SELECTED EPIGRAMS OF MARTIAL EDITED WITH INTRODUCTION, NOTES, AND APPENDICES BY THE REV. H. M. STEPHENSON, MA. HEAD MASTER OP ST PETER's SCHOOL, YORK; LATE FELLOW OP CHRIST's COLLEGE, CAMBRIDGE. Dicitur et nostres cantare Britannia versus. Eontion : MACMILLAN AND CO. AND NEW YORK. 1895 [The Right of Travulation is reserved.] ' ' * r . t First Edition pritited by C. J. CLA F, 1880. Reprinted 1887, 1895. r,\' f^ INTRODUCTION. The Romanising of Gaul and Spain was followed among Life of other results by a large influx into Rome from Martial, those provinces, of literary talent, and, in some cases, genius. Spain in particular during the latter half of the first century after Christ, was represented at Rome by a number of literary men of various excellence. Of some of these the works remain, those of others have perished. Some of them, like Martial's friend Canius', sported in light effusions not intended to live, others, such as Seneca, Lucan, Quintilian, produced work which the world uses still. Some of them were mere amateurs, or at least, imitators who followed in the wake of other writers, while others made themselves acknowledged as masters in the branches of literature to which they devoted them- selves. To the latter class belongs M. Valerius Martialis. Of the early years of this poet's life, before he came to Rome, we know next to nothing — only his birth-place, and (probably) the names of his parents. The birth-place was BUbilis^, a Roman colony in ^ I. 61. 9. 2 J, 01. 12. 481409 vi MARTIAL. HiBpania Tarraconensis, situated on a rocky height overlooking the river Salo which wound round the base of the hills^, and famous for the gokl found in its neighbourhood, as well as for the manufacture of steel \ Here lived Fronto and Flaccilla, the parents of Martial^, not wealthy people, but rich enough to give their son a good education, and cultivated enough to give him that education at the risk of keeping him poor all his life, rather than qualify him by want of culture to compete with ill-conditioned and uneducated money-getters of his time*. From Bilbilis Martial at about the age of twenty-three went to Rome, which he reached about five or six years before the death of Nero^ How he lived during the years between a.d. 63 and the accession of Titus, wo can only conjecture. But probably he carried with him fiom Spain letters of introduction to his great countrymen of the house of Seneca, and by them was introduced to the then flourishing house of the Pisos". Under such patronage, as a young man of considerable ability, well educated, blest with good taste and engaging manners, perhaps even then a promising- poet, he would doubtless find the means of living in tolerable comfort, and, before the downfall of those great houses in a.d. 65, would have gained a footing in other influential families, and established himself as the favoured client of more than one patron whose bounty would partly support him, and whose patronage would improve his credit. Brandt arguing from such passages as ii. 30. 4^ where Caius an old friend from whom Martial wishes to borrow, advises him to practise as an advocate, assumes that he came to Rome with the intention of becoming a lawyer. But such passages hardly bear this construction, and there 3 X. 103. 2. 4 IV. 55. 11—15 ; xii. 18. 9. ^ y. 34. ^ IX. 75. ' At me littorulas atnUi docueie parentes.' ' X. 24. 4, 104. 9, 10. 8 IV. 80. » Comp. i. 18. INTRODUCTION. vii seems really to be no gi-oimd for supposing that Martial ever followed any other calling than that of literature^". From the year a.d. 86, five years after the accession of Domitian, when Martial published the first and second books of his epigrams, we begin to have clear information about the poet's life, given to us by himself. We find him then with an estab- lished reputation" as the author of a number of short poems and epigrams (some specimens of which we possess in the Liher Spectaculorum), and so popular ^vith the public that jDublishers found it profitable to collect, and keep in stock his juvenile pieces, of which he himself had kept no record '^ His reputation as a poet had also introduced him to the notice of the palace as early as the reign of Titus. From this emperor he received the jus trium liberorwni confirmed to him by Domitian ^^, as well as the distinction of the trihunatus semestris, that is, a military tribuneship resigned after six months service, but entitling the holder to equestrian privileges for life•^ Under Domitian Martial continued to enjoy the patronage of the court, and was able to boast that he had procured the honour of the Roman citizenship for several provincials^^. Beyond this, however, and an occasional invitation to the palace, this emperor appears to have bestowed no substantial marks of his favour on the poet, A petition for some sesterces was courteously but firmly rejected, as was also a humble application for leave to supply a town house and a country villa with ^*^ Brandt de Martialis poetae vita et scriptis, pp. 17 — 19. ^1 I. 1. ' Toto notus in orbes MartiaHs.' ^2 i_ 113^ ^^ II. 91, 92; IX. 97. 5, 'tribuit quod Caesar uterque Jus mihi natorum.' ^* m. 95. 9. ' Vidit me Roma tribunum, Et sedeo qua te suscitat Oceanus.' Comp. Juv. vn. 88. ^** IMd. V. 11. ' Quot mihi Caesareo facti sunt munere cives.' viii MARTIAL. water from one of the aqueducts"'". But the emperor, and the poet were both fully alive to the fact, that the imperial approbation was worth money to a man who knew how to make use of it. To enjoy the favour of the court was to be well with the aristocracy, such as it was, of the time, to whom the court set the fashion in everything ; and many a rich upstart would no doubt gladly lay a man so well vu under an obligation by lending him money, which it was well understood on both sides would never be re- paid '^ More than this, the favour of the emperor implied friendly relations with the court fi-eedmen, the most influential and in many cases the wealthiest men in Rome, to whom Martial paid assiduous court. Out of such relations a man of the world could doubtless make capital, and a Parthenian toga*^ skil- fully handled would no doubt serve to stock the poet's wardrobe without the necessity of incurring tailors' bills. But Martial by no means depended on sucli a l)recarious source of income alone. He had other more regular, and certain means of livelihood as well. There can be little doubt that he received considerable presents from those who desired to be celebrated in his verses. Besides this, he earned the clients' sjjortula^^. And his sportula would be more than the minimum oi centum quadrantes, and received from more than one patron. For many wealthy men would be glad to reckon a popular poet among their clientele and for the same reason would be glad to bestow on him more than the usual dole. But the sportula was not all that patrons bestowed on their clients. Occa- sional presents (e. g. at the Saturnalia) and occasional invitations to dinner formed a paiii of the client's remuneration, as regularly expected as the sportula. 1« VI. 10 ; IX. 18. 17 Comp. ix. 102. 18 See VIII. 28 ; ix. 49. I'J in. 7. INTRODUCTION. ix The value of the presents and the frequency of the invitations would vary according to the popularity of the client, and Martial was neither likely to receive the least valuable presents, nor to be reduced often to the necessity of ordering his own dinner^". Taking, then, all these things into consideration and even assuming that he made nothing by the sale of his books (see I, 2. 3), we can hardly believe that Martial's poverty was so abject as his own statements would lead us to suppose. His complaints of his poverty, certainly, are incessant. He abuses the rich men of Kome who allow poets to starve, while circus jockeys and musicians roll in wealth. He advises parents to make their sons auctioneers, musicians, anything rather than bring them up to literary starvation^'. When he leaves Rome for a season between the publication of his second and third books he instructs his book to say in reply to a supposed questioner, " Poeta exierat : veniet cum citharoedus erit." He is never tired in fact of making such complaints. Equally he is never ashamed to ask for presents on the same score. Some- times his requests are plaintive, sometimes impudent. Sometimes he abuses his patrons for diminishing the value of their presents year by year^^. Sometimes he offers them the refusal of their own presents which he is obliged to sell to buy necessaries^^. The joyful strains in which he celebrates the gift of a toga from Parthenius are checked on an instant at the end of the epigram by the mournful recollection of his old lacerna. He cannot wear the beautiful new toga without a lacerna to match. When the same toga is worn out he deplores its decease in pathetic tones 20 IX. 97. 10. 21 X. 74, 76 ; i. 76 ; vm. 56 ; v. 56 ; vi. 8. 22 VIII. 71. Comp. VIII. 33. 23 VII. 16. 'Aera domi non sunt; superest hoc, E^gule, solum, Ut tua vendamus munera : numquid emis ?' M. b X MARTIAL. calculated to excite the compassion of the origin:il donor, or of some other rich friend". It is unnecessary to quote any more of these pleadings of poverty; but poverty is a relative term, and in spite of all that the poet says, we cannot help thinking that many a literary man nowadays would be quite content with MartiaFs income. It is easy enough for us at the present day to understand how the wealth of jockeys and musical mechanics might gall Martial and make him feel poor by contrast (there is nothing old in that), but their wealth did not make him actually any poorer. He lived, it is true, for a considerable part of his life up 'three pair back^V ^^^ ^^^ often out at elbows ^^ But the first was no great hardship to a Roman who spent the greater part of the day out of doors, and the latter was probably due to the fact that he lived in the midst of a most expensive society, and that, probably, much more as the equal, than as the retainer of his. patrons "^ It may be true, as he says, that the patrons of Domitian's time were mean compared with the patrons of his earlier days^*^, but it is equally true that he could keep slaves ^^, and a carriage and pair^", and more probable than not, that he was able to buy a small villa at Nomentum, as well as a house in the city^^ On the whole, then, we are inclined to believe that Martial was a poor man who contrived to get through a good deal of money, and who mistook for poverty, a capacity for spending more than he could get. In his cenacula on the western slope of the Quirinal he continued to live until he exchanged it for a small house of his own in the same neighbourhood, near the temple of Flora^^. 24 vm. 28 ; ix. 49. =5 i_ ny. 7^ 26 II. 44 ; IV. 76 ; xn. 25, &c. ^ ^ II. 68, and other similar epigrams seem to imply this. 28 XII. 36. •-" VIII. 67. 30 VIII, 61 ; xii. 24. 31 Brandt, p. 30 fol. 3a V. 22. 3, 4 ; ix. 18. 7, 8 ; x. 58. 9, 10. INTRODUCTION. xi It is impossible to say exactly at what time he became possessed of this house. It is equally uncer- tain when he became the owner of the Nonientanum to which he refers so often, and which he abuses so freely. But he probably had possessed the latter for some time before he obtained the former. The Nomentane villa was according to his own account a miserable place. The house let in the rain until one of his friends tiled it for him^^ The garden produced nothing but some sour wine and some 'leaden apples^^' It was so small that an ant could eat the produce of it in one day; there was not room for a cucumber to grow straight in it, and a snake could not lie at full length in it. A field-mouse made worse havoc in it than the Calydonian boar in its own country, and a swallow used up all the corn-crop to make its nest^*. The only use of it to him was to enable him to get away from the din of the city and from the persecutions of bores^^ On the other hand the anxious desire he displays on his leaving Rome to have this villa kept in order ^^, is scarcely in harmony with the description given above, unless we suppose him to have possessed two viUae, which does not seem probable. Both in his new house, as well as in his garret lodging, he lived a life of rather monotonous routine, varied only by visits to his own villa, and to his friends at their various country and seaside residences ^^ On one occasion we find him making a tour of some length through the towns in the neighbourhood of the Aemilian Road. At Rome the day was spent partly in performing the officium of a client to his patrons, attending their morning levee, accompanying them ■^^ VII. 36. 34 X. 94. 4. ' Nee furem plumbea mala timent.' =^■5 XI. 18. '^^ u. 38. ' Quid mihi reddat ager quaeris, Line, Nomen- tanum ? Hoc mihi reddit ager : te, Line, non video.' xii. 57. 37 X. 92. 38 X. 58, &c. h'2 xii MARTIAL. througK the streets, oets' Club^*, or in one of the many porticoes, in bathing, dining, drinking and sleeping. Whenever he could find time, he wrote epigrams, but he complains that his many occupations, especially the taedia togae, the wearisome routine of attendance on his patrons, interfered lamentably with the composition of poetry*". He himself gives us (x. 70) a description of a single day's occupation which may serve as a fair specimen of his every-day life. It is pretty evident, however, that, as his fame increased he neglected the duties of the officium considerably. After thirty-four years of life in Rome*' during which he suffered much from ill health*^ he returned soon after the accession of Trajan to Spain. There he lived on an estate given to him by a Spanish lady Mar- cella*^, sighing for the pleasures and excitements of Rome**, as at Rome he had sighed for the cheap luxuries and tranquil enjoyments of his native land*^ Notwithstanding the confident assertions of com- mentators to the contrary, it seems more than probable that Martial was never married. If he was married, we may be sure that he never had any children. For a man so tenderly fond of young children as Martial was, would surely have mentioned his own, had he had any. But he probably was never married at all. His relations with the Spanish lady Marcella, one of the wives bestowed upon him, are discussed on xii. 31. It is true that in several epigrams Martial speaks in the first person, as a married man. But we must always bear in mind, that poets and writers of fiction are not by any means always speaking of themselves, when they speak in the first person. An epigrammatist in particular has ^••' III. 20. 8 ; IV. 61. 3. 4o ^i. 24. 41 X. 103, 104 ; XII. 34. '«2 yj. 53, 70. 4^ XII. 81. *^ XII. pref. ^5 ^. 96. INTRODUCTION. xiii several reasons for ascribing to himself actions which belong to other people. By doing so, he avoids giving offence, he gives life and reality to his story (a fact well known to anecdote-mongers), he sometimes facilitates his composition by getting rid of awkward or impracticable names. These and similar considera- tions apply to all epigi^ammatists. But in Martial's case there is another and a special consideration to be taken into account. He wrote epigrams to order on lemmata furnished by his friends*^. These we may easily imagine might be required to be written in the first person. It would be quite unsafe, therefore, to assume that Martial speaking in the first person is speaking about himself when what he savs is out of keeping with other statements, al?o made in the first person. Now, though it is true that in several passages in the first eleven books he speaks as a married man, it is equally true that in other passages, in the same books, he speaks as a bachelor and a newly married man. We have the choice then of two suppositions, either that in all these epigrams he is not speaking of himself, in other words, that they afford no evidence of his ever having been married, or that he was married at least four times. The former seems far the more probable. But besides this an almost stronger argument in favour of his not having been married is afforded by the general tone and feeling of the epigrams themselves. A number of incidental indications which it would be tedious to detail, com- bine to produce on our minds the impression that the author of these epigrams must have been a bachelor. To instance one such indication, it is difficult to read Martial's addresses to newly-married friends without receiving the impression that the writer is a bachelor. Taking all these things into consideration, then, we shall be justified, if not in assuming that he w;is 4« XI. 42. xiv MARTIAL. never married, at least in regarding it as an open question. The date of his death is quite uncertain, but we should probably place it not long after the publication of the twelfth book in a. D. 102. Martial's moral character has been roughly handled The Character by almost all his critics. He has also of Martial. suffered a good deal irora his apologists. It is impossible to discuss the subject in detail here, but it is necessary to say that he is commonly con- demned as an abandoned profligate on evidence which would not be taken in any law court. There is no evidence to show that he participated in the grosser vices of his time. There is considerable probability that he did not. For had he done so, many of his epigrams would have lost their point. There is no evidence even that he was what we should call an immoral man. Pliny who gives some account of him gives no hint of the kind, and Martial evidently and beyond a doubt speaking of himself says 'Lasciva est nobis pagina, vita proba'*^' Now remembering what was said above, it is obvious that we have no right to apply to the poet himself all that he says in the first person, when such application would be directly at variance with a statement made by himself about himself, and in the face of the sentence just quoted, the loose epigrams of Martial give us no more right to accuse him of loose morals than the amatory effusions of a married poet would justify us in accusing him of in6delity to his wife. What Martial really stands convicted of on his own showing, is of laughing at that which ought to have roused in him shame and indignation, and of making literary capital out of other men's vices. This from a Christian point of view is bad enough, and the same fault in a society as nearly heathen as •i? I. 4. 8. IXTRODUCTIOX. xv any nominally Christian society could be, cost Swift preferment. Like Swift, Martial allowed his genius fcometimes to turn mudlarker, and make dii-t-pies for his own and others' amusement. And for this he deserves» censure. But a man may claim, if he likes, to be judged by the standard of his own time, and indignation at vice for its own sake, or shame at a neighbour's impurities, were not feelings that belonged to jVIartial's time. A great man would have scorned to do much that Martial stooped to do, but his stooping to it under the circumstances does not convict Iiim of the exceptional innate depravity of which he is commonly accused ^^ But there is another indictment against Martial's character, his fulsome flattery of Domitian. Had Martial refused to flatter the emperor and the emperor's favourites and informers, he would have shown himself a great and good man. Equally by condescending to flatter them, he does not show him- self a very bad man. He only shows that he did not rise above the average morality of his time. Prac- tically everybody in Rome rendered homage to the court, w^ho had any homage to render worth the court's acceptance. Publicly to refuse to do homage was as exceptional as it was dangerous. And Martial perhaps had more excuse for his flattery than some others. In the first place, the patronage of the court w^as a necessity of life to him. In the second place, the cii'cumstances of his life predisposed him to ^ It seems hardly necessary to point out that only a com- paratively small proportion of Martial's epigrams are indecent. Prof. Teuffel, indeed, says, § 317. 5, that the subjects of them are derived mostly from the obscene side of real life. But it is difficult to understand what he means by such a statement. Out of about 1200 epigrams contained in books i — xn, more than three-fourths are free from any indecency. If the thirteenth and fourteenth books were included, the proportion would be larger still. xvi MARTIAL, magnify Domitian's merits and to overlook his faults. Martial was a provincial and a literary man. and it was as overseers of the government of the provinces, and as patrons of literature, that the emperors appeared in the most favourable light. Moreover Titus had bestowed favours on Martial; and Domitian, although he did not confer on the poet any very substantial marks of his regard, showed an equally kind feeling towards him ; and men, we know, are apt to judge of other men by the treatment that they personally receive from them. Further than this, Domitian himself was a strange mixture. He was continually contradicting his own vices by excellent legislation, which, so far as it went, aff-rded those who were disposed to flatter him the opportunity to found their flatteries on facts. We can easily, then, imagine Martial taxed with flattering the court, iinswering thus : "Flatter the emperor and his court? of course T do; so does everybody; why, my livelihood depends on my doing it. I may admire the republican sentiments and uncompromising spirit of some members of some old families, but I cannot live upon my admiration. And, after all, I do not know that I do admire them. Their conduct is an anachro- nism, graceful in them, but out of date. Every one knows that the world is much better off*, far more comfortable under the Empire than it was under the republic. And this particular emperor has his good points. He has endeavoured to check vice by his enactments and punishments, he has improved the state of the streets, he has snubbed the \ipstarts. He was dead against the informers*^ unt.l the obstinacy of certain people obliged him to make use of them. There is not so much to be said against him after all. Personally I am naturally disposed to think well of him. His brother was very kind to me ; he is always courteous and gentlemanly : when he refuses a request, ■^^ See Appendix I. INTRODUCTION xvu he does so in such a pleasant manner that I cannot resent it, and he thoroughly appreciates my ejdgrams. Therefore I say, why should 1 not flatter him 1 'But my flattery is so gross' 1 of course it is : How can it be otherwise ? It would be of no use if it were not gross. If a thing has to be done, it may as well be done eflTectually, and the Romans have made such progress in encomiastic phraseology that anything short of highly seasoned flattery is no flattery at all. If I am to flatter Domitian at all I must appeal to his weak- nesses, his desire to be considered a military hero, a second and a greater Hercules, and the like, and flatter him to the top of his bent. I do not say that I admire him or his courtiers for liking my flatteries, but that is no business of mine. If they like them, and it suits me to give them, why should they not have them? If they were personally objectionable to me, if their manners ofiended my taste, it would be a diflferent matter. They are not offensive, and I like them rather than not. I do not understand what moral indignation means. Some people, I know, profess it, but I doubt if they feel it. I fancy they call it moral indignation because it is theii^ indignation. I shall continue to flatter the emperor and the court so long as it serves my purpose to do so, and I cannot see who is worse off by my doing so." So Martial might answer, and how many courtiers of all times, Pagan or Christian, lay or clerical, could find fault with his reply? He was simply no better, and no worse than the average run of the people among whom he lived. It was the fashion, and had been for some years the fashion, to call the emperors divine. The epithet was in the case of the better emperors probably much more sincere, and in the case of the worse emperors much less difficult to pronounce, than we can now well realize. The little men reaped benefit from the greatness of the great ones, and the xviii MARTIAL. Imperial power liad come to be hedged with a divinity almost irrespective of tlie character of its representative for the time being. It probably shocked no one when Domitian styled himself 'Dominus Deusque' in an edict, or when the courtiers caught up the phrase and rang the changes upon it. Martial, who could not afford to be unfashionable, joined in the chorus of worshippers and sang loud too, but he followed the fashion, he did not set it. And the fashion was not a new one in his time either. There is nothing in Martial grosser, if anything so gross, as Lucan's lines to Nero, Pharsal. I. 33 — QQ. Judging from facts, then, we should say that Martial was a genial warm-hearted man, a loyal friend where he conceived a real attachment, but a vigorous hater where he took offence, keenly alive to what was offensive or ridiculous but too self indulgent to be independent, indulgent to vice, at least where it was confined within what he considei^ed gentlemanly limits, certainly in his friends, perhaps in himself, and whether he smiled at it or sneered at it, entirely indifferent to the moral aspect of it, a man of un- doubted genius driven by circumstances to live by his pen at a time when the only pen he could live by was a courtier's, and without moral courage enough to prefer to starve by another kind of pen. But while opinions may differ as to his moral . character, there can be no difference literary powers of Opinion as to Martial's literary powers. a,ui works. ^^^ ^.j^^ j^^^^^ ^^^^ ^^^ epigrams and are capable of appreciating them, allow him true poetic as well as true satiric power, true sympathy with external nature and with human nature, and the power to express his sympathy in the language most appropriate to it. All allow that in versatility, in the power to master language and mould it to his will, in vigorous and terse expression, in point and incisive- introduction: xix ness he stands unrivalled in his own dass^". And the secret of Martial's success, as of Horace's (hy whom, unconsciously perhaps, he was more influenced than by Catullus whom he consciously imitated), lay in the exact knowledge of his own powers. He knew what his age was capable of in poetry, and what he himself was capable of, and he rigidly adhered to his last. In a time of almost universal self-ignorance on this subject, in a time when every poetaster wrote an epic, when poetic composition was an accomplishment that 'no gentleman could be without,' when men would beg, borrow, buy or steal verses rather than confess an inability to produce them, when painfully intellectual, and dramatically strong-minded gentlemen of the period in the course of sleepless siestas, dis- covered ^vith mild amazement that they were poets, because they could write some execrable verses that would scan, it shows a rare self-restraint in Martial that he stuck to what he knew he could do, in spite of the invitations of friends and the sneers of enemies '\ The result of this was that Martial established a form of literature, fixed the type of the epigram, settled once for all what it must be to be an epigram. "There were, " says Lessing, ^'before Martial innumerable poets, Greek and Roman, who wrote epigrams, but before him there was no epigram- matist... Out of the innumerable small poems all going by that name, he eliminated the true epigram... He was the first who formed for himself a clear and 50 Mr Munro, Criticisms, (tc of Catullus, p. 109, says, ** The strongest proof of Martial's unrivalled genius for epigram is the never-failing vigour and fecundity which his poems exhibit in dealing with wholly fictitious persons and incidents." And, p. 230, " If we take the epigram in the Latin and modern sense of the word, do all the epigram-mongers of the whole world put together, display a tithe of his (Martial's) exuberant wit and humour, his fancy, his perfection of form and style ?" 51 I. 107 ; IX, 50. . XX MARTIAL. detinite conception of the epigram and to that concep- tion adhered rigidly." Hence, over and above their historical, social, and antiquarian interest, Martial's epigrams have a real literary interest as the pro- ductions of the first master of one branch of litera- ture, an interest entirely wanting in most of his poetic contemporaries. No one for example would read the epics of Statins^'', if he could avoid it ; no one would read his Sylvae except for the historical information to be obtained from them. But with Martial the case is different. He has, indeed, fur- nished us with full and varied information, most valuable for understanding the society in which he lived (more valuable, we venture to think, because on some points more trustworthy than the information afforded by Juvenal), and the historian or antiquarian may read him for that information. But the general reader and the literary reader will read him as an author, properly so called, as the writer who has matured a literary type. Any one who wishes to know what the epigram is, in all its various phases, or who wishes to write epigrams himself, must go to Martial for the information that he requires. What the characteristic features of the epigram The epigram, ^1'©» 9,nd wherein it differs from any what it is. other short poem on a single subject, has been admirably explained by Lessing. He shows the essential connexion existing between the fully de- 52 Martial and Statius, though they had many common friends, and must have been constantly coming across one another, never mention one another by name. They probably had nothing in common, and as they were rival candidates for popular support neither perhaps thought he could afford to praise the other. Indirectly they attacked one another. Martial no doubt was in Statius's mind when he talked of his enviers and detractors, and it seems more than probable that Statius was the gentleman we know of (quidam, ix. 97) who was bursting with envy at Martial's populaii ty. See Friedl. iii. 348. INTRODUCTION'. xxi veloped literary epigram, the Sinn-gedicht, and the original monumental epigram or inscription. The former is a short poem occasioned by some single external object, thing, person, or incident, calculated to arrest attention and excite curiosity. This object corresponds in the case of the literary epigram to the monument in the other case, which arrests the attention of the passer-by and induces him to read the inscription. The literary epigram, therefore, consists of two parts, (1) the preface or description of the occasion of the epigram, ix) using the curiosity to know what the poet has to say about it; and (2) the explanation or commentary of the poet, commonly called the point. This latter part will obviously admit of great variety and give great scope for pathos and wit. It must of course be worth hearing, or the reader will be disgusted at having had his curiosity aroused for nothing. The explanation, in fact, must be adequate to the curiosity aroused. "A Landlord imposed upon me ; he charged me for dear wine, aud gave me cheap," would be no epigram. The ex- planation is not worth the curiosity roused. But "a landlord at Ravenna (where good water was notoriously scarce) cheated me : I asked for negus and he gave me .neat wine" is an epigram because such a mode of cheating is so unusual and ct priori improbable. The length of the two parts will depend on the extent to which the puet desires to arouse the reader's curiosity and the amount of explanation necessary. But obviously in a long epigram the first part would as a rule be the longer, and the shorter the latter part as a rule can be made the better. In III. 58 Martial exjiends forty-four lines in praising the villa of Faustinus, but the object is to depreciate Bassus's villa against whom the epigram is directed Similarly in viii. 33 in couplet after couplet through twenty -two lines Martial describes the thin slender xxii MARTIAL. jyhiala wliich Paullus had sent him, but it is only to give all the more force and point to the last four lines wliich accuse Paullus of trying to get credit as a generous patron at little or no expense to himself. X 33 contains an elaborate description of a Formian villa. But the elaborateness of the description, charm- ing as it is in itself, from the epigrammatist's point of view serves only to intensify the regret that the owner never enjoyed the charms of his villa, "Dominis parantur ista, serviunt vobis (sc. villicis). " Some of Martial's epigrams belong to the class of epigrams proper or inscriptions and were evidently written to be affixed to tombs, pictures, busts, tfec. In these the characteristics of the literary epigram are perhaps not so strongly marked, but even here, the same type is observed. The epigram is not merely an explanation of the monument, but contains, as it were, an explanation of that explanation, a motive for writing the epigram beyond the mere statement required by the monument. Martial then, did not create the epigram. Many others, as Lessing says, had written epigrams before Mm, notably, Catullus, whom Martial with a modesty which a man of less originality could not have affi^rded, professedly regarded as his master and model. What he did do, was to differentiate the epigram and elaborate it. Adhering always to what he considered the true type, and always preserving the essential characteristics of this branch of poetry, he employed his vast resources of satire, wit, observation, fancy, and jDathos to produce the greatest number of varieties that the type admits of. On this ground it is that he may fairly be called the first epigrammatist, though not the first epigram-writer. A full discussion of all the varieties of his epigrams as well as of the manners and customs that gave occasion to them, would lead us beyond the limits of a short introduction. INTRODUCTIOX AXIU Those who wish for more information on the form(3r head are referred to Lessing's essay, uber das epigram ; on the latter the best information is derived from a perusal of the epigrams themselves. The metres used by Martial besides The metres used the hexameter and elegiac, are : ^^ ^"'■^'^'• (a) The hendecasyllabic. The scheme of this metre in Martial is always the same, viz. : — \^ v^ (6) The choliambic or scazon, an iambic line with a spondee in the last place. Martial resolves the iambus into the tribrach, and the spondee into the dactyl, and anapaest, within the following limits. He admits a dactyl in (1) and (3), a tribrach in (2), (3), and (4), and an anapaest in (1). He prefers the penthemimeral caesura, which in resolved feet falls after the first syllable. In one epigram (l. 61) scazons alternate with iambic dimeters. (c) The iambic proper, trimeter and dimeter. This metre admits of the same resolution of the spondee and iambus as the choliambic. In i. 49. 22 Martial has an anapaest in the third foot of a dimeter. In three epigrams he has trimeters alternating with dimeters, in two, trimeters only. (d) Ionic a majore. Of this metre the only specimen is one epigram of two lines, iii. 29, Has cum gSmi | na compSde | dedicat ca | tena s. Martial does not use his metres at random. There is a connexion between the sense and the metrical form of the epigrams, but here again a full discussion of the subject would lead us beyond our limits. 3cxiv MARTIAL. The principal books referred to in the notes, besides the ordinary authorities, are : Becker, Gallus, Eijg. Traiisl. : Brandt, de Martialis poetae vita et scrip- tis. Bed in : Gaston Boissier, la religion Komaine, 2 vols., Hachette : Burn, Bome and the Campagna : Friedliinder, Sittengeschichte Boms (vol. i., 1873, vol. Il, 1874, vol. iii., 1871), Recensio locorum in Martialis XIV epigram maton libris corruptorum, Konigsberg, 1878: Marquardt, Bomische privatalterthiimer, form- ing vol. V. of Becker and Marquardt's Handbuch der Romischen alterthumer, and quoted as Marquardt V. i. and ii. : Marquardt and Mommsen, Handbuch der Bomischen alterthumer (a new edition of Becker and Marquardt's work) : Mayor's Juvenal, new ed. : Teuffel, History of Roman literature, English Trans- lation. In choosing the epigrams for this edition, the Editor, while endeavouring to make the selection faii*ly lepresentative, has made it his object to include all those epigrams which present any serious difficulty and especially those, a knowledge of which furnishes the key to others, in which similar difficulties occur. In consequence of this several of the better known, and most i:)opular of the epigrams have been omitted. Many not printed in the text have been partially, or wholly explained in the notes. M. VAL. MARTIALIS LIBEE SPECTACULORUM. I. Barbara pyramidum sileat miracula Memphis, Assyrius iactet nee Babylona labor ; Nee Triviae templo molles laudentur lones, Dissimnlet Delon cornibus ara frequens ; Aere nee vacuo pendentia Mausolea Laudibus immodicis Cares ia astra ferant. Omnis Caesareo cedit labor Amphitheatro, Unum pro cunctis fama loquetur opus. II. Hie ubi sidereus propius videt astra colossus Et crescunt media pegmata celsa via, Invidiosa feri radiabant atria regis Unaque iam tota stabat in urbe domus. M. 1 2 MAJkTiALTS Hie ubi conspicui venerabilis A mpliitheatri 5 Erigitur moles, stagna Neronis erant. Hie ubi miramur velocia munera thermas, Abstulerat miseris teeta superbus ager. Claudia diffusas ubi porticus explieat umbras, Ultima pars aulae deficientis erat. 10 Reddita Roma sibi est et sunt te pra'eside, Caesar, Deliciae populi, quae fuerant domini. Turba gravis paei placidaeque inimiea quieti, Quae semper miseras sollicitabat opes, Tradita Gaetulis, nee cepit harena nocentes : Et delator habet quod dabat exilium. IV, b. * ■¥r ^ -Yc ^ * Exulat Ausonia profugus delator ab urbe : Haee licet impensis principis annumeres. VI. Belliger invietis quod Mars tibi servit in armis, Non satis est, Caesar, servit et ipsa Yenus. LIBER SPECTACULORUM. 3 YI, b. Prostratum vasta Nemees in valle leonem Nobile et Herculeum fama canebat opus. Prisca ddes taceat : nam post tua munera, Caesar, Hoc iam femineo ■)<■*•«• * IX. Praestitit exhibitus tota tibi, Caesar, harena Quae non promisit praelia rhinoceros. O quam terribilis exarsit pronus in iras ! Qiiantus erat taurus, cui pila taurus erat ! XI. Praeceps sanguinea dura se rotat ursus harena, Implicitam visco perdidit ille fugam. Splendida iam tecto cessent venabula ferro, Nee volet excussa lancea torta manu ; Deprendat vacuo venator in aere praedam, Si captare feras aucupis arte j)lacet. XVI, b. Yexerat Europen fraterna per aequora taurus : At nunc Alciden taurus in astra tulit. Caesaris atque lovis confer nunc, fama, iuvencos : Par onus ut tulerint, altius iste tulit. 1—2 MARTIALIS XX. Cum peteret pars haec Myrinum, pars ilia Triumphum, Promisit pariter Caesar utraque manu. I^on potuit melius litem finire iocosam. dulce invicti principis ingenium ! XXIII. Norica iam certo venabula dirigit ictu Fortis adhuc teneri dextera Carpophori : Ille tulit geminos facili cervice iuvencos, I Hi cessit atrox bubalus atque bison. Hunc leo cum fugeret, praeceps in tela cucurrit : 5 I nunc et lentas corripe, turba, moras. XXIV. Si quis ades longis serus spectator ab oris, Cui lux prima sacri muneris ista fuit, Ne te decipiat ratibus navalis Enyo Et par unda fretis, hie modo ten-a fuit. Non credis 1 specta, dum lassant aequora Martem. Parva mora est: dices "Hie modo pontus erat.' LIBER SPECTACULORUM. XXYI. Liisit Nereidum docilis chorus aequore toto Et vario faciles ordine pinxit aquas. Fuscina dente minax recto fuit, ancora curvo Credidimus remum credidimusque ratem, Et gratum nautis sidus fulgere Laconum Lataque perspicuo vela tumere sinu. Quis tantas liquidis artes invenit in undis? Ant docuit lusus hos Thetis aut didicit. XXYIII. Augusti labor hie fuerat committere classes Et freta navali sollicitare tuba. Caesaris haec nostri pars est quota 1 vidit in undis Et Thetis ignotas efc Galatea feras ; Vidit in aequoreo ferventes pulvere currus 5 Et domini Triton isse putavit equos : Dumque jjarat saevis ratibus fera praelia Nereus, Horruit in liquidis ire pedester aquis, Quidquid et in Circo spectatur et Amphitheatre, Dives Caesarea praestitit unda tibi. 10 Fucinus et pigri taceantur stagna Nerouis : Hanc norint unam saecula naumachiam. XXIX. Cum traheret Priscus, traheret certamina Verus Esset et aequalis Mars utriusque diu, 6 LIBER SPECTACULORUM. Missio saepe viris magno clamore petita est; Sed Caesar legi pariiit ipse suae : — Lex erat, ad digitum posita concurrere parina : 5 Quod licuit, lances donaque saepe dedit. Inventus tamen est finis discriminis aequi : Pugnavere pares, succubuere pares. Misit utrique rudes et palmas Caesar utrique : Hoc pretium virtus ingeniosa tulit. 10 Contigit hoc nullo nisi te sub principe, Caesar : Cum duo pugnarent, victor uterque fuit. M. VAL. MARTIALIS EPIGEAMMATON LIBER I. Spero me secutum in libellis meis tale tempera- mentum, ut de illis queri non possit quisquis de se bene senserit, cum salva infimarum quoque persona- rum reverentia ludant ; quae adeo antiquis auctoribus defuit, ut nominibus non tantum veris abusi sint, sed 5 et magnis. Mihi fama villus constet et probetur in me novissimum ingenium. Absit a iocorum nostro- rum simplicitate malignus interpres nee epigrammata mea scribat. Improbe facit qui in alieno libro inge- niosus est. Lascivam verborum veritatem, id est lo epigrammaton linguam, excusarem, si meum esset exemplum : sic scribit Catullus, sic Marsus, sic Pedo, sic Gaetulicus, sic quicunque perlegitur. Si quis tamen tam ambitiose tristis est, ut apud ilium in nulla pagina latine loqui fas sit, potest epistola vel 15 potius titulo contentus esse. Epigi^ammata illis scri- buntur, qui solent spectare Florales. Non intret Cato tbeatrum meum, aut si intraverit, spectet. Videor mihi meo iure facturus, si epistolam versibus clusero : .20 8 MARTIALIS Nosses iocosae dulce cum sacrum Florae Festosque lusus et licentiam volgi, Cur in theatrum, Cato severe, venisti % An ideo tantum veneras, ut exires? II. ^ Qui tecum cupis esse meos ubicunque libellos Et comites longae quaeris habere viae, Hos eme, quos artat brevibus membrana tabellis : Scrinia da magnis, me manus una capit. IsTe tamen ignores ubi sim venalis, et erres 5 Urbe vagus tota, me duce certus eris : Libertum docti Luceusis quaere Secundum Limina post Pacis Palladiumque forum. Argiletanas mavis habitare tabernas, Cum tibi, parve liber, scrinia nostra vacent Nescis, heu, nescis dominae fastidia Romae : Crede mihi, nimium Martia turba sapit. Maiores nusquam rhonchi, iuvenesque senesque 5 Et pueri nasum rhinocerotis babent. Audieris cum grande sophos, dum basia iactas Ibis ab excusso missus in astra sago. Sed tu ne totiens domini patiare lituras Neve notet lusus tristis harundo tuos, 10 Aetherias, lascive, cupis volitare per auras : I, fuge; sed poteras tutior esse domi. LIB. I. YI. Aetherias aquila puerum portante per auras Illaesum timidis unguibus liaesit onus : Nunc sua Caesareos exorat praeda leones Tutus et ingenfci ludit in ore lepus. Quae maiora putas miracula 1 summus utrisque Auctor adest : haec sunt Caesaris, ilia lovis. XII. ^ Itur ad Herculeas gelidi qua Tiburis arces Canaque sulphureis Albula fumat aquis, Rura nemusque sacrum dilectaque iugera Musis Signat vicina quartus ab urbe lapis. Hie rudis aestivas praestabat porticus umbras, 5 Heu quam paene novum porticus ausa nefas ! Nam subito collapsa ruit, cum mole sub ilia Gestatus biiugis Regulus asset equis. Nimirum timuit nostras Fortuna querellas, Quae par tam magnae non erat invidiae. 10 Nunc et damna iuvant; sunt ipsa pericula tanti : Stantia non poterant tecta probare deos. XY. O mihi post nulloa, luli, memorande sodales, Si quid longa fides canaque iura valeut, 10 MART I A LIS Bis iam paene tibi consul tricesimus instat, Et numerat paucos vix tua vita dies. Non bene distuleris videas quod posse negari, 5 Et solum hoc ducas, quod fuit, esse tuura. Expectant curaeque catenatique labores, Gaudia non remanent, sed fugitiva volant. Haec utraque manu complexuque assere toto : Saepe fluent imo sic quoque lapsa sinu. 10 Non est, crede niibi, sapientis dicere " Yivam : " Sera nimis vita est crastina : vive hodie. XYIII. Quid te, Tucca, iuvat vetulo miscere Falerno In Yaticanis condita musta cadis'? Quid tan turn fecere boni tibi pessima vina ? Aut quid fecerunt optima vina mali? De nobis facile est, scelus est iugulare Falernum 5 Et dare Campano toxica saeva cado. Convivae meruere tui fortasse perire: Amphora non meruit tam pretiosa mori. XXI. Cum peteret regem decepta satellite dextra, Ingessit sacris se peritura focis. Sed tam saeva pius miracula non tulit hostis Et raptum flammis iussit abire yirum. Urere quam potuit contempto Mucins igni, 5 Hanc spectare manum Porsena non potuit. Maior deceptae fama est et gloria dextrae : Si non errasset, fecerat ilia minus. LIB. I. 11 XXVI. Sextiliane, bibis quantum subsellia quinque Solus : aqua totiens ebrius esse potes ; Nee consessorum vicina nomismata tantum, Aera sed a cuneis ulteriora bibis. Non haec Pelignis agitur vindemia praelis 5 XJva nee in Tuscis nascitur ista iugis, Testa sed antiqui felix siccatur Opimi, Egerit et nigros Massica cella cados. A copone tibi faex Laletana petatur, Si plus quam deciens, Sextiliane, bibis. 10 XXXIX. Si quis erit raros inter numerandus aniicos, Quales prisca fides famaque novit anus, Si quis Cecropiae madidus Latiaeque Minervae Artibus et vera simplicitate bonus. Si quis erit recti custos, mirator honesti 5 Et nihil arcano qui roget ore decs, Si quis erit magnae subnixus robore mentis : Dispeream, si non hie Decianus erit. XL. Qui ducis voltus et non legis ista libenter, Omnibus invideas, livide, nemo tibi. 12 MARTIALIS XLI. Urbanus tibi, Caecili videris, Non es, crede niihi. Quid ergo 1 verna, Hoc quod transtiberinus ambulator, Qui pallentia sulphurata fractis Permutat vitreis, quod otiosae 5 "Vendit qui madidum cicer coronae, Quod custos dominusque viperarum, Quod viles pueri salariorum, Quod fumantia qui tomacla raucus Circumfert tepidis cocus popinis, 10 Quod non optimus Urbicus poeta, Quod de Gadibus improbus magister. Quare desine iam tibi \T.deri Quod soli tibi, Caecili, videris, Qui Gabbam salibus tuis et ipsum 15 Posses vincere Tettium Caballum. Non cuicunque datum est habere nasum : Ludit qui stolida procacitate, Non est Tettius ille, sed caballus. XLIIl. Bis tibi triceui fuimus, Mancine, vocati Et positum est nobis nil here praeter aprum, LIB. I. 13 Non quae de tardis servanfcur vitibus uvae Dulcibus aut certant quae melimela favis, Non pira quae longa pendent religata genesta 5 Aut imitata breves Punica grana rosas, Rustica lactantes nee misit Sassina metas Nee de Picenis venit oliva cadis : Nudus aper, sed et hie minimus qualisque necari A non armato pumilione potest, 10 Et nihil inde datum est ; tantum spectavimus omnes. Ponere aprum nobis sic et harena solet. Ponatur tibi nullus aper post talia facta, Sed tu ponaris cui Charidemus apro. LII. '^ Commendo tibi, Quintiane, nostros — Nostros dicere si tamen libellos Possum, quos recitat tuus poeta — : Si de servitio gravi queruntur, Assertor venias satisque praestes, Et, cum se dominum vocabit ille, Dicas esse meos manuque missos. Hoc si terque quaterque clamitaris, Impones plagiario pudorem. LIII. ^ Una est in nostris tua, Fidentine, libellis Pagina, sed certa domini signata figura, U MART I A LIS Quae tua traducit manifesto carmina furto. Sic interpositus villo contaminat uncto Urbica Lingonicus Tyrianthina bardocucullus, 5 Sic Arretinae violant ciystallina testae, Sic niger in ripis errat cum forte Caystri, Inter Ledaeos ridetur corvus olores, Sic ubi multisona fervet sacer Atthide lucus, Improba Cecropias ofFendit pica querellas. 10 Indice non opus est nostris nee iudice libris, Stat contra dicitque tibi tua pagina " Fur es." LXI. y Verona docti syllabas amat vatis, Marone felix Mantua est, Censetur Apona Livio suo tellus Stellaque nee Flacco minus, ApoUodoro plaudit imbrifer Nilus, 5 Nasone Peligni sonant, Duosque Senecas unicumque Lucanum Facunda loquitur Corduba, Gaudent iocosae Canio suo Gades, Emerita Deciano meo : 10 Te, Liciniane, gloriabitur nostra, Nee me tacebit Bilbilis. LXVl. .' Erras meorum fur avare librorum, Fieri poetam posse qui putas tanto, Scriptura quanti constat et tomus vilis. LIB. I. 15 Non sex pamtur aut decern sophos nummis : Secreta quaere carmina et rudes curas 5 Quas novit unus scrinioque signatas Custodit ipse virginis pater chartae, Quae trita duro non inhorruit mento. Mutare dominum non potest liber notus. Sed pumicata fronte si quis est nonduui Nee umbilicis cultus atqae membrana, Mercare : tales habeo ; nee sciet quisquam. Alien a quisquis recitat et petit famam, Non emere librum, sed silentium debet. 10 LXVII. Liber homo es nimium, dicis mihi, Cervle, semper. in te qui dicit, Ceryle, liber homo est. LXIX. ^ . Coepit, Maxime, Pana qui solebat, Kunc ostendere Canium Tarentos. LXX. ^' Yade salutatum pro me, liber : ire iuberis Ad Proculi nitidos, officiose, lares. 16 MARTIALIS Quaeris iter, dicam : vicinum Castora canae Transibis Yestae virgin eamque domum ; Inde sacro veneranda petes Palatia clivo, 5 Plurima qua surami fulget imago ducis. Nee te detineat miri radiata colossi Quae Rhodium, moles vincere gaudet opus. Flecte vias hac qua madidi sunt tecta Lyaei Et Cybeles picto stat Corybante torus;^- / ■ '^ * " ^ lo Protinus a laeva clari tibi f route Penates Atriaque excelsae sunt adeunda domus. Hanc pete, nee metuas fastus limenque superbum : Nulla magis toto ianua poste patet, Nee propior quam Phoebus amet doctaeque sorores. 15 Si dicet '^ Quare non tamen ipse venit ? " Sic licet excuses " Quia qualiacunque leguntur Ista, salutator scribere non potuit." LXXYI. O mihi curarum pretium non vile mearum, Flacce, Antenorei spes et alumne laris, Pierios differ cantus citharamque sororum; Aes dabit ex istis nulla puella tibi. Quid petis a Phoebo ? nummos habet area Minervae; 5 Haec sapit, haec omnes fenerat una deos. Quid possunt hederae Bacchi dare? Palladis arbor Inclinat varias pondere nigra comas. Praeter aquas Helicon et serta lyrasque dearum Nil habet et magnum, sed perinane sophos. 10 LIB. I. 17 Quid tibi cum Cirrha? quid cum Permesside niida ? Romanum propius divitiusque forum est. Illic aera sonant : at circum pulpita nostra Et steriles cathedras basia sola crepant. LXXXY. U Venderet excultos colles cum praeco facetus Atque suburban! iugera pulclira soli, ^'Errat" ait "si quis Mario putat esse necesse Vendere: nil debet, fenerat immo magis." '•'Quae ratio est igitur?'" "Servos ibi perdidit omnes 5 Et pecus et fructus, non amat inde locum. " Quis faceret pretium nisi qui sua perdere vellet Omnia ? Sic Mario noxius haeret ager. LXXXVIII. Alcime, quem raptum domino crescentibus annis Lavicana levi cespite velat liumus, Accipe non Pario nutantia pondera saxo, Quae cineri vanus dat ruitura labor, Sed faciles buxos et opacas palmitis umbras 5 Quaeque virent lacrimis roscida prata meis. Accijje, care puer, nostri monimenta doloris : Hie tibi perpetuo tempore vivet honor. Cum mihi supremos Lachesis perneverit annos, Xon aliter ciueres mando iacere meos. 10 M. 2 IS MARTTALIS XCIII. Fabricio iunctus fido requiescit Aquiuus, Qui prior Elysias gaiidet adisse domos. Ara duplex primi testatur munera pill: Plus tamen est, titulo quod breviore legis: Iunctus uterque sacro laudatae foedere vitae, 5 Famaque quod raro 7iovit, amicus erat. XCIX. Noil plenum modo viciens habebas, Sed tarn prodigus atque liberalis Et tarn lautus eras, Calene, ut omnes Optarent tibi centiens amici. Audit vota deus precesque nostras 5 Atque intra, puto, septimas Kalendas Mortes hoc tibi quattuor dederunt At tu sic quasi non foret relictum, Sed raptum tibi centiens, abisti In tantam miser esuritionem, 10 TJt convivia sumptuosiora, Toto quae semel apparas in anno, Nigrae sordibus explices monetae, Et septem veteres tui sodales Oonstemus tibi plumbea selibra. 15 Quid (lignum meritis precemur istis 1 Optamus tibi milieus, Calene. Hoc si contigerit, fame peribis. LIB. ]. 19 CYIII. Est tibi sitque precor multos crescatqus per annos Pulchra quidem, verum transtiberina domus: At mea Vipsanas spectant cenacula laurus, Factus in hac ego sum iam regione senex. Migrandum est, ut mane domi te, Galle, salutem : 5 Es tanti, vel si longius ilia foret. Sed tibi non multum est, unum si praesto togatum : Multum est, hunc unum si^ mihi, Galle, nego. Ipse salutabo decima te saepius hora : Mane tibi pro me dicet aveto liber. 10 CIX. Issa est passere nequior Catulli, Issa est purior osculo columbae, Issa est blandior omnibus puellis, Issa est carior Indicis lapillis, Issa est deliciae catella Publi. 5 Hanc tu, si queritur, loqui putabis ; Sentit tristitiamque gaudiumque. Collo nixa cubat capitque somnos, Ut suspiria nulla sentiantur ; Et desiderio coacta ventris 10 Gutta pallia non fefellit ulla, Sed blando pede suscitat toroque ■ Deponi monet et rogat levari Castae tantus inest pudor catellae, Ignorat Yenerem ; nee invenimus j 5 2—2 20 MARTI A LIS Dignum tarn tenera virum puella. Hanc ne lux rapiat suprema totam, Picta Publiiis exprimit tabella, In qua tarn similem viclebis Issara, Ut sit tarn similis sibi nee ipsa. 20 Issam denique pone cum tabella : Aut utramque putabis esse veram, Aut utramque putabis esse pictam. CXI. -- Cum tibi sit sopliiae par fama et cura laboruni, Ingenio pietas nee minor ipsa suo : Ignorat meritis dare munera, qui tibi librum Et qui mii-atur, Regule, tura dari. CXVI. Hoe nemus aeterno cinerum sacravit lionori Faenius et culti iugera pulclira soli. / Hoc tegitur cito rapta suis Antulla sepulcro, Hoc erit Antullae inixtus uterque parens. Si cui)it hunc aliquis, moneo, ne speret agellum : 5 Perpetuo dominis serviet iste suis. CXVII. Occurris quotiens, Luperce, nobis : " Vis mittam puerum " subinde dicis. " Cui tradas epigrammaton libelhim, Lectum quern tibi protinus remittam ? ' LIB. I. . 21 Non est quod piierum, Luperce, vexes. 5 Longiim est, si velit ad Piriim venire, Et scalis habito tribus, sed altis. Quod quaeris propius petas licebit. Argi nempe soles subire letum : Contra Caesaris est forum taberna 10 Scriptis postibus hinc et indu totis, Omnes ut cite perlegas poetas. Illinc me pete, nee roges Atrectum, — ■ Hoc nomen dominus gerit tabernae, — De primo dabit alterove nido ic Jiasum pumice purpuraque cultura Denaris tibi quinque Martialem. "Tanti non es" ais? Sapis, Luperce. M. VAL. MARTIALIS EPIGKAMMATON LIBER II. Val. Martialis Deciano Sim Sal. "Quid nobis" inquis "cum epistolal parumne tibi praestamus, si legimus epigrammata ? quid hie porro dicturus es, quod non possis versibus dicere? Video quare tragoediae atque comoediae epistolam ac- cipiant, quibus pro se loqui non licet : epigrammata 5 curione non egent et contenta sunt sua lingua. In quacunque pagina visum est, epistolam faciunt. Noli ergo, si tibi videtur, rem facere ridiculam et in toga saltantem inducere personam. Denique videris, an te delectet contra retiarium ferula. Ego inter illos sedeo ro qui protinus reclamant." Puto me hercule, Deciane, verum dicis. Quid, si scias, cum qua et quam longa epistola negotium fueris liabiturua 1 Itaque quod exigis fiat. Debebunt tibi si qui in hunc librum inciderint, quod ad primam paginam non lassi per- jc venient. LIB. 11. 23 I. Ter centena quidem poteras epigramniata ferre, Sed quis te ferret perlegeretque, liber'? At nunc succincti quae sint bona disce libelli. ^^^^_^ Hoc primiim est, brevior quod mihi charta pent; Deinde, qupd liaec una peragit liS3rius hora, 5 Nee tantum ndgis serviet ille meis ; Tertia res haec est, quod si cuijorte legeris, Sis licet usque malus, non odiosus eris. Te conviva leget mixto quincunce, sed ante Incipiat positus q_ujm tepuisse^calix. 10 Esse tibi tanta cautus^revitate vlderis? Hei mihi, quam multis sic quoque longus eris ! VI. 1 nunc, edere me iube libellos Lectis vix tibi paginis duabus Spectas eschatocollion, Severe, Et longas trabis oscitationes. Haec sunt, quae relegente me solebas 5 Rapta excribere, sed Yitellianis. Haec sunt, singula quae sinu ferebas Per convivia cuncta, per tbeatra, Haec sunt aut meliora si qua nescis. Quid prodest mihi tam macer libellus, 10 Nullo crassior ut sit umbilico. Si totus tibi triduo legatur? 24 MARTIALTS Nunquam deliciae supiniores. Lassus tarn cito deficis viator, Et cum currere debeas Bovillas, 15 Inteiiungere quaeris ad Camenas'? I nunc, edere me iube libellos. XL Quod fronte Selium nubila vides, Rufe, Quod ambulator porticum terit sel'am, Lugubre quiddam quod tacet piger vultus, Quod paene terram nasus indecens tangit, Quod dextra pectus pulsat et comam vellit : 5 Non ille amici fata luget aut fratris, Uterque natus vivit et precor vivat, Salva est et uxor sarcinaeque servique. Nihil colonus vilicusque decoxit."- ' "-"'^'^ ' Maeroris igitur causa quae ] Domi cenat. i o XIY. Nil intemptatum Selius, nil linquit inausum, Cenandum quotiens iam videt esse domi. Currit ad Europen et te, Pauline, tuosque Laudat Achilleos, sed sine fine, pedes. Si nihil Europe fecit, tum Septa petuntur, 5 Si quid Philyrides praestet et Aesonides. flinc quoque deceptus Memphitica tempi a frequents t, Assidet et cathedris, maesta iuvenca, tuis. LIB. II. 25 Inde petit centum p^lidentia tecta columnis, Illinc Pompei dona nemusque duplex. lo Nee Fortunati spernit nee balnea Fausti, Nee Grylli tenebras Aeoliamque Lupi : Nam ternis iterum thermis iterumque lavatur. Omnia eum feeit, sed renuente deo, Lotus ad Europes tepidae bu^xeta recurnt, , 15 " Si quis ibi serum earpat amieus iter. Per te perque tuam, veetor laseive, puellam, Ad cenam Selium tu rogo, taure, voca. XVI. Zoilus aegrotat: faeiunt hane stragula tebrem. Si fuerit sanus, eoecina quid faeient] Quid torus a'JSfilo, quid Sidone tinetus olenti? Ostendit stultas quid nisi morbus opes? Quid tibi eum medieis"? dimitte Maehaonas omnes. 5 Vis fieri sanus, stragula sume mea. \ XIX. Felieem fieri credis me, Zoile, cena : Felieem eena, Zoile % deinde tua ? Debet Arieino eonviva recumbere clivo, Quern tua felieem, Zoile, cena faeit. XXIV. ^ "Si det iniqua tibi tristem fortuna reatum, Squalidus haerebo pallidiorque reo : 26 MART I A LIS Si iubeat patria damnatum excedere terra, Per freta, per scopulos exulis ibo comes." Dat tibi divitias. " Ecquid sunt ista duorum ? " 5 Das partem? " Miiltum est." Candide, das aliquid? Mecum eris ergo miser : quod si deus ore sereno Annuerit, felix, Candide, solus eris. XXIX. Kufe, vides ilium subsellia prima terentem, Cuius et hinc lucet sardonychata manus Quaeque Tyron totiens epotavere lacernae Et toga non tactas vincere iussa nives, Cuius olet toto pinguis coma Marcelliano 5 Et splendent volso brachia trita pilo ; Non hesterna sedet lunata lingula planta, Coccina non laesum pingit aluta pedem, Et numerosa linunt stellantem splenia frontem. Ignoras quid sit? splenia tolle, leges. 10 XXX. Mutua viginti sestertia forte rogabam, Quae vel donanti non grave munus erat. Quippe rogabatur felixque vetusque sodalis Et cuius laxas area flagellat opes. Ts raihi " Dives eris, si causas egeris " inquit. Quod peto da, Gai : non peto consilium. LIB. II . 27 XXXII. Lis milii cum Balbo est,, tu Balbum offendere non vis, Pontice : cum Licino est, hie quoque magiius homo est, Vexat saepe meum Patrobas confinis ageUum, Contra libertum Caesaris ire times. Abnegat et retinet nostrum Laronia servum, 5 Kespondes " Orba est, dives, anus, vidua." Non bene, crede mibi, servo servitur amico : Sit liber, dominus qui volet esse mens. XXXYII. >-- Quidquid ponitur bine et inde verris, Mammas suminis imbricemque porci Communemque duobus attagenam, Mullum dimidium lupumque totum Muraenaeque latus femurque pulli 5 Stillantemque alica sua palumbum. Haec cum condita sunt madente mappa, Traduutur puero do mum ferenda. Nos accumbimus otiosa turba. Ullus si pudor est, repone cenam : 10 Cras te, Caeciliane, non vocavi. XLI. V "Ride si sapis, puella, ride" Peligiius, puto, dixerat poeta, r, 28 MARTIALIS Sed non dixerat omnibus puellis. Yerum ut dixerit omnibus puellis, Non dixit tibi : tu puella non es, 5 Et tres sunt tibi, Maximina, dentes, Sed plane piceique buxeique. Qiiare si speculo mihique credis, Debes non aliter timere risum, Quam ventum Spanius manumque Priscus, 10 Quam cretata timet Fabulla nimbum, Cerussata timet Sabella solem, Yultus indue tu magis severos, Quam coniunx Priami nurusque maior. Mimos ridiculi Pliilistionis 15 Et convivia nequiora vita Et quidquid lepida procacitate Laxat perspicuo labella risu. Te maestae decet assidere matri Lugentive virum piumve fratrem, 20 Et tantum tragiiis vacare Musis. At tu iudicium secuta nostrum Plora, si sapis, o puella, plora. XLIII. L/ Kou/ct (fitXwv haec sunt, liaec sunt tua, Candide, Kowd, Quae tu magnilocus noete dieque sonas : Te Lacedaemonio velat toga lota Galaeso Vel quam seposito de grege Parma dedit, At me quae passa est f arias et cornua tauri, 5 Noluerit dici quam pila prima suam. LIB. II. 29 Misit Agenoreas Cad mi tibi terra lacernas : Non vendes nummis coccina nostra tribns. Tu Libycos Indis suspendis dentibiis orbes : Eulcitur testa fagina mensa mihi, to Immodici tibi/'flava tegunt chiysendeta mulli : Concolor in nostra, cammare, lance rubes. Grex tuus Iliaco poterat certare cinaedop At mihi succurrit pro Ganymede manus. Ex opibus tantis veteri fidoque sodali 15 Das nihil et dicis, Candide, kolvo. cfitXiovl XLVT. \^ Florida per vatios ut pingitur Hybla colores, Cum breve Sicaniae ver populantur apes, Sic tua suppositis collucent praela lacernis, Sic micat inuumeris arcula sjnthesibus, Atque unam vestire tribum tua Candida possunt, 5 Appula non uuo quae grege terra tulit. Tu spectas hiemem succinct! lentus amici Pro scelus ! et lateris frigora trita tui. u^^-.. Quantum erat, infelix, pannis fraudare duobus, — Quid metuis? — non te, Naevole, sed tineas? 10 LYII. >. Hie quem videtis gressibus vagis lentum, Amethystinatus media qui secat Septa, Quem non lacernis Publius mens vincit, Non ipse Cordus alpha paenulatorum, 30 MART I A LIS Quern grex togatus sequitur et capillatus 5 Recensque sella limeisque lorisque : '■' f^ ; ''-Oppigneravit modo modo ad Cladi mensam Yix octo nummis anulum, unde cenaret. LVITI. ' Pex-atus piilchre rides mea, Zoile, trita. Sunt haec trita quidem, Zoile, sed mea sunt. LIX. Mica vocor : quid sim cernis, cenatio parva : Ex me Caesareum prospicis ecce tholum. Frange toros, pete vina, rosas cape, tingere nardo : Ipse iubet mortis te meminisse deus. LXIY. Dum modo causidicum, dum te modo rhetora fingis Et non decernis, Laure, quid esse velis, Peleos et Priami transit et Nestoris aetas Et fuerat serum iam tibi desinere. Incipe, tres uno perierunt rhetores anno, 5 Si quid habes animi, si quid in arte vales. Si schola damnatur, fora litibus omnia fervent, Ipse potest fieri Marsua causidicus. Eia age, rumpe moras : quo te sperabimus usque ? Dum quid sis dubitas, iam potes esse nihil. 10 LXYI. Unus de toto peccaverat orbe com^rum Anulus, mcerta non bene fixus acu. LIB. 11. ,31 Hoc facinus Lalage, speculo quot viderat, iilta est Et cecidit saevis ictarlecusa comis. Desine iam, Lalage, tristes ornare capillos, 5 Tangat et insanum nulla puella caput. Hoc salamandra nptet vel saeva novacula nudet, "IJt digna specnlo fiat imago tuo. LXVIII. ^ Quod te nomine iam tuo saluto, Quern regem et dominum prius vocabam, Ne me dixeris esse conturaacem : Totis pilea sarcinis redemi . Reses et dominos habere debet 5 Qui se non babet, atque concupiscit Quod reges dominique concupiscunt, Servum si potes, Ole, non habere, Et regem potes, Ole, non habere. LXXIY. L/ Cinctum togatis post et ante Saufeium Quanta reduci Eegulus solet turba. Ad alta tonsum templa cum reum misit, Materne, cernis? invidere ;iolito. Comitatus iste sit precor tuus nunquam. 5 Hos illi amicos et greges togatorura Fuficulenus praestat et Faventinus. LXXV. IX Yerbera securi solitus leo ferre magistri Insettamque pati blandus in ora manum 32 MARTIALIS Dedidicit pacein siibito feritate revei'sa, Quanta nee in Libycis debiiit esse iugis. Nam duo de tenera puerilia cori^ora turba, q Sanguineaui rastris quae renovabat liuinuni, Saevus et infelix furiali dente peremit : Martia non vidit maius hareua nefas. Exclamare libet : " crudelis, perfide, praedo, A nostra pueris parcere disce lupal" lo LXXVII. ^ Cosconi, qui longa putas epigranimata nostra, TJtilis uugendis axibus esse potes. Hac tu credideris longum ratione colosson Et puerum Bruti dixeris esse brevem. Disce quod ignoras : Marsi doctique Pedonis 5 Saepe duplex unum pagina tractat opus, Non sunt longa quibus niliil est quod demere possis, Sed tu, Cosconi, disticha longa facis. LXXXV. Vimine clusa levi niveae custodia coctae, Hoc tibi Saturni tempore munus erit. Dona quod aestatis misi tibi mense Decembri, Si quereris, rasam tu mihi mitte togam. LXXXVI. V Quod nee carmine glorior supino Nee retro lego Sotaden cinaedum, Nusquam Graecula quod recantat echo Nee dictat mihi luculentus Attis LIB, II. 33 Mollem debilitate galliambon : 5 Non sum, Classice, tarn mains jDOcta. Quid, si per graciles vias petauri Invitum iubeas subire Ladan 1 Turpe est difficiles habere iiugas Et stultus labor est ineptiarum. 10 Scribat carmina circulis PalaemoD, Me raris iuvat auribus placere. XC. ^ Quintiliane, vagae moderator summe iuventae, . Gloria Romanae, Quintiliane, togae, Vivere quod propero pauper nee inutilis annis, Da veniam : properat vivere nemo satis. Differat hoc patrios optat qui vincere census - 5 Atriaque immodicis artat imaginibus. ' Me focus eb nigros non indignantia fumos Tecta iuvant et fons vivus et herba rudis. Sit mihi verna satur, sit non doctissima coniunx, Sit nox cum somno, sit sine lite dies. 10 XCI. -^ Rerum certa salus, terrarum gloria, Caesar, Sospite quo magnos credimus esse deos, Si festinatis totiens tibi lecta libellis Detinuere oculos carmina nostra tuos. Quod fortuna vetat fieri, permitte videri, 5 Natorum genitpr credar ut esse trium. Haec, si displicui, fuerint solatia nobis; Haec fuerint nobis praemia, si placui.^ M. 3 34 MARTIALIS LIB. 11. XCII. ^ Natorum mihi ius trium roganti Musarum pretium declit meaium Solus qui poterat. Valebis, uxor. Non debet domini perire munus. .M. YAL. MAKTIALIS EPIGEAMMATON LIBER III. Hoc tibi quidquid id est louginquis mittit ob oris Gallia Romanae nomine dicta togae. Hunc legis et laudas librum fortasse priorem : Ilia vel haec mea sunt, quae meliora putas. Plus sane placeat domina qui natus in urbe est : 5 Debet enim Galium vincere verna liber. II. Cuius vis fieri, libelle, munus ? Festina tibi vindicem parare, Ne nigram cito raptus in culinam Cordylas madida tegas papyro Yel turis piperisve sis cucullus. 5 Faustini fugis in sinum] sapisti. Cedro nunc licet ambules perunctus Et frontis gemino decens honore Pictis luxurieris umbilicis, Et te purpura delicata velet 10 Et cocco rubeat superbus index. nio vindice nee Probum timeto. 3—2 36 MARTIALIS V. Vis commendari sine me cursurus in urbem, Parve liber, multis, an satis unus erit ? Unus ei'it, mihi crede, satis, cui non eris hospes, lulius, assiduuni nomen in ore meo. Protinus liunc primae quaeres in limine Tectae : 5 Quos tenuit Daphnis, nunc tenet ille, lares. Est illi coniunx, quae te manibusque sinuque Excipiet, tu vel pulverulentus eas. Hos tu seu pariter sive banc illumve priorem Yideris, boc dices "Marcus avere iubet," 10 Et satis est : alios commendet epistola : peccat Qui commendandum se putat esse suis. VI. Lux tibi post Idus numeratur tertia Maias, Marcelline, tuis bis celebranda sacris. Imputat aetherios ortus haec prima parenti, Libat florentes baec tibi prima genas. Magna licet dederit iucundae munera vitae, 5 Plus nunquam patri praestitit ille dies. VII. Centum miselli iam valete quadrantes, Anteambulonis congiarium lassi, Quos dividebat balneator elixus. Quid cogitatis, o fames amicorum ] Pegis superbi sportulae recesserunt. 5 Nibil stropbarum est : iam sahirium dandum est. LIB. in. 37 X. Constituit, Philomuse, pater tibi milia bina Menstrua perque omnes praestitit ilia dies, Luxuriam premeret cum crastina semper egestas Et vitiis essent danda diurna tuis. Idem te moriens heredem ex asse reliquit : 5 Exheredavit te, Philomuse, pater. XVI. Das gladiatores, sutorum regule, cerdo,, Quodque tibi tribuit subula, sica rapit. Ebrius es : neque enim faceres hoc sobrius unquam , Ut velles corio ludere, cerdo, tuo. Lusisti corio : sed te, mihi crede, memento 5 Nunc in pellicula, cerdo, tenere tua. XIX. Proxima centenis ostenditur ursa columnis, Exornant fictae qua platanona ferae. Huius dum patulos alludens temptat hiatus Pulcher Hyias, teneram mersit in ora manum. Yipera sed caeco scelerata latebat in aere 5 Vivebatque anima deteriore fera. Non sensit puer esse dolos, nisi dente recepto, Dum perit : o facinus, falsa quod ursa fuit ! XX. Die, Musa^, quid agat Canius mens Rufus : Utrumne chartis tradit ille victuris 38 AfAHTIALIS Legenda teniporum acta Claudianorum 1 An quae Neroni falsus astruit ^ scriptor ? An aemulatiir iniprobi iocos Phaedri 1 5 Lascivus elegis an severus herois? An in cothurnis horridus Sophocleis? An otiosus in schola poetarum Lepore tinctos Attico sales narrat 1 Hinc si recessit, porticum terit templi 10 An spatia carpit lentus Argonautarum ? An delicatae sole rursus Europae Inter tepentes post meridiem buxos Sedet ambulatve liber acribus curis ? Titine thermis an lavatur Agrippae 15 An impudici balneo Tigillini ] An rure Tulli fruitur atque Lucani ? An Polionis dulce currit ad quartum ] An aestu antes iam profectus ad Baias Piger Lucrino nauculatur in stagno 1 20 "Vis scire quid agat Canius tuus ? Ridet." XXI. Proscriptum famulus servavit fronte notata. Non fuit haec domini vita, sed invidia. XXII. Dederas, Apici, bis trecentiens ventri, Et adhuc supererat centiens tibi laxum. Hoc tu gravatus ut famem et sitim ferre Summa venenum potione perduxti. Nil est, Apici, tibi gulosius factum. 5 LIB. III. 39 XXX. Sportula nulla datur ; gratis con viva recumbis : Die mihi, quid Romae, Gargiliane, facis ] Unde tibi togula est et fuscae pensio cellae \ Unde datur quadrans ? unde vir es Chiones ? Cum ratione licet dicas te vivere summa, 5 Quod vivis, nulla cum ratione facis. XXXI. Sunt tibi, confiteor, diflfusi iugera campi TJrbanique teneut praedia multa lares, Et servit dominae numerosus debitor arcae Sustentatque tuas aurea massa dapes. Fastidire tamen noli, Rufine, rainores : 5 Plus habuit Didymus, plus Philomelus habet. XXXVI. Quod novus et nuper factus tibi praestat amicus, Hoc praestare iubes me, Fabiane, tibi : Horridus ut primo te semper mane salutem Per mediumque trahat me tua sella lutum, Lassus ut in thermas decima vel serius hora 5 Te sequar Agrippae, cum laver ipse TitL Hoc per triginta merui, Fabiane, Decembres, Ut sim tii'o tuae semper amicitiae ? Hoc merui, Fabiane, toga tritaque meaque, Ut nondum credas me meruisse rudem ? 10 40 MARTIALIS XXXVIII. Quae te causa trahit vel quae fiducia Romam, Sexte % quid aut speras aut petis inde 1 refer. " Causas " iuquis " agam Cicerone disertior ipso Atque erit in triplici par mihi nemo foro." Egit Atestinus causas et Civis ; (utrumque 5 Noras ;} sed neutri pensio tota fuit. " Si nihil hinc veniet, pangentur carmina nobis : Audieris, dices esse Maronis opus." Insanis : omnes gelidis quicunque lacernis Sunt ibi, Nasones Yergiliosque vides. 10 "Atria magna colam." Yix tres aut quattuor ista Kes aluit, pallet cetera turba fame. "Quid faciam? suade: nam certum est vivere Romae." Si bonus es, casu vivere, Sexte, potes. XLYII. Capena grandi porta qua pluit gutta Phrygiumque Matris A] mo qua la vat ferrum, Horatiorum qua viret sacer campus Et qua pusiJIi fervet Herculis fanura, Faustine, |>lena Bassus ibat in reda, 5 Omnes beati copias trahens ruris. Illij videres frutice nobiii caules Et utrumque porrum sessilesque lactucas Pigroque ventri non inutiles betas. Illic coronam pinguibus gravem turdis 10 Leporemque laesum Gallici canis dente ^ LIB. III. 41 Nondumque victa lacteiim faba porcum. Nee feriatus ibat ante carrucam, Sed tuta feno cursor ova portabat. Urbem petebat Bassus ] immo rus ibat. 15 L. Haec tibi, non alia, est ad cenam causa vocandi, Versiculos recites ut, Ligurine, tuos. Deposui soleas, affertur protinus ingens Inter lactucas oxygarumque liber. Alter porrigitur, dum fercula prima morantur : 5 Tertius est, neque adhuc mensa secunda venit. Et quartum recitas et quiutum denique bronia. Putidus est, totiens si mihi ponis aprum. Quod si non scombris scelerata poemata donas, Cenabis solus iam, Ligurine, domi. 10 LII. Empta domus fuerat tibi, Tongiliane, ducenis Abstulit hanc nimium casus in urbe frequens. Collatum est deciens. Rogo, non potes ipse videri Incendisse tuam, Tongiliane, domum % LY. Quod quacunque venis, Cosmum migrare putamus Et fluere excusso cinnama fusa vitro, Nolo peregrinis placeas tibi, Gellia, nugis. Scis, puto, posse meum sic bene olere canem. LVI. Sit cisterna mihi, quam vinea, malo Ravennae, Cum possim multo vendere pluris aquam. 42 MARTIALIS LVIL Callidus imposuit nuper mihi copo Ravennae : Cum peterem mixtum, vendidit ille merura. LVIII. Baiana nostri villa, Basse, Faustini Non otiosis ordinata myrtetis Viduaque platano tonsilique buxeto Ingrata lati spatia detinet campi, Sed rure vero barbaroque laetatur. 5 Hie farta premitur angulo Ceres omni Et multa fragrat testa senibus auctumnis. Hie post Kovembres imminente iam bruma Seras putator horrid us refert uvas : Truces in alta valle mugiunt tauri 10 Vitulusque inermi fronte prurit in pugnam. Vagatur omnis turba sordidae chortis, Argutus anser gemmeique pavonea Nomenque debet quae rubentibus pinnis Et picta perdix Numidicaeque guttatae 15 Et impiorum phasiana Colehorum ; Rhodias superbi feminas premunt galli Sonantque turres plausibus columbarum ; Gemit hine palumbus, inde eereus turtur, Avidi seeuntur vilicae sinum porei 20 Matreraque plenam mollis agnus expectat. Cingunt serenuin lactei focum vernae Et larga festos lueet ad lares silva. Non segnis albo pallet otio copo, LIB. HI. ^^ Nee perdit oleum lubricus palaostrita, 25 Sed tendit avidis rete subdolum turdis Tremulave captum linea trahit piscem, Aut impeditam cassibiis refert damraain. Exercet hilares facilis hortus urbanos Et paedagogo noti iubente lascivi 30 Parere gaudent vilico capillati, Et delicatus opere fruitur eunuchus. Nee venit inanis rustieus salutator : Fert ille ceris cana eum suis mella Metamqne laetis Sassinate de silva ; 35 Somnieulosos ille porrigit glires, Hie vagientem matris liispidae fetum, Alius eoactos non amare capoues. Et dona matrum vimine offerunt texto Grandes proborum virgines eolonorum. 40 Faeto voeatur laetus opere vicinus ; Nee avara servat crastinas dapes mensa, Yeseuntur omnes ebrioque non novit Satur minister invidere eonvivae. At tu sub urbe possides famem mundam 45 Et turre ab alta prospieis meras laurus, Furem Priapo non timente securus ; Et vinitorem farre paseis urbano Pietamque portas otiosus ad villam Olus, ova, pullos, poma, caseum, mustum. 5c Bus hoc voeari debet, an domus longe] LX. Cum vocer ad cenam non iam venalis ut ante, Cur mihi non eadem, quae tibi, eena datur ? 44 MARTIALI8 Ostrea tu sumis stagno saturata Lucrino, Sugitur inciso mitulus ore mihi. Sunt tibi boleti, fungos ego sumo suillos : 5 Res tibi cum rhombo est, at mihi cum sparulo. Aureus immodicis turtur te clunibus implet, Ponitur in cavea mortua pica mihi. Cur sine te ceno, cum tecum, Pontice, cenem % Sportula quod non est, prosit : edamus idem. 10 LXIII. V Cotile, bellus homo es : dicunt hoc, Cotile, multi. Audio : sed quid sit, die mihi, bellus homo % " Bellus homo est, flexos qui digerit ordine crines, Balsama qui semper, cinnama semper olet; Cantica qui Nili, qui Gaditana susurrat, 5 Qui movet in varios brachia volsa modos ; Inter femineas tota qui luce cathedras Desidet atque aliqua semper in aure sonat, Qui legit hinc illinc missas scribitque tabellas. Pallia vicini qui refiigit cubiti; 10 Qui scit, quam quis amet, qui per convivia currit, Hirpini veteres qui bene novit avos." Quid narras ] hoc est, hoc est homo, Cotile, bellus ? Res pertricosa est, Cotile, bellus homo. LXVII. Cessatis, pueri, nihilque nostis, Vaterno Rasinaque pigriores. LIB. III. 45 Quorum per vada tarda navigantes Lentos tingitis ad celeuma remos. lam prono Phaethonte sudat Aethou 5 Exarsitque dies, et lioi-a lassos luteriungit equos meridiana. At vos tarn placidas vagi per undas Tuta luditis otium carina. Non nautas puto vos, sed Argonautas. 10 XCIX. Irasci nostro non debes, cerdo, libello. Ars tua, non vita est carmine laesa meo. Non nocuos permitte sales. Cur ludere nobis Non liceat, licuit si iugulare tibi J M. VAL. MARTIALIS EPIGEAMMATON LIBER lY. I. -" Caesaris alma dies et luce sacratior ilia, Conscia Dictaeum qua tulit Ida lovem, Longa, precor, Pylioque veni numerosior aevo Semper et hoc voltu vei meliore nite. Hie colat Albano Tritonida multus in auro 5 Perque manus tantas plurima quercus eat; Hie colat ingenti redeuntia saecula lustro Et quae Komuleus sacra Tarentos habet. Magna quidem, Superi, petimus, sed debita terris : Pro tanto quae sunt improba vota deo] 10 II. Spectabat modo solus inter omnes Nigris munus Horatius lacernis, Cum plebs et minor ordo maximusque Sancto cum duce candidus sederet. Toto nix cecidit repente caeio : 5 Albis spectat Horatius lacernis. LIB. IV. 47 III. Aspice quam clensum tacitarum yell us aquarum Defluat in voltus Caesaris inqiie sinus. Indulget tamen ille lovi, nee vertice moto Concretas pigro frigore ridet aquas, Sidus Hyperbovei solitus lassare Bootae 5 Et madidis Helicen dissimiilare comis. Quis siccis lascivit aquis et ab aethere ludit 1 Suspicor has pueri Caesaris esse nives. Yin. - Prima salutantes atque altera conterit hora, Exercet raucos tertia causidicos : In quintani varies extendit Roma labores, Sexta, quies lassis, septima finis erit : Sufficit in nonam nitidis octava palaestris, 5 Imperat extructos frangere nona toros : Hora libellorum decima est, Eupheme, meorum, Temperat ambrosias cum tiia cura dapes, Et bonus aetherio laxatur nectare Caesar Ingentique tenet pocula parca manu. ro Tunc admitte iocos : gressu timet ire licenti Ad matutinura nostra Thalia lovem. Dum no\'ns est rasa nee adhue mihi fronte libellus, Pasrina dum tangi non bene sicca timet, 48 MARTIAL IS I })uer et caro perfer leve muniis amico, Qui meruit nugas primus habere meas. Curre, sed instructus : comitetur Punica librum 5 Spongia : muneribus convenit ilia meis. Non possunt nostros multae, Faustine, liturae Emendare iocos : una litura potest. XI. Dum nimium vano tumefactus nomine gaudes Et Saturninum te pudet esse, miser, Impia Parrhasia movisti bella sub ursa, Qualia qui Phariae coniugis arma tulit. Excideratne adeo fatum tibi nominis liuius, 5 Obruit Actiaci quod gravis ira freti ? An tibi promisit Rhenus quod non dedit illi Nilus, et Arctois plus licuisset aquis ? Ille etiam nostris Antonius occidit armis, Qui tibi coUatus, perfide, Caesar erat. 10 XIII. ^' Claudia, Rufe, meo nubit Peregrina Pudenti : Macte esto taedis, o Hymenaee, tuis. Tam bene rara suo miscentur cinnama nardo, Massica Tbeseis tam bene vina favis ; Nee melius teneris iunguntur vitibus ulmi, 5 Nee plus lotos aquas, litora myrtus amat. Candida perpetuo reside, Concordia, lecto, Tamque pari semper sit Venus aequa iugo. Diligat ilia senem quondam, sed et ipsa marito Turn quoque cum fuerit, non \^deatur anus. 10 LIB. IV. 49 XIV. \_y Sili, Castalidum decus sororum, Qui periiuia barbari furoris Ingenti premis ore perfidosque Astus Hannibalis levesque Poenos Magnis cede re cogis Africanis : 5 Paulum seposita severitate, Dum blanda vagus alea December Incertis sonat hinc et hinc fritillis Et ludit tropa nequiore talo, Nostris otia commoda Camenis, lo Nee torva lege fronte, sed remissa Lascivis madidos iocis libellos. Sic forsau tener ausus est Catullus Magno mittere passerem Maroni. XY. / Mille tibi nummos hesterna luce roganti In sex aut septem, Caeciliane, dies, ''Non habeo" dixi : sed tu causatus amici Adventum lancem paucaque vasa rogas. Stultus es % an stultum me credis, amice % negavi 5 3Iille tibi nummos, milia quinque dabo ? XYIII. Qua vicina pluit Yipsanis porta columnis Et madet assiduo lubricus imbre lapis, In iugulum pueri, qui roscida tecta subibat, Decidit liiberno praegravis unda gelu : 4 50 MARTIALIS Cumque peregisset miseri crudelia fata, Tabuit in calido vulnere mucro teiier. Quid non saeva sibi voliiit Fortuna licere ? Aut ubi non mors est, si iiigulatis aquae 1 XIX. Hanc tibi Sequaiiicae pinguem textricis alumnam. Quae Lacedaemonium barbara nomen habet, Sordida, sed gelido non aspernanda Decembri Dona, peregrinam mittimus endromidam : — Seu lentum ceroma teris tepidumve trigona, 5 Sive barpasta manu pulverulenta rapis ; Plumea seu laxi partiris pondera foUis, Sive levem cursu vincere quaeris Athan : — Ne madidos intret penetrabile frigus in artus, Neve gravis subita te premat Iris aqua : 10 Ridebis ventos hoc munere tectus et imbres : Nee sic in Tjria sindone cultus eris. XXV. Aemula Baianis Altini litora villis Et Pbaethontei conscia silva rogi, Quaeque Antenoreo Dryadum jDulcherrima Fauno Nupsit ad Euganeos Sola puella lacus, Et tu Ledaeo felix Aquileia Timavo, Hie ubi septenas Cyllarus haurit aquas : Yos eritis nostrae requies portusque senectae, Si iuris fuerint otia nostra sui. LIB. IV. 51 XXVIII. Donasti tenero, Chloe, Luperco Hispanas Tyriasqne coccinasque, Et lotam tepido togam Galaeso, [ndos sardonychas, Scythas zmaragdos, Et centum dominos novae monetae, Et quidquid petit usque et usque donas. Yae glabraria, vae tibi misella : Nudam te statuet tiius Lupercus. XXX. Baiano procul a lacu recede, Piscator ; fuge, ne nocens recedas. Sacris piscibus hae natantur undae, Qui norunt dominura manumque lambunt Illam, qua nihil est in orbe maius. 5 Quid, quod nomen habent et ad magistri "Vocem quisque sui vetiit citatus? Hoc quondam Libys impius profundo, Dum praedam calamo tremente ducit, Raptis luminibus repente caecus 10 Captum non potuit videre piscem, Et nuno sacrilegos perosus hamos Baianos sedet ad lacus rogator. At tu, dum potes, innocens recede lactis simplicibus cibis in undas, 15 Et pisces venerare delicatos. 4—2 52 MARTIALIS XXXVII. " Centum Coraims et ducenta Mancinus, Trecenta debet Titius, hoc bis Albinus, Deciens Sabiiius alterunique Serranus ; Ex insulis fimdisque triciens soldum, Ex pecore redeunt ter dacena Parmensi : " 5 Totis diebus, Afer, hoc rnihi narras Et teneo melius ista, quam meum nomen. Numeres oportet aliquid, ut pati possim : Cotidianam refice nauseam nummis. Audire gratis, Afer, ista non possum. 10 XXXIX. Argenti genus omne comparasti, Et solus veteres Myronos artes, Solus Praxitelus manum Scopaeque, Solus Phidiaci toreuma caeli, Solus Mentoreos habes labores. 5 Nee desunt tibi vera Gratiana, Nee quae Callaico linuntur auro, Nee mensis anaglypta de paternis. Argent um tamen inter omne miror, Quare non habeas, Charine, purum. 10 XL. Atria Pisonum stabant cum stemmate toto Et docti Senecae ter numeranda domus ; Praetulimus tantis solum te, Postume, regnis : Pauper eras et eques, sed mihi consul eras. LIB. IV. 53 Tecum ter denas niimeravi, Postume, brumas: 5 Communis nobis lectus et unus erat. lam donare potes, iam pjrdere plenus honorum, liargus opum : expecto, Postume, quid facias. Nil facis, et serum est alium mihi quaerere regem. Hoc, Fovtuna, placet 1 Postumus imposuit. 10 XLIY. ^ Hie est pampineis viridis modo Yesvius umbris, Presserat hie madidos nobilis uva lacus. Haec iuga, quam Nysae colles plus Bacchus amavit, Hoc nuper Satyri monte dedere choros. Haec Veneris sedes, Lac'edaemone gratior illi, 5 Hie locus Herculeo numine clarus erat.^ Cuncta iacent flammis et tristi mersa favilla : Nee superi vellent hoc licuisse sibi. XLYI. Saturnalia divitem Sabellum Fecerunt : merito tumet Sabellus, Nee quenquam putat esse praedicatque Inter causidicos beatiorem. Hos fastus animosque dat Sabello 5 Farris semodius fabaeque fresae, Et turis pijierisque tres selibrae, Et Lucanica ventre cum Falisco, Et nigri Syra defruti lagona, Et ficus Libyca gelata testa 10 Cum bulbis cochleisque caseoque. Piceno quoque venit a cliente 64 MARTIALIS Parcae cistula non capax olivae, Et crasso figuli polita caelo Septenaria syntliesis Sagunti, 15 Hispanae luteum rotae toreuma Et lato variata mappa clavo. Saturnalia fructuosiora Annis non habuit decern Sabellus. LIV. O cui Tarpeias licuit contingere quercus Et meritas prima cingere fronde comas, Si sapis, utaris totis, Colline, diebus Extremiiraque tibi semper adesse piites. Lanificas nulli tres exorare puellas 5 Contigit : observant quera statiiere diem. Divitior Crispo, Thrasea constantior ipso Lautior et nitido sis Meliore licet : Nil adicit penso Lachesis fusosque sororiim Explicat et semper de tribus una secat. 10 LV. Luci, gloria temporum tuorum, Qui Gaium veterem Taguraque nostrum Arpis cedere non sinis disertis : Areivas generatus inter urbes Tliebas carmine cantet et Mycenas, 5 Aut clarara Rhodon aut libidinosae Ledaeas Lacedaemonos palaestras. Nos Celtis genitos et ex Hiberis LIB. IV. 55 ISTostrae nomina duriora terrae Grato non pudeat referre versu : lo Saevo Bilbilin optimam metallo, Quae vincit Clialy basque ISToricosque, Et ferro Plateam suo son an tern, Quam fluctu tenui, sed inquieto Armorum Salo temperator ambit : 15 Tutelamque chorosque Rixnmarum, Et convivia festa Carduarum, Et textis Peterum rosis rubentem, Atque antiqua patrum theatra Rigas, Et certos iaculo levi Silaos, 20 Turgontique lacus Perusiaeque, Et parvae vada pura Yetonissae, Et sanctum Buradonis ilicetum, Per quod vel piger ambulat viator; Et quae fortibus excolit iuvencis 25 Curvae Manlius arva Yativescae. Haec tam rustica, delicate lector, Rides nomina] rideas licebit. Haec tam rustica malo, quam Butuntos. LYII. Dum nos blanda tenent lascivi stagna Lucrini Et quae pumiceis fontibus antra calent, Tu colis Argei regnum, Faustine, coloni, Quo te bis decimus ducit ab urbe lapis. Horrida sed fervent Nemeaei pectora monstri, 5 Nee satis est, Baias igne calere suo. 56 MART I A LIS Ergo sacri fontes et litora grata valete, Nympharum pariter Nereidumque domus. Herculeos colles gelida vos vincite bruma, JSTuiic Tiburtinis cedite frigoribus. lo LIX. ^ Flentibus Heliadum ramis dum vipera repit, Fluxit in obstantem «ucina gutta feram. Quae dum miratur pingui se rore teneri, Concreto riguit vincta repente gelu. Ne tibi regali placeas, Cleopatra, sepulcro, 5 Vipera si tumulo nobiliore iacet. LX. Ardea solstitio Castranaque rura petantur Quique Cleonaeo sidere fervet ager, Cum Tiburtinas damnet Curiatius auras Inter laudatas ad Styga missus aquas. ISTullo fata loco possis excludere : cum mors 5 Yenerit, in medio Tibure Sardinia est. LXL Donasse amicum tibi ducenta, Mancine, Nuper superbo laetus ore iactasti. Quartus dies est, in schola poetarum Dum fabulamur, milibus decem dixti Emptas lacernas munus esse Pompullae, 5 Sardonycha verum lyclinidemque ceriten Duasque similes fluctibus maris gemmas Dedisse Bassam Caeliamque iurasti. LIB. IV. 57 Here de tlieatro, Polione cantante, Cum subito abires, clum fugis, loquebaris, lo Hereditatis tibi trecenta venisse, Et mane ceutum, post meridiem centum. Quid tibi sodales fecimus mali tantum ? Miserere iani crudelis et sile tandem. Aut, si tacere lingua non potest ista, 15 Aliquando narra, quod velimus audire. LXIV. luli iugera pauca Martialis Hortis Hesperidum beatiora Longo laniculi iugo recnmbunt : Lati collibus imminent recessus Et planus modico turn ore vertex 5 Caelo perfruitur sereniore, Et curvas nebula tegente valles Solus luce nitet peculiari : Puns leniter admoventur astris Celsae culmina delicata villae. fo Hinc septem dominos videre montes Et totam licet aestimare Romam, Albanos quoque Tusculosque colles Et quodcunque iacet sub urbe frigus, Fidenas veteres brevesque Rubras, 15 Et quod virgineo cruore gaudet Annae pomiferum neraus Perennae. lUinc Flaminiae Salariaeque 58 MARTIALIS Gestator patet essedo tacente, Ne blando rota sit molesta somiio, 20 Quem nee iiimpere nautieum eeleuma, Nee clamor valet helciaviornm, Cum sit tam prope Mulvius, sacrumque Lapsae per Tiberim volent earinae. Hoc rus, seu potius domus vocanda est, 25 Commendat dominus : tuam putabis ; Tam non invida tamque liberalis, Tam comi patet hospitalitate. Credas Alcinoi pios Penates, Aut facti modo divitis Molorchi. 30 Yos nunc omnia parva qui putatis, Centeno gelidum ligone Tibur Vel Praeneste domate pendulamque Uni dedite Setiam colono : Dum me iudice praeferantur istis 35 luli iugera pauca Martialis. LXXIII. Cum gravis extremas Yestinus duceret horas Et iam per Stygias esset iturus aquas, Ultima volventes oravit pensa sorores, Ut traherent parva stamina pulla mora. Iam sibi defunctus caris dum vivit amicis, Moverunt tetricas tam pia vota deas. Tunc largas partitus opes a luce recessit Seque mori post hoc credidit ille senem. LIB. IV. 59 LXXIY. Aspicis, imbelles tempteut quam fortia dammae Praelia 1 tarn timidis quanta sit ira feris ? In mortem parvis concurrere frontibus ardent. Yis, Caesar, dammis parcere] mitte canes. LXXY. O felix animo, felix, i^igrina, marito Atque inter Latias gloria prima nurus : Te patrios niiscere iuvat cum coniuge census, Gaudentem socio participique viro. Ar^erit Euhadne flammis iniecta mariti, 5 Kec minor Alcestin fama sub astra ferat : Tu melius : certo meruisti piguore vitae, Ut tibi nou esset morte probandus amor. LXXXYI. y^ Si vis auribus Atticis probari, Exhortor moneoque te, libelle, Ut docto placeas Apollinari. Nil exactius eruditiusque est, Sed nee candidius benigniusque : 5 Si te pectore, si tenebit ore, Nee rhonchos metues maligniorum, Nee scombris tunicas dabis molestas. Si damnaverit, ad salariorum Curras scriuia protinus licebit, 10 In versa pueris arande charta. 60 MARTIALIS LIB. IV. LXXXYIIL ^ Nulla remisisti parvo pro munei-e dona, Et iam Saturni quinque fuere dies. Ergo nee argenti sex scripula Septiciani Missa nee a querulo mappa eliente fuit ; Antipolitani nee quae de sanguine thynni 5 Testa rubet^ nee quae cottana parva gerit; Nee rugosarum vimen breve Preenarum, Dieere te posses ut meminisse raei 1 Decipies alios verbis vultuque benigno, Nam mihi iam notus dissimulator eris. 10 LXXXIX. \/ Z-. Ohe iam satis est, ohe libelle, Iam pervenimus usque ad umbilieos. Tu procedere adhue et ire quaeris, Nee summa potes in sebeda teneri, Sic tanquam tibi res peraeta non sit, Quae prima quoque pagina peraeta est. Iam lector queriturque deficitque, Iam librarius hoc et ipse dicit " Ohe iam satis est, ohe libelle." M. YAL. MARTIALIS EPIGRAMMATON LIBER V. I. ./ Haec tibi, Palladiae seu collibus uteris Albae, Caesar, et liinc Triviam prospicis, inde Thetin, Seu tua veridicae discunt responsa sorores, Plana suburban! qua cubat unda freti; Seu placet Aeneae nutrix, seu filia Soils, 5 Sive salutiferis candidus Anxur aquis; Mittimus, o rerum felix tutela salusque, Sospite quo gratum credimus esse lovem. Tu tantum accipias : ego te legisse putabo Et tumidus Galla credulitate fruar. 10 III. Accola iam nostrae Degis, Germanice, ripae, A famulis Histri qui tibi venit aquis, Laetus et attonitus viso modo praeside mundi, Affatus comites dicitur esse suos : " Sors mea quam fratris melior, cui tarn prope 5 fas est Cernere, tarn longe queni colit ille deum." 62 MARTIALIS V. Sexte, Palatinae cultor facunde Minervae, Ingenio frueris qui propiore dei ; Nam tibi nascentes domini cognoscere curas Et secreta duels pectora nosse licet : Sit locus et nostris aliqua tibi parte libellis, 5 Qua Pedo, qua Marsus quaque Catullus erit, Ad Capitolini caelestia carmina belli Grande cotliurnati poue Maronis opus. YI. Si non est grave nee nimis molestum, Musae, Parthenium rogate vestrum : Sic te serior et beata quondam Salvo Caesare finiat seneetus Et sis invidia favente felix, 5 Sic Burrus eito seiitiat parentem : Admittas timidam brevemque ohartam Intra liniina sanctioris aevi. Nosti tempora tu lovis sereni, Cum fulget placido suoque voltu, 10 Quo nil supplicibus solet negare. Non est quod metuas preees iniquas : Nunquam grandia nee molesta poseit Quae cedro deeorata purpuraque Nigris pagina crevit umbilicis. 15 Nee porrexeris ista, sed teneto Sic tanquam nihil offeras agasque. Si novi dominum novem sororum, TJltro purpureum petet libellum. LIB. V. 63 YIII. Edictum domini deique uostri, Quo subsellia certiora fiunt Et puros eques ordines recepit, Dum laudat modo Phasis in theatre, Phasis purpureis ruber lacernis, 5 Et iactat tumido superbus ore : "Tandem commodius licet sedere, Nunc est reddita dignitas equestris ; Turba non premimur, nee inquinamur : " Haec et talia dum refert supinus, lo Illas purpureas et arrogantes lussit surgere Leiitus lacernas. XII. Quod nutantia fronte perticata Gestat pondera Masthlion superbus, Aut grandis Ninus omnibus lacertis Septem quod pueros levat vel octo. Res non difficilis mihi videtur, TJno cum digito vel hoc, vel illo, Portet Stella meus decern puellas. XIV. Sedere primo solitus in gi'adu semper Tunc, cum liceret occupare, Nanneius, 64 MART I A LIS Bis excitatus terqne transtulit castra, Et inter ipsas paene tertiiis sellas Post Gaiumque Luciunique consedit. 5 lUinc cucullo prospicit caput tectus Oculoque ludos spectat indecens uno. Et liinc miser deiectns in viam transit, Subsellioque semifultus extrenio Et male receptus altero genu iactat, 10 Equiti sedere Lei'toque se stare. XIX. V Si qua fides veris, praeferri, maxime Caesar, Temporibus possunt saecula nulla tuis. Quando magis dignos licuit spectare triumplios % Quando Palatini plus meruere dei ? Pulclirior et maior quo sub duce Martia Pom a ? 5 Sub quo libertas principe tanta fuit ? Est tamen hoc vitium, sed non leve, sit licet unum, Quod colit ingratas pauper amicitias. Quis largitur opes veteri fidoque sodali, Aut quem prosequitur non alienus eques ? 10 Saturn aliciae ligulam misisse selibrae Flammarisve togae scripula tota decern Luxuria est, tumidique vocant haec munera reges : Qui crepet aureolos, forsitan unus erit. Quatenus hi non sunt, esto tu, Caesar, amicus: 15 Nulla ducis virtus dulcior esse potest, lam dudum taoito rides, Germanice, naso : Utile quod nobis, do tibi consilium. LIB. V. 65 XXII. Mane domi nisi te volui meruique videre, Sint mihi, Paule, tuae longius Esquiliae. Sed Tiburtinae sum proximus accola pilae, Qua videt antiquum rustica Flora lovem : Alta Suburani vincenda est semita clivi 5 Et nunquam sicco sordida saxa gradu, Yixque datur longas mulorum rumpere mandras Quaeque trahi multo marmora fune vides. lUud adhuc gravius, quod te post mille labores, Paule, negat lasso ianitor esse domi. 10 Exit us liic operis vani togulaeque madentis : Yix tanti Paulum mane videre fuit. Semper inbumanos habet officiosus amicos : Rex, nisi dormieris, non potes esse mens. XXIV. Hermes Martia saeouli voluptas, Hermes omnibus eruditus armis, Hermes et gladiator et magister, Hermes tm-ba sui tremorque ludi, Hermes, quem timet Helius, sed unum, 5 Heimes, cui eadit Advolans, sed uni, Hermes vincere nee ferire doctus, Hermes suppositicius sibi ipse, Hermes divitiae locariorum, Hermes cura laborque ludiarum, 10 M. ^ 66 MARTIALIS Hermes belligera superbiis hasta, Hermes aequoreo minax tridente, Hermes casside languida timendus, Hermes gloria Martis universi, Hermes omnia solus et ter unus. 15 XXY. " Quadringenta tibi non sunt, Chaerestrate : surge, Leitus ecce venit : st ! fuge, curre, late." Ecquis, io, revocat discedentemque reducit? Ecquis, io, largas pandit amicus opes 1 Quern chartis famaeque dam us populisque loquen- dum % 5 Quis Stygios non volt totus adire lacus ? Hoc, rogo, non melius, quam rubro pulpita nimbo Spargere et effuso permaduisse croco ] Quam non sensuro dare quadringenta caballo, Aiireus ut Scorpi nasus ubique micet? 10 O frustra iocuples, o dissimulator amici, Haec legis et laudas 1 Quae tibi fama perit ! XXXI. Aspice, quam placidis insultet turba iuvencis Et sua quam facilis pondera taurus amet. Cornibus bio pendet summis, vagus ille per armos Currit et in toto ventilat arma bove. At feritas immota riget : non esset harena 5 Tutior et poterant fallere plana magis. Nee trepidant gestus, sed de discrimine palmae Securus puer est, soUicitumque pecus. LIB. V. 67 XXXIV. ^ Hanc tibi, Fronto pater, genetrix Maccilla, puellam Oscula commendo deliciasque meas, Parvula ne nigras liorrescat Erotion umbras Oraque Tartarei prodigiosa canis. Impletura fuit sextae modo frigora brumae, 5 Yixisset totidem ni minus ilia dies. Inter tarn veteres ludat lasciva patronos Et nomen blaeso garriat ore meum. Mollia non rigidus cespes tegat ossa, nee illi, Terra, gravis fueris : non fuit ilia tibi. i o XXXYIII. Calliodorus habet censum — quis nescit 1 — equestrem, Sexte, sed et fratrem Calliodorus habet. Quadringenta secat, qui dicit avKa /xcpi^c : XJno credis equo posse sedere duos 1 Quid cum fratre tibi, quid cum Polluce molesto? 5 Non esset Pollux si tibi, Castor eras. Unus cum sitis, duo, Calliodore, sedetis. Surge : croXoLKicrixov, Calliodore, facis. Aut imitare genus Ledae — cum fratre sedere Non potes — : alternis, Calliodore, sede. 10 XLIX. y Vidissem modo forte cum sedentem Solum te, Labiene, tres putavi. Calvae me numerus tuae fefellit : Sunt illinc tibi, sunt et hinc capilli, 5-2 68 MAKTIALIS Qiiales vel puerum decere possint. 5 Nudum, est in medio caput, nee uUus In longa pilus area notatur. Hie error tibi profuit Decembri, Turn, cum prandia niisit Imperator : Cum panariolis tribus redisti. 10 Talem Geryonem fuisse credo. Yites, censeo, porticum Philippi : Si te viderit Hercules, peristi. LI. Hie, qui libellis praegravem gerit laevam, Notariorum quern premit chorus levis, Qui codicillis hinc et inde prolatis Epistolisque commodat gravem voltum Similis Catoni Tullioque Brutoque, 5 Exprimere, Rufe, fidiculae licet cogant, Ave Latinum, x^^P^ ^^^ potest Graecum. Si fingere istud me putas, ' salutemus. LXII. lure tuo nostris maneas licet, hospes, in hortis Si potes in nudo ponere membra solo, Aut si portatur tecum tibi magna supellex : Nam mea iam digitum sustulit hospitibus. Nulla tegit fractos nee inanis culcita lectes, 5 Putris et abrupta fascia reste iacet. Sit tamen hospitium nobis commune duobas : Emi hortos ; plus est : instrue tu ; minus est. LIB. V. 69 LXIX. Antoni Phario nil obiecture Potliino Et levins tabula, quam Cicerone nocens : Quid gladium demens Romana stringis in ora ? Hoc admisisset nee Catilina nefas. Impius infando miles corrumpitur auro, 5 Et tantis opibus vox tacet una tibi. Quid prosunt sacrae pretiosa silentia linguae? Incipient omnes pro Cicerone loqui. LXX. Infusum sibi nuper a patrono Plenum, Maxime, centiens Syriscus In sellariolis vagus popinis Circa balnea quattuor peregit. O quanta est gula, centiens comesse ! Quanto maior adhuc, nee accubare ! LXXIX. TJndeciens una surrexti, Zoile, cena, Et mutata tibi est synthesis undeciens, Sudor inhaereret madida ne veste retentus Et laxam tenuis laederet aura cutem. Quare ego non sudo, qui tecum, Zoile, ceno ? 5 Frigus enim magnum synthesis una facit. 70 MARTIALIS LIB. V. LXXX. Non totam milii, si vacabit, lioram, Dones et licet imputes Severe, Dum nostras legis exigisqiie nugas. "Durum est perdere ferias" : rogamus, lacturam patiaris hanc ferasque. 5 Quod si legeris ipse cum diserto — Sed numquid sumus improbi ? — Secundo, Plus multo tibi debiturus hie est, Quam debet domino suo libellus. Nam securus erit, nee inquieta 10 Lassi marmora Sisjphi videbit, Quern censoria cum meo Severo Docti lima momorderit Secundi. LXXXIV. lam tristis nucibus puer relictis Clamoso revocatur a magistro, Et blando male proditus fritillo, Arcana modo i-aptus e popina, Aedilem rogat udus aleator. 5 Saturnalia transiere tota, Nee munuscula parva, nee minora Misisti mihi, Galla, quam solebas. Sane sic abeat meus December. Scis certe, puto, vestra iam venire ro Saturnalia, JMartias Kalendas. Tune reddam tibi, Galla, quod dedisti. M. VAL. MARTIALIS EPIGEAMMATON. LIBER YI. III. Nascere Dardanio promissum nomen lulo, Yera deum suboles : nascere, magne puer ; Cui pater aeternas post saecula tradat babenas, Quique regas orbem cum seniore senex. Ipsa tibi niveo trahet aiirea poll ice fila 5 Et totam Phrixi lulia nebit ovem. X. ^ Pauca lovem nuper cum milia forte rogarem, "lUe dabit" dixit ''qui milii templa dedit." Templa quidem dedit ille lovi, sed milia nobis Nulla dedit : pudet, ah, pauca rogasse lovem. At quam non tetricus, quam nulla nubilus ira, 5 Quam placido nostras legerat ore preces ! 72 MARTIALIS Talis supplicibus tribuit diademata Dacis Et Capitolinas itque reditque vias. Die precoi', o nostri die eonseia virgo Tonantis, Si negat hoe voltii, quo solet ergo dare % lo Sic ego : sic breviter posita mihi Gorgon e Pallas : "Quae nondum data sunt, stulte, negata putas?" XIII. Quis te Phidiaco formatam, lulia, eaelo, Yel quis Palladiae non putet artis opus? Candida non tacita respondet imagine lygdos Et placid o fulget vivus in ore liquor. Ludit Acidalio, sed non manus aspera, nodo, Quern rapuit collo, parve Cupido, tuo. Ut Martis revocetur amor summique Tonantis, A te luno petat ceston et ipsa Yenus. XIX. Non de vi neque caede, nee veneno, Sed lis est mihi de tribus capellis. Vicini queror has abesse furto. Hoc iudex sibi postulat probari : Tu Cannas Mithridaticumque bellum Et periuria Punici furoris Et SuUas Mariosque Muciosque Magna voce sonas manuque tota. lam die, Postume, de tribus capellis. LIB, YI. 73 XXVIT. Bis vicine Nepos — nam tu quoque proxima Florae Incolis et veteres tu quoque Ficelias — Est tibi, qua patria siguatur imagine voltus, Testis maternae nata pudicitiae. Tu tamen annoso nimium ne parce Falemo, 5 Et potius plenos aere relinque cados. Sit pia, sit locuples, sed potet filia mustum : Amphora cum domina nunc nova fiat anus. Caecuba non solos vindemia nutriat orbos : Possunt et patres vivere, crede milii. 10 XXYIII. Libertus Melioris ille notus, Tota qui cecidit dolente Roma, Cari deliciae breves patroni, Hoc sub marmore Glaucias bumatus luncto Flaminiae iacet sepulcro : 5 Castus moribus, integer pudore, "Velox ingenio, decore felix. Bis senis modo messibus peractis Yix unum puer applicabat annum. Qui fles talia, nil fleas, viator. 10 XXXII. Cum dubitaret adhuc belli civilis Enyo Forsitan et posset vincere mollis Otho, 74 MART I A LIS Damnavit multo staturnin sanguine Martem Et fodit certa pectora tota manu. Sit Cato, dum vivit, sane vel Caesare maior : 5 Dum moritur, numquid maior Otlione fuit ] XXXV. Septem clepsydras magna tibi voce petenti Arbiter invitus, Caeciliane, dedit. At tu multa diu ducis vitreisque tepentem Ampullis potas semisupinus aquam. Ut tandem saties vocemque sitimque rogamus, 5 lam de clepsydra, Caeciliane, bibas. XLII. Etrusci nisi thermulis lavaris, Illotus morieris, Oppiane. Nullae sic tibi blandientur undae, ISTec fontes Aponi rudes puellis, Non mollis Sinuessa fervidique 5 Fl actus Passeris aut superbus Anxur, Non Plioebi vada principesque Baiae. Nusquam tam nitidum vacat serenum : Lux ipsa est ibi longior, diesque Nullo tardius a loco recedit. 10 Illic Taygeti virent metalla Et certant vario decore saxa, Quae Phryx et Libys altius cecidit ; Siccos pinguis onyx anhelat aestus Et flamma tenui calent ophitae. 1 5 LIB. VI. 75 Ritus si placeant tibi Laconum, Contentus potes arido vapore Cruda Yirgine Marciave mergi; Quae tarn Candida, tarn serena lucet, XJt nullas ibi suspiceris undas 20 Et credas vacuam nitere lygdon. Non attendis, et aure me supina lam dudum quasi negligenter audis. Illotus morieris, Oppiane. XLYII. jSTympha, mei Stellae quae fonte domestica puro Laberis et domini gemmea tecta subis, Sive Numae coniunx Triviae te misit ab antris, Sive Camenarum de grege nona venis : Exolvit votis hac se tibi virgine porca 5 Marcus, furtivam quod bibit aeger aquam. Tu contenta meo iam crimine gaudia fontis Da secura tui : sit mihi sana sitis. LYII. U Mentiris fictos unguento, Phoebe, capillos Et tegitur pictis sordida calva comis. Tonsorem capiti non est adhibere necesse : Eadere te melius spongia, Phoebe, potest. LYIII. Cernere Parrhasios dum te iuvat, Aule, triones Cominus et Getici sidera ferre poli, 76 MARTIALIS O quam paene tibi Stygias ego raptus ad undas Elysiae vidi nubila fiisca plagae ! Quamvis lassa tuos quaerebant lumina voltus 5 Atque erat in gelido plurimus ore Pudens. Si mihi lanificae ducimt non puUa sorores Stamina nee surdos vox habet ista decs, Sospite me sospes Latias revelieris ad urbes Et referes pili praemia clarus eques. 10 LIX. Et dolet et queritur sibi non contiiigere frigus, Propter sexcentas Baccara gausapinas, Optat et obscuras luces ventosque nivesque, Odit et hibernos, si tepuere, dies. Quid fecere mali nostrae tibi, saeve, lacernae, 5 Tollere de scapulis quas levis aura potest? Quanto simplicius, quanto est humanius illud, Mense vel Augusto sumere gausapinas ] LXIL Amisit pater unicum Salanus : Cessas mittere munera, Oppiane ? Heu, crudele nefas malaeque Parcae ! Cuius volturis hoc erit cadaver? LXIII. Scis te captari, scis hunc qui captat, avarum, Et scis qui captat, quid, Mariane, velit. LIB. VI. 77 Tu tamen hunc tabulis heredem, stulte, supremis Scribis et esse tuo vis, furiose, loco. "Munera magna tamen misit." Sed misit in hamo; Et piscatorem piscis amare potest? 6 Hicine deflebit vero tua fata dolore 1 Si cupis, ut ploret, des, Mariane, nihil. LXIY. Cum sis nee rigida Fabiorum gente creatus, Nee qualem Curio, dum prandia portat aranti, Hirsuta peperit deprensa sub ilice coniunx : Sed patris ad speculum tonsi matrisque togatae Filius et possit sponsam te sponsa vocare : 5 Emendare meos, quos novit fama, libellos Et tibi permittis felices carpere nugas : Has, inquam, nugas, quibus aurem advertere totam Non aspernantur proceres urbisque forique, Quas et perpetui dignantur scrinia Sili lo Et repetit totiens facundo Regulus ore, Quique videt propius magni certamina Circi Laudat Aventinae vicinus Sura Dianae. Ipse etiam tanto dominus sub pondere rerum Non dedignatur bis terque revolvere Caesar. 15 Sed tibi plus mentis, tibi cor limaute Minerva Acrius et tenues finxerunt pectus Athenae. Ne valeam, si non multo sapit altius illud, Quod cum panticibus laxis et cum pede grandi Et rubro pulmone vetus nasisque timendum 20 Omnia crudelis lanius per compita portat. Andes praeterea, quos nullus noverit, in me 78 MARTIALIS Scribere versiculos miseras et perdere chartas. At si quid nostrae tibi bilis inusserit ardor, Yivet et haerebit totaque legetur in urbe, 25 Sti<'niata nee vafra delebit Cinnamus arte. Sed miserere tni, rabido nee perditus ore Fumantem nasum vivi temptaveris ursi. Sit placidus lieet et lambat digitosque manusque, Si dolor et bilis, si iusta coegerit ira, 30 TJrsus erit : vacua dentes in pelle fatiges Et tacitam quaeras, quam possis rodere, carnem. LXV. "Hexametris epigramma facis" scio dicere Tuccam. Tucca, solet fieri, denique, Tucca, licet. "Sed tamen hoc longum est." Solet hoc quoque, Tucca, licetque : Si breviora probas, disticha sola legas. Conveniat nobis, ut fas epigrammata longa 5 Sit transire tibi, scribere, Tucca, mihi. LXXY. Cum mittis turdumve mihi quadramve placentae, Sive femur leporis, sive quid his simile est, Buccellas misisse tuas te, Pontia, dicis. Has ego non mittam, Pontia, sed nee edam, LXXYI. Ille sacri lateris custos Martisque togati, Credita cui summi castra fuere ducis. LIB. VI. 79 Hie situs est Fuscus, Licet hoc, Fortuna, fateri, Non timet hostiles iam lapis iste minas. Grande iugum domita Dae us cervice recepit 5 Et famulum victrix possidet umbra nemu.s. LXXYII. Cum sis tarn pauper, quam nee miserabilis Iros, Tarn iuvenis, quam nee Partlienopaeus erat; Tam fortis, quam nee, cum vinceret, Artemidorus, Quid te Cappadocum sex onus esse iuvat? Rideris multoque magis traduceris, Afer, 5 Quam nudus medio si spatiere foro. Non aliter monstratur Atlas cum compare ginno Quaeque vehit similem belua nigra Libyn. Invidiosa tibi quam sit lectica, requiris ] Non debes ferri mortuus bexaphoro. 10 LXXX. Ut nova dona tibi, Caesar, Nilotica tellus ]VIiserat hibernas ambitiosa rosas, Navita derisit Pliarios Memphiticus hortos, Urbis ut intravit limina prima tuae. Tantus veris honos et odorae gratia Florae, 5 Tantaque Paestani gloria ruris erat. Sic quacunque vagus gressumque oculosque ferebat, Tonsilibus sertis omne rubebat iter. At tu Romanae iussus iam cedere brumae, Mitte tuae messes, accipe, Nile, rosas. 10 80 MARTIALIS LXXXIl. Quidam me modo, Rufe, diligenter Inspectum, velut emptor aut lanista, Cum voltu digitoque subnotasset, "Tune es, tune" ait "ille Martialis, Cuius nequitias iocosque novit, 5 Aurem qui modo non habet Boeotam?" Subrisi modice, levique nutu Me quem dixerat esse non negavi. ''Cur ergo" inquit "habes malas lacernas?" Respondi, quia sum malus poeta. lo Hoc ne saepius accidat poetae, Mittas, Rufe, mihi bonas lacernas. LXXXIII. Quantum sollicito fortuna parentis Etrusco, Tantum, summe ducum, debet uterque tibi. Nam tu missa tua revocasti f ulmina dextra : Hos cuperem mores ignibus esse lovis. Sit tua, sit summo, Caesar, natura Tonanti : 5 TJtetur toto fulmine rara mauus Muneris hoc utrumque tui testatur Etruscus, Esse quod et comiti contigit et reduci. LXXXV. Editur en sextus sine te mihi, Rufe Camoni, Nee te lectorem sperat, amice, liber. Impia Cappadocum tellus et numine laevo Visa tibi cineres reddit et ossa patri. LIB. VI. 81 Funde tuo lacrimas, orbata Bononia, Rufo, 5 Et resonet tota planctus in Aemilia. Hen quaiis pietas, lieu quam brevis occidit aetas ! Viderat Alpbei praemia quinta modo. Pectore tii memori nostros evolvere lusus, Til solitiis totos, E-ufe, tenere iocos, 10 Accipe cum fletu maesti breve carmen amici Atque haec absentis tura fuisse puta. LXXXYI. Setinum dominaeque nives densique trientes, Quando ego vos medico non prohibente bibam 1 Stultus et ingratus nee tanto miinere dignus, Qui mavolt teres divitis esse Midae. Possideat Libycas messes Hermiimque Tagumque, 5 Et potet caldam, qui mihi livet, aquam. M. M. VAL. MARTIALIS EPIGRAMMATON LIBER VII. II. Invia SarmaticLS domiiii lorica sagittis Et Martis Getico tergore fida magis, Quam vel ad Aetolae securam ciispidis ictus Texuit innumei'i lubricus unguis apri : Eelix sorte tua, sacrum cui tangere pectus Fas erit et nostri mente calere dei. I comes et magnos illaesa raerere triumphos Palmataeque diicem, sed cito, redde togae. V. Si desiderium, Caesar, populique patrumque Respicis et Latiae gaudia vera togae, Redde deum votis poscentibus : invidet liosti Roma suo, veniat laurea multa licet. Terrarum dominum propius videt ille, tuoque Terretur voitu barbarus et fruitur. LIB. VI I. 83 VI. Ecquid Hyperboreis ad nos conversus ab oris Ausonias Caesar iam parat ire vias ? Certus abest auctor, sed vox hoc nunciat omnis : Credo tibi : verum dicere, Fama, soles. Publica victrices testantur gaudia chartae, 5 Martia laurigera cuspide pila virent. Rursus, io, magnos clamat tibi Roma triumplios Invictusque tua, Caesar, in urbe sonas. Sed iam. laetitiae quo sit fiducia maior, Sarmaticae laiirus nuncius ipse veiii. 10 YII. Hiberna quamvis Arctos et rudis Peuce Et ungularum pulsibus calens Hister Fractusque cornu iam ter improbo Rhenus Teneat domantem regna perfidae gentis, Te, summe mundi rector et parens orbis : 5 Abesse nostris non tamen potes votis. lUic et oculis et animis sumus, Caesar, Adeoque mentes omnium tenes unus, Ut ipsa magni turba nesciat Circi, Utrumne currat Passerinus an Tigris. lO YIII. Nunc hilares, si quando mihi, nunc ludite, Musae : Victor ab Odrysio redditur orbe deus. Certa facis populi tu primus vota, December : Iam licet ingenti dicere voce "Venit!" 6—2 84 MARTIALIS Felix sorte tua ! Poteras nou cedere lano, 5 Gaudia si nobis, quae dabit ille, dares. Festa coronatus ludet convitia miles, Inter laurigeros cum comes ibit equos. Fas audii'e iocos levioraque carmina, Caesar, Et tibi, si lusus ipse triumphus amat. 10 XII. Sic me fronte legat dominus, Faustine, serena Excipiatque meos, qua solet aure, iocos, Ut mea nee iuste quos odit, pagina laesit, Et mihi de nullo fama rubore placet. Quid prodest, cupiant cum quidam nostra videri, 5 Si qua Lycambeo sanguine tela madent ? Vipereumque vomant nostro sub nomine virus, Qui Phoebi radios ferre diem que negant 1 Ludimus innocui : scis hoc bene : iuro potentLs Per genium Famae Castaliumque gregem 10 Perque tuas aures, magni mihi numinis instar, Lector, inhumana liber ab invidia. XYII. Kuris bibliotheca delicati, Vicinam videt unde lector urbem, Inter carmina sanctiora si quis Lascivae fuerit locus Thaliae, Hos nido licet inseras vel imo, Septem quos tibi misimns libellos LIB. VII. 85 Auctoris calamo sui notatos : Haec illis pretium facit litura. At tu munere delicata parvo, Quae cantaberis orbe nota toto, lo Pignus pectoris hoc mei tuere, luli bibliotheca Martialis. XIX. Fragmentum quod vile putas et inutile lignum, Haec fuit ignoti prima carina maris, Quam nee Cyaneae quondam potuere ruinae Frangere nee Scythici tristior ira freti. Saecula vicerunt : sed quamvis cesserit annis, 5 Sanctior est salva parva tabella rate. XX. Nihil est miserius neque gulosius Santra. Rectam vocatus cum cucurrit ad cenam, Quam tot diebus noctibusque captavit, Ter poscit apri glandulas, quater lumbum, Et utramque coxam leporis et duos armos, 5 Nee erubescit peierare de turdo Et ostreorum rapere lividos cirros. Dulcis placenta sordidam linit mappam. lUic et uvae coUocantur ollares, Et Punicorura pauca grana malorum, 10 Et excavatae pellis indecens volvae, • Et lippa ficus debilisque boletus. 86 MARTIALIS Sed mappa cum iam mille rumpitur furtis, Rosos tepenti spondylos sinu condit Et devorato capite turturem truncum. 15 Colligere longa turpe nee j)iitat dextra Analecta quidquid et canes reliquerunt. Nee esculenta suffieit gulae praeda, Mixto lagonam replet ad pedes vino. Haec per dueentas cum domum tulit scalas 20 Seque obserata clusit anxius cella Gulosus ille, postero die vendit. XXI. Haec est ilia dies, quae magni conscia partus Lucanum populis et tibi, Polla, dedit. Heu ! Nero crudelis nullaque invisior umbra, Debuit hoc saltim non licuisse tibi. XXII. Vatis Apollinei magno memorabilis ortu Lux redit : Aonidum turba, favete sacris. Haec meruit, cum te terris, Lucane, dedisset, Mixtus Castaliae Baetis ut esset aquae. XXIII. Phoebe, veni, sed quantus eras, cum bella tonanti Ipse dares Latiae plectra secunda lyrae. Quid tanta pro luce precer ? Tu, Polla, maritum Saepe colas et se sentiat ille coli. LIB, TIL 87 XXVII. Tuscae glandis aper populator et ilice multa lam piger, Aetolae fama secunda ferae, Quern mens intravit splendent! cuspide Dexter, Praeda iacet nostris invidiosa focis. Pinguescant madidi laeto nidore penates 5 Flagret et excise festa culina iugo. Sed cocus ingentem piperis consumet acervum Addet et arcano mixta Falerna garo. Ad dominum redeas, noster te non capit ignis, Contnrbator aper : vilius esnrio. 10 XXYTII. Sic Tiburtinae crescat tibi silva Dianas Et properet caesnm saepe redire nemus, Nee Tartessiacis Pallas tua, Fusee, trapetis Cedat et immodici dent bona musta lacus ; Sic fora mirentur, sic te palatia laudent 5 Excolat et geminas pliirima palma fores : Otia dum medius praestat tibi parva December, Exige, sed certa, quos legis, aure iocos. " Scire libet verum % res est haec ardua." Sed tu Quod tibi vis dici, dicere. Fusee, potes. 10 XXXI. Raucae cbortis aves et ova matrum Et flavas medio vapore Chias, Et fetum querulae rudem capellae, Nee iam frigoribus pares olivas, 88 MARTIALIS Et canum gelidis olus pruinis 5 De nostro tibi missa rare credis ? O quam, Regule, diligenter erras ! Nil nostri, nisi me, feiTint agelli. Quidquid viliciis Umber aut Calenus, Aut Tusci tibi Tusculive mittunt, 10 Ant rus marmore tertio notatum, Id tota mihi nascitur Subura. XXXII. Attice, facundae renovas qui nomina gentis Nee sinis ingentem conticuisse domum, Te pia Cecropiae comitatur turba Minervae, Te secreta quies, te sophos omnis amat. At iuvenes alios fracta colit aure m agister 5 Et rapit irameritas sordidus unctor opes. Non pila, non follis, non te paganica thermis Praeparat, aut nudi stipitis ictus hebes, Yara nee in lento eeromate brachia tendis-, Non harpasta vagus pulverulenta rapis, 10 Sed curris niveas tantum prope Virginis undas, Aut ubi Sidonio taurus amore calet. Per varias artes, omnis quibus area fervet, Ludere, cum liceat currere, pigritia est. XXXVI. Cum pluvias madidumque lovem perferre negaret Et rudis liibernis villa nataret aquis, LIB. VII. 89 Pliirima, quae posset subitos effundere nimbos, Muneribus venit tegiila missa tuis. Horridus, ecce, sonat Boreae stridore December : 5 Stella, tegis villam, non tegis agricolam. XXXVII. Nosti mortiferum quaestoris, Castrice, signum ? Est operae pretium discere theta novum. Exprimeret quotiens roi-antem frigore nasum, Letalem iuguli iusserat esse notam. Turpis ab inviso pendebat stiria naso, Cum flaret media fauce December atrox. Collegae tenuere manus. Quid plura requiris ? Emungi misero, Castrice, non licuit. XLV. Facundi Senecae potens amicus, Caro proximus aut prior Sereno, Hie est Maximus ille, quem frequenti Felix littera pagina salutat. Hunc tu per Siculas secutus undas, 5 O nullis, Ovidi, tacende Unguis, Sprevisti do mini furentis iras. Miretur Pyladen suum vetustas, Haesit qui comes exuli parentis. Quis discrimina comparet duorum ? 10 Haesisti comes exuli Neronis. 90 MARTIAL IS XLVI. Commendare tuum dum vis mihi carmine munus Maeonioque cupis doctius ore loqui, Excrucias multis pariter me teque diebus, Et tua de nostro, Prisce, Thalia tacet. Divitibus poteris musas elegosque sonantes 5 Mittere : pauperibus munera, Prisce, dato. XLVII. Doctorum Licini celeberrime Sura virorum, Cuius prisca graves lingua reduxit avos, Redderis, heu, quanto fatorum munere ! nobis, Gustata Letbes paene remissus aqua. Perdiderant iam vota metum securaque flebat 5 Tristitia et lacrimis iamque peractus eras. Non tulit invidiam taciti regnator Averni Et raptas fatis reddidit ipse colus. Scis igitur, quantas bominum mors falsa querellas Moverit, et frueris posteritate tua. 10 Vive velut rapto fugitivaque gaudia carpe : Perdiderit nullum vita reversa diem. XLYIII. Cum mensas babeat fere trecentas. Pro mensis babet Annius ministros : Transcurrunt gabatae volantque lunces. Has vobis epulas babete, lauti : Nos offendimur ambulante cena. S LIB, YII. 91 LI. ^ Mercari nostras si te piget, Urbice, nugas Et lasciva tamen carmina nosse libet, Pompeium quaeres — et nosti forsitan — Auctum ; Ultoris prima Martis in aede sedet : lure madens varioque togae limatus in usu, 5 Non lector meus hie, Urbice, sed liber est. Sic tenet absentes nostros cantatque libellos, [Jt pereat cbartis littera nulla meis. Denique, si vellet, poterat scripsisse videri; Sed famae mavolt ille favere meae. 10 Hunc licet a decima — neque enim satis ante va- cabit — Sollicites, capiet cenula parva duos. Ille leget, bibe tu : noles licet, ille sonabit : Et cum "lam satis est" dixeris, ille leget. LIII. . Omnia misisti mibi Saturnalibus, Umber, Munera, contulerant quae tibi qui n que dies. Bis senos triplices et dentiscalpia septem : His comes accessit spongia, mappa, calix, Semodiusque fabae cum vimine Picenarum, 5 Et Laletanae nigra lagona sapae ; Parvaque cum canis venerunt cottana prunis Et Libycae fici pondere testa gi-avis. Yix puto triginta nummorum tota fuisse Munera, quae grandes octo tulere Syri. 10 Quanto commodius nuUo mibi ferre labore Argenti potuit pondera quinque puer ! 92 MARTIALIS LIY. •- Semper mane railii de me tua somnia narras, Quae moveant animum sollicitentque meum. lam prior ad faecem, sed et liaec vindemia venit, Exorat noctes dum mihi saga tuas. Consumpsi salsasque molas et turis acervos, 5 Decrevere greges, dum cadit agna frequens ; Non porcus, non chords aves, non ova supersunt. Aut vigila aut dormi, Nasidiene, tibi. LXL y Abstulerat totam temerarius institor urbem Inque suo nullum limine limen erat. lussisti tenues, Germanice, crescere vicos, Et modo quae fuerat semita, facta via est. Nulla catenatis pila est praecincta lagonis, 5 Nee praetor medio cogitur ire luto ; Stringitur in densa nee caeca novacula turba, Occupat aut totas nigra popina vias. Tonsor, copo, cocus, lanius sua limina servant. Nunc Roma est, nuper magna taberna fuit. 10 LXIX. Haec est ilia tibi promissa Theophila, Cani, Cuius Cecropia pectora voce madent. Hanc sibi iure petat magni senis Atticus liortus, Nee minus esse suam Stoica turba velit. LIB. VII, 93 Vivet opus quodcunqne per lias emiseris aures ; 5 Tarn non femineum, nee populai-e sapit. Non tua Pantaenis nimium se praeferat illi, Quamvis Pierio sit bene nota choro. Carmina fingentem Sappho laudavit amatrix : Castior liaec, et non doctior ilia fuit. 10 LXXII. Gratus sic tibi, Paiile, sit December, Nee vani triplices brevesque mappae, Nee turis veniant leves selibrae, Sed lances ferat et scypbos avorum Ant grandis reus aut potens amicus, 5 Seu quod te potius iuvat capitque. Sic vincas Noviumque Publiumque Mandris et vitreo latrone clusos ; Sic palmam tibi de trigone nudo Unetae det favor arbiter coronae, 10 Nee laudet Polybi magis sinistras : Si quisquam mea dixerit malignus Atro carmina quae madent veneno, Ut vocem niihi commodes patronam, Et quantum poteris, sed usque, clames : 15 ''Non seripsit mens ista Martialis." LXXXIY. u Dum mea Caecilio formatur imago Secundo Spiral et arguta pieta tabella manu, I, liber, ad Geticam Peucen Histrumque iacentem : Haec loca perdomitis gentibus ille tenet. 94 MARTIALIS Piirva dabis caro, sed diilcia dona, sodali : 5 Certior in nostro carmine voltus erit. Casibus hie nuUis, nullis delebilis annis Yivet, Apelleum cum morietur opus. LXXXVI. Ad natalicias dapes vocabar, Essem cum tibi, Sexte, non amicus. Quid factum est, rogo, quid repente factum est, Post tot pignora nostra, post tot annos Quod sum praeteritus vetus sodalis ? 5 Sed causam scio. Nulla venit a me Hispani tibi libra pustulati. Nee levis toga, nee rudes lacernae. Non est sportula, quae negotiatur. Pascis munera, Sexte, non amicos. 10 lam dices mihi "Vapulet vocator." XCII. "Si quid opus fuerit, scis me non esse rogandum" Uno bis dicis, Baccara, terque die. Appellat rigida tristis me voce Secundus : Audis, et nescis, Baccara, quid sit opus. Penyio te coram petitur clareque palamque : 5 Audis, et nescis, Baccara, quid sit opus. Esse queror gelidasque mihi tritasque lacernas : Audis, et nescis, Baccara, quid sit opus. Hoc opus est, subito fias ut sidere mutus, Dicere ne possis, Baccara, quid sit opus. 10 LIB. VII. 95 XCVL Conditus hie ego sum Bassi dolor, Urbicus infans, Cui genus et nomen maxima Roma dedit. Sex mihi de prima deerant trieteride menses, Ruperunt tetricae cum mala pensa deae. Quid species, quid lingua mihi, quid profuit aetas 1 Da lacrimas tumulo, qui legis ista, meo, 6 Sic ad Lethaeas, nisi Nestore serius, undas Non eat, optabis quern superesse tibi. XCIX. Sic placidum videas semper, Crispine, Tonantem, Isec te Roma minus, quam tua Memphis amet: Carmina Parrhasia si nostra legentur in aula, — Namque solent saci-a Caesaris aure frui — Dicere de nobis, ut lector candidus, aude : 5 "Temporibus praestat non nihil iste tuis, Nee Marso nimium minor est doctoque Catullo." Hoc satis est : ipsi cetera mando deo. M. VAL. MARTIALIS EPIGEAMMATON LIBER VIII. Imperatori Domitiano Caesari Augusto, Germanico, Dacico, Valerius Martialis S. Omnes quidem libelli mei, domine, quibus tu fa- mam, id est vitam, dedisti, tibi supplicant; et, puto, propter hoc legentur. Hie tamen, qui operis nostri octavus inscribitur, occasione pietatis frequentius fruitur. Minus itaque ingenio laborandum fuit, in 5 cuius locum materia successerat : quam quidem subinde aliqua iocorum mixtura variare temptavimus, ne caelesti verecundiae tuae laudes suas, quae facilius te fatigare possint, quam nos satiare, omnis versus ingereret. Quam vis autem epigrammata a severis- lo simis quoque et summae fortunae viris ita scri2)ta sint, ut mimicam verborum licentiam affectasse videautur, ego tamen illis non pei-misi tam lascive loqui quam Solent. Cum pars libri et maior et melior ad maies- tatem sacri nominis tui alligata sit, meminerit non nisi 15 religiosa purificatione lustratos accedere ad templa debere. Quod ut custoditurum me lecturi sciant, in ipso libelli huius limine profiteri brevissimo placuit epigram mate. LIB. VIII. 97 YI. Archetypis vetuli nihil est odiosius Eucti Ficta Saguntino cymbia malo luto — , Argenti fumosa sui cum stemmata narrat Garrulus et verbis mucida vina facit. ''Laomedonteae fuerant haec pocula mensae: 5 Ferret ut haec, muros struxit Apollo lyra. Hoc cratere ferox comraisit praelia Rhoecus Cum Lapithis: pugna debile cernis opus. Hi duo longaevo censentur Nestore fundi: Pollice de Pylio trita columba nitet. 10 Hie scyphus est, in quo misceri iussit amicis Largius Aeacides vividiusque merum. Hac propinavit Bitiae pulcherrima Dido In patera, Phrygio cum data cena viro est." Mii-atus fueris cum prisca toreumata multum, 15 In Priami calathis Astyanacta bibes. VII. Hoc agere est causas, hoc dicere, Cinna, diserte Horis, Cinna, decern dicere verba novem] Sed modo clepsydras ingenti voce petisti Quattuor. quantum, Cinna, tacere potes ! XIY. ^ Pallida ne Cilicum timeant pomaria brumam Mordeat et tenerum fortior aura nemus, Hibernis obiecta notis specularia puros Admittunt soles et sine faece diem. «. 7 98 MARTIALIS At mihi eel la datur, non tota clusa fenestra, In qua nee Boreas ipse manere velit. Sic habitare iubes veterem crudelis amicum ? Arboris ergo tuae tutior hospes ero. XXVI. t-^ Non tot in Eois timuit Gangeticus arvis Raptor, in Hyrcano qui fugit albus equo, Quot tua Roma novas vidit, Germanice, tigres : Delicias potuit nee mimerare suas. Vincit Erythraeos tua, Caesar, harena triumphos 5 Et victoris opes divitiasque dei. Nam cum captives ageret sub curribus Indos, Contentus gemina tigride Bacchus erat. XXVIII. Die, toga, facundi gratum mihi munus amici, Esse velis cuius fama decusque gregis 1 Appula Ledaei tibi floruit herba Phalanthi, Qua saturat Calabris culta Galaesus aquis % An Tartessiacus stabuli nutritor Hiberi 5 Baetis in Hesperia te quoque lavit ove? An tua multifidum numeravit lana Timavum, Quern pius astrifero Cyllarus ore bibit 1 Te nee Amyclaeo decuit livere veneno, Nee Miletos erat vellere digna tuo. 10 Lilia til vincis nee adhue delapsa ligustra, Et Tiburtino monte quod albet ebur. LIB. VIII. 99 Spartanus tibi cedefc olor Paphiaeque columbae, Cedet Erytliraeis eruta gemma vadis. Sed licet haec primis nivibus sint aemula dona, 15 Non sunt Parthenio candidiora suo. Non ego praetulerim Babylonos picta superbae Texta, Semiramia quae variantur acu ; Xon Athamanteo potius me mii-er in auro, Aeolium dones si mibi, Phrixe, pecus. 20 O quantos risus pariter spectata movebit Cum Palatina nostra lacerna toga ! XXX. - Qui nunc Caesareae lusus spectatur harenae, Temporibus Bruti gloria summa fuit. Aspicis, ut teneat flam mas poenaque fruatur Fortis et attonito regnet in igne manus ! Ipse sui spectator adest et nobile dextrae Funus amat : totis pascitur ilia sacris. Quod nisi rapta foret nolenti poena, parabat Saevior in lassos ire sinistra focos. Scire piget post tale decus, quid fecerit ante : Quam vidi, satis est banc mihi nosse manum. 10 XXXIII. ^ De praetoricia folium mibi, Paule, corona Mittis et hoc phialae nomen habere iubes. Hac fuerat nuper nebula tibi pegma perunctum, Pallida quam rubri diluit unda croci. An magis astuti derasa est ungue ministri 5 Bractea de fulcro, quod reor esse, tuo ? 7—2 100 MARTIALIS Ilia potest ciilicem longe sentire volantem Et minimi pinna papilionis agi. Exiguae volitat suspensa vapore lucernae Et leviter fuso rumpitur icta mero. lo Hoc linitur sputo lani caryota Kalendis, Quam fert cum parco sordidus asse cliens. Lenta minus gracili crescunt colocasia file, Plena magis nimio lilia sole cadunt : Nee vaga tam tenui discurrit aranea tela, 15 Tam leve nee bombyx pendulus nrget opus. Crassior in facie vetulae stat creta Fabullae, Crassior offensae bulla tumescit aquae ; Fortior et tortos servat vesica capillos Et mutat Latias spuma Batava comas. 20 Hac cute Ledaeo vestitur pullus in ovo, Talia lunata splenia fronte sedent. Quid tibi cum phiala, ligulam cum mittere possis, Mittere cum possis vel cochleare mi hi? Magna nimis loquimur, cochleam cum mittere possis; 25 Denique cum possis mittere, Paule, nihil. XXXVIII. Qui praestat pietate pertinaci Sensuro bona liberalitatis, Captet forsitan aut vicem reposcat. At si quis dare nomini relicto Post manes tumulumque perse verat, Quaerit quid, nisi parcius dolere? LIB. VI IT. 101 Refert sis bonus, an velis videri. Praestas hoc, Melior, scierite fama. Qui soUemnibus anxius sepulti Nomen non sinis interire Blaesi, lo Et de munifica profusus area Ad natalicium diem colendum Scribarum memori piaeque turbae Quod donas, facis ipse Blaesianum. Hoc longum tibi, vita dum manebit, 15 Hoc et post cineres erit tributum. XLY. Priscus ab Aetnaeis mihi, Flacce, Terentius oris Redditur : banc lucem lactea gemma notet. Defluat et lento splendescat turbida lino Ampliora centeno consule facta minor. Continget nox quando meis tam Candida mensis*? 5 Tam iusto dabitur quando calere mero ? Cum te, Flacce, mihi reddet Cythereia Cypros, Luxuriae fiet tam bona causa meae. XLYIII. -^ Nescit, cui dederit Tyriam Crispinus abollam, Dum mutat cultus induiturque togam. Quisquis babes, humeris sua munera redde, pre- camur : Non hoc Crispinus, te sed abolla rogat. Non quicunque capit saturatas murice vestes, 5 Nee nisi deliciis convenit iste color. Si te praeda iuvat foedique insania lucri, Qua possis melius fallere, sume togam. 'l02 MART I ALTS L. Quanta Gigantei menioratur mensa triumphi Quautaque nox superis omnibus ilia fuit, Qua bonus accubuit genitor cum plebe deorum Et licuit Faunis poscere vina lovem : Tanta tuas celebrant, Caesar, convivia laui'us ; 5 Exhilarant ipsos gaudia nostra deos. Vescitur omnis eques tecum populusque patresque, Et capit ambrosias cum duce Roma dapes. Grandia poUicitus quanto maiora dedisti ! Promissa est nobis sportula, recta data est. to LI. Quis labor in pbiala ? docti Myos, anne JMyronos ? Mentoris haec manus est, an, Polyclite, tua? Livescit nulla caligine fusca, nee odit Exploratores nubila massa focos. Vera minus flavo radiant electra metallo, 5 Et niveum felix pustula vincit ebur. Materiae non cedit opus : sic alligat orbem, Plurima cum tota lampade luna nitet. Stat caper Aeolio Thebani vellere Phrixi Cultus : ab hoc mallet vecta fuisse soror. 10 Hunc nee Cinyphius tonsor ^dolaverit, et tu Ipse tua pasci vite, Lyaee, velis. Terga premit pecudis geminis Amor aureus alis, Palladius tenero lotos ab ore sonat. Sic Methymnaeo gavisus Arione delpliin 15 Languida non tacitum per freta vexit onus. LTB. VTIL 103 Imbuat egregium digno mihi nectare munus Non grege de domini, sed tua, Ceste, manus. Ceste, decus mensae, misce Setina : videtur Ipse puer nobis, ipse sitire caper. 20 Det nuinerum cyathis Instauti littera Kufi : Auctor enim tanti muneris ille mihi. Si Telethusa venit promissaque gaudia portat, Servabor dominae, Rufe, triente tuo ; Si dubia est. septunce trahar ; si fallit amantem 25 Ut iugulem curas, nomen utrumque bibam. LII. ^ Tonsorem puerum, sed arte talem, Qualis nee Thalamus fuit Neronis, Drusorum cui' contigere barbae, Aequandas semel ad genas rogatus Rufo, Caediciane, commodavi. 5 Dum iussus repetit pilos eosdem, Censura speculi manum regente, Expingitque cutem facitque longam Detonsis epaphaeresin capillis, Barbatus mihi tonsor est re versus. 10 LY. Auditur quantum Massyla per avia murmur, Innumero quotiens silva leone furit, PalEdus attouitos ad Poena mapalia pastor Cum revocat tauros et sine mente pecus : Tantus in Ausonia fremuit modo terror harena. 5 Quis non esse gregem crederef? unus erat, 104 MABTIALIS Seel cuius tremerent ipsi quoque iura leones, Oui diadema daret marmore picta Nomas. O quautum per colla decus, quern sparsit lionorem Aurea lunatae, cum stetit, umbra iubae ! lo Grandia quam decuit latum venabula pectus Quantaque de magna gaudia morte tulit \ Unde tuis, Libya, tarn felix gloria silvis ] A Cybeles numquid venerat ille iugo? An magis Herculeo, Germanice, misit ab astro 15 Hanc tibi vel frater, vel pater ipse feram % LXY. Hie ubi Fortunae Reducis fulgentia late Templa nitent, felix area nuper erat; Hie stetit Arctoi formosus pulvere belli Purpureum fundens Caesar ab ore iubar ; Hie lauru redimita comas et Candida cultu 5 Boma salutavit voce manuque deum. Grande loci meritum testantur et altera dona : Stat sacer et domitis gentibus arcus ovat. Hie gemini currus numerant elephanta frequentem, Sufficit immeusis aureus ipse iugis. 10 Haec est digna tuis, Germanice, porta triumphis; Hos aditus urbem Martis habere decet. LXYI. Augusto pia tura victimasque Pro vestro date Silio, Camenae. Bis senos iubet en redii-e fasces, Nato consule, nobilique virga LIB. VIIL 105 Yatis Castaliam domum sonare. 5 Rerum prima salus et una Caesar, Gaudenti superest adhuc quod optet, Felix purpura tertiusque consul. Pompeio dederit licet senatus Et Caesar genero sacros lionores, 10 Quorum pacificus ter ampliavit lanus nomina : Silius frequentes Mavolt sic numerare consulatus. LXVII. / Horas quinque puer nondum tibi nunciat, et tu lam conviva mihi, Caeciliane, venis, Cum modo distulerint raucae vadimonia quartae Et Floralicias lasset harena feras. Curre, age, et illotos revoca, Calliste, ministros ; 5 Sternantur lecti : Caeciliane, sede. Caldam poscis aquam; nondum mihi frigida venit; Alget adhuc nudo clusa culina foco. Mane veni potius ; nam cur te quinta moretur 1 Ut iantes, sero, Caeciliane, venis. 10 LXXI. Quattuor argenti libras mihi tempore brumae Misisti ante annos, Postumiane, decem. Speranti plures — nam stare aut crescere debent Munera — venerunt plusve minusve duae. Tertius et quai-tus multo inferiora tuleruiit. 5 Libra fuit quinto Septiciana quidem. 106 MART I A LIS Beasalem ad scutulam sexto pervenimus anno; Post liimc in cotula rasa selibra data est. Octavus ligulam misit sextante minorem; Nonus acu levins vix cochleare tulit. to Quod mittat nobis decimus iam non liabet annus: Quattuor ad libras, Postumiane, redi. LXXII. Nondum murice cultus asperoque Morsu pumicis aridi politus Arcanum properas sequi, libelle, Quern pulcherrima iam redire Narbo, Docti Narbo Paterna Votieni, 5 Ad leges iubet annuosque fasces ; Yotis quod paribus tibi petendum est, Continget locus ille et hie amicus. Quam vellem fieri mens libellus ! LXXV. Dum repetit sera conductos nocte penates Lingonus a Tecta Flaminiaque recens, Expulit ofienso vitiatum pollice talum Et iacuit toto corpore fusus bumi. Quid faceret Gallus, qua se ratione moveret? 5 Ingenti domino servulus unus erat, Tarn macer, ut minimam posset vix ferre lucernam : Succurrit misero casus opemque tulit. Quattuor inscripti portabant vile cadaver, Accipit infelix qualia mille rogus. 10 LIB. VII I. 107 Hos comes invalidus summissa voce precatur, Ut quocunque velint, corpus inane ferant. Permutatur onus stipataque tollitur alte Grandis in angusta sarcina sandapila. Hie mihi de multis unus, Lucane, videtur, 15 Cui merito dici " mortue Galle " potest. LXXYIII. Quos cuperet Phlegraea suos victoria ludos, Indica quos cuperet pompa, Lyaee, tuos, Fecit Hyperborei celebrator Stella triumphi, pudor ! o pietas I et putat esse parum. Non illi satis est turbato sordidus auro 5 Hermus et Hesperio qui sonat orbe Tagus. Omnis habet sua dona dies ; nee linea dives Cessat, et in populum multa rapina cadit. Nunc veniunt subitis lasciva nomismata nimbis, Nunc dat spectatas tessera larga feras, 10 Nunc implere sinus securos gaudet et absens Sortitur dominos, ne laceretur, avis. Quid numerem currus ter denaque praemia palmae, Quae dare non semper consul uterque solet ? Omnia sed, Caesar, tan to superantur honore, 15 Quod spectatorem te tua laurus habet. LXXX. Sanctorum nobis miracula reddis avorum, Nee pateris, Caesar, saecula cana mori, 108 MARTIALIS LIB. VIIL Cum veteres Latiae ritus renovantur harenae Et pugnet virtus simpliciore manu. Sic priscis servatus honos te praeside templis, Et casa tarn culto sub love numen habet; Sic nova dum condis, revocas, Auguste, priora Debentur quae sunt quaeque fuere tibi. M. VAL. MARTIALIS EPIGRAMMATOI^ LIBER IX. Note, licet nolis, sublimi pectore vates, Cui referet serus praemia digna cinis, Hoc tibi sub nostra breve carmen imagine vivat, Quam non obscuris iungis, Avite, viris: Ille ego sum, nulli nugarum laude secundus^ 5 Quern non, miraris, sed pufo, lector, amas. Maiores maiora sonent : mihi parva locuto Sufflcit in vestras saepe redire mantis. Ave, mi Torani, frater carissime. Epigramma, quod extra ordinem paginarum est, ad Stertinium clarissimum virum scripsimus, qui imaginem meam ponere in bibliotheca sua voluit. De quo scriben- dnm tibi putavi, ne ignorares, Avitus iste quia 5 vocaretur. Yale et para hospitium. no MART I ALLS I. Dum lanus hiemes, Domitianus auctumnos, Augustus annis commodabit aestates ; Dum grande famuli nomen asseret Rheni Germanioarum magna lux Kalendarum ; Tarpeia summi saxa dum patris stabunt, 5 Dum voce supplex dumque ture placabit Matrona diyae dulce luliae numen : Manebit altum Flaviae decus gentis Cum sole et astris cumque luce Romana. Invictti quidquid condidit manus, caeli est. 10 III. / Quantum iam superis, Caesar, caeloque dedisti Si repetas et si creditor esse velis, Grandis in aetherio licet auctio fiat Olympo Coganturque dei vendere quidquid habent : Conturbabit Atlas, et non erit uncia tota, 5 Decidat tecum qua pater ipse deum. Pro Capitolinis quid enim tibi solvere templis, Quid pro Tarpeiae frondis honore potest? Quid pro culminibus geminis matrona Tonantis? Pallada praetereo : res agit ilia tuas. i o Quid loquar Alciden Phoebumque piosque Lacouas ? Addita quid Latio Flavia templa polo? Expectes et sustineas, Auguste, necesse est : Nam tibi quod solvat non habet area lovis. LIB. IX. Ill XIII. Nornen habes teneri quod tempora nuncupat anni, Cum breve Cecropiae ver populantur apes; Nomen Acidalia meruit quod arundine pingi, Quod Cytherea sua scribere gaudet acu ; Nomen Erythraeis quod littera facta lapillis, 5 Gemma quod Heliadum poUice trita notet; Quod pinna scribente grues ad sidera tollant; Quod decet in sola Caesaris esse domo. XVIII. Est mibi sitque precor longum te praeside, Caesar, Rus minimum, parvi sunt et in urbe lares. Sed de valle brevi, quas det sitientibus hortis, Curta laboratas antlia toUit aquas: Sicca domus queritur nullo se rore foveri, t Cum mibi vicino Marcia fonte sonet. Quam dederis nostris, Auguste, penatibus undam, Castalis baec nobis aut lovis imber erit. XX. ^ Haec, quae tota patet tegiturque et marmore et auro, Infantis domini conscia terra fuit. Felix o quantis sonuit vagitibus et quas Yidit reptantes sustinuitque raanus ! Hie steterat veneranda domus, quae praestitit orbi 5 Quod ithodos astrifero, quod pia Creta polo. 112 MARTI ALIS Curetes texere lovem crepitantibus armis, Semiviri poterant qualia ferre Phryges : At te protexit superum pater et tibi, Caesar, Pro iaculo et parma fiilmen et aegis erat. lo XXIII. O cui virgineo flavescere contigit auro, Die ubi Palladium sit tibi, Care, decus? ''Aspicis en domini fulgentes marmore voltusl Venit ad has ultro nostra corona comas." Albanae livere potest pia quercus olivae, 5 Cinxerit invictum quod prior ilia caput. XXYI. Audet facundo qui carmina mittere Nervae, Pallida donabit glaucina, Cosme, tibi; Paestano violas et cana ligustra colono, Hyblaeis apibus Corsica mella dabit. — Sed tamen et parvae nonnulla est gratia Musae; 5 Appetitur posito vilis oliva lupo ; Nee tibi sit mlrum, modici quod conscia vatis Indicium metuit nostra Thalia tuum. Ipse tuas etiara veritus Nero dicitur aures, Lascivum iuvenis cum tibi lusit opus. 10 XXVIII. Dulce decus sceciae, ludorum fama, Latinus lUe ego sum, plausus deliciaeque tuae; LIB. IX. 113 Qui spectatorem potui fecisse Catonem, Solvere qui Curios Fabriciosque graves. Sed nihil a nostro sumpsit iiiea vita theatre 5 Et sola tantum scenicus arte feror. Nee poteram gratus domino sine moribus esse : Interius mentes inspicit ille deus. Vos me laurigeri parasitum dicite Phoebi, Roma sui famulum dum sciat esse lovis. 10 XXXI. ^ Cum comes Arctois haereret Caesaris armis Velius, banc Marti pro duce vovit avem. Luna quater binos non tota peregerat orbes, Debita poscebat iam sibi vota deus. Ipse suas anser pruperavit laetus ad aras 5 Et cecidit Sanctis hostia parva focis. Octo vides patulo pendere nomismata rostro Alitis '? haec extis condita nuper erant. Quae litat argento pro te, non sanguine, Caesar, Victima, iam ferro non opus esse docet. 10 XXXYIII. Summa licet velox, Agathine, pericula ludas, Non tamen efficies, ut tibi parma cadat. Nolentem sequitur, tenuesque reversa per auras Yel pede vel tergo, crine vel ungue sedet. Lubrica Corycio quamvis sint pulpita nimbo Et rapiant celeres vela negata Noti, M. 8 c 114 MART TALIS Secures pueri neglecta perambulat ai'tus, Et nocet artifici ventus et unda nihil. Ut peccare velis, cum feceris omnia, falli Non potes : arte opus est, ut tibi parma cadat. lo XLIIL Hie qui dura sedens porrecto saxa leone Mitigat exiguo magnus in aere deus, Quaeque tulit, spectat resupino sidera voltu ; Cuius laeva calet robore, dextra mero : Non est fama receus nee nostri gloria caeli ; 5 Nobile Ljsippi munus opusque vides. Hoc habuit numen Pellaei mensa tyranni. Qui cito perdomito victor in orbe iacet. Hunc puer ad Libycas iuraverat Hannibal aras ; lusserat hie Sullam ponere regna trucera. 10 Offensus variae tumidis terrorib^is aulae Privates gaudet nunc habitare lares. [Jtque fuit quondam placidi con viva Molorchi, Sic voluit docti Vindicis esse deus. XLV. Miles Hyperboreos modo, Marcelline, triones Et Getici tuleras sidera pigra poli : Ecce Promethei rupes et fabula montis Quam prope sunt oculis, nunc adeunda, tuis ! Videris immensis cum conclamata querellis 5 Saxa senis, dices "Durior ipse fuit," Et licet haec addas : "Potuit qui talia ferre, Huraanum merito finxerat ille genus." LIB. IX. 115 XLYIII. Heredem cum me partis tibi, Garrice, quartae Per tua iurares sacra caputque tuum, Credidimus, — quis enim damnet sua vota libenter? — Et spem muneribus fovimus usque datis ; Inter quae rari Laurentem ponderis aprum 5 Misimus; Aetola de Calydone putes. At tu continuo populumque patresque Tocasti; Ructat adhuc aprum pallida Roma meum. Ipse ego, — quis credat? — con viva nee ultimus haesi, Sed nee costa data est caudave missa mihi. 10 De quadrante tuo quid sperem, Garrice? Nulla De nostro nobis uncia venit apro. LI. w Quod semper superos invito fratre rogasti, Hoc, Lucane, tibi contigit, ante mori. Invidet ille tibi ; Stygias nam TuUus ad undas Optabat, quamvis sit minor, ire prior. Tu colis Elysios nemorisque habitator amoeni 5 Esse tuo primum nunc sine fratre cupis ; Et si iara nitidis alternus venit ab astris, Pro Polluce^ mones Castora ne redeat. LV. Luce propinquorum, qua plurima mittitur ales, Dum Stellae turdos, dum tibi, Flacce, paro, Occurrit nobis ingens onerosaque lurba, In qua se primum quisque meumque putat. 8—2 116 MARTIALIS Demeruibse duos votuiu est ; offendere plures 5 Yix tutum ; multis mittere dona grave est. Qua possum sola veniam ratione merebor : Nee Stellae turdos, nee tibi, Flacce, dabo. LVIII. Nympha sacri regina lacus, cui grata Sabinus Et mansura pio munere templa dedit, Sic raontana tuos semper colat Umbria fontes, Nee tua Baianas Sassina malit aquas : Ex cipe sollicitos placid e, mea dona, libellos ; Tu fueris Musis Pegasis unda meis. — "Nympharum templis quisquis sua carmina donat, Quid fieri libris debeat, ipse docet." LIX. '^ In Septis Maniurra diu multumque vagatus, Hie ubi Roma suas aurea vexat opes, Inspexit molles pueros oculisque comedit ; Non hos, quos primae prostituere casae, Sed quos arcanae servant tabulata catastae 5 Et quos non populus, nee mea turba videt. Inde ■ satur mensas et opertos exuit orbes Expositnmque alte pingue poposcit ebur, Et testudineum mensus quater hexaclinon Ino-emuit citro non satis esse sno. 10 Consuluit nares, an olerent aera Corintlion, Culpavit statuas et, Polyclite, tuas, Et turbata brevi questus crystallina vitro Murrina signa^dt seposuitque decern. LIB. IX. 117 Expendit veteres calathos et si qua fuenint 15 Pocula Mentorea nobilitata manu, Et virides picto gemmas numeravit in auro, Quidquid et a nivea grandius aure sonat. Sardonycbas veros mensa quaesivit in omni Et pretium magnis fecit iaspidibus. 20 Undecima lassus cum iam discederet hora, Asse duos calices emit et ipse tulit. LXYIII. U Quid tibi nobiscum est, ludi scelerate magister, Invisum pueris virginibusque caput % Nondum cristati rupere silentia galli : Murmure iam saevo verberibusque touas. Tarn grave percussis incudibus aera resultant, 5 Causidico medium cum faber aptat equum : Mitior in mag-no clamor furit amphitheatro, Yincenti parmae cum sua turba favet. Vicini somnum non tota nocte rogamus : Nam vigilare leve est, pervigilare grave est. 10 Discipulos dimitte tuos. Vis, garrule, quantum Accipis ut clames, accipere ut taceas? LXXT. ^ Massyli leo fama iugi pecorisque maritus Lanigeri mirum qua coiere fide. Ipse licet videas, cavea stabulantur in una Et pariter socias carpit uterque dapes : 118 MARTI ALIS Nee fetu nemorum gaudent nee mitibus lierbis, 5 Concordem satiat sed rudis agna famem. Quid meruit terror Nemees, quid proditor Helles, Ut niteant eelsi lucida signa poli ? Sidera si possent pecudesque feraeque merer i, Hie aries astris, hie leo dignus erat. 10 LXXII. Liber, Arayclaea frontem vittate corona, Qui quatis Ausonia verbera Graia manu, Clusa mihi texto cum prandia vimine mittas, Cur comitata dapes nulla lagona venit ? Atqiii digna tuo si nomine munera ferres, Sois, puto, debuerint quae mihi dona dari. LXXIV. Effigiem tantum pueri pietura Camoni Servat, et infantis parva figura manet. Florentes nulla signavit imagine voltus, Dum timet ora pius muta videre pater. LXXVI. Haee sunt ilia mei quae cernitis ora Oamoni, Haee pueri faeies primaque forma fuit. Creverat hie voltus bis denis fortior annis Gaudebatque suas pingere barba genas, LIB. IX. 119 Et libata semel summos modo purpura cultros 5 Sparserat. Invidit de tribus una soror Eb festinatis incidit stamina pensis, Absentemque patri rettulit urna rogum. Sed ne sola tamen puerum pictura loquatur, Haec erit in cbartis maior imago raeis. ic LXXXI. Lector et auditor nostros probat, Aule, libellos, Sed quidam exactos esse poeta negat. Non nimium euro : nam cenae fercula nostrae Malim convivis quam placuisse cocis. LXXXIII. Inter tanta tuae miracula, Caesar, barenae, Quae vincit veterum munera clara ducum, Multum oculi, sed plus aures debere fatentur Se tibi, quod spectant qui recitare solent. LXXXIY. Cum tua sacrileges contra, Norbane, furores Staret pro domino Caesare sancta fides, Haec ego Pieria ludebam tutus in umbra, lUe tuae cultor notus amicitiae. Me tibi Yindelicis Raetus narrabat in oris, Xescia nee nostri nominis Arctos erat. 120 - MART I A LIS qiiotiens veterem noii inficiatus araicum Dixisti "Meus est iste poeta, meus!" Omne tibi nostrum quod bis trieteride iuncta Ante dabat lector, nunc dabit auctor opus, lo LXXXYI. Festinata sui gemeret quod fata Severi Silius, Ausonio non semel ore potens, Cum grege Pierio maestus Phoeboque querebar, "Ipse meum flevi" dixit Apollo "Linon :" Kespexitque suam quae stabat proxima fratri 5 Calliopen et ait: " Tu quoque volnus babes. Aspice Tarpeium Palatinumque Tonantem : Ansa nefas Lachesis laesit utrumque lovem." Numina cum videas duris obnoxia fatis, Invidia possis exonerare deos. 10 LXXXYII. Septem post calices Opimiani Den so cum iaceam triente blaesus, Aflfers nescio quas mihi tabellas Et dicis "Modo liberum esse iussi Nastam — servolus est mihi paternus- Signa. " Cras melius, Luperce, fiet. Nunc sicrnat meus anulus lagonara. LIB. IX. 121 XC. Sic in gramine floreo reclinis, Qua gemmantibus hinc et inde rivis Curva calculus excitatur unda, Exclusis procul omnibus molestis, Pertundas glaciem triente nigro, 5 Frontem, sutilibus ruber coronis : Infamem nimio calore Cypron Observes, moneo precorque, Flacce, Messes area cum teret crepantes Et fervens iuba saeviet leonis. lO At tu, diva Paplii, remitte, nostris lUaesum puerum remitte votis. Sic Martis tibi serviant Kalendae Et cum ture meroque victimaque JLibetur tibi Candidas ad aras 15 Secta plurima quadra de placenta. XCI. Ad cenam si me di versa vocaret in astra Hinc invitator Caesaris, inde lovis, Astra licet propius, Palatia longius essent, Responsa ad superos haec referenda darem '^Quaerite qui malit fieri con viva Tonantis : Me mens in terris luppiter, ecce, tenet." 122 MART TALIS XCIY. Sardonica medicata dedit miiii pocula virga : Os liominis! mulsum me rogat Hippocrates. Tarn stupidus nunquain nee tu, puto, Glauce, fuisti, Chalcea donanti chrjsia qui dederas. Dulce aliquis munus pro munere poscit amaro 1 5 Accipiat, sed si potat in elleboro. XCVIII. Vindemiarum non ubique proventus Cessavit, Ovidi ; pluvia prof iiit grandis. Centum Coranus amphoras aquae fecit. XCIX. Marcus amat nostras Antonius, Attice, Musas, Charta salutatrix si modo vera refert : Marcus Palladiae non inficianda Tolosae Gloria, quem genuit pacis alumna quies. Tu qui longa potes dispendia ferre viarum, 5 I, liber, absentis pignus amicitiae. Vilis eras, fateor, si te nunc mitteret emptor : Grande tui pretium muneris auctor erit. Multum, crede milii, refert, a fonte bibatur Quae fluit, an pigro quae stupet unda lacu. 10 C. Denaris tribus invitas et mane togatum Observare iubes atria, Basse, tua : LIB. IX. 123 Deinde haerere tuo lateri, praecedere sellam, Ad vetulas tecum plus minus ire decem. Trita quidem nobis togula est vilisque vetusque : 5 Denaris tamen hanc non emo, Basse, tribus. CI. Appia, quam simili venerandus in Hercule Caesar Consecrat, Ausoniae maxima fama viae, Si cupis Alcidae cognoscere facta prioris, Disce : Libyn domuit, aurea poma tulit ; Peltatam Scythico discinxit Amazona nodo, 5 Addidit Arcadio terga leonis apro ; Aeripedem silvis cervam, Stymphalidas astris Abs tulit, ab Stygia cum cane venit aqua; Fecundam vetuit reparari mortibus hydram, Hesperias Tusco lavit in amne boves. 10 Haec minor Alcides: maior quae gesserit, audi, Sextus ab Albana quem coiit arce lapis. Asseruit possessa malis Palatia regnis: Prima suo gessit pro love bella puer. Solus luleas cum iam retineret habenas, 15. Tradidit inque suo tertius orbe fuit. Cornua Sarmatici ter perfida contudit Histri, Sudantem Getica ter nive lavit equum. Saepe recusatos parous duxisse triumphos Victor Hyperboreo nomen ab orbe tulit. 20 Templa dels, mores populo dedit, otia ferro, Astra suis, caelo sidera, serta lovi. Herculeum tantis numen non sufficit actis: Tarpeio deus laic commodet ora patri. 124 MARTIALIS LIB. IX. GIL Quadringentorum reddis mihi, Phoebe, tabellas: Centum da potius mutua, Phoebe, mihi. Quaere alinm, cui te tarn vano inunere iactes: Quod tibi non possum solvere, Phoebe, meum est M. VAL. MARTIALIS EPIGRAMMATON LIBER X. Si nimius videor seraque coronide longus Esse liber, legito pauca: Kbellus ero. Terque quaterque miJii finitur carmine parvo Pagina: fac tibi me quam cupis esse brevem. II. Festinata prior decimi mihi cura libelli Elapsum manibus nunc revocavit opus. Nota leges quaedam, sed lima rasa recenti: Pars nova maior erit: lector, utrique fave, Lector, opes nostrae : quem cnm mihi Poma dedisset, 5 "Nil tibi quod demus mains habemus" ait "Pigra per hunc fugies ingratae flnmina Lethes Et meliore tui parte snperstes eris. Marmora Messalae findit caprificus et andax Dimidios Crispi mnlio ridet eqnos: 10 At chartis nee fata nocent et saecula prosnnt, Solaque non nonmt haec monimenta mori.'' 126 MARTIALIS III Vernaculorum dicta, sordidum dentem, Et foeda linguae probra circulatricis, Quae sulphurate nolit empta ramento Vatiniorum proxeneta fractorum, Poeta quidam claucularius spargit 5 Et volt videri nostra. Credis hoc, Prisce, Yoce ut loquatur psittacus coturnicis Et concupiscat esse Canus ascaules? Procul a libellis nigra sit meis fama, Quos rumor alba gemmeus vehit pinna. 10 Cur ego labor em notus esse tarn prave, Constare gratis cum silentium possif? YII. Nympharum pater amniumque, E-hene, Quicunque Odrysias bibunt pruinas, Sic semper liquidis fruaris undis, Nee te barbara contnmeliosi Calcatum rota conterat bubulci; 5 Sic et cornibus aureis receptis Et Romanus eas utraque ripa: Traianum populis suis et urbi, Tibris te dominus rogat, remittas. XIII. Cum cathedralicios portet tibi reda ministros Et Libys in longo pulvere sudet eques, LIB. X. 127 Strataque non unas cingant triclinia Baias Et Thetis unguento palleat imcta tuo, Candida Setini rumpant crystalla trientes, 5 Dormiat in pliuna nee meliore Yeniis: Ad noctiirna iaces fastosae limina moechae Et madet lieu ! lacrimis ianua surda tuis, Urere nee miserum cessant su spina pectus. Yis dicam, male sit eur tibi, Cotta? bene est. 10 XIX. Nee doctum satis et parum severum, Sed non rusticulum nimis libellum Facundo mea Plinio, Thalia, I perfer : brevis est labor peractae Altum vincere tramitem Suburae. 5 lUie Orphea protinus videbis Udi vertice lubricum tbeatri, Mrantesque feras avemque regis, Raptum quae Pbryga pertulit Tonanti. Illic parva tui domus Pedonis 10 Caelata est aquilae minore pinna. Sed ne tempore non tuo disertam Pulses ebria ianuam, videto. Totos dat tetricae dies Minervae, Dum centum studet auribus virorum 15 Hoc quod saecula posterique possint Arpinis quoque comparare cbartis. Seras tutior ibis ad lucernas. Haec bora est tua, cum furit Lyaeus, Cum regnat rosa, cum madent capilii: 20 Tune me vel rigidi legant Catones. 128 MARTIAL IS XXI. Scribere te quae vix intelligat ipse Modestus Et vix Claranus, quid rogo, Sexte, iuvat ? Non lectore tuis opus est, sed Apolline, libris : ludice te maior Cinna Marone fuit. Sic tua laudentur sane : mea carmina, Sexte, Grammaticis placeant, ut sine Grammaticis. XXIV. Natales mihi Martiae Kalendae, Lux formosior omnibus Kalendis, Qua mittunt mihi munus et puellae, Quinquagesima liba septimamque Vestris addimus banc focis acerram. 5 His vos, si tamen expedit, roganti Annos addite bis precor novenos, Ut nondum nimia piger senecta, Sed vitae tribus areis peractis Lucos Elysiae petam puellae. • 10 Post hoc Nestora nee diem rogabo. XXVI. Vare, Paraetonias Latia modo vite per urbes Nobilis et centum dux memorande viris. At nunc, Ausonio frustra promisse Quirino, Hospita Lagaei litoris umbra iaces. LIB. X. 129 Spargere non licuit frigentia lietibus ora, 5 Pinguia nee maestis addere tura rogis. Sed datur aeterno victurum carmine munus. Numquid et hoc, fallax Nile, negare potes? XXVIII. Annorum nitidique sator pulcherrime mundi, Publica quern primum vota precesque vocant, Pervius exiguos habitabas ante penates, Plurima qua medium Koma terebat iter. Nunc tua Caesareis cinguntur limina donis, Et fora tot numeras, lane, quot ora geris. At tu, sancte pater, tanto pro munere gratus, Ferrea perpetua claustra tuere sera. XXX. O temperatae dulce Formiae litus, Yos, cum severi fugit oppidum Martis Et inquietas fessus exuit curas, Apollinaris omnibus locis praefert. Non ille sauctae dulce Tibur uxoris, 5 Nee Tuseulanos Algidosve seeessus, Praeneste nee sic Antiumque miratur. Non blanda Circe Dardanisve Caieta Desiderantur, nee Marica nee Liris, Nee in Lucrina lota Salmaeis vena. 10 M. 9 130 MARTIALIS • Hie summa leni stringitur Tlietis vento; Nee languet aequor, viva sed qiiies ponti Pictam phaselon adiuvante fert aura, Sieut puellae nori amantis aestatem Mota salubre purpura venit frigus. 15 Nee seta longo quaerit in mari praedam, Sed e cubiclo lectuloque iactatam Spectatus alte lineam trahit piscis. Si quando Nereus sentit Aeoli regnum, Ridet procellas tuta de suo mensa. 20 Piscina rhombum pascit et lupos vernas, Natat ad magistrum delicata muraena; Nomenculator mugilem citat notum Et adesse iussi prodeunt senes mulli. Frui sed istis quando, Eoma, permittis? 25 Quot Formianos imputat dies annus Negotiosis rebus urbis haerenti"? O ianitores vilicique felices! Dominis parantur ista, serviunt vobis. XXXI. Addixti servum nummis here mille ducentis, Ut bene cenares, Calliodore, semel. Nee bene cenasti: mullus tibi quattuor emptus Librarum cenae pompa caputque fuit. Exclamare libet: "Non est hie, improbe, non est Piscis: homo est; hominem, Calliodore, comes.' LIB. X. 131 XXXV. Omnes Sulpiciam legant puellae, Uni quae cupiunt viro placere; Omnes Sulpiciam legant mariti, Uni qui cupiunt placere nuptae. Non haec Colchidos asserit furorem, 5 Diri prandia nee refei-t Thyestae; Scyllam, Byblida nee fuisse credit, Sed castos docet et pios amores, Lusus, delicias facetiasque. Cuius carmina qui bene aestimarit, 10 Kullam dixerit esse sanctiorem, Kullam dixerit esse nequiorem. Tales Egeriae iocos fuisse Udo crediderim Numae sub antro. Hac condiscipula vel hac magistra 15 Esses doctior et pudica, Sappho: Sed tecum pariter simiilque visam Durus Sulpiciam Phaon amarat. Frustra: namque ea nee Tonantis uxor, Nee Bacchi, nee ApoUinis puella 20 Erepto sibi viveret Caleno. XXXYII. luris et aequarum cultor sanctissime legum, Yeridico Latium qui regis ore tbrum, Municipi, Mateme, tuo veterique soduli Callaicum mandas siquid ad Oceanum, 9—2 132 MARTIALIS A.T1 Laurentino turpes in litore ranas 5 Et satius tenues diicere credis acos, Ad sua captivum quam saxa remittere mullum, Visus erit libris qui minor esse tribus? Et fatuam summa cenare pelorida mensa Quodque tegit levi cortice concha brevis, to Ostrea Baianis quam non liventia testis, Quae domino jmeri non prohibente vorent? Hie olidam clamosus ages in retia volpem Mordebitque tuos sordida praeda canes : lUic piscoso modo vix educta prof undo 15 Impedieut lepores humida lina meos. — Dum loquor, ecce redit sporta piscator inani, Yenator capta maele superbus adest* Omnis ab urbane venit ad mare cena raacello, Callaicum mandas siquid ad Oceanum? 20 XLVII. -^^^ Yitam quae faciant beatiorem, lucundissime Martialis, haec sunt: Kes non parta labore, sed relicta; Non ingi-atus ager, focus perennis; Lis nun quam, toga rara, mens quieta; 5 Yires ingenuae, salubre corpus; Prudens simplicitas, pares amici; Convictus facilis, sine arte mensa; Nox non ebria, sed soluta curis; Non tristis torus, et tarn en pudicus; 10 LIB. X. 133 Somnus, qui faciat breves tenebras : Quod sis, esse velis nihilque malis; Summum nee metuas diem, nee optes. XLYIII. Nunciat octavam Phariae sua turba iuvencae Et pilata redit iamque subitque cohors. Temperat haec thermas, nimio prior hora vapore Halat et imraodico sexta Nerone calet. Stella, Nepos, Cani, Cerealis, Flacce, venitis'? 5 Septem sigma capit; sex sumus, adde Lupum. Exoneraturas ventrem mihi vilica malvas Attulit et varias, quas habet hortus, opes. In quibus est lactuca sedens et tonsile porrum: Nee deest ructatrix mentha nee herba salax. 10 Secta coronabunt rutatos ova lacertos Et madidum tbynni de sale sumen erit. Gustus in Ms; una ponetur cenula mensa, Haedus, inbumani raptus ab ore lupi, Et quae non egeant ferro structoris ofellae, 15 Et faba fabrorum prototomique rudes. Pullus ad haec cenisque tribus iam perna superstes Addetur; saturis mitia poma dabo, De Nomentana vinum sine faece lagona. Quae bis Frontino consule prima fuit. 20 Acceduut sine felle ioci nee mane timenda Libertas et nil quod tacuisse velis. De prasino conviva meus venetoque loquatur, Nee faciunt quern quam pocula nostra reum. 134 MARTIALIS XLIX. Cum potes amethystinos trientes Et nigro madeas Opimiano, Propinas modo conditum Sabinum Et dicis mihi, Cotta "Vis in auro?" Quisquam plumbea vina volt in auro? Erangat Idumaeas tristis Victoria palmas, Plange, Favor, saeva pectora nuda manu. Mutet Honor cultus et iniquis muuera fiammis Mitte coronatas, Gloria maesta, comas. Heu facinus ! prima fraudatus, Scorpe, iuventa Occidis et nigros tam cito iungis equos. CuiTibus ilia tuis semper pro[)erata brevisque Cur fuit et vitae tam prope meta tuae? LI. Sidera iam Tyrius Phrixei respicit agni Taurus et alternum Castora fugit hiems; Ridet ager, vestitur humus, vestitur et arbor, Ismarium pell ex Attica plorat Ityn. Quos, Faustine, dies, quales tibi Roma Ravennae 5 Abstulit! o soles, o tunicata quies! O nemus, o fontes solidumque madentis harenae Litus et aequoreis splendidus Anxur aquis, LIB. X. 135 Et non unius sj^ectator lectulus undae, Qui videt hinc puppes fluminis, inde maris ! lo Sed nee Marcelli Pompeianumque, nee illie Sunt triplices thermae, iiee fora iuncta quater, Nee Capitolini suramum penetrale Tonantis, Quaeque nitent caelo proxima templa suo. Dieere te lassum quotiens ego eredo Quirino: 15 "Quae tua sunt, tibi habe: quae mea, redde mihi." LVIII. Anxuris aequorei plaeidos, Frontine, recessus Et propius Baias litoreamque domum, Et quod inhumanae eancro fervente eicadae Non novere nemus, flumineosque laeus Dum colui, doctas tecum celebrare vaeabat 5 Pieridas, nunc nos maxima Roma terit. Hie mihi quando dies meus est? iactamur in alto Urbis et in sterili vita labore perit. Dura suburbani dum iugera pascimus agri Yicinosque tibi, sancte Quirine, lares. 10 Sed non solus amat qui nocte dieque frequentat Limina, nee vatem talia damna decent. Per veneranda mihi Musarum sacra, per omnes luro deos, et non officiosus amo. LXII. Ludi magister, parce simplici turbae. Sic te frequentes audiant capillati 136 MARTIALIS Et delicatae diligat chorus mensae, Nee calculator, nee notarius velox Maiore quisquam cireulo coronetur. 5 Albae leone flammeo calent luces Tostanique fervens lulius coquit messem. Cirrata loris horridis Scythae pellis, Qua vapulavit Marsyras Celaenaeus, Ferulaeque tristes, sceptra paedagogorum, 10 Cessent et Idus dormiant in Octobres: Aestate pueri si valent, satis discunt. LXY. Cum te municipem Corinthiorum lactes, Charmenion, negante nullo, Cur frater tibi dicor, ex Hiberis Et Celtis genitus Tagique civis 1 An voltu similes videmur esse? 5 Tu flexa nitidus coma vagaris, Hispanis ego contumax capillis ; Levis dropace tu cotidiano, Hirsutis ego cruribus genisque; Os blaesum tibi debilisqae lingua est, 10 Nobis fistula fortius loquetur : Tarn dispar aquilae columba non est, Nee dorcas rigido fugax leoni. Quare desine me vocare fratrem, Ne te, Charmenion, vocem sororem. 15 LXX. Quod mihi vix unus toto liber exeat anno, Desidiae tibi sum, docte Potite, reus. LIB. X. 137 Instius at quanto mirere, quod exeat unus, Labantur toti cum mihi saepe dies. Non resalutantes video noctiirnus amicos, 5 Gratulor et multis; nemo, Potite, mihi. Nunc ad luciferam signat mea gemma Dianam, Nunc me prima sibi, nunc sibi quinta rapit. Nunc consul praetorve tenet reducesque choreae, Auditur tota saepe poeta die. 10 Sed nee causidico possis impune negare, Nee si te rhetor grammaticusve rogent : Balnea post decimam lasso centumque petuntur Quadrantes. Fiet quando, Potite, liber '? LXXI. Quisquis laeta tuis et sera parentibus optas Fata, brevem titulum marmoris huius ama. Condidit hac caras tellure Eabirius umbras : Nulli sorte iacent candidiore senes. Bis sex lustra tori nox mitis et ultima clusit, 5 Arserunt uno funera bin a rogo. Hos tarn en ut primis raptos sibi quaerit in annis. Improbius niliil his fletibus esse potest. LXXIIL Littera facundi gratum mihi pignus amici Pertulit, Ausoniae dona superba togae. Qua non Fabricius, sed vellet Apicius uti, Yellet Maecenas Caesarianus eques. 138 MARTIALIS Vilior haec nobis alio mittente fuisset : 5 Non qaacunque manu victiraa caesa litat. A te missa venit. Possem nisi munus amare, Marce, tuura, poteram nomen amare meum. Munere sed plus est et nomine gratius ipso Officium docti iudiciumque viri. 10 LXXVII. Nequius a Caro nihil unqnam, Maxime, factum est, Quam quod febre pent : fecit et ilia nefas. Saeva nocens febris saltem quartana fuisset ! Servari medico debuit ille suo. LXXYIII. Ibis litoreas, Macer, Salonas, Ibit rara fides amorque recti Et secum comitem trahet pudorem. Semper pauperior redit potestas. Felix auriferae colone terrae, 5 Rectorem vacuo siuu remittes Optabisque moras, et exeuntem TJdo Dalmata gaudio sequeris. Nos Celtas, Macer, et truces Hiberos Cum desiderio tui petemus. 10 Sed quaecunque tamen feretur illinc Piscosi calarao Tagi notata, Macrum pagina nostra nominabit. Sic inter veteres legar poetas, Nee multos mihi praeferas priores, 15 Uno sed tibi sim minor CatuUo. LIB. X. 139 LXXIX. Ad lapidem Torquatus habet praetoria quartum ; Ad quartum breve rus emit Octacilius. Torquatus nitidas vario de marmore thermas Extruxit ; cucumam fecit Otacilius. Disposuit daphnona suo Torquatus in agro ; 5 Castaneas centum sevit Otacilius. Consule Torquato vici fuit ille magister, Non minor in tanto visus honore sibi. Grandis ut exiguam bos ranam ruperat olim, Sic, puto, Torquatus rumpet Otacilium. 10 LXXXY. lam senior Ladon Tiberinae nauta carinae Proxima dilectis rura paravit aquis. Quae cum saepe vagus premeret torrentibus undis Tibris et hiberno rumperet arva lacu, Emeritam puppim, ripa quae stabat in alta, 5 Implevit saxis opposuitque vadis. Sic nimias aver tit aquas. Quis credere posset ? Auxilium domino mersa carina tulit. LXXXYII. Octobres age sentiat Kalendas Facundi pia Roma Restituti. Linguis omnibus et favete votis ; Natalem colimus, tacete lites. 140 MARTIALIS Absit cereus aridi clientis, 5 Et vani triplices brevesque mappae Expectant gelidi iocos Decembris. Certent muneribus beatiores. Agrippae tumidus negotiator Cadmi municipes f erat lacernas ; i o Pugnorum reus ebriaeque noctis Cenatoria mittat advocato ; Infamata virum puella vicit ? Yeros sardonychas, sed ipsa tradat ; Mirator veterum senex avorum 15 Donet Phidiaci toreuma caeli, Yenator leporem, colonus haedum, Piscator ferat aequorum rapinas. Si mittit sua quisque, quid poetam Missurum tibi, Restitute, credis? 20 LXXXYIII. Omnes persequeris praetorum, Cotta, libel] os Accipis et ceras. Officiosus homo es. XCII. Mari quietae cultor et comes vitae, Quo sive prisca gloriatur Atina, Has tibi gemellas barbari decus luci Commendo pinus ilicesque Faunorum Et semidocti vilici manu structas 5 Tonantis aras borridique Silvani, Quas pinxit agni saepe sanguis aut haedi, Dominamque sancti virginem deam templi, LIB. X. 141 Et quern sororis hospitem vides castae Martem mearum principem Kalendarum, lo Et delicatae laureum nemus Florae, In quod Priapo persequente confugit. Hoc omne agelli mite parvuli numen Seu tu cruore, sive ture placabis : "Ubicunque vester Martialis est," dices, 15 "Hac, ecce, mecum dextera litat vobis Absens sacerdos ; vos putate praesentem Et date duobus quidquid alter optabit. " XCIII. Si prior Euganeas, Clemens, Helicaonis oras Pictaque pampineis videris arva iugLs, Perfer Atestinae nondum vulgata Sabinae Carmina, purpurea sed modo culta toga. Ut rosa delectat, metitur quae pollice prime, 5 Sic nova nee mento sordida charta iuvat. XCYII. Dum levis arsura struitur Libitina papyro, Dum myrrbam et casiam flebilis uxor emit, lam scrobe, iam lecto, iam pollinctore parato Heredem scripsit me Nurna : convaluit. CIY. I nostro comes, 1 libelle, Flavo Longum per mare, sed faventis undae, 142 MAKTIALIS LIB. X. Et cursu facili tuisque ventis Hispanae pete Tarraconis arces. Illinc te rota toilet et citatus 5 Altam Bilbilin et tuum Salonem Quinto forsitan essedo videbis. Quid mandem tibi, quaeris 1 Ut sodales Paucos, sed veteres et ante brumas Triginta mihi quattuorque visos 10 Ipsa protinus a via salutes Et nostrum admoneas subinde Elavum, lucundos milii nee laboriosos Secessus pretio paret salubri, Qui pigrum faciant tuum parentem. 15 Haec sunt. lam tumidus vocat masfister Castigatque moras, et aura portum Laxavit melior ; vale, libelle : Navem, scis puto, non moratur unus. M. YAL. MARTIALIS EPIGRAMMATON LIBER XI. Quo tu, quo, liber otiose, tendis Ciiltus sidone non cotidiana? Nnmquid Parthenium videre? Certe. Vadas et redeas inevolutus. Libros non legit ille, sed libel! os; 5 Nee Musis vacat, aut suis vacaret. Ecquid te satis aestimas beatum, Contingunt tibi si manus minores 1 Vicini pete porticum Quirini : Turbam non habet otiosiorem 10 Pompeius vel Agenoris puella, Yel primae doaiinus levis carinae. Sunt illic duo tresve, qui revolvant Nostrarum tineas ineptiarum, Sed cum sponsio fabulaeque lassae 15 De Scorpo fuerint et Incitato. 144 MARTIALIS. IV. Sacra laresque Phrygum, quos Troiae maluit heres Quam rapere arsuras Laomedontis opes, Scriptus et aeterno nunc primum luppiter auro Et soror et summi filia tota patris, Et qui purpureis iam tertia nomina fastis, 5 lane, refers Nervae ; vos precor ore pio : Hunc omnes servate ducem, servate senatum ; Moribus hie vivat priucipis, ille suis. V. Tanta tibi est recti reverentia, Caesar, et aequi. Quanta Numae fuerat : sed Numa pauper erat. Ardua res haec est, opibus non tradere mores Et cum tot Croesos viceris, esse Numam. Si redeant veteres, ingentia nomina, patres, 5 Elysium liceat si vacuare nemus : Te colet invictus pro libertate Camillus, Aurum Fabricius, te tribuente, volet ; Te duce gaudebit Brutus, tibi Sulla cruentus Imperium tradet, cum positurus erit ; 10 Et te privato cum Caesare Magnus amabit, Donabit totas et tibi Crassus opes. Ipse quoque infernis revocatus Ditis ab umbris Si Cato reddatur, Caesarianus erit. XIII. Quisquis Flaminiam teris, viator. Noli nobile praeterire marmor. LIB. XI. 145 Urbis deliciae salesque Nili, Ars et gratia, lusus et voluptas, Romaui decus et dolor theatri 5 Atque omnes Veneres Cupidinesque Hoc sunt condita, quo Paris, sepulcro. XXIY. Dum te prosequor et domum reduce, Aurem dum tibi praesto garrienti, Et quidquid loqueris facisque laudo, Quot versus poterant, Labulle, nasci? Hoc damnum tibi non videtur esse, 5 Si quod Eoma legit, requirit hospes, Non deridet eques, tenet senator, Laudat causidicus, poeta carpit, Propter te perit 1 boc Labulle, verum est ? Hoc quisquam ferat, ut tibi tuorum 10 Sit maior numerus tosratulorum, Librorum mihi sit minor meorum ] Triginta prope iam diebus una est Nobis pagina vix peracta. Sic fit, Cum cenare domi poeta non volt. 15 XXXI. Atreus Caecilius cucurbitarum Sic illas quasi filios Thyestae In partes lacerat secatque mille. Gustu protinus has edes in ipso, M. 10 146 MARTI ALIS Has prima feret alterave cena, ^ Has cena tibi tei-tia reponet. Hinc seras epidipnidas parabit, Hinc pistor fatuas facit placentas, Hinc et multiplices struit tabellas Et notas caryotidas theatris ; lo Hinc exit varium coco minutal, Ut lentem positam fabamque credas : Boletos imitatur et botellos, Et caudam cybii brevesque maenas : Hinc cellarius experitur artes, 15 Ut condat vario vafer sapore In rutae folium Capelliana. Sic implet gabatas parapsidesque, Et leves scutulas cavasque lances. Hoc lautum vocat, hoc putat venustiim, 20 TJnum ponere ferculis tot assem. XXXIIl. Saepius ad palmam Prasinus post fata Neronis Pervenit et victor praemia plura refert. I nunc, livor edax, die te cessisse Neroni ; Vicit nimirum non Nero, sed Prasinus. XXXYT. Gains banc lucem gemma mihi lulius alba Signat, io, votis redditus, ecce, meis. Desperasse iuvat veluti iam rupta sororum Fila; minus gaudent qui timuere nihil. LIB. XL U7 Hypne, quid expectas, piger ? immortale Faleriium 5 Funde, senem poscunt talia vota cadura. Quincimces et sex cyathos l^essemque bibamiis, Gaius ut fiat luLius et Proculus. XLT. Indulget pecori nimium dum pastor Amjntas Et gaudet fama luxuriaque gregis, Cedentes oneri ramos silvaYiique fluentem Yicit, goncussas ipse secutus opes. Triste nemus dirae vetuit superesse ruinae 5 Damnavitque rogis noxia ligna pater. Pingues, Lygde, sues habeat vicinus loUas : Te satis est nobis annumerare pecus. LIT. Cenabis belle, Tuli Cerealis, apud me ; Conditio est melior si tibi nulla, veni. Octavam poteris servare ; lavabimur una : Scis, quam sint Stepbani balnea iuncta mihi. Prima tibi dabitur ventri lactuca movendo 5 Utilis, et porris fila resecta suis. Mox vetus et tenui maior cordyla lacerto, Sed quam cum rutae frondibus ova tegant. Altera non deerunt tenui versata favilla Et Velabrensi massa coacta foco; 10 Et quae Picenum senserunt frigus olivae. Haec satis in gustu. Cetera nosse cupis? 10—2 148 MABTIALIS Mentiar, ut venias : jjisces, conchylia, sumen Et choi'tis satiiras atque paludis aves, Quae nee Stella solet rara nisi ponere cena. 15 Plus ego polliceor : nil recitabo tibi. Ipse tuos nobis relegas licet usque Gigantas, Rura vel aeterno proxima Yergilio. LXIX. Ampliitheatrales inter nutrita magistros Yenatrix, silvis aspera, blanda domi, Lydia dicebar, domino fidissima Dextro, Qui non Erigones mallet habere canem, Nee qui Dictaea Cephalum de gente secutus 5 Luciferae pariter venit ad astra deae. Non me longa dies nee inutilis abstulit aetas, Qualia Dulicliio fata fuere cani. Fulmineo spumantis apri sum dente perempta, Quantus erat, Calydon, aut, Erymanthe, tuus. 10 Nee queror infernas quamvis cito rapta sub umbras: Non potui fato nobiliore mori. LXXX. Litus beatae Veneris aureum Baias, Baias superbae blanda dona naturae, TJt mille laudem, Flacce, versibus Baias, Laudabo digne non satis tamen Baias. Sed Martialem malo, Flacce, quam Baias. 5 Optare utrumque pariter, improbi votum est. Quod si deorum munere lioc tibi detur, Quid gaudiorum est Martialis et Baiae ! LIB. XL 149 XCI. Aeolidos Canace iacet lioc tumulata sepulcro, Ultima cui parvae septima venit hiems. Ah seel us, ah f acinus ! properas quid flere, viator 1 Non licet hie vitae de brevitate queri. Tristius est leto leti genus : horrida voltus 5 Abstulit et teuero sedit in ore lues, Ipsaque crudeles ederunt oseula morbi, Nee data sunt nigris tota labella rogis. Si tani praecipiti fuerant ventura volatu, Debuerant alia fata venire via. 10 Sed mors voeis iter properavit eludere blandae, Ne posset duras flectere lingua deas, XCYIII. Effugere non est, Flacce, basiatores. Instant, morantur, perseeuntur, oecurrunt, Et hine et illine, usquequaque, quacunque. Non ulcus acre pustulaeve lucentes, Neo triste mentum sordidique lichenes, 5 Nee labra pingui delibuta cerato. Nee congelati gutta proderit nasi : Et aestuantem basiant et algentem, Et nuptiale basium reservantem. Non te cucuUis asseret caput tectum, lo Lectica nee te tuta pelle veloque, Nee vindicabit sella saepius elusa : Rimas per omnes basiator intrabit. 150 MARTIALIS LIB. XI. Non consulatus ipse, non tribunatus Senive fasces, nee superba clamosi 15 Lictoris abiget virga basiatorem. Sedeas in alto tu licet tribunali Et e curuli iura gentibus reddas, Ascendet ilia basiator atque ilia, Febricitantem basiabit et flentem, 20 Dabit oscitanti basiiim natantique, Dabit et cacanti. E-emedium mali solum est, Facias amicuni basiare quern nolis. CVII. Explicitum nobis usque ad sua cornua librum Et quasi perlectum, Septiciane, refers. Omnia legisti. Credo, scio, gaudeo, verum est. Perlegi libros sic ego quinque tuos. K VAL. MARTIALIS epigiiammato:n LIBER XII. Val. Martialis Frisco suo S. Scio me patrocinium debere contumacissimae tri- enni desidiae; quo absolvenda non esset inter illas quoque urbicas occupationes, quibus facilius consequi- mur, ut molesti potius, quam ut officiosi esse videamiir; nediim in hac provinciali solitudine, ubi nisi etiam 5 intemperanter studemus, et sine solatio et sine excu- satione secessimus. Accipe ergo rationem; in qua hoc maximum et primum est, quod civitatis aures, quibus assueveram, quaero, et videor mihi in alieno foro litigare. Si quid est enim, quod in libellis meis 10 placeat, dictavit auditor. Illam iudiciorum subtilita- tem, illud materiarum ingenium, bibliotbecas, theatra, convictus, in quibus studere se voluptates non sentiunt, ad summam omnium ilia, quae delicati reliquimus, desideramus quasi destituti. Accedit bis municipalium 1 5 rubigo dentium et iudici loco livor, et unus aut alter 152 MARTIALIS mali, in pusillo loco multi ; adversus quod difficile est habere cotidie bonum stomach um. Ne mireris igitiir abiecta ab iudignante quae a gestiente fieri solebant. Ne quid tamen et advenienti tibi ab urbe et exigenti negarem, — cui non refero gratiam, si tantum ea praesto quae possum, — imperavi mihi, quod iiidulgere consue- ram ; et studui paucissimis diebus, ut familiarissimas mihi aures tuas exciperem adventoria sua. Tu velim ista, quae tantum apud te non periclitantur, diligenter aestimare et excutere non graveris; et, quod tibi difficillimum est, de nugis nostris indices nitore seposito, ne Romam, si ita decreveris, non Hispanien- sem mittamus, sed Hispanum. I. Retia dum cessant latratoresque Molossi Et non invento silva quiescit apro, Otia, Prisce, brevi poteris donare libello. Hora nee aestiva est nee tibi tota perit, III. Ad populos mitti qui nuper ab urbe solebas, Ibis, io, Romam nunc peregrine liber, Auriferi de gente Tagi tetricique Salonis, Dat patrios manes quae mihi terra potens. Non tamen hospes eris, nee iam potes advena dici, 5 Cuius habet fratres tot domus alta Remi. lure tuo veneranda novi pete limina templi, Reddita Pierio sunt ubi templa choro. i LIB. XII. 153 Vel si malueris, prima gradiere Subura : Atria sunt illinc consulis alta mei. lo Laurigeros habitat facundus Stella penates, Clarus lantheae Stella sititor aquae. Fons ibi Castalius vitreo torrente superbiis, TJnde novem dominas saepe bibisse ferunt. Ille dabit populo patribusque equitique legendum, 15 Nee nimium siccis perleget ipse genis. Quid titulum poscis? versus duo tresve legantur, Clamabuiit omnes te, liber, esse meum. VI. Contigit Ausoniae procerum mitissimus aulae Nerva ; licet toto nunc Helicone frui. Recta Fides, hilaris dementia, cauta Potestas lam redeunt : longi terga dedere Metus. Hoc populi gentesque tuae, pia Roma, precantur : 5 Dux tibi sit semper talis, et iste diu. Macte animi, quern rarus habes, morumque tuorum, Quos Numa, quos hilaris posset habere Cato. Largiri, praestare, breves extendere census Et dare quae faciles vix tribuere dei, 10 Nunc licet et fas est. Sed tu sub principe duro Temporibusque malis ausus es esse bonus. IX. Palma regit nostros, mitissime Caesar, Hiberos, Et placido fruitur pax peregrina iugo. Ergo agimus laeti tanto pro munere grates ; Misisti mores in loca nostra tuos. 154 MAETIALIS XIY. Parcius utaris, moneo, rapiente veredo, Prisce, uec in lepores tarn violentiis eas. Saepe satisfecit praedae venator, et acri Decidit exciissus, nee rediturus, equo. Insidias et campus habet : nee fossa, nee agger, 5 Nee sint saxa lieet, fallere plana solent. Non deerit qui tanta tibi speetacula praestet, Invidia fati sed leviore eadat. Si te delectant animosa pericula, Tuscis — Tutior est virtus — insidiemur apris. 10 Quid te frena iuvant temeraria? saepius illis, Prisee, datum est equitem rumpere, quam leporem. XV. Quidquid Parrhasia nitebat aula, Donatum est oculis deisque nostris. Miratur Seythieas virentis auri Flammas luppiter, et stupet superbi P^-egis delicias gravesque luxus. 5 Haee sunt pocula, quae deeent Tonantem ; Haec sunt, quae Phrygium decent ministrum. Omnes cum love nunc sumus beati. At nuper — pudet, ab pudet fateri — Omnes cum love pauperes eramus. 10 XVIII. Dum tu forsitan inquietus erras Clamosa, luveualis, in Subura, LIB. XII. 155 Aut collem dominae teris Dianae ; Dum per limina te potentiorum Sudatrix toga ventilat vagumque 5 Maior Caelius et minor fatigant : Me multos repetita post Decembres Accepit mea rusticumque fecit Auro Bilbilis et super ba ferro. Hie pigri colimus labore dulci 10 Boterdum Plateamque ; Celtiberis Haec sunt nomina crassiora terris. Ingenti fruor improboque somno, Quern nee tertia saepe rumpit bora, Et totum mihi nunc repono, quidquid 15 Ter denos vigilaveram per annos. Ignota est toga, sed datur petenti Rupta proxima vestis a cathedra. Surgentem focus excipit superba Yicini strue cultus iliceti, 20 Midta vilica quern coronat oUa. Dispensat pueris rogatque longos Levis ponere vilicus capillos. Sic me vivere, sic iuvat perire. XXIV. iucunda, covinne, solitudo, Carruca magis essedoque gratum Facundi mihi munus Aeliani ! Hie mecum licet, hie, luvate, quidquid In buccam tibi venerit, loquaris. 5 156 MART I A LIS Non rector Libyci niger caballi, Succiuctus neque cursor antecedit. Nusquain est mulio ; mannuli tacebunt. O si conscius esset liic Avitus, Aurem non ego tertiam timerem. lo Totus quam bene sic dies abiret ! XXY. Cumrogo te nummos sine pignore, "uon liabeo," inquis. Idem, si pro me spondet agellus, habes. Quod mihi non credis veteri, Telesine, sodali, Credis coliculis arboribusque meis. Ecce, reiim Carus te detulit : assit agellus. 5 Exilio comitem quaeris ? agellus eat. XXVI. Sexagena teras cum limina mane senator, Esse tibi videor desidiosus eques, Quod non a prima discurram luce per urbem Et referam lassus basia mille domum. Sed tu purpureis ut des nova nomina fastis, 5 Aut Nomadum gentes Cappadocumve regas : At mihi, quern cogis medios obrumpere somnos Et matutinum ferre patique latum, Quid petiturl Rupta cum pes vagus exit aluta Et subitus crassae decidit imber aquae, 10 LIB. XII. 157 Nee venit ablatis clamatus verna lacernis, Accedit gelidam servus ad auricularo, Et "B-ogat ut secum cenes Laetorius " inquit. Yiginti nummis 1 iion ego : malo famem, Quam sit cena milii, tibi sib provincia merces, 15 Et faciamus idem, nee mereanmr idem. XXIX. Hermogenes tantus mapparum, Pontiee, fur est, Quantus nummorum vix, puto, Massa fiiit. Tu licet observes dextram teneasque sinistram, Inveniet, mappam qua ratione trahat. Cervinus gelidiim sorbet sie halitiis anguem, 5 Casuras alte sie rapit Iris aquas. Nuper eum Myrino peteretur missio laeso, Subduxit mappas quattuor Hermogenes. Cretatam praetor eum vellet mittere mappam, Praetori mappam surpuit Hermogenes. 10 Attulerat mappam nemo, dum furta timentur : Man tile e mensa surpuit Hermogenes. Hoe quoque si deerit, medios diseingere leetos Mensanimque pedes non timet Hermogenes. Quam vis non modico caleant speetacula sole, 15 Vela redueimtur, eum venit Hermogenes. Festinant trepidi substringere earbasa nautae. Ad portum quotiens paruit Hermogenes. Linigeri fugiunt calvi sistrataque turba, Inter adorantes eum stetit Hermogenes. 20 Ad eenam Hermogenes mappam non attulit unquam. A eena semper rettulit Hermogenes. 158 MARTIALIS XXXI. Hoc nemus, hi fontes, haec textilis umbra supini Palmitis, lioc rignae ductile flumeu aquae, Prataque nee bifero cessura rosaria Paesto Quodque viret lani mense, nee alget olus ; Quaeque natat elusis anguilla domestica lymphis, 5 Quaeque gerit similes Candida turris aves : Munera sunt dominae : post septima lustra reverse Hos Marcella lares parvaque regna dedit. Si mihi Nausicaa patrios concederet hortos, Alcinoo possem dicere "Male meos. " 10 XXXIV. Triginta mihi quattuorque messes Tecum, si memini, fuere, luli. Quarum dulcia mixta sunt amaris, Sed iucunda tamen fuere plura. Et si calculus omnis hue et illue 5 Diversus bicolorque digeratur, Vincet Candida turba nigriorem.' Si vitare voles acerba quaedam Et tristes animi cavere morsus, Nulli te facias nimis sodalem. 10 Gaudebis minus, et minus dolebis, XXXVI. Libras quattuor, aut duas amico Algentemque togam brevemque laenam, LIB. XII. 159 Interdiim aureolos manu crepantes, Possint ducere qui duas Kaleudas, Quod nemo, nisi tu, Labiille, donas, 5 Non es, crede mihi, bonus. Quid ergo? Ut verum loquar, optimus malorum es. Pisones Senecasque Meinmiosque, Et Crispos mihi redde, sed priores : Fies protinus ultimus bonorum. 10 Vis cursu pedibusque gleriari'? Tigrim vince levemque Passerinum. Nulla est gloria praeterire asellos. XXXIX. Odi te, quia bellus es, Sabelle. Res est putida, bellus et Sabellus, Bellum denique malo, quam Sabellum. Tabescas utinam, Sabelle, belle ! XLYIII. Boletos et aprum si tanquam vilia ponis, Et non esse putas haec mea vota, volo. Si fortunatum fieri me credis et heres Yis scribi propter quinque Lucrina, vale. Lauta tamen cena est : fateor, lautissima, sed eras 5 Nil erit, immo hodie, protinus immo nihil. ISIullorum leporumque et suminis exitus hie est, Sulphureusque color camilicesque pedes. 160 MARTI ALIS Nori Albana mihi sit comissatio tanti, Nee Capitolinae pontificumqiie dapes. lo Imputet ipse deiis nectar mihi, fiet acetum, Et Vaticani perfida vappa cadi. Convivas alios cenarum quaere magister, Quos capiant mensae regna superba tuae. Me meus ad subitas invitet amicus ofellas : 1 5 Haec mihi, quam possum reddere, cena placet. L. Daphnonas, platanonas et aerios pityonas Et non unius balnea solus habes, Et tibi centenis stat porticus alta columnis, Calcatusque tuo sub pede lucet onyx ; Pulvereumque fugax hippodromon ungula plaudit, 5 Et pereuntis aquae fluctus ubique sonat. Atria longa patent ; sed nee cenantibus usquam, Nee somiK) locus est. Quam bene non habitas ! LII. Tempera Pieria solitus redimire corona, Nee minus attonitis vox celebrata reis, Hie situs est, hie ille tuus, Sempronia, Rufus, Cuius et ipse tui flagrat amore cinis. Dulcis in Elysio narraris fabula campo 5 Et stupet ad raptus Tjndaris ipsa tuos. Tu melior, quae deserto raptore redisti : Ilia virum voluit nee repetita sequi. LIB. XII. 161 Ridet, et Iliacos audit Menelaus amoves : Ahsolvit Phrygium vestra rapina Parim. lo Accipient olim cum te loca laeta piorum, Non erit in Stygia nutior umbra domo. Non aliena videt, sed amat Proserpina raptas : Iste tibi dominam conciliavit amor. LIII. Nummi cum tibi sint opesque tantae, Quantas civis habet, Paterne, rarus, Largiris nihil incubasque gazae, CJt magnus draco, quern canunt poetae Custodem Scythici fuisse luci. 5 Sed causa, ut memoras et ipse iactas, Dirae filius es rapacitatis. Ecquid tu fatuos rudesque quaeris, Illudas quibus auferasque mentem 1 Huic semper vitio pater fuisti. 10 LYIL Cur saepe sicci parva rura Nomenti Laremque villae sordidum petam, quaeris? Nee cogitandi. Sparse, nee quiescendi In urbe locus est pauperi. Negant vitam Ludimagistri mane, nocte pistores, 5 Aerariorum marculi die toto. Hinc otiosus sordidam quatit mensam Neroniana nummularius massa j M. 11 162 MARTIALIS II line balucis malleator Hispanae Tritum nitenti fuste verberat saxum. lo Nee turba cessat entheata Belloiiae, Nee fasciato naufragus loquax trunco, A matre doetus nee rogare ludaeus, Nee sulpliuratae lippus institor mereis. Numerare pigri damna qui potest somni, 15 Dieet quot aera verberent maniivS urbis, Cum secta Colcho Luna vapulat rhombo. Tu, Sparse, nescis ista, nee potes seire, Petilianis delicatus in regnis, Cui plana summos despieit domus montes, 20 Et rus in urbe est vinitorque Romanus. Nee in Falerno eolle maior aiietumnus, Intraque limen elusus essedo cursus, Et in profundo somnus, et quies nullis Offensa linguis ; nee dies nisi admissus. 25 Nos transeuntis risus exeitat turbae, Et ad cubile est Roma. Taedio fessis Dormire quotiens libuit, imus ad villain. LXII. Antiqui rex magne poli mundique prions, Sub quo pigra quies nee labor ullus erat, Nee regale nimis fulmen nee fulmine digni, Seissa nee ad Manes, sed sibi dives humus : Laetus ad haee facilisque veni solemnia Prisei Gaudia : cum saeris te deeet esse tuis. LIB. XII. 163 Tu reducem patriae sexta, pater optime, bruma Pacifici Latia reddis ab urbe Nnraae. Cernis, ut Ausonio similis tibi pompa macello Pendeat et quantus luxurietiir honos ? lo Quam non parca manus largaeque nomismata mensae, Quae, Satume, tibi pernumerentur opes 1 Utque sit his pretium meritis et gratia maior, Et pater et frugi sic tua sacra colit. At tu sancte tuo sic semper am ere Decembri, 15 Hos illi iubeas saepe redire dies. LXVI Bis quinquagenis domus est tibi milibus empta, Vendere quam summa vel breviore cupis. A_rte sed emptorem vafra corrumpis, Amoene, Et casa divitiis ambitiosa latet. Gemmantes prima fulgent testudine lecti, 5 Et Maurusiaci pondera rara citri ; Argentum atque aurum non simplex Delphica portat, Stant pueri, dominos quos precer esse meos. Deinde dueenta sonas, et ais, non esse minoris. Instructam vili vendis, Amoene, domura. 10 LXXII. lugera mercatus prope busta latentis agelli Et male compactae culmina fulta casae, 11-2 164 MARTIALIS Deseris iirbanas, tua praedia, Pannyche, lites, Parvaque, ned tritae praemia certa togae. Frumeutum, milmm ptisanamque fabamque solebas 5 Vendere pragmaticus, nunc emis agricola. LXXIV. Dum tibi Niliacus portat crystalla cataplus, Accipe de ciroo pocula Flaminio. Hi magis audaces, an sunt qui talia mittuiit Munera 1 sed geminus vilibus usus inest. Nullum soUicitant haec, Flacce, toreumata furem 5 Et nimium calidis non vitiantur aquis. Quid, quod secure potat con viva ministro, Et casum tremulae non timuere manus % Hoc quoque non nihil est, quod propinabis in istis, Frangendus fuerit si tibi, Flacce, calix, 10 LXXXII. Effugere in thermis et circa balnea non est Menogenen, omni tu licet arte velis. Captabit tepidum dextra laevaque trigonem, Imputet acceptas ut tibi saepe pilas. CoUiget et referet laxum de pulvere follem, Et si iara lotus, iani soleatus erit. Lintea si sumes, nive candidiora loquetur, Sint licet infaiitis sordidiora sinu. LIB. XII. 165 Exiguos secto comentem dente capillos, Dicet Achilleas disposuisse comaf. lo Furuosae feret ipse tropin de faece lagonae, Frontis et humorem colliget usque tuae. Omnia laudabit, mirabitur omnia, donee Perpessus dicas taedia mille " Veni !" LXXXVII. Bis Cotta soleas perdidisse se questus, Dum negligentem ducit ad pedes vernam, Qui solus inopi restat et facit turbam, Excogitavit homo sagax et astutus, Ne facere posset tale saepius damnum : Excalciatus ire coepit ad cenam. XCII. Saepe rogare soles, qualis sim, Prisce, futurus, Si fiam locuples simque repente potens. Quemquam posse putas mores narrare futures ? Die mihi, si fias tu leo, qualis eris 1 NOTES. LIBER SPECTACULORUM. This book, so called by Gruter and subsequent editors, was originally apparently known as Epigrammaton Liber. The genuineness of it, formerly called in question by some critics, is now pretty well established on the authority of two MSS. dating about the tenth century, both evidently derived from the same archetype. It is very probable that this book originally con- tained more epigrams than we find in it now. See Schneide- win Proleg. cap. iv. I. In honour of the grand Flavian amphitheatre begun by Vespasian and completed by Titus, subsequently known as the Coliseum. It stood in the hollow between the Caehan and Esquiline hills and covered part of the site of Nero's golden house. See next epigram. This epigram was originally in- tended, no doubt, to celebrate the completion of the amphi- theatre by Titus, when he opened it with a series of magnificent shows, &c. Suetonius, Titus c. 7. 1. barbaxa. The word barbarus, introduced into Rome in the first instance apparently by the dramatists, to describe the Romans themselves from a Greek point of view, was later ap- plied by them to all foreign peoples except Greeks. It generally imphed more or less of contempt, assuming as it did the absence of those peculiarities on the possession of which the Romans specially prided themselves. It especially implied mer€ size and magnificence without nicety of proportion and good taste. It is perhaps best rendered by barbaric. 'Let Memphis cease to prate of her pyramids, those marvels of barbaric splendom*.' 4. dissimulet. A very artificial inversion of expression. The altar is bidden to keep Delos out of sight, when it is Delos that should keep the altar out of sight, not obtrude it, that is, on men's notice as one of the world's wonders, since all the 168 NOTES. SPECT. I. 5— II. 4. old wonders of the world have been eclipsed by the amphi- theatre. cornlbus. The altar of Apollo at Delos was constructed, according to the legend, by the god himself, of the horns of victims. Ovid Heroid. xxi. 99, 'Miror et innumeris exstructam cornibus aram.^ 5. Mausolea. The tomb erected at Halicaruassus by Queen Artemisia, about b. c. 352, over the remains of her husband Mausolus. It was discovered by Mr Newton in 1857, and considerable fragments of it are now in the British Museum. pendentia. An allusion probably to the chariot group by which the whole structure, 140 feet in height, was crowned. Such a group at such a height might well present the appearance of ' standing balanced in unsubstantial air.' n. On the amphitheatre and other works erected on the site of the Golden House. 1. sidereus: alludes to the star like appearance of the head of the Colossus (a colossal statue of Nero which was placed by him in the domus aurea) as altered by Vespasian. He had removed the head of Nero, and replaced it by one adorned with seven rays symbolically representing the sun. Martial, xii. 60, calls the sun ^sidereus deus,^ a phrase possibly suggested by the Colossus which was dedicated to the Sun. Vespasian, when he destroyed the Golden House, removed the Colossus, and placed it in the Sacred Way: Dio Cassius 66. c. 15, 6 re ko\o