eam appoi^tari : et super altaj'e extendi : interim minister accendit candelas : et apponit candelabris Jiinc et inde super altare positis. Si altare non est consecratum habere debet altare portatile desuper i?i medio positum : aduertat sacerdos an lapis in ipso altari portatili consecratus : sit longitudinis vnius palmi : et latitudinis ad minus niedij palmi vel circa : hoc est tante qtiantitatis : quod possit commode desuper poni calix et hostia : distantia competenti : quod si lapis ipse illius quantitatis non est : nullatenus celebret super eo. Turn descendit ante infimum gradum altaris iunctis manibus ante pectus detecto capite : et si est celebraturus coram summo pontifice : aut Cardinale . vel Patriarcha : Archiepiscopo vel Episcopo : in eorum residentijs vel loco iurisdictionis eorum : facit prius ei coram quo ex predictis est celebraturus reuerentiam conuenientem : et inox ad altare se conuertit : aut si non est coram aliquo premissorum celebraturus quam primm7t jad [fo. ^.b. infimum gradum descendit de altari : conuertit se ad ipsum altare : vbi eodem modo stasis : producens manu dextra a fronte ad pectus signum crucis : sinistram ponit infra pectus in alijs benedictionibus cum est in altari : ponit eam super altare : vel si et Quomodo et quali- quando manica albe eum impedit retinet ipsa 134 ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDL ter celebrans manu manu sinistra manicain huiusmodi brachij dextra populo vel dextri . Cum sibiipsi benedicit : vertit ad se rei aut sibiipsi palmam nianus dextre : et omnibus illius benedicit et interim ^r- .^- • j- ^ ^ ■ ^ _, sinistram tenet. digitts lunctis et extensis a jronte quam tangit ad pectus : ac ab hiimero sinistra ad humerum dextrtmi signum crucis format . Si vero alijs vel rem benedicit paruum digitum vertit ei cui benedicit : ac benedicendo totam inanum dextram extendit : omnibus illius digitis par iter iunctis : et extensis : quod in omni benedictione obseruatur dicit intelligibili voce.^ In nomine patris et filij et spiritus sancti . Amen. '^lungit manus ante pectus dicens simili voce V. Introibo ad altare dei. Minister ad eius sinistram aliquantulum tamen retro genu- flexus respondet Ad deum qui letificat iuuentutem meam. Interessentes quoque misse huiusmodi que legitur genuflectere debet a principio vsque ad benedictionem post eius finem per celebrantem datam : excepto cum Euangelium Quando interes- legitur : ad quod stare debent attenti . In sentes misse de- ^nissa vero que cantatur si est de dominica vel e^" quando ^stare ^^ festo : aut de feria inter pasca et festum vel sedere. sancte Triniiatis : genua flectunt ad confes- sionem : qua fi7tita slant j vsque ad [fo. xi. adorationem sacramenti : cum celebrans illud ostendit populo adorandum : qua adoratione facta surgunt stantes vsque fine^n misse . Si autem missa ipsa cantatur pro defunctis : vel de feria extra tempus pascale predictum : genujlecttcnt vsque ad finem confessionis , et ad orationes ante Epistolam et in .xl. ad vltimum versum Tr actus. D omine n o n secundum p eccata nostra etc. et a dicto per celebrantem : S anctus etc. quousque missa compleatur ad omnes alias partes eiusdem misse stare debent nisi esset locus conueniens sedendi : et tunc possent sedere in missa que cantatur a dicto Kyrie eleison etc. per cele- brantem vsque ad Gloria in exeelsis deo .et ab illo per eimdem dicto vsque ad D o m inu s v o b is cu m, ante orationes : et ad Epistolam et quousque dicatur . D ominus V obis cum pro Euangelio : a dicto Credo in vnum deum per celebrantem quousque dicat D ominus v obis - c u m : ante Offertorium : et a dicto per eundem offertorio quo- usque incipiat prepJiationem : et a purificatione celebrantis quousque dicat : D o m i n u s v o b i s cum ante postcom- ^ — ^ Demde itingit niajius ante pectus dicens yi. Introibo ad altare dei R7. Ad deum qui letificat iuuentutem meam Psalmus V. ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI. 135 nmniones . A d nerba mttem : Et incarnatus est : vsque e t h in fa ctu s est inclusiite in Credo in vnuin deuin : et in euangelio Io\annis\ Et verbum caro factum est: et in euangelio Matthei . quod in die Epiphanie domini habetur . E t procidentes adorauerunt eum in onini inissa qua dicuntur gemifiectittir : nee debea[n]t alia officia vel alias orationes dicere : etiain si celebrantein vel latinuin non intelligant : sed deuote attendere celebrantem et intentionem suain dirigere ad ea que dicit et facit celebrans et in animo simul cum eo I offer re : supplicare : et or are que ipse celebrans offer t [fo. xi.^. supplicat et oral : excepto tempore adorationis sacramenti et infra canonem dum celebrans secrete oral pro tempore : licet specialiter or are et se et quos quis voluerit deo commendare. celebrans prosequitur} Tudica me deus et discerne causam meam de gente non -*- sancta : ab homine iniquo et doloso erue me. '^Minister et interessentes dicunt singulos alios siue secun- darios versus : et ad alia vt infra ponitur respondent? Quia tu es deus fortitude mea : quare me repulisti : et quare tristis incedo dum affligit me inimicus. Emitte lucem tuam et veritatem tuam ipsa me deduxerunt et adduxerunt in montem sanctum tuum : et in tabernacula tua. Et introibo ad altare dei : ad deum qui letificat iuuentutem meam. Confiteor tibi in cythara deus deus meus : quare tristis es anima mea : et quare conturbas me. Spera in deo quoniam adhuc confitebor illi : salutare vultus mei et deus meus. '^Celebrans inclinat caput deo dicens? Gloria patri et filio et spiritui sancto. Sicut erat in principio et nunc et semper et in secula seculorum. Amen. Introibo ad altare dei. Ad deum qui Jetificat iuuentutem meam. ^Celebrans mariu dextra producit a fronte ad pectus signum crucis dicens ? V. /Adiutorium nostrum in nomine domini. [fo. xii. ^. Qui fecit celum et terram. ^Celebrans caput humiliter deo inclinat dicens} ^ — ' Turn producit a fronte ad pectus signum crucis dicens : V. ■* — ^ omit. V. In margin of V. opposite confiteor is : capite inclinat 0. 136 ORDO MISS A E lOANNIS BURCKARDI. Confiteor deo omnipotenti : beate Marie semper virgin! : beato Michaeli archangelo : beato lohanni Baptiste : Sanctis Apostolis Petro et Paulo : omnibus Sanctis : et vobis fratres : quia peccaui nimis : cogitatione verbo et opere. Manu dextera perciitit pectus suum interim dicens. mea culpa : mea culpa : mea maxima culpa . Ideo precor beatam Mariam semper virginem : beatum Michaelem arch- angelum : beatum lohannem baptistam . sanctos Apostolos Petrum et Paulum : omnes sanctos : et vos fratres orare pro me ad dominum deum nostrum. '^Si est coram siimmo pontifice : aut Cardinale : in ecclesia vel loco sui tituli seu Cardinalatus : aut legato sedis apostolice vel Patriarcha : Archiepiscopo seu Episcopo:in eorum prouincia: ciuitate vel diocesi constitutis : non alias : stat coram altare remotius : aliquantulum versus ad ipsum summum pontificem : Cardinalein legatum : Patriarcham : Archiepiscopum : vel Episcopum : et obmissa confessione prescripta dicit sequentem Confiteor deo omnipotenti : beate Marie semper virgini : beato Michaeli Archangelo : beato lohanni baptiste : Sanctis Apostolis Petro et Paulo omnibus Sanctis : et vobis pater et fratres quia peccaui nimis cogitatione : verbo : et opere. manu dextra jpercutit pectus suum interim dicens. [fo. xii.^. mea culpa mea culpa mea maxima culpa . Ideo precor beatam Mariam semper virginem : beatum michaelem arch- angelum : beatum loannem baptistam : sanctos apostolos Petrum et Paulum : omnes sanctos et vos pater et fratres orare pro me ad dominum deum nostrum. Summus pontifex Cardinalis . legatus . patriarcha . archie- piscopus vel episcopus : ac minister et interessentes genuflexi dicunt} Misereatur tui omnipotens deus et dimissis^ peccatis tuis : perducat te ad vitam eternam . ^. Amen. Subsequenter dicunt ijdem genuflexi celebrante^ se erigente. Confiteor deo omnipotenti : beate Marie semper virgini : beato Michaeli archangelo : beato lohanni baptiste : Sanctis apostolis Petro et Paulo omnibus Sanctis : et tibi pater quia peccaui nimis : cogitatione : verbo et opere. ^Manu dextra perciitiunt pectus suum interim dicentes} Mea culpa : mea culpa : mea maxima culpa . Ideo precor beatam Mariam semper virginem : beatum Michaelem arch- angelum : beatum loannem baptistam : sanctos apostolos Petrum et Paulum : omnes sanctos : et te pater orare pro me ad dominum deum nostrum. ^Respondet celebrans.^ Misereatur vestri omnipotens deus : * — ^ Minister et astantes genuflexi dicunt : V. ^ omnibus : add. V. 3 sacerdote : V. ■*— ^ om. V, ^ Quibus dictis respondet sacerdos : V. ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI. 137 et dimissls^ peccatis vestris perducat vos ad vitam eternam . B- Amen. ^Celebrans producens manu dextra a front e ad pectus signuvi cruets dicit} Indulgentiam absolutionem et remissionem peccatorum nostrorum tribuat nobis omnipotens /et misericors [fo. xiii. dominus . ^. Amen. ^Celebrans starts capite inclinato dicit? V. Deus tu conuersus viuificabis nos. ■ ^. Et plebs tua letabitur in te. Ostende nobis domine misericordiam tuam. Et salutare tuum da nobis. Domine exaudi orationem meam. Et clamor meus ad te veniat. Dominus vobiscum. Et cum spiritu tuo. Oremus . ^Et dieit secrete celebrans^ Aufer a nobis quesumus domine cunctas iniquitates nostras : vt ad sancta sanctorum mereamur puris mentibus introire. per christum dominum nostrum . Amen. ^Predicta omnia celebranti ordinata : excepto .Aufer a nobis etc, dicit debent per eunt intelligibili voce : ita quod ab interessentibus misse intelligibiliter atidiantur . Que dici debeant Similiter , et introitus cum suo psalmo : et m missa per cele- ^ , • ^ ^ • t^ • 1 brantem intelligi- ^ { ^ ^ ^. ^ /^^^^ • Kyrte e ley son. bili voce. G I r t a in excelsts d e . e t c . Dominus vobiscum . Oremus. F lee t antu s genua I euate . orationes . prophetie . Epistola . Graduale cum suo versu . Tr actus cum suis versibus . Euange- lium . C re do .D m inus v b is cu m . Offertorium . Orate fratres.Per omnia s e c u I a s e culo rum Prephatio Sanctus etc. Nobis quoque peccatoribus . P er omnia secula s ectilorunt . p ax domini etc. Agnus d e i etc. Pax t e cum . D min e ft n sum dignu s . Communio . D min 21 s vobiscum. . Oremus. Post- communiones .Humiliate capita v estr a deo. do mi- nus vobiscum.Ite missa est.Benedicamus jd m i n . R e q u i e s c a n t in p ac e . B enedicat [fo. xiii.^. vos. etc. omnia alia que in missa dicuntur : dici debent ^ omnibus : add. V. ^ — ^ Turn sacerdos producens signum cruets a fronte ad pectus seipsum signat dicens. V. ^ — "^ Deinde dicit sacerdos stans capite inclinato : V. Capite inclinato : in m. *— •* om. V. ^ — ^ Deinde sace7'dos ascendit ad altare : corain eo stans capite inclinato et manibus iunctis sub silent io dicit : V. Capite inclinato ; in m. 138 ORDO MISSAE lOANNIS BUKCKARDI. secrete : ita quod a circumastantibus seu interessentibus misse non audiantur : dido A ufe r a nobis etc. celebrans ascendit ad medium altaris : coram eo stans capite inclinato : Quomodo fieri de- manibus iunctis super alt are posit is : posit o beat inclinatio pollice dextro super sinistrum que ita super capitis ante altare. altare ponuntur : quod digiti parui dumtaxat frontem seu medium anterioris partis tabule seu mense altaris tangant : residuo manuum inter altare et se retento : quod semper obseruatur cum manus iuncte super altare ponuntur. secrete dicit.^ Oramus te domine vt per merita sanctorum tuorum quorum reliquie hie sunt : et omnium sanctorum indulgere digneris omnia peccata mea . Amen. ^Oscidatur altare in medio manibus extensis hinc et inde super ipsum altare positis : quod in omni deoscu- De osculo altaris latione altaris ante consecrationem sacramenti \^^\ obseruattir . Similiter et post consecrationem eiusdem : solo dempto quod pollices ab indici- bus propterea tunc non disiunguntur accedit ad cornu sinistrum altaris videlicet Epistole : vbi stans versus ad altare : producens manu dextra a front e ad pectus signum crucis : iunctis manibus supra librum positis : ex libro missali ibidem existente qui recte inter anteriorem et posteriorem partes altaris poni debet : dicit Qualiter liber mis- intelligibili voce Introitum misse diei con- altare*vsque ad^^^ uenientem cum psalmo .et Gloria p atri: Euangelium. ^i ^^t dicendum : deinde repetit Introitum . Si vero legit pro defunctis jvel alias, [(o. xiiii. Gloria patri non sit dicendum : post psalmum obmisso Gloria patri : repetit Introitum^. Post ea manibus ante pectus iunctis : accedit ad medium altaris : vbi stans versus ad illud : manibus vt supra iunctis dicit ^voce simili?' Kyrieeleison . Minister . Kyrieeleison . Kyrieeleison. Minister . Christeeleison . Christeeleison . Minister . Christeeleison. Kyrieeleison . Minister . Kyrieeleison . Kyrieeleison. ^ — ^ Deinde osculatur altare in medio subseqtienter accedit ad cornu sinistrum altaris videlicet . Epistole vbi stans versus ad altare producens ante se a fronte ad pectus signum crucis iunctis manibus supra librum positis ex libro missali ibidem existente dicit introitum misse did conuenientem cum psalmo et Gloria patri . Deinde repetit introitum misse . Si vero pro defunctis legit post psalmum : siue versum obmisso Gloria patri . Repetit iptroitum. V. «-2^w. V. 4 ORDO MISS A E lOANNIS BURCKARDL 139 "^Si minister vel interessentes celebranti non respondeant : cele- brans ipse solus omnia dicit : turn in eodem loco stans manibus iiinctis ante pectus : voce predicta dicit : si sit dicendum, Gloria in excel sis deo . Quod dicendo continuo manus extendit : et iterum iungit ante pectus : et caput deo inclinat : quo ibidem per ipsum dicto : iunctis manibus vt prius : in eodem loco : ac eodem modo stans prosequitur} et in inf terra pax hominibus bone voluntatis. Laudamus te. Benedicimus te. Adoramus te. Glorificamus te. Gratias agimus tibi .-^?/^^ dicendo caput deo inclinat et prose- quitur. '; propter magnam gloriam tuam. Domine deus Rex celestis deus pater omnipotens. /Domine fili vnigenite lesu christe . Deo caput [fo. xiiii.<^. inclinando. Spirit us et alme rp hanorum paraclite. Domine deus Agnus dei filius patris. P rimo g eiiitus Marie v irgini s matris. Qui tollis peccata mundi miserere nobis. Qui tollis peccata mundi suscipe dcprecationem nostram . quod die ens caput deo '^inclinat. Ad Marie gloriam. Qui sedes ad dexteram patris miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus. Mariam sanctificans. Tu solus dominus. Mariam gubernans. Tu solus altissimus. Mariam coronans. lesu Christe . Caput deo inclinans. Cum sancto spiritu. ^Quod dicendo seipsum signat manu dextra signo crucis a f route ad pectus interim perficiens.^ in gloria dei patris . Amen. Textus in Hihro positus dicitur tantum in missis beate Marie virginis *tam festiuis et eorum octauis : e'tiam si infra ipsam ^ — ^ Sed si minister sacerdoti non respondeat sacerdos solus omnia dicit . Ttim sacerdos in eodem loco stans : manibtis ante pectus extensis : digitis tamen non dis- iunctis : dicit si sit dicendum : Gloria in excelsis deo . dicendo deo continuo manus iungit ante pectus et caput deo inclinat . Quo ibidem per ipsum dicto iunctis manibus vt prius in eodem loco stans dicit : V. in medio altaris in m. ^ aliquantulum : add. V. ^ — ^ quod dicendo seipsum signo crucis a fronte ad pectus signans : interim ferjicit : V. ^—^ om. V. I40 ORDO MISS A E 10 ANN IS BURCKARDI. octaiiam de doniinica vel aliquo alio festo agatur : quant votiuis eiusdem ex consuetudine tantuni : quia in quibusuis missis votiuis quocunque tempore regulariter non dicitur Gloria in excelsis d e o :jexceptis votiuis beate Marie virginisi: et angeloruni pro eo qiiod atigeli jhimc hymnum primitus [fo. xv. decantarunt. Si infra hebdomadam in adtientu dicitur officium misse dominice non dicitur in ea Gloria in excelsis deo : nee in missis defunctorum quocunque tem- Quando dicitur et /^^^ .' nec in missis de tempore a dominica quando non dicitur .Ixx. inclusiue vsque ad diem louis sancte\ Gloria in excelsis exclusiue . Dicitur autem quando extra ad- ° uentum ififra hebdomadam miss a huiusmodi officii celebratur . Dicitur etiam Gloria in excelsis deo in missis officij singulorum dierum in quo dictum est in matutinis T e d eum I a u d a m 21 s : et non alias : nisi die louis sancta que Cena domini appellatur : et Sabbato sancto hi quibus etiam Gloria huiusmodi in missa dicitur : licet Te deum in matutinis non habeatur : et secunda et tertia et quarta ferijs que Rogationum seu leta- niarum minorum nuncupantur ante festum Ascensionis domini Gloria in excelsis deo in missis dierum earundem non dicitur : licet in matutinis Te deum lau da m u s habeatur : dicitur autem in missa eisdem diebus si de festo missa celebratur.^ ^Quo ibidem per ipsum completo :vel si non sit dicendum illo obmisso : si legenda est prophetia : dicto Kyrie e lei son: celebrans reuertitur ad cornu Epistole : vbi stans ante librum extendit et iungit manus ante pecttis dicens eadem voce . Oremus. Tunc iunctis manibus subiungit simili voce . Flectamus genua . et ibidem rursus vt stabat manibus extensis hinc et inde super altare positis vt se ad ipsum altare sus- Qualiter cele- tineat : quod in omni genuflectione ante altare brans se sustinet fieri consueuit excepto a \consecratione [fo. xv./^. cum genuflectit. vsque ad ablutionem digitorum post communio- nem : quo tempore medio s annu lares : et paruos digitos duntaxat extendit : dum ad altare se sustinens genuflectit : et sine mora dicit eadem voce . "Leuaite . Surgit et stans ibidem manibus extensis ante pectus : dicit intelligibili voce orationem in missali ordinatam : cum sua conclusione : ad quam, iungit manus et orationem perficii . Extensio autem manuum ita fit : quod vna ^ — ^ Quo ibidem per ipsum sacerdotem completo vel illo omisso si 7ion sit dicendum osculctur altare in medio : et iunctis ante pectus manibus ad dextram vertit se ad populum et dicit : Dominus vobiscum . qtiod dicendo extendit et iungit manus ante pectus : digitis tamen non disiunctis . 1^. Et cum spiritu tuo . Tamen iunctis manibus reuersus per eandem viam ad medium altaris : facta ibidem cruci reuerentia : accedit ad librum vbi dicit : V. i ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI. 141 inanus aliain respicit : digitis non disiunctis : quorum suimnitas altitudinein humeroruin non transcendat : et eoruin distanciain non excedat quod in omni extensione inanuum ante pectus obseruatur . Delude manibus iunctis:vel disiunctis prout sibi magis placet super librunt vel altare positis : legit propJietiam : qua jinita minister dicit . Deo gratias. Tu77i cele brans stans eodem mo do legit ibidem Graduale . Et si plures prophetic sunt dicende : ante singulas prophetias dicit. O r e m u s , f I e ct amu s genua , I eu ate et facit : ac minister in fine singularum dicit .Deo gratias : prout de prima dictum est : nisi mis sale aliter contineat : prout est in die bus veneris sancte\ et sabbati sancti . In vigilia autem penthecostes et diebus mercurij ac sabbati penthecosten inmediate sequentibus non dicitur . F I e ct amus g ejiua le2iat e : prout etiam in missali ordinatur. dicto Graduali post prophetiam : vel si noji sit legenda pi^ophetia : alijs vt premittitur dictis : celebrans stans ante medium altaris manibus hiyic et inde desuper Ipositis : illud [fo. xvi. osculatur in medio . turn itmctis ante pectus manibus demissis oculis ad terram ad manum sinistram : hoc est ad latus dextrum : vertit se ad populum : et dicit voce predicta. Dominus vobiscum . quod dicendo extendit et iungit mantis ante pectus digitis tamen non disiunctis. ^. Et cum spiritu tuo . Tum iunctis vt prizes manibus reuertitur per eandem viam ad medium altaris : et facta ibidem cruci reuerentia : accedit ad librum vbi dicit simili voce.^ Oremus . quod dicendo extendit et iufigit manus ante pectus : et caput deo inclinat ^cum extensis manibus ante Quod Oremus pectus : eadem voce dicit ibidem'^ orationem diei et omnes orationes ^ . ^ , et postcommu- conuenientem vsque ad. niones cum suis Per dominum nostrum . -z/^/ aliam conclu-. conciusionibus sionem : quam dicendo iungit manus ante ysque ad earum pectus : ^et sic tenet eas vsque ad finem orationis nnem dicuntur ante / • ^ /-i j. j: -jk librum quam cum sua conclusione a?ite hbrum perficir et dicendo. lesum christum filium tuum. ^Et quotiescunque hoc nomen lesus nominal , caput deo inclijiat . Conuenit etiam quod cum riomen gloriose Quod ad nomina virginis Marie riorninatur caput ei ijicliriatur . lesus et Maria et si sunt plures orationes dicende idem in eis caput inclinatur. {^i qjoce^ : extensione et iu7ictione manuum et capitis inclinatione : quod supra dictum est 2 — 2 Xum extensis manibus ante pectus vt supra dixivms : dicit : V. 3_3 ^^;^. V. ^ — ■* caput deo inclinat . sicque tenet manus vsque ad finem orationis : et si plures orationes dicende sint : idem in eis : V. 142 ORDO MISS A E 10 ANN IS BURCKARDI. obseruatur : sed ante prhnam tantuin orationem ex pluribus huiusmodi dicitiir O r emus : et sub co7ichisione vltime orationis oinnes terminantur} ^Aduertenduni quod si altm^e est versum ad populum : et in eo celebrans st at facie populo versa jnon [fo. xvi.^. Si altare est ver- si vertit aliter : cum dicturus est D o minu s sum populo cele- vobiscum a7tte orationem : sed osculato brans se non vertit /. • . j j. ^ i ^ . /• •. cum populum alio- ^"^^^ stans ad populum versus vt erat dtctt : quitur vel ei bene- D ominus vobiscum. Idem obseruatur dicit. ad monitionem : O rate fr aire s etc. D omi- nus V obis cum ante offertorium ac arite et post communionem : It e mi ss a e st : et benedictionem poptili si est danda. Cum autem in alio altari se vertit ad Quod celebrans ad populum bis tantum videlicet ad Orate orate f r a t r e s y-^ atres:et cum in fine populo benedicit circu- et DODUii Denedic- • • .... tionem dumtaxat ^^^^^ perficit alijs vicibus semicirculo facto ad circulum perficit. eandem manum ad quam se populo verterat ad medium altaris se conuertit? Sciendum quod ecclesia Romana infestis duplicibus vna tantum oratione vtitur : ^nisi festum ipsum extra Quot et quo ordine aduentum et guadra^esimam in dominica dicuntur orationes •. • rr • ^ -^ • /• /• siue collecte venerit cuius officium non possit i?i ahum diem illius hebdomade transferri : et de qua sit co7nmemoratio facienda : et tunc oratione festi sub sua conclusiofie dicta : dicitur alia de ipsa dominica tantum etiam sub sua conclusione : nisi sit infra aliquam octauam de qua fit\ agerida commemoratio : tunc commemoratio octaue subiungitur commemo- rationi dominice : et sub conclusione orationis octaue ambe ipse orationes concluduntur . Si vero in aduentum vel .xl. huiusmodi festum in dominica venerit festum ipsum transfertur in diem sequentem in qua. similiter et quocunque die tunc huiusmodi festum venerit : dicta oratio?ie festi sub sua conclusioiie : dicitur alia oratio de feria siue tempore : etiam sub sua conclusione jnisi sit [fo. xvii. infra octauam de qua venit commemoratio habenda : quia tunc 1 concltidajituf : V. ^ — ^ om. V. 3 — 3 nin festum ipsum in dominica venerit :de qua sit comme??ioratio facienda. et tunc oratione festi sub sua co7iclusione dicta : dicitur alia de ipsa dominica. In dominicis vero et alijs festiuis diehus comjtiuniter tribus . Similiter et in diebus feriatis etiam in aduentu : et in .xl. in quibus et si aliquando .iiij. et rarissime .v. orationibus vtitur : quintain tamen nunquam co7isueuit excedere. Et si de Sanctis orationes huiusmodi sint dicende : debet post primam orationejn in alijs ordo litaniarum obseruari . scilicet . de beata virgine : si de ea com??iemoratio venial agenda sit prima : sequatur de apostolis : deinde de martyribus : de confessorihus : de virginibus : et sic de alijs de quibus erit agendum : Jiisi esset infra aliquam octauam : quia tunc oratio de octaua haberet primiwi locum post primam orationem . Et si etiam de dominica esset habenda commemoratio ilia fieret prima post primam orationem : deinde de octaua :postea de alijs vt prefer tur. V. ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI. 143 dicta oratione defesto huiusinodi sub sua conclusione : subiungitur oratio ociaue : quam sequitur oratio de feria : siue de tempore : sub cuius conclusione ambe terininantiir . Nee vnquain cum prima oratione misse : concludiiur sccunda oratio : nisi in coUatiorie ordinum : consecratione Episcoporum : virginum ecclesiarum et altarium : benedictione Abbatum : Abbatissarum : et cimiterij : benedictione et consecratione Regum et Reginarum . In domifiicis vero et alijs festiuis : acferiatis diebus : etiam in aduentu et in xl . tres oi'ationes dicuntur : exceptis festo sanctorum hinoccfitum : et ipsum sequentibus diebus : vsque ad diem sancti Siluesiri inclusiue : et alijs diebus quibus in inissali commemorationes habende specificaniur : in quibus dicuntur oratioyies ibidem ordinate . Et si de Sanctis orationes huiusmodi stmt dicende : debet post primam orationem : in alijs ordo letaniarum obseruari : scilicet de sancta Trinitate : vel de spiritu sancta aut de sancta Cruce : seu de beata virgine : si de earum altero commemoratio veniat age?ida sit prima sequatur de Apostolis : deinde de martiribus : confessoribus : virginibus : respectiue : et sic de alijs de quibus erit agendum : fiisi esset infra aliquam octauam : quia tunc oratio de octaua haberet primum locum post primam orationem : extra tamen diem domini- cam^ . Si vero orationes de pace : contra paganos : pro Papa : pro bene/actoribus : pro seipso : vel similes : celebrans^ sit dictums quibus omnibtis jorationes de Sanctis sunt propojiende : [fo. xvii.<^. vtatur discretione in huiusmodi : pi^oponendo^ et postponendo ora- tiones :prout magis conueniat. ^Si in vigilijs festorum et alijs diebus de qtiibus sunt proprie misse ordijiate : vel iyi quibus Jiore canonice dicuntur de alio quam ordinarium officium illius diei requirit celebratur alia missa quam de vigilia vel die currente : debet in missa huiusmodi de ipsa vigilia : siue die commemoratio haberi : et oratio?ii vigilie siue diei addi alia oratio conuenie?is : nisi esset infra aliquam octauam de qua ageretur : quia tunc prius fieret commemoratio de octaua deiyide de vigilia siue die huiusinodi . Quando autem missa dicitur de vigilia : et hore caiionice dicuntur de festo vel saricto : in ipsa missa post dictam orationem vigilie sub sua conclusione dicitur oratio de festo vel sancto predicto : cui additur alia oratio conueniens . Idem obseruatur si in .xl.agitur de festo simplici : quod non habet propriam missam etiam si habeat propriam orationem cufn secreta et postcommu7iione : et 7nissa celebratur de die currente quadragesime post conclusionem orationis ordi7tarie misse huiusmodi : dicitur oratio de dicto festo : cui alia oratio conueniens adiungitur . Si concurrant eadem die duo festa agitur de dignioi'e eorum : aut si su?it paria de eo quod habet plura de p7'oprio . de alio autem non fit commemoratio sed transfertur in * sacerdos : V. ^ preponendo : V. ^ — ^ om. V. 144 ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI. alium diem qtw agi possit de eo comienienter . Et si in dominica vel infra aliquant octauam venerit festum : cui dominica vel octaua non cedit : etiam jnon fit de huiusmodi festo [fo. xviii. commemoratio : sed transfertur in alium diem extra dominicam et octauam huiusmodi : quo non habetur aliud festum : et tunc de ipso agitur. Et si festum vigiliam habens venerit secunda feria : vigilia et officium vigilie huiusmodi agitur in die sabbati precedentis : et non in dominica : siue per integrum officium siue per commemora- tionem vt prediximus conueniat peragi . Si quarta feria vel sabbato quorumcunque quatuor temporum : aut alia quacunque die : qua in missa aiite Epistolam habetur prophetia : dicitur missa de aliquo sancto : vel votiua aut alia : in qua ferie huiusmodi currentis commemoratio sit facienda : prima oratio que post introitmn misse illius ferie posita est : dicitur pro eiusdem ferie com memoratione. In ecclesijs in quibus sunt plures sacerdotes beneficiati : si in .xL aut doniinicis vel alijs diebus in quibus habetur propria missa : que non potest i?i alium diem transferri : dicenda sit missa de festo duplici vel solemni curre7ite . Onus Sacerdoium eorundem dicit missam de dominica vel de feria : seu aliam propriam illius diei or dine so lit o : alius de festo absque aliqua co7nmemoratio7te. In ceteris autem ecclesijs : vnicum sacerdotem habentibus : in quibus in missis festorum de dominica vel feria seu die alias proprium officium habente commemoratio debet haberi vt supra diximus : conuenit quod sacerdos qui missam celebrauit dicto per eum post bertedictionem in fine misse datam Euangelio sancti lohannis : deposita casula stans in jcornu Epistole versus ad [fo. xviii.^. altare legal ex missali officium proprie misse illius diei prout etiam dicemus infra de missa sicca . Quando autem officium misse dominicalis potest comienienter in alium diem illius hebdomode\ transferri : prout comminuter\ fieri potest de officijs dominicarum extra aduentum .Ixx . Ix . I . et . xl . debet did officium misse festi : eo die quo occurrit absque commemoratione dominice : et infra hebdomodam\ tunc curreyitem missa officij dominice huiusmodi celebrari . In missa votiua dicta oratione or dinar ia sub conclusione sua subiungi potest alia de feria : aut de festo : vel de saftctis : de quibus ilia die agitur : et eidem addi alia ipsi et ipsi misse conueniens vel conuenienter omnes commem- orationes pretermitti .^ ^Si non celebrat pro defunctis^ : sed ve lit pro aliquo defunct o : vel pluribus orare : ponit orationem ipsam pro defunctis huiusmodi : ante vltimam : ita quod oratio pro defunctis non concludat : sed sub vltime orationis conclusione concludatur . ^Si vero celebrat pro ^ — ^ El si pro defunctis non celebret : V. ^ — - om. V. ORDO MISS A E lOANNIS BURCKARDl. 145 defunctis : in die exequiartun : vna ta7itum oratio did consiieiiit . /;/ tertio autem .vii . xxx. et anniuersario diebus : ac alijs missis pro defunctis : prima oratione sub sua conclusione terminata possimt alie due orationes addi pro defunctis : que sub vltime conclusione tenninantur : et conuenit quod ipsa vltima oratio huiusmodi sit generalis pro omnibus fidelibus defunctis : videlicet : Fi deliu in deu s om n i u m etc . In ipsa quoque miss a defunctorum oratio de Sanctis : velferia : aut alia quam pro defunctis did non debet?- Ifinitis orationibus : celebrans^ positis super librum ^vel [fo. xix. altare^ manibus iunctis : vel disiunctis : prout sibi magis placet : dicit ^eadem voce intelligibili Epistolam ibidem : cuius vltimam sillabam aliquantidum protrahit : qua dicta minister dicit. Deo gratias. Tum eodem modo stans celebrans dicit simili voce : vel paululum inutata . Graduate et Alleluia cum suo versu : ac prosam vel sequentiam si habetur : aut omissis Alleluia cum versu suo : et prosa vel sequentia : si misse aut tempori non conueniant vel non habeantur : dicit Tractum si sit dicendus.^ ^Nam alleluia non dicitur in missis pro defunctis : et a domi- nica septuagesime inclusiue vsque ad vigiliam Quando alleluia Pasce exclusiue : et in quatuor tejuporibus ciuando dicitur in Aduentus : et mensis septembris : et omnibus missa. vigiliis totius anni in quibus est indicium ieiunium : exceptis vigiliis pasce : penthecostes : et natiuitatis christi : si venerit in dominica : ac festo iimocentum si venerit in dominica : in quibus tunc dicitur Alleluia . Si autem in diebus huiusmodi in quibus Alleluia non dicitur : dicenda est aliqua missa votiua vel alia : in qua Ti^actus non habeatur : poterit post Graduale cum suo versu : loco Tractus : omisso : Alleluia : did eius versus : vel etiam eo omisso : dicta Graduali cum versu suo did : M un da cor meum : et alia prout habetur infra. hi dicendo autem Alleluia hie modus seruatur : ante versum : bis Alleluia dicitur : et post versum : semel repli- catur . Ab octaua vero pasce vsque ad octauam Penthecostes : quo tempore j Graduale non dicitur : sed illius loco secundum [fo. xix.^. 2 sacet'dos : V. ** — ^ om. V. * — ■'' Epistolam ibidem Graduale et Alleluia vel Tractum si sit dicendus : V. * — ^ Nam in missis pro defunctis et a dominica Jxx. inclusiue vsqtie ad vigiliam pasche non dicitur Alleluia quo tempore si dicenda sit aliqua missa votiua vel alia in qua Tractits no7i habeatur poterit post Graduale ctnn suo versu loco Tractus objnissff Alleluia did eius versus . in dicendo atUem Alleluia : hie modus seruatiir ante versum bis Alleluia : dicitur : et post version semel replicatur . Inter octauas vero pasche et penthecostes : quo tempore Graduale non dicitur : sed illius loco seciindiim Alleluia : prijjio iungitur : ante versum primi : bis Alleluia dicitur : et post versum semel : similiter : et post secundi versum alleluia replicatur. Quibus dictis portat librtim viissalem ad cornu dextrum altaris videlicet Euangelij vbi cum ita ponit quod ips-T legens zertat facie m ad posterius cornu altaris in parte predicta : et non ad parietem siue ad partem eius contra se directam . Deinde : V.- T.M* L 146 OR DO MISSAE 10 ANN IS BURCKARDI. Alleluia primo mngitur : ante versuin primi : bis Alleluia dicitur : et post versuin seme I. Similiter et post secundi versum Alleluia semel replicatur . guocunque autem tempore prosa seu sequentia est dicenda : ilia post versum dicitur : antequam Alleluia repli- catur : quod post dictam prosam seu sequentiam huiusmodi repe- titur : quibus dictis minister seu celebrans ipse portat librum viissalem ad cornu dextrum altaris : videlicit Euangelij : si altare ipsum non sit magne longitudinis . Si vero sit magne longitudinis : ponit librum missalem inter ^ ,. ,.1- • ipsum cornu dextrum et medium altaris : vt Qualiter liber mis- j i • j- u - ^ j. j. salis ponitur super celebrans m medio altaris stans : possit omnia Altare pro Euan- dicenda ex eo comode dicere : et eundem mis- gelio et alijs diceii- salem ita locat : quod caput inissalis respiciat dis vsque ad com- ipsum posterius cornu altaris in parte pre- munionem. dicta : et non ad parietem sine ad partem eius contra se directam. Tum celebrans^ stans in medio Altaris versus ad illud : leuatis ad deum oculis : iunctis manibus ante pectus secrete dicit. Munda cor meum et labia mea omnipotens deus : qui labia Esaye prophete calculo mundasti ignito : ita me tua grata miseratione dignare mundare : vt sanctum Euangelium tuum digne valeam nunciare : per christum dominum nostrum . Amen. ^ Tum similiter stans dicit eojdem modo} [Co. xx. lube domne benedicere. et sibi ipsi respondet et benedicit dicens. Dominus sit in corde meo et in labiis meis : vt digne et competenter annunciem Euangelium suum . ^Amen. His dictis vertit se ad librum missalem vt premittitur positum : vbi sic stans iunctis manibus ante pectus : dicit intelligibile] voce? V. Dominus vobiscum. ^. Et cum spiritu tuo. ^Deinde pollice dextre manus : signal primo librum super princi- pium Euangelij quod est dicturus : postea seipsum in fronte ore : et pectore signo Crucis dicens eadem voce? Sequentia sancti Euangelij secundum .N. vel si est dicendum. Initium sancti Euangelij secundum .N. Gloria tibi domine. ^Tum iunctis iterum vt prius manibus : stans versus vt supra: ^ — ^ Ttim dicit : V. In medio altaris iunctis manibus : in m. '^ — ^ I/is die/is accedit ad dextntm cornu altaris : vel euangelij vbi stans iunctis manibus ante pectus verstis ad libruvi dicit : V. ^ — '^ Deinde signando primo librum : postea seipsum in fronte ore et pectore signo crucis dicat : V. * — ■* Tum iunctis iterum vt supra manibus prosequitur euangelium vsquc ad finem prout in ordinario. Quo completo osculatur euangelium per eum dictum . 7um OKDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI, 147 prosequitur Euangelium voce predicta vsque ad finern : et eius vltiinaui sillibani aliquantulum protrahit : quo couipleto minister dicit. Laus tibi chrlste. Celebrans oscitlatur Euangelium per eum dictum in eius prin- cipio : nisi celebret pro defunctis : quia tunc non De osculatione tex- osculatur Euangelium : vel celebret coram tus Euangelij. summo Pontifice aut Cardinale : Patriarcha : Archiepiscopo vel Episcopo cui liber et textus Etiangelij portatur per euni osculandus : quo casu celebrans Euangelium ipsum jetiam non osculatur. [fo. xx.^. Ttiin stans in medio altaris versus ad ipsum altare manibus iunctis ante pectus et aliquantulum eleuatis : intelligibili voce dicit : si est diceitdum} Credo in vnum deum. '^quod dicendo extendit et iterum iungit manus et stans manibus iunctis ante pectus : in eodem loco prosequitur vsque ad Jinem eadern voce} patrem omnipotentem factorem celi et terre : visibilium omnium et inuisibilium . Et in vnum dominum lesum Christum . Caput deo inclinat. filium dei vnigenitum . Et ex patre natum ante omnia secula . Deum de deo : lumen de lumine deum verum de deo vero genitum non factum consubstantialem patri : per quem omnia facta sunt . Qui propter nos homines : et propter nostram salutem descendit de celis. '^In eodem loco vbi stabat genuflectit coram altari dicens? Et incarnatus est de spiritu sancto ex Maria virgine^ : et homo factus est. Surgit et stans vt prius prosequitur, Crucifixus etiam pro nobis sub Pontio Pilato passus et sepultus est . Et resurrexit tertia die secundum scripturas . Et ascendit in celum sedet ad dexteram patris . Et iterum venturus est cum gloria iudicare viuos et mortuos : cuius Regni non erit finis . Et in spiritum sanctum dominum et viuificantem Qui ex patre filicque procedit . Qui cum patre et filio simul adoratur et conglorificatur . Qui locutus est per prophetas . Et vnam sanctam catholicam /et apostolicam ecclesiam . Con- [fo. xxi. fiteor vnum baptisma in remissionem peccatorum . Et expecto resurrectionem mortuorum . Et vitam venturi seculi . Amen. stans versus ad altare eleuatis aliquantulum et extensis manibus in medio aliaris dicit si est dicendum : V. ^ — 1 quod dicendo iungit ibidem manus : et in eodem loco stans manibus iunctis prose- quitur vsque ad fine m : V. < " — '^ hie stando deuotc die ens ; V. ^ hinc genuflectit coram altari dicens : add. V. L 2 148 ORDO MISSAE lOANNlS BURCKARDL Et dum hec vltiina verba profert producit^manu dextra\ signum crucis a fronte ad pectus. -Credo antevi dicittir in omnibus diebus doininicis totius a?tni : etiain si de festo inissa celebretur : vel octaua in qua alias Credo non esset dicefiduin : aut votiua dicatur : in qua Quando Credo est iantum de dominica comniernoratio habeatur dicendum. Item ad missam noctis : et ambas alias missas diei Natiuitatis doniini nostri lesti Christi : et sex diebus sequentibus . In Circumcisionis domini . in octaua sancti lohafinis Euangeliste . Lt Epiphanie domini : et per tot am eius octauam . In conuersionis sa?tcti Pauli Apostoli . In omnibus festiuitatibus beate Marie virginis : et per eorum octauas qtie habentur,In Catliedre sa?icti Petri Feria quint a Cene domim . In Resurrectionis et sex diebus sequentibus . In Ascensio7tis domini et per octauam . In Penthecostes : et sex diebus sequentibus . In corporis christi: et per octauam . In sancti lohannis ante portam latinam . In Apostolorum Petri et Pauli : et per octauam perperea^ In octaua beati lohannis baptist e . In sancti Petri ad vincula . In octaua sancti Laurentij . In inuentio?iis : et exaltationis sancte Crucis . hi Angeloruin . In omniicm sanctorum : et per eius octauam : ac singulorum Apostolorum : et Euangelistarum : ac Quatuor Doctorum festiuitatibus . In omnibus consecrationi- bus lEcclesiarum : AltaiHum : et Pontificum : et in [fo. xxi.<^. singulis ecclesijs in festo illius sancti vel sancte : in cuius honor em : Ecclesia ipsa: vel Altar e specialiter sunt consecrata : etiam si in illius festo alias dicere non liceret : ac per octauam eiusdem festi et anniuersarijs dedicationum Ecclesiarum vel Altarium et eorum octauas : si eas habent : dicitur quoqtie infra singulas octauas suprascriptas Credo: etiam si non de ipsa octaua : sed de quocunque alio festo tunc currente missa celebretur . In quibuscunque autem missis votiuis : etiam beate Marie virginis : Credo non dicitur : nisi esset in die dominica : vel infra aliquam octauam : infra quam hoc liceret dicere : quia tunc in omni missa votiua dicitur Credo : si in ipsa fit de dominica aut octaua huiusmodi commemoratio alias non Nee dicitur in missis defunctorum vel quibuscunque alijs superius non specificatis ;^ dicto Simbolo vel si non sit dicendum : illo omisso : osculatur Altar e in medio : et iunctis manibus ante pectus : ibidem ad ^ma?ium sinistram : hoc est ad latus dextrum^ vertit se ad populum : et dicit ^intelligibili voce? Dominus vobiscum. quod dicendo extendit et iungit manus ante pectus^ Ijc. Et cum spiritu tuo. i_i sibi : V. 2_2 gjjj^ V. ^ This word printed as ppea is omiiied in all subsequent editions that I have looked at. ^ — * dexteram: V. r \ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI. 149 Itinctis manibus reuersus per eandem viani ad medium altaris : facta reuerentia criici : ^manibus vt supra itinctis : stasis ibidem versus ad ipsum Altare . dicit voce simili} Oremus quod dicendo similiter extendit et iungit mantis ante pec- ttis : et caput deo inclitiat . Ttim j itinctis [fo. xxii. Quomodo Qicuntur 2^^ pritis manibus : dicit eadem voce offertoritim ea que dicenda p^out in ordinario : et omnia qtie vsqtie ad jinem sunt in medio al- -^ . . ,. 1^ • s- 1 / j- u t^^jg^ misse tn medio attaris dicenda sunt : dicit ibidem starts versus ad ipstim altare : et non ad aliam partem : nisi vbi infra aliter ordinattir dicto Offertorio : Si sint qui volerites offerre : celebrans accedit ad cornu Epistole : vbi stans detect o capite latei^e stio sinistro altari verso deponit manipulum de brachio sinistro : et accipiens illud in manum dex- tram porrigit stimmitatem eius : singulis offereritibus osctilandam dicens singulis. Acceptabile sit sacrificium tuum omnipotenti deo . vel. Centuplum accipias : et vitam eternam possideas. Accepta ojnnitim oblatione celebra?is reponit manipulum in brachitim sinistrum : et reuertitur ad medium altaris : vel si non sint offerentes stans in eodem medio altaris : versus ad illud : accipit patenam cum Jiostia et Jiostijs destiper posita et positis : si qua sit vel qtie sint : pi'o alteritis vel aliortim commtinione conse- crande : dispensande : vel conseruande illani ambabus manibtis vsqtie ad pectus eletiatam tenens : et si stmt alie Jiostie non super patenam : sed super corporate vel alio calice seu vase ad hoc con- uenienti posite pro communiorte poptdi consecrande : calicem ilium seu vas manu dextra discooperit et intentionem suatn dirigens . vel etiam illas offerre et consecrare octtlis ad detun intentus dicit secrete? /Suscipe sancte pater omnipotens eteme deus hanc [fo. xxii.^. immaculatam hostiam : quam ego indignus famulus tuus offero : tibi deo meo viuo et vero : pro innumerabilibus peccatis . et offensionibus et neglegentijs meis : et pro omnibus circum- stantibus : sed et pro omnibus fidelibus christianis viuis et defunctis : vt mihi et illis proficiat ad salutem in vitam eternam . Amen. ^Facit signtim Crticis cum patena super Corporale : et locum in * — ^ accedit ad libriim vbi adhuc manibus vt supra itinctis stans dicit : V. '•^ — ^ manibns dicit offertoriiim pro ut in ordinario . qico dicto recipit hostiam ex hostiaria ponens earn stipra patcjiam : si id a principio non jicit : et stans in medio altaris verstis ad illud accipit patenam cum hostia desuper posita . illamque aliquantulum ambabus manibus vsque ad faciem vel pectus eleuatum^ tenens : oculis aliqtiantulum ad detent eletiatis dicit : V. in oblatione hostie : in m. ^ — ^ Facet signtim criicis cum patena super corporal ia et loctim in qtto positurus est hostiam : quam deinde cum patena ponit super corporalia ad mantuti stiam sinistratti : vel si magis placet in medio corporalium ante se : et patenam ad mantivi dextram : 150 ORDO MISSAE lOANNlS BURCKARDL quern positiinis est hosttarn : quain delude cum patena ponit in medium seu circa medium anterioris : siue proximioris partis Corporalis ante se : et patenam ad manum dexteram : aliqtiantu- lum subtus Corporale : et Caliceni seu vas aliarum hostiarum : si sit sua patena cooperit : postea accipit Calicem quem purificatorio diligenter imtndat : et ampidlam vini de manu ministri : quam ilk manu dextera nuda : detecto capite sibi porrigit : accipiens . impo7iit vinum in Calicem ad sufficientiam : nihil dicetis . Turn si non celebrat pro defnnctis :facit signum Crucis super ampidlam aque : quam etiam de mamt eiusdem similiter manu dextera nuda : detecto capite : illam sibi porrigentis accipit : et ex ea im- ponit pusillum aque in Calicem secrete diccfis? Deus qui humane substantie dignitatem mirabiliter con- didisti : et mirabilius reformasti : da nobis per huius aque et vini misterium eius /diuinitatis esse consortes : qui [fo. xxiii. humanitatis nostre fieri dignatus est particeps : lesus christus filius tuus dominus noster : qui tecum viuit et regnat in vni- tate spiritus sancti deus : per omnia secula seculorum . ^Amen. Si vero celebrat pro defunctis .non prodticit signum crucis super ampullam aque : sed imponit absque signo huiusmodi ex ea pusil- him aque in Calicem dicens eandem orationem proximo script am . Imposita aqua : et finita oratione predicta : accipit ambabus mani- bus calicem discoopertum : videlicet cum sinistra pedem : cum dextra autem nodum infra cuppam calicis : et stans in medio altaris : calicem ipsum discooperttim vsqtie ad pectus eleuatum tenet et intentus ad deiim ocidis dicit secrete} Offerimus tibi domine Calicem salutaris : tuam deprecantes clementiam : vt in conspectu diuine maiestatis tue : pro nostra et pro totius mundi salute cum odore suauitatis ascendat . -Amen. Signal cum Calice super Corporale : et ipsum in medio seu circa medium eorum post hostiam collocat et palla cooperit : ac iunctis manibus super altare positis : capite inclinato dicit secrete? In spiritu humilitatis : et animo contrito suscipiamur a te aliqtiantulnm sitbius corporalia . Postea accipit calicem : qttetn purificatorio diligenter pmndat : et amptillain vini accipiens : imponit vimwi in calicejn ad sufficientiam : ftihil dicens, Tnmfacit signnm cntcis super ampnllam aque : qtiam accipit : et ijtiponit pnsilhim aque in calicem : secrete dicens : V. imponendo aquam in calicem : in m. ^ — ^ Imposita aqua : et finita oratione predicta : accipit ambabus manibus calicem discooperttim videlicet ctim sinistra pedem : cum dextera autem nodum infra cuppam calicis : et stans in medio altaris ilium de altari vsque ad faciem vel pectus eleuatum tenet : et eleuans aliqtiantulum ad deum oculos dicit : V. in oblatione calicis : in m. '^ — '^ Signal cum calice super corporalia et ilium in medio iuxta hostiam : videlicet ad sinistram hostie :vel si magis placet : post hostiam collocat . et palla cooperit :ac iunctis manibus super altare positis : capite inclinato dicit : V. capite inclinato : in m. ORDO MISS A E 10 ANN IS BURCKARDL 151 domine : et sic fiat sacrificium nostrum in conspectu tuo hodie : vt placeat tibi domine deus. ^Eleiiat manns exteiisas : et iungit eas ante pectus secrete dicens} Veni sanctificator omnipotens eterne deus :et bene>JJJIIJ< dixit : deditque discipulis suis dicens . Accipite et bibite- ex eo omnes. Accipit ambabus manibtis Calicem videlicet cum sinistra pedem r cum dextera vero ttodum infra ctippam Calicis : et cubitis super A It are positis : stans inclinato capite : stiper Calicem secrete^: distincte : et reuer enter verba consecrationisprofert dicens. Hic^ est enim calix sanguinis mei noui et eterni testamentL misterium fidei : qui pro vobis et pro multis effundetur in* remissionum peccatorum. reponit Calicem super Corporate^ dicens secrete."^ Hoc quotienscumque feceritis : in mei memoriam facietis. Et gentiflexus sangtiijiem retierenter adorat : tum se ^erigit : accipit calicem discoopertiim cum sangtiine ambabus manibtis vt pritis : eletiat eum quantum commode potest \ illtun populo ostendens adorandtim : et mox ipstim retiei'enter reponit stiper corporate : in loctim solittim : et manti dextei-a ipstim palla cooperit : et genufexus sacramenttim verieratur . Interim dtnn celebrans Calicem eletiat Minister manti sinistra eletiat dictas fimbrias jet [fo. xxviii.^^. posteriorein partem plariete celebrantis : vt pritis : et postqtiam cele- brans calicem stiper corporate repostierit surgit extinguit intor- ticium : et reponit in loctim stitim ^ postquam : V. '■^ — - videlicet aim sinistra pedem : et cum dextra nodtim infra ctippam calicis : et ilium aliquantuhim eleuat : et sine mora reponit super corporalia : V. accipit eleuat et reparatt calicem : i?i ;;/. ^ vt prius : add. V. ^ om. V. ^ verba consecrationis : in m. V. ^ corporalia : V. genuflexus adorat : in m. " — '^ erigens : eleuat calicem ctim sanguine : et populo ostendit adorandui7i : et mox ipsum reuerenter reponit super corporalia in loco solito : et manu dextera palla ipsutn cooperit : Tum genuflexus sacramentum venerattir : stans vt prius ante altare extensis manibus ante pectus more cojisueto : dicit : V. 158 ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI. Turn celebraiis vt priiis ante altare extensis mayiibus ante pectus more consiieto dicit secrete} Vnde et memores domine nos semi tui : sed et plebs tua sancta christi filii tui domini nostri tarn beate passionis : necnon et ab inferis resurrectionis : sed et in celos gloriose ascensionis : offeri- mus preclare maiestati tue de tuis donis ac datis. ^hmgit manits ante pectus : tnin^ vianu dextera signat ter com- miiniter super hostiam et call cent dicens. Hostiam >I< puram : hostiam ^ sanctam : hostiam ^ immacu- latam. Super hostiam tantum signat dicens. Panem »J< sanctum vite eterne. Super calicem tantum signat dicens, et calicem >J< salutis perpetue. secrete^ prosequitur : stans manibus ante pectus more solito ex- tensis. Supra que propitio ac sereno vultu respicere digneris : et accepta habere : sicuti accepta habere dignatus es munera pueri tui iusti : Abel : et sacrificium Patriarche nostri Abrahe : et quod tibi obtulit summus sacerdos tuus Melchisedech sanctum sacri- ficium inmaculatam hostiam. Inclinat se ante medium Altar is et manibus iunctis super illo positis dicit secrete? /Supplices te rogamus omnipotens deus iube"^ hec [fo. xxix. perferri per manus sancti Angeli tui in sublime altare tuum in conspectum diuine maiestatis tue : vt quotquot ex hac altaris participatione,* Separatis manibus hinc et hide super altare positis : osculatur altare : erigit se : et iunctis manibus continuat. sacrosanctum filij tui . ^signat manu dextra^ super hostiam tan- tum dicens. cor>JJJ Q^o(^Q'^^Q,Q,2Xox\}Q\i?>.^Et secrete prosequitur? famulis tuis de multitudine miserationum tuarum sperantibus partem aliquam : et societatem donare digneris cum tuis Sanctis Apostolis et martyribus cum. lohanne Petro Stephano Felicitate Mathia Perpetua Barnaba Agata Ignatio Lucia Alexandro Agnete Marcellino Cecilia Anastasia et omnibus ; : intra quorum nos consortium non estimator /enie quesumus largitor admitte . per christum Sanctis ti meriti : sed dominum nostrum. ^Tuin iungit inanu s ante pectus dicens secrete.'^ Per quem hec omnia domine semper bona creas. Manu dextera ter signat cominuniter super hostiani et caliceni dicens. sancti>I«ficas : viui>JJJ«so ret in ip>J^ sancti omnis honor et gloria .^7>;/^2f inanu dextera hostiam super Cali- cem^ : eleuat aliquantuhim ambabus manibus hostiam : simul et calicem : et sine mora ilium ac illam reponit in locis solitis : pollices et indices super labium Calicis aliquantuhim tergit iungit : et Calicem palla cooperit : et vsque ad terrain genuflectens sacramen- tum veneratur : erigit se : et manibus more solito extensis : ^hinc et inde^ super altare positis : dicit ^intelligibili voce? 1 magis:add. V. "- om. V. ' — ' om. V. * — ^ Turn iuns^t manus dicetts : V. ^ — ^ manucUxira: V. i6o ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDl. Per omnia secula seculorum . ^. Amen.^ Oremus. Preceptis salutaribus moniti : et diuina institutione formati audemus dicere. ^eleuat et iimgit inarms ante pectus : et oculis ad sacramentum in altari posituin intenttis : capite inclinato : dicit eadem voce?' Pater noster, ^extensis manibus ante pectus vt priiis continuat } qui es in celis : Sanctificetur nomen tuum : Adueniat Regnum tuum : fiat voluntas tua sicut in celo et in terra . Panem nostrum quottidianum da nobis hodie Et dimitte nobis debita nostra /sicut et nos dimittimus debitoribus nostris . Et ne [fo. xxx.d. nos inducas in temptationem. Respondet minister Sed libera nos a malo. ^celebrans dicit secrete^ Amen. Et mami dextra : polliceet indice non disiunctis : accipit patenam de Altari et inter indicem et inediuni digitos dicte mamis tenet ipsain super Alt are erectani : sinistram vero tenet ante pectus : more solito extensam dicens secrete. Libera nos quesumus domine ab omnibus malis : preteritis : presentibus : et futuris : et intercedente beata et gloriosa semper virgine dei genitrice Maria : et beatis Apostolis tuis Petro et Paulo atque Andrea : et omnibus Sanctis. ^eleuat manu dextra patenam de Altari : et signat seipsum cum ea : producendo crucem a f route ad pectus : ac patenam ipsam osculatur : interim dicens secrete:' da propitius pacem in diebus nostris : vt ope misericordie tue adiuti : et a peccato simus semper liberi : et ab omni perturba- tione securi. Submittit patenam hostie : ^'quamponit^ in ipsam patenam : disco- operit Calicem : et genuflexus in terram sacramentum veneratur : erigit se : accipit hostiam Hitter pollicem et indicem dextre manus : et cum illis ac pollice et indice sinistre manus~ eam super sanguinem in calice tenens : cum reuerentia frangit per medium : et mediant quam ^inter pollicem est et indicem dextre manus ^tenet : ponit in patenam interim dicens. ^ Turn eleuatis manibus extensis ante pectus dicit : acid. V. '^ — 2 iunctis manibtis et oculis ad sacramentum in altari positum intentus : capite aliquantulum inclinato dicit . V. ^ — 3 et extensis manibus stans vt p-ius continual : V. ^— * Sacerdos dicit : V. accipit patenam : in m. ^ — ** seipsum cum patena signat producendo crucem a Jronte ad pectus : ac patenam osculatur interim dicens : V. 6 — ^6 ponit hostiam : V. "' — ' ambabus manibus : et : V. . ^ — ^ in dextra manu : V. frangit hostiam : V. in m. I ORDO MISSAE lOANNIS BUKCKARDI. i6i /Per eundum dominum nostrum lesum christum [fo. xxxi. filium tuum De alia media quam '^ inter pollicem et indicem sinistre nianus^ tenet : accipit ^cuin pollice et indice manus dextre^ particulam quant ^ inter ipsos dextre manus pollicem et indicem^ retinet : partem vero quam in sinistra habet adiungit inedie : per ipsum super patenam posite : iriterim dicens. qui tecum viuit et regnat in vnitate spiritus sancti deus particulam quam retinuit in dextra : tenet super Calicejn : ^quern manu sinistra per nodum infra cuppam retinet^ . intelligibili voce dicens. Per omnia secula seculorum . ^. Amen Cum ipsa particula signal ter a labio in labium calicis dicens. Pax ^ domini sit >J< semper vo^biscum. B- Et cum spiritu tuo. Particulam quam dextera manu tenet : imponit in sanguinem : dicens secrete? Fiat commixtio et consecratio corporis et sanguinis domini nostri lesu christi accipientibus nobis in vitam eternam . Amen. Pollices et indices super labium Calicis aliquantulum tergit : iungit : Calicem palla cooperit : et genuflexus sacramentum venera- tur . surgit : et stans iunctis manibus ante pectus capite inclinato : dicit "^intelligibili voce^ Agnus dei qui tollis peccata mundi miserere nobis. ^manu dextera percutit pectus suum et prosequitur^ Agnus dei qui tollis peccata mundi miserere nobis. ^Iterum manu dextera percutit pectus suum : et tertio dicit. ^ /Agnus dei qui tollis peccata mundi dona nobis [fo. xxxi.<^. pacem. '^Percutit tertio eadern manu pectus sutim . Tum inclinato capite : ante medium Altaris manibus iunctis super Altare positis dicit secreted Domine lesu christe qui dixisti Apostolis tuis pacem meam do vobis : pacem relinquo vobis : ne respicias peccata mea : sed 1 — 1 in sinistra mami : V. ^ — 2 jfianu dextj-a : V. 3 — 3 2>z ipsa dextra : V. ^ — ^ cuius pedem mamt sinistra tenet : V. ^ om. V. '^ — 6 gjj^^ V. ' — ' In fine cuiuslibet percutit dextera tnami pecttis suiwi. in fine cuiuslibet pecutit pectus : in m. Si vero niissa pro deftmctis celebratur : dicit : et in fine cuiuslibet seu vllius pectus non percutit. Agnus dei qui tollis peccata mundi dona eis requiem . Agnus dei qui tollis peccata mundi dona eis requiem . Agnus dei qui tollis peccata mundi dona eis requiem sempiternam. hie pectus non percutit : itt jn. Inclinato ante medium altaris capite et manibus iunctis super altare positis : dicit : nisi pro deftmctis celebret : quia tunc non dicitur. capite inclinato : in m. T.M. M x62 OR DO MISSAE lOANNIS BURCKARDL fidem ecclesie tue : eamque secundum voluntatem tuam pacifi- care ^et coadunare dignare . qui viuis et regnas deus per omnia secula seculorum . Amen.^ ^Si est daturus pacein osculatur altare m medio : et instrumen- tum pads : sibi pon^ectum per ministrum : iuxta ipsum ad dex- terain videlicet in cor mi E pistole ge7tiiflexuin prius dicens voce competenti. Pax tecum . Et minister sibi responded Et cum spiritu tuo. Surgit minister et pacem interessentibics misse porrigit osculan- dam : dignioribus primo : deinde alijs : vltimo mulieribus singulis dicens. Pax tecum Et singidi respondejtt ei. Et cum spiritu tuo . Celebrans pace osculata : stans in inedio altaris i?iclinatus vt prius dicit sequentes orationes . Si non est daturus pacem etiam si illius datio Misse conueniat : non osculatur altare : sed premissa oratione dicta sine mora : stans vt prefertur : subiungit sequentes orationes . Si vero celebrat pro defunctis : omissis omnibus precedentibus : ab Agnus dei i7tclusiue hue vsque positis intelligibili voce : sine vlla pectoris percussione. /Agnus dei qui toUis peccata mundi dona eis [fo. xxxii. requiem Agnus dei qui tollis peccata mundi dona eis requiem Agnus dei qui tollis peccata mundi : dona eis requiem sempi- ternam. Tum pj^osequitur secrete sequentes orationes que etiam in singulis alijs missis dicuntur : except a sola veneris sancta : quia non missa sed singulare officium celebrattir.^ Domine lesu christe fili dei viui qui ex voluntate patris cooperante spiritu sancto per mortem tuam mundum viuifi- casti : libera me per hoc sacrum corpus et sanguinem tuum ab omnibus iniquitatibus meis : et vniuersis malis : et fac me tuis semper inherere mandatis : et a te nunquam separari permittas qui cum eodem deo^ patre et spiritu sancto viuis et regnas'^ in secula seculorum . Amen. ^ — ^ custodire : coadunare : et regere digneris : qui viuis et regnas cum deo patre in vnitate spiritus sancti deus per omnia secula seculorum : V. 2 — 2 osculatur altare in medio : et instrzwientum pads per viinistrum iuxta ipsum ad dexteram in cornu Epistole genuflexum sibi porrectum : prius dicens. Pax tecum et minister {dzX pacem: in m.] sibi respondet Et cum spiritu tuo. surgit minister et pacem : ibidem existentibus porrigit osculandam : dignioribus primo : deinde alijs: vltimo mulieribus : singulis dicens . Pax tecum et ei singuli respondent Et cum spiritu tuo. Si vero celebrans non sit daturus pacem alijs : osculatur altare nihil dicens : tum : velpace osculata : starts in medio altaris : inclinatus vt prius : dicit sequentes nisi pro de- functis celebretur : quia tunc obmissis omnibtis precedentibtis post agnus dei positis dicit tantum sequentes orationes : V. capite inclinato : in m. 3 om. V. '* deus : add. V. ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDL 163 Perceptio corporis^ tui domine lesu christe quod ego indignus sumere presumo non mihi proueniat in iudicium et condemna- tionem : sed pro tua pietate prosit mihi ad tutamentum mentis et corporis et ad medelam percipiendam . qui viuis et regnas cum deo patre in vnitate spiritus sancti deus per omnia secula seculorum . Amen. His dictis in terrain genuflectens sacramentum veneratur : turn se erigif et dicit secrete. Panem celestem accipiam et nomen domini inuocabo. Quo dicto anibabus manibus patenain cum sacraniento de cor- porali recipiens : illam inter indicem et medium digitos siiiistre inanus tenet : et pollice ac indice dextre manus accipit de patena reuereiiter jambas partes hostie super illam positas : [fo. xxxii.^. et eas recipit ex dexter a inter pollicem et indicem sinistre mariiis : et teneiis illas supra patenam manu dextera tribus vicibus percutit pectus suum interim etiam tribus vicibus dice?ts : voce aliquantulum eleuatd^ Domine non sum dignus ^ et secrete prosequitur^ . vt intres sub tectum meum sed tantum die verbo et sanabitur anima mea. ^Quibus tertio factis et dictis ;* accipit ambas partes predictas hostie : ex sinistra : inter pollicem et iiidicem dextre inanus : et cum illis S2ipra patenam signal se ipsum signo Crucis dicens secrete J Corpus domini nostri lesu christi custodiat animam meam in vitam eternam . Amen. Cubitis super altare positis : et patena sinistra manu ^partibus hostie predictis : et^ ori supposita : reuer enter sumit ^'easdem ambas partes^ : quibus sumptis deponit patenam super corporate : erigit se : et ambas inanus ante faciem iungens : aliquantulum quiescit : deinde depositis manibus dicit secreted Quid retribuam domino pro omnibus que retribuit mihi. dis cooper it Calicem : ac pollices et indices super labium ipsius aliquantulum tergit^ac iteruin eas iungit^ : accipit patenam et earn diligent er cum pollice dextre inanus super Calicem extergit : ne quid de hostia super ea remaneat : '^et si sunt hostie consecrate super Corporali posite pro alio tempore conseruande : facta eis reuerentia debita : reponit eas in vas ad hoc ordinatum : jet [fo. xxxiii. ^ et sanguinis : add. V. ^ — '^ et at?ibabzts matiibus patenam aim sacramentode corporalibtis recipiens : illam inter indicem et medium : digitos sinistre jnaniis tenet : et pollice ac indice dextre ?nanus accipit de patena 7'euerenter ambas partes hostie super illam positas : qiias supj-a patenam tenens dicit . Panem celestem accipiam et nomen domini inuocabo . ambas partes predictas hostie accipit de dextra in pollicem et indicem sinistre manns : et tenet illas supra patenam . dextra vero manu percutii pectus suum tertio dicens. V. ^—3 om. V. 4_4 Q^i^ V. 5—5 om. V. ^ — ^ ambos\ partes predictas : V, "' om. V. 8_8 o„^^ V. 9—9 om. V. M 2 i64 ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDI, diligenier nduertit : ne qua partiada quantiimannque minima maneat super Corporali : sed studiose et accurate reponit in Caliceni^ : et pollicibus ac indicibus iunctis : genufiexus iterum, sacramentum veneratur : surgit et Calicem ambabus mafiibus : videlicet cum sinistra pedem : cum dexter a vero nodum infra cuppam accipit : dicens secrete} Calicem salutaris accipiam : et nomen domini inuocabo. Laudans inuocabo dominum : et ab inimicis meis saluus ero. ^et signans se signo crucis cum Calice dicit secrete!^ Sanguis domini nostri lesu christi custodiat animam meam in vitam eternam . ^Amen. Et stans^ reuerenter sumit totum sanguinein : cum particula in calice posita : quibus sumptis dicit secrete} Quod ore sumpsimus domine : pura mente capiamus : et de munere temporali : fiat nobis remedium sempiternum . *Amen. Interim porrigejis Calicem ministro : qui infundit in eum vintcm : quo celebrans se purificat . et si qui sunt coinmunicandi COS communicat : antequam digitos abhiat : sei^uato ordine de tempore et modo communicandi populum in presbiterali dato . Turn purificatis et ceteris communicatis : dicit secrete} Corpus tuum domine quod sumpsi : et sanguis quem potaui : adhereat visceribus meis : et presta . vt in /me non [fo. xxxiii.<^. remaneat scelerum macula : quem pura et sancta refecerunt sacramenta . qui viuis et regnas cum deo patre in vnitate spiritus sancti deus per omnia secula seculorum . ^Amen. eodem ministro vinum iterum fundente : celebrans abluit pollices et indices super Calicem : et ablutionem etiam sumit : deinde extergit etiam os : et Calicem : purificatorio : et pmHJicatorium super Calicem : ac desuper patenam ponit : et prout sibi magis placet collocat : ad partem dexteram : vel sinistram : aut in medio altaris dimittit : interim liber missalis per ministrum ad cornu Epistole reportatur : ac directe inter anteriorem et posteriorem partes altaris ponitur : vbi expeditis premissis : celebrans stans versus ad altare : manibus iunctis vel disiunctis : prout sibi magis placet : super altare vel super librum positis : legit exinde Com- munionem : qua lecta : iunctis manibus ante pectus : vadit ad medium altaris : vbi depositis super eo manibus : hinc et inde extensis : illud in medio osculatur : tum iunctis vt prius mattibus ante pectus demissis oculis ad terram ibidertt ad manum sijiistram : ^ om. V. ^ — ^ om. V. Signat se cum calice : hi m. ^ — 3 om. V. porrigit calicem ministro et vinum infundit : in m. ^ — ^ Alia oratio: V. abluit digitos super calicem et sumit ablutionem ; in m. ^ — ^ Porrigens interim calicem ministro qtii infundit in eum vinum quo purificat se sacerdos : tum eodem vinum infundente sacerdos abluit pollices et indices super calicem et ablutionem huiusmodi etiam sumit : deinde extergit os et digitos ac calicem : plicat corporalia : et ilia in medio altaris dimittit : interim liber missalis per ministrum ad ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDL 165 hoc est ad latus dextriim : vertii se ad populum : et dicit iiitelligibili voce popiilo versus.^ Dominus vobiscum . Extendendo interim et iimgendo manus ante pectus : digitis tamen non dissimilis^ . B. Et cum spiritu tuo . Itmctis manibus per ean-jdem [fo. xxxiiii. viam ad niediiim Altaris reiiersus : facta ibidem Cruci reuerentia . accedit ad libriim : vbi^ extendendo et iiingendo manus ante pectus : stans ad altai^e versus : dicit ^eadem voce.^ Oremus , et caput deo incli?iat : extensis manibus ante pectus : stans vt pritis diximus : dicit Postcommunionem misse C07iue7iie7i-- tern vsque ad Per dominum . seu aliam conclusionem : quam dicendo : iungit manus a7ite pectus : ^et ad verba sic eas tenet vsque ad fi7ie7n Postco77imu7iio7iis : qua77i cinn sua co7iclusione ante libru7n perficit : et dice 71 do. lesum christum . caput deo i7icli7iat : et sic manus tenet : vsque ad^ fi7iei}t Postco77t77iunio7iis qua ibidem perfecta : si alie sunt Postco7n7nu7iiones dice7ide responso Amen . i^epetit '^siniili voce.^ Oremus . '^et sidntmgit eas : prout de orationibus et secretis supra dixi77ius : quibus ibide7n vsque ad fineifi dictis : iimctis manibus ante pectus : retiertitur ad i7tediu7n Altaris : et depositis super eo ma7iibus : Jiinc et inde exte7isis : illud i7i medio osculatur : ac eodem modo itmctis vtanibus vt prius demissis ad ter7'am oculis : ad ma7iu77t sinistra77i : Jwc est ad latus dext7'um ad popului7i versus : dicit voce predicta.^ Dominus vobiscum . "^ Extende7ido et iu7tge7ido i7iteri7n ma7ius ante pectus : digitis 71071 disiimctisJ ^. /Et cum spiritu tuo . et adhuc ad populimt versus : [fo. xxxiiii.<^. iunctis i7ia7iibus a7ite pectus : dicit ^i7itelligibili voce? Ite missa est . '^quod dicitur ad oi7ines missas in quibus dictum est Gloria i7i ex eels is deo : qtio dicto celebrans per ea7ide7n viam reue7'titur ad 77iediu77i altaris . ^. comu Epistole reportatur : vhi expeditis premissis stans sacerdos versus ad altare vianibus super lihriim positis : legit exmde communio7zein : qua lecta vadit ad medium altaris : vbi illud osculatur . Turn iunctis manibtis ante pecttis : ibidefn ad dextram nianum retiertit se ad populum et dicit :V. ^ Sic : disiunctis : V. 2 ^^^^ y 3 — 3 ^^^^ y^ ^ — ■* caput deo inclinat sicque maniis tenet vsque in : V. ^ — ^ om. V. ^ — ® et subiungit alias postcomnmnio7ies prout de orationibus et secretis supra diximus : quibtis ibidem vsque ad finem dictis reuertitur ad meditmi altaris : et illud iterum osculatur : ac eodem modo vt prius ad populum versus dicit. V. osculatur altare in medio : in m. 7 — 7 ^;;^_ y^ 8 -8 om. V. versus populum : in m. ^ — ^ quo dicto per eandem viam retiertitur ad medium altaris :ve I si missa ferialis sit dicto post orationem. Dominus vobiscum . vertit se ad altare vbi stans versus illud iunctis manibtis ante pectus loco . Ite missa est . dicit Benedicamus domino : [versus ad i66 ORDO MISSAE lOANNlS BURCKARDI. Deo gratias . vet si inissa ferialis sit : aut alia in qua non sit dictum Gloria in excelsis deo : finita postcommunione : et do minus v obi scum repetito : vertit se per viam predicta^n ad A It are : vbi starts versus ad illud : iunctis manibus ante pectus loco I te miss a est , dicit intelligibili voce. Benedicamus domino . ^. Deo gratias , hi quadragesima a die Cifierum inclusiue : vsque ad quartam feriam hebdomade sancte : etiam inclusiue in feriali officio dumtaxat : postquam celebrants dixit omnes postcommimiones : cum suis solitis conclusionibus : prout superius ordinatum est : anttequam repetat do minus v obis cum : stans in eodem loco : in quo postcommuniones dixit ante librum : conuersus ad altare vt erat : dicit absolute intelligibili voce. Oremus. Humiliate capita vestra deo . Inclinat caput : et subiungit eadem voce orationem super populum ibidem ordinatam : cum sua con- clusione : qua finita : accedit ad medium Altaris osculatur illud : et jconuersus modo superius dato : ad populum dicit . [fo. xxxv. D o minus v obis cu m : et alia : vt supra diximus . Dominicis vero : et aliis diebus quadragesime in quibus de aliquo festo : vel pro defunctis : aut votiua Missa celebratur : oratio huiusmodi super populum cum suo Oremus h u mi Hate c a pi ta vestra deo 7ton dicitur : sed inissa ipsa modo prius dicto terminatur . Si vero celebrauit pro defunctis ommissis : 1 1 e inissa est:et B en e di c am u s do m i n o : dicto secundo do in inu s V obi scum : reuertitur per eandem viam : per quam ad populum se conuerterat ad altare : vbi stans in medio : versus ad illud : iunctis manibus ante pectus : dicit intelligibili voce. Requiescant in pace . ^. Amen . Tum stans ante medium altaris capite inclinato : et manibus iunctis super altare posit is : dicit eadem voce? Placeat tibi sancta trinitas obsequium seruitutis mee et presta : vt sacrificium quod oculis tue maiestatis indignus obtuli : tibi sit acceptabile : et mihi ac omnibus pro quibus illud obtuli : sit te miserante propitiabile per christum dominum nostrum . ^Amen. Extensis manibus hinc et inde super Altare posit is : ipsum Altare' osculatur : erigit se : et adhuc stans versus ad illud : dicit intelligibili voce} Benedicat vos omnipotens deus . '^lungit manus ante pectus : et altare : in m.} aut si pro deftmctis sit celehrattim : dicit eodein modo stans vt proxifne diximus. Requiscant in pace . [versus ad altare: in m.] turn stans ante medium altai-is : capite inclinato : et ambabus vianibus iunctis super altare positis dicit : V. capite inclinato : i?i m. ^ — ^ osculatur altare : erigit se et adhuc stans versus illud dicit : V. '^ — 2 (p. 1 68, line 22.) iungit ambas manus ante oculos vertit se ad dextram manum : et per girum tertio populo benedicit : primo versus cornu etistole : secundo in ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDL 167 caput deo inclinat : et iunctis nianibus ac demissis octilis ad terrain . Si altare est jpopulo versiim : ita quod in eo celebrans [fo. xxxvA Stat populo versus : stans vt erat benedicit manu dextera populo : prinio inter cornua Euangelij : turn in medio altaris : deinde inter cornua Epistole dicens interim : p ater : et filius : et spirit us s anctus . Si vero Altare non est populo versum : sed communi modo positum : vertit se ad manum sinistram : hoc est ad latus dexterum : et per girum tertio populo benedicit . Priino versus cornu Epistole : vbi manu dextra signuni crucis producens super populum dicit eadem voce palter turn in medio dicens siniili voce. et fi^lius deinde versus ad cornu Euangelij dicens voce predicta. et spiritus >^ sanctus . ^. Amen . Primain autem et tertiam benedictiones huiusmodi non dat directe versus cornua Epistole et Euangelij : sed fnagis versus medium super poptdum ibidem existentem . Aiit si populus qui Misse interfuit est in medio : dictis per celebrantem verbis : B en e di c at v s mn ip t en s deu s vertit se : vel non vertit pro dispositione altaris : vt supra diximus : et super popu- lum manu dextera in medio : vnicuni tantum Crucis signum pro- ducit dicens :pateret filius >^ et spirit us sanctus et circulum perjicit . Si celebrauit coram summo Pontifice : aut Cardinale : vel legato sedis apostolice : Patriarcha : A rchiepiscopo : vel Episcopo : in prouintia : ciuitate : vel diocesi sua existente : celebrans non benedicit \ propria auctoritate : sed dicto [fo. xxxvi. per eum P I a c e a t : conuertit se ad summum Pontijicem genu- Jlexus aut Cardinalem : legatum : vel prelatum ipsum : capite inclinato : ab eo benedictionem recepttirus : nisi summus Pontifex : Cardinalis : legatus : vel prelatus signum dederit : celebrans itemim ad altare cornier sus dicit . B enedicat v o s omni- potens deus : pater et filius : et interessentibus ad manum sinistram : videlicet in cornu Epistole : et in medio be?iedicit : ommissis verbis e t spiritus s an ct u s : ac signo crucis ad dextram : videlicet in cornu Euangelij : in qua est Pontifex ipse : Cardinalis : legatus : vel prelatus : et ibidem sine mora Pontifici genuflectit : vel Cardinali : legato : vel prelato : caput inclinat : qui ei beiiedicit . Si vero locus summi Pontificis : Cardinalis : legati : vel prelati huiusmodi non esset in cornu medio : tertio versits cornu euangelij dicens Palter : et fi>JJJI< i. Romany Cu||n? ritum , per Ludouicum || Ciconiolanum regularis ob||seruanti^ , prouinci^ Cam||pani^ ^ditum . Et per do||minum Paulum Ter||tium Pontificem ma||ximum approbatum .|| omnibus peru||tile , et neces||sarium .|| In quo continentur ea , qu^ se||quens pagell? facies indicat.|| DIRECTORIUM DIVINORUM OFFICIORUM. 197 /C In nojnine domini nostri lesu Chris ti. [fo. ^ i.^. TTOc in libello partibus absumpto duabus est diuinorum -■- ^ officiorum secundum Ro. curi? consuetudinem perpetuus ordo . In quarum prima quaedam clarae recitantur regulae ad inueniendum Pascha cum ceteris mobilibus festis , Aureum numerum , Literam dominicalem , cum dominicalibus , ferialibus, festiuisque rubricis , differentiis , locationibus suis per tabulas, et menses dispositis. In secunda , quae pars festiua nuncupatur : habes speciales , et generales rubricas de Sanctis rite ordinatas. In qua etiam multa continentur, videlicet. De missarum cele- bratione . De festis duplicibus , et obseruandis , et de reliquis . De vigiliis , et aliis diebus ieiunandis , De residuis , et festis relictis . De coloribus sacrorum indumentorum . De officio defunctorum , quoties , et quo tempore a fratribus minoribus specialiter dici solet . De cursu Lun^ . De epacta . De indic- tione . De quibusdam annotationibus dictiones corruptas con- tinentibus , cum symbolo Athanasii in haeroico carmine aedito : aliisque ad Redemptorem nostrum carminibus : vt suis in locis cuncta patebunt. /Pavlvs Papa . iii. [fo. ^ ii. T^Ilecte fili salutem ,et apostolicam benedictionem . Cum sicut ^-^ nobis exponi fecisti . Tu ad Dei laudem , et communem per- sonarum ecclesiasticarum officium diuinum recitantium vtili- tatem quoddam opusculum Directorium diuinorum officiorum a te appellatum composueris , aedereque et imprimi facere intendas . Cupiasque lucrum , si quod inde perceptum fuerit , cum Jicentia nostra in pauperum vsus erogare . Nos pium tuum laborem, ac propositum apostolico fauore dignum censentes , teque speciali gratia prosequi volentes, tuisque precibus nobis super hoc humiliter porrectis inclinati . Tibi, vt tui superioris licentia in his obtenta, dictum Opusculum ^dere,atque imprimi . Impressum- que vendi , ac lucrum si quod inde fuerit perceptum , in dictos pauperum vsus conuerti , et erogari facere libere , et licite valeas concedimus . Necnon quibusuis vbique existentibus tam Biblio- polis, et librorum Im.pressoribus quam aliis personis, sub excom- municationis latae sententiae . In terris vero nostris mediate , vel /immediate subiectis etiam Vigintiquinque aureorum, [fo. ►!< n.b. ac amissionis Librorum poena ipso facto, si contrauenerint , incur- renda , inhibemus , ne ad Sex annos a data praesentium compu- tandos sine tuo expresso consensu dictum Opusculum imprimere, 198 DIRECTORIUM DIVJNORUM OFFICIORUM. aut imprimi facere , aut venale proponere , vel habere audeant . mandantes vniuersis Archiepiscopis , et Episcopis , eorumque generalibus in spiritualibus Vicariis , ac in Terris nostris etiam illarum Gubernatoribus , et Locatenentibus : vt praesentes literas quarum transumptis manu scriptis , et impressis personae in dignitate constitutae , Sic^illo , et Notarii publici subscriptione munitis plenam fidem haberi decernimus , sine mora , ad omnem tuam requisitionem exequantur . Contrariis non obstantibus quibuscunque . Datum Romae apud sanctum Petrum sub Annulo Fiscatoris . Die .XIX. Octobris. M.D.XXXVIII. Pontificatus nostri Anno Quarto. Blosius. DIRECTORIUM DIVINORUM OFFICIORUM. 199 /* * * [fo. 36. f[ De Credo. /^^Redo in vnum deum dicitur in onanibus diebus dominicis ^^ totius anni , etiam si de aliquo festo missa dicatur, de quo alias Credo non esset dicendum . Nee omittitur in illis dominicis , de quibus non fit commemoratio. In natiuitate domini et per totam octauam. In octaua sancti Stephani, quia est intra octauam sancti loannis. In octaua sancti loannis Euangelist^. In Epiphania domini et per totam octauam. In Conuersione sancti Pauli. In omnibus festis sancte Marie virginis et per eius octauas. In Cathedra sancti Petri, /In feria quinta in c^na domini. [fo. 36.^. In resurrectione domini et per eius octauam. In festo Ascensionis domini et per totam octauam. In festo Pentecostes et per totam octauam. In festo Corporis domini et per totam octauam. In festo sancti loannis ante portam latinam. In festo apostolorum Petri et Pauli et per octauam. In festo sancti Petri ad vincula. In festo transfigurationis Domini. In octaua sancti Laurentij quia venit intra octauam virginis. In festiuitatibus sanct? Crucis. In festo omnium sanctorum et per octauam. In festis omnium apostolorum, Angelorum, Euangelistarum, Quatuor doctorum. Et sancti Barnab?. In omnibus consecrationibus ecclesi^ altarium et episcoporum. In festo alicuius sancti, vel sanct^, in cuius nomine dedicata est ecclesia . Vbi notare velis pro ecclesia non intelligi debere sacellum, seu capellam, qu? est pars totius corporis ecclesi?, sed totam ecclesiam. Fratres minores et alij religiosi possunt illud / dicere in [fo. 37. omnibus solennitatibus sui ordinis. C De coloribus qiiibus in sacris vestibus vtimur. f[ De Colore albo. A Lbo colore vtimur in vesperis vigilie natiuitatis domini vsque -^~^ ad octauam epiphani^ inclusiue, exceptis festis martyrum, que interueniunt C Feria quinta in cena Domini. 200 DIRECTORIUM DIVINORUM OFFTCIORUM. C Sabbato sancto in officio miss?, et ab illo die vsque ad octauam Ascensionis domini inclusiue, quandocunque agitur officium de tempore, prater dies rogationum et prater missam que dicitur in die sancti Marci de officio Letani?. fl In omnibus festis glorios? virginis Marie, et eius octauis. C In festo sanct? Trinitatis. C In festo omnium sanctorum. C In festis angelorum. f[ In festo natiuitatis sancti loannis Baptist?. C In principali festo sancti loannis euangelist?. C In Conuersione sancti Pauli. In Cathedra sancti Petri. C In festis omnium confessorum, et omnium sanctorum qui martyres non sunt. f[ In crismando. In dedicationibus ecclesiarum. C Item per octauas festorum pr^dictorum, quando de octauis agitur. C Adde transfigurationem Saluatoris. Et/ vincula [fo. n.b. sancti Petri. C De colore riibeo. TD Vbeo colore vtimur a vigilia Pentecostes in missa vsque ad -■-^ sabbatum post festum ipsum inclusiue. In festis sanct? Crucis. In festo decollationis sancti loannis Bap[tiste]. In festo omnium apostolorum euangelistarum, prater princi- pale festum sancti loannis euangelist? . Et prater festum conuer- sionis sancti Pauli , et cathedra Petri. In festis omnium sanctorum et sanctarum martyrum prenter t festum sanctorum Innocentum quando extra dominicam venit . Tunc enim violaceo vtimur. Et quando venit in dominica vtimur rubeo , et in octaua quacunque die venerit, rubeo colore vtimur . Eodem rubeo colore vtendum est per octauas pr?dictorum festorum, quando de ipsis octauis agitur. Et in degradatione cuiuscunque ordinis. fl De colore viridi. T riridi colore vtimur inter octauam epiphani? et septua- ^ gesimam. Et inter festum Pentecostes et Aduentum , /quando dominicale officium agitur. [fo. 38. C De colore nigro vel violaceo quos pro vno aliqui reputant. "\T Igro aut violaceo colore vtimur a prima dominica aduentus •^ ^ vsque ad missam in vigilia natiuitatis domini inclusiue. DIRECTORIUM D I VI NO RUM OFFICIORUM. 201 Et a septuagesima vsque ad officium miss? in vigilia resurrec- tionis exclusiue , quandocunque in pr^dictis temporibus officium de tempore agitur , excepta quinta feria in c^na domini , in qua albo colore vtimur et feria sexta in parasceue,in qua vtimur nigro. Et intelligendum est quod Sabbato sancto in toto officio quod agitur ante missam vtendum est nigro, vel violaceo colore excepto quod diaconus qui cantat benedictionem cerei, indutus esse debet dalmatica alba. Sed benedictionecerei cantata diaconus ipse amota dalmatica alba, assumit aliam nigri vel violacei colons et tenet eam vsque ad officium miss?. Item in quatuor temporibus. In vigilijs sanctorum , quando dicitur missa de vigilia. In diebus rogationum . Et in missa qu? dicitur in die sancti Marci de officio L?tani?. /In festo sanctorum Innocentum quando extra do- [fo. 38.^. minicam occurrit. In purificatione virginis Marie in receptione candelarum et in processione. In processione in die palmarum. Item in missis defunctorum. H?c habentur in pontificali. H?c supradicta de coloribus sumpta sunt ex pontificali libro. Sed alij addunt colorem croceum. f[ De colore croceo. CRoceo colore vtimur in festiuitatibus confessorum non ponti- ficum. * # * /f[ De celebratione inissariim, [fo. %0.b. /^Pere pretium quoque esse duxi , qu?dam qu? mihi necessaria ^^ visa fuerunt, succincte de altissimo sacrificio, seu missarum solemnijs in medium afferre . Non enim cuncta amplectendi incessit cupido, ne nimis in longum protenderetur opus . Et quoniam de inclinationibus profundis , et mediocribus , de oscula- tionibus , manuum iunctionibus , c?terisque rite ordinatis in miss? ordinario diffuse repcritur , hie ilia inserere non opus fuit , sed aliqua non ibi tacta ad communem cunctorum profectum orthox- orum^ conscribere conatus sum , qu? cum omittuntur , vel secus fiunt.quam fieri debeant,non in minimam ducunt admira- ^ orthodoxorum : corrected tJms amongst the lists of errata printed at the end of the book. 202 DIRECTORIUM D I VI NO RUM OFFICIORVM. tionem eos , qui in hac re sedulo exercentur . Noli ergo h?c nostra post terga dare , sed obsecro , vt ilia s^pius perlegere velis. Nam quantum in eis proficies , non p^nitebit /f[ De loco celebrationis. [fo. 8i. CElebrandum est in locis Deo dicatis . scilicet in ecclesijs , aut ex causa vrgente, videlicet quando aliqua persona non potest ad ecclesiam conuenire . Tunc domi in loco honesto cum altari viatico seu portatili celebrari potest . Sunt tamen nonnulli parum deum timentes , aut spe lucri , aut aliqua irrationabili causa, qui in meretricum cubiculis celebrare non erubescunt . Ouantam ex hoc penam merentur , cum ipsam luent , iudicare atque cognoscere poterunt. C De Altari. OLim quibusdam vertebatur in dubium an occidentem versus , altare collocari posset. Quibus breuiter respondetur , quod apud maiores nostros , cum altare in occidente collocatum esset , seu occidentalem plagam versus collocari contigisset , sacerdos a posteriori parte altaris collocatus , versa facie ad populum sacri- ficium , seu missam celebrabat . Hodie vero cum aliter a summis Pontificibus constitutum sit , vsusque vniuersalis ecclesi? sic se habeat , vt sacerdos ad populum versis celebret tergis , nee iure sit cautum , vt ne occidentem versus altare fabricetur . Relin- quitur ergo , vt in nostro sit arbitrio , quamcunque orbis partem /versus altare ipsum coUocare . In quo celebrari non [fo. 82.>^. potest, nisi per alicuius orthodoxi episcopi manus consecratum existat aut super tabulam per eundem consecratam , seu altare portatile. C De Altari viatico seu portatili. ALtare paruum , seu portatile collocari debet super altare lapideum non consecratum , aut ligneum,eo modo quo locatum est ac positum altare magnum, ita quod longitudo altaris parui correspondeat longitudini altaris magni , et latitudo vnius latitudini alterius . Quod sic probari potest . Pr^ceptum est in missarum ordinario ,quod in signationibus primo ducatur manus super hostiam , secundo super vtrumque , scilicet super hostiam et calicem. Ex quibus duobus manus ductibus consti- tuitur et conficitur salutifer^ crucis signum . Quod fit quando hostia a calicis latere collocatur . Sed si hostia inter calicem et sacerdotem collocaretur , neque ex primo , neque ex secundo DIRECTORIUM DIVINORUM OFFICIO RUM. 203 manus ductu conficeretur crucis signum , nee secundus manus ductus fieri potest super vtrumque, scilicet super hostiam at calicem . Recte ergo collocant ca religiosi illi,qui secundum longitudinem altaris a latere vnius , collocant alterum , hoc est a latere dextro calicis, quod est versus sinistrum cornu altaris , ponunt hostiam , vt signationes ab ecclesia institutas/ [fo. 82. recte facere valeant. C De Linteis altaris. A Ltare , super quo celebrandum est , coopertum esse debet , ^ -^*- tribus linteis , saltem vno , quando tria haberi non possunt super quibus corporalia extenduntur . Sunt tamen aliqui qui sub corporali extendunt pallam , qu? non necessario requiritur. Sed qui sine corporali et linteis celebraret, mortali culpa pec- caret. fl De sacris indumentis. C Acerdos absque sacris indumentis sine graui . id est mortali *^ culpa celebrare , et sacrificium offerre non potest . Sacra indumenta h^c sunt . Amictus , alba , manipulus , stola . planeta , seu casula . Sed qui ex obliuione manipulum et stolam omitteret, mortaliter non peccaret. C De Stola et manipulo. CTola a sacerdote missam celebrante tenetur in vtroque *^ humero . A diacono vero in sinistro . Manipulus semper in manu sinistra. C De Calciamentis. CAlciamenta licet in veteri testamento in esu paschalis agni teneri preciperentur in nouo tamen, cum pr^cepta non reperiantur, /si quis sine ipsis celebraret quando ea [fc. 82.^. habere non posset, non peccaret. fl De Corporalibus. /^^Orporalia debent esse linea,nec ex serico laborata , sed ^^^ simplicia , et ab episcopo , aut ab authoritatem habentibus , benedicta , pura et munda . Et veh illis sacerdotibus tenentibus ea ita immunda , vt cauponariorum mapp? candidiores ap- {, pareant. / / 204 DIRECTOKIUM D I VINO RUM OFFICIO RUM. C De Igne altaris. TTOc excellentissimum Sacrificium non sine luminaribus -*- -*■ ofiferri debet , vt habetur de celebr . mis . c . vltimo . Et licet non sit iure cautum , vt ignis , quo in altari in sacrificio vtimur , non sit in alia materia accensus pr^terquam in c^ra munda , et optima , tamen si temporales domini c^reis vtuntur in suis men- sis , quanto magis in mensa regis regum , et domini dominantium illis vti debemus. fl De Sacerdote sacrificium obiaturo. SAcerdos ad altissimum sacramentum pr^paratus cum omnium qua potest deuotione sacris induatur indumentis , et accedens ad altare , deposito super illud calice , alijsque pr^paratis vt decet,atque expedit , procumbit in medio ante altare , et mente ad deum eleuata dicat ^ Domine exaudi orationem meam, /et clamor meus ad te veniat. [fo. 83. Deus qui nobis sub sacramento mirabili passionis tu? me- moriam reliquisti , etc. vsque in finem. Postea crucis signo munitus surgit incipitque. y Introibo ad altare dei. I^ Ad deum qui l^tificat iuuentutem meam. Deinceps sacerdos inchoat psalmum ludica me deus quem alternatim cum ministro vel ministris totum dicat . Et in fine dicitur Gloria patri et filio, etc. etiam in missis pro defunctis . facitque confessionem , qua facta accedat ad dextrum cornu altaris , ibique absolut?^ introitum miss? incipiat. f[ De Introitii misse. O Acerdos stans ad dextrum cornu altaris legit introitum cum *^ Gloria pa t r i , vel sine , vt tempus expostulat , et in mis- sali continetur. Et repetitur sine Gloria patri. Quo dicto immediate in qualibet missa sequitur Kyrie eleyson^quod nonies alternatim cum ministro vel ministris dicitur hoc modo . videlicet. Sacerdos Kyrie eleison. Minister Kyrieleyson. Sac, Kyrie eleyson. Mini. Christe eleison. Sac. Christe eleyson, Mini. Christe eleison. Sac. Kyrie eleyson. Mini. Kyrie eleison Sacerdos. Kyrie eleison. ^ vbi legitur absolute introitum missoe : illud absolute sine diphthong© scribatur : amongst errata at end. '^ Item scribe Kyrie eleison : hoec secunda dictio per , i , scribitur . Et licet apud groecos sit ilia ]itera,quoe uocatur iia : per iota tamen scribitur, sicut in paraclitus : amongst errata at end. k DIRECTORIUM D I VINO RUM OFFICIORUM. 205 Introitus in medio ecclesi? non dicitur nisi vbi assig- natur. \De Introitu pro defunctis. [fo. 83.^. IN introitu miss^ pro defunctis tarn si celebratur pro vno > quam pro pluribus , melius est dicere Requiem ^ternam. dona e i s quam e i . Oratio vero sit singularis , si pro vno cele- bratur . Cetera mutari non debent. f[ Progressio. FInito Kyrie eleison sacerdos dicit Gloria in ex- cel s i s d e o , si est dicendum , et osculato altari scilicet in medio vertit se ad populum , dicens ,Dominus vobiscum. Et eodem modo vertens se ad librum dicit orationem primam , qua terminata si plures sunt dicend? , dicat eas sine terminatione , sed vltima terminari debet. f[ De Gloria in excelsis deo. GLoria in excelsis deo dici debet in missis , de quibus. dict^ sunt niatutin? , in quibus Te deum laudamus dicitur . Et in die iouis sancta . In missis l^taniarum non dicitur, nisi de feria factum esset , quia in illis feriis Te deum lauda- mus dicitur . In missis autem peculiaribus seu votiuis de iure non dicitur , vt habetur in c. consilium de cele . mis . sed ex con- suetudine et deuotione huic iuri derogatum est. Potest ergo- dici in omnibus missis votiuis , in quibus in proprio die T e deum laudamus dici conuenit , et hoc secundum celebrantis ,. aut celebrari facientis deuotionem . Sicut facimus in missis de /beata virgine , in quibus nunquam Gloria in [fo. 84. excelsis relinquitur , nisi in vigilia assumptionis eius . Ita quoque agendum esse omnibus suadeo in missis de domina scilicet de natiuitate , Epiphania , resurrectione , ascensione pen- thecoste , trinitate et de spiritu sancto , quoniam si in virgine et aliis Sanctis ex deuotione dicitur, quanto magis deuotionem ad eum qui fecit sanctos habere debemus 1 Excipe missas de cruce , et de vulneribus , in quibus dici non conuenit . Sunt tamen aliqui qui quando est aliquod festum duplex in quadra- gesima , celebrant missam de feria cum commemoratione festi , et dicunt Gloria in excelsis, et Credo. Etsi huiusmodi festum occurrit in aliqua dominica , in qua non potest dici Gloria in excelsis nee potest fieri de festo , ipsi faciunt commemorationem de festo et dicunt Gloria, quod nulla modo fieri licet. 2o6 DJRECTORIUAf DIVINORUM OFFICIORUM. C De Orationibus. ORationum numerus vltra septenarium esse non debet . Conetur sacerdos ne orationes multiplicet . Nam tedio auditores afficit , et altissimus non verba sed corda attendit , atque exaudit . In festis duplicibus , et eorum octauis vna tantum oratio in missa conuentuali dicitur nisi quam^ plures essent dicend^ , qu? vitari non possunt . Et si fuerit dominica , de qua fit commemoratio du? orationes dicuntur . In aliis festis tres tantum sufficiunt /In missis vero peculiaribus et priuatis solet vna dici , [fo. ^^.b. aut tres . Qui vero plures addere volet , septenarium numerum non excedat , potius paucioribus sit contentus . Namque non in verbis , sed in mentis affectu deprecatio iusti consistit . Et si contingat in missis festiuis vel peculiaribus , seu votiuis , vt pro defunctis memoria fiat , ilia oratio interponatur, ne fit vltima . Omnis oratio qu? dirigitur ad patrem terminari debet per dominum nostrum. Si vero ad filium , terminatur Q u i viuis et regnas etc . Et si in oratione directa ad patrem facta est mentio de filio , concludi debet per eundem domi- num nostrum, vel qui tecum viuit etc . Et si facta fuerit mentio de spiritusancto terminetur in vnitate eius- dem spirituisancti^ etc . In prima et secunda oratione dicitur o r e m u s , in alijs non dicitur . Postremo nota , quod eodem ordine dici debent orationes in missa. sicut dicuntur in officio. fl De Epistola et Euangelio Doctorum^ EPistola . scilicet Testificor,et Euangelium V o s e s t i s sal t e r r ^ , similiter et antiphona O doctor, que dicuntur in doctoribus intelligitur dici debere in quatuor tantum precipuis doctoribus scilicet Gregorio , Augustino , Ambrosio , et Hier- onymo . Fratres vero minores ex priuilegio a / sede [fo. 85. apostolica sibi concesso dicunt ilia in sancto Bonauentura et per octauam eius. C De Haleluiah. HA 1 e 1 u i a h secundum rubricam , et antiquam constitu- y tionem ab ecclesia ordinatam non dicitur in versu gradualis per totum annum , nisi semel^ et bis in tempore pascali . Hanc autem consuetudinem , qu? inoleuit ,vt ter dicatur, et in tempore paschali quater , ego abusum et corruptelam appellarem , nisi quia ex se res mala non est . Dicant ergo alij vt velint , ergo* ^ quando : amongst errata at end. '^ spiritus sancti : amongst ej-rata at end, ' nisi semel . hie facias punctum : amongst errata at end. * ego : amongst errata at end DIRECTORIUM D I VINO RUM OFFICIORUM. 237 vero ecclesi? , ac maiorum statuta seruabo . Quando autem did aut omitti debet , habes rubricam in missali positam in quatuor temporibus mensis Septembris . Vbi aduertas quod quando historic Iudith,et Hester ponuntur in ferijs , in missa dicitur h a 1 e 1 u i a h , quia non prohibetur , et missa est de dominica. C De Benedictione. ANte Euangelij inchoationem stet sacerdos in medio altari iunctis manibus parum inclinatus summissa voce dicens, Munda cor meum etc. f[ De Credo, IVT On in omnibus missis ita facile dicendum est C r e d o , vt ^ ^ nostra tempestate nonnulli faciunt sacerdotes , Qui si ab eis /postularetur , vt in missis defunctorum C red o dicer- [fo. 85.^. ent , contra omne ius , ac Ecclesi^ institutum illud dicere non erubescerent . Quam iniquum sit vt ad cuiuslibet rustici , ac vetul^ petitionem quasdam missas cum gloria in excelsiset pluribus euangelijs , et Credo aliqui dicant , alijs iudicandum relinquo . Non enim pr^cibus^ , nee lucro , quamuis maximo aliquis flecti deberet , vt a recta semita declinare vellet . In quibus ergo diebus ac solennitatibus dicendum sit , dictum est in loco suo . Qu^re ibi.2 C De Oblatione, O Vscipiens sacerdos patenam cum hostia , ac vtraque manu *^ illam tenens dicit .Suscipe sanct? pater etc. et collo- cat hostiam ad dextrum latus calicis . Et si plures habet hostias consecrandas , collocet eas iuxta illam super corporale . Si vero hostiarum copia , seu multitudo tanta fuerit , vt super patenam contineri non possit , collocentur prius a sacerdote vel a ministris super corporale in loco predicto , quia non necessario requiritur , vt in manibus sacerdotis habeantur tam in oblatione , quam in consecratione . Sufificit enim quod sacerdos coram se habeat hostias offerendas , et consecrandas , vt inferius dicetur .^Postea sacerdos offert calicem cum vino et parum aqu? dicens O fferi- mus tibi domineetc.Et coUocat ilium ad sinistrum hosti? , cooperiendo ipsum corporali paruo , et acce/dit ad [fo. 86. manuum lotionem quas abluendo dicere debet .Lauabo inter ^ Non enim precibus ; precor et preces sine diphlhongo scribuntur , quia primam corripiunt : amongst errata at end. ^ See above, p, 199, De Credo. ^ See below, p. 209, De consecratione. 2o8 DIRECTORIUM DIVINORUM OFFICIORUM. innocentesmanus meas vsque ad finem psalmi cum gloria patri etc. C De aqu^ quantitate. A Qua , qu? vino miscenda est , modica esse debet , ne vinurm a -^"^ sua specie distrahatur propter nimiam aqu^ quantitatem , sed propter sui modicitatem in vinum transeat , et totum in christi sanguinem conuertatur . Et tanto minus aqu^ apponen- dum est , quanto vinum debilius fuerit . Secundum Alexandrum de ales vna gutta aqu^ sufficit . Ideo cautius est ponere aquam super patene marginem , et postea in calicem eam infundere . Et hoc duplici ratione , tum quia non tota aqua ampull^ cruce sig- nanda est , sed ilia modica infundenda , tum etiam quia ex ampulla maior aqu? quantitas labi , atque effundi solet. C De Pr^fationibus. PR^fationes proprie consuet? et approbate dicend^ sunt non solum in propriis diebus festiuitatum , sed etiam in missis peculiaribus seu votiuis earundem . Et aduertas in missis com- memorationum hoc est extra diem suum atque octauas , ne dicas h o d i e vel hodierna die, sed his dimissis vlterius pro- cedas . Et in prefatione quando de conceptione celebras dicas . Et te in c om m e m or a t i on e conceptionis beat? M a ri ?. Similiter in commemoratione annunciationis assump- tionis , natiuitatis , vel presentationis . Eodem modo / [fo. Z6.b. agendum est in orationibus , in quibus dimittere velis h o d i e , vel h o d i e r n a d i e . Et in oratione beati loannis dicas , D e u s qui diemhonorabilem,ne dicas pr^sentem . Sed in primo die et in eius octaua nihil dimittas. f[ De Memento. HOc in loco sacerdotis arbitrio relinquitur , qu? tacite expri- mere , vel meditari velit , commendando omnes pro quibus orare tenetur . Potest tamen hoc modo orare , Prius iunctis manibus iuxta faciem eleuata ad deum mente dicat. Memento domine famulorum famularumque tuarum , mei peccatoris , cui tantam gratiam concedere digneris , vt assidue tu? maiestati placeam , illius pro quo , vel qua hoc sacrificium specialiter offero , amicorum , propinquorum , benefactorum , om- niumque fidelium tuorum , meis indignis orationibus commenda- torum , quos numero et virtutibus augere digneris. Et si breuior esse cupit , postquam dixerit hoc sacri- ficium specialiter offero, addat , dicens omniumque pro quibus orare teneor. r DIKECTORIUM DI VINO RUM OFFICIORUM. 209 f[ De Consecratione. VOlens sacerdos sanctissimum atquamf altissimum conficere sacramentum , accipit hostiam in manus suas , et si plures ho/stias consecrare decernit , vnam tantum in manibus [fo. ^y. habeat . reliqu^ sint super corporale , vt dictum est . Et cum intentione diuinum conficiendi sacramentum , ac omnes hostias , quas coram se habeat consecrandi proferat consecrationis verba , et nihil dubitet omnes esse consecratas . Etiam si eas numer- auerit , quod intentionem habeat consecrandi omnes coram se positas , siue sint plures , siue pauciores, quam esse crederet . De hoc vide doctores , pr^sertim Ricardum in quarto sen . distinc- tione octaua , articulo tertio , qu^stione prima dicentem . Quod si sacerdos omitteret omnia alia , qu? sunt in canone , et in missa , et diceret tantum ista verba hoc est corpus meum, super materiam debitam , et eum^ intentione debita , vere consecraret , tamen omittendo alia grauiter peccaret tanquam contemptor ecclesi^ ordinationis , et reuerenti? sacramenti . Ergo ad confici- endum sacramentum quatuor necessario requiruntur . Primum quod sit sacerdos legitime ordinatus . Nam non sacerdos si mille annos consecrationis verba proferret , nunquam consecraret . Secundum quod requiritur , est materia debita , scilicet panis triticeus et vinum de vite . Tertium est debita forma verborum , videlicet super panem ,Hoc est enim corpus meum,et super vinum ,Hic est enim calix/sanguinis [fo. '^j.b. m e i etc. vsque ad h^cquotienscunque. Quartum est intentio consecrantis , qua illud sacramentum efficere velit secun- dum domini et saluatoris nostri , et ecclesi^ su^ sanct^ institu- tionem. f[ Notandum. ET nota quod post consecrationem hostie aliqui sacerdotes adorant dominum dicentes , A d o r a m u s t e c h r i s t e , vel alia secundum suam deuotionem . Sunt tamen nonnulli , qui hoc improbant tenentes nullum verbum posse interponi inter consecrationem hosti^ et vini , atque affirmant quod si sacerdos aliquid dixerit, impeditur a consecratione sanguinis ac per con- sequens non consecrat . Quod falsum omnino esse censetur . Nam licet aliquid verborum exprimat,non tamen propter hoc potestatem consecrandi amittit . Quotienscunque enim iila quatuor pr^dicta in consecratione concurrunt, semper sequitur effectus . Consulo tamen omnibus celebrantibus , vt in tota missa nihil expressa voce addant . Est enim omnium doctorum opinio nihil in missa addi , vel minui posse . Si quid autem ex deuo- ^ cum : amongst errata at end. T.M. P I 210 DIRECTORIUM DIVINORUM OFFICIORUM. tione addere velint , potius corde , quam ore exprimant , vt sanc- torum patrum in tanto sacrificio instituta seruentur . Ego autem quodam non paruo tempore in calicis eleuatione intelligibili voce dicere solebam , , Adoramus te domine iesu christe, et bene/dicimus tibi : [fo. ZZ quia per crucem tuam redemisti mundum. Hoc pro doctrina astantium sic proferebam , vt non tantum Christi sanguinem in calice esse crederent , sed etiam corpus viuens cum sanguine in eius venis existente . Christus enim , qui verus deuSjCt homo est, sub vtraque specie , Hoc est sub apparentia , et accidentibus panis et vini latitans , totus in hostia et totus est in calice , in quo nemo ambigere debet . Sed dein- ceps conscienti? stimulo correptus , ac impulsus , h^c dicere omisi , ne aliis dicendi , et addendi occasionem pr^berem . Nam multi multa expressa voce addunt , que tutius foret medicari,^ quam voce exprimere. C De Signationibus, OMmnest signationes , et actus deuoteet grauiter fieri debent y pr^sertim quando cum hostia fiunt . Sunt aHqui sacerdotes, qui hostiam consecratam accipientes faciendo cum ea signa- tiones tam super calicem quam extra voluunt illam nee horsum , nee illorsum^ , ipsam deorsum tenentes . Quantum hoc turpe sit ,. exprimi non potest . Alii nimium eam leuantes faciendo signa in aere longe a calice , non attendentes sanctorum pontificum instituta pr^cipientium , vt sacerdos cum hostia / faciat [fo. ZZb.. cruces super calicem a labio in labium , et alias inter se et calicem iuxta labium calicis et non prope pedem . Debet ergo sacerdos tenere hostiam sursum duobus digitis scilicet pollice et indice, mouendo manuum,^ et non digitos per se , et eo modo facere signationes , ita quod ad motum manus moueantur digiti ten- endo faciem hosti^ versus se ipsum non voluendo illam ini latera . Facto autem vltimo crucis signo inter ipsum sacer- dotem , et calicem , debet recta et breuiori via super calicem hostiam ferre , nee circuire calicem , et a tergo (vt ita dicam) eam super calicem inducere , quia huiusmodi regiratio turpis et periculosa existit. tl De secundo Memento. IN secundo memento quo ad mentem et manus , vt superius expressum est se habeat sacerdos , dicens secreto ^ meditari : amongst errata at end. '■^ nunc horsum , nunc illorsum : amongst errata at end. ' manum : amongst errata at end. V DIRECTORIUM D I VINO RUM OFFICIORUM. 21 r Memento etiam domine famulorum famularumque tuarum illius vel illorum , vel illarum , pro quo , vel qua yjeKquibus speci- aliter orare teneor , parentum , propinquoruiTr,'amicorum , bene- factorum , et omnium fidelium defunctorum , quibus ^ternam requiem donare digneris , Qui nos pr^cesserunt , etc . C De Embolisnio. /"T^Icta oratione dominica sacerdos summissa voce res- [fo. 89 '^ pondeat ministro dicens. Amen . Libera nos qu^sumus domine ab omnibus malis. Et dicendo, Et intercedente beata dei genitrice Maria, iunctis manibus mediocriter inclinatus prosequendo dictam orationem sumat patenam , qua signet se crucis signo a fronte ad pectus prope cingulum et a sinistra ad dextram partem . Et non opus est tangere oculum dextrum et sinistrum patena quando nominat petrum et paulum , vt multi faciunt. C De ante coinunione.\ PActa fractione hosti? , vt in ordinario continetur sacerdos -■- inclinatus dicit Domine iesu christe fili dei viui^ etc. Quam orationem dimittere non debet etiam in missis pro defunctis . Qua finita si danda est pax sacerdos osculatur altare , et dans pacem ministro dicit. Pax tecum. Deinde prose- quatur alias sequentes orationes sine o r e m u s . Et in ilia ora- tione tertia scilicet Perceptio corporis tui, dicat quod ego indignus sumere presumo.non quam ego,vtin multis codicibus legitur , nam non recte dicitur. tC De Sacramenti sumptione. D Deinde f sacerdos accipiens manu sinistra patenam cum corpore Christi in/clinatus super sinistro genu [fo. 89./;, omni cordis humilitate ac deuotione dicat, Panem celestem accipiam et nomen domini inuocabo. Et percutiens pectus suum ter dicat. , Domine non sum dignus. Postea submissa voce , vel potius mente postulet ab eo, dicens, Domine Iesu christe da mihi et omnibus fidelibus tuis gratiam , vt sicut te velatum videmus , te reuelatum videre , et in sternum cum omnibus electis tuis laudare mereamur . Qui viuis etc. ^ scribe , Domine Iesu Christe qui dixisti : amongst errata at end. P 2 212 DIKECTORIUM D I VINO RUM OFFICIORUM. C Nota7tduni. A Duertat quoque sacerdos dum sacram communionem soils ^^^ monialibus porrigit , vt dicat eis, Domine non sum digna vt intres sub tectum meum, •quia nonnulli ignari diccre solent , Domine non sum dignus •quod non conuenit mulieribus. fl De defectu accidente. SI sacerdos cum sumpserit sanguinem , gustauerit aquam , quam loco vini posuit , et non aduerterit , nisi postquam deglutiuerit eam , vt peccatum mortale euitet , et sacrificium , quod perfecte , et complete facere debet , compleat , infundat vinum in calicem cum aqua dicens orationem Deus qui human? substantia. Deinde accedat ad medium altaris , et dicat , Simili modo postquam cenatum est accipiens dominus lesus Christus et hunc pr^clarum / calicem in sanctas et [fo. 90. venenerabilest manus suas etc. Usque ad h?c quotienscunque feceritis in mei memoriam facietis inclusiue . Postea sumat sacramentum cum ablutione calicis et manus , vt fieri solet . scilicet vino primus^ , secundo vt placet , vel vino et aqua simul , vel aqua sola. Hie modus in hoc casu seruari debet . Est enim remedium pr^sentaneum , et absque scandolof . Et non opus est aliam ofterre hostiam , et reiterare canonem . H?c est sententia peritissimi theologi Scoti. f[ De terminatione niisse. Dicta postcommunione vltima si pulresf essetf dicend? , sacerdos non osculato altari vertit se ad populum , et eum benedicit vno vel tribus crucis signis, vt facere consueuit, vel vt libet , et vertit se in gyrum . Qu? versio seu regiratio bis a sacer- dote fieri debet . scilicet cum dicit Orate fratres,etin hoc vltimo loco , vt dictum est . Et dicto p 1 a c e a t osculetur altare , Si autem primus^ sibi placuerit dicere p 1 a c e a t , et postea benedicere populum , in suo positum est arbitratu. V f[ De diligentia tenenda. Olo insuper sacerdotem monitum esse , vt omni diligentia in hac sacratissima domini mensa vtatur, ne calix subuertatur, ^ prius, uel primo : amon^^st errata at end. '^ prius : amongst errata at end. DIKECTORIUM DIViNORUM OFFICIORUM. 213 vt contingere solet . Aduertat etiam sacerdos , vt ex eadem parte calicis semper bibat , et non nunc ex vna de hinc / ex [fo. go.b. alia sacramentum sumat , relinquendo calicis labium sacramento intinctum , quod facile fiet si aliquod signum in calicis pede positum aduerterit , ex quo doceri poterat^ , qua ex parte sacra- mento sumpserit , Si in caducis et vanis mundi rebus tanta sedulitate , ac diligentia vtimur , quanta in diuinis vti debemus.^ C De Missis in natiiiitate doinini. SAcerdos in natiuitate domini et saluatoris nostri lesu Christi tres celebrat missas , vt habetur in c. Nocte sancta de conse . di . i . quarum tempus et significationem his versibus inserere volui. Tris celebrat missas domini natale sacerdos. Ortus cum fuerit medijs tunc iile tenebris. Sublimi veniens c^lo dum aurora corruscat. Cumque suis radijs lustrauerit omnia ph^bus. Quarum prima tibi tempus , quo lege carebant, Altera dat Mosen , designat tertia Christum, Vt clarius hoc intelligas . Prima missa celebratur in media nocte . Secunda in aurora . scilicet die illucesentef . Tertia in clarissima die . Per h?c tria tempora significantur tria tempora mundi , tempus ante legem scriptam a deo datam seu tempus legis nature , in quo populus ambulabat in tenebris et in c^ci- tate , quando nee deus , nee via c^li cognoscebatur . Alterum fuit tempus / dat§ legis, in quo manifestatus est deus ,et [fo. 91. via pr^ceptorum eius mundo, quando Mosi lex data fuit . Sed non erant omnia clara . Erant enim homines in aliqua luce , qua creator agnoscebatur , sed non perfecte . Tertium denotat tem- pus gratis , in quo lumen c^li . id est Christus filius dei , deus verus , homoque perfectus ex intacta virgine natus suo diuino fulgore mundum illustrauit , omnes propellens tenebras , mentes hominum su^ diuinitatis luce serenauit , ac solare^ lumine clariores reddidit . Cui cum eius genitore , ac sancto flamine sit sempiterna laus, et Gloria. Sacerdos itaque volens ter illo die sacrificium offerre , sit sedulus et memor ne in prima neque in secunda missa purifica- tionem sumat . Sed sumpto sacramento abluat vino digitos in calice , quem patena cooperiat , pr^terea in sequenti missa illud- met vinum apposito parum aqu? offerat . Et si viderit non esse sufificientis quantitatis , potest aliquid vini addere , et deinde ^ poterit : amongst errata at end. '■^ Item in fine post uerbiim debemus fiat punctus interrogatiuus : amongst errata at end. '^ scribe, solari lumine : amottgst errata at end. 214 DIRECIOKIUM DIVINORUM OFFICIORUM. offerre . Nee opus est duos in altari habere calices , vel aliud vas , vt nonnuUos facere vidi sed satis est calix vnus. C De casti} QVid si sacerdos acciperet duas hostias ita connexas et coniunctas , vt vnam esse crederet et consecraret , an / amb^ essent consecrate ? Respondetur secundum [fo. g\.b. doctores quod ilia prima , qu^ videtur est consecrata . Nam intentio consecrantis non fertur pr^terquam ad id quod videt , et consecrare intendit , ilia ergo que non videtur , non est conse- crata , nisi sacerdos accipiens in manibus suis hostiam conse- crandam et cogitaret posse esse aliam illi connexam,et inten- deret ambas consecrare , tunc amb? essent consecrate , quia intentione actuali , aut virtuali conficitur sacramentum , non autem habituali . Actualis est ilia , quando sacerdos actu consecrans consecrare intendit . Virtualis intentio est quando sacerdos paruo tempore ante consecrationem habuit intentionem conse- crandi , puta in mane illius diei , vel quando induitur ad cele- brandum , aut existens in altari , et postea obliuiscitur , ilia virtualis intentio operatur . Habitualis est ilia , qu? per multos dies , vel annos habita est , que conficiendi virtutem non habet . Sunt enim aliqui sacerdotes , qui in mente sua determinant quandocunque in vita sua hie casus contingeret , quod sua intentio feratur ad hostiam non visam . Et hac pr^uia , et habituali intentione credunt ambas consecrare , sed non conse- crant nisi hostiam visam . H^c eliciuntur de mente scoti . Sacer- dos in hoc casu sic se habeat . Postquam animaduerterit aut in fractione aut ante duas esse hostias , et se non habuisse actu- a/lem , neque virtualem intentionem consecrandi , separet [fo. 92. illam adherentem a consecrata , et post purificationem eam sumat propter reuerentiam ex contractu^ sacramenti . Si vero habuit intentionem actualem , vel virtualem , simul eas sumat. C Notandum. SAcerdos et quicunque sacram communionem sumpserit ,omni qua potest diligeniia aduertat,ne statim sumpto sacramento expuat seu sputum emittat , sed competendit spacio et temporis interuallo , aut si vsquc ad corporalis cibi sumptionem abstinere poterit , abstineat , tum propter sacramenti reuerentiam , tum etiam ne aliqua particula expuatur . Et si vsque ad cibi sump- tionem abstinere assuescet , multo laudabilius erit . Si vero ante ^ de casu quodam : amongst errata at end. ^ Scribe ex contactu sacramenti : amongst errata at end. DIRECTORIUM DIVINOKUM OFFICIORUM. 215 prandium expuere contingent , conetur ne in loco qui pedibus calcatur expuat. C[ Notandum. SVnt aliqui sacerdotes sacros ignorantes canones , qui in para- sceue hoc est in die veneris sancta , missam sanctat cele- brant . Nouerint , ac sciant post hacf se mortaliter peccare . Nam in illo die non potest sine mortali peccato consecrari, vt ecclesia/ sancta instituit ob memoriam mortis Re- [fo. 92./^. demptoris nostri . Ideo reseruatur hostia pr^cedenti die conse- crata. C De quibusdam inclinationibus. T^Ecreueram nihil de inclinationibus agere cum in ordinario ^-^ de eis tractetur . Sed cum multos videam sacerdotes post consecrationem quoties opus fuerit,parum tanto domino incli- nari , non possum non grauato , m^stoque ferre animo . Si tem- poralibus dominis magna exhibetur reuerentia quanto longe maior ^terno , vniuersalique domino exhiberi debet ? Ideo genu- flixionest post consecrationem profundissime fieri condecet . Loquor sanis , et iuuenibus , non ^grotis , et senibus. C De luniine coram sacramenio. QEpe in nonnuUis vidi ecclesijs dominicum sacramentum id *^ est corpus domini nostri lesu Christi sine lumine con- seruari . Quod quantum iniquum sit , alijs iudicandum relinquo . Et si sacerdotes pauperes sunt , dicant populo , qui non esset adeo ingratus domino , a quo beneficia cuncta assidue suscipiunt vt de oleo pro sacramenti lampade non prouiderent . Ignis enim ante dominum , vt iuris est semper ardere debet. [Colophon.] /C Impressum Rom? per Antonium Bladum [fo. ^^\.b} Asulanum non sine Pontificis Maximi priuilegio , vt nullibi Authore pr^dicto inuito excudi,aut vendi possit . Nee non cum Proregis Sicili? seu Neapolitani Regni decreto , vt intra decennium sub p^nis in eo contentis nemo hoc opus typis excudere,seu imprimere , aut vendere in aliqua parte pr^dicti regni pr^sumat . Anno a partu virgineo . M. D. XXXIX. Mense Octobri . exactum. ^ Thus for \o\.b. SARUM ORDINARY OF THE THIRTEENTH CENTURY. [Ordinarium Misse] jSacerdos albis indutus dicat ymnuin. [fo. 147. Ueni creator spiritus. Y ' Emitte spiritum tuum [et creabuntur] [I^. Et renouabis faciem terre.] oracio. Deus cui omne cor patet et omnis uoluntas loquitur, et a quemf nullum latet secretum purifica per infusionem sancti spiritus cogitaciones cordis nostri. ut te perfecte diligere. et digne laudare mereamur. per. ps. ludica me deus et discerne. Kyrieleison . Christeleison . Kyrieleison. Pater noster Et ne nos [inducas in tentacionem] [Set libera nos a malo Amen.] Confitemini domino quoniam bonus [Quoniam in seculum misericordia eius] Confiteor deo celi. Has preces dicat sacerdos post Confiteor' :^ ante incoacioneni misse. Deus tu conuersus uiuificabis [nos] [Et plebs tua letabitur in te.] Ostende nobis domine [misericordiam tuam.] [Et salutare tuum da nobis.] Sacerdotes tui induantur iusticia [Et sancti tui exultent] Ab occultis meis m[unda me domine.] [Et ab alienis parce seruo tuo.] Non nobis domine non nobis [Set nomini tuo da gloriam.] Sancta dei genitrix v[irgo semper maria.] [Intercede pro nobis ad Dominum deum nostrum.] Domine deus uirtutum conuerte nos [Et ostende faciem tuam et salui erimus.] Domine exaudi oracionem [meam.] [Et clamor meus ad te ueniat] Dominus uobiscum [Et cum spiritu tuo.] Oremus. Deiiide osculetur diaconum et subdiaconuni dice7is. 220 SARUM ORDINARY OF THE THIRTEENTH CENTURY. Habete pacis osculum ut apti sitis sacrosancti altaris domini ministerio. Postea accedat ad altare et tacita uoce inclinaio corpore iunctisque manibus dicat hanc oracioncm. Aufer a nobis domine deus cunctas iniquitates nostras ' ut ad sancta sanctorum puris mentibus mereamur introire : per christum dominum nostrum. Finita oraciofie :! osculetur altare. Alia oracio ad idem et dicatur eodem modo si libet A nte conspectum diuine maiestatis tue clementissime pater -^^ deus licet indignus assisto tuamque ineffabilem pietatem sup[p]lex exoro i ut qui me sacerdotalis officij concessisti ministrum fieri, facias me tibi semper esse placitum . et ad celebrandum tantum misterium dignum. Benedictio super incensumj [fo. 147 v. Ab ipso sanctificetur in cuius honore cremabitur. Diacoftus cum procedit ad legendum euangelium :^ dicat sacerdoti. lube domne^ benedicere. sacerdos respondeat Dominus sit in corde tuo et in labiis tuis ad pronunciandum sanctum euangelium dei. Oracio post offerendum :^ dum calix collocatur. Suscipe sancta trinitas hanc oblacionem quam ego quidem peccator et per omnia indignus . sed de sola immensitate tue bonitatis confisus tibi offero in memoriam beate incar- nacionis . passionis * resurrectionis. Ascensionis domini nostri ihesu christi. et in honore beate et gloriose semper uirginis marie . et omnium sanctorum tuorum qui tibi placuerunt ab inicio mundi. et ut illis domine sit ad honorem • nobis autem et omnibus fidelibus uiuis et defunctis prosit ad salutem . et ipsi pro nobis intercedere dignentur in celis *! quorum memoriam agimus in terris. Quod prestare dignetur qui in trinitate perfecta uiuit et regnat deus . per . omnia . secula • seculorum. Amen. vel dicatur haec oracio. Suscipe sancta trinitas hanc oblacionem quam ego miser et indignus offero in honore tuo . et beate marie perpetue uirginis * et omnium sanctorum tuorum . pro peccatis meis. et pro salute uiuorum et requie omnium fidelium defunctorum. Qui uiuis et regnas. ' dtie. SARUM ORDINARY OF THE THIRTEENTH CENTURY. 221 Delude manibus lotis dicat hanc oracionem. T N spiritu humilitatis et in animo contrito suscipiamur dominof ^ a te. et sic fiat sacrificium nostrum ut a te suscipiatur hodie i et placeat tibi domine deus. Et cum erexerit se ' altari osculato 'I faciat signuni crucis super calicein ' et in facie sua ita dicens. Ueni sancte spiritus benedic et sanctifica hoc sacrificium ad laudem et gloriam nominis tui preparatum. In nomine . patris . et . f[ilii] . et s[piritus] . s[ancti] . Amen. Deiiide uersa facie ad populum dicat tacita uoce. Orate fratres ut meum pariterque uestrum acceptum sit domino deo nostro sacrificium. Responsio populi tacita uoce^ Sancti spiritus gracia illuminet cor tuum et labia tua -! et accipiat dominus digne hoc sacrificium laudis de manibus tuis pro peccatis et offensionibus nostris. I ton ad populum ad mlssam pro defunctis. Orate fratres pro fidelibus defunctis. Responsio populi. Requiem eternam dona eis domine . et lux perpetua * luceat * eis. Quam olim [Abrahae promisisti et semini eius.] F I nit Is secret Is "l Inclplat sacerdos. Per omnia secula seculorum . manibus non leuatls usqtie ad sursum corda. P^Er omnia secula seculorum. Amen. Dominus uobiscum. Et cum spiritu tuo. Sursum corda. Habemus ad dominum GRatias agamus domino deo nostro. Dignum et iustum est W^Ere dignum et iustum est equum et salutare. Nos tibi semper et ubique gracias agere domine sancte . pater omnipotens . eterne deus :! per christum dominum nostrum . per quern maiestatem /tuam laudant angeli . adorant [fo. 148. dominaciones . tremunt potestates. Celi celorumque uirtutes ac beata seraphin socia exultacione concelebrant. Cum quibus et nostras uoces ut admitti iubeas deprecamur sup[p]lices confessione dicentes. pt ideo cum angelis et archangelis cum thronis et domina- -*-^ cionibus cumque omni milicia celestis exercitus ymnum glorie tue canimus sine fine dicentes ^ Illuminated with a picture of the celebration of mass. 2 Illuminated with a vesica piscis containing the Lamb and flag, supported by SS. John Baptist and Gabriel. ix 222 SARUM ORDINARY OF THE THIRTEENTH CENTURY. Sanctus. Sanctus. Sanctus. Dominus deus sabaoth. Pleni sunt celi et terra gloria tua osanna in excelsis. Benedictus qui uenit in nomine domini osanna in excelsis. Postquain sacerdos dixerit sanctus sanctus et cetera ' et fecerit signum crucis in facie sua :^ osculetur crucifixuin' Et deinde manibus iunctis et oculis eleuatis incipiat Te igitur . cito tarnen corpore inclinato donee dicat ac petimus et tunc erigens se osculetur altare. Cum auteni uenit ad Hanc igitur oblacionem r' subniittat manus stias super altare ex utraque parte corporalium et respiciat hostiam et calicem donee dicat quesumus domine . et tunc eleuans manus irt pristinum statum r modeste respiciat sursum J Ad galeam repone domine galeam salutis in capita meo ad expungnandas et superandas diabolicas fraudes. Ad albam . Indue me domine uestimento et tuni[ca]2 iusticie et indumento leticie circumda me ^ Ad zonam = Brecingef me domine cingulo fidei et uirtute castitatis lumbos mentis mee . et remoue uicia corporis et cordis Ad Manip[u]lum . Da mihi domine sensum rectum et operacionem puram ut in spiritu seminando de spiritu metam uitam eternam Ad stolam j< sancti, elevans Calice jn cu7n Hostia, et ostendens populo dicit : Omnis honor et gloria, et dicit alta voce, Per omnia secula seculorum. ^z. Amen. Reponit Hostiam, et cooperto Calif e genu/lectit, jungit manus, et dicit : Oremus. Praeceptis . . . {Missale insignis Ecclesiae Nivernensis, Orleans, 1728.) With the Premonstratensian Canons the holding of the host over the chalice seems to have been continued from omnis honor et gloria to the beginning of the Lord's prayer : Omnis honor et gloria. Hie tangat calicem cum oblata, et mutet vocem. Nee reponat hostiam super corporate, sed teneat earn super calicem, quous- que peruenerit ad Panem nostrum, et tunc ostendat manu extensa, et eleuata supra latus dextrum, magna cum reuerentia, more matricis Ecclesie Prae?nonstratensis, vt adoretur Christus oblatus in hoc augustissimo Sacramento pro omnibus. {Missale secundum ritum et ordine7n sacri ordinis Praemonstratensis, Parisiis, apud lacobum Kerver, 1578. fo. 146.) In other churches, as Lyons, the showing does not seem to have taken place till the middle of the Lord's Prayer : fiat voluntas tua Hie elevat Calicem simul cum Hostia ut a populo T.M. R 242 NOTES. adoretur^ dicens^ sicut in coelo, Demittit dicens et in terra. {Mtssale Roinano- Lugdunense, Parisiis, 1866. p. 254.) Lebrun-Desmarettes notes that at Lyons in his time, the end of the seventeenth century, there was no elevation at omnis honor et gloria^ but that at siciit in caelo^ the Sacrament was lifted up ; (De Moleon, Voyages liturgiques de France, Paris, 17 18. p. 58.) and in the same place he notes that this lifting took place at Langres at Panem nostrum. He tells us also that the lifting at Vienne was at in caelo. (p. 11.) Apparently the practice had somewhat changed at the time of the visit of Mart^ne and Durand to Vienne : " A I'oraison Dominicale le soudiacre reprend la patene comme auparavant, et la rend au diacre apres que le celebrant en elevant le calice et I'hostie a dit Panem nostrum guotidia?tujn." ( Voyage litteraire de deux religieux benedictins^ Paris, 171 7, partie i. p. 256.) The practice is also spoken of by Dom Claude de Vert as being the custom at Lyons and Vienne. {^Explication, &^c. Paris, 1706. t. i. p. 246.) He points out a little before (p. 230.) that at this moment in many churches in France the sacred symbols were censed, the ministers knelt, the deacon and subdeacon held up the chasuble of the celebrant, and a bell was rung. And at Paris and elsewhere the clerks would answer Omnis honor et gloria with these words : Ave salus, ave vita, ave redemptio nostra. Even the priests themselves in Brittany would say these words. Also that the Ceremonial of Chesal-Benoist, a Benedictine congregation, orders the elevation to be made at this moment for the purpose of adoration. Claude de Vert repeats all this again in t. iii. p. 306. n. and t. iv. p. 225. See also Pierre le Brun, Explication . . . de la Messe, Partie iv. Art. xvi. § 4. Paris, 1777, t. i. p. 530. At Cordova in Spain, the sacrament was to be shown at this moment so that the people might see and venerate it. Altera [crux] super in vnitate ^ spiritus sancti omnis honor et gloria, fit a labio calicis descendendo vsque ad pedem : deinde corpus domini super calicein tenens, incliftet se : vt a circumstantibus cerni adorarique possit. {Missale Cordubensis Ecclesiae, Cordubae, Simon Carpinter & Alexis Cardenna, 1561. Sign. O iii. col. 2.) This ceremony was called parva elevatio, or in France petite elevation, and in England the second sacring. (Thomas Becon, Displayeng of the Popish Masse, in Workes, 1563, vol. iii. fo. xlviii. b. Hughe Hilarie, The resurreccion of the ?nasse, Strasburgh, 1554 Sign. A. v. b.) The source of this elevation in the West may be found in the early Ordines Romani, where at this moment, the end of the canon, the archdeacon raises the chalice by its handles, and the prelate touches the side of the chalice with some of the hosts, saying /^r ipsum et cum ipso and continuing as far as per omnia saecula saeculorum ame7i. (J. Mabillon, Museum Italicum, Paris, 1724. t. ii. pp. 12. 16. 48. 58. in Ordines I. IL IH. Compare L. Duchesne, Origines du Culte chretien, Paris, 1898. 2^ ^d. Appendice, p. 444.) This elevation appears to be very widespread in the East and is accompanied with Sancta Sanctis. Mr. Brightman says that in the earlier writers there is no mention of the elevation, while the words are frequently mentioned and interpreted as an invitation and a warning in view of communion. He thinks it probable that the elevation was originally only the raising and exhibition of the gifts as they were brought out for the people's communion. {Liturgies Eastern and Western, Oxford, 1896. Glossary s.v. Manual Acts, p. S^i.) It seems likely enough that at the beginning this elevation in the West, too, was only an invitation to communion, taking place as it does im- NOTES. 243 mediately before the Lord's prayer, which is the commencement of the preparation of the communicants. If this be the case, this elevation at the end of the canon has little or nothing in common with that at the consecration. p. 67 line 10 from bottom, remota castila.'] We may note that the chasuble is taken off for In principio. p 68 line 22. Omnipotens sempiterne deus.] There is a curious farcing of an invocation of tiie saints into this collect immediately before its end. line 3 from bottom. Here is a second blessing besides that given with the chalice on p. 67. p. 69. line 4. Benedicite sacerdotes.] This short iaxva oi Benedicite is very common. Besides its appearance at Sarum it was frequent in France. NOTES ON THE DOMINICAN ORDINARY. Mr. H. A. Wilson suggests that the lines at the top of fo. 2. of this manuscript (see p. xxii. above) may be read as follows : " Iste liber factus est pro magistro ordinis quicunque fuerit pro tempore ut quicunque dubitauerint in aliquo de officio possint per eum rectificari Non est [recurrendum] ad exemplar quia facile dest[ruitur] propter operis subtilitatem." The words within square brackets are supplied by Mr. Wilson. p. 73. A very considerable resemblance to this Dominican Ordo may be found in Ordinate diuinorum officiorum sacre religionis Carvielitaruin. Decreto capituli generalissimi celebrati Padue, 1532. Venetiis, apud Nicolaum de Bascarinis, 1544. cap, xli. fo. 28. c. The Carmelite order seems to be drawn from some text or recension shorter than the Dominican, to which text however here and there additions have been made. Some of these additions have been reproduced in these notes with the symbol Carm. attached to them, and number of leaf, a^ b, c and >?)• t>. begins to show more resemblance to the text. p. 86. line 9. Sacerdos autem] the text is like Carm. here but contains a few more sentences. To line 13 Carm. adds : Inter poUicem etiam et indicem sinistre manus, 246 NOTES. super patenam pcterit simul aliam tenere hostiam, vt si ij simul communicent sine reditu sacerdotis ad altare, vel poterit omnes hostias consecratas simul imponere patene, et sic sine reditu, vel conuersione ministrare communicandis. The remainder of this page has less affinity with Carm. p. 87. lire 5. Gloria ifi excelsisJ] Compare Carm. 26 c. cap. xxxvii. line 8 from bottom, De nuinero orationum\ Compare Carm. 25. d. cap. xxxiv. sub fine. p. 88. line 5. De oratiottibus\ Most of these collects may be found in Missale Predicatorum, lunta, 1504, 8°. beginning at fo. ccliil. p. 90. For Adesto domine suppliiuin read Adesto domine supplicationibus. p. 02. line 8 from bottom. Hoc ordini dicantur] Carm. 26. b. cap. XXXV iii. is on different lines from that of the text. p. 95. line 16. ut epistolam reHnquat] Note the practice of having the epistle read at low mass by the assistant provided he were in holy orders. line 21. transferat cum libro candelam] Et statim a principio misse candelam de cera accensam habeat, et illam in sinistra parte altaris supra candelabrum honestum statuat, nisi ipsam oporteat haberi ad librum : et tunc cum libro transferatur. (Carm. 36. a. cap. xlvi. sub fine.) The rest of this portion of Carm. may be compared with the text. The English custom is very similar : Loke that thy candel of wax hyt be, And set hyre, so that thow hyre se, On the lyfte half of tiiyn autere. (John Myrc, hisi ructions for Parish Priests., line 1875. Early English Text Society, 1868, p. 58.) p. 96. line 13 <^rom bottom. In via vero] Compare Carm. 36 a. first line where a like permission for missa sicca is given. See Three Chapters in Recent Ltturgical Research.^ S.P.C.K. 1903, p. 34. NOTES ON THE ORDINARIUM CARTUSIENSE. p. 99. Compare the introductory part, Ordinarium Cartusie?ise, OfiUcium Mtssarum., etc., which follows the Kalendar, beginning fo. i. in Missale secundum Ordine7n Cartusien. ex officina Cartusiae Papiensis, 1562. At fo. 26 b. there is the profession of a novice. line 12 from bottom. Pone domine] This is claimed as a rite common to the Charterhouse and the church of Lyons. (C. le Couteulx, A?tnales., Monstrolii, (888, t. ii. p. 534.) Confiteor deo] This shorter form of confiteor was much in vogue in the early printed Roman breviaries. See Breviarium secundum morein roinane curie., Venetiis, 1481. die 28 Sept. per I. de Colonia et N. Jenson. See the confiteor at compline. Sig. G. 4 b. col. i. Le Couteulx {loc. cit.) says it is almost the same as that in the Ordinary of Bursfeld. He might have said the same, only with a change of the singular into the plural. {Ordina?'ius diuinorum nigrorum monachorum de obseruancia Bursfeldensi^ cap. xliii. [? 1476]) See also the confiteor from a breviary of Monte Cassino. (Edm. Martene, de antiquis Ecclesiae ritibus, Ant. 1738, t. iv. col. 48, Lib. i. cap. iv. § xii.) P. 100. line 2. Dominus noster] This is the form of absolution after sacramental confession. NOTES. 247 line 9. De missis celebrandis] The paragraphs which follow may be compared with those in Repertorium statutormn ordinis cartusiensis^ Basle, 1 5 10. prima pars statutorum antiquormn, cap. xliii A very useful comparison of the Charterhouse ceremonies with those of other rites is contained in C. le Couteulx, Annales Ordinis Cartusiensis, Monstrolii, 1888, vol. ii. p. 526. line 17. sinistrum cornu altaris] The saying of conjiteor at the north horn of the altar facing the south is by no means peculiar to the Charter- house. It will be seen by the following extract from the Consuetudines of Cluny that it was followed in that ancient order. Accedens autem portat et ipse codicem missalem in brachio sinistro ; quo deposito in dextrum cornu altaris, inclinat ad orationem, maxime Dominicam, vel si rnagis voluerit, Donmie scutcte, &c. Osculatur altare et textum evangelii, dat locum diacono ut stare possit prope dextrum cornu altaris ; ipse quoque stat prope sinistrum, et inclinis contra diaconum similiter inclinem, dicit confessionem. {Antiquiores Consuetudi7ies Cluniacensis Monasterii^ liber ii. cap. xxx. in L. d'Achery, Spicilegiiim^ Parisiis, 1723, t. i. p. 676, col. ii.) Such was also the custom at our own Westminster Abbey. For the celebrant approaching the altar there is the rubric : Osculatoque altari stans iuxta sinistrum cornu altaris ininistro suo circumstantiqiie populo istam generalem faciat confessionem. Confiteor. {Missale Westm. H.B.S. 1893, vol. ii. col. 489.) The practice is still continued at the Charterhouse. " Hanc vero [confessionem] facimus non ante altaris medium, sed ad sinistram illius partem." (Le Couteulx, ii. 534.) An engraved title page showing this moment of the mass is prefixed to the editions of the Charterhouse missal published in 1679 ^^ Fa.urat in Savoy, and in 171 3 at Lyons. I also saw the confiteor said at the north horn of the altar on Low Sunday, April 21, 1895, at the Certosa near Florence. line 28. Dominus sit in corde] ends thus : corde m.eo et in labiis meis, ut recte pronunciem evangelium pacis. It maybe noticed that the corporals are to be spread at this point ; and in connexion with this compare the ceremony recorded in the Stowe Missal and other rites. (See above, p. 239.) line 7 from, bottom, candelarumj For a list oi festa candelarum, see Repertorium statutorum ordinis cartusiensis, prima pars statutorum anti- quorum, cap. xxxii. line 2 from bottom, ponendo aquam] Wine is put into the chalice before the service, at the same time that the bread is prepared ; but the chalice is not mixed till the offertory, and water is then added with a spoon. (Le Couteulx, ii, 537.) Antequam Missam privatam inchoemus, vinum solum calici infundimus, nee tunc aquam misccmus, ut putavit cardinalis Bona, qui praeter Cdrtusienses observat utrumque fieri a Praedicatoribus, et veteri ritu a Cisterciensibus, Gr?ecorum exemplo. Deinde aliorum sacerdotum more hostiam patenae superponimus, ac utramque, hostiam scilicet et patenam, super calicem positam sola parva palla tunc cooperimus. Non enim utimur velo, cuius usu etsi antiquissimus, non videtur tamen necessarius ; quia sine illo, ut notat Bartholomaeus Gavantus, sacrificium non incommode fieri potest. (Le Couteulx, ii. 532.) Thus the silken veil is not in use at the Charterhouse. A similar practice may be noted, in a book which claims to be a Roman Missal, but which was printed in Paris. Paratus sacerdos cum intrat ad altare faciat reuerentiam et extenso in long^um corporali calicem denudet. Et ad dextrutn cornu altaris vinum 248 NOTES, calici infundat dicens. De latere domini nostri iesu christi exiuit sanguis tempore sacratissime passionis sue, quern sic preparatuvi ponit super altare^ et patenam cum hostia stipponens paruo corporali plicato cooperit : et non ponitur aqua in vinum vsque post oblationem hostie. In missa autem solenni que cum nota dicitur tunc ista supra dicta fiant secundum consuetudinein loci. Stans igitur ad gradiim altaris iunctis inanibus et se inclinans dicat versum. Introibo ad altare dei. {Missale ad sacrosancte Romane ecclesie vsum, a varijs me?tdis quibus scatebat emendatum, Parisiis, Poncet le preux, 1546. Ceremonie misse, fo. cxv.) p. 102. line 10. leuat calicem] Note that the second elevation persists ; but not in the pronounced way described in the notes to p. 64. line 2 from bottom. Ag7ius dei] At the Charterhouse one Agnus Dei is still said before the communion of the celebrant, and two after. Agnus dei was postponed till after the communion at Orleans as late as the end of the seventeenth century. " Et la Communion solennelle de I'Eveque imme'di- atement avant V Agnus DeiP (Le Brun-Desmarettes, Voyages liturgiques de France^ Paris, 1718, p. 198.) John of Avranches speaks oi Agnus Dei as if it were sung wholly after communion. {^De officiis Ecclesiasticis, Migne, 1879, col. 37, C.) And the same may be noted in a similar document to John of Avranches, edited by Hugues Mdnard in his edition of the Gregorian Sacramentary. {Ih'vi Gregorii . . . Liber Sacrame?ttoru?n, Parisiis, 1642, pars i. p. 281.) p. 104. line 4. De officio nudo] See Repertorium &c. pars prima statt, nov. cap. v. § 31. This is a kind of missa sicca or "table prayers." See Three Chapters in recent liturgical research^ S.P.C.K., 1903, p. 31. line 1 1 from bottom. Concede quaesumus] Most of the collects of which the cues are given on this and the following pages are to be found in the mass book of the Charterhouse among the Orationes at the end. I have used for this purpose the edition of 1541, of Thielman Kerver. p. 105 and others, tercenarium] or tricenarium : a set of 30 masses, usually pro defunctis. p. 108. line 20. Reliquiarum.] In the kalendar of the Charterhouse Mass book of 1541 this is kept on Nov. 8. p. 109. line 6, Credo dicimus.] See the Charterhouse Mass book of 1562. fo. 3. NOTES TO PREPARATIO SACERDOTIS. p. 114. line 14 from bottom, volunt doctores] et signanter magister iohannes de gerson : add. Langres. line 8. tenetur : dicat] psalmum ludica me deus et cetera suffragia que did solettt ante missam. Post missam similiter gratias agat deo : is substituted by Langres for the line which follows : and Langres ends here. p. 116. line 19. It should be noticed that the consecration is thought to begin at Hanc igitur^ and not at Qui pridie. Also it is doubted if one species can be consecrated apart from the other. line 3 from bottom. Propitiatoriiwi.] According to Ducange this is equivalent to Secretarium. NOTES. 249 NOTES ON THE ORDO MISSAE lOANNIS BURCKARDT. p. 121, note. These verses were widely diffused in the middle ages. See Ducange s.v. Agnus Dei : also the tract of Aug. Cardinal Valeri, de benedictione Af^norum Dei^ Rome. 1775. p. xx. They have been printed again this year by Sir Edward Maunde Thompson, K.C.B., our Vice-President, in his second edition of the Chronicon Adae de (Jsk, 1377-1421. Henry Frovvde, p. 98. in the notes on the year 1404. A version into English is given on p. 275. pp. 126-132, These pages are represented in the Pian recension by the first paragraph in the Ritus Servandus which has the title De praeparatione Sacerdotis celebraturi. Since 1570 this has undergone some alterations, but no notice will here be taken of the changes made in the later editions. Collation has been made with an edition of the Pian Missal in folio printed at Venice in 1571 by Joannes Variscus. It will be seen that the pages of the text have undergone an entire remodelling. Beyond the prayers at vesting, and the prayer Suinme sacerdos hardly anything remains the same. p. 133. This page corresponds with the second paragraph de ingressu Sacerdotis ad Altar e : but the directions have been completely recast. pp. 134-137. These pages correspond again with the third paragraph De Principio Missae^ et Co7ifcssione facienda. But they have been com- pletely changed. In one or two rubrics it can be seen that their substance has been adopted by the Pian editors, but the rubrics themselves recast. P. 138. line 3. dido Aufer a nobis.] Here the resemblance to the paragraph De Introitu^ Kyrie eleiso?t : et Gloria in excelsis of the Pian Missal becomes much more marked. line 22. comic sinistrujn.'] See below on this page, notes on p. 141. p. 139. This page shows a farced Gloria^ the farcings in honour of our Lady,, except the first, Spiritics et alme orphanorum paraclite. This appears in the Sarum and numerous other mediaeval rites, and it is noteworthy in view of the early texts which show a like addition. (Cf. F. E. Warrt-n, The Antiphonary of Bangor^ H.B.S. 1895. Part II. pp. 76. ']']. where six early texts are shown in parallel columns.) In the Passau Missal (Venice, Liechtenstein, 1522. fo. 136. ) vel et saiicte spiritus is inserted after iesu christe altissime. In the Magdeburg Missal (1480. fo. 144 b.) one for general use (Nuremberg, George Stuchs, 1500.) and another also for general use (Magdeburg, 1497.) the reading is Iesu rhriste, et Sancte Spiritus. Mr. F. C. Eeles tells me that a similar insertion may be found in the Hamburg Missal of 1509 and the Upsala Missal of 15 13. A similar addition has been introduced into the Gloria in excelsis in use in the Scottish Liturgy. p. 141. line 20. ad nianum sinistra7n . hoc est ad latus dext7-um.^ The priest standing before the middle of the altar turns towards his own left, that is towards the right side of the altar. Before (see p. 138. line 21.) Burckard had defined cornu sijtistrum to be that of the Epistle, which agrees with the definition contained in Burckard's edition of the Roman Pontifical of 1485 : non longe a cornu si?iistro altaris videlicet Epistolae (fo. 267. b^ Also in the Rituum Ecclesiasticoruvi etc. (Venetiis, 15 16. lib. ii. 250 NOTES. cap. ii. fo. Ixxi.) there is : accedit ad cornu sinistrum altaris uidelicet Epistole. And a little before, on fo. Ixx. b. Diaconus uero cum dicit Euangeliuin : non debet uertere faciem ad altare : sed ad altaris cornu dextruin. Now this book of ceremonies, though published under the name of Christopher Marcellus, the elect of Corfu, was really tirst submitted to the Pope in 1488 by Augustinus Patricius Piccolomini, Bishop of Pienza, who tells us that in the second book he had called in the help of John Burckard. (J. Mabillon, Museum Itaticum^ Paris, 1724. t. ii. p. 586.) Thus* at Rome, at the end of the fifteenth century the sides of the altar had already begun to be named after the epistle and gospel ; and the right and left, not after those of the celebrant, but the reverse. There seems some evidence that earlier at Rome the opposite prevailed ; namely, that the right and left horns of the altar followed the right and left hand of the celebrant. (Innocent III. de mysterio missae^ lib. ii. cap. 22. Ordo Romanus XIV. p. 296 and XV. p. 459. of t. ii. of Mabillon's Museum Italic. Paris, 1724.) But it is not certain that right means what we should call south, or Burckard the epistle side. This collection of Tracts gives evidence that in England and elsewhere (see above, pp. 20. 58. 74. 184.) the left horn of the altar was that at which the gospel was read. This method of naming the horns of altar continued till late in the seventeenth century. We read in sinistrum latus, id est, ad Cornu Evangelii in a book published in 1678. {Ordinarium seu Caeremoniale Fratrum Discalceatorum B. V.M. de Mottle Carmelo. pars ii. cap. iv. 8 iii. Bruxellis, 1678. p. 107.) p. 145. line 9. Finitis oratiojiibus'\ Here the directions begin to correspond with ihe paragraph De Epistola, Graduali, et aliis usque ad Offertorium, in the Pian Missal. It ca'^ be seen that Burckard has supplied underlying ideas and even words for this part of the Pian Missal, but the sentences are a good deal altered. p. 148. The corresponding rules for the Creao are to be found in the paragraph de Symholo in the Rubricae generates of the Pian recension. line 7 from bottom. Dido Simbolo'\ Here begins the portion coire sponding to the paragraph De offertorio of the Pian Missal. p. 149. line 11. Si sint qui volentes offerre^ These directions for the offerings ot the faithful are omitted in the Pian Missal. p. 154. With the entrance into the Canon the likeness between the directions of Burckard and the paragraph De Camme Missae in the Pian Missal becomes very marked, and this continues to the end of the mass. p. 155. line 16 from bottom. Minister accendit Intorticiunt] This is kept alight till the chalice has been replaced on the corporal, p. 157 second line from bottom. In the modern Roman missal (Ruhr. gen. Missalis xx.) a wax candle is ordered to be kept on the epistle side to be lighted at the elevation. I find this direction first in an edition of 1605. p. 172. De his que omittuntur'\ This is greatly expanded in the Pian Missal. line 15. De celebratione duarum vel Trium Missaru)ii\ This is omitted in the Pian Missal. p. 173. line 6. De Missa Sicca'] All that deals with Missa Sicca is left out in the Pian Missal. See Three Chapters in Recent Liturgical Research, S.P.C.K. 1903, p. 28. p. 176. These colours are clearly Franciscan from the prominence given to the feasts of St. Francis. See the Franciscan colours and directions for bell-ringing in Liber familiaris clericorum, Venetiis, 1530, towards end. [In B.M. press mark is C. 52. cc. 14.] May shows one of the rare cases in which the colour for Whitsuntide was white. NOTES. 251 July has green for St. Anne. p. 176. December has white for St. Thomas, which is rare for an apostle. St. Benedict in March has yellow. p. 177. Holy women not martyrs seem to be kept in green, with the exception of St. Clare. The virgin martyr^ seem to be kept in white. p. 178. The last paragraphs of this page contain some notes upon the general distribution of colours. NOTES TO INDUTUS PLANETA. p. 181. line 4 from bottom. Si 7ion fiierint ibi reliquie\ This rubric evidently contemplates the existence of an altar or super-altar without relics. See Three Chapters in recejtt Liturgical Research^ S.P.C.K. 1903, p. 65. p. 184. line Q from bottom. subdyaco7ius parat calicei7t\ This direction to make the chalice between the epistle and gospel, together with other indications, renders it likely that we are not dealing with Roman rubrics, though Indutus pianeta appears in a book calling \\.s^\{ Missale Roma?uwi. line 3 from bottom. Sit dominus in cor] This is not the usual Roman blessing, and it is left out in some editions oi Indutus planet(9;;?z/z^ /. C. a few lines lower down. p. 213. line 10. JSocte sancta] See Decreti pars tertia, de consecratione dist. i. cap. xlviii. (^. L. Richter, Corpus Juris, Decretum Graiiani, Lipsiae, 1839, col. 1141.) C. xlviii. Qua hora su?tt missarum solemnia celebranda. Ite7n Telesphorus Papa VII ^ Petro, in epistola ad omnes, c. 2. XIII. Pars. Nocte sancta Nativitatis Domini salvatoris missas celebrent presbyteri, et hymnum angelicum in illis solenniter decantent, quoniam et eadem nocte ab angelo pastoribus nunciatus est. Etin&a: § i. Et subito facta est cum angelo etc. There is nothing in this Nocte Sancta about three masses on Christmas day. line 4 from bottom, abluat vino digitos] It does not seem very decorous to celebrate the Eucharist with wine that has been used to wash the priest'--* fingers. p. 214. De casu'] If only that host which is seen is consecrate, it must follow that a blind priest is not able to consecrate, and this seems to be the opinion of loannes a Lapide, who thinks that not only a dumb priest but one who has lost his sight or his fingers cannot consecrate. {Peso!. Dub cap. ii. Art. 2. § i. fo. 8.) J. de Lapide has some further observ^ations on the intention of consecrating numbers of particles. (Cap. viii. Art. i. §§ 14, 15.) p. 215. Le quibusdam inclinationibus\ It will be seen that not only did some priests not genuflect after consecration, but others even did not bow. In Burckard's Ordo Missae (see above, p. 156) in the shorter and the longer recension, genuflection was ordered after consecration, yet it is clear that it was not yet universally practised : and in the text there is an excuse made for the old and infirm members of the priesthood. De lumine coram sacramento'] Here is again evidence that in this century the custom of burning a lamp before the sacrament continually was not universal. NOTES. 255 NOTES ON THE SARUM ORDINARY OF THE THIRTEENTH CENTURY. p. 219. Line i. Sacerdos albis\ This rubric is followed in the Blew MS. by Vejti Creator in full. The Sarum Manual (British Museum Add. MS. 30,506 fo. 167) has the beginning of the Sarum ordinary. The prayers at vesting as above (p. 222) are followed by the rubric. Adiniroituin misse dicat sacerdos yimium Veni Creator [given in full, with versicle and response.] Oracio. Deus cui omne cor .... mereamur. Per dominum nostrum ihesum christum filium tuum qui tecum viuit et regnat. In vnitate spiritus sancti deus per omnia secula seculorum. Amen, Et introibo ad altare dei ad deum qui letificat iuuentutem meam. ludica me deus et discerne causam meam. Kyrieleison, Christeleison, Kyrieleison. Pater noster. Et ne nos. Confitemini domino quoniam bonus. Quoniam in seculum [misericordia eius]. Confiteor deo. Absolucionem et remissionem peccatorum nostrorum spacium uere penitencie et emendacionem uite graciam et consolacionem sancti spiritus tribuat nobis omnipotens et misericors dominus. Amen. Deus tu conuersus uiuificabis nos. Et plebs tua letab[itur in te]. ^ Ostende nobis domine misericoidiam tuam. Et salutare t[uum da nobis]. Sacerdotes tui induantur iusticiam. Et sancti tui exul[tent]. Ab occultis meis munda me domine. Et ab alienis parce seruo tuo. Non nobis domine non nobis. Set nomini tuo da gloriam. Sancta dei genitrix uirgo semper marie. Intercede pro no[bis]. Domine deus uirtutum conuerte nos. Et ostende fa[ciem] t[uam et salui erimus]. Domine exaudi oracionem meam. Et cla[mor meus ad te veniat]. Dominus uobiscum. Et cum [spiritu tuo]. Habete pacis osculum ut apti sitis sacrosancto altaris domini ministerio. Aufer a nobis (see above p. 220) nostrum. In nomine patris et filii et spiritus sancti. Ab ipso sanctificetur (see above p. 220;. Dominus sit ... . sanctum euangelium pacis. Suscipe sancta trinitas .... In spiritu humilitatis . . . deus. In nomine patris et filij et spiritus sancti. amen. \ 256 NOTES. Veni sancte spiritus .... In nomine patris etc. Orate fratres . . sacrificium. Sancti spiritus . . . offensionibus nostris. Item adpopuluin ad missam pro defunctis. Orate fratres pro fidelibus defunctis. Responsio populi. Requiem eternam . Quam olim. Here Add. MS. 30,506, comes to an end, but the introit of the marriage service is on fo. 29, followed by the rest of the nuptial mass in full. The mass in Bodl. MS. Lat. liturg. b. 4. fo. 94 b. begins thus : Dinn sacerdos preparat se ad missam : dicat haiic oratioiiem. Ueus qui de indignis .... spiritus sancti deus. per [compare Missalc Saruniy Burntisland, col. 573.] |[ Deinde dicat psalmum ludica me deus et d[iscerne.] Deinde antiphonam Et introibo ad altare dei ad deum qui letificat iuuentutem meam. f[ Tttnc eat ctmi ministris ante gradum altaris dicettdo Kyrie eleyson, Christe eleyson, Kyrie eleyson. Pater noster, Et ne nos, Confitemini domino quoniam bonus, Confiteor deo. Dicta absolucione : dicat has preces Deus tu conuersus line \ops. ludica.] Before ludica Blew MS. has : antiphona Introibo. line 17. Confiteor.] Instead of deo celi the Blew MS. has ; Misereatur, Absolucionem. line 18. The Blew MS. omits the words : post Confiteor. line 14 from bottom. Ab occultis] Hie percuciat pectus. Ab occultis. Blew MS. line 8 from bottom.] Blew MS. Inserts before Domine deus virtutum this V. Letamini i7i do7iiino. See ps. xxxi. 11. Laetamini in Domino et exultate iusti : et gloriamini omnes recti corde. p. 220. line 8. Finita oracio7ie^ From this point the Blew MS. vanes from the rest of this page of the text. Thus : Tunc eriget se sacerdos et osculetur altare et signet faciem stiam dicens. In nomine patris. Ex cum inceperit ewangelium post Dominus uobiscum faciat signum crucis super librum. Deinde in fronte sua et in pectore cum police. Et post ewaftgelium osculetur libruni. Deinde incipiat sacerdos. Credo in unum deum. Deinde conuersus ad populum dicat Dominus uobiscum. Oremus. Oracio post offertorium dum calix collocatur Suscipe sancta trinitas hanc oblacionem quam ego miser et indignus peccator offero in honore tuo et beate marie et omnium sanctorum tuorum pro peccatis et offensionibus meis pro salute uiuorum et pro requie fidelium defunctorum. Qui uiuis et re[gnas]. Quid retribuam domino/ pro omnibus que retribuit michi. Calicem salutaris accipiam et nomen domini inuocabo. line 10. Ante conspectum] This prayer may be found in Bodleian MS. Lat. Liturg. b. 4. line 15. Benedictio super incensu7}{\ We may notice that all of the mass is omitted from the introit to the Gospel. line 23. Suscipe Sancta Trinitas] This prayer may be found in the ordinary of the Rouen Missal of 1499. p. 221. line i. Deinde 7na?iibus Ions'] The Blew MS. has instead of this page of the text down to Per 077i7iia as follows : Dum sacerdos abluit dicat. Munda me domine ab omni inquinamento cordis et corperist mei ut possim mundus implere opus sanctum dei. Hiis peractis dicat hanc oracione77i. In spiritu humilitatis et in animo contrito suscipiamur a te domine et sic fiat sacrificium nostrum in conspectu tuo ut a te sucipiaturt hodie et placeat tibi domine deus meus. NOTES. >57 Et erigens se osculetur altare a dextris. et dans benedicaonetn ultra totum sacrificiufn dicendo. Veni sanctificator omnipotens eterne deus benedic ►J* et sanctifica hoc sacrificium tuo nomini preparatum. Et signatis facie ni suani dicens. In nomine patris. Alia oracio ad placitum. Domine deus omnipotens bene>JJ< dixit. Hie fiat signum fraceionis fregit. Blew MS. bene ^ dixit Hie faeiat signum fraetionis diundo fregit. B.M. Add. MS. 30,506. bene ^ dixit fregit. hie tangat hostiajii dieens deditque. Bodleian MS. Barlow 5. p. 191. B.M. Harl. 4919. fo. 153 and the printed editions. bene ►J^ dixit fregit. Hie ta?igat hostiam iion tamen in rnodum fraeeionis dieens dedit discipulis. Bodleian MS. Rawlinson liturg. c. 2. fo. 118. Trinity College, Cambridge, B. II. II. fo. 152. /;. These rubrics may deserve some detailed examination. In the text (of the thirteenth century) there is a signum fraetionis to be made at saying the word y) t'i,'-//, and this example is followed by the Blew MS. (ascribed to the fourteenth century) and by the Sarum Manual (British Museum, Add. MS. 30,506. written in the first half of the fifteenth century). Thus there is a line of tradition from the thirteenth to the fifteenth century that at the word fregit the priest was to do something akin to the breaking of the host. Further, the practice is frowned upon by writers of the fourteenth century, William de Pagula, and John de Burgo, and the rubric makers of the fifteenth and sixteenth centuries (see below, p. 270.), which is some evidence of its continuance. It may be noticed that the word frangat may easily have been changed into tangat. In fact, in one of the manuscripts, a seventeenth century writer opposite hie tangat has made a marginal note hie frajtgat hostiain (Cambridge University Library, Ee. 2. 2.) evidently reading frangat for tangat. It would almost seem as if the attempt to break the host were commuted in the fourteenth century for a direction merely to touch it. " Benedixit fregit hie tangat hostiam dedit discipulis " is found in a fourteenth century MS. (British Museum, Add. MS. 11,414. fo. 185.) and almost the same words appear in many others later, till at last the rubric passes into the printed books. A similar rubric appears in some of the York manuscripts. {Missale ad usum insignis ecelesiae Eborarejtsis, Surtees Society, 1874. vol. i. p. 184.) The practice was not limited to England ; and it continued abroad till after the middle of the sixteenth century. At Paris it appe trs m one edition {Missale . . . eeelesie Parisieftsis, 1489. J. du Pre, fo. Ixxx.) thus : bene >iI< dixit : hie hostiani desuper cum pollice et ifidice dextre mantis tangaf, fregit." The same may be found in the edition of 1514 by the same printer. Some manipulation of the host at this place is also spoken of in the Carmelite ordinary of 1544 quoted above (p. 244.) Et cum dicit Fregit, eavi desuper cum pollice et indice dextre manus tangat, aliqualiter cam agitando. This looks like an elaboration of the attempt to break. The practice remains in the Carmelite Missal printed in 1640 with the papal approval dated 1584. (Ritus celebrandi Missam, Rubrica viii. Sign. a. 4. b. See also the canon, p. 195.) Be7ie >J< dixit., et cum pollice, et indice dextrae manus, leuiter preniens superiorem partem Hostiae, dicit Fregit tenens cum indicibus, et pollicibus vtriusque manus Hostiam ad latera super lapidem, dicit, deditque discipulis suis. It seems that the practice survived to the time of Dom Claude de Vert {loc. cit.) and of T. J. Romsee {Opera Liturgica, Leodii, 1791. t. iv. Appendix de Ritibus et Caeremoniis variantibus, Ariiculis II. the sense of the rubric above. Apparently this latter wrote in 1777. Since the above was in type I have received a note from the Very Rev. B. Zimmerman, Prior of the Carmelites at Wincanton, who tells me that this practice is enjoined in the Carmelite MS. in the Archbishop's Library at Lambeth, (No. 193. fo. 23. b.) which is one of the earliest of the Carmelite ceremonial manuscripts, and that it appears also in the Carmelite missal printed at Venice in 1760, the latest which he has seen. At Rhemes they retained in two editions {Missale secundum vsum . . . ecclesie Remensis., Paris, Regnault, 1542, and Paris, H. Paquot, 1545.) this rubric : bene >J< dixit, fregit /aciat ta?ttum signum /rangendi in/erius hostiam non tamen/rangat cam. Claude de Vert {loc. cit.) says that this rubric appears in the missal of 15 12 and in the Breviary of 1572. 1 have some doubts of the existence of an edition of the Rhemes missal of 1512 or 1 5 13. The date of the only copy claiming to be of this date that I have seen, that in the Archbishop's library at Rhemes, has been tampered with ; the 1 of xlii having been transformed into i, which thus reads 13 instead of 42. Dom Claude de Vert's statement that in one missal of Rhemes there is frangit modicum may have been written under some misapprehension. It is the rubric in the Paris missal of 1489, which Claude de Vert does not mention. At Troyes, in the Missal pubhshed in 1 580, they had a rubric identical with that at Rhemes. But it does not appear in the missals of 1500, 1514) or 1525. NOTES. 261 At Coutances in 1557 (see above, p. 62) there is this : bene ►J< dixit Cancellet eain modicum cum dextra non frangendo. Thus it does not seem altogether rash to infer that the practice of making some attempt at breaking the host at the word /regit was well known in France. It would seem as if it may have had its origin in a real breaking of the host, especially as at Paris, the host is to be broken even if slightly. This real breaking of the host was given up. Why was it given up ? The rest of this part of the canon is accompanied by a close following of the words of our Lord on the part of the celebrant : he takes the bread into his hand at accepit panem j and the eyes are raised at devatis oculis i?i celum; it seems only a natural following of the words of the gospel to break the bread at /regit. It has occurred to me that a cause of the giving up of the breaking of the bread at the \vox6./regit, if it existed before, of which from the absence of rubrics in the early canons there is no evidence, may be found in the introduction of the practice of elevating the host immediately after the words Hocest enim corpus meum. It would not be thought seemly to elevate a broken host, and thus the practice of rer.lly breaking the host was given up, and a mere pretence at breaking it took its place. The publication of the Pian Missal had, we know, a great influence upon the diocesan uses ; and, so far as I know, with the exception of the Carmelites, all attempt at breaking the host at the word /regit disappears with the coming in of the seventeenth century. It cannot be said that these western liturgies are alone in directing a breaking at the v^ord. /regit. In the liturgy of the Coptic Jacobites the priest at the words he brake it is told that "he shall divide the host into two thirds and one third." (F. E. Brightman, Liturgies^ Eastern and Western., Oxford, 1896, Vol, i. p. 177). Also in a kindred rite, the liturgy of the Abyssinian Jacobites, at the words brake and gave it to his disciples the priest is told that "he shall break it.'' (F. E. Brightman, op. cit. p. 232.) line 3 from bottom. Hie eleuet alcius corpus'] B.M Add. M.S. 30,506. has the rubric in the text as it stands. Hie inclinacione capitis adoret et eleuet hostiam et postea ponat hostiam loco quo prius erat. et discooperiat calicem et /ricet digitos super calicem tantimi. Blew MS. corpus meum. Et debent ista uerba pro/erri tarn sub uno spiritu guam sub ujia prolacione. nulla pausacione interposita. Post hec uerba inclinet se sacerdos ad hostiam et eleuet earn supra /rontem ut possit a populo uideri. Nee nimis diu teneat eleuatum. nee aliquo modo corpus christi osculetur nee aliqua parte sui corpus christi tangi debeat nisi tantum digitis ad hoc specialiter consecratis. Deinde reuerenter illud reponat ante calicem in modum crucis per idem facte et tunc discooperiat calicem et teneat intet manus suas non disiungendo pollicem ab indice nisi du77i facial benediccionem ita dicens. Simili modo. B.M. Harl. 4919, fo. 153. The substance appears also in the Manual of 1554. p. 224. line 3. gracias agens] tibi. Hie incli?7et se dicens gr3iC\diS 2i%&ns. B. M. Harl. 4919, fo. 153^^. Barlow 5. p. 192 and the printed editions. line 4. bibiteexeoomnes] omn^s Hie eleuet calicem par umper. Blew MS. omnes. Hie eleuet calicem contra pectus dicendo hie est. B.M. Add. MS. 30,506, fo. 36. omnes. Hie eleuet calicejn parumper ita dicens. Hie est. B.M. Harl. 4919, fo. i^^b. and the printed editions. line 9. memoriam facietis] Hie reponat calicem et recooperiat eundetn. Hie extendat brachia. Blew MS. memoriam facietis. Calice humiliier reposito et cooperto i extendat manus in modum crucis dicendo. Unde. B.M. Add. MS. 30,506. fo. 36. 262 NOTES. memoriam facietis. Hie reponat calicem et fricet digitossuos ultra calicem propter mieas et cooperiat et eleuet brachia in inocium crucis iunctis digitis usque ad hec uerba de tuis donis ac datis. ita dicens. Unde. B.M. Harl. 4919. fo. 153. b. The substance is in the Manual of 1554. line 16. de tuis donis ac datis] Hie tres cfuces Jiafit super hostiaiii et calicem dicendo. Blew MS. line 1 7. Hostiam >J< inmaculatam] Hie super h ostiajn Panem ►{< sanctum uite eterne Hie super calicem et calicem >J< salutis perpetue. Blew MS. line 18. Et calicem] et calicem >^ salutis perpetue. Supra que Hie respiciat sacrificiutn dicens propicio ac sereno vultu. Hie eleuet vultuni suuin dicens respicere digneris. MS. Rawl. Liturg. c. 2, fo. 118 ^ Salutis perpetue. Eleuet vultujn et respiciat. Supra que. Cambridge Univ. MS. Ff. 4, 44. line 13 from bottom. Hie cancellatis^ Hie inclinet se manibus cajtcellatis. Blew MS. Hie sacerdos inclinato corpore cancellatisque maftibus dicat. Supplices te rogamus usque ad. Ex hac altaris part. Et tu?ic erigat se deosculans altare et facial signu in crucis super hostiam et calicem et in facietn suain cum dicat omni benediccione. Cambridge Univ. Lib. MS. Ff. 4, 44. Cf. B.M. Harl. 4919. fo. 154. line 10 from bottom, ut quotquot] quotquot ex hac Erectis'X osculetur alt are. altaris participacione sacrosanctum filij tui. Hie super hostiam dicendo cor ►J< pus. Hie super calicem^ et sanguinem >J^ sumpserimus. Hie signet se ipsum dicendo Omni bene>iJJ^guinem sumpserimus. hie benedicat seipsum in facie dicens. omni bene>J< diccione celesti et gracia repleamur. Bodleian MS. Douce 218, fo. 39. ut quotquot hie erigens se osculetur altare a dextris saerificii dicens ex hac altaris pai ticipacione sacrosanctum filii tui corp>JiJ< ficas. bene ^ dicis et prestas nobis Hie discooperiat calicem et accepta hostia facial sigjtaculum crucis cum hostia quinquies i prima quam ex utraque parte ultra calicem. Per >J< ipsum. Secunda i calici coequalis . et cum 4* ipso Tercia infra calicem coartatur et in >i< ipso Quarta i fat ut pfima est tibi 4< deo patri omnipotenti Quinta a?ite calicem depingitur In uni>}^ die is et prestas nobis . hie discooperiat calicem etfacii signaculu?n crucis cu7n hostia quincies pHmo ultra ex utraque parte dicens . per ip >^ sum . sccundo calici equate dicens . et cum ip >J< so Tercio infra ccilicem dicens . et in ip >{< so est tibi deo patri omnipotenti quarto sicut primo dicetis In unitate ►!* spiritus sancti quinto ante calicem dicens omnis honor et gloria . Hie cooperiat calicem et teneat manus suas super altare usque dum dicat qui es in celis. Bodleian MS. Douce 218. fo. 39. b. Per christum dominum nostrum iantum . Hicnon dicitur amen sed statim sequatur Per quem Hie respiciat hostiam dicens . hec omnia domine semper bona creas Hie sacerdos signet ter calicem dicens Sancti ►J^ ficas. Bodleian MS. Rawl. Liturg, c. 2. fo. 119. b. Per quem hec omnia domine semper bona creas . hie sacerdos signet ter calicem dicens sancti »{< ficas . uiui >J< ficas . bene >i< dicis . et prestas nobis . hie sacerdos discooperiat calicem et facial signaculum crucis cum hostia quijtquies . primo ultra calicem ex utraque parte secundo calici equate . tercio infra calice?n quarto sicut primo . quinto ante calicem . Interim uero diaconus a dextris sacerdotis assist at manibus prius lotis eique in corporalibus sustitiendis subministret . et in recessu deosculeter altare et humerum eius dextrum sacerdote sic dicente . Per ip >J< sum. Cambridge Univ. Lib. Dd. i. 15. From the word interim the rubric agrees with that in the Sarum Manual of 1554. The earlier part appears in the printed missals. Of the elevation at otfinis honor et gloria something has been said in the notes above (see p. ). But there was apparently an additional ceremony, the crossing of the chalice with the host many times, made in a very prominent way, so that the ceremony might easily be seen by the congregation. Henricus de Hassia in his c)\7i\)tQr Per ipsum . et cum ipso says : " Ubi quidam cruces longas solent facere : habentes causam pro se . vt hostia a circumstantibus videatur . sed non est necessarium propter ilia que dixi. Nam ideo prius est eleuata . vt non sit amplius ostendenda." And in the next chapter, Omnis honor et gloria, he says : " Ubi iterum aliqui vltra calicem hostiam eleuant . moti ex eadem causa quibus sicut ceteris dicendum est. Si placuisset ecclesie duas eleuationes instituere absque aminiculo subsequentium statuisset. Sancti patres quidam fuerunt qui ex doctrina spiritussancti officium misse statuerunt : quibus placuit eleuatio vna : que apud quosdam sacerdotes geminatur." (Henricus de Hassia, Secreta Sacerdotum, Nuremberge, H. Holtzel, 1507. Sign. B. iii.) It seems reasonable that ihe ceremony of showing the sacrament to the people should not be doubled. But here again there is an instance of the law that the more ancient ceremony, which is that of showing the Sacrament to the people when the time of communion is at hand, is turned out by the introduction of the more modern ceremony, that of showing the vSacrament to the people at consecration. H. de Hassia does not seem to have grasped the fact that the elevation at the end of the canon is the more ancient ; and that if there should not be more than one, then the elevation at consecration should be given up, if ancient ceremonies are to be retained m preference to modern. The reformers in the sixteenth century seem to have made a special attack 264 NOTES, upon this ceremony. Thomas Becon makes himself merry over it in this wise : " What shall I speake of daunsyng of your little great God aboute the Chalice with Per Ip^ et cum Ip, et i7t Ip, SVM, which foloweth the praying for the dead ? " and in the margin he puts : " The second Sakering otherwise called, Goddes hoppyng about the Chalice." {Displayeng of the popishe Masse^ in Workes^ vol. iii. fo. xlviii. b.) And another writer of quite the same school has this : " The bel toleth, I haue lost sacring a vengeaunce on it, with babling with the. But yet I trust to see my maker daunce about the cuppe : I will runne a pace." {A dialogue or familiar talke betwene two ?teighbours, Rouen, Michael Wodde, 1554. Sign. E. iii. B.M. press mark C. 25. c. 26.) Also another writer printing at Strassburg : But heare ye ? when the second sacrye comes And your yonge God is dandled about the chalice, Looke that then ye starte vp with good deuocion And to honour your God moste humbly deuyce. (Hughe Hilarie, The resurreccion of the masse, Strasburgh, 1554, Sign. A. V. ^.) line 20. perficiens\ perficiens ante corpore dotnini ibidem reposito per + ipsum : B.M. Add. MS. 30,605. fo. 37. line 24. Hie teneat^ hie reponat corpus et cooperiat calicem cum corporalibus et teneat manus suas super altare usque dum dicat Pater noster qui es. Cambridge University, Dd. i. 15. line 4. from bottom, tacita voce Amen] Hie sacerdos tacita uoce dicat amen . Hie accipiat dyaconuspatenam a manu subdyaconi eamque a dextris sacerdotis extento brachio iri alto usque Da propicius pacem . discoopertam tenens sacerdote sic dicenie Pater noster . postea sequitur Libera nos. B.M. Harl. 4919. fo. 155. b. and the printed books. p. 226. line 4. perturbacione securi] securi Hie accipiat sacerdos patenam et deosculetur et supponat corpori domini et tunc accipiens illud frangat in tres partes cum dicit Per eundem. Blew MS. B.M. Add. MS. 30,605. fo. 37. b. has a rubric divided. After oi7inibus Sanctis (line 2) it has : Hie accipiat patenam et si g7iet caput eius et deosculetur cam dicens while after secu7 i comes Hie accipiat corpus et Jrangat in tres partes dicendo Per eundem. Hie cominittat dyaconus patenam sacerdoti osculans 7nanum et sacerdos deosculetur patena77t et postea ponat ad si7iistru77i oculu77i deinde ad dextru7n postea facial crucei7i CU771 patena ultra caput et tunc reponat ea77i in locu77i suum dicens Da propicius . . . securi Hie discoope?iat calice77i et su7nat corpus christi cu77i inclinacione tra7tspo7te7is in concauitate77i calicis. reti7iendo inter polliees et indices et fra7igat i7i tres partes dimi dicatur Per eundem dominum nostrum ihesum christum filium tuum. secu7ida fraccio qui tecum uiuit et regnat in unitate spiritus sancti deus Hie teneat duas fracturas i7t sinistra 77ia7iu et tercia77t fractU7\wi i7t dextra 77ianu in summitate calicis dicens. Per omnia. B.M. Harl. 4919. fo. 155. b. and the printed books. Deinde si episcopus celebrauerit dyaco7ius ad populu77i conuersus baculu77i episcopi in 77tanu dextera tenens cuT^atura baculi ad se eonuersa dicens Humiliate uos ad benediccionem Chorus respondeat Deo gracias Postea episcopus eukaristia super patena77i reposita super populum facial benediccione77i. Hie C07iuersus ad altare cum particula quam tenet in 7nanu NOTES. 265 sua dextera faciat ter signum cruets super os calicis dicens Pax >J< domini ►J< sit semper >|< uobiscum chorus respondeat Et cum spiritu tuo. Ad Agnus dei dicendum accedat dyaconus et subdyaco7ius ad sacerdotein uterque a dextris dyaconus propior et subdyaconus tejnocior et dicant priuatiin Agnus. B.M. Harl. 4919. and the Sarum Manual. From fo. 38 to fo. 40. b. B.M. Add. MS. 30,506. has the marriage blessing after the fraction of the host. The ordinary begins again with the Pax^ Agnus and Hie mittat^ as in the text. line 12. pacem] pacem. In missis uero pro defutictis dicatur hoc inodo. Agnus dei qui tollis peccata mundi dona eis requiem . tribus uieibus cum hac addicione in fine sempiternam. B.M. Harl. 4919. fo. 156. b. and the printed books. line 13. Hie mittat'\ Tunc diinittat saeerdos terciam partem corporis iji sanguinem ita dieendo Hec sacrosancta. Blew MS. Hie eruce signando depo?tat dietam terciam partem hostie ijt sanguinem sic dieendo. Hec sacrosancta. B.M. Harl. 4919. and printed books. line 17. for promerendam^ there is in B.M. Add. 30,506. capescendam : Blew MS. as in text : in B.M. Harl. 4919. and printed books, promerendam et capescendam. line 20. Hee oratio?tes'\ For this rubric the Blew MS. has Oracio antequam pax detur ^nd the collect Domine I. C. is omitted, and the rubric in the Biew MS. is followed immediately by the collect Domine sanete pater omnipotens. So B.M. Add. MS. 30,506; but the rubric is: Hee oracio dicatur antequam pax delur . Oracio Domine sanete. Antequam pax detur dieat sacefdos Domine sanete. B.M. Harl. 4919 and the printed books. line 4 from bottom. Habete uinculum] For this the Blew MS. has : Pax tibi frater et sanete ecclesie. Post datam pacem dieat saeerdos oradones subsequentes antequam se communicet oracio. Deus pater. B.M. Add. 30,506 fo. 41. has here also Pax tibi followed by Deus pater., but they are interpolated into the marriage rubrics : Pax tibi et ecclesie dei. I^. Et cum spiritu tuo. Postea dieat saeerdos oraciojies sequentes tenens utrasque manus cum corpore domini supra calicem donee percipiat illud. Deus pater follows immediately. Hie deosculetur eorporalia in dextera parte et summitatem calicis et postea dyaconus dieat. Pax tibi et ecclesie dei. Responsio Et cum spiritu tuo. Dyaconus a dextris sacerdotis pacem recipiat ab eo et subdyacono porrigat. deinde ad gradum chori ipse dyaconus pacem portet rectoribus chori et ipsi pacem portent choro uterque sue parti incipiens a maioribus. Infestis uero et ferijs quando chorus 7ion regitur. pax a dyaeono apportatur choro per duos extremos de ij. forma cetera uero sicut prius. Si episeopus celebrauerit prius deosculetur dyaconus principalem sub- dyacojium a quo ceteri subdyaco7ii pacem sumant. Deinde duos seeundarios rectores si duplex festum fuerit qui primo deferant ad reetores prineipales postea ipsis principalibus rectoribus pacem ipsam a parte decani et ea?itoris deferentibus secundarijs ex parte cancellarij. thesaurarij. Post pacetn datam dieat saeerdos oraeiones sequentes priuatim antequam se comiiiunicet tenendo hostiam duabus manibus ita dicens. Deus pater. B.M. Harl. 4919. and the Sarum Manual. p. 227. line 4. manibus meis teneo] teneo. Hie inclitiet se saeerdos ad hostia7n dicens Te adoro. B.M. Harl. 4919, and the printed books. See also Bodleian Douce MS. 218. In manibus. Hie humiliter inclinet te adoro Cambridge University Library, Ff. 4, 44. 266 NOTES. line 17. Gracias agimus] Blew MS. Additional 30,506, Harl. 4919 and tlie printed books omit the whole of this prayer. line 14. from bottom. Ante percepcioneni] om. Blew MS. B.M. Harl. 4919, and printed books. line 9 from bottom. Quidaii{\ B.M. Add. 30,506 as in text. Hie dicat sacerdos ad corpus antequmn percipiat. Aue in eternum sanctissima caro michi ante omnia summa dulcedo. Blew MS. Ad corpus dicat cum inclinacione antequam percipiat. Aue. B.M. Harl, 4919 and the printed books. line 6 from bottom, uita] In nomine patris : add. B.M. Harl. 4919, and printed books. line 5 from bottom. Ad sanguinem\ B.M. Add. 30,506 as in text. Tunc percipiat cimi magna deuocione. Deinde ad sanguinejn dicat. Aue in eternum. Blew MS. Hie sumat corpus cruce facta de ipso corpore ante os reeipientis. Deinde ad sanguinem cum magna ueneracio7ie dicat. Aue ineternum. B.M. Harl. 4919, and Sarum Missal. Tunc cum magna deuociojte ad sanguine^n dicat. Cambridge University Library, Ff. 4, 44. and Sarum Manual. uitam eternam amen. Hie suniat sanguinem quo sumpto eat sacerdos aa dextrum comzi altaris cum ealice inter manus adhue digitis iu7ictis sicut prius et accedat subdyaconus ei efftmdat in calieem aquam et uinicm et resineerit manus suas sacerdos ne reliquie alique corporis et sanguinis temaneaftt in digitis uel i?t ealice. If Cum uero aliquis sacerdos debet bis eelebrare ifi ufio die tunc adprimam missam non debet pereipere ullajn ablueione7n sed ponere in sacrario i?t uase mu7ido usque ad finei7i alterius 77iisse et tunc su77icitur utraque ablucio et post prima77t infusione77t sequatur oracio hoc 7nodo. Quod ore sumpsimus . . . . . sempiternurn Hie lauet digitos suos in concauitate calicis cu77i infusione ui7ti a subdyaeono. Quo hausto sequatur oracio. Hec nos communio . . . amen. Hie infundat subdyaeo7ius aqua77i in calice77i. Qua hausta eat sacerdos in 77iediu77i altaris et i7icli7tat\ se et dicat hanc oracio7ie77i. Gracias tibi ago . B.M. Harl. 49 19^ fo. 158. hie su77iat sanguinem quo su77ipto et deposito ealice super dextru77i cor7iu altaris dicat hanc oracione77i. Hie eat sacerdos ad dextru77i cornu altaris. et su77iat caliee77i i7iter 77ia7ius. adhue digitis coniunctis sicut prius. quo sumpto : infundat diaeonus ui7iu77i i7t calice7n. quo hausto dicat Quod ore sumpsimus sempiternum. hie lauet digitos suos in concauitate calicis tu77i uino infuso a subdiaeono quo. hausto : dicat. Hec nos communio .... consortes. hiei7tfundat subdiaconus aqua77i in ealiceiti : qua hausta eat sacerdos i7i 7nediu77t altaris et incline t se et dicat cu77i 77ia8,na ueneracione respiciendo cruce77i. Adoremus crucis .... sacramentum. Sequatur Gracias . . . . in uitam eternam pro misericordia tua amen, tunc eat sacerdos ad sacrariu77i et ibi lauet 7nanus in sacrario quibus lotis et tersis. redeat ad dext7 U771 cornu altaris. et dicat post eo77i77iu7iio7ie7n. Bodleian MS. Laud Misc. 164. p. 228. line I. Hie su77iatur'\ B.M. Add. 30,506 has : Hie procedai ad digitos et calice77t abluendum ei interi77i dicat Quod ore . . . remedium sempiternum. Hec nos . . . participes. Per christum dominum nostrum amen. Hie su77iatur corpus et sanguis et postea dicatur hec oracio.. Gracias tibi. Here the scribe of Add. 30,506 has inverted the order. Though the book has been used, yet there is nothing written in the margin to show that the inversion had been noticed. NOTES. 267 line 12. Benedicta] This is omitted by B.M. Add. 30,506, Harl. 4919, and the printed books. After Quod oresumpsitnus and Hec nos communio^ Cambridge University Ee. 2, 2 has : Adoremus crucis signaculum per quod salutis nostre sumpsimus sacramentum : but with no rubrics. line 9. Hie procedat] Et cum hac oracione eat saeerdos addextrum comic altaris et abluat 7iianus dtcens . Lauabo inter innocentes manus meas et circumdabo altare tuum domine. Dyaconus interim complicet corporalia et ad dextrum cornu altaris subdyacono ' librum portet et acceptoi dyacono calicem iacentem super patenam. et redeunte sacerdote ad dextrum cornu altaris si quid infusionis in eo remanserit ori sacerdotis porngat resumendum. Post percepciotiem sacramenti et cetera ut supra in dominica prima aduentus domini. ^ Finita missa saeerdos corpore i?iclinato iunctis manibus tacitrt uoce coram medio altaris dicat haiic oracionem. Placeat tibi . . . B.M. Harl. 4919, fo. 158.^. With Placeat tibi the ordinary of the mass in this manuscript ends. Gracias tibi ago .... domini nostri ihesu christi Hie recedat ab altari et precor ... in vitam eternam amen. Dei7ide eat saeerdos ad dextrum cornu altaris et resumat calicem i7tter 77ianus suas digitis adhuc coniu7ictis sicut prius et accedens subdiaco7ius infundaf vi7iU77i i7i calice77i et rece7iset saeerdos digitos suos in concauitate calicis ne alique reliquie corporis et sa7igui7iis re77ianeant in digitis uelincalice .... Sui7iptaitaque dicta i7ificsione vini dicat saeerdos hanc oracio7ie77i. Quod ore sumpsimus . . . . . in sempiternum. Deinde digiti cu77i quibus sacra77ientti77i tractatur a subdiacono perfundi debent vi7io in concauitate calicis quod ab ipso sacerdote su77iatur. Quo hausto sequitur oracio. Hec nos domine. Bodleian MS. Rawl. Liturg. c. 2, fo. 123. Deinde per cipiat. post hec accedat 77iinister. et effiindat in calice77i ui7tU77i tiel aqua77i. et si necesse fuerit ut sacerdote77i iterujn celebrare oporteat. 7iichil de effusio7ie percipiat. Set i7t sacrario ponat. Post primam effusionem dicat. Quod ore . . . Post secu7idai7t effusio7ie77i dicat saeerdos. Hec nos . . . Post tercia7n effusio7ie77i cui7i 77iag7ia deuocione dicat Gracias tibi . . . Cambridge Univ. Lib. Ff. 4, 44. The nuptial communion and postcommons in B.M. Add. MS. 30,506^ fo. 42^. follow immediately the prayer Gracias., and these are followed by : Expleta 77iissa incli7iato capite a7ite altare iunctisque 77ia7tibus dicat saeerdos ha7ic oracionei7i. Placeat tibi .... seculorum amen. Et sic erigens se osculetur altare et signet se dicens. In nomine patris et filij et spiritus sancti amen. Benediccio post 77iissa77i cu7n calice. Benedicat vos diuina maiestas et vna deltas, pater, et filius. et spiritus sanctus. Amen. Sic co77ipietur offi.ciu77i ?7iisse secundu77t vsu77i saru77i. Iniciu77i sancti euangelij secundu77i iokanftem. In principio .... et ueritatis. P. 2,2Q. line i. Hie su77iatur'\ For this page the Blew MS. has the following : Deinde percipiat. Post hec accedat 7}ii7iister et effundat in calicem uinu77i uel aqua77i. Et si necesse fuerit ut sacerdote77i iteru77i celebrare oporteat : nichil de effusione percipiat. set in sacrario p07iat post pri7na7n effusione77t dicat. Quod ore sumpsimus domine pura mente capiamus et de munere temporal! fiat nobis remedium sempiternum. Post secu7ida ini effusione7n. Hec nos communio domine purget a crimine et celestis remedij faciat esse consortes. 268 . NOTES. Post terciain effusionein cu7it magna deuotione die at hanc oracionem. Gracias tibi ago . . . pro misericordia tua. Adoremus crucis signaculum per quod salutis sumpsimus sacramentum. Lauabo inter innocentes manus meas et circumdabo altare tuum domine Post expletionem misse sacerdos inclinato corpore ante altare iunctis manibus dicat hanc oracionem. Placeat tibi sancta trinitas . . . per omnia secula seculorum. Tunc erigai se sacerdos et signet se in facie )?i dicens. In nomine patris et filij et spiritus' sancti. Statiju incipiat sacerdos. In principio erat uerbum . . . grade et ueritatis. p. 229. line II. Et ne nos] Blew MS. has after this : Et ne nos. Ostende nobis d[omine misericordiam tuam]. [Et salutare tuum da nobis]. Sacerdotes tui [induantur iustitiam]. [Et sancti tui exultent]. Confiteantur tibi domine [omnia opera tuaj. [Et sancti tui benedicent tibi]. Exultent iusti in domino [Rectos dec.et collaudatio.] Non nobis domine non nobis [Sed nomini tuo da gloriam] Domine exaudi [orationem meam] [Et clamor meus ad te veniat] Dominus uobiscum [Et cum spiritu tuo] Oracio. Deus qui tribus pueris mittigasti flammas ignium i concede propicius . ut nos famulos tuos non exurat flamma uiciorum . per dominum. Ure igne sancti spiritus renost nostros et corda nostra dpmine . ut tibi casto corpore seruiamus et mundo corde placeamus. Da nobis quesumus omnipotens deus uiciorum nostrorum [flammas extinguere qui beato Laurentio tribuisti tormentorum suorum incendia superare. Per]. Infirmitatem nostram [quesumus Domine propitius respice : et mala omnia quae iuste meremur omnium sanctorum tuorum intercessione averte. Per Christum]. Deus qui conspicis omni nos uirtute destitui interius . exteriusque custodi ut et ab omnibus aduersitatibus muniamur in corpore ■! et a prauis cogitacionibus mundemur in mente Protector in te sperancium deus sine quo nichil est ualidum nichil sanctum i multiplica super nos misericordiam tuam . ut te rectore te duce sic transeamus per bona temporalia :' ut non amittamus eterna . per dominum. After the blessing of the aliud quid honum potabile, B.M. Add. 30,506. io. 43. b. has : Cum uero exuerit casula7n et alia indume?zta sacerdotalia ■! dicat psalmos subsequentes cum antiphona Trium puerorum. Ps. Benedicite sacerdotes. Ps. Laudate dominust in Sanctis et cetera usque ad finem . et ps. Nunc dimittis et dicitur sub vno Gloria patri. Deinde dicitur tola antiphona. Trium puerorum ymnum cantemus quem cantabant in camino ignis benedicentes dominum. Kyrieleison. NOTES. 269 Christeleison. Kyrieleison. Pater noster. Et ne nos. Set libera nos. Benedicamus patrem et filium cum sancto spiritu. Laudemus et superexaltemus eum in secula. Benedictus es domine in firmamento celi. Et laudabilis et gloriosus et superexaltatus in secula. Benedicat et custodiat nos misericors dominus . Amen. Non intres in iudicium tuum domine. Quia non iustificabitur in conspectu omnis viuens, Domine deus uirtutum conuerte nos. Et ostende faciem tuam et salui erimus. Domine exaudi. Et clamor. Dominus uobiscum. Oremus. Oracio. Deus qui tribus pueris mitigasti flammas ignium :' concede propicius, ut nos famulos tuos non exurat flamma viciorum. Oracio. Ure igne sancti spiritus renes nostros et cor nostrum domine ut tibi casto corpore seruiamus . et mundo corde placeamus. Oracio. Acciones nostras quesumus domine et aspirando preueni . et adiuuando prosequere ut cuncta nostra operacio a te semper incipiat .•' et per te cepta finiatur. Per christum dominum nostrum . Amen. 2^0 NOTES. ' APPENDIX TO NOTES I. WILLIAM DE PAGULA, OCULUS SACERDOTIS. (Pars. iii. cap. 5. de expositione misse, British Museum MS. Royal 6. E. i. fo. 58. b. col. ii.) ^ Ad te deum pair em omni- potentem^ hie attollendi sunt oculi in celum non solum corporales sed etiam spirituales. scilicet, cognicio et amor, omnipotentis, hie de potencia patris fit mencio. quia ista transub- stanciacio requirit potenciam infinitam que est solius dei. Tibi ^ratias agens benedixit. ac Jre^S,it^ hie aliqui fatui tangunt hostiam ac si vellent earn frangere et male faeiunt. videtur tamen ex ordine verborum i quod prius debet frangi quam eonsecrari cum dicit i benedixit ac /regit per hee verba videtur quod prius est fraccio quam eonsecracio . sed eeclesia prius consecrat quam frangit, ergo aliter facit eeclesia quam Chrislus fecit, et sic videtur eeclesia in hoe errare et per consequens delinquit. Solueio. dieendum est quod eeclesia non delinquit. quia Christus post benediccionem et eonsecraeionem fregit r licet ordo verborum aliter sonat. Et notandum quod ilia crux quam saeerdos facit super panem cum dicit, benedixit et fregit significat quod Christus passus est. secundum animam et corpus vt totum hominem redimeret. Dedit discipulis suis dicens accipite £t manducate^ ex hoc. patet. quod nee iudam excepit quin verum corpus Christi sub saeramento inter alios II. JOHN DE BURGO, PUPILLA OCULI. (Lib. IV. cap. ix. de signifieatione misse, Strassburg, 15 14, fo. xxix. Q.) Qui pridie quam pater etur ab hoe loco vsque ibi. Vnde et memores. debet saeerdos preeipue applicare cor ad attendendum et os ad distinete proferendum vt nulli alteri rei attendat nulla dictio euadat : nilqne de forma verborum vel de signis omittat. Saeerdos cum dieat. (2ui pridie. capere debet hostiam saerandam in manibus et tenere non eleuatam nimis : ne faciat populum ydolatrare adorando hostiam non saeratam et sic dimisso teneat vsque , ad eompletam forme conseerationis panis prolationem. Si autem plures sint hostie pro communicandis alijs consecrande : vnam tantum in manibus teneat et benedicat et illam eonsecrando omnes aHas ibi presentes consecrat dum tamen ad omnes illas intentionem referat eonsecrandi . . . ^ Consequenter cum dieitur. Et eleuatis ocutis. attollendi sunt oculi in celum tarn oculi cordis quam corporis qui sunt amor et cognitio. Benedixit et fregit. non est hie faciendum signum fractionis in hostia sicut quidam faeiunt quia christus prius eonseerauit quam NOTES. 271 ON SARUM ORDINARY. III. RUBRICS OF MS. SARUM MISSAL. (Bodleian, Laud Misc. 302. fo. 115.) Quam oblacionem .... domini nostri iesu christi. Hie erigat sacerdos manus suas et C07iiungat eas et postea tergat digitos suos dicens. Qui pridie. et cetera. Hie accipiat hostiam dice?is. accepit panem. et eetera et eleuet earn paru7n- 'ber ita quod non possit videri a populo et sie debet hosticun tenere quo usque dixerit verba co?isecracionis quia si ante eonsecraeionem eleuaretur et populo ostenderetur sicut fatui faciunt saeer dotes et populum faeiunt ydolatrare adorando paiiem purujjt tanquam corpus christi et in hoc peccant. Et sacerdos debet precipue in hoc loco seipswn in vnum congregare. scilicet cor diligenter ad attendendmn et os distincte proferen- dum vt ab eo loco videlicet. Qui pridie. vsque ad Vnde et memores. nulle alij rei atte7idat nullaque diccio vel sillaba euadat nichil de forma verboruin omittat seu diuidat. Hie eleuet sacerdos oculos suos no?t solu?n corporales sed eciam spirituales dicens. et eleuatis oculis. et cetera, hie inclinet se sacerdos dicens. tibi gracias agens bene >{< dixit fregit. Hie non debet hostia frangi neque tangi inodo fraeeionis sicut fatui faciunt sacerdotes et male faciunt. Videtur tamen ex ordine verborum quod debet frangi priusquam conseerari tamen dicit. benedixit. fregit. per verba videtur quod prius IV. RUBRICS OF SARUM MANUAL OF 1554. {Manuale ad vsum insignis ecelesie Sarisburiensis, Rothomagi, Rob. Valentin, 1554, fo. Ixxix.) Qui pridie quam pateretur. Hie erigat sacerdos manus et coniungat et postea tergat digitos et eleuet hostiam parumper : ita quod non videatur a populo : et sie debet tene?e quousque dixerit verb i consecra- tionis : quia si ante eonsecrationem eleuetur : et populo ostendatur sacerdotes sicut fatui faciunt populu7n idolatrare adorando pane77i puru77i tanqua77i corpus christi : et in hoc peccat. Et sacerdos debet precipue in hoc loco congregare seipsiwi ad se. scilicet cor ad verba diligenter attende7tdu77i et os ad distincte pro- ferendu7n., vt ab hoc loco videlicet. Qui pridie. vsque ibi. Vnde et memores, nulle alie rei attendat : 7iullaque dictio nullaque syllaba euadat: nichil de for77ia verboru77i vel signorum 07nittat vel di77iinuat. Aecipiendo pane77i dicat accepit panem in sanctas ac venerabiles manus suas : et eleuatis oculis in celum Hie eleuet oculos suos non solu77i corporales sedetia7n spirituales. ad te deum patrem omnipotentem tibi. Hie inclinet se dicens. gratias agens >i^ benedixit fregit. Hie non debet tangi hostia 77iodo fractionis sicut aliqui fatui tangu7tt et 7nile faciunt. Videtur ta77ie7i ex ordine verboru77t quod prius debet frangi qua77i conseerari cu7n dicat benedixit fregit. Per hec verba videtur quod prius est fractio qua77i co7iseeratio : 272 IV. DE PAGULA. J. DE BURGO. manducaret, sed forte posset obici* querere quare Christus dedit sibi verum corpus suum cum sciret eum in mortali peccato, die quod hoc fecit, ad instruccionem nostram . scilicet, si cognouerimus aliquem indignum accedere ad eukaristiam cuius peccatum est nobis notum, non tamen alijs sicut peccatum iude fuit soli Christo notum non debemus eum prohibere a sacramento sed debemus eum in secreto monere si posset debito modo fieri et hec racio tangitur in canone de consecracione distinccione ij capitulo non prohibeat et cetera. Sicut iudas. hoc est enim corpus ineum^ per ista verba fit conuersio panis in corpus Christi vnde sciendum est quod ista verba debent. proferri cum vno spiritu et sub vna prolacione non tamen interposita pausacione, sicut stulti faciunt, Et notandum quod hec oracio. hoc est enim corpus nieurn est singularis oracio inter omnes oraciones, Alie enim sunt inductiue veritatis siue existencie, sed ilia verba hoc est enim corpus jneum, faciunt illud. quod significat, vnde est verbum non tantum significatiuum sed operatiuum. non operacione successiua sed instancia Sed queritur quare ponitur ibi hec coniunccio enim ex quo nullus euangelista posuit eam, potest dici quod hec coniunccio sumpta est ex verbo domini super calicem, Matthei xxj vbi dicitur, hie est enim sanguis nieus et cetera, vt ergo fiat conformitas verborum tam panis quam vini in conuersione dicitur. hoc est enim corpus meu7n. hijs autem verbis finitis adoret sacerdos capite inclinato et eleuet illud mature et ostendat populo. adorandum nee nimis diu teneat eleuatum nee aliquo modo corpus osculetur nee super oculos ponat sicut solent quidam stulti facere nee ab aliqua parte corporis tangi debet, nisi tantum digitis ad hoc speeialiter conseeratis Reposito eorpore Christi in loco suo :' statim incipiet calicis consecra- fregit quamuis aliter appareat ex serie verborum. Sed reuera sensus verborum talis est. Dum benedixit id est eonsecrauit. Fregit et dedit discipulis suis protulit hec verba, accipite et manducate. Et sic eisdem verbis eonsecrauit. et formam eis tradidit eonsecrandi secundum Thomam. De vtriusque forme intellectu et expositione habes supra huius partis cap. iiii. D. |[ Non oportet verba sacramen- talia proferri vno spiritu et vno prolatione quia forte ilia qui propter artitudinem meatuum velociter inspirant et respirant hoe facere non possent. Sed sufficit quod continue proferant sic quod non voluntarie fiat nimia pausatio. vel impertinent interuallum consecrata hostia eleues eam mature sacerdos et ostendat populo adorandam. nee nimis diu teneat eleuatam nee osculetur eam seu oculis suis apponat. nee aliquo membro vel parte sui tangat quan- tum poterit nisi cum digitis conse- eratis. * Reposita quoque hostia reuer- enter ineipiat statim consecrationem ^ Cancelling dots below obici. MS. SARUM MISSAL. SARUM MANUAL. 273 esset fraccio quam consecracio. Sed sancta ecclesia prius consecrat quam frangit ergo aliter agit ecclesia quam christus : et sic ecclesia videtur errare et sic per conseqiiens delinquit. Sohicio. dicendum est quod ecclesia non delinquit. quia christus post benediccionem et consecracionem fregit licet ordo verborum aliter sonet Hie sacerdos tergal digitos suos et dicat. Qui pridie. line 4. Hoc est enim corpus meum. Et debe?it ista verba proferri sub vno spiritu et sub Vfia prolacione 7iulla pausacione interposita. Pos ilia verba inclinet se sacerdos ad hostiam et postea eleuet earn vltra caput siium vt a populo possit videri et venerari : et tunc reuer enter illam repo7iat ante calicem in modum crucis per eandem facte. Caueat eciam sacerdos ne nimis diu earn eleuatam teneat nee aliquo modo corpus christi osculetur nee super oculos p07tatur sicut quidam stulti solent facere 7iec aliqua pars corporis vllo 7nodo ta7tgi debet nisi ta7itum digitis ad hoc specialiter co7tsecratis. Reposito corpore christi vt supra dictu77i est in locimt suum. discooper- iat calicem et te7ieat i7tter 7nanus non disiu7igendo pollicem ab i7idice nisi du77i facial be7iedicciones ta7ttu77i sic dicens secrete, Simili modo. sed ecclesia prius consecrat quai7i frangit: si aliter facit ecclesia qua?7i christus fecit : et sic ecclesia videtur errare^ et per co7iseque7is deli7iquit. Solutio. Dice7idu7n est quod ecclesia 71071 deli7iquit : quia christus post co7isecratione7n et be7iedictio7iei7i fregit: licet ordo verborinii aliter sonat. Et dicat sacerdos inclinando deditque discipulis suis dicens : acci- pite et manducate ex hoc omnes. Hoc est enim corpus meum. Et debent ista verba proferri sub vno spiritu et sub V7ia prolatio7ie Jiitlla pausatione i7iterposita. Post hec verba inclinet se sacerdos ad hostiai7i et capite i7iclinato ilhwi adoret et postea eleuet ea77i 77iature supra fro7ite77i vt a populo possit videri : et caueat ne ni77iis diu te7teat ea77i nee aliquo i7todo corpus christi osculetur: 7iec super oculos p07iat sicut solent quida77i stulti facere : 7iec aliqua77t parte7n corporis vllo 7nodo tangere debet 7iis • tantu77i digitis ad hoc specialiter consecratis. Tunc illud reponat a7tte calice7n in 77iodu7n crucis per eu7n fie7ide. Reposito corpore christi in loco suo : discoopcTHat calice77i et eu77i teneat inter 77ianics suas non dis- iunge7tdo pollice77i ab i7tdice 7iisi du77i facial benedictione77i tantu77i : et tunc i7icipiat calicis consecratio7ie77i dicens. Simili modo posteaquam cenatum est accipiens et hunc preclarum calicem in sanctas ac venerabiles manus suas : item tibi. Hie inclinet se dice7is gratias agens >J< benedixit, deditque discipulis suis dicens : accipite et bibite ex eo omnes. Hie eleuet paru7nper calice77i ita dicens. Hie est enim calix sanguinis mei, noui et eterni testamenti, mysterium fidei : qui pro vobis et pro multis effundetur in remissionem pecca- torum. |[ Hie eleuet calice77i vsque pectus vel vltra caput dice7is. Hec quotienscunque feceritis : in mei memoriam facietis. 4[ Hie reponat calicei7i et fTHcet digitos suos vltra calicem propter 77iicas et cooperiat calice7n : deinde eleicet brachia in 7noduni crucis : iunctisque digitis vsque ad hec verba de tuis donis et datis ita dicens. Unde et memores. T.M. 274 W. DE PAGULA. /. DE BURGO. cionem dicens illud quod sequitur. Siinili inodo et cetera. Si queratur quid faciendum sit si sacerdos ex aliqua passione. non posset calicem consecrare die quod si passio non cessauerit vel statim mortuus fuerit tunc alius' alius sacerdos qui non dum celebrauerit supplere debet quod omisit si autem aliqua dubitacio de predictis/ fuerit consulcius [fo. 59. iudicatur, secundum Innocencium vt talis oblacio studiosissime recon- datur et super aliam, totum officium celebretur et premissa hostia consecrata in fine misse a ministro vel alio sumatur. Quid si vnum inueniri non posset, vel alio modo defuerit / numquid possit panis consecrari sine vino i die quod sic sed grauissime peccaret. qui se intromitteret. calicis ibi. Simili viodo et prolata forma verborum vsque ibi. Unde et memores. calicem vt adoretur sanguis christi a populo eleuat. ut dictum est de hostia et reponat . . : Cancelling dots under the first alius. aia. INDEX. The following contractions have been used : mia. = misericordia anima 1). = beatus C. = Christus Dns. = Dominus Ds. — Deus I. = lesus noie. = nomine nr. = noster ops. = omnipotens pra. = praesta ps. = psalmus q =qui qs. = quaesumus s. — sanctus sp. = spiritus Sarum (i.) = 14th century ordinary Sarum (ii.) = 13th century ordinary MS. Sarum Manual = B.M. Add. MS. 30,506 Cicon. = Ciconiolanus' Directory Uzes = Appendix to Induhts Planeta. A ciinctis nos qs. Due. Dominican 89 (4) 90 (4) 91 (3) 92. a Lapide, lo. altar linen, 252 (2) needful for consecrating, 254 (3). A porta infej'i. Charterhouse, 106. A subitanea et iinproinsa f/iorte, Alphabetum, 51 ; Coutances, 68. Ab illo sanctijiceris , Alphabetum, 39. Ab ipso sanctificettir, Sarum (ii. ) 220 ; MS. Sarum Manual, 255. Ablutions, Alphabetum, 49 ; Coutances, 66 ; Dominican, 83, 86 ; Charterhouse, 102 ; Burckard, 164 ; duplicating, 172 ; Indutus, 188 ; Cicon. 212 ; Christmas Day, 213 ; Carmelite, 245 ; Sarum rubrics, 266. Absolution, Sarum (i. ) 3 ; Alphabetum, 33, 36 ; Coutances, 56, 57 ; Dominican, 74, 85; Charterhouse, 100 ; Burckard, 136, 137 ; Uzes, 190; MS. Sarum Manual, 255 ; Notes, 256. Accendat Dns. in nobis, Uzes, 192. Acceptabile sit sacrijiciuni, Burckard, 149. Actiones nras. xv. Adesto Dnc. stipplicationibtis Dominican, 88, 90 (2), 91. Adintoriwn nrm. in Jioniine. Alphabetum, 36, 1'] ., 50 ; Coutances, 58, 67 ; Dominican, 74 ; Charterhouse, 99 ; Burckard, 135 ; Indutus, 181. Adoranius te Christe Alphabetum, 37 ; Coutances, 58 ; Cicon. 209. 210. Ado7'emus crucis signaaihc/n, notes, 266, 267 ; . Blew MS. 268. Agimus tibi gratia s rex, Alphabetum, 49 ; Coutances, 66. Agnus Dei qni Sarum (i.) 14 (ii.) 226 ; Langforde, 26, 27 ; Alphabetum, 47 ; Coutances, 65 ; Dominican, 82, 83, 84, 96 (2) ; Charterhouse, 102, 104 ; notes, 248 ; Burckard, 161, 162 ; said audibly, 137; dry mass, 173; T 2 276 INDEX. Agnus Dei qui Indutus, 187 ; bowing at, 183. y mass for dead, Coutances, 65 ; Burckard, 162, 172 ; Sarum rubrics, 265. Agnus Dei, waxen, 12 1;/, 249. Alb, signifies, Langforde, 20 ; prayers at, Sarum (i.) 3, (ii.) 222 ; Alphabetum, 34 ; Coutances, 55 ; Burckard, 131 ; Dominican, 73 ; Cicon. 203 ; notes, 252. begins mass in, Sarum (ii.) 219, 255. Albers, Bruno, north side, 237. Alexander VI. pope, xxvi. 123, 174. Alexanderof Hales, Cicon. 208; notes, 253. Alleluia (after epistle) Sarum (i.) 4 5 Dominican, 76 ; Burckard, 145 ; rules for saying, 145 ; omitted in mass for dead, 172 ; dry mass, I73> I74 > Uzes, 191 ; Cicon. 206 ; notes, 253. Alphabetum Sacerdotum, 31. Notes, 239 ; Introduction, xvi. other alphabeta, xix;/. xxi. Altar, signifies, Langforde, 19, 20; orientation, Burckard, 167 ; Cicon. 202 ; notes, 252. relics in, Indutus, 181 ; notes, 251 ; Uzes, 191. See portable. Amblard, bishop. Charterhouse, 107. Amelius, lo. 32, xxi. Amen frater, Alphabetum, 33, 36, Amice, signifies, Langforde, 20; Prayers at, Sarum (i.) 3, (ii.) 222 ; notes, 237; Alphabetum, 34 ; Coutances, 55 ; Burckard, 131 ; Morris Missal illumination, xii. Angers, ordinary of, xx. Ante conspechun divinae,, Alphabetum, 35 ; Sarum (ii.) 220. Ardnes, Stephen, 96. Arras, second elevation, 241. Arrivabene, Peter, xxiv. xxv. Asperges me, Dominican, 74. Aufer a nobis Sarum (i.) 4 (ii.) 220 ; Alphabetum, 37 ; Coutances, 60 ; Dominican, 74 ; Burckard, 137, 138; Indutus, raised voice, 181 ; Uzes, 190; Aufer a nobis MS. Sarum Manual, 255. Augustine, St. prayers, Coutance?, 66 (2). Ave in aeternum, Sarum (ii.) 227 (2) notes, 266. Ave Maria, Charterhouse, 99, 100 (2) 103, 109 ; Langforde, 29. Ave pretitcm Redemptoris, Langforde, 24 ; notes, 238. Ave salus ave vita, 242. Avranches, John of, Agnus Dei, 248. Bainbridge, Chr. Pontifical, 233. Balsamus et cera jmcnda, I2in. notes, 249. Bangor, osculation at introit, 233. Bannister, Rev. H. M. Sarum Missals, x'ii. Alphabetum, xvi. Batiffol, Mgr. P. Cicon. xx\x.n. Bayeux, osculation at introit, 233. Beata gens cuius, Alphabetum, 38. Becon, Thomas, sacring, 235 ; amice, 237 ; Gloria in, 238 ; Gospel, 238 ; Visitation of chalice, 240 ; end of mass, 245 ; mass vestments, 252 ; Memento, 253 ; second sacring, 264. Bell-ringing, rules, 175, 178. Benedic aia. mea, Langforde, 27 ; J '. notes, 239. !■ Benedicamus Dno. Alphabetum, 49 ; Coutances, 67, 68 ; Dominican, 84, 87; Charterhouse, 104 ; Burckard, 166, 172 ; omitted in mass for dead, 172 ; said audibly, 137 ; dry mass, 174 ; Benedicamus patrem etjilium, MS. Sarum Manual, 269. Benedicat et custodiat nos, MS. Sarum Manual, 269. Benedicat nos et custodiat, Indutus, 188. Benedicat nos. ops. Ds. Alphabetum, 50 ; Coutances, 67. Benedicat vos divina maiestas, MS. Sarum Manual, 267. Benedicat vos ops. Ds. Burckard, 166 (2), 167, said audibly, 137; omitted in mass for dead, 168, 172. Benedicite R7. Ab ipso sanctificetur Sarum (i. ) 4 ; Alphabetum, 39. Benedicite R/ Dominus, Alphabetum, 51 ; Coutances, 68. INDEX. 277 Benedicite I^. In nomine, Dominican, 76. Benedicite omnia opera, Burckard, 169. Benedicite pater quia peccavi, Alphabetum, 33 ; Preparatio, 114. Benedicite sacerdotes, Sarum (ii.) 229 ; Coutances, 69 ; notes, 243 ; Dominican, 96 («) ; MS. Sarum Manual, 268. Benedicta a filio domina, Sarum (ii. ) 228. Benedictits es Dne. in Jirmamento, MS. Sarum Manual, 269. Benedictits qtii venit, Langforde, 23 ; Dominican, 79 : Charterhouse, loi ; Burckard, 154 ; Indutus, 186. Benefactors, commemoration. Charter- house, 105, 106. Bernardin de Carvajol, Card. xxvi. 121, 123. Besancon, ordinary of, xxi, Besicken, John de, 174. Bishop, Langforde, vestments, 20 ; duties, 21 ; Dominican, if celebrating, 75 ; if present, 84 ; Burckard, if celebrating, 126, 154; if present, 133, 136, 167, 168, 169. Indutus, 185 : Carmelite, 245 ; Sarum rubrics, 264, 265. Black curtain at elevation, 234. Blado, Anton. 215. Blessing at end of mass, Langforde, 28 ; Alphabetum, 50, 51 ; Coutances, 67, 68 ; Dominican, 84 ; Burckard, 166 ; turning to people, 142 ; dry mass, 1 74 ; omitted in mass for dead, 172, 174 ; Indutus, 188; Carmelite, 245 ; Sarum rubrics, 267. Blessing of things, Burckard, 134. Blew MS. Introduction, xxxi ; Notes, 255. Bona, Card, osculation at introit, 233 ; making chalice, 247. Bowing, Sarum (i.) 4 ; (ii.) 220, 222, 224 ; Langforde, 22, 29 ; Alphabetum, 37, 42, 43, 45, 49 ; Coutances, 57, 60, 61, 67 ; Dominican, 74, 80 (2), 83, 84 ; Charterhouse, 100, loi (4) ; Burckard, 138 ; at sacred names, 141 ; at Gloria in, 139 (3) ; Indutus, 182 ; Cicon. 215 ; notes, 254, Sarum rubrics, 261, 264, 267. Bowing at sacred names, Burckard, 141 ; Becon, 238. Breve, Charterhouse, 105, 109 (2). Brightman, F. E. , Sancta Sanctis, 242 ; Jacobites, 261. Burckard, John, named, 121, 123, 126//. ; 07-do Missae, 121 ; table of editions, xxvii. ; Notes, 249, 233, 237, 252 ; Introduction, xxv. Burgo, John de, Salve lux, 238 ; rubrics, 259 ; extracts from, 270, xxxi. Burse, Burckard, 133, 169, 171. Bursfeld, Conjiteor, 246. Buskins, see Sandals. Cambray, ordinary of, xxi. Calciamenta, Cicon. 203 ; see Sandals. Calicem saint aris accipiam, Dominican, 78; Burckard, 164. Cambray, second elevation, 241 ; ordinary, xxi. Candelarum, Charterhouse, 106, 109. Candles, Dominican, 'Ji, 74, 75, 76, 80, 84 ; private mass, 95 ; notes, 243, 246 ; Charterhouse, dry mass, 104 ; Burckard, 133, 169 ; dry mass, 173 ; Cicon. 204 ; Carmelite, 246 ; Myrc, John, 246. Canon of the Mass, Sarum (i.) 10 ; (ii.) 222 ; Langforde, 23 ; Alphabetum, 43 ; Coutances, 61 ; Dominican, 80, 75 ; private mass, 95 ; Charterhouse, loi : Burckard, 154; Indutus, 182, 183, 186 ; Cicon. 208 ; notes, 253 ; Sarum rubrics, 257, 271 ; private additions to, 253 ; J. de Burgo and W. de Pagula, 270; Canonical hours, before mass, Burckard, 126. Canterbury, Inventories, 234. Cardinal, mass before, Dominican, 84 ; Burckard, 133, 136, 167, 168, 169; if celebrating, 126. See Bishop. Carissime f rater Sum ma, Alphabetum, 33- Carmelite, ordinary, resemblance to Dominican, xxiii. 243 ; fraction, 260. 278 INDEX. Cautels of the Mass, Preparatio, 114 ; Cicon. 212, 214. CentupliDH aca'pms, Burckard, 149. Ceremonies of the Mass, Langforde, 20. Chalice, making of, Alphabetum, 34 ; notes, 239 ; Coutances, 55 ; notes, 240 ; Dominican, 76 ; notes, 247 ; bishop, 84; Charterhouse, 100, 103 ; notes, 247 ; Burckard, 1 50 ; Indutus, 184, 185 ; notes, 251 ; Cicon. 208 ; notes, 253 ; Sarum, notes, 234 ; Cistercians, Greeks, 247. ChaHce, signifies, Langforde, 19 ; kissed, 26; Visitation of, Alphabetum, 39 ; notes, 239 ; Coutances, 58 ; Sarum (i.) 4, 5 (ii.) 221 ; at offertory, Langforde, 23 ; Alphabetum, 41 ; Coutances, 59 ; Carmehte, 244, ChaHce, placed on altar, Dominican, 75 ; Charterhouse, 100 ; Burckard, 133 ; Cicon. 204 ; Sarum (i. ) 5, (ii.) 220; not to be upset, Cicon. 212 ; taken away, Burckard, 169. Chalons, ordinary of, xxi. Charterhouse Ordinary, 99 ; Notes, 246 ; Repertorium, 247 ; Introduction, xxiv, Chartres, fraction, 260, Chasuble, Langforde, signifies, 20, 21 ; Sarum, prayers at (i.) 3 ; (ii.) 222 ; Alphabetum, 35 ; Coutances, 56 ; notes, 240 ; taken off at In priticipio, 67, 243 ; Dominican, arranged, 75, 78, 79, 83 ; private mass, 95 ; notes, 244 ; Charterhouse, retained at luissa sicca, 104; Burckard, 132 ; taken off at missa sicca, 144, 173 ; held up by minister, 157 (2). Indutus, 181 ; Uzes, 190 ; Cicon. 203 ; notes, 252 ; MS. Sarum Manual, 268. Chesal-Benoist, second elevation, 242. Chester processional. Salve lux, 238. Chevalier, Ulysse, osculation at introit, 233- Christ e te deprecor, Uzes, 189. Christmas Day, masses, Burckard, 172; Cicon. 213 ; notes, 254. Ciborium, Cicon. 253. Ciconiolanus, Lod. Directoriiwi, 195, 196, 197; Notes, 251 ; Introduction, xxix. Circle completed, Burckard, 142, 167 ; Indutus, 185 ; Cicon. 212 ; Cluny, monks, mass for, at Charterhouse, 107, 108, no ; conjiteor at north horn, 247. Cochleus, J. Ordo Missae, xxviii. Cold, precautions, Dominican, 73 (2) Preparatio, 117. Collect Sarum (i.) 4 ; number (i.) 4 ; Langforde, 22 ; Alphabetum, 38 ; Coutances, 58 ; Dominican, 75, 76 ; rules for number, 87 ; cues, 88 ; at private mass, 95 ; Charterhouse, 104 ; Burckard, 141, 142 ; said audibly, 137 ; rules for, 142 ; dry mass, 173, 174; Indutus, 184 ; Cicon, 205 ; number and ending, 206 ; omissions, 208 ; notes, 252. Colours of vestments, Langforde, 19, 21 ; liturgical, Franciscan, 175; notes, 250; Cicon. 199. Coniniixtio vini et aqziae, Coutances, 55. Coinvmnicantes (daily) Sarum (i.) 10 ; (ii.) 223; Alphabetum, 43 ; Coutances, 62 ; Charterhouse, loi ; Burckard, 155; Indutus, bowing at, 182 ; CoDimtmicantes . , . pto ucbis est traditiis (Maundy Thursday) Sarum (i.) 6 Coimminicaiites . . . qttam h. Mariac (Christmas) Sarum (i. ) 6 ; Dominican, 92. Comnninicantes . . . quo ttnigenitus (Epiphany) Sarum (i.) 6 ; Dominican, 93. Coninninicantes . . . resi/7'rectiouis {'Ea.siei) Sarum (i.) 7 ; Dominican, 93. Conimunicantes . . . nnitam sibi fragilitatis (Ascension) Sarum (i.) 7 ; Dominican, 94. Communion, Langforde, 28 ; Sarum (ii.) 228 ; anthem, Alphabetum, 48 ; Coutances, 66 ; Dominican, 84 ; INDEX. 279 Communion, anthem. Burckard, 164; said audibly, 137; dry mass, 173, 174; Indutus, 188. Communion, general, Dominican, 84 ; Carmelite, 245 ; of people, Burckard, 164 ; Sarum rubrics, 266 ; t)Owing at, Indutus, 183 ; spitting after, Cicon. 214. Cottceae qs. ops. Ds. tit intercession Dominican, 88 (2) 90, 91 (2) 92 ; Charterhouse, 104 (2) 105. Confession before Mass, Sarum (i.) 4 ; (ii.) 219 ; Langforde, 22 ; Alphabetum, 33, 36 ; Coutances, 56 ; Dominican, 74, 95 ; by bishop, 84 ; Charterhouse, 99, 100; Burckard, 136 ; Indutus, 181 ; Uzes, 190 ; Cicon. 204 ; MS. Sarum Manual, 255. Confirma hoc Ds. Alphabetum, 40. Coufitemini Dno. quonianij Sarum (ii.) 219 ; Coutances, 56 ; Dominican, 74 ; MS. Sarum Manual, 255. Confiteor Deo, Sarum (i.) 3 ; (ii.) 219 ; Alphabetum, 36 ; Coutances, 56 (2) ; Dominican, 85, 95 ; Charterhouse, 99; notes, 2|6 ; Burckard, 136 (3) ; Roman, Bursfeld, Monte Cassino, 246 ; MS. Sarum Manual, 255 ; Notes, 256. Consecration, various reverences at, Langforde, 24 ; Coutances, 62 ; Dominican, 80; Charterhouse, 10 1 ; Burckard, 156 ; Indutus, 186, 182 ; Cicon. 215 ; Carmelite, 244 ; Sarum rubrics, 264 ; W. de Pagula, 2/2 ; Form of, Cicon. 209 ; W. de Pagula, 272 ; J. de Burgo, 272 ; Private prayers at Langforde, 24 ; Cicon. 209, 210. Consecrations (bishops, &c.) collects at, Burckard, 143 ; Corda fai)iuloniiii tiiorum Due. Dominican, 88(2), 89(2), 91, 92. Cordova, second elevation, 242. Corner, altar, Langforde, 19, 20, 22 ; Alphabetum, 39 ; Coutances, 58 (3), 67 ; Dominican, 73, 74, 75, 78, 83 ; Charterhouse, 100, 104 ; Burckard, 138, 146, 149 ; right or left, notes, 236, 250 ; Indutus, 184 ; notes, 251 ; Carmelite, 250. Corporis et sanguinis ttii Dne. Sarum (ii.) 227. Corporas, Langforde, signifies, 19 ; mentioned, Sarum (i.) 5 ; (ii.) 222 ; Alphabetum 41 (2), 45, 46 ; Coutances, 59, 60, 61, 62, 63, 64 ; Dominican, 76, 75, 81, 83 ; notes, 244 ; Charterhouse, 100, loi, 102, 103 ; notes, 247 ; Burckard, 133, 150, 169, 171 ; notes, ^50; Indutus, 184 ; Cicon. 203 ; Carmelite, 244 ; Roman, 247 ; Sarum rubrics, 258, 263, 264, 265, 267. Corpus Dni. niei, I. C. Alphabetum, 48 ; Coutances, 66 ; Dominican, 86 ; Burckard, 163. Corpus et Sanguis eiusdeni Dni. Alphabetum, 49 ; Coutances, 66 ; Dominican, 83. Corpus tuuin Dne. quod, Burckard, 164 ; Indutus, 188. Cosenza Missal, interpolations, 253 ; Ordo missae, xxviii. Coutances, ordinary, 53, xx. Notes, 233, 240. Introduction, xxi. fraction, 62, 261. Crawford, earl of, Sarum missal, Notes on, 233, 234 (6) Introduction, xxx. Credo in ununi Dewn, Langforde, 23 ; Alphabetum, 40 ; Coutances, 59 ; Dominican, 'j'] (4) ; rules for saying, 93; Charterhouse, 100, 104 ; rules for say- ing, 109 ; Burckard, 147 ; sitting at, 134 ; said audibly, 137 ; rules for saying, 148 ; omitted mass for dead, 172 ; dry mass, 173, 174; *♦ 28o INDEX. Credo in umini Dewn, Indutus, 185 ; hands joined, 182 ; rules for, 188 ; Cicon. rules for, 199, 205, 207 ; notes, 253; Blew MS. 256. Cross, rules for sign, Cicon. 210. Ciini audissent apostoli, Alphabetum, 38. Ctiin iiattis esset I. Burckard, 173. Cushion, altar, Dominican, "jt,, 76 ; Burckard, 133, 169 ; gospel, Dominican, 77. Da Dne. virtutevi, Burckard, 131 and it. Uzes, 189. mihi Dne. sensuvi Sarum (i.) 3 ; (ii.) 222. nobis Dne. nt aiaui. famuli^ Charter- house, 106. nobis qs. ops. Ds. Blew MS. 268. pacetii Dne. Alphabetum, 48. D'Achery, Luc, Cluny rite, 247. De latere Dni. nri. Alphabetum, 34 ; Coutances, 55 ; Charterhouse, 103. De profundis^ Charterhouse, 106 (2). Deacon, Langforde, signifies, 20 ; reads gospel, 22 ; kiss of peace, 26 ; Sarum, kissed at introit (i.) 4 ; (ii.) 219 ; reads gospel (i.) 4 ; (ii.) 220 ; Alphabetum, gospel, 39 ; Coutances, gospel, 58 ; Dominican, ^t^ (3) ; puts missal on altar, 74 ; stands at Gloria, 75 ; lifts chasuble, 75, 78, 79, 83 ; at collects, 76 ; spreads corporal, 76 ; gospel, 76, TJ ; creed, 77 ; censes, 'j'^ ; gives paten, 79 ; takes paten, 82 ; folds corporal, 83 ; turns at Dns. voh. 84 ; says Ite missa, 84 ; takes missal, 84 ; wine at communion, 86 ; carries sacra- ment in pyx, 86. Charterhouse, duty, 109 ; Carmelite, 243, 244, 245 ; Sarum rubrics, 257, 263, 264, 265. Deacon and Subdeacon, Dominican, 73 (3) ; sprinkled, 74 ; bring in books, 74 ; stand side of celebrant, 74, 79, 80 ; sit, 75 ; gospel, TJ ; bring chalice, 78 ; are censed, 78 ; Agnus dei, 82 ; pax, 82, 83- Dead, mass for. Charterhouse, 106, 108, 109; Dominican, 84 ; Burckard, 144, 150, 166, 168; kneel- ing at, 134 ; Gloria Patri, 138 ; forms omitted, 172 ; Cicon. 205 ; response at Orate^ Sarum (i.) 5 ; (ii.) 221 ; Dead, collects for, Dominican, 92 ; Charterhouse, 105 ; no pax, Langforde, 28. Dealba me Dne. Bui-ckard, 131 and n. Delisle, M. Leopold, Alphabetum, xix. Deo gratias^ Burckard, 145, 166 (2). Deus a qno sancta, Dominican, 89, 90, 91, 92 ; • Charterhouse, 104, 105 (2), 106. aii oinne cor, Sarum (ii.) 219 ; notes, 233 ; MS. Sarum Manual, 255. cui propriwii. Charterhouse, 105 (2), 106, 107 (5), 108. indnlgentiarwn, Dominican, 93. largitor pads. Charterhouse, 104, 105. miserealnr, Carmelite, 244. ojujiiujn (L Sunday after Trinity) Dominican, 91, 92. oinnittni fidelitini, Dominican, 88, 89, 90, 91, 92. pater fans et origo, Sarum (i.) 15, (ii.) 227 ; notes, 265. Dens qui caritatis Dominican, 88, 89 (2), 91 (2), 92. Charterhouse, 104, 105, 106. conspicis oinni nos, Blew MS. 268. cordafidelitini, Alphabetum, 35, 38 ; Coutances, 60 ; Dominican, 89, 91 ; Charterhouse, 103. de b. Mariae, Dominican, 88, 90. de indignis, 256. hodierna die tmigenittim , Dominican, 89. huinanae snbstantzae, Burckard, 1 50 ; Indutus, 185 ; Uzes, 191 ; Cicon. 212. inter apostolicos, Dominican, 92 ; Charterhouse, 105 (3), 106 (2), 107 (5), 108(3). nobts snb sacraniento, Cicon. 204. nos patrein, Dominican, 92. pro nobis, Dominican, 90. saltitis, Dominican, 88 (2), 89 (3). tribus pneris, Sarum (ii.) 229 ; Coutances, 57, 69 ; Burckard, 171 ; Blew MS. 268 ; MS. Sarum Manual, 269. Unigeniti, Dominican, 91. Deus sit in corde tuo, Alphabetum, 33 ; Coutances, 58. INDEX. 281 Detts tu con versus, Sarum (ii.) 219, 229; Burckard, 137 ; Indutus, 181 ; Uzes, 190; ventae largifor, Dominican, 92, 93 (2) ; Charterhouse, 105 (2), 106 (2), 107 (5), 108 (3). Dillon, Viscount, armour, xiii. Dirigattir Due. oratio, Uzes, 192. Dirige, Charterhouse, 108. Do V line Ds. ops. benedic, Blew MS. 257. /. C. da mihi et ovinibns, Cicon. 211 ; notes, 254. /. C. fili Dei vivi Sarum (i.) 15, (ii.) 227 ; Alphabetum, 48 ; Coutances, 66 ; Dominican, 83 ; Charterhouse, 102 ; Burckard, 162 ; Indutus, 187 ; bowing at, 182 ; Cicon. 211. /. C. p7-opititis, Alphabetum, 34. /. C. q. dixisti Apostolis, Sarum (ii.) 226 ; Burckard, 161 ; omitted mass for dead, 172 ; Indutus, 187 ; bowing at, 182 ; kissing altar, 183. labia niea, Alphabetum, 39. non secundtim, Burckard, kneeling, 134. no7i snm digmis, Burckard, 163 ; said audibly, 137 ; Indutus, 187 ; Cicon. 211, 212. s. pater ops. Sarum (i.) 14 ; (ii.) 226 ; Alphabetum, 48 ; Coutances, 66 ; Blew MS. 265. q. dixisti iuguju, Burckard, 132. Dominican Ordinary, "Ji ; Private Mass, 95 ; Notes, 243. Introduction, xxi. Doniiniis nr. I. C. Charterhouse, 100 ; Notes, 246 ; Preparatio, 114. sit in corde, Sarum (i.) 4; (ii.) 220; Alphabetum, 39 ; Coutances, 58 ; Dominican, 76 ; Domimis nr. I. C. Charterhouse, 100, 103 ; Notes, 247 ; Preparatio, 114; Burckard, 146 ; omitted mass for dead, 172 ; Indutus, 184 ; bowing at, 182 ; notes, 251 ; Uzes, 191 ; MS. Sarum Manual, 255. See Deus sit. vobiscnni, Langforde, signifies, 28 ; Sarum (i.) 4, 5, 9 ; (ii.) 219, 221, 229 ; Alphabetum, 35, 37, 38, 39, 40, 42, 43» 49 (2), 50, 51 ; Coutances, 57, 58, 59 (2), 61, 67 (4), 68, 69 ; Dominican, 75 (2), TJ, 83, 84, 96 ; Charterhouse, 100 (2), 104 (2), 106 ; Burckard. 131, 141, 142, 146, 148, 153, 165 (2), 166 (4) ; rules for posture, 134; said audibly, 137 (3); turning to people, 142; dry mass, not turn- ing 10 people, 174 (4). Indutus, 182, 183 (3), 184 (3), 185; Uzes, 190, 191 ; Cicon. 205 ; MS. Sarum Manual, 255 ; Blew MS. 256, 268. Dry Mass. See Missa Sicca. Duchesne, L. osculation at introit, 233 ; second elevation, 242. Duplicating, rules for, Burckard, 172 ; Sarum rubrics, 266 ; Blew MS. 267. Durandus of Mende, succinctory, 237. Ecclesiae tuae qs. Dne. Dominican, 88, 89 (3), 90, 91, 92 (2) ; Charterhouse, 104, 105 (2), 106. Ecclesiaiii ttiam qs. Dne. Alphabetum, 51. Edward VI. first prayer-book, alb, and chasuble, 252. Eeles, Mr. F. C. xxiv. xxxii. Ego ejiini iiiemor, Burckard, 128. Ego reus et indignns, Coutances, 56. Elevation, prayer at, Langforde, 24. Cicon. 209, 210 ; Ceremony, Sarum (i. ) 11 ; (ii.) 223 ; Alphabetum, 45 ; Coutances, 62 ; Dominican, 80 ; Charterhouse, 10 1 ; Burckard, 156 ; Cicon. 210 ; Black curtain, notes, 234 ; Sarum rubrics, 261. Elevation, second, Coutances, 64 ; notes, 241 ; Dominican, 81 : 282 INDEX, Elevation, second, Charterhouse, 102 ; notes, 248 ; Burckard, 159 ; noies on, 242 ; Sarum rubrics, 263 ; Discussion of, 263. Ember days, mass on, Burckard, 144 ; September, Cicon. 207. Embolism, Cicon. 211. See Pater noster and Libera nos. Emitte sp. ttmni, Coutances, 60 ; Charterhouse, 103 ; Sarum (ii.) 219. End, see Corner. Epigonation, eastern, 237. Episcopal benediction, Sarum rubrics, 264. Epistle Sarum (i. ) 4 ; Alphabetum, 38 ; Coutances, 58 ; Dominican, 76 ; read by priest, 95 ; notes, 246 ; Charterhouse, 104 ; Burckard, 145 ; sitting at, 134 ; said audibly, 137 ; dry mass, 173, 174 ; Indutus, 184 ; Cicon. doctors', 206. Epistle book, Dominican, 73, 74, 76. Epistle side, Burckard, 141 ; notes, 249, 252. Essome, fraction, 260. Et benedictio Dei ops. Coutances, 68. benedictio Dei Patris, Alphabetum, 51. ego reus, Alphabetum, 36 ; See Ego reus. ego te absolvo, Alphabetum, 33. homo factus, bowing, Indutus, 182. incarnattis, Burckard, kneeling, 135. introihc, Alphabetum, 35, 36 ; MS. Sarum Manual, 255 ; notes, 256 ; see Introibo. p}'as. nobis, Indutus, 182 (2), 186. procitlentes adoravertmt , Burckard, kneeling at, 135. te domine stippliciter exorare, Sarum (i.) 8. te in tceneratione, Sarum (i. ) 9. te annnnciatione, (Sr=r. Dominican, 94. te quidem ODini tempore Sarum (i. ) 7 ; Dominican, 93. verbnm carofactntn, Alphabetum, 49 ; Burckard, 168 ; kneeling at, 135. Evangelium, see Gospel. Exaudi nos. Dne. S. Pater, Dominican, 74. as. Dne. snpplicum, Dominican, 89 (3). Exue vie Dne. veterem, liurckard, 131 ;/. Facttis est repente^ Alphabetum, 49. Fan to drive away flies, Dominican, 79- Fanel : see Maniple. Fiat commixtio et consecratio, Burckard, 161 ; Indutus, 187. Fidelitwi Deus omnium. Charterhouse, 105 (4), 106 (2), 107 (4), 108 (6) ; Burckard, 145. Fingers, celebrant's Dominican, 79, 80, 81, 82 ; cloth to dry, 79, ^1> ; Charterhouse, loi (3), 102 ; Burckard, 140, 156(3), 160(3), 161 (2), 163; Indutus, 186 ; Carmelite, 244, 245 ; Sarum rubrics, 258, 259, 262, 263, 266, 267. Flectamns gemia, Burckard, 140, 141 ; said audibly, 137 ; Indutus, 184. Flies, fan to drive away, Dominican, 79 ; in chalice, Preparatio, 115, 116. Forms audibly said, Burckard, 137. Fraction of the Host, Langforde, 27 ; Sarum (i.) 14 ; (ii.) 226. Alphabetum, 47 ; Coutances, 65 ; Dominican, 62 ; Burckard, 160 ; Indutus, 187 ; Cicon. 211 ; Sarum rubrics, 264. seen by people, 239, at Consecration : Coutances, 62 ; Sarum (ii.) 223 ; Carmelite, 244 ; Notes, 241, 244, 259 ; Discussion of, 259 ; W. de Pagula and John de Burgo, 270. France, royal family, Charterhouse, 107. Frankfort, Nicholas de, 117 Gardiner, Stephen, fraction visible, 239. Gavanti, B., silken chalice veil, 247 ; portable altar, 252 ; Cicon., xxix n. Genuflexion, Coutances, 59 ; Dominican, confiteor, 74 ; not at salve s. parens, 75 ; not at Veni s sp. , 76 ; not at Orate fratres, 79 ; not at Sancttis, 80 ; at consecration, 80 ; Charterhouse, 1 00, loi, not at consecra- tion, 10 1 ; INDEX. 2%' Genuflexion, Burckard 134 ; in creed, 147 ; at elevation, 156, 157 ; second elevation, 159 (2), 254; fraction, 160 ; after Commixture, 161 ; at Communion, 163 ; Cicon, 211, 215 ; notes, 254 ; Carmelite, not at consecration, 244 ; at Salve, 245. see Kneeling and Bowing. Georgi, D., osculation at introit, 233; succinctory, 237. Gerson, I. de, absolution, 248. Gheyn, Father J. van der, xix. Ghost, Holy, addressed in, Gloria in, Burckard, 139; notes, 249. Girdle, prayers at, Sarum (i.) 3, (ii.) 222 ; Alphabetum, 34 ; Coutances, 55 ; Burckard, 132 ; dry mass, 173. Gloria in excelsis, Sarum (i. ) 4 ; Langforde, 22 ; Alphabetum, 38, 48, 49 ; Coutances, spoken of, 58, 67 ; Dominican, 75 (4), jy, 84 ; rules for saying, 87 ; private mass, 96(2). Charterhouse, 100, 104, 109. Burckard, 139; sitting at, 134; rules for saying, 140 ; mentioned, 165, 166; omitted, mass for dead, 172; dry mass, 173, 174; Indutus, 184; rules for, 188; hands joined, 182 ; Uzes, 191 ; Cicon. rules for 205 ; Notes, standing at, 238 ; Holy Ghost, addressed, 249. Gloria Patri, Burckard, at introit, 137 ; omitted in mass for dead, 172 ; Dominican, introit, 74 ; Cicon. , introit, 204 ; not om. in mass for dead, 204. Gloria tibi Dne. Coutances, 59, 67 ; Dominican, ']'] ; Charterhouse, 100 ; Burckard, 146. Good Friday, mass not to be said, Cicon., 215. Gospel, Sarum (i.) 4 ; (ii.) 220 ; Langforde, 20, 22 ; Alphabetum, 39 ; Coutances, 58, 59 ; Dominican, ']'] ; bishop, 84 ; Charterhouse, 100, 103, 104, 109 ; Burckard, 146 ; ^aid audibly, 137 ; dry mass, 173, 174; Indutus, 184; notes, 251 ; Gospel, Uzes, 191 ; Cicon. for doctors, 206 ; blessing, 207 ; notes, standing at, 238 ; Blew MS., 256. Gospel book, Dominican, y;^, 74 (2), 76, , 77, 84. Gospel side, see Epistle side. Gradale Sarum (i.) 4; Alphabetum, 38; Dominican, 76 ; Burckard, 145, 141 (2), 145 ; said audi- bly, 137; dry mass, 173, 174; Indutus, 184; Uzes, 191. Gratia sancti spirilus, Alphabetum, 36. Gratiaiii tuavi qs. Dne. mentibus, Domi- nican, 96 (2). Gratias agiiiius tibi, Sarum (ii.) 227 ; notes, 266. Gratias tibi ago Dne. S. , Sarum (ii. ) 228 ; notes, 267 ; Blew MS. 268. Gremial, Dominican, 76. Griffen, I. L, 32. Guido, printer, 51. Habete pads osciiluni, Sarum (i.) 4 ; MS. Sarum Manual, 255 ; vinculum Carmelite, 245 ; Sarum (ii. ) 226; notes, 265. Haec nos conannnio, Sarum (ii. ) 228 ; notes, 266 (2), 267 (4). Haec sacrosancta coinmixtio Sarum (i.) 14; (ii.) 226; Alphabetum, 48 ; Coutances, 66 ; Dominican, 82. Hamburg Missal, Sancte Spiritiis in Gloria, 249. Hanc igitiir oblationejji, Sarum, Maundy Thursday (i.) 6; Easter (i.) 7; Daily (i.) 10 ; (ii.) 223, 222 ; Alphabetum, 44 ; Coutances, 62 ; Dominican, Easter, 93 ; Preparatio, 116 (3) ; Burckard, 155 ; Sarum rubrics, 258. Hands, arrangement, Sarum (ii.) 221, 222, 224 ; Alphabetum, 42, 44 (2) ; Coutances, 62, 63, 64 (4), 65 ; Dominican, 75, 79 ; Charterhou.se, lOO, loi (4) ; 284 INDEX. Hands, Burckard, 140, 145 ; Indutus, 183, 186, 187 ; Uzes, 190, 191 ; Carmelite, 244. Hands extended, Sarum (i.) ii ; (ii.) 224 ; Langforde, 25 ; Alphabetum, 42, 43, 45 ; notes, 240 ; Coutances, 57, 63 ; ■ Dominican, 75, 81 ; Indutus, 183, 186; notes, 251. Sarum rubrics, 261, 262. Hands joined, Sarum (i.) 4, 5 ; (ii.) 220; Alphabetum, 38, 41, 42, 44; Coutances, 57, 59, 60, 61 (2), 62, 64, 65 ; Dominican, 74 ; Charterhouse, 100, loi (2), 102 ; Burckard, 130, 146, 149, 152(2); Indutus, 182 ; Carmelite, 244. Hands, washing, see Washing. Hassia, Henricus de, elevation, 236 ; 7ne/nenfo, 253 ; second elevation, 263. Herbert, Mr. J. A., xxix. Hereford, Vent Creator, 234, 241. Hilarie, Hugh, priest called Sir, 235 ; second sacring, 264. Hittorp, osculation at introit, 233. Horn, altar, see Corner. Hosts, to be ready, Sarum (i.) 4 ; Dominican, 73 ; consecrate, 85 ; ' Preparalio, accidents with, 115 ; Burckard, preparing, 133, 149 ; Cicon., 207. Host, to be visib'e, 235. Hour for mass, Burckard, 126. Houseling cloth, Dominican, 85. Hugo de Sancto Charo, xxvi. 7i. xxx. Humbert of Romans, Dominican ordinary, xxiii. Huineros meos et pectus, Uzes, 189. Humiliate capita, Burckard, 166 (2) ; said audibly, 137. Inimola Deo sacrijicium , Dominican, 78. Impone Due. capiti, Burckard, 131 ; see Pone. In medio ecclesicie, Cicon. 205 ; notes, 252. In nomine Patris, before mass, Alpha- betum, 37 ; Coutances, 55 ; Burckard, 134, 173. at offertory, Sarum (i.) 5 ; Alphabetum 42 ; Coutances, 59 (2), 60, 61 ; MS. Sarum Manual, 255 ; In nomine Patris, at offertory, Blew MS. 257 ; gospel, Coutances, 58 ; end of mass, Sarum (ii.) 228 ; blessing of incense, Alphabetum, 39- after communion, Sarum rubrics, 266, 267 ; Blew MS. 268. In noie. S. et, Alphabetum, 41 ; Coutances, 59. In principio erat Verbnm, Alphabetum, 50 ; Coutances, 67 ; Dominican, 96 ; Charterhouse, 103 ; Burckard, 135, 144, 168, 172, 173; dry mass, 144, 174; Notes, standing at, 238 ; Becon, 245 ; Carmelite, 245 ; MS. Sarum Manual, 267 ; Blew MS. 268. In sp. humilitatis, Sarum (i. ) 5 ; (ii. ) 221 ; Alphabetum, 42 ; Coutances, 60 ; Dominican, 79 ; Charterhouse, loi, 103 ; Burckard, 150 ; Indutus, 185 ; Uzes, 192 ; MS. Sarum Manual, 255 ; Blew MS. 256. Incarnation remembered in mass, Lang- forde, 19, 21. Incense, at introit, Sarum (ii.) 220 ; Uzes, 191. at gospel, Sarum (i.)4; (ii.)220; Alphabetum, 39 ; Dominican, 76, 80 ; bishop, 84 ; order, 74. at offertory, Dominican, 78 ; Indutus, 185 ; Uzes, 192. at elevation, Dominican, 80 ; Carmelite, 244. Incensnm istud, Uzes, 192. Inclina Dne. anrem tiiam, Dominican, 92 ; Charterhouse, 105 (5), 106 (3), 107(6), 108 (4). Inclinations, Langforde, 29 ; see Bowing. Indue ??ie Dne. lorica, Sarum (i.) 3. ornamento, Uzes, 190 ; Sarum (ii. ) 222. INDEX. 285 Indite me Due. vestimento, Alphabetum, 34 ; Coutances, 55 ; Sarum (ii. ) 222. Indtdgen tiani ahsolutionein , Alphabetum, 33, 36 ; Coutances, 57 ; Preparatio, 114 ; Burckard, 137. Indutus planeta, 170, 179, 181 ; Notes, 251 ; Introduction, xxviii. Ineffahileni miavi. tuatn Due, Dominican, 88, 89, 92. Infirniitateni nrani. qs. Djie. Blew MS. 268. Innocent III. osculation at introit, 233 ; episcopal ornaments and duties, 237. Inprimis quae tthi offei'inms, Sarum (i. ) 10 ; Alphabetum, 43 ; Coutances, 61. Instructio Sacerdotum see Alphabetum. Intention, Cicon. 209, 214 ; notes, 254. Interessentes, see People. Inti'oibo ad altare Sarum (i. ) 3 ; Coutances, 56 ; Burckard, 134 and ;/. 173 ; Indutus, 181 (2) ; Uzes, 190 (2) ; Cicon. 204 ; Blew MS. 256 ; See Et introibo. Iiitroibo in dounuii tttam^ Burckard, 1 30. Introit, Sarum (i.) 3 ; (ii. ) 220 ; Alphabetum, 37 ; Coutances, 58 ; Dominican, 74, 75 ; Charterhouse, 99, 100 ; Burckard, 138, 172 ; said audibly, 137; dry mass, 173, 174; Cicon. 204 ; Notes, standing at, 238. loanne, loannes de, interpolations, 253. Ite missa est, Langforde, 28 ; Alphabetum, 49 (2) ; Coutances, 67 (2) ; Dominican, 84 (2) 87 ; Burckard, 165, 166 (2) ; said audibly, 137 ; turning to people, 142 ; dry mass, 174 ; omitted mass for dead, 172; Becon, 245. lube Due. benedicere, Sarum (i. ) 4 ; (ii.) 220 ; Alphabetum, 39 (2) ; Coutances, 58 ; Dominican, 76 ; lube Due. benedicere, Burckard, 146 ; dry mass, 174 omitted in mass for dead, 172. ludica me Ds. (ps. ) Sarum (i.) 3 ; (ii.) 219 ; Alphabetum, 36 ; Coutances, 56 ; Dominican, 96 ; Burckard, 135 ; Indutus, 181 ; Uzes, 190; Cicon. 204 ; Langres, 248 ; MS. Sarum Manual, 255 ; Notes, 256. lugum ttium Dne. Alphabetum, 35 i Coutances, 56. Jacobites, liturgy, 261. John's, St. Gospel, see In principio. Julian, St. Le Mans, xx. 239. Kiss of altar, Langforde, 20 ; Sarum (i.) 4 ; (ii.) 220, 221, 224 ; Alphabetum, 42, 46, 50 ; Coutances, 57, 61, 63 ; Dominican, 74, 84 ; Charterhouse, 102, 103 ; Burckard, 138, 148, 152, 162 omitted in dry mass, 173 ; Indutus, 183, 184; Uzes, 191 ; Cicon. 205, 212 ; Notes, 238 ; Cluny, 247 ; Westminster, 247 ; Blew MS. 256, 257 ; Kiss of book or other ornaments, Langforde, 24, 26 ; Alphabetum, 37, 42 ; Coutances, 58, 52, 60, 61, 65, 66 ; Dominican, JJ, 82 ; Charterhouse, 100 (2) ; Burckard, 147 ; Indutus, 183 ; notes, 238 ; Blew MS. 256, 257, Kiss of ministers, at introit, Sarum (i. ) 4; (ii.) 219 ; discussion, 233 ; ditpax, Langforde, 26 ; Dominican, 82; Cicon. 211. Kiss of peace before communion, Langforde, 26 ; Sarum (i.) 15 ; (ii.) 226; Alphabetum, 48 ; Coutances, 66 ; Dominican, 82, 74; Charterhouse, 102 ; Carmelite, 245 ; Burckard, 162; dry mass, 174; Cicon. 211 ; Sarum rubrics, 265. 286 INDEX. Kneeling at mass, Alphabetum, 34, 35 , Burckard, 134. see Genuflexion. KyHe eleison, Sarum (i.) 4 (ii.) 219, 229 ; Alphabetum, 36, 37, 42, 49 ; Coutances, 56, 58, 60, 66, 69 : Dominican, 75 (4). Charterhouse, 104, 109 (2) ; Burckard, 138, 140; sitting, 134; said audibly, 137; after communion, 170 ; dry mass, 174 ; Indutus, 184 ; Uzes, 191 ; Cicon. 204, 205 ; notes, standing at, 238; MS. Sarum Manual, 255, 268 ; notes, 256, Landoia, Herzog de, 117, 175. Langforde, B. Meditations, 19 ; mentioned, 29, 238 (2), 239 ; Notes, 236 ; Introduction, xv. Langres, second elevation, 242 ; Gerson, notes, 248 ; fraction, 260. Lapide, lo. a, see a Lapide. Largire sensibus, Sarum (i. ) 3 ; Alphabetum, 33 ; Coutances, 55 ; Burckard, 131 //. Laudate Dnni. in Sanctis, Sarum (ii.) 229 ; Coutances, 69 ; Burckard, 170 ; MS. Sarum Manual, 268. Lauabo inter innocentes, at offertory, Alphabetum, 41 ; Coutances, 60 ; Dominican, 79 ; Charterhouse, 103 ; Burckard, 151, 130;/. Uzes, 19 ^ ; Cicon. 207 ; Carmelite, 244 ; after communion, Sarum rubrics, 267 ; Blew MS. 268. Lavabo, see Washing hands. Latis tihi Christe, Burckard, 147. Le Brun Desmarettes, black curtain, 235 ; Second elevation, 242 ; Agnus Dei, 248. Le Brun, Pierre, second elevation, 242 ; moment of consecration, 254 ; Dominican ordinary, xxiii. Pian, Ritns Celehrandi, xxvii. Cicon. XXX. Le Couteulx, C, Charterhouse, 246, 247. Le Mans, missal, xx. 239. Leo X. Liber sacerdotalis, xxvi. Levitical ceremony, notes, 234, 240, 241. Liber f ami liari'i clericornm, xxviii. Liber sacerdotalis, table of editions, xxviii. approved by Leo X. xxvi. Libera nos qs. Dne. Sarum (i.) 14; (ii.) 225 ; Alphabetum, 47 ; Coutances, 65 ; Burckard, 160 ; Cicon. 211. Liechtenstein, P. 175. Light before sacrament, Cicon. 215 ; notes, 254; . . at mass, signifies, Langforde, 20. Linen for altar, Coutances, 55 ; Dominican, 'Ji, 75 ; private mass, 95 ; Cicon. 203 ; I. a Lapide, 252. Lotions, Langforde, 29 ; see Washing and Ablutions. Lydgate, John, amice, 237. Lyons, second elevation, 241, 242; pone Dne. 246. Mabillon, J. osculation at introit, 233 ; second elevation, 242. Madan, Mr. F., Langforde, xv. xvi. Magdeburg Missal, Sancte spiritiis in Gloria hi, 249. Maniple, Langforde, signifies, 20, 21 ; Sarum (i.) 3 ; (ii.) 222 ; Alphabetum, 34 ; Coutances, 55 ; Burckard, 132 ; removed at offertory, 149 ; Cicon. 203 ; Myrc, 252. Marcellus, Chr. Epistle side, 250. Martene, Edm. De ajitiqnis, vesting, 233 ; osculation at introit, 233 ; visita- tion of chalice, 240 ; second sacring, 241 ; Monte Cassino confiteor, 246 ; additions to Sacramentaries, xx. Martene and Durand, second elevation, 242. Maskell, W. osculation at introit, 233. McClure, Rev. Edm. Blew MS. xxxi. Memento Dne. famiilorum . . . et onniium circum. Langforde, 24 ; Sarum (i.) 10 ; (ii.) 222 ; Alphabetum, 43 ; Coutances, 61 ; Charterhouse, loi ; Burckard, 154 ; Cicon. 208 ; Becon, 253 ; Sarum rubrics, 258 ; Memento etiam Dne. famnlorum . . . qui nos praecesserunt, Langforde, 24 ; Sarum (i.) 12; (ii.) 224; Alphabetum, 46 ; Coutances, 64 ; ' Burckard, 158 ; INDEX. 287 Memento etiam Dne, etc. Cicon. 210, 211 ; notes, 253 ; Hassia, 253. Menard, H. Agmts Dei, 248. Mercati, Dr. G. Cicon. xxix. Alerear Due. portare, Burckard, 132, and n. Merittim passionis Dni. I. C. Preparatio, 114. Micklethwaite, J. T. black curtain, 235. Misereatiii- tui Ops. Ds. Alphabetum, 33 ; Coutances, 56 ; Charterhouse, 99 ; Indutus, 181 ; Uzes, 190. Misereatur vestri ops. Alphabetum, 36 ; Coutances, 57 ; Dominican, 85 ; Preparatio, I14 ; Burckard, 136 (2) ; Notes, 256. Miserere, vesting, Burckard, 132 ; notes, .233; Misericordia, Charterhouse, 105, 109. Missa navalis, 173, 174. Missa Sicca, Dominican, 96 ; notes, 246 ; Charterhouse, 104 ; notes, 248 ; Burckard, 173 ; notes, 250 ; as second mass, 144 ; Carmelite, 246. Mone, F. J. Ave pretiuin, 238. Monte Cassino, Conjiteor, 2i^6. More, Sir Thomas, amice, 237 ; stole, 252. Morris Missal, Introduction, xi. Mtmda me Due. ab onini. Blew MS. 256. Miinda cor meuiu, Burckard, 145, 146 ; ^ry mass, 174 ; Indutus, 184 ; bowing at, 182 ; Uzes, 191. Mwiera q. Due. Alphabetum, 42. Myrc, John, Candle, 246 ; maniple and stole, 252. Mystical Interpretation of Mass, Langforde, 19, 29. Nevers, second elevation, 241. Nicene creed : see Credo in. Nobis qiioqtu peccatorihtis, Sarum (i. ) 13 ; (ii.) 225 ; Alphabetum, 46; Coutances, 64 ; Dominican, 81 ; Charterhouse, 102 ; Burckard, 159; said audibly, 137; Indutus, 186. Nocte sancfe, Cicon. 213 ; notes, 254. Nose, handkerchief for, Dominican, 73, 96 ; notf s, 243 ; bleeding, Preparatio, 116. Nudum officium. Charterhouse, 104 ; notes, 248. see Missa sicca. Number present at Mass, Burckard, 126. Ntinc di mitt is servum, Sarum (ii. ) 229 ; Alphabetum, 49 ; Coutances, 66 ; MS. Sarum Manual, 268. O Doctor, Cicon. 206 ; notes, 253. Offerijmts tibi Due. calicem Sarum (i. ) 5 ; notes, 234 ; Burckard, 1 50 ; Indutus, 185 ; Uzes, 191 ; Cicon. 207. Offertory, Sarum (i. ) 4 ; (ii.) 220 ; Langforde, 23 ; Alphabetum, 41 ; Coutances, 59 ; Dominican, 77, 78 ; Charterhouse, 100, 109 ; Burckard, 149; posture at, 134; said audibly, 137 ; dry mass, 173, 174.' Indutus, 185 ; Uzes, 191 ; Cicon. 207. Officium Missae, see Introit. Omnipotejis Detis christiani, Charterhouse, 104 (2) 105. Omnipotens sempiterne Dens aedijicator. Charterhouse, 104. ciii nunquam. Charterhouse, 105 (3) 106, 107 (4) 108 (4). dirige actus, Dominican, 96. qtn dedisti, Alphabetum, 51 ; Coutances, 68 ; qtiifacis, Dominican, 91, 92. q. vivornm Dominican, 88, 89 (4) 90 (2) 91 (4) 92 (3) 93 ; Charterhouse, 105 (2) 106 (3) 107 (2) 108 (2). te suppliciter, Uzes, 189. Oramus te Due. Burckard, 138, 173 ; Indutus, 181, 182, 183, 184 ; Uzes, 190. Orate fratres Sarum (i.) 5 (2) ; ii. 221 (2) ; Alphabetum, 42 ; Coutances, 61 ; Dominican, 79 ; Charterhouse, loi, 103; Burckard, 152 ; said audibly, 137 ; turning to people, 142 ; 288 INDEX. Orate fratres Indutus, 185, 183 ; turning to people, 183; MS. Sarum Manual, 256. Blew MS. 257. Uzes, 193; Cicon. 212. Ordo Romamis, osculation at introit, 233 ; second elevation, 242. Oremus, Burckard, 140, 141, 149, 165 (2) 166, 174 (3) ; said audibly, 137. Orleans, Agnus Dei., 248. Ortroy, Father F. van, xix. Osculation, see Kiss. Ostende nobis Dne. miain. Sarum (i.) 4; (ii.) 219, 229; Dominican, 74 ; Indutus, 181 ; Burckard, 137 ; Uzes, 190 ; Blew MS. 268. Pagula, William de, rubrics, 259 ; extracts from, 270, xxxi. Panem caeleslem accipiam Burckard, 163 ; Indutus, 187 ; Cicon. 211. Pardoner's Churchyard, St. Paul's, 121 n. Paris, second elevation, 241, 242; frac- tion, 259 ; ordinary 14th century, XX. Passau Missal, Sancte Spirittis in Gloria in, 249. Passion remembered in Mass, Langforde, 19, 20, 21, 25, 28. Paten, Langforde, signifies, 19. kissed, Langforde, 26. Sarum, mentioned (i.) 4, 5, 14 ; Alphabetum, kissed, 37, 42 ; lifted, 39, 47 (2) ; Coutances, kissed, 59 ; lifted, 65 ; Dominican, subdeacon, 79, 80, 82, 83 ; notes, 244 ; Charterhouse, 102 ; Sarum rubrics, 257, 264, 267. Pater noster (before introit), Alphabetum, 36 ; Coutances, 56 ; Charterhouse, 99, 100 (2). Sarum (ii.) 219 ; MS. Sarum Manual, 255. Pater noster (offertory), Coutances, 60. Pater noster (at end of canon), Sarum (i.) 14 ; (ii.) 225 ; Alphabetum, 47 ; Coutances, 65 ; Dominican, 82, 79 ; Charterhouse, 102 ; Burckard, 160 ; dry mass, 174 ; Pater noster (at end o'" canon), Indutus, 187, 182 (2) ; Cicon. 211. Pater noster (after communion), Alphabetum, 49 ; Coutances, 66, 69 ; Charterhouse, 103, 104 ; Burckard, 170 ; MS. Sarum Manual, 269. Pater noster, for departed. Charterhouse, 106. Paul III. pope, 196, 197. Pax Christi habtindet, Sarum (i.) 15. Pax Dni. sit semper Sarum (i.) 14 ; (ii.) 226 ; Langforde, 26, 28 ; Alphabetum, 47 ; Coutances, 65 ; Dominican, 82 ; bishop, 84 ; Charterhouse, 102 ; Burckard, 161 ; said audibly, 137 ; Indutus, 187 ; Sarum rubrics, 265. Pax tecum, Burckard, 162 (2) ; Indutus, 187 ; Cicon. 211. Pax tibif rater Alphabetum, 48 ; Coutances, 66 ; Dominican, 82 ; Blew MS. 265. Pax, not given at requiem, Langforde, 28 ; Sarum rubrics, 265. Penance, Alphabetum, 33 (2). People, present, Alphabetum, 36. Burckard, number present, 126 ; their prayers, 135 ; forms audible by them, 137 ; not answering, 139. Per evangelica dicta, Alphabetum, 40 ; Coutances, 59. Per iniercessionem, Uzes, 192. Per ipsnm et cum ipso, Sarum (i.) 13 ; (ii.) 225; Alphabetum, 46 ; Coutances, 64 ; Dominican, 81 ; Charterhouse, 102 ; Burckard, 159 ; Indutus, 187 ; Sarum rubrics, 263 ; Becon, 264. Per omnia saecula saeculortim (end of secrets), Sarum (i.) 5 ; (ii.) 221 ; Langforde, 23 ; Alphabetum, 42 ; Dominican, 79 ; Charterhouse, 10 1 : INDEX. 289 Per omnia, etc. Burckard, 152 (3), 153 ; said audibly, 137; Indutus, 186 ; Blew MS. 257. Per omnia saecula seculomtm (end of canon), Sarum (i.) 14 ; (ii.) 225 ; Langforde, 24, 25 ; Alphabetum, 46 ; Coutances, 65 ; Dominican, 81 ; Burckard, 160; said audibly, 137; Indutus, 186, 187. Per omnia saeada saeculorum (before pax), Sarum (i.) 14; (ii.) 226 ; Langforde, 26 ; Alphabetum, 47 ; Coutances, 65 ; Burckard, 161 ; Indutus, 187. Per quern haec omnia, Sarum (i.) 13 ; (ii.) 225 ; Alphabetum, 46 ; Coutances, 64 ; Burckard, 159 ; Sarum rubrics, 262. Perceptio corporis tui, Burckard, 163 ; Indutus, 187 ; Cicon. 211. Petit, Jean, 51. Piccolomini, A. P. helped by Burckard, 250. Piscina, Dominican, 79, 83 ; Carmelite, 244, 245. Place for mass, Burckard, 126 ; Cicon. 202 ; notes, 252. Placeat tibi s. trinitas, Sarum (ii.) 228 ; Alphabetum, 49 ; Coutances, 67 ; Dominican, 84 ; Charterhouse, 102, 103, 104 ; Burckard, 166, 168 ; mass for dead, Indutus, bowing at, 182 ; kissing altar at, 183 ; Cicon. 212 ; Sarum rubrics, 267 (2). Blew MS. 268. Placebo, Charterhouse, 108 (2). Planeta, see Chasuble. Pol de Leon, St. visitation of chalice, 240. Pone Dne. cnstodiafn ori. Charterhouse, 99 ; notes, 246. galeani, Alphabetum, 34 ; Coutances, 55 ; Burckard, 13 1«. Pope, celebrating, Burckard, 126, 154. See Bishop, Cardinal. T.M. Portable altar, Dominican, 78 ; Burckard, 126, 133 ; Cicon. 202 (2) ; notes, 252. Post communion, Langforde, 28 ; Alphabetum, 49 ; Coutances, 66 ; Dominican, 83 ; Burckard, 165, 166 ; said audibly, 137 ; rules for, 152 ; dry mass, 173, 174; Indutus, hands joined, 182. Praeceptis salutaribus moniti, Sarum (i.) 14 ; (ii.) 225 ; Alphabetum, 47 ; Coutances, 64 ; Dominican, 82 ; Charterhouse, 102 ; Burckard, 160 ; dry mass, 174. Praecinge Die Dne. Sarum (i.) 3 ; (ii.) 222 ; Alphabetum, 34 ; Coutances, 55 ; Burckard, 132 and n. Praecinge himbos mentis, Uzes, 189. Praeparatio Sacei'dotis, 113 ; notes, 248 ; Introduction, xxiv. Praetende Dne. fajuulis, Dominican, 88, 89 (3), 91, 92, Preface, Sarum (ii.) daily, 5, 9 ; Christmas, 6 ; Epiphany, 6 ; Lent, 6 ; Easter, 7 ; Ascension, 7 ; Whitsuntide, 8 ; Trinity, 8, 257 ; Apostles, 8, 257 ; Holy rood, 8 ; B.V.M. 9; Alphabetum, 43 ; Coutances, 61 ; Dominican, 79 ; rules for, 93 ; Charterhouse, loi, 109; Burckard, 153 (5) ; said audibly, 137 ; dry mass, 174 ; Indutus, 186 ; Uzes, 193 ; Cicon. 208 ; Notes, standing at, 238 ; Blew MS. 257. Prelate, holy water, Dominican, 74. Premonstratensian Canons, second eleva- tion, 241. Proctor, late Mr. Robert, bibliography, xix. Prophetical lesson. Charterhouse, 104 ; Burckard, 141, 140, 144 ; said audibly, 137. Prose, Burckard, 145, 146. U 290 INDEX. Protector in te sperantiunii Alphabetum, 51 ; Coutances, 68 ; Blew MS. 268. Protege^ Carmelite, 245. Purificator, Dominican, 83. Purificent nos qs. ops, Coutances. 70. Purple vestment, 19, 21. Pyx, Dominican, 85 ; Charterhouse, 109 ; Burckard, 168. Quaesumus Due. pro tua pietate, Dominican, 92. Quavi ohlationem tu Ds. Sarum (i.) 11 ; (ii.) 223 ; Alphabetum, 44 ; Coutances, 62 ; Burckard, 155 ; Indutus, 186. Quetifand Echard, Dominican Ordinary, xxii. xxiii. Qui ascendens super omnes (Pentecost) Sarum (i.) 8 ; Dominican, 94 ; corporali ieiunio (Lent) Sarum (i.) 6 ; Dominican, 93. ctnii unigenitofilio (Trinity) Sarum (i.) 8 ; Dominican, 94. tost resurrectionem (Ascension) Sarum (i.) 7 ; Dominican, 94. ■bridie quani pateretur, Sarum (i.) n ; (ii.) 223. Alphabetum, 44 ; Coutances, 62 ; Dominican, 80 ; Charterhouse, loi ; Burckard, 156 ; Indutus, 186. tridie quam pro nostra, Sarum, Maundy Thursday (i.) 7. salute7ii htimani generis (Passion and Cross) Sarum (i.) 8 ; Dominican, 93. Quia cum unigenitus tuus (Epiphany) Sarum (i. ) 6 ; Dominican, 93. Quia per tncarnati (Christmas) Sarum (i.) 6 ; Dominican, 93, 94. Quid retribuam Dne. Alphabetum, 41 ; Coutances, 59 ; Charterhouse, 100, 103 ; Burckard, 163 ; Indutus, 187 ; Blew MS. 256. Quis digne hoc celehrare, Burckard, 128. Quod ore sumpsimus Sarum (ii.) 228 ; Alphabetum, 49 ; Coutances, 66 ; Charterhouse, 103 ; Burckard, 164 ; Indutus. 188 ; Carmelite, 245 ; Sarum rubrics, 266 (3), 267 (4). Redde inihi Dne. Burckard, 132; Relics in altar, Indutus, 181 ; notes, 251 ; Uzes, 191 ; feast of, Charterhouse, 108 ; notes, 248. Repone Dne. galeam, Sarum (ii. ) 222. Requiem aeternam Sarum orate fratres (i.) 5 ; (ii.) 221 ; MS. Sarum manual, 256 ; mass of, Langforde, 28 ; Charterhouse, no ; Cicon. 205. Requiescant in pace, Alphabetum, 49 ; Coutanc s, 67 ; Dominican, 84, 87 ; Charterhouse, 106 ; Burckard, 166, 172 ; said audibly, 137; dry mass, 173. Reserved Sacrament, Dominican, 78, 85. Respice qs. Dne. super hanc famtliatn, Alphabetum, 37 ; Coutances, 58. Respond (after epistle), Dominican, 76. Rex virtutum, Burckard, 127. Rhemes, second elevation, 241 ; fraction, 260 ; province of, xxi. Ricardus de media villa, Cicon. 209 ; notes 254. Richter, M. L. Corpus Juris, 254. Ritus servafuius, Pian recension, 249. Rochet, Burckard, 131. Rogamus te etiain, Burckard, 129. Rogo te Dne. Burckard, 129. Roman Breviar>', conjiteor, 246 ; September lessons, 253. Roman Missal, off'erij?ius tibi, 234 ; mass of Holy Ghost, 239 ; second elevation, 241 ; making of chalice, 247 ; alb and chasuble, 252 ; collects, 253 ; Testificor, Vos estis, 253 ; O doctor, 253 ; Alleluia, 253. table of editions, with Praeparatio, xxv. Indutus Planeta, xxix. U^;—- • Ordo Missae of Burckard, xxviii. Roman Pontifical, epistle side, 249 ; colours, 251. Rome, osculation at iniroit, 233. INDEX. 291 Romsee, T. J. Fraction, 260. Roskovany, Cicon. xxix. Rouen, Veni Creator^ 234, 241 ; Spirittis Sancttis, 234 ; province of, xx, xxi. Sacrament, Burckard, not to be shown at dry mass, 174; Dominican, censed at offertory, 78. Sacring, see Elevation. Saint Malo, ordinary of, xx. Salve lux mundi, Langforde, 24 ; notes, 238. Salve Regiita, Carmelite, 245. Salve s. parens, Dominican, 75. Salzburg, osculation at introit, 233. Sancta Maria mater Dni. tiri. Coutances, 68. Sancta Sanctis, 2.^2.. Sancti Spiritus gratia illuminet, Samm, (ii.) 221 ; notes, 257 ; MS. Sarum Manual, 256. Sancti Spiritus qs. Dne. Alphabetum, 49. Sanctus, Sarum (i.) 9 ; (ii.) 222 (2) ; notes, 244 ; Langforde, 23 (2) ; Alphabetum, 43 ; Dominican, 79, 80 (2), 84, 96 ; Charterhouse, loi, 104 ; Burckard, 153 ; kneeling at, 134; said audibly, 137 ; dry mass, 174 ; Indutus, 186 ; bowing at, 182. Sandals, Langforde, 20; Cicon. 203. Sangtiis Dni, nri. I. C. Burckard, 164 ; Indutus, 181. Sarum missals, printed, vesting, 233 ; kiss- ing altar or crucifix, 238. manuscript. Introduction, Morris xi. Crawford, xxx. extracts from, 271. Sarum Manual, B.M. MS. 30, 506; notes, 255;. printed, extracts from, 271. Sarum Ordinary, 14th cent. 3 ; notes, 238 ; Introduction, xi. 13th cent. 219. Notes, 255 ; Introduction, xxx. Saussay, A. du, Alphabetum, xvi. Scottish Liturgy, Holy Ghost in Glori i, 249. Scotus, 212, 214. Scudamore, W. J. Blew MS. xxxi. Secret Collects, Sarum (i.) 5 ; (ii.) 221 ; Langforde, 23 ; Alphabetum, 42 ; Coutances, 61 ; Dominican, 79 ; Secret Collects, Charterhouse, loi ; Burckard, 152 ; rules for, 152 ; Indutus, 185: hands joined, 182; Uzes, 193 ; Blew MS. 257. Seez, ordinary of, xx. Sequentia (gospel) Alphabetum, 39 ; Dominican, "J"] ; Burckard, 146; dry mass, 174. Sequentia (prose) Langforde, 22 ; Alphabetum, 38 ; Dominican, 76 ; not at private mass, 95; Burckard, 145, 146. Sens, second elevation, 241 ; province of, xx. Si quis diligit me, Alphabetum, 39. Side, see Comer. Sienna, osculation at introit, 233, Simili modo posteaqttam, Sarum (i.) 11 ; Alphabetum, 45 ; Coutances, 62 ; Preparatio, 114, 116 ; Burckard, 157 ; Cicon. 212 ; Sarum rubrics, 261. Simmons, T. F. Spiritus sanctus, 234. Sir, title of priest, 235 ; see Syr. Sit Dns. in cor : see Dns. sit. Sit nomen Dni. benedictum, Alphabetum, 37 (2), 50 (2) ; Coutances, 58, 67, 68. Sitting at Mass, Burckard, 134. Smith, Richard, fraction of host, 239. Soissons, osculation at introit, 233. Spiritus domini repleuit, Alphabetum, 37. Spiritus, et alme, Biu'ckard, 139; notes, 249. sanctus sit in corde, Alphabetum, 39. satutus superueniet, Sarum, vesting (i. ) 3 ; Sarum, offertory (i.) 5 ; notes, 234. Standing at Mass, Burckard, 134; notes, 238. Stavelot, osculation at introit, 233. Stola ituunditatis indue, Alphabetum, 34 ; Coutances, 56 ; Sarum (ii.) 222. Stola iustitiae circumda, Sarum (i) 3 ; Uzes, 189. •Stole, Langforde, signifies, 20, 21 ; Sarum (i.) 3 ; (ii.) 222 ; Alphabetum, 34; U 2 292 INDEX, Stole, Coutances, 56 ; Burckard, 132; dry mass, 173; . Cicon. 203 ; notes, 252 ; Myrc, 252 ; Tindal, 252. Stowe Missal, visitation of chalice, 240 ; corporal, 247. Suarez, F. mixing of chalice, 239 ; Levitical ceremonies, 240. Subdeacon, Langforde, signifies, 20 ; Sarum (i.) 4 ; (ii-)2i9; Dominican, 73 (2) ; Carmelite, 244, 245. Subdeacon, Dominican, 73 (3) ; puts gospel on altar, 74 ; makes chalice, 75, 76 ; Epistle, 76 ; washes hands, 76 ; cushion, 77 ; at gospel, 77 ; brings water, 79 ; takes paten, 79 ; gives it, 82 ; ablutions, 83 ; dries chalice with purificator, 83 ; takes gospel, 84 ; helps at communion, 85; makes chalice, Indutus, 184 ; notes, 251. See Deacon and Subdeacon. Sudary, Langforde, signifies, 19 ; at offertory, Dominican, 79, 82 ; notes, 244 ; Sarum rubrics, 257. Sumnie sacerdos^ Dominican, 76 ; Burckard, 127 ; notes, 249. Super altar, see Portable altar. Supplices te rogamus ; Sarum (i.) 12 ; (ii.) 224 ; Alphabetum, 45 ; Coutances, 63 ; Dominican, 81 ; Charterhouse, loi ; Burckard, 158; Indutus, bowing at, 182 ; Sarum rubrics, 262. Supra quae propitio Sarum (i.) 12 ; (ii.) 224 ; Alphabetum, 45 ; Coutances, 63 ; Burckard, 158 ; Surplice, Dominican, 73 ; Burckard, 131 ; dry mass, 173. Sursum corda Sarum (i.) 5, 9 ; (ii.) 221 ; Alphabetum, 43 ; Dominican, 79 ; Burckard, 153. Suscipe deprecationevi^ bowing at, Burckard, 139 ; Indutus, 182. Suscipe s. Trinitas hanc Sarum (i.) 5 ; (ii.) 220 (2) ; Alphabetum, 41 ; Coutances, 59 : Suscipe s. Dominican, 78 ; Burckard, 151 ; Indutus, 185; bowing at, 182; Uzes, 192 ; MS. Sarum Manual, 255 ; Blew MS. 256 ; Rouen, 256. Suscipe S. Pater ops. Burckard, 149 ; Indutus, 185 ; Uzes, 191 ; Cicon. 207. Suscipiat Dns. sacrijiciuin^ Burckard, 152 ; Indutus, 185 ; Uzes, 193. Syr I besyche yow. Charterhouse, 99 ; Syr I haue beyn heyr. Charterhouse, 99 ; Syr I tryste thrugh^ Charterhouse, 99. Table prayers, see Missa Sicca. Talleyrand, Cardinal, Charterhouse, 106. Te deprecor ops. ds. Alphabetum, 34 ; Coutances, 55. Te Deuni, Burckard, 140 (3) ; Indutus, 188; Cicon. rules for, 205. Te igitur Sarum (i.) 10 ; (ii.) 222 (2), Alphabetum, 43 ; Coutances, 61 ; Dominican, 80 ; Charterhouse, lOi ; Burckard, 1 54 ; Indutus, 186 ; bowing at, 182 ; kissing altar, 183 ; Sarum rubrics, 257. Te iiivocaJ7ius, te adoramus, Alphabetum, 50; Coutances, 68. Telesphorus, Pope, 254. Tercenarium, Charterhouse, 105 (2), 106 (2), 107 (2), 108, no; notes, 248. Testificor, Cicon. 206 ; notes, 253. Thomas Aquinas, St. amice, 20, 237 ; episcopal ornaments and duties, 21, 237, 238 ; mystical meanings, 29. Thompson, Sir E. Maunde, Agnus Dei, 249. Tibi laus tibi gloria y Carmelite, 245. Tongue, at communion, Indutus, 187. Torch to be lit, Burckard, 155 ; put out, 157, 169; Dominican, 80 ; note, 244. Tours, province of, xx. xxi. Tract Sarum (i.) 4 ; Dominican, 76 ; INDEX. 293 Tract Charterhouse, 109 ; Burckard, 145 ; said audibly, 137 ; dry mass, 173, 174; Uzes, 191. Triuni puerorum Sarum (ii.) 229 (2) ; Coutances, 69 (2) ; Burckard, 169, 170^ 173 ; dry mass, 173; MS. Sarum Manual, 268 (2). Trombelli, I. C. osculation at introit, 233. Troyes, fraction, 260. Tu enim misereris, Burckard, 128. Turning to people^ Langforde, 28 ; Sarum (i.) 5 ; (ii.) 221 ; Alphabetum, 38, 40, 49 ; Coutances, 56, 57, 38, 61, 67 (2), 68; notes, 240 ; Burckard, 142 ; Indutus, 183. Unde et meniores, Sarum (i.) n ; (»•) 224 ; Alphabetum, 45 ; Coutances, 63 ; Dominican, 81 ; Charterhouse, loi ; Burckard, 158; Indutus, 186; spreading arms, 183, 186. Upsala Missal, Sancte Spiritiis in Gloria^ 249. Ure igne s. sp. Coutances, 57, 69 ; Blew MS. 268 ; MS. Sarum Manual, 269. Uzes, missal, xxix. 189. Valentin, Robert, 54. Valeri, Card. Agnus Dei, 249. Veil, silken, not used at Charterhouse, 247. Veni creator Sarum (i.) 5; (ii.) 219; notes, 233 (4), 234, 241 ; Alphabetum, 35 ; Coutances, 59 ; notes, 234 ; Carmelite, 244 ; York, 241 ; Hereford, 241 ; Westminster, 241 ; Rouen, 241 ; Blew MS. 255 ; MS. Sarum Manual, 255. Veni s. spiritus benedic^ Sarum (ii.) 221 ; MS. Sarum Manual, 256. Veni s. spiritus reple, Alphabetum, 38, 42 ; Dominican, 76 ; Charterhouse, 103, 109. Veni satidificator^ Sarum (i. ) 5 ; notes, 234 ; Alphabetum, 42 ; Coutances, 60 ; Burckard, 151 ; Indutus, 185 ; Uzes, 192 ; Blew MS. 257. Venia, Charterhouse, 109. Verbo Dni. caeli, Alphabetum, 38. Vere digjtum, Sarum (i.) 5, 9 ; (ii.) 221 ; Alphabetum, 43 ; Burckard, 153. see Preface. Vert, Claude de, second elevation, 242 ; fraction, 260. Vestments, Langforde, 19, 21 ; mass, ex- plained, 20 ; Sarum (i.) 3 ; Alphabetum, 33 ; Coutances, 55 ; takes off, 68 ; Dominican, mentioned, 73 ; private mass, 95 ; Charterhouse, 100, 103, 104 ; Burckard, 130, 169, 171, 173, 174; Cicon. 203 ; notes, 233. See Alb, Chasuble, etc. Vienne, osculation at introit, 233 ; second elevation, 242. Vigils, mass on, Burckard, 143. Villanueva, black curtain, 235. Virgin, Office of B. ; Dommican, 76, 78, 79, 87 (2), 88, 89, 90, 91, 92, 94, 96 (2). Charterhouse, 105 ; Burckard, 139 ; bowing at name of, Burckard, 141 ; Indutus, 182, 183. Visitation of Chalice, Alphabetum, 39 ; Coutances, 58 ; Notes, 239. Vos estis sal, Cicon. 206 ; notes, 253, Votive mass, Burckard, 144. Vox humilis, Sarum (i.) 5 ; notes, 234. Vox intelligibilis, Burckard, 137. Vox tacita, Sarum (i.) 4 ; notes, 234 ; (ii.) 220, 221, 225. Walter, Hubert, episcopal ornaments, 238. Wanseford, Gerard, alphabeta, xxi. Warner, Dr. G. F. Morris missal, xi. xiii. Dominican ordinary, xxi. xxii. xxxiii. Blew MS. xxxi. Warren, F. E. text of Gloria in, 249. Washing hands, at vesting, Sarum (i.) 3 ; Alphabetum, 33 ; Coutances, 55 ; 294 INDEX, Washing hands, Dominican, 74 ; Burckard, 130. Washing hands, at making chalice, Dominican, 76 ; Charterhouse, 100 ; Burckard, 151. Washing hands, at offertory, Sarum (i.) 5 ; (ii.) 221 ; Langforde, 23 ; Alphabetum, 41 ; Coutances, 60 ; Dominican, 79 ; Charterhouse, lOO, 103 ; Burckard, 151 ; Indutus, 185 ; bowing at, 182 ; Uzes, 192 ; Cicon. 207 ; CarmeUte, 244 ; Blew MS. 256. Washing hands, after communion, Coutances, 66 ; Dominican, 83 ; Burckard, 130 ; Water, holy, Dominican, 73, 74. Water, not blessed in mass for dead, Burckard, 172, 150 ; quantity, Cicon. 208. Watson, Thomas, amice, 237. Westminster Missal, offerimus tibi^ 234 ; Veni Creator^ 234, 241 ; Confiteor at north horn, 247. White vestment, Langforde, 19, 20, 25. Whitford, Richard, standing at mass, 238. Whitsuntide, white for, 175 ; notes, 250. Wine after communion, Dominican, 86 ; Burckard, 130. Wine and water, Langforde, signify, 19 ; to be ready, Sarum (i. ) 4 ; Dominican, 73 ; private mass, 95 ; Burckard, 133, 150 ; Preparatio, mistakes about, 115. York, Veni Creato?-, 234, 241 ; Black curtain, 234 ; Pontifical, 233 ; fraction, 259. Zimmerman, B. Carmelite fraction, 260. Zona : see Girdle. LONDON : HARRISON AND SONS, PRINTERS IN ORDINARY TO HIS MAJESTY^ ST. martin's lane. HENRY BRADSHAW SOCIETY; FOR EDITING RARE LITURGICAL TEXTS. PRESIDENT. The Bishop of Salisbury. VICE-PRESIDENTS. The Bishop of Edinburgh. The Bishop of Bristol. The Dean of Carhsle. The Dean of St. Patrick's. Rev. F. Procter, M.A. Monsieur Leopold Delisle. The Lord Aldenham, F.S.A. Sir Thomas Brooke, Bart., F.S.A. Whitley Stokes, Esq., C.S.I., CLE., D.C.L., F.S.A Sir Edward M. Thompson, K.C.B., LL.D., D.C.L., V.P.S.A, G. F. Warner, Esq., M.A., Litt.D., F.S.A. MEMBERS OF COUNCIL. Dr. J. Wickham Legg, F.R.C.P., F.S.A., Chairman. Rev. E. S. Dewick, M.A., F.S.A., Hon. Treasurer, Rev, H. A. Wilson, M.A., Hon. Secretary. W. J. Birkbeck, Esq., M.A., F.S.A. Rev. W. C. Bishop, M.A. Rev. F. E. Brightman, M.A. Rev. J. N. Dalton, M.A., F.S.A. Rev. Walter Howard Frere, M.A. W. H. St. John Hope, Esq.. M.A. F. Jenkinson, Esq., M.A, F. Madan, Esq., M.A., F.S.A. J. T. Micklethwaite, Esq., F.S.A. Alfred W. Pollard, Esq., M.A. Rev. F. E. Warren, B.D., F.S.A. Rev. Christopher Wordsworth, M.A. HONORARY AUDITORS. Rev. Edgar Hoskins, M.A. Leland L. Duncan, Esq., F.S.A, List of Works already issued. 4891 * I. MISSALE AD USUM ECCLESI^ WESTMONASTERIENSIS. fasc. i. Edited by Dr. J. Wickham Legg, F.S.A. 8vo. [Dec. 1891.] III. THE MARTILOGE, 1 526. Edited by the Rev. F. PROCTER, M.A., and the Rev. E. S. Dewick, M.A., F.S.A. 8vo. [May, 1893.] 1892.* II. THE MANNER OF THE CORONATION OF KING CHARLES THE FIRST, 1626. Edited by the Rev. Chr. Wordsworth, M.A. 8vo. [Dec. 1892.] IV. THE BANGOR ANTIPHONARIUM. Edited by the Rev. F. E. Warren, B.D., F.S.A. Part I. containing complete facsimile in collotype, with historical and palaeographicai introduction. 4to. [^ug. 1893.] S893. V- MISSALE AD USUM ECCLESI^ WESTMONASTERIENSIS, fasc. ii. Edited by Dr. J. Wickham Legg, F.S.A. 8vo. [Aug. 1893.] VL OFFICIUM ECCLESIASTICUM ABBATUM SECUNDUM USUM EVESHAMENSIS MONASTERII. Edited by the Rev. H. A. Wilson, M.A. 8vo. [Aug. 1893.] 1894. VII. TRACTS OF CLEMENT MAYDESTONE, viz. Defensorium Directorii and Crede Michi. Edited by the Rev. Chr. Wordsworth, M.A. 8vo. [Oct. 1894.] VIII. THE WINCHESTER TROPER. Edited by the Rev. W. Howard Frere, M.A. 8vo [Nov. 1894.] 9895. I^- THE MARTYHOLOGY OF GORMAN. Edited by Whitley Stokes, D.C.L., Foreign Associate of the Institute of France. 8vo. [July, 1895.] X. THE BANGOR ANTIPHONARIUM, Part II. containing an amended text with liturgical introduction, and an appendix . containing an edition of Harleian MS. 7653. Edited by the Rev. F. E. Warren, B.D., F.S.A. 4to. [Nov. 1895.] The books issued for 1891 and 1892 are out of print. 1896. XI. THE MISSAL OF ROBERT OF JUMIEGES, BISHOP OF LONDON, A.D. 1044-105 T, AND ARCHBISHOP OF CANTF:RBURY IN A.D. 105 1. Edited from a MS. in the Public Library at Rouen, by the Rev. H. A. Wilson, M.A. 8vo. [July, 1896.] XII. MISSALE AD USUM ECCLESI/E WESTMONASTERIENSIS, fasc. iii. Containing an appendix giving certain Ofifices from Westminster MSS. in the Bodleian Library and the British Museum, together with full indices, notes, and a liturgical introduction. Edited by Dr. J. Wickham Legg, F.S.A. 8vo. [Nov. 1897.] 1897. XIII. THE IRISH LIBER HYMNORUM. Edited from MSS. in the Libraries of Trinity College, and the Franciscan Convent at Dublin by the Rev. John H. Bernard, D.D., and Robert Atkinson, LL.D. Vol. I., Text and Glossary. XIV. Vol. IL, Notes and Translations of the Irish Prefaces and Hymns. 8vo. [J^^Y, 1898.] 1898. XV. THE ROSSLYN MISSAL. An Irish manuscript in the Advo- cates' Library, Edinburgh. Edited by the Rev. H. J. Lawl tR, D.D. 8vo. [April, 1899.] XVI. THE CORONATION BOOK OF CHARLES V. OF FRANCE. W^ith reproductions in collotype of the 38 miniatures which illustrate the ceremonies, and facsimiles of seven of them in gold and colours. Edited by the Rev. E. S. Dewick, M.A., F.S.A. 4to. [Dec. 1899.] 1899. XVII. MISSALE ROMANUM, Milan, 1474. (The first printed edition of the Roman Missal.) Edited by the Rev. Robert LippE, LL.D. Vol. I. Text. 8vo. [Oct. 1899.} XVIII. THE PROCESSIONAL OF THE NUNS OF ST. MARY AT CHESTER. With English rubrics. Edited by Dr. J. Wick- ham Legg, F.S.A. 8vo. [Oct. 1899.) 1900. XIX. THREE CORONATION ORDERS : (i.) The Coronation Order of William III. and Mary II. (2,) An Anglo- French version of the English Coronation Order. (3.) Consecration of the Anglo-Saxon King. Edited by Dr. J. Wickham Legg, F.S.A. 8vo. [Feb. 1901.] XX. CLEMENT MAYDESTONE's DIRECTORIUM SACERDOTUM. Edited by (the late) Rev. Canon Cooke, M.A., and the Rev. Christopher Wordsworth, M.A. Vol. I. 8vo. [Feb. 1901.] 1901 . XXI. FACSIMILES OF HOR^E B.M.V., reproduced in collotype from English MSS. of the nth Century. Edited by the Rev. E. S. Dewick, M.A., F.S.A. 4to. [Jan. 1902.] XXII. CLEMENT MAYDESTONe's DIRECTORIUM SACERDOTUM. Edited by (the late) Rev. Canon Cooke, M.A., and the Rev. Christopher Wordsworth, M.A. Vol. II. 8vo. [March, 1902.] 1902. XXIIL CUSTOMARY OF THE BENEDICTINE MONASTERIES OF ST. AUGUSTINE, CANTERBURY, AND ST. PETER, WESTMINSTER. Edited by Sir Edward Maunde Thompson, K.C.B., LL.D., D.C.L., V.P.S.A. Vol. I. Containing text of Cottonian MS. Faustina C. xii. 8vo. [October, 1902.] XXIV. THE BENEDICTIONAL OF ARCHBISHOP ROBKRT. Edited by the Rev. H. A. Wilson, M.A. 8vo. [Jan. 1903.] 1903. XXV. THE clerk's BOOK OF 1 549. From the unique copy in the British Museum. (C. 36. d. i.) Edited by Dr. J. WiCKHAM Legg, F.S.A. 8vo. [Feb. 1904.] XXVL THE HEREFORD BREVIARY. Edited by the Rev. W. Howard Frere, M.A., and Langton E. G. Brown, sub-Librarian of the Hereford Chapter Library. Vol. I. Psalterium, Commune Sanctorum, Temporale. 8vo. [Feb. 1904.] 1904. XXVIL TRACTS ON THE MASS. Edited by Dr. J. WiCKHAM Legg, F.S.A. Containing : — Qtdinarium Missae Sarum. From an early 14th Century Missal formerly in the possession of the late Mr. William Morris, F.S.A. (With two collotype plates.) Langforde's Meditatyons for Goostly Exercyse in the tyme of the Masse. (Bodleian MS., Wood 17.) Alphabetum seu Instructio Sacerdotuvi. (Bodleian, Douce 14.) Collated with four other editions. Dominican Directions for High Mass. From a 13th Century MS. (Brit. Mus. Add. 23,935.) With an Appendix on Low Mass from a Dominican Missal printed at Lubeck in 1502. Ordo Missae of John Burckard, Rome 1502, collated with a shorter recension from a Roman Missal of 1501. And other pieces. 8vo. [November, 1904.] The following Works are in preparation : CUSTOMARY OF THE BENEDICTINE MONASTERIES OF ST. AUGUS- TINE, CANTERBURY, AND ST. PETER, WESTMINSTER. Edited by Sir Edward Maunde Thompson, K.C.B., LL.D., D.C.L., V.P.S.A. Vol. II. Containing text of Cottonian MS. Otho C. xi, and of part of Gonville and Caius College MS. 211. 8vo. [In the Press.] THE MARTYROLOGY OF OENGUS THE CULDEE. Edited with a collation of the MSS., by Whitley Stokes, D.C.L., Foreign Associate of the Institute of France. [In the Press.] THE MOZARABIC PSALTER. (Brit. Mus. Add. 30,851.) Edited by J. | P. GiLSON, M.A., of the British Museum. [In the Press.] FACSIMILE EDITION OF THE STOWE MISSAL, a manuscript belonging to the Royal Irish Academy. Edited by Dr. G. F. Warner, F.S.A.; Keeper of the Manuscripts at the British Museum. [In the Press.] MISSALE ROMANUM, Milan, 1474. Edited by the Rev. Robert Lippe, LL.D. Vol. II. Supplement and Indices. [In the Press.] FACSIMILES OF EARLY MSS. OF THE CREEDS, including an early copy of Quicunque vult, from an Irish MS. in the Ambrosian Library at Milan (O. 212, sup.). Edited by the Rev. A. E. Burn, M.A. 4to. THE ORDINALE OF EXETER. Edited by the Rev. J. N. Dalton, M.A., F.S.A., Canon of Windsor. THE LITURGY OF ST." JAMES. Edited by the Rev. F. E Bright- man, M.A., Prebendary of Lincoln. THE HEREFORD BREVIARY. Edited by the Rev. W. Howard Frere, M.A., and Langton E. G. Brown, sub-Librarian of the Hereford Chapter Library. Vol. II. Sanctorale. Svo. THE PONTIFICAL IN THE LIBRARY OF MAGDALEN COLLEGE, OXFORD (MS. 226), an English manuscript of the twelfth century. Edited by the Rev. H. A. Wilson, M.A. THE SECOND RECENSION OF QUIGNON's BREVIARY. Edited by Dr. J. Wickham Legg, F.S.A. CRANMEr's early projects P^OR reform OF THE DIVINE SERVICE. A complete Edition ot British Museum MS. Royal 7 B. iv. Edited by Dr. J. Wickham Legg, F.S.A. THE LEOFRIC COLLECTAR, an English manuscript of the eleventh century (Harl. MS. 2961). Edited by the Rev. E. S. Dewick, M.A., F.S.A. PONTIFICALE LANALETENSE. An English MS. of the nth Century, now in the Public Library at Rouen. Edited by Leopold G. Wickham Legg, M.A. THE COLBERTINE BREVIARY. MISSALE GOTHICUM. (Vatican MS. Reginae 317.) "• MISSALE FRANCORUM, and other fragments of Galilean Liturgies. THE BRIGITTINE BREVIARY OF THE NUNS OF SION, with English rubrics. From a MS. at Magdalene College, Cambridge. THE MONASTIC BREVIARY OF THE CHURCH OF DURHAM. (HarL MS. 4664.) November^ 190 4. *^* Persons wishing to join the Society are requested to communicate with the Hon. Secretary, the Rev. H. A. Wilson, Magdalen College, Oxford; or with the Hon. Treasurer, the Rev. E. S. Dewick, 26, Oxford Square, Hyde Park, London, W ■^^■^ The books are issued to members in return for an annual subscriptipp of one guinea, payable at the beginning of each year. Members are reminded that subscriptions are due on the ist of January in each year. Subscriptions should be paid to the Hon. Treasurer, the Rev. E. S. Dewick,' 26, Oxford Square, Hyde Park, London, W. ; or to the account of the Henry Bradshaw Society, at Messrs. Child & Co., I, Fleet Street, Temple Bar, London, E.C. All cheques should be crossed with the name of the Society's Bankers. ■ * r ARY HOME USE CIRCULATION DEPARTMENT MAIN LIBRARY This book is due on the last date stamped below. 1 -month loans may be renewed by calling 642-3405. elow 6-month loans may be recharged by bringing books to Circulation Desk. Renewals and recharges may be made 4 days prior to due date. ALL BOOKS ARE SUBJECT TO RECALL 7 DAYS AFTER DATE CHECKED OUT. FEB 3 1975 2 3 EEC. CIR. JM12 9T5 }>t.[}H''s b >- -- y cji JiUi 7 Kse. oii i .r£s 17 78 NOV 1 .s ?nnn " 2 'i /Qon 'Pr LD 21- REC.Ciaf£Bi 5^ LD21 — A-40m-12,'74 (S2700L) General Library University of California Berkeley 151970 05 il2 M235982 By ^23o * THE UNIVERSITY OF CALIFORNIA LIBRARY