College Lib." DA 220 R493c THE LIBRARY OF THE UNIVERSITY OF CALIFORNIA LOS ANGELES <2d j $s- ill i THE CHRONICLE OF WILLIAM DE RISHANGER, OF THE BARONS' WARS. THE MIRACLES OF SIMON DE MONTFORT. EDITED FROM MANUSCRIPTS IN THE COTTONIAN LIBRARY, BY JAMES ORCHARD HALLIWELL, ESQ. F.R.S., F.S.A. F.R.A.S, M.R.S.L., SECRETARY OF THE CAMBRIDGE ANTIQUARIAN SOCIETY, ETC. ETC. ETC. LONDON: PRINTED FOR THE CAMDEN SOCIETY, BY JOHN BOWYER NICHOLS AND SON, PARLIAMENT STREET. M.DCCC.XL. College Library COUNCIL OF THE CAMDEN SOCIETY, ELECTED MAY 2, 1840. President, THE RIGHT HON. LORD FRANCIS EGERTON, M.P. THOMAS AMYOT, ESQ. F.R.S. Treas. S.A. Director. CHARLES FRED. BARN WELL, ESQ. M.A., F.R.S., F.S.A. THE RT. HON. RICHARD LORD BRAYBROOKE, F.S.A. JOHN BRUCE, ESQ. F.S.A. Treasurer. JOHN PAYNE COLLIER, ESQ. F.S.A. C. PURTON COOPER, ESQ. Q.C., D.C.L., F.R.S., F.S.A. THE RT. HON. THOMAS PEREGRINE COURTENAY. T. CROFTON CROKER, ESQ. F.S.A., M.R.I.A. THE REV. ALEXANDER DYCE. SIR HENRY ELLIS, K.H., F.R.S., Sec. S.A. THE REV. JOSEPH HUNTER, F.S.A. SIR FREDERICK MADDEN, K.H., F.R.S., F.S.A. THOMAS STAPLETON, ESQ. F.S.A. WILLIAM J. THOMS, ESQ. F.S.A. Secretary. THOMAS WRIGHT, ESQ. M.A., F.S.A. 1384924 INTRODUCTION. FOR centuries the monastery of St. Alban was cele- brated for its historians. Wendover, Paris, and Rish- anger * were the principal writers who sustained its reputation in the thirteenth century, and pursued their labours under the shelter of its walls. Of the last we know little, save that, on the death of Matthew Paris in 1259, he was appointed Historiographer -f" to King Henry * Wendover is the alleged author of the history which goes under the name of Matthew Paris as far as the year 1234. One copy only of the chronicle so attributed is preserved, viz. in the Douce collec- tion at Oxford, and will shortly be published under the editorial care of the Rev. H. O. Coxe. Another copy was formerly in the Cotto- nian library (Otho, B. v.), but it unfortunately was destroyed in the fire. We shall afterwards enter more particularly into the subject of the claim of Wendover. The history of Matthew Paris extended to 1259, when it was taken up by Rishanger and continued to 1322. These are termed the great chronicles of St. Alban, by au anonymous writer, in MS. Cotton. Vitell. A. xx. fol. 77, r<>. who gives a short abridgment from them. f It is not, I believe, known when the office of Historiographer Royal was first instituted in this country. Bale (iv. 94) quotes Pon- CAMD. soc. 15. b VI INTRODUCTION. III. and probably continued in that office to the time of his death.* Certain, however, it is, that on the 3rd of May 1312, Rishanger was sixty-two years of age, and had then been a Benedictine f- monk of St. Alban's for forty-one years ; and we learn this fact from the following memo- randum in MS. Bib. Reg. 14 C. I. which is in his own handwriting : J " Memorandum quod ego frater Willel- mus de Rishanger cronigraphus, die Inventionis Sanctse Crucis, anno gratise M.ccc.xij., qui est annus regis Ed- wardi filii regis Edwardi quintus, habui in ordine xlj. annos et in setate Ixij. annos." Bale had evidently seen this note when he wrote his brief notice of Rishanger ; and his assertion that the historian flourished in 131 2, has been converted by Pits to died about 1312, and by ticus Virunnius in an inquiry which bears on the custom of sovereigns having their histories written for the benefit of posterity, and in such a manner as to preclude the possibility of the authors being swayed by the opinions of the reigning monarch. Cf. praef. ad Mat. Par. * Vossius de Hist. Lat. p. 790. Cf. Bale, iv. 94, et Pits, 403. f St. Alban's was a Benedictine monastery. I A fac-simile of this curious note, together with a specimen from the chronicle itself, will be found at the commencement of the volume. See also Casley's Catalogue of the Royal Library, p. 230. His words are, " Claruit anno a Christi Jesu natalitio 1312, annos ,-etatis habens 62, in monachatu vero 41, sub praedicto rege Edwardo sccundo, in suo tandem coenobio sepultus." Edit. Basil. 1557, p. 377. INTRODUCTION. Vll Tanner that he died in 1312.* But as Walsingham, who is not likely to have made an undue confession of his plagiarism, expressly states, under the year 1322, that the preceding portion of his chronicle is abridged from. Rishanger, it is but fair to conclude that Rishanger' s con- tinuation of Paris ended in that year ; -j~ and as there ap- pears to be no alleged reason for an abrupt conclusion, the probability is, taking his advanced age into considera- tion, that he died in that year, or very shortly afterwards. The following is a complete list of his writings, as far as the MSS. which remain have enabled us to discover.^ 1. OPUS CHRONICORUM. Cf. Bale, iv. 94 ; Pits, 403, (458). This chronicle extends from 1261 to 1293, and * This statement is followed by Newcome, in his History of St. Alban's, p. 173, probably on the authority of Tanner, though not any is cited. f Walsingham seems to say that the chronicles of Rishanger were at St. Alban's in his time : " Caetera qui voluerit videre plenius, in chronicis Wilhelmi Risanger apud Sanctum Albanum latius poterit reperire, ubi recordatum regis habetur de omnibus memoratis." Edit. 1603, p. 116. It may be as well to observe that the MS. Arund. Coll. Arm. N. 7, p. 121, reads plenius instead of latius, which is the only variation from the printed edition that the MSS. afford. Cf. MS. Bib. Reg. 13 E. IX. fol. 214, ro, a. t I may observe that all these are mentioned by Bale, though with several errors. His list is, as usual, copied by Pits ; and the mis- takes of both are left uncorrected by Tanner. INTRODUCTION. was undertaken at the request of abbat John de Hertford. A copy of it is preserved in MS. Cotton. Claud. D. vi. : " Incipit liber cronicorum editus ad instantiam venerabi- lis patris nostri domini Johannis, Dei gratia abbatis hujus ecclesiae;" fol. 115, r, /3. He vouches for his veracity in the following terms : " Quicquid vero de recentioribus setatibus apposui, vel ipse vidi, vel a fidedignis viris audivi." Pits* says, that he thought this work was in the library of Corpus Christi College, Cambridge; but he has confounded it with a copy of King Edward's letter to Pope Boniface. 2. ANNALES REGNI EDWARDI I. In MS. Bib. Reg. 14 C. I. fol. 4, v, a. 19, v, ; where it is entitled " Quse- dam recapitulatio brevis de gestis domini Edwardi regis, cum quibusdam aliis accidentibus in tempore suo." This work was written after Edward's death " post obitum domini Edwardi, illustris regis Anglise, recapitulando in genere et compendiose concludendo, frater Willelmus de Rissanger cronicator, de multis pauca tangendo, ad Dei honorem et anima3 regiae recommendationem redigit in scripturam ; " fol. 4, v, a. A particular mention of the death of Prince Alfonso occurs, and a few verses on that event. A brief life ,of the sanctified Louis is also intro- * De Seriptoribus, 403 (458). INTRODUCTION. IX duced. Bale gives the title of this work with a different incipit, " Anno domini M. ccc. vij. nonas Julii;" most probably confounding it with the chronicle of John de Trokelowe in MS. Claud. D. vi., which commences with those words.* This MS. has been used by Stowe (MS. Harl. 545, fol. 117), and is partly written by the same scribe who has preserved the History of the Barons' Wars. 3. DE CONTROVERSIA HABITA SUPER ELECTIONEM SCOTORUM REGIS. In MS. Cotton. Claud. D. vi. fol. 135, r, a. v, 0. This is a brief relation of Edward's proceedings at Norham. 4. CONTINUATIO CHRONICORUM MATTKLEI PARISH. This work, which has already been mentioned, contains a chronicle of English affairs from A.D. 1259 to A.D. 1322.-f~ Unfortunately no perfect copy of it is known to exist; but the following MSS. contain some portions : (1.) MS. Bib. Bodl. 462, Bern. 2454 ; from 1259 to 1272, * Trokelowe's chronicle is thus entitled in the MS. " Incipiunt annales regis Edwardi filii Edwardi filii Henrici Tercii," fol. 192. r, a ; and this may have misled Bale to consider the chronicle as belonging to the time of Edward 1. To reconcile the dates, he has printed the incipit a s follows : " Anno Domini M. ccc., vij. nonas Julii." Cf. Tanner, p. 634. f " Ad sua tempora." Vossius de Hist. p. 790. Brian Twyne, with no reason, appears to doubt the authenticity of this work ; see De antiquitate Acad. Oxon. apologia, p. 166. X INTRODUCTION. with Walsingham's continuation. (2.) MS. Bib. Reg. 14 C. vii ; from 1259 to 1272. (3 ) MS. Cotton. Faust. B. IX.; from 1259 to 1306, are*. (4.) MS. Cotton. Claud. E.m.fol. 306 331; from 1259 to 1297- (5.) MS.C.C.C.C. N. 56; from 1259 to 1272. The earlier part to A.D. 1272. has been printed by Wats at the end of his edition of Matthew Paris ; * and the remainder has partly found its way into the pages of Walsingham's chronicle. 5. DE JURE REGIS ANGLORUM AD SCOTIAM. Rish- anger, as historiographer royal, was employed to prepare the historical authorities on this subject ; and his re- searches were embodied in Edward's letter to Pope Boniface, printed in the Fcedera, ii. 883.-}- The fabulous * Tyrrell (Hist. ii. 1017) blames Rishanger for his incorrect dates, but the blame attaches itself properly to his editor ; for in most MSS. of this work the dates are correctly given. f Numerous copies are in MS. It may be sufficient to refer to MS. Bib. Reg. 14 C. I.; MS. C. C. C. C. 292 ; and MS. Cotton. Nero, E. v; which last is thus entitled, " Origo et processus gentis Scotorum, ac de dominio et superioritate quae ex antiquissimis tempo- ribus et a primasvo habuerunt incliti reges Angliae super regnum illud ; ,ita quod ex eorum prerogativa illud sa3pius ipsorum fidelibus, prout placuit, libere contulerunt." fol. 191, r<>, a. The place whence this letter is dated is given " Kemeseye " in both editions of the Fcedera; and Tyrrell is puzzled about this name (iii. 148) ; but perhaps it should be " Rameseye," as in MS. Addit. 10,099, fol. 233, v<. Toward the close of the year 1300, Edward sent writs to the abbats INTRODUCTION. Xi pages of Geoffry of Momnouth are here treated as matters of real history, and quoted as authority. From a copy of this letter, preserved in Corpus Christi College, Cam- bridge, it would seem that Rishanger was assisted in his task : " Willelmus Rishanger et alii colligunt quam plu- rima regnum Scotise concernentia, et ejus subjectionem regno Angliae," MS. C.C. C.C. 110, p. 131. It is, indeed, known that materials were collected from various libra- ries.* The following verses are added to the original copy of this letter in MS. Bib. Reg. 14 C. I. fol. 4, r, 0. " De ista materia cronigraphus metrice scribens breviter sic ait. " Edwardus, rex Anglire, Scotos expugnavit; Eorum hostiliter vires enervavit ;.- "Walliam et Scotiam sibi subjugavit ; Willelmus Wales, dux Scotorum, latitavit. " Tandem captus, vinculis strictis mancipatur, Et ductus Londoniae, ibi judicatur ; of several monasteries, " ut diligenter scrutarentur cronica sua, et omnia gesta reges Anglorum et Scotorum tangentia." MS. Claud. D. vi. fol. 179, ro, /3; cf. Nicolas's Synopsis, p. 783. In MS. Claud. D. vi., are given the excerpta " de cronicis sancti Albani," which form a constituent part of the King's letter. The writ which was sent to the abbat of St. Alban's is copied in the same MS. fol. 179, ro, a. Cf. MS. Cotton. Claud. A. xn. fol. 148, r<>. * MS. Claud. D. vi. Cf. Tyrrell, iii. 142. Xll INTRODUCTION. Tractusque suspensus est, tandem decollator ; * Qui primo risit, post haec merito lacrimatur ! " Tails in memoria rex sit sempiterna, Qui rebelles subditos compulit aeterna Sua mala plangere novaque moderna ; In coelis anima requiescat pace superna ! " 6. DE BELLIS LEWES ET EVESHAM. In MS. Cotton. Claudius, D. vi. This is the chronicle printed in the fol- lowing pages, and treats of several other matters beside these two conflicts. No other copy of it is known to exist ; but the incipit given by Bale slightly varies from the present, in having prava instead of incommendabilis, and perhaps he may have seen another manuscript now lost. 7. ANNALES REGNI SCOTIA. In MS. Cotton. Claud. D. vi. -f- This is a curious work, treating principally of the disputes relative to the Scottish crown in the reign of Edward I., and of that monarch's invasion of Scot- * It is stated by some that he was drawn, hanged, embowelled while still alive, and quartered. This was the common punishment of traitors at that time, although from the above it would seem that in Wallace's case it was not so severe. See, however, Keightley's History of England, vol. i. p. 488, where will be found some useful and sensible observations on the execution of Wallace. t Cf. MS. Bib. Reg. 14 C. I. INTRODUCTION. Xlll land. Incip. " Convenientibus apud Norham." Cf. Bale, iv. 94. The manuscripts to which I have so often alluded, under the references Bibl. Reg. 14 C. I., and Bibl. Cotton. Claud. D. vi., were formerly in the coenobium of St. Alban's, and most probably contain the whole of Rish- anger's minor writings ; at least no allusion appears to be made to any work not contained in these volumes, with the exception of his continuation of Matthew Paris. In speaking of the MS. Bibl. Reg. 14 C. I., I would be understood to refer only to the first nineteen leaves of the volume, for the remaining portion has belonged to a MS. of another date. It may be observed, then, of these two manuscripts, that they are partly written by the same scribe, that each has precisely the same sized leaf,* and that traces of the same kind of vellunrf- occur in both of them. I am inclined to believe, taking the small extent of the former manuscript into * Measuring 12^ inches by 8|. f In MS. Bibl. Reg. 14 C. I., the first eleven leaves are ornamented with three perpendicular bands of triple colours on each page. In the other manuscript, we find ff. 196 and ff. 115 191, distinguished in the same manner. Moreover, the remarkable biographical notice of Rishanger, already copied in p. vi. has been evidently cut off from the first page of the manuscript in Claud. D. vi. from which the present work has been printed. CAMD. SOC, 15. C XIV INTRODUCTION. consideration, that they were both originally in one volume ; and, if so, how curious a fact is it that the frag- ments should have again been accidentally brought under the same roof! When or how these MSS. disappeared from St. Alban's is not known, but it is probable that they were not there in Leland's time, or they would perhaps have been mentioned by him, and he notices the theft of the autograph MS. of Matthew Paris's chronicle.* The independent authorities which have been adduced for the attributing the continuation of Matthew Paris to Rishanger are few ; nor have I succeeded in adding many to the number. The MS. Arund. Coll. Arm. N. 3. fol. 1 94, r, contains extracts, of the beginning of the fifteenth century, from Rishanger's continuation, of the date of 2 1 Edw. I., 1293.-f But the large volume of St. Alban's monastery in MS. Cotton. Claud. E. iv., contains the most direct and important testimony ; after mentioning Wen- dover and Paris, the writer says, " post Matheum, Will- elmus Risangre, Henricus Blankfrount, Symon Bynham, et Ricardus Savage cronica successive scripserunt." fol. 332, v, a, 0. The two last are now unknown as authors, * Collectanea, vol. iii. p. 163. f Joscelin (Catal. Hist. p. 289) mentions an imperfect copy of Rishanger's work in the possession of the archbishop of Canterbury. This MS. is probably in Corpus Christi College, N. 348. INTRODUCTION. XV but their names are important as filling the chasm in the list of the Verulamian historians : most probably their labours have been transferred to the pages of Walsing- ham.* A short piece by Henry Blancford, or Blank- frount, on the truce between Edward II. and Robert Bruce in 1323, is preserved in MS. Claud. D. vi., and has been printed by Hearne : and its date is an ad- ditional argument that Rishanger did not continue his chronicle beyond the year 1322, especially as Blanc- ford is expressly mentioned as the immediate successor to Rishanger in the line of the chroniclers. The en- tire absence of Trokelowe's name in this list affords ground for another doubt, whether he really were the author of the chronicle in MS. Claud. D. vi. from A.D. 1307 to A.D. 1323, and whether Bale may not after all be correct in assigning it to Rishanger. -f- It appears to me that the probabilities are, on the whole, in favour of * It is well known that there is very little original matter in the large chronicle of Walsingham ; and as he has taken plentifully from Rishanger, and as much as he could from Blancford, I think that it is a fair conjecture that a share of the writings of the other two may be preserved in the same compilation. f It must be remarked too that Walsingham, Chron. p. 118, men- tions the MS. chronicle of Blancford, while he does not notice Trokelowe's chronicle at all. XVI INTRODUCTION. Rishanger being the author, at least of the earlier portion; and the insertion of another name may be accounted for by supposing that Rishanger was prevented by death from completing his history of the year 1322 or 1323, and that the remainder was then added by another monk. It is very difficult, however, to decide positively in matters of this nature ; for, even in the more important case of authorship between Wendover and Paris, the share which the former possesses in the composition of the ff magna chronica " is by no means clearly decided. As this ques- tion is vitally important in the formation of a correct list of the St. Alban's chroniclers, in which our author shines conspicuously, it cannot be considered irrelevant for me to introduce a few observations on the subject in this place.* The most authentic account of Wendover' s work is preserved in the St. Alban's MS. above quoted : " In * The author of a MS. note in the copy of Paris's history, MS. Cotton. Nero, D. v. fol. 1, r, was probably the earliest writer who started the conjecture of that chronicler's plagiarism. Hanbury, who compiled a catalogue of the Cottonian library in 1706, adds the fol- lowing note to the account of the MS. of Wendover, " Transcripsit fere totum Mattheus Paris, nonnulla tamen addens, a morte Eduardi Confessoris incipiens." MS. Sloan. 4996, p. 73, a. Hanbury says that the MS. contained ff. 465. INTRODUCTION. XV11 nostro monasterio floruit Rogerus de Wendovere, nos- ter monachus, cui pene debent totius regni cronographi quicquid habent: nam plane et perlucide ab initio mundi per annorum distinctiones digessit cronica sua usque ad tempora regis Henrici a conquestu secundi. Ex post Matheus Parisiensis claruit, qui Roger! prsedicti cronicas necessarie ampliavit." MS. Claud. E. iv. fol. 332, v, a. This is sufficiently explicit; and in the only manu- script of Wendover now extant, MS. Douce, 207,* there is a marginal note stating that at the year 1 1 90 a new chronicler continued the work. The probability then is that, after the account of the reign of Henry II., little or nothing of the work of Matthew Paris can be ascribed to * In MS. Sloan. 1301, fol. 177184, are some excerpta " ex cronico Rogeri Wendover quern doctor Matheus Carew tenuit, mense Martii 1585." That Carew's MS. was the same which is now in the Douce collection, there can scarcely be any reasonable doubt, for the transcriber, at fol, 181, v<>, in copying the two lines of poetry which occur at the end of the chronicle, not understanding the word " tenuit" as written in the manuscript, has made a kind of fac-simile of the MS. contraction ; and this corresponds with that in the Douce manuscript. The Cottonian MS. was purchased of" Mr. Vincent," as we learn from the original catalogue of the library made in 1621, MS. Harl. 6018, where it is placed under the number 165. Tanner mentions a copy of Wendover formerly belonging to Sir Christopher Heydon. Wendover died on 6th May 1236. See also MS. Bib. Bodl. Collect. James, 28, fol. 121 ; and MS. Laud, 572. XV111 INTRODUCTION. Wendover. An assertion of Paris himself, whose veracity is unquestionable, inserted in the relation of the events of the year 1213, appears conclusive, " audiente Matthaeo, qui et haec scripsit et enarravit." Edit. Wats, p. 245. The single colophon at the end of the Douce MS. is not, I think, to be placed in competition, as an authority, with the express assertion of the writer of the MS. above quoted ; who, as a monk of St. Alban's, must have had great facilities for obtaining correct information, and appears to have taken pains to render his work accu- rate. It seems to me that the difficulty consists in ascertaining how little Paris was really indebted to Wendover. That he was indebted for some of his materials is certain : but the concurrent testimony of all the writers of the monastery which owned them both, tends to exhibit the latter writer in the light of a very inferior auxiliary.* * We should naturally look to Joscelin for some notice of Wen- dover, " Rogeri Windori chronicon mentionem facit catalogus qui- dam vetustissimus." Catal. Hist. p. 286. Whatever his chronicle was, it had no doubt been considered quite superseded by Paris, and the utmost stretch of probability will not permit us to conjecture that, if the latter had been a plagiarist to any great extent, it would have been left unnoticed by his contemporaries. Paris is called " incom- parabilis cronographus, et pictor peroptimus," MS. Cotton. Nero, D. vn. fol. 50, v, and all the writers of the monastery speak of him as the first historian of that age. INTRODUCTION. XIX Let us now enter upon the more immediate subject of this Introduction, the wars between Henry the Third and the turbulent Barons. It is unnecessary to treat at length of the history of this period, because works are very easily accessible which will give all the leading facts to any reader who may require them. In the words, then, of my excellent old author, " qualicunque stilo pauca de multis intimare curabo ;* " and I hope that no one will expect a philosophizing spirit to pervade a work, intended merely to furnish the details of the events of so short a space of time. With a single exception, the chronicle now presented to the reader is the only one which, treats exclusively of the above-mentioned period. The exception to which I allude is preserved in MS. Cotton. Otho, D. vm. if. 214- 228,-f- which contains a succinct but very curious and valuable contemporary history of the Barons' wars, in prose and verse. This MS. formerly belonged to the monastery of Ramsey, and is one of those which suffered * Chronicon, p. 2. f This MS. is for the most part written in double columns. I may here remark that, in distinguishing the different sides of the same leaf of a foliated manuscript, I use the continental notation, r, and v ; but in distinguishing the different columns of the same page, I have ventured to introduce the Greek letters, a, ft, y, &c. The ad- vantage and neatness of this plan will be at once perceived, for it will prevent the possibility of mistaking the attributes of a column with the sides of a leaf as denoted by the old method. XX INTRODUCTION. in the lamentable fire to which the Cottonian library was exposed in 1731. The accident, however, has not much affected the writing of the manuscript ; and, in the part to which we are now referring, there are scarcely a dozen lines wanting, nor has it suffered so much as to be difficult to decypher.* Yet the MS. is described in Planta's Catalogue -f- as " the remains of a MS. on vellum, in small folio, which once consisted of 267 leaves, now burnt to a crust, and preserved in a case : it contains the lives of many saints, several histori- cal tracts, chronicles, Sec." This was not a very inviting description, and had I not been induced by Dr. Smith's description of the manuscript, when in its perfect state,^ to have examined the " crust," I should have overlooked the most valuable and singular materials for illustrating Rishanger's chronicle, that are any where known to exist. The author of this curious fragment was a monk of * Casley's Appendix to the Cottonian Catalogue, p. 315. He calls this MS. a " burnt lump." The leaves were separated and made available to readers about sixteen years ago, but no notice of the repair is indicated in the catalogues in the Reading Room. f Catalogue of the MSS. in the Cottonian Library, p. 369. J Catalogus librorum manuscriptorum bibliothecae Cottonianae, fol. Oxon. 1696, p. 76. The tract is thus entitled, " Narratio dissen- sionum inter R. Henricum iii. et proceres, tarn prosa quam versibus rhythmicis." INTRODUCTION. XXI Ramsey monastery, but I have met with nothing that has enabled me to identify his name. He must have written his tract almost immediately after the occurrence of the events which he relates,* for he addresses it to Hugh de Solgrave, abbat of Ramsey, who died in the year 1267 t"f" " De hiis caeterisque Angliam nostris tem- poribus contingentibus, sanctissime pater H.,^ ad futuro- rum notitiam, tarn metrice quam prosaice, divino ac vestro confisus adjutorio, presens proposui memoriale compo- nere;" MS. Otho, D. vm. Frag. Pars iv. fol. 214, v", a, 3. The catalogue of the library of Ramsey monastery, MS. Cotton. Cart. Antiq. ii. 16, which was made not long after this period, contains no notice of this MS. ; at least, no notice sufficiently minute to enable us to identify * He refers to Matthew Paris for the previous history to 1258 : " cujus (i. e. Henrici) usque ad xlij. annum regni sui, si quis scire gesta voluerit, magistri Mathiae monachi de sancto Albano cronica digesta requirat ; ibi qualiter castrum Bedfordiae expugnaverit, quali- ter sanctus Edmundus archiepiscopus exulavit, qualiter duxerit, et multa alia Angliam suis temporibus contingencia, diligens lector poterit investigare." MS. Cotton. Otho, D. vui. Frag. fol. 214, v, ft. f Monasticon, vol. ii. p. 549. J I ought perhaps to remark, that it is on this initial letter alone that I have grounded my assertion that the author addresses himself to Hugh de Solgrave. That the writer was a monk of Ramsey, and that Solgrave is the only abbat of the monastery about that period whose name commences with the letter H. are proofs sufficient. CAMD. soc. 15. d XX11 INTRODUCTION. it, although it may possibly form one of the " cronica " or " gesta regum " which occur in that catalogue. Our Ramsey chronicler quotes Virgil and Plato, and works of these authors are among the "libri fratris Roberti Bedford ;" but this, I think, can scarcely be adjudged a sufficient ground to form even a conjecture ; although perhaps Dodford, of all known writers who belonged to the monastery of Ramsey, is the most likely to have been the author of the treatise under consideration. Rishanger himself has treated of the history of this period more than once, although very variedly, and with an evident desire to give as little repetition as possible. In some cases, indeed, he has repeated the same circum- stances, and several relations in his continuation of Mat- thew Paris may be found, though generally with con- siderable amplification, in his other writings. Thus the answer of William of Valence to complaints against him or his followers, finds a place in our chronicle, and also in our author's continuation of Matthew Paris ; * but the * In Ayscough's Catalogue of the MSS. in Tenison's library in St. Martin's-in-the-Fields, MS. Addit. 5017*, p. 7, mention is made of a copy of Matthew Paris's chronicle, with a continuation to the year 1323. On consulting the MS. itself, however, 1 found that it was only a copy of the compilation of Matthew of Westminster to the year 1307, and a continuation by another hand to the year 1320 ; INTRODUCTION. XX111 singular anecdote of the death of the woman's hen, related in the same page, belongs exclusively to the former work. This chronicle, indeed, derives great import- ance from its character of originality. Sir Robert Cotton * is apparently the only person who has given it any attention, but the scraps he has drawn from it are very few and of little importance. The difficulty of the MS. text may be alleged as the principal reason that so curious and choice a record has been suffered to which last has the following title : " Incipiunt gesta temporum Edwardi regis secundi a conquestu, filii regis Edwardi primi a con- questu, qui fuit sextus eorum regura qui a comitibus Andegavensibus duxerunt originem secundum lineam masculinam." fol. 6, (vo, /3, a fin.) This MS. commences n/ce0. in the history of the year 1058, and is much abridged in the latter part. On fol. 3, (r, a, a fin.) some one has written, " obiit Rishanger anno 1312," but this is in a hand of the seventeenth century. It may be as well to remark that Leland does not mention Rishanger at all, which is an additional reason for presuming that the MSS. of his works were not at St. Alban's at the time of his visit to that monastery. * View of the Life and Reign of Henry the Third, 12mo. Lond. 1658. Very slightly indeed has Cotton referred to our chronicle, but sufficiently to show that he had consulted it. Cotton finished this work on the 29th April, 1614 (MS. Sloan. 3073, fol. 84, r), and when the state of historical research at that period is considered, coupled with his expressed intention of compiling a mere sketch, it cannot be expected that he should have made any extensive use of minute his- torical facts. His little work was, however, exceedingly popular, and passed through several editions; there are also numerous MS. copies of it. * d2 XXIV INTRODUCTION. remain so long undisturbed. Indeed, the task of editing this Chronicle has been attended with peculiar difficulties, from the circumstance of its being known to exist only in one Manuscript, which is remarkable alike for the bad- ness and obscurity of its penmanship, and for the evident ignorance of its scribe as to the sense of what he was copying. It has in consequence become necessary to adopt a greater freedom of correction than is now gene- rally admitted in modern editorship, and in some instances even to form a conjecture upon the sense of the author. A few of the more important of these deviations are stated in the Notes ; but a scrupulous specification of every discrepancy in the original was, from the nature of the MS., scarcely possible, even if desirable. I am so sensible of these defects, and of the uncertainty of conjecture in matters of this nature, that I have added references to the manuscript itself on the margin of my text, in order that any reader, to whom the subject is of sufficient importance, may compare the original for himself. So completely was the scribe uninformed of the scope of the historian's work, that at fol. 105, v, in the middle of the first column, he leaps at once from the battle of Lewes to the events which ensued after the battle of Evesham; whilst afterwards, in the middle of fol. 110, v, INTRODUCTION. XXV after conducting the reader to a period even two years later than the Battle of Evesham, he has most confusedly, without even a break in the language, returned to the war in the marches of Wales, which ensued shortly after the battle of Lewes. There is besides a disjointed passage at fol. 1 06, 7 3 the insertion of which is inexplicable, ex- cept either on the supposition that this MS. was not intended for a fair copy, or that it was the work of a very ignorant hand. In the present edition, these several breaks in the narrative are indicated by lines drawn across the pages ; whilst the extraordinary chronological misarrangement has been rectified (see pp. 35, 47). It is believed that very little of Rishanger's work is actually deficient. For whatever errors may yet have escaped the Editor, he must solicit the indulgence of his readers, and he here takes the opportunity of returning his best and grateful thanks to John Gough Nichols, Esq. F.S.A., whose assist- ance has throughout, been of the greatest value, and to whom the editor is indebted for several material com- munications and corrections. I have annexed to Rishanger's Chronicle a collection of Miracles (from MS. Cotton. Vespas. A. vi.) attributed to the great hero of the history by the monks with whom d3 XXVI INTRODUCTION. his remains rested. Such are curious memorials of the fame and popularity of one who perhaps contributed more than any other towards the establishment of the grand principles upon which our constitution is founded. Montfort " was the instrument of disclosing to the world that great institution of representation which was to introduce into popular governments a regularity and order far more perfect than had heretofore been pur- chased by submission to absolute power, and to draw forth liberty from confinement in single cities to a fitness for being spread over territories which, experience does not forbid us to hope, may be as vast as have ever been grasped by the iron gripe of a despotic conqueror."* History, however, has treated his memory with severity ;*)* and no writer has yet arisen to weigh with a careful and * Mackintosh's History of England, vol. i. p. 238. f " Honour and affection to the memory of that great man ! Mys- terious providence, indeed, permitted rampant tyranny to glut its eyes with the spectacle of his mangled limbs ; and worse the poisonous breath of historic slander has for centuries infected his name : revolution after revolution has triumphantly reasserted the principles for which he laboured, fought, and fell ; yet without re- versing the calumnious attainder. But, on our historical, as on our political hemisphere, a new dawn is arising: and among the darkened memories which the coming day shall gild with genial and grateful beams, few shall shine more fairly than that of De Montfort." London and Westminster Review, vol. ix. p. 490-1. INTRODUCTION. XXV11 impartial hand the prominent part which he took in the constitutional wars of the time. Such a task is difficult, for all contemporary writers are either his zealous parti- zans or bitter adversaries. That Leicester, especially in the latter part of his career, was actuated partly by in- terest and ambition, can scarcely be doubted; but the manner in which he commenced his agitations, and his abandonment of advantages to himself for the ameliora- tion of the condition of the people, are sufficient to show to a certain extent the purity of his motives, and to take away from him the ignoble title of traitor : " et sciendum quod nemo sani capitis debet censere neque appellare Simonem nomine proditoris. Non enim fuit proditor, sed Dei ecclesise in Anglia devotissimus cultor et fidelis- shnus protector, regni Anglorum scutum et defensor, alienigenarum inimicus et expulsor, quamvis ipse natione unus esset ex illis."* That miracles should be attributed to him was consonant with the feelings and customs of the time, and sometimes persons of a much inferior reputation were admitted to a share of popular canoniza- tion.-f~ As relations of alleged facts, these narratives are * Chronicon de Mailros, p. 228. f So in Rot. Pat. 17 Edw. II., we find a writ " de inquirendo de illis qui falso finxerunt miracula fieri circa corpora Henrici de XXV111 INTRODUCTION. of course worthless; but they are curious as evidence of the state of feeling and manners, and their incidental notices of persons and places are occasionally valuable.* The following extract from the Brute Chronicle, which is taken from the best manuscript of it known to exist, is applicable and explanatory : " Wanne king Herry hadde the victori at Evesham, and Simonde the erle was y-sley by the helpe of Gilberte off Clare, erle of Gloucestre, the wiche was in the warde of the foreseid Simon by the assignemente of kynge Herry. And afterward the same Gilberte was with king Herry in the forseide bateille of Evesham, were-thurgh the forseide Simon was des- troiedde ; and thatt was grete harme to the comens of Englonde, thatt so gode man was destroiedde, ifor he was dede for the comenne profite of the same ifolke, and therefore God hathe schewed ffor him many grete mira- cules to diverse ffolkes of her maladies and grevawnce, werefore thei have be heledde." This is taken from Monteforti et Henrici de "Wellington, rebellium nuper suspen- sorum." * There are also some miracles of Montfort related in the Chronicle of Mailros, p. 232 239. These are, however, altogether different from those which we have here printed. There is mention made, p. 233, of an " editiuncula de hello Lawensi facta," which may possibly allude to the curious poem printed in Wright's Political Songs. INTRODUCTION. MS. Harl. 4690, fol. 51, r, ft. A contemporary autho- rity says " fuerunt qui dicerent ad sepulchrum ejus multa fieri miracula, et in loco ubi occisus est fontem nunc esse amenissimum et cunctis infirmantibus inde gustan- tibus saluberrimum ; sed non [ausus] est quisquam hujus- modi propalare propter timorem regis* et suorum." MS. Cotton. Cleop. A. i. fol. 190, r, a. William de Nangis, a credible authority, thus writes,"}- " porro corpus dicti Symonis monachi cujusdam abbatise, quse vocantur Entesem, juxta quam prselium commissum est, colligentes in suam ssepeliendum ecclesiam portaverunt. Ad cujus tumulum, ut affirmant indigense, multi languen- tium sanitatis gratiam consecuti, Christum approbant ejus martyrium acceptasse." It is unnecessary to add more from printed authorities. J * " De quo fama Celebris quod multis post obituin radiaverit mira- culis, quae propter metum regium non prodeunt in publicum." Chronicon Eveshamice, MS. Laud. 529, Bern. 1510, fol. 64, r. Cf. Chron. Petroburgh. MS. Cotton. Claud. A. v. fol. 35, v, a. f Spicilegium Luc. Dacher. torn. iii. p. 41. | Rishanger compares Montfort to Thomas a Becket, MS. Cotton. Claud. D. vi. fol. 120, v, ft. William de Shepisheved, in his brief chronicle, thus speaks of Montfort and those who died with him at Evesham : " qui pro justitia et juramento suo servandum legitime agonizantes migraverunt ad Dominum. Sed non est hie breviter (sicut solito) transeundum de dicto comite, qui pro regni libertatibus CAMD. soc. 15. e XXX INTRODUCTION. The indignities which were offered to the lifeless body of Leicester, " mangled and mutilated," says Sir James Mackintosh, "in a manner to which the decency of a civilized age forbids a more distinct allusion," doubtless contributed their share to the creation of the very general enthusiasm which vented itself in the veneration and worship of his memory, and of every memorial which death and the barbarity of an incensed enemy could leave behind them. Robert of Gloucester* thus relates the circum- stance : sicut gigas fortiter dimicans, cum totum robur exercitus adversario- rum suorum eum occupaverat, et requisites ab eisdem quod se redde- ret, sic fertur respondisse, ' Nunquam me reddam canibus et perju- ris, sed soli Deo ! ' Hiis dictis, totus mactatus hilari vultu reddidit spiritum." MS. Cotton. Faust. B. vi. fol. 75, v. This contradicts the generally received account of Montfort's death, and I am inclined to give credence to it; for he was not a man likely at any time to crave quarter from his enemies, much less at a time when he must have known that a momentary mercy would only have been the means of preserving him for an ignominious death. William de Nangis says that " the whole weight of the battle fell upon the Earl of Lei- cester, who was an old and shrewd warrior, and stood the shock like a strong tower ; but, surrounded by few followers, and overcome by numbers, he fell, and thus terminated an hereditary prowess, rendered famous by many glorious deeds." Gesta Sancti Ludovici, p. 373. The destruction of the vanquished at this battle must have been very great, as little means was afforded for escape, and " voe victis " was the cry of the conquerors. * I quote from the MS. Calig. A. xi. in the Cottonian library, and not from Hearne's inaccurate edition. INTRODUCTION. XXXI " And among alle othere mest reuthe it was i-do, That sir Simon the olde man demembred was so ; Vor sir Willam Mautravers, thonk nabbe he non, Carf him of fet and honde, and is limes manion. And that mest pite was, hii ne bilevede noujt this, That is prive membres hii ne corve of i-wis ; And is heved hii smiten of, and to Wigemor it sende To dam Maud the Mortimer, that wel foule it ssende. And of al that me him bilimede, hii ne bledde no3t, me sede, And the harde here was is lich the nexte wede." The following two extracts, taken from inedited manu- scripts, relate to the same transaction. (1.) " Cum igitur sic dominus Symon de Monteforti corruisset,* hostes ejus plurimum laetati sunt, et cor- pus ejus crudeliter consciderunt in frustra, mittentes omnia membra ejus per diversas partes Angliae, ac di- centes eum infidelem esse et omnem hunc seditionem movisse. Sed dicunt quidam universa membra ejus tali- ter sparsa mirabiliter in brevi coadunata esse ad invicem, * According to the Evesham Chronicle, his son Simon was pre- vented from rendering him any assistance owing to the crowded flight of the fugitives, and that he made " vehementissimum dolorem" when he heard of the death of his father, and of the treatment of his dead body ; " sancti tamen viri ejusdem loci monasterii sepelierunt illud cum caeteris corporibus nobilium interfectorum in basilica eorum, minus tamen honorifice propter metum." MS. Oxon. Laud. 529, Bern. 1510, fol. 63, v. XXX11 INTRODUCTION. et condita esse in loco ubi nunc habetur honorifice se- pultus, scilicet apud abbatiam de Evesham." Chron. Anon. MS. Cotton. Cleop. A. i, fol. 190, v, 0. (2.) " Capud vero dicti comitis Leicestriae, ut dicitur, abscisum fuit a corpore, et testiculi sui abscisi fuerunt et appensi ex utraque parte nasi sui, et ita missum fuit capud suum uxori domini Rogeri de Mortuo Mari apud castrum de Wiggemore. Pedes vero et manus suse abcisi fuerunt, et missi per diversa loca inimicis suis ad magnum dede- cus ipsius defuncti. Truncus autem corporis sui tantum- modo datus est sepulturae in ecclesia de Evesham." MS. Liber de Antiquis Legibus,* fol. 94, v, a. According to the Abingdon Chronicle, the remains of Montfort were actually taken away from the abbey of Evesham by some of his enemies, who considered that he was unworthy of * This MS. is preserved in the archives of the corporation of the city of London, and I am indebted to Edward Tyrrell, Esq. City Remembrancer, for a sight of it. Mr. Hunter, in the Appendix to the last Report of the Record Commissioners, p. 465, lias described the contents of the volume from a transcript made by order of the commissioners. This transcript is now preserved in the State Paper Office. There is another transcript in the British Museum, MS. Harl. 690, made in the seventeenth century, and which does not appear to be known to antiquaries. It is an excellent and valuable copy. A partial transcript is also in MS. Cantab. Trin. Coll. inter MSS. Gal. O. x. 3. INTRODUCTION. XXX111 a Christian burial;* and buried elsewhere, " qui qui- dem locus nisi paucissimis usque hodie est occultus et incognitus." 1 ^ Vengeance, indeed, fierce and implacable followed the hero of liberty beyond the confines of the grave. It seemed that the direst cruelty could not satisfy the thirst of the triumphant barbarian " T ii Zeu, A/ICT; re Zeros, 'HXiov re $ws, Nuy KaXXifiKoi TiDv Zpwv e^Qpwv, i\ai, revrj&o/jieffda., nets b&ov /3e/3r//cayuev " So perished Simon de Montfort, Earl of Leicester, of whom it has been well remarked, " too great for a sub- ject, which had hee not beene, he might have beene numbred amongst the worthiest of his time. '^ * On the margin of fol. 176 of MS. Cotton. Nero, D. n., which is a fine copy of the chronicle of Matthew of Westminster, is a very curious drawing of the " butchering" of Montfort's remains. A drawing also of his death, in which he is represented as being slain by Henry himself, is in MS. Cotton. Nero, A. iv. fol. 110, r. It was Prince Edward, and not Henry, as generally stated, who com- manded the monks of Evesham to bury the slain at the battle of Evesham, MS. Cotton. Titus, A. xm. fol. 55, v"; MS. Cotton. Nero, A. vi. fol. 26, r; MS. Bib. Reg. 20 A. XVIII; Chronicon Triveti, p. 200, &c. f MS. Bodl. 712, Bern. 2619, fol. 370, r, a; and MS. Bibl. Publ. Cantab. Dd. II. 5. This chronicle will shortly be published by the Berkshire Ashmolean Society. I Daniel's Collection of the Historic of England, fol. Lond. 1617, p. 152. XXXIV INTRODUCTION. Not the least remarkable circumstances attending the death of Montfort and the battle of Evesham, were the tremendous hurricanes and storms on the eve of the same day throughout all England. By each party, this was considered a favourable interposition of Providence on their side,* and the populace believed that a signal of vengeance for the death of their hero had descended from heaven itself. The following extracts, taken from inedited manuscripts, relate to this subject. (1.) " Nee est praa- termittendum signum quod accidit manifestum, quia hora ilia qua prselium incepit, videlicet dicta die Martis hora prima, factse sunt tenebrse per totam terrain quales nun- quam nostris temporibus visae sunt, et tonitrus sequente mirabili inundatione pluviarum, cum ante et post per totam diem maxima esset aeris serenitas, quod manifes- tum indicium dare videbantur futurorum." MS. Bodl. 712, Bern. 2619, fol. 369, v, . (2.) " Eodem die, circa horam diei tertiam, tanta pluvise inundatio, tanta tonitrua et coruscatio, et tarn densae tenebrae extiterunt, ut cum esset hora prandii, vix cibum appositum potuerunt videre comedentes." MS. Arundel, Coll. Arm. N. 30, fol. 152, * " As if the King of Kings would now visibly revenge the King's quarrell." The late Warre parallel'd, by Edward Chamberlain, 4to. Lond. 1000, p. 7. INTRODUCTION. XXXV r; and MS. Harl. 3846.* (3.) " In illo die obscuratus est sol, audita sunt tonitrua, fulgura visa sunt, et terrse- motus factus est per loca." MS. Bib. Reg. 13 C. vi. fol. 64, r, a; and MS. Cotton. Nero, A. ix. fol. 72, v. (4.) " Sed, ut in prseliis Machabeorum, non refulsit sol in clipeos eorum aureos, nee splenduerunt montes ab eis. Sed a mane usque ad horam fere sextam tenebrse factae sunt super terrain, illuxeruntque fulgura et chorusca- tiones orbi terrae et maxime per regnum Anglise. Prae- dictus vero comes Leicestrise Symon induit se loricam, sicut gigas, et ascendit ex adverso cum paucis respectu aliorum exercituum." Chron. Wigorn. MS. Cotton. Ca- lig. A. x. fol. 130, v. After the battle of Evesham,-)- the party of the Barons made few efforts, and those unsuccessful, against the rule of their conquerors. The parliament shortly afterwards as- sembled by Henry was the pliant instrument of his rapacity and revenge.* The followers of Leicester were proscribed, * Cf. MS. Addit. 5444, fol. 74, v ; MS. Cotton. Cleop. D. ix. fol. 55, r, a; MS. Digby, 168; MS. Cotton. Domitian. xm. fol. 55, v; MS. Addit. 6913, fol. 207, r; MS. Liber de Antiquis Legibus, fol. 94, v, ft. f According to the Red Book of the Exchequer, the time of war lasted from April 4th, 1264, to September 16th, 1265. J Mackintosh's History of England, vol. i. p. 244. Cf. Chron. Wykes. " Post haec Eduardus de Londoniensibus et pluribus aliis XXXVI INTRODUCTION. and the confiscation* of the lands of all the persons who had been or who were then engaged in the rebellion, and the gift of them to the King, was one of the first measures on which the parliament determined. " It was not to be supposed," says Mr. Hunter,-}- " that a parliament thus assembled before the excitement had time to subside, would proceed in the spirit of moderation in respect of the measures which the King might be advised to take; or that the King himself, who had just escaped from a restraint of fourteen months' duration, would be unwilling to avail himself of the advantageous position in which he was placed, to break for ever a power which he had found so dangerous." True, but all Henry's dangerous ene- mies perished at Evesham, and, with Henry's known character before our view, we cannot attribute his triumphans, nee fidem nee spem datam pluribus observavit; sed cru- delitatibus inserviens, quosdam in prisione vitam finire fecit, et alios exhaeredans, terras eorum suis fautoribus pro parte distribuit." W. de Nangis, Spicil. Luc. Dacher. torn. iii. p. 41. " Rex ergo, mortuo domino Symone de Monteforti, ad suos et priorem stain m suum reversus est." MS. Cotton. Cleop. A. I. fol. 191, r, a. * Cf. MS. Harl. 6359; MS. Cart. Antiq. Cotton, xi. 18. Most of Leicester's own possessions were given to Henry's youngest son, Edmund ; Sir Francis Palgrave's Antient Kalendars and Inven- tories of the Exchequer, vol. i. p. 68. f Rotuli Selecti, &c. praef. p. xxxi. INTRODUCTION. XXXV11 motives thus, but rather, as Sir James Mackintosh ex- presses it, to " the unmanly insolence of a feeble mind intoxicated by undeserved success." Would any regard to his own power, for it could not have been a care for the safety of his people, have justified his treatment of his own sister, even although she were the wife of his unhappy adversary? For surely the banishment* from the country of so near a relation, who had herself been guiltless of any wrong towards him, was cruel and unnecessary. Yet this was the sovereign whose out- ward piety and devotion to the interests of religion-}- were so remarkable! The murder of Prince Henry may almost be considered a mark of retributive justice.^ * Cf. Chron. Petroburg. MS. Cotton. Claud. A. v. fol. 34, v, a. J- " Hie fuit devotus Deo et ecclesiae, et novum opus Westmonas- terii inter alia sua facta laudabilia construxit." MS. Arundel. 310, fol. 218, v. Cf. Hentzner's Travels, p. 255; MS. Cart. Antiq. xv. 7, memb. 7, fr. ; MS. Harl. 3860, fol. 13, r, /3; MS. Cotton. Otho, D. vni. fol. 214, v, (3. J Tbis prince was murdered in the church of St. Sylvester at Viterbo in 1271, by Guy and Simon, two sons of Simon de Montfort, in revenge for the indignant treatment of the body of their father. Gregory X. issued bulls against the murderers on the application of Edward I. The original bull against Simon de Montfort is preserved in the archives of the cathedral of Orvieto. (Proceedings of the Royal Society of Literature, p. 17.) The original bull against Guy de Montfort is in the library of the Vatican, and is copied in the CAMD. soc. 15. / XXXV111 INTRODUCTION. Nearly all our contemporary historians are partizans* of the Earl of Leicester, and, when we consider that among these are numbered the elite of English literature at that period, this fact in his favour must not be passed over without notice. Another more remarkable circum- stance is not so generally known, viz. that Montfort dur- ing a long period sustained a literary correspondence with Adam de Marisco, one of the most distinguished scholars of the time. The truth of this fact does not depend upon the statements of our chroniclers, or upon any individual allusions, but we actually possess a copyf- of letters from Adam de Marisco addressed to Leicester, although we donotappear to have any of Montfort' s answers in a continued series. The letters that remain to us, how- ever, are replete with curious and valuable notices of thehis- MS. Bibliotheca Vaticana in the State Paper Office ; other copies are in MS. Lansd. 397, and MS. Lambeth. 499. See also Excerpta Historica, p. 267 ; Devon's Issues of the Exchequer, p. 83 ; Abbre- viatio Placitorum, p. 264. * Rishanger is so in all his writings, and it is difficult to reconcile the knowledge of this fact with Bale's title of Historiographus Regius. f MS. Cotton. Vitell. C. vm. See the New General Biographi- cal Dictionary, vol. i. p. 89. There are also some letters to Grosteste, the Queen, the Countess of Leicester, and others. Cf. MS. Digb. 103; MS. Collect. James, 4, p. 65 ; Lelandi Collectanea. INTRODUCTION. XXXIX tory of the period to which the following chronicle relates ; but I have purposely avoided any more distinct allusion to them because they will ere long be printed entire. Rishanger, in his continuation of Matthew Paris, and in our chronicle, expressly bestows on Montfort the praise of literature, in a passage the truth of which has been doubted by one of our most eminent historians,* and the above statement proves beyond a doubt that our historiographer has advanced nothing more than the truth. To me this confirmation of Rishanger greatly in- creases the validity of his other remarkable relations, while every one must allow the probabilities are strength- ened for allowing Leicester a more extensive foresight than has generally been ascribed to him in his agitations. If it were true that he paid court to the lower orders to gain allies against the nobility, as one ancient chronicler,^ and several modern historians, have surmised, it would only more clearly prove that his ambition was guided by sagacity; that he saw the part of society which was growing in strength, and with which a provident government ought to seek an alliance ; that, amidst the noise and confusion of popular complaint, he had learned * See p. 6 of our Chronicle, and notes. f Thomas Wykes, p. 66. Xl INTRODUCTION. the art of decyphering its often wayward language, and of discriminating the clamour of a moment from demands rooted in the nature and circumstances of society.* We might not perhaps be far wrong in ascribing his enlarge- ment of the basis of our legislature to a similar origin, although those who were among the foremost to support the innovation when its fitness to the state of society became apparent, were not willing to attribute it to such a cause. His was not a contest for the equalization of property, made by one who had nothing to lose, in the hope of being bettered by a revolution ; nor was it that senseless spirit of opposition to authority, merely because it is authority, which sometimes arises after a long con- tinued peace ; -j~ but it was a contest for freedom, for justice, and for natural and reasonable rights. This Introduction has already exceeded the usual limits, otherwise I should have been induced to have attempted a biographical memoir of the Earl of Leicester. This task, however, has been well executed by the Rev. Sambrook * Mackintosh's History of England, vol. i. p. 246. f " From hence the commons, to whom days present seem ever worst, commend the foregone ages they never rememhered, and con- demn the present, though they knew neither the disease thereof, nor the remedie." Cotton's View of the Life and Reign of Henry the Third, p. 3. INTRODUCTION. xli Nicholas Russell, in Nichols's History of Leicestershire. More, however, yet remains to be done, and a critical history of Montfort's eventful life is a desideratum in our literature.* The historical illustrations to Rishanger's Chronicle which appear with the notes at the end of this volume are selected from inedited manuscripts and records pre- * Rishanger (p. 7) relates a curious anecdote of Grosteste's pro- phecy of the fate of Montfort's eldest son. All his children, as far as history has left us any account, were unfortunate in after life. He had five sons and one daughter; " Icist Symon qui iert en Engleterre, fu conte de Lincestre, et ont espousee le suer Henri roy d'Engleterre, de la quele il ont v. filz Henri, Symon, Richart, Gui, et Amauri, et une fille." Croniques d'Angleterre, MS. Bib. Reg. 16 G. vi. fol. 425, vo, ft. Duchesne (Hist. Norman. Script, p. 1092) has given a pedigree of the Montfort family, and Nichols has given another in his History of Leicestershire, vol. i. p. 212. (See also Langley's Desborough Hundred, Lysons's Buckinghamshire under Hitchenden, and Stothard's Monumental Effigies, for the family descended from Richard Wellysbourne de Montfort, said to have been the Earl's youngest son.) It appears to be uncertain when Montfort was made Earl of Leicester, but one chronicle gives the precise day, viz. Feb. 2nd, 1240. Chron. Hagneb. MS. Cotton. Vespas. B. xi. fol. 22, r. I am inclined to believe that the year here given is incorrect, although perhaps the day may be right. The Annals of Dunstaple assert that his creation took place in 1231, and Mr. Russell (in Nichols's Leicestershire) shows that he was Earl in 18 Hen. III. Particulars relative to the family may be found in MS. Lansd. 229, and MS. Bib. Publ. Cantab. Gg. 11. 20. Xlii INTRODUCTION. served in the libraries of Oxford, Cambridge,, the British Museum, the College of Arms, the Tower of London, Lambeth Palace, and Paris. I have not attempted to illustrate the Miracles of Montfort in the same manner, because the mere incidental allusion to names is scarcely a sufficient reason for continuous commentary. J. O. HALLIWELL. 35, Alfred Place, London. Oct. 20th, 1840. CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. Incipiunt Cronica fratris Wlllelmi de Rishanger. Q.UAMPLURIMOBUM incommendabilis inolevit consuetude, qui p l. 97, scripta cronicalia parvipendunt, libros historiales ac gesta prin- r > a - cipum contempnunt, eisque vacantibus derisiones inferendo, frivola et falsitates computant universa ; quibus expedit admonition! salu- berrimae non impudenter aures inclinare, ut vituperation! suae modum curent imponere, ne si forsitan nimis immoderate simpli- citatem aliorum vituperent, propriae fragilitatis immemores in dero- gationis culpa capiantur ; prsesertim cum ad multorum notitiam a viris sanctis et catholicis hujusmodi diligenter edita conspicimus. Cui quidem admonitioni si quis adquiescere recusat, quanta repre- hensione dignus sit, audiat quod scriptum est ! Quicquid salubrius est, quicquid te magis commendat Deo, et ad majorem devotionem excitat ; id meditare, id excerce, id ewequi studeas semper et um- plecti. Cum beata meditatio, quam sequitur fructuosa cordis con- tritio, mentis oculum in supernee contemplationis lumine infigens ; quod utique plerumque contingit, cum ad memoriam reducitur, quam momentanea vanitate preeterit nobilitas et potentia omni- moda mortalium : fit enim nonnunquam, ut, ex preecedentium re- CAMD. SOC. 15. B 2 CHRON1CON W1LLELMI DE R[SIIANGER. cordatione, ad amorem coelestis patriae legentis animus accenditur. Quia igitur nostri quidam contemporanei, circa rerum praeteritarum indagationem plerumque incumbentes, et fortiores in angustiis efficiuntur, qui considerant antiques patres, tanquam aurura igne examinatum, variis persecutionibus probates, ad supernam jocun- Foi. 97, ditatem feliciter migrasse ; credentes successores nostros pari occu- r b< patione medio tempore detineri, quod mirabiles et amaros eventus, quos ad flagellum gentis Anglicanse, peccatis populi promerentibus, permisitDeusexcitarinostris temporibus,litterisduximus commen- dare ; quatinus considerantes nos una cum adversis simul et pros- peris velud umbram decessisse, mala, quae ante seculi consumma- tionem euvangelico promisso supervenient universe orbi, non solum minus formidant, verum etiam gaudenter toleranda, Dei patien- tia protecti, alacriter exurgant ; quia Multce tribulationes justorum, et de omnibus hits liberabit eos Dominus ; et auctoritas, Absit ne fidelis quisque, qui Deum videre desiderat, de mundi percussioni- bus lugeat ; qui eisdem suis percussionibus finire non iynorat. Ut igitur materiam cronizandi sagaciori linguae relinquam, hujusmodi opus arripere volenti, inceptis finem citius imponens, qualicumque stilo pauca de multis intimare curabo. De bello de Lewes. Anno siquidem gratiee M.cc.lxiij , regnante rege Angliae H. Tertio, regni ejusdem anno xlviijo, perurgente cruentissima dissen- sione inter eundem regem et barones suos, retroactis temporibus exortis, occasione provisionum Oxon. quondam statutarum, inter csetera quee in scriptis inseruntur adversa, formidolosas tribulationis incommodo prascipue laborabat terra Anglicana. Convenientibus autem aliquando Oxon. comitibus, baronibus^ et totius regni magnatibus universis, praesente rege, providentur statuta ad exal- tationem ecclesiae et utilitatem regni, secundum assertionem mul- CHRONICON WILLELMI DE RISHANGEB. 3 torum, dummodo firmiter et inviolabiliter ab universis et singulis observarentur. Sed prsevalente postmodum omnis iniquitatis auc- Foi. 97, tore, secuta est subversio terree, concussio et angustia, nostris tern- y a * poribus inaudita. Constitutions siquidem ibidem provisse scriptis inseruntur; etsi nonnullis invitis, signis singulorum signantur : prsestito corporali sacramento, tarn a domino rege et Edwardo filio ejus primogenito, quam a magnatibus omnibus et proceribus, lit perpetuse firmitatis robur optinerent ; decretum est, ut, si quis contra hsec attemptare praesumeret, publicus hostis et inimicus mortalis haberetur, et in ipsum hostiliter insurgeretur. Quarum quidem constitution um unica haec est, de qua turbatio assumpsisse dicitur exordium. Regno quoque in multis multipliciter defor- mato et pro defectu veri regiminis vacillante, de communi consilio eliguntur xij. viri sapientes ex parte regis, et totidem ex parte com- munitatis, ut decernerent, statuerent, et ordinarent super meliora- tione et reformatione regni Angliee, prout eis melius expediendum videretur; promittentes ipse dominus rex et Edwardus, et proceres universi propriis juramentis, sicut dictum est, firmantes, et omni- modam securitatem promittentes, ut quicquid per preedictos xxiiij. ordinatum existeret, inviolabiliter observaretur. De Pictavensium dominatione in Anglia, et eorundem excessibus. Floruerunt autem illis diebus Eymerus Wyntoniensis electus, Willelmus de Valencia, fratres domini regis, Petrus de Sabaudia dominae reginse avunculus, et alienigenae quamplures, dicti regis consiliarii, pree omnibus indigenis et naturalibus regni, secre- tiores ac specialiores ; quorum tanta crevit dominatio, quod tarn religiosos quam seculares multipliciter opprimentes, et ultra modum v ' b 9/ ' indigenas terree vilipendentes, non inveniretur qui contra eos quic- quam juris remedii, exigente necessitate, preesumeret exercere. Nam cum, mellitis et mollitis adulationibus, animum regis pro sue libito voluntatis a rationis tramite declinassent, tanta elati sunt 4 CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. jactantia, quodjiec superiorem sibi intelligerent, nee parem sibi fore reputarent, pro judicio rationis motum animi sequentes impe- tuosum. Verum quia plerumque delictum inferioris vertitur in contumeliam et opprobrium superioris, eorum austeritas senes- callis et ballivis eorumdem, qui potius prsedones dicebantur, non immerito multociens imputabatur. Quorum excessus intolera- biles quia longum esset dinumerare, unum tamen incomparabilem, ut per unum alii intelligantur, huic paginse duximus annotandum. Contigit quodam tempore, quod juvenis quidam transitum faciens per quendam viculum qui Trumpetori dicitur, cum eum oblatraret quidam canis, ut ipsum compesceret lapidem ad ipsum incaute jactavit ; qui lapis, ex obliquo resiliens, gallinam unam cujusdam mulierculae casu interfecit: quod ipsa exiliens vidit, et, clamore querulo elevato, multos vicinorum congregavit. Juvenis autem hsec humiliter casu contigisse cum juramento obtestans, pro gal- lina valorem optulit, et in duplo amplius, atque pro injuria et offensa quod rationabiliter vellet postulare : mulier hsec omnia re- cusavit, incumbens ultioni. Quidam autem serviens W. de Valen- cia, fratris domini Regis uterini, procax, et ex tan to domino cornua sibi assumens, insontem arripuit servientem qui gallinam occi- Fol. 98, derat, et artissimis vinculis constrictum misit in carcerem intole- r a> rabilem; et ibi infra paucos dies, artatus supra modum, expiravit, et projectus super sterquilinium, in cimiterio postmodum factis exequiis tumulatur. Contigit ut post triduum iliac transiret W. de Busseya, preefati W. de Valencia senescallus; et audiens quee facta fuerant, jussit extrahi corpus a tumulo fcetens et quatridua- num, et jussit illud suspendi patibulo ; et hsec omnia sine judicio facta suiit, quas, etsi judicialiter processissent, inaudita crudelitas denotari potuissent. Si quisinsuper, querulus etinjuriam passus, ad ipsius W. prsesentiam accessisset, justitiam petiturus super injuriis sibi illatis, tale fertur accepisse responsum : " Si ego tibi injuriam facio, quis tibi rectum faciet? dominus rex vult CHRONICON WILLELMI DE RISHANGEB. 5 quicquid domirms meus vult ; sed dominus meus nonvult quicquid dominus rex vult, vel imperat." Et sic nee regi nee alicui magnatum, immo nee alicui de populo, reverentiam vel justi- tiam dignabatur exhibere. Quid plura? tarn graves erant eorum excessus et cornuta superbia, quod nee sub ipsis minores vivere poterant, nee cum ipsis pares conversari : dumque sic concul- catur populus, et opprimitur, facta est in pace amaritudo amaris- sima. De Romanorum elationibus. Dominabantur etiam sub diebus eisdem in Anglia Romani, et eorum legati; multimoda gravamina, tarn laicis et magnatibus, super advocationibus ecclesiarum, et elemosinis ab eis et eorum succes- soribus in usus pauperum regni et sustentationem religiosorum pie datis, quam clericis et viris religiosis, super beneficiis suis, infe- rendo; in quosdam etiam episcopos et alios ecclesiarum prselatos, ad quos beneficiorum praesentationes spectabant, sententias excom- r , b. municationis fulminando, ne ssepe alicui de regno benencium con- ferrent, donee, quibusdam Romanis in Anglia venientibus, in com- petent! beneficio singulis provisum esset; a clericis etiam regni beneficia, pacifica possessione optenta, auferre volentes, ut ea, non sicut decuit, sed sicut eis placuit, Romanis conferrent, et auctori- tate Romana sibi vendicarent, in prsejudicium Anglicorum et grava- men intolerable, indigenas spoliando, et alienigenas ditando. Unde dolorem dolori accumulando, melius videbatur omnibus mori, quam vivere tantis angustiis oppressi. Proponunt magnates terrce alienigenarum audaciam humiliare, et propositum suum viriliter exequuntur. Temporibus illis, ad relevationem gentium, surrexerunt in An- glia duo viri nobiles et periti atque potentes, Syinon de Monte- O CHRON1CON WILLELMI DE RISHANGER. forti, comes Leycestrias, et Nicholaus filius Johannis, prae cunctis alienigenis discretionis dono praeeminentes, et Ricardus comes Gloucestriee, vir potens et opulentus. Multi etiam magnates alii, eximiae probitatis et consilii, omnes cum consilio praefati comitis Leicestriee tanquam capitanei sui constantissimi prae- bentes assensum, et votis uberrimis inclinantes ; donee inimico superseminante zizania, patefacta est via corruptionis, sicut pate- bit in sequentibus. Sed, quia de ipso comite nostrae narra- tionis materia sumit initium, quibus extiterit virtutibus redimitus declaramus. Erat siquidem vir magnificus, prudens, et circum- spectus ; armorum usu et rei militaris experientia, omnibus in suo Fol. 98, tempore anteponendus; litteraturae scientia commendabiliter prse- v ' a ' ditus; officiorum ecclesiasticorum die noctuque avidus auditor; in cibo et potu parcus, ut oculata fide noverant eidem assistentes ; in temporibus nocturnis plus vigiliis indulgens quam sopori, secre- tioribus suis frequenter hoc referentibus ; in summis necessitatibus, quas pro regni negociis pertulit, securus, et praecipue in Wasconia, cum illuc de consilio regis extitisset, indomitos et rebelles regiae celsitudini subjugates, in Angliam ad regem dominum suum desti- navit. Erat siquidem jocundi facetique sermonis, atque mirandae fidelitatis assecutus beneficium ; propter quod mortem subire non abhorruit, sicut infra dicetur. Constantiam ipsius omnes, etiam adversarii ejus, mirabantur: caeteris juramenta praestantibus,plures, ut provisiones Oxon. servarent, et spreto juramento recalcitrarunt; set semel juratus, sicut columpna immobilis, perseveranter stetit, nee minis, promissionibus, donis, aut adulationibus flecti potuit, ut a juramento cum caeteris magnatibus, ad reformation em status regni praestito, quoquo modo resiliret. Virorum religiosorum se commendavit orationibus ; humiliter, ut fraternali specialitate eis- dem associari supplicavit, etiam ut pro statu regni et pace ecclesiae preces ad Deum effunderent ; eratque deprecatio ipsius assidua, ut CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. 7 ab avaritia et cupiditate terrenarum rerum divina gratia ipsum ser- varet immaculatum, pro certo sciens multos hujusmodi vitio diebus illis illaqueari, sicut postea rei eventus probavit. Viris religiosis et aliis ecclesiarum prselatis, quos honestas vitse commendabat, omni- modam exhibebat reverentiam ; merito perfect! magistri perfectus discipulus ; informatus disciplina, quia preecordialiter adheerens Fol. 98, beato Roberto quondam Line, episcopo, eique suos parvulos v ' tradens nutriendos, multa per ipsius consilia salubria tractabat. Qui quidem episcopus dicitur injunxisse comiti eidem, in remis- sionem peccatorum suorum, ut causam illam, pro qua usque ad mortem dimicavit, assumeret ; asserens pacem ecclesiee Anglicanee sine gladio material! nunquam firmaii, et constanter affirmans omnes in ea et pro ea morientes martirio coronari. Dicitur a fidedignis, quod antistes, aliquando manum ponens super capud primogeniti comitis ejusdem, dixit ei : " O fili carissime ! et tu et pater tuus ambo moriemini uno die, unoque die et morbo, pro justitia." Tamen qualis ipsius antistitis vita extiterit, satis decla- rant ad tumbam ejus miracula divinitus ostensa. Comes iste, sicut alter Josias, coluit justitiam, tanquam animae suae medicinam. Comites, barones, et multi nobiles regni, ad ipsum corda conver- tentes, intolerabilibus miseriis compatientes, et considerantes rem publicam undique parere discrimini, licet durum foret contra sti- mulum calcitrare, (turn quia, Romanorum extollentiam humiliando, curiam Romanam offenderent, turn quia regni statum et consuetu- dinesmeliorando,et fratrum regis elatacornua constringendo,regiam indignationem in se ipsos provocarent ;) tamen in arta necessitate positi, manifestis indiciis attendentes, statum suum in pejorem devenire conditionem, nisi malignantium insidiis efficaciter obvia- retur, de communi consilio sanxerunt elatorum oppressionibus resistendo remedia convenientia procurare, et colla sua de sub jugo tantse servitutis excutere. Eiciuntur Pictavenses ab Anglia, sine aliquo congressu ftostili. Per istorum igitur industriam, videlicet comitis Leycestrise, R. Fol. 99, comitis Gloucestriae, Johannis filii Gaufridi, qui principales *"' a ' auctores constitutionum extiterunt, ut asseritur, vocatis caeteris magnatibus, ut praedictum est, convenit tanta militia cum equis et armis apud Oxoniam, qualis antea nulla visa est, a tempore quo non extat memoria ; ubi, communicate consilio, inter caeteras provi- siones statuerunt, ut dictos fratres vocarent, et per regem vocari facerent, ut sisterent judicio suis querelantibus responsuri, et secundum regni jura facturi ; atque ut juramentum, quod natu- rales barones terras fecerant, corporaliter praestarent, vel, si magis expediens crederent, de regno omnes exirent. Quod utique om- nium baronum fixum erat propositum, ut eos tanquam pacis per- turbatores, cum suis fautoribus et complicibus alienigenis, ab Anglia expellerent, et sic compendiosius de negociis regni tractarent et disponerent. Nee mora ; cum dicti fratres, qui similiter in manu valida ibidem convenerant, admodum mente consternati prae timore tantae multitudinis cui resistere erat impossibile, culpis suis exigentibus, subire judicium formidantes, per aliquos forte de secretioribus regis de totali proposito baronum praemuniti, iter ver- sus Winton. sub ipso noctis silentio festinanter arripuerunt, et mortis discrimma pertimescentes, in castrum de Wlvesheia sese receperunt. Quo comperto, barones sine morae dispendio viriliter eos persequentes, castrum incontinenti reddere et resingnare, et cum omni celeritate terram evacuare, compulerunt. Quibus de castro egressis, Eymerus Wintoniensis electus, vir utique prae- clarae sanctitatis, licet ab Anglicis tanquam alienigena contemptus, lacrimando conversus ad fratres suos, similiter prae confusione lacrimarum inundatione perfusos, ait : " O fratres dilectissimi, et praecordiales amici ! merito hsec patimur, quia peccavimus in popu- CHRONICON WILLELMI DE BISHANGER. 9 him regni, videntes angustias eorum ; dum deprecarentur nos, et non audivimus, variis obpressionibus eos aflligendo, pietatis vis- Fol. 99, cera eis aperire recusavimus ; juste venit super nos tribulatio ! r ' b - Verumtamen, quae in nostrara redundant contumeliam et obpro- brium, senescallis et balivis nostris merito possumus imputare. Nunc ergo delictis nostris exigentibus, inmunes exilium subire quid trepidamus? quid deferimus?" Quo dicto, deposuerit " Eamus ! " Hsec et hiis similia qui prsesentes aderant audientes, etiam eorum adversarii, a lacrimarum effusione non poterant se continere. Illis igitur abeuntibus, ducem prsestabat comes de Aubemara, ut illaesi ab hostibus redderentur; pervenientesque ad portum obtato navigio transfretaverunt. Mittuntur legati a parte communitatis ad curiam Romanam, contra electum Winton. Magnates igitur, formidantes ne eleetus Winton. Romam pro- peraret, et infinita promissa papse et cardinalibus pecuniam sua, procuraret consecrationem, ut sic efficacior esset ad nocendum, elegerunt iiij.milites peritos et facundos et fidedingnos, qui episto- lam sigillis suis roboratam, in qua continebantur multa facinora et enormia quse perpetraverant prsedicti eleetus et fratres ejus, videlicet de homicidiis, rapinis, et variis injuriis et oppressionibus, Romam deiFerrent, et papse et toti curiee Romanes prsesentarent ; addentes, quod rex eorum impetus noluit refrsenare. In cujus rei tenore continetur, ut eis fides indubitata adhibeatur. Animantur barones ad refrcenandum Romanes. Hiis ita gestis, Romanorum injurias et gravamina regnicolis irrogata multipliciter nequaquam tradentes oblivioni, decreverunt eos per subtractionem corporum per totum regnum sic artare, quod aliis intentabant inferre, sicud preedictum est, ut a regni CAMD. soc. 15. c 10 CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. molestatione desisterent. Mandantes igitur viris religiosis, et aliis qui habebant ecclesias eorum ad firmam, firmiter iivjunxerunt, ne Fol. 99, de firmis ecclesiarum seu redditibus camerarum quas de Romanis v a> tenebant, vel eis debebant, minime responderent, sed dictas firmas et redditus paratos, die et loco eis assignato, procuratoribus suis ad hoc datis tradituri; adjungentes quod, si aliter facerent, sua incen- dio subjacerent, et nichilominus periculum quod Romanis immine- bat in suis personis immineret. Prsecaventes insuper ne episcopi, in quorum diocesibus hujusmodi firmae habebantur, propter reve- rentiam summi pontificis et obedientiam qua sedi apostolicae tene- bantur astricti, Romanes protegerent, et ecclesiastica censura defenderent eosdem ; districte eis dederunt in mandatis, firmiter injungentes, ne quisquam circa eos quae de Romanis et eorum redditibus intromitterent, nullas partes suas interponere prsesu- meret ; quod si contra facerent aliqui, similiter sua incendio sub- jacerent. Per istam igitur viam incedentes contra molestatores regni, Romanorum audaciam reprimebant, et eos per triennium a regno excludebant ; donee per lamentabilem comitis Leyc. interi- tum, qui clavis erat Anglise, portus maris claudens et nullis Romanis aperiens, eis et casteris alienigenis liber patebat introitus. Insurgunt barones in eorum adversaries per totum regnum, quos noverant contra jur amentum suum recalcitrare. Praedicto modo Pictavensibus a regno expulsis, quibus materia totius dissensionis imputabatur, necnon et Romanis aliquantulum subjugatis, adhuc quidam lateri regis adhserentes, tarn alienigenas quam indigenae, gratiam retributionis sperantes, contra fidem et sacramentum suum perturbabant, quo minus propositum baronum vertebaturadefFectum. Barones igitur iracundiee calore frementes,in semetipsis communicato consilio, terras eorum hostiliter invadunt, Fol. 99, et in consiliarios domini regis et domini Edwardi, et quotquot eis Y, b. CHRONICON WILLELMI DE RISHANGEB. 11 noverant in aliquo adhaerere, potenter insurgunt ; maneria eorum, dominica, munitiones, et oppida, bonaque ecclesiastica quam mundana, occupando, depreedando, infinita mala perpetrando, per totum regnum debacchantur : unde et Petrus Hereford, episcopus, natione Burgundus, captus est in ecclesia sua cathedrali, et ductus est ad castrum Ordeleye, thesauris suis et prsediis direptioni datis et confusioni. Oxon. progreditur usque Gloucest. et castrum obsedit per iiij. dies ; in quo quidam miles Mathias de Besille alienigena, cui comitatus et castri fuerat a rege commissa custodia, cum paucis habebatur; qui tarn diu se tenuit in illo, exercitui ob- sidenti preecise se reddere recusans, quousque prima porta versus urbem combusta est; deinde quorumdam incarceratorum, auxiliandi gratia a carcere absolutorum, posterna ex altera parte castelli in- gressu patefacta, subito barones intrant. Mathias vero in turrim fugere compulsus est fortissimam, triplici hostio ferreo ac seris firmissimis munitam. Introitus cum malleis ferreis et securibus viriliter tandem confracti, ingrediuntur belligeri. Mathia sic capto, qui nee metu mortis nee minis hostium se reddere voluit ; quod ei etiam ab inimicis suis ad laudem fecerat merito notatur; ductus est ad episcopum prsedictum, simili custodies mancipandus. Deinde ivit exercitus ad Wigorniam, et earn, sine alicujus contradictionis nota, licet de villa et civitate custodienda litteras regis recepissent cives, pro voto intravit ; et, fidelitate recepta ab eis, versus Bruges iter et vexilla direxit^ et regium ibi oppidum recepit ; et exinde apud Sallopesbur. municipium progressus est, civibus ad arma primo die convolantibus, et nobiliter se suamque civitatem defen- dentibus ; sed demum pacto inter se stabilito, ne videlicet Wallenses Fol. 100, intrarent, quorum turma ex altera parte civitatis urbem assiliens r ' a< innumerosa, urbem die sequenti reddiderunt. Hoc facto, barones versus australes partes gressus suos direxerunt, assumpto secum 12 CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. comite praedicto, in bellicis rebus probatissimo, in ducem capita- neum, per quern regebantur et prospere agebant. Augebatur nume- rus conmilitonum suorum per singulos dies. Nam fere totius regni prsestantiores, viribus et nobilitate praecellentes, ad eos conflux- erunt. Johannes Maunsel, multarum in Anglia rector eeclesiarum, et possessor reddituum quorum non erat numerus, ita quod ditior clericus eo in orbe non videretur, coiisiliarius regis et reginse spe- eialissimus, metu baronum qui consiliarios regis tanquam alienige- nas perscrutabantur ubique, aufugit ultra mare latenter de turri London., in qua rex et regina tune temporis morabantur. Quern cum Henricus films regis Almanniee fugientem instrueretur, et ipse capitur, cum applicuisset Baion., ac Ingeramo de Fenes, procura- tore reginae, quae barones et omnes eis consentientes exosos habe- bat propter alienigenarum expulsionem. De conviciis a civibus London, regina irrogatis, quod magnafuerat materia dissensionis. Interim Edwardus regis primogenitus castrum de Windeshor. militaribus copiis munivit alienigenarum, quos invitaverat et secum paulo ante adduxerat, cum a transmarinis partibus redisset. Eex autem in Turri London, existens, videns se undique hostibus vallatum, paci baronum adquievit, et provissiones Oxon. observare eoncessit. Sed regina irritata muliebri angore, pro posse contraire visa est, nee assensum prsebuit; unde cum de Turri transiens per Tamisium, versus Windeshore,ubi alieni erant congregati,inter- eepta est a Londoniensibus, et ab eis enormiter blasphemata, atque Pol. leo exclarnata turpiter quod non licet recitare, jactuque lapidis et luti A b- subtus pontem vilissime repulsa: quod utique pacis inpedimentum hoc fuerat incentivum, patebit in sequentibus CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. 13 Formatur aliquantulum inter regem et barones, modico tamen tempore. Forma pacis inter regem et barones facta tune temporis hsec erat, videlicet, quod H. filius regis Alman. per regem et reginam liberetur, et quod castrum regis, prius alienigenarum custodiae per regem deputata, baronum custodies committatur ; et quod statuta Oxon. et provisiones firmiter et inviolabiliter, a rege et regina, et Edwardo, et ab omnibus, observentur ; et quod regnum de csetero per indigenas et naturales terrse et utiles sub domino rege guber- netur ; et quod alienigenee exeant a regno, ulterius non reversuri, exceptis vel quorum moram fideles regni unanimiter acceptarent ; et illi qui in castro nobili Windesh. fuerant introducti, alienigenae preedicti, milites strenuissimi, in numero q. C., et satellites multo plures, qui circumquaque patriam depreedantes ut castrum muni- rent, similiter expellerentur. Maletractaretur Edwardus, nisi fuisset Wygorn. episcopus. Interea Symon de Monte-forti, et barones circa partes mariti- mas, cum fuissent occupati pro liberatione domini H. de Alm. r venit Edwardus ad castrum Brisstalli, atque ibidem modico tempore moraretur. Ecce nulla ei arridente fortuna, oritur inter milites suos et municipes seditio magna, ita quod urbs tota, quee sui esse debuerat dominii, a sua fidelitate penitus et obsequio se subtraheret, civibus ad ipsum obsidendum jam paratis, de castri captione jam securis. Is igitur hinc inde cuncta sibi sinistra cedere omnino perpendens, eo quod jam tota Anglia contra eum et omnes alienorum fautores, et contra barones recalcitrare volentes ira ex- F ol- 100 > . . . v a * arcuit et indignatione ; accito ad eum Waltero Wigorn. praesule, qui de latere extiterat baronum, sub simulationis pallio cum eis pacificari velle promisit. Quern cum episcopus, accepta securitate, 14 CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. ut putabatur, manucepisset, ad hoc fideliter prosequendum pactum quod pepigit, transgreditur. Nam cum iter versus curiam arripuis- set, ut promissum confirmaret. inmisit in prsedicto castro cum alienigenis promissionem suam de pace conceptam, inter eos iiij. commendans. Igitur in festo sancti [Petri] ad vincula, viribus con- gregatis, proceres regni inprisi una cum rege jam eis per omnia ore- tenus inclinato, castrum illud assumendum decreverunt. Quo com- perto, Edwardus exiens de castro quasi pro pace tractanda, occurrit patri et baronibus quasi via media a civitate London.; finite quoque tractatu qualicunque, cum noluisset redire, industria comitis Leycest. et Episcopi Wigorn. sinistra suspicantium de eo re- tentus est, nee castrum reintrare permittitur. Castrum igitur illud regi et baronibus redditum est, hoc modo, ut in tempore salvis sibi equis et armis salvo exirent de regno sine spe revertendi, quos quidam baronum ad mare conduxerunt. Circa idem tempus Lewinus princeps Walliae terras Edwardi destruxit in Marcia Cestr. ; castrum de Dissard obsedit, cepit, et ad solum conplana- vit, et castrum de Gannok. Jussa sunt statuta Oxon. observari, sed nichil proficiebat.\ Ad nathale beatse Marise proximo sequens, maxima ordinatur congregatio London, procerum et prsesulum, ceeterorumque rengni preelatorum, ubi statuta Oxon. promulgata sunt, et per regnum integraliter missa observari. Sed depreedationes et rapinae personis illatae ecclesiasticis, quod utique fierent valde difficile, atque in quibusdam magnatibus qui regi favebant similiter factae, statuuntur Fol. 100, restitui ; ac Petrus Herefordensis episcopus a custodia qua teneba- y ' b - tur absolutus est, et qui cum eo erant, videlicet Mathias de Besillis, et cseteri, liberati sunt. Et circa festum Sancti Michaelis, rex et regina et comes S. de M. F., cum multis nobilibus, transfreta- runt ad colloquium regis Francise Lodowici, quod tune tenuit CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. 15 Baion. occasione perturbationis regni Angliae, ut in eo pacem formaret et unitatem, quae ex praefato facinore perpetrato in Londonienses odii contraxerat incentivum. Multi iterum resiliunt a juramento, et comes Leycestriee seducitur per quosdam cives London. Parliamento illo Dover, finite, qualitercumque, sive pro statu baronum sive contra nescio, Deus scit, cunctisque ad propria re- meantibus, paucis postea elapsis diebus convocatio fit apud Lon- don, innumerosa comitum, baronum, et aliorum regni naturalium ; ubi scisma, prothodolor ! oritur inter barones, universe regno An- gliae deplorandam, juxta verbum evangelicum, Omne regnum in se- ipsum divisum desolabitur. Plures namque nobiles et potentes eorum qui primo deprcedationibus faciendis acriter exarcuerunt, et comiti Leycestrise favebant, totis viribus ut alienigenas expellendo pro- visiones Oxon. servarentur, ad utilitatem regni et honorem ecclesise et gentis Anglicane, jam regi et reginse et Edwardo ad-, haeserant, promissionibus delinitis conversi, et terris amplis sibi promissis et collatis. Animabatur etiam rex ad irritandum pro- visiones baronum et statuta, eo quod prius impetrata fuerat abso- lutio papalis, de juramento praestito ut eadem servaret et observari per totum regnum praeciperet. Congregate igitur exercitu mangno, nam potentiores regni ei adhaerebant viriliter, versus Doveriam iter direxit ut castrum de manu baronum alliceret. Sed longe a desi- derio suo rediens, cum indingnatione magna, versus Westmonas- terium, missis clandestinis litteris quibusdam civibus London., ut januas custodiendo baronibus interdiceretur ingressus, fere pro- ditus fuit ille nobilis S. de M. F., qui extra civitatem in suburbio Pol. 101, Suthwerk cum suis aderat, paucis respectu regis exercitus, qui r ' a * magnus erat et admirabilis. Dispositis namque turmis haud longe ab eo loco, ad ipsum aifligendum nichil tale praemeditantem, appro 16 CHBONICON WILLELMI DE RISHANGER. pinquabat exercitus, et ad eum capiendum progreditur securus ; sed comperta proditione, clamoreque per totam civitatem elevato, Londonienses, quorum corda barones habuerunt propitia, cum impetu fortitudinis inmensse cathenas frangunt, portas aperiunt, et ad eum succurrendum catervatim accurrunt. Rex autem, congni- tam per exploratores infinitam Londoniensiummultitudinem exisse, et ei in auxilium venire, exercitum suum jussit reverti. Sic, volente Deo, comes illo die de manu hostili ereptus est. Facta inquisitione postea diligenti, inventi sunt iiij. cives autoritatis mangnae, qui pro- ditionem illam conspiraverant ; de quibus judicium nequaquam permisit comes pietate plenus, sed redemptionem ab eis accipiens non modicam, ad roborandum cathenas civitatis assignavit, dictos proditores custodies mancipando, de quibus postea dicetur. Rex AnglicB et barones se submittunt judicio regis Francice, de discordia mota. Hiis ita gestis, de pace hinc inde componenda elaboratum est, tarn a parte regis Franciee, quam Pontificum regis Anglise instanter. Tandem vero submittentibus se per compromissionem, rex Angliae et barones, in dicto et ordinatione regis Francise, super contentioni- bus provisiones Oxon. contingentibus, necnon et deprsedationibus et rapinis hinc inde factis multipliciter ; post nathale Domini mit- tuntur in Franciam nuncii a parte regis et baronum, ad recipiendum quod super hiis dominus rex duxerit ordinandum. Rex Francia pronuntiat judicium contra barones Anglia pro rege, et fit variatio misera magnatum et divisio. Igitur in crastino beati Vincentii martiris, congregate Ambiani populo innumerabili, rex Franciae Lodowicus coram episcopis, Fol. 101, comitibus, baronibus, et aliis Francise proceribus, propositis ra- tionibus a partibus utrisque ac intellectis, protulit dictum suum CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. 17 et sententiam solempniter pro rege Anglise contra barones ; statutis Oxon., provisionibus, ordinationibus, ac obligationibus penitus annullatis ; hoc excepto quod antiquse cartse regis J., universitati Angliae concessae per illam sententiam in nullo intend ebat derogare, sed decrevit earn inviolabiliter observari. Quee quidem exceptio comitem Leycestrise et cseteros qui habebant sensus magis exer- citatos, firmiter tenui in proposito suo ad conservandum statuta Oxon., quia super illam cartam fundata fuerant. Huic Parlia- mento in Francia fuit rex Angliee et regina Alienora, Archiepis- copus Cant. Bonefacius, Petrus Herefordensis Episcopus, Johannes Maunsel, qui baronibus quanta potuerunt mala non cessavit machinari. Ab hoc tempore factus est novissimus pejor priore : multi etenim magnates seditionis maculam incurrendo, a fidelitate qua comiti Leycestrise tenebantur astricti, spreto juramento, reces- serunt; et exercitui regis, non sine donis et amplis promissionibus, se sociaverunt. Henricus filius regis Almannise, quanto magis spes comitis in illo posita fuerat ut opus inceptum bono fine con- cluderet, tanto amplius famam suam vel tune vel post denigrabat sua conversio ; accepto namque honore de Tykehille a domino Ed- wardo sibi collate, accessit ad consulem, dicens, " Domine comes, non habeatis pro malo, licentiam a vobis accipio, ut ita verbis utar communibus. Contra patrem meum regem Alman. et avunculum meum regem Anglise, et affines meos, non possum amplius militare: licenciatus a vobis recedo. Verumptamen contra vos nuncquam arma portabo." Cui consul hillariter respondens, ait, " Do- mine Henrice, non propter arma, sed quia constantiam de vobis specialem sperabam, vestram personam preecordialiter habui commendatam. Ite, et cum armis vestris redite; ea non formido!" Et addidit, " Etsi omnes universaliter a me declinent, ego cum Fo i iiij. filiis meis, pro causa justa quam semel juravi tenere, ad hono- v > a rem ecclesise et utilitatem regni, securus astabo, nee bellum subire trepidabo." Et dixit secretioribus suis, " In multis terris et CAMD. SOC. 15. D 18 CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. provinciis diversarum nationum, tam paganorum quam christiano- rum, extiti : sed in nullis gentibus tantam infidelitatem et decep- tionem repperi, quantam in Anglia jam expertus sura." Rogerus de Clifford, Rogerus de Leyburne, Johannes de Vallibus, Hamo le Estrange, et multi tam marchiones quam alii naturales terrse, quorum nomina non teneo, terris redditibus et provisionibus ex- csecati, se subtraxerint : unde quidam videns tot nobiles recalci- trare, ait per metrum sic. Flange plorans, Anglia, plena jam dolore ! Tristis vides tristia, languens cum mcerore ; Nisi te respiciat Christus suo more, Eris vile canticum hostium in ore. Pepigerunt plurimi salvam te salvare, Sed jam nimis necgligunt pactum procurare: Nam se quidam retrahunt, qui possunt juvare; Quidam subterfugium queerunt ultra mare. Hinc est quod incipiunt cseteri certare, Et in partes varias animos mutare ; Dum quse sic dissentiunt nolunt concordare, Sed incepta nequeunt bene terminare. Sic respublica perit, terra desolatur ; Invalescit extera gens et sublimatur : Vilescit vir incola, et subpeditatur ; Sustinet injurias, non est qui loquatur. Tam miles quam clericus ambo fiunt muti; Facti sunt extranei loquaces hastuti : CHRON1CON WILLELMI DE RISHANGER. 19 Inter centum Anglicos non sunt duo tuti; Planctum et obprobrium jam sunt assecuti. O comes Gloverniae ! comple quod cepisti ; Nisi claudas congrue, multos decepisti. Age nunc viriliter, sicud promisisti ; Causam fove fortiter, cujus fons fuisti. Si, quod absit ! subtrahas manum et levamen, Terrse fraudem faciens, inferens gravamen : Maledictus maneat ! fiat ! fiat ! Amen. v o ( j>. Comes Simon de Muntford, vir potens et fortis ! Pungna nunc pro patria, sisque dux cohortis : Non te minse terreant neque timor mortis, Rem defende pupplicam resque tuee sortis. O tu, comes le Bygot! pactum serva sanum : Cum sis miles strenuus, nunc exerce manum. Totam turbat modica terrain turba canum ; Exeat aut pereat genus tarn prophanum. O vos magni proceres, qui vos obligastis Observare firmiter illud quod jurastis ! Terree si sit utile quod excogitastis, Juvet illud citius id quod ordinastis. Si velletis prosequi quod jam incohastis, Consequi poteritis quod desiderastis ; Nisi finem capiat quod diu tractastis, Vere dici potent^ " vane laborastis 1 " 20 CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. Honor vobis maximus erit laus et dingna, Si respiret Anglia, vestra gerens singna ; Quam ut cito liberet a peste malingna, Adjuvet mine Domini pietas beningna ! Hostes comitis insurgunt in ipsum in Marchia. Praedicto modo proceribus variantibus, Rogerus de Mortuo- mari potenter insurgens contra consulem, terras ipsius, prsedia, et dominica in Marchia depreedatur. Consul autem jam sibi in ami- citias copulato principe Wallise Leuelino, preeclarum illic misit exercitum, qui et terras illius partim destruxit, et castrum Sadono- rum cepit et combussit. In cujus succursum cum Edwardus de partibus rediens transmarinis, copia militari stipatus convalescet, barones insecutus est ; nee tamen eos agreditur, quia nullus inter eos factus congressus. Castra autem Humfridi de Boun, junioris, Hay et Huntindon, obsedit Edwardus et cepit, et similiter Brecon.; quae omnia cum provincia appendentia preedicto Rogero tradidit custodiendum. De destructions Wygorn. per comitem de Ferrariis. Per idem tempus Robertus de Ferreriis Comes Derebi, cum ex- ercitu magno, venit Wygorn. ; cui cum cives muralia civitatis et Fol. 102, portas civitatis custodiendo viriliter restitissent, tandem ex inopi- r > a - nato per vetus castrum intravit, villam destruxit, et judaismum evertit. Iste verbotenus quin pocius fraudulenter consuli adhaerens, in nullo bello cum eo contra partem adversam congressus est, nee etiam vocatus in succursum apud Lewes venire voluit ; sed tarn viros religiosos quam seculares undique deprsedando nomine baro- num infinita mala perpetravit, parta regis destruxit etiam post pacem clamatam, et de quadam littera proditoria inter ipsum et CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. 21 marchiones composita, pace aliquantula teme reddita, acusatur, capitur London,, career! mancipatur, sicuti postea suo loco dicetur. De destructione Glovern. per dominum Edwardum. Barones redeuntes de confinio Wallise, terra comitis Leyc. ab incursione hostium liberata, urbem Gloucest. non viribus vel ob- sidione, sed quadam cautela, intraverunt. Edwardus autera subito veniens a tergo, ponte super ripam Sabrine celeriter reparato, qui prius a prsedicto exercitu fuerat combustus, castellum intravit, baronum praesentia non absente. Ibi non erat consul S. de Monte- forti, sed Henricus filius ejus, et Jobannes Giffard, et multi nobiles. Inter quos in crastino, Waltero Wigorn. episcopo mediante, et Edwardi astutia vulpeculariter operante, captae sunt inducise, exercitu baronum ab urbe recedente. Edwardus ergo urbem cum castro sic adeptus, burgenses incarceravit, et villain ad M. libras miserabiliter redemit. Rex, absolutus a juramento, proponit omnes civitates et castra de manibus baronum excutere. Anno gratite M. cc. Ixiiij., cum dominus rex super juramento suo specialem obtinuisset absolutionem, missis paulo ante ad Romanam curiam legatis pro causa eadem, convocavit exercitum suum apud Windesbore, ad tractandum de hiis quoe tractatu indi- gebant salubri. Ad quod parleamentum cum venissent rex Alman- nise, dominus Edwardus, comites etbarones in multitudine mangna loricatorum et diversorum apparatuum, dum super iminenti neces- ,. . . .,,,.. i- F l - sitate prolixms tractassent, visum est eis fehcms et expedientms, r , b. percurrendo castra, civitates, et munitiones sibi rebelles, potenter subjugare. Ad iter ergo se accingentes, universi versus Norbam- ton. cum omni alacritate suas dirigunt expeditiones; et per Waling. 22 CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. dietas duas perficiendo, Oxon. pervenit, universitatem cleri ad tempus expulsit, suspicans quod exercitu suo fraudem machina- rentur, si forte supervenirent barones, qui corda cleri ad modum habebant propicia. Erat enim clericorum numerus, quorum nomina scripta fuerant in matriculis rectorum, excedens xv. M., multis fidedingnis hoc idem referentibus. Rex, facta solempni pro- cessione, elemosinis autem pauperibus habundanter erogatis, sanctam Fredeswidam virginem infra muros civitatis adiit per- son aliter et devote ; quod nullus regum Angliee ante ipsum in per- sona propria ausus fuit vel preesumpsit. Causam vero qui scire voluerit, Gesta Regum Anglise diligenter revolvat, et fere in fine inveniet. Interim Edwardus et cseteri mangnates in partibus illis, barones et partes adversse, depopulari terras, et maneria alterius cujuscumque incendere et destruere, non destiterunt. London- lenses, cum innumera multitudine, ab urbe sua irruentes, prsedia et possessiones regis Almanniae et P. Basset, aliorumque adhaeren- tium combusserunt ; clericos regis, et barones de scaccario, et justi- ciaries de banco, ceperunt et incarceraverunt. Ab hinc rex Al- mannise de feroci factus ferocior, nimis indingnans quod London- ienses primo in eum insurrexerunt, manerium suum non longe a London, comburendo, missis de suis, circumquaque, prae- cepit ut quaecumque in burgo vel extra burgum invenirentur de civibus London., inmisericorditer caperentur. Johannes conies Warenniee, licenciatus a rege Oxon. commorante, cum exercitu . suo, assumpto secum Roerero de Leyburne et aliis in multitudinc Fol. 102, * . * v, a. mangna, in partes orientales se contuht, ut castrum suum de Rey- gate, et partes circumjacentes, ab irreptionibus Londoniensium defensaret : sed qualiter in castro de Rofa fugatur et obsidetur, dicetur postea. CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. 23 De caplione Norhamton. cum magna parte exercitus baronum. Cum mo ram per aliquot tempus seu dies protraherent apud Oxon., rex Angliae et rex Almannise cum exercitu suo, jam ad as siliandam civitatem Norhamptunnise parati, accedunt aliqui, specia- liter a priore Norhamtunniee ad hoc destinati, qui regi innotescunt, qualiter civitatem praedictam sine alicujus contradictionis obstaculo ingredi et subpeditare potuissent. Prior enim ejusdem loci, con- cipiens indignationem versus barones, vel forte tanquam alienigena commotus, conventione facta de compatriotis suis Pictaven- sibus per ordinationem baronum, in parte prioratui proxima, civibus ingnorantibus, murum occulte sufFodere vulpina diligentia procuravit; materiis ligneis subtus positis, quibus ad tempus falli- biliter sustentaretur, signoque prudenter aptato, ut superveni- ente rege de loco rex certificaretur. Hujus sceleris certissime reus habebatur, quia, concessa cselitus victoria postmodum baroni- bus, eadem causa carceri mancipatus est. Die igitur statute, post mediam quadragesimae, profecti sunt dominus Rex Angliee et Rex Almanniee, cum exercitu magno et mirabili, vexillis explicatis ; veni- entesque ad civitatem prsedictam, earn vallaverunt. Gives autem de loci munitione confisi, praslocutam proditionem penitus igno- rantes, ac receptis arrais, ad defensionem viriliter convolarunt, ad suam utique confusionem et dolosam miseriam. Nam dum una pars exercitus, consilio regis disponente, circa portas more assul- tationis occuperetur, dominus rex, stipatus sua milicia, urbem circumiens, loco prastitulato aptanter considerate, murum leviter v, b. prosternentes, urbem ingrediuntur, universa infra contenta variae subdentes dispersioni. Sicque fit ut hii, qui nimis praesumptuose credebant civitatem multo tempore, contra quoslibet adversaries, propriis viribus custodire, saltern usque ad adventum Comitis Ley- cest., qui procurabat cum exercitu suo ut illis succureret, subita 24 CHBONICON WILLEL.MI DE RISHANGER. seditione prseocupati, viliter traduntur hostilitati. Capta est igitur civitas, in vigilia passionis Domini, anno gratise M. cc. Ixiiij. Symon vero junior de Monte-forti, filius Comitis, exiens de castro lit venienti exercitui cum civibus pro posse resisteret, eodem die captus est. In crastino autem milites qui erant in castro, licet festinans subsidium a comite sperarent, tamen de tarn subita [et] inopinata urbis captione admodum consternati, et civium auxilio destituti, compulsi sunt in seditionem. Capti sunt igitur in castro xv. vexilliferi et milites lx., cum suis satellitibus quorum non erat numerus ; et in captivitatem sunt abducti. Properat comes ad succurrendum Norhamton. Sect infecto negotio redit quantocius. Et multi Jud&i trucidantur in London., qui conspir aver ant ad proditionem faciendam. Comes autem S. tune temporis Lond. commorans, nondum de captione urbis sed de iminente obsidione certificatus, convocatis undique copiis militaribus, civibusque London, sibi associatis, in succursum properabat; perveniensque apud sanctum Albanum, ac ibidem quieti paulisper vacans ut exercitum suum repausaret, de dicta captione certse nunciantur ei relationes : quibus auditis, in lamentationem se dederunt universi ; sed comes nil despe- rans, sciens hanc esse legem bellorum, ut nunc hii nunc illi variis eventibus fiunt superiores, suos corisolans, ad civitatem London. r, a. ' reversus est. Sed illo nondum territorio sancti Albani egresso, quoddam notabile verbum Hugoni Dispensatori et suis secretiori- bus dixit : " Ecce, leetificati sunt admodum, et elati de preesenti eventu, scilicet de captione prsedicta : pro certo sciatis, non praeteri- bit mensis Maij,quin adeo confusi erunt et metificati, quod oblivioni tradetur omnis eorum laetitia moderna." Quod utique ita contigit apud Lewes, ubi occubuerunt regales et triumpharunt barones, sicud infra dicetur. In ipsa dominica passionis, Judaei apud Lon- CHRONICON WiLLELMI DE RISHANGER. 25 doniam de quadam proditione baronibus simul et civibus iufer- endo deprehensi, fere omnes trucidati sunt, thesauro incompara- bili assumpto in Judaismo. Eadem etiam septimana Johannes Giffard, mirse probitatis et audax miles, cum aliis custodiae castri de Kelingw. deputatis, quod quidem comes Leyc. mirabile struc- tura atque reparatione firmaverat, ac machinis multimodis hac- tenus etiam riobis inauditis, et viris mirabiliter instruerat, castrum Warewykeye ceperunt; ac comitem honoris ejusdem, scilicet Willelmum Maudut, eo quod super conversione sua nuper ad regem suspectus fuerat, eisdem cum uxore sua et familia adduxe- runt captivum, et apud Kelinworthe incarceraverunt. Castrum autem de Warwik, ne regales refugium haberent ibidem, subver- serunt. De obsidione Roucestria. Post festum Pascae, S. de Monte-Forti et coeteri barones sibi persistentes, adjuncta sibi London, manu auxiliatrici, castrum Roucestriee obsederunt, in quo Johannes de Warenna, comes Arun- delis, et Henricus de Percy et Rogerus de Leyburn, et multi no- biles qui de praedicto colloquio Oxon. recedentes, et ad partes custodiendas illas a rege deputati fuerant, introducti sunt. Comes de Leycestria, vir in omnibus circumspectus, machinas et alia ad expungnationem castri necessaria secum a civitate London, per aquam et per terram transvehi praecepit, quibus inclusos vehe-^ ^ ' menter inpugnavit, nee eos indulgere quieti permisit, exemplum relinquens Anglicis qualiter circa castrorum assultationes agendum sit, qui penitus hujusmodi diebus illis fuerant ignari. Quandarn navem comparatam jussit lignis aridis usque ad summum adim- pleri, adipem et arvinam inponens, et alia incendiorum -irritamenta fomitem ignibus preestantia. Onerata igitur navi ligriorum strue maxima, et ex ea parte collocata qua fulciretur venti vehementia, CAMD. soc. 15. E 26 CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. ignem jubet inponi et usque ad pontem navem aptari, cauteris audacter cum balistis et sagittarum jaculis urbem assilientibus. Flamma ergo invalescens ponitur, et portara in momento com- bussit, fugientibus in summitatem turris magnatibus qui fuerant inclusi. Suburbio taliter adepto, cum magna parte castri, ad ex- pugnationem turris, bellicis insultibus et machinarum ictibus iisque subterraneis, omnes animantur. Rex in partibus aquilonaribus inimicos suos destruens, festinat ad solvendum obsidionem Roucestrice. Rex autem, capta Norhamptun., Leycestr. tendens, in ea hos- pitatus est, quam nullus regni prseter eum etiam videre, prohiben- tibus quibusdam superstitiose, prsesumpsit. Deinde ad Noting- ham, et castrum intravit, nullo sibi resistente ; nam qui intus erant ex parte baronum obviam ei processerunt, et claves ei tradiderunt. Venerunt ibi ad regem, de partibus aquilonaribus, nobiles in aux- ilium, videlicet Johannes de Baylol, Robertus de Brus, Petrus de Brus, et alii barones plures, cum multis milibus armatorum ; ubi dominus tenens festum Pascale, misit filium suum Edwardum in Derebysire et Stafford, cum exercitu preeclarissimo, qui terras et rnaneria Roberti de Ferers comitis Derebi vastando atque incen- dendo, necnon castrum ejus de Tettebur. prosternendo, destruc- F l 103 ti nem e i intulit miserabilem. Tandem rex certificatus super \, a. assultis ferocissimis Rowcestrise, sciens obsessorum captionem in suum redundare obprobrium et contumeliam, magna sub festina- tione gressus suos retrorsum dirigens, illuc properavit, in arto positis auxilio indigentibus subministrare. In tantum in ilia ex- peditione festinavit, quod equi electissimi labore fatigati extincti sunt. Comes autem Leycest. comperiens regem cum exercitu suo supervenire, licet turrim jam expugnacio (sic) in proximo fuisset adepturus, obsidione gratis soluta, in civitatem London, cum suis CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. 27 reversus est. Rex igitur, proceribus suis, ab hostili manu taliter liberatis, partes adiit maritimas, ut barones quinque portuum sibi rebelles et indomitos ad debitam compelleret subjectionem ; quo- rum quidam parti regis adhseserunt, quidam vero puppibus onustis et hiis qui victui erant necessaria oneratis, in mari se subtraxerunt. i Barones se praparant ad bellum, castra moventes de London. Interea comite egregio London, moram commitante, et in causa zelo justitiae concepta fideliter desudante, ac sedula frequentatione tractante qualiter inceptafelicem sortirenturconsummationem,epis- copis, clericis, et discretis viris utriusque conditionisj cleri scilicet et populi, crebros habuit tractatus et deliberationes. Tandem habito consilio super prsemissis, cunctisque considerantibus jam tempus appropinquare quo partem adversam optata circumvenirent, qui in adversione super hoc descenderunt, et decreverunt, ut, oblata domino regi condigna summa pecuniae pro depreedationibus per regnum factis, regi reconciliarentur, salvis statutis Oxori., aut inito certamine campestri experirentur cui sors victoriam conferre videre- tur. Viribus igitur undique congregatis, tarn Londoniensium, quorum numerus crevit ad xv. millia hominum, quam aliorum innu- merabilium ad exercitum comitis circumquaque convolantium, Fo1 - 103 > illuc tandem impetu vehementi contendunt. Pervenientes autem apud Flexingge in Suthsex, sexto circiter miliario a prioratu de Lewes, ubi morabatur rex et ejus exercitus, nudius tertius ante bellum domino regi tale dirigunt mandatum. Littera missa domino regi ante bellum. Excellentissimo domino H., Dei gratia Regi Angliee, &c. barones et alii fideles sui, sacramentum suum et fidelitatem Deo et sibi debitam observare volentes, salutem et debitum cum omni 28 CHRONICON W1LLELMI DE RISHANGER. reverentia et honore famulattim. Cum per plura experimenta liqueat, quod quidam nobis assistentes multa de nobis mendacia vestrse domination! suggesserunt, mala quantum possunt non so- lum nobis sed etiam vobis et toti regno vestro intentantes ; noverit excellentia vestra quod salutem et securitatem corporis vestri totis viribus cum fidelitate vobis debita volumus observare, inimicos nostros non solum sed vestros et totius regni vestri juxta posse gravare proponentes, aliud super praedictis si placet non credatis: nos enim [et] nostri fideles semper inveniemur. Etnos S. de M. F. comes Leyc., et Gilbertus de Clare, ad petitionem aliorum pro nobis et ipsis, preesentibus sigilla nostra apposuimus. Ista littera missa fuit domino regi ante bellum. Datum apud Flexing, &c. Hanc epistolam baronum suorum contempnens rex, ad bellum totis affectibus exardescit, ac talem litteram eis diffidationis responsa- lem direxit. Qualiter rex diffidavit barones suos. Henricus Dei gratia &c. Simoni de Monte Forti et Gilberto de Clare, et suis complicibus. Cum per guerram et turbationem in nostro regno generalem, per vos jam subortas, necnon et incendia et alia dampna enormia, appareat manifeste quod fidelitatem ves- tram nobis debitam non observastis, nee de securitate corporis nostri in aliquo curastis, eo quod magnates et alios fideles nostros nostrte fidei constanter adhserentes enormiter gravastis. et ipsos Fol. 104, pro posse vestro gravare propositis, sicud per litteras vestras nobis r ' a - significastis, Nos gravamen ipsorum nostrum proprium, et inimicos eorum nostros reputamus ; preecipue cum dicti fideles pro fidelitate sua conservanda, contra fidelitatem vestram nobis viriliter resistunt; de vestra securitate vel amore non curamus, sed vos tamquam nostrorum et eorum inimicos drffidamus. Teste me ipso apud Lewes, xij. die Maij, anno regni nostri xlviij. CHBONICON WILLELM1 DE R1SHANGER. 29 Qualiter rex A/emannice, et Edwardus, et regi assistentes, diffida- verunt barones. Ricardus, Dei gratia Romanorum rex semper augustus, et Ed- wardus illustris regis Angliee primogenitus, cseterique barones om- nes et nobiles regni Angliae, constanter sinceree fidei et devotionis operibus adheerentes, S. de M. F. et G. de Clare, cseterisque uni- versis et singulis perfidue suee complicibus. Ex litteris vestris, quas illustri regi Anglise domino nostro karissimo transmisistis, accepi- mus nos esse diffidatos a vobis, et quamvis hujusmodi verba vel desideratio satis fuit, autem nobis realiter vestra hostilitas in rerum nostrarum incendiis et bonorum nostrorum depopulationibus per- secutione jam probatur. Nos igitur vos scire volumus, vos a nobis universis et singulis tanquam hostes puplicos ab hoste diffi- datos, qui deinceps rerum et personarum vestrarum dispendiis, ubicumque nobis ad hoc facultas affuerit, totis viribus insistemus. De hoc autem quod falso nobis inponitis, quod nee fidele nee bonum consilium ipsi regi domino nostro damus, nequaquam verum dicitis. Et si vos, domine Simon de Monte-Forti et Gilberte de Clare, velitis in curia domini regis asserere, parati sumus vobis ad veniendum ad dictam curiam procurare conductum, et nostrae super hoc innocentiae necessitatem, et vestrum sicud perfidorum et pro- ditorum mendacium declarare, per alium nobilitate etgenere nobis parem. Omnes autem nos content! sumus praedictorum domino- rum sigillis, videlicet Romanorum regis et domini Edwardi. Da- tum ut prius. Fol. 104, Supplicant barones ut pax veraformetur ; sed } omnino de pace des- perati, procedunt ad bellum. Mittuntur insuperpacis mediatores, optimi et ecclesiastici,fervidi honoris zelatores, Henricus de Lond. et Walterus de Cantelupa, 30 CHRONICON WILLELMI DE RISHANOER. Winton. episcopi, pro deprsedationibus per regnum factis xxx. libr. ex parte baronum domino regi offerentes, salvis tamen per omnia statutis Oxon. ; qui sine difficultate regis Angliae animum ad mansuetudinem inclinassent, nisi regis Alman. reclamatio restitis- set. Iste quidem cum tanta nobilitate pollens, et ut nullus in terra videbatur ei similis, indignans quod aliquis in ipsum insur- gere prjesumebat, pro direptionibus sibi factis pacem tune tempo- ris perturbavit, et de gentis suse innumerositate confidens, dictum comitem et ejus complices, sicut per litteras suas super annotatas manifesto apparet, diffidavit, necnon ut Edwardus eosdem diffidaret callide procuravit, ad ultionem in barones exercendam totis cona- tibus insistens. Cumque redissent hii qui fuerant secum re- sponsa deferentes, suggesserunt comiti partem adversam bellum finaliter expectare, et ad id omnino etiam sua robora preeparare. Londonienses vero voce preeconia per totum noctis spacium ad arma praeparanda indulserunt. Comes autem de Monte-Forti totam noctem ducens insompnus, more solito, divinis vacabat operibus, commilitones suos exhortans verbis et provocans exemplis, ut peragant confessiones in spiritu humilitatis et animo contrite, et sic purificatis mentibus ab omni sorde peccati, certamini, zelo justitiee incepto, se committant intrepidi, eo certiores de victoria quo Deus est in causa. Aderat etiam et ille Christi miles, W. de Cantelupo, Wygorniensis episcopus, illius causae prosecutor indefes- Fol. 104, sus e t comitis Simonis comes, individuis omnibus absolutionem V 1 delictorum impendens, et secure promittens remissionem delictorum omnibus, qui viriliterin agone decertassent, adjungens gloriosum et meritorium esse pro assertione veritatis subire tormentum. Cer- tificati igitur de prselio in crastino committendo, edicitur publice quatinus ante solis ortum ereptis armis exeant de boscis ubi magna pars exercitus pernoctabat, et conveniant extra villam de Flexinge, quee distat de Lewes per sex miliaria, singulis vexillis CHRON1CON WILLELMI DE R1SHANGER. 31 singulis legionibus, juxta rei militaris disciplinary assignatis, or- dinem procedendi et modum congressionis a campi ductore accep- turi. Igitur comes, qui a juventutis flore in militari frequentia tempus suum compleverat, expetissime per diversas regiones famam celeberrimamingeternum adquirendo,dispositis aciebus, modos pro- cedendi et bellicae congressionis omnes, tanquam penitus ignarios, evidenter instruxit. In prsesenti quidem certamine ad sues laudis augmentationem, in secundo ad sui ruinam et humiliationem, quia qui cum eo manducaverunt levabant contra eum calcaneum suum, et mala pro bonis ei retribuebant, sicut infra dicetur ; et preecipue G. de Clare, quern comes S. in ista expeditione gladio cinxit mili- tari, cum multis aliis qui satis strenue agebant. Cunctis igitur montem, qui distat a Lewes duobus miliaribus, summo mane ascensis, currum suum infra sarcinarum et summarum strictis- sime collocatum, vexillo ipsius ex industria desuper imposito, circumseptum cum multis armatis montem, palam hostibus pro- cedere disponit, ipso exercitu suo partes collaterals tenente et eventum rei praestollante. In quo quidern curru introducti fuerunt iiij. cives London., de quibus praedictum est, qui in proditionem comitis faciendam conspiraverant. Ista autem facta sunt ad cau- v. b. telam. Contigit autem paulo ante, cum iter faceret, ut equus cui insedit fortuito casu pede offenso corruens in terram, et ipse cade- ret, tibiam suam fregit, sed cum aliquantulum, Deo volente, conva- lescebat, compellerite necessitate, de loco ad locum per dies aliquot vehebatur; quod videntes ipsius eemuli, secus veritatem, credentes ipsum omni vigore militari privatum, forsitan ad praelium audacius festir.abant. Ordinatis igitur agminibus, et oratione pariter et admonitione persuasoria a duce eorum facta, animantur omnes ad pugnandum cum securitate, cruces albas in dorso et pectore super arma sua portantes, ad seipsos cognoscendum inter hostes, et ad designandum quod pro justitia dimicabant. Rex vero et 32 CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. ejus exercitus, qui supra modum extitit formidabilis, comperto eorum subito superventu, expergefacti quam citius ut arma colli- gantur, et ordinatis agminibus ad eongrediendum, expansisque vexillis, una cum signo regio judicium mortis preecedente, quod draconem vocant, progrediuntur : quibus barones cum ingenti stre- pitu tubarum, tamen de viribus suis prsesumentes, quia pauci erant respectu caeterorum, sed spem firmissimam in Deo habentes, De miserabili conflictu apud Lewes. Laxatis hinc inde cuneis, quam citius utrobique in hostem se- ipsos inmittunt; sicque ictuum inmanitate ac horrendo fragore, partibus sibi invicem terribiliter obviantibus, consertum est prse- lium omnibus admirabile. Hac baronum acie penetrata et disso- luta, captus est Johannes Giffard, miles strenuus, qui gloriam primi ictus prseripere aiFectaverat, et ad castrum abducitur. Ed- wardus militis egregii notam adeptus merito, sicut cervus fontes Fol. 105, aquarum, sic sitiens sanguinem inimicorum suorum Londoniens. r a> exercitui, quibus praeerant Henricus de Hastinges et Herveus de Borham, vexilliferi eorum, se misetur(?) eosque fugientes insequitur quatuor circiter miliaria, stragem ex eis faciendo miserrimam. Ho- rum sanguinem, nimirum, pro materno siciebat obprobrio ; qui, ut praedictum est, genitrici suoa Londoniis tot convitia dudum intu- jerunt. Interim multi potentes, cum magna parte regii exercitus, spoliis et preedis ac sarcinarum direptionibus inhiantes, supra montemconsiderantes currum consulis cum vexillo desuper extento, illuc tendunt impetu rapidissimo, intra prseoccupatum gladio reci- pere sperantes, quern a tergo caedem copiosam faciendo suscipiunt nescientes ; sicque fit ut qui credebant comitem reperisse, quosdam cives London., de quibus prsetactum est, ex cautela introducto s tricidarunt, qui etiam suee parti faciebant. Sed comes, bellator sagacissimus, etG.de Clare, caeterique barones, circa deditionem CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. 33 regis Angliae et captionem regis Almanniae totis conaminibus in- stabant, ut percusso pastore dispergerentur oves, et apparuit ibi virtus fulminea baronum, dum unanimiter pro patria dimicantes demum victoria fruuntur clarissima. Porro multi nobiles ex parte adversa, videlicet, Johannes comes de Warenna, Willelmus de Walencia, Guido de Lithiniaco, ambo fratres regis, Hugo Bygot, et multi alii circiter ccc. loricati, suorum ruinam aspicientes, et baronum ferocem audaciam qui veluti leones rugientes impetum faciebant in hostes animarum suarum, saluti consulentes terga ver- terunt, et sic optento fugee preesidio periculum iminens evadentes, equorum velocitate vecti in castrum de Pevenesia se receperunt. Rex igitur Angliae, equo sub se confosso, redditus est eis. Rex Almanniae captus, et ad M. ducitur. Capti sunt etiam isti, vide- r o{, '' licet, Johannes de Baylol, Robertus de Brus, Johannes Comin, et ceeteri barones de Albenia, peditibus quos secum adduxerunt de Scotia jugulatis numero grandi. Capiuntur etiam Humfridus de Boun comes Hereford., Johannes filius Alani comes Arundel., Willelmus Bardolf, Robertus de Tateshale, Rogerus de Someri, Henricus de Percy, Philippus Basset, prior jure numerandus, qui prae caeteris eo die cum rege existentibus in ictibus dandis et reci- piendis gloriam promeruit. Multi quoque alii quasi tocius regni potentiores ac in militia praestantiores partim capti sunt, partim fuge indulserunt, adeo instanter quod duo fugarunt x. milia, caeteris qui remanserunt ad duo milia, vel plus, prochdolor ! interemptis. O miserable spectaculum ! dum filius in patrem, pater in filium, affinis autem in affinem, concivis in concivem, ensibus hinc inde terribiliter fulminantibus, et occisorum cruore inebriatis, nititur insurgere prosternendo, mutillando, sub equis pedibus concul- cando, et quos vivos capiunt vinculis artissimis constringendo. De exercitu regis ceciderunt justiciarii regis, nomine Willelmus de Wilton. et Fulco filius Warrini, in numero occisorum excellentiores, CAMD. soc. 15. p 34 CHRONICON W1LL.ELMI DE RI8HANGER. alter gladio percussus, alter in flumine vicino submersus ; a parte baronum, Radulfus Heringaud baro, et Willelmus Blundus vexil- larius consulis. Ex utraque parte dicuntur cecidisse ad v. milia virorura. De secundo congressu, cum Edwardus redisset a fug a Lond. Edwardus a csede rediens Londoniensium, de patre ejus rege et avunculo rege Aim. cseteri triumphum reportassent, de prsedicta fuga in London, facta multipliciter fatigatus, tamen resumptis viribus eos bello aggredi denuo disponit. Cum igitur se invicem fere offendissent, ecce omnes qui quasi cum eo steterant fugam Fol. 105, inierunt. Dissolvit namque Deus fortitudinem eorum, solutoque robore brachiorum, adeo sunt privati ut quidam nee gladio per- cutere nee se in suis ictibus cognoscere valuerunt. Quod ageret Edwardus, qui, commilitonibus dispersis sic, quasi solus in campo remanserat, fugiens in prioratum de Lewes vindictam ad tempora distulit meliora. Nocte vero sequenti pax quaedam inter barones et regem reformata est, et Edwardus, patre annuente, et Henricus filius regis Almanniee dati sunt obsides pacis, et ad tempus etiam custodies mancipantur. Prsedicto modo barones, (apud quos in omnibus et per omnia una fides, una voluntas fuit, amor et Dei et proximi,qui sicerantaffectionefrateraaunanimes, quod [vacaf] pro patria non timuerunt, qui non solum regis oiFensionem incurrere, verum etiam pro justitia mortem pati maluerunt, quam fidem et sacramentum suum violare,) contra omnium oppinionem et omnium adjurationem campum cum victoria gloriosa mirabiliter adepti sunt, victoriam et laudem eis attribuentes cujus auxilio suffulti tarn mortalem conflictum subeundo victores extiterunt. CHRONICON WILLELMI DE BISHANGER. 35 ........ quamvis orta fuit Fol. lio, discordia inter comitem Gloverniee et comitem Leycestriae, cum y b> quibus armati convenerunt, moventes in Marchia baronibus recalcitrate moliuntur. Comes Symon, copulate sibi in amicitias Lewelino principe Walliee, parted illas adiit cum exercitu ingenti, et castra de Hereford et Haye subjugavit, terras, preedia domi- nica Rogeri de Mortuo Mari igni tradens ubique et depopula- tioni. Hugo de Mortuo Mari coactus reddidit se eis, suo castello quod dicitur Ricardi, et caeteris terris suis custodies Johanni filio Johannis commendatis. Castrum etiam de Ludelauue subjugatum est. Exinde progreditur exercitus Anglorum et Walensium ad Montem Gomerici, ubi prsedictus Rogerus, datis obsedibus, pacem cum baronibus inivit, frustratoriam sicut in fine patebit. Eodem tempore comes Warennse, Hugo Bigot, Willelmus de Walence, et fratres ejus caeteri qui cum eis de bello Lewensi, sicut prsedictum est, fugiendo discesserunt, tarn necessitate coacti, quam hostili manu subsequentium perterriti, transfretantes nuncia- verunt reginae, quee tune temporis in partibus morabatur trans- marinis, omnia quee facta sunt ; similiter et regi Francise et ejus fratri domino Karolo, regum Angliee et Almanniee captionem inti- mantes, supplicantes pro succursu et eorumdem liberatione. Sed hac vice sua petition e frustrati recesserunt. Regina vero et Bone- Fol 111 facius archiepiscopus Cantuariee, Petrus de Sabaudia, cseterique r o ? ^ parentes ejus, consilium inientes, congregaverunt principes, duces, comites, et barones, et quasi tocius Europee fortitudinem, propo- nentes Angliam hostiliter invadere, persistentesque in Flandria et in locis conterminis juxta mare cotidie Angliam ingredi minaban- tur, coadunata secum tanta navigii multitudine quod vix cuiquam erat credibile. Contra quos nostri congregati, accinxerunt se ad prselium et ad terram defendendam et propria capita. Congrega- tur Cantuariae et circa partes maritimas circumquaque omne robur regni, ab unaquaque civitate, urbe, villaque virisregio citatis 36 CHRONICON WILLELMI DE RI8IIANGER. edicto. Episcopi vero in subsidium hujusmodi a domibus religio- sis et ecclesiarum rectoribus, decimara spiritualium receperunt. Videres tune temporis super Herbaldoune tarn equitum quam peditum tantam in unum congregatam multitudinem, contra alieni- genas belli potentem, quantam in Anglia non crederes existere. Barones quoque quinque portuum naves et piratas prseparantes, turribus ligneis prudenter suppositas, balastariis introducendis, caeterorum adventum audacter sitiebant, nee eorum potentiam ut videbatur in aliquo metuebant. Tandem ilia congregatio nobilium dissipata, tarn milites stipendiarii quam parentes et amici reginae qui ad propria stipendia fuerunt, voto suo penitus frustrati, " per aliam viam in regionem suam reversi sunt." Fuerunt qui dicerent, robur eorum et numerum exercitus agnoscentes, quod si libere applicuissent terram hanc, praenimia multitudine sua et fortitudine, ditioni suee subjugassent ; sed conscius secretorum praemeriarum et Deus tocius consolationis, qui voluntates novit omnium et corda Fol. ill scrutatur singulorum, populum suum Anglicanum ab alto prospi- r> b. cere dignatus est. Unde cautorum corda magnanima contabescere jussit, et re inperfecta per quam advenerant tot supervenientes hostes reprimavit. Et licet contra naturalem regni progeniem fieret ilia convocatio, tamen ad laudem nobilis reginee Alienorse libet intexere, quod domino suo regi et Edwardo tarn strenue, tarn viriliter, tamquam virago potentissima, succurrendum fortiter insu- daverit, exhauste ...... perdito thesauro suo incomparabili. Nomina Mangnatum qui venturi erant in Angliam, SfC. Isti, immo omnis ilia regio et terra usque ad Alpes, instinctu reginae Anglias, P. de Sabaudia, electi Lugduonensis, Bonefacii Archiepiscopi Cant, et cseterum parentum nobilium reginee con- tra Anglicos con spirav erant, sed et Britannia minor, Vasconia, et Hispannia, cujus terrae regis sororem et filius Edwardus duxerat CHRONICON WILLELMI DE R1SHANGER. 37 uxorem, sirailiter commoti adversus eos odio exarserunt et in- dignatione. Attamen ille inclitus comes Andegaviae, Karolus filius Regis Franciae, parti comitis Leyc. favebat, frater suus ut dicebatur fidei juramento astrictus. ? ^j>^^ &b ^-^>-c^^ . Compositio pacis post bellum de Lewes. Capitulum primum, super reformatione pacis regni Anglice et re- conciliatione discordiarum in eodem regno motarum vel renovata- rum, compromittitur in archiepiscopum Rotomagensera,episcopum Lond., Petrum le Chaumberleyn, et H. justic. Angliee, et Sabi- nens. episcopum, apostolicae tune sedis legatum, in arbitros seu arbitratores. Data eis in omnibus plena potestate, salvo quod circa captives vel modum liberationis eorum se nullatenus intro- mittant. Secundum articulum, quod illud quod iiij. vel tres de personis preescriptis super prsemissis in unam concordaverunt sen- ten tiam stabitur, eorum diffinitioni quinto minime requirendo; quod si duo Concordes fuerint tantum, non utrum eorum stabitur, donee a quinto fuerit approbata. alioquin expirabit arbitrium. Et tune stabitur illi formee quam nuper Magister de Templo paulo ante detulit regi Franciae, donee aliqua forma pacis fuerit provisa. Tertium, quod isti arbitrii jurabunt quod eligent consiliarios indi- genas tantum, quos ipsi regi et regno noverunt utiliores. Quar- tum, quod rex credat consiliariis suis sine personarum acceptione, in justitia exhibenda et in ministris officialibus vel ballivis suis, de Anglicis tantummodo et indigenis creandis, constituendis. Item, antiquas cartas tarn de libertatibus quam foresta, et articulos quos contra oppressiones justitiariorum^ vicecomitum et aliorum balli- vorum faciat, rex inperpetuum observare. Consiliarii etiam pro- videant, quod rex faciat moderatas expensas, nee in mensas liber- tates exerceat, donee debitum antiquum fuerit relevatum, et de suo vivere possit absque mercatorum et pauperum gravamine, et 38 CHRONICON WILLELMI DE RISIIANGER. in hiis provisionibus rex consiliatorum suorum adquiescet. Quin- tum, quod arbitrium bona securitate valletur, et eo vallato vel bene firmato et plene, obsides pacis dominus Edwardus, H. de Almanniae, liberentur, ita quod ante liberationem eorum caveant ydonee de pace observanda, et quod novam guerram aut discor- diam non suscitabunt in regno, sed volentibus guerram vel dis- cordiam suscitare, una cum aliis comitibus et baronibus pacem et Fol. ill, arbitrium observare volentibus, totis viribus resistere erunt, quod v > b - comitibus Leyc. et Glov. et aliis eis adhserentibus plena paretur se- curitas, ne occasione aliqua prius factorum quoquomodo gravetur in futurum. Septimum, (sic] quod cum promissum istud in regno Anglise tractetur, et infra festum Pascse proximum ad ultimum terminetur. Diebus sub eisdemcommotaturba perorbemuniversumadvolans, sacrosanctam Romanam ecclesiam, tanquam tocius pacis fontem et magistram salvationis eternse, non mediocri verecundia reddidit agitatam. Missus est igitur in Angliam dominus Sabinensis epis- copus, a latere domini papse legatus cardinalis, ut regis et magnatum corda ad pacem inclinaret, et discordantium mentes, depulso om- nimodi rancoris nubilo, concordiee vinculo solidaret. Denique ad hoc illo in partibus ultramarinis agente, ecce qui ad pristinum statum et tranquillitatem reformandam accedere sperabatur, spem pacis et in desperationem commutando, interdixit portantes vinum, bladum, et hujusmodi victualia humanee vitae necessaria in regnum Angliae, sub poena excommunicationis inhibendo, ne quis vinum, bladum, et alia mercimonia in prsedictum regnum deferret. Cita- vit insuper quosdam episcopos peremtorie, ut comparerent coram se extra regnum prsefixis eis die [et] loco super obedienciam suam. Sententiam excommunicationis fulminavit in comitem Leyc. et ejus filios, Hugonem Dispensatorem, et omnes eis in consilio, auxilio, et favore,habitatores quinque portuum et civitatem London., super ec- CHRONICON WILLELMI DE R1SHANGER. 39 clesiastico supposuit interdicto, raandatis per litteras suas Londo- niae et Wigorniae episcopis et omnibus aliis suffraganeis Cantuar. ecclesiee, et dictis Wigorn. et Loud, injungens unica voce, et virtute obbedienciee praecipiens, quatimis dictos excommunicates vita- rent in omnibus, et dictas excommunicationis sententias con- servarent, et facerent singulis suis civitatibus et diocesis obser- p i. 112, vari. Porro communicate consilio episcopi attendentes, sen- r a - tentiam priorem et contra justitiam illatam, modo subscripto, appellarunt. Omnibus Christi fidelibus &c. Ista appellatio apud Redinges, item communicate consilio tocius cleri, recitatur et ap- probatur, et sigillis omnibus roboratur. Barones etiam adventum legati merito habentes suspectum, ei negantes ingressum, praedic- tam appellationem approbant, et quia tocius communitatis res agebatur, eamdem sigillorum munimine roborabant. Ut dicitur, apposita sunt signa abbatum exemptorum et non exemptorum, ex- cepto abbate de sancto Albano, qui praedictas appellationes sigillo suo minime roboravit, propter reverentiam sedis apostolicae, quern offendere non audebat, sicuti nee debebat, licet a multis multipli- citer pulsaretur, et jacturam tarn spiritualium quam temporalium bonorum una cum indignatione baronum et episcoporum irrecon- ciliabiliter incurrere formidabat. Alexandro papa debitum uni- verses carnis persolvente, dictus legatus, modo prsedicto perpessus repulsam,[remeans, in summum pontificem extitit electus, videlicet die Sanctas Agathse Virginis, et die dominica ante carniprivium insigniis papalibus honorifice redimitus, qui postea Ottobonum cardinalem apostolicae sedis legatum in Angliam direxit, de quo inferius dicetur. Supradicti marchiones in rebellione more solito surgentes, rupto Fol. 112, pacis fcedere, et conventione inter eos facta penitus adnullata, r dum comes Leycestriae cum copiis armatorum Marchiam peteret, ut dictum est, perlustrantur provincias ultra Sabrinam et citra cum 40 CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. exercitu suo rapinis et praedis assueto, indigenas circumquaque timore et tremore nimio concutientes, adeo ut ubicumque per- vagarent compatriotse ad ecclesias consurgerent, in cimiteriis domi- cilia construerent, et latitarent. Auctor hujus mail fuit ille pree- cipuus Hamo Extraneus, preedo nominatissimus, et alii quam plu- res, pululante tirannide sua, laxis crudelitatis habenis misere debac- chati sunt. Robertus Walrand et Garrinus de Bassinggeburne, cus- todes Bristoll. armata manu venientes diluculo ad Walingeford, ubi rex Almannise etEdwardus obsides captivi tenebantur, insultum de- derunt acriter ut eos raperent de custodia, sed nichil profecerunt. Nam castellani quam tocius expergefacti eos repulerunt. Specta- verant hii succursum et auxilium preedictorum marchionum, prout inter eos statutum fuit, qui versus eos cum exercitu iter arripientes, apud Persoram rumores accipientes reversi sunt, ex hoc facto et die anticipate sauciati. Comes Leycestrise ex eorum rebellione et fide rupta compulsus ad iram, habito super hoc consilio apud Oxoniam, assumpsit secum regem Henricum, qui sine ipso ad illud tempus nichil facere poterat, venerunt Wigorniam cum multitudine Fol 112 niagna bellatorum contra marchiones, tanquam regni turbatores v, a. et puplicos hostes, dum tacite videbatur tamen quod cor regis una cum suis familiaribus inclinatum erat eis, eo quod pro rege qui in custodia fuerat et occasione Edwardi adhuc obsidis, quern multum dilexerant, guerram moverant. Nam ex bello de Lewes ditionem ac odium trahererant ad invicem incestivum. Preefati marchiones, licet numero pauciores fuissent, tamen de sua audacia prsesumentes, ultra fluvium Sabrinee viribus restituerunt, pontem Wigorn. fortissimum fregerunt et cseteros pontes per ripam civibus trans vecturas dimensis in profundum ; sed in vanum laboraverunt contra tot nobiles, et praecipue contra ipsum nobilissimum bella- torem S. de M. F. resistere, quin et Lewelinum principem Wallise jam a finibus suis egressum ad instantiam comitis Leyc., super eos CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. 41 a tergo habentes, ad pacem venire compulsi sunt. Igitur ut Ed- wardus a custodia solveretur, redierunt ad pacem, licet dura fuerat [et] exitialis, nam ut eorum major pars terram Anglise per annum evacuaret, sanxitum est; malum regno vel proceribus regni interim molituri, sub pcena heereditatis perpendere ; et ad hoc confirmandum tradiderunt castra quae habuerunt in custodia ; co- miti Leyc. fere omnia quse erant per Marchiam a Bristoll. usque ad Cestriam, sed et Cestriae facto escambio cum comite prsedicto ; alia castra versus australes partes, Petro de Monteforti et aliis baronibus sunt commissa. Hiis itaque gestis, rex abiit ad Wodestok, ubi Nathale Domini Fol. 112, tenuit solenniter. Sed comes Leyc. qui fertur habuisse c. et Ix. mili- v ' ' tes stipendiaries, praeter alios innumeros sibi adheerentes in expedi- tione, cui omnis Anglia inclinata fuerat et subjecta prseter Aquilo- nem ulteriorem, qui adhuc conspiraverat contra eum instinctu J. de Balyol et regis Scotise, a rege nunquam se absentavit, nee aliquod magnum sine illo in regno agebatur, et omnia per ipsum ordinata sunt. Sed nee rex, qui regnando quinquagenarius erat, ubi pro umbra regis habebatur, adeo litteram suam perlustrare non poterat vel peragere, nisi in conductu alterius et dispositione. Paulo post, habito consilio London, super pace regni, in Ixo., ab- solvitur a custodia comitis dominus Edwardus, qui tenebatur ob- ses, nichil cum sui juris fuit, quin potius tractaretur adhuc volun- tate comitis et filiorum suorum, quod Edwardus dissimulans pro- cepere(?), eo quod opportunitatem expectabat evadendi. Anno gratise M. cc. Ixv., ortis simultatibus conversus inter comi- tem Leyc. et comitem Glov. Perturbationis causa principalis omni- um dicitur extitisse, quod comes Leyc. regem tenuit in custodia, ipsum pro voluntate sua ducens per regnum, omnia castra, civitates, terras, et possessiones captivorum suae dominationi mancipando, propriis custodibus in quibus magis confidebat introductis. Quod CAMD soc. 15. G 42 CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. utique dicitur fecisse eo quod presciebat multos nobiles et potentes Fol. 113, a proposito suo resilire. Et licet ista faceret, ne dominaretur eis donee statuta Oxoniee pro voto irrefrangibiliter firmarentur, quia nunquam oportet de aliqua firmatione solicitari, tamen injusti interpretes magnanimitatem ipsius videntes et invidentes^ omnia fieri ad destructionem regni et non ad edificationem dicebant, comiti Glov. suggerentes ipsum de jure tamquam excellentiorem hujus facere consistationes, et in ipsius redundare contumeliam et contemptum quicquid in hac parte fiebat. Commotus igitur comes Glov., materiam ultionis inquirens, torneamentum clamare fecit apud Dunestaple, ubi convenient ipse et H. filius Simonis primogenitus, utriusque partis capitanei. Adveniente siquidem die^ congregavit ibidem fortitudinem robustam, tarn de marchianis quam caeteris qui contra comitem Leycestriee conspiraverant, sicut exitus rei probavit. Pacifici regis et consiliarii providentes hujusmodi convocationes seminarium fore discordiee, et guerram jam consummatam paulatim respirare, regem ad hoc induxe- runt ut turneamentum prohiberet, quod et factum est. Sed cum probibitionem adquiescere recusaret, comminans ad effectum congressus procedere, non obstante aliqua prohibitione, proficisci- tur ibidem comes Leyc., associate sibi H. Dispensatore, in manu valida, Londinenses secum adducens, armis omnimodis ad bellum prseparatos, qui, parti adversus terrorem incutiens, torneamentum r o ^ impedivit. Non multum post item clamatur torneamentum parari livore apud Norhamptoniam, et modo quo prius imped itur. Item, comes Gloverniee de feroce factus ferocior, memoratos mar- chiones qui debuerant ut dictum est regnum exivisse, sibi adjunxit in adjutorium, Johannem de Warenna, Willelmum de Walence, qui tune temporis applicuerunt apud Pembrok, et multos potentes, largis donativis et promissionibus convocando exercitum suum diatim, illisque resistentibus in Marchia, comes Leyc. adiit Here- CHRONICON WILLELM1 DE R1SHANGER. 43 ford., cum rege, cui necesse erat de necessitate facere virtutem, ut- pote qui tune omnino fuerat suppositus. Elaboratum est per episcopos et alios ad pacem componendam, sed quicquid tune actum est, truffatorium erat et inane ; nam Edwardus, qui ad hoc sperabatur insistere adjutor prsecipuus, et ferventior prce cseteris, parte altera consentiente, cum ad spatiandum die Jovis in ebdo- mada Pentecost, extra Herefordiam divertisset, a militibus comi- tis Leyc. custodibus suis dextrarii velocitate recessit exinopinato, cautela quadam vulpeculari fretus. Quern ecce Rogerus de Mortuo Mari, non longe ab eis existens in insidiis armatus, sicut prae- locutum fuerat, adduxit Wigorn. Omnes igitur marchisi et comes Glov. et fugitivi atque incarceratorum amici venerant in fortitu- dine grandi, et in brevi formidabilis admodum fieret exercitus, i i. i -i . f^, fxi i Fol. 113, qui cum toto comitatu subdiderunt sibi Lestnam, fealopesburiam, v , a. Bruges, et Lodelawe, bellicis insultibus, ac demum, reddita Wigor- nia, venerunt Glov., quod quidem castrum comes Leyc. multis armatis instauraverunt, v. scilicet vexilliferis, cum sua familia, in quo etiam erat Robertus de Ros et equites certi ; et Edwardus et qui cum eo erant urbem expugnatam introierunt; qui in castro erant, resignantes illud die sanctorum apostolorum Petri et Pauli, juraverunt quod de caetero arma non portarent contra eos. E contra Simon de M. F. castrum de Monemet. complanavit, exinde pro- cedens versus Guamorgan ; et, cum summarii sub arupta montium et silvarum procedentes, ad naves comparentes, ac pro parte magna introducerentur, in Bristolliam [ut] navigarent,ecce exercitus partis adversae magnus et terribilis ex adverse irruens, insultum nautis ac caeteris in villa existentibus dedit acerrime ; ita ut rex et comes relictis rebus suis in puppibus, ponte fracto et villa incensa, in partes Herefordiae revertere compellentur, et ibidem morantes mittitur regio mandato ad convocandum omnes servitium mili- tare debentes. Interim comes Glovernise tempus opportunum 44 CHRONICON WILLELMI DE RI8HANOER. considerans quo proposito suo satisfaceret, pontes circumquaque frangere preecepit, armatam manum undique constituens, quae re- liquee parti vires pariter et victualia negaret, eo efficacius maliciam susceptam perficere confidens. Sed comes Leyc. et ejus militia alimentorum laboraret inopia, et administrationem subsidii destrue- retur, unde factum est cum festinarent ad succursum regio citati edicto, ab exploratoribus aut capiuntur aut praedantur, aut fugam inire compelluntur. Symon junior cum aliis regni partibus circa obsidionem castri de Peveneshia occupatus, cognita patris anxie- tate, evocatis copiis militaribus, illuc maturatis gressibus contendit, perveniens in festo sancti Petri ad Vincula ad oppidum de Kenil- wrthe, facto infelici quieti ibidem indulsit et sopori. Comes autem Glov. et Edwardus, cognito ipsorum adventu per sagaces exploratores, cum exercitu magno et mirabili sero exientes de Wigornia, summo mane pervenerunt apud Kenilwrthe, ibique mul- tos nobiles in prioratu decubantes barones et vexilliferos circiter x., videlicet comitem Oxon., Willielmum de Monte Caniso, et Ricar- dum de Grei, cum multis aliis, ceperunt in lectis suis ex inopinato, cum equis electissimis et sarcinis rerum opulentissimis. Simon de M. F. junior, comperto priorum armatorum strepitu, in cimba transvectus per vivarium subter prioratum, vix evasit ad castrum tertio quartove commilitone. In crastino quidem, qui tune erat dies dominicus, rex et comes Leyc. venientes cum exercitu de Hereford usque Keineshayam, quse est villa episcopi in comitatu Wigornise sita, diem crastinum consumarunt, non obstante quod exercitus illius non procul abesset, qui tune cum triumpho rever- sus de Kenilwrthe in civitate preedicta Wigornise resedit. Cum igitur beUum hinc inde committendum in crastino putaretur, juxta vocem dominicam, " Si vos persecuti fuerint in una civitate, fugite in aliam," dominus rex et comes Symon iter arripuerunt sub ipso noctis silentio versus Evesham,ubi ad regem repansandum et missas CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. 45 audiendum exercitum suum reficiendum substiterunt. Praedictus autem exercitus clarus valde et multo major quam suus, cujusprimae aciei praeerat Edwardus, ultiori vero agmini comes Glovernioe, comperto eorum recessu de Keinesheya, impetu admirabili eos p ] | insequitur de Wigorn. usque ad Evesham. Porro comes Glover- ^ a - niae et sibi adhaerentes, " quorum pedes veloces erant ad effunden- dum sanguinem/' qui spreto juramento suo a comite Leyc. decli- naverunt sicut dictum est, eidem tendentes insidias, omnem disci- plinam bellicse congregationis, in conflictu de Lewes superius an- notate tanquam hujusmodi penitus ignari, ab eo susceperant qui in experientia militari temporibus illis omnibus anteponendus erat. Unde tanto sagaciores effecti quanto peritiae ipsius pleniorem habebant notitiam. acies suas ordinando et dissolubiliter statuendo, exercitum suum reddiderunt impenetrabilem, et praecipue propter ipsorum multitudinem, quae reliquam partem multo majori nume- ro praecellebat. Egrediens autem Symon cum rege et exercitu suo de villa de Evesham, cum montem quandam vicinam ascendisset, ut ordinem caeterorum consideraret, et exinde ple- nius instrueretur ad congrediendum, taliter suos ut dicitur allo- cutus est, ( ' Per brachium Sancti Jacobi sapienter accedunt ; nee a se ipsis sed a me modum istum didicerunt; nunc commendemus Deo animas nostras, quia corpora nostra sunt (sic)." Hortaba- tur Hugonem Dispensatorem et Radulphum Basset czeterosque fi deles ut fugerent, tempora expectantes meliora, ut regno prodes- sent, sed ipso moriente vivere recusabant. Tune experiri poterat ilia Judica sententia quae dicit, " Justus ut leo confidit, et in Domino sperans, absque terrore erit ;" * nam licet haberet castrum suum de Kenilwrthe fortissimum et omnibus necessariis ad tuitionem mu- nitissimum, in quo se idemnem contulisse, suosque recipisse potuis- set incolumes, tamen maluit se campis exibere patentibus, ignomi- * Prov. xxviii. 1. 46 CHRONICON W1LLELMI DE RISHANGER. Pol. 114, niosum judicans et reprobum ut ullo timore declinasse videretur qui r ' b ' pro justitia mortem subire gloriabatur. Venientibus igitur hostibus, occurrit eis metu mortis intrepidus, et in acies eorum confidenter se ingessit, resistentes circumquaque prosternendo, viriliter prsecipi- tando, ac sub equinis pedibus conculcando, tarn velociter ut om- nes ipsius probitatem admirabantur. Tandem, equo cui insede- bat gladiis et lanceis confosso, flos totius militiee, cunctis fidelitatis et constantiee relinquens experimentum,flebiliteroccubuit, qui nobi- literpugnavit, et non tarn victusquam mole magnitudinisceeteroruni oppressus, morti inmisericorditer est addictus. Sed cum non sit aliquis qui fraude malignantium circumveniri non possit, nee iri- venitur aliqua pestis efficacior ad nocendum quam familiaris inimi- cus, quis de casu ipsius miratur ? Qui cum eo commedebant, leva- bant contra eum calcaneum suum, et qui dilexerunt eum in ore suo lingua sua ei mentiti sunt, cor non habentes rectum cum eo, nee fideles inventi sunt in necessitate ejus. Nam quidam ipsum deserentes hostium multitudine valiant, in ore strenui militis decer- tantes, eidem versa facie restiterunt, ad ipsius necem prsehibita con- spiratione insistentes. Walenses, qui cum eo erant ad multa milia, fugam primitus inierunt, ut bidentes ; qui in segitibus et gardinis latitantes, ac per patriam circumquaque confugientes, inventi sunt postea et perempti. Erant omnes ex parte domini Edwardi et comitis Gloverniae rubeo signo in brachiis ambabus cruce signati, ac alii ex parte comitis Leycestrise cruce alba ante et retro super humeros dextros insigniti. Et heec sunt nomina magnatum qui in hoc miserabili conflictu ceciderunt: Comes Leyc., capitaneus eorum, capite truncatus, pedibus et manibus amputatis, cuius capud uxori Rosreri de Mortuo Fol. 114, *, . . 1X7 . . r /. . ,. v0> a Man, in castro Wigornise praesentatur (Annnam ipsius adjuvet prae- cursor Domini ! cujus capud saltatrici in convivio offerebatur) ; Henricus filius comitis primogenitus ; Petrus de Monte Forti senior, in despectum decollatus est ; Hugo Dispensator ; Radul- CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. 47 phus Basset; Willelmus de Maundevile; Johannes de Bello Campo, qui eodem die primo vexillum erexit ; et multi alii, et armigeri, in eodem lamentabili campo reddentes terrse corpora, beatas animas ut credimus in coelo intulerunt. Capti sunt et vul- nerati, Guido de M. F. filius comitis, Johannes filius Johannis, Henricus de Hastinges, Humfridus de Boun junior, Johannes de Vesci, Petrus de M. F. junior, et multi alii in captivitatem abducti, et diversis locis vinculis mancipati, terris suis in alienum domi- nium vinculo distributionis translatis. Quorum quidam postmo- dum in carcere vitam finierunt, quidam gravi redemptione libe- rati sunt. Guido de M. F. apud Doveriam incarceratus, evasit, de quo postea dicetur. Sed et dominus rex in eodem bello gravi- ter vulneratus extitit, et fere morti ex inproviso adductus. Com- missum est istud bellum cruentissimum ij. non. Augusti, qui tune erat dies Martis, et vere dici potuit in quo tot nobiles brevissimo spacii intervallo, scilicet inter primam et tertiam, occubuerunt, eorumque exercitus equestris contritus loco prsedicto et convictus. Eadem hora per diversa regni loca tot fiebant tonitrua, tanta sub- Fol secuta est obscuritas et opacitas durans fere per dimidium unius v, b. horae spatium, quod omnibus terrorem inestimabilem induceret, ipsa etiam mirabilis aeris inmutatio tarn subito superveniens. In aliquibus vero etiam monasteriis religiosorum fratres in choro psallentes, alter alterum paulo a se remotum vix cognoscere pote- rat, aut in codicibus coram eis scripturam discernere, propter opacitatem. Explicit bellum de Evesham, commissum videlicet anno Domini M. cc. Ixv. Prsedicto modo, baronibus apud Hevesham occumbentibus in Fol. 105, . . v a. bello ibidem commisso, sicud dictum est, cum ad universorum notitiam pervenisset illius diei consummatio, dimissa leetitia, la- 48 CHRONICON WILLELMI DE RISHANQEB. mentation! se dederunt universi, preecipue religiosi qui partibus illis favebant, vel favere credebant, et merito, nam sine morae dis- pendio mittuntur a latere regis et magnatuum regi assistentium sa- tellites, qui non solum et postfsicj terras et possessiones occisorum in bello et captivorum, necessaria etiam bona tarn spiritualia quam temporalia religiosorum diripienda violavere, occuparunt, nulli par- Foi 105 centes ordini, dignitati, seu ecclesiasticee libertati. Vocatis insuper, v, b. paucis diebus interpositis, ad parliamentum Winton. comitibus, baronibus, episcopis, abbatibus, prioribus, et aliis ecclesiarum pre- latis edicto regio, sub amissione omnium bonorum, dominus rex et multi magnates, qui quasi reges dicebantur, regale dominium sibi protectum usurpando,eo quod regem tanquam acarcere liberassent, interemptis illis in quorum custodia ducebatur, infinitam pecuniam ab eis inmisericorditer extorserunt, abbates et quasc unique donios religionis tantse subpeditationi mancipando, quod vix aut nunquam poterunt respirare. Ex hoc solummodo sumentes occasionem, quod antedicto comiti Leyc. [pro] utilitate regni, libertate eccle- siastica militanti, sicud praedictum est, sine roboris adminiculo, sine familiaritate secularium, sine etiam (sic) orationum beneficia, more pietatis, impenderunt. O nimis amara malignitatis affectio ! pro scis- maticis et hereticis ac perfidis Judseis ab ecclesia catholica divinse miserationi devotis prsesentatur oratio, et pro militibus Christi Christum deprecantibus dolenda incutitur afflictio ! Tantis eisdem diebus inauditis tallagiis et variis extortionibus infestantur viri preecipue religiosi, imm'o potius excoriantur, quod non valet lingua recitare. Sane igitur comitis jactura irrestaurabilis et seevitia pro- sequencium, ac generalis ecclesiae titubatio, pias Christicolarum mentes in fletus tristitiam commovisse, divinam clementiam circa veneraridum comitem mirabiliter operare fama referente, omnibus longe lateque nunciatur : Dominus noster Jhesus Christus, qui ex habundantia suee pietatis abstergit omnem lacrimam ab oculis CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. 49 sanctorum, invictissimi viri constantiam insuperabilem, fidei puri- tatem, et pacientiam et invisibilem(?), infra breve tempus suae mor- tis, crebris cepit ostendere miraculis. Quid ergo ? suspiria mutan- tur in laudis prasconia, et revixit pristinae Isetitiae magnitudo. Con- cepto igitur fidei fervore, ad spem firmiorem eriguntur universi Christi fideles, firmiter sperantes per bonitatem ipsius qui superbos reducit et exaltat humiles, a pressuris malignantium quandoque relevari. In illo parliamento Wintoniae convocato, videlicet in festo Fol. 106, Nativitatis beatae Marias proximo post bellum de Evesham, qui- r ' a< dam abbates et alii praelati indignationem regis perhorrescentes, eundem reddere placabilem facta redemptione decreverunt, cre- dentes deinceps ab oppressionibus raptorum protegi, et optata tranquillitate regiae protection! restitui. Sed regis ira mediante, pecunia mutuata resurgunt undique magnates, videlicet dominus Edmundus, G. comes Gloverniae, R. de Mortuo Mari, Johannes Giffard, et multi alii, propriis emolumentis inhiantes, qui nichilo- minus pari ferocitate eos infestarunt, non obstante aliqua redemp- tione prius regi facta, nee littera protectionis obtenta causa quietis obtinendae. A qua flagitiosa inquietatione quidam abbates, sibi sagacius praecavere sperantes, et ex praemanifestis injuriis certifi- cati regis tuitioni ad propria remearunt, sed postmodum per eandem viam inviti subire dissimularunt, et regis injuriis afflu- enter onerati reverterunt. Ad festum sanctae Luciae Virginis ejusdem anni, convocavit rex exercitum suum apud Norhamton., [ut] Symonem de Monteforti juniorem caeterosque magnates insula de Axyholm latitantes hostiliter impeteret, invitatis tarn prece quam preetio comite Sancti Pauli, filio comitis Burgundies, aliisque copiis militaribus de par- tibus transmarinis, quibus terras exheeredatorum contulerat et pro- miserat, sicut comiti de Sancto Paulo, quern comitatu cinxerat Nor- CAMD. SOC. 15. H 50 CHRONICON WILLELMI DE BISHANGER. folchiae, licet saysinam non suscepisset terrarum, nee personaliter partes illas adire praesumeret, sciens comitem Rogerum le Bygot, Pol. 106, virum bellicosum, ei desideranter obviasse. In ilia expoliatione, l0> b< quae more solito acrius exigebatur, eo quod ardentius flamma furoris incendebantur contra regem exhaeredati, a proprio solo in- misericorditer ejecti, inestimabilia gravamina sustulerunt viri reli- giosi servitium militare debentes. Et quia fidelibus protegi de- berent tempore hostilitatis, et defendi ab omnibus, conculcati facti sunt praeda bellicosis. Sed difficile est singulorum detri- menta referre. Saltern de vexationibus ecclesiee Sancti Albani aliquid dicatur. Dominus Albanus ad locum praedictum suos transmittit milites, quos ducebant archidiaconus et camerarius ejusdem loci, ut dictos milites domino regi praesentarent ad mit- tendos, vel si vidissent utilius pecunia redimendos. Cumque ibidem a festo Sanctse Luciae usque ad festum Sancti Vincentii proximum sequens cum xx. equis dies (sic} continuassent, in multis expensis et angustiis, dominus rex pro quolibet milite Ix. marcas exegit a viris religionis servitium militare debentibus, et pro mili- tibus finem facere volentibus. Existentibus ibidem regibus An- gliae et Almanniae, regina etiam et legato cum exercitu magno et formidabili, procurantibus illis qui pervigili studio circa pacem formandam solicitabantur, mittuntur etiam viri providi qui Simo- nem cum spe salutis ad deditionem invitarent. Ille vero, licet primo remitteret, novissimo tamen victus amicorum suorum per- suasionibus, arbitrio legati, regis Almanniae avunculi sui, et P. Basset se submittens, eorum dispositioni stare spopondit, salvis vita et privatione membrorum, perpetua quoque incarceratione ex- cepta. Et sic, acceptis obsidibus, prassentias regis apud Norham- ton se praesentavit. duo cum pervenisset, procedens rex Al- mannia3 coram rege Angliae, Symoni de vitee suae salvatione regra- v, a. ciavit, nemini inputandum quod a morte fuisset ereptus, nisi Deo et CHRONICON W1LLELMI DE RISHANGER. 51 ipsi soli. Audito quidem comitis occasu in castro de Kenilwrthe, cogitabant qui ibidem erant ipsum in spiritu furoris sui jugulasse, nisi protectio Simonis impedimentum intulisset. Ob quam cau- sara a rege Angliae in osculo pacis mansuete susceptus, et pleni- tudinem gratise suse magnifice optinuisset, si seevitia comitis Gloverniae cseterorumque marchionum permisisset. Sed quia in vitam patris sui confederati effectum maligni desiderii comple- verant, pro certo sciebant, quod eos inexorabili odio persequeretur, ideoque ad ipsius cseterorurnque exheeredationem et proscriptionem totis viribus insistebant. Factum est autem variis examinatis consiliis et propositis contradictionibus, demum super hoc descen- derunt, ut castrum de Kenilwrthe resignaret, regnumque exiret quingentas marcas singulis annis de fisco percepturus, quousque pax in Anglia serenitior reformaretur, conditionesque interpositas sigilli sui munimine, cum preestatione juramenti, roboraret, ne contra formam hujus compaginationis venire praesumerat. Cum ea concordia discordans, et a pietate caritateque poenitus exclusa, nathale solum abjurare^ et tanquam vir sanguinum ignominiose deserere. Castrum siquidem adeunt, ad resignationem castellantes hortantur, mortem intentant et frustra terrores incutiunt. Porro qui in castro erant, super prsemissis certificati, omnia suee saluti contraria fore perpendentes, quia capitaneo suo a regno expulso certum erat eos in priorem devenire conditionem, ad alia se con- vertant consilia ; et licet nunc persuasionibus [nunc] minis pulsa- rentur, ut praesidium regi resignarent vel domino Simoni, qui in conducto a domino rege ei deputato ad hocilluc advenerat; tamen, de loci munitione confisi, responsa dederunt, nullam accepisse cus- todiam a Symone, sed de comitissa paulo ante a regno expulsa, v, b. nee ullo viventi de resignatione respondere nisi ipsi soli et in sua prsesentia. Erat autem castrum illud fortissimum quasi inexpugnabile, machinis et tormentis jaculatoris almericis et sindonis necessariis ad 52 CHRONICON WILLELM1 DE BISHANGER. modum munitum, et omnibus castris regni dissimiliter instaura- tum, quse sufficiebant per multa annorum curricula ad obsidionem expectandam, dummodo de discreta et sufficient! farailia sibi providissent. Sed erat numerus virorum excedens M. et cc., et uxores eorum cum ancillis liij., quse ad confusionem steterunt non ad defensionem. Egredientesque per singulos dies, circumjacentes provincias diripiendo preedas opulentissimas reportarunt, nullius incursiones formidantes. Denique rex sufficere sibi credens ad victoriam, quod Symonem praedicto modo subjugasset, regressus est London., ducens secum ilium cujus occasione tantam convoca- verat militiam, ut de ipso facerent sicut mente conceperant. Secundee aciei prsefuit rex, habens secum omnes Francigenas, comitem de Wendosme et Henricum de Seulth. Tercise aciei prseerat Robertus filius comitis Flandriee. In quarta fuerunt Romani et alii de Campania ; post illos veniebant illi de Pyregord, et balistariorum magna multitude. Prima acies, quam rexit Philippus de Monteforte, obviavit comiti Jordino, qui erat consiliarius et so- lacium Menfridi, prsevalens et prseeminens omnibus qui cum illo erant, et captus est ceeteris alium bellum faciebat comes Gawanus avunculus illius, qui erat major omnibus et potentior. Illi obviavit rex cum sua acie, et concrevit eos. Menfridus retro autemmorabatur quantum ad tractum balistee, habens ante se omnes pedites et sagittarios, et processit obviam regi. Rex vero prope- Fol. 107, rans a( j Menfredum, penetravit omnes pedites et pertransivit. Quo viso, Menfredus nimis confusus terga vertitur, quern fugarunt per totam villam de Bonevente et ultra ; tanta facta est interfectio in ilia fuga, et tot aducuntur captivi, quod non erat numerus. Capti sunt in illo conflictu comes Jordanus et filius ejus, qui strenue egit in illo bello, et prse ceeteris omnibus partis adversce lau- dabilius dimicavit. Capti sunt tot comites, barones, et mediae CHRONICON WILLELMI DE BISHANGER. 53 raanus milites, quod estimabatur redemptio eorum ad centum libras et amplius. Audita tali victoria, illi de Capua et de Naples et tota terra Calabrise se subdiderunt regi Karolo. Illi vero de Cicilia fugaverunt de finibus suis ilium capitaneum, quern ex parte sua constituit Menfredus. Commissum illud bellum die Veneris ante medium Sextuagesimse. In crastino inventus est equus Menfredi, quern armiger unus habebat, dicens quod ille qui insederat mortuus est ad mensam, et quern cognatus fuerat germanus illius, et agnitus est ab eis et reptatus est ad exercitum regis, et agnitus a comite Jordano et ab omnibus qui prius eum cognoscebant. Interrogatus armiger si sciret ubi corruit, respondit se scire, et ducti sunt illuc comes de Caserte et frater ejus comitis Jordani [Literam misit] comiti de Flanderes films ejus Robertus, qui in prsedicto bello tertiam aciem regebat, quee quidem litera statim in Angliam ad regem et legatum transmittitur. Diebus sub eisdem fama discurrente, cum devulgaretur quod Symon minor de Monte-Forti, qui quasi tenens viam prostrationis p i t 107 et pedem ad propriam hsereditatem sibi de jure spectantem iredi- r > b - turus, modo supradicto evasisset, multi exheeredati, ad castrum de Kenilwrthe fugientes, cum eis qui in munitione erant foedus inierunt, viribus et augmentatis exierunt, circumquaque singulis diebus partes proximas devastantes, multiplices copias ad in- staurationem castri secum reportando, animatiores effecti pro Symonis evasione, quern credebant circa statum illorum esse solicitum, et in procurandis auxiliis de cognatione sua et patris sui in partibus transmarinis vigilanter intentum. Castrum in- super de Tykehille adeuntes occuparunt, custodibus infra re- pertis aut in ore gladii csesis aut vinculis mancipatis. Multa etiam prcedia et vivaria tarn domini regis et domini Edwardi quam 54 CHRONICON WILLELMI DB RISHANGER. aliorum sibi adversantium destruxerunt, universam provinciam frumento et aliis victualibus nudaverunt, ut cum rex ad illas partes contenderethostiliter alimenta deficerent. Sed tantiset ampliori- bus insolenciis non sufficientibus eisdem ut regem provocarent, ad eos inpetendum quern avide expectabant, ad majoris furoris irritamenta se convertunt, omnibus castris et civitatibus per An- glian regiae celsitudini subjugatis, cum solummodo ad ilium locum de Kenilworthe in medio regni situm certum haberent refugium, tantummodo et non alibi satis admirandam ostendunt audaciam. Nam cursorem regis ad fines illorum infeliciter divertentem compre- hendunt, manum amputant, et amputatam domino regi prsesentan- dam ex parte heereditatorum remittunt. Et sicut annus precedens fluctuante nubilo tempestatis, ita et iste, nulla serenitate arridente, civili turbatione transiit agitatus, cervices de Kenilworthe anno subsequent! relinquens edomandos. Fol. 107 Anno gratiee M. cc. Ixvj. convocavit rex exercitum suum apud v 5 a - Oxoniam, infra quindenam Paschse, ad haereditatos inpetendum et castrum de Kenilwrth obsidendum, ubi juxta regis edictum qui- dam servitium militare debentes convenerunt, quidam venire re- cusaverunt, dicentes eos ter vel quater in anno in expeditionem procedere, vel contra statuta regni et leges citari tociens infra an- num, vel istis qualescumque alias excusationes similes pro se pro- ponentes. Cum qui prsesentes aderant, consilium inientes, sanxe- runt nuncios solemnes de castro nunciare, qui tarn ex parte legati quam domini regis custodes illius consulerent ad resignationem castri et moverent. Missus igitur W. archiepiscopus Edessanus, Anglicus et tune temporis in Anglia moram continuans, circum- spectus et eloquentia commendabilis, ad locum pervenit desti- natum, nee tamen castrum preesumens intrare, licet internunciis et mediatoribus pacis et concordise, .... transmissis, eundi et remeandi tranquilla libertas debeat concedi. Audita severitate CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. 55 castellanorum, ad prioratum canonicorum ejusdem villas decli- navit. Comperto autem ipsius adventu, in castro a custodibus in exenniis liberaliter respicitur, et a ministro exennia eidem defe- rente qui eum precognoverat taliter praemunitur, ut idem archie- piscopus ore proprio postea confitebatur patri et dominae rever- endee, " Suspicatur de nobis in castro non modice ; caveatis nequa- quam in eorum confusionera seu detrimentum promulgatis, quod si forsitan ex officio a legato nobis injuncto faciatis, quod absit ! sciatis nos capitalem subire sententiam." Credebant enim quod ad fulminandam in eos excommunicationis sententiam adventaret. Interea castellani de regis adventu super eos hostiliter edicto quanta Fol 1 possunt et diligentia et solicitudine communire satagunt, victui v, b. necessaria, armorum genera, greges et armenta de circumjacente provincia trahentes, et quaecumque obsessis possunt preestare sub- sidium, cursu quorum hospitem sperabant ad obsidionem solven- dam remedia procurare. In partibus enim ultramarinis circa copias militares colligendas intendebat, sed secus propositum suum in- pedimentum preestitit rex Franciae, non permittens ipsum ad partes istas cum hostili manu remeare. Tandem disposito exercitu, obsesso castro, locatis in girum legionibus, tentoriis et papillioni- bus congrua statione dispositis, castrum vallatur obsidione, demum machinis erectis, et petrariis jaculatoriis castrum molestiis non cessant fatigare, sed nee die nee nocte requiei operam dantes, verum crebris lapidum inmissionibus instantia continua muros et domicilia debilitant. Munitio nichilominus per singulos dies egrediens, super eos cum sagittarum ictibus, lancearum, gladio- rumque transverberationibus, a multis spiritum exalare fecerunt, greges quoque extra castra ad pascua minantes in conspectu exerci- tus, saspius conflictum casteris inferunt, et redeunt cum victoria. De parte domini Edmundi filii regis ex industria magna para- tur turris lignea, sumptuosa valde, mirandse altitudinis et lati- 56 CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. tudinis, [et] ad murum per ingenium aptatur, in qua per loca diver- soria collocati fuerant cc. balistarii et amplius, ut inclusis telorum et sagittarum inmissionibus dispendia incuterent. Sed erectus mangonellus interius, non cessabat donee earn assidua lapidum Fol. 108, reverberatione penetrando concrevisset. Alia quoque machina r a - ex parte domini regis nimis admiranda, quae propter magnitudi- nem ursus vocabatur, varias infra se divisiones continens ad sa- gittarios interducendos, ad nocumentum obsessorum erigitur, contra quam quaedam petraria aptatura satis artificiosa viriliter reverbe- ravitj quod multo tempore vim ministrandi et saeviendi amisit. Hoc enim apud eos voluntarium, ut singulis machinis propter illarum veheraentiam et terribilem aspectum propria nomina imponerent. Bargis etiam de partibus Cestriae sumptuosis laboribus transvectis, ad assiliendum castrum per aquam, sed nichil proficientibus. Qui de foris erant nichil relinquunt intemptatum eorum qui castellanis possunt augere molestias, et ad optinendum castrum tribuere facul- tatem, nichil tamen attemptantes per fossores et subterraneas vias ad suffodiendum muros, quod quidam ingenium in hujusmodi ne- gotiis non modicam optinendi votum consuevit praestare fiduciam, et inclusos de victoria reddere desperates. A mane usque ad vesperam apertae sunt januae. Et cum durasset obsidio a festo Pentecostae usque ad festum sancti Martini proxime sequentem, nunquam factus est assultus communis ab exercitu regis, sed fere singulis diebus egressis castellanis et audacter se offerentibus, oc- currunt agmina militum, equitum et peditum, impetuose capita pariter et corpora relinquentes ibidem. Miles quidam strenuus generosi sanguinis in conflictu graviter vulneratus, captus, ad castrum adductus, in fata concessit, positusque honorifice in feretro, cereis circumquaque appositis, ducitur extra castrum, ut venientes amici sui de parte regis ipsum pacifice asportarent, r, b. juxta votum suum intumulandum. In hoc facto commendatur CHRONICON WILLELM1 DE RISHANGER. 57 urbanitas castellanorum. Instant de foris, cum xi. petrariis lapi- des in castrum die noctuque incessanter jactantibus. Legatus videns quod nichil proficiunt, nititur ut ipsis et aliis exhaeredatis terrae suee restituantur, marchionibus contradicentibus et minas tumide minis acQumulando quod in ipsum legatum insurgerent. Sed in eos excommunicationis sententiam fulminans, sicuti facere credebatur, eo quod tanquam pacis perturbatores terras caeterorum detinebant occupatas. Eliguntur per dominum regem et optimates suos xij. viri excelsae dignitatis, prudentia circum- specti et experientia comprobati, ad tractandum de pace regni et statu exhaeredatorum; quorum ordinationi praedictae pacis negotium est commissum. Legato quoque et domino Henrico filio regis Al- manniae, per eos xij. sic data est potestas ut si quid ex ordinatione praedictorum xij. virorum remaneret, quod perfection e et mutatione indigeret, suo possent judicio conformare. Citantur igitur ab- bates, priores altiores, propositum habentes, tarn exempti quam non exempt!, per totum regnum, ut vj. kalendis Novembris apud Norhamptoniam convenirent, sub poena excommunicationis, quam ipso facto incurrerent si mandatum legati adimplere neglexerunt. Citantur et archidiaconi universi, per quos citationes fieri debe- rent, prsedictos ut sub poena praedicta prasdicto loco personaliter accederent, nomina abbatum et prioratuum sui archidiaconatus sub sigillo suo legato fideliter intimanda ; et a Norhamtonia col- loquium amoventes usque Coventream juxta Kenilwortbe, ad festum Omnium Sanctorum convenerunt omnes religiosi totius F , regni, una cum barnagio et caeteris regni magnatibus, ut interes- v, a . sent, ubi dicti ordinatores ordinationem suam promulgare debe- rentur. Quod et factum est. Castellani formam pacis non ac- ceptantes, castrum reddere recusarunt, et ad resistendum se para- verunt. Legatus in insigniis cum omnibus aliis prelatis similiter redeuntibus, excommunicationis sententiam fulminavit in eos. Ipsi CAMD. SOC. 15. I 58 CHBONICON WILLELMI DE UISHANGER. vero, erectis circumquaque per muros castri vexillis et penecellis innumeris, omnes reddiderunt, admirantes quod tarn mirabiliter re- bellare praesumebant. Vocantur et carpentarii per totum regnum ad machinas faciendas et edificia construenda, quia credebant ibi- dem hicinare (?) circa obsidionem. Rege taliter cum toto posse suo circa castri expugnationem existente, exheeredati scientes alteras partes regni militari copia destitutas, currunt undique, vastantes omnia, deprsedantes uni- versa quse poterant sibi subjugare ; accedentes ad insulam de Ely, in vigilia sancti Laurentii earn occupant, exeuntes singulis diebus circumjacentem provinciam devastantes, omnia vitse ne- cessaria secum in insulam reducentes et restaurantes. Proficis- citur episcopus loci cum paucis ad regem, eventum rei nuncia- turus. Indignanter est receptus, et ei casus inputatur. Citantur comitatus cum plebe ad eos vallandos ; exeunt heeredati nichil fortitudinis concipientes, et plebem introire compellerunt. Villam de Norwic. fortiter assiliendo depreedabant, spolia secum reportan- tes ad habundantiam ; similiter Cantebrigiam, Judeeos et alios quos volebant ducentes in insulam et ad votum redimentes. Gives v o j, t de Len. accedentes ad regem, libertates suas amissas petentes sibi reconcedi, promittebant insulanos vivos vel mortuos sibi praesen- tari, dummodo negotia sua per regem promoventur. Quibus con- cessis, et obtenta securitate de eisdem, congregaverunt infinitam multitudinem de plebeis, cum navibus quamplurimis balistariis onustis et sagittariis, omnique armorum genere refectis, ad eos impetendum. Johannes de Ensle cseterique instructi de ipsorum adventu, statuentes aliqua agmina locis congruis, demissis vexillis, fugam fingunt, ut ceeteros adhuc in navibus animarent ad terram. Festinantes deinde redisse super eos applicatos et omni parte concludentes jugulant, revertere volentes ad naves gladiis obviant, iiij. bargis cum multis navibus retentis, ceedem fecerunt lion mo- dicam. Sicque in illo conflictu multis occisis et carceri mancipatis, CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. 59 [et] in aquis submersis, paucis ad Len. reversis pro voto triumph! itur. Legatus et comes Gloverniae et ceeteri, qui duodenario numero fuerant electi ad pacem componendam, nituntur ut exhseredati et etiam castellani, facta redemptione pro transgressionibus suis, terras suas in possessiones recuperarent. Rogerus de Mortuo Mari et caeteri marchiones, nimis igitur timentes quod terras amittere deberent sibi collatas, et immo violenter occupatas, in necem comitis Glov., ut dicitur, conspiraverunt seditiose sibi inferendam. Unde recedens idem comes et alii multi, ad terras suas protegen- das ab eruptionibus insulanorum, regem cum paucis in obsidionem dimiserunt. Castellani nimia laborantes alimentorum inopia equos comederunt, de nova refectione febricitantes, morbosi facti sunt, finierunt atque propter hoc de pace tractare curarunt (?). Facta est ergo composito, anulo regio signata, ut ad Symonem in partibus transmarinis mitterent, et si eos non succurreret infra tern- -p i. 109, pus xij. dierum sicud in compositione continebatur, ex tune die r > a - praefixo castrum resignarent. Datis igitur obsidibus, destinantur ad Symonem nuntii, formam prsedictam eidem intimaiites, et sine spe alicujus auxilii contra festum sancti Martini reddiderunt. Ad Nathale proximum sequens erat dominus rex apud Oxoniam, et legatus multique magnates specialiter vocati ad pacem faciendam inter comitem Glov. et Rogerum de Mortuo Mari ceeterosque marchionum ab obsidione de Kenilwrth cum rancore decedentes et exinde versus London, iter arripiens, ubi festum sancti Ed- wardi sicut ei moris erat pariter et devotionis, vocatis archiepis- copis, episcopis, abbatibus, et aliis ecclesiarum prelatis, comitibus, baronibus, prout decebat regiam excellentiam, cum ingenti gaudio solempnizavit. Legato in sedili regio collocato, singulisque ferculis coram eo primitus appositis, et postremo coram rege, unde mur- murabant multi in aula regis indignantes quod alienigenam in suo 60 CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. regno et in festivitatibus suis ei preefecisset. Ad illud festum invitatus comes Glovernise, venire recusavit, suspicans aliquod sinistrum ab emulis suis in curia procurari. Nuncios suos domino regi destinavit, ut dicitur, monens et exhortans, ut a consilio suo alienigenas amoveret, ut provisiones Oxon. bonas et utiles regno inviolabiliter teneret et per regnum tenere faceret, et promissa sibi apud Evesham adimpleret. Sin autem, ei si quod utile videretur faceret, ne miraretur. Habito igitur diligenti tractatu, tarn circa hujusmodi mandatum quam circa hseredatos qui insulam de Ely occupatam detinebant, omnes provincias licencia liberiori devas- Fol. 109, tando, edicto regio citantur comites, barones, archiepiscopi, epis- r ' "' copi, abbates, et omnes communiter militare servitium debentes, ut ad festum Purificationis beatee Virginis proxime sequentem apud Sanctum Edmundum cum equis et armis modo omnique sufficien- ter instructi convenient, ad insulanos impetendum. Omnibus quo in adventum regis die et loco convenientibus, comes Gloverniae se absentavit, in confinio Wallise copiosum congregans exercitum, ad marchiones suos inimicos ut creditur persequendum. Missis denuo legationibus, videlicet J. de Warennia et W. de Walence, ut veniret ad parliamentum, renuit, litteras patentes faciens signo suo signatas, quod nuncquam arma portaret contra dominum regem nee filium suum Edwardum, nisi se defendendo, sed inimi- cos suos, scilicet R. de Mortuo Mari et caeteros pro posse suo sup- peditaret. Hoc fecit per consilium, quod notam proditionis sibi formidabat impositam. Anno gfatise M. cc. Ixvij., vocatis edicto regio totius regni mag- natibus cum equis et armis ad obsidendum insulam Elyens. ut dictum est, episcopis [et] abbatibus militare servitium debentibus, apud Sanctum Edmundum convenientibus ad parliamentum, cum aliis ecclesiarum rectoribus per legatumcitatis,primo et principaliter rex et legatus articulos subscriptos exigebant a clero, scilicet ut CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. 61 omnes prselati et rectores ecclesiarum decimas suas concederent de tribus annis sequentibus et de anno proximo praeterito, quan- tum dabant baronibus ad custodiendum mare contra alienigenas. Ad hoc respondebatur quod guerra incepta fuerat per iniquam cupiditatem, et adhuc durat, et ideo necessarium esset hujusmodi petitiones pessimas praetermittere, et de pace regni tractare, et parliamentum suum ad utilitatem ecclesise et regni convertere, p i. 109 non ad tortionem denariorum, praecipue cum terra tanto destructa v a - sit per guerram quod vix aut nunquam respirare poterit. Item petitum est ut ecclesise taxatae fuissent per manum laicorum justa et alta taxatione, ad valorem omnium bonorum. Ad hoc respon- debatur, quod non est ratio, sed contra justitiam omnimodam, ut laici de decimis colligendis se intromittant, nee in hoc nuncquam consentiebant communiter, sed tantum ut antiqua taxatio staret. Item ut episcopi, abbates, priores, decimam suam darent de baroniis suis plenarie et de laico feodo, recta et alta taxatione. Ad hoc respondendum est, quod depraedati sunt et secuti sunt regem in expeditione, et cum tanta pecuniarum effusione quod omnino pau- peres effecti sunt, sed et terrse eorum incultae jacebant prop- ter guerram. Item ut clerus communiter daret domino regi, ad relevandum statum suum, xxx. millia marcarum, sine antedictis de- cimis, quas quidem decimas legatus vendicabat ad opus Romanes curiae, propter debita Ceciliae, Puliae, et Calabriee 3 in nomine do- mini Edmundi filio regis. Ad hoc responderunt, quod nichil da- rent, quia omnes hujusmodi taxationes et extorsiones per regem fact marcarum, quas episcopus Roffensis Laurencius et episcopus Batho- niensis Willelmus, et abbas Westmon. Ricardus, mutuo recepe- runt a mercatoribus domini Papae in curia Romana, quando fue- runt ibidem pro negotiis regis expediendis. Ad hoc responderunt, quod nunquam consentiebant illis ix. m., nee quicquam sciebant, unde in nullo tenentur eas acquietare. Item, ut fieret prsedicatio cum omni festinatione de cruce per totum regnum ad expugnan- dum populum quern curia provideret, vel ad crucem per denarios redimendum. Ad hoc responderunt, quod populus terrae per guerram in magna parte occiditur, et si modo cruce signarentur qui remanserunt, quod manifestum esset quod legatus voluisset naturalem progeniem terras exulare, ut sic possent alienigeme ter- ram libere conquirere : item, exhaeredati terras suas non sunt re- cuperati, nee caeteri redemptiones suas. Item, ut episcopi tene- rentur ad omnes istas petitiones, velint, nolint, bono grato vel malo grato, propter juramentum de Coventre quod domino auxiliarentur regi modis omnibus in quantum possent. Ad hoc responderunt, quod quando juramentum fecerunt nunquam intelligebant de alio quam auxilio spiritual! et consilio salubri. Exhaeredati latitantes in insula de Ely ammoniti sunt per nuncios legati, ut reverterent ad fidem sanctse ecclesiae et ad obedientiam curise Romanes et ad pacem regis, secundum formam provisam, et ut susciperent absolutionem de sententia secundum formam sanctae ecclesiae, et ne ampliores roborias et depredationes facerent, et ut de roboriis et depredationibus factis restitutionem facerent CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. 63 clero et ecclesise. Ad primum responderunt, quod firmiter tenent eandem fidem quam didicerunt a sanctis episcopis, scilicet sancto Roberto, de sanctoEdmundo, sancto Ricardo, et aliis viris catholicis. Fol Unde credunt et tenent eosdem articulos fidei de cimbolo et ora- r, a. tione dominica, euvangelia, et sacramentis, sicud universalis ecclesia tenet et credit, et propter hanc fidem parati sunt vivere et mori. Ad secundum dicunt, quod obedientiam debent ecclesise Romanse sicut capiti totius Christianitatis, sed non omnibus cupiditatibus et exigenciis voluntariis illorum qui gubernare deberent eandem et regem. Prsedecessores sui, quorum hseredes sunt, terram conqui- rebant per gladium, et ideo visum est eis quod injuste exhaere- dati sunt, et hoc est per legatum, unde hortantur eundem ut faciat emendari. Ad tertium respondent, dicentes quod legatus missusestin Angliamutpacem faceret, etmagis guerram manutenet, quia manifeste parti regis adheeret et earn fovet, et in quantum sic facit partem guerrse sustinet. Item, forma provisa nulla est, prsecipue cum papa dederit regi et legato in mandatis, ut nullus exhseredaretur, et quandam redemptionem providerunt quse co- equatur exhseredationi, unde hortantur legatum ut faciat emendare. Ad quartum dicunt, quod prima inprisio et primum juramentum sint ad utilitatem regni et totius ecclesise, et omnes prelati regni excommunicationis sententiam fulminarunt in omnes contrarie- tates, unde ad hoc stant in eadem voluntate, et parati sunt mori pro juramento eodem, et hortantur legatum ut revocet sententiam, alioquin appellant ad sedem apostolicam et etiam ad generale con- silium, vel si necesse fuerit ad summum judicem. Ad quintum dicunt, quod cum militant pro utilitate regni et ecclesise, oportet vivere de communibus bonis et maxime de bonis inimicorum suorum, qui terras eorum detinent; ideo hortantur legatum ut terras suas sibi restitui faciat, ut necessitatem non habeant de- 64 CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. Fol. lio, preedare. Ad sextum dicunt, quod multi discurrentes circumqua- r ' b> que roborias faciunt multimodas, qui sunt de parte regis et Ed- wardi, et dicunt se esse ex parte hseredatorum, ut ipsos defament et se ipsos excusent ; et ideo monent legatum ne talia referentibus fidem adhibeat, quin si quemquam in hujusmodi scelere compre- henderent, inter se ipsos statim sine mora de ipso facient judicium. Exheeredati significant domino legato, quod irreverenter ejecit a regno tanquam totius terree consilium episcopum Winton., epis- copum London., episcopum Lincoln., et episcopum Cicestriae, viros in consilio et prudentia circumspectos, unde consilium regni in maxima parte debilitatur et terra periclitatur, quia legatus bona episcopatuum sibi usurpat, et per defectum consilii caeterorum status terree deperit ; et monent legato ut emendare faciat. Sig- nificant legato, ut moneat regem quod alienigenas de consilio suo amoveat per quos terra captivatur. Monent legatum, ut terree sues restituantur eisdem sine redemptione, et ut provisiones Oxon. teneantur, et ut obsides eis liberentur in insulam, ut possint earn pacifice tenere per quinquennium, donee viderint qualiter rex omnia proemissa firmaverit et fecerit observari. Significant legato quod abbatiee et alias domus religionis edificatee sunt de bonis pre- decessorum suorum, et nunc per extorsiones et tallagia regis et legati destruuntur, unde viri in locis eisdem ad servitium Dei deputati vivere nequeunt, nee elemosinas in hospitalitatem facere sicuti consueverunt ; monent legatum ut emendetur. Significant legato, quod ecclesiee regni collates sunt alienigenis, qui sunt ini- mici terree ; et bona ecclesiastica, quibus naturales terree vivere deberent et sustentari, in partes ultramarinas asportantur, et ideo periclitantur animee, non habentes custodem prseter aliquem capel- v, a. lanum de minori precio, quo possunt ; et monent ut emendetur. Significant legato, quod decimee quee exiguntur a clero non debent dari vel concedi, eo quod terra destructa est per regales et per CHRONICON WILLELMI DE RISHANGER. 65 communem guerram, et terra jacet inculta, et fructus annul nulli provenerunt, unde populus fame rnoritur. Significant legato et monent, ut nulla fiat praedicatio ad populum naturalem regni cruce signandum et exulandum, quo liberius gens extranea posset terrain expugnare. Proponit rex etiam contra hseredatos, dicens quod juste exhsere- dati sunt et privati terris suis et tenementis, quia in plena curia sua et judicio parium suorum, scilicet magnatum terree. Respon- dent barones, dicentes quod illud judicium eis nocere non debet, quia in judicio illo non concordabat curia, quia majores et dis- cretiores, scilicet, rex Almannise et P. Basset et dominus Mare- scallus et terrse caeteri quam plures, a curia recesserunt, coritradi- centes et reclamantes. Dicit rex quod contradictio et reclamatio non debet eis prodesse, quia lex firmissima est in omni regno Christian orum, et ut dicitur Saracenorum, quod quicumque insur- rexerunt cum manu armata contra dominum suum agmine, ipso facto et jure amittere tenentur tenementum suum, quod tenet ab eodem. Respondent barones, dicentes quod, quamvis apud Lewes homagium suum ei reddiderunt, et a fidelitate sua recesse- runt, tamen postea apud Londoniam homagium ei denuo fecerunt, et fidelitatem ei juraverunt, quam usque ad prsesens inviolabiliter custodierunt, nee arma contra eum postea portaverunt. Explicit narratio de duobus bellis apud Lewes et Evesham, inter Fol. 114, Regem Angliee et Barones suos infra biennium commissis. In quorum v ' bt primo, scilicet apud Lewes, Barones mirabiliter triumpharunt, et, in secundo apud Evesham, lacrimabiliter occubuerunt. CAMD. SOC. 15. MIRACULA SIMONIS DE MONTFORT. (MS. Cotton. Vespas. A. vi.) Interempti fuerunt illo die ex parte Comitis, ipse Comes; Heriricus films ejus; Hugo Dispensator; Willel- mus de Arundeuil; Radulphus Basset de Draycote; Petrus de Monteforti; Hugo de Hopvile; Johannes de Bellocampo de Bed- ford; Thomas de Hesteleie; Willelmus Devereus; Guydo Bay- selle; Ricardus Trusselle; Willelmus de Burmugham; Robertus de Sepinges; Guydo de Mounteforti; Johannes de Vesci; Un- fredus de Boun a fuga reversus apud Wygorn. Et captivati sunt, Johannes filius Johannis Roche de Segreve; Henricus de Hastinges; Comes Herfordiae. Ex parte domini Edwardi cecidit Hugo de Troia miles, et Adam de Ridmark, et pauci alii. In villa, in ccenobii curia, in monasterio, et capellis earumque atriis, populi, more pecudum, obtrunctati jacuerunt. Et quod visu fuit horribile et auditu tarn mirabile quam miserabile, chorus et alia quaccurn- que monasterii loca fuerunt interemptorum et vulneratorum sanguine purpurata. Tune autem venerunt inimici temeritatis filii, rapacitatisque eorum ministri, quicquid substanciee concu- piscibilis inveniri potuit, in villa et coenobio prsedse patuit et direp- tioni. Nichil opertum quod non reveletur, fyc. Quidam Ricardus, no- mine Bagard, de Evesham, cuin transiret cum mercatu suo versus Stretford super Avenam, apparuit ei manus exercitus veniens de G8 MIBACULA SIMONIS DE MONTFORT. Keneleworth. Iste metu reversus est in via, habuitque obviam dominum Willelmum de Bello-Campo, cum tota sequela sua ; et inter eos fuit dominus Petrus de Saultmareis. Dictus Ricardus ait, . immense sums of money that the Earl of Cornwall had taken out of the country ; Paris, p. 958, and Tyrrell, ii. (977.) This Earl's immense riches caused the following epigram, " Nummus ait, pro me Nubit Cornubia Romse. 1 ' Cf. MS. Harl. 4878, fol. 76, v. * It will be seen that Taxter does not state the price of corn to be so high as the two authorities above stated, which is easily to be accounted for by his living in another part of the country. Taxter's Chronicle has not been printed, although curious and valua ble there are two complete MSS. of it, viz. MS. Cotton. Julius, A. i. and MS. Arundel. Coll. Arm. No. 6. From the former of these, fol. 37, v, and from the latter fol. 123, r, a, we learn that Taxter became a monk of Bury St. Edmund's in the year 1245 : " Hoc anno scriptor prsesentis voluminis habitum suscepit monachalem dominus de Tayster, die Sancti Edmundi, M.CC.XLV." Owing to Taxter having made use of two eras, this date has been hitherto mistaken for 1277 by all writers who have had occasion to speak of him. For the same reason, the catalogues state that the chronicle extends to the year 1287, whereas in point of fact the narration in both manuscripts concludes with the account of the battle of Evesham in 1265. Sharon Turner falls into the same error, Hist. i. 440. The first portion of Taxter's Chronicle is taken from Marianus Scotus. CAMD. SOC. 15. Q 114 NOTES. The Liber Niger of Christ Church, Dublin, also agrees to a certain extent with Taxter, and asserts that vast numbers died of hunger. " Hoc anno, infra quindenara Sancti Micaelis, fuit maximus ventus et ultra modum horribilis tempestas in terra et in mari." MS. Liber de Antiquis Legibus, sub ann. 1259. Afterwards, the civil wars were as pernicious as those of the sky. " His temporibus magna pars Angliae per caedes et incendia destructa est." Chron. Stephani Birchington, MS. Harl. 4231 (5), fol. 21, r<>. P. 2, /. 25. Occasione provisionum. " Et hoc fuit initium dolorum et origo mortalis gwerrse, per quam tot maneria combusta sunt, et tot homines, divites, et pauperes, depraedati, et tot mille homines perie- runt." MS. Liber de Antiquis Legibus, fol. 88, v<>, a . Chronicon Lewes, MS. Cotton. Tiber. A. x. fol. 181, vo,/3; MS. Bib. Reg. 13 E. ix., fol. 176, vo, ft} et MS. Cotton. Faust. B. vi. fol. 75, r. The following verses are from MS. Cotton. Otho, D. vui. Frag. Rams. Pars iv. fol. 218, r, a, ft : " Hinc oritur guerra, miserabilis fit bona terra ; Praedia nam vastant qui regis partibus astant Baronum propere, sic regia jussa fuere ; Villas incendunt, animalia plurima vendunt; Hsec dum patrantur, barones ludificantur. Post haec Edwardus regi, rex atque Ricardus, Ut bellum propere facial rex, consuluere, Ut sic confusi barones sintve retrusi." Z. 27. Convenientibus. The numbers assembled at the Mad Parliament at Oxford must have been very great : according to one writer, sixty thousand persons congregated together. MS. C.C.C.C. No. 70. See our Chronicle, p. 8. P> 3, 1. 2. Omnis iniquitatis auctore. Nearly the same expression is NOTES. 115 used by the author of the Ramsey fragment: " Ut (licit Ysaias, Iratus sum super populum meum, contaminavi heereditatem meant ; * quod utique tempore regis Henrici tertii terrae Anglicanae nullus ambigit evenisse. Cum enim prsedictus rex totius Angliae monarchiam XLVII. annorum curriculis summa videretur pace rexisse, tandem, instigante diabolo, inter regem proceresque suos pro statutis Oxoniae dirimendis praestigialis est orta dissentio." MS. Cotton. Otho, D. vm. fol. 214, r. Perhaps the following is a sensible view of the case : " Wherein we see what effects it wrought, how no side got but misery and vexa- tion ; whilst the one struggled to doe more than it should, and the other to doe lesse than it ought, they both had the worst, according to the usuall events of such imbroylements." Daniel's Collection of the Historic of England, fol. Lond. 1617, p. 155. See also Nicolas's London Chronicle, p. 20. P. 3, 1. 12. Regno quoque. This sentence, to the end of the para- graph, is most probably a quotation from some charter. I. 22. Floruerunt autem. I insert here the following extract from Taxter's Chronicle, although perhaps it more properly be- longs to p. 8 : " Hiis diebus, fratres regis Pictavenses, et parentes reginae Sau- veienses, et etiam regina Angliae, unusquisque ubi dominabantur tirannides regias intollerabiliter excercentes, proceres regni contra eos exacuerunt. Unde post Pascham convenientibus cunctis proceri- bus Angliae apud Oxoneford, promulgata sunt statuta quaedam, ut dicebatur, ad exaltationem ecclesiastics libertatis et regiae coronae, et etiam ad utilitatem totius regni Angliae, praesente domino rege et ejus filio primogenito Edwardo, qui dictis statutis sigilli regii et sacramenti auctoritate assensum praebuerunt, licet inviti. Proceres enim regni sacramento et obligatione inter se condixerunt, quod pro dictorum statutorum observatione, si necesse foret, morti se expone- * Cap. xlvii. vers. 6. 116' NOTES. rent, et in eos qui ea nollent observare cursuros. Unde ad dictum par- liamentum, Audomarus electus Wintoniae, Willelmus de Valence, et caeteri fratres regis Pictavenses et Sauveienses, a regno Angliae ex- pulsi sunt. Quibus expulsis, praedictae tortuosae exactiones paulatim cessare ceperunt." MS. Cotton. Julius, A. i. fol. 40, r. P. 4, L 30. Si quis insuper. This fact is given with little variation in our author's continuation of Matthew Paris, p. 989. P. 6, 1. 12. Litteraturte. Rishanger, in his continuation of Mat- thew Paris, bestows on Leicester, as Sir James Mackintosh says, " the unwonted praise of literature," History of England, i. 238. But I think Rishanger is a credible authority, and I see no reason why the intimate friend of Grosteste should not have been attached to learning. L 30. Puce ecclesiee. Throughout the whole of his career, Montfort showed respect for the Church, and the property of the Church. In 1263, when the Archbishop of Canterbury at Boulogne issued an excommunication against several of the barons, and even including two sons of Leicester, for ecclesiastical depredations, yet we do not find Montfort himself included in the sentence. See MS. Bodl. 91. Bern. 1891, p. 136, where is an ancient copy of the original document. P. 7, I. 7. Beato Roberto. " Venerabilis Robertus Grosted, Lin- coln, episcopus, in cathologo sanctorum merito connumerandus." Mem. Willelmi Wyrcestre, MS. Cotton. Julius, F. vn. fol. 56, r. But although Grosteste's piety was so universally acknowledged, that he was often styled Beatus, yet that honour could never be obtained from the Papal see, although solicited for him in the strongest terms. See Pegge's Life of Grosteste, p. 217 ; Wharton's Anglia Sacra, ii. 343; and Bale, iv. 18. /. 15. fili carissime. This is also related in our author's continuation of Matthew Paris, p. 998. NOTES. 117 P. 7, I. 18. Miracula. Cf. Bale, iv. 18. I am not aware tliat any narrative of his miracles is extant. /. 22. Durum foret. The reading in the Latin Vulgate is, " Durum est tibi contra stimulum calcitrare." Act. ix. P. 8, /. 8. Apud Oxoniam. " Apud Oxenford celebratum fuit generale parliamentum, rege Henrico praesente cum omnibus nobili- bus regni Anglise, et tractatum fuit generaliter ibidem de omnibus negotiis regni emendandis : et juratum fuit ab omnibus, tarn a rege quam ab archiepiscopo et ab omnibus episcopis, comitibus, baronibus, et omnibus aliis, quod omnia secundum sua statuta ibidem provisa emendarentur. Rex etiam ipse juravit, et statuta ilia et provisiones ibidem factas sigillo regio confirmavit. Et quia Aymerus, electus Wintoniae, et Willelmus de Valence, Galfridus de Liseni, Guido de Liseni, fratres scilicet domini regis, ipsis provisionibus non assense- runt, nee ordinationi parium suorum stare voluerunt, expulsi sunt a terra Angliae et ejecti." Chronicon Dovoriae, MS. Cotton. Julius, D. v. fol. 31, r. Henry afterwards deeply regretted his assent to these provisions : " Eodem tempore, ex assensu totius barnagii, do- minus rex statuta Angliae apud Oxoniam ordinavit et juravit ipse, cum Edwardo primogenito suo et barnagio, eadem statuta irrefragabiliter observari. Processu temporis, dominus rex penituit se juramentum fecisse." Rishangeri opus chronicorum, MS. Cotton. Claud. D. vi. fol. 115, v, a. P. 12, /. 5. Johannes Maunstl. This person held seven hundred livings, which brought him an income of 18,000 marks. Chron. de Mailros, p. 239. When pluralism was carried to such an unprece dented extent with the foreigners, it was no wonder that the native clergy should express their dissatisfaction. 2. 9. Latenter. Cf. Annales Theoksbur. MS. Cotton. Cleop. A. vii. fol. 65, v, et MS. Cotton. Otho, D. vm. fol. 217, v,/3. 118 NOTES. P. 12, 1. 10. In qua rex. " Dominus autem rex et regina posue- runt se in turri Londoniae cum consiliaribus suis, videlicet Johanne Maunsel, Roberto Walrand, et aliis panels. Domiitus Edmundus, filius regis junior, postea venit ad castrum Dovoriae cum Johanne Mansel, qui, timens pelli suae, die sanctorum Petri et Pauli transfre- tavit usque Bonon., praedicto domino Edmundo in castro Dovoriae remanente, cum quodam milite de Francia, Gerardo de Rodes nomine, et aliis paucis. Johannes vero Mansel apud Bonon. honorifice sus- ceptus est." Chronicon Dovoriae, MS. Cotton. Julius, D. v. fol. 37, v. These particulars are, as far as I know, new. Of. Calend. Rot. Pat. p. 33. P. 12, 1. 24. Intercepta est. Matthew of Westminster seems to have borrowed his account of this event from our chronicle. A good rela- tion may be seen in Miss Strickland's Lives of the Queens, vol. ii. p. 131. " Regina vero volens se transferre ad castrum de Wynde- lesor per fluvium in scapha, multitudo civitatis plebeia, ad pontem sub quo transitura erat congregata, convitio earn maledicebat voce clamosa, etjactu luti et lapidum adTurrim coegit reverti." MS. Hospit. Lin- coln. Hal. 68 (73). The Queen was most unpopular, and deserv- edly so, " Dum rex Henricus Christi permansit amicus, Et sine regina, nulla fuit illi ruina." MS. Cotton. Otho, D. vur fol. 214, v, a, See also the same MS. fol. 217, v, ft. We find no account of this affair in the Liber de Antiquis Legibus. Cf. Nicolas's London Chron. p. 22. Chron. Triveti, p. 197. P. 13, /. 3. Forma pads. From the Liber de Antiquis Legibus (fol. 85, v, /3 86, r, a) we learn, that on the morrow after the feast of St. Margaret (July 21st) the King's writ to the mayor and citizens of London was read in the Guildhall, setting forth that the differences between him and the Barons were settled. " Igitur inter Regem et NOTES. 119 Comitem pax conditionalis formata est. Imprimis, ut Henricus regis Alemanniae filius, qui captus contra regem comitem adhaerebat, et in custodia regis detentus fuerat, liberaretur. Deinde ut castra regis per totam Angliam baronum custodiae traderentur. Item, ut Provisiones Oxoniae inviolabiliter observarentur, et quod omnes alieni- genae infra certum tempus regnum Angliae evacuerent, exceptis hiis quorum moram fideles de regno assensu unanimi accepti essent. Sed hiis non obstantibus, pars regia castrum de Wyndelesor victualibus et armis fortiter munivit." MS. Hospit. Lincoln. Hale, 68 (73). P. 13, /. 19. Venit Edwardus. Good accounts of this affair may be found in MS. Harl. 68, (73), and in the Liber de Antiquis Legibus. P. 14, 1. 5. InfestosanctiPetri. " Die tune sabbati." MS. Harl. 3775, iv. P. 15, I. 11. Ornne regnum. Luc. cap. xi. P. 16, I. 14. Se submittant. " Constitutus est igitur rex Francorum Ludowicus multorum consilio arbiter in regem et proceres, ut ejus arbitrio tarn rex quam barones immobiliter starent universi. Sed ipse duarum sororum reginarum Anglorum et Francorum favens pre- cibus, prius sacramento firmata statuta cassavit, regis in omnibus parens voluntati, nullum ex omnibus articulis excipiendo." MS. Cotton. Otho, D. vni. fol. 217, v, /3. See the next note. The following extract is from Taxter's Chronicle, already mentioned : " Ignis succensus in furore cameram regiam, minorem aulam, ca- pellam, et alias domos consumpsit apud Westmonasterium septem idus Februarii (1263). Orta est dissentio inter regem et barones, eoque rex consilio reginae, et quorundam aliorum, et maxime alienigenarum, absolvi impetravit a domino papa ab observatione statutorum Oxonise et a sacramento. Unde missis praedonibus a baronibus per universam Angliam, omnia bona reginae et consiliariorum regis, quorum instinctu 120 NOTES, dictam absolutionem impetravit, nullo habito respectu ordinis aut dignitatis, depraedabant. Nam episcopum Herefordensem ab ecclesia abstractum incarcerabant ; episcopus Norwicensis, nisi ad Sancti Edmundi libertatem cicius confugisset praesidium, nusquam tutum sibi invenisset asilum. Tune enim in conspectu baronum valde preciosa fuit libertas sancti Edmundi. Romanorum etiam bona ubicunque inventa ipsis ab Anglia expulsis diripiebant, et ecclesias eorum vel conferebant vel cui volebant tradebant, et similiter de alienigenis faciebant. Vigilia sancti Edmundi, fratres minores locum quam infra villam ejusdem sancti per intrusionem domini regis et contra liber- tatem dictae ecclesiae per v. annos mensibus vj. diebus xxiiij. ocupabant, relinquentes, dispositioni abbatis et conventus ejusdem loci absolute se subdiderunt; sed ad hoc faciendum inducti erant quadam litera papali a conventu sancti Edmundi impetrata, qui eos in virtute obedi- entiae a dicto loco recedere praecipiebat. Unde, ne vi expellerentur, sponte discesserunt palam omni populo, contestantes se injuste locum praedictum possedisse. Ex mutuo assensu Henrici regis Angliae et baronum, dictorum provisionum Oxoniae posita est super arbitrium regis Franciae." MS. Cotton. Julius, A. I. fol. 41, r. The following correspondence, which is copied from the original documents preserved in the Archives du Royaume at Paris, relate to this subject. 1. Letter from the King of England, consenting to the decision of the King of France. [Cart. Antiq. 630, num. 19.] Universis presentes lit?as inspectur Henr Dei .... rex Angt dns Hibri t dux Aqui? saltm. Novitis qd nos compmisimus in dfim Ludovicu regem Franc illustrem sup pvisionib3 ordinacoibj ofnib} Oxori t sup omib} contencoib3 t discordiis quas habemus ? habuimus usq} in preteritum diem see Lucie vers 9 Barones nros NOTES. 121 Angt. i ipi advers 9 nos occone pvisionu ordinacionu vl statute^ predcoi firmiter promittentes juramento in anima nra p ditcm t fidelem nrm Johem de La Lynde militem prestito qd quicquid idem Rex Franc sup pmissis ornib} vl eos aliquib} ordinavit seu statuJitnos observabimus bona fide. Ita tamen qddcs Rex Franc dicat sup hiis dcm suu citra Pentecos? pximo venturam. Et sup ornib} que sup reb} in copmissum deductis vl circa ipas in?im attemptari contig'it ordinandi t statuendi plenariam habeat potes- tatem. Noluim 9 autem priori compmisso in dcm dnm Regem de alto t basso in? nos t predcos Barones nros fco p compmissum istud in aliquo derogari. Da? . . . Ambton in crastino beati Vin- centii Martiris anno Dili M. cc. sexagesimo tercio. 2. Letter from the Barons consenting to the decision of the King of France. [Cart. Antiq. 630, num. 20.] Universis psentes lit?as inspectuf. H. London. W. Wigorn Epi. S. de Monteforti coin Leyc t sen Angt- Hug le DespenS Justic Angt. Hunfr de Boun juvenf . H. de Monte Forti. S. de Monte Forti juvenf. Ada de Novo M )cato. Petr 9 de Monte Forti. Ract Basset de Sapecot. Baldewin Wake. Rofe de Ros. Wilts Le Blund. Witts Marescatt. Walter de Colevile. Ric de Grey. Witt Bardouf. Ric de Tanny. Henr de Hasting. Jon fii Joftis. Rofc de Ve?i Ponte. Jon de Vescy. Nichoi de Seg""ve. Galf r de Lucy salm in Dno. Novitis q. nos compmisim 9 in dnm Ludovic Regem Franc illustrem sup pvisionib} ordinaconib} statutis t obligacoib} oniib} Oxori et sup omibus contenconib} t discordiis q"~s hemus t habuim 9 us<^ ad festu oium scojp nup p?itu v'sus dnm nrm Regem Angi illustrem ? ipe advsus nos occasione pvisionu ordinaconum statutes vel obligaconum Oxon predcoi firmi? pmit- tentes ? jurantes tactis sacroscis ev^geliisqj q^cquid idem Rex CAMD. SOC. 15. B 122 NOTES. Franc sup omib3 predcis vel eo aliquib} de alto i basso ordinav'it vl statulit nos ob^vabim 9 bona fide. Ita tn q> idem dns Rex Franc dicat sup hiis dcm suu cit a Pentecost px ventur. Dat London die see Lucie virgis anno dni M. cc. lx. ?cio. 3. Letter from the Barons to the King of France, appointing persons with full power to act as their delegates before his judgment. [Cart. Antiq. 630, num. 21.] Univsis psentes lit?as inspector. H. London. W. Wygorfi Epi S. de Monteforti com Leyc. senescaft Angt. Hugo Le DespenS Justic Angt. Humfridus de Bohun junior. Henr de Monteforti. Simon de Monteforti junior. Adam de Novo Mlcato. 'Petr 9 de Monteforti. Rads Basset de Sapecote. Baldewinus Wake. Ro- bertus de Roos. Wifts Le Blund. Wifts Marescallus. Wal?s de Colevile. rv Ricardus de Grey. Wifts Bardo& Ricard de Tany. Henr de Hastinges. Johes fit Johis. Robtus de Ve?i Ponte. Johes de Vescy. Nicns de Seg""ve. t Galfrs de Lucy, sattm in Dno. Cum sup pvisionibj ordinaconib3 statutis 7 obligaconibj omibj Oxofi i sup oinib3 coteconibus ? discordiis in? drim nrm rege Angt illustre t nos occone pvisionu ordinaconii seu statute^ huj 5 modi sbortis in dnm Ludovicu rege F"~ncie illustre b certa forma copmisimus, quia ad psequed huj 9 modi copmissi negotiu aliis occupati psonali? intedere [no] possum 5 dominos Humfrdum de Bohun. Henr de Monteforti. Petr de Monte- forti. Adam de Novo M)cato. Wttm le Marescaft. Wittm Le - Blund. i magistros Thorn de Cantilupo, Galfrm de Cuberle ? Henr de Branceston cticos pcuratores nros facim 9 i costituim 9 ad faciend petend: % recipied p nob nomie nro quicqid idem negotiu requirit dantes eisdem plena potestate i mandatu speciale obligandi nos oms i prestandi omne securitate q""m dcs dns Rex F""ncie ordi- nare volulit qd nos dcm ipius firmi? obsvabimus bona fide ? omia NOTES. 123 faciendi que si psentes essem 9 facere possem 9 t deberemus. Dam 9 t eisdem spalem potestate cosentiendi ac coveniendi nomie nro qd si postq""m dcs dns Rex ptulerit dcm suu aliq a ambigua vl obscura ex vbis in dicto suo cotetis emserint, idem dns Rex ambigua huj 9 modi in?pretandi t obscura declarandi semel t ptries usq3 ad festu ofnium sco^ plenam heat potestate. Et pmittim 9 ratu nre t firmu quicquid p eosdem pcuratores I pmissis nomie nro actu funt seu procuratii. Volum 9 aute qd si pdco^ aliqui casu aliquo pdcis exsequendis no in?fuerint quatuor vl q'nq} ipso^ quos in?esse cotigit plenam in pmissis ofnibs heant potestate. Da? London die Lune in vigit circumcisionis Dni anno ejusdem M. cc. lx ^cio. Et in testimoniu pmissox nos London i Wygorn Epi Justic Angt t Ricarct de Grey pdci de voluntate omium pdco^ t ipo& mandato speciali psentib3 sigilla nra apposuimus. P. 16, 1. 24. Contra barones. " Eodem igitur *mp , fraude mu- lieris, scilicet reginse Angliae, serpentina et allocutione deceptus et seductus idem rex Franciae. Sicut scripturn est, non estfraus super fraudem mulieris, nam primum parentem, regem Salomonem, David prophetam, et alios mulier decepit. Mutatum est cor regis ejusdem de bono ad malum, de malo ad pejus, de pejori ad pessimum, ita regiis mandatis literatoriae proceribus et magnatibus Angliae scripsit in haec verba," &c. Chron. Tewkesbur. MS. Cotton. Cleop. A. vn. fol. 66, r. I question whether Mahomet himself, with all his miso- gynic spirit, would have been more severe on the tender amazon. Cf. MS. Cotton. Otho, D. vin. fol. 217, v, 0. " O rex Francorum, multorum causa dolorum, Judex non rectus, ideo fis jure rejectus, Judicium verum reticens cjuam mulierum, Voces audisti prece quarum dicta tulisti, In Montem-Fortem sibi conjunctamque cohortem, Non jus jurandum voluisti scire probandum. 124 NOTES. Quod rex juravit retinere, sed hoc reprobavit Consilio fratris elect! Wyntoniensis, Ejusdem patris. cito mortis quern tulit ensis, Qui sibi donatum non videns pontificatum, Parisius fortis subiit discrimina mortis." P. 18, /. 9. Flange plorans. This poem has been printed by Mr. Wright in his " Political Songs," p. 121124. P. 20, /. 22. Villam destruxit. This was on the 2nd of the calends of March. Chron. Wigorn. MS. Cotton. Calig. A.x. fol. 127, v. P. 23, 1. 1. De captione. The following extracts relate to this: " Memorandum quod die quinta Aprilis anno Domini M.CC.LXIIII. cepit dominus H. rex villam Northamptoniae, ubi capti erant extra castrum et incarcerati milites subscripti, scilicet, Simon de Monte- forti junior, Ger. de Furnivalle, Will, de eadem, Ad. de Novo Mer- cato, Rogerus Bertram, Will, de Ferrariis, Henr. de Pembrigge, Will. Marescall, Symon fil. Symonis, Will, de Harecurte, Will, de Gyleford, Will, de Warre, Joannes Esturmey, Ric. de Culewrth, Radulfus Peroth, Ingram de Baylloll, G. Russel, senescallus Epis- copi Lyncoln, G. de Lewkenorr, Ric.de Hemyngton, Rob. Butevilayn, Will, de Monteforti, Job. de Dykelynge, Symon de Pateshyll, Will, de Wheltoun, Eustach. de Watteford, Phil. fil. Roberti, Ead- mundus de Arderne, Robertus Maloree, Rogerus de Hyda, Andreas de Jarpenvilla, Rogerus de Hakelyngton, Will, de Preston, Hugo Gobyun, Reginaldus de Watervilla, Symon frater ejus, Hamon de Wycleston, Rogerus de Monteny, Will. Awngevyn, Radulphus de Dyva, Ph. de Daventre, Ric. Everard, Rad.de Wodekyme, Rogerus de Sancto Phileberto, Johannes de Rye, Will, de Lymare, Hugo de Tywe, Joh. de Bosevilla, Rad. de Brotton, Job. de Bracebrige, et Phil, de Dryby. Item die sequenti redditum fuit castrum North- amptoniae domino regi, ubi subscripti barones et milites capti fuerunt NOTES. 125 et incarcerati, scilicet, P. de Monteforti, P. filius ejus, Baldewynus Wake, Osbertus GifFard, Johannes de Habn. Item Robertus fil. Petri de Monteforti, Johannes le Despensere. Johannes de Sancto Johanne, Nicholaus Wake, Johannes de Bathonia, Will, de Goldyng- ton, Henricus de Eyvilla, Will, de eadem, Johannes de Bayvilla, Thomas de Arcy, Eustach. de Solevilla, Robertus fil. Walteri, Rogerus de Wanton, Rogerus de Balune(?), Galfridus de la Mare. Item clerici, Ric. de Wyke, sen. Episcopi Lyncoln., Stephanus de Hole- well (?) ; item Grimbaldus Pauncefot, serviens." MS. Bodl. 91, Bern. 1891, fol. 138, v. " Rex vero Henricus iiij. secum illustres habens principes, Ricar- dum germanum suum regem Alemanniae, ac filium simni Edwardum, Willelmum de Valenciis fratrum uterinum, clarissiraosque milites, Johannem Coniyn de Scocia cum multitudine Scottorum, Johannem de Balliolo dominum Galwadise, Robertum de Brews dominum de Vallis Anandiae, Rogerum de Clifford, Philippum Basset, Rogerum de Mortuo Mari, cum exercitu progrediens villam de Northamtone obsedit, quam dominica in passione effracto muro intravit. Cepitque ibi milites vexilliferos quindecim, videlicet, Symonem minorem, Wil- lelmum de Ferrariis, Petrum de Monteforti, Baldewynum Wake, Adam de Novo Mercatu, Rogerum Bertrandi, Symonem filium Symonys qui primo vexillum erexit contra regem Henricum, Beren- garium de Watevyle, Hugonem Gybyoun, Thomam Maunsel, Ro- gerum Botevyleyn, Nicholaum Wake, Robertum de Newyntoun, Philippum de Driby, Grymbaldum Paunesfot. De quibus Symonem minorem ad castrum de Wyndelesor transmisit, caeteros ad alia tuta- menta. Capti sunt et alii milites minoris gradus, circiter quadra- ginta; scutiferi non pauci." MS. Hospit. Lincoln. Hale, 68 (73). To the above list may be added Robert de Byngham, who was on the side of the barons. MS. Cotton. Cart Antiq, xi. 18. P. 25, /. 2.- Fere omnes. The following accormt is given of this persecution in the Liber de Antiquis Legibus : " Hoc anno postfestum 126 NOTES. Sancti Martini vesperas, cum quid am Judeus vulnerasset quodam anelacio quendam Christianum in vico de Colechurch, accurrerunt multi Christiani, scilicet innumerabilis populus, ad Judeum perse- quendum, etfregerunt quamplurimos domos Judeorum ; et de hoc non concepti postea nocte superveniente asportaverunt omnia bona dicto- rum Judeorum, et multo plures domos fregissent et bona asportavis- sent, cum Major et Vicecomites accedentes ibi cum armis illos male- factores amovissent, qua de causa facta est inquisitio in crastino, et sic de die in diem per Majorem et Vicecomites in Guilhald' per duodecim viros juratos, de quibus nulla fuit suspitio quantum ad istam feloniam, de singulis wardis London. Et postea universi Aldermanni fecerunt inquisitionem super boc quilibet in Wardemoto suo, unde qui indic- tati fuerint vel accusati capti fuerunt per Vicecomites et imprisouati, partim in Newgate et partim in Creplegate." This is copied in MS. Hargrave, 142, fol. 30. " Judaei Londoniae interfecti sunt per cives Londoniae usque xlvij., qui fecerunt ignem Graecum ad comburendum civitatem." Chron. Hagneb. MS. Cotton. Vespas. B. xi. fol. 24, v. " Eodem anno in quadragesima Judaei capti sunt in Northamtonia et combusti, qui ordinaverunt inter se ignem Graecum* ad comburen- dum civitatem Londoniarum." MS.Hospit. Lincoln. Hal. 68, (73.) " Occisi sunt Judaei manentesLondoniisad numerum .B.ccetamplius, et reliqui spoliati sunt." MS. Cotton. Vespas. A. II. fol. 59, r. The Worcester chronicle agrees with this last authority. MS. Cotton. Calig. A. x. fol. 128, r. P. 25, /. 14. De obsidione Roucestrice. Cf. MS. Cotton. Otho, D. vni. fol. 214; MS. Lansd. 229, fol. 91, v, ft ; Chron. Wigorn. MS. Cotton. Calig. A. x. fol. 128, v. The following very curious account of this siege is interpolated in a copy of the chronicle of Matthew of Westminster in MS. Cotton. Nero, D. II., which was written in the monastery at Rochester : " Tempore illo Johannes comes Warenniae venitcum domino R. de * Much discussion has arisen on the real composition of the Greek fire ; a curious early receipt for making it is in MS. Arundel. 164, fol. 192, v. NOTES. 127 Leyburne et quibusdam aliis Rofam, ut civitatem et castrum muni- rent et custodirent. Comes vero LeycestriaB et barones qui erant Londoniae et apud Tonebregge hoc audientes, venerunt cum multitu- dine gravi, et villam obsederunt et viriliter pugnaverunt ; sed, parte adversa strenue resistente ilia die, nil perfecerunt, exceptoque horrea sancti Andreae et quasdam alias officinas combusserunt extra murum existentes, suburbio circumquaque et aula regia castri a domino R. de Leyburne primitus combustis. In crastino autem die, quo Dominus pro peccatoribus extitit crucifixus, Symon comes pontem et propug- nacula superedificata mirabili artis ingenio fecit concremare; sicque post multas plagas stragesque suorum civitatem est ingressus, G. de Clara ex parte alia cum multitudine armatorum illam hostiliter in- pugnante et prevalente, quasi uno momento et una hora, sicuti inter se conduxerunt. Circa horam vespertinam ingressi, tota civitas, et quic- quid erat inea,ut morisest, praedefiebatdiripientium. Ecclesiaminsu- perbeati Andreae satellites diaboli, gladiis evaginatis introgressi, filios ipsius et quosque repertos in ea cum timore et honore crucifixerunt cum Domino qui patitur in suis electis, auro etargento aliisque preciosis inde violenter ablatis. Multa etiain, inter alia regum cartae et muni- menta alia ecclesiae Roffensis, necessaria in capella prioris extiterunt deperdita ac dilacerata. Quidam etiam monachi ipsius ecclesiae nocte ilia custodiebantur incarcerati. Equites vero in equis armati circa altaria discursantes quosdam ad ilia confugientes nefandis manibus extraxerunt. O luctuosa funestaque dies ! in qua nobilis ecclesia Roffensis cum omnibus contentis in ea vilium hominum facta fuit praedatio, cum ipsi non plus honoris seu reverentiae quam vilissimo prostibulo vel tugurio deferebatur. Portae siquidem ejus circumqua- que exustae sunt, chorus ejus in luctum et organa ejus in vocem flentium sunt concitata. Quid plura? loca sacra, utpote oratoria, claustra, capitulum, infirmitorium, et oracula quaeque divina stabula equorum sunt effecta, atque animalium inmunditiis spurcitiisquecada- verum ubique sunt. repleta. Sabbato, hoc est in vigilia Paschae, barones balliviam exteriorem castri ceperunt, comite Warenniae cum suis infra turrim se recipiente. Obsessi itaque septem diebus strenue se defen- 128 NOTES. debant, pluribus tamen intus quam extra vulneratis et interfectis. Septima autem die, hoc est die Sabbati sequenti, comes cum exercitu fugam petiit, audito Simone quod rex veniret ad succursum obsessorum. Rex itaque cum aiaguo exercitu Canciam veniens, cito castrum Tonebregge obtinuit sine labore. Indeque maritima peragrans barones quinque portuum sibi subjugavit, recepta ab eis fidelitate cum obsidi- bus." Fol. 173, r, ft. v, a. P. 27, 1. 26. Litera missa. These letters have been frequently printed, but always without dates. The Barons' letter to the King, was sent from Fletching on May 12th, and the other two letters from Lewes on the same day : this appears from MS. Bib. Reg. 8 D. III. fol. 163, v; MS. Bib. Reg. 5 F. XV. fol. 2, v; MS. Cotton. Nero, A. ix. fol. 71, v; MS. Cotton. Cleop. D. ix. fol. 54, r; MS. Digby, 168; MS. Bib. Reg. 13 C. VI. fol. 63, r, ft. &c. The chronicle of Peter de Ickham, which so very frequently occurs in MS. anony- mously, gives these letters with their dates. It may be as well to observe, that the ordinance which was confirmed by Henry for reform- ing the state of the realm by committing it to the care of three per- sons of the Barons' nomination, printed in Foedera and there dated on the 23rd of June, is in MS. Bib. Reg. 8 D. III. fol. 164, v, " datum Londoniae die Mercurii in crastino Nativitatis Johannis Baptistae," which last (the 25th of June) is probably correct. P. 30, 1. 1. Winton, read Wigorn. * P. 32, I. 8. Demisevabili conflictu. " The town of Lewes, bounded on the east and west by high downs, has on the south a vast expanse of level meadow ground, which extends almost to the sea. In these meadows, and near the town, was this battle decided." Tindal's History of Evesham, p. 286. " Guerra statim secuta est per totam Angliam, regalibus in barones, baronibus in regales, miserabi- liter saevientibus. Edwardus apud Gloverniam, cum se compre- hencli comperit si dimicandum foret, prudenter obside dato pacem NOTES. 129 promisit, sed obside ob curialitem sibi remisso, quod prius ceperat exequebatur. Rex Angliae, cum rege Alemanniae fratre suo, et Eduuardo primogenito suo, Noramtonam multo milite munitam cepit sabbato ante passionem Domini. Barones cum Londoniensibus Ju- daismum Londoniae spoliaverunt, multis Judaeis interfectis. Barones cum Londoniensibus milites arcem Rouecestrise munientes, et sibi ad prseliandum obviantes, turrim reintrare compulerunt, pluribus ex suis interemptis. Post multas et flebiles molestias hinc iude illatas, apud Lewes dicti duo reges cum baronibus bellum satis dure commiserunt ij. idus Maij,ubi barones victoriam optinuerunt. Regem Angliae licet ceperunt, tamen non quasi captum set curialiter tanquam dominum custodierunt. Regem Alemanniae captum duxerunt. Edvvardus, pro suorum liberatione,obsidem sededit. Omnes dictas provisiones Ox- oniae se fore observaturos juraverunt. Deinceps autem rex quo barones pergebant perexit, et quod faciendum decreverant diligenter et liben- ter faciebat. Edicto regis pax proclamata est per universam terram. Regina Angliae in partibus transmarinis existens et audiens rem gestam sic, indoluit, conducensque exercitum infinitum Angliam invadere arbitrata est. Sed mare, littus, oraque marina per preceptum regis et baronum copioso exercitu Anglorum custodito transfretare adversarii formidabant, thesauroque reginae consumpto, singuli ad propria non sine labore et rubore reversi sunt ; quo audito, custodia marina cessavit. Memorandumque quod nisi mare sic custoditum fuisset, Anglia ab alienigenis capta fuisset. Memorandum etiam quod omnes burgi villaeque campestres, etecclesiasticae persons, taxati fue- runt ad inveniendum secundum suum posse ad custodiam marinam, et viros pugnatores et eis expensas sufficienter quamdiu ibi mora- bantur." Chron. Taxteri, MS. Cotton. Julius, A. i. fol. 41, v. The following is extracted from the curious chronicle of John de Oxe- nedes, which has never been printed : " Anno gratiae M. cc. Ixiiij ., anno regni regis Henrici xlviij., die martis proxima post festum Sanc- torum Nerei et Achillei, rex Henricuscum Edwardo filio suo, exercitu permaximo congregate, et die a rege praedicto statute, convenit apud CAMD. soc. 15. s 130 NOTES. Lewes, uterque exercitus, regis scilicet et baronum, quorum princeps dominus Symon de Monte- Forti extitit. Rex vero quamplurimos bene armatos extra villam juxta summitatein montis magni ad insi- diandum domini Simonis de Monte-Forti et sui exercitus adventum, jussit constitui, ut si quemquam ex suis futurum perciperent, hoc eidem statim nunciarent. Qui secundum mandatum regis constituti fuerant, ac die Martis et noctis sequentis custodientes vigilias, cum nicbil vidissent, gravati prae vigilia ad regem redierunt, qui etiam unum insidiatorem post se reliquerant. Illisautem recedentibus, Dei disponente gratia, qui relictus fuerat oculis sompnum dederat, capud suum reclinans super humum, domum non optinens praeter quendam dumum. Hoc facto, supervenit dominus Symon cum exercitu suo, et in itinere insidiatorem prospiciens, ut caute caperetur ilium, cir- cumdari jussit undique, qui etiam expergefactus, et intuens exercitum, sciens se morti proximum, compulsus est misericordiam petere. Utrum optinuit non audeo asserere ; verumptamen quod factum fuerat, et quare ibi latitaverat penitus enarrabat. Quo peracto, insidiatore jam reperto, processerunt omnes cum gaudio. Cumque accessissent ad montis decensum, qui est juxta Lewes, intuentes cenobiicompanarium, descendit dominus Simon de dextrario, et totus exercitus pariter des- cendebat cum eo ; qui in spiritu humilitatis praedicabat populo, hoc dicens illis corde contrite et humiliato, " Fratres mei dilectissimi pares ac subditi, bellum hodie pro statu regni Angliae ad honorem Dei et beatae Mariae, omniumque sanctorum, ac matris ecclesiae, unaque pro fide nostra observanda sumus intraturi! Oremus Regem omnium, ut si sibi placuerit, quod jam inceperimus nobis praestet vigorem et auxilium, ut sibi gratam exhibeamus servitutem per mili- tiae cingulum, malitiain superantes inimicorum omnium. Sin autem sui sumus, corpus et animam sibi commendamus ! " Peracta praedi- cationis suae eloquentia, omnes proni ceciderunt in terrain, ad modum crucis extenderunt brachia Dominum orantes, dicentesque hoc et alia : " Domine ! da nobis desiderium nostrum ad honorem tui nomi- nis cum summa victoria." Surgentibus illis ab oratione, tres cuneos NOTES. 131 vel acies constituit dominus Symon de sua familia, ut si quisquam ex suis de bello pro timore mortis recederet nullatenus per eos superstes remearet. Tune illi descendentes ad praelium, sanctae militiae surap- serunt cingulum, mittentes quosdatn ex nobilioribus ut villam de Lewes succendent, per circuitum unum veniendi ad bellum, domino regi ac suis per industriam reservantes exitum, ita ut aut igne consumen- tur, aut in aqua mergere.ntur, aut ad bellum licet inviti proce- derent festinanter. Denique, rege armato cum suo exercitu, tanta baronum percepta prudentia, cum moram diutius trahere non posset, exivit ad praelia. Vexilla regis prodeunt sequencia draconem ; qui, quando in exercitu cernitur, signum necis est ad magnam ultionem. " O dolor draconis ! emuli sic estimati sunt ut oves ad occisionem ! Filii et filiae regalis exercitus, ululate et clamate, quia matres vestrae factae sunt quasi viduae desolatae ! " Convenientibus et illis, auditus est clamor miserabilis cum summa tristitia, et in ictibus baronum patuit quod vita hominis super terram gramen ! Fidelis militia, quia evaginant gladios, capitibus laqueantes galeas, loricas penetrant, frangentes lanceas. Super tali militia dabitur eloquendi materia non solum in Anglia, sed in omni provincia. Illis et praeliantibus occumbunt cor- pora multorum baronum, militum, armigerorum et peditum. Corda fuderunt sanguinem ex parte baronum sunt beati, qui cum crucesigna- tis jubilant in gloria justorum, quod pugnabant pro patria, locum bellandi eligentes recentem " qui merito vocatur Acbeldemach, id est, ager sanguinis, usque praesentem diem. 1 ' Gladius regis et ejus exercitus eversus est, nee ei in bello est auxiliator, quia a baronibus captus est cum fratre suo Ricardo rege Alemanniae, filio suo domino JEdwardo, et pluribus aliis partem ejus foventibus, et custodiae domini Symonis de Monte Forti mancipatus. Illo ternpore baronibus illuxerat dies sanctificatus, ibi quicunque fugerat, Anglicus est caudatus, plenus versutiis, fallax et instabilis, et examinatus. Illo die sunt prostrata de utroque exercitu multorum corpora, spiritum cum gemitu miserabili exalantia, magna multitudo a nobis incognita. Deinceps autem rex, quo barones pergebant, porrexit, et quod faciendum decreverant, 132 NOTES. diligenter et libenter faciebat.* In primo praedicti belli inpetu, cum dominus ^Edwardus, regis primogenitus, videret Londonienses in armis domini Simonis de Monte-forti, quos odio habuerat cum magno animi furore, relicto inter hostium manus rege patre suo cum paucis comitibus, fugientes a praelio, secundum quod praedocti fuerant a domino Symone, acriter persecutus est. Interim rex cum suis complicibus a baron ibus capitur, et custodiae mancipatur. Fugatis igitur Londoni- ensibus, cum dominus .ZEdwardus, fessus ac fatigatus, ad exercitum rediret, comprehensus est. Comes vero Warenniae et dominus Hugo Bigod, a bello fugientes, cum pluribus nobilium, mare transierunt. Postea dederunt obsides dominus rex filium suum ^Edwardum, et rex Alemanniae filium suum Henricum, qui remanserunt cum pluri- bus aliis in custodia domini Symonis per annum et amplius. Causa hujus belli haec fuit. Mortuo rege Johanne, Isabella regina, uxor regis Johannis et mater Henrici regis Angliae, nupsit Hugoni le Brun comiti de Marchia inter Franciam et Pictaviam ; quae peperit ei quinque filios, quorum nomina sunt haec, scilicet, primogenitus Willelmus de Valence, Guido et Galfridus (de Lyseni habentes cog- nomen a loco nativitatis, sicuti reges Angliae consueverunt (nam Henricus rex vocabatur Henricus de Wyncestria, id est Wintonia, Wilcestria, id est, Wigornia.) Post praedictos, Ysabella regina peperit Hugonem le Brun, cognomen habens a patre, et juniorem omnium Aymerurn, episcopum Wyntoniae. Hos fratres suos uterinos dilexit rex Angliae Henricus ultra modum, praebens eis possessiones, redditus et terras, aurum et argentum, et quicquid ab Angligenis posset quo- quomodo auferre. Unde naturales homines, quasi exhaeredati, et * The battle of Lewes was necessarily a source of great rejoicing to the adherents of Leicester, and of as much regret to the royalists. Capgrave, in his interesting little volume " de laudibus Henricorum," says " Taceo hie de multis infestationibus baronum erga dictum regem, et specialiter de bello apud Lews." MS. Cotton. Tiberius, A. vm. fol. 51 , r ; and MS. C.C.C-C. No. 408. " Comes vero Leycestrise, potitus victoria, regem Anglise circumduxit sibi et suis emolumentis, et regi tantum nomen reservans." Chronicon Stephani Birchington, MS. Harl. 4231, (5,) fol. 21, r. NOTES. 133 magnates Anglias, valde condoluerunt ; tantae enim auctoritatis erant et potestatis, ut nullus Anglicus aliquod jus habere aut breve contra eos adquirere posset. Et non solum propriis parentibus donaria plu- rima tribuit, seipsum depauperando, verum etiam reginae uxoris suae parentes amotis Angligenis in Angliam subrogavit. Cumquehoc diu agerentur, rogaverunt multis precibus Anglici dominum Symonem de Monte-Forti, comitem Leycestriae, qui sororem regis desponsaverat, ut eis consilium et auxilium praestaretin consulendo regi, ne thesauros suos incaute expenderet, alienigenas ab Anglia fugaret, naturales homines Angliae diligeret, consuetudines malas auferret ac extirparet, libertates et jura antiqua concederet. Quorum precibus victus domi- nus Symon, quamvis multum reniteret, tandem tamen crebris eorum petitionibus assensum praebuit, asserens in Angligenis non esse con- stantiam, ac morem fore Anglorum cum inducerent aliquod in brec- cam hunc dimittendo facerent caudam. Habito igitur parliamento Oxoniis, rege ibi existente cum suis consiliariis, comitum et baronuin non minima multitudine, statutaa proceribus Angliae provisa in medio sunt prolata, et a rege fratribusque ejus, filiis, et omnibus Angliae magnatibus irrefragabiliter servatura sunt concessa, et in scriptis redacta, ac a rege et omnibus aliis sigillis roborata. Et sic universi redierunt ad propria. Postea penituit regem, suggestioue reginae et parentum suorum seu alienigenarum, illud juramentum fecisse, dicen- tium ilium regem non esse qui pro voluntate non posset servos habere. Statutum erat Oxoniae quod regnum Angliae de terra propria guber- natores haberet. Ea propter donariis missis praedictus rex a domino Papa a praedicto juramento se petiit absolvi ; qui absolvens eum, statuta prohibuit Oxoniae provisa.* Tune ceperunt flectere magnates totius Angliae. Cernens hoc, dominus Symon de Monte-forti transfretavit in Franciam, et mansit in haereditatem suam. Rex vero abstulit quse * " Consilio Edwardi primogeniti sui et Ricardi fratris sui comitis Cornubise, misit ad curiam Romanam ut a voto illo absolveretur." Chron. Bermond. MS. Harl. 231, fol. 40, r. 134 NOTES. erant Anglorutn, prasbens ea more solito alienigenis. Angliae igitur magnates valde contristati, miserunt pro domino Symone de Munt- fort, rogantes eum multis precibus eis venire in auxilium. Qui, victus iteruni eorum precibus, venit in Angliam, dicens se esse cruce signatum, et tarn libenter velle mori inter malos Christianos, pugnando pro libertate terrae et sanctae ecclesiae, quam inter Paganos. Accesse- runt igitur ad regem barones Angliae, rogantes eum tenere statuta Oxoniae ; qui respondens se absolutum esse a juramento, filios, ac fratres, et omnes amicos suos absolutos, et statuta Oxoniae se nequa- quam servaturum, quae a domino Papa fuerant prohibita, ac omnes ea tenentes fore excommunicatos affirmabat. Magnates in incepto pro- posito constanter persistentes, statuto die amoris a rege, interrogavit eos idem rex, si vellent ponere se in judicio regis Franciae. lllis annu- entibus, rex Franciae, accepta pecunia a rege Anglorum corruptus, judicavit omnia statuta Oxoniae provisa cassari. Vero Simon de Muntfort et alii magnates Angliae, congregati apud Wintoniam, pro- viderunt et scripserunt eadem statuta quae providerantur Oxoniae, con- stanter postulantes a rege ea servari. Tune rex, ultra modum iratus, diffidavit eos. [Hi hoc audientes reddiderunt regi homagia sua, et ex ilia die incepit guerra per totam Angliam inter regem et barones.* In illis diebus, plurimi nobiles ad Sancti ^Edmundi libertatis praesi- dium confugerunt; tune enim in conspectu baronum valde preciosa fuit libertas Sancti ^Idmundi." MS. Cotton. Nero, D. n. fol. 229, v, y, g, 230, r a, ft. The battle of Lewes, as all authorities agree,f was fought on * It was not the Barons alone who complained of Henry's waywardness. The Pope complained sadly of him " partem Comitis et Baronum tenuistis approbando, laud- ando, commendando facta ipsorum et negotia quse gerebant de regimine regni et curia regis. Et hoc est notorium etpublicum." MS. Cotton. Tiberius, A. ix. fol. 39, r, #. t Cf. MS. Chron. tr. ex codice Barb, in Bibl. Vat. torn. iii. p 133 ; Chron. Hag- neb. MS. Cotton. Vespas. B. xi. fol. 24, v; MS. Harl. 4690, fol. 50, v, a ; MS. Harl. 6359 ; MS. Chron. Barthol. de Coton ; Wright's Political Songs, p. 72, &c. NOTES. 135 Wednesday, the 14th of May, 1264. I may also remark in this place, that the windmill iu which Richard, King of the Romans, took refuge after the battle, is particularly mentioned in MS. Addit. 5444,* fol. 68, v, and that some one (apparently about the year 1700) has written against the word molendinum, " call'd King Harry's mill to this day." P. 32, 1. 19. Quatuor circiter rnilta. The Abingdon chronicle (MS. Oxon. fol. 367, v, a.) says two or three miles, but most chroni- clers agree with Rishanger. Cf. MS. Arundel. Coll. Arm. 1, fol. 122, v, a. " Postea, in festo sancti Johannis ante portam Latinam, exierunt barones et Londonienses a civitate adversus dominum re- gem, f tune existentem in partibus de Liewes cum maximo exercitu." Liber de Antiquis Legibus, fol. 89, r, a. The same authority does not ascribe Edward's pursuit of the citizens to revenge, but merely adds, " in primo conflictu, major pars Londoniarum peditum et equitum, et quidam milites et barones, posuerunt se in fugam ver- sus Londoniam." fol. 89, r, a. According to the Worcester chro- nicle, the Londoners were not well disciplined, " cives vero Lon- doniarum ad bella verbis expediti, non tamen in arte bellica periti." MS. Cotton. Calig. A. x. fol. 129, r. According to the last quoted authority, " videns autem Ed ward us primogenitus regis cives Lon- donise cum magno apparatu ad bellum venisse cum magna turba militiae, in eos irruit, et quamplurimos ex eis occidit." Some say that the Londoners were sixty thousand in number. Chron. d'Angle- terre, MS. Bib. Reg. 20 A. XVI II. fol. 280, r. I do not think it is very likely that Edward, as some writers affirm, pursued the fugitives as far as Croydon, a distance of forty miles, when it is known for certain that he returned to the field of battle on the same day; * This is a transcript from MS. Cotton. Otho, B. in. which was nearly destroyed in the fire of 1731. It contains a curious chronicle, written in London, and in the earlier part abridged from Matthew of Westminster. f The King came to Lewes on Sunday the llth of May. MS. Bib. Reg. 13 C. VI. fol. 63, r. 0. 136 NOTES. although perhaps some of the citizens may have taken refuge at that place. Rishanger applies the proverb , " Bellat prudenter, qui bella fugit sapienter," to the flying Londoners. MS. Cotton. Claud. D. vi. fol. 118, r", ft. P. 33, I. I. Conaminibus, in MS. ornaminibns. /. 17. Comes Arundel, in MS. comitls. P. 34, /. 3. Ad quinque milia. Very varied are the accounts of the numbers slain in this battle ; but perhaps the following selection from inedited MSS. may serve to assist a conjecture at the probable amount. According to the Worcester chronicle (MS. Cotton. Calig. A. x.fol. 129, r) the King's army before the battle consisted of sixty thousand men, and the barons " cum civibus Londoniae" of forty thousand. " Die illo quatuor milia quingeriti quatuordecim homines occisi sunt, et multi vulnerati evaserunt ; Londonienses vero pro timore fugerunt, quos dominus Edwardus cum vexillariis viriliter persequebatur, non modicum ex eis numerum occidendo." MS. Cotton. Cleop. A. I. fol. 188, v, ft. " In quo bello caesa sunt plus- quam tria milia hominum." MS. Cotton. Cleop. B. iv. fol. 94. " Tamen cecidit ex eis non minima multitudo, et maxime ex Lon- doniis." MS. Cotton. Cleop. D. ix. fol. 79, v. " In ipso enim bello fuerunt occisi duo milia et Ixx., exceptis hiis qui occisi fuerunt versus Londoniam, quos dominus Edwardus persequebatur." MS. Cotton. Cleop. D. ix. fol. 55, v, ft. " Numerus vero occisorum in eodem bello, secundum testimonium virorum religiosorum corpora eorum saepelientium, sexcenti ; plurimi vero fugiendo interfecti; alii autem in aquis submersi fuerunt ; multi etiam vivi fugerunt." Chronicon Petride Ickham, MS. Bib. Reg. 13 C. VI. fol. 63, v, a; MS. Cotton. Nero, A. ix. fol. 72, r; MS. Digb. 168, &c. " Fertur quod in eodem bello occisi sunt ex utraque parte quatuor milia quin- genti xiiij. homines, et multi vulnerati evaserunt." MS. Digb. Oxon. 11, fol. 186, r. " Quidam vulnerati, quidam in aqua submersi, qui- NOTES. 13/ dam interfecti, hinc inde usque ad quinque milia hominuni ; quidam in fugam se dederunt, et quidam ad bellum exire noluerunt, sed dolite- runt infra abbatiam usque ad numerum D." Chron. Winton. MS. Cotton. Domitian. vm. fol. 56, r. " Ceciderunt ut dicitur eodem die ibidem ex utraque parte duo milia septuaginta viri per manus se- pelienlium numerati, exceptis submersis, et exceptis ibidem vulne- ratis, et exceptis liiis qui per viam versus Londoniam fugerunt pro timore." Chronicon Wigorn. MS. Cotton. Calig. A. x. fol. 129, v. " Item memorandum quod die Mercurii, scilicet xiiij. die Maii anno praedicto, factus fuit conflictus apud Lewes inter dominutn regem et barones, ubi dominus rex Angliae reddidit se comiti Leycestriae ; ubi rex Alemanniae, dominus Edwardus, et alii plures capti erant, alii quamplures vulnerati, et alii in aqua submersi, et alii, ut firmiter creditur, usque ad quinque milia hominum interfecti." MS. Bodl. 91, Bern. 1891, fol. 138, v. " In quo bello caesa sunt plusquanv tria milia hominum." Chron. Sarisbur. MS. Cotton. Cleop. B. iv. fol. 94, r. " Ex utraque parte dicuntur ad quinque milia cecidisse." MS. Cotton. Faustina, B. ix. fol. 82, v. " Super Londonienses fertur circa quinque milia hominum in hoc flebili et infelici conflictu occubuisse ex utraque parte." Chron. Eveshamiae, MS. Oxon. Laud. 529, Bern. 1510, fol. 61, v. Perhaps, however, all our endeavours at finding out the real truth will prove futile, and Peter Langtoft speaks the nearest approach to it when he says that " The numbre non wrote, for tell tham mot no man, Bot He that alle wote, and alle thing ses and can." See also MS. Cotton. Julius, B. in. fol. 404, r; MS. Cotton. Tibe- rius, A. vi. fol. 173, v; MS. Harl. 229, fol. 44, r; MS. Cotton. Claud. A. v. fol. 35, v, /3 5 MS. Lambeth, 306, fol. 12, r ; MS. Harl. 3601, fol. 20, v, &c. According to the Evesham Chronicle (MS. Laud. 529, Bern. 1510, fol. 61, v.) king Henry had a swift and favourite horse killed beneath him during the engagement. CAMD. soc. 15. T 138 NOTES. P. 34, /. 10. Node vero sequcnti. " In crastino igitur, praedicato- rfbus et minoribus inter eos discurrentibus, sic actum est, &c." MS. Hale, 68, (73 ) P. 35, I. 1. Here the MS. has been transposed, as explained in the Preface, p. xxv. 1. 2. Orta full discordia. " Gilbertus de Clare comes Glo- vernise et alii plures cum eo recesserunt a comite Leycestriae ob varias causas ; et maxime quod post bellum Lewense, partitio castro- rum et possessionum non fuit inter eos recte divisa, ut aiebant, secun- dum quantitatem sumptuum et laborum." Chronicon Taxteri, MS. Cotton. Julius, A i. /. 14. Eodem tempore. Cf. Chron. Godstovianum, p. 223. Peter Langtoft says " The erle of Warenne, I wote, he scaped over the se, And Sir Hugh Bigote als with the erle fled he." P. 36, I. 24, the word here left blank appears in the MS. thus: miaru. P. 40, 1. 4. Domicilia construerent. In MS. domiciliis construessent. /. 6. Laxis crudelitatia habenis, misere, fyc. In MS. laxis cru-