r^ Ex Libris TIMOTHY H. REARDEN 1839-1892 CLEVELAND • OHIO SAN FRANCISCO • CALIFORNIA Scholar • Poet • Jiirist c^Ttr^-^ ^ / *r^r y c?>- ^VsL> iS. V >^ G!FT OF Anita Cowles Rearden l >!LS~ SELECM PROFANIS SCRIPTORIBUS HISTORI^. qUIBUS ADMISTA SUNT TARIA HONESTE VIVENDI PRJECEPTA, EX nSDEM SCRIPTORIBUS DEPROMPTA. > Prioribus exemplar emendatiusy quantitate syllabarum justa plenius notatum j atque in usum discentium melius accommodatum JA. ROSS, A. M. Mumaniorum literarumt nec non et Grcecae Lingua in Academia Phit Professore. PHILADELPniA .- PRINTED FOR BENJAMIN WARNER^ No. 171, Market Street. 1819. , J /r(( EASTERJ\r DISTRICT OF PEJ^WSTLVAmJ, to vrn : BE IT REMEMBERED, That on the sixteenth day of (L. S.) June, in the forty-third year of the Independence of the United States of America, A. D. 1819, James Ross, of the said District, haih deposited in this office the Title of a Book, the Tight whereof he claims as Author, in the words following, to ivit : " Selectae e profanis Scriptoribus Historise. Quibus admista sunt varia honeste vivendi praecepta, ex iisdem Scriptoribus. deprompta. Prioribus exemplar emendatius, quantitate syllabarum justa plenius notatum ; atque in usum discentium melius accommodatum Ja Ross, A. M. Humaniorum literarum, nec non et Grsecae Linguae in Acade- mia PUil. Professore." In Conformity to the Act of the Congress of the United States, in- tituled, " An Act for the encourag-ement of learning, by securing the copies of maps, charts, and books, to the authors and proprietors of such copies, during the limes therein inentioned." — And also to the Act, entitled, " An Act supplementary to an Act, entitled, ' An Act for ihe encouragement of learning, by securing the copies of maps, charts, and books, to the authors and proprietors of such copies dur- ing the times iherein mentioned,' and extending the benefits thereof to the arts of designing, engraving, and etching historical and other prints." D. CALDWELL, Clerk ofthe Eastern District of Pennsylvarua: PREFACE I HAVE made use of all the ancient profane authors, Greek as well as Latin, which I thought might contribute to the execution of my design. 1 have sometimes even blended them, as it were, together, upon the same fact or the same maxim, to make the object I proposed to the reader the more visible, and to avoid repetition. I have generally preferred, as I ought, the Latins to the Greeks ; and have been exact in my references to both, that those who would, might with ease have recourse to the originals. If I have often abridged hislorical facts, and precepts of morality, it was to retrench what appeared less agree- able to my plan, or to prevent my work from growing too large. I have not engaged myself in reconciling historians with one another, in relation to the truth of a fact, or its circum- stances. I cite my authority ; that ought to be my warrant, and it is enough for me. I scarce any where pass my judgment, or make re- flections upon the passages I have produced in this work from the ancients, leaving thnt care to the masters, who will do it by word of mouth to more advantage than I could by writing.* Seneca, the philosopher, abounds with maxims and examples, many of which I have thought proper to make ^ use of: and the rather, because this author is usually not read in schools, and remains unknown to scholars the rest of their lives. It is true, he betrays almost always an affectation in his style ; but his expression is short, and his thoughts lively ; and he embellishes his discourse with natural comparisons and images, which entertain the ima- gination : so that with the alterations I have taken the li- berty of making, in what I have borrowed from him, I hope he will be able to please, and be intelligible to chil- * Ifise firacefitor aliguid, imo multa quotidie dicat, qux discifiuli secum audita referant. Senec. Epist. viii. uisv7m iv PREFACE. dren, without any prejudice to them. I do not imagine I shall lie under any censure for having turned to a more fa- vourable sense, certain passapjes of this author, and perhaps of some others likewise, with a view to render them proper for youth. We meet in this philosopher, as well as in all the Heathen writers, principles of morality, which ought not to be instilled into Chrislians without some correctives, to re- duce them to that standard of truth which our religion has taught us. i/i therefore^ any firmciples of the Heathens %hould be found in this book^ not agreeable to the doctrine of the gosfieltntfe trust the fiiety andvigilance ofthe masters nviU tdke care to observe to their scholars in a few wordsi in ivhat particular those firincifiles deViat e from it, There have been Heathens, who, no doubt, persuaded that it was reason which gave man his distinguished excel- lence and merit, who endeavoured to follow it on many occa- sions, and practised in several moral virtues. But beside their want of knowledge and love of the only true God, and Jesus Christ his Son, the only true foundation of solid vir- tue ; some of them, who passed for the most virtuous, lie under the imputation of great vices. Therefore we are far from proposing them here as perfect patterns. We report some of their great actions, and wise sayings, without diving into the motives of either, or examining what inconsistencies thcy have falien into in other respects. It would not be improper likewise to let them into some lcnowledge of the several authors they translate : telling them, by the bye, who they were ; in what age they lived ; and what subjects they wrote upon, 8cc. It is a great degree of learning, which costs little time, and is sure to be attend- ed with good advantage. It is recommended to Teachers to set their pufiiis to translate a certain fiortion of this Book once a iveek — about ten or twelve linesy carefully written by them and examiried by their teacher, would tend considerably to their imfirove' SCRIPTORES PROFANI QUORUM OPERA HOC LIBRO CITANTUR AB AUCTORE HUJUS PR-ffiFATIONIS IGNOTO. ^lianus. Antoninus Pius. Arianus in Epicteto. Athenaeus. Aulus Gellius. Aurelius Vict. Cato Dionysius. Cicero Marcus Tullius. Cornelius Nepos. Diodorus Laertes. Diodorus Siculus. Florus Annaeus Lucius. Herodotus. Hesiodus. Hierocles. Homerus. Horatius Quintus Flaccus. Isocrates. Jamblii. Josephus. Justinus. Juvenalis Decius Junius. Livius Titus Patavinus. Martialis Marcus Valerius, Nicolas Damascenus. Ovidius Naso. Quintilianus. Phaedrus. Plato. Plautus. Plinius. Plutarchus. Polybius. Quintus Curtius. Sallustius. Seneca. Simplicius. Stobaeus. Suetonius. Syrus. Tacitus, Terentius. Valerius Publius. Vellcius Paterculus. Virgilius. Xenophon. A2 TO ALL TEACHERS AND STUDENTS THROUGHOUT THE UJ^ITED STATES OF J^ORTH AMEBICA. Mij Dear Friends^ The Editor of this Book^ Selectae e Profanls Scrip- toribus Historiae, did not know Mny way by which he could better promote the cause of classical learning^ than by employing his ability and attention to an edition ofit; luell adapted^ as hejudges^ to the accurate instruction of ■the youth in our country, Surely it contains many excellent sentijnents^ abound' ing with the pithy, sublime sayings of the greatest an- cient philosophers^ hoth Greek and Roman; and there is hardly any other book^ better adapted for the proftable instruction ofyouth in the Latin tongue, The student^ who is learning this book^ cannot but lay up a very considerable stock of sound morality ; whilst^ at the sarne time^ he is acquiring the knowledge of Latin^ in a tract and course the most delightful and engaging, It is well worthy of being wholly read : and every man ofletters^ who takes it up^ and opens it^ in any part^ must be highly entertained with it, I am^ very respectfully^ Tour obedient and hearty friend^ JAMES ROSS. INDEX. LIBER PRIMUS.— DE DEO. Caput I. CoNSENsus populorum omnium probat Deilm esse. P<^S^ ^ II. Agnoscimus Deum ex operibiis ejus.^ 2 III. Natura Dei est optima et praestantissima. ib. IV. Deils regjit ac videt cuncta. 4 V. Deus colitur et placatur pietate. ^ ^ v ^ VI. Deiis est colendus magis pie, quam magnifice. 6 VII. Impii non placant Deum donis. J ^ '^ VIII. Mens bona et inventio artium veniunt a Deo. 8 IX. Templa ad augendam pietatem exstructa sunt. 10 X. Tuta et honorata inter hostes pietas. ib, XI. Publica religio privatis affectibus praelata. 1 1 XII. ImpiT serius ocyus dant poenas. 12 XIII. Quae vota facienda sTnt Deo. 14 XIV. Homo praecipiium opiis DeT, 15 XV. Virtus proprium atque unicum hominis bo- num. 16 LIBER SECUNDUS—DE PRUDENTIA. Caput I. Inest mentibus insatiabilis cijpiditas veri videndi. 17 II. Scientia pabiilum animi. ib, III. Pertinax labor et disciplTna naturam vTncunt. 18 IV. QuaesTta vTtae perTculo scientia. 20 V. Doctus indocto mtiltiim praestat. 21 VI. Vir doctiis potius non Vult ditescere, quam non potest. 22 VII. Ea viatica paranda sunt, quae ciim naufrago enatent. 25 VIII. Literae ornamenta hominiim sunt et solatia. 24 IX Quae in scientiae stiidio sint vTtanda. 26 X. Qui recte vTvit, is scientiam utilem et necessa- riam est adeptiis. 28 XI. Natura tam docere ciipimiis, quam discere, ib, XII. Siultiim est ea docere caeteros, quae ipse ex- pertiis non es, 30 XIII. Etiam senT discere decortim est. 31 XIV. Honos doctis habittis. 3o viii INDEX. XV, Modestia conjuncta cum doctrina. 36 XVI. Non refert quam multos, sed quam bonos li- bros habeas ac le.^as. ib, XVII. Bibliotheca ad publTcum et privatum tisum compaietur, non ad ostentationem. 38 XVIII. Memoria augcturcura, negligentia intercidit. 40 LIBER TERTIUS.^DE JUSTITIA, Caput I. JusTiTiA omnium regina virtutum. 43 II. Honiinem justum esse gratis oportet. 44 III. OmnT ratione rolenda et retinenda justitia est. 45 IV. Communi utilitati consiilere debemiis. 47 V Ipsa peccandi voluntas peccatum est. 49 VI. Qui soio meiu a peccato abstinet, non est in- nocens. 50 VII. Oderunt peccare boni virttitis amore. 51 VII 1 Ea sola utiiia sunt, quae justa et honesta. 52 IX. QuT adipTscT veram gloriam volet, justitix fungaiur officiTs. 54 X. Quod tibj fieri non vTs, alterT ne feceris. 55 XI. Injuriam patT satius est quam facere. 56 XII Quod meum non est. redeat ad doniinum. 57 XIII. VerbTsnon minus quam factis, fit injuria. ib, XIV. Ex omnT vTta simulatio dTssimulatioquc tol- lenda est. 58 XV, ImprobT hominis est mendacio fallere. 60 XVI. In vitio est, quT non obsTstil, sT potest, inju- riae. 62 XVII. Inhunianum verbiim est ultio. 63 XVIII. InjiiTiae beneficiTs vTncuntiir speciosius quam miitiio oeramus. ' 211 XXXTII. Ne assentatoiTbus patefaciamus aures. 213 XXXI V. Fortis et constantTs anTmi est non periur- bari Tn rebus asperis. 217 XXXV. VTrT boni nati sunt Tn exemplar, et eos sTbi piaeparat Deus. 218 XXXVI. Prseciara est unTversae vTtae aequabilTtas. 219 LIBER QUINTUS.— DE TEMPERAN-flA. Caput I. Ratiojje duce per totam vTtam eundiim est. 221 II. In sedatione perturbationiim auTmi vTta beata. 222 III. Malias beatae vTtae judex popiilus. 223 IV. Corporl indulgendum, non st rviendiim. 225 V. Cibus et potiis desTderio condTuntiir. 226 VI. DTsce parvo esse contentiis, 227 VII. PlatonTcae et Syracusanae mensae. 228 VIII. ConvTvTa Lacedaemoniorum. 229 IX. Castit^ata corporis olDesTtas. 230 X, CorporTs voluptas non est digna hominTs praestantia. 23 1 sii INDEX. XI. Corpus et animum ad patient^am exercer^. 233 XII. Bons valetudinis mater est frugalitas. 234 XIII. Omne vhium ebrietas et incendit et detegit. 236 XIV. Coercendus luxus. et coienda frugalUas. 238 XV. Nihil est agricuitura melius, nihil dulcius, nihii homine libeio dignius. 241 XVI. Omnes corpoiis motus decorum teneant. 243 XVII. A forma removeatiir ornatiis non digniis viro. ib. XVIII. E speciilo consilium ad quaedam. 245 XiX. In vestuu mediocriias 5ptima 246 XX. Nihil olere satiOs est quam bene olere. 248 XXI Dormi quantiim satis est. 249 XXlI. Nemo fere saltat sobrius, nisi forte insanit. 251 XXIII. Musicae magna vis in utraniqiic partem. 252 XXIV. Bonis moribiis damnosum est desidere in spectacui5. 254 XXV. Subdiicendiis popiilo est tener animiis. 256 XXVI. Est adoJescentia majores natu vereri. 257 XXVII. Vir bonus aspectus et cogitatus emendat. 259 XXVIII. Muita nobis aiioriim juiiicio etexemplo f^- cienda aut corrijenda sunt. 260 XXIX. Adolescentia in iabore ei patientia est exer- cenda. 261 XXX. Pliira audiamiis, loquamur pauca. 264 XXXI. Adolebcentium liidis intersint majores natu. 266 XXXII, In lCido ac joco modiis retinendiis. 268 XXXIII. Est cui magno constitit dicteriiim. 270 XXXIV. Facete dlcta aut facia. 271 XXX^V^. Excitatiir laude aemiilatio. 275 XXXVI. Famae consiiiendiim est. 277 XXXVII. Viveiitin publico. 278 XXXVIII. VTtae geniis eiigere res difficillrma. 280 XXXIX. MagTstratiis non suTs, sed civium, commo- disconsulat. 281 XL. Varia eoriim, quT aliis praesunt, officia. 284 XLI. Judicis est in causTs semper verum sequi. 287 XLII. CTves Maj^Tstraiibus pareant, MagTstraius le^ibiis. 290 XLIII. VitiobT prTncipes plus exemplo quam pec- cato nocent. 294 XLIV. Patientia decori est, sl salutaris sit. 297 SELECT^ E PROFANIS SCRIPTORIBUS HISTORIJE. LIBER PRIMUS. DE DEO. CAPUT I. l Consensus populdrum omnium probat Deum esse. Animal nullum est praeter homlfnem, quod habeat notlf- ttam alTquam Dei. At inter homines gens nulla est tam fera, qu3e non scVat Deum esse habendiim euamsi igno- ret qualem habere deceat. Quoniam veio in le omni constnsTo firma gentium omnium est vox naturae, et ar- gumentum vetTtatTs ; confTtendum est numen aliquod di- vinum esse. Cicero 1 De legib. «.14. 1 Tuscul. n, 43, 44. 2. Consuetudo disputandi contra Deos est mala et impTa, sTve Td fit serio, slve sTmulate. Itaque cun Prota- goras sophTsta maxTtnus temporibus siiTs, posuTsset Tn princTpTo Hbri cujusquam) se dubitare an Dii esstnt ; jussQ B Atheniensium eKterminatus est ex urbe eorum atrjue agro, librique ejus combusti sunt in conciSne. Ferunt quoque talentum argenti fuTsse propositum praemium ei qui illum occTdTsset. Sic etiam dubitatio de Diis non potuit pcenam effugere. Seneca jSfiist. 117. Cicer. 2, De nat, «.62. 1 I)e nat, n. 29. 63. Diod. Sic. l. xiii., CAPUT II. Agnoscimiis Deum ex operibiis ejiis. 1. Quis est tam vecors, qui, \:um suspexerit in coe- lum, non sentiat Deum esse? Cicero 1 Tusc. n, 70. De arusfi. res/i. n. 19. 2 De Dimn. n. 148. 2 Denat. 15, et 90. PulchrTtudo mundi, ordo rerum coelestium, conver- sio solis, lunae, sTderumque omnium, indicant satis a- spectu ipso ea omnia non esse fortuTta : et cogunt nos confiteri naturam esse aliquam praestantem aeternamque, quae sit admiranda humano generi. Ibid. 2. Quemadmodum, si quis venerit in aedes aliquas, aut in gymnasium, vTderitque ibi distinctionem rerum omnium, ordinem, disciplTnam ; intelliget aliquem esse profecto, qui praesit, et cui pareatur; sic si quTs intuea- tur mdtus perpeiiios et certos, vicissitudines, ordines re- rum ccElestium tot tantarumque ; necesse est ut fatea- tur haec cuncta gubernari a mente aliqua. Cum autem nec mens nec potestas humana possit hoc efficere ; Deus tinus potest esse architectus et rector tanti operis ac mii- ntris. Ibid. . GAPUT III. Ncitura Dei est optlma et prastantisslma. 1. Sententire veterum philosophorum de natura Dei fuerunt variae atque inter se dissidentcs ; quas lon- gum ac difficile esset dinumeiare. Natura duce intellii;e- bant Deum esse : sed non conveniebat inter ilios. quid Deus esset. Ilaqiie cum tyrannus Hiero qusesivTsset e Siraonide, non solum poeta suavi, ver\jm etiam vTro doc- ( 3 ) to s£ipienteque, quid Deus esset; posttilavit sibi diem unum ad dellberandum. Cum idem quaeieretu» postndie ex eo, petivit biduum, et ddnceps s^pius duplicavit nu- merum. Admirans Hiero lequTsTvit cur tta faceret : Quia, inquit, res videtur mihi tantd obscurtor, guanto di- utiiiseam considero. Cicer, 1 De nat, n. 121. Idid. n. 4, 5. Ibid. «.60. * ^ . 2. Si, cum intramus templa, solemus esse compo- sTtT animo, habitu, incessuque : si accessuri ad sacrifi- cTum, submTtlimus vultum, aptamiis toevam, et studemus omni modo significare modestiam ; debemus quoque dis- piitare verecunde de natura Deorum, ne affirmemus ali- quTd temere. Seneca Quast. 7. c 30. Non possumus loquT recte de numine dTvTno, nisi sTmus illustrati lumTne ejus. Nam numen dTvTnum est fons lumTnTs, sTciit et bonitatis. Jamblic, de myster. c 18. 3. Deus non potest intellTgi alio modo, nisT mens quse- dam ITbera, segregata a materia, omnia sentiens et mo- vens. Simfilic. in Epict, Quid interest inler naturam Dei, et nostram ? Pars melTor nostri tst animiis : in illo pars nulla extra animum, totus est ratTo Effugit oculos, vTsendiis est cogitalTone Cicer. 1. Tusc. n. 66. Sentc. 1 Qucest. firafat. 7. c. 30. 4. Quomodo possumus inteirigere Deum, nisT sem- piternum ? Natura, quae dedit nobTs notionem Deoriim, insculpsit quoque in mentibus, ut credamus eos (esse) cEtCr' nos et beatos Thales interrogatiis, quTd essct Deus ? Quodf inquTt, caret tnitto et fine, Cic. 1 De -nat, n. 25. \. Jucundum non esset viro proho accipere dona, quae non ig;noraret dari animo malo. Si pietas adsit, nihil non potest esse gratum Deo : contra autem, si desit. HierocL in Pyth. Carm. Scelesti indiicunt in animum suum, se posse placare Jovem donls et hostiis ; at perdunt operam et sumptum. Plaut. in Rudente. Bias navitrabat aliquando cum impiis : quum vero, tempestate exorta, navis quaterttur fluctibus, illique in- vocaient Deos: Silete. inquTt, ne Dii audiant vos navigarc in hdc navc. Idem respondit nihTl homini impio percon- tanti quid esset pietas. Cumque ille sciscitaretur causara» silentii: Taceo^ inquit, guia quaris de rebus nihil fiertinen- tibus dd te Diog Laert, in Bian. 2. Puras Deus, non plcnas, aspicit manus. P. Syrust Mentes Deorum possunt placari pietate, et religione, et precibus justis, non superstitione contaminata, neque hostiis cxsis ad perficiendum scelus. Cicer. firo Cluent, n. 194. ^schlniis dicit apud Terentium patri: Pater, tu comprecare Deos potius, quam ejjjo Nam certo scio eos obtemperaturos tibi ma^is, quod es vir melior muh5, qu^m ego sum. Terent. Adelph. act. iv. sc. 5. Cuhus primiis Deorum est. credere [eo« esse'] Deos. Deinde, scTre eos esse qui praesident mundo, qui ge»unt tutelam ^eneiis humani, curiosi sint^ulorum. VTs propi- tiare Deos ? Esto boniis. Quisquis imitatus est eos, satis coluit. Senec. Ep. 95. Ille honorat Deum optime, quT facit mentem suam similem Deo, quanium potest fieri. Sexii sentent. ( « ) DiITgje Deum plus quam ammam. Si non dilTgis Deum. non TbTs ad Deum. Non amabTs autem Deum, nisi habueris Tn te alTquid sTmile Deo. Ibid, Conandum est, ut efficiamur sTmiles Deo, quantum ITcet homTni. Homo autem efficTtur sTmTlis Deo prudentia, justTtia, sanctitate. Plato in Thttet, CAPUT VIII. Mens bona et inventio artium veniunt a Deo» 1. Virtus non advenit a natura, neque a doctrina, scd a numTne divino. Natura non dat virtutem. Nasci- mur quTdem ad hoc, sed sTne hoc. Plato in Menon. Senec. Efi. 90. Nemo vTr boniis est sTne Deo. An potest alTquTs ex- surgere supra fortunam, nisi adjutiis ab illo ? Ille dat con- sTlia magnifTca et erecta : ille habTtat in unoquoque vTro- rum bonorum. Si videris hominem interrTtum periculis, intactum ciipTditatibus, felicem inter adversa, placTdum Tn tempestatibus, despTcientem quasT ex loco siiperiore hu- mana omnia ; nonne admiraberis eum ? Nonne dlces: Virtus illd est niajor et attior.corfiusculo, in quo est ; vls di- vina descendit illuc. Sen. Ep. 41. Si quTs est anTmo excellente, et moderato ; si cjuTs rldet quicquid cseteri moi tales timent aut optant ; coelestis potentTa a^Ttat eum ac reglt, res tanta non potest stare sTne adniTniculo numTnis. Itur ad astra fruf^alitate, temperantia, fortTtudine, aliisque virtutTbiis. Dii non sunt fastidTosi, non invTdi. Admiitunt nos, et porrTgunt manum ascendentibiis. Imo Deus venit ad homines, et Tn homTnes Mens bona nulla est sine Deo. Efi. 73 2. P. Scipio Africaniis mhTl coepTt priusquam sedTsset dTutissTme in cella Jovis, quasT accTperet inde mentem di- vinam, et con&ilia salutaria reipublTcae. Piopterea solTtus erat ventTtare in Capiiolium ante diluciilum. Victor, De vir, ill. c. 49. ji. Gellius, l. vii. c.\. Cicero Tn oraiione pr5 Sylla palam praedTcat» consT- liup^> patriae servandae fuisse injectum sTbT a DiTs. cum CatTlTna conjurasset adversus eam, O DiT immoriaies ! Vos profecto incendistis tum anTmum meum ciipTditate con- ( 9 ) servandae patria. Vos avocastis me a cogitationibus omnibus caeterTs. et convertistis ad salutem unam patriae. Vos deni- que praetulTstis menti meae clarissimum iumen in tenebris tantTs errotis et inscientiae Tribuam enim vSbTs quae sunt vestra Nec vero possum dare tantum ingenio meo, lit dispexerim sponte mea in tempestate illa turbulentTs- sima reipublTcae, quTd esset optTmum factu. Ib. n. 40. NThTl insolens tt gloriosum exTit unquam ex ore Ti- moleontTs; qui quTdem cum audiret lauries suas praedTcarT, nunquam dixTt alTud quam se habere atque agere gratias maxTmas DiTs, quod ciim statuTssent ITberare Siciliam a domTnatu tyrannorum, voluTssent se potissTmum esse du- cem hujus operTs. Putabat enim nThTl reriim humanarum agT sTne numTne Deorum. Corn. JVefios in Timol. c, 4. 3. QuidquTd bonT egeiTs, piita. acceptum esse a DTTs ; TnquTebat Bias. Diog. Laert. in Bian, M. AntonTnus, in ITbro de vTta sua agTt gratTas DTTs verbls multls, quod dederint sTbT saepTus raonita et adjii- menta ad instTtviendam vTtam sapienter ; quod eripuerTnt se et juvenem et senem ab occasionibus multis peccandi ; quod concesserTnt bonos parentes, praeceptores, amTcos. M. Ant. l. i. c. \7. Cum dTvTtiae soleant afferre homTnibus aut amorem voluptatTs, aut anTniT superbiam ; opus est homTnT auxTIio dTvTno, ut raodestTam colat. Excerfi. Nic. Damas. Credendiim est nemTnem vTroiiim bonorum talem fuTsse, nTsT adjiivante Deo. Et nemo unquam fuTt vTr magniis sTne afflatu alTquo dTvTno. Cic. 2. De nat, n, 165. ST mens, vTrtiis fTdes, concordia Tnest Tn genere hu- mano; unde haec poliierunt defliiere Tn terras, nTsT a svi- perTs ? Ibid. n. 79. 4. Cura priscorum Tn invenTendo, benignTtas Tn tra- dencio, cst doniim Deorum. Si quTs forte credit illa p6- tuisse excogTtari ab homine, intellTgit ingrate muiiera Deoiiim. Flin. l. xxvii c. 1. 2. Ne dixerTs illa, quas invenimus, esse nostra, SemT- na artium omnium insita sunt nobis, et Deus njagTster ex; occuito aciiTt et excTtat ingenia. Scnec, 4. Benef, c. 6. ( 10 ) CAPUT IX. Templa ad augendam pietatem exstructa sunt. Censeo deluhra esse excitanda Dus in urbibus. Nec sequor magos Persarum, quorum consilio Xerxes dicitur inflammasse templa GraecTse. Indignabantur quippe in- cludi parietibus Deos quibus omniaj deberent esse paten- tia ac llbera quorumque hic mundus omnis esset tem- pliim et domiis. GrsBci et Rdmani melius sensere ac fe- cere : qui, licet agnosceient divTnum numen esse ubique diflfusum, tamen, ut aui^eivnt pietatem nostram in Deos, voluerunt illos incolere easdem urbes, quas nos. Affert enim hsec opinio religionem utilem civitatibus. Siquidem bene dictum est a Pythagora doctissinio vir5, pietatem et religionem maxime versari in animis, cum rebus divTnis operam damus in templis, cerncntes simulacra Deoium. Cic. 2. Leg. n. 26. Thales, qui fuit unus e sapientibus illTs septem, dixit, pportere homines existimare Deos omnia cernere ; Deo- riim omnia esse plena : iit ubique tam sancte casteque agerent, quam si in fanTs essent maxime religiosis. •Olim tanta reverentia praestabatur templTs, iit in iTs excreare aut mungere nefas esset. Arrianua in Efiict. L iv. c. 11. CAPUT X. Tuta et honorata inter hostes pietas. 1. Ciim Galli, capta urbe Roma, Capitolium obside- rent, et intenti essent ad id, ne quis hostium posset eva- dere; juvenis Romanus convertit in se cTvium atqiie hos- tium admTrationem, Sacrificium erat statum pjenti Fa- bi« in colle QuirTnali, Ad quod faciendum ciim C. Fa- bius Dorso descendisset e Capitolio ferens sacra manibus ; per medios hostes transiit : et nihil motus voce cujus- quam et minTs, ip Qui'Tnalem collem pervenit. Ibi om- nibus rebus peractTs solemniter regressiis est via eadem qua Tverat, similiter constanti vultu graduque, sper^ns . ( 11 ) Deos, quorum cultum ne in mortis quidem periculo deseru- iss 5 futurf)s ess- sibi piopitios. Et quidt uj pietas ejus tutv- fuit ab hostibus. re«iiitqu in Capitoiiuin ad suos in- coiumis, Gallis, aut attonitis miraculo jiiveniiis au.lacia, aut aiotis religione ; cujus negligen» non erat gens illa. Liivius^ l. V. c. 46. 2. Cum Camilliis pergeret ad delendam urbem Veios, deciniam partem prsedae voverat Apollini. UrbS capta ac di»rpia,'ut ITberaretui eo voto, senatus misit na^e tres letiatos, qui ferrent Delphos pateram auream, donum ApoilinT Hi excepti a Lipaensibus pTratTs haud procul freto Siciilo, devecti sunt Liparas Mos erat civitatTs ptse- dam dTvidere, velut partaw» publico jatiocinio Forte eo anno erat in summo map:ist( atu Timaaitheus quTdam ; vir similio Romanis quam suTs ; qui et legatos et Deum, cui mittebatiir donum, revtritus ipse, multitudinem quo- que justa religione iniplevit: ad(iu?:it in publicum hosp?- tium legatos, prosecutus est 66s etiam cum pjaesidio navium Dclphos, et inde reduxit Romam sospites Sena- tus hospitium propterea cum ilio institui voluit, donaque el publice sunt data. Livius, l. v. c. 2 1 et 28. CAPUT XI. Publica religio privatis affectibus pralata, Ciim Galli ad Romam ferro et igne vastandam ac- celerare dTcerentiir, et nulla spes esset urbem posse de- fendi ; multi Romanorum per agros dilapsi sunt, multi urbes peiierunt fTniiimas, asportantes quaBcumque habebant pretiosTssima Liv. l v. c. 40 Interim virgines Vestales, omissa rerum siiarum cura, ciim consullfissent, quae sacra secum ferenda essent, et quae relinquenda, quia vTres deerant ad ferenda om- nia ; defoderunt in loco sacro quaedam condita in doliolTs ; alia ferenies, onere inter se partito, ingressae sunt viam quae diicebat ad Janiciilum. Eas ciim conspexisset AlbT- niis e plebe Roniana homo, plaustro conjiigem ac liberos vehens inler caeiei am turbam quje urbe excedebat ; ratus est irreligiosum esse sanctas virgines pedibiis Tre, por- tanies manibus sacra popiiii Rornani, se vero ac siios in vehTciilo conspicT. Itaque statim omTsso, quod inceperat, ( 12 ) . • itinere, descendere uxorem ac liberos jussit, virgin^s sacraque in plaustrum impostiit, et pervexit Caere, quo iter erat VestalTbus. Adeo tunc in ultimo etia-n casu relit^io publica antecellebat prlvatis afFectibus, salvumque erat discrimen rerum divinarum et humanarum. Florus, /. i. c. 13. CAPUT XII. Jmpii serius ocyus dant pcenas. 1. Dionysius major, Siciliae tyrannus, ut crudelita- tem exerciiit in siios, sic fuit impius in DSos fQrtis et cavillationibus. Ciim in fanum Jovis venisset, detraxit ei aureum amicuium, quo fuerat a tyranno Gelone exor- Xiatus : atque in eiim etiam cavillatus est, dicens: Matdte grave esse aureum amiculum^ hieme frtgidum, Eique lane- um pallium injecit, quod dicebat aptum esse ad omne tempus. Idem ^sculapio barbam auream demi jussit: Meque enim^ inquiebat. CQnvenit^ barbdtum esse Jilium^ cum tn omnibua fanis fiater ?jus j^fiollo imberbis sit. Fano quodam expilato navigabat Syracusas ; et cum secundis- sime cursum teneret: Ftdetisne, inquit, amici. qudm hond ndvigdtio defur sacrilegls d Dtis immortdlibus? Non exsolvit quidem statim Dionysius debita impietati suppli- cia : at postea insidiis suorum oppressus, interfectus est. DTvina enim ira plerumque lento graflu procedit ad vin- dictam suT, tardilatenjque supplicii gravitate compensat. Cic. 1 De nat n. 38. Just, l. xx c, 5. Valer. l i. c. 1. 2. Ciim e Sicilia rediens Pyrrhiis rex EpTri. classe praelerveherfetur Locros, thesauros fani ProserpTnae spo- liavit, et peciinia in naves iraposita, ipse terra est profec- tiis QuTd ergo evenit ? Classib ejus postero die laceiata est foedissima tempestate, omnesque naves, quoe sa ram peciiniam habebant ejectae sunt in litora Locrdriim Qua tanta clade edoctus tandem rex esse Deos, jussit peciini- am omnem conquTsTtam referri in thesauros Proserpinae. Nec tamen unquam postea quicquam prosperi evenit eT : pulsusque ex Italia, ignobilT morte occubiiit, cum temere noctu ini< essiis esset Argos Lancea prTmiim leviier vulne*atus fuerat a jiivene quddam ArgTvo. Matrem habetfat hic anum pauperciilam? quac inter alias miiiieres ( 13 ) spectans prcelium e tecto domus, quum videret Pyrrhum ferri toto impetu in auctorem vulneris sui ; timens vTtae filii, protinus tegiilam corrTpuit et utraque manu libra- tam demisit in caput regis. Quo vulnere dejectus ex equo Pyrrhus, a Zopyro quodam est obtruncatus. Liv, /. xxix. c. 18. Plut. in Pyrrho. 3. Longo post tempore Q. Pleminius praepositus praesidio Romanorum in urbe L5crorum, cum a sacrojum «• spoliatione non abstinuTsset, et eosdem Prost^rpiJiae the- sauros dTtipuTsset, quos 5lTm Pyrrhus ; ex senilluscon- suUo praeidr et legati L5cros missi, praecipiiam, ut man- datum erjt, curam reliirTonis habuete. Omnem enim sacram pecuntam, quae apvid PleminTum et milites eiut, Tn thesauris Dtse reposuerunt, cum ea quam duplam Roma attulerant ac pTaculilre sacrum fecerunt. Ipse Pleminius, aiuea a suTs hostilTter laceratus, et naso ^uri- busque mutilatis, prope exanimis relictus, Romam missus est, causam dicturus. Sed ante causae dictiorjtm teterri- mo genere morbi in carcere est consumptiis. Idv, l, xxi;:, c. 19, 21. ra/2. 9. Valer L\i c.l 4. Xerxes ante navale proelTum, quo victtis est a ThemTstocle, mTserat quaiuor miliia armatorum Del- phos, ad dTripiendum templum ApollTnis, quasT gereret belliim non tantum cum GiaecTs, sed eiTam cum DTis im- mortalTbus. Quas manus tota deleta est imbrTbus et ful- minTbus : iit intellTgeret quam nuUas essent hominum vTres adversum Deos. Justin. l. ii. c. 12. 5. Contra Agesilaiis, rex Lacedaemoniorum, mag- nam tempITs reverenttam habiiit. MaxTma laus fuit victorias, quam de AthcniensTbus et Boe5tis apud C6r5- neam adeptus est, quod antetiiiit irae relTgionem. Cum enim plerTque ex fiiga se \\\ templiim Mincrvae conjecis- sent, et quae eretur ab eo quTd hls vtllet fTeri ; eos vetiiit vioiari ; etsi alTquot vulnet a acceperat Tn proelTo, et Tratii? vTdebatur omnibus qui adversiis se arma tulerant. Neque soiiim in GraecTa sancta habiiit templa Deoruiri, sed eiiam apiid barbar5s summa reiigione omnia simiilacra atqiie aras conservavit. Sic Alexander magniis, cum Thebas everteret, non cst oblTtiis pietatTs erga Deos ; sed cavit summo stiidTo ne Deoium aedes. et alTa sacra loca viola- rentur. In cxpedTtionc- quoque AsiatTca cum a Persis repeteret poenas, abstTniiit a locTs omnibus quae DTis dicatae C ( 14 ) crant : quamvis Persae hoc potTssimum injQrias genere ssBviissent m GraecTa. Corn, Kefi. in JgesiL c. 4. Poiyb. L V. CAPUT XIII. Q,ua vota facienda sint Deo. 1. Deum roj^a bonam mentem, bonam valetudinem ^nimi, deinde corporTs. Quidni tu hacc vota saepe facias? ScTto te esse omnibus cupTditatibus ITberum, cum eo per- veneris, ut Deum nihil roges, nisT quod rogare possTs palam. Quanta nunc dementia est multorum hominum ! Insusurrant DTTs vota turpissTma: sT quTs admoverit au- rem, conticescent ; et quod scTre homTnes nolunt, De§ narrant. Tu sTc vTve cum homTnTbus, tanquam Deus vTdeat ; sic loquere cum Deo, tanquam homTnes audTant. Scnec. £/2. 10. Paedalii, gens IndTca, nihil alTud petebant a Diis quam justTtTam. Exc A^ec. Damas. DTcebat ApollonTus has tantum preces esse profunden- das ab homTne accedente ad Deorum templa : O Bii, gux mihi co7iveniunt firastate. Philost. 1. i. c. 2. 2. SScrates, qui fuit quasT quoddam terrestre 6ra- culum humanae sapTentiae, arbTtrabatur nThil ultra peten- dum esse a DTTs, quam iit bona trTbuerent : cum TT soli scTrent, quTd unicuique esset ulTIe ; nos autem plerumque ea expeteremus votis, quae foret melTus non impetrasse. EtenTm involuta densissTmis tenebrTs mens mortalium effundit sese Tn caecas precationes. DTvTtias appetit, quae fuerunt multis exTtio ; honores concupTscTt, qui complures pessumdederunt : splendTda conjugTa sollTcTte quaeiTt, quae ut alTquando illustrant, Tta nonnunquam fundTtus domos evertunt. DesTnat tandem stulte inhiare TTs rebus, quae multorum maloium causa saepe sunt, seque totam per- n^Tttat arbTtrio Deorum : quTa qui trTbiiere bona solent, etTam clTgere aptissTma possunt. Valer. l. vii. c. 2. PermTttes ipsTs expendere numinibus, quid Conveniat nobTs, rebusque sTt utTIe nostris. Nam pro jucundTs aptissima quaeque dabunt Dii. Carior est illTs homo, quam sTbi, &c. Juven. Sat, x. ver. 347. ( 15 ) Laudabat Socrates has antiqui poetae preces : Jupi- ter^ ed gua bona sunt^ nobis orantibusy aut non orantibus, tribuc : gua verd mdidj etiam orantibus ne concede. Plat. in Alcib. 2. CAPUT XIV. Ilomo pracipuum opus Deu 1. Animal hoc providum, sagax, memor, plenum consiliT, quem vocamus hommem, generatum est a sQ- piemo Deo praeclara quadam conditione. Soliim est enim ex tot animantium geneiibus partireps rationis et cogita- tioiiis, cum caeiera sint omnia expertia. Quid est autem ratione praestantius ? Quae ciim adolevU et perfccta est, nominatur rile sapientia. Cicer. 1 J.eg. n. 22, 27. Propter ingeneratam homVni a Deo rationem, est ali- qua ei cum Deo siniiiiludo, cognatio, societas. Itaque ad commodVtates homVnum tantam rerum ubertatem na- tuia, hoc est Deus, larglia est, lit ea, quse gignuntur, ineriio videantiir donata nobis esse consulto, non autem nata fortuuo Artes praeterea innumeiabiles lepertae sunt, docenle natura : quam imilata raiio, consecuta est multa ad vilam necessaria, aut commoda. ■ 2. Eadem nritu! a hominem non soliim mente ornavit, sed etiam dedil ei figuram corporis habilem et aptam ingenio humano. Nam cum caeteiTs animalibus caput in % terram pronum dedisset : solum bominem erexjt, exciia- vTtque ad coelT, quasi cognationis domiciliTque siiT, con- spectiim. Pronaque cum spectent animalia caetera terram, Os hominT sublTnrie dedTt, coelumque lueri Jussitj et erectos ad sTdera tollej e vultus. Ovid. Met. i. ver 84^ OmTtto opportunirates babilitatesque aiias corporis, moderation^m vocis, orationis vim, quae conciliatrTx est humansB societatis. 3. In prTma reriim constitiitione cum DiT iiniversa disponerent, rationem homini habugrunt. Non est homo tumuUuarium et incogitatum opus. Cogitavit nos ante natura, quam fecit. Ita est : carTssimos nos habuerunt DiT, habentque, et in orbe proximos ab ipsTs collocave- ( 16 ) runt, qui maximus honos tribiii potiiit. Smec, Benef. vi. c. 23. et ii. c. 29. Qui se ipse norit, intelliget se habere aliquTd divTnum, semperque et faciet et sentiet aliquid dignum tanto munere Deorum. Cicer. \. Leg.n. 5^. Decet eos, qui student praestare caeteris animalibus, summa ope nitl, ne vitam transeat veiuti pecora, quae natura finxit prona, atque obedicntia ventri. Constamus unimo et corpore. Alterum nobis commune est cum Dils, alterum cum belluis. Animus debet impeiare, corpus vero servire. Itaque admiranda ct deiestanda est pravitas eorum, qui dediu t^audils corporis, in luxu atque ignavia aetatem agunt : ingenium autem incultu et socoi dia sinunt torpescere. Sallust. Bdl. Cat, c. 1. Bellum Jugurth. c. 2. CAPUT XV. Firtus proprium atque unicum hominis bonum. Ut ad cursum naius est equus ad arandum bos, ad indagandum canis ; sic homo ad duas res natus est, intelli- gendum, et agendum convenienter naturae, id est, rationic ; in quo positum est Honestum, et quod proprium atque uni- ciim est in terrls hominis bonum. Non enim refert ad feli- citatem ejus, quantum agrorum aret, a quam multis salu- tetur, quam pretioso lecto cubet : sed quam bonus sit. Bonus autem est, si sit in eo ratio ad naturas voluntatem accommodata et perfecta, quae virtus et Honestiim vocatur. Cic. 2. De/in. n.39. Sen'ec. Efiist. 76. In quatiior partes Honestum dividi solet ; pruden- liam, justitiam, fortitudinem, et temperantiam. Ex sin- giilis autem ilils virtiitibus certa officiorum genera na- scuntiir, in quibus colendls sita est omnis vltae honestas, et in negligendis turpitQdo. Itaque de unaquaque seor- siim agemiis, et quatiior libris complectemiir quse perti- nent ad quatuor illas virtutes. I. Offic, n. !4. n. 3. LIBER SECUNDUS. DE PRUDENTIA. CAPUT 1. Inest mentibus insatiabilis citpiditas veri videndi. Munus proprium Prudentiae est indag2tio atque in- ventio veri. Qui enim maxvme perspicit quid in re quaque verissimum sit, Ts prudentissimus haberi solet. Cicer. 1. Offic. n. ]5. Tributum est a natura generi omni animantium, ut se vTtam corpusque tueatur, declinet ea quae vTdentur no- cTtura, et inquirat ac paret omnia quae sint ad vTvendum necessarTa. At inquTsTlTo atque investTgatio veri, proprTa efet homTnis, quT unus est rationis partTceps : et natura Tnest menubus nostris insatiabilis qusedam cfipTdTtas veri vTdendT. Itaque cum sumus necessariis negotiTs et curTs vacui, tiim avemiis aliquid vTdere, audire, addiscere, et putamus cognTtionem rerum aut occuharum aut admTra- bTlium esse ad beate vTvendum necessariam. In scTrfjitia excellere pulchrum ducTmus : errare autem, nescTre, de- cTpT, malum et turpe. Cicer. 2. Off. 18. 1 Tusc, 77. 44, CAPUT II. Scientia pabulum animi. 1. In ipsTs rebiis, quas discuntur et cognoscuntur, insunt proFecto invTtamenta quaedam, quTbiis moveamur ad di- scendum cognoscendumque. Etenim an non vTdemiis eos, qui ingentiTs stiidiTs atque artibus delectantiir, alTquando non habere rationem nec valeiiidTnis nec rei familiarTs, et maxTmTs laboribus consequT eam, quam ex discendo ca- C 2 ( 18 ) piunt, voluptatem r Quem ardorem sttidii censetis fuissc in Archimede, qui dum in pulvere describeret quaedam attentliis, ne senserit quTdem Syracusas, patriam suam, esse captas ? Quid de Pythagora et Platone loquar, qui judi- caverunt veniendum sibi esse eo, ubi alTquTd esset quod disci posset, tantas regiones barbarorum obierunt, tot maria transmiserunt ? Quid de Democrito, qui dlcitur ociilis se privasse ut animus quam minime abduceretur a cogitationi- bus, qui patrimonium neglexit, agros incuhos deseruit ? Cicer. 5. Dejin. n, 48, kjfc n.ST. 2. Carneades labdiiosus et diuturnus sapientiae miles, nonaginta expletis annls, habiiit eundem finem vivendi ac phTlosophandi. Ita quidem se inquTrendae veritati addixerat, ut, ciim reciibuisset cibi capTendi causa, manum ad mensam porrigere oblivisceretur, alio abstractus cogitationibus. Faler. l. viii. c. 7. Est animorum ingeniorumque nostrorum naturale quoddam quasi pabiilum, consideratio contemplatioque naturse : et indagatio ipsa rerum magnarum occultarumque habet obblectationem. Cicer. 4. Jcad. n. 127. CAPUT III. Pertinax labor et disciplina naturam vincunt. 1. In Demosthene, Grsecorum oratorum princTpe, tantiim discendi stiidium tanttisque labor fulsse dicTtur, ut tandem siiperaret impedimenta naturae diligentia atque industria. Ciim Tta baibus esset, ut rheioricae artis, cui stiidebat, primam literam non posset dicere ; perfecit ex-» ercitatibne, ut nemo piiiaretur locutus planTiis eo. Deinde perduxit ad gratum aurTbus sonum vocem suam, quae propter exTlitatem acerba erat. Laterum firmitate desti- tutus, miituatus est a labore eas viies quas corporis habiiiis necaverat. Conjectls Tn os calciiiis, sun»ma voce versiis »mult5s pronuncidbat Tnambulans, et ardiia loca celeri gradu scandtns. Cicer. 1. De orat. n, 260. Valcr. l. viii. c 7. Quintil. l. X, c. 3. 1 xi. c. 3- Declamitans Tn maris littore, in quod se fluctiis illTde- bat, consuescebat concTta'.ae multitiidTnis fremiius non cx- pavescere. Celiam quoque aedificasse subterraneam dici- tur, in qua diios tresve menses contmiios alTquando in- ( 19 ) dusus operam dabat gestul et voci, et quidem nnedi4 parte capitis abrasa, ut in piiblicum sine veiecundia pro- dire non posset. Sic dm proeliatus adversiis naturam, , victor abiit, et malTgnitatem ejus pertinacissimo antmi robore siiperavit. Ibid: Nihil est quod non expugnet pertinax opera, et in- tenta ac dilTgens cura. Senec. Efi. 50.^ Labor omnia vincTt Improbiis. Virgil. 1 Georg.ver. 146. 2. Erat Cleanthi tardum obtusumque ingenium : erat et summa rerum omnium TnopTa. At ubi ejus animum sapTentiae amor occupavTt, tarditatem ingenii acri stiidTo ac dilTgentia vicTt, Zenoni inierdm assistens auditor ; in- opiam vero, aquam e puteo noctu haurTens,^ accepta ab hortulano mercede. Aiunt eum alTquando Tii judTcTum vocatum fuisse, quod robusto admoiium ac pingui cor- pore esset, ciini nullam artem, unde viveret, vTderetur pro- fiteriv At iibi quaestus siiT ac'victiis testes adhTbiiit, hor- tulanum, cui aquam hauiiebat, et mulTerem, apud quam pinsebat ; non solum est dlmTssus, sed etiam ab Areopa- gitTs judTcTbus donatiis decem minTs, quas noluit accTpSre. Diog. Laert. Clean. 3. AccepTmiis Stilponem MegarTcum phiiosophum honfiTnem sane aciitum fuisse et temporibus suis probatum. ScrTbunt ipsius famTliares hunc nalura et ebriosum et miilierosiim fuisse : neque hoc scrTbunt vituperantes eum, sed poiius ad laudem. Significant enim vitiosam naturam ab eo sTc edomitam et compressam fuisse doctrTna, iit nemo imquam vTnolentum illum vTderit, nemo Tn eo vestTgTum UbTdmTs deprehenderTt. Cic. Defato. w. 10. Zopyrus, .qui profitebalur se pernoscere homTnum mores naturasque ex corpore, oculis, vultu, fronte, magno Tn conventu dixTt, Socratem stiipTclum esse et bardum ; addi- dit etTam miilierosiiin : in quo Alcibiades, qui aderat, dTcT- tur cachTnniim sustiiiTsse. Ipse vero Socrates, Hac vitia sibi ingenita fuisse naturd non dissTmiilavit : sed ratione d se dejecta, dixit. Et sane vTtTa ex natiiralibus causTs nasci possunt, sed exstirpari et funditus tolli non possunt, nTsT voiiintate, studio, discTpITna, 4 Tusc.n. 80. AnTmiis homTnis, quicquid sTbi imperat, obtTnet. P. Syr. Cicero Quintum fratrem laudans, quod eos, quTbus praeerat Tn Asia provincia, contineret Tn officio, ostendTt ( 20 ) hls verbls quid doctrlna posset efficere : Tibifuit hocfacil- limum^ cujus natura tSHa esty iit etiam sine doctrina vide- atur moderata esse fiotuisse : ea autem adhibita doctrtna est, que vel vitios/ssimam naturam fiosset excolere» l Epist. ad Quint. CAPUT IV. Quasita vita periculo scientia. 1. Platonicus philosophiis, nomine Taurus, disci- piilos ad philosophiam summo sliidio capessendam exci- tabat multls exemplis, et ea re quam dicebat Euclldem Socraiicum factitasse. Caveiant decreto Athenienses, ut, sl quis clvis Megarensis deprehensus esset pedem Athenas intullsse, id el cSpitale foret. Tum Euclldes Megarensis, qui ante id decretum consueverat Athenas commorari, et audlre Socratem, tunica longa miiliebri indutiTiS pallio versicolori tectus, et caput atque os vela- tum habens, nocte ex urbe Mej^ara Atbenas commeabat, ut saltem aliquo tempore con&Tliorum sermonumque S5- cratis fieret particeps ; rursusque sub IQcem eadem vesle illa tectus domum redlbat, millia passuum muUa emensus. SIc ille vltsc perlculum adire non dubiiabat, comparandce sapientiae causa. ^. Gellius. l. vi. c. 10. 2. Antisthenes discipulos hortabatur ad dandanKope- ram sedulam sapientiae : at paucl obtemperabant. Itaque tandem indii^natus dlmlsit a se omnes, Inter quos erat et Diogenes. Cum vero hlc, incensiis magno audiendi phi* losophl stiidTo, ad eum tamen ventiiaret, eique adhaereret pertinaciter ; minatiis est Antisthenes, se percussiirum illi capiit baciilo, quem solebat manQ gestare, et hls minls non territum reip&a ptrcussit alTquando. Non recessit propte- rea Dio^enes ; sed animo obstinato ad imbiiendum pectiis philosophiae praeceptls, Percute^ inquit, si tla filacet. Ego tibi cafiut prdbebo. Neque vero ta?n durum inveniea fustem, iit me a tua schola abigas. AdmlsJt tandem tam ciipicliim doctrlnae discipiilum Antlsihenes, et eum maxime amavit. .S.lian. l, x. c. 16. Diog. Laert, in Jntist, ( 21 ) CAPUT V. Doctus indocto multum prastat. 1. Accessit ad Aristlppum philosophum pater fami- lias, rogavitque ut filium suum susciperet erudiendum. Cum veio ille pro mercede petivisset quingentas drachmas ; pater deterritus p etio, quod ignaro avar5que hommi nw mium videbatur, dixit se minoris empturum esse mancipi- um. Tum philosophus: ii/we, inquit, et habebis duo, 2. Aiius paterfamilias quaesivit ab eodem Aristlppo, quid commodi consecuturus esset filius suus, si eum lit- teris institui curaret ? Si nullum aliv»i fructum fiercifiiet^ respondit ille, hunc cerie guod in theacro (cujiis tum erant sedilia marmorea) non sedebtt lafiifi fiufier lafiidem. JIoc gemmo responso innuebat vir prudens, eos, quorum in- genium excultum non fuisset, similes videri posse aut mancipiorum aut lapidum. Tantumque doctrlnae trtbue- bat, lit interrogatus quodnam discrlmen esset inier homi- nes doctrina excultos, et indoctos ? responderit : Idem quod inter eguSs domttos et indomitos, Diog. Laert, in Jrist. Ut ager, quamvis fertilis, sine cultura fructuosus es- se non potest ; sic sine docttina aninius. CuUura autem animi philosophia est, quae extrahit vitia radlcitus, praepa- rat animos ad satus accipiendos, eaque mandat hls et se- rit, quae cum adoleverint, fructus ferent uberrimos. Cicer. 2. Tusc. n. 13. Salse rldebat Diogenes Sinopensis inertiam et incurTam Mckijarensium, qui llberos nuliis bonls artibus instruebant, cuiam vero pecorum dlligentem habebant. Dlcebat enim : Malie se Megarenszs dliicujus arietem esse^ qudm Jilium, Non absimill sententia, sed aliam 6b causam, dixit de Heiode Judaeorum rfige Augustiis: Meliiis est Herodis fiorcum esse quam Jilium, Abstlnebat quippe Herodes a porcls ; a filiorum caede non abstinebat. MLian, l, xii. c. 56. Macrob. 2 Satur. c, 4. ( 22 ) CAPUT VI. Fir doctus potius non vult ditescere, quam non potest, 1. Cum Thaleti Milesio paupertatem verterent vitto cives siii, et contenderent stiidium philosophiae esse inutile ad rem augendam etiam cupienti ; voluit ille objurgaiores suos convincere ostendereque philosophum facere posse pe- cuniam, si ei Ila visum fuerit : eaque arte est usus. Intellexerat, ut aiunt, ex astrologia olearum ubertatem hoc anno fore Itaque hieme nondum exacta, paucorum nummorum copia instructiis, conduxit parvo pretio omnia praela et trapeti quae Mileti et in Chio insiila erant, cum nemo contra licitaretur. UbT vero conficiendi olei tempus venit, multis undique et simiil ad praela accedentibus, ille ea elocavit tanti quanti voluit, et magna inde pecunia coacta, probavit facile esse philosophls ditescere si velTnt : sed eos in alTa longe praestantiora studium conferre. Cicer. 1 DU vin.n. 112 jirhtot. 1 Polit. c. 11. 2. Ego, inquit VilruvTus de se ipso, parentum cura et praeceptorum doctrlna paravi anTmo possessiones et dlvTtias, quarum ea proprTetas est, Ts fructus, ut nThTI de- sidereiur amplTus. Nonnulli haec levTa judTcantes, putant eos tantum esse sapTentes qui pecunia sunt copiosl. Itaque ad id iinum contendentes, audacia adhibTta opes et notitiam consequuntur. Ego autem non ad peciiniam parandam architecturae aliisque artibus studium dedi : sed piitavi se- quendam potTus tenijitatcm cum bona fama, quam abun- dantiam cum infamia. Neque est mlrandum quod Tia ignotus sim pliirTbus. Caeterl archTtecti rogant et ambTunt, ut architectentur: mThi autem a praeceptorTbus est traditum; oportere eum, qui ciiram alTcujus rei suscTpit, rogari, non vero rogare. Vitruv. fira/at, l. vi. ( 23 ) CAPUT VII. Et viatica paranda sunt, qua cum naufrago enatent. 1. Aristippus philosophus Socraticus, de quo supra interrogatus quid differret sapiens ab insipiente ? Mitte^ inquit, uirumque ad ignotos ; et disces. Quae responsio, quam vera esset, ipsius exemplo probata est. Cum ejectus naufrasrio Tn littus Rhodiorum, animadvertisset geometricas figuras ; exclamavit primum : Bene speremus^ 6 amici^ hominum enim vestlgia consfiicio. Deinde in oppi- dum Rhodum contendit, et recta gymnasium de\enit, ibiqiie de philosophia dispiitans, magnis muneribus est donatus ; ita ut vestnum, et qu3e opus essent ad victum, praestaret iTs, qui una naufragiun» fecerant. Cum deinde comites ejiis, in patriam reverti ciipientes, interrogassent eum quidnam vellet domum renunciari, mandavit dicerent: Ejusmodt fiossessiones etviatica tiberis parari a fiarentibus oportere, qux etiam e naufragio und fioaaent enatare, Namque ea sunt vera praesTdia vitas, quTbus neque fortiinae iniquTtas, neque publicarum rerum mutatio, neque belli vastatio potest nocere. Diog. Laert, in Aristifi. Vitruv, firxfat. l. vi. 2. Theophrastus homTnes hortando, ut docti potTus essent, quam fortunae confiderent, praedTcabat. Doctum solum ex omnibus., neque in dlienis locis fieregrinum essff, neque, amlssis fdmilidribus et necessdriis^ inofiem amtco- rum : sed tn omni clvitdte cJvem censeri : adversosque for- tuna cdsus fiosse desfiicere. Ibid. SancTtum erat legibus Graecorum, ut parentes omnes a liberTs alerentur. Athenienses verd illos tantum paren- tes alT a filiis jubebant, qui eos artibus erudiissent. Etenim foiituna facillTme adimit homTnTbus munera, quae dedit : discTplTnae vero cum anTmis conjunctae, nullo tempore deficT- unt, sed permanent stabTlTter ad summum exTtum vitae. Itaque ego, inquit Vitruvius, maxTmas infinTtasque parenti- bus ago atque habeo gratias, quod Atheniensium legem pro- bantes, me erudiendum curaverunt. , Ibid. ( 24 ) 3. Multi ex iis Atheniensibus, qui, accepta mac^na. clade m Sicilia, domum reverti sospites potuere, adie- runt Euripidem, se ei salutem suam debere confiteiues; dixeruntque alios fuTsse emissos e vinculis, quod edocuissent dominos siios quaedam ipsius carmina, quae memoria tenu- crant: alios, qui post adversam pugnam errabant per ai^jros omnium egeni, fuisse cibo et potu recreatos propter decania- tos ejus versus aliquos. Erant quippe Siculi prae caeterTs GtaecTs studiosissimi atque appetentissimi tragoediarum Euripidis : quarum si quid afferretur ab iTs qui in insulam appellebant, illud avide arripiebant, laetTque secum invicem communicabant. QuTnetiam menioriae proditum est, cum navis Caunia, quam lembi praedatorii p- emebant. ad Siculum littus confuirTsset ; Siciilos prTmo noluisse eam recipere : at ubi interrou^ati Caunii an nossent Euripidis carmina, se nosse responderunt, tum vero liberum eTs receptum patuTsse. Plut, in Nicid, CAPUT VIII. Literce ornamenta hominum sunt et solatia, 1. Si non tantiis fructiis perciperetur ex liberalium artium stiidiTs, quantum percipT constat, sed ex hTs de- lectatio sola peteretur, tamen haec animi remissio judi- canda esset ITbe- o homine dignissima. Nam caetera neque temporum omnium sunt, neque aetatum, neque locdrum. Haec stiidia adolescentiam aliint, senectutem oblectant, seciindas res ornant, adversTs perfiigium ac solatium praebent, delectant domT, non impediunt forTs, pernoc- tant nobTscum, peregrTnantur, ruslicanlur. Cicer, firo Ar- chid, w. 16. Si tempiis in studia conferas, omne vTtae fastTdium effiigeris, nec noctem fieri optabis taedio lucis, nec libi gravis eris, nec arils siipervacuus. Senec. de Tranq, c. 3.' Videmus ITteras et ingeniias artes non solum beatae vitae oblectati5nem esse, sed etiam levamentum miseria- rum. Itaque multi cum in potestate essent hostium, muUi in custodia, multi in exilio, dolorem suum 'TierTs levaverunt. Demetrius Phalereus, cum e patria pulsiis esset injuria, contiilit se Alexandriam ad Ptolemaeum ( 25 ) regfem ; multaque praeclara in iilo calamit5s6 6ti5 scripsit. Dicitiir eum monuTsse regem, cujus iiospitio utebatur, ut conscriptos de regno imperioque libros sibi compararet atque perlegeret; Qutdf inquiebat, guce dmici non audent mbriere reges^ hac in libris scrifitd sunt. Cicer. de fin. 1, V. n. 53. Plutarch. Apoph. 2. Quamdiu respublica Romana per eos gerebatur, quibus se ipsa commiserat, in eam curas coguationesque fere omnes suas conferebat Cicero, et plus operae ponebat in agendo, quam in scribendo. Cum autem dominatu unius Julii Caesaris omnia tenerentur ; non se angoribus dedidit, quibus fuisset confectiis, nec indignis homine docto voluptaiibus. Fugiens conspectum sceleratorum, quibus omnia redundabant, urbe relicta rura peragrabat, abdebatque se, quantum licebat, et solus erat. Cum vero nihil agere animus ejiis non posset, neque veljet lan- guere eam solitudinem, quam ipsi afferebat necessitas, non voluntas ; existimavit molestias honestissime deponi posse, si se ad philosophiam retullsset, cui adolescens multum temporis tribuerat, discendi causa : omne stil- diiim curamque convertit ad scnbendum : atque ut, qui antea occupatus profiierat civibus siiis, aiiquid quoque iis prodesse posset ouosiis ; elab5ravit ut, docti5res fierent et sapientiores ; pliiraque brevi tempore eversa republica. scripsit, quam multis annis ea stante scripserat. Sic pariiit vivorum sapientum praecepto, qui docent non soJum ex malis eliggre minima oportere, sed etiam excerpere ex hls si quid insit boni. Cicer. 2 Offic. n. 2 et 5. 3 Offic. n. 1. et c. 1 Tusc, n. 5. 2. Doctrinae stiidia et optime felicitatem extollunt, et facillime miniiunt calamitatem ; eademque et ornamen- ta hominiim maxima sunt, et solatia, Senec. ad Polyb, c. 36. Ipse Dionysius junior, cum tyrannide excidisset, in- terrogatus quid Plato philosophiaque ipsi profuissent : Ut^ inquit taniamfortunx mutatidnem aquo dnimo feram. Plut. Apoph. Est gaudium mihi, inquit Plinius, et solatium in litt^ris: nihilque tam laetiim est, quod non per has laetius fiat : niliil tam triste, quod non per has sit minus triste. Itaqiie infirmitate uxoris, et amicorum perTciilo- aut morte turbatus, ad studia, unicum doloris leyamentiim, D ( 26 ) confiigio: quJE praestant ut adversa palientius feram. Plin. L viii. Efiist. 19. CAPUT IX. Q,ua m scienfiis studio sint vltmida, 1. Duo vTtia vitanda sunt Tn cognTtTonis et scientise studTo, naturali sane et honesto. Unum ne pro cognTtTs habeamus incognTta, hlsque lemere assentiamiis. Quod vTtTum effugere qui volet, (omnes autem velle debent) adhTbebit et tempus et diligentiam ad considerandas res. Alteriim est vitium, quod quidam nTmis magnam operam conferunt in res obscuras atque difficTles, easdemque non necessarias. QuTbus vTtTIs declinatTs, quod operae curaeque pwetur Tn rebiis honestis et cognitione dignis, Td jure lau- dabTtur. Cicer. 1 Offic. n. 18. Si quTs tamen Tta teneatur discendi stiidTo iit eos de- serat quos tutari debet ; ab officTo decedit, et a justTtia, quae Tn homTnum tuendis CDmmodis maxTme cernitur, et contemplationi cognTtionique rerum anteponenda est. Quod optimiis quisque judTcat, et re ipsa ostendit. QuTs est enTm tam ciipTdus perspiciendae rerum natijrae, iit, sT ei subTto alla- tum sit perlciilum alTquod patriae, propinquorum, amlco- rum, cui subvenire possit, non statim abjTcTat res cognTtione dignissTmas? w. 153. 2. Ciipere omnTa scire, cujuscunque modi sint, cu- riSsorum est : duci vero ciipTdTtate scientiae ad magnarum r^rum contemplationem, summorumvTrorumesse estpiitan- dura. Ciccr. 5. de Jin, n. 49. li 6per5se 2.gendo nThil agiint, qui in literarum inu- tTlium studiis detTnentur. Ecce Romanos quoque in^ asit stiidium siipervaciia discendi. Cujus errores ista mTniient ? cujus ciipTditates prement ? quem fortiorem, quem justio- rem, quem liberaliorem facTent ? Senec. de Brev. c. 13, 14. Cum gloriaretur quTdam quod multa didTcTsset ; dixit ei AristTppus: Siciit qui filurima comedunt, non meliiisvd' l€7ity quam qui sumunt necessaria; sic eruditi hdbendi sunty non qui /ilurimd legerunt dc didicFrunt, sed qui utilidi Dit>g. Laert. in Arist. ( 27 ) 3. Anniceris Cyrenaeus magnifice dS se senliebat 6b artem equTtandi, et curruum regendorum perltiam. V6- lens igitur specimqp artis Platoni exhibere, juncto curru mukos cursus circumegit in Academia, sTc servans primam orbitam arenae impressam a r6tTs currus suT ut ne tantillum quTdem ab ea declinaret. Obstupuere omnes reT mTraculo, et aurTgam ad coelum laudTbus extulere. Uni Platoni talis perTtia reprehensione potius, quam gloria digna vTsa est ; dixTtque : Fierinon /iqsse, ilt, qui curam imfienderet adeo dtLigentem rebus tam exilibus^ et nullius utzlttatis, ea non negligeret., quae essent multb fiotidra^ et vere dignd admirU' tione, ^lian. 1. ii. c. 27. Quaedam supervacua est artis imitatio, quae vanum laborem habeat. Qualis illius tuit, qui continue et sTne frustratione in acurn infeiebat grana multa ciceris ex spa- tid distante missa. Quem cum spectasset Alexander, donasse eum dTcitur ejusdem leguminis modio. Quod quTdem praemium fuit illo 6pere dignTssTmum. QuintiL l. ii. c.2\. Turpe est difficTles habere nugas, Et stukus lab6r est ineptiarum. • Mart. l. ii. Efiig. 86. Histrionum, gladiatorum, equorum studio occijpalus et obsessus adolescentum animus, quantulum locT bonTs artibus relinquTt ! De corr. Elop. c. 9. 4. Etiamsi longa hominT vTia suppeteret, tempiis parce dispensandum esset ut sufficeret necessariTs. Nunc quae dementia est, &upervaciia discere Tn tanta egestate temp6rTs ? Seneca, Efi. 48. Non tam benigne et liberalTter tempus natura nobis dedit, iit iTceat alTquid ex illo perdere. ' VTde tamen quantum etiam dilTgentissTmTs pereat. AlTiid cuique valetudo sua abstiirit, alTud valetudo suorum : alTiid prlvata negotia, aliiid publTca occiipp.verunt: vTtam nobiscum divTdit som- nus. Ex hoc temp6re tam augusto, tam rapTdo, lam nos auferente, quid jiivat majorem partem mittere m vanum ? E/:. lir. ( 28 ) CAPUT X. Qui recte vivlt^ h sctentmm utllem et necessuriuin est iideptus. Si quTs ar.Tmum virtuti conseeravit,. et sequTtur quo- cunque vocat illa : sT intellTgens se socTale animai esse, et Tn commune bonum genTtum, mundum ut unam omnium domum spectat : si semper tanquam Tn publTco vIvTt: sl scTat Dec malum esse uUiim, nTsT quod turpe est, nec bonum, nTsT quod honestum ; ad hanc legem ac regulam agat cuncta et exTgat: si judicet mTserrTmos omnium mortalium, quantiscunque opTbus refulgeant, homines ventri ac libldini dedTtos, quorum anTmus inerti otio torpet : haec si quTs et scTat et praestet, consummavit scTentiam uiTIem atque ne- cessariam. RelTqua oblectamenta otil sunt, Senec. 7. Be» n(f. c. 1,2. Plus prodest, si pauca praecepta sapientiae ten^as, sed illa tibi in promptu et Tn usu sint quam si multa quTdem dTdTceris, sed illa non habeS^ ad manum. CAPUT XI. Nciturd tam docere cupimus, quum discere. 1. ImpellTmur nalura, ut prodesse vellmus quam- plunmls, Tn prlmlsque docendo et tradendis comparandae prudentiae rationibus. Itaque non facTIe est invenlre, qui non tradat alteri quod scTat ipse. Ita non solum ad di- scendum propensi sumus, verum etiam ad docendum. Cicer. 3 de Jin. n. 65. CiipTo, dicebat olim Seneca scrlbens ad LucHium, Tn te transfundere omnia quae ad sanandos anTmi morbos effica- cia expertus sum. Gaudeo alTquid discere, ut doceam, nec me ulla res delectabit, ITcet exTmia sTt et salutarTs," quam mlhi unl scliurus sum. Nullius bonl jucunda pos- sessio est sTne socTo. Mittam Ttaque tibi ipsos libros, unde salutaria hausi : et ne multum operae impendas Tn totis libris perlegendis, imponarii notas, ut tu, qui sectarTs profutu- ( 29 ) ra, prottnus accedas ad ea quse probo et mlror. Plils ta- men tibi et vTva vox et convlctus sapientum proderunt, quam libri. Prlmum quia homines amplius oculls, quam auribiis credunt: deinde quia longum est iler per praecepta, breve et eff icax per exempla. Cleanthes non expressisset moribus Zenonem, si eum tantummodo audisset. Vitse ejiis interfuit secreta perspexit, observavit illum, an ex praeceptls suls vlveret. Plato et Aristoteles plus ex moribus quam ex verbls Socratis traxere. Senec. E/i. 6. Ex commodato librorum tisu, ac sermone de ils ha- bito, fluxit illa studiorum animorumque conjunctio Polybii et Scipionis ^miliani, cujus fama non Italiam modo ac Grseciam pervasit, sed remotissimas etiam gentes. Folyb, l. xxxi. 2. Xenophontem in angiporlu obvium habiiit So- crates. Quumque videret adolescentem vultu specioso admodum et verecundo, porrecto baculo, vetuit ne prseterlret. Ut constitit, interrogavit eum Socrates, iibinam venderen- tur, quae essent necessaria varils usibus clvium ? Ad quae oum expedlte respondisset Xenophon ; percontatus est, ubi- nam homines fierent bonl problque ? Id vero nesclre se, respondcnte adolescente : Me igitur sequere^ inquit Socra- tes. Ex eo tempore Xenophon coepit esse Socratis audltor. Diog". Laert. in Xenofih. 3. Protagoram aiunt adoles^entem, victus quaerendi gratia, vecturas onerum corpore suo factitasse. Quod genus hommum Latine bajtilos appellamiis. Is aliquando caudices ligni plurimos funlculo brevl coIITgatos portahat e rure Abdera in oppklum, cujiis clvis fuTt. Tum forte Democritus, ejusdem cIvTtalTs popuIarTs, homoque ante alTos virtutTs et phTlosophTae gratia venerandiis, urbe egre- diiens, vi*det adolescentem cum illo genei^ onerTs tam im- pedlto facT.e atque expedlte incedentem. Prope accedTt, juncturam posTturamque lignoriim sclte perlteque factam conslderat, petitque iit paulurn acquTescat. Quod iibi Protagoras, ut erat petltum, fecTt : animadvertit Demo- crTiiis caudTces illos brevl vinciilo comprehensos librari continerlque ratione quadam qilasT geometrTca. Itaque interrogavit, quTs illum acervum lignorum Tta compo- suisset ? Et cum ille a se composTtum dixlsset, desldera- vit \viX solveret, ac denuo Tn eundem modum collocaret. Pariiit bajiilus, ac dissolutum fascTciilum composiiit sTmT« D 2 ( 30 ) liter. Tum DemocrTtiis solertiam hominis non docti de- miratus : Mi ddolescensy inquTt, cum ingenium solerter dlicjuid dgendi hdbeds^ sunt mdjord meltordque^ qua fdcere mecum fiossis. Abduxitque eum statim, secumque habuTt ; sumpliim ministravit, philosophiam docuit, et esse eum fecTt, quantus postea fuTt. ji. Gell. l. v. c. 3. 4. Hoc docenti et dTscentl debet esse proposTtum, ut ille prodesse velTt, hic proficere. Qui ad Philosophorum scholas venYt, quotWie secum alTquTd bonl referat : aut sanior domum redeat, aut sanabilior. AliquTd peccatur vTtTo praecTpTentTum, qui nos docent disputare, non vivere : alTquid etTam vTtTo discentTum, qui ad prseceptores suos afferunt proposTtum, non anTmum excoiendi, sed ingenTum. Haec nobls dlcere Alialum memTnl, inquit ipse de se Seneca, cum scholam ejiis obsTderemus, H primi veniremus, et ulti- mi exlremus. Senec. Efi- 108. Perditae luxuriae adolescens AtheniensTs Polemo, cum e convIvTo, non post occasiim solis, sed post ortum sur- rexlsset ; domumque repetens, Xenocratis philosophi pa- tentem janiiam vldlsset ; vlno gravTs, unguentls delTbuius, sertls capite redTmlto, perlucida vcste amlctus, scholam ejiis refertam turba dociorum hominum inlravit, deinde consedit, lit clarissTmum eloquium et prudentissima philosophi prae- cepta irrTderet. Orta iit par erat, omnTum, qui aderant, indignatione, Xenocrates vultum Tn eddem habitu contTniiit, omisslsque Tls, de quTbiis tum disserebat, de modestia. ac temperantia. loqui ccepit- Cujiis sermdnTs gravTtate resT- piscere coactus Polemo, prlmiim coronam capTte detractam projecit, paulo post brachTum intra pallium reduxit deinde oris hilarTtatem deposuit, ad ultTmum totam luxuriam exuit, uniasque orationTs saluberrTma. medTcIna sanatus, ex infami ganeone maxTmiis-philosophiis evasit. Valer. l, vi.*c. 9. CAPUT XII. Stultum est eci docere cateros, quce ipse expertus non es. Ciim AnnTbal Carthagine expulsiis, venisset Ephe- sum ad Aniiochum regem, Invltatus est ab hospTtTbiis ( 31 ) sSis, iit Phormionem Pertpateticum aud ret. Quod cim se non nSlle dixisset : locutus est homo copiosus alTquot horas de imperatoris officio, et de omni re milTtari. Cgeteri, qui ilkim audTerant, vehementer ejiis oratione delectati, quaesiere ab Annibale, quidnam ipse de illo philosopho judicaret? Hic Pcenus libere respondisse fertur : Se rnultos delJrds senes vidisse sed gui magis^ quam Phormio^ deli- raret^ vidisse neminem. Neque mehercule injuria. QuTd enim aut arrogantTus aut loquacTus fieri potuit, quam GrsEcum homTnem qui nunquam hostem aut castra viderat, et ne mTnTmam quTdem partem uUius publTci mtinerTs attTgerat, dare prsecepta de re militari Annibali, quT tot annos de imperio certaverat cum popiilo Romano, omnTum geniTum victore ? Hoc mThi facere vTdentur omnes illi, qui, quod ipsT experti non sunt, Td docent cseteros. Cicer. 2. de Orat. n. 75, 76. CAPUT XIII. Eficiin seni discere decdrum est. 1. Gloriabatur Solon, se, alTquTd quotTdTe addiscentem^. senem fieri. Quod et supremo vTtse dTe confirmavTt. Nam cum assTdentes eT amici, quadam de re inter se sermonem conferrent ; caput jam morte instante gravatum eiexit: in- teriogatusque cur Td fecisset ; respondit : Ut cum istud, quidquid est, de quo disfiutatis, fiercefiero, xquiZre dnimo moridr. Cic. de Senect. n. 26. Valer. /, viii. c. 7. Cato major Graecas Iiteras senex dTdTcit : quas quTdem avTde arrTpuit, quasT diuturnam sTtTm explere ciipiens. Sophocles ad summam senectutem tragoedias fecit. Propter quod studTum cum rem famTliarem neglTgere vTderetur, a filTis Tn judTcTum vocatus est, iit judTces a rei familiaris admTnistratione removerent eum quasT desT- pTentem, queraadmodum apud Romanos bonis interdici solebat patrTbus male rem gerentTbus. Tum senex recT- tavit judTcibus eam fabiilam, quam proxTme scripserat, quaesTvTtque, num illud carmen homTnTs desTpieniTs esse vTderetur. Quo recTtato, sententTTs judTcum est libera- tus. n. 22. ( 32 ) Diogenem admonebat qu'dam, ut jam senex quie- sceret a laboribiis. Cui ille : Qutdf inquTt, *T tn stadio cuT' rerem ofiorteretne me jam vlclnum metee cursum remittere? an nonpoiths intendere? Ex. Erasm. Apoph. 2. Senecam aetate provectum non pudebat ire ad phi- loeophos, lit ipse refert his verbis. Quintam jam diem in scholam eo, et ab octava hora disputantem Metronactem philosophum audio. Quid ergo, inquis, idem facTes quod juvenes ? Nse ego mihi beatus vTdeor, si hoc unum senec- tutem meam dedecet. In theatrum senex ibo, ad philoso- phum ire erubescam ? QuTd stultTus, quam non discere, quTa diu non dTdiceris ? TamdTu discendum est quamdiu nescis: et tamdTu discendum est quemadmodum vivas, quamdTu vTvTs. Senec. Efi. 7&. Pudet autem me generis humani. MThi MetronactTs domum petenti transeundum est praeter theatriim. Illud semper factum est. IbT ingenti stiidio judTcatur quis sit bo- nus histrio ; at Tn illo loco ubi discTtur quomodo quTs fieri possTt vTr bonus, paucT sedent : et hi plerisque vTdenttir ac vocantur Tnepti et Tnertes. MThi contingat iste derisiis. ^quo anTmo audTenda sunt imperatorum convicTa ; et ad honesta vadenti contemnendus est iste contemptus. Ibid. Cur nescire, piidens prave, quam discere, malo ? Horat. de arte fioet, ver. 18. Turpe est, quempTam multos annos contTnenter laborare atque exerceri, iit vel boniis grammatTciis, vSl rhetor, vel geometra, vel medTciis fiat : Ct autem vTr boniis evadat, nunquam quTdquam laborTs Tn tanto temporis spatio insu- mere. Galenus de affect. curand. 3. Aurelius imperator sapTentiae stiidTis incumbebat apiid Sextum phTlosophUm, ad ejiis aedes propterea ventT- tans. E regia alTquando egredientem rogavit LucTus phT- losophus, qui modo Romam advenerat, quo pergeret, et ad quod negotium ? Tum Marcus ; Seni etiani^ inquTt, rfz- scere decorum est, Itdqiie ad Sextum philosophum eoy ut sczam gua nondum scio. Lucius manibus in coelum sublatis, exclamavit. Jufiiter ! Rdmanorum imfierator jam sene- scens^ tabellis e zona susfiensis ad ludimcgistrum fiergit^ fiusrdmm instdr I Philost. I. ii. ( 33 ) CAPUT XIV. Honds doctis hubitiis^ 1. Dionysius tyi annus, qui saevuiae et superbise natus \ idebatur, navem vhtTs ornatam misit obviam Piatoni, gra- vissimo dicendi et vivendi magistro, venienti Syracusas. Ipse quadrigis albis excepit in liltore egredientem e navT. Fiin. l. vii. c. 30. Constile aedes aliquas Tngr5ssuro, earum fores virga ii lictore percutiebantur, monendi causa adesse consulem : nisi sedes essent ejiis hominis cui habendiis ab ipbo magis- tratu hpnos videretur. ItSque Pompeius ctim ex^ Asia rediens Rhodiim venTsset, et Posidonii philosophi domum esset intralurus, fores ejiis de more perciitT a lictore veiiiit, et fasces lictoris Januae philosophi submTsit is cui se oriens occidensque submTserat. Gaditanus quTdam, Titi Livii nomine famaque commo- tiis, ad vTsendum eiim ab ultimTs terrarurn finibtis venit, sta- tTmque, ut vTderat, abiit. Plin. l. ii. Ep. 3. 2. Alexander magniis, captTs ThebTs, posterTs Pin- dari poetae in ea urbe nati pepercit, ipsitisque domum stare incoitimem voliiit. Inter spolia DarTi regis Persa- rum capto unguentorum scrinio, quod erat auro gemmTs- que, ac margaritTs pretiosum, vaiios ejiis iisiis amTcTs demdnstrantibus : Imo Hercule, inquit, librdrum Homeri custodias d-etur. Ciipiebat nempe ut pretiosTssimum huma- ni ingenii opus servaretur opere quam maxime dTvite. Praedicabat hunc poetam complexum esse omnia bellandi ac regnandi prxcepta : eumque tanto amdre atque honore prosecutus est, ut Homeri amator cognominaretur. Inter- rogante aliquando PhilTppo patre, cur tantopcre hoc uno po- eta delectaretur, caetSios vero negligeret ? Ideo, inquit, /^a^er, gudd non quavis fioesis regcm decere mihi videtur^ sicut nec fjuodvis vestimentum. Unius Homeri ing^niia esty et, magni- ftca, et vere regta. Itaque Homeri libros seciim Tnter bella ferre solitus erat ; et, cum quiesceret, eos una cum pugione sub pulvTno, cui incumbebat, reponere ; militiS, PlinTus major libros legens, adnotabat, excerpebatque. NThTl enTm legTt, quod non excerperet. Dicere etTam sole- bat, nullum esse ITbrum tam malum^ ut non alTqua parte posset prOdesse. Plin, l. iii. Efi. 5« 3. PuerT legant et discant non modo quae diserta sunt, sed magis quae honesta. Itaque non tantum auctores elT- gendi, sed etTam partes operTs. Nam et Graeci ITcenter quaedam scripsere, et HoratTum Tn quTbusdam noITm inter- pretari. Quintil. l, i. c, 14. * LacedaemonTl libros poetae ArchTlochi jusserunt ex sua cTvTtate exportari, quod eorum lectionem arbTtrabantur pSrum verecundam ac piidTcam. N51uerunt enTm ea ITbe- rorum suorum animOs imbuT, ne plus moribus noceret, quum ingeniTs prodesset. Valer. l. vi. ex. I . ( 38 ) CAPUT XVII. Bibliotheca ad pubticum et privdtum ilsum com- paretiir, non ad dstentdtionem, 1. AntiquTssTma, cujus ad nos memoria venerit, Bi- bliotheca, ea est, quam extruxit apud iEgyptios rex Osy- mandias, et cujus in fronte inscripta erant haec verba: >;tw «T§asv, hoc est, medica animae offTcTna. I>iodor. l. \. Pisistratus tyrannus, qui studia ITterarum plurTmum fovTt, dicTtur prTmus comparasse AthenTs ITbros disciplina- rum liberalium publTce praebendos ad legendum ; quorum numerum ipsi Athenienses deinde studi5sius auxerunt. Sed Xerxes potTtus Athenis, urbe ipsa prseter arcem incen- sa, abstulTt asportavitque ad Persas omnem illam librorum copiam, Multis autem post annTs Seleucus rex, qui Nica- nor appellatus est, eosdem ITbros referendos Athenas curavit. j4, Gell. l. vi. c. 1 7. Ingens postea numerus librorum Tn iEgypto a Ptole- maeTs regibus conquisTtus et comparatus est, ad millia ferme voJumTnum septingenta. Sed ea omnia (aut saltem quadringenta millia, teste Seneca) in urbe AlexandrTa con- flagrarunt belio inter Caesarem et Pompeii liberos. Lib. de Tranq. c. 9. Bibliothecam iE?;yptTacam instruxerat Ptolemaeus Phi- ladelphus tum profanis ITbrTs, tum etTam sacrTs petTtis e Judaea. Nam cum ejvis aures fama Hebraeae sapientiae tetigisset ; mTsit Eleazaro Judaeorum summo pontifTci do- na muUa, et epistolam, qua ©rabat, ut dTvTnos ITbros ad se mittendos curaret cum TdoneTs homTnibus, a quTbus tn linguam Grxcam ex Hebraea verterentur. Ut regTs voiTs ac precibus satTsfaceret Eleazarus, mTsit selectos e singulis tribubus senos vTios senTores, utriusque linguae perTiissimos ; a quibus facta est illa celeberrima sacrorum librorum in- terpretatio, quae Septuaginta Interpretum vocatur. Prae- erat autem Ptolemaei bibliothecae vir factis et scriptis illus- tris, DemetrTus Phalereus quem AthenTs pulsum rex be- mgne exceperat. Josefih. l. xii. c. 2. 2. Primus librorum copiam Romam advexit ^Emilius Paulus, devicto rege Macedonum Perseo, cujus thesauros ^■^ C 39 ) ne aspicere quidem dignatus est : libros vero filiis suis, quia erant literarum stiidiosissimi, asportandos permisit. Deinde Lucullus e Pontica praeda plures congessit. Nam reges AttalicT ITierarum amore capti egregiam bibliothecam ad communem utilTtatem et delectationem Pergami institii- erant. Insidor. Plut. in jEmil. Vitruv. l. vii. in pnsfat.^ Laudanda est Luculli impensa et studTum Tn librTs. Nam et multos et optimos conquTsTvTt, eosque^ iTberalji. ter dedit utendos. Patebat omnibus bibliotheca,^ et Tn portTcus eT adjectas, velut ad Musarum aedem, veniebant .maxTme Graeci, tempusque TbT jucunde inter se traducebant, ab alTTs ctiris ITberT. Saepe cum TTs versabatur Lucullus, et inter magnam doctorum vTrorum turbam ambiilabat. Plut. in LucuL In Tusculano cum essem, inquTt CTcero, vellemqiae e bibliotheca Luculli puerT quTbusdam libris uti : veni in ejus villam, ut eos ipse, sTcut solebam, inde promerem. Quo cum venTssem, M. Catonem, quem TbT esse nescTe- rSm, vTdi Tn bibliotheca sedentem, multTs circumfusum Stoicdrum libris. Erat enTm Tn eo Tnexhausta avidTtas le- gendi, nec satiari poterat: quippe qui reprehensionem Tna- nem vulgi non reformidans, Tn ipsa curia soleret legere saepe, dum senatus cogeretur. Iiaque magTs tum Tn oiTo, maxTmaque volumTnum copia, vTdebatur quasT helluo IT- brorum, si hoc verbo Tn tam praeclara re uti ITcet. Tum ego Catoni : Certe^ CdtOf totam hanc cofiiam jam Lucullo nostro notam esse ofidrtebit. JSTam fiis librts eum mUlo, qudm reli» guo ornatu villce delectUri. JEtdtem quidem video : sed in- Jici tdmen jam debet iJs arttbiisy quas si, dum est tener^ combiberity dd majord veniet fidrdtior. Cic. 3 de fin. n. 2. 3. Quam studiosus comparandae ornanda^que biblT- 8thecae ipse CTcero fuerit, patet ex multis ejus epistolTs ad AttTcum. Tu, velTm, des operam, iit quamprTmum 4iabeamus ea, quae te nobis emisse et parasse scribis : et cogites quemadmodum biblothecam nobis confTcere possTs. In tua humanTtate posTtam habemus spem, omnem delecta- tionTs, quam, cum Tn otTum venerTmus, habere voliimus. Ego quotidTe magTs, si quTd mihi e forensi labore tem- porTs datur, Tn literTs conquTesco. Summiim me ITbro- rum stiidium tenet, sTcut odTum jam caeterarum rerum. BiblTothecam tiiam cave cuiquam despondeas, quamvTs ( 40 ) acrem amatorem inveneris. Nam ego omnes meas vinde- rayoias eo reservo, ut illud subsTdium senectuti parem. Noli desperare fore iit ITbros tuos facere possim meos. Quod si assequor, supero Crassum dlvitiis, atque omnium agros, locos, prata contemno. Lib. i. Efi. 3. 6. 8. 9. 20. 4. Comparandorum llbrorum impensa ITberalissima est. At in ea habendus modus. Quid prosunt innumera- biies iTbrT, quorum dominus vix tota vTta sila indtces per- legit? Onerat discentem turba ; multoque satius est tra- dere le paucis auctoribus, quam errare per multos. Nunc plerisque ITierarum ignaris libri non studTorum instru- menta sunt, sed aedium ornamenta. Paretur Ttaque quan- tum salTs sTt ITbrorum, nThil Tn apparatum. HonestTus, inquTs, Tn libros impensas effundam, quam Tn vasa pre- iTosa pictasque tabulas. VTtTosum est ubTque, quod nT- mTum est. An ignoscas homTni aptanti armaria cedro alque ebore, et inter tot millia ITbrorum oscTtanti, cui volumTnum suorum frontes maxTme placent tTtulTque ? Apud desTdiosissTmos vTdebTs quTdquTd orationum histori- arumque est, et tecto teniis extructa loculamenta. STcque sacrorum opera ingenTorum Tn specTem tantiim et cultum parietum comparantur. Senec. de Tranquil. c. 9. Indoctum gloriantem bTblTotheca rldet AusonTus hoc epTgrammate : EmptTs quod ITbrTs tibi bTbliotheca referta est, Doctum et grammatTcum te, PhTlomuse, putas ? Hoc genere et chordas, et plectra, et barbTta conde : Mercator hodTe, cras cTtharcedus eris. i'^/^*. 43, CAPUT XVIII. Memoria augetur curd^ negligentid interctdU, 1. OmnTs discTplTna memori^ maxTme constat, fru- straque docemur, si quTquTd audTmus, praiterfluit. QuT- dam eam naturae modo munus esse existTmaverunt : sed ipsa excolendo, sTcut alTa omnTa, augetur. Imo nihil aeque vel augetiir cura, vel neglTgentiS. intercTditi quam memoria. Quint. l. xi. c. 2. MaxTma et una memorTae augendae ars, exercTtatio est et labor. Quare puerT quorum tenacTssTma memorTa est, statTm quamplurima edlscant: et quaecumque aetas operam jti- ( 41 ) ■ vandae stiidlfo memorias dabit, devoret inTtio taedium illiid scripta et lecta saepius revolvendi, et quasi eQndem cibum remandendi. Quod ipsum fieri potest levitis, si prTmvim pauca coeperimus ediscere, tum quotidie aliqua accessio flat. Quint. l. ii. c, 2. 2. Quantum natura studioque valeat memoria, testis est vel ThemTstocles, quem constat unum intra annum optime locutum esse Persice : vel Mithridates, cui notse fuerunt duae et vigTnti linguae earum, quibus imperabat, nationum : vel Crassus ille dTves, qui, cum Asiae praeesset, sTc tenQit quinque Graeci sermonis differentias, lit jus cuique redderet eadem lingua, qua quisque postulasset : vel Cyrus denique, quem omnium mllitum tenuisscnomina traditum est. QuTnetiam dTcitur Thcodectes protinus reddidisse semel auditos quamlibet multos versus. Memoriam in ThemTstocle fuTsse ferunt singularem, ita ut quaecunque audierat, aut vTderat, haererent animo. Itaque cum Simonides, sTve quis alius, se eT traditurum polliceretur artem memoriae aliquam, quae recens inventa erat: Obiivionisy inquit, maiie;n. Alim memtnt etiam qu£ nolo : Obiivisci non fiossum qux voio. Cic. 4 Acad. 2. 2 fin. ,104. Etiam oblivTsci quod scTs, interdum expedit. P. Syrus. 3. Seneca rhetor hoc scriptum relTquit de sua memo- ria. Cum senectus mihi jam fecerit multa desTdeianda, oculorum aciem retiiderit ; aurium sensum hebetaverit, ner- vorum firmitatem infregerit ; in memoriam maxTme in- currit. Hanc aliquando in me sTc floruTsse non nego, ut non tantiim ad Qsum sufficeret, sed usque in mliaculum procederet. Nam et reddebam duo millia nominum, quo ordine erant dicta : et plures quam duccntos versus, qui singiili a singiilTs condlscipulis dati eiant, refeiebam ; ah ultimo incipiens usque ad prTmum. Nec tantiini velox erat mihi memoria ad complectenda quae vellem : sed etiam firma ad continenda quae acceperat. It^que sine cuncta- tione etiam nunc profert quasi modo audlta, quaecunque apiid illam aut piier aut jiivenis deposiii. Imminuta tamen est aetate, et longa desidia, quae juvenTlem quoque animiim dissolvit. Nam si qua ei commlsi intra annos proxime elapsos, sTc perdidit, ut, etiamsl saepius ingerantur, toiies tanquam nov^ audiam. Sen. Lib. \. controv,' E2 ( 42 ) Hortensius in auctione perscdit totum diem ; et ve- spere recensuit omnes res, et pretia, emptores ordine suo, ita ut in nullo falleretur. Ibid. QuTdam recitatum a poeta carmen novum, suum esse dixit, et protinijs memoria recitavTt ; ciim ille, cQjGs carmen erat, hoc facere non posset. Ibid. ( 43 ) LIBER TERTIUS. DE JUSTITIA. CAPUT I. Justitia omnium regina virtutum. Justttia est omnium domina et regina virtCitum : ejiis splendor maximus : ex ea boni viri vulgo justi appellantiir. At unum Aristidem a GraecTs cognominatum fuisse Justum accepimus. Cicer. 2 Offic. 28, 1 Offic, 20. Hic Athenis natus,<5 pueritia firmo constantique animo fiitt, nunquam ab eo, quod justum vtdebEtur, discedens, et nullam fraudem nuUumque mendacium admittens, ne joco quidem et in ludo. Corn. JStefi. et Plut, in Aristide. Ubi ad rempublicam accessTt, non potentium amicorum praesidio niti voluit, sed consiliis factisque utilibus et justis. Non animum inflabant secundae res, non frangebant adversae. Id se patriae debere existimabat, iit ei prodesset sine ull5 pecunise aut honorum praemio. Ciim aliquando eo praesente pronunciarentiir in thea- tro versus e tragoedia -iEschyli de Amphiarao, qui diceba- tiir, non velle videri justus, sed esse : omnes converterunt in eiim ociilos, tanquam ad quem haec laus perlineret, eiimque cognominaverunt Justum. Quod cognomen ut novum erat et omnium amplissimum, ita Aristldi invidiam conflavit et Themistoclis aemiili, et concitatae ab illo multi- tudinis. Est enim hoc commtine vitium in magnis liber- isque civitatibus, iit invidia gloriae comes sit; et libenter detrahant de iis, quos vident eminere altius. Itaque mulc- tatus est decem annorum exilio, quod ostracismum vocabant, C. ^felios in Chabr, c. 3-. ( 44 ) E6 tempore, quo congregatus populus de ejiciendo Aristide ferebat suffragium testuITs pro raore inscriptum, diciftur illiteratus quTdam et plane rudis tradidisse ArTstTdi ipsT lit uni e populo testulam, petiTsseque iit inscrTheret Aristidem. AdmTrante eo, et rogante num aliquTd Tn illum peccasset AristTdes ? Nihil^ inquit : neque est ille mihi notus. Sed hdc mihi non fiiacetf quod cujiide elahoraverit ut firater cateros Justus afifiellaretur. ArTstTdem ferunt nihil respondTsse, sed inscripsTsse testulae nomen stium, hominTque reddidTsse. Urbe excedens iit in exilmm Tret, supTnas manus tetendit Tn ccElum, Deosque oravTt: Ne uiium temfius fio- fiuio Atheniensi incideret^ quo Aristidis reminisci necesse esset. Tertio post anno revocatiis in patriam, immemor acceptae injuriae utilem operam praebiiit cTvTbus tn bello et pace per annos multos. lUius abstinentiae a pecunia nul- lum est certTus indicTum, quam quod, cum exercitibus et 3er§.rTo praefuTsset, in tanta paupertate decessit, iit vix relTquerit quo efferretur. Unde factum est, iit filiae ejiis publice alerentiir, et e communT aerario dotibus datis coUo- carentur. • CAPUT 11. Hormnem justum esse gratis oportet, 1. Te justiim esse gratis oportet: et nulliim justae actionis praemTum majus est, quam justiim esse. NThTl refert, quam multi aequTlatem tiiam noverTnt. QuT vir- tutem stiam praedTcari vult, non virtuti laborat, sed gloriae. Non vTs esse justiis sTne glorYa ? At meherciile, saepe jus- tiis esse debebis cum infamia, et tunc, si sapTes, mala opTnTo justTtia parta te delectabit. Nemo mihi vTdetur plurTs aestimare virtutem, nemo magis illi esse devotus, quam qui boni vTrT famam perdTdit, ne conscientTam perde- ret. Senec.Efi.\\Z.Efi.?>\. M. Cato, genitus proavo Marco Catone, princlSpe fa- miliae PortTae, nunquam recte fecTt, iit facere vTderetur, sed quTa alTter facere non poterat ; eique Td solum vTsum est rationem habere, quod haberet justTtiam. Esse, quam vTderi, bonus malebat, Ita, quo minus gloriam petebat; ( 45 ) ho magis iilam adsequebatur. Patercul. l. ii. c. 35. Sallust. Catilin. c. 54. 2. Invenumtur qui honesta in mercedem colant, et quTbus non placeat virtus gratuita. At nihil habet illa Tn se magnTfTcum, si quidquam venale habet. QuTd enTm €st turpTus, quam alTquem computare qua mercede sTt vTr bonts? CalcatTs utilitatibus ad virtutem eundum est quocun(jjLie vocavit, quocunque misTt, sine respectu rei fUmiliaris. Interdum etiam sTne ulla sanguTnTs suT parsi- monia vadendum : nec unquam imperium ejus detrectan- dum. QuTd consequar, inquTs, si hoc gratis fecero ? Quod fecerTs: rerum honestarum pretTum in ipsls est. Si non ipso honesto movemur, ut boni vTri sTmus, sed utTIitate alTqua atque fructu, callTdi sumus, non boni. Senec, 4. Be- nef, c. l. Cicer. 1 de leg. n. 41. InjustissTmum est, justitiae mercedem quaerere. Re- ITquae quoque virtutes per se colendae sunt, et Tn TIs sequT officTum debemus, non fructum. Nam iit quisquS maxTmS refert ad suiim commodum quaecunque agTt, Tta mTnTme est vTr bonus. Cicer. 1. de leg". n. 48. ei 49. Veriim, ut olim querebatur OvTdTiis, Non f acTle invenias multis e millTbus unum . Virtutem pretTum qui piitet esse sui. Ipse decor recti, facti si praemia desint, Non movet, et gratis pcenTtet esse probum. NII, nTsT quod prodest, carum est. De PontOy Lib, ii. Eleg. 3. CAPUT III. Omrii ratione colenda et retinendci justitia est. Cic 2 Offic. n. 42. 1. Quanquam omnTs virtQs nos ad se allTcit, facitque iit eos dilTgamus, Tn quTbus ipsa Tnesse vTdeatur: tamen justTtTa et llberalTtas Td maxTme effTcTt. Cicer, 1 Ojffic. n, 56. Justls homTnTbus Tta fTdes habetur, iit nuUa sTt Tn hls fraudis injurTaeque suspTcTo. Itaque hls salutem nostram, fortunas, llberos rectissTme commltti arbTtramur. MThi quTdem vTdentur bene morati reges olTm fuisse constTtuti ab homTmbus, justTtiae fruendae causa. Nam cum Tnops ( 46 ) multutido premeretur ab iTs qui majores opes habebant, confugiebant ad unum aliquem, de cujus justitia et pru- dentia magna erat opTnio: qui cum prohiberet ab injuria tenuTores, summos et infimos aequo imperT5 regebat. Ea- dem fuTt constituendarum legum causa, quse regum. Invenlas enim leges sunt, quas cum ommbus semper una atque ea- dem voce loquerentur. Cicer, 2 Offic. n. 33. 41. • 2. Laudabat Agesiiaus LacedaemonTorum rex j^istTtiam, ut virtutum omnium princTpem, affirmabatque nullum esse fortTtudTni locum sine justitia. Cum ei dicerent quTdam a magno rege Persarum alTquTd imperari : An^ inquTt, ille major j^gesilao eat^ ai non sit justior? recte quTdem sentiens magnTtudinem esse metiendam justitia, quasT regia regula. Plut, in Jgesil, Diccnte quodam coram rege Antigono, Regibus omnia honesta et justa esse : subjecit rex : Omnino barbarorum guidem regibus, nobis vero sold honestd firo honestis sold justd firo justis hdbendd sunt. Plut. Apoph. Cum Trajanus praefecto milTtum praetorianorum gla- dium daret, quo is cingendus erat ad castodiam impera- toris : educto eo e vagln^, et in altura sublato : Jccifie, inqn% glddium fiuncy ut co, si juste imfierem^ firo me utd' rts : sin mdle^ contrd me. Quontam moderdtorem omnium jfieccdre minus fas est^ quam cxteros. Dio. 78. A. Vict. 3. ^thiopes pTetatem et justitiam maxTme colebant. ^dibiis eorum nullae erant fores : quumque Tn viis publT- cis multa jacerent, nemo quidquam eorum surrTpTebat. Celtae quoque fores aedTum nunquam occlusas habebant. ^''icol. Dajnasc. Interrogatus Leonidas rex LacedaemonTorum Tn qua iirbe quTs maxTme tutus esset ? Ubi^ inquitjjustitid fiolledtf et injustitid jdceat. Plut. Apoph. 4. JustitTa est constans et perpetua voluntas jus siium unicuique tribuendi. Itaque cum coram Agide Lacedaemo- niorum rege laudarentur Elei, quod in OlympTcis cerla- minTbus justl judices essent: Quid mirum^ \nq\x\U faciunt^ 81 qiiarid quoque dnno fier unuin diem justitid utuntiir ? Justinian. Plut. Apoph. 5. Nemo Justiis esse potest, qui quidquam aequTtati an- teponTt. Cic.2 Offic. n. 38. Quo tempore CallicratTdas, Lacedaemoniorum classi praefectus, pecunia maxTme indigebat ad annonam nautls comparandam ; accessere ad eum quidam amici Lysan- ( 4r ) dri, et oblatTs taleiUTs qutnquagTnta, postulaverunt unura quendam ex inimTcTs sibi condonari necandum. Quos ille, quia sequitatem pecuniae ant^ponebat, valere jussTt. Ade- rat tum Cleander: qui cum dTxTsset: Ego verd oblatam fiecuniam accefiissem, si Callicratidas fuissem. Et ego, respondit Callicratidas, si Cleander. STc Alexander magnus Parmenioni suadenti, ut acciperet pecuniam a DarTo obla- tam ad redimendam pacem, respondit : Et ego /lecuniam, qudm gldriam^ mallemy si Farmenio essem. Plut. Apoph. Q. Curt. 1. iv. c. 11. Vir bontis, quod honeste se facturum putaverit, faciet, etiamsT laboridsum erit: faciet, et^amsT damnosum erit: faciet, etiamsi perTculosum erit. Rursiis quod turpe erit, non facTet, etiamsT pecuntam afferet, etiamsi voluptatem, ettamsT potentiam. Ab honesto nulla re deterrebitur, ad turpia nulla spe invTtabitur. Senec. Efiist, 76. CAPUT IV. Communi utilttdti consulere debemus» 1 . Sumus ad justitiam nati : neque opTmone, sed na* tura, constitutum est jus. Cic. 1 de leg. n. 2. JustTtta versatiir Tn hominum socTetate tuenda, tribii- endoque suum cuTque, et rerum contractarum fide, 1 Offic, 14. JustTtTae prTmum munus est, ne cui quTs noceat, deinde ut communTbus utatur, tanquam communibus : prTvatTs, iit siiTs. Sunt prTvata nulla natCira : sed quTa alTquTd eorum, quae natura fuerant communTa, obtTgTt cuTque homi- num varia ratione, Td quisque t^neat. ST sTbi plus eo appe- tet, vTolabit jus humana socTetatis. n. 20. Quontam (iit praeclare scriptum est a Platone) non nobTs soliim nati siimiis, sed etTam patrTae, parentTbus, S.mTcis, caeterTsque homTnTbus ; et quae in terrTs gignun- tur, ad usum omnium hominum creantur: in hoc naturam debemus sequT, et commiinT utilitati consiiiere mutatione officiorum, dando et accTpTendo ; devincTreque tum opera tum facultatibus hfiminum inter homTnes socTetatem. n. 21. 2. Quantulum est eT non nocere, cui debeas etiam prodesse 1 Parva laus est, sT homo mansuetus hoininT est, si naufiago manum porrTgit, erranti vTam monstrat, cum ( 48 ) esuriente panem suum dividit. Membra sumiis corporis magni. Natura nos cognatos edidit. Haec nobis amorem indidit mutuiim, et sociabiles fecit : illa sequum justumque composiiit: ex illius constitutione miserius est nocere, quam laedi ; et illius imperio paratae sunt omnium manus ad se invicem juvandos. Itaque ille Terentianus versus in pectore et in ore sit : Homo sum, humani nihil a me alienum piito. Sen, Efi, 95. 3. Si hoc natura praescribit, iit homo homini, quicun- que sit, consulat, 6b eam causam quod is homo sit ; certe violare akerum lege naturae prohibemur. Cic. 3 Ofic. 37. Ut, si in corpore humano unumquodque membriim proximi membri vTrcs atque valetudinem ad se traduceret, debilitari et interire totum corpQs necesse esset ; sic, si unusquisque nostrum rapiat ad se commoda aliorum, detrahatque quod cuique possit, emoliimenti sui gratia, societas hominum et communitas evertatur necesse est. n, 22. Concessum est, non repugnante natura, iit quisque sibi malit acquTrere, quam alteri, quod pertineat ad usum vTtae ; at illud natura non patitur, ut aliorum spoUTs nostras facQl- tates, opes, copias augeamus. ChrysTppus hoc scTte dixit, iit multa: Qui stadium currit, enTti ^t contendere debet quam maxime possit, iit vincat : supplantare eum, quTcum certet, aut manu depellere, nullo modo debet. STc in vTta non inTquum est, sibi quemque peiere, quod ad usum pertineat: alterT deripere, jus non est. n. 42, 4. Forsitan quTspiam dixerit: Nonne igitur sapiens, si fame ipse conficiatur, auferet cibum hominT ad nuUam rem utili ? Minime vero, Non enim cuiquam vTta sua potior esse debet, quam animT talis affectio, neminem ut violet commodi sui causa. Et suum cuique incommodum ferendum est potiiis, quam de alterius commodTs detrahen- dum. n. 29 et 30. • Non solum natQra, sed etiam legibus popiilorum, constitiitum est, iit non liceat suT commodi causa nocere alterT. Hoc enTm spectant leges, hoc volunt, incoliimem esse cTvium conjunctionem : et, sT qui eam dTrimunt, eos morte, exilio, vTnculTs, damno, coercent. n. 5. ( 49 ) CAPUT V. Ipsa peccdndi voluntds peccdtum est. 1. Me quidem judice, non is solus malus est, qui injuriam fecit, sed et qui facere m animo habuit. Mlian. l. xiv. c. 28. Potest aHquis nocens fieri, quamvTs non nociierit. Omnia scelera perfecta sunt, quantum satis est culpae, ^tiam ante effectum operis : latro antequam manus inquinet, latro est. Senec. de Const. c. 7. Benef. l. v. c. 14. quia, iit ait P. Syrus : Exeritur opere nequitia, non incipit. Vir probiis, aut improbus, non ex operibus tantum, sed ^ttam ex voluntate spectatur. Democr. Sentent. Bonus est, non qui non injurtam facit, sed qui ne vult quidem. Stobaus Serm. 9. 3. Fuit Lacedsemone civis nominS Glauciis, cujus justitia maxime celebrabatur. Itaque grandem pecunYae summam ejus fidei credere non dubitavit cTvis quTdam MilesTus. Eam pectinTam repetentibus postea mortul Milesii ITberTs, retinere Tn animo habuit Glauciis, et ora- ciiliim ApollTnTs consiiliiTt, an interposTto jurejurando ab- negare posset deposTtum apiid se auri pondus. Respondit Pythia, ipsum daturiim pcenas graves propter hanc retT- nendi deposTti voluntatem. lile poenariim metu deterritiis a scelere, non justitiae stiidio inductiis, deposTtam apiid se pecunTam restTtiiit. Veriim in cogitati scelerTs poenam ciim tota prole et domo interTit. Ipsam quTppe peccandi voluntatem siiperT plectunt: quTa qui sceliis pectore delT- beratiim concepTt, perTnde nocens est, ac sT illiid admislsset. Herodot. L vi. Has patitiir pcenas peccandi sola voluntas : Nam sceliis Tntra se tacTtiim quT cogTtat ulliim, Facti crTmen habet. Juv. Sat. xiii. i;er. 195. 3. Aristldes ille justiis, interrogatiis quTd justum esset? Aliena non concu/iiscere, respondit. Stobaus^ Serm, ix. F ( 50 ) NalQr3e, quae lex est dlvTna et humana, parere qui volet, nunquam committet ut alienum appetat. Cic, 3 Ojffic. 23. InimTcus est, non solum qui injuriam infert, sed etlam quT de inferenda cogitat. Democr. Sentent. Vestalis incesta est etiam sine stupro, quae cupit stu- prum. Senec. /. vi, Excerfit. controv. Potestne fieri, ut, quT Jovi amTciis fuerat, rem aliquam inTquam concupTscat, aut turpe aliquTd cogitet ? Dio. Chrys, Orat. iv. Vir bonus noii modo facere, sed ne cogitare quidem quTdquam audebit, quod non possit praedicare. Cic, 3 Offic, 77, 4. Bene praecipiunt, qui vetant quTdquam Sgere, quod dubites aequum sit, an iniquum. 1 Offic. 30. Turpissimum est non modo pluris piiiare quod utile videatur, quam quod honestum ; sed haec etiam inter se comparare, etin hTs addubitare. n, 18. Est totum sceleratum et impium genus eorum homi- num, qui delTberanjt, utrum id sequantur, quod honestum esse videant, an se scelere contaminent : in ipsa enim dii- bitatione et delTberatione facinus inest, etiamsi ad scelus non pervenerTnt. Ergo ea omnTno delTb^randa non sunt, in quibus est turpis ipsa delTberatio. n. 37. 5. Actio recta non erit, nisi recta fuerit voluntas: ab hac enim est actio. RursQs voluntas non erit recta. nisi habitus animT rectiis fuerit : ab hoc enim est voluntas. Senec. Eji.9s. CAPUT VI. Qui solo metu d peccdto abstlnet, non est innocens» 1. Non dTcendus est justus, quTsquis non infert inju- riam : sed quT inf erre impune cum possit, libenter abstinet. JPhiiem. Non meiu, sed officiT causa, peccatTs abstinendiim. Democr. Sentent. QuTdam parum curant, spontene, an metu, legibiis pareant. Verum non minus fur est, qui metu a furto abstinet, furtiim ipsum non perosiis nec damnans, quam ( 51 ) il qui furantur. Et illi homines non sunt belluTs meliores : nam illae quoque, si timeant homines aut canes gregem custodientes, a rapina abstinent. Dio. Clir. Orat. 68. Non dicam pudTcam mulierem eam, qua aut legem aut virum timuTt, cum a flagitio abstineret. Et non im- mento reterttir Tn numeriim peccaniTum, quae reunuit pudicTtiam metu poenae, non amore honesti. Scnec. 4 Benef, c. 14. Si qua, meiu dempto, casta est, ea denique casta est. Ovid. 3 Amor. Eleg. 4. Non possumus piidTcos dicere eos, qui a flagitTo arcen- tur infamTae aut legum ac judTciorum metu. Nam quTd faciet Ts homo Tn tenebris, qui nThTl timet nTsT testem vel judTcem? Cic. \ de Leg.n. 50^ 5\. Non est diuturnus magister off^TcTi* tTmor. 2 Philifi. w. 90. 2. Etsi infamiae ac supplTciorum melus homTnem, qui a peccato abstTnet, non prsesiat innocenlem ; saepe tamen nonnihTl confert, iit ille tandem vTr bonus fiat. Nam dum illum a scel^re avocat, paulatim assuefacit parere divTnis humanisque legTbus quTbus docemur domTtas habere libidTnes, coercere omnes cupTditates, nostra tueii, ab alienis mentes, oculos, manus abstTnere. Itaque sapTen- ter admodum antiqui legum condTtores, ut eff^eratos agresti vTta, aut milTtTa, populorum anTmos mitigarent, et ad mansuetudTnem. ac justTtTam traducerent, Deoriim . prT- imam melum Tis injiciendum esse ratl sunt : deinde ad terrorem impTetatis, audaciae, flagTtTi, carceres, vincula, variaque supplTcia instTtuerunt : iit quos amor honesti in off*TcTo non retTneret, Ti gravTtate pcenae a scelere deterre- rentur. Cic. 1 de Orat. n. 194. Livius^ l. i. n, 19. Cic.pro Bosc. Amerin, 70. CAPUT VII. Oderunt peccare boni virtuth cimdre. Hor. 1. i. Ep. 16. 1. NobTs persuasiim esse debet, etiamsi omnes Deo's homTnesque celare possTmiis, nThTl tamen avare, nThil in- juste, nThiJ ITbidinose esse faciendiim. Cic, 3 Offic.n, Zt, ( 52 ) Philosophum nomine Peregrinum, v^riim gravem, vidimus, TnquTt A. GellTus, cum Athenls essemus, diver- santem Tn tugurTo extra urbem. Quumque ad eum fre- quenter iremus, multa hercle dlcentem utilia et honesta audivTmus: Tn quTbus hoc praecTpuum auditum meminTmus: Virum safiientem noti peccaturum esse,etzamsi /leccdsse eum Dii dtque honnnes ignordturi forent, JVon enim pcence aut infdmicE metu non esse fieccdndiim^ sedjusti honeatique stu- dio, et officio. A. Gell. 1. xii. c 1 1. 2. Cum olTm Tn Lydia, lit feiunt fabulae, terra disces- sTsset magnis quTbusdam imbribus, Tn illum hiatum descen- dit Candaulis regTs pastor Gyges, aeneumque equum ani- madveriTt, cujus Tn lalSnbus fores erant, quTbus apertTs, moituT homTnis vTdit corpus magnTtudine inusitata annu- lumque aureum Tn digTto: quem iit detraxTt, suo ipse digiio inseruTt, et Tn coetum pastoriim se recepTt. IbT ciim palam ejus annuli ad palmam converierat, a nullo vTdeba- lur, ipse autem omnTa vTdebat : Tdem rursiis vTdebatiir, cum 111 locum siiiim anniilum inverterat. Itaque hac oppor- tiinTiate anniilT usiis, regem domTnum interemTt, ac sustulit quos obstare sTbi arbTtrabatur : nec Tn hTs eum quisquam facinoiibus potiiit vTdere. Sic repente anniili beneficio rex exqrtus est LydTae. Ficta quTdem et commentTtTa haec fabiila est, prolata a Platone. Sed hunc ipsum annulum si habeat sapTens, non ma^iTs sTbi iTcere piitet peccare, quam si non habeat. Ho- nesta enim bonTs vTrTs, non occulta, quaeruntiir : atque, si nemo scTtiirus, nemo ne suspTcaturus quTdem sit eos alTquid malT fecisse, non facTant. Cic. 3 Offic. n, 38. CAPUT VIII. Ea sola iitilta sunty qua justa et honesta. \. Homo justiis, isque quem sentTmiis vTrum bonura, nThil cuiquam detrahet quod Tn se transferat: intellTget- que nihil nec expedTre nec utile csse, quod sit injustum. Qui hoc non didTcerit, nec persuasum habiierit, boniis vTr esse non poterit : et ab eo nulla fraus aberTt, nullum facT- niis. Sic enim cogitans : Est istud guidem honestum, ve- riim hoc exfiedit : Ts utTle atque honestum, res a natiira co- piilatas, audebTt dTvellere. Qui fons est fraudum, male- ( 53 ) ficionam, scelerum omnTum. Cic, 3 Offic, n. 15, 18, b-c. 2. C. MarTum consulatus higens cupido exagTtabat. A quo adTpiscendo cum longe abesse se cerneret ; Q. M^tellum, summum vTrum et cTvem, cujus legatus erat, criminari statuit, iit, erepta ei gloria confecti belli Jugur- thlni, ipse mitteretur Tn NumTdiam cum imperio consulari. Itaque nec facto ullo nec dicto abstinuit, quo concTlTare sTbi milTtum animos posset. Multa crimTnose de Metello est locutus, multa de se magnTfice. Dixit : Bellum ab imfiera' tore trdhi consultd^ quod homo inanzs, et sufierbtx regza, imfierio nzmzs gauderet : se fiaucis dzebus habtturutn Jugur- tham in catenis^ si dimzdia fiars exercttus sibi fiermitteretur. Deinde a Metello Romam missus, cum ad populum eadem dixisset, quae prTus in castris, et de se ingeniia esset pollT- cTtus ; voti tandem compos fuit. Factus est ergo ille quTdem consul, sed a fide justTtTaque discessit, qui impera- torem suum in invTdiam falso crimTne adduxerit. Sallust. JUgurth. c. 64. Cic. 2 Off. ib, 3. Alter quoque MarTus, cognomento Gratidianus, boni vTri offTcTo functus non est. Cum praetor esset, et trTbuni plebis collegTum praetorum abhTbuTssent, ut res nummaria communT sententia constTtueretur ; conscripse- runt communTter dictum, constTtueruntque, lit omnes sTmiil praetores ac trTbuni post meridTem ad popiilum accederent, renuncrSturi edictum lilud, quod vTdebatur futurum gratissT- mum omnTbus cTvibus. Caeteri quTdem, alTus alTo disces- sere : MarTus a subselliTs Tn rostra recta ivTt, idque, quod communTter composTtum fuerat, solus edixit. Ea res ei apud popiilum magno honori fuit: omnTbus vicis statuae erectae, ad eas thus, et cerei incensi. Quid multa ? Nemo unquam muItitudTni fuit carior. Cic. ibid. 4. Conturbantur nonnunquam homTnes in delTbera- tione, cum id, Tn quo vToIatur aequTtas, vTdetur non ita magnum ; illud autem commodum, quod ex eo patTtur, permagnum vTdetur. Sic Gratidiano videbatur non Tta turpe, praerTpere collegis et tribunis plebTs popularem gratiam : valde vero uiTIe vTdebatur consulem hac ratione iierT: quod sTbi tunc proposuerat. At honestate dirigen- da est uiilTtas; et quod turpe est, nunquam utTle debet vT- deri. Quid TgTtur? Possiimusne Gratidianum vTrum b6- F2 ( 54 ) rjiim judicare ? Nihil profecto minus cadit in virum bonumj quam prseripere aliis gloriam, aut gratiam fallere. Nulla res tanti est, nec commodum uUum tam expetendum, iit propterea vir bonus ab oSkio discedat, et f idem ac justitiam violet. Nunquam enim est utile peccare, quia semper est turpe: et quia semper est honestum virum bonum esse, semper est iitile. Cic. Ibid. n. 64. Damniim appellandum est cum mala fama lucrum. P. Syrus. 5. Themistocles, victTs navali praelio PersTs, dixit Athenis in concione, se habere consilTum reipublTcae salu- tare, sed illud vulgari non oportere : postulavitque ut popu- lus daret alTquem quTcum communicaret. Datus est AristT- des. Hunc ille monuit, classem Lacedaemoniorum, quae subducta erat ad Gytheum portum, clam incendi posse : docuitque hac ratione frangi quoque posse opcs Lacedse- monTorum, cum quTbus de Graeciae princTpatu contende- bani AthenTenses. Quod ArTstides cum audTvisset, ad concTonem expectatione suspensam redTit, dixitque : Per- utile videri consilium quod Theniistoclcs afferret ; sed mi' nime honestum esse. Athenienses, quod honestum non esset, id quoque non esse utTle judicaverunt: et, auctore ArTstide, repiidiaverunt eam rem, quam ne audierant quTdem. Ubi nunc Tn uno inveneris eum amorem honesti, qui tunc populi unTversi fuit? Cic. 3 Offic, 49, Valer, l. vi. c. 5. Liviusy /, iv. c. 6. CAPUT IX. Qui adiphci veram gloriam volet, justWa fungatur Officiis. Cic. 2 Offic. n. 43. 1. FacillTme ad res injustas impellTtur, quTsquTs est ammo princTpatus et glorTae nimTs ciipTdo. NThTl vero honestum et gloriosum esse potest, quod justTtia vacat ; et nemo gloiTam injustitTa et immamtate est consecutiis. Cic. 1 Offc'.62, iJTc. An eos alTquTd verae laudTs adeptos piitas, qui exTtio muliarum gentTum clari, non mTnores fuere pestes mor- talium, quam Tnundatio et conflagratio ? Agebat infeli- ( 55 ) cSm Alexandrum fiiror aliena devastandi. Non contentus paterno regno, arma toto orbe circumferebat, et nihil in- tactum relinquebat, immaniura ferarum modo, quae pliis, quam exigit f ames, mordent. Cum ei civitas quasdam of- ferret partem agrorum, et dimidium rerum omnium : Eo, inquit, firofiositOy venT tn Astam<^ non ut id accifierem guod dedissetis : sed ut td hdberetis guod reliquissem. Senec. 3 Quaest. in prooem. Ep. 94. 53. 2, Ubi ad fines Scytharum vincendo pervenit, uniis ex eorum legatis hxc ei inter alia multa dixit, quibus ejus injustitiam et ambitionem arguerit : Quid nobis tecum, est ? Xunquam terram tuam attigimus. An non licet nobisf gui in vastis sylvis vTvimus^ ignordre quts s?s, et unde veni- us ? JSTec servTre ulli fiossumus, nec imfierdre desTderamua, Mdjor forttorque esfortasse, qudm guTsquam : tdmen diieni» genam dbminum fidti nemo vult. Gloridris te ddfiersequen» dos latrones venTre^ ifise oninium gentium latro, Lydiam cefiTstif Sgrtam dccufidsti, Persidem tenesy Bactrianos hdbea tn fiotestdte, Indos fietTsti : jam etiam dd fiecora nostra dvdras mdnus fidrrtgis. Quid tibi dTvitiTs ofius estj quce te esurTre cogunt* ttd ut quo plurd hdbes-, ed dcrtus ciifiias gua non hdbes ? Denique si Deus esj trtbuere mortaltbua beneficia debes^ non sud ertfiere : sTn autem hdmo es ; id quod es^ semfier esse te cogttd. Q, Curt. 1. vii. c. 8. Eleganter et veraciter Alexandro illi magno quidam comprehensus pirata respondit. Nam c«im rex hominem interrogasset, quo jure mare infestaret ? ille libera contuma- cia : Eodem inquitj quo tu orbem terrdrum : sed qutd id ego exiguo navtgio fdcio^) latro vocdr ; tti, quid magnd classey imfierdtor, S. Aug. 1. iv. de Civit. c. 4. ex Cic CAPUT X. Quod ttbi fierl non vls, alteri nefecerh. 1. Alexander Severus in expeditionibus bellicis aper- to tabernaculo prandebat et coenabat, militarem cibum, cunctis videntibus atque gaudentibus, sumens. Circumi- bat prope cuncta tentoria, et neminem abesse a signis patiebatur. Si quis de via in agros cujusquam deflexisset, aut fustibus subjiciebatur in conspectu ejiis, aut virgls, aut mulcta pecuniariae ; aut saltem verbis castigato ipse dicebat: Visns hoc in dgro tuofierT^ guodfdcU tn dlieno? ( S6 ) Usurpabatque saepius quod a quibusdam sTve Judaeis sive ChrTstianis audierat, aut per praeconem inclamari jubebat, quurn aiiquem puniret : Quod tibi Jieri non vis^ altert ne feceris. Quam sententiam usque adeo dilexit, iit et in palatio et in publicis operibus prsescrlbi jiiberet. Lamfirid. in A. Sever. c. 5 1 . 2. Ab aiio expectes, alteri quod feceris. P. Syrus. SyracusTs pulsus a Dionysio tyranno Dion, petierat Megaram. Ubi cum Theodorum principem hujus urbis domT convenire vellet, neque admltteretur, diu ante fores retentus; dixit comiti suo; Patienter hoc ferendum est : forsitan enim et nos^ cicm in gradu dignitatis nostrx essC' miis^ dliqutd tale fecimus, Qua tranquTUitate animi ipse sibi conditTonem exiiil placidiorem reddidit. Valer. L iv. c. 1. 3. Vulpes ad coenam dicitur ciconiam Prior invTtasse, et illi in patina liquidam Posuisse sorbitionem, quam nullo modo Gustare esuriens potuerit ciconia : Quae vulpem quum revocasstt, intrito cibo Pienam lagenam posuit: huic rostrum inserens Satiatur ipsa, et torquet convTvam fame; • Quae cum lagenae frustra colJum lamberet: Peregrinam sTc locutam voliicrem accepimus : Sua quisque exemfild debet aguo dnimo pati. Phaedr. I. i. Fab. 26. CAPUT XI. Injuriam patJ sattiis est quam facere. Agis Lacedacmoniorum rex ultimus, ex insidils captus ct indicta causa ab EphorTs damnatus, cum ad iaqueura abduceretur, conspiceretque, quendam ex minTstrTs flentem : Desine.) inquit, o homo^ meam vtcem fere. JSTam slc znique et contrd leges mortens^ siifierior felicidrque sum its qui mthi vitam erifii jUbent . Haec locutus, ultro collum laqued induit. Plut. Afiofih. Athenienses, quos muUTs beneficiTs affecerat, ingratos expertus Phocion, in concionem procliit, et sapientissime dixit: Mdlo d vobis, Athenienses^ mdlum accifieref qudm i/ise vobjs mdlum inferre. -£.lian. I. ii. c. 16. C 57 ) CAPUT XII. Quod meum non est, redeat ad dominum, Pythagoricus quTdam emerat a sutore calceos, rem magnam, non praesentibus nummis. Post aliquot dies vSnit ad tabernam, pretium soluturus. Quam cum clau- sam invenisset, et ostium dm pulsaret, fuit qui diceret : Quid Jierdis ofieram tuam? Sutbr ille^ quem quarzs eidtus et combustus est. Quod nobis molestum esse fiotest, qui in aternum nostros amittimus : tibi mintme, qui sctsfUturum ut ille renascatur. Quibus verbis jocabatur in Pythagort- cum, qui metempsychosim, hoc est, migrationem anlfma- rum in alia corpora, fieri credebat. At philosophus noster tres aut quatuor denarios quod pretium calceorum attule- rat, non invltus domum retulit, subinde manu conciitiens. Deinde cum intelkxTsset arrTsTsse sibi illiid lucellum ; reprehendens hanc suam non reddendi tacitam, voluptatem ait ipse sibi : Sutor ille tjbi vivit. Tu redde quod debes, Redm ergo ad eandem tabernam, et per claustrum qua parte rimam invenit, quatiior denarios inseruit ac mTsit, poenas a se exigens improbae cupiditatis, ne alieno assuesceret. Senec. 7,.Benef,c.20€t2\. CAPUT XIII. Verhis non mmiis, guamjactls, Jit injurt&. Maledicus a malef ico non distat, nisi occasionS. Quin- til, l. xii. c, 9. Famae damna majora sunt, quam quae aestlfmarT pos- sint. Liviusyl. iii. c. 92. NThTl est tam volilcre qudm maledTctum : nihil facT- iTus emTttitur, nihil cTtTus excTpTtur, nihTl latTus dissTpatur. Cicer.firo Planc. n. S7. ProvTdendum est Tn prTmTs, ne scrmo noster indTcet vTtTum alTquod Tnesse in moribus nostris, Quod maxTme solet evenTre, cum joco, aut serio, de absentibus, detra- hendi causa, m^ledTce contumelioseque dTcTtur, Cicer, ! Offic, «.134. ( S8 ) Absentem qui rodit ^mictim, Qui non defendlt alio culpante, solutos Qui captat risus hominum, famamque dicacis, Fingere qui non visa potest, commTssa tacere Qui nequit ; hic niger est, hunc tu, Romane, caveto. Horat. l. i. Sat. 4, Lingua est maliloquax mentis indicTum malae. DifficTlem oportet aurem habere ad crimina. In judTcando crimTnosa est celerTtas. P. Syrus. Caeca invTdia est, nec quidquam alTud scit, quam de- trectare virtutes. Liviua^ l. xxxviii. c. 49. 2. Cum Mardonitis Xerxem ad bellum GraecTs infe- rendum excTtaret, deprimendo eorum Tn armTs virtutem, TTsque detrahendo : Artabanus ei respondit longa oratione, in qua haec dixit de alTenae famae detractione seu calumnia. Res est teterrTma alienae famae detractio : in qua duo sunt qui injuriam facTunt, unus cui injuria fit. Qui enim detra- hit injurius est, quod accusat non praesentem. Injurius quo- que est qui credit detrahenti, antequam rem compertam habeat. Sic absenti fit duplex injuria : ab altero enim in- sTmiilatur iit malus, ab altero talTs temere putatur. Hc' rodot, i. vii. CAPUT XIV. Ex omm vJtd simuldtto dissimuldtidque tollenda est. 1. Cum duobus modis, vi aut fraude, fiat injuria ; fraus, quasT vulpeculae, vTdetur, vis leonTs : sed fraus odTo digna majore. Injuria autem nulla capTtalior est, quam eorum, qui, cum maxTme fallunt, dant operam iit vTrT bo- ni vTdeantur. Cicer, 1 Offic. n. 23. Bonitatis verba imTtari, major malitia. Malus bonum ubT se sTmiilat, tunc est pessTmus. P. Syrus, C. Canius, eques Romanus, homo nec infacetus, et satTs ITteratus, cum se contulTsset Syracusas, otTandi cau- sa ; dictitabat se emere velle hortiilos alTquos, quo invT- tare amTcos, et iibi oblectare se sTne interpellatoribus, pos- set. Quod cum percrebuTsset ; PythTiis quTdam, qui ar- ( 59 ) ■gentariam f aciebat Syracusis, dixit el hortos qmdem suos non esse venales, sed Iicere illi uti iTs, si vellet, Qt suls. Et simul invitavit eum in hortos ad coenam in posterum diem. Cum ille promisisset, tum Pythius, qui, ut argen- tarius, erat apud omnes opdines graliosus, piscatores ad se vocavit, et ab his petivit, ut ante hortiilos suos postridie piscarentur. Ad coenam tempore venit Canius. Opipare paratum erat convivium : cynibarum ante ocfilos multitudo : pisca- torum quisque, quod ceperat, afferebat: ante pedes Py- thii pisces abjiciebantur. Tum C^nius : Quaso, inquiti guzd est hoc, PythT ? tantumne /itscium, tantumne cymba,' rum ? Et ille : quid mirum ? inquit. Quidgnid est fiisctum SgracusiSj tn hoc loco est : hic aguatio : hdc villa isti carere non fiossunt. Incensiis Canius ciipiditate, contendit a Py- thio iit hortos venderet. Gravate ille primo rem accipere est visiis. Impetrat tandem Canius. Emit hortos homo ciipidus et lociiples, tanti quanti voluit Pythius, et emit in« structos: negotium conficit. Invitat in hortos Canius postridie familiares suos : venit ipse matiire: cymbam nuUam videt. Quaerit ex proximo vicino, num feriae quaedam piscatorum essent, quod nuUos videret ? JVulU quod sciamt inquit ille, hodie piscatdrumferiasunt: sed hic fiiscari nulli solent. Itdque heri mtrabdr qutd accidisset. Stomachari Canius. Sed quid faceret ? Nondum enim erant latae leges adversus eos qui dolo agerent. Cic. 3 Offic. n 14, 2. Omnes aliiid agentes, aliud simulantes, iit Pythiiis, perfidi, improbi, malitiosi sunt. Nam ex omni vTta- sitnii- latio dissimulatio tolienda est. Et ratio postiilat ne qiiid insidiose, ne quid simiilate, ne quid fallaciter fiat. Ita- que vir bonus, nec ut emat melius, nec ut vendat quid- quam simiilabit aut dissimiilabit. Si vero vir bonus est qui prodest quTbiis potest nocet nemini ; certe viriim bo- num non facile reperienius. n. 60. 68. 64. Quaedam video, propter depravationem consuetudinis, neque more turpia haberi, neque jure cTvHi sanclri : at na- turae lege sancTta sunt. n, 69. ( 60 ) CAPUT XV. Improbi horriinis est mendacio falUre. Cicero pro Muraen. n. 62. 1. Vera dicere, justum est; mentiri vero, injustum. Plato de Justo, In vifum bonum non cadit mentiri emolumenti sui causa. Cic. 3 Offic. 81. Qui mentuur, fallit quantiim in se est. Vir boniis prae- stare debet ne mentiatur. ji. Gell /. x. c. 1 1. Voliimus viros fort5s et magnanimos, eosdem ess^ bonos, et simplices, veritatis amlcos, minimeque fallaces. Quae virtutes ad justitiam pertinent. Itaque ArTstides apiid Athenienses, et Epaminondas apiid Thebanos, tam ali- 6ni a mendacio et tam veritatis diligentes fuisse traduntiir, ut ne joco quidem unquam mentirentiir. Et Atticus ille, quicum Cicero vixit conjunctissime, mendacium neque di- cebat, nSque pati poterat, Illuin odi, aiebat Achilles, ague ac fiortds Plutonts, qui aliud quidem recondit in mente^ aiiiid ■Oerodicit. Cicer. Offic. n. 63. Plut in Arist. C. Nepos in Epam. et in Attic. Plut. Iliad 1 ix. ver. 310. 2. Quid est in quo maxinie elaborare debemiis ? Ut mens sit justa, oiatio mendacii expers. Hoc viri boni proprium est, nihil a veritate alienum loqui iit et nihil a justitia alienum exsequi. M. Anton, l. iii. sect. 16. et L iv. sect. 33. Qui injuste agit, impie agit. Cum enira natura ho- mines ediderit, iit sibi invicem prosint, nec ulla rationc obsint ; qui hoc naturae placitum violat, adversiis eam est impiiis. Eadem natura veritas quoque nunciipatiir ; est- que prima omnium, qux vera sunt, causa. Itaque qui sci- ens volensque mentitiir, impie agit: quia fallendo injuste agit. Idem^ l. ix. sect. l. Quod verum, simplex, sinceriimque est, id naturae ho- minis est aptissimiim. Cicer, 1 Offic.n. 13. 3. Assuesce dicere verum, et audire. Sen. Efi 68. Assuefaciendi maxime sunt pueri, iit vera dicant : mentiri enim servile est, et omnium hominum odio dig- niim viiium. Eadem sententia dixit ApoUoniiis: JUibe- ( 61 ) rale est mentiri : ingenuum verttas decet. Plut. de Educ- puer. Philos. in Epist. Apoll. Illiberalis et sordidus vulgo putatur quaestus eSrum, qui emunt a mercatoribus quod statim divendant : quia nYhTl solent proficere, nisi admodum mentiantur. Nec vero qulcquam est turpius vanitate, id est, mendacio. Cicer. 1 Offic, n. 150. Persae ITberos suos a quinto anno ad vTcesimum tria edocebant ; equiiare, sagTtlas arcu mittere, vera loqui. Turpissimum apud eos habebatur mentTri. Secundum mendacium, in proxTmo turpTtudinis loco p5nebant aes alieniim: maxime, quod qui 3ere alieno obstringitur, men- dacio obnoxTus esse soleat, et plerumque verbS. pro re dare. Herod. l.i. Justitiam quoque ITberi Persarum edocebantur a pu- «ritia. Ac quemadmodum pueri in Graecia in scholas Tta- bant, literarum ITberaliumve artium discendarum causa: sic apud Persas pueri scholas frequentabant, ad accipien- dam justitiae disciplTnam. Quam quidem iit citius et cer- tius discerent, ncn solum eorum auribus praecepta justitiae inculcabantur, sed etiam docebantur justas ferre sententias de iis, quae inter ipsos exoriebantur, controversiTs, et legiti- mas pro cujusque delicti modo pcenas irrogare. Itaque bonam dTei partem impendebant publici justitiae praeceptores in audiendis dTjudicandisque puerorum disceptationibus. Xe7i ofih.Ll. Cyr ofi . 4. Hqc consequuntur mendaces, inquiebat Aristoteles, w?, qmim vera dixerint^ non illis creddtur. Similiter Cicero dixit : Menduci homtni^ ne verum quidem dlcenti^ credere solemus. Diog. Laert. in Arist. Cic. 2 de divin. n. 146. lis, qui peccarunt, non facile delicti venia conceditur, si interrogati deprehendantur menclaces. Xenofih. l. \\\. Cyrofi, Quid interest inter perjurum et mendacem ? Qui mentTri solet, non longe abest a perjuiio. Quem ego, ut mentiatur, inducere possum, eum facTIe exorare p6- tero, ut pejeret. Ut poena a Diis immortalibus perjuro constituta est, sTc et mendaci. Cicer. firo Rosc. Comoed, n. 46. Veritas sermo est simplex. Jmmian. l. xiv. Veritas vel mendacio corrumpTtur, vel siientio. Ibid. l. xxxi. G ( 62 ) CAPUT XVI. In vttw est, qui non obsistHt, si potest, injuria. Injustitiae genera diio sunt : unum eorum qui inf erunt iftjunam ; alterum eorum qui non propulsant, si possunt, ab ils quibus infertiir. Neque enim is tantum in vitio est, qui injusle facit impetum in quempiam, aliqua animi perturba- tione incitatus : sed etiam qui non obsistit, si potest, injuriae. Cicer. 1 Offic. n. 23. 2. Hominibus plures solent esse causae praetermitten- dae defensionis aliorum, deserendique officii. Nam inimi- citias, aut laborem, aut sumptus suscipere ndlunt non- nulli ; quidam negligentia, pTgritia, inertia praepediuntur : alii suis quibusdam studiis occupationibusve sTc impedi- untur, ut desertos esse patiantur eos, quos tutari debeant. Hi omnes, dum altero genere injustitiae vacant, in alterum Tncidunt. Communi enim utilitati non serviunt, et in vTtae societalem nihil conferunt stiidiT, nihil operae, nihil facultatum. n. 27. 3. Apiid jEgyptios legibus cautum erat, ut, si quis iter faciens videret quempiam a latronibus circumvenTri, tut aliquid injuriae perpeti, nec ei auxilium ferret, cum pos- set, morte damnaretur. Si opem dare non posset ; rem de- f erre ad judices et injuriae auctorem accusatione persequi jiibebatur. Quod f acere si neglexisset, plagis mulctabatur, et triduum carebat cibo. Diod. Sic. l. ii. Si is quT injuriam non propulsat ab aliTs, cum potest, injuste facit ; qualis habendus est is, qui non mode non repellit, sed eiiam adjuvat injuriam ? QuTdam e Graecia Romam attulerunt falsum tesiamentum L. Minutii Basili }6cupletis hominis. Quod lit facilius pro vero accipT pos- set, scripserant haeredes secuni M. Crassum et Q. Hor- tensium, homines ejusdem aetatis potentissimos ; qui cum illud falsum esse suspicarentur, sibi autem nuliius culpae in conscrTbendo testamento conscii essent ; alieni facinoris munusculum non repiidiaverunt. Graviter deiiquisse njihi quidem videntur, qui etiam veras haeieditates consequuntur, si sint blanditiTs et simulata amTcitia quaesTtae. Cicer. /. iii. Offic, c. 18. ( 63 ) CAPUT XVII. inhumanum verbum est ultio, 1. Non ulcisci decet, iit vulgus putat, neque malefa- cere cuiquam hominum, quodcumque ab aliis ipse passus fueris. NuUo enim modo injuria facienda est. Plato in Critone, Sunt quaedam officia adversus eos servanda, a quibus injuriam acceperis. Est enim ulcTscendi et puniendi mo- dus. Atque haud scio an non satis sit eum, qui te laces- serit, injuriae suae poenitere, iit et ipse ne quid tale posthac committat, et caeteri sint ad injuriam tardiores. Cicer, Offic.l.i. c. 11. Ignoscere hominum est, ubi eum pudet, cui igno- scitiir. P. Syrua. Veteres Romani, accepta injuria, malebant ignoscere, quam persequi. Et plus pene auxerunt imperium par- cendo victTs, quam vincendo. Satlust, Catil, c. ix. Liviusy l, XXX. c. 42. Omnibiis noxTs veniam dare se dTcebat Cato Major, praeterquam suTs. Plut. in Cat. maj, Ignoscito saepe alterT, nunquam tibi. P. Syrus. 2. Beneficia beneficiTs repensare honestum est, non autem injiirias. IUTc, vinci turpe est : hTc, vincere. Ultio inhumanum verbiim est, licet mala consuetudine pro justo receptum. Quam pulchrum est, hominem, veliit nulli pe- netrdbilem telo, nullis injuriis, nullis contumeliTs perstringi ! Ultio doloris confessio est. In Catoni minori in balneo quTdam os percussit, ignorans : qui enim ilii scTens f ecisset injuriam ? Homini deinde satisfacienti Cato, Non memini^ inquit, me fiercussum, Non excandiiit, non vindicavit in- juriam. Melius esse piitavit non agnoscere, quam vindicare. NihTlne, inquies, mali ex impCinTta hominis peliilantia ortum est? Im6 multum boni. Ccepit ille Catonem nosse et mirari. Magni animi est injurias despicere. Senec. l, ii. de ird, c. 32. /. iii. c. 5, Qaippe minuti Semper et infirmi est ^nimT exigiiTque voluptas Ultio. Juven, Satir, xiii. ver, 189. ( 64 ) Ille magnus et nobilis est, qui, more magnae ferae, latratus minutorum canum securus exaudit. Saepe satius fuit dissimiiiare, quam ulcisci. Comessatores quidam cum Tn uxorem Pisistrati inci- dissent, multaque proterve et fecissent et dixissent ; postero die facti veniam a Pisistrato postulaverunt. Quibus ille respondit : Fds deincefis ?nagis o/ieram date modestta. Mcd vero uxor heri nusquam firodiit. Plut. Apoph. 3. Cum Cumani Pittaco vinctum tradidissent homi- nem a quo filius ejus fuerat interfectus ; illum impuni- tum dTmlsit, haec prsefatus ; Venia ultidne melior est : illd namque mitis est ingeniJ^ hac ferini, Simili sensu dixit Musonius philosophus: Fera, non hominisy est^ quarere, gudmbdo morsu?n /iro morsuy mdlum firo mdloy redddt. Sto- baeus Serm. xix. Non oblitus erat Aristldes, Themlstoclem sibi diu clam aut aperte fiiisse adversarium in adminlstranda re- publica. Noverat quoque se ejus maxime oper^ pulsum fuisse in exiiium. At ostendit quam alieno ab ultione animo esset, ciim dellberaretur de ipso Themlstocle e clvi- tate ejiciendo testarum suffragils. Opportuna certe oblatS. erat expetendae vindictse occasio. Nihil tamen ab eo aiit dictum aut factum est, quod nocere posset inimlco. Et iit prius el non invlderat florenti opibus et rerum gestarum gloria, slc tum noliiit premere perlclitantem, et eo dejecto exultare. Plut. in Themist. T. Pomponius Atticus nullas inimicitTas gessit, qu6d et laedebat ipse neminem, et, sl quam injuriam acceperat, malebat oblivlsci, quam ulclsci. C. Nefios in Attic. c. 1 1. Magnanimo injiiriae remedium obllvio est. P. Syrus. Adrianus multos in privata vita inimicos expertiis erat, quorum injiirias, iibi imperator factus est, adeo neglexit, iit iini, quem capitalem habiierat, dlceret: Evasisti. Spart. c. 17. Vulgatum illiid, quia verum erat, in proverbium venit : cTtias inunorta Livius, 1. xl. c. 46. 4. Ciim Dion expugnasset Syraciisas, quas ab impo- tenti tyrannorum dominatu llberare ciipiebat ; Heraclldes et Theodotiis,* infensi ejiis hostes, se ultro dedidere, cul- pam fatentes, orantesque, iit benlgnior in Ipsos esset, ( 65 ) quam ipsi in eum fuerant. Admonuerunt quoque decere Dionem, qui multis aliTs virtiltibus ornatus esset, Trae im- perare^ et ultionis cupidum non esse, Haec illTs precanti- bus et monentibus hortabantiir amici Dionem, ne impro- bis hominibus, funestarum turbarum auctoribus, parceret : sed eos militum fiirdri permTtteret. Tum Dion : C • Proverbiura jactatur: JVobls tottdem esae hostes^ guot aervGs. Ipsl eos hostes faciinus, cum, oblTti homines esse, tanquam jumentTs abutimur. Cogttemus illum, quem servum ndstrum vocamus, eodem modo ortum esse ac nos, eodem fruTcceia, sque spTrare, aeque vTvere, aeque mori. 4. Sic cum inferiore vTvas, quemadmodum teciim superiorem velles vTvere. VTve cum servo clementer. ComTter quoque et Tn sermonem et Tn consTlium admitte. AmTcum Tn f oro aut Tn curia tantiim ne quaeras : si dTlTgen- ter attenderis, et domT invenies. Virtus nuUi praeclusa est ; omnes admittit, ingentios, servos, reges, exiiles. Non cen- sum elTgit: nudo homine contenta est. Potest servus justiis esse, fortis, magnanTmus. DTcTtiir Nicolaiis Damascenus, scrTptor celeberrimus. maxTmam Tn eriidifcndTs famiilTs cii- ram posuTsse, et eos ad moriim suorura sTmTlitiidTnem for- inasse quotidiana cum illTs vTvendi consuetudTne. Itaque e5s expertiis est non deteriores amTcTs siiTs. J^icoL Damasc. 5. Ergo non mTnTsteriTs servos aestimabo, sed moribijs, Quemadmodum stultiis est, qui, equum empturiis,non ipsiira inspTcTt, sed stratum ejus ac fraenos: sTc stuUTssTmus est, qui hominem aestTmat aut ex veste, aut ex conditione. Serviis est : sed fortasse ITber animo. Serviis est : vTde, quTs nostrum non sTt ? AlTiis ITbTdTnT servit, alTiis avaritiae, alTiis ambitionT, fere omnes iTmorl. Nulla servTtus turpTor est quam voluntarTa. Ne te fastidTosT Tsti siiperbTque domini dcterreant, quo miniis servTs tiiTs hTla.rem te praebeas. Colant potTus te, quam timeant. Id non debet dominTs parum esse, quod Deo sa is est, qui colTtur et amatur. Non potest amor ciim iTmore misceri. RectTssTme ergo te facere judTco, quod timerT a servTs tiiTs non vis, quod verborum tanium castTga- tTone uterTs. Veiberibus muta ammalTa admonenda sunt.' LacedaemonTo cuidam flagrTs saevTentl Tn serviim, De- szne, inquTt Demonax, te serv5 tuo simtlem ostendere, Lucian. in Dem. Apud -EgyptTos sT quTs servum sponte occTderat, eum Hiorte damnari, aeque ac sT iTberiim occTdTsset, jiibebant leges, non respTcTentes hominTs occTsi fortunam, sed facTno- ris atrocTtatem. Diodor, Sic, l, i. ( r9 ) 6. Cum AdrTanus imperator stylo ociilum servi cujus- dam sui vulnerasset, ac postea eum vidisset factum ex illo vulnere unoculum : vocavTt ad se, f ecitque el potestatera petendi munus pro amisso oculo. Cum autem ille miser taceret ; rursiis hortatus est Adrianus, iit quidquid vellet peteret. Tum ille negavit se quidguam fietere^ destderare autem atque ofitare oculum quem amiaisset, Enimvero quod tandem munus inveniri possit, quo oculus amissiis re- pendatur ? Galen. de affect. 7. Roma redeunti mihi, inquit Galenus, itinerts Gomes factus est quidam patria Cretensis, vir bonis mo- ribus, in amicos benevoliis, et liberalis, sed sic iracundiis, iit suis ipsius manibus adversus servos uteretur. Is fiirore percitiis, quod servl diio, de siipellectTli sua inter- rogati, nThil respondissent, eos Tn capiit Tta perciissit, ut sanguTs multiis effliieret. Cum ipsum deinde facti poenT- tuisset ; me manii arreptum introducit Tn aedes quasdam : deinde lorum porrTgens, iibT se ipsum exiiit, jubet ver- berare pro Tis, quae furore nef ario, iit ipse vocabat, correptus patraverat. Ciim autem ego, iit par erat, Tn risum prorum- perem ; ille mThi ad geniia procumbens, instabat, obsecra- batque iit ejiis precTbiis anniiereni. Ego contra eo majores rlsus edebam, qu6 dTutTus illiim perseverantem vTdebam Tn proposTto ut caederetur. Tantum promisi me facturiim quod petebat, hoc est, ei verbera illaturum, si ipse quoque valde exTgiium quTddam, quod ego eram petituriis, mThi vicissTm praestaret. UbT illi condTtTo placuit, rogavi homi- nem, iit me quaedam dicentem audire vellet. Quod ille se facturiim aequo anTmo dixTt. Tum ego longTori sermone illiim docui, quemadmodum ratione emendari et coercerl oporteat quIdquTd est Tn nobis iracundiae ac fiiroris. Et multa attiili iit probarem, non verberibus, sed alTo modo peccata esse corrTgenda. Cum ille interea ad seTpsiim redTis- set, longe postea seipso melTor effectus est. Galen. ibid. CAPUT XXVII. Ddmmorum bentgmtds in servds* 1. AntiquissTmus ItalTae rex Saturniis tantae justitTae fuisse traditur iit neque servTerit siib illo quisquam, ne. ( 80 ) que aliquid privatae rei habuerft { sed omnia communia et indivTsa fuerint, veliiti unum cunctls patrTmonium esset. H3ec aetas aurea vocata est. Ad servandam tam felTcis temporis memoriam instituta sunt apiid Graecos et Romanos Saturnalia, Tn quTbus domTnoriim ac servorum jus aequaba- tur. Imo per eos dTes servi, habTtum herilem sumentes, sedebant ad mensam, dominis mTnistrantibus, aut una se- denubus : hondres Tn aedibus gerebant : jQs dicebant. Cau- sTdici Romae non veniebant Tn forum. Clausae erant scholae. Gestabantur pilei. Nefas erai poenas a nocentibus exTgere, etbellum suscTpere. Justin. l. xiv. c. 1. Athen. l. xiv. c. lO^ Dto. l, xlviii. Senec. Efi. 47. Martial /lassim. Macrob. 1 Sat. c. 10. 2. Nonnulli Romanorum servos, quorum f ideli opera usi erant, donabant ITbertate, numerabant inter amicos, haeredes scribebant. Patet ex PlinTT epistolTs, quae fuerit ejus benignitas Tn manumitiendis servTs, et Tn concedenda testamenti conficTendi ITcentTa : qul dolor de eorum infirmi- tatibus aut mortibus : quae cura et solTcTtudo, ut aegris nihTl deesset ad convalescendtim ex morbo. Plinius, l. ii. Efi. 1 6. /. v. Eti^\9. /. viii. Efi.l. 16. 3. Extant quoque plurimae CTcerSnTs epistolae, quae declarant ejus solicitudTnem de valetudTne TironTs servi, quem Patris Tn Achaia aegium reliquerat ; sTmulque quam parum propterea sumptui pepercerTt, et qu^m studiose eum amicis suis commendaverit. Haec autem est summa illarum epistolarum : Paulo facilius posse me ferre desTderTum tuT puta- vT: sed plane non fero. Et quanquam magni interest ad honorem meum, quamprimum ad urbem me venire ; tamen peccasse mihi vTdeor, quT a te discessenm. Tum hoc tibi persuade, nThil me malle quam te esse mecum : at bSI intellTges opus esse te PatrTs, convalescendi causa, pauluin commorari, exTstTma nThil me malle, quam te \alere. Quo^ maxTme conducat valetudinT tuje si feceris, maxTme obtemperaris voluntati meae. Hoc pro tuo ingenio consTdera. Inniimerabilia sunt tua Tn me officia dome- stTca, forensTa, urbana, provincialia. OmnTa vTceris, sT ut spero, te valTdum videro. Illud, mi Tiro, te rogo, sumptiil ne parcas uUa Tn re, qua ad valetudTnem opiis sit. Scripsi ad CurTum daret medTco quod dixTsses, iit sTt stiidiosTor. E^o omnem spem tiiT dilTgenter curandi in Curio habeo. NThTl potest fieri illo humanTns, nihTl nostrl araantius. ET ( 81 ) te totum trade. A. quoque Varroni, quem tum aman» tissimum mei cognovi, tum etiam valde tuT studiosum dili- gentissime te commendavi, quem omnia facturum conf ido : reccpit enim. Festinare te nolo. Nihil laboro, nisi ut sal- viis sTs. Tuam prudentiam, tuum erga me animum n5vi. Scio te omnia facturum, iit nobTscum quamprTmum sTs. Sed tamen ita velim, ut nihil properes. Quanquam tS vWere toto animo cupTo, tamen te penitus rogo, ne te nisi bene firmum commTttas per hyemem tam longae navT- gationi et viae. Cura igitur te, et confirma ; et cum com- niode, et per valetudinem, et per anni tempus navTgare poteris, ad nos amantTssTmos tuT venT. Nemo nos amat, qui te non dilTgat : carus omnibus expectatusque venies. Vale, mT TTro, vale, vale et salve. Cic. Efi. ad fam. l. xvi. Hunc Tironem, quem postea manumTsit, vere ama- bat Cicero, ut ipse hTs verbTs scrTbit ad AttTcum : De Tirone vTdeo tibi ctirae esse. Qui etsT mTrabiles utilTtates mihi prsebet, cum valet, Tn omni genere negotiorum vel studiorum meorum ; eum ego tamen propter humanita- tem et modestiam malo salvum, quam propter usiim meum. M Atiic, l vii. 5, 4. Quam jucunda res est servTs bonOs dominoa nan* cTscT ; et domTnTs, servos benevolos l Stobceusy Serm. Ix. tx Eurifi. Cum stipendTa f aceret Cato major, Tn agmine ferebat ipse arma siia. Servus eum uniis sequebatur, qui cTbarTa portabat : cui quTdem prandTum aut coenam quamlTbet apponenti nunquam succensuTsse dTcTtur, turpTssTmum esse exTstimans cum servTs ventrTs causa rixari : Tmo eum ipse, expletTs mTlTtarTbiis munerTbus, saepTus adjuvTt ad coquendos et parandos cTbos. In pace reversus ad villam, iisdem, quTbus servi, operibus vacabat, eidem cum illTs mens3e accumbebat, eodem vescebatur pane, atque Tdem bTbebat vTnum. In multis alTis rebus tam be- nTgntim Tn servos herum agebat, iit illT ubTque praedTca- rent magnam ejus moderationem, assTdiios labores, facet^ aut gravTter dicta. Unum tamen fiiTt Tn quo CatonTs desTderabatur hu- manitas. Nempe servos, ubT consenuTssent, venundan- dos putabat, neque alendos TnutTles Quod quTdem quTd alTud erat, quam servTs, sTcut jumentTs, abuti ? atque ex- istTmarCj nullam homTni cum homine intercedere socTe- ( 82 ) lateiii, nisT quaestiis causa? Ego vero, inquit Plutarchiis, ne bovem quidem operarium vellm domd abigere 6b se- nrura, et pecunTola aliqua venundare,nedum homTnem. Ex- ercenda enim mansuetudme erga bruta an¥mantTa assue- facere nos debemus benignTtati Tn homines quae latius cert^ patet, quam constituta legibus justrt¥a? Plut. in Cat. MaJ. CAPUT XXVIII. Servorum tn dormnbs ftdes. 1. Servi, quT ddmino clementt et benigno usT fiierant, prp domino parati erant porrYgere cervTcem, et perTcuIum « imminens m seTpsos avertere. IllT, qudriim 6s non consiiebatiir, sed quTb^s sermo erat non solum coram dominTs verum etlam ciim TpsTs, Tn tormentTs tacebant. Benec. Efi. 47. C. PlotJus Plancus, a TrTumvtrTs Antonio, LepTdo, et Octavio proscrTptiis, latebat. Ab Tis, quT latentem quxrebant, comprehensT servi ejiis, multiim ac diu tortT nSgabant, sG sdre iibT dominiis esset. Non sustTniiTt Plan- cus tam fTdeles tamquebonT exemplT servos tilterTiis crii- ciarT: sed pr6cessTt Tn mediiim, jiigiilumque ^ladTTs milT- tiim objecit. Hoc mutiiaE b^nevolentis inter servos et do- miniim certamen f acTt, fit digniis vTdeatiir fiiisse dominiis, qui tam constantem serv5rum fidem experTretur : et dignT servi, qui tam juslT dominT miserTcordia a quxstionis saevi- tia ITberarentur. Valer, l. vi. c. 8. 2. M. AntSnTus, drator clarissTmus, turpTs ilagitii ac- ciisabatur ab ThimTcis, qui postiilabant ad quaestTonem ejiis serviim, quem testem et conscTum fla^Ttii fuisse conten- d^nt. Dominum vehementer propterea soITcTtiim ultro Imrtatus est servus, ut se judTcTbus torquendum traderet : ajhmans nullum ore siio verbiim exTttiriim, quo causa. ejfflpaederetiir. Ac promTssT fidem mTra, patTentia prae- stTut. PliirTmTs enim laceratiis verberTbiis, equuleoque im- posTtiis, candentibus etiam lamTnTs ustus a doraino periciilum ^aientio suo avertlt. Ibid. 3. Qudm admlrabilTs fideT serviis Panopl6nTs fiiit I Qui cum cognovTsset advolare milTies, ad occTdendura domTniim siiiim, qui fuerat proscriptiis j commutata cum ( 83 ) eo vestS, illum postTco clam emisit, se^autem in cubiculum ac lectum domini recipit, et iit Panopionem occidi passus est. Ibid. Servus barbarus dominum suiim ab Asdrubale occisum fuisse graviter ferens, eiim subito aggresstis interemit. Cfimque comprehensus omni modo cruciaretiir ; iaetitiam tanoen, quam ex vindicta ceperat, in ore constantissime reti- niiit. VaUr, /. iii. c. 3. CAPUT XXIX. Omnes dmriium caritdtes patria complectltur. 1. Justitia, lit ante dictum est, versatiir in commiinT societate tuenda, tribuendoque stiiim cuique. Quoniam vero varii sunt necessitudiniim gradus in ea, quse latTssi- me patet, omnium hominiim inter se societate, suntque officia, quae aliis magis, quam aliis debeantur ; si ergo quae- ratiir, quibus pliirimum tribuendum sit officii: principes sTnt, patria, et parentes, quorum beneficiis raaximis obligati sumus : proximT, ITberT, totaque domiis qu3E spectat in nos solos, neqUe aliud iilliim potest habere perfiigiuni : deinceps, propinqui, amTci. 1 O^c. n. 58, 59. Omnium societatiim nuUa carior, quam ea quae cum re- publica est iinicuTque nostrum. Cari sunt parentes, cari IT- beri, propTnqui, familiares : sed omnes omnium caritates patria una complexa est, pro qua quis boniis diibitet mortem oppetere, sT ei sit prSfutiirus ? n. 57. 2. VTtae brevis est cursiis, gloriae sempiterniis. Cum sit omnibiis deflnTta mors, optandiim est, iit vTta potiiis patriae donata, quam reservata naturae, videatiir. Pro Sext, n. 47. Ego ne immortalitatem quidem accipiendam puiarem contra patriam : et eos qui pro republica vTtam reddidei unt, nunquam mortem potius, quam immortalitatem assecutos piitavi. Pro Planco, n. 90. Qu6 sis Africane, alacrior ad tiitandam rempublicam, sTc habete : omnibus,qui patriam conservaverTnt, adjiiverint, auxerint, certum esse in coel5 et defTnitum I6ciim, iibi beati aevo sempiterno fruantur. Somn. Sci/i. S. Sic nos pairia nostra delectat, iit sapientTssimiis vir Ulysses immortalituti anteponeret Ithacam illara, in ( 84 ) jisperrimis saxiilis tanquam nldulum affixam. 1 de Or. ti. ^96. Nescio qua natale solum dulcedine cunctos Ducit, et immemores non sinit esse sui. Ovid. 1 de Fonto^ Efi. 3.^ CAPUT XXX. Dulce et decdrum est prb patrm moru Horat. /. iii. Orf. 2. 1. Ciim Attica regfo ferro ignique vastaretur a Do- riensium exercitu: rex Atheniensium Codriis, suTs soci5- rumque viribiis diffidens, ad Apoliinis Delphici oraculum confugic, perque legatos scTscitatus est, quonam m6d5 tam grave belliim averiT posset Respondlsse Deiis fer- tiir, ita fTnem ei fore, si rex ipse hostlli manu caderet. Quod ciim percrebuTsset ; edixere Dorienses, ne quis Codri corpiis vulneraret. At ille, depositTs imperii in- sTgnibiis, gregarii mllitis cultiim indiiit: tum pabiilan- tium hosiium globo sese objicTens, uniim ex his quem falce perctjsserat, in caedem siiam compiilit. Cognito regis corpore, Dorienses sine praelio discessere. Atque ita A.thenienses vTrtute diicis, pro salute patriae se raorti Sffereniis. bello ITberati sunt. Quis Codrum non mlietur qui iTsdem artibus mortem quaesierit, quibus vTta ab igna- vTs quaeri s5Iet ? Valer. l. v. c. 6. Justin. l. ii. c. 6. Pater' cul.Li.c.2. 2. Apiid R5manos sanguinem lTber5rum ac siium patrlse impendit L. Junius Brutus, cujiis hTstoria videtur aitius repetenda. HTc, cum fratrem siium et prTm5res urbis a Tarquinio Siiperbo avunciilo su5 interfecios audTs- set, statiiit nihil illi relinquere timendum ab ingeni5 siio, et nihil in fo tuna siia conciipTscendum. Itaque stultiliam simiilans, et bona sua praedae esse regi sinens, haud ab- niiit cogn5men Bruti. Ab duobus TarquiniT filiTs piofici- scentibus Delph5s ascTtus, lit ludTbrium poiius esset, quam comes, fertiir liilTsse d5niim De5 ApoilinT baciilum aure- um ligneo cavato inclusum, quae erat effigies ingeniT sui. Cum regii jiivenes peregTssent mandata Tarquinii, consul- to oraciilo de prodigi5 quod in regia nuper acciderat, cii- pTdo incessit eos sciscitandi Apollinem,^d quem regniim ( 85 ) Romanum ess^t venturum postea ? Hanc ex Tmo sp^cu redditam esse vocem ferunt : Qui /irTmus vestruni 6 juve' nes, tulerit osculum matri^ is imfierium summiun Roma hd' bebit. Duo Tarquinii permisere sorti, uter eorum prior matri osculum daret, cum Romam redissent. Brutiis ratus Oraculi responsiim alio spectare, terram oscuio contigit, quod ea communis mater oranium mortalium esset. Livius^ U i. c. 56. TarquTnTo Siiperbo ciim omnT familia postea ejecto ex urbe, maxTme opera L. Junii Bruti, primi Romae con- siiles creati sunt Tpse L. JunTus Brutus et L. TarquTniiis CollatTnus. Caeterum iit RomanTs auctor ITbertatTs fuerat Brutus, Tta custos fiiit. Erant Tn Romana jiiventute ado- lescentes alTquot, nec TT teniiT loco ortT, qudriim ITbTdo solutTor fuerat regnante TarquTnTo, aequales et sodales adolescentium TarquTniorum, assueu et TpsT regTo more vTvere- HT prTstTnam vTige ITcentTam quaerentes, nefarium TnTere consilium de accTpTendTs clam nocte Tn urbem Tar- quTniis : et assumpsere Tn socTetatem scelerTs ipsos Bruti ITberos Titum TiberTumque. /. ii. c. 3. ^ Ctim conjurati de TnTto consTlio Tnter se agerent, re- rootTs, iit piitabant, arbTtris, sermonem eorum uniis ex servTs excepTt : et praeterea ITterae, quas ad TarquTnios scripserant, deprehensae, rem coarguerunt. Proditores extemplo Tn vTnciila conjectT sunt, deinde damnatT. Con- sules Tn sedem processere siiam : missTque ITctores ad &umendiim supplTcTum, nudatos jiivenes virgTs cedTderunt, securique percTisserunt ; ciim interea omnTum ociilT con- jectT essent Tn vultiim Briiti patrTs, qui ejiis supplTcii exactor erat, cujiis cpectatorem esse eum TngenTta ITberoriim carTtas mTnime patT vTdebatiir. At ifle patrTs personam exuit, iit consiilis retineret ; maliiit orbiis vTvere, quam publTcae vin- dictae deesse : et VTcit amor patriae, laudumque Tmmensa ciipTdo. Valer, l. v. c. 8. Virgil. l. vi. ver. 33. Ubi TarquTnTus vTam dolo obseptam vTdit ad regnuni repetendiim, bello aperto rem aggressus est. ObvTam hostT consules eunt ; Valerius consul pedTtem ducTt, Bru- tus cum equitatu antecedit. Praeerat hostTum equTtibus fTlius regis Aruns TarquTnTus. Qui iit Brutiim agnovit, inflammatus Tra: Ille est vtr, inquTt, gui nos exfiu/it fid» trid, Jfise en ille no&tris decordtus insigntbus magnifite tn' I ( 86 ) ^ cldit. Dil regum ultdrea adeste. Concitat calcaribus equum, atque tn Tpsum consulem dirigit. Sensit in se Irl^ Brutus, et avide se certamlfni obtiilit. Adeo iniestis animis concurrerunt, ut iiierque lancea transfixus ex equo lapsussit. Valerius Bruto colJegae funiis, quanto potuit apparatu, fecit. ^ Sed majiis morti Bruti deciis fuit publica moestitia, maxTme matronarum, quae eum, iit parentem, per anniim integrum luxerunt, qu6d tam acer ultor fulsset vTolatae Tn Lucretia piidicTtiae. Livius, L ii. c. 6. CAPUT XXXI. Decidrum prb patria devotiones. ConsuUbiis Decio et Manlio R5ma profectls ad bel- lum adversus Latlnos gerendiim, dicTtur vTsa esse utrlque per noctem specTes, hQmana major augustiorque, vTrl dlceniTs: Ex una dcie imperdtdrem Diia inferis deberi, ex alterd exercitum: et victdriamfdre ejus exercitus et fiofiu- li^ cujus imfierdtor devovisset legidnes /lostium, et se super eds. Ubi consiiles contiilerunt inter se hos visus nocturnos, placuit prlmum victTmas caedi, advertendae Deorum iras causa : deinde statuerunt, iit i1le consiil se pro p6piil5 Romano devoveret, ab cujils cornu cedere Romaniis exer- cTtiis coepisset. ManlTus dextro, Decius laevo, cornu praeerat. Prlmo utrinque aequTs vlribus, et eodem ardore animorum res gerebatur. Dtinde ab laevo cornu Romani non ferentes impressionem Latinorum, pedem referre coeperunt. In hac trepTdatione DecTus consiil solennTa devotidnTs verba pronunciavTt, prseunte M. VaierTo PontifTo.e, armatiis Tn equum insTliiit, ac se Tn medTos hostes immisTt, patrTae salutem, sTbT veto mortem, petens. Quacunque equo invectus est, e6 secum pavorem ac ter- rorem tulit. Postquam ver6 coriiiTt obrutiis teiis, tum Lailni laic fiigam fecere. Sic ille volQniaria morie maj^- nam Romanis victoriam peperit. ManjTus lacrymTs et laudibus debTtis proseciitus est tam memorabilem collegae interitum. Decii corpiis postero die inventum et inter maxTmam hostium stragem, coopertum teils : funusque ei par morti est factiim. Livius, l. viii. c. 6. 9. Valer. L v. c. 6. ( 87 ) Tam egregium exemplum aemulatus est bello adver- sus Gallos Decii filius. Nam in quarto consulatu, pater- nis vestlgTis insTstens, erexTt ac restituTt labantes ac prope perdUas urbTs Romanae vires sTmilT devoiTone et parl exTtu. Livius^ l. x. c. 21. Valer. l. v. c. 6. DenTque bello contra Pyrrhum regem, tertius P. DecTus se tertTam victimam relpublTcae prsebiiit, a patrTo avitoque Tn patrTam amore non degener. Cic. 2 de Jin. n. 61. CAPUT XXXII. Divitia in patriam impensa. Doni quTdem magnTiuclo facTt ut gratum sTt : gra- tTiis tamen est, ITcet parvum, si opportune detiir. Hinc opportunTtas liberalitatis Q. Fabii maxTmi fecTt eum ad hoc usque tempus laudabTlem, 6b parvam pecuniae sum- mam tot ante saecula eiogatam patrTae causa. CaptTvos Romanos ab AnnTbale CarthaginiensTum duce receperat, interposTta pactione nummdrum. Qui cum a Senatu non scilverentur, nriisso in urbem filio, fundum, quem unTcum possTdebat, vendTdit ; ejusque preiTum AnnTball protinus numeravTt, parvum quTdem, utpote e septem Sgelli juge- ribus redactum, sed omnl pecunia majus, si aestTmetur anTmo erogantTs. Se enim carere patrimonTo, quam pa- trTam fTde, maluTt. EjCisdem temporis foemTna Apuliae dliissTma, Busa nomine, Romanos, qul e Cannensi clade supererant, be- nlgnlssTme alimentls sustentavTt. Saivo tamen statu for- tunarum suarum, munTfTcam se populo Rdmano praestTtit : FabTus Tn honorem patriae ex paupere Tnops factus est. Fa/er. /. iv. c. 8. CAPUT XXXIIL Immicitia publiae iltllttdtis causd deposita. l. M. iEmilius LepTdus bis consul, pontTfex maxT- mus, gravTtateque vltae par splendori honorum, gessTt, diutinas ac vehementes inTmlcTtias cum FulvTo Flacco ( 88 ) ejusdem amplitudints viro : quas, statim atque cens&res sTmul renunciali sunt, deposiiit; existimans non oportere eos,' qui publTce juncti essent potestate, privatis odiTs dissT- dere. Id judTcTum LepTdi et praesens aetas comprobavTt, et veteres annalium scriptdres ndbis laudandum tradiderunt. Valer. l. iv. c. 2. 2. Noluerunt quoque ignotum esse posterTtatT Livii SalinatorTs illustre consilTum finiendarum, patriae causa, sTmultatum. Is namque, etsi Neronis, odio ardebat, cujus praecTpue opera Tn exTlTum Terat, tamen ubT ei col- lega Tn consiilatu est datus, sTbi imperavTt oblivisci St TngenTI siii, quod erat acerrTmum, et injiirTae, quam gra- vissTmam acceper^t: nc, pertTnacem se exhTbendo TnTmT- cum, malum consiilem ageret. Haec mentis inclinatio ad tranquilliorem habTtum, pliirTmum prdfiiTt ad salutcm ur- bVs atque ItalTae Tn difficTli temporum articiilo : quTa parT vlrtutTs impetu connlsi dii5 consules, terribiles Poenorum vlres contiiclerunt. 3. Cum P. Scipioni Africano duo Q. Petilii diem dixissent, tribiinus plebis eo tempore Tib. Sempronius Gracchiis erat, cui TnTmlcitiae cum P. Scipione intercede- bant. Tristem omnes ab eo sententiam expectabant. At ille dixTt : Se non paasurum P. Sci/iionem absentem accu- sdri : et, ciim rediissety auxilio ei futurum^ ne causam dlceret. Multa deinde addidit de insIgnTbus Tnimlci siii merTtls Tn patriam. MovTt oratio Gracchl non caeteros modo tribunos, sed ipsos etTam accusatores: et, senatu habTto, gratiae ingenies ab iinTverso ordTne Tib. Graccho actae sunt, quod rempublTcam prlvatls sTmuItatibus potiorem habiilsset : Petilii vero vexati sunt probrls, quod splendere aliena invTdia voluissent. STlentTum deind^ de Africano fuTt. Liviusy l. xxxviii. c, 52. CAPUT XXXIV. Patria Irdsci nefds est. Ut parentum, sic patriae saevTtTa, patiendo ac ferendo lenienda est. Livius, l. xxvii. c. 34. Siioriim injurias clvium patienter ferebat Epamlnon- das, quod se patriae irascT nefas esse duceret. Cum alT- quando eum propter invTdiam Thebani nolulssent praefi- ( 89 ) c^re exercitui ; delectus erat dux alius imperitus belli, cujus errore res e6 deducta fuerat, ut omnes de salute exercitus pertimescerent, quod locorum angustiTs clausus, ab hos- tibus obsidebatur. Tum desTderari coepta est Epaminondae diligentia qui tunc mTIes sine ullo imperio erat. Cum ab illo opcm petissent suT, nullam retiniiit memoriam acceptae contumeliae, et exercitum obsidione ITberatum domiim reduxit incoiumem. Neque vero hoc semel fecit, sed saspius. Cor, J^efi. in Efiam. c.7 . Aristides AthenTs, CamTlIus Roma ejecti in exilium, longe alio animo patriae injuriam tulere. Ille enim urbe egrediens, Deos oravit, ne unquam Athenienses opera sua indigerent. HTc contra dTcitur a DiTs precatiis esse, iit, sT sibi innoxio injuria fieret, desTderium siiT facerent ingratae patriae quamprimiim. Idem tamen non multo ante tempore digniora bono cTve vota fecerat. Nam cap- tis VeiTs, urbe opiilentTssima, manus ad coelum tdllens, precatus erat, iit sT cui Deorum nimia siia popiilique R6- mani fortuna videretur, liceret eam invidiarh lenTre suo prTvato Tncommodo potius, quam puWico popiili Romani. Et cum deinde, Roma a GallTs obsessa, missiis ad Camil- lum exulem Caedicius, eum dictatorem creatum esse nun- ciasset, cohoitarique coepisset, ne injuriae a patria illatae reminTsceretur ; ille, interriipto sermone Caedicii, JVun- guam^ inquit, a Dils firecatus essem^ lit mei desiderium Ro' mdni facerenty si ejusmodi illorum desiderium futurum esse existimassem» M niinc aguzora a Diis fLostulo : mea ut ofiera tantam fiatria utilitatem afferat^ guantd est 5, CAPUT LXXIV. Ndn qiiid detur referet^ sed qua mente. 1. BenefTcium non Tn eo, quid fit aut datiir, con- sistit ; sed Tn Tpso facientTs aut dantTs anTmo. AnTmiis est enim, qwi beneficiis dat pretium. Itaque nonnunquam magis non oblTgat qui dedit parva magmfice, et exiguum tribiiit, sed ITbenter. Sdcrati cum multa multi, pro siiis quisque facultatibus, offerrent ; jEschTnes pauper auditor : .Yihil^ inquTt, dignum te^ quod dare ttbi /lossim, invenio : et hoc tantum me fiaufierem esse sentio. Itaque dono ttbi guod unum habeo^ me ifisum. Hoc munusy rogo, qualecun- gue est^ non dedigneris ; cogitesque alios, cicm multum tibl dederint, filus sibi relTquisse. Cui Socrates : Istud qui' dem^ inquTt, magnum mthi munusvidetur; mst forte fiarvi te astimas. Habebo itdque cura, ut te ?neiidrem tibi reddam^ quam accifiio. Vicit ^schlnes hoc miinere omnem ju- venum opiilentorum munTficentTam. Senec. 1 Benef, c. ^i 7, 8. .... 2. Regi Persarum intra regni stii fines Tter facienti munera ab omnibus Persis offerri mos et lex erat. Qui in ( 149 ) terra colenda operam ponebant, alii boves aut oves, alii frumentum aut vlnum dabant: qui vero pauperiores, lac> caseum, palmas, aliosque arborum fructus, qui in cujus^ que agro nascerentur. Quae omnia, non tribQti, sed doni nomine, a singiilis afferebantur regi praetereunti ac prae- terequitanti. Cum Persa quidam, cui nomen Sinaetas, procul a tugurio suo in Artaxerxem, qui Mnemon cogno- minabatur, incidisset, ac nihil prae manibus haberet, quod regi posset offerre ; noluit tamen eum a se indonatum videri. Itaque ad proxime prseterfluentem fluvium cursu contendit, et aquam utraque manu haustam regi obtulit, munus exornans, quantum potiiit, faustis bonisque verbTs. Et dono et dantis animo atque oratione mlre delectatus Artaxerxes, neque minus regium esse existimans parva. grato animo accipere, quam magna tribiiere, dixit: Sc acjuam illam libenter accifiere, et firetiosissimi muneris loco hdbere. Deinde homini misit non parvam pecuniae sum- mam cum veste Persica, et phiala aurea, qua jussTt eum deinceps haustam e fluvio aquam bibere. Mlian, l, i. c. 31, 32. Plutarch, in jirtax. Plin. ad Traj, 3. ETdem Artaxerxi per Persidem equitanti ingeiis malum Pumcum a quodam Omasa oblatum ferunt. Quod ille benigne comiterque accTpiens, purpiiratTs comitibiis dixit : Qui curd et Idbore dgellum suum talium fidmorum ferdcem effecit^ nx ille parvam civitdtem sibi creditam fid* terit ex fiarvd magnam reddere. Et horainem ingenti prae- mio fest remuneratus. uElian, l, i. c. 33. Plut. in jlrtaoc. ei Jpofih. ■ FiiTt hic Artaxerxes regni siib rnTtio adTtu facTlis, m largTendTs honoribus et beneficiTs effiisus. Omnem suppli- ciis detrahebat contiimeliam, laeto hilarique animo beneficTa et accTpTebat et dabat. Nullum donum erat adeo exTgiium, quod non ITbentTssTme accTperet : et majorem in dando bene- ficio voluptatem percTpere vTdebatur quam alTI Tn accTpTerido solent. , Flut, in Artax, 02 ( 150 ) CAPUT LXXV. Sint gratuita Dedrum exemplo beneficia, 1. Beneficium per se expendendum est, et una in eo spectanda accipientis utilitas, seposids commodis nostris. Si enim ipse tacitus dicas: Hoc daboj hoc recifiiam ; sor- dida negotiatio est. Qui beneficmm, ut reciperet, dedit, non dedit. Humile est prodesse, quia expedit. Senec. 4. Benef,c. 3. 14. SI utilitas et turpTs computatio me liberalem faclat ; sT nulli prosim, nisT ut invTcem ille mthi prosit ; non da- bo beneficium profTciscenti Tn adversas longinquasque regiones ; non dabo abfiituro semper : non dabo sTc aegro- tanti, iit spes eT nulla sTt convalescendi. Atque ut scTas rem esse per se expetendam benefacere, advenae Tn nos- trum modo delato portum, et statim abTturo, succurrT- mus. Discedit ille, vix satTs noto salutis auctore, et nun- quam amplTus Tn conspectum nostrura reversurus, debT- tores nobis delegat Deos, precaturque iit illi pro se gra- tTam referant. Interim nos juvat steiTiis beneficii con- scTentTa. c. 1 1. 2. Magna fiiit apiid veteres Graecos ac Romanos ciira et reverentTa hospTtalitatts, eTque Jovem Deorum atque homTnum parentem, quasi praesTdem praefecerant, Jovem HospTtalem eum appellantes et invocantes. Pere- grlnos et pauperes hospTti5«non excTpere nefas esse exis- tTmabant, cum siib tutela Jovis essent et ab eo mitteren- tiir. Imo DTT ipsT piitabantur alTquando siib peregrTno- rum habTtu terras lustrare, et ad mortalium tecta acce- dere, expIorandaB eorum hiimanitatis causa. Hinc omnT- biis hospTtio indigentibus ultro offerebantur prTvatim aut publTce qu3B opiis essent. Lucanorum haec lex fuit : si occTdente jam sole venerTt peregrTniis, volueritque siib tectum alTcujus cTvTs dTvertere, Ts vero hominem non re- ceperit ; qui hospTtTum praebere recusaverit, pcEnas liiat Tnhospitalitatis, et injuriae tum peregrTno, cum Jovi Ho- spitalT factae. Nulla gens, TacTt5 teste, magTs indulgebat hnspTtiTs, quam GermanTca. Notum ignotumque, quan- tum ad jus hospitiT, ncmo discernebat, et quemcunque ( 151 ) mortaUum arcere tecto nefas habebatur. Pro fortuna quisque advenam apparatis epulis excipiebat. Cum illae defecerant, advena et e]us hospes proximam domiim non invitati adi- bant, ubi uterque pari humanitate excipiebatur. Homer, Virgil. Hesiod. Ovid, Met. lib. i.e^viii. jElian. l.iv. c. 1. Tacitus de Germ. c.2l. 3. Proposttum nobis esse debet Deorum exemplum sequi. Vide quanta illi quotidie nostri causa faciant, quanta distribuant, quantis imbribus repente dejectis solum mol- liant, quantls terras fructibus impleant. Omnia haec sTne mercede, sine ullo ad ipsos perveniente commodo facTunt. NTsT forte existTmes illos fructum operum suorum percT- pere ex fQmo extorum et oriore thuris Haec quoque h6m6| si ab exemplari siio aberrare nolit, servet ; nec ad res honestas privato commodo ductiis venTat. Piideat ullum esse venale beneficTum, cum gratuTtos habeamus Deos. Senec. Benef. c.25. 4. PythagorTcT» si quTs sodalium facuItatTbus excT- derat, bona sua cum eo, veliiti cum fratre, divTdebant. Neque vero Td erga eos solum praestabant, quorum Tn con- victu quotidie versabantur, sed erga omnes qui eandem dis- ciplinam sectabantur. Itaque Clinias quidam Tarentiniis PythagorTcus cum accepTsset Prorum Cyrenaeum, faciiltatT- bus suls spoliatum Tn summa rerum omnTum penuri^ esse, ex Italia Cyrenas profectus est cum grandi pecunia, et patrTmonii jacturam resarcTvit ei homTni, quem tamen nun- quam antea vTderat. Pliires quoque alTi Tdem feclsse me- morantiir. Diod. Sic, l, vi. CAPUT LXXVI. Nullum dfficium referendd grdtid magts necessd- rium est, Cic. 1 Offic. n. 47. 1. SI Hesiodiis jubet ea reddere majore mensiira, si possls, quae acceperis titenda ; quidnam beneficTo provo- cati facere debemus ? An non TniTtari agros fertTies, qui multo plus afferunt quam acceperunt ? Etenim sl non dii- bitemus beneficia conferre Tn eos, a quTbus nThTl expecta- miis, aut quos tantum speramiis nobls alTquando profu- turos ; quales Tn eos esse deberaiis, , qui jam pr&fuerunt ? Cic. 1 O^c. n. 48. ( 152 ) Ciim dtio genera liberalitatis sint, Qnum dandi beneficn, alterum reddendi, demus, necne, Tn nostra potestate est ; non reddere, viro bono non licet, modo id f acere possit stne cu- jusquam injuria. 2. In referenda gratia hoc maxime officii est, e! potis- simiim opitiilari, qui maxime opis indigeat. n, 49. Cum ref erri gratta tanta non potest, quanta debetur ; habenda tanta est, quantam maximam animi nostri capere possunt. 5 F/nli/i. n. 3. C\im omnibiis virtutibus me afFectum esse ciipTam, tamen nihil est quod malim, quam et gratum esse et vTderi. Haec est enim vTrtus non solum maxTma, sed etiam mater virtutum omnium relTquarum. Quid est li- berorum pTetas, nTsT voluntas grata Tn parentes ? Qui sunt boni cives, qui de patria bene merentes, nisT qui patrTae beneficia meminerunt ? Qui sancti, qui religionem colen- tes. nTsT qui merTtam DTTs immortalTbus gratiam justTs honoribus memori mente persolvunt ? Quae potest esse jucunditas vTtas, sublatis amicTtiis ? Quae porro amicTtia potest esse inter ingratos ? Pro Planc. n. 80. 3. Quo tempore Thebis obses fuerat PhTlTppiis, eum Philo Thebanus hospTtio exceperat, et multTs beneficTis affecerat. Is ciim postea a Philippo rerum potito nThTl vTcTssim muneris vellet accipere : Oro^ inquTt PhTlTppiis. ne me hac gloria firivari velis quam maxime qutero^ ut d nemine henejiciia et grdtid victua sim. Idem Hipparchi Euboeensis mortem gravTter tiilit ac cuidam ad consolan- dum ejus dolorem dicenti, Hipparchum matiira morte de- cessTsse : Sibi guidem,inq\xii, fortdsse : scd mthi firamdtu- rd. J^am ante mori firofierdvit^ qxiam dignam nostrd dmici' tid grdttam d me recifieret. Plut. Apoph. Bocchus Maurorum rex pacem cum Romanis fac- turiis opera L. Syllae, sic eum est allocutus : JSTunguam ego rdtus sum fore., ut rex maximus in hdc terrd^ et omm mum^ quds novi^ ofiulentissimus, firivdto homini grdttam dccifierem, Et hercule^ Sylld^ antequam mihi cognitus esses, multis orantibus^ aliis ultro^ egomet bfiem tuii, nullTus indigui, Id mutdtum esse ego lator, et egulsse me amtcitid tUd^ gud mihi nunc nihil cdrius est. Id te txfieriri Izcet. Armd^ vtros, fiecuniam^ fiostremb guid- guid dnimo lubet^ sumcy utere : et^ quodd vives^ nun- guam tibi redditam grdtiam fiutd : semfier dfiiud me intC' grd erif. Dentgue nihiid mefrustrd vole^, JVam^ ut ego ( 153 ) exisitmoy regem armis^ guam muntficentia, vincT, minus Jiagitiosum est, SallUst. Jug. c. 10, 4. Hoc maxime optabat Caesar Augustiis, ut gratus in omnes vTderetur. Eum aliquando adiTt veteranus miles, qui, vocattts Tn jus, periclTtabatur ; rogavitque ut sTbi ades- set. Statim Caesar ei e comTtatu suo unum elegit advoca- tum, cui commendavit IitTgatorem. Exclamavit ingenti vQ- ce veteranus : M non ego, Cxsar^ periclttante te Actiaco belloy vicarium quxsivi ; sed firo te ifise fiugnavi, STmul- que 4.^texit cicatrices. Erubuit Caesar, atque ipse venTt Tn advocationem. Macrob. 2 Sat. c. 5. 5. Tiberii jussu praetoriani milTtes Agrlppam Judaeum vinctum trahebant Tn custodiam ; et, quTa aestas erat vehementTor, eum urebat sTtTs. ConspTcatus tunc quen- dam e Caii Caligulae servTs, nomTne Thaumastum, aquam Tn hydrTa ferentem, potum poposcit, quem ille dedit hu- manTter. Regnum postea adeptus Agrippa, amplo mu- nere leve acceptas aquae beneficium remuneratus est. Nam Thaumastum ITbertate donavit, sudrumque bonorum dis- pensatorem constTtiiit: quTn et morTens provTdit, ut apud ITberos suos codem mTnisterio fungeretur : inter quos con- seniiit, Tn pretTo usque ad extremum dTem habTtus. Joi^ seph. L xviii, 6. ErSnt -^gyptiT praet^r alTas gentes grati erga bene merTtos de ipsTs, exTstTmabantque magniim esse omnTbus homTnibus subsTdTum ad vTtam, gratam 3,ccept6rum benefici- orum memoriam. Et merito quTdem : Nam movetur quis- que ad beneficTa eTs impendenda, apiid quos senserTt ea op- time collocari. Diod. Sic. l. i. CAPUT LXXVII. Officia etiamfera senttunt, 1. OfficTa Tpsae ferae sentTunt : nec ullum tam im- mansuetum anTmal esf, quod non cura mitTges, et Tn amorem tiiT vertas. Leonum ora a magTstrTs impund tractantur: elephantorum ferTtas cTbo mTtescit usque ad praestandum hominT servTle obsequTum. Adeo etTam quae intellTgere beneficia non possunt, pertTnaci merito evin- cuntur. Senec. 1 Benef. c. 3. ( 154 ) Apion, .llterTs homo roultis praeditus, hoc libro quTnto refert, quod neque audisse neque legisse, sed ip- sum sese Tn urbe Romana oculis suTs vTdTsse, confirmat. In Circo maxTmo amplissTmum spectaciilum bestiarum- cum hominibus decertantium popiilo dabatur. Multse TbT ferae, quarum Tnusitata forma erat et ferocTa: Sed leonum immanTtas praecTpue admirationi fuit, et praeter caeteros unTus, qui vasta corporTs mole, terrTfico rugitu, jtibTs fluc- tiiantTbus, anTmos oculosque omnTum Tn se convertebat. Introductus erat Tnter complures alTos ad pugnandunj) cum belluTs servus, cui nomen Androclus fuTt. Hunc ille leo iibi vTdit procul, repente quasT admTrans stetit ; ac deinde sensTm atque placTde tanquam noscTtans ad hominem ac- cedit: tum caudam more adulantium canum blande mo- vet, criiraque et maniis prope jam exanTmati metu leniter lingua demiilcet. Inter illa tam atrocTs ferae blandimenta anTmum coUTgit Androclus, et ociilos, quos prae timore averterat, paulatin» ad contuendum leonem refert. Tum vero quasT miitua recognitione facta gratiilabiindos vTderes homTnem et leonem. JRe tam admTrabili maxTmi clamores popiilT excTtantiir, arcessTtur a Caesare Androclus, et inter- rogatiis cur ipsT iinT ille atrocTssTmus leonum pepercTsset, rem mTrTficam nan at, hTs verbTs : Quum provTncTam AfrTcam domTnus meiis procon- siilari imperio obtTneret, ego iniquis ejiis et quotTdTanis verberibus ad fugam sum coactiis ; et, iit mihi a domTno tiitiores iatebrae forent, Tn arenarum solTtiidTn^s concessi. ConsTlTum autem erat mortem alTquo pacto quaerere, sT defiiisset cTbus. Sole medio specum quandam nactiis re- motam latebrosamque, Tn eam penetro, ac me recondo. Neqiie multo post ad eandem speluncam venTt hic leo, debTli et criiento uno pede, gemTtiis edens dolorem crii- cTatumque vulnerTs sTgnTficantes. Primo advenTemTs ferae conspectu tErrTtiis et pavefactus haesi: sed postquam in- trogressus leo Tn habTtaciilum illiid, iit reTpsa patiiit, siium, vTdit me procul delTtescentem : mTtTs et mansuetus ac- cessTt, ac sublatum pedem ostendere ac porrigere, quasT opTs petendae gratia, vTsiis est. I5T ego spTnam Tngentem vestTgTo pedTs ejus haerentem revulsi, conceptamque sa- niem vulnere intTmo expressi. Ille mea opera ac inedela levatus, pede Tn manibiis meTs posTto reciibuit ac quTevTt. Ex eo die triennTum totum ego et leo in illa specii eodem victu vixTmtis. Nam raihi suggerebat earum, quas- ve- ( 155 ) nando ceperat, ferarum membra opimiora ; quae ego quia ignis copia non erat, sole meridiano torrens, edebam. Sed iibi me vitae illius ferinae pertaesum est, leone venatum profecto reliqui specum ; et viam fermS tridui permen- sus, a mTritibus visiis apprehensusque sum, et ad domi- nQm ex Africa Romam deductus. Is m? statim curavit rei capitalis damnandum, dandumque ad bestias. Intel- ligo autem hunc quoque leonem, postqilam ab eo dlscessi, captum, et huc adductum, gratiam nunc mihi beneficii et medicinae referre. Haec ubi dixit Androclus ; cunctis petentibus poena. soluius ac dlmissus est ; leo quoque ei sufFragiis populi est donatus. Postea Androclus, et leo teniil loro revinc- tiis, Qrbe tota circum tabernas ibant. Donabatur aere Androclus : floribus spargebatur leo : omnes fere obvii dlcebant : Hic est leo hos/ies hdminis, hic est homo medicus leonis. A. Gell. 1. v. 14. 2. Caesare Augusto imperante, cum pauperis cQjus- dam filius puer delphlnum saepius fragmentis panis allex- isset, eum delphlniis mlro amore dilexit. Quocunque diei tempore inclamatus a pu^ro quamvls occultus atque abditus, ex Imo adnatabat, pastusque e manu praebebat dorsum ascensuro, pinnae aciileos cohibens, ne dllectum corpiis laceraret: receptumque ferebat per stadia diicenta e Baiano littore Puteolos ad ludum Hterarium, et simili modo revehebat. Quod officium per annos plures praesti- tit: donec puero mortiio ex morbo, delphlnus siibinde ad locum consuetum ventitans, trlsti et moerenti similis desi- derio puerl extinctus est, et in ejiis sepulchro humatiis. Quae omnia se ipsum multosque alios vldlsse refert Apion. Plin, /. ix. c. 8. ji. Gell. l. vii. c. 8. 3. Piicr nomine Thoas parviilum draconem magna ciira aliiit, loquens cum eo quasi cum intelligente, ludens- que una et dormiens : donec draconis, qul ad mlram mag- nitudinem excreverat, conspectu territl urbis clves eum in solitiidinem emltti, invito et flente, piiero, voluerunt. Postea cum piier ille, 'jam adolescens .factiis, a spectaculo quodam rediens, aut, iit alii tradunt, ad venationem e^res- siis, in latrones incidisset, opemque inclamasset ; ad notam ejiis vocem draco statim adfiiit, et latronibus aut occTsis aut fugatis, adolescentem, educatorem quondam suum, perlciilo ereptum servavit. JElian. L xiii. c. 46. Plin. l. viii. 17. Photius, ( 1^6 ) CAPUT LXXVIII. Ingrdtus animiis omnium odw ddmnatus. 1. Ego ingrati animi crimen horreo : in quo vitio nihil jnali non inest. Cic. l. ix. ad Afi. Efi, 2 et 8. Omne dixeris maledictum, cum ingratum hominem dixeris. Efiist. 4. Omnes immemorem benSficii oderunt, et eum com- munem omnium, maxime vero teniiiorum, hostem pu- tant, qui ipsam liberalitatem deterret. P. Syrus. 2 Offic. 65. Ingratus tinus miseris omnibus nocet. Mallgnos fieri maxime ingrati docent. P. Syrus. Quaeritur, utrum hoc tam invisum vn!um, impunitum csse debeat ; an contrd lex in civitatibus ponenda sit, qua ingratis pcEna constituatur ? Nostri majores, maximi sci- licet viri, beneficia magno animo dabant, magno perde- bant. Non est in ulla gente data adversus ingratum ac- tio. Hoc frequentissimum crimen nusquam punitur, ubi- que improbatur. Neque illiid absolvimus : sed cum diffi- cile esset incertse rel judicium, tantum odio damnavimus, et inter ea rellquimus, quae ad judices Deos mUtimus. Senec. 3 Benef. c. 6. 2. Apud Persas tamen, fit refert Xenophon, judicium instituebatur de eo crimine, unde gravissima inter homi- nes odia solent existere, quum nemo propterea in jus vo- cari soleat : nimirum de ingrato animo. Itaque si quem, intellexerant gratiam non retiilisse cum posset ; in eum graviter animadvertebant. Ingratos enim nulla De5rum reverentia, nulla parentum, patriae, amicorum ciira, tangi putabant. 1 Cyrofi. .CAPUT LXXIX. Quos experimur Ingrdtos, ipsl facimus» 1 . Non ref erre beneficils gratiam, et est turpe, et apiid omnes habetur : nullum tameh inter plurima maximaque hominum vitia frequentius, quam ingrati animi. Id ( 157' ) cvenire ex pluribus causTs video. PrTmd quod in colI6- candTs benefTciTs non elTgimus dignos quTbus tiTbuamus. Secundo, sT quos experTmur ingratos, ipsT facTmiis : quTa alTas diu et enixe rogati benefTcia conferTmus, alTas collo- catorum graves exprobratores exactoresque siimus. QuTs enim nostrum contentus fiiit aut leviter rogari, aut semel ? Nemo autem iTbenter debet, quod non tam accepTt, quam expressit. Gratiis esse quTs potest erga eum, qui bene* ficTum aut iratus, aut precTbiis fatTgatus dedit, cum Tn omni offTcio magni aestTmetur voiuntas ? Senec, Benef. iii. 1. Ib.i. c. 1. Eodem anTmo benefTcium debetur, quo datur. P, Syrus. 2. Generosi et magmfTci animi est juvare et prodesse. Qui dat benefTcia, Deos imTtatur j qui repetit, foenerator est. Senec. 3 Benef, c. 15. Cum Sylla* Tn AfrTcam atque Tn castra Marii* venTsset ; aliTs rogantTbus, §.liTs ultro beneficia dabat : invTtus accipie- bat et properantius quam ses mutuum reddebat, ipse a nullo repetebat : magis Td laborabat iit illT quamplurTml deberent. Sallust, Jug. r. 96. Odiosiim sane geniis hominum officTa exprobrantium : quae memTnisse debet Ts, Tn quem collata sunt : non com- memorSre, quT contiilit. Cic. de Amic. n. 71. Extat Tn hanc sententTam elegantlssTmum Martialis EpTgramma. Martial. l. v. Epig. 53. Quae mihi prsestTterls memTnT, semperque tenebo. Cur Tgitur taceo, Posthiime ? tu loqueris. IncTpTo quoiies alTcui tiia dona referre, ProtTniis exclamat, Dixerat ipse mThi. Non belle quaedam facTunt duo. SuffTcit linus Huic operi : sl vls iit loquar, Tpse tace. Crede mThl, quamvls IngentTa, Posthiime, dona Auctorls pereiint garriilTtate siiT. Beneficium qui dedlsse se dlcTt, petit. P. Syrus. * MariUs et SyUoi nomtna se?nfier bonis d^testanda. ( 158 } CAPUT LXXX. Ingrati ingratos aqub animo ferdmiis. 1. Grave est ingrati animi vitium, intolerabile, et concordTam, qua humana imbecillitas fulcTtur, scindit ac dissipat. Sed usque eo vulgare est, ut illud, nec qui queritur quTdem, effugerit. CogTta tecum, an, quTbuscunque debu- isti, gratiam retuleris, an omnTum te beneficiorum memoria comTtetur. VTdebis quae tibi puero data sunt, ante adole- scentiam ex ammo elapsa esse : quae Tn juventutem coUata sunt, non perdurasse in senectutem. Si te dilTgenter ex- cusseris, vTtTum, de quo quereris, Tn sTnu invenTes. Inique publTco irasceris crimTnT: ut absolvarTs, ignosce. Senec» 6Benef, c. 27,28. 2. Ferendi ingrati placTdo animo, mansueto, magno. Nunquam te beneficii immemor tam offendat, iit non tamen ei dedTsse delectet. Nunquam te Tn has voces ejus injuria impeUat : VeUem non dedTsse. Ibid. Ingratum meliorem facTes ferendo, pejorem expro- brando. Quid opus est quereHs ? quTd insectatione ? Ut corporiim, Tta anTmorum, vTtTa .moUTter tractanda sunt. VincTt malos pertTnax bonTias : nec quisquam tam duri animi est, iit tandem bonos non amet. Si nobTs non est relata gratTa, quTd facTemils ? demiis, etiam sT muUa Tn irritum data sint. Demiis nThilominus alTTs, demus ipsTs apiid quos jactura facta est. In hoc homTne vTdeor benefTcium perdTdTsse : huic ipsT beneficium dabo Tterum, et, tanquam boniis agrTcola, cura cuUuque sterTlTtatem soU vincam. Senec. 7 Benef. c. 30, 3 l. Beneficium saepe dare, docere est reddere. P. Syrus. Non est quod turba ingratorum nos facTat ad bene merendum tardioies : cum ne Deos quTdem immortales sacrTlegi neglTgentesque eorum ab effiisa benTgnitate deter- reant. Hos sequamur diices, quantum hiimana imbeciUTtas patTtur. In dandTs benefTcTTs permaneamus, etTamsT spes praecTdatur gratos reperTendi. Ne cessaveris : opiis tiium perage, et partes bonT vTrT exsequere. AlTum re, alTum fide, alTum gratia, S.lTum consTlio, aiTum praeceptTs salubribus adjiiva, Senec. l Benef. c. 12. LIBER QUAR TUS. DE FORTITUDINE. CAPUT L Animi fdrtitudo duplex. Duplex est animi fortitudo. Una in rerum exlerna- riim despicienlia ponitur : cum persuasum nobis est, ho- mmem nYhil, msi quod honestum decorumque sit, aut ad- mlrari aut expetere oportere ; nullique neque perturbationi animi, neque fortiinae, succumbere. Altera animi fortitudo est, iit res geras magnas illas quidem et maxime uiiles, sed vehementer ardiias, plenasque laborum ac perlculorum. Cic. 2 Officn, 66. Ea animi elatio, qu3e cernittir in adeundls perTculis, et laboribus sustinendls, si justitia vacat, pugnatque non pro salut« communi, sed pro siiTs commodis, in vitio est. Ita- que probe deflnltur a Stoicis Foriitudo, ciim eam vlrtutem esse dicunt pugnantem pro aequitate. n. 62. Dlcitur Augustiis adeo simultates, turbas, bella exe- cratus esse, lit, nisi ju^tis de causis, nunquam gentl cuiquam belliim intiilerit. ^ur. Victor. Efi. c. 2. CAPUT IL Beltica fdrtitudinh exempla, 1. Nunquam perTcuIi fuga commlttendum est, ut imbelles timidlque videamiir. Sed fiigiendum etiam illud, ne offeramiis nos perlciillg sine causa: quo nihil poiest esse stultiiis. In tranqulllo tempestatem adversam optaie. ( 160 ) dementis est : subvenire autem tempestuti quavis ratione, sapienlis. Cicer. 1 Offic. n. 77, Temere in acie versari, et manii cum hoste confli- gere, immane quoddam et belluarum simile est. Sed cum tempus necessitasque postulat, decertandum mana est, et mors servituti turpitudinique anteponenda. Cic, 1 Offic. n. 75. 2. TarquTnii Roma pulsi perfugerunt ad Porsenam Etruscorum rcgtm : qui eorum precibus motus, bellum Roraanis iniulit, ut ejectos in urbem reduceret. Cum Etruscorum exercitus adesset, dilce Porsena, RomSjii ex agrls in urbem demJgrant, eamque sepiunt praesidiis. Aliae urbis partes muris, alTae Tiberi amne objecto, vide- bantur tutae. Sed pons Sublicius iter hosti dedissSt, nisi illo die Roma virum unum, Horatium Coclitem, muni- mentum habuisset. Hic ubi hostem e capto Janiciilo decur- rere in urbem vTdit, socTos autem suos, deserto pontis praesidio, fugere-; eos obtestans monuit, Ct pontem ferro ignique interrumperent, dum ipse impetum Etruscorum exciperct. Vadit inde in primum aditum pontTs, armis in hostem adversTs ad praelium ineundum. Cum Horatio Romanos duos piidor tenuit, Lartium et Tolumnium, ambos claros genere factTsque. Cum bis prTmam periculi et pugnae procellam parumper sustinuit. Deinde eos cedere in tutum coegit. Circumferens inde triices minaciter ocClos ad proceres Etruscorum, nunc sTngulos provocabat, nunc increpabat omnes, servos regum sufierborum^ vocans, qm,vu^ libertatts immemores, alienam ofifiugnatwn vemrent. Cunctati aliquandiu illi sunt: deindS pudor commovit eorum aciem, et clamore sublato undique in unum Horatium tela conjecere. Quae cum in objecto scuto haesissent, neque ille minus obstinatus pontis adi- tum obstrueret ; virum impetu facto parabant detrudere, cum simul fr^gor ruptT pontis, simul clamor Romano- rum sublatus, eorum impetum sustinuit. Tum Cocles: Tiberine fidter^ inquit, te^ sancte, firecor, hac arma et fiunc militem firofittio Jiumine accifiias. Inde armatus in Tiberim desiluit : muUisque superTncidentibus telis, inco- lumis ad siios tranavit, rem ausus plus famae habituram ad posteros, quam fidei, Grata erga tanlam virtutem cTvilas fuit ; statiia Tn coraitio posita : tantum agri, quantum uno die arare p6- luit, datum. PrTvata quoque Tnter publicos honores stti- ( 161 ) '^ia eminebant 5 nam Ifn noagna annonae inopia quisque pr6- dortiesticis copiis aliquTd ei contulit, fraudans se Ipsunni victu siio. Liviusy l. ii. c, 9, 10. 3. Bello primo Punico, cum imperator Poenorum col- les quosdam opportunos Tn SicTlia prTor occupasset, exercT- tus vero Romanus se temer^ demisisset Tn subjectos collTbus illis saltus ; accessTt ad consulem tribunus mllTtum, de cujiis nomine non convenit inter antiquos scriptdres ; nam alTi Q. Caedicium, alTi Laberium, piures CalpurnTum Flammam vocant. Is, Qbi ostendTt, quantum perlculi ex loci TnlquTtate instaret: Censeo, inquTt, si rem Rdmandm servare vts^ id factendumy ut milites quadringentos irr jubeas dd hanc^ quam cernis^ fietram^ inter medios hostes asfieram dtque editam, edmque ut cdfitdnt imfieres horteriS' que. Futurum enim firofecto est^ ut hosttum fortissimue quisquc et /trom/ifisszmus firoperet dd occursandum lllis, et fiugnandum.; dtque itd circa eam fietram dtrox fiugna fiat^ tn qua omyies illt^ quos dico, quadringenti milttes ndstri ob" truncdduntur. Jt tu intered^ alltgdtis illd uno negotio hostzbus, et tn ed crtunam ex virtuie ejus dedere. Nam ita evenit, -iit, cum multifariam saucius factus esset, nulliim in capite vulnus acciperet. Inter mortuos, multis confossiis vul- neribus, sed adhuc spirans, inventus, convaluit: sacpeque postea operam relpublicae strenuam perhibuit. A. Gell. l. iii. c. 7. Liv. L xxii. c, 60. &enec, Efi, Ixxxvii. A, Vict, c. 39. 4. Leonidas quoque Lacedaemonius, cum trecentTs civTbus apiid Thermopylas, objectiis Xerxi Tn Graeciam irrumpenti cum innumerabTli militum copia, maluit occiim- bere dimTcando, quam assignatam sTbi a patria stationem deserere. Ideoque tara alacri anTmo cohortatus est siios ad 5fd praelium, quo perituri erant, ut diceret: Sic prandete^ commilitones.^ tanguam afiud inferds coendturi. Mors erat denunciata trecentis illTs LacedaemoniTs : nec victoriam spe- rabant, nec redTtum : ille lociis iis sepiilchrum fiiturus erat. Perindetamen ac sl victoria esset promissa, ductori intre- pTde paruerunt. A. GelL loco cit. Valer. L iii. c. 2. Senec. J£/i. Ixxxii. 6 Benef. c. 31. Lacedaemonii LeonTdam et socios ejiis pro patria caesos decoravere sepulchrls, statuis elogiis. TrTbuno mliTtum Romano egregiT facTnoris merces data est corona gramTnea, qua nulla nobilior corona fiiit Tn praemTum virtiitTs bel- ITcae apiid popiilum terrarum prlncTpem, et quae ab unT- verso exercTtu servato decerni solebat. Plinius, L xxii. c. 3, 4. Popiili Romani honores quondam fii5runt rari et te- niies, 6b eannque causam gloridsi : postea vero eifiisi fue- re, et Tdeo vlles. SIc olim apiid AthenTenses fuisse reperi- miis. Thiasybulo enTm, pro magnls in patrTam meritis, honoris ergo corona a popiilo data est, facta e duabus vlrgiilis oleaginis; quae magnae ei gloriae fuit, quaque ille contentiis nThil amplius requislvit. Corn. JSPefi. in Miltiade, c, 6. Thrasyb. c. 4. 5. EpamTnondas non Thebanorum modo, sed omnT- um aetatis suae Grxcorum sTne controversTa princeps extT- tit. Antequam eo diice viterentur Thebani, nullum me- morabTle bellum gesserunt, et, eo extlncto, siils tantura ciadTbus inslgnes fuere ; ut manifestum sit, patriae glori- am et natam et extlnctam ciim eo fuisse. Quam fortT- ter vero et Ilbenter vltam pro patria profuderit, haec de- clarant quse de ejiis morte narrantur. Cum Thebanoriim ( 163 ) imperator adverstis LacedaemSntos acie inslructa consti- Usset prope urbem Man^ineam ; Lacedaemonii, qui Ifn ejiis unius pernicie sitam piitabant salutem suam, universi im- petum fecerunt in eum, neque prius abscesserunt, quam hastili emmus percussum, dum fortissTme pugnaret, con- cTdere conspexerunt. EpamTnondam expTranti simTlem cum Tn castra detulissent siii, paulatim redeunte anTmo circum- stantes amicos agnovTt, et animadvertit mortTferum se vul- nus acceplsse, sTmalque anTmam statim amissurum, si extraheretur ferriim quod Tn corpore remanserat. Tunc qu^esivitsalvusneesseiclyfieus? Cum salvum esse flent^s stiT respondissent, et allatum osciilatus esset, veliit ISbo- rum gloriaeque socTum, rogavit, essentne fusi hostes? Cum- que Td quoque, iit cupiebat, audivTsset : Bene se re^hdbeCf inquit, et satis vixi. Tum evelli jussTt eam, qua trans- flxiis erat, hastam, et multo sanguTne profuso, Tn laetTtia et Tn victoria est mortiiiis. Diog. frag. Justinus^ l. vi. c, 8. Corn. Ktfi. in Epam, Cic. 1 de Fin. n. 97. Quod vero de clypeo stio sollTcTtus fuerit Epaminondas, mirum non debet vTderi. NThTl enTm apiid Graecos, atque Tn prlmis LacedaemonTos, magis dedecori erat milTti, qudm e pugna revertl amlsso clypeo: quemadmodum summae laudi ducebatur, mllTtem vulnerTbiis adverso corpore acceptls occi- sum, et clypeo imposTtum, Tn patrTam r^portari. Unde muITer Lacaena fllTo ad belium proficiscenti sciitum tradens, dixlsse fertur: Aut hoc, gui me incognitum tentdsti^ tUtque simiiem existimasti-) non mlror : tibique ignosco. Sed egredere /irdpere, ne alios corrum/ids, cu?n me non /ibtueris, Tu, Micythe.) argentum huic redde. Quod nist confestim fdcis^ ego te trdddm magistrdtui. Corn. Nep. in Epam. c 4. Paupertatem vero adeo facile perpessiis est Epami- nondas, ut de republica nihil praeter gloriam ceperit; et amlcorum facultatibus non ad siiam, sed ad aliorum pau- pertatem sublevandam, usiis sit. Nam cum aut clvium suorum aliquis ab hostibus esset captus, aut virl probi ( 1" ) vlrgo nubtlis propter paupertatem collocari non posset ; amicorum consilmm habebat, ab iTsque postiilabat atque im- petrabat^ tit pro suis quisque facultatibus conferret ad confi- ciendam pecuniae summam, qua opijs esset. c 3. 3. EtsT s^pe exercitlbus praefuit, summosque magT- stratus gessit Phocion Alheniensis, fiiit tamen perpetuo pauper, nec dTiior fieri voluit, cum facTle posset. Attiile- rant eT legati PhilTppi Macedonum regis magnam pecuniae vim. Quam quia magno animo repudiabat, eum admo- nuerunt, tit, si ipse pecunia facile careret, ITberis tamen suis prospiceret, quTbus difficile futurum esset in summa paupertate paternam gloriam tiieri. His ille : Si mei ahnz/esj inquit, crufit Jilih idem hic agellus eos alet^ qui me ad hanc dignitatem perduxit : SJn dissimiles sint Juluriy nolo 7neis imficnsls illdrum alT augerique luxuriam, Corn. Nep. in Phoc. c. 1. ETdem Phoc^oni Alexander PhilTppi filius centum t^lenta dono mTsit. Oblati muneris magnTludine nihTl mo- tus Pliocion, eos, qui pecuniam atttilerant, percontatus est, cur stbi uni inter tot jithenienses dona jniiteret Jlexan- der P QuTbus respondentibus, eum unutn Jlexandro videri vzrum honestum et bonu7n. Ergo stnaty inquTt ille, me talem €t hab^rf et esse, Institerunt tamen legati, ut allatum auri pondus accTperet, maxTme libT domum ejus ingressi, vT- lem ubique supeliectTlem et uxorem ejus pinsentem vTde- rvmt : ipseque, hausta in eorum conspectu aqua e puteo, pedes lavit. At ille non mutata sententia : Si ea?n, inquTt; gua?n offertis obtruditisgue mthi^ pecuviam accejiero^ negue ed utar^ frustra tantus thesaurus in inanus mcas venerit : «i vero utar^ ct mihiet Mexandro malam afiud Athenienses famam comfid.rabo. STc Tn AsTam ad Alexandrum reporta- t'4 fuit illa pecunia ; et dilTor est vTsus, qui ea aequo animo carere potuit, quam qui obtiilTt. Munera siia fuTsse a Phocione repiidTata moleste fe- rens Alexander, scrTpsTt ad eum : Aow habere se firo dmi" cis eos^ qui nzhil a se veUent acczfiere. Eandem pecunTam potentia floruit Lacedaemoniorum respublica, quamdiu apud eam paupertatTs amor vTgiiit. Invictam per quingentos annos praestiterat severa Lycur- gi discTplIna : intra annos haud multos dlvTuae pessumde- dere. Primus Lysander Tis, quTbus carebat ipse, vTtiis patrTam infecit ; et pecuniae abstTnens, ejus cupTditatem injecit civTbus. QuidquTd auri et argenti ex praeda hostili redegerat, non sTbi vindicavit, sed Lacedaemonem defe- rendum curavit, quae antea ferreis tantum nummis uteba- tur. Tum vero exortum est inter privatos studium ha- bendi, et sic interiTt pristina eorum virtiis : suoque ipsi damn.o intellexere? quam verum esset quod olim Lycurgo interroganti Pythia responderat ; >4uro et argento indcces- sam esse Sfidrtdm bjiortere. jEIian. 1. xiv. c. 29. Plut. in Lycurgo et Sylla. 3. Quomodo priscorum quoque Romanorum vTrtus labefactata fuerat, narrant his verbls SallustTus et Pater- culus. Ubi labore atque justTtTa respublTca crevit, reges magni bello domTti, populi ingentes vi subacti, et Car- thago aemula imperii Romani interiit ; tum Tis qui laboies, pericula, dubias atque asperas res facTle toleraverant, oti- um et dlvTtiae oneri mTseriaque fuere. Non lento gradu, sed praecTpui cursu a virtute descitum est, et ad vTtTa transcursum : vetus disciplina deserta, nova inducta : a vTgTliis ad somnum, ab armls ad voluptates, a negotiis Tn oiTum conversa civTtas. Primo pecunias, dein imperii cu- pldo crevTt. Ea quasT materies omnTum malorum fuere. Postquam divTiTae honori esse coeperunt, et eas magistra- tus atque imperia sequebantur, hebescere virtiis, pauper- t-as probro haberi coepit : juventutem luxuria atque avarTtia cum superbia invasere. Sallust, Cat. c. 10. 12. Fatercul. l. iv. c. 1. Vidit P. ScipTo posterior, quantum periculi patriae immTneret, ab nTmils opTbus. Nam cum censor lustrum conderet, et Tn solTto fievi sacrTfTcio scrlba solenne pre- catTonTs carmen el praelret, quo Dii rogabantur, ut populi ( i^a ) RSmani res meliores amplioresqiie f acerent : Sadsi inquit, bonce ac magna sunt : Itague firecor ut eas fier/ietuo incdlu' mes servent, Ac protinus ad hunc modum carmen emen- dari jussit. Qua votorum verecundia deinceps censores Tn condendis lustris usi sunt. Valer. /. iv. c 1. CAPUT XI. fera bona virtus et doctrina. 1. Urbera Megaram ceperat Demetrius, cui cogno- men Poliorcetes fuit. Ab hoc Stilpon philosophus inter- rogatus, num quTd perdidisset ? Jyihil^m<\w\ii omnia namm que med mecum sunt : Atqui et patrimonium ejus Tn prae- dam cesserat, et filTos rapuerat hostTs et patriam expug- naverat. Ille tamen nThTl se damni passum fuisse testa- tiis est. Habebat enim secum vera bona, doctrinam scT- ITcet, et virtutem, Tn quae hostTs manum injTcere non p6- terat, et ea, quae a milTtibus dirTpiebantur, non judTcabat sua. Omnium scilTcet bonorum, quae extrinsecus adve- niunt, incerta possessio est. Ita inter micantes ubique gladios et riientium tectorum fragorem uni homini pax fuit. Senec. de Const. c. 5. 2. Nunquam vTr sSpTens existTmavTt Tn b5nis rebus ponenda esse, atque expetenda imperia, tecta magnTfica, pecunias, et eas, quTbus plerique homTnum maxTme ad- stricti sunt, voluptates : quoniam ea qui habent, non so- liini augendi ITbiciTne crucTantur, sed etTam amittendi metu: et illa omnTa esse talia vTdemus, iit etiam improbi habeant, et obsint probis. PIus apGd sapientem vera ra- tio valet, quam vulgi opinio ; neque unquam quTs illum bona perdidisse dicet, qui pecus aut supellectTlem amise- rit. Haec eiat, sententia BiantTs, qui inter septem illos Graeciae sapTentes niimeratur. Cum patriam ejus Prienem cepisset hostTs, caeterique clves multa e suis rebus secum asporiarent ; admonTtus a quodam iit Tdem ipse faceret: £go verdj inquTt, facio., nam omnia mea fiorto mecum, lUe haec munera, vel potius iudibria fortunae, non piitavit sua. Ea vero tantum esse sua existimavit quae pectore gestabat, virtutem scTlTcet et doctrTnam. Cicer, 1 Farad, Valer. l. vii. c. 2. ( 180 ) 3. QuTdquid auri supra et infra tSrram est, nulliiis pretii est, si cum virtute comparetur, inquit Plato. Et viris probis illud SolonTs Tn mente semper habendum, et verbls usurpandum : Alti sibi divitias habcanty nos virtu- tem. Plat. de util. ex inim. CAPUT XII. Cavenda est gloria cupiditas, neque imperia expe- tendcu 1. Cavenda est gloriae cupTdTtas: eripTt enTm ITberta.- tem, pro qua magnanimis virTs omnTs debet esse conten- tio. Nec vero imperia expetenda: ac potius aut non ex- cTpTenda inlerdum, aut deponenda nonnunquam. Cicer, 1 Offic. n. 63. Timoleon CorinthTus magniis omnTum judicio vTr ex- titit. Namque huic contTgit quod nescio an uili, iit patrTam oppressam a tyrannis ITberaret, et depulsa a SyracusTs, quibus auxilio erat raissus, inveterata servitute, totam STcTliam Tn pristinum statum restTtuerit. Cum frater ejiis Timophantes tXrannTdem Corinthi occupasset, ipse- que partTceps regni cum illo posset esse : tantum abfuTt a societate scelerTs iit antetiilerit civium suorum liberta- tem saluti fratrTs : et patrTae legibus obtemperare satTus 'cluxerit quam imperare. Itaque fratrem tyrannum, saepT- us frustra oratum iit cTvibus Iibertatem restTtueret, inter- ficiendum ciiravit. Quae caedes aliis praeclarissTmum fa^ cTniis vTsa est, alTi Jaesam a Timoleonte pTetatem frater- nam putavere. Corn. JVe/}. et Plut. in Timol. Missiis a CorinthTis ad ferendam opem Syracusanis. Dionysium lyrannum tota STcilia depulit ; cTvTiatibus leges ITbertaiemque reddTdit: et ex maxTmo bello tantum otium toti insiilae conciliavit, ut urbTum conditor vTde^-etur. Cum jam tantis esset opTbus, iit STculis etiam invTtis impe- rare posset ; tantum autem haberet amorum omnTum, ut, nullo recusante, summam potentiam obtTneret : cum prT- mum poiuit, imperTum dep6suit, et prTvatiis SyraciisTs, quod relTquurn vitae fuTt, vixTt. Nulliis tamen ei honos, qui haberi virtuti solet, defuit: neque postea res ulla gesta est publica, de qua prius sTt decretum, quam TimoieontTs sententia cognita fulsset. AcceptTus prsestantiQsque nThii . ( 181 ) est tyrannorum depulsonbus, maxTme si modesti ipsi absti- nentesque sint. s4ut. Vict. c. 40. 2. Cum Romae fama exorta esset Etriiscos SamnT- tesque conscribere ingentes exercitus, et Illustres viri consu» latum peterent ; omnTum animi atque oculi conversi sunt Tn Q. FabTum MaxTmum, prlmo non petentem, delnde etTam recusantem. Acuebat hac moderatione tam justa civTum studTa: quae verecundia legum restlnguenda ratus, legem recTtari jussTt, qua intra decem annos eundem consulem ref ici non ITceret ; tot vero anni non effluxerant ab ultimo ejus consulatu. Vix pras. strepTtu audlta lex est. Tribu- nique plebis nihil id impedimenti futurum aiebant: se enim laturos ad populum, ut legibus solveretur. Ille Tn recusando praestabat, rogTtans : Quid ergo attineret leg-es ferri^ quibus per ^osdem^ qui tultssent^ fraus fieret? et querens, jam regi leges, 7ion regere. Populus nThTlomTnijs suffragia Tnibat, et slngulae centurTge consiilem haud dubie Fabium jubebant. Tum demum consensu clvitatis vlctus, consulatum accepTt, elque Ts collega est datus, quem petTerat. Liviusy l. X. c. 13. Idem FabTus, cum a se quinquTes, et a patre, avo, proavo, majorTbusque suls consiilatum gestum animadver- teret, Tn comTtTis, quTbus filTus ejus summo consensu consul creabatur, flagTtavit a populo, sed frustra, iit vacationem hujus honorTs FabTae gentl daret. Non quod fUTI virtutibus difflderet ; sed ne maxTmlim imperium in una f amTlTa con- tTniiaretur. QuTd haec moderatTone valentTiis et mirabilius invenlri potest ; qu?e etiam patrios affectus, qui potentlssTml habentur, superavit? Valer, /. iv. c. 1. 3. ComitTa consiilibus creandis habente FulvTo, cen- tiirTa jiiniorum, quae prlma sententTam rogata fuerat, de- claravit consiiles T. Manlium Torquatum et T. Otacili- um. Cum diibTus non essetconsensus totius popiili ; ManlTus, qui praesens erat, ad trTbunal FuIvTl venTt, mag- na circumfusiis turba, quae gratulandl causa venerat, pe- tiltque ab eo, iit pauca verba auditet. Erectls omnTbus expectatTone quidnam postiilaiutus esset, ociilorum vale- tudTnem excusavit. Dixit: Imfiudentem et guderndtorcm et ifnfieratorem futurum esse^ qui cum alienis oculis ei om- nia agendd esseJit^ aiit fiostuldret aut fidter^iur sibi dlidrum cdfiitd et fortunds commJtti. Oravltque et centuria junio- rum Tn suffriigium redlret, et Tn consiilTbus creandls me- R ( 183 ) minisset belli, quod in Italia esset, gravTssimi. Succlamavit centuria fiequens nihil se mutare sententiae, seque eosdem consules dicturum esse. Tum Torquatus : Keque ego ves" tros, inquit, mores consul ferre fibtero, neque voa imfierium meum. Hedlte tn suffrdgium, et cogitdte bellutn Punicum in Italzd, et ducem jlnntbaletn, esse» Tandem centUria autoritate viri mota, post petitum atque habitum cum se- nioribus colloquium, ex eorum consilio alios consules dixit jam praeclare gestis cognitos : ejusque sententiam omnes centuriag secutae sunt. Livius, l. xxvi. c. 22. 4. Maxima superioris Africani merita in patriam paribus ornamentis decorare conati sunt Romani. Volu- erunt illi statuas in comitio, in rostris, Tn curia in ipsa denique Jovis aede ponere. Voliierunt imaginem ejus triumphali ornatu induiam inter Deorum slmulacra collo- care. Voluerunt ei continuum per omnes vTtae annos con- sulatum, perpeiuamque dTctaitiram tribuere. Quorum sibi nullum neque plebTscTto dari, neque senatusconsulto decerni patiens, pene tanttim in recusandis hondri- bus se gessTt, quantum gesserat in emerendis. Valer, l. vi. c. 1. 5. Diocletianus, sponte deposTtTs imperialTbus fascT- bus, Tn propriTs agrTs consenuTt. Quum alTquando ab Herculio et GalerTo ad recTpTendum imperTum excTtaretiir : illud tanquam pestem detestans, hoc quoque respondit: Utinam Salona fiossetis visere otera nostris manibus con- siea et diJnensOf fird/ectd nunquam istud tendandum judicd' retis. Aur. Vict. Ep. c 54. 6. FuTt incertum vTr melior, an dux, esset Epaminon- das. Nam et imperium 'non sibi, sed patrTae, seraper quaesTvTt ; et pecuniae adeo neglTgens fuTt, ut sumptus funeri defuerit. Gloiiac quoque non cupTdior, quam pecuniae : quippe recusanti omnia imperia ingSsta sunt : honoresque ita gessit, ut ornamentum non accTpere, sed dare ipsT dignT- tati, vTdeietur. Justin, l. vi. c. 8. ( 183 ) CAPUT XIII. Hbc est regndre, fwlle regndre, €um possls* Senec. 6 Benef. c. 37. 1. Cum P. Cornelius ScTpTo praelTo vTctor, se erga HTspanos gessTsset perhumanTter, circumfusa multitudo regem eum Tngenti consensu appellavTt.. Tum ScTpTo, sT- lentTa per praeconem facto, dixTt: A''dmen Imperatoris^ quo se milites sut afifielldssent, sibi maximum esse : Regium nO' men, dlibi magiium, Romx intolerabile esse : Si id amfilissi' mum ducerent quod regale esset ; regalem animum in se esse tdcite judicdre eos fiosse : ut autem d regis afifiellqttone dbstinerent^ se ordrp. Sensere etiam barbari magnTtudTnem animT Td nomen aspernuntis, cujus admTrritione aliT mortaies stuperent. JJvius, l. xxvii. c. 19. 2. Inter Romanorum le;^atos, quT ad Pyrrhum de captTvTs redTmendTs aut commutandTs venerant, C. FabrT- cTus fuit. Cujiis postquam audTvTt Pyrrhus magnum esse apud Romanos nomen, ut vTn bonT et bello insignis, sed admodiim pauperTs ; eum prae caeteiTs benigne habuit, contendTtque iit munera atque aurum abs se accTperet, Tn hospTtii tantum et amTcTtiae pigniis. Cuncta oblata re- spuit FabrTcTiis. Posiero dTe cun» Tllum exterrere ciiperet Pyrrhiis siibTto conspectu elephantTs, cujiis specTmen nun- quam vTderat ; imperavTt siiis lit bellua, quoe cseieras mag- nTtudTne praestaret, FabrTcTo secum coUoquenti admoveretur a tergo post aulaeum. Quod ubT factum est, signo dato, remotoque aulaeo, repente bellua stridorem horrTdum emTsit, et proboscTdem siiper FabrTcTi caput suspendit mTnacTter. At ille placTde ad belliiam conversiis, subrTsit, dixTtque Pyrrho : J^on me hodie mdgis commovet tu.,a beliad, quam heri aurutn tuum movir. AdmTratus Pyrrhiis FabrTcTi fortitudTnem anTmi et gravitatem, illum privatim invTtavit, iit, post factam cum RomanTs pacem, secum veliet vTvere, prTmumque eT inter amTcos locum atque etTam imperTT partem obtiilTt. Cui submissa voce fertur Fabricius respondisse : Hoc tibi^ 6 rex^ non exfiedit. JVam illi ifisi, qui te nunc tantofiere cblunt dc mirantur, si me cogndveri?it dc fircbdverintymdgis d mc regi, qud?n d te volent. Plut. in Pyrrbo. Florus, 1. i. c. 18. - ( 184 ) 3. Cum Strato Sidonis rex urbis deditionem Alexanr dro fecisset magis civium voluntate, quam sua sponte ; gi vTsiis est indignus regno, HepiiaestTonTque est permissum, ut regem a SidonTTs constitueret eum, quem illo fastigio dignissTmum arbitraretur. Erant Hephaesiioni hospTtes, ju- venes inter suos cJari : qui faQta ipsTs ab Hephaestione p6- testate regnandi, negaverunt quemquam patrTo more ad hanc dignitatem eveni re posse, nisT regia stirpe ortum. Ad- niTratus Hephaestion magnitudTnem animi spernentTs quod alii per ignes ferrumque peterent : O fortes ! 6 fellces, in- quh, Jux>enes / qui firimi intellexlstis quanto majiis esset regnum fastidire^ quam accifiere. Cceterum ddte aliquem regice stir/ns qui meminerit a vobis accefitum hdbere se reg'' num. At illT, cum vTderent multos avTda regnandT cupTdT- taie teneri, judicarunt nemTnem esse tanto honore dignio- rem, quam Abdalonimum quendam, stTrpT quTdem regTae annexum, sed quT 6b TnopTam suburbanum hortum exTgiia mercede c61eret. Causa el paupertatTs, sTciit plerisque> probitas erat : intentusque 6peri dTurno, strepTtum armorumj qui totam Asiam concusserat, non exaudiebat. Q> Curt- l. iv. c. 1. Jiivenes, de quTbus, ante dJcttim est, cum regia veste hortum intrant, quem tum forte, sterTles herbas evellens, Abdalonimus repurgabat , et rege eo salutato, aher ex his : Vestis hellatus, ad eum inter alTos Atheniensium legatos venerat. Audita benigne legatione, PhTlipptis: Dicite^ inquTt, mthi facere quid fiossim^ quodstt ^^the7iiemibus gratum. ExcepTt Demochares, Te susfieri' dere. Indignaiio circumstantTum ad tam Tnhumanum re- sponsum exorta est : quos FhTlippus contTcescere jussTt, et protervum homTnem salvum et incolumem dimittere. M ►*t'0«, inquTt, cateri legati, nuncidte Atheniensibus^ multt sU/ierbiores esse qui ista dicunt^ quam quJ imfiune dictd audiunt. Senec. lib. iii. de Ira, c. 23. Cum Methonem urbem oppugnaret, Tn praetereuntem sagitta jacta de muris dextriim ejus oculum effodit. Quo vulnere nec segnTor Tn bellum nec IracundTor adversus hostes facius est : adeo ut pacem deprecantibus dederit, et mitis adversus victos fuerit. Justin. l. vii. c. 6. 3. MiiUa et CaesSr Augustus digna memoria fecit dixltque, quTbus appareat iram illi non imperasse. Tima- genes historiarum scrTptor, quaedam Tn ipsum, quasdam Tn lixorem ejus, Tn totam domum dixerat ; nec perdTderat dicta ; avTde enTm excipTtur, et per ora hominum cTrcumf^r- tur mordax dictum. Saepe illum monuTt Caesar, ut modera- tius lingua uteretur : perseveranti domo sua tantupn inter- dixTt. Senec. ibid. 4. DTcat quisque sTbi, quoties lacessTtur : NumquTd potentTor sum PhTlTppo? Illj tamen impune maledictum cst. Numquid in domo mea plus possum, quam toto oibe terrarum DTvus Angustus potuit ? Ille tamen contentus fuTt convTcTatorem a se dlmittere. QuTd est quare ego fla- gellis et compedibus punTam servT mei elatius responsum, et contumaciorem vultum, et non pervenTentem usque ad me murmuraiionem ! QuTs silm, cujiis aures laedi nefas sTt: Ignoverunt multi hosiTbus: ego non ignoscam pTgrTs, neglTgentibus, garruITs ! Puerum aetas excuset, foemTnam sexiis, extraneum llbertas, domestTcum famTlTaritas. AIT- quTs nos nunc prlmum offendit ; CogTtemus quam diu placuerit. Saepe et alTas offendTt ? feramus quod diu tiilT- jnus. Senec. ibid, c, 24. ( 209 ) CAPUT XXX. Mtmmis rebus exdsperdrt insdnia est. 1. Diligenter cavendum est ne minimTs rebus exa» aperemur. Parum ag^lis est piier, aut mensa negligentius posTta ? ad ista ira concitari insania est. -Eger et infelicis» valetudmis est, quem levis aura laedit : imbeciHi ociiU sunt, quos candida aut rubra vestis obturbat. Ubi ani- mum simul et corpus voluptates corrup^re, multa inlo- lerabilia videntur : non quia dura illa sunt, sed quia nos moUes. Nulla res magis iracundTam alTt, quam luxuria intemperans et impatiens. Dure tractandus est anTmus> ut ictum non sentTat, msT gravem. Senec. l, ii. de Irdf c» 25, 26. 2. InsanTa quoque est adversus Tnanima et non sen*^ sura Trasci. Senec. l. iii. de Irdt c. 2 1. Cum Babylonem oppugnaturus festinaret Cyrus, Gny- dum late fusum amnem vado transTre tentavit: quod vix tutum est etTam cum aestatis calorem sensTt, et ad mTni- mum deductus est amnis. IbT unus ex equTs albis, quj trahere legTum currum solebant, aquTs abreptus» vehe- roenter comm&vit regem. Juravit Ttaque eo se redactu» rum amnem illum, ut transTri calcarTque etTam §. fceminTs posset: et tamdTu assedit operi, donec alveum Tn tre- centos et sexagTnta rivos dispergeret, et sTc cum relin» queret. At hTnc rebus magnis jactura evenit: et mTITtum ardor, quem inuiTIis labor fregit: et occasio aggrediendr imparatos ; dtim ille bellum indictum hosti getit cum flumine. Xerxes, iit ex AsTa Tn Europam trajTceret, pontem in Hellesponto fecTt. Qui cum tempestate et fluctibus esset quassatus ac disjectus, jussTt trecentSs flagellorura ictus ponto infligi, sligmata Tnuri, compedes dari. Hero» dot, /. vii, T 2 C 210 ) CAPUT XXXI. Lingiid ditigentissime cdntinenda. \. Rectum est, etiam fn illTs contentionibiis, qua? cum intmTcissTmTs fTunt, iTcet ndbTs indigna audiamiis, tamen gravTtatem retinere, Tracundiam repellere. Quae enim cum alTqua perturbatione' fTunt, ea constantiae ad- versantur, nec ab TTs, qui adsunt, possunt probari. Cic, 1 Offic. n. 137. PerTclem Tn foro publTca negotia tractantem improbus et petiilans homo maledTctis insectabatur. Quae cum ille patTenter ferret, nec ullum ad ea verbiim reponeret ; diem totum perseveravit insectatio. Vesperi vultu gressuque placTdo domum reversiis est PerTcles, insequente eddem iiebiilone, et omnTbus contumeliis eum impetente. iEdes ingressuriis, cum jam nox esset, uuT e servis suis mandavit, iit accenso lumine hominem comitaretur ac reduceret do- Hium. Plut.in Pericle. Dionem AcademTcum S convTvTo redeuntem malediciis qjjTdam insectabatur, nuUa non convTcTa Tn eum fundens. Tacebat interea Dion ; cui jam domum ingressuro cum convTcTator dixisset : .V/V/zVne ad hac res/imdes.^ JVi/nl /irdrfiJiSf inquit Dion. Stob.serm. xix. Cum Lacedaemoniorum legatus Geloni Syracusanorum regi quaedam dTxTsset, quTbus offendi posse vTdebatur : Sjiar' tane hospes, inquit Gelon, contiiTnelice homhii factce solent ejus iram acce?idere. Veriim tu, contumeliosis licet in me 'verbls sic invectUs, non tdmen induces me ad vicem tibi oontra deciis reddenddm. Herod. 1. vii. 2. MagnT anTmT mansuetTque est moderaie ferre ob- jecta crTmina, et coniemptum : non celeriter rapT Tn ul- tionem, liec facTle moverT ad Tiam: sed moiTbus comem esse mTtemque, ingenio quTeto et coiistantT. Stob. Serm^ xix. Illijd te admoneo, dTcebat oITm CTcero fratri siio, vTro Traciindiori, ut quotTdTe meditere resTstendum esse aracundTae ; cumque ea janaxTme animum movet, tum iTbi esse dTjTgeniTssTme linguam contTnendam. Quae quTdem mihi vTrtus non interdum minor vTdetur, quam omnino Don Irasci. Eienim non Trasci, non semper gravTiatis cst, ( 211 ) sed aiiquando latitudinis. Moderari vero et anTmo \k rationi, cum sumus irati, aut etiam tacere, etsT non est perfectae sapientiae, taraen est non mediocris ingenii. Cic, 2 EpisC, adfratr, Cum apud Piiilippum regem prae vTno dormTtantem dixTs^t causarri mulTer fuissetque immerito damnata ; se ab ejus judicTo prdvocare exclamavit. M quem ergo firo' vocas ? inquit rex iratus. • A. Philippo^ respondit illa, bene poto et dormttante^ ad Phzlififiutn sobrium et vigilantem. Excussit regi crapulam et somnolentiam tam liberum miilT- erciilas responsum : et non modo Tn eam non est acerbius invectiis, sed etiam, causa ejus dTlTgentius inspecta, justio- rem sententTam tulTt. Valer. l, vi. c, 3. CAPUT XXXII. Qudnto superiores siimus, tdtito nos subtnissius ge- rdmus, Cic. 1 Offic. n. 90. 1. In rebus prosperis, et ^d voluptatem nostram fluentibus, siiperbiam, fastTdiiim arrogantiam magno- pere fugiamus. Nam ut adversas res, sTc secundas im- moderate ferre, levUatis est. PhTlTppum quTdem MacS- donum regem rerum gestarum gloria vTdeo siiperatum a filio ; aL facTlTtatc et humanTtate vTdeo siiperTorem fuisse. IngentT clade apiid Chaeronaeam Athenienses ac Thebanos affecerat Philfppiis, et magnos propter tam claram vTc- toriam anTmos gerere posse videbatur. Vgrum Tlle qiio die parta est vTctdria, non Tn convTvio rTsit, non ludos in- ter epulas adhibuit, non coronas aut unguenta sumpsTt: et quantum Tn illo fiiit, Tta vTcTt, .iit victorem nemo sen- tiret. AthenTensTbus, quos passiis infestissTmos fuerat, capiTvos gratis remisit, et bello consumptorum corpora s€pultur?e reddidit. Denique adeo nihil siiperbe, niliTl insolenter egTt, ut voliierit sibi deinceps ab uno e servis ^uis singiilis diebus Tn memoriam revocari, se homTnem esse. Itaquc nec foras ipse prodlbat, nec ad eum quTs- quam mane prTus intrabat, quam faniulus ei ter accla- masstt: Philififie^ homo ^s. Ibid. Justinus, 1, ix. c. 4^. AliaB. viii. c. 15. ( ,212 ) 2. Quam dispar PhilTppo patri Alexand^r fiiit ! Supe- rato Dario Persarum rege, Jovis filium non dici tantum se, sed etiam credi, voliiit: tanquam perlnde animis im- perare posset ac linguis. Itaque Macedones ipsum salu- tare. prosternentes huml corpora, jussit Scripsit quoque Graeciae popiilis, ut se Deum esse publicis edictls c6nfite- rentur. Aliis alia in ejus honorem dScerneniibus Lace. daemonii hujusmodi decretum fecerunt: Quoniam Alexan- der Derls ease vult, esto Deus ; Laconica libertate et bre- vitate redargueyites vecordiam Alexandri. Q. Curt. L vii. C. 5. Mlian. /. ii. c. 19. 3. Cum solitus esset Epaminondas uncto corpore hila- rique vultu prodire in publicum, postridie ejus diei, quo fe- llciter pugnatum erat in Leuctris, processit squalidus, et trlstis. Sclscitantibus igitur amlcis, ecquid illl molestl acci- disset: Nthil^ inquit, sedheri sensi me animd fuisse^ quam pdr sit, elatiore. Quocirca hesternai latitix intem/ierdntiam hodiernd tristttid castigo. Plin. Apopli. 4. Postquam vlctum, et ad pedes su5s summittentem se, regem Perseum consolatus est victor Paulus iEmiiius, sermone ad circumstantes Ronmanos converso, dixit : Ex- emplum insigne cernitis mutatidnta rerum humdndrum. Vo' bls hoc tirnscipue dico, juvenes. Ideo tn secundis rebus nim hil in quemquam sufierbe dc vtolenter consutere decet^ nec firasenti crederefortunx : quum quidvesfier ferat„ incertum sit. Is demum vir eritj cujiis dnimumfortuna nec firospera etdtu suo efferet^ nec adversd infringet. Livius, 1. xlv. c. 8. Modura imponere secunclis rebus, nec nimis credere serenitati prsesentis fortunae, prudentis hominis et merito fe- llcis est. Idem.l. xlii. c. 62 ' Mos erat Romanls in adversls vultum secundae fortunae gerere, moderari animos in secundis. Ibid. 5. Agatbocles, qui in Slcilia regnavit, ad regiam ma- jestatem ex humili et sordido genere pervenerat. Nam in Slcilia patre figtilo natus, ipse figullnam artem prlmum exer- cuit ; postquam rerunn potltus est solebat in mensa pociila fictiHa inter aurea ponere, et palam f ateri se quondam ejus* inodi pociilorum fuisse artificem. Justin. l. xxii. c. 1. Longe alio animo fuit Tiberius. >Jam int^r initia principatus dlcenti cuidam, Meministine ? antequam ille plures notas familiaritatis veteris proferret, jyon memim, in- quit, quidfuerim. Avers§.baturnempeomnium veterumSml- corum et aequalium nOtitiam-; et iilam &olam prsejsent^m C 213 ) fortQnam suEjm aspici,'illam solam cogitari et narrari vo- lebat Contra Vespasiantis mediocritatem pristmam ne- quc dissimiilavit, et saepe declaravit: quTn et conantes quosdam 5riginem ipsius ad comitem quendam Herciilis referre irrisit. Senecl.y. Benef, c. 25. Sueton, in Fesp, c. 12. CAPUT XXXIII. JVe assentdtdrihus patefacidmiis dures* 1. In secundissimus rebus maxime est utendum c6n- silio amicorum, hisque etiam major, quam ahte, trtbuen- da est, auctoritas. Iisdemque temporibus cavendum est, ne assentat5ribus patefaciamus aures nec adulari nos sina- mus. In quo falli f acile est ; lales enim nos esse puta- mus, ut jure laudemur. HTnc nascuntur innfimerabil»a pec- cata, Cic. 1 Officn. 91. Cito nobis placemus. Quidquid in nos adulatio sine ptidore congessTt, tanquam debitum prendimus : adeoque indulgemus nobis, iit laudaiT velTmtis de iTs, quibus con- traria maxTme facTmus. Senec. Efi, 59. Adulatoribus ne aures praebeas. Habent hoc Tn se na- turale blandTtiae, etiam cum rejTcTuntur, placent ; saepe ex- clusae, novissTme recTpiuntur. Ibid. 4 Quxst^protem. Quemadmodutn qui audierunt symphonTam ferunt se- cum Tn aurTbus modiilationem illam ac dulcedTnem cantus, quae mentem ad serTa non patTtur intendi ; sTc adulat5rum et prava laudantium sermo, diu postquam auditus est, hae- ret, nec facTle est illum anTmo excutere. Ideo claudendae sunt aures blandTs v5cTbus. Ibid. Efi- 123. 2. Alexandro coelestes honores concupTscenti non de- erat adulatio, perpetiium malum regum, quorum opes saepius assentatio, quam h5stTs, evertit. GraecT quidam, non ingenTT s51um, sed etiam nationis vTtTo, adulatores, veris amTcis et maxTmis exercTtuum ducTbus a rege prae- ferebantur, lli tum ccelum illT aperiebant ; Herciilemque et Libeium et cum Castore Pollucem novo numTni cessu- ros esse jactabant. Quae adulationes Alexandro mlre pla- 'cebant. ^. Curt, l, viii. c. 5 et 8." Etenim : ( 214 ) ' ■ Nihtl est quod credere de sS Non possit, cum laudatur Diis aequa potestas. Juvenal, Sat. iv, Admonebat contra Callisthenes, vir haudquaquam au- lae et assentantium accommodatus ingenio, ne rebus fe- licissime gestis invidiam contraheret ascTta Dei appella* tione. At gravitas virT, et loquendi ITbertas invTsa erat regi, quasi soliis Macedones paratos ad tale obsequiura moraretur : fuitque propterea in eum irse pervicacis. Cu- jus explendae occasionem libi invenit, virum praeditum op* timis moribus, indTcta causa, excruciatum necavit. Quam crudelitatem sera poenitentia secuta est. Certe nullius cae- des majorem apiid philosophos invidiam Alexandro exct- tavit. Hinc illa Senecae : Fuit Callistheni ingenium no- bihe et furibundi regis impatiens. Ejus mors crimen x\lex- andri aeternUm est, quod nulla vTrtus, nulla beilorum fe- licitas redimet. Nam quoties quis dixerit, Occidit Persa- rura multa millia : opponetur, Et Callisthenem. Quoties dictum erit, OccTdit DarTum, penes quem tunc magnum regniKTi erat: opponetur. Et Callistlienem. Quoties dic- tum erit, Omnia oceano tenus vTcit, ipsum quoque tenta- vit novTs classibus, et imperium e Macedonia usque ad oricntis terminos protulit : dicetur, Sed CalliGthenem oc- cTdit. Denique ex his quae fortTter felTciterque feci, nihil tantam ei gloriam afferet, quantum dedecus caedes Callis- thenis. Senec. l. vi. Quttst. c. 3. 2. DarTus adversus Alexandrum in Cilicia pugnaturus coegerat undique pene innumerabilem militum multitudi- nem. Cujus aspectu cum admodum* laetiis esset, spem quoque ejiis inflabat adulatorum turba, certam de Alex- andro victoriam pollicitantium. Conversiis tum ad Charide- mum, virum bellT perTtum, qui AthenTs jiibente Alexan- dro, expulsiis, ad IDarium confiigerat, percontari coepit; SatTsne ei vtde7'€tur instructus ad ob^erendum hostem? At ille, et siiae sortis et regiae siiperbiae, oblTtus ITbere ad- mSnuit : Illam ex omnibus brientis fiartibus excitam homi' num multitudinem, fiurfiurd^ argentOy aurdgue\fulgcntemy futuram esse imfiarem Macedoiiibus. Qui paufiertUte md» gistra usi, miliidrem discifiiinam didicissent ; ^t non dec^- ra arma, sedfortitudinem dnimi ad firxlium dfferrent. Ita- que suasit, iit argentum atque aurum illiid, quo ejiis exerci- tiis frustra fulgeret, in conducendis e gente bellicosa mTlitT- bus insumeretur. C 215 ) Erat Dario natura mite ac tractabile ingenium : sed naturam plerumque fortuna corrumpit. Itaque veritatis impatiens, hospUem tun^ maxime utilia suadentem ab strahi jussit ad capitale supplicium. Ilie ne tum quidertl libertatis oblitiis: Hdbeo^ inquit, fidratum mortis mete ulto» rem. Exfietat d te ficends mei consilii sfireti ifiscy contrd quem tibi sudsi. Tu quidem licentia regni subitd mutdtus, docu" mentum eris fiosteris^ hominesy chm se permisere fortunte^ etiam ndturam dedtscere. Haec vociferantem iT, quibus erat imperatum,jugulant. Sera deinde poenitentii siibiit regem: et Charidemum vera dixisse confessus, eum sepellri jussit. Q. Curt. l. iii. c. 2. 4. Non defuit Caio Caesari Caligtilae familiaritas ho- minum, vitia ejQs assentatione alentium. Etenim mag- nse fortunae semper comes est adulatio. Patercul, L ii. c. 102. Ptolemaeus rex -^gypti aliquandiu cum laude impera- vit. Postea vero adulatoribus corruptus, Aristomenem, qui tutor ipsius fuerat, qui cuncta negotia prudenter ad- ministraverat, quem instar patris diu coliierat, tandem odio prosequi coepit, ob illius in loquendo libertatem, ac postremo epoto cicutae pociilo mori coegit. Exinde ma- gis a«^ magis efferatiis, et tyrannica ssevitia, non regift titens potestate, in odium -figyptiorum venit, parumque ab- fuit quin regno excideret. Dlod. Sic. l. xxvi. 5. Duplex exemplum ex ingenti turba profertur, un- de dlcere licet quo prorumpat aliquando praepotentum ho- minum Ira ; et quam turpiter ils assententur adulatores. Senec. l. iii. de Ird, c. 14, 15. Somnio quodam et deinde hariolorum responso ter- ritus Medorum rex Astyages, nStum e filia siia filium (qui postea Cyriis est dictiis) Harpago amlco necandum tradlderat. Quod cum ille facere neglexisset, et infans inter pastores adolevisset ; Astyages filium Harpagi. in ultionem servati nepotis ; interfecit : et cum ignaro patri edendum apposuisset in mensa, identidem quaerebat, jin fildceret conditura? Delnde ubi illum scelestls epiilis satiiratuni vlciit, caput aliasque occlsi reliquias misero patri jussit aiferri; quas agnoscentem interro^avit, Quo modo esaet accefitus? Harpagus dissimiiiato dolore, cru- deli regi turpiier adulari non diibitavit, et, ./Ifiud regem^ inquit, omnis cand jucundd est, Herodot. 1. i. Justin. I, i. c. 4, 6. Senec. ibid. ( 216 ) Cambysem r&gem Persarum nimis deditum vTno Prexaspes unus ex amicis monebat, iit parcius biberet, Turfiem esse maxivie regi ebrieiUtem^ dlcens : in quem om' ntum bculi conjtcerenlur, et cujus nec facta^ nec dictd obscu' ra essent, Ad hoc ille : Scies, inquU, quemadmoduin sem- per mentis comfios sim : et firobabo jam ocuios -et mdnus fiost vinum etiam solitum officium prastdre. Bibit delnde largms quam alias, capacioribus scyphis: et jam vlno gra- vis, objurgatoris sui fiiium procederc ultra limen jiibet, al- levataque super caput sinistra manu stare. Tunc intendit arcum, ct ipsiim cor adolescentis, quod petere se dixerat, f i- git, reclsosque pectore, haer^ns in Ipso corde spicuium osten- dit. Tum respicit^ns patrem, an satis certam habeat manum, interrogat. Ille, ejus rei laudator, cujiis nimis erat specta- torem fiiisse, negavit AtioLlinem fwtuisse certius sagittam mit.ere. O regera criientum, et dignum in quem omnium siiorum arcus tenderentur i 6 patrem animo magis quam conditione, servum ! Herodot. l. ii. Senec. ibid. 6. Ad Trajani aures omnis adiilatoribus obstructus erat aditiis: silebant ergo> et quiescebant. Cum non est, cui sua- ^eatur, et qui suadeant non sunt. Plin. Faneg. Cum Pcscennio Nigro imperatori recens facto quidam panegyricum recitare vellet: dixit el Niger: Scrtb^ lau» des dlicujus ducis d/itimi vTtdfuncttj et dic quid Ule /ece- rit, uJ eum non imitemur. Nam viventes lauddri irrisiQ est : maxime im/ierdcores, d quibUs dliquid sperdri aut ti' meri pdtest. Ego verd vivus fildcere volo, mortuus etiam laudari. Spart. in Nigr c. 11. Quo tempore Solon ad Croesum vocatus venit Sardes, jerat m regia -/Esopiis nobilis fabiilarum scripior: qui do- Jens vicem Soionis parum benlgne acceptl, quod Crceso interro^anii llbere respondlsset, his verbls eum -admoniiit : O Sdton, cum regibus aut quam mtntme, aut quam blandissi- me, dgendum est. Imd me/iercule, inquit Solon, vel qudm minimevelqudmdfitime. Plut. in Solon. ( ^lr ) CAPUT XXXIV. Fdriis et constdntis ammi est non perturbdri tn rebiis dsperts, Cicer. 1 Offic. n. 20. 1. Sapientem nec secunda evehunt, nec adversa den^t- tunt. Senec. ad Helv, c. 5. Rebus angustis animosus, atque Fortis appare — Horat. Lii. Od, \0. Quem res plu§ nimio delectavere secundae, Mutatae. quatient. L\. Efi. 10. DTcebat Bias eum vet e infelicem esse, qui inf elTcitatem ferre non posset. Interrogatusque, quidnam esset difftcile? Ferre^ inquU, Jortiter mutatidnem rerum tn detertus, Diog. Laertes in Bian. Qul ea mala, quTbus alTi opprTmuntur, magno anTmo fert, ipsas mTserias in glonam vertit. Quoniara Tta aff ecti siimus tit mliTl seque apiid nos aduiiratTonem occupet, quam homo fortiter mTser. Senec ad Helv, c. 13. 2. Pulsiis Tn exilium Seneca, refert ipse quo anTmo calamitatem exceperit. VTri sapientes, quTbus nie ab adolescentia dedi, me jusserunt omnes fortunae impetus prospTcere, antequam incurrant. IllTs gravis est adversa, fortuna, quTbus est Tnexpectata : facTle eam sustinet, qui semper expectat. Quemadmoflum repentTnus hostTum impetiis imparatos prosternTt, a paratTs vero facTl^ excT- pTtur. Nunquam ego fortiinae credTdi, etiamsi vTderetur pdcem agere, #Dedi operam, ui quae Tn me indulgentis- sTne conferebat, pecuniam et honores, ea posset a me repetere, Tta iit nihTl propterea mens mea moveretur. Ibid. c. 5. Fortuna jus Tn homTnes raores non habet. NTIui erTpit fortiina. nisT quod et dedit. P, Syrus. Qui munera fortunae amaverunt, seque propter ill^ suspTci voliierunt ; iilT jacent et mcerent, cijm eos mobilTa ista oblectamenta destTtuunt. At ille, qui se laetis rebiis non TnflavTt, non est abjtcto anTmo mutatis : sTcque adversus titramque fortunam invictum animum tenet. U ( 218 ) Ego in illis, quse plerique mortalium optant, existimavi semper nihil vere boni inesse, atque ita inveni. In iilis quoque, quae mala vocantur, nihil tam terribile ac durum invenio, qudm vulgus opTnatur. Senec, ubi sufira. CAPUT XXXV. F4ri boni ndti sunt in exemplar, et eos ^bi praparat Deiis. 1. Quae vere mala dici possunt, a vtris bonis removet Deiis, scelera nempe et flagitia. Quare vero quaedam dura patiuntur, paupertatem, exTlium, et alia ejusmodi ? Ut etiam alios pati doceant. Nati sunt in exemplar. Puta itaque Deum dicere : QuM hdbetis guod de me queri /ios8ins vdsy quibuH rectd pldcuerunt? Miis bond falsd circumdcdi: auro illos et argento et gemmis ornavi : intus boni nihtl est., Non est isrd sqlida et sincera fericitas. Vobis dedi bona certd mansura. Concessi vobis, gute. vulgo videntur metu» enda^ contemnere ; qua cHfiienda^ fastidire. Non fulgeti» extrinsecus ; bond vestrd intiis sunt. Qucs incidunt tristiqy horrendd^ durd tolerdtu, istis vos non subduxi : dntmos ves' tros adversus omnia drmd. i. Senec. de Prov. c. 6. Quemcunque fortem videris, miserum neges. Senec» Hercul. ver. 464. 2. Vir bonus non tantum Dei discipulus, et aemSIa» tor est, sed etiam vera progenies. Eum parens ille magnificus, sicut severi patres, durius ediicat, discipITna tristT continet, experTtur, indurat, sibi praeparat. Non vi- des quanto aluer patres, aliter matres libertjn educent ? Illi excitari eos mattire jubent ad stiidia obeunda, feiiatis quoque diebus non patiuntur esse otiosos, et sudorem illTs et interdum lacrymas excutiunt. At matres fovere in' sinti, continere in unibra voiunt ; nunquam f^ere, nunquam trTstari, nunquam labSrare. Patrium habet Deus adver- 8US bonos viros animum, et illos fortiter amat. Senec, de Frov» c. l, 2. ( 219 ) CAPUT XXXVI. Prceclcira est umversa vlta (squdMlttds» 1. Si quTdquam est decorum, niiiTl e$t profecto ma- gis quam aequabilTtas Tn omni vita, et idem semper vul- tus, eademque frons. Ut de SocratS accepTnms, quem praedTcare solTta erat uxor ejiis Xantlppe se vidisse sem- per eodem vultu exeuntcm domo et revertentem. Nec vero ea frons erat, quae M. Crassi illius veteris, quem semel ait Tn omni vTta rescTsse LucTlius, Plinius nunquam ; sed tranquTlla et serena. Jure autem erat semper Tdem vultus, cum mentis a qua Ts fini;Ttur, nulla fieret mCitatio. Cicer, 1 Offic. ri. 99 et \12. 3 Tusc. 31. Plinius^ l, viii, c. 19. Ut omnTa aequo animo feras, exemplum accTpe Socratem per omnTa aspera jactatum, invictum tamen et paupertate, et laborTbus, tum quos milTtiae pertulit, tum quTbus domi est exercTtus: cum uxorem haheret morTbus feiam, lingua petulantem : et ITberos indocTles, matri quam. pairi sTmT- Hoies, NovissTme objecta ilil est et relTgionum vTolatTo, et juventuiis corruptela, quarn immlrtere in Deos, in pa- rentes, in rempublTcam dictus est. Post hasc^carcer ct ve- nenum. Haec adco Socratis animum non moverunt, lit ne vultum quTdem moveiint. Illam mTrabTlem et singuiarem laudem lisque ad extremum servavit. Non hiiaridrem quis- quam, non tristiorem Socratem vTdit : aequalis fuit in magnu inaequalitate fortunae. Senec. E/i. 104. 2. Q. Metelius NumidTcus Roma pulsus, ut supra dictum est, Tn AsTam secessTt. In qua, cu.m el forte lu- dos TrallTbus spcctanti ITtterx reddTtae essent, quTbus scrlp- tum erat, maximo senatus et pofiuli consensu redztum illi in fidtriam esse ddtum ; nThil moveri vTsiis est : non laetTlTam proxTme sedcntibus ulla ex parte osttndit ; eum- que constat parl vQItu Tn exTiiun^ ablTsse, et fulsse resti- tutum. Adeo moderationis beneficio et anTmi firmTtate imrootus inter secundas et adversas res permansTt. Valer. l, iv. c. l. 3. Brutiis, Tn eo libro quem de virtQte composiiit, ait se vldlsse M'. Marcellum Mitylenls exiilantem, et quantum natura homines pateretury beatissTme viventem, ( -220 ) neque unquam bonarum artium cupidiorem, quam illo tem- pore. Bene ergo exilium tiilit : necquTcquam Tn anTmo ejus mutavit locT commutatio, quamvTs eam et paupertas sequeretur. Senec. ad Htiv. c. 9. 4. P. Rutilii Rufi verbTs et factTs admirabile inerat robur, quod nulla unquam re inflecti debTlTtari pottiit. Cum essft ille vTr exempliim innocentiae, et illo nemo neque integrTor Romse esset, neque sanctTor ; retis factus, nulla siia culpa, apud equTtes Romanos, penes quos tum judTcia erant, nThTl splendore actae vTiae indTgnum fecTt aut dixTt: non insTgnia senatoris deposiiit, non obsoletam vestem induTt : et non modo supplex judTcTbus esse noliiit, sed ne ornatius quTdem aut ITberiiis causam dTcT suam, quam simplex teritas ferebat. Darnnatus itaque est repe- tundarum vTr Tnier optTmos numerandus, et missus Tn exTITum. Faler. l. ii. c. 10. vi. c. 4. Cicer. i. Orat. 229, Livius, l. XXX. Ex ItalTa Tn Asiam venTenti legatos obvTam miserunt certatim omnes cTvTiates, tutum honoraiumque apud se sccessum poIiTcentes, Tta iit non tam exulare, quam trT- umphare vTderetur, essetque unde ille fortiinae siiae graiTa ageret. Cum eT inter Smyrnaeos, a quTbus fuerat cTvT- tate donatiis, agenti quTdam consolandi causa dixTsset, instare bella civTlTa Romanorum, brevTque fiittiriim lit propterea o|nnes exiiles reverterenlur. Quid ttdz, inquTt RiiiilTus, mali /eci^ iit mihi pejorem reditum, quam cxitum ofitares? Malo ut fiatrtd exilio meo erubescat^ guam reditu mcereat. Quod dixerat praestTtit: nam cum eT redTtum Tn patrTam posiea Sylliina victotTa facTIem faceref; Tn exTliO, ne quTd adversiis leges peccaret, remansTt. Senec. Benef, l. vi. c. 37. Multt5s iljustrat fortuna, dum vexat. RiitTliT innocen- tTa ac virtiis lateret, nisT accepTsset injunam. Cum vTolata est, effulsTt. Senec. £/i, 79. LIBER QUINTUS. DE TEMPERANTIA. CAPUT L Ratwne diice per totam vitam eundiim est^ 1. Temperantia moderatrix omnium commotionum animi est, e ITbidrne avocat, inani laetiiia gestire non sinit : haec pacem animTs affert : Tn rebus expetendis aut fiigTendis rationem ut seqnamur, n^onet : Tn ea verecun-» dTa, modestia, omnTs sedatio perturbationum anTmi, et rerum modiis cernTtur. Cicer. 5 Tusc. n. 42. 1 de Fin. n.A7^. 1 Offic. n. 93. 2. Est animus Tn partes distrTbutus duas, quarum una Tn appetitu posTta est, qui hominem huc et illuc rapTt : altera Tn ratione, quae docet et explanat quTd facTendum fugiendumve sTt. EffTcTendum autem est iit raiTo praesTt^ appetitus vero obtemperet. Quod temperantiae munus est. 2 Tusc. n. 47. ' In anTmis omnTum est natura moUe quiddam, demis- siim, humiie. Si nThil esset alTud, quTd esset homTne defor» mius ? Sed praesto est dbmina et regma ratio, cujus mag- na vis. Haec lit semper imperet illi parti quae obedire debet, cdrandum est : imperet autem velut servo dominus, impera- tor milTti, parens fllTo. Ratione dwce per tdtam vTtam eundum est : mTnT- ma maxTmaque ex hujus consTiTo gerenda"^ sunt. Senec. 2 Benef. c. 18. U2 ( 222 ) CAPUT II. Jn seddtwiie perturbdtwnum animi vWd b^dta. 1. Omnes animi perturbationes rationem repellentes, Dulliim beatae vTtae locum rellnquunt, hlque soli beati di- cendi sunt, quos nulli metus terrent, nullse aegritudines exedunt, nullae libidines incitant, nuUae futiles laetitiae ef- ferunt, nullae voluptates molliunt. Ut autem maris tran- quiliitas intellTgitur. null§^ ne minima quidem aura fluctus commovente : sic animiis quietus et placatus statim cerni- tur, cum perturbatio nuUa est, qua moveri queat. Cicer, 5 Tu8C. n. \5. 2. Quemadmodum civitas in seditione beata esse non potest, nec in cliscordia dominorum, domus : sic anTmiis secum ipse discordans, pugnantTbus et cojitrarTTs stiidils consTlTisque, nullam gustare partem potest verae voluptatTs. Cic. 1 de Fin. n. 58. 3. Quod si corporTs gravioribus morbls yitae jucun- ditas impedltur,' quanto rnagis anTmi morbls impediri ne- cesse est ? AnTmT autem morbi sunt ciipTditates dTvTuarum, gloriae, dominationis, iTbldTnosarum etTam voluptatum aegri- tudTnes, molesliae, moerores, qui animos exedunt et. cuiis confTcTunt. n. 59. 4. Beatum dlcSmus homTnem eum, cui unum bonum honestas, unum malum turpTtiido vTdeatur. Cui vera volQp- tas Srit voliiptatum contemptTo. Quem honesti cultorem et virtiite contentum nec extollant foituTta, nec frangant. Qui fortunae miineribus utatur, non servTat. Hunc necesse est sequantiir gaudium inconcussum et aequabTle, perpetua tranqu^llTtas et ITbertas, pax anTmi et magnTtiido. Se7iec, de Beat. c. 3, 4. 5. Cum ex Socrate quaesTtum esset a Polo, nonne beatum piitaret Archelaum PerdTccae flliurn, qui tum for- tiinatissTmus habSretur ? Haud scto, inquTt Socrates, nun- quam entm cum eo locutus sum. Pol. j4n tu aliter id sclre non fioies? Soc JVulio modd, Pol. Tu igitur 7ie de Persa' rum guidem rege magno fiotes dicere bedtusne sit ? Soc. jin ego posstmy ciim ignorem quam sit bonus? Pol. Qutd? Su zn €0 sitam vitam bcaCam fiutas? Soc. Ita firorsiis existi-» ( 223 ) mo bdnos beatos, imfir^bos mtseros* Pol. Mtser ergo Arche- laus ? Soc. Cerie, si injustus, Nonne hic videtiir Socrates omnem beatam vitam in una virtute ponere ? Cicer, 5 Tusc, n, 34. Plato in Gorgid, CAPUT IIL Maliis bedtce vita judex populus» Vivere omnes beate volunt: sed quid sit, quod beatam vTtam efficiat, non pervident. Statuendum itaque primum quid appetendum nobis sit, tum circumspiciendum, qua pervenire illo celerrime possimus.^ Nihil magis est caven- dum quam ne pecorum ritu sequamur gregem nos ante- cedintium, pergentes non qua eundum est, sed qua itur. Id nobis maxinie nocet, quod non ad rationis lumen, sed ad similitudinem aliorum vlvimusi eadem laudamus, eadem probamus, qua multitudo, et alienis perimus exem- plis. Id optimum nobis videtur, quod petitores laudatores- que multos habet. Una s^ilutis via est, si separemur a coetu. Haec quT- dem pars major est: at ideo pejor. Meliora pluribus placere non solent, et argumentum pessimi turba est. Quaeramus quid optimum factu sit, non quid usitatissi- mum : quid nos in possessione felicitatis aeternae consti- tuat, non quid vulgo, veritatis pessimo judici, probatum sit. Senec. de Benef. c. 1, 2. 2. Quodam die ciim populus e theatro egrederctur, Dio-genes adversus popiilum nitens ingrediebatur. Inter- rogatus qua de causa id faceret: Hoc, inquit^ in omni vitd fdcere studeo. Diog. Laert. in Diog. Dicebat Antisthenes : Sdtius esse cum fiaucis virls bonis dissentire ab omnibus nidlis^ qudm cum multis malia dissentire d fiaucis .bdnis. Idem aliquando laudatus ab improbis hominibus : Qudm timeo^ inquit, ne forte quid mdli fecerim! Et Antimachus poeta, cum convocatis au- dlloribus legeret magnum volumen suum, et eum legentem omnes, praeter Platonem, relTquissent ; Legam^ inquit, nihilm ominus : Plato enim mihi unus instdr omntum est. Idem in Antist. Cicer. in Bruto, 191. ( 224 ) 3. Anaxagoras interroganti cuidam, quisnam esset beatus, non parum prudtnter respondit: JVcmo ex hia quo8 tufellces txhiimas : sed eum inillo numero refieries^ qui a te ex miseris constare creditur, JVon erit itle divitiis et honoribus dbundans : sed aut exigui ruris aut non ambi- tiosa doctrina JideLis ac fierttnax cultor ; in fiectore» quam in frontcy bedtior. Valer. 1. vii. c. 2. Ubi Croesus Solonem, quem ad s€ Sardes vocaverat, audivit accedere ; ut advenae oculos perstringeret, eum- que aliqua sui admiratione afficeret, corpus quam potuit ma^nificeniissim^ exornavit, et» vestem tum variis colorT- bus distinctam, tum auro et gemmis fulgentem indiiit. Quo sptctaculo non modo nihil moveri vTsus est Solon, nuHamqUfc emlsit vocem, qua regi, pro ejus expectatione, gratiilaretur; sed etiam satis ostendit se ejusmodi inep- tias contemnere, et angusti animi esse ducere. Jussit ergo Crcesus omnes ei pecuniarum suarum thesauros asperiri, tt regium omne instrumentum ac supellectilem ante ejus oculos explicari. Quse cuncta contemplatus Solon, ut ad regem est reductus ; quaesivit ab eo rex, an quem in terris hominem vldisset se beandrem? Ille Tellum nominavit popiilarem suum, vTrum bonun-., qui rebus ad viiam deRendam necessariis cum non carursset, egregie pu^nando vitam pro patiia profunderat, relictis liberis bene institutis et piobalis Tum veto Croeso et agrestis et in- sanus Solon esi visus, qui bt.atitudTnem non auro neque argtnto metitetur, et privati hominis vitam atque obitum tantae opulentiae tantoque iniperio praeferret. InterrdgS- vit tamen tum denuo, an fiost Tellum istum cognosceret aliquem alttim se ifiso bedtiorem ? Beatiores profeclo fuisse, re'»pon{ it Solon, Cleobin et Bitoncm ; fraterna inter se amlcTtia et singiiiari in matrem pietate insignes vTros : qui morantibus bobus, a quTbus eorum genitrix ad Juno- nis delubrum trahi deberet, jugum plaustri ipsi subierunt, et sacris peractis epiilati non surrexerant postridie : sed vltam cum morte sTne ullo dolore commiilaverunt. Quid ergO', inquit jani ira incensus Croesus, nuUone nos numero inter bedtos imnis ? Cui Soion, nec adulari sustTnens, nec iram ultra movere volens: J^os gutdem Graci^ inquit, 6 JLydorum rex^ >/uam variis cdsibus fidteaf hominum vTta, cer^ nentess nemini Ijcere existtmdmus ftrofiter fircesentia bona animos tollere*: neque felicitdtem susptcimus, qua temfioris vtcissttudinibus obnoxia sit : ilLum vero soLiini bedtum dici' ( 225 ) musy fui vitamfeliciter absolvere Dtl concesserunt , Viven- tis entm et adhuc fortunx telis ftrofiositi hominis beatitudoy non mtnus Tncertd et dubla est, quam militis in dcie decer' tantis victoria dc cbrond. His dictis, discessit Solon a re- ge offenso raagis quam emepdato. Plut. in Solon. — Ultima semper Expectan^a dies liomini est, dicTque beaius Ante obitum nemo supremaque funera debet. • Juven. Sat. x. ver, 274. CAPUT IV. Cdrpori mdulgendumy non serviendum, 1. Corpus, quil nihil fieri sine illo potest, magis ne- cessariam rem crede, quam magnam. Vanus suggerit v6- luptaies breves, ac, nisi niagna moderatione temperentur, poenitendas. Senec. £/i. 13. Fateor insitam esse nobis corporis nostri caritatem. Non nego indulgendum illi, serviendum nego. Multls enim serviet, qui pro illo nimium timet, qui ad illud omnia refert. Honestum ei vile est, cui corpiis nimis carum est. AgStur ejus cura : ita tamen, ut, cum exiget ratio, dignitas, fides, in ignem mittatur. J£fi. 14. ^ Major sum inquiebat Seneca, et ad majora genitus, quam iit mancipium sim mei corporis : quod equidem non aiiter aspicio, quam vinculum, et pondus, et poenam. Nunquam me caro isla compellet ad metum, nunquam ad indignam bono simulationem : nunquam in honorem hujus corpusculi mentjar. Contemptiis corporis sui certa libertas est. Efi. 65. Sapiens corporis, velut oneris necessarii, non ama- tor, sed procurator est : nec se illi, cui imperare debet, subjicit. Nemo Iiber est, qui corpori servit. Nam mul- tos dominos nimia pro corpore solicitudo. nobis imponit. £fi. 92. 2. Memento hanc saiubrem vitae formam tenere, ut corpori tantum indulgeas, quantum bonae valetudini sa- tis est. . Durius tractandum est, ne animo male pareat. Cibiis famem sedet, potio sitim extinguat, vestis arceat frigiis, domus munimentum sit adversus infesta corpori. Haec utrum e congesto cespite, an e vario lapide gentis ( 226 ) alienat exstrdcta sit, nihil interest. ScTto hommem tam bene , culmo, quani auro, te^T. Imo culniiis fiberos tegit, siib marmore atquS auro servitus habitat. Ep, 8. Eii, 90. Tutiis Tn mensa capitur angusta cTbus : Venenum Tn auro bTbitur. ^nec. Thyeat, ver. 453. CAPUT V. Cibus et potus desiderio condiuntur, Cicer^ 5 Tusc 97. 1. Ma^Ts juvat bTbere sTtientem, gratior est esurienti cTbiis. Fames commendat cTbos : nThil contemnit esiirTens. Senec. Efi. 78. 119. . DarTus Tn fuga, cum aquam turbTdam et cadSverTbus inquTnatam bTbisset ; negavit unquarn se bTbisse jiicun- dius ; nunquam vTdelTcet sTtTens bTberat. Ncc esiirTens Ptoletnaus ederat ; cui cum peragranti -figyptum cTl)arius in casa panTs datiis esset, nThTl visum est illo pane jucQndiiis. Cicer. 5 Tusc. n. 97. Artaxerxes Mnemon, ciim ficis aridis et pane hordeaceo vcsceretiir. Tn fuga direpto ejiis commeatu : Quali, inquTt, volu/itate hactenus carui ! jjjut. Apoph. 2. Socratem ferunt, cum usque ad vesperum conten- tiiis laboraret, quassltumque ess. t ex eo quare Td faceret, respondisse: 5?, iit meliua ceenarety obsonare famemy ambu- lando : cibi entm condTmentum esse famim, /lolionta sttim, Cicer. ibid. 2 de Fin. n. 92. Cum DionysTtls tyranniis a Jt-acedaemonTTs conyTvio exceptiis esset ; negavit se jQre illo nlgro, quod coenae capiit erat, fuisse delectatum. Tum quidam : Minime mirum.) inquTt : condJmenta enim defuerunt . Qua tandem ? inquTt ille. Ldbor in vendtu, curaua^famea^sttts. Cicer. 5 Tusc. n. 97. Mausoli CarTae regis soror Ada, patrio regno ab Alexandro donata, arte multa pararl curavit exquTsIti saporis cibos et Varia bellarTa : quae c\im ipsls coquls et cupediariis regi doniinri mlsit, tanquam relatura gratiam bene merenti, sl armorum labovibus fatlgatum recrearet Asiatlci luxus delTciis. At ille talTa jniinera aversatus, regins quTdem Tn se voliimati comTter gratTas egTt: Cilianus, post diios inclytos conciilatus, et totidem triCiniiphds, septem servTs sequtniibus officio legationis functus est : e Carthdi.;inis et Numantiae, quas deieveiat, spoiiis comparare certe plure» potuerat: sed (- 240 ) operum suorum ad se laudem, manubias ad patriam re- dundare maluit. Itaque cum per populi Romani socios et exteras nationes Iter f aceret ; non mancipia ejiis, sM vTcloriae niimeiabantur : nec quantura auri et argentli sed quantum dignttatis atque gloriae secum ferret, aesti- raabatiir. Valer. l. iv. c. 3. 6. Cum -fitolorum gens vasa argentea magni pon- deris et exqulsitae artis Q. EXxo Tuberoni consulaium gerenti mlslsset per legatos, qui se in priore legatione iictilia in ejus mensa vasa vldisse retiilerant; eos cum suis muneribus ablre jussit, monitos ne voluntariae pau- pertati, quae a continentia orlreiur, succurrendum piita- rent. Utinam, exclamabat Valerius, hujus frugalitatis exemplum posterior aetas sequi voluisset. At nunc quo ventum est? A servis vix impetrari potest, ne eam su- peliectilem fastidiant, qua tunc consul iitl non eriibuit.*' Valer. l. iv. c. 3, 4. Sexdecim eodem tempore RX\\ fuerant, quibus iina Romae domunciila erat, et iinus in agro Veiente fundus, cultores multo pauciores deslderans, quam dominos habe- bat. Princeps civitatis jEmilius Paulus ^lio Tuberoni, cujus tam pauperes Penaies videbat, nuptum dedit filiam : quae viri paupertate adeo non offensa cst, ut illam propter quam pauper erat, virtiitem maxime admlraretur. Plut, in Mmil^ 7. Qualis P. Scipionis Africani villa fuerit, quale balneum, scrlbit ad amlcum Seneca. In ipsa Scipionis Africani villa jacens haec tibi scrlbo. Video villam struc- tam lapide quadrato, miirum circumdatum sylvae, turres in propugnaciilum villae erectas, balneolum angustum, tenebricosum ex consuetudine antlqua. Magna ergo me voluptas, simul et piidor, siibit, contemplantem Scipionis mores ac nostros. In hoc angiilo ille Carthaginis horror abluebat corpiis laboribus rusticis fessum : exercebat enim opeie se, terramque, ut mos fuit priscis, ipse siibi- gebat. Siib hoc ille tecto tam sordido stetit, hoc pavi- tHentum tam vile illum susiinuit. At nunc quis est qui -sic lavari sustineat ? Sibi quisque pauper videtur ac sordi- dus, nisi parietes magnis et pretiosis speciiiis, roarmore, ebore, variisque coloribus refulgeant. In hoc Scipionis balneo minimae sunt rimae magis quam fenestrae, ut sine injiiria muri li^men admitteret. At nunc balnea nolunt, nisi quae totius diei solem f enestris amplissimis recipiant ; ( 241 ) nYst, diim lavantur, agros et maria prospiciant^ SIc quse m usura reperta fuerant, oblectament^ facta sunt. Senec. £/i. 86. CAPUT XV. r JVthll est dgrwillturd metius, nViil duiciiis, mhil homine liberd digniiis. Cic. 1 Offic. n. 151. 1. In urbe luxUries creatur : ex luxuria exTstat ava- ritia necesse est : ex avaritia erumpit audacia. Inde om- nia scelera ac maieficia gignuntiir. VTta vero rustica, parsimoniaB, dTiigentiae, justitiae magistra est. Pro Rosc, Amer, 75. VTta rustica sine dubitatione proxima et quast consan- guinea sapientiae. CoLumel. l. '\. 2. Haud scio an ulla beatior esse vTta possTt, quam eorum qui agrTs colendTs dant operam : non solum quod hominum generi unTverso cultura agrorum est salutarTs; sed etiam quod delectationem affert, et copiam omnium rerum, quae ad vTctum hominum et ad cuitum etiam Deo- rum pertinent. Apud veteres Romanos summT vTri, claris- sTmTque homines, qui omnT tempore ad gubernacula reTpub- licae sedere debebant ; tamen Tn agrTs quoque colendis alT- quantum operae temporTsque consumpsetunt. In agris plerumque vTvebant senatores et senes, et a villa Tn senatum arcessebantur STc M. AttTlilim sua manu serentem agrum invenerunt, qui eum jussu senatus evocarunt ad imperium populi Romani suscTpTendum : unde illT cognomen Serranus fuit. Sed illae rustico opere attrTtae manus salutem pub- ITcam stabTlTerunt, ingentes hostium copias pessumdederunt ; et quae modo arantium boum jugum rexerant, triumphaiis currus habenas moderatae sunt : nec fiiit deTnde iTs ruborl, eburneo scTpione deposTto, agrestem stTvam §.ratri repetere. Potest pauperes consolari Attilius : sed multo magis do- cere locupletes, quam non sTt necessaria solTdam laudem ciipTenti nimis anxTa dTvTtTarum comparatio. Cic. de Senec. Pro Rosc. Amor, n. 51. Valer, /. iv. c. 4. Plinius^ l, xviii. c, 3. 3. Duc6ntTs ante Attilii aetatem annTs, cum Romam nuncTatum esset MinucTum consiilem atque exercTtum Y ( , 242 ) ejus ab iEquIs circumsessos teneri ; tantijs pavor, tanta trepidatio fuit, quanta, si urbem, non castra, hostes ob- siderent. Cum autem in altero consiile Nautio parura esse prsestdii videretur, dictatoremque dici placeret, qui rem perculsam restitueret ; L. QuiniTus Cincinnatus omnium consensu d^ciator est dictus. IJle, spes unica imperii Ro- mani, quatuor tantum jugerum colebat agrum ; nam ex septem, quae prius possidebat, trla amiserat volens, solu- ta pi6 amico mulctS. Slcque ejiis rura minus patebant, quam nunc, inquit Valerius, multorum domus. HIc a le- gatis senatus slve fossam fodiens, slve arans, operi certe agresii intentus, inventiis est. Salute data invicem, reddita- que, rogatus ut senatus mandata togatus audiret ; togam pro- pere e tiigurid proferre uxorem Raciliam jussit. Qua post- quam indutus est, et, absterso pulvere ac sudore, se dictato- rem a legatis consalutari audlvit ; Romam venit, et, Minucio obsidione llberato, vlctos hostes peciidum in modum sub jugum mlsit, ne a rustici operis imitatione cessSret. Quae quidem tanta velocitate gessit, iit dictatura in sex men- ses accepta, sexto decimo die se abdicaverit : prorsus iit festinasse ad repetendum opiis relictum videretur. Expe- ditione quippe flnua, rediit ad boves triumphalis agricola. JJviuSi l. iii. c. 26, t:fc. Valer, l. iv. c. 4. Florusy l. i. f. 11. 4. P. Scipio Naslca, cum asdllitatem ciirulem peteret, nianumque cujusdam clvis Romani rustico opere duratam more candidaiorum tenacius apprehendisset : jocl gratia interrogilvit eum : J^Tum vianibus sblitus esset ambuldre? Quod dictum a circumstantibus exceptum, ad populum ma- navit, causamque repulsae Sclpioni attiilit. Omnes namque rusticae tribus communem sibi ab eo factam injuriam judi- cantes, iram suam adversus contumeliosum ejiis dicterium exercuerunt. Valer. L vii. c. 5. 5. CuUura agrorum opera, non impensa, constat. C. Furius Cresinus, cum in parvo admodum agello lar- gi5res fructus perciperet quam ex amplissimis agris vlci- nitas ; in invidia magna erat, quasi' fruges alienas in agellum suum pelliceret veneficiis. Quapropter die ei dicta ad popiilum Romanum, damnatiogem metiiens, instrumen- tum omne rusticum in forum attiilit, et duxit filiam vali- dam atque bene curatam et vestUam, ferPamenta egregie facta, graves ligones, vomeres ponderosos, boves satiiros. Postea dixit: Veriejicia mea^ QuirJtes, hac sunt : nec fiossmn ( 243 ) vobis ostendere aut in forum adducere lucubrationes mtasy vigtliasque et sudores. Omnium sentenuls obsolutus est. Plin, L xviii. c, 6. CAPUT XVI. Omnes cdrporis motus decorum tejiednt. 1. Status, incessus, sessTo, accubitio, vultus octliT, ma- niium motus, teneant decorum, prxsertim natura ipsa diice et magistra. Quibus Tn rebus duo maxTme fugTenda sunt, ne quTd effemTnatum aut molle, et ne quid duriim aut rusti- cum sTt. Cic, 1 Offic. w. 1. 8. 2. Cum pudorem piieris innasci vehementer ciiperet Lycurgus ; jussTt eos Tn vlcis manum utramque intra pal- ITum coniTnere, tacTtosque incedere, nusquam circumspT- cientes ; at ea tantiim intiientes, quae ante pedes essent- Xenofih. in Lacon. Xenocrates Platdnis discTpiiliis dicebat: JVihil inter- esse /ledesne^ an bculos^ tn alienam ddmU?n dltguzs dcfigat ; tam e7iim fieccdre eum, (jui oculos vertdt quo non co7ix>enit, quam illum, qui ingrediatur quo non Itcet, -^lian. /. xiv. c. 42. STc cum praetereunte formoso puero exclamasset S6- phocles, O fiuerum pulchrum! dixTt ei PerTcles: jlt enim 71071 solum mdnuSi sed etiam ocUiosy hdbere abstinentes decet. Cic. 1 Offic. n. 144. 3. Cavendum est ne aut tardTtatTbus atamiir Tn gressu moUioribus, iit pompariim ferciilis sTmTles esse vTdeaniur, aut tam celeres festTnationes nostrse sint, ilt anhelTtus moveantur, vultus mutentiir, ora torqueanttir. Hinc TTgel- lium rTdet HoratTus, qui interdum currebat, quasT hostem fiigeret ; alias lentiis incedebat, tanquam JunonTs sacra fer- ret. Cic. 1 Offic. n. 131. Horat, l, i, Sat. 3. GAPUT XVII. A forma removedtur orndtus ?ion dlgniis vird. 1. Cum pulchrTtudTnTs diio genera sint, quoruni Tn altero venustas sTt, Tn altero dignXtas ; venustatem miilie- ( 244 ) brem ducere debemiis, dignitatem viiilem. Ergo a forma removeatur omnis, vTro non digniis, ornatus. Formae autem dignuas colons bonilate tuenda est, color exercitationibus corporTs. Cic. 1 Offic.n. 130. Sinf procul a nobis juvenes, ut foemTna, compti : FTne coli modTcO forma vTrTlis amat. Forma vTros neglecta decet. Ovid, Heroid. Efi. iv. 1 De Arte Aman, ver. 509. Nosti juvenes barba et coma prseter raodum nTtidos, elegantes totos l nThTl ab illTs speraveris forte, nihii solTdum. Senec. Efi. 115. DTogenes CynTcus conspTcTens adolescentum cultu ges- tuque parum vTrili : JVon te fiudet^ inquTt, qui pejus tibivelisy (juam ifisa natura voluit ? Siquidem illd te virum Jinxit^ tute ifise rejingis in /ceminam. Diog. Laert. in Diog. VTdens quemdam MetTum formse causa sTbi nTmis pla- centem DomTtianus: Vellem^ inquTti tam formosus esse, quam Metius sibi videtur. Sueton. Domit. c. 20. Anceps forma boniim mortalTbus, Exigui donum breve temporTs, Ut velox celeri pede laberis 1 Res est forma fugax ; quTs sapTens bono Conf Tdat fragTlT ? Senec. in Hifi. ver, 758. Rara est concordTa formae Atque pudTcTiTae. Juven. Sat. x. ver. 297. 9. Complures vTdeas, quTbus, apud tonsorem multae horae transmittuntur, tum decerpTtur sT quid barbae proxT- ma nocte succrevit, dum te sin£>ulTs capillis Tn consTlTum itur, dum disjecta coma restTtuTtur. QuTs est istorum qul non solTcTtior sTt de capTtTs siiT decore, quam de sa- lute ? Qui non comptTor esse malit, quam honestior ? O homTnes inter pectTnem et speciilum desTdiose occupatos ! Senec. de Brev. c. xii. Ea quoiTdie commTniscTmiir per quae vTrTli dignitati f Tat injuria. 7 Quast. c. 31. Forma fiiit Augustus exTmia et per omnes aetatis gra- dus venustissTma. Erat tamen omnTs lenocTnTT neglTgens, et Tn capTte comendo tam incuriosiis, iit eo Tpso tempore, quo illiid tonsorTbus committebat, aut legeret alTquid, aut etiam scriberet. Sueton, in Aug. c. 79. 3. Regnante apiid Lacedaemonios Archidamo, venit Sparlam Ceorum legatus, jam senex, vTr natura ostenta- tor, et qui formosiis vTdcri veliet. Iiaque cum illum pii- ( 245 ) deret senectutis, crines suos, qui cani erant, disstmula- verat tinctura. Ubi in concionem prodiit cum mentitis capillis, et ea dixit, quorum causa venerat : consurgens Archidamus, qui legati comam alieno colore tlnctam de- prehenderat : Qmdy inquit, htc veri et sani diceret, qul non in animo tantum sed etiam in cafitte circumfert inen- dacium ? Explositque ejus dicta : de hominis ingenio, ex iis quae videndo cognoscl poterant, judicans. Mlian. l. vii, c. 20. Cum Adrianus imperator cuidam canescenti aliquid negasset ; eldem iterum postea accedenti ; sed infecto capite, lepTde respondit : Jam hoc fiatri tuo negavi. Spart. in Adr. c 20. CAPUT XVIII. E speciild^cdnsilium ad quadcim, 1. Ex inventTs specuITs venit hominT prlmo siiT vultus notuia, delnde et ad qusedam utiiiora consilium ; formoso, ut vTtaret infamiam : deformi, iit scTret redimendum esse vTrtutibus, quTdquid corpori deesset : juvenT ut flore aetatis admoneretur, illiid tempus esse dTscendi, et fortia audendi ; senT ut indecora canis deponeret, et de morte alTquid cogita- ret. Senec. 1 Quast, c. 17. Habebat quTdam filiam turpTssimam, Idemque insigni et pulchra facie filium, Hi speciilum, in cathedra matris ut positum fuit, Pueriliter ludentes forte inspexerant. Hic se formosum jactat ; illa irascitur, Nec gloriantis siisttnet fratris jocos, AccTpTens (quTd enim ?) cuncta in contumeliam. Ergo ad patrem cucurrit laesura invTcem, Magnaque invTdia crlminatur filium, Vir natus quod rem foemTnarum tetTgerit. Amplexus utrumque ille, etcarpens osciila, Dulcemque in ambos carTtatem partTens : Quotidiey inquit, speculo vos uti volo : Tu formam ne corrumfias nequitice malis: Tu factem ut isiam mdribus vincas bonis.- Phsedr. 1. iii. Fab. S. Y2 (.246 ) Socrates quoqu^ philosophiis dicitur suasisse discipulis, iit qui inspecto speculo formosus sibi vTderetur, caveret, ne dignuatem corporis malis moribus dedecoraret ; qui vero deformis, daret operam ut vlrtutis splendore vultus turpitu- dinem tegeret. jifiid. Ajiol. Soc. 2. Natura facuUatem nobis dedit nosmetipsos viden- di. Fons cuique perlucidus imaginem suam reddit. Qualem fuTsse putas cultum hominum ad hoc speciilura se comentitTum ? -^tas illa sTmplTcTor beneficTum atque inventum naturae non vertebat Tn iTbidTnem et luxum. SatTs nitTdi sTbi vTdebantur, sT squalorem opere collec- tum flQmTnis aqua eluerent. CrTnem sTne arte formosl quatiebant, non alTter quam jubam generosa animalia. Delnde ciim insTtus mortalibus siiT amor coepit TTs dulcem aspectum formx siiae facere, et e terra metalla effossa sunt ; hTc Tn pociilo, ille Tn vase ad aiTos iisus comparato speciem siiam inspexit cQriosTus ? mox proprTa huTc mi- nlsterio speciila prseparata sunt ; et tandem immodestius crescente luxuiia, totis paria corpoMbus ex auro argento- que facta sunt, et gemniis adornata : ita iit tjnum ex hls pluiTs foemTnse constiterit, quam antlquorum fiiTt dos illa, quae publTce dabatur imperatorum pauperum filiabiis. Se- necaf 1 Quxst, c. 17. CAPUT XIX. In vestJtu mediocritas dpt)tna. I. AdhTbenda est mixndTiTa non exquTsTta nTmis : sTciit 1 fiigienda agrestTs neglTgentia. Eadem ratio est habenda vestTtus: Tn quo sTciit Tn plerlsque rebus, medTocrTias op- tTma est. Cicer. 1 Offic. 7i. 130. Alter se justo pliis colTt, alter se justo plus neglTgTt. Senec, JS/2. 114. Demosthenem, AttTcae eloquentiae princTpem, tra- dunt veslTtu nTmis acciirato fuTsse. HTnc illi elegans ves- tis et molles tuniciilaB ab aemulTs adversariisque probrd datse sunt, nec ab indignls Tn eum verbTs est tempera- tiim. Hortensius quoque omnium oralorum setatis suas, sT M. TullTum excTpTas, clarissTmus, propterea exagTtatiis est: multaque Tn ipsTs causTs et jiidTciis sunt Tn ilium -K V^ ^■l ( 247 ) dictai quod munditia nimium stiidiosus, composite amictus esset, manusque ejus inter dlcendum forent argutae admo- dum et gestuosae. ^. Gell. l. i. c. 5. Haec ad deridendam HortensTi mollitieni addit Macro- bius. Ut apte circumamTctus incederet HortensTus in spe- culum intuens, togam corpori sic applTcabat, iit rugae non forte sed de industria locaientur. Cum aliquando proce- deret veste ad speculum Tta composTta ; collegae dTem dixTt, quod sTbi Tn angustiis obvTus offensu fortuTto structuram togae destruxerat. Macrob. 2 Sat. c. 9. 2. JulTa, quum Augustum patrem venisset salutatum, senserat ociilos ejus ITcentTore cultu suo offensos, ITcet ille tacuTsset. Itaque postero die mutato habTtu patrem complexa est. At ille, qui prldTe dolorcm suiim contT- nuerat, gaudium continere non potuit, et : Quantd magis-i inquit, hic infilia Augusti cultus firohahitur l Verum fru- strd JulTje saepe praecepTt Angustiis temperato inter indul- gentiam severTtatemque sermone, iit molliorem profusio- remque cultum moderaretur. Nam ciim ei amlciis, vTr gravTs, dlceret, illam melTiis esse facturam, sT se compo- suTsset ad exemplar paternae modestTae ; siiperbe respon- dTt : Ille obliviscitur se Ccesarem esse : ego memint me Ceria tractdre, et ni- hiL stbi dd lUsum indulgere velit^ sendm membria aut dnim» cafitUs Jiet. Herod. 1 ii. Puerorum Tn turba quTdam ludentem AttTcus i^sopum nucTbus quum vidTsset, restTiTi, Et quasT delTrum rlsit. Quod sTmul sensTt DerTsor potTus quam deridendus senex ; Arcum retensum posuit in media via : Heus^ inquTt. sdfitensy exfiedi guid fecerim, Concurril populus : ille se torquet dTu, Nec quaestTonis posTtae causam intellTgit : NovTssTme succumbTt. Tum victor sophus : Citd rumfies arcum^ semfier si tensum hdbueris : jit si luxdris, ciim voiesy ertt uitlis. Sic lusus anTmo debent alTquando dari, Ad cogitandum melTor iit redeat tTbi. Phadr. l. iii. fab.\4, D§.nda est remlssio anTmis : meliores acrioresque erunt post quietem. Ut agris non est impetrandum sin- gulis annis frumentum, cTto enim exhauriet illos niinquam ( 268 ) intermissa foecunditas ; ita animorum impetum assTduus labor frangit. Senec, cle Tranq. c. 15. 3. Naturalem quandam voluptatem habent lusus j6- cOsque. At eorum frequens usus ouine animis pondus omnemque vim eripiet. STc somnus refectioni corporTs necessarius est ; hunc tamen si per diem noctemque con- tinues, mors erit. Itaque subinde tantum indulgendum est auTmo, et dandum otTum, quod ei alTmenti ac virium loco sit. Ibid. 4. Cum adolescentes relaxare anTmos, et dare se ju- cunditati volent, caveant intemperantiam, meminerint vere- cundiae, sTne qua nihTl rectum esse potest, nihU honestiim. Quod erit facTlius, sT in ejusmodi quTdem rebus raajores natu interesse velTnt. Ipsa quTppe seniorum, sTcut et magistratuum praesentTa, verum pudorem et liberalem timorem animis solet infundere. Cic, 1 Offic. n, 122. 148. Arist. 7 polit. c. 12. Proderit sTne dubio custodem tibi imposuTsse, et habere quem respTcTas. Cum jam profeceris tantum, ut sit tibi etiam luT i everentTa, iTcebit dTmTttas paedagogum : interim te alTquorum auctontate custodi. Senec. Efiist. 95. Verba quTs auderet coram sene digna pudore DTcere ? Ovid. 5 Fastor. ver. 69, Hinc Persae, qui Tn ITberorum instiiutione plurTmum studii ac dilTgentiae ponebant, lectos a senTorTbus vTros TTs praefTciebant ; et Lacedaemonn omnibus suorum ludis ma- jores natu volebant intercsse. Xenofih, Cyrofi. l, \. Plut. in Lycurg. CAPUT XXXII. In ludo dc joco modiis retinendus* 1. Interrogatus Socrates quaenam jiivenum virtus esset, respondit : J\fe gutd nimis, Diog. Laert. in Socr. Ludendi est quTdam modus retTnendiis, ne nTmis omnia profundamiis, elatTque voluptate Tn alTquam turpTiudTnem deiabamur. Cic. l Offic. n. 153, ^c. AppetTtus omnes contrahendi sedandique sunt : excT- tanda anTmadversio ac dTlTgentia, ut nThTl temere inconsT- deraieque ag^mus. Neque enim Tta generati a natura siimus, ut ad ludiim et jocvim facti esse vTdeamur ; sed ( 269 ) ad severitatem potius et ad stiidia quaedam graviora atque majora. Ludo et joco uiT quTdem iTcet ; sed sTciit somno et quTeubus caeteris, cum gravibus serTisque rebiis satTs- feceiTmus. 2. Ipsum geniis jocandi non profusum nec immodes- tum, sed iuH^enuum et fecetum esse dehet. Ut emm pueris non omnem ludendi iTcentiam damus, sed eam quae ab honestis actionibus non sTt aliena ; sic Tn ipso joco alTquod probT ingeniT lumen eluceat. Dtiplex omnTno est jocandi geniis: unum illTberale, petiilans, fla^Ttiosum, obscoenum ; alterum elci^ans, ur- banum, ingeniosum, et fecetum. Quo genere phTloso- phSum SocratTcorum ITbri referti sunt: multaque mul- torum tiim Graecorum tum Romanorum sunt facete dicta. FacTlis est distinctio ingeniiT et illTberalis joci. Alter est ITbero dTgniis ; alter, ne homTne quTdem, sT reruin turpT- tudTne abhTbeatur verborum obscoenTtas. Persse. quaecunque factu turpTa erant, eadem et dictu turpTa censebant. Itaque nihil dTcere ITcebat, quod non fa- cere fas esset. Herodot, l. i. Quod facere turpe est, dTcere ne honestum piita. P. Syrus. 3. Jocis, tanquam sale, parce ulendum. JDiog.a/iud Stob, VTtandum est, ne scurrTITs jociis sit aut mTmTciis. Cic. 2 de Orat. n. 239. Laedere nunquam velTmus, longeque absTt proposT- tum illiid, potTus am?tum, quam dictum, perdere. Quin,' til. l. vi. c. 3. Adversus mTseros inhumanus est jociis, Ea quae dTcTt vTr boniis, salva dis^nitate et verecundia, decent : nTnuum enTm risus pretium est, si probitatTs im» pendTo constat. Oratori longe recedendum est ab omnT obscoenTtate et verborum et sensuum. " Quaedam satTus est cum caus» detrimento tacere, quam cum verecundiae dTcere. Senec, £xe, contr. /. i. A a2 ( 2ro ) CAPUT XXXIII. JE!st cui mdgno cdnsttttt dicterium. ^*. 9^"™ Romae medio foro quidam mortuus^fferretury accessit ad eum scurra, et in aurem quTddam insusurravit. Interrogatus ab iTs qui aderant, quTdnam dixTsset ? Man- dassey respondit, iit Augusto nunciarety nihil eorum^ quaiTetes continere, an frequen- tise scholai um et publTcTs praeceptoiTbus tradere ; inter alTa publTcae institutionis commoda hoc praecTpiium prae- ( 276 ) dlcat quod in schola audiet piier mUlta quottdYe probSri, multa corrtgi ; proderit alicujus objurgata desidia, pro- derit laudaia industria : excuabitur laude aemulauo : turpe ducet cedere pati, pulchrum siiperasse majores. Accendunt . haec orania animos: et licet ipsa vitium sit ambitio, frequenter tamen causa virtutum est. Quint, i, i. c. 3. Honestum per se esse expetendum indicant piieri, in quibus, ut in speculis, natura cernitur. Quanta siudia decertantium sunt I Quanta ipsa ccrtamina ! Ut illT effe- runtur laetitia, ciim vicerunt ! Ut pudet victos ! Ut se ac- cusari nolunt ! Ut cupiunt laudari ! Quos illi labores non perferunt, iit aequalium principes sint ! Cicer, 5 de Fin, n. 61. Utile est habere quos imitari primum, mox vincere Telis. Quint. Li. c 2. 2. Noctu ambiilabat in publico ThemTstocles, quod somnum capere non posset ; et causam quserentibus re- spondebat, Miltiadis trop.h£is se a somno suscitdri, Cicer. 4 Tusc. n. 4. Cui non sunt auditae Demosthenis vigiliae ? qui dole- re se aiebat, si quando oplficum anteliicana vTctus esset indiistria. Aristoteles vir summ5 ingenio, mira scientiae copia cum motiis esset Isocr^iis rhetoris gloria, dTtere etiam coepit, et adolescentes docere, et eloquentiam conjungere cilm philosophia, ad quam Xenocratis quoque exemplo incensiis accesserat. 1 Tusc. n, 7. Diog. iMcrt. in Arist. 3. Alexander paternae laudis semiilator, cum eura urbem aliquani nobilem expugnasse, aut insTgni vicloria potitum esse, acciperet ; adeo non eji^ismodi nunciTs laetabatur, iit inter aequales exciamaret • O amlci^ onmza mthi firart/iiet fiater, nec quidquam magnificum gerendum retinquet .' AchTllis quoque, a quo se originem ducere praedicabat, fortitiidineni et gloriam ab H6 v.ero carmini- bus celebratam aemiilatus, cum ad ejiis tiimiiium in Sigeo adstitTsset I O fortunate^ inquit, adolescens. gui tua vir^ tutis Homerum fir^conem invencris ! Et vere : nam nisi Ilias extitisset illa, Tdem tuniiilus, qui corpiis AchTilis contexerat, memoriam obriifsset. Flut. in Mex. Cicer, ^ro Arch, n. 24. ( 277 ) Juliuin Caesarem ferunt, cum Tn Hispania, qu6 reipub- Kcae causa missus erat legendis Alexandri rebus gestis va- caret, aliquando dm secum coguabundum haesTsse, deinde lacrymas profQdisse. Quarum causam quaerentibus amicis; JVbnne^ inquit, idonea dolendi cauad e*r, guod nihilum firX" clari egerim^ eam xtatem adefitus, qua Jlexander muitd regna vincendo peragraverat? Plut. in Caesar. 4. Honos alit artes, omnesque incenduniur ad studia gloria : jacentque ea semper, quae apud quosque populos improbantur- Itaque quo minus honoris erat poetis apud veteres Romanos, eo minora pocxae artis studia fuerunt : seroque ab illis poetae vel cogniti vel recepti. Cicer. 1 Tu8C, n. 3 e^ 4. CAPUT XXXVI. Fdma consulendum tst. Ciim nobis a natura moderationis, temperantiae, verc- cundiae partes sint datae, cumque eadem natura doceat non neglTgere quomodo nos erga homines geremus: est homi- nTs ingeniii et liberalTter educati velle bene audlre a parentT- bus, a propTnquis a bonis vTris caeterlsque hominibus: Gt non solum arrogantis est, sed etTam omnlno dissoluti, neglTgere quTd de se quisque sentiat. Quemadmodum autem pulchrTtudo corporTs movet oculos, et delectat hoc ipso, quod Inter se omnes partes cum quodam lepore consentTunt ; slc movemus approbationem eorum quTbuscum vIvTmus, ordine, et constantia, et moderatione dictorum omnTum atque factorum. Cicer. 1 Offic. n. 98, 3 dejin. n. 97. Si cijpTs bene audire, disce bene dlcere, et recte agere : sic ^nim perfrueris bona fama. Stob. Serm, 1. Praeclare Sdcrates dlcebat hanc esse proxTmam et quasT compendiariam viam ad famam et gloriam, si quTs Td ageret, ut qualis haberi vellet, talis esset. Quod si qui inani ostentaii^bne, et Ccto sermone ac vultu stabTiem se glorTam consequl posse rentur, vehementer errant. Ficta enim omnTa celerTter tanquam flosciill recTdunt, nec sTmii- latum quldquam potest esse. diuturniim. Cicer, 2 Offic, n. 43. Bb ( 278 ) Ante conscientiae consiilendum est, quam famae. Pa- terc, L ii. c. 115. CAPUT XXXVIL Vive ut 171 publtco» 1. Tunc te virum bonum et felicem judica, cum do- inT tanquam in publico vTves, cum te parietes tui tegent, non abscondent. Plerumque parietes nobis esse circum- daios voiijmus, non ut tutius vTvamus, sed iit peccemus occultius. JanTiores aedibus nostris tam malefactorum conscientia opposiiit, quam superbia. QuTd autem pro- dest recondere se, et oculos homTnum auresque vTtare ? Mala conscTe.ntia euam Tn solTludine anxia atque sollicTta est: bona turbam advocat. Si honesta sunt quse facTs, om- nes scTant : sT turpia, quTd refert neminem scTre, cum tu scTas ? O te mTserum, si contemnTs hunc testem I Senec. Efi, 43. JulTi Drusi aedes plurTbus ex partTbus patebant vTcTno- rum prospectui. Hoc incommodum faber, si quTnque ta- lenta eT darentur, se correcturum pollTcebiitur, effecturum- que ne pars ulla esset obnoxTa prospectiiT. Tum Drusus : Decem^ inquTt, ddbOi si talem reddas ddmum meam^ ut non vicini tantum^ sed cmnes etiam civea videre fiossint quomodo in ed vivam. Plutar. pol. praet. 2. Magna vTs est conscientiae in utramque partem : • ut neque tTmeant, quT nihil commTserint: et poenam sem- per ante ociilos versari piit^nt, qui peccarint. Cicer. pro. Milone, n. 61. Nunquam secura est prava conscientTa. P. Syrus. Tuta fortasse scelera esse aJTquando possunt, secura non possunt. PrTma et maxTma peccantTum est poena pec- casse, nec ulliim scelus, llcet pubiTca poena. non sequatur, impunTtum est : quoniam sceieris Tn scelere supplTcTum est. Mala facTnora conscientia flagellantur. PropiTuni est nocentium timere semper et expavescere. Bona conscientia prodTre vult et conspTci : ipsas nequTtTa tenebras tTmet. Senec. Efi. 97. Hanc CatTlTnae et Jugui-thaB post patrSta fiagTtTa et facTnora TmagTnem expressit BallustTus : ( 279 ) Catilinae animus impurus, DiTs hominibusque infe- stus, neque vigiliis neque quietibus sedari poterat : ita conscientia mentem excitam vexabat. Igitur color ei exsanguis : foedi oculi : citus modo, modo tardus inces- sus : prorsus* in facie vultuque vecordia inerat. Bell. Cat, c. 15. - Neque postea Jugurthae dies ulla aut nox quieta fiiit : neque loco, netjue mortali cuiquam, aut tempori satis cre- dere: cives hostesque juxta metuere, circumspectare om- nia, et omni strepitu pavescere : alio atque alio- loco saepe contra decus regium noctu requiescere : interAim somno exciiiis arreptis armis tumultum facere : ita formidine, quasi vecordia, exagitari. Bell.Jug. c. 72. 3. Tiberio quoque facinora et flagitia sua in supplTcium verterant : neque eum foriunae impediebat, quTn tormenta pectoris suasque ipse poenas in ITteris ad senatum scriptis fateretur. Itaque non frustra olim affirmavit vir sapientia prsestantTssimus, sT recluduntur tyrannorum mentes, posse aspici laniatus et ictus : quoniam, ut corpora verbeiibus, ila saevTtia, libidine, malTs consuItTs, animias dilaceratur, Tacit. Annal. vi. c. 6. Dionysius major STciliae tyrannus indicavit ipse quam parum esset beaius. Nam cum quTdam ex ejiis assenta- loribus Damocles commemoraret in sermone copias ejiis, opes, majestatem, ma.i^nificentiam sedium regiaium ; negaretque unquam beatiorem illo quemquam fuTsse : Vtsne tgztur, inquit, Damocle^ quoniam hcec te vlta delectat ifise eandem degustare et fortunam exfieriri meam? Cum se ille cupere dixTsset : collocari jussit hominem in aureo lecto, strato pulcherrimis stragulis: abacosque com- plures ornavit argento auroque caelato. Tum ad mensam eximia forma piieros delectos jussit consTstere, eosque ad nutum illTus intuentes dTligenter minTstrare. Aderant unguenta et coronae, odores incendebantur, mensae ex- quTsTtTssimTs epulTs eranl instructae. Forttinatus sibi Da- .mocles videbatur. At Dionysius in hoc medio apparatu fulgentem gladium, e lacunari seta equina appensum, demTtti jussit, iit impenderet illiiis beati cervTcibus. Ita-: que nec pulchros illos adminTstratores' aspiciebat, nec plenum artis argentum : nec manum porrigebat in men- sam : jam ipsss defluebant coronae. Denrque exoravit tyrannum ut abire liceret, quod jam beatus esse nollet. SatTsne vTdetiir declarasse Dionysius nihil esse ei beatilm, ( 280 ) cui sempSr aliquis terror ex conscientia malefactSrum im- pendeat ? Cicer, 5 Tusc. n. 61, 62. CAPUT XXXVIII. Fita genus eligere res difficiltimcu 1. De eligendo genere vltae deliberatio est omnium difficillTmaiJ Ineunte enim adolescentia, cum est maxTma imbecillTtas consTlii, tum Td sTbi quTsque genus degendae vTtae constituit, quod maxTme adamavit. Itaque ante impHcatur aiTqao certo cui su vTvendi, quam potiiit judTcare quTd opiT- mum esset. PlerTque parentum praeceptis imbuti, ad eorum m5rem et exemplum deducuntur. AlTi multiiudTnis judTcio ferunlur, et quae majori parti pulcberrTma vTdentur, ea maxTme exoptant. Nonnulli tamen, sTve felTcTtate qua- dam,sTve bonitate natursej sTve parentum discTpUna, rectam vitae seeuti sunt vTam. 2. In constTtiiendo genere vTtae, potTssTmum habenda est ratTo naturae nostrae, modo non vTtTosae, ut constare no- bismet ipsis possrmus, nec Tn ullo offTcio claudTcare ; deinde fortunae. Suum TgTtur quTsque coscat ingenium, acremque se et vTtTorum et b5norum suorum judTcem pracbeat: ut ad quas res aptissTmus erTt, Tn TTs potTssTmum elaboret. Si vero alTquando necessTtas nos ad ea detruserit, quae nostri ingenTi non erunt ; omnTs adhTbenda erTt cura, meditatio, dTlTgentia, ut ea, si non decore, ut quam mTmme indecore, facere possTmus. ST natura non feret, ut quTs majorum stiidTa atque in- stituta sequatur ; sT non poterit sTve causas defensTtare ; sTve populum concionibus tenere ; sTve bella gerere ; illa tamen praestare debebit, quae erunt Tn ipsTus potestate, justTtTam, fTdem, iTberalTLatem, modestiam, temperan- tiam ; iit mTnus ab eo Td quod desTt requTratur. Cicer, 1 Offic. n. 114, 121. ( 281 ) CAPUT XXXIX. Mdgistrdtus non suis^ sed cJvwm cdmmodis, con- sulat, 1. Maglstratus ea potestas, hoc mCinus est, ut prae^ ".Tt, praescribatque recta et utilia, et conjuncta cum legi- bus. Ut enim magistratibus leges, ita populo praesunt maglstratus ; vereque dici potest, magistratum legem esse loquentem, legem autem mutum magistratum. Cicer. 3 leg, n. 2. Maglstratibus opus est, sine quorum prudeiitia ac diligentia esse cTvitas non potest. Iis non solum obtem- perare atque obedire cTves oportet, sed etiam eos col^re ac dTligere. Plato Tero impios, et Titaniim, qui JovT ad» versati sunt, sTmiles esse statuit eos, qui magTstratibus ad- "Versentur. n. 5. QuT modeste paret, vTdetur quT alTquando imperet dTgnus esse. UbT voluTsset Alexander Severus alTquos provinciTs rectores, praeposTtos, procuratores dare, nomina eorum publTce praeponebat : ut sT quTs e populo alTquTd adversus eos crTminTs haberet, afferre posset : dTcebatque, Qubd Christiani ac Judaei facerent in eltgendis sacerdolibus, id Jieri debere in firovinciSrum reciorzl^us, quzbus et fortunx hominum committerentur^ et cafiitaB Lamprid. in Alex. Sev. c. 45. 2. QuT reipublTcae praefuturi sunt, hoc PlatSnis prae- ceptum teneiint, iit quTcquid agant, ad eam referant, oblTti commodorum suorum. Ut enim tutela, sTc procuratio reipublicae, ad utTlTtatem eorum, quT commTssi sunt gerenda est, non vero eorum, quTbus est <:ommTssa. Cicer, 1 OJic, n. 85, 86. MThi quTdem videntur huc omnia' esse referenda ab iTs qui praesunt alTTs, ut iT, quT erunt in eorum impetTo, sTnt quam beatissTmi. Est enim non modo ejiis qui cTvT- bus, sed etiam qui servis, qui mutis pecudibus praesTt, eorum, quTbus praesTt, commodis utilTtatique servTre. Itaque gravTs, et fortis cTvTs, dignusque. princTpatu, trad^t ( 282 ) sS totum reipublicae, eatnque sTc tuebTtur ut omnibus consulat. Non opes et poteniiam cftnsectabitur, omninoque Jta justitiae et honestati adhxrescet, ijt mortem oppetat p6- tius quam eas deserat. l Epist. ad Quint. Adrianus, iibi ad imperium est invectus, in concione et in senatu saepe dixit: Itd se remfinblicam gesturum^ ut non oblivisceretur fiofiuU rem esse^ non /ird/iriam, Spart. C. 8. 3. JVullum vittum' fStrius guam dvarittay firtssertim in tls qui remfiublicam^ gubernant. Habere enim quaestui rempublicam, non modo turpe est, sed eiiam sceleratum et nefarium. NuUa autem re conciliare facilius benevolentiam inuUitudTnis possunt Tl qui praesunt, quam abstinentia et contlnentia. Itaque caput est omnT procuratidne negotii et muneris publTci, ut avaiTtiae pellatur etiam minTma suspTcTo. Cic. 2 Offic. n. 77. 79. Cum vTderet CTmon omnes aetatis suae magistratus, praeter AristTdem et Ephialtem, quaestuT habuisse rempub- ITcam Atheniensem, et magnas ex ea praedas collegTsse ; alTam vTam ingressiis, incorruptum se et intactum ab omni avarTtTas labe praestTtit, dona oblata constantissime repudia- vit, omnTaque gralis et innocenier per totam vTtam et fecTt et dixTt. Plut. in Cimon. Valerius PublTcola, ciim tres acceptTssTmos populo Romano consuiatus gessTsset, mortiius est, glorTa ingenti, copTTs familiaribus adeo exTgiiis, ut funeri sumptus deesset. Itaque publTca pecun^ est elatus. MenenTus quoque AgrTppa, quem sen^s et plebs Romana pacis inter se facTendae arbTtriim legerant, ita peciiniae Tnops decessit, iit sepiiltutaE honore caruTsset, nTsT a popiilo collatis Tn capTta sextantTbus funeratus esset. Valer, l. iv. c. 4. Liv. /. ii, c. 16. Omni Macedonum gaza, quae fiiit maxTma, potitiis est jEmiliiis Pauliis. Tantam Tn aerarium populi Romani peciinTam invexit, ut linTus imperatoris praeda fTdem attii- lerit trTbiitorum. At hTc non modo nThil ex thesaurTs regTTs conciipTvit, secl ne ipse quTdem spectare eos digna- tiis, per alTos honniies cuncta admTnTstravit ; et nihTI Tn domum siiam intiilit praeter mernoriam nomTnis sempT- ternam. QuTn, sT Valerio fides habeatur, adeo Tnops decessit, ut, nTsT fundiis, quem iiniim relTquerat, venun- datus esset, non habuTsset uxor ejiis unde dotem recTpe- ret. Imitatus patrem ScTpTo jEmilianus, nThilo lociiple- ( 283 ) tior Carthagine eversa, fiiit : nihilo copiosior L. Mum- mms, cum copiosissimam urbem Cdrinthum sustulisset. It^liam ornarer quam, domum suam, illi maluerunt. Quanquam Italia ornata ipsa eorum domus videtur fuis- se ornatTor. Sic M. Marcellus, cum captis Syracusis qusedam Romam asportasset, quae victoriae popiili Romani monumenta et urbTs ornamenta essent, nihTl Tn sedTbus suis, nThil Tn hortis, nifiTi Tn suburbano posuit ; putavitque, si riusmodi ornamenta Tn domum suam non contuKsset, dSmum suam ornamento urbi futiiram. Singiilorum enim abstTnentia domestica publTcum cTvTtatis decus est. Cicer, 2 Offic. 76. Polyb. l, viii. c. 4. Valer. /. iv. c. 4. Cic.in Ver. Act. vi. n. 120. 4, Quum secundo PunTco bello Cn. ScipTo, Africani patruus, ex HispanTa senatui scripsisset : petens iit sTbi successor mitteretur, quTa filTam virgTnem adultae jam aetatis haberet, neque ei sTne se dos expedirl posset : se- natus, ne respublTca bono diice careret, patris sTbi partes de- sumpsit, consTlioque uxorTs ac propTnquorum ScipionTs constTtiitam dotem ex aerario erogavTt, ac piiellam nup- tam dedTt. Dos autem undecim millia aerTs fuit. In quo iion solum humamtas senatus, sed etTam modus veterum patrimoniorum, cognosci potest. Nunquam adeo fuerunt exTgiia, ut quTa Megullia quTnquaginta millTa aerTs dotem ad vTrum attiilerat, Dotatae cognomen invTdTosiim invenerit.^ Yaler. /. iv. c. 4. lllis temporibus bona animi, non divTtiae, Tn cunctis rebus ponderabantur. Hsec concTIiabaht maglstratus et impena : haec jungebant afFTnitates : haec Tn foi o, haec Tn curia, hsec intra privatos parietes plurTmum poterant. PatrTae rem tiniisquTsque, non siiam, augere properabat : paupert^ue, Tn divTte, quam dives Tn paupere imperio versari malebat. 5. Extat C. GracchT e SardTnia provincia Romam re- versT oratio, Tn qua haec Tnter alia de se narrat : Versatus siim Tn provTncTa quoniodo ex usii vestro exTstTmabam esse, non quomodo ambitiSni meae condiicere arbTtrabar. Nemo possit vere dicere assem aut eo plus Tn muneribus me accepTsse : aut mea causa quemquam sumptiim fecisse Zonas, quas Roma proficTscens plenas argenti extulTt, eas ex provincia inanes retiili. AITT amphoras, quas vTni ple- nas retiilerunt, eas argento repletas domum reportarunt* .^. Ge//. /. XV. c. 12. ( 284 ) Contra vero pecuniae quam non contemptor fiierit Varus Quinctilius Syria, cui praefuerat, declaravit : quam pauper divTtem ingressiis, dives pauperem rellquit. PaUrc, /. ii.c. ur. 6. Cum Ser. Sulpicius Galba et Aureliiis Cotta con- sules in sSnatu contenderent, uter adversiis Viriatum in Hispaniam mitteretiir, ac magna inter Patres dissensio esset: omnibiis, quonam ScTpionis ^miliani sententia inclinaretiir, exspectantibiis : J^Teutrum, inquit, mihi mitti filacet : quia dlter nihil habet^ alteri nthil eat satts, Im« peril, in quo omnia licet pro arbitrio agere, aeque malam magistram judicans inopiam atque avaritiam. Quo dic- to, iit neuter in provinciam mitteretur, obtiniiit. Faicf*. l. vi. c. 4. CAPUT XL. Varia eorum, qui cdils prasunt officta. 1. DiffTcile dlctu est, quaniopere conciliet animos hominum comitas affabilitasque sermonis. Cicer. 2 Offic. n. 48. In gerendo magistratu excercenda est facilitas et al- titiido animi : ne, si irascamiir aut intempestlve acceden- tibus, aut impiidenter rogitantibus, in morositatem inuti- lem atque odiosam incidamus. Aniii pauperciilae PhilTp- pum regem obsecranli, iit ITtem suam dijudicaret, ciim respondisset, sibi tempus ad ista non siiperesse : JV? ergo sJs rex, illa reposiiit. Admiratus PliilTppus ITberam veliilaE vocem, non solum el aures praebiiit, sed multam quoque jus sibi dTci postiilantium turbam audTvit statim. 1 Offic, n. 88. Flut. J/w/ih. Quum Aup^usto principi optimo quTdam libellum sup- plicem ponigens, prae metu et vereciindia nunc manum proferret, nunc retraheret : Putds^ inquit jocans Augus- tus, te dsnem elephanto dare? Jus ipse dixit assidtie, et in noctern nonnunquam : sl parum corpore valeret, lectTca anie tribunal coUocata vel doml etiam ciibahs. Macrob. 2 Sat. c. 4. Sueton. in Aug. c. 33. Inter aiia dicta Trajani hoc fertiir egregium. Ami- cis culpantibus quod nimium m omnEs comis esset, re- ( 285 ) spondit : Talem se imfierat^rem esse firivatisf qualea esse si' bi imfieratores privatus o/itaret. Eutrop. 1. viii. Erat in Miltiade cum summa humanitas, tum mira Gomitas: ut nemo tam humilis esset, cui non ad eum aditus pateret. Contra Pausanias conveniendi facultatem petenti- bus non dabat, superbe respondebat, et crudeliter imperabat. Corn. J\i^e/i. in Miltiad. et Paus, 2. Ita probanda est mansuetudo atque clementia, lit adhibeatur public» utiiiiatis causa severitas, sine qua ad- rninistrari cTvitas non potest. Nam iibi discrimen inter malos bonosque sublatum est, confusio sequitur et vi- tiorum eruptio. Promiscuam habere et vulgarem cle- mentiam non d^cet: et tam ignoscere omnibiis creduli- tas est, quam nulli. Cicer, 1 Officn. 88. Senec.de Clem, l. i. c. 2. BonTs nocet, q,uTsquis pepercerit malTs. InvTtat culpam, qui peccatum prxterit. P. Syrus. Modum tenere debemus. Sed quia difficile est tempe- ramentum ; quTdquid plus aequo fiiturum est, in partem hu- maniorem praeponderet. 3. Objurgationes aliquando incidunt necessariae, in quibus utendum est fortasse et vocis contentione majore, et verbOrum gravitate acriore. Sed, iit ad Qrendum ct secandum medici, sTc nos ad hoc genus castTgandi raro invTtTque Veniamus, nec unquam nisi necessario sT nulla repeiietur alia medicTna. Sed tamen Tra procul absit, cum qua nihil recte fierT, nihil consTderate, potest. At- que etiam significandum est, illud ipsum acerbitatis, quod habet objurgatio, ipsiuS causa, qui objurgetur, esse suscep- tum. Cicer. 1 Offic.n. 156. Omnis autem animadversio et castigatio contumelia vacare debet : neque referri ad utiiitatem ejus qui punit aliquem aut verbTs castTgat, sed ad reipublicae commodum. Offic. n. 88. 4. Cavendum est etiam ne major poena, quam culpa, sit: et ne iTsdem de causis alii plectantur, alii ne appel- lentur quidem. n. 89, Prohibenda maxime est Tra in puniendo, optandum- que, iit ii, qui praesunt aliis, legum simTles sTnt, quae ad puniendum aequitate ducuntur, non iracundia. Quod vi- .tium cum in prTvata quotidiaRaque vTta levis esse animl atque infirmi videtur, tum vero mhil est tam deform^, C 286 ) quam ad summum imperium etiara acerbitatem naturae ad- jungere. 1 Efiist.ad Quint, Cyri et Agesilai, summo m imperiO) nemo unquam ver- bum ullum asperius audivit. 2 E/iist. Ad coercitionem errantium sceleratorumque, irato castigatore non opus est. Omne poenae genus remedii 16- co admovebo- Varia m tot animis civium vitia video, et civitati curandae adhibitus sum: pro cujusque morbo me- dicTna quaeratur. Hunc sanet verecundia hunc mutatio loci, hunc dolor, hunc egestas, hunc ferrum. Procedam in tri- bunal non furens, non infestus, sed vultu legTs : et illa so- lennia verba damnationis pronunciabo, non iratus, sed seve- rus. Senec. l. i. de Ird-, 15, 16. 5. Cicero in egregia illa ad QviTntum fratrem Asiae prstorem epTstola, quaedam eum admonet ut facTat ; quae- dam quod jam fecerit laudat, quae hic paucTs verbTs refe- rentiir. Sint haec fundamenta dignitatis tiiae : tua primum integritas et continentia ; deTnde omnium, qui tecum sunt, pudor: delectus in familiariiatibus percautus et dTligens: familiae grayis et constans disciplTna. Quid autem erit negotii continere eos quibus praesTs, si te ipse contineas ? Sit summa in jure dicendo severitas : dummodo ea non varietur gratia, sed conservetiir aequabilis. Sed tamen parvi refert abs te ipso jus dTci aequaliter et diligenter, nisi idem ab iis fiet, quibus lu ejus muneris aliquam partem commTseris Neoue enim satis est te ipsum justum csse, et abstinentem, sed omnes minTstros imperii tui tales praestare et sociis nostris et reTpublicae debes. Constanti fatna ad me perlatum cst tibi omnium, quibus praees, salutem, ITberos, famam, fortunas esse carissimas : te pecuniae, te voluptati, te omnium rerum cupiriitati sic jam biennium resTstere, ut in Asia, tam corruptrTce prcvincia, nihil te ab summa integritate con- tinentiaque detraxerit: non itineribus tuis perterreri ho- mines, non sumptu exhaurTri : esse, quocumque veneris, et publice et privatim niaximam laetitiam, cum urbs cu- stodem, non tyrannum, domus hospitem, non expilaiorem, recepTsse videatur faciilimos esse aditus ad te : patere au-. res luas querelTs omnium : nuUius inopiam ac solitudi- nemj non modo publico accessu ac tribunali sed ne domo ( 287 ) quidem tua et cubtctilo esse exclusam tuo : toto denique "in imperio nilul acerbum esse nihil crudele, atque omnia plena clementiae, mansuetudinis, immanitatis. CAPUT XLI. Judtcis est in causis semper verum sequu 1. DTcebat Pythagoras, donorum a Deo homini conces* sorum haec duo esse praestantissima, veritaiain sequi, et be- nefacere aliis : his enim duobus mortales Deo prope simi- les fieri. Cicer. 2 Offic. n. 51. Mlian, l. iv. c. 34. Thebis ^gyptiacis videbantur simulacra judicura manibus carentium, et praesidis eorum oculos m terram versos habentis. Quo significabantur, eos, qui jus di- cunt, nec donis, nec conspectu reorum moveri oportere. Flut. in Iside, Quoniam magna aut bona aut mala e judiciis aut aequis aut iniquis in publicam rem venTunt, -^gyptiTs prae- cTpua judTcTorum cura erat. OptTrnos e majorTbus urbT- bus vTros triginta elTgebant. Qui consessus nec Areo- pagitis AtheniensTum, nec senatui Lacedaetnoniorum, vT- detur fuisse postponendus. Hi unum ex sese justTtTa maxTme insignem, sTbi praesTdem dicebant. StTpendTum d rege omnTbus dabatur Tn victiim et alTas res necessa- rTas. Cum ad judicandum convenTssent, prseses collo siio torquem aureum circumponebat e quo suspensa erat, confecta ex pretiosissTmis lapTllis, imago, quam VerTta- tem dicebat: et octo voIumTna, Tn quTbus scriptae erant leges -^gyptTorum, pioponebantur Tn medTum. Actor et reus, non verbTs, sed scrTpto tantum, causam agebant : et postquam res satTs iTquere judTcTbus vTsa erat fereba- tiir sententia, et praeses Veritatis Tmaginem convertebat Tn alterum e ITtTgatorTbus qui causa vlcerat. Hoc m6do cuncta judTcia peragere ^gyptTis solenne erat. CausT- dTcorum oratione multum calTginis juri offundi arbTtra- bantur ; et saepe fieri, iit oratorum artes. actionTs praestT- gTae, lacryniae perTclTtiintTum, jutlTcum aures, ociiios, anT- mos sic afficerent, lit unam VerTtatem non amplTus intu- ^rentiir. Diod, Sic. l. i. (288 ) 2. Athenis m senatum AreopagiUcum neminem ad« mitti fas erat, nisi et honesto loco natum, et vitae mode- stia spectatissimum. Isocr. in Areofi. NihTl illis judicibus constantTus, nthil severTus, nihTl fortius. Qui causam apud eos dicebant, ab ils omnTbus, quae ad concTlTandam beuevolentiam et movendos affectus valent, jubebantur abstTnere: quod si neglTgere vTderen- tur, praeconis voce cohibitT tacere cogebantur. Ne reo- rum quoque mTserando aspectu judTces comm6ver€ntur ipsa nocte, nullis admotis luminTbus, judTcia exercebant: summoque sTlenlTo sententTam tabella d&bant, Tta ut alter alterTus sententiam ignoraret. Puerum cbtur7iicum ocu- loa eruentem dlcuntur damndsse^ judicantes td signtim esse fierniciosissima mentis muUisque malo futura^ si adolevisset. ITdem quTd quisque Atheniensium ageret, aut quonam quaestu sustentaretur, diUgentissTme inquire- bant, ut cives vltae rationem reddendam esse memores, honestatem seouerentur. Cicer. l. i. ad Attic, Efiist, 14. Quint,l. II. c. 17. /. vi. c. Lucian^ in Hermot. Polluxy l, viii. c. 10. Qutnt, l. v. c. 9. Valer. /. ii. c. 6. 3. Sisamnem, uniim e Persarum judTcTbus quod p(^cunia accepta injuste judTcasset, rex Cambyses morte plecti jussTt ; interemptoque detracta pelle contexit trT- bunal, Tn quo ille sed^rat : tum filTum ejus Otanem Tl)T- dem sedere judTcem voluTt, admonTtum iit nunquam pa- ternae culpae ac poenae oblivTsceretur. SeverTor postea Artaxetxes alTus Persarum rex, Tn quosdam malos judT- ces fiiit: nam vTvis pelies detrahi praecepit Tlsque alio- rum judTcum subsellTo insterni, ut recens' semper ante oculos haberent exemplum justiti» non impiine violatae. Herod. l. v. Diod Sic, L xv. 4. Qui statuit alTquTd parte inaudita altera, ^quum ITcet statuerit haud aequus fuTt. Senec, in Medea. -vcr, 200. Quendam ex TnTmicis vocaverat Tn judTcTum Arlstl- des : et judTces, audlta accusatione confestim sententTam laturi vTdebantur de reo, quem audlre abnuebant, notara omnTbus accusatoris justTtiam ac fTdem reverTii. Tum Aristides Tn medium processit, et una cum reo supplex concTdit ad pedes judTcum, orans, ut TnTmlcus audlretur, et ex legibus cum eo ageretur. Plut, in Arist, ( 289 ) Alixandep primis regni annis cCm in capitalTbus cau- sis judex sederet, loquente accusatore, alteram aurem ad- mota manu occludebat. Interrogatfis cur Td faceret: IHdniy hiquTt, aurem red integrdm servo, Idem Alex. 5. NThTl contra rempublTcam, neque contra jusjQ. rSndum ac fidem, amici causa, vTr bonus facTet ; nc si jQdex quTdem erit de ipso amico. Ponit enim personam ^mici, cum induTt judTcis. Hoc solum dabit amicTiTae, iit veram amici causam esse malit, 6t perorandae liti tem- piis, quoad pSr leges iTceat, accommodet. Itaque prae- clarum a majorTbus accepTmiis morem ea tantum rogan- da judicTs, quae salva fTde facere possit. Cicer, 3 Offic, n, 10. Est sapient*s judTcTs memTnisse non soliim quTd p6- testati suae permTssum sTt a republTca, sed etTam quTd fTdei commissum ac creditum : absolvere alTquando, quem odetit : quem vero amet, condemnare : non putare sTbi, quodcunque concupierit, ITcere : sed habere Tn consUi5 legem, relTgTonem, aequTtatem, fTdem : libTuTnem autem) odium, invTdTam, metum, ciipTdTtatesque omnes amovere : maxTmeque rebus omnibus piaeferre conscientiam mentTs siiae, quam a DTis immortalibiis accepTmiis quae a iiobis divelli non poiest : quae si optimorum consTlTorum atque faciorum tesiTs Tn omni vita nobis erit, sTne ullo metii et summa cum honestate vlvemus. Fro Cluent.n, 159. Pro, Rab. Posth. n. 1 2. 6. Chilo ille sapTens Tn re capTtalT amici sui alTquandd judex fiiit ciim diiobus aliis jiidicibiis. Itaque s^ut ami- ciis eT capite plectendiis erat, aut legi abhTbenda fraus. Consultanti secum quTd Tn tam ancipTti causa facTendum esset, hoc optTmum visum est. SententTam, qua amicum damnaverat, dissTmiilans ac tacens, diiobus socTis judicT- biis, iit eum absolvercnt, persuasit : sTcque se et amici et judicis officio functum fuisse existTmabat. Verum dTe vitae suprerao amicos circQmstantes allocutiis, cum dixis- set nThTl e se commTssum csse, cujus memorTa alTquTd -aegrTtudTnTs afferret morienti ; confessiis est sTbi nondura ITquere, rectene, Sn perperam, fecisset in illo amici jiidT- cTo: hancque se ex facto capere molestiam, quod me- tiieret ne perfTdi homTnis fuisset Tn eadem re, eodemque tempore, et communi negotio, alTis suasisse diversum ab e9, quod ipse justum, et a se facTendum duxerat. VTriim Cc ( .290 ) sapientia praestantem haec res inento anxium et sollicitum habebat. DeclTnavit eiiim de via, et justhia discessit, ciim falsum conservandi amici causa consilium dedit. ^. GeU, L i. c. 3. 7. Antigoni regis frater MarsXas litem habebat, pos- tulabatque ab eo» sibi domi judicium institui : Melius qui' denis inquit Anugonus, in Joro et omnibus audientibus, re9 agetur^ ni nihil injuste fdcere in dnimo est. Plut. Apoph. PhilTppum regem rogabat Harpalus, qui gratia pluri- mum valebat apiid eiim, ut propinquus et familiaris suus Crates, accusatus injuriarum, mulctam quTdem solveret, sed non damnaretur publico judTcio, ne TnimTcorum alio- rumque hominum maledTctis pateret. Cui PhilTppus : Sd' tius est ifisum firojiter culfiam^ quam noa firofiter iilum male audire. Ciim ITtis inter duos prTvatos judex esset ArTstTdes, et alter concTliandas sibi judlcis benevolentiae causa dTceret ad- versarium multa Tn ArTstTdem injuriose f ecTsse : Quin tu. fiotiuiy inquTt, bone vir^ si quid ille te lcesit^ eloquere, Tibi enim nunc^ non mihi, judex sum, Idem, in Aristide. CAPUT XLII. Cives magistrdfibus parednt, magistrdtiis legibus* 1. JDTvTna mens prTma et summa lex est, alia jubens, alTa vetans : ex qua illa lex, quam DTT humano generi dederunt, profecta est, ratio, ad recte faciendum impel- lens, et a delicto avocans. Cicer. 2 de Leg. n. 9. 11. 2 Phi/ip. n. 28. Constat profecto ad saluiem cTvium, vTtamque omT- um quietam et beatam, conditas esse leges : eosque, qui primum ejusmodi scTta sanxerunt, popuiis ostendTsse, ea se scripturos 5tque laturos, qmbus susceptis honeste be- uteque vTveient. VTtTorum enim emendatricem legem oportet esse, commendatrTcemque virtutum. Ideoque sup- plTcia vTtTis proponit, praemia virtutibus. 2 de Leg, n. II. 1 de Leg. w. 58. STcut morbos ante necesse est cognTtos esse, quam remedia eorum ; sTc cupTdTlates prius natae sunt quam le- ges, quae iis modum facerent. yetUbtissTmT mortalium, ( 291 ) quorum aetas aurea dicta est, nataram et ducenrt et lei^em habentes, sine probro et scelere, atque ideo sine coercUionihus et poena, vitam agebant. Nec praemiis nec minis opus erat, cum honesta suopte ingenio peterent, et nihil contra morem cuperent At postquam pr5 modestia et pudore, ambitio, vis, aliseque cupiditates incessere ; le.ejes conditae sunt, Sic Cretensibus Minos, Spartanis Lycurgus, Atheniensibus Solon leges perscripsit. Livius^ l. xxxiv. c. 4. Tacit, 3. Aiin. c. 26. Senec. Efi. 90. . . ^ ^. '2 Lycurgus non habentibus Spartanis lcges institiiit, et suo exemplo confirraavit : sTquidem nihil lege ulla sanx- it, cujus t»on ipse primus in se documenta daret. Populum in obsequia principum, pvincipes ad justiiiam imperiorum formavit : parsimoniamque omnibus suasit, exislimans laborem militiae assidtia frugalitatis consuetudine facilio« rem fore. Tanto viro neque vTtae summa integritas, neqiie constantissimiis erga patriam amor, neque leges salubri- ter excogitatae, auxilio esse potuerunt, quo minus infestos cTves experTretur. Lapi iibus enim aliquando petTtus a dT- viiibus quibusdam, qudrum luxuT fraenos injecerant, foro ejectus, oculo etiam prTvatus fuit. Hoc facinus admTsit adolescens nomine Alcander, quT Lycurgi e foro fugientis tergo inhaerens, respicientem percussit baculo, eique ocu- lum excussit. Illum, sibi a populo traditum ad pcjenam, egregie tiltus esl Lycurgus : nam cum domT minTstrare sibi jussTsset ; mansuctudinis, frugalitatis, sanctitaiTsque suae cxemplo tantam ia eo morum mutationem fecit, iit ille ex protervo €t audaci adoJescente in verecundum moderatum- que transTret. Justin. l. iii. c. 2. Valer. v. c. 3. Plut, in Lycurg. 3. Codro rege Athenis extTncto pro patria, adminT- stratio reTpublicae anniiis magTstratibus permTssa est. Sed cTvitati nullae tunc leges erant, quia voluntas regum pro legibus habebatur. Lectus est itaque Solon, vir ingenio et justitia insTgnis, qui velut novam cTvitatem legibus conderet. HTcque tanto temperamento inter plebem sena- tumque egit, ut ab utrTsque parem gratiam traheret. Justin. l. ii. c. 7. Solonem leges condentera arrisit Anacharsis, dTxTt- que J>eges aranetlrum telis simtles sibi videri. Quemad' modum emm^ inquiebat, ilU injirmiora antmalia retinent, valentiora transmittunt : sic fiuiifieres et humiles legibiis constringUntury divites et firaefidtentes eas fierrumfiunt. ( 292 ) Idem Anacharsis cum concioni populi Atheniensis interfuXsr set : Mirari se, dixit? quod ajiud Greecos verbd fdcerent sdfiientes^ stulti vero judtcdrent, Plut. in Solon. Valer. 1. vii. c. 2. Plut. ibid. Interrogaius Solon, quomodo optimus fieri posset ci- vTtatum status l Si, inquTt, cives mdgistrdtibus obedtdnt^ magistrdtus autem legibus. Stob. Serm. xli. 4. ArchTdamus cuTdam quaerenti, quTnam Spartae im- perarent ? Leges, inquTt, dc secundwn leges Mdgistrdtus, Plut. Apoph. Cum Agesilaiis, Lacedaemoniorum rex, subacta AsTae parte, adversus regem Persarum pergeret, maxTmamque haberet fiduciam regni ejus polTundi ; ab Ephoris revo- catus, eorum absentium jussis tam obediens fuit, quam si privatus Tn comitio esset Spartas ; opulentissTmo regno praeposuit bonam existimationem, mulioque gloriosTus sTbi futurum duxit, si patrTae instTtutis paruisset, quam si bello AsTam superasset. RediTt itaque confestim, dicens : Bonum imfierdtorem o/iortere iegtbus /idrere. Plut. Apoph. Cor. Nep. in Agesil. c. 4. Antiochus teriTus omnTbus regni sui cTvTtalTbus scrip- serat : Si quid forte fier literas jussisset fdcere quod esset CQr,tra i^^es. ne sibi fidrerent. Plut ibid. 5. Ciiarondas populi conciones ad vim et cruorem usque seditTosas pacaverat, lege cavendo, ut, si quis eas cum ferro intrasset, contTnuo intcrficeretur. Interjecto deinde tempore, ipse ex longinquo rure, giadio accinciiis, domiim repeiens, siihTto indicta concione, slcut erat armatus, Tn eam processit. Ubi cum ab eo, qui proxTme constiterat, solutae a se legTs siiae admonTtus fuTsset ; Idem egOy inquTt, iliam sanguine meo sanciam. Ac protinus ferro, quod habebat, districto incubuit. De Zaleuco, vide lib. iii. c. 49. Valer, /. vi. c. 5. Idem Charondas, ne leges siix temere abrogaretuf ad arbTtrium et iTbidTnem eorum quTbus graves essent, hac ratTone praecaverat. Si quTs quampiam e sanctitis legTbu» abrogari vellet, et Tn ejus locum aliam novam inferri ; Ts, collo Tn laqueum immisso, verba faciebat ad popiilum de utraque lege. UbT, latis suffragiis, vTsum erat veterem legem abrogandam esse, et novam accTpTendam ; ilie dis- cedebat nThTl mali passiis. Contra veio si piTor lex retT- nenda, et nova rejicienda vTderetur : temeraiTo novae legTs ( 293 ) suasori guttiir perfringebatttr eo, quo vinctus accesseratr laqueo. Diod. Sic. l. xii. Stob. Serm. 42. 6. Jus civile neque inflecti gratia, neque perfringi p6- tentia, neque adulterari pecunia debet. ST non modo op- pressum, sed etiam desertum aut negligentius adservatum fiierit : nthil est quod quisquam sese habere certum, aut a patre accepttirum, aut rellcturum Kberis, arbitretiir. Cicer, firo Cacin. n. 73. Non ca olim erat, quae nunc saeculum tenet, legum ne- gligentia : nec interpretando sibi quTsque eas aptas faciebat, sed suos potius mores ad illas accommodabat. Liviusy l. iii. c. 20. 7. Dlctum est ab eruditissimis viris, nisi sapientem ITberum esse neminem. Quid est enim llbertas l potes- tas vTvendi ut velis. QuTs Tgitur vTvTt ut vult, nisT qui recta sSquTtur, qui gaudet offTcTo ; qui legibus non prop- ter metum paret, sed eas sequTtur atque coJit, quia Td rec- tum et salutare maxTme esse judicat ; qui nihTI dicTtf nihil facit, nihTl cogTtat denique nTsT ITbenter ac llbere : apud quem nulla res est, quse plus polleat, quam ipsius voluntas ac judTcTum ? Soli Ti>Ttur hoc contlngTt sapTenti, iit nihil facTat invltus, nThil dolens, nihil coactus. Cicer. Parad. 5. Non minus apiid vTros bonos honestas, quam apiid alios necessitas valet. Plin. l. iv. £/i. 10. Interrogatiis Aristlppiis, quTd prse caeteris homTnibus eximTum haberent phTIosophi ? Hoc, inquTt, guod si lege» Smnes toUantur^ aquabiliter tamen victuri slmus. Diog, Laert. in Arist. Legem nocens veretur, fortunam innocens. P, Syrus, Quam angusta innocentia sTt, ad legem boniim esse ? quanto latius offici5rum patet, quam jurTs regula ? quam multa pietas, humanTtas, liberalTtas, jusiTtia, fTdes exT- gunt, quae omnia public» leges non jvibeant ? Senec. ii, dg ird^ c. 27. Quod non vetat lex, hoc vetat fieri pudor. Senec. Troas. ver. 332. C c 2 i 294 ) CAPUT XLIII. FUwsi pfincipes plus exemploy quam peccato nocent, 1. Ut ciipiditatibus et vitns principum infici solet toti civitas, sTc emendari et corrigl continentia. Nam licet videre, si tempoium memoriam repetas^ qualescunque summi cTvTtatis virT ftierunt, talem cTvitatem fuTsse : et quaecumque mutatio morum Tn prTncTpTbus extjlterit, eandem Tn populo secutam esse. Cicer. 3 de Leg, n. 30. 32. COm L. Lucullo magno vTro magnTfTcentia villae Tus* culanae objTceretur, respondebat ; Duos se habere vzclnda, alterum equttem Bdmanum, alterum libertinum : guorum. cum essent magnijicct vUla^ td sibi concedi o}iortere^ quodiisy gui tenuioris ordints essent^ Itceret. At non vTdebat ab ipso natum esse, ut illi talia ciiperent. Nam Lucullus, summiis alioqui vTr, profusae Tn aedificiis, convTviis, et ap^ paratibus luxuriae prTmus auctor fuit : eumque 6b injectas moles mari, et suffossos montes, haud infacete magnus PompCius Xerxem togatum vocare assueverat. Pauci au- tem, atque admodum pauci, honore et gloria amplifTcalij vel corrumpere mOre» cTvTtatis, vel corrTgere possunt. Itaque eo pernTciosTus de republica merentur vTtTosi prin* cTpes, quod non soliim vTtTa concTpiunt ipsi, sed etTam ea infundunt Tn cTvitatem, plusque exemplo, quam peccato, nocent. Paterc. l. ii. c. ZZ. 3. PrTnceps optTmus facTendo docet : et ITcet sTt impe- rio maxTmus, exemplo major est. Paterc. l. ii. c. 126. Non tam imperTo nobis opiis est, quam exemplo: quTp- pe malus rectT maglster est metus. MelTils homTnes exem- plTs docentur. Plinius. Paneg, Rex velTt honesta : nemo non eadem volet. Senec. in Thyest, ver. 213, — ComponTtur orbTs RegTs ad exemplum ; nec sic inflectere sensus Humanos edTcta valent, ut vTta regentTs. MobTle mutatur semper cum prTncTpe vulgiis. Claud, de 4. Cons, Honor. ver. 296. ( 295 ) Vespasianus legibus aequissimis, quodque vehementtus est, vltae specie, vitiorum plura Romae abolevit. A, Vict, Etiit. r. ir. Theodosio imperatori, quod lapsos mores exemplo suo restituerit, hls verbls gratiilatur Latinus Pacatus : Ubi prlmum imperium accepisti, non contentus ipse vi- tils carere, alienis vitils corrigendis curam adhibuisti, Id- que moderate, ut suadere potius honesta, quam co^ere, videreris. Et quH vel longo Orientis usu, vel principum remlssione, tantus multos luxus infecerai, iit adulta con- suetudo non facile mutari posse vHeretur : ne quis se patl injuriam putaret, a te v51uisti incTpere censuram : impendia imperatoriae domus nunuisti, et ad mensam vix necesarium abiiibendo suinptum, quod natura difficilll- miim est, emendasti volentes. An quis ferret moieste se ad principTs modum coerceri ? aut subtractum sTbi alT- quTd doleret de prlvata, luxuria ciim videret imp^ratorem rerum potentem, terraruhi hominumque donr.Tnum, parce vlventem, modTco et castrensi cTbo contentum ? ad hoc aulam omnem laborTs, patienliae frugalTtatis exemplis abun- dantem? Tiiae, imperator, epiilae mensis comniunTbus sunt parciores. Hinc Tn omnes, quTtscentibus legum minls, luxuriae piidor et parsimoniae studium venTt. SIc est enim, slc est. Exasfierat homtnett imfierata correctioy blandisstm^ jubetur exemfilo. Latin. Pacat. c. 13. 3. Cavendum est vTro honorato et principl, sT Ipse do- mum aedificet, ne extra modum sumptu et magnTfientia prodeat. Quo in genere muhiim mall etiam in cxemplo est : stiidiose enim plerlque, praesertim Tn hanc partem, facta prlncipum imitantiir. At L LiiciiHi virtutem quis ? Multi tantummodo viliarum magnificenliam imitati sunt quarum quTdem certus ablubendus modus, et ad medTocrTta- tem revocandiis. Cker. 1 Offic. n. 138. l40. In Agcsilao Lacedaemoniorum rege illiid in prlmls admlrabTle fiiit, quod, ciim maxTma el mQnera a regibus, et dynastis, et cIvTtatibus mltterentur, nihTl unquam in domum siiam contiilerit, nThii de victu, nThil de vestltu Laconum miitaverit. Donio eadem fuit contentiis, qua Eurysthenes progenitor majorum suorum fuerat usus : quam qui intrarat, nullum signum ITbldinis, nullum luxu- riae vTdere poterat ; contra plurTma patientiae atque absti- nentiae : slc enim erai instructa, iit ntilla Tn re diff5rret a ( 296 ) ctijtisvis Tnopis atque privati domo. Corn, J^Tefi, in ^geait c. 7. M. Cato consularis et censorTus villas suas ne tectorio quidem perlitas fuisse scribit ad annum usque aetatis suae septuagesimum ; atque postea addit: JVeque mihi adifica' ttOy neque vas^ neque vestimentum ullum est firetiosum^ ne- gue firetiosus servusy neque ancilla. Si quid est quo uti fiossim utor : st non est, egeo (id est, facTle careo.) 5uo guenique uti et frui fier me licet. Mihi vitio quidamver- tuntj quid multis egeo ; dt ego ilUs, qutd nequeunt egere. A. Gell. 1. xiii. c 23. v Crassus ille dives nullam, praeter eam, m qua habitabat, domum aedificavit : dicebatque, homines aedificandi cupidos omnibus everti fortunis solere. Plut, in Crasso, Cum esset pecuniosus Atticiis, nemo illo minus aedi- ficator fuit. Domum liabuit Romae in CoUe Quirlnali ab avunciilo haereditate relictam, cujus amcenitas non aedifi- cio, sSd sylva constabat. Ipsunnf tectum antiquitus aedifi- catum, magis venustum erat quam sumptuosum : in quo nihil commutavit, nisi quod vetustate coactus est. Corn, Kep., in Attico, c. 13. Habitavit Augustiis in aedibus modicis, neque laxitate neque cultu conspiculs : ubi sine marmore uUo aut insig- ni pavimento conclavia : ac per annos amplius quadraginta in eodem cubiculo hieme et sestate mansit. Instrumen- tum quoque ejus et supeilex vix privatae elegentice erant. Idem tamen Romam, quam pro majestate imperii non satis ornatam invenerat, adeo excoliiit, iit jure sit gloria- tiis, marmoream se relinquere, quam lateritiam accepisset. Sueton. in Jug. c, 72, 73. c. 91. Anno urbis conditae 628, Censores CassTus et Longinus Lepidum iEmilium augiirem, virum consularem, coram se adesse jusserunt, quod sex millibus aeris aedes conduxTsset. M nunc, inquit Velleius, qui centum et quinquaginta post annis scribebat, si quis tdntds hdbitety vix ut sendtor ag* noscitur, Adeo mature d rectis tn firdvdy a firdvis in pracifiitid fiervenitur, Paterc. 1. ii. c. 10, ^ ( 29r ) CAPUT XLIV. Potentia decori esty st salutaris slt, 1. NBminem ex onimbus hominibus magis quam re- gem aut principem decet clementia. Ita enim poientia de- cori gloriseque est, si salutaris sit. Quae vero gloria est va- lere ad nocendum ? Senec. 1 de Clement, c. 3. Illius demum magnitudo gloriosa et stabilis est, quem omnes tam pro se esse quam supra se sciunt ; cujus curam pro salute singulorum atqye uniVersorum tuenda quotulTe experiuntur : quo procedente, non, tanquam noxTum animal quod e cubili prosiluerit, dTffiigTunt, sed tanquam ad clarum et beneficum sTdus certaiim advolant, objicere se pro illo mucrOnTbus insTdiantium paratissTmi. Magnam fortunam magniis animus decet: magni au- tem anTmi est proprTum placTdum esse tranquillumque, et injurias atque offensionts despTcere. Regem sseva et inevo- rabTlis ira non decct. c. 3. TalTs sTt cTvTbus suis princeps, quales sTbi Deos velit. Quod sT DTT placabTles et aequi delicta potentTum non st.^- tim fuIminTbus persequuntur ; quanto sequTus est homi- nem homTnibus praeposTtum miti anTmo exercere imperi- um? C.7, Si, quotTes homines peccant, sua fulmina mittat JupTter, exTgUo tempore TncermTs erit. Ovid. 2 Trist. Eleg. ii. Quod princTpTs officTum est ? quod bonorum paren- tum, quT ol^jurgare ITberos nonnunquam blande, nonnun- quam mTnacTter solent, alTquando admonere etiam verbe- rTbus ? NunquTd alTquis s5.nus filiiim propter prTmam of- fensam exhaeredat ? Hoc ouod parenti, etTam princTpT fa- cTendiim est, quem alTquando patrem patriae, tTiulo omnT- um puIcherrTmo, appellamus, iit scTat datam sTbi potesta- tem patriam, quae est temperaiissTma. Senec. de Clement, c, 14. 2. Nulla regi gloria est ex saeva anTmadversTone : quTs enim dubitat eum multum posse ? At contra maxTma, 61 nec alienae Trae serviat. r. 17. Id facere laus est quod ITcet, non quod ITbet. MTnTmum decet iTbere, cui multum iTctt. Senec, Octa.ver. 455. 7roa8fVer, 334. (298 ) Cum ab Alexandro magno flagitaret mat^r Olympias mortem cujusdam insontis, et dictitaret, spe facilius im- petrandi quae vellet, eum se per novem menses utero por- tasse: prudenter respondit : Aliam^ fiarens ofitima^ posce mercedem, hominis ^nim innbcentia salus benejicio nullo fiensdtur. Ammian. 1. xiv. Antoninus Piiis hanc celebratam ScIpTonis sententiam saepe in ore habebat : Malle se unum civem servdre, guam miUe hostes occidere. Capitol. c. 9. Theodosius, conquerente quodam ex familiaribiis, quod sontes morte non multaret, Utzndm, inquTt, et mortuos li- ceret ad vltam revocdre. Joan. Antioch. VespasTanus nunquam caede cujusdam laetatus, justis supplTcTis illacrymavit euam et ingemviit. Sueton. in Vesfi» c. 15. Primls annis imperii NeronTs, animadversurus in la- trones diios Burrhus praeioriis cohorubus praefectus, vTr egregius, petebat a Nerone, ut scrlberet nomina eorum Tn quos praeterea animadverti vellet ; hocquc saepe dilatum, tit tandem fieret, instabat. InvTius invTto ciim chartam tradTdissetj exclamavit Nero : Vellem nescire litterds. Qudm diversa illa vox erat a Calij^ulae voto ? quT optabat /io/iw/Ms JRomanus unam cervlcem hdberety ut ipse uno ictu et uno die crudSlitatem expleret ! Senec. 2 de Ciemen. c, 1.3. de /ra, c. 19. 3. Ad Caesarem Augustum delatum est L. Cinnam insTdias e! striiere. Dictum est uhT, et quando, et quThus conscTlSj et quemadmodum aggredi vellet. His audltls Augustus concTlium amlcorum Tn posterum dTcm advocS- ri jussTt: ipse interim inquTeta nox fuit. Gemens sublndc voces emlttebat varias et inter se contrarTas. Qutd? ego fiercussorem meiim securum ambuldre pdtiar, me sdllicito ? JErgo non ddbis poends gui tdt clvilibua bellis frustrd petitum cdfiut, tot ndvdltbusf tot pedestrzbus prxlils incolume, immo» Idre dd dras constitiiit, postquam pax terrd mdrique pdrtd est ? Rursus sTlentTo interposTto, sTbi magTs quam Cinnae iratiis, seque ipse compellans, Qza^c? v?t>?*, inquiebat, «? /^^' rire te tam multorum interest ? quis Jints erit supplicio' rum ? quis sanguints ? Ego siim nebilibus ddblescentulis exfibsitum cdput in qubd mucrones dcudnt, Non est ante ferendd vitd., si iit ego non peredm, tdm multi perdendi sunt. InterpellavTt tandem illum LIvTa tixor : et, AdmittiSy inquTt, muliebre co7isilium ? Fdc guod medici sblent, guT, (299 ) iibt usttata remedia non firocedunt, tentant contraria. S^- veritdte nthil ad huc firofecisti : nunc tenta qudmodo tibi ' ceddt clementid. Ignosce L. Cinna. Defirehensun est : jam nocere tibi non fiotest firodesse /dma tucs fibtest. [O quam clara femin» sententia.] Bene suadere visa est LTvia, gratias ei egit Augustus, Cinnam ad se accersivit, dimTssisque omnibus e cubiculo, delatum ad se indicmm exposiiit, adjecit locum, socios, di- em, ordinem insidiarum : et cum siia in eum beneficia plurima commemorasset, pr5 quibus ille infandam caedem paraverat ; hTs verbTs dedit: Vitain tibi^ Cinnd, iterum Hist. c. 74. VectTgalia nervi sunt reipublicae. Cicer.firo Leg, Manl n. 17. Tiberius praesidibiis provTnciarum onerandas esse tri- biito provTncias scrTbentibus rescripsit : I^dni /lastoris esse tondere fieciiSi non deglubere. Sueton. in Tiber. c. 23. Trajanus exacliones improbans et detestans, Jisciim. lieni sitnilem esse, dTccDat, quo crescente^ artus reliqui ta- bescunt. A. Vict. Epit. c 6. Selectaruin e firofanis Scrifitoribus Historiarum, Eims. A J ^'^-j r. 4 Ti'/, -^TTTtr-^^.-^.:,.,^-^^" ^f^ ^ - Y uIa A. 4 YA 02976 * \ M161732 THE UNIVERSITY OF CAUFORNIA LIBRARY y