^MF-l'VIVK 
 
 NYSOV'<^ 
 
 A^ 
 
 , r 
 
 
 
 v^WK 
 
 >i 
 
 uj CC 
 
 CD 
 
 %}]3AIN. 
 
 ^■"^RARY«9/ 
 ^ tRS/A A>;lOSANC[lfj>
 
 52 S 
 
 
 ^•y vV 
 
 
 ' ' 
 
 , r 
 
 ' ' 
 
 * 
 
 10 
 
 
 
 
 ■^■^ 
 
 C 
 
 
 
 
 £2 
 
 «f 
 
 
 ^'v 
 
 % 
 
 # 
 
 
 # 
 
 ^//^. 
 
 AV^ 
 
 
 <l 
 
 r~\ 
 
 
 
 
 Jl# 
 
 
 t=Z i_S 
 
 < 
 
 ^7 / ^ "^ 
 
 ST) 
 
 ■i =^ 
 
 ■J J. I 
 
 oc ■».- 
 
 '^' \^ ^^' ^'^:/]^UN\' 
 
 .•SOI 
 
 f t 1 t r r\ r^ >r* ..ir»iitr\irr*. 
 
 
 ^\\F IINIVFR,^//, .^ .v\V 
 
 i^ ^<^/iOjnv3jo-^ %ii30NVS0i^^ '^^m,\ ^^'.i/ojii' 
 
 ■ f\f* fttir«rir>- .nr/*Aiim
 
 A P U L E I I 
 
 OPERA OMNIA 
 
 EX EDITIONE OUDENDORPI AN A 
 
 CUM NOTIS ET INTERPRETATIONE 
 
 IN USUM DELPHINI 
 
 VARUS LECTIONIBUS 
 
 NOTIS VARIORUM 
 
 RECENSU EDITIONUM ET CODICUM 
 
 ET 
 
 INDICIBUS LOCUPLETISSIMIS 
 
 ACCURATE RECENSITA. 
 
 >--/ »• f5 ^; r> 
 O sj ^ 
 
 VOLUMEN PUIMUM. 
 
 T 
 
 LONDINI: 
 
 CUUANTE ET IMl'KliMEN TE A. J. VALPY, A. M. 
 
 182u.
 
 :.:•••.•:: ;A vi <-^ ::\y:-^'- • * 
 : : ••• .• •• 
 
 joti^^
 
 4 ; D ^^ 
 
 v.! 
 
 CONSPECTUS 
 
 EORU31 QU/E HAC EDITTONE 
 
 CONTINENTUR. 
 
 
 Jui.iANi Floridi Epistola Scrcnissimo Dc 
 Praefatio Rulinkenii 
 
 ilphino 
 
 Pag. 
 1 
 
 4 
 
 
 Apulcii Vita ct Scripta, ex Wowerio 
 
 Tcstinionia dc Apulcio 
 
 Apulcii Metamorphoseon Lib. i. 
 
 
 10 
 
 27 
 38 
 
 \.Ci 
 
 Lib. 11. 
 
 
 . 110 
 
 1 
 
 Lib. III. 
 
 
 . 184 
 
 ■J 
 
 Lib. IV. 
 
 
 . 242 
 
 — / 
 
 Lib. V. 
 
 
 . 318 
 
 "d 
 
 Lib. VI. 
 
 
 . 378 
 
 
 Lib. vii. 
 
 
 . 434 
 
 Lib. vm. 
 
 
 . 488 
 
 ~^ 
 
 Lib. IX. 
 
 
 . 560 
 
 
 Lib. X. 
 
 
 . G54 
 
 
 Lib. XI. 
 
 
 735 
 
 
 Flo R I DO RUM Lib. i. 
 
 
 821 
 
 
 Lib. 11. 
 
 
 852 
 
 
 Lib. III. 
 
 
 885 
 
 
 Lib. IV. 
 
 
 911 
 
 
 Dr Dro Socratis Liber 
 
 
 953 
 
 
 Dk Dogmatf Platonis Lib. i. 
 
 1033 
 
 
 Lib, II. 
 
 1084 
 
 
 Lib. III. 
 
 • 
 
 1150
 
 IV 
 
 CONSPECTUS. 
 
 Pag, 
 
 Apulcii Liber De Mundo . . , 1195 
 
 Apologia . . . , 1299 
 
 Fragmenta .... 1566 
 
 'Avsx^t^^vos ex Menandro , , . . 1570 
 
 Lectori J. Bosscha .... 1573 
 
 NoTiE Variorum in Mctamorph. Lib. i. . 1581 
 
 Lib. II. . 1760 
 
 Lib. III. . 1945 
 
 Lib. IV. . 2029 
 
 Lib. V. . 2140 
 
 Lib. VI. . 2222 
 
 Lib. VII. , 2307 
 
 Lib. VIII. . 2390 
 
 Lib. IX. . 2521 
 
 Lib. X. . 2638 
 
 Lib. XI. . 2731 
 
 Excerpta ex Jani Gniteri Suspicionum Libris ineditis 2817 
 
 Notae Variorum in Florid. Lib. i. . . . 2839 
 
 Lib. II. . . . 2863 
 
 Lib. III. . . 2885 
 
 Lib. IV. . . 2900 
 
 Lib. De Deo Socratis . . 2917 
 
 De Dogm. Plat. Lib. i. . 2952 
 
 Lib. II. . 2972 
 
 Lib. HI. , 2986 
 
 Lib. De Mundo . . 2990 
 
 Apologiam . . .3045 
 
 NoTiTiA Literaria, auctorc J. Bosscha . . 3309 
 
 Elenchus Codicum Mss. . . . 3333 
 
 Recensus Editionum .... 3346 
 
 Rcccnsus Codicum Mss. qui in Bibliothecis Bri- 
 
 tannicis asscrvantur . . . 3367 
 
 Index ...... i
 
 S E R E N T S S I M O 
 
 E L P H I N O 
 
 LUDOVICO, 
 
 LUDOVICl MAGNI FILfO, 
 JULIANUS FLORIDUS J. U. L. CAN. CARNOT. 
 
 SiSTiT sc tibi tandem, Serenissime Delphi ne, post 
 moras sane quam longas Apuleius noster. Sub tuis ille 
 dudum anspiciis, jussu parentis Augustissimi, novo cultu 
 adornari coeptus, et ad umbilicum perductus, si non om- 
 nino tempore (quod, tiia in discendo celeritate vix susti- 
 nente docentiura moras, difficillimum erat), certe non in- 
 tempcstive prorsus in manus venisset tuas, nisi, quae et 
 aliis non paucis, huic quoque maligna fata lucera diu invi- 
 dissent. Unde, cum sc jam nimis serum, et tibi plane inu- 
 tilem cerneret, perpetuis quibus eum damnaveram tenebris 
 ])remi sc baud admodum invitus patiebatur. Sed, nata 
 tibi c f'austissimo connubio trina prole, cui ad dignas Prin- 
 cipibus Viris artes per vestigia tua sterncndum erit iter 
 propediem, continc:i diutius non potuit quin e scriniis 
 mcis crumpcrct, ratus sibi quoque in Regiis pueris erudien- 
 dis partes aliquas, et opportunam sui meique erga te ob- 
 scquii contestandi occasioncm obtingcre aliquando posse. 
 Hac cum spe volentcm emitto lubens. Quis enim vel levi- 
 ter tibi placuisse, ct tantillum profuissc tuis non toto animo 
 exopt(?f, ac summaR fortunai ducat loco, cum se sciat ea- 
 <lcm opera toti orbi Christiano prol'utiirum? Hue quippe 
 
 Dcljili, rl I'ar. ('Ian, Apul. A
 
 2 liPISTOLA. 
 
 potentife gloriasque nomen vestrum evcxit Ludovicus 
 Magnus, parens tuns, sic rem Gallicara prndcntia, Reli- 
 gionem pietate stabilivit, sic invidorum in fensoi unique vi- 
 cinorum hostiles animos fregit armis, sic virtutis suae admi- 
 ratione ac fania rcmm gestavum extremas orbis gentes ad 
 sui venerationem conci^it, ut nulla jam poene raundi natio 
 sit, nullus populus, cujus res rationesque non sint cum 
 vestris aliquo niodo conjunctcC : dura hos sustentat opibns 
 Princeps munificentissimus, illos armorum terrore bellator 
 acerrimus continet in officio, alios confirmat prcTsidiis, 
 alios vel sola nominis sui umbra tutos securosque praestat ; 
 et stabilita tot triumphis pace non ad luxum et desidiam 
 abutitur, sed ampliorem sibi ex parto per earn otio, quam 
 ex omnibus, quas retulit, victoriis, laudura segetem qua^- 
 rit. NuUis quippc jam relictis in hac orbis luce, quos de- 
 bellet, hostibus, ipsum tenebrarum Principem aggreditur, 
 et de coelitura adhuc amplius, quam de mortalium judicio 
 solicitus, dum commeantium undique in has oras advena- 
 rum admirationem superbis a^dificiorum ac substructionum 
 molibus excitat, apud coelestis patrias cives plausum multo 
 jucundiorem ex subversis haereseos tcmplis aucupatur. 
 Teterrimum illud monstrum, quod nullis superiorum regum 
 armis, nullis conatibus domari potuerat, otiantis Ludovici 
 Magni subcisivis curis debellandum servabatur. Quo 
 jam prostrato ac penitus confecto, sanatis atque ad con- 
 cordiam et unanime tum erga Deum, turn erga Principem 
 obsequium reductis suorum omnium animis, propagatis 
 late finibus, et hostibus aut deletis, aut cladibus suis ad 
 saniora revocatis consilia, quid habet amplius Gallia ad 
 summam felicitatem optandum, nisi ut ea propria sibi ac 
 perpetua Deus faciat ; hoc est, ut vitam Regi optimo diu- 
 turnissiraam, et Prolem virtutis ejus aemulam, eique quam 
 simillimam concedat ? Alterum ut speremus faciunt cum 
 eximia in floren<issimum hoc Regnum Supremi Numinis 
 benignitas, tum juges castissimae Christi Sponsas Ecclesiae 
 pro studiosissimo splendoris ac fidoi suae assertore prcces : 
 alterum jam nobis coacessum non sine jucundissimo laeti-
 
 KFISTOLA. 3 
 
 tiae sensu animadvertimu.s, Surenissime Delphine, cmn 
 in te formam istam Imperio et LuDOVico patre dignam cer- 
 nimus, cum altam indolem pliirima comitate conditam, cum 
 acrem ingenii vim, et robur istud corporis, a3stus, frigoris, 
 irabrium, sitis, famis, et vigiliae patiens, et imllo labore 
 fractum observaraus. Nee dissirailes Patri lilios et Avo 
 nepotes spondet nobis turn Borbonius Bavarusque 
 Sanguis baud unquam degener, tum egregia in Aula orbis 
 principe educatio. Aderunt quippe ipsis praestantissimi 
 artium omnium excrcitationumque liberalium Magistri. 
 Aderunt Magistrorum omnium pra?ceptis et adbortationibus 
 potentiores Paternorum Matcrnorumque exemplorum sti- 
 muli, quibus mirum bona indoles quantum excitetur. Ad- 
 erit cum recentium, tum veterum sapientiae humaniorisque 
 literaturae auctorum lectissima supellex, quos inter Apu- 
 leius quoque noster locum sibi aliquem dari postulat : non 
 quod tantum sibi arroget, ut Regios Pueros cupiat inter 
 Milesias t-uas Punicas consenescere, quod Ciodio Albino 
 quondam exprobrabat Imperator Scverus ; sed quod, gna- 
 rus utile dulci Principil)us mnxime pueris esse admiscen- 
 dum, non desperet amplam eruditionis suaj, obsoletioris 
 paulo et salebrosioris, penum fabulis non inficetis conditam 
 ipsis fore nee inutilcm, nee injucundani. Est et ubi gra- 
 viores personas sustineat, Orutoris scilicet copiosi et in- 
 geniosi, in prolixa sua Apologia, et Fragmentis vere flori- 
 dis aliarum orationum, ac Philosophi non inelegantis, in 
 opusculis illis, in quibus totius Platonica! Doctrinas pla- 
 cita, buc illuc in Philosopbi illius Dialogis sparsa, colligit, 
 ac veluti in compendiaria tabella ponit ante oculos. His 
 nominibus, et quod a me tuis sub auspiciis expolitus cxor- 
 natusque est, et Augustissimo tuo Nomini inscriptus, adi- 
 tum ad te quajrit, Serenissime Delphine : quern si iaci- 
 lem ci concesseris, si vota et obsequia mea defcrentcm bc- 
 nigne cxceperis, ct in tuorum volueris esse numcro, curas 
 vigiliasquc mcas optime collocatas putabo, atque ad novam 
 Ausonii Poeta) cditionem, quam tibi adorno, alacrior mc 
 accinufinn.
 
 P R J^ F A T I O. 
 
 iEQUO LECTORI 
 
 S. D. 
 DAVID RUHNKENIUS. 
 
 Dvo scriptores vel inprimis nobiles ex Antoninorum ae- 
 tate, Gellius et Apuleius, cum, eloquentia saecuii sui non 
 contenti, meliorem quaererent, judicio lapsi, iii aliud genus 
 magis vitiosum inciderunt. Cum enim omne recte scri- 
 bendi consilium ad unius Cicevonis, et ut quisque ei simil- 
 limus est, normam dirigere debuissent, uon ii quidem op- 
 timos illos omnino reliquerunt, sed tamen cum eorum imi- 
 tatione scriptores ex ultima antiquitate repetitos ita con- 
 junxerunt, ut mode cum Cicerone, Caesare, Livio, et simi- 
 libus, modo cum Evandri matre loqui viderentur. Ac 
 Gellius quidem in hac HuMKyjAta. paulo moderatius versatus 
 est, nee temere et passim verba exoleta arripuit, sed e solis 
 fere Comicis priscis voces ac formulas exquisitiores, qui- 
 bus orationem suam distingueret, libavit. Quod pulchre 
 vidit Lipsius Preefat. ad Senecam : ' Tu, Agelli, non nisi 
 veteres Comicos et Latii puritatem sectaris, et exprimis : 
 fatendum est.' Quod judicium cum verissimum sit, nee 
 obscuro loco positum, mirari subit, ue unum quidem ex tot 
 Gellii Interpretibus, nisi forte J. F. Gronovium excipias, 
 ad tarn perspicuam et tot vestigiis impressam Comicorura 
 jmitationem uttendisse. Quo minus dubito futuros ejus 
 Editores, quasi prajtereundo, admonere, ut, si in eo recen-
 
 PR.EFATIO. 5 
 
 sendo operas pretium facere velint, in Plauto, Terentio, et 
 antiquiorura Comicoriim reliqniis tractandis assidui sint, 
 et in hac comparatione, Gellii vel explicandi, vel corrigendi 
 caput esse arbitrentuv. Sed Gellius nihil ad nos, aut, si ad 
 nos, nihil ad hunc locum. Dc Apuleio res postulat ut 
 dicaraus. Is igitur tantum abfuit, ut sibi in hoc genere tem- 
 peraret, ut potius e casca vetu state earn orationem conflaret, 
 quam nemo, nisi qui multum teraporis in ea Latinitate cog- 
 noscenda contriverit, sesesperet assecuturura. Scio, viros 
 eruditos esse, qui non omnia hujus modi verba ab antiquis 
 scriptoribus sumta, sed temere et pro libidine conficta pu- 
 tent : id quod Drakenborchius ad Liv. xlv. 3G. de Gellio 
 aflirmare audet ; de Apuleio Roaldus ad ejus Metam. viii. 
 p. 550. Sed ego libcntius sequar Ondendorpium ad Me- 
 tam. IV. p. 246. bene judicantem, nihil Apuleium sine ex- 
 cmplo scripsisse. Etenim bona pars eorum, qua? a Gellio 
 et Apuleio licentius insolentiusque ficta videri possint, a 
 Grammaticis antiquis, maxime aGIossographis, conservata 
 reperitur. Quidni igitur reliqua, quorum nullum apud 
 Grammaticos, qui nunc supersunt, vestigium est, pari auc- 
 toritate niti dicamus ? Qua de re liquidius judicari poterit 
 turn, cum quis juniorum Literatorum, qui nunc subitariis 
 Conjecturis edendis f'amam venantur, sese ad eam laboris, 
 ctsi non nimis grati, tamcn Uteris etlaudi suee magis profu- 
 turi,ad cam igitur laboris paticntiam sese durarit, ut Glos- 
 saria Latina, in Leidensi Bibliotheca latentia, quibus nihil 
 usquam vel vetustate, vel praestantia simile reperias, e tcne- 
 bris in lucem vocet,linguamquc Latinam,de cujus inopia ve- 
 ins querela est, aliquot mille vocabulis ac formis, nondum 
 cognitis, locuplctct. Quanquam, quaj juvcntutis nostra} mol- 
 lities est, magnopere vcreor, nc ha^c snrdis auribuscanam. 
 
 Sed redcat, undc detlcxit, oratio. Est sane ista antiqui- 
 tatis aflcctatio molcsta vVpiileium lcgentil)us. Nescio tamen, 
 an molcstior sit tumor AfVicanus, quo orationem, in iis (pii- 
 dcm libris, quos a doctis legi voluit, praeter modum ct pu- 
 dorcm indavit, ceteroqui minime hel)es ad id, quod rectius 
 csset, intciligendnm. Quippe in Apologia, qucc non in
 
 6 I'R^FATIO. 
 
 umbraciilis eruditorum legenda, sed in fori luce habenda 
 esset, tam vacuus est his ineptiis scholasticis, ut ejus ora- 
 tioni nihil, aut certe non multum ad summam sanitateni 
 deesse videatur. Ad quern modum si ceteros libros scrip- 
 sisset, eum, sine ulla exceptione, cum Mureto Var. Lect. 
 XVII. 19. 'eruditum inpriinis et venustum scriptorem' vo- 
 carem. Jam scriptor tam eruditus, ac tantus eruditionis 
 ostentator, cum non unura de multis, sed longe doctissiraum 
 interpretem postularet, bonis avibus accidit, ut Franciscus 
 Oudendorpius ingenium et doctrinam suam ad eum illus- 
 trandum expoliendumque conferret. Erat ille omnibus 
 pra^sidiis, ad rem bene gerendam necessariis, instructus et 
 paratus; exquisita Latinitatis universai scientia, eruditione 
 accurata et recondita, quae non de Latinis tantum fontibus, 
 sed, ut Perizonii discipulum agnoscas, etiam de Grascis 
 esset derivata, summa scriptorum excusorumque librorum 
 copia, usu denique horum instrumentorum totiusque rei 
 criticae tanto, quantus intelhgi maximus potest in accura- 
 tissimo tot veterum scriptorum Editore. Triginta circiter 
 annos in Apuleio emendando versatus est, nee tamen opera 
 continenti, sed aliquoties per alias curas, inprimis per Sue- 
 tonii Editionem, interpellata. Ac potuisset ipse opus pro- 
 dere, et vivus gloria sua frui, nisi librarii, dubitantes, an ex 
 Apuleio tam pingue et paratum lucrum venturum sit, quam 
 ex aliis scriptoribus, qui quotidie in scholis teruntur, rem 
 tergiversando in longum traxissent. Ita cum Apuleius com- 
 plures annos in scriniis jacuisset, ego bibliopolarum fasti- 
 dium, quod nos tam prasstanti interioris doctrinas monimen- 
 to privaret, non diutius ferendum ratus, petii contendique a 
 Theologo supra vulgarera modum erudito, Cornelio Ouden- 
 dorpio, Francisci filio, ut mihi facultatem daret Apuleii in 
 lucem proferendi. Qui, qua est humanitate et literas ju- 
 vandi studio, facile petenti veniam dedit. Et ecce, reperi 
 librarium votis meis hactenus annnentcm, ut reciperet, se 
 praecipuum Apuleii opus, Metamorphosin, statim excusu- 
 rum, reliquos libros, Florida, Apologiam, Philosophica ad- 
 diturum, si Metamorphosis cupidos cmtores invcnissct.
 
 PR^EFATIO. 7 
 
 Hac conditione imprimendi factum est initium. Equidem 
 tiira putcibam, imllas meas partes, nisi specirainnm typo- 
 graphicoruni relegendoium, fiituras. Sed mox aniinadverti, 
 Oiidendorpium, duni textiim ad veteres libros conforraare, 
 ut fit, ex die in diem distulerat, raorte occupatum, aliis, 
 quod agerent, reliquisse. Qua causa impulsus, liunc mihi 
 laborem sumsi, ut contextura, qui in PricaeanaEditione est, 
 cum cura perpensis veterum librorum lectionibus, partim 
 de Oudendorpii, partim de meo judicio refingerem, in hac 
 opera vicaria versatus aliquanto religiosius, quam magnus 
 Scaliger : qui, cum posterioris Editionis Vulcanianae apud 
 Rapheleng. a. 1600. curam suscepisset, in alieno opera 
 plus sibi sumsit, quam Critices ratio et modestia fere- 
 bant. 
 
 Sequitur, ut dicamus, quibus adjumentis criticis fretus 
 Oudendorpius ad Apuleium castigandum accesserit. In 
 quo quidem gcnere mihi parum licet lectorum expectation! 
 satisfacere, qui non plus de ejus subsidiis cognorim, quam 
 quantum ex Animadversionibus in Apuleium, et paucis 
 nutulis, in fronte librorum scriptis, discere potui. Ex Edi- 
 tionibus primis, qua3 Codicum scviptorum auctoritatem 
 obtinent, eum, video, usum esse Romana a. 1469. quam 
 Bandinius Catal. Codd. Lat. Mediceor. T. ii. p. 655. de- 
 scribit; Veneta a. 1483. Vicenlina a. 1488. Nee ulla 
 earum, quae has principes sequenti aetate cousecutaesunt, el 
 videtur defuisse. Sed omnibus longe multumque praefere- 
 bat .Juntinam posteriorcm a. 1522. 8. cujus textum, acri judi- 
 cio et bonis libris usus, praeclare constituit Bernardus Phi- 
 lomathes Pisanus. Ea quantum Apuleio profuerit, singula? 
 piope paginae ostcndunt. Ad scriptos libros quod attinct, 
 IX. Codicum Exccrpta sc ad manum habuisse, Oudendor- 
 pius testatur ad Metam. ix. p. 616. Omnibus hucusque 
 cognitis, si minus antiquitate, de qua alius aliter judicat, 
 ccrtc bonitate facile prajstant duo Florentini, reccnsiti a 
 Bandinio 1. c. p. 4. et 654. quorum varietates a sc enotatas 
 Fridcr. Lindcnbrogius cum Elmenhorstio communicarat. 
 Sed, quo notior est Elmcnhorstii in hoc gcnere ncgligcntia.
 
 8 FRiEFAT[0. 
 
 eo gratior Oiidendorpio accidit eadem collatio, ipsius Lin- 
 denbrogii manu scripta, quam ei Jo. Alb. Fabriciiis misit, 
 Quanquam Oudendorpiiis in hac quoque collatione illam 
 diligentiam et curam, qua nunc Critici veteres membranas 
 excutiunt, aliquando requirit, ut ad Metam. v. p. 360. Pa- 
 latinum Codicem Wowerius adhibuerat. Sed hujus etiam 
 accuratiorem collationcm, a Jano Grutero factam, Leiden- 
 sis Bibliotheca Oiidendorpio suppeditavit. Veniamus ad 
 eos Codices, qnibus nemo ante eum usus reperitur. Ex 
 Regia Pavisina habuit Excerpta Codicis membranacei, xv. 
 saeculo script!, quem Catalogus Mss. n. 8667. assignat : ijera 
 Editionem Aldinam cum Ms. collatam per Hieronymum 
 Groslotium Lislaenm : Variantes denique ex Codice Fr. 
 Petrarchse, et alio nescio quo, quavum illas vir doctus ex- 
 emplo Vicentino ascripserat, has Aldino P. Pithoeus. 
 Ex Leidensi Bibliotheca sumsit lectiones incerti Codicis, 
 quas Gerardus Vossius, Gerardi Joanuis Alius, in margine 
 Vulcanianag posterioris notarat. A Joscpho Wassio, prteter 
 correctiones, quas ipse fecerat, accepit Excerpta ex Codice 
 Anglicano Paraei, de quibus ipsum vide ad Metam. i. p. 5. 
 His egregium adjumentum accessit ex Bibliotheca Guel- 
 pherbytana, ciijus duplex Codex a G. Cortio cum exemplo 
 Colviano quam accuratissime comparatus erat. CI. Ernes- 
 tus, qui horum Excerptorum copiam Oudendorpio fecit, 
 utrumque Codicem ita describit: Primus est membrana- 
 ceus, sed lacunosus, incipitque in L. ii. Scriptus est in pa- 
 limpsest©. Versus ante videntur in libro fuisse, quorum sc. 
 vestigia clare apparent. Scriptura est luculenta, st^culi x. 
 aut XI. Alter exhibet totam Metamorphosin, nitide, sed 
 perparvis Uteris scriptus in membrana, saeculo xii.aut xiii. 
 Conspirat cum Palatino. Hactenus Erncstus. Ultimo 
 loco commemoranda est membrana Jac. Phil. D'Orvillii, 
 saeculo xiii. eleganter scripta, quam ipsi Oudendorpio in 
 manibus habere, et arbitratu suo tractare licuit. Hsec una 
 majorem vim variantium prasbuit, quam duoe tresve ab aliis 
 inspectee. Tanti in hac librorum comparatione refert, qui- 
 bus oculis et quam otiose rem agas. Idem Codex post do-
 
 PRJiFATIO. 9 
 
 mini mortem in Bibliothccam Oadendorpianam pervenit; 
 inde aliquando, si bene novi liberalitatem piEestantissirai 
 filii, quern supra laudavi, cum aliis Mss. patersiis, quorum 
 luculenta copia superest, in publicam Leidensem migratu- 
 rus. Sed quibus, quam idoneis Codicnm pra?sidiis Ouden- 
 dorpius instructus fuerit, rectius ex ejus Animadversioni- 
 bus, quam ex narrationis nostra:! jejunitate, cognoscetur. 
 Eadem causa est, cur dicere supersedeam de Emendationi- 
 bus virorum doctorum ineditis, per totum opus sparsis, v. c. 
 Claudii Sahiiasii, quaj per Ernestum ex Bibliotheca Guel- 
 phcrbytana ; Godefridi Sopingii, N. Heinsii, Is. Vossii, &c. 
 quae ex Bibliotheca Leidensi et aliunde ad eum pervene- 
 runt. 
 
 Reliquum est, ut de recensione ceterorura Apuleii libro- 
 rum, quosnunc Metamorphosi addere non licuit, verbo dica- 
 mus. Hi quoquc iisdem vetcrum librorum subsidiis, eadem- 
 que subtilitate critica castigati sunt : sed Notae sunt minus 
 uberes ac copiosae, sive quod minor difficultas in illis inter- 
 pretandis exoriebatur, sive quod Editor longo opere defungi 
 festinabat. Ceterum speramus, banc Metamorphosis Edi- 
 tionem, qua Uteris Latinis, vix dici potest, quantum lucis 
 allatum sit, a bonarum artium studiosis tam cupide excep- 
 tum Iri, ut, qui in cam impensas fecit, re ipsa cxperiatur, 
 posse se sine jacturae periculo alterum voluraen adjungere- 
 Quod ut prius magnitudine oequet, praeter superiorum Edi- 
 torura Praef'ationes, et Indices necessarios, comprehendet 
 Philippi Beroaldi Notas, qu£B sint c critico gencre, et inte- 
 gras Joannis Priciiei, quas Oudendorpius, ne textum copia 
 sua mcrgerent, hoc volumine exclusit. Illud deniquc, quan- 
 tumvisleve, monerc non alienum I'uerit, Pricaoana) Editionis 
 paginas novae hujus margin! ascriptas esse, proptcrea quod 
 vir doctissimus non nisi ex ea Metamorphosis loca in 
 Notis suis citavit. Vale. Scrib. Leidae, d. 18. April. 
 
 MUCCLXXXVI.
 
 A P U L E 1 1 
 
 VITA E T S C R I P T A, 
 
 EX WOWERIO. 
 
 JNJadaura, civitas Africae, in Numidiae et Gaetuliaei con- 
 finio sita, oppidiim Syphacis, eoque victo Masinissas Re- 
 gis, niunere pop. R. et Veteranorum militum novo conditu 
 splendidissima colonia. Haec L. Apuleium claro loco ortura 
 patria excepit Patre genitus est Theseo Duumvirali, 
 aliisqne honoribus perfuncto: mater ilii Salvia; cujus 
 origo a Plutarcho et Sexto Pliilosopho, ejus nepote, mana- 
 vit. Natalis vero Hadriano imperante incidisse videtur; et 
 quidem postrerao illiiis imperii tempore, si recte colligimus 
 setates clarissimorum Virorum quorum meminit. Lollii 
 Urbici, cl. Viri, Praefecti Urbis, testimonio in judicio niti 
 conatur: quo legato Antoninum Piuni Britannos debel- 
 lasse Capitolinus tradit. Lollianum quoque Avitum cl. V. 
 in Apologia ad testimonium vocat, quern sub Antonino 
 Philosopho, et L. Aurelio Vero Bithyniae prasfuisse appa- 
 ret ex Ulpian. 1. 1. de Decur. Scipionem Orphitum, Alricae 
 Proconsulem, memoratin Floridis, quem idem Capitolinus 
 Praefectum Urbis D. Pio imperante, et mox sub Antonino 
 Philosopho aliis honoribus auctuni narrat. Ex quibus, ut 
 in re clara, asserere licet Apuleium temporibus Antonini 
 Pii Divorumque Fratrum vixisse. Decora illi etelegans cor- 
 poris species, ut etiam sine vi carminum non solum Puden- 
 tillam prope jam floris cxtincti, sed vel Penelopen ad amo- 
 rem sui inducere potuissct, si qua tamen auctoritas tabulis, 
 quibus imagines Virorum Tllustrium ex antiquis monumcntis
 
 APULEII VITA. 11 
 
 doctissimus Vir Fulvius Ursiniis expressit : qiianquani 
 illarum fidetn cevtam probarunt Apuleii accusatores, qui 
 vultus liberalitatcm, capillos delicatos, atque ad lenociniuni 
 decoris piomissos, iiimiumque adeo muuditiarum studium, 
 tanquam crimina, intenderunt : quorum nihil fastidiose a 
 se spernit Apuleius ; sed pervenusta et eleganti oratione 
 isthaec omnia corapetere Philosopho ostendit. Et verc 
 quidem conveniens Philosopho, nihil in se sordidum, nihil 
 imraundum pati, plane etiam absurdum, etab omni ratione 
 alienum, ut is, qui coelestia et aeterna contemplatur, spur- 
 cus et pollutus incedat, pura et incorrupta attrectatione 
 maculosa contaminet. Ingenuarura artium studiis semper 
 deditus, earum cultu omnem astatem transegit. Primis 
 pueritiae annis sedem ac magistram studiorum Carthaginem 
 habuit, quani postea Athenas transtulit. Indc Carthagini- 
 enses parentes suos ac primes magistros celebrat. Inde 
 gloriatur, se illis * nee lare alienum, nee pueritia invisitatum, 
 nee magistris peregrinum, nee secta incognitum, nee voce 
 inauditum, nee libris illectum; sectara Athenis Atticis con- 
 tirmatam,' Carthagini vero ' inchoatam.' Platonicae enim 
 familiae nomen dedit, eique divinae sectas se transcripsit, 
 quam praeclare ingenii monumentis exornavit, ut, vel jure 
 quodam Praccipui,Platonicus. Petiit deinde Romam, ubi 
 ' advena studiorum Quiritium,' ita enim scribit, ' indigenum 
 sermonem, nullo Magistro praseunte, excoluit.' Eam tamen 
 peritiam Linguae Latinas et Juris Quiritium assecutus est, 
 ut causarum patronum ageret, et stipendio forensi mereret. 
 Undo, cum sacris desponsus, et tenuitate impeditus esset, 
 quominus iis traderetur, hoc studio sufficicntes sumtui 
 nummos acquisivit. Nam, etsi Apuleio et fratri cohairedi 
 relictum a patre IIS. vicies, tamen patrimonii vires im- 
 pensaj peregrinationes, crebra) liberalitates, et diulina stu- 
 dia non parum attriverant, nee vcretur incousessu Judicum 
 et frequentia auditorum animose diccre : ' Amicorum ple- 
 risquc opem tuli, et magistris plurimis gratiam retuli, quo- 
 rundam etiam fdias dote auxi ; ncquc enim dubitassem, 
 vel univcrsum patrimoniumimpcndere, ut ac(iuircrem, quod
 
 12 APULEH VITA. 
 
 majus est, contcmtum patrimonii.' Certc r.on valdc opii- 
 lentum fuisse, baud obscure constat; nam et x[. Me- 
 tamorphoseon se admodum pauperem ait, adeo ut ves- 
 tem ipsam vendere sit coactus, quo sacrorum impensis pa- 
 rem summam corraderet. Nisi potius tunc temporis pau- 
 perem capics, exhaustum scilicet diutina peregrinatione, et 
 recentem a deforraatione, quae omnibus bonis spoliaverat. 
 Cum vero accusatores paupertatem exprobrassent, tanquam 
 in proprio et familiari crimine, suoque Philosopho accepto 
 et convenienti, tantum non divina oratione prope dixerim 
 exultat, et paupertatem vel divitibus ultro expetendam 
 proponit. Et sane verisimile videtur, cum Apuleius minus 
 se locupletem cerneret, ideo facilius impulsum, ut Emilia) 
 Pudentillos nuptias non aspernaretur ; nam alioquin parum 
 dignum illius ingenio, ut juvenis corpore et animo elegans 
 duceret viduam, nullis form^e blandimentis, et annis rebus 
 voluptariis jam fere abnuentibus, nisi prolixa dote et molli 
 conditione invitatus : quamvis ipse multis verbis amoliri 
 conatur banc suspicionem, nuliaque avaritia^ causa concu- 
 pisse uxorem ex tabulis docet. Qua vero occasione CEam 
 venerit, qua conditione Pudentillae matrimonio junctus sit, 
 copiose narrat. Ex bac tamen utriusque dissimilitudine 
 nata opinio, veneno et magicis maleficiis coactam mulierem 
 nupsisse ; inde apud cl. Maximum, Africoe Procos. a Lici- 
 nio ^miliano reus Magiae postulatus, quod scilicet sexa- 
 genarian!, post longam viduitatcm, carminibus ad sui asta- 
 tem flexisset, ut grandem dotem amanti mulieri extorqueret ; 
 sed adversus intentata crimina insignis eloquentice praesidio 
 munitus peritissime velitatur, eaque innocenti sine causa 
 objecta, longa oratione ostendit. Magiae tamen noscendae 
 desiderio ardenti se flagrasse scribit, atque ideo Tbessaliam 
 maleficiis famosam petiisse, nisi base imitatione Graeci auc- 
 toris, quern exprimebat, scripserit. Multa et mira de eo 
 tradita, ac peritissimum artium Magicarum, et Cbristo prae- 
 stantia miraculorum superiorem ab Etbnicis aestimatum 
 Lactantius et Augustinus memoriae prodiderunt. Quod 
 vero idem D. Augustinus notat, quasi praeclara sua elo-
 
 APULEIl VITA. 13 
 
 quentia ct Magicis arlibus nc ad aliquam quidcm jiidiciariam 
 potestatcm pervenire potnisset, nolira illi vitio dari. Malta 
 profecto intervenire potuerunt, qiia3 impedirent, rie viitu- 
 tibiis tribuerentur merita, qua? jure suo pcterc debcbant ; 
 prave judicantium error, invidia Eeqiialium, et singuloriun 
 quasdam perversa cascitas, qua iiidignis fasces deferunt. 
 Cum gratia aut odium imperat, idem illc orbis pari verti- 
 gine semper circumvolvitur, in quo pra^tura Catonem 
 negligit. Nerape, quia non assecutus Apuleius, qua3 vir- 
 tutes et ingenii bona merebantur, ideo adipisci non potuit ? 
 Infirma ratio et solis imperitis conclusa : quinimrao nun- 
 quam ilia consequi afFectavit, in quibus alii anxie vota sua 
 suspendunt. Quid enim sacra base et irapolluta ac semper 
 quieta et secura prolessio, quid, inquam, commercii habet 
 cum strepitu forensi, fraude accusatorum, gemitu reorum, 
 sanguine innocentum 1 Quis vero similior Deo, quis pro- 
 pior quam Philosophus, qui, reiicto mortalitatis contagio, 
 raysteriis divinis conscius, divina consilia rimatur, ad coe- 
 lestium consortium prope admissus ? Unde ipsi Apuleio 
 Philosophus omnium Deorum Sacerdos definitur. Quai 
 igitur decora Philosopho, quae salvo Philosophiae honorc 
 potuit, et ambiit, et obtinuit. Sacris enim quamplurimis 
 initiatus : 'Sacrorum/ inquit, 'pleraquc initia in Graecia 
 participavi, multijuga sacra ct plurimos ritus, varias caeri- 
 monias studio veri et officio erga Deos didici.' Sacerdotem 
 Provinciae Africas munera cdidisse, et venatores vestivisse 
 auctor est D. Aug. et ipse in Floridis se Jj^sculapii Antis- 
 titem profitetur. Quo pertinet quod apud (Eenses dc istius 
 Kurainis majestatc publico disseruit, oratione edita com- 
 mendavit, hymnumquc ci dcdicavit. In libro de Deo So- 
 cratis, cum variarum gentium pcculiares Deos recensuisset, 
 ^sculapium ubiquc coli addit, tanquam hujus numen prae- 
 clarius relerret, cui se in primis corisecrarat. Nam Car- 
 thaginicnsium Deos religiosius so vencrari ait; yEsculapius 
 vero Numen illorum tutelare et proprium, ut ex Tertulliano 
 ct aliis patet. Isidis in Graecia, et llomac Osiridis sacris 
 initiatus est, ubi ct scgrcgalus ab aliis, ct in Collegii Isiaci
 
 14 APULlill VITA. 
 
 Pastophoros cooptatus, sacrorum munia obi it. Dignitates 
 aufcra ista3 et cxiiuiee eruditionis fama varios illi in diversis 
 civitatibusstatuarum honores pepererunt. Caithagini ex de- 
 cieto splendidissimi oidinis statua est illi locata. CEae qiio- 
 que statuam Apuleio erectam, licet cives aliquot Qj^enses 
 intercederent, D. Aug. refert. Non potuit autem in tanta 
 nominis cclebritate, tantis animi bonis, tarn piaeclara doc- 
 trina, quia plurimos amicos reperiret: praesertim cum mul- 
 torum studia passim juvaret qua publicis dissertationibus, 
 qua editis ingenii sui monumentis. Inde est quod ad Scipio- 
 nem Orphitum, Afiicae Procos. scribere non verelur: * Ita 
 semper ab ineunte eevo bonas artes sedulo colui, eamque 
 existimalionem morum ac studiorum cum in Provincia 
 nostra, turn etiani RoniEe quaesisse me tule ipse testis cs ; 
 ut non minus vobis amicitia mea capessenda sit, quam mihi 
 vestra concupiscenda.' LoUianum avitum, Africa? Procos. 
 patronnm illi et amicum legimus, ejusque epistolarum tes- 
 timonio in judicio nititur. Sevcrianum item, Africae Procos. 
 et Honorinura ejus filium, legatum. Strabonis iEmiliani 
 necessitudine miris modis gloriatur, quam inchoatam com- 
 militio studiorum ait. Testis illi fiiitin curia Carthaginien- 
 sium de statua locanda, apud quem libello misso intercessit, 
 ut Celebris locus concederetur: unde ipsius honori librum 
 conscripsit. Praeter hos amicos laudat Clementem Poe- 
 tam, cujus extabat Alexandreis pulcherrimum carmen ; 
 Savidium Severum et Julium Persium ; Quintianum, cujus 
 eruditionem et cloquentiam valde commendat; Appios 
 apud quos Gilae diverterat, et Faustinum cui libros de Mun- 
 do et Philosophia Morali inscripsit ; quem tamen cum 
 filium vocat, atfectus potius quam sanguinis cognomen 
 cxistimarim. Fuit autem in Apuleio elegans ingenium, et 
 indolis gratiosa queedam festivitas, doctrina? vero varietas 
 tanta, ut inter praecipua ejus exempla merito ccnseri 
 possit. Plurimis artibus plerosque imbui, se vero omnium 
 peritum, ait. 'Universas,' inquit, ' Philosopbiae crateras 
 bibi. Canit Empedocles Carmina, Plato Dialogos, Socrates 
 Hymnos, Epicharmus Modos, Xcnophon Historias, Xe-
 
 APULEII VITA. 15 
 
 nophanes Satyras: Apuleius hajc omnia novemque Musas 
 pari studio colit.' Hanc tamcn tantam tamque variam in- 
 genii et industriae famani pari consensu assecutus est. 
 Quanta enim animi contentionc, quara indefesso studio 
 optimas artes sectatus sit, ipse de se testatum reliquit. 
 Scribit enim in Apologia, ' continuationem literati laboris 
 omnem gratiam corpore detersisse, habitudinem temiasse, 
 colorem obliterasse, vigorem debilitasse, se ab ineunte tevo 
 iinis studiis litcrarum ex suramis viribus deditum, omnibus 
 aliis spretis voluptatibus, super oranes homines impenso 
 labore, diu noctuque, cum despectu et dispendio bonge 
 valetudinis eloquentiam quassivisse.' Absque eo esset, 
 omnes fere disciplinas non excolerc, sed ne percipere qui- 
 dem potuisset. Nihil vero optimorum studiomm intactum 
 reliquit. ' Poemata omne genus se confecisse' gloriatur, ' ap- 
 ta lyrae, socco, cothurno, Satyras et Griphos, Historias 
 variarum rerum, Orationes, Dialogos, et alia ejusmodi 
 tam Grajce quam Latine.' Ex his tamen tam multis operi- 
 bus pauca admodura laudanda majorum curiositas velut 
 jacturae naufragio subduxit. Maximam vero illorum par- 
 tem, sive fatali patrum oscitantia, sive insidiosa magnis 
 ingeniis longitemporis serie, periisse verisimile est. Nam, 
 quae de rerum naturalium cognitione reliquerat, tota in- 
 terciderunt : cum tamen hanc Philosophiae partem prae- 
 cipue excolendam suscepisset. Abdita enim naturae et 
 rerum causas, animalium proprietates inter varia ex- 
 pcrimenta se investigasse narrat ; quae ab Aristotele, 
 Theophrasto, aliisque naturae patronis incomposite con- 
 gesta, se ordine tradidisse, et illis oraissa supplevisse 
 refert. Ex his oraniI)us collegit opus Naturalium Qua'stio- 
 num baud dubie magnum ; nam et quintum ejus Librum 
 laudari video, et quamvis Graece hoc opus conscripserat, 
 pleraque tamcn et Latine invulgavit, ac prccscrtim quae de 
 piscibus in eo docuerat. Quod aulem praccipuum istorum 
 librorum argumentum iuerit, ipse in A])ologia docct. Ser- 
 vius, Virgilii intcrpres, Apulcii dc Arboribus mcntioncm fa- 
 cit; Prisciamis Medicinalium auctoritate usus. Medicii.re
 
 16 apui-l;u vita, 
 
 certc sc peritum etstudiosiim memorat; uude etThcmison 
 Medicus muiicrem morbo comitiali infestatam domum ejus, 
 ut inspiceret, deduxit. Medicus igitur Apuleius ; sed Me- 
 dicus Philosophus, qui non tara curando morbo, ut accu- 
 satores finxeiant, quam ut moibi causam indagaret, mulie- 
 rem ad se perduci passus ; quod fieri solitum, in Commen- 
 tario de Discipliuis Priscis notabo. Obversatur liber dc 
 Herbis Apuleio inscriptus, falso huic Fiatonico Madaurensi 
 assignalus : sed eruditi enoneam scriptum Apuleio Celso 
 Medico vindicant, quem Scribonius Largus pra3ceptorera 
 suum laudat, et Marcellus inter Medicinaj auctores recen- 
 set. Phaedonem Platonis Apuleium transtulisse ex Graeco, 
 Sidonius et Priscianus prodidere. De republica scripsisse 
 Fulgentii testimonio constat. De Numeris ipsum Latine do- 
 cuisse Cassiodorus et Isidorus tradunt. Transtulit etiam 
 Nicomachi Arithmeticam, ut ex eodem Cassiodoro constat, 
 qui et de Musica ilium Latine scripsisse auctor est. Philo- 
 logici vero argument! quamplurima conscripsit : Poemata 
 varia et plurimas Dissertationes. Epigrammata amatoria 
 Ausonio laudata, Carmen de Virtutibus Scipionis Orphiti, 
 Hymnus _^sculapio dedicatus Graeco et Latino sermone 
 conscriptus, item Dialogus Hymno praefixus, ipsius testi- 
 monio nota. Epistolarum ad Ccrelliam idem Ausonius 
 meminit, quas lascivioris argumenti fuisse apparet. Li- 
 brum de Proverbiis secundum laudat Charisius. Convi- 
 valcs Quasstiones, plurimorum auctoritate claras, cujus argu- 
 menti fuerint, coUigere licet ex Macrobio, qui Plutarchum 
 ejusdem argumenti libros reliquisse tradit. Quo pcrtinet 
 quod in Floridis legimus : Apuleium scripsisse griphos. 
 Moris enim fuit yglpov;, seu quaestiones ambagibus involu- 
 tas, in conviviis ad solvendum proponcre, de quibus praeter 
 Hesychium, Suidam, Scholiasten Aristophanis, Athenasus 
 lib. X. ex Clearcho et aliis. Pollux xyXjxe»« ^yjTiJju-aTa vo- 
 cat. Ambigo an libri Ludicrorura, quorum meminit No- 
 nius, ad idem opus referendi. Suadere videtur Macrobius, 
 qui totum hoc scribendi genus ludicrum vocat. Cognati 
 indubic argumenti. In conviviis antiquorum frequens urba-
 
 APULEIl VITA. 17 
 
 nitas: soluti enim viuo, ut solet, dicteriis et salibus ludebant : 
 unde apud Ciceronem Epist. ad Pactum : ' Non multi cibi 
 sed joci hospes.' Et senex iste apud Plautum Milite : ' Vel 
 cavillator facetus, vel conviva commodus.' Apul. Metam. i. 
 ' Cibo satio, poculo mitigo, fabulis permulceo : jam ad lu- 
 bentiam proclives erant sermones et joci, scitum et cavil- 
 lum." Lib. II. ' Jam epularis seimo percrebuit, jam risus 
 affluens, et joci liberales et cavillus hinc inde.' Varium 
 aiitem cavillationum genus: ut Plutarch. Sympos. ii. et 
 Macrob. Saturnal. vii. sajpius cum contumelia alterius con- 
 junctum : unde dissidia et rixae obortae : ideo prudeutiores 
 ad quaestiones convivales deflectere maluerunt. Utrumque 
 argumentura Apuleio pertractatum, et hoc quidem lib. 
 Quaestionum, illud vero Ludicrorum. Ita legimus apud 
 Suetonium, Caium Melissum Grammaticum conscripsisse 
 libros Ineptiarum, sive Jocoium ci. Sed ipse Nonii lo- 
 cus cujuscujus judicium secuti parum probae fidei videtur. 
 Neque enim satis aperte Apuleio libros Ludicrorum vin- 
 dicat. Disputationis de J^sculapio, quam apud (Eenses 
 recitavit, in Apologia meminit. Librum de Statua sibi 
 erecta, in quo gratias agebat Carthaginiensibus, et librum 
 Scipionis iEmiliani honoribus dedicatum ipse quoque lau- 
 dat. Praeterea Orationem vulgasse adversus contradictio- 
 nem quorundara civium, dc Statua apud (Eenses locanda, 
 D. Aug. testis. Hermagoras Apuleii, Fulgentii et Priscia- 
 ni mentione, notus: cujus argument! fuerit, assequi non 
 potui. Dialog! speciem prae se ferre videtur. Inscriptio a 
 persona, cu! partes loquentis dederat. Tributus autem in 
 plares Hermagoras, imitatione Platonis, ut ex locis a Pris- 
 ciano citatis conjicero licet. Quam vero idem Priscianus 
 Epitomam ejus laudet, ignoro : nisi ad historiarum epilo- 
 raen referas ; quo et locus, quem prolcrt, ducerc videtur, et 
 ilia in Floridis : ' Historias variarum rerum, nee non Dialo- 
 gos laudatos philosophis.' Et haec quidem omnia injuria 
 temporis invida molitione nobis subtraxit. Inter ilia vero, 
 quae vclut ex communi incendio rescrvata, prim! occurrunt 
 Metamorphoscon libri suo jure prinmm locum occupaturi, 
 
 Uclph.el Vur.Clu.'i. Apiil. B
 
 18 APULEII VITA. 
 
 si aetatis aut annorum censu aestinietur. Nam prima foetura 
 excidisse Apuleio liqiiido dignoscimiis ex ipso, quod, cum 
 alias gloriai'i soleat de verborum proprietate, initio horum 
 librorum veniam praefatus sit : ' si quid exotici ac forensis 
 sermonis rudis locutor ofFenderet ;' tanquam si, recens a 
 studio fori, huic meditationi se tradidisset. Nam priraum 
 ejus tirocinium, postquam Latine didicisset, in causis agen- 
 dis, et primum hoc opus Latine vulgasse, etiam ilia produnt, 
 quae subnectit eodem loco : ' Hsec ipsa vocis immutatio, de- 
 sultoriae scienti^e stylo, quem arcessimus, respondet.' Quae 
 enim ilia vocis immutatio, nisi quod Grcecum sermonem fa- 
 miliarem et consuetura mutaret, et jam Latine scribere in- 
 stitueret? Illi Metamorphoseon libri ludicri plane, et varii 
 argumenti : in quibus tamen non deserit institutum, ut a 
 Graecis accepta Latine tradat. Infinita quidem de suo mis- 
 cet, secutus tamen vestigia Luciani, qui fere simili flctio- 
 ne AovKiov sive "Ovov scripsit. Rationem inscriptionis ipse 
 Apuleius reddidit initio lib. i. ' Figuras fortunasque homi- 
 num in alias imagines conversas, et in se rursum mutuo 
 nexu refectas hie exordior :' et potior sane argumenti pars 
 sui ipsius transmutatio. Hunc itaqiie titulum imposuit 
 Auctor, quem solum antiqua exemplaria praeferunt : ilium 
 vero de Asino aiireo alii affinxerunt. Si enim ad argumenti 
 indicium adjicere aliquid voluisset, imitatione Luciani, de 
 Asino fortasse, nunquam vero de Asino aureo inscripsisset. 
 Ita Ciceronis Dialogum, quem Brutum appellarat, sub titu- 
 lo de Claris Oratoribns exposuerunt. Idem in aliis Cicero- 
 nis libris et Platonis Dialogis observare licet : qua parte 
 saepius erratum in Ausonii aliorumque operum lemmatis. 
 Velim autem doceri ex ipso Apuleii opere, quae ratio sua- 
 dere potuisset, ut de Asino aureo inscriberet : velim ostendi 
 quo proximo argumento hoc colligi possit. At Augustino et 
 aliis hoc indice laudantur. Quisnegabit? sed, ut notos an- 
 tiquis hoc titulo concesserim, ita ab Apuleio hac inscriptio- 
 ne vulgatos non fit verisimile. Quia vero hoc opus placuit, 
 sive ob figmenti festivitatem et leporem fabularum, sive 
 aliam quamvis ob causam, obtinuit ut de Asino aureo dice-
 
 APULEII VITA. 11) 
 
 letur. Pcrvulgalum est pulclira et clegautia aiirea dici, nt 
 Graecis fa xpucra, apiCTToc xx\ xaXoc. Ita apiid Plinium lib. 
 Epist. II. ' Auiea Fabula,' et Caii Jurisconsiilti ' Aureo- 
 rum Commentarii.' Atqui, ut twv nu^txyopslcuv eTrrj to. ^pva-a, 
 ita Apuleii de ylsino aureo. Video et MUesiarum hTnyqa^r^y 
 iisdem libris assignaii, nullo tamen certo antiquo auctore, 
 nisi quod Imperator Severus Epist. ad Senatum apiid Ca- 
 pitolinum 'Milesias Punicas' appellet. Nunquam tamen 
 Milesianim libros inscriptos affirmabis. Nam ilia Severi 
 contemtim dicta in Albinura itidem Afrum : ipse autem 
 Apuleius initio operis seimone Milesio varias fubulas con- 
 scripturum se ait, Milesiai enim liujus scilicet argumentifa- 
 bulse, in quibus, ut Hieronym. ad Eustochium, ludus et ob- 
 lectatio: unde Tertullianus de An i ma, cap. 23. Milesias 
 -^onura appellat commenta jEonum Valentiniani. il/Arj- 
 a-iax(uv 'Api(TTslhv meminit Ovidius Tristium lib. ii. Plutar- 
 chus in Crasso vocat ^i^kU uKoKucrra. Sisennae Milesianim 
 lib. II. laudat Charisius. Verba vero Fulgeatii, ut hoc in 
 transcursu moneam, iii. Mytholog. in fabula Psyches, ubi 
 librorum Metamorplioseon mentionem facit, conupta sunt : 
 ' Sed, quia heec,' inquit, ' Saturantius et Apuleius paene 
 duorum contincntia librorum tantam falsitatum congeriem 
 euarravit.' Nullis, quod sciam, scriptorum indiciis notus 
 hie Saturantius, neque adeo auctoris nomen. Mendosa au- 
 tem Fulgcntii verba ita restituenda : Sed, quia liccc satu- 
 rantius Apuleius pane duorum continentia librorum. Lib. 
 de Allegoria, lib. Virgil. ' Ut tuis saturantius aliquid ad- 
 huc laciamus ingeniis,' et ' Saturantcr ha:c in libro Physio- 
 log.' Tertullianus de Anima, 'Cetera Jlerinippus quinione 
 volumiiium satiatissimc exhibebit.' Ai)ologia) quid oppo- 
 nas ? sive eloquentiam, sive reconditam eruditionera spec- 
 tes ; Irustra quacris. Earn unicam etcontinuam auctoritate 
 Divi Augustini ipsiusque adeo orationis cohaMcntia acquis 
 censoribus Viri eruditi jam persuaserunt. Etfingamus du- 
 plici actione recilatam ; una nihilomiiius oratio crit. Ob- 
 scrvandum autem inpriniis laudubile stiidium Apuleii vcr- 
 tendis Griccorum scriptis. Quale sit illud, in Apologia
 
 20 APULEII VITA. 
 
 docet, Tibi ait : ' se cohibilins et ordinatius conscribere La- 
 tinc, ct ill omnibus aut omissa inquirere, aut defecta sup- 
 plere, res paucissimis cognitas Graece et Latine propriis et 
 elegantibus vocabulis conscribere,' et quae deinde sequiin- 
 tur. Hoc institutum cum accurata diligentia executus sit, 
 non tam a Graecis translata, quam propria et vernacula ip- 
 sius videntur quae hiijus argumenti reliquit. Ita Platonis 
 decreta in compendium coegit, eaque induta elegantissimae 
 orationis specie Latinis prodidit, illo opere quod ' de Dog- 
 mate Platonis ' inscripsit. Non intelligo autem unicum 
 libellum, quern hactenus titulo isto vulgarunt, sed adjunc- 
 tum oportuit librum de Philosophia et vsgi 'EgiJi,rivsias, Ita 
 deraum Platonicae Philosophiae corpus integrum erit. Quae 
 ratio est quod in libris antiquis duo isti priores nulla dis- 
 tinctione separantur. Inscripsit autem totum hoc opus, 
 quo Platonis decreta narravit, * de Dogmate Platonis,' ut 
 Alcinous, apud Graecos similis argumenti librum, Eio-aywyijv 
 Twv Aoyy.ocTcov nxarcuvos. Quo vero ordine haec Platonis de- 
 creta traditurus, ipse docet de Dogmate Platonis, ubi, post- 
 quam pauca de ipso Platone praefatus, subjunxit: 'Quae 
 autem consulta, quae dogmata Graece licet dici, ad ultilita- 
 tem hominum, vivendique, et intelligendi, et loquendi ratio- 
 nem extulerit, hinc ord lemur. Nam, quoniam tres partes 
 Philosophiae congruere inter se primus obtinuit, nos quoque 
 separatim dicemus de singulis, a naturali Philosophia fa- 
 cientes exordium.' Vulgatissima Philosophiae divisio ex 
 sententia Platonis, elj yvSxriv twv ovtxv, qufs est (pua-iKYj, Trpa^iv 
 Tu>v KuKwv, quae >j9»?c^, xai toO Xoyon Sscuplciv, quae duxKEKnx'^. 
 Primo igitur loco, sive libro isto qiii hactenus ' de Dogmate 
 Platonis ' inscriptus, de Philosophia Naturali agit ; libro, 
 qui ' de Philosophia,' rrjv ^Oixrjv docet : ita enim orditur 
 * Moralis Philosophiae caput :' &c. libro ttj^j 'Epixrjvsloig ty^v 
 KoyiKYjV complexus. Initio ejus libelli : ' Studiura sapientias,' 
 inquit, ' plerisque videtur tres species sou partes habere, 
 Naturalem, Moralem, et, de qua nunc dicere proposui, Ra- 
 tionalem.' Non intelligo autem qua ratione solus ille li- 
 bellus * de Dogmate Platonis ' inscribi debeat, quo Philo-
 
 APULEU VITA. 21 
 
 sopliiam naturalem tradit, cum non minus in reliquis Plato- 
 nis dogmata executus sit: quemadmodum nee ille solus sit 
 de Philosophia quo tov ^Sjjc&v to'ttov complexus. Vere qui- 
 Qem Pliilosophia, qua nostri meliores efficimur, yj roiv tyjc \|/u- 
 ^Yi^ ixpfia)tTTrit/.oiTaiv aa) ttuSmv i^aQfjuxxov. Ncc tamen propterea 
 obtinebit ut sola Philosophia audiat. Quare totum opus 
 decretorum Platonis ' de Dogmate Platonis ' inscripsit, et 
 singulas Philosophiae partes ex recepta divisione tribus li- 
 bellis separatim tradidit, quorum prior continet Natura- 
 lem, alter Moralem, tertius Rationalem. Absoluta igitur 
 triplici Philosophia, commodum succedit ») tt^cot^ (pjAocro^/a, 
 qua3 dedita rebus corpore et materia solutis, ut Deo, Ange- 
 lis, Geniis, et illorum adjunctis. Hanc complexus est Apu- 
 leius lib. de Deo Socratis, cujus praeter alios saspe mentio- 
 nem facit D. Aug. lib. vii. et x. de Civitate Dei, plurima 
 ex illo loca erroris convincere conatus. Qase vero de JVla- 
 nibus ex Apuleio profert Isidorus, sine dubio ad hoc scrip- 
 tum pertinent, in quo tamen eadera non facile reperies. Pris- 
 cianus Dialogum vocat. Non invitus illorum sententiae ac- 
 cesserim, qui minus integramhanc disputationem existima- 
 runt, nam et ipsa fine mutila et deficiens videtur : ini- 
 tium vero, plane irreptitium et alieno loco positum, nihil 
 cognatum habet cum gravissima disputatione et rerum di- 
 vinarum contemplatione. Qui autem, inducti iis verbis : ' ut 
 cetera Latinaj materia? persequamur,' existimarunt, princi- 
 pium Graeco sermone conceptum luisse, minus recte senti- 
 re videntur. Quid attinet ea Greece cnarrare, quas copiosa 
 quadam facundia et divina quadam majestate verborum a 
 Platone tradita ? Non dellcctit ab instituto. Constituerat 
 autem mutuata a Platone Latinis verbis i)roderc. Libct 
 deinde interrogare quomodo dicat, ' Quaestionis hujus 
 media tenemus,' quam postca ab ipso capile deducit ? 
 Quae denique tarn desultoria loquontis oratio, ut jam velut 
 in auditorioapud plures sermocinctur, mox ad unum orati- 
 onem convcrtat? Quare, ne lectorem Philosophiae intcntum 
 intempestivc a seriis ad ludicra avocarct, induci mepassus 
 sum ut Floridis ob similitudincm adjungerem. Nemo me
 
 ^'2 APULEII VITA. 
 
 vitupciabit, qiiod ad votum legentis linec composui: non 
 abjeci partiim, sed aptiori loco exposiii. Flalonis Pliilo- 
 sophiaj compendium recte sequitur liber de Mundo. Peri- 
 pateticse doctrinse contracta quaedara est definitio : continet 
 euim descriptionem iiniversi, quam velut in tabella depic- 
 tam uno aspectu intueri licet. Eximia doctiina, pari ele- 
 gantiae consensu tradita. Dignum opus, in quo eloquentiae 
 sua; Veneres exprimeret ; quod hac, ut ita dicam, transfu- 
 sione non miitat saporem, nee quicquam gratiae illi perit : 
 ea est intcrpretis diligentia et ingenii quaedam vis peculia- 
 ris. Et haec quidem Pliilosophiae propria, quas temporum 
 injnriam effugerunt. Florida omnium maxime depravata 
 ad nos pervenerunt : neque enim foedis solum mendis con- 
 taminata et hiulca, sed passim intemperata commixtione 
 confusa : ipsa sTnypoK^^ supposita, et ab aliena manu : 
 dispositio ab imperitis. Neque enim video quomodo sub 
 certos libros redigas, quae sine ullo connexu ubique lacera, 
 luxata, mutila; nihil aliud promittunt quam reliquias inte- 
 gri corporis, nuda scilicet fragmenta excerpta ex Disser- 
 tationibus Apuleii, quas plerasque Carthagini habuit. Ea 
 a studiosis Apuleii congesta titulo Floridorum nobis trans- 
 missa sunt, falsa librorum distributione. Verum me dicere 
 ipsa sTiiyqai^Yi loquitur. Nam, qui Florida dici existimant 
 ab efflorescenti et laeto dicendi genere, inscitiam suam pro- 
 dunt ; hac enim ratione totum opus Florida inscripserint. 
 Florida sunt, electa, av9oAoy/«i, ^pYia-TopiaSloci, et flores Ta^g^a-i- 
 [jiu. Plin. lib. III. Epist. 5. ait, avunculum suum reliquisse 
 Electorum Commentarios : et observandum quod eodem 
 loco scribit, ' annotabat excerpebatque ;' quia scilicet no- 
 tam Tou ^prjo-Tou appingebant, ut postea excerperent, quod 
 vocat ' annotare.' Vide Clement, de Polymathia cap. 17. 
 In Glossis : 'Exelectis, Ix nZv Xoyoygoi<^.m :' nam et Aoyo- 
 ypaffa; vocant t«j exXoyu;. Inde Eclogarii apud Ciceronem, 
 ad Atticum, lib. xvi. qui excipiebant to. ^pr^tnii-u et notatu 
 digna. Nam quos Alciatus somuiat ' analectas' minime re- 
 cipio, et, quae deinde Coelius et alii comminiscuntur, falsa 
 sunt. Non erat opus difficullate ilia involvcre, in quibus nulla
 
 APULEII VITA. 23 
 
 erat. Diviis Hieronymus refert Melitonem Asianum Sar- 
 densem Episcopuin reliquisse 'EKXoywv libros 6. Electa ergo 
 Plinii et "ExKoya Melitonis sunt rd ocvQripx Harpocrationis. 
 Scribit enim Suidas Harpocrationeni scripsisse 'AvQyi§mv 
 ^ivvciyooyriv. Quis igiiorat posterioribus 'deflorare' h^av^l^uv, 
 sive T« y^QY}cnixoi excerpere? Sa^pe occuriit base vox in Cas- 
 siodoro, aliisque ejus sevi. Et ' Defloratorum' libri inscri- 
 buntur, in qiiibus vari^e Ciceronis aliorumque x§-~"^^- ' Flo- 
 rida' igitur sunt tu 'AvSripix, Ita Electa ex veteri Poematio 
 excerptores inscripserunt * Floridnm de qualitate vita? ;' 
 plane simili indice et materia. Est enim Cento plurium 
 versuum concinnatus ex integro poemate. Satis jam, ut 
 arbitror, constat quid Floridorum titulus notet, quem con- 
 venientem his fragmentis fateantur necesse est qui ipsa 
 verba considerarint. Vera haec praesto, non mea assertione 
 nee fide, sed proprio cujusque judicio. Omnesin rem prae- 
 sentem voco, atque ut ipsam orationem ejusque connexum 
 fixis oculis intueantur, rogo. Audebo interim repetere ver- 
 ba antiqui pictoris, qui, cum intellexisset Helenam Zeux- 
 idis a quodam conterani, petiit, ut suis in ea contemplan- 
 da oculis intueretur ; abesse non posse, quin divinam et 
 pulchram cemeret. Utinam pari modo impetrarem, ut 
 animi mei obtutu hajc considerare dignarentur! nullius 
 auctoritas rationem vinceret, neclongi temporis praescriptio 
 crrori inveterato patrocinium praestaret. Equidem miror 
 inter tot eruditos Apuleii interpretes neminem advertisse 
 collccta baec Florida incondite coaluisse. Nimirura hoc 
 poterat reccptus error, ut vel acute cernentibus caliginosam 
 caecitatis nubcm oflunderet ! Etenim, si toties injuria coeli 
 impedita recitatio est, quoties sermo intercisus ; Jovem 
 Pluvium valde iratum, immo imphicabilem habuisse Apu- 
 leium crcdendum est. Si toties divcrsi casus intervenere, 
 qui disserentcm abegenmt, quoties al)rupta oratio ; plane 
 inausi)icato ad dicendura accesserat. Et maluisscni pro- 
 feclo semel haec assercre, quam suaderc ; si per corum 
 morositatcm liceret, qui, stimulati ambitione <p«Ao5o^iaf, vel 
 mcro mcridie luccrc ncgant. A quibus quid expcctcm
 
 24 APULKII VITA. 
 
 nisi opeiosum conlemtum? quo solo utiuam resideret 
 maledicentium rabies. Sed non lenient impetum morbi, 
 etiamsi rae infeliciter operam lusisse dixerint, nisi hoc 
 quoque adjeccrint, deprecandum mihi infandae temeritatis 
 crimen : quod tamen non prohibebit, quin os aperiam ad- 
 versus vulgi sententiam et tot ajtatum consensum. Rescin- 
 dcre igitur libuit male coacta, et non recte cohasrentia 
 separare : quod apud aequos censores fraudi mihi non erit. 
 Superest ^Avi^'^ixsvog, poemation vulgatum a Clodio Bineto, 
 lepidum quidcm et venustum, quod tamen Apuleio non 
 ascripserim : nisi induxerit fortior ratio, quam mollis haec 
 et deliciosa elegantia. Sunt qui Asclepium, Herraetis 
 Trismegisti Dialogum, tanquam ab Apuleio versum, inter 
 ejus opera vulgare solent. Impellere ilium poterat aucto- 
 ris dignitaset argumenti praestantia: sed oratio plane sicca 
 et exsanguis, nihilque simile habens cum Apuleiana uber- 
 tate et laetitia. Haec tam varia tamque prajclara praestan- 
 tis ingenii monumenta cum nunquam sine fructu reconditse 
 eruditionis lectorem dimitterent, et tamen mirum in modum 
 corrupta et mendis depravata oberrarent ; non defuerunt 
 A'iri docti, qui in iis restituendis serio laborarunt, quos 
 laude sua non fraudabit grata posteritas. Horum vestigia, 
 etsi longo intervallo, impares sequimur: quanquam, sine 
 arrogantia dixerim, haud minus mihi debet, quam cui- 
 quam illorum. Jam dcstinatum morti ad vitam revocarunt, 
 sed debilem et aegrotantem destituerunt. Quod laetior caput 
 exerat, quod sani coloris et sanguinis, quod firmi artus et 
 constans valetudo, nostrum est opus. Certum, Apuleium 
 infinitis mendis liberavi ; nee tamen dissimulo haud pauca 
 etiamnum residere falsa et corrupta lectione obvoluta : sed 
 ea etiam aliis pro desperatis exposita et relicta, quae tamen 
 facile emendabunt quibus in divinando felicior Genius ad- 
 dicit, aut in eruendis libris fortuna benignior magis favet. 
 ^quiores nobis erunt, nee invidiosa calumnia diligentiam 
 nostram different, quod aut felicius in his literis versari, 
 aut prolixiori otio uti contigit. Hoc tamen palam profiteri 
 non verebor ; si alii parem operam Apuleio locarint, futu-
 
 APULIII VITA. 25 
 
 rum lit penitus emendatus et incorniptus sit. Ceterum 
 non me t'ugit damnatum Apuleium et vulgo invisiim. Certe 
 sub gravissimo elogio proscripserunt nescio qui ludima- 
 gistri, cymbala fanaticce et ebriosce juventutis, quibus 
 nihil pulchrura aut probum, nisi quod humi serperet, quod 
 paucis scriptoribus iisurpatum : ex quibus mendosa quae- 
 qiie et viilgaria ad imitandiim seligunt. Inde, cum illorum 
 scripta attigeris, simul commiseratio aut somnus obrepit, 
 nee sane mirum fastidientis stomachi illos esse, quos pe- 
 ritiores censeas comissatores, qiiam oratorum judices : 
 ideoque eonim sententias ii soli receperunt, quos ex cra- 
 pula heluco attentates et semisopitos deprehendas ; sobriis 
 vero non raagis obhaeserunt, quara helluonum luctus. Di- 
 cant nunc in primis, si possunt, diserte, an qiiisquam ab 
 Antoninorum eevo extitit, qui Apuleio comparari sustineat. 
 Certe reliquis omnibus abstulitnomen, et suae claritatis ful- 
 goretenebras obduxit. Quam eleganter, quara perite Philo- 
 sophiam tradit ! quantum acumen sententiarum ! quae t'esti- 
 vitas argumentorum ! ut taceam nugarum banc lancem con- 
 ditara antiquae et non protritae doctrinse succo ; quis deni- 
 que in dictione lepos, perpetuis imaginibus aspersis, amoena 
 etflorida! Sed redundatatque eft'unditur liberonimis fluxu. 
 Habes quod reprehendas ; at copiae vitium erit : admiranda 
 enim in explicando facundia et perennis fons ubertatis. 
 At verbis audax et obsoletus. Utrobique tamen felix : 
 nam, quae ex penu ejus petita videntur, excusat significati- 
 onis proprietas. Sola asperitas et affectatae compositionis 
 honor aures laedere poterat : in quo idoneum patriae patro- 
 cinium : percgrinus literis Romanis Apuleius, et Afcr; 
 quibus pecuiiare liiit vinccre acumine et scntentiis. Ob- 
 servandum autcm incultam banc et duram phrasim pracci- 
 pue obviam in libris Metamorphoseon. Excusabit igitur 
 et argumentum, quod, varium et jocosum, involvendura 
 fuit pingui hac et squalenti, ut ita dicam, lacerna: qua et 
 Varronis Menippcas, et Martiani Capcllae Artes, quas 
 Satira dictante conceperat, incinctas vidcas. Satius ergo 
 fucrat vilia haec Apuleii erudita intcrpretatione Icvarc,
 
 26 APULEII VITA. 
 
 frui his deliciis, et, si quae in iis stomachi nostri infirmita- 
 tem solverent, cauta observatione sublegere, et ab eorum 
 contactu temperare potius, quam totum inconsulta temevi- 
 tate damnare. Sed nae ego imperitus, qui causain Apuleii 
 ao-am, cum recte sentientes accusatores non habet. Quin 
 potius cohibebo me, et contemnam stultis et imperitis re- 
 spondere, quibus, ut pueris, tenori rerum umbrae, cum de 
 ipsis corporibus parum constat, quae intueri aut tangere 
 verentur. Nempe spernunt quaj ignorant, et difficultate 
 territi admovere manus non audent. Ego profecto grande 
 operse pretium tuli, quod Genio meo paucissimis hisce 
 horis litavi. Quid enim attinet circuitu agere? Semper 
 adeo amatorem me habuit Apuleiiis, ad cujus lectionera 
 etiam primis annis impetuose rapiebar : non quod place- 
 rent dulcia ilia vitia,. aut quod magnopere me caperent 
 Milesi^ et id genus nugamenta, quai ne tralatitia quideni 
 lectione dignari soleo, et a quibus etiam ilia aetate judicio 
 abhorrebam ; (quanquam et summi viri ad lusus et amores 
 narrandos descenderunt, et gravissiraaj doctrina3 praecepta 
 ludicris istis temperarunt : quorum exemplo incitatus ali- 
 quando simile argumentum suscepi, nee visa est eruditis 
 illepida prorsus et inelegans compositio, cujus pr^cipuus 
 finis ut Latini serraonis parum peritis eriperem falsam per- 
 suasionem, qua imbiberunt Latinae Linguae tantum rigo- 
 rem, ita enim vocant, ut flecti ad has Veneres non possit ;) 
 sed trahebat me consensus ingeniorum, vel potius proprie- 
 tas quajdam et peculiaris gratia Apuleiani ingenii, quam 
 sentio et intelligo potius quam profero, ut non dicam de 
 secta Platonica et tota philosophandi ratione. Nihil adeo 
 et nos amamus, nihil novimus, nisi festum, et laetum, et 
 superum, et coeleste, ut rite decebat hominem optimo loco 
 natum, et liberaliter educatum. Salve igitur, mihi jucunda 
 anima, et has corollas, quas sparsi ad tumulum, jam ares- 
 ccntes lubens excipe.
 
 VETERUM SCRIPTORUM 
 
 DE APULEIO PLATONICO 
 
 TESTIMONIA. 
 
 Imp. Severus Epist. ad Senatum de Clodio Albino apiid 
 Jul. Capitolinum, p. 124. 
 
 IMajor fuit dolor, quod ilium pro literato laudandum ple- 
 rique duxistis, cum ille, naeniis quibusdam anilibus occu- 
 patus, inter Milesias Punicas Apuleii sui consenesceret. 
 
 Palladius de Re Rustica, lib. i. Tit. xxxv. 
 Apuleius asserit semina bubulo telle maceranda aute- 
 quam spargas. 
 
 Marcellus de Medicamentis in Epist. ad filios. 
 
 Vetcres Medicinos artis auctores, Latino sermone per- 
 scripti, Apuleius, et Celsus, et Apollinaris. 
 
 (Sed de alio Apuleio haec duo testimonia videntur esse, 
 ut recte conjicit Wowerius.) 
 
 D. Hicronymus in Psalm. 81. 
 Non est grande facere signa; nam feccre signa in 
 ^gypto Magi contra Moysen, fecit ct Apollonius, fecit et 
 Apuleius. 
 
 Lactantius Div. Instit. lib. v. cap. 3. 
 Item, cum facta ejus mirabiliter destrucret, nee tamen 
 negaret, voluit ostendere Apollonium vcl paria vel etiam 
 majora fccisse. Mirum quod Apuleium prtetermisit, cujus 
 solcnt multa ct mira commemorari. 
 
 )
 
 28 TESTIMONIA DE APULEIO. 
 
 Marcellinus ad D. Augustinura. 
 
 Sed tamcn etiam ego in hac parte, quia plnrimis quic- 
 quid rescripseris profuturum esse confido, peccator acces- 
 seiim; ut adeo vigilantius respondere digneris, in quibus 
 nihil aliud Dominum, quam alii homines facere potue- 
 runt, fecisse vel legisse mentiuntur : Apollonium siquideni 
 suum nobis, et Apuleium, aliosque Magicas artis homines 
 in medium proferunt, quorum majora contend unt extitisse 
 miracula. 
 
 D. Augustinus ad ilium, Epist. v. 
 Quis autem vel risu dignum non putet, quod Apolloni- 
 um, et Apuleium, ceterosque artium Magicarum j)eritissi- 
 mos conferre Christo, vel etiam praeferre conautur ? 
 
 Et post : 
 
 Apuleius enira, ut de illo potissimum loquamur, qui 
 nobis Afris Afer notior, non dicO ad regnum, sed nee ad 
 aliquara quidem judiciariam potestatem cum omnibus suis 
 Magicis artibus potuit pervenire : honesto patriae suae loco 
 natus, et liberaliter educatus, magnaque praeditus eloquen- 
 tia. An forte ista, ut Philosophus, voluntate contemsit, 
 qui sacerdos Provinciae pro magno fuit ; ut munera ederet, 
 venatoresque vestiret, et pro statua sibi apud O^^enses 
 locanda, ex qua civitate habebat uxorem, adversus contra- 
 dictionem quorundam civium litigaret? Quod posteros ne 
 lateret, ejusdem litis Orationem scriptam memoriae cora- 
 mendavit. Quod ergo ad istam terrenam pertinet felicita- 
 tem, fuit magnus quoad potuit. Unde apparet eum nihil 
 amplius fuisse, non quia noluit, sed quia non potuit. 
 Quanquam et adversus quosdam, qui ei Magicarum artium 
 crimen intenderant, eloquentissime se defendit. 
 
 Idem ad Deogratias, Epist. xlix. 
 
 Et tamen si hoc, quod de Jona scriptum est, Apuleius 
 Madaurensis, vel Apollonius Tyaneus fecisse diceretur, quo- 
 rum multamira nullo fideli auctore jactitant, quamvis et Dae-
 
 TESTIMONIA DE APULEIO. 21) 
 
 mones nonnulla faciant A.nge]is Sanctis simiiia, non vevi- 
 tate, sed specie, non sapientia, sed plane fallacia ; tamen, 
 si de istis, ut dixi, quos Mag;os vel Piiilosophos laudabi- 
 liter nominant, tale aliquid narraretur 
 
 Idem de Civit. Deilib. iv. cap. 2. 
 
 Quae imo loco Apuleius breviter stringit in eo libro, 
 quern De Mundo conscripsit : terrena omnia dicens mu- 
 tationes conversionesque atque interitus habere. 
 
 Idem lib. viii. cap. 12. 
 
 Recentiores tamen Philosophi nobilissimi, qiiibus Plato 
 sectandus placuit, noluemnt se dici Peripateticos, aut Aca- 
 demicos, sed Platonicos. Ex quibus sunt valde nobiiitati 
 Grseci, Plotinus, lamblichus, Porphyrius: in utraque au- 
 tem lingua, id est, Graeca et Latina, Apuleius Afer extitit 
 Platonicus nobilis. 
 
 Paulo post : 
 
 Ha3c si ita sunt, quae licet apud alios quoque reperiantur, 
 Apuleius tamen Platonicus Madaurensis de hac re sola 
 unum scripsit librum, cujus titulum esse voluit De Deo 
 Socratis : ubi disserit et exponit, ex quo genere Numi- 
 num Numen sibi Socrates habebat adjunctum et amicitia 
 quadam conciliatum, a quo perhibetur solitus admoncri, ut 
 desisteret ab agendo, qnando id quod agere volebat pro- 
 spere non fuerat eventurum : dicit enim apertissime ct copi- 
 osissimc disserit, non eum Deum esse, sed Daemoneni : 
 diligenti disputatione pertractans istam Platonis dc Deo- 
 rum sublimitate, ct hominum humilitatc, ct Daemonum me- 
 dictate sententiam. . . . 
 
 Ibidem deinde. 
 
 Aut ergo fallitiir Apuleius, ct non ex isto genere Numi- 
 nnm habuit amicum Socrates, aut contraria inter se sentit 
 Plato, modo Dacmones honorando, niodo corum dclicias a 
 civitatc bene morata rcmovcndo : aut non est Socrati ami-
 
 30 TESTIMONIA DE APULEIO. 
 
 citia Dasmonis gratulanda : de qua usque adeo et ipse A- 
 puleius erubuit, ut De Deo Sociatis praenotaret librum : 
 quem, secundum suam disputationem, qua Deos a Daemo- 
 nibus tarn diligenter copioseque discernit, non appellare 
 De Deo, sed De Dasmone Sociatis debuit. Maluit hoc in 
 ipsa disputatione, quam in titulo libri ponere. Ita enim 
 per sanam doctrinara, quce humanis rebus illuxit, omnes 
 vel paene omnes Daemonis nomen exhorrent ; ut quisquis 
 ante disputationem Apuleii, qua Daemonum dignitas com- 
 mendatur, titulum libri De Daemone Socratis legeret, 
 nequaquam ilium hominem sanum fuisse sentiret. Quid 
 autem etiam ipse Apuleius, quod in Dasmonibus laudaret, 
 invenit, praeter subtilitatem et firmitatem corporum, et 
 habitationis altiorem locum ? Nam de moribus eorum, cum 
 de omnibus geueraliter loqueretur, non solum nihil boni 
 dixit, sed etiam plurimum mali. D^nique, lecto illo libro, 
 prorsus nemo rairatur, eos etiam scenicam turpitudinem in 
 rebus divinis habere voluisse : et; cum Deos se putari vel- 
 lent, Deorum criminibus oblectari potuisse, et quicquid in 
 eorum sacris obscoena solennitate, seu turpi crudelitate 
 vel ridetur, vel horretur, eorum afl'ectibus convenire. 
 
 Idem eodem lib. cap. 19. 
 
 Postrerao ipse Apuleius numquid apud Judices Christi- 
 anos de Magicis artibus accusatus est ? 
 
 Et post: 
 
 Hujus autem Philosophi Platonici copiosissima et diser- 
 tissima extat Oratio, quae crimen artium Magicarum a se 
 alienum esse defendit : seque aliter non vult innocentem 
 videri, nisi ea negando quae non possunt ab innocente 
 committi. 
 
 Idem lib. x. cap 27. 
 
 Quanto humanius et tolerabilius consectaneus tuus 
 Platonicus Apuleius erravit, qui tantummodo Daemones a 
 Luna, &c.
 
 TESTIMONIA DE APULEIO. 31 
 
 Idem lib. XN. cap. 10. 
 Unde et Apiilcins, cum hoc animantium genus describit: 
 ' Sigillatim,' inquit, ' mortales, cunctim tamen universo ge- 
 nere perpetui.' 
 
 Idem lib. xviii, cap. IS. 
 Nam et nos, cum essemus in Italia, audiebaraus talia de 
 quadam regione illarum partium : ubi stabularias mulieres 
 imbutas bis malis artibus in caseo dare solere dicebant 
 quibus vellent sen possent viatoribus, unde in jumenta 
 illico verterentur, et necessaria quaeque portarent, postque 
 perfuncta opera iterum ad se redirent : nee tamen in eis 
 mentem fieri bestialem, sed rationalem humanamque ser- 
 vari. Sicut Apuleius in libris, quos Asini Aurei titulo 
 inscripsit, sibi ipsi accidisse, ut acceplo veneno, humano 
 animo permanente, asinus fieret, aut judicavit aut finxit. 
 
 Klg 'AnuXri'iov XpKTTo'^ctipov. 
 
 "Ai^zTO TTUTTTOtiVCJOV 'ATTUXri'iog, OVTiVU l/.V(TTt\V 
 
 Avi70v)g apprjTOU ao(plrig avs^pitl^dTO Ssip'^v. 
 ' Et intellectualis taciturna Latinas Orgia Musae 
 Colebat inquirens Apuleius, quem Sacerdotera 
 Aiisonia arcanas sapientiae nutrivit Siren/ 
 
 Commentator vetus Horatii ad Epod. xv. 
 
 Simili modo ctiam Apuleius scribit De Asino Aureo, 
 animam suam fuissc in corpore asini, meminisseque se de- 
 vcxisse plurima segmcnta ct onera in iEgyptum. 
 
 Macrobius Saturnal. lib. vii. cap. 3. 
 
 Cum ergo videas, mi Avicne ; institucnda est cnini 
 adolcscentia tua, quae ila docilis est, ut discendo praccipiat ; 
 cum videas, inquam, anceps omne esse scommatum genus; 
 suadeo in conviviis, in quibus Laetitiae insidiabitur Jra, 
 ab cjusmodi dictis lacessas: ct magis Convivialcs Qua\s- 
 tioncs vcl proponas, vcl ipse dissolvas. Quod genus
 
 32 TESTIMONIA DE APULKIO. 
 
 Vetercs ita ludlcrum non putariint, ut et Aristoteles deTpais 
 aliqua conscripserit, et Pluturchus, et vester Apuleius. 
 
 Idem in Somn. Scipionis lib. i. cap. 2. 
 
 Fabulag in bonam frugem repertae sunt, velut ComocdifB, 
 quales Menander ejnsve imitatores agendas dederunt, vel 
 argumenta fictis casibus amatorura referta, quibus vel 
 multmn se Arbiter exercuit, vel Apuleiuni nonnunquam 
 lusisse miramur. 
 
 Servius Honoratus in viii.iEneid. 
 
 Sunt enim Numina aliqua tantum Coelestia, aliqua tan- 
 tum Terrestria, aliqua Media ; quos Deos Apuleius Me- 
 dioxumos vocat, hoc est, qui ex hominibus Dii fiunt. 
 
 Sidon. Apollinaris, lib. ii. Epist. ad Hesperium. 
 
 Sisque oppido meminens, quod olim Martia Hortensio, 
 Terentia Tullio, Calphurnia Plinio, Pudentilla Apuleio, 
 Rusticiana Symmacho, legentibus meditantibusque cande- 
 las et candelabra tenuerunt. 
 
 Idem, lib. iv. ad Claudianura. 
 
 ....Si reare quenquam mortaliuni, cui tamen scrmocinari 
 Latialiter cordi est, non pavere, cum in examen aurium 
 tuarum, quippe scriptus, adducitur : tuarum, inquam, au- 
 rium, quarum peritiae, si me decursorum ad hoc aevi tempo- 
 rum praerogativa non obruat, nee Frontonianae gravitatis 
 aut ponderis Apuleiani flumen aequiparem ; cui Varrones, 
 vel Atacinus, vel Terentius, Plinii, vel avunculus vel Se- 
 cundus, compositi, impraesentiarum rusticabuntur. 
 
 Aurel. Cassiodorus Dialecticae Compendio. 
 
 Tertiae formulae inveniuntur species sex : quas omnes at- 
 que ejus generis alia qui plenius nosse desiderat, legat 
 librum Apuleii Madaurensis, qui de hac le eieganter et co- 
 piose disseruit.
 
 TESTIMONIA DE APULEIO. 33 
 
 Idem ibidem. 
 Apuleiiis Madaurensis syllogismos categoiicos breviter 
 enodavit. 
 
 Priscianus lib. x. 
 * Dispesco, dispescui/ quod ponit Apuleiiis in Dialogo, 
 qui est De Deo Socratis : ' Cum et habitacula summa ab 
 infimis tanta intercapedine fastigii . dispescant,' id est, 
 distent. 
 
 Isidorus Originum lib. ii. 
 Has formulas categoricorum syllogismorum qui plenc 
 nosse desiderat, librum legal qui inscribitur UEPI 'EP- 
 MHNEIAS Apuleii, et qua3 subtilius sunt tractata cog- 
 noscet. 
 
 Fulgentius Placiades de Frisco Sermone. 
 Apuleius Asino Aureo introducitsororem Psyches marito 
 detrahentem dicere : ' Patre meo seniorem maritum sortita 
 sum, dein quovis puero pumiliorem, et cucurbita gla- 
 briorem.' 
 
 Idem ibid. 
 
 Choragium virginale lunus vocatur. Apuleius Meta- 
 morph. * Choragio itaque perfeclo, domuitionem parant.' 
 
 Idem ibidem. 
 Edulium ab edendo dicitur pra^gustativa comestio. Apu- 
 leius Asino Aureo: * Eduliis opipare cxcepta.' Opipare, 
 id est, laute, et deliciose. 
 
 Idem Mytholog. lib. in. de Psyche. 
 Apuleius in libris Mctamorphoseon banc fabulam plauis- 
 simc dcsignavit, &c. (Quaj vide, et ibi fabula> Psyches 
 expositionem.) [Aliud Fulgentii testimonium habes in 
 Wowerii Vita.] 
 
 Jo. Salisberiensis de Nug. Curial. HI), vi. cap. 27. 
 Et hie quidem non est mens scrmo, sed quem omnium 
 sapicntium coetus concclebrat, et quem in libro qui inscri- 
 
 Dcljili. el Vur. Clas. Apid. C
 
 34 TESTIMONIA DE APULEIO. 
 
 bitur De Deo Socratis facile est invenire. Cujus verba, 
 propter elegantiam sensuum et orationis lepidara venusta- 
 tem, curavi inserere : ut his quae scribuntiir promtius adlii- 
 beatur fides, cum de purissimo fonte majorum eadem pro- 
 fluxisse constiterit. Ait itaque Apuleius, &c. 
 
 Deinde : 
 Haec Apuleius eleganter quidem et splendide. 
 
 Idem lib. vii. cap. G. 
 
 Ex quibus valde nobilitati sunt Graeci, Plotinus, lambli- 
 clius, et Porphyrius, Catholicee, ut dicitur, fidei pessimus 
 impugnator. In utraque vero Lingua, Graeca scilicet et 
 Latina, nobilis extitit Apuleius Afer: virmagnusin primis, 
 et qui venustate morum et dicendi copia Socraticum fon- 
 tem et Platonicum torrentem facile redoleat vel tenuiter sa- 
 picnli. 
 
 Idem lib. viii. cap. 10. 
 Verura, quia Lnetitias in conviviis frequenter insidiatur Ira, 
 ab ejusmodi dictis temperandum est, et Quasstiones Con- 
 viviales in omnes proponendae sunt aut solvendse. Quod 
 genus ita Veteres ludicrum non putarunt; ut et Aristoteles 
 aliqua de ipsis scripscrit, et Plutarchus, et Apuleius, cum 
 Frontone. 
 
 Idem Epist. clxxii. 
 
 Ut ait Apuleius in libris De Deo Socratis, ' Laudem ce- 
 leritatis sinml et diligentia? nemo assequitur.' 
 
 Vincentius Beluacensis Spccul. Ilistoriar. lib. iv. cap. 7. 
 
 Do Apuleio niulta loquitur Augustinus, in libris de Civi- 
 tatc Dei. Hujus rcjieri duos libros, unum de Vita et Mori- 
 bus Platonis, alium qui intilulatur De Deo Socratis. 
 
 Carolus Magnus de Non Adorandis Imaginibus, lib. iV. 
 
 Dicente Apuleio Platonico Philosopho Madaurensi, in 
 libro qui in.scribitur 7r=g» Ipi^Yjvsix:.
 
 TESTIMONIA Dli APUI.JilO. 35 
 
 Fridericus dc Re Accipitraria. 
 Pelicani qui ab Apuleio dicuntur cofani. 
 
 P. Bleseiisis Epist. lxxxv. 
 
 Cicero, et Apuleius, et Augustinus, et Hieronymus tes- 
 tantur plus esse animam quam corpus. 
 
 RECENTIORUM ALIQUOT 
 
 DE APULEIO EJUSQUE OPERIBUS 
 JUDICIA. 
 
 Volatcrranus Anthologia, qui est Comment. Urbanorum, 
 
 lib. xm. 
 
 Lucius Apuleius Philosophus Platonicus e Madaura, 
 Africae oppido, patrem habuit Theseura, matrem Salviam, 
 ut ipsemet in Metamorphoseos libris testatur. Athenis li- 
 berales artes assecutus, Platonis decreta sibi proposuit ante 
 omnia sectanda. Omnigena; vir eloquentiae, et diversam ab 
 antiquis ingressus viam, novum dicendi genus assumsit. 
 In verbis enim novus, in sententiis creber, in translationibus 
 audax, in inventione acutus, in elocutione varius, ut in ip- 
 sius operibus licet deprehendere. Nam libros undecim 
 Metamorphoseos scripsitde Asino Aureo, Lucianum imita- 
 tus Sophistam, &c. 
 
 Gaspar Barthius Adversariorum lib. xix. cap. 15. 
 
 Quern scriptorem omnium nobis maxima fecimus ob 
 noxjum ; ejus pcrpctuam illustrationcm idco ad tcmpus de- 
 scruimus, ne cura ilia alias nobis prorsus inlcrsdngueret, 
 &.C. Scriptorem nos loqui erudilissimum, ingeniosissimum, 
 eloquentissimum L. Apuleium norunt lorlasse qui nostras 
 curas hactenus promulgatas non lastidicruut, &.c.
 
 36 TESTIMONIA Dli APULEIO. 
 
 Idem lib. xx. cap. 7. 
 Penu pcipetuum cruditionum est Madaurensis Philoso- 
 phus ; unde nee mimm post tot alioium obseivationes nobis 
 novam talium messem quotidie succrescere. Scioli et deli- 
 catae naris magistri aliorsnm pastum siium quaesitum 
 abeant : nos institutum ejus illustrandi prointius perse- 
 quemur. 
 
 Idem lib. xlvi. cap. 16. in medio. 
 
 Et Apuleius, proprietatis Latinae amator eximius (qui 
 splendide meiititus est in Piooemio sui Operis, de ea Lin- 
 gua a se Eerumnose percepta, et difficulter scribenda, cum 
 affectet semipoeticura dictionis genus, et fabulam ipsa styli 
 novitate commendare voluerit) *sempiternam viciniam 
 amnis,' dixit lib. i. Metamorphos. &c. 
 
 (Et locis aliis innumeris totius Operis Adversariorum 
 varios Apuleii locos illustrans, ejus honorifice meminit.) 
 
 Justus Lipsius Epistolicarum Quasst. lib. ii. Epist. 22. 
 
 Ego vero Apuleii lectionem abhorrendam non censeo, 
 quicquid isti de Arpinati schola invesles pueri dicant. Ci- 
 ceronem admirantur ? Laudo. Et scilicet nos eo modo non 
 scripsimus, aut scribere nunc, si res ferat, non possimus. 
 Sed non hoc agitur. Et, ut dem illis ad eloquentiam Cice- 
 ronemunicum esse, intelligere et sapere tamenest amultis. 
 Quanquani, ilium ipsum Apuleii stylum quod contemnunt, 
 vellem parcius. Et eamus ab istis discipulis ad judices ex 
 Lege Pompeia triginta annorum. Tumidus fortasse, ve- 
 grandis, et afi'ectatae elegantiae scriptor est: at certedoctus 
 literas et mores veteres, ctin sermone ipso Plauti in primis 
 imitator. Itaque ille nescio quis Ehetorista, qui rudere il- 
 ium dixit, non loqui, probet prius de Plauto, et credam de 
 Apuleio. Sed Afer ille fuit, et est nimirnm etiam nunc in 
 Italia odium Poenorum, &c. 
 
 Idem lib. Elect orum i. cap. 18. 
 Apuleii graviora quaedam intcxere huiq capiti constitui.
 
 TESTIMONIA UK APULEIO. 37 
 
 et banc operam gratificari doctis : tantum doctis, qiios mag- 
 nitacere scriptorcm illuni, et multa haurire quotidie ex ejus 
 fontibiis, satis mihi constat. At vos, Tulliani pueri, bonum 
 factum, si hoc caput non tangetis. 
 
 Idem lib. ii. Eiectorum, cap. 21. 
 
 De Apuleio non sura nescius quid vulgus hodie sentiat, 
 et quid melior doctorum ordo. Jacet apud ilium, stat vi- 
 getque apud istos, hoc saltern talo, quod nugarum ilium 
 ludum temperet, ac misceat crebio velut sale priscee ac re- 
 conditas doctiinae. Doctrinal in moribus dico, et in verbis. 
 Nam stylum ejus quod ineptura esse volunt ; fatebor in 
 parte : nee enim asperitatem illam et horrorem quccsitae dic- 
 tionis usquequaque excuse. Sed tamen docte ineptum, et 
 e quo multa bona selectaque hauriat bonae selectaeque men- 
 tis Lector. Verba non pleraque omnia proba? propria? 
 phrasis non saepe florida ? metaphoris et imaginibus amoe- 
 na? raihi sic videtur: etsi in universo orationis filo, sca- 
 brum illud, et ex afFectata nimis antiquitate horridum, radit 
 sajpe et lasdit meas aures. Sed hie quoque duo ei patroci- 
 nantur, Patria et argumentum. Ortu enim Afer fuit : qui- 
 bus velut insiium in sententiisinventionibusqueacutis esse; 
 asperis durisque in sermone. Jam argumentum miscellum 
 ei est, et satiricum, quod amat hunc cultum quaesilum, pin- 
 guem, et squalenti quodam auro. Varronis Fragmcnta e 
 Satiris vident? etiam examinent: reperient ea hand longe 
 esse a Milesiis istis Punicis, et inculti cultiis stylo. 
 
 Bonaventura Vulcanius Praefat. in Apulcium. 
 
 Grassata est haec scioiorum audacia atquc vesania (ut de 
 mendis, qua? inscitia librariorum irrepsorunt, nihil dicam) 
 cum in optimos vcteris illius a;vi scriptores, qui, si revivis- 
 cant, sua ipsi scriplaa^gre sint agnituri, tum vcro pra^cipuc 
 in Apulcium, scriptorcm, qui, sive verba, siverem, et sum- 
 mam Latina dc (jlrxcis convertendi dcxtcritatcm spectcs, 
 ncmini Classicorum Auclorum lacile ccdit, &c. 
 
 ^ ^' 
 
 •J t-d ^^
 
 APULEir MADAURENSTS 
 
 METAMORPHOSEON 
 
 LIBER I. 
 
 Lt ego^ tibi? sermone isto Milesio*' varias fabulas'^ con- 
 
 Ego vero narrem tibi lihens hac oratione hidicra diversa commenta, et deliniam 
 
 [Illae Oiiilendorpian;p Annotaliones qiite latins evagantiir, etsi Varianim 
 Lectionum plenam rationem prae se f'erunt, eas tamen, adeo secuin iiimiis- 
 cent et unuin quasi corpus efficinnt, ut sincerae nee nllo noftro laborc iiicpto 
 liixata; et vellicatae in Notis Variorum Lectori proponantnr.] 
 
 1 L. Apuleii sciiptiim in veteri lihro et excnsis omnibus. In Fastis et la- 
 pidibns priscis semper, Appuleius. Testis Aldus Manutius in Orthograpliia. 
 Pelrus Coh-ius.~2 Metamoiyhoseoi), sive de Ashio Aiireo. Duplici titulo hoc 
 opus inscripsinicis, nt etiani, ni fallor, Aiictor ipse. Certe ntroque a Veteri- 
 bus citatur. Metamorphuscon diintaxat in Ms. ubique, et apud Fulgenliuni 
 Expositione Anliqnor. Sermon. Dc Asino atireo vero alibi etiam apud enm- 
 deni, et B. Angustinum de Civitate Dei lib. xvm. cap. 18. et Commentato- 
 rem veterem Horatii Epod. xv. qui alibi a nobis laudantur. Addunt docti 
 viri tertium, MUesiariim scilicet. Et certe niiiil obstat, quo minus lepidissi- 
 niiiui hoc scriptum etiam isto titulo insignitum fuerit. Quod ex Jul. Capifo- 
 lini Albino (cap. 11. 12.) verisimile fit; ubi Sevenis ad Senatum : ' Cum ille, 
 nauiiis quibusdam anilibus occupatiis, inter Milesias Punicas Apuleii sui et 
 ludicra litteraiia consenesceret.' Ante Nostrnm scripsit etiam Milesiarum 
 libros L. Sisenna, qui a Fl. Sosipatro aliisque veteribiis Grammaticis passim 
 laudantur. Colv. Cod. Ms. perantiquus Collegii Fuxensis : Liicii Apuleii 
 Platonici Mudaurensis Liber primus Metamorphoseon incipit. Franc. Roaldus. 
 Metamorphoseon sice Lusus Asini. Hffic est vera horum librorum iiriypafv, 
 qnam nobis conservavit Aldina editio, quod miror nemiuem ex tot Apuleii 
 correctoribus vel advertisse, vel saltem monuisse. Illam igitnr ut geuuinam 
 loco reposui, expuncto altero illo snpposititio titulo, de Asim aureo, queni 
 
 NOTyE 
 
 * Apuleii, Sfc. [Lucii Apuleii 3Iadau. Elmenhorstiuni et Pricieum servavi, 
 rensis 3Ietamorphoseos, sive Lusus Asi- rejecta, quae in raultis Editionibns 
 ni] Hanc [vide tamen VV. LL.] Al- legitnr, De Asino Aureo: de qua Ery- 
 dinae Editionis f-mypapriv libens post cius Puteanus, in Epistola ad EI-
 
 APULEII METAMORPHOSEON LIB. I, 31) 
 
 seram/' auresque tnas*^ benevoliis^c lepido susurro per- 
 
 tuas aures avidas hlanda sennocinatmie ; diimmodo tu rwn dedignatusfueris intueri 
 
 error miniatoriim et admiratio viilgi nobis cxliibnit, si(>iiti jam diuliiin obser- 
 vavit Eiyciiis Puteanns, Centiir. i. Epist. 38. ail J. Liiisiiini. Qui et anno 
 pra>terito mdcxix. post Kaleml. April, cum eiini de Iiac re consiilerein, liunc 
 ill modum mihi rcscripsit hiimaiiissimo : ' Tu facis aureiim,' &c. [Vide Not. 
 Delph. ad h. 1.] Sic vir ille eruditissimus, in cujus seiiteiitiani toto animo 
 vado, pnto et omnes recte sentientes. Gcveihaiius F.lineiiliorstius. Mctuinor- 
 phoseon Liber i. Tituhis in Bembi Ms. variatiir. In tine i. iv. v. \i. x. xi. 
 31etam()rphoseos. In ceteris loris de Asino aunn, iiiiico titulo. Enjcius Putea- 
 nns. — 3 At ego tibi. Lusurus asinnm aureuni exoulitur ab Epigi animate lam- 
 bico bimembri, quo Faiistinnm filium sive Lectorem ailoqiiens instar poeta- 
 rnm sunimatini proponit, quid sit toto in opcre edissirtatnrus. Dociiitas 
 autem captatur et attentio coliigitur. PhUippus Bcroaldus. Basileensis prima 
 j'ditio : Ut ego tibi. Non bene illi, qui proloqnium Imc versibus ab Apuleio 
 .«cripfnm arbitrafi sunt, et in numcros repoiicre conati. Nam fere tola bu- 
 jiis scri|)toris sic fluit oratio, et in IMilesio hoc lusu |)rivcipue, nt sa^pius ro- 
 niicum genus scribendi, et Piauti numeros inniimeros agnoscas. Cvh\ Et 
 ego tibi. Principium hujus libri niembranas Fioreiitina; Lon;;obardicis literis 
 scriptae (Gotliicas eas vocat Bcrnardus Aidreta Canonicus Cordubcnsis in 
 Coinmentario de Origine Lingua HispaiiiciC lil)ro iii. l)agin. 252. 254. et 
 specimen ponit ex lapide antiqno) versibus <-onstitunnt, quod et Beroaldus 
 et Aldus adverterunt, quos jure liic sequiuiur, nee eos aiidimus, qui contra 
 fientiunt, (pii nihil seutiunt. De istis autem ita glossa interlinearis przedic- 
 tarum membranarum : ' Viginti quinque versus pra;miltit Auctor. Genus 
 
 HOT IE 
 
 menhorstinm Apiileii Editionem ad- vetustior : inclinat tamen nt imita- 
 
 ornantem, eleganter scribit : ' Tu torem Lucianum pronuntiet. Ho- 
 
 facls aureum, (juem frustra appella- rum eerie Noster ita imitator fuit, 
 
 mns. Error qiiidem, et aduiiralio ut e suo penn innumerabilia protule- 
 
 olim ejusmodi titidum dedit, et, quia rit, atque inter cetera venustissimiun 
 
 pnlcherrimum putavit Lucii Asinum, illud Psyclies 'ETrenrdSior. Tota porro 
 
 a pulcherrimo nietalio nominavit. lia>c Metamorphosis Apuleiana et 
 
 Sic quideni et Pythagorae Carmina, stylo et sententia Satyricon est per- 
 
 et alia multa, qua? commendari po- petiium (ut recte observavil Barthius 
 
 teratit, T^ XP'''^" d'cta. Si mco suf- Advers. lib. m. cap. IL) in quo Ma- 
 
 fragio res gcratur, simpliciter De gica deliria, sacrificulorum scelera, 
 
 Asino vel Metamorphoseon inscril)am.' adulterorum crimina, fiirum et la- 
 
 Ha>c Puteanus. Idem arf^ununtum tronum impunita- factiones palam 
 
 tractarnnt Lncianus, cujus liber ex- differuntur. Ne autem, pnto, frustra 
 
 tat AovKios ^"Ovos, Lucius scu Asinus, csset anrci nomon Asino liuic indi- 
 
 iiiter relifjua (jus ()f)era, et Lucius tuni, vcntrem i|),siiis ruspaii non de- 
 
 l'atrensis,qui scripsit MeTajUopfolo-eos dignantnr fiimivendidi Chrysopoeiae 
 
 x6yo'ji 5ia(p6pr)Vi, at(pie inter eos sectatores, aurum se ex ejus stcrcore 
 
 ununi qui iuscribitur, Aovids f) "Ovos, (ut olim ex I'.iinii \irgilius) colligere 
 
 Lncis, sen Asinus, nt Icslatur Pholius posse sperantcs, niirnin (juam inani- 
 
 in Bibliotlieca, rpii etium dcfltiire se tcr! 
 
 certopos.se nogat iitcr utrum iinita- '^ Ut [At] ego, !^-c.'] Hoc libri prin- 
 
 tu8 sit, quoniam iuccrlum uter fueiit cipium ad ca usque verba: ' Thessa-
 
 40 APULEII 
 
 mulccam ; modo si papyrum ^gyptiam/ ar-^utia Nilotic! 
 
 chartani JEgyptiam exaratam acumine arundinis Niliacte. Ilk inciyio, ut admi- 
 
 carminis trimetrum iainbicum, constans sex pedibus. Recipit anteni Poeta 
 liceiiiiose pedes, et eos etiam ubi coimnimiter noii solent, «t in line spon- 
 diTRiim. Hoc aiitem carmen admittit iambnm, iinde el dicitur, omnibus locis, 
 pi«cipne paiibns, dactybnn, spondapnni, anapaestnm, tribracbyn, et pyni- 
 cbinni, atqne trocbzeum. Metia anteni alia suis pedibns et syllabis constant, 
 et dicuntnr acataiectica: aliqnando syliaba nna deticiunt, et dicuntur cata- 
 lectica: aliquando dnabns, et dicnntnV bracbycatalectica. Pro majoie igitnr 
 parte sunt trlmetra acataiectica, ita tamen, quod prima dictio duodeciini 
 versus per ue diphtliongnm scribenda dividatnr, ut ilia dispartita diphthon- 
 gus iambnm pcdem efficiat, et in seqnenti versu penultinia syliaba, qnee est 
 fl, de metro non abjiciatur. Insuper sciendum, versum derimuni octavnm 
 esse Hipponactium trimetrum caialecticn-.n, quia nna deficit syliaba. In 
 antepeniiliinio versu dividctur eliam diphtliongus in fine illius dictionis, 
 scienlicB: ut scribi debeat, sc/eH^iae. Penultimns antem versus etiam cata- 
 lecticnsest; nna videlicet syliaba deficiens. Ultimus vero versus dimeter 
 est iambicns hypercatalecticus, constans quatuor pedibus et una syliaba, quL 
 et Alcaicns dicilur.' Elmcnhorst. Milesiarum principium versibus concep- 
 tum tuisse primus obscrvavit vir, patrum nostrorum menioria doctissimus, 
 Philippus Beroaldus. Quo nomine eruditi nonnnlli viri euni snsillare ausi 
 sint, hoc solo argumento freti, quod Apuleii sermo pedestris po^tici instar 
 totnsflueret; quasi Beroaldus eo nomine deceptus versus esse credidiss^et. 
 Equidem, ut Apuleii sermonem poetico propiorem esse non diffiteor, ita 
 tillam mihi in toto hoc anctore paginam ostendi velim, in qua non dicam levi, 
 sed nulla prorsus mutatione e soluta oratione ligata fieri possit. Delude 
 versibus ab Anctore conceptum esse ipse docet : ' Ecce, ipsa hac quidem 
 jam vocis immutatio desultoritp scientias stylo, quern arcessimus, responded' 
 Quae vocis iminutatio ? nimirum versus cantillaverat. Ubi ad prosani ven- 
 tiim tuit, gravi ac oratorio gestu pronunciare ccepit. Id quod eruditissimos 
 viros fugisse miror. Hoc igitnr est, quod ' vocis immutationem ' vocat. Ut 
 autem ha?c omnia versibus concepta esse, recte IJeroaldus vidit, ita eos sic 
 disposuit, ut id quod aflBrmarit ipse non intellcxisse vidcatnr. Non est pudo- 
 ris nostri, ut, qiioties summns in Uteris suo a;vo vir in syllabas peccarit, 
 euumeremus. Hoc tantum a studiosis petimus, ut nostra cum illius, utraque 
 cum vulgatis codicibus conferre non graventur. Ita ergo ab Apuleio hcec 
 concepta esse affirmamus : 
 
 At ego tihi sermone isto Milesio 
 
 Variits fahelhis conseram atqtie aurcs luas 
 
 Lepido susurro henecolas permulceani. 
 
 JiJodo si papyrum JEgijptiam tu aigutia 
 
 ISiOTJE 
 
 liam (nam et illic, &€.)' multi in ver- visum est, neglecta metronnn ra- 
 
 siculos tribuunt, auctoritate nixi Flo- tione, ha>c omnia uno tenore excudi, 
 
 rentini codicis; sed, cum multi alii auctoribus Wovverio, Prica>o, et Scri- 
 
 extent Mss, Codices, in qnibus aliter verio. At ego, Sfc. pra-fatiuncula est 
 
 se habet, et revera hi versus tam li. totius Operis. Particula 'At' in- 
 
 centiosi sint, totqne pedum genera ceptiva est, ad ornatum tantum per- 
 
 admittanr, nt quaevis prosa oratio, tinens. Sic Horatins libri Epodon 
 
 ipsa[>que adeo Ciceronis oraliones in Odcn 5. incipit: ' At, o Deorum 
 
 versus similes digeri possiut, melius quicquid in ccelo regit Terras, et
 
 METAMORPflOSEON LIB. I. 41 
 
 calami ^ * insciiptam, non spreveris inspicere ; ^ ct figuras 
 
 Silolici calami inscriptam non spreveris 
 
 Inspicere. Figuras for masque hominum imagines 
 
 In alias conversiis, et in se miituo 
 
 Rursiim nexii refcctas, ut mireris hie 
 
 Exordior. Quis ille paucis accipe. 
 
 Ihjmeltos Attica, utqiie Isthmos Ephyreia et 
 
 Spartiaca Tirnaros gleba; felicis ce- 
 ternmn libris felicioribus conditce ; 
 Mea vetiis est prosapia. 
 
 Ihi linguam Attidem primis pucriticB 
 
 Stipendiis merui. Latina in urbe mox 
 Advcna studiorum Quiritinm 
 
 Labnre sermonem indigcnain arumnabili 
 
 Nulla pra-cunte magistro uggressus excolui. 
 
 Et ecce prcefamur veniam, si quippiam 
 
 Exeiici acforensis sermoiiis rudis 
 Offcndero locutor. 
 Videamns paucis. Veisu secnndo Beroaldum secuti fabellas scripsimus, cum 
 in aliis legatnr fabulas. Eoilem versu alque aures tuas cum Colinaei ac priore 
 liasileensi editione, cum in aliis sit auresque tuas. Versa tertio ordinem so- 
 luiiiniodu verborum immutavimns. Ita enim vulgo, benecolas lepido susurro 
 pcnniilceam. Versa sexto, quo loco v \\\go fortunasque legebatur, auctoritateni 
 Beniljini codicis secuti /or/««s(jue scripsimus. Eodem etsequenii versa voces 
 nonnuUas solummodo transposuimus. Ita enim vulgo, in alias imagines coU' 
 versas, et in se rursum miituo. Versa decimo vulgo, et Isthmos Ephyrcea; no* 
 stabiliendo versui, ac Isthmos Ephyreia et Sp. Ifc. ut ' Epliyreiaque a^a' apud 
 poc'tam. Undecimo vulgo, Tcenaros Spartiaca. Nos propter versam Spartiaca 
 Tunaros. Eodam p\o glcbcefelices, glebcB/elicis ?,c\i[>Mmas. Quod autem t5 
 'a['ternum' sic divisimus, ut prior quidcm syllaba ad priorem, rcliquae ad 
 scfuicnteai versuni portinereut, id et Latinorum et Graecorum exenipio feci- 
 riuis; at illud Simonidis : ^viV 'Af/UTTo-Teiniiv "l-jrirapxav ktuvs. Horatius : 
 quid inler-Est in matrona, Ifc. El : Jove non probante ux-Orius umnis. Et 
 siniilia. Versus decimns tertitis iambicus qnatcrnarius est, in quo unica tan- 
 turn vocula transposita, pro prosapia est, scripsimus est prosapia. Decimo 
 (\n\uto vnlgo 7nox in urbe Lntia, nos licentia certe minima Latina urbe mox. 
 Deciuius sextus quaternarius est. In eo rh ' Quiritinm ' contrahendum est, 
 at si esset Quirtium: (piale est apud Lueilium ' frigidaria,' apud Horatium 
 ' amiciiur,' et siniilia apud Lucretium aliosquc, Saa Kdvts. Decimo octavo 
 itenmi voculam transposuimus. Cum enim vulgo legeretnr, nulla magistro 
 prtceunte, nos nulla prueunte magistro scripsimus, et -rh ' excolui' aut rpiTuAAa- 
 fiws iegendum est, aut postrema syllaba ad sequentem versum reUganda. 
 Decimo sei)timo, audacia fortassis ignoscenda, pro si quid, ut consuieretur 
 versui, si quipiiiam, rcposuinuis. Ultimo, pro locutor offendero, Offcndero locu- 
 tor. Attpii liac quidem sunt, quas partim auctoritate codicum, parlim ex 
 ingenio nnitavimus. Quie tarn exilia sunt, ut ne prolixius quidcm eoriim ra- 
 tioncm rcddcndam existimivcrim. Et liactenus (piidem versus. Qua» se- 
 quuntur prosa concepta existimamus. Si (juis audacior tamen in niimeros 
 redigerc velit, exiguo negotio poterit hoc mode : 
 
 bumanum genus!' etjocosus. De Fabulis IMiiesiis vide 
 
 '• Sermone isto Miksio] Milesii po- (|uaE diximus in I'nef.itione inijus 
 
 puli Ionix>, deliciis luxncptc diffluen- Operis. 
 
 te»; undc ' Milesius scrmo,' facelus « Auresque tuas ben. [bibulas] Sic
 
 42 
 
 AI^ULEII 
 
 fortunasque hominiim in alias imagines conversas,' et in se 
 
 reris sortem ct formas hominum muCalas in alias species, et itrrum reslilntaa in 
 
 ^^^•^•^^■* ^■^■^•^■^ 
 
 Ipsa jam qiiidcm 
 
 Hcec rods immulatio desulloricn 
 
 Stylo respovdet, quern arcessimus, scientiec. 
 Nunc fuhulain Grircanicani 
 
 Incipiam: intenile, lector, et lataberis: 
 jit rb arcfss(7ni(v peniiltima longa sit ab, arcessio. Veinm id, ciiioil f!e vocis 
 immulatioiie dixit, ron aliter nobis peisuadcre potest, qiiani j;\m versus hie 
 desiiiPie. Sed et Imjus conjectiiiffi, iit et aliarum nostiai urn oinniuin penes 
 le, pra-stantissime Eimeniioisti, judicium esto, Joh. liutgersius, Scite lios 
 versus in nunieros ledcgit amiciss. noster Riitgeisiiis, quem adi. Elmenh. in 
 Add. — 4 Fabulas sciipta lectio et oiiinis excusa oliin. Concinnatoies isti 
 versuum ieposuciant/aM/(ts. Colvius. Fabellas in Edd. Junt. 1. Aid. liasil. 
 1. Col, contra Mss. onines, ct Beroaldum. Oiid. — 5 Fux. cmtferam. Roald. 
 — G Colinffii, Has. 1. atqiie aures tiias. Colv. Item Junt. 1. et Aid. nb versus 
 fictioneni, contra Mss. Oud.—7 Fux. bibulas puiclire poetica traiatione. 
 Beroald. alias. Persius Satyr, iv. ' Nee quicquam populo bibulas donaveris 
 aureis.' Lucentius Augustino : ' Si nienior ipse niei bibulani qui pouitis 
 aurem.' Roald. Plerique libri manuscripti hibtdas ; ut Persius: 'Populo 
 bibulas donaveiis aures.' Joann. a Jl'omcerius. Benivolas. Sic nianusciipti 
 Florentini. Scaliger bibulas legit. Elmenh. — 8 Ms. JE^yptia nrgutia ilUlici 
 cal. Colv. Vuigo: p. JEgypiiam tu argulia N. c. Scdulius in Opere Fas- 
 diali capit. prinio : ' Nonnulla etiam probra, narrationis arte conipdsita, 
 Niliaci papyro gurgilis calamo peraraute contradunt.' Fulgent. Mytliol. 
 lib. I. ' Quicquid libet Niliacis exarare papyris.' Ovid. lib. xv. Melamorpii. 
 ' Perque papyriferi septemflna flumina Nili Victrices egisse rates,' Elmoili. 
 — 9 Inspicere. Et hoc isti, qui versus esse volebant, sustulerant : ut etiam 
 quod paulo post eit,forlUNasqne; quod scilicet numeri integri alitor sibi non 
 viderentur, Colv. Ms. Fux. inspicere, et Jiguras forlunasquc hominum, nescio 
 quam recte. Roald. Quid si aptius : /orwrtsque? Wowerius. A\'n,formnsque 
 hominis. Elnienhorstius. Ms. JJenib. et figuras formasque h, Putean. Mox 
 
 NOTiE 
 
 mavult Scaliger, quam, nt vnlgo, 
 benevolas. Quod etiam confirmat Wo- 
 werius auctoritate Mss, plurimorum. 
 Et certe non est cur benevolentiam 
 captet qui IVIilesias narrat; satis 
 enim per se ipsaj placent, ' Bibulae 
 aures' sunt, audiendi avidap. ' Va- 
 civae' Plauto, Persius: ' Nequic- 
 quam populo bibulas donaveris aures.' 
 •^ Papyrum Mgyptiam'] Papyrus fru- 
 tex est, qui, nt refert Plin, lib. xiii. 
 Hist. Natur. cap. 11. ' nascitur in 
 palusfribus ;Egypti, ant quiescenti- 
 bus Nili aquis, ubi evagatae stagnant, 
 brachial! radicis obliquae crassitu- 
 dine, triangulis lateribus, decern non 
 amplius cubitornm longitudine, in 
 
 gracilitatem fastigiatus.' Ex hoc fru- 
 tice cliarta fiei)at secto in pra-tenues, 
 sed quam latissimas lanias, quas 
 Plinius pliilyras seu phiilyras vocat. 
 INIodum et fabricam omntni, et vaiia 
 genera chartarum fusius vide apud 
 eundem Plin, libro sujira laudato, 
 capp. 11, et 12, et qua; ad \\xc ca- 
 pita Scaliger scripsit adversus Gui- 
 landinum in ejus Opusculis. 
 
 ^ Nilotici calami'] Martialis: ' Dat 
 cliartis liabiles calanios Memphitica 
 tellus,' 
 
 *" Figuras fortunasque hominum in 
 alias imagines convcrsasj Puta lupo- 
 rum, asinorum, &c. quod Magica 
 arte et herbaruni qiiarundam vi fieri
 
 .MKTAMOliPHOSEON Lli;. 1, 
 
 43 
 
 rnrsmn nmtuo iiexu ' refecfas, ut mireiis, exordior.* Qiiis 
 ille? paucis. Ilymettos Attica,- et Islhmos Epliyraea,^'- et 
 Tenedos''- Spartiaca,' glebfe feliccs,'' aeternum libris felicio- 
 libus conditJB/ ' mca vctus prosapia est.""- Ibi linguam At- 
 
 .^eipsas mutua connexione. Audi paucis verbis quis ille ego siin. Ihjmcltus Atticus, 
 et Isthmus Corinthiucus, et Tunurum Laconicum, arva beata celebrata in omne 
 (Fvuin voluminibus J'orlunatiuribus, sunt aniifjua ovigo mei generis. Ibi insumsi 
 
 et in se: male copula carent etld. Bas. 1. Colin. Oud. — 1 Alii, m. nixu. 
 Elmcnh. — 2 Hie cxordior. Basil. 1. et Col. hoc exordior. Ms. Edd. Veneta, 
 Kom. et Beioakii Editio tietjiie lior neqtie illiid agnoscuiit. Colv. Bene eje- 
 ceriint adveihiuin nietii causa infaituni Jiint. 2. Elmenh. Scriver. \'c. In 
 nullis enini IMss. comparet. Exordinr Keg. et Fnx. 0(«/.— 3 Flor. Hijtmos 
 Epyrcca, male. Vide Beioalduni. Elmenh. Histomos Palat. Hyslomos Pa- 
 rasi, Giielt'erb. Epyraa niiilti. Oud.—\ Flor. Tanedos. Elmenh. — 5 Exciisi 
 omnes creditce. Scriptani leetioneni praitulimus, etsi illain alteram non spie- 
 vinms. Colv. Bertinns et alii, crcditce. Elmenh. Mox Ms. Palat. mei. 
 
 posse vnlgo creditnni est. 
 Pharniaceutria : ' His ego sjppe lii- 
 pum fieri, et se condere sylvis Moe- 
 liu, sa>pe aninias imis excire sepnl- 
 cris, Atque salas alio vidi traducere 
 messes.' 
 
 s Hymeltos Attica] Hyniettus moiis 
 est Atticae, marniore inclytus, et 
 melle, quod inter cetera mella pii- 
 mas tenet. Porro Hymettiis, Isth- 
 mus, et Taenerus, quae liic faMiiinino 
 genere usurpavit Apulcius, ceteris 
 fere masciilino efferuiitur. 
 
 '' Islhmos Ephyraa] Epliyre olim 
 dicta est, <\\\x postea Corinthus. Sita 
 est in ipso Isthino, qui Pelo]ionne>,um 
 anneclit Confinenti Grajciae, liabet- 
 que hinc Corintliiacum Sinum, qui 
 et Cirrlixus dictus est, illinc Saroni- 
 cum, quorum hie a Mari ilZgxo, ille 
 ab lonio i)rotenditur. Inclytus fuit 
 Isthmus Corinthiacus Teuiplo Ne|)- 
 tuni, ct Ludis Isthmiis quinqucnnali- 
 bus a Tlicseo in Nopliini, vel, ut alii 
 
 NOT/E 
 
 Virg. in itemqne oppidum ; est et, jtixta pro- 
 
 montorium illud, spiraculum ejusdem 
 nominis, ex quo descensnni ad Inferos 
 patere Noster dicit infra 1. vi. ' La- 
 ceda;mon,' inquit, ' Achaiee nobilis 
 civitas, non longe sita est : liujus con- 
 terminam deviis abditani locis quzere 
 Tienarum,' &c. 
 
 '' Glehe f dices'] Arva fertilia. Con- 
 senlit Nostro Aristophanes, qui At- 
 ticam ait esse Knrapav x^'^J'a, pingue 
 solum. 
 
 ' Libris felicioribus condilcc] Berti- 
 nns (lodex et alii crtaifa", minus bene. 
 Lib. IV. ' Et nomen mourn cielo con- 
 ditum,' cSt'C. ' Libris felicioribus ' di- 
 cit, quippe qui nunquam sint inter- 
 morituri, sed locis his famam aeter- 
 nam conscrvatuii. 
 
 '" Mea velus prosapia est] Nonio 
 * prosapies' est generis longitudo, 
 dicta a ' prosupando,' id est, pro- 
 feicndo. Panlus, Festi Breviator: 
 ' Prosapia, prnncnics, id est, pro- 
 volunt, Palamonis honorem institu- sparsis, ct (|uasi jactis libcris, qui.i 
 tis, in quibus victor corona pinea .sipare significat jacere,' &c. Hie 
 coronabatnr. ' prosapia' generis origincm signifi- 
 
 ' TcncdoslTwnaros] Spartiaca] 'i";c- cat. 
 narnni Laconiic promoiitorium est,
 
 44 
 
 APULEII 
 
 tidem'^" primis pueriliae stii)endiis merni:" raox in urbe 
 Latia advcna, studiorum p Quiritium indigenum^ sermo- 
 116111,1 asrumnabili ^ labore/ iiuilo magistro praeeunte, ag- 
 
 primos annos mece jnieritia lingua; Atlicce cdiscendee. De'mde, cum venissem Ro- 
 mam studendi causa, incubui linguce nativce Romanorum magna ct moleslo labure ; 
 
 Vide lie eo ad L. V. p. 90. * Fatigationem sni.' Oud. — 6 Inquam in Attide. 
 Scriptiis codex, linguam Attidem. Colv. Reposiieriiu jam niembranacci 
 uoslri codicis scriptiiram, Uiiguam Attidem prim. puer. stip. mer. Lingua Attis, 
 id est, lingua Attica, ut lusciniam Attidem vocat Martialis (lib. i. ep. 54.) 
 ' Sic ubi multisona fervet sacer Attide Incus.' Sed et banc etiani loco boc 
 lectionem astruit, inque tribus libiis Ms. esse testatiir Marinus Becicbemus 
 Scodrensis, pnbhcus dim Brixia; protessor, aquaevusque, quantum conji- 
 cere possum, iJeroaldo. Cujus Epistolicas Qua?stiones, aliaque scripta noii- 
 nulla, cusa ante- annos centum, utenda nobis dedit bumanitate doctrinaque 
 praestantissimns vir, Ftanciscus Nam^ius, qui ex uberrima instructissimaque 
 bibliotheca sua nullum non sciijjtornm genus, usui mibi futuiorum, duni 
 libris meis absentibus careie nunc debeo, liberalissime hibentissimeqne sup- 
 peditavit. Sed et a Becicbeuio isto, quem nos i)iininm inspexisse, immo 
 iiatuin nnquam scivisse, post confectas demum absohitaique notas nostras, 
 ipse Nansius testis idoneus satis t'uerit, alia etiam quadam in boc scriptoie 
 nostro ex libiis scriptis, quosquatuor aut c|uinque noniinat, emendata, aliter 
 quam a nobis. Qua; jam commode cum aliis (Imissis nostiis ad calrem lihii 
 t'tiani adjiceie voluimus ; ut minus quid in liac edilione, quo auctorein bunc 
 saniorem i)lanioiemque reddere potuitnus, studiosus lector desiderare possit. 
 Idem, in Add. Linguam Attidem. Lectionem priscam boc loco ex duobus 
 Florentinis restitni ; nti eliam acuto et docto viro Josivc Meicerio visum. In 
 vulgatis est, Ibi inquam in Attide vel Attite. In Bertino, Ibi apud Attidem. 
 ]Male. Linguam Attidem Atticam vocat. Versus antiquus de ventis apud 
 Isidornm Hispalensem de Natiua Kerum c-ip. 37. pag. 894. 'Dictus Lii)s 
 Attide lincua.' El-menhorst. Edd. Vicent. Vulc. 2. Quiritum: minus bene. 
 Oud. — 7 Vulgo indigenam. Colvius. Bertinns, indigenam. Elmenb. — 8 Ante 
 lectuui ubi(]ue ffr(o«H(/?i. Sed scriptai lectioui asti|)ulatur locus iniVa lib. 
 VIII. ' Et aeruninabili vitae sese subtraliere tacita decrevit :' et lib. ix. Lu- 
 
 NOTiE 
 
 " Linguam Attidem'] Hanc lectio- 
 nem germanam esse probavit ex va- 
 riis IVIss. PriciFus, et Elmenborstiiis, 
 qui hoc exemplum affert ex versibus 
 antiquis de Ventis ab Isidore Hispal. 
 laudatis, de Natura Rerum, c. 37. 
 ' Dictus Libs Attide lingua.' Ubi, 
 qnemadmodum et bic, ' Attis lingua,' 
 Attica est. Alias 'Attis' est ipsa 
 regio Attica, sic dicta ab Attbide, 
 Cranai tilia, ut vult Strabo lib. ix. 
 Geograpb. In Beroaldi et Colvii 
 Editionibus legitur: Ibi, inquam, in 
 Attide. 
 
 ° Primis puerilicc stipendiis mcrui] 
 
 Metapiiora a re militari : stipendia 
 pecimia: sunt militi!)usob suam nava- 
 tam operam militarem distribui so- 
 litif. A stipibus, qui nummuli tvrci 
 sunt, stipendia dicta. 
 
 P Adv. stud.~} Is est intelligondus, 
 qui studiorum causa domo profectus 
 peregre degit in Academia aliqua 
 publica. 
 
 *i Quiritium indigenum sermonem'} 
 Linguam Ronianam. A Qnirino, qui 
 Romulus est, dicli sunt Quirites, qui 
 Romani ab eodem Romulo. 
 
 ' JErumnahili labore] Aldu;; amm- 
 nnli; minus bene. Noster infra, lib.
 
 METAMORPHOSEON LIB. I. 4i) 
 
 gressus excolui, Eii 9 ccce piaeCamnr ' vcniani, si quid cxo- 
 tici ac foiensis^ sermonis riidis locutor oflendero/ Jam [2 
 bffic equidem' ipsa vocis immutatio desultoiiai scientiae' 
 stylo, quern arcessimus/ " respondet. Fabulam Grajcaui- 
 cam 5 '' incipimus, lector, intende, laetal}eris. 
 
 Thessaham," (nam et illic originis maternae nostra3 fnn- 
 damenta a Plutarcho illo^^ iuclyto,^ ac mox Sexto pliilo- 
 
 cum id suKcepissem nvllo magistro docente. Jam ergo rogo tcniam, si ego impe- 
 ritiis locutor linguae, mihi exlrunea: et peregrina-, in nliqua re pcccavcro. Jam (jui- 
 dem hccc ipsa mutatio sermonis conrenit stylo nriis tran><formatorice qiicm trahimiis 
 iiiusum. Exordimur Fabulam Grcpcnm ; adverte animum, Lector ; gaudehis. 
 Ibamin Thessaliam, {illic enim principia mew stirpis matirme derivata ah illustri 
 
 cretins lib. VI. 'IlUiil in his rebus miserandiim, et magnopere iiniim ^runi- 
 nabile erat.' Ms. exohd. Colvins. Roman. Aid. et Yen. trrnmnuli I. minus 
 bene. Lii). vni. ' /Eruninabili se sul)traliere vitae taeila decrevit.' Elmenh. — 
 9 Bertinus, Sed. Id. — I Displicet milii mutatio numerorum. Malim itaqiie, 
 prafahor. J. Grutenis Suspect. Lect. 1. iii. c. 12. Palatinae Bibliotliecje 
 Codex, prafahor. Wower. — 2 Idem Beciclienius lesit f>^«f/cro, quemadmodum 
 et Lipsium etiain ronjecisse monere me fugerat. Colv. in Add. — 3 Hire qui- 
 dem. Idem liber Ms. Hcec eq. Colv. — 4 Accessimiis. Venetiis cusum accer- 
 simiis. Cdlv. Rertins arbitror arccss(/««s. Wouvverius. Scab ger (n'ccssi»j?/s. 
 Recte. Elmenh. — a Scriptus, Fuh. Grcccam. Nihil mutare volui. Colv. Gra- 
 cam: Pal./. Graicam. Vulgo,/. Gratanicam. Elmenh. — G Idem liber, /-"Zui. 
 
 viii. ' TErumnabili se subtrahere vitac Apuleius infra lib. v. ' Nee ullo te 
 
 tacita decrevit.' genere mortis accersito periuias.' 
 
 « Exotici ac forensis'] Romanus ser- " Eabutam Gr. [Gracum] Turn quia 
 
 mo ApuU'io peregiinus erat, utpote sccna ejus Tlicssaiia est, Graciaj 
 
 Afro et Athenis edncato. ' Forensis' regie: turn quia desuinta est ex Lu- 
 
 vel extraueum sonat, nomine derivato ciauo, qui idem argumentum Graice 
 
 ab adveibio ' foris,' vel oratorium a tractavit. 
 
 foro, in quo Oratores causas age- " Thessaliaml Hujus ProvinciiE li- 
 
 bant. mites hos ponit Herodotus, in Poly- 
 
 ' Desullorice scientia'] Magia>, cujus hymnia : ab Oricnte monies Ossam et 
 
 ope bouiines in varias aniuialium for- Pelion : a Septcmtrione Olympum ; 
 
 inas ex linmana tiansire, ac veiuti 
 dcsilire crcdebantiir. Desultorii ecpii 
 dicti, ex quorum nno in aliiim ho- 
 mines agilitate corporis pranliti inter 
 currcndum dcsiliebant,ct illi homines 
 * desultores.' 
 
 " Quern accersimusi Sic legit Pri- 
 cipus. In Venet. ICditione est ac- 
 cessimus. Scaliger reponebat arcessi- 
 mus. Pricaci lectionem firmat ipse 
 
 ab Occasu Pinduui ; a Meridie 
 Olinyn. Magorniu hcrbarumqne ad 
 Magica vcneficia pcrtincntium ferax 
 haliita estjCoque nomine passim apud 
 Auctores celebrata. Fuit et Tlicssa- 
 iia Maccdoni* urbs, teste Plinio. 
 
 y A I'lularclio illo] .Servius ad lib. 
 X. ilCneid. ' Antiqui ilk vel magni- 
 tudini vel nobilitati assignabant.' 
 
 ' A Plutarcho illo inclyto] Matrein
 
 46 APULEII 
 
 soplio'' iiepote ejus prodita, gloriain nobis fuciiint,) cam 
 Thessaliam ex negotio petebam.^ Post ardua^ montium, 
 et lubrica vallium,'' et loscida cespitum, et glebosa cam- 
 porum emensa,'' in equo indigena perall)o vehens,9 jam 
 60 quoque admodum fesso, ut ipso etiam fatigationem ' sc- 
 
 illo Plutarcho, ac deinde a Sexto Philosopho ^iis vepote, sunt mihi decori,) ilmm, 
 inquam, in illam Thessaliam. Poslquain mperavi monies prarupios, el vidtes de- 
 clives, et cespites rorulentos, et cainpos glcbis plenos, insidens cquo candidissimo in 
 ilia regione nato, qui erat etiam valde futigatus, desilio in pedes, ut ego quoque 
 
 ipso et originis mnterie. Colv. — 7 Becichenins ait, in vcteribiis coilicibtis suis 
 addi, dueronico seduente : iinde legit, piio'o unico me sequente. Enim Appiiieliis 
 sese nnico famiiio coniitatnm fuisse seepius iiieniiiiit. Colv. in Add. Deme 
 earn, Thessaliam, nee sententiae qnidqnam detraxeris. Sed aniat Apiileins 
 easdem dictiones interriipto seimone per hypostignien elegantia? studio ite- 
 lare. Lib. ii. Florid. ' Veibaqiie, quiB volitantia poetze adpellant, ea verba, 
 detractis piiinis,' &c. Et alibi sEepinscnle. Quod et aliis scriptoribus per 
 esse familiaie, ex eoruni leciione deprehendeie est. Juriscoiisultos etiam 
 ipsos hinc non abhonnisse, singulari capite ostendit juris ipse consultissi- 
 nuis Jacobus Rievardns Variorum libro quinto. Brant. — 8 Postquam ardua. 
 Idem ]Ms. Post ardua. Colv. Anibigo an Latine dicatur, eniergere ardua 
 montium. Itaque labor ut scribani ultima voce emensi. Sic lib. viii. Me- 
 tam. ' Sylvosi niontis asperum permensi jugiim :' et iterum, ' Dieque toto 
 campestres emensi vias.' Sed hoc minutum minuto niinutius. Gruler. Sus- 
 pic. I. III. c. 12. Palatin. Cod. emensi. VV^ower. Lege ex Flor. Post ardua, 
 Sfc. cmensa. Vu\go, Postquam el emersi. INlale. Libro octavo: ' Sylvosi mon- 
 tis asperum permensi jngum :' et niox post: 'Dieque tota campestres 
 emensi vias.' Elmcnh. — 9 Me equo i. p. veluns. Delet Ms. t^ me. Wowerius, 
 Ms. in cquo i. p. v. Gellius ex Qiiadrigario 1. ii. c. 2. ' Ei consuli paler pro- 
 cons\il obviam in equo veliens venit.' Roald. VUneut. 7ne equo i. a\\'\,in equo 
 i. Elmenh. Legerini, in equo indigena perulbo lehens. Quadrigarius Anna!. 
 VI. apud Agel. lib. ii. c. 2. ' Ei consuli,' &c. 'Veliens' pro eo qui vehitur. 
 Scilicet neutrum pro passivo Veleribus ciebrum. M. Tull. in Bruto sive de 
 Claris Orator. ' Cujus in adolescentiam per niedias laudes, quasi qna<lrigis, 
 velientem ;' pro qua voce non recte ibi a Diouysio Lambino supponi volanlem 
 jam pridem viri docti obseivaruiit. Sic Suetonius Uomitiano cap. 11. 'Quoad 
 novissime simul gestanti,' i. e. dum siniiil gestaretur in essedo. Brantius.— 
 1 Ut etiam fat. V. C.Ms, ut ipse fal. Leg, ut ipse etiam fat. Koakl. — 2 Sudo- 
 
 NOTyE 
 
 liabuit Apuleius Salviam ex Plutarclii •• Ardua montium, et luhrica vallium, 
 
 Chaeronensis genere. Cliaeronea ta- ^-c] Graeca phrasis est, to viprjAa. rSiv 
 
 men BoeotiiE civitas est, non Thessa- opwv. cum diccre debuisset ' ardiios 
 
 lisE. Sed Salvias majores fortasse ex monies, lubricas valles, roscidos ces- 
 
 Boeotia in Thessaliam migraveraut. piles,' &c. Similiter dixit Velleius 
 
 ^ Mox Sexto Philosopho'] Sextiis hie, Palercuius ' per avia itinerum fu- 
 
 Plutarchi nepos, prapceptor fuit IM. giens.' Innumerabilia exenipla re- 
 
 Antonini Pii Iinperatoris. Extat ho- perias apud Auctoies. 
 
 die liber ejus de Medicina Aiiima- "^ Emensn] Passive hie, Rjppius ta- 
 
 liuni. men active usurpatur.
 
 META.MORFHOSEON LIB. [. 47 
 
 dentariam '' incessns vegetatione disciitercm, in pedes de- 
 silio, cqiii sudorem fronde curiose cxtVico,'^ ^ aiires remid- 
 ceo/ fraenos detraho, in gradiiin Icnem sensim proveho, 
 quoad lassitudinis incommodum alvi solitum ac naturale 
 pra?sidium 5 eliquaret. Ac, dum is jentaculuni ambulato- 
 riiim,s prata, qua prajterit/ ore in latus dctoito pronus 
 
 dissiparem agitatione umbulalionis lassUudhicin scdendo continctam. Defrico stti- 
 diose sudorem ex /route eqiii, detmdceo inaiiiLus ejus aiires, aufero franu ex ore, 
 deduco ilium pnulutim lento passu, donee consuetum et naturale remedium evacua- 
 tionis ulci dissiparet molestiam lassitudinis. Et, dum ipse demisso capite capiat 
 pabulum inter ambulandum converso oblique ore ad prata qua pratergreditur , ad- 
 
 ^^^^^^^./v^^^^ 
 
 rem/ronte c, ex/rico. Non parnm placnit milii lia?c hnjusce loci scriptiira, quae 
 eulem libro optimo debetur. Antea ubiqiie lectiim ; Equi sudorem etfronteni 
 curiose extrico. Colviiis. Fronte exfrico. Ex luic vcteniin libroruni scriptura 
 ni^ilit ctiam Bcciclieinus, fronde curiose exf. Iiietii in Add. Sunt qui le:>aiit 
 fronde. Woweritis. Bcrtinus ct Ro. s. et frontem c. extrico. Eimcnli. — 3 Heii- 
 I'iciis Albertius Hamilton, Juvenis hiimanissiiiHis, nee protritae doctrina?, 
 naturale residuum vel prosicium Apnleium scripsisse pnt<it. Elmenh. Lege 
 cnni Hanultonio naturale residuum: nam vulgata lectio scnsinn niilluni liabet. 
 Seneca de Constantia Sapientis cap. 13. ' reliquias et efFusa' vocat. Ccelins 
 Aurelianus 'egeriem' sive ' egesiioneni :' Arnobiiis ' prolnviem.' Noster 
 lib. IV. pag. 144. ' cxtremi licpioiis aspei'sincm.' Medici TrepirrdixaTa, KS-n-pos, 
 a(p6oevp.a. Idem in Add. — 4 In eodeni litjio prataque pratcriit. Ibidem pro- 
 nus adjeclo; ex quo quid extiiceni jam non liabeo. Enim locus neiitiquani 
 niilii saiuis videtnr. Colv. Idem [Becicliemus] ductu vetcris scriptura; : Ac 
 dum is jentuculum amhulalorum, prata qua prateril, ore in latus detorto, pronus 
 affectat. Idem in Add. Kccte liunc locum constituit Becicliemus. Sic hoc 
 eodem libro, ' Avidus afi'ertans poculum.' Lib. iii. in f. ' Rosas labiis un- 
 dantibus aft'ecto.' Lib. x. ' I'abulam lit^tissimi graininis libens affectabani.' 
 Gruter. Susp. Lect. in. 12. Varire doctorum ad luec verba observationes. 
 Eacilis euiendatio : Ac d. i.j. a. prata quw prtetcrit, ore i. I. d. pronus affectat. 
 Affectat scribit Cod. roenobii Berliniani. IVuiver. JE^lud\'\t, nt apparet, iu 
 loco recte constitnendo Colvins tuns, fateturcpic, cum pro allectat in libro 
 tuo rci)erisset adjecfo, nihil se indidom exlricare poluissc, atque adeo locum 
 desperatum relinijuit. Et est sane talis, in (|uo magna ingenia merito desu- 
 dent. Nam milii staiim in priiicipio je>i<afM/(OH illud ecpii ambulatorum miuime 
 placet, ncc, quid illo allcclal fieri po;-sit, satis teneo. Manuscriptus Bcrtini- 
 anus non valde variat legitquc : Ac, d. isj. a. p. p. oreque in I. d. p. adjectut d. 
 
 NOT,E 
 
 "^ Faligatinnem sedentariam] Torpo- ' Aures remulceo] Hoc est, manibus 
 
 rem illnm,qui ex diuturniori sessione lenitcr frico, idquo secundum flexnui 
 
 ct equitatione contrahilur. viliornm. Deuuilcere caput inter 
 
 « Fronde [^Fronte'\ exfrico'] Sunt qui blanditia.o. Terent. ' Non posstini 
 
 legant/(';n(/f, non inepte; foliis enim pati quin tihi caput dcmiilceaui.' 
 
 arboriMu, aut gramine, vel palea, si ^ Jentaculnm ambulatorium] Hcrbas 
 
 »uppetat, equoruin aiulorcm deter- qiias inter ainbulaiidum carpcbat. 
 gere solout.
 
 48 APULEII 
 
 aftectat, duobus comitibus, qui forte paululum pvoeces- 
 serant/ tertiiim me I'acio. Et,*^ dum ausculto quid sermo- 
 nis agitaretur," alter exerto* cachiuno,' Parce, inquit,"" in 
 
 jmigo me tertium duohus, qui forte fortuna prtEgressi erant aliquantulttm. FA, dum 
 capto auribus quid dicerent inter se, unus ex illis claro cum risu, Desine, uit, men- 
 
 comitum q. f. Ex quibns suspicari, immo niigari inihi colliibitnm, lejrendo : 
 Ac dum sitiens actilum ambulat, ac jam prata qiicB prcEteriit.ore i. L d. p. ajfeclat ; 
 pro isjentaculam feci, ut vides, sitiens aculam vel aquiilani, sicut et apiul Plaii- 
 tiuu scriptum fiierat. Ajfectat malui: scimus eniiii nt soleant eqiii iuttr 
 enndiiin grainen retro niordicus appetere et affectare. Sed lianc conjeclu- 
 ram calidam nimis et sub nianu quasi nataiii iiUi nie doctoniin probatiinun 
 neutiquain sperare debeo. Et niihi tamen idem quod ceteris licere puto. 
 Nee est quod nieas nngas qiiisquani mibi vitio verlat. Et vero comperi 
 postea, Becicbeninm ante annos centum affectat legeudum similiter conje- 
 cisse, cnjus tamen cetera emendatio milii placere neqiiit, quanivis ean) pro- 
 bet amicissimus mibi Janus Gruterus Suspicionum suariim lib. in. cap. 12. 
 (logitavi etiam alia, sed unum potissimum iiic appingani : Ac dum is lente ac 
 vinm ambulntoviam prataque prteterit, oreque in lalus ddorlo pronus affectat, Sfc. 
 Minima certe licentia i jiro /, et contra. Ait equum siuim modo lente et 
 veluti viani ambulatoriam ivisse, niodo pronnm sive celerem secutum esse. 
 Sed Jam nugarum tandem et me prenitet. Sciopp. in Susp. Led. ad Lipsium. 
 ^groti snnto Somnia, quae de lioc loco Suspect. Lect. I. i. Epist. iv. scrip- 
 siinus: et, quamvis ne nunc qnidem certiora liabeam, potius tamen legerim : 
 Ac dum is jentaculum ambtdatnrium, prataque qua; prcBterit, ore in latiis detorto 
 pronus affectat. Jentaculum (sive, ut est in Colviano et Fulviano RIs. semper, 
 in aliis etiam aliorum auctorum scriplis exemplaribus, Jantaculum) appellat 
 gramen, quod equus ille ambulando appetit. Sic infra pag. 11. casenm cum 
 pane appellat ' jentacuUini.' Affectat, ut infra, pag. 11. ' Avidus affectans 
 pocidum.' Et lib. x. (p. 232. Ed. Pric.) ' Pabulum graminis libeus aft'ecta- 
 bam.' Idem in Si/mb. Crit. Bertinus, oreque in latus. Recte affectat Beci- 
 cliemus. In Florent. Manuscript, est, p. adjecior. In Roman, et Aldo, p. 
 allectat. In Palat. proiinus adjector. In Bert. /). adjectat. Male. Infra, 
 ' Avidus affectans poculuni :' et Libro decimo, ' Pabulum graminis libens 
 affectans.' Elmenh. — 5 D. c. q. f. p. process. Vulgo comitum. Colvius. Ma- 
 nuscriptus Bertinianus comitum et pracesserant . Ex quibns boc pracesserant 
 inipendio probo. Sciopp. Suxp. Lect, i. 4. Aldus et Bert, comitium. Bert. 
 prcBcess. Eimenli. — 6 Ms. At. Colv, Item Oxon. Ac dum, nt supra, Palat. 
 Ed. Junt. post. Sfd Reg. Fax. jaw dum. Ceieritatom aviditatemque audi- 
 endi indicat illud j<»rt. Oud. — 7 Sic vnlgo. Elmenh. Gell. 1. ii. 2G. ' Scrnio- 
 iies agitarentur.' Secutus sum Edd. Junt. post. Wonwer. et Eluienh. agita- 
 rent. Sic enim Mss. Florent. Pitli. Palat. Vwa. Regius, Petrarciiae. Oud. — 
 8 Extorto. Primuni qua;ro, rectene coner legere exerio? ut ea id phrasi dic- 
 tnm sit, qua multa libris sequentibns, ' exerta voce,' ' exerto clamoie,' et 
 lib. quinto, ' longum exclamare;' et lib. quarto, ' solidum exdamare.' De 
 risu superest alter locus non absimilis, qui attexendus e lib. vi. ut enien- 
 detnr : ' Venus,' ait, ' l.vtissimnm cacliinnum extollit, et qtialem solent fn- 
 reater irati.' Legendum arbitror, latissimum cachinnum, snadente ipso 
 
 NOT/E 
 
 '' Affectat^ Sic recte Marinus Be- pronat se, avidus affectans pocn- 
 cichemus. Alii allectat, alii adjectat, lum.' 
 male. Hoc eodem libro infra : ' Ap- ' Exerto cachinno'] Sic lege, non e.r-
 
 METAMORI'HOSEON LIB. I. 49 
 
 verba ista haec,' tarn absurda, tamque inania ' mentiendo. 
 Isto accepto, sitior^ alioquin novitatis, Immo vero, inquam, 
 impertire sermone 5 noa quidem curiosum,' sed qui velim 
 scire vel cuncta, vel certe pliirima: siniul jiigi quod insur- 
 gimus"" aspritudinem '^ fabularum lepida jiicuiiditas laevi- 
 
 tiri islis sermouibus tarn iiicptis, et tarn porteiitosis. Hoc audita, ego avidus cele- 
 roqui noiitatis, Contra vero, inquam, fac me parlicipem tuce tiarrationis, non qui- 
 dem quod siin curiosus, sed quia velim scire aut omnia, aut saltern permulta : eadeir. 
 opera elegans suavitas fabularum complanabit scabritiem 7nontis in quern scundimus^ 
 
 Apulcio lib. X. 'Ac (lein risii ipse qiioque latissimo ad usque intestinorum 
 doloiem redactus.' Iteiuni lib. vii. de Asino : ' Coepit risu latissimo ges- 
 tire.' Alibi ejusmodi cacliinnum ' clarissiniuni ' mmcupat. God. Stewechius. 
 Exerto c. Aldina, Veneta, Rom. Ber. et Basileensis posterior, exorto each. 
 Basil. 1. extorto. Nihil rectius scripta, qnam posnimus, lectione. Nee plu- 
 ribiis id habet probari. Colv. Rom. Ven. et Beitin, exorto. Male. Elmenh. 
 Exorto prave Reg. Pith. Fux. cum Edd. ante Colv. Infra h. libro, ' Exerte 
 clam i tans.' Oud. — 9 Ista hanc. 111. Pinellas ista hue tarn absurda : nisi placeat, 
 in verba isthcec. Piitean. Ohsurda Ed. Beioald. tanquani imm. Bas. pr. Oud. 
 — 1 Immania. Maiim cum Beitin. inania, ut in Apologia pag. 301. ' Quae 
 omnia tarn falsa, tam niliili, tam inania ostendam.' Sciopp. iti Symb. Bertin. 
 et Palat. immia. Elmenh. — 2 Basil, i. sitior. Censuerim emendandum, si 
 fors tanfi, Martianum Capellam lib. i. * Ac vorax hominum, sititorque etiam 
 sanguinis gradiebatiir.' \n]^o, Ac vorax omniutH,sitiorque. De Plutone lo- 
 quitur. Colv. Pal. sciscitor. Basil, sitior. Male. Sititor riovitatis Firmico 
 Astronom. libro octavo, capite sexto, est, 'qui nova quaeque cnriosa desi- 
 derii cupidiiate sectatur, eaque intelligere avide studet.' Vide Indicem. 
 Elmenh. Ms. Bemb. sciscitor. Mangani sciscitor, alia manu in marg. sititor. 
 Piitean. — 3 Ms. sermones. Rom. sermonem. Beroaldus legit, curiosum^ At 
 saepius curiositatis suae meminit Apiileius. Qnod |)assim in hoc opere videre 
 est. Ms. curinsus : non nu'lius. Colv. Impertite sermonem non quidem c. &,x. 
 Si de mendo linjiis loci constaret, facili ncgotio emendarem : imperii sermone 
 hominem curiosum, et qui velim: nee enim longius diverto ab literarum apici- 
 biis. Sed crediderim potius curiosum hie accii)i, quomodo forsan Plauti 
 Sticho Sc. ' Faniem :' ' Nam curiosus nemo est, quiu sit malevolus.' Aut 
 verius, ut Imperatores lib. xii. Codic. Tit. 25. Gruter. Suspic. 1. in. c. 12. 
 Conjectura Fulvii, impertite hominem non q. c. Sciopp. Symb. Cr. Florentini 
 duo, i. sermones v. q. curiosus. Beroaldus: i. s. Ji. q. curiosum. Fulvins: i. 
 hominem n. q. c. Gruterus : in hominem curiosum, et qui v. Britannicus mala 
 distinctione hunc locum non correxit, sed corrupit, ad Juvenal. Satyram i. 
 Elmenh. Mang. sermonem. Hinc Beroaldus legit: i. sermonem: n. q. curio 
 sum, ifc. Putean. — 4 Sic Vetus. Colv. Alii asperituditum. ]''lmenli. Malo 
 cum veteri codice legere aspritudinem. Brant. Paulo ante, j. quidem int. 
 
 NOT;E 
 
 orto, Exertus cachinnus est clarior excipif. 
 
 ac solutior risus cum oris et narium ' Curiosumi In nialani partem ac- 
 
 sono, saepius irrisorius. ci|)e pro loquaci, inalcvolo, et eo qui 
 
 ^ l^arce,inquit, ifc.]M\rdm a\\(\»3Lm aliena curat, eaque nihil quae ad se 
 
 ct fide majoreni liistoriam narravcrat attinent. 
 
 alter, quam liic sibilo et cachinno ■" Jugi quod insurgimus] id est, in 
 
 Delph.cl Var.Clas. Apul. D
 
 50 AFULBII 
 
 gabit.5 [3] At ille qui coeperat, Nae, inquit, istud mendaci- 
 um tarn verum est, quam si qui velit dicere, magico susurra- 
 mine " amnes agiles reverti," mare pigrum colligari,^ ventos 
 inanimes'^ expirare, Solem inhiberi, Lunam despumari,^^ 
 Stellas evelli, diem tolli, noctem teneri. Tunc ego in verba 
 fidentior, Heus tu, inquam, qui sermonem jeceras priorem, 
 ne pigeat te, vel taedeat reliqua pertexere.^ Et ad alium : 
 Tu vero crassis auribus "^ et obstinate corde respuis qua? 
 
 Sed ille, qui inceperat, Profecto, inquit, islud mendacium cBque verum est, ac si 
 quis dicat fieri magico incantamento, utfluvii celeres redeant in fontes suos, ut pe- 
 lagus immotum constrbtgatur gelu, ut venii ftatn destituii deficiant. Soils cursus 
 sistatur, Luna cogatur spumam f under e, sidera revellantur Coelo, auferatur dies, et 
 nox producatur. Ego turn /actus audacior ad loquendum, Heus tu, inquam, qui 
 inceperas priorem narrationem, ne graveris absolvere quod superest. Et conversus 
 ad alium, Tu autem, inquam, obtuso audita et pertinaci animo repudias qu<B refe- 
 
 ^^^^■^^^^^^■^■^^■^ 
 
 Fhx. Mox de more Mss. et edd. vett. AV. Palat. Fux. Par. Gnelf. inquit, 
 Ne, inverse ordine. Reg. Ne illico mendacium verum est, sine t(J5 tarn. Fux. 
 
 illud mend. Oud. — 5 Congelari rectius sit. N. Heins. — 6 Inanimos Ms. Fux. 
 
 Roald. — 7 Et hie cum eodem codice dispiimari lego. Brant. — 8 Aid. Ven, 
 pratexere. Coiv. Male. Ehnenh. Prat, etiam Junt. pr. baud dubie perpe- 
 
 NOT^E 
 
 quod surgiraus, sen ascendimus. Sex- Lunag descendit imago Carminibus 
 
 centa ejusmodi apud Apuleiura repe- deducta nieis,' &c. 
 
 lias loca, quibus prapositio verbnm p Lunam despumari'] Valerius Flac- 
 
 coniponens casum suum post se regit, cus Argonautic. lib. vi. ' Quamvis 
 
 tametsi non repetatur. Athracio Lunam spumare veneno 
 
 " Magico susurramine} Incantamen- Sciret, et Haemoniis agitari cantibus 
 
 ta enim clam et summissa voce a Umbras.' Lucanns lib. vi. ' Et pa- 
 
 Magis proferebantur, et quasi insu- titur tantos cantu depressa [Luna] 
 
 surrabantur, ne a profanis audiri labores, Donee suppositas propior 
 
 possent. despumet in berbas.' Spuma, quam 
 
 ° Amnes agiles reverti, Sfc."] Megapra Luna fundebat cantu depressa, lu- 
 
 apud Claudianum lib.i. in Rufinum : nare virus dictum est, quod quidem 
 
 ' Ire vagas quercus, et flamina stare non nisi summo labore emittere sidus 
 
 coegi, Versaque non prono curvavi illud creditum, eaque de causa car- 
 
 flumina lapau In fontes reditnra suos.' mina Veneficarum valde formidare. 
 
 Enothea apud Petronium : ' Mibi Aurel. Nemesianns Eclogaiv. ' Can- 
 
 pontus inertes Summittit fluctus, Ze- tavit quod Luna timet, quo rumpitur 
 
 pbyrique tacentia ponunt Ante meos anguis.' 
 
 sua flabra pedes, mibi flumina parent, t Tu vero crassis aunbus} Alterum 
 
 Hyrcauaeque tigres, et jussi stare alloquitur comitem verbis prioris non 
 
 dracones. Quid leviora loquor r credentem.
 
 METAMORPHOSEON LIB. I. 51 
 
 forsitan vere perhibeantiir.9 Minus hercule calles pravissi- 
 inis opinionibus ea putari mendacia, quae vel auditu nova, 
 vel visu rudia, vel certe supra captum cogitationis ardua 
 videantur : quae si paulo accuratius exploraris, non modo 
 compertu evidentia, verum etiam factu facilia senties.' Ego 
 denique vespera/ "^ dumpolentae' caseatae' modico secu- 
 rius oftulam grandiorem + in convivas aemulus ^ ' contrun- 
 
 runtur fortasse vere. Profecto tiescis ea, qua apparent vel nova auribus, vel inso- 
 lita oculis, vel certe difficiliora quum ut possint comprchendi cogitatione, existimari 
 mendacia opinionibus falsissimis ; qua si perscrutatusfueris paulo diligent ius, coni- 
 peries non solum posse dare cognosci, sed etiam facile fieri. Postremo heri vesperi, 
 cum ego vellem avidius mordere frustum paulo crassius placenlce caseo conditw, 
 
 ram. Aliqua pro reliqua est in Fnx. Oud. — 9 Ms. prohibeantur. Colv. Mox 
 Ed. Beioald. ridentur : et Reg. et Fux. Ms. 71071 i7icomperta cuiquam, verum e. 
 facta f. ac pro denique Cod. Bartliii, qui id notandum dnxit, de7iiqua. Oud. — 
 1 Maliin sentias. N. Heins. — 2 Cusi oinnes et Ms. vespera. Secutus liic sum 
 fidem Bapt. Pii,qui ita esse in scriptis libris a se inspectis testatur. Festus : 
 ' Vesperna apud I'iautum ccena intelligitur.' Vide et Donatum in Ennu- 
 cluim Terentii. Ergo vesper7ia, id est, in co^na. Colv. Miror tain diu inliae- 
 sisse voceni vesper/ia: cum omnes libri nianu scripti leganl, vespeia: et 
 Charisius ex CiEsare notet, ' vespera' dici pro, vesperi. Wotccr. Non us- 
 qnequaque sana hac sunt. Primum enim testatur Colvius, in omnil)us cusis 
 et scriptis codicibus legi vespera: quomodo et ego in Bertiniano et Fulviano 
 Ms. reperi. Laudat Charisius lib. 11. Caesaris hapc ad Frontoneni verba: 
 'Vespera fati-jatus, luce dorniitans :' ubi 'vespera' pro, vesperi, dixerit, 
 sirnt 'luce,' mane. Vesperna \ero, pro vesperna; sive coenae tempore, La- 
 tiiium non est. Hie infra pag. Gl. lib. iv. ' Remonstrat liorreum, ubi vespera 
 argcntum recondi viderat.' Sciopp. in Susp. Led. et Symb. Cr. Vespera. Sic 
 scriptnm in omnibus manu scriptis et editis, quod importunissime Baptista 
 Pius Sylloge 3. cap. 55. Colvius, et Vulcanius in vesperna transmuiarunt. 
 lufra: ' Demonstrat,' &c. Vide Indicem. Elmenhorsl. — 3 An placentte? 
 /Elianus Var. Hist. lib. in. 'O Se, a-mSwv ei's rbv TrKaKovvTU, ijpiro, Ti j8oi'A€toi 
 tI TTtfxfia fKf7po elvai ; 6 St KOfxi^wu aneKpifaro, Dti tK /.leAfTos koI rvpov Kal &K\(iii> 
 TLvuv KartiTKivatnai. Et iiodie piaccntic fnint ex caseo. Plura in banc rem 
 liic Beroaldus. Cole. — 4 In vulgatis codicibus subjungitur 7nordico securius, 
 vel modico securius, <iuod in Ms. non est, et nos induximus. Si retinenduni 
 putes, legeris potius : murdicus securi in co7iv. atnidos c. gestio. Colvius. OJ. 
 
 NOT>E 
 
 ' Vespera] Heri vesperi. Similiter fierct, appellabatnr. Gra^ci ra li.\- 
 
 lib. II. ' Vespera quoque cum somno (pira dicunt. Polenta caseata, de 
 
 oonccdens.' Et aliis locis bene mul- qua bic loipiitur Apul. libum foil ex 
 
 tis iu)itatus videtur Graecos, (pii icriri- bordcacca farina caseo indito subac- 
 
 pas eodem sensu dicunt. Xenopbon turn, <|uod genns cibi glutiuosum esse 
 
 'EAXrjt/. IV. 'Zmrfpas (rvvtMirvuvu avrif, solet, prieserlim si calidum devore- 
 
 luri vesperi ctenavi cum eo. tin-. Tvpdfvra irKaKovvra liabet Hesy. 
 
 • Poien<<E c«sea<a] Polentac nomine cbius. 
 
 hordcacea farina, et quicquid ex ea ' In convivas atnulus] Sic Elmen.
 
 52 APULEII 
 
 care gestio, mollitie cibi glutinosi faucibus inhaerentis, et 
 ima gula*^ spiritus detinentis, minimo minus interii. Et 
 tamen Athenis proximo " ante 7 Poecilem porticum "^ isto 
 
 impulsus neinpe CBmidatione convescentium, nihil pro pi us factum est, quam ut suffo- 
 carer mollitie viscoses escce, quce adharebat guituri nieo et intercludebat nnimatn in 
 infima parte faucium : et riihilominus vidi nuper his ambobus ocuiis Athenis ante 
 
 ^^^ ^^>^^>^^'^^^ 
 
 modico grandiorem. In qnibusdam libris legitwr, tnordico secttrius of. Palatiniis, 
 modico securius. Bertinianiis, mnrdicibus securus. Fiilvianiis, modico secus, 
 quo deniio iisus Apnl. et 'paulo seciis.' Seel prapferre visum Aldinain edi- 
 tionem, quaj sensum minus involntum exhibet. Wowcr. In libris quibusdam 
 legitur : pol. cas. mordico securius off. grandiorem, Sfc. In aliis : modico secu- 
 rius. In Bertiniano : mordicibus securus. In Fulviano : modico secus: quod 
 postremum nescio locunine liic habere possit. Inferius quidem pag. 13. 
 ' modico seois' usurpat, pro, paulo nberius : ' Et cum dicto,' inquit, 'mo- 
 dico secns progressus ostium accedo.' Sic ' paulo secus ' inf. pag. 231. 
 ' Exeuiplum ejus rei paulo secus siniillimum:' quod Grapcis est fxiKpov Sf7y. 
 An igitur et hie dixit Apuleius, se offulam modico secus grandiorem polentae 
 caseataB deglutisse ? Grandior polenta Grzecismus pro, grandior quam po- 
 lenta. Sciopp. in Symb. Crit. Offulam modico grandiorem. Ita rescripsi ex 
 Florentinis, in quibus est modico secus et modicus. Aldus et Venet. mordico 
 securius off. gr. Bertin. mordicibus securus o. g. Infra: 'Frustnlum ))anis, 
 quod primum sumseram, qnamvis admodum modicum mediis faurii)iis inliae- 
 rebat.' Elmenh. Quae in vulgatis codicibus subjunguntur, wjorrfjco spc«r«/.>;, vel 
 modico securius (quod latidatur J. Britannico, veteri Juvcnalis interpret!) 
 quia in Ms. non sunt, indiicuntnr a Petro Colvio eruditissimis suis in liiinc 
 auctorem Notis. Si cui tamen retinere visum, illius pace legerit: mordicus 
 securi in convivas ccmulos contr. gestio. Joannes Isaac. Pontanus suis in Ma- 
 crobinni conabatur : dum polenta caseata immordico securius, offulamque gran- 
 diorem. Sed quid si modico prius, ut mox, ' Modico prius, quam Larissam 
 accederem,' aut ' Modico sequins,' ut alibi hoc ipso libro quoqtie legendnm 
 monemusr' Brant. — 5 In convivas cemulos. Verba ista accipiunt omnes, etiam 
 Becichemus, tanquam si contruncart offulam in convivas amnios significet, divi- 
 dere et partiri inter convivas. Meo animo male : qui snspicor aut reponen- 
 dum: in convivas amulus ; aut ffWiutos antique positum pro eo, quod est amu- 
 lus. Plane vult Apuleius se, dum certat cum convivis, eosque in omnibus 
 imitari gestit, grandiori polentae caseatas bolo paene suffocatum. Gruter, 
 Suspic. L. I. 11. — 6 Ms. mea gula. Colvins. Ima guta s. distinentis V. C. 
 Aldus vero pro gula habet gula. Utrumque rectum. Roald. Flor. et Palaf. 
 mea gula. Elmenh. — 7 Non contemnenda J. Gulielmii amici amicissimi mei 
 con^ecinta. exante. Colvins. Proxime et ante P. Scribe ex Fulv. proximeante 
 Poecilem. Wower. Proximo et a. P. Malim proxime: quasi dicat: Proxime 
 
 NOTiE 
 
 horst. et Pricaens recte. ^mnlus in " Athenis prox. [proocime] Sic lege, 
 
 convivas est, qui, ne plus se edant, non proximo. Mire hie haliucinatus 
 
 timet, ideoque avidius vorat. Vete- est Beroaldus, qui proximo retinet, 
 
 rem lectionem ?w ronriras amulos re- et interpretatur, appropinqiio. Pcoxi- 
 
 tinet Gasp. Barthius Advers. 1. xxiv, me hie sonat, nuper: ante hos paucos 
 
 c. 1. et facete, per convivas aemulos, dies. 
 
 canes intelligit ; sed minime placet " Ante Poecilen porticum'] 2too tj 
 
 commentuni illud. IIoikiAij, id est, Varia, porticus fuit
 
 METAMORPHOSEON LIB. I. 5^? 
 
 gemino obtutu circulatorem " aspexi equestrem spathamy 
 praeacutam mucrone infesto devorassc : ac mox eundem, 
 iovitamento exiguas stipis, venatoriam lanceam, qua parte 
 niinatur exitium/ in ima viscera condidisse. Etecce, pone 
 lanceas ferram, qua bacillum inversi teli'^ ad occipitium 
 per inguen ' ^ subit, puer in mollitiem decorus insurgit : in- 
 que flexibus tortuosis enervam^ et exossam saltationeiu '' 
 
 jiorticum Poecilen prcEstig-iatorein quendam deghUientem gladium equestrem acutis- 
 shnum, acumbie in os converso ; et deinde eundem immergentem in intima prcecordia 
 spiculum ea parte qua intentat nccem, pi-oposita vili mercedula. Et statim post 
 ferrum spiculi pusio effaminatcc pulchritudinis nscendil ea parte, qua baculus lan- 
 cets conditce penitus fertur ad posteriorem partem capitis per imum venfrem : et 
 exhibet sultationem mollem et infradam, flectendo se et complicando variis tnodis 
 
 ■^.^^^■^^■f-^s 
 
 Poecilein, et quideni ante Poecilem. 'Proxime' cum accusandi casu jiingi 
 novum non est iis, qui Sailiistium aliosque auctores triverunt. Sciopp. in Symb. 
 Crit. Alii Athenis proximo. Gulielm. Veiis. lib. n. <'ap. 14. Exante P. p. 
 Bertinus a. Poecilem. Vide Pausaniam lib. i. pagin. 27. Plinium libro xxxv.. 
 capit. 9. Elmenh. Mox male caient t(^ isto membianae Palatinae et 
 Guelferb. 0«d.— 8 Bertinus, exitum. Elmenb. — 9 Man g. im?nissj f. Putea- 
 nus. Fux. inv. coli. Roald. In Guelf. non leguntur bucillum iiiversi teli, et 
 mox est subito, ut in Palatino. Oud.~\ Col. Aid. inguen. Venet. inguimen. 
 Colviiis. Fux. per inguen. Roaldus. hiversi teli ad occip. per inguen. Sic 
 Aldus et Florent. primus. In altero est: i. t. per ingluvien. Roman. Berlin. 
 i. t. a. 0. per inguen. Elmenh. — 2 Bemh. enervem. Pntean. — 3 Legerini cum 
 
 NOT^E 
 
 Athenis, variis picturis ornata opera KpSr-rtTa Kariirivov, Laconicos enses 
 Polygnoti et Myconis. In ea vide- nt|)0te brcviores devorabant. 
 batur depicta Pugna Marathonia, in y Equestrem spatham'] Vegetius do- 
 qua Miltiades centum millia Persa- cet gladios majores vocari spathas, 
 rum et Medorum profligavit. Hinc niinores vero semispathas. Spatha 
 Persio dicitur: * Braccatis illita equestris videtur discrepuisse a pe- 
 Medis Porticus.' Uet(riaudKreiov anlen destri. Fuerit forsan brevior et la- 
 dictam banc porticum reperio apud tior, quales sunt acinaces. 
 Diogenem Laert. in Zenone. Hajc not- ^ Qua bacillum inversi teli] Lego 
 KiKt] 2Toa Zenonis auditorium fuit, et immersi, in viscera nempe Circulato- 
 ab ipsa Stoici dicti sunt ejus disci- ris. Quid enini sibi velit hoc loco 
 puli. Fuit et alia Pojcile porticus in inversum ielum, non satis liquet niihi. 
 Elide, teste Pausania. Quai a Plinio » Per inguen] Sic liabent permultae 
 hcptaphonos appcllatur, quod in ea Editiones. NonnuUac per ingluviem. 
 vox redderctur septies. Ex utravis lectione scnsus elici po- 
 * Circulatorem] A circulo dicti cir- test commodus. Si ingluviem legere 
 culatores. Sunt, qui Graecis davfiaro- mails, reponc in interpretatione ' per 
 TToiol, vagi houiiiH's, qui pra^stigiis gulani,' loco liarum vocum * per imum 
 quibusdam ac mauuum agilitate spec- ventrem.' 
 
 tautium aciem falliint, quiqur, ut ait '' Enerv. et exoss. saltationem] Ncrvi 
 
 Plutarchus, to AaKoiviKiL t,i<pri ha. m- et ossa robori.s ct vigoris in corporc
 
 54 APULEII 
 
 explicat, cum omnium qui aderamus admiratione. Diceres 
 Dei medici'' baculo, quod ramulis semiamputatis nodosum 
 gerit/ serpentera generosum * lubricis amplexibus [4] in- 
 haerere J Sed jam cedo, tu sodes, qui coeperas,'^ fabulam 
 remetire. Ego tibi solus hie ^ pro isto credam, et, quod in- 
 gressu "^ primum fuerit stabulum, prandio participabo.^ 
 Hajc tibi merces posita est. At ille : Istud quidem, quod 
 polliceris, aequi bonique facio •/ vcrum, quod inchoaveram, 
 porro exordiar. Sed tibi prius Solem istum videntem 
 
 cum stupore nostrum omnium qui astabamus. Dicei-es ilium esse angvem magna- 
 nimum, qui complexibus sinuosis inhcereret baculo JEsculapii, quem Deus ilk gestat 
 nndis asperum, ramulis tantum semiresectis. Sed nunc die age, tu, qui exorsus 
 eras narrationem, repete earn ah initio. Ego solus hie habeho tibijidem hujus loco, 
 et faciam te purticipem mei prandii in proxima caupo7ia, in quam poterimus in- 
 trare. Hoc priemium tibi constitutum est. Turn ille: Haud equidemmagni pendo, 
 quod promittis ; sed tamen jamjam resumam a principio, quod inceperam. Verum 
 
 V. C, inerrare. Wower. Alii inerrare. Elmenli. — 4 Ms. acceperas. Scribe, 
 occeperas: ut et doctissimo amicissimoqne Theodoro Cantero visum. Colv. — 
 5 Ms. hcEC. Aid. hac. Colv. — 6 Idem Cod. ingressum. Idem. Bertiu. Cod. 
 et hie et infra pag. 12. habet ingressui. Sciopp. Symb. €r. Pal. ingressum. 
 Elmenhorstiiis. Bemb. quod ingressi pr. fuerimus stabulum. Pulean. — 7 Ms. 
 participato. Et, qiiod scqiiitiir, sic : Hie tihi merces exposita est. Aid. vero, 
 Hac tibi m. ^e. Colvius. Ms. Fiilv. Hac tibi. Sciopp. Symb. Cr. Pal. et 
 Bert. H(Ec m. t. exposita e. Elmenhorstiiis. Bemb. hcec t. m. Piitean. — 
 
 aOTJE 
 
 causa sunt. Hinc niollem et agilem tem cum yEsculapius repetitis ictibns 
 
 saltationem enervem et exossem vo- occidisset, ad vitam ilium serpens 
 
 cat, quasi dicas, nullo corporis vi- alius allafa et adbibita hcrba quadam 
 
 gore praepeditam. Enodem dicat revocavit pr^sente et spectante IE- 
 
 Claudian. ' Quis magis enodes late- sculapio, qui eadera postea herba 
 
 rum detorqueat artus?' usus Hippolytum, sen, ut alii volunt, 
 
 <= Dei medici] jEsculapii, ApoUinis Glaucum suscltavit ad vivos. Plura 
 
 ex Coronide Nympha filii. Plures de /Esculapio vide apud Natalem 
 
 jEsculapios facit Cicero lib. in. de Comitem, et Lilium Gyraldum Syn- 
 
 Natura Deorum. tagmate 7. 
 
 •^ Baculo quod nodosum gerif] Festus f Istud quidem, quod polliceris, aqui 
 
 de ^sculapio : ' Bacillum nodosum bonique fncid] ' vEqui bonique consu- 
 
 liabet, quod arlis diffirultatem signi- lere ' est, in bouam partem accipere. 
 
 ficat.' Hie ' apqui bonique facio' idem sonat 
 
 * Serpe7item generosum, ^c] Cur ser- ac ilkid Horatii : ' Tam teneor done, 
 
 pens baculo jILsculapii implexus viilgo quam si diinittar onustus.' Estque 
 
 repraesentaretur, causa haecest. Ar- honesta oblati recusutio. 
 repentem ad baculum suum serpen-
 
 METAMORPHOSEON LIB. 1. 55 
 
 Deum dejerabOj^s me vera corapertu9 memorare. Nee vos 
 ulterius dubitabitis,' si Thessaliam ^ proximara civitatera '' 
 perveneritis, quod ibidem passim per ora populi sermo 
 jactetiir, qua? palam gesta sunt. Sed, ut prius noritis qui 
 sim, et cujatis,' et quo quaestu teneam,"" audite. ^ginensis 
 quidem sum,' ^tneo melle,' vel caseo," et hujuscemodi 
 
 jurabo tibi ante per hunc Solem, qui Deus est cemens, omnia me narrate, qua ex- 
 pertus sum vera esse. Et vos non ambigetis amplius, si ingressi fueritis proximara 
 urbem Tkessalice, quia illicfama horum vulgo percrebuit in ore plebis, ulpote quae 
 facta sunt in propatulo. Sed, ut sciatis prius quis ego sim, et ex qua gente, et quo 
 commercii genere me sustentem, auscultate. Ego sum ex Insula JEgina, hinc inde 
 
 8 ^emh. sed tibi pius detestabor. Pntean. — 9 Vera comperta. Malim jjero, hoc 
 est, vere, reveia, nt in Siispectis (1. iv. ep. 20.) dixi. Sciopp. Symb. Cr, Forte 
 re comperta. N. Heins. — 1 Dubitatis. Viilg. Ne et vos ulterius dubitetis. Colv. 
 Fux. Nee cos u. dubitabitis. Roaldus. Bert. Aldus et Rom. dubitetis. Elnienh. 
 — 2 Fiix. Tkessalice. Aid. vero, Thessalicam. Roald. — 3 Haec et pauca qua; se- 
 qmintur miitila et mendosa in scripto exemplari, ad hunc moduni : Sed ut 
 p^nus noritis ctijatis sim qui sim Mgiensis audile, et quo queestu teneam, melle, Sfc. 
 Sed singula consideremus. Colv. Fux. Sed ut p. 7i. ciyatis sim, quod sim Ar- 
 giensis audite, et quo qucestum teneam, melle vel caseo. Roaldus. Cod. Palat. 
 Sed ut noritis, cujatis sim quod sim /Eginensis audite, et quid qucestu teneam : 
 melle. Wower. Quo qucBstu teneam. Ita reposui veteris libri vestigia secutus, 
 cujiis scripturani jam dedi. Vulgati, quo qnestum nunc earn. Locutione 
 eadein usus Plautus Pseudulo : ' Nee boni ingenii qnicquam in his iuest, nisi 
 
 SOTM 
 
 s Tibi prius Solem istum dejerabo] rissa, Thessalia, et Thebae.* Nam, 
 
 Solenne fuit jnrare per Solem. Ju- quicquid sit de ilia urbe Thessalia, 
 
 Han. in Misopogone: Kai tovtov fxdp- quam quidem Plinius non in Thessa- 
 
 Tvpa KoKSi rhv p.iya.v ^Kiov trphs rovs lia Provincia, sed in Macedonia col- 
 
 antcTTovvTas. Ovid. iii. Metamorplios. locat, Aristomenes hie, qui sues ca- 
 
 ' Per tibi nunc ipsuni [Solem] (neque sus enarrat, Hypathae incidit in So- 
 
 enim praesentiorilio Est Deus) adjure cratem, et alia passus est monstra, 
 
 tarn me tibi vera referre Quam veri quae infra narrat. 
 
 majora fide.' ' Cujatis'] In recto casu, pro, cujas, 
 
 Videntem Deum] Quippe qui sit cujus sexcenta exempla occurrunt in 
 
 miindi oculus, quo cuncta collustran- priscis Auctoribus. Sufficiat hoc 
 
 tur, et redduntur conspicua. Valerio unum Accii in Telepho: ' Qui neque 
 
 Flacco Argonaut, lib. v. vers. 247. cujatis esset unquam potuimus Multa 
 
 Sol dicitur ' omnituens:' iEschylo rogantes scire.' 
 
 iravdiPTTis KmXoi. ^ Quo qucestu teneam] Sustentem. 
 
 '' Thessaliam proximam civitatem] Sic Plautus Pseudolo: * Nee boni 
 
 Aldus Thessalicam, recte. Nee au- ingenii quicquani inest, nisi ut im- 
 
 dieutlus Prica-us, qui, ut vulgatam probis se artibus tcneant.' Noster 
 
 lectionem tueatur, locum hunc So- lib. ix. ' Parvis niercedibus vitani 
 
 lini protert lib. xiv. do Thessaliam tencbat.' 
 
 oppidis: ' Egrcgia suqt Phthia, La- ' Mginensis quidem sum] Ex ^gina
 
 56 APULEII 
 
 cauponarum mercibiis, per Thessaliam, ^toliam," Boeo- 
 tiam° ultro citrc^ discurrens. Comperto itaqiie, Hypatae/ 
 quae civitas cunctaj Thessaliae antepollet, caseum recen- 
 tem/ et sciti saporis, admodum commodo^ pretio dis- 
 
 commeans per Thesaaliam, jEtoliam, et Boeoiiam cum melle Hypatensi, vel caseo, et 
 similibus mercibiis popinalibus. Cum igitur audivissem in urbe Hyputa, quce est 
 primaria totius Tliessalice, caseum recentem, exquisiti saporis, venalem esse pretio 
 
 ^^^^^^-^s^^^^^.^ 
 
 lit improbis se artibus teneant.' Sic lib. ix. ' Fabriles operas praebendo, 
 parvis illis mercedibus vitam tenebat,' id est, tuebatiir, sustinebat. Coh\ 
 Quo quastu teneum. Dicendi genus insolens. Foitasse scripserat Apul. Quo 
 qucestu vitam teneam. Lib. ix. ' Parvis mercedibus vitam tenebat.' Wower. 
 Quo quastum teneam. Ita Flor. Berlin. </. q. in iter earn. Basil. 2. quo quastu t. 
 Scaliger, quo quastu vitam teneam. Roman. Ven. Basil. 1. et Aid. quo quastum 
 nunc earn. Hamilton, quo qucestu iter ineam. Sed Flor. codicis lectio bona 
 est : nam et Plautus in Pseiidolo dixit ' improbis se artibiis tenere.' Elmenh. 
 Ni mavis, quo qucestu tenear. N. Heins. JEgiensis. Magis probo, quod in 
 quibiisdam libris est, j^ginensis. iEgina enim emporio Celebris. Hinc ' aes 
 jEgineticum ' apud Pliniiim, ut hie bene notatum a Beroaldo. Diphilns 
 Negotiatore : Ovros aireKplufr' , hi/ ipoor^aris, -n-daov 'O Xd^pa^ ; SeV ofioXuiv ovxl 
 ■KpoffOds cToi iroTaTTUv ; ""Eirurd y &v t apyvpiov avrcji KaTa^d\r]i, 'Ewpd^a t' Atyi- 
 va7ov. Locus est apud Athenaeum, Deipnosopliist. lib. vi. Lucianus de 
 Luctu : Kal ei Siiuarai trap' iKeivois 'ArriKhs f) MaKfSopiKus fj Aiytvatoi o/3oAJs. 
 Unde negotiatoribus frequentatam et habitatam banc insulam, verisimiliter 
 qnis conjectaverit. Colv. Mgiensis quidem. Lege quidam. Woweiiiis. JEgi- 
 nensis. Alii Mgiensis. Male. Elmenh. Mtneo melle. Becicliemns testatur alibi 
 legi Ennceo melle: ut et Beroaldns. Colv. in Add. Hypulhceo mdle. Aid. Rom. 
 et Venetus: JEthnceo melle. Bert, et Beroald. Ennao melle. Yjlmenh. — 4 Ms, 
 citroque. Colvius. Flor. citroque. Elmenh. — 5 Comperto, Sfc. esse caseum re- 
 centem. Male ubiqiie habitus hie locus. Ms. Comperto itaque Hyp. civitatis 
 cunctte Thess. antepollere caseum rec. Aid. Comp. itaque q. H. qua; civitas c. Tk. 
 antep. essel caseum, recentem. Ex quo lectio, quas a nobis excudi jussa. Re- 
 
 NOTiE 
 
 Insula in Saronico Sinu posita, quam ncco retinent, Siculum interpretantur, 
 
 ut ait Ovidius Metam. lib. vir. ' CE- FIybla»um nempe mel, plurimum quo- 
 
 nopiam Veteres appellavere; sed queoelebratum, etsecundae ab Attico 
 
 ipseyEacus yEginam genitricis nomine bonitatis. 
 
 dixit.' " Mtoliam] ^tolia regio est proxi- 
 
 ™ Mt. [Hypatceo] melle, vel caseo] nia Epiro, Acarnaniae et Locris finiti- 
 
 Magna hie varietas. A\\\ Hypatcpo, ma; sic dicta ab iEtoIo, Martis filio, 
 
 alii MthncB0,'&et0A\in5 Ennceo, Quid qui eam, ex Elide ejectus, inroluit. 
 
 si reponas, Athenceo melle, vel Hypa- " Bceotiam] Regio hzec ad Mare 
 
 tcEo caseo, ut Athenaeum mel sit Athe- jEgaeum. Sita est contra Euboeam 
 
 niense, 'AQr^vaiov. mel nempe illud Insulam ; hujus caput Thebx a Cadmo 
 
 Cecropium adeo decantatum? Certe conditce. Fuere et alia ejus nomina. 
 
 de Hypatceo caseo Noster mox ; ' Couj- Dicta enim fuit Aonia, Ogygia, Hy- 
 
 perto itaque Hypatae,' &c. ' esse antis, Messapia, et Cadmeis. 
 
 caseum recentem et sciti saporis,' p Hi/;)ute] Hypata, Graecis tA 'Ttto- 
 
 ubi de melle nihil habet. Qui jElh- t«, Thessaliae urbs est ad Spevchium
 
 METAMORI^HOSEON LIB. f. 57 
 
 trahi, festinus accucurri/ id '^ omne praestinaturus.'^ Sed, 
 ut fieri assolet, sinistro pede ' profectum 9 me spes com- 
 peiidii frustrata est. Omne enim pridie Lupus negotiator 
 
 valde modico, advolavi celeriter tolum emturus. Veriim, ut fere contingit, spes 
 lucri me fefelUt, itinere suscepto malo amine. Nam Lupus dives mercutur ilium 
 
 ■^^ ^■^^^^•^■~^-^^^~^.^ 
 
 liqni viilsares : Quod Hyp. q. c. c. T. a. esset caseus receus. Quod tolerari po- 
 terat, sed illiid inaliiinins. Papinianiis : ' Coniperto niatiem siiam intestato 
 decessisse.' Paulus : ' Non dissimiilato se libertiini esse,' 1. x. D. de in Jus 
 Voc. Sallastiiis 1. vi. Historiar. ' Comperto lege Gabinia Bitliyniam et Pon- 
 tiim cousiili datani.' Sed quid aliuiule petimus, quaj domi liabenuis ? Infra 
 1. VII. ' Cognitoqiie quosdam, imiuo vero fortissimiim queniqne, variis quidem, 
 fed iinpigris casibiis adoppetisse :' et 1. viii. ut nunc priinum eiiiendaviinns : 
 'Canes venationis indasjini generosae mandate, cubili residentes invadere 
 bestias, immittuntiir.' Colv. Comperto itaque HypatcB, q.c.c. Tli. antepollet, 
 esset caseus recens. Aliter in Edit. Aldi : Comperto Hypatce, q. c. c. Th. a. 
 esse caseum recentem : citia puniin pntum Latinisniuni. Ulp. I. nutiini. 9. ff. 
 ' Quod metns causa : si fundiim nieiim dereliqueio, andito quod quis cum 
 arniis veniret :' et Justin, infinitis prope locis, ' Cognito, quod,' iit Noster 
 pag. 41. ' Cognito, quod res erat.' Roald.—(i Sic Ms. et Aid. Reliqui com- 
 modus. Colv. Commodo liabet Aid. Roald. Berlin, et Venet. commodiis. 
 Basil. 2. commodo. Elmenh. Mss. O. excepto, ut aiunt, Bertiniano, et Ed. 
 Junt. post, cum Colv. et seqq. verissime dan t commodo. Altera lectio nihili 
 est. Oud.—7 Accuc. Ms. Aid. Col. Bas. 1. accurti. Colvius. Vulgo, accurri. 
 Elnienli. Intclligit Elmenh. Ed. Vulcanii secundam ; nam alioquin vulgo 
 turn jam edeb.itiir accucurri, nt est in Mss. Florent. Reg. aliisque. Accurri in 
 f)xoii. Oud. — 8 In manuscript, ad. Colv. Quod in niembranis legitnr ad, 
 lit approbem, facit Cyprianiis, qui ' ad ' particulam Afris in usu esse testa- 
 tur. Noster mox, ' Et ob id ad aquas sterileni.' Petronius Arb. Satyr. 
 ' Qui solebat aliquando et ad causas agere.' Brant. — 9 Quid si legamus pro- 
 tectum? et contra lib. ix. de Asino : ' Quanquam procul semotus donuim 
 celeri gradu profectus :' quo loco editiones praeferunt provectus? Atqui 
 novum non est in scriptoribus Komanis ' proficisci domum,' ' proficisci rus,' 
 ' proficisci ad villam :' immo frequentata eadem huic scriptori libro [F. libere, 
 
 NOT;E 
 
 amnem sita. In ea primam fabnlee Prcestimturus'\ ' Praestinare' ver- 
 
 snae scenam posuit Lucianus, sicut et bum vetus est, quod significat, emere. 
 
 Noster. Plant. Epidico: ' Ut pracstines ar- 
 
 T Caseum recentem, 8fc. id omne prcB- gento, priusquam venit filius.' 
 
 itinaturus'\ Videtur hie Apul. aoXoi- ' Sinistro pede'\ Improspero. Con- 
 
 Ki^dv. Crediderim primo scriptum tra ' dextro pede ' profectus dicitur, 
 
 civieum recente, neutro gcnere : dpxa-'i- cui, quod susccpit,succedit ex animi 
 
 Km pro, recens. Caseum enim Ve- sentcntia. In anguriis tanien sinls- 
 
 teres neiitro quoque genere extnlc- trum pro salutari et prospero, et 
 
 runt, teste Non. siiiistr:e aves et laeva touitrua boni 
 
 iJistruhi^ ' Distrahere' Jiiriscon- prapsagii. Virgil. /Encid. iii. ' Subi- 
 
 sultis venders est: et ' Distractio' toque fragore Intonuit Iivvum,' &c. 
 
 vendiiio. Alias 'distrahere' sepa- Unde I'cstus et Servius cxistimunt 
 
 rare ext ac divellere. auspicium 'sinistrum' dici a ' sinen-
 
 58 APULEII 
 
 magnarius ^ ' coemerat. Ergo ^ igitur inefficaci celeritate 
 fatigatus, commodum ' vespera oriente ad balneas ' proces- 
 seram. Ecce Socratem contubernalera meum conspicio. 
 Humi* sedebat, scissili palliastro semiamictus, psene alius, 
 
 comparavernt universum die ■prcecedenti. Cum ergo ivissem sub vesperum ad ther- 
 mas defessus inutili festinatione, conspicor subito Socratem familiar em meum. Se- 
 debat hutni semiopertus palliolo lacero, prope diversus a seipso ob pallorem, detur- 
 
 vel libero^ deoerno. Stewech. — 1 Interpretes mercatorem magnarium expli- 
 cant celebtem et clarnm. Alius enm a magnitudine negotiationis viilt dic- 
 tum. Milii aliquando in mentem venlt, Auctorem dixisse, Pantapola; deliinc 
 interpretamenli vicem accessisse ilia, negotiator 7nagnarius. Meniinit eoriim 
 homimim Constitutio Novella Imperatoiis Valentiniani : ' Graecos nogotia- 
 tores, quos pantapolas dicunt, in quibiis manifeslnni est, maximani inesse 
 niultitudinem, magnaniqiie in emendis vendendisqiie meicibus diligentiam,' 
 &c. Videndus qiioque de iisdem Jacobus Cujacius lib. X. Observat. cap. 
 19. Stewech. Nonnullus offensus peiegriniore vocabulo Grzecaui dictionem 
 substituit. Minus recte. Nam magnarius is probe dicitur, qui nieices in 
 solidum ant emit ant etiam vendit. Id quo firniiter credamus facit Episco- 
 pus ilie Hipponensis, qui, lib. vii. c. 4. de Civit. Dei, magnario diveisuni 
 minutularii nomine iusignit his verbis : ' Ridenius quidem, cum eos videmus 
 figmentis humanarum opinionuni parlitis inter se opcribus distril)ntos tan- 
 quam niunuscularios veetigalinm conductores vel tanquam opifices in vico 
 argentario, ubi unum vasculum, ut perfectum exeat, per multos artifices 
 transit, cum ab uno perfect© peifici posset.' Quidam codices Mss. minicula- 
 rios: quidam tninutularios : quod germanum esse Auctoris, nemini dul)ium 
 erit, qui meuiinerit non absimili forma vocari ' minutal edulium, quia fiat de 
 piscibus ei isiciis oleribusque minutini concisis,' ut scribit Isidorns lib. xx. 
 Origin. Gruter. Susp. L. Palat. magnus. Wower. Male. Gruterus Suspic. 
 lib. II. cap. 7. Elmenh.—2 Bas. ]. et Col. Ego. Colv. — 3 Bert, admodum, id 
 est, fere. Wower. Bert, admodum. Id est, fere, circiter, quo nihil est apnd 
 Livium frequentius, ut lib. xliii. 'Exacto admodum mense Februario.' Cic. 
 ' Curio literarum nihil admodum sciebat.' Caesar v. Bell. Gall. ' Turres ad- 
 modum cxx. excitantur incredibili celeritate.' Sciopp. Symb. Crit.ac Susp. 
 JLeci. IV. 20. Nihil mutandum. Nam et hie et alibi commodum pro, tunc, 
 ponit. Elmenh. — 4 Fux. qui h. Vulgata lectio elegantior. Roald. — 5 In Ma- 
 
 NOTjE 
 
 do.' Id alii hac distinctione acute vius taraen suspicatur genus aliquod 
 
 satis expediunt : dicunt scilicet, in peculiare mercatorum fuisse magna- 
 
 ii.s, quzB ab hominibus proficiscuntur, rios. Ego, quod super hac re pro- 
 
 ut sternutatione, profectione, &c. nuntiem, certi nihil habeo. Prior 
 
 dextra esse meliora; contra vero in tamen interpretatio veri mihi vide, 
 
 lis quae Dii mittunt, ut avibus, toni- tur similior. 
 
 tru, &c. praestare sinistra, quoniam ' Ad balneas] Foeminino genere 
 
 dextra Deorum sinistra sit liominum. publicas dici: neutro vero privata 
 
 » Negotiator magnarius] Idem vide- balnea seu balinea docet Varro, 
 
 tur esse quern Apul. lib. v. dicit lib. viii. de Lingua Latina. De baU 
 
 ' magnis pecuuiis negotiantem.' Gal- neoruni structura et situ, consule 
 
 lice vertas, marchand en groa. Col- Vitruv. lib. v, c. 10,
 
 METAMORPHOSKON LIB. I. 59 
 
 lurore ad miseram maciem^^ deformatus : qualia solent For- 
 tiinse determina *^ " stipes in triviis erogare. Hunc talem, 
 quanquam necessarium et summe cognitum,^ tameii dubia 
 mente propius ^ accessi. Hem, inquam, mi Socrates, quid 
 istud ? qusc facies ? 9 quod flagitium ? At vero domui ' tua3 
 jam [5] defletus et conclamatus es.'' Liberis tuis tutores 
 
 pafus miserando macrore, talis omnino qtialia solent esse ilia pttrgamenta fortvixe, 
 qua: mendicant riummulos in compitis. Ad ilium tali modo ornntum accessi dubi- 
 tabundo animo, lametsi mihi esset familiaris et intime Jiotxis. Hem, inquam, mi 
 Socrates, quid hoc est rei ? Quis vullus? Quod probrum est istud? Sed jam fa- 
 milia tua te prosecuta est lacrymis et vociferationibue lugubribus quasi mortuum. 
 
 nnscript. pone alius lyrote ad miseram maciem. Doctissimus Lipsius doctor et 
 diictor meus legendiiin censebat : pcenali lurore acm. m. Colvius. Fiix. lurore 
 ad miseram maciem def. belle. Roald. Lipsius panali lurore. Petnis Chryso- 
 logiis p. 42. ' Defectii luridus.* Tertiilliauus adversus Marcioneni lib. iv. 
 cap. 8. ' Luridati deiinquentiae maculis, et nigrati ignorantiae tenebris.' 
 Turn ad miseram maciem. Sic Flor. alii, ac tnisera made. Elmenli. — 6 Deter- 
 rima. Idem princeps Ciiticus, decermina, emendabat. Festiis : ' Decermina 
 dicuntiir, quae decerpuntur purgandi causa.' Quid hac conjectura elegan. 
 tlus ? Ego olim legebam, detrimental et sic posse recte vocari lioininum 
 ilia mendicabiila arbitrabar. Sed. jam Lipsianum illud magis arridet. Cote. 
 Elegantis eruditionis princeps Lipsius legit decermina. At in Bertiniano 
 Cod. determina. Fortasse : retrimenta. Sed plane emendandum existimo : 
 qualia solent Fortunce crimina. Quod si non admittinuis, tale aliqnid exci- 
 disse tamen statuendnni est. Silius Italicus lib. vi. ' Te, niaxime, vidi, Duc- 
 toriim, cum captivo Cartliaginis arceni Terreres vultu, crimen, culpanique 
 Tonantis Occidere.' Plutarciius Dione: Kdwnnros, iyKArjiJua ttis rvxn^ xal 
 tSiv Qiu}u. In sententiis Carphiiidis : Mo/zo/taxos, tvxv^ alriana. Wower. 
 Bert, determina, id est, detrimenta, ramenta. Sciopp. Symb. Crit. et Susp. 
 Lect. IV. 20. Decermina Lipsii emendatio est. Bertinus, /. determina. Flor. 
 Rom. Aid. \eu. f. dcterrima. Co\v]\\s, f. detrimenta, \Vowev. f. crimina \e- 
 gant. Plautus hoc genus Lominum ' niendicabula ' appellat, Aulular. scena 
 ' Divitiis picos.' Elmenh.—l Agnitum. In Manuscripto cognitum. Colv. Alii 
 eognitum. Elmenh. — 8 Aid. proprius. Male. Elmcnh. — 9 Pitb. quidfacis? Oud. 
 — 1 Dumi. Idem Ms. domui tua. Colvius. Ms. domui tua, rcctius nniito et 
 conciunius. Brant. Adde Oxon. et Coll. VVass. et Ed. Scriverii. Clamatus 
 
 NOTiE 
 
 " FoTtuncB del. [deterrima'\ Lege esse causam, ut mortui et calida 
 
 cum Lipsio decermina. Apud Festum aqua abluantur, et per intervalla 
 
 decermina dlcuntur, ' qua- dcccrpun- condamentur, quod solet plerum(|ue 
 
 tur purgandi causa.' lutellige hie vitalis spiritus exclusus putari, et 
 
 miserrima ilia hominum niendicabula, homines fallere. Denique refert 
 
 (]U<E fortunip quasi puigamcnta ac quendam suppositum pyrac adhibitis 
 
 propiidia sunt. Wower. volebat igiiibus ererium esse, nee poluisse 
 
 crimina, minu>i apposite, ut arhitror. liberari ; uiulc et servabautur cada- 
 
 " Conclamatus es'\ Servius ad illud vera scptem diebus, et calida aqua 
 
 jCneid. vi. ' Pars calidos lalices:' ahluebantur, et post idlimam coii- 
 
 ' Plin. iu Natur. Historia dicit hauc clamatiouem comburebantur . unde
 
 (]0 APULEII 
 
 juridici provincialis " decreto dati : uxor persolutis^ ferali- 
 bus ' officiis, luctu et moerore diutino '^ deformata, defletis 
 psene ad extremam captivitatems oculis^ suis/ domus in- 
 fortunium novanira nuptiarum gaudiis ^ a suis sibi parenti- 
 bus " hilarare compellitur. At tu hie ^ larvale simulacrum * 
 cum summo dedecore nostro 9 viseris. Aristomene/ inquit, 
 
 Tutores constituti sUnt tuisfiliis sententia pra/edi provincue. Conjux ttia, procu- 
 ralo tuo funere, deturpata jletu et longo dulore, ociilis ita tabefacds ex copia lacry- 
 tmrum, ut fere visu orbala sit, incitatur a suis ipsius parentibus ad commutandam 
 calamitatem suce domus latitia novi matrimonii. Sed tu interim spectrum sepul- 
 (rale conspiceris hie cum nostro maxima probro. O ! Aristomene, ait, tu profecto 
 
 mox inepte Palat. Oud.—2 Preesolutis. Corrige persolutis. Wower. Aldus 
 et Veil. prcBsolutis. Male. Elmenh.—i Mang. Cod. funeralibus. Piitean.— 
 4 Col. et Basil. 1. diuturnn. Colvitis. Rom. diuturno. Elmenli. Neqne aliter 
 Mss. Palat. Pith. Fux. Oxoii. Coll. Voss. 2. Edd. Vicent. Beroald. 1. pe.rpe- 
 tua variatione. Vid. 1. ii. ' Diiitinam bilis amaiitiidinem.' In Fior. N. 21. 
 ' Diutina fortitndo.' Oud.—5 ScdWger, a. ex. cceciiatem: alW, cavitaf em. Maie. 
 Vid. Indicem. Qiiintilianns Doclamai. xvr. ' Cognita,' &c. [Vid. Inf.] El. 
 menli. Adde Fenarium d. I. Ociili scilicet claiisi consideraiitur, ut captivi, 
 et caeca dicitur capta oculis. In Ed. Vulcanii sec. male Pi\\t\n ceecitatem ; 
 qui cavitatem ad niarginem calamo allevit. Oud.—6 Pronomen deest Ms. 
 Barthii., ipso piobante I. xxiv. Advers. c. I. Sed statini sequitur ' faciem 
 9uam.' Dein inforlunio Palat. Turn sibi non habet Regius, Fux. Male : p. 8. 
 ' Cunctos in suis .-iibi doniibus ciausit :' et passim. Larvate in Pith. Oud. — 
 7 Bert, gradus n. inepte. Elmenli. — 8 Mannscr. hoc. Colv. Sic et Palat. et 
 Fux. Piave. Oud. — 9 Vulgo vestro, male. Elmenh.—l Reg. Fux. Aristonome. 
 
 aOTIE 
 
 traxit Teientius, ' Desine : jam con- clamat. xvi. * Cognita clade mariti, 
 
 clamatum est." Lucanus Pharsal. rarissimi uxor exempli totos efflevit 
 
 lib. II. ' Corpora nonduni Concla- oculos, fontemque ilium perennium 
 
 raata jacent.' ' Conclamatus' ergo lacrymarum tantum caecitas ciausit.' 
 
 hie suniitur pro eo, qui certo mor- Porro locum hunc irapa^paaTiicanf- 
 
 tUHs habetur. p<^^ panlo reddidi in interpretatione: 
 
 " Tutores juridici promncialis'] 3\\r\- sed vix aliter sensus ejus omnis po- 
 
 dicus provincialis est is Magistratus, terat exprimi, tanta inest ivepyeia. 
 
 qui jus dicit in provincia, sive is Captivitatem] Apposite de oculis 
 
 praetor sit, sive proconsul, sive prae- Virgil, Georgic. ' Aut oculis capti 
 
 ses, sive alius quivis, qui provinciam fodere cubilia talpae.' 
 
 regat, Hujus erat tutores pupillis, ' A suis sibi parentibus] A propriis 
 
 quibus nee testamento dati, nee lesji- parentibus. Sic Terent. Adelphis : 
 
 timi erant, constituere ; nee hujus ' Suo sibi hunc gladiojugulo.' 
 
 tantum, sed et omnium magistra- " Larvale simulacrum] Larvae dic- 
 
 tuum municipalium. tae sunt animae hominum malis vitae 
 
 y Defletis pane ad extremam capti- meritis contaminatap, quas occurrere 
 
 vifatem oculis] Similiter Quintil. De- noctu atque obvios terrere credebant.
 
 MliTAMORPHOSEON LIB. 1. Gl 
 
 nae tu Fortiinarum lubricas ambages, et instabiles incur- 
 siones, et reciprocas vicissitudines ignoras. Et, cum dicto, 
 sutili ^ ceutunculo faciem suam, jamdudum pimicantem 
 pra? pudore, obtexit, ita ut ab umbilico pube tenus cetera 
 corporis renudaret.' Nee denique perpessus ego tam mi- 
 serum eerumnas spectaculum,'^ injecta manu ut assurgat 
 enitor.^ At ille, ut erat capite velato. Sine, sine, inquit,'^ 
 f'ruatur diutius tropaeo Fortuna'' quod fixit ipsa. Effeci 
 
 non novisti periculosos anfractus, et impetus varios, et alternas mutationes fortuna- 
 rum. Et, cum hoc dixisset, ohvelavit palliastio consuto ex muULs pnnnis vultum 
 jampridcm eruhescentem ex verecnndia ; ita lumen ut revclaret ceteras corporis 
 partes ub umbilico usque ad inguina. Ego denique, non sustinens tam deplorabilem 
 aspeclutn 7mseri<e, prehendo ipsum, et conor erigere in pedes. Sed ille obtecia 
 facie, ut erat: Permitte, permiite, ait, ut Fortuna potiaiur diutius tropceo, quod 
 
 Oxon. Aristomine. Item ne Mss. et Edd. Vett. Oud. — 2 Idem Ms. futili. 
 Colvius. Pal. et Btrt. futili. Elmenli. — 3 Cetera enudaret. Vnig, cetera cor- 
 poris renudaret. Colvius. Corporis. Male oniisit Viilcaniiis banc vocem. Flo- 
 rent. Bas. 2. enudaret. Bertin. denudaret. Pal. nudaretur. EInienh. Magis 
 amplector scriptuiam, quae liabet renudaret. Nam et lib. ii. * Laciniis ciinc- 
 tis snis renndata.' Brant. — 4 Uaiyuioy tvxv^- Elmenh. Male edidit Vulcan. 
 Ed. sue. cerumna. Dicitur enim ut ' fortnnae liidibrium ;' quod voluit indi- 
 care Elmenh. Oud.— 5 Mannscrip. innitor. Colv. Hinc Lipsius margini libri 
 adjecit, F. Annitor. Oud. — G Sine, sine, inquit. Sic scripsinius ex sciipto cod. 
 Aid. et Ven. Sine, sine, geminatio non inelegans : ut apud Plantum saepius, 
 ' Age, age,' ' Apage, apage.' Persa, Epid. Mostel. et alibi. Ceecilius Umbris : 
 ' Age, age, puere: duce nie ad patrios fines decoratum opipare.' Turpilius 
 Thrasyleone: 'Age, age, egredere.' Lucilius lib. xxxviii. 'Agile, agite, 
 fures.' Haec pluribns, ut recte emendatnm a nobis videri Varronem apud 
 Marcellum ostendamus. Locus liabet : ' Adeste, id est, a nie quae ferani 
 ignoscite.' Resciibo : Adeste, adeste: a me qua feram, agnoscite. Et ideo 
 versus istos veteris Poctae apud (^iceroueni lib. i. de Divination, non bene 
 aliter explirasse maxinius Tuinebus videri potest : ' Adest, adest, fax obvo- 
 luta sanguine atque incendio. Multos annos latiiit : vos cives, ferte openi 
 
 NOT;E 
 
 Vide Nostrum in 1. de Deo Socratis. formam, prorsus Iiorribilem et larva- 
 
 Alio sensu et pro sceleto sumitur. leni.' Est et larva in tbeatro faciei 
 
 Petronius : ' Potantiijus ergo, et ac- tegnien. Horat. * Nil illi larva aut 
 
 curatissime nobis lautitias miranti- tragici'i opus esse cofliurnis.' 
 
 bus, larvam argente;ini attulit servus ^ J'rHaiur tropicn f'o»<«naJ Tropa^um 
 
 sic aptam, ut articuli ejus vertebrae- sen troplia-uui dictum esse airb ttjs 
 
 que locatas in omnem partem flecte- Tponrjs, id est, a conversione seu fuga 
 
 renlur,' Arc. Hinc larvale simula- liostis, auctor est Isidorus Hispal. 
 
 crum dicitur Socrates ille pallore et Orig. lib. xviii. caj). 2. nam ab co, 
 
 macie ronfectus, ac scelcti similis. quod liostem quis fugasset, mereba- 
 
 Similitcr et in Apologia Noster : tur tropa-um. Erat autem illud lori- 
 
 ' Macilcniam vel omnino evisceratam ca, cum galea et fcuioralibus, ornata
 
 G2 APULEII 
 
 sequatnr:^ et simul unam e duabus laciniis meis exuo, 
 euraque propere, vestio dicam, an^ contego, et illico lavacro 
 trado ; quod unctui, quod tersui,'' ipse praerainistro : 9 sor- 
 diura enormem eluviem operose effrico ; ' probe curatum * 
 ad hospitiura, lassus ^ ipse, fatigatum segerrime sustinens, 
 perduco : + lectulo refoveo, cibo satio, poculo mitigo, fabu- 
 lis permulceo. Jam allubentia proclivis ^ est sermonis et 
 
 ipsa suspendit. Erici tamen ut mecum veniret : et simul despoUo me altera ex 
 duabus vestibus meis, et induo eum celeritcr, vel potius cooperio, et statim colloco 
 ilium in balneo: ego ipse svppedito ei unde se ungat, et quo se tergat : abrado 
 mugno cum labore immanem cvpiam sordium : postquam curatus est a me diligenter, 
 deduco eum ad diversorium meum, defessum sustentans magna labore, quia ego ipse 
 eram defessus. Ihi recalfacio eum toro, expleo dapibus, rtno animaquiorem reddo, 
 et delinio narratiunculis. Jam colloquia nostra et cavilU propendebant ad hilar i- 
 
 et restinguite.' Colv. — 7 Varie haec interpiincta et scripta. Manuscrip. 
 fruatur d. tr. F. quod si ilia effeti sequatur. Ber. Ro, Col. quud fixit ipsa, effici 
 sequatur. Basil. 1. effice sequatur. Venet. et Basil. 2. quod fixit ipsa, effect 
 sequatur. Etsi, inquit, Socrates etianinum liiimi jacere vellet, et hoc niodo 
 se excusaret, quod noii surgeret, tamen etfeci, ut me sequeietur. Hanc 
 putem hujus loci mentem, et, quam posui, veram scripturam. Colo. Beci- 
 cliemus corrigit, scriptis libiis etiam licet reclamantibus : /;«a(ur diut. tr. 
 F. quod fixit ipsa, effceta sequatur. Idem in Add. Fu\. effice: error operarum. 
 Roald. Th ipsa delet Palat. Pro sequeretur Flor. Bas. 2. sequatur. Rom, Aid. 
 et Ven. effice s. male. Elmenh. — 8 Vulg. anne. Colv. — 9 Ms. quod lersui opus 
 est. Vulg. quod tersui ipse praminisiro ; quod certe isti scripto non po.stpo- 
 .suerim. Colv. Fux. quod u. t. opus est: non tani bene. Roald. Th opus uoa 
 est in Flor. Venet. et Bertmo, Infra : ' Oleum unctui et lintea tersui pro- 
 ber.' Elmenh. — I Eluviem effrico. Vulg. eluviem operose effrico. Colv. Adde 
 ex Palat. et aliis operose. Wower. Operose eff. Basil. 2. Colvius et Vulca- 
 nins -rh operose male hie delent. Elmenh. — 2 lidem probe curato. Colvius. 
 Palat. et Berlin, curato. Elmenh. — 3 Manuscrip. lapsus. Colv. Sic et Cod, 
 Wass. solita aberrations. Oud. — 4 Ms. Wass. perducto, ipso probante ; sive, 
 totis viribus et aegre perduco. Plant. Mosteli. A. iii. S. 2, i79, ' Vin', qui 
 te perductet,' Oud. — 5 Pruclivus. Vulg. Jam ad lubentias proclivis est serm. 
 Lubentia sermonis, id est, lubentes, Iveii sermones : ut, 'ardua montium,' 
 ardui monies, et alia passim obvia. Proclivus, ut hilarus, imbecillus, inani- 
 mus, hnmilus, et sexcenta ad eum modum. Plautus Milite : ' Fecisti modo 
 mihi ex proclivo palam rem.' Colv. Plane hwc corrupta. Berlin. Jam a 
 lubentia. Palat. proc/ifis. Emendabis: Jam allubentia proclivis est sermonis 
 etjoci. Wowerius. Fux. Tam allubentia p. est s. et joci, ut Aldus. Bert. Jam 
 
 NOTiE 
 
 spolils hostium, suspensa ex annosae futurum omnibus instabilitatiset ma- 
 
 alicujus arboris trunco, aut pila, aut lignitatis fortune monumentum, 
 
 pariete, ut esset victori monnmen- "^ Quod unctui, quod tersui] Balnei 
 
 turn victorias sempiternum. Hie So- utensiiia, oleum, strigilem,et linteum 
 
 crates per tropajum lortunae seipsum abstersorium. Vide Nostrum, lib, il. 
 
 intelligit, egregio quo erat ornatii Florid,
 
 METAMORPHOSEON LIR. I. 63 
 
 joci/ et scitum ^ cavillum : jam dicacitas tinnula ; ^ cum ille 
 imo de pectore cruciabilem suspiritum^ ducens, dextra 
 saeviente9 frontem replaudens : Me raiserum, infit, qui, 
 dum voluptatem gladiatorii' spectaculi satis famigerabi- 
 
 tatem. Joci etiam nostri erant faceti, et dicteria nostra strepera ; cwn ille, (ra- 
 hens suspirium acerbuin ah intimis prcecordiis, et percutiens frontem mamt infesta : 
 O me infelkem! ait, qui delapsics sum in has calamitates, dum studeo me oblectare 
 
 a lubentia. "Placet. Sed postea lego: procUvus est sermo, risus et joci: id est, 
 et jam incipiebamus post liibentiam et hilaritatem ex cibo et potii contrac- 
 tani varia garrire, ridere, et jocari. Lib. ii. pag. 27. ' Jam epiilaris sermo 
 percrebuit, jam risus atRuens, et joci liberates, et cavillns hinc inde.' Nae- 
 vius Protesilao : ' Cachiiinos,joca, dicta restant.' Liicret. ' Tum joca, turn 
 sermo, tum dulces esse cacliiniii.' Cicero in Coeliana : ' Ludus, jocus, con- 
 vivium, sermo paene omnium familiarium deserendus est.' ii. de Fin. ' Non 
 hilaritate, nee iascivia, nee risu, ant joco.' Sciopp. Symb. Crit. Bas. 1. Jam 
 aliubentias p. e. s. Bertinus: J, a. lubentia p. Scioppius : a lubentia proclivis 
 est sermo, risus et joci, quem vide Suspect. Lect. lib. iv. Ep. 0. Elmenh. 
 Bemb. proclivis erat. Putean. — 6 Et scitum est. Manuscrip. et scitum et, 
 Colv. Sic quoque Pith. Fux. Oxon. et Ed. Junt. Post t^ est carent quo- 
 que Guelferb. Palatin. Recte; ac forsan supra omisit etiam verbum Anctor. 
 Sic fere 1. ix. p. 257. ' Exliinc,' &c. ' et suaves epulae et faceta convivia.' 
 Scriverius edidit : joci, scitum et cat. Oud. — 7 Idem timida. Colvius. Florent. 
 et Pal. timida. Elmeoli. Sic quoque Reg. Fux, Pith. Par. Guelf. vitiose : 
 nnde patet recte emendatuin a Pricaeo 1. ix. p. 283. tinnulcB itlius anicula- pro 
 timida. Passim ' carmen tinnulum,' ' concentus tinnulus,' ' tistuia tinnula/ 
 ice. Oud. — S Cruciabilem Suspiritum. Vulgo cruciabile suspirium. Sic legen- 
 dum lib. V, ' Deque nimio pallore corporis et assiduo suspiritn :' ut et edidi- 
 inns. Item lib. vi. ' Volisque crebros intermiscet suspiritus:' et lib. x. 
 ' Et suspiritus cruciatus tarditate vehementior.' Corrigendus et Plautus 
 Cistellaria : ' Ut petivit suspiritum alte : Et pallidula es.' Sic enim ibi in 
 veteribus libris ; quod magis implet aures, quam suspirium, ad istum affectum 
 praeseitim exprimendum. Etiam apud Ciceronem lib. i. Epist. ad Atticum, 
 ' Consul est impositus nobis, quern nemo praeter nos Philosophos aspicere 
 sine suspiritu possit,' recte in quibusdam veteribus legitur, non suspirio vel 
 suspiratu: quod doctissimus acutissiinusque Bosius mavult. Colv. I'.ert. s«s- 
 pirium. Elnienh.— 9 Male vulgati omnes, serviente. Sic lib. viii. ' Palmulis 
 Haevientibus.' Colv. Serviente Aldus. Roald. Ven. Rom. et Aid. serviente. 
 And. Schottus 1. i. Obs. c. 5. feriente. Male. Libr. viii. et ' palnnilis saevi- 
 entibus,' dicit : (p. 159. Ed. Pric.) Elmmh. \ n\^o serviente : unde, unica 
 extrita literula et paululum immutata altera, /eriente legit R. P. And. Schot- 
 tus Observat. Human, lib. i. cap. 5. Frontem enim in dolore et indignatione 
 percuti solere. Brant. — 1 Aldus: frladiatorum, male. Vide, qua? dixi ad 
 Minutii Fel. Octavinm. Elmenh. Voluptate Pith. Famigeralis Fux. Oud. — 
 
 NOTiE 
 
 '' Jam, Ifc. IJam ad lubentiam pro- genialis quaidam iiilaritas et licentia, 
 
 cKves erant sermones et joci] Missis qualis in conviviis ubi pectora mere 
 
 variis Criticorum in liunc locum ar- concaluere. Nomcn est a ' lubendo' 
 
 gntiis, huic lectioni inliaTeo, <|uam ductum, sicut et ' lubido,' et ' pro- 
 
 etiam reperio in Scrivcriana ediiione lubium.' 
 anni 1G24. Est autem ' lubentia'
 
 64 APULEII 
 
 lis consector, in has aerumnas incidi. Nam, ut scis op- 
 time, secundum quaestum^ Macedonici ^ profectus, dum 
 mense [0] decimo ibidem attentus ^ nummatior ' revertor, 
 modico prius quam Larissam^ accederem, per transi- 
 tum spectaculum obiturus, in quadam avia et lacunosa'^ 
 convalli ^ a vastissimis latronibus obsessus, atque omni- 
 bus privatus, tandem evado : et, utpote ^ ultime aflfec- 
 
 spectaculo ghidiatorum sat celebri. Nam, ut ripprime nnsti, cum tvissem iti 
 Maccdoniam lucri faciendi causa, atque ibi detentus fuissem per decern menses; 
 dum redeo inde pecuniosinr, paulii nntequam apjiropin'/tiarem Larissce, visurus ex 
 itinere illud spectaculum, circumventus sum a prcedonibus immanissimis in quadam 
 fallc decia it anfractuosa, a quibus spoliatus mcis bonis omnibus, elubor tandem: 
 
 2 Macedoniam. lidein : Macedonia. At Macedoniam profectus, id est, in Mace- 
 doniam profectus: quod vulgo dicunt. Plautina locutio lisec. Curculione : 
 
 * Rogat, quid veniam Cariam :' Persa : ' Eretriani niisit :' id est, in Cariam, 
 in Ereiriain. Lib. ii. ' Te Thessaliae consistere.' Colv. Ms. secundo quastu 
 Macedonia prof. Sciopp. Synib. Crit. Secundum qucestum Macedonia. Alii : se- 
 cundo quastu Macedoniam. Elmenh. — 3 Pal. atientius Numantiam: Male. 
 Elmenh. Orto vitio a recta Orthographia numatior. Ciceroni, Horatio, aliis 
 
 * bene numatns ' est, praesenti pecunia dives. Oud. — 4 Vulg. laciniosa. Quod 
 non improbandum. LacinijE sunt, flexns, meatus, ambages rei cujuslibet. 
 De fontibus, libro vi. ' Qui statim proni foraniinis laciniis editi, perque pro- 
 olive delapsi, et angusti ranalis exerto contecti traniite, proxiniam conval- 
 lem latenter incidebant.' Ex quo clarum, quid laciyiiosa conrallis. Hinc 
 sermo laciniosus pro flexo et anibitioso, longo. Tertullianus de Virginibus 
 velandis : *■ Naturaliter compendium sernionis et gratum et necessarium est: 
 quoniam sermo laciniosus et onerosus et vanus est.' Eadem tralatione Noster 
 Apologia I. ' Nanique ita ut corporis sanitas expedita est, imbecillitas laci- 
 niosa.' Sed etiam ' convalles lacunos;i> ' infra lib. iv. Colv. Plerique libri 
 laciniosa. Wower. Vulgati : laciniosa. Male. Infra: ' Convalles lacunosse 
 cavatque.' Hieronynius ' concava vallia ' vocat. Elmenh. — 5 Dispesce «/ 
 
 NOTiE 
 
 « Secundum quastum'] Alii secundo niiissent.' 
 
 qucestu. Quod non improbo, et in- ? Larissam] Urbs est Thessaliae 
 
 terpretor, prospero lucri proventu. ad Peneum aninem, Acliillis pafria, 
 
 ^ Mense decimo ibidem atteritus] Non Fnerunt et aliae multae hoc nomine, 
 ab ' attendo ' hie 'attentus' deri- quas apud Geographos videre est. 
 vatum est, sed ab ' attineo,' quod et ^ Lacunosa convalli'] Lib. iv. ' Con- 
 pro, detineo, usurpatur. Tacit, lib. valles lacunosae cavaeqne nimium.' 
 I. Annal. ' At ille [Germanicus], mo- Lacunae et lamae depressiores sunt 
 riturum potius quam fidem exueret hiimi partes, in quibus aqua stagnare 
 clamitans, ferrnm a latere diripuit, consuevit. Legunt alii quidam laci- 
 elatumque deferebat in pectus, ni niosa, Loc est, anfractuosa. 
 proximi prehcnsam dexterani vi atti-
 
 METAMORl'HOSIiON LIB. [. 65 
 
 tus, ad quandam cauponam ^ Meroen ^ anum/ scd admo- 
 dum scitulam, deverto : eiqiie causas^ et peregnnationis 
 diutunia3,9 et domuitionis'' anxias, et spoliationis diurnoe ' 
 aperio ; et, dum miser relero ^ quae memini, ilia me satis 
 quam humane tractare adorta, coeuas gratae atque gradiita?, 
 ac mox, urigine ' percita, cubili suo applicat. Et statira 
 
 et, quoniam redactus eram ad extremnm 7n!seria7n, recipio me nd quondam caupo- 
 nam, nomine Meroen, vetnlani quidem, sed valde eleg^ajttem ; atque expono ei cur 
 tamdiu peregrinatus fufrum, quure me recipiebam domum solicitus, ct quomodo spo- 
 liatun fueram eo ipso die. Et, dum ego infelix narro ea quorum recordor, ilia, in- 
 cipiens me tractare perquam comiter, cxcipit me coenajucunda el gratis quidem, au 
 dcinde Iccto suo, libidine ipsam inUiganle. Et, simul atque ego in/orUinatus cubui 
 
 ^^^^^v-^^^ 
 
 j)ote. Colv. — 6 Sic constanter omiips sciipti et eJiti. Scaliger caupam. 
 iNIale. Nam cawpona sign.firat tani miilierem, quae vinuni et esciilenia 
 veinii habet, quam ipsam faljernam vinariam, nt Papias notat iu Gloss, ma- 
 niiscriptis. Elmcnh. — 7 Falat. Maoten. IMale. Elmtnh. Meotim est in Palat. 
 Oud. — 8 Gro^lotins Lislaiis niaifjini allevit : ' F. casus.' Mox ct abest a 
 Fux. Oud. — 9 Ro. dicina. Lejje, si quid mntas, diutince. Colv. Edidit ita 
 Scriveiiiis. Sic de Deo Socratis ' diutiiiis vicibiis ' abiit in dicinis. Et 
 .sacpe. Vid. ad 1. iv. p. 7fi. 'Sirepitns diiilini,' \\\\zo dicinilus. Mox Wass. 
 pereg. ducturnce et axice, sine tw domuit. Oiid. — 1 Flor. diutuoicB ; alii, .s. divince. 
 Colvins, diulince. Elmenli. Duitcrnw Wass. Dicince Ed. Vicent. Sed jam 
 emendavit Beioaldus. Oud.- — 2 Dum misere refero. Ani])lior liic locus in 
 Villi:, d. aperio. El dum misere refero quce memini, ilia. Ss'iipta lertio con- 
 cinnior apliorqne nobis visa. Colv. Scribe ex Editione Aldina : spot, diurnce 
 aperio; et dum miser refero. ^V"o\ver. Aperio: et dum miser nfero, qua; memini, 
 ilia. Sic Imnc locum ex Flor. Bert. Aid. et Roman, constitui. Elmenli. 
 Mang. spoliationis diulurna; dum miser refero. Pntean. — 3 Virgine. Fuit cum 
 probarem prurigine : at post impensius placuit urigine. Sic et infra lib. viii. 
 ' Ad illicilaR libidiiiis extrema Hagitia infandis virjjinibus eft'<!iantiir ;' et liie 
 reponebam iliud uriginibus. Solens est tropo ab i^ne et illius proprio sunito 
 amorem designari. Virgiliiis : ' Uritnr infelix Dido.' Oviuius: ' Uror, ut 
 indiicto ceratir sulfuie ta d<p, Ut pia fiimosis addita Ibnra roj^is.' Itidem 
 apud eundem Paris, post dcclaiatum amorem suiiii), subdit : ' Si tamen cx- 
 pcctas, vocem qiioque rebus ut addam, Uror.' ' Urigo,' et quo alibi Apu- 
 ieius uiitur ' uredo,' idem valent ; nsi ntroqiie alii scriptores idonei, ut 
 Cicero, Plinius, pro eo, quod Gra-cis est icavOfibs, Kpavms. Sttwech. Urigine. 
 Ms. et Basil. 1. virgine. Alibi usus liac diclione Noster: quai in Aid. Hora. 
 Ven. Col. Integra niansit, ct explicata liic a Heroaldo. Cole. Lego cum Ful- 
 viano uredinc. W'owerius. Fux. prurigine. Roaldus. iSIs. uredine. Sciopp^ 
 
 NOT^E 
 
 ' Meroen anum] Meroe liic nomon nascitnr in Meroe : Infiisum sed 
 cauponic, forte confictum a ' niero,' quod viniim non diluis undis, Potarc 
 quod e«sct vinolenta et nierobiba. immixtiim sucta nicrumqiic nieriim.' 
 Ut ilia Meroi', de qua Ausoiiins Epi- ^ Ddmnitionis] Vox ex duabus con- 
 pram. XIX. ' Et tu sic Meroe: non flala, domum ilionis. 
 quod sis atra colore, t)t qua> Niliaca 
 
 Delpli. el Var. Clus. Apul, E
 
 C6 AIULEII 
 
 miser, ut cum ilia acqiiievi, ab unico congressu^^ annosam^ 
 ac pestilentem^ contraho: et ipsas etiam lacinias,quas boni 
 latrones contegeudo mihi concesserant, in earn contuli ; 
 operulas ^ etiam,"' quas adhuc \ egetus saccaiiara ^ faciens " 
 
 cum ilia, ex iino iantum covculntu traxi contagionem diuturnam. Dcdi quoque ei 
 vestes ipsas quas Iiumani illi prcrdones mild reliquerant ad vie opericndum ; nierce- 
 dulas quoque quas luciabar exercendo sagariain artem,dum eram adliuc Jirmus ; 
 
 in Symb. Elmenh. — 4 Sciiptiis codex, connexu. Infra lib. ii. ' Et a nexu qni- 
 (Jein Vencrio lio<jiitis tiite tempera.' Niliil tanien mutare volui. Colv. — 
 5 Idem Fiilvii liber: anatem. ' Anatem ' Festiis interpretatiir, raorbum 
 anusun. Vera scriptura videtur: damnosam. Unico coitii, damnosam ac 
 pestilentem Meroi-n contraxit. Scilicet in qnani concessit, qnicqnid latro- 
 nuni manibiis subdiixerat. Damnosa igitiir, qua? opibus spoliabat. Wower. 
 Manusc. anatem. Non mihi liquet satis, quid vel scripta, vel inipressa sibi 
 velint. 'Anatem' Festiis ait, morbum aniinm sive vetiilarum dici soiitnm : 
 pro quo sunt, qui anitatem legere maliint. Sed ntrumque in glossis Graeco- 
 Latinis invenitiir. ' Anas, yr]pas Kar 6py7]v &icov.' ' Anitas, ypaSTrjs.' In 
 glossis quideni Placidi, itemqiie Vaticanis lego: ' Anate ; solicitudine, cura.' 
 'Anis; g^andis, niajur nalu.' 'Anitas: adnltas: (In Placidi Annitas : 
 adultas) interdum senectns est.' 'Anit; incum!)it.' Quod si anaffm apud 
 Apuleium cum v, c. probanius, particula ' ac ' valebit, ac quideni, et quidem. 
 Terent. 'Quid ait? cognoscitne? Ch. Ac memoriter.' Flaut. ' Dabitur 
 opera atque in negotio.' Id. ' Ecquid is liouio aceti habet in pectore ? C. 
 Alque acidissimi.' Petron. ' Unus et senex non erit gravis.' Sciopp. in 
 Symb. Cr. et Syll. Episi. u. pag. 51. Scaliger : damnosam. Fulv. anatim ac 
 pestem contraho. Vide Notas Wowerii. Elmenh. — G IMs. opellas. Sciopp. in 
 .Syrnb. Cr. — 7 Putavi aliquando assentiendnin iis, qui sagariam restituerent. 
 At nunc alia mens est: etsi enim sagaria, nt saccaria, cum alibi, turn in Pan- 
 dectisjuris reperiantur, placet tanien editam lectionem tucri. Movet me I. 
 prima, 'I'itul. xxii. lib. xxv. Codicis Tlieodosiani, cujus partem ascribo, nt 
 niunus eorum hominuni innotescat : ' Omnia quasque advexerint privati ad 
 portuni urbis a terna; per ipsos saccarios, vel eos, qui se huic corpori per- 
 miscere desideraut, magnificentia tua jubeat comportari.' Idem Ulpianus 
 
 NOT^ 
 
 1 Amiosam ac pestilentem'] Si sit sin- ad vulgatam lectionem, ideoqne ma- 
 
 cera lectio, aliquid deesse ac subiii- gis placet Gasparis Barthii conjcctu- 
 
 telligi necesse est, puta agritudinem, ra Adversariorum lib. xxxiii. c. 22. 
 
 vel contagionem. Qua;dani exempla- ubi ex Manuscript© sue codice, qui 
 
 Y\a.\\zbf:\\t anatem et pestem. Anatem liabet annosam pestilentem, reponit 
 
 porro dixerunt Veteres morbum annosam peslilentium. Ait nempe So- 
 
 anuum ; sicut senium morbum stnnm, crates se ex nnico congressu con- 
 
 teste Festo. Ad quem vide Not. traxisse pestilentiam annosam, hoc 
 
 Scaligeri. Wower. niakbat damno- est, diuturnam et multorum annorum, 
 
 sum ac pestilentem, scilicet Meroen pestiferum scilicet amorem, quo in- 
 
 anum, in quam congessit infelix So- census est in scelestam illam anum, 
 
 crates quicquid latrouum manibus contactu ejus quasi philtro dementa- 
 
 subduxerat : ita ut damnosa hie sit, tus. 
 quae opibus spoliat: at magis accedit "' Opendas ctiam'\ Id est, operarum
 
 METAMORPHOSEON LIB. I. 67 
 
 merebam;® quoad ' me ad istam faciem," quam paulo ante 
 vidisti, bona uxoip et mala Fortuna perduxit. Pol qiiidem 
 tu dignus, inquam/ es extrema sustinere, si quid^ est ta- 
 men novissimo extremiiis, qui voluptatem Veneream et 
 scortum scorteum ? Lari "> et liberis pia^tulisti. At ille digi- 
 
 donec egregia ilia conjux et sors iniqua redegerunt me ad eum station quem modo 
 conspexisti. Profecto tu mereris, inqtiam, pati acerbissima, (si tumeii est aliquid 
 acerhius ucer'oissimo tuo casu,) quandoqnidem anteposuisti amatoriion gaudium et 
 merelricem rugosam domui tua ct fiins tins. At ille appUcans digitum indicem 
 
 de Contrahcn. Emtione : ' Si quid ex sacco saccarii concidisset.' Stewech. 
 Sagariam malui, quam quod alii, saccariam. Negotiatio sagaria apud Ulpia- 
 num 1. II. D. pro socio. Lapis in insula Tianstiberina : i. o. >i. volvvio. 
 
 TERTVLLO. NEGOTIATOR!. SAGARIO. EX. APVLIA. Colc. FuX. Secutaviltm. 
 
 L. 5. ^. 14. flf. de Trib. act. Roald. Sagariam f. Sic Beroaldus in Annot, 
 queni i5as. 2. et Colvius sequuntur. Bertinns : sicariam/. Florentinus, Ro- 
 raanus, Palatinus, Aldus, et Ca-lius Riiodiginus Antiqnar. Lection, libro 
 vigesinio quinto, cap. 10. saccariam habent. Vide Ulpianuin Lege 52. Digest, 
 pro socio. Leg. 5. fF. §. Plures de Tribut. Actione. Elmenh. — 8 Flor. mere- 
 bar. Klmenborstius. Wass. merebat. Oud.^ — 9 Quo. Bas. 1. quoad. Ms. cum 
 rellquis, quod. Id, quod liic ciisuni vides, ex Bas. posteriori editione est. 
 Colc. Ipse etiam Colvius testatur, in pluribus libris esse quod. Docui exeni- 
 plis, 'quod' pro, quoad, usurpari solituni, Suspect, lib. iv. cap. G. Sciopp. in 
 Symb. Quod. Sic Roman, et Aldus. Florent. et Basil. Quo. Vide Sciop- 
 pium Suspect. Lect. lib. iv. cap. 6. Elmenh. — 1 Abest rh inquam a Manu- 
 scripto. Colv. Th inquam delet Palatinus, FAmenh. Non agnoscunt quoque 
 Codd. Fux. Oxon. et ZabarelUc. Mallem abesset rh es. Oud. — 2 Lips. Guelf. 
 Zabar. Fux. Palat. Oxon. ft si quid. Bene, si cum Cod. Zabar. et Ferrario 
 1. I. Elect. 19. legas tarn pro (amen. Sippius ' tam ' jungitur siiperlativo, nt 
 ostendendum eril ad f. 1. iv. 'Tam iiiliuii.' Wass. si quid tamen extr, novis- 
 sime, vel si quid est tamen et noviss. Oud. — 3 Vox scorteum non apparet in 
 Palatiuo. Elmenh. Nee Gnelferb. Oxon. Par. Uncis quoque inclusit Scri- 
 verius. Sed elegantius addi videtur, ut efficacius exprimatur meretrix non 
 modo, sed annosa, vieta, et det'orniis instar corii, Adi Bcroald. Oud. — 
 
 NOTiE 
 
 mercedulas, quas merebat infelix So- Epist. G. quem vide, 
 
 crates, artem sagariam exercens, i' Bonn uxor] Male solicitatur a 
 
 postquam spoliatus fuerat a latroni- quibusdam hie locus. ' Uxor' ctiam 
 
 bus, quamque exercuit, quamdiu per pro concubina sumitur. Noster lib. 
 
 vires licuit. Nee probare possum x. ' Et quoniam neciuc cgregia ilia 
 
 Beroaldi interpretationem de rcculis uxor mea,' &c. inatrona nimirum cum 
 
 operose fabrefactis. qua ipse Asinus cubuerat. 
 
 ''5(uc.[sag'«riam]/acieTi.s] Sagaria ars i Lari] Lares a;dium Dii, ac prac- 
 
 cst saga faciendi, ([ua; vestes brevlo- cipuc foci pra>sides ; et Lares sacpe 
 
 rescrant, ad militum praRcipue usum. pro ipsis aidibiis, ut hoc loco. Eos 
 
 » (iunad [jtuod] me ad islam faciem] ex INIercurio ot Lara sive Larunda 
 
 ' Quod' hie est, quoad; niulta alia Nyniplia genilos fabulantur. Sacri 
 
 excmpla hiijus acceptionis profert erant ipsis canes, quod fidi custodes 
 
 Scioppius, Suspect. Lect. lib. iv. sint domuum. Vide Ovid. lib. i.'.
 
 68 APULEII 
 
 turn a pollice^ proximum ori suo admovens,^ et ia stupo- 
 rem attonitiis, Tace, tace, inqiiit ; et circumspiciens tuta- 
 meiita sermonis, Parce, inquit, in foeminam divinani/ ne 
 quam^ tibi lingua interaperante 7 noxam contralias. Ain^ 
 tandem ? inqiiam : potens ilia et regina caupona^ quid mu- 
 lieris est? Saga, inquit, et divina, potens ' coelura deponere, 
 tenam suSpendere,^ fontes durare, montes diluerc,' Manes 
 sublimare, Deos infimare,''- sidera extinguere, Tartaruni ip- 
 sum^ illuminare. [7] Oro, oro te,*^ inquam, aulaeum tragi- 
 cum dimoveto,^^ et siparium scenicum complicato : et cedo 
 verbis coramunibus. Vis, inquit, unum vel alterum, immo 
 
 labiis suis et stupore perculsus, Sile, site, ait; et, cii'cumspectnns an titto loqui 
 posset. Noli, inquit, maledicere mulieri divince, ne accersas tibi aliquod periculum 
 intemperantiu lingua'. Itatie vera ? inquam, ilia potens, et plane regina stabiilaria, 
 qualisfcemina est'/ Maga est, ait, etfuturi prascia, qua; potest deturbare caelum, 
 terram sursiim tollere, conslringere scuturigines aquarum, liquefacere monies, edu- 
 cere in sublime umbras mortuorum, deprimere Deos, obscurare stellas, et collustrare 
 ipsutii infernum. Obsecro te, inquam, aufer perislroma tragicum, et convolve velum 
 tlieairicum,et die sermone familiari. Visne, ait, auscidtare unum vel duo, immo 
 
 4 Pal. apolicem. Wass. promissu7n. Pvo Altonitus, Tace, tace, inquit, Biirni. 
 ad Catal. p. 630. conjicit Attonitus, St. Tace. Oud. — 5 Rom. amovens. Elmen- 
 horstius. Palat. ummovens. Oud. — 6 Oxon. nequicquam. Piave. Id,— 7 Ms. 
 intemperate. Sic Veteres olira. In Pandectis Florentinis semper 'piaejinatis ' 
 et similia. Colv. — 8 Idem, An. Colvius. Pa). An an. Male. Elmenh. Sic 
 qtioqiie Guelf. Oxon. et Fux. ciebra depiavatione ; in lib. vir. pag. 149. 
 ' Aiu' te,' &c. Vid. Prieaeum, et Drakenb. ad Liv. lib. x. cap. 25. ' Ain' 
 tandem, inquit.' Oud.— 9 Seal, caupa. EIraenli. Vid. supra. Oud. — 1 Saga, 
 inquit, el divini potens. Non bene liiec coiiaerent. Scripserini potius : Saga, 
 inquit, et divina ; potens. Colv. Suspensa oratio. Lege et distingue : et di- 
 vina,potens. Wower. — 2 Fux. littora susp. Roaldus. Ms. Pitli. ef f. s. Ond. 
 — 3 Lipsius margini allevit diruere. Perperam. Opposita enini hie, ut in 
 ceteris, debent esse durare et diluere. In Ms. Pitb. et m. diffluere. Idem. — 
 4 Minus recte Bas. 1. et Ven. iH^rmrtre. Colvius. /n^Mrtre. Sic Aldus. Flor. 
 et Rom. D. infirmare. Male. Vide notata ad lib. de Deo Socratis. Elmenh. 
 — 5 Fux. impium; sed vitiose. Error librarii describentis. Rnald. Impium 
 quoque male in Kegio. Oud. — 6 Oro te. Addit copulara Ms. et Has. 1. Et oro 
 te, inquam. Ber, et Col. geminant liaec : Et oro te, inquam, oro te, inquam. Colv. 
 Rou).Venet. et Aldus geminant : Oro te, et oro te, inquam. Elmenh. — 7 Auheutn 
 dimovelo, Ms. aJ/notefo, et in niargine ascriptum : A[, dimoveto. Hum amo- 
 
 NOTiE 
 
 Fastornin, et Rosin. Antiq. Rom. lib. ' Aulaum tragicum dimoveto'] Id est, 
 
 II. et IV. desine grandibus verbis scena tra- 
 
 " Parce, inquit, in fceminam divinam] gica dignis loqui, et, ut ait Plautus, 
 
 Subinteilige aliquid ; puta, invehi, ' paratragcediare.' 
 probra jacere, aut quid simile.
 
 MRTAMORPHOSEON LIB. I. 60 
 
 plurima ejus audire facta ? Nam, iit se anient efflictim non 
 modo incola?, verum etiam Indi vel TEthiopes utrique,* vel 
 ipsi Antichtliones,^" folia sunt avtis,9'*' et nugae raeice. Sed, 
 quod in conspectu' plurium perpetravit, audi. Amatorem 
 suuiu, quod vi aliam ^ temerasset, unico veibo mutavit in 
 feram castorem : " quod ea bestia, captivitatis metuens, se 
 
 pcrmulta ejus fucinnm! Nam efficere ut non solum popttlares ejus ipsatn ament 
 perilite, sed etiam Indi, vel JEtlwiites ulrique, vel ipsi Antichthones, sunt lanlum 
 leiiora scienticB ejus,et puree nanicE. Sed uusculta quod fecit coram multis homi- 
 vibus. Converfit infibrum helluam unica vocula amantem suum, qui per vim vitia- 
 verat aliam mulierem : quoniam ea bestia, timens ne capiatur, expedit se a perse- 
 
 veto? Cicum non intertliiim. Colv. — 8 Idem Anthyothones. Colvins. Roman. 
 Antiochones. Male. Elmenh. Item Ed. Vic. obvio enore. Oitd. — 9 Lipsins : 
 folia sunt f arfari ; ciijiis super hoc adi Epistolicas Qna'Stiones. Colv. Folia 
 videntiir vocata fnisse res nnllius pretii, aut ponderis, quasi ilia ipsa ad 
 .^peciein tanium, et nulla tenus cum arborum truncis aut etiam fructibus 
 colftparanda. Id forte voluit Apuleius. Videtiir enim adumbratuin de illo 
 iMena^rli. ' Dixiu' ego,' <!tc. [Vld. inf.] Gruter. Folia sunt artis. Sic legit 
 l?0!n. Aid. et Flor. 1. Folia sunt aras Vlor. 2. Vulcanius/. s. artes. Lipsius 
 Epistol. QuEPSt. lib. ii. Epistol. 22. /. s. farfari, ineptissime. Folia vocat 
 res nullius pretii aut pondeiis, sicuti notat Scaliger ad Festnm pagin. 25. et 
 Oruterus Suspic. lib. III. cap. 13. Noster libr. iv. 'Nee tanien nostri ser- 
 iMonis artes infelicissimo profuere juveni.' Sic Hieronyniiis in Esaiam cap. 
 33. etiam dicit 'folia sermonis.' Elmenh. — 1 Palat. Cod. in conspectum, per- 
 petua variationc. Oud. — 2 Vulgar, in aliam. Quod Cantero nostro niagis 
 placet. Colv. Vi. Sic edidit Vulcanius ex Bas. 2. Manuscripti et editi alii, 
 
 NOTvE 
 
 ' JElhiopes utrique] Tuni Orientales ilium alia paulo acceptio est, nenipe 
 
 turn Occidentales, Nilo fluvio, quem pro iis, qui in contraria parte ejus- 
 
 Vftercs Asia; et AfriciB terminum dem Zonae habitant. Plin. lib. VI. 
 
 posuere, a se invicem separati, ut c. 22. Anticlithonas ait habitare ad 
 
 docet Strabo Geograph. lib. i. bos Taprobanam Insulani in Zona lije- 
 
 Homeri versus explicaus : AiOiWay, mali. Quicquid sit, vim vocis si 
 
 rol oix^o SeSoiarai, etrxaroi av^pciv, Oi spectemus, Auticlitliones erunt Anti- 
 
 fxiv duffOfj.(vov inreplovos, oi 5' i.vidfros. podes, aut salteui ii qui inferius He- 
 
 Oriciitalium et Occidentalium /F.tbio- mispbaeriuni nostro contrariuui inco- 
 
 pum mcntio apud Hcrodot. in Thalia hint. 
 
 et Polyhymnia, et Heliodor. JE\\iio- * Folia sunt artis'] Levia et minima 
 
 picorum lili. ix. eorum, (|u;v <tru-ore potest (jus ars, 
 
 " Anticlitlwncs] Sic dicti, quod ha- sicut folia suut Icvissima et vilissi- 
 
 bitent tV ivavrlav x'^^va, tcrram nos- ma pars arborum. Sic Plant. INIe- 
 
 traj contiariam. Alcla pro Antipo- na-chruis, Act. ii. Seen. 3. ' Dixin' 
 
 dibus sumcrc vid<-tur. Martianus ego isthnc hie solere fieri? Folia 
 
 Capclla lib. vi. Anticlithonas eo nunc cadunt, Praout si triduum hoc 
 
 sensu intelligil, quo vulgo Autipodas hie erimus, tunc arbores in te ca- 
 
 inlclli{;iuius : sed Antipodum apud dent.'
 
 70 APULEII 
 
 ab insequentibiis piaecisione genitalium liberal ;5 ut illi 
 quoque simile, quod Venerem habuit in aliam, proveniret. 
 Cauponem quoque vicinum, atque ob id aemulum, defor- 
 mavit in ran am : et nunc^ senex ille, dolium innatans vini 
 sui, adventores pristinos in fasce submissus officiosis ron- 
 chis^y raucus appellat. Alium de foro quidem/ quod ad- 
 versus earn locutus essef, in arietera deformavit: et nunc 
 aries ille causas agit. Eadem amatoris sui uxorem, quod 
 in earn dicacule ^ probrum dixerat, jam in sarcinam prae- 
 gnationis obsepto^ utero, et rcpigrato? foetu, perpetua prae- 
 
 quentihus venatoribus ahscissione testicuhrum : ut idem quoque accideret ei, quia 
 rem hubuerut cum alia. Cominutaiit quoque in ranam stabulnrium vicinum suum, 
 et propte7-ea sihi invidentem : cl nunc die senex, nutans in cado vini sui, depressus 
 in fcBcem, salutat antiquos suos ho.spites rauca voce, et comiter coaxando. Mutant 
 quoque alium forensem cuusidicum in urietem, quia declamaverat in ipsam, ct mine 
 ille aries f actus causas orat. Eadem condemnavit ad perpeiuam gravitatem con- 
 jugem sui amantis, jam occlusa vulva ejus, et retardato infante, ut distend(ftur 
 
 q. in a. i. f|iio'.l defendit Canterns, Elmenh. — 3 Captivari metuens, ab inse- 
 quentib. S^c. lidein : captivilati met. ab inseq. repracisione genitalium se liberal. 
 Captivari proi>un) verbiini. Glossaj veteies H. Stepliani: ' Alx/Ji-a\aiTi^oixat, 
 Caplivor.' Fifqiiens in Theologis veteribiis, TertiiUiano, Anibiosio, Hieio- 
 nynio, aliis. C'olv. Fwx. captivari. Roaldiis. Captivitatis metuens, seubinse- 
 quentibus prcecisionc genitalium iiberat. Sic rescripsi ex Palatin. Florentin. et 
 Berlin. Vnlgo : captivari metuens, a. i, reprcecisione genit. liberatur. Elmenh. 
 Scribe ex Palat. sc prcccisione g. liberal. Wovver. — 4 Berlin, et tunc. Turn 
 advectorcs in niarp. Oxon. Advetiatores Fiix. Dein fcece sine preepositione 
 Berlin. Oud. — 5 Officiosis rone his. Rlaniiscr. li^c duo desnnt. Colv. Item a 
 Fux. et Palat. ronchis ab Oxon. exnlant. Oud. — 6 De foro quidem. Nee 
 niagis TO quidem idem agnoscit. Colv, Qui temere cum Vulc. Ed. pr. ejecit, 
 licet careat etiam Fux. In Pitii. est, Quid ni quendam? Quod etiani in 
 menteni veiiit Burmaiino. Oud. — 7 Regius dicaculum. Fux. in ea didaculum, 
 suprascripio c. In Pith, dicaclem. Id. — 8 Obsitn. Ms. obsceno. Rom. obseto, 
 Ven. obsecto. Forte obdito. Sed niiiil vulgatae scripturae obsepto antelulerim. 
 Sic inf. lioc ipso libro, ' foribus obseptis,' et lib. m. ' Horrenm validis clau- 
 stris obseptuin.' Quod tacit, ut paulo aiiter, quam edidi, censiierim legen- 
 diini : etiam sarciva prcegnationis obsepto utero. Colv. — 9 Isls. repigro, ex quo 
 feliciter Lipsius repigrato: et nos jam dudum ccnsueramus sic legendum 
 videri: postea ab Aldo ita iuipressum reperimus. Reliqui vuig. j-f/)!(g-Hf(<f). 
 Sic lib. vm. p. 162. ' Cum et ipso luniine dirarum bestiarum repigratur im- 
 petus:' el 'pigrare' \'eteres dixerant. Attius Engonis : 'Fateor. Sed cur 
 
 NOT/E 
 
 ^ In feram castorem'] Nota est de J Ronchis] ' Ronchus' proprie so- 
 
 castore tabula, quam Noster infra nus est, quern edunt naribiis ster- 
 
 exponit. Ex liujus animalis testibus fentes, et ' ronchissare' stertere est. 
 
 fit castoreum iinguentuni, de quo Transfcrtur hie ad significandam 
 
 Piin. lib. XXXII. cap. 3. ranae coaxationem.
 
 METAMORPHOSEON LIB. I. 71 
 
 gnatione damnavit. Et, ut ciincti numerant,' octo annoviim 
 onere misella ilia, velut elcphantum paritura/ distenditnr. 
 Qnai^ cum subinde ac multi nocerentur/ pubiicitiis indig- 
 natio percrebrnit, statutumque est, ''ut in cam die altera 
 severissime ' saxorum jaculationibus* vindicaretur ; ^ quod 
 consilium virtutibus cantionum antevertit.^ Et, ut ilia 
 Medea/ unius dieculae a Creoute 7 impctratis induciis, to- 
 
 mole uteri ; quia dixerat in ipsam convicium paulo mordacius. Et nunc infortu- 
 vnta ilia tumet sarcinn octo annorum, proiU omncs numerant, perinde ac si euixura 
 esset elephaufem. Quce mulier el multi alii cum scepius Icederentur illius male- 
 ficiis, odium publicum concitatum est in earn, et decretum est ut die sequenti ani- 
 madverferefur gravissime in cam lapidumjactihus, Quam conspirationem pra-venit 
 vi incantamentorum. Et, sicut 3Jedca ilia, exorato spatio nnius did a Creonte, 
 
 •^^^^^•^^ 
 
 propter te pigrem Iieec, aut liiijnsce dubiteni parcere capiti ?' Lncrctiiis 
 lib. I. ' Quod nisi pigraris, paiiliinive lecesseris al) re.' Colv. Repugmmte 
 faclu. Editio Aldi repigrato, voiiiisto verbo et Apnleiano, ut inf. pag. 143. 
 Roald. Repignato Flor. sed Becicherniis jam Ep. 60. e Mss. in c|nibns Fiix. 
 et Keg. repigrato docuit legendum, et expressit quoque Ed. Jiint. post. 
 INIartiaii. cap. 1. I. p. 15. ' Uxoris fretibiis repigratus.' Ovidiiis ait, ' partii 
 leinorante.' Oud. — 1 In niannscripto, sciunt 7iumerantia. Qnod quid sibi 
 velit, nescio. Cole. Ego inde facio : Et, ut cuncti civium numerant, jam octo 
 annorum. Brant. — 2 Manuscr. al. Quam. Colvius, Quce cum subinde ac mulli 
 nocerentur. Forte, Cum subinde ac multa nnceretur. Vel, Qua: perinde ac multi 
 noceretur. Plant. Mil. act. v. sc. tilt. ' Te non nociturum bominem liac de re 
 neniinem.' Sic ibi veteres libri. ,Sciopp. in Symb. Cr. Bert. Q. c. s. ac multis 
 n. Srioppius, Qucb dum perinde ac m. noceretur. Hamilton, Qu<e cum s. a 
 multis noscerentur. Elinenli. — 3 Pal. sa-vissime. EInienli. — 4 Jaculatiouis \itiose 
 ed. Elnienh. Oud.— 5 Palat. judicaretur. Elmenli. Prave, de quo alibi. 
 Oud. — f) Antcrortil. Edd. Yic. Ber. Junt. pr. Aid. aliajque minus bene ante- 
 verlit, et in EJ. Pric. Medcea. Id. — 7 Manuscrip. Acreonem. Colv. — 8 Prono- 
 
 NOT/E 
 
 ' Octo annorum onere misella ilia, tellige subitaneo populi consensu, 
 
 velut elephanlum paritura] Eleplianfes non decreto Judicum. 
 iiterum decern annis gestare tradidit « El, ut ilia Medea, ^c] Cnm Glaii- 
 
 Plin. Aristotelcs et ^Elianus bien- cam, sen, ut alii vobinl, (,'rensani, 
 
 ninni saltern prapgnare elephantum Creontis Corinlbiorum Regis iiliam, 
 
 affirmant. Jason duclnrns esset uxorem, Medea 
 
 * Qncc cum subinde ac multi nocercn- rcpiidiata: ha^c, inipetrato a Creonte 
 
 <Kr] ' Noccri' passivnin a, noceo, nnius diei spalio, quo so, ut aiebat, 
 
 qnod active usurpavit Plautus. Vnlgo ad profectlonem pararct, regiam 
 
 neutriuu est. Milii valdc placet Ha- cum Creonte et nova inipfa combus- 
 
 miltoni coujectura, qui scriptnm jiri- sit. Quo id pacto non convenit inter 
 
 mitus suspicatur, Qua; cum subinde a Scriptores. Seneca in Medea pallam 
 
 multis noscerentur, pianissimo sensu, facif, veneno infectaui, ab ipsa per 
 
 et qucMi postnlarc liic videtur locus. filios siios ad novam nnptam milti 
 
 ^ Slalulumqueestfifc.] Slatntum in- veluti niunus niipliale, exqiiaexiliens
 
 72 APULEir 
 
 tarn ejus^ domum filiamque cum ipso sene Ilaramis corona- 
 libus deusserat :9 sic Iiajc devotionibus sepiilcralibus in [8] 
 scrobem'' procuratis, ut mihi temulenta' nanavit proxime, 
 cunctos in suis sibi domibiis tacita numiniim^ violentia 
 clausit, ut toto biduo non claustra perlVingi^ non fores evelli,' 
 non denique parietes ipsi perquiverint''- perforari : quoad 
 mutua hortatione consone clamitarent, quam sanctissime 
 dejerantes, sese neque ei manus admolituros; et, si qui 
 aliud cogitarit,^ salutare laturos subsidium. Sic'' ilia pro- 
 
 combusserat tofam ejus regiam natamque cum ipso patre sene incendio ex corona 
 concepto : it a luce peiactis rite imprecationibus/eralibus in fovea, queinudmodum 
 ipsa mild retiiUt nuper ebria, inclusit ormies in propriis ipsorum adibus lanta vi 
 incanlamciitonim, ut per duos soiidos dies repagula non potuerint ptrrumpi, neque 
 janua extrahi, nee denique ipsi parietes perfodi : donee hortatu niiduo exclamarent 
 nnanimiter juranles per sanctissima quceqne, se non illaturos manus violentas in 
 illam, et prcebituros ei opem salutiferam, si aliqui attenlarent aliud iri earn. Et 
 
 men ejus addidi fide Mstonim, et Edd. vetustanim, qnod excideiat prinmni 
 ex Ed. Elmenh. dein Sciiverii et seqq. In Par. totam ei domum. Mox Pith. 
 cum siio sene. Oiid. — 9 Idem liber denserat. Colv. — 1 Bert. u. inde i. Elmenh. 
 JVlox. /iro.rime CMHcfos in desunt Fiix. Regio, et proxime cunctos Bert. Pro 
 in suis Vilh.jussit. Cunctos ut in s. Edd. Jiint. utraqde et Aldi. Slatiin vide- 
 bimus leg. ita in suis s. d. Ond. — 2 Tanta cantiomim. Florent. iiuminum vio' 
 lentia. Elmenh. — 3 Ex Mannscr, Ven. Aid. addidimus evelli: aliis deerat. 
 Colv. Exciderat Ed. Beroaldi, et bine Colin. Basil. &c. Oud. — 4 Quicerunt. 
 Palat. perquiverint. Elmenhorstins. Immo perquierint. In Guelf. perquivc- 
 rint per/ovarari a ni. pr. vitiose. Ed. Seal, sen Vulr. see. quiveruut. Mox 
 quod Ed. Jiint. post. Sed vide snpra pag. 38. ' Quoad me Fortnna per- 
 dnxit.' Item cohortatione in Oxon. non male. Admolituras et laturas Fnx. 
 Oud. — 5 Si qui a. cogitavit. \i\\g,. si quid aliud cogiturent.' Si qui; viilgo 'si 
 quis.' Lib. vi. ' Si qui ccetu coelestium defiiissft.' Panlus lib. ii. Seulent. 
 'Si qui debitum qnocumque mode confessiis docetiir.' Sie a//V/!(i Tertnl. de 
 Aninia : ' Aliqni Chrysippi assiMitator illiulit eii.' Colv. Agitarint. Pa\. cogi- 
 taret. Bertin. et Rom. cogitarint. Elmenh. — 6 Ita in marg. Bas. sec. At 
 Edd. a me visje ante Colvium cum Pithoeano praeponunt et. Mox actorem 
 
 NOTiE 
 
 ignis earn cum patre et regia con- cum regia cremata sit. Venenum 
 
 sunisit. Diodorus ait Medeam, ma- illnd Piin. lib. ii. piitat fuisse naph- 
 
 gicis artibus in aliud animal muta- tam, qnod genus ait esse bituminis 
 
 tam, noctu ingressam esse regiam, igne eminus conspecto incendium 
 
 incendisseque igne ex quadam radice traliens. 
 
 niagica facto, cujus ea vis est, ut '' Devotionibus sepulcralihus in scro- 
 
 extingui nequeat. Plinius et Apu- hem, Sfc] Diis Superis in erectis aris, 
 
 leius noster, quibus aslipnlatur Hy- Terrestiibus in terra, Inferis vero in 
 
 giuus Fab. 25, coronam fuisse affir- scrobe sacrificia fiebant. Sic Ulysses, 
 
 niant, quam Medea ad sponsam Ja- referente Homero lib, ii. Odyss. scro- 
 
 sonis miserit, et cnjus veneno ipsa bem cubitalem fodit, in quam mul-
 
 METAMORPHOSEON LIB. I. 73 
 
 pitiata totam civitatem absolvit. At vero coetus illius auc- 
 torem nocte infempesta, cum tola domo, id est, parietibus, 
 et ipso soio, et omni fuiidamento," ^ ut erat clausa, ad cen- 
 tesimuiii lapidein in aliam civitatem summo vertice montis 
 exasperati sitam, et ob id ad aquas sterilem/ transtulit. Et, 
 quoniam densa inhabitaatium aedificia locum novo hospiti 
 non dabant, ante portam projecta domo discessit.9 Wira, 
 inquam, nee minus saeva,' mi Socrates, memoras. Deni- 
 que mihi quoque non paivam incussisti solicitudinem, immo 
 vero formidiuem, injecto non scrupulo, sed lancea,* ne quo ^ 
 
 ilia hoc modo placata liberavit totam urbem. At vero media nocte transportavit 
 suasorem illius conspirationis, cum iiniversa domo [id est, cum pnrietibus, et ipso 
 solo, et univer»is fundamentis'\ clausa (juemadmodum erat, in aliam urbem illinc 
 dista7item centum milliarihus, positam in supremo cacumine montis ardui, et prop- 
 terea laboruntem uqucB penuria. Et, quia cedes incolarum inter se stipatce non 
 relinquebant locum huic novo adrence, ahjccil ades ante portam urbis, et abiit. 
 Slupetida, inquam, narras, mi Socrates, neque minus crudelia. Denique affecisti 
 me etiam non mediocri anxieiate, immo vero metu, (immisisti enim mild non scru- 
 
 male in Regio. — 7 Dele Glossema, id est, Sfc. fundamento. Wower. Dele 
 glosseina cnin Wowerio. Elmenh.— 8 Tierxin. steriles: sed vulgatum probavi 
 Suspect. Lect. iv. cap. G. Gruter. et Do\\&a.¥. ab aquis sterilem. Sciopp. in 
 Syml). Bertin. o. i. ad aquas steriles. Vide Gruteri Siispiciones (1. iii. c. 13.) 
 et Scioppium Suspect. Lect. lib. iv. c. 6. Ehnenh. — 9 Ms. An port. p. d. d. 
 Ro. Aid. Col. ante portam pr. d. discedit. Ven. discedit. Bas. 1. disedit. Ego, 
 ante sciiptum ex<-inplar visum, piitabani scribendiiin, ante portam projecta do- 
 mus destdil. Sed jam in veteri scriptura acquiesco. Postquam donuim illam 
 ante portam civilatis projecisset, abiit. Cvlv. Alii dissedit. Vera Icclio de- 
 sedil. Elmenli. Mihi niagis arridet discedit. Brant. — 1 Mang. sceca nbique. 
 Pulcan. Sic conjecit Wasse, nt pag. 13. 'Scffva ct gravia sonuiiare,' ct 
 alibi sa^piiis : nt videi)initis. Confer et Jnret. ad Synim. i. i. ep. 2.5. Tnm 
 vir Socrates Tux. Mox quoque abcst a Palat. et Fux. Oud. — 2 A'e iniquo. 
 Aldus ne quo. Roaldns. Iniquo est in soils Edd. Bas. sec. et Lugd. Minus 
 Reg. Mysterio Ed. Bas. pr. male. Turn simul pro similiter Pith. Oud. — 
 
 NOTiE 
 
 sum, menini, aquam, sangninemque ^ Injecto non scrupulo, sed lanceu] 
 
 victimaruni infiidit ad evocandos Scrupi, et scrnpuli lapilli sunt, qui 
 
 iiiortnornm, prd'cii)Uoque Tiresia?, in calcenm illapsi solicitudinem fa- 
 
 Maneo. Vide ejusniodi sepnicraies cinnt pedem premendo ct nrendo. 
 
 dcvotiones apud Htliodor. Altliiop. Hinc saepc scrnpidus pro solicitudinc 
 
 lib. VI. sub fmcm, et Caiiidiam Ho- sumitur. His autem verbis nihil alind 
 
 ratii. significat Aristomenes, nisi se, ora- 
 
 = Id est, parielibus, et ipso solo, et lionc Socralis, non levi aliqna solici- 
 
 omni fundamento] Hiec Glossema re- tudine, sed gravi formidinc luisse 
 
 doicnt. Mcrito ergo dclet Wowcr. perculsnui.
 
 74 AFULEII 
 
 numinis ministerio similiter usa sermones istos noslros 
 anus ilia cognoscat. Itaque matiiriiis quieti nos repona- 
 mus: et somno levata lassitiidine noctis" antelucio' auiu- 
 giamus istinc qnam pote''^ longissime. Hasc adhuc me 
 suadente, insolita vinolcntia^ ac diiirna^ fiitigatione per- 
 tentatus bonus Socrates sopitus jam stcrtebat altius. Ego 
 vero adducta fore ^ pessulisque firmatis, grabatulo etiam 
 pone cardines ^ supposito, et probe aggesto,^ super eum 
 me recipio. Ac primum prae metu aliquantisper vigilo, 
 dein circa tertiam ferme' vigiliam'' paululura couniveo.'^ 
 
 piilum, xed hastam,) ne ilia retula, utens similiter aJicuJus Dcemonis famitlatu, re- 
 sciat licec nostra colloquia. Itaque tradamus nos ocijus soimio, et, cum minuerimus 
 defatigationem noslram sopore noctis, 'proripiamus nos hinc ante diluculum quum 
 tungissime poferimus. Dabam adhuc hccc monita, cum bonus Socrates jam dor- 
 miens canoris ronchis strepebat oppressus temulentia insueta, et lassiiudine diei. 
 Ego vero, postquam clausi ostium, et olifirmavi pessulos, opposuique ac rede ohdidi 
 cardinibus meum lectulum, recline me in ilium. Ac primo quidem maneo paulisper 
 insomnis propter timorem : deinde claudo tantillum oculos circa mediam fere 
 
 3 Vulg. ante lucem. Infra: * Anteliicio volo ire.' Lib. ix. 'Nam et ante- 
 liicio, recubans adbnc, subjnngi niachinje iiovicium clamabat asiniim.' De 
 hoc etiam nionuit Lipsiiis posteiloribus Electis. (I. ii. c. 21.) Est et pro 
 eodem in Nostro reperire ' anteliiculo.' Cole. Viilgo ante lucem, male. T^ 
 nocte recte delet Daniel Bucretiiis. Elmenh. — 4 Vulg. quam putus. In Ms. 
 quamputa. Censiii olim emendandum, (/uam potfsf ; ut ibidem Li|)siiis etiam 
 rescribit. Ciijiis fietiis anctoritate non dubitavi reponere quam pote. Glossae 
 veteies: ''Xis Swarbi/, Quam potest.' Plautiis Menaeclimis : 'Concede iiiic, 
 liiea nata, ab istoc quam potest longissime :' et Sticlio : ' Libros inspexi : tarn 
 conlido quam potest.' IVIilite : ' Quam potest, turn verba confer maxime in 
 compendium:' et alibi. Non aliter etiam hunc locum conexit in Quaest. 
 Plant, elegantissimus Gulielmins mens: cujus ut vita mibi jucundissima 
 semper, sic mors acerbissima accidit. Colv. Rom. et Aid. quam put as : male. 
 Vide Colvium. Elmenh. — 5 In Mss. violentia. Colvius. Palat. et Colvius vio- 
 lentia. Elmenh. Sic Fux. Guelf. et Oxon. pessime. Pocnlis eum mitigave- 
 rat Aristomenes p. 5. Oud.—6 D.f. Mss. Aid. Ven. Bas. 1. diuturna. Intel- 
 ligo de die fatigatum Socratem, de nocte sonino se reficienteni. Colv. Flor. 
 et Pal. diuturna f. Elmenh. Diuturna alias, non male. Brant. — 7 Forte Pith. 
 Id. — 8 Pleri(iue Vibr'i cardinem. In Manuscr. carJjne. Aldum secuti sumus. 
 Colv, — 9 Bert, probe adjecto: forle attecto. Sciopp. in Symbola. Hert. adjecto, 
 Sciopp. adtecto. Elmenh. Vide et Susp. Lect. iv. G. sed satis inepte. In 
 Pith. a<//'es<o. Fux. ac congesto. L]ps. oggesto. Oud. — 1 Deest TJ>/e»»«e Edd. 
 Ber. Col. Bas. pr. Id.— 2 Pal. et Flor. conhibeo, male. Elmenh. Malini con- 
 
 aOTJE 
 
 s Somno levatalassitudine noctis] y el neca in Troade : 'Partes fere nox 
 
 dele noc<M, vel lege somno noctis Ze- alma transierat duas, Clarumque sep- 
 
 rata lassitudine. tem verterant Stellas jugum: Ignota 
 
 ^ Circa tertiam ferme vi^iliam] Se- taudem venit afflictae quies/ ^c.
 
 MRTAMORPHOSEON LIB. I. 75 
 
 Coramodum qiiieveram : et repcnte impulsu [9] majore, 
 quaiu utlatroncs crederesjanna? icserantur, imrao vero frac- 
 tis et evulsis fuiiditus cardinibiis prostenuintur. Grabatu- 
 lus 5 alioqui breviculiis, ct uno pede mutilus^ ac piitris, im- 
 petus tanti violentia prosternitur : me quoquc evolutum at- 
 que^ excussum humirccidcns univeisum*^ cooperit ac tegit. 
 Tunc ego sensi naturaliter quosdam affectus in contiarium 
 provenire. Nam, ut laciymae saepicule^ de gandio pro- 
 deunt, ita^ et in illo nimio pavore risnm nequivi continere, 
 de Aristomene testudo factns.' Ac, dum, in infimura^ de- 
 jectus, obliquo aspectu quid rei sit grabatuli solertia muni- 
 tus opperior, video mulieres duas altioris a;tatis. Lucernam 
 lucidam gerebat una, spongiam et nudum gladium altera. 
 
 noctem. Vix eram sopitits, cum suhlto fores nperiuntur majore impetn, qiiam ut 
 credas esse fares ; quin iinmo dejiciuntiir liumi, ejfraclis et extraclis penilm car- 
 dinibiis. Lcctulus, qui aliunde erat brevior et truncus uno pede ac piitridus, de- 
 jicitur vi tain validw impulsionis, et cadeiis in inversuni operit ac contegil me de- 
 volutum et deturbatuin. Tunc ego expertus sum quosdam animi motus excitari 
 causis contrariis. Qiiemadmodum enim lacrymcB sat sape oriuntur ex Iwlitia, ita 
 et ego in ilia graviori formidine non polui cohibere visum, cum me viderem factum 
 testudinem ex Aristomene. Dumquc liumi prostratus expccto quid rei sit, oblique 
 aspiciens, prutectus industria lectuli, aspicio duas fteminas grandioris cuvi. Una 
 geslabat lampadem acccnsam, altera spongiam et gladium districtum. Hoc ornalu 
 
 iceo. Brant. — 3 Viilgo grabntus. Colv. Grabatulus cum Mss. jam edidit 
 IJern. Philomatlics Pisan. in Ed. Jiint. post. Om(/. — 4 Uert. midilatus. Elmenh. 
 — .5 Et. In Manuscr. atque. Colv. Recte, confirniantibiis Pith. Tux. Palat. 
 Par. Edd. Jiint. post. Scriv. Oud. — G Ininversum. Alii scribnnt, univcrsum. 
 Lib. Palat. ignorat voculani in. Lege iniersus: neinpe frrabatiilns. Woirer. 
 Placet Rittersinisii lectio : universum Sciopj). in Synib. Ritteisli. WHJyersMW. 
 Wower. inversus: recte. Elmenh. Beinb. universum. Piitcan. — 7 RLirgarita 
 Poiitica, in qua etiani ex hoc scriptorc (pivi'dani laiiilantnr, legit scepiuscule. 
 Opus est ita inscriptinn, e lectissimis probatonnn aiictuniin locis collectnni. 
 Aliqiioties in hiscc Notis cilabinins. Et ' siEpictile ' et 'sii'piiisrnle ' alibi 
 in Apnieio Icfjas. Itacpie nihil hie niiitandnm. Colv. — 8 Abest ita ab Ed. 
 Ber. Aristomcno iMs. Kv.'^. Oud. — ^9 Pliires iinpiessi pra'positioneni in igno- 
 rant. Lipsiiis nialibat in siitum dcj. Tainen Seneca Epistola xcii. ' Non 
 video cniiu (jiioniodo nou in iuliinnni agatur e fastigio suo dejecta virtus.' 
 
 NOTVE 
 
 Circa tcrtiani noctis vigiliani est, ^ De Aristomene tesludofactus^Uxcnt 
 
 circa mcdiam noctem. Nox cnini enim doniuin snani testudo, ita ipse 
 
 antiquis in |)artes qiiatnor divisa, grabatulnrn snum portabat,quo veluti 
 
 quae vigilim at(|ue etiam custodiiu testa erat opcrtus. 
 dictae sunt castrensibus vocabniis.
 
 (G 
 
 APULEII 
 
 Hoc habitu Socratem bene quietum circumstetere. Infit ' 
 ilia cum gladio: Hie est, soror Panthia, cams Endymion:^ '^ 
 hie catamitus meus,' qui diebus ac noctibus ajtatulain meam 
 iUusit: 5 hie est qui, raeis+ araoribus insuper habitis,^ non 
 solum me diffamat probris, verum^ fugara instruit. At ego 
 scilicet, Ulyxi astu deserta, vice Calypsonis 7 ■" aeternum 
 
 circumdederunt Socratem alte sopitum. Tunc qua habehat gladium dixit : Iste est, 
 o soror Panthia, dilecius Lndymion, iste est Ganymedes iricus, qui dies noctesque 
 ludibrio habuit meam juvenlam: hie est qui, aspernatus mens amores, non tantum 
 me differt maledictis, sed etiam comparat se ad fugiendum. Verum ego vempe 
 derelicta sum astutia hujus Ulyssis, et velut altera Calypso lugeho viduitatem ater- 
 
 Colc. Fux. in injim. d. RoaUl.— 1 Fiix. jussit. Oiul.— 2 Margo Bas. 1. Col. 
 Yen. Endosmio7i. Ms. Eunsmion. Ak\. Endromion. Betoaldns varie. Vide 
 jpsiini. Juvenalis Satyra x. (vs. 318.) 'Sed tuus Eiidymion dilectffi fiet 
 adulter TMationir.' Cnlc. Fux. carus Endosoninn: delicinm verbi. Aldus 
 corrupte Endrvnion. Rnaldns. Floient et Roman, c. Endnsymun. Aldus En- 
 dromion. Beroaldus Hedyosmion, inepte. Elmenh.—Z Pal, Fus. Pith, vieam 
 ill. atat. Wass. meam illuxit let. Edd. Velt. illusit <rt. meam. Oud.— 4 Hie qui 
 meis. In Mannscr. hie est, qui meis. Colv.— 5 Siibterhabitis. Repone insuper- 
 habitis. Sic enini in veteiibus libris es'e testis Muretus Var. Lect. (1. xi. c. 
 17.) et de conjectura emendavit Verisimil. Guli.lmius mens (I. u. Veils, c. 
 4.) Hoc veibnm primus emit doctor noster J. Cnjacius literatissimis Ob- 
 seivationibus suis : ubi lUi ex Nostro hoc juiisqne nostri anctoribus, aliis- 
 quecollectaexempla. Cole. V\or. superhnbilis. Rom. et\eu. suhterhnbitis: 
 male. lib. iv. ' Lacrymis istis insnperliabitis.' Elmenh. Nil nnito. Groslot. — 
 6 Manuscr. et excnsi quidani, verum etiam. Colv. — 7 Viilg. sum et Cal. non 
 zeque bene. Malta hnjusce locationis passim in hoc scriptore obvia exenipla. 
 Dixisset etiam, ' vicem Calypsonis deserta,' promisee, ne qnis pntet ubique 
 hoc vel ilhid duntaxat reponendum. Cole. Idem Becichenius ex vet. lib. 
 
 NOTyE 
 
 '' Carus Endymion] Endymion filius rapto ol) egregiam formam fuse My- 
 fuit ^Ethlii et Calyces, cujus egregia thologici. Socratem formosorum il- 
 
 forma captam Dianam fabulati simt 
 ad eum in Latnuim Cariae montem 
 descendisse, dormieiitemque osculari 
 solitam. Sunt, qui concubuisse quo- 
 que dicant, atque ex eo qninquaginta 
 peperisse filias; alii, tres tantum. 
 His fabulis occasioncm daiam inde 
 aiunt, quod studiosus fuerit Lunaj 
 
 lorum nomine insignit MeroiJ per 
 amaram ironiani. 
 
 ■" Ulyxi astu d(serta, vice Calypsonis, 
 Sfc] Comparat Meroe Socratem se 
 fugientem Uiyssi Calypsonem dese- 
 renti. Fuit auiem Calypso nympha, 
 Oceani et Thetidis filia, quae naufra- 
 gum Ulyssem, sociis omnibus ob mac- 
 
 observator Endymion, ejusque phases tatos Soils boves amissis, hospitio 
 
 varias primus attente considerave 
 rit. 
 
 ' Hie catamitus weus] Pro Gany- 
 mede veteres Romani Cataniitum 
 dixerunt. De Ganymede a Jove 
 
 excepit in Insula Ogygia, vel, ut 
 Hygino et Melae placet, jEaea, in qua 
 regnabat ; eumque per septem annos 
 in antris voluptariis detinuit, amore 
 ejus capta. Ab ea tamen divulsus
 
 MKTAMORPHOSEON LIB. I. 77 
 
 solitudinem flebo. Et porrecta dextera/ meque Panthiae 
 suae demonstrato, At hie, inqiiit, bonus consiliator Aristo- 
 menes, qui fugee hnjus auctor fuit, et nunc morti proximus, 
 jam humi prostratus grabatulo succubans jacet, et ha^c 
 omnia conspicit,' impune se relaturum ' nieas contumelias 
 putat. Faxo eum ^ sero, immo statim, immo vero jam 
 nunc, ut et praecedentis ' dicacitatis et instantis curiositatis 
 poeniteat. Haec ego [10] ut accepi, sudore frigido miser* 
 perfluo, tremore viscera quatior ; ut grabatulus etiam suc- 
 cussus et inquietus^ super dorsum meum palpitando salta- 
 ret. At bona Panthia, Quin igitur, inquit, soror, hunc pri- 
 mura bacchatim discerpimus," vel, membris ejus destinatis," 
 
 nam. Et extendens manum dexlram meque ostendens suee Panthia:, At hie, inquit, 
 egi'egius suasor Aristomaies, qui consilium dedit hnjus fugce, et qui nunc jacet 
 vicinus leto,jam stratus humi, cubuus sub Icctulo, quique videt hac omnia, credit 
 sibi impune fure probi a qua in me dixit, Curabo ut poeniteat eum, sed tardius, 
 immo mox, immo vero nunc jam, et sua prioris maledi cent ice, et prissenlis curio- 
 sitatis. His auditis, ego infe.lix madui lotus sudore gelido ; mca viscera coeperunt 
 exagitari metu; adco ut Icctulus etiam agilatus et inquies subsultaret super dor- 
 sum meum trepidando. Sed humana ilia Panthia : Quidni ergo, ait, o soror, di- 
 laniamus primum hunc more Bacchantium, aut colligutis ejus artubus amputamus 
 
 ^^^^^s^s^^ 
 
 deserta vitcc Cahjpsonis, Sfc. Ifl. in Add. Honierns Odyss. E. Elmeiih. — 8 Sic 
 Edd. Vett. hie et infra, non dextra. Panthece Fiix. Turn Palat. et AVass. in- 
 quit ; at hie. Abest inquit a Fiix. In Pal. etiam actor. Prave. Oud. — 9 Vul- 
 };aiii onines, et hcec omnia conspexil. Colviiis. Et si omnia conspicit i, s. 
 r. m. c. p. Totus antem iste locus legendus cum nota intcnogandi, nt 
 cum Icctione IMs. qiiadret. Roald. Male. Est enini indignantis. Vide 
 Aniniadversioneni liujiisce libri primani. In Edd. ante Cnlv. exce|>ta 
 Juiit. post, est hie: in Fiix. si. Forsan : Et sic o. conspicit. In ]\Iss. 
 eniiu omnibus est pra>sens, ut debet, prseterqiiani in Pith. Oudendorp. 
 1 Vulcanins conjecit lalurum. Id coite tVequentins est; et I. vii, p. 151. 
 ' Iinpiuic se latninm.' Contra 'accepliun ferre ' aliquando occiiiiit pro, 
 lefcrie. Vide ad Hirt. B. Alex. C .50. Se abest a I'itlifeano. Id.— 2 In 
 IVIanuser. cum. Colv. — 3 P a\dt. prascntis. Elnienh. Pcrpcram. Immo statim 
 desnnt male Edd. Junt. Aid. Drin Uic ego Pith. Oud. — 4 In Regio et Fnx. 
 sudore insuperjiuo timere. Id. — 5 Vulg. adco ut grabatulus etiam inquietus. Col- 
 
 NOT.E 
 
 Ulysses jnssu Jovis rate confecta tani. lib. in. ct ii. Hinc ' baccliari ' 
 
 rnrsus maii se commisit, vidnain et fiireie, et i|)sa liacchi sacra ' Oigia' 
 
 flcntcm deserens. Vide Ilomeruni, anh rrjs opyrjs, hoc est, a furore, dicta 
 
 'OSu(T(T. lib. I. sunt. 
 
 " Hacchatim discerpimus'] Ut I'en- " DestimUis] Ligatis. Hoc signifi- 
 
 theum et (>r|)lKMMn liacchae olini (lis- catu Vitruv. lib. v. ' Si autem prop- 
 
 cerpiiissc dicuntur. Vide Ovid. lAIe- ter fluctus aut impetus aperti pelagi
 
 78 APULRH 
 
 virilia desecamiis ? "^ Ad Iia^c Meroe, sic enim reapse^ no- 
 men ejus, tunc ^ fcibulis Socratis convenire sentiebam, Im- 
 mo,9 ait, supersit hie saltern, qui miselli hujus' corpus 
 parva^ contumulet humo. £t, capite Socratis in alteruni^ 
 dimoto latus, per jugulum sinistrum capulo tenus gladium 
 totum ei demergit,-* et sanguinis eruptionem utriculo^ ad- 
 raoto excipit diligenter, ut nulla stilla compareret usquam. 
 Haec ego meis oculis aspexi. Nam^ etiam, ne quid demu- 
 taret,7 credo, a victima? religione,'' immissa dextera per vul- 
 nus illud ad viscera peuitus/ cormiseri contuberualis mei^ 
 
 ei genitalia 1 Ad ea Meroe, (nam sic tunc intelUgeham nomen ejus reipsa con- 
 gruere cum narrationibus Socratis) Immo, inqnit, hie eerie restet qui levi terra 
 operiut corpus Intjus iuforlunati. El, recVmnto capite Socratis m alteram partem, 
 condit in tjus corpus totum gladium ad manubrium usque per sinistram colli partem, 
 suscipitque studiose cruorem erumpentem parvo vase supposito, adeo ut nusquam 
 gutta uUa cerneretur. Ego liac vidi miis oculis. Enimvero humami ilia lilcroe 
 infcrens manum dcxtram. per plagam illam ad intima usque prcecordia, et ilia 
 rimans, lie immutaret aliquid a rilu hostice (ut arbitror), depromsit cor infelicis 
 
 vius.^ — 6 AW'i resecamus. Elnienh. JJes. est in Bertin. sed infra 'desecti'et 
 ' desectum ;' ac passim apnd optinios scriptores. Reddendum quoqiie Solino 
 c. 30. p. 41. ' Ila somno oi)sitis capita desecant.' Sic Mss. Vnlgo obsopitis, 
 e capitibus exsecant lapides. ISIox At hoc Fux. Enim deest Berlin. Oud, — 7 
 Reabse. Cotvigo reapse, iioc est, reipsa; Veteres direbant. Pacuviiis : <Si 
 lion est inj;ratiim, qnod reapse fe<i.' Sensiis est : Ex re ipsa, inquit, magis, 
 qnam ex fiibulosa Socratis sermocinatione cognovi Rleroen merito noniinari 
 a niero, f. ciijus esset avidissinia. Beroald. Re esse Wass. Re abse Palat. 
 Fux. cuni Edd. pp. sed Becichem. qtioque Ep. 73. bene correxit. In Apol, 
 p. 317. Ed. Elm. ' Quod reapse inleiligetur.' L. x. ' Ut reapse cognoscere 
 polni :' nbi idem error. — 8 Yu\g. quam. Colv. Correxit ita jam Becicli. Ep. 
 73. Junt. post, et niarg. Bas. pr. Tarn fab. Pitii. Oud. — 9 Fux. prima. Id.— 
 1 Pith. hoc. Id. — 2 Pitli. et Vn\. parco. Id. — 3 Fux. altum cum Gueiferb. 
 Id. — 4 IVIanuscr. demersit. Colv. — 5 Uterculo. Idem ulriculo. Idem. Aid. et 
 Bertin. ulriculo. Flor. vasculo. Elm. — (i Bert. ac. Sciopp. in Synd)ola. Lege 
 turn etiam. Wower. — 7 Negligenter Floridus edidit immutaret, ac contra 
 Appuleii slylum. Est et hoc compositum frequens Plauto, aliisque. Dt.r- 
 <e7-« rectius Mss. et Edd. Vett. Ond. — 8 In Manuscr. ;;<inws. l<i am protinus.f 
 Sed vulgarem lectioueni non solicitaverim. Colv. — 9 Idem Ms. non liabet 
 
 NOTjE 
 
 destinatae arcae non potuerint conti- niO(him hie Socratis cor, ita victima- 
 
 neri,' &c. et apud eundem ' destinai' rum educebantur viscera, ut ex eo- 
 
 sunt, trabiciila?, sen asseres, quibus rum contemplatione liqueret lita- 
 
 illae area; revincinntur. tumne esset, an non : quin et fiitura 
 
 P Ne quid demutaret a victimce reli- praedicebat bariispex iis inspectis. 
 gione^ Quia in sacrificiis, quemad-
 
 MKTAMOUPlIOSiiON LIB. I. 79 
 
 Meroli bona scrutata protnlit : cum ' ille, impelu teli pra:;- 
 secata gula, vocem, immo stridorem incertum per vulnus 
 eflunderet, et spiritum rcbiilliret/ Quod vulnus, quam ? 
 maxime patebat, sponj^ia ofFulciens+ Panthia, Ileus tu, 
 iuquit, spongin, cave in mari*nata per lluvium ^ transeas. 
 His editis, ab imo^ rcmoto grabatulo, various'' super faciem 
 meam residentes vesicam exonerant, quoad me urina^ spur- 
 cissimas madore perluerent.^ Commodum liraen evaserant : 
 et fores ad pristinum statura integral ^ resurgunt : cardines 
 ad foramina resident, postes ad repagula' redcunt,'' ad 
 
 mei sodalis ; cum ille interim, prasedo gutture ictu gladii, emiltcret per ]iliif>am 
 vocem, vel potiiis stridorem confusnm, el effunderet animam una cniii hiillis snrifiui- 
 nis. Quam plagatn Pimthia ohturans spungia per totum ejus Uialum, Ileus tu 
 spojigia, (tit, vide ne tu, ijua orta es in mari, transeas per Jlumen. His diclis, 
 subluto e terra meo lectulo, divaricatis cruribus conquiniscentes super vuHum meum 
 evacuant vesicam, donee me totum perfunderent humore impurissimi lotii. Vix 
 ostio excesserant,cumjanu(s inlegra eriguntur in stalum iiriorem, vcctcs redeunt 
 
 mei. Colv. — 1 Idem cumque. Colvius. Regr. Fiix. cum illn. In Pitli. c. i. i. 
 tele prasentata. Oiid. — 2 F. ebulliret. Gioslot. Et sic clare in Pitlia'ano. 
 Oud. — 3 Sic Basil, i. Reliqiii onines : ijua. Quod rectum. Lib. iv. (p. 70. 
 Ed. Pr.) ' Qua clavis immittendie foramen patebat, sensim imiiiissa mann :' 
 et alibi. Fiiit tempiis cum alteram Icctionem magis probareui. Colv. Scribo 
 ex Pal. qua. Wowcrius. Quamris. Aldus non tain bene qua maxime. Quam 
 maxime pro, quantum plurimum, ut est in 1. Si ita 5. de Lesr. 2. Roald. Qwi 
 m. Vulfjo, quam ;n. p. liertin. quod m. p. Elmenli. — 4 Ex Ms. el Ro. Alii 
 onn\es ejfuleiens. Lib. iv. ' Rlultis laciniis obfulto vnlnere, ne stilla- sangui- 
 nis vesti^'iiim proderent.' Princeps Jnrisconsultorum legit effingens Obser- 
 vat. lib. XIII. (c. 13.) Colvius. IJeit. Has. 2. et Kom. effulciens. CujiU-ius 
 effingens, inepte. Elmtnh. Non enim purgare et curare voluit vulrnis, sed 
 obturavit atque implevit, ne patoret. Offulciens bene jam cdidere Bcroald. 
 et Kd. Junt. post. In aliis Vett. et Pitli. effulticns. Palat. ojf'ulgiens. Vide 
 ad I. IV. p. GO. Oud. — 5 Vulg. per flumen ne. Colv. Ante ipsum lie INlss. 
 rectcjam omisit Kd. Junt. post, acjluvium exliibet. Quis nescit, cleijantius 
 ouiitti ne? Vett. tamcn editionibus conspirat Berlin. An fiiit ohm per 
 Jluinina? In Pith, post Jl. Oud. — lidem : ab una. Colvius. Bemb. his 
 ediclis. I'utean. — 7 Manuscr. rariciis. Colvius. iMs. varieus. Lego raricitus. 
 Ex adverbiis in ujf, quae passim occnrrnnt, ' publicitns,' ' primitus,' ' niordi- 
 cus,' • imitus.' ' l)ivaricari' legas apud M. TuU. Verr. iv. ' Homincm divii- 
 ricari ac religari jul)el,' apertis cruribus distcndi. lirunt. — 8 Berlin, pro- 
 luerenl, rccle. I-lbnenh. Imnio male. Oud. — 'J In Bcrtiiio non est integral. 
 Sciopp. in Syndj. El abcsse poterat. Wuwer. Th inle^rce i\hvM a Palat. et 
 Bcriino. iAnienk. Adi (it Sciopp. Susp. 1. iv. (J. Mine Sciivcrius et be(|(|. 
 nncis inclusere. Sed vidctur addidisse banc vocem, ut ostrndat non tVactas 
 fuisse fores; licet tanta vi reserala; et prostratu; forent. Oud. — I Idem Ms. 
 
 not;e 
 
 '^ Poster ad repngularedeuntllmnu), slant al) ntraiine parte oslii, cum 
 repagula ad posteii. Hi cnini innnoti contra repagula niovcantur niodo in
 
 80 APULEII 
 
 claustra pessuli' recurrunt. At ego, ut cram etiam nunc^ 
 humi projectus, inanimus,' nudus, et frigidus, et lotio perlu- 
 tus,''- quasi recens utero matris editus, immo vero semitnor- 
 tuus, [J.l] verum etiam ipse ^ mihi supervivens et posthu- 
 mus/ vel certe destinatse'^ jam crucis candidatus,' Quid, 
 inquara, de me fiet,7 ubi iste jugulatus mane paruerit? ^ Cut 
 
 ad pastes, pessuli revertuntnr ad claustra. Ego vero eo statu quo eram adhuc pro- 
 stratus kuiiii, exaniinalus, spoliatus, gelidiis, et vrina pcrfwius, velut infans re- 
 center cgressus ex ventre matris, qidnimmo seinimorttius, vel putius supersles mihi 
 ipsi, et post mortem meam renatus, aiit saltern lirevi sulnturus patilmlum mihi jam 
 paratum, Quid fiet de me, inquam, quando hie jugulatus visas fuerit primo dilu- 
 
 cardines et for. resident, postes'et repag. Colviiis. Lege: ad postes rep. nisi 
 liypallage nsus sit Auctor. Adi Floridiim. Oud. — 2 Ro, Ven. etiam nunc. 
 Alii etiamnum, quod se reposiiisse testatur Beroaldiis ipse. Maluissem sal- 
 tern etiam nunc. Lib. iv. ' In vallem proxitiiain etiam nunc spirantem prae- 
 cipitant.' Niiiil hoc passim in Apuleio freqnentius, et Plauto. Epidico : 
 ' Patrem videre seneni non vnlt etiam nnnc' Restitneiim lubens Meneech- 
 mis: * Me. Die, qnid est id, quod negem qnod fecerim.'' Er. Pallam te 
 liodie milii dedisse uxoiis. Me. Etiam nnnc nego.' Editum nbiqiie, Sed 
 jam nunc ncgo. Colv. In Mss. et Edd. Vett. item Jnnt. Aid. Vnlc. recte, nt 
 passim, etiam nunc. Vide Beroald. In Pith, etiamne. In Bas. sec. et Colv. 
 vunc etiam. Adi et ad p. 12. Ed. Pric. ' Etiam nunc semisomnus.' Davis, ad 
 Minnc. Fel. p. 42. Oud. — 3 Inanis. Jusseram excndi inanimus. Male illiid 
 legitiir in Basileensibiis libris. Aid. inanimis. Colvins. Inanimis. Palat. 
 inanis. Gruterns, in pannis. Alii, inanimus. Elmenh. — 4 Perlitus. Legen- 
 diim fortean videatnr : perlutus. Ante enim: 'Quoad me urinae spnrcissinife 
 odore perhicrent :' et de Mnndo : ' Imbribns peiliitas esse tolas legiones.' 
 Sed alteram illud etiam liabet, quo nitatnr. Lib. n. ' Anlielans et sndore 
 perlitus :' ubi tamen qnoque perlutus in antiqnis libris legitur. Paulas noster 
 Sententianim lib. v. 'Si quis fimo conepto aliqueni perfuderit, cceno, Into 
 oblinuerit.' Colv. Perlutus. Alii, perlitus. Lib. ii. ' Anhelans et sndore 
 perlitus.' Sic Rom. Codex. Elmenh. — 5 Abest ipse ab Oxon. tnihi a Palat. 
 Guelf. Codd. Male Barth. ad Claud, iv. Cons. Hon. 477. ' Sibi superstes,' 
 legit verius ct. Oud. — 6 In Manuscr. damnatce. Piautus Milite : ' Contuber- 
 nalis cruci.' Colo. P.datinus damnatce, qnomodo etiam Lipsins (1. i. de Cruce 
 c. 2.) conjecit. Elmenh. — 7 Imitatus eos, qui dixere, ' quid me fiet,' ideoque 
 praepositioiiem expellendani credo. Terentius Phorm. ' Quid te futnrnm 
 est? Ce, Nescio hercle.' Lucilius 1. xxvni. Satyrarum : 'Quid me fiet? 
 siquidcm non vis te improbis committere.' Piautus Epidico: ' Quid ilia fiet 
 iidiciua igitnr? N. Aliqua res reperibitur.' Idem Casina : ' Tno quid fac- 
 
 NOT;E 
 
 banc, modo in illani partem, aperien- * Ipse mihi supervivens et posthumus] 
 
 dae vel claudendae januae causa. Posthumi sunt liberi mortuis jam 
 
 ■■ Ad claustra pessuli] Claustra hie patribus nati. Se antem posthumuni 
 
 sunt ilia postium foramina, in quae sibi facete dicit, quasi sibi post mor- 
 
 pessuli immittuntur. Alias claustra tern suam renatnm. 
 
 sunt ipsa repagula, atque etiam septa ' Crucis candidatus] Candidati dice- 
 
 et sepes. bantur petitores magistratuum, a to-
 
 METAMORPHOSEON LIB. I. 81 
 
 videbor verisimilia dicere, profeiens 9 vera ? Proclamares * 
 saltern suppetiatum/ si resistere vir tantus ^ mulieii nequi- 
 bas. Sub ocnlis tiiis homo jugulatur,+ et siles? Cur autem 
 to simile latrocinium noii pererait? Cur saeva crudelitas, 
 vel propter indicium sceleris,^ arbitro pepercit?''' Ergo, 
 
 cull? Quis me putabit loqui terisimilia, tnmetsi vera dicam? Dicent, Debebas 
 saltern effitgilure auxiliiim, si tu tarn mitffniis vir non potcrun obsistere fainina. 
 Quid? homo jiigulatur in tun coiifipeclu, et tutaces? Quare vero nonfuisti in- 
 terfi'ctus endcm cade ? Cur /era savilia non percmit te inspectorem hujus homi- 
 cidii, saltern ne indicares auctorem sceleris? Quia igilur ejfiigisti necem, nunc ad 
 
 **-^^*-*-^*-^^*^^* »> 
 
 turn est pallio?' Cic. Terentiae lib. xiv. Epist. quanta : ' Sefl quid de Tulli- 
 ola mea fietrjani id vos videte.' Aiicloiitate menibrananim tollo etiam 
 hincTo(/e; quod genus loquendi, nisi iii ipso Cicerone repertuin t'oiet, ex- 
 plodere voliii.«sent nescio qui pueri. Ennii veisnm apiid Festuni in me pro 
 mihi non semel snspectavi, nt corruptuni : 'Si quid nie t"iierit,hunianitus ut te- 
 neatis.' Rcstituenduni existimabam : Si quid mefuat,hum. nt ten. Steweciiius. 
 Quid, i. mef. V^ilg. Quid, inquiim, de me fiet. Comica locutio, et Plautina 
 praesertim ; tamen rcstituenda Prenulo : ' Quin niea quoque iste iiabebit, si 
 quid nie fuat.' Ferperani enini etiam vulgarunt, si quid de me fuat. Excm- 
 pla alia non congero, quae cuique in niundo. Colv. De me fiet. Basil. 2. 
 Colviiis, et SlewecLius particulani de ut superfluani male indncimt. Nam 
 et ' me fi< t,' et ' de me tiet,' utrumque bene Latine dicitur, nt alii jam mo- 
 niierunt. Elmenh-—f>> \n M?tnn^c. patucrit. Colvius. Palat. et Aldus, paiumt. 
 Male. Elmenh. — 9 Insisto vestigiis leetiouis vulgata?, et con igo : Cui videbor 
 verosimilia deferre, prof. Stewechius. Cui v. verisimilia dicer e, prof. Bas. 1., 
 Cui V. veris. differentiw proferens: et in marg. differens. Alii, cm* vid. ver. 
 diccre perf. V. Manuscr. perf evens: ex quo scripsi proferens. Plautus Am- 
 |)liitryone : ' Quai neqiie fieri Possunt, neque fando unquam accepit quis- 
 (|iiam, prefers, carnit'ex.' Colv. Alii lii)ri, veros. differentia'. Forte: verisi- 
 milia disserere, etiam prof ercns vera. Sciopp. in Synib. Cr. et Susp. Lect. — 1 
 Oxoniensis, Diceret aliquis, mi Aristomene,procl. Wass. dicet aliquis, in Aristo- 
 mini, prod, e glossa. Oud. — 2 Mannscrip. suppetiarum. Colvius. I'alat. 
 suppetium. Lib. iv. ' Suppctiatum decnrrunt anxii.' Lib. vii. ' Omnem 
 viciniam suppctiatum convocans.' Elmenh. In Palatiuo et (iuelt'erb. est 
 suppeliulim, non suppetium. Edd. Bas. pr. Vulc. suppetiarum vitiose. Lib. 
 VIII. ' Suppctiatum ciens :' snppetior, ari, quod et Noster nsurpavit. Oud. 
 — 3 Repoiio, vir natus ; quasi dicat : Uobore vir es, et sexus fortem magis 
 te fecit, quam ut non posses mulieri resistere. Facit hue Pctronii locus : 
 ' Sed, ne quid tristiiis expectarem, comitatus faciebat. Trcs enim erant 
 miilierculic, si quid vellent conari, infirmissima; scilicet contra nos, quibus, 
 si nil aliiid [aut, ut alii Icgunt, scilicet contra quas si nihil uliud], virile 
 sexus esset, quod auxiliarctur.' Aristotclcs lib. ix. de Aniuiid. ' I''»eminaE, 
 quam mares, minus sunt aiiimosa;.' I'nde Nausistrata Cliromctis apud Te- 
 rentiuni Pbormione, minabunda, ' Virum me natam velleni ; l.go ostende- 
 rem.' Brant. — 1 Xcn. jugulatus. Colvius. Mox a m. pr. (Juelferb. el tamen 
 siles. Oud. — .'> Oxon. ind. seel, vitandum a. p. Pric.rus. Iti-m Coll. \Vass. 
 Oud, — G Manuscr. arintro non pep. Colvius. Palat. arbitrium. IMale. Elmenh. 
 
 NOT.E 
 
 ga Candida <|uain inducbant. Quod qui alitpiid vel pctunt, vel expectant 
 verbum translatmu est ad eos omnes, propcdieni, ut bir crucem. 
 
 Delph. et Var. Ctas. Apuf. F
 
 82 APULEII 
 
 quoniara evasisti 7 mortem, nunc illo redi. Haec identidem 
 mecum replicabam: ^ et nox ibat in diem. Optimum itaque 
 factu9 visum est anteluculo ' furtim evadere, et viam, licet 
 trepido vestigio, capessere. Sumo sarcinulam meam, et* 
 subdita clavi pessulos reduco. At illas probae et fideles 
 januas, quae sua sponte reseratae' nocte fuerant, vix tandem 
 et aegervime tunc clavis suae crebra immissione patefiunt. 
 Et, Heus tu, ubi es? inquam, valvas stabuli absolve: ante- 
 lucio volo ire. Janitor pone stabuli ostium humi cubitans, 
 etiam nunc semisomnus, Quid tu, inquit, ignoras latroni- 
 bus infestari vias,^^ qui ^ hoc uoctis iter incipis? Hem, etsi*^ 
 
 earn regredere. Hwc subinde revolvebam apud me, et 7wx vergebat ad diem. Ex- 
 istimavi ergo consultissimum esse me proripere clmiculum ante liicem, et ingredi 
 iter quamvis passu trepidanti. Capio meum fasciculum, et retrnho pessulos subin- 
 serta clave. At ilUe bonce et fida fores, qua ultro aperlce fuerant vocte, agre 
 demiim et summo labore tunc reserantur freqnenti insertione et versatione suce 
 clavis, Et, Heus tu, inquam, o Janitor! ubiiiam es? Fac pateant fores diver- 
 snrii: volo exire antelucano tempore. Ostiarius recumbens humi post januam 
 diversorii adhuc semisopitus. Quid, inquit, an tu nescis itinera obsideri a prcsdo- 
 nibus, qui viam capessis liac hora noctis 1 Quamvis enim optes mori, urgente scU 
 
 — 7 Ms. Wass. Ego q. evasi, unde ipse conjecit cvasti. Oiid. — 8 Htec id. 
 mecum replicabam. Tale iliiid etiam libio decimo de Asitio: ' Sic ipse me- 
 cum replicabam.' Niliilominus tamen utiobique adulterinum videbitur 
 scriptoris liiijus stylum consideranti, apud quem nimis quam usitata hsee : 
 ' Et sic mecum,' ' Et sic ad ilium mecum,' alia similia sexcenta. Steuech. 
 '&Gmh. replicans. P;itean. — 9 Factum. Vulg. /ac/u. Nos sciiptam piobam- 
 que lectionem expressimus. Plautus Aulnlaria : ' Nunc hoc milii factum 
 est optimum, ut ted auferam, Aula, in Fidei fanum.' Modestinus J. C. 
 ' Optimum factum est, curatoiem ei potius adjungi,' 1. ix. D. de suspect, 
 tutor. Non bene aliter legit Lambinus Pseudolo : ' Nunc adeo hoc factum 
 est optimum, ut nomine quamque appellem suo :' vel Camerarius Pcenulo : 
 * Bonum liercle factum, pro se quisque ut merainerit.' Legerim etiam in 
 Gellio lib. i. cap. 3, ' Quod mihi optimum factum duxerim ; diversura ejus 
 aliis suasisse :' ubi in Parisiensi postrema etiam editione optimum facta. Sic 
 tcquum factum reposuerim Truculento : ' Si eget, necesse est nos patiatnr 
 ali, Ita aequum factum est.' Tertullianus de Pudicitia; 'O edictum cui 
 ascribi non poterit: bonum factum!' Plautus alibi: 'bonum factum, 
 edicta ut servetis mea.' Ex qua formula suspicari est hunc loquendi modum 
 nianasse. Colv. Facta. Sic omnes Manuscripti et editi legunt. Colvius, 
 0. i. factum. Elnienh. — 1 Bertin. ante diluculo. iVIale. Elmenh, — 2 Copula 
 non est in vulg. Colv. Nee in Mss. Pith. Fnx. Pro clavi in Ed. Prica?i est 
 clave, perperam. Supra in abl. ' convalli :' crebro ' navi,' ' igni,' ' fusii,' 
 <S;c. quae nemo nescit. Oud, — 3 Deseratce. In Manuscripto reseratce. Colvius. 
 Alii reseratte. Elmenh. Reseratce cum Vulc. Scalig. Wouw. Pricapo prastuli, 
 quia sic dant etiam Flor. Oxon. Fux. Guelf. Pith. Par. Bertiu. Palaf. 
 Supra: ' Januae reserantur :' et passim. Deseratce probat Toliius. Oud. — 4 
 Bert, vicis. Forte vieos. Sciopp. in Symb. et Susp. Lect. ii. 20. Bert. i. vicis, 
 unde alii, i. vicos. Elmenh. Sopingius malit vicinias, yurovias. Sed nullam
 
 METAMORPHOSEON LIB. I. 83 
 
 tu, alicujus facinoris tibi conscius scilicet," raori cupis: nos 
 cucurbitae caput " non hubcmus, ut pro te moriamur. Non 
 lonye, inquam, lux abest. Sed ^ et prasterea, quid viatori 
 de sumnia pauperie latrones auferre possunt ? An ignoras, 
 inepte, nudum nee a decern palaestritis despoliari^ posse? 
 
 licet te conscientia alicujus sceleris, nos tamen non luibemits caput cucurbitcB, ut 
 moriamur tuo loco. Diluculuin appetit, inquam, et insuper quid pradones possunt 
 eripere viuluri de maxitna inopia ? An ncscis, o stulie, liominem nudum 7ie a decent 
 
 propter corriipfam nnius Ms. lectionem video niutaiuii causam. Oud.—5 
 Pleriqiie vnlg. quid. Plaiitus Anipliitryone : ' Qui hoc noctis solus anibulem.' 
 Colv. Elmenh. Qui edidere jam Junt. post, et Bas. pr. in marg. Distingue- 
 baiit vulgo r/as? quid: ut intra dim in 1. ii. ' Parcitis quid indicatis,' pro 
 qui. Oud. — 6 Manuscrip. neinetsi. Colv. — 7 Non incommode videtur scribi 
 posse ilicet. Jlicet pro, statim, Plauto, Terentio, Saljustio placuisse, pueri 
 sciunt. Turn \isu illud pro comperto est, invicem has voces ssepe commii- 
 tatas. Apud eiindem libro quarto : ' Vestem stragulam subdiictam scilicet 
 jactare destinaret.' Postulat sententia, ilicet. Iterum eodem lib. iv. 
 • Quanquam satis cupidi, tamen sine mora parabnnt ilicet idoneani sui san- 
 guinis redemtionem :' et hie in vulgatis sedet rb scilicet. Stewech. Mihi 
 secus videtur, et interpungeiidum poiiiis : Hem etsi tu, alicujus/. t, c. scilicet, 
 ynori cupis : q. d. janitor ille. Qui sibi alicujus sceleris sunt conscii, velut 
 furiis inquietati, mortem quasrunt. Et fortasse tu talis es, et vis fores tibi 
 aperiri, ut in latrones incidas. Sed non aperio, quia valvis de nocte rese- 
 ratis fieri posset, ut latrones in vicis irrumperent, nosque tecum pariter 
 interimerent. Evidenter jam vides, confirmari superiorem correctiunculani 
 nieam toD vias in vicos. Sciopp. Susp. Lect. ii. 20. — 8 Pal. rh Sed recte in- 
 ddcit, Elmenh. — 9 Te spoliari. Piauti imitatorem esse Apuleium nemonescit: 
 unde scribendum suspicor, despoliari. Plant. Asinaria, sc. ' Unumquodque ;' 
 ' Aliam nunc orationem despoliato praedicas, Longe aliam prcebcs, inquam 
 nunc atque olim, quom dabam.' Giossae veteres : "EkSuttjs, despolialor.' 
 Cicero Terentiae : ' Illud doleo, qua impensa facienda est, in ejus partem te 
 miseram et despoliatam venire.' Lib. xiv. Epist. 11. Quin et ipse Apuleius 
 lib. II. et secunda Apologia sua dixit, ' tegmine despoliare,' ' despoliare pu- 
 dore.' Petronius de fabis loqnens : ' Dentibusque follicnlos perite spolias.' 
 Malim, despolias. Praeterea non hie primum est, cum in nnituum locum im- 
 migrarint hae literae D et T. Nam infra apud eundem hunc libro in. de 
 Asino : ' Luctantem me ac diu renidentem :' an quis ambigat, quin scriben- 
 dum sit renitentem? Itidem libro tertio Floridorum emendo hu'c : ' Quippe 
 non pronite veniam impertirc rarenter adeunti, necessitatem ejus rcquirentis 
 est.' Male in himc usque diem edidere at/cMwJt. Stevvechius. Despoliari. In 
 Manuscrip. spoliari. Vulgali fere omnes, te spoliari. Aid. secuii siunus. 
 Colv. Cum Stewechio facit Mainuscriptus noster, absque (pio esset scribe- 
 rem : an ij^noras, inepte, te nud. n. a d. p. spoliari posse. Nee assentio Ste- 
 wechio, dum apud Petronium despoliat reponit pro spoliat, ^c. Sfc. Sciopp. 
 Susp. Lect. II. 20. Despoliari. Koman. te spoliari. Elmenh. A d. pahcstritis 
 
 NOTiE 
 
 " Cucurbitce caput^ Hoc est, eras- capitoncs. Ciicurbita; caput prover- 
 suni ut est ciicurbita, proindeque bium est. 
 ktolidum. Stoliditatis enini notantui
 
 84 Al'ULEII 
 
 Ad haec ' ille marcidus et semisopitus, in alterura latus evo- 
 lutus," Unde autem, inquit, scio, an convectore ' illo tuo," 
 cum quo sero deverteras, jugulato, fugae mandes praesi- 
 dium? lllud hoiee memini me, terra dehiscente, [12] inia 
 Tartara, inque his canem Cerberum prorsus esurientem mei '^ 
 prospexisse. Ac recordabar profecto, bonara Meroen^ non 
 misericordia jugulo meo pepercisse, sed saevitia cruel me 
 reservasse.^ In cubiculum itaque reversus, de genere tu- 
 
 quidem athletis posse spoliari ? Ad hac ille languens ct semisomnvs convertens 
 se iti alterum latus, Sed qui scio, inquit, an interfecto tiio illo comite, cum quo hue 
 deveneras heri vesperi, nunc fuga saluti consulas ? Recordor me illo momento vi- 
 disse tellure hiante infimum Avernum, ct in eo canem Cerberum mei edendi cupi- 
 dissimum. Et certe vetiicbat mild in mentem bonam Mero'en non abstinuisse ma- 
 mis a collo meo ex commiseratione, sed crudelitate sua me vestrvavisse ad patibulum. 
 Cum ergo rediissem in cubiculum, disquirebam apud me genus aliquod mortis subi- 
 
 •^^■^^-^^ 
 
 spoliari tantuni est in Ed. Jiint. post. Sed despol. cum Aldo, Stew. &:c. habent 
 Mss. qiioqiie Petr. Palat. Flor. Oxon. Reg. Wass. lib. iv. p. 78. ' Ursse 
 despoliavit latronem.' Ed. Elmenh. male dispol. Vide d. I. In Oxon. 
 ridicule Pulcestinis. Oud. — 1 Palat. Pith. Ad hoc, ut passiuj in illis Mss. 
 Vide infra. Inquit post evolutus ponunt Fux. Guelf. et Par. Codd. Pro unde 
 in Fux. unum. Id. — 2 Malit Salniasius revolutus. Id. — 3 Nnlli hie viatoiibus 
 equi ant currns. Quare adhue in sententia permaneo, corrigendum videri : 
 combitore. Bitere, id est, ire, notum ex Festo: immo Bitienses hinc ut 
 assidue peregrinantes dicti. Varroni autem inde compositum 'combito' 
 pro, comeo, libro sexto de Lingua Lat. et mnlta ab eodem verbo aliis Gram- 
 maticis priscis. Stewech. Milii invitis libris aliquid mutare religio est, &c. 
 Et sane si quid mutandum omnino sit, malim convictore : qui tecum heri in 
 coena fuit, qnique tecum hue devertit. Et comhitor, prseter quod ipsa novi- 
 tate sua niilii suspectum est, tum et a scriptas receptasque lectionis vestigiis 
 nimium quantum recedit. Sciopp. Susp. Led. ii. 20. Connenone. Ita Scaliger. 
 In Manuscriptis et editis omnibus est convectore. Gruterus Suspicion, lib. i. 
 cap. 8. conventore legit. Stewechius combitore, alii convictore. EInienhorstius. 
 — 4 MunwscT. exurientemme. Colvius. Flor. esurientem me. Elmenh. Adde 
 Palat. Petr. Oxon. Fux. Par. in quo itidem exurientem, ut conjungatur non 
 cum fsxr. sed cum memini: adeoque videtur mutatum ab illis, qui credide- 
 runt me post memini necessario adesse. Oud. — 5 Oxon. Meucem. Pal. mira. 
 Abest pepercisse ab Oxon. Id. — 6 Vulg. servasse, lllud melius et saepius 
 Apuleiousurpatum. Sed taedet haec talia pluribus persequi. Simili senten- 
 tia Epigrammatarius Graecus lib. i. Anth. Et fiij vvv ere fjLeBrjKa Qavuv, Odvarov 
 
 SOTJE 
 
 ** Convectore illo tiio'] Convectores i. c. 8. conventore. Conventore dixerit 
 
 sunt, qui simul vehuntur ; estque Noster, ut dixit ' ad ventores,' supra: 
 
 dictio propria nauticorum. Hie ta- ' Et nunc senex ille, dolium innatans 
 
 nan convector pro comite viae snmi- vini sui, adventores pristinos in fzece 
 
 tur. Legunt quidam convictore, alii sunimissus officiosis ronchis raucus 
 
 convivone sen combibone. Scaliger appellat.' 
 convennone. Gruterus Suspicion, lib.
 
 METAMORPHOSEON LIB. I. 85 
 
 multuario^ mortis mecum deliberabam. Sed, cum nullum 
 aliud telum mortiferum Fortuna, quam solum mihi graba- 
 tulum subministraret, Jam jam grabatule, inquam, anirao 
 meo carissimCj qui mecum tot ccrumnas exantlasti/ ^ con- 
 scius et arbiter qua? nocte gesta sunt, quem solum in meo 
 reatu testem innocentias citare possum ; tu raihi ad Inferos 
 festinanti subministra telum salutare. Et cum dicto restim, 
 qua erat intextus,^ aggredior expedire : ac tigillo quod fe- 
 nestrae ' subditum altrinsecus ^ prominebat, injecta atquc 
 obdita' parte funiculi, et altera^ firmiter in nodum coacta,* 
 ascenso grabatulo, ad exitium sublimatus, et immisso ^ ca- 
 
 tarium ; sed, cum Fortuna tiulla alia artna mihi supped itaret, quihus possem mihi 
 mortem consdscere, prceter solum lectulum, Nunc, o lecftde, inquam, mihi dilec- 
 tissime, qui perpessus es mecum tot lubores, parliceps el testis enrum quce acta sunt 
 hac nncte, quem unum testem mete imwceutiw adducere possum 171 mea accusal lone ; 
 tu mihi suppedita arma utilia properanti descendere ad orcum. Et hoc dicto incipio 
 solvere funem quo erat constrictus ; et immissa circumvolulaque parte resticulte 
 parcie Irabi qnce fenestra; supposita erat et extabat alteram partem versus, altera 
 vero e.v parte constricta firmo nodo, conscendo lectulum, uttvllens me uil mortem, 
 
 fiiu &\imov Nw ^(pvyes, ffravpf 5' IffOi (pu\aTT6p.evos. Colv. Berlin, servasse. 
 Elmenliorstius, Idem Pith, cum Edd. ante Colv. Oud. — 7 Pal. tumultuarice 
 »«.§•. Ita vocat mortem, quii; 11011 ex natura nee fatalis. Pliii. lib. i. Epist. 
 12. F.lmenh. Secntiis est Palaiimim (Jod. Scriveiins. Tumultuari Fiix. et 
 Giielierl). Oud. — 8 Exantl. INlanusor. al. exaudisli. Forte exhausisti, et 
 glossenia fueiit. Colv. — 9 Putavi aiiqiiando scribendum : erat is tcntus. Ob- 
 seivarani enini olim restibiis, fuial)ii.s lectos vinctos et tento.s : et sic seiip- 
 tiim inemiiit'iam a Lucilio Satyraiiim 1. vi. 'Ties a Dencalione giabati resti- 
 biis tenti.' Eiindein corrigere jam iiitor lib. xxx. ' Uinis cum sternitiir 
 lectiis restibus a|)tus.' Apud Noiiiiim est: ' Uniis consternit iiovis vetns 
 lestibus aptus.' Tliucydides : Aif((iOetpov a<pas avTohs oi pev artb kXIvojp (nrdpras, 
 ol 5« iK raiv IfxaTLwu iTapaLpriiJ.aTa Trowvi>Tes : apud Suidam. Co/c. /,s' tenius vel 
 intentus malt-bat eiiam Scriverins in Anecdotis pag. G. Prave. Intextus est, 
 implexiis, constrictus, implicatus. L. xi. ' Corona amoenis rosis intexta.' 
 Virg. CJcorg. 11. 22. ' Intexet vitibns nlmos.' In Wass. intestus. Pro expe- 
 dire in Regio et Fux. expetere. Oud. — 1 Vulgo fenestra. Colv. Non nisi in 
 Edd. Colin, et IJas. pr. Oud.^2 Maiiuscr. altasecus. Colv. Vide ad 1. 11. 
 ' III rum (pie secus.' Oud. — 'i Hnrtinianus, obducta, i. e. ciicumdiicta. Sciopp. 
 in Sijmh. et Susp.Lect. iii. 18. Wower. Obducta: alii obdila. I'^lineiili. — I I'Mor. 
 alatera: inepte. filmenh. — .O Paiat. aucta. Elmcnli. I'osses liiiic coiijicere 
 aclii, vel potiiis ancla, sen arctala, ab ' aiigcre.' Vide ad lib. iv. p. fi."*. 
 ' Dolore alvns arctata.' Auf^ere et augerc alicpiotics confiisa. Vide Drak. 
 ad Liv. 1. IV. c. .'51. Oud. — fl Misso. Malini demisso vel immisso. Colvius. 
 i:t immisso. Ita Palat. Rcctius taincn JJertin. et cmisso. Wowcriiis. Et 
 ynisso. Malim emisso, id est, coilo pretense. Sciopp. in Sijmb. El immisso c. 
 
 NOIVE 
 
 * Tot arumnas exanllasli^ Ilia iicni- impetii siibvorsiis est una cum jaiiiia 
 pe uocte, cum sagarnm validijtsimo ct ipso Aristonicne.
 
 86 APULEII 
 
 pite laqueum induo. Sed, dum pede altero fulcimentuni^ 
 quo sustinebar, repello, ut ponderis deductu restis ad in- 
 gluviem^ astricta spiritus officia discluderet ; repente pu- 
 tris^ alioquin et vetus funis dirumpitur.9 Atque ego de alto 
 recidens,' Socratem, nam juxta me jacebat, siiperruo/ cum- 
 que eo in terram' devolvor. Et ecce in ipso momento ja- 
 nitor introrupit, exerte clamitans: Ubi es lu, qui alta uocte 
 immodice festinabas, et nunc stertis '^ involutus ? Ad haec, 
 nescio an casu nostro, an iilius absono clamore cxperiectus 
 Socrates exsurgit prior : et, Nae, inquit, merito^ stabularios 
 hos omnes hospites detestantur. Nam iste curiosus^ dum 
 importune irrumpit,^ credo studio rapiendi aliquid, cla- 
 
 et inserto capite circumdo collum meum laqiieo. Sed, dum rejicio altero pede ful- 
 crum quo suslentaljar, ut funis constrictus circa fauces depressione ponderis inter- 
 ciperet functiones halitus, restis putrida ceteroquin et vctjtstate lubefactala subito 
 abrumpitur. Et ego ex sublimi ruens delabor super Socratem, {cubabat etiim prope 
 me,) et cum illo delurbor humi. Et ecce eo ipso puncto temporis osliarius irrupit in 
 cuhiculum damans alta voce: Ubinam es tu,qui nimium pruperabas node adhuc 
 profunda, et nunc altum dormis involulns strugulis ? Ad hcec verba Socrates surgit 
 prior, expergefadus, haud scio an meo lupsu, an incondita iilius vociferatione : et, 
 Priifecto, ait, omnes adventores jure execrantur lios caupones. Nam hie curiosus 
 moleste hue inlrorumpens, animo, ut arbitror, quid piam fur andi, excitacit me, licet 
 
 Aid. et Rom. Et niisso c. Bert, emisso c. recte. Ehnenh. — 7 Ad gulam, Vulg. 
 adingluviem. Certe glossae antiqua? : ' Ingluvies, rpox^^os, Aiiros, airoSfpfia- 
 TKTfxSs.' Colv. Adingluviem. Fnx. ad guUnn: sed glossa est. Roald. Ad in- 
 gluviem, Ita omnes Manusciipti, quod falsi et audaces emeiidatores inepte 
 imitarnnt arf gj</«m, veladjugulam. Festiis : ' Ingluvies a gala dicta. Hinc 
 et ingluviosus et gluto et gulc' Elmenli. Codd. Guelf. Fux. etiaiii Reg. et 
 Petr. cum Edd. Colv. et Vulc. prave et ex glossa daiitoc/ gulam. Vide supra 
 p. m. 23. ' Ad occipitinm per inglnvieni subit.' Jugulam ex conjectnra 
 Modii profluxit. Astride Fux. Officio Pith. Oud. — 8 Manuscr. putrix. Sic 
 etiam ' locnplex ' alibi. Colv. — 9 Disrumpitur. Rom. dirumpitur. Elmeiihor- 
 stius. — 1 Decidens. Vidgo rmrfcns. Colvius. Rom. B as. 1. et Aldus, rfdefof*. 
 Elmenh. Recte Scriverins et Pricaeus iion paruere Lips. Codici, licet con- 
 sentiat Regius in decid. quod prave alii seruti sunt. Vide loco per Pricaeum 
 allato p. m. 451. ' Recidens in universum cooperit.' Oud. — 2 Oxoniensis hie 
 non superruo, sed supitw liabet. Melior procul dubio vulgata lectio. Infra 
 lib. IV. ' Ruunt aliae superque alia- sepedum populorum undae.' Pric. Svcra- 
 ten Guelf. Supino etiam Coll. Wass. quas habet, cumque ego f. pro cum quo 
 ego, Oud. — 3 Manuscr. intextam. Colvius. — 4 Vulg. stratis. Colvius. Flor. 
 stertis inv. Elmenh. — Bas. 1. et Ber. immerito. Colvius. Immerilo. Vulgo 
 merito. Vide indicem. Elmenh. Nee, inquit, immerito. Sic rescripsi ex 
 Florcntinis. Possiiraus etiam legere, nee immerito: sine causa. Idem i7i Add. 
 — 6 Alii furiosus. Elmenh. Schikeradum inteiligit. Et ita margini alleve- 
 rat Groslotius. Sed vide ad p. m. 17. Curiosius Oxon. Guelf. Ille cur. 
 Pith. Fux. Oud.— 7 Manuscr. irrupit. Colv. Item Palat. Oud.—S Male
 
 METAMORPHOSEON LIB. I. 87 
 
 more [13] vasto, marcidum ^ alioquin me altissimo somno 
 excussit. Eniergo laetus atque alacer, insperato gaudio per- 
 fusus : et ecce,9 janitor fidelissime, comes et pater meus,' 
 et frater^ meus, quem nocte ebrius occisum a me calum- 
 niabaris. Et cum dicto Socratem deosculabar amplexus. 
 At ille, olore^^ alioqui spurcissirai humoiis percussus^ quo 
 me Lamife Wise infecerant, vehementer aspernatur. Apa- 
 gete, inquit, foetorem extrema3 latrinae. Et causas coepit 
 hujus oloris'^ comiter' inquirere. At ego miser, afficto ex 
 tempore absurdo joco, in alium sermonem intentionera ejus 
 denuo derivo : ^ et,7 injecta dextera, Quin imus, inquam,* 
 
 valde sopitum, ex profundissimo somno, suo bnmani hoatu. Exsurgo gaudens et 
 hilaris, delibutus inexpectata hetitia, et, O fidissime ostinrie,inquam, ecce comes, 
 et parens, et germanus meus, quem tu vinolenlus hac nocte fulso insimulabas a me 
 inierfectum. Et hoc dicto amplectebar Socratem, et suaviabar. Ille porro ojfensus 
 fcetore impurissimi liquoris, quo veneficce illce me perfuderant , magnopere me aver- 
 satur. Aufer te hinc, inquit, o putor imw cloaca: ; et capit blande rogare vnde 
 sic olcrem. At ego infelix, excogitato statim cavillo inepto, conterto iterum ejus 
 animum ad aliam orationcm, et amplexus ilium, Quin procedimus, inquam, et 
 
 viilgo marcidus. De Soci'ate enim intellexerini. Cole. Fiix. marcidum autem 
 me. Roaldns. Acredunt Mss. O. ut jam vidit vir doctiis ad marg. Ed. Junt. 
 esse Icgendiim. Alioqui est iiiEdd.Vett. item Colv. et Viilc. ^/<os Palat. 
 Oud.—i) Et ecce, inquam. Abest in^Mfim a Maniisc. et Bas. 1. Co/r. Th inquam 
 abest a Palatino. Elmenh.— l Deleo et pater meus ab hiesitante librario repe- 
 titnm. Sulmas. Qui ad oiam Ed. Colv. alleverat variantes Pithceani Cod. 
 lectiones : ac probo. Oud. — 2 Ol. Mamiscr. Aid. Bas. 1. of/ore. Arnobius ad- 
 versus Gentes lib. ii. ' Amara sunt enim elementa, vel diilcia : odoiis sunt 
 alicnjns vel oloris, ut ex eorum concretione credamus partitas esse in iias- 
 centibus qualitatcs, qnibus aiit siiavitas nascitiir, ant sensibus offensio com- 
 paratur.' Hinc est odoraii, quid ' odor,' quid ' olor.' Colv. Glare. Sic 
 15ertin. In Florent. et Pal. odore. Elmcnli. Item Pith. Fux. Guelf. Oxon. 
 E(id. Vic. Junt. utraque, et mox odoris prave. Olor est mains odor, fcetor. 
 Gloss. Isidori : ' Olacitas, fetulentia, olor.' Edd. Vicent. lier. Junt. alio- 
 quin cum Guelf. — 3 Perfusus. Vuliro percussus. IMale. Intra : ' Non san- 
 guine, scd lotio perfusus es.' Elmenh. — 4 Flor. odoris. Elnienliorstius. Guelf. 
 hujusmodi odoris. Oud. — 5 Quomodo comiter, qui aspernabatur, et ' Apage' 
 dicebat ? F. obiter. Bnrm. — G Suspicor legi potins debere : At ego mi e re 
 tfficto ex t. abs. j. i. a. s. int. ejus derivo, Tereutii exempio: ' Nam mi e re 
 quendam off'endi ibi militem, Ejus noctcm oranteni.' Turn liaic apud Apu- 
 
 NOTiE 
 
 y Et pater meus, et fraterjijc] Haec ' O/ore] Qnidam habent odore ; sed 
 
 sunt blandientis. Sic apud Atlicna^- olor idem sonat, cstque a vcrbo 
 
 nm lib. vi. 'E7(«) (Tt irdi/Tcat' kvOpilnruv ' oleo ' inclinatuni nomen, sicut et 
 
 rryaTrrjaa /itaAAoc. Kol trv d ixoi Kal Trais adjcctivum ' oliUus.' 
 Kol vlhs, Koi ri 6,K\a Ttaina.
 
 88 APULEH 
 
 et itineris raatutini gratiam capimus 't^" Sumo sarcinulam : 
 et, pretio mansionis stabulario persoluto, capessimus viam. 
 Aliquantulum ' processeramus : et jam jubaris exortu ^ 
 cuncta collustrantur ; et ego curiose sedulo ^ arbitrabar ju- 
 
 fruimur ainwnilate hicessux matutini. Capio manticam meum, el, persolula cau- 
 poid mcrcide nustrw pcruoclalionis, mandamus nos vice. Progressi crainus tanlis- 
 per, et jam omnia ri^fulgebant propter solis ortum, Et ego observabum studiose ac 
 
 leium memineram libro quarto : ' Ex re nata consilium capere :' iterum libro 
 piadicto : ' Kemptiium ex le nata coninuiiisci.' Similiter dixit quoque lihro 
 (|uinto: ' Sed e re nata juvciiem esse quendam confingit.' €*sar lib. tertio 
 IJell. Civilis : 'Extempore capto consilio.' Iterum emevidandns Apuleiiis 
 lib. X. (le Asiiio : ' Habes solitudinis pleiiam fidiiciam, babes capax neces- 
 sarii fatinoris otium :' in libris diiobiis erat, Habere snlUudinis ; quod ego 
 leviter immntandiim censco : Habes e re sol. ^c. neque Beroaldum aliter 
 seiitientem seqiior. Solinus de Ascitis: ' Qiiibiis e re nata datum nomen 
 est :' quam scrii)turam non est, cur spemere dcbeamns, Stewech, Miser. 
 Vnlj^o mire. Iiiyeniose J. Gnlielniiiis (in Plauli Asin. c. 8.) mi e re: sed 
 •scripta lectio certo vera. Cole. Horn, et Aid. mire, Gulielmus mi e re. 
 Elmenh. Sic etiam 1. viii. p. ITO. ' Mire repertum.' Colvius volebat mi e 
 »•<•. Oud.— 7 Bas. 1. diruo. Copula deest vulgo. Colv. Fulvius: interroga- 
 tionem ejus deniw derivo. Sciopp. in Symbola Critica. Berlin, diruo. Fulvius : 
 inferrogationem eidenuo derivo. Elmenh.— 8 A Fnx. abest imus. Oxon. imus 
 iu vium. Pro et in Palat. cliam. Oud.— 9 Citrpimus. Flor. Fulv. cupimus. 
 Minus rccte. Statins lib. i. Thebaid. ' Sublimes raptim per inane volatiis 
 Carpit.' Ovid. i. Trist. Eleg. 10. ' Remige carpit iter;' et ' Placuit pede 
 carpere campos.' Elmenh.— I Sic Mss. et margo Ed. Bas. sec. cum Colv. et 
 seqq. In Edd. prioribus aliquantum. Mox ego abest a Berlin. Dilupsum in 
 Fax. et Guelferb. — 2 Adverbia bina curiose sedulo non faciunt palato meo, 
 et aptior exibit sententia, si reponam, curioso oculo: quo modo loquitur libro 
 II. ' Cuncta curiosius [c«rjosjsoc«/is; vid. loc] arbitrabar :' et libiox.'Sub- 
 inde curiosos oculos patente porta spectaculi conspectu gratissimo reficiens.' 
 Simile mox ita eflfert : ' Intentiore acie aspiciens.' 'Arbitrari' hie idem, 
 quod, designate videre, monere supersedeo. Nam supra Cuit : 'Cur .sa^va 
 crudelitas vel propter indicium sceleris arbitro pepercit r' et nos alibi ad 
 Plautum. Gruter. Suspic.\. i\. C.2. Sed nil niutandum. Nam lib. ii. etiaui 
 adverbia duo ' undique omnifariam ' copulat, et Cicero lib. u. Epist. ad 
 Brutum : ' Tandem aliquando Romae esse ccepimus.' Vide Indicem. Ehunh. 
 
 NOT/E 
 
 a Et itineris matutini gratiam cap. dor ejus diffunditur in modum jubae 
 
 [carpimus'] Virgil, iir. Georgic. ' Lu- leonis; unde et quicquid jam spkn- 
 
 ciferi prinio cum sidere frigida rura det jubar dicitur, ut jubar auri, ar- 
 
 Carpamus, dum mane novum, dum genti, gemmarum, et Solis ipsins. 
 
 gramina canent.' Quapropter hie jubaris exortum in- 
 
 '' Jutaris exor<M] Virgil. ' It portis tellige, Solis : eo enim ait Nosier 
 
 jubare exorto Trojana juventus.' Ju- cuncta collustrari ; quod stclla; Luci- 
 
 bar, testibus Varrone et Festo, est fero convenire nequit. 
 Stella Liiciferi, sic dicta, quod splen-
 
 METAMORPHOSEON LIB. I, 89 
 
 guhim comitis, qua parte gladium delap.sum viderani : et 
 Rieciun, V'esane, aio, quin poculis et vino sepultus extrema 
 somniasti. Ecce Socrates integer, sanus, incolumis: ubi 
 vulnus ? spongia' ubi? postremo cicatrix tarn alta, tain 
 recens?'' Et ad ilium, Na?, inquani, nierito+ mcdici fidi^ 
 cibo et crapula distentos scasva^ et gravia somniare '' autu- 
 
 diligentir colliim mci comitis ea parte qua conspexernm immergi gladium, et sic 
 aieliam apud me : Ostulte, ccrte sonniiasti absurdissima, quia olivutus eras vino- 
 leniiael crapula. En Socrates illcesus, salens, et incolumis. Uhi est plaga? Ubi 
 spotigia ? Lbi denique cicatrix adeo profunda, adeo recens ? Et alioquens ilium, 
 Profectu, inquam, medici fideles jure optima censent dapibus et mcro saturos pati 
 
 ^ ^'^-^v^-#> ^ ^ 
 
 — 3 Spongia deest in scripto libro. Colv, Item in Fiix. et spongia ubi absiint 
 a Kegio ; postremum Oxoii. spongia Giielf. Oud. — 4 No; merito, inquam. Mn- 
 iiiiscr. et Col. Ne immcrito, ut et Beroal. Basil. 1. Nnti immerito, Nos Ba?il. 
 2. sequiimir. Sed fortasse A'c i»Hme7i<o, id est, non inimeiito. Colv. Sciiver. 
 nirsus et Elmenli. dedeie A'ce immcrito. In Lips. Pal. Oxon. Reg. Ftix. 
 Pith. Giielf. Nc, inquam, immcrito pro Non immer. utqiiidam niisiis resciibjt. 
 V. supra ad p. 55. ' Na?, inqiiit, merito stabularios detestantur.' Oud — 5 
 Poterat loriini iiabere medici viri. Sic lib. iv. Floridor. dixit ' propinqnis 
 etiam boniinibns invitis,' pro ipsis propinqnis : nisi forte ibidem legendiim 
 omnibus: (juod vix putarim : pr;ecipue cum lib. ii. jMetamorpli. scribat: 
 ' Credo quidam nomine negotiator accessit.' Id enim pioclive est emendare 
 quidam homo neg. qua locutione nihil apud Gelliuni t'requcntius. Plantns 
 qnoque Mercatore : ' Nescio quas mulier est hie intiis anlibus. D. Quid 
 mulier? S. Mulier meretrix.' Sed et expresse Lucius ipse lib. viii. do 
 Asino : ' Rati sc. vere quen)piani hominem servulum ministerio suo paratum.' 
 Gruler. Suspic. ]. i\. c. 3. Lips, medicifices, ut ' significcs,' et similia. Cole. 
 Lipsius fidis illis medicis parum liabct fidei, putatque arcessendam rarioreni 
 aliquam voccni ; nempe medicifici. Ego conjeci : medici filii, vel Medicum 
 filii, larpwu TraiSes, Luciano, 'AaK\r]niaSa)i' -rroiSes, Athcnwo. Sciopp. in Sijmb. 
 Bart, medici Jicticilo. Gruterus, medici viri. Lipsius, medicifici yc\ medicifices: 
 a\U medicum filii. Hallucinanlur. flJedicum fidum lib. x. ]Metaniorpii. ap- 
 pellat, 'compertaj fidei,' id est, spectatissimum, boni nominis, et consumma- 
 ta^ peritiaR. E contra medico nialo et malitioso ' notae perfidiaj ' nomen im- 
 ponit. Elmcnli. Panun bona; fidei liic locus, quem emendare multi sunt conati. 
 Justus Lipsius, eximium ilind Dclganim ornamentuiii, volebat medicifici vel 
 medicifices. Joannes Isaciui (in Anal. ii. 19.) medicini, ant potius medici filii. 
 Onniium optime Ciasper Scioppius, medicum filii, ut dra^c. laTpuu iralSfs. liranl. 
 — G Sava. Manuscrip. .seuirt. Eorte scf/tvi ; (juomodo sese scriptum repcrisse 
 Lovanii in quodam veteri libro Defloratorum, in ()uo ex nostro etiam ex- 
 ccrpta <|ua.dan), indicavit amicissimus 'J'hcodor. Canterus noster. Sed de 
 
 NOT/E 
 
 •^ Cicatrix tarn alta, iam recens'\ Ci- tion. I. i. ' Vera quidcm niulto plura 
 
 catrix proprie nola est in cute ex [somniaj evenirent, si ad <|tiieten» in- 
 
 vulnere relicta. Hie tamen pro ipso tegri irenuis ; nunc onusti cibo et 
 
 vulncre simiitur. vino pcrturbata et confusa cerni- 
 
 ■' alio et crapula distentos scceva el nius.' 
 gravia somniare] Cicero dc Divina-
 
 90 APULEH 
 
 mant. Mihi dcnique,^ quod poculis vesperi minus tempe- 
 ravi,^ nox acerba diras et truces imagines obtulit ; ut adhuc 
 me credam cruore humano^ aspersum ' atque impiatum. 
 Ad h?BC ille subridens. At tu, inquit, non sanguine sed iotio 
 perfusus es : veruratamen et ipse per somnium jugulari visus 
 sum. Nihil non* et jugulum istum dolui, et cor ipsuni 
 mihi avelli putavi : [14] et nunc etiam spiritu deficior,' et 
 genua quatior, ef- gradu titubo, et aliquid cibatus refovendo 
 spiritu 5^ desidero. En, inquam, paratum tibi adesf^ jen- 
 taculura.7 Et cum dicto manticam meam humero exuo ; 
 caseum cum pane propere ei porrigo: et juxta platanum 
 istam residaraus,^ aio.9 Quo facto, et ipse aliquid indidem 
 
 somnia crudelia et molesta. Nam, quia nimis bibi vini heri vespere, nox aspera 
 exhibuit mihi simulacra immania et atrocia: adeo ut putem adhuc me esse perfu- 
 sum et maculalum humam> sanguine. Hie subridens ad hoec verba: At tu, inquit, 
 conspersus cs non cruore, sed tiriiia: attamen visum est quoque mihi inter donnien- 
 dum gulam mihi prcesecari. Dolorem enim sensi in hisfaucibus, et credidi mihi 
 exirahi cor ipsutn, et 7iu7ic quoque dcstituit me animus, et genua mihi labant, va- 
 cillo incedendo, et cupio aliquid cibi quo reficiam animam, Ecce, inquam, prcesto 
 adest tibi jentaculum. Et hoc dicens depono ex humero peram meam; offero ei 
 atalim caseum cum pane: et, Sedeamus, inquam, prope istam platanum. Quod 
 
 hoc post latius. Colv. — 7 Scribe ex Palat. BUM quoque. Wower, Non ita 
 in Palat. sed Mihi quoque denique: et sic Guelferb. eanique vocem amat 
 Appuleius, ut inox, ' Sic denique.' I. iii. p. 46. ' Unas denique:' p. 56. 
 ' Hactenus denique :' &c. &c. Oud. — 8 In Kegio et Fux. mire quod vesperami- 
 nus compereram. Dein ut deest Regie, et Fux. me Berlin. Pitli. Pro obtulit in 
 Pith, est detulit. Id. — 9 Cruore esse humano, Bertin. coctiore h. male. Elmenh. 
 Abest rhesse a Pal. Bert. Fux. Edd. Vic. Ber. Junt. ntraqne, Aid. Coliniei. 
 Bene. Otid. — 1 Idem Ms. asperum. Colv. Scribe ex Palat. rf,sj)ersw)«. Wower. 
 Nil variant ceteri. De asperso adi ad Suet. Aug. C. 18. Dein et jpsedesunt 
 in Palat. Guelferb. ac per somnum perpetua ex variatione in Edd. Aid. et 
 iitraque Juntina. Oud. — 2 Visus sum mihi. Nam etj. Manusc.Ber. Rom. Ven. 
 visus sum, nihil nam. Co\. nihil 7ion. Colvius. Fax. nihil non et jugulum. HoaXd. 
 Idem Bert, non agnoscit particidani mihi. Elmenh. — 3 Def. Manusc. Bas. 1. 
 deficio. Colv. Item Fux. Spiritum deficio Wass. prave. Oud.—i Et exulat a 
 Fux. Id. — 5 Vulgo spiritui. Non sic Veteres. Vide Gell. lib, iv. cap. 16. et 
 reliquum Gramn)aticorum gregem. Colv. In Wass. spiritum. Mox Ed. Vic. 
 Et inq. Reg. Fux. Est inq. Oxon. Wass. Hem inq. Ed. Pric. vitiose inquit. 
 Oud.— 6 To adest delet Bertin. Elmenh. Hinc Scriver. et seqq. uncis inciu- 
 sere. Elegantius certe abesse videtur, sed 1. ii. p. 35. ' Adest custos para- 
 tus.' Bas. pr. ates<. Oud. — 7 Manwscr. jantaculum. Et sic non semel. Colv. 
 —8 Resideamus. Vulg. residamus. Colvius. Pal. Roman, et Aldus, residamus. 
 Elmenh. — 9 Bas. pr. ut supra, miimo. Lipsius aliquando conjecit, umbo. Oud. 
 
 NOT/E 
 
 « Refovendo spiritu] Spiritui. No- apud antiquos saepe efFertur similis 
 niinum quartae declinationis dativus ablativo.
 
 METAMORPHOSEON LIB. I. 91' 
 
 sumo. Eumque avide esitantem aspiciens aiiquanto intcn- 
 tiore acie,' atque*^ pallore buxeo ^ deficientem video. Sic 
 deuiqiie eum vitalis color turbaverat,"^ '' ut mihi prae metu 
 nocturnas etiam Furias illas imaginanti, frustulum panis, 
 quod piimum snraseiam,^ quamvis admodum modicum, 
 mediis faucibus inha^reret, ac neque deorsum demeare. De- 
 que sursum remeare posset. Nam et crebritas^^ ipsa com- 
 meantium metum mihi cumulabat. Quis enim de duobus 
 comitem alteram sine alterius noxa peremtum crederet? 
 
 cum fecissemus, ego quoque aliquid mihi sumo ex endem pera. Et intuens ocidis 
 pnulo mugis attentis eum cupide comedentem, video ilium statim deficere lurore 
 buxe.o. Denique ita turbatus fuerat in eo color nativus, ut mihi, recogitanti lamias 
 istiis nocturnas, buccella panis, quam primum in os ingesseram, licet valde parva, 
 ha^eret in media gida prce formidine, nee posset descendere infra, neque redire 
 sursum. Nam frequentia ipsa transeuntium augebat mihi supra mudum formidi- 
 nem. Quis enim crederet alterum ex duobus comilibus interfectum esse absque 
 
 — 1 Yiilg. interiore 7nacie. Scripta leclione nihil visum elegantins. Ego,inqiiit, 
 com Socratem intentiis conspicerem comedentem, statim eum jam i)allidum 
 deficere vidi. ' Atque,' id est, statim, mox. Ennius : ' Atque atque ascen- 
 ditmnios Trojana juventus.' Similiter, ut Noster, Plautus Baccliidibus: 
 ' Dum circumspecto, atque ego turn lemhum conspicor.' IVIercatore : ' Post- 
 quani illic quod volui transegi, atque ego conspicor Navem ex Kliodo.' Sic 
 accipio Ampliitryone : ' Malum quod tibi Dii dabunt, atque ego hodie dabo.' 
 Coli: Rom. et Ak\ns,inferiore made, male. Elmcnh.—2 Restituere conor genus 
 sermonis non inelegans, non insolens : Sic denique turn vitalis color turbaverat. 
 Sciiint, qui Latine sciunt, n)ulta teiminatione activa accepisse Vetcres sig- 
 nificatione passiva. Sic Livins, alii <iixere ' mores mutarunt ' pro, mutati 
 sunt. Sic color turbasse dicitur, qui vai<le turbatus et mutatus esset a priore. 
 Qua phrasi liic Noster paulo post: ' Nam et ilia urit perpetinmi,' de ea quic 
 jugi amore ardeat. Itidem libro de Deo Socratis : ' Et prope exesa man- 
 snetudine generis sui immane effcrarunt.' 6'to<;ti.7i.— 3 Mauuscrip. sumserat. 
 Colv. Supra frustum in Pith. Oud.—i Brevitas. Omnino emendandum ex 
 Fnlviano: crebritas. Wower, Kecte V. C. crebritas. Sciopp. inSymbola. Flor. 
 
 f Atque] 'Atque' hie sonat, sta- dpxaiKws simul positum, ' vitalis color 
 
 tim, illico, confestim, ut et in hoc eum turbaverat,' pro, in eo turbatus 
 
 Virgilii versu, auctore (jellio lib. x. fuerat, quemadmodum sum interprc- 
 
 c. 29. ' Si bracliia forte remisit, tatus. Certe non hie solum activum 
 
 Atque ilium in pra;cep8 prono rapit pro passivo usurpavit Noster. Lib. 
 
 alveus amrii.' tie Dogmate Plalouis : ' Talis igitur 
 
 « I'allore buxeo] Cujusmodi colorem ac de lalibus Plato non solum Heroum 
 
 habet buxi liLMnim. virlutibus pra-stitit, verum etiam 
 
 '' Sic cum rUulia color lurbaverut] a-Mjuiparavil Deiun potestatibiis,' iioc 
 
 Nisi aliud quid lalet KoraxpijirTmijet est, a;quiparatus est.
 
 92 APULEII 
 
 Verum ille, ut satis detruncaverat cibiira, sitire impatienter 
 coeperat. Nam et optimi casei bonam partem avide devo- 
 raverat : et baud ita longe radices platani lenis fluvius in 
 speciem^ placidos paludis ignavus"^ ibat, argento vel vitro 
 asmulus in coloremJ En, inquam, explere latice fontis 
 lacteo.^ Assurgit : et, oppertus paululum ripae marginem, 
 complicitus in genua appronat se, avidus afi'ectans pocu- 
 lum. Necdum satis extremis labiis summum aquae rorem 
 attigerat, et jugulo ejus vulnus dehiscit in profundum pato- 
 rem : et ilia spongia de eo repented devolvitur, eamque 
 parvus admodum comitatur cruor. Denique corpus exani- 
 matum in flumen paene cernuat,' ' nisi altero ego ejus pede 
 
 culpa alterius? At ille, cum mnltum devorainsset cibi, cceperat urgeri siti vehe- 
 meniissima. Comederat enim cupide magnam partem casei prcestantissimi ; et non 
 iin procul a radicibus platani placidus Jluvius labebatur tardus in morem stagnantis 
 paludis, certans colore cum argento aut vitro. Ecce, inquam, satia te liquore can- 
 dido hujus fontis, Exsurgit ille, et, amictus suo palliolo, inclinat se in partem 
 CEquahiliorem ripce, complicatis genibus, avide captans potum. Vixqae contigerat 
 ])rimorihus labris supremam aqua superjiciem, cum plaga gutturis ejus aperitur in 
 altum hiatum, et spongia ilia ex ea suhito delabilur, perparumque sanguinis una 
 cum ilia deftuit. Postremo cadaver exanimum fere cecideral in amnem, sed ego, 
 
 brevitas. Elmeiiliorstins. Bemb. crebritas. Piitean. — 5 Reg. Fiix. in specie. 
 Par. his omnibus [sc. in s. p. p. i.] caret. Ignatius Pith. Oud.—(i Viilg. igna- 
 vius. Lib. IV, *In nioduiii stipati maris vel ignavi fliiniinis cuiicta coliibebat.' 
 Sic enim ibi ex ejusdem libri auctoritate scripsimns. Colv. Bert, et Rom. et 
 Bas. l.ignavius ibat. Ovid. Metaniorph. v. 456. ' Ibat, et attritas versabat 
 vivns arenas.' Elmenh. — 7 Bert. ce. in colore. Ebnenhorstiiis. Ftix. eminiis in 
 colore. Sed vide ad pag. 23. ' In moliitiem deconis.' Oud. — 8 Manuscr. la- 
 qneo, al. laceto. Colvins. Mss. vice lacteo habent vel laccto vel laqueo: et pro- 
 fccto latex iste vix potuit esse lacteus: cum prwcedat, acmulum fdisse ar- 
 gento vel vitro in colorem. Qnid si expl. latice fontis : tucito assurgit, et opp. 
 nt corrumpendo fiierit adverbiuni paiilo remotius a populari ratione loqiien- 
 di ? Gruter. Siisp. IV. 2. Forte fontis, ille atque assurgit. Alque pro, statim. 
 Sciopp. in Symb. Pal. explele l.f. I. Janus Grutenis e. l.f. tacilo. Isacius Pon- 
 taniis (ad Macrob. p. 434.) e. l.f. bracteo. Errant. Laticem laclcum dicit pu- 
 ram et candidam aqnam. Seneca ffidip. vs. 495. ' Niveiqne lactis fontes.' 
 Et Virgil. VIII. /Ewe'ul. • lactea colla,' et Stietonins, ' lacteam cervicem ' pro 
 piilchra et Candida posuerunt. ELmenh, Idem ille Isacius bracteo. Bracteani 
 laminani qnandani teniiissimam ex Isidoro scimiis. Hinc 'bractens' et 
 ' bracteum,' quod polilie et Iwvigatura probe et decenter exasciatiim sit: 
 qnalis in speciem vel hie amnis depingilur Appnieio. ' Bracteata felicitas ' 
 apnd Senecam Epist. cxv. Brant. — 9 Repente de eo. Idem Ms.de eo repente. 
 Quid si derepente? Sic ' derepentino ' 1. in. Floridor. et de Deo Socratis. 
 
 NOT^ 
 
 'Cern. [corruerat'] Sic optime Al- solicitant hunc locum Elmenhorst. et 
 dus et Mss. codices plufimi. Male Pricaeiis, qui cernuat reponunt. Scio
 
 AJETAMORPHOSbON LIB. i. 93 
 
 refento vix et aegre ad ripam [15] superiorem attraxi ; ubi 
 defletum pro tempore comitem misellura arenosa^ humo in 
 amnis vicinia sempiterna contexi. Ipse trepidus, ct eximie 
 metucns mihi, per diversas et avias solitudines aufugi : et, 
 quasi conscius mihi csedis humanae, relicta patria et Lare, 
 iiltroneum exilium amplexus, nunc /Etoliam, novo con- 
 tracto matrimonio, colo. Hsec Aristomenes. At ille comes 
 ejus, qui statim initio obstinata incredulitate sermonem 
 ejus respuebat, Nihil, inquit, hac fabula fabulosius, nihil 
 isto mendacio absurdius. Et ad me conversns, Tu autem, 
 inquit, vir, ut habitus et habitudo demonstrant, ornatus,' "^ 
 
 Jinniter npprehcnso uno ex ejus pedibus, difficnlter et magno mm lahore retraxi 
 ipsum ad siipcrioj^em partem marginis ; tihi, delnmentatus iiifortimatitm sociuin 
 prout leinpus ferebat, coyitumulaci eitm terra sabidosa juxta Jiuvium, ciu ailjacet 
 (eternum vicinus. Ego vcro pavidus, ac mirum in modum mihi timens, fugcE me 
 dedi per deserta varia et inaccessa: et, veluli reus apud me liomicidii, cedens in 
 exilium spuntaneum, deserto patrio solo, et domo mea, nunc liabito in /Etolia, inito 
 ild novo connidno. Hactenus Aristomenes. Sed ille comes ejus qui ab ipso prin- 
 cipio repudiabat ejus narralionem pcrtinaci incredulitate. Nihil est, ait,falsius hoc 
 commento, nihil ineptius hoc mendacio. Et ad me respicie7is, Tu vera, ait, qui es 
 vir e.xcultus, quantum fades et forma corporis tui indicant, habesne fidem huic fa- 
 
 Coli: — 1 \u\g.corruerat. Glossze veteres : ' Cerniiat, Ku/Sftrrta.' Seneca Epis- 
 tola VIII. ' Non eveitit fortuna, scd cernuat et allidit.' Pnidentiiis contra 
 Synimachuni 1. i. ' Ceriiiiat ora senex barbatns et oscula H^it :' ut in vete- 
 ribus libiis ibi recte scriptiim. Sic Sidoniiis Panegyrico Aviti : ' Curvato 
 cernua collo, Ora gerens.' Colv. Fiix. cernuat. Roaldus. Cei-nuat. Sic Flor. Bas. 
 2. et Scalii^er. Berlin, Bas. 1. Roman, et Aldus corruenit, male. Vide Indi- 
 cem. Elmenh. — 2 Vulg. arennsa. Colvius. Arenosa humo. Bert, arenosa humi. 
 Elmenli. — 3 hego cordatus: quoniodo ipse Apuleius I. v. 'Mater auteni tii, 
 et prajterea cordata mnlier.' Pari plirasi vetus poeta Ennius : ' Egregie 
 cordatus homo catus /Eiius Sc\Uis.' Steicech. Vox ornatus \\detur delenda : 
 quasi dicat : Miror te virum sic instar niulieris esse credulum. Sic lib. ix. 
 p. 107. ' Quidam procerus, et, ut indicabat habitus at(|ue habitudo, miles.' 
 Sciopp. in Symb. Godescalcus Stewecliius, ut est ipse egregie cordatus homo, 
 
 "SOTJE 
 
 'cernuum' esse, inclinatuni, et de- daver ejus, ut erat inclinatum, in flii- 
 
 misso capite quasi tcrram ccrnentem. men paene delapsum eiat, ni Aristo- 
 
 Sed friistra Apuleius bis idem repetc- nienes pede retraxisset. Planus est 
 
 ret. Jam enim Socratem cernuasse sensus. Vox corruerat proba, Ita- 
 
 dixit supra :' In planiorem ripae mar- que miror cur earn repudiare voUie- 
 
 ginem complicitus in genua appronat rinf. 
 
 sc avidus artectans poculum,' &c. '' Vir, ut hitbitus et habitudo demon' 
 
 Vidcs ilium jam cernuum. At, ubi slrant, ornatus] Onomasticon vctus 
 
 delapsa »pongia exanimatus est, ca- Pricaco laudatum : ' Habitus ; axw"--'
 
 94 APULEII 
 
 accedis huic fabulae? Ego vero, inquam, nihil impossibile 
 arbitror ; sed/ iitcumque fata decreverunt/ ' ita cuncta 
 mortalibus provenire. Nam et mihi, et tibi, et cuuctis ho- 
 minibus multa usu venire'^ mira, et paene infecta,^ quae ta- 
 menignaro^ relata fidem perdant. Sed ego huic et credo 
 hercules, et gratas gratias? memini, quod lepidae fabulae 
 festivitate nos ' avocavit ; ^ asperam denique ac prolixam 
 
 bul<E? Quantum ad tne, inquam, existimo nihil non posse fieri, sed oimiia contin- 
 gere hominibus, prout fata constitueritit. Puto enim mihi, tibique, it universis 
 mortalibus plurima vulgo accidere adiniranda, et qua fere nunquam contigerint, 
 qua: tameti, narrata cuipiam inexperto, amittant Jidem. Ast ego profecto et huic 
 habeo Jidem, et grates habco niaximas, quia nos tenuit attentos venustate facetcB 
 fabulcB : postremo emensus sum scabrum et longum iter absque lassitudine et fastidio. 
 
 ita sane nimis qtiam ingeniose legendum contendit cordatus, adhibito Appuleii 
 loco 1. V. Est quidem optima ista eniendandi ratio, cum auctoritatem Aiictor 
 ipse siiam accommodat. Sed et Apol. ii. * Praesens est quapstor piiblicus, 
 ciii depensnni est, Corvinns Celer, vir ornatiis.' Festus sive Panllus: 'Or- 
 iiatus dicltur et bonis artibus instriietus, el honores adeptus.' Nihil caiisee 
 lit videam, quamobrem vulgatam voculam aut mutemus, ant, ut Scioppio 
 (Siisp. Lect. III. Ep. 18.) sic hoc videri video, deleamiis etiam, praesertim 
 cum ea vis qujedam et pondus verbis Appuleii accedat : Viri enim oinati 
 ' auctoritatem nullam debeut nee fidem romnientitiis rebus adjiingere,' ut 
 auctor est M. Tullius ii. de Uivinatione. Brant.— A In Bert, deest pa; tirula, 
 sed: recte. Sciopp. in Symb. et Susp. 1. m. 18, At nimis liiulca sic foret oratio. 
 Incumque Pith. Oud. — 5 lidera vulg. decreverint. Colv. — 6 Beroald. evenire. 
 Manuscr. venire. Idem. Rom, usu evenire. Elmenh, — 7 Pith. p. forte inf. Oud. 
 — 8 In Bert, ignururo. Correxi : ignaruri. Sic enim Plautus loqui solet, 
 quem Appnleius imitatnr, non Sidonium, Qui me temere correxisse dicunt, 
 Latine prius loqui discant. Sciopp. in Symb. et Susp. Lect. in. 18. Berlin. 
 ignaruro r. unde corrigunt alii, ignaruri relata. Ego a vulgatis non discedo. 
 Elmenh. At meliori judicio ignaruri edidit Scriverius ; et quasi primus 
 emendavit sic vir doctus (CI. Wasse) in Miscell. Obs. Vol. ii. p. 390. ' Gna- 
 ruris ' et ' ignaruris ' pro gnaro et ignaro aliquoties Plaulo et aliis. Vide 
 Paraii Lexicon v. ' Gnaruris.' Glossae : ' Ignarures, aypoowTes.' Hinc forsan 
 legendum I. v. p. 109. ' Tunc illae gnarures.' Mox huic male deest Ed. Flo- 
 ridi. Oud.— 9 Bert, grates gratas. Elmenh. — 1 Perperam Ed. Aldi los. Oud. 
 — 2 Manuscr. advocavit. Colvius. Palat. et Bert, advocavit, male. Vide Indi- 
 
 NOT^ 
 
 'Habitude: e|ts.' Haec ad corpus, inquit Gellius lib. v. cap. 2. ex Chrj-- 
 
 ille ad ea quae propter corpus, hoc sippi sententia, ' est sempiterna quae- 
 
 est, ad vestimenta, proprie pertinet. dam et indeclinabilis rerum series.' 
 
 Similiter utrumqne usurpat Noster Hyginus Fatum ex Nocte et Erebo 
 
 infra, lib. ix. ' Quidara procerus, et, natum ait. Fulgentius vero Parcas 
 
 ut indirabat habitus et habitudo, ipsas Fata vocat, eaque tria esse ait, 
 
 miles e legione,' Sec. quem vide Mythol. lib. i. 
 ' Utctimque fata decreverunf] Fatum,
 
 METAMORPHOSEON LIB, I. 95 
 
 viam sine labore et t£Eclio evasi. Quod beneficium ' etiam 
 illiira vectorem meurn credo lastari, siue fatigatione sui me 
 usque ad istam civitatis portam non dorso illius, sed meis 
 auribus pervecto.'^ Is linis nobis et sermonis et itineris 
 communis fuit. Nam comites utrique ad villulas proximas 
 leevorsum ^ abiere. Ego vero quod primum ingiessu ^ sta- 
 bulum conspicatus sum, accessi, et de quadam anu cau- 
 pona^ illico percontor : Estne, inquam, Hypata base civi- 
 tas ? Annuit.^ Xostine Milonem quendam e primoribus 1 9 
 Arrisit. Et vera, inquit, primus istic perhibetur Milo, qui 
 extra urbem [IG] totam pomoerium "^ colit.' Remoto/ in- 
 
 Oh quod bene/actum arbitror hunc quoque mcum equum gaudere, cum penectus 
 fueriin (id hanc usque portam urbis non dorso ejus, sed mcis aurilms. Ihi terminus 
 fuit et coUoquii nostri, et via communis. Nam ambo viie socii dejlcxerunt ad ]>i>o- 
 pinquos pa^os sinistram partem versus. Ego autem veni ad primum diversorium, 
 quod subire potid : et qucero e vestigio a quadam vetula stahularia : EstnCy 
 inquam, hcec urbs Hijpata 1 Ilia uffirmavit nutu capitis. Agnoscisne Milonem 
 quendam inter primarios hinc cives / Ad hcec ilia risit : ct, Merito, ait, iste Milo 
 primarius dicitur, qui habitat extra pomoerium, et extra totam cicitatem. Seclusa, 
 
 cem. Elmenh.—^ Quo bencjicio. Vulg;. quod beneficium. Colviiis. Quod beneficium. 
 Fux. quo heneficio. RoaUi. Kepone antiquam lectioneni ex Berlin. Florcnt. 
 Romau. et Aldo: quod beneficium. Elnienlx. — 4 Proiecto, Bert. pcrceclo.Id. 
 — 5 Aid. seorsum. Colvins. Scorsum Aldus verins. Roald. Seorsim. Rom. Icevor- 
 sum Elmcnhorstius. Seorsum quoque Ed. Jiint. pr. Abierunt Coll. Wass. Oud. 
 — 6 Manuscript, ingressus. Sic alibi supra. Cole. Ingressui. Alii iugressu. 
 Bcrtin. ingressus. Elmeuli.— 7 Rursiis Srai. sive Vulc. Ed. sec. caupa. Prave. 
 Respice ad p. G. ' Quandain caiiponani Meroeii anum.' Deiii inquam deest 
 Oxoii. et hujus civitas pro h((c c. in Wass. Oud. — S Bert, cuncurrit. Elnienh. 
 Korsan inveucrat librariiis iste congruit. Mox Sonne Mil. Reg. Oud.— 9 Ge- 
 iiuina scriptura est primoribus. Turpilins Pedio : ' Nuptias alijeci; amicos 
 utor primores viros.' Sic et auctor noster hoc eodeni : ' Jam et de patria et 
 ejus primoribus explorant.' Rursum et libro secundo de Milonis conjnge 
 agens : ' Magna,' inquit, ' primi nominis et oninis carniinis sepulcralis ma- 
 Ristra creditur.' Itidem Hi), quarto ' sunimatem puellam,' et libro undccimo 
 Ocani Isidem 'sunimatem' vocavit. Pari gtnere loipiendi Byrrenam t(K- 
 miiiam' primatem ' lib. ii. et Democliarcm appellavit virum ' primariiim,' 
 libro quarto. Stiwech. Vulgo prioribus. Fere semper et uliique corrupta liivc 
 dictio, ct luiic auctorinon seuiel a nobis restituta. Colt: lU'rt. prioribus. male. 
 Elmenh. — 1 Extra urbem totam, ct pomcerium colit. Vnlg. qui extra pomarium ct 
 vrbem totam colit, quain certe nunc pratorendam cciiseo. Is est, inquit, 
 Milo, qui, quamvis extra poniierium hubitct, tam amplis ii-dibus deversatur, 
 nt urbem possidcrc videatur. Et lia;c flpuviKws. Culc. Solertissimus juvcms 
 bcriptae leclioni vulgatam ceusei pra-ferendaui, quii; liabel, qui extra pomce- 
 
 NOT/E 
 
 •" Pomceriuni] Pomcerium ex Tito extra urbis niurura, queni aniiqni 
 Livio lib. i. locus fuit tam intra qnam in condendis urbibus aogurato cense-
 
 96 APULEIf 
 
 quam, joco, parens optima, die, oro, et cujatis sit, ct qui- 
 bus deversctur aedibus. Videsne, iiiquit, extremas fenes- 
 tras, qua? foris urbem prospiciunt, et altrinsecus fores 
 proximum respicientes angiportum ? " Inibi iste Milo de- 
 versatur, ampliter nummatus,' et longe opulentus ; verum 
 extremae avaritiee et sordis infima) infamis homo : foenus 
 denique copiosum sub arrhabone" auri et argenti p crebriter'^ 
 
 inquam, cavillatione, die, quaso, mater oplima, el cujas sit, et in qua doino habitet, 
 Cernisne, ait, has ultimas fenestras, qn<e forinsecus spectunt ad uriiem, it januam 
 istam ex altera parte, qu(c respicit proximum angustum vicum? Illic habitat Milo 
 iste valde pecuniosus, et maxime lociiples, sed laborans infamia summit parcitatis, 
 et extremarum sordiutn: denique sape exercens usuram uberrimam acceptis pig- 
 
 rtum et urbem totam colit : tanquam dicat amis tlpuviKus : Is est Milo, qui, 
 qiiamvis extra poinoeriiini liabitet, tain ainplis diversatur aedibns, ut iiibem 
 possideie videatiir. Pace ejus quotl fiat, defenderim antiqiiioreiu scriptu- 
 ram : ut lespiciat anus ad intenogationem Appuleii: ' Nostine Milonerii 
 qiiendam e primoribus ?' subjiciatqne: Vere inter priniores est iste Milo: 
 utpote cnjiis domus prima tibi objicietur longius extra urbem, ejusque po- 
 moerium. Hac forma Plautus Trinuin. ' Atque etiam modo versabatur 
 mihi in labris primoribus.' Bacchid. ' Sic hoc tu digitulis duobus sumebas 
 primoribus.' Cirero Orat. ' Quae isti rlietores ne primoribus quideni labris 
 attigissent.' Sed ohe jam satis est. Grut. Snspic. iv.2. Extra urbem totam 
 pomcerium colit. Sic Florent. 1. Secundus legit: qui extra pomcerium et urbem 
 totam colit. Falat. vocem />0OT0?n«m inducit. Lucianus : Oi 5e eiSeVai rbi/ "Itt- 
 irapxov TovTOV eAeyov, Kai '6woi t^s Tr6\«us oi/cel, Kol 3t' apyvpiov iKavhv exft. Kol Sre 
 fxiav depdiraivav rp^ipei, Kal rrjv avTov ya/xiTTiv p.6ua%' etrri yap (piKafyyvpooraros Sfi- 
 vS>s. 'ETrei Se irXrialov ttjs itSXeus iy^ySvei/xev, kt)it6s tis evdov -^v KOi oIk'iSlov aviKrhv, 
 ivQa 6 "l-mrapxos ^KeL, Elmenh. — 2 Berlin. Semolo. Sciopp. in Symb. Idem 
 Siisp. Lect. III. 12. se lioc Sem. ut efficacius prteferre ait, recepitqne Scrive- 
 rius. Nullo, ut mihi videtiir, jure ; pr*sertini cum inveniatur apud Cice- 
 rouem I. vii. ad Famil. Ep. ii. ' Renioto joco, tibi hoc amicissimo aninio 
 pra?cipio.' Oud.— i Bertin. ampliter munitus. Sciopp. in Symb. Male, El- 
 menh. — 4 Male Edd. Colv. Vuic. Elm. et Pric. crebiter, hie et alibi, ul I. iv. 
 
 NOTyE 
 
 crabant, neque in eo uUiim exstrui banc nianuin sacellum ; ibi angipor- 
 
 aedificium patiebantur. Unde fac- turn propter est, &c. hac pergito. 
 
 turn, ut, quotiescuinque Roma am- Dem. Id quidem angiportum non 
 
 plior facta est, ponirerium prolatnm est pervium.' Unde liquet fuisse et 
 
 fuisse dictum sit. pervia et impervia. Angiportus im- 
 
 " A7igiporlum] Et ' angiportus' est pervios fiindulas vocatas fuisse ait 
 
 vicus angustior, et plerumque cur- Varro lib. iv. de Lingua Latina. 
 
 vus. Fuit autem ' angiportum' vel " Sub arrhabone] Graecuni est vo- 
 
 pervium, quod exitum liaberet in ali- cabuhini appa^iiv. Melius dici Latine 
 
 quam viam, vel inipervium, quod ca- ' arram' quam 'arrhabonem' ait 
 
 reret exitu. Sic enim apud Teren- Gellius, Tib. xvr, 
 
 tium in Adelphis : 'Syr. Est ad p Auri ct argenti] Vasoruni et or-
 
 METAMORPHOSEON LIB. I, 97 
 
 exercens: exigiio Lare inclusus, et aerugini'' semper inten- 
 tus, cum uxore etiam calamitatis suas comite habitat.^ 
 Neque praster uiiicam pascit ancillulam, et habitu men- 
 dico ^ semper incedit. Ad haec ego risu ^ siibjicio : Be- 
 nigue, inquara, et prospicue^ jJemeas mens in me consu- 
 luit, qui peregrinantem tali 9 viro conciliavit, in ciijus hos- 
 pitio nee fumi nee nidoris nebulam vererer. Et cum dicto 
 modico^ secus progressus, ostium accedo, et januam firmi- 
 ter oppessulatam pulsare vocalitcr ^ incipio/ Tandem ado- 
 
 noribus auri et argenti, conchisus angusta domuncula, et perpettio incumbens ru- 
 bigini .siwrum immmorum, cum coiijtige etiam participe sucb miserice. Neque alii 
 quenquum pratir nnum famulam : ct semper ambubtt ormitn meiulici. Ego re- 
 spundco lid ilia verba cumjoco: Demeas mens libertditer ct splendide mihi providil, 
 qui me pcregre euntem commemlavit ejusmodi homini, npud quern dum diverlcrcm, 
 Hon 7netnerem caliginem fumi, neque odorem cidince. Atquc hoc dicto pmduhtm 
 yrocedo, et venio ad januam, coepique cum clamore tundere fores valide occlusas 
 
 p. 81. X. p. 210. in \erho crebuit pro crebruit. Item vn]go p.iZ. percrcbuil: 
 p. 102. increbuit. Adi ad Suet. Cas. c. 71). Dein Ed. BeroLild. erogini. Oiul. 
 — r> Viili^. cum uxore et. cat. s. coinite habitat, Colvius. Fnx. comitcm habeat. 
 Forte comite. Habeat, avA rov habitct, apxa^iKuos , ut apiid Pliuitum iniiltis 
 locis. Roald. Rlalo cum Palat. cum uxore et. c. sua comite habitat. V/ower. 
 Sic resciipsi ex Flor. Bert, et Rom. Viilgo : cum uxnrem e. c.s. comitem ha- 
 beat. Elmenh. — 6 Vnljr. mendicnnlis. Ennius Teleplio : ' Regniim leliqui 
 septus niPiidici stola.' CjIv. Fiix. habitu mcndico. Roaliiiis. Bert, et Rom. /». 
 mendicantis. Alii, habitu mendici. Elmenh. Scilicet ' in divitiis inops, cpiod 
 genus egcstatis gravissinmm est,' ut sciibit Seneca Tpist. i.xxiv. Brant. — 7 
 Manuscript, visum. Colvius. Ad hoc Pith. Ego abest a I'alatino. Oud. — 8 
 I'erspicue. Lege ex Akiino et liertin. prospicue. Wovver. Dili est, cum ex 
 Bert, lego prospicue, id est, bene mihi prospexit. Sciopp. in Symh. Prospicue. 
 Ita Bertinus. Alii peispicue, inepte. >'ide Indicem. Elmenh. Addo Schik- 
 ker. et Sciopp. Susp. Lect. iii. 12. Inniio Pith. Fux. Oxen, et alii cum Edd. 
 ante Colvium, qui per tacitus intrusit, habeiit prosp. ut bene Pricvfus cum 
 Heraldo ad TertuU. Apolog. p. .')2. restiluit. Adi ad 1. vi. p. 122. ' Sic turiis 
 ilia i)rospicua.' 1. XI. p. 251. ' Dcferre paoiPicuE curassent,' ut k'Kenduni 
 \idel)iinus. Oud. — 9 I'eregrinantem cum t(di. Vulg. pcregrinalurum tali. Col- 
 vius. Bertin. pere^rinaturum. Elmeiili. — 1 "ATanuscr. non agnoscit Tt» modico. 
 Colv. Lego modico sequius, tit siipeiius nionui. Brant. Vide ad p. in. 21 . 
 ' Offulam MODUO secus grandiorem.' Fux. modicum. Dein pessulatom Keg. 
 Fux. Oppress. Coil. \ohs. Oud.— 2 Pravc Oxon. el Par. velociter. Id. — i Vulg. 
 
 NOTyE 
 
 namcntorum ex auro et argcnto. ' Januam pulsare vocalitcr 'incipio'] 
 
 •I A>ugiui] 'ilirugo' proprie est Id est, |)ulsarc januam, et simul ali- 
 
 rubigoinis (verd de gris), s'lcul ' fer- quein evocaic qui aperiiet. Qui nios 
 
 rugo,' ferri. Suinitur hie pro i[)so crat pulsantium. Nil lietpientius in 
 
 spre, feive pecunia longo situ rubigi- Con.(cdiis, quam cos, qui pulsant 
 
 nosa. fores, simul clanidre: ' Ecqiiis in 
 
 Delph. et Var. Clas. Apnl. G
 
 98 APULEII 
 
 lescentnla quaedam procedens. Hens tu, inqiiit, qui tarn 
 fortitev' lores vcrberasti, sub qua specie rautuari cupis ? * 
 An tu solus ignoras, praeter aurum argentumque nullum 
 nos pigmis admittere ? Meliora, inquam/ ominare,* et po- 
 tius responde, an intra aedes herum tuum ofFenderim. Plane, 
 inquit : sed quss causa quaestionis hujus ? Literas ei a Co- 
 rinthio Demea diiumviro^ scriptas ad eum reddo. Dum 
 annuntio, inquit, hic'^ ibidem me opperiminor.^ Et, cum 
 
 pessulis. Tandem piielln qncedam progreditur, et, Heus tu, ait, qui pulsavisti tanto 
 impetu uoslram janunin, quo pi^)ioris geiiere dato vis mutuum sumere? Tune 
 unus o)nnium nescis nullain nos- recipere arrluun, nisi aurum et argentum? Die me- 
 liora verba, inqunm, el responde pntius, an inveniatn domi tuum herum, Maxime, 
 ait ; sed cur hoc rngus? Affiro, inquam, ad eum ejiistolam ipsi scriptam a Demea 
 Corinthio. Expecta me, inquit, hoc ipso in loco, interim dum hac ipsi refero. 
 
 tamfirmiter. Colv. Confer Liicianiiin, ex quo ad verbnm liaec mutiiatns est 
 Appulehis nostcr. Rom. Bert, et Aid. firmitcr. Elnienliorstiiis. Item Edd. 
 Vic. Ber. Jiiiit. post, crebia vaiiatione. Fores exnlat a Palat. Oud. — 4 
 Inquam abest a Mannscripto. Viilg. et potius responde, an intra ades, &;c. 
 Colviiis. M. i. ominare, et potius reaponde, an, S^c. Benin. Meliora, inquam, 
 nomina, et potius respii-a. Ilia die, oro isjnorat. Ex liis, ut arbitror, veram 
 .«crii)tmam express!. Wowejius. Fiix. £f potius r. die oro, an intra. RoaU 
 diis. Lego ex Bert. Meliora, inquam, nomina, et potius responde, an. Sciopp. 
 in Synib. Susp. Lect. iii. 12. Magis placet Beitini Codicis lectio: Ble- 
 liora, inquam, nomina, et potius responde, an intra tedes. Elmeniiorstiiis. 
 Bernb. Mel. inquit, nominarc, et potius responde, an int. Deest die oro. Piitean, 
 — 5 Ms. C. D. viro. Colviiis. Munuscr. Demea viro. Forte: Demea duum. 
 riro. Scriptiini erat iiviKo, aut quid tale. Magistratiis erat, qui Coloniis 
 et Municipiis pra^erat, a nuniero ita dictus. Dimmvir Madaui-ce fuit The- 
 seus, Appuleii pater. Hravt.—G Male hac Aid. cuui seqq. praeter Wowerium 
 edidit. Hie habent Edd. prisc.e ct Mss. nisi quod utrumque det Regius et 
 Fux. Ann. hac, inquit, hie ibidem. At vide Pricffiuni. Oud. — 7 Eleganlius 
 leges: operitor : quod significat, expecta et prtestolarc. Beroald. Opperitor. 
 Sic Ber. et saniores alii lihri. Mss, operi mini mo. Wan. operiminor. Colvins. 
 Tuetur veterem lectioncni Becichenius o/)/)e»7'wiinor, et ad Appnleiuni fanin- 
 lumque ejus dictum numero nuiltitudinis putat. Idem in Add. Operitor Aldus. 
 
 NOT/E 
 
 ffidibnsest?' ' Hens ecquls hie est?' prjpsagium est ab aliqua liominis 
 
 ' Ecqnis hoc aperit ostium r' ' Ecquis actione; locutione puta, incessn, 
 
 exit ?' sternutatione, aut similibus, quse oni- 
 
 ^^ Sub qua specie mutuari cupis] D. nia superstitiosa antiquitas diligentcr 
 
 Hieronymus in ]Mattiia?um, cap. 21. observabat. Ancillulae verba hie 
 
 ' Posneranl numrnnlarios, qui niu- tanquani mali oniinis Lucius aversa- 
 
 tnam sub cautione darcnt pecnniam, tnr, et, nt proprie Iffqnar, abomina- 
 
 proqne usnris accipiebant varias tur, monetque nt meliora dicat. Qui 
 
 species.' mos erat antiquornm, qnoliescumque 
 
 ' Meliora, inquam, ominare^ Omen verba mali ominis andierant. Con-
 
 METAAIORPHOSEON LIU. I. 99 
 
 dido riirsum foiibiis oppessulatis, inlro capessit.* Modi- 
 co*^ deindc rcgressa, patefactis redibus/ Rogat te, inquit. 
 Intuli^ me, eiimque accubantem exiguo admodum graba- 
 tulo, et commodiim [17] coenare incipientem invenio. As- 
 sidebat pedes ' uxor, et mensa vacua posita, cujus mon- 
 stratu. En, inquit, hosi)itium. Bene, ego: et illico ei^^ 
 literas Demeae trado. Quibns properiter^ lectis, Amo, in- 
 quit, raeum Demeam, qui milii tantum conciliavit hospi- 
 
 F.t, cum hoc dixisset, obditis ilerum janua: pessulis, confert se in (rdes. Paulo post 
 deinde reversa, et apertisforibus, Oral te, inquit, meus lierus ut intra eas. Ingre- 
 dior, eumque offendo discuinbentem in lectulo valde parvo, et tunc ccencc fucientem 
 inilium. Sedebat ad pedes ejusconjux, et mensa inanis apposita erat. Quam mihi 
 ostendens, Ecce, ait, tuum hospilium. Recte est, inquam: et stulim do ipsi in 
 tnatius epistolam Demea' ; quam cum celeriter perlegissct, Diligu, inquit, amicum 
 meum Demeam, qui mihi comparavit tarn clarum hospitem, Et, hoc dicto, pra- 
 
 Roald. In Flor. Bert, et Pal. est, i, mc operiminor. Elmenh. — 8 Manuscript. 
 intra capessum. Colv. — 9 Idem modi cinn. Colv. Ut 1. vi. p. 121. ' Modiciuu 
 te progressam.' L. viii. p. 252. ' Modicum conimoratus.' Sed vulgatum 
 a?que se recte Iiabet, ut ' niodico ante.' De simiiibus vide me ad Suet. Aug. 
 c. 93. ' Paulo deflectere :' vulgo Paulum. Mox demum ingressa Pith. Oud. 
 — 1 Idem foribus. Plautus Anipliitryoue : ' Herus salutator oppessulatas 
 ante fores graditur.' Colv. Fux. foribus. Roaldus. Foribus. Alii a-dibus. 
 Elmenii. Foribus etiam in Reg. Fux. et Edd. EInicnhorstio prioribus, prae- 
 ter Junt. post. At pra-cessit 'foribus.' Oud. — 2 Sic de ronjcetura bene 
 Guiieluiiis mens, (1. ii. Vcris. c. 4.) cui asti|)ulantur scriptiis Codex, Col. et 
 Aid. Alii, inuiili. Colv. — 3 Kitu lioniano. Valerius Max. lib. ii. cap. 1. 
 ' Fd^minae cum viris cubantibus sedentes cfr.nitabant.' Isidorus Oi'iginum 
 lib.xx.cap.il. ' Apud veteres Romanos usus non erat accumbeudi : unde 
 et coiisidere dicuntur : postea, ul Varro ait de Vita Populi Romani, viri 
 discumbere Cffiperunt, mulieres sedere; quia turpis visus est in niuliere ac- 
 cubitus.' Scribendum censet lieroabliis : Assidebat penes uxor ; (juod contra 
 morem,qui etiam observandus. Sedebant uxorcs in gvemiis maritornni, ergo 
 ad pedes. Juvenalis: ' Signafae tabula;: dictum tVliciter : ingens (Jcena : 
 sed et gremio jacuit nova uupta niariti.' Noster lib. vi. ' Accuinbebat sum- 
 mum toruni maritus P.syrliem gremio suo complexus.' INIollitiem fuimineani 
 Sul])icii (iaili insectans P. Scipio AtVicanus : ' Qui in conviviis ailolescentu- 
 lus cum aniatore, cum chiridota tunica inferior acculjuerit.' K^i apud Cell, 
 lib. VII. cap. 12. Et is, qui ad pedes, diceiiatar inferior accumberc. De 
 <|uo cum cura Lipsius, ornamcntuui nostrum, ad Ta(;iti Anual. lib. xi. Colv. 
 Pedes. Liquidissinie vt^ra lectio, (juam lieroaldus frustra iuiiuutat in penes. 
 Vide Coivii notas, IJpMuiu ad Aniiales 'i'aciti, et Casaui)onuui ad Eanipri- 
 <lium p. 333. et sc(|. F.linenU. — 1 Lego ei, sc. AFiloni. lieroald. Literas ci 
 (inclf. Exulat prononien a Fux. Rcgio. Eis est in I'd. Vicrnt. ac Pitli. 
 Oud. — 5 Prospcritcr. Lcgendinu prupnitcr. (Juod significat, propcre et fcs- 
 linuiiter. Catullus: ' Aniuiula nii^errima pioperitcr abit.' Jkroald. Prope- 
 riter. M». prosperiler. Colv. Alii pcrniciter. Rom. prospcritcr, Elmenh. — 
 
 NOT/E 
 
 tra, h\ fausla diccreutur, ' Omtn arcipio,' aiebant.
 
 100 AfULEH 
 
 tern, Et ciini tlicto jubct uxorem dccederc, ntque in eJHS 
 locum assidam*^ jubet ; ineqiie etiam nync^ verecundia 
 contantem anepta lacinia detrabens, Assidc, inqiiit, istic. 
 Nam pra3 metii latronum nulla sessibula,*^ " nee suflicien- 
 tem supellectilem parave nobis licet. Feci. Et sic,9 Ego 
 te, inquit, etiam de ista corporis speciosa' habitudine, de- 
 que hac ^ virginali prorsus verecundia, generosa stirpe pro- 
 
 cipjt uxori ttt abiret, me vero jubet sedcre prope ipsum in ^us loco. Et apprehcnsa 
 veste trahenft me adluic moruntem pra mudestia, Assidc mihi, inquit, in isto loco. 
 Nam propter timorcm priedonum non audcmus emcre xdla sedilia, ac ne iiistrumenti 
 qnidem familiaris (juiaitutn est opus. Feci quodjubebat. Turn sic me affutus est : 
 Ego facile judicarem, inqnit, ex tua ista cximia corporis forma, utque ex isto vv'' 
 
 6 Assideam. Idem assidam. Colv. Sic et Palat. Guelf. Oxon. Bene. Tercnt. 
 Hcaiit. I. I. vs. 72. ' Assido, accununt servi,' Infra I. ii. in Mss. nonnullis: 
 ' Ut assidat, effeci.' Vide supra p. m. 59. ' Residanius.' Oud. — 7 Ms. eani 
 nunc. Beroald. et Ven. etiamnum. Jam diximiis. Colv. Eiiamnum est in 
 Bas. non in Beroald. Vide supra. Deest Mss. Reg. Fux. Oxon. Par. Oud. — 
 8 Nulla est fibula anne suffic. fyc. licet? Hoc videtur velle, ne vel fibniatn ex 
 supellectile sibi snperess^e. Ceterum Variae iiic lectioues. Ms. nulla escibulu. 
 Aldus: nulla est sesula. Beroald. selbda, vel sessibula. Dein anne. Procul 
 abest, ut instrnctuni plenum supellectilis comparare possenius, qui ne fibu- 
 lain quidem reliquam habemus. Haec mens videtur. Posset forte eiiani 
 iegi absque interrogatione: ac ne siiffic. s. p. n. L vel, nam ne suff. eadem ma- 
 nente sententia. Colv. Nulla est fibula, anne. Plane ridicula hive lectio. 
 Puto me veram leposuisse : Nam p. m. latronum (nidla estfabula) ne suff, s. 
 p. n. licet.. Mile, ut excusarct tcnuitatem supellectilis, transtnlit cnlpam in 
 latrones, quod, ut persuaderet hospiti, injecta majori affirmatione, asseve- 
 ravit. Wower. In Aldi editione est : 7iulla casula. Beroald. utriusque loci 
 conjectura ductus legit sessibula, recte. Porro ego pergo, et cetera lego sine 
 rota interrogationis, ut et in libro Aldi : ac ne sufficientem. Roaldns. Flor. i. 
 Lipsianus et Pahtinus liabent : n. p. m. I. n, e. scibula. Flor. P. Ko. et Bas. 
 n. p. m. I. n. est fibula. Aldus : p. m. I. n. est sesula. Alii, pram. I. n. e. cibilla. 
 Beroaldus: p.m. I. nulla sessibula, Idque rectum est; unde omnes ceteras 
 lectiones airoAa/cTifw, ut ineptas, et vacuas. Plautus Poenulo, Scena, ' Ncgotii 
 vim qui volet,' &c. (i. 2. 6.) * Quae tibi oleant stabulum, statuni, sellam, et 
 sessibulum.' Elmenh. Bemb. esibilia. Hariolare. Putean.^Q Lege Etsi. 
 Verba sunt Milonis ad Lucium. Beroald. Ven. Ecce et sic. In Vet. Cod. 
 nihil horum. Colv. Absunt ab Oxon. Codice, ut et ab alio quoque, fidem 
 Colvio faciente. Pric. Burm. conjecit: Ethic. Absunt etiam a Fux. Pa- 
 lat. Par. ut ab iisdem niox etiam. Male Edd. Ven. Junt. pr. ecce. Pro ha- 
 bitudine in Ed. Junt. pr. hinc inde. Oud. — I Pith, sponsa. Id. — 2 Ms. de qua 
 
 NOTiE 
 
 « Nulla sessibula'] Sic Beroaldus op- reliquias alicarias Miseras, coeno de- 
 time. ' Sessibula' sunt sedilia. Hac libutas, servicolas sorcUdas, Quas tibi 
 voce utitur Plautus in Pa>nulo, Act. olent stabulum, statumque,et sellam, 
 I. Seen. 2. ' An ibi vis inter istas et sessibulum meruni ?' &c. 
 versarier Prosedas, pistornm arnicas,
 
 MliTAMORl'HOSEON LIB. I. 101 
 
 dituui, et recte conjicerem.' Sed et meus Demeas cadem 
 Uteris pronuntiat^ Ergo, brevitatcm gurgustioli ' nostri "" 
 ne spcrnas, peto. Erit tibi adjacens et ecce illud cubicu- 
 lum, honestuni receptaculum. Fac libenter deverseris in 
 nostro. Nam et majoreni domiim dignatione tua feceris: 
 et tibi specimen gloriosum arrogaris, si/ contentus Lare 
 parvulo, Thesei illius cognominis patris tui " virtutes aeraii- 
 laverls, qui non est aspernalus Hecales^ anus ^ hospitium 
 tenue. Et vocata ancillula,^ Fotis, inquit, sarcinulas hos- 
 pitis susceptas cum fide conde 9 in illud cubiculum : ac si- 
 
 ginali piidore, te esse ortum claro genere. Verum mens quoqtte amicus Demeas 
 idem affirmat in sua epistola. Oro te ergo ne asperneris tenuitatan nostra domun- 
 cula ; habehis illud cut/icuhtm huic contigiium, quo te honesle rcaptes. Ne gra- 
 reris versari in nostro. RedJes euim ades ampliores, si dignatus jfueris in iis ha- 
 bi'are : et prcelerea vindicahis tibi gloriam non mediocrem, si, contentus angusta 
 domo, imitntus fueris virtutes Thesei illius ejusdem nominis, ac tuus pater est, 
 qui non dedignatus est succedere exiguo tecto vetulce Hecales. Turn accersita/a- 
 mula, Heus, Fotis, ait, sume surcinas hospilis nostri, et repone jideliler in illo cm- 
 
 hac. Colv. — 3 Idem, vicem. Forte : conrincerem., quo etiam inclinat Ven, con- 
 viicerem. Colv. Alii cunviiicerem. Elnieiili. Niliil sane opus est Colvii conjec- 
 tiira. Convicerem tainen est in Fnx. Oud. — 1 Bemb. Uteris, qnarum tu lator 
 fuisti, pronuntiat. Ptitean. A Glossatoie ailditiini. Oud. — 5 Keg. Fnx. gur- 
 gusluli: item istud cub. Mox rursns cum emendatioiibus libris edidi derers. 
 In Pith, devertas. Viliose vero est in Ed. Jiint. post, nostris, nbi forsan volu- 
 erunt corrigeie id, quod in Aldina est, nosli-os. Pro si in Pitii. sis. Idem. — 
 6 Pierique vnlg. sis, excepto Aid. Colv. Imnio et Aldus edidit sis, ac pejus 
 reliquis Vic. 15er. Jiint. pr. Colin. 15as. pr. ipii pnnrtum post ' parvulo ' po- 
 suere. Tum amularis Guelferl). Oud. — 7 Basil, et Ven. Ales, Sed emenda- 
 vit ante annos centum 4)olitissiiiHis Politianns. €oli\ Florent. Ales anus. 
 Beit, alefanus. ISIale. Vide Jiilianum Epist. ad Janiblicliuni p. 29t). Ang. 
 Politian. Centur. IMiscell, cap. 24. Creliuni Rliodig. Antiq, Lert. lib. xxx. 
 cap. 11. et Andream Scliottnm Observat. lib. ii. cap. 29. FAmenh. — 8 Ms. 
 ancilla. Colvius. Sic et Falat. Fiix, Oxen. In Ed. Jiint. pr. at voc. a. — 
 
 NOTyE 
 
 " G'ujn-usiio/i ?ios<ri] Festiis : ' Cur- Hercules unus numeretur. Vide 
 
 gustium, genus liabitationis an^us- Plularclium in ejus Vita, 
 
 mm, a gurgulione dictum.' Est an- y llecales anus] Ilecales paui)erta- 
 
 tem gurgulio, (pii et curculio, ani- tem celebravit Callimachus. HoiC 
 
 malculum fnmicnta depascens. 'i'bescnm adhuc adok'scentem liospi- 
 
 ' Thesei illiuH cogHoniiiiis patris tui'] tio excepit, ipsirpu; ap|)nsnit herbas 
 
 Hinc patet Apuloii patrciu vo<:ilum sjlvestres. Ab ilia auu ductum pro- 
 
 fuisseTlieseum. Theseus porro filiiis vcrbium, ' Nnn(]uam Hecale lies,' 
 
 I'uit iEjrei, Atlienarnm Hegis, ex cujus sensus, Nunquani laborabis 
 
 .Etlua filia Pittliei. Tarn multa me- inopia. 
 moiatu digna gessit, ut inter plures
 
 102 APULEII 
 
 mul ex promtuario oleum unctui, et ' lintea tersui, et cetera 
 huic^ eidem usui profer ociter ; et hospitem mcum produc? 
 ad pioximas balneas : satis arduo itiuere atque prolixo fa- 
 tigatus est. His ego'^ auditis, mores atque parsimoniam 
 ratiocinans Milonis, volensque me arctius ei conciliare,^ 
 Nihil, inqiiam, rerum istarum, quae itineris ubiqiie rite 
 iios^ comitantur/ [18] indigemus. Sed et balneas facile 
 percontabimur. Plane, qnod est mihi summe praicipuiim,^ 
 equo, qui me strenue pervexit, foenum atque hordeum, ac- 
 ceptis istis nammulis, tu, Fotis, emito. His actis, et rebus 
 meis in illo cubiculo conditis, pergens ipse ad balneas, ut 
 prius aliquid nobis cibatui^ prospicerem, forum cupedinis? 
 
 hiciilo, atque itna dcprome actutum ex cella promtuaria oleinn ad ungcndum, et 
 Unteamina nd tcrgendiim, et rcliqua qitce ad eundem usum spectant, et deduc meum 
 hospitem ad t hennas, qiiw sunt in proximo. Defcssus cnim est via satis difficili ac 
 longa. Hue cum audiiissem,repiitans (i^>iid me vivendi ralionem et frugalitatem 
 Milonis, cupicnsqnc magis demereri ipsum. Nulla, inquam, ex ejusmodi rebus opus 
 hubeo, eas enim mecum porta in onniibus meis percgrinationibus ; qiiin ego ipse 
 quoque facile exquiram ubi thermic sint. Tu, Foils, accipe hanc peeuniam, et corn- 
 yarn fcenum atque hordeum meo equo, qui me gesturit tarn graviter : liujus enim rei 
 yrofedo mihi prima cura est. Hisfactis, et sarcinis mi is repositis in illo cubiculo, 
 cum petiremthermas,eo ad forum cupedinarium,ut tiobis prius providerem de ali- 
 
 9 Bert, crcde. Elmenh.— 1 Copula d<'C>«t E.Ul. Elmenli. Prica^i, Floridi, sine 
 causa. Oud.—2 Hue. IJer, Ko. Aid. Ven. luce. Libeiis Ifgeiini : huic. Si- 
 mile mendiim tollere aliqnaiulo coiiati siiiiiiis Pianti Menaeclimis : ' Sic hiiic 
 decet daii farete verba custodi cata; :' cum quidani libri liaberent : Sic hie 
 d. alii : Sic hue dec. Hoc forte prater rem videatur. Sed, qui sludinm 
 iiostnun in hoc scriptore non improbat, idem etiani nos in Plauto qiiando- 
 que esse a-qiio animo feret : queni sibi Nostcr exemplar proposuit, ad qnod 
 i-a>pissinic lepidissimam siiam orationem forniaret et effingeret. Colv. — 3 Pro- 
 fer. Ms. prnferas. Colviiis. Pal. profcras. Bert, perfer. Elmenh.— 4 Idem 
 ergo. Colviiis. Item ()\on. At millies ego interserit Auctor. Oud. — 5 Fux. 
 valensque arcius ei consiliari: et niox r. illurum. Id. — 6 It. ub. nos. Auget Bert. 
 i. II. rite nos, bene. Elmenh. — 7 F»s. summum principium. At in lib. Aldi: 
 summe principium. Ego veto censeo, rh summum magis sapere ad geninm 
 A[>ule\i,et veyic'to pracipuum, ut glossam. Roald. Summe pracipuum. Rom. 
 s. principium. Hoaldus : summum principium. Elmenh. — 8 Fux. ut p. cibarii 
 nobis aliqua. Pith, cibulum. Nee male cibatus legas. Oud.— 9 Ms. Cupidinis. 
 
 NOT7E 
 
 ^ Rerum, qucc itineris ubiqiie rite nos Cato Censorius cantherio vchebatur, 
 
 comitantur] Gestatae nimirum in hip- et liippoperis quideni iiupositis, ut 
 
 poperi^, ut a provido viatore par secum utilia portaret.' 
 erat. Senec<i Epi^t. lxxxvh. ' M.
 
 METAMORPHOSCON LIU. I. 103 
 
 peto : ^ inquc ea piscatura' opiparem expositum video= Et 
 percontato - pretio, quod centum minimis indicaret, asper- 
 na(us,5 viginti denariis pra?stinavi. Inde me commodum 
 egiedientem continuatiir+ Pytheas,^ '' condiscipulus apud 
 Athenas Atticas mens; qui me post aliquam multum"^ tem- 
 poris amanter agnitum 7 invadit/ amplexusque ac comiter 
 deosculatus. Mi Luci/ ait, sat pol diu est, quod intervisi- 
 
 )jua re ad cihum : ibique conspicio magnam et laulam piscium copiam venalem ; et, 
 cum rogaiissem qunnti cssent, repudiato pretio centum nummorum, quo ])isciiior 
 (cstimabat eos, end solum viginti detiariis. Eo ipso tempore, quo exibam inde, sub- 
 sequitur me Pytheas socius olim meorum studiorum Athenis Atticis ; qui, cum me 
 post aliquod tempus agnovisfict, amice aggreditur, complcxus<iue et blnnde suuviatus: 
 O mi Luci, inquit, certe valde dudum est quod te vidimus. At profecto ab illo 
 
 Colv. — 1 FuK.in quo piscurium. Oiid. — 2 Ed. \ ic. prceconlalo: quod placet 
 Piicaeo ad I. vui. ' Percontatus qiionam loci:' iibi eadem Ed. qnoqii e pr<rc. 
 Latimiin an sit diibito. Vide ipsiim, hoc loco. Id — 3 Asp. Piito lianc vocera 
 al)iiii(l,ire. Elmenh.— \ IMang. cgr. comitalur. Hemb. continuat. Putean. — 
 5 Putkias. Idem Ms. Plnjtias. Colvius. Ita et Palat. Giielf. Oxon. Pilliias 
 Pilli. U'Orvill. Pytheas Vulc. Ed. see. et ceteii hie et in seqq. Procondis- 
 cipulus in l^alat. et disc. A Coll. Voss. abest Atticas. Oud. — 6 Aliquantum 
 multum. \ iilg. aliqunntulum m. Scripta lectio, qnani posiii. Forte scii- 
 bendnm : aliquam multum. Lib. iii. Floiidoiiini : ' Ciir a conspectii audi- 
 toiii aliquam nuiltos dies abfnerini.' Apologia i. ' Sed lia'C defensio, ut 
 dixi, ali(|tiam multum a me remota est.' Et Apologia ii. Ittm alilii. Usus 
 et hoc Cicero Veirinis. Colv. Lege: aliquam m. Roaldus. Aliquam m. Sic 
 Scaliger et Colvius. Flor. aliquantutum m. Berlin, aliquantulum m. Floridis : 
 ' Post aliquam nuiltos dies abfiierim.' Apologia : ' Sed ha-c defensio, nt 
 dixi, aliquam multum a me remota est.' Libr. xi. Metamorph. ' Patrium 
 Larem revisurus post aliquam multum tcmporis.' Elmenh. — 7 Fiix. cognitum. 
 Oud. — S Invadif, ac comiter d. PA. iniadcat, a. c. d. male. Elmenh. Inrudal 
 Guclf. I)e conjunctis 'invadere' et ' osculari,' adi ad Petron. c. 71. ' In- 
 vasit cum Trimalcliio, et osculari diutiiis ccepit.' Mox Pith, moi luci satis p. 
 
 NOT^E 
 
 » Eoruin cupeJinis pctu'\ Festus : Sed pullo atque ha?do,' &c, (;icero 
 
 ' Cupes et cupedia antiqui lautiores in Pisonem, sordes ejus ostendens : 
 
 cibos nominabant. lude macellum ' Exstructai mensai non conchjliis 
 
 toitim cupedinis appellabant. Cupe- aut pibcibus, sed nuilta came subrau- 
 
 dia autem a cupiditate sunt dicta, cida.' 
 
 Vel, sicut Vario vult, quod ibi [in ^ Conlinuatur Pytheas] Assequitur. 
 
 fore cupedinis] fuerit Cupedii I'cpiitis Ad vcrbum, contiimus (it mecum. 
 
 domus, qui fuerat ob latrociuium " i^/i Luci] Prii-nouien liiit Apuleii 
 
 damuatus.' Minus placet postremum Lucius. Pra'uomiue autem quem- 
 
 lioc Etymon. Inter cupedias porro piam compcllarc blaiulius erat, quam 
 
 primum locum apud antiquos tenu- nomine. Juxta illud Horatii : ' Quin- 
 
 erunt pisccs. Iloratius, lib. ii. Sa- te, puta, aut Publi; gaudent prte- 
 
 tyra 2. ruris frugalilatiiii laudans: nomine mollcs Auricula',' 
 ' JJcne erat non piscibus Urbc petitis,
 
 104 APULEII 
 
 mus9 te, et hercules exinde cum ex astu a magistio digres- 
 si suraus.' Quse autem tibi causa peregrinationis hiijus? 
 Crastino die scies, inquam. Sed quid istud ? Voti gaudeo.^'* 
 Nam et lixas, et virgas,^ et habitum prorsus magistratui 
 congruentera ^ in te video. Annonam curamus, ait, et se- 
 
 usque tempore quo excessiimis e disciplina magistri nostri. Quamobrem vera tu, 
 veiiisti? Cfas midies,inqnam. At quid hoc est ? Lator te potirl opiatis. Nam 
 cenio lictores el fasces, et in te ornatum qui mogistratum penitus decent . Sum 
 
 Oud.— 9 IMs. intermisimus. Colvins. Inlerv. te. At Here. Legio : te, ac Her- 
 cules. Sciopp. Synib. Cr.— 1 Mos osculandi aniicos et liospites, observatione 
 digmis. Id priinum est : turn expendenda, qiice sefiuuntiir, liactenus ct-rte in 
 niendojacentia. Elno hoc niodo, Musis, ut arbitror, volentibus : At Hercu- 
 les exinde, ut Asty a magistro degressi sumus; nisi malis hoc pacto : exinde ut 
 Asty digressi sumus. Pytbiam ipsum coudiscipnliim sibi apud Athenas Atti- 
 cas fiiisse ipse Lucius paucis ante versibus prodidit. Quam civitatera Asty 
 vocatam scio a Terentio, Cicerone, Vitruvio, et aliis pins niiliies. Festus : 
 ' Asty apud poetas astutiam significat : eujus origo ex Graeco, ab 'aarv, ia 
 quo qui conversati assidue sint, cauti atqiie acuti esse videantur.' Menii- 
 uere ejusdem rei Diodorus Sicuhis, et Stephanus ; itidem Donatus et reliqui 
 interpietes iu iilud Terent. Eunuch, act. v. c. C. ' An in astu venit?' Ac- 
 cius Neoptolenio : ' Sat in astu, et fallendo callet.' Ennius Medea: ' Asty 
 atque Atiienas antiquum opnlentuni oppiduni Contempla, et temphini Cereris 
 ad laevam aspice.' Jam iilam paiticulam exinde cum sua relativa ut tempo- 
 ris significationcm habere, pins satis notum. Astiuani tanien exempla, qnia 
 prima hinc via nobis facta ad emendationeni. Appuleius libro secundo: 
 ' Exinde ut de Euboea insula enavigasti.' Iterum prima Apologia : ' Exinde 
 nt curiam parlicipare crepi.' Itidem quoque Apologia secunda. Sic et Ul- 
 pianus : ' Legatum habere jurisdictionem non exinde, ex quo niandata est, 
 sed ex quo provinciam ingressus est:' I. iv. ff.de Offic. proconsulis. De 
 osculo autem illo piura audiamus, non alia causa, quam quod cognitus ille 
 inos alibi nobis Usui futurus est. Donatus oscula tacit officiosorum, basia 
 pudicorum, savia libidinosorum. Appuleius lib, ii. ' Qui, ut prinmm me 
 conspexit, Est, inquit, Hercules hie Lucius, et offert osculum.' Iterum de 
 Fotide puella dicto libro : ' Et osculato tuo capite, quam iuvita discederet, 
 vultu prodidit.' Itidem quarto de Asino : ' Sic enim primus aditus et sermo 
 prolixus et oscula mutua.' Itidem libri septinii principio, ubi Hemus Threx 
 a latronibus dux factionis eligitur, ante socios omnes exosculatus, quam in- 
 auguraretur, Cornelius Tacitus de Othone : ' Nee deerat Otho protendere 
 inanus, adorare vulgum, jacere oscula,' cSjc. Steu^cch. Exinde cum a magistro. 
 Y i\\g. e Vastio m. Nihil certius scriptura veteri, nihil clnrius. Itaque alia 
 non quaerenda. Colo. Exinde cum e Vast io m. Sic Rom. Aid. et Venet. Bas. 
 1. Exinde e Vestio in. Bert. Exinde Euastio. Stewecliius: E. cum Asty a ma- 
 gistro. Flor. et Lipsii codex rb luAf/o ignorat. Elmenh.—2 Videtur aliquid 
 deesse. Elmenh. — 3 Bert, convenientem. Elmenhorstiiis. E glossa. Vide 
 Indicem. Eadem confusio in Deo Socratis p. 684. ' Mediocritati rite con- 
 
 NOTiE 
 
 ■^ Voti gauden] Deesse videtur non- militum servi, ab aqua militibus fe- 
 niliil; puta, te factum esse compotcm, renda sic dicti. Aqua enim veteri 
 aut simile quid. vocabulo lixa dicebatur, nude deri- 
 
 ^ Lixas, et virgasi Lixae proprie vatum ' elixare,' quod est, aqua fer-
 
 METAMORFHOSEON LIB. I. 105 
 
 dilem+ gciimus/ et, si quid opsonarc cupis, iitique com- 
 modcibinius. Abuuebam:^ quippe qui jam coenge aflatira 
 piscatus^ prospexeramus. Sed enim Pytheas, visa spor- 
 tula, succussisque in aspectum planiorem piscibus. At lias 7 
 quisquilias quanti^ parasti? Vix, inquam, piscatori extor- 
 simus accipere viginti denarios.9 Quo audito, statim arrep- 
 ta dextra' postliminio ^ me in forum cupedinis reducens, Et a 
 
 prafedus rei c'lharice, et (edilitatem exerceo, et, si vis emere illiquid opsovii, ffficie- 
 mus utiqiie, ut habeas commodiori pretio. Recusabam nutu capitis ; jam e7iim 
 satis hubebam pisciuin comparatum in ccenam. Verum Pytheas, conspecta Ji scella, 
 agitatisque piscibus, quo facilius et apertius viderentur : Quo pretio emisti, ait, has 
 nugusl Vix, inquam, impetravimus a piscatore ut sumcret pro ipsis viginii tan- 
 luiH denarios. Quod cum midivisset, confeslim apprehensa manu, meque iterum 
 
 pniutit.' Oi((/. — 4 Forte rectins : adilitatem g. ut Plautiis Sticlio. Vel, ut 
 Festiis (lici probat, adilatum. Wower. Id est, officiiim sfdile sive aRdilita- 
 tein, ut Pluiitus loquitur in Sticho, scena : ' Quisnani obsecro,' &c. At Sea- 
 \\'i,<^.Y adilatum g. \eil\i, cui non subscribe hoc \oco, Elmenh.- — 5 Vitiose Reg. 
 Y»-K. Abiebam. Oud. — G Piscatum. Fortean scripserit ipse Auctor: affntim 
 piscatus, vel piscatuum, quo modo Livius : ' Habetis atfatim lignoriun.' Idem 
 alibi : ' Agri aft'atim niaterije prjebebant ad nova opera niolienda.' Quin et 
 ip.-cinet A|)pnleius lib. sequent! hac plirasi dixit: ' Utensilium poUemus at- 
 falini.' Steicech. — 7 Exulat has ab Fux. Oud. — 8 Ms. Ven. quantum. Colvius, 
 Aldus quantum. Elnienli. — 9 Mang. p. extorsimus. Accipe vigiitti denarium. 
 Putean. In ^langani Cod. nota syllabaa er tantuni est omissa. Statim non 
 videas in Fux. Nee piito diei posse vigirili denarium, ut int'ra. 'millennni- 
 nium.' Vide ad lib. ir. p. 31. Ed. Pric. Oud. — 1 Edd. Jiint. post. Scriv. 
 dextera. Mox me male deest Ed. Floridi. Reduceres Ed. Vicent. Cupidinis 
 
 NOT;E 
 
 venti coquere. Hie lixse sunt yEdills ac deinde receptus, redit sub potes- 
 
 lictores. tatem prioris heri. Eadeni ratio de 
 
 ' JEdilem gerimus] S'\c Vih. IX. 'Hie equo, nuilo, nave, ccteriscpie linjns- 
 
 jncinctus balteo niilitem gerebat.' modi quic ab bostibus capi possunt, 
 
 iEdiles fiierunt magistratus anuonaj, ab iisque aut effugere, aut recipi: 
 
 oi)soniis, ponderibus, et mensuris, quas cum in potcstatem domini prio- 
 
 aquadiictilMis,cloacis, ivdibus sacris, ris ledeunt, postliminio vel jure post- 
 
 ci'dificiis turn piiblicis tum privatis, Hminii dicuntur redire. Retro cnini 
 
 ac dcniqtie urbanis rebus pajne om- creditur in civitate fuisse, qui ab 
 
 nibus pra'fecli. 'Ayupafunuus Grapci Iiostibus advenit, ut ait I'jpiautis, 
 
 dicebant. Lege ' Retro' IQ. ft", de Captivis, et 
 
 e Postliminio'] Id est, hoc in loco, de Postliminin, et reileintis ab hosti- 
 iteruni. Jus porro postliininii apnd bus. ' IN)>tliniiniiim ' (iiujuit Inipc- 
 Jurisconsuitos est, quo civis ab hosti- rater, Inst. Uuibiis inodis jus pa- 
 bus captus, ac jjostca libcratus, civi- trias potestatis, <Sr:c. §. .Si ab iiosti- 
 latcni, bona, omnia(iue jura reci|)it. bus:) ' «lictnin est a limine, et post,' 
 Item quo scrvus captus ab Iiostibus, &.c. \'idc toliim locum.
 
 lOG APULEII 
 
 quo, inquif:, istorum nugamcnta haec coniparasti ? Dernon- 
 stro seniculiim. In angulo sedebat.^ Quern confestim pro 
 aedilitatis imperio voce asperrima incrcpans, Jam jam, in- 
 quif, nee amicis ' [19] quidem nostris, vel omnino ullis hos- 
 pitibus parcitis, qui+ tarn magnis pretiis pisces frivolos in- 
 dicatis, et florem Thessaliaj regionis ad instar solittidinis 
 et scopuli eduliura caritate deducitis ? ^ Sed non impune. 
 Jam enira faxo scias/ quemadmodum sub nostio^ magis- 
 
 rcdiicens in forum cupedinarium, A quonam ex his, inqiiit, emisti has quisquilias 
 pisciitni? Ostendo ipsi pusillum senein residentem in angulo ; quern statim ob'jur- 
 gans tono vocis acerhissimo pro aucforitate adilicia, Jam ergo, ait, nee amicorum 
 noslrorum rationein hubelis, neque idlorum prorsus advenaruin, siquidem tarn euro 
 vrnditis viles pisciculos ; et redigitis hnnc urhem florentissimam lolius provinciw 
 TUcsHdiic ad formain deserti et riipis inaccesscs, caritate opsonioruin. Sed non 
 remanebit inultum. Jamjam enim curabo sentias quo pado improbi reprimendi 
 
 condncens Fnx. Id.— 2 D. s. in angulo sedentem. Yiilg. Qui in angulo sedebaf. 
 Lib. II, ' Omiiiiiiiiqiie ora et obtutiis in imiiin qnempiani, angulo secubantem, 
 conferuntur.' Colv. D. s. qui i. a. scdebat. Fiix. d. s. i. a. sedentem. Aldus 
 veie : d. s. in angulo scdebat. Genuina plirasi cum ilia snperiore \k 44. 
 < iVIenm conspicio. Humi sedebat.' Roald. Flor. sedebat. EInienh.— 3 Jam, 
 inquit, jam ncc am. Sic Maniiscripti oiuuts. £7m6n/!. Tam jam. Mang. jam 
 jaw. Beinb. Jam, inqnit, n. Fate,in.— 4 Parcitis ? Quid. Concinuiiis et melius 
 Bert, parcitis, qui. VVowerius. Bert, parcitis, qui. Recte. Scinpp. in Symb. 
 Venditatis. Vulgo indicutis. Colvius. Indicatis. Sic Bert. Flor. et Bas. 2. 
 venditatis. Elmenhorstius. Malo : indicalis. Nam et supra, ' Quod centum 
 nummis indicarent.' Brant.— 5 Scripserim primum (/ii/ucifis, abjecto niliilo- 
 minus illo regionis. Infra libro tertio, inquit, ' Splendidissima et unica 
 ThessaliiE civitas.' Verba antem priedicta aedilis sunt objuri;antia cupedi- 
 narium, quod pisciculos minimos cariiis indicasset; sed coercitionem ejus ut 
 niinis lenem ridet Appuleius. Nam, prsterqnam quod pisces pro pedibus 
 abjici per officialem suum et conteri pedibus a;dilis curaverit, etiam flagel- 
 lorum poena in venditorem animadvertere poterat, auctore Callistrato : ' Sed 
 lie quidem arcentur bonoribus, qui ab a^dilibus tlagellis ca»si sunt. Quan- 
 quara jure siio aediles officio isto fungantur.' L. eos, qui : ft", de decurioni- 
 bus. Stewech. Ma. Thessalica reg. Thessalia regio, ut supra: 'Si Tliessa- 
 liam proximam civitatem perveneritis.' Sic Varro repovroSiSaaKtiXcc: ' Libya 
 citrus.' Plautus Trinumu)0 : 'Arabia terra.' Cato 'Italia.' Sallustius 
 1. IV. Historiarum : ' Galliae mnlieres:' alii alia. Nee unquam aliter Gel- 
 lius. Colv. Stevtechius rh regionis de[et. Sic Ovidius i. Tristium Eleg. 2. 
 Alexandrian! ' urbem Alexandri' vocat. Vide Colvii notas. £/;nra/j. fhes- 
 salicte etiam Oxon. sed frustra. Adi ad p. m. 27. 'Thessaliam proximam 
 civitatem.' Oud. Ad instar. Alii instar. Elmenhorstius. Edulium. Al. edi- 
 Uum, adulium. Inepte. Caritate ed. Palat. Oxon. Fux. Oud. Deducitis. Ms. 
 ducilis. Pras vulgata scripturam nullam nialo. Arnobius lib. i. ' Neque 
 ulla irruperit novitas, quze tenorem perpetuum rerum dissociata continu- 
 atione deduserit.' Colv. Diducitis. Vulgo ducitis. Elmenhorstius. Deducts. 
 Mang. deducitis. Sic et Vulcanius. Puteun.—Q In Ed. Scriverii sine causa 
 est scj«<js. Oud — 7 Meo. Ms. nosiro. Colvius. "^Qmh. nostra magisterio. Sic
 
 MKTAMORPHOSIiON LIi5. I. 107 
 
 tcrio mali deheant coerccri. Et, profiisa in medium spov- 
 tiila, jubct officialem suiim '' insuper pisces insccndere,^ ac 
 pedibus suis totos obtereie.'^ Qua contentus morum seve- 
 ritudine meus Pytbeas, ac mibi, ut abirem, suadens, Suffi- 
 cit mihi, o Luci, inquit, seniculi tanta ba:;c contumelia. 
 His actis, consternatus ac prorsus obstupidus/ ad balneas 
 me refero, prudentis condiscipuli calido ^ consilio et num- 
 mis simul privatus et coena ; lautusque ad bospitium Mi- 
 lonis, ac debinc cubiculo, me reporto. Et ecce Fotis an- 
 cilla, Rogat te, inqiiit, bospes. At ego ^ jam inde+ Milo- 
 nis abstinentiae coguitor excusavi comiter: quod vise vexa- 
 tionem uon cibo, sed somno censerem dikiendam. Isto ac- 
 cept©, pergit ipse, et injecta dextra clementer me trahere 
 adoritur.5 Ac, dum contor, dum modeste renitor/ Non 
 
 sint sub men adilatu. Et, effiixa in terrain fiscella, imperat ministro stio, ut as- 
 cenderct super pisces, eoaque cunculcaret pccltlncs. Qua scvcritate discipluue cim- 
 tentiis meus Pijtiieits, mihique audor ut abscederem. Satis hulieo, iuquit, o Luci, 
 uffecisse senecionem hunc tanto probro. Hoc facto, rtdeo ad tlierinas peiturbatus 
 aiiimn, ac penilus stupefactus, videns me orbutum pecunia simul, et cccna, strenuo 
 con.sitio mei sapientis comliscipuli. Et, cum lavissem, recertor in donium 3Jilonis, 
 ac delude in meuni cubiculum. Et vontimto Eolisfamula, Invitut te, ait, hospes 
 tuus ad ccenam. At ego, <]ui jam antea noveram parsimoniam Milonis, excusari 
 vie honeste ; quod putarem Jaligationem ilhieris non discutietidam esse esu, sed dor- 
 mitione. Hoc ad Milonem renuutialo, venit ipse ad me, et manu bniigne immissa 
 conatur me perducere. Ac, dum moror, dum rcsisto verecundc, Non ante ubibo^ 
 
 Col. Putean. — 8 Mang. ;». incedere. Piitean. Incedere prapfeiel)at N. Hein- 
 siiis. Ue liac confusioiic agani infra. Oud. — 9 Eos obterere. Totos obt. Al- 
 dus. Roald. Eos Roaldiis invenit in Eil. Has. sec. ac Lugil. Sed in ceteris 
 ct Mss. reli()nis bene totos. At e\egiiuUi\s et ped. totos obt. habent Regius, 
 Fiix. sine suis. Pro morum Lips, divinavit in ore. Fiustra. l)e ' official! ' 
 adi lirisson. de Veri). Sigiiif. Mihi niox cxulat a Fiix. Oud. — 1 Rlang. ob- 
 slupens. Putean. \'nl'j;alum in PiaiUo ct (Jellio iuvenias. Oud.— 2 Vidido. 
 Sine duljio logondiun callido. Siniilis ille I'etronii locus p. 18. ' Ridtrc acu- 
 nu'ri non minus coucionuni, (|uani calumniantiuui cicpinius. (Juod nobis 
 ingenti callidilate pccunianr rtMJdidissent.' Sciopp. in Sijinb. — ;{ IMs. IJ'Oivill. 
 ylf fg-o, uti sa|>issiuie erratur illo in Codice. Scxcenties Apideius ait ' At 
 
 ego.' A Fnx. abest jam, et mox praebet comilem. Pro ipse in Pith. tpi. 
 Turn et non a[>paret in Fux. Dcin dextera D'Orvill. cum Kd. Scriv. ' Dex- 
 tram injectarc,' et 'laUanleni trahere' juiixil (|uo(|ue Sil. in. 1«1. ubi vide 
 iJrak. Oud. — 1 (iuell'crb. jam w(7i(. Id.-.'* Me trahere adorilur. Latinmn iiaiul 
 est. Lego vel invitis libris, cum Ccl. Drakenbordiio, adorditur. Vide ad 
 
 NOT/t: 
 
 '' Officialem Humn] Glossarinm Pri- officialis.' 
 caeo laudatuni, ' Ta.|iaJT7js : apparitor,
 
 108 APULEII 
 
 prius, inquit, discedara quam me sequari.s. Et, dictum 
 jurejurando secutus, jam obstinationi^ suae me ingratis 
 obedientem perducit ad ilium suum grabatulum, et resi- 
 denti, Quam salve agit, inquit,^ Demeas nostei?9 Quid 
 uxor? quid liberi? quid vernaculi? ' ' Narro singula. Per- 
 contatur accuratius causas etiam peiegrinationis meee. 
 Quas ubi probe protuli;^ jam et de patria nostra, et ejus 
 primoribus,' ac denique de ipso praeside scrupulosissime 
 explorans, ubi me^^ post itineris tam s^evi vexationem, 
 sentit' fabularum quoque serie fatigatum, [20] in verba media 
 somnolentum^ desinere, ac nequicquam defectum 7 jam in- 
 certa verborum salebra balbutire/ tandem patitur cubitum 
 
 hinc, inquit, quam mecum venias: et, suhjungens sacrnmentum verbis, pertrahit me 
 jam invite obtemperantem sua pertinacia ad illutn suum lectulum. Cnmque usse- 
 dissem, Quam prospere vivit noster Demeas? inquit. Quid agit ejus conjux? 
 Quid filii? Quid domcsiici? Omnia re/era sigillatim. Inquirit diligentius 
 quibus de causis suscepissem hoc iter. Quas post ijuam iiarravi sedulo,jam inter- 
 rogans accuratissime de mea patria, ejusque priinariis viris, postrcmoque de ipso 
 Prwfccto, cum vidit me post molestiam tam uspcrw riw, defcssum etiam longo 
 ordbie narralionum, truncare media verba prcc supore, et lassatH7n jam frustra 
 dubia vocum asperitate hasitare, sivit me demum ire cubitum. Tandem elapsus 
 
 pag. m. 37. ' Me tractave adorta.'— G Dum contor, dum modeste renitor. Ms, 
 dum contor, et dum 7n. r. Bas. I. contortummod. ren. Colviiis. Cunclor Dorv.' 
 Giielf. et forsan sic ApnI. semper ft percunctor aensii morandi. At condor 
 etprco«for sensu inqnisitionis. El dum m. etiam D'Orv. Fiix. atque Oxon. 
 in quo sequeris. Pro Et dictum vitiose in D'Oi v. Deinde. Otui.— 7 Obstina- 
 tionis. Lego obstinationi,el inccrta verborum salebra: non, in certa. AVoweiius. 
 Obstitiationi s. Alii obstina(io7iis sucb. Elmeiiliorstiiis. Obstinationi nialim. 
 Brant. Ita habent Flor, et Oxon. ciini Ed. Vnlc. sec. &c. nti eniendavit 
 qiioque vir ductus in Marg. Ed. Jiint. i)ost. In leliquis Mss. et Edd. obsti- 
 wa/JOHis swfl?, male, licet piites, ri excidisse. Oud.—H Fiix. inquit, agit. Id.— 
 9 Ms. D'Oiv. ineus. Id.— 1 Ms. et Venet. vtnaculi. B. Ambiosius I. vir. 
 Epistolaruni : ' Minus enini vile putatur servire lihero : geminatur autem ser- 
 vitus, ubi servitur vernaculis.' Cole— 2 Pertuli Aldus. Latinius sane per- 
 ferre causas, unsim prnferre. Roaldiis. Rom. pcrluli, male. Elinenh.—Z Bert. 
 primaiibus. Idem. Bert, et Oxon. SIss. primatibus. Pric. Secutus c>t Scii- 
 verius. Sed vide ad p. m. «3. Oud.—A Th me non est in Beitino. Elmenh. 
 —5 Ms. sciisit. Colvins. Item Palat. Pith. D'Orv. in quo male fatigatus. 
 Oud.— 6 Idem sonolentum. Colvius. Al. somnulentum. D'Orv. somnolentibus. 
 Veiunj est, quod ex Oxon. dedit cum Pith. Junt. pr. aliisque Prira^us simno- 
 lentum, ut apud Marc. Cap. Solin. alios. Oud. — 7 Benih. refectum. Puteau. 
 8 Oxon. balbulientem. Male Edd. quicdaui divh'nn in, certa. Oud. — 9 Con- 
 
 NOTiE 
 
 ' Quu/ t)ernac«/i] Vernae ct vernulne emti, aut facti: hinc vernaculum 
 sunt servi ex ancillis domi nati, non quicquid domi natum et domesticum.
 
 METAMORFHOSEON LIU. I. 109 
 
 concederem.9 Evasi aliqiiando rancidi senis loquax et fa- 
 melicum conviviuni, somno, non cibo gravatus : ccKiiatus 
 solis fabulis. Et, in cubiculum reversus, optataj' me quieti 
 reddidi. 
 
 sum ex coenn verhosa et famelica sordidi senis, onustus sopnre, non dapibus, pastus 
 tantumj'ahtdis. Et regressus in cubiculum tradidi me cupito somno. 
 
 ccdere. Vnlg. concederem. Colvius. Rom. concederem. Elmenh.— 1 Col. Bas. 
 Let 2. Ro. exoptatie. Colviua. Ha&'il. exoptut(B. Elnienhorstius. Sic quoque 
 Ed. Elm. et Pric. sed Mss, et Edd. ceterae habent opiatce. Oud.
 
 APULEII MADAURENSTS 
 
 METAMORPHOSEON 
 
 LTBER II. 
 
 Ut primum,' nocte discussa, Sol novus diem fecit ; et 
 sorano simul emcrsus ^ et lectulo, anxius alioquin^ et ni- 
 mis cupidus cognoscendi quae rara miraque sunt, repiitans- 
 que me media Thessaliae loca tenere, quo artis magicae ^ 
 nativa ' cantamina totius orbis consono ore celebrantur/ 
 fabulamque illam optimi comitis Aiistomenis de situ civi- 
 tatis hujus exortam,'' suspensus alioquin et voto simul et 
 
 Statim aique Sol oriens reddidit terris lucim, dissipatis tenehris, ego exsiliens e 
 sopore simul et e lectulo, cefenim solicilus, et supra modum avidus videndi qua 
 sittgulnria sunt et admiramhi, recogilansque me versuri in media Tliessaliu, in qua 
 genuina incanlamenta arlis MagiccE ftruntur habere originem unnnimi eonsensu 
 totius terra; rerolcensque ilium fuhuhim Inmi 7nei comitis Aristomenis, quam 
 inceperat occasione positurce hujus urbis, contemplabar omnia curiose, solicitus et 
 
 1 At primum male in D'Orvill. et dein evcrsus qnoque in Ed. Beroald. 
 erroie typogiaphico. Oudendorp.—2 Venet. ecersus, male. Tertuilian. de 
 Came ChristI cap. 6. ' Apelles, posteiqnam a disciplina INIaicionis in 
 inulierem carne lapsus est, et dehinc in virgine Philiimene spiritii ever- 
 siis est.' Rescribe, sp. emersus est. Elmenlioistiiis. — 3 Native in Fiix. 
 Oudendorp. — 4 Celebrentur. Vulgati celebrantur. Colvius.— 5 lideni : singula. 
 
 NOTiE 
 
 * Media Thessalia; loca tenere, quo gio est Giaeciae vicina, ubi Magia 
 
 artis magicce, iSfc] Hinc Tliessala niu- viget pliuimnm, et herbce Magicse 
 
 lier pro venefira sappe positiim repe- abundant. Quare ab aliqnibus ilia 
 
 lire est. Horat. Epod. iv. ' Quae [Magia] dicitur inventum Tbessa- 
 
 sidera txcantata voce Tliessala Lii- lum.' 
 
 nanique coclo deiipit.' Ad quem lo- >> De situ cititatis hujus e.rortam] 
 
 cum ejus Scholiastes : ' Tliessalia re- iScilicet occasione propinquitatis ur-
 
 APULEII METAMORPHOSEON LIR. II. Ill 
 
 stuflio, curiose singula ^ considcrabam. Nee fuit in ilia 
 civitatc, quod aspiciens, id esse crederem quod esset : sed 
 omnia prorsus ferali raurmure in aliam eftigiem Jranslata ; 
 ut et lapides quos offenderem, de homine duiatos/ et aves 
 quas audirem, indidem phimatas/ et arbores quee pomo;- 
 rium ambirenf, foliatas similiter, et fontanos latices de cor- 
 poribus'5 humanis fluxos crederem. Jam statuas et ima- 
 gines incessuras, parietes locuturos, boves et id genus pe- 
 ciia^ dictnros^ praesagium ; de ipso vero [21] coelo et ju- 
 baris orbe subito venturum oraculum. Sic attonitus, immo 
 vero cruciabili desiderio stupidus, nullo quideni initio^ vel 
 omnino vestigio cupidinis meae reperto, cuncta circuibam. 
 Tamen9 dum, in luxu nepotali, temulento similis ' "^ ostia- 
 
 desiderio aliquid mirum videndi, et diligentia in illo investigando. Nee qnicquam 
 fuit hi ilia urbe, quod, cwn intuerer, jmiarem rcvera id esse, quod erat: scd crede- 
 ham cuncta esse Iransmutata in (dinm formani Magicn susurramine ; udeo ut 
 existinuirem su.ra, quic invenieham, obriguisse ex hnmiitibus, ct volucres, quas 
 audiebam, ex eadem liumana forma plumus induisse, atque uibores, qua cingebant 
 ])omarium, eadem amissa nalura, fuisse amictas frondibus, ct aquas fontiutn 
 Jiuxisse ex corporibus hombuan liqucfactis. Jam putabam signa et simulacra 
 ambulafura esse, parietes locuturos, boves et similia pecora raticinalura ; oraculum 
 vero alldtum iri derepenfe ex ipso coclo et disco Sulis. Hoc mndo suspensus, aut 
 potius stujie/actus vehetnentissima cupidilale, percurrebam singula, nullum inve- 
 niens rudimentum, ac ne indicium quidem eorum, qua cupiebam, Dum tamen pcr- 
 
 Colv. Singula. Alii cuncta. Eiinenh. Lipsiani et Pitli. lihri srriptarani 
 expressere etiam Vulcan, et Wnwer. sefl singula rectiiis dant ceteri Mss. et 
 lidd. Curiose abest a Pith. Oud. — G Fortassis roctiiis, cruoribus. Wowcriiis. 
 Alii, cruoribus h. Kectc. Ebnenli.—7 Id g. p. diciura. Ms. id genus ignoiat. Ce- 
 toriiin in eodem GX'vAm dicturas. Colviiis. Lipsii Codex id genus \gr\ordt.. i^l- 
 menli. — 8 Lipsins nialit indicin. Colv. Elmenli. Quo i'arit Fiix. Cod. in (jiio 
 indio. Oud.— 9 F. Tandem. Grosl. Nil nnito. Sivpe ha>c paiticiila pra fi£;itni-. 
 Vide ad Caes. et Snct. Oud. — 1 Dum luxu tern. sim. Scripta haec lectio. 
 Vulgaria : dum in luxu nepotali simul. Sic lib. viii. ' Indignanti similis.' 
 
 NOTiE 
 
 bis Hj'pata? narrare coeperat Aristo- bum est indidem. Significat exiisdem, 
 
 ments qiiaj sibi iiiira in ilia coiitige- neinpe, liominii)ns, ex qiiibns oxisti- 
 
 rant, nt videre est initio libri prinii. inabat diiratos lapides. Utitiir et 
 
 c Lapides de hnmine duratoH, ^c] lib. in. hoc vocabnio: ' Et inipev- 
 
 Qiud de istis niagicis portentis sit tire nobis iinclulinn indidem,' id est, 
 
 nedcndum vide apnd D. Augnsti- ex eadem pyxide, undc rampliilen 
 
 nnm, lib. xviii. de Civitatc Dei, siunentem viderat. 
 
 cap. 18. •■■ Pecua'l Nonius : * Pccna, ct pe- 
 
 ■' Indidem plumatas'] Fiustra I'ri- cuda, ita ut pecora veteies dixernnt.' 
 
 caMis reponerc cogitat ibidem. Pro- Plaut. Mercatore: 'Mi senex, non
 
 112 APULEH 
 
 tim singula pererro/ rcpente me ncscius ' forum ciipedinls 
 intuli. Et ccce, mnlierem quampiam frequenti stipatam 
 famulatione^^ ibidem gradientem, accelerato vestigio com- 
 prehendo. Aumm in gemmis/s et in tunicis,ibi inflexum,*^ '' 
 hie intextum,7 ' matronam profecto confitebatur.'' Hujus 
 adhaerebat lateri senex, jam gravis in annis,^' qui, ut pri- 
 mum me conspexit. En, inquit, Hercules, Lucius : 9 ■" et 
 
 vagor totum oppidum ah ostio ad ostium, gressu ehrium referens, deveni suhito 
 incogitans in forum cupedinarium. Atque ilii grandito gradu asseqnor qiiandam 
 fasminam cinctum inagno servorum numero, illic ainbiduntem. Aurum, quod habe- 
 bat ingenis, et invesiibus, in illis intorlum, in his vera inlexlutn, osten'dcbat pro- 
 fecto fceminam esse primnriam. Hide astabat senex jam grandccvus, qui stalim 
 atque me vidit, Hie est eerie Lucius, ait, et me osculatur. Et slatim insusiaravii 
 
 Floridis: < Canenti similis.' Gelliiis : ' Oscitans et halliicinanti similis.' 
 €olv. Palat. dum incessu t. Foitassis Appiileiiis sciipserat : Tamen dum 
 lixcp temulento s. Woweiiiis. Fnx. Tamen dum in luxu temulcnto hostiatim simul 
 s. ;>ert'»To, apeitiiis. Roald. Scalig. rfuw lixce temulento similis. Palat. rfi/m iw- 
 cessut.s. Cod. Lipsii : dum luxu temulento similis. Ego retiniii Bertini et 
 Florentini Codieis lectionem : dum in luxu nepotali simul. Elnienli.— 2 Reg. 
 percurro. Oiid. — 3 Va], inscius. EIniciiliorstiiis. Guelferb. nescium f. cupidi- 
 vis. Olid.— 4 Fior. famulitione. Elmenh. — .5 Recte Berlin, genis. Sriopp. 
 Symh. Genis. Iia Bertinus. AVu, gemmis. Elmenh.— 6 Mavult Lipsius im- 
 plexum. Colviiis. Brantiiis. Flor. inflessum. Elmeidi. — 7 Intextus Palat. Fux. 
 Oud.—8 In annis. Sic Flor. et Aldus. Herat, lib. i. Satyr. 1. 'Gravis annis 
 Miles.' Elmenh, — 9 Hie Lucius. Dele rh hie ex Flor, Elmenh. — 1 Quid. Rom. 
 
 NOTiE 
 
 didici bajulare, nee pecna rnri pas- * Hie intextuni] In tunicis. Ovid, 
 cere,' &:c. Est a singiilari ' pecn.' lib. Metaniorpiios. iii. ' Et pictis in- 
 Idem Plantns, Tnicnlento, dixit textiim vestibus aurum.' 
 * squamosum pecu,' de piscibus. '' Matronam profecto eonjitebntur] Id 
 
 *' In luxu lineessu'] temulento similis, est, ostendebat, profitebatnr, dcmon- 
 
 ^fc] Lectionem banc editionis Scri- strabai. Juvenal, similiter : ' Mors 
 
 verianap, et Maniiscripti Palatini, ut sola fatetur Quantula sint Iiominum 
 
 planioiis ac minus remoti sensus, corpuscnla.' 
 
 libens pra-fero ei, qnam oggerit Sea- ' Jam gravis in aiinis] Ti ' in ' bic 
 
 liger, et post ilium Pricapus, lixa non ex communi usu positum abun- 
 
 iemulento, &,-e. dare videtur, at familiare est Apn- 
 
 s Aurum in gem. [gems'] Sic malo, leio : sic infra hoc libro dixit: ' Vini 
 
 ut in vulgatis est, quam quod enien- cadiim in aetate pretiosi,' et, ' In 
 
 dant, in gemmis. Aurum in genis aspectu micantes ;' quod seniel nio- 
 
 sunt inaines aureae, quae ex auribus nuisse satis sit. 
 
 in genas dependent. "• En, inquit, Hercules, Lucius'] Ex 
 
 '■ Ibi injle.vum] In genis nempe. hoc loco male a librariis et exscrip- 
 
 Inaures enim ex auro in fila ducto torlbus intellecto factum est, irt qui- 
 
 atque intorto fiunt. dam Mss. Codices banc titulum
 
 METAMORPHOSEON LIU. II. 113 
 
 ofFert osciilura, et statini, incertiim, quidnam,' in aurem 
 mulieris ogganniit.* Quin, inquit etiam, vel ipse parentem 
 luara" accedis et salutas ? ' Veieor, inquam, ignotae mihi 
 ioeminai.° Et statim rubore+ sufFnsus, rejecto^ capitep 
 
 in aurem matronce nescio quid. Quidni, inquit, adis, atque salutas matrem tuam 1 
 Non audeo, inquam, salutare muUerein quam non noci, Et subilo erubescens re- 
 
 r-^-^^^^^^^ 
 
 Codex, quidnam. Elmenh. IMale sic notat Elmenhorst. Qnidtiam est vul- 
 gare. Sed quid est in Edd. Rom. Juiit. ntiaqiie, et Aldi. In Oxon. Cod. inc. 
 quid sit. In Pith, iiicurrit quidnam. Ond. — 2 Scriptus liber, oggaiinif. Col- 
 viiis. — 3 Quin, inquit, etiam, ipse parentem t. accedis et suluta. X itig. vel ipsam 
 parentem. Colvius. Fux. Cum, inquit, etiam vel ipsam prope parentem t. a. non 
 male, nt intVa. Roald. Bert, etiam vel ipsam parentem. Pal. et Fl. accedas et 
 sa/ii<<(. Elmenh. — 4 Aldinus Codex : in »'«io)'e. Nun),nt supra: ' Senex gravis 
 in annis :' et lib. viii. ' In hebeti pigritia ferox ?' Colv. In rubore. Sic Al- 
 dus. Tb in non agnoscit Flor. et Rom. Supra tamen dicit: ' Senex gravis in 
 annis :' et lib. viit. ' In hebeti pigritia ferox:' et lib. ii.' ' Vini cadum in 
 aitate pretiosi.' Elmenh. — 5 Putavi legendum : dcjecto, ut lib. iii. ' Capite 
 in terram, immo ad ipsos inferos jam dejecto :' et: ' Dejecto ituque et quas- 
 santi capite, ac demussata temporaii contumelia.' Colv. hego retecto.Wowe- 
 rius. Pr^cessit proxinie jussuni euni accedere ad parentem suam salutandi 
 gratia. Itaque Stewechiiis ibidem non credit, tarn liberaliter educatum, ut 
 iste erat Lucius, caput rejecisse: et, cum summa humanitate opus erat, 
 maxime inhumanum et irrcivilem se praebuisse. Ideo substituit retecto: ante 
 Wower. at alii legendum putant, (/(jec<o. Ego inveteratas scriptura; fidem 
 non forcillaverim. Nam tantum vult Appuleius, negasse se capitis abnutix 
 ad mulierem accedere ignotam. Rejicere antem nos caput eo casii etiam 
 hodie sciunt quibus oculi. Hincque pro vera defenderim lectionera Manusc. 
 codicis lib. x. ubi de sejam asino Noster : ' Et primum nie quidem meiisam 
 accumbere suffixo cubito, dein alluctari, et insultare primoribus pedibus 
 perdocuit : quodque esset apprime niirabile, verbis nutum accommodare, ut 
 quod nollem, rejecto capite, quod vellcm, relate nionstrarem.' Bene tibi 
 sit, ubicumque es, Giseline, virorum optinie, cujus beneficio membranae illic 
 in amicissinii utriusque nostrum Lipsii perventrunt niaiius. Namabsiiue iis 
 esset, legeremus adhuc : quod nollem, relato, quod vellem, rejecto ca. vi. quo 
 nihil naturae rei magis contrarimn. Nam de eo ita Gellius lib. x. cap. 4. 
 ' Sicut, cum annuiuius et abnuimus, niotus ille quidem vel capitis vel oculo- 
 riim a natura rei, quam significat, non abhorret,' &c. Sane capite inclinato 
 approbasse homines, haurimus ex fabula illalcpida Snetonii Caligula cap. 38. 
 cujus a|>pingam verba: ' Nota res est: Aponio Satnrnino, inter subsellia 
 dorniitante, moiiitum a Caio |)raiconem, ne pratoriuin virum crebro capitis 
 niotu nutantem sibi pra^lerirct : ncc dicendi finem factum, quoad xui. gla> 
 
 NOTyE 
 
 pracferant, Lucii Aplleii Herculis " Parentem tuam] ' Parens' hie 
 
 Madalrensis, <S;c. ubi Apidcio cog- anions et vcnerationis vox est, non 
 
 nomen attribuitur Herculis: putarunt cognationis. 
 
 nimirum vocem, Hercules, qua; hie ° Vereor ignofte 7nihi faminee'] 'Ap- 
 
 asscverantis est et jurantis jier Her- x^'^^M^^ P'"; ignotam fniiiinaui. 
 
 c\ileni, unum esse ex Apuleii nostri f liejeclo capita] Diim oblatuni os- 
 
 noniinibuH. culiini vitat prac vcrecundia. 
 
 Delpli. cl Var. Clas. A put. H
 
 114 APULEII 
 
 restiti. Af^ ilia obtntum in mc conversa, En, inquit/ sanc- 
 tissimEe Salvise matris'' generosa probitas :^ sed et cetera 
 corporis inexplicabiliter ad regulam congruentia,^ incnormis 
 
 mnnsi immolus, capite recUnato in alteram partem. Venim ilia oculii in vie de- 
 Jixis, Ecce, inquit, generosa soboles castissima ejus parentis Salvice ; sed et reli- 
 quum corpus respondet ipsi mirum in tnodum, et ad amussim, alHtudo modum non 
 
 diatoies H. S. nonagies ignorant! addicerentur.' De utioque modo strictim 
 Quintiliaii. lib. II. cap. 3. Oral. Instit. ubi agit de siiperciiiis: ' Anniiendi 
 qiioquc et reniiendi ratione dimittuntiir aiit allevantnr.' J. Gruter. Siispic. (1. 
 IV. c, 4.) Bert, et Colxins dejecto. Elmenh.^ — 6 Ms. D'Orv. ac. Vide p. m. 75. 
 Ond. — 7 Ed. Vicent. Et inq. Fiix. rem inij. Id.— 8 Proles. Rom. et Flor. 
 probitas. Elmenli 9 Vide, quaeso, mini recte restitiieiini : sed et cetera cor- 
 poris ex. ad reg. q. d. aliquid affiant: [sic] Omnia, inquit, lineamenta ma- 
 ternse foimse in tilio obseivata, non secns atque si ad icgulain, ad amussim 
 hie facttis sit, ad qnam examinare et foimare suasolent diligenter aichitecti. 
 Pariter lib. ii. extremo emendandiim videbatiir et illud, ' Sed cum piimam 
 plateam vadimus,' geminatione videlicet unius syllabas, et rescribendum, 
 plateam invadimus : qua plirasi dicet lib. ill. ' Populum sic adorat:' alibi alia. 
 Steivech, Inexplicabiliter. Sic membranaceus liljer: in cujus margine nota- 
 turn, alias iegi inexecrabiliter. Debebat esse exaqunbiliter, quod passim vnlgo 
 legitur. Ro. Bas. i.aqualiter. lib. xi. * Inexplicabili voluptate divini simu- 
 lacri perfrnebar.' Pro uffingunt vnlg. affigunt. Abest sunt a INIs. Colvins. 
 Qua diligenter aliquid affingunt. Hand dubie liaec ab aliena sunt nianu. Wo- 
 werius. Aldus pro exaqiialiter babet excequabiliter; et pro affingunt, affigunt, 
 quod est in Ms. Verum tamen audeo reclaniaiitibus libris delere ilia pos- 
 trema, quae sunt a mala manu voceni reguhim explicante, qua d. aliquid affin- 
 gunt. Roald. Quod videriui ab optinio INIs. abesse voculani sunt, probabili 
 conjectura pracedentibus quoque verbis quatuor q. d. a. a, status contro- 
 versiain niovebam ; et suspicor sane adulterina esse ; ineptum scilicet alicu- 
 jus additauientum, qui regulam nobis, si Diis placet, describere volebat. 
 Audacter igitur rescripserini : sed et cetera corporis inexplicabiliter ad regulam 
 congruentia. Ea qualis sit, Seneca proponitEpist. lxxii. ' Hoc nee remitti 
 nee intend! posse non magis qnam regula, qua rectum probari solet : quam 
 si flectes, quicquid ex ilia mutaveris, injuria est recti.' Usum etiam ejus !»a 
 explicat Vitruvius lib. vii. ubi de tectorio opere : ' Longitudines ad regulam 
 et lineani : altitudiues ad perpendicnluni; anguli ad norniam respondentes 
 exiguntur.' Videndus et Galenus lib. i. de Temperam. et Nonius in ' Ex- 
 amussim,' et ceteri. Nam non excudo commentaria. Grut. inSuspic. 1. iv. c. 
 5. Sed et cetera corporis inexplicabiliter ad regulam congruentia. Sic edidit 
 Vulcanius, suadentibus Scaligero et Grutero. Rom. et Aldus : s. e. c. c, ince- 
 quabiliter a. r. qua diligenter aliquid affingunt, sunt congruentia. Flor. i. sed et 
 cuncta corporis execrabiliter. Flor. 2. sed et cetera inexecrabiliter a. r. qua dili- 
 genter aliquid affingunt. Berlin, c. c. execrabiliter quam diligenter aliquid assig- 
 nant. Male. A fabris sumsit metaphoram. Zacbar. c. 4. 1. vocatur 76a!ft€- 
 rpiKhv ffxoiviov. Esai. 33. vs. 2. airaprlov yecofierpias. Elmenh. Inexplicabiliter. 
 Ita Ms. et in margine, inexecrabiliter. In vulgaris est cxceijuabiliter, Malim 
 propius Appuleianum stylum incxcequabilitcr. Brant. Lego: en! e.rcequabi- 
 liter. Putabani aliquando exasciabiliter. Forte non male. Ilia vero, quaj 
 in Mss. nonuullis leguntur,^. d. al. cffingunt (sic lego, non affingunt), g\o&s,ema, 
 
 NOTyE 
 ^ Salvice matris'] Quam fuisse ex Plutarchi Chaeronensis genere dixit, lib. i.
 
 METAMORPHOSEON LIB. II. 115 
 
 Ijroceritas/ succulenta' gracilitas, rubor temperatus, fla- 
 vum et inaflectatiun^ capillitium ; oculi ca^sii quidem,' seel 
 visiles, et in aspectu raicantes prorsus aquilini/ quoqiio 
 versum floridi : "f^ speciosus et immeditatus ^ incessus. Et 
 adjecit : Ego te, o Luci, meis istis manibus educavi : quid- 
 ni?*^ parentis tuas non raodo sanguinis, verum alimoniaruin 
 etiam socia.^ Nam ex ^ familia Plutarchi amb^e prognatae 
 
 excedens, corpus ita gracile, %it tamen sit sued plenum, rubor moderatus, coma 
 flava, et absque affectatione ; oculi coerulei quidem, sed experrecti, et acta tarn per- 
 spicaci,quam sunt aquilarum, dc7iiquc omni ex parte speciosi ; grcssus decorus, et 
 inaffcctatus. Et addidit : Ego te nulrivi, o Luci, his meis mauibus. Ncc mirum 
 tibi videri debet, siquidem pjrticepsfui cum tua matre non tantum sanguinis ejus- 
 dem, sed etiam educationis, Nos enim umbie oriw sumus ex siirpe Plutarchi, una 
 
 ^^^^^^^^^^^^ 
 
 sunt verhorum superiornm. N. Ileinsius. — 1 Succulenta. Flor. suculenta. EI- 
 nienli. Ita et sucus semper exavari in Mss. optimis, sexcenties momierunt 
 eniditi. Male in Edd. pp. incnnrmis succul. procer. Vide Comin. et Abres- 
 chium ad Aristffiii. Epist. p. 115. Oud. — 2 Sine nimia cura, ac siio ingenio 
 flexum capillitium, iit bene Petronii verbis exponit Pricfeus. IVIale ergo 
 Scriverii Ed. ineffectalum. Sic ' inaff«ctata gesticnlatione ' lib. x. pag. 234. 
 Id. — 3 Ms. ccEci siquidem. Colviiis. Sic et Palat. Pith. Fiix. Guelf. Celsi 
 siquidem D'Orvill. Oud. — ^4 /« aspectus micantes prorsus aquilinos, quoquo versum 
 floridi. Ms. in aspectu micantes, prorsus aquilini, quoque flor. Vulgati : in as- 
 pectus m. p. aquilinos, Jim-idus, speciosus, et immediatus incessus. Et qnidem 
 ego etiam scribi posse piitai)am : in aspectu micantes : prorsus aquilini, quoquo- 
 versum Jloridi. Hoc magis appositiun ociilis. ^'ulg. quoq. floridus, tanquam 
 de incessii. Cole. Emenda : in aspectu m. p. aquilino. Wowerius. Fiix. in 
 aspectu minores prorsus aquilini, quoquo versum Jloridi, magis ad rem. Roald. 
 In aspectu micantes prorsus aquilino. Sic edidit Colviiis. In Flor. est : in 
 aspectu m. p. a. Aldus : in aspectus m.p, aquilonis. Rom. i. a. m. p. aquilinos, 
 Roaldus: in aspectu minores p. a. Male. Vvo Jloridi Vlor. Jloridum. Berlin. 
 fioridus. Elmcnli.- — 5 Ven. Bas. 1. et 2. immediatus. Colviiis. Quid si imme- 
 tatus? I'etron. [c. 12f>.] ' Quo incessus tiite [f. scite] conipositus, et ne vesti- 
 gia quidem pedum extra inensuram abcrraiitia r' Et alioqnin infra lib. ix, 
 pro metatorum, meditatorum in Ms. erat, mcdiatorum in viilgatis. Brant. — G 
 RIs. quid tu. Colviiis. — 7 Socia fui. Thfui ex scripto iibro a nobis adilitnni. 
 Colv. Radit aiires meas vox /hi: quia tamen in Ms. reperitnr, reforinabam 
 leviter : etiam socia, quoniam cxfam. Si tamen ineo niodo agere liccret, foras 
 in malam rem extrufkietiir. (irut. in Susp. 1. iv. c. 7. Dele rhfui ex Bert, 
 et rior. Elmcnli. — 8 Vulg. Nam et. Colviiis. Bertin. n. de f. Bas. pr. n. ct 
 
 NOTTE 
 
 •■ Inenormis procerilas'] Tacit, lib. Prica^us. Sic lil>. x. ' oculis in as- 
 
 XII. Annaliuni: ' decoram procerita- pectu niinacibus,' nbi ' in ' abundarc 
 
 tern' dixit. Contra Sucton. de Vi- videtiir ; ut (laulo snpra nionui. Nota 
 
 tcllio: 'Erat euiiu in eo euormis af|uihe pcrspii:acitas et vigor oculo- 
 
 procoritas.' rum, ad Solum ipsum non connivcn. 
 
 * In aspectu micantes prorsus aqui- tium. 
 lini] Sic recte scribendtim nionet
 
 116 APULEII 
 
 sumus, et eandem nutricem simul bibimus, et in nexu' 
 germanitatis una' coaluiraus: nee aliud nos quam dignilas 
 discernit: quod clarissimas ilia/ ego privatas nuptias feci- 
 mus.5 [22] Ego sum Byrrhaena'^' ilia, cujus forte saepicule 
 nomen inter tuos frequentatum educatores retines.^ Ac- 
 cede itaque ^' hospitium fiducia, immo vero jam tuum pro- 
 prium Larem. Ad 7 base ego, jam sermonis ipsius mora 
 rubore digesto, Absit, inquam, parens, ut Milonem hospi- 
 tem sine ulla querela deseram : sed plane, quod officiis in- 
 tegris potest effici, curabo sedulo. Quoties itineris hujus 
 ratio nascetur, nunquam erit ut non apud te devortar. Dum 
 hunc et hujusmodi sermonem altercamur,^ " paucis admo- 
 
 suximus lac cjitsdem jiutricis, et simul adulevimus in vinculo consanguinitatis. Et 
 nihil distingtdt 7ios prater gradum hunoris: quia scilicet ipsa niipsit clarissimo 
 viro,ego vero privato. Ego sum ilia Bijrrhcena, cujus nomen fortasse recordarts, 
 utpote quod sapius celebratum fnit inter tuos nutritures. Diverte ergo confidenter 
 in nostras ades, quce iibi erunt instar proprice domus potius quam hospitii. Ego 
 dissipata jam vereciindia spatio temporis, quod insumscrat loquendo, ad ea sic re- 
 spondi : Absit, o mater, ut discedam ab hospitio Milonis absque ulla querela causa. 
 Sed faciam diligenter quicquid poterit a me fieri, salvis officiis hospitulibus. Quo- 
 tiesatmque orietur occasio veniendi in lianc urbem, semper utur tuo hospitio. Dum 
 h(BC et similia verba ultro citroque commutamus, post paucos passus peractos deve- 
 
 giynilia. Oud. — 9 Lege ex Romano innexu. Elmenh. in Add. Sic etiam Be 
 roald. At amat Auctor simplex nomen nexum. Vide Indicera. Oud.— I 
 Pro una Bert, habet amba. Sciopp. in Symb. Elmenh. Abest ro }ina a Kegio, 
 et Fux. Oud.— 2 Mss. D'Oiv. Fax. Pal. et Ed. Jiint. post, ilia clar. Id.— 3 
 Ya[g.fecerimus. Colviiis. Ms. fecimus. Roaldiis. Sic et Pal. D'Orv. Reg. 
 &c. Sed Flor. Bertin. Pith, cum Edd. pp. et\\\\c. fecerimus. Oud.— -4 Byr- 
 rhena. Scribe Bijrrha-na. Bvppaiva, Oehs, deaiva. -nv^pos, irvppaiva. IVotver. — 5 
 V Or\\il. 7'et. freq. educ. Reg. Ftix. educ. frequenter ret. Oud. — 6 Vitiose ifa 
 Lips, inquam Pal. et raox, immo jam vero jam. Dein tuum non compaiet in 
 Bert. Id.— 7 Ed. Vic. .If. Junt. yir. At hie. Male. Pag. 28. ' Ad Iikc ego:' 
 ubi vide. Adhoc Pith. Id.—S Alteram banc et non bonam scripturam pnto; 
 probe emendare viacor, alternamus: ad earn modtim dicti Horatio ' alterni 
 sermones,' dftoijaoToi \oyoL. Festum audi: ' Altercatio [inquit], jurgatio, al- 
 ternatio, per vices successio.' Appuleius hoc eodem libro : ' Sequensque, et 
 tertium inter nos vicissim, et fVequens alternat pocnlum.' Corrigendum simi- 
 liter, mea opinione, lib. ix. ' Atque illos, qui niese tutelte pervigilesexcubias 
 agitaverant, ausculto de nieis alternare fortunis.' Nam, quod ibi editur, n/- 
 ttrcari non placet. Iterum dicto libro nono frequentatum in omnibus editi- 
 
 NOT^E 
 
 « Ego sum Byrrkcena] Ut a ©ebs fit " Sermonem altercamur] Ultro citro- 
 ©eWa, Dea, sic a Uv^pos Tlvppaivoi, et que serimus, base invitando, ego re- 
 iufle, tenui mutata in medium, Bvp- cusando. Quod dicit Arnob. * ser- 
 ^Mva. inonem altercabilem conserere.' Me-
 
 METAMORPHOSEON LI 15. II. 117 
 
 dam confectis passibus,^ ad domum Byrvhfenge pervenimus. 
 Atria louge pulcherrima," columuis quadn{\\riam per sin- 
 giilos angulos stantibus, attolerabant ' statuas Palmaris 
 Deae.'' Facies quaqiia ^ pinnis explicitis,^ sine gressu ' 
 
 Tiimusad cedes ByrrhcencE. Atrin erant 7nimijicentissima, qiue sustentabant signa 
 DecB VidoricB columnis ereclis quadripartito in siitgulis aTigulis. Simulacra, ex- 
 
 onibus: ' Jamliis poculis iiuituo altercantibiis,' repono, alternaniibus. Ruisus 
 apuil eundem libro v. ' Sir secum altercautes,Qai,soror, dicimns,' &:c. lua- 
 l\m alternantes. Stewech. Piitavi aliquando scribeudiim, s. «/<e)Haiwws. Sed 
 jam nihil rauto. Altcrcare seu ultcrcari nihil aliiid Appuleio, qnam, fahulari, 
 verl>igerare : et qnandoque idem, quod alternare. Colv. Altricaimir perpetua 
 scriptiira in RIs. itaque conseivanda. Roald. Male Stew, a/^ejviamus, Roald. 
 altricaviur. Vide Indicem. Elmenh. Adde Pricaeum. ylZfercarinon solum sig- 
 nificat, rixari, sed etalteinos sermones jacere. Reg. Fux. hie quoque, et alii 
 1. II. p. 40. V. p. 98. VI. p. 197. 1. IX. p. 178. 200. 1. X. p. 220. dant altric. Frus- 
 tra. Olid. — 9 Tempus fuit, cnm legerem spatiis ; cum scireni parum Latine 
 dic-i passus cofificere. Sed, sensu postulante, vulg. lect. retinco, ut ad irpoXSvrn 
 potius referatr.r, quam -n-epiTraTovvTa. Roald. — 1 Attollehant. Ms. attvlerabant, 
 et in marg.al. ac toler<ibant,V,o\v. V nx. atiolcmbant staluas,nt exToiv rod AvkIov : 
 nt infra pag, 171. ' Mensula leliquias toleians :' et pag. 240. ' Parvuhun 
 quendam sinu toleran!;.' Roald. Flor. et Lipsii liber, attolerabant. Elmenh. 
 Bene, nt inf. ' Mensula coenae totius lionestas leliquias toleians.' Brant. 
 — 2 Palmaris DecB facies quaque. Emendo: quaqua. Itidem lib. v. ' Con- 
 valles lacunosee cavaeque niniium spinetis aggeralaj et quaqua versus repo- 
 sitae.' Perperam enini in vnlgatis codicibus supposuere quanqiiam versus. 
 Similiter et lib. xi. De Asino, ipso principio libri, scribo : ' Quoqno ritu, 
 quaqua facie, te fas est invocare :' in Parisiensi editione et Beroaldina reti- 
 micrant quaque facie, non recte, ut opinor. Steivech. Quaqua pinnis. Vulg. 
 quaque pinnis. Ven. primis. Colvius. Finis Par. Ms. Oud. — 3 S. g. Ms. 
 
 NOT;E 
 
 lius ergo a/ificamMrlegas, quam alter- erat, qua parte lux in totum atrium 
 
 camus. diffundebatur. Plura vide apud eun- 
 
 " Atria longe pulclierrima'] In Mag- dcin Vitrnviuni, lib. vi. c. 3. 
 
 naluni domibus post vestibulum sc- " Palmaris Dea] Victoriae, cnjus 
 
 qni'batur atrium, introiiuntibus ob- insigne |)aliua, item et laurus. Porro 
 
 vium, ex Vitruvio, forma oblonga, Deam Victoriam fccerunt antiqui, ut 
 
 columnis circumdatum alas consti- Concordiam, Pacem, Libcrtatem, et 
 
 tuentibus. In medio erat impluvium multas alias. 
 
 scu spatium quoildam, per quod aqiia y Pinnis explicilis] Hie erat Victo- 
 
 j)luvia ex cetciis a?dium (ectis in riae habitus. Claudian. de Landibus 
 
 siibjectam areolam derivabatur, ope Stilichonis: 'Ipsa duci sacras Victoria 
 
 eolliquiarum, et stillicidionnn. Ilhid panderet alas, VA palma viridi gau- 
 
 iin|iluvium lumen lialjebat in sumnio dens, et amieta tropa-is.' At NiKrji/ 
 
 latum non minus quarta, nee magis H-Tirtpov, alls carentem Victoriam, 
 
 tenia parte latitudinis atrii : quod Allienienses solerti commento forma- 
 
 liimcn ficfbal defieicnte liinc inde veranf, ne scilicet ex Athenis cvo- 
 
 tecto, sicque atrii medium sub dio larct, qucmadmodum refert Pausa.
 
 118 APULEII 
 
 pila3 volubilis,'^^ instabile vestigium plantis roscidis deci- 
 tantes ; ^ nee ut maneant inhaerent, ct jam ^ volare credun- 
 tur. Ecce 7 lapis Parius" in Dianam factus tenet libratam 
 totius loci medietatem : signum perlecte luculentum, veste 
 reflatum,'' procursu vegetum, introeuntibus obvium, et ma- 
 jestate numinis venerabile. Canes utrimque* secus Deae 
 latera muniunt ; qui canes et ipsi lapis erant. His oculi 
 minantur, aures rigent,9 nares hiant, ora sasviunt ; et, sic- 
 unde de proximo latratus ' ingruerit, eum putabis de fauci- 
 bus lapideis ^ exire : et,' in quo summum specimen operae 
 
 pansis in utramque partem alis, instabilem gressum leviter jigentia pedibus rorulentis 
 absque motu sphcerce volubilis, cui uislsHint, non inharent quasi mansura, sedjam 
 putuntur volare. 3farmor vero candidum exsculptum in Diance effigiem collocatum 
 est in ipso totius loci medio ; qua stalua omnino splendida est, laciniis veluli ven- 
 torum arbitrio volitantibics, sic diaposita, ut videatur currere, occurrens intrantibus, 
 veneranda ob majestalem divinitatis, quam reprasentat. Canes stipant latera DecB 
 ab utraqne parte, qui canes erant quoque marmorei. Hi habent ocxdos truces, 
 aures arrectas, nares apertas, rictum ferocem : et, si latratus auditus fuerit alicunde 
 ex vicinia, credes eum prodire ex gutturibus lapideis illorum canum. Et, cum 
 
 supergressu: recte. Roald. Elmenh, — 4 Ma\e (\n'n]am volubiles. Pila volubilis, 
 non facies statiiarnm. Colv. Instabilis Pith. Oud. — 5 Non capio illud deci- 
 tantes, uec satis integrum mihi visum. Malebam deiibantes. Vestigium 
 plantis delibaie videbantur ipsa statiiae Palmaris deae : hoc est, snmraatim 
 duntaxat contingere teriam in lapide videbantur. Colv. Lego deicitantes, sive 
 quod idem est, dejicitantes, id est, dejicientes. Bra?)^ — 6 Piic. at jam. Edd. Ber. 
 Bas.pr.c<u»«. Deest jam Ms. Lips, ex Coll. Voss. Forte, ctaioL Sednilmuta. 
 ' Evolare ' et ' provolare ' dicuntnr quae eminent et protenduntur. Vide Salm. 
 ad Solin. p. 233. Oud.— 7 '\n\g.E contra. Elmenii.— 8 Ms. utriusque. ' Secus ' 
 antiquis pro, sexus, indeclinabile, vulgo notum ex Scaligero ad Ausonium. 
 Roald. Utriusque. Bene. Elmenh.— ^i Rigavt. Rigent Aldus. Roald. Ut debet. 
 Nam operarum vitio est in Ed. Beroald. rigant, Deest id verbum cum voce 
 nnres in Ed, Bas. pr. Oud. — 1 S. lat. Bert, sic nmim lat. Male. Elmenh. 
 D'Orv. stu unde. Par. si cum. Adverbio hoc pro, si alicunde, usi Cicero, 
 Livius, Suetonius, alii. Tum Palat. Fux. Pith. Guelf. Par. et Edd. ante 
 Colv. sic. de proximo latratus. Oud. — 2 Lnpidis. Malo cum Pal. lapideis, 
 Wowerhis. Lapideis. Vulgo /a^irfis. Elmenh.— 3 Copula deest Ms. Colv. Item 
 
 NOTtE 
 
 nias in Atticis. dit promtam esse et facilem ejus mii- 
 
 ^ Pila volubilis] Div. Chrysost. tationem. 
 Oratione i. de Dea ista: Ol /j.eu tirl ^ Lapis Partus'] Marmor candidum 
 
 ^vpov ea-Trjcrav avTTiv, oi Se i-n-l TTJs a-cjial- e Paro Insula, una ex Cycladibus, 
 
 pas. Et post : 'H Se (7(palpa (fx^vvei) ubi iiigens ejus copia. 
 Sti fVKoAos T] /ueraySoAr; avrrjs. Hanc '' Veste reflatum] Sic lib. iv. ' Vi- 
 
 (Victoriam)alii in novaculastatuunt, bratis hinc inde laciniis, et reflate 
 
 alii in sphjera: sphaera autem ostcn- sinu.'
 
 METAMORPHOSEON LIB. II. 119 
 
 fabrilis '^ egregius ille signifex ^ prodidit, sublatis canibus 
 in pectus*^ arduis pedes imi resistimt, currunt priores. 
 Pone tergum Dedd saxum insurgit, in speluncae modum 
 miiscis " et lierbis, et foliis, et virgiilis, et sicubi pampinis, 
 et arbusculis alibi de lapide florentibiis. Splendet^ intiis 
 umbra signi [23] de nitore lapidis. Sub extrema saxi mar- 
 gine poma et uvte faberrime politae^ dependent, quas ars 
 ccmula naturae veritati similes ' explicuit. Putes ad cibum 
 inde quaidam, cum^ mustnlentus autiimnus'^ maturum co- 
 canes illi erecti sitit, et elati in pectus, posteriores eorum pedes hwrent immoti, 
 nnteriorcs vera videntur ciirrere ; in quo prastans ille statuarius edidit exemplum 
 absolulissimum avtis scnlptorice. Post dorsiun Decs rupes est erecta, in mudum 
 caverncE, vestita musco, et gramine, et frondibus, et ramusculis, hie vitibus, illic 
 fruticibus e marmore nitentihus. Umbra simulacri fulget intus propter splendurem 
 marinoris. In extremo margine rnpis pendent poma et rucemi eltgnntissime elabo- 
 I'ati, quos ars imitutrix natitra exhibidt consimiles veris. Credas aliqua ex iis posse 
 legi ad esum, postquain aututmius villi largitor aspiraverit ipsis colorem maturitatis. 
 
 D'Orvill. Oxon. Fux. Giielf. Oud. — 4 Palat. Guelf. opera. Par. ope fabrili. 
 Ftix. 0. fabrili. Id. — 5 Ms. Bas. Col. signifer. Ainobius lib. \i. ' Inter 
 significcs ille memoratus Phidias.' Sidoniiis ; ' Qiieni Grjecije suae cenien- 
 tariis, pictoribiis significibnsqiie illiistris, sacratis templis formavit stattiis.' 
 Sic ' acdifex;' Tertnllianus de Idololatria. Colv. Flor. et Lipsii liber et Rom. 
 signifer, Elmenh. Hinc fiimatiir locus in lib. de Deo Socratis ; ' Sed non 
 pudet me non esse significem.' Putean. Idem est error in INIss. Pith. Fux. 
 Guclf. Palat. Oxon. Edd. Vicent. Vide etiani Becicbemum et Beroald. 
 Mart. Cap. L. i. 13. ' Cum vivos etiani vuitus aeri ant marmori signifex in- 
 spirat.' Oud. — G C.inp. Vulgati, can. impetus. Nihil rectius scripta lec- 
 tione. Aliquando tamen, illam eniendare nitens, legebam : canib. in pectus 
 rabidis. Colvius. Impetus arduus, SfC. Sensum Appulcii teneo, verba non te- 
 neo. Quid eniui est impetus arduus / Ait statuarium effingere voluissecurren- 
 tibiis similes canes, tpiod exprcssit verbis iliis, ' pedes imi resistunt, currunt 
 priores.' Sed satis non constat sententia sine Ms. in quo est, sublatis canibus 
 impetus arduis p. i. r. c. p. Merum Appuleianuin hoe est, nierus Latinismns. 
 Herciiks non tarn secundum naturam canes ill.e ab artifice currentes factae, 
 qiiani illud divine exprcssum his verbis; canibus in pectus arduis p. i. r. c.p. 
 Ila enim legcnda sunt, sublata glossa sublatis. tjimile illud Arati de Cane 
 Orionis : Avrap Sy' ahl^tipios (^diridtv cptpeTai /j.fTi6vTL ^oikws. lioald. Rom. et 
 Aldirs, impetus arduus. Male. F.lmenli. — 7 Scriptus muslis. Colvius. Bert. 
 meiacis et h. Flor. 1. muslis et k. Elmenh. — 8 Sic recte cum Bccichemo Ep. 
 /.xxi. corrcxit lieroald. In Edd. Vicent. Ven. Bas. pr. Splendor, quaj et 
 mox vitiose praebet lujiis. Oud. — 'J Palat. poliia. Uuod per syllepsin, de 
 qua alibi, posset defendi. Sed is codex tanti non est. Deiu silens pro simi' 
 les Fux. D'Orvill. Item mox <fflarit. Id.— 1 j\ls. D'Orvill. silens. Id.— 2 
 Lejre ecu ; saupc in cum corr\iptiini. lib. ii. |). 12. ' Cum annilationc virium.' 
 Sciibunt e v. c. cumul. Sed lege, ecu. N. lieius. Inepta est vocula cum, 
 Non enim uvae Lie alium colorem cmittunt ceteris anni tempestatibus, alium 
 
 NOTiE 
 
 ' Mustulcntu$ aulumnus] Ovidio, * caleatis sordidus uvis.'
 
 120 APULEII 
 
 lorem afflaverit, posse clecerpi. Et, si fontes,^ qui Dea3 
 vestigio discurrentes ^ in Icnem vibrantur unclam/ pronus 
 aspexeris, credes illos, iitvite*^ pendentes racemos, inter 
 cetera veritatis, nee agitationis officio carere. Inter medias 
 frondes lapideus Acta^on simulacrum,^ "^ curioso obtutu in 
 dorsum^ projectus, jam in cervum ferinus,^ et in saxo si- 
 mul et in fonte loturam Dianam oppeviens visitur. Dum 
 haec identidem rimabundus ' eximie delector, Tua sunt, in- 
 quit ^ Byrrhaena, cuncta qasa vides. Et cum dicto ceteros 
 omnes sermone secret©^ decedere praecipit.' Quibus dis- 
 
 Et, si tu rcclina/us in pectus inspexeris laliccs, qui labrvtes sub pedibus Dece im- 
 pclluntur in tenues Jluctus, pittabis illas ucas quasi pnidulas ex palmilibus, inter 
 reliqua quce habcnt con/ornda veris uvis, esse etiani prceditas dote mobilitatis. In 
 mediis foliis lapideis stalua Acteconis conspicitur, qui rejecto in tergum capite 
 curiose inspicietis, jam indutus forma ferinu ccivi, conspicitur et in marmore simiil, 
 et in fonte expectuns Diunani luuturam. Dumhcuc studiose contemplans snbinde 
 mira vuluptate perfruor, Omnia, qucB cerriis {inquit Byrrlicfna} tua sunt ; et, cum 
 hoc dixisset, jussit demissa voce reliquos omnes discedere. Quibus omnibus semotis, 
 
 ■^ ^^^-^^'^^■^^^■^^ 
 
 autnniiio. Legenclnni est ecu pro, ac si, qnnsi, ut bene vidit N. Heinsius. 
 Ond.— 3 Beit, fomites. Sciopp. in Symb. Einienii. Corniptum hoc esse e 
 fontes op'iuov, licet aliiid cjiiid latere suspicai etur Sciopp. in Siisp. Lect. 1. iii, 
 Ep. 10. Oud. — 4 Oxon. Par. vestigia. In iisdeni et Lips, ex Coll. Voss. 
 Fiix. Reg. D'Orviil. discurrunt et. Palat. discurrent. Id. — 5 Berlin, umbram. 
 (Sciopp. in Symb.— 6 Manuscriptiis codex, Jiie. Ven. et Bas. pr. rure. Colvius. 
 Rure. Vite Aldus idem. Rould. Alii, vite. Elmenh. Lego levicula niuta- 
 ti one vert'. Quasi ' ctnn ipsiiis naturic veritate ccrtantes,' ut Petron. loqui- 
 tur. Martialis de Tssa catella Publii : ' Issam denique pone cum tabella, 
 Aut ntrainque putabis esse veram, Aut utramque putabis esse pictam.' 
 Rrant. — 7 V>e\e vocem simulacrum: aut scribe, Act(eonis simulacrum. Wowe- 
 rius. Flor. Actaon simulacrum. Lege, Actcconis simulacrum. Elmenh. — 8 Ms. 
 indejam. Colvius. Flor. 1. in dam versum prolectus. Flor. 2. inde jamprojectus. 
 Male. Elmenh. Ms. indejam proj. hogernrt, in Deliam: sen poti'is in JDeaHi : 
 ut supra hoc lil). 'At ilia obtutum in me conversa.' DeliiB Deze mentio 
 Horatio 1. iv. Oda 6. Brant.— 9 Sic recte Becichem. Ep. lxxi. et Beroald. 
 eniendarunt primarnm edilxmuni vitiosam lectionem, /«iwMS. Dein Palat. 
 in fontem. Oud. — 1 Forte mirabundus ; ut pos-t paulo ; ' Isto aspectu defixus 
 obstupui, et mirabundus steti.' Brant. — 2 Idem Ms. ai<. Colvius. Et Oxon. 
 Malim post per hunc, inquit, i^-c. reponere ait cum Palat. et Ed. Scriv. Infra : 
 ' Heus tu scliolastice, ait,'cS:c. — 3 Decedere pracepit. Fux. discedere. Roaldiis. 
 Bert, pracipit. Elmenh. Discedere prcecipit etiam in Utgio. Ultimum bene, 
 
 NOT^ 
 
 ^ Actaon simulacrum'] Appositio. cum Actieonis fabulae. 
 
 Hoc est, Actaeon sculptns. Vide « Sermone secrctol Quid, si legas, 
 
 Ovid. lib. 111. Metamorph. Hygin. serjTJonisecretoi" hocest, ad sermonem 
 
 Fab. CLxxxi. et Fulgent. Mythol. secretum, ut posset mecum secreto 
 
 lib. HI. nbi exponit quid dederit lo- loqui?
 
 MliTAMORPIIOSKON LI 15. II. 121 
 
 pulsis omnibus, Per hauc, inquit, Deam, o Luci carissime,'^ 
 ut anxie tibi metiio, et, iitpote^ pignori meo, longe provi- 
 sum cupio. Cave tibi, scd cave fortiter a malis artibiis et 
 faciuorosis ^ illecebris Pamphilas ^ illius, quae cum Milone 
 isto, quern dicis hospitem,^ nupta est. Maga^ prirai no- 
 minis, et omnis carminis scpulcralis magistra creditur, quas 
 surculis, et lapillis, et id genus fiivolis ' inhalatis, omnem 
 istam"^ lucem niundi sideralis' imis"^ Tartari et in vetustum 
 chaos summergere novit.^ Nam, simul"^ quenquam con- 
 spexit speciosce formae juvenem, venustate ejus sumitur,'*' 
 et illico in eum ^ et oculum et animum detorquet. Serit 
 
 Per hanc Deam, inquit, o Luci dilectisaime, quam vehementer tibi timeo ! quamque 
 opto tibi bene cotisulere ! qitippe qui inilii es instar filii. Prospice tibi, sed strenue 
 prospice a scelestis artibiis et blandimentis nefariis illius Pamphiles, qucB juncta 
 est connubio cum isto Milone, apud quern ais te divertere. Perhibetuv sa!^a insignis, 
 et prinxc notcB, et peritissima omnis incnnlamenti necromunlici, qucc potest demer- 
 gcre in profundum Tartarum atque in antiquum chaos hoc nmne lumen astrorum »•«• 
 tnwscuUs, lapillisque, et vanis ejusmodi rebus ufflatis carmine magico. Nam, statim 
 atque vidit udolescentem qucinpiamformosum, capitur ejus pidcliriludine, et evesti- 
 gio inlendit in eum adem oculorum et mentis. Abblanditur, occupat animum, irrelit 
 
 confirmante D'Orvilliano, Fiix. Pitli. iiti jam edidit Scriverius. Oud. — 4 Ms. 
 D'Orv. hie et ficquentpr exliibet hanc voceni per k, ut fit s.ppe in Inscrip- 
 tionibiis. Vide et Ciof. ad Ovid. 1. i. Met. 486. Oud.— 5 Roaid. ut prope. 
 Vide ad p. 21. ' Ipsarn prope parentem tuam.' Id.—G Non male repetit 
 Pithoeaniis praepositioueni a, lit statim, ' in saxa et in pecua :' ac miilies. Id. 
 — 7 Pamphiles. Idem Ms. Pamphile. An Pamphila:? Col v. — 8 Ilospitem, 
 Delet I'alatin. Elmtnh. Uncis inclusit Scriverius. Oud.— 9 Edd. IJert. Bas. 
 pr. frequcnti errore Magna, et mox maislra pro magistra Oxon. Id. — 1 Fr. 
 idem. A\. fribolis. ' Frivnsculum ' et ' frdjusctdnni ' apud Isidonnu et Ju- 
 risconsultos nostros. Colv. Palat. Guclf. fributis. Ond.— 2 Fnx. illam I. Id. 
 — 3 Idem, siderealis. Colvius. — 4 Cod. Ful. in ima. VVowerius. Fux. in ima. 
 Roaldus. Ms. in ima. .Sciopp. in Synib.— 5 Mcrgil. Vnlgati, submergere 
 novit. Colvius. Fnx. submergit. Roaldus. Submergere novit. Colvius mcrgit 
 legit, sed contra fidem Manusoriptoruin omnium. Elmnih. — Cumq. lidem, 
 simulq. Colvius. JJcrtin. si'mu/ij. Elmcnli.— 7 Caj>itur. Fux. sHmj<«r, ut Aldus ; 
 sed glossa. lioald. Quiddicam? an sumi venustate idieujus'ulcm \/i\.\eve, quod 
 vulgo est consumi, quo niodo vidctur usurpasse Lucilius lib. xxviii. ' Omnia 
 viscatis nianibus Icget, omnia sunict, Crede milii, presse aufuret omnia:' 
 et Plant. Pseudol. sc. iiuali : ' Hoc ego modo atcpie herus minor hunc diem 
 snmsimiis, Protliimc r' An autumem literam vocis ascitic ultimam priori 
 adhaesissc parti, et olim cxaratum ; ejus uritur ? Quicquid est, usurpabo 
 illud jurisprudentiap nostra; : ' Non liquet.' (irut. in Suspic. I. iv. c. 7. Sumitur. 
 Basil. I. capitur, Gruterus, uritur. Eluienh. — 8 El eum at iua\ atcrni D'Ov- 
 
 NOTiE 
 
 ' Venustate ejus sumilur] Ohserva amatorio vocabulo. Gruterus rcponc- 
 sumitur satis inusitatc hie positum bat urilur. 
 pro, capitur, incenditnr, aut simili
 
 122 APULBII 
 
 blanditias, invadit spiritura ; amoris profundi pedicis aeter- 
 nis alligat. Tunc minus morigeros et^ viles fastidio, in 
 saxa, et in pecua,' et quodvis animal puncto reformat : s 
 alios vero [24] prorsus extinguit. Haec tibi trepida caven- 
 da* censeo. Nam et ilia urit perpetim,^ et tu per aetatem 
 et pulchritudinem capax ejus es. Hacc mecum Byrrhaena 
 satis anxia. At ego curiosus alioquin,+ ut primum ^ artis 
 magicae semper optatum nomen audivi, tantum a cautela 
 Pamphiles*^ abfui, ut etiam ultro gestirem, tali magisterio 
 me volens ampla cum mercede tradere, et prorsus in ipsum 
 barathrum saltu concito praecipitare. Festinus denique et 
 vecors animi/ manu^ ejus velut catena quadam memet 
 expedio: et, salve propere addito, ad Milonis hospitium 
 
 laqueis sempitet'nis alti amoris. Tunc contemnens eos, qui sibi non satis ohtempe- 
 rant, et vulgares: mutul illos momento temporis in lapides, in pecudes, et in qiiasli- 
 bet bestias: alios autempenitus interficit. Metuo tibi ab his malis, et suadeo, ut pra- 
 caveas ab iis. Nam et ilia incendit ceterno amore, et tu ea es estate et forma, ut 
 ei convenias. Hac mihi dixit Byrrhana valde solicita. Verum ego alias avidus 
 sciendi, simul ac audici nomen scientia Magicce a me semper expetitum, tantum 
 abfuit ut mihi caverem a Pamphile, ut sponte quoque impatienter cuperem me dare 
 in talem disciplinam, vel cum ingenti pretio, ac me penitus dare prcecipitem acce- 
 lerato saltu in ipsam voraginem Magia. Postremo properanter et turbata mente 
 libera me ex ejus manu tanquam ex aliquo vinculo ; atque Vale dicto festinanter, 
 
 ^^■^ ■^■^ ^-^-^-^ ^ ^ ^ ■^ 
 
 vill. Oud. — 9 Qiiin leponam, ut viles fast idiens? Dicta enim haec de Pam- 
 phile Milonis conjiige, hospita ipsius Lucii, quae, ut quemque juvenem con- 
 spexisset forma liberal!, illico in eum et oculum detorqueret et animum ; 
 statimque amoris pedicis irretire conaretur: si quos vero reperiret, quorum 
 mens occalluisset ad blanditias ; eos ut spretos a se, et vilia capita, magicis 
 artibus misere exerceret. Stetveck. Fastidiens. Scriptum, fastidio. Colvius. 
 Fux. fastidio. Roaldus. Palat. et Flor. fastidio. Elmenh. — 1 Palat. Guelf. 
 specua. Dein alios non D'Orvill. Oud. — 2 Fux. hcec tibi trepida alias trepi- 
 danda. Roaldus. Trepido. Aldus, trepidanda. Elmenhorstius. Mang. hac tibi 
 trepidanda, Sfc. Pntean. Et cavenda. Th et male omittit Flor. Elmenh. Bas. 
 pr. cavenda et. Oiid. — 3 Perpetumn. Bert, perpetim. Sciopp. in Syniboia. 
 Alii, perpetim. Elmenh. — 4 Rursus Edd. Aldi, Junt. post, alioqui. Oud. — 5 
 D'Orvill. ut primus. Dein ultra Fux. et maisterio Oxon. Id. — 6 D'Orvill. 
 animce. Sed 1. iii. p. 54. 'Pamphile, vecors animi :' ut debet. Id. — 7 Ms. 
 et manu. Colvius. Forte, ex vi. Brantius. In Fux. etiani, et manu. Par. 
 sive Coll. Wass. iiutnus, Et posset defend! per polysyndeton. Veluti Palat. 
 
 NOTiE 
 
 5 Et viles fastidio, in saxa, el in pe- Phaedrus de cervo : ' Ut venatornm 
 
 eua, Sfc. reformat] Sic Circe apud Ho- fugeret instanteni necem.' Sic Te- 
 
 merum, 'OSvaa: K. rent. Andria, ' Patris pudor.' 
 
 *■ A cautela Pamphiles'] Passive: sic
 
 METAMORPHOSEON LIB. II. 123 
 
 perniciter evolo. Ac, diini amenti similis celero ^ vesti- 
 gium. Age, inquani, o Luci, evigila, et tecum esto. Habes 
 exoptatam occasionem, et voto diutino poteris fabulis mi- 
 ris 9 explere pectus. Aufer ' formidines pueriles ; cominus 
 cum re ipsa gnaviter ^ congredere ; et a nexu quidera Ve- 
 nereo hospitis tuae tempera, et probi Milonis genialem to- 
 rum ' religiosus suspice. Verum enimvero ' Fotis famula 
 petatur enixe.''^ Nam et forma scitula,^ et moribus ludicra, 
 et prorsus argutula est. Vesperi quoque cum somno con- 
 cederes,*^ et in cubiculum te deduxit^ coraiter, et blande 
 lectulo ^ collocavit, ct satis amanter cooperuit : et, oscu- 
 lato tuo capite, quam iiivita discederet, vultu prodidit ; 
 denique saepe retrorsa respiciens substitit.^ Quod bonum, 
 
 covfero me celerrime ad ades Milonis. Et, dum matnro gradum ad instar furiosi, 
 Eia, inqitam, o Luci, expergiscere, et attentus esto ad tcipsiim. Occasiu tolits 
 cupita offertur tibi, et poteris satiare animum fabulis udmirandis secundum deside- 
 rium, quo pridein teneris. Apage metus pueriles. Aggredere strenue rem ipsam 
 propius, et absline quidem a stupro luce hospitis, et intuere cum reverentia ledum 
 conjugalem lioni Milonis. Verum aggredere omni conatu ancillam Vutidem ; est 
 enim eleganti vultu, inoribus facetis, et pallet mira dicacitate. Heri quoque res- 
 perc,cum ires dormitum, deduxit te officiose in cubiculum, et suaviter composuit 
 lecto, et contexit valde amanter, et osculata tuum caput ostendit vultu sua quam 
 repugnanter a te abiret : postremo restitit swpe se convertens, et post se respectans. 
 
 Oud.—8 Accelero. Vulg. celero. Colvius. Pal. et Bert, celero. Elmenh.— 9 
 M^. fah. mis'is. Locus niilii pariim sauus videtur. Medcborne legens, 
 tniscellis^ At adhuc aliiid Imic loco (juacro aptiim magis, nee placet hie 
 IJeroaidi divinatio. Colv. Miseris, Savals. Malim tamen cum quibusdain 
 libris mim. Wowerlus. Miseris, dupais; quaiivis libri varient ; ct hi miris, 
 alii Mi/esiis legant. Froho Milesiis, sicut in principio libii hujus dixeiat: 
 ' At ego tibi sermone isto Milesio varias fabellas conserani.' Sciopp. in 
 Symb. Miseris. Sic Flor. Aid. et Ro. Vulc. et Colv. miscellis. Beroald. /. 
 MUesiis: quod placet Scioppio. Elmenh.— I ^«/«s Pith. Out/.— 2 D'Orvill. 
 graviter. Fux. navitcr et unnexu. Palat. Pith, et Edd. quaedani Vett. Vcnerio. 
 Mn\ pro sHsynce perverse D'Orvill. ,sMSci;>e .• et Pith, religionis suscipe. Id. 
 — 3 Idem IM5. V. enim puero. Colvius. IJemb. Verum enim puto. Putean. — 
 4 Annixe. Idem enixe. /Eque bene. Colo. Flor. et Lipsii liber, enixe. 
 Elmenh. — .5 Addit D'Orv. e«/. Contra niox pro «r^u<u/a fs/. Vesp. in Fux. 
 legitur, arg. En vesp. Oud.— Par. condederis. Id.— 7 Te dux. Plerique, 
 le deduxit. Colvius. Lege cum Pal. deduxit. Wow.— 8 Oxon. (JuclF. pr. 
 lecto te. Par. lecto. Dcin inricla tralatitio errore D'Orvill. ()ud.~'J R. r. 
 suslinuit. Enienda, auctore Ms. Berlin, relrorsus r. substitit. A\o\verius. 
 Itetrorsurn r. Fux. retrorsa respiciens. Roaldus. Bert, relrorsus. Scioppius 
 
 NOTiE 
 
 ^ Genialem torum] IMaritalcm. Closs. ' Cenialis, 7a^i7Aioi.'
 
 124 
 
 APULEII 
 
 FELIX, ET faustum'' itaque, licet, salutare non eiit,' Fotis 
 ilia tentetur/ Hcec meciim ipse disputans ' fores Milonis 
 accedo : et, quod aiunt,4- pedibus in J sentenliam meam 
 vado.^ Nee tamen domi Milonem,'^ vel uxorem ejus oflen- 
 do, sed tantum caram meam Fotidem : qua^ ? suis [2'>] do- 
 minis^ parabat viscum^ fartim concisum,"^ et pulpam" 
 
 Igitur, quod boniim felix fortunatumque sit {quanqmm non futurum sit salnhre) 
 Tpetamus iltum Fotidem. Hac apud me. disserens devenio ad ostium Milonis, et 
 {sicut dicitur vulgo) eo pedibus in meam sententiam. Nee tamen invenio in adibus 
 Milonem, aut ejus conjugem, sed solum dilectam meam Fotidem, qua praparubat 
 suis heris pulmentarium ex viscere congestim secto, et pulpam concisamfrustillutim 
 
 m Symb.— 1 Locus Iiic antea misere depravatiis. Pleiiqne vnlgo, Quod bo- 
 num,feltx etfaus. sit itaque, licet insalutare non erit. Basileensis 1. rh licet non 
 Iiaber. Sciiptuiam veteris libri expressiiniis. Posset etiani distingui : 
 Quod bonum, fel. etfaus. sit itaque, licet mihi salutare non erit. Photis ilia, ^c. 
 Et sic lib. XI. ' Qiiotl felix itaque, ac faustnm, salutareque tibi sit, aiiimo 
 gaiidiali nirsum sacris iuitiere, Diis niagnis auctoribus.' Colv. Vide Biis- 
 sonii Formulas lib. in. p. 275. et seq. Rom. et Aid, /. insalutare non erit. 
 Male. Elmenh.—2 Tentetiir exulat a Regio et Fux. Oud.—Z Pal. ipsa d. 
 Pith. disp. ipse. Id.— 4 Quod aiunt. Par. uf aviler. Guelf. sec. quod ariter. 
 Id.— 5 In deest Giielf. pr. Id.— 6 Mil. Ms. Al. Milonei. Colvius. Edd. 
 Vett. et Pub. hoc ordine, Mil. domi. Fux. domum Mil. Oud.— 7 Bertin. non 
 habet pronomen relativum. Nee male, Consule disputata ad p. 18. 1. i. 
 Ed. Pric. 'Senicnluni. In angnlo sedebat.'— 8 Idem Ms. non agnoscit to 
 dominis, et cum eo aliquot impressi, Colv.— 9 Juscum. Quod Auctorem in 
 diminuendis vocibus libenter ludere animadvertissem, quod testantur ha?c 
 pauca e plurimis, 'mensula,' ' anicnla,' ' seniculus,' ' basiolum,' ' unctu- 
 luni,' 'specula' a, spes, 'recula' a, res, restituere putabam jms6«?hto: nisi 
 .verius sit iscium ; de quo nos alibi, Stewech. Viscum/artim concisum. Vnlg. 
 htscum fartim circumcisum. Isidorus Originura 1. xx. ' Pulpa est caro sine 
 
 NOTiE 
 
 ^ Quod bonum, felix, etfaustim, Sfc.'] astantes alloquebatur : * Qnibns liaec 
 
 Solennis prafatio in rebus agendis salutaria videntur, agitedum, in dex- 
 
 adhiberi solita, niali ominis averrun- tram partem pedibus transite.' Qui 
 
 candi bonique procurandi gratia, transibant, dicebantur pedibus ire in 
 
 ' Valere enim censebant voces, quas ejus sententiam. 
 vocant omina,' inquit M. Tiillius, lib. >" Viscum fartim concisum'] Chari- 
 
 1. de Divinat. sius lib, i, docet, 'viscus' secunda 
 
 ' Pedibus in sententiam meam vado] et tertia declinatione Veteribus 
 
 Facete alludit ad morem Romanum. usurpatum fuisse, ' viscus' ' visce- 
 
 Cuni enim quis in Senatu quidpiam lis' et ' visci.' Porro ' viscera' (in- 
 
 proponeret statuendum, nee posset quit Isidor. Origin, lib. ii.) ' non 
 
 ob temporis angustias rogari unius- tantum intestina dicimus, sed quic- 
 
 cuj usque sententia, hoc compendium quid sub corio est, a visco, quod 
 
 inventum est. Qui proposuerat quae est inter cutem et carneni.' 
 decerni cuperet, peracta oratione sic ° Et pulpain] Idem Isid. lib. xx.
 
 METAMORFHOSEON LIB. II. 125 
 
 frustatiin consectam in cacabum ad pascua jarulenta: ' ° et 
 quod naribus jam inde haiiolabar^ tucetura^ perquam sa- 
 in abaco ad faciendum ferculum jtiruUntunu Et jam quidem divinabam olfadu 
 
 pingnedine, dicta quod palpitet, resilit eniiii sfepe. Hanc plerique et vis- 
 cuni vocant.' Arnobiiis lib. vii. ' Et, quoniani tauris pingnibnsqiie se da- 
 pibiis atqiie opimis inferciiuit escis, lie quod stomaclii tramite male trans- 
 voiatuni substiteiit visciis.' Nee piitein aliud esse ' visciis aprugiiuni ' apud 
 Luriliiiin, quod ponitur a Chaiisio lib. i. ubi docet, ' visciis' et secundo et 
 tertio inclinatu Veteribus nsuipatuiii fuisse. Colv. Circumci^nm. Fux. con- 
 cisiim. Roaldus. Viscum. Scaliger, viscus, Rom. et Aldus, juscum. Vide 
 Colvii Notas. Elmenh. — 1 Pulpam frustraiim coUedam ad pascua virulenta. 
 HcPC sciipta lectio. Bas. 1. et Ven. et pulpam fr. consectavi. Abacum pascue 
 hirulentain. BeioaUhis sciibit : Abdcuin pascue viridentam. Hieronymus 
 Gioslotiiis Lislaeiis, literas lias bene doctus, amlcusqiie mens, legebat : et 
 pulp, f rust, consectam in cacabum ad jmscua jarulenta. Sed oii\nlbns istis, quie 
 posui, Lipsianam lectionem antetulerim : et pulpam frust. consectam in 
 abacum ad pascua jurulent a. Juiulenta, quaj alibi jussulenta. Vairo lib. i. 
 de Lingua Latina: ' Vasa in niensa cscaiia, ubi pultcm aut juiuleiiti 
 quid ponebant.' Sidonius : ' Convivinui per edulia nunc assa, nunc 
 juiulenta veriatum.' Locus liic non parum nobis negotii exhibuit. Quein 
 puto vix aliter, quani lit Lipsius voluit, ab ipso Apuleio olim scrip- 
 tuni. Colcius. Vim negotii concitavit liic locus viris eiuditis, qui eum 
 variis niodis sanare conati sunt. Horum emendationes commoduin reci- 
 tare non fert instituti ratio. Insistere libuit autiquai scriptural vestigiis, 
 atqnc ita emendare : frmtratim consectam ad p.jurulenta: vel, adipatani acju- 
 ridcntam. Wowerius. Ad pascua virulenta, Fux. Roaldus. Locus mendo non 
 caret. Flor. legunt : p.jujurenla et amba compascnce i. Seal. p.f. c. adiposam 
 et jurulentam. Bert. p.f. conjectam ambus compascue jurulentam. Vulcan, p.f. 
 c. adipatis Jurulenta. Roman, abacum ad pascua hyrulenta. Nos Lipsianani 
 emciidationeiii ceteris piaetulimus. Elmenh. — 2 Jam mild liariolabar. Fux. j. 
 
 NOT^ 
 
 Orig. * Pulpa est caro sine pingne- possunt et fricta. 
 dine, dicta, quod palpitet ; resilit i' Tucctum'] Fulyontius, de Frisco 
 enini saepe. Hanc plerique et viscum Scrmone : * Tuceta dicuntur escae 
 vocant, propterra quod ghitinosa regiae. Calliniacluis Pisiris : ' Aiii- 
 sit.' Donatus ad Hecyra; Act. iii. brosio redolent tuceta sapore." At 
 Seen. 4. aliud etymon affert. ' Pul- Schoiiastes Persii ad iiunc versum 
 pa,' inquit, ' pioprie ea [caro] quae Satyra; ii. ' Sed grandes patinas, tu- 
 manducatur, eo quod i)ulsetur ac cetaque crassa,' &c. ' Tuceta,' in- 
 conscindaiur.' Ccrte, quicquid sit q"it, ' apud Gallos Cisalpinos bubula 
 de etymo, pulpa est caro musculosa. dicitur condimentis (juibusdain cras- 
 " Ad pascua jurulenta'] Hire est Lip- sis oblita ac iiiacerata, et i<lco toto 
 sii lectio, quani secutus sum, melio- anno durat. Solet etiam porcina 
 rem non nactus. Tria genera cibo- eodeni jure condita scrvari, aut as- 
 rum vel (ut cum Apuleio locjuar) saturarum jure. Hiiic Plotius Vir- 
 pascuornm potissinium t'ueriint, sci- gilii amicus in cadciii rcgione nomi- 
 licct assoruin, clixorum, et juruleii- natus est Tucca.' Lubinus vero ad 
 torum, hive ex jure ; quibus addi eundeni locum Pcr.sii ait tucetuni ge-
 
 126 APULEII 
 
 pidissimum. Ipsa linea ' tunica'' mundule'^ amicta, et rus- 
 sea ' fasciola pracmitente altiuscule sub ipsas papillas suc- 
 cinctula, illud cibarium vasculura floridis palmulis rotabat 
 in circulum; et in orbis"^ flexibus crebra '' succutiens, et 
 simul membra sua leniter illubricans, lumbis sensim vibran- 
 tibus, spinam mobilem quatiens placide, decenter undabat.^ 
 Isto aspectu 9 defixus obstupui, ' et mirabundus steti ; 
 steterunt"^ et membra, quae jacebant ante. Et tandem 
 ad illam, Quam pulchre, quamque festive,^ inquam, Fotis 
 mea, ollulam istam cum natibus intorques ? quam melli- 
 
 illic esse minutal prwstantissimi saporis. Ipsa punter induta teste linea, et paulo 
 altius succincta sub ipsas mammas parva fascia rubra valde splendente, ngitabat in 
 orhem vas illud cibarium suis formosis manibus ; et siepe succussans illud inter 
 rotandum, simidque placide movens artiis suos lumbis paidaiim Jluctuantibus, con- 
 cutiens leniter spinam dorsi fiexilem, vemtste agebat in imdas illam carnem conci- 
 sam. Huic spectaculoinfixxisattonilusfui, et restitiprcBadmirationc, * * * * 
 *•***•* £t tandem ad ipsam aio: ****** * Quam 
 
 inde hariolabar. Roaldus. Flor. j. hide linriolahar. Elmenli. — 3 Palat. Untea, 
 aeque bene. Elmenh. — 4 Fiix. nidule. Forte nitidule. Roaldus. Apiid Plant, 
 est mundulus. Dein et exnlat ab Ed. Bas. pr. Oud. — 5 Ms. et Ko. rursus 
 sea. Ex quo recte olim Beioaldus »Mssca. Non contemnendnm plane tameii, 
 quod in postrema editione est »7/tfa. 'Russeus' et * rubeus ' idem. Glos- 
 sariiim vetus: ' Xlv^'pls, russeus, rubens, rufiis.' Varro de Re Rustica lib. ii. 
 ' Colore potissiuius nigro, dein iiibeo, tertio lielvo, quarto albo.' Petionius : 
 ' Videmns senem calvuni tunica vestitum russea.' Colv. Fux. rursus se a f. 
 Lege russea, ut in Aid. et Beroald. Roald.—G Forte orbicis. Brantius. Cur? 
 dura flectebat orbeni sive vasculum illud. Oud.— 7 1j. M.crebre. Pnteanus. 
 Item D'Orvill. Fux. Guelf. uterqiie. Sed vide supra ad p. 24, ' Retrorsa 
 respiciens.' Virfr. G. in. 498. deequo: ' Terrani crebra ferit.' Owrf. — 8 Vul- 
 gati omnes, inundabat. Quidam legunt nudabat, teste Beroaldo. Colv. In- 
 undahat. Sic Msti. Beroald. nudabat. Vulgo undabat. Male. Elmenh. — 
 9 Aid. Ven. aspedo. Colvius. Rom. ct Aid. 1. aspecto. Florent. 1. affectu. 
 De Philos. Morali : * Ea stuporc deficit immobili.' Lib. ix. * Familia? totius 
 ad extremum stuporem dejecernnt.' Elmenh. Illo Fux. Aspecto qiioqne Edd. 
 Vicent. Ber. Junt. pr. Perperam. Vide Pricapum. Cic. 1. iv. de Div. c. 23. 
 ' Ejus aspectu cum obstupuisset.' Virg. 1. v. j^n. 90. ' Obstupuit visu.' 
 Oud. — 1 A\6. obstipui. Elmenh. Sic et Edd. Junt. et praetulit Wasse ; ut 
 passim exarari noverunt eruditi in vetustissimis Mss. Tereutii, Virgilii, 
 Ovidii, item Lucani 1. IV. 748. Oud. — 2 Pd\a.t.fesline. Elmenliorstius. Fux. 
 
 NOT^ 
 
 nus esse farciminis e carnibiis tnillis iiicato scruta popello.' 
 
 minutim concisis. '' Sleterunt, ^c-] Honestis verbis 
 
 1 Tunica'] Vestis fait brevior abs- genitalia sibi arrecla fuisse designat. 
 
 que manicis, viliornm hominum. Ju- Beroaldus, 
 ven. [Herat.] ' Vilia vendentem tu-
 
 METAMORPHOSEON Llli. 11. 127 
 
 turn ' pulinentum * apparas ? Felix, et certius beatus, cui 
 peimiseris illuc digitum intingere. Tunc ilia lepida alio- 
 qiiin ct dicacula + puella, Discede, inquit, miselle, quara 
 procul a mco foculo/ discede. Nam si te ^ vel raodice 
 nieus igniculus afflaverit, ureris ^ jntime : nee ullus ^ extin- 
 guet ardorem tuum, nisi ego; qua?, diilce condieus, et ollam 
 et lectulum suave quatere* novi. Hasc dicens, in me re- 
 spexit, et risit. Nee tamen ego prius inde discessi, quam 
 diligenter omnem ejus explorassem liabitudinera. Sed^ 
 quid ego de ceteris ' aio ? cum semper mihi unica ^ cura 
 fuerit caput capillumque sedulo et publice prius intueri, et 
 doDii postea perfrui;' sitque judicii liujus apud me certa 
 
 dul<:c pulmentum praparas ! Fortunatus ille erit, et procul duhio heatus, quern 
 siveris iininittere digitum in illud. Turn ilia utpote faceta puella et cavillatrix, 
 Apage te, inifuit, miser : abscede longissime a meo igniculo. Nam, si tneus ignis 
 te conligerit vel tantillum, conflugrahis penitus, nee quisquam puterit restinguere 
 tuum incendium prater ^nt ;****** * Hcec luquens intuita est me, 
 et risit. Neque tamen inde abii, antequam inspexissem studiose tolum liahitum cor- 
 poris ejus. At qnare ego memorem reliqua ? cum semper mild fuerit singulari 
 cura, primum considerare diligenter et palam caput, comamque, ac deinde domi 
 
 juUine, et mox illam. Oud, — 3 Oxon. Par. quam pulchre mell. D'Orv. moUi- 
 tum. Id. — 4 Ms. didacula. Colviiis. Item Fiix. Dicatulu D'Orv. Mox in- 
 quit abest ab Oxon. Oud. — 5 A me foculo. Vnlg. a me, a foculo. Ms. a vteo 
 foe. Postremam editionein hie non niiitavimtis. Colo. Scribe : meo foculo, 
 Wowerius. A meo oculo. Bert, et Aid. a vie, a foculo. Elmenh. — G Nam iste 
 si te Palat. Giielf. see. Vel exulat male ab titraque Jiint. et Aid. Edd, ISIo- 
 <//t(« Pal. Oud.— 7 Edd. Vic. IJer. Jimt. pr. Aid. Colin. Bas. pv. urercris. 
 Id. — 8 Vulg. imllus. Colviiis. Nullus. Fax. nee ullus. Roaldiis. Et sic reli- 
 qiii, excepto .Pithti-aiio, Mss. cum Ed. Jiint. post, et sequentibns Colviiim, 
 Tuum igaorat D'Orvill. Nisi baud comparet in Pal. Oud. — 9 lideni : Vel. 
 Colvius^ Vel. Fnx. Sed. Roald. Accedniit Flor. Oxon. Par. Reg. D'Orv. 
 et sic jam olim e snis codicibus eniendandiim monnerat Becichemiis Epist. 
 I.xxi. Oud. — 1 F. de ctesarie. Groslotius. Mii\c. Oud. — 2 D'Orv. >/n<<a. Ond. 
 — 3 Ms. perstrui. Colvius. Piili. quoque et I'^dd. ante Beroald. qui bene 
 
 NOTiE 
 
 ' Pulmenlum'] Varroni et Isidoro a das, insane, trilibrcm IVInlluni, in sin- 
 
 pulte dictum ; sive enim sola puis, pula (|uem niinuas pulmenta neccsse 
 
 sive quid aliud ejus pcrmixtione su- est.' 
 
 meretur, proprie pulmentum erat. ' lU lectulum suave quatere} In rol- 
 
 Videtur tauien Hor:itius per pulnien- liicfationc Venerea. Catullus :' Tre- 
 
 la iutfllij^ere frusta sen bucceas, aut niulicjue (jiiassa lecti Argutatio in- 
 
 certe minutal ex frustis constans. ambulatioque.' Beroald. 
 Sic enini liabct lib. ii. Satyra 2. ' Lau-
 
 1Q8 APULEII 
 
 etstatuta-^ ratio, vel q\iod pracipua pars ista corporis, in 
 aperto et perspicuo posita prima nostris luminibus occur- 
 rit; et^ quod in ceteris merabiis*^ floridae vestis hilaris 7 
 color, hoc in [26] capite nitor natives operatur. Denique 
 pleraeque, indolem gratiamque suam probaturae, lacinias ^ 
 omnes exuunt, araicula dimovent:^ nudam piilchritudinem 
 suam prajbere se gestiunt : magis de cutis roseo rubore, 
 quam de vestis aureo colore placiturae. At ' vero, quod 
 nefas dicere, neque sit ullum hujus rei tam^ dirum exem- 
 plum : si cujuslibet eximias ^ pulcherrimaeque foeminae ca- 
 put capillo exspoliaveris,^ et faciem nativa specie nudave- 
 ris ; licet ilia coelo dejecta,^ raari edita, fluctibus educata, 
 licet, inquam, Venus ipsa fuerit, licet omni ^ Gratiarum 
 choro " stipata, et toto Cupidinum populo comitata,^ et bal- 
 
 potiri. Et sic ohfirmatus sum in hac sententia, vel oh hoc vnum quod ista pars 
 polissivia corporis, sita in propatido et conspicuo, prima obvia est nostris ocuUSy et 
 naturalis splendor capillorum idem efficit in capite, quod vividus color pulchri vesti- 
 menti in reli<juis artubus. Denique maxima pars mulierum volentcs demonstrare 
 naticam pulchritudinem iUecebrasque suas, deponunt pallas omnes, rejiciunt vesti- 
 menta, avcnt ostendere formam suam nudum, scienics se gratiores futuras ob rube- 
 dinem roseam sua pellis, quam ob fulgt rem aureum sui indumenti. Verum (quod 
 ne dicere quid em licet, utinamque nullum sit tarn crudele specimen hujus rei) si 
 exueris sua coma caput cvju>icis mulieris egregice et formosissima, et spoUaveris 
 tultum ejus naturali decorc ; quamvis illafuerit demissa e calo, producta e pelago, 
 nutrita in undis, quamvis, inquam, fuerit ipsa Venus, quamvis cincta u7iiverso 
 ccetu Charilum, et stipata uniiersa gente Amorum, accincta suo cesto, olens cinnama, 
 
 perfrui corrigi jussit. Peruri conjecit Groslotius. Oud. — 4 Vereor, ne geniii- 
 num sit s<a<a.- eamqiie sciiptiirain pltiribiis postea locis recipiendam. Sle- 
 wech. Sicque judicii, !j-c. rutiunc. Viilgati qiiidam : sicquejud. hu. ap. m. c. et 
 St. ratio. Col. sittjue judicii hujus, 8j-c. Lib. v. ' Et quamvis statute coiisilio 
 et obstinato aninio jam turn tacinoiosas nianus admovens.' Nee aiiler lib. 
 VII. et alibi. Cole. Fn\. sitque judicium, Sfc. ratiune. Ron.Idus. Statutara'io 
 est. Ita Mstus Florentinus et Berlin. Alii, s. ratione. Elinenh. — 5 Toll. vel. 
 Oud. — 6 j\Is. quod cet. m. Ven. Aid. quidem est mem. Colvius. Et quidem in 
 cet. Aldus perpeiam. Roald. Viccnt. quoque et Junt. pr. quidem ; scd Be- 
 roaldus jam monuit quod legendiun. In abest a Fux. Oud. — 7 Quid velit 
 margo Palat. Cod. prolaris color, nescio. Pliu. 1. xxiii. c. 8. ' Hilaiioremque 
 coloiem facit.' Id. — 8 Vitiose lacinia D'Orv. et amiculam Pal. Oud. — 9 Bert. 
 rcmovent. Elmenh. — 1 Ms. D'Orv. de more, Ac. Oud. — 2 Neque sit hujus rei 
 ullum tarn. Vulgati : ne quod sit ullum hujus rei tarn. Infra lib. x. ' Et in 
 pace placida tam dirum sa^culo proderctur excmplum.' Colv. Durum. Fux. 
 dirum. Roaldu?. B. M. tam dirum. Putean. — 3 Aid. Ven. e.ximiaque. Colv. 
 — 4 Vulgo, spoUaveris. Colvius. SpoUareris. Vulgo, cap. exspoliaveris. El- 
 menh.— 5 Male Gruterus alleverat margini dekcta. Lib. x. pag. 234. ' Cor- 
 pus [Veneris] candidum, quod coelo denieat.' Gnelf. pr. am. sec. de c. dej. 
 Oud. — 6 Fux. omnium, Roaldus. Ms. omnium. Sciopp. in Symb. — 7 Palat.
 
 MRTAiMORPHOSEON LIB. II. 129 
 
 teo suo cincta,^'' cinnama fragrans, et balsaraa rorans, 
 calva pioccsijcrit : placcre non potorit nee Vulcano suo." 
 Quid ? cum ^ capillis color " gratus, et nitor splendidus il- 
 lucet, et contra Solis * aciem vegetus fulgurat, vel placidus 
 renidet,' ac* in contrariara gratiam ^ variat aspectum ? et 
 nunc ut aurum coruscans in levem mellis deprimitur um- 
 bram/ ^ nunc corvina nigrcdine ccerulos ^ columbarum 
 
 diffliiens halsamo ; si ■prodierit calva, nee Vulcano quidem suo potevit probari. 
 Quid, quando capillus emicat jucundo colore, et splcndore coruscunti, et refulget 
 vivide adversus radios solis, aut sublueet lenius, rariatqve aspectum in diversuin 
 decorem : et modo, fulguruns instnr auri, obsciiralur in tenuem iimbram mellei 
 coloris; modo nigrore corviiio imitatur fiorcs carulcus colli columbarum ; aut 
 
 ^^^^'^ ^•^■^^■^^^ 
 
 communicatd. Elmenh. Quasi fiierit continuata, de quo dixi ad I. i. pag. 17. 
 ' Egiedientera continnatur:' et pliiia ad 1. v. in f. ' Earn Juno et Teres con- 
 tinuantur.' Oud. — 8 Sciiverius contra Mss. O. edidit : b. succincta. Sed sig- 
 natius suo addldit, ut intelligatiir claiius eximius ille Veneris ccstus, sen cin- 
 gulum, Martis donuin ; nisi quis putet abundare ob seq. ' Vulcano suo.' Id. — 
 9 Pitli. tunc. Id. — 1 Temere Pulscliins libii sui oraj appinxit, ' F. odorJ" 
 Splendidc D'Orv. quas vox cum seqq. usque ad fulg. omissa est in Par. et 
 Giielf. pr. Sed Guelf. sec. habet quidem spl. illucct. At cetera illi usque ad 
 re/. /)/ac. desunt. Id. — 2 Et contra Solis. Bas. 1. Venet. ecce Soils. Ceteruni 
 lijec male ubique ante interpuncta. Colv. Et contra, bene emendarunt Be- 
 ciciiP.m. r2[). Lxxi. ac Beroaldus, cdeus tamen cum prioribus ecce. Vide 
 sa>pius supra. Oud. — 3 Fux. ut placitus renitet. Recte. Roald. — 4 Vulg. at. 
 Colv.— 5 Alii, gravem. Elmenli. Scil. in Pith. Cod. et Ed. Vicent. Hinc 
 legebat ibi vir doctus, in contrarinm. Sed correxit jam Beciclicra. Ep. lxxi. 
 et Beroald. Oud. — G Nunc tit atirum coi-uscans in levem deprimitur mnbram. Ve- 
 teris libri base scriptura. Vulgata : nunc aurum coruscuns in lenem mellis depr. 
 itmbr. Et certc xb >ne///s jam non putem tollendnm. Colv. Va). lenem. Ke- 
 ponenda meZ/is ex antiquis editionibus, hoc modo: in lenem mellis deprim. 
 
 NOTIE 
 
 " Gratiarum choro'] Tres fuerunt vitas, dulcia colloquia, benevolentia. 
 Gratia?, seu, ut Graeci vocant, Clia- suasiones, fraudes, vcucficiaque ania- 
 rites: Aglaia, Euphrosyne, et Thalia, toria, quae vel sapientis nientem de- 
 fdi<v Jovis et Eurynonuis, ut ait He- liniaiit. De hoc Martial. Epigram, 
 siodus in Theogon. Oiplicus tamen 207. lib. xiv. ' Sume Cythcriaco nir- 
 Charitum niatiem vocat Eunomiani, dicatum nectare ceston: Ussit ania- 
 uon Eurynomcn. Alii alia de Chari- torcm balteus iste Jovem.' 
 tibus fabulantur, quai omnia longum " Vulcano suo] Qui Venercm suam, 
 esset exequi. Vide Lil. Gyrald. Syn- licet totics aduitcrani, efllictim de- 
 lag. xiii. et Natal. Comitem lib. iv. pcribat. Unde apnd Stalium Venus 
 iMythol. Martcm dchortans, nc bcllum adver- 
 " Dalleo suo cincta'] Homcrus, Iliad, sus Thebas concitet : ' At non cadem 
 lib. IV. facit Vencrem accinctaiii bal- Vnlcania nobis Obscqiiia ; <'t Ijesi 
 too, (|ucrn ictcnov vocat, discolori et servit tamen ira mariti. Ilium ego 
 variegate, cui insunt blanditiu', sua- pcrpctiiis niilii desudare caminis Si 
 Delph. et Var, Cl(tx. Apul, I
 
 130 APULEII 
 
 colli flosculos semulatur; vel cum* guttis Arabicis^ ob- 
 unctus,9 et pectinis arguti dente (enui discriminatiis, et 
 pone ' versnm coactus ^ amatoribus oculis occurrens, ad in- 
 star' speculi, reddit imaginem gratiorem ? Quid? cura 
 frequenti sobole spissus* cumulat verticeni, vel prolixa 
 
 nu7ic deUbuius myrrha, et distinctus exiguo dente pectinis acuti, et constrictus a 
 tergo, obvins oculis amatoris, reflcctil speciem jucinidiorem in modum spcculi ? 
 Quid ? cum densus multa propagine agglomeratiir in summa parte capitis, aut 
 
 umb. Wowerius. — 7 Cceridos ex eodcni lif>ro : in ciijns margine ascriptiim, 
 alias les;i cceruleus pro carulos. Poiro vulj];ati libii : coerulits columbarum collis 
 Jlosc. Colvius. — 8 Vel nunc. Excnsi onines, rel cum. Colvius. Seciiti sunt 
 Colvinni ceteii, peiperam et contra ]\I,ss. Guelf. utrumqiie, Paiat. Bert. Pitii. 
 Fiix. f)xon. Reg. D'Orv. quare reposni cum sive quum, refereiulnm ad prze- 
 cedentia: 'Quid? cum capillis.' Oud. — 9 Omictus prave D'Orvill. Id. — 
 1 lidem : discriminatur. Et pone. Male scribiint, male interpnngunt. Nee 
 pUiribus hapc Imjusmodi persequi instituimus. Colv. Lipsiaiio Cod. accednnt 
 reliqni, cum Edd. eiim seqq. Oud. — 2 Coarctus. lidem, coactus. Colv. Malo 
 ex Palat. coactus. Wowerius. Coactus. Vulgati, coartus. Eimanli. — 3 Alii, 
 instar. EIraenh. Listur speculi. V. L. ad instar. Brantins. Bene Elmen- 
 horstium secuti sunt ceteri, addentes ad, ut inveni qiioque in D'Orvill. et Ed. 
 Jnnt. post. Estque in Berlin. Pith. Fux. Guelf. utroqne, et Oxon. Plura 
 vide ad 1. vu. p. 135. Oud. — 4 Cum frequente s. s. Ms. cum fr, sob. spissus. 
 Bas. 1. et Venet. spiritus. Rom. et posterior Bas. spivisus. Spissus primus 
 reposuit Beroaldus, quod certe etiam in scripto libro ita esse videtur. Sed 
 etiani non male posse scribi existimabam sparsus. B. Ambrosius 1. iii. de 
 Virginibus : ' An quicquam est tarn pronum ad libidinem, quam iucnnditis 
 moribus ea quas vel natiira abscondit, vel disciplina nudavit, menibrorum 
 operta nudare? ludere oculis, rotare cervicem, comam spargere?' Et facit 
 hue Lucianus : 'H Ko/^rj koI els rovTrtacti 6 nAdKaixos (Tvve(nr€tpuy.ivos ovk iAevdepiov 
 (pT](T\v aiiTov eluai. ' Coma et cincinnus retro sparsus baud ingenuae couditionis 
 esse liominem loquitur.' Quod spectat etiam ad ilhid, quod statim, 'Vel 
 prolixa serie porrectus dorsa permanat.' Vide et PoUucem lib. ii. o. 15. 
 Soboles in arboribus sunt, al Trapa(pvdSis: quod ad Virgil, docte notat Scali- 
 Ser. Hinc arbitrari possumus, quid etiam soboles in capillis. Varro Ua-ma- 
 irdTnrcf) inpl eyicooj-daiv : ' Ante aures modo ex sobolibus parviili intorfi diniitte- 
 bantur, sed cincinni oculis snppaetulis, nigellis pupillis.' Colv. Spiriius. Fux. 
 
 NOT^ 
 
 jubeam, vigilesqnc operi transmittere vci tit Henricns Stephanus : ' Nitidas 
 
 noctes, Gaudeat, ornatusqne novos, comas fac illi, Intus quidem nigran- 
 
 ipsique laboret Arma tibi.' Itaque tes, At aureas superne.' 
 si calva Venus ipsi placere non po- ^ Guttis Arabicis] Ovid. Heroid. 
 
 tuisset, niulio minus ceteris. Epistola xxiii, ' Non Arabum noster 
 
 T In levem mellis dcprimitur umbram] dona capillus olet.' Guttae Arabicse 
 
 Cum nimirum flavus desuper capillus sunt myrrhae lacryma, stacte dicta, 
 
 est, et intus subniger. Sic Anacreon quam myrrha exsudat antequam inci- 
 
 aii Pictorem, de Bathyllo sue : Aitto- datur. Laudatissima in Arabia pvo- 
 
 pus Kci>/.i.as TTo'tTiffov, Ta nh tvdoeev ij.e\al- gignitur. 
 yas, T^ 3' cj> aKpov i]\id'aas: lioc est, ul
 
 METAMORPIIOSGON LIB. II. 131 
 
 seric porrectus doisa pcrmaDat ? Tanta denique est capil- 
 lamenti dignitas, ut/ quamvis anro, veste, gemmis, omni- 
 que*^ cetero niundo cxornata mulier incedat, tamen, nisi 
 capillum distinxeriV oinata^ non possit audire.9 Sed in 
 
 extensus in longum ordinem explicatur per dorsum? Poslremo tanivs est honor 
 capillilii, ut, (juanquam mulier prodeat instructa auro, vestimcntis, lapillis prctiosis, 
 7'eliquuque oinni vrnatu muliebriy nihilomi7ius noii poterit videri decoder excuUa, 
 
 spissus. Et itaBeroalJ. Scaliger legit spimi'c. Roaldus. Variant mire ex- 
 cusa exempla. Manu descripta habent spissus. Sed ita, ut aliqnid tertiae 
 literal snperpingant. Ciini ipsain rem perpendo, et editionem Basileeusein 
 posteriorem, in qua est spirisus, vix ambigo, quin commode correxcrim: 
 frequenii sohole spirosus. Loquitur enim de triplici capillamcnti dispositione : 
 effuso et circum caput rejecto, in nodum coacto, et plurimis cinnis sparso. 
 Capillus spirosus est, cum in ciiculos torquetur : qui et spiral apposite dicun- 
 tnr a forma : quoniam ad cum fere modum involvuntur, quo nautici funes. 
 Hac de causa et Plinio spirie vocantur in arboribus, ubi se convolvunt venae 
 atque nodi. Etiam spirse anguium volumina. Virgil, ii. Georg. ' Squamous 
 in spiram tractu se colligit anguis.' Claudianus Praefatione in Kufinum de 
 Pithone : ' Qui spiris tegeret monies, lianriret hiatu Flumina.' Quk etiam 
 alias orbium nomine veniunt. Auctor jEtnas de Gigantibus : ' His natura 
 sua est, alvo tenus : una per orbes Squameus intortos sinuat vestigia ser- 
 pens.' Ovid. III. iSIetam. ' Ille voluminibus squamosos nexibus orbes Tor- 
 quet, et immensas saltu sinuatur in arcus.' Quod ita enodat mox : ' Ipse 
 mode immensum spiris facientibus oibeni Cingitur, interdum longa trabe 
 rectior astat.' Sed et nominata; sinus Ciceroni lib. ii. de Nat. Deer. ' Has 
 inter, veluti rapido cum gurgite flnmen, Torvu' Draco serpit subter supra- 
 que revolvens Sese, conficicns(|ue sinus e corpore flexos.' Quin etiam col- 
 lectio ista comarum orbium voce intelligitur. Claud. 1. i. de Raptu Proser- 
 pina: : ' Ilii multilidos crinis sinuatur in orbes, Idalia divisus acu.' Et Juv. 
 Sat. VI. ' Altera la^vum Extcudit, pectitque comas, ct volvit in orbcm.' Grut. 
 Siibole spissus. Colvius : .9. sparsus. Gruter. Susp. 1. iv. c. 7. s. spirosus. 
 Kom. edit. s. spirisus. Vera est emcndalio Yvonis Villiomari sive Scaligeri 
 1. III. c. 7. in Locos controvcrsos Titii, sohok spirisve, qucni vide. Elinenh. — 
 C) Ll. Copula caret Guelf. sec. Oud.—G Y\\\. cumque. Pro cc^ero in Guelf. 
 sec. ccrto. Id. — 7 Prappono lectionem Aid. Vcn. et posterioris editionis, di- 
 slrinxcrit. L. xi. ' Variis iloribus subliniem distrinxcrat verticem.' Tamen 
 Tcrtidlianus : ' Cedo acum crinibus distingucndis :' et Claudiainis de Nup- 
 tiis Mar. et Honor. 'Ipsa caput disting\iit acu, substringit amicfus.' Cole. 
 Dislrinxeril. Ita Aidinus Codex. Uom. Flor. et Berlin, disliii.vcrit. Vide 
 (^<lvii nolas. Elmenh.— S Vux. ornate. Koaldiis. Item Reg. Oud.—O AInre. 
 Ms. adire, ex quo subslilui, t|uod vides. Lipsius legebal, eandem lectionem 
 Kcntns, audire. In vulgalis omnibus Cil, videri. Sed, nt nos, ipse etiam de 
 Deo Socratis : ' Ut ncutra pars vestrum, nee ([ui Grace, nee qui Latine pe- 
 tibalis, dictionis liujus cxpertes abirotis.' Et recto emendalum ab eodem 
 Lijjsio l'l;iuli Pseudolo: ' Prolerto adcpol ego nunc ))robc abeo madulsa.' 
 I'roniam et ego senteuliiim nieani de alio ejusdem Planii loco, in quo hoc 
 flicrMidi genus restilucndum etiam puliirim. i^egitur in Camerarii editione, 
 iMiTcatore: ' Qui bono sunt genere iiali, si sunt in;;cnio niaio, Suaple culpa 
 t'liiere capiunl, genus iugenuinn impnibiinl :' uec melius apu(! jjambiuum. 
 Ifi \nteri Editione Parisiensi, quam <|iiidam Simo (^arpenlarius procuravit, 
 I •I'-lf-riorem versum sic scripluin reperi : Suaple culpa de gcncrc capinni, gc- 
 ntti (iij^eniuiH improbanl. Unde diviiiiilio mea, corrigendum videri : Suaple
 
 132 APULEII 
 
 mea Fotide, non operosus, sed inordinatus ornatus addebat 
 gratiam. Uberes enim crines, leniter [27] emissos, et ' cer- 
 vice dependulos, ac delude ^ per colla dispositos,^ sensim- 
 que sinuato patagio ^ residentes, paulisper ad finein con- 
 globates/ in summum verticem nodus astrinxerat. Nee 
 diiitius quivi^ tantura cruciatum voluptatis exiraiae susti- 
 nere ; sed pronus '^ in earn, qua fine summum cacumen ca- 
 pillus ascendit, mellitissimum illud savium impress!. Tum? 
 ilia cervicem intorsit, et ad me conversa limis et morsican- 
 tibus ^ oculis, Heus tii, scholastice,'' ait,9 dulcem et ama- 
 rum gustulum ' carpis.'' Cave, ne nimia mellis dulcedine 
 
 nisi discriminaterit comam. Verum in mea Fotide non laboriosus, sed neglectus 
 cidtus conciliabat venustatem. Nam ejus capilli spissi, paulatim promissi, et pen- 
 deiites a posteriori parte colli, dehincque distribuli per collum, et paulatim recum- 
 bent es flexuoso limbo summce tuniccE , aliquantum congiomerali in extremitate, re- 
 vincti erunt nodo ad summum caput, * * * * Turn ilia inflexit collum, et 
 in me respiciens obtuto obliquo et tnordaci, Ileus tu, novicie, inquit, degusfas simul 
 duke et amarum. Vide ne ex nimia suavitate mdlis compares tibi diuturnam 
 
 culpa degeneres abeunt : genus ingenio improbant, Opposita haec inter se. 
 Genus boniim, malum ingeniuni. Hoc qui praediti, illiid improbant, et coi- 
 rumpnnt. Non ilissimile Tniculento : ' Verum qui improbus est, aquam si 
 bibit, Sive adeo caret temeto, tamen ab ingenio est improbus.' Colv. Pal. 
 possit videri. Wowerius. Scio ferri posse : fuit tamen, cum malleni : (in 
 Susp. Lect. III. 10.) aberi sen liaberi, Sciopp. in Symb. Videri, Sic Mss. om- 
 nes. Lipsius audire legit, Colvins abire, Elnienb. — 1 Oxon. et D'Orv. ca- 
 rent copula. Oud, — 2 Guelf. pr. Ed. Junt. post, dein: ut ubiqne variatur. 
 Pag. 28. ' Dein coenae dedimus.' Id, — 3 D'Orv. despotos. Id. — 4 Fux. con- 
 glotneratos, Roaldus. Adde Ms. Regium ; et Ennium apnd Noniuni ; sed 
 1. V. p. 102. ' Pererrantium crinium globos decenter impeditos.' Mox 
 male in Ed. Junt. post, aftraxerat. Pith, et in summ. Oud. — 5 Pith, qui, 
 Fux. Palat. quitum, Edd. Eimenhorst. et Scriv. quivi tunc: sed uncis 
 inclusa voce tunc. Idem. — 6 Protinus, Flor. 1. Alii, pro7ius. Ehiienliorstius. 
 — 7 D'Orvill. Tunc. Par. Guelf. pr. Turn aulem. Id. — 8 Ms. 7norsitantibus, 
 Colvius. Fux. mersitantibus. Roald. — 9 Li])s. D'Orv. Edd. ('olv. Vulc. 
 WovF. ait h. tu sch. Oud. — 1 Dulce et amarum gustulum. Bertin. osculum, 
 
 NOTjE 6 
 
 * Patagiol Festns : ' Patagium est, Beroaldus. Vide Casaubonum, ad 
 
 quod ad summam tunicam assui so- Lampridium, pag. 416. 
 
 let, quae et patagiata dicitur, et pa- "= Dulcem ct amarum gustulum car- 
 
 tagiarii, qui ejusmodi opera faciunt.' pis] Plant. Cistell. Act. i. Seen. 1. 
 
 •» Scholastice] Scliolasticus Iiic pro ' Namque Ecastor amor et nielle et 
 
 inepto juvene, et rerum adhuc impe- felle est fnecnndissinius : Gustu dat 
 
 rite sumitur, non pro illo, qui scho- dulce, amarum ad satietatem usque 
 
 las operam dat, nt perperam putat oggerit.'
 
 METAMORPHOSEON LIB. 11. 133 
 
 diutinam bilis * amaritudinem contrahas.' Quid istic,'^ in- 
 quam, est, mea festivitas/ cum sira paratus, vel uno savio- 
 lo ^ interim recreatus, super istumignem porrectus assari? 
 Et, cum dicto arctius earn complexus, coepi saviari. Jam- 
 que a}raula libidine in amoris parilitatem congermanescen- 
 ti'' mecum, jam patentis oris inhalatu^ cinnameo, et oc- 
 cursantis linguae illisu nectareo^ prona cupidine allubes- 
 centi.^ Pereo, inquam, immo jamdudum perii, nisi tu 9 pro- 
 pitiaris.*^ Ad hcec ilia, rursum me deosculato. Bono animo 
 esto,' inquit. Nam ego tibi mutua voluntate mancipata 
 sura : nee voluptas nostra differetur ulterius, sed prima 
 facets cubiculura tuum adero.^ Abi ergo, ac te compa- 
 
 fellis amaritudinem. ******* Jjis et similibus colloquiis inter nos 
 
 ^■v^.^^^^ 
 
 Sciopp. in Symbola. Bert. d. e. a. jusculum cape. Elmenb. — 2 In D'Orvill. 
 soiita confusione, diutwnam vilis. Oxon. bibas; quando trahas vel contrahas 
 esset pro glossematc habendum. Oud. — 3 Vulg. trahas. Supra 1. i. * Anuo- 
 sani et pestilentem contraho.' Colv. Fux. contrahas. Roald. — 4 Vir Doct. 
 in inarg. Ed. Vic. is^Mc. Ond. — 5 Fiw. sabiolo. Koaldus. Saviolo. Rom. basi- 
 olo. Ehuenhorstins. Basiolo male Pith, et Edd. Colviauani prajcedentes. 
 Sabiolo etiam D'Orv. et Giielf. ut statini sabiari. Flor. suaviolu. Vel una de- 
 siint D'Orv. jNIox semper Pith, et earn covgressus in Palat. et Guelf. sec. 
 Oud. — G Oxon. inlatu. Id. — 7 Palat. nectarei. Id. — 8 Allubescente. Flor. 
 allivcscente. Male. Elmenh. Sic etiam Ed. Vicent. sive allibescente. Oxon. 
 allubescente. Allivesc. Pith. Optime D'Orvill. allubescenti, ut primus tacite 
 edidit Pricaeus. Non ipse illisns ullubcscebut, sed Fotis, qua; congermanesce- 
 bat, ct ailubescebat nectareo lingua; illisu ; cuique haec agenti aiebat cetera. 
 Sic lib. VII. pag. 140. 'Ilia basiare volenti promtis saviolis ailubescebat.' 
 L. i\. p. 178. ' Aquis allubescerem.' Passim lioc verbo utitur et Martianus 
 Cap. ut pag. 11. 12. ' Suada, quo allubescat nisibus,' ut e Mss. piurimis est 
 rcponendum. Oud. — 9 Male exulat tu ab Oxon. Id.— I Suavius ad aures 
 accedere visum, es, pariter ut loquitur apud Nonium Lucilius in, ' Es,' pro, 
 Esto: ' Conjice te intro, ac bono animo cs.' Item Plantus Amph. 'Bono 
 animo es.' Nee aliter Apuleius libro proximo : ' Bono animo es, quod ad 
 liujus rei curam pertinet.' Itenim libro septimo : 'Bono animo cs, inquit, 
 Cliarite dulcissinia.' .S'<£iAec/t. Groslot. cs <m, in^. Contra Mss. Nil niuta. 
 Nam et 1. iv. p. 82. ' Bono animo esto, mi herilis :' ubi itidem es reponit 
 Stewrech. Sed et lib. vii. p. 111. Mss. aliquot dant esto. Oud. — 2 Facie 
 
 NOTjE 
 
 ^ Mea festivitas] Plant. Casina : irpoffcpdiyyeffBai. lib. irtpi Kofffioyp. 
 
 ' Mea vita, mea festivitas, sine, ama- J'ricaus. ('ongormane.scens libido 
 
 bo, ted amari, Mens festtis dies.' elcgantcr pro coalcbcenti et couso- 
 
 J'ricecus. ciata usurpatiir. Jieroald. 
 
 * Congermanescenli] Congermanes- '^ I'ropitiaris] Placata sis et propi- 
 
 cero est quod apud Piiiloncm (de tia. lieroald. 
 
 Eva loquentcm) ydvvvffOou, koI imi- s Prima facel Huratn vespertinam
 
 134 APULEII 
 
 ra:''^ tota enim nocte tecum fortitcr et^ ex animo pras- 
 liabor.*" His et lalibus oggannitis ' sermonibns inter nos/ 
 discessum est. Commodum meridies accesserat, et mittit 
 mihi Byrrhaena xeniola,^ ^ porcum opiraum,^ et quinque gal- 
 linulas, et vini cadumin estate pretiosi.?' Tunc ego, voca- 
 
 hahitis discessiiniis. Vix meridianum ailvenerai, cum Byrrhrvna mittil ad me 
 munera hospitalia, pinguem sue.rif et qubinue ptdlos, ct cadum vini commendabilis 
 
 inepte in Mss. aliquot. Paulo ante in Palat. differtnr. Id. ^3 Ciili, tinun 
 adiero. Ita correxit veteris libii vestiijia secutus. Vulg. in cub. fu. ailero, 
 Colv. Et Berlin, et Pal, snibunt a(/ero. Wovvciius. Sic infra paj;. 74. (Ed. 
 Colv.) Sciupp. in Sijmb. Flor. ct Bert, cubiculum t. iidero. Elmenli. — 4 ['ra- 
 para. Vulg. compurn. Colviiis. Fnx. pra'pura. Roaidus. Flor. compara. 
 Elmenii. — 5 Copulani a Bertin. exulantem uncis inclusit Prictcus. Oiid. — G 
 1.71. Pith, a m. pr. i» iuu)«. Ascripsit vir doctus : Forle, i/a (Mm. Dein 
 commodius prave Guelf. sec. Id.— 7 Xen. Per s cxliibent Palat. Guelf. et 
 Oxen. Id. — 8 Optimum. Kestituendiim videri et liic et infra sacpiiis opimum, 
 in Conjectaneis ad Frontinum indiravi. Male quoque distinctum, quod 
 mox prsecessit de capillis Fotidis : ' Quid cum frequenti sobnle spiritns cu- 
 mulat verticem,' &c. Interpungo : Quid/ cum frapienti : eam(]ne phrasim 
 niniis saepe Apuleio periisse observavi ; sed longnm inilii sit commemorare, 
 tibi legere ttediosnni. Proponere nialo, quod paulo superius hoc eodein 
 libro monere propemodum oblitus eram : ' Quin, inquit, etiam vel ipsam 
 parentem tiiam accedis et sakitas. Vereor, incpiam, ignotae niihi fa^niinap : 
 et statini rubore suifusus rejecto capite restiti.' Tarn liberaliter educatum 
 lit iste erat Lucius, caput rfjecisse, et, cum summa hiimanitate opus erat, 
 maxinie inhumanum, incivilem se praebuisse, non crediinus, eoque lestitu- 
 endum, rcteclo capite. Quod auteni interpres ad superinra ilia: 'Vereor, 
 inquam, ignotfe mihi faniina-,' extriusecus subintclligendinn pulat, me 
 offerre vel (radere, vel aliquid simile; errorem aniniadvertis, quod ilii in 
 mentem non fnerint haec Varronis, Sardis Veiialibus: 'Non te tui saltern 
 pudet, si nihil niei revereatur.' Item AiVanii illud Compitalibus : 'Si non 
 vereare, nemo vereatnr tui.' Item alia ejusdem Afranii, Accii, et Pacuvii, 
 qnas apud Noninm Marcell. de Nunieris et Casibiis. Steivecli. Porcum opi- 
 mum. Vnlg. pure, optimum. Colvius. Flor. et Pal. p. optimum. Elmenh. — 
 9 Fax. V. c. invcctorati p. sed falso. Roald. Flor. v. c. jam <x. p. Sed nihil 
 mntandiun. Elmenh. Vide Pricaeum, et supra, ' Gravis in annis.' Palat. 
 Guelf. sec. inepte speciosi, ex frequenti etiam haruni vocnm confusione. Oud. 
 
 NOT^ 
 
 significat, qua faces accenduntur. ^ Xeniola] Munera hospitibus mit- 
 
 Beroald. tere mos fuit, quee a |eVos, quod lios- 
 
 h Praliabor'] Piaelio scilicet Vene- pitem significat, leVia, et voce Latina 
 
 reo. jMartial. ' O quaj praelia, quas civitate donata, xenia, et xeniola, 
 
 utrimque pugnas, Felix lectulus et hoc est, hospitalia, dicta sunt, 
 
 lucerna vidit!' Beroald. ' Vini cadum in estate pretiosi] Ca- 
 
 ' Oggan7iitis'] ' Oggannire' et 'gan- dus vas fuit vinarium, duodecim con- 
 
 nire' obmurmnrare est. Et ' gan- giorum capax, tigura tnrbinis, sen 
 
 nitio' apud Festnm est ' querula ca- nucis pineap, quales fere videmns 
 
 num murmuratio.' amphoras in cauponis ligneas ferreis
 
 METAMORPHOSEON LIB. H. 
 
 135 
 
 (a Fotide, Ecce, inquam. Veneris hoitator et armigcr 
 Liber ™ advenit iiltro. Vinum istiul sorljeamus hodie * 
 [28] omne, quod* nobis restinguat' pudoris ignaviam, 
 et alacrem vigorem'^ libidinis incutiat. Ilac enim sitar- 
 cbia navigium * Veneris " indiget sola, iit in nocte per- 
 vigili, et oleo luccrna, et vino calix abundet. Diem ^ cete- 
 rum lavacro, ac dcin^ coenas dedimus. Nam^ Milonis 
 
 sua vet list ate. 
 
 Reliqiiam purtem diei iradiJimus balneo, ac deinde cana : 
 
 ^•^■^■^•^^^-^■^.^^■^ 
 
 — 1 Sorb.hnd. Inverse ordine Pith. Palat. et Fux. So?taj«i(s Bert. Pitli. 
 Guelf. sec. Id. — 2 Edd. Junt. utiafjiic, et Aldi, cjiii: quod deberet valere, 
 quo, sive, ut. Ad Libenim enim hajc iion retrahenda videntur. /(/. — 3 Pal. 
 restrvmat. Elmenh. Item D'Orviil. Oson. Guelf. uteique solito eirore. 
 Adi Diakenb. ad Liv, 1. x. 13. 'Studia verecundia legum restiiiguenda :' et 
 alibi. Olid. — 4 Fulvii V. C. acrem rirorem. Sciopp, in Symb. — 5 Navigio. 
 Fns. navigium. Est ita o. p. 23. Beioald. Roald. Navigium. V>ert. naing to. 
 Sciopp. in Symb. Elmenh. — G Margo sciii)ti codicis : W. Demum. Colvius. 
 Palat. Berlin. D. ceterumque : et in marg. Guelferb. sec. Oud. — 7 D'Orv. 
 
 Fiix. ac dem. Edd. ante Colviura, excepta Junt. post, liabent cum Pith, dehinc. 
 Pag. 30. ' Ac dehinc tunc demum Dt-opliaucs,' &c. Id. — 8 Emendo : Jam. 
 Simile Plauti Mercat. ' Jam addicta, atque abducta erat, cum ad portuni 
 
 NOT^ 
 
 circnlis revlnctas. Quanto autem in Sitarcliiam enim dici volnernnt pro 
 
 pretio fuerint apud antiipios vina ve- commeatibus et re annonaria : ut il- 
 
 tcra, vidcre est passim apud Plan- lud ex lib. Regum i. ' Panis deficit 
 
 tnm, lloralium, ct alios. in sitarchiis nosfris, et sportulam non 
 
 "' Veneris horlalor cl armiger Liber} habcnuis.' Diclio ex Gra-co ducta : 
 
 Ovid. ' Vina parant animos Veneri.' siquidem apud Gracos (titoc, cil)us, 
 
 I'ricaus. Augustinus, quod annotatii (tItos, frumcnlum, (t'itus, esculentus 
 
 digmim est, lib. vi. de Civitate Dei, significat, &c. Ut autem sitarchiic, 
 
 Liberum ex eo dici refert, quod id est, commeatus ratio cuniprimis 
 
 mares in coi'undo per ejus benefi- lialietur in navil)us a nautis: sic Ve- 
 
 cium emissis seniinibus liljcrentur. neris navigium egct vino et oleo, per- 
 
 Hoc idem dicunt in faiminis agerc inde ac sitarcliia. Nam vino libido 
 
 Liijcram, (piam etiam Vcnerem pu- exscimulatur ; oleo lucernai lumen 
 
 tant, et Line Liijcro virilem corporis alitur, rpia amatores gaudent : tan- 
 
 partem in templo poni, fuiinineam quam plcniorcs sint voluptatcs noc- 
 
 Libera; : et olj iioc addiinl, niuiiercs turn.e, quas liicerna ardcnle oculis 
 Httrii)utas Libeio, et vinum |)roi)ter 
 libidinr;m concit>«ndam. Beroald. 
 
 " JIac (jiiim nilarchia nuiigium Vene- 
 n», ^-c.] Sensus est per nictaplioram 
 a navigantibiis ductus, Venerem 
 tgere hac sola annona et ulimento. 
 
 quoque usurpant. IScroaldtis. Utini- 
 tur voce ista (sitarchife) Hieronymus 
 in I)e Malchi Vita, lutcrpres vetiis 
 I. Samuel, ix. 7. Clirysulogus ser- 
 monc xxxix. Scholiastes ad Sat. 
 XII. Juvcualis. I'ricaus.
 
 13G APULEIl 
 
 boni concinnatitiam 9 mensulam rogatus accubuerara, quam 
 pote tutus ab uxoris ejus aspectu, Byrrhajnae mouitorum 
 memor; et perinde in ejus t'aciem oculos meos ac si in 
 Avernum lacum ' " formidans * dejeccram. Sed, assidue re- 
 spiciens praeministrantera Fotidem, inibi recreabar animi ;J 
 cum, ecce,* jam vespera, lucernam intuens, Pamphile, Quam 
 largus/ inquit, imber aderit crastino.f Et percontanti ma- 
 rito qui comperisset istud, respondit, sibi lucernam prae- 
 dicere. Quod dictum ipsius Milo risu secutus, Grandem, 
 inquit, istam lucernam Sibyllam*' pascimus,'^ quae 7 cuncta 
 
 num, invitatus a bono Milone, assederam modica; menses ejus, securus, quantum 
 fieri poterat, ab intuitu ejus conjugis, recordatus scilicet cnnsiliorum BijrrhancB : 
 et inspexeram ipsam trepidans eodem modo quo aspcxissem Infernum ipsum. Sed, 
 cum perpetuo intuerer Fotidem, qua; nobis ministrabat, exhilarabar animo in ea 
 contemplanda. Oborta jam node Pamphile aspiciens lampudem, Quam copiose 
 pluet eras, ivquit ; interrogantvpie tiro suo, icnde hoc novisset, respondit, hoc 
 sibi prcenuntiuri a lampade. Qucc ejus verba Milo excipiens risu, Magnam, aif, 
 vaticinatricem alimus hanc lampadem, quce prospicit e candelabra tanquam e specula 
 
 venio.' Steicech. — 9 Idem codex: concinnaticam. Colvius. Alii: concinna' 
 ticam. Eliiienh. Concinnaticam etiam in Palat. Contumaciam Fnx. Keg. 
 Mox vitiose cuberam Oxon. accubam Palat. accubcram Giielf. duo. Oud. 
 — 1 Pal. in latus curvum. Male. Elmenh. Ueest in Edition! Jiint. pr. 
 Jam unum I, Par. In adunum lata Guelf. pr. In Avernum latus cumum 
 Guelf. sec. Supra monitionum Oxon. Oud. — 2 Idem codex, reformi- 
 dans. Colvius. Reformidis in Guelf. pr. Formidinis Oxon. Reg. Fux. Oud. 
 — 3 Animo. TEqiie placet viilgata lectio, animi. Colvius. Aniini. Sic 
 recto M&sti. Alii: r. animo. Male. Elmenh. — 4 Concinnior visa lectio 
 Palat. cum esset. Wow. — 5 D'Oiv. et Fax. large, et mox percunctanti cum 
 aliis. Imbris Guelf. sec. Oud. — 6 Lucernce SibyUam pascimus. Manuscriptus : 
 lucernam Sibyllamdicamus. Vulgati veteres : I. Sib. parcimus. Colvius. Ex eo- 
 dem Pal. codice scripseris, SibyUam dicamus. Wowerius. Fnx. S. dicamus. 
 Omnino recte. Roald. Bert, lucerno' fibram. Sciopp. in Symhola. Lucernam 
 S. pascimus. Alii, luccrnce S. Bert, lucernw fibram. Palat. Lipsii codex, Wo- 
 werius, et Roaldus, dicamus, Elmenh. — 7 In Guelf. pr. a m. pr. qui. Oud. — 
 
 NOT.E 
 
 " In Avernum lacum'] Avernus lacns tillare oleum, et putres concrescere 
 
 fuit Campaniae prope Baias, sic die- fungos,' quod imbris imminentis sig- 
 
 tus quasi &opvos, hoc est, avibus ca- num est apnd Virgil, lib. i. Georgic. 
 
 reus, eo quod tetris suis exhalatlo- et apud Avienuni in Arati Proguosti- 
 
 nibus supervolantes aves enecaret. ca. Cujus rei rationem aflert Plin. 
 
 Hunc Plutoni dicatum, et limen esse quod, cum aer humidus esse ccnperit 
 
 Inferorum creditum est, et saepe su- (quod fit imuiineiite pluvia) favilla, 
 
 niitur pro ipso Inferno, quemadmo- quae cum ftimo solet egredi, probibita 
 
 dum bic. aiiris crassitate, in luceriiis residet, et 
 
 ^ Lticernam intuens, Pamphile, Quam quasdam velut fuugorum imitatur 
 
 largus, inquit, imber aderit crastino] imagines. 
 
 Nempe, ' testa ardente videbatScin- i SibyUam'] Sibyllas dictas fuernnt
 
 METAMORI'HOSEON LIB. H. 137 
 
 cceli negotia et Solem ipsum de specula candelabri^ con- 
 tuetur. Ad hasc ego 9 subjiciens. Sunt, aio, prima ' hujus- 
 cemodi^ divinatiouis experimenta : nee miruni, licet modi- 
 cum istum ' iguiculum, et manibus humanis laboratum, 
 meraorem tamen'^ illius majoris et ccelestis ignis, velut sui 
 parentis, quid esset editurus ^ in aetheris vertice, divino 
 praesagio et ipsum scire, et nobis enuntiare. Nam et Co- 
 rinthi'5 nunc apud nos passim Chaldaeus quidara hospes 
 miris totam civitatem responsis turbulentat,^ ' et arcana fa- 
 torum stipibus emerendis cdicit in vulgum: qui dies copu- 
 
 qucEcumque geruntur in ccelo, ipsumque adeo solem. Ego excipiens hac verba. 
 Sunt hcec, imiiiajn, prima speciinina hujusmodi vaticbiatioms. Nee mirabile videri 
 debet, quod hcec Jiammula, quamvis admodum parva, et producta humano artificio, 
 recordata tainen ignis illius majoris et a'therii, tanquam sui genitoris, prcesagiat 
 divinitus, nobisque significet quid ille sit producturus in fastigio coeli. Corinihi 
 etiim apud nos advena quidam Chaldcsiis perturbat nunc totam urbem admirandis 
 pradictionibus, et exponit secreta fatorum apud plebem nummorum lucrandorum 
 
 8 D'Orvill. rnrsiis candelavri. Id. — 9 Th ego delet Florent. Elmcnh, — 1 Plurima 
 forte. Priva Colv. Quod nee rejicio. Cyprian. ' Quandostatuerim nihil,' &c. 
 ' mea |)iiva sententia gereie.' Brant, — 2 Hujusce. \n\g. hiijuscemodi. Colvius. 
 Ueit. Iiujuscemodi. Elnienh. — 3 Ms. istud. Sic eodem genere ' unctuliini,' 
 ' gustuUini,' ct similia. Colv. — 4 Bas. 1. et 2. turn. Colvius. Fux. tamen : quod 
 magis ad sensuni. RoaW. Etvere. Tamcn abest a Palat. Deinef deest Oxon. 
 Gnelf. pr. OhJ. — 5 Flor.gi(ise. e. Elmenli. Cum Guelf. pr. In Pith, quiseditur. 
 Oud. — G Corinihi. Reg. Fux. eorum. Turn Paiat. et Guelf. sec. C. et apud nos. 
 A Regio et Fux. cxwVdt passim, a Pitli. hospes. Id. — 7 Turb. Ms. Ven. Bas. 
 I. turbulenta. Lib. ix. 'Adeo nie stiepitu tuibulentat.' Colv. Mss. etiam 
 Guelferb. Palat. Par. Reg. Fux. cum Edd. Vicent. Sec. dant turbulenta, quod 
 bene correxit Beroald. Adde Stewech. ad Vegetii 1. iii. c. 15. et Ind. Oud. 
 
 N0T;T: 
 
 fatidicEe mulieres, quasi '2,i6pov\ai, bulo: est enim Clialdaea regio Asia?, 
 
 hoc est, Uei consiliorum participes. Arabiaj contermina, in qua Babylon 
 
 Milo hie Sibyllam jocose vocat lucer- magna civitas. Romae genethliaci, 
 
 nam futuiipru-'sagam. Decern fuerunt qui et mathcmatici, futurorum prae- 
 
 SibylliL, quaruui nomina vide apud nuntiatores, somniorunique interpie- 
 
 Isidorum, Origin, lib. VIII. De Sibyl- tes, Chaldaei vulgo dicti fuerunt: 
 
 lis expecta eriiditissimam clarissimi sive quod soli Chaldaei artes illas pro- 
 
 Viri Petri Petili Dissertationeui, in fitercntur: sive, quod cas profcssi se 
 
 luccm propediem prodituram. mentiientur Chaldaos, quo niajorem 
 
 ' Chaldaus quidam hos]>es miris lolam sibi compararent aucloritateni. Ho- 
 
 ciiilatem responsis turhuknlat} Ilorat. rum quoque U'riiscatoruni ars Firmico 
 
 ' Irritaf, mtdcct, falbis tcrroribus iui- ars Chaldaica dicitur. Vide Gell. 
 
 plel, Ut Magus.' Assyriorum Magi lib. xiv. cap. I. et Sextum Euipui- 
 
 Cbaldici diccbantur, ex gcniis voca- cum.
 
 138 
 
 APULliJI 
 
 las nuptiales^- affirmet, qui?^ fundaracnta raoenium perpe- 
 tuet: qui negotiator! commodiis, qui viatori Celebris, qui 
 navigiis opportunus: mihi denique proventum hujus pere- 
 grinationis [29] anquirenti/ multarespondit, et oppido mira, 
 et satis varia. Nunc enim gloriam satis lloridam, nunc 
 historian!^ magnam, et incredendam fabulam, et iibros me 
 futurum.' Ad base renidens Milo, Qua, '^ inqnit, corporis 
 babitudiue praeditus, quove nomine nunciipatus hie iste 
 Cbaldteus est? Procerus, inquam, et suffusciilus,^ Dio- 
 pbanes ^ nomine. Ipse est, ait, nee ulliis alius. Nam et 
 hie apud nos multa multis similiter eftatus, non parvas 
 stipes, immo vero mercedes opimas^ jam consecutus, 
 
 causa: vcrbi gratia, rjuis dies corroboret vinculum jiigale ; quis rcdJat fundameyita 
 murorum aterna ; quis dies sit opportunus mcrcatori ; quis solcnnis peregrinnnti ; 
 quis idnneus ttavigatiombus. Denique, cuw scisciturcr ab eo quid mihi esset cven- 
 turum ex hoc itiucre,plurima mihi respondit talde admiranda et multum divcrsa. 
 Dixit enim nunc me comparaturum laudem praclaram, nunc scripturum amplani 
 historinm, ct fabulam incredibilem, et Iibros, Milo rid^ns ad ea, Quam, inquit, 
 corporis staluram habet iste Chaldu'us, et quomodo vocatur? Grandis est, inquam, 
 el subniger, vocaturque Diopltanes. Ipse est, inquit Blilo, nee alius quisquam. 
 Hie enim, cum plurima pnedixisset muUis ad eundem modum in hue urbe, compa- 
 ravissctque nummos non jjaucos, quinimmo mercedes amplissimas, infcliciter ex-- 
 
 •^^ ^-^^^0^^^^^^ 
 
 —8 Copulam nvptialem. Ms. copulas nuptiales. Colv. — F. mcenium exulat a 
 Palat. Mox colubris in Pitli. Oud. — 1 Inquirenti, Flor. anq. recte. Elmenh. 
 Non ita, sed acquirenti in mcinbranis Florentinis esse, e Coil. Lindenbrojjii 
 enotavit Celeb. Wolfitis. Qnicquid sit, unquirenti bene edidenint Sciiverius 
 ct Floridns. Dcin tana Pitli. Oud.— 2 Palat. iiunc enim h. Pro incredendam 
 D'Orvill. incredulam. Pith, incrcdundam. Id. — 3 Facturum. Flor. fulurum. 
 Elraenli. — 4 Quia Giielf. a m. pr. Hand ineleganter est in Oxon. Qua, inquit, 
 qua c. Vide supra. Proditus Fax. Ille Chald. in Keg. (pii caret cum Fnx. 
 mox T$ inquam. Oud. — 5 Ms. suffulculus. Colvius. Sic fere Guelf. piim. 
 PitI). insuffus. Palat. cum Guelf. sec. svffuculus. Par. sujfultus. Item Pal. 
 
 €t Guelferb. sec. Id. — C Diafones. Pith. Diaphanes, et mox ei pro est. 
 Dein edidi, similiter effatus, ut in Mss. et Edd. Vett. non eff. sim. Sed Pal. 
 et Guelf. sec. affatus simid. Id. — 7 Optimus. Assentior Beroaldo scribenti, 
 opimas. Colvius. Bert, ct Pal. optimas jam c. Wowerius. Flor. optimas jam 
 c. Elmenh. Vide supra, ad ' porcum opimum,' J. Rhoer. in Fer. Dav. p. 
 226. Mss. tamen pluriuii conspiraiit in vitiosum optunas. Reposui etiani 
 jam, auctoribus Mss. et Edd. antiquis. Exciderat ex Edd. Colv. et Vulc. 
 
 NOTiE 
 
 • Qui di£s copulas nuptiales affirmet, a qnibus dies tanquani a Clialda^is 
 qui, SfcJ Cicero pro Muraena: ' Erant petebatur,' <Scc. 
 in magna potcntia qui consulebantur,
 
 METAMORPHOSEON Llli. II, 189 
 
 Fortunam scaevam, an seevam ^ verius clixerim, miscv inci- 
 dit. Nam die quadam, cum, Ircqnentis popiili circnlo 
 conseptus,9 coiouas circumstuntium fata donaret,' Cerdo 
 quidam " nomine ncj^otiator accessit eum, diem ' commo- 
 dum peregrinationi cupiens. Quern cum elcctnm destinassct 
 illi/ jam deposita cruraena, jam profr.sis numraulis, jam di- 
 numeratis' centum denariis, quos mercedem divinationis 
 auferret ;* ecce quidam dc nobilibus adolescentiilus, a tcrgo 
 arrepens, eum lacinia prchendit,^ et conversum amplexus^ 
 
 pertris est sortem sinistrayn, rel (ut verius loquar) crudelem. Quodam eniin die, 
 cum, circumdattts niugmt plcbis curana, fata distribueret tuti circiilo se ambientiuin, 
 mercator quidam, iiuncupiitus Cerdo, venit ad eum, poscens diem idoneum itineri 
 suscipiendo. Quern cum selegisset, et dcsignavis.iet ei, discincto jam mnrsupio, 
 jam dcpromla pecunia,jam uumerutis centum denariis, quos ipse tolleret in pre- 
 lium raticinationis ; ecce quidam juvenis ex primariis, penctraits se pone ipsum per 
 mediam turbam, arripit eum veste, cumque ipse se vcrlisset, amplexatur eum, et 
 
 Oud. — 8 Viilg. Forlu, sercram, an savam. Ms. scenam. Colviiis. Bert, et 
 Rom./, scveram, an s. Elmenli. Bene Colv. oiiiii in plerisqne libris sit, 
 saivam an savam, solito crrore : unde siiiipliciter in Oxon. Ivcg. et Par. 
 Jorsan saivam miser incidit. Fiix. fort, savam jam m. i. Abcst verius a D'Oiv. 
 In l^evt. est melius. Oud. — 9 Viilgo, sf/;<i(s. Elinenh. — 1 Eum d. Mire lirec 
 cornipta. Putarim secte restitui posse hoc niodo : coronce c. fata enodaret, 
 Cerdo quidam negotiator accessit eum, diem com. pereg. cupic7is pravidere, Voceni 
 yravidere reposiii ex Berlin. Jl'vw. Enodaret. Flor. /. donaret. Male. 
 Lib. V. ' Conjugi praecepta sortis enodat intniista*.' Elmenli. Cerdo quidam, 
 nomine, SjX. Credere nequeo t^ nomine ab ii)so Apiileio esse, qiiippc assntiim 
 ab 00, qui dignus cerdoni Martialis ^ervire pcrpetiuim. Siibdit ipsemet 
 Apuleins paiilo postea : ' Hitc eo iiarrante adliiic nia:sto,ci'rdo ille negotiator 
 nnmniuiis suis correptis,' &c. Fcstiis: ' Cercopa vocaiit Grau'i lucrari undi- 
 qiic ciipieiitem, quasi /ce'pSora, quem nos quoque lucrionem vocamus.' Stewech. 
 Sic etiam W'^owerius ; qiiare uncis inclusere alii. Oiul. Enmd. c. p. cupiens. 
 Ignorat cum Ms. (^olvius. ]]crt. p. sibi cupiens providere. Elmenli. — 2 Idem: 
 cum cum elcclum destinasset ille. Colvius. Pal. Par. Fux. Guelf. sec. Qui 
 cum, et ille iidem cum Oiiclf. pr. et D'Orv. sc. Cerdo. Illis Pith. Turn 
 Pal. dispos. cr. item prorsns. Oxon. profusus. Oud. — 3 P.il. Guelf. ambo, 
 denum. Par. denuueiaiis. Id. — 4 Ms. quos in mere. div. ajferret. Roaldiis. 
 lilihi cede tlir. au. Bas. 2. editioiiem oxpressimus. Colvius. — 5 Apprehendit. 
 V ii\i:^o, prehendit. Elmenli. Sic quidem Palat. Guelf. pr. ac Par, At Mss. 
 ceieri et ICdd. ante J'^liiicuhor»^t. preh. fiiiod aMjiie probuin esse, nemo sanus 
 negaverit. <Jud.—G Viilg. conversus amplexusque. Ita, ut in veteri libra 
 
 NOT/E 
 
 ' Fata donaretl Elmcnhorst. cno- negotiis prospcros desii^nabat. 
 daret. At donaret mtdius longe ex- " Cerdo quidani] Hoc loco Cerdo 
 
 primit plenariam illani, quam Magi nomen est proprium mercatoris, 
 
 sibi arrogant, potestatcm : et fata Alias appcllativum est viliornni arti- 
 
 qnidrm donare mcrito dici poterat ficum, sutonim pnta, at(pic alioruin 
 
 Uiopliancs ille, cum dies suscipieudis hujusmodi lucro inliianlium, a Graeca
 
 140 APULEII 
 
 exosculatur ^ arctissime. At ille, ubi primurn consaviatus ^ 
 eum, juxtiui9 se ut assideret ' effecit, attonitus et * repen- 
 tinae visionis stupore, et praesentis negotii, quod gerebat, 
 oblitus/ infit ad eum : Quam olira ^ equidem exoptatus 
 nobis + advenis ? Respondit ad haec ille alius : Commo- 
 dum vespera oriente. Sed vicissim tu quoque/ frater, mi- 
 hi memora, quemadmodum exinde, ut"^ de Euboea insula" 
 festinns enavigasti, et maris et viae confeceris iter. Ad 
 haec Diophanes ille Chaldaeus egregius, mente viduus, nec- 
 dum suus, Hostes, inquit, et omnes ^ inimici nostri, tam 
 
 hasiat strictissime. Verum ille vicissim eum osculatus, simul atque jiissit sedere 
 prope se, perturbatus est admiratione qua ipsum affecerat subitus conspectus amici ; 
 nee recordatus rei, quam tunc temporis gerebat, dixit ipsi : Quam pridem hue 
 desideratus accedis, amice? Ille alter ud ea respondit : Sub ipsum vesperce orlum. 
 Sed tu quoque, frater, narra viihi inticem, quomodo tam celeriter navigaveris ab 
 Eubcea usque Insula in hanc urbem, quaque ratione emensus fueris iter turn mari- 
 timum, turn terrestre. Ad hcec Diophanes ille rates eximius, ratione destitutus, 
 et notidum ad se reversus, Inimici nustri, inquit, omnesque qui nobis infensi sunt, 
 
 scriptnm, divinavit ante legendum Beroalclus. Colviiis. Fax. et conversum 
 amplexus. Roaldus. Adde Mss. Reg. Flor. Gnelf. ambos, Oxoii. D'Orvill. 
 &c. Oud,—7 Osculatur. Viilg. exosculiifur. Colviiis. Exosc. Sic Bert. Alii, 
 osculatur. Elnienh. Editio Basil, exosculatur, quod iriagis placet. Brant. — 8 
 Consabiatur. Consuaviatics Fux. Roald. Et sic Edd. Col. Scriv. Consabialus 
 (le more D'Orvill. Gnelf. et Palat. qui caret tw eum. Supra prius in Oxon. 
 el Guelf. pr. Oud. — 9 Juxta. Liber veins nosier, juxtim se, quod jam repo- 
 suerim. Vide Noniiini, de quo nos eliani monuit amicissinuis Canlerus. 
 Colv. in Add, Juxtim. Alii, jM.r<u. Elnienh. Fux. juxla se ut ascideret. 
 Koald. — 1 Ms. assirfeaf. M.assidat. Colvius. Flor. aisidu/. Elmenh. — 2 Est. 
 
 Bert. et. Recte. Elmenh. — 3 Quam olim. Idem (Ms. Lips.) qn, Al. ^3. qn. 
 Puto quando. Colviiis. Male. Belgice, Hoe lung is het geleeden, dat, Sfc. 
 Ond. — 4 Pal. e. a nobis. Elmenh. In eo non conipai el equidem. Mox Pith. 
 illis aliis commode. Dein ad hoc Gnelf. pr. Oud. — 5 Sed v. tu q. Hie in Mslo 
 Berlin. Ires versus desideranlur. Elmenh. — C Exinde ut. E. urbe Oxon. et 
 Par. De Euboica ins. Turn festine navi male D'Orvill. Giielfeib. pr. Id. — 
 7 In Par. est hospes et omnis,Sfc. Ond. — 8 Durum. Bert, diram, Sciopp. in 
 
 NOT/E 
 
 voce Kiplos, Incrnm. Cerdo Latine olim Chalcodonlis, et Maoris, aut 
 
 verti posset, Incrio. Macra, et Chalcis ob aes ibi reper- 
 
 "" Prccsentis negotii, ^•c.oblitus'] Sci- luiii. Item Abantias, ejusque inco- 
 
 licel, se vendere Cerdoni diem pere- lae Abantes apud Homerum, et Aso- 
 
 grinationi commodnm. pis. Item Straboni Oche et Eliopia. 
 
 " De Eubccn Insula"] Maxima haec Hodie vero Negroponte. Est et Eu- 
 
 est ex Maris ^gaei Insiilis, adjacens boea Siciliae urbs Straboni; item alia 
 
 Boeotiap, atqne ab ea divnlsa angusto urbs in ipsa Insula Euboea, sed a 
 
 freto, quod Euripum dixere, vocitata niari absorpta.
 
 MliTAMORPHOSEON LIB. II. 141 
 
 diram/ ^ immo [JK)] vero Ulyxeam peregrinationem "" inci- 
 dant. Nam et iiavis ipsa,^ in qua vehcbamur, variis tur- 
 binibus ' procellarum quassata, utioque re^imine - amisso,^ 
 aegre ad ulterioris ripae maigincm detrusa, praiceps ' 
 demersa est: €t nos, omnibus amissis, vix enatavimus. 
 Quodcumque vel ignotoruni miseratione,'' vel amicorum 
 benivolentia contraxiraus,4- id omne latrocinalis invasit 
 manus : quorum audacias repugnans etiam/ cui nomen est 
 Arisuatus,^ unicus frater meus, sub istis oculis miser jugu- 
 
 incurrant in peregrinationem tarn savam, immo vero prorsus Ulijsseam. Nam 
 et navigium ipsum, quo ferebamHr,fmctum diversis vorticibus tempestalum, de- 
 stitufum ambobus gubernacuUs, difficulter compulsuni m adversum littus, absorptutn 
 est voragine, nosque, omnibus bonis nostris perdilis, cegre emersimus, Quicquid 
 putuimus corradere aut miscricordia extrancorum, aut benignitate nostrorum ami- 
 corum, illud totum rapuit turba pradonum, quorum etiam impetui resistens unicus 
 germanus mens, Arisuatus nomine, trucidatus est infelix ante hos meos oculos. 
 
 Symb. et Siisp. 1, iir. 4. Diram. Vnlgo duram, male, Elmenh. B. M, tarn 
 diram. Piitean. Adde Gtielferb. iitnimqjue, Flor. D'Orv. et Edd. ante 
 Colv. cum Vulc. et Wow. ac Flor. leponentem duram e Lips, cui consentit 
 Oxon. Vide ad p. 26. Ed. Pr. ' Diriim exemphim.' Dein Ulyxeam, iit 
 supra, rescripsi fide Mss. et Edd. Vett. pro Ulyss. Fnx. uUriccum. Paiat. 
 Guelf. sec. vitiose incidernnt, Fnx. inciderut. Oud.— 9 Palat. Pitli. Fax. Par. 
 carent T77i/)sa. Id.— 1 Ma. tribidalionibus. Colvius. Unde suspicor i!«-/»ina- 
 tionibus.' Sed sn«picor tantum. Brant. — 2 ManR. remige. Putean. — 3 Vul- 
 garii, preecipitio. Colvius. Pracipitio. Fux. praceps. Roaidiis. Prceceps. 
 liertin. Aid. et Rom. prtccipiiio. Elmenli. Malim cum edit. Basil. pra;cipitio. 
 Hiant.— 4 Extraximus. Scriptus, traximus: quod videtur esse contraximus. 
 Colvius. Fnx. contraximus. Roaldus. Heit. et F\or. contraximus. Elinenli. 
 —5 Etiam deest Lips. Oxon. Palat. D'Orviil. Fux. Guelf. pr. Oud.— 6 Cui 
 n. est a. Vulj^. nomine Arisuat. Scriptus etiam Arysnotus. Colvius. Bert. 
 Arismatus. Flor. et Palat. Trisnotus. Lipsii liber, Arisnotus. Elmenh. 
 
 NOTiE 
 
 y Hostes, inquit, tarn diram, ^-c] So- ilineris exemplnm dcsumserit. 
 
 lenne, mala, quorum mentio inci- ^ Utroque regiminc amisso'] Ma\o sci- 
 
 disset, liostibus imprecari. Ovid, licet, etgubernaculo, quibus navis re- 
 
 ' Hostibus eveniant convivia talia gitur. 
 
 nostris.' Virgil. ' Errorenique hosti- '' Vel ignotorum miseratione] Sole- 
 bus ilium.' Eiiphemismi genus erat bant naufragi victum rogantcs tabn- 
 raalum omen averrnncantis. lam, in qua depictum esset suum 
 
 ^ Ulyxeam peregrinationeni] Noti natifragium, circumferre, quo obvios 
 
 sunt decennalesL'lyssis errores, quo- quos(pic ad misericordiain facilius 
 
 rum spatio ea omnia, quuc Homerus commoverent. Vide Interpretes Ho- 
 
 in Odyssea canit, mala peri)essus ratii, ad initium Artis PocticaR : et 
 
 est : ut merito ab Ulyssea per«grina- Pliabdrum, lib. iv. Fab. de Simonide. 
 tione Apuleiuslaboriosi periculosique
 
 142 APULEII 
 
 latus est. Haec co^ adhuc narrantc mocsto^ Ccido illc^ 
 negotiator, correptis' numraulis suis, quos divinationis 
 raevcedi destinaverat, protinus aufugit. Ac debinc, tunc 
 deraum Diophanes expergilus sensit imprudentiai ' suae 
 labem ; cum etiam nos omnes circumsecus astantes ^ in 
 clarum cacliinnum videret effuses. Sed tibi plane, Luci 
 doniine, soli omnium Chaldasus ilie ' vera; dixerit ; sisque 
 feiix, et iter dexterum ponigas.'* Hsec Milone diutine ser- 
 raocinante, tacitus ingeraiscebara, mihiquenon mediocriter 
 succcnsebam,^ quodultro^ inducta serie inopportunarum^ 
 fabularum, partem bonam vesperae, ejusque ^ gratissimum 
 fructum amitterem. Et tandem denique devorato? pudore, 
 ad Milonem aio : Ferat suam Diophanes ille Fortunam, et 
 spolia populorum "^ rursum ' conferat mari pariter ac ter- 
 
 Bum is adhuc referret ista valde tristis, Ccrdo ille mercator rcsumtis propere suis 
 denariis, quos decreverat dare in pretium prcedictionis, statim se conjccit in pedes. 
 Quo facto Diophanes turn denique excitaius ugnovit quantum damnum sihi crea- 
 visset sua slolidiiale, cum ccrneret quoque 7ios omnes, qui eum circumstabamus, 
 solutos in risum canorum. Verum opto, domine Luci, ut Chaldceus ille vera prte- 
 dixerit tibi uni inter 07nnes, et ut sis fortunaltis, et perficius percgrinationem 
 tuam prosper e. Milone narrante hcec proUxius gemcbum apud me^ et irascebar 
 von leriter, quod, illuto spunte mea contextu incommodarum fabularum, male per- 
 derem optimum partem vesperce jucundissimumquc fructum ejus. Postremo, insu- 
 perhabita verecundia, respondeo Miloni : Diophanes ille hubcat sibi suam sortem, 
 exponatque iterum turn mari, turn terra prccdam populorum. At pcrmitle mihi 
 
 7 Eo deest a iii. p. in Giielferb. pr. Oud. — 8 Pith, illis. Id. — 9 Ms. reptis. 
 An raptisl Colv. — 1 Impud. Col. impruderdia: . Bas. 1. et Ven. impudicitia; . 
 (Jolvius. Impr. Fux. impudeniicr. Roakliis. Berlin, et Aid. imprvdvntia. Arno- 
 bius lib. IV. ' labera flagitionini ' dirit. Elmenh.~2 Nos o. circ. Vidg. 7ios o. 
 circ. astantes. Expiinxi postiemuni illiul, jubcnte ita lil)ro scripto. Sic le- 
 gendum arbitror lib. iii. * Inter tot millia populi ciicumseciis.' Grajcisnius 
 est : irdvres oi ir4pi^. Colv. Circumsecus astantes. To astantes additum ex Flor. 
 et Bert. Elmenh.—Z Fiix. isle. Pith, illis. Oud.— 4 Ita Ms. Beroaldus olim 
 reposuit : it. d. pergas: qiiani lectioneni pleraeque praj se fernnt editiones. 
 Frnstra. lib. VI. 'Iter retrorsiim porrigens.' Colv, Her dextre pergas. Fux. 
 dextcre porrigas. Roaldus. Bertin. dexter porrigas. iic\opp. in Synib. Dextrum 
 pergas. Rom. et Bert. d. j)ojT2g"(iS. lib. vi. ' Iter rctrorsnni pergens.' Elmcnh. 
 — 5 Mihique non m. succ. Haec absunt a Florentinis. Elmenh. — G Ms. ultra. 
 Colvius. Item Palat. Giiclferb. uterque, Pitli. P'lix. a quo abest quod. Oud. 
 ■ — 7 Importunarum. Vulgatuni, iuopporlunarum. Colvius. Pal. inopportunarum. 
 Elmenli. — 8 Ms. r:espera ejus. Colv. — 9 Reg. Fux. denotata. Oud. — 1 R. idem. 
 Al. tursum, Colvius. Fux. et cursum. Dein ac terra' par. in codem. Oud, — 
 
 NOT^ 
 
 "= Spolia populorum'] Pecnniam, quani enuinxerit. 
 suarmn praestigiiuum ope populis
 
 METAMORPUOSEON LIB. II. 143 
 
 rae : mihi vcro fatigationis hcsternaj etiamnunc saucio,* da 
 veniam maturius concedara cubitura. Et euro dicto facesso, 
 et cubiculum meum contendo : ' atque illic dcprehendo epii- 
 lariim dispositiones satis concinnas. Nam et pneris extra 
 limen, credo, ut arbitrio noctumi gannitus ablegarentur, hu- 
 mi quam procul [31] distratum fuerat : grabatulum meum * 
 assistit ^ raensula coenas totius honestas reliquias tolerans : 
 et calices boni,^ jam intuso latice semipleni, solam tempe- 
 
 ndhuc lahoranti ex lassitiidine hesterna, ut citius earn cubitum. FA hoc dicto abeo, 
 et peto meum cubiculum. Atque ibi ojfendo convivium ordinatum elegautissinie. 
 Lectus cnlm erat stvatvs servulis huini extra ostium loiigissiine, puto, ut remove- 
 rentur ab audilu nocturnarum vocidarum. Astabat meo lectuUi parva mensa ojiusta 
 sat lautis reliquiis totius ccencr, et crateres duo jam semireplcti infusa aqua,expec- 
 
 ■^ ^^ ^.^S^s^^^^^ ^ 
 
 2 D'Orvill. Tzon /. li. cum jam m. s. Par. Gnelferb. ambo, extcrnce. Gnelf". 
 uterqiie et Oxon. modo pro mihi. Ed. Jiint. post, etiumnum. Sed vide supra. 
 Id. — 3 Fiix. conscejidy. lioald. — 4 I^um et p. e. I. c. ut a. n. g. a.h. q.p.dis- 
 traclum fuerat meum grabatulum. Corrigendum autunio, atque in ordinein 
 redigenda verba : Nam et pueri e. I, c. ut a. n. g. a. q. procul, Humi distratum 
 fuerat mcinn grabatulum. Quod ad verbuni distratum verbo noii contendain. 
 Nam et in Vegetio \nolequis distratis suppositum faisse distractis, ibidem os- 
 teiidi. Addidi mendi originem inde esse, quod consonantem c multis locis 
 inserere vel adimere solent librarii. Sciiint, qui menibranas antiquas volii- 
 tarunt. Ad hoc testis mihi Festus in ' Duuiecta/ in ' Deblectare.' Eodem 
 modo seu more s literam inserebant, attcstante eodem Festo in ' Dusmosum.' 
 Quinimmo et typographos Germauos, prspsertim priores illos, id religiose 
 secutos in variis codicibus observavi : adeo ut non tantiim ob inventam 
 priTstantissimam atque ntilissimam artem tyi)Ographicai)i, verum eo quo(]ue 
 honoreni liabendum censeani, quod codices IManuscriptos Germana fide ex- 
 primere, quam in excudendis iis suo arbitrio niahicrint uti. An non hinc in 
 uno Apiileii exemplari IJasiieensi, prafuclin, blactero, viclricus,inchoactus, ])ro, 
 pracfatio, &c. et contra conditum pro, condictuni : turn iila houustus, Iwstiatim, 
 co/jqWus, itidem clangulo^grussus, in quibus G pro C. Similiter et consonantes 
 non geminatcp, in pulutus, inacessus, penatus. Prteterea non levia quoque in- 
 dicia scripturaj vetustae lypis fidelitcr reddita in benivolus, mulivolus, in omnis, 
 tris, puerilis, pro, omnes, &C. in ansius pro, anxius ; contra in existimatio, pro, 
 acstimatio ; in aliis sexcentis, qua; in ilia Editione diligens lector facile de- 
 prchcndat. Sicwech. liapt. Pius in Sidoniuui testatur veteribtis libris Icgi : 
 Nam et pueri ipsius ad limina, credo ut a. n. g. a. Iiumi quam procul dislracfum 
 fuerat grabatulum. Sensus tanicn, quern ex hac lectione elicit, idoncus non 
 videtur. Scd magis est, ut assentiar Beroaldo, ciijus sententiam hie secutus 
 sum, qnaiu vide apud ipsum. Colv. Locuu) lumc totnm sic emcndari recte 
 putat J5(!cichtnius: Nam et pucro extra Umni, id est, f.imuio sua, qucni uni- 
 cum babcbat, credo ut a. n. g. ablcgnretur, humi quam procul distmclum fuerat 
 grabatulum , et meum assistit : ifc. ' IVleum,' gral)atulum scilicet. Nostrani Icc- 
 tionem veriorem puto. Vide Notas. Idem iu Add. Sic et Scliickcradus. 
 Oud. Abhgarentur. A\i\. oblcgar. Male. F.lmenh. Alegar. iUuW. \m: ullegar. 
 D'Orv. Par. prave : et nmx hand Oxon. (Jud. — 5 Ms. ustilil Golvius. Fux. 
 ustitit. Roald. — Hone Lipsius, thij. Rini, fVigi(la> et calid» scilicet. Ln- 
 cianus enim ; Tpawe^a 6e rjj kAiVj? iTo.p^irrrijKii. noT-fipiov ix^^"'^' '^"^ o?^'os avruv 
 7rape/c€iTo, kuI bowp (Tot/xov koX \fivxphv Kol Oipfxuv. Colv. (>nuiino scribcndum,
 
 144 APULEII 
 
 riem sustinentcs: ct lagena^ juxta^ orificio cessira dehis- 
 cente 9 patescens, facilis hauritu, prorsus ' gladiatoriae Ve- 
 neris antecoenia.* ** Commodura cubueram: et ecce Fotis 
 mea, jam domina cubitum ' reddita, jacta proximat rosa 
 scrta,''^* et rosa soluta in sinu tuberante/ Ac me pressim 
 deosculato, ct ^ corollis revincto, ac flore pcrsperso/ arri- 
 
 tantes tantum admixtionem vini : et prope erat lagena, qua dilatuhalur ore paulatim 
 patescente,et ex qua facile hauririvinum poterat. ******* forte 
 
 ^^■^^^~*^^^^^^ 
 
 bini. Veram hanc emendationem praestabit Lncianiis, cnjns heec verba: 
 Tcfi 5e7rat5t e|co inriffTpooTo' rpdne^aSe, K. r. \. Biiii igitur calices ad temperieiti 
 frigidiE et calidae. Wower. Cal. bini. Sic vjtc niagiius Lipsius. In Mstis 
 et editis 6o?ii est, male. Bini inibi erant calices ad tcnipeiiem frigidae et 
 calidiB aqiia>. Lips. Elect, i. c. 4. Elmenh. — 7 Palat. et Guelf. sec. Codd. 
 laguna : ut szepe in Inscript. VideT. Fabr. et Giid, &c. ad Pliaedr. F. xxvi. 
 Oud. — 8 Juxta. Ms. uri. Nescio quid sibi velit. Cvlv. Notat Colvius pro 
 juxfa legi in mannsc. vetere urc. Et nescit quid sit. Ego inde lego Liira, 
 Et lagena lura cessiin dehiscenle patescens. Lura est os cnlei vel ntris, teste 
 Festo : ut illud orificio sit glossema rod lura. Brant. Apage istani lurain, 
 qnam ipso pro utre sunisit Lncilius. Juxtim potins csset refingendnin ; sed 
 nihil opus. Oud. — 9 O. scnsim d. Ita hinic locum correxit olim Beroaldus. 
 Ms. Ro. officio ccssi in deascenio. Bas. 1. orificio cessui de usccnfo. Veniin pu- 
 tarim : cessim deliiscente. Cessim, id est, retro. Alfenns JC. ' Interim sn- 
 perius plostrum cessim ire coepit.' 1. lii. D. ad L. Aquil. Martianiis Capplla 
 L. VIII. 'Cessiniqne forniidantes Abeiint pedes tremore.' Colv. Sensim. Fiis. 
 casim, recte. Roald. Cessim dehisc. Flor. cesim d. Rom. officio cesim deascento. 
 Aldus, 0. sejisjm d. male. Vide Indicem. Elmenh. — 1 Prorsus e\u\At a Pala- 
 tino. Oud. — 2 Antecana mavult Lipsins, quern adi Cent, i, Epist. lxv. ad 
 Bonavent. Vulcanium. Brant. Corrupte D'Orvill. gladiatorem V. ancoenia. 
 Prsefero terminationem ia. Nam apud Macrob. 1, n. S. c. 9. sunt dnae 
 voces: 'Ante ccenam.' Guelf. pr. ancania. Oud. — 3 Cuhito. Flor. et Rom. 
 cubitum. Elnicnli. — 4 Omnes editiones, excepta Bas, 1. jacta pr. rosa scr. 
 Colvius. Schickeradus : lacita p. r. s. Lucianus : TUv 5e (TTpoiixdrwv pdSawoWh 
 KaTeirfTraffTo' ra fikv ovtoo yv/xva Ka9' avTci., to, Se \f\vf.Uva, to, 8e ffTSCpdvois ffvfnre- 
 ■ir\iyii4va. RoscB serla. Flor. et Bert, r.serta. Elmenli. — 5 Abest copula a Fux. 
 Oud. — G Prosper so. Lie^e,perspcrso. Wower. ¥u\. persparso. Roa.]di\s. Vulgo, 
 prosperso. Elmenh. Pcrsperso etiani in meis. Perplesso Palat. et Guelf. sec. 
 Ex veteri lectione prospcrso facere etiam possis, et forsan rectius, prasperso. 
 
 NOTiE 
 
 ^ Antccoenia'} Novator verborum cus varie vexatus. Legendnm forsan 
 
 non minus eleganter quam licenter juxtim pro.iimat. Infra hoc libro, 
 
 appellat lagenam Veneris antecn;- ' Dumqne jam juxtim proximamus.' 
 
 niam, tanquam prregustatio queedam Serta et soluta hie, ut et iv. ' Flori- 
 
 sit, et praludium, ac pra^paralio bus scrtis et solutis apprecantnr.' 
 
 ad pala'stram Veneriam exercendam. Sertis in coronani intellige. Pricceus. 
 
 Beroaldus. f Tuberante] Tuuiescente. Beroald. 
 
 * Jacta proximat rosa serta, ^c] Lo-
 
 METAMORPHOSEON LIB. II. 145 
 
 pit poculum, ac desuper aqua calida injecta porrigit bibam : 7 
 idque modico prius qiiam totum exsorberem,^ clcmenter 
 invadit : ac relictum 9 paululatim ' labellis minuens, meque 
 respicicns, sorbillat^ dulciter : scquensque et tcrtium inter 
 uos vicissim et frequens alternat poculum. Cum ego jam 
 vino madens, nee animo tantum, veium etiam corpore ipso 
 ad libidinem inquies ' alioquin et petulans, etiam saucius 
 paulisper inguinum fine/ laciuia remota,^ impatientiara 
 
 Olid. — 7 Porr. uti bibam. Fux. porr. bibnm. Elegantcr, et ita in Alil. 
 Itoahl. Sola Ed. Bas. pr. inserit ut, contra Mss. O. ac niorem et elegantiam 
 Nostri aliorumqiie, de qua ssppiiis dictum est. Oiid. — 8 Iiliiiie mmlkiim. Pri- 
 usquiun totum exsorberem. Sana liic omnia esse possunt, sed aliis : non etiam 
 niilii, cni nnsquam non iia!iet aqua. Quid ergo? Nihil certi qiieo : tantum 
 transposueiim interpnnctiones ad hunc modum: porn'gil bibam: idque modi- 
 cum, priusquam exsurherem, clem. i. Modicum hie non proletario ponitur in- 
 tcilectu : sed pro, statini, et paulo post. Utitur sa-pius. Supra 1. i. ' Et 
 cum dicto rursum foribus oppessulatis iiitro capessit. Modico deinde regres- 
 sa, palefactis adibus, Kogat te, inquit : intetuli me.' Sic enim eum locum 
 constituo. Nam vulgo, quod legitur, inutili me, natum ex eo, quod prajteri- 
 tornni in compositis angmentum ignorarent verveces isti librarii. G'ra<. in 
 Susp. IV. 9. Gruterus ita hunc locum interpungit : p. bibam: idque modicum, 
 priusquam totum exsorberem. Elmenh. Lego, bibam. Idque modico priusquam 
 totum exsorberem. Brant.— 9 Reliquuin in D'Orvill. Oud.— l Ms. pilhtlatim. 
 A\. putlitlatim. Arbitror scriptum fuisse antiquitus, polUdatim. Titinnius: 
 'Polluni addito ad laiidem pra;fiscini.' Colo. Fux. j«//(tk(im, sed corrupte, 
 nt vidciur. Rnald. Paiilatim. Palat. pullatim. Rom. pulMatim. Recle. 
 Plautiis Asinaria, Scena : ' Unumquod(iue istorum,' &c. ' Ubi quid dede- 
 ram, quasi coluniba^ pulli in ore amba; meo usqne eratis.' Matins apud 
 Agelliuni Noct. Attic, lib. xx. c. 11. ' Colunibatim labra conserens labris ;' 
 ubi Scaliger columbulatim sive coluinbialitn legit. Elmenh.— 2 Ms. sorbilla. 
 Editio vetiis sorbilat. 1. m. ' Sorbillantibus saviis.' Ciios^ai vetcres : ' 'Pofu, 
 sorbillo, voro.' Colv. Palat. Pith, sorbilla. Par. sorbrillia, inepte. Oud.~i 
 Inquietus. Sic inicndat Beroaidus, et ei astipulatiir scriptu- codex. Col. 
 inquies. Bas. i. Ven. ( t Rom. inquiens. Facicbam i>icie7is. Notat alibi Festus 
 de scro|)ha inciente, id est, cujus uterus, ni fallor,jam incijiit incitari. Nee 
 latins explicare me a;talis mea; verecundia sinit. Postea etiam legi inhians. 
 Ut !. VII. < Et, humi prostratis illis inhians, iUicitas atqne incognitas tentat 
 libidincs :' item alibi similiter. Colv. Inquies. Beroaidus : inquietus. I'ria- 
 peia : ' Et inquif tus inguiiia arrigat tumor.' Colvius, incieus, male. Vide 
 Indicem. Elmenh. — 1 I'in. Ms. Bas. 1. et B<roaldiis ipse, sane: (piem secuti 
 alii. Venet. sine. Denique optime posteriores,/«e. Legebat ex corrupta 
 ilia lectioMC etiam I.,i|)sius, sanie. Colvius. Sane lacinia remola. Fux. sine 
 lascinia remola. Sed tVu^tra. liunld. Vulgo, sane. Lipsius, sniiie. Sed nihil 
 niutandum. Sallustius in Fragmeutis Histor. 1. v. ' Fine inguinum ingre- 
 
 NOT/E 
 
 e Paulisper inguinum fine, lacinia cxpUeavit. Sunisit ab eodcm scrip- 
 rcmola] Illud 'inguinum fine' rec- tore Noster et voeem * inquies,' id 
 lissiMie ex Salluslio (cujuj et nos lo- est, inquietu«» : sie ' Impes, impetus' 
 cum iuinoldvcramus) Elmenhorstins in Vet. Glossario. Pricaus. 
 
 Dilph. ei Var. Clus. Apul. K
 
 146 APULEII 
 
 Veneris '' Fotidi mea3 monstrans. Miserere, inquam, et sub- 
 veni maturius. Nam, ut vides, praelio, quod nobis ^ sine 
 feciali ^ officio ' indixeras, jam proximante vehementer in- 
 tentus, ubi priraam sagittam ^ saevi Cupidinis in iraa prae- 
 cordia mea delapsam excepi, arcum meum en ! ipse vigor 
 attendit,^ '' et oppido formido, ne nervus rigoris 9 nimietate 
 rumpatur.* Sed,ut mihi raorem plenius gesseris, inefFusum ' 
 laxa crinem, et, capillo fluenter iindante,^ ede ' complexiis 
 amabiles. Nee mora, cum omnibus illis cibariis vasculis + 
 raptim remotis, laciniis cunctis^ renudata, crinibusque ^ dis- 
 solutis ad hilarem lasciviam, in speciem Veneris, quae ma- 
 rines [32] fluctus subit,7 pulchre reforraata ; paulisper 
 
 diuntur mare.' Elmenh.— 5 Nobis deest Bertin. Oud. — 6 Ita ex scripti libri 
 auctoritate correximus : ut et qnosdam siio tempore legisse, testis Beioal- 
 dus. \ u\gati, Jinali. Proverbialis hie sermo. Arnobius 1. i. 'Hoc enim 
 primum efficiendnin est ei, qui nos arguit, perpetuas et jugas calamitates 
 fuisse has, nunquam omnino respiiasse ir.ortalia, et sine ullis, ut dicitur, 
 feriis, raultiplicium formas sustinuisse discriniinuni.' Praelium, quod sine 
 feriali officio indixeras ; id est, sine induciis. Varro lib. Rerum Humana- 
 rum : ' Induciae sunt belli feria?.' Colv. Ingeniosissimus vir et onini lawde 
 major, Dominicus Baudius, animse diraidiiim meee, legendum sibi videri ali- 
 quando significavit : fecialis. Wow. Malim feciali. Sciopp. in Symbola. 
 Fecialis. Sic recte disertissimus Baudius. In Flor. est, feciali, in Kom. 
 fcenali. Bert, feriali : m Alio, Jinali. Elmenli. Leg. videtur /maZi. Putean. 
 — 7 Pal. Oxon. sagiptam: et Pal. Cup. scrvi. Guelf. pr. scavi. Fux. dilapsam. 
 Oud. — 8 Vulgati, vigore tetendi. Colvius. Vigore tet. Fax. vigor attendit. 
 Roaldns. Vigor attetendil. Bert. Rom. et Aldus : ipse vigore tetendi. Elmenh. 
 — 9 Pith, vigoris. Oud. — 1 In ejfusum. Conjunge ineffusum. Putean. — 2 Vulg. 
 cap. fluente undanter. Colvius. Fax. Jluenler undante. Roaldus. Rom. Bert, et 
 Aid. c.fluente undanter. Elmenh. — 3 Palat. edas complexus. Elmenh. Gnelf. 
 sec. edes. Oud. — 4 Cum cib. v. Idem, cum omnibus illis cib. vas. Colvius. 
 Bertin. o. i. c. vasantes. Male. Elmenh. — 5 Cunctis suis. Suis deest in Ms. 
 Colv. Th suis abest a Pal. Elmenh. Delevi rh suis auctoritate Mstoriim, in 
 quibus et D'Orv. Oxon. Par. Fux. Oud. — 6 Pith, crinibus quam. Id. — 7 Rom. 
 
 NOTiE 
 
 '' Impatientiam Veneris] Juvenal, fur] Bene Iiic ' rumpatur.' Donatns 
 
 ' Tunc prurigo morse impatiens.' ad Phormionem : ' Immoderatas ple- 
 
 Pricceus, rumque vires, adducendo arcu, non 
 
 ' Sine feciali officio] Ritum belli per tehim incitant, sed nervum rumpunt.' 
 
 Feciales denuntiandi vide apud Li- Et alibi ad eandem Comrediam : • In 
 
 vium, lib. i. cap. 33. nervum ibit. Proverbio tracto a sa- 
 
 '' Arcum meum, Sfc. vigor attendit] gittariis, cum vis conatusque tenden- 
 
 Hinc ' tentum alSolov' in veteri Ono- tis arcum non in volatum teli, sed in 
 
 mastico. Pricaus. ruptionem nervi expetatur.' Pricaus. 
 
 ' Ne nervus rigoris nimietate rumpa-
 
 METAMORPHOSEON LIB. 11. 147 
 
 etiam glabellura feminal rosea palmula™ potius obumbrans 
 de industria, quam tegens verecundia,^ Praeliare, inqiiit, et 
 fortiter praeliare : nee enim tibi cedam, nee terga vertam.9 
 Cominus in aspectum,' si vir es, dirige ; et grassare '^ navi- 
 
 fiuhital. Colvius. Elmenh. — 8 Glabella femina, vel rosea palla (potius) obumbrans 
 de industria, Ifc. Verecunda. Si quid video, scripsit Apuleiiis, absque ilia par- 
 ticula (potius) : obumbrans de industria, quam tegens verecundia. Stewecli. Gla- 
 bellum feminal. Sic hunc locum eleganter elegantissimus Lipsius restitnit : 
 et nos ilium sequi non dubitavimus. Poterat nos eo etiam fere ducere ve- 
 teris libri scriptura, glabellum, al. glavellum, feminea ; vulgatorum quorundam, 
 glabella femina vel rosea, Sfc. Usus hoc Noster etiam Apologia prima. Sed 
 adi Lipsium Elector. 1. ii. Beroaldus primus pro verecundia reposuit vere- 
 cunda. Sed eum corrupta lectio in prioribus decepit. Putavit enim ad 
 illud * glabella femina ' referendum : et genitalia muliebria denotari non 
 animadvertit. Mecum liic sentit et doctrina et genere maximus vir, J. Dousa 
 a Noortwyck, qui idem antea sibi notatum indicavit. Colv. Glabellum femi- 
 nal rosea palmula. Ms. Fulvii : glabellum femen vel rosea palm, VVovferius. Gla- 
 bella femina vel rosea palmula potius, Sfc. verecunda. Fux. glavellum feeminea, vel 
 ^c. verecundia. Corrigo, glabellum interfeminium velamento rosece palmula, <Sfc. 
 verecundia. Hunc locum notavit idem Apuleius pag. 181. his verbis: 'Sed 
 enim feminal nuUo pacto reperiens munditer dicere, ad mea scripta confugit, 
 quia, ut e quodam raeo libro legit, interfeminium tegat et femoris objectu et 
 palmae velamento.' Errat Lipsius, qui hoc loco feminal legit, et rosea palmula, 
 adducto etiam in suam rem eodem Apuleii testimonio ex Apologia : sed plane 
 liquet, eum suo sibi ferro jugulum petere. Roald. Glabellum feminal rosea 
 palmula p. o. Elegans sane lectio, hoc est, auctore suo Lipsio digna. Sed 
 Ms. legit : glabellum femen vel rosula palmula, !fc. Sciopp. in Symbola. Glabel- 
 lum feminal rosea palmula. Sic est in Florentino, quod etiam in mentemvenit 
 Lipsio Elect, ii. cap. 21. Bertinus legit, glabella vel rosea p. Rom. et Aldus, 
 glabella foemina vel rosea. Fulvii Viher,glabellumfoemen vel rosea palmula. Ro- 
 aldus, glabellum interfeminium velamento rosece palmidce. Quod non sperno. 
 Elmenh. — 9 D'Orviil. vertam, male. Oud. — 1 Videri possit Cotninus sufficere, 
 et illud in aspectum nt glossema removendum. Pro dirige Bas. 2. et Ber. 
 (/irig-ere. Colvius. Cominus in aspectum dirigere. Antiquissimi libri : Cominus, 
 si vir es, arrigere. Alii : Cominus dirige te. In plerisque libris, quibus usi 
 sumns, desunt ilia, in aspeclum, et sane glossema prapfenint vocis Cominus. 
 Liberabo igitur eruditos molestia, cpiam in emendandis illis verbis sustiniie- 
 runt. Wow. Th in aspectum ignorat Palatinus, et poterit abesse. Si qnis 
 tamen rctinere voluerit, omnino legat conseo, Cominus in os spatham. Vide 
 Pithaum ad Petronium pag. 171. Gruterum Suspic. lib. iv. c. II. Elmenh. 
 — 2 Scriptus liber, crassure, ipxatKus. Ex hoc multisque aliis siniilibus e 
 vetustissimo codice descriptum nostrum hoc exemplar videmus. Ipsum ex 
 vetustissiniis non est. Colv. Item Pal. Oxon. et Guelferb. dc more librari- 
 orum medii aivi. Vide Drak. ad Liv. lib. vi. c. 25. et miilics. Graviter 
 D'Orv. gnaviter Edd. ante Colv. ac Guelf. sec. a m. s. varietate etiam per- 
 
 N0'1\E 
 
 " Glabellum fceminal rosea palmulul viuliE. Pricanis. ' Glabellum fcemi- 
 
 Codex Ms. mens glabellum faminul nal' intellige muliebre pudendum, 
 
 vel roa. pal. Ifc. quae certe scriptio quod Fotis raerctricio more dcpila- 
 
 proxime a vero abest. Lege ex com- verat. 
 pendii vestigiis velamento rosea- pal-
 
 148 APULEII 
 
 ter, et occide raoriturus." Hodierna pugna' non habet 
 niissionem.° Haec simul dicens, inscenso grabatulo, super* 
 me sensim^ residens, ac crebra^ subsiliens, lubricisque 
 gestibus mobilem spinam quatiens, pendulae Veneris fructu ^ 
 me satiavit ; usque dum, lassis animis et raarcidis artubus 
 defatigati, simul arabo corruimus inter mutuos amplexus ^ 
 animas anhelantes. His et hujuscemodi 9 colluctationibus 
 ad confinia lucis usque pervigiles egimus, poculis interdum 
 lassitudiuem refoventes, et libidinem incitantes, et volupta- 
 tera integrantes. Ad cujus noctis exemplar similes aslruxi- 
 mus ' alias plusculas. Forte quadam die ^ de me magno 
 opere ^ Byrrhaena contendit apud earn coenulae * interes- 
 
 die quodam Byrrhcena me rogavit enixe ut adessem partcB cana apud se; cumque 
 
 ^^*^^*^-^**^^ 
 
 petiia. Oud. — 3 Pal. Hodiernitm. Elmenh. Immo in Palat. et PaijEaiio ac 
 Giielf. sec. a id. pr. est Hodierna sine pugna. Et forsan elegantius et qiiavi 
 e forniiila oiuittilur. In Guelf. pr. Hodiernam iivn habet m. Oud. — 4 B-ert. 
 sulUer. Elineuh. Paulo ante anseriso D'Orvill. vitiose. Adi Pric. et Conini. 
 ad 1. VIII. p. 163. et 1. ix. non piocul a fine. Oud. — 5 Se7isiin niilliiis hie vide- 
 tur iisus. Vide, niim substitui possit, cossim residens, id est, sarfinaiornm in 
 niodiun pt'dibiis coinpiicatis. Car? cogites quisqiie secuni. Addani tanien 
 locum Pomponii Pocaiia : ' Hoc sciunt onines, quantum est, qui cossim ca- 
 cant.' Ista poteram, fateor, tacuisse. Sed, si niedicis licet partes, quas 
 ab>condit sinus, conirectare, sicubi remedium flagitant, quidni niilii iiceat 
 verba? Grut. in Stisp. Assentior clariss. et eruditiss. viro Jano Gruteio, 
 qui legendum censel : cussim residens. Wow. Assentior eiuditissinio Gru- 
 tero rescribenti, cossim residens, quern vide Susp. 1. iv. c. 21. Elmenh. — 
 6 Crehro. Bas. Let Beroaid. crebru. Al. crebre. Colvius. Bert, et Flor. crebra. 
 Elmenh. — 7 V\o\\frictu, Id. — 8 D' Or\ . compkxus : ut supra, fie(|uenti per- 
 nuiiatione. Oud. — 9 Oxon. et Edd. Vic. Ber. Junt. ntraque, Aid. ("olin. 
 hujusmodi. Pejus i3'Orv. hiijus. Vide supra ad p. 28. Ed. Pric, /(/. — 1 Reg. 
 Fux. perperam astrinximus, et pro plusc. Palat. poculits, q. puucul. Id. — 2 Ex- 
 nlat die ab IMs. Par. et Ed. Junt. post, per seq. de, ut legendum videbimus. 
 Id. — 3 De me magnopere. Alii, mecum m. Berlin, de mecum magno opere. 
 Elmenh. Sic etiam Pith. De me mag. rescribendum omuino, auctoribus 
 Mss. Flor. Reg. Fux. D'Orv. Lips, ex Coll. Voss. Palat. Oxon. Par. et Ed. 
 Junt. post. Mecum rescripsere, quia exciderat de, ob piaecedeiis ' die :' uti 
 contra de me contendit dicitur, ut 1. vi. p. 120. ' Petit de te Venus :' ubi vide. 
 
 NOTjE 
 
 " Et occide moriturus} Non intelligit ° Non habet missionem'] Antiqui vo- 
 
 locum liunc Pricaeus, qui aut loco et cabant pugnam sine niissione, cum 
 
 vult reponi, et occide, penultima cor- gladiatores ea lege descendebant in 
 
 lepta, legi. Nodum in scirpo qua;- arenam, ut neutri fas esset petere 
 
 rit. Occidit nioriturus qui suo telo missionem, sed necessum eo usque 
 
 mortem illam Vtneream amicae simul dimicare, duin alter cadeiet. Lipsius 
 
 et sibi coiisi iscit. Saturnal. ii. cap. 21.
 
 METAMORS'HOSEON LIB. If. 149 
 
 sem : et, cum impendio excusarem, neg:avit veniam. Ergo 
 igitur' Fotis erat adeunda, deque nutu ejus consilium, ve- 
 lut auspiciunijP petenduni. Quae, quanquam invita quod a 
 se ungue latius^ digrederer, tamen coniiter amatoriae mlH- 
 tiae brevem commeatum'i induisit.7 Sed heus tu, inquit, 
 cave regrediare coena maturius.^ Nam vesana factio nobi- 
 lissimorum juvenum pacem publicara infecit:9 et passim 
 
 valde me excusarem, dixit se nun ignoturam trdhi nisi renirem. Coni-enienda 
 igitur erat Fotis, petendnmque erat consilium, tanquam auspicium, ah ejus roUm- 
 tate. Quce, licet cegre ferens quod ah ipsa discederein latius ungue, benigiw tninen 
 mihi concessit exiguas inducias belli amatorii. Vermn heus tu, ait, vide ut cito 
 redeas a coena ; nam furiosa cohors primariorum adolescentum perturbavit Iran' 
 
 Oud. — 4 Ms, cce. ejus. Colvins. Insertint ejus qnoqiie Reg. Fiix. iiterqne 
 Giielf. Pal. Par. D'Orvill. Interesse Reg. Par. Fitx. Pith. Gnelf. iiterque. 
 Oud. — 5 Fiix. Ergo tibi F. Ergo milii irapiXKov lepidissimuni. Roald. — 6 IMs. 
 luutius. Infra 1. x. ' Ungue latius a se discedpre pAssa est:' et 1. XI. ' Neo 
 tamen sinobat me animus ungue latins indidem digredi.' Ex Plauto hie 
 laquendi modus. Aulularia : ' Si liercle tu ex istoc loco Diiritum transver- 
 suiM aut unguem latum excesseris.' Bene in hoc correxit Triniiminum et 
 Mnstellariam, me judicp, decus nostrum, Lipsius Antiq. lect. lib. i. Cole. 
 Mox comiter deest D'Orvill. Amatorum Edd. Ber. Bas. pr. Amat vix Coll. 
 Voss. Cod. Lips. Oud. — 7 B. indixit. Putean. — 8 Ex mente Fotidis repouen- 
 duni hnmaturius. Nolebat enim ipsa tardius redire Apuleium a co^na prop- 
 ter inetum grassatorum. Itidem libro sexto Venus inquit: 'Sed baud im- 
 tnaturiiis redito.' Cicero iii. Oftir. ' Venit ipse mature.' Vide Nonium in 
 ' Maturare.' Emendare cnnabar Accii versum Menalippo apud Nonium in 
 ' Matunim :' 'Est res aliqua, quam praesente his prius maturare institit :' 
 i\m \\\\o2iU\T, qxue prcEsente his prius mature ins. Stewech. Ex Fotidis mente 
 reponit ille immafurius. Nolebat enim ipsa tardius redire Apuleium a crena 
 propter nietum grassatorum. Ratio ecjuidenj vera : sed et eadem manebit, 
 quamvis sua sibi relinquamus Auctori verba. Quippe ' cave' positum vide- 
 tur pro, vide et cautionem adliibe. Nee istud ex meo sensu pronuntio, sed 
 aucforitate ipsius Lucii nostri subnixus. Grut. Susp. iv. 13. Stewerb. innna- 
 <«rius, male. Vide Gruteri Suspiciones. Elmenh. Adde Sciopp. Susp. Lect. 
 I. 0. et Pricanum. Iiitr. p. 30. 'Cave, cadaver probe custodias : i. e. vide, 
 rura, ubi male vul','o inscritur «/. In O\o\\. regrudiare. Oud. — 9 E membra- 
 nis hii'C lectio : <pHiiiioilo eijam fere cmendat Beroaldus. Bas. 1. et Rom. 
 pace pub lien iufecta. Col. puce publ. infesta. Etiam in prioribus exigua varia- 
 tio ; vesana fiictione noh.jur. Aid. et Basileensis editio postrrnia. Fux. A'«»« 
 V. /. n. J. p. publicum in/ecit et p. Uoaldus. Flor. Bert, et Roman, pace pub- 
 
 NOTyE 
 
 •' yelut iiuspiciuml Sicut nihil ge- ipsi instar est. De auspiciis ceteris- 
 
 rere alicujus momenli sohbynt Ve- que ad augures spectantibus, vide 
 
 teres, quin prius auspicarentur ; sic Rosin. Antiquit. Roman, lib. iii. 
 
 non audet nosier Lucius cotnatum i Jirevcm commealum] Quo se ad 
 
 foras ire, quin Fotidis suae nutum Byrrhstna; canam conferret. 
 prius coosulat, qui omnium avium
 
 150 APULEII 
 
 tmcidatos per medias plateas videbis jacere ; nee praesi- 
 dis ' auxilia longinqua levare civitatem tanta clade pos- 
 sunt. Tibi vero^ fortunae splendor insidias, conteratus 
 etiam peregrinationis ' ' poterit afierre. Fac sine cura sis, 
 [33] inquam/ Fotis mea. Nam, praeter quod epulis alienis 
 voluptates raeas anteferrem, metum etiam istum tibi de- 
 mam^ maturata regressione. Nee tamen incomitatus ibo. 
 Nam, gladio solito einctus altrinsecus, ipse ^ salutis meae 
 praesidia gestabo. Sic 7 paratus coenae me eoramitto. Fre- 
 quens ibi^ numerus epulonum,' et, utpote apud primatera 
 
 quillitatem publicam : et videbis hinc inde homines interfectos stratos in mediis 
 viis, nee prcesidia prafedi provincice, utpote longius distantia, tjueunt sublevare 
 urbem tanta calamitate. Claritas aiitem tua foriuncE poterit tibi creare insidias, 
 et peregrinilas tua poterit te reddere despicabilem. Secura esto, inqiiam, mea 
 Fotis. Nam retertar mature, non tantum quia prapono mea gaudia conviviis 
 nliorum, verum etiam ut auferam tibi istum timorem. Nihilominus non illuc pro- 
 ficiscar sohis. Feram eniin mecurn tutamenta mece vita, appenso nimirum con- 
 sueto ense ad alterum lattis. Sic insiructus confero me ad ccenam. Multi uderant 
 convivce, iique principes urbis, quales decebal esse apud primariam tnulierem. 
 
 lica infecta passim. Alii, p. p. infestat. Elnienh. — 1 B, prasidiis. Piitean. — } 
 
 2 Par. Cod. Omnibus vera. In Pal. spender. Oiid. — 'j Scribe meo periculo : ' 
 
 peregrinatio. Stewech. Jacet hie sermo. Forte ita sublevandus et inter- 
 pungendus : Tibi vero Fortune splendor insidias, contemtus etiam peregri natio 
 poterit afferre. Natio peregri, id est, natio peregrina et extraria : tii natus 
 peregri, tii peregriniis. Peregri in loco, peregre ad lociiin est, nt scribit 
 Cliarisiiis ex Plauti Persa. Praeclara emendatio C. V. Jac. Cnjacii Institut. 
 Justin, lib. ii. Tit. de Haered. Instit. §. ult. 'li, quos nunquani testator 
 vidit, haeredes iustitni possunt : veliit si fratris tiiios peregri nates, igno- 
 rans qui essent, haeredes institnerit.' Colv. Forte: splendor insidias, con- 
 temtus etiam peregrinato vis poterit afferre. Sciopp. in Synib. et in Siisp. Lect. 
 I. 6. Puto legenduni : c. e. peregrinitatis. Elmenh. — 4 Mss. U'Orv. Pith. 
 Palat. Reg. Fux. Guelf. uterque, et Edd. ante Colviuni, inquam, sis. Guelf. 
 sec. mea Fotis. Oiid. — 5 Pitli. demea. Fnx. denostra. Id. — 6 Pith, et ipse. 
 Id. — 7 Sicque. Vnlg. Sic. Colvius. Lipsiano Cod. accedit solus forsan 
 Flor. cum Edd. Colv. Vulc. Wow. Perperam. Vide ad pag. 25. Ed. Pric. 
 'Sicque judicii,' &c. Oud. — 8 In Oxon. tibi. Id. — 9 Vulg. epulorum. Col- 
 vius. Non nisi, operarum vitio, in Edd. Cohn. Bas. sec. Epulanthim Fux. 
 
 NOT/E 
 
 "■ Contemtus etiam peregrirtationis'] cuisse) ut sensus sit: Contemtus 
 
 Pric. [tacite, parenthetice addit Ou- etiam, in quo vulgo sunt peregrini, 
 
 dendorpitis, dum haec citat,] mutat poterit insidias tibi parare. Sic etiam 
 
 et legit, contemtum etiam peregrinatio, apud Luciannm non ancilla liospitis, 
 
 quod expressi in interpretatione. At sed Abrcea matrona, Byrrhaenee Apu- 
 
 nihil mutatu est opus, nisi forte pro leianae personam sustinens, Lucio 
 
 peregrinationis reponas peregrinitatis dicit, Kcu ^ivos -rrpuyfia evKaTa<j>p6vr)Tuv^ 
 
 (quod etiam video Elmenhorstio pla- ' Peregrinus facile conteninitiir.'
 
 METAMORPHOSEON LIB. 11. 151 
 
 foeminam, flos ipse civitatis. Et opipare citro ' et ebore 
 nitentes lecti, aureis vestibus intecti;^" ampli calices, va- 
 riaj quidem gratiee,' sed pretiositatis unius.* Hie vitrum 
 fabre* sigillatum, ibi crystallura impunctum ; ^ " argentura 
 
 Dapes erant copiosa et lauta, et lecti ebore splendentes, operti stragulis aureis, 
 crateres valde capiices, dicersw quidem opulentice, sed ejusdem pulchritudinis. 
 Hie est vitrum eleganter conjigurutum, ibi crystallus dislincta variis punctulis ; 
 
 ^^•^^^ .f^^^ * * ^ ^ 
 
 Oi/d. — 1 Opipares cibi. lideni, opipares citro. Colviiis. Fux. opijMres cibi citro 
 et ebore n. I. verissime, vel ingens fiiisset ttjs Ke^eus e/cAenfiis. Roald. Et 
 op. citro legit iinus Flor. et Bertiniis, In aliis tamcn est cibi. Elmenh. 
 — 2 Intexti. Bert, intecti. Elmenh,— 3 Mb. varii q. gratia. Sclopp. in Syinb. 
 — 4 Vulg. uffabre. Plaiitns : ' Hoc lepidum est, hoc factum est fabre :' et 
 Noster alibi. Antidamas Moralibus : ' Fabre compactnm animal hominem 
 quis ferat sic esse pecuatuni ? qnis averruncassit arietinas hominum man- 
 tes :' quem locum, ut emendareni, hie protuli. Est antem apnd Fulgentiiim 
 Placiadem. Colv. A fabre. ¥\\x. fabre. Roald.— 5 Viilgati, impictum. Scripta 
 lectio elegantissima. Giossaviiis liber : '■'EyKevTpw, impungo.' Colv. Fux. 
 impactum. Impactum, KiKaaavfxevov : crystallo enim et vitro context! olim 
 parietes camerarum. Seneca Episl. xcvii. ' Pauper sibi videtur ac sordi- 
 dus, nisi parietes magnis et pretiosis orbibus refulserint ; nisi Alexandrina 
 raarmora Numidicis crustis distincta sint ; nisi illis undique operosa et in 
 picture modum variata circunilitio praeferatur; nisi vitro condatur camera, 
 ut bibliothecarum.' Etiam Boi'thius lib. i. de Consol. Phil. ' Nee biblio- 
 tliecae,' inquit, ' potins comtos ebore ac vitro parietes, quani tuae mentis se- 
 dera reqiiiro.' Deniqiie speculorum et vitri non alius usus; quae specula 
 Seneca intellexit per ' magnos et pretiosos orbes:' ita enim appellat alio 
 loco cap. ult. lib. i. Nat. Qua>st. ubi de Hostio illo impuro homine. Hora- 
 liiira quoque speculato cnbicnlo scorta habuisse disposita scribit Suetonius. 
 Hue de re loci sunt laudabiles Sidonii, quos, quia corruptissime hactenus 
 circumlati sunt, non pigebit ascribere. Lib. ii. Epist. 10. loquitur de Basi- 
 lica Patientis,Episcopi Lngdunensis, in hunc modum: * Intus lux niicat, at- 
 quc brafiuatum Sol sic solicitatur ad lacunar, Fulvo ut concolor erret in 
 nietallo. Uistinctuni vario nitore marmor Percurrit cameram, solum, fe- 
 nestras ; Ac sub versicoloribus figuris Vernans herbida crusta sapphiratos 
 Flectit per prasinuui vitrum lapillos.' Et in Narbone : ' Non tu marmora, 
 
 NOTiE 
 
 » Int. [Inlexli'] An intexuntur lecti caeo, juvante Oxon. Ms. in quo non 
 
 vestibus? Lege, meo periciilo, in- pretiositatis, sed speciositatis, legitur; 
 
 tecti, hoc est, Apuleiano loquendi repone, inquani, variw quidem gazte, 
 
 niodo, tecti, operti ; nequc enim par- sed speciositatis unius. Hoc nempe 
 
 ticula, in, hie negat. Vel, si mavis, vult Apiilciiis, niulta ii)i vasa fuisse, 
 
 injecti, quod idem prorsus sonat Apu- qua, licet alia aliis prcliosiora cssent 
 
 leio. ob materiam ex qua erant conflata, 
 
 ' Varia: quidem gratia:, sed prctiosi- nihiloininus ejusdem erant pulchritu- 
 
 tulis unius] At vitrum, crystallum, diuis. ' Variir, gazie,' dicit etiam, 
 
 aurum, et argentum, qua; niox cnu- lib. de Deo Socratis, ' Ex argento, 
 
 nierat, <|uis iiiiius ojusdemqut; pretii et auro, et gcmmis monilia variae 
 
 cbse dicat ? Rcpono igitur cum Pii- gaza; dependent.'
 
 152 APULEil 
 
 alibi "^ clarura, et aurum fulgurans, et succiniim^ mire ca- 
 vatum in capides/ '' ut bibas : et, quicquid fieri non potest, 
 ibi est. Diiibitores 9 " plusculi, splendidc amicti : iercula 
 copiosa puellae scitule subministrare,' pueri calamistrati 
 
 alibi argentum nitidum et aurum coruscans; et electrum miro arlijicio excavatum 
 in pocula ad polandum. Denique, quicquid creditur fieri non posse, ibi reperitur. 
 Multi escarum distributores magnifice vestiti ; dupes ubundantes : virgines cUganier 
 
 bratteam, vitrumve.' Sic enim leg. ille loCns ex lib. veteri, ciijus varies lec- 
 tiones iitendas milii dedit prases humanissimus et eniditissinitis V. Faber, 
 Aqiiinorum liominiini flos deliljutus. ' Marmora ' Trpbs rh iSa(pos spectant, 
 'brattea' ad laciinaria, ' vitriim ' ad parietes. Sed pax. Variarrmi enJm 
 lectionuiu fines pr<i-tergressi, Tr\e7ov rov kuO^kovtos, nobis videiniir. Roald, 
 Bert. Aid. et Rom. impictum. Elmenh.— 6 M?. albi. Sciopp. in Synib. 
 Prave. Alibi respondet prioribiis ' Hie,' ' ibi.' Statini et exnlat a Palat. 
 ante ' aurum.' Intelligit pnrnni, de quo vide Lips, ad Sener. de Tranquil!, 
 c. 1. Oud. — 7 Flor. sucinum. Elmenli. Vt passim in vetustioribns nienibra- 
 nis. Oud. — 8 Cav. in lupides. Vidgati plerique : cnv. et lapides. Aid. Ven. 
 lapidem. Succinnm cavatnm in lapides, hoc est, in modum lapidum. Sic 
 lib. IV. emendavi: ' Jacensque in rnortuum;' cum antea legeretur, in modum 
 mortui. Lib. vi. 'Jupiter niugivit in bovem.' Lib. x. 'In Dea' Jimonis 
 speciem similis.' Sed et hoc libro ipso su|)ra : ' Lapis Farius in Dianam 
 factns.' Colv, Et lapides. Fux. in lapides. Leciioneni vulgatam equis viris- 
 que tuetnr interpres, quam etiam firmant ilia inferiora, ' Gemmas t'ormalas 
 in pocula vini vetusti frequenter oft'erre.' Et sane vtriorest: contra tnim 
 tidem est, succinum reperiri tanta magnitudine et crassitudinc, qu;v cavari 
 posset in pocula, neque id praetermisisset Plinius, alias harnm rerum qua- 
 rumlibet etiam minutarum diligerttissimns. Roald. Vercor ne me pudorem 
 devorasse cogitent alii, qui in Tiisce suave fluentibus scruposum quid iuesse 
 suspicer. Sed quid vetat dicere, quod suspicor? nempe non paulo nialle me 
 pro illo, cavatumin /apides, minimissima rescribillari licentia,8n capides. Capis 
 idem cum capedine et capula. Priscianus lib. vi. ' Invenitur etiam hacc 
 capis, capidis, ciijus diminutivum est capidula.' Haiuntius : ' Capis genus 
 vasis est pontificale, diminutivum capidula.' Gruter. Susp. Forte rectius, 
 capides. Festus. Quod et Grutero placuit. Wower. Flor. et Uom. c. ct lapi- 
 des. Gruterus Suspic. v. cap. 2. legit : c. in capides. Elmenh. — 9 Flor. diri- 
 vitores. Elmenh. Sic et Falat. Pith. Guelf. D'Orvill. et Edd. onmes ante 
 Colvium, ex solita confusione tuv b et v. Inde male diruilores Lips, durito- 
 res Par. dirimires Fux. Oud. — 1 Fercula copiosa, puellw scitule ministr antes. 
 Vu\gAt\,fercula copiosa scitule subministrata. Non solum pueri, sed et puellae 
 Veteribus in conviviis ministrabant. Seneca Epist. ex. ' Hinc pueroruni 
 perspicuos cuitu alque forma greges, hinc foeminaruni.' Themistius Epita- 
 
 NOT/E 
 
 " Impunctum^ Vel punctis distinc- do dictum.' Item Varroni lib. i. de 
 
 tum, ut vertimus, vel purum, et nullis Vita Populi Romani. 
 
 asperum variegatumve punctis. ^ Diribitores] Ministri distributores 
 
 " Capides'] Sic lege, ut est in Scri- escarum. Diribitorinm fuit locus, in 
 
 veriana Editione, et Gruteri Suspi- quo stipendia miiitibus numerantur, 
 
 cionibus, non lapides. Capis, apud a diribendo, hoc est, distribuendo, 
 Festum, est ' pocidi genus, a capien-
 
 METAMORPHOSEON LIB. II. J.l3 
 
 pulchrc indusiati/ gemmas formatas in pocula ' vini vc- 
 tusti IVcquenter offerre.+ Jam illatis luminibiis epularis 
 scrrao percrebruit:^ jam risus affluens,^ et joci libcrales, et 
 cavillus hiiic inde. Turn infit ^ ad me Byirha^na : Qiiam 
 commode versaris in nostra patria? Quod sciam, templis, 
 et lavacris, et ceteris operibus ^ longe cunctas civitates an- 
 tecelliraus : utensilibus^y preeterea pollemus affatim. Certc 
 
 minislrantes : pueri cirrati, decore vestili, crebro propinantes vinum reius in lapi- 
 dibus pretiosis configuratis in calicuin formam. Poslquam liiccrna imporlatai 
 fuerunt in triclinium, jam coUoijuiu convicalia celebrari cwperunt,jum risus undi- 
 que nhundare, el honesta dicteria cavilUdionesque juciari. Tunc Byrrhana sic me 
 affatur: Rectene te hubes in nostra patria? Nifallor, multuin supeniinus omnes 
 alias urbes delubris, el balneis, atque aliis publicis operibus, Abundamus insvper 
 
 pliio : KaraKXivfh 5' iir\ ffrifidSos ^(npwnivf]s rdwTjffi kuI -Kopcpvpa, koI Tpairi^av 
 ■KapaSffjLivos SiksAikt)!', irivn t€ iiSSTjc, koI ivooxurai, ndprjs aiird^ rivhs Kopifflias f) 
 TraiSbs 'loovLKuv SiaKouovuhciiv. Arcliestratiis : Xfpvt^a 5' al\pa. Ovpa^e (pepot, an- 
 
 (pavwfiara 5' {Xaa>, EvfiSrjs paSiv^s x^P'^^^ ^''■'^"■^'^"^ '^'^P^- ^^ supra Noster: ' Sed 
 assidiie respiciens pra>ministraiitein Fotideni inibi recreabar aiiimi.' Colv. 
 C. scil. subminisirata. Ms. una voce auctior : ferculu copiusa, puellce scitule sub- 
 minislrantes. Koald. Palat. ignorat voceni ;)uei/a;. Bertinianiis ita scribit : 
 fercula copiosa scilule subminisirata, pueri calamislrali. Wowerius. Fere. cop. 
 scil. subminiflrata, p. calamL'itrati, geinmas, Sfc. Ita Bert. Sciopp. in Sijmb. et 
 Susp. 1. 6. Bert. p. copiosa scitate subminisirata. Flor. p. s. subminislranles. 
 Elmenli. — 2 P. i, Fiix. i. indusiati. Roald. Haec male inducit Bertinius. 
 Elmenh. Ex crebro librarionim errore cl pro d in Edd. Vicent. Ber. Bas. 
 pr. Corrif(enduin jam Beroaldiis monuit. Oud. — 3 Flor. g'. /. simpocula, male. 
 Supra : ' Lapis Pariiis in Dianam factiis.' Claud, lib. i. de Raptu IMoser- 
 pina; : ' In celsas surgunt electra coluninas.' Elmenh. Vide supra, ' succi- 
 num cavatum in capides.' Scilicet s male locum amisit in Flor. liabente 
 gemma. Oud. — 4 Offerentes. Scriptum erat in veteri libro, effereules. Vulga- 
 tis, offerre. Colvius. Offerre. Fux. offerentes. Roaldus. Bert. Flor. et Rom. 
 offerre. lilmenliorstius. Bas. Ed. offerre: ut sit inflnitivus pro indicativo. 
 Brant. In nostris etiam offerentes. Guelf. pr. efferentes. Sed vide ad ' pii- 
 ellsE scitule subniinistrare.' Oud. — 5 Sic bene Ed. IJeroald. \n\f[,o pcrcrebuit. 
 Vide ad p. 10. Ed. Pr. ' crebriter.' Id.— G Ms. deftuens. Colvius, Ac Fux. 
 Mox. £■< ante 'joci' excidit Ed. Floridi, ac cavillis excusum est vitiose in 
 Edd. Colin. Bas. pr. Oud. — 7 Turn inf. Bert. En, inquit. Elmenli. In col- 
 latione, (pia; penes me est, Tu,inq. Creberrinic Nostro adliibeUir 'infit.' 
 Vide ludicem Elmenli. et Flor. Oud. — 8 Oxon. prave, opibus, et per incn- 
 riam ex ILd. Floridi elapsa est vox longe. l«l. — 9 Vulgo, utensilium. Colvius. 
 LUen-iilium. Fux. utcu.tilibuH. Roaldus. Flor. et Bert, utensilium. Emendo 
 obiter Senccam Ep. lxxxvii. ' M. Cato Censorius canterio veltebatur, et 
 
 NOT^E 
 
 y f/<ensiZi/jus]Utensilia proprie sunt * Subvectaqne utensilia ab Ostia et 
 
 TQS c.'ibuv'i'd:, provisions de bouche. Ta- pro|>in(piis niunicipiis, pretium(|uc 
 
 cit. Anna), lib. Ji. ' Quascpie copias frumcnti niinutum,' <!n:c. Utilia etiam 
 
 frumenti et omnium utensilium (pia;- pro iisdem utcnsilibus usurpatuni in- 
 
 (pie nalio penderet.' Et lib. xv. vcnias.
 
 154 APULEII 
 
 libertas otioso, et negotioso ' " quidem advenai Roraana 
 frequentia, modesto vero hospiti quics villatica: omni deni- 
 que provinciee '^ voluptarii secessus ' sumus.* Ad hoec 
 ego subjiciens : •* Vera memoras, nee usquam gentium ma- 
 gis me liberum quam hie fuisse credidi.^ Sed oppido for- 
 mido cascas et inevitabiles latebras magicae disciplinae. 
 Nam ne mortuorum ^ quidem sepulcra tuta dicuntur : sed 
 et bustis et rogis ^ reliquiae quaedam [34] et cadaverum 
 
 cibariis. Hie est profecto lihertns tranquilla, et hospes quidem negotiis gaudens 
 potest hie reperire hominum muUUudinem similem Ftotnance ; qui vero moderatus 
 est et nmbitionis expers, otiutn quale ruri. Denique tota provincia hue venit sese 
 oblectatum. Respondi ad h<Ec: Vera sunt qua dicis, nee pntavi me fuisse liberio- 
 rem usquam terrurum quam hie. Sed valde metuo obscuras insidias artis tnagicce, 
 quas nemo potest effugere. Nam ne monumenta quidem defunctorum feruntur esse 
 secura, sed residua qucedam et frusta corporum mortuorum rapiuntur ex bustis et 
 
 hippophoiis quidem impositis, ut secuin ntensilia portaret.' Nam ibi etiam 
 in Lipsii editione utilia male legitur. Elmenh. — 1 C. I. otiosa, et neg. Hfc. 
 Non aliler hiinc locum olim correxit Beroaldtis, quam nunc enm ex scripto 
 codice restituimiis. Vulgo ubique lectnm : Cerla libertas, otiosa et negotiosa 
 quidem, adveniente Romana frequentia. Colvius. Fiix. Cetera libertas otiosa et 
 negotiosa quidem. Cetera absolute, quod dicimns, recte, et ita Latinitas oin- 
 nis. Horatius : ' Excepto, quod tu non eras, [Ergone ecastor ' eras' spon- 
 dapum facit ? At sic scripsit Horatius: ' Excepto quod non simul esses, 
 cetera laetus.'] cetera sanus.' Tertullianus in libro de Anima c. 14. ' Certe 
 ille Pythagoras, etsi bonus cetera.' Porro ad ilia verba, et negotiosa quidem, 
 pertlnct quod niemini illud ex eodem iSeptimio, eodem loco: 'Omnia jam 
 pervia, omnia nota, omnia negotiosa.' Roald. Rom. certa I. o. et n. q. adveni- 
 enti. Flor. negolioso. Bert, adveniente. Elmenh. — 2 Ed. Has. pr. omnique 
 prov. Edd. ceter<e ante Colv. omnique denique pr. contra Mss. Turn voluptaris 
 D'Orv. Oud. — 3 Scriptus liber, suctesAWS. Colvius, Scriptus liber, swctfssus. 
 Juvo et firnio loco uno et item altero Arnobii ii. Adver. Gen. ' Aut quod 
 structis domibus et lautioribus successibus institutis non antiquas adaniave- 
 rint casulas.' Lib. v. ubi de Proserpina : ' Raptam virginem secum vehit, 
 et terrarum absconditur successibus rursus.' Rursnm 1. vii. ' An hiatus 
 aliquis, aut ex molibus ina?qualiter aggeratis snccessus quidam et fornices, 
 in quos intuJit se raptim circumscripto tuentium visu ?' Glossae Gra°co-La- 
 tiniE : ' Successus : vnoxi!>pri<^is.' Brant. — 4 Ad h. ego. Scribe : Ad h. ego sub- 
 jiciens. Sic enim est in Ms. etBeroaldi Editione. Colv. Addit ult. Ad hcec 
 ego subjiciens, in Aid. Roald. — 5 Praeteritum istud admodum languet : nee 
 satis hie convenit. An fuit, crede mihi? Burmann. margini allevit memini. 
 Oud. — 6 Mortuo Fux. Pal. non habet rh quidem. Vide ad 1. i. p. 16. ' Ac ne 
 sufficientem supellectilem.' In eodem male dicanlur. Bas. pr. dictint. Id. — 
 
 NOT^ 
 
 ^ Neg. ^Negotiosa] Lege negotiosa. nem appellat ejusmodi secessum, lib. 
 Negotiosum advenam opponit nio- xii. cap. 22. de Campania loquens : 
 desto hospiti. ' Urbis regiaa cella penaria, volup- 
 
 * Omni denique provincice voluptarii tuosa nimis et delicata digressio.' 
 secessus sumus] Cassiodorus digressio- '' Et bustis et rogis'] Servius pyras.
 
 MliTAMORPHOSEON LIB. II, 155 
 
 praesegmina ^ ad exitiabiles viventium Fortunas petuntur. 
 Et cantatrices anus in ipso momento choragii *= funebris ^ 
 praepeti 9 celeritate alienam sepulturam antevertunt. His 
 raeis addidit' alius: Iramo vero istic ne viventibus quidem 
 uUis parcitur. Et nescio qui/ simile passus, ore undique 
 omnifariam'' deformato ' truncatus est.+ Inter haec, con- 
 vivium totum in licentiosos cachinnos ^ efFunditur : omni- 
 umque ora et obtutus in unum quempiam angulo secuban- 
 tera conferuntur.'^ Qui cunctorum obstinatione confusus, 
 
 pyris ai'dentibus ad perniciem vivorum. FA vetula incantalrices prceveniunt veloei 
 festinatione humationem alienorum cadaverum in ipso tempore feralis apparatus. 
 Alius ndjecit his verbis: Immo vero hie ne a vivis quidem ullis lemperatur ; et 
 quidam, perpessus ulitjuid ejusmodi, mutilatus est facie ex omni parte deturpata. 
 Intcrea risus solutior pervagatur totum convivium. Et cuncti convertunt vultum 
 et oculos in quendam hominem seorsim decumbentem in angulo, qui perturbatus 
 
 7 Idem Ms. psegnia. Colv. Sic et Oxon. prasengma Guelf. pr. pr<psequia 
 Giielf. sec. prasignia D'Orvill. pessime. Adi Beroald. et Pric. ' Ungui- 
 um segmina ' Gell. I, X. c. 15. Oud. — 8 Funeris. Emendabis ex Ms. Fulvii: 
 ftmebris praepeti c. Wower. Vide quae. Andreas Schottns in Nodis Ciceroni- 
 anis lib. iv. cap. 10. notat. Elmenh. — 9 Perpeti. Recte Ms. prcepeti. Sciopp. 
 in Syinb. Scioppius ex Msto Fulvii, praepeti. bene. Elmenh. Magis placet 
 praepeti, id est, praceunte. ' Aves praepetes,' quae prosperius praevolant, 
 apiid Agel. 1. vi. c. 6. Brant. Vide illic Comni. Oud. — 1 Reg. Edd. Ber. 
 Has. pr. addit. Pro istic in Oxon. istuc. Id. — 2 Reg. Fux. ne qui. Pal. nesci 
 qui. Edd. Colvio priores quis, contra Mss. et elegantioruni morem. Passus 
 autem magicis artibus intelligitur, ut loquitur in Apol. p. 528. Ed. Flor. Id. 
 — 3 Desermato in D'Orvill. /(/. — 4 Prir. adest, male. ' Nescio qui' valet, 
 nonnemo. Non enim designare viilt. Wass. Per adest eniin niniis aperte 
 desiguari'tur conviva, et inurbane. OuJ.— 5 Per conv. tntum UUcentiosns ca- 
 chinnus eff. Vulgati, conv. totum in licentiosis cachinnis ejf. Colvius. Bert. conv. 
 totum illicentiosis cachinnis e. Elmenh.— Puto tJ) conferuntur expungendum, 
 et paulo post scriliendum obtuilione pro obstinatione. Stewech. Veteres edi- 
 tiones, conferunt. Colvius. Bert, conscrvntur. Stewecliius banc vocem putat 
 ab-.indare, t\.\^^\\. obtuitione. Sed nihil mutanduni. Ois<ina<ioncm vocat as- 
 pectuui illoruin, (pii obstinate etini iutucbantur, ut jam aliis observatum. 
 
 NOTvE 
 
 busta.et rogos ita discriminat : ' Py- erat scenicus apparatus Vitruvio. 
 
 ra,' inquit, ' est lignorum congeries: Choragus x^PVry^^t q"' suppeditat 
 
 rogus, cum ardere cfi;|)erit : bustinu expensas, et instrnmeutuni sceni- 
 
 vero jam exiihluui vocatur.' Hauc cnui, et, latiorc significatu, cujusvis 
 
 tamen sacpe videaa nullo discriminc rei suppcditator. 
 
 nsurpata. '' Undique otnnifariam] Apuleio fa- 
 
 ''■ Choragii] Clioragium, Gra-cis x"- miliare est adverbia geniinare idem 
 
 o^iov, instrumentuni et apparatus significantia. Quamplurima cxeui- 
 
 pouipa: cujusvis. Item locus in quo pla apud eum repcrias.
 
 15G APULEIl 
 
 indigna rrmrmurabundus,7 cum vellet exsurgcre : Immo, mi 
 Telephron,^^ Byrrhaena inquit, et subsiste paulisper, et 
 more tuae urbanitatis fabulam illam tuam 9 remetire, ut et 
 filius meus iste Lucius lepidi sermonis tui perfruatur comi- 
 tate. At ille, Tu quidem doraina, ait, in officio manes' 
 sanctas tua3 bonitatis; sed ferenda non est quorundam inso- 
 lentia. Sic ille* coramotus. Sed instantia Byrrha?nae,' 
 quae cum adjuratione suas salutis ing^ratis cogebat effari, 
 perfecit ut vellet. Ac sic aggeratis in cnmulum stragulis, 
 et effultis in cubitum/ suberectusque ^ in torum, porrigit 
 dexteram, et ad instar ^ oratorum conformat articulum ; 
 duobusque infimis conclusis digitis, ceteros eminentes por- 
 rigcns,^ et infesto pollice clementer subridens/ infit Thele- 
 
 omnium pervicacia, et murmurans cum ivdi^vatinne, cum pararet illivc surgcre, 
 Ne hoc facias, mi Telephron, inquit Byivhcena, sed mane tantisper, ac pro solita 
 tun comitate resume ah initio tuam illaiu liistoriam, ut hie quoque filius meus Lucius 
 poiiatur jucunditute titcB faceta riarratiunis. At ille, Tu quidem, inquit, o domina, 
 remanes semper intra terminos tutc inviitlutcB prohitatis: sed intolerunda est quo- 
 rundam protervht. Sic ille indigmdnmdus locutus est. Sed urgentes preces Byr- 
 rhancc, qua cum per vitam suum obtestans cogebat ehqui etiam invitum, perpule- 
 runt ut consentirct. Telephron, stragvlis in cnmulum congestis, innixusque cubiio, 
 et uliquantum ercctus in tectum, extendil munum dexteram, et componit juncturas 
 digitorum ad exemplum declamatorvm : duobusque imis digitis constrictis, expandit 
 reliquos prumiuentes, et protenso pollice, subridens leiiiter, incipit : Cum ego adhuc 
 
 Elmenh. —7 Ms. mirabundm. Colviiis. Pal. indigne. Elmenli. B. indignans. 
 M, indigne. B. mirabundus ciinj Colvio, Putean. — S Idem Ms. Thelyron. 
 Ntim Thelyphron? 'O Q7iXv<ppwi'. Colv. Flor. Thelyron. Colv. Thelyphron. 
 Elmenh.— y F^ illam. F\i\, f. illam tuam. Roald. Scilicet <Mam exciderat ab 
 Ed. Bas. pr. In U'Oiv. et Edd. Vett. tuam illam. Oiid. — 1 Vnlgati omnes, 
 mones. Infra 1. v, ' Vos (luidem, carissima' sorores, iit par est, in officio 
 vestiae pietatis pernianrtis.' Colv. In officio manes Aldus, recte. Koald. 
 Flor. et Bert, mones snnctce. Elmenli.^ — 2 Pith. Sicut illis. Oiid. — 3 Iidein, 
 instanti B. Noto iiilVa ad I. vii. Colv. Sal instunti Byrrhante, qua; eum, 
 Viilgo, sic instantia B. qua; cum. Eliiicnhorst. — 4 Kestitue ex Palat. et 
 Fiilv. Ac sic agger, in tumuhim strag. et effullus cubilum. Palat. aggre- 
 gatii, Jion aggeratis scribit. Wow. Pal. aggregatis. Elmeiihorst, Fnlviiis 
 maviilt effultus. Sciopp. in Symb. EInienliorst. — 5 Ven. Aid. suberectisque. 
 Sed Beroaldi Editio, nt nostra. IMargo Bas. 1. subjectisque. Colon, sub- 
 rectisque. Colv. Subrectisque. Aldus, suberectisque. Roald. — C Et instar. V. lib. 
 ad instar. Brant. — 7 Eminentes porrigit. Flor. et Bert, eminus porrigens. 
 
 NOTii: 
 
 ^ Telephron^ Nomen est admutilati clementer subridens. Exprimitiir co- 
 
 illius. mis ilia viiltus compositio, qua audi- 
 
 f Clementer subrigens] Optime Pri- torum benevolcntiam Oratores jam- 
 
 CJEUs ex Mainiscripto Oxen, reponit jam dicturi captare solent.
 
 METAMORPHOSEON LIB. II. 
 
 157 
 
 phron : Pupillus^ ego Mileto» profectus ad spectaculnra 
 OIympicura,9 '' cum haec etiam loca provinciae furaigerabi- 
 lis ' adire cuperem, peragrata cuncta ' Thessalia, fuscis 
 avibiis* Larissam accessi. Ac dura, singula pererrans, 
 tenuato adraodum viatico, paupeitati mese fomenta conqui- 
 ro ; 5 conspicor^- medio foro procerum [35] quendam senem. 
 Insistebat lapidem, claraque voce praedicabat, si qu i mor- 
 
 TUUM SERVARE VELLET, DE PRETIO LICERKTUR.^ Et ad 
 
 pupillus profectus essem Mileto, ad Ludos Olympicos spectandos, velleinque etiam 
 venire in hcec loca procincue famustv, lustrata jam tota Thessulia, malts auspiciis 
 Larissam ceni. Dumque pecunia, quuin in vice sumtiis mecum asportaram, jam 
 valde immivuta, omnia perluslro, quarens lenimen mece inopice, video quendam 
 senem altie stalura in medio furu. Stabat in saxo, el alia voce clamalmt: Si qiiis 
 vellet custodire cadaver defuucti, pacisceiettir de lueitede. Turn ego con' 
 
 Elmenh. — 8 Infit: Telephron pupillus. Distingue: subr. infit Telephron : Pu' 
 pillus. Wowcriiis. Prava ilU distinctio inepseiat sero in Eil. Colv. retenta a 
 Viilc. et Fiorido. Oud. — 9 Bert. Olympiaruin. Elmenh. Vohiit Ohjmpiacum, 
 ut 1. XI. p. 257. ' Olympiacam stolain.' Olympicum Mss. et Giaiiiinatici reti- 
 nent in Hoiat. lib. i. (). 1. ubi tamen ('iiningli. et alii maliuit, uti passim di- 
 citui, Olympium. Vide et Coniin. ad Suet. Aug. c. 0. 'Jovis Olynipii.' Et 
 sic in Flor. N. 9. ' Ceitamine Olympio.' Dtin in Pith, ium hoc in I. in 
 D'Orvill. frunigerabilis, Fux. famigerulis. Oiid. — 1 Fiix. tota. Roald. Alte- 
 riim iiiacis AppultManuin. Vide ad 1. iii. p. 45. * CtinctcE civitatis singula 
 p.' In Bas. pr. inepte pergrala. Otul.— 2 Fux. fusis ominibus. Conupte. 
 Roald. Sic et Reg. In Oxon. /. auribus. Partini ex glossa, partim depia- 
 vate. Oud. — 3 D'Orvill. Par. perquiro. Gnelf. pr. prceconq. Fiieratne olini 
 anquiro? ut supra p. 28. Id. — 4 Bas. I. conspicio. Colviiis. Palat. conspicior. 
 Mox D'Orv. perperaai procerem. Guelf. pr. pro quorum. Oud. — 5 Licerelur. 
 
 NOT/E 
 
 8 Mileto^ De hac urbe jam dixi- iinde TTiVTa^rripiKoX, id est, quinquen- 
 
 mus, lib. I. initio. nales, dicti sunt. Quippe quatuor 
 
 *■ Ad spectaculum Olympicum] Quod cxactis annis in orbem recurrebant. 
 
 cdebatur qiiinto (|uoque anno in Jovis Tenipus liorum peragendorum fere 
 
 honoren), in Pi'-atide, Peloponnesi a-stivinnjsub ipsum solstitium. Inillis 
 
 regione, li^lidi cuiitributa, ad urbein Agonibus confliiens ex tota Grivcia 
 
 Pisam sive 01ym|iiam, unde numcn juventus contcndebat ccstibus,ciirsn, 
 
 traxit. De Lndorum Olyinpicorum sallu, disco, et pugilatu. (iuintus 
 
 intervallis, et tempore (pio instituli dies certamini finem iinponebat. f^t 
 
 sunt, nihil eerti habemus ante Ijihi- victor,01ym|)ionicts etOlympionicus 
 
 turn Praxaoiiida; filium Eleum, qui dictus, oleagina corona donabatur, 
 
 illos iu'iiaur.ivit anno 777. ante TLrum aliis(|ue honoiibiis, ct pramiiis, (|u<e 
 
 Cliristianain, a Mundi Creationc videre est apud Auctores, qui dc ea 
 
 3208. ante Romaui conditani 2S. a re fusius scripserunt. 
 
 quo prima Olympias initium lial>uil, ' Provincicc famigcrabilis] TUessa- 
 
 et ipsi Ludi stati esse coeperiint, ut liiu. 
 qiiinto f|no<|ue ineunte anno rcdirenl:
 
 158 APULEIt 
 
 quempiam prestereuntium,^ Quid hoc, inquam, comperior? 
 hiccine mortui solent aufugere ? Tace, respondit ille. Nam 
 oppido puer, et satis 7 peregrinus'' es, meritoque ignoras ' 
 Thessaliae te consistere, ubi sagae mulieies ora mortiiornm 
 passim demorsicant : ^ eaqne sunt illis aitis magicas sup- 
 plementa. Contra ego, Et qua? tii, inquam, die sodes, cus- 
 todela ista feralis? Jamprimum, respondit 9 ille, perpetem 
 noctem eximie vigilandum est, exertis ' et inconnivis ^ ocu- 
 lis semper in cadaver intentis ; nee acies usquam dever- 
 tenda,' immo ne obliquanda quidem. Quippe cum deterri- 
 mai ^ versipelles,™ in quodvis animal ore converso, latenter 
 
 versus ad aliquem ex transeuntibus, Quid est hoc, inquam, quod audio? An hie 
 mortui co7isueverunt aufugere ? Sile, inquit ille ; nam multuin juvenis es, et valde 
 novus hospes, et jiescis te versari in media Thessalia, ubi veneficce focmince lacerant 
 mordicus vultus mortuorum, eaque sunt ipsis prcesidia artis Magica. Ego nd hccc. 
 Die oro, inquam, qualis est ilia custodia funebris? Primum omnium, reponit ille, 
 egregie vigilandum est per solidam noctem lumi7iibus apertis, neque ullo pacta con- 
 viventibus, et perpetuo infixis in corpus mortui, nee averteiidus est obtuivs in ullam 
 partem, ac ne leviter quidem deflectendus. Quoniam pessimce ilia sagcc, mutata 
 corporis forma in quamlibet bestiam, penetrant se clanculum; adeo ut facile fallant 
 
 .^^^■^■^■^■^^^^-^^^ 
 
 Ms. liceref. Colvius. Fnx. liceret. Roaldus. Alii, liceret. Elmenli. — 6 Fax. 
 quendam prcetereuntem. Roald. — 7 Idem Ms. sanis. Forte, sane. Colvins, 
 Colvius et Grntenis, sane. Elmenii. — 8 Reg. Fnx. demors. passim. Oiid. — 
 9 Ed, Scriv. respondef. D'Orv. caret t^ noctem. Id. — 1 Bertin. exertisquc. 
 Hand male. De to7s que et diximiis supra. Vide Ind. Notarum. Id. — 
 2 Preeclare hie locus emendatus e scripto libro. Vulgati, inconversis. Idem 
 hie Auctor poster 1. vi. ' Et longa coUa porrecti saevi dracones, iiiconnivas 
 vigiliae luminibus addictis, et in perpeluam lucem pupillis excubantibus.' 
 Gellius 1. II. c. 1. Noct. Atlicar. ' Stare solitus Socrates dicitnr pertinaci 
 statu, perdius atque pernox, a sumnio lucis ortu ad solcni alteruni orientem, 
 inconnivens, immobilis :' ubi forsan ctiam scribendum, incon7iivus, imtnob. 
 Colvius. Bert. Rom. ct Aid. inconversis, baud srque bene. Elmetih. — 3 Ber- 
 lin, div. Idem. Edd, Scriv. et Florid, dant di. Sed male. Avertenda 
 significat. Oud. — 4 Deterrime. Fnx. deterrimte. Roald. In sola Bas. pr. 
 est me. Burmanno hie quoque placebat aliquando teterrimce. Oudendorp. 
 
 NOT^ 
 
 '' Satis peregrinus] 'Satis' hie et emendat, pro meritoque ignoras, S^c. 
 
 alias sEepe in hoc opere, multum, so- optime sane. Sic initio libri hujus: 
 
 nat. Sic supra: ' Mihi denique pro- ' Repulansque me media Thessaliae 
 
 ventum hujus peregrinationis inqui- loca tenere.' 
 
 renti multa respondit, et oppido mi- " Versipelles] Nonio versipellessunt 
 
 ra, et satis varia. Nunc enim glo- ' quolibet genere se conimutantes.* 
 
 riam satis floridam,' &c. Eandem Plautus in Amphitr. ' Versipellem se 
 
 vim habet Italis vox assai. facit quando lubet.' Vocabulum hoc 
 
 ' M, lHIedioque'\ ign.] Sic Pricaeus a vertenda pelle formatum est. Ha-
 
 METAMORPHOSEON LIB. II. 159 
 
 arrepant; * lit ipsos etiam ocnios Solis et Justitiae" facile 
 frustrcntur.'^ Nam et aves, et rursura canes '' ° et mures, 
 immo vero etiam muscas induunt. Tunc diris cantamini- 
 bus sorano custodes obruunt. Nee satis quisquam deti- 
 nire^ poterit, quantas latebras nequissimas mulieres pro 
 libidine sua comminiscuutur. Nee tamen hujus^ tam exi- 
 tiabilis operas merces amplior, quam quaterni vel seni fer- 
 me ' offeruntur aurei. Ehem,^ et quod paene praeterierara, 
 si qui ' non integrum corpus mane restituerit, quicquid 
 inde decerptum deminutumque '^ fuerit, id omne de facie 
 sua desectum sarcire corapeliitur. His cognitis/ animum 
 
 oculos Solis et JustlticB. Convertunt enim se in volucres, et preeterea in canes et 
 soriceSy quinimmo et in muscas. Turn oppriinunl sopore custodes ope feralium 
 carminum. Nee ulliis potest enumcrure quantas fraudes excogitent suce lihidinis 
 gratia. Neque tamen promittitur niajus pretium tam periculoscB vigilia quam 
 quutuor aut sex nummi aurei. Eliem, et quod fere prcetermiseram, si quis postero 
 die mane non reddiderit cadaver illihatum, quicquid demorsum fuerit, et uhlatum 
 ex iUOyCogitur reparare id totum abscissum ex suo vullu. Ego, his auditis, obfirmo 
 
 — 5 Fnx. arrepant. Roaldiis : obrep. Flor. et Bertin. arrepant. Elmenh. — • 
 G Oxon. frastentur, Palat. sustentem, Giielf. sec. suhstentetitur. Ed. Jnnt. 
 post, frustrarentur. Oud. — 7 Et ursum, canes. Vulgati omnes, et rursum. 
 Colvhis. Ma\o c\im Pd\a.t. et rursum canes. Wowerins. Pal. Aid. et Venet. 
 et rursum. Bert, cwrsus, inepte. Elmenh. — 8 Nee quisquam definire. Ms. nee 
 q. satis def. Quod reponendum. Colv. Lege ex Flor. nee satis q. d. Elmenh. 
 Et tamen in contextu cum seqq. edidit, nee quisq. satis. Sed praecedit satis 
 etiam in Pal. Reg. Fux. Pith, Guelf. pr. Bertin. D'Orv. Oxon. Pric. Edd. 
 Jnnt. post, et Scriv. A ceteris male exulat. Oud. — 9 Palat. ejus. A Bas. pr. 
 abest tam. Reg. inexiliabilis. Mox amplior exulat a Lips. Ampliori Fux. Id, — 
 
 1 Tb ferme non est in Palat. Elmenh. Hinc uucis inclusit .Scriverius. Oud. — 
 
 2 Aid. Hem. Colvius. Hem, et quod pcene p. Rom. Ehemctq. p. F.\menh. Sic 
 Edd. O. cum Mss. praeter Edd. Junt. In Pal. D'Orv. Guelf. Et hem. Oxon. 
 Hiem. A Regio, Fux. abest pane. Sed vide Pricacimi. Oud. — 3 Par. Cod. si 
 quis. Male. Vide ad 1. r. p. 3. ' Si qui velit.' Id. — 4 Dim. Rectius Ed. Junt. 
 post. dem. ut Ms. D'Orv. lib. iv. pag. CD. ' Duce deminuti.' Consule notiita 
 ad Suetou. Caes. c. 5. Id. — 5 Fux. pracognitis. Roald. — 6 D'Orv. an. wim<o 
 
 NOT.E 
 
 betur inter maledicta. nienti et formidabili, liiminibus ocu- 
 
 " Oculos Solis et Justiticc] Lib. i. lorum acribus,' &c. Ab hoc exem- 
 
 Solem vocat Noster videntcm Deura. plari desciscunt nostri Pictores et 
 
 A GfJDcis quoque wavd' bpSiu, omnia Plastac, qui Thcniidi oculos fascia 
 
 vidcns, dicitur. Justitiani autein ex vciant. 
 
 Chrysippo sic describitGellius Noct. " Aves, et rursum canes, ^c] Sic 
 
 Attic, lib. XIV. ' Imagincm Justitia; Manuscripti Codices a Pricaeo lau- 
 
 fieri solitam ait [Chrysippus] forma dati. \\i\go aves, et ursum, canes, 8fc. 
 
 at(|uc file virginal!, aspcctu vchc- male. Sub ursi enim furnia, auimalis
 
 IGO APULEII 
 
 mcum commasculo : ^ et illico accedens praeconem, Clama- 
 re, inquam, jam desine. Adest custos paratus : cedo? 
 praemiura. Mille, inquit/ nummum^ deponentur tibi. Scd 
 heus juvenis, [30] cave diligenter principum civitatis ' hu- 
 jus filii cadaver a malis Harpyiis p probe custodias. Inep- 
 tias, inquam, milii narras,^ et nugas meras. Vides homi- 
 ncm ferreum, et insomnem, certe perspicaciorem ipso Lyn- 
 ceo,'' vel Argo/ et ' oculeum totum. Vix finieram : et 
 illico me producit + ad domum quampiam, cujus ipsis fori- 
 bus obseptivS, per quandam ^ brevem posticulam introvocat 
 me, et conclave quoddam obseratis luminibus umbrosum. 
 
 viriliter meitm animum, et adiens praconem e vestigio. Jam cessa voci/erari, in- 
 yitain ; ecce tibi prccsto custos; die qua nierces erit. Accipies mille riuimnos, in- 
 ifdt ; verum heus tu adolescens, cura sedulo ut bene serves a 7iequissiiins Harpyiis 
 corpus filii unius ex primariis hujus urbis, Absurda, inquam, mihi garris, ac puras 
 na'fiias. Vides in me virum intrepidum, ei profecto hnpervium sopori, clarius vi- 
 dentem ipso Lynceo, vel Argo, et totum ex oculis conflatum. Vix desieram loqui, 
 cum me slutim deduxit ad quasdam cedes, qiiarum qiiiajanua erat clausa, introducit 
 me per quoddam posticum ungustum, et oslendil cubiculum quoddam obscurum con- 
 
 eomm. Ond. — 7 D'Oiv. Icedo. Fors. mi pro miliicedo. Vide snpra. Id. — 8 Prave 
 Ed. Jiint^ pr, inquam. Id. — 9 Nummi. Flor. nummum, Elmenh. IM. Nummum. 
 Pttieaii.— 1 Cave d. ut primatis civitatis. Vtilfjati : c, d. principium civitatis: 
 quod non rejiciendiiin. Sic ' pi'iiici|)es A. U.' id est, Aiigiisiae urbis, Flo- 
 ridis. Ubi vide, qua? iiotamus, Colv. Fux. c. d. tit privatis hujus civitatis 
 cadaver a m. H, p. c, Roaldiis. Fior. Roin. et Bert. c. d. principium c. f. 
 Ehneiih. — 2 D'Orv. rarias. Fux. etiam ins. Oud. — 3 Ms. i. Lynce vel Argo 
 vel ocul. Colv. — 4 I'roduxit. Fux. perduxit. Roaldus. Flor. producit. Bert. 
 
 perduxit. Pal. perducunt. Eliuenli. — 5 Ms. al. qdain. Colv. — 6 Intr. me, et c. 
 
 NOT^E 
 
 minime domestic!, non bene Solis et dabit astra rati, cumque athera Jii- 
 
 Justitiae oculos effugissent. piter umbra Perdiderit, solus traus- 
 
 P Harpyiis] lucantatricibiis niulie- ibit nubila Lj'nceus.' Nomen vide- 
 
 ribus, quiE cadaveruni frusta fripie- tur traxisse Lynceus a Lyncibus, de 
 
 bant, veluti Harpyae escas Phinei. quibus Plin. lib. xxviii. c. 8. ' Per- 
 
 De Harpyiis vide Virgil, lib. iii. egrinae sunt et Lynces, quee claris- 
 
 iEneid. et, ad ilium, Servium, et Lyl. sime omnium quadrupedum cernunt.' 
 
 Gyrald. Syntagm. vi. ' Argo] Ovid. lib. i. Metamorph. 
 
 •J Lynceo] Valerius Flaccus, lib. i. ' Centum luminibus cinctum caput 
 
 Argouauticon Lynceum inter Argo- Argus babebat, Iiique suis vicibus 
 
 nautas niemorat perspicacissimae aci- capiebant bina quietem, Cetera ser- 
 
 ei virum. De hoc ille : ' Fluctibus et vubant, atque in statione manebant,' 
 
 mediis terras dabit ilic magistro, Et &c.
 
 METAMORPHOSEON LIB. If. 161 
 
 ct demon strat matronam flebilcm/ fusca vcste contectam -J 
 quam propter^ assistens, Hie, inquit, auctoratus ' ad cus- 
 todiam mariti tui fidenter aceessit. At 9 ilia, crinibus ante- 
 pendulis hinc inde dimotis,' etiam ^ in moerore luculentam ' 
 proferens facieni, meque respectans,* Vide, oro, inquit, 
 quam expergite ^ munus obeas. Sine cura sis, inquam ; 
 modo corollarium ' idoneum comparas.'^ Quo placito, ociter 7 
 
 clusisfenestris, ac mitUerem latnentantem amictam vestitnento nigra; prope quam 
 stans ille, Hie, ait, aiidacter hue venit mercede rite obligatus ad scrvnndum tuum 
 conjugem. At ilia, rejectis in utrumrjue latus cupillis, qui ante ejus faciem pende- 
 bant, vuUum osteitdens in luctu quoque formosum, et me intuens, Cura, inquit, 
 qutpso, ut vigilanter jierfnngaris cfficio suscepto. Secura esto, inquam, et prapara 
 mihi lantum aliquod auctarium congruens meo labori. Quibus verbis assensa, 
 
 ^^^^^***^^^^ 
 
 q. 0. liminibus. Umbrosam demonstrat m. f. Vulgati, umbrosum demonsirat 
 aibiculum, matronam flcbdem. Neutra lectio adliuc niilii satis concinna vide- 
 ttir. Colv. Lectionem lianc non satis concinnam fatentur alii ; etiam ego, 
 et, quoniam litjeniiii est, sententiain snam, quod sine praejiidicio fiat, pro- 
 poiiere, divinabain t'liisse, introvoeat tne ad conclave quoddam obscratis luminibus 
 umbrosum. Demonstrat tmitronam. Liqiiido plane sensii. At, quod legitur 
 viatronam fusea veste indutam, notandnni est respexisse Lnciiini nostnun ad 
 a!vum Ronianonini vetus, cum albus tantiim in iisii piomiscuo, spretis arces- 
 sitis coloribus, quo de more pensicnlate alibi doctor Lipsins. Ab liac causa 
 lanam fuscani Polentinam Martialis nominat lugentem. L. xiv. Epig. 157. 
 ' Non tantuni pullo lugentes vellcre lanas, Sed solet et calices haec dare 
 terra suos.' Grut. Susp. 1. v. c. 4. Vulgati libri : umbrosum demonstrat cubi- 
 culum, m. f. Recte emendabis : per quandam br. posliculam introvoeat me ad 
 c. q. 0. luminibus umhrosum, demonstrat mi. /. Wowerius. Luminibus. Sic 
 rocte IJert. et Floient. In vulgatis est liminibus, male. Vide Indiceni. 
 Hertin. demonsirat ciibiculum m. I'^lmenh.^ — 7 Conlexlam Ed. Vicent. conleplmn 
 rjuelf. pr. Oud. — 8 Q. p. Ms. al. qua pp. Colvius. Flor. quam prope. El- 
 
 menli.— 9 D'Orv. Ac vitiosc, ut sarpe. Oud. — 1 Idem liber demolis. Colv. 
 Item D'Orv. Par. prave. p. 26. ' Aniicula diinovent:' ubi vide. Comatis 
 Eux. Oud. — 2 Par. Guelf. pr. ct. D'Orv. in marorcm. Id. ^3 Ideuj Ms. 
 luclulentam. Colv. — 4 Rom. et Flor. respicicns. Elmeiili. — 5 Idem Ms. ex- 
 pergite, omisso quam. Colv. Male ; rb quam ad cmphasin passim Auctor 
 juiigit positive; ut dicam latins infra. In Oxon. a ni. pr. obyeis. Oud. — 
 6 Cotnpara. I'lor. comparas. EInienh. — 7 Viilg. ocyus. Colvius. Ocyus. Fux. 
 
 NOT/E 
 
 " Aucloralus] Obligatus mercede cranientum rcmissum est (cass6). 
 
 ad aliquid periculosuni. Hoc nomcii Auctoranientum mcrccs ct pretium 
 
 proprie gladiatoribus militibusque obligationis. Tertullian. Apologet. 
 
 competit, qui in bare concepta verba cap. :v.». ' I'arasiti sub auctoramento 
 
 auctoris adigebantui : ' uri, vinciri, ventris inter coutumclias saginandi.' 
 
 .lecari.' Glossarium veins PricaBO ' Corollarium] Varroni corollarium 
 
 laudatinn; ' Aucloratus, 6 Trpis di'Srjpo;' est, si <)uid additum praeterquam 
 
 TfiaSui, ad ferrnm venditus.' Contra, quod dibitnm eraf. Vocabidiun fic- 
 
 cxauctoratus dicitur miles, cui sa- turn a corollis, quod Iiae, cum pla- 
 
 Velpli. ft Var. Claa. Apul. L
 
 1G2 APULEII 
 
 surrexit, et ad aliud ^ mc cubiculum indiicit. Ibi corpus 
 splendentibus linteis coopcrtum, inlioductis quibusdam 
 septem tcstibus," luanu rcvelat ; ct diutine visu praeflcto,' 
 obtestata fidem ' praesentiura, singula demonstrat anxie, 
 membra contecta ^ de industria quodam ' tabulis prasno- 
 tante. Ecce, inquit, nasus integer, incoluraes ocuH, salvfe 
 aures, illibatae labias/ mentum solidum. vos in hang rem 
 
 BONI QUIRITES"^ TESTIMONIUM PERHIBETOTE.S Et CUm 
 
 dicto, consignatis ^ illis tabulis, facessit. At ego, Jube, 
 inquam, doraiua,^ cuncta quae sunt usui ^ necessaria, nobis 
 
 propere surrexit, mcque ijitromittit in aliud cubiculum. Illic retegit manu cadaver 
 velatum viundissimis linteaminibus, coram septan quibusdam testibus, qui inducti 
 fuerant in cubiculum : et diu lacrymata, et obsccrala fide astaiitium, omnia studiose 
 ostendit, cum interim quidam describeret in tabulis partes corporis, quas cojitrecla- 
 bat CO consilio, Ecce, inquit, nasus illibatus, oculi sani, nares intacta;, labia invio- 
 lata, mentum integrum. Vos probi cives estote testes hiijns rei. Quo dictOy 
 discedit obsigillutis illis tabulis. Ego vero, Praecipe, inquam, domina, ut nobis 
 
 ocyter. RoaUliis. Ocius habent Edd. Colvio priores. Sed Mss. O. prneter 
 solum Pitlia-anum, daiit ociter. Adi nie ad 1. vi, p. 12G. ' Ociter rediiciint.' 
 Oud. — 8 V^ilgo, illud. Colv. — 9 Duitine [sic] v. p. Repcitiiin in aliis codi- 
 cibiis, usu prtrfleto: unde forte qiiis effeceiit viso perjleto. Sed verius esse 
 existlmo, et duitino [sic] lausu prcrjtcto, eo quod h;\JC ante jnstum fimus lie- 
 rent. 'Lausiis' meniinit Nonius in * Siliceinium,' et pariter leges xii. Ta- 
 bulanim. Iinnio ante Tal)nlas istas a Deceniviris vulgatas, lansuni, vel, nt 
 alii vocarunt, lessum in funere prohibitum a Solone, testes niilii Ciceio 
 secnnda Tuscnlana, et Pluturchus in Solone. Slewech. Ms. visu prajiela. 
 Bas. usu perjleto. L. v. ' Ibirjue deflebant oculos, et plangebant nbera.' 
 Cole. Visu pncfleto. Heec est emendatio a Ecroaldo ; cinn in sue veteie 
 reperhsct itsu perjleto, quod est etiani in nostio. Roald. Horn, et Flor. d. 
 usu perjleto, male. Elmcnh. — 1 Pal. jide, recte. Elmenli. — 2 Sic Ms. Vulgo, 
 vciba concepta. Malebat Lipsins, membra contacta, Tangebat ilia singula 
 membra, dicens, Ecce nasus integer. Colv. Anxie membra contacta. Flor. ct 
 Bert. a. verba, concepta. Elmenli. — 3 Male Fux. Edd. Bas. pr. et Colin, quadam. 
 V ro prcenolante in Gnelferb. pr. exnot. Ond. — 4 Illibata labia. Vulgati, ilUbatce 
 labia. Elmenh. — 5 Va\at. perhibete. Id. Adde Gnelferb. sec. Oud. — G Oxon. 
 inepte, cum digito signatis, et mox D'Orv. Ac ego. Id. — 7 Fux. dona. Id. — 8 
 
 NOT/E 
 
 ciierant actores, in scena dari so- Solennis formula rogandi testimonii 
 
 litJe. in testamentis aliisque instnmientis 
 
 " Introductis quibusdam septem tesli- condcndis. Testator apnd Isidornm, 
 
 bits'] Non pngnant rh quibusdam, et lib. iv. cap. 24. ' Haec nti in his 
 
 tJ) septem, nt nonnullis visum, qui tabulis cerisque scripta sunt, ita vi- 
 
 postremum hoc delcndum censebant. detur, ita lego, ita dico. Itaque vos 
 
 Noster infra hoc eodem libro : ' Tres Cives Romani testimonium perhibe- 
 
 quidani vegetis corpoiibus.' tote mihi.' 
 
 ^ Vos in banc rem boni Quirites, i^c]
 
 METAMORPHOSEON LID. II. 163 
 
 cxhiberi. At qua?, inquit, ista9 snnt? Lucerna, aio/ prse- 
 graudis, ct oleum ad lucem luci sufficiens/ et calida ' cum 
 oenophoris et calice, coenarumque reliquiis discus [37] orna- 
 tus. Tunc ilia capite quassanti/ Abi, inquit, fatue," qui 
 in domo funesta coenas et partes rcquiris ; ^ in qua totjugis * 
 jam diebus ne fumus quidem visus est ullus.^ An istic 
 
 prceheantur omnia, qua opus sttnt ad hoc munus. Sid quc€nam,ait, sunt ilia? 
 Lampas, inquam, perampla, ct olei satis ad lucendum usque ad dilucuhim, ct aqua 
 calida cum vasis vinariis ac pocnlo, luciwtt ct patina instructa reliquiis ccenarum. 
 Turn ilU concutiens caput, Apuge te, ait, inepte, qui petis ccenas et frusta in domo 
 pletia luctus, in qua tot jam diebus ne idlus quidem fumus conspectus est, Putasne 
 
 Ms, risui. Colviiis. Al. visui. Vir doct. in ora Ed. Vic, Dein inverso 
 ordine exk. nobis Palat. et lucernam. Oud. — 9 Reg. Fiix. ilia. Id. — 1 Aio 
 deest Fux. Id. — 2 Haec verba luci sufficiens P. Faber, idem ille vir amplis- 
 simiis nunqtiam satis laiidatus, glosscina esse piitat illonim ' ad lucem.' 
 Veriim is niinquam mihi peisiiasevit. Est enim peieiegans alliisio ad varias 
 Incis notiones, ut et hoc loco primnm diem, deinde etiam lucem significat, 
 quod notavit interpres. Roahl, Luci sufficiens desunt in B. Putcan. — 3 Vulgo 
 passim, aqua. Calida, id est, calida aqua. Noster lib. iv. ' Et ex more 
 calida tumultuario vestro lavacro pra^parata.' Seneca Epist. Lxxvii, ' Et 
 calida subinde siiffiisa paiilatiin defecit.' Vide alia et plura apud Lipsium 
 Elect. II. Ad quae addiderim Uli)ianum L. Quaesitum.de Instruc. vel Iiistru. 
 Leg. ' Vas a;nenm, in quo sapa coqncictur, et defrutuni, et aqua ad biben- 
 duni lavandamque tamiliam paratur.' Colo. Et aqua. Fux. ct calida, pror- 
 &US eleganter, ut infra de calida, qua? ad potum. Roald. — 4 Flor. quassato. 
 Elmenli. Quassare caput indignantis est. Lii), iii. ' Dejecto itaque et 
 quassanti capite ac demussata tcmporali contumelia durissimo meo casui 
 servieus.' Lib. iv. ' Hxc horum transiatio verie Veneris vehementer in- 
 oendit aniinos, et impatiens indignationis capite quassanti freniens altius,' 
 Sic. Idem in Add. — 5 Tot jugis. Alii, tot jugilnis, male. In Floridis (N. 18.) 
 'Tanta et totjuga invitamenta.' Elmcnli. In Falat. Far. et Guelt'erb. utro- 
 quc, &c. est totjugibus. Sod vide Flor. N. 9. de Deo Socrat, p. 678. In 
 Apol. pag. 871. ' Totjuga sidera.' Dein male D'Orv, Guelf. pr. nee fum. </. 
 
 NOT/E 
 
 " All, inquit, futue, ^c] Abireju- quidem pane projeci partem meam, 
 
 bcntur, qui absurdum quid aut di- naui videbatur milii in pullum jam 
 
 cunt aut faciunt. Tercnt. Adclpliis coiisse.* 
 
 Act. II. Seen. 2. * Nunquam rem * In qua totjugis jam diebus ne fumus 
 
 f'acies, abi, nescis inescare bomines, quiitcm visus est ullus] Qui nios lugcn- 
 
 Sannic' tiuiii. Scholiastes Juvenalis ad ilium 
 
 y Partes requ'irisl Sic et Gra?cis versum Satyr, iii. 'Tunc gemimus 
 
 partes, (xo'iptu, sunt reliquia-. Sic casus Urbis, tunc odimus igncm :' 
 
 Nostcr, lib. vii. ' Ad puellam com- ' Nee focum,' inquit, ' in domo no- 
 
 iiicabat assidue, partcsquc sultreptas stra fieri patinuir, quod ct lugentes 
 
 clunculo et praegustatas a se polioues obscrvarc soliJit.' 
 otl'ercbat bilaris.' Et Petron. ' Ego
 
 1G4 APULEII 
 
 comissatum te venisse credis ? '^ Quin sumis-' potius loco 
 congruentes luctus et lacrymas ? ^ Haec simul dicens, re- 
 spexit ancillam : 9 et, Mynhine,' inqiiit, lucernam et oleum 
 trade confestim. Et, incluso custode, cubiculo protinus 
 facesse. Sic desolatus "■ ad cadaveiis solatium/ perfrictis ^ 
 oculis et obarmatis * ad vigilias, ariimum meum permulce- 
 bam cantationibus.5 Cum ecce^ crepusculum, et nox pro- 
 vecta, et tiox altior,7 ^ et dein ^ concubia altiora, et jam nox 
 
 ie hue venisse epulnlum ? Quin induis pntius mcsrorem etfletus convenientes huic 
 loco ? H(EC dicens siimd se converlit ad futmdam, et, Heus, BJijrrhine, ait, prcebe 
 ipsi actuium hwipadem et oleum. Meque custode concluso intra cubiculum, slatim 
 ahit. Ego sic derelictus solus ad cousolationem mortui, defrictis oculis, et instruc- 
 tis ad vigilandum, deliniebam animum meum cantilenis. Cum ecce crepusculum 
 advenit, et prima fax, turn nox altior, ac mox conciibium profundius ; jamque 
 
 titli. ullis. Olid. — 6 B. An isiic comensatum te venisse in ccdibus c. M, An 
 istuc comensatum t. v. c. Piitean. — 7 INIs. simus: al. sainuS. Colviiis. ' Su- 
 niere luctus,' ' suniere laciymas,' Latine dici posse, pertinaciter non nega- 
 verim : nee eniiii caput meiim bibliotheca est, ut omnium memineiim : sed, 
 cum snggerant Mss. alias 7!(jn s»n«s, aVias quin samus, quid vetat rescribere, 
 quin simulas? quomodo fere Terent. Adelph. So. 7. Act. iv. ' Ouid facias? 
 ii non 16 ipsa tibi dolet, Simulare certe est honiinis.' Multa sunt in Apii- 
 leio, de quibns dici potest, quod de Iniperatoiinn legibus : ' Omnium non 
 reddi posse rationem.' Gruter. Susp. 1. v. c. 4. — 8 Reg. Fux. lacrymans. 
 Feni posset, si transponas : lacrymans, et hcBc simul d. Sed nihil necesse. 
 Oud. — 9 Palat. Fux. Par. Gueif. nterque, ancillulam, ut bis libro pr. p. 16. 
 17. Id. — 1 Flor. BIyrrene. Elmenli. — 2 Trade c. et inc. c.c.pr.facessit desolatus. 
 Vulgo, trad. c. et inc. c. c. prot. facesse: dcs. Colvius. Flor. facesse. Sic 
 desolatus. Elmenliorsliiis. B. hie desolatus. Putean. — 3 Manuscriptum e.K- 
 em\)\av, perstriclis. Colv. Vulgo, perstrictis, male. Petronius: 'Pucri de- 
 tersis pauiispcr oculis I edierant ad niinisteiia.' Elmenh. — 1 Idem, sed obar- 
 matus. Colv. Eodem modo exaratur in Palat. et D'Orvill. ac Fux. Sed 
 quoque in Guelf. pr. Oud. — 5 Palat. cantionibus. Id.^C Ed. Bas. pr. cum 
 stalim ecce. Id. — 7 Et nox a. Ouinino liacc delenda nt superflua. Wower. 
 Wower. putat ha?c verba abundare. Lindenbrogius legit : et mox altior. 
 Vide Censorinum de Die Natali c. 28. Elmenh. Ego nihil muto. Oud. — 8 Et 
 dcinde. U'Orv. et dum. Par. et in. Lege, et dein, cum Cod. Fux. Palat. 
 
 NOT^ 
 
 * Desolatus ad cadaveris solatium'] et postrenunn est diei Romani. Tern. 
 
 Observa Insum non invenustum in pus, quod huic proximum est, voca- 
 
 vocibiis ' desolatus ' et ' solatium.' tur ' de media nocte :' sequitur ' gal- 
 
 '• Crepusculum, et jwx provecta, et licinium,' cum galli canere incipiunt. 
 
 Moa; aZ<i07-, ^-f.] Noctis et diei tempora t)ein ' conticinium,' cum conticue- 
 
 propriis discreta nomiuibus hoc or- runt. Tum ' ante luceni,' et sic 
 
 dine exponit Censorinus, de Uie Na- ' diliiculum,' cum. Sole nondnm orto, 
 
 tali, cap. 24. ' lucipiam,' inquit, ' a jam lucet. Secundum diluculum vo- 
 
 nocte media, quod tempusprincipiuni catur ' niaue,' cum lux videtur Solis.
 
 METAMORPHOSEON LIB. II. 1G5 
 
 intempesta, mihique oppido formido cumnlatior^ quidem : 
 cum lepente introrepens mustcla "^ ' contra me constitit, 
 obtutumque * acerrimum in me destituit,' ut+ tantillulum 
 animalis ^ prae nimia sui fiducia mihi turbaiit animum.^ 
 Denique sic ad illam, Quin abis, inquam, impurata bestia, 
 teque ad tui similes " musculos ^ '^ recondis, antequam no- 
 stri vim prsesentariam9 experiaris? quin abis? Tergaver- 
 tit/ et cubiculo protinus exterminatur. Nee mora, cum 
 
 intempesta nox, mihique sane metus miilto major: cum subilo mustela se penetrans 
 in cubiculum stetit mihi ex adverse, et defixit in me aciem oculorum actttissimam ; 
 adeo ut tantida bestia conturbaverit mihi mentem nimia sua audacia. Tandem sic 
 affatus sum illam: Quin discedis,fwdum animal, et te occuUas cum muribus tui 
 similibus, priusquam sentias ralidissimum nostrum impetum? Cur non abscedis 
 -hind Fugit illa,et confestim facessit extra cubicidiun, Extemph altus sopor 
 
 ^^^■^■^^-^■^^^^^ 
 
 Gnelf, sec. ut sjepissinie. /(/.^9 C«m«Za<«r malim, ut lib. iv. 'Nunc etiam 
 rodintegratur, immo vero eumulatur infortunium nieum.' Brant. — 1 Fux. 
 mustula. Oud. — 2 D'Oiv. obtuitumquc. Sed vide Indie, et iiic Pric. Solm. 
 c. 40. 'Visum oljtutu ligidi orbis intentat.' Id. — 3 Fux. destitit. Roald.— 4 
 I'll X. nee. Oud. — 5 Ms. tantillula aniinalis. Colvius. F\or. tantillula animalis. 
 Beit, et Palat. tantalum animal, Sciopp. et Wower. ex Msto Fiilvii : tit t. a. 
 prasentia sui Jiduciam tnihi turbarit ct animum, rerte. Elmenh. — G Free n. sui 
 fid. mihi turbacerit an. Niliili sunt liiec. Sed nieliora, quae Ms. liabet : 
 prasentia suifiduciam mihi turbarit et animum. Sciopp. in Symb. Ms. Fulvii : 
 prasentia sui fiduciam mihi turbarit et animum. Wower. — 7 Idem Ms. teque ac 
 tui sim. Colvius. Keg. teque ac tuis sim. Fux. t. ac t. silens. Guelf. Oxoii. 
 lyOvv. Va\at. teque utque tui s. Edd. Vicent. A\il. similis. Vith. simul. Oud. 
 — 8 ¥lor. masculos. Pal. mastulos. Elnienliorstius. — 9 YA^mMs. prasentcm: 
 a\.prasenlium. Colvius. Sed vide Lexicon Plautin. et Conmi. ad 1. x. p. 212. 
 ' Venenum praesentarium.' Nostri deest D'Orvill. Nostrum Fux. mci Pith. 
 (it [>ro experiaris in Regio ac ¥n\. experias. Oud. — 1 Non ineleganter D'Or- 
 vill. Lttergav. Sed idem cum Ed. Floridi male rcrii/. Creberrime apx*- 
 
 NOTiE 
 
 Post hoc ' ad meridiem,' tunc ' mc- bant. Delude ' concubium,' cum 
 
 ridies,' quod est niedii diei nomen. itum est cubitum. Exinde ' inteni- 
 
 Inde ' de mcridie:' liinc ' suprema,' pesta,' id est, multa nox, qua nihil 
 
 &c. Post supremam scquitur ' ves- agi tempestivum est: tunc ' ad mc- 
 
 pera,' ante ortum scilicet ejus stel- diaui noctem ' dicitur: et sic, ' media 
 
 lae, quam Plautus, vespcrugincm ; nox." Alia fuit noctis divisio apiul 
 
 Ennius, vesperum ; Virgilius, hespe- castra, in vigilias nempc quatuor. 
 
 rum, appellant. Inde porro ' ere- De (juibus alias, 
 
 piiscuhmi;' sic fortasse appellatiim, " Mustela] Maga sub forma mus- 
 
 quod res incerlse ' crepera' dicun- tela;. 
 
 tiir ; idque tempus noctis sit, an diei, "^ Ad tui .similes musculos] Per con- 
 
 incertumest. Post id sequitnr tern- lenilum hoc dicit, quasi gravi illam 
 
 pus, quod dicinuis ' liuuinibns ac- conttwnelia his verbis afl'ecturus. Ne- 
 
 ccnsis;' rfTili(iui ' prima face' dice- que cnim rcipsa ex eodem genere
 
 1G6 APULEII 
 
 me * somnus profundus in irnum barathrum ^ repentc ^ de- 
 mcrgit ; ut ne Dcus quidem Dclphicus ^ ipse facile discer- 
 neret, duobus nobis jacentibus, quis esset magis mortuus. 
 Sic, inanimis * et indigcns alio custodc, paene ibi ^ non 
 eram. Commodum noctis inducias cantus pcrstrepebat 
 cristatae cohortis.<5s Tandem expergitus, et nimio pavore 
 pertcrritus, cadaver accurro ; et, admoto lumine,' revelata- 
 que ejus facie, rimabar singula, quae cuncta convenerant.^ 
 Ecce9 uxor misella flens cum hesternis* testibus introrum- 
 pit * [38] anxia ; et, statim corpori superruens, multumque 
 ac diu deosculata, sub arbilrio luminis recognoscit omnia. 
 
 obrnit me momento inprofundam suam voraginem: ita ut, dum sic amhojaceremus, 
 fix ipse quidem Apollo dignoscerct, titer esset mag is mortuus. Ad Imnc ego modum 
 exunimis, et opus habens alio custode, non erum fere ibi. Vix cristata caterva 
 gallorum annuntiubat jinem noctis cantu strepero, cum ego demum excitatus, et 
 vehementifurmidine percitus, curro ad mortuum, udhibitaque lucerna, et discooperto 
 ejus vultu, cuncta scridabar, quw omnia congruebant. Ecce hifortunata conjux 
 lacrymans ingredilur valde solicita, cum testibus diei prioris, et statim, effusa in 
 cadaver, inuUisque et longis basiis ei impressis, invesligat singula ad lucernce testi' 
 
 iKws vortit scripsit Appuleius, Exterminatus Guelf. pr. Id. — 2 Cum me. Fiix. 
 anime. Id. — 3 Pal. repetem. Id. — 4 Inan. Exulat a D'Orvill. Inanis Pith. 
 Id. — 5 Male Edd. quaedani distinguunt custodc pane, ibi: ut inonuere Pric. 
 et Wass. Id. — 6 Cristatce gallorum coh. Gallorum abeiat ab omnibus im- 
 pressis. Colv. Palat. ignorat vocem gallorum. Et sane lectins abesse po- 
 terat. Wower. Expunxi hoc loco auctoritate Mstorum codicum vocem 
 gallorum, quam male hie Colvius, Vulcaniiis, et Bas. 2. inculcarant. Elmenh. 
 — 7 Bertin. et amoto linteo. Hand male. Woiver. Bert. am. linteo. Elmenh. 
 — 8 Col. conrenerunt. Bas, 1. evenerunt. Colv. Universas ante Colvium 
 Edd. dant praeteritum. In Mss. tamen est pins quam peifectum. Oud. — 9 
 Rursus hie Palat. praebet £< ecce. Vide ad 1. iv. p. 78. Mise//el)'Oivill. 
 /(/. — 1 Fnx. exteris. Roald. Imnio et c. hesteris. Oud. — 2 Introrupit. Flor, 
 introrumpit. Elmenh. Nee aliter Fux. Palat. cum Ed. Scriverii; quod et hie 
 piaefero : licet alioqni hand sit necessarium. Nam sa-pe ha-c tempera junc- 
 tim variari post alios docuimus niultis locis ad Ca^sarem et Suetonium. P. 50. 
 ' Perduxit et solatur.' Vulgo solabalur. L. iv. p. 74. * Ada^quavimus et 
 sepimus :' quod et illic mutaruut. L. v. p. 107. ' Emergit et petiit :' at. 
 
 NOT/E 
 
 sunt mustelae et mnres. qui apud Delphos colcbatnr, Phoci- 
 
 * Barathrtiml Locus est praeceps, dis nrbem, ubi clarissimum habnit 
 
 unde emergi non potest; dictum ab templum et oraculum celeberrimum. 
 
 eo, quod est j8a0^s $apvs, nt Festus g Crisfrtttpco/tor/is] Propric dictum. 
 
 putat. Apud Athenienses barathrum Cohortales aves rei rusticae Scriptori- 
 
 locus erat, in quern noxii dabantur bus ^ae sunt, quae domi in cortibus 
 
 prarcipites. aluritur. 
 ^ NeDeus quidem Delphicus} Apollo,
 
 MliTAMORFHOSEON LIB. II. 1G7 
 
 Et, conversa Philodespotum '' rcquirit actorcm:^ et ei + 
 pia?cipit bono custodi redderet sine mora pra^raium. £t 
 oblato statim, Sumraas,' inqnit, tibi, juvenis, gratias agi- 
 mus : et liercules"^ ob sedulum istud ministerium inter 
 ceteros ^ familiares dehinc numerabimus. Ad haec ^ ego 
 inspcrato lucro diflusus in gaudium, et in aureos refulgen- 
 tes, quos identidera manu mea ventilabam, attonitus, Im- 
 mo, inquam, domina, de fainulis tuis nnum putato ; et,' 
 quotics operam nostram dcsidcrabis, fidenter ' impera. 
 Vix effatura^ me statim familiares oranes nefarium' exe- 
 crati, raptisJ cujusquemodi telis,* insequuntur. Pugnis 
 
 7nonium. Et, se convcrtens, advocai Philodespotum procuratorem sikb domus, et 
 ipsi imperat ut persolvat e vestigio mercedem probo custodi. Qua mihi exhibita 
 incunctanter, Maximas, inquit, tibi grates reddimus, o adolescens: et certe propter 
 islam operam diligenter navatam nccensebimus te deinceps inter reliquos domesticos 
 nostras. Ad ilia verba, ego i7i latiliam effusus, ob qu<estum inexspectaliim, et stu- 
 pens aspectu micayitium aureorum nummorum, quos subinde agitabam manu mea, 
 Immo, inquam, htra, habe me instar unius ex servis tuis; et, quotiescumque indi- 
 gehis nostra ministerio, impera audacter. Vix ca dixeratn, cum doinestici abomi- 
 naii malum omen meorum verborum, correplis armis omnis generis, persequuntur 
 
 petit. L. X. p. 211. ' Dinipit et praecipit.' Oud. — 3 Viilgaliim ubique aucto- 
 rem. Actons servi multa in libris nostris menlio. L. Quaesitum xii. §. Pa- 
 pinianiis, et 1. xx. §. praedia, D, de instriini. vel instr. legal. L. viii. iu 
 piincipio D. Faniil. crcisc. et saepius. Salvianus de Providentia Divina : 
 ' Pavcnt qiiippe actores, pavent silentiarios, pavent procuratores. Propc 
 ut inter istos omnes nullonim minus servi sint, quain dominoruni suoriira.' 
 Colv. Fux. aciorem. Actores in servis jnrisconsultis notum. Roald. Rom. 
 auctorem, male. Vide Colv. Ehmnh. — 4 Vulgati, eique. Colvins. — 5 Plcri- 
 quc, sumas, excepto Bas. 2. Colv. Exceptis etiam Juntinis et Aldi. In Ms. 
 Ftix. ctiam sumas. Juvenis tibi D'Orv. Gratias abest ab Oxon. Oud. — G 
 Noil inconcinne Ed. Scriv. te Hercules. Id. — 7 /. cet.f. 7mm. B. i. nostras f. 
 Puteanus. D'Orv. miramus. Oud. — 8 Oxon. Ac hac. Pith, ut SEepissime, Ad 
 hoc. Id. — 9 Exulat copula a Pith. Jd.— l Palat. defidenter, Bas. \>t. confident er. 
 Id.— 2 Vulg. Vix hac eff. Colvius. H<cc non additur, nisi Edd. Aid. Juiit. 
 post. Colin. Bas. Oud. — 3 lidem lil)ri : omnifariam exertis raptim. Colvius. 
 Fux. omnes nefariam execrata raptis, hand male. Roald. Bert, omnifariam 
 exertis r. Grut. et Mercerus, omen n. execrali, probe. Elmenh. — 4 Raptis tclis. 
 Horn. Ijttt. ct Wd, exerlis raptim telis. Id. Scilicet illi libri, qui excrtii ha- 
 
 NOTiE 
 
 *' Philodespntnm] Nomrn proprium Crutcrus ct Merccrus ex corriipla 
 
 Procuratoris illius, ex diiabus (Jra;- scriptura owirjcs H(/uriu;n. Omcfi illud 
 
 cis <piKoi et hi(jir6rr)^ conflatum, sig- nefarium pete ex his verbis Telephro- 
 
 nitlcal, quod Horatius ait, ' aniicuin nis: ' Uuotics operum nostram dcsi- 
 
 iMaui:i|.iiini domino.' derabis, lidcnter impera.' Hoc est: 
 
 ' Omnes [omen] nf/arium] Sic rcctc Quotiescumque aut maritum alium,
 
 168 APULEII 
 
 ille malas offenderc, scapulas alius cubitis impingere, pal- 
 mis infestis^ hie latera siiftbdere, calcibus insultare,^ capil- 
 los7 distrahere, vestem discindere. Sic in modum superbi 
 juvenis Adoni/ ^ vel musteluatis pipletis laccratus ' atque 
 
 me. Hie eorpit ladere maxillas pvgnis, ille ferirc humcros cubitis, alius perlun- 
 dere latera infe7isis manilms, insultnre pedihus, divellere comam, lacerare reslem. 
 Sic ego laceratus conviciis, atque divulsus instar superbi adolesceutis Adonidis, vcl 
 
 bent, prapfernnt raptim. Sed aliter ceteri. Et vide Prica;um. Cubitus 
 Giielf. pr. Oud. — 5 Basileenses, injectis. Alibi : ' Tundebat facicni nianibiis 
 infestis.' Colv. Injectis. Fnx. in/estis, in libro Aldus et infra. Roald. Vi- 
 tiose injectis qiioqne in Ed. Beroald. Oud. — G Fiix. insulcare. Poeticnm et 
 Apuleianinn. Roald. Sic et Regius, me lamen hand piobante, de quo infra. 
 Oud.—l Palat. capillo. Elmenb. Nee aliter ambo Giielferb. Oud.— 8 Sciibo 
 Adotiei. Plautus : ' Ubi Aqnila catamituni raperet, aut Venns Adoneum.' 
 Sic Siinonideiis. Ansonius : ' Conredat Cei mnsa Simonidei.' Vel 7mtsteluaiis 
 pipletis laceratus atque discerptus. Ha?c scripta lectio : ha;c in Romana, ha-c 
 in Veneta et Basileensi antiqiia editione, Beroaldus eniendat nutstelutis 
 peplis, quietiani in scripto codice legi testatur, JMuseei vatis Pimpleidos. Quod 
 et Pius Annotat. prioribus notat. Lipsius Musai vatis. Gulielniius noster 
 Verisiniilibus scribit, miselii acis piplis. Ei;o quod nieum liic proniam non 
 liabeo. Certe bic locus sa>pius me torsit, et necduni satis s.inum enni habe- 
 mus. Colv. Mustelatis peplis. Fux. musteluatis pipldis. Utrumque conup- 
 tum. Roald. Scripturae varictas, quani libri veteres referunt, satis ostendit 
 biijus loci difficultatem. Liber Fulvii, musculosis peplis, Palat. mustelatis. 
 Deinde adjectum ab alia manu tmisteluatus. Sunt, qui eniendent : vel Mu- 
 sai vatis piplis laceratus. Aldina editio : vel inustelatis peplis lacer. Dubito 
 an asserere ausim, mustelula pipla habere aliquid simile cum ' na>nia soricina' 
 Plauti. JVower. Simplicissima videtur lectio : vcl Muscei vatis pipulis luccratus. 
 Sciopp. in Symb. Sup.jnv. Adoucei vehit mustelatis peplis laceratus. Variae hoc 
 loco eruditorum conjeclnras utinam non et vana. Flor. et Kom. legunt : 
 s.j, Adoni vel musteluatis pipletis. Fulvii liber, musculosis p. Pal. s. j. A. v. 
 mustelatus p. Lipsius et Scioppius, Musai vatis pipulis laceratus. Gulielniius 
 Veris. Lib. iii. c. 4. ' miselli acis piplis.' Baptista Pius in Annotat. priori- 
 bus p. 108. et Beroald. superbi j. Adoni vel musa vatis Pimpleidos. Nos 
 
 NOT^ 
 
 aut affinem mortuum nocte custo- ex Lipsii et Schoppii conjecturis le- 
 
 diendum habebis. Quae verba mali go, vel Musai vatis pipulis laccratus, 
 
 esse ominis nemo non videt. Ifc. Intelligoqne Orpheum, Musje 
 
 •' Superbi juvenis Ad.] ' Superbi' Calliopes et Apollinis, vel, ut aliis 
 
 ob pulchritudinem, juxta illud Ovidii placet, (Eagrii fluvii filium ; qui a 
 
 Faslorum, lib. i. ' Fastus inest pul- Threiciis mulieribus Bacchi Orgia 
 
 chris, sequiturque superbia formam.' celebrantibus discerptus est, ut nar- 
 
 Adonei, Plauto quoqiie Adonis dici- rat Ovidius. Haec lectio senfium sa- 
 
 tur Adoneus. De hoc vide Ovid, tis commodum efiicit : contusum sei- 
 
 Metamorphos. lib. x. licet pugnis Telephronem, et pipulis, 
 
 ' Vel musteluatis pipl. [peplis'] lace- hoc est, conviciis et maledictis pro- 
 
 ratus, Ifc] Omissis variorum in hunc scissum fuisse a familiaribus illius 
 
 locum oommentis et emendationibus, matronae, eodem modo quo Adonis
 
 MKTAMORPHOSEON LIB. II. 109 
 
 discerptus, domo proturbor.9 Ac, dura in proxima* pla- 
 tea lefovens animum, inl'austi atque impvovidi sermonis 
 mci™ sero ^ rcminiscor, dignumque ' me pluribus etiam 
 verberibus fuisse merito consentio, ecce jam ultimum de- 
 fletiis atque conclamatus " processerat mortuus, rituque 
 patrio/ utpote unus ^ de optimatibus, pompa funeris pub- 
 lic! ductabatur per forum. Occuvrit ad latus ^ quidam 
 mocstus in lacrymis," genialem canitiem revellens " senex : 
 ct, manibus ambabus invadens torum, voce contenta qui- 
 dcni, sed assiduis singultibus impedita. Per fidera vestram, 
 inquit, Quirites, per pietatem publicam, peremto civi sub- 
 sislite,^ et extremum facinus in nefariam scelestamquc 9 
 
 Po'etcEJiUi Musa, qnatiorforas. Dianque reficiens animum in proxima via recorder, 
 sed iarde, met serraonvi sinistri atque impnidentis, et agnosco me jure promerilum 
 fuisse plures eliam plagas, ecce jam cadaver efferebatur dcploratum ixtvissimis 
 lacrtjmis, et ultimo clamure ; et ducebatur per forum cum magnifico apparatu fune- 
 ris yublici, more suorum mnjorum ; erat enim unus ex primariis. Senex quidam 
 lacrymans prce mcerore adienit a latere, vellens suos nntivos canos : ct, injiciens 
 ntramquc manum in feretrum, voce quidem exerta, sed interrujita pcrpetuis singul- 
 tibus, Per Jidem vestram, o cices, inclamat, per c<tritatcm publicam, fcrte opem 
 concici vestro iuter/ecto, et ulciscamini graviter scelus atrocissimum advei'sus hanc 
 
 Aldlnam lectioneiii expressinuis. Elmenh. — 9 Fiix. protrnhor. RoalcK Pro- 
 irahor. Alii, proturbor. Elnicnii. — 1 Giielf. pr. in proximo. Oiid. — 2 Fux. 
 sero. Roald. In sola Ed. Bas. sec. est serio. Mox rituque prcpvio Fux. Oud. 
 — 3 Viilgo, dignumque. Colv. Scribe ex Fiilviano refoveo. Wow. Et Ms. 
 et contextiis siiadet legenduii) refoveo; si tameii mox legatur : dignumque. 
 Sciopp. in Syinb. — 4 Gnelf. pi. puiria. Id.— 5 Dcest unus in Gnelf. pr. /(/. 
 — Ad talus iidem. Vulg. adunxius. Colv. AlhUus Fux. Tiould. IJertin. et 
 Roni. (uiaiixius, male. Vide Indiceni. Elmenh. — 7 Ms. et Bas. 1. invellcras. 
 Fortean vellicans. Colv. Fux. revolvcns. Roaldus. Bert, convellens. Rom. in- 
 vellerans, male. Elmenh. Ms. invelleras, Unde Colv. vellicans. Ego involans. 
 Brant. Bene, si in crines altcrius involasset, non suos ipsius lacerasset. 
 Bene revellens correxit Beroald. cnm corrupte ederctur invelleras. Unde 
 Junt. pr. itivellens, ut scribitnr etiani in I'itii. Si quid mutauduni, nialleni 
 intervetlens e Senecte Ep. xi v. ' Barbam vellere aut intervellere.' Sed revel- 
 lens servant Mss. ceteri et Edd. Junt. post, aliajcpie : ut passim pro, detra- 
 lierc et extraliere, occurrit. Oud. — 8 Ed. Viceut. substite. Vide ad Siietonii 
 Vitell. c. 5. ' Fratri substitisset.' /(/.— 9 Palat. sceksteque. Id. — i Vulgo, 
 
 NOT.E 
 
 ab apro, et Orplicns a Baccliantil>irs i. * Demi fiinB dcflctus atque concla- 
 
 fucrat laceratus. Sic ' |)ipulo,' dil- matus es.' Ad (|ucm locum vide qua^. 
 
 fcrre, apud Plaiituin legitur. dixinius. 
 
 "• Infausti sermonis mei] Quo funes- *> IMastus in lacnjmis] Sic supra, 
 
 tani suam opcrani liierat pollicitus. ' senex gravis in annis.' I",t Virgil. 
 
 » Dejletus atque conclamatus] Sic lib. lib. v. /Eucid. ' llorridus in jaculis.'
 
 170 APULEH 
 
 [39] istam foeminam^ severiter vindicate.* Haec' enim, 
 nee ullus alius, miserum adolescentem sororis meae filium, 
 in adulteri "^ gratiam, et ob praedam haereditariam extinxit ^ 
 veneno. Sic ille senior^ lamcntabiles questus singulis in- 
 strepebat.7 Saevirc vulgusinterdum/ p etfacti^ vcrisimi- 
 litudine ad criminis credulitatem ' impclli. Conclamant^ 
 ignem, requirunt saxa ; '^ parvulos ad exitium mulicris hor- 
 tantur. Emeditatis^ ad haec ilia fletibus, quamque sanc- 
 tissime poterat, adjurans cuncta numina, tantura ^ scelus 
 abnucbat. Ergo igitur senex ille: Veritatis arbitrium in 
 divinam providentiam 5 reponamus. Zachlas'^ adest' JE- 
 
 detestabilem et facinorosam mulierem. Hac enim, nee alius quisquam p'ater 
 ipsam, toxica sustulit hunc infelicem juvcnem, filium mecB sororis, ut gratumj'aceret 
 adultero suo, et simul ut invaderet ejus hcereditatem. Hoc niodo ille senex edebat 
 latnentationes querulas singuUibus interrtiptas. Interim plebs capit commoveri ad 
 ijam, et induci ad fidem habendum sceleri, probabilitate rei ipsius. Flogitant ig- 
 nem magna clamore, poscunt lapides ; incitant pucros ad perniciem mxdieris. Ad 
 hac ilia confictis ejulalibus, obtestansque Deos omnes per sanctissima quaque, ama- 
 liebatur a se tarn dirum /acinus. Ille igitur senex, I'ermittaums, inqnil, judicium 
 teritatis consilia Deorum. Ecce Zachlas JEgyptius, vates prastantissimus, qui 
 
 ^ ^ .A^ ^s^.*S#S^^^i^ 
 
 viulierem. Co]\. — 2 Palat. ^nve judicate ; de quo alias. Male exiilat in a 
 Fux. habente illam pro istam. Oud. — 3 Par. Hujus. Reg. Fux. Idem enim. 
 Id. — 4 Bert, adulterii. EInienh. Sic et Ed. Bas. pr. Oud. — 5 D'Orv. 
 extruxit. Id. — G Fiix. senex. Koald. — 7 Q. s. i. Tuuin judicium erit, 
 veriorne sit conjectura niea scriptura vulgari: quesius singuUibus interstre- 
 pebat. Vide, qiiaso, quod niodo pra^niissiim est: ' Maiiibus ainl)aba& in- 
 vadens toruiii, voce coutenta quidem, sed assidiiis singuUibus impedita.' 
 Pari fere pbrasi infra Libro quinto, ' Suscipit,' inquit, * Psyche singultu 
 larrymoso sermonein incertans.' Simile plane illnd Apuleii Libro sexto: 
 ' Dum lia'C ideutideni paella replicat, votisque crebros intermiscet suspira- 
 tus.' Simile quoque libro uudecimo deAsino: 'Singultu crebro sermonem 
 interficiens, et verba devorans.' Stewech. J. Gulielmius de conjectura, sm- 
 gidtiens strepebut. Colv. Malim singullim strepebat. Sciopp. in Symb. et Susp. 
 Lect. lib. HI. c. G. Singidlim instrepebat. Gulielm. singultiens i. Stewech. 
 singuUibus i. Vide Grut. I. v. Suspic. c. 6. Elmenh. — 8 Bona est Fulvii con- 
 jectura legentis, inccrtum. Sciopp. in Symb. Recte Gulielmius Verisimil. 
 lib. III. c. 4. incertum emendat. Virgilius in re simili : * Scinditur incertum 
 studia in contraria vulgus.' Elmenh. — 9 Facli. Scriptus fern. Colv. — 1 Idem, 
 crudelitatem. Id. Rom. crudelitatem, male. Elmenh. — 2 Fux. clamant. Oud. 
 — 3 Fux. emcndicatis, ivipyjiTiKwrepov. Roald. — 4 Numina, tantum. Pith, nu- 
 mantium. Oud.— 5 B. in divinam, inquit, pr. Pntean. Certo iridirio, verbum id e 
 glossa irrepsisse. Ponamus Pith. Oud. — 6 Ms. Cathlas. Colv. Calchas emenda- 
 
 NOTyE 
 
 p SiEvire vidgus interdum] ' Inter- Furentis plebis tela. Virgil. * Sae- 
 dum' hie, utet seepe alias apud hunc vitque animis ignobile vulgus ; Jam- 
 Auctorem, significat, interim. que faces et saxa volant.' 
 
 '^ Conclamant ignem, requirunt saxa^ ' Zachlas adest] Nomeu est pr<J-
 
 META.MORl'HOSEON LIB. II. 171 
 
 gypliiis, propheta primarius/ qui niecum jamdudum grandi 
 prcumio pepigit, rediicere paulisper ab Inferis " spiritum, 
 corpusque istiid^ postlimiuio mortis 9' animare. Et cum 
 
 cojistituit mecum jampridem ampla mcrcede, revocaturum sese tantifper ab Inferis 
 animam hvjus morlui, ipsumque rursus animaturum post mortem. Quod cum dix- 
 
 verim, lit respiciat ad ilium vatemTrojanum. Griit,l.\.Susp.c.G. Flor. Tachas. 
 Va\. Zattlas. Lipsii liber Ca</i/'(s. Grnterus Calchas. Elmenli. — 7 Reducere ab 
 inf. Fux. paulisper ab inf. Roalilns. Palat. et Bertin. ab inferis paulisper sp. 
 Wower. Sciopp. in Symb. et lib. iii. Susp. L. cap. 6. Tb paulisper adjeci ex 
 Flor. Bert, et Pal. Elmenh. B. M. red. paidisper ab inf. spir. Ptitean. Adde 
 D'Orvill. Oxon. Pith, et egregiam illain Ed. Jiint. post. Wortuoruni ista 
 resuscitatio fingiliir semper facta in perparvum tempns. Sequitnr ideo 
 ' brevis lucis iisnra/ * exigiium vitae spatinm,' ' momentaria vita.' Vide 
 etiam Lucan. I. vi. In Mss. aliquot pepegit. Ond. — 8 Palat. Fiix. illud. F. 
 illuc Putsch, in niarg. Id. — 9 Dicam, etsi forte andacior videbor, illud mortis 
 siispectum niihi esse, tanquam ab aliena manu hue ascitum. Jiivat me, quod 
 libro tertio idem Auctor ita coUocavit id verbi * postliminium ' absolute : 
 ' Statimque,' ait, ' in menm Lucium postliminio redibis.' Jurisprudentes 
 vero aliter ea voce uses non memini; juris quoque non imperitnm fuisse 
 Apuleium, adaeque certum est. Prajterea non alia raea opinio est, qnam 
 mendosnm qnoque esse, quod subjiciam ex lib. decinio : ' Surgentem post- 
 liminio (mortis) deprehendit fiiium.' Slewech. Non nemo est, cui penultima 
 dictiu suspccta, tauqiiam ab aliena ascita manu: quia et alias idem Auctor 
 absohite id verbi collocet: Jurisprudentes vero aliter ea voce non usos : 
 cuj IIS quoque non imperitum fuisse Apuleium, adaeque certum est. Itaque 
 ct ea est opinione, niendosum insuper esse, quod legitur lib. x. * Surgentem,* 
 &c. Acquiescerem etegojnstis hisce rationibus, nisi constaret mihi, Ma- 
 daureusem nostrum lib. iv. ita hoc vocabulum usurpasse, ut temere inter- 
 polaii uequeat, sine internecione sensus. Verba sunt: 'Anus subiratior di- 
 tere jubebat, quid malum fleret : vel quid repeute postlimiuio pressae qui- 
 
 NOTiE 
 
 prium Prophetae illius. Lipsii liber petivit, ut inde Prophetarnm etiam 
 
 habebat Cathlas. Gruterus suspica- ritusaddisceret.' Quatuordecimapud 
 
 batnr Valchas. illos annis versatus fuisse fertur. 
 
 ' ^rs'jpti**i*y propheta primarius'\ !£.• Vide apudPhilostratum in Vita Apol- 
 
 gyptii fuere utsuperstiliosissimimor- lonii Tyanei plura de TEgyptiis, et 
 
 taliuni, ita et peritissimi Astrologiae Apollonii ad eos profectionc. Lite- 
 
 et Magia; ; et eorum saccrdotes pro- rarum primos inventores /Fgyptios 
 
 pheta; hal)iti sunt, divinoruni omnium facit Tacit lib. n. Anna!. ' Primi,' 
 
 conscii. Hos Plato, Pythagoras, et, inquit, ' /Cgyplii per figuras uuima- 
 
 si qui e Graecis Piiilosophi doctrinaj Hum,' quas iiieroglyphica; dictie sunt, 
 
 (duia ixcelhierunt, consuhiissc diciin- ' sensus mentis eflingebant ; et anti- 
 
 lur. De Platone certe Lai-rtius in quissima monumeuta niemoriac hu- 
 
 ejus Vita sic narrat : 'Awf/A0t irphs manae impressa saxis cernuntur ; et 
 
 ©coowpoi/ ixaOrtixdriKov, &c. tvdiv Tt (is literarum semet inventores perhi- 
 
 fiitymrTuVf trapit, rovs Trpotprtras, Et bent.' 
 
 Nostcr in Dc Dogmate Platonis : ' I'ostliminio mortis] Sic libro x. 
 
 ' Astrologiam ad usque /Lgyptum ' Surgentem postliiuinio mortis de-
 
 172 APULEII 
 
 dicto juvencm quempiam ' linteis * amiculis intcctum,' " 
 pedesque palmeis baxeis''' inductiim,* et adusque ^ deraso 
 capite/ producit in medium. Cujus*^ diu manus deoscu- 
 latus/ et ipsa ^ genua contingens. Miserere, ait, sacerdos : 
 miserere, per' coelcstia sidera, per inferna ' numina,^ per 
 
 isset, protrahit in medium astantium juvenem quendam amiclum vestibus lineis, cui 
 pedes erant induti calcettmentis ex palmis contextis, caput vcro penitus rasum, 
 Cujus cum diu basiasset manus, et prehendens ipsa genua, lUiseiere, iiujuit, o saceV' 
 dos, miserere, oro te, per astra cceli, per Deos In/erorum, per elementa natures, per 
 
 etis lamentatioiies licentiosas refricaret.' Grul. I. v. Susp. c. 6. Postli- 
 minio mortis bene defendit Griiteiiis ; licet mortis absit quoqiie Lac- 
 tantio lib. viii. 22. Contra 1. i. p. 8. ' Noctis antehicio.' Oud. — 1 Quem- 
 piam deest Pith. Id. — 2 Bert, lineis. Sciopp. in Synib. Elmenh. Vide ad 
 p. 25. Ed. Pric. In Ms. Inc. quoqne lineis. Oud. — 3 Bas. 1. illectum. Niim 
 injectum? Sic iuf I a. Colv. V\{\\. in tectum, Rom. Vic. Edd. i7/ec<!<w. Bene 
 Beroaldus cnm Mss. correxit intcctum. Vide ad p. 33. ' Vestibus intecti.' — 
 4 Indutum. Bert, inductum. .Sciopp. in Syinb. Palat. et Bert, inductum. 
 Elmenh. Addantur D'Orvill. Gnelf. sec. ac Pithoeanus. Oud. — 5 Et ad 
 usque. Ms. et obusque. Einendabis : et os usque. VVowerius. Ego rescribo : 
 et adusque cutemd. c. Adusque Graecorum est iv XPV- Elmenh. Plant. Bacchid. 
 Scena, ' Ibo in Pyrseeum :' ' Tondebo usque ad vivam cutim.' Ide7n in Add. 
 Lindenbrogio primam uotam sublegit Elmenhorstius. Oud. — Cujus. Sic 
 tacjte edidit Colv. et seqq. ut est in Mss. Flor. Lips. Reg. Fux. D'Orv. Pal. 
 Par. et aliis. Hujus dant Edd. priores, cum Pithceano. Nee teniere mu- 
 tasseni. Oud. — 7 3Ianus deosculatus. Oxon. nlerum. Guelferb. pr. utrumque. 
 Prave ; nisi aliud quid lateat. Id. — 8 Palat. ipse.lA. — 9 Quia in Edd. Bas. 
 paulo post vitiose editur per se nucturna sil. putat Stewechius ad lib. iv. p. ni. 
 337. (84. Ed. Pr.) legi hie posse, miserere per te, per coel. Non persuadet. Id. 
 
 NOT.E 
 
 prehendit filium.' Vide quze de hac sacris nsurpatur.' 
 voce ' postliininio' diximns snb finem " Pedesque palmeis baxeis inductum] 
 libri prinii. Lib. n. Noster Isiacos Sacerdotes 
 " Linteis arniculis intectum'] Lineae describens: 'Pedes ambrosiae tege- 
 vestes Sacerdotum Isidis, ut lib. ii. bant soleae, palmae victricis foliis in- 
 fusius declaratiir. Causa videtur textee.' 'Tirodrip-aTa fii^Aov vocat Phi- 
 esse, quod, ut ait Martian. Capella lostrat. Baxea? calceamenti genus. 
 de Nupt. Philol. lib. ii. ' Isis lini Plant. Menaecbmis, Act. it. Seen. 3. 
 Hsum sement^inquemonstravit.' Sed ' Qnis est iste peniculus? Qui ex- 
 mire faciiint ad hunc locum hffic tergentur baxeae r' 
 Nostri verba in Apologia: ' Quippe >: Adusque deraso capite'] Quod pe- 
 lana, segnissimi corporis excremen- culiare yEgyptiis Sacerdotibus. He- 
 tum, pecori detracta, jam inde Or- rodotus: Oi Uptec rwf Qtuv rp /xiv 
 pheret Pythagorae scitis profanus &\\ri Ko/xeovai, iv AlyvirToi Si ^vpeomai. 
 vestitus est. Sed enim mundissima Deorum sacerdotes alibi quidem co- 
 lini seges inter optimas fruges terra niati sunt, in vEgypto vero detonsi. 
 exorta non modo indutui et amictui De his Martialis: ' Linigeri fugiunt 
 sanctissimis jEgyptiorum sacerdoti- calvi sistrataque tiirba.' ' Adusque 
 bus, sed opertui quoque in rebus deraso/ id est, pecitus deraso. Sic
 
 METAMORrnOSEON LIB. II. 
 
 173 
 
 naturalia elemcnta, per noctuina silentia/ ctadopcrta Cop- 
 tica,^'' et per incremeuta Nilotica,'' et arcana Memphitica,'' 
 
 sHentia noctis, et sepimenta Copti, et per intumescentias Nili, et secreta Memphi- 
 
 ^'^^■^^■^^^■^•^^^ 
 
 — 1 Ed. Beroald. infirmn. Cornipte. Id. — 2 Et adepta Coptica. Hnec absunt 
 a Ms. Ro. adepta coceptitku. \en.co)iceptitica. Scribo ego : as^gesla Coptica. 
 Agffesta pro n\6'is -dcclpio. Congeiere enim, nidificare. Virfjilius : ' Aeriae 
 quo cougessere palnnibes.' Ceteriun de re vide Beroalduiii. Colv, Qiiidam, 
 inqiiit Becichemus, e veteribns libris, operta coptitica : non pauci, adepta: 
 alius cod. vetustissinius com/j^r^a Niliaduin post verbum cwptitica habet : loco 
 ctijus qiiidani eowptica, nounuUi comptitica. Alios etiam testatur liic ckomata 
 Icgere ex Ulpiano : se vero operatu Coptica: id est, cperatioues, ab operandi 
 verbo, quod rem divinam facere significat. Ad quod illnni duxit prior ilia 
 scriptura vetus, operta coptitica. E qua ego verani lectionem esse, jurare 
 fere ausim, operta Coptica. Operta: id est, sacra, quje tecta et secreta. Sic 
 infra lib. xi. ' Ferebatur ab alio cista, secretoruni capax, penitns celans 
 operta niagnificae religionis.' Jdem in Add. Et adeptiva coptica. Abest a 
 Ms. sed frnstra. Leg. et adoperta Coptica: nam vox adepta nulli rei esse nn- 
 quam potuit, et vero notuni solenne cacoethes, pro adoperta, adopta, et alia 
 niulta hujiismodi. Geminum gernianuni errorem delevinius ex fragmento 
 Cic. I. I. de Deo : quod citatur a Frontone bis verbis: ' Ut ad eani urbem 
 incolas possis adnare.' Corrigo, Ut earn urbem, quam incolis, possis adnare, 
 i. adornare. Graeca ilia effinxit : STraprar eAaxes" ravTav Kocr/xei. Roald. Omues 
 fere libri antiqui diversiniode liaec scribunt ; sed plane incondite. Recte se 
 divinasse existiniabunt, qui legnnt adyta Coptica ; ne aliorum emendationes 
 recenseam. Clemens Alex. Piotrept. "ASura h.lyvT:T'wv, koI TvpprtvSiv vtKvo- 
 fxavTitai. Nisi et illic rescribendum "Aoutttr, et in Apnleio adypta chomata. 
 Sed adepta intelligit connexa et colligata, prisca signiticatione et origine. 
 Qua? aiitem sint adepta Coptica, patet ex Plinii lib. x. JVoirer. Fulvins sus- 
 picatur legendum : adyta Coptica. Sciopp. in Symbola. Adyta Coptica. Ila 
 
 NOT^ 
 
 Plautus Baccliid. Act. v. Seen. 2. 
 * Attonsai bie quidem anibae uscjne 
 sunt.' 
 
 y Per infcrna Numina] Plutoneni, 
 Proserpinam, Manes, Parcas, Furias, 
 et quictpiid in Inferis colebatur tinie- 
 baturque. 
 
 ' Per nocturna silentia] Quae magi- 
 cis incantamf-ntis et i'Egyptiornm re- 
 ligionibus in priniis apta. 
 
 * Adop. [Adsrpia] Coptica] Colvius 
 legit aggesta, alii adyta. IJartliiuM 
 lib. XXI. Advers. cap. 7. adscptn, nic- 
 lius; reccdit cnini minus a viilgata 
 librorum lectione. Adsepta Coptica 
 sunt Hcpimcnta ilia adversiis Nili 
 a(|uas ab birundinibus facta, propc 
 urbem Copton, de quibus sic Ptin. 
 
 lib. X. cap. 33. ' In cadem TEgypto 
 jnxta oppidum Copton insula est sa- 
 cra Isidi, quam ne laceret amnis 
 idem [Nilus], muniunt [liirundincsj 
 opere, incipientibus vernis diebus, 
 palea et stramcnto rostrum ejus (la 
 pointe de I'Islej firmantcs, continuatis 
 per triduum noctibus, tanto labore, 
 ut niultas in opere cmori constat. Ka 
 militia illis cum anno rcdit scniprr.' 
 (Juac res rcligionc non videbatur ca- 
 rcre, ut mcrito per ilia adsipta ad- 
 juraretur sacerdos Tlilgyplius. 
 
 '' Incremeuta Nilolicu] ' In /Egypto,' 
 inquit I'lin. lib. xviii. c. IK. 'Nilus 
 fluvius, coloni vice fungens, cvagari 
 inripit a solstitio [tcstivo scilicet] aut 
 nova Luna (sulstilio proxima), ac pri-
 
 174 
 
 APULEII 
 
 ct sistra Phariaca.^ '' Da brevem Solis usuram,* ct in ajtcr- 
 num conditis oculis modicam lucem infunde. Non obniti- 
 
 iicny et sistra Mgyptiaca. Redde huic mortuo exiguum usum diei, et fac ut breve 
 lumen affulgeat <i)us oculis clausis ceterna node. Non resistimus falis, neque 
 
 Flor. et Seal. In Palatino est adopacta eptica. Ro. adepta cooptica. Bap. 
 Pins Anil, prior, p. 108. adepta cooptica. Col. aggesta Coptica. Ful. adypta 
 Coptica. Al. adepta Coptica, qnod retlnent Bero. et Schlckera, inteipielaii- 
 turqtie de illo sepiraeuto et opeie, qnod rnuniunt hirundincs, non sine aliqna 
 religione, jnxta Copton. Vide Plinium Natur. Hist. 1. x. c. 33. Elmenh. 
 B. adepn et conceptica. Pntean. — 3 Bpit. s. fasciala, incpte. Elmenh. Male 
 exulat copula ab Edd. Elmenh. Sciiv. Piic. Sinistra cornipte Palat. Par. 
 Guelf. bini, ac fariata Pal. fariacha Guelf. pr. Oud. — 4 Par. usum. Turn 
 
 NOTvE 
 
 mo lente, deindc vehementius, qnani' 
 din in Leone Sol est. Mox pigrescit, 
 in Virginem transgresso [Sole], atquc 
 in Libra reside!. Si duodecini cnbita 
 non excessit, fames certa est. Nee 
 minus, si sexdecimexsnperavit. Tan- 
 to enim tardiusdecedit, quantoabun- 
 dantius crevit, et sementem arcet.' 
 De Nile plura liabet idem Plin. lib. 
 V. cap. 9. ubi ait, cum crescit, Reges 
 ant Przefectos navigare eo nefas, ju- 
 dicatura fuisse, et inciementa ejus 
 per puteos mensurse notis deprehcn- 
 di, seu potius per columnas quasdani. 
 Has columnas Nilometra vocant. 
 
 «= Arcana Metnphitica] Id est, jEgyp- 
 tiaca, parte totum denominante,niore 
 poetico. Memphis enim civitas est 
 ^gypti magna et frequens, pyrami- 
 dibus, Eegum sepulturis, nobilis, 
 quondam arx yEgypti Regum, condita 
 ab Epapho Jovis filio, «t qnidam vo- 
 lunt, vel, ut plures, ab Ogdoo Rege, 
 de cujus filiae nomine appellata est. 
 Hodie le Caire dicitur, ferturque fre- 
 quentissinia, non jEgypti modo, ve- 
 rum etiam totius orbis, Hujus sacer- 
 dotes, ut et reliquee /Egypti, arcana 
 cjerimoniarum mysteriornmque ne- 
 mini aperiebant, erantque aKoivdovr)- 
 roi, id est, incomnnmicabiles. Unde 
 ' invida Memphis' dicitur Static in 
 Sylvis. 
 
 <• Sistra Phariacal yEgyptiaca. Hie 
 quoque pars totum dcnominat. Pha- 
 ros insula /Egypti fnit, Julii Caesa- 
 ris colonia, olim Alexandriae juncta 
 ponte, ubi fuit etiam turris nominata 
 quoque Pharos, a Ptolemaeo Rege 
 exstructa, qu8e noctnrnis ignibus cur- 
 sum navium regeret. Est autom sis- 
 trum instrumentum aeneum stridu- 
 liini, Isiacornm peculiare gestamen, 
 et insigne Deaa Isidis, manubrium 
 habens, et laminam in modum baltei 
 rerurvatam, ac per earn trajectas 
 aliquot ferreas ant ceneas virgulas, 
 qua3 agitato manibr.s sistro sonum 
 edebant. Cnrvamini sistri in vertice 
 infixa erat feles humana facie, Lu- 
 nam, ut vult Plntarchus, repraesen- 
 tans, tum propter animalis illius va- 
 rietatem, ac vim iioctu agendi, et 
 fcecunditatem, tum quod oculorum 
 ejus pupillap pro Lunse modocrcscant 
 ac decrescant: humana aiilem felis 
 facie innuebatur Lunie nmtationes 
 mente ac ratione gubernari. In iraa 
 parte infra virgulas facies eiant liinc 
 Isidis, illinc Nepthyos, quibus orUis 
 et interitus rerum et eleuientorisni 
 mutationes adumbrabanlur. Sed ope- 
 rae prctium est Figiiram ipsam sistri 
 hie videre, qualem nobis conservarunt 
 Marmora.
 
 METAMORPHOSEON LIB. II. 
 
 175 
 
 mur, nee terras rem suam ^ denegamus;^ sed, ad iiltionis 
 solatium, exiguum vitae spatium deprecamur.^ Propheta, 
 sic propitiatus, lierbulam quanipiam ter ob os^ corporis, et 
 aliam pectori ejus imponit. Tunc Orientem obversus,^ ^ et 
 incrementa Solis augusti ^ tacitus iniprecatus,^ venerabilis 
 scenas facie [40] studia ' praesentium ad miraculum tantum 
 certatim arrexit. Immitto me turbae socium,'' et pone * 
 ipsum lectulum editiorem quendam lapidem insistens cunc- 
 ta curiosis oculis arbitrabar. Jam turaore ' pectus extoili ; 
 
 ncgamus humo quod ipsius est ; serf tantum poscimus breve tempus vitce, ad soltt' 
 men tindicta. Vatex sic exorntus applicat ter lierbulam qttandam ori cadaveris, ct 
 aliam ejus pectori. Tunc conversus ad orientalem mundi plagam, et apud se preca- 
 tus ascensiones venerandi Solis, attentos fecit certatim animos astatitiuyn ad rem 
 adeo stupendam specie venerandi apparatus, Immisceo me multitudini, conscenso- 
 que quodam saxo altiore, quod erat pone feretrum ipsum, observabnm inde singula 
 curiosu itituitu. Jam pectus coepit iyitumescere respirations; jam arteria index 
 
 meneternum et obnuctimur Giielf. pr. Id. — 5 Rem suam terra Gnelf. pr. Id. — ■ 
 6 Berlin, i/npreca/nur. Id. — 7 T. o. o. Ms. al. ad os. Colvius. Bert. <cr in os 
 corpovis. A Florentino vox ter abest. Elmenh, — 8 Fux. orientalem. Palat. 
 obursus. Oud. — 9 Reg. Fux. increpattis. Id. — 1 Vwlgati, venerabilisccna fades 
 et studia, Sfc. Non reponendiim hie jam arbitror, ven. schemce ; etsi id alibi 
 faciamus. Colo. Venerabili scena fades s. Viilgo, v. schemate f. Elmenh. — 2 
 Palat. et Oxon. Guelf. sec. pene. Oud. — 3 Pal. Guelf. sec. timore, Oxon. et 
 
 i 
 
 ' Nee terrtr rem suam denegamus] 
 Cadaver nempe terra; debitum. 
 ' Orientem otccrsus] Pacatns in 
 
 NOT/E 
 
 Panegyr. ' Divinis rebus operantes, 
 in cam cccli plagam ora convertimus, 
 a qua hicis exordium est.' Virgil, 
 lib. xii. yEneid. ' Illi ad surgcntem 
 convcrsi luniina Solem Dant fruges 
 manibns salsas,' &c. 
 
 ? Incremcnla Solis augusti] Intelligo 
 ascensioncm Solis supra Horizonteni 
 nostrum. Sicut enim rei uniuscujns- 
 que ortum sequittir cjusdcm incre- 
 mcntum; ita ortum Solis ejus su- 
 ))ra nostrum Hcuiisplianrium ascensio. 
 Cetcrum matutimnn tcnipus tunc 
 crat, ut patet ex prascedentibus, quo 
 tempore Sol ascend it. Scio ' incre- 
 mentum' muhas alias liaberc sii;nifl- 
 cationes. Sed praeter banc nulla 
 mibi vidotiir huic loco apta. 
 
 '' Immillo me turbee sodum] Pricivus 
 optime : turha medium.
 
 170 APULEII 
 
 jam salubvis vena ' pulsari ; jam spiritu* corpus impleri : 
 et assurgit cadaver, et profalur ^ adolcscens : Quid,^ oro, 
 me post Lethaea pocula, jam Stygiis paludibus innatantem, 
 ad momentariae vitas '' reducitis officia? Desinc jam, pre- 
 cor, desine, ac me in meam quietem perraitte.'' Ha^c audi! a 
 vox de corpore. Sed aliqnanto ^ propheta commotior, 
 Quin refers, ait, populo singula, tuaeque mortis illuminas^ 
 arcana ? An non putas, devotionibus meis posse Diras ' in- 
 vocari ? ' posse tibi lassa ^ membra torqueri ? Suscipit ille 
 de lectulo, et ' uuo congestu-^ populum sic adorat : "' Malis 
 
 faletudinis agifari pvlsu; jam loium cadaver animari: et erigitur corpus, et juve- 
 nis sic loquitur: Quare, quceso, revocatis ad breiissima vita mania me jam potum 
 uquajluvii Lethes, et jam trajicientem Styga ? Cessa, oro,jam cessa, meque sine 
 quiescere. Hac verba prodierunt ex illo cadavere. Sed Vates paulo magis conci- 
 tatus, Quidni 7iarras omnia turbce huic, inquit, et revelas secreta tuce necis? An 
 non credis Farias posse acciri meis imprecationibns ? Fessos artus posse tibi ciu- 
 ciari? Ille respondet ex ferctro,et sic affatur plcbem cum prof undo suspirio: Ego 
 
 Par. clamore. Id. — 4 Spirifus. Sic Bert, Sciopp. in Symh. — 5 Palat. prcrfatur. 
 Elmenh. — G Plcrique vulgaies, Quot/. Colv. Sola Junt. post, recte jam ex- 
 liibiierat Quirf. Par. Quis. Repetit Berlin. Quod or o me quid post. Oud. — 
 7 Non est in sciipto vitce, Colviiis. Oxon. Fiix. momentanece. Oud. — 8 Qni- 
 dam impiessi, aliqiiando. Colv. — 9 Ms. illumina. Idem. Sic et Fiix. Rex. 
 In D'Oivill. Giielt". illuminans. Utrumque prave. Oud. — 1 Idem, Dira. 
 Colv. Cnm D'Oivill. et Fax. Peipeiam sane. Oxon. Guelf. pr. invocare. 
 Olid. — 2 Pal. laxa. Alii, lapsa. Elnienli. El Fux. laxa. [ii his Par. per- 
 petua conturbatione. In Pith. Edd. iionnnllis, membra lassa. Oiid. — 3 Oxon. 
 ulque. Id. — 4 Recte emendabis ex Ms. et imo cum gemitti pop. Wower. Imo 
 
 NOTyE 
 
 ' iSalubris irna] ' Arteria,' quod rias. Porro tantam esse vim Ma- 
 
 ejus pulsn tolius corporis salubris vel gicae artis putaverunt, ut Necronian- 
 
 insalubris dispositio exploretur. ticis carminibns et devotionibus sc- 
 
 '' Ac me in meam quietem permitted pulcralibus acciri posse illas Diras, 
 
 Sic spectrum Samuelis ad Saultira et in cujuslibet pectus immitti, lassos 
 
 queritur interturbatani suam quie- mortuoruni artus cruciari, deniqiie 
 
 tem : * Quare inquietasti me, nt sus- totum Infernuni subverti posse arbi- 
 
 citarerr' trarentur, ipsosque adeo mortuos 
 
 ^ Diras invocari] Virgil. jEneid. lib. metii cruciatuum parere Necroaian- 
 
 XII. ' Dicuntur geminsc pestes cog- ticis se evocantibus. 
 nomine Dir<r,Quas etTartareamNos "> Sic adoiati Affatur. ' Orare ' 
 
 intempesta Megaeram Uno eodemque enim dicere est: unde ' adorare' 
 
 tulit partu,' Sec. Ad quem locum alloqui. Saepe hoc significatu lepe- 
 
 Servius ' Diras' iuterpretatur Fu- ritur apud hunc Auctorem.
 
 METAMORPHOSKON LIB. II. 177 
 
 novae nuptse peremtus artibus, et addictus noxio ^ poculo, 
 torum tepentem ^ ° adultero mancipavi. Tunc uxor egregia 
 capit praesentem audaciam, et mente sacrilega coarguenti 
 niarito resistens altercat.7 Populus ^ aestuant, diversa 
 tendentes. Hi pessimam foeminam viventem statim cum 
 corpore mariti sepeliendam ;9 alii,' mendacio cadaveris ^ 
 fidem non habendam. Sed banc contationem sequens ado- 
 lescentis sermo distinxit.^ Nam rursus altius ingemiscens, 
 Dabo, inquit, dabo vobis intemeratae ^ veritatis documenta 
 pellucida ; et, quod prorsus alius nemo cognoverit,^ indica- 
 bo. Tunc digito me demonstrans : Nam,*^ cum corporis 
 mei custos hie sagacissimus exertam mihi teneret vigiliam, 
 cantatrices anus, exuviis ^ meis imminentes, atque ob id re- 
 
 suhlalufs nefariis fraudibus nova: uxoris, coactus sumere potionem venenatam, tra- 
 didi adultero lectuin meum adliuc culentem. Turn prwclara ilia conjux e re nata 
 confidentia se oharmat, et litigat scelerato aniino repugnans marito convinccnti, 
 Plebs incenditur dissidens in conlrarias partes. Hi contendunt deterrimam mulie- 
 rem humandam esse vivam e vestigio cum corpore sui conjugis. Illi vero non esse 
 credendum mendacio cadaver'is. Verum subsequens oratio mortui solvit lianc diibi- 
 tationem. Ipse enim trahens iterum suspirium profundius, Exhibebo, inquit, exhi- 
 bebo vobis argumenta munifesta sincera veritatis, et ostendam, quod mdli alii oni- 
 nino nolum est. Turn indicuns me digito, Cum enim, inquit, hie persiiicacissimus 
 cuslos mei corporis mihi invigilaret sedulo, velulce incantatrices inhianles spoliis 
 
 .^^■^^.^•^■^^■^^^^ 
 
 cumgemitu. Yn\go,unocongestu. Ma.\e. Elmenh. — 5 Ms. pernoxio. Quiclam 
 ciisi : adductus nox. poc. Colviiis. Per noxio poc. Alii, noxio p. Elmenh. — 
 G Ita Berlin. Sciopp. in Sjimb. et I. lu. Susp. Lect. c. G. Tepentem. Sic ele- 
 gantcr Bert. AVii,t. repe'nte. Elmenh.— 7 Fux. ultricatur. De ea scripttira 
 semel monuisse satis fiierat. Supra p. 130. Roald. Par. altercatur. Vide ad 
 1. II. p. 21. Oud.—S Ms. populos. Colv.— 9 Deest rh mariti in D'Orvill. 
 Contra esse addit Par. Oud. — 1 D'Orv. nlteri. Id.— 2 Th cadaveris abest a 
 Bert. Elmenh. Uncisqiic inclusit Scriverius. Oud. — 3 i^stuans popnlii?, et 
 .^cissiim studia in contraria viiljfns, cnni postliminio revocatiim ad vitara 
 audiri't juvenem, aliis alia placiicrc : hi matrem, qnas venenum in mortem 
 propinas.se diceretur, statim e vita tollendam ; alii loqnenti cadaveri fidem 
 non hahendam contendebant : nndi- mihi in nu litem venit gcnuinam lectionem 
 fore : Sed hanc contenliunem seq, ad. sermo distrinxit. Stewech. Bert, disirixit. 
 Elmcnh.^ — 4 Idem, in temeritate. Colv. C'lim Guelt'. see. Oud. — 5 Pal. et Flor. 
 pellucide quod pr. a. n. cognominarit indie. I'InicnIi. — (j Rex. Fux. .him. De locu- 
 tione ' tencre vif;iliain' adi I'urm. ad Val Elacc. 1. v. 252. ' Excidjias, Gra- 
 dive, tene :' uhi simul vide confusionem run/ cxctibia et exuvia, qua? hie scqni- 
 tur oh perpetuam perturbationcm literarnm b et v. Exteram Fux. Oud. — 
 7 Idem, excubiis. Colvius. Pal. e.ximiis. D'Orv. Reg. Fux. Guelf. pr. excuhiis. 
 Prave. 1. in. p. .55. ' Qua nidor ducebat suarum exuviarum.' Dein immincn- 
 
 NOTiE 
 
 " Torum tepentem] Adhuc tepidum ralorc mei corporis. 
 
 JJelph. cl Vur. Clas. Aput. M
 
 178 APULEH 
 
 formatae frustra saepius, cum industriam ejus sedulam^ fal- 
 lere nequissent:' [41] postremo ' injecta somni* nebula, 
 eoque in profundam quieteni sepulto, me nomine cieie non 
 prius desierunt,' quara dum hebetes artus et membra frigida 
 pigris conatibus ad artis magicas nituntur '^ obsequia. Hie, 
 utpote vivus quidem,5 sed tantum ' sopore mortuus, quod 
 eodera mecum vocabulo nuncupetur,^ ad suum nomen ig- 
 narus exsurgit : ^ et in exanimis ^ umbrae modura ultroneus 
 gradiens, quanquam foribus cubiculi diligenter occlusis, per 
 quoddam foramen prosectis naso prius, ac raox auribus, 
 vicariam pro me lanienara susceptavit.' Utque fallacias re- 
 liqua^ convenirent, ceram in modum prosectarum formatam 
 aurium ei applicant examussim,^ nasoque ipsius similem 
 comparant. Et nunc assistit miser hie praemium non in- 
 dustriae, sed debilitationis consecutus.'* His dictis perter- 
 
 meis, proptereaque stppe incassum mutatcB in alias formas, cum non potuissent de- 
 cipere diligentem ejus solertiam, immissa tandem caligine soporis, ipsoque demerso 
 in altum somnum, non cessaverunt me vocare nomine meo ; donee, cum mea membra 
 infirma et artus gelidi jam conarentur lento nisu morem gerere magiccs potentice, 
 hie, quippe vivus quidem, sed duiitaxat mortuus somno, quia erut mihi cognominis, 
 consurgit audito suo nomine, nesciens quid rerum gereretur. Et sponte sua ambu- 
 lam instar umbrce vita carentis, tametsi janua cubiculi esset sedulo obserata, passus 
 est pro me mutilalionem, amputatis per quondam rimam naso primum ac deinde 
 auriculis: et, ut cetera congruerent fraudi,adaptant ei accurate ceram configuratam 
 ad formam abscissarum aurium, concinnant quoque nasum cereum similem ipsius 
 naso, Et nunc astat hie infelix, adeptus mercedem, non vigilanticB suce, sed mu- 
 
 ^^^^•^f-^'^^^f'*-^ 
 
 tis Reg, imminentem Pal. Oud. — 8 Edd. antiquas, sedulam ejus, contra Mss. 
 Id. — 9 D'Orv. Oxon. Fux. Pith, et Edd. Colviana prlores, nequivissent. Id. — 
 1 Vulgati, postremum. Colviiis. Rom. et Bert, postremum. Elmenh. — 2 Reg. 
 Fux. ori. Oxon. Giielf. anibo, omni. 1. vi. ' Soporis nebnia.' Pind. Pytli. i. 
 vs. 14. Oud. — 3 Sic Mss. cum Edd. Colv. etseqq. Priores desire vel desiere. 
 Id, — 4 lidem viilg, nitantur. Colvius. Berlin, utuntur. Elmenii. — 5 Vivus 
 quidem. Rex. Fux. hie vivus. Oud. — 6 B, tamen. Pulean, Recte. — 7 D'Orv. 
 Oxon. Palat. Fux. Pitii. Guelferb. ambo, Edd. Vic. Jiint. Aid. Colin, nun- 
 cupaiur. Perinde. Dein in Guelf. pr. bene ad sui nomen. Vide supra. Id. — 
 8 lidem Vulg, resurgit. Colv. Bert, resurgit. Elnienli. Sic et Pith. Oxon. assurgit. 
 Recte Colv. reposuit exs. Sic enim Flor. Reg. Palat. Lips. D'Orv, et Ed. Junt. 
 post. In aliis resurgit. Oud, — 9 Bert, et exan. Elmenh. Male. Oud. — 1 Suscita- 
 vit. Colinaei Editio, susceptavit. Colv. Susceptavit Aid. optime. Roald. Lege 
 sustentavit, vel potius cum editione Aldina, susceptavit. Wowerius. L. sus- 
 ceptavit. Sic Aldus. Alii, I. suscitavit, inepte. Elmenh.— 2 Oxon. Gnelf. pr. 
 rdiqucB. Tum idem et Pal. Reg. Fux. Guelf. D'Orv. convenissent. Oud. 
 [Mox] implicant. Implicant Ms. Al. applicuit. Colvius, Applicavit et com- 
 paravit Fux, Oud. — 3 E.xamussim. B. et avulso. Putean. — 4 Guelf. pr. secu-
 
 METAiMORPHOSEON LIB. II. 179 
 
 ritus, tentare fortunarn ° aggredior.^ Injecta manii nasum 
 prehendo/ sequitur : aures pertracto,^ deniunt.^ Ac, dum 
 directis digitis et detortis nutibus prassentium 9 denotor,' 
 dum risus ebullit ; ^ inter ' pedes circnmstantium frigido 
 sudore defluens evado. NeC^ postea debilis, ac sic ^ ridi- 
 culiis, Lari me patrio reddere potui : sed, capillis hiiic ^ 
 inde latemm dejectis, aurium viilnera celavi; nasi vero 
 dedecus p linteolo isto pressim agglutinate ^ decenter ^ ob- 
 texi. Cum primum 9 Telephron banc fabulam posuit,"^ 
 compotores vino madidi lursum cachinnum integrant. Dum- 
 que bibones solita risui " postulant,' sic ad me Byrrheena, 
 
 iilntionis. Egn perterrefactux his verbis adorior palpare vultum meum. Admota 
 manu. capio nasum, ille sequitur mannin: cnnlrecto auriculas, decidtmt. Ac, dum 
 demonstror directis digitis, obliquatisque nutibus eoruin, qui aderant, dum ferves- 
 cunt cacliinni ; proripio me inter pedes astantinm, tofus iriadens sudore gelidn. Nee 
 postea uiusus sum redire in paternam domum sic truncntus, et obnoxius derisui om- 
 nium : sed, demissis capillis in idrumque talus, velavi plagas rnearum aurium, ope- 
 rui vero decenter turpitudinem mei nasi hoc linteolo arete applicato. Statim atque 
 Telephron imposuitjinem huic narrutioni, convivce omnes temulenti solvuntur denuo 
 in risum. Et, dumflagitant potare saluti amicorum, Byrrhcena sic me alloquitur: 
 
 tus. Ond. — 5 Basileenses et Ber. tentans aggredi. Alii, tentare aggredior. 
 Fortunarn ex Ms. addituni. An scribendiu;i, tentare forte jam aggredior 2 
 Colviiis. Tentare aggredior. Fiix. t. fortunam a. veiuni impropiie. Roald. 
 Tentare fortunarn agg. Colviiis, tentare forte jam a. Grutenis recte, tentare for- 
 main a. Sic Seneca 'tentare froiiteni ' dixit. Elmenh. Colvins, t. forte jaju 
 a. Ego, t. protinam aggredior, pro, continno, ut sape Plaiitns et Terentiiis. 
 Brant. — 6 Oxon. prendo, Giielf. sec. a ni. pr. appreh. Oud. — 7 Fiix. pertracte, 
 Reg. protractcB. An prcctraclo 1 Id. — 8 Alalini defluunt. N. Heins. — 9 Ac 
 dum etc. prcesenlium desnnt Giielfeil). pr. Oud. — I Par. devortor, Guelf. pr. 
 devertor. Supra direptis Ed. Ber. typollietariim errorc. Id.— 2 Pal. oldulit, 
 male. Elmenh. Sic et Guelf. sec. Oud. — 3 Pith, intra. Id. — 4 Exulat nee a 
 Fux. /(/.— .5 Adverbium deest Cod. Oxon. Si Gnelf. sec. /</.— 6 Ms. et 
 cum eo aliquot impress! hie. Colvius. Perperam. P. 33. * CavilUis liinc inde.' 
 Id. — 7 lUit. conghdinato. Elmenh.— 8 GweW'.^tr. dedecenter. Oud.— OD'Orv. 
 primus. Id. — 1 Dumque Inhere sotilarium postulant. Ms,, solufarias post. Horo- 
 aldus soUlariam. ISas. 1. solidulium. Legehat Lipsins, solita risui post. Col- 
 vius. Valde laborarunt eruditi, nt explicareut banc dicendi t'ormnlani, aiit 
 
 NOT/E 
 
 " Tentare fortunaml Lege cum Gru- 'i Ilanc fabulam po.^uit] Id osf, fini- 
 
 tero forniam, quod in interpretatione vit. Sic apud Virgilium, ' Ut vcnti 
 
 express!. posuere,' hoc est, cessavcro. Et alibi, 
 
 *" Nasi vero dedecus] I'ropric et ap- 'positocertaniine,' ubiServiiis, finite, 
 
 posite 'dedecus' de naso truncato. ■" Bibones solita risui [bibere 
 
 Virg. lib. VI. ' Et truncas inlioncsto .salutaria] Sic Eluienhorsiius, Pri- 
 
 Tulncrc nareg.' caeus, et Scioppius : salutaria bi-
 
 180 APULEII 
 
 Solennis, iiiquit, dies a primis cunabulis hujus urbis condi- 
 tae * crastinus advenit, quo die soli ' moitalium sanctissi- 
 mutn Denm Risum '^ hilaro ^ atqiie gaiidiali ritii^ propitia- 
 mus/ Hunc tua pra3sentia nobis efficies [42] gratiorem. 
 Atqiie utinam aliquid de proprio lepore laetificum honoran- 
 do Deo comminiscaris, quo magis ^ pleniusque tanto numini 
 litcmus. Bene, inquam,^ et fiet, ut jubes. Et vellem her- 
 cules materiam reperire aliquara, quam Deus tantiis affluen- 
 
 Crastinus dies adventat celebrari solitus ab illo usque tempore, quo prinmmfunda- 
 menta hujus urbis jacta sujit, quo dienos soli ex onuiibus hominibus litamus sanctLs- 
 simo Deo Risui more festivo atque liilari. Tua prasentia redJet eum nobis jucun- 
 diorem; utinatnque in honorem hujus Dei excogites aliquid nativa tua urbanitate, 
 quod exhilaret nos, ut melius et perfectius nobis propiiiemus tantum Deum. Recte, 
 inquam, etfaciam quomodo prcccipis, et certe cuperem invenire aliquid, quodpusset 
 
 verba corriipta emendaient. Sed recte legi in Fnlv. Cod. existimo : Dumqus 
 bibere salutaria postulant. Notus mos bibendi in conviviis pro salute absen- 
 tum, quern prajter alios tangit D. Ambrosius de Helia cap. xvii. Wou-er. 
 Variae sunt hie et librorum lectiones et doctoiuni conjecturae, atque utinam 
 ne et vanee ! Lego cum Fulviano Ms. Dutnque bibere salutaria postulant : hoc 
 est, dum pro salute aniicorum potare cupiunt. 'Salutarius' et 'salutaris,' 
 sicut ' vulgarius ' et ' vulgaris,' ' singularins ' et ' singularis,' Sciopp. in Symh. 
 Salutaria. Sic Wow. et Scioppius ex Ms. Fulvii reponunt. Lipsianus codex, 
 Dumque b. solutarias. Flor. et Bert. D. b. soUturias postul. Ron^. D. b. soli- 
 tariam. Aldus, D. b. solitaritim. Notus nios in conviviis bibere pro potenti- 
 bns et aniicis. Hieron. in Ep. Pauli ad Titum cap. 1. f. 201. August. Tom. 
 10. Ser, 32. f. 240. Scholiast. Hor. in Od. i. lib. iii. Ambros. de Helia et 
 Jejnnio c. 17. 'Quid antem obtestationes potantiuni loquar? Quid memorem 
 sacramenta, quas violare nefas arbitrantur. Bibamus, inqniunt, pro salute 
 Imperatorum, et, qui non biberit, sit reus in devotione. Videtur enim 
 non aniare Imperatorem, qui pro ejus salute non biberit.' Elmenhorstius. 
 — 2 Palat. D'Orv. Fux. Par. Guelf. ambo, Par. conditus. Oud. — 3 Reg. Fux. 
 solet. Id. — 4 Ms. risu. Colvius. D'Orv. tisit. Oud. — 5 Bert'in. hilari: male. 
 Vide ad p. 51. 1. iii. ' Hilaro vultu renidens.' Guelf. pr. hilara. Id. — C Bert. 
 risu. Elmenli. — 7 Editiones, magna. Colvius. Inepte. Sed Ed. Junt. post, 
 hinc excipias. Oud. — 8 Bene, inquum. Reg. Fux. Unde i. Fux. fiat. Mox 
 
 NOTiE 
 
 bere est, saluti amicorum potare. et recedit minus aManuscriptiSjquo- 
 Alii alia multa vocabuiorum monstra rum plerique salutarias, aut quid si- 
 oggerunt: solitarium, solidaliiim, sa- mile habent. 
 
 Marias, ^c. Lipsius volebat solita ' Soli mortalium sanctissimum Deum 
 
 risui, hoc ductus argumento, quod Risum hilaro atque gaudiali ritu propi- 
 
 mox Dei Risus injiciatur mentio, cui tiamus^ Tangit banc solennitatem 
 
 fortasse propinare mos fuerit apud Pausanias, ubi de Hypatensibus. Pin- 
 
 Hypatenses, qui eum soli mortalium tarchus in Cleomene meminit Templi 
 
 ut Deum colebant. Sed magis pla- eidem Deo Risui dicati. Refert quo- 
 
 cet prima lectio : apte enim congruit, que statuam ipsi a Lycurgo fuisse
 
 METAMORPHOSEON LIB. II.. 181 
 
 ter indueret.9' Post h£ec,' monitu^ famuli mei, qui noctis 
 admonebat, jam et ipse crapula distentus, protinus exsur- 
 go : ' et, appellata '^ piopere Byrrh cena, titubante vestigio 
 domuitionem capesso. Sed, cum piimam plateam " vadi- 
 mus, veuto repentlno lumen quo nitebamur extiiiguitur; ut 
 vix improvidae noctis caligine libeiati/ digitis pedum de- 
 tuDsis*^ ob lapides, hospitium defessi rediremus. Dumque 
 jam junctim proximamus,^ ecce tres quidam vegetis et vas- 
 tulis ^ coiporibus 9 fores nostras ex ' summis viribus ir- 
 
 abundanter condecoruri prcesentia tanti Numinis. His dictis, ego turgens quoque 
 tnulto lino consurgo hortalu mei pneri, qui me certiurem facicbat jam adcenisse 
 noctem: et,vale dicto festinanter Byriliaiice, incipio domtim peterc gressu vacil- 
 layiti. Sed, dum inredimiis per viam proximam, fax, quafreti eramus, extinguitur 
 
 sub'*"" — ■^ ■■' '■ ■'- -•' i.m: t 1,...-^ ,• :„,.i„ 1,-., ..,.....„.,.'..„,.,..» 
 
 "f*' ,^.„..- r-- -• r- , 
 
 bus 
 
 Pitli. eifiet, et ut j. Pro litemus in Oxon. letemur, pessinie. Oitd. — 9 Veiiie- 
 bat oliiii in nienteni legeie inunderet, antique pro inundaret. Nunc me siis- 
 tineo. Nam niliiloniinus hie 'affluentei' egregie convenit, cum et vestes 
 'fluxaj' dicautur auctoribus. Grut. Vid. Grut. Siisp. lib. v. cap. 8. Elmenli. 
 Afflucnter. Omnes excusi, effliienter. Infra lib. iv. pag. 68. ' Viniun calcibus 
 eiiricatis affluenter immissum.' Colv. — 1 Ms. DOrv. Post hoc : frequeiiti 
 variationc, ut ad hoc ct ad here. De Phil. iMor. p. 617. ' Tum post hoc vitiis 
 ejiclus.is.' Sic Mss. 2. Oud. — 2 Snbofl'endit me tani bievi intervallo lepeti- 
 tio verbi manendi. Itaque, si I'amulus liero non erat a pedibus, fingebam, 
 initu famuli. H. e. simul at(|ue triciiniuni intiabat seivus. Sin anteui pra;- 
 sens fiieiat, ccnjectabam, vwtu famuli : ut videlicet famulus lieruui dextra le- 
 viter telij;eiit, et hoiam indicaverit. INIinima etiani licentia (|uis feceiit, 
 nutu famuli. Veruni propter liapc talia nianum nemo, si sapit, verterit. 
 Certe non ego. Grut. ibid. Sed nil mutant codices; et ita junxit Auctor 
 1. III. p. 42. ' Piameutis expiavit.' A Palatine exulat Tti noctis. Sed 1. in. 
 p. .'il. ' Convivii appropin(piantis admouet.' Apol. pag. 420. ' Aduioncat 
 ejus pulcliritudinis.' Et sic aliis passim. Pro jam in Fux. est nam. Oud. — 
 :{ D'Orv. ex a surgn, quasi exudsurgo. Id. — 4 Manuscriptus liber, uppcUante. 
 Colv. Minus bene. Oud.— Ti Ms. librati. Sciopp. in Symb. — 6 Oxon. de- 
 
 I'jssis. Tum in Palat. /ios;)/</.s. Oud 7 Jam in vicum pr. A\\\, j. junctim pr. 
 
 Elmcnh. Lego, j«x/*w. Sic supra hoc lib. ii. 'Juxta sc ut assideret,' in 
 vetere libro legi, Juxlim sc, testis est Colv. et lib. iv. I'lorid. extr. ' Sed iibi 
 juxtiui consedit.' Brant.— >i Trcs quidcm vires et raslutis. Ita IJertin. rccte, 
 nisi fortft ulrcs dtkiiduni, legiMiduniijue, trcs <iiiitlam : (piouiodo alibi (|U()(iue 
 a|)ud Apuleium legi. Scwpp. in Symb. el I. lu. Susp. L. c. G.— 1) ] dslulis 
 
 NO'I'yE 
 
 erectam, " Piimam plateam] ' Platca;' Vi- 
 
 ' Quam Deus tantus affluenter indue- truvio sunt viic latiores : TrAoTeToi 
 rrt} Hoc est, valde fctivam, quae Gra;cis, a ttAcitos, latitude, 
 maximum risum excitaret.
 
 182 APULEII 
 
 tuentes, ac ne praesentia quidem nostra tantillum conterriti, 
 sed magis magisque cum semulatione ^ virium crebrius in- 
 sultantes ; ut nobis, ac mihi potissimum, non immerito la- 
 trones esse, et quidem ssevissimi viderentur. Statim deni- 
 que gladium, quera veste raea contectum ad hos usus ^ 
 extuleram, sinu liberatum arripio.^^ Nee cunctatus,* medios 
 latrones invado : ^ ac singulis,^ ut quemque colluctantem 
 oifenderam, altissime demergo ; quoad tandem ante ipsa 
 vestigia mea, vastis et crebris perforati vulneribus, spiri- 
 tum ^ efflaverint.^ Sic^ praeliatus, jam tumultu eo Fotide 
 suscitata,' patefactis sedibus anhelans, et sudore perlutus,^ 
 
 irnim'pentes maxima conatu in januam nnstram, ac ne minimum quidem terrefacti 
 nostra prcesentia, sed scrpius irruentes certatim ciitn majori impetu, adco ut jure 
 putarem eos esse pradones, et crudelissimos quidem. SUitim denique depromo e 
 sinu meo, et capio manu ensem, quern mecum tuleram occultatum meis restihus in 
 hos usus, et sine mora itijicio me in medios pradones, et profundissime condo eum 
 in corpus unicuique eorum, prout mihi occurrevant concerlantes ; donee tandem 
 exhalaverint animam ante meos pedes, confossi permultis plagis. Usque altis. Cum- 
 que depug7iuvissem ad hunc modum, Fotide jam expergefacta illo strepitu, et aperto 
 ostio, penetro me in ades anhelus et sudore diffiucns. Statimque me permisi gra- 
 
 corporibus. Snio, Nostrum non raro iiti dimiiiutivis vociilis : cum tamen vcr- 
 buni prapcedens ejus etiani generis non sit, subil siispicari, et masculis ; quod 
 sono non longe dissidet. Giut. ilnd. Male lianc leclioneni mutaiunt Seali- 
 ger, Vulcanius, et Co\\\ns in bassulis et masculis. Lib. iii. 'Unas denique 
 et manu pronitior et corpore vastior.' Et ' vasta proceiitas' apnd Agel- 
 liuin 1. X. Noct. Attic. Elmenh, B. nastulis. Forte tnasculis. Putean.— 1 Et. 
 Scribe: ex. Plaiitus Miiite: 'Ex sumniis opibus :' et Mercatore : 'Ex 
 suminis opibus viribusque.' Nosier Apologia i. ' Unis stndiis literarum 
 ex sunimis viribus deditus :' et ii. ' Quod negotiuin illiid mihi ex surn- 
 mis viribus conilavit.' Restituendum etiam lib. vii. ' Ex sunimo studio 
 fugiens imnianeni ursam :' et vni. 'Ex suuimo studio bestiam inse- 
 quentes.' Colvius. Ex. Ita Bertin. recte. Sciopp. d. l. — 2 Cumulatione. 
 Ita Bertin. recte. Sciopp. d. I. Cum amulatione. Lege cum Bertino : cu- 
 mulatione. Elmenhorst. — 3 Rom. ud hue usque. Idem. — 4 Vulgati, urripui. 
 Colvius. Arripui. Fux. arripio. Roald. Prjesens ostentant Mss. O. ex- 
 cepto Pithoeano, et Edd. Colvio posteriorcs. Oud. — 5 Edd. Ber. Col. Bas. 
 contains. Id. — 6 Involo. lideni, iuvado. Infra lib. vi. ' His editis iuvolat 
 eam:'et lib. ix. pag. 182. ' Philebum ceterosque comites ejus in volant avidi.' 
 Colv. Fi\x. 7n. I. involo: aptissime et significantissime : quomodo Ammian. 
 Marcel, xxiv. ' Milites in procinctu impetu veloci tendentes eos involavere 
 fortissime.' Roald. Invado. AVn, involo. Elmenh.— 7 Ms, singidos. Colvius. 
 Fux. singulos. Roald.— 8 Flor. spiritus effiaverunt. Idem. Flor. spiritus. El- 
 menh. — 9 Sicque. Vulgati, Sic. Colv. — 1 Reg. Fux. Fotidem suscitatam. 
 Vorie, suscitaram: quanquam vulgatum nmtari, non opus sit. Oud. — 2 Perli- 
 tus. Quidam, perlutus. Notavi supra lib. i. Colv. Perlutus. Ita recte Rom. 
 Editio. In aliis esi, j)erZi<MS. Elmenh. Pe?ij<us est in Mss. aliquot Beroaldi, 
 Reg. Fux. Edd. Junt. pr. Aid. Colin. Bas. Colv. Wov?. Vulc. Sed vide ad
 
 METAMORPHOSliON LIB. II. 183 
 
 irrepo : meque statim, utpote pugnacium ^ latronum in vi- 
 cem Geryoneae '^ caedis "^ fatigatum, lecto simul et somno 
 tradidi. 
 
 bato meo simul et sopori, perinde lassatum trucidatione pradonu7n j)ertinacium in 
 pugnando, ac si oecidissem Geryonem. 
 
 ^ ^^^^^■^■^^^^■^^ 
 
 p. 10. ' Lotio perlutus:' et, ' Madore perliierent.' Oud, — 3 Ms. pugnarium. 
 Unde Lipsiiis, pugnacium. Colvius. Scribe, pugriacium. Wowerius. Pugna- 
 cium. \i\\go,pugnantium. Jiert. pugiiarum, Male. Elmenh. — 4 Ms. Gersonee, 
 Forte sciipsit, Geryonacea. Plantus Aulularia : ' Ex genere Geryonaceo/ 
 Colv. Lipsii liber, GersonecB : unde Colvius, GeryonacecB. ElmeDb. 
 
 NOT^ 
 
 " Geryonece cadis] Inter Herculis dem nomine fratres bellatores tanta 
 
 labores recensetur caedes Geryonis, inter se animi concordia, ut anima 
 
 Baleariiim ambarnin et Ebusi Insula- una tria corpora regi putarentur. 
 
 mm Regis, qnera ideo tria corpora Facete trium latronum caedem a se 
 
 habuisse finxerunt: vel, ut quibus- factam caedi tricorporis Geryonis 
 
 daui placet, eo quod tres fuerint eo- comparat.
 
 APULEII MADAURENSTS 
 
 METAMORPHOSEON 
 
 LIBER III. 
 
 [43] CoiMMODUM punicantibus phaleris Aurora roseum 
 quatiens ' lacertum/ coelum inequitabat : ^ et me, securas 
 quieti revulsum,^ nox diei reddidit, .^stus invadit animiim'*^ 
 vespertini^ recordatione facinoris. Complicitis denique 
 pedibus/ ac palmulis in ^ alternas digitorum vicissitudines'' 
 
 Jam Aurora, concutiens brachium ruhicundum, equitabat per athera rubentibus 
 phaleris dependentibus : cum nox me reslituit luci ereptttm sopori. Fluctuaiio oc- 
 cupat mentem meam, vel ob ipsam memoriam cadis, quam vespera palraceram. 
 Collectis demum sub me pedibus, conjunct is manibus super genua, digilis inter se 
 
 -^^-^^^^-^s*^*^^^ 4 
 
 1 Quatiens exnlat a Eegio, Fux. Oud. — 2 M. inquietabat. Putean. Sic et 
 Pith, et Coll. Voss. inepte. 'InnirTis rius passim. Abest veio a Regio, Fux. 
 ut coelum a Par2eano et Guelferhytanis. Oud. — 3 Ms. Fulvii, reinulsum. 
 Sciopp. in Symbola. Fulvins, remulsum, male. Elmenh. — 4 Ed. Bas. pr. ani- 
 mumque. Oud. — 5 Vel vesp. Dele rh vel ex Flor. Elmenh. Vel abest in B. M. 
 Putean. — 6 Comp. d, pedibus. Quomodo iu monumentis sepulcralibus passim 
 pueri et puellae lugentes exprimuntur. Complicitisque d, p. Palat. Palmis 
 Pith. Oud. — 7 Inter. Excusi ante, in. Colvius. Flor. in. Elmenh.— 8 V. com- 
 
 NOT^ 
 
 * Aurora roseum quatiens lacertum^ 
 Hoc est, caedens equos suos flagello, 
 quod tenebat nianu rosea. Qui co- 
 lor Aurorje : unde Homero fioSaSaKTv- 
 Aoj dicitur, roseis digitis. 
 
 '' In alternas digitorum vicissitudines'^ 
 Qui gestus est moestorum. D. Basil. 
 Homil. in famem et siccitatem : Kal 
 
 res (rovTO 5e rcip irevBowruv ffXfltJ-CL), 
 &c. Et manibus super genua com- 
 plicitis (hie autem est lugentium ges- 
 tus), &c. Habitum fuit et inter ve- 
 neficia. Plin. lib. xxviii. cap. 6. 
 'Assidere gravidis,vel cum remedium 
 alicui adhibeatur, digitis pectinatini 
 inter se implexis, veneficium est: 
 idqiie compertum tradunt, Alcmena
 
 APULEII METAMORPHOSEON LIB. III. 185 
 
 super genua connexis/ sic grabatum coxim' insidcns,^ 
 uberlim flebam : jam forum et judicia, jam sententiam, ip- 
 sum denique carnificcm imaginabundus. An mihi quis- 
 quam tarn mitis/ tamque benevolus judex obtingat/ qui me, 
 ternai' caedis perlitnm cruore+ et tot civium sanguine de- 
 libutum, inuocentem pronuntiare poterit? Hanc iilam mi- 
 hi gloriosam peregrinationem fore Chaldaeus Diophanes** 
 obstinate prasdicebat. Haec ^ identidera mecum replicans, 
 fortunas meas ejulabam. Quati fores interdum/ et fre- 
 quenti clamore januae nostrae perstrepi.^ Nee mora, cum 
 magna irruptione patefactis aedibus, magistratibus, eorum- 
 
 pectinathn implicitis, sicque sedens in meo lecto in coxas, plorabam ahundanter,jam 
 mihi reprasentans forum, judicia, condemnationem, et postrcmo ipsuvi tortorem. 
 An nanciscar uUum judicem {inquiebain apud me) mihi adeo amicum, adeo faven- 
 tem, ut possit absolvere me perfusnm stoigxtine tripUcis homicidii, et madentem 
 cruore tot civium J Hoc est illud iter, quod Chuldmus Diophanes pertinnciter 
 affirmabat mihi futurum gloria. Hcec subinde rccogitans apud me lamentabar 
 sortem meant. Interea janua nostra cwpit valide pulsari, et mugnus titmiUtiis fieri 
 ante nostrum ostium. Et statim magna impetu aperta domo omnia impleta sunt 
 
 ^^^0^^^^^^^^ 
 
 plexis. ' Digitis pectinatlm inter se amplexis/ ait Plinius, et Ovidiiis ix. 
 Mctam. ' Digitisque iuter se pectine junctis.' Hinc ergo liquet, quas alter- 
 nas digitormn vicissitudines dicat. Ne aliis accedamus, qui haec perperam 
 intcrpretati. IVower. — 9 Fux. sessim. Sed glossa est. Roald. — 1 Ainicus. 
 Fiix. mills. Ita Aid. Roald. HJitis. Ita INIss. onines. Alii, amicus. Elinen- 
 liorsdus. li. M. mitis. Putean. — 2 Obtinget. Manuscriptus codex, abtinget. 
 Colvius. Berlin, obtingeret, Reg. obtivgat. Optime. Suae enim tacitiK in- 
 terrogalioni inest spes nietiii mixta. Oud. — 3 Basileenses, letr^E. Colvius et 
 Elinenliorstius. Tetrw. Fux. tritia, et Aldus, lernce. Ms. rectior. Roald. — 
 4 Edd. Colv. Vulc. Wow. Elm. Scriv. cr. perl. Oud. — 5 Hcec deest Edd. 
 Junt. pr. Aid. Hie Edd. Vic. Bcr. Col. Ras. pr. Turn metum Edd. Vic. Ber. 
 Juut. pr. Col. merum Bas. pr. vitiose omnia. Id. — G Inlerdum. Vnlgati, inte- 
 rim. Sic supra 1. II. ' Saivire vulgus interduni et facti verisiniilitudine ad 
 criminis credulitatem impelli.' Noii bene Beroaldus alitor scribit lib. ix. 
 ' Interduni Pliilesitarrus, cognito strepitu, raptim timica injectus, sed plane 
 pra; tiirbatione pedibus iniectis procurrit cubiculo.' Et post : * Intcrdum 
 acerrimo gravi odore sulfuris juvenis incscatus.' Coiijeccrim legendum 
 etiam I. v. ' Interduni Psyche (|u:i-sitioni Cupidinis intenta jiopulos circui- 
 bat.' In quibus onniibus interduin pro interim Noster ponere aniat. Colv. 
 Interim, lioin. fj.f. inlerdum. Elmcnli. — 7 Bert, prostrepi. Id. — b Manu exa- 
 
 NOTJE 
 
 Hcrculeni pariente. I'ejus, si circa ron?c circumstantium fata donabat^ 
 
 unum ambove genua.' et nostro Lucio provcntum sua; pe- 
 
 •^ ('ox. [Coasim] In coxas, quasi regrinationis in(|uirenti gloriani satis 
 
 coxim, teste Nonio. lloridaiu, licc. proniiscrat : lib, n. 
 
 '' Chaldaus Diophanes^ Ille qui co-
 
 186 APULEII 
 
 que mioistris, et tuibae^ miscellaneae * cuncta completa. 
 Statimque lictores duo de jussu 9 magistratuum iramissa * 
 manu trahere me sane non renitentera occipiunt.^ Ac, dum 
 primuin angiportum insistimus, statim civitas oranis in po- 
 pulum ^ efFusa ^ mira densitate nos insequitur. [44] Et, 
 quanquam capita in terram, immo ad ipsos Inferos jam de- 
 jecto, moestus incederem, obliquato ^ tamen aspectu rem 
 admirationis maximae conspicio. Nam, inter tot millia po- 
 puli circumsedentis,^ § nemo prorsus, qui non risu dirum- 
 
 Magistratibus, eorumque lictoribus, et turba hominum omnis generis. Et continuo 
 duo Appaiitores manu in me injecla, ex manilato Magistratuum, irahunt me nequa- 
 quam reluctantcm ; et, ubi dcvenimus in proximum vicwn, continuo plebs erumpens 
 ex tota urbe prosequitur nos admiranda frequentia. Et, quamvis ambularem tristis 
 capite demisso in terram, vel potius jam ad ipsos Inferos, deflexis tamen oblique 
 oculis video rem prorsus mirandam. Nam, ex tot millibus pkbis me ambientis, 
 
 ratus liber, tubce. Viilgati, turba, Ut nos edidimus, sic etiam in veteribus 
 libris esse testatur Beroaldiis. Scriptus liber, compfecfa. Colv, — 9 Guelf. pr. 
 visu. Olid, — 1 Bert, emissa. Elmenh. — 2 Idem Ms. trahi me sane non reticen- 
 tem 0, Colvius. Fux. t. s. me non reticentem accipiunt. Vulgatam lectionem 
 juvant ilia ex pag. 247. * Non renitentera attraxit.' Pro accipiunt lego, occi- 
 piunt. Roald. Occipitint. Male a vulgatis hoc verbiim abest. Elmenh. — 3 Im- 
 pensius placet conjectura mea, in publicum : hoc ideo, quia ignorem, quid sibi 
 velit in populum effusa. At alio loqnendi genere utunUir omnes. Pro ciinctis 
 audiatur Lat. Pacatus, Panegyr. Theodosio dicto : ' Qnid referam efFusam 
 in publicum turbam domorum f' Grut. In populum. Sic Fiorent. Gruterus 
 noster Suspic. 1. vi. c. 6. legit: c. o. in publicum. Elmenh. Tentabam, in 
 poplicum, vel, qiiod etiam aliis in mentem fuit, in publicum. Pro vulgata stat 
 Joann. Isacius, vir omni liberali doctrina perpolitus. Brant. Olim conjeci, 
 populalim, \ el in speculum, ut p. 59. penult. ' spectaculum.' Sed vera lectio 
 est publicum. In Mss. forte poplicum. Nam a ' populico,' * piiblicus.' Ve- 
 tus apud Gruterum lapis N. CL. 6. ' poplicus,' et Glossae Vet. ' puplice' et 
 * puplico.' Ita Tacitus aliique. Liv. xxxiv. 8. * Aliquanto major frequentia 
 mulierum posterodie sese in publicum etfudit.' Wasse. — 4 Obliquato exulat ab 
 Oxon. Mox J. G. Vossius in Etym. v. ' Spectio ' citat spectu: ubi vide. 
 Dein admiratius D'Orviil. magnce Fux. Oud. — 5 Immo, circum stantis, vel cir- 
 cum sequentis. Necdum enim sedebat. Sed jam scripsi me legendum arbi- 
 trari, populi circum secus, supra ad lib. ii. Colv. Forte, circum sequentis, Sciopp. 
 
 NOT/E 
 
 « TurbcE viiscellanecB'] Intellige po- In populum effusa est, effusa in mag- 
 
 puli turbam, quae una cum Magistra- nam popiili turbam. 
 
 tibus intraverat, mixtaque erat ex s Populi circumsedentis} Forte me- 
 
 omni genere hominum. Hus legas circumsequenlis, quod Sci- 
 
 '' Civitas omnis in populum effusa] oppio placet. Aul circumjluentisy ut 
 
 Legebat Gruterus in publicum. Forte vult Pricaeus. 
 in propatulum. At nihil mutandum.
 
 METAMORPHOSEON L115. III. 
 
 187 
 
 peretur,*^ adcrat. Tandem pererratis plateis omnibus, et 7 
 in modum coiiim, qui ^ lustralibus piamentis^ ^ minaspor- 
 tentorum hostiis circumforaneis expiant, circumductus 
 an2:ulatim, forum ejusque * tribunal astituor. ' Jamque 
 sublimi ^ suggestumagistratibus residentibus, jam praecone 
 
 nuUus erat }temtus, qui non emoreretur risu. Tandem emensus omnes plateas, ct 
 circuinduclus per otnnes angulos, instar corum, qui in sacris amburbialibus procu- 
 rant minas prodigiorum ductis ciica urbem victimis, sistor in foro, et in ejus tri- 
 bunali, Jamque judices sedebant in alto pulpito,jam publicus prceco indicebat si- 
 
 ^^^>#VS^^^ 
 
 in Symb. Forte circum fundentis se, vel circumdantls. Wass. — 6 Lib. x. ' Risu 
 inaxinio dimmpiintiir.' Elinenh. Reg. Fax. disrump. Guelf. pr. dirumpetur. 
 Oud. — 7 A Paraeano abest rh omnibus, a Palatino copula. Id.— 8 Vetus, qui- 
 bus. Colvins. Flow quibus. B)VL\e. Elmetih. Sed et Pith. Guelfeib. sec. Reg. 
 Fiix. et D'Orv. habent quihus. Palat. quibus lustvatibus, Par. Guelferb. pr. 
 in quibus lustralibus. Quare forsan est legendiim, <ji« sm6 i. Certe illud gui- 
 bus non de nihilo est.— 9 Expiamentis. Rom. piamentis. Tzetzes Chil. v. 
 Hist. 23. Elmeiik. — 1 Circ. angulati f. e, Hasc piitabani correctum iii iioc 
 modo ; cir. angulatim forum usque tribunal astituor. Apuleius libro nono ex- 
 tremo : ' Angulatim cuncta sedulo perlustrari jubent.' Stewech. Forte, in 
 forum et usque trib. Sciopp. in Symb. et 1. iii. Susp. L. C. 8. — 2 Vulgati, 
 sublimo. Et sic antat Noster. Colv. Fux. sublimi. Sed supra ex eodtm Ms. 
 pag. 2C. ' ventos iuauimos ' dixit pro, inanimes. Rould. Pal. et Bert. Jam 
 
 NOT/E 
 
 •" Lustralibus piamentis] In quibus testatur Tzetzes Chiliad, v. Hist. 23. 
 
 liostia per toUm urbem circumduci- quae incipit: 'O (papfiaKhs rh Kadap/xa 
 
 tiir, morte sua cladi-m inmiinenteni roiovruv ^v ru irdKai, *Av avficpopaKUTf- 
 
 aut lucm mox expiatura, quae quidem Aa/3e irdKiv Otoixrivia. Elfr' oiv \tfj.hs, fire 
 
 hoslia apnd (jimsdam liumana fiiit. Xutfihs, 6:c. Ubi non (picmvis ex i)au- 
 
 De Massilieusibus testatur Scrvius ptribus, sed deformis^imum totius ci- 
 
 ad hace Virgil. /Eneid. in. ' Auri sa- vitatis deligi ad hoc niunus ait, ip- 
 
 cra fames :' ' Id est, execrabilis,' in- sique casoum, ct offam, et ficns tradi 
 
 quit, ' ut :' Sacraj panduutur porta;.' in nianum ; turn quibusdam agresti- 
 
 Tractiis est autem sernio ex more bus virgultis caesuni cremari vivun), 
 
 Gallorum : nam, Massilicnsc* quoties usliciiic cineres in marc spargi solitos. 
 
 pestilentia laborabaiit, unus se ex Circuilio Inec solcnnis urbisquc pur- 
 
 j)auperibus ofi'erebat, aiendus anno gatio ' ambuii)ium ' dictum Homanis : 
 
 integro publicis et purioribus cibis: ct ' aniljui biales liostia-' apud Fes- 
 
 liic postea, ornatus verbeiiis et vckti- 
 bu8 sacris, circumduccbatur per to- 
 tamcivitatcm cum exerrationibiis, ut 
 in ipsum rccideicnt mala totiug civi- 
 tatis : et sic projicicbatur,' in mare 
 nempe. Hujusmodi bumanam hos- 
 
 tuni, ' (|ua; circum tcrminos urbis 
 Ruuia- duccbantur.' 
 
 ' Tribunal astituor] Trii)unal Vitru- 
 vio locus est in basilica, licmicycli 
 figura, ubi jus dicitur. Fiebat et in 
 castris tribunal ccspititiuni Imperato- 
 
 tiam KoOapua (ii (papnuKuv appcllalanj ris scdes. VideTacit.Anuul.lib.il.
 
 188 APULEII 
 
 publico silentium clamante, ' ^ repente cuncti consona 
 voce flagitant, propter coetus multitudinem, quae pressurae 
 iiimia + densitate periclitaretur, judicium tantum theatro ' 
 redderetur. Nee mora, cum passim ' populus proeurrens 
 caveas conseptum "" mira celeritate complevit ; aditus eti- 
 am " et tectum omne fartim stipaverant.*^ Plerique colum- 
 nis implexi,7 alii statuis dependuli,° nonnulli per fenestras 
 et lacunaria semiconspicui, miro tamen omnes studio vi- 
 sendi, pericula salutis negligebant.^ Tunc me per prosce- 
 nium 9 p medium velut quandam victimam publica ministe- 
 
 leniium, cum omnes suUto petunt clamore unanbni, ut judicium tanti momenti 
 pronuntiaretur in theatro, ob frequentiam populi, qui in periculo esset ex nimin 
 multitudine et compressione. Stutimque plebs undique provolans replevil conses- 
 sumtheairimirabilifestinatione. Implecerant quoque confertim ipsos introitus et 
 universum tectum. Magna pars amplexi columnas, alii pendentes ex statins, alii 
 jrrominentes media parte sui ex fenesiris et laquearibus, omnes tamen nihili facie- 
 bant discrimina vitcB sucb ex mirabili desiderio videJidi. Turn ministri publiei 
 deducunt me per medium proscenium tanquam hostiam aliquam, et statuunt in 
 
 ^■^.^K^^^^^ ^ 
 
 sublime s. m. insidentibns. Alii : J. sublimo s. m. r. Elmenli.— 3 Flor. silentio 
 c. Berlin, silentium clamato. Male. Elmenh. — 4 Bert. ]). nimia. Id. — 5 Ms. 
 compassim. Colvins. Item Giielferb. ambo. Male hinc conjecit Sopingiws 
 compressim. Hoc freqnens est in Mss. Populus Guelf. sec. et D'Orv. ut 
 ibid. p. 40. Oud. — 6 Oxon. stipaverat. Palat. Gnelfeib. sec. stipaverunt. Id. 
 
 7 Vitiose Palat. colationis. Oxon. et Guelf. pr. ijipssi. Dein nonnullus 
 
 Guelferb. pr. Id.—S Idem Ms. per. negl. niisso iilo salutis. Rectins, etiam 
 ex seiitentia nostri Canteri. Colv. Bert, et Flor. p. salutaris. Palat. et Lips, 
 banc vocem ignorant. Eecte, si Cantero credimus. Elmenh.— 9 Reg. Fux. 
 
 NOTiE 
 
 k Silentium clamante] Solennis prae- veae iterum liabetNoster, lib. x. ' Ad 
 
 conis formula: ' Silete, et tacete, conseptum caveae pompatico favore 
 
 atque animadvertite.' deducor.' 
 
 ' Theatro] Theatrum Indis sccnicis " Aditus etiam] Per quos videlicet 
 
 destinatum praecipue erat. Hiijus populus in theatrum ingrediebatiir, 
 
 descriptionem pete ex Vitruvio lib. egrediebaturque, quae quidem ' vo- 
 
 V. capp. 6. 7. et 8. Adi et Rosinnm, niitoria' appellata reperio, eo quod 
 
 si lubet, Antiquit. Rom. lib. V. Thea- populum exeuntem videreutur vo- 
 
 tri partes erant Scena, Proscenium, mere. 
 
 Pulpitum, Orchestra, et Cavea spec- " Plerique columnis implexi, alii sta- 
 
 tatorum, quas ibidem fusius descrip- tuis dependuU] Columnis et statuis 
 
 tas reperies. ScenjE, tuin etiani Porticus illius, 
 
 "> CavecB conseptum] Cavea in Thea- qua; in summa Theatri gradatione 
 
 tro est, nbi sedet populus. Plant, erat, tectumque habebat et laquea- 
 
 Amphitryone : ' Eant per totam ca- ria. De quibus hie nienlio. 
 
 veam spectatoribus.' Conseptum ca- i* Per proscenium] Quod erat ante-
 
 METAMORl'KOSKON LIB. III. 
 
 189 
 
 ria' perducunt, et orchestras mediae'' sistunt. Sic' rursum 
 praeconis amplo boatu citatus accusator "^ qiiidam senior 
 exsurgit;^ et ad dicendi spatiiim vasculo ^ quodam in 
 vicem coli graciliter fistulato/ ac per hoc ^ guttatim defluo 7 
 
 medio orchesfrce. Ifaque qiddam delator cetate provectus iterum vocatus vasto 
 clamore prceconis assurgit ; et infusa aqua in quoddam vas tcnuiter perforatum 
 instar coli, per quod perfluebat stillatim ad definiendum tempus dicendi, affatw 
 
 prostomum, D'Orv. prosellium, Palat. scenium. A Pith, abest me. Oiid.— 
 I Qiiiilain, publici 7ninistri. Reposiii etiani lib. ix. ' Immissis itaqite lictori- 
 bus, ceterisque publicis ministeriis.' Item lib. x. Qiiintilianus Declaniat. 
 277. ' Qui per ministeria pnblica et carnificiuH manus occidiintiir.' Sic Mi- 
 nisteria nmnicipalia apud Ulpiamim 1. x. D. ex qnib. cans. majo. Et aliud 
 est ministeriiim pnbiiciun apud jMartiaiium 1. i. D. ad L. Jul. Repetund. 
 Colv. In sola Ed. Bas. |)r. est publici ministri. Vide Roald. etiani ad 1. ix. 
 p. 208. Arntzen. ad Plin. Paneg. c. 49. Heinsii Advers. p. 766. et quos 
 non .' Olid. — 2 D'Orv. orceste. Id. — 3 Lipsius le^it /i/c. ^m/)/o deest Oxon. 
 et Gnelf. pr. a m. s. Id. — 4 Fux. assurgit. Roaldus. Oxon. siirgit cum Guelf. 
 pr. Oud. — 5 IVIs. baculo. Est autcni giapbica descriptio clepsydr;B judicia- 
 riee, ad cujus cursuin dicebant advocati. De qua forte post. Colv. — 6 Guelf". 
 pr. a m. pr. hwc. Oud.— 7 Deflua. Flor. et Rom. dcjiuo. Ehneiih. — 8 Guelf. 
 
 NOTiE 
 
 rior Seen* pars, in cujus medio Pul- 
 pitum, in quo Listriones fabulas age- 
 bant. 
 
 1 OrchestrcB medicel Orchestra fuit 
 spatium totitis Tlieatri medium et iii- 
 fimuni ante [)nl{)ituni, figurap fere se- 
 micircularis. In ea Senatores et Le- 
 gati honoratiorum gentium apud Ro- 
 inanos sedebant spectaturi. Apud 
 Graecos autem latior erat Orchestra, 
 et in ipsa saltationes peragebantur: 
 undc nomen sortita est; dpx(^(T6ai 
 cnim Graccis saltare est, et gesti- 
 cuiari. 
 
 ' Prceconis amplo boatu citatus accu- 
 sator, Sfc] Asconius in Verrinam iic. 
 ' Apud Veteres, et Judices, et Rei, 
 et Accusatores, ct Defensores voce 
 prarconis citabantur.' 
 
 • Vasculo quodam in vicem coli gra- 
 ciliter fislulato, ifc] Clepsydram gra- 
 phice depingit, quae erat, ut ex hoc 
 loco patet, vas infundibuli instar 
 
 acuminatum, habens in ipso acumiue 
 minntum foramen, per quod aqua 
 contenta stillatim etfluebat, donee 
 penitus exinanitum vas esset : quod 
 cum certo temporis spatio fieret, ad 
 temporis mensuram adhibita sunt 
 ejnsmodi vasa. Et, in causis pracci- 
 pue capitalibus, solebat certus clep- 
 sydiarum numerus accusatori, major 
 reo concedi, eo quod diflicilior soleat 
 esse defensio, quam accusatio. Ex- 
 haustisclepsydris finem orandi facere 
 orator cogebatur. Tertiam circiter 
 nnius horae partem durasse singulas 
 clepsydras colligi potest ex lioc loco 
 C. Plinii Jiinioris lib. ii. Epist. 11. 
 ' Dixi lioris jjivnc <iuin{|uc ; nam de- 
 cem clepsydris, quas spatiosissimas 
 acceperam, sunt additae quatuor.' A 
 clcpsydiis tracta est parcemia 'Avo- 
 \i(TKfis i/'5a>p, I'rustraconsumis a(|uam : 
 in eos, qui frivola inter orandum 
 atfcrunt, nihilque ad rem facicntia.
 
 190 APULEII 
 
 infusa aqua, populum sic adorat : Neque parva res, at 
 prajcipue pacem civitatis cunctce respiciens, et exemplo 
 serio profutura tractatur, Quirites' sanctissimi : quare^ 
 magis congruit sedulo singulos atqiie iini versos vos 9 pro 
 dignitate publica providere, ne nefarius homicida tot [45] 
 csedium ' lanienara, quam cruenter ^ exerciiit, impune com- 
 miserit. Nee me putetis, privatis simultatibus instinctum,^ 
 odio proprio saevire. Sum naraque nocturnae custodiae 
 praefectus : + " nee in hodiernum ^ credo quenquam ^ pervi- 
 gilem diligentiam meam culpare posse. Rem denique 
 ipsam, et quae nocte gesta sunt, cum fide proferam.^ Nam, 
 
 populum hoc modo : Res agilur non levis momenti, Cives cequissimi, sed pertinens 
 in primis ad tranquiUitatem totius liitjus urbis, et utilis futura ceteris hoc gram 
 exempli). Quapropter convenientissimum est vos omnes et unumquemqne vestrum 
 pro honore hujus cicitatis dare operam, ne hie sceleralus impune patraverit homi- 
 cidium tot civium, quod commisit adeo crudeliter. Neque existimetis me impulsum 
 offensionihus privalis hisectari eum, acerbius inimicitia propria. Sum enim pra- 
 fectus excubiis noctis : neque arbilror sedulam meam vigilantiam hactenus posse 
 reprehendi ab ullo homine. Ceteruni nurrabofideliter rem ipsam, et quce perpetrata 
 
 quaras. Olid. — 9 A. u. v. Et Fiix. Nos Berlin. Id. — 1 Beroaldum seqiiinnir. 
 Scripta lectio, et. viilgata vetiis, totam cedium. Ex quo fuit, cum iegerem, tot 
 jam ccedium. Colvius. Lege, tot civium. Wowerius. Rom. tetam cedium. 
 Lege cum Gruteio (1. vi. Susp. c. 6.) tot civium. Elmenh. — 2 Bert, cruentus. 
 Id. Non male, si plures addicerenl Codd. de quo alibi. Oud. — 3 Bertin. in- 
 structum. Elmenh, Solita corruptione. Vide ad Sil. 1. vin. 240. xv. 135. 
 Infra 1. VIII. p. 168. ' Dolore pellicatus instincta:' ubi piura. 'Turn Ji aire 
 Fux. Oud. — 4 Inserit Fux. c. custos /)(■. Id.^ — 5 Fax. nee in hodiernam diem. 
 Roald. E glossa. Vide ad 1. i. pag. 18. Septim. de B. Troj. in. 25. ' Hele- 
 nam in hodiernum retinendam putetis ?' Sed in niea collatione non compa- 
 ret diem. Oud. — 6 D'Orv. Fux. quempiam, et Reg. Fux. inculpare, haud male. 
 Dein nocte exulat a Guelf. sec. Id. — 7 Veteres excusi, perferam. Par huic 
 lib. I. Colv. Bert. Pith, perferam, male. Elmenh. D'Orv. Guelferbytani 
 quoque perferam, sell, ad aures. Sed proferam reliqui cum Ed. Bas. pr. sec. 
 
 NOT^ 
 
 * Quirites] More Romano Hypa- comprehendere, incendiis praeterea 
 
 taeos cives alloquentem inducit accu- nocturnis opem ferre. Hi videntur 
 
 satorem ilium, qui more Gra?co dix- a disciplina castrensi originem dux- 
 
 isset : ^fl &vSpe$ 'TiraToTot. isse. Eligebantnr enim in castris ex 
 
 " Noclurncecustodia; prcpfectus']'Prx- miiitibus, qui vigiHas nocturnas cir- 
 
 fectus vigilum, quorum munus erat cumirent, renuntiarentque, si quid 
 
 totam urbem noctu perambnlare, et alicubi es.set male gestum. Hi cir- 
 
 observare diligentcr quid quoque in cuitores primo dicti sunt ; at postea, 
 
 vico gereretur, pracdonesque, et ho- teste Vegetio, militiie factus est gra- 
 
 niicidas, si quos habuissent obvics, dus, dictique sunt circitores.
 
 METAMORPHOSEON LIB. III. 191 
 
 cum fere jam tertia vigilia '" scrupulosa diligentia^ cunctae 9 
 civitatis ostiatim singula cousiderans circimiirem,' conspi- 
 cio istum crudelissimum^ juvenem mucrone destricto pas- 
 sim caidibus operantem:'' jaraque tris' numero saevitiaejus 
 interemtos, ante pedes ipsius spirantes adhuc corporibus in 
 multo sanguine palpitantes. Et ipse quidem, conscientia 
 tanti facinoris merito permotus, statim profugit: et,^ in 
 domura quandam praesidio tenebrarum elapsus, perpetem 
 noctem delituit. Sed ^ providentia Deum, quae nihil im- 
 punitum nocentibus permittit, priusquam iste clandestinis 
 itineribus elaberetur, mane praestolatus/ ad gravissiraum 
 judicii 7 vestri sacramentum ^ eum curdvi producere.^ Ha- 
 
 sunt hac node. Cum enim circa mediam noctem lustrarem totamurhem accuratiore 
 diligentia, ab ostio ad ostium ohservans cmtcta; video hunc seevissimuin adolescen- 
 tem Itinc inde perpelrantem homicidia nudato gladio ; tresque jam interfcctos ejus 
 crudelitate ante ipsius pedes adhuc anhelantes corporibus tremule subsultantibus in 
 plurimo cruore. Et ipse quidem, jure exugitatus conscientia tarn diri scelemy 
 aufugit illico, et, cum evasissct in quasdum cedes beneficio noctis, latuit ibi tota 
 node. Sed prudenti Deorum consilio, quo nihil dimittitur inultum sontibus, ego 
 malutino tempore expedato, anlcquam hie effugeret secretis viis, dedi operant ut 
 adduceretur ad saciosanctum vestrum judicium. Adest ergo vobis reus inquinutus 
 
 ^^^^^■4 
 
 Colv. &c. Vide ad p. 11. ' Proferens vera.' Oud.—8 Qnidain ex iisdem, 
 lapsa dilig. Colviiis. Lapsa. Fnx. scrupulosa, quod agnovit Beroald. et Aid. 
 Roald. Lib. 1. 'De ipso pra-side scnipnlosissime CKplorans.' E/wen/t. In 
 solis Basil, est istud /a/Ma: qiiod iinde iiatiiin sit, indag.ire ueqnivi. Oud. — 
 9 Bert, cuncta. Elmcnli. — 1 V. C. circuireni. Qiiod iiiagis placet. Brunt. 
 CircuJrem Mss. D'Orv. Giu'lf. aiiibo, Edd. Jiiiit. Aldi, perpeliia iiintatione : 
 ut iibivis monent eruditi. Oud. — 2 Scripta lectio, credtdissiiiium. C'olv. Ob- 
 vio errore. Vide ad p. 39. Oud.—'.i Ed. Colin. Ireis, Wow. Elm. Scriv. Flor. 
 tres, contra Mss. et Edd. Vett. Adi ad CaKS. i. 1. ' In tris partes.' Idem. — 
 4 Abest copula ab Oxon. Ms. /«/.— 5 Oxon. Sed et. Tuni Reg. Fnx. Dei, 
 et ille. Pith. ilia. Id. — G Eadein scripta lectio, postulatus. Colvius. Fux. 
 impost ulnt us : veriini avtoToptKuis. Roald. Postulatus; postuhdum e Mss. in 
 inarg. Ed. Vic. D'Orv. prustuolatus. Oud.— 7 Oxon. judicum. Id.— 8 Beit. 
 
 NOTyE 
 
 " Tertia vigilia'] Nox apiid niilites tur id tcmpus,qnod est a media nocte 
 
 in quatuor vitjilias dividtl>atnr, (ut ad galli cantum circiter. 
 
 jannnoniii ad iiliriini secundum,) qua; * i'u-dibus opcrantctn] Sic apiul Ter- 
 
 sinf;ui2e triuni horarum erant, sen tullianum, de C'oruna Miiitis, ' prve- 
 
 qiiartae partis tolius noctis. Finita lio operari :' ct in Apniogelico, * bal- 
 
 una(jua(iue vigilia, vigiles alii in prio- neis, caiipoiiis, lupaiiaiibiisque ope- 
 
 rnni locum sufliciebanlur ; sicqiic rari.' l-'.t apud Oviil. ' Studiis ope- 
 
 quatcr in nocte vigilia; mutabantur. rata Minervae.' 
 
 Tertia vigilia, de qua hie, aniplecti- > Sacramentum] Quo vos obstrinxis-
 
 192 APULEII 
 
 betis 9 itaque reum tot casdibiis impiatum, reum coram de- 
 prehensum/ reum pereorinum. Constanter itaque in ho- 
 minem alienum ferte seiitentias de eo crimine/ quod^ etiam 
 in vestrum civem severiter vindicaretis. Sic profatus ^ 
 accusator acerrimns immanera vocem repressit.'^ Ac ^ me 
 statim prgeco, si quid ad ea respondere vellem, jubebat 
 incipeie. Af^ ego nihil tunc temporis araplius quam 
 flere poteram/ non tarn Hercules ^ truculentam accusatio- 
 nem 9 intuens, quam meam ' miseram conscientiam. Sed 
 tamen oborta "^ divinitus audacia, sic ad ilia : Nee ' [46] 
 ipse ignoro, quam sit arduum, trinis [civium] + corporibus 
 
 tot homicidiis, reus manifestarius, reus extraneus. Pronuntiate igitur fortiter 
 sententias adversiis hominein alienigenam de eo scelere, cujus gravissimas pcenas 
 sumeretis etkim a vestro popidari. Veheinentissimus deUitor, hcBC locutus, cohibuit 
 vastatn vocem, Et extemplo praco prtEcipiebat ut initium facerem dicendi, si habe- 
 rem nliquid respondendum ad ea. Verum ego inter ea nihil aliud poteram quam 
 lacrymari, minus profecto respiciens atrocem criminationem, quam meam malam 
 conscientiam. Verumtanien, enata mihi confidentia Deorum nutn, sic respondi ad 
 ilia: Satis scio quantum sit difficile, tribus cadaveribns civium objectis, ilium, qui 
 
 ^^^^^^^^^^^^ 
 
 perducere. Elmenh. — 9 Par. Guelfeibytani, Habeatis. In Palat. liic et sta- 
 tim inquam. Tnni D'Orv. totos diebus corrnptissime. Oud. — 1 Bert, de cri' 
 tnhie. Id. — 2 Venetiis,^Mi. Colvius. Item Beroald. et Jiint. pr. In nostrum 
 c. Guelf. duo. Judicaretis D'Orvill. male et solenni errore. Oud. —3 Pal. pra- 
 fatus. Elmenh. Cum Guelferb. pr. Vide ad 1. ii. p. 39. Oud. — 4 Aldinns, 
 pressit. Colv. — 5 At Vulc. Ed. sec. Elmenh. &c. Sed reliqtias cum Mss. 
 Fiix. D'Orv. Ac, quod hie praefero. Oud. — 6 Hie etiam, sed pessime, Ac 
 D'Orv. ut innumeris locis. Pro nihil in Oxon. est reus. Id, — 7 Si quid ego 
 de consuetudine loqnendi hujus Auctoris imbibi, nunquam rh poteram ab illo 
 ipso iiic ascriptuni fuit. Sneton. in Claudio : ' Nihil tota via, quam, essetne 
 sibi salviim imperium, requirens.' Steivech. Non persuadet Stewechius. 
 Pro no7i tarn Reg. Fux. dat non enim. Oud. — 8 Me Hercules. Flor. et Pal. 
 Here. Elmenh. — 9 Fux. truculentum accusatorem. Roald. Neqne aliter ex- 
 aratnr in Regio. Pro intuens orae exemplaris sui allevit Bnrmann. metuens. 
 Oud. — 1 Abest meam ab Oxon. Guelferbytanis, et Palat. Mis. meam in 
 D'Orvill. Id.— 2 D'Orv. Fux. Pith, aborta. Id.— 3 D'Orv. Ne. Vide ad lib. 
 I. pag. 16. Id. — 4 To cit'»(w delet Pal. Elmenh. Uncis hinc earn vocem in- 
 clusit Scriverius. Et recte. Noster enim Lucius non agnovit occisos a se 
 
 NOTiE 
 
 lis jus ex aequo singulis reddere, et implicuisset criminis.' 
 
 sontes pro modo admissi punire. ^ Coram deprehensum] 'Ett' avTo<p(S)pcf, 
 
 Phaedro jurisjurandi fides dicitur ut Gra^ci dicunt, in flagranti crimine. 
 
 Fabul. lib. m. ' A Divo Augusto Noster lib. ix. similiter dixit : ' co- 
 
 tunc petiere Judices, Ut adjuvaret ram noxae deprehensum.* 
 jurisjurandi fidem, Quod ipsos error
 
 METAMORPHOSEON LIB, III, 193 
 
 expositis, eum qui cacdis arguatur, quaravis vera dicat, et 
 dc lacto confiteatur ultro, tamen multitudini tan(a3/ quod 
 sit innoccns, persuadere.*^ Scd, si paulisper audientiam 
 publican! mihi tribuerit humanitas,^ facile vos edocebo, 
 nie^ disciimen capitis non meo^ merito, sed rationabilis' 
 indignationis eventu fortuito tantam criminis invidiam 
 frustra sustinere. Nam, cum a coena me serius aliquanto 
 rcciperem, potulentus ^ alioquin, quod plane verum crimen 
 meura ' non diffitebor, ante ipsas fores hospitii, ad bonum 
 autem ^ Milonem civem vestrura devcrto, video quosdara ^ 
 sajvissimos latrones aditum tentantes, et domus januas 
 cardinibus obtortis ^ cvellere gcstientes ; claustrisque om- 
 nibus, quae 7 accuratissime affixa fuerant, violentcr evulsis. 
 
 accuielur trucidalionis eoricm, probai'e tanto ccetui se esse insontem, titmetsi vera 
 loqmUnr, et sjwntc futciitur factum. Verum, si pro vestrn beni^vitale prahucritis 
 mild lunlisper <tudi(Hiiam puhlicam, facile voids ostendamme subirc periciilum vita:, 
 non propter uUuin meum makfaclum, scd imvicrito fiagrure invidiu lauli sccleris ol> 
 exitiim improiisum juslie iracundicu. Cum enim redirem a cana paulo tardius, 
 viniilentits citeroijuin {quad sane meum peccatum von inficialmr verum esse), con- 
 spicio imte junuam mei hospitii (divertor autem apud prolium Milonem, restrum 
 concivem) quosdam crudelissimos pradones'molientes ingressum, et cupientcs extra- 
 here fores adium contortis cardinibus, et extractis magna vi repugnlis oinnil/us, 
 
 esse cives ; Bed fiiisse latrones contendit. Deficit liio ruisns Ciielf. prim. 
 Ufiqne a(i I. iv. p. 06. in f. ' piilvevis voliintiitibns.' Pro corporihus in (Jiu'lf. 
 sec. tanlum. Expositum Pitii. Dein Fiix. qui tedio accusntur. Oud. — .5 D'Orv. 
 Pal. I'itli. Kiix. tt Ed. Jmit. |)Ost. tanta: m. Id. — G Miinuscriptns, persuadcres 
 fa. Colv. — 7 Ue\)Ou<i humunitas vestra ex Basileensibns. Colv. Cnit. Siisp. 
 lib. VI. c. 6. a. puhlica iit. tr. hum. Elnienh. Scriverins secutus est Oniteruiii, 
 quod niaiim ; sivc vestra tolius popnli Inini. Solin. paj;. 23. 'Sub ociilis 
 publicis,' i. e. totiiis popnli. Alius vult puhlice. Ond. — 8 Vetus, ne. Colv. — 
 y Deest meo Ed. Bas. pr. Pal. et Guelf. viodo mcr. Oud. — 1 Fux. rationalls, 
 carens rf invidiam. Id. — 2 Ms. poculentus. Sciopp. in Synibola, Alii, pocu- 
 lentus. Ehnenli. Adi me ad Siieton. Otii. c. 2. ' I'otiilentum corrigeie.' 
 Oxon. in niarf?. potutulus, I'alat. poslulenlus. Bcrtin. nliq. ante. Oud. — 3 Th 
 meum male abest a vid^atiR. Llmenh. B. M. ver. crimen meum non d, Putean. 
 Forte unum crimen. Brant. Meum addiint I'lor. I'lix. (jutlf. I'al. Oxon. 
 D'Orv. It Edd. post Einienii. Oud. — 4 Autem abest a Bertino, uncis inchi- 
 Burn ab Ehneiili. et sc(|(j. Id. — r> E prweedentibus etiaiii liie tres q. niavnlt 
 Pric'a;us. Videns Vux. Id.— li Aid. «/>ur<(s; male. lUmmh. Item Junt. Edd. 
 Ahortis D'Orv. Oud. — 7 In nunibranis: q. (^iiod seripserim, quam: ut 
 lib. IX. ' Et quam dilii^enlishimi; fiierat oppessniata, malum pejiiscpie ali- 
 quid iipinantcs, ni>i valido r(;diiel(> vci dillVacto cardinc, patct'aciunl adilnm.' 
 Sir Prop. ' Hoc, (piodciniKpii- vides, lio>pfs, (piam maxima Roma est, Ante 
 Pbryj;em yiineam collis et berba f'liit.' Colv. Nota ilia q. non signat quam, 
 hVA\ qua; : (piomodo leiiius proci'dit periodus, quam per parentiu'sin, qua; 
 tunc foret blatucnda. Advcrbium accuratissime pra- incuria ('X Floridi Ed. 
 /hiph. el Var. Clan. Apul. N
 
 194 APULEII 
 
 secum jam de inhabitantium ^ exitio cleliberantes. Unus 
 denique et manu promtior, et corpore vastior,9 his affatibus 
 ceteros ' incitabat : Heus pueri, quam maribus ^ animis et 
 viribus alacribus dorraientes aggrediamur. Omnis cuncta- 
 tio,5 ignavia omnis facessat* e pectore. Stricto mucrone 
 per totam domum caedes ambulet.'' Qui sopitus jacebit, 
 trucidetur ; ^ qui repugnare tentaverit/ ferlatur. Sic salvi 
 recedemus, si salvum in domo neminem reliquerimus.^ 
 Fateor, Quirites: extremes latrones, boni civis^ officium 
 arbitratus, simul et^ eximie metuens et hospitibus meis et 
 mihi, gladiolo, qui me ' propter hujusmodi pericula comita- 
 batur, armatus, fugare^ atque proterrere ^ eosaggressus sum. 
 At illi barbari prorsus et immanes homines neque fugam 
 
 quce ohdita fuerant diligentissime,jam consultantes inter se de nece incolentium. 
 Postremo unus, qui erat expedition dextru et statura ampliori, hortabatur reliquus 
 his verbis : Heus, commilitones, ait, quidni sopitos adorimur aninto plane virili et 
 promto robore? Omnis dubitatio, omnis segnities abscedat ex animis nostris. 
 Slrages grassetur ense nudato per universas cedes. Qui recumbit dormiens, occi- 
 datur. Qui conatus fuerit reluctan, percutiatur. Ita abibimus hinc incolumes, 
 si nullum dimiserimus incolumem in adibus. Non inficior, o Cives, ego, ratiis esse 
 officium probi civis, atque una mirum in modum mild timens meisque hospitibus, 
 urmatus ensiculo, quern mecum gestabam ob talia discrimina, tentavi dare in fugam 
 et perterrere prcedones nequissimos. Verum illi feri omnino et atroces tiri neqau' 
 
 est elapsuin. Oud. — 8 Oxon. inhabitura. Id. — 9 Scriptus, uslior. Colvius. 
 Fux. m. promtiore el c. vastiore, Oud. — 1 Idem, aff. et ceteros. Colvius. Item 
 Fux. et Guelf. Oud. — 2 Heus, pueri, inquit, maribus. Vulgati, Heus, pueri, 
 quam m. Colv. Emenda ex Bert. Heus pueri, quin maribus. Wowerius. Heus 
 pueri, quin m. Ita Bert. Sciopp. in Symb. et I. m. Susp. L. c. 8. Heus pueri, 
 inquit, qtiin m. Bert, quam m. Elmenh. — 3 Contatio. [Hoc dat Oiidendorp.] 
 Ed. Junt. post. Guelf. D'Orv. cum Scriverio, cunctatio, ut supra. Oud, — 
 4 Facesset Guelf. Id. — 5 Qui s.j. t. Haec non sunt in scripto codice, Colv. 
 Qua s. jacebat Viih. Oud. — 6 Fux. tentarit. Id. — 7 Flor. relinquimus. Elraen- 
 horstius. Fux. nem. in d. relinquerimtis. Oud. — 8 Pith, ejus. Id. — 9 Simul. 
 In eodeni ; simul et. Colvius. Recte, acceduntque Oxon. Guelf. Pith. Fux. 
 et D'Orvill. Mss. Oud. — 1 Abest me a Fux. Par. Guelf. Qui me glad. Pal. 
 Per A. D'Orv. In Ed. Scriv. /tiyuscemorfi : ut alibi saepe. Comitabar Palat. 
 Id, — 2 Interpungendum ac rescribendum credidi : comitabatur, armatos fw 
 gare. Stewech. Repone ex eodem Ms. armatus et fugare. Colv. Nullam 
 video necessitatem alifjuid innovandi : latrones gladiolo armatus fugare aggr. 
 sum. Fux. et fugare. Oud. — 3 Susp. Lect. iii. cap. 8. docui ex v. c. legen- 
 dum perterrere. Vide pag. 63, Sciopp. in Symb. Bert, perterrere. Elmenh. — 
 
 NOT^ 
 
 * Ccedes ambtdet] Sic lib. ix, de ca- trum commeatum morsibus ambu- 
 nibus loquens : * Et per omnem nos- lare ;' id est, grassari.
 
 METAMORPHOSIiON LIB. III. 195 
 
 capessunt ; et, cum me viderent4^ in ferro, [47] tamen au- 
 dacitev resistunt. Dirigitur pra^liaris ^ acies. Ipse deni- 
 que dux et signifer ceterorum, validisme viribus*^ aggres- 
 sus, illico mauibus ambabus capillo arreptum, ac retro re- 
 llexum,7 eflSigere ^ lapide gestit : quem dum sibi 9 porrigi 
 flagitat, certa ' manu percussum ^ feliciter prostemo. Ac 
 mox alium, pedibus meis mordicus ^ inha^rentem, per sca- 
 pulas ictu temperate, tertiumque ^ improvide * occurrentem, 
 pectore offeuso,^^ perimo. Sic pace ^ vindicata, domoque 
 hospitis7 ac salute coramuni protecta, non jam^ impuiiem 
 
 quam se mandant fuga ; et, tametsi me cernereiit in armis, nihilominus repugnant 
 audacter. Certamen instruitur : ipse demum iinperator atque anteslgnanus reU- 
 quorum, adortus me magna vi, conatur statim saxo percellere crinibus apyrehensum 
 utraque manu, et redinatum retrorsum. Quud saxum dum petit dari sibi in iiut- 
 niim, ego bono meo fato ferio eum dextra nequaquam aberrunte, et tiffiigo humi. 
 Ac deiitde interficio alium morsu ajjixum meis tibiis, ictu libruto per medias scapu- 
 las, et confvdio ptr advtrsum pectus iertium obversantem incautius. Ita asserta 
 tranquillitute, et defensa domo md kospitis nustraque omnium vita, existimabam me 
 
 4 Idem Ms. viderint. Colv. Sic et Pal. ac Fux. Audacter Pith, sine verbo 
 resistunt. Oiid. — 5 Idem, "pUalis. Colv. — 6 VuUdissime viribus. Th viribus 
 deerat vnlgatis. Colv. Vera lectio, vulidis me viribus. Wovver. In Bert, non 
 vf>i viribus. Malim; validissime me agg, Sciopp. in Synib. et lib. in. Siisp. 
 L. c. 8. Validis me viribus. Ita Flor. Vulgo : lalidissime v. Elmenborstius. 
 li. me validis viribus. Putean. — 7 Impressi omnes, retro rcjiexum. (3olviiis. 
 Rom. et liert. irrejiexum. Elinenb.— 8 Berlin, effingere. Plant. Ampliit. 
 ' Illic bonio me interpolabit, menmque os finget denuo.' Sed nibil nmtau- 
 dtim. Wuwer. Bert, effingere. Vide quae dixi Susp. Lect. ni. c. 8. Sciopp. 
 in Symb. liert. effingere. Male. Lib. v. ' Quid vos miseris lanieutationibns 
 neqiiictjiiani effligitisP' Klmenh.—'J Exiilat ab Oxon. t^i A-iii. Ond. — I Vene- 
 tus et Basil. 1. cerea. Colv.— 2 Palat. tnorditus. Vide intra ad p. 49. ' Mor- 
 dicibiis appetens.' Turn et per scap. jactu Pitli. Ourf.— 3 Pith, trinumqim. Id. 
 — 4 Pux. improbe. Roald. — 5 Heinsius infenso, male. Offenso hie est, vnlne- 
 rato vel lapso. liurm. — 6 Scriptus, pote. Colv. Item Fnx. Guelf. Palat. qui 
 niox cum f)xon. caret que. Unde conjicere quis posset : Sic, utpote vindicata 
 domo h. Sed nihil opus, Oud. — 7 Flor. hospitum. Bert, hospitium. Klinenh. 
 — 8 Sun lam. Restituit Beroaldus : 7ton tnntum. Ceteium germanum arbi- 
 tror fore; non jam. Necjiie insolens particulas temiioris snbsequi eo loci, ubi 
 Ablativus casus praucedens adverbii notionem supplet. Oslendi in I'arlicu- 
 lis Lingu-di Latinte. Ft inde qiioque manifestum est, Ciceronem, Plautuni, 
 o|>timui(i quemque Romanorum, libenler collocasse 'non,' pro, non niodo, 
 
 NOTyE 
 
 ^ Certa manu percussum'] Manu, dos : ' Incertam excussit corvice se- 
 
 quae miiiiine aberravit, sed ictum ciirim.' Hoc est, inquit Servius, du- 
 
 ititulit, quo mente destinaveram. bie illisam, quae non habet mortis 
 
 (Contra a|)u(l Virgilium, lib. ii. /Enbi- ctlectum.
 
 190 APULEH 
 
 me, verum etiam laudabilem publice credebam fore : qui 
 ne 9 tantillo quidem unquam ' crimine postulatus, sed probe 
 spectatus apud mcos/ semper^ innocentiam commodis 
 cunctis antetuleram. Nee possum reperire, cur justee 
 ultionis,^^ qua contra iatrones deterrimos ^ commotus sum, 
 nunc istum reatum sustineam ; cum nemo possit monstrare, 
 vel privatas inter nos inimicitias ^ preecessisse, ac ne omnino 
 milii notos illos Iatrones usquam fuisse. Vel certe ulla 
 prasda monstretur, cujus cupidine tantum flagitinm creda- 
 tur adraissum. Haec 7 profatus, rursum lacryrais obortis/ 
 porrectisque in preces manibus, per publicam misericor- 
 diam, per pignorum caritatem, mcsstus tunc hos, tunc illos 
 deprecabar. Cumque jam humanitate commotos, miseri- 
 cordia9 fletuum affectos omnes satis crederem, Solis et 
 Justitiee testatus oculum/ casumque praesentem meum 
 
 fore non modo a supplicio immunem, sed etiam dignum laude publica : qui ne mi- 
 mini quidem criminis unquam accusatus, sed probitatis perspectcB inter ineos praiii- 
 lerum semper inteffritaiem vita omnibus bonis. Nee mtis capio qua de causa sub- 
 enm lianc accusationem just(E vindicta, qua incitatus sum adversus pessimos prce- 
 donts, cum nemo queat probare aut privata odia mihi antehac ititercessisse cum iltis, 
 aut etiam illos Iatrones mihi fuisse cognitos idlo prorstts modo. Vel saltem osten- 
 dantur aiiquu spolia, quorum aviditaie existimetur tantum scelus fuisse perpetra- 
 tum. His dictis, lacrymis iterum 7nanantibus, et manibus suppliciter protensis: 
 tristis obsecrabam modo hos, modo illos, per commiserationcm publicam, et per amo- 
 rem liberorum. Cumque jam arbitrarer affectos dementia, et multum commotos 
 miseratione mearumlacrymarum: obtestans aciem Solis et Justitia,et commitiens 
 
 lion tantum, <&c. Steioech, — 9 Sic Edd. Vett. et Mss. prater Florent. e quo 
 tacite Elnienliorstins reposuit nee, eunique secuti sunt ceteri. Male. Oud. — 
 1 D'Orvill. mmquam. Id. — 2 Edd. Aid. Jnnt. post. me. Id. — 3 Jnsuper. Vul- 
 garii : apud meos semper. Colvius. Semper. Vulgo, insuper. Elinenli. Semper 
 exhibent Flor. Reg. Fux. Pitli. Guelf. Bert. Oxon. D'Orv. cum Edd. ante 
 Colviuni, et seqnentibns Elnienhorstium. Dein i)!nocentius Oxon. et antetul. 
 cunctis Palat. Guelf. Oud. — 4 Istius ult. iideni. Vulg. jusUv idt. Colvius. 
 Justce. Fux. istius. Roaldus. Vulgo, isiius. Bert, justa. Elmenh. — 5 Qui- 
 dam vulgati, telerrimos. Colv. — 6 P. i. n. amic. Alias impressuni est pro- 
 prias. Forte scriptum fuit privas, et hiuc proprias, ut glossema. Colv. Bert, 
 et Pal. proprias i. ?j, a, Elmenh. [Nescimus unde illud amic fluxerit, et niira- 
 miir nullam de ea varietate nisi meram mentionem a VV. DO. esse factani.] 
 — 7 Vulgarii plerique, //ic. An, Sic? Sed frequens in hoc scriptore Tt» iijc 
 posituni, ubi iifcc vel aliud quid reponendum censeas. Quod quilibet dili- 
 geus lector observabit sfepius, nos semel monere voliiinius. Colv. Bert, prce- 
 fatus. Elmenh. ifoc Pith. i//c est in Edd. Vic. Ber. Junt. pr. Aid. Vide 
 1. I. p. 3. IV. p. 75. Prafatus Fux. De profatus vide ad 1. ii. p. 39. Oud. — 
 8 Fux. abortis. Id. — 9 Oxoii. et tniser. Non male. Sed vide ad pag. 45.
 
 METAMORPHOSEON LIB. HI. 197 
 
 commendaDS Deum providentiae, paulo altius aspectu ' 
 relato, conspicio prorsus ^ totiim populum ; lisu cachiuna- 
 bili diffluebant ; ^ nee secus ilium + bonum hospitem paren- 
 temque meum Milonem [48] risu maximo dissolutum. Ac ^ 
 tunc sic tacitus mecum, En^ fides, inquam, en conscientia ; 
 ego quidem pro liospitis salute et homicida sum, et reus 
 capitis inducer: 7 at^ ille, non contentus quod mihi nee 
 assistendi solatium perhibuit,^ insuper ' exitium meum 
 cachinnat.* Inter liEec queedam mulier per medium thea- 
 trum lacrymosa et flebilis, atra veste contecta, parvulum 
 quendam sinu tolerans decurrit : ' ae pone eam anus alia 
 
 cura Deorum meam sortein prasenfem : cum sustuUssem oculos aliquanto altius, 
 video omnem prorsus plebem effusam in risum solutioran, ipsujtK/ue adeo egregium 
 hospitem et patrem ineum Milonem diffluentcm risu solulissimn, non secus ac ceteros. 
 Ego vero turn sic apud me tacitus: Hceccive fides est, inquam, ha'ccine religio? 
 Ego equidem patravi ccedem, et sustineo accusatiunem capitalem pro incolumitate 
 mei hospitis: ille autem,non satis habeiis,uc patrocinio quidem suo me juvisse, 
 ridet prteterea tneam mortem. Intereafcemina quiedam accurrit per medium thea- 
 tnun, plorans, et ejulans, induta nigra vestimento, gestans in siuu quendam infan- 
 
 ' Spirantes, palpi tautes.' Pith, misericordiam flentum. Id. — 1 Pith, respectu. 
 I'J. — 2 Pr. Ms. Al. rursus. Colvius. Prorsum. Maiius. prorsus. Al. rursus. 
 Scribo, rursus prorsus, aiit inirsum prorsum, et inox pro diffluebant, diffluentem, 
 cum Colvio. tnniiis Andromeda apud Noniimi : ' Rursus piorsus rcci- 
 procat fluctus viam.' A|)ud Terentiiun Hecyra : ' Cursari rursum prorsum.' 
 Brant. Sive, ultro citroque : quod hie locum non liabet. Prorsum est in 
 Edd. Colv. Vulc. sec. Oud. — 3 Populum. Risu cac. diffluebant. C'-oncinniiis 
 ita puto : tutum populum risu cac. diffluentem. Lib. i. rtposui: 'Demonstio 
 seniculum in angulo sedentem :' cum ante esset, in angulo sedebat. Colv. 
 Recte Colvins et convenienter, ut in Ms. conjecit, diffluentem. Sciopp. kii 
 Symb. Diffluentem, Alii, diffluebant. Eluienlioistius. H. deflucntem. Et ita 
 Colvius quo()ue hunc locum concinnat. Putean. — 4 To ilium non est in Flor. 
 LUnenh. Male uncis incluserunt Scriv. aliique. Vide ad lib. i. pag. 2. 'A 
 Plutarcho illo inclyto.' Oud.— 5 At. Ms. et Aid. Ac. Colv. Ac in ceteris 
 quoque Mss. ct Edd. Juntinis, ut restituere Elmcnh. Pric. et Florid. Al. 
 At. Oud. — Oxon. Heeni semper. Id. — 7 Fux. judicor. Roald. \'el potiu.s 
 indicor. Palat. a in. sec. r. capUi. D'Orvill. ineducor. Heinsio placebat in- 
 cusor. Oud. — b D'Orvill. suo inorc, ac. Id. — 'J Fior. prabuit. Eliueiilr. In 
 vnl^atis est per/u7>ui<, quo utilur I'laulusetiam pro ;jcrt7ycrt'. Idem in Add. 
 — 1 Pith, el super, probaiitc Salmasio. Sed inauptr /\|)puleio est fre(|ueiis. 
 Fux. ac insujier, prave. Out/. — 2 Par. cackinnnhat, Fux. cachinnant : f. pro 
 cachinnacil. M. — 3 Scripta lectio, dccussit. Colv. Sic et D'Orvill. Vnx. 
 Guelferb. Decursut in Oxon. IJeiie, ut ' concurso,' ' discurso,' ' incurso.' 
 
 NOT/E 
 
 ' Solin ct JuHtiticB teitatus oculuyn] ct Justitiac facile frustrentur.' Ad 
 Lib. iJ. ' Ut ipbOB etiam oculos Soils queuj locum vide qua; annotavinius.
 
 198 APULEII 
 
 pannis horridis obsita,** paribusque raoesta fletibus, ramos 
 oleagineos^- utrasque * quatientes: quae circumfusas lectu- 
 lum, quo peremtorum cadavera contecta'^ fuerant, plan- 
 gore 7 sublato se lugubriter ejulaiites, Per publicam miseri- 
 cordium, per commune jus humanitatis, aiunt, miseremini 
 indigne^ caesorum juvenum, nostraeque viduitati ac solitu- 
 dini de vindicta solatium date. Certe parvuli hujus in 
 primis annis ^ destituti fortunis succurrite, et de latronis 
 hujus sanguine legibus vestris* et disciplinae publicae 
 litate.® Post haec magistratus, qui natu major/ assurgit, et 
 ad populum talia:^ De scelere quidem, quod'^^ serio vindi- 
 candum est,^ nee ipse, qui commisit, potest diffiteri ; sed 
 una tantum subsiciva ^ solicitudo ^ nobis relicta est, ut ce- 
 
 tem, et post ipsam alia vetula opcrta centonibus Utceris ntque immundis, et testans 
 sutnn marorem similihus ejulatihus ; ambce agitantes manibus ramos olece, qius 
 effuscE circa feretrum, in quo corpora interfectorum fuerant cooperta, elato planctu 
 fiebiliter lamentantes, Per pietatem publicam, inquiunt, per commiinem legem hu- 
 manitatis, misereat vos adolescentium atrociter interfectorum, et concedite nostra; 
 orbilati ac desertioni solatnen ex ultione. Saltem ferte ojiem misera; sorti hujus 
 infanlis orbati patre in primis suis annis. Et sncrificate statutis vesti-is ac disci- 
 pliuce publica cruore hujus grassatoris. Postea maxime grandavus Judicum ex- 
 snrgit, et ad plcbem hcec ait : Certe de crimine hoc, quod puniendum est graviter, 
 ne ipse quidem, qui illud pal ravit, potest ire irificias. Verum una duntaxut cttra 
 
 Oud. — 4 Vulgati, oleaginos. Colviiis. Bert, oleaginos. Elmenh. — 5 D'Orv. 
 uterque, Oxoii. ulraque. Male. Dein pro quce Ed. Bas. pr. quam. Oud. — 6 
 Fuit, cum conjecta mallein. Nunc muto, et non muto. Brant.— 7 Oxon. 
 Gnelferb. langore, Palat. labore. Oud. — 8 Guelf. digne. Id. — 9 \ocem annis \g- 
 norat Berlin, et legit : parvuli hujus in primis destituti. Wow. Elmenli. In primis 
 destituti. Sic malim cum Bertino. Sciopp. in Symb. et 1. iii. Susp. L. c. 16. 
 — 1 D'Orv. prave, nostris. At Palat. Gnelferb. Fux. carent copula, ut ' le- 
 gibHs' sit ablativus. Sed praefero vulgatum. Ante in Pith, idi: latronis. 
 Oud, — 2 Addit Bertin. erat. Contra ab Ed. Bas. pr. abest qui. Id. — 3 Qni- 
 dam, talia infit. Colv. Eadeni nempe Bas. Ed. Sed vide ad 1. ii. p. 39. 
 ' Ergo igitur senex iile.' Exulat copula a Fax. Oud. — 4 Fux. de sc. quod 
 quidem. Roald. Sic et Reg. Oud. — 5 Vindicandum. Ms. vindicandum est. 
 Colv. — 6 Subcisira. li\em, sufficina. Subcisiva solicitudo, id est, superflua ac 
 reliqua. Ita accipe lib. viii. ' Ac me relictum solum ac subcisivnm cum 
 fastidio plerique praeteribant.' Et lib. xi. ' Quid subcisivum (]uamvis 
 
 NOT^ 
 
 ^ Pannis horridis obsita] Terent, ^M- crificio numcn propitiarc. Hie est, 
 
 nucho, Act. II. Seen. 2. ' Video sen- satisfacere. 
 
 turn, sqnalidum, aegruni, pannis an- ^ Subcisiva solicitudo'\ ' Subcisiva 
 
 uisque obsitum.' tenipora ' appcllantur, subducta ne- 
 
 « Litate] ' Litare ' proprie est, sa- gotiis, hcures dirobecs. Cicero, lib.
 
 METAMORPHOSEON LIU. HI. ]99 
 
 teros socios tanti facinoris requiramus. Nee enim verisi- 
 mile est, homincm solitarium tres tarn validos evitasse 7 s 
 juvenes. Prohinc torraentis Veritas cruenda. Nam et qui 
 comitabatur eum puer^ clanculo profugit;'' et res ad hoc 
 deducta est, ut per quaestionem sceleris sui participes 
 indicet : ut tam dirse factionis^ forraido funditus periraatur. 
 Nee mora, cum ritu Graeeiensi ignis et rota, turn omne fla- 
 grorum ' genus infenintur.' Augetur oppido, [49] immo 
 
 secundaria nobis adhuc siiperesf, ut invcsligemus reliquos participes tanti sceleris. 
 Nam probahile non est hominem unicum enecasse tres adolesccntes tam robustos. 
 Idea Veritas extorquenda est ab ipso cruciatihus. Servus enim, qui erat ipsi comes, 
 aufugil clam. Et res eo decenit, ut declaret participes tanti sceleris vi tormcnto- 
 rum, quo metus tam crudelis catence omnino tollatur. Et continuo proferuntur 
 ignis et rota more Grceco, ac deitide omnes species verberum. Tristitia miki valde 
 
 iteratee jam traditioni remansisset.' Et sic alibi. Colv. — 7 Sic Ms. et veleies 
 Editiones. Qiiidam ex aliis, enecasse; (\md am, necasse. Coivjus. Fux. ene- 
 casse. Aldus vero, necasse. Beroaldo taiwen viilg. lectio magis arridet. 
 Roald. Evitasse. Sic Fl. et Ro. Codex. Veiiet. evirasse. Aid. necasse. Bert. 
 enecasse. Male. Vide Indicem. Elmenh. — 8 1h puer excusis omnibus deerat. 
 Ke* ipsa postulabat addi. Colv, Bene jam addidit Ed. Junt. post. Msstis 
 consentientibus. Qui et eum desiint Pal. Oud. — 9 Fux. facinoris. Roaldus. 
 B. d. facinoris. Puteanus. Reg. Fux. duri facinoris. Pro ut in Oson. et. 
 G\\e\f. funditus formido. Turn Pal. perematur. Oud. — ^1 Ms. ef omne jiagitio- 
 rum. R^cXe cviswxn, fiagrorum, QuintHianus Declam. cclxii. ' Quae non do- 
 lore vincattir, non ignibus cedat, non verberibus ingemiscat.' Ergoflagra et 
 verbera inter genera tormeutorum nnmerabinius : ut et ignem ; de quo liic 
 Beroaldus hand spernenda. Addo Tertullianum ad Martyres: 'Jam et ad 
 ignes quidam sese auctoraverunt, nt certum spatiuni in tunica ardente conti- 
 cerent.' Colv. Flor. et Rom. flagitiorum, male. Augustinus Ep. clix. ad 
 Marcell. ' Noli perdere paternam diligentiam, quani in ipsa inquisitione 
 .servasti, quando tantorum scelerum confessiouem, non sulcantibus unguiis, 
 
 NOT.E 
 
 de Legibus: 'Subcisivaqusedamtem- quaestio de ipso, non de hero tuisset 
 
 pora incurrunt, quae ego perire non habita. Mos enim tuit apud anti- 
 
 patior.' Hie ' subcisiva solicitudo' quos, ut postulauti accusatori servos 
 
 est, relicta, et, ut loquitur Gell. lib. suos reus traderet in tormentis lia- 
 
 XX. cap. 11. subsecundaria. bendos, ut herilis criminis Veritas ab 
 
 ? Evitasse] Vita privasse. Hoc eis extorqueretur. 
 sensu Accius Poeta apud Ciceronem, ' Cum ritu Graciensi ignis et rota, 
 
 Tusculatiarum Quaestionum lib. in. turn omne flagrorum genus i7iferunttir] 
 
 ' Ha?c omnia vidi inflamniarijPriamo Apud Acbillem Tatium, Clitoplion 
 
 ▼ i vitam evitari, Jovis aram sanguine in simili re : "Apri 5e /xou Stdevros, Kot 
 
 turpari.' t5jj iadriros too fftufxaToa yiyvp.voo- 
 
 •' A'«m ct qui eomUabatur eum pucr p.(vov fj^reiipov t6 (k tuu /3/jox<»"' xpefia- 
 
 clancvl') profugil] Quod si affuissct, nwov, koX tQv p-lv ixiffriyas koiju^6vtx))v,
 
 200 APULEll 
 
 diiplicatur mihi moestitia, quod intcgro saltern raori * non 
 licuerit. Scd anus ilia, quae [suis] ^ fletibus cuncta turba- 
 verat, Prius, inquit, optimi cives, quam^*^ latronera istum 
 miscrorum pignorum mcorum percmtorem cruci ^ affigatis, 
 pcrmittitc corpora necatorura rcvclari ;'' ut et formcC simul'^ 
 et astatis contcmplatione magis magisque^ ad justam indig- 
 nationcm arrecti,^ pro modo facinoris^ steviatis. His 
 dictis applauditur: et illico ' rae magistratus ipsum^ jubet 
 corpora, quas lectulo ' fucrant posita, raca manu detegere. 
 
 gliscit, immo geminatur, eo quod non per mitt eretuT mihi interire inviolatum. Verum 
 ilia vetula, qua: perturhaverut omnia stiis ]ilangoribu.i, Atitequam apyemlatis, in- 
 quit, ad patibulum prcedonem liunc, inttrfectorem meorum infelicium nalorum, 
 cives a'quissimi, sinite discooperiri caduvera occisovum, ut, magis ac 7nngis incitati 
 ad justam iram inspect ione ridtus simid et tdatis, sever i sitis in eum juxta magni- 
 tudinem sceleris. Plausus sequitur hwc verba, et slatim ille Judex milii imperat, 
 ut ipse mea manu discooperiam cadavera, quce fuerant imposita grabato, Appa- 
 
 ■^■^ ^^S^N«S^^.^.^S^ * 
 
 noil iiientibus flammis, sed virgarum verberibus ernisti.' FJmenh. — 2 S. mihi 
 mori. Viilgati duntaxat, s, mart. Colv. Th mihi abest a Flor. et Bert. 
 Elmenh. Nee coniparet pronomen in Mss. Pith. Palat. Oxon. D'Orv. aliis- 
 qiie. Oud. — 3 lidem non agnosciint, suis. Colv. Neqnc Florent. ac Pith, et 
 certe per se inteliigitiir. Uncis igitnr Elmenh. et seqq. circnmscri()seriint. 
 Agnoscunt tamen Keg. D'Orv. Guelf. et alii, ut videtiir. Oud. — 4 Oxon. 
 quod. — 5 lidem passim, cruciandum. Platitus Persa: ' Tn me detigas, tc 
 cnici ipsum propediem affigent alii.' Paulns lib. v. Sentent. * Aut 
 ernci siifRgimtur, aut bestiis subjiciunlur.' Et Noster 1. iii. ' Patibulo 
 snffigi jnberet.' Originem hiijnsce locutionis aperiemiis paido post, 
 hoc ipso libro. Colv. Fux. cruci. Roaldus. Bert, cruciandum. Elmenh. 
 Cruciandum Pith. Sed cruet preebcnt codices ceteri, et jam Ed. Jiint. 
 post. An andum corrtiptiim fuit ex daiulum, vel potiiis ex jamjam? Dein 
 pcrmutalis sen permiltatis Pith, Oud. — G Similis. Vulgati, simul. Colv. — • 
 7 Exiilat primura magis d D'Orvill. Vide ad 1. il. p. 42. Oud. — 8 Palat. ar- 
 repti. Elmenh. — 9 Prom.f. Ms. ntno facinore. Colv. — 1 JWico deest D'Orvill. 
 
 Oud.— 2 D'Orvill. ipse. Fux. imperium. Id.— 3 Vulgo, Ucto. Elmenh. — 
 
 NOTyE 
 
 Tuv Se TTvp Ka\ rpoxhv, &c. Jamquc tera. 
 
 me vincto, et corpora veste nndato, ^ Permittite corpora necatorum reve- 
 
 et funibus in sublime elato; aliis fla- lari'\ Ad majorem indignationem in 
 
 gra, aliis igncm et rotam afferenti- omnium animis excitandam. Ad hoc 
 
 bus, &c. ' Ignis et rota.' His re- enim res ipsae pins valent quani ver- 
 
 spondebant apud Romanos laniinje ba, juxta illud Horatii in Arte Poeti- 
 
 candentes et eculeus. Sicut enim ca: 'Seguius irritant animos demissa 
 
 rota Gracciensi, ita et eculeo mem- per anreni, Quam quae sunt oculis 
 
 bra fidiculis religata ac distenta tor- subjecta fidelibus.' 
 qnebantur; laminis adurebantur la-
 
 iMETAMORTHOSEON LIU. III. 201 
 
 Luctantcm me ac diu renitentera -^ prascedens facinus in- 
 staurave nova ostensionc ^ lictores ^ jussii magistratuum 
 quam iustantissime compellunt : manura deniqne ipsam, e 
 regione lateris timdentes,^ ' in exitium suum ^ super ipsa 
 cadavera poirigunt. Evictus tandem necessitate succum- 
 bo : et, ingratis 9 licet, arrepto ' pallio, retexi ^ corpora. Dii 
 boni, qu£B facies rei ? quod^ monstrum? quae Fortunarum 
 mearum repentina mutatio? Quanquam enim jam-* in 
 peculio Proserpinfe "" et Orci ^ familia" numeratus, subito 
 
 ritores ex mandato Judicum maxima instantia adigunt me resistentem et diu nolen- 
 tem rcnocare mnim primnm scelus nova ilia monstratione : denique p'irrigentes ex 
 adverso latei'ts ipsam meam dextram, in propriam pcrniciem exlcmhad super ipsa 
 corpora, Ccdo tandem ri coaclm: et guamvis invitus apprehenso slragulo revelavi 
 cadavera. Papce ! qui vidtus rerum! quale prodigium! qucc subita conversio 
 mecE sorlis ! Quamvis enim jam essem in possessione Proscrpince, et accensitus 
 
 4 Renuentem. Vnlgati, renitentem. Colvins. Reniteniem. Vnlgo, renuentem. 
 Elmenli. — 5 Offensione. Fnx. ostensione, melius. Roald. Ostensionc. Malim, 
 offensione. Sciopp. in Symbola. Pal. et Sciopp. offensione. Elmeiih. Recto 
 koaldiis, q^ensio?ie, quod invenerat in Ed. Bas. sec. damnavit. Inlelligit re- 
 velationem et demonstrationeni uovani cadaverum. Oud. — G D'Orvill. lite- 
 rores. Id. — 7 Alii, tendentes. Elmenli, — 8 Ed. Vicent. faiiwm, perpetua varia- 
 tionc. Possessivuni abest D'Orvill. et Fitli. Oud.— 9 Haec sciiptiua vetus. 
 Sed fere est, nt vulgatum pr2Btiileiim,ing-r«f«s. Utrunique quideni a Plauto, 
 et in illo ubiqiie obvium. Sed jocus occnitior Persa : ' .So. Sin te amo. Pm. 
 Male operam locas. So. Qui ? Pje. Quia enim nihil amas, Cum ingratum 
 aiuas.' Ingratus vulgo tritum pro eo, qui immemor beneficii accepti, et 
 mutuo amori non respondet. Sed et invitum significat. Nihil agis, inquit 
 puer, cum me nou volentem et invitum amas. Quod alter accipere poterat, 
 tanquam dixisset, ingratum et non dignum amore. Colv. Bert, ingratus. 
 Vide Indicem. Elmenh. Ingratis est in reliquis Mss. Ex ingj-atus, quod 
 ante Colvium vulgo legebatur, et invituin exponunt, fac potius ingratiis ; uti 
 jam est in Ed. Junt. post, et respice ad ea, qua; notavi in fine lib. i. ' Obsti- 
 nationi sua2 me ingratis obedientem.' Oud.—l Oxon. et Par. ahjecto, quod 
 videtur probare Pricaeus. Sed vide ad lib. i. pag. 16. 'Arrepta lacinia.' 
 Guclf. aljrepto. Id. — 2 Bert, detexi. Elmenh. — 3 Exulat prononien a Fnx. — 
 4 iManu exaratus codex, enim, omisso jam. Colv. Jajn exulat (pioque a Re- 
 gio, Fux. Pal. Guelf. Oud.— 5 Et ^>rci male decst Regio, Fux. /(/.— G Reg. 
 
 NOTiE 
 
 ' Manum denique ipsam e regione la- nm' pecunia erat, quam sibi priva- 
 
 terif tundentes] Quid hoc sibi vult, tim habebant servi et filii-faniilias, 
 
 tunderemanume regione lateris? Hae- dominorum et patrum permissu, a 
 
 renti mihi opportune subvenit Scri- dominicis paternisque rationibus se- 
 
 veriana Editio, in qua legitur lenden- paratam. ' Proserpiuae pcculium ' 
 
 tea: quod interpretor, protendeutcs, hie sunt mortui, qui, rclictis luuiinis 
 
 rt porrigcntes. auris, in ejus Plulonisque conjiigis 
 
 '" Jn peculio Proserpina] ' Peculi- Inipcriuni dcnicarunt. Quod hie
 
 202 APULEII 
 
 in contrariam faciem^ obstupefactus haesi, nee possum 
 novae illius imaginis rationem idoneis verbis expedire. 
 Nam cadavera ilia jugulatorura hominum erant tres^ utres 
 inflati, variisque secti ^ foraminibus, et,9 ut vespertinum 
 praelium meum recordabar, his locis Mantes, quibus la- 
 trones illos vulneraveram. Tunc ille ' quorundara astu 
 paulisper^ cohibitus risus libera jam exarsit in ple- 
 bem. Hi gaudii niraietate gratulari ;° illi dolorem ven- 
 trisP manuuni compressione sedare. Et certe' laetitia 
 delibuti, meque respectautes, cuncti theatro "^ faces- 
 sunt. At ego, ut [50] primum ^ illam laciniam prehende- 
 
 *nter domesticos Plutonis, repente restiti mirahundus scennm adeo dissimilem privri. 
 Nee possum explicare sermone satis apto faciem novi illius spectaculi. Ilia enim 
 corpora hominum occisorum erant tres utres inflati, et incisi dicer sis foraminilnts, 
 et, quantum memineram met cerfaminis nocturni, iisdem Incis patentes, quibus per- 
 cttssisse milii visus eram illos pradones. I hi turn cachinnns ille, quifuerat tantis- 
 per coercitus solertia nonnullorum,jam libere erupit per populum. Hi gestiebant 
 nimia Icetitia ; illi compressione manuum reprimebant dolorem ventr'is. El omnes 
 profecto discedunt ex theatro diffusi hilaritate, meque identidem respicientes. Ego 
 
 Fiix. in contrarinm faciei. Id. — 7 Abest vox tres ab Ed. Scriv. Dein meum' 
 prcil. Fux. Id.— 8 Oxon. sc"pti. Giielf. septi. Id.— 9 Decst ut Giielf. Id.— 
 1 Excusi,i7/is. Colv. Piaster Ed. Junt. post. Illis est et in Mss. Berfin. 
 Pith. Male. Oud. — 2 Paulisper. Abest hoc a scripto libro. Colv. — 3 Veio- 
 simile, scripsisse Auctorem \Y>%\\m, exerte, vel, lit antiquitas solet, eccerte, ut 
 duplex cc esset loco x, idque miuus aniniadversum depravandi A])uleii cau- 
 sain dedisse. Supra libro prinio : ' Janitor,' ait, ' introrupit exerte clanii- 
 tans.' Et fuit cum apud eundem Auctorem ita restituendum putarem I. tii. 
 extremo : ' Ejulans et exerte proclainans :' nam minus sincerum vidptur illtid 
 et libris editis : Ejulans et exinde proclainans. Stewech. — 4 Pal. retro. Eluienh. 
 —5 Male a Florentino rii ut, a Regio, Fux, primum exulat. Dein Guelf. 
 Oxon. prenderam. Reg. Fux. ponderarem, alias ponderain, una serie in con- 
 
 NOTiE 
 
 ' Proserpinae peculium' Apuleius " Gaudii nimietate gratulari'] Nonio 
 
 dixit, ' Orcinus tbesaunis' appella- * gratulari ' est, gratias agere. Vulgo 
 
 tur in veteri Epitaphio Neevii poetee, congaudere significat. Agrsetius : 
 
 quod refertur in Catalectis Veterum ' Laetamur de nostris, gratulamur de 
 
 Poetarum : * Mortales immortales alienis.' Hie ' gratulari ' est, vehe- 
 
 flere si foret fas, Flerent Uivae Ca- nienter gaudere. Sic lib. ii. Florid. 
 
 moaniE Naevium Poetam. Itaque, ' Vir, cui omnes provinciae quadri- 
 
 postquam est Orcino traditus the- juges et sejuges currus ponere gra- 
 
 sanro, Oblitei sunt Romje loquier tulantur.* 
 
 lingua Lateiua.' p Dolorem ventris] Ortum scilicet 
 
 " Et Orci familia] Orcus, Dis, ex vehementi dia|)liragmatis agita- 
 
 Pluto, idem est Averni regnator. tione. Quod in uiuiio risu contingero 
 
 Hujus familia sunt umbrae mortuo- solet. 
 rum.
 
 METAMORPHOSEON LI15. HI. 203 
 
 ram, fixus in lapidem'^ steti gelidus/ nihil secius** qiiam 
 una de ceteris theatri statuis vel columnis. Nee prius ab 
 Inferisi eraersi, quam Milo hospes? accessit, et, injecta 
 manu, me renitentem,* lacrymisque rursum promicantibus 
 crebra - singultientem, dementi violentia secmn attraxit ; 
 et, observatis via? solitudinibus, per quosdam anfractus 
 domum ^ suam perduxit : moestumque me ''• atqiie etiam 
 tunc trepidum variis solatur ^ affatibus. Nee tamen indig- 
 nationem ^ injuriae, quae inhasserat altins meo pectori, ullo 
 modo permulcere quivit. Ecce illico etiam magistratus 
 
 vera, statim alque ceperam illam testem stragulam, steteram immotus et frigidus 
 quasi lapis, nee aliter ac una ex reliqnis statuis aut columnis theatri. Neque 
 ante eductus sum ex Avcrno, quam mens hospes 3Iilo ad me veriit ; tneque amplexus , 
 viansueta vi pertraxit secum reluctantem, et frequenter suspirantem lacryynis ite- 
 rum manantibus ; et deduxit in suas cedes per quosdam flexus viarum delectis vicis 
 tnaxime solitariis, et consolahatur me tristem atque adhuc trepidantem ditersis 
 nlloquiis. Neque tamen potuit ullo pacto delinire dolorem illius contumclicB, qui 
 injixua erat prufundius in meo animo. Ecce etiam statim Magisti'atus ipsi, in- 
 
 textn. Oud. — 6 In lapide. Expende, quaeso, conjectanenm hoc : in lapidvm. 
 Hoc est : Non aliter obrigni timore, quam si totus in iapidem foiein con ■ 
 versus. Ad hanc norniam alia ejiisdem Apuleii alibi suppeditamus. Stewech, 
 AWi, in Iapidem : i. e. tanqnam lapis steti, ut lib. iv. 'Jacens in niortuum.' 
 A Palat. rh lapide abest. Arnob. contra Gentes lib. ii. f. 35. ' Non omni 
 pecore, ligno, saxo obtusior atque hebetior stabit.' Cic. in Pison. 'Tan- 
 qnam tnincus et stipes stetisset.' Omnis enim immodica affectio solet 
 fiinctioiies partium corporis ad tempus impedire. Unde et Nioben ob 
 filionim interiliuii obriguisse in Iapidem fabulantnr Poetae. Vid. Miiretus ad 
 CatuUmn, p. 98. Elmenh. — 7 [Fiix. vil. suhgelidus. legere testatiir Oud,} — S 
 Bert, sccvs. Elmenh. — 9 M, meus h. Ms. 31ilon hospes. Colv. Sic qnoqne 
 Oxon. Guelf. Meus praeterea abest a Flor. ac Palat. hinc uncis incliisere 
 Elmenh. Scriv. Pric. Ejeci ego. Sed tamen p. .'SI. ' Hospes enim meus 
 Miio:' »b\ Milon Mss. plerique, et Edd. Vett. ut hie in Fax. pro V. Lect. 
 Oud. — 1 Idem, reticentetn, Colvius. Flor. retinentem, male. Elmenh. Reg. 
 Fux. D'Orv. reticentem. Vide ad pag. pranced. Oud. — 2 Mss. liert. Oxon. 
 Edd. Elmenh. Pric. Flor. crebro. Frustra. Vide ad p. G2. ' Nos crebra tun- 
 defltes.' In Fux. est prom, oculis sing. Id. — 3 Bert, ad domum. Elmenh. — 
 4 Pronomen non agnoscit cum Pitlueano Berlin. Hinc uncis inclusere Elm. 
 Scriv. Pric. Oud. — 5 Quidam, solahalur. Colv. Berlin, et Flor. solatur. El- 
 menh. — 6 .Scriptura in membranis, indignatione. Colv. Injuriarum enim, si 
 qnae facta sunt, tenax est nicnioria, et (juicfjiiid offendit, agre exiinitur; ut 
 Pertinax apud Hcrodiaiiinn lib. ii. f. 491. Lysias i)ro Polystrato pag. 337. 
 Ae>eToi "ykp roi/s KOMji imrov&dTas p.(fivri(Tdai ixaWof, fi robs «5. Elmenh. l*ro 
 
 NOTiE 
 
 T Ab Inferis] A stupore illo, quo ■■ Cum, suis insignibus] Lictoribue, 
 
 fiebat ut vidercr in Iapidem gclidus, scilicet, cinii fascibus virgaruin et 
 
 et mortuus, atque in Inferos dcuier- securibus. 
 But.
 
 204 APULEII 
 
 ipsi/ cum® suis insignibus' domum nostram ingrcssi, tali- 
 bus9 me monitis delenire gestiunt: ' Neque tua^ dignitatis, 
 vel ctiam prosapise tuomm ignari sumus, Luci domine.* 
 Nam et provinciam totam ' inclytaj vestraj familias nobili- 
 tas complectitur. Ac ne istuc,' quod vebementer ingemis- 
 cis/ contumeliae causa perpessus' es. Omnem igitur^ de 
 tuo pectore praesentem^ tristitudinem mitte, et angorem 
 animi ^ depelle. Nam lusus iste, quem 9 publice gvatissimo 
 Deo ' Risui per annua reverticula solenniter celebramus, 
 semper commenti novitate^ florescit. Iste Deus auctorem' 
 suum* propitius ubique comitabituv* amanter, nec^ unquam 
 patietur, ut ex animo doleas, sed frontem tuam*^ serena ve- 
 
 trnntcs in nostras <xdes cum suis insignibus, tentant me demulcere ejusmvdi verbis : 
 I^'eque ignoramus tuain nobilitatem, neque gemis tuorum parentum, Domine Luci ; 
 clarilas enimveslra stirpis exlenditur per uniiersam hanc provinciam. Ncque hoe, 
 quod tantopere doles, factum est injuria- tibi inferenda gratia. Aufer ergo omnem 
 istum mmrorem ex tuo animo, et ejice istam agritudinem mentis. Hie enim ludus, 
 quem exhihemus qnotannis magna celebritate in honorem jvcundissimi Dei Risug, 
 viget semper uliquo invento novo. Hie Deus aderit sua auctori favens atque amicus 
 in omnibus locis, neque unquam sinet te premi ulla agritudine animi, sed perpetuo 
 
 quivit ill Fax. connivit. Oiul.— 7 Palat. D'Orv. Pitli. Fiix. Ed. Jiint. post. 
 ipsi mag. Id. — 8. PiEepositio non est in Fiix. Pal. insignitibus. Id. — 9 Edd. 
 Juntinap, Aid. cum tatibus. Id.— 1 Inepte additur in Ms. Par. et dicentes. 
 Vide ad 1. ii. p. 39. iii. p. 45. Id. — 2 Luci domine. Alterutra vox delenda. 
 Burm.~i Male Pith. Fux. et Edd. pp. usque ad Bas. cum Scriv. et Flor. 
 »■«<«(/ dant contra Mss. potiores, et Appuleii stylum. Oad. — 4 Eadein scrip- 
 tura, ingemistis. Colv.— 5 Berlin, pussus. Elmeiih. — C Eadem, itaqne, CoU 
 vius. Fux. itaque. Roald. Sic et Reg. Oxon. et Ed. Junt. post. In 7. Palat. 
 Chid.— 7 Th prasentem Pal. delet. Etmenh. Item Oxon. uncisqne inclusit 
 Scriverius. 0«d.— 8 Fux. tt omnem animi. Roaldus. Fux. Reg. et omnem an- 
 gorem. Malebat Burmannus, animo. Oud.— 9 Quam. Fux. quem. Error ope- 
 raruiii. Roald. In Ed. Bas. sec. huhis Beitin. Oud.—\ Gratissimo Deo ah- 
 stmt a Regio, Fux. Id.— 2 D'Orvill. sohnnitute. Sed praecedit '■solenniter,' 
 et elegantius ' comniento ' ascribitur novitas, quae gratior est solennitate 
 eadem, qnotannis recurrente. Id. — 3 Fulv. Ms. auctorem et tutorem. Wo- 
 wevius. Sciopp. in Symb. A. et tutorem. A vulgatis -rh tidorem abest. £i- 
 mcnh. Addidit voces, et tutorem, ex Ms. Florent. sive eum, qui, materiam 
 laetitiae suppeditando, decus et majestatem Dei Risus est tuitus. In Inscript. 
 Murat. p. CDXXXV. 5. ' Tutores necessaiii consecrarunt.' In Fux. ipso de- 
 comactorem. Oud. — 4 Comitnlntur ea6em. A\. comitatur. Et sic quidam Vul. 
 Colv.\S\c Ed. Bas. pr. Comitabatur Pal. Guelf. Oud.— 5 Bas. pr. nam. Pith. Ms. 
 
 NOTiE 
 
 « Provinciam totam'] Thessaliam, in nepote, nt habet Noster, libri primi 
 qua urbs Hypala; ex Thessalia enim initio. 
 
 Apuleii mater originem ducebat a ^ Auctorem suum] Qui eum produx- 
 
 Plutarcbo, et Sexto Pliilosopho ejus erit in ore civium Hypatensiam,
 
 METAMORPHOSEON LIB. HI. 205 
 
 nustate laetabit" assidue." Ac^ tibi civitas omnis pro ista 
 gratia honores egiegios obtulit.9 Nam et patroniim scrip- 
 sit,"^ et, lit in fere stet* imago tua/ decrevit. Ad base 
 dicta sermonis vicem refero. Tibi quidem, inquani, splen- 
 didissiraa et unica Thessalise civitas/ honorum talium pa- 
 rem gratiam [51] memini. Verum statuas et imagines dig- 
 nioribus meisque^ majoribus reservare suadeo. Sic puden- 
 
 exhilarabit rultum tuum tranquillo lepore. Tola vero here urbs exhibehit tibi 
 honores eximios oh tuum isl:id henemeritum in earn. Nominavit enim te suum pa- 
 tronnin decreto publico, ct constituit, ut slatua area tibi erigatiir. Ad hccc verba 
 respondeo. Eqindem, inqitatn, o rimgnificentissima et prastantisslma urbs Thes- 
 salicE, haheo tibi grates condignas pro talibus honoribiis. Sed uuctor sum ut reserves 
 signa et simulacra me dignioribus et pra;stantioribus. Sic verecunde uffatus, et 
 
 nee ubicumque. Id. — 6 Guelf. tuum. Id — 7 Latabit eadem.Al. latabitur. Laetare, 
 nt Altercare, Adulare, Coiitemplarc, Fabnlare, et sexcenta ad euni niodiim. 
 Coif. La-tahil. Viilgo, Icetabiliir. ElniPtih. — 8 At. Eadem, Ac, qiiod re- 
 posuerim. Colv. Verissiiiie ; rjuod niiror non secntos esse relif|iios : cum At 
 modo iriepseiit in Ed. Bas. pr. contra plerosque Mss. et priores Edd. Oud. 
 —9 Offeret. Leg. ex Pal. obtulit. Wow. Vnx.obtulit : et ita Aid. Roald. Flor. 
 et Bert, obtulit. Elmenli. Prlmo optimos dat D'Orvill. dein rescripsi obtulit 
 e consensu Msstonim, in qnibiis et Oxon. Par. D'Orv. Pith. Giielferb. et 
 Edd. omnium ante Basil, pr. sive, offerendnm decrevit : ut seqnitnr, Oud. — 
 1 Eadem, /wir. scribit. Colvins. I''lor. scribit. Elmenli. — 2 In are stet. Pith. 
 meatestis et. Ed. Vicent. in ea resles et. Sed bene Ber, et Becich. Ep. lxxii. 
 Discernit Fnx. Oud. [Mox] vulgati codices, bonorum. Colvins. Fnx. honorum. 
 Ita etiam leg. apnd Agell. lib. n. cap. 2. 'Cum summa, Dli boni, honorum 
 atque officiornm compensatione.' Vulgo, bonorum. Roald. Acceduut Flor. 
 Reg. Oxon. D'Orv. aliiqne. Neque aliter in Notis jam explicnit Beroaldns. 
 Oud, — 3 Probat correctionem ipsa sententia: meque; hoc est, qui me ma- 
 jores sunt. Sltwcch. Membranse : meique. Unde conjiciebam legendimi : 
 meque. Sed nihil discedendum a vulgata lectione. Sic 1. i. Floridorum : 
 
 NOTyE 
 
 " Leetabit assidue'] Lastum reddet. aeneis fides servaretnr imaginis, qua- 
 
 Sic lib. V. ' O nos beatas, quas in- tenus ventura progenies auctoreni 
 
 fantis aurei niitrinienta la;tabunt.' videret,qui sibi Kempublicani niultis 
 
 " Palronum scripsit] Romae, nbi beneficiis obligasset.' Bellica virtus 
 
 Hypatensiimi rem tueretur. Mos fuit prima et pracipua causa fuit de<li- 
 
 ut civitatcs et populi patronos habe- candi statuas; sed ct, inseqnenti- 
 
 rent in Urbe Doniina. Sic Lacedae- bus saeculis, viris doctrina aut di- 
 
 monii in clientela erant Claudiorum, cendi arte pra;stantibus idem liouos 
 
 Bononienses in Antoniorum, 6cc. decrelus est. 
 
 « Ut in are slet imago <ua] Inter v Splendidissima et unica Thessalia: 
 
 maxima honoris monumenta fuit sta- civitas] Solinus tamen, priecipuas 
 
 tuarum oiectio. ' Amorc Principum,' Thcssaliic urbes commcmorans, Hy- 
 
 (inquit Cassiodorus, lib. vui. Epist. pataj ne meminit quidem. Apuleius 
 
 2.) ' constat inventum ut simulacris igitur niagis ox honorc Magistratunm
 
 206 APULEII 
 
 ter* allocutus, et paulispcr' hilaro^ vultu rcnidcns,^ quan- 
 tumque ^ poteram lajtiorcm me refingens, cotiiiter abeuntes 
 raagistratus appello. Et? ecce qiiidam intro currens famu- 
 lus, llogat te, ait," tua parens Bynhaiua, et^ convivii, cui 
 te sero desponderas, jam appropinquantis ' admonet.* Ad 
 haic ego 4 formidans, et procul pcrhorrescens etiam ipsam^ 
 domum ejus, Quam vcllera, inquara,'^ parens jussis tuis ob- 
 sequium coramodarc, si per fidem liceret id facere. Hospes 
 enim meus Milo" per bodierni diei praesentissimum numen* 
 adjurans effecit, ut ejus bodierna? coenai pignerarer : ^ '' nee 
 
 tantisper subridens latiori front e, et quam maxime poteram simulans me liihiriorcm, 
 Viiledico cicititer Magistratilms discedentibus. Et statim quidam. servus accurrens 
 in cedes, Tua mater Byrrliana orut te, inquit, et te certiorem fucit instare lioram 
 cwiticii, cui promiseras heri vesperi te affuCnrum. Ego ad licec verba parens ct 
 pertimescens etiam eminus ejus cedes, Quam cuperem, inquam, o mater, morem gerere 
 tuo imperio, si possem id facere salva fide. Milo enim wjcms hospes, obtestans me 
 per potentissimum Deum, prcBsidem hujus diei, evicit at promitterem ipsi ad coenam 
 
 'Major mens Socrates.' Item Apol. I. CoZc. Pulo legendum: meique. Vide 
 notata ad pag. 141. Sciopp. in Symb. Membranae, meique, non niaJe. Gra?cis- 
 mus, quem temeie non imitemur. Brant. — 4 Fux. j^ruticriitr. Koaldus. Pal. 
 pmdenter. Elmenh. Et Giielf. cum Ed. Bas. sec. vitiose. Oud.—-5 Et paulisper 
 non est in Bertino. Elmenh. Hinc luicis inclusere Sciiveiius et Fric. cum 
 Elmenh. Finstra. Oud.— C Eacdera membrana?, hiluri. Colv.— 7 Inepie 
 D'Orv. renilens. Vide ad lib. ii. pag. 29. Oud.—8 Iniprfssnm ubiqiie, 
 quiuUumcumque. Colv. At Bas. pr. &c. jam praebent qnuntumque, cum Mss. 
 Flor. Pal. Keg. Lips. Fux. Quamcumque D'Orvill. quantum Oxon, Mox 
 D'Orv. refringens, Fiix. refringam, al. refringens. Oud. — 9 Male Oxoniensis 
 caret copula. Id. — 1 Vulgares, inquit. Colv. Ait etiam Mss. mei ; quod 
 sectiti sunt omnes post Colvium. Oud.— 2 D'Orv. nt. Id. — 3 Bert, propin- 
 quantis. Elmenhorstius. Palatin. appropinquatis. Turn admovet Guelterb. 
 Oud. — 4 Ego abest a Pith. Id. — 5 Oxon. et etiam perk, procul. A Fux. abest 
 i}>sam. Id.— 6 Inquam Ms. Al. ipsam. Colv.— 7 Mss. D'Orv. Pal. Fux. Guelf. 
 Oxon. et Edd. Vic. Ber. Junt. pr. Aldi, Colin, hie et statim iidem cum Bas. 
 pr. Milon. Quod niiror, cum eaedem Edd. supra pag. 50. rectius MHo exhi- 
 buerint, Oud. — 8 Idem Ms. pigneraret. Colvius. Flor. ut ei hodiernce c. El- 
 
 NOT.E 
 
 Hypatensiura, quam ex veritate lo- est, Monere oportet mehnnc vicinum 
 
 qui videtur. Phaniani, Ad ccenam ut veniat. Ibo, 
 
 ^ Et convivii, cui te sero desponderas, ut visam, si domi est. Nihil opus 
 
 jam appropinquantis admonet] Mos erat fuit monitore ; jamdudura domi Pra^- 
 
 invitatos jam convivas iterum admo- sto apud me esse aiunt. Egomet 
 
 nere instante ccenae tempore. Chre- convivas moror.' 
 mes apud Terent. Heautontimorum. ^ Per hodierni did prcesentissimum 
 
 Act. I. Seen. 1. ' Sed, ut diei tempus numen] Risum, cui festus erat dies.
 
 MKTAMORPIIOSEON LIB. III. 207 
 
 ipse discedit, nee me digredi^ patitur. Prohinc ' epulare 
 vadimonium'^ differamus. Haec adhuc me loquente, manu 
 firmiter injecta Milo, jussis "^ balneaiibus "^ assequi, produ- 
 cit^ ad lavacrum proximum. At* ego, vitans oculos om- 
 nium,^ et quem ipse I'abricaveram risum^ obviorum de- 
 clinans, lateri ^ ejus adambulabam obtectus : nee, qui la- 
 verim, qui terserim,^ qui domura rursum reverterim,^ prae 
 rubore memim.9 Sic omnium oculis, nutibus, ac denique 
 manibus denotatus,' impos animi^ stupebam. Raptim 
 denique paupertinam ^ Milonis coenulam perfunctus, cau- 
 
 in hodlernum dieni: neque ipse abscedit a me, neque sinit me discedere a se. Pro- 
 indeque pro/eramus in alium diem ccenam comlictam. Cum hoc adhuc dicerem, 
 SJilo, prehendens me manu valide, deducit ad proximas balneas, prtecipiens prius tU 
 instrumenta balnearia afferrentur post nos. Ego vero cffugiens intuitum omjiium, 
 et evitans cachinnos occurrentium, quorum ipse fueram artifex, incedebum ml ejus 
 latus opertus. Ncc recordor qiiomodo laverim, quo pacta absterserim me, aut qua 
 ratione redierim iterum in cedes ob verecundiam, qua eram perfusiis ; usque adeo 
 eram attonitus, et alienatce mentis, tidens me demonstrari oculis, cnpitum gestibus., 
 postremo etiam digitis omnium. Denique siimta festinaiUer cxiguti cana Milonis, 
 
 ^^^^^f^^^-^^'S-* 
 
 menh. — 9 D'Orvill. ipse igredi. Fux. degredi. Ond. — 1 Proin, Pal. Pro- 
 hinc. Elmenh. — 2 Idem Mi.ipis. Colv.— 3 Pal. perduxit. Elmenh. Cum Ed. 
 Scxiv. et perducit e Pith. Salinas. Sed, quam male, patet ex citato loco. 
 [Vid. Var. Not.] Oud.—i D'Orvill. ut solet, Ac. In Fiix, videns. Pith. 
 vitas. Id. — 5 O/nHiiim deest Palat. Oxon. In aliis, omn. oc. Id. — 6 Par. la- 
 teris. Id. — 7 Ms. nee qui ters. Colviiis. Item D'Orv. Nee quicquamqm t. 
 et suprascriptum alia manu qui in Oxon. Oud. — 8 Scribe, revorlerim, ut su- 
 pra. Id. — 9 Reg. Fux. memini prce rubore. Id. — 1 Aid. Ven. devorutus. Bas. 
 pr. detotatus. Colvius. Aid. devoratus. Male. Lib. v. 'Dum directis digitis 
 praesentium denotor.' Lib. xi. ' Totje civitati notus ac conspicuus, hominura 
 digitis niitibusque notabilis.' Elmenh. — 2 Paraean. inops. Quae voces seb- 
 pins commutantur. Adi ad Sueton. Aug. c. 20. ' Imposne mentis:' quem 
 locum vindicavi contra Burni. scribentem inops. In Oxon. animo. Oud. — 
 3 Fux. pauperrima. Sed verbum Lticio nostro perquam familiare, non tani 
 facile cjicieiidum. Usi eo etiam GeUius cap. ti. lib. iv. ' Niiiil prorsus ad 
 paupertinas nostras literas congruentem.' Libro vi. * Paupertini cordis co- 
 
 NOT/E 
 
 •" Ut ejus Jiodierna cana pignerarerl gladiis armatam ante ipsas fores De- 
 
 Qua.si dcposito pignorc obligarer. niocharis, velut expilationis vadimo- 
 
 "^ Epulare vadimonium'] ' Vadiino- niinn, sistimus.' 
 
 nium' sponsio est ad certum diem ** Balnearibus'] Balnearum instru- 
 
 se siiitendi in judicio. ' Epulare va- mentis; strigilibus ncmpe, ampuUis, 
 
 dimonium' per metaphoram dicitur olco, linteis abstersoriis, &c. 
 
 condictio et sponsio ad epulas ve- ' Quem ipse fabricaveram muwi] 
 
 niendi. Simili mctaphora in alia re Utricidii reatum sustinendo, 
 utitur lib. IV. ' Cohortem noslram
 
 203 APULKII 
 
 satusqiic * capitis acrcm dolorem, quern mihi lacryraarum 
 assiduitas incusserat, cubitum venia facile tributa concede. 
 Et abjectus ^ in lectulo meo/ quae gesta fuerant singula, 
 raoestus '' recordabar, quoad tandem Fotis mea, dominge 
 suae cubitu procurato,^ sui longe dissimilis advenit. Non 
 enim lasta9 facie, nee' sermone dicaculo, sed vultuosam 
 frontem ^ ^ rugis [52] insurgentihus asseverabat.° Cunctan- 
 
 pctitwiue excusatione a vehementi dolore capitis, quern jletus cojitinuus mihi attule- 
 rat, concessit facile licentia eo dormiliim. Et prostratus in lectulo meo tristis recogi- 
 tabam omnia, qua; mihi evenerant : donee tandem mea Fotis, composita sua hera 
 in leclo, venit ud. me valde mvtuta a seipsa, Noji afferehat hilarem imttum, neque 
 jocosa verba, sed cuperabat tristem frontem rugis prominentibus, Denique locuta 
 
 gitatio.' Alii. Rnald, Profectus etiam Fnx. Cod. D'Orv. pauperlinam m. 
 cccnulam. Veiissime. L. viii. p. 1G4. ' Timoreni ilium satis inanem porfiiiicti.' 
 Vide Heins. ad Ovid. Art. ii. 227. ' Epnlas perfuncta redibit.' Alibi etiam 
 Noster 'fungi' cum quarto jungit casu, ut I. vi. p. 117. ' Obsequium func- 
 lura :' nt solent optimi passim. Vide ad Suetonii Aug. c. 3G. ' Quzesturam 
 fundi.' — 4 Curalusque. Non est, quod indicem scribendum, cusatusque, 
 qnippe sat notiis tibi, nobilissime Susi, antiquornm scribendi modus, ' frudo,' 
 ' cludo,' ' cuso,' pro, fraudo, claudo, causo. Porro causam dicere vel causari 
 valetudinem, pluviam, tempestatem, alia, quo minus aliquid fiat, plus satis 
 trita. Stewech. Causatusque. Basileensis postrema,cu»ah(S(;«e. Colvius. Fux. 
 causatusque : ut Aldus. Roald, Causatusque, Rom. curatusque, inepte. El- 
 menh. — 5 Ms. abjectis. Colv. Petron. cap. 26. ' Abjecti in lectis sine metu 
 reliqnani exeginius noclem.' Oud. — 6 Lectulo meo. Pal. I. prim' o. Id. — 7 Tb 
 mwstus male omittit Aldus. Elmenh. Item Junta; Ed. utraque. Oud. — 8 Fnx. 
 procreato. hi. — 9 Aon ex Iceta. Idem liber : Non ens lata. Forte omissa syl- 
 laba, et scribendum : A'o7i nilens Iceta, vel splendens, aut simile. Colv, Par- 
 ticulam ex non agnoscit Flor. Elmenh. Exlceta. Ita retineo. Supra lib. ii. 
 in fine: ' Exsuninns viril)us irruentes,' Apol. i. ' Unis literarum studiis 
 exsnniMiis viribus deditus.' Alibi, ' Exsunimo studio fugiens immanem ur- 
 sani.' Ita exlata facie, ut apud Suetou. Caligula cap. 1. ' colore expallidc' 
 * Exalbido ' apud Plin. 1. xii. c. 17. Quomodo et 'exalbescere ' dixit Ci- 
 cero i. et iii. de Oratore. Sic 'exaridus' Pacuvius, 'expavidus' Agellius 
 lib. I. cap. 8. Sed et Symmachns, magnus Apuleii imitator, lib. vii. Epi- 
 stola 128. 'Amor,' inquit, ' in te mens cxsununis opibus annititur, ut in dies ' 
 &c. ' Ex' praepositio vim et potestatem verbi ampliticat, ut monet Adrianus 
 Turnebus Adversar. lib. xxir. cap. 31. Brant. — 1 Pal. et Par. et. Keg. Fux. 
 dicucula. Bene, si sermonem legas. Oud. — 2 Fux. faciem, Roald. Perperam, 
 
 NOTiE 
 
 ^ Vultuosam frontem'] Nonius ' vul- tur) id, quod affirmatur, dicitur ' as- 
 
 tuosum' exponit, triste, et afFert lo- severari,' quia gravem affirmationem 
 
 cum ex Cicerone, de Oratore: 'In saepius comitatur froutis asseveratio, 
 
 quo, cum cffeceris, ne quid iueptum utpote quae pondus addat verbis, 
 
 sit aut vultuosum.' juxta illud Terentii in Andria : ' Tris- 
 
 e Assevcraball Non, affirmabat, sed tis severitas inest in vultu, atque in 
 
 severiorem reddebal, et caperabat. verbis fides.' 
 Quin et idcirco (ut mibi quidem vide-
 
 METAMORPHOSEON LIB. III. 209 
 
 ter 5 ac timide denique sermone prolate. Ego, inquit, ipsa 
 conliteor-'^ ultro, ego tibi causa hujus molestiae ^ fui. Et 
 cum dicto lorum qucmpiam'' sinu^ suo depromit, mihique 
 porrigens, Cape, inquit, ore te, de^ perfida muliere vindic- 
 tam ; immo vero licet majus quodvis supplicium sume.* 
 Nee tamen me putes, oro, sponte angorem istum tibi 9 con- 
 cinnasse. Dii' mihi melius,' quam ut mei ^ causa vel tan- 
 tillum scrupulum patiare. Ac, si quid adversi' tuum ca- 
 put respicit, id orane protimis meo luatur sanguine. Sed, 
 quod alterius rei causa facere jussa* sum, mala quadara 
 mea sorte in tuam recidit injuriara.^ Tunc ego familiaris 
 
 dubitanter ac paride, Ego, inquit, ipsa sponte fateor, ego creavi tibi hnnc soUcitu- 
 dinem. Et hoc effata profert e sinu suo quondam scuticam, et mihi ojfcrens, Sume, 
 quaso, ait, uliionem de infida muliere: quin immo uffice me quolibet crucintu, per 
 me licet. Attamen ne credas, obsecro, me tibi ultro confecisse istam agritudinem. 
 Absit ut feras propter nie vel minimum anxietatem. Ac, si aliquid sinistri impen- 
 deat tuo capiti, itlud totuin jam nunc expietur meo cruore. Verum, quod mihi 
 imperatum est utfacerem alterius rei gratia, illud conversum est in tuam contume- 
 Ham sinistra quodam meo fato. Tunc ego commonefactus mece solitw curiositatis, 
 
 ut quisque videt. Oud. — 3 Contanter. D'Orv. Guelf. lursus et Ed. Jnnt. post. 
 cunctanter. Id. — 4 Idem Ms. profiteor. Colv. E glossa. Nam ' iiltro couti- 
 teri ' est, protiteri. Adi Greev. ad Cicer. pro Caec. c. 9. ' Atque ita libenter 
 coiifitetur, ut non solum fateri, sed etiam protiteri videatur.' Supra p. 46. 
 ' De facto confiteatur ultro.' lu Apol. p. 479, ' Vis probare, eum me prie- 
 sente concidisse P ultro confileor.' Fux. idtra. Oiid. — 5 Reg. Fiix. vio- 
 lcnti(C hujus causa. D'Orv. huj. mol. causa. Id. — 6 Fnx. sine, t'also. A vul- 
 gata scriptura Stat meus. Petrou. 'Lorum,' inquit, ' de sinii solvit.' lioald. 
 — 7 Idem Ms. in. Colviiis. — 8 Fux. i. vere quodlibet supplicium quod vis majus 
 sumo. Pith, pro vero habet nojj; pro majus, ianis. In Giielf. a m. pr. supp. 
 sin sume. Oud. — 9 Abest tibi a D'Orvill. Id. — 1 Corrupte Flor. Fux. Giielf. 
 Pal. D'Orv. Dum vel Dh. Id, — 2 Ut mei idem Ms. Al. non mei. Colv. — 
 3 D'Orv. q. avsita. Posset adrersitatis. Sed innovari nequaquam est iie- 
 cesse. Oud.— 4 Vulgatum ante, inissn. Similiter Plautus Caslna : * Ego hue 
 missa sum ludere.' Scriptam tamen lectionem exprimi curavimus, Colv. 
 Fux. jussa. Koaldiis. Aid. et Rom. missa. Elmenh. — 5 Quid si sic ca legan- 
 tur : in. q. mea sors in tuam r. injuriam? Vide, rectene fecerim, qui ipsius 
 Auctoris, quae paulo post subdiinttir, prae oculis habuerim : ' Unod tuum 
 factum sacvitas consecuta in meum convertit exitium.' Recidendi voceni 
 eleganter hue translatam non ignoras, cum notum lippis atque tuusoribus 
 
 NOTiE 
 
 '' Lorum quempiam'] Multa sunt vo- nere dixerunt ' hapc ludus,' ' haec me- 
 cabula ueiitrius generis, qua; apud tns,' ' ha;c amnis,' ' hlc frons,' &c. 
 priscos masculino gencre diccbantur, • Dii mihi melius, Sfc.'\ Supple, dent 
 
 ut ' guttur,' ' coriiis,' • collus,' et hoc vel faclant. Sic Virgil. ' Dii nieliora 
 loco ' lorus.' Similiter et diverse ge- piis, erroremque hostibus illunu' 
 Delph. el Var. Uas. Apul. O
 
 210 APULEIl 
 
 curiositatis admonitus, factique causam delitescentem ^ 
 iiudari ^ gesticns, suscipio : ^ Omnium quidem nequissimus 
 audacissimusque lorus iste, quern tibi veiberandae 9 desti- 
 nasti, prius a me concisus atque laceratus interibit ipse, 
 quam tuam plumeam lacteamque contingat cutem. Sed 
 raihi cum fide mea, 010/ quod tuum factum scaevitas ^ ^ 
 consecuta in meum convertit exitium. Adjuro enim tuum 
 milii carissimum' caput, nulli me prorsus, ac ne tibi qui- 
 dem ipsi asseveranti posse credere, quod tu '^ quicquam in 
 nieain cogitaris * perniciem. Porro meditatus innoxios ca- 
 sus incertus, vel etiam ^ adversus culpas non potest addi- 
 ct magnopere cupiens mihi aperiri latentem causam hujus facti, sic respondeo: 
 Scutica isla omnium quidem pessima, maximeque temei^aria, quam parasti ad te 
 Jiugellandam, perihit ipsa dissecta a me ac dilaniata, priusijuum altingat tu4im 
 77iollissiMam candidissimamque pellem. Sed varra mihi, quc£So,Jideiiter, quid fe- 
 cisti, quod malignilas fati postea secuta dejlexit in meam perniciem. Juro enim 
 per tuum dikctissimum caput me netnini penitus posse credere, te meditalam esse 
 uliquid in meum exitium, ac ne tibi quidem ipsi, tamelsi id affirmes. Ceterum 
 i-ventus dubius, cut etiam cvntrarius non potest efficere ut innocuct cogitationes 
 
 proveibium : 'In te isthaic cudetur faba.' Stewech. Mala quadam m, sors, 
 Ifc. Vulgati plerique et IMs, mala quadam mea sorte, S^c. Nos liasileenses 
 editiones et Beroaldinain secuti sumus. Recidit hoc loco accipienduni, reci- 
 dere fecit. Sic apiid Plautum Casina : ' Uti te bonus Meicuritis perdat 
 niyropola, quia Ltec mihi decidisti.' Ha;c mihi decidisti ; haic luiguenta in 
 me stillare, cadere fecisti: in me coiijecisti. Sic exaudio apud Nostrum 
 jut'ia lib. vui. ' Et si pectori tuo jam permauet nostri memoiia, nee acerbee 
 mortis me£e casus fcedus caritatis iutercidit.' Intercidit, intercidere fecit. 
 Colv. Quadam sors. Fux. quadam mea sorte, et ita Aid. Roaid. Pal. quandam 
 meam sortem. Scribe : quadam mea sorte. Wowerius. Mea sorte. Vulgo, mea 
 sors. Einienh. — G Pal. delitescent is. Oud. — 7 Edd. Ber. Bas. pr. nugari. Id. 
 — 8 Flor. suspicio, inepte. Elmenli. Sic tamen Ed. Vicent. et margo Bas. pr. 
 1. IV. p. 69. ' Suseipit uuus.' Sed vide jam ad lib. ii. pag. 40. ' Suscipit 
 ille :' ubi idem error in ipsa Elmenh. editione. Oud. — 9 Reg. Fux. quern 
 
 verberando dest. Id. — 1 Memora. Ms. mea oro. Erat scriptum mea oro, id est, 
 memora, oro: et sic forte legendum. Colv. Memora, oro. Flor. mea oro: male. 
 Elmenh.— 2 Sic integre scriptum in Romana editione. Ms. cum reliquis men- 
 dose, scevitas. Colvius. Fux. scavitas, id est, sinisteritas. Veteres in mails et 
 male ominatis posuerunt; quod putavit interpres. Roald. — 3 Ed. Ber. clariss. 
 ex t7i((r. vel kariss. quod est in D'Orvill. Vide ad 1. ii. p. 23. Oud. — 4 Deest 
 tu Edd. Ber. Bas. pr. Id. — 5 Cogitaveris D'Orv. Pith. Fux. Guelf. Oxon. 
 Edd. Vic. Ber. Colin. Bas. pr. in meam quicq. Pith. Id. — 6 Exulat etiam a 
 
 NOTiE 
 
 •< Sccevitasli Fortuna; nialignitas, et plurimum habila sunt. Sic lib. i, 
 infelicitas ; quaj enim scaeva, sen si- ' sinistro pede profectum,' hoc est, 
 iiistra, eadeui noxia et infausta ut malis avibus.
 
 METARIORPHOSEON LIH. IH. 211 
 
 cere.7 Cum isto fine scrmonis oculos Fotidis meas udos ac 
 tremulos,' et prona libidinc marcidos,""- jamjamque semiado- 
 pertulos aiinixis^ et sorbillantibus saviis sitienter^ haurie- 
 bam. Sic ilia laetitia recreata,' Pateie, iiiquit, oro, prius 
 fores cubiculi diligenter occludam; ne^ sermouis elapsi 
 profana petulantia ^ committam orande flagitium. [53] Et 
 cum dicto pessulis injectis, et uucino'^ firmiter iramisso, sic 
 ad me reversa, colloque meo manibus ambabus implexa,^ 
 voce tenui et admodum minuta/ Paveo, inquit, et formido 
 solide7 domus hujus operta detegere, et arcana" dominae 
 
 fant affines culpce. *»*•*»»• sic ilia refecta gaudio, Sine me, 
 obsecro, inquit, prius claudere seduln janitam cubiculi, ne perpetrem magnum scelus 
 impia procacitate verborum, quce mihi exciderint. Et hoc dicto immittit pessulos, 
 atque inserit valide uncum, et sic regressa ad me, et complexa utraque manu meas 
 cervices, dicit mihi voce demissa uc valde imminuta: Metuo trepidoque penitus 
 reeelare abscotidita kujus domus, et prodere occulta secreta mecB hem. Sed melius 
 
 D'Orvill. Vet certe Oxon, Vide ad lib. vi. pag. 111. ' Saeviens ira niitige- 
 tur, vel certe ineae vires Jeniantiir.' Id. — 7 Adjiccre. Flor. et Palat. addi- 
 cere. Eliiieniiorstius. B. M, adicere. Pntean. — 8 Admissis. Ms. adnixis. Scri- 
 bo : admixtis. Sic fxi^ai ra xe^'^e'' Grajci. Epigrammat. lib. vii. Pauhis 
 Silentiarins : Oii yap iSiiv aio koA\o? anelpyiro xe^^e" M^l"'- Macedonius : 
 Xe'iKicri yvfivoTaTois ovtlvl p.i^op.evois. 'Savia' enim pro labiis, ut Plauto, Mi- 
 lite (a. 1. 16.) 'Itaqiie hie nieretrices labiis diim diictant euni, Rlajorem 
 partem videas valgis saviis.' Priapeiornm aiictor : ' Olusque laiubis saviis.' 
 Sic ' oscula ' etiaui. Infra hoc libro : ' Et hiantibus osculis, et fragrantibus 
 papillis:' et lib. v. 'Osculis hiantibus filium diu ac pressule saviata.' Colv. 
 Fux. nixis. Forte, innixis. Roaldus. Palat. adnixis. AVovverius. Adiiixis. 
 Sic Flor. Vulgo, admissfs. Elnienh. — 9 Oxon. scienter. Crebro Nostro aliis- 
 qnejungnntur ' sitienter haurire.' Oud, — 1 Fux. recitata. Id. — 2 Occludam, 
 ne. lieg. Fax. occludantur. Grande deest Fux. Id. — 3 In eodeni, putulantia. 
 Id. — 4 D'Orvill. cum aliis, unco. Vide Salmas. ad Solin. p. G49. G50. et 
 Pricffuni. Id. — 5 Idem scriptiis liber, amplexa. Colvius. — G Dimiiiuta, Vul- 
 gati, minula. Colvius. Bert, minuta. Elmenh. — 7 Ita liber scriptus cum 
 excusis arKjuot. Qni^dim : sulidce dumus. Arbitrabatur Lipsius etiam posse 
 sciibi : olidce domus. INIagae domus olida ob uiiguenta et aromatum varios 
 odores. Colv. Quidani, sulidce domus. Quod imitatione .sua videtur con- 
 firmare Sidouius Apolliuaris lib. iv. Epist. G. cum ait : ' Et solidaj domus ad 
 
 NOTiE 
 
 ' Udos ac tremulos'] Ov. Arte, ii. " Arcana'] Festus : ' Arcani sermo- 
 
 ' Aspicies oculos tremulo fulgore mi- nis significatio trahitur sive ab arce, 
 
 cantes, Ut Sol in liquida siepe reful- qua tutissima pars urbis est ; sive a 
 
 bit aqua.' Pricceus. geuere sacrificii, quod in arce fit ab 
 
 •" Libidine marcidos'] Horat. ' pu- Auguribus, adeo remotum a notitia 
 
 tres' dixit: ubi Scholiastes, ' libi- vulgari, ut nc Uteris quidem mande- 
 
 dine resolutos.' Idem. tur, 8cd per memoriam successorum
 
 212 APULEH 
 
 meae revelare secreta.^ Sed melius dc te doctrinaque tiia 
 praesumo ; qui prseter generosam natalium' dignitatem, 
 praeter sublime ingenium, sacris pluribus initiatus,° pro- 
 fecto' nosti sanctam silentii fidem. Qua^cumque igitur* 
 commisero hujus religiosi pectoris tui penetralibus, semper 
 haec intra conseptum ^ clausa custodias, oro, et simplicita- 
 tem relationis meae tenacitate taciturn itatis tuae remune- 
 rare. Nam me, quae sola raortalium novi, vis amoris,'*^ quo 
 tibi teneor, indicare compellit. Jam scies omnem domus 
 
 sentio de te et de tua eruditione ; qui, praterquam quod ortus es generosis nohilis- 
 simisque parentibus, et polles exccllenti ingenio, inaugui-atus es prccterea permultis 
 religionibus ; ideoque prncul dubio evgnoscis sacrani fidem silentii. Omnia ergo, 
 qucE credidero adytis tui istius sancti pectoris, obsecro, ut ea semper serves conclusa 
 intra claustra ipsius, et penses sinccritatem mece narrationis constantia tui silentii. 
 Amor enim vehemens, quo me habes devinctam, cogit me, cui soli hominum ilia nota 
 sunt, ea tibi revelare, Jam.nosces omnem statum nostrcs domus : jam nosces stU' 
 
 hoc aevi inconcussa seciiritas.' Placet vnlgata eilitio Jano Gulielmio. For- 
 mido solide est vehementer, admodiim, quem vide in Plaiiti Triinini. cap. iv. 
 Brant. ' Solide gaiulere,' 'scire' Plant. Triii. Teient. Male Pric. st;Zi</M/H, 
 lit alibi Noster. Wass. — 8 Vetus, relevare, Colv. In plerisque antiquis li- 
 bris vox secreta iion legitur. Woiver. Quinani illi sint antiqni libri, me ne- 
 scire fateor. (Jnines a me visi voceni secreta agnoscunt, et vcre, constanti 
 Auctoris stylo. 1. xi. p. 251. ' Ad arcana purissima; religionis secreta.' Plnra 
 dicam ad lib. vi. pag. 111. ' Per tacita secreta cistarnm.' "Vide et hie Pri- 
 Cffinni, et Barth. 1. xxxv. Advers. c. 14. Pro viece in Fnx. anor. Ond. — 
 9 Ed. Jnnt. post, naturalium, vitiose. Id. — 1 Sic Pal. Wow. Male prof. 
 abest a vnlgatis. Elmenli, Exciderat scilicet culpa librariornm ex Edd. 
 Colv. Vulc. Wow. invitis Mss. O. et Edd. prioribus. In marg. Bas. sec. jam 
 notatum profecto al. deesse. In Par. est, nostri silentii fidem, Palat. nosti 
 silentio fide, Oiid. — 2 Par. Fnx. et Ed. Junt. post, itaque, Snpra etiam hae 
 voces variantur. Id. — 3 Aldns, conspectum. Male. Elmenh. Item Oxon. et 
 Edd. Junt. inepte. Sed in Oxon. etiam est hie, non male, et ^hktikSos. Hoc 
 Pitli. Oud, — 4 Flor. amor is. Elmeuh. Sic etiam D'Orviil, et Ed. Jnnt. 
 post. Immo Reg. F'ux. Lips. Oxon. sohuninodo liabent amor. Videtnr fzs 
 ob praecedens ' novi' excidisse, vel etiam ob rh 'is,' ut fiierit amoris vis, 
 Crebro elapsa est ha^c vocula, ut sa3pe monuerunt eruditi. Vide ad Caesar. 
 
 NOTjE 
 
 celebretur: sive ab area, in qua quae ab Ethnicorum sacerdotibus cautum 
 
 clausa sunt tuta manent: cujus ip- est, qnam ut ne sacrarnm caerimo- 
 
 sius origo ab arcendo pendet.' nianim arcana profanis auribus pro- 
 
 " Sacris pluribus initiatus] Sacerdo- derentur. Itaque, qui sacris initia- 
 
 tern fuisse in provincia Africa Apu- bantur, gravissimo adigebantur sa- 
 
 leium D. Augustinns ait, eumque cramento ad ea quae vidissent, aut 
 
 tunc et munera edidisse, et venatores audivissent, silentio preraenda. 
 vestivisse. Porro nihil majore cura
 
 METAMORPHOSEON LIB. III. 213 
 
 iiostrfE statum :^ jam scies herse*^ meae miranda secreta; 
 quibus obediunt''P Manes, turbantur sideia, coguntur nu- 
 mina,^ sen iuiit 9 elementa. Nee unquam * magis artis hu- 
 jus violeiitia utitur/ quam cum scitulae formae juvenem 
 quempiam libenter aspexit : ^ quod quidem ei + solet crebri- 
 ter evenire. Nunc etiam adolescentem quendam Bceotium^ 
 summe decorum ^ efflictim deperit, totasque 7 artis manus, 
 machinas omnes ardenter exercet. Audivi vesperi, meis ^ 
 his, inquam, auribus audivi, quod ni? celerius Sol coelo 
 ruisset, noctique ad exercendas illecebras magise maturius' 
 cessisset, ipsi Soli nubilam caligiuem et perpetuas tenebras 
 
 penda arcana mcce herce, quibus umbrce obsequuntiir et astra perturbantur, quibus 
 Dii obstringuntur, quibus deiiique elementa fumtdayttui-. Neque unquam magia 
 adhibet vim luijus artis, quam cum intuitu est libidinose aliquem juvenem decori 
 vultus: quod solet quidem scepe ipsi contingere. Nunc etiam pcrdite amat quendam 
 juvenem Boeotium prccstantissima: formce, et adhibet omnem potentiam sua' artis 
 cunctaque artificia. Audivi heri vespcre, audivi, inquam, his meis auribus ipsam 
 interminantem Soli nebulosam obscuritatem tenebrasque sempiternas, nisi velocius 
 prcecipitasset calo, dedissetque citius locum nocti ad tractanda illectamenta magica. 
 
 f^*-^^^*^* 
 
 Oud. — 5 Jam scies etc. statum. Desiderantur haec in Cod. D'Orvill. ob rcpe- 
 titionein rwv Jam scies. Id.— G Vulgo, domince. Elmenli. Recte ita reposnit 
 cum seqq. Elnieuh. ut jam editum in Junt. post, et exaiatiir in Reg. Oxen. 
 Par. D'(3rv. Pal. Bert, aliisqne. In Ed. Bas. pr. dom. m. veneranda s. Oud. 
 — 7 Obaudiunt. Sic Basil. Ms. cum reliquis, obediunt. Colvius. Palat. Cod. 
 obediunt. Wow. Flor. et Bert, obediunt. Male. Elmenh. — 8 F. fiumina. 
 Biiriu. Sed adi potius ad 1. i. p. 7. ' Tacita nnminiim violentia.' Oud. — 
 9 Oxen, sevuint corrnpte. Vide ad lib. xi. pag. 258. Id. — 1 \e.tus,usquam. 
 Colvius. Par. magica-. Fiix. unus unquam. Oud. — 2 Nititur. Forte, ulitur. 
 Sciopp. in Syiub. et Susp. Lect. lib. iii. Ep. 16. Vere, ut opinor, et sic 
 distort e extat in Ms. D'Orvill. Non tantnm nititur violentia artis, sed 
 niaxiuie utilur ea, cum juvenem in sui amorem compellere riititur, sive cona- 
 tiir. De liorum verborum ronfusione pluribus egi ad C*s. 1. iv. B. G. c. 24. 
 Visitur conjecit Groslot. nt violeiitia sit nominativus. Oud. — 3 D'Orvill. 
 aspcrcrit. Id. — i Pitli. et. Id.— .5 Buetum. Beroald. Bo'etium. Roald. Im- 
 nio vero Bwotium, docens vitiose passim Bo'etia et Boi;tius dici pro Baeotia et 
 Bocotius: nt oI)viuni est in omnibus auctoribus ; sicut ct liic Mss. et Edd. 
 etiam, quod miror, Colvii, et Klincnh. et i'rica-i, pra-bent. Sed recte Bcco- 
 tio pag. .54. ubi Mss. et l",dd. Vett. rursus Bo'elio. Oud. — S. d. dcsunt 
 Regio, Fnx. Deorum Palut. Id. — 7 Toliusque. Vtilgati, totasque. Scriptus 
 etiam, addita copula, paulo post legit, ct machinas. iloW. I\Ianus, machinas. 
 Fiix. m. et m. Roaidus. Bert, totasque. Elmenh. — 8 Meis desidcralur in Re- 
 gio, Fux. I\Ieis, inquam, his a. Oxon. Oud. — 9 Ms. non. Colvius. Flor. non. 
 Ehnenli. — 1 Illec. mat. Kescribe ex Flor. i. magitu m. Elmenli. Male vir 
 ductus in marg. Ed. Junt. post, conjecit: ad cxecrandas, EwiliXt mag ite ab 
 
 NOT^ 
 P Obed. [obaudiunt] Morem gerunt, vnaKoiovffi.
 
 214 APULEII 
 
 coraminantem.*'' Hunc juvenem, cum e balneis rediret 
 ipsa, tonstrinas residentem ' hcsterna die forte conspexit : 
 ac me capillos* ejus, qui jam ca^de cultrorum desecti humi ^ 
 jacebant, clanculo prascepit^ [54] ferre/ Quos me sedulo 
 furtimque^ colligentem tonsor invenit ; et,^ quod alioqui' 
 publicitus maleficae disciplinas perinfames sumus, arrep- 
 tam' inclementer increpat: Tune, ultima,^ non cessas sub- 
 inde lectorum juvenum capillamenta surripere? Quod sce- 
 
 Heri, cum ipsa reverterctur a lavacro, vidit forte fortuna hunc adolescentem seden- 
 tern in officina tonsoris: mihiqiie imperarit, ut auferrem ejus crines, qui jam jace- 
 bant humi recisi stctione forficum. Quos cum colligerem diligenter et clanculum, 
 tonsor deprehendit me ; et, quia nos aliunde publice laboramus infamia venefica 
 artis, apprehendit me, et objurgat severiter : Tune, contemtissima mulierum, non 
 desinis suffurari crebro crines formosorum adolescentum ? A quo crimine nisi ab- 
 
 Fux. et Ed. Vnlc. sec. Hinc ilia scil. Elmenhorslii correctio. Oud. — 2 Par. 
 commitmitem, quAs\ fnissctcomminitantein. Id. — 3 Ed. Junt. post, resistentem. 
 Ineptissime. Vide ad p. 60. 'Simulacrum resldens apdiciila?.' Id. — 4 Fnx. 
 acde me c. Roaldus. Regius, Fnx. ac inde c. Vide seqq. Oud. — 5 Vetus, humi- 
 di. Colvius. Aid. c. c. delecti, male. Elmevh. Cade cultr. Bene Flor. Hnmidi 
 V. C. lego humu. Brant. — G Idem Cod. et Bas. 1. prcccipitavit. Colvins. Fax. 
 pracipitavit, et Ed. Ber. Roald. Bertin. et Lipsian. Codd. prcecipitaiit ferre. 
 Forte : pracepit auferre. Sciopp. in Symb. et Snsp. lib. iii. 14. Prcecepit 
 ferre, Flor. Rom. Palat. et Bertin. prcecipitavit ferre. Unde alii recte fece- 
 runt : prcecepit auferre. Elmenh. — 7 Vulgati, ac furtim. Colv. Prapter Ed. 
 Junt. post, quae recte scripturam Mss. omnium, qui nunc innotuerunf, si 
 Pithceanum excipias, e\[)vess\t, furtimque, cum Edd. Colvio receutioribus. 
 Oud. — 8 Non comparet copula in Palat. Id. — 9 Sic Palat. Oxon. Flor. et, 
 ut puto, Lips, cum Colvio et seqq. In Fux. D'Orvill. et aliis, atque Edd. 
 prioribus est alioquin. Mox publicus Guelferbius et sutnus exnlat a Regio. 
 Id, — 1 Ms. ahrcptam. Colvius. — 2 Scio, amicnm Plautino exemplo repo- 
 suisse : Tune, milvina. Videndum tamen, sitne hire conjectura ingeniosis- 
 simi, amicissimi Gabrielis Rolandii, ad scripturam vulgarem accommo- 
 datior, et adeo ad ejusdem Planti imitationem ? Tune, vlmea. In virgis 
 nlnieis frequentes joci Plautini, et in servos convenientissimi. Stetoech. 
 Flagitium mulieris, postremissima mortalium. Sic infra, lib. ix. p. 188. 
 •Ad hapc ultima pistoris ilia uxor subjiciens.' Ultima pistoris ilia uxor; 
 noH, Ad hepc ultima. Colvius. Male Guiiehnius (lib. iii. Veris. c. 4.) corri- 
 
 NOTiE 
 
 1 Ipsi Soli nubilam caliginem et per- milii perfidns ille reliquit Pignora 
 
 petuas tenebras comminatitem'\ Apnd cara sui, qua; nimc ego limine in 
 
 Lucanum venefica Solem alloqnens: ipso, Terra, tibi mando. Debent 
 
 ' Tibi, pessime mundi Arbiter, im- baec pignora Daphnin.' Perexuvias, 
 
 mittam ruptis Titana cavernis, Et capillos prcesertini infcliige. Vide 
 
 medio feriere die.' Lucianum in Dialogis Meretriciis. 
 
 ' Ac me capillos ejus, S^c. pracepit Cade cultrorum] Id est, sectione. 
 
 /errc] Capillorum ad amatoria incan- Hie 'cades' active sumitur. At 
 
 tamiiia praecipuus usus. Virgil, in ' ligni et frondiinn cacdem ' passive 
 
 Pharniaccutria : 'Has olim exuvias dixit A. Gellius lib. xix. cap. 12.
 
 METAMORPHOSEON LIB. III. 215 
 
 lus nisi tandem desines,' magistratibus te' incunctanter "^ 
 objiciam. Et verbum facto seciitus, iraraissa raanu scru- 
 tatus c mediis papillis ^ meis jam capillos absconditos, ira- 
 tus arripuit. Quo gesto graviter affecta, mecumque repu- 
 tans dominie mc£e mores, quod hujus rei repulsa satis "^ 
 acriter commoveri, meque verberare saevissime consuevit ; 
 jam de fuga consilium tenebam; ^ sed istud^ quidem tui 
 contemplatione abjeci statim. Verum, cum tristis inde 
 discederem,9neprorsus vacuis manibus redirem, conspicio' 
 quendam forficulis attondentem^ caprinos utres. Quos 
 cum probe' constrictos, inflatosque, et jam pendentes'^* 
 cernerem, capillos eorum humi jacentes, flavos, ac per hoc 
 illi Boeotio juveni consimiles, plusculos aufero/ eosque 
 
 stincs tandem, sistam te sine mora coram jtidicihus ; et, adderts facta verbis, manu 
 injecta investigans extraxit iratus ex mediis meis mammis crines, quos jam re- 
 condideram. Quo facto ego mcesta, et recogitans apud me indolem mew heree, quod 
 sokt gi'avissime irasci, et me cadere crudelissime, cum passa est repulsam in hac re : 
 jam deliberabam de fugiendo ; verum illico repudiavi ilhid consilium, tui conside- 
 rntione. Sed, cum abirem illinc 7nocsta, ne reverterer inanibus omnino inanibus, 
 conspicor quendam tondentem forficibus pelleshircinas. Quas cum viderem piilchre 
 coUigatas, tumefactasque, etjam seipsis stantes, tollo sat multos villas earum sparsos 
 j>er humum, coloris Jlaci, ideoque similes capillis illius adolescentis Bceotii ; eosque 
 
 git: Tune, milvina. Vide Indicem, Elmenh. — 3 D'Orvill. desieris. Oiidendorp. 
 — 4 Incontanter. I\Is. constanter : \\t et in snis esse etiain scribit Beroaldiis. 
 Aid. Venet. Kom. contanter. Constanter veriiis putem. Colv. Fux. constati' 
 ter. Aldus vero, contanta: Roakhis. Venet. te inconstanter, recte. Elmenh. 
 Te constanter. Maliin, incontanter. Brant. — 5 Capillis Aldus, perperani. RoaUL 
 — 6 Viiiffati pleriqiic, hnjusmodi repulsis satis. Venet. et Bas. 1. hujusmodi 
 repulsatis. Colvius.— 7 Gnlielm. inibam. Oiid. — 8 I'al. Fux. i7/ud. Id. — 9 Ba- 
 sileen^es, descenderem. Colv. — 1 Pal. perspicio. Id. — 2 Forficulis tondentem. 
 Tux. forficulatorem attondentem. Roaldiis. Attond. Vulgares, <onden<em. Colv. 
 — i Oxon. plcne. Oud. — 4 F. tendentcs. Brant. Hoc non intelligo. Infla- 
 tes pendentesque caprinos utres recte illnstrat Pricapus. Pendentis Edd. 
 aliquot. Stantes explicat Floridus. Oud. — 5 Guelf. affero. Id. — 6 Bas. pr. 
 
 NOT/E 
 
 • Magistratibus te, fipc] Erat quippe Pliaedrus, lib. v. ' Ciirsu volucri pen- 
 arsmagica legibus prohibita, aniniad- dens in novacula,' «&c. Arnobius, 
 vertebaturque graviter in veneficas. lii). iii. in simili re: ' Et, viduatos 
 
 * Jam pendentes] Id est, jam sponte inlerioribus cnnctis, tanquam utres 
 sua stantes, ob acirem ingestum, quo sufflatos, tiirgidoruin corporum in- 
 tumebant, et sustentabantur. 'Pen- anitatc pcndere.' 
 
 dtre* enim etiam stare signifirat.
 
 21G APULEII 
 
 dominse mese, dissimulata*^ veritate, trado. Sic noctis ini- 
 tio,7 priusquam coena te reciperes, Pamphile raea, jam ve- 
 cors animi, tectum scindulare^" conscendit, quod altrin- 
 secus aedium patore perflatili^ nudatum, ad omnes orien- 
 tales ceterosque aspectus^^ pervium, maxime his artibus 
 suis commodatum ' secreto colit/ Priusque ' apparatu so- 
 
 do mecB herce, dissimulans quod erat. Sic principio noctis, antequam discederes a 
 coena, Pamphile, mea hera,jam impos animi, ascendit in pergulam coopertam scan- 
 dulis, quam clam frequentut in altiori parte domus positam, patenfem apertura ex- 
 posita ventis, et habentem prospectum in orientales et rcUquas omnes plagas m^indi, 
 inprimis aptam his suis artibus. Et primtim adornat exitiabilem officinam supel- 
 
 »■^^*^*■■^^.*^^^*s^^^ 
 
 et dissim. Id. — 7 D'Orvill. Giielf. n. in initio. Frustra. Vide ad lib. i. p. 15. 
 ' stutiiii initio.' Id. — 8 Scindulas appeilaiulas, quas passim in libris scundulas 
 vocant, ad Vegetium demonstravi. Item apu<l Caesarem viii. Belli Gallici, 
 ' Cupas sevo, pice, scandulis coniplent,' scribo scindulis, et apnd Apuleiiun 
 scindulare, Ceite, sive a scindendo, sive a (rxtvSaAfihs (Vide Gloss. crxiSal) quod 
 apud Aristophanem est, scindulte non immerito appellantur. Eadeni vox, 
 lit a viro doctissimo, queni honoris et anioris causa nomino, Jacobo Campio, 
 inquam, Decano et Officiali Bonnensi atidivi, hodieque Aquisgraneiisibus in 
 ore est : nee minus in usu ipsa?, scindulap, qnas ipsi sceindulen appellant. 
 Usui quoque esse in hunc diem Bohemis, Lotharenis, aliis nationibus, non 
 est operae pretium indicare. Stewech. Scindulare. Vulgati passim, scandu- 
 lare. Ego doctissimi Turnebi auctoritate niti malui, qui ita legendiiin vera 
 docet in Caesare, Plinio, Palladio, Vitruvio ex Isidoro, Advers. lib. xxii. 
 cap. 18. Colv. Palat. et alii libri Vett. scandulare. In responsis Papin. 
 Tit. XXIX. ' Si quis caballo ligando ossuni vel scandulaui.' INIagna semper 
 in libris varietas, ut in Vitruvio, Caesare, Plinio, et aliis notavit Turuebus. 
 Sunt autem scindulae, tabellae sive assulae ligneae, quibus teguntur domi- 
 cilia : nnde scindulare tectum, et ' scindularii ' L. ult. de jure immunit. Ve- 
 getius ' tegulas', et 'scindulas' conjungit. Scholiastes Aristopli. Nubibus 
 ffxtvSaKfjiovs interpretatiir ra, XeTniraTa t5iv i,v\wv. Sublata igitiir erit contro- 
 versia, scandula, an scindula dicendum, quod Graeca origo docet. Woicer. 
 Scandulare. Alii, t. scindulare. Vide Indicem. Elnietih. — 9 Viilgo, perjlabili. 
 Infra lib. iv. * Patulum ac perflatilem locum.' Colv, Perjlabili. Fux. perfla- 
 tili. Roaldus. Bertin. Rom. et Aid. perjiabili. Elmenb. — 1 Commodum. 
 Ibidem vulgo, commodatum. Colvius. Flor. et Bert, commodatum. Ebnenb. 
 —2 Colit exulat a D'Orvill. Oud.— Z Scriv. Ed. minus bene, Priusquam. 
 TqJ ' Prius ' respondet ' tunc' Copula ' et' saspe transitioni inservit. Vide 
 
 NOT/E 
 
 " Tectum sci^id, [^scandulare'\ Ex praeter Vitruvium jam laudatum, in 
 
 scandulis factum. Sunt autem scan- lege Qiiibusdam 6. ff. de Jure immu- 
 
 dulae Vitruvio tabulae ligneae angus- nitatis, ' scandularii' dicuntur, non 
 
 tae et oblongae, quibus tegularum loco ' scindularii,' qui ejusmodi tabulis 
 
 multis in locis domus conteguntur. ligneis hyberna contegunt. 
 
 Vocamus du bardeau. Isidorus non « Ad orientales, &,-c. aspectus] Vide 
 
 ' scandulas,' sed ' scindulas ' vocat, supra, lib. ii. de Zachla jEgyptio. 
 aitque a ' scindendo' dictas. At,
 
 METAMORPHOSEON LIB, HI. 217 
 
 lito+ instniit^ feralem officinam, omne genus aromatis/ et 
 ignorabiliter laminis ^ literatis, et infeliciuin navium duran- 
 tibus clavis/ defletorum, sepultorum^ etiam cadaveriim ex- 
 positis multis admodum membris.^ Hie nares et digiti, 
 
 lectile consueta ; scilicet aromatibus omnis generis, laminis insculplis ignotis cha- 
 racfcribus, et chais, qui superernnt ex navigiis infortunatis, et plurimis expositis 
 artiibus cvrporum conclamatorum, utque etiam lumulatorum. Hie nasi erantf el 
 
 ad Siieton, Id. — 4 L. D'Orleans ad Tacit. 1. ii. Ann. p. 298. conjecit : inso- 
 Uto. Id. — 5 Instruxit. ¥ lor. instruit. Elmenli. — 6 Rom. jam minis. Ms. al. 
 damnis. Colvius. Flor. jam minus. Rom. jam 7ninis: male. Aniob. I. ii. 
 (p. 66.) ' Protegiimis nos laminis, Psyilis Marsisve vcndentibus.' Vide quae 
 ibidem dixi, etTliomam contra Gentiles lib. iii. cap. 105. Elmenh. — 7 Sciip- 
 tam Icctionem, etsi non bene sanam, expiimi jussimus : quae etiam in vete- 
 ribus impressis est. Sed non possum non piobare conjecturam doctissimi 
 Lipsii : inf. manium d. calvis. Qui ad lios devotionum ritus pertineie Taciti 
 locum etiam recte judicavit, 1. ii. Annal. ' Et reperiebantur solo,' kc. [iibi 
 D'Orleans quoque voliiit : ex inf. manium indurantibus calvis.] Jo, Salisberi- 
 ensis de Juliano Mago Nugar. Curialium lib. viii. cap. 20. ' In Antiochia 
 quoque areas in Palatio plurimas liumanis capitibus plenas invenerunt, et 
 demersa piiteis innumera corpora mortuonim.' Colv. Damnis, Aldan. Roald. 
 Jnfelicium aviuin durantibus damjiis. Sic recte hunc locum emendat eruditissi- 
 mus Passeratius ad Propertium pag. 436. cujus conjecturam confirmant 
 membrauae Flor. Rom. et Aldina editio, in quibus est, navium durantium 
 damnis. Danina autem cape demtas plumas. Elmenh. — 8 Ms. sepulcrorum. 
 Colv. Saepius enim malae bae bestiae mortuoruni corpora contingunt, ut 
 Hieron. notat in Danielem tom. iv. f. 497. et Porphyrins de Abstinentia ab 
 Animalibiis lib. II. f. 33. Elmenh. Abest sepw/f. a Pith. Pro etiam in Oxon. 
 et, ac desideratur rh admodum in Par. Pro tnultis Heinsio placebat mutilis. 
 
 NOTiE 
 
 ' Aromatis] Cinnamo puta, pipere, turn, seniiusti cineres, ac tabe obliti, 
 
 zinzibere, .Ivc. quae vulgo species, aliaque maleficia, quis creditur aui- 
 
 Gra-cis to elSr] appellantur. mas Numinibus infernis sacrari.' 
 
 '' Ignorabiliter laminis literatis defle- Infelicium navium dui'antibus clavis, 
 
 torum, sepnllorum etiam cudaverum ex- ^c] Ex hac scriptura, qus Scrive- 
 
 yositis multis admodum membris] ' La- rianae editionis est, licet non bene 
 
 minae ignorabiliter literatae' sunt, ig- sana, sensiim qualemcumqiie elicui, 
 
 notis chararteribus insciilptee. Mem- qui Ibrtasse non displicebit. Pricaci 
 
 brorum cadaverum et lamiuaruni Ii- et Elmenborstii editiones liabcnt, 
 
 teratarum in apparatu niagico memi- auctore Passeratio, ad Propertium, 
 
 nit Tac. lib. ii. Annal. ubi de venefi- pag, 336. infelicium avium durantibus 
 
 ciis Pisonis et Planciua; in Germani- damnis dejhlorum. Eliuenhorstius t^ 
 
 cum : ' Saevam vim morbi augebat damnis iuterpretatur, pennis detrac- 
 
 persuasio veneni a Pisone accept! : tis. Sed non placet tarn longe petita 
 
 et re|»eriebantur solo ac parietibus explicatio. Lipsius ad lib. ii. An- 
 
 erutse luimanorumcorpurum reliquiae, nal. 'J'aciti bunc Apuleii locum sic 
 
 carmina, et dcvotiones, et nomen legit, infidiciutn Mauium durantibus 
 
 Germanici phinibeis tabulis iusculp- calvis. Ouod inlelligendiim esset de
 
 218 
 
 APULEII 
 
 [55] illic 'carnosi clavi pendentium ; ^ alibi trucidatorura 
 servatus9 cruor, et extorta ' dentibiis feranira trunca calva- 
 ria. Tunc, decantatis spirantibus fibris/ litat vario latice: 
 nunc lore fontano, nunc lacte vaccino,^ nunc raelle mon- 
 tano. Libat et mulsa.' '' Sic illos capillos in mutuos nexus 
 
 digiti ; illic clavi cruci qffjxorum, rpiibiis cnrnis p'articula adharebant ; alibi xan- 
 gnis occisoruni conservatus, ct craiiia semirosa, crepta dentibus besliarum. Turn, 
 inhalatis mngico carmine exlis adhuc palpitantibus, libat diversos liquores, modo 
 aquam /(intaiiam, modo lac biibulum, modo mel montanum: effandit etiam aquam 
 medicalam melle. Hisque peractis, tradit prunis ardentibus illos caprinos villos 
 
 Seil obsfare videtiir vox ' admodnm.' Otid. — 9 Lego, seratus, id est, in senim 
 coactus. Brant. Quod scilicet conveniret Lncani verbis lib. vi. 549. ' Vi- 
 rusqne coactuvn.' Sed qiiis unquani usns est verbo serari] inimo cogi in 
 senim non potest, cum sit serum, lactis liquidissimum, sive ejus coacti 
 tenuis liquor sive aquosum : atque liinc etiam sanguinis concreti. In Ed. 
 Vicent. crtici datoriim. Sed hi praecesserunt. Gladiatores intelligit Beroaldus. 
 Quid ni interpretamur, omnes violenta morte pereintos ? Oud, — 1 Oxon. 
 exortam. Id. — 2 Nunc rare fontano, nunc lacte vaccino desiderantur in Par, 
 Reg. Fux. montano. Al. fontano. Id. — 3 Par. bibat et mulsat. Id. — 4 Bert. 
 
 NOT^ 
 
 craniis, sen calvariis mortuornm. 
 Sed, quia mox calvariam Apnleius 
 annumerat luiic magicae supellectili, 
 miuns n)ilii verisimile fiteum lioc loco 
 de calvariis locutuni fuisse, et idem 
 bis dixisse. Inftlices naves hie intelli- 
 go, naufragio discerptas. 
 
 * Illic carnosi clavi pendentium^ Ne- 
 scio quid Beroaldus hie somniat de 
 clavis pedum ulceribns. Intellige 
 clavos ferreos sen chalybeos, quibus 
 sonfes cruci affigebantur, qui ideo 
 carnosi dicuntur, quod ipsis adhuc 
 adhaererent carnis particula;. Adhi- 
 beri quartanis ejusmodi clavos ait 
 Plinius, lib. xxviii. cap. 4. ' Item in 
 quartanis fragmentum clavi a cnice, 
 involutum lana, collo subnectunt.' 
 En tibi luculeotam similis apparatus 
 descriptionem ex Lucano, lib. vi. 
 ' Tunc onines avide desaevit [Erich- 
 tho] in artus, Immersitque manus 
 oculls; gaudetque gelatos EfFodisse 
 orbes : et siccae pallida rodit Excre- 
 
 menta manus: laqueum nodosque re- 
 centes Ore suo rupit : pendentia cor- 
 pora carpsit, Abrasitque cruces : per- 
 ciissaque viscera nimbis Vulsit, et 
 incoctas admisso Sole medullas. In- 
 sertum Manibus chalybem, nigram- 
 que per artus Stillantis tabi saniem, 
 virusque coactum Sustulit, et nervo 
 morsus retinente pependit. Et, qua- 
 cumque jacet nudum tellure cadaver, 
 Ante feras volucresque sedet, nee 
 carpere membra Vult ferro manibus- 
 que suis, morsusque luporuni Expec- 
 tat, siccis raptnra e faucibus artus.' 
 Quam apposite heec postrema verba 
 ad huuc locum Nostri, ' et extorta 
 dentibus ferarum trunca calvaria!' 
 
 a Spirantibus jibris] Fibras in ha- 
 ruspicina sunt extremae viscerum 
 partes, quarum in extispicio praeci- 
 pua consideratio est. 
 
 ^ Mulsa} Est aqua melle condita, 
 et mulsum vinum melle medicatum. 
 Aliquando adjungitur substautivum,
 
 METAMORPHOSEON LIB. IIT. 219 
 
 obditos,''- atque nodatos,' cum mnltis odoribus dat vivis 
 carbonibus adolendos. Tunc protinus inexpugnabili ma- 
 gicae discipliiife potestate, et caeca ^ numinum coactorum 
 violcntia, illa^ corpora, quoram fumabant stridentes capilli, 
 spiritum mutuantur humanum, et scntiunt, et audiunt, et 
 ambulant : et, qua nidor suamm ducebat exuviarum,^ ve- 
 niunt; et, pro illo juvene Boeotio aditum gestientes,'' fores 
 insiliunt. Cum ecce crapula madens, et improvidae^ noctis 
 deceptus caligine, audaciter ' mucrone destricto,* in insani 
 modum Ajacis'' armatus, uon ut ille vivis pecoribus * in- 
 festus, tota laniavif- armenta ; sed longe fortius, qui* tres 
 infiatos caprinos utres exanimasti : ut ego te prostratis hos- 
 tibus sine macula sanguinis, non homicidam nunc," sed 
 
 implexos, et cnlligatos 7nutuis connex'tonibus, concremandos cum muHus arotnatis. 
 Tunc hieluctalrili potcntia magicce artis, et occulta vi Deorum coactorum incanta- 
 minibus, corpora ilia, quorum villi fumabant cum slridore, sojtiu7itur statim ani- 
 mam humanum, se7itiunt, et audiunt, et incedunt: et veniunt , qua fumus suorum 
 spoliorum ea attrahebat ; et, loco illius adolescentis Bwotii ciipientia ingredi, insul- 
 tant janute. Cum ecce perlitus vino, et inductus iii errorcm obscuritate tencbroste 
 noctis, ense fortiter nudato, armatus instar Ajacis furiosi, 7ion, quc/nadmodum ille, 
 infcTisus armcntis viventibus, lace7'avit totos gregcs, sed gessisti te 7>iHlto virilius, 
 qui spiritu privasti tres pelles hircinas vento turgidas ; ut, adversariis tuis inter- 
 fectig absque iilla nota cruoris, rgo nu7tc co7nplecterer te iiiterfectore/n non homi- 
 
 obductos. Elmenh. Sed vide ad lib. i. pag. 12. ' Obdita parte funiculi, et 
 altera in nodiim coacta.' Oud. — 5 PriciPiis liic conjecit, innodatos. Sed in 
 Add. bene se revoravit. ' Nodari' pro, involvi, in nodum oogi ac constringi, 
 szepius occiinit. Id. — 6 D'Orv. cu7icla. Id. — 7 Fux. illorum. Id. — 8 Reg. 
 Fnx. D'Oiv. excubiarum, solito erroie. Vide ad 1. ii. p. 40. Id. — 9 Et ob- 
 Kur<E, IVIs. et ecce impi-nvidce . Inipressi pleri<iue, et improvidce. Colvius. 
 Fax. etiain itiprnvidce. Roaldiis. Impruvidce. Vulgo, obscurcc: male. Lib. 
 I. ' Vix iinprovidae noctis caligine libeiati.' Ebnenh. Wovicwobscurcc, raale. 
 Idem in Add. — 1 Audacter. Ms. auJ«ci<cr. Colv.— 2 Districto. Oxon. Guelf. 
 destricto, nt edidi. Vide ad lib. hujus p. 45. Oud. — 3 I\Is. idem, pectoribus. 
 Colv. — 4 Fux, laniabat. Roaldus. Gneif. Pal. /. cremenla. Oud. — 5 D'Orv. 
 quique. Id. — \unc abcst Fux. Id. — 7 Vulg. At ego sic, Colvius. Pal. 
 
 NOTyE 
 
 quod liic subintelligendum est, dici- nimirum, qui, fiirens oh negata sibi 
 
 rurqiie ' acpia midsa,' et ' vinum mul- Acliillis arma, pecora laniabat, existi- 
 
 sum.' mans se Gra^cos ca'dere. Duos vero 
 
 ' Geslientesl Quia de illis corpoii- eximios tauros, sen, ut alii tradunt, 
 
 bus tamiuam de honiinibus animatis arictes ailigatos llagellabat, ratus ai- 
 
 loquitur, dicit ' gestientes,' cum Syn- teium esse LMyssem, alterum vero 
 
 taxeos laiio poscat ' gcstientia.' Agamcmnonem. 
 
 '^ In inmni mudu/n Ajacis] Telamonii
 
 220 APULEII 
 
 utricidara amplectercr. Ac sic 7 lepido serraone Fotidis in- 
 vicem cavillatus, Ergo^ igitur jam et ipse possum, inquara, 
 mihi primam istam virtutis adoream 9 « ad exemplum duo- 
 deni laboris Herculei ^ numerare, vel trigemino corpori Ge- 
 ryonis, vel triplici formae Cerberi totidem peremtos utres 
 coaeqiiando.^ Sed, ut ex animo tibi volens ^ omne delic- 
 tum, quo me (antis angoribus implicasti, reraittam ; ^ prae- 
 sta quod summis votis expostulo : et dominam tuam, cum 
 aliquid hujus divinaj disciplinae '^ molitur, ostende: cum^ 
 Deos invocat; certe earn reformatam videam."^ [56] Sum 
 
 num, sed utrium. Et sic rependens jocum facetce narrationi Fotidis, Ergo, in- 
 quatn, et ipse quoque jam possum numerare mihi hanc primam latidem fortitudinis 
 ad iitstar ^initis ex duodecim lahoribus Herculis, aquiparando vel triplici corpori 
 Geryonis, vel tricipiti figurcc Cerberi totidem utres inter/ectos. Verum, id tibi 
 condonem sincere et libenter istud peccatum, quo me impedivisti tantis (rgritudini- 
 bus animi, effice, quod cuplo maxima studio : et monstra mihi tuam heram, cum 
 aggredilur aliquid pertinens ad hanc divinam artem ; cum voce ciet numina; 
 saltern videam ipsam mulatam in aliam formam. Sum enim cupidissimus cognos- 
 
 Gnelf. Pith, At sic, Flor. Ae si. Omnes Edd. ante Colv, contra Mss. Lie 
 dant, At ego sic ; ut alibi saepe. Hie rectins Ac, ut patebit e seqq. Oud. — 
 8 Fux. Exurge. RoaUlus. Reg;. Exurgo. In Palat. deest igitur. Piave. 
 Vide ad lib. i. pag. 4. Oud. — 9 Vetus, adorsam. Colvius. Flor. duo, ador- 
 sam, male. Elmenh. Adorsam item Par. U'Orv. Pith. Gijelf. Virtutem ador- 
 sam Reg. Illam viitidem exorsam Fux. Aduriam Palat. Gnelf. a m. s. etEdd. 
 aliquot. Oud. — 1 Oxon. coaquandos. Id.— 2 Idem, voles. Colvius. M. voles. 
 Puteanus. Reg. D'Orv. Palat. Guelf. voles. A D'Orv. abest rh ut. Oud. — 
 3 Idem, remittes. Colvius. B. remitti. Putean. lidem meoiiim, qui habent 
 voles, ut et Fux. exprinuint quoque remitti. In D'Orvill. debitum. Oud. — 4 
 Bertin. hujusmodi diem disc. D'Orv. h. diva disc. Id. — 5 D'Orv. bene, ut 
 reor, et cum. Id. — 6 Vulgati, certe cum reformatu videam. Scriptae lectioni 
 respondet Luciauus : Kal <py\ix\ Trpus aurVj^^^ ^iAtcittj, Be'^6v fxoi fxayyavevova-av 
 fl neTanop(povfj.evTjv rrjv 5i<nroivav. Colv. Fux. c. earn reformatum. Roaldus. 
 Cum reformatur. Alii, earn reformatum. ¥\ox.\.cumres ornatu. Bert, certo 
 
 NOTyE 
 
 * jldorertw] Festus :' Adoream lau- zantius sex versibus expressit; qui 
 
 dem sive gloriam dicebant, quia glo- his pari nuniero Latinis reddili sunt : 
 
 riosum eum putabant esse, qui farris ' Dextra feram Nemeae petiit niea: 
 
 copia abundaret. Ador enim farris perdidit hydram, Et taurum : malas 
 
 est genus.' inde cecidit apri. Balteus est cap- 
 
 f Duodeni laboris Herculei] Duode- tus : sunt aurea mala relata : Geryo- 
 
 cim labores exantlavit Hercules, jus- nisque boves, et Diomedis equi. Au- 
 
 su Eurysthei, Mycenarum Regis, cui gias me non fugit,non cerva volucris: 
 
 parere coactus fuerat novercae Juno- Cerberus eductus : nunc sed Olym- 
 
 nis odiis. Hos labores Philippus By- pus habet.'
 
 METAMORPHOSEON LIB. Ill, 221 
 
 namque coram7 magiae noscendfc ardentissimus cupitor : 
 quanquam mihi nee ipsa^ tu videare talium^ rerum rudis 
 et' expers. Scio istud/ et plane sentio; cum semper alio- 
 qui spretorem' matronalium amplexuum, sic^^ tiiis istis mi- 
 cantibus oculis, et mbentibus ^ bucculis, et renidentibus ^ 
 crinibus, et hiantibus osculis, et fragrantibiis papillis, in 
 servilem modum addictum atque mancipatum teneas volen- 
 tern. Jam dcniqiie nee Larem require, nee domuitionem 
 paro, etnoctiisti^ nihil antepono. Quam vellem, inquit 
 ilia/ pra^stare tibi, o9 Luci, quod cupis : sed propter in- 
 vidos mores in solitutlinem ' semper abstrusa, et omnium 
 prEesentia viduata solet secum hujusmodi secreta perfi- 
 
 cend(B ■prophts ct clurius Mngicp. Quancpiam vec In ipsa mihi videris ignara et 
 imperila tjusinodi rerum. Hoc scio, atque penifus experior in me ; cum me (qui 
 tamen semper aspermittis sum complexiis nobilium faminurum') detineas instar servi 
 tibi ultra adstrictum ct subdituin, tuis istis ocelli^ fulgurantibus, et labellis rubi- 
 citndis, et capilUs splendentibus, et basiis luidcis, et uheribus suaveolentibus. De- 
 ■niquejam nee teneur desiderio domns mecc, nee medifor ad ilium redire, et nihil 
 potius hubeo liac node. Quam cuperem, inquit ilia, cfficere, quod postulas, o Luci: 
 verum mea hera propter hominum malevolentiam consuevit semper facere talia ar- 
 cana, sola, abscondila in secrelum locum, et semuta ab omnium conspectu. Sed 
 
 cum reformntu, male. Confer Lucianiim p. 350. Elmtnh. — 7 Tb coram recte 
 expungii Berlin. Elmenh. Hinc uncis inclnsit ipse et Scriv. ac Pric. Sed 
 male oninino. Non enim modo noscere magiani cupiebat Lucius, sed et 
 oculis percipere coram, nt recte explicat IJeroald. quod adverbialiter cum 
 optimis posuit Auctor, et bene defendit Heinsius ad Ovid. Ep. Her. a iii. 
 59. Et sic sapius, ut lib. iv. init. ' Rebus coram quibusdam munerabantur :' 
 lit leg. videbinius : ix. p. 191. 'Coram noxa- dei)reliensus.' Alibi crebro 
 ' incoram.' Lib. x. 227. et vide Indie. Adi Serv. ad /En. ii. 538. Drak. ad 
 Liv. 1. XXVIII. 17. Comm. ad Suet. Aug. cap. G'J. ' E triclinio, viro coram:' 
 uti illic legenduin docui. Oud. — 8 Palat. GueU". ipse pro mihi. Edd. Junf, 
 Aid. ne ipsa. Vide ad pag. 48. ' Nee ipse.' In Oxon. videaris. Id, — 9 Talium 
 desideratur in Reg. Fux. Guelf. Palat. Oxon. D'Orv. et Ed. Junt. post. Id. 
 1 yel. IMs. et. Colvius. Sic et ceteri Mss. praUer Pith, et Edd. Vulc. ac 
 seqq. In D'Orvill. et inexpers, quasi pro, inexperta; ut in codem Cod. hb. 
 Vi. p. 119. 'Simplex alioijuin ct inexpers talium rerum.' Oud. — 2 Palat. iUud. 
 Id. — 3 D'Orv. et Edd, ante (^olvium, ut passim, alwquin, qua? vox deest 
 Berlin. Spectorem Pal. Guelf. Id. — 4 Fux. sicut. Id. — 5 Aid. rumpentibus : 
 male. Elmenh. Sic et Edd. Junt. corrupte. BucucuUs G\\e\f. Oud. — 6 Scribe 
 ex Fulv. et Bert, renitentibus. Wowerius. Suspect. Lect. lib. in. Epist. 14, 
 rem auctoremdedi emendationi buic nieac : renilenlibus. Nunc idem Fulviauo 
 codice coiifirir.ari video. Sciopp. in Symb. Renitentibus. Rom. et Aid. rcnidcH' 
 tibus: male. Lib. i. ' Capilliis placidus renitel.' Elmenh.— 7 Ko. Fl. el Bert. 
 7ioclc isla, male. Elmenh. — 8 Aldus, i. respondil ilia, male. Id. — 9 Exclamatio- 
 nis particula desideratur in Pal. Oxon. D'Orv. Fux. Vide ad Iii). ii. p. 21. ' O 
 Luci.' Ui^in prater Vah. Fux. Out/.— lOxon. U'Orv. soWudinc. Ed. Bcroald.
 
 222 APULEIl 
 
 cere. Sed tuum * postulatum prasponam pcriculo meo, id- 
 que ' observatis opportunis temporibus sedulo perficiam : 
 inodo, ut initio'^ praefata sura, rei tantae fidera silentiumque 
 tribue. Sic nobis gannientibus ' libido mutua et animos 
 simul et membra suscitat. Omnibus abjectis amiculis,"^ hac- 
 tenus denique intecti atque nudati bacchamur ^ g in vene- 
 rem ; cum quidem mihi jam fatigato de propria liberalitate'' 
 Fotis puerile^ obtulit corollarium.' Jamque^ luminibus 
 nostris vigilia marcidis infusus sopor etiam in alium diem 
 nos' attinuit/ Ad hunc modum transactis voluptarie pau- 
 
 praferam tuam petitionem meo discriinini, et id prcestaho studiose exploratin mo- 
 mentis idoneis. Tu tantum prtesta fidem et taciturnilatem rei tanti momenti, ut 
 jam prantonui. ************ Jamque somnus, illap- 
 sus nostris vcuUs fatigatis vigilando, detinuit nos in lecto usque in multam lucetn. 
 
 solicitndinem, Fhx. obstrusa, Giielf. a ni. s. exstrusa. Id. — 2 Tuum non est 
 in scripto libro. CWt'. In Coll. Voss. subducitur altera vox, sicut deest 
 Fiix. Oud. — 3 D'Orvill. Fiix. atque. Id.^ — 4 Edd. Rom. Viceiit. ut immo: 
 quod correxeie Beroald. et Beciclieiii. Ep. lxxii. Oxon. Giielf. ut in initio, 
 D'Orvill. in initio ut. "Vide ad lib. i. pay;. 15. ' Statim initio.' Id. — 5 Vulgo 
 lectum, garrientibus. Colvius. Fux. gannientibus: ut in poematio illo om- 
 nium nequissinio et elegantissimo de Aniore : ' Inter gannitus foeminae ac 
 subantis voculas.' Roald. Fl. Bert. Al. et Ro. garrientibus. Elnienh. — 6 Ms. 
 amictulis. Sciopp. in Symb. Elmenhorst. et seqq. addiderunt copulam et, 
 invitis Mss. certe Flor. Reg. Palat. D'Orvill. Nee opus, si mode post ' sus- 
 citat' plena distinctio ponatur. Adjectis T>'Ot\. Oud. — 7 Intecti bacchamur. 
 Fux. intecti atque midati bacch. Roaldus. Berlin, habet, intecti atque nudati 
 bacch. Sciopp. in Symb. Susp. Lect. iii. 14. Pal. Flor. et Bert, intecti atque 
 7iudatib. Elmenh. Adde Lips. Oxon. Pith. Fux. Par. et Ed. Junt. post. 
 Verissinie, quod et vidit Prica?us, et dudnm edidit Scriverius. Oud. — 8 
 Florentiui duo, puerilis, male. Elmenh. — 9 Fux. Itaque. Oud. — 1 In alium 
 diem nos. Ms. nox. Sed suspicor legeudum, in altmn diem nos: id est, in 
 multam lucem. Sciopp. in Symb. Flor. i. a. d. n. obtinuit. Grut. (L. vi. Sus- 
 pic. c. 12.) in altum d. n. a. recte. Heliodor. /Ethiop. lib. vi. Tlphs mvov e\a- 
 6ev vwocpepaiv koI sis rjfiipav ^5rj \ajx.Tpa.v KOTe'xcoi'. Elmenh. F. in altum diem, ut 
 video probatum quoque doctissimo Caspari Scioppio sua in hunc Auctorem 
 
 NOTiE 
 
 s Bacchamur'] Furore quodam quasi ' Puerile obt, cor.'] Martial. * Fessus 
 
 Bacchico exstiniulati ruimus in coi- inille modis, illud puerile poposci : 
 
 turn, et subantes libidinamur. Be- Ante preces totas primaqne verba 
 
 roald. dedit.' Vide Suid. in Au'crlnvyos. 
 
 ^ De prop, libei'al.] Notetur vox ilia Pric. Symbolicos et verecunde sig- 
 
 ' liberal.' Martial. ' Formosa Phyl- nat posticuni concubitum et aversam 
 
 lis nocte cum mihi tota Se pra^stitis- Venerem, et puerile diverticulum 
 
 set omnibus modis largam,' &c. Pri- sibi a Fotide oblatum fuisse, veluti 
 
 ccEus. pro auctario quodam. Corollarium
 
 METAMORPHOSKON LIB. III. 223 
 
 CIS ^ noctibus, quadam die percita * Fotis ac satis trepida 
 me accurrit:^'' indicatqiie dorainam suam, quod nihil ^ 
 etiam tunc in suos amores ceteris artibus promoveret, nocte 
 proxima in avem sese plumaturani, atque ad suum cupitum 
 sic 7 devolaturam: proin^ memet ad tantas rei speculam^ 
 caute' praepararem. Jamque"^ circa^ primam noctis vigi- 
 liara, ad illud-^ superius [57] cubiculum, suspense et in- 
 sono vestigio ' me perducit ipsa, perque riraam ^ ostioruni 
 quampiam jubet arbitrari,^ ■" quae sic gesta' sunt. Jam 
 primum omnibus iaciniis se devestit Pamphile, et, arcula 
 
 Sic peractis genialiter aliquot noctibm, qiiodam die Fotis advolat ad me commota, 
 et valde trepidans : monelque me, hcrum suam, quia nihil proficeret huctenus reli- 
 quis machinationibus in suis amoribus, sese mutaturam sequenti nocte in volucrern 
 plumis indutis, et pruvolaturam eo vrtiatu ad suum dilectum : proindeque accinge- 
 rem me diligenter ad contemplationem rei tarn mirce. Etjam incipiente nocte de- 
 ducit me gradu suspemo ac tacito ad illud summum tabulatum, et ipsa jubet ma 
 aspicere,per quundam fissuram janua:, ea qua pcracta sunt hue modo. Primum qui- 
 dem Pamphile exuit omnes testes, et, aperta quadam parva area, pro/ert ex ilia sat 
 
 Symbola Critica. Brant, — 2 Fax. artinuit: apxa'iKZs. Ar valet, ad. Vide 
 Fest. de Arfeiia aqua, qiiain Glossa Pliiloxeni ' adfei ial ' appellat : et ' per- 
 lavia' pro, pelliivia, in eisdeiu tToldvnvTpa interpretantiir. Et alia id peuus. 
 Roald. — 3 Mavnlt Pricans, haud jiaucis. Sed iiimiit Appuieius, quod Lucia- 
 iius expressit Tom. ii. pa;?. 580, 'H^epau Si varepov oh tzoKKois. Oud.—A Bert. 
 parata, male. Elmenh. Palat. vata. Oud.— 5 Pith. Edd. Vic. Junt. pr. Aid. 
 
 occurrit. Id. — Quod nihil. O\on. ut jaminibi: et mox, pro atqui, at quid. 
 Id.— 7 Pith. Fux. Edd. Vie. Junt. Aid. Colin, se. Id.— 8 Oxon. U'Orv. 
 proinde, baud recte. Id. — 9 Fux. in rei tantae sp. Roaldus. Palat. in t. rei. 
 Elmeuliorstius. B. ad t. rei spectaculum. M. specula. Putcaii. — 1 Oxon. 
 caitsaie. Oud. — 2 Fux. Itaque. Koald. Sic etiam Keg. et D'Orv. Oud. — 3 
 Palat. contra, obvio errore. Id.—i Oxon. id. Id.— 5 Insono vestigio me per- 
 ducit. Ipsa per rimam. Ms. Insono v. me perd. ipsa perque rimam. Vul^. 
 ipsuque per rimam. Colv. — G Spectare. Quidam cusi, urbilruri. Idem. Fux. 
 aibilrari: quod veruni est. Ita etiam in libro s\io repererat Beroald. et 
 verbmu est Apuleio freciucntissimum. Itaque rh spectare f>lossa est, ut alibi. 
 Roald. Arbitrari. Vulgo, spectare. Elmenborstius. B. M. arbitrari. Colvi. 
 Putean. — 7 Sic gesta. Vliji: suggesta. Elmcnli. Mox Iaciniis exulat a Pith. 
 
 NOTiE 
 
 enim, ut scienter docet Varro, est cui prajfixa est. 
 
 id, quod mercedi et niauus pretio ^ Suspenso et insono vestigio] Ub. \. 
 
 additur, praeterquam quod debitum. ' Suspensis per formidinem gressi- 
 
 A corollis factum est, (|uod ba;, cum bus.' 
 
 placuerant actores, iu scena dari so- '" Jubet arbitrari, fyc] Hoc est, 
 
 litae essent, &c. Beroald, spectare, observare. Hoc sensu ' ar- 
 
 '' l\Ie occurrit] Currit ad me ; more bitrari' sa;pe rcperias apud Plan- 
 
 auo pracyo^iilionis regimen dat verbo, turn.
 
 224 APULEII 
 
 quadam reclusa, pyxides^ plusculas^ inde depromit, de 
 quis unius ' operculo remoto, atque indidem egesta* un- 
 guedine, diuque palmulis suis afFricta,' ab imis unguibus 
 sese totara adusque summos capillos perlinit : '^ multumque 
 cum lucerna secreto collociita,^ membra tremulo succussu'^ 
 quatit. Quis leviter fluctuantibus, promicant molles plu- 
 mulce, crescunt et fortes pinnulae/ duratur nasus incurvus ; 
 coguntur ungues adunci. Fit bubo Pamphile. Sic, edito ^ 
 stridore querulo, jam sui 9 periclitabunda paulatim terra * 
 resultat ; mox in altum sublimata, forinsecus totis alis evo- 
 lat. Et ilia quidem magnis suis artibus volens ^ reforma- 
 tur. At ego nullo decantatus carmine, praesentis tamen ' 
 facti stupore defixus, quidvis aliud magis videbar esse quam 
 Lucius. Sic exterminatus'* animi," attonitus in amentiam,s 
 
 tnultas pyxides, quarum unius sublato operculo, ct educlo ex ipsa uvg'uento, et illito 
 diu suis manibus, ungit se totam ab injimis unguicnlis pedum ad summos usque 
 crines: cumque plurimum immurmurasset lampadi voce demissa, succutit suos artus 
 agitutione trepidanti. Quibus placide trementibus, plum(B molliores prodennt, et 
 pennce duriores prorumpunt, nasus indurescit, et incurvatur, ungues coarctantur , et 
 jiunt adunci ; Pamphile vertitur in bubonem. Sub hac forma stridens quiddam 
 lugubre, jam capiens experimentum de semetipsa, exilit pauhdum e terra ; mox, 
 elata in sublime, loto alarum iinpetu evolat foras. Et ilia quidem, dedita opera mu- 
 tatur arta sua magica. At ego nullis verbis inagicis incantatus, sed tantum atto- 
 nitus admiratione rei, quce turn gerebatur, videbar esse potius quidlibet aliud, quam 
 Lucius. Sic abalienatus mente, et obstupefactus usque ad insaniam, somniabam 
 
 ^.^S^^^S^S^^.^S^^.rf- 
 
 Oud. — 8 Scripta lectio, reclusas ptjxides. Colv. Item Palat. Gnelf. et D'Orv. 
 Oud. — 9 Oxon. pbisculos. Id. — 1 Par. uno. Id. — 2 Oxon. egeslo. Ed. Jiint. 
 post, gesta. Guelf. unguidine. Id. — 3 Affricafa. Vulgati, affricta. Infra 
 lib. IV. ' Viniim probe calcibns effricatis atiiuenter immissum.' Colv. Kom. 
 Aid. Flor. et Bert, affricta. Elinenh. — 4 Ms. perlita: quod reponendum cen- 
 seo. ' Perlinor,' ' coniperior,' ' pnnior,' id est, perlino, comperio, pnnio, in 
 hoc iiostro, aliisque spectatis auctoribus promiscne iisiirpata. Lib. vin. 
 ' Punita sum funestum mearnm niiptiarum praedonem.' Sic apud Ovidium 
 * censa est' pro, censuit, Eleg. in. lib. i. ' Hauc probat, et primis dilectam 
 semper ab aiinis Est inter comites Martia censa suos.' Suetonius Augusto ; 
 ' Neque aiit crebrius aut perfidiosius rebellantes graviore nnquam niultatiis 
 est poena.' Sed vide Nonium, capite in hoc institute. Colv. — 5 Ms. collocu- 
 tura. Colv. — 6 Aid. successu, male. Elmenh. Item Ed. Jiint. pr. In Par. 
 tremula succussim. Sed vide ad pag. 55. ' In reformatii.' Oud. — 7 Oxon. 
 pennula. Id. — 8 D'Orv. edicto. Id. — 9 Oxon. sua. Id. — 1 In D'Orvill. est 
 tcrre, seu tericc. Quod notandum diixi. ' Jacere terrap, ' Ovid. Met. vir. 
 579. /(/. — 2 Corrigo, volente sententia : magicis. Stewech. Lego cum Ber- 
 tino, magicis. Ehnenh. B. magicis suis arcibus. Puteanus. F. solens. Brant. 
 — 3 Tantum. Recte Bert, tamen. Sciopp. in Symb. et Susp. Lect. in. 14. 
 Flor. et Bert, tamen. Supra: ' Impos animi stupebam.' Elmetih. — 4 Legit 
 niecum olim amicus raeus, externatus. Quod vix est, ut jam probem. Euim
 
 RIETAMORPHOSEON LIB. III. 225 
 
 vigilans somuiabar:^ defrictis^ adeo diu pupulis,^ an vigi- 
 larem scire quaerebam. Tandem denique reversus ad sen- 
 sura prcesentis,9 arrepta ' manu Fotidis, et adraota meis lu- 
 rainibus, Patere, oro te, inquam/ dum dictate occasio, 
 magno et singular! 4^ me affectionis tuae fructu perfrui, et 
 impertire^ nobis unctulum ^ indidem, per istas tuas papil- 
 las,7° mea mellitula: tuumque mancipium irremunerabili 
 bcueficio sic tibi perpetuo pignera;^ ac9 jam perfice, ut 
 me£e Veneri ' Cupido pinnatus ^ assistam tibi. An,' inquit, 
 
 licet vigilans. Ceterum perfrictis diu oculis exploraham an vigilarem, Novissime 
 tandem regressiis ad animadversionem eorum, qua; turn gercrentur, apprthensu 
 dextra Fotidis, applicutaque meis oculis, Sine me, impiam, te rogo, peicipere in- 
 gentem et egregiutn fructum tui amoris, dum occasiu suadel. Et da inilii pmdulum 
 unguenti ex eadeni pijxide. Oro te per hos tibi addictos oculos, mea dulcicula : et 
 hoc facto tibi ceternum obstriiige me tuum servum benefacto,cui nunquam potero 
 referre parem gratiam. Et nunc effice, ut astern tibi mea Veneri Cupido ulatvs. 
 
 lib. V. 'Extra terininiim mentis suae posita.' Sed alibi: ' Consternatiis ani- 
 mi, ac prorsiis obstiipidiis.' Paratiis Panegyrico: ' Animos enim nostros, 
 snbitis affectibiis iinpaies, periiide Istitia ac dolor deprcliendat, exteinat.' 
 C.olv. Externatus animi. Flor. 2. exterminatus a. e|a) tov (ppove7v ycyovcis. 
 Quod receplssein in textum, ui«i in Apologia (p. 475. Ert. Flor.) priori verbo 
 usus fiiis^et, inquiens: 'Ad oblivionem praeseirtium externari.' Elmenh. — 
 5 Attonitus. Lege cum Florentinis: atque a. in amentia. Id.— 6 Somniabam. 
 Ms. somniubar. Colv.— 7 Ms. destrictis. Sciopp. in Symb. M. fricatis. B. 
 d£strictis. Piitean.— 8 Pupillis. Idem vetus liber, popu/Zis. \v\]f;arii, pupulis. 
 Colvius. Pupulis. Vulffo, d. d. pupilU.s. Pnpnlas vocant Physici d^eaXfioD 
 o^eaA^bj/, ut Philo observat de Opificio Mundi fol. 2. Vide notata ad Ar- 
 nobium lib. u. Elmenh.— 9 Prcesentium. Flor. et Bert, prcesentis. Einien- 
 liorstius. B. ad sensum pristinum, Putean. — 1 Ms. abrepta. Colv. Pro adrepta, 
 
 ut supra. Oud.—2 Vitiose Scriverii Ed. antequam. Id! — 3 Palat. diat. Turn 
 wifl^ne Fux. Id. — 4 Reg. Ftix. Pitb. D'Orv. Guelf. a m. pr. et Edd. ante 
 Vulcan, singularis, ufi et Wow. Id.— 5 Jmpartire. D'Orv. impertire. Vide 
 ad I. I. pag. 2. Id. — 6 r-:dd. Ber. Bas. pr. unguium. Id.— 7 Fuivius mavuit, 
 pupillas, id est, oculos. Sciopp. in S^jmb. Pupillus legit Lipsius (lib. i. Elect. 
 18.) refertque ad modum rogandi per oculos. Brant.— H Pilii. Fux. Ed. 
 Colin, pignora. Sed vide ad p. 51. Oud.—9 Palat. et. Guelf. at. Id.— 1 
 Veneris. Lege ex veteri libro, Veneri. Colv. Ita jam emendavit Bcroaldus, 
 quern prave spreverunt editores usque ad Colvium, cum tamen Florent. 
 
 NOT;E 
 
 '^ Ext. [Externatus] animi] Quidam emendal /ju/jj/Zi/.'), optime. Dixit enim 
 
 exterminatus. Niliil mutes. Sic in Apo- paulo supra: ' Arrepta manu Foti- 
 
 logia : 'Ad oblivionem prffsentium die, et admota meis luniinibus.' Ocu- 
 
 exlernari.' Externatus animi dicitni-, los suos Folidi bUndiins, ipsius Fo- 
 
 ut ' dubius animi,' ' impos animi,' &c. tidis pupillas appillat, quod ipsi peni- 
 
 " Per islas tuus pupillas] Sic vulgati tus devoti et addicti essent. 
 libri. Lips. lib. x. Elect, cap. 18. 
 
 Delph. et Vur. Clas. Apid. P
 
 226 APULEII 
 
 vulpinaTis,P amasio, meque sponte asciam '^ cruribus meis 
 illidere compellis ? Siccine me vix a lupis ' conserve 
 [58] Thessalis ?+ Hunc alitem factum ubi quaeram ? videbo 
 quando ? ^ At mi '^ scelus istud depellant coelites, inquam : 
 
 MoUrisne fraudem,inquit,mi amasie? mihique auctor cs ut ego ipsa impingam, 
 ultra dolabram in meas tibias? itane ego conserro meum Lucium tirginibus Thes- 
 salis? ubi investigabo ipsum, cum versus fuerit in aveml quandonam videbo eum 7 
 Dii, inquam, avertant a mc illud crimen : ut ego, postquam adeptus essem hoc decus 
 
 ^^^ ^s^s^s^-^^^^^ ^ 
 
 Pal. Fux. Oxon. D'Oiv, Guelf. bene dent, Veneri Cupido pinnatus assistam t. 
 Oud. — 2 Ven. Aid. pigneratus. Colv. Pigneratus in libio Aldi et Beroaldi. 
 Sed frustra. Roald. Pigner. quoqiie Edd. Vicent. Jiint. post, contra Msstos, 
 idoneum sensum, et nionitum Beroaldi, innumerasque statuas, in qiiibus 
 Veneri astat pinnatus Cupido. Oud. — 3 An ex scripto Romanoqne codice. 
 Reliqiii, ain'. An tu me captas, amasio mi, et vulpine more deliidis ? Coh. 
 — 4 Multum me vexavit hie locus : quern tandem ita scriptae lectionis dnctu 
 aliquo cum seusu legendum putavi. Ea erat, Siciner me vix a lupis conservo 
 Thessalis: quae etiam est in Romana editione. Venet. Siginer meum ipsa 
 iupulis cons. Th. Basil. Sagineri meum ipsa lupuHs cons. Th. et in marg. Sigi- 
 ner. Saginer meum de conjectura etiam scribit Beroaldus. Non absurde Co- 
 linaei editio: Siccine meum ipsa Lucium pullis conservo Thessalis? Cum tn, 
 inquit, ales factus, volabis, quo lubebit, et vix a Thessalis meretricibus te 
 servare potero. Quo quid sibi velit, pluribus hand opus explicare. Cotv. 
 Saginer, ifc, videbo quando ? Locus corruptissimus, qui totiis abest a Ms. In 
 Aldi vero libro ita conceptus est : Siccine meum ipsa Lucium pullis conserco 
 Thessalis. Paulo emendatius. Roald. Siccine me vix a hipis conservo Thessalis. 
 Ita Fulvianus codex alter : quamvis in alio libro sit : Iupulis. Sciopp. in 
 Symb. Siccine me v. a Iupulis. Vulgo, lupis. Berlin, segnior meum ipsa 
 Iupulis cum suo Thessalis, Venet. Saginer meum ipsa Iupulis cum Thessalis. 
 Rom. Sigetier m. i. I. cons. T. Aid. s. tneum ipsa Lucium pullis c. T. Elmenh. 
 Baptista Plantius ad in. Satyram Persii legit : Sic agnumipsa Iupulis consecro 
 Thessalis. Idem in Add. Lege : Siccine te, mea vita, vel mea lux, vel mi 
 Luci, ululis conservo Thessalis? Nam in noctuam volebat transformari. Vide 
 Colvium p. 53. Et forte upupis. In cujus vocis anibiguitate ludit etiam 
 Plautus, cum de meretriculis sumit. An et aquilis? Sed Iupulis hene. Sic 
 
 et pag. 95. sub fin. Heins. — 5 Ms. qnq^^e videbo. Colv. Sic etiam Oxou. 
 D'Orv. Guelf. pro quandoque, ut notatur esse in Palat. In Edd. Elmenh. 
 Scriv. et seqq. est, quando videbo. Sed Flor. cum Edd. prioribus, aliisqne 
 eo ordine, quo dat Colvius. Oud.— 6 At mihi. Fux,. At me, ut et Aid. et 
 
 NOT^ 
 
 P Vulpinaris'] * Vulpinari,' inquit in eos, in quorum perniciem cedit, 
 
 Nonius, ' dictum est, fraudibus ac si quid moliuntur. 
 mendaciis vera pervertere, vel eflBn- ' Sic, Sfc. [Siccine meum ipsa Lucium 
 
 gere. Dictum ab inrecto sen intorto puellis, Sfc.'\ Sic Aldina editio, nisi 
 
 vulpium cursu. Var. Mysteriis: quod loco toO j[)«Ws, quod habet, ego 
 
 * Vulpinare modo, concursa qualibet reposui puellis. Sensus est : An sic 
 
 erras.' ' ' Vulpionem ' quoque Ve- servo meum Lucium virginibus Thes- 
 
 teres dixere dolosum et palpatorem. salis, ad quas, ales factus, statim se 
 
 *> Meque sponte asciam, ^-c] Prover- conferet, ac me deserct ? Id mani- 
 
 bium est ductum a materiariis fabris feste probant, quae Lucius niox snb-
 
 METAMORPHOSEON LIB. III. 227 
 
 ut ego quaravis ipsius aquilae sublimis \olatibus toto coelo 
 pervius, et supremi Jovis certus nuntius/ vel laetus armi- 
 ger, tamen non ad meum nidulum post illam pinnarura 7 
 dignitatem subinde devolem? Adjuro per dulcem^ istum 
 capilli tui nodulum, quo meum vinxisti spiritum, me nullam 
 aliam mea Fotide? malle. Tunc etiam ' istud meis cogifa- 
 tionibus occurrit, cum semel avem talem perunctus indu- 
 cro, domus omnis^ procul me vitare debere. Quam pul- 
 cliro' enim, quamque festivo matronae perfruentui'^ amatore 
 bubone?^ Quid? quod^ et istas nocturnas aves, cum pene- 
 traverint ^ Larem quempiam, solicite prehensas foribus vide- 
 mus affigi;' ut, quod infaustis volatibus^ familiae minantur 
 
 ularum, nmi tamcn advolarem frequenter ad meum nidulum, tametsi libers permea- 
 rem per totum ccclum elatus volutu ipsius aquiliE, et essem Jidus nunlius Jovis, aut 
 (ilacer gestator fulminis. Juro tibi per istum suavem nodulum tua coma, quo ob- 
 slrinxisti meum animum, me nullam aliam prwferre mea Fotidi. Turn etiam hue 
 mihi venit in mentem, quando ego semel perlitus isto unguento mutatus fuero in 
 folucrem ejusmodi, mihi longe fugiendas esse omnes domos. Quam formosum enim, 
 et quam lepidum amasium bubonem matroncB habiturce sunt! Quid? quod ridemus 
 has rolucres noctivagas, cum iutraverint in domum uliquam, capi summa cura, et 
 affigi ad januas, ut expient suit suppliciis calamitatem, qiuun portendunt familice 
 
 Beroald. Roald. A me scelus. Flor. et Rom. aut mihi. Elmenh. — 7 Quidaru 
 cusi, pugnarum, Colvius. Pugnarum. Fux. pinnarum, et ita Aldus. Roald. 
 Rom. pugnarum: male. Elmenh.— S Vetiis lectio, ducem. Colv. DucemViih. 
 Reg. P'lix. Guelf. et Pal. Mod. D'Orv, Oud.— 9 Mece Fotidi. Facile per- 
 spicis, quid induxerit magnum inteipretem, ut mutarct, mea Fotide. Sed 
 observatum hoc est, ' alius' non secus cum tertio, quam cum sexto construi, 
 atque adeo frequentari ad earn similitudinem alia, ut liaec, ' IniiDicuni qui 
 servat, idem facit occidenti.' Sic et Airius Menander : ' Qui piopositura 
 suura non protexit, cum posset, in pari causa factori liabendus est :' 1. onine 
 ff. de re militari. Stewech. Postiema editio, mea Fotide. Bene quidcm. Ad 
 eum raodum Horat. ' Neve putes alium sapiente bonoque beatum.' Noster : 
 * Aliam rem invidia nullam esse.' Etiam altera lectio liabet, quo se rectam 
 probet. Colv. Preemalle. Flor. Rom. et Aid. nudle. Ebuenli. — 1 Pal. ct. 
 Ond. — 2 Sic pro domos omnes est in Mss. et Edd. O. prater Florid, omneis. 
 Id. — 3 V\th. quanta pulchre. In Fux. etiam ;>u/t7ire. Id. — 4 Immo perfruercn- 
 tur, lit est in Edd. Juntinis, et Aldi. Jd. — 6 Bert, non liabet rh bubone. El- 
 menh. — G Quod deest Oxon. In Pal. qd qae. Oud. — 7 D'Orvill. penctrave- 
 runt. Dein prensas Fux. Id. — 8 Pal. Guelf. vclatibus. Id. — 9 Bas. 1. exilum. 
 
 NOT;E 
 
 jungit. Omissis itaquc ccterorum Aquilam idco Jovis uuntiam et ful- 
 
 lectionibus et commentis, huic Ice- minis ministram habitum fuisse Plin. 
 
 tioni inliitreo. libb. ii. et x. tradit, quod nun(|uain 
 
 ^ Supremi Jovis certus nuntius, £fc.] ftilniine cxanimetur.
 
 228 APULEII 
 
 exitiiim,9 suis luant ' cruciatibns." Sed, quod * sciscitari 
 paene praeterivi, quo dicto factove rursum exutis pinnulis' 
 illis, ad meurn redibo Lucium ? Bono animo es, quod ad 
 hujus rei cuiam perdnet, ait. Nam mihi domina'^ singula 
 monstravit, quae possunt rursus in facies hominura tales li- 
 guras reformare. Nee istud factum putes ulla benevolen- 
 tia/ sed ut ei redeunti medela salubri ^ possem subsistere.'" 
 Specta denique quam paivis quamque futilibus tanta res 
 procuretur heibulisJ Anethi modicum" cum lauri foliis 
 
 suis sinistris volntihus. Verum, quod fere oblitus sum queerere, quid erit mihi di- 
 cendum ant faciendum, ut revertin- ad hanc meam formam Lucii depositis illis pUi' 
 mis? Ne sis sulicitus, quantum spectut ad hanc rem,inquit ; hern enim ostendit 
 mihi omnia, quce possujit ilerum mutare ejusmudi formas in vultus humanos. Ne- 
 que tamen credas illam hoc feci'ise aliqua in me propensione animi, verum ut possem 
 ei opitulari aliquo salutari medicamine, cum revertitur. Considera demum, quam 
 exiguis, quamque frivnlis herbis res tarn mira peragatur. Pauhdum anethi injec- 
 
 Forte, tit ' fftjstum,' ' (inctum.' Colv. Imnio ex perpetiia corniptioiic, vel 
 confiisioiie lianim vociini. Id. — I iMs. luat. Colv. Supra : ' Id oniiie pioti- 
 niis nieo liiatiir sanj^uiiie.' Elmenh. Suum Pitli. Oud. — 2 Oxon. quo. Id. — 
 3 Palat. GneU'erb. /j/H/nft/is. Oxoii. p. istis. Id. — 4 Bert. domi. Id. — 5 Be- 
 nivol. Sic Mss. et Edd. O. pra?ter Fior. benev. Id. — 6 Viilgati, medelam 
 salubrem. 'Snbsistere' Nostro passim est, auxiliari, succnrrere. Lib. iv. 
 ' Diirissiino casui meo, pietatis liumanae meinor, siibsiste paiiltiluin.' .Sic 
 infra lib. V. VIII. et XI. Colv.— 7 Ms. quamque subtilibus. Al. furtilibus, tanta 
 res proc. herculis. Eniemlavit Beroaldiis : quamque futil. t. r. procuretur. 
 Hercules, S^-c. Nos niiiil certiiis esse piitamus Lipsiana correctioiie ; qua, ita 
 ut edidinuis, ex priscas scripturaa vesiigiis scribeiidum censuit. Colv. Futi- 
 libus t.r. pr. Fiix. subtilibus. Roaldiis. Herhulis. Ita sane et script! qni- 
 dam libri. In aliis tamen herculis legitnr. Et quis scit, an non penitiiis ali- 
 qnid lateat,quod Petrouii loco atfine sit : ' Itaque harcula iierbannn omnium 
 snccos Democritiis expressit.' Quid si non prorsns hinc alienus est locus 
 libri II. pag. 19. ' Snrculis et lapillis et id genus frivolis inhalatis r' De quo 
 
 NOTyE 
 
 • Istas noclurnas aces, Sfc. foribus vi- litare Prodigio,' ut verbis Claudiani 
 
 demus ajffigi] Columella, lib. x. de Re utar. Credebaiit enim eornm niorte 
 
 Rustica: ' Hinc Amithaonins, doouit mala, quae preenuntiarentur, depelli 
 
 quern plurima Chiron, Nocturnas et averruncari. Unde Aruns ille 
 
 criicibus volucres siispendit, et altis Tuscus Vates apud Lucanum, lib. m. 
 
 Culniinibus vetuit feralia carmina ' Monstra jnbet primnm, qua misto 
 
 flere.' semine discors Protulerat natura, 
 
 " Ut, quod infaustis volatibus familia: rapi, sterilique nefandos Ex utero 
 
 minantur exilium, suis luant cruciati- foetus infaustis iirere flammis.' 
 
 bus] Solebant enim Veteres, si quid **' Subsistere] Opitulari. Frequen- 
 
 mali a monstris funestisve aniraalibus ter occurrit hoc siguificatu apud hiinc 
 
 portenderetur, iii totnm in ipsa re- Auctoreni. 
 
 gerere quantum poterant, * ip&oqiie ^ Anethi modicum] Plin. lib. xx.
 
 WETAMORPHOSBON LIU. III. 229 
 
 immistum^ rore fontano datiir lavacrum, et poculum. Haec^ 
 identidem asseverans, summa cum trepidatione ' irrepit cu- 
 biculum, et pyxidem ^ depiomit arcula. Quara ego am- 
 plexus ac 5 deosculatiis prius, utque mihi [o9] prosperis* 
 faveret volatibiis deprecatus ; abjectis propere laciniis totis, 
 avide manus immersi ; et, haurito plusculo uncto, corporis 
 mei membra^ perfricui. Jamque alternis^ conatibus libra- 
 tis brachiis, in avem similem 7 gestiebam. Nee ulias plu- 
 mulce, nee usquam pinnulte ; ^ sed plane 9 pili mei crassan- 
 tur in setas, et ' cutis tenclla duratur in corium ; et in ex- 
 timis^ palmulis, perdito numero,^ toti digiti coguntur in 
 siugulas ungulas ; et de spinas meae termino '^ grandis cauda 
 
 turn i7i aquum fontanam cum frundibus laiiri dntur in lotionem, et in potum. Affir- 
 tnans hcec sulnnde, penetrat se in conclave cum maximo tremore, et profert pyxideni 
 ex arcula. Quam ego prius complexiis, et suarialus, et precatus ut mihi largiretvr 
 faustos vulatus, depositis festinanler vestihus omnibus, cupide immisi manus, et, 
 educio sat multo unguento, perunxi artus mei corporis. Et jam, jactans brachia 
 nisibus reciprocatis, cupiebam mutari in volncrem consimilem. Ne(jue tamen ull<s 
 plumcB, nut ullcB penniB mild 7iascuntur, sed omnes mei pili vertuntur in villos cras- 
 siures, et mea tenera pellis durescit in corium : et in extremis manibus omnes mei 
 digiti nmisso suo numero coalescunt in singulas ungulas, atque longa cauda prodit 
 
 cogitent me doctiores et stucliis graviorihiis minus occupati. Sciopp. in Symb. 
 Flor. s. herculis, male. Procliis de Saciif. et Magia: ' Nonntinqiiain herba 
 una vel lapis uniis ad divinum siifficit opus. Snfficit enim Cnebison ad subi- 
 tam numinis alicnjus apparitioneni, ad custodiani vero laiirus.' F.lmenh. — 
 8 Fortasse rectius, immistum. Wowerius. Immixtum. Wovver. immistum, 
 Elmtnh. Sic scilicet coirigi debet ejus nota, inverse modo vulgo expressa. 
 Mss. vero O. et Edd. ante exiiibent immissum. prave, nisi rori velles. D'Orv. 
 immissam: uti cieberrinia est conuptio litene x in duplex ss. Oud. — 9 Pal, 
 Guelf. Hoc. Id.— 1 Edd. Ber. IJas. pr. s. contemplatione. In niarg. IJas. pr. 
 
 cum tepitntione. Oxen, ac trep. Vide pag. TjO. ' Me trepidatio simnl et festi- 
 natio dcccpit.' Id.— 2 Pal. pyxide. Id.— 3 Ms. et. Colv. Item Pith. In D'Oi v. 
 et oscul. Sed vide Indicem. Oud. — 4 Pal. prospere. Elmcnli. — 5 Ed(J. V'icent. 
 Jiint. pr. Aid. membria. Dein jam Fux. Oud. — 6 Par. in allernis, sive per 
 alternos conatus. De ilia praposiiione alibi. Id. — 7 Palat. s<mwi. Elmenli. 
 Sic edidit Scriveiius, quod me baud intelli<iere t'ateor. Nou simul gesticbat, 
 8cd nnice id agebat. Erat, <uni conjiccrein simile pro, similiter, v( I similis ; 
 nt ' in specieni Dea; similis.' Sed ' gestire in ave>u siniilcm ' Ap|)uleio est, 
 movere se instar avis bubonis, vel ei similis. Vide supra ad pag. 50. Ed. Pr. 
 * Fixus in lapidem steti.' Oud. — 8 Oxon.penn. \yi)\v. primula. Id. — 9 Alii, 
 phne. Elmenli. Intelligit Cod. Palatiniim. Oud.— I U\eiu Mf<. poli mei cros- 
 santur in setas, sed cutis, 8fc. Colvius. Grossanlur in s. Fux. iraxofovTai. 
 Rould.—2 D'Orv. Guelf. Pal. extremis. Oud.— » Perd. num. Hstc inducit 
 
 SOTM 
 
 cap. 18. ' Anethum lierba est ju- niina sedat, roliibetque singultus.' 
 cundi odoris. Kuctus niovet, tor- Sed de vi ilia ejus inagica nihil.
 
 230 APULEII 
 
 procedit. Jam facies enormis, et os ^ prolixum, et nares 
 hiantes, et labiae pendulas/^ Sic^ et aures immodicis hor- 
 ripilant ^ auctibus. Nee ullum miser reformationis ^ video 
 solatium, nisi quod mihi jam nequeunti tenere Fotidem na- 
 tura crescebat.^ Ac, dum salutis inopia cuncta corporis 
 mei considerans, non avem me, sed asinum video, querens 
 de facto 9 Fotidis, sed jam huraano gestu simul et voce ' 
 privatus, quod solum poteram, postrema dejecta labia, hu- 
 midis tamen* oculis obliqunm' respiciens ad illam, tacitus 
 expostulabam. Quae, ubi me primum* talem aspexit, per- 
 cussit faciem suam manibus infestis : et, Occisa sum mi- 
 sera, clamavit.^ Me trepidatio simul et festinatio fefellit, 
 et pyxidum similitude decepit. Sed bene, quod facilior ^ 
 
 ex extremitate mece spina. Jam vuliun mihi est immodicus, et os longiim, et nares 
 patulce, et labia pendentia: similiter, et aures mihi crescunt enormiter, et vestiun- 
 tur pilis horridis. Neque cerno ullum snlamen mew infelicis metamorphoseos, * 
 **«*»*« Dumqiie destitutus omni spe salutis, contemptans totum 
 meum corpus, aspicio me non esse alitem, sed asi7mm ; conquerens de facto Fotidis, 
 verumjam amisso gestu hnmano et loquela, querebar de ipsa apud me {quod imum 
 Ucebat) demisso labia inferiore, contueus illam torve, oculis tamen madentihus Jletu. 
 At ilia, statim atque vidit me sic mutatum,feriit tultum suum manibus infensis ; 
 exclamuvitque : Perii infelix. Timor, simulque properatio me decepit, et simili- 
 tudo pyxidum mefefellit. Sed bono tuofatojit, quod facile remedium liujus trans- 
 
 ^**^^^^**^^^^ 
 
 Mstns Bertin, Elmenh. — 4 Pith, a m. s. tergo. Oiid. — 5 Os abest Ed. Ber. 
 Id. — 6 Perperain et contra Mss. et Edd. O. irrepsit in Edd. Elmenliorstii 
 et Pric. labia pendula. Vide ad lib. ii. pag. 36. ' Illibata? labiae :' et Beroald. 
 Id.— '7 Non coniparet Sic in Oxen. Id. — 8 Misera re. Vulgati, formationis. 
 Ulud melius et ex re. Colv. Lege: miser reform. Woweriiis. Bert, miserce 
 format. Forte, miser reform. Sciopp. in Synib. et Susp. Lect. i. 22. Miser 
 reform. A\\\,miser<p r. Bert, misercs form. Eimenli. — 9 Reg. Fixk. factis. Ond. 
 — 1 Fulv. Ms. vocali. Wow. et Sciopp. in Symb. — 2 Hum. tamen, lidem vul- 
 gati, humidis cum. Colv. Cum. Fux. tamen. Roald. Sic jam correxit Becichera. 
 Ep. Lxxii. expressitqne Ed. Jiint. post, ut est in Mss. et in Edd. post Colv. 
 omnibus. Oud. — 3 TJ) oiZi^uMOT male abest a B. Elmenh. Ot/icKw Guelf. Ovd. 
 — 4 D'Orv. ut primtcmme. Pal. Fux. ubi primum me. Quod malim. Oxon. 
 tne ubi primum me. Contra me deest Bertino, Id. — 5 lidem vulgati, clamabat. 
 Colv. Si excipias Ed. Junt. post, quae Msstis rite arcedit. In Pith, tamen 
 est, clamabat. Ond. — 6 Sic Mss. et Edd. ante Basil, sec. in qua et seqq. /ac, 
 
 NOT^ 
 
 " Labia; pendula:'] Bene * iabiae,' ut- ticant. Vocabulum Apuleianum, 
 
 pote enormes. Sosipater Charisius: + Natura crescebat] Symbolicos et 
 
 ' Labra modica: labia immodica.' operte genitalia significat, quse in 
 
 Dicitur autem ' labia,' et ' labiae,' ut asinis sunt enormia et irniiiodica. 
 
 ' balnea,' et ' balnea'.' Beroald. 
 
 ' Horripilant] Horridiorc pile fru-
 
 METAMORPHOSEON LIB. III. 231 
 
 teibrmationis hujus medela suppeditat.^ Nam rosis tantum 
 demorsicatis^ exibis^ asinum, statimqne in' meum Lucium 
 postliminio redibis." Atque utinam ^ vesperi de more ' pa- 
 rassem nobis corollas aliqiias, nee moram talem patereris 
 ue + noctis unius. Sed primo diluculo remedium festinabi- 
 tur tibi. Sic ilia mocrebat. Ego vero quanquam perfectus 
 [60] asinus, et pro Lucio jumentum, sensum tamen retine- 
 bam hiimanum. Diu denique ac ' multum raecum ipse de- 
 liberavi, an nequissimam facinoiosissimamque ^ foeminam 
 illam spissis calcibus feriens, et mordicibiis 7 appetens, ne- 
 care deberem. Sed ab incepto temeiario melior me senten- 
 
 formationis prasto eat. Ubi enim maiideris nrndo roms, depones formam asini, 
 statimque Jies iterum mens Lucius. Atqne uthiam praparavissem hue vespera 
 jvxla consuetudiuein vieam aliquas coronas roseas, mm sustineres ejusinodi retarda- 
 tionem vel uuius noctis. At summo mane niedela parabitur tibi propere. Sic ilia 
 lamentabatur. Verum ego, quamvis essem asinus absolutus ex umni parte, et /actus 
 jumentum ex Lucio, servalxim 7iihilovdnus mentem Itnmanam. Denique pensitavi 
 diu et multum apud me, utrum deberem interficerc muUerem illam pessitnam sceles- 
 tistituamque, percutiendo earn crebris calcibus, ei scindendo morsiius. Sed pruden- 
 
 ijuod. Recte etiam, si in Mss. Videtur ita esse in Gnelf. Id. — 7 Edd. Ber. 
 Bas. pr. supediat. Vide Stewech. ad Lib. xi. pag. 387. Tom. 2. Ed. Lugd. 
 Passim ' suppeditare ' neutraliter occurrit pro, suppetere. Id. — 8 Pith, de- 
 morsicaiis. Id.— 9 Fax. exues, ut supra, ' avem induere.' Roald. Ms. Fulv. 
 exaes. Wow. Sciopp. in Symb. Supra : ' Si rursum asino remotoprodirem in 
 Lnciuni.' Elmenh. Exibis, Soliniiscap.il. ' Hominem exivit:' ubi tamen 
 Aldi editio anni mdxviii. exuit legit, probatque Turnebus Advers. lib. xvi. 
 cap. 6. Et hoc loco e.Tues legit Fulvins. Quomodo et Minutius Felix locu- 
 tus est : ' Hercules, ut hominem exuat, Oiteis ignibus concrematur.' Hie 
 tamen exibis as. prteferam propter autitheta : 'Statimque in meum Lucium 
 postliminio redibis.' Brant. — 1 Abest pra>positio ab Oxon. Oud. — 2 Atque 
 ut. Reg. Fux. A. nunc. Id.— 3 In Edd. aliquot est hie ordo: de more vesp. 
 Pith. Guelf. vobis. Id.— 4 Manii exaratum exemplar, nee. Colvius. Flor. we 
 moram. Elmenh. — 5 Oxon. atque. Oud.— G Que non est in Oxon. Illam deest 
 Bertino. Illam foem. D'Orv. Fux. Id. — 7 Mordicus. Conveniens Asino vox 
 erit : mordicibus. Ad hoc Plautina imitatio est : cujns Aulularia hie versus: 
 •Asini me mordicibi\s scindant, boves incursent cornibus.' Consuleudus 
 quoque de eodem Nonius. Stttcech. Legendum putavi, mordicibus: quod 
 Apuleio jam asino facto convenientius videbatur. Enim IMautus Aulularia: 
 'A?ini me,' 6:c. Et valde verisiniiliter putavit hoc ipsum restituenduni 
 infra lib. vi. Guliehnius mens. Postea compcri, etiaui hunc locum ita emen- 
 dare God. Stewechium nostrum, enidilum virum, qui hoc anno Qnapstionibus 
 suis non male meritus de hoc nostro scriptore fuit : ciijusque studium non 
 nisi laudandiim videatur. Aliquoties in eadeui concurrimus. Ecqui aliter 
 fieri potuit? Parce lumen vindicare voluimus, quae ille ante primus vulga- 
 
 NOT/E 
 
 * Poslliminio redibis] Vide nolata ad fincm lihvi prinii.
 
 232 AFULKir 
 
 tia revocavit ; ne, morte multata Fotide, salutarcs mihi 
 suppetias rursus^ extinguerem. Dejecto itaque^ et quas- 
 santi capite, ac demiissata temporal! contumelia,'' durissimo 
 casui meo serviens, ad equum ' ilium vectorera meum pro- 
 bissimum " in stabulum ^ concede : ubi alium etiam Milonis 
 quondam hospitis mei'' asinum stabulantem inveni. Atque 
 ego rebar, si quod inesset mutis animalibus taciturn ac na- 
 turale sacramentum, agnitione ac miseratione quadam in- 
 ductum equum ilium' meum, hospitium, loca, lautia""-® mihi 
 praebiturum. Sed, proh Jupiter Hospitalis/ et^ Fidei sa- 
 
 tior cogitatio deterndt me ah imprudenti proposito : ne, si punirem morte Fotidem, 
 prcEciderem mihi iterum auxilium salutnre. Demittens igitur et concutievs capiity 
 gemensque tacite ilium injuriam dnroturiim tantiim per aliquod temptis, et obtempe- 
 runs mew crudelissimcB fortunce, recipio me in equite prope optimum ilium equum 
 meum gestatorem, ulii offendi etiam alium asinum Milonis mei olim hospitis ibidem 
 versantem. Et arbitrabar ilium meum equum, impulsum quadam cognitione et 
 misericordia mei, mihi daturum hospitium, locum, et viuneta kospitalia, si muta 
 animalia haberent aliquam secrelam el ingenitam fidem. Venim, proh Jupiter 
 
 vit. Colv. Mordicihus. Rom. mordiciis. Bert, mordicitns. Elmenli. — 8 S. s. r. 
 Pith, salvatores s. i-ursum. Oiid.— 9 D'Orv. Dejecta ittique. Pal. D. inque. Id. 
 — I Dele rh equum ex Bertino. Elmenh. — 2 Proh. in stab. Ha-c absiint a 
 scripto exemplari. Colv. — 3 Pnlnt. Gne\f. in dutum ill urn eq. Out). — 4 Hospi- 
 tium, ac loca lautia. Perperani impressi ante, loca lauta. Correxit hunc locum 
 etiam Gtilielmiiis noster V^erisiniiiibus (lib. in. c. 4.) Legimiis qiioque lib. 
 IX. ' Sed mihi, ne rudimentum servitii perhorrescerem, noviis dominns loca 
 )antia prolixe praebuit.' Et coirigimus Sidoninm Apollinarem Epist. lib. 
 viii. ' Senatorem nostrum, hospitem meum, conflictiii hnic fades exsortem. 
 Ciijiis si convivio tectoque sucredas, dapes Cleopatiicas et loca laiitia putes :' 
 ubi in impressis omnibus et scriptis, qtios aliquot inspexi, loca Latia. Col- 
 vius. Hosp. loca ac lautia. In Beit, et Flor. est, h. ac loca lauta. Liv. lib. 
 viii. ' Locus inde lantiaque legatis praeberi jussa.' lib. xLvii. 'An loca, 
 lautia, senatumque daient.' Elmenh.— 5 Concinniorem scriptuiam arbitror : 
 hospitale jus et fidei se. nu, Juxta illud Poetae : ' Jupiter ! hospitibus nam te 
 
 NOT.E 
 
 ^ Demussatatemporalicontumelia^Tc- in Problem. Legatis honoratiorum 
 
 rent. Adelphis: ' Aocipicnda et nuis- gentium per Qna?stores muncra mit- 
 
 sitanda injuria adolescentium est.' tebant, lautia dicta. Locum praeter- 
 
 Ubi Donatus exponit, patienda, et ea designabant, ubi habitarent. Li- 
 
 cum silentio perferenda. vius : 'Locus inde lautiaque legatis 
 
 = Probissimum] Amara ironia. praeberi jussa.' Dixerunt et ' lau- 
 
 '^ Quondam hospitis mei] Immo pan- tias:' utrumque a nomine 'lautus;' 
 
 lo ante; nempe prius, quani ex Lucio erant enim lauta ac niagnifica ilia 
 
 factus esset asinus. munera. 
 
 * Loca, lautia] Alludit ad morem f Proh Jupiter Hospitalis] Zehs 6 
 
 Romanorum, qui, ut ait Plutarchus, ^evios. Ovid. ' Jupiter, hospitibus
 
 METAMORPHOSEON LIB. III. 233 
 
 crata^ numinal^ prieclarus ille vector meus cum asino ca- 
 pita confcrunt, in meamqiie perniciem illico consentiunt : 
 et, verentes scilicet ^ cibariis suis, ut rae^ praesepio videre 
 proxiraantem, dejectis auribus jam furentes, infestis? cal- 
 cibus iiisequuntur : et abigor quam prociil ab hordeo, quod 
 apposueram vesperi meis manibus illi gratissimo' famulo. 
 Sic afFectus, atque ^ in solitiidinem lelegatus, angulo con- 
 cesseram stabuli.' Dumque de insolentia collegarum meo- 
 rum'^ mecum cogito, atque in alterum^ diem anxilio losario 
 Lucius denuo"^ futurus, equi perfidi^ vindictam meditor ; 
 Tespicio pilas mediae,*' quas^ stabuli trabes sustinebat, in 
 
 Hospitalis, et arcanum Niiinen Fidei! egregius ille vieiis equns et ashnis admovent 
 invicem capita, et statiin conspirant unaiiimiter in meum exifium : et, ubi me con- 
 spexerunt accedentem ad priesepe, demissis auribus,jam ira perciti iusectanlur me 
 savis culcibus, timenles nempe suis cibis: et arceor longissime ab illo hordeo, quod 
 respere posueram meis manibus ante meum ilium famulum adeo memorem meorum 
 bcneficiorum. Ita male mulctatus, et ahactusin solitariian locum, rcceperam me in 
 unguium equilis. Et, dum pensito apud me proteniam nuorum sodulium, et nnimo 
 paro ultionem mei perfidi equi, sciens me denuo evasurum Lucium postero die ope 
 rosarum, lonspicor signum Dece Eponce pnsitum in loculamento in ipso fere medio 
 
 dare jura loqmmtnr.' Tamen et Jovem ipsum Hospitalem niincnpavere Ci- 
 cero, Aristoteles, Homenis, alii, quod jus istiid coiiservaret, ac violatores 
 ejus puniret. Stewech. — 6 Pal. sacra. Elmenh. In Palatine, sacra. Fortas- 
 sean legeBduin, sacrata, nt apiid M. Tull. in. de Offic. ' Fide sacratnm jus.' 
 Brant. — 7 iS'«7. deest D'Orvill. de qua ad pag. seq. ' pessinia scilicet sorte.' 
 Ci7>. desideratnr in Oxon. Oud. — 8 Vulgati, I'ia; »ne. Colvius. Vix me. Fnx. 
 ut me. Roaldus. Flor. et Bert, vix me. Elinenh. An, vix me p. v. pr. etdejec- 
 tis, ifc. l ut supra l.ii. p. 57. ' Vix finieram, et illico nie perduxit.' lib. viii. 
 p. 1G5. ' Vix hipc dicta ; et statim lapidiiin congest us cessavit iniber.' Wasse. 
 — 9 Bertin. inteclis : male. Pha'drus lib. i. Fab. 29. 'IntVstis taurus niox 
 confodit calcibns.' Elnienh. Supra, ' int'estis manibus,' et sacpe. Vide me 
 ad Hirt. B.G. lib. VIII. c.48. Oud. — 1 IlUgatissimo. Fax. illi gratissimo ; Be- 
 roaldus et Aldus. Roald. Illi gratissimo famulo. Bert, lia^c delet. Elmenh. 
 — 2 D'Orv. male, ac. Oxon. solitudine. Oud.— 3 Reg. Fux. Pith. Gnelf. 
 Palat. ang. stab. cone. Mox de exulat a Fux. Id. — 4 Ms. mearum. Colv. — 
 .5 Edd. Ber. Bas. pr. in altum, prave. Vide ad p. .56. Oud. — G De novo. Om- 
 HPS vulgati, denuo. Colvius. De novo, Bert, denuo. Elmenh. Denuo piafe- 
 rani. Brant. — 7 Ms. equi perfidi. Colvius. Perfidi. Vnlgo, e. pnfidia, vel e. 
 perjidia:. Elinenhorstins. Efiui perfidice. Rectius, equince. Brant. — 8 Idem 
 
 NO'ITE 
 
 nam tc dare jura lotjuuiitur,' &c. niendat fidei. 
 
 "? Fidei sacrata nuwinia] Fides quo- '' Pilce media] Pilae Vitruvio sunt 
 
 que antiquis Dea, ut et Concoidia, et propric rolumna' quadratap. At la- 
 
 aliae multa>. Euclio apud Plaiituni, tiori significationc pila est quodvis 
 
 in Aulnlaria, aiilam onustam auro in coluuien. 
 Templo Fidei condit, cjusque com-
 
 234 A.PULE1I 
 
 ipso fere 9 meditullio Eponae Deae' simulacrum residens * 
 
 columncE, quce posita in medio equili fulciebat ejus trabes, quod simulacrum fuerai 
 
 Ms. qua. Colv.— 9 Vere, Aldus. Roald. Edd. Vic. Ber. Jiint. pr. Aid. Colin. 
 Bas. pr. vere. Stewech. notsp seq. praefixerat vero. In Florent. meditulUi. 
 Oud. — 1 HipponcE decE s. residens. Oiimino \p ^endnm, prasidens. Q. Curtiiis 
 libro quarto : ' Patrio more,' inquit, * sacrificium Uiis praesidibus loci ferit.' 
 Ad eundeni modum dicta ab Arnobio multa, inpriniis illud lib. iv. ' Praesida- 
 tum focorum Deus iste sortitus est.* Idem libro tertio : ' Nisi pecorum 
 sanguine deiibutas suas conspexerint anilas, suos descrunt, abjiciunt prae^i- 
 datus.' Hipponam Deam stal)ulis prsesedisse, prseter Apnleiuni, testatur 
 qnoque in Octavio .«uo Minutius Felix: 'Nisi quod vos,' inquit, 'et totos 
 asinos stabulis cum vestra Hippona consecratis.' Erat porro liapc Dea cum 
 Priapo, cum Vertumno inter Deos semones, quos, teste Fulgentio, ita no- 
 niinavere antiqui, quod nee coelo dignoscenserent, neque terrenes deputare 
 vellent. Varro Mystagogo : ' Semoneque inferins derelicto Deuni pinnatum 
 attollam orationis eloquio.' Apud Fulgentium in 'Semones' aliter vulga- 
 tnr : Deum depinnato attollam. Atqui hos Deos, Medioxumos ab Apuleio et 
 Philosopliis appellatos memini. Apul. lib. de Dogmate Platonis : 'Ter- 
 timn,' inquit, ' habent, quos medioximos Romani veteres appellant, quod 
 ex sui ralione et loco et potestate Diis suraniis sunt minores, hominum pro- 
 fecto natura niajores.' Dii superi, et quos vocant niajoruni gentium, nume- 
 rati a Lactantio Firmiano Jupiter, Apollo, Neptunus, jMercurins, Mars, Vnl- 
 canus, libro I. Divinarum Institutionum cap. 15. Quod ad Deos praesides, 
 quorimiquelocorum, niaguo lllos numero a Romanis cultos, Geniosqtie dic- 
 tos fuisse, testantur versus Prudentii adversus Symmachum, quibus ille 
 nimis ridiculam et stultani hac in parte antiquorum superstitionem insectatus 
 est : ' Quanquam cur Genium Romae milii fingitis unum ? Cum portis, domi- 
 bus, thermis, stabnlis soleatis Assignare suos Genios, perque omnia membra 
 Urbis, perque locos Geniorum millia multa Fingere.' Illud paene iniprudens 
 praeterieram, docuisse in Adversariis suis Adrianum Turuebum 1. xxiv. cap. 
 4. et Jacobnm Pamelium in eruditissimo commentario suo ad Teitullianum 
 approbasse, Deam illam, de qua modo egimus, Eponam, non Hipponam, no- 
 minandam, quanquam aliter id nomen vuigetur apud TertuUianum, Pruden- 
 tium, Juvenaleni, et, quorum testimonia nos supra laudavimus, Fulgentium 
 et Minutium Felicem. Pio Tnrnebo stare quoque videtur inscriptio antiqua, 
 quas in valle Laurentina : hercvli. et. epone. Dissentit niiiilominus a 
 Turnebo Lilius Giraldus libro prime de Diis Gentium. Stev:ecli. Epona. 
 
 NOTiE 
 
 ' EponcB Deep] Beroaldus et Pri- Eponam, et facies olida ad praesepia 
 
 cans habent Hippona. Quibus favet pictas.' Ad quem vetus Scholiastes : 
 
 Fulgentius, de Prisco Sermone, ad ' Epona Dea mulionum est.' Nee 
 
 vocem ' Semones :' nomenque vide- cujusquam momenti esse putat Tur- 
 
 tnr deductum a Grasco 77r7roj, equus : nebus Graeculam bujus vocis origi- 
 
 erat enim eqnorum et stabuli Dea. nem, cum Latini ita quae Graecula 
 
 Colvius, Scriverii editio, et Elmen- sunt interdum etferant, nt ortum 
 
 horst. retinent Epona, suadente Tur- snum ejurent. Turnebi sententiam 
 
 nebo, qui Adversar. lib. xxiv. cap. confirmant Minuc. Felix, in Octa- 
 
 4. lectionem banc librorum antiqui- vio : ' Nisi quod vos et totos asinos 
 
 late confirmat, versumque profcrt in stabidis cnm vestra Epona conse- 
 
 Juvenal. Sat. viii. ' Jurat Solam cratis:' Pnidcntius contra Unioni-
 
 METAMORPHOSEON LIB. III. 235 
 
 aediculae,'' quod accurate corollis roseis et quidem recenti- 
 bus fuerat [Ol] ornatum. Denique agnito"^ salutari prtesi- 
 dio, pronus spei, quantum extensis primoribus^ pedibus 
 anniti poterara, insurgo valide : et cervice prolixa, nimium 
 quam+ porrectis labiis, quanto maximo nisu poterara, co- 
 rollas appetebam. Quod me pessima scilicet ^^ sorte co- 
 nantem, servulus meus, cui semper equi^ cura fuerat man- 
 data/ repenteconspiciens, iudignatusexsurgit;^ et, Quous- 
 
 magna cura decoratum roseis coronis, et recentibus quidem. Cognito demum sub' 
 sidio mecE salutis proclivis in spem fortiter asswgo, quam maxhiie poteram conari 
 porrectis anterioribus pedibus : et producens collum, ac promovens admodum labra, 
 oaptabam corollas, quam maximo poteram conamine. Quod cum molirer infelicis- 
 sime nempe, puer meus, cui curatio viei equi semper commissa fuerat, conspicatus 
 
 ^ ^'^^ ^s«s^>^.^^^>^ 
 
 Vulgare^, Hippnncp. Ut in veteri libro nostro scriptnni, ita semper scriben- 
 dum arbitratur princeps literatornm, Tmnebus Adversar. 1. xxiv. Nemo 
 notat hiinc locum TertiiUiani de Spectaculis : ' Ceterum et platea% et forum, 
 et balneae, et stabula, et ipsae domus nostras sine idolis non sunt.' Residens. 
 Scribit elegantissimusDousa prtEsidens. Apud Ovidium : ' Praesideo foribus 
 coeli.' Aninia Antiquitatis, et Snadae medulla, J. Lipsius legeie malebat, 
 sediculce. Sic Ariiobius lib. iv. ' Quod si haberent in sedibus snis proprios 
 praesides.' De Diis ei sermo. Colv. Fux. EponcB Dece : quomodo in vete- 
 ribus libris Juvenalis scriptum se rcperisse testatur Turnebus lib. xxiv. c&^. 
 4. Roald. Eponce. Sic Florentini. Alii, Hipponce vel Heppone. Vide Tnr- 
 nebum Adversarioruni 1. xxiv. cap. 4. et Notas ad Minutium Felicem. 
 Prasidens. Flor. residens. Gruterus Suspic. 1. vi. c. 4. Elmenh. ftlalimprffi- 
 tidens : et ita Dousa. Lipsins sediculte. Ego vulgatam relineo. Brant. — 2 
 Berlin, attento. Sciopp. in Symb. Elmenh, Placuerat pro, animadverso, ea 
 lectio Sciopp. in Susp. Lect. i. 22. Sed jam dixerat ' respieio.' Animad- 
 versis igitur rosis, agnoscebat quoque eas sibi salutare piaesi<iinm fore ex 
 Fotidis admonitione. \uV\\.h.prasidioremedio. Oi;d. — 3 Flor. 7)7'iori/««. El- 
 menh. I'rioribus est quoque in Oxon. Pal. Pith. Fux. D'Orv. Guelf. atque 
 Edd. Rom. Vic. lier. Junt. pr. Aid. Colin. Bas. pr. Sed vide ad lib. ii. i>ag. 
 22. * Currunt primores.' Oiid. — 4 Nimium, et. Flor. n. quam. Bert, nimixtm- 
 que. Elmenh. — 5 Dele t?» .sci/itct ex Pal, Elmenh. Hinc Scriv. et Pricaeus 
 uncis quoque inciuserunt eam vocem. Sed male hie, et lib, vi. pag. 129, 
 ' Ea scilicet iretur via,' deleri voluit P^lnienh. Oud. — G M?,. equinum. Unde 
 legendum vidcatur, equilium. Sed placeret niagis equi num. Colv, Colvius, 
 equi num c. Gruierns (\. vi. Susj). 4.) super t-quino c. lihnenh. Equilium 
 niargini allevit Lips. Equirio divinavit etiam Gruterus, Colvium credo vo- 
 luisse, /?(juj rw'm. sivc nJ;n(?'Mm ; vc\ eqiiini, id est, equilis. VideGlossas. Sed 
 servo illi non e()uiie, sed unicus Lucii e(iuus fuerat commissus. Nee variant 
 ceteri libri. In Fux. equi mei cura. Oud. — 7 D'Orvill. Fux. Palat. Ed. 
 Junt. post. mond. /ucr«^ Id. — 8 Guelf. exugil. Id, — 9 Pal, churiter tum. Id. 
 
 SOT IE 
 
 tas : ' Nemo Cloacinae aut Eponae "^ Residens cedicula'^ /Edicula hapc 
 
 super astra Deabus Dat solium, excavata erat in ipsa pila. Hujus- 
 quamvis olidam pcrsolvat acccrram.' modi appcllamus Gallice, niches.
 
 236 APULKII 
 
 que tandem, inquit, cantherium9' patiemur istum, paulo ante 
 cibariis jumentorum, nunc etiam' simulacris Deorum in- 
 festum?^ Quin jam ego ^ istum sacriiegum debilem clau- 
 dumque reddam. Et statim, telum aliquod quaeritans, te- 
 mere fascem lignorum positum offendit ; + rimatusque fron- 
 dosum fustem cunctis ^ vastiorem, non prius miserum me 
 tundere'^ desiit, quam sonitu vehementi, et largo strepitu 
 percussis^ januis, tiepido etiam rumore^ viciiiiae, concla- 
 matis latronibus,9 profugit' territus. Nee mora, cum, vi 
 
 mc subito, surgit iratus, et ait : Quamdiu tolerabimus hunc vilein asinum irruentem 
 modi) in cibos jumentorum, nunc in ipsns etiam statuas Deorum? Sed jam hunc 
 sacrilegum cfficiam infirmum ct cluudicantem. Et illico, itivestigans aliquid quo 
 me feriret , reperit fasciculum lignorum ibi forte jacentem, expeditoqxie inde baculo 
 folioso crassiore omnibus reliquis, non ante cessavit perculere me infoi'tunatum, 
 qiuim pulsutis foribus ingenti murmure et magna tumultu, exterritus, et tremulis 
 vocibus vicinorum vonclamanfium prcedones, aufugii. Et statim manus prcedonumj 
 
 —1 Pal. Oxon. Gnelf. tunc et. Id. — 2 Bert, infestumque. Elmenh. In cujus 
 Notis hsec male legnntnr ad ' claudumqiie.' Oud. — 3 Deest t5 ego lu Giielf. 
 Id. — 4 Quarens invenire, f. I. pns. offendit. Vulgati, quteritans eruere. Qui- 
 dam, qiiaritans emere. Colvins. Quaritans eruere. Fax. qucerens invenire. 
 Kpaldiis. Qucerens invenire. Hipc Apiileiiis mantiscriptiis. Niinqiiam autem 
 suspicatiis esseni de inendo, nisi admonitus a diligentissiniae eniditionis Col- 
 vio, viilgatos aliquot praeferre pro qucerens inv. quceritans eruere, aut qucrrifans 
 emere. Veniebat enim in mentem, scripsisse forsan Nostrum: telum aliquod 
 qucerens, in fanile fascem lign. p. off. Cur minus assecuti fnerint mentera 
 Auctoris alii, antiqua fecit scriptura, tenile. Fecnile proxime stabuhun esse, 
 immo aliquando in stabnlo, norunt ii, quibns cura eqnoruni. Gruter. Susp. 
 lib. \i. 4. Qucrritans, omnem f. I. p.ascendit. Sic recte Bert. Sciopp.inSymb. 
 et Susp. I. 22. Quceritans, temere /. I. Sfc. Sic membranje Flor. Rom. t. a. q. 
 emere fasc. Bert. t. quceritans omnem f. I. p. ascendit, Elmenh. — 5 Pal. ceteris. 
 Elmenh. Item Pith. Eadem varietas lib.ii. pag. 21. Oud, — 6 D'Orv. ton- 
 dere. Pith, t-jdere. Id. — 7 F.pcrcu/.sis. Brant. Frustra, 'Fores quati ' et ' per- 
 cuti ' in Nostro et aliis obviuni est. Neque fractas adhuc innuit vel prolap- 
 sas. Nam statim demum seqiiitur : ' Nee mora, cum vi patefactis v^dibus,' 
 &e. Oud. — 8 Ed. Paris. A. IGOl. sive Merceri, tumore. Id. — 9 Conclamantis 
 latrones. Geminandam vocem arbitratus sum, et legendnm : vicinics conclU' 
 mantis latrones, latrones : quas formula apud Ovidium quarto decimo Me- 
 tamorph. ' Certatimqne omnes uno ore arma loquuntur.' Itidem, ut apud Hora- 
 tium lib. I. Ode xxxv. ' Ad arma cessantes, ad arma Concitet.' Stewech. 
 Ms. conclamantis Udronibus. An, conclamalis latronibusl Sed nihil mutandum. 
 
 NOT.E 
 
 ' CantAerium] Vile jumentuni. Plant, cautlierio.' Est et cantherius in aedi- 
 
 Aulul. ' Ego faxim muli, pretio (|ui ficiis, un chevron. Item Columellae, 
 
 superant equos, sient viliores Galli- et Plinio, ' genus vinea?, quae simplici 
 
 cis cantheriis.' Idem, Captivis: ' Qui jugo constat, ordine porrecta.' 
 advehuntur quadrupedaati crucianti
 
 METAMORPnOSEON LIB. 111. 237 
 
 patefactis ^ aedibus, globus ' latronura invadit omnia, et 
 singula domus membra cingit + armata factio : et,^ auxiliis 
 hincindeconvolantibus, obsistitdiscursus'^hostilis. Cuncti^ 
 gladiisac^ facibus instracti noctem illuminant:^ coruscat' 
 in modum ortivi^ Solis ignis et mucro. Tunc horreum 
 quoddam satis validis claustris obseptum ' obseratumque, 
 quod,* mediis aedibus constitutum, gazis^ Milonis fuerat 
 refertum, securibus validis aggressi diffindunt.*^ Quo pas- 
 sim recluso totas opes veliunt: raptimque constrictis sar- 
 cinis 1 singuli ^ partiuntur. Sed gestaminum modus nume- 
 rum geruloium 9 ■" excedit. Tunc opulentiae nimiaj nimio 
 
 aperta domo per vim, ocvupat singula, et catena armatorum circumdat omnes 
 partes cfdium: et latrones discurrentes sese opponunt sulisidiis accurrentibus undi' 
 fjue, Omnes armnti ensibus et ia-dis collustrant tenebias. Faces tt gladii spleii' 
 dent insttir solis orientis. Turn adorti (juaiulum apotliecam clausuiu atque opessu- 
 latum repa^idi'i vnlde firmis, (jiicc, posila in medio domus, repleta fuerat opibus 
 Milonis, effringunt earn robustis bipennibus. Qua patefucla undequnque egeriint 
 omnes divitias, et dividunt inter se colligatis festi7ianter fasciculis. Verum multi- 
 tudo sarcinarum sujieravit numerum gestatorum. Tunc redacti ad idtimam inopiam 
 
 Petronins Arbiter (cap. 14.) ' Magnaqne vociferafione latrones tenere da- 
 mavit.' Colv. — 1 Frofugit. Ita restitui ex Mss. et Edd. uuiversis ante El- 
 menli. e cnjus et seqq. Edd. excidit przepo.sitio pro. Oud. — 2 Vi patef. Sic 
 bene eiuendavit Beroald. pro input, ut erat in Rom. In Vic. et Jiint. pr. 
 impales. Aid. ni pat. qnae creijerrinia est Cdnftisio. Vide ad 1. i. p. 7. Id. — 
 
 3 Pith, globosus. Id.— 4 D'Orv. tij}git. Id.— 5 Edd. Ber. Bas. pr. ex. Obsis- 
 tit. Coll. Voss, obstitit. Id. — 6 Occiirsus. Vulgati, discursus. Colvius. Fiilv. 
 et Pal. decursus. Sciopp. in Synib. fVow. Accursns. Bert. Rom. et Aid. dis- 
 cursTts. Elnienli. — 7 Pal. cuncta, Pith, cunctis. Oud. — 8 lideni, et. Colv. 
 Sola Ed. Bas. sec. cum Ms. D'Orv. Fux. Oud. — 9 Inst.n. ill. Ijinorat hipc 
 vetus codex. Cole. — 1 Hcg. Fiix. Piil. coruscunt. A Pith, abest ignis. Oud. 
 — 2 lidenijortMi. Sic ortiviim cardinem dixit Rlaniliusl. m. (181).) ' A sole 
 ad Lunani niiinerabis in ordine partes Signoruni : ortivo totidem de cardine 
 duces.' Colv. ^li. orlibis solis. Sciopp. in Synib. — 3 Pal. Gnelf. oWciwm.Oud. — 
 
 4 Quod. D'Orv. et. Id. — 5 Ms. constitutum e gazis. Scribo : conslitututn et guzis. 
 Colv. Sicetiam Sopingins. Nee male. Hand tamen opus. Vide ad lib. iii. pag. 
 45. ' Fuerat' est pro, erat. Adi ad Hirt. B. AfVic. cap. 75. Conun. ad Liv. lib. 
 XXXIV. 11. Rifectum Fax. Oud.—G Idem, dijfundunt. Colv. Sic qiioquf Fa- 
 lat. Fux. D'Orvill. IJisciudunt Par. male. (hid. — 7 Sarcinis iioii est in Ber- 
 tino. Elmcnli.— H Mannscrijitus, singulis. Sciopp. in Symb. Fulv. (.'od. .sin- 
 gulis. .Scilicet jumentis. Ifuwer. Male. Singuli latrones partiebaiitur ge- 
 rendas sarcinas. Sod turn vidcrunt gestaminum modum oxcedere suoruni 
 numerum, et hinc denuim jumenia in stabulo inventa producuut, iisque .sar- 
 cinas imponunt. Oud. — 9 Idem Ms. g'eru/oMUHt, Colvius. Mannscr. g'ecM/oHwwi, 
 
 NOT^ 
 
 "• Ger. [gerulonum'\ Sic Elmcnhorst. Flor. In vulgatis est gerulorum. 
 cum Gnitero ct Colvio ex Membr. Utriiiuquc a * gero.*
 
 238 APULEII 
 
 ad extremas incitas ' " dediicti, nos duos asinos, et equvim 
 meum, productos e stabulo, quantum possiint^ gravioribus 
 sai-cinis [62] onerant, et domo jam vacua minantes" baculis 
 exigunt : unoque de sociis ad speculandum,^ qui de facino- 
 ris inqnisitione nuntiaret/ relicto, nos crebro ^ tundentes 
 per avia montium ducunt^ concitos. Jamquererum tanta- 
 rum pondere, et mentis ardui vertice, ct prolixo satis iti- 
 nere, nihil a mortuo differebam. Sed raihi sero quidera, 
 serio tamen ^ subvenit ad auxilium civile ^ v decurrere, et, 
 
 nUnia copia opum, educunt nos duos asinos, et meum equum ex equili, nobisque itn- 
 ponunt anera qnain gravissima possunt, et expellunt nos ictibus fustiiim ex adibus 
 jam vactiis agentes ante se. Et relicto uno ex sociis suis ad explorandum, qui refer- 
 ret adipsos, quo pacto fuisset quasitum de latrocinio sua, agunt nos citato gradu 
 per monies invios, pulsantes nos frequenter. Jamque ego defatigatus onere rerum 
 tarn gravium, et ascensii cacuminis prarupti mantis, et via admodum longa, nulla- 
 tenus discrepabam a mortuo. Verum mild tarde quidem, sed reipsa tamen venit in 
 
 non gerularum, Sicnt Plautus 'gerones' dixit. Sciopp. in Symb. Gerulonum. 
 Sic cum Gnitero (lib. vi. Susp. c. 2.) et Colvio ex Fior. rescripsi. In vul- 
 ga.tii est gerulorum. Elmenh. — 1 Idem Ms. cxt.metas, Colvius. Fiix. ad ext. 
 metas. Roald. Aliena haec sunt et absona. J>i am ad incitas deductus dicitar 
 extreme pauper. Tum extremcc incites, non satis video, qiiam Latine diean- 
 tur. Praefero igitur Bertiuiensera scripturam, opulentite nimice ad extremas 
 metas deducti. Sciopp. in Symb. et Susp. lib. i. 22. 3Ietas. Ita Palat. et 
 Beit. In Flor. est, a. e. incitas. Elmenb. — 2 Idem Ms. poterant. Colvius. Fux. 
 poterant gruvibus. Bene. Roald. Pal. q. poterant gravibus. Flor. q. potest g. 
 Elmenh. — 3 Ylor. ad spectandum. Idem. An, ad spectamen? Vide ad lib. iii. 
 p. 56. * Ad tantae rei speoulam.' Oud. — 4 Ed. Bas. pr. nnntiare. Vulc. Ed. 
 sec. nuntiarit. Id.— 5 Flor. crebra, male. Elmenh. — 6 Oxen, ducanl. Inno- 
 vandi prurigine tacti liinc conjicerent ductant. Oud. — 7 Sero q, sedulo t. Jam 
 vulgatam lectionem ajque bene ferendam censeo, sero q. serio t, Eadem paro- 
 nomasia lib. V. 'Tamen memineris raea; seriae monitionis, cum cceperis sero 
 poenitere.' Cole. Vulgo, s. q. serio t. Elmenb. — 8 Ridicule Pal. Fux. Pith. 
 Guelf. D'Orvill. Coll. Voss. cubile, scil. e crebra permutatione rwv b et v. Oud. 
 
 NOT/E 
 
 " Ad extremas incitas'] Ad ultimam Sole jam sub vespere, Ageretjuven- 
 
 egestatera. Nonius : * Incita dicitur cas cum donium pastor suas, Suam 
 
 egestas.* relinquens, me luinabat ut suam.' 
 
 ° Minantes'] Non a 'rainari,' sed a Noster, lib. vii. * Pecua comminan- 
 
 ' minare,' quod est, agere, et ante se tes.' Hinc Gallicum mencr. 
 pellere, greges puta, aut jumenta. p Auxilium civile] Implorando sci- 
 
 Festus : ' Agasonea equos agentes, licet opem CiBsaris, ad quern Texati 
 
 id est, minantes.' Et panic post: confugiebant. Formulae ejusmodi 
 
 ' Agere niodo significat, ante se pel- implorationis erant : Provoco ad Cae- 
 
 lere, id est, minare,' &c. Auson. de saiera : Appello Caesarem : O Caesar, 
 
 Myronis vacca : * Necdum caduco te appello : "^fl Kaio-op, eV t^ ir^ 6ip^>7?
 
 METAMORPHOSEON LIB. IH. 239 
 
 interposito venerabilis 9 Principis nomine, tot aerumnis me 
 liberare. Cum' denique, jam luce clarissima, vicum quem- 
 piam fiequeutem et nundinis celebrem '^ praeteriremus, inter 
 ipsas turbelas * ' Gicecorum genuine ^ sermone nomen au- 
 gustum+ Caesaris invocare tentavi : et, O quidem^ tantura 
 disertura ac^ validum clamitavi ; reliquum autem Caesaris 
 nomen enuntiare non potui. Aspernati latrones clamorem 
 absonum ^ meum, caedentes hinc inde miserum corium, nee 
 
 mentem confugere ad prasiditim civile, et eximere me tot miseriis invocato reve- 
 rendo nomine Impei-atoris. Deniqiie die jam provecto, cum transiremus per quen- 
 dam pagum populo abundantem, in quo evat magna hominum frequenlia propter 
 nutidinas, conatus sum inclamare natica voce venerandum nomen Casaris in mediis 
 ttmultibus GrcBcorum: et expressi quidem tantum: O durum et forte, at nequiti 
 proferre reliquum nnmen Ccesaris. Pradones, contemto meo clamore absurdo, ferien- 
 tes undequaque meam iniseram pellem, relinquunt earn jam nee aptam quidem cri- 
 
 —9 Oxon. Giielf. etEd. Floridi, tenerabili. Id.— 1 Edd. Vicent. Junt. Aid, 
 Cumque. Dein m Pa.], frequente. Id.— 2 Turbellas. X\i\go, turbulas. De Deo 
 Socratis (pag. GS3. Ed. Flor.) ' QnaEs omnes turbellae tempestatesqne prociil 
 a Deoriim coelestiam tranqnillitate exulant.' Plantus Pseudolo : ' Quo pac- 
 to et quantas soleani turbellas dare.' Notat Festus. Colv. Turhulas. Fnx. 
 twbellas. In Plauto est ' turbelas.' Roald. Turbelas. Rom. et Aldus, tur- 
 bidas. Elmenh. — 3 Gemino. Facile apparet, scribendum ex Fulv. genuiiw. 
 Wowerlus. Ms. genuino. Sic lib. ix. pag. 164. ' Gallina clamore genuino 
 veJut ovum parere gestiens personabat.' Sciopp. in Sijmb. Genuino. Sic 
 recteVenetus et Fulvii liber. Alii, gemino s. inepte. Elmenh. Correxit ita 
 jam olim cumSchikerado Beroaldus, ediditque, nti et Pliilomathes Pisanus 
 in Ed. Junt. post. Oud.— 4 Male quidam, Augusti. Augusta Majestas Impp. 
 Dioclet. et Maximian. 1. iv. c. de jure Fisci. Colv. In Ms. Pithreano ^m- 
 gusti scribitur. Profecto male. Ovid. Fast. lib. v. 567. ' Spectat et Au- 
 gusto praetextum nomine templum, Et visum, lecto Caesare, niajus opus.' 
 Vide seqq. Oud.—5 D'Orv. Fux. Oxon. et. Id.— 6 D'Orv. obsonum. Id.— 
 
 NOTiE 
 
 oTa itd<Txa)\ O Caesar, in tua pace nirent mercandi vendendique causa; 
 
 qualia patior! ut babet Arrianus in eumque nefastum, nc, si liceret cum 
 
 Epictetnm, Jib. in. cap. 32. Vcl populo agi, iuterpellarentur nundi- 
 
 simpliciter, O Caesar ! Tantus vero natores.' 
 
 habebatur lionor Iniperatoris nomini, ' Turb. [turhulas'] Sic lege ex Al- 
 
 ut ipso invocato supersederetur judi- dina Editione, non, turbelas. Sic lib. 
 
 ciis suppliciisque, et res ejus vel de- iv. ' Populi circumlluentis turbulis 
 
 legatorumabipso Judicumcognitioni immisceor.' Turbelcc smn perturba- 
 
 reservaretur. tioncs. Plant. Pseudolo : ' Quantas 
 
 1 Nundinis celebrem} ' Nundinas,' solcam turbelas dare.' 
 
 inquit Festus, ' ieriarum diem e^se " Et, O quidem, tfc] Ncmpo cla- 
 
 voluerunt antiqui, ut rustic! convc- mare volebat : O Caesar!
 
 240 APULEli 
 
 cribris ^ jam idoneiim * relinquunt. Sed tandem mihi ino- 
 pinatam salutem Jupiter ille" tribuit. Nam, cum et mnltas 
 villulas et casas amplas praeteriremus, hortulum^ quendam 
 piospexi satis amoenum ; in quo, pr^eter ceteras '> ji^ratas 
 herbulas, rosae virgines ' ^ matutino rore fluebant.^ His 
 inhians, spe ' salutis alacer ac lastus, propius accessi. 
 Dumque jam labiis undantibus " affecto, consilium me 
 subit longe salubrius : ne, si rursum asino remote prodi- 
 rem in Luciura, evidens'^ exitium inter manus latronum 
 ofFenderem, vel artis magica; suspicione,^ vel indicii"^ fu- 
 turi criminatione. Tunc igitur a rosis, et quidem neces- 
 
 bris fnciendis. Sed tandem ille Jupiter obtulit mihi subsidium inexpectatum. Duin 
 enim prcBtergredimur miiltaprcediolit et miignas domos, vidi e minus <iuendam hoT- 
 tuliim rulde graium, in quo pneler reliquas amwnns plantas rosa intacta mudebnnt 
 rore matutino. Appctens has, et erectus spe salutis, at que hilaris, accessi propius, 
 Et, dum gestio eas carpert labris prurientibus, cogifatio multu magis saluturis mihi 
 venit in mentem, ne, si iterumreciperem formam Lncii, exuta asinina, reperirem 
 certain morteminter manus prcedonum ; qui vel suspicarentur me Magice, vel time- 
 rent ne proderem ipsos mea delatione. Igitur, turn abstinui a rosis, et neces' 
 
 7 Ms. crebris, Colv, Vide Piic, et Ber. Reliquenint Pal. Oud.—S D'Orv. 
 hie et semper ortulum, ut solet ubivis scribi ea vox. Quod quis est qui igiio- 
 let ? Id. — ^9 Cet. lilirarii culpa, ut puto, elapsa est Editione Floiidi. Pro 
 seq. in Palat. est g'as. Id.— I Bert. r. margines, inepte. Pervigilium Vene- 
 ris : ' Ipsa jiissit inane tuie virgines nnbant rosae.' Libanius Sojjhista Pro- 
 gymnas. in Encomio Veris pag. 177. Ailiilles Tatiiis lib. ii. Elmenh. Sic e 
 contra ' rosam anum ' dixit Auson. Eidyll. vi. ' famam anum ' Catiill. ' Et, 
 qui sit, fama ioquetur anus.' ' Chartani virginem ' Martial, lib. i. Ep. 19. 
 67. quam Ulpianus ' puram.' Brant. Vide et Beroald. et Hudson, ad Jo- 
 seph, lib. I. Ant. cap. 1. ■Ko.pQivos'yyt, terra intacta, sen 'virgo,' ut est apud 
 alios. Imnio proprium cuidaui ro^ie est nonien ' Virgo.' Vide 111. Bouhier. 
 ad Pervig. Veii. pag. 185. Oud.— 2 Florebant. Magis est, ut probem Basi- 
 leensem scripturam,/!*^^^?!^ Colviiis. Fluebant. Florebant Aid. Roald. Rom. 
 et XUXwa, florebant. Elmenh. — 3 Et spe. Th et delet Flor. Elmenh. Uncis 
 hinc dein iuclusiim est. Kecte. Vide ad lib. in. pag. 4.5. Oud. — 4 Flor. in 
 ev. Elmenh. Male. Offendere exitium dicitur quasi, invenire exitium, oc- 
 curiere exitio, et reperire vitce finem, ut alibi loquitur Auctor. Passim sic 
 ' offendere in via.' Oud. — 5 Pith, suspectione, ex crebra harum vocum varia- 
 tione. Vide ad lib. x. pag. 215. Id. — 6 Indicii. Fux. judicii. Roald. Ms. 
 indicii furti crimin. Sciopp. in Symb. Judicii. Pal. indicii. Elmenh. B. ind. 
 
 NOT/E 
 
 ' Nee crihris jam idoneum] Quia ni- "' Rosix virgines} Intactas, et cali- 
 
 mis lacernm et perforatum. culis nondum omnino patentibus. 
 
 " Jupiter ille'] Einphaticum est " Labiis undantibus'] Id est, unda- 
 
 ' ille.' Quasi dicas: Ille Jupiter, qui rum instar sinuantibus, ut solent, ex 
 
 cuncta curat; ille qui miseros respi- appetentia. 
 cit, &c.
 
 METAMORPHOSEON LIB. III. 241 
 
 sario,7 temperavi : et, casura praesenteni tolerans, in asini 
 faciem^ frcena rodebam.^y 
 
 sario quidem, et ferens prcesenlem fortunam, mandeham frcenos meos siib forma 
 asi7ii. 
 
 furti crimiti. Vatenn. — 7 4 r. 7. mcc. perperam Ms. Pal. Edd. Elmenli. Scriv. 
 Piic. Flor. Adi ad p. 60. ' CoroUis r. et qiiidem recentibus.' Oud. — 8 B. M. 
 in as. specie. Piitean. — 9 Fana rodebaiims. Periculosa dubio piocul conjectnra, 
 iiiaxinie si desint codicesantiqui, quorum vestigiis nitare. Venini cnimvero 
 perniittenduni nonminqnani, nervos ingenii experiamur, siciibi ant liinlca 
 scriptoriim oratio, ant luxata sententia appareat. Qiiam opinioiiem iiieani 
 videbo si probatiuiis sis; deinceps lias conjecturas in prajcedenlem Apnleii 
 locnm coiisideiandas tibi relinqnam : in asini faciein fana lit mits rndeham, vel, 
 in asini faciein foena Lucius rodebam. Facere eo videtnr, qnod legitnr piinci- 
 pio lib. seqnentis : ' Nee nie ciun asino, vel eqiio meo compa&ctnis cretus at- 
 tinere potiiit, adlmc insolitnni alioquin prandere I'cemim.' Illnd ex libris 
 hisce palani est, Auctoiem ipsum, in forma asini, veteris Lncii sui oppido 
 frequenter recordatnni, tnni nnlla de re niagis conquestuni, qnam quod errore 
 Fotidis in asinnni transformatns esset, cum canes rapinis sat laulis inescari, 
 aut coenarum reliquiis distendi videret. Steivech. Rudebamus. Idem Beci- 
 chemtis e v. c. rodebam. (Jolv. in Add. Recital Becichemus e Mss. rodebam, 
 non inepte, mea sententia, si niodo antecedens verbnm rcfinxerimns, fremun 
 arrodebum. Frustrati desiderio solent obvluni quodque impetere. Idem fa- 
 ciunt irati. Sane fcenum non esitasse (et cur roderet, nisi contrnncandi 
 causa r) indc constat, quod statim libro quarto affirmet, ' insuetum prandere 
 foenum.' Immo etiam turn viride fastidiebat gramen : ideoque ad olera 
 abiit. Denique in itinere adliuc erant latrones, nee quieverunt prius,quam 
 totam noctem et medium confecissent diem. Ne auteni quis frenum ex ferro 
 tantum cogitet, audiat Lexicon vetns, sub titulo, de Pellibus : ' Frenum : 
 XaXirdpioc :' item Isidorum lib. xx. Originum cap. 16. ' Frena dicta, quod 
 equos fremere cogant, vel lioc qui frendant, id est, imprimaut dentibns et 
 obmordeant : unde et nefrendes dicli adhuc lactantes porcnli, quod nonduni 
 aliquid frendant, id est, comminuant dentibus.' Tantum qua-stio est, num 
 asinis imponantur freua. Caplstro alligari satis constat, utique si quando 
 inscendebautur. Grut. Susp. 1. \i. 2. Fux. rodebam. Roaldus. Foena rode- 
 bam, Grut. frenum arrodebam. In vulgatis est, fcena rodebamus. Forte, fee- 
 num rodebam usque. Elnienhorstius. M.^l. frena rodebamus. Adjuvat lectio- 
 neni eadem pagina Apuleius. Putean. 
 
 NOT^ 
 
 y Frcena rodebam] Sic lege, non pliorice etiam * fraenum rodere' di- 
 
 fcenu. Erat enim adhuc in itinere, citnr, qui, qnod auimo ingratum est, 
 
 iiecdum ad diversoriuin pervenerat, patienttr ferre et mnssitare cogitur. 
 
 ubi fcenum ei apponeretur. Meta- Quod faciebat tunc noster Lucius. 
 
 Delph. el Var. Clas. Apul. Q
 
 APULEII MAD^\URENSIS 
 
 METAMORPHOSEON 
 
 LIBER IV. 
 
 [63] DjEM ferme" circa medium,' ciim jam flagrantia Solis 
 caleret/ in pago quodam apud notos ac familiares' latroni- 
 bus senes devertimus. Sic enim primus* aditus, et sermo ^ 
 prolixus, et oscula mutua, quamvis asino,'^ sentire pra^sta- 
 bant.7 Nam et rebus cos quibusdam^ dorso meo deprom- 
 tis munerabantur ; et secretis gannitibus, quod esseut 
 latrocinio partae,^ videbantur indicare. Jamque nos, omni 
 sarcina levigatos/ in pratura proximura passim libero pas- 
 
 Fere circa meridiem, cum jam cuncta flagrarent ardore solis, defieclimus in 
 quendam vicitm ad senes amicos ct iieecssarins pradonum : primus enim congressiis, 
 lovgiun colloqmiim, et suavia reciproca dahant lit hoc persentiscerem, tamcisi essem 
 asinus. Nam dahunt eis miineri qucedam desumla ex meo tergo ; et insiisurratis 
 verbis in nurem videbantur declarare ea esse acquisita pra-dalione. Et dimiserunt 
 nosjdm levatos omni onere in proximum pratum, ut ibi pusccremur soluti. Neque 
 
 1 Guelf. D. circa med. f. Oiul. — 2 Sciipta lectio, cnlercnt. Colvins. — 
 3 Th/amiliares male abest a Pal. Lib. ix. ' Ad qnempiani sibi divertil f'asui- 
 liarem.' Elmenh. — 4 Flor. et Ed. Vicent. primos. Oiid. — 5 Bas. pv. suno prol. 
 Id.— 6 Q.«s. eadem. A\. q. ut asino. Colv. — 7 Perstabant AU\. Rould. Aldus, 
 
 prtESlant. Elinenb. Et Jnnt. pr. Oud.— 8 Melius qnod in Ms. est: ennim qitos- 
 </a.vtSciopp. in Symb. — 9 F.adcm, parti. Colvins. iloW. Voss. quid. In Para^ano 
 mire, q. e. latrocinio principes. Ond. — 1 Vuloata script ma, levatos. Snpia 
 lib. I. ' iSimnl jugi, quod insurgimus, aspoiitudinenj fabulaiiin) lepida jiiciiii- 
 tlitas levigabit.' Colv. Levatos, Fnx. levigatos. Roaklns. Lciigatos. Rom. 
 Bert, et Aldus, levatos, male. Lib. i. ' F. 1. j. levigabit.' Elmenh.— 2 Par. 
 
 NOT/E 
 
 * Diem fcrme, ^-c] Totus fere hie ceptis iis, quae de Psyche habentur 
 liber ex Luciano descriptus est, ex- sub finem.
 
 APULEII METAMORPHOSEON LIB. IV. 243 
 
 tui ^ tradiderc: nee rac cum asino vel cquo meo ^ compas- 
 cuus co8tus + '' attincre potuit, adhuc insolitum aiioquin ^ 
 j)randeie Icenum. Sed plane pone shibulum prospectum 
 hoitnlum jam fame pcrditus fidenter invado : et, quamvis 
 crndis oleribus, affatim tanien ventrem sagino. Deosque 
 comprecatus ^ omnes, cuncta prospectabam loca, sicubi 
 forte conterminis in hortnlis ^ candeas " reperirem rosari- 
 um. Nain^ et ipsa solitudo jam mihi bonara iiduciam tri- 
 buebat, si devius et frutetis absconditus, sumto remedio, 
 de juraenti quadrupedis incurve gradu rursum erectus,^ in 
 
 socictas pasceiidi potuit me delimre cum nsino, vel cum equo meo, quippe qui non- 
 ilum aasueveram vesci fano. Sed, cum jam emorerer fame, audactcr irrumpo in 
 Iwrtulum quern vidtrnm posl cquile: et c.ipiose impleo alcinn metim olcrihus tametsi 
 incoctis. Etyinvocatis omnibus Diis, inspiciebam loca singula, nuncuhi forte offen- 
 derem aliquod rosetum micaits in kortis vicinis. 7/js« enim solitudo jam mihi dahat 
 spem lion levem, si, semotus a via et abditus arbustis, a^sumto medicainine erigerer 
 in pedes nemine vidente, denuo reformalus in rectum hominem ex gressu prono 
 
 pascui. Oud. — 3 Reg. Fiix. modo. Id. — 4 Qiiidam e vulgalis, locus. Conji- 
 cicbani, cibus. Siquidem Lucianiis : Kai roh KTTji/ecriu rifuv irape^aAov icpiOlSta. 
 KOI ol fxiv T]pi(Trccv. e")'cb de e-n-elvoiv /xef KaKws. aW', eweiS)/ ov TrtinroTe Kp'Sas i:)j.b.s 
 r\pi(j-r7]Kiiv, K.T.K, Colv. Malini cum Berliiio, hortus. Sciopp, in Syiiib. et 
 lib. HI. Stisp. cap. 22. Bert, hortus. V\\\^o : cibus. Vide Griit. Stisp, lib. i. 
 cap. 1. Elinenh. — 5 Non est alioquin in Bertino. Etmcnh. Neqne in Oxon, 
 scd male. pag. 64. 'Sapienter alioquin.' Vide me ad lib. ii. pag. 20. ' Anxiiis 
 alioquin :' ubi et a Bertino exulabat. Non bene etiam Edd. Colv. Vulc. 
 Wow. alioqui. Vide ad Suet. Tib. cap. 70, Oud. — G D'Orv. precatus,s\ne voce 
 omnes vel omnis, nt est in Edd. Vic. Jiuit. pr. Aid. Id. — 7 In lucis. Scriplus 
 liber, in horlulis. Colviiis. B. M. in hnrtulis. Piitean. Immo Ms. Lips, dat 
 lucis: nti pro altero Colvins supposnit, euniijue seqq. Bas. tert. et Viilc. neg- 
 ligenter. Ortidis Pal. et Mss. rerujiii, (jiiod restitiii. Oud. — 8 Nam de.xidera- 
 tiir in Ed. Bas. pr. Copula piave non conspicitur in Ed. Flor. et a D'Orvill. 
 male abest ipsa. Id. — 1) liefectns. IMaiim logere : r. rectus, vol sic : r. ercctus. 
 Ovidius I. Metaniorph. ' Os honiini subiinie dedit, cceluniqiie tncri JusMt, 
 et erectos ad sidera toUere vultns.' Cur antem soli homini Ueus slatuni 
 snbliineni tribiierit, et erectnin, ceteris auimalibus depressum, corpore tolo 
 
 NOT/E 
 
 ^ Compascuus coetus] Alii legunt, communi pascuo simnl pascebantur ; 
 
 hortus : alii reponunt, locus : alii, cibus, quornm societate (cujus tamen n)agna 
 
 et inteliigunt commune pascuum, in siupe illecebra est) non potuit novus 
 
 quo cuivis licet pccora pascerc; quod noster Asinus ad pascendum leti- 
 
 non abnuo. Scd nihil mutare ne- iicri. 
 
 cesse «!st. ' Compascuus coitus' liic ' Candens reperirem rosarium] ' Can- 
 
 tst, ccEtus compascens : ncnipc illc dens ' non, albicans, tautiim signili- 
 
 alter asinus, el equiis Apuleii, atquc cat, sed etiam, igneo calore micans. 
 
 alia fortasse jumcnta, quaa in illo Sic ferrum ' candens' dicitur, ([uod
 
 244 APULEII 
 
 hominem inspcctantc ' niillo resnrgerem. Ergo igitur/' 
 cum in ^ isto cogitationis salo fluctuarem/ ^ aliquanto lon- 
 gius video frondosi nemoris convallem iimbrosam ; ^ [64] 
 cujus'^ inter varias herbulas etlaetissima virela,^ fulgentium 
 rosarum minius color ^ renidebat.^ Jaraquc, apud mea 
 
 asini quadriipedis. Cum igi.iur jactarer cestu liujus cogitationis, conspicor paulo 
 longius vallem obumbratam foUosa sylvula; inter ciijns vdvias pluulas et amoenissima 
 viridaria color riihicundus nitentium rosarum refulgeOat. Jamque apud mtum 
 
 ^■^•^•■*^*^*^^^^*~f * ^ 
 
 in liiimum projecto, eleganter et acnte dispntat Lactantius Firmiaiius lib. de 
 Opificio Dei cap. 8. Stewech, Erectus Bas. i. Beroaldi et Rom. refectus. 
 Coivius. Yenet. refectus. Elmenii. — 1 Oxori. respectante. Oiul. — 2 Aheat in 
 ab Oxon. Id. — 3 Berlin, inverso ordine legit : c.i.i.jiuctwdioniss.cogitarem. 
 Elmenh. Ineptissime. Vide hie Piic. et Comm. ad Viig. JEn. iv. 564. 
 ' Irannii fluctuat aestu :' et ad lib. ix. p. 189. ' Miioque mentis salo et co- 
 gitationum dissensione :' lit et ad 1. x. p. 213. Comment, ad Sil. lib- ix. 527. 
 ad Sneton. Claud, c. 4. ' Ne semper fliictuemiir.' Oud. — 4 Eleganter, et, 
 lit opinor, vere in D'Orvill. Cod. legitur cui. Vide ad lib. ii. p. 26. Dra- 
 kenb. Indie. Li v. v. ' Dativus.' Id. — 5 Aid as, lutissima. Male. Flor. et 
 Rom. virecta. Elmenli. Lutissima qiioque in Edd. Juiit. e crebra corriiptione. 
 Oud. — 6 Niveusc, renitehat. Viilgares, otjhcms, sen minius color renitebat. Sciip- 
 tam lectionem verani facit, quod prsecessit : ' Sicubi forte contcrniinis in 
 locis candens reperirem rosarium.' Colv. Niceus nitor renitebat. Attento 
 lectori suspectuin habeatur, necessum est. De bis siquidem iisdem rosis sic 
 mox loquitur: ' Hae arbores in lauri faciem prolixe foliatas pariunt in ino- 
 dum floris inodori porrectos caliculos niodice punicantes.' Si punicantes, 
 ergo non erant niveau : quare scribatur mea atictoritate, quam nuUiis deinde 
 defugiam, minius nitor renidebat. Et quajso, parce, quisquis es. Nam scrip- 
 tam lectionem non confirmat, quod pra-cessit : ' Deosque comprecatus omnes, 
 ciincta prospectabam loca; sicubi forte coiiterminis in locis candens reperi- 
 rem rosarium :' quoiiiam et carbones dicuiitur candeutes ; cum tamen non 
 eis color albns. Quiii noster Lucius andiatur, patiocinans meas sententiae, 
 L IX. ' Denionstrat ei novitate nimia candeutes solidos aureos:' quo quid 
 
 NOT/E 
 
 est ignitum. respiciens ad vulgatum usum, quo hae 
 
 ^ Ergo igiiw-] Abundat altcrum, duae voces proniiscue usnrpantiir, 
 
 quod sape apud hunc Auctorein re- quam ad strictam earum significatio- 
 
 perias. nein. 
 
 ^ Cum in isto cogitationis salo flue- s Minius [iliineus] color'\ Reponunt 
 
 tuareml Simili metapbora in De Deo quidam niveus. Nihil niutandum. 
 
 Socratis dixit: ' Motu cordis et salo Mineus color, est color minii ; dicitur 
 
 mentis ad omnes cogitationum eestus et minius; utrumque, a minio, quod 
 
 fluctuare.' est pretiosissima rnbrica, Graecis 
 
 ^ Convallem umbrosam'\Y estws,:'' Con- fiiXros. Eruitur ex fodinis. Hnjus 
 
 vallis est planities ex onini parte prreparationem vide apud Plin. lib. 
 
 compreheiisa montibus, collibusve. xxxiii. cap. 7. et Vitruviuiii lib. vii. 
 
 Vallis duobus lateribus inclusa pla- capp. 8. et 9. 
 
 nities.' Verti tainen ' vallem j' niagis
 
 AfETAMORPHOSEON LIB. IV. 245 
 
 non usqiiequaque ferina prsecordia, Veneris et Gratiarum 
 luciim 7 '' ilium arbitrabar : cujus inter opaca secreta floris 
 genialis ' regius ^ nitor relucebat. Tunc, invocato hilaro 
 atque prospero Eventu,'' cursu me concito 9 proripio,' ut - 
 hercule ipse sentirem non asinum me, verura etiam equuni 
 curulera 'nimia^ velocitate refectum. Sed agilis atque 
 pra;clarus ille conatus Fortunae mese scaevitatem ^ ante- 
 ire 5 non potuit. Jam enim loco proximus,^ non illas 
 
 pectus, non omni ex parte hrutum, pntabam ncmus illtid esse sacrum Veneri et Gra- 
 tiis: inter cujus umbrosos recessus regalis splendor Jiaris jucundi refulgeret. Tunc, 
 invocato lata ac secundo Eventu, conjicio me in pedes velocissimo cursu, udeo ut 
 ipse putarcm me non esse asinum, sed etiam mututum esse nimia fcstinatione in 
 equum pernicissimum. Sed ille alacer atque eia^regius nisus nequivit prccvenire 
 malignilatem meifati. Cw?» enim accessissem ad ilium locum, non video rosas illas 
 
 r ^^^s*^^.^^^^ 
 
 velit,patet ex adjnnctis: * Exhorruit INIirmex inanditnm facinus, et occlusis 
 aiiribus effngit protinus : nee ami tanien splendor flamineiis oculis ii)sius 
 exile potuit.' Ergo ' splendor flaniniens,' idem quod ' candens/ idem quod 
 hoc loco niinius. Grnterus. Mineus color. Ita Rom. Aid. et Venet. 
 Flor. et Vulc. niveus color. Vide Grut. Suspic. lib. vii. cap. 2. 
 Elmenh. — 7 In Flor. nno est, Veneri etiam gratum I. Elmenliorstins. Edd. 
 Ber. Bas. pr. locum de more. Oud.^S An ob pnniceiim colorem regalibus 
 vestibns propritmi ? Non displicet mihi cgregius, quod et siibodoratus est 
 Heinsius. Id. — 9 Berlin, perconcito. Modiiis malebat, percito. Sciopp. in 
 Sjnib. Elmenh. Placuit decompositum Scioppio in Snsp. lib. iii. 22. et viro 
 docto in Misc. Observ. vol. ii. p. 392. ut per augeat significationem. Mihi 
 potius natum videtur ex varia lectione percito. Quod sajpissime usu venit. 
 'Concito gradu' frequens est Appuleio, ut aliis. Vide Indicem. Oud. — 
 1 Guelt". Pal. et Ed. Vic. proprio, vel propio. Correxit hiiic Beroaldiis. Id. 
 — 2 Keg. Fiix. et. Id. — 3 b'Orv. 7nea. Prave. 'Nimius' sexcenties Appu- 
 leio nihil notat nisi, quam maximiis, ut videbimus ad lib. v. p. 102. In 
 Gueif. Palat, ni felicitate. Id. — 4 Scevitatem. Ms. severilatem, Emendabam, 
 scatiiatem. Colvius. Scavit. Flor. F. me scavltate. Elmenh. De more scb- 
 ritdtem (^)xon. et alii cum Edd. ante Colv. Sed severitatem habent quoque 
 Keg. I"ux. et D'Orv. At Bcioaldus in Notis jam scavitatem, ut est el in Pi- 
 thiiauo, et aliis. Oud. — 5 Idem liber enm Aldo, anterire. Colv. — Pricaeus 
 nvdWvii proximans, ut .saepe quidem apiid Nostrum, sed nou ei id perpetuum. 
 
 NOT/E 
 
 '' Veneris et Gratiarum lucuml Rosa in Capitolio fiiisse Praxitelis manii 
 
 enim Veneri sacra est. refert Pliniiis, lib. xxx\. cap. G. 
 
 ' I'loris genialis] Rosae, qua^ flos est Hic uuus est ex duodecim Diis Con- 
 
 Venerius et amatorius. sentibus, a quorum invocatione M. 
 
 '' Hilaro atque prospero Eventu'] Bo- Varro libros suos de Agricultura an- 
 num Evcntum fecere Deum antiqui, spicatur. 
 
 queni invocabant, ut easibi prospere ' Equum curulem] Pernicem; qua- 
 
 evfMiirent, qiiir suscepissent. IIiijiis, Ics, tpii in cerlaniine ciiruli in Circo 
 
 sicut et Bona Forluna;, simulacrum currus trahebant.
 
 246 APULEii 
 
 iosas teneras etamoenas, niadidas divini roris^ ct nectaris, 
 quas rubi fclices etbeatae spinas^ generant, ac+ iie convallera 
 quidem iisquara,^ nisi tantum ripae fluvialis marginem 
 densis arboribus septam video. Ifae ' arbores, in lauri 
 faciem piolixe foliata?, pariunt in modum lloris odori ^ '" 
 porrectos caliculos modice punicantes: quos equidem 
 fiagrantes, minirae lurestii vocabulo ' vulgus indoctum 
 
 recenieset gratas, stillantes rare dirino et ambrosia, quas fortunati dumi et spince 
 fclices procrcant ; itc ne rallem quidem iisquam conspicor, nisi solum orum Jluminea 
 ripce viunitam ciihris arboribvs, Hce arbores liabent folia oblovga inslar lauri, et 
 procreant caliculos in morem Jloris odore ctireniis protensos el subrubros : quos 
 tamen okntes plebs imperila vocat rosus laurcas, nomine nequaquam ruslicano, et 
 
 Nam lib. i. pag. 20. et li. 1. p. seq. * Morti proxinius.' Oud. — 7 Viilgo, j«. 
 divinis guttis loris. Colviiis. Rom. et Vent'l. divinis gtdtis. Elmcnli.— 8 Rubi 
 fclices, bcatw sp. Facile nuitaveiimus : rubi felicis beaUe sp. Seil non id pec- 
 tori placituiii iiii'o. Siispicor potiiis, bealce spina:, additameiitiim esse siiblilis 
 fxscriptoris, qui iiiterpielaii vohierit, (liiiclnam essent rubi fclices. Erp,o, 
 exciileentm- male iiiculcata. Grut, Susp. lib. vii. 4. Beater spina. Rtete 
 lidec verba Gniteius iuducit. Elmcnh. Rectius tacite edidit. Elmeiilior.st. 
 cum seqq. et b. sp. Scilicet auctoiiiate Codd. Florent. quibiis accedunt 
 D'Oivill. Par. Qiiarc copnlam letiniii. Possent tamen et per apposilioiieiu 
 cap!, lit initio lib. i. ' Hyinettos Attica, &c. glebae felices.' Oud. — f Ftix. 
 Cluelf. Edd. Vicent. Jiint. Aid. Colv. Vulc. U ow. nt. Id. — 9 Usque jam. 
 Scriptum in veteri libro, MS7. hcgo, usquam. Colviiis. Usquam. \u\go, usque 
 
 jam. Elmenli. Uspiam lego. Brant. Usquam in Mss. O. et jam in Ed. 
 Junt. post, (piod bene secuti sunt Scriv. Piic. iS;c. Pro nisi in Bert. ubi. 
 Oud. — 1 Venetus, Hac. Archaismus. Htec jno hcs. Sic semper Pbiutus. 
 Curculione : ' Nam illajcce catapultae ad me crebio commeant.' INlostella- 
 ria : ' Madent in corde parietes : pericre luvc oi>pido jedes.' Persa : 'Quid 
 istac narrant ? To. Percunctare ex ipsis.' Repone ex veteribus edilionibiis 
 Mena-chmis: ' Ita ista'C solent, (jusp, viros subservire Sibi postulant, dote 
 fretee, tVroces :' et Rudente : ' Sed Irtec paupcres sunt inopesqne puell2e.' 
 Notat lioc idem alibi ad Tereiilium Doiiatns. Colv. Vide me ad Caesarem 
 inultis locis. Edd. (pid. Hci£. In Mss. iionimllis Hee. Oud. — 2 Inodori. Ms. 
 odori. In eodem,/r(/g7«;i</s. Colvius. Fn\. odori. Roaldus. Flor. /. odori. 
 Videtur in modum abundare. Elmenli. Vide niox. Oud. — 3 Vitiosa in bis est 
 interpunctio. Alia facies siirget et iuopina sententia, si quis meo consilio 
 distinxeiit : quos tquidem, fragrantis minime, rurcstri v, vulg. ind. S;c. Certe 
 
 NOT.E 
 
 '" In modum Jloris od. [inodori] Non inodori porrectos caliculos modice puni- 
 
 omnino sanus vidiitur liic loeus. Tol- cantes, quos nequicquum fragrantes, Sfc. 
 
 lenduui rh in modum qiiidam existi- piano et idoneo sensu. Haj euiin 
 
 mant : at lepusnat, quod mox sub- rosw lauretc aut nihil, aiit certe per- 
 
 jungitur, ' (pios equidem tVagranles.' parum liabent odoris, idque minime 
 
 lis libenter accederciu, si quid in his gratum. Sed nihil ausus meo Marte 
 
 postremis verbis liceret immutare, hie inimiitare ; satis habui seriptam 
 
 et, loco equidem, substituere ncquic- lectionem in interpretatione, nt po- 
 
 quam. Fieret enim : pariunt Jloris tui, exprimere, et meam hie indicare
 
 METAMORPHOSEON LID. IV. 247 
 
 rosas laiireas * appellant ; " quanimque cuncto pecori 
 cibus letalis est." Talibus fatis ^ implicitus, etiam ipsain ^ 
 Salutem recusans, sponte illud venenum rosarium sumere 7 
 gestiebam. Sed, dum cunctanter accedo decerpere/ ju- 
 venis quidam, ut niihi videbatur, hortulanus,^ cujus omnia 
 prorsus olera vastaveram, tanto darano cognito, cum gran- 
 di baculo furens ' decurrit ; aneptunique ^ me totum ' 
 plagis obtundit adusque vitae ipsius periculum : nisi tan- 
 dem sapienter alioquin + ipse mihi tulissem auxilium. 
 Nam lumbis elevatis in altum, pedum posteriorum ^ calcibus 
 jactatis in eum crebriter, jam mulcato graviter atque jacente 
 contra proclive [G5] montis ^ attigui fuga mc liberavi. Sed 
 
 quarum esiis est mnrtifer pecorihus omnibus. Ego impedilus kujusmodi angustiis 
 fart mice, respuens eliam vitam ipsum, cupiebam ullro comedere illiis rosas venenatas. 
 Sed interim, dum lente accedo carpturus ex ipais, quidam adoleseens, alitor, ut 
 mild videbatur, cujus omiiia ideia plane diripueram, unimadversa tarn graci jac- 
 tura, uccurrit furibundus cum crasso fuste ; meque apprilicnsum totum contundit 
 iclibus, adeo ut essem in discrimine ipsius vitiC : Jiisi egomet aliunde mild prudenler 
 subrcnissem. Lumbis enim elalis in sublime, impactis siPjiius in eum calcibus poste- 
 riorum pedum, ipsoque pessime uffecto et prostrato contra clicum proximi montis, 
 
 inodoros fiiisse hos floies, vel (luae proxime praecedunt cvincant. Grut. d. I. 
 — 4 In Florent. SCI il)itiir, r. ZaiuYds ianj; al. jani. Oud. — 5 Idem Ms. /acfis. 
 Colviiis. D'Orv. impUcilo. Oud.— 6 Lips. Coll. Edd. Junt. Aid. et ipsam. F. 
 etjam ips. Id. — 7 Pitli. summe. Id. — 8 Diceretiir hoc, ut ' eo visere,' et si- 
 iiiilia. Sed vir doctiK niaigini Ed. Colv. allevit : iff. derepente juv. Id. — 
 y D'Orv. ortolanus. Idem. — 1 Ed. Bas. pr. jurans. Fiix. furiens. Idem. — 
 2 Adr. Rnrsiis Pith. Edd. ad Bas. pr. uscjiie male, abreptumque, al. arr. Vide 
 ad 1. III. pag.53. Id. — 3 To^mw perpeiam desideialtir in Rls. D'Oivill. lib. 
 A II. j)ag. 1 1.5. ' Totum me rompilabat :' et sa'pissiiue. Id. — 4 ^/Jo'yHm deest 
 lieilin. Vide ad pag. 02. Id. — 5 Posteiioribus. Suiitne ergo pedum et prio- 
 res calces ? Lege posteriorum cum membranis D'Orvillianis. Lih. vi. p. 127. 
 ' Incussis in earn posteriorum pedum calcibus.' Id. — IManiiscr. Fulv. mulc- 
 tatum g, a. jacentem contra prucliiium m. Sciopp. in Synib. Wow. Bert, multa- 
 
 aOTJE 
 
 conjecturam. ' Rhododendros ne nomcn quidcni 
 
 " Rosas laureas appeUnnf] Arborem apud uos invenit Latinuin : Kliodo- 
 
 lianc ayplav Sdupvrjv appell^t liic Lii- dapliiicn vocant, aut Neiiuni. IMi- 
 
 cianus. Rhododendron et Rhodo- rum folia ejus quadrupedum vene- 
 
 daphncn et Nerium I'linius. num esse, iioniini vero contra scr- 
 
 o Quarumque cuncto pecori cibus Ic- pcntes pra'sidium, ruta addita e vino 
 
 ttt/is est] Idem liabet Lncianus: KoK^v pota. Pecus etiam, et capra?, si 
 
 HpiffTof 6i'(f> Tovro waurl Kol'lnncf). Pes- :i<|uam bibcrint, in qua folia ea ma- 
 
 simus liic est cil)us asiiio oiiini et dueiiiit, muri dicuntiir.' 
 cquo. Idem Piin. lib. xxiv. cap. 1 1.
 
 248 APULEII 
 
 illico mulier quaepiam, uxor ejus scilicet, simul euni pro- 
 stratum et scmianimem ex edito ^ despexit, ulnlabili ^ cum 
 plaugore ad eum statira' prosilit, ut sui ' videlicet misera- 
 tione mihi praesens crearet* exitium. Cuncti enimpagani, 
 fletibus ejus exciti, statim conclamant canes, atque ad me 
 lariiandum rabie perciti ferrent impetum,^ passim cohortan- 
 tur.4^ Tunc igitur procul dubio jam morti proxiraus, cum 
 viderem canes et modo magnos, et numero ^ multos, et 
 ursis ac leonibus ad compugnandum ^ idoneos, in me 7 
 convocatos exasperari ; e re nata ^ capto consilio, fugam 
 desino,^ ac me retrorsus celeri gradu rursus ' in stabulum, 
 quo deverteramus,^ recipio. At illi,' canibus jam aegre + 
 cohibitis, arreptum me, loro quara valido ad ansulam^ 
 
 proripui me fngiendo. Sed slatiin quadam mulier, conjux nempe illiiis, iibi e tu- 
 miilo conspicala est cum jacentem ct semimortuum, provolat repente ad ipsum cum 
 planctu et ululatu, ul nempe misericordia sui accerseret mihi periiiciem inevitabilem. 
 Omnes enim ruslici, evocuti ejulatihus illius, illico clamoribus cient canes suos, et 
 undique incitant, ut acti furore irruerent ud me discerpendum. Ego igitur jam 
 tunc plane proximus leto, cum cernerem canes statura prcegrandes, et numero plu- 
 rimos, et pares committenda pugn<e cum ursis ac leonilms, congregates irrituri ad- 
 versus me ; sumto ex tempore consilio, facto Jinem fugiendi, iterumque retro redeo 
 reloci gressu ad illud idem diversorium, in quod 7ios reccpcramus. Verum Hit 
 jam difficidter repressis canibus suis upprehendunt me,et alligatumjirmissima cor- 
 
 turn g. a. jacentem circa p. Elmenli. — 7 D'Orv. edict o. Ond. — 8 Ejulabili. Viil- 
 gati, ulidabili. Colvins. Ulul. Vulgati, ejul. Elnienb.^ — 9 Reg. Fiix. statim 
 ad eum. Guelf. prosiluit. Oud. — 1 Pal. seui. Id. — 2 In D'Orvill. crenretur. 
 Nee male. Id. — 3 M^. atque ad me Ian. r. p. ferreimpetum. Scribo: atque ad 
 me Ian. r. percitos ferre imp. passim cohortuntur. Colvins. Fnx. atque ad me 
 Ian. Roahl. — 4 Fnx. coartantur, non tani bene. Koald. Item Oxon. et D'Orv. 
 Oud. — 5 Canes modo mag7ios, et numero multos. Deleo pnnctnni, adverbii indi- 
 cem, a mala nianu Typographi affietnm. Giiit. Susp. vii. 4. Ms. modo et 
 wagnos et n.m. Sciopp. in Synib. Imnio et modo m. nt est in Mss. Floienl. 
 Bertin. Pith. Fnx. Guelf. Pal. Oxon. D'Orv. Edd. Junt. post. Wow. &c. 
 Ab Edd. reliqnis abest primnni et. De lioc polysyndeto dictiuii jam s^^pins, 
 qnod innnmeris iocis restitui. Vide Ind. Not. Lncian. hie iroWoire Kal fieyti- 
 Koi. Oud. — G Ad comp. Idem liber solnmmodo, comp, Colvins. — 7 In me ab- 
 snnt a D'Orvill. Cod. Oud.— 8 Idem, tanta. £ re Mdfrt Apnieii genninam !o- 
 cutionem qnis, me tacente, non animadvertat ? Colv. Vide Pric. et Elmenh. 
 Ind. Ta7ita nihilominns est in Pal. qnoqne, Gnelf. D'Orv. et Oxon. a m. pr. 
 In Pith. Edd. Vic. Ber. Col. Bas. pr. ex re n. Vide ad I. ix. p. 180. Oud.— 
 9 Pal. et Flor. destino. Male. Elmenh. — 1 Edd. aliquot Vett. rursum, quia 
 praRcessit retrorsus, pro quo in Pith, recursus. Oud. — 2 Vulgati, deierteram. 
 Colv. Male Edd. novitiae, diverteramus. Ante Colvium deverleram est in om- 
 nibus contra Msstos, sed deverteramus scribendum, ut supra scepissinie. Vide 
 ad I. I. p. 12. Oud. — 3 Oxon. ulli. Idem.— 4 Flor. et Kom. e re. Elmenh. — 
 5 Loro me [Q. P] adans. dest. Fnx. insulam. Roald. Sic et Palat. Sed unsula 
 est stipes vel stipitis auuulus iu stabulo, in quod redierat asinus Lucius ultra.
 
 1 
 
 METAMORPHOSEON LID, IV. 249 
 
 qnandam destinatum, rursiim c?edcndo ^ confecissent pro- 
 fecto : nisi dolore plagarum alvus arctata, crudisque illis? 
 oleribus abiindans, et lubrico ^ fluxii saucia, firao fistula- 
 tim 9 cxcusso, quosdam cxtremi liquoris aspergine, alios 
 putore nidoris foetidi p a meis jam quassis ' scapulis abegis- 
 set. Nee mora, cum jam in meridiem prono ^ jubare 
 rursum nos ac ' prascipue me longe gravius onustum pro- 
 ducunt illi latrones stabulo. Jamque confecta bona parte 
 tineris, et viae spatio defectus, et sarcinae pondere depres- 
 sus, ictibusque fustiiim fatigatus, atque etiam* ungulis 
 extritis jam claudus et titubans, rivulum quendam serpen- 
 tis leniter aquae propter ^ insistens, subtilem occasionem 
 feliciter nactus, cogitabam totum meraet flexis scite ^ cru- 
 ribus pronura abjicere;^ certus atque obstinatus, nullis 
 verberibus ad egrediendum ^ exsurgere : immo [GO] etiam9 
 
 rigia ad quendam annulum rtirsus verberantes interfecissenf procvl diihio ; nisi ven- 
 ter mens compressus dolore ictuum, et refcrlus illis crudis olerilms, et ager lubrico 
 projluvio, stercore ejecto tanquam per iitbum, removissel uliquos aspcrsione liquoris 
 teterrimi a meis humeris jam fraclis, alios vera foetore putidi odoris. Et, sole jam 
 inclinato a meridie, continuo illi prcedones iterum educunt nos ex illo diversorio 
 graviler oneratos, meque prasertim multo gravius. Jamque peracia bona parte 
 vi(E ego et exhaustus longitudine itineris, et oppressus gravitate onermn, et lassatus 
 percussionibus baculorum, atque ctiam attritis ungulis jam claudicans et vacillans, 
 cum inccderem juxta quendam rivulum aquce jiuentis plucide et si7iuose, reperta 
 opportune egregia occasione, meditabar me totum prosternere in ventrem flexis 
 sokrter cruribus ; pertinaciter statuens animo, non consurgere ob quasvis plagas 
 
 Vide Lncian. Oud. — Fnx. c7-cdo. Icicni. — 7 Illis deest Mss. Pal. Oxon. 
 Giielf. Idem. — 8 Lubr. Ms. Al. luhrio. Colvius. Flcxu saucia: Ms. sutia. 
 Sciopp. in Synib. Lubrio Fiix. Oxon. a m. pr. hixu. Onines inci)lc. 0(/(/. — 
 9 Pal. fistulam. Idem. — 1 Oxon. quassatis. 1<\. — 2 Id est, devcxo, ut 
 Cicero lo(|uitiir. Bert, plena. Propert. ' Me mediae noctes, me sideia plena 
 jacentem, Fiigidaque Eoo me doiet aura fjein.' Quantjiiam et istic Scaligcr 
 ex Ms. f,\io jnona Itgendnin conlendit. Sciopp. in Sijmb. et S'usp. Lcct. iii.22. 
 — 3 Et. Idtni Ms. ac. Colv. Ac re|)o.siii fide Mss. Pitli. Fiix. Oxon. D'Orv. 
 YA. Junt. post. In relicpiis et. 0»t\.^Atque eliam. In D'Orvill. et niodo. Id. 
 — 5 Sic Palat. \ \\] (;,(), prope. Elnunii.— D'Oiv. sistcre. Oiid. — 7 Jul. Jnnt. 
 post, abicre, pro abiccre, nt in Fnx. et aliis. ()bicire Pilli. Id. — H lMerii|ue 
 ciisi, ingrcd. Ms. ingradiundum. Colvius. Fax. ad bigrcdinidum. Optimo. 
 Jtoald. Lege e\ Pa\, ingrediendum. Wow. Ingrtdienduvi. Fior, ingradiundum. 
 
 NOIVE 
 
 P Nidoris fatidi] Qiiamvis ' nidor' tamen siimitur pro qnovis odorc : ut 
 stricto sit^nilicatu sit odor eihorum liic, stcrcoris, 
 coctoiuni, aut ustrina; fVetor, latins
 
 250 APULEII 
 
 pamtus lion fusti ' tantum, sed raachajra'^ perfossus* 
 occumbere. Kebar enim jam me prorsus exanimatum ac 
 tlebilem mereri causariam missionem : ' ^ certe latrones 
 partim impatientia morae, partim studio festinatai4^ fugae, 
 dorsi mei sarcinam duobus ceteris jumentis distributuros, 
 meque in altioris^ vindicta3 vicem, lupis et vulturiis '^ pras- 
 dam relicturos. Sed tam bellura 7 consilium meum prse- 
 
 ad exeundum inde ; quinimmo paralus etiutn non bnculo modo, sed etinni gladio 
 cadi, et mortem oppetere. Exist imabam enim me jam penitus (inlicluntan, et 
 frnctum lassitudine, iligiium esse, qui dimitterer nomine Utbefuetutce vuletudinis : 
 aut saltern pradones parlitmos inter duo rchquajumenta onus quod portabam tergo, 
 turn quod non possent ferre retardaliom-m, turn quod eiiperent fuiiere celerius ; 
 meque pro maxunauUione relicturos pabulum lupis et vulluribus. I'erumfortuna 
 
 Al. egrediendum. Elmenli. — 9 Etiam non agnoscit D'Oivill. Oud. — 1 Oxon. 
 male, fuste. Id. — 2 Percussiis. Fiix. perfossus. Roaldiis. Perfossus. Viilgo, 
 percussus. Elnienh. — 3 Retiniii liic Beroaldinani Icctionem, qiiamvis vetiis 
 liber haberet, morli succumbere, pro mer. caus. miss, ut etiam in anliqno Bono- 
 niensi exeniplari scripto esse testatus fiiit in Aniiotat. B. Pins. Colv. Me- 
 reri causes remissionem. Fax. morti succumbere. At Beroaldus legit, causariam 
 missionem, quod est etiam in libro Akii. Roald. Rom. et Venet. causce remis- 
 sionem, male. Vide Indicem. Elmenh. — 4 Fux. destinatce. Roaldus. Cod. 
 Fulv. destinatce: quod mininie rejicienduni. Wower. Manuscr. destinatce. 
 Sciopp. in Symb. — 5 Forte : meque majoris. Iinmo nihil forte nintanduni ob 
 locum lib. IX. pag. 160. ' Mulier contunielia ilia, quamvis jnsta, tanien 
 allins comniota atque exasperata.' Sciopp. in Symb. et Susp. Lect. iir. 22. — 
 6 Vulg. vulturibus. Etiam 1. vi. ' Protinus eum, vulturiis giatissimum pabn- 
 lum, praeripitabo : ' et lib. x. ' Veliit nionstrum ostentnmque me obtrun- 
 catam vnltiniis opinunn pabulum redderent.' Livius lib. xxvii. ' Vultn- 
 riuni tVequenti foro in tabernam devolasse,' restituente doctissiino Lipsio. 
 Colv. — 7 B. t. velox. Putean. Mutationis ansam ostendit nobis scriptura 
 Codd. D'Orvill. Guelf. T. vellum, v pro b, ut sescenties. Oud, — 8 Bert. 
 
 NOTiE 
 
 <i Machcera] Nomen Graecum est: nuntiatnr minus idoneus militiae: ig- 
 
 fxixaipa, sive etiam fxaxaipos, ensis : nominiosa, cum quis propter delic- 
 
 quo tamen Latini Scriptores, et ido- turn sacramento solvitur. Quartam 
 
 uei quidem, passim utuntnr. addit Lips, lib, v. de Miiit. Roman. 
 
 ■■ Mereri causariam missionem'] Fa- Dialog. 19. nenipe gratiosam, quae 
 
 cete alludit Asinus noster ad militia per gratiam aut ambitum ab Impera- 
 
 morem, in qua triplex erat missio, toribus impetrabatur ; quam tamen 
 
 nt patet ex Jurisconsultis ff. de re cognita causa Censores sa-pe re- 
 
 militari, et de bis, qui notantur infa- scindebant. Hinc, quorum valetudo 
 
 mia. Nempe lionesta, causaria, et infirma esset, causarii dicti viden- 
 
 ignominiosa : honesta, quae militiae tur, eo quod causam haberent, ob 
 
 tempore inipleto datur : causaria, quam a publicis niuneribus essent im- 
 
 cum quis vitio animi vel corporis re- muQCs.
 
 METAMORPHOSEON MB. IV, 251 
 
 veitit^ sors deterrima. Namque ille? alius asinus, divi- 
 nato et antecapto meo cogitatu,' statim ementita ^ lassitu- 
 dine, cum rebus totis ofl'unditur : ' jacensque in mortuum^ 
 non fustibus, non stimulis, ac ne cauda quideni ^ ^ et auri- 
 bus crnribusqiic^ undiqucversum elevatis tentavit^ exsur- 
 gerc; quoad ^ tandem postumae spei' fatigati, secumque 
 collocuti, ne tamdin^ mortuo, immo vero ' lapideo asino 
 servientjs, fagam moiarentur, sarcinis ejus raihi equoque 
 distiibutis, destricto ^ gladio poplites ejus totos ' ampu- 
 tant. Ac, paulalum a via retractum,'<- per altissimum proe- 
 ceps in vallem proximam ^ etiamnunc ^ spirautcm prtecipi- 
 
 pesshriaprcEvenit cof^itationem aden prceclaram. Ille cniin alter asinus hariolatus 
 7m'u>n consilium, et illitd iirceoccupann simulata repente lussitudine, prncumbit cum 
 omnibus, qua gestubat ; strutusf/ue instar mortui, neque ictihus haculorum, neque 
 functionihus, ac ne cauda quidem et auribus cruribusque sublatis in omnes partes 
 conatus est se eri^ere ; donee tandem defessi spei tanlioris, et collocuti inter se, ne 
 tardarent suamfugam, tamdiu restantes propter ilium asinuni mortuum, immo vero 
 suxeum, purtiti ejus sarcinas inter me et equum, poplites illiiis nudato ense abscin- 
 dunt penitus, ipsumque puululum semotum a via deturbant, adliuc viventem, per 
 
 j)reBvenit. Al. perverfit : male. Elmenh. — 9 D'Orv. et ille. Oxon. caret rf 
 
 asinus. Oiul. — 1 Palat. non cnpto mo c. Id. — 2 Ms. mentita. Aid. Ven. Rom. 
 sementita. Colv. Pal. mentita. Fl. et Bert, se mentita I. Elm. — 3 Effunditur. 
 Ms. cum aliquot alils, 0^. Quod repone. Culv. Hert. se c. r. t. ejfundit. Elm. 
 — 4 \\i\ 2,0, jacensque in niodum mortui. Loquendi hoc genus iiotavi et euo- 
 davi supra ad lib. ir. Cole. Bert. Rom. et Aid. j. in modum mortui. Vide 
 Coiviuni. Elmenh. — 5 Quidem abest a Ms. Cole. Item a Kegio, Fux. Guelf. 
 Oxon. D'Orvill. Rente idcirco voculani istam uncis incliisit Scriverius. 
 * Ne' pro, ne ([uidem, Nostro est fre(|uens. Confer notata ail lib. i. pa>r. 17. 
 'Acne suffiricntem MipellectiJein.' Oi«/.— G Copulam non agiioscit D'Or- 
 vill. Id.^7 Oxon. tentiitum. Id. — 8 U'Orv. quod ad. Pilh. quo. Ceternni 
 inepte in Edd. aliquot Vett. et Ber, est posthumcc. Vel hoc exeuiplo patet 
 ;>«s<u»Ht* ,s7>t'i a, posteriiis, scribendum esse ; ut viri docti niomierunt diidiim. 
 Id.— a h. tarn iuio. Putean. — I D'Orvill. caret t^ rero. Oud.— 2 Sic leg. 
 non dist. Vide ad lib. iii. paj;. 4.^. ' Mucrone destricto.' Id. — 3 .Scriptus 
 liber et Venetiis, <ofas. Colv.— 4 ^wx. retentum. Roald. — 5 V\or. proximum. 
 Id. — Etiam nunc sp. Sic Mss. et Edd. Vett. usque ad Vulcan, non eliani- 
 
 SOTIE 
 
 » Ac ne Cauda quidem, ^i;.] Quo mo- est, mortuo atque humato patre na- 
 
 do sublevarl delapsa junienta Solent, tus. Hinc ' posthuma spes' facete 
 
 Lib. vii. ' Cum deberct egref;ius dicitiir spes tardior, ciijns eH'ec- 
 
 agaso Miannni porri;;ere, capislro sus- tus nonnisl post mortem sit conse- 
 
 pendere, cauda sublevare,' &c. qucndus. Ob.serva * spei fatigati,' ut 
 
 ' I'ostumic [ jioslhuma:] spei, ^<'.] ' lassus animi,' ct slmilia. 
 ' Po^thumus/ ut jam nionui lib, i.
 
 252 APULEII 
 
 tant. Tunc ego miseri commilitonis mei ^ fortunam cogi- 
 tans, statiii jam, dolis abjectis^ et fraudibus, asinum me 
 bonae frugi dominis exhibere. Nam et secum cos 9 ani- 
 madverteram colloquentes, quod in proximo ' nobis esset 
 habenda ^ mansio, et totius viae ' finis quieta ; eorumque 4 
 esset sedes ilia et habitatio. Clementi denique trans- 
 raisso clivulo, pervenimus ad locum dostinatum. Ubi re- 
 bus totis exsolutis,^ atque intus conditis, jam pondere 
 liberatus, lassitudinem, vice lavacri, pulveris voluta- 
 tibus digerebam.^ Res ac tempus ipsum locorum et 
 speluncge^ illius, quam latrones inhabitabant, [67] de- 
 scriptionem exponere flagitat.^ Nam et meum simul peri- 
 
 pr<ecipit}um maxime ardiium in proximam vallem. Ego turn reputans sortem mei 
 infelicis comitis decrevi jam prastarc me asinum probum meis dominis, dcpositis 
 versutiis et fullaciis. Audieram enim illos inter se dicentes nobis fore remancndum 
 hand procul, et totum iter finiendum: quia ibi erat eorum mansio ct domicilium. 
 Leni demum. clivulo superato, ussecuti sumus locum deslinalum. Ubi solutis om- 
 nibus sarcinis, et delutis intro, ego jam solutus onere discutieham lassiiudinem coin- 
 tnndo me in pulvere loco balnei. Res atque ipsa occasio postulant ut hie exhibeam 
 descriplionem locorum, et cavernte illius, in qua pradones manebant, Eadem enim 
 
 num. Vide ad lib. i. pas;. 12. Desiuit liaec in Palat. Par. Oxon. Id. — 7 Th 
 mei non est in viilgatis. Colv. Neqne in Pal. Piiii. et Oxon. nee est neces- 
 saiia vox. In Fux. mei comm. Oud. — 8 Fiix. ejectis. Id. — 9 Et secum eos. 
 Prima et ultima vociila caret Ms. D'Orv. Pro animadverteram in Palat. ani- 
 7nudvertem tarn, Gnelf. animaveretam. Posset inseri jf/m. Id. — 1 Ms. in proxi- 
 mum. Dictiinine, ut ' in nienteni fuit' Plauto: ' in poteslatem' jnrisconsiiltis 
 nostris, et aliis alia similiter? Sed adi Gelliiim. Colv. Ut qnartus casus ad- 
 niitti possit, tanti tamen non est unus ille codex. Cajs. ii. B. G. cap. 25. ' In 
 aijjjusto.' Sed adi Drak. ad Liv. lib. iii. cap. 9. me ad Frontin. lib. ii. 
 pag. 254. ' In remotissimo.' Oud. — 2 Prave Ed. Bas. pr. humida. Id. — 
 3 Vice finis. Rom. vitce. Elmenh. Sic corrigenda est ejus nota. Vulgo le- 
 gitur inverse modo. [Oninino sic se liabet : Totius vitcB fininis'] Rom. t. rice 
 finis.^ VitcB etiam in Ed. Junt. post, operarum errore. Oud. — 4 D'Grv. que 
 eorum. Ms. Bert, et Edd. Elmenh. Scriv. et Flor. quod eorum. Sed praecedit 
 quod: unde et hepc pendent. Pro esset in Bas. sec. non male etiam. Id. — 
 5 Dissolutis. \u\^a.\es, exolutis. Colvius. A\. exsolutis. Bert, solutis. Elmenh. 
 — 6 Alii lassitudinem ex itinere contractam lavacro levabant: ego me pul- 
 veri involvendo. Hsec mens vera, lijec scriptnra vera. Viilgati qiiidam, puL 
 voluptatibus. Th lavacri abest a Ms. Tertullianus de Pallio : ' Lutea nnctio, 
 et pulverea volutatio, et arida saginatio.' Colv. Fux. pulveris voluptatibus. 
 Al. fert voluptatibus. Beroaldus vero legit, pulveris volutabris: proprie sane. 
 GlossjE Philoxeni, ' Volutabrum, KuMffTpa^wwv.' Roald. Pal. et Aid. ro/«^- 
 tatibus, male. Plin. 1. xxx. c. nit. ' Pulvereui, in quo se mnia volutaverit, 
 corpori inspersum mitigare ardores amoris.' Elmenh.— 7 In Mss. Pith. Fux. 
 Palat. Oxon. D'Orv. et Ed. Junt. post, speluncceque. Tum quam exulat a 
 Pith. In Pal. Oxon. Pith. Fux. Guelf. pr. Edd. Junt. pr. Aid. inhabitant, 
 Oud. — 8 Flagitant. Flor. flagitat. Elmenh. — 9 Tti etiam non est iu Ms.
 
 METAMORFHOSEON LIB. IV. 253 
 
 clitabor ingenium : et faxo vos quoqiie, an mcnte ctiam ^ 
 sensuqiie fuerim asinus, sedulo sentiatis.' Mons horri- 
 diis, sylvestribusque * frondibus umbrosus, et inprirais 
 altus fiiit.' Hujus per obliqua devexa/ qua saxis asper- 
 rimis, et ob id inaccessis, cingitur, convalles lacunosae ^ 
 cavasque nimium,^ spinetis aggeratae, et quaquaversiis 7 
 reposita?, naturalera tutelam praebentes ambiebant. De 
 summo vertice fons affluens bullis ingentibus scatuiibat, 
 perqiic prona ^ delapsus evomebat undas argenteas : jam- 
 que riviilis pluribus^ dispersus, ac valles illas agminibus '" 
 stagnantibus irrigans, in modum stipati ^ maris/'' vel igna- 
 
 opcra et experiar vires mei ingenii, et faciam til perspicue dignoscatis utrum fuerim 
 usinus ctium animo et setisu. Mons fuit horreiidus iiiiimbralus foliis nemorum et 
 valde excehus. Per incurvos ejus elicos, qua parte circumdatiir scopitUs confrU' 
 gosissimis, ideoque inviis, vallesplencB lucunis prof uv dee que nimis, consilce senticetis, 
 et undique ciraonjactntes cingehant ipsuin, prastuiites valivum munimcntum. 
 Foils allubens ex supremo cacvmine salicliat cum huU'ts prergraudtbus, et devolutus 
 per decliria effundebat aquas nrgento amulas in colurcin : jatnque divisus in imdlos 
 rivulos, et humectans illas valles torpcnti multitudine aquarum, coercebat omnia 
 
 Colv. Abest et a Reg. Fux. Giielf. pr. Palat. D'Orv. in quo hand mente. 
 Olid. — I D'Orv. sentietis Ed. Vicent. sententias. Id. — 2 Copulam non ag- 
 noscit D'Orvill. /</.— 3 D'Orv. fuerit. Id.— 4 D. q. Palat. Giielf. sec. rfe- 
 vexi, q. Reg. Fnx. devexaque, et mox spinalis. Id. — 5 Bert, lacinioscc, male. 
 Elmenh. Sic tanien est in Ed. Vnlc. sec. At vide Becicli. Ep. lxviii. Be- 
 roald. ac me ad lib. i. p. 6. ' In qiiadam avia ac lacunosa convalli.' Oud. — 
 Cavceque vim. Bertin. c. in unum. Idem. — 7 Quamquam versus. Probe re- 
 stitnisse me qunquaversus, Parisiensis et Beroaldina editio post ostenderunt. 
 Stewech. Fulviiis per illnd Virgilianum intcrpretatiir : ' Penitiisqne repostas 
 Massylum gentes.' Sciopp, in Si/mb. — 8 Col. qui per prona. Uoni. quique prona. 
 Colvins. .Sic et Pith. Cod. Vicent. Ed. Cum Colin, facit Aldus. Veget. lib. 
 IV. 8. * Per proniim labentia.' Oud. — To plurilms non est in Pal. et B. 
 F.lmcnh. Imnio adest Palatino, si tides nianiii (Jniterianiu ; at mox illas ibi 
 non coniparet, nti neque in GmcH". pr. iK()ue Oxon. Rivulus Fiix. Dispersi 
 Ciiolf. sec. Oud. — 1 Amttibus. Vux. agminibus. Agniina aqnaniin pidclierrinie 
 dixit, ut et Lucretius libro quinto. Agmen fluvii Marcelliui libro xxiv. de 
 Euphrate : ' Hinc pars fluminis scinditur largis aquarum agminibus.' Ser- 
 matus libro decimo Epist. lxxviii. de Pado : ' Cujus turbidos meatus et in- 
 fidum agnien expertus es.' Et liinc Noster lii)ro dc Rlundo, ' Eftundnnt 
 agmina lavgiora,' et ' terram aquarum agmiiia concipientem ' dixit. Itoald. 
 Fulvius ex v. c. reponit : agminibus, id est, fluxibus. Idem nos ante cmen- 
 davimus et confirmavimus Suspect. Lect. lib. iii. episl. 22. quo Icctorem 
 rtmitto. Sciopp. in Sijmb. Agminibus. XulgOjUinnibus, ma\c. Vide Indiceni. 
 
 " Agminibus] Sic I'lilv. et Sciopp. us. Stat. Tliebaid. lib. i, ' Ruit ag- 
 Pricapus mavuit umnibus: frustra. mine facto Inaclius.' Et Virgil. 
 ' Agmen' est copiosus aquarum (lux- ' Innnensum ruit agmcn aquarum.'
 
 254 
 
 APULEII 
 
 vi fluminis, '^ ciincta cohibcbat. Insurgit speluncae, qua 
 margines montanac desinunt,^ turris ardua, cavda firma,+ ^ 
 solidis cratibus/ ovili stabulatioue coramoda, porrcctis 
 undique lateribus. Ante fores exigui ttamites,^ " vice ^ 
 structi parictis, attenduntiir.^ Ea tu, bono certe meo ^ peri- 
 
 instnr placidi maris, nut ftiim'i stagnantis. Ea parte, qua crepidines monlis deft- 
 ciiait, cavcrna hiadijicutu est excclsa turrisy vntnita atuln ex fir mis clathris, idonea 
 habitationi ovium, lateribus protcnsis in ornnes paries. Ante januam parvcc sepes 
 ex ramis expandunlur, loco adijicali parietis. Ea tu pussis nominare audacter, 
 
 Ebnenh. — 2 Sopili. Flor. duo, stipati. Elnunh. — 3 Viilgo, desint. E:;o, 
 queinadniodiini in veteri libro exaratnm legi, ita emcndandum ante conjece- 
 ratti, quo niiiil faciliiis fiiit. Colv. Desint. Fiix. desinunt. Aid. recte. Roald. 
 Rom. desint. Elmenli. In Aid. etiani est desint, ut in reliquis Edd. Vett. 
 praiter Jiint. poster. INIstis convenieiitem. Oud.- — 4 Turris nrduo caule jirma. 
 Plerique viilgafi, turris ardua, caula firina. Caule, id est, coZ/e: queniadmo- 
 dinn scriptnm antiquitiis in lib. ii. Georgiconini notat Servius. Sic aula, 
 ol!a, anrichalcnni, orichalcuni, caudex, codex, planstruni, plostrum. Vnlgata 
 lectio uon est unius assis. Culv. Arduo caule. Bert, et Flor. ardua calle firmas: 
 uiale. Elmenh, — 5 Cod. F»\v\\, ex iguce trabcs. Fid vins ipse reponebat ntwiicfs, 
 quod veiuni existinio. Vide Coliirneliani lib. ix. (cap. 11.) Wower. Lege 
 cum Fulvio ct Schickerado, e. ramices. Elmenh.— G Oxon. Guelt'erb. uter(|ue, 
 vices, I'alat. vicem. Hand male. Sed vide ad 1. i. p. 9, ' Vice Calypsonis.' 
 In Oxon. etiam et D'Orv. slricti. Pitli. parietes. Oud. — 7 Bert, accenduntur : 
 male. Elmenh. — S Ms. cerlo modo p. Colv. In Floridis : ' Audietis me meo 
 periculo.' Elmenli. Modo prave etiam Oxon. a m. pi. et D'Orvii!. ante Exa- 
 cubo, c. Fux. certo. lu Flor. N. 23. ' Bono periculo periculum taciam.' 
 
 NOT^ 
 
 "' Stipati jnuris'] Septi et coiirciti Haec cnim manifesta caulee descrip- 
 uempe montibus et collibus, qui con- tio est. 
 
 vallem undique anibiebant. Sed cur 
 subjungit, vel ignnvi fluminis? Non 
 absurde Elmenliorst. et Pricseus re- 
 pouunt sopiti, hoc est, tranquilli et 
 
 ^ Solidis cratihits] Id est, non tenui- 
 bus illis vimineis, sed compactis ex 
 lignis crassioribus. 
 
 ^ Tramites [i-amices] Alii tramites: 
 
 placidi, quod secutus sum in inter- male. Ramices hie sunt parvi rami, ra- 
 
 pretatione. malia. Columella lib. ix.cap. 1. de vi- 
 
 -'' Vel ignavi fluminis'] Bartliius Ad- variis sepiendisagens : ' Et,si veteris 
 
 versar. lib. xxxiii. cap. 5. reponit arboris truncus, sive, ut crassitudo 
 
 vallo ignavi fluminis, secutus vestigia postulat, erit fissilis stipes, compluri- 
 
 veterum membranaruni, in quibus bus locis per latus eft'oratur, et, in 
 
 logitur, val. ignavi fluminis, quod non circuitu vivarii certis intervenienti- 
 
 male quadrat huic loco. bus spatiis defixus eiigitur, d<'inde 
 
 y Turris, S,-c. [arduo caule firma'] per transversa laterum cava trans- 
 
 Malo cum Beroaldo legere turris ar- mittuntur ramices, qui exitusferarum 
 
 dua, caula fl.rma. Hanc lectionem fir- obserent.' En tibi ramices eidem, 
 
 maiit qu;e scquuntur: 'solidis era- quo huic, usui adhibitos. Alias ' ra- 
 
 tibus, ovili stabulatione commoda.' nicx ' est, hernia.
 
 AlETAMORPHOSEON LIB. IV. 255 
 
 culo,^ latromim dixcris atria. Nee ? juxta quicquam, quam 
 parva casiila cannulis temere contexta : ' '^ quo ^ specula- 
 tores e nuraero latronum, ut postea coniperi, soite ducti' 
 noctibusexcubabant. Ibi cum singuli derepsissenl/ stipatis 
 artiibus,^ "^ nobis ante ipsas fores loro valido destinatis, anura 
 quandaui curvatam gravi senio, cui soli salus atque tutela 
 totnumerojuvenum commissavidebatur, sic infesti coinpel- 
 lant:^ Etiamne tu/ busti cadaver* extremiim^et vitse dedc- 
 cus'' primiira/ et^ Orci fastidiums solum, sic nobis otiosa' 
 
 saltern me auclore, atria pradonitm. Et nihil est prope prceter humile tuguriolum 
 conpertum aritndinibus nullo online ilispnsilis: in iiuo explomtores electi sorte ix 
 turbn pvadonum ngebant excubias per nodes singulas, quemmlmcdum cugnovi 
 postea. Cum a'gre se penetrassent illnc alii post alios compressis memhris, nobis alli- 
 galis firmo loro ante osttum ipsum, irati his verbis allo(ptuntur quandam vetulam, 
 incurvnm onerosa senectute, cui uni vita et conserratio tot juvenum cidebatur credila : 
 Jiane tandem, iu, quce es idtimce rcliqutee rogi, et maximum probrum lucis htijus, 
 
 Gnelferl). pr, liahet pericula. Ond. — 9 Giielf. pr. a m. pr. Ac. Id. — 1 Con- 
 tecta. INIs. contexta. Sciopp. in Symlj. — 2 Oxon. qua. Bene, sive casula intel- 
 ligas, sive pro, ubi, siimas. Omi/.— 3 D'Orv. s. electi, e j^lossa. Paulo intcrins: 
 ' Sorte ducti ininisteriiun faritint.' Freqiiens est Snetoiiio, iit C.is.cap. 12. 
 Aiifr. 35. Claud. 0. Tit. 8. Doni. 4. Just. HI), xxi. cap. 3. ' Ex (juihris sorte 
 dnctSE centum.' Id. — 4 Direps. Qnidam e vulgatis, irreps. Colv.— .3 In Oxon. 
 slip, et art. Ond.—H Mss. Fior. Kea;. Tux. Pith. D'Orv. Edd. Colv. VhIc. 
 Merc. Wow. compellidiant. Id.— 7 Pra'ferre videtur Priciciiis sine causa: 
 Tune cliam. Id. — 8 JNIalini, privum. Oiiod posccie videtur iil quod .sequitur : 
 ' et Orci fastidiiim solum.' Obiitus cram notare lib. n. Icgendum etiam vi- 
 deri : ' Sunt, aio, priva liujuscemodi divinationis expcrimenta.' Cotv. Non 
 est, quod iiiutetur in privum. Nee id posctre videtur, quod sequitur : ' Or- 
 el fastidium solum.' Nam Icpide in eadeni siguificatione opponu)iiur 'extre- 
 muni ' et ' primuni.' Sed el Noster libro sccundo : ' Maaa prinu noniinis, 
 et omnis carminis sepulcialis magistra :' tanquani dicerct, pr;vci|)uain et 
 j)rincipem. Quod et pro prinio usnrpat Ciceio Verrina ultima: 'Turn 
 ut quisque in fuga ullinius, ita pericido i)rincep.s.' C^ctcrum quod liic est, 
 ' extremum cadaver,' hoc alibi etiert : ' Tune, ultima, non cessas lectorum 
 juvenum capillaiuenta surripere?' ct libro nono : 'Ad lia-c ultima jjistoris 
 ilia uxor subiciens.' (irut. lib. vii. Susp. c. 4. Colvius, privum: inepte. 
 Elmenh, Privum. Colv. Vuljjatani repudiaiidam non arbitror. Brant. Pes- 
 
 NOTyE 
 
 '' Bono certe meo periculo, SfC.'] Sic aditu.s. 
 
 cxprimas licet: Nihil est periculi *•' Busti cadaver'] Convicium. Lib. 
 
 quoniinus ea tu latronum atria c.^'Se viii. ' At If, cadaver surdum ac mu- 
 
 dicas; aut, si quid sit, illiid in me turn,' i^.c. 
 
 suscipio. < Vita: dedecus] Plant. ' capuli,' Uoc 
 
 " Temere cant, [conlecta] Schio|ip. est, sepulcii decus. 
 
 contexta. Elige. k Orci fastidium'] (juam Orcus, ta- 
 
 '' filipulia urlubus] Ob angustiam nietsi avidissiuius omnium vorator,
 
 256 ~ APULEII 
 
 domi residcns lusitabis ? ^ nee nostris, tarn magnis, tamquc 
 pcriculosis laboribiis solatium de tarn [68] sera refectione '' ' 
 tribues?'^ quae diebus ac noctibus nil quicquam rei, quam 
 merum saevienti ^ ventri tuo soles aviditer*^ ingurgitare.' 
 Tremens ad haec et stridenti vocula pavida sic anus : At 
 vobis, fortissimi fidelissimique mei sospitatores ^ juvenes, 
 aflfatim cuncta suavi sapore percocta^ pulmenta praesto 
 sunt; panis numerosus, vinum probe calicibus effricatis ' 
 affluenter immissum, et, ex more, calida ' tumultuario lava- 
 
 quam imam In/emus respuit, sicferiala nobis ludes domi sedens? neque daliis 
 levamen hiboribus nostris tantis, tamque ancipitibus, saltern tarn turdo cibo ? tu, 
 quec nihil aliiid consuecisti faceve dies nnctesque, quam ingererc vinum in tuum slo- 
 machum latrantem. Ad ista vetula trepidans furmidansque sic respondit voce 
 tenui et rauca: Atqui, o juvenes, mei validiasimi fidissimique conservator es,ccce 
 vobis omnia fercula abunilanter coda jucundo sapore ; magnus panum numerus, 
 vinum large infusum in crateras bene purgaias, et aqua calida, secundum consuelu- 
 
 ^^■^^■r^^***^* 
 
 sime in Ed. Pricaei vox primtim loco siio inota, et post Orci esi posita. Hinc 
 Heinsiiis, nou respeotis aliis Edd. conjiciebat : Orci primum fastidiolum, vel- 
 Orcinmn, aut ustrini fastidium solum, supervaciie. Oud. — 9 Praveco|)ula deest 
 Oxon. Solum abest Coll. Voss. Vide Beioald. et Pricaeum. Id. — 1 Palat. 
 occisa. Coll, Voss. arma. Guelf. sec. arisa. Id. — 2 Lusitabis Ms. aLinsicabil'. 
 Ex quo qui reconditius quid eruet, is magnam a me inibit gratiam. Nam 
 ideo biBc hujusniodi diiigentius hie ex sciipto iibro annotamus. Colv. Non 
 male legeietur, csj7a6js. Sciopp. in Symb. Al. m<a6js. Elmenli. Ms. al. /nsi- 
 cabil. Forte, minislrabis, vel mussitabis, aut potiiis muiitabis. Quid si etiani, 
 morsicabis? Facit, quod apud Festimi legitur: ' Miinitio, niorsicatio ciboium.' 
 Unde forte legendnm, munitabis. Forte etiam, inc«7«/>js. Mdii nescio quid tale 
 subolebat. Doctiores judiceiit, et explicentastuin nieuni. 'Bene qui conjicict, 
 vateni bunc perhibebo optimum'.' Brant. — 3 F. de t. Jeraprofectioue. Brant. 
 Est et, qui legat; die tarn sera, ref. Sed bene vulgatumleviterdefenditPricif !;s. 
 Oud. — 4 Vulg. /n6«as. Colv. Praeter Ed. Juni. post. Msstis conseniient^miu 
 tribues. Fux. tribuens. Oud. — 5 Corruple Oxon. servieiitis. Idem. — 6 Pal. 
 avariter. Recte. Plant. Cure. Act. i. So. 2. ' Hoc vide, nt ingurgitat impuia 
 in se merum avariter, faucibus plenis.' Elmenh. — 7 Ibidem, Uospitatcres. 
 Colvius. Fux. sospitatores, et agnovit Beroaldus. Rould. Hospitatores. Sic 
 Mssti. Al. sospitatores. Elmenh. — 8 Pal. coctn. Guelf. pr. a ni. pr. percerta. 
 Oud. — 9 Flor. e.rfricatis. Elmenhorstius. Pith, etflicatis. Vide ad lib. i, 
 pag. 2. ' Sudorem exfiico.' In Pal. calcibus. Oud. — 1 Ed. Vicent. calidaque : 
 
 NOTvE 
 
 fastidit tamen et respuit. Plant. ' Sera refectio ' vulgo eit'vcsperna, 
 
 Psendolo,de coquo novendiali: ' Earn seu merenda. Hie ' tarn sera refec- 
 
 ob rem Orcus recipere hiinc ad se tio' coena est, ut patet ex sequenti- 
 
 noluit, Ut esse t lieic, qui niortuis bus, sed paulo maturior quam sole- 
 
 cnenam coquat.' bat. 
 
 '' De tarn sera refectione, Sj-c] Sinii- • Soles aviditer ingurgitarel Notatje 
 
 liter lib. III. ' Nostraeque viduitati ac passim temuUntiae anus. Vide Plant, 
 
 solitudini de vindicta solatium date.' in Curcul. et aliis multis locis.
 
 JMEFAMORPHOSKON L1J5. IV. 257 
 
 cro vostro praeparata. In fine scrmonis hujiis, statim sese 
 devcstiiint : nudatique, et flammge largissima^ vapore ^ le- 
 creali, calidaque ' perfusi, et oleo peruncti, mensas dapibus 
 largiter iustriictas accumbunt. Coramodum cubuerant:'^ 
 et ecce quidam longe plures numero juvenes adveniunt ^ 
 alii, quos incunctanter^ adasque latrones 7 arbitrarere. 
 Nam et ipsi^ praedas aureorum argenteorumque? numnio- 
 runi, ac vasculomm, vestisque serlcae et intextae ' filis 
 aureis *" invehebant. Hi, simili lavacro refoti/ inter loros ^ 
 sociorum ' sese reponunt: tunc/ sorte ducti, ministcrium 
 
 dhiem parata vestro subilario balneo. His dictis, exuunt se repenle : (hspoliatiquc, 
 et refoti colore ignis luculentissimi, respersique aqua calida, et perliti oleo, accu- 
 bant ad mensas oncratus viagna cnpia cibonim. Vix discubuera7it, cum alii qui- 
 dam juvenes adceniunt multo mujore numero, quos tu statim crederes esse similiter 
 prcedunes. Ipsi enim apportabant quoque spolia, nummos scilicet aureos argenteos- 
 qiie, ac vasa, vestemque sericam et inlextum liciis aureis. Hi refecti consimili 
 balneo locant se inter lectos suorum sociorum : mox aliqui sorte lecti ministrant 
 
 f. pro calida aqua, nt exaratur in D'Orvilliana, sed absque necessitate. Mox, 
 ' <;<ilj(la(jtie perfusi.' Vitle ad lib. ii. pag. 31, 36. Rlox vestro abest a Coll. 
 Voss. Id. — 2 Tb vitpure abe-st a 15ei lino. Elmcnh. Minus recte, ut opinor. 
 Nee eiiiiii pcrtinet lioc ad illani Ellipsin, de f|ua supra, ' aninii recreatus,' 
 vel iniVa lib. viti. init. ' moium iniprobatiis.' Hygiii. lib. ii. Astron. c. 1. 
 ' Corpus, exercitatione defessnni, in fiumine cum recrearet.' Oud. — 3 Abest 
 liic a Faiat. que. In D'Orviil. culideque. In marg. Bas. pr. calidaque. Id. — 
 4 HaiC scripta lectio, quse etiani est in Colon, editione. Ven. Rom. combu- 
 erant. Ber. eoquerant. Bas. 1. cnquierant. 2. consedtrant. Illud comburrnnt 
 forte depravaliim ex concubuerant. Colvius. Coiisederant. Cubuerant niagis ad 
 litum antiquinn est in lib. Aldi. Koald. — .5 Juv.adv. Bert, in^trnctus a. male. 
 Elmenk. — Inconlanter. [Sic semper scribit Oud.J Reg. Guelf. sec. Edd. 
 Junt. pr. Aldi, incutwtanter. Vide ad lib. in. p. 54. — 7 Latrones caret Reg. 
 Fux. in quo, uti et Palat. D'Orviil. urbitrare. Id. — 8 Guelf. pr. ipsa. Id.— 
 F-.nclitica vox abest a I'itli. D'Orv. Fux. Argenlareorumque in Oxon. Pith. 
 Guelf. pr. Id. — 1 U'Orv. et scricfc et intectw ; primuni bene, alterum pessime ; 
 licet in<cc<a; sit quoque in Guelf. pr. ' Vestibus intextuni auruin ' lib. ii. 
 init. et passim. Dein itivehcbalur Pilli. Id. — 2 Refecti. Fux. refoti. Roaldus. 
 Refili. Vulgo, rr/t'c/i. Elnienh. — 3 I'^iros. Restituerc conati t/tojo.s ; sed pro- 
 bum est, quod editur, dictnui de latronibus, qui sociis jam accumbentibus 
 supervenerunt, qui pariter calida perfusi, et peruncti oleo, lectulis sese inje- 
 cerunt, inserueruntque iis locis (' foros ' vocat), ubi socii rarius, nee satis 
 apte et continuate accubuissent. A foris illis dcducta,' ♦ forare,' ' fores,' ' fo- 
 ras.' Adeundus Festus et Nonius Marcellus. Steweck. Ms. ef ("ol. chorus. Le- 
 git Lipsius, <yro«. Colvius. Fux. t/toros, et Aid. Roald. TUoros. A\. choros. 
 Elmenborstius. M. thoros. Putean.— 4 Nunc. Ms. et editiones pleracque, 
 
 NOT/E 
 
 ^ El intexta: fiJit aureis] Aurum in- ' Inter toros socioruni] Quidam le- 
 
 texcrc vestibus iiivenit Attains Rrx : gunt/oros ; quod si quis reiinere ma- 
 uude y\ttalic* dictjp. lit, intclligcnda crunt sedilia, vei 
 
 Delph. ct F«r. Clas. Ajtul. R
 
 258 APULEII 
 
 faciunt. Estur ac potatiir incondite ;5 pulmentis acervatim,^ 
 panibus aggeratim/ poculis agminatira ingestis. Clamore 
 ludunt, strepitu cantillant, conviciis jocantur : ac jam ^ ce- 
 tera semiferis Lapithis Thebanis Centauiisque'" similia.9 
 Tunc inter eos unus, qui robore ceteris antistabat,' Nos 
 
 ceteris. Editur bibiturque incomposite, importatis in mensas accrvis ferculoruin, 
 aggeribus panum, et agminibus craterum. Ludunt cum vociferatione, cantitnnt 
 cum strepitu, cavillantiir contumeliosis verbis : et jam quoad reliqua omnia re/e- 
 rebant Lapithas Tliebanos et Centauros semibestias. Tunc unus ex illis, qui super- 
 
 tunc. Colviiis. Fux. tunc, et Aid. Roald. Mss. tunc. Putean. Item inei 
 praeter Florent. forsan, et Edd. ante Basil, sec. et Colv. Qiiaie id restitui. 
 Oud. — 5 Estur ac potatur. Vulgati addiint dictionein, E. ac p. incondite. Colv. 
 Ti incondite male expunxit Vulcanius. Sic vetiis interpres Origenis h. 3. f. 
 270. in Job. dixit, ' infrunite manducaie.' Elmenh. — 6 Giielf. sec. arerratim. 
 Oud. — 7 Ms. D'Orv. aggrcgatim, sollenni confusione. Vide ad lib. ii. pag. 
 34. ' Aggeratis in cumulnm stragnlis.' Id. — 8 In Cod. D'Orvill. non compa- 
 ret rh jam. Id. — 9 C. s. Lapithis, Thebanis, Centaurisque s. Nisi me opinio 
 fallit, scripserit ipse Auctor, similes. Greecum loquendi moreiii agnoscis ; 
 scio, Romanis qnoque non neglectnm, ' cetera siniilis hnic,' ' cetera bonus.' 
 Virgilius: * Consertum tegmen spinis, at cetera Graius.' Apuleius libro 
 decimo : ' Possumus quidem omnia cetera fratres manere, ab isto t^meu 
 nexu communionis discedere.' Iterum primo Floridorum : ' Cum in artificio 
 patris foret tibicinus : Phryx cetera et barbarus.' Redeo ad praecedentia : 
 quod enim Thebauos semifero et truci honiinum generi annunieravere, ipsis 
 nolentibus arbitror factum : quare restituendum suspicor, Threcibus, Centau- 
 risque. Threces enim, a temulentia et insolentibus moribus inter conviven- 
 dum, male semper audisse, testis mihi, przeter Herodotum et ceteros histo- 
 riographos, Horatius lib. i. Ode 27. Stewech, Mi. Laphytis. Bas. 1. niargo, 
 Thelamibus. Beroald. legit, TeiamoHifij/s. Vide ipsum. Colv. Flor. L. The- 
 banibus. Rom. et Ven. L. Thelamibus. Ber. L. Thelamis. Bero. L. Thelamonibus. 
 Vide Ovid. lib. xii. Metam. Paus.lib. v. Diod. Sic. Bibliotb. lib. iv. Hygin. 
 Fab. 33. Elmenh. — 1 Ceto'os anteibat. Repone vetereni lectionem, ceteris an- 
 tistabat. Infra : ' Sed aninii robore ceteris antistaret.' Item lib. vii. lib. 
 
 NOTyE 
 
 viles et lignei lecti latronum, scam- Thebis, Tbessaliaj oppido, cujus me- 
 nis nautarum, et navium tabulatis, minit Plin. lib. iv. c. 8. non autem ab 
 quee 'fori' appellantur, hand absi- inclytis illis ThebisBreotiis,quas Cad- 
 miles. Magis placet toros. mus condidit. Semiferos Lapithas mi- 
 "> Semiferis Lapithis Thebanis Cen- rum quare Noster vocet. Malim 
 taurisque'] Nota est Lapitharum et ego, translata una voce, legere : ac 
 Centaurorum in nuptiis Pirithoi et jam cetera Lapithis Thebanis, Centauris- 
 Hippodames rixa super mero debel- que semiferis similia. DeChirone Ceii- 
 lata. Lapithae populi erant Thessa- tauro Ovid. Metamorphos. lib. ir. 
 liae, montes Pindum et Olhryn inco- ' Semifer intereadivinae stirpis alum- 
 lentes. Itaque, si sincera sit hujus no Laetus erat.' 
 loci scriptio, Tliebanl hie dicuntur a
 
 METAMORPHOSEON LIB. IV. 259 
 
 quidera, inquit, Milonis Hypatini ^ domum fortiter expug- 
 iia\ imus. Pra^ter tantam ^ fortunae copiam, quam nostra 
 virtute nacti sumus, et incolumes* numero castra nostra 
 petivimus'/ et, si quid ad rem/ octo pedibus anctiores " " 
 remeavimus.^ At vos, qui Boeotias urbcs^ appetistis, ipso 
 duce vestro fortissimo [69] Lamacho ° deminuti,' debilera 
 numerum reduxistis : cujiis salutem * merito sarcinis istis, 
 quas advexistis,' omnibus certe* antetulerim. Sed ilium 
 
 (that reljquos viribus, Nos quidem, ait, strenue perrupimus cedes Milonis civis 
 Hypatensis. Prceter tantam abundantiam opum, quant nobis strenue peperimus 
 nostra fortitudine, recepimus nos etiam in nostra casti'u salva omni turha nostra, et 
 reversi sumus ditati octo pedibus, si hoc etiam atiqua in parte lucri putanduni sit. 
 Vos vera, qui aggressi estis urbes Boeoticas, reduxistis imminittum numerum ves- 
 trorum, amisso ipso Lamacho vestro strenuissimo duce, cujus vitam prof ecto jure 
 prcrtulerim omni isti pradce, quam apportastis. Verum nimia quidem ejus forti' 
 
 XI. Colv. Fnx.antestabat. Roald. Magis probo a«</s<a6rtL Brant. — 2 Scrip- 
 tuni, Ypati. Colvius. Sic Palat. Guelferb. uterqiie, ac Regius, Fiix. Oxon. 
 D'Orv. sive Hypati vel Hypalhi. Oiul.— 3 Tanlte. Vulgo, tantam, Colvius. 
 Flor. tantam. Elmenli. — 4 Incolumi. Flor. incolumes. Eimenli. Hoc jam re- 
 cepit Scriverius, et confirmatur a D'Orvillauo; eauique scripturam praefero. 
 Oud. — 5 Immo vero repeticimus legenduni cum N. Heinsio ad Ovid. Metaui. 
 1. XV. 569. ut statim ' remeavimus :' et p. 79. ' latroues renieant:' nbi 
 plura. Id. — G Minus eleganter qnidani, ad rem facit. Colvius. Ad rem 
 fecit. Fdx. ad rem facit. Roald. Colvius t5/«cj< male delet, cum etiam sit 
 in Florentinis et Bertiuo. Elmenh. Atqui abest a Bertino, uti et ab Edd, 
 ante Colvium, Beroaldina, et Bas. pr. easque secuti sunt Vulc. Wow. Pric. 
 et recto, judice N. Heinsio d. 1. qui ibidem mallet, si quid id ad rem. Vul- 
 garis est formula : ' Hoc nihil ad rem.' Et ' facere ad aliquid ' non tani 
 significat prodesse, apud optimos scriptores, quam convenire. Nostri tamen 
 oinnes agnoscimt verbuni. Oud. — 7 Palat. Guelf. sec. (iM^jVorcs. Id. — 8 Bert. 
 rcmeamus. Elmenh. — 9 Urbes exsulat a Bertin, Oud. — 1 Lam. diminuti. Flor. 
 Lamato. Bert, imminuti. Elmenh. — 2 Guelf. sec. salus. Oud. — 3 Ut p. 78. 
 ' Praedas adveximus:' et passim. D'Orvill. Iiabet eduxistis, forte pro evexis- 
 tis, ut Cic. I. Verr. c. 20. * Omnia ex fanis plaustris evccta.' Sed nil niuto. 
 Id. — 1 Terrce. Ad cram libri adhibuero, c«<e. Quid si genuinum credamus, 
 ter antetulerim 'f qnomodoet pro forma antiqtia erat, ' ter quater(|ue bcatuin.' 
 Stemech. Certe. Th certe abe&t a Pal. et Flor. Elmenh, Item a licgio, Fux. 
 Guelf. utroquc. Lips. Oxon. D'Orvill. uncisque inclusere Elmenh. et ceteri. 
 Nee male, licet saepe sic ' certe' pro, hercules, profecto, utatur Auctor. 
 
 NOT/E 
 
 " Octo pedibus auctiores] Propter tus in praeceps. 
 
 duo jumenta quadrupeda, quae ec- " Lamacho] Nomcn fortissimo la- 
 
 (um adduxcranf, Apuleium et ejus troni conveniens, invictum cnim sig- 
 
 oquum: alter cnim asinus, guccisis nificat. Hesychius, Prica-o laudatus, 
 
 poplitibus, fuerat ex itinerc deturba- Ad/xaxos, S/uaxor, &Karayu>vi(rTos.
 
 260 APULEH 
 
 qiiidem utcumque nimia ^ virtus sua peremit. Inter incly- 
 tos reges ac duces praeliorum tanti viri memoria celebrabi- 
 tur.*^ Enim vos ^ p bonae frugi latrones inter furta parva 
 atque servilia, timidule ^ per balneas et aniles cellulas rep- 
 tantes,9 scrutariara facitis.'' Suscipit unus ex illo poste- 
 riore nuraero : Tune ' solus ignoras, longe faciliores ad 
 expugnandum domus esse majores?^ quippe, quod, licet 
 numerosa familia latis deversetur ' aedibus, tanien quisque 
 magis suae saluti quam domini consulat opibus. Frugi 
 autem et solitarii + homines fortunam parvam, vel certe 
 satis amplam dissimulanter obtectam, protegunt acrius, et 
 
 tudo aliquatertvs sustitlit ipsum e vivis. Memoria tarn prastantis viri pradicnbitm- 
 inter clams Reges et Itnperatores pvgnarum. Vos autem, pradones frugules, ex- 
 ercetis scrutariam artem inter furta temtia et servilia, perrepentes pavide halneas et 
 domunculas anuum. Unus ex ilia turlia posteriore respondet: An tu unus nescLi 
 ampliores cedes esse imdto faciliores expitgnatu? quia nempe,tamctsi magnusnu- 
 nierus servorum habitet in amplis domihus, unusquisque tamen potius provisum tult 
 suce vita, quam bonis heri sui. Homines autem parci et privuti pertinacius defen- 
 dant atque custodiunt etiam cum discrimine suce vitce opes tetiues, aut etiain ingen- 
 
 TerrcE vitiose erat in Bas. pr. In Palat. quoque antetulerim. Oiui. — 5 Malim 
 ex Fill. Cod. Sed ilium quidem virum nim. Wow. Sunt libii, in qnibiis legas : 
 Sed ilium quidem viruin nim. Sciopp. in Symb. — 6 Paint. Guelf. ser. celebrare- 
 tur, D'Orvili. celcbratur, Fors. celebretur. Oiid. — 7 Vulsati, Enim vero vos. 
 Ex eodeni libro veteri rescripsinuis Floiidoniin I. ii. (N. 9.) ' Enim non pigtbit 
 ine commenioraie, quod ilium non pudituni est ostentare :' et Flor. lib. iv. 
 et Apologia 11. et alibi. Plantns Persa : 'Enim nietuo, nt possim in bubi- 
 lem rejicere, ne vagcntur.' Milite : ' Enim cognovi hunc : f^'ci^ti niodo niiiiL 
 ex pioclivo palam rem.' Paulus 1. xxviii. D. de Piobat. ' Et lioc, id est, 
 qtiod Graeci dicere sclent ivirXd.T(i : enim potest hoc memoria teneri.' Qui 
 locus valde in viilgatis libris nostris ab interpunctione laboraf. Coh\ — 
 8 Vulgo, timidicule. Elmenli. — 9 Scriptura vetns, tentantes. Colv.— I Reg, 
 Tume. Olid. — 2 Oxon. domose minores. Sed </owhs Accns. plur. Nostro sa- 
 pins. Vide ad p. 71. Id.—'i Sic Ms. D'Orvili. et Edd. Vett. non divers. Id. 
 — 4 Pith, insolitari. Id. — 5 Palat. ^rfe. Oxon. et Guelferb. modo pro meo. Id. 
 
 NOTyE 
 
 P Enim tos] 'Enim' hie posilum teium mane Pbilippus Vilia venden- 
 
 loco, autem, vel sed, vel atcnim, ut tern tnnicato scruta popello Occu- 
 
 apud Plant. Aulul. vVct. in. Seen. 5. pat.' Et ejusmodi scruta vendentes 
 
 'i Per balneas, Sfc. scrutariam facitis] scrutarii dicti sunt, et eorum ars 
 
 Furando rubiginosas strigiles, am- scrutaria. Lucilius: ' Scrntariu' lan- 
 
 puUas riibidas, soleas veteres, et dat Praefractam strigilem, soleani 
 
 pannosas vestes,aliasque id genus ve- iinprolm' dimidiatam.' Hiiic verbuni 
 
 teramentorum quisquilias, quee scruta ' scrutari,' qnod est, vel minima quai- 
 
 dicuutur. Herat, lib. i. Epist. ' Vnl- que diligonter investigare.
 
 METAMORPHOSEON LIB. IV. 2C1 
 
 sanguinis sui periculo rauniunt. Res ipsa denique fidem ^ 
 sermoni meo dabit. Vix enim Tliebas Heptapylos"^ acces- 
 simus, quod est huic disciplinas primarium studiiim : sed 
 dum sedulo ^ fortunas ^ inquirebamus populares. Nee nos 
 denique latiiit Chryseros ^ quidam' nummularius, copiosae 
 pecuuise dominus ; qui, metu officiorum ac munerum publi- 
 
 tes caute celatas. Postrcmo, quod vobis dico, compmbabitur ipsa re. Nam vix 
 perveniiims Tliebas, urbem septem pavtnrum: at, dum percoiitahamur dUigenter opes 
 uniuscujiisqne cirium, {qua est prima cura hujus nostra artis,) tandem nobis inno- 
 iuit quidam Chry ser as fceneralor, possessor numeroscB pecunicE ; qui, timens officia, 
 
 — 6 Vix e. T. H. accessimus: quod est h. d.pr. stadium. Sed dum s. Sfc. Notio 
 moibi, pars est, inquiuiit, sanitatis : facile adniiserim ; utiqiie liodie, quo 
 tanta iEsciilapionim tibiqiie copia. Lubet itaqiie corriipta liiEc Apiileii pro- 
 trahere. Sanet, ciii hoc indiilsit ille Phrebus. Qiiidni enini agnoscani vi- 
 tiiiin ? cum nulla idonea sententia his snbsit verbis. Ei, quoniam niedeiido 
 jmpar sum, liceat saltern fonienta adliibere. Teiitabam : qiwd est h. discipl, 
 pr, studium, sectim sedulo fortunam i. popularim [Vultne popularem, an popula- 
 riwm?] nee nos, ^-c. Sane prorsus est ex disciplina latrocinantis linjus secta", 
 divisiiii se inimiscere populo, atque ita sigillatim cuncta pervcnari. Similis 
 iiivenitur constructio iioc iibro infra : ' Quod enim ex usu foret omnitnu, me 
 solum lesistentem pro donius limine, cuncta rerum exploraturum solicite, 
 dum redirect.' Hoc alibi lariniatim vocat Iibro octavo : ' Noii laciniatim 
 disperse, sed cuneatim stipato comnieatu difficultates illas transabiremus.' 
 Quod verbum reddam Senecae Epist. xxxii. ' Mnltum uocet, et qui mora- 
 t>ir ; utique in tanta brevitate vitae : quam breviorem inconstantia faoimus, 
 aliud subinde ejus atque aliud facientes initium : diducimiis iliam in parli- 
 culas ac lancinamus.' Alias est laniamus. ISihil veriiis, quani fuisse lacinia- 
 >n«s. Grut. Lib. vii. Siisp. c. 6. Pro voculaiLr, hox repono ; idest,noctu; 
 Ht apud Plautum Asinar. ' Nox, si voles, nianebo :' et in 12. sei. nox. 
 FVRTVM. FACTVM. FRIT, apud INIacrobium lib. i. Saturn, cap. 4. Nam illud, 
 quod est huic disciplina primarium studiuin, vix video, quo referri possit, nisi 
 hie ita, id est, nox icgamus. Tum enim explicabitur hie locus ex alio infra : 
 ' Et ex disciplina sectae servato noctis illiimino tempore, quo somnus obvius 
 inipetu primo corda mortalium validius invadit, ac premit, et examnssini 
 captonoctislatrocinali moniento.' .Scitum Juvenalis [Horatii] illud : ' Ut ju- 
 gulent homines :' et ' nocturnus grassator,' ap. Petron. lirant. Tlubus Hep- 
 tapijlus. In Oxon. est Ilcptapyks. In Ed. J\nit. post, lleptapijltts. Prave. 
 Amni. iMarcell. lib. xxii. c. 16. de Tliebis jiigyptiis: ' Hecatonpylos enim 
 Tliebas nemo non novit.' Oud. Fortunam popularem. Yiw. fortunas populares. 
 Roald. — 7 Oxon. Crisereos. Guelf. sec. Cirycos, vel Chrisecos. Pal. Cliirseroi. 
 
 NOTiE 
 
 «■ Tliebas Ileptapylos'] liw.ot\c3iS xWas disciplina primarium studium) sedulo 
 
 a Cadmo conditas (irTairvKovs dictas fortunas, ijc] Rectum hunc loci hu- 
 
 a septem portis ; ad distinctionem jus ordinem debemus Pricico. 
 
 Thebarum /Egyptiannn, a Libero pa- ' (Jliryseros quidam] Nomen avaro 
 
 tre, lit ferunt, conditarum, (|ua; a nummulario apprime conveniens ; au« 
 
 centum portis dicta? sunt tKaTdpirvAoi. ij enim amatoretn signilicat. 
 
 ' Quod, ifc. [Sed dum Cquod <sl Iniit;
 
 262 APULEII 
 
 corum," raagnis artibus magnam dissimulabat ^ opulentiam. 
 Deniqne solus ac solitarius parva, sed 9 satis munita, do- 
 muuciila contentus, pannosus alioquin ' ac sordidus, aureos 
 folles incubabat.^ ^ Ergo placuit ad hunc priraura ferre- 
 mus aditum; ut, contemta^ pugna manus unicse, nullo 
 negotio ^ cunctis opibus otiose potiremur.^ Nee mora, 
 cum noctis initio foribus ejus prasstolamur:*^ quas nee 
 sublevare, neque dimovere, ac nee perfringere quidem 
 
 et munera publica, celabat amplas opes magna aslu : postremo, soivs et semotus a 
 ceteris, contetitus teniii casa, sed bene munita, ceterum pannis obsitus, ac sordide 
 victitans, ctistodiebat bulgas auri ptenas, incumbens eis. Igitur visum est nobis 
 hunc aggredi primum : ut,spreta resisteniia unius tantum manus illius, otiose vc- 
 cuparemus absque difficultate omnes ejus divitias. Neque cunctuti, prasto adsumus 
 node ineunte ad ostium ipsius : quod nobis non videbatur consuUum sustollere,ne- 
 
 Olid. — 8 D'Orv. dissimularet. Id. — 9 Sed abest ah Oxon. Id. — 1 Alioquin 
 non est in Bertino. Elmenh. Uti saepe desideiatrir perperam in illo Cddice, 
 et hinc male a nonnemine iiiicis incliiditiir. Vide ad I. ii. init. ' Anxius 
 aliofitiin.' In Palat. et Edd. Colv. Vulc. sordibus. Oiid. — 2 Viiigo, sordibus 
 aureotum f.i. Liviiis lib. vin. ' Inciibantes pnblicis tliesaiiris.' Seneca lib. 
 1. de Ira cap. lilt. ' Acervis auri argentique incnbat.' Salvian. ' Incubat de- 
 fossis metallis.' Elmenh. — 3 C'oh(. Conexit Reroaldiis concepta, quem omaen 
 Editiones secuta?. Nos scriptani lectioneui loco movere noliiimus. Colv. 
 Concepta. Fnx. contemta. Roaldiis. Contemta. Ita et vtilgati et sciipti libri 
 refenint. Sed de sententia minus constat. Piitarim emendandiim : com- 
 menta, ve\, contcnti, scilicet Lamachi. Nempe nt iile solus janiiam siibleva- 
 let, aut daiistra evelleret, atque ita ipsins unicai manus pugna fiirtum expe- 
 diretur ; reliqui otiose piffida potirentur. Wower. Contemta. Sic Colvius 
 ex Lipsii libro legit, sic in Bertiniano, sic in Fiilviano leperi. Eniendaie 
 auteni et illustraie conatus sum libio Suspect. Lect. ii. Epist. 8. ut scilicet 
 \egaXur contenta : ut nimirum pugna tali, quae iinius nianu contenta esset, 
 conficique posset, cunctis opibus potirentur. Contentus alicujus rei, qiiam 
 bene Latine dicatur, ibidem docui, neque me sententiae etianinum pceniiet : 
 cum apud Velleium libro ii. de Maecenate legam : ' Vixit angusti clavi paene 
 contentus.' Sciopp. in Symb. Consepta. Fl. contemta. Alii, contenta. Wower. 
 commenta: vel conlenti. Vide Scioppinm Suspect. Lect. lib. ii. Epist. 8. 
 Elmenh. — 4 Bertin. cwm nuZZo n. Gueif. pr. re/Zt nfgufo. Oud. — 5 Y\oy . potire- 
 tur. Male. Elmenh. Fux. a m. pr. poteremur. Oud. — 6 Ms. postulatis. Coi- 
 
 NOT/E 
 
 " Metu officiorum ac munerum publi- taret, si offerrentur, 
 
 coruni] Mnnus publicum, ex lib. xiv. " Aureos folles incubabat] Non lon- 
 
 ff. de Miiner. et Honor, est quod gius ab iis discedebat, quam gallina 
 
 in administranda Republica cum ab ovis, quil)ns incubat. Similiter 
 
 sumtu subitur sine titulo dignitatis, Seneca, lib. i. de Ira, cap. ultimo: 
 
 ideoque ejusmodi munera a pauperi- ' Acervis auri argentique incubabat.' 
 
 bus rejici in divites solebaut. Ea de Folles hie sunt crunienae, sive sacci 
 
 causa avarus Chryseros refugiebat ex aluta. 
 dives videri, quo facilius ea detrec-
 
 METAMORPHOSEON LIB. IV. 263 
 
 nobis videbatur ; nc valvarum sonus cunctam viciniam 
 [70] nostro suscitaref exitio. Tunc itaque sublimis ille^ 
 vexiilarius noster Lamachus,^ spectataj ' virtutis siias fidu- 
 cia, qua clavi ^ immittendas foramen '^ patebat, sensim im- 
 rnissa raanu, claustrum evellere gestiebat. Sed dudum 
 scilicet^ omnium bipedum nequissimus ^' Chryseros, vigilans 
 et singula rerum sentiens, lenem gradum et obnixum "^ silen- 
 tium tolerans, paulatim arrepit ; grandiquc clavo manum 
 ducis nostri repente nisu ^ fortissimo ad osdi tabulam ^ 
 offigit:7 et, exitiabili nexu patibulum^' relinquens, gurgus- 
 
 que divellere loco, ac ne effringere quidem ; ne stridor J'orium excitarct omnes vici- 
 nos in nostrum pernidi-m. Tunc igitur ille tnugnificus antesignanus noster Lama- 
 clius, confideniia sua furtitudinis toties prohata, conabntur extrahere repagulum, 
 ititrumissn paulatim inanu, qua parte ostium erat perforatum ad inferendam clavem. 
 Verum Chryseros, scelestissimus omnium nnimaliutn bipedum, expergefactus scilicet 
 jampriJem, tt cognoscens quicquid gerehatur, accedit placide incedens suspenso 
 gressu, et servans ohstinatum silentium ; et subito affigit validissimo conatu matium 
 antesignani nostri ad tabulam januuE ingenti clavo : et, linquens eiun affixum con- 
 
 vius. Fiix. postulntis. Roaldtis. Flor. prttstolutis. Elmenli. — 7 Oxon. a m. 
 pr. sciscituhatur. Dein Fiix. vicinio. Oiid. — 8 Extilat rh ille male a D'Orvill. 
 In Vulc. Ed. noster ille rexill. Id.— 9 Flor. Lamathiis. Elmenh. Ut in Edd. 
 Vett. Lamatluus D'Orv. et sic in seqq. Al. Lamacus. Oud. — 1 Spectuta. Fiix. 
 spectatw. iloaXdus,. Item Reg. ac D'Orvill. Qnod piffifero. Passim quasi ex 
 I'ormtilaoccunit 'spectata villus.' Infra 1. x. ' PietatisspectatEejuvenis.' 0«r/. 
 — 2 lidem, Claris. Colvius. Clnvi emittenda. Rom. clavis em. Elmenh. — 
 3 Scilicet exniat immerito a Cod. D'Orvill. Adi ad lib. in. p. 61. Dein 
 Cliiriseros Oxon. Oud.— A Cod. D'Orv. Edd. Ber. Bas. pr. obnoxium. Prave. 
 Infra : ' Premens obnixuni silentium.' Auson. Epist. xxv. 28. ' Ob- 
 nixum, Pauline, taces.' De verbo ' tolerare ' adi ad lib. ii. pag. 22. 
 Pro lencm in Gnelf. pr. levem. Idem.^5 De more rursus habent Edd. 
 ante Bas. sec. nixu, ut et Lugd. cum Guelf. pr. Idem. — 6 F. valcnm. 
 P. 11. ' Valvas stabuli.' //W/w.— 7 Fi\x. ojjid it. Roaldus.— 8 Emendabis, /ja- 
 tibulatum. Wow. Patibulatum. Sic recte Scaliger. Mss. et vulgati legunt, 
 
 NOTiE 
 
 * Qua clavi immittendu foramen, i^c] > Bipedum neqidssimus] Alexander 
 
 Ampluni illud quidem, ut ex hoc loco Seveius, de Caracalla apud Spartia- 
 
 videre est, utpote transmittend* ma- num : ' Ille omnium non solum bipe- 
 
 nni patrns. Claves (|nip|)e ilia' ostio- diiiu, sed etiam (|uadrupe(lum ne- 
 
 riim domus ingentes eraiit, carunuiue (jnissiiuus.' Bipedes hie homines in- 
 
 custodia penes servos. Hinc jocns tcllige, cum cetera terrena animalia 
 
 ille IMartialis in Euclidein, (|iii sibi sint qnadnipeda. 
 
 ipse douiinus erat et familia, lib. v. » I'ul. [l^alibulalum'] Sic afllixum 
 
 Epigram. 33. * Equiti superbo, no- ostio, ut nooeiis patil)ido afligitur. 
 
 bill, locupleti, Cecidit rt'i)ente magna Hoc patibulatum a Scaligero est. Ha- 
 
 <]i- sinu rlavis.' Clavium figuras va- bent iiiulta cxemplaria patibulum: 
 
 ria» vide apud Pignor. de Servis. quod in eundeni sensum fuctur Lip-
 
 264 APULEII 
 
 tiolisui9 tectum ascendit; atquc inde contentissima voce 
 clamitans, rogansque vicinos, et uimmquemque proprio 
 nomine ciens, et salutis communis admonens, diffamat 
 incendio repentino domum suam possideri. Sic unusquis- 
 que, proximi ' periculi confinio tenitus, suppetiatum de- 
 currunt ^ anxii. Tunc nos in ancipiti periculo constituti, 
 vel opprimendi nostri,'' vel deserendi ^ socii, remedium e re 
 nala validum + *" eo volente comminiscimus.^ Antesignani ^ 
 
 nexione Mali, conscendit tectum siii tugurii ; et Mine damans altissima voce, et 
 ubsccrans vicmos, ac rocans singiUos suo nomine, monemque ut consulcrciit communi 
 conservationi, dehluterat ades suas correi>tas esse subilis fiammis. Sic cuncti pa- 
 ventes prupinquitute periculi imminentis provolant soliciti, laturi uuxHiu)ii. Tunc 
 nos, posili in ambiguo discrimine, uut incidendi in manm accurrentium, out relin- 
 quendi nosiri commilitonis, excogitamus ex tempore remedium slrenuum ipso ju- 
 
 putilmlum. Elmeiih.— 9 Abest sui a Bertin. Oud.—l In membianis Reg. 
 Oxon. Pal. D'Orv. Guelf. sec. esaraUn proximus. Quod pra?stare vuletur : 
 quanivis et proximi esse possit nominativns, at niiiiis dubiiis. Id. — 2 \ nljiati, 
 decurrere. Colv.— 3 Palat. (/(^enrfi. Oiid.— 4 Medium. Reposuit Beroaldns, re- 
 medium. Colvius. Fiix, remedium, et Aid. et Beroald. Roald. Ne aiiscultemus., 
 qiia'so, Beroaldo substituenti remedium. De diiobiis qiijpsiio ac deliberatio 
 erat, an deserereut comniilitonem, an veto occideiont. Nunc medium inve- 
 nenmt, quo nee occideietnr, nee deseieietiir, eiqtie ampiitarunt maimm. 
 Sic Seneca Epist. xxii. ' Quemcumque vis occiipa adolescentem, senem, 
 medium ; invenies aeque timidum mortis.' 3Iedius bio, qui nee plane senex, 
 nee plane adolescens, scilicet, ut explicat Martialis : ' Illud quod medium 
 est, atque inter utrumque probamus.' Grut. Beroaldus, remedium. IMale. 
 Vide Gruterum 1. vii. Susp. c. 6. Elmenh. Sicuti Beroaldus, liabent Mss. 
 B. M. remedium. Putean.— 5 Vetus edita lectio, commissimus. Unde scripsit 
 Beroaldus, eumque alii secuti, comminiscimur. Comniiniscere, nt Argumen- 
 tare, Fabulare, Deniolire, quorum postremnm Alfenus Ulpianusqne, non 
 solum juris nostri, sed et Latinitatis probatissimae idonei auctores non ^eulel 
 duntaxat usi ; si quidem Florentinam lectionem seqnimur ; bic 1. i. D. ad 
 L. Aquil. et 1. xxxvii. de Dam. inf. ilk 1. xxx. Locati, et 1. xii. de Usufr. 
 leg. Vide Diomed. et Prisciannm lib. vui. lib. xi. Colv. Commissimus. 
 Fux. comminiscimus. Beroal. cumminiscinmr. Roald. Ms. comminiscimus : et 
 statim, Antesignarii nostri. Sciopp. in Symb. Comminiscimus. Vulgo, commi- 
 niscimur. Bertin. et Rom. commisimus. Male. Elmenh.— Q Alii, Antesignarii. 
 
 not;e 
 
 sius, Elect, lib. i. cap. 18. quasi sit » Opprimendi nostri] 'Opprimendi' 
 
 a nominativo ' patibulus,' masc. gen. hie passive sumitur (d'etre surpris): 
 
 quod idem sit ac patibulalus. Ipsum ' nostri' autem, et ' vestri,' pro, nos- 
 
 vide. Patibulatus apud Plautum, trum, et vestrum, qua ratione dica- 
 
 Mostel. Act. I. Seen. 1. cruci affixus, tur, vide apud Gell. Noct. Attic, lib. 
 
 eanique gestans per vias : ' O carnifi- xx. cap. 6. 
 
 cum cribrum, quod credo fore ; Ita " Rem. [Medium-] e re nata validum] 
 
 te forabunt patibulatum per vias Sti- Legit Prieaeus remedium calidum, hoc 
 
 inulis, si hue reveniat senex.' est, citum, repentinum. Sed nihil
 
 iMETAMORPHOSEON LIB. IV. 265 
 
 nostri partem qua manus humenim subit,? '^ ictu per articu- 
 luni medium temperate,^ prorsus abscicUmus;^ atque ibi ' 
 brachio rclicto, multis laciniis offulto ^ vulnere,"^ ne stillae 
 sanguinis vestigium proderent, ccterum ' Lamachum raptim 
 reportamus.+ Ac, dum trepidi regionis^^ urgemur gravi 
 
 bente. Resecamits omnino membrum nostri ducis, (jiut manus humero jiingilur, 
 iclu libritto per mediam juncluram ; et relicto illic brachio, ohvoluta pla^a multa 
 vesle, ne gutta sanguinis indicarcnt qua fugisseinus, aspurtantus citissime quod 
 suptrerat de Lamaclw. Duinque magrnis strepitus instut nobis trepidanlibus olt 
 
 Klmenh. Uti in Cod. Fiilv. Par. Oxon. Guelf. pr. D'Orvill, iit passim a li- 
 braiiis enatiir. Vide Dral^. ad Liv. iv. 47. Oud. — 7 Palat. subilt, ciiin Giiel- 
 ferbytanis. In primo humeri. Id. — 8 Ms. Aid. Bas. 1. temirato : teinere. 
 Supra lib. iii. ' Per scapulas ictn temperato.' Cidv. Temerato. Fu\. tempe' 
 rnto. Aid. el Beroald. lioald. Flor. et Rom. temerato. Elinenli. Sic eliain 
 Pith. Oxon. et Ed. Vicent. Temerario in Palat. Guelf. et D'Orv. vitiosis- 
 sinie. De Bevoaldina emendatione pro, librato, directo, dubitare nemo po- 
 test. Oud. — 9 Ms. Bas. 1. abscindimus. Illud nialui. Sic infra leginuis lib. v. 
 (p. 101.) ' Nisn quam valido noxii serpentis nodum cervicis et capitis abscide.' 
 Sic excidere, non excindere. Apol. r. ' Sed dorsis sqiiallentibus excidenda.' 
 Et ita plerumque Plautus. Colv. — 1 Atque ibi. Perperam Ed. Scriverii, a 
 tibi. Pricjei, a. ita. Pro brachio in Pitli. est hebio. Oud.— 2 Alii, o/f«Z<o. 
 Lib. I. ' Quod vulnus, qua maxime patebat, sponi^ia offulciens Panthia.' 
 FAmenh. Effulto Oxon. uti d. 1. p. 10. etiam turbatur. Oud.—'i Attenium 
 loctorem non pra?tervolabit adverbiuni ceterum. Me quidem aliquando tor- 
 sit, eoque perveneram tcmeritatis, ut deflecterem ad vocem argumento apti- 
 orem : lueerum puta, ve\ sccevolam: quae et sono vulgatiB aftines. Sed o tris- 
 tium ineptiarum labores. Tolle solum pnnctum desni)er, et res facta est ; 
 nomen quippe habendum, vultque Auctor, reportasse latrones Lamathiim 
 cor|)ore imminutmn : unde eadem sententia statim dicit de hoc ipso : ' Cum- 
 que nulli nostrum spontale parricidinm suadens persuadere posset, nianu re- 
 liqua sumtum gladiuin suum, diuque deosculatus, per medium pectus ictu 
 fortissimo transadigit.' Itaque ' ceterum,' ut et ' reliquum' nominari Lama- 
 thum apparet, comparatione integri hominis. Grut. Vidit jam l?eroaldus, 
 et quis non? Oud. — 4 Palat. Guelf. pr. repnrtuvimus. — 5 Vetus liber cimi 
 editionibus aliis, rcligionis, et Venetus, tumullo. Colvius. R. urguemur. Sic 
 Rom. AlVi, r. urgemur. Vide Indicem. Elmenh. Lego cum Manuscript. C. 
 
 NOTjE 
 
 necesse est immutarc, nisi forte pro "^ Trepidi regionis] Ignari liominum- 
 
 medium reponendmn remedium. que locorumque. Virgil, /llneid. lib. 
 
 ' Qua manus humerum subit] In xii. ' trepidae rerum:' ad quae verba 
 
 flexura cubiti. Manum liic intcllige Scrvius, ' ncscientes quid agant ig- 
 
 quicquid a cubiti flexu ad extremos narae auxilii.' Posset etiam legi tre- 
 
 ungucs perlinet. Reliipium brachium, pida regionis urgemur gravi tumuUu., 
 
 ut hie, sic apud Anatomicos ' humc- id est, tunmllu liominum illius regio- 
 
 rns' dicitur. nis trepide concursantiunj, ad restin- 
 
 "■ f)Jf\tllo vulnere] Lib. i. ' Quod guendum incendium, (juo Cliryseros 
 
 vulnus, (juam maxime patebat, olful- dilVamaverat corre|ttam esse suam 
 
 cicns Paiiiliia.' domum.
 
 266 APULEII 
 
 tumultu, et instantis periculi metu terremur ad fugam ; nee 
 vel sequi propere, vel remanere tiito potest ; vir sublimis 
 animi/ virtutisque praecipnus, multis nos affatibus multis- 
 que precibiis querens ^ ^ adhortatur, per dextram Martis,^ s 
 per fidem sacramenti,'' bonum cominilitonem cruciatu'' si- 
 mul et captivitateliberaremus.' Cur enim [71] manu,' qua 
 rapere et jngulare sola posset, fortem latronem supervi- 
 
 ignorantiam locorum, et extirriti timore discrimhiis imiinne7itis compellimur ad 
 fugam ; itcque ipse potest aid nos setpd festinunter, nut ilii remanere secure ; vir 
 niagnanimus singularisque foi'tiitidiiiis oranfi 7ios multis alloquiis multisque precibus 
 oblestatur per dexteram Gradivi palris, perque jurisjurandi fidem, uti se prohum 
 nostrum socium eriperemus dolori simul et cnptivitali. Quamobrem enim strenuus 
 prado superstes esset dexterce sua, q%UE sola posset prtrdari, et interficere? se porro 
 
 vrguemur. Sic enim lianc voreni antiquitus scribebant. Brant. — 6 Vir subl. 
 an. Hie in veteri seripto nostro exemplari seqiientia omnia hoc libro lib. v. 
 lib. VI. usque ad fineni fere septinii libri desiderantur. Sinistrsp manns,qiiae 
 tantum bonum nobis invidenint. Colv. Hinc et Voss. Coll. Oud.—7 Qua- 
 sens. Ita non dubitavi resciibere, poiitissinio Li|)sio siiadente, immo jiibente. 
 Viilgati omnes, queer ens. Simile niendum libens siistuleiiin e Plauti Menapch- 
 niis : ' I, Decio, quaere meuni patrem, tecum simul Ut veniat ad me :' ubi 
 scribain, qucese meum p. Par enim loco Mercatore : ' Syra, i, rogato meum pa- 
 trem verbis meis, Ut veniat ad me jam simul tecum hue :' et Asinaria: ' Le- 
 onida, curre obsecro, patrem hue orato hue veniat.' Mansit hoc verbnm 
 Bacchidibns : ' Mirum est me ut redeani te opere tanto quaesere.' Colv. A 
 Lipsio hffic lectio est. Ms. et vulgati quarens legunt. Elmenh. — 8 Palat. pa- 
 tris. Elmenh. Immo in Palat. est, p. d. prem Marlis. In Guelf. sec. p. d. 
 preca/is Mart. In Edd. Vicent. Junt. Aid. dexteram. Ond.— 9 D'Orv. cruci- 
 atum. Id. — 1 Fnx. manui, qua. Roaldus. Lego t-x Fulviano Ms. Cur enim 
 nuinui, q. r. etjuvare sola p.f. I. s. Indicat, amissa mann latronem esse in- 
 ntileni, quare non deccie, ut ipse manui sua superstes vivat. Sciopp. in Symb. 
 ¥\or. Cur e. manui. Scioppins px Fnlvii libro : Cur e. manui, q. r. et jurare 
 sola p.f. I. s, Elmenh. iWonui lego, ut et ex Ms. Fulviano Scioppins. iJ;an<. 
 
 NOT^ 
 
 ^Qwer. [Qi«Esens] Ab antiquo 'quae- omnia pro corum incolumitate pa- 
 sere;' cujus primae tantum personae tienda: ad mililum exemplum, qui 
 * quaeso' et ' quaesumus' in usu re- jurabant se omnia strenue laturos, 
 inanserunt. Lipsii est haec lectio, quae praecepisset Imperator, nnn- 
 Priiis legebatur quarens. qnam desertnros militiam, neque 
 
 s Per dextram Martis'] Quern la- mortem detrectaturos pro Republica, 
 
 trones, sicut et gladiatores, et milites Egregium servatae latrocinalis fidei 
 
 Deum sibi praesidem habebant. La- exemplum extat infra de Thrasy- 
 
 trones dico. Fures enim Mercurium, leone : ' Neque clamore, neque ulu- 
 
 et Lavernam colebant, non Martem. latu quidem fidem sacrament! pro- 
 
 *> Per fidem sacramenti] Quo se ad didit.' 
 
 leges omnes pradatorias observandas ' Cruciatu simul et captivitate libe- 
 
 obstrinxerant, maximeque ad socios raremus'\ Mortem ipsi infcrendo, qua? 
 
 nulla vi tormentorum revclandos, et est malonim omnium finis.
 
 METAMORPHOSEON LIB. IV. 267 
 
 vere ? Sat se * beatum, qui manu socia^ volens occumbe- 
 ret. Cumque nulli nostrum, spontale parricidium ^ suadens, 
 persuadere posset; manu reliqiia sumtum gladium suum,* 
 diuque deosculatum,^ per medium pectus ictu fortissimo 
 transadigit.*^ Tunc nos, magnanimi ducis vigore venerato, 
 corpus reliquura veste linea^ diligenter convolutuni, mart 
 celandum commisimus. Et nunc jacet noster Lamachus 
 elemento toto sepultus.' Et ille quidem dignum^ virtuti- 
 bus suis vitae terminum posuit. Enimvero Alcimus "' soler- 
 tibus coeptis, tamen scsevura' Fortunae nutum non potuit 
 abducere.' Qui cum dormieKtis anus perfracto tuguriolo 
 
 satis feliceni fore, qui sponte interiret manu commilitonum. Cumque neminem 
 nostrum posset impellere nd uUroneum parricidium, ad quod nos invitabat ; strinxit 
 ensem suuin manu, quw ipsi superei'at, et diu osculalus ilium immersit in medium 
 pectus ictu vtdidissimo. Tunc nos, Iwnorata virtiUc fortissimi antesignani nostri, 
 involcimus studiose ejus cadaver mtdilum sindone linea, et mari credidimus abscnn- 
 dendum. El ?iunc Lamachus nosier jacet contumulnlus toto illo elemento. Atque 
 ille quidem oppetiit mortem dignam suisfactis egregiis. At enim Alcimus non po- 
 tuit ainoliri sinistrum urbitrium fortunce a suis inceptis quamvis calUdis. Hie 
 
 — 2 Fiix. sese. Roald. — 3 Ms. sociali, id est, socionini manibus. Sciopp. in 
 Symb. Bert. m. propria. Elmenh. — 4 Possessiviim abest a Bertino. Hiiic iin- 
 cis incliisere Elm. et Scriv. Sed male. Non alium qneinvis, sed suum siim- 
 sit gladium, fiiiem liinc deoscniatus est. Out/. — 5 Deosculatus. MaWm, deoscu- 
 latum. Colv.— 6 Quaedam editiones, transadiit. Infra lib. ix. ' Injecta lancea 
 duorum alterum per medium pectus transadegit :' et viii. ' Nee non tamen 
 ipsam bestiam facili manu transadigit.' Virgilius, ' Transadigit costa;?.' 
 Colv. Bert, et Rom. transadiit, male. Elmenh. F. transadegit. Sed malo 
 cum Bas. edit, legere, /7(i»isadiif. Sic alibi : 'Per medias acies infe.sti mili- 
 tis transabii.' Brant. — 7 In Guelf. utroque, veste ante vel autem I. Deside- 
 ratur ultima vox in Regio, Fiix. Lintea vel linthea Oxon. Guelf. D'Orv, va- 
 riatione perpctua. Vide ad 1. ii. p. 25. ' Linea tunica.' Oud.—'ri D'Orv. 
 dignus. Id. — 9 Savuin. Etiam hoc loco legebam, sctevum. Colvius. Tamen 
 scceium, iSpc. Flor. t. eum sctevus /•'. nutus. Male. Elmenh. — 1 Venelus, addu- 
 cere. Ntc hoc, nee iilud rectum. Num au/ugere ? an abdicare? Colvius. 
 
 mOTJE 
 
 '' Parricidium'] KoTaxpTT''TiKwr. lucinatus est Apuleius, aut intellige 
 
 ' Elemento toto sepultus] Propert. projccta fuisse ilia cadavcra in Isme- 
 
 lib. III. Eleg. 7. ' Nunc tibi pro tu- num anineni, (jui ea deinde in Euri- 
 
 mulo Carpatliiuni omne maie est.' piim detulit, idcoque dici projccta in 
 
 Sid)it dubiuni, <inotiio(lo Lamaclium, niare. 
 
 et delude Alcin)um in mare projcce- "' Alcimus] Est et lioc nomcn a 
 
 rint latrones, cum Tliebu', ui)i erant, fortitudinc. Hcsychius : "AXki/uos" 
 
 distent inulMs milliariis ab ICuripo, p.ix.^p.oSjd.i'Spuos, iax"P^^>^P°''^^''' 
 quod proxiiiium est mare. Aut hal-
 
 268 APULEII 
 
 conscendisset ^ ciibiculum supeiius, jamque protinus ohli- 
 sis faucibus interstinguere earn debuisset ; prius maluit ' 
 rerum singula per Icitiorem fenestram forinsecus nobis sci- 
 licet rapienda* dispergere. Cumque jam cuncta reium ^ 
 gnaviter emolitus, nee toro quidem aniculas quiescentis 
 parcere vellet, eaque lectulo suo devoluta/ vestem stragu- 
 1am subductam scilicet jactare similiter destinaret ; genibus 
 ejus profusa sic nequissima ilia deprecatur: Quid oro, fili, 
 paupertinas pannosasque reculas 7 ° miserrimae anus donas 
 
 enim perfossa domuncula ciijusdam vetulw dormientis, cum ascendisset in cubicutum 
 superius, et jam debuisset ipsnm statiin enecare prcufocato gutture ; maluit prius 
 jjrnjicere funis ad nos omnia ex fenestra celsiore, ut nempe ea raperemus, Cum- 
 que, omnibus jam strenue egestis, ne ledum quidem vetulce dormientis vellet relin- 
 quere, eaque deturbata e suo grabatulo, pararet similiter pro)icere stragulam ves- 
 tem, quum nempe ipsi subtraxerat ; ilia scelestissima procumbens ad genua ejus, sic 
 eum obsecrat : Quam ob causum, qua:so,fili, das pauperculam et laceram supelkcti- 
 
 Alii, deducere. Elmenh. Colvins : ' Num aufugere, an abdicare?' Ego 
 ntriimque abdicaverim, et fortasse reposuerini, obducere, quod apud Tertnlli- 
 amim sa-pe occm rit pro, viiiceie. Ut libio de Caine Christi circa finem : 
 ' Hoc quidem capitnlo ego potius utar, ciim adulteratores ejus obdusero.' 
 Et adversus Fraxeam ; ' Undique enim obducti distinctione patris et filii.' 
 Obducti, id est, convicti, ut exi)onit Beatus Rhenauus. Brant. — 2 Ed. Vicent. 
 cmicedisset. Guelf. pr. consedisset. Oud. — 3 Guelf. sec. valuit. Id. — 4 Stylis 
 rap. Si conjectiiram sequamur, clarior videatur sententia: singulis rap. Si 
 quid video, inutavit sententia ex compendiosa scriptura, quae fuit siglis. 
 Nam, qui aiiiculse a^des expilabat, sociis in area stantibus sua singulis omnia 
 absportanda projecit. Steivech. Infra lib. vi. ' Stylis rudis perpetuabitur liis- 
 toria.' Lindenbr. Non bene meo aninio. Correxerim, jnlis. Hastas erige- 
 bamus. In lias Alcinius vestimenta et id genus alia ex alto conjiciebat, nobis 
 sic rapienda. Colv. Fux. nobis s. rapienda: i. scilicet. Quae peritissima est 
 piae vulgata, ex qua ndiil unquam boui feceris ; et quae a propera interpre- 
 tatione singularis illius literae manavit. Eodeni compendio etiam exaratum 
 idem verbum intra notabimus. Rould. Omnino scribendum ex Fulv. et Pa- 
 lat. Cod. nobis scilicet rap. Wovver. Eodem Suspectarum Lectionuni libro 
 (u. Ep. 8.) indicavimus veram aft'ecto liuic loco niedicinam, adeo ut, contra 
 si quis sentiat, nibil sentiat, Legendum ergo : nobis scilicet rap. Ac, ne 
 quis me putet plus a?quo audacem istic fuisse, sciat, sententiae meae suffra- 
 gari jam Fulvianum codicem, in quo est : nobis scil. rap. Nimirum non sem- 
 per fallimur, qui curiose literarum ductus observanuis. In stilis, t pro c et 
 s pro zscriptum fuerat, cum esse deberet sciliz. Jam litera z pro syllaba cet 
 posita est, ut in Suspectis docui. Sciopp. in Symb. Scilicet. Sic recte Pal. 
 Flor. et Bert. In vulgatis est, nobis stylis r. Male. Elmenh. — 5 Cuncta r. 
 Prima vox ab Oxen, iibrarii nianu prima est omissa. Naviter Fux. Guelf. 
 pr. Oud. — 6 Licet vulgata satis defendi possit, malim tanien, si per Mstos 
 liceret: eique devoluta subductam. Ratio patet. Groslotius conjecit, skWuc- 
 tam scilicet irrepsisse a glossa. Id. — 7 Venet. et Bas. 1. resculus: quod agnos- 
 
 NOT^ 
 " Rec, [Resculas] Alii reculus. Diminutivum est a' re.'
 
 meta:\iorphoskon lib. iv. 260 
 
 vicinis divitibiis,^ quorum hasc? fenestra doraum prospicit? 
 Quo sermone, callido • deceptus astu, et vera qua? dicta 
 sunt credens Alcimus ; verens scilicet, ne et ea, qu^ prius ^ 
 raiserat, quaeque postea missurus foret, non sociis suis, sed 
 in alienos Laves jam certus ' ° erroris abjiceret, suspenditse 
 fenestra,'!^ sagaciter perspecturus ^ omnia: praesertim do- 
 mus [72] attiguae,^ quam dixerat ilia, fortunas arbitraturus. 
 Quod eum strenue^ quidem, sed ^ satis improvide conan- 
 tem, senile illud facinus,9 p quanquam invalid©, repentino 
 tamcn et inopinato pulsu nutantem ac pendulum, et inpro- 
 spectu alioquin altonitum, pra?ceps inegit.'' Qui ' praeter^ 
 altitudinem nimiam, super quendam etiam vastissimum 
 
 lem anus wfeliciss^ima vicinis opulentis, ad quorum cedes hcec fenestra pertinet ? 
 Quibits verLis Alcimus circumventus solerti astutia, et rera putans, qua sibi dicta 
 erant ; timens vempe ne, ignorans se errare, milterct et ilia qurr ante jirojecerat, et 
 qua poitea esset projecturus, non commilitonibus suis, sed in ades nlienas, promovit 
 se per fenestram cullide contemplaturus sinf(ida, prcrcipueqne exphnaturu^ opes do- 
 inus ticince, de qua anus locuta fuerat. Quod quidem cum moliretur gnatiter, et 
 satis incaute, anus ilia scelerafissima vacillantem eum, ac pendent em, et alias peni- 
 tus intentum explorationi, dedit pracipitem imputsu debili quidem, sed subitario, 
 et improviso. Qui, prceter summum altitudinem fenestne, ruens insuper in quod- 
 
 cit secundam Analogiam super 12. vers. /En<^id. lib. hi. Piiscianus. Ceh, 
 Fux. resculas. Roaldus. Resculas. Alii, reculas. Elnienli. — 8 D'Orv. divini- 
 tibus. Oud.— 9 D'Orv. hie. Id.— 1 Bert, calido. Elmenli. Item D'Orvill. et 
 Onelf. sec. Valido in Ed. Bas. pr. Male utrnmqne hie loci. Vide ad 1. i. 
 in f, Hdustu Palat. et Guelf. sec. Oud. — 2 Edd. Ber. Bas. pr. primus. Id. — 
 3 J. c. Legendiim, incerfus. Sciopp. in Synib. et Siisp. Lcct. 1. ii. c. 8. Fior, 
 jam virtus. Inepte. Alii, incertus. Elnienli. — 4 Susp. se fen. Flor. suspecta- 
 quef. Elmenii. — 5 Ftert. prospecturus. Id. — G Pal. Guelf. anibo, ai/Zg-Ka. Reg. 
 Fux. D'Orv. Guelf. ainbo, Oxon. ut d. Pith, fortunam. Oud. — 7 Q. eum sir. 
 Ms. quern str. Sciopp. in Symb. Sic et D'Orv. In Guelf. iitroqne et Palat. 
 Quod eum s. uti deest quidem. Oud. — 8 ft'L Conrinnius, sed s. i. Colv. Le- 
 genduni,a(. Sciopp. ibid, et Susp. Lect. ii. 8. E Bertino, bene. Sed edi- 
 dere Vulcan, et scqq. prscter Pricjciini, cujus margini at etiani allevit Wasse. 
 /m/;roti(/HS Palat. <Jud. — 9 Sen. ill. f. Flor. sed et illud ratus. Male. Vide 
 Indicem. Llmenh. Nihil est in ejus Indice. Sed vide Beroalduui. Dicitur 
 pro ' facinorosa anus,' ut ' sceliis ' pro scelesto, et alia passim. Vide et ad 
 i. IV. in f. ' Vipereumque malum.' In Palat. non male istud. Oud. — 1 Ed. 
 Vicent. Qua. Bas. pr. Qua, baud sane inepte. Id.— 2 Palat. pv- Id. — 
 
 NOT;?!: 
 
 " J. c. [Incertus] Sic Sciiiopp. et vitiosus homo es, Zoile, sed vitium.' 
 
 Casaub. Pi\\'\ jam certus. Sic saepissime ' scelus' apud Comi< 
 
 I' Senile illud facinus] Asperius et cos pro scelerato ; metonymia ad- 
 
 significaiitius, quam si dixissct, anus junctj. 
 iUa facinorosa. Sic Martialis : ' Non
 
 270 APULEir 
 
 lapidem propter ' jacentem recidens,* peifracta diffissaque * 
 crate costaruni/ rivos sanguinis vomens, imitus ^ narratis 
 nobis, quas gesta sunt, non diu cruciatus, vitam cvasit. 
 Quem, prioris exemplo sepulturae traditum, bonum secuto- 
 rem Lamacho dedimus.* Tunc orbitatis duplici plaga pe- 
 titi,7 jamque Thebanis conatibus abnuentes,^ Plateas * prox- 
 imam conscendimus?" civitatem. Ibi faraam celebrem 
 super quodam nomine Demochare ' "^ munus edituro gladia- 
 
 damsaxum latissinmm, quod adjacebat doinui, dislructa perruptaque compage costa- 
 rum ei'uctans fluclus cruoris, nnn passus diutinos dolores excessit e vivis, memoralis 
 prius nobis Us, quce sibi evenerant. Quem, tumulalum ad exemplum prioris, de- 
 dimus bonum comitem Lamacho. Turn perculsi vulnere duplicis jaciura;, et jam 
 repudiuntes incepta Thebana, petiimus Plaleas, proximam urbem. Illic compcrimus 
 quendam virum inclytum fama, no7}iine Democharem, exhibiluruin gladiatoram 
 
 3 Prope, ¥ux. prater. Roald. Propter jacentem. Pal. etFl. prenter latentem. 
 Elmeiih. In Oxon. qnoque, Reg. D'Orv. Giielf. Pal. est prictir. Prope in 
 Ed. Piic. et reliqiiis ante Elmenh. qui tacite cum Scriv. et Flor. exhibuit 
 propter. Bene, nt est in Ms. Paraano. Adi omnlno ad p. 65. ' Propter in- 
 sistens.' Oud. — 4 Palat. Oxon. Guelf. pr. reddens. Optinie : quippe supi- 
 nus eecidit, diffissa crate costarum. Vel etiani sumi potest pro simplici, ca- 
 dens. Vide ad 1. i. p. 8. ' Hnini recidens.' Id. — 5 Recte ita Beroaldus. At 
 impressi omneSjdi^Msaijue. Colvius. Flor. diffusaque. Male. Elmenh. — 6 Pri- 
 mitus. F\or. imitus. Elmenh. — 7 Orb. d. p. p. Manusc. exorbati discipuli d. p. 
 p. Sciopp. in Symb. — 8 Th. con, abn. desiderantur in Oxon. item Guelf. sec. 
 una cum voce Plateas, sed in margine alia manu allita, cum praec. v. petiti, ut 
 videtur, e Scioppii Symb. in Fulviano. Tum proximas Fux. Oud. — 9 Forte, 
 concedimus ; vel potius, contendimus. Col v. — 1 Ubi Fama eel. quendam nom. 
 Democharem m. editurum gl. Fu\.ibifu7nam celebrem super quodam nomine De- 
 
 NOTiE 
 
 1 Praceps inegit] Addita verbo prap- diet!, qui cum retiariis conferri sole- 
 
 positione, quse nomini sic erat adden- bant. De quibus plura apud illos 
 
 da: in prteceps egit. Sed hoc fami- vide, 
 
 liare huic Scriptori. t Plateas] Urbs est Boeoiiae sub 
 
 •■ Crate costai'um] Virgil. lEn. xii. Citha>rone monte sic dicta, ut vide- 
 ' Et cratem pectoris ense Transadi- tur Straboni, lib. ix. a latitudine re- 
 git.' Anatomicis dicitur thorax. niorum, quam Platasenses primi in- 
 
 ^ Bonum secutorem Lamacho dedimus] venernnt : quod etiam tradit Plin. 
 
 Id est, in mare misimus, ut sequere- Quin et illos victumolim remigatione 
 
 tur Lamachum jam eodem projec- quaesivisse auctor est idem Strabo. 
 
 tum. Vetus formula valedicendi mor. nXarrj est, remi palmula: -kX&tos, 
 
 tuis apud Servium, ad lib. vi. jEn. latitudo. 
 
 Vale: nos te ordine, quem natura " Conscendimus'] Quia Plataeae edi- 
 
 permiserit, sequemur. Scaliger et tiorc loco positae, vel fortasse legen- 
 
 Lipsius hie ad gladiatores allusum dum contendimus. 
 
 volunt, ex quibus nonnulli secutores ™ Demochare] Nonicn apposite ad
 
 METAMORPHOSEON LIB. IV. 271 
 
 torium deprehendimus. Nam vir et genere primarius, et 
 opibus pluribus et liberalitate prascipuus, digno fortunaa ^ 
 suae splendore publicas voluptates instruebat. Quis tan- 
 tus 5 ingenii, quis facuiidi^e,'^ qui singulas species appara- 
 tus multijugi^ verbis idoneis possit explicaie? Gladiatores 
 isti faraosae manus/ venatores illi ^ probatae pernicitatis : 
 alibi noxii,7 perdita securitate, suis epulis bestiarum ^ sagi- 
 nas instruentes.y Confixilis machinae sublicas ^ turres tabu- 
 
 spectaculinn. Ipse enim vir nobilissimus ditissimusqiie, et liber alissimus, praparo' 
 but populu oblectamenta, magnificentia digna opibus suis. Quis tanto ingenio 
 valet, (juis est adeo eloquens, ut possit exponere oratione convenienti omnia genera 
 apparatus multiplicis ? Hie erant gladiatores dexlrce illustris, illic tenatores spec- 
 tata celeritatis : alibi sontes praparanles suis conviviis pinguem cibum belluis cum 
 vesatia tranquillitate. Peginata erant compacta ex tignis, turres coagmentatcc 
 
 tnockare. Roaldus. Flor. Ibi famam celebrem super quodatn Demochare munus 
 edituro gl. Elmeiih. Sic etiani Pith. Keg. Oxon. Palat. D'Orv. Giielf. nter- 
 qiie : qiiod verissime reponi jnssit Pricaiis, si modo cum Fux. et Pith, reti- 
 iieamiis nomine, ut feci. Vide ad 1. ii. p. 28. ipsuni Pricaenni, et me : ' Cerdo 
 qiiidam nomine.' Non deprehcnderaut, sive offenderant adhuc ipsum Demo- 
 charem. Hoc demum faciiint p. 74. Sed perceperant famam de ejus pro- 
 posito, et casu. Hinc instruxere suas fraudes, eumque postea ipsum adie- 
 ruut. Gladiatorium non comparet quoqne in Pal. Gnelf. sec. neque est ne- 
 cessaria vox. Decus sine sensu post Demochare additur in Palat. Ubi pro ibi 
 Lahetur in Edd. Vicent. Juntinis, Aid. Bas. sec. Lugd. DeprendimusGiielf. pr. 
 Oud. — 2 D.f. Rom. deform<B. Male. Elmenh. — 3 Bas. 1. marg. <an<i. Colv. 
 In Ed. Vicent. tantis. Oud. — 4 In Palat. et Oxon. quifac. et conti a dein quis 
 sing. D'Orv. cum Ed. Junt. pr. perverse omnino. Id. — ^ Perperam Oxon. a 
 m. pr. mulli. Vide ad 1. vii. p. 168. ' Multijuga scatiirigine :' et alibi. Posset 
 in Guelf. utroque. /(/. — 6 Msc. illic. Sciopp. in Symb. — 7 Legendum au- 
 tumo, mali et noxii. Minutius Felix in Dialogo suo (cui titulum fecit Oc- 
 tavius, nionente id duobus locis Lactantio) de sacrificiis et ludis Rom. 
 agens addil : ' Hodieque ab ipsis Latiaris Jupiter homicidio colitur; et, 
 quod Saturni filio dignum est, mali et noxii hominis sanguine saginatur.' 
 Adhibendus etiam Lactantius lib. i. cap. 21. Steicech. Bert. nu.xia. El- 
 menhorstius. Sic et Pith. Edd. Vicent. Junt. pr. cum Marg. Bas. pr. 
 Vide notam sequentem, Oud — 8 Oxon. bestiarii. Idem.— 9 Lips. Guelf. 
 
 NOT.€ 
 
 rem confictum. Latine populo gra- simas feras et famosos inde gladia- 
 
 tum diceres. tores com|)araturus.' Est perpetuum 
 
 " Gladiatores isti famosce munus] gladiatorum epitheton. 
 ' Famos^' caedibus. Gladiatores, qui, >" Noxii, perdita seciiritalc, suis epu- 
 
 multarum palmarum praeliis spectati, lis bestiarum saginaminstruentes] Dani- 
 
 ut lotjuitur Noster, lib. x. magna nati ad bestias, quibus lautae appone- 
 
 <lextrarum suarum tropaea numera- bautur epula^, antequam belluis cx- 
 
 verant. ' Famosa; ' optime de gla- ponercntur, ut illud quantulunicuni- 
 
 diatoribus. Eodem lib. x. ' Nobilis- que vitae, quod supererat, suaviter
 
 
 APULEII 
 
 liirura nexibus, ad 9 instar circuml'oranea? * domus, floridae 
 picturse, decora futurce venationis "" reccptacula. Qui prae- 
 terca immerus, quaj facies ferariini ? Nam prsecipuo ^ stu- 
 dio, forensi ' etiam,^ advexerat generosa ilia damnatorum 
 capitum funcra.'' Sed, praeter ceteram speciosi''^ muneris 
 supcllcctilcm, totis utcumque patrimonii viribus imraanis 
 ursae comparabat [73] numerum copiosum.'' Nam praeter ^ 
 
 plancis in modnm dnmiis amhulatoriee, et in eis pictura; elegantes, qvce futurce e.rant 
 jmlchrn dirersoria fniuree venationis. Praterea quantus numerus, et quales formce 
 besliarum ? nam maxima ditig;entia etiam peregre cnraverat apportari nohiles illas 
 mortcs hominum condcmnatorum. Sed prietcr reliqmnn apparatiim tam pulchri 
 spectaculi, quoquo modo cmeliat totis opibus patrimonii sui magnum numerum in- 
 
 pr. et Edd. ante Wowcr. carent prsppositione ad. Sed vide ad lib. i. pag. 19. 
 ' Ad instar solitiidinis.' Jd. — 1 Alii, circumferanete. Elnieniiorstius. Edd. 
 Merc, et Wow. intelliiiit. D'Orv. circumfornatce. fntelligit Anctor pegnia 
 ainbiilatoiiiun, lit dixi. [Vid. Var. Not.] Vide Lips, ibidem, et Ebiienli. In- 
 diceni. Oitd. — 2 CI. Wasse ronjecit praciptius, iit supra, ' Liberalitate prae- 
 cipnus.' Id. — 3 Berlin, forenses. Elmenh. — 4 Ms. pretiosi. Sciopp. in Symb. 
 Rom. S. p. cetera s. Fulviiis legit, S. p. c. pretiosi. Elnienii. — 5 Abest prcc- 
 
 NOTiE 
 
 ducerent. Cave * perdita securitate ' 
 intelligas, aniissa, sed vesana, (pudis 
 perditonini et desperatoruni bonii- 
 nuni esse potest. Si enini seciirita- 
 tem amisissent, deque inipendenti 
 fate serio, ut par crat, cogitassent; 
 profecto fastidissent epulas. Hie est, 
 ut existiino, sensus liiijus loci, qiiem 
 Priceeus negat se intelligere. 
 
 * ConfixUis machina sublicce, ^c] 
 ' Sublicas confixilis macliinte ' intel- 
 lige ipsam macliinam confixilem com- 
 pactam ex snblicis, quaj sunt tigni 
 seu pali lignei, sibi inviceni intixis, 
 unde machinse nomen. ' Confixilis 
 machinae ' pegma est, quod veteres 
 Glossae * confixum ' interpretantur. 
 Erat haec macliina ambulatoria, turres 
 altissimas sustentans, qua? per vias et 
 Ampliitheatrura agebantur spectante 
 ac mirante popnlo. Martial, de Spec- 
 taculis, Epigram, ii. ' Et crescunt 
 
 media pegmata celsa via.' 
 
 * Futurce venntionis] In Circo exlii- 
 bendas. Vide Demsterum in Parali- 
 pomenis, ad cap. 5. Antiq. Rom. 
 Rosini. et Bulenger. de Venat, Circi 
 et Amphitli. 
 
 ** Prcecipun studio, forensi etiam, ^c.'\ 
 Sic interpungit Pricaeus, et exponit 
 'forensi' exotico. Ego sic verti, 
 quasi legeretur forinsecus. At, si 
 recte expendatur mea interpretatio, 
 recidit in Pricaei sensum. 
 
 •^ Generosa ilia daynnatorum capitum 
 funera'] Bestias, quarum dentes mor- 
 tem erant illaturi, alvus vero se- 
 pulchri vice futura, miseris illis ho- 
 niinibus. 
 
 ^ hnmanis ursce numerum copiosum'] 
 Observa ' immanis nrsae' singulari 
 numero dictum, cum naturalis sensus 
 in plurali postulet, immanium ursa- 
 rum.
 
 METAMORPHOSEON LIB. IV. 273 
 
 domeslicis venationibus captas, praeter largis ^ emtionibus 
 partas, aoiicorum etiam 7 donationibus variis certatim obla- 
 tas, tutela^ sumtuosa solicite nutriebat.9 Nee ille tarn 
 clarus, tamque splendidus publicae voluptatis apparatus 
 Invidias ^ noxios effugit ociilos.^ Nam diutina captivitate 
 faligatae siraul, et "• a^stiva flagrantia maceratae, pigra ' etiam 
 sessione languidae, repentina correptas pestilentia, psene ad 
 nullum rediere + numerum. Passim per plateas plurima cer- 
 neres jacere semivivorum corporum feriua naufragia.*^ Tunc 
 vulgus igiiobile, quos inculta ^ pauperies, sine delectu*^ cibo- 
 nim, tenuato ventri cogit sordentia suppleraenta et dapes 
 gratuitas^ conquirere, passim jacentes epulas accurrunt.^^ 
 
 gentium ursarum. Nam prater Mas, quas cepcrat dnmi venando, prater eas, quas 
 emerat magnis pretiis, alebat etiam magnis impe7isis alias custoditas summa cura, 
 quas amici certatim undique miserant ei muneri. At ilia adeo illiistris, adeoque 
 magnijica iitstructio oblectamenti publici non poluit evilarc malignum aspeclum 
 Invidice. IpscB eiiim dcfessa longa captivitate, simul et debilitutce calore astatis, 
 morbidcc quoque ex perpetua desidia, ajfectce subita lue, redactcE fuerunt ad nullum 
 fere numerum. Videres per vicos maximum stragem ferarum semianimis corpori- 
 ius ubique jacenlibus. Tunc vilis plebecula, quam immunda egestas cogit perqui- 
 rere vilia subsidia abdomiui emaciato, et cibos inemtos absque ulla electione dapum, 
 ccepit accurrere ad escas ubique stratas. Tunc ego et Uic Babuhis ex occasiong 
 
 ier a Regio, Fnx. Capitis in Oxon. Oud. — 6 Palat. Gnelf. sec. largas. Pro 
 partus malebat Groslotius paratas. Id. — 7 Etiam a Regio, Fnx. exulat. Ed. 
 Bas. pr. dolutionibus. Oxon. Pith. Gnelf. pr. oblata. Id. — 8 Guelf. cautela. 
 Fax. tute'as. Id. — 9 Nutribat. Bert, nutriebatur. Elmeiili. Desideratiir soli- 
 cite in Palat. Nutriebant in Pith. Reg. Fnx. Oxon. Ed. Vicent. et marg. Bas. 
 pr. Hinc quis conjicere posset, oblata; nutriebantur. Unde FJnienh. hie 
 n!(<ri6a< dcderit nescio. Dc eo vide ad lil). iii. pag. 07. scaturibat. Oud, — 
 I Lege, aculeos. Heius. — 2 Abest copula a Pilli. Oud. — 3 Quidani, pigrte. 
 Scripserini: pigra, et jam s. I. Colv. — 4 D'Orv. Fux. redire : quod defendi 
 posset. Oxon. et Guelf. Oodd. Edd. Ber. Junt. Aid. redivcre, Vicent. redirem. 
 Oud. — 5 Inc. Pessime in Ed. Junt. pr. jam cxdla. Id. — G Delecla in Fux. 
 In D'Orv. delictu. Voluit forsan dilectu lihrarius. /(/. — 7 Plcbeni Romae 
 sccretani fuisse al) aliis, quod publico aleretur, notuni. Ceteruni prius anno- 
 nain, post collegio pistorurn insiituto pancni acccpissc, enniquc ab cminen- 
 tiori loco et gradibu's, ubi distribueretur, gradilrm vocatuni, variis Imperato- 
 riini constil>itionil)us, tain Justiiiianci, cjuaui Tiioodosiani Codicis docemur, 
 Quap causa fuit, cur aliquando mutanduui hoc loco putarim, gradiles: iibi 
 
 NOTiE 
 
 «/Nii(/j>] CujuR descriplionem vid« navium tenipestate qnassarum taba- 
 apud Ovidium, lib. II. Metamorph. l<c trabcsque in littore jacentes con- 
 
 ' .Semivivorum corporum ferina nau- spiciuntur. Metapliora est pauIo du- 
 fragiu] Corpora ursaiuin scuiiuiortua- rior a re naiitica ducta. 
 lum, qua; morbo fracta jacebant, iit e Passim jacentes epulas accurtunl'] 
 Dilpli.etVar. ( las. Apul. S
 
 274 APULKII 
 
 Tunc e re nata^ subtile consilium ego et iste babulus''' 
 talc romniiniscimur/ Ursam,' quai ceteris sagina'*^ corpo- 
 ris prsevalebat, quasi cibo parandam ' portamus ad nostrum 
 receptaculum ; ejusque probe nudatum carnibus corium, 
 servatis sollerter totis unguibus/ ipso etiam bestiae capite 
 adusque confiniura cervicis solido relicto, tergus ^ omne 
 rasura studiosa tenuamus : et minuto cinere perspersum/ 
 
 excogitamus hoc cnllidnm consilium. Aiiferimus in nostrum divcrsorium vrsam, 
 qu(e superabut reliqiias pinguediiie corporis, <iu(tsi coquendum in nostriim cihum ; 
 ejusque pelle egregie purgnta carnibus, conservatis unguibus magna industria, re- 
 licto (iium ipso capite bcstia Integra usque ad ejus juncturam cum colto ; atienna- 
 mus totum corium radendo, et conspersum tenui cinere cxponimus Soli arefacien- 
 
 ^^■^S^^^.^^K^^ ^^ 
 
 vero Parisien. Codiceni inspexi, non potiiit non placcre illjiis lectura, gra- 
 tuitas. Stcwecl). Gratuitas verissinie est in Mss. et Edd. O. praeter Bas. pr. 
 corrnplissime prffibentem gravitas. Putidiim hie foret gradiles. De pane 
 gradili egerunt miilti. In Oxon. etiam. In Ed. Bas. pr. conquerere. Oiid. — 
 8 Accurrere. Fux. excurrunt. Roaldns. Flor. acctnrunt. Einienli. — 9 Tuna 
 nacti Aid. Vnlgata lectio est ab einendatione Beroald. Roald. — 1 Quid si 
 legas Bardulus? inqnit Beroaldns. Et quid si Bubalus? Quod in Martiale 
 est Epigram, lib. i. Colv. Retinui Romani et Codd. Florentinorum lectio- 
 nem. ]3eroaidiis Bardulus legit. Papias : ' Babiger : stnltiis.' Acta Mar- 
 tyrologii S. INIarci : ' Bnbnlum istiun traliite ad locum Biiculi.' Forte le- 
 gendum ; Babuhim i. t. a. I. B. Sed et Tzetzes Cliil. ii. Hist. 369. bubalum 
 pro stulto et rnsticano ponit. Elmenh. Beroald. Bardulus. Colvius Buba- 
 lus. Ego a vulgata non recede. Teient. Adelph. 'Jube jam nunc dinunie- 
 ret iili Babiilo viginti niinas.' Ut Nannius illam vocem per me quidem soli- 
 citare desinat. Brant. — 2 Guelf. |)r. commisitur. Oiid. — 3 Flor. 2. unam, 
 male. Elmenh. Immo vero bene, nt egregie docuit Pric<Eus, sive eximiam e 
 pluribus : »ili passim apud alios. Astipulantur Reg. Fux. Pal. Guelf. ambo, 
 Oxon. D'Orvill. Posset ntrumque admitti, ursam unam, Cic. ii. Phil. 3. 
 * Cnm nno gladiatore nequissimo.' Vide ad Ovid. Ep. xv. 162. ' Naias una :' 
 et ad Gees. lib. v. B. G. cap. 45. ' Unus Nervius.' Oud. — 4 Rom. sarcina. 
 Elmenh. — 5 Inepte Par. cito p. Pith, portunda paramiis. Oud. — 6 Sol. ung. 
 Fux. sol. totis u. Roald. Bert. sol. talis ung. Sciopp. inSymb. et Susp. Lect. 
 II. 8. Elmenh. Miror, hoc non secutos esse ceteros, excepio Scriverio, im- 
 mo Elmenhorstium lacere de Florent. qui ct habet totis cum Palat. Pith. 
 Oxon. D'Orv. pluribusque, et Ed. Juut. post. Totis significat, omnibus om- 
 nino. Vide ad lib. iii. pag. 53. ' Totas artis mantis.' In Palat. sole'pter. Oud. 
 • — 7 Tergum, Fux. tergus, Roaldns. Fiil. tergus, apxaiKws. IVow. Placet Ms. 
 tergus. Sciopp. in Synib. Fulvii liber, tergus, Elmenh. — 8 Oxon. persparsum. 
 
 aOTJE 
 
 Tertullianus a Pricaeo landatus, in ab homine caro pasta de hominc.' 
 
 Apologet. ' Ipsorum ursorum alvi '' Et iste bab. [Babulusi AeiKTtKus, 
 
 appetuntur, cruditantes adhuc de Latronem hoc dicens demonstrat, cii- 
 
 visceribus hnmanis ; rnctatur proinde jus hoc nomen erat.
 
 METAMORVHOSUON LIU. IV. 275-. 
 
 Soli siccandum tradimus. Ac,9 dum coelestis vaporis flam- 
 mis examurcatur,'' nos interdiim pulpis ejus'* valenter sagi- 
 nantes,^ sic instanti militiae disponimus ^ sacramentum : ut 
 unus e numero nostro, non qui corporis adeo,* sed animi 
 robore ceteris^ antistaret, atque is inprimis voluntarius, 
 pelle ilia contectus/ ursae subiret effigieni, domumque 
 Democharis illatus per opportuna noctis silentia nobis 
 januae ^ faciles praestaret aditus. Nee paucos [74] for- 
 tissimi collegii ^ solers species ' ad munus obeundum • 
 
 dum. Dmnque expurgatur calore ignis ilHiis crtherei, nos interim, valide saturan- 
 tes ejus carnihus, disponimus litis leges imminenti militia: ut unus ex nostra turba, 
 qui reliquis prastaret, non corporis quidem fortilndine, sed animi, quique prtesertini 
 susciperet hoc libenter, indueret formam urscc opertus illo corio, et invectus in cedes 
 Democharis redderet nobis fncilem ingressum ostii idoiieo tempore noctis, cum omnia 
 silerent. Et ilia subtilis transformatio addiderat animos niuUis ex nostro fortis- 
 
 Ed. Bas. pr. prospersum, baud male. Oud. — 9 Palat. et Giielf. duo, At. Id. — 
 1 Veteres Editiones, e.v<imu7'gatur. Colvius. Fior. et Rom. examurgatur. 
 Elmenh. Bene ab a/xopy-l]. V'ide Set v. i. G. Amurca Cato cap. 10. male. 
 Glossw et Ms. Columellje Aiuudel. Ed. Stei)l)an. pa";. 455. amurga. Wass. 
 — 2 Fiix. sanguinuntes. Oud. — 3 Scribe, imponimus. Woweiius. Ms. imponi- 
 mus. Sciopp. in Symb. Imponimus, Vulgo, disponimus. Elmenb. Hinc re- 
 liqui exhibuerunt imponimus, et firmatur a Ms. D'Orvill. At(|ue ita ' im- 
 ponere legem,' et similia passim. Verum iiiliilo detenus, si non melius, se 
 liabet disponimus, quod extat in Flor. Reg. Fux. aliis, et Edd. ante Wow. 
 ('uilibel scilicet suas partes tiibnimus et quasi designamus per sacramenti 
 legem, singulis impositam. Pag. 76. ' His omnibus recte dispositis.' Lib. x. 
 pag. 227. ' Hsecbene atque optime disposita.' Sic disponere diem, aetatem, 
 otium. Cic. lib. ix. ad Fam. 37. Tacit, de M. Germ. cap. 30. Senec. ad Polyb. 
 c. 25. Ep. M. Plin. lib. iv. Ep. 23. ix. Ep. 30. Suet. Tib. cap. 11. Et magis 
 apposite Tib. i. 10. 64. ' Operum disposuitque vices.' Lucan. lib. vni. 603. 
 ' Disponis gladios ; ne quo non fiat in orbe Heu ! facinus civile tibi.' Clau- 
 dian. 11. in Ruf. 25. ' Cladeni divisit in urbes, Disposuitque nefas.' Oud. — 
 4 D'Orv. acideo. Id. — 5 Fux. cetero. Al. ceteris. Oxon. Guelf. pr. ceteros. 
 Vide ad p. 68. ' Qui robore ceteros antistabat.' Id.—G Palat. Guelf. sec. 
 conlextus. Par. conceplus. Nibil niutare tentes, suadeo. In Pith. Demo- 
 chari. Id.— 7 In Edd. Juutinis et Aldi janua: ut sit Ablativus, sive, per 
 januain : et in Palat. facile. Vulgata multoest elegantior. Id. — 8 Reg. Fux. 
 et D'Orv./. legum coll. Id.— 9 Bert. spes. Elmenh.— I Flor. ohedienditm. 
 Male. Elmenh. .Sic t;imen et Pith. Fux. Reg. Pal. bini Guelferb. Oxon. a 
 m. pr. In D'Orv. est obiendum. Infra alicpioties sic variatur, ut 1. viii. 
 pa:;. 157. ' (^)biens viventiuui inunia : in plerisque obediens.' Sed lib. ii. 
 pag. 36. 'Expergite munus oUeas.' Lib. xi. pag. 254. ' Obibam ministerium :' 
 
 NOTyE 
 
 ' Examurcatur] Amnrca facx est oleum, cum amurra purgatur. 
 
 olei: unde examurcare coriimi hie '' /'«//)is <jms'] <^'arnil)us muscnlotis 
 
 est illud piiiguediiie tt came adliie- Lib. viii. ' Ossa pulpis viduata.' 
 rente txpurgaie; ut examurcatur
 
 27G APULEII 
 
 arrexeiat.* Quorum prae ceteris Thrasyleon'^ factio- 
 nis optioned delectus, ancipitis machina3'" subit^ aleam. 
 Jamque habili corio, et mollitie tractabili, vultu sereno "^ 
 sese recondit. Tunc tenui sarcimine^ suinraas oras ejus 
 adaequavimus ; ^ et juncturae riraam, licet gracilem, setae^ 
 circumfluentis densitate sepimus : ad ipsum conjfinium gulae, 
 qua' cervix bestiae fuerat exsecta, Thrasyleonis caput 
 subire cogimus;" parvisque respiiatui circa nares et oculos 
 datis foraminibus, fortissimum socium nostrum prorsus 
 bestiam factum, immittimus caveae, modico praestinatae * 
 pretio : quam ' constanti vigore festinus irrepsit ipse. Ad 
 
 slmo cwtii ad suscipienchim illam proiiuciam. Ex quihus Thrasyleon, suffragiis 
 collegii electus pra ceteris, suhiit discrimen illius machince perknlosa, Et trim- 
 quillo vultu contegit se pelle ilia jam praparala ac tractahili propter siiam molli- 
 tiem. Tunc consuimus extremas ejus partes sutura subtili, et ohteginvus rimmn 
 suturo', quamvis angustnm, multiltidine villontm amhien'.ium. Inserimus caput 
 Thrasyleonis propc ipsnm gulam, qua parte collum ferce fuerat ahsclisuin. Et re- 
 lictis ungustis foraminibus circa nares et oculos, ad respirandum, conctudiimis ge- 
 iierosissimum jwstrum commilitonem jam plane transfurmatum in belluam, cavea, 
 quam emeramus exiguo pretio, in quam celeriter se penetratit alacri impetu. Sic 
 
 et in f. 'Mnnia gaudens obibani.' Vide et lib. x. pag. 223. Oud. — 2 D'Orvill. 
 arrepserant. Par. arrepferut. Id. — 3 Flor. Tarsilion. Elnienb. Passim Thra- 
 sileon Mss. et Edd. Vett. Sed et rerte Tharsyleon vel Tliursaleun, a ddpcros. 
 Oud. — 4 Pitb. factione oplionis. Palat. optimc. Edd. Jiiiit. pr. AUi. dilec- 
 tus. Id. — 5 Fiix. snbiicit. Forte subivit. RoaUlns. Subivit pracbent Reg. 
 Oxon. Pal. D'Orvill. Subiit Edii. Elmeniiorstins. Scriv. Flor. Perinde 
 est. Ancipititi alea Pith. Oud. — 6 Rebar legendnni : ferino. Colv. Non 
 debet nuitari, ferina. Sensus eiiiiu est, Thrasileonem Ipsiim bilari et laeto 
 vnltu snbiisse lusi coriiini. Gruter. Susp. vn. 10. — 7 Qiiidain, acuwine, 
 Colviiisi. Acnmine. Fiix. sarcimine. N. L. Rou'd. Bert, et Rom. acumine. 
 Elmcjili. Malo cum aliis editionibus legere ncumine. Brant. — 8 Kecte Palat. 
 udaquamus. Wower. — 9 In D'Orv. iiiepte circr. Palat. circximfluenti. Oxon. 
 siipamus. Guelf. pr. separcmus. Oud.- — 1 Male alii, quam. Vide ad lib. i. 
 Colv. FloY.qua. Elnienb. Prave in sola Bas. pr. est quam. Oson. quaqiia. 
 Voceni bestite bene addidere Elm. Scriv. Flor. suffragantibus Pal. Fiis. 
 Guelf. sec, D'Orv. et Ed. Jiint. post. Dein Edd. Vic. Jiint. pr. Aid. exacta. 
 Oxon. Guelferb. pr. exepta. Oud. — 2 Dcstinatce : Aldus. Sed citra locu- 
 lionem Apuleii. Roald. F\or. et Hevu pradestinatte : male. Ehnenh, — 3 Reg. 
 
 NOT.E 
 
 ' Tlirasyleon] Nonien latroni ap- " Subire cogimus'] Subire facimns, 
 
 turn, ©pao-i/s enim andaeem et teme- immittimus, non autem, adigimus 
 
 rarium significat. vi. Supra enin) : ' Ut unns e nuniero 
 
 '" Ancipitis muchina'] Ursina? pellis, nostro,' &c. ' afque is inpiimis volnn- 
 
 quam non poterat nisi cum iiigenti tarius,' \c. 
 discriniine subire.
 
 MKrAMORFHOSKON LIU. IV. 2/7 
 
 hunc modam prioribus inchoatis,+ sic ad reliqua fallaci^e 
 pergiraus.' Sciscitati nonien^ cujusdam Nicanoris,° qui, 
 genere Tliracio ^ proditus/ jas araicitia? summum cum illo 
 Demochare colebat, literas affingimus,^ ut venationis sua3 
 primitias bonus amicus videretur oinando muneri ' dedi- 
 casse. Jamque provecta vespera, abusi prossidio tenebra- 
 rum, Thrasyleonis caveam^ Demochari cum literis illis 
 adulterinis oflerimus : ' qui emiratus^^ bestiae magnitudinem, 
 suique contubernalis opportuna liberalitate lastatus, jubet 
 nobis protinus gaudii sui gerulis, decern aureos, ut ipse 
 habebat,5 e suis loculis annumeravi. Tunc, uf^ novitas 
 
 inceptis primordiis fmudis, continuaimis reliqua hoc m(fdo. Percontati nomen 
 Nicannris cujusdam, qui ortus stirpe Threicia fovtbat maximnm amicitiam cum 
 illo Demochare, sic comininiscimur epistulam, ut egrcgius ille amicus videretur 
 consecravissc primitias sucb venationis decorando muneri Democharis. Et die 
 jam valde inclinato in noclem, freti auxilio ohscnritatis, offcrimus Demochari 
 caream, qua inclusus erat Thrasijleon, cum ilia epistula conficta ; qui udmiratns mo- 
 lem belluie, gavisusque de opportuna btneficentia sui familiaris, imperat, ut proti- 
 nus decern aurci nummi ex suo marsupio, quod sccum hahebat, numerarentur nobis, 
 qui attuleramus ipii tantum gaudium. Tunc, td mcntes hominum solent allici 
 
 ^^ ^^^-^^^^ ^-^ ^ 
 
 Fiix. qua. Ond. — 1 Pith, inchoatum. Id, — 5 Sic reliqua fallacicB peregimus. 
 Fnx. sic ad r. f. pergimus. Roaldus. Idem Cod, ad reliqua f. pergimus. [Sic 
 exsciipsiiiHis ex Ed, Oud. a qua tamen abest iiientio scriptoris, cui debcntiir 
 statiin praecedentia. Nam a sequentibus siiani aniiotationem inchoat El- 
 ineiihorstiiis.] Sic ad r. f. pergimus. Viilgo, sic r. f. pergimus. EInienli. — 
 G Oxon. Guelferb. pr. nominis. Oud. — 7 An potius, Thrace? ut Apologia i. 
 ' De Z.imolxi quodam Thraci generis.' DicebaiU inditferenter Tlnax, Tlira- 
 cus : Cappadox, Cappadociis: Arabs, Arabiis : yEtiiiops, yEtliiopus. Nos- 
 tnmi eniendaviimis lib. viii, ' At ille Cappadociiiu me et satis forticuliun 
 dcmiiiciat,' Postremum quod posuiniiis notavit Servins ad vii. i^Ineidos, et 
 Prisciaiius lib. vi. ' Lucilius in quarto ' /Elbiopus ' dixit pro, /Elliiops : ' Ulii- 
 nocerus velul jlithiopus.' ' Eniendandiis liinc Sidonins etiani Apollinaris, 
 licet libris omnibus reclamantibus, Epitlialamio Kuricii et Iberiiu : ' ilic 
 lapis est de quin(|ue locis dans quinquc colores, /Etbiopus, Plirygius, Parius, 
 Pccniis, Liced;rmon.' Vul^ant, JElhiopis. Colvius. — 8 Bert. /)ro(i«f<NS. Sciopp. 
 in Syinb. Male, Lib. i, ' Generosa stirpe proditum :' et 1. ix. * Prodere par- 
 tum.' Elmenh. — 9 Venet. Aid. Ber. affigimus. Colvius. Sic et Pith. Fux, 
 Guelf. ainbo, U'Orv. Oxon, Edd. Vic. Junt. utraqne, male. Vide ad 1. viii. 
 p. 15G. ' (Jfticia atTinf;it.' Oud. — 1 Muncris Pith. Oxon. Guelf. pr. ^umeris 
 Palat. Guelf. sec. Id.— 2. Pal. cavea. Id.— 3 D'Orv. Pith, deferimus. Id.— 
 4 Demiratus. Flor. miratus. Elmenh. — .5 Si non habuisset, jussissetne nn- 
 merari f Sed puto potius scribcndum : ut ipse aiebat. Cusuni in Vcncta edi- 
 tionc, ut ipse hebut. Colvius, Fux. d. a. it. i. /*. /. a. Suet. Galba cap. Pi. 
 
 NOTvE 
 
 " Nicanoris'\ A victoria deductum est, et vtKav vincere. 
 Domen. Gru:ci8 eniiu vikt; victoria
 
 278 APULEll 
 
 consuevit ad repentinas visiones animos hominum pellcre/ 
 multi numero mirabundi bestiam^ confluebant: quorum 
 satis callenter 9 curiosos aspectus Thrasylcon noster impetu 
 minaci frequenter inhibebat. Consonaque civium voce 
 satis felix ac beatus Demochares ille [75] scepe celebratus,' 
 quod, post tantam cladem ferarum, novo proventu ^ quo- 
 quomodo Fortunes resisteret. Jubet novalibus ' suis p con- 
 
 nnvitute ad suhifa spectacula, plurimi concurrebant ad helluam admiranfes ipsam, 
 quorum inspectionnn curiosiorem noster Thrasyleon impediebat sails astute, scepe 
 insultans minaciter. Civesque unanimi ore scrpe prcedicaveruiit Democharem ilium 
 valde felicem et fortiinaium, quoniam post tantam slragem belluarum resisteret 
 utcumque muligncB sorti novo supplcmento. Imperat statim ut bellua ducutur in 
 
 sic fere locntus : ' Cano auteni choraulae mire placeuti denarios qninqne 
 donasse, prolatos manii sua e peculiaribus lociilis suis.' Roald. Nee liic sub- 
 stituendiim : ut ipse aitbat , >iam viilt annumeratum ipsis, non decern au- 
 reoriini pretium, sed decern aureos. Hoc ita promintiat libro decimo : ' Ceii- 
 tiimque aureos solidos offeient pretium .' atquehinc etiam liquet aurei per- 
 mutationem pluris fuisse illo tempore quam 25. denariorum. Pretium auri, 
 argenti, variis modis crescere, si plnribus doceani, sim nugax. Adeantur 
 tantum Lipsii raei electissimi ad librum i. Anna!. Taciti Comnientarii : 
 qui tibi divine evolvet illud, cur milites, decern assibus non content!, flagi- 
 tent, ut dinrnum stipendium sit denarius; quae postulatio mehercule ridicnia 
 sit ; denarius et decern asses, unum et idem. Grut, Susp. lib. vii. cap. 10. 
 Ut ipse habebat. Haec in. Pal. non leguntur, et recte. Wower. Vulgo, uti 
 
 aiebat. A Palat. rh habebat abest. Elmenh. Vet. ed. ut ipse hebat. Col. ut 
 ipseaiebat; minirae assentioi'. Vulgatam cur mutemus, caiisse profecto non 
 est. Facit Sueton. Galba cap. 12. 'Cano autem choraulae,' &c. Brant. — 
 6 Ut abest a Palat. et Guelferbytanis. Oud. — 7 Reponendiim censet Bero- 
 aldns pdlicere. Sed illud pellere loco non pellendum. Colv. Beroaldus et 
 Aldus pellicere. Elmenh. Item sic ediiiere Juut. post, et Colin, inciditque 
 Pricaeo, vel impellere, quod cum Heinsio niallem, si quid innovari esset opus. 
 Sed id nequaquam necesse. Vide Lexica. Auson. Moseil. vs. 302. ' Casus 
 quern fingere in auro Conantem Icarios patrii pepulere dolores.' Oud. — 
 8 Ad best. Flor. omittit tJi «(i. Elmenh. Optime. INeque aliter sine praepo- 
 sitione legas in Mss. Pith. Reg. Fux. Bert. Oxon. D'Orv. utroqne Guelferb. 
 Edd. Vicent. Beroald. Bas. pr. citatque G. J. Vossius de Anal. cap. 9. Oud. 
 ■ — 9 Oxon. calenter, Tum curiosus Guelf. pr. Id. — 1 Mallem, si per Mss. 
 liceret, cwpit vel coeptus celebrari. Id. — 2 Ms. provectu, Sciopp. in Symb. 
 Fulvius, provectu. Elmenh. Immo ejus Cod. quern cave audias. Oud. — 3 In 
 quibusdam lib. legas: vivariis: quod forte prsferendum. Wou-er. Sunt 
 libri, in quibus videas : vivariis. Idque veruni est: jiibet scilicet ursiim in 
 vivarium, quo aliae bestiae coercebantur, deportari. Firmant hoc proxime 
 sequentia. Sciopp. in Symb, Alii rectius, vicuriis. Vide Agellium lib. ii. 
 
 NOTiE 
 
 1' IS'ovalibus suisi Novalis et novale tonsas cessare novales, Et segneni 
 
 est arvum, quod alternis annis seri- patiere situ durescere campum.' 
 
 tiir: ex Plin. lib. xvui. cap. 19. Vir- Ejnsniodi ager vocatur etiam requie- 
 
 gil. Georgic. lib. i. ' Alternis idem tus. Contra, restibilis ille est, qui
 
 MF.TAMORPHOSEON LIB. IV. 279 
 
 festim bestiam iic : jubet summa cum diligentia reportari. 
 Sed suscipiens+ ego, Cavcas, inquam, domine, flagrantia 
 Solis et itineris spatio fatigatam/ coetui multarum/ et, ut 
 audio, lion recte valentium committere^ ferarmn. Quin 
 potiusdomus tiiae patulum ac perflatilem^ locuin,i immo et' 
 lacu aliquo conterininum'^ refrigerantemqiie prospicis ? ' 
 An ignoras hoc genus bestiae lucos consitos, et specus 
 roridos,^ et colles Irigidos, et fontes ' amoenos semper incu- 
 
 sua novalia; imperat ut illinc diligentissime reducatur. Verum ego suhjiciens, 
 Cave, inquam, domine, ne ipsum lasSatam Solis nrdore et longitudine via; cummis- 
 ceas iurbcB multarum bcstiarum, qua, ut accept, non bene habe7tt. Quidni potius 
 provides aliquem locum tuarum adium apertum et patentem ventis, immo et vici- 
 num alicui lacui, et refrigerantem ? An nescis hujusmodi animalia semper versari 
 in nemoribus opacis, et speluncis humidis, et Icptis collibus, et prope fontes gelidos? 
 
 cap. 20. Coliimellam de Re Riistica lib. ix. cap. 1. Elmenh. Assentireni 
 ciiin Florid, et ego, si Mstos nomine citassent. Ego id in nullo reperi ; sed 
 vivaria intelligo per novalia, qnoinodo videntiir etiam vocaii qua^vis rustica 
 pracdia. Viigil. Eel, i. 71. ' Inipius liaec tarn culta novalia miles habebit.' 
 Alison, in Mos. vs. 332. ' Clausos conseptogurgite pisces Apiicas scopulonim 
 inter captare novales.' In Pith. iret. Ond. — 4 Gnelf. sec. suspiciens. Id. — 5 Pal. 
 sitgii)attam, GueW. sec. sagittatam. Id. — 6 Pith. c./errtr«m midt. Id. — 7 Pal. 
 7ion comm. D'Orv. Fux. non committe. Oxon. Guclf. ambo, non comite: in 
 qiiibns abundat no7i. \n ixwX. concomitare 1 Id. — 8 ¥\or. perfabilem. Elmenh. 
 Per elenientnm b exaratiir qnoqiie in Reg. P'ux. Guclf. sec. Pal. Oxon. Par. 
 et excuditur in Edd. Junt. post. Elmenh. ac Scriverii. Nil tainen moveor, 
 quo minus serveni literain t. Vide ad p. 54. lib. iii. 'Patore perflatili.' 
 Oud. — 9 Sopingius apposuit inargini, vel immo et. Frustra. Sic pag. 78. ' Ift 
 nscpie diluciilum ; immo et in nuiltum diem.' Adde ad lib. viir. pag. 163. 
 ' Immo etiam.' Id. — 1 D'Orvill. male prospicias. Id. — 2 Pal. torsidos. Ciul. 
 Rhodiginus Antiq. Lect. 1. xxv. Elmenh.— 'i Lege: monies. Neqne enini 
 ursae inter aquatilia, quae fontes incubant. Cod. Berlin, scribit, calks ama;- 
 nos: et Palat. superincuhure, nnn semper incub. Wower. Rectius Bert, calks 
 amanos. Sciopp. in Synib. et Susp. Lect. ii. 8. Fontes frigidos et calles amce- 
 nos. Sic Bert. Vulgo, et colics frig, et fontes a. In Flor. rh colles frigidos non 
 
 NOTiE 
 
 quofannis aratnr, et seritur. Hie loquens: ' Auris, et salutari tempe- 
 
 novalia, si gerniana lectio est, intel- ramento perflatilis.' 
 
 lige praedia rustica. Sciopp. ait se ' Lacu aliquo conterminum] Sextus 
 
 qiiibusdani in libris legisse : jubet vi- casus pro tei tio ; dicitur mini * alicui 
 
 tariis s«(s, ^c. quod facile praptulerini. conterminus.' Ablativum hunc rc- 
 
 De vivariia feranim Columella viden- gere vidctur prxpositio ' cun),' quae 
 
 diis libii noiii initio. ingreditur coinpositioncni nominis 
 
 •I I'ajlalikm locum\ Ammiaii. Mar- * conterminus.' 
 cell. lib. \xn. dc Alexandria urbe
 
 280 Al'ULEII 
 
 bare ? Talibns monitis Demochares perterritus, nurae- 
 rumque perditorum ^ secum recensens, non difficulter assen- 
 sus/ ut ex arbitiio nostro caveam locaremus. Sed et nos, 
 inqiiam, ipsi parati^ sumus hie ibidem pro cavea ista ex- 
 cubare noctes;'^ ut aestus et vexationis^ incommodo bestiae 
 fatigatae et cibum tempestivum et potura solitum accuratius 
 oflferamus. Nihil indigemus labore isto vestro/ respondit 
 ille. Jam paene tota familia per diutinam consuetudioem 
 nutriendis ursis^ exercitata est. Post haec ' vale facto, 
 discessimus : et portam civitatis egressi, monumentum 
 quoddam conspicaraur procul a via, remoto^ et abdito loco 
 positum. Ibi ' capulos carie et vetustate semitectos, quis 
 inhabitabant pulverei^^ et jam cinerosi mortiii, passim ad 
 futnrae prsedae receptacula reseraraus : et, ex discipliiia 
 sectoe servato ^ noctis illutice ^ tempore, quo somnus ob- 
 
 Demnchares territus his monilis, et repulans apud se quot jam amisisset, non ccgre 
 asse)itiens meis verbis, Ubenter permisit vt collocarcmiis caveam, (juemadmodum 
 nobis libuisset. Quin et nos quoque, inquttm, prasto adsumus tibi acturi excubias 
 noctibus hoc ipso in loco ante hanc caveam, tit minislremus majori cura et escam 
 statis horis, et potum consuetum bellucE debilitatcB molestia caloris et juciationis, 
 Nihil opus est nobis opera ista vestra, reposuit ille : jam fere omnes mei servi longo 
 iisu periti sunt alendarum ursurum. Post hac vale dicto abiimus: et egressi extra 
 portam vrbis conspicimus quoddam vumuntentum exstructum longe a via, in loco 
 semotu, et occulto. Ibi aperimus hinc inde quasdam sandapilus tuntum semiopertas 
 ex putredine et vetustate, in quibus erant cadavera jtim conversa in pulverem et 
 cineres, ad ea rccipienda, qute rapturi eramus : et observato secundum prascriptum 
 nostrce artis tempore noctis, quo lunu 7iou luccret, quo tempore somnus irrepens 
 
 •^■^^ ^^^-^s-.^^ 
 
 comparet. Elmenh. — 4 Non diff. assensiis, vt e. a. n. caveam hear, facile per- 
 misit. Fiix. non d. a. tribuit, ut e, a. n. c. I, et -rh. facile permisit absunt a Ms. 
 Roald. — 5 Nos, inquttm, parati. Flor. nos, i, ipsi p. Elmenli. Th ipsi addidi 
 turn hiijiis codicis, turn D'Oivill. Guelf. pr. et Ed. Jiint. post, fide : utjam 
 ante me fecit Scriveiiiis. Oud.— 6 Berlin, node, perperani, uti aliquot Mss. 
 Horat. r. O. 23. 7. ' Longas perennte noctes :' ubi dorniitavit Bentleius Ion- 
 gam nocfem leponens. Id. — 7 Oxon. et Piih. astusin vex. Mox Edd. Junt. Aid. 
 ajferamus : piave. Id. — 8 D'Orvill. inepte /a/i. ««s<ro. Id. — 9 D'Orv. n. nolis. 
 Fnerat forsan veluis pro beluis sen belluis. Id. — 1 Post hie. M. Post hac. Putean. 
 Ed. Junt. pr. Post hinc. Pitii. Ed. Vicent. Post hoc. Sed Edd. Junt. post. 
 Aid. Colin. Flor. Post htec ; ut est in D'Orvill. Fux. Guelf. pr. aliisqiie. In 
 ceteris Post hjc, ut passim variatur. Vide ad pag. 4. lib. i. Oud. — 2 Guelf. 
 sec. remolum. Id. — 3 Ed. Vicent. Ubi. Id. — 4 Ms. Par. Guelferb. pr. pul- 
 veris. Guelf. sec. pu/ieri. Id. — 5 Bert, scrutato, male. Supra: ' Observatis 
 opportunis temporibus.' Elmenh. Consule ad Luc. i. 601. ' Sidera servare.* 
 
 NOT^ 
 
 » PerditoruWil Supple, animalium.
 
 MEIAMORFHOSEON LIB. 1\. 281 
 
 vius 7 impetu primo coida mortaliiim validius^ invadit ac 
 premit, cohortem nostram gladiis armatara ante ipsas 
 [76] fores Democharis, velut expilationis^ vadimonium,* 
 sistimiis.' Nee secius ^ Thrasyleon, examussim " capto 
 noctis latrocinali ' momento, prorepit cavea : '' statimque 
 custodes, qui prope sopiti''" quiescebant, ad unum omnes, 
 mox et janitorem ^ ipsum, gladio conficit ; clavique sub- 
 tracta, fores jaiiuEe repaadit ; nobisque prorate ^ coiivolanti- 
 bus, et domus alveo receptis, demoDstrat horreiim, ubi 
 
 prima cotiamiJie fortius occupat el urget hominum animos, asiituimus nostram ca- 
 tervum instructain ensibus ante ipsam jantiam Democharis, veluti satisfacturi spon- 
 sioni faclte de direptione domns ejus. Nee minus Thrasijleon, occupato puncto 
 noctis cpto latrociniis, placide egreditur cavea: statimque mucrone interfecit omnes 
 ad unum custodes, quvtqunt erant strati prope ipsum dormientes, continuoque ipsum 
 quoque ostiarium ; ereptaque ipsi clave apcrit valcas ostii ; nobisque accurrentibus 
 celeriter, atque introduclis in inleriora cedium, ostendit cellam, in quam callide ob- 
 
 ■^ ^ ^^V^-^^.^s/'^^ 
 
 In Pal. Guelf. sec. servate. Oiul.— 6 lllumino. Fiix, illunio. Veruin alibi 
 (lib. VI. pag. 111.) iinptia? Prosei()in;p dicnntiir illuniiiice. Rnald. Fiilv. et 
 Palat. lib. illunio. Plinio : ' Nox illiinis.' Apiil. ' Illunis caligo.' Wower. 
 r>Is. illunio, qiiod Fiilvio probatnr ob Plinij locum in Epistolis, quo nox illu- 
 nis dicitiir. Probatnr et milii : qui similia multa niemineiini effeni, ut ' vul- 
 garius ' et ' vulgaris,' ' singulaiius' et ' sinj;ularis,' &c. Sciopp. in Stjmb. Illunio. 
 lla Pal. et Flor. Vulgo, illumino. Lil). ix. ' Tf nebris 111(111* caliginis impedi- 
 tus.' Sidoniuslib.il. Ep. 2. ' Qiios a niuralibus excubiis non dies iiingui- 
 dus, non nox illunis et tui bida, receplui canere persuadent.* Elmenh. — 7 Flor. 
 obius. Elmenh, — 8 Par. et Ed. Flor. ia/((/i(S, minus bene. Conjtcit CI. Wasse 
 valdius. Scd non ila solet Anctor. Passim vero 'valide' et ejus derivata 
 liabet. Oud.— 9 Pal. expilntoris. Id. — 1 Guelf. sec. am. \>v. insist. Id. — 2 Pal. 
 Guelf. sec. serius. D'Orvill. sectius. Vide Heins. ad /En. ix. 442. /(/. — 
 3 D'Orvill. hitrocinalis. Id. — 4 Edd. Jiint. Aid. caveam. Ne audias. Id.— 
 5 HIox ad unum omnes, etiam Jan. Distingue ex Flor. omnes ad unum, mox 
 etiam j, Elmenh. Astipulaiilur Palat. ()\on. Reg. Fnx. in quo ad ttnum 
 omnes, mox et. Immo et Edd. y\ld. ac Juiit. post, cum Scriv. et Flor. Secu- 
 tus sum Cod. Regli ordiuem. Vulgo erat, mox ad unum o. ^c. Oud. — G Guelf. 
 
 NOT/E 
 
 * Velut expilationistadimonium]Qi\d- niiis, regula falircruin est, quam Ar- 
 
 81, policiti nos expilaturos Democlia- cliitecti, cum opus probani, rubrica 
 
 ris doinum, fidem liberare velleinus ; illinunt: vel tabula qu;rdam, qua 
 
 liora condicta sislimus nos ante ejus ntuntur fabri ad saxa co;v(jiianda. 
 
 fores, sicut in Judicio prxsentes sisti Hinc ' exanuissini ' ct ' ad amussim :' 
 
 Solent ad vadiinoniiim. Lociitio est accurate. 
 
 e medio foro siiinta. Horat. Satyr. " Qui prope sopiti, 8fc,'\ Reponit 
 
 1. lib. I. ' Ille, datis vadibus, qui Pricacus ;ho/»c, satis Apuleiane. Su- 
 
 rure extractus in urbein est.' pra : ' Probe nudatum carnibus co- 
 
 " Examussim} Amussis, inqiiit No- rium.'
 
 382 APULEII 
 
 vespera7 sagaciter argentum copiosum recondi viderat." 
 Quo protinus perfracto ^ confertEe manus violentia,' jubeo 
 singulos coramilitonum asportare quantum quisque poterat 
 auri vel argenti, et in illis eedibus fidelissimorum niortuo- 
 rum occultare propere, rursumque concito gradu ' recur- 
 rentes sarcinas iterare : quod enim ex usu foret omnium/ 
 me solum resistentem pro domus limine cuncta rerum ex- 
 ploraturum solicite, dum redirent.^ Nam et facies ursae, 
 mediis aedibus discurrentis,' ad proterrendos, si qui de 
 familia forte vigilassent/ videbatur opportuna. Quis enim, 
 quamvis fortis et intrepidiis, immani forma tantae bestiae, 
 
 servarat tespere plurima vasa argentea recondi. Qua confestim perrupta impetu 
 nostra dens<B cohortis, jubeo unumquemque sociorum avferre quantum posset auri 
 et argenti, et celeriter abdere in illis habilationibus fidelissimorum mortuorum, ile- 
 rumque remeantes celeri passu asportare nova onera, ?ilam {quod cederet in com- 
 munem utilitatem) me solum remanejitem ante fores cedium observaturum attente 
 singula, donee reverterentur. Nam el forma ursa vagayitis per mediam damum 
 mild videbatur idonea ad extenrndos, si qui forte ex famulis essent expergefacti. 
 Nam quis, quantumvis tnagnanimus et expers metus, conspccta stupenda facie tantce 
 
 pr. prone. Id. — 7 Oxon. a ra. pr. aspera. Id. — 8 Flor. prosfrato. Elmenh. — 
 9 Fiix. confestim confertcB manus V. Roaldiis. Confestim confarcta m. v. Flor. 
 Elmenh. — 1 Viilgo, occultare corpora. Alii, cito gr. male. Lib. i. (imnioli. 
 lib. p. 78.) * Platsere terminos concito gradii deserentes.' Ft, ' Cuisii me 
 concito pioiipio.' Lib. v. ' Alte nusus concito giadn pelago viam capessit.* 
 Id. — 2 Reg. Fnx. residerent. Oud. — 3 Pal. Gitelf. see. Oxon. discurrendis. 
 Id. — 4 Geminatione literarnm, idqiie locis geminis, jnvanda sententia: ad 
 perterrendos, si qui forte evigilassent. De ntroque milii jam persuasum est. 
 Maxinie antem de posteriori, quod sciam Ciceronem, Qnintilianum id verbi 
 ea notione Jisiirpasse. EstetiamapudArnobiumlib.il. adversus Gentes : 
 ' Quibus causis,' iuquit, * nierganiur in somnos, quibus evigilemus.' Itidem 
 Appuleius lib. viir. ' Somnolentis tenebris relictis, ad aliam evigila caligi- 
 iiem.' Steivech. Proterrendos. Sic recte scriptuni. Bas. 1. proterendos. Et 
 lib. viii. scribendum puto : ' Quid miseros bomines et laboriosos viatorcs 
 tani cnidelibus animis invaditis ac proterretis P' Colt. Assentior Fulvio ex 
 nianuscr. reponenti perterrendos: quam vocem in Suspectis quoque Lectioni- 
 bus lib. III. Epist. 8. Apuleio alibi asserui, et ex Cicerone, aliisqne scriptori- 
 bus idoneis confirmavi supra pag. 38. Sciopp, in Symb. Alii, perterrendos. 
 
 NOTiE 
 
 " Horreum, ubi, Sfc. argentum copio- y Quod enim ex usu foret omnium'\ 
 
 sum recondi viderati Horreum hie ga- Preefatio boni ominis causa, harum 
 
 zophylacium est. Sic etiam lib. v. similis : ' Qnod omnibus bene verte- 
 
 ' Altrinsecus Eediuni horrea sublimi ret:' ' Quod felix faustuuiquc esset,' 
 
 fabrica perfecta, magnisque congesta &c. 
 gazis coui-picit.'
 
 METAMORPIIOSEON MB. IV. 283 
 
 nocdi proescrtim, visitata/ non se ad fugam statim concita- 
 ret?^ non, obdito cellas pessulo, pavens ^ et trepidus sese 
 cohiberet?^ His omnibus salubri consilio recte dispositis, 
 occiirrit scasvus^ eventus/ Namque, dum reduces ' socios 
 nostros suspensus * oppeiior, quidam servulus,' strepitus 
 scilicet divinitus + * inquietus, proserpit leniter ; ^ visaque 
 bestia, quae libere*^ discurrens totis aedibus commeabat, 
 premens obnixum 7 silentium, vestigium suum replicat : et 
 utcumque cunctis in domo visa pronuntiat. Nee mora, 
 cum numerosae familiae frequentia domus tota completur. 
 
 heUucB, ac pracipue noctu, non se daret confesthn in fugam ? mow se contineret 
 celUi oppessiilata pavidus et tremens ? His omnibus bene prceparatis salutari con- 
 silio, obstitit sinister Erentus. Dum enim expecto anxius nostros commilitones 
 revertenfes, quidam puer expergefactus strepitu, Diis nempe jubentibus, prorepit 
 placide ; conspectaque ursa, qu<s solufa vagabatur per totam domum, observaiis 
 silentium toto nisu, redit unde vencrat, et narrat omnibus, ut potest, quce viderat 
 in ccdibus. Continuoque tota domus impletur numerosa turba servorum. ObscU' 
 
 Elinenli. — 5 Bert, insica: male. Elmenh. D'Orv. noete, crebra variatione. 
 Vide Bulaeimi ad Quiiitil. Instit. lib. i. cap. 4. f. et alios sappe. In eodem est 
 iuusitata. Ed. Ber. usitafa, corrupte, ut factum crebro. Oud. — 6 Reg;. Fux. 
 statim ad f. se concitaretur. Pith, cunclaret, Guelf. pr. accitaret. Id. — 7 D'Orv. 
 poneres. Id. — 8 Sese cella coh. Cella abest a Ven. et Aid. Colv. Tb cella ex 
 Fl. et Bert. Elmenh. Illud cella glossema puto. Brant. — 9 Viilgo passim, 
 scevus. Contrariiis huic bonus Eventus supra. Colv. Manuscr. (Fulv.) anxius 
 et: Sciopp. in Symb. Hiuc quis conjiceret mancus. Nam et in Palat. ac 
 Guelf. sec. est scenus. Sed hinc potius corruptelae patet ansa. Scevus est in 
 Berlin. Oxon. D'Orv. Fux. et Edd. ante Colv. nisi quod Ed. Bas. pr. det 
 serins. Adi ad lib. i. pag. 13. Oud. — 1 Guelferb. ambo, reducens. Id. — 2 Ed. 
 Bas. pr. «ns«is, et in niarg. suspensos, ut in uno Guelf. a m. pr. male. Id. — • 
 3 Fux. q. servulorum. Roaldus. Oxon. Guelf. pr. quendam scrvttlum. Reg. 
 quid, servulorum. D'Orv. quid, servulis. F. quid, de servulis. Vide ad lib. viii. 
 init. Oud. — 4 Strepitu sc. d. Mea auctoritas valeret, restituereni : strepitu 
 sc. diulino inquictus. Stewecli. Tanquam Deus quis sic voluisset. Colv. Stre- 
 pitus scilicet Fux. absunt. Roald. Quomodo divinitus inquietus, si strepitu? 
 Potius scribenduni, strepitu sc. diutino. Nisi ilia s<re/)i<w scj/ic(?< e glossa sur- 
 repsisse existiniemus. Nam eadeni verba Pal. Cod. ignorat. IVoic. Strepitu 
 sc. non est in Pal. et putat Wower. e glossa subrepsisse. Vide Grut. 1. vii. 
 .Suspic. cap. 12. Elmenh. F. divagantes. Brant. — 5 D'Orv. prospicit leviter. 
 Oud. — G \)'0r\. libera. Verbuni deest Ed. Ber. Id. — 7 Quidam, o^no.riwm. 
 Supra: ' Lenem graduui et obnixum silentium tolerans.' Colv. Pal. ohnixim. 
 hVn, obnoxium. Male. Supra: ' Lcnem gradum et obnixum silentium tole- 
 
 NOTiE 
 
 ' Sccevut evenlus'\ Sinister Eventus '^ Strepitus [stirpitu} scilicet divinitus, 
 
 contrarius prospero Eventui ; qiiem ifc] Wower. suspicatur reponendum 
 
 fuisse Dcum supra obscrvavimus, diutino pro divinitus; recte, ut arbi« 
 
 p. 21.5. tror.
 
 284 APULEII 
 
 Taedis, [77] lucernis, cereis, sebaceis/ et ceteris nocturni^ 
 luminis instrumentis clarescunt tencbrae. Ncc ' inermis 
 quisquam de tanta copia processit, sed singulis fustibus, 
 lanceis, destrictis ' denique i^ladiis aimati, numiunt aditus. 
 Nee secus "•■ canes etiam venaticos, auritos illos et horrico- 
 mes, ad comprimendam bestiam coliortantur.^ Tunc ego 
 sensim, gliscente adlmc illo tumultu,'' retrogradi fuga*^ domo 
 facesso : sed plane Thrasyleouem "^ mire canibus repugnan- 
 tera, latens pone januam, ipse prospicio.'' Quanquani enim 
 vitae metas ultimas obiret, non tamen sui, nostrique,^ vel 9 
 pristinoe virtatis oblitus, jam faucibus ipsis ' hiantis Cerbe- 
 ri reluctabat. Scenam** denique/ quam sponte sumserat 
 
 ritas noctis illuminatur facibus, lampadihus , candelis cereis, sebaceis, et aliis in- 
 strumentis lucis nncturncB, Neque nllus ex ianta multitudine venit absque armis 
 sed omnes instriicti baculis, hnstis, denique ensibus tiudatis, occupant aditus. Prce- 
 ierea excitant etiam canes illos venaticos prolixis auribus et Iwrrentibus villis ad 
 reprimendum feram. Tunc ego, crescente adliuc ilia turba, retrorsmn fugiens 
 proripio me paulutim ex adibus. Sed tamen ubditus post ostium video Tltrasyleo- 
 nem inirijice reluctantem adversus canes. Quamvis enim pervenisset ad extremum 
 terminum vitce; memor tamen sui, noslrique, et antiqua forlitudinis, repugnabat 
 ipsi gutturi Cerberijam inhiantis. Denique retinens cum spiritu personam, quam 
 
 rans.' Elmenh. Scil. p. 70. ubi eadem varietas. Obnoxium est in sola Etl. 
 Bas. pr. Oud. — 8 Oxon. Guelferb. se6a<?/s. Edd. Vic. Ber. Jnnt. pr. Aid. 
 Bas. pr. se;)aceis; male. Vide ad Frontin. p. 225. Id. — 9 Sep. nocturni.Fux. 
 sebaceis et ceteris nocturnis. Kecte. Roald. Et ceteris. Heec male absunt a 
 vulgatis. Elmenh. Praeterquam ab Ed. Jiint. post, quae eas voces e Mss. 
 Floreiitinisjain addidit, agiioscentibus illas qtioque Oxon. Piih. Par. et Ber- 
 lin, cum Edd. Scriv. et Flor. Verissime ; sive sumas ra ' cereis,' 'seba- 
 ceis' substantive, sivejungas 'ta;dis' et ' lucernis.' Gemintis est locus]. 
 XI. p. 244. 'Lucernis, ta?dis, cereis, et alio gcnere facti luminis, (vel, a/(o, 
 id genus facium, lumine,) siderum coelestium stirpem propitiantes :' ubi vide. 
 Oud. — 1 Guelf. sec. Ne. Id. — 2 D'Orv. singulis. Guelf. sec. singula. Id. — 3 
 Sic Mss. plerique. Ed. Her.dislruclis. Vulgo districtis rursus. Vide ad lib. 
 HI. pag. 45. Id. — 4 Secius lego, ut et post paulo, ubi est ' uec secus alius,' 
 secius prteferam. Brant. — 5 Oxon. coartantur. Oud. — 6 Ms. D'Orv. Edd. 
 Junt, pr. Aid. Thrasyleon. An fuit Tlirasyleona 1 Id. — 7 Bert, conspicio. 
 Elmenb. — 8 Noslrique. Fux. unquam. Oud. — 9 Regius, nee. Id. — 1 Oxon. 
 ipsius, quod praefert Priceeus, non ego. Id. — 2 Fux. quippe. Roaldus. Flor. 
 
 NOTiE 
 
 ^ Gliscente illo fumidlu] Plant. Asi- trogradus,' 
 
 naria : ' Pulcbre boc gliscit pra;lium.' '' Scenam} Personam scenicam ur- 
 
 Id est, crescit. sae, quam induerat. Scena tamen 
 
 <= Retrogradi fuga'] Ab adjective proprie est 'Iheatri frontispiciuni. 
 
 ' retrogradis,' pro quo usitatius ' re- Vide Vitruv. lib. v. de Arcbitect.
 
 METAMORi'HOSKON LIB. IV. 285 
 
 cum anima retinens, nunc fngiens, nunc resistens, variis 
 corporis sui schemis ' * ac motibus tandem domo prolapsus 
 est. Nee tamen, quanivis publica potitus '^ libertate,'' salu- 
 tem fuga qu£erere potuit.'^ Qiiippe ciincti canes de proximo 
 angiportu satis feri, satisquc copiosi, venaticis illis, qui 
 commodura domo" similiter insequentes processerant, sese 
 commiscent^ agminatim. Miserum funestiimque specta- 
 men9 aspexi, Thrasyleonem nostrum catervis canum saevi- 
 
 ultro indiierat, viodo vertens terga, modo reluctans, diversis figurls ac molibiis sui 
 corporis evasit demum ex adilnts. ?^'eque iamcu pntnit conservurc titam siiain 
 fiigiendo, quamvis redditiis essct puhlica liberlati. Oiraies enim canes ex proximo 
 vico vahie truces et mvlti admodum adjungunt se turmatim venaticis illis, qui eodem 
 tempore prodierant ex (edibus persequentcs ipsum similiter. V'idi spcctaciduiu 
 trUte ac miserandunif Thrasyleonem nostrum circumdatum atque ohsessum ugmini- 
 
 ^^■^^^.^^^^^^^ 
 
 Codicis lectio est. Vulgo, scemajn. Elmenh. — 3 Sch. Sic reposiii, ciiin vnlgo 
 male legi putarem : scenis. Nonius Maicellns : ' Petaniistae a Vetcribtis 
 clicebantiir, qui saltihiis vel schemis levioribns moverentiir.' Item: ' San- 
 niones liicuntur a sannis, qui sunt in dictis fatui, et in motibus, ct in sche- 
 mis :' lit feliciter Lipsius duoi)iis istis locis lescribit. Queni secutus etiam 
 hnnc sic emendare non dubitavi. Sunt qui semper in scriptore nostro, ubi 
 scena positnm est, sc/iema legendum censeant : ut lib. ii. supra : ' Veneiabilis 
 scenee facie :' et hie panlo ante : ' Scenam denique, quam sponte snniseiat :' 
 et post aliquotiens. lideni etiam legi in Seneca non ferant Epistola xcix. 
 ' Vidi ego in funere suoruni vereudos : in quorum ore amor euiineb;it, re- 
 motii omnium legentium scena. Nihil erat, nisi quod veiis dabatnr affecti- 
 bus.' Nee in Tertulliano de Anima: 'Cur ipsam corporis scenam tempus 
 aboleverit.' Ant in Siilonio : ' Scenaj ma'niiim pultlicorum.' Eodem enim 
 modo r.bique 'scena' positum, quo sjrpins apud Nostrum. Colv. Scenis: 
 I. e. tiguris, motibus, quo ex loco P. Fabius pntavit omnibus locis restituen- 
 dam illam voceni ; nt infra, pro rcnerabili scena, legebat venerahili schema : 
 Prise, lib. vi. (p. G79.) et Nonio ?darcel. Sed quis tandem modus foret tot 
 iiitrgros auctorum locos turbandi pervertendicjue ? In solo Apulcio (ne de 
 exteris lotiuar) septies plus miuiisve peccandum esset. Hoc est enim pec- 
 care, cum recepta et frugi lectio suis sedibus di-turbatur. Itoald. — 4 Guelf. 
 sec polius. Oud. — .5 Pith. libt:r(dHate. Id. — G Palat. potui. Id. — 7 Pith, com- 
 modo domum. Male, tleins. incommodnm. Dixi alibi. /rf. — 8 Oxon. se. Palat. 
 admicent. Pith. Gnclf. pr. commissent : sed Reg. Fux. Guelf. sec. Oxon. 
 obmiscent : quod non temere spernendum opinor. Nam Anclor mnltus est in 
 nsu praepo-itionis ' ob.' Vide Indicem. Id. — 9 Spectalian. licroaldns rc- 
 Rcribit spectnculiim. Spcctatum, ut Postiilatum, Denuntiatum, Depensun), 
 et id genus alia. Colv. I'lix. spectamen. Itoaldus. Ful. spectamen. Alii, spcc- 
 taculum. W'ower. In Snspectis (lib. ii. Ep. 8.) corrigebam, spcctatu. Sed Ms. 
 Iiabel spectamen: qua voce Plantus non sen)el usnsest : et hie libri vii. pag. 
 117. ' Novum et lierc;des memorandiun spectamen.' Etstatim: turbellis im- 
 misccor. Sciopp, in Synib. Spectamen. Sic mendjr. Flor. Alii, spectacidum. 
 
 NOT/E 
 
 ' .S'cAcmJs] Fignris ct gestibus(/>os- ct ' schema '' schcmatis.' Grxcuiii 
 lure*). Dicitur 'sclieniu' ' sclicnvj',' est (rxvi^"^) habitiu.
 
 286 APULEII 
 
 entium cinctum atque obsessum, multisque numero morsi- 
 bus laniatura. Denique, tanti doloris inipatiens, populi 
 circumfluentis tiirbelis ' iramisceor ; et, in quo solo ^ pote- 
 ram celatira ' auxilium bono- ferre commilitoni, sic indagi- 
 nis principes* dehortabar : O grande, inquam,^ et extre- 
 mum ^ flagitium ! raagnam et vere pretiosara perdimus bes- 
 tiam. Nee tamen nostri sermonis artes infelicissimo pro- 
 fuere ^ juveni. Quippe quidam procurrens e domo, proce- 
 us et validus, incunctanter^ [78] lanceam mediis injecit 
 ursae praecordiis : nee secus alius. Et ecce plurimi, jam 
 timore discusso, certatim gladios etiam 9 de proximo conge- 
 runt.' Enimvero ^ Thrasyleon, egregium decus nostras fac- 
 tionis, tandem immortalitate digno illo spiritu expugnato 
 raagis/ quam patientia,' neque clamore, ac nc^ ululatu 
 
 bus camim crudeliter irruentium, et jam lacerafum plurimis morsibus. Postremo, 
 non suDtinens tantuin dolorein, admisceo me turhis populi illuc concenienlis undique, 
 et {in quo una poteram ferre occultam opem optima socio) sic dissuadebam instiga- 
 tores canum: Ofacinus, inquam, immune et probrosum ! jacturam facinius magna; 
 bellucB et vere pretiosce. Neque tamen solertia meorum verborum quicquam pro/uit 
 infortunatissimo juveni. Quidam enim magnus et robustus provolans ex adibus 
 absque mora adegit liastam in media viscera ursce : aliusque similiter. Ecce per- 
 inulti, deposito jam metu, ingerunt certatim enses, et cominus quidem. Thrasyleon 
 autem, eximia gloria noslrce caterva, oppressa tandem ilia anima digna immorta- 
 litate potiusquam devicta constantia, nulla voci/eratione violavit fidem jurisjurandi, 
 
 Rom. spectatum. Elmenli. — 1 Turbulis. Fux. turbellis, pro quo lege turbelis, 
 m supra. Roald. F[or. turbelis. Elmenli. Sic etiam Oxen, et Palat. bene. 
 Turbellis Fulv. Gnelf. ambo, et Ed. Junt, post. Turbulis in reliqiiis Mss. et 
 Edd. Vide ad lib. in. pag. 62. ' Inter ipsas turbelas Grsecoriim.' Oud. — 2 
 Solo abest a Palat. et Oxon. fd. — 3 Celatum. Emcndat Lipsius : celatim. 
 Quod mihi verisimile fit. Sisenna enim lib. vi. Historiarum : ' Quam max- 
 ime celatim poterat, in insidiis suos disponit.' Colv. — 4 Pal. Oxon. Pith. 
 princeps. D'Orv. principem. Oud.— 5 D'Orv. Pith, itiquit. Fortassis est de- 
 lendum. Vide tamen ad lib. i. pag. 16, ' Subjicio : Bt;nigne, inquam.' Id.— 
 6 Bert, immune. Elmenh. E glossa. Oud.— 7 D'Orv. Oxon. Pith. Fux. 
 Guelf. sec. profuerunt. Id. — 8 Incontanter. D'Orv. Guelf. incHncianfer, solita 
 variatione. Id.— 9 Edd. Colv. Vulc. Par. sen Merc, etjam. Id.— 1 Congerunt 
 deest Regio, Fux. Id. — 2 Enimv. Et hoc exulat a Regio, Fux. Noster liabet 
 Bertinus. Id. — 3 Magis, q. pat. Exciderunt hze voces per incmiam ex Ed. 
 WoVFerii, et hinc Pricaei. Id. — 4 Sic reposui cum Mss. D'Orv. Oxon. Guelf. 
 pr. et Ed. Junt. post, ac Pric*i nota. Vulgo nee, quae vorula deest Fux. 
 Vide ad 1. ii. pag. 35. ' Ne obliquanda quidem.' Placebat Heinsio ejulatu. 
 
 NOTiE 
 
 ^Spiritu expugnato magis, ^c] Aniissa priiis vita, qnam patientia.
 
 METAMORPHOSKON LI li. IV. 287 
 
 quidem, fidem sacramenti prodidit : sed jam morsibus lace- 
 ratus, ferroque laniatus/ obnixo'^ mugitu et leiino frcmitu 
 praesentem casum geneioso vigore tolerans, gloriam sibi 
 reservavit/ vitam fato reddidit. Tanto tamen terrore tan- 
 taque formidine* coetum ilium turbaverat, ut usque dilucu- 
 lum, immo et in multum diem, nemo quisquam fuerit ausus, 
 quamvis jacentem, bestiam vel digito contingere: nisi tan- 
 dem pigre ac timide quidam lauius paulo^ fidentior, utero 
 bestiae resecto, ursae ' magnificum despoliavit latronem.^ 
 Sic etiam Tliiasyleon nobis perimitur; sed a gloria non 
 perivit.^ ^ Confestim itaque constrictis ' sarcinis illis, quas 
 
 ac ne ejulaiu quidem. Verumjam dilaniatus morsibus, et discer plus f err o, simulans 
 toti.s viribus mugitum et clamorcm belluinum, sustiiiens egregia virfute prcBsentem 
 sortem, reservavit sibi laudem, effiavit animam. Perculerat 7iihilominus turbam 
 illam tanto metu et tanto timore, vt ad auroram usque, immo et ad multam lucem 
 nemo prursus ausus fuerit tangere vel extreme digito betluam, quamvis stratum 
 humi: sed lanius quidam, paulo audacior ceteris, discisso tandem lente ac trepide 
 ventre belluce, nudavit inclytum prcedonem latentem in ursa. Sic Thrasyleon 
 quoque interjicitur nobis ; sed non interiit, quantum ad gloriam. Nos ergo collectis 
 
 *^~^^-^*^^^^ ^^ 
 
 Vide ad I. iv. p. G5. Id. —5 Malebat Heinsiiis, lancinatus. Id piagis morsi- 
 bus pag. prapc. conveiiiret. Sed vide ad lib. viii. p. 156. ' Miilto dente la- 
 iiiavit.' Id. — G Oxon. Giielf. pr.ohnixu. Id. — 7 Rom. Venet. reseravit. Col- 
 y\\\h.V\i\. reservavit, et titam f. r. Roaldus. Bert, et Rom. reseravit: male. 
 Elmenh. Ed. Vicent. etiam jvserut'i/. \ieY.reservit. In Regio et Guelf. ntro- 
 que inierjicitiir cpioque et, pro at. Friistra. D'Orv. vitam et. Oiid. — 8 Oxon. 
 fortiludine. Fux. tanta form. Id. — 9 Basileenses Patilo, tanquam proprinm 
 nouien. Colv. Patilo. Fux, paulo, quod vidit etiam Beroald. et Aid. Roald. 
 ■ — I Fux. utero resecto ursa. Verum abesset rb urscs, et besticB retineretur, 
 e re Apiileii magis videretur. Ita enim seepissime appellavit absolute. Roald. 
 To urs(B male abest a Vulcanii editione. Elmenh. Illud bestice nt Glossema 
 jngulo. Brant. — 2 Uert. interimitur, sed a gloria 7ion interivit. Elmenh. D'Orv, 
 voOis. Oxon. picio. In Guelf. pr. cornipte, ?j. peivium cum Glossa mani- 
 festo, lu Guelf. sec n. pm. A nobis usque ad seq. nobis desunt Regio, Fux. 
 
 Oud. I'erivit. Scriptum id fuit apxa'^KcHs, pro perihit. Plautinam sentcntiam 
 hiiic in aiiimum fuisse verisimile est, ex Captivis : ' Qui per virtutem perilat, 
 non interit.' Opiiiinnem nostram non qiieo commodius, quam ipsius Apuleii 
 germaiio loco stabilirc, qui eodem hoc libro : 'Sed ilium iitcumque virtus 
 sua pcremit, inter inclytos regcs ac duces prapliornm tanii viri memoriacele- 
 brabitur.' Dabo locum, in quo c contrario B pro V imniigrasse censeo. 
 
 NOTiE 
 
 8 Ursa magnificum despoliavit lalro- placucrlt Pricapi lectio, qui reponit 
 
 Tifm] Hanc lectionem si retineas, urscB ursa, pro ursa, refer ad ' despoliavit,' 
 
 lutroncm intellige lalronem, <|ui pii- ct expone : nudavit pcUe iirsap. 
 tabatur nrsa, latrouem sub ursa ja- '' ThrusyUon peritnitur ; sed a gloria 
 
 centem, ut cxposui. Si vero magis won peririt] In banc sentcntiam Ta«
 
 28^ APULEII 
 
 nebi?! servaverant fideles illi''- movtni, PlateeEe terminos' 
 concito^ gradii deserentes, istiid apud nostros animos ideu- 
 tidem reputabamus, merito nullani Fidera in vita^ repcriri ; 
 quod ad Manes jam et inortiios ^ odio perfidiaj nostra demi- 
 grarit.^ Sic onere vecturge, simul et aspera? 9 vise toti fatigati, 
 tribus comitum desidcratis,' istas, quas videtis, prsedas ad- 
 veximiis.^ Post istum sermonis terminura, poculis aureis 
 memoriae defnnctorum commilitonum vino mero libant ; > 
 dehinc, canticis quibusdam Marti Deo blanditi,^ paiilulum 
 
 protitius snrcinis illis, guas Hit fidi mortid nnhis asservarant, reliclis veloci passu 
 finibus PlatcEarum, hnc recogilabamus idenlidem iiubisciim,jiire nuUam fidcm inve- 
 niri in vita ; qaoniam ilia exosa nnstraiii perfidiam descendit ad Inferos defunctos- 
 que. Sic cum csseimis oiunes defessi poudere sarcinarum, et asperitate itineris, 
 atnissis tribus ex 7wstris sociis, apportaviinus lure spolia, qua cernilis. Finita 
 oratione his verbis, ejfiindunt vinuin cruteribus aureis in memoriam sociorum mor- 
 tttonim ; deinde, cum demulsissent Dcum Martem quibusdam hymnis, tantisper 
 
 Cassiodorns libro vi. Varianmi in formula praefecti annonaB ; ' Per ofRcinas 
 pistorum cibosque disciirris, et iimnditiam paiicis exigis, iicc vile jndicas, 
 unde te possit Roma landare.' An ferendiiin sit discurris per cibos ? Milii 
 certe is cilxis non sapit. Pnto in antiquis f;i!sse, bicnsque discurris pro 
 vicosque. Id an ad palatum sit ernditiorum, audiam. Stciceck. — 3 Edd. Aid. 
 Junt. post, constrinctis. Oud. — 4 IMss. Flor. Oxon. Fiix. Pa!. Ed. Junt. post, 
 carent TiJ) illi. Sed vide ad 1. i. p. 2. In Fiix. fidelem. Id. — 5 Cito. Fiix. 
 concito. Roaldns. Pal. et Fulv. concito. Wowerins. Ms. contifo: quod statim 
 seq. pag. legitnr. Sciopp. in Symb. Concito. Vnlcati, cito. Male. Elmenh, 
 At VVoweriiis ila jam rej>osuit verissiine ex perpetiio Nostri stylo, et con- 
 sentientibns Mss, O. prater Giielf. sec. Vide Pric. et Indie, et ad p. 76. 
 Ourf.— 6 Fiix. in vita nostra. Roaldns. ]\Is. in vita nostra. Sciopp. in Symb. 
 — 7 Pith. Manis et jam m. Fiix. Guelf. ambo, mansium et m. Oud. — 8 De- 
 migravit, Flor. demigraril. Elmenh. Bene sic (]noque PitliKanus, et edidit 
 Scriverius, et baud abhsdunt Fux. Guelf. pr. ^)\^)\\. dimigrarit, Va.\. Giielf. 
 sec. demigrati. In Ed. Bas. pr. dimigravit pessiine. Odio <lepst D'Orv. 
 Pro sic In Guelf. sec. scio. Oud. — 9 Asperitate. Flor. asperu. Elmenh. — 1 
 Manusc. Fulv. dcsertis. Sciopp. in Symb.— 2 Guelf. pr. aduximus. Oiid. — 
 3 Postrema omnium editio : libantes. Colv. Fnx. bibunt. Aid. vero Itbant. 
 Roaldns. Guelf. sec. /(itraj/f. Par. bibant. Ed. Bas. pr. libans : sec.libantcs. 
 Ond. — 4 Palat. non habet Deo. In Oxon. blandita. Id. — 5 Etenim. Grut. 
 
 NOT^ 
 
 citus in Vita Julli Agricolae : ' Qnan- sterilem.' Et in Apologia : 'Umbia 
 
 quam medio in spatio integrae aatatis ignobilifatis tibi a probatore obslitit.' 
 
 abrcptus, quantum ad gloriam Ion- Plant. Truculento : ' Ab ingenio im- 
 
 gissimum zevum peregit.' Praeposi- probus.' 
 
 tio 'a' hoc loco valet, quoad, quan- ' Platcsce terminos^ Singular! nnme- 
 
 tum ad. Sic libro i. ' Transtulit in ro hie effert Plataeani urbem, qiiani 
 
 aliani civitatem summo jugo niontis supra Plata-as dixit nuniero multitu- 
 
 exasperati sitam, et ob id ab aquis dinis.
 
 MfiTAMORFFIOSliON LIB. IV, 289 
 
 conquicscunt. At euim ' nobis anus ilia reccns hordeum 
 affatira et sine ulla mensura largita est; ut equus quidem*^ 
 mens tanta copia,^ et quidem solus potitus, [79] salias^ se 
 coenasse coenas'' crederet. Ego vero, quanquam alias hor- 
 deum tunsum minutatim, et diutina cogitatione jurulentum 
 semper essem,9 ' riraatus angulum, quo panis ' reliquiae 
 
 (lormiiint. Vttula autem ilia distribuit nobis hordeum recens abunde, et sine modo ; 
 ndeo ut mens quidem equus putaret se ftiisse cxceptum epulis Poniificulibus, cum 
 fructus csset tanta abundantia hordei, et solus quidem. Ego vero, quamvis untea 
 semper comedissem hordeum coritusum minutatim, ct diu sectum, condilum jure ; 
 scrutatus unguium, in quo residua panis totius illim turbce coacervuta fuerant, ex- 
 
 At enim. EInienli. Scil 1. vii. Susp. c. 12. Verissime ; ut scrvanint Oxon. 
 Palat. Pith, et moniiit Piica'us. Vide Ind. Floridi. In. Reg. Fiix. Giulf. 
 utroqno, el Par. est, At nobis. Oud.— 6 Non inscite conjecit vir doctus 
 (jududam ; sc\l. c\im adliuc cram Lucius. Sed vide L iii. p. GO. 1. iv. p. G3, 
 ' Cum asino vel equo inco.' Id. — 7 Tanta copia. In altero Flor. le<;iliir, te 
 copiosa. Elii.enh. Sic ibi legitiir pro varia icctione. Pro mensura in Oxon. 
 G nelf. pr. »n?«ma, et mox equidem prave. Oud. — 8 Saliarcs. Flor. salies vel 
 saliens : deleta voce ccenas ; male. Vide Indicem. Elmenh. — 9 Et diutina 
 reseclione virulentum semper eserim. Sic reposui, maxinii Lipsii secnttis sen- 
 tciiliam. Uuidain refectione : nW'i cogitatione. Deuiqiie Beroaldus ag'ita^ionc. 
 Diiitina resectione, quia vetus et diu a stipulis resectum, recisuin. Colv. 
 Fux. nunquam a. hordeo cibatus sum minutatim, et diutina cogitatione jurulentum 
 s. e. Beroald. legit ugitatione. Roald. Emenda, diutina refectione jundenlum. 
 Wovverius. Flor. i. nunquam alias hordeo cibatus sum. Durantius, 9. «. <!(nsMm 
 munitaverim. Dein diutina refectione jurulentum. Sic Flor. i. In altero est, 
 d. cogitatione j. Bert. d. cogitatione virulentum. Schickerad. d. aquatione j. 
 Vide Durantium Variar. Lect. 1. 1. ell. Flor. s. esse. Elnienli. — 1 Reg. Fux. 
 
 NOTyE 
 
 '' Sal. [Saliaresl ccenas'] Lib. iv. [resectione, jundentum semper ederim, 
 
 ' Proxinium castelliun petam, inde ^c] Ha-c est scriptura Pricaeana et 
 
 vobis Saliares epulas comparatiirus.' Scriverianac editionis, nisi quod vir- 
 
 Vetustissinium Sacerdotuni genus gulam interposui inter voces resec- 
 
 fuit apud Romanos Salii, sic dicti a ti on e ci jurulentum. Sensuscst: Ego 
 
 ' saliendo,' quod delapsa ccelo ancilia vero, tametsi alias, etiain dum homo 
 
 saltantes fcrrent. Saliares coenae et esscni, solerem edcre hordeum minu- 
 
 Pontificales canae sunt lautae et opi- tatim, et diutina resectione tunsum 
 
 parae, qualcs erant Pontificum, nou (orgemonde), jurulentum, id est, iu 
 
 sine vino generoso. Horat. lib. i. jure coclum, (cujusmodi ctiamnum 
 
 Od. 37. ' Nunc Saliaribus Ornare editur addito^saccharo, prodestcjuc 
 
 pulvinar Deorum Tempus erat dapi- macilcntis et tnssiculosis), sicque ab 
 
 bus, sodales.' El lib. 11. Od. 14. ' Et hordei non conditi esu, asinus factus, 
 
 mero Tingct pavimentum superbum non tantopere abliorrere debcrcm ; 
 
 Pontificum potiore crenis.' tanien, quia panis reliquias in angulo 
 
 ' Ego vero, quanquam alias hordeum reperi, malui lis me sutiare. Alia: 
 
 tunsum minuLatim, cl diutina cog, tfc. (piiedam ediliones habent : et diutina 
 
 Delph. et Var. Clut. Apul T
 
 290 APULEII 
 
 fotius multitudinis congestse fuerant, fauces diutina fame 
 saucias et aianeantes "" valenter * exerceo. £t ecce, nocte 
 promota, latrones expergiti castra commovent: instructiqiie 
 "varie, partim gladiis armati, in Lemures reformati ' " con- 
 cito se gradii proripiunt. Nee me tamen instanter ac forti- 
 ter manducantem vel somnus imminens impedire potuit. 
 Et, quanquam prius, cum essera Lucius, unico vel secundo 
 pane contentus mensa decederera, tunc ventri tam profundo 
 serviens, jam ferme* tertiura qualum ruraigabam." Huic 
 
 erceo strenue guttur meum lasum longa esurie, et jam contrahens araneas. Et 
 ecce nocte provecta pradones excitati movent castra; et omuti diL-crsis modis, 
 partim armati e7isibus, partim transformati in larvas, celeriter exeunt domo. Ne- 
 t]ue tamen vel urgens sopor potuit me cohibere comedentem avide et strenue. Et, 
 quamvis antea, donee eram Lucius, exirem a mensa satiatus uno aut altero pane ; 
 tunc indulgens mem cUvo adeo capaci,jam manducabam fere tertium canistrum pa- 
 
 panum. Roald. — 2 Vehementer, Fiix. valenter. Valenter sane. Roald. Valenter. 
 Vulgo, vehementer. Elmenb. Valenter edidi anctoritate Codd. Flor. Fax. 
 Reg. Oxon. Pal. Ed. Junt. post, cum Elmenli. et Flor. Supra p. 73. ' Nos 
 pulpis ejus valenter saginantes.' Et sic alii. Dein Fnx. en ecce. Oud. — 3 
 Jleformant. Fulvius conjecit »'f/onna<i. SteMvechlns, se reformant. Neutruni 
 probo ; qviid autem dicam melius, non habeo. Sciopp. in Sijmb. ReforimUi. 
 Haec ignorat Ms. Pal. Vide Gruterum Suspic. I. vii. c. 13. Elmenh. — 4 Ma- 
 iiascr, farina. Sciopp. in Synib, Ex illo Fulv. Cod. nic edidit Scriverius, 
 
 NOT/E 
 
 resectione virulentum. Quod mihi non inhscrendum censui. 
 
 improbatum primitus. Intelligebam ™ Araneantes~\ In quas cibus jam 
 
 enim : Qnainvis antea semper edis- dudnm non intraverat, atque ob id 
 
 sem hordeum tunsiim mlnutatim, et incipientes obduci aranearum telis ; 
 
 vetustate insuave, et quasi venena- quemadmodum loca scopls pridem 
 
 turn, eo quod jam pridem resectum, non purgata. 
 
 hoc est, demessum fuisset; atque anus " In Lemures reformatil Nonius : Le- 
 
 illa tunc temporis recens apponeret mures : larvze nocturnae et terrifica- 
 
 longe suavius futurum ; malui tamen tiones imaginum et bestiarum. Qua- 
 
 pauem in angulo repertum edere. les latronum quidam induebant, quo 
 
 Venim non scrupulum milii, sed Ian- tutius noctu grassarentur, et majo- 
 
 ceam injecit, quod vixdum ab uno rem obviis terrorem incuterent. Le- 
 
 die Lucius noster factus erat asinus, mures dici putant quasi ' Remures' a 
 
 et hie secundus tantom cibus erat, Remo, cujus interfecti Manes frater 
 
 quern sub asinali forma caperet ; et Romulus cum placare vellet, paren- 
 
 primo quidem non hordeum vetus, talia ipsi instituit Letnuria dicta, 
 
 sed cruda olera vorarat olitoris illius, " Rmriigabam'] Verbum bulc Auc- 
 
 cujus hortum diripuerat. Itaque, tori et loco peculiare ; estque, rumi- 
 
 missa hac posteriori lectione, priori nabam, seu remaudebam.
 
 METAMORPHOSEON LIB. IV. 291 
 
 me opcri attonitum ^^ clara lux oppressit. Tandem denique 
 asinaii verecundia ductus, ajgeirime tamen digrediens/P 
 rivulo proximo sitim Ienio.7 Nee mora, cum latrones ultvo^ 
 anxii atque solicit! reraeant,^ nullam quidcm prorsus sar- 
 cinam, vel omnino licet vilem laciniam ferentes ; sed tan- 
 tum gladiis, totis manibus, immo factionis sua3 cunctis vi- 
 ribus, uuicam virginem filo liberali,' "^ et, ut matronatus * 
 
 num. jMansi inlentus huic opcri usque ad multam lucem. Posiremo impvlsus 
 pudore asiniiio, re\nignanlcv tamvn hide discedens, leva sitim in vicino riculo. Nee 
 multo post pradones rcdeunt animo valde inquieto ac turbato, nullum quidem penitus 
 fasciculum pradce advehentes, ac ne vestem quidem ullamvel vilissimi prelii ; sed 
 armati duntaxat ensibus udducebant totis manipulis, immo omnibus cnpiis sucb ca- 
 tervce, puellani unam, forma iiotiestUy et, {ut ejus vestitiis magnijicus ostendebat,) 
 
 Rumigabam pro, riiminabam, retinent Mss. O. Oud. — 5 Attentum. Vulgati 
 omiies: attonitum. Male. Recte lib. vii. ' Mibi vero per diem laboriosai 
 niacbinse, attento furfures apponebat.' Et ix. ' Nam licet forensi negotio 
 offifinator iioster atteiitiis ferias nobis fecerit.' Sedjametiam prinium re- 
 ititui 1. X. in f. ' Tota faiuilia partini niinisterio venationis occnpata, partim 
 voluptario spectaculo attenta.' Co/u. Fa\. e\ Bert. atto7iitum. Male. L. vii. 
 p. 134. ' Mibi per diem laboriosae iiiacbinEe attento.' Elmenh.—G Oxon. </*- 
 grad. Oud. — 7 Veteres editi, levitio. Emeiidat Beroaldus levo vel Icnio. 
 Colv. Levo. Fux. lenio : fjnomodo Beroald. et Aid. Roald. Rom. et Flor. 
 lenio. Male. Ovidins iv. Tristium Elegia 8. ' Nee siccani Getico fonte 
 Icvare silim.' Elmenh. Yet. ElI. leritio. Vide Notas ad lib. viii. Brant. — 
 8 Pal. Oxon. Fux. Fith. Guelf. ultra. Wasseo placebat retro, Oud.— 9 Ora 
 libri ascriptuni liabet, rcmaneant. Noli dubitare, quin liabitarit in Autogra- 
 pbis revcniant. Itidem eniendandum apnd eundera pluries. Inprimis lib. 
 VI. ' Ecce coufecto nescio quo gravi prKlio latrones eveniunt onusti.' Lege 
 reveniunt. Iternm initio libri septimi : ' Quidam de niimero latronum per- 
 venit :' lego revenit. Apulelus lib. septimo, ubi id vocabulum integrum est, 
 * Gaudentes,' ait, ' civitatem revenimus.' Iterum 1. ix. ' Larem reveni 
 meum.' Solinum, Clceronem, Plautum saepenumero usos, non est pretium 
 opera! deiuonstrare. Corriganius) j)0tii)s, quod mox subilitur: ' Dicerc cam 
 sacviorejam vnltii jubebat, quod malum iicret.' Formula Comica et iras- 
 centis erit, si sic emendc3 : quid malum flerct. Contrarium extat apud eun- 
 dem liiinc libro decinio: 'Sciscitatus quid bonum rideret familia.' .S'kuvcft. 
 Ora libri, quo usus Stewecbius, ut ipse testatur, babet rcmaneant. Ille 
 facit reveniant. Mibi neqnaquam fit verisimile. Lego remanant. Fes- 
 tns: 'Remanant, repedant.' l^unius lib. i. sive ut alii v. ' Desunt rivos 
 camposque remanant :' ubl alii legunt rcpelant, ego feci repedant. Pro 
 Desunt alii legunt Descrunt. F. Desccndunt clivus. lirant. — 1 IJas. 1. et 
 Vcn. liherulem. Dicam rpiod buc facit commodius lib. de Deo Socratis. 
 Colv. Fl. et Ro. Jilio liberukm. luepte. AgcUius lib. xiv, c. 4, ' Forma 
 
 NOT^ 
 
 I' Tandem denique asinaii verecundia i Filo liberali] Nonius: ' Filnm 
 
 ductus, agcrrime tamen digrediens, ^c] oris,linianicntura.' IMaut. Mercafore, 
 Virgd. Eclog. vii. ' lie domum, pas- Act. iv. Seen. 4. ' Satis scitum fdniu 
 li; si quis pudor, ite, juvenci.' niulieris.' Gcllius, lib. xiv. cap. 4.
 
 292 APULEIl 
 
 ejus*^ indicabat, summatem regionis, puellam mehercules 
 et asino tali ' concupiscendani, moerentem, et crines cum 
 veste sua lacerantem, advehebant. Earn simul intra spe- 
 luncam,4^ verbis, quae dolebat, minora facientes, sic allo- 
 quuntur: Tu quidem, salutis et^ pudicitiaj secura, brevem 
 patientiara nostro compendio tribuc, quos*^ ad istam sec- 
 tam paupertatis necessitas ^ adegit. Parentes autem ^ tui 
 de tanto suarum? divitiarum cumulo, quanquam satis cu- 
 pidi,' tamen sine mora parabunt scilicet^ [!S0] idoneam sui 
 
 primariam ejus regio7iis ; rirginem profecto exoptabilem etiain asino, qualis ernm ; 
 lugcntem, et discerpentem coinam vna cum vestimento suo. Statim atque intra- 
 vcrunt in caveiiiam, sic affnntur ilium, elevatites verbis causas luctus ejus : Tu qui- 
 dem, cum nihil timendum habeas pro vita et pudicitia tua, concede nobis patientiam 
 paucorum dierum, lucri nostri causa ; 7iobis, quos necessitas inopice compulit ad hoc 
 genus vitcB. Tui vera parentes, quamvis vulde atari, deproment tamen proculdulno 
 incunctanter de tanto acervo suarum opum dignum pretium redimendcc siia-filice. His 
 
 atqiie filo virginal!.' Lit), vn. c. 8. ' Pueros liberali forma, in vadls litto- 
 riini con.«pectos, miris niotlis arseriint:' et 1. ii. c. 23. ' Qnoil ancillanj 
 suam, non inscitam puellam ininisterio et facie non illiberali, roactus 
 erat veniimdare :' nbi pro illiberali ma\e lApB'nis illcttabili reposiiit. Elmenh. 
 ■ — 2 Supra 1. ii. in principio: ' Aiuum in genimis, et in tunicis, .Sec. niatio- 
 nam profecto confitebatur.' Et indefortasse maimnatus, ut ex tarn magnifi- 
 CO cultu atque ornatii viririneni banc et niatronam innuat, et snniniatenj tjus 
 regionis. Tentabam bolronatus, Afrorum verbuni. Tertul. de Cultu Fremi- 
 narum : ' Nullani de conchylio vesteni Esaias increpet, ntillas lunulas repro- 
 bet, nullum botronatum retundat.' Cyprianus de Habitu Virginuni : ' Et 
 levelabit Dominiis babitum earum, et auferet Doniinus gloriam vestis illarum, 
 et ornamenta earum, et crines, et cincinnos, et lunulas, discriminalia, tt 
 dextralia, et arniillas, et botronatum, et specula,' et quic sequuntur. Ver- 
 bum rarum loi'o corrumpendo fuit, sed qu* tamen in Veterum scriptis reli- 
 giose observanda sunt, nee ideo temere migranda, quia ai) usu et serinone 
 nostro remota ; privserlini cum in Apuleio nulla verba nisi antiqua, et a 
 bonis auctoribus, qui ei tunc non deerant, desunita; scd quibus tamen 
 pro moribus hujus saeculi non omnibus licet uti. Brant. Exulat copula a 
 Bert. Vir doctus ad inarg. Ed. Junt. post, conjecit, et utmet ornutus, 
 Groslotius Ed, Aldinas ascripsit, et ut mi ornatus. Apage ridicula com- 
 nienta. Matronalus est, matronalis babitns et babitudo. Si quid mutanduni, 
 inallem credere vocem per sciipfurae compendium esse contractam es »m- 
 tronalis ornatus. Oud. — 3 Tali prave desideratur in Ed. Bas. pr. Id. — 4 Sci- 
 licet, venerant, vel erant. Sed pras tali EUipsi malim intrarant. Guelf. 
 sec. inter. Id. — 5 Et non babet Guelf. pr. a m. pr. Pal. pudicie e. s. secum. 
 Onelf. sec. quoque, secMm. Ed. Bas. pr. senUa, in niarg. secura. li\. — 6 Edd. 
 Juntiuae, Aid. nos. Id. — 7 AVii, necessitatis, male. Elmenh. Operarum scilicet 
 vitio in Edd. Colv. et Vulc. Oud. — 8 Autem abest ab Ed. Beroaldi. /(/. — 
 9 Tb suarum non est in Flow Elmenh. Immo illic legitur, sed non est in Pal. 
 
 NOT^ 
 
 ' Forma atque filo virginali.' bitns. 
 
 ' Matronalus ejus^ IMatronalis ha-
 
 METAiMORPHOSKON LIU. IV.' 293 
 
 sanguinis redemtionem.* His et his similibus blateratis, 
 nequicquam^ dolor sedatur puellae. Quidni? qu£e, inter 
 genua sua deposit© capite/ sine modo iiebat. At illi''^ in- 
 tro vocatffi anui praecipiunt, assidens earn blando/ quantum 
 posset, solaretur alloquio : seque ad sect^ sueta confernnt.'^ 
 Nee taraen puella quivit ^ ullis aniculaj sermonibus ab in- 
 ceptis fletibus avocari : ^ sed, altius? ejulans sese, et assi- 
 duis singultibus ilia quatiens, mihi etiam lacryraas excus- 
 sit. Ac ' sic. An ego, inquit,"^ misera, tali domo, tanta fa- 
 
 atiisque hujiismodi clamose jactatis, luctus rirginis nuUatenus compescitur, Quippe 
 qu<£ immoderate plorabat deinisso capite inter sua genua. Illi vero accersunt intra 
 anum, et imperant ei, ut assideret ipsi, et cimsolaretur earn, quantum posset, comi- 
 bus sermonibus : abeuntque ad solita exercitia sucb artis. Et niliilominus virgo non 
 potuit deterreri ab inchoato luctu ullis verbis vetulce : sed delamentans altius sortetn 
 nuam, et concutiens sibi latera perpetuis sing^dtibus, mihi quoque expressit jietum. 
 Atque erumpens in hcec verba, Egone, inquil, infelix, potero Jinem/acere plorandi. 
 
 ner Giielf. sec. Oud. — 1 Reg. tujnidi : al. cupidi. A Fiix. abest satis. Pith. 
 sitis. Id. — 2 Scriho, ilicet. Et sic lef^endnm infra lib. x. 'Etaltenim, ob 
 incestimi parricidiuiiujue, capitis ilicet damnatum iri certo sciebat.' Colv. 
 Colvius ilicet, probe. Elmenh. Sic et Stevvecii. ad lib. i. p. 11. ' Facinoris 
 tibi conscins scilicet.' Sed prave omnino, ut jam nionuit Pricaeiis. ' Sine 
 mora ' est ilicet. Sed scilicet, STjAaSrj, sexcenties inseritur ab Auctore. 
 Vide etini et ad lib. iii. p. 61. iv. 71. et saepius. Oud. — 3 Pal. nee quisq. 
 Guelf. sec. nequisquam Edd. ante Bas. sec. nee quicquatn. Id. — 4 Ed. Bas. pr. 
 At vi illi. Palat. Giielf. sec. introvocati. Pith, intus vocata. Verbiim abest a Par. 
 Mox ut male addit Fiix. Oud. — 5 Blando. Guelf. pr. blande, Oxon. blande, quan- 
 tumquep. Bertin. potest. An nirsns /)o</s vel pote ? Vide adl. iii. pag. 61. Id, — 
 6 Conferre. Scribe ex Bertin. et Fulv. confcrunt. Woworins. Bertinianiim secii- 
 lus codicem, olim (Siisp. Lect. iii. 20.) correxi conferunt, nunc idem Fulvii 
 libro coiitinetur. Sciujip. in Stjmb. Conferunt. Viilgo, conferre. Elmenh. B. 
 seque ad sectce sueta conferunt. M. seque ad s. consncta conferunt. Putcan. Con- 
 ferunt habent Mss. O. cum Ed. Junt. post. In ceteris ante Wower. conftrre. 
 
 Oud. — 7 Guelf. ambo, quiecit. Id 8 Palat. Guelf. sec. advocari. Par. 
 
 revocari. Id. — 9 Rescribe ex ¥\or. auctius. Elmenh. Paruit Scriverius; sed 
 bene obnixus est Prica>us. (k'teri omnes habent altius, Apuleiano, sed et 
 alior\iin stylo. Dein Palat. Guc\f. sec. seseque,et assiduis. Sed male. Nam 
 vidimus, cjulare se dici ad I.iii. p. 48. 'Se liiirubritcr ejulantes.' Oud. — I 
 Vulgati passim, ylf. (^olv. Et Ed. Jnnt. post, in Krratis, sed Ac in Mss. et 
 Edd. po->t Colvium. Groslot. conjecil, Ait. Id. — 2 To inquitutumst'm Bertino. 
 Elmenh. — In Palat. Oxou. poiiiiiir post 'misera.' Facile |)0ssemus carere. 
 Vide ad lib. ii. pag. 39. ' Ergo igitur senex iile.' Desideralur an in Oxon. 
 
 NOT/E 
 
 " .S'ui sanguinis rcdemtionem] Filial Talis IMrestitia; status in tabida Ce- 
 
 suae : ixtToiwixiKoos. Sic Virgil. ' Di- bet\s: 'H Se t^iv KecpaK^v if To7sy6va(riv 
 
 rige tela nianu, sanguis mens.' txovffaAvnri. Ila-c auteni, fjua', caput 
 
 ' Inter genua sua depnsito capite] liabet in gcnibus, Mu;stitia est.
 
 294 APULEII 
 
 milia, tarn caris^ vemulis," tarn Sanctis parentibus desolata, 
 et infelicis rapinas praeda, et mancipium effecta, inque isto 
 saxeo carcere ^' serviiiter clausa, et omnibus deliciis, quis'^ 
 innata atque innutrita sum, privata, sub incerto ^ salutis/ 
 et carnificiiice laniena, inter tot ac tales latrones et horren- 
 dura gladiatorum ^ populum, vel fletum desinere, vel om- 
 nino vivere potero ? Lamentata sic, et animi dolore,'' et 
 faucium tendore,^ et corporis lassitudine jam fatigata, mar- 
 centes oculos demisit ad soporem. Jam commodum con- 
 quierat:9 nee diu, cum repente lymphatic© ritu ^ somno ' 
 
 md platie vivere privata tali domo, totfamulis, tarn dilectis servidis, tarn renermi' 
 dis parentibus, facta prceda infausti raptus, et serva, atque indusa servilem in mo- 
 dum in hoc ergastulo lapideo, et privata deliciis omnibus, in quibus natu et educata 
 sum, posita in dubio vitce, et metuens tormenta carnijicwn, constituta inter tot tam- 
 que immanes prcedones, et ubominandam turbam gladiatorum ? Sic questa, et de- 
 bilitata mcerore animi, et tensione gutturis, et fatigatione corporis, permisit somno 
 languentes oculos. Vix tantillum obdormierat, el momenta post, subito excituta 
 
 p ^^^^■^^^■^^ ^^-^ 
 
 Oud. — 3 Giielf. sec. a ni. pr. tamque c. Pes^^ime Bert, claris. Id. — 4 Par. 
 Fax. Giielf. sec. quibus. Pal. Gtielf. sec. nvtrita, viiiose. In ISIss. et Ed(k 
 aliquot sim. Id.— 5 Incerta. Amplector BeroaUli conectionem, incerto. Infra 
 (p. 84.) * Vicaiiaj venerationis incertum siistinebo.' Sic passim juris nostri 
 libris : ' Incertum conditionis, cautionis, successionis.' Minutitis Octavio: 
 * Incertum sortis.' Saepissime ita veteres Theologi. Colv. Incerto. Rom. 
 mcerta, Elmenh. — 6 Oxon. Guelf. pr. gladiorum: crebra corruptione e scrip- 
 turaR compendio nata. Oud. — 7 Animi dot. Fiix. cum d. Id. — 8 Fux. tridoe. 
 Non divino. Roald. Ms. Fulv. tundore. Sciopp. in Syuib. B. M. tundore. 
 Pntean.— 9 Conniverat. Plerique libri alii, conquierat. Beroaldum sequimur. 
 Supra lib. i. ' Commodum conniveram.' Colv, Conquierat. Fux. conniverat. 
 Roaldus. Aldus, conquierat. Elmenh, — 1 Exulat rh somno a Kegio, Fux. In 
 
 NOT^ 
 
 " Tarn caris vernulis'] Vernsp, ver- sustinebo.' Sic apnd Quintilian. in 
 
 nulae, et vernaculi servi erant, non Uerlaniationibus : ' incertum accusa- 
 
 emti, aut facti, sed donii nati ex an- tionis,' 'incertum orbitatis :' atque 
 
 cillis, cum quibus magna fere heri- etiam, nt Iiic, * incertum saiutis.' 
 libus filiis familiaritas ; quippe qui y Lijmphatico ritu] Isidonis, lib. x. 
 
 una crescerent a parvulis, una hide- Origin, vuit lymplialicum eum dici, 
 
 rent, una viverent. quern Graeci vSpo(j>6Pof vocant, eo 
 
 ^ Inque isto saxeo carcere'] Spelnnca quod * lympha' sit aqua. Sed aliter 
 
 lapidea, in qua velut iu carcere cus- Festus in voce ' Lymphae:' ' Lym- 
 
 todiebatur. phae dictae sunt a Nyniphis. Vulgo 
 
 " Sub incerto saiutis] 'Incertum' autem memoriae proditum est, qni- 
 
 hic substantive positum est. Sic in- cumque speciem quandam e fonte, id 
 
 fra: ' Vicariaj venerationis incertum est, effigiem Nyniplije viderint, fu-
 
 METAMORFIIOSEON LIB. IV. 295 
 
 recussa, longeque vehementius afflictare sese, et pectus 
 etiam - palmis infestis tundere, et faciem illara luculentam 
 verberare incepit : ^ et anicula?, quanquam instantissime 
 caiisas novi et instaurati moeroris ■* requirenti, sic assuspi- 
 rans ^ altius, infit : Hem ^ nunc certe, nunc maxirae fundi- 
 tus peril; nunc spei salutiferas renuntiavi. Laqueus, aut 
 gladius, aut certe praecipitium^ procul dubio capessendum 
 est. Ad haec^ anus subiratior^ dicere earn sseviore^ jam 
 vultu jubebat, quid, malum! fleret?'^ vel quid repente 
 postliminio pressae [81] quietls '' lamentationes licentiosas 
 replicaret ? ^ Nimirum, inqult, tanto compeudio tuae redem- 
 
 snpore in morem ftirentis, ccepit se torqtiere midto gravhis, pectusque etiam plangere 
 savientibus mnnibus, et fcrire formosum ilium vultum sunin. Ettrahensprofun- 
 dissimum suspiriunu sic respomlet aniii, licet percuntanti obnixe causas luctus noi'i 
 et recrudescentis : yunc est prof ecto,7mnc maxime est, cum penitus interii: nunc 
 abjeci spe>n S(dHtis. Restis, uut ensis, aut sane pnecipilium milti est amplecten- 
 durn incunctunter. His vetula paulo magis uccensa, truciore jam facie imperabat 
 ei, ut expancret, quam, malum, ob causam ejularet ? Aut quare post proj'undum 
 somnum raiotaret subito questus iynmoderatos 1 Scilicet, inquit, tis privure 
 
 Pith, mox afflictarct. Ond,— 2 Gnelf. pr. et. Id.— 3 Incipit. Dele rh incipit 
 ex Bert. Elmenh.—A Par. Oxon. Guelf. pr. doloris et ma:roris. Edd. Aid. 
 Junt. post, requirenlis. Oud. — 5 Fux. adassusipirans. Id. — 6 In Palat. Guelf. 
 Pith. Enim. Saepe (luidem incipit periodum rh ' enini,' sed huic loco non 
 aptum e-t. Ex £/n, nt in Fux. vel Eu est depravatum. In Guelf. pr. Heia. 
 Id. — 7 Pith. Et hoc. Palat. Guelf. sec. Aio hac. Ed. Vic. cum M. Bas. pr. At 
 hie: non male: nihil tamen mutandum : vul<,'atuni e mm Ad /i<ec nostro cum 
 aliis est frequens ; sed pessime Bas. pr. At luec. Id. — 8 Flor. iratior. Elmenh. 
 Item Resj. Fux. Guelf. uterque, Oxon. Berlin. Palat. cum omnibus Edd. ante 
 Bas. pr. Quare duhitode veritate scripture subiratior, hoc loco, pra3sertim 
 si sctviore vultu retiueamus, qui leniter irascenti vel iram simulanti parum 
 convenit. Oud. — 9 Bert, sevcriore. Elmenh. Quod probat. CI. Wasse ex p. 
 52. ' Vultum asseverabat :' et quia anus nou erat sa'va. Vel sic tamen sas- 
 vum praeferre poterat vultum, saevissima einiiiians: ' Faxo viva exurare.' 
 iMilii iratior et satiore pra^piacent. Oud. — 1 Quid malum Jleret? Vulgati, 
 quod malum. Estne hae locutione (juid in Plauto frtiiuenlius .? Colv. Fux. 
 quid malum Jleret. El ita Aid. ad rem. liould. — 2 L. I. refricaret. Kepete- 
 
 NOTyE 
 
 rendi non fecisse finem ; quos Grajci tur fati genus, Laqueone vitam fini- 
 
 ^/Lz/xf^oX^TTToi/j, vocanf, Latini lynipha- am; an ferro incubem ; An niissa 
 
 tos appellant.' pr*ceps arce Palladia cadani.' 
 
 ^ Laqueus, aut gladius, aut ccrleprcE- * Quid, malum! Jleret] ' IMalum' 
 
 cipilium, iSfc ] Tiia vulgatissima gene- hie intcrjectio est : ut apud Tereu. 
 
 ra ultroncae mortis. Sic Phajdra tiinn et Plautum mull is in locis. 
 
 apud Senecam, in Hippolyto Act. i. '■ l^oslliminio pressa- quietis] Vide 
 
 Hcca, 2. ' Hecreta mors est; qutcii- notata ad luicm lib. i. patj. »».
 
 290 APULEIl 
 
 tionis defraudaro juvenes mcos destinas ? ' Quod si pergis'f 
 ulterius, jam faxo,^ lacrymis istis, quas parvi pendere la- 
 trones cousuevere/ insuper habitis, viva exurare. Tali 
 puella sermone detenita, manuque ejus exosculata,^ Parce, 
 inquit, mi parens ; " et durissimo casui meo, pietatis huma- 
 nae memor, subsiste paululum. Nee enim,^ ut reor, asvo 
 longiore maturae^ tibi, in ista sancta canitie miseratio pror- 
 sus exaruit. Specta denique scenam mese calamitatis.' Spe- 
 ciosus adolescens inter suos principalis,^ quern filium pub- 
 licum omnis sibi civitas cooptavit, mens alioquin conso- 
 
 meos juvenes tanlo lucro, quod percipient ex tua redemtione ? Quod si nmplius in- 
 sistas lumentari, jamjam ciiruho, iif viva cremeris, contemtis istis flelibus, quiis pra- 
 dones solent parvi facere. Virgo exterritu hue nnitione, basiata manu ejus, Ignosce, 
 inquit, mater, et, nondum oblila omnis hummii sensus, fer tantutam opem mees 
 acerhissimcB sorti, Neque cnim, lit puto, tuisiricordia penitus exlincla est in te 
 jam grandiori natu, sub istis venerandis canis. l-'ostremo resince vivam iinaginem 
 mea miserice. Juvenis formosus, inter cives principatum tenens, quern tota urbs 
 sibi elegit publice in filium, insuper meus cognaivs, Iribus ttintinn annis megrandi'or, 
 
 ^^^-^^^•^^■^^^■^ 
 
 ret, reminisceretur. Sic Panlns noster Sententiar. lil). i. ' De his cri mi- 
 nibus, qiiibus qiiis absolutiis est, ab eo, qui acciisaiit, refricari accnsatio non 
 potest.' Ainol)ius lib. vii. ' Si Atydis conspexerit priscaiii refiicari ab 
 liistrionibns fabulani.' Unde liquet, niiiil liic nnitanihim videii. Cole. Fiix. 
 illicitus. Roaldns. Nonnnlli Codd. I. illicitas refricarct. Fulv. et Bertin. le- 
 gnnt replicaret. Wow. Sciopp. in Symb. Pal. replicaret. Sed nihil inntandum. 
 Cicero ad Famil. lib. v. Epist. 17. * Ne refricem mcis Uteris desideriiim ac 
 doloreni tuum.' Elmenh. — 3 Bert. Guelf. Palat. Oxon. </es«Hos; male. Oud. — 
 4 Q, s, peragas. Fiix. Sed si pergis. Aid. vero, Quod si pergis, Utnimque 
 rectum. Roald. Peragas est corrnpte in sola Ed. Bas. sec. at in Fux. scribi- 
 twv, Quid si pergis. Oud. — 5 Facto. Scribe ex Bertino, /«xo. Wow. In Sus- 
 pectis (lib. III. 20.) correxi,/uao. Qnag est minantis f'orniula. Sic 1. 1. 'Sed 
 non impune. Jam enini faxo scias, (|uemadmoduni sub meo ministerio niali 
 debeant coerceri.' Sciopp. in Symb. B. M. jam faxo I. i. q. p. p. I. corisiievere, 
 insuper habitis, v, exurare. Putean. — 6 Reg. P'lix. Giielf. consueverunl . Oxon. 
 consuerunt. Ed. Wccnt. consucre. Quod probo. Vide Ind. Not. Suet. Oud. — 
 7 Flor. deosc. Elmenh. — 8 Deest enim in D'Orvill. Oud. — 9 Bert, maturalcn. 
 Elmenh. Sic et Palat. cum Oxon. Fux. Guelf. utroque. Perperam. Vide ad 
 Suet. Calig. c. 44. ' Centnrionibus maturis.' Oud. — I B. caplivitatis, calami- 
 tatisque, Putean. Seuam Oxon. a m. pr. Meam c. Reg. Fux. Oud. — 2 Ba- 
 sileens. 2. Venet. Aid. j)rinci;ja/es. Colvius. Inter s.principalesYwx.. in. Lego, 
 inter suos principalis. Principalis quis sit, satis notum ; principalis meminit 
 infra. Ea re aliorum Commentarios de verborum significatione noii compilo. 
 Roald. Principales prave quoque legas in D'Orv. Pal. Guelf. ambobus, Edd. 
 
 NOT^ 
 
 "= Mi parens] Pro vocativo foemin. jux,' pro, mea uxor. Et apud Sal- 
 niea posuit ' mi.' Sic infra, et lib. vianum legitur, ' Mi domina,' 
 IX. ' Mi herilis:' lib. viii. ' Mi con-
 
 METAMORPHOSl'ON LIB. IV. 297 
 
 brinus/ tantulo tricnnio major in aitate/ qui mecum primis 
 ab annis nutritus ct adultus, individuo contubernio domiis- 
 culse, iiiimo vero ciibiculi torique, sanctan caiitatis ' aflec- 
 tione mutuo mihi pignoratus, votisqiie nuptialibus pacto 
 jugali pridem destinatus, consensu parentum tabulis* etiam 
 niaritus nuncupatus, ad nuptias oflicio frequenti*^ cognato- 
 rum ^ et affinium stipatus,^ templis et asdibus publicis vic- 
 timas immolabat. Domus tota lauris ^ obsita/ ta^dis liici- 
 da, constrepebat Hymenseuni.^ *" Tunc me gremio suo 
 mater' infelix tolerans, mundo nuptiali decenter ornabat : 
 
 qui alius et educatus mecum ab infantia, indivisn cohabitafinne ejusdem domiincula; 
 quin etiam et cubiculi lectVjue, desponsus mihi vmtuo nexu castissimi umoris, el de- 
 sigmihis jamdudum meo cunjugio promissis nuptiarum, mihi etiam scriplus maritus 
 in tabulis annuentihus nostris parcntibus, cccdebat hostias in templis ac detubrispub' 
 Ucis nuptiarum iwstiarum causa, comitatus magna caehi consanguineorum et affi- 
 nium. Tata domus obducta lauris, illustruta facibus, resonabat carmine nuptiali. 
 Tutu mea mater infurtunata, sustentans me gremio suo, condecorabat me pulctire 
 
 Vic. Jiiiit. pr. Oud. — 3 Pro more D'Orvill. karitatishahet. Vide ad I. ii. p. 
 23. /(/. — 4 III Oxon. dabilis, et nuncupatur D'Oiv. Id,— 5 Off.freq.cogn. de- 
 siint Oxon. a in. pr. et Guelf. pr. Id. — 6 Fiix. stipala. Roaldiis. Reg. Fiix. 
 Gnelf. iiterqiie, Oxon. a m. pr. D'Orv. stipatu. Qua? si vera lectio, deesse 
 videtiircinc<«s ant simile: vel 'ad nuptias' jnngenduni cnni 'immolabat.' Sed 
 vulgata bene se liabct. Oud. — 7 Palat. laureis, Gnelferbitani lauribus. Saepe 
 f]iiarta decliiiatione lia,>c vox occurrit. Sed alibi Noster ' lanri folia,' ' lauri 
 faciciu' dixit. Id. — 8 Oxon. Hymenad cum Guelf. pr. ac glossa maritatam. 
 
 NOTvE 
 
 '^ Consobrinus'] Consobrini, ex dua- nalis, Satira vi. ' Ornentur postes 
 
 bus sororibns editi, aut etiam ex fra- et graiidi janua lanio.' Ad quein lo- 
 
 tie et sorore. Patrueles, ex duobus cum vetus Sclioliastes: ' Ad honorem 
 
 fiatribus. nu[)tiarum. Sic cnim solent in nap- 
 
 "-■ Major in alate] Lib. ii. ' Senex tiis pra'parare.' Christiani Imnc mo- 
 
 gravis in annis.' rem improbarunt. Tertidlian. in De 
 
 ^ Officio frequent i] ' Officium' gene- Corona Militi?, cap. 13. ' Chri.stianus 
 
 rali vocabulo a[)pellatur oinnis bo- nee laureis Januam suam infamabit/ 
 
 nesta actio ad unumqiiemque conve- &c. 
 
 niens pro conditione persona;. Sed ^' Constrepebat Ilymenaum'] Carmine 
 
 peciiliariter ' officinm ' dicitur, quod nuptiali resonabat, quo Hymena;us, 
 
 inipcnditur nuptiali festivitati. Juve- nuptiarum praises, Dens celebraba- 
 
 nal. Satyr, ii. ' Officium cras> I'riiiio tur. Vide C;atulli Epitlialainium Ju- 
 
 Solo inilii peragendumin valle Ouiri- lia; et Manlii. 
 
 ni. Qu:l> causa officii P QuidquiiTis? ' Tutic me gremio suo muter, fyc.] 
 
 Nubit amicus, Ncc multos adliibet.* Festiis : ' Kapi simiilatur virgo ex 
 
 i iJomui tula lauris obsitu] Juve- greuiio matris, aut, si ca »on est, ex
 
 298 APULEII 
 
 mellitisque saviis^ crebriter ingestis, jam spe futura libero- 
 rum votis anxiis propagabat : ^ cum irruptionis ' subitae gla- 
 diatomm impetus ad belli faciera saiviens, nudis et inser- 
 tis^ mucronibus coruscans, non caedi, non rapinae mauus 
 afFerunt,^ sed denso conglobatoque^ cuneo^ cubiculum nos- 
 trum invadunt protinus. Nee ullo de familiaribus nostris 
 repugnante, ac [82] ne tantillum quidem resistente, mise- 
 ram, exanimem, saevo^ pavore trepidam/ de medio matris 
 gremio rapuere. Sic ad instar Atliracidis,^ vel Protesilai, 
 
 ornamentis nuptialibvs; et, sapefigens diikia osciila,jam extendebat spcm venlurorum 
 filiurum desidiriis solicitis. Cum suhilo sicarii magno impetu irruentes, furentes 
 tunqimm in hello, micantes gladiis distrktis et minuntilius, non aggredhcntur 
 ca'dem neque prcedum, sed ivrumpunt confeslim in nostrum cubiculum spisso con- 
 ferioque agmine. Nullnque ex nostris domesticis reluclantc, uc ne pmdulum qui' 
 dem renitente, abstulerunt me infelicem, exanimatam diro metu, e medio sinit con- 
 terrilce matris. Sic nostra nuptiee disrupts et dissipata sunt, quemadmodum Pi- 
 
 ^■^^-^^■^ 
 
 Id.— 9 D'Orv. Pal. Oxon. Giielf. s«Wis, Edcl. Junt. Aid. Colin. Elm. Scriv. 
 surtriis, He more. Vide ad lib. ii. pag. 27. Turn Guelf. pr. Oxon. Edd. Colv. 
 Viilc. crebiter: male. Vide ad lib. i. paj;. 16. Oiid. — 1 Palat. ni ruptidis. Id. 
 2 Incertis. Miitat Beroald. insertis. Blalim exertis. Si moilo (piid de viilga- 
 ta leetione recedendiim sit. Stewech. Beroaldiis, insertis, Malim ego, exer- 
 tis. Colvins. Kulv. Ms. infei'tis. A\'ii,infestis. Wow. Ms. infertis: alter in- 
 sertis. Forte, infestis. Sciopp. in Symb. Excertis. Flor. infertis. Bert, incertis. 
 Alii, infestis. Elmenli. — 3 Aff. Fax. offlixit. Roaldiis. Ms. (Fiilv.) legit, affixit. 
 Sciopp. in Symb. — 4 Deest copula Cod. Pith. D'Orvill. conglobaiuque Oxon. 
 Guelf. pr. Oud. — 5 Fab. scyeio. Roald. Male. 'Saevus ' passim veliementem 
 signiticat, Virg. ii. jEu. 559. ' At me turn primum saevus cireiimstetit hor- 
 ror,' Oud. — 6 Leije, trepidce. Wow. Trepida. Griitenis(Siisp. L. vii. 17.) tre- 
 jiide, EJmenh. B. trepedum d. m. Piitean. Vulgo per Wower. legas nunc 
 trepida, sed Mss. plerique, et Edd. priores dant trepido. Veriim Oxon. ut 
 dia coKJeceram, t/e/<i(/«»j. Bene. Modo sic distinguas : miseram, exunimem, 
 sa-vo p. trcpidam, sive tremulam. In Palat. Guelf. sec. est matri. Oud. — 7 
 Sic instar Atracis, 8fc. Ven. Arlidis. Bas. i. Athracis: a\. Atkidis. Lipsius, 
 Ajacis. Ego jam alind qnam Beroaldus ad luinc locum dicere non possum. 
 Culv. P'nx. Sic ad instar Atridis, a quo absunt ilia, vel Pirilhoi. In Aldo ve- 
 ro est, instar Atliracidis. In eo etiam desimt ilia verba, vel Protesilai, A 
 Jectione Aldi est Beroaldus. Roald. Libri ab Aldo editi ignorant ilia, vel 
 
 NOTiE 
 
 proxima necessitudine, cum ad virum v. * familiam propagare.' 
 trahitur : quod videlicet ea res fell- ^ Sed denso conglobatoque ciineo']' Cn- 
 
 citer Romnlo cessit.' Nempe cum neus' in re militari diciturmultitudo 
 
 Sabinas virgines rapnit. peditum, quae prima parle angustior, 
 
 ^ Jam spe futura liberorum votis delude latior procedit, instar cunei, 
 
 anxiis propugabaf] Rescribe, auctore quo ligna finduntnr. Latins, * cn- 
 
 Vr'\c3£0, spem futuram. Spemliberorum neus' siimitiir pro conferta (piavis 
 
 propagare dicit, quemadmodum lib. irrumpcnlium multitudine, ut hie
 
 METAMORPHOSEON LIJJ. IV, 299 
 
 dispestaj ^ "" disturbataeque nuptia3. Sed ecce scaevissinio 
 somnio 9 mihi nunc etiain redintegratur, immo vero cumu- 
 
 rithoi ct filice Athracis. At ecce mea calamitas nunc etiain renorafur, immo vcro 
 
 Protesilui. Recte baud diibie. Wower. Ms. alii: Sic ad instar Atridis vel 
 Paridis vtl Protesilai. Alii, Attidis, alii, Athldis. Sciopp. in Symb. Sic ad 
 instar Attidis vel Protesilai. Sic lego cum Flor. et Roiiiuno. Palat. S. a. 
 Athridis. Bert. S. a. Agidis. Venet. S. a. Alracis. Aldus, S. a. Athracidls vel 
 Pyrithoi. Elmenh. Primo ad instar cum Elmenh. et Scriveiio, divisis tamen 
 voculis, recepi auctoiitate Codd. Flor. Fux. Urs. Gnelf. utriusque, Oxon. 
 Bert. Pal. Pith. Reg. D'Orv. et Ed. Jiint. post. Id enim exij^it auctoris mos, 
 Adi me ad lib. vit. p. 13,^. ' Ad instar tyrannies potestatis.' Dein cum El- 
 menh. Scriv. reposui primarum Edd. Attidis (al. Artidis) vel Protesilai lectio- 
 nem,m\si \ el Atthidis coiifirmatnr a Pith. Oxon. aliisque. In Flor. ^jam 
 vel Protesilai : uti primam vocem Lipsiiis legit, nescio quamjnteliigens histo- 
 riam. In Palat. Guelferbytanis, Reg. ut et Fiix. et Incert. est Athridis sea 
 Atridis vel Protesilai. In Bert. Agidis vel Prot. In D'Orv. Paridis vel Pro- 
 tesilai. et a m. sec. Protesila. Junta;, Aid. Colin, receperunt Beroaldinam 
 correctioneni Atracidis vel Pirithoi: immo ejus scrinia compilans Floridus 
 audacissime edidit, Atracidis et Pir. Ineptissime vero Edd. Basil. Colv. 
 Vulc. Merc. Wow. Pricaei exhibent Athracis vel Pirithoi vel Protesilai. 
 Sciopp. in Epist. Syll. Burm. T. ii. p. 51. ait se cum Ms. Fulvii legere, ad 
 instar A.tridis vel Paridis vel Protesilai. Perperam omnino. Nullum mihi 
 est dnbinm, qnin respexerit auctor ad historian! nuptiariim Hippodamije et 
 Pirithoi : unde certissimam reor lectionem Atracidis ex Ovidii Epist. xvii, 
 247. ' An fera Centauris indicere bella coegit Atracis Htemonios Hippodamia 
 viros,' vel I. i. Am. 4. 8. ' Atracis Hasmonios traxit in arma viros.' Ac foraan 
 erravit Appnieiiis memoriae vel calan)i properantis vitio, ac Protesilaum i>ro 
 Pirithoo posiiit. Praesertim cum supra quoque pag. 68. similitudinem su- 
 mens de Lapithis Centaurisque, eos confundere et errare Thebanos diccns 
 videatur. Consule eum locum, et notata. (Jud.—S Despecta. Idem Lipsius, 
 disjectcB. Gulielmiiis, <//s/<ecte. Colv. Legendum ex J. Guliein). (ad Plauti 
 Triniini. C. 4.) sententia, dispectce. In Berlin, dispesta. Sciopp. in Symb. 
 Lipsius, (ii,s;et(ff. Jan. Gulielmius, dispesta. Elmenh. — D Savissimnm omnium. 
 Emendarim, scavissimum. De hoc dixi semcl simul ad multos in hoc Auctore 
 locos. Ecquo usque per eandem lineam banc serram reciprocabimus? Colv. 
 Fux. aavissimo sotniuo mild. Omnino dcpravate. Aldi liber melius, satiS' 
 simum. omnium. Roald. Malim legere cum Palat. et Fulv. Sed ecce see- 
 vissimo somnio nunc etiam red. Wower. Nauci non est ha'C lectio, savissimnm 
 omnium, quam ex Fulviano sic constituo : Sed ecce scevissimo somjiio nunc etiam 
 
 NOTyE 
 
 "» Sic ad instar Alhracidis, vel P. d.] dam loco Athracidis habent Attidis. 
 
 [et Pirithoi, dispeiia] Sic Aldus, Be- Qua>dam habent Pirithoi et Pro- 
 
 roald. et Wower. Pirithoi et Hippo- tesiltii. Male. Cclebratur qnidem 
 
 dames, seu llippodamiae, Athracis insignis in Prote.silanm Laodamia; 
 
 filiai, nuptias, et in lis Centauroruni uxoris amor, sed nusquam disturba- 
 
 cum Lapithis rixam, ra|)tiim(jiie Hip- tas fiiisse ejus unptias comperies. 
 
 liodamiap, habes apud Ovid. lib. xii. DispeHw [Dispccta] Alii (iiiidam de- 
 
 Metainorplios. (hiasdam ediiiones spectcc. Male. ' Dispccta',' a ' dis- 
 
 loco Pirithoi U-a\)cut Protesilai ; qutc- pccisci,' opponitiir rtp ' pactii;.'
 
 300 APULEII 
 
 latur infortunium meiim. Nam visa sum niihi ' de domo, 
 de thalamo, de cubiculo, de toro denique ipso violenter ex- 
 tractci per solitudines avias intbitunatissimi mariti nomen 
 invocare : eumque,^ ut primum ' meis araplexibus viduatus 
 est, adhuc unguentis madidum, corouis floridum, consequi 
 vestigio * me, pedibus fugientem alienis." Utque clamore 
 percito ^ formosaj raptum uxoris conquerens populi testatur 
 auxilium, quidam de latronibus importuna? persecutionis 
 indignatione permotus, saxo grandi pro pedibus^ arrepto, 
 misellum juvenem maritum meum percussura interemit. 
 Talis 7 aspectus atrocitate perterrita, somno funesto pa- 
 vens^ excussa sum. Tunc fletibus ejus assuspirans anus 
 sic incipit : Bono animo esto, mi herilis,9° nee vanis som- 
 
 et augetur somtiio infaustissimo. Nam mihi visa sum avulsa per vim ex domo, ex 
 thalamo, ex cubiculo, denique ex lecto ipso, per inaccessa deserta nomine ciere meum 
 infeiicissimum covjugem : ipse vero, statim atque privatus fuit meo complexu, etiam 
 tunc delibutus unguentis, ornatus coroUis floreis, mihi visus est sequi me per mea 
 vestigia, dum fugerem pedibus alienis. Dumque implorat populi opem magnis vo- 
 ciferationibus, lamentaus rapinam sues pulchrce conjugis, quidam ex pradonibus 
 percitus ira, ob molestam illam insecutionem, interfecit infelicem adnlescentem, 
 maritum meum, ictumingenti lapide, quem arripuerat jacentem ante pedes. Ego, 
 exterrita immanitate hujus spectaculi, excitatasum tremens ex funesto somno. Tunc 
 anus, suspirio excipiens ejus lamentationes, sic incipit : Resume animum, domina 
 
 red. Sciopp. in Symb. Sed scavissimo s. Flor. Sed ecce sc(Pvissimo s. Elmenh. 
 — 1 D'Oiv. mihi visa s. Pith, visa mihi s. Oiid. — 2 Palat. Giielf. pr.cuinque. Id. 
 — 3 Oxon. Guelf. pr. primis. D'Orv. a meis antpl. A Regio, Fax. abest est. 
 Id.^ — 4 D'Oi V. coiiiipte vestigie. Id. — 5 In eodeni, et Pith, prave partito 
 clam. Id. — 6 Incert. Cod. prtpp. Pal. arreptum. Par. abjecto. Reg. D'Oiv. Flor. 
 et, qiiod niiror, Edd. O. habent abrepto ; exceptis Wow. et Vr\c. arrepto. 
 Vide ad 1. i. p. 16. ' Airepta lacinia :' et ciebro. Id. — 7 Talis. Pith, et vel. 
 Id. — 8 Par. Cod. s. fades id p. Id. — 9 B. a. esto mehercules. Scribo primum, 
 Botio animo es. Inde in verbis aniculre jiiramentnm illnd uon piito toleran- 
 diim. Foeniinae enim per Hercnlem non jiirabant, neqiie per Castoreni viri, 
 ut docet nos Ageliius in Noctibns Atticis. Qn* causa est, cur iilterius scri- 
 bam : Bono animo es, mi Herilis. Blandienti vox conveuit, identidem apud 
 eundeni hunc usurpata libro none : ' De isto quidem, mi Herilis, tecum ipsa 
 videris.' Simile blandimentiuii in verbis juvenculae, quibus ea vetulam affa- 
 tnr, eodem libro nono: ' Sed nosse valde cnpio, et oro, mater, ordine mihi 
 singula retexe.' Slewech. Mea herilis. Sic Colon, et Aid. Bas. 1. mi /tercuZes. 
 Alii, me hercules, quod et in aliis est. Colv. Fux. me herilis. Mi herilis lego. 
 
 NOTyE 
 
 " Pedibus fugientem alienis^ Nimi- ° Mi herilis'] De voce ' mi ' pro, 
 mm pedibus latronum, qui earn sub- mea, jam supra nionui. Heros ju- 
 limem raptam gestabant. venes, hoc est, herorum filios, servi
 
 METAMORPHOSEON LIB. IV, 301 
 
 nioriim figmentis terreare.' Nam, praeter quod diurnee quie- 
 tis imagines falsas perhibentur, tum* etiam nocturnge visio- 
 nes contrarios eventus nonnunquam ' prasnuntiant. Deni- 
 que, flere, et vapulare/ et nonnunquam jugulari, lucrosum 
 prosperumque proventum + nuntiant : contra,s riderc,'^ et 
 mellitis dulciolis^ ventrem saginare, vel in^ voluptatem 
 
 mea, neque innnes fidiones sormnorum incutiant tibi metum. Nam, praterquam 
 quod phantasmata sumiii itiurni dicuntur esse falsa., nncturna etiam somnia ali- 
 ^juatulo signijivant exitus sihi contrarios. Denique plorare, et verberari, aliquando 
 etiam occidi, significant eventumqufisiuosum tt felicem: contra veto ridere, et in- 
 fercire ventrem placentis mellitis, uut coire in Venerem, prccnuntiuni cruciatum iri 
 
 ' Meahei'lis' est infra, qnod est etiam apisd Alcliim. Graece Se'.riroii'a e'/x^y. 
 Roald. 3Ii lierilis. Rom. me liercules ; Aldus, mea herilis. Male. Lib. jx, 
 ' De isto <nii(leiii, mi lierilis,' «^c. Elmenh. — 1 Giulf. pr. Oxon. terrearis ; 
 et pro diurmv a m. pr. Oxon. divincc. Vitiose, ut seepe. Oitd — 2 Guelt". pr. 
 D'Orv. tu7ic. Id. — 3 Nonn. delet V. D. ad cram Ed. Colv. item .Salniasius. 
 Oud. — 4 Male proventum exiilat a Regio, et Boxliorn. ad Sueton. Jul. c. 7. 
 conjicit pruventiirum. Vide supra ad pag. 71. ' Novo proveutu.' Idem. — 
 5 Edd. priniif , Bas. [y\. circa : nt supra sifpe variatnr; pleninuine, ut hie, 
 correctnm a Beroaldo. Id. — 6 Ed. Vicent. et M. Bas. pr. videre. D'Orv. idem. 
 Giielf. sec. redire. Id. — 7 Et null, duiciolis, ^c. In explicatione somnionim, ne 
 quid somniarem, pro virili contend!. Quid vero milii evenerit, doctorum 
 judicium esto; inter eos tuum, mi Dalantlie. Qui in margine libri addidere 
 vel laxatum viri, videre quidem vtilnus, sed nihil minus, quam ciiravere. 
 Absterrere vult anus puellam a superstitioiie somnionmi, non debere variis 
 illis figmentis vel lerreri vel moveri : quippe visiones nocturnas contrarios 
 sequi eventus. In qua secta hodieqne non pauci ; et inter Veteres, qui de 
 somniorum interpretatione scripserunt, Artemidorus auctor Grifcus. Is 
 libro secundo suo tradidit plorantem, dolentem in somniis, exinde gavisurum. 
 Qui autem mortuum se somniat, nuptias contracturum et contra: eo quod 
 nuptise et mors invicem se repra^sentent. In eadem opinione Pliniuin juni- 
 orem fuisse, ojusdem Epistohv> indicant. Eadem mens anicula? hujus seu 
 Apuleii t'uit : ad quam exprimendam videndum quid faciat mea conjcctura : 
 contra ridere, ct mellitis eduliis ventrem saginare, vel in voluptatem Vencream con- 
 venire: tristitia animi, languore corporis, damnisque ceteris lancinatum iri pradi- 
 cant. Arnobius primo adversus Gentes : ' Isis furva moercns pcrditum fi- 
 lium, et mcnil)ratim conjugeni lanciuatuu).' Idem libro secundo: ' Ipsam,' 
 inqnit, ' crfdulilatem faccttiis jociilaribiis lancinare.' Iterum lib. eodem : 
 ' Crucialibus et bclluis, quibus corpora iancinatis ' Usi (|uo(|ue lancinandi 
 vocabulo Catullus et Sallustius Catilinaria conjuratione : 'Bona,' incpiit, 
 ' patria dissipaverat.' Merito repositum ab Jano Paluierio iiostro : Bona pa. 
 
 NOTyE 
 
 * heriles Ruos ' vocitabant; subintelli- psych. Oneirocrit. FtKuv Kad' Sirvovs 
 
 gentes, filios. Ita(juc hie ' mi hori- hv(T<pipovs f|«is rpoirovs, K\aiu>v Kad' 
 
 lis' est, mea herilis filia, quod anus 'vttvovs -Kayxaph^ irdmuis tari. Ridens 
 
 piielia: dicit blandiens, non ex rei in somnis molestos liabebis eventus, 
 
 veritatc. Lugens in somnis laetus omni ex 
 
 '' Flere, el cupulare, Sfc] Astraui- parte eris.
 
 302 APULEH 
 
 Veneream convenire, tristitie ^ animi, iangiiore ' corporis, 
 damnisque ^ ceteris delassatum ^ iri praedicunt. Sed ego te 
 narrationibus + lepidis anilibusque fabulis protiniis avoca- 
 bo.^'' Et incipit: Eranf^ in quadam civitate"^ rex et regina. 
 
 tristitia mentis, morbo corporis, aliisque malis. At jam ego te recrenbo festitis 
 historiis et fabulis unilibus. Et sic incipit : Erunt in quadam urbe Rex et Re- 
 
 Imcinnverat. Id ex fide manuscript! codicis. Reddamus siiadeo idem veibi 
 Salhistio, primo libro Histoiiarnm in oiatione L. Pliilippi: * Kemp, largiti- 
 onibiislacerari videi)ani.' l.ego lancinari. Ibidem paiilo iiiferitis : ' Angiliir 
 enim et laceratur animi cupidine.' Le^olancinatur. ^uar qno6, mellitis eduliis, 
 in Apnleio lepostierim, pro mellitis didceolis, causam vide : Apiileiiis lib. x. 
 inquit, ' Panes et mellita edulia concinnabat.' Stetrech. Veteies dulcioli. 
 Vide quae notabo infra ad lib. x. Colv. Fax. m, dulcinlis. Beroaldiis. Roald. 
 Berliu. tnelliciisque dulcioli. Male. Elmenh. — 8 In deest Giielf. sec. et in 
 ntroque est coire. Oud. — 9 Tristitie. Ita reposui ; cnm viilgo pas?im esset 
 tristitice. Sic etiani rescripsi lib. x. ' Senili tristitie striatam gerens fron- 
 tem.' Sed vide, quae scribemus ad lib. v. Cole. — 1 Lung. Sic andacter 
 rescripsi. Vuigo, languori: quod irrepsit, quia putatum dandi etiani casn 
 ]eg\ tristitice. Colv. Niliilominus languori vel langori est etiam in D'Orv. 
 Pal. Oxon. Guelf. pr. Oud. — 2 Reg. Gnelf. ambo, Pal. Bert, cum Ed. Vcn. 
 duninique. Id. — 3 Anxiatum. A Beroaldo est. Exprimi debebat vetus lectio, 
 vel exatum. Vnda L\\)Sias, delassatum. Sic quidem Plantus Asiuaria : ' Ibi 
 labore delassatum noctem totam stertere.' An laceratum? Minutius Felix : 
 ' Cum febribus nreris, cum dolore laceraris.' Reponil Beroaldus vexntum. 
 Ego aliquando scrips! diccxatum. Persa : ' Itaque me Toxiliis pertabricavit ; 
 itaque meam rem divexavit.' Cole. Trist, Sfc. vel anxiatum iii. Fux. tristitia 
 cum languor e corporis d. c. vexatum iri prcedicant . A libro Aldi abestrb j;^/. Roald. 
 Inepte putatColv. h. lect. a Beroaldo esse, cumextft in Palat. Aldo,Bertino, 
 et Veneto. Rom. axatmn. Flor. delassatum legit. Elmenh. V. L. vel exaium 
 Unde Lipsius, c/<?/assa<M/n. Alii aliter. Brant. — 4 Guelf. duo, Piih. rutionibus. 
 Reg. Fux. Oxon. Palat. et rationibus. An enarrat! Oud. — 5 Evocuho. Fux. 
 avocabo. Lepide. Jfocare absolute est, alio raentem abducere et sevocare : 
 quo sensu supra : ' Quod lepidee fabula; festivitate nos avocavit.' Roald. 
 Cod. Pal. advocabo. Fn\\. avocabo: quod verum existimo. Wowcr. Ms. aro- 
 cabo. Rectissime. Sic 1. i. p. 12. ' Lepida; f. f. nos av,' id est, delectavit. 
 Sic Tertullianus circulatorem sen agyrtam vocat avocatorem horainom: 
 Arnob. 1. v. (p. 166.) ' Nonne vobis videmini aut textriculas puellas andire, 
 teediosi operis circumscribentes moras, aut infautibus querulis avocanieiita 
 quaarentes anus longavas varias ficliones sub imagine veritatis expromere f' 
 Sciopp. in Symb. Avocabo. Vulgo, evocabo. Male. L. i. ' Lepidae f. f. nos av.' 
 Vide Indicem. Elmenh. Et eo loco p. 15. Ed. Pric. Sed sic legendum 
 esse, ante omnes jam monuit Beroaldus, et edidit Juct. post, e Florent. qui- 
 bus adde Pitli. Prave de more D'Orv. et Oxon. quoque cum Guelf. utroque, 
 
 advocabo. Oud. — 6 Edd. Junt. Aid. Erat. In Palat. E. et quad. Exulat 
 
 NOTiE 
 
 1 Avocabo"] Ab isto moerore. omuino deberaus. Neque enim nllum 
 
 ' Erant in quadam civitate, fyc] In- extat de ipsa verbum in Luciani Asi- 
 
 cipjt Psyches fabula, quam Apuleio no, unde Noster suum desunisit.
 
 METAMORPHOSEON LIB. IV. 303 
 
 Hi tres mimero [83] filias, forma conspicuas, habuere. Sed 
 majores quidem natn, quamvis gratissima specie, idonee ^ 
 tamen celebrari posse laudibiis humanis ciedebantur ; at 
 vero puella; rainoris/ tarn praicipua,^ tarn prceclara pul- 
 chritudo, nee exprimi, ac ne ' sufficienter quidem landari 
 sermonis humani penuria poterat. Multi denique civiura, 
 et advenas copiosi, quos eximii spectaculi ^ rumor studiosa 
 celebritate congregabal, inaccessae formositatis ' admira- 
 tione stupidi, et admoventes oribus suis dextercim,^ « pri- 
 more* digito in^ erectura pollicera residente, ut ipsam pror- 
 
 gina. Hi halmerunt ties flias insi§:nes pukhvitiidine. Verum grandiores quidem 
 cetate, quamtis essent venustissima forma, putalianlur tamen posse digne pradicari 
 encomiis hominum ; tunta rero, tamque excellens erat pulchritudo virginis atute 
 minimce, ut non posset eff'crri verbis, neque satis quidem celebrari inopia humancE 
 orationis, Denique plurimi ex civibus, et permulti extranei, quos fama egregii 
 spectaminis conrocabut curiosa frequentia, stupentes admiratione pulckritudijiis 
 inaccessibilis, et ori suo appUcantes manum, digito indice innixo super poUicem 
 
 quadam a Pith. Dein conspicua Giielf. sec— 7 Idonece. Malleni, idonee. Aldus 
 yero ita interpiuixit, qitaMtisg-. s. irfowetp, tumen. Roaldus. Inidonee. Klor. 
 idonee. Elmenh.— 8 .Junioris. Pal. minoris. 1(1.-9 Turn prcec. H.e voces per- 
 peram desnnt Ed. Floridi. Oud.—\ Male Ed. Bas. pr. nee. Id.— 2 Oxon. 
 spectiibili. Id.— 3 Palat. Gnclf. sec. dextera. Elmenh. not. dextras. Male. 
 Vide ad lib. ii. pag. 20. ' Coliimbanim colli flosculos.' /(/.— 4 Vulgo passim, 
 priore. Plautus Poeniilo : ' Vix quidem hercle, ita pauxilliila est, digitulis 
 prinioribiis.' Noster correctus itidem, lib. x. ' Saltaie sublatis prinioribns 
 digitis perdociiit.' Tnrpilius Demetrio : ' Sandalio innixa digitis primoiibiis.' 
 Varro Armornm Jndicio : ' Ut in littore oancri digitis primoribus stare.' Et 
 hajcadducta a nobis, non tarn genuine scripturae ostendendae, qnam notionis 
 etiam verae indicandae. Nam sunt, qui per primorem digitum, secundum a 
 pollice, hoc est, Indicem iiitelligunt : cum de quolibet alio dictum etiam vi- 
 deri possit. Id quod rxempla ilia convincunt. Cok: Omnes banc Colvii, 
 sive Gulielmii, ut margin! allevit Groslotius, scripluram receperuut, confir- 
 matam, ut videtur, a Florent. membranis, et Puteani ac Pithoei Codd. aliis- 
 quc. Sed Keg. Fux. Guelf. ambo, Oxon. Pal. D'Orv. et Edd. pViores dant 
 priore. Vide ad 1. ii. pag. 22. ' Currunt primores.' Out/.— 5 Abest in a Pal. 
 
 NOTyE 
 
 Hanc allegorico sensn commcntatus Qui nios et gestus adorantium. Pliu. 
 
 est Fulgentius, Mytliolog. lib. iii. lib. xxviii. cap. 2. ' In adorando 
 
 quern vide. dexteram ad osculum ferinius, totuni- 
 
 " Jnaceessce /ortnosilalislY'irf^W.Vih. que corpus circumagimus; f(uod in 
 
 VII. /Eneid. ' Uives inacccssos ubi lievum fccisse, Gallia' religiosius cre- 
 
 Solis filia lucos,' &c. Ubi * inac- dunt.' Noster in Apologia, de irre- 
 
 cpssos ' Serviiis exponit, inaccessi- ligioso : * Si fanum ali(|uod prae- 
 
 bili's, inaccedendos. tercat, nefas haliet adoraudi gratia 
 
 ' Admoventes oribus suis dexteram} manum labris adniovcrc.'
 
 304 APULEII 
 
 sus Beam Venereni, religiosis adorationibiis venerabantur.'^ 
 Jaraquc^ proximas civitatcs et attiguas^ regioncs fama 
 pervaserat, Deam, quam coerulum ^ " profundum pelagi 
 peperit, et ros spumantium ' fluctuum educavil, jam nnmi- 
 nis sui passim tributa venia, in raediis ^ conversari populi 
 coetibus; vel certe rursum novo cceiestium stcllarum ' 
 geimine, non maria, sed terras, Venerem aliam^^ virginali 
 flore prasditam ^ pullulasse. Sic immensum ^ proccdit in 
 dies opinio : sic insulas ^ jam proximas, et terras pluscu- 
 lum, provinciasque plurimas fama porrecta^ pervagatur. 
 Jam niulti mortalium longis itineribus, atque altissimis 
 maris meatibus, ad saeculi specimen gloriosum conflu- 
 ebant. Paphon nemo, Cnidon nemo, ac 9 nc ipsa quidem 
 Cythcra'" ad conspectum Deae Veneris navigabant.' Sacra 
 
 erectiim, adorabant earn cultu religioso perinde ac ipsam Deam Venerem. Jamque 
 rutnor perlatus erat per finitimas urbes et provincias conterminas, Deam, quce vata 
 £st e cwruleo gurgite maris, et enutrita humore nndarum spumuntiian, jam versari 
 in inediis titrbis pupulorum, promiscne facta poteslute videndce sua divinilatis : aut 
 saltern, noH pelugus, sed tellurem iterum progenerasse aliam Venerem dotutam flore 
 virginitatis, ex novo semine cceiestium siderutn. Sic existimatio progrcditur tpio- 
 tidie in immensum : sic rumor jam prolatiis extenditur per vicinas Insulas, mug- 
 namque partem continentis, et plurimas provi7icias. Jam plurimi homines convola- 
 bant ad piustantissimvm spectaculum temporis illius, per prolixas vias, et per pro- 
 J'undissimos tractus maris. Nulli amplius navigabant Paphum, nulli Cnidum, ac 
 ne ipsam quidem insulam Cytliera ad videndam Deam Venerem. Sacrificia Decc 
 
 .^•^^^^■^^^^■^•^.^■^ 
 
 Guelf. sec. residentem. D'Orv. Pith. Ed. Bas.pr. residences. Id. — 6 Fen. Fux. 
 crederent. Roald. Sic etiani Reg. Guelf. anibo, Palat. CVfde?'pn<wr in Oxon. 
 et Par. Sub qua lectione quid latent, rimentur aciitiores. Oud. — 7 D'Orv. 
 Jam. Id. — 8 Berlin, coniiguas. Elmenli. Guelf. pr. ac<jg?<as. Oiid. — OD'Oiv. 
 cceruleum. Sed vide ad lib. ii. pagj. 26. ' Coerulos flosculos.' Id. — 1 Palat. 
 Guelf. sec. snmmantium. Id. — 2 D'Orv. non male,e< hi m. Ed. Bas. pr. certi- 
 bus. Id. — 3 Ccel. St. Bert, sperarum st. Male. Elmenh. — 4 Aliam Ven. Fux. 
 Oud. — 5 D'Orv. proditam. ItX. — 6 Qnidam in imm. sed infra de philosopliia : 
 ' Nee immensum augeri per avaritiam, nee prodigi per luxuriani, aut deseri 
 per negligent iam sinant.' Colv.—7 D'Orvill. in ins. Oud. — 8 Berlin, pro- 
 jecta. Wow. Recte Bert, projecta: id est, longe jacta, extensa, interprete 
 Nonio. Sisen. ' Postquani ejus facti mentionem projecit.' Infra tamen 
 lib. V. p. 74. (90. Ed. Pric.) ' Latins porrecta fama.' Sciopp. Susp. lib, iii. 
 20. et in Symb.- — 9 Venet. Aldin. at. Colvius. Ac ne ipsa quidem sacra quidem 
 Cytliera: Aid. Roald. Male eliani Vicent. Junt. a^ Oud. — 1 Bert, vagiia- 
 
 NOTyE 
 
 ?' Deam, quam ccerulum, ^c] Vene- ipsa quidem Cythera] Loca Veneris 
 
 rem, e marl ortani. cultu et delubris nobilia. Ovid. lib. 
 
 * Paphon nemo, Cnidon nemo, ac nu x. Metaniorpli, Fab. 12. ' Capta
 
 RIETAMORPHOSIiON LIB. IV. 305 
 
 De£e proferuntur ; * tcmpla delbrmantur ; pulvinaiia pro- 
 teruntiir :' '^ caerimonia? negligiintur ; incoronata simulacra, 
 et araj viduas'*^ frigido cinere foedatas. Puellae supplicatur, 
 et in humanis vultibus Deae tantae ^ numina placantur, et, 
 in matutiuo progressu virginis, victimis et [84] epulis 
 Veneris absentis noraen propitiatur.^ Jamque per plateas 
 commeantem populi frequenter ^ floribus sertis 7 ^ et solutis 
 apprecantur. Hajc ^ honorum ccelestiam ad puellae mor- 
 talis cultum iramodica translatio verae Veneris vehemen- 
 
 negliguntur ; delubra deturpantur situ ; lecti ejus calcantur ; c<erimonice insuper 
 hulirntiir ; statucE ejus cernuntur destitutce coronis, et altaria deserta, inqiiinatu 
 frigido cinere. Preces admnvcntur virgini, et tantcB Decc divinitas propitiatur 
 sub hnmana forma, et, mntidino tempore diim pxiella procedit foras, nomen absentis 
 Veneris invocatur hosiiis et conviviis. Jamque populi sape ei supplicant, dum 
 incedit pervicos,jacientes flores implexos et solutos. Hac immoderata translatio 
 divinorum honorum ad adorationem virginis mortalis graviter concitavit indignatio- 
 
 ^^^^-*^^rf 
 
 hnnt. Sciopp. in Synili. Ehnenh. — 2 Deferuntur. Lege ex Ald'ino, deseruntur. 
 Keliqui, pmferuntvr: quod ineptehic bis repeteretur. Forte non male etiam, 
 differuntur. Colviiis. Berlin, proferuntnr. Vera lectio, dcseruntur. Wowerius. 
 Prnferuntur, templa dcformanlur. Ita liert. Sed statiin piUo legeiidiim : 
 puhinaria proteruntur, id est, contemnnntur et concnlcautur. Sciopp. in Symb. 
 el Susp. 1. III. 20.-3 Deferuntur. Deseruntur Aid. Recte. Roald. Emendo, 
 proteruntur. Wowerius. Rom. perferuntur. Hevt. proteruntur. Recte. Elmenh. 
 
 — 4 Oxon. a m. pr. idie. Mox stippUcantur Fiix. Oud. — .5 Reg. tanta. Id. 
 — 6 Frequenter. Prafero lectioneni Ed. Junt. post./re^Menfes. Oud. — 7 Edd. 
 prinix et Bas. pr. cerlis. luepte. Vide Beroald. et ad lib. ii. p. 31. ' Kosa 
 serta et soluta.' Copulani non agnosciint Palat. Oxon. Fux. Guelf. sec. Id. 
 — 8 Edd. Vicent. Ber. Junt. pr. Colin. Bas. pr. Ilic. Male, ut scepe. Id. — 
 
 NOT/E 
 
 [Venus] viri [Adonidis] fornia non bris) epulis appositis jacebat : quod 
 
 jam Cythereia curat Littora, non Lectisternium dictum. Hujus fre- 
 
 alto repetit Paphon ap.quore cinctam, qnens apnd Livium nientio rebus du- 
 
 Piscosamque Cnidon, gravidamque biis aut adversis,et moustrorum pro- 
 
 Aniathunta metallis.' Papiios oppi- curandorum causa, 
 
 dum est Cypri InsulaR. Cnidos urbs * Veneris absentis nomen propilialur'\ 
 
 Cariae, adhaerens in extremo cornu Sic lege juxtaEditionemVicentinam, 
 
 Peninsulas, Praxitelis Venerc nobili- non autem numen, utest in plerisqne. 
 tata. (ytiicra autem, plurali laime- Mox enini dixerat : ' Et in humanis 
 
 ro, Insula contra Cretam, teste Stra- vultibus Deae tanlaj Numina placan- 
 
 bone, quinque niillibus distans a tur ;' sicque futilis esset repetitio. 
 
 ^]■A\cK Promontorio. Hodie Cerigo '• Floribus .icrlis] Contcxtis, colli- 
 
 dicitur. gatis. Nam ajuMl anti(|uos ' serere' 
 
 * I'ulvinaria proteruntur] Lccluli, est, jungere. Lucanus : * Accipiunt 
 
 in qiiibus ejus effigies (ut et cetero- sertas nardo florente torouas.' 
 niui IJeoruui in suiu cujus(|uc dclu- 
 
 Dripli. ct Var. Clas. Apnl. U
 
 30G APULEII 
 
 ter9 incendit animos: et, impaticns indignationis, capile 
 quassanti ' fremens altius, sic sccum disserit : ^ En reiuni 
 naturae prisca parens/ en elementormn ' origo initialis, 
 en orbis totius alma Venus,'' quae + cum niortali puella par- 
 tiario majcstatis honore tractor ! et nomen meura ^ ccelo 
 conditum terrenis^ sordibus proianatur.7 Nirairum com- 
 muni numinis^ piamento'' vicarias veacvationis incertum 
 sustiuebo,9 etimaginem meam circumferet puelia moritura.' 
 Frustra me pastor ille/ cujus justitiam fidemque magnus 
 comprobavit Jupiter, ob eximiam specicm tantis prcctulit 
 Deabus.^ Sed non adeo gaudens ^ ista, qutecumque est, 
 meos honores usmpabit/ Jam faxo liujus etiam ipsius ^ 
 
 nem vera; Veneris, quce , cum non caperet amplhis iram, sic apud se loquitur concU' 
 tiens caput, et minitans gravinra : Sumne ego ilia Venus, antiqua mater rerum va- 
 turalium, et origo initialis elementorum, et altrix totius orOis, qua advertor ciiltu 
 divinitutis participatocum virg-ine mortali? Meumque 7iomen ccelo repostum pol- 
 luitur immunditiis terreslribus? Nempe, dummeumnumen placatur suh ejus per- 
 sona, ego subibo hanc aleam, ut alia colatur meo loco ? et virgo mortalis geret 
 meam formam ? llle igitur pastor, cujus Jupiter upprobavit fidem et ceqidtatem, 
 frustra anteposuit me tantis Deabus propter egregiain meam pulchritudinem. Verum 
 ilia, qucecunque tandem sit, non usque adeo Icelabitur intercepisse cultum milii debi- 
 
 9 Vehementes. Ex postrema Basil, editione. Ante ubiqne vekcmenter. Col- 
 vius. Fax. vehementer inceiidit. Roald. — 1 D'Orv. cassauti, Oud. — 2 Diss. 
 Frustra Pricteo ultima vox videtur iusititia. Guelf. pr. dixcrit. Idem. — 'S Pal. 
 cuUorum. Ed. Bas. pr. elementum. Oxon. unalis pro rcrnalis, ut legas in Guelf. 
 pr. ZtZ.— 4 Qua, Multo efficaciore sententia et elegantioielocutione prononicn 
 relativum hie non legeretur. Nee addidissent aurei i«vi Poetaj et Orutores. 
 /(/. — 5 Abest mcjon a Cod. D'Orv. — 6 Guelf. pr. tcrreis, de qua voce alias. 
 Id. — 7 Fux. proj'amatur. Roald. — S Pal. i-amini. Guelf. numini. Oud. — 9 Pa- 
 lat. sustineto. Id. — 1 Bci tin. morcina. Correxi, morticina. Sic enim vocamus, 
 quos turpes etcadaverosa facie notare volumus. Plautiis Persa utitur, Sciopp. 
 in Symb. et Susp. lib. iii. 20. Male. Elinenh. — 2 Usurpavit. Videbit qiiilibet, 
 eorum certe, qui aliquid vident, rectum esse usurpabit. Vitiuin ex coniuiu- 
 
 NOTjE 
 
 * En rerum naturce prisca parens, <= Nimirum communi numinis piamen- 
 
 ^.] Omnia enim generatione, cui to, &;c.'] Locum Iiunc irapa(ppa<JTurur4- 
 
 Venus praeest, producuntur et propa- p«s paulo exposui in interpretatione ; 
 
 gantur. Vide Lucretium, initio sui sed vix aliter potnit sensus aperiri. 
 Operis. <^ Pastor ille] Paris, Priami filius, 
 
 ^ Orbis totius alma Venus] Festus : *= Tantis Deabus] Junoni et Palladi. 
 
 ' Alma, satictasivepnlchra, vel alens, ^ Sed non adeo gaudens, 8fc.] ' Non 
 
 ab alendo.' Servius ad Georgic. lib. gaudens usurpabit,' Graca locutio, 
 
 II. ' Alaius ager, ab co, quod nos pro,non gaudebit usurpasse. Arist<e- 
 
 alat.' uelus lib. i. Epist. 5. T/;i/ e>V e^''V
 
 MliTAMORPHOSEON LIB. IV. 307 
 
 illicitae '•^ formositatis poeniteat.^ Et vocat confestim pue- 
 rum siiuni/ pinnatuin'^ ilium, et satis temcrariiim: qui 
 mails suis moribus contemta discipliua publica/ flammis 
 et sagittis armatus, per alienas domos ^ nocte discnrrens, 
 et omnium matrimonia conumpens, impune committit 
 tanta flagitia, etnihil^ prorsus boni facit. Hunc, quan- 
 quam genuina ' liccntia procacem, verbis quoque insuper 
 stimulat. Perducit ^ ad illaui civitatem, et Psychen ' '' 
 (hoc enim nomine puella nuncapabatur)+ coram ostendit.^ 
 Et, tota ilia perlata de formositatis aemulatione fabula, 
 gemensacfremens^indignatione. Per ego te, inquit, mater- 
 
 tiim. Jam ciirabo, ut ipsam pceniteat etiam sucb illegitima: piilchrltudinis. El 
 stathn accersit fUium suum iihilum ilium, et vaUle audacem, qui prava sua indole 
 spretis legibus publicis, instructusfacibus et lelis, vagans nocte per domos aliorum, 
 et labefactans connuhin omnium, perpctrat impnne tanta scelera, neqne quicquam 
 omnino boni facit. Hunc, tumefsi protervum imiata sibi licentia, instigat quoque 
 prceterea verbis. Deducit euni in illam urbem, et deinonstrat ipsi Psijchcn {hoc 
 enim erat nmnen virginis). Et mtrrala ilia hisloria de contentione pulclvitudinis, 
 suspirans, et frcmens ira, Ego te obsecro, inquit, per vinculum amuris inaterni, per 
 
 ^ ^s^^^ ^ ^ ^ ^ ^s^s^ ^ 
 
 tatione V. et B. Mcndum simile in tribiis codicibiis ec5itis obscrvabaiu lib. 
 
 IX. 'Sed forsitan, lector scnipulosiis, lepiehendens nairatum nieiini, sic 
 
 artjnmentavcris.' Scr'ibo, argumcntaberis. Eniaciilandnm quoque libro prinio 
 
 Fioridoruni ; ' Alexandri praeclara facinora fatigaberis admirando.' Perpe- 
 
 rain enim istic editnr, fatigaveris. Stewech. Usurpabit. Sic Aldina editio. 
 
 Rcliqiias, usurpavit. Colviiis. Hert. usurpavit. EInienb. — 3 Tpsius abest a 
 
 Pa!at. Oud. — 4 Quid si len;as, iWcJ*^? Certe etiam sic plncebat Lipsio. Colv. 
 
 Lips, illicia:. Bert, ipsius licita;. Male. Elmenh. IlUcicc divinat Colv. et ait, 
 
 sic etiam placnisse Lipsio. Ego confirmem exeniplo Cjipriani Scrmone de 
 
 zelo et livore: ' Oft'ert oculis formas illices ct faciles voluptates, ut visu de- 
 
 stinat castitatcm.' lirant. Sed adi Piicajum, recte explicanteiii, ninii;r, iicc 
 
 moitalem dccentis. Pcrperam illicia; Vulcanins edidit. Oud. — 5 D'Orv. 
 
 l''u\. panitcbit. Piave. Vide Pric. et me supra ad pag. 71. Id. — G Pinnatum 
 
 Aid. Roald. Per i Mss. et Edd. liene. Illatutn pro ilium Pitli. Oud. — 
 
 7 Pal. Guelf. sec. publicala. Id. — 8 Edd. Elmenh. Sciiv. domus. Vide 
 
 ad pag. 71. Id. — 9 Ms. Guelf. pr. a m. pr. milli. D'Orv. n. bone scit. 
 
 Consule Pricaum. Faciat Fiix. Id. — 1 Pith. Pal. Guelf. sec. geminn. 
 
 Vide ad lib. iii. pag. 02. ' (Jcnuino sermoue.' Id. — 2 Slimvlat. Perducit. 
 
 Non satis Sana lia;c sunt. Mss. Reg. Eux. IMth. CJuclf. ambo, Oxon. 
 
 Paint. D'Oi V. Ed. Junt. post, inscrunt et. Sed putem, Auctort in dedisse, 
 
 stimulatum p. Id. — '.i Prave in aliijuot Edd. reccntioribus Psyclicm. Id. — 
 
 4 Oxon. Palat. Guelf. ambo, Ed. Junt. post, nuncupalur. Id. — .') Oxon. a m. 
 
 pr. obstendit. Id.— Palat. tremens. Elmcnli. Cum Guelf. Male. * Fre- 
 
 NOTiE 
 
 oljTTore x'"'p<""''« KadvPp'uTfi : Lectum '' Psychen] Nomen Graccnin ^i/vxv, 
 
 nipum numjuam gaudens injuria affi- anima. Undc Fiilgcntius fabulam 
 
 cict. banc de anima allcgoricc explicat. 
 8 Puerum Buum] Cupidinem.
 
 SOS APULEII 
 
 nse caritatis focdcra deprecor, per 7 (use sagittae dulcia vul- 
 nera, per flamma? istiiis mellitas [85] uredines/ vindictam 
 tuaj parenti,9 sed ' plcnam tribue : et in pulchriludinem '^ 
 contumacem reverenter vindica ;' idque unuin et prae ^ om- 
 
 suaves phgas tiii teli, per dulciculas ustiones islius ftxcis, da tuce matri ultionem, 
 sed pcrfcctam: et puni formositatem superbam, pro tuu in me rcverentia : et vitro 
 
 mere ' enim est indignantis. Oud. — 7 Per ego te, inquit, m. c. fcedera \depre' 
 for] per, ^x. Maannin peiictilnm est, lie in deprecatione liac Venerea formula 
 debita et consueta scrvata non sit. Nam vtl solo aiirium sensn initium ejus 
 niniis aspernm deprelienditnr, quia pr*c'ipitatum. Placeret mihi : Per te, 
 inquit, per tiiaternce caritatis fcedera : quia plaruisse video earn formam priscis, 
 Livio inprimis ; ' Per vos,' inquit, ' fidemque vestram.' Sallustio Jugurtlii- 
 no bello : 'Orovos per libsros atqiie parentes vestros.' Sed ibidem, i)on 
 injuria, veteres membranas secutus eruditissimus Joannes Rivius emendavit, 
 ^h}&cXo y^rho, Per vos, per liberos atque parentes vestros. Vide anne et supra 
 lib. II. his verbis Aptileii niedeiaiii adiiibuerirn : ' Miserere, ait sacerdos, 
 miserere per coelestia sidera,per inferna numina, per naturalia elementa, per 
 (se) nocturna silentia.' Particulam inclusam ad supcriora retraho, et mute, 
 Miserere per te, per coelestia sidera. Itcrum apnd Apnieium in ipso limine 
 libri sexti, ubi Psyche Cererem Deam apprecatur; ' Roj^o te friigiferam, 
 tuam dexteram istam deprecor, per iwtificas messiuin caerinionias, per tacitu 
 sacra cistaruni.' Marj;inaiem scripturam Beroaldiis ariipuit, Per ego te fru- 
 giferam. INIiiii pro genuino erit, quamdiii eio. Per 1c, per friigiferam tuam 
 dexteram. Petronio eadem formula reddenda : ' Per formam tuam te rogo, 
 ne fastidias hominem.' Emendo : Per te, per formam tuam ne faslidias homi- 
 nem. Usinn hac formula Virgilium, et quidem perlibenter, testinionio sit vel 
 iinus lib. X. TEneid. in quo earn reperias bis terve. Arnobinm qnoque usuni 
 adverti libro quarto adversus Gentes : ' Per humaui generis jura atque ip- 
 sius niorlalitatis consortia, cnm auditis et legitis,' &:c. Stewech. T'lix. /. te 
 dcpr. Sed abundat. Roald. — 8 Guelf. pr. U7-idi)ies. Oud. — 9 Pith. Guelf. pr. 
 parentis. Oxon. parentis et plai. Id. — 1 Deest sed male in Pal. Id. — 2 Et 
 pulchr. c. Fux. et in p. c. r. v. ' Vindicare in aliquem ' notissima formula La- 
 tinis auctoribus. (Capitol. Marco : ' Ac ne in qnenquam facile vindicaret ;* 
 et, 'Inconscios defectioiiis vetuit senatiim graviter vindicare.' Vulcatius 
 Ca«sio, (lua urget Marcum, ' Ut in Cassiuin graviter vindicet.' Hie Nostcr 
 alibi, ' Vindicans in mei mariti cruenfiim percmtorcm.' Vide etiam I. ix. 
 c. de prenis. Roald. Bert, in p. continuam reverenter veridica. Sciopp. in 
 Symb. Elmenh. — 3 Quid si, sevcriter v. ut supra lib. ii. ' Extrenium facinus 
 in nefariam scelestamqiie istam ftcminam severiter vindicate.' Et lib. in. 
 ' De eo crimine, quod etiam in vestrum civeni severiter vindicaretis.' Cicer. 
 Art. II. in Verrem : ' Si quid vindicatum severe est.' Divus Pius 1. ii. I), 
 de his, qui sunt siii vel alieiii juris: ' Sciet me admissum severius execntii- 
 rum.' 'Severissime animadvertere,' habes in 1. ult. D. de off. pra^s. et apnd 
 Nostrum supra lib. i. ' Ut in earn die altera severissime saxornm jacnlatio- 
 nibus vindicaretiir.' Symmach. lib. ix. Epist. 128. 'Facinus cnnctis ad 
 liunc usque diem sa^cuiis severissime vindicatum competeuter nicisci.' 
 Brant. Sexcenta talia afferri possent. Sed nihilominus hie nihil videretur 
 niMtandimi, quia reverenter valet, obedienter, praj matris tuae reverentia, nisi 
 Fulgentiiis lib. in. Myth. c. 6. plerumque servans Apuleii verba, rt-liqui>set 
 etiam : ' Cupidinem petit, ut in contumacem formam severiter vindicaret.' 
 Brantio sulfragatur etiam Heinsius. Sal. scrercnter. Sic vir d. in marjr. Ed. 
 Colv. Oud.—i Oxon. Fux. Palat. Guelf. ambo, pro. Pal. Pith. Fux, Gutlf.
 
 METAMORFHOSEON LIB. IV. 309 
 
 nibiis unicum volens effice.' Virgo ista ^ amore flagrantis- 
 sirao leneatur liominis extremi ; quern ct^ dignitatis et pa- 
 trimonii simul et incolumitatis <^ ipsius fortuna damnavit,' 
 tamque infimi/ '" ut per totum orbem non invcniat raiserioe 
 suae compaiera. Sic efTata,^ et osculis hiantibus? filium diu 
 ac pressule ' saviata, proximas oras refliii littoris petit, plan- 
 tisque roseis vibrantium fliictuum summo rore calcato,^ ccce 
 jam profundi maris udo ^ resedit vertice ; etipsum* quod 
 incipit velle, statim quasi pridem praeceperit,^ non moratur 
 marinura obsequium. Adsimt ^ Nerei lilia3," cliorura ca- 
 
 incumhe in id unum, et solmn prce ceteris. Puclla hac flagret ardentissimo amore 
 hominis vilissitni, quein fortuna jn-ivarerit ct honore, et s'unul honis, el sanitate ; 
 et qui sit adeo ahjectus, ut neminein rcpcriat in toto orbe sihi parein tniseria. Sic 
 locula, et diu ntque urcte osculata natum suum ore semiapcrto, confert sc ad proximos 
 VLiirgines ripa: undosce, et roseis pedibus inamhuhivil supremum humoreiu itndaruiri 
 salientium. Jam constiterat iti luimidu superfuie alti pelagi, cum illico marina 
 itumina exequurdur idipsum, quod tantum incipiebat v<lle, perinde ac si jamdudum 
 imperasset illud. Nereides prasto sunt ugentes concenlum, et Neptunus liirsutus 
 
 effici. Id. — 5 Et perperam excidit e Floiidi editione contra Nostri stylum. 
 Id. — G jMs. columitalis. Sciopp. in Synib. Sic et Pith. Quasi esset a ' colii- 
 mis,' (jiiod pro saiio, incolnnii est apud Plant. Trin. iii. 3. 15. Gloss. ' Co- 
 liimis, incoiiimis, (TWOS.' Oud. — 7 Infirmi. Corrige ex Fulv. et Beitin. i?i/i/«i. 
 AVow. Ms. irijimi: quoniodo et in Suspectis nostris (iii. 20.) conexeianiiis. 
 •Sciopp. in Symb. Bert, itifimi. Elnienh.— 8 D'Orvill. ujf. Sed vide Ind. 
 Oud. — 9 Bert, vibrantibus. Sciojjp. in Symb. Elnienh. — 1 Presulem Guelf. 
 jir. In U'Orv. Palat. Gnelf. rnrsns sabiata. Edd. ali(|Uot male suaviata. 
 Olid. — 2 Summum rorem calcarit. Ms. summo rore culcato. Sciopp. in Symb. 
 Flor. summo rore. Elmenh. In Ed. Vicent. roseis. Mnlto vero efficacin.s 
 lianc De;c celeritateni exprimit lectio Mss. Flor. Fnlv. Fux. O\on. Palat. 
 D'Orv. Gtielferbytanoinm, et Ed. Jnnt. post. SHwmo rore calcato, ecce: quod 
 i<lcirco repoRui. Oud. — 3 I'ux. sudo. Roaldns. Ms. sudo. Sciopp. in Symb. 
 Flor. sudo. Elmenli. — 4 Reg. Fux. is/ia/. Oud. — .5 Prtecepit. Viw. prteceperit, 
 ot Aldus. Koald. Bert, praceperit. Elmenh.— G Fux. Assunt. Perpetua 
 
 NOTJE 
 
 ' Idque unum et pra omnibus unicum Mss. non antem infirmi, Terent. 
 
 volens effice] Posterior vox angct vim Ennuclio, Act. iii. Seen. 2. ' Tace, 
 
 prioris. Sic Gellius, lib. xviii. cap. tu, qucm ego esse infra inlimos om- 
 
 4. ' Cum ille se unum et unicum ncs puto.' 
 
 lectorem enarratcremqne Sallustii " Nerei filice] Nereides, Nymphae" 
 
 diceret.' maris, quas ex Doridc sororc sua 
 
 •* Virgo ista] Psyclien ostendit. Nereus genuit,numeroquinqiiaginta. 
 
 ' Quern et dignitatis, ifc. fortuna Fnit ille Nereus Ocoani" et Tetliyos 
 
 damnaiil] ' Damnare' hie est anouhri- fHins juxta licsiodinn, vol Occani sen 
 
 P'jvaai, privare, exha-redare. Ponti, ct Terrac, jnxta Apollodorum, 
 
 "' Tamque injimi] Sic Wower. ex lib. i. liibiiotheca'.
 
 310 
 
 APULEII 
 
 nentes, et Portunus" coerulis^ iDarbis liispidiis, et gravis 
 piscoso sinu Salacia/ p et auriga? parvuhis dclphini Palag- 
 moii ; ' '^ jam passim maria persultantes ^ Tritonum cater- 
 
 glaucis barhis, et Salacia onerata sinu pleno piscibus, et parvus Palcemon inequitans 
 Delphino; jamturmai Tritonum undique cermmtiir saltantes per maria. Hie tuba 
 
 r^^^^i^^^>^^^^ 
 
 scriptura in Pandectis Flor. et Fla. Roald. — 7 Alii, coerukis. Colv.— 8 Mss. 
 ali(}uot, et Edd. pp. solatia, et salatia: quod bene conexit Beroaldns. Slacia 
 Ed. Junt. post. Tlictis lijec Ciceroni, ut nionet Serv. ad Virgil, lib. i. Georg. 
 31. (hid. — 9 Aur. Fux. et aitr. Roald. Sic Mss. O. ut bene edideiunt El- 
 iiienb. Scriv. Flor. A reiirjuis Edd. exnlat copula. Oud. — 1 Mss. D'Orv. 
 Guelferbytani, Pf//(rj«o. Sic Aa^LtTra;;/, ' Lampo,' de Deo Socratis pag. C94. 
 Sed de hae terminatione adi Pier, ad Virgil. lEn. x. 322. Barth. ad Statii T. 
 IV. pag. 1()91. me ad Lucan. lib. i. 213. Id. — 2 Legit Beroaldns, persukantes, 
 ei eum secnti, qui postrenup cditioni Basileeiisi pra?fuerunt. Malum factum. 
 Seneca de Divina Providentia: ' Inibrem culnio ant fronde defendant : su- 
 per durata glacie stagna persultant : in alimentum feras captant.' Et ita 
 fere Sidonius Panegyrico Majoriani : ' Cum stagna superbo Irrupit tenierata 
 gradu, turmaeque freqncntes Hellespontiaco persultavere profimdo.' Colv. 
 Fux. persultantes. Roaldus. Bert, persukantes. Sed nibil niutaudun), Taci- 
 tus lib. II. Anualium: ' Simul exercitu Ibero campos persultaute.' Elmenh. 
 
 aOTJE 
 
 o Et Porttinus] Qui PaIa?mon Grae- 
 cis, Portnnus vnlgo Latinis dictus 
 est. At hie non Palcemona, sed ip- 
 sum Neptunum Portuni nomine in- 
 telligas ; sequitur enim mox Salacia 
 Neptuni uxor, ac dcinde Pala^mon 
 alius a Portuno. MartianusCapella, 
 1. V. Nupt. Merc, et Philolog. ' Por- 
 tuni trifidam suspirans flagitat bas- 
 tam.' Ubi vides tridentem Neptuni 
 insigne Portuno tribui, qui proinde 
 Neptunus est. Sed dubitationem 
 omnem aufert bic locus Ciceronis, 
 lib. II. de Natura Deorum : ' Datum 
 est igitiir Neptuno, &c. maritimum 
 omne Regnum : nomenque produc- 
 tum, ut Portunus, a portu, sic Nep- 
 tunus, a nando.' 
 
 P Et gravis piscoso sinu Salacia] Au- 
 gustinus, lib. iv. de Civitate Dei: 
 ' Quid est, quod mare Neptuno tri 
 
 Salacia tenet, terrae inferiorem Pro- 
 serpina.' Salacia a salo dicta est. 
 Cum autem inferiorem maris partem 
 teneat, aquam ejus atque una pisces 
 omnes sustentat, ideoque recte a 
 Nostro dicitur ' gravis piscoso sinu 
 Salacia.' 
 
 1 Auriga parvulus delphini Palcemon] 
 Claudianus, de Nuptiis Honorii et 
 Mariaj; ' Cadmeia ludit Leucothoe, 
 fraenatqiie rosis delphina Palaemon.' 
 Reli(iua ibiiieni vide, hue enim mire 
 faciunt. Athamas, Tbebarum Rex, a 
 Junone in furorem actus, occiso 
 Learclio filio, cum Melicertam qno- 
 que alterum filium, atque una Ino 
 uxorem, Cadmi filiam, persequeretur 
 similiter occisurus, illi se in mare 
 egerunt prajcipites, et Veneris pre- 
 cibus in Deos a Neptuno versi sunt: 
 Ino in Leucotheam, sen Leucotboen, 
 
 buitur, terra Plntoni? ac,ne ipsi quo- qnaj Latinis dicta est ftlater Matuta; 
 
 que sine conjugibus remanerent, ad- Melicerta in Palaemona, Latinis Por- 
 
 ditur Neptuno Salacia, Plutoni Pro- tnnum dictum, ut jam monui. Cum 
 
 serpina. Inferiorem maris partem autem dicit ' auriga parvulus del-
 
 RIETAMORPHOSEON IJ 13. I \ . 311 
 
 vae/ Hie concha sonaci^ leniter buccinat: ille serico tegmine 
 flagrantiae Solis obsistit inimici : ^ alius sub ociilis dorainae 
 speculum + pia^gcrit: ciinus bijuges alii subnatant.^ Talis 
 ad Oceanuni' pergentem Venerem comitatur exercitus. 
 Interea Psyche cum sua sibi perspicua ^ pulchritudine 
 nullum dccoris sui fructum percipit.'? Spectatur ab omni- 
 bus,^ laudator ab omnibus: nee quisqiiam, non® rex, noii 
 rcgius, nee de plebe saltern, cupiens ' ejus nuptiarum peti- 
 tor accedit.- Mirantur quidem divinam speciem, sed ut 
 simulacrum fabre ' politum mirantur omnes. Olim + duae 
 majores sorores, quarum tcmperatam ^ formositatem nulli 
 
 caniljucf.nde concha sonor a: ille defendit ardorem Soils infesti umhclla serica: 
 al itis pra/trt speculum ante conspectum domincc ; alii natant sub curru ejus bijus^i. 
 Talis calus stipat Venerem euntem ad Oceanum. Interim Psyche cum sua ipsius 
 inchjta pnlchritudirie nihil capit ulilitatis ex sua forma. Oinues coutemplantur 
 earn: omnts laudant : nullus tamen exopta7is ejus connubium vtnit ad parentes 
 i])sum pctiturus, non Rex, non regice stirpis, neque saltem plebeius. Omnes quidem 
 admiiantur divinam ejus formam, sed admirantuv veluti signum affahre sculplvm. 
 Jamdudum ambce sorores grundiores natu, quarum moderatam pulchritudinem nulli 
 
 — 3 Inimicis. Fiix. inimici. Aid. Roald. — 4 Berlin, specidarum. I\Iale. Vide 
 Spondanum ad Hesiodnm p. 3C. Elmenh. In Mss. Oxon. Pith. Palat. 
 ll'Oiv. Giielfeib. ambol)us est progerit ; quod inagis placet PiiciEO. Late 
 de (0 agam ad 1. xi. p. "245. ' Potentissinionnii Deiini pra^ferebant insignes 
 exiivias.' Vnigo, j»o/. Ond — .5 Ms, subcngantur. Sciopp. in Symb. — Me 
 auctoi e, sciipseris : jnwcipua. Wovver.^7 Ed. Ber. preecipit. Oud. — 8 Reg. 
 Fiix. hominibus, solita variatione. Repetita ab omnibus male desnnt Oxon; 
 et Ed. Bas. pr. Id.— 9 Mss. D'Oiv. Pith. nee. Id.— 1 Guelf. pr. capicns. Id. 
 — 2 Venetus, accidit. Colv.— :i Pitii. /nbro. Par. Cod. positum. Oud. — 
 4 Oxon. Enim pro, enimvero ; non male. Vide ad hiijus libri pag. C9. 
 * Enim vos bona> frugis lationes.' Id. — 5 Fiix. temcratam. Coniiptissime. 
 Temi)ciata enim forniositas est, quam ' statam' appellat Entiiiis apud A^'ell. 
 Ill), v.c. 11. Roald. Fulgent. I. iii. Myth. c. 0. Auctoris letinuit verba: 
 
 NOTjE 
 
 pliini Palscmon,' alludcre videtnr ad est, sive illins prioris fratrcs essent, 
 
 id, quod ait Pausanias in Atticis, sive filii. 
 
 Melirertam a delphino exccptnm ' Concha sonaci] Ovid. Metamor- 
 
 fuisse, cum decidisset e Petra Molu- phos. lib. i. ' Supraque i)rofuiidnm 
 
 ride, et in Corinthiorum IsUinium Extanteni, atqnc hnmeros innate mu- 
 
 delalum. Hinc I.sthmici ludi in ho- rice tectum, Creruleum Tritona vo- 
 
 norem ejus instituti. cat, conchaiiiie sonaci Inspiraro ju- 
 
 ' Trilonum caterva] Triton Ncp- bet, fluctusipie et flumina signo Jam 
 
 Inni fuit et Salacidj filius, suninia revocare dato,' &c. 
 
 sui pane homincni referens, inia ' Ad Oceanum'] Ad rcgiam Occani, 
 
 pi^(cm. Scdct niagnusTritommi nu- niaiis Dei, niariti Tethyos. 
 iiieruf post ilium a Poetis couficlus
 
 312 APULEII 
 
 difiiimarant ^ popiili," procis regibiis desponsae, jam beu- 
 tas nuptias sunt adeptae : 7 sed Psyche, viro ^ vidua domi 
 residens/' [86] deflet desertara' suam solitudinem, aegra 
 corporis,' animi saiicia ; et, quamvis gentibus totis com- 
 placitam/ odit in se suam formositatem. Sed ' inlortunatis- 
 simae filiae miserrimus pater, suspectatis coelestibus odiis, 
 et irae Superum metuens, Dei Milesii ^'^ vetustissimum per- 
 contatur oraculum : ^ et tanto^ numine precibus et victimis ^ 
 ingratas virgini'' petit nuptias et maritum. Sed Apollo, 
 
 populipicEdicaveriintfdesponsatte trant Regibus, amatoribus suis, etjumfactce com- 
 potes felicium nupliartim: ut Psyche, vidua tnmetsi rlrgo, degcns domi, dolins 
 cvipore, cl hesii unimo, liiget sc salnm dtrelietam, tt odit in se suam pidcliritudirum, 
 iamttsi giatam uniccrsis nationibus. At puter in/elicissimus filicc miserrimic sus- 
 picans id fieri odiis nlicujus Numinis, et formidansiram Deorum, cnnsidit anti- 
 (juissimum oraculum Dei Milesii : et prccibits Jwstiisque poscit a inagno illo Deo 
 mutrimonium et virum masta fiVue, Sed Phcebus, quamvis esset Grucus et 
 
 ' Majoribiis, quae temperata eiant specie.' Oud. — 6 Fax. diffamarerunt. 
 D'Orv. diffamarunt. Pal. Guejf. sec. dijf'amaccre. Oxoii. Giielf. pr. diffa- 
 mare. Pith, diffamarent. Id. — 7 Nup. adeptcc. Fiix. nuptias st. ad. hoc est, 
 stutim. Roaldiis. Ms. nuptias sunt adeptce. Sciopp. in Syinb. Immo vero st. 
 valet s««<: quod, snffragantihus D'Orv. Regio, addidi. Sed non agnoscit 
 Pith. Bene. In hanc depravata est vox sunt. Oiul. — 8 Virgo. Pnto legen- 
 dum, I'iro. Elnienh. — 9 Potiiis legerim : desertu: ut supra 1. i. ' At ego sci- 
 licet Ulyxi astn deseita, vice Calypsonis, aeternani solilndineni flebo.' Colv. 
 Deserta. Flor. desertam. Elnienh. Vulcan, scilicet Colvii conjecturani erat 
 secutus : quod et fecit Floiidus. Sed Mss. O. preebent desertam. Quod 
 nescio quid efficacius sonat, etniagis poeticnm : quamvis fatear, ipsain sini- 
 plicius dici desertam, quam solitudincni. Oud. — 1 Lib. v. ' Psyche corporis 
 et animi alioquin infirnia.' Elmenh. Male corpore Guelf. pr. Oxon. a ni. pr. 
 Erga c. in Pal. Guelf. sec. Oud. — 2 Pith, complic. Id. — 3 Ms. Sic. Sciopp. 
 in Symb. Rectius in Berlin. Sic. Wow. Immo vero perperani ; licet suf- 
 fragentur D'Orv. Fux. et Palat. Sensus omnino postulat Sed. Temere ni- 
 mis rh Sic in tcxtuni recepit Wower. et ex eoPrica>us. Oud. — 4 Palat. Guelf. 
 sec. Miliesi. D'Orv. Gnelf. pr. percunctatur. Male. Id. — 5 Bert, et eauto. 
 Quid si: etatanto? velut pag. 86. ubi Venus de jiidicio Paridis loquitur: 
 ' Frustra me pastor ille ob eximiam speciem tantis praetulit Deabus.' Et 
 Amob. 1. V. de Jove Elicio : ' Etiamne credemus Deum numinis tanti trac- 
 tum esse ad terras ?' Sciopp. in Symb. Bert, caulo. Elmenh. — G Guelf. am- 
 
 NOTiE 
 
 " Nulli diffamarant popuW} Non in- nupta domi sedisset.' 
 
 famarant, sed prasdicaverant. Supra; " Dei Milesii] ApoUinis, qui tcm- 
 
 * Chryseros diffaniat incendio repen- plum habuit et oraculum apud Mile- 
 
 tino domum possideri.' tum, Ionia caput. 
 
 " Sed Psyche, viro vidua domi resi- ^ Dei Milesii vetustissimum percoti- 
 
 dens] In Apologia :* Filia autem,&c. tatur oraculum] Branchidarum, vel 
 
 nisi in facilitatem Pontiani incidisset, Branchiadarum, (qui ApoUinis Sacer- 
 
 fortassean adhuc, vidua, antequam dotes erant,) primo dictunij postea
 
 METAMORPHOSEON LIU, IV. 313 
 
 quanquam Gi^ecus et loniciis, propter Milesia; condito- 
 rem,'' sic Latina sorte respondit : 
 
 3Iontis in escelsi scopulo desisted pucllam 
 
 Ornatam miindo fiinerei thalarai : 
 Ncc speres generum niortali stirpe creatum, 
 
 Sed saevum atque I'cruni, vipereumque malum; 
 Qui, pinnis volitans super fethera, cuncta fatigat, 
 
 Flammaque et ferro singula dcbilitat : 
 Quern ^ tremit ipse Jovis : '' quo nuniina terriiicantur : 
 Flumina quern horrescunt,'' et Stygiae tenebree/ 
 Rex olira beatus,^ afiatu ' sanctae vaticinationis accepto, 
 
 lonicus, j»-opteT eum^ qui condidit Milesiam, respondit lamen oraculo Latino, his 
 verbis : 
 
 Siste rilginem in revlice ynontisalti, 
 
 Excullnin ornatu nuptiurumferalium. 
 Neque expectes generuin cretnm hummio sanguine, 
 Sed crudelem et ftrocem, et malum in.ttur vipera. 
 Qui, volans alis supra ca-lum, lube/uctat umnia, 
 
 Et franfiit cuncta igne et ferro : 
 Quern ipse Jupiter metuit, quo Dii terrentnr, 
 Quern fiuvii rcformidunt, ct ohscuritas Tartarea. 
 Rex forlunatus quondam, auditis verbis sortis divin<r, reiertilur domum tardus 
 
 -^^^•^^^^4r.#s*-v^ 
 
 ho, etPalat. ft victime. Oiid.— 7 Fax. subsisie. Roald.— 8 Palat. Ftix. Gnelf, 
 nterque, Quo. Oxon. D'Orv. Quod. Male, nt dixi supra. Oud.~9 Beutus. 
 Pith. bis. U'Orv. Guelfeib. iiterqiie, bantus, cnni j;!. ' nomen pioprium.' 
 Vn\. bantas. Sed et .supra pro //ea<as n. in (iiielf. sec. Lautas n. Id. — 1 Le- 
 gendiinine f/f(/<((? Eft'ari, effatiis, effatiini pioprie de eo, f|iii ex oiaculo lo- 
 quitur. D. Aujjustiniis 1. ii. de Civit. Dei : 'Uueni quidem ilie versuni vel bre- 
 vitate vel veritate tanquam ex oraculo {|iu)dani miiii etiatiis videtur.' Nostcr 
 lib. deMundo : 'Pars vero pra-sagiis effautcs futura.' Locus etlain alibi apud 
 Varroneni in banc rem de Lingua Latina, qui jam niilii non ad manum. Culr. 
 
 KOTJE 
 
 Apollinis Didymzei. et rellquas loniae civitatcs conditas 
 
 ' Ingratw lirgini] Ma!stae, tristi. affirmat : certe Graccus fuit. 
 Virgil, JEneM. vi. ' lit cineri ingrato '' Joris] Noniinativns antiqniis, a 
 
 suprcma ferebanl.' Ad queui locum quo (luxere onnies reliqui casus no- 
 
 Servius: ''Ingrato/ tristi; ut ' gra- minis 'Jupiter,' quod sonat, Jovis 
 
 turn' aliquid latimi dicimus.' pater. 
 
 " Propter Miksia- conditorem] Qui, "^ Ilumina quern horrescunt] Quippc 
 
 sive Miletus fuerit filius Apollinis, ut qui et ipsas aquas nrere consuevit, 
 
 qnidam voluut, a quo nomen sortita nt ait Nostcr, lib. v. 
 sil Milesia civitas; sive Neleus Py- '^ JCl Stygice tenebree} Neque cniin 
 
 lius, ut vult .Strabo; sive deniqtic a tclis Cupidiuis, de quo intelligen- 
 
 lonuii, ut tradit Vitruvius, a quo dnui oraculmn est, Plutonem ipsum 
 
 i
 
 314 
 
 APULEll 
 
 piger ^ (ristisque retro domura pergit, snaeqne conjngi pree- 
 cepta' sortis enodat infauslce. Mosretur, fletiir, lamenta- 
 tur diebus phisculis. Sed dirae sortis jam urget teter* 
 effectus. Jam feralium nuptiarum miserrimae virgin! cho- 
 ragium^ struitur. Jam taedas lumen* atrae fuliginis cincrem 
 arcessit : "^ '^ et sonus tibiae zygiae^e mutatur in querulum 
 Lydiiim/'' cantusque laetiis Hymenaei' lugubri finitur ulu- 
 latu : et puella nuptnra deterget lacrymas ipso suo flara- 
 meo.'' Sic affectae 9 domus triste fatum cuncta etiam civi- 
 
 ct moestus, explicatque sikp vxorijussafuncsti oracuU. Lvgetur,ploratur,ejuIafur 
 per dies sat inultos. Sed cxitiubilis exitus criidelis oraculi jam instat. Jam in- 
 strumenlum funebris matrimonii apparattir puellce infelicissimce . Jam lux facis 
 ohscuratur cinere nigrcc fuligitiis : et sonus tibia nuptialis convertitur in luctuosurn 
 inodum Lydiutn : et hihiris cimtus Hymenal desinit in mcestum ejidatum : et virgo 
 mux nuptura abstergit lacrymas ipso suo velamine nuptiuli. Tola quoijue rirbs 
 una deplurabat acerbam surtem domus ita afflidce, statimque prcecipitur cessatio 
 
 Affatu. V\or. ejfatu. Elnienh. — 2 Placebat Lipsio: pigens, Colvius. Pigens. 
 Rom. piger. Elmtiili. — 3 Ms. Fulv. secreta. AVovv. Sciopp. in Symb. — 4 Ur- 
 gent tetri. Ms. Fiilv. tirget teter, Sciojip. in Syiiib. Flor. et Bert, urget teter. 
 Elinenli. — 5 Oxon. Guelf. coragium. Oiid. — G Bert, arescit, optinie. Elmenli. 
 — 7 Bas. 1. Gigia-, Undo tbrtassis venuii esse vlderi posset, gingrimc, lit 
 et (luosdam suo aevo legisse iiinuit Beroaldiis, Cotv. Flor. Rom. et Baptista 
 Pius Sylloso 111. cap. 188. Gygice. IMale. Vide Indicem. Elmenli. — 8 In q. 
 Lydii tnodum. Fux. in q. Lydium. Roaldns. Idem Bert. Cod. Lydium. I'al. 
 Lydium canlum. Wow, Ms. lursum, in q. Lydium modum. Sciopp. in Syiiib. 
 
 sua pvotegere potiiit obscuritas 
 Styge jam lib. ii. eginnis. 
 
 *^ Tadce lumen'] Nuptialis taedze. In 
 nuptils pi*ferebantur ta?da^, dnm 
 sponsa velata ilammeo in niariti do- 
 iiium diicebatiir. Mali autem erat 
 oininis, si ejusniodi taedai aut extin- 
 guerentur, aut fumosa; essent,minus- 
 que luceient. 
 
 ^ Cinerem arcessit] Lege cinere mar- 
 cessit. Id est, obsciiiatur, debilita- 
 tur, langiiescit. 
 
 s Tibia zygia] Nuptialis, jugalis: 
 ^iiyios avXhs, Gra;cis. Sic prounba 
 Juno, cui vincla jugalia ciira;, ab 
 iisdeni Zvyia dicta est, a nomine fu- 
 7^5, quod jugum significat. 
 
 '' In quauluin Lydium] Varii fueie 
 
 NOT^ 
 De 
 
 apud antiques MusicaB modi, quos 
 enumerat Nosier in Floridis Frag- 
 nicnto 2. bis verbis : ' Sen tii velles 
 jHolium simplex, sen Asinm varium, 
 sen Lydium querulum, sen Pbrygium 
 religiosum, sen Dorium bellicosuni.' 
 Ad quem locum vide quae notavimus. 
 Lydiiis modus ab Ampliyone, ut per- 
 liibent, inventus, luctui et flebili que- 
 rimoniai erat accomniodatus. 
 
 ' Cantusque hetus Hymenal] Vide 
 Epithalamiuin Julias et Manlii apud 
 Catiillum, et Honorii ac Mariae apud 
 Claiidianum. 
 
 '' Ipso suo Jlammeo] Velamen erat 
 flammei, id est, lubri coloris, quo 
 ainicta erat nova nupta, cum ex 
 paternis a:dibus ad maritum duce-
 
 METAAIORPHOSEON LIB. IV. 31,5 
 
 tas congeraebat, luctuque publico confestim congruens' 
 edicitur justitium.' Sed monitis coelestibus parendi neces- 
 sitas misellam* Psychen ad destinatam pcenam efflagitabat. 
 [87] Peifectis ^ igitur feralis tbalarai cum summo moerore 
 solennibus, toto piosequente populo, vivum producitur fu- 
 nus : et lacrymosa Psyche comitatur non nuptias, sed ex- 
 eqiiias suas. Ac, dura moesti parentes, et tanto malo per- 
 citi/ nefarium facinus perficere"" cunctantur,' ipsa ilia fi!ia 
 talibus eos adhortatur vocibus : Quid infelicem senectara 
 fletu diutino cruciatis ? Quid spiritum vestrum, qui magis 
 meus est, crebris cjulatibus fatigatis ? Quid lacrymis ineffi- 
 cacibus ora mihi veneranda foedatis?^ Quid laceratis in 
 vestris oculis mea lamina ? Quid canitiem scinditis 1 Quid 
 pectora, quid ubera sancta tunditis? Haec^ erunt vobis 
 egregia; raeae formositatis praeclara prsemia. Invidiae ne- 
 
 Juris diccndi, co7iveniens maerori publico. Verum necesnitas obediendi jussis divu 
 nis dejioscebal tniseram Psychen ad designatum siipplkium. Absolutis ergo ccEvi- 
 moniis lug^ubrium nuptianim cian muximo luctu, vita exeqidce procedurtt lota plebe 
 seipiente : et Psyche plorans comitatur non poiiipam nuptialem, sed funus suuin. 
 Dunvfue parentes ejus dolentcs et peixulsi tantii calamitate morantur peragere illud 
 iii'fanduin scelus, ilia ipsa coram nata commonefucit eos his verbis : Quare affiigitis 
 loago luctu miseram seneclutem'I Quare torquetis tarn frequentibus lamentis vitam 
 veslrant, (ju<E potius mea est? Cur deturpalis vullus mihi venerabiles lacrymis 
 inutilibus? Cur laniatis meos oculos dilaniando vestros? Quare veUitis vestros 
 canos 1 Quare plangitis pectora, quare castas mammas ? Hcec erit vubis egregia 
 mcrces mecB eximice pulchritudinis. Nunc id animadvertitis, sed tardius, cum icti 
 
 — 9 Par. afferlce. Oiul. — 1 Guelf. pr. congemens a m. pr. Oxon. congemens ei 
 dicitur. Ei ctiam in Par. Turn villitium Pal. Guelf. sec. Conupte omnia. 
 Jd.—2 Rom. et Bert. Blilesiam. Elnienli.— 3 Profectis. Fax. perfectis, et ita 
 Aid. ftoald. Omnesque Mss, et Edd. Typotlietarum est vitiiim in Va\. Bas. 
 sec. Terw/is Palat. Guelf. sec. Oud. — 4 Guelf. sec. parali. Id. — 5 Sic, vel 
 cunt. D'(Jrv. Palat. Guelf. sec. Ed. Junt. post. In aliis conlunlur. Guelf. 
 pr. vunlunter. Id. — (i (Juid iter. tfc. fadatis. Dcsiderantur lnvc in D'Orvill, 
 Cod. Quid exulat a Fux. in quo, ora m. verecunda. Id. — 7 Uic. Eux. Hac. 
 Koaldus. B. JJac. Putean. Neque aliler Ueg. Oxon. Pal. Guelf. Bert. 
 D'Orv. Pith, et I'^dd. Elmenli. Scriv. Flor. In ceteris Uic, dc more. I'or- 
 mos, meai prcecula pr. Pal. I'orm. mea (|uoque Fux. Clara Pith. Oud, — 8 
 
 NOTiE 
 
 balur. Flammearii Plauto sunt, qui Lucanus: * Ferale per nrbeni Justi- 
 
 ejusmodi flammea faciunt, aut ruliro tiuni ; latuit picbeio tectus amictu 
 
 colore inficiunt. Oninis lionos.* 
 
 ' JustHium] Cessatio est a Jure di- '" Nefarium facinus perjicere] Filiam 
 
 cciido in publico luctu indici solita. ad scopulum duccre.
 
 31G APULKII 
 
 fariae letali plaga percussi, sero scntitis. Cum gentes* ot 
 jDopuli celebrarent nos divinis honoribus, cum novam me 
 Venerem ore consono nuucuparent: tunc dolere, tunc flere,9 
 tunc me jam quasi ' peremtara lugere debuistis. Jam sen- 
 tio, jam video, solo me nomine Veneris perisse."^ Ducite 
 me, et, cui sors addixit,' scopulo sistite, Festino felices 
 istasnuptias obire; festino generosum ilium maritum meum 
 videre. Quid differo ? quid detrecto venientem, qui lotius 
 orbis exitio'^ natus est? Sic profata ^ virgo conticuit:"^ in- 
 gressuque jam valido pompte populi prosequentis sese mis- 
 cuit.7 Itur^ ad constitutum scopulum montis ardui : cujus 
 in summo cacumine statutam puellam cuncti deserunt : 9 
 tccdasque nuptiales, quibus praeluxerant, ibidem lacrymis 
 suis extinctas relinquentes. Choragio itaque perfecto de- 
 jectisque capitibus domuitionem parant.' Et miseri qui- 
 
 estis vulnere mortifero malce Invidia:. Quando populi et nationes prosequebanliir 
 vie cultu divino, quando vocal/anl me novam Venerem voce unanimi : tunc oportuit 
 vos mcerere, tunc lugere, tunc me dejlere quasi jam mortuam. Jam adcerto, jam 
 certo SCJJ3 me ideo tanlum intcriisse, quia nominata sum Venus. Producite me, et 
 constituite in rtipe, cui oraculum me destinavit. Propero peragere illud forlunutum 
 connubium ; gestio intueri prceclarum ilium conjugem meum. Quid moror ? Quave 
 refugio ilium ad me accedentem, qui ortus est in pernicicm totius mundi ? Puella 
 sic locuta tacuit, et jam confirmato gressu immiscuit se ccetui plebis se comitanlis. 
 Pergunt ad destinatam rupem montis excelsi: in cujus supremo vertice collocutam 
 rirginem omnes relinquunt : ibidem faces jugales, quas secum accensus altuleraut, 
 dimittentes extinctas suis fietibus. Igitur, peructa pvmpa, domum ire pergunt cw 
 
 Gens. Fnx. gcntes. Roaldus. Recte Mannscr. gentes. Sciopp. in Symbola. 
 Gentes. \u\go, gens. Elmenh.— 9 T.ft.t.dol. [Fortasse erravit Oud. diiin 
 sic liaec verba collocavit.] Ms. D'Oiv. nuncfl. nu7ic dol. Male. Vide Prio. 
 Virgi!. IV. jEn. vs. 597. 'Tunc decuit, cum sceptia dabas.' Oud. [In Ed. 
 Elmenh. dolore.'j — 1 Quasi abest a Bertino. Elmenh. Jam ab Oxon. Oud. — 
 2 D'Orv. et Ed. Sciiv. periisse. Id.— 3 D'Orv. edixit. Prave. Vide ad 1. ir. 
 p. 40. * Umbiis et addictiis poculo.' [Finstra banc sententiani ibi ant in 
 Auctore ant in Correctoribus reperire conaberis.] /</.— 4 Flor. q. ocioso o. e. 
 Elmenh. Pith, quid ocios orbis e, Guelf. pr. a m. pr. cxitium. Ond. — 5 Guelf. 
 pr. prcef. Id. — 6 Bert, atticuit. Elmenh. F. obticuit. Wass. Sed vide Do- 
 nat. et alios ad Terent. Eiin. v. 1. 4. Nee 'obticere' nsqnam nsiis est 
 Apuleius. Oud. — 7 D'Orv. Pith, miscuit sese. Id — 8 Guelf. pr. Iter. Pal. 
 Guelf. sec. Jam. Pith. Igitur. Id.— 9 Fux. deserentes. Roald. Sic eiiani 
 Edd. Beroaldo priores ; nee non Junt. post. Male, ut iiiox videbimus. Oud. 
 — 1 Dejectis c. d.p. Fulgentius Placiades de Prisco Sermone : 'Choragium 
 virginale funus vocatur. Apuleius Metamorphos. ' Clioragio itaque per- 
 fecto, domuitionem parant." Qui certe locus nondum adhuc mihi in hoc 
 opere repertus, et hie debet poni, aut nusquam. Unde conjicere licet, vel 
 Ecriptorefli nostrum non hie integrum, vel ex fide priscae scripturac non satis 
 cmendatuni : aut ipsuni Fuigentiuni errore memoriae lapsum, et voluisse
 
 METAMORPHOSEON LIB. IV. 317 
 
 dcm parentes ejus, tanta clade tlelessi, clausas domus abs- 
 triisi - tencbris, [88] perpetuas iiocti sesc dedidere.' Psy- 
 clieu autem paventem ac trepidam/ et in ipso scopuli ver- 
 tice deflehteni,^ mitis aura molliter spirantis Zephyri," vi- 
 bratls^ hinc indc laciniis, et reflato sinu sensini levatam, 
 siio tranquillo spiritu " vehens, paulatim per devexa nipis 
 excelsa:^, vallis subditas ^ florcntis ccspitis greraio? lenitcr 
 dclapsani, reclinat. 
 
 jtitibus demissis. Et infelices quidetn ejus parentes fracti tnnta calamitate, nbs- 
 cnnditi in obscuritate cedium obseratarum, tradiderunt se perpchtis tenebris. 
 Pstjchen rcj-o formidantcm ac tremcnlem, et pbwantcm in ipso cacumine rupis, 
 inollis spiritus Zeplujri leniter fianlis paulatim sustoUit, cxpansis vestiincntis ejus 
 in oynnes partes, ct sinu expUcatn fialibus, et, povtuns earn sun aura placida sensim 
 per declieia profunda vallis subjaceutis, resupinat in sinujiuridi graminis dementer 
 lapsam. 
 
 notnre lociini ilium hoc ipso libro : ' Jam feraliiim rniptiarnm miseirima? vir- 
 giiii choraKium stniitiir.' Sed pPceter conicctiiras liic iiiliil lialjemus. Nam 
 script! cxemplaris iiic nobis nulla copia. C'olv. Chmagio ilaque perfcclo, de- 
 jectisque cap. ifc. Ita rescribcndum hoc loco docet Fiilvii et Ilembi antiquis- 
 simus Cod. Fidgentiusde Piisco Sermone ex Apuleii Metamorplioseon lib. 
 add licit ilia verba : Choragio itaque perfecto, domuitionem parunt. Et hie inse- 
 renda convincit testimonium vcterum libronim. Wow. Corrigenda et an- 
 genda haze ex ]Ms. relinquentes. Choragio itaque perfecto dejectisque cupitibus d. 
 p. El confirmat hanc V. C. lectionem Fulgentius Placiades de Prisco Ser- 
 mone. Ill priEcedentibiis ergo legendiim erit : desenint, tadas mijdiales, S^c. 
 Sciopp. in Symb. Choragio itaque perfecto, dejectisque c. Locus a Fnlgentio 
 citatiis in Bembino INIsto ita legitur. Putean. Hunc locum ita lego ex Fnl- 
 gentio et liembi codice, iit jam olim monuerunt viii eruditissimi, Colvius, 
 Andreas Scliottus in Nodis Ciceron. 1. iv. c. 10. et Eiycins Puteamis Epistol. 
 Centiir. i. Epist. 38. Elmenh. — 2 Bert, absconsi. Elmenli. — 3 Fiix. dedere. 
 Roaldns. Noctis se d. Giitlf. Oxon. Dedere Keg. ct D'Oi v. Bene utrnniqiio, 
 et pa'sim coiifiisnm vel neslt-cta vel :id<lita sjllabae iterationo. Vide ad 
 Cas. lib. II. B. G. c. ir.. Drak. ad Liv. 1. xxxix. c. 50. Ond.—A D'Orv. Oxon. 
 Fiix. tripidanlein. Pal. Giielf. sec. strepidautein. Pro et in Fiix. etiam. Oiid. 
 — 5 Deflentevu Non arridet ha'c nobis scri[)tura. Commodius piitabam : 
 degentem, vel flentem. Colvius. Degenlem Colv. vel ficntem. Utrique nonnn 
 pi apstet dejitntein? id est, deficientein : iit infra lib. x. ' infif,' id e>t, non fit. 
 Brant. — G Flor. vibrantis. Elmenh. — 7 Ed. Jiint. post, spirito, Oiid. — 8 Pei' 
 dtvexa exceh<e vallis subdita. Kupis. Hoc male <lccst vulgatis. Elmenh. B. 
 per d. rupis excelsa valliH subdila- floreniis, l)C. I'litcan. — 9 Bert, graminc. El- 
 menh. Pci[)eram. (iremio est Dativiis, iit opinor, el passim ' telluris,' \c. 
 ' gremiiiin ' occiinit. L. X. inf. ' Mollissinio aien-.i' grcmio.' 'I'um levitcr 
 in (Jiulfcrb. ct D'Orvill. Ceterum Fiix. Iiaec ct sequeulia coniicctens, hubet, 
 reclinat Psijchen. Ten. Oiid. 
 
 NOT;E 
 
 " Zephyri] Hie vcntiis c Veneris Veneris pranunliiis ante Pcnnatns 
 atqiie Ciipiilinis famiilatu est. Lii- graditiii Zpphyrus vestigia propter,' 
 crit. lib. IV. ' It Vci, cl Venus, ct
 
 APULEII MADAURENSIS 
 
 METAMORPHOSEON 
 
 LTBER V. 
 
 Psyche tcneris et herbosis locis,' in ipso^ toro roscidi 
 graminis/ suave recubans, tanta' mentis pertuibatione se- 
 data dulce conquievit.^ Jamque, sufficienti recreata somno, 
 placidiore^ resurgit animo. Videt lucum proceris et vastis 
 arboribus consitum : videt fontem vitreo latice pellucidum/ 
 
 Psyche, leniter jacens in teneris et gramineis locis in ipso strain herba roridte, 
 tanto tumultu animi pacato, siiaviter obdnnnivit. Et, postquam refecta est sopore 
 satis longo, exsurgit mcnte tranquiUa. Aspicit ncmits plantatum altis et magnis 
 arboribus : aspicit in ipso medio nemvris fontem limpiduni aqua clara instar vitri. 
 
 1 Oxon. Guelf. pr. in ten. et hcrboreis I. Ond. — 2 In ipso. Non est in Ber- 
 tino. Elmenh, Uncis iiiclusit Scriverius. Nee desideies, prtesertiui si in ex 
 Oxon. admittas. ' Herbosa loca' est ' torus roscidi ^raminis,' qui Psychte 
 fuit niollissimus loctus doriuitorius. Rosidi Pitli. Gtrminis in Ed. Bas. pr. 
 Oud. — S Gruterus, tandem. Elmenh. Lib. viii. Snsp. c. 2. Sed frustra. 
 Snbiutelligit, qnantain ante descripserat. Quin etssppe ' tantus' pro maxi- 
 mo ponitur. Vide ad pag. 80. lial)ita sc. relatione ad rem vel personam, qua 
 de agitur. Oud. — 4 Reg. Fux. D'Orv. Mss. le^. Id. — 5 Colon. /)/rtcu/o. Bas. 
 1. placide. Colvius. Fuk. placido. Aid. \ero, plncidiore. Roaldus. Placido. 
 Vulgo, placidiore. Elmenh. In Mss. O. et Edd. Vctt. est, placido. Lstud 
 placidiore, quod est in Colv. "Vulc. V/ow. Pric. Edd. profiuxit a Bas. see. Oud. 
 — 6 Placidum. Bas. 1. in niarg. peUucidum: ut et in. Col. Alii, placidum. 
 Pellucidum jam niagis placet. Itaque reposuerini. Colv. Fiix. peUucidum: 
 et est in Aldo. Roald. PeUucidum. Flor. placidum. Virg. Eel. 'Nee sum 
 adeo inforrais, nuper me in littore vidi, Cum placidum ventis staret mare.' 
 
 NOT^ 
 
 * In ipso toro roscidi graminis'\ Vir- bum de verbo; nam terns a tortis 
 gil. ' Viridante toro consederat her- herbis diclus est.' 
 bae.' Servius ad ilium locum : ' Ver-
 
 APULEII METAMORPHOSEON LIB. V. 319 
 
 inedio luci meditullio. Prope fontis allapsum ^ domus re- 
 gia est, jTcdificata iiou humaiiis raanibus, sed divinis arti- 
 bus.^ Jam scies^ ab introitu primo, Dei cujuspiam ' Iiicu- 
 Icntiim et amcKnum videre te deversoriuDi. Nam summa 
 laquearia citro ^ et ebore " curiose cavata "■ subeunt aureas 
 columnas. Parietes omncs argeiiteo coelamine conteguiitur, 
 bestiis et id genus pecudibus occurrentibus ob os introeiiu- 
 tium. Mirus prorsiira [89] homo,' immo semideus, vel 
 certe Deus, qui magnas artis subtilitate tantum efFeravit ar- 
 gentum.''^'' Eiiimvero^ paviraenta ipsa, lapide pretioso cas- 
 
 Juxta fluentum fontis est regale palatium, cnnstructum non opera hominum, sed 
 arte Deoruiii, Jam a prima ingressu agnosceres te ccrntre magiiificam et jucuu- 
 (iiun liahitationem ulic:ijus Numinis. Nam aiireee columna; supposit<e sunt camcris 
 altissimis ex ceJro et elephanto stiidinse arcuatis. Parietes omnes incrustati sunt 
 ergento ccrlato, in quo hellua: ntqne ejusmodi pecudes olnicc sunt ocuUs intranlittin. 
 Admirundus plane Ule homo fait, vel potius semideus, ant etiam Deus, qui solertia 
 tnirabilis artis tantum argenti effinxit in feras. Pavimenta autem ipsa distin- 
 
 ^^^^^^^■^^^^•^^■^ 
 
 Elmenh. — 7 Reg. Fiix. p.fontem a. D'OivHI./. alapsus. Oiid. — 8 Non humnnis, 
 sed divinis manibus, ac artibus. Fax. non h. 7nanibu,s, sed divinis artibus : quod 
 est otiain npiul Aid. ' Manns' proprie de liomine ; * artes ' de Deo. Roald. 
 Scripli et Edd. omnos piaeter Basileenses consentiunt Fux. ut debet. Oud. 
 — 9 Lege, scires. Wowerius. Scires. Viilgo, scies, Elnieuli. — 1 Pith, cus- 
 piam. Olid. — 2 F.coelala. Brant. — ;> Mirus prorsum magncc arils homo. Fnx. 
 niagne. Roald. Mirus prorsum homo : immo s. ^x. Sic liunc locum ex Palat. 
 eineiulavi, qui in viilgatis i\\'do glosseniate perlitus. Elmenh. — 4 T. c. a. Sic 
 Koin. Basileenses. Beroaldiis eiiiendavit effiginvit. At eieganter efferavit, id 
 est, in feras forniavit. Pro urgcntum optinie Lipsius argumentum. Virgilius 
 iEueidos vii. ' Argumentum ingens, et custos virgiiiis Argus, Ccelataqne 
 
 NOT/E 
 
 ^ Citrol Quas cedrus est, tliya quo- recta. Epliesi in a?de Dianaa simula- 
 
 qiie Vclcribns dicta, Honicro eehv cruni, et etiani lacunar ex ea, et ihi 
 
 teste Plin. lib. xin. cap. IG. Com- et in ceteris nobilibus fanis propter 
 
 jtiondat etiam ccdrum ad lacuiiaria aetcrnitatein sunt facta.' Siniilia lia- 
 
 Vitruvius, lib. ii. c. 9. propter atcr- bet Piin. loco niox citato, ubi etiam 
 
 nam, ut ait, diuturnitatem. ' Item refert mensas illas citreas tanti lux- 
 
 cedru8,'inquit, ' et juniperiis easdem us, et omni prctio pretiosiores, ex 
 
 liabcnt virtutes et utiiitates; seil, liujiis arboris radicibus factas fuisse. 
 
 qucmadmodum ex cupressu et pinu "^ Et ebore] ' Dentibus ex illis, quos 
 
 resina, sic ex cedro oleum, quod cc- niittil porta Syeiies, Et Mauri ce!e- 
 
 dreum dicitur, nascitiir ; quo reliquac res, et Mauro obscurior Indus, Et 
 
 res cum sunt unctu;, (uli etiam libri,) quos dcposnit NabatlriTO bellua saltu 
 
 a tincis et a caric non lirduntur. Jam nimios capiti(iuc graves:' Ju- 
 
 Arborcs autem ejus sunt similes cu- venal. .Satyr, ii. 
 
 presseai foliatura;, malerics vena di- "* Tanlum efferavit argentum] For-
 
 320 APULEII 
 
 siiTi tliminufo,'^'^ in varia pictiirae genera disciiminantlir. 
 Vehementer^ iterura ac saspius beatos illos, qui super gem- 
 
 guuntur in diversas species pictures, lapidibus pretiosis sectis infiustula. O mvU 
 turn, et terqite qiiaterque /dices illus, qui ambulant super margaritas ct lapides 
 
 amnem fiindens pater Inachus iirna.' Servius : * Argumentmn ingens, aiit 
 fabiila, ut Cicero : ' Argunienta erant in valvis." Piopert. lil>Mii. ' Argu- 
 inenta inagis sunt Nestoris adtlita tbrniae.' Cole. Effigiavit. Fiix. efferavit : 
 ut et Beroald. Roald. la Beroaldo, Aldo, et Basil. 1. est r^^iaiif. Lipsiiis, 
 pro argentum, argumentum legit : quod antiquis artiticiuiii ingeniosuni, ut vir 
 eruditiss. ad Capellani observat. Elmenh, Maio effigiavit. Brant. — 5 Bert. 
 Quinvero, Elinenh. Sed vide Ind. Floridi. Enim Lluelf. pr. Oud, — G Fux. 
 I. p. sensim deminuto. Errore certo. Lapideni enim pretiosum editio vulgata 
 vocat marnior in crustas et tessellas secatuni, qtiibus sola aedium insterni et 
 exornari olini solita, additis in picturaj modum gemmis vel vitro aut lapidi- 
 bus pictis: quod ostendunt duo ilia loca, quee supra a nobis relata sunt ex 
 Epist. Lxxxvi. Senecse his verbis : ' Nisi Alexandrina niarniora Numidicis 
 crustis distincta siut, nisi ilia luidique operosa et in picturae niodiim variata 
 circunilitio prastexatur :' et illud ex Sidonio : ' Ac sub versicoloribus figuris 
 Vernans lierbida crusta sapphiratos Flectit per prasinum vitreuui lapillos.' 
 Ex viridi enim colore qua'situs ut pluiimiim decor vermiculato illi operi. 
 Adde et alium locum ex eodem Bingo : ' Sectilibus paries tabulis crustatus 
 ad aurea tecta venit.' Picturas etiani id genus appellat Cassiod. lib. i. Ep. 
 6. ' Marmorarii, qui eximie divisa conjungaut, et venis colliidentibus illigata 
 naturaleni faciem laudabiliter metiantur. Ue arte veniat quod vincat natu- 
 ram ; discolora criisia uiarmorum gratissima picturarnm varietate terautur.' 
 Ceterum, quis primus niarmor iu crustas seiuerit, docet Pliuius libro xxxvr. 
 capit. 6. ubi scribit, primum Mamurrani Formianum, ilium a Catullo Car- 
 minibus proscissum, parietes domus sua crusta marmoris operuisse. Unde 
 et Ulp. scribit, ' tabulas pictas, qua piolectorio includuntur.' Item crustas 
 marmoreas ledium esse in L. fundi 37. §. qua; tabidic de actio, emti D. 
 Crustce igitur de marmoribus. Iiaque nescio, an improprie nimis Juris- 
 consultus 'crustas aurcas' dixit in I. 32. de auro ct argento leg. quae 
 proprie brattea; aut folia nominari debuissent. Hinc incrustatio omnis 
 et marmoratum. Roald. — 7 Discriminantur vehementer. Forte Icgendum, 
 emblemate vel einblemutis. Braut. Male Brantius, vitiosa distinctione qua- 
 ruiidara editionum deceptus, ita conjecit. Post verbum erat interpungeu- 
 dum, ut bene iu Mss. et aliis Edd. ac juugenda Vehemenler iterum ac scepins. 
 
 SOTJE 
 
 mavit In ferarum imagines. Beroal- '' Lapide prctioso eceslm diiuiiiuto] 
 
 dus malebat effigiavit, quod ' etiam Ejusmodi opus pictum coagmentatis 
 
 Pricaeo placet. At nihil rantandum. testulis variorum colorum Musaicum 
 
 Supra enim: ' Bestiis et id genus appeilamus. vElianus Spartianus in 
 
 pecudibus occurrentibus ob OS intro- Pescenuio Musivum dixit: ' Hunc 
 
 euntium.' Vox efferavit plane Apu- [Pescennium nempe] ill Commodia- 
 
 leiana est. Loco argentum repone- nis hortis in porticii curva, pictum 
 
 bat Lipsius argumentum, argutius, de Musivo, inter Commodi amicissi- 
 
 quam verins. Supra enim: ' Parietes mos videmus Sacra Isidis ferentem,' 
 
 omnes argenteo coelamine contegun- Filjusmodi fiiere Asarota, quorum meti- 
 
 tur, bestiis,' <S:c. tio apud Vitiuv. Plin. Statium, et
 
 METAMORPHOSEON LIB. V. 321 
 
 mas et monilia calcant. Jam ceterae partes longc latcque 
 dispositae domus, sine pretio pretiosae/ totique parietes 
 solidati massis auicis, splendore proprio coruscant; utdicm 
 siinra sibi domus faciat,^ licet Sole nolente : sic cubicula,' 
 sic porticus, sic ipsae valvar ^ fulgurant/ Nee secins opes 
 ceterae majestati domus respondent;' ut equidem illud* 
 recte videatur ad conversationcm ^ luunanam magno Jovi 
 labricatiim cceleste palatium. Invitata Psyche talium lo- 
 corum oblectatione,*^ propius^ accessit : et paulo fidentior^ 
 intra linien sese facit.9" Mox, prolectante ' studio pulcber- 
 
 pretiosos ! Reliqua vero membra adhnn longe ac late porrectarum lam pretiosa 
 sunt, ut ne(jucant a-stimari; tmiversique parieles Jiniiati inolilnis uurtis micant 
 suopte fuJgore ; adeo ut ilomus ipsa sibi erect lucem etiatn invito Sole : usque adeo 
 eubicula, jiortieus, ipsaque buhiece coruseant. Nee rtliqua suiitllex minus cojivenit 
 magnificent ia domus. Ilu nl jure quidem putelur esse ccelesiis rcgia ccdificata 
 summo Jovi ad conrcrsmtdum cum Iwminibiis. Psyche, illecta amanitate horum 
 tocorum, accessit propius: et facta paulo uudaciur ingreditur domum. Mox inci- 
 
 In Pal. et D'Orv. varia. Oud. — 8 Ut aesliinari nequeaiit. Pretio deest 
 D'Oivill. Ms. /(/.— 9 Faciant iiiiiiiis bene Reg. Ftix. Pith, et Pal. Id.— 
 1 Oxon. cubieulum. Id. — 2 Fux. balnea. Roaldds. Balnea-. Viilgo, valvcBf 
 Elnietili. — 3 Pitli. responderct. Oud. — 4 Palat. istud. Id.— 5 D'Orv. Fux. 
 conversionem. Id. — 6 Vitiose Ed. Bas. pr. oblatione. A Fiix. abest talium. Id. 
 —7 I'ar. et Oxon. a m. pr. prius. Ne audias. Vide Indie, et Piicacuni, 
 item ine ad Liican. lib. ii. vs. 31)8. Id. — 8 Bert, fiducior. KInienli. — 9 Intra 
 I. s. facit. In Parisiensi editione correxisse animadverti locoriim oblectationc, 
 ubi bene etiam ininiutatuni alteruin istud, mira. limen. Sed liaetenus tantum, 
 Etenim niagninn pignus dederini, reliqua non ab Apuleio, sed ab aiiquo 
 libiario esse. Video, (juid illi fucnm fecerit. In Ms. reperit .stAC «i,7< ; liinc 
 illc more sue cfi'ecit facit. Ceteruni vera lectio in altero latet ; tantum 
 sciiptiira niutetur, ugit. Agere sese intra linicn, imitatio Virgiliana est: 
 ideirH|iie valet, quod pedetentini, et quasi suspenso gradu (pendenlem alibi 
 liic Noster vocat) ire. Proprium eoruni, (|ui nietuunt. Subdubito etiam 
 hune Apuleii locum libri decimi de Asino non integrum: ' Iliec ut primum 
 ante judicis conspcctum facta est.' Stewech. Legebam : intra limen sese agit. 
 
 NOTJE 
 
 alios: pavimenta ncmpe ex tcstulis bricosum ex consuetudine antiqiia. 
 
 diversieoloribus sic coaptatis, ut re- Non videbatur majoribns nostris cal- 
 
 ferreiit purgamenta ca-na'.et vcrreii- dum nisi obscurum.' Sed iuxu cres- 
 
 tium fallerent oculos. Hoc tanien centc (ut idem siibjungit) non pro- 
 
 prastabat palatii Cupidinei pavimen- bata sunt lialnea, nisi qua; totius 
 
 tum, (juod testula', (juibus coustabat, diei Solem I'enestris amplissiniis re- 
 
 cssent lapides pretiosi. ciperent. Vulgati liic liabent valvw, 
 
 ' Sic ipsa; val. [balnea-] fulguranf] sed rh balnea astruxit Prica;us ex 
 
 Seneca Epistol. i.xxxvi. de AlVicani manuscriptis Codieibus. 
 
 villa: ' Halneolum angustum, tone- s Intra limen sese facit] Lib, x.'llxc 
 
 iJetpli. et Var. ('las, Apul. X
 
 322 APULEII 
 
 rimas visionis, miratur singula, et altrinsecus sedium horrea 
 sublimi fabrica perfecta inagnisque congesta gazis conspi- 
 cit. Nee est quicquam/ quod ibi non est. Sed, praeter 
 ceteram tantarum divitiarum admirationem,' '' hoc erat pra?- 
 cipue mirificum, quod nullo vinculo, nullo claustro,^ nullo 
 custode totius orbis thesaurus ille muniebatur.^ Haec ei^ 
 surama cum voluptate visenti' ofFert sese vox quaedam cor- 
 poris 7 sui nuda, et. Quid, inquit, domina, tantis obstupes- 
 cis opibus ? Tua sunt haec ^ omnia. Prohinc cubiculo te 
 offer,9 et lectulo lassitudinera refove, et ex arbitrio lava- 
 
 tata atriositate pulcherrimi specfacuU, cuncta admiratur. Et in altera parte dnmus 
 videi cellas adificatas magnifica structura, et repletas ingentihis diviliis. Nihilque 
 est, quod non sit ibi. Sed, supra reliquam adiniratinnem tantarum opum, hoc erat 
 prcEscrtini admirandum, quod ille thesaunis universi mundi nulla catena, nullo re- 
 pagulo, nullo custode defendebatur. Dum ilia intuetur hac cum voluptate maxi- 
 ma, vox qucrdam destituta suo corpore exhibet se ei: et, O hera, inquit, quare stu- 
 pes ad conspectum tantarum divitiarum ? Ilia oynnia sunt tua. Redi igitur in cu- 
 biculum, et refice toro defatigationem, et, cum libitum fuerit, ito in balneum. Nos, 
 
 Comica locutio, * Quo te agis ?' Colv. Facit. Ita Mss. omnes. Modius 
 niaviilt: i. I. se sejacit, vel facessit. Alii, i. I. s. agit, Male. Vide Indicem. 
 Elmcnh. Sese agit. Colv. iit apnd Comicos passim : 'Quo te agis?' Tamen 
 a vulgata non recede. Nisi placeat, intra limen se facessit. Brant. — 1 Per- 
 lectante. Malini, prol. Infra hoc ipso libro : ' Et illse sedatae lacryniae post- 
 liniinio redeunt, prolectante gaudio.' Et HI), xi. ' Ut canoras etiam aviculap, 
 prolectante verno vapore, concentus suaves assonarent.' Colv. Fux. pro- 
 lectante. Roaldas. Pal. prolectante. Wow. — 2 Nee quicq. Ed, Junt. pr. Nee 
 quicq. est Aid. et Junt. post. Oud. — 3 Palatin. Guelf. sec. p. cetera admirati- 
 one. Id. — 4 A', claustro exsiilant a Fux. Id. — 5 D'Orv. Pith, inveniebalvr, quasi 
 dpx'»"«'f'<'J scriptum fuisset wiosHiefcafJO'. Id. — 6 Hie ei. M. Hcbc ei. Puteanus. 
 Reg. Pitb. f/ocei. Oxon. Fux. Edd. Aid. Scriv. fftscei. Paint. Hie enim. Fux. 
 cutn s. voluntate. In Guelf. pr. quoque voluntate cum gl. ' desiderio.' Oxon. 
 visendi. D'Orv. se. Oud. — 7 In D'Orv. corporum. Id. — 8 Fux. Tiiahcpc sunt. 
 Roald. Sic etiam Reg. uti et hcec in Mss. plerisque. Ante Vulc. ediderunt /tic, 
 ut passim apud Nostrum. Oud. — 9 Te refer. Flor. te offer. Elmeuh. — 1 Flor. 
 
 NOT^ 
 
 [Venus] ut primum ante Jndicis [Pa- • Hcec [Hie'] ei summa cum voluptate 
 ridis] conspectum facta est.' visenti] ' Hie' loco ' Ha;c' positum : 
 ^ Prater ceteram tantarum divitia- quod saepius apud hunc Auctorem 
 ram admirationem] Hie ' admiratio' observare licet. Infra hoc ipso li- 
 suniitur non pro actu admirantis, bro : ' Hie ilia verbosa et satis ca- 
 sed pro piilchritudine rei, quae ad- riosa avis in auribus Veneris, filii 
 mirationem excitat in animis spec- lacerans existimationem, ganniebat.' 
 tantium.
 
 METAMORPHOSEON LIU. V, 323 
 
 cnim pete. Nos, quarum voces accipis," tuae famulae/ se- 
 dulo tibi prasministrabimus; nee corporis curatas tibi regales 
 cpulae morabuntur.' Sensit Psyche divinae providentiae 
 beatitudinem : monitusque voces iiiformes ^ [90] audiens, 
 et prius somno, et mox lavacro fatigationem sui diluit.* 
 Visoque statim proximo semirotundo^ suggestu ^ propter, 
 instrumentum coenatoriura ^ rata, refectui suo commodum, 
 libens accumbit.^ Et^ illico vini nectarei edulioriimque 
 variorum fercula copiosa, nullo serviente, sed tantum spi- 
 ritu quodam impulsa, subministrantur. Nee quenquam 
 tamen ilia videre poterat, sed verba tantum audiebat exci- 
 
 tua ancillte, quarum audis voces, tibi suppeditabimus omnia diligenter ; et qua; per- 
 tinent ad curnndutn corpus, et regicc dupes tibi prasto erunt. Psyche adverlit feli- 
 citatem sibi paratam providentia divina: parensque illis monitis, qua' erant voces 
 incorporew, discutit lassitudinem sopore primum, et patdo post balneo. Conspectoque 
 hemicyclo proximo, et mensa prope illud, arbitrata esse supellectilem ccenaticam ido- 
 neam sua- refectioni, discumbit ultro. Et statim apponuntur tnissus copiosi dulciS' 
 simi vini, et diversarum dapum, nemine ministrante, sed solum acti quodam fiat u. 
 Ilia tamen neminem poterat cernere, sed audiebat solum verba elabentia, et habebat 
 
 ancipis. Male. Elmenh, D'Orv. occipis. Pal. accipitis. Ond. — 2 Oxon. 
 familice. Id. — 3 Sic recte piiores editiones. Infra : ' Novam niiptam inter- 
 fectae virginitatis ciirant.' Similis ratio loquendi in Plauto : ' Nee sermonis 
 fallebar tamen.' Et jam sic Florentiae recte scriptum apud Ulpianuni : 
 ' Piito et de eo sensnm casn, quo cnrae et tntelae liberetur:' L. L. D. De 
 legat. III. et Marciannm : ' Ejusdem legis pcenac afficitur.' Quadrigarius 
 apud Gellium: ' Manu significare coepit utriqne, ut qiiiescerent piignfe.' 
 Lipsiiis quoqiie rectissinie reposiiit in Livio, lib. xxi. ' Levariiut aninium 
 religionis.' Colv. Corpus. Fax. corporis. Koald. Variant libri ; sed optima 
 lectio: nee corporis cura te, nee reg. ep. m. Wow. Nee corporis cura, nee tibi. 
 Ita lcf;iiiius oUm in Sus|>. Ltct. (lib. ii. Ep. 10.) neque nunc mutamiis. 
 Morubuntur tibi, ^paSuvoval <roi. Sciopp, in Symb. Alii : nee corporis curatm 
 tibi. Est idiotismus. Elmenh. — 4 Falig.dil. h\\x. fat. stii (i. et Aid. Roald. 
 Tb sui ex Mss. adjeci. Elmenh.— 5 Suggestum. Flor. suggestu. Male. Id. — 
 Bene sic emendavlt IJeroaldiis pro cwnatorum; quod est in Pal. Pitli. 
 Fux. Guelf. et Edd. pp. Oud.~7 Ms. D'Orv. oecumbit. Id.— 8 Copula 
 
 NOTiE 
 
 •< Voces informes'] Omni forma cor- in inscriptionibus eadcn) fignra, qiiaj 
 
 porea et visibili destiliita;. Latinorum C. Juxta lectum liujus- 
 
 ' .Semirotundo] Lecto in dimidii cir- modi mcnsa apponei)atur, (|uam hie 
 
 culi figuram curvato, qualein Grancis suggestuin vocat Ai>ulcius, figuric 
 
 vocabuliu ' hemicyclon ' et 'signia' aut seuiicircularis aut rotunda:, 
 pocarunt. Grxcorum eniui signiati
 
 324 APULEII 
 
 dentia, et solas voces faniulas habebat. Post opimas^ 
 dapes quidara intro cessit,' et cantavit invisus ; et alius 
 citharam pulsavit, qua? non videbatur,^ nee ipse. Tunc 
 modulatae multitudinis conferta vox"" aures ejus affertur ;'" 
 ut,4^ quamvis hominum nemo pareret, chorus tamen esse 
 pateret. Finitis voluptatibus, vespera suadente," concedit ^ 
 Psyche cubitum. Jamque provecta nocte, clemens ^ qui- 
 dam soiius aures ejus accidit.^ Tunc virginitati^ suae pro 
 tanta solitudine metuens, et pavet,^ et horrescit ; et quovis 
 
 tantum voces pro ancillis. Post cxquisitos illo.i cihos quidam iiigressus est, et cecinit 
 inconspicmts, et alius persomiit cithura, qua non aspicicbatur quoque. Tunc voces per- 
 mullce turhcE musice canentis perveniunt ad aures ejus; i(a ut, tameisi nullus homo 
 cerneretur, manifestum tamen esset concentum esse. Postquam finis f actus est horum 
 guudiorion, Psyche it cubitum, t^cspere adhortante ipsani. Cumque nox jam esset 
 promota; lenis quidam susurrus fertur ad aurts ejus. Turn timens sua pudicitire 
 propter tantam solitudinem, et formidat, et horret, et magis metuit quod nescit, 
 
 deest Edd. Juiitinis, et Aldi. Id.— 9 Pith. Edd. Ber. et Bas. pr. ineptissime, 
 lit alibi, optimas. Guelf. pr. addit in marg. var. lect. copiosas. Id.— 1 Intro 
 cessit. Fax. intercessit. Roald. — 2 Qute videbantur nee ipsa. Fiix. videbatur. 
 Et Aid. et Beioald. Roald. Bert, nee ipse. Elmenh. — 3 Cum ?«. »n. c. vox a. 
 e.a. Fax. Tunc in modum multitudinis conferta: vox auribus ej. af. Ke.stitiio: 
 Tunc modulantis tmdtitudinis conferta vox aures ejus uff. Roaldus. Palat. in 
 modum multitudinis. Elmenli. — 4 Oxon. D'Orv. Pal. Fux. et sine sensu. Oud. 
 — 5 Palat. Guelf. sec. confeH(/i<. Pitli. consedit. Sed ' concedere cnbitiim' 
 Nostro saepius. * Concedere qnieti,' Avison. Per. xiv. Odyss, Oud. — 6 Et 
 clemens. Dele rb et suasii Mss. deinde rescribe, ut Bert, virginitatis su<e. 
 Wower. Ex Bertiniano particulam et delevimus, qnam ct a Fulvii libro 
 abesse video. Sciopp. in Sij7nb. — 7 Ace. Vnlgati libri omnes, accedit : quod 
 fortassis ferri posset, et nie volente quideni retinebitur. Illud tamen La- 
 tinius putabani. Attius Meleagro : Tiniide cliniinor Cianiore, simul ac 
 agnita vox ad aures ejus accidit.' Plautus Sticlio : ' Certo enini niilii 
 patcrnvE vocis sonitus aures accidit.' Auctor ad Herennium : 'Quod 
 ubi ad aures accidit.' Priscianus : ' Vocem deiininnt philosopbi ictum 
 auribus accidenteni.' Colv, Pal. et Rom. accedit, male. Valer. Flacc. lib. 
 IV. vs. 579. ' Vox bfec simul accidit aures.' Vide Colvium. Elmenh. — 8 
 Virginitatis. Vuigo, virginitati. Elmenh. — 9 Perperam a Codice Palat. 
 Edd. Elm. Scriv. Flor. abest polysyndeton et pavet, ut soepe est factum 
 
 NOT^ 
 
 "^ Modulates multitudinis conferta vox] cidlt.' Paulo post: ' Scopulnm is- 
 
 Modu/a(cE intellige, modulantis ; pr£E- tum protinus aderunt.' Ubi praepo- 
 
 teritum pro praesenti. Vicentina edl- sitio verbo juncta est, non nomini, 
 
 tio et manuscripti Codices nonnulli quod frequens apud hunc Auctorem, 
 
 Pricaso laudati habent, non male meo ut jam monui. 
 
 jyidicxo: in modum multitiidinis conferta ° Vespera suadente'] Virgil. iEneid. 
 
 vox. II. 'Suadcntque cadentia sideia som- 
 
 " Aures ejus affertiir'\ Fertur ad au- nos.' 
 res ejus. Sic mox : ' Aures ejus ac-
 
 METAMORPHOSEON LIB. V. 325 
 
 malo plus timet, quod ignorat.' Jamque aderat ignobilis 
 marituSjP et torum inscenderat,- et uxorem sibi Psychen 
 fecerat, etante lucis^ exortum propere discesserat: statim + 
 voces, cubiculo prajstolatas, novam nuptam interfectas vir- 
 ginitatis cuiant.'^ Hsec diutino tempore sic agebantur.^ 
 Atque, ut est natura redditum, novitas per assiduam con- 
 suetudinem dclectationem ei'^ commendaiat : et sonus vo- 
 cis incertaj^ solitudinis erat solatium. Interea parentes 
 ejus indefesso luctu atque mcerore^ consenescebant."^ La- 
 tiusque poirecta fama, sorores illae raajores cuncta cogno- 
 raut:9 propeveque moestas atque lugubres, deserto Lare, 
 certatim ad parentum suorum conspectum afFatumque 
 [91] perrexerant.' Ea uocte ad suam Psychen sic infit 
 maritus : (namque^ piaster oculos et manibus et auribus 
 
 ijuam quodcumque alind malum. Jamque sjwnsus iucognilus aderat, et conscende- 
 rat lectum, et Psychen fecerat sibi conjugem, atque a'nerat festinanter ante dilucu- 
 lum: Ulico voces prasto astantes in cubiculo refovent extinctum pudurem norcB 
 nuptcB. Hac sic gesta sunt per longum tenipus. Atque, ut est a natura compara- 
 tiun, novitas reddiderat ipsum ei jucundum per continuum cojiversalionem. Et 
 sonus vocis incognitce erat ei solamen suliludinis. Interim ejus parentes contabes- 
 cebanl assiduo Jietu atque irislitia. Et, runwre latius diffuso, sorores ilia: natu 
 grandiores facta erant certiorcs de omnibus ; et relicta domo contenderant festinan- 
 ter et certatim tristes ac Jientes, ad videndos et alloquendos parentes suos. Ilia 
 nocte maritus sic alloquilur suam Psychen (^exceptis enim oculis, senliebatur tactu 
 
 in posterioribus Ecld. contra Nostri geniiim, sed ubiqiie per me nionitum 
 et coi rectiini. Oud. — 1 O\on. ignoratur. Id. — 2 Sic bene coirexit Beroaldiis, 
 nt jam est in Ed. Vicent. In aiiis piioribns et Ed. Bas. pr. incenderat. 
 Vide ad Sueton. Ner. cap. 48. ' Eqnnm iusccndit.' /(/. — 3 Palat. solis. 
 Id. — 4 Oxon, prospere d. stutimque. Pith, prope, et mox prcestolante. Id. 
 — 6 Hie d. t. sic agebunt. Fux. Hac d.t. s. agebantur: et Aldus. Roald, B. 
 IM. Hcec d. Putean. Hoc est in Pith. Hue est in Mss. plmiiiiis, et Ed. 
 Jnnt. post, ut Mow. Arc. bene reposnere. Agebant unsquam, nisi in Ed. 
 Ber. et Bas. Oudendorp. — G Del, ejus. Tb delectaiionem non est in AI<lo. 
 Elmenhorst. Neque etiam in Edd. Juntinis. Oudendorp. — 7 D'Orv. s. r. 
 incerlus. Idem. — 8 Palat. marore animi. Woweiius. Pal. m. animi senes- 
 cebant. Cic. pro Chient. ' MdMorc et laciymis consenescebant.' Ehneuk. — 
 y D'Orv. Fux. Pal. Oxon. cognocerant. 'I'lini propeque Pith. Pro atque in 
 D'Orv. Pith. ac. Pal. lugubre. Oudendorp. — 1 Ajfeclumque Pith. D'Orv. 
 
 NOTiE 
 
 f Ignobilis maritus] Ignotns. Glos- post ipsnm, ' occisap in publicum 
 
 Bae: '"Ayvwa-ros, if^nobilis.' castitatis,' lib. de Pallio. 
 
 1 1nltrfectcE virginitatis curant] Nota ■■ Mwrore consenescebant] Sic Cicero, 
 
 genitivum cum vcrbo 'euro.' ' In- pro Cluentio : ' Meerore et lacrymis 
 
 terfectic virginitatis' dicit,utTertull. consenescebant.'
 
 326 APULEII 
 
 sentiebatur :') Psyche, dulcissima et cara uxor, exitiabile* 
 tibi periculum minatur Fortuna saevior,^ quod observan- 
 dura pressiore cautela censeo. Sorores jam tuae mortis 
 opinione^ turbatae, tuumque vestigium requirentes, scopu- 
 lum istum protinus aderunt.^ ^ Quarum si quas forte la- 
 iiientationes acceperis, neque respondeas/ immo nee 9 pro- 
 spicias omnino. Ceterum, mihi quidem gravissimum do- 
 lorem, tibi ' vero summum creabis exitium. Annuit, et ex 
 arbitrio maviti se facturam ^ spopondit. Sed eo simul cum 
 nocte dilapso diem totum lacrymis ' ac plangoribus misella 
 consumit : se nunc maxime prorsus perisse ^ iterans, quee 
 beati ^ carceris custodia septa, et humanae conversationis 
 colloquio viduata, ne sororibus ^ quidem suis de se moe- 
 
 et auditu) : Suavissima Psyche, et dilecta conjux, letale periculum tibi impendet a 
 fortuna crude liore ; quod suadeo ut caveas majori diligeniia. Sorores tuce jam 
 perturbatw opinione tuce mortis, et invtstigantes tuos gressus, brevi veuient ad 
 istam rupem, Quarum si forte audieris uliquos ejulatns, ne responde: qvinimmo, 
 ne respice quidem ad eus. Alias mihi quidem paries dolorem acerbissimum, tibi 
 vero uUima7n perniciem. Assensa est, tt promidt se obsecuturam voluntati sui con- 
 jugis. Sed, postquam ipse abiit una cum nocte, infortuuata Psyche transigit totum 
 diemfletibus ac planctibus: scepius dicens se nunc potissimum interiisse funditus, 
 guippe qucE, inciusa septa divitis carceris, et privata solatia humana conversationis, 
 
 .^^^■^^.#N^S^^^ ^s^ 
 
 porexerant. Id. — 2 Reg. Fiix. Nam. — 3 Flor. o. nihil s. Elmenh. — 4 D'Orv, 
 Fnx. exitiale. Probuin est iitnimque : et saepe variatinn. Vide ad lib. iv. 
 p. 70. ' Exitiabiii nexn.' Pith, execrabile. Oud. — 5 Sccevior. Flor. savior. El- 
 Qienh. — 6 Ed. Vicent. opinionem. Oiid. — 7 Adiere. F»k. aderunt. Roald. Oinnes 
 libri, qiiibiis usi siiimis, aderunt. Vere et ex sententia. Wower. Falsiim hoc 
 est adiere. Postea enim deniuin adveiiiiint : qiiare conexi olini aderunt: 
 idqiie et Fiilvii liber agnoscit. Vide Suspect. Lect. (lib. ii. Ep. 10.) et supra 
 22. Sciopp. in Symb. Aderunt. Sic Bertinus, Fulvii liber, et Flor. Adere lio- 
 man. Adiere Aldus: alii adierunt. Lib. ii. ' Prima face cubiculum tuum 
 adero.' Ebnenh. Pag. 27. Ed. Pric. ubi vide. Aderunt hie habent quoque 
 Mss. O. cuni Ed. Junt. post, utjani ante cniendandum esse vcrissinie monuit 
 Beroaldus, queiu lauilatum oportuerat, pro adere vel adiere, quod est etiaui 
 in Ed. Viceut. et ceteris ante Wower. Vide mox, * niensam accunibens :' 
 et sexcenties apud Nostrum, Oud. — 8 Fux. neque tamen resp. Roaldus. Reg. 
 Fax. neque tamen deas. Oud. — 9 I. e. ne pros, quidem : ut alibi. Pal. neque, 
 Reg. n. perspicuns. Guelf. sec. n. respicias. Id. — 1 Pro tibi in Guelf. sec. et 
 Palat. wi. Id. — 2 0\on. sesefactiirtim. Id. — 3Flor. cmw/. Eiuieuh. — 4 D'Or- 
 vill. Edd. Elm. Scriv. P I'lc. periisse. Oud. — 5 Ms. bini. An, divini? Sciopp. 
 in Symb. Ful. bini. Forte, dlvini. Wower. — G Nes or. Aldinus, nee sor. 
 
 NOTiE 
 
 " Scopulum istum pratinus aderunt] scopulum. Sic lib. ii. ' Prima face 
 Quasi dicas, erunt protinus ad istum cubiculum tuum adero.' 

 
 METAMORPHOSEON LIB. V. 327 
 
 rentibus opem salutarem ferre, ac ^ ne videre eas quidem 
 omnino posset.^ Nee lavacro, nee cibo, nee ulla denique 
 refeetione recreata, flens iibertim,^ decessit ad somnum. 
 Nee mora, eum paulo maturius lectiira maritiis accubans, 
 eamque etiamnunc ' lacrymantem complexus, sie expostu- 
 lat : Hajccine - raihi pollicebaiCj Psyche mea ? Quid jam 
 de te tuus maritus expecto ? Quid spero?^ Et perdia, et 
 pernox/' nee inter amplexus^ conjugales desinis crueia- 
 tura.'5 Age jam nunc, ut voles,7 et animo tuo damnosa 
 
 ne posset quidem ferre auxilium sahtbre suis snroribus, qua lugehant propter se, 
 aut ctiam eas aspicere ullo modo. Neque balne.o refecta, neque esu, neque demum 
 ullo cibo, sed plora7is largitcr, contulit se dormitum. Confestimque maritus ejus 
 Cubans in lecto juxta ipsam paulo citius solito, et amplexus earn adhuc plorantem 
 sic conqueritur : An hoc pr-omitlebas milii, Psyche mea ? Quid ego, quamvis tuus 
 conjux, possum deinceps expectare a te? Qin'rf possum sperare? Neque die, 
 neque nocte, neque in ipsis complexibus tui mariti finetn ullumfacis te macerandi. 
 Fac nunc jam, quicquid libitum erit, et gere morem animo tuo cnpienti exitiabilia : 
 
 Colv. Item Mss. Flor. D'Orv. Pith. Guelf. sec. Edd. Vicent. Junt. ut scepe 
 erratiir. Suis abest a Pitli. Oud.—7 Pleiique alii, At. Colv. At in Edd. O. 
 ante ipsum, contra Mss. in qiiornm iniilfis rursum nee. Oud. — 8 Mss. Flor. 
 D'Orv. Pith. Kux. Guelf. Oxon.Palat. 6'dntposse, sine idonea constnictione. 
 Nisi pro quce Ifegas cum snperscripta lectione Guelf. pr. et, ut referatur ad 
 ' iterans.' /(/.— 9 Par. Guelf. pr. uberrime. In Pal. flensque. Sed vide ad 
 lib. I. pag. 45. Id.— I Male Edd. Juntin. Aid. nunc etiam. Id.— 2 Hiccine. 
 Vel //occ/ne vel iS'iccine legenduni. Saepissime in bis libris sic peccatnm in- 
 veni. Sciupp. in Sijmb. Rom. /iaciMe. Legend uni : Siccine. Elmenh. Hoccine 
 edidit Scriver. ut p. 93. 'Hoccine tibi complacuit.' Sed TftEccine recte in 
 Mss. plerisqne, Edd. Aid. Junt. post. Wow. Pric. Flor. In D'Orvill. pollice- 
 bar. Pith, pollicibare. Oud.— 3 Quid spero absunt a Cod. Palat. Id — 4 Et p. 
 et p. Fnx. perjida et pernox, ut Aid. Verum sine perfidia immutari non potest. 
 Elegans locutio. Agell. lib. ii. cap. 2. ' Stare solitus Socrates dicitur pertU 
 naci statu perdius atqiie pernox.' Synunach. Epist. 47. lib. ii. ' Actus, 
 quos pernox et perdins tibi curaj habes.' Sic etiam legitur infra illo loco : 
 'At ego niisera per noctem et per diem laniticio nervos contorqueo.' Vetns 
 lib. prafert : ' At ego niisera pernox et per ditm,' &c. Pergo igitur legcre : 
 pernox el perdia. Uoaldns. Flor. Kom. et Aid. perfidu, male. Elmenh. Pala- 
 tin. quoque, D'Orv. Pith. Giielferb. et Oxon. a m. pr. cum Edd. Vicent. 
 Jiintinis liabent perjida. Sed bene jam correxit lieroaldns, et perdia serva- 
 rnnt ex mcis Regius et Ms. Oxon. In Fnx. est perfidia. Vide ct Pric. ad 
 lib. IX. pag. 271. et F.lmenli. Ind. ac de ' pernox' ad Virg. G.iii. 230. Oud. 
 — 5 Oxon. uHpiclus. Id. — Crnciulus. F. ejulalus. Dictum, ut Horat. ' De- 
 sine (juerclaruni.' Sed cum accusandi casu Noster lib. in. ' Scelus desi- 
 nere:' lib. iv. ' Fugam et fictum desinere :' ut Cicero 1. vii. Epist. 1. ad 
 
 NOTiii 
 
 ' Perdia, et pernox} ' Perdius ' et totum diem aliqiiid faciens, diirans 
 ' l>crnox ' adjectiva sunt, idem so- pcrscverans. 
 nantia ac, per totam uoctcm, aut per
 
 328 API/ LEI I 
 
 poscenli pareto : ^ tamcn 9 memineris meae seri.ne monit io- 
 nis, cum coeperis sero poenitere. Tunc ilia precibus, et 
 dum se morituiam comminatur, extorquet a marito, capitis 
 anniiat : ut soroics videat, luctus nmlceat, ora contcrat.' 
 Sic ille novae nuptas precibus [92] veniara tribuit; et insu- 
 per, quibuscumque vellet, eas auri " vel monilium donare 
 concessit. Sed identidem monuit, ac saepc terruit, ne quan- 
 do, sororum pernicioso consilio suasa, de forma ^ mariti 
 quadrat : neve se sacrilega curiositate ' de tanto fortunarum 
 suggestu'^ pessum^ dejiciat ; nec^ suum postea contingat 
 amplexum. Gratias egit ^ marito. Jamque laetior anirao/ 
 Sed prius, inquit, centies 9 moriar, quam tuo isto dulcissi- 
 mo ' connubio caream. Amo enim, et efilictim to, quicum- 
 que es, diligo, atque ut meum spiritum, nee ipsi Cupidini 
 
 verum recordare meorum prudentium monitorum, cum cceperit te pcenUere, sed tar- 
 dius. Time ilia rogitans, et minitans se alias morituram, iinpelrat ah invito marito 
 ut assentiatur suis ojttatis ; ut ipsa fruatur conspectu sororum, leniat earum mcero- 
 rem, prasenlesQue prwsens coram alloquutur. Sic ille concessit hanc facultatem 
 precibus sua; nnvce conjugis, et pcrmisit prccterea, ut eas impertiret quocumque 
 munere vellet, sive auri, sii-e gemmarum. Sed subinde admonuit, et swpius de- 
 terrtdt, ne unquam, inducla cxitiubili consilio suarum sororum, iuquirat qua' sit 
 fades sui conjugis ; neve se delurbet ex tanto culmine divitiarum impia curiositate, 
 neque postea fruatur suo complexu. Ilia egit grates sua conjugi, et jam exhilarata 
 animo, At, inquit, pereani potius centies, quam priver hoc tuu suavissimo conjugio. 
 Diligo enim, et perdite amo te, quisquis es, et veluli meam vitam, teque unlepono 
 
 Marium, ' Arteiti desinere.' Brant.— 1 Palat. Giielf. sec. ut volens. OiuK— 
 8 Oxon. am. pr. parabo. Giielf. pr. parato. Id.— 9 Vux.tantum: quod placet. 
 Roaldus. Tantum. Vulgo, tamcn. Elnienliorstins. B. M. tantum. Fiiteaii. 
 Adde Flor. Pal. Oxon. D'Orv. Pith, cum Edd. Wow. Elm. et Pric. Vix 
 tamen persuadent. Passim tamen in tantum, et vice versa, aljiit, et srepe pro, 
 nihilominus tamen, ponitur. Vide ad lib. iii. p. 57. ' Praesentis tamen 
 facti stupore defixus.' Oud. — 1 Quidam, conserat. Colvius. Conserat. Fnx. 
 conferat, et Aid. Rectum. Quomodo infra : ' Ad Venprem collata facie :' ut 
 est in Ms. Roald. — 2 Guelf. sec. seiasa dcf. Palat. c. seiade formia. Ed. Junt. 
 post, sun de forma. Cave andias. Lib. ix. ' Probe suasnm et confirmatum ani- 
 mi.' Oud. — 3 Par. cupiditate. Id. — 1 Guelf. pr. suggesto. Id. — 5 Oxon. Fux. 
 pensum d. Viih. pensa d. Id. — C Rectius pnto,jie. Colv. Non satis idoneam 
 video mntandi rationem. Dein exemplum Pith. Oud. — 7 D'Orv. agit. Id. — 
 8 Malim, si per Mss. liceret, animi. Vide ad 1. v. p. 90. Id. — 9 Alii, sexcen- 
 ties. Elmenh. Sexcent. Ms. J. Bapt. yEgidii, laudante Ptolem*o Flavio, 
 Coll. cap. 61. T. I. Tlies. Crit. pag. 978. In Edd. Ber. Bas. pr. vitiose sen- 
 ties. Oud. — 1 D'Orv. dulciss. islo. Id. — 2 Ita rcscripsi pro illud auctoritate 
 
 NOT^E 
 
 " Quibuscumque vellet, eas auri, Sfc.] Graeca locutio.
 
 METAMORPHOSEON LIB. V. 329 
 
 coniparo. Setl istud * etiam precibus meis' oro largire, et 
 illi tuo I'amulo pic«cipe Zephyro,''- simili vectura"^ sorores 
 hic^' mihi sistat. Et iraprimens osciila siiasoiia, et iugerens 
 verba mulcentia, et juiii^ens membra cohibentia, hgec*^ etiam 
 blanditiis astruit: Mellite mi, mi 7 marite, tiite Psyches 
 dulcis anima. Vi ac potestate Veneris usurus/ '' invitus 
 succubiiit^ maritus, et cuncta se factmnm spopondit. At- 
 que ' etiam, luce proximaute, de manibus uxoris evanuit. 
 
 ipsi Cupidini. Vet^m tribue quoqiie hoc meis snpplicationihus, quwso, et impera 
 illi Zephyro, tun servo, id advehat hue ad me meas sorores pari vehiculo. FA his 
 dictis jigens basia persuasorin, et ttddens dicta delinientia, et applicans artns devin- 
 denies, addit etiam his blanditiis: Mi didcicnle,mi conjiix, sitavis spiritus tute 
 Psyches. Maritus, subactus vi ac potentia voluptatis Vcnerecp, dedit mnnus, 
 quumvis renitenter, et promisit sc prastiturum omnia ; dieque adventante similiter 
 
 Flor. Pal. D'Orv. Giielf. pr. Edd. Vicent. Jiint. iitr. Aldi. /J.— 3 D'Orv. 
 Pal. Pith. Fux. meis prec. Id. — 4 lideni cum Guelf. ntroque, et Ed. Junt. 
 post. Zeph. prac. Id. — 5 Hue. Colon, hie. Colviiis. Item Palat. Fiix. Guelf. 
 Edd. Vic. Juiitin. Aid. qiiod malim. Ahest a Pith. Oud. — 6 Hie. Bas. hine, 
 Scribo : his. Colvins. Fiw. hire: et Aldus. Foiie: hoc, vel, has. Roald. — 
 7 Mellite, mi. Mellite, mi tni Fux. et est in Aldo. Delicias faciiint hse blan- 
 dientes vociilae. Roald. Sic Msti et princeps Editio. Hieronymns de Vita 
 Clericoinm ad Nepotianum : ' Crebra raunuscula, et sudariola, et fasciolas, 
 et vestes ori applicitas, ac degustatos cibos, blandasque ac dulces littiulas 
 sanctus amor nou liabet. Mel nienm, lumen nicnm, meum desideriuni, omnes 
 delicias et lepores, et lisn dit];nas urbanitates et ceteras ineptias aniatoiiun 
 in coma-diis onibescinins, in sa^culi liominibus detestamur.' Plautus Casina, 
 Scena ' Non niilii licere,' &c. ' Clia. (iuid facies ? Ol. Concludere in fenestra 
 fiiniiter; Unde auscnltare possis, cum ego illam osculer : cum mihi ilia di- 
 cet, Mi animule, mi Olympio, mea vita, inea mellilla, mea festivitas. Sine 
 tiios ocnlos dcosculer, volnptas mea, sine amabo te amari ; iMens fcstns dies, 
 mens puUiis, mens passer, mea oolumba, mi lepus.' Ubi in tcrtio versn No- 
 biliss. Donsa pro melidla contra fidcm Mstoruni et editorum nule medulla 
 reposuit. VAmenh.- — 8 Scribendmn putem v)ctus,\v\ potius «r.s«s, ab, urgeo. 
 Sed ouK ei5d)y, dAA.d uKa^wv id dico. lirant. — 9 Succumbit, Fux. suecubuit. 
 Roaldns. Flor. succttbuit. Elmenli. Praeteritum tacite jam edidcrat M'o- 
 wer. e Palat. Conseiitiunt Keg. Oxon. Par. D'Orv, et Ed. Juntin. post, cum 
 Scriv. et seqq. Edd. Oud. — 1 Edd. Ber. Bas. pr. At etiam. Pith. Atque in. 
 
 NOTyE 
 
 " Simili veclura] Ac ego advecta telligc, ut Psyches maritus, qui uti 
 
 sum. debuissct vi ac potestalc Veneris, 
 
 * Vi ac potestate Veneris usurus'] cujus crat fdius, ad devinciendum 
 
 T^co Ksurus Hrantius proponcbat animimi uxoris, et nntibus snis as- 
 
 tictux, vel ursus ab ' urgeo.' Pricajns, tringondum, ab ca vincatnr, licet in- 
 
 oppresHus. Facile pra:tulerim victua. vitus. 
 Quod si rctintre veils usurus, sic in-
 
 330 APULEII 
 
 At illee sorores percontatas scopulum locumque * ilium, quo 
 fuerat Psyche deserta, festinantes ' adveniunt : ibique de- 
 flebant oculos, et plangebant ubertim ; '^ quoad crebris ^ ea- 
 rum ^ ejulatibus saxa cautesque ^ parilcm sonum resulta- 
 rent. Jamque nomine proprio sororem miserara ciebant : ^ 
 quoad, sono^ penetrabili vocis ululabilis per prona delap- 
 so," aniens et trepida Psyche procurrit e domo, et. Quid, 
 inquit, yos miseris lamentationibus nequicquam^ affligitis? 
 Quam lugetis, adsuraJ Lugubres voces desinite, et 
 diutinis lacrymis madentes genas siccate tandem : quip- 
 pe cum '^ jam possitis, quam plangebatis, [93] am- 
 plecti. Tunc vocatum Zephyrum praeceptis maritali- 
 bus ^ admonet. Nee mora, cum ille parens imperio, sta- 
 
 abiit ex manibus conjugis suw. IUcb vera sorores, cum sciscitatce essent rttpem et 
 locum ilium, in quo Psyche fuerat relicta, advolant illuc celeriter : atque ibi mace- 
 rabant oculos lacrymando, et tundebant papillas ; donee rupes et scopuli remitterent 
 sonum similem frequentibus earutn clamoribus. Et jam vocabimt infelicem suam 
 germanam proprio 7iomine ; cum Psyche excitata sono acuto vocis ejulantis, quec 
 descendebat deorsum per declivia, prorumpit ex adibus vecors animi, et trepidans: 
 et, Quare, ait, maceratis cos frustra miierandis ejulatibus? Ecce me, quam defie- 
 tis. Temperate jam a lametitis, et exsiccate demum malas humidas longo fletu ; 
 siquidemjam potestis complecti illam, quam lugebatis. Tunc accersit Zephyrum, 
 et memorat jussa sui mariti. Et confestim ille, obediens mundato, defert illas 
 
 Bene vir doctns divlnavit Atque jam. — 2 Flor. lucumque. Elmenhorst. 
 Vitiose, et crebra variatione. Pro scopulum in Pith, est populum. Ouden- 
 dorp. — 3 Venetus, festinnntur. Vere Romanus, festinanter. Infra : ' Sa- 
 viis festinanter ingestis.' Lib. vi. ' Et protinus arreptam completam- 
 qne festinanter.' Colvius. Rom. festinanter, Elmenhorst. — 4 Libera. Flor. 
 ubertim. Elmenh. — 5 Palat. Guelf. sec. crebrius. Oud. — 6 Vitiose eorum Edd. 
 Ber. Junt. pr. Aid. Bas. pr. Colin, in cnjns Notulis id jam monituni. Id. — 
 7 Guelf. pr. caveasque. Id. — 8 Palat. Gnelf. sec. nemine s. m.faciebant. Id. — 
 9 Pal. D'Orv. quo s. Id. — I Dtlapsce, Flor. delapso: recte. Elmenh. Pal. 
 Pith. Fux. Gnelf. anibo, Oxon. delapsa. Sed D'Orv. etlani delapso, rectius : 
 qnippe quo periodus melius sustineatur. Atque sic ascripsit libro Saimas. 
 Oud. — 2 D'Orv. necquicquam. Pal. Oxon. Pith. Guelf Edd. V'icent. Ber. Bas. 
 pr. effligitis ; ut alibi saepe. Vide ad pag. 17. Ed. Pr. Sed hie minus bene. 
 L. VI. pag. IIG. 'Venus Psychen graviteraffligit.' Id. — 3 Fux. assi/m, ut in- 
 fra. Roald. Oxon. Guelf. pr. a m. pr. (juare /. Pit\\. adusum. Oud. — 4 Siccate, 
 tandem quippe. Distingue: siccate tandem : quippe. Wovverius. Res ipsa lo- 
 quitur ita distiuguendum, ut jam in aliquot Edd. ante Wovver. dispungeba- 
 tur. Oud. — 5 Pracepti maritalis a. Secutus sum Cod. Fulv. qui scribit/)r<E- 
 ceptis maritalibus, id est, iis verbis, quibus maritus Zephyro imperarat. 
 Wower. Assentior Ms. Fulvii, ut legatur, prccceptis maritalibus. Vult di- 
 cere, earn verbis mariti et loco ejus imperasse. Sciopp. in Symb. Pracepti 
 maritalis. Woweriuset Sciopp. e Fulvii libro, pra;cep<is maritalibus. Elmenh.
 
 METAMORPHOSEON LIB. V. 331 
 
 tim ^ clementissimis flatibus, innoxia vectura 7 deportat 
 illas. Jam mutuis amplexibus et festinantibus saviis sese 
 perlVuuiitur : et illae sedatas lacrymae ^ postliminio redeunt, 
 prolectante gaudio. Sed et tectum, inquit, et Larem nos- 
 tram laetas succedite, et afilictas animas cum 9 Psyche 
 vestra recreate. Sic allocuta, summas opes domus aureae, 
 vocumque servientium populosam familiam auribus earum 
 demonstrate lavacroque pulcherrimo et inhumana? mensae" 
 lautitiis eas opipare ^ reficit ; ut, illarum prorsus coelestium 
 
 mitissimis auris vectione innocua. Jam potiuntur sese inutuo reeiprocis amplexi- 
 bus, et basils ingestis propere, illaque lacrymcB jam represses reciirrunt ilerum, Ice- 
 tilia eas eliciente. At, inquit, subite etiam nostram doinum et nostras penates 
 cum gaudio, et reficite vestrum animum cegrum cum vestra Psyche. Sic affata 
 ipsas, ostcndit eis immensas divitias adium aurearum, et earum auribus numcro- 
 sum famulatum vocum ministrantium, et recreat eas laute balnea pulcherrimo, et 
 opiparis epulis mensce non humance ; adeo ut, satiates abundantia illarum opum 
 
 — 6 Fnx. p. immo statim. Roaldiis. Et Reg. ut alibi ; sed hie earn vim non 
 habet. Oud. — 7 Male D'Orv. iiinoxiamvecturam. Reg. Fiix. Pal. Oxon. Guelf. 
 pr. eas. Id. — 8 Oxon. lacrimine. An lacrymulcel Ond. — 9 Palatin. Oxon. 
 Guelf. pi. ff cMw. Id. — -l Locumque serv. p.f. a. e. Non est integer satis hie 
 locus. Beroaldiis tentat restaurare legens : locumque ostcndit serv. ^-c. Ego 
 aliud, quod dicani, non liabeo. Colv, Tenierariis leniediis magni niorbi cii- 
 rantur, inquit Philosophiis. Itaque hujiis notaj sit et lioc meiini : Sic allocuta, 
 exsinuat opes domus aurew oculis, servientium pop. familiam auribus earum. Aper- 
 tissinio >.ane sensn. Exliibiiit, inquit, sororuni oculis tliesauros aediuin, auri- 
 bus vero frequens famulitium. ' Exsinuare,' verbum efficax, et quod frustra 
 landeni, sive peritis, sive imperitis : neque divertit longius a prioris vocis 
 Uteris. Quod restat, ' inhunianas niensac lautitias' vocat dapes coelestes ; 
 non aliter quam Petronius (c. 90.): ' Minus quani duabus horis niecum nio- 
 raris, et siepius poiitice, quaui humane locutus es.' Gruter, Lib. viii. Susp. 
 cap. 4. F. demonstrat auribus: Fux. quod probo. Aliter enim deficeret oratio, 
 quod vidit ctiain Inteip. lioald. Facile f'uit corrupta hac et depravata ex 
 Mss. restituere. Onines uno consensu libri iiostri ita scribunt : domus uurecc, 
 vocumque servientium ixip.fam. auribus earum demonstrat, lavacroque. Wowerius. 
 Suspect. J.,ect. lib. ii. I'2pist. 10. correxi : vocumque servientium p.f. demonstrat 
 auribus earum. Nunc video illiid demonstrat et in Fulviano apparere. Sciopp. 
 in Symb. locumque el serrientium pop. fum. demonstrat auribus earum. Sic 
 Flor, et Beit, quoniodo etiam conjecit Schickeradus. In viilgatis est : lo- 
 cumque e. s. p.f. a. e. ingerens. Infra : ' Midier voces ancillas habet, et vcnlis 
 ipsis imperat.' Fulgentius: ' Ibique vocibus sibi tantummodo servientibus, 
 ignoto et niansionario utebatur niarito.' Kt postea : ' Habiiit ergo vocale 
 servitiiiin, ventosuu) drjuiiniuiii, iiocturnum coninieicinm, ignotum conjugiiun.' 
 Elmenh. F. vocumque mrv. Supra liujus libri priiicipio : ' Nos, (piarum vo- 
 ces accipis, lua^ famuhe, scduio tibi pru'uiiiiistrabinnis.' YA, ' Solas voces 
 famulas habebat.' Et sic edidit Joaun. a \V'oulberen, vir accuratissime iloQ- 
 
 NOTif: 
 
 y Inhumance mensu'l Non hiituanx, sed diviiix.
 
 332 APULEII 
 
 divitiarum copiis affluentibus satiatae, jam praecordiis peni- 
 tis' nutrireiit invidiam. Denique altera earum satis scru- 
 pulose curioseque^^ percontari non desinit, quis illarum 
 rerum* coelestium dominus, quisve vel qualis ipsius sit 
 maritus. Nee tamen Psyche'^ conjugaleillud praeceptum^ 
 ullo pacto^ temerat, vel pectoris arcanis9 exigit : sed e re 
 nata confingit, esse juvenem quendam, et speciosum, et 
 commodum lanoso ' bnrbitio genas inumbrantem, plerum- 
 que rurestribus et montanis venatibus occupatum. Et, ne 
 
 plane divinarum, jam alerent invidiam in intimis visceribus. Postremo una earum 
 non cessat quccrere satis solicite et curiose, quis esset domimis illarum rerum divi- 
 narum, quisve aut cujusmndi esset vir ejus. Neque tamen Psyche violat ullo viodo 
 mandatum sui mariti, aut illud effert ex secreto cordis sui: sed ex tempore commi- 
 niscitur eum esse quendam adolescentem et formosum, et tunc primum veslientem 
 malas molli lanugine, utplurimum intentum venationibus campestribus et inontanis. 
 
 tus atqne eniditus. Brant. — 2 Erld. Ber. Bas. pr. opipere. Sicut in iisdem 
 perpeiam satietate. Oud. — 3 Penitus. Conjectiira liajc nostra non difficiiller, 
 ut spero, se tibi probabit : j. p. penitis. Itenim ea vox leddenda Apnleio 
 prima Apologia sua : ' De sumniis montibus in mare transferatis, et penitus 
 piscium ventribus instiatis :' ac legendiun : penitis p. v. i. Sat notiim est, 
 antiques, et quidem Latinissinios declinasse 'penitus, penita, penitum.' 
 Quin et ipse Apuleius ad earn modum summi fontis scaturiginem appellat 
 ' penitam,' sexto de Asino. De offa peiiifa nieniinere Festus et Arnobins. 
 Subditur eadem pagina de Veneris filio Cupidine, quern ut adolescentem, 
 modo florenti lanugine barbani instruentem, sua P.syche describit, his verbis : 
 ' Sed e re nata confingit esse juvenem quendam et speciosum commodum. 
 Lanostim barbitio genas inumbrantem.' Emendandum arbitror: juvenem 
 quendam speciosum, et commodum lanatim genas inumbrantem: ut lanatim, sic 
 ille ' efflictim,' ' discretim/ ' angulatim,' ' acervatim,' alia sexcenta usus, et 
 cum eo optimus quisque. Steivech. Scribere nialim : penitis, Noto ad lib. 
 VIII. infra. Colv. Nee secus Priceeus. Atque ita videtur esse in Florent. et 
 ediderunt Vulc. Elmenli. Scriv. Fior. Vide ad lib. i. pag. 10. ' Immissa dex- 
 tera per vulnus illud ad viscera penitus.' Oxon. nutriverunt. D'Orv. a m. 
 pr. incurrent. Oud. — 4 Pal. ignorat vocem curioseque, et in iis quas sequun- 
 tnr quisve vel qualis. Wower. TJ) curio\e delet Palat. Non recte. Vide In- 
 dicem. Elmenli.- — 5 Abest a quibusdam priscae edit, vox rerum. Rectius 
 fortasse reponas adium vel opum, nisi veiiementer judicans failor. Brant. 
 Abest scil. a Bas. pr. typothetarum viiio. Quis nescit, rebus desig- 
 nari quascumque divitias? D'Orv. Fux. Palat. Pith, cwleslium rerum. Oud. 
 — 6 Palat. Guelf. sec. Nee Ps. tamen. Exulat rh tamen ab Oxon. Id. — 
 7 Reg. Fux. pr. prac. illud. Pal. Guelf. sec. et Oxon. carent ry illud, lunu- 
 lis clanso a Wow. et Pric. Id.— 8 Ullo pacta. Etiam haec male absunt a 
 Palatino. Elmenh. — 9 Bert, arcana. Id. — 1 Lanostim. Fux. lanoso. Quod 
 vidit Beroaldus et Aldus. Roald. Lanoso. Rom. lanostim. Infra : ' Florenti 
 lanugine barbam instruens.' Lib. vii. ' Ei commodum lanugo malisinserpe- 
 bat.' Virgil. ' Genas vestibat flore juventa?.' Vide Theocritum Eidyll. ii. 
 Apollon. lib. ii. Elmenh. Et quos non ? Lanoso bene emeudavit Beroaldus. 
 Lanostim Ed. quoque Ven. lanostum Vicent. lanosum Pith, et M. Bas. pr.
 
 METAMORPHOSEON LIB. V. 333 
 
 qua sermonis procedentis ^ labe consilium taciturn prodere- 
 tur, auro facto ^ geramosisque monilibus onustas eas statim 
 vocato Zephyro tradit reportandas.' Quo protinus perpe- 
 trate, sorores egregiae* domum redeuntes, jamque gliscen- 
 tis invidiae felle ^ flagrautes, multa secum sermonibus mu- 
 tuis perstrepebant. Sic denique infit altera: En orba et 
 ScBva ct iniqua fortuna ! ^ Hoccine ^ tibi coniplacuit, ut,^ 
 utroque parente prognatcC, diversam sortem sustineremus ? 
 Et uos quidem, [94] quae natu niajores sumus, maritis ad- 
 venis ancillae deditae,'' extorres ^ et Lare et ipsa patria 
 dcgaraus, longe parentum velut exulantes ; haec ^ autem 
 
 Ac, ne secrettim suum efferretur aliquo errore, si colloquia duccrentiir iw lotigum, 
 Zephyro nccersito dat confestim eas reveliendas, oncrntas tainen prius vasis aiireis 
 et torquihus ex gemmis. Quo statim facto, cxiinia; illts sorores revertentes 
 domum, ct jam ardeides viru iuvidia cresceidis, multa inter sesc garricbant alter- 
 nis cfiiloqidis. Tandem altera liarum sic iucipit : O cccca, et crudclis, et injusta 
 fortuna! Hocne tibi hbitum est, ut nos, procreatce iisdem amhobtis parentibus, qui- 
 bus ipsa, nancisceremur sortem udco dissirnilem ? Et nos quidem, qua sumus grandi- 
 ores estate, data: extraneis viris famuUe potius, quam conjuges, ejectcB et dotno et 
 ipsu patria, viramus procul a paretdibus, celuti relegatce in exilium : h(Ec vero 
 
 Oud. — 2 Prceced. Correctius puto, proc. Infra lib. vii. ' Nam procedente 
 sernione, paiilo jam clariiis.' Colv. Modms, proc. Elmenli. — 3 Beit, export. 
 Id. — 4 Videtur regies legendum. Putean. Perperam omnino. Oud. — 5 D'Orv. 
 felli. Id. — C Hiccine. Bene et Kittershusins meus : Siccine ; iit in Suspectis 
 (lib. II. Ep. 10.) dixi. Fulvianiis tamen Hoccine. Sciopp. in Symbola. Fior. 
 Hoccine. Elnienliorstiiis. B. Hccccine. M. Hoccine. Piileaniis. Sopingio 
 etiam plactbat Siccine, de quo vide ad lib. iii. pag. 57. Hceccine etiain in 
 Reg. Fnx. ct D'Orvill. Sed turn sic vel ita addi debuisset. Qiiaie Hoccine, 
 ut bene e ?nis scri|>tis edideie \Vo\v. EimiMili. et setiq. pia;tnii, confiimatuni 
 insupcr ab Oxon. I'itli. Guelf. utroque, I'alat. et Ed. Junt. post. Vide ad 
 pag. 91. Oud. — 7 Deest ut in Palatin. Guelt". sec. At in Reg. Fax. Pro- 
 genitce Oxon. et Par. /(/. — 8 Exicriores ineple Par. et Giieifcrb. pr. a in. pr. 
 Oud. — 9 Eild. Ber. Colin. Bas. pr. Iiic. Id. — 1 Satis sanus iiic locu> fortassis. 
 
 NOTiE 
 
 ^ Auro facto] Auro non in massa, Pluto coecum inducit Plutnm, divi- 
 
 non in lamina, sed t'abiicato in vasa, tiaruni Deuni ct Fortuna; iiiiinn. 
 
 aut alia similia opera. Glossar. ve- ^ Maritis adccnis ancillcc dcdita] Cwi 
 
 tus : * Argentuni factum, apyvpovv malo ut obviam iretur, coiiintio apud 
 
 OKivos.' Contra auruin vel argentuni antiquiores Komanos adhibcbatur in- 
 
 infectutn est illnd, quod nonduni ex- tcr reliqua nuptiarum .sulcnnia. Isi- 
 
 pertum est artificis inanum. dor. Origin, lib. iv. cap. 21. ' Anti- 
 
 •' £n oi/>u, «)C. /oi7i(«a] Orba ocniis, (|inis nu|)tiarum erat ritns, quod se 
 
 cccca: Epitlietoii perpcluum fortu- maritus et uxor invicem einebant, 
 
 ud! : Griecis, tv<\)K)) koI KWfpT] riixv, ne viderctur aucilla uxor.' 
 cu:ca et surda foituna. Ariytopb. in
 
 334 APULEII 
 
 novissima, qiiara foetu satiante ^ postremus partus eflfudit, 
 tantis ^ opibus et Deo marito potitasit,' quasnec uti rectc^ 
 tauta bonorum copia novit? Vidisti, soror, quanta in 
 domo jacent, et qualia monilia: quaj prsenitent vestes,^'' 
 quas splendicant^ gammas, quantum praeterea passim cal- 
 catur aurum.7 Quod^ si maritum etiam tarn formosum 
 tenet, ut^ affirmat, nulla nunc' in orbe toto felicior vivit. 
 Fortassis tamen, procedente consuetudine, et* affectione 
 roborata, Deam quoque illara Deus maritus efficiet. Sic 
 est' hercules: sic se gerebat ferebatque. Jamjara'^ sursum 
 
 ultima, quam mater, jam fastidiens pragnationem, ejecit novissima partitndine, 
 fruatur tnntis divitiis, et Deo conjuge, tjiice nee scit quidem bene uti tanta opum 
 abuiidantia ? Vidisti, soror, quot et cujusmodi monilia strata sunt per cedes ; qua 
 vestes prafulgent ; qui lapilli coruscant ; quanta insuper copia auri ubique pedibus 
 teratur. Quod si haheat etiam virum aque pulchrum atque asseverat, nulla nunc 
 degit in toto mundo fortunatior. Forsan etiam, crescenle familiaritate, et confir- 
 mato amore, Deus, ejus conjux, earn quoque faciei Deam. Sic est profecto; sic 
 agebat ; sic se extolkbai, Jamjam meditatur sublimia, et suynit sibi divinos spi- 
 
 Sed ego putavi aliquando reponendiim : sarcinante. Nam sic lib. x. 'Sar- 
 cina prapgnationis oneratam.' Fuit etiam, cum legerem : saburrante. Lena 
 de 8ui ordinis miilieribiis apud Piautum Cisteliaria : ' Quae ubi saburratae 
 sumus, Largiloqnae extemplo sumns.' Paulo aliter Arnobius lib. v. ' san- 
 guinem saburratum ' dixit. Sed haec conjectura duntaxat. Scepins enim 
 arbitrarias correctiones hie ponere cogimur, quia certa e scripto libio iion 
 suppetunt. Colv. — 2 D'Orviil. male, tuntisque. Oud. — 3 Potita. Ms. (Fulv.) 
 potitasit. Sciopp. in Symb. Addidi vei bum pendens ab t^ ' ut,' et opposi^ 
 turn rip ' degamus,' auctoritate Mss. quoque Reg. Fnx. Pith. GuelF. pr, 
 Oxon. D'Oiv. et Edd. Elm. Sciiv. Flor. Oud. — 4 Recte. Fnx. ratione. Pro- 
 babile. Roald. Sed vide Piiczeum. Omnia hiuc a qua ad monilia desideran- 
 tur in Oxon. Gnelf. ntroque, sed in sec. margini ascripta. Vox bonorum a 
 Palat. abest. Cupido pro copia in Fux. Oud. — 5 Oxon. veste. Id. — 6 Quidam, 
 splenditant. Infra 1. vii. ' Quippe cum mihi etiam tunc depiles genae laevi 
 pueritia splendicaient.' Colv. Fux. splenditant, Aldus vero splenditent. 
 Roaldus. Rom. splenditant. Lib. vii. (pag. 137. Ed. Pr.) ' Cui depiles genee 
 levi pueritia splendicaient.' Elmenh. — 7 Si Mss. addicerent, facile concede- 
 rem in sententiam N. Heinsii ad 1. ii. Valer. Flacc. vs. 661. reponentis auri. 
 Vide et ad Caes. lib. i. B. Civ. cap. 64. 'Tantum studii.' Oud.—S Fux. 
 Quid. Id. — 9 Abest rh ut a Palatin. et Guelf, sec. Id. — 1 Nunc exulat a 
 D'Orviil. Id. — 2 Et. Oxon. et Par. ut in, probante Wasseo; sive, ut solet 
 fieri, quando affectio per consuetndinem accepit robur. Non male. Id. — 
 
 3 Reg. Fux. Sic etiam h. D'Orv. Sic u. U. Forte : Sic est jam h. Id. — 
 
 4 Guelf. pr. Jam et etiam: ac mox Dea. Id. — 5 Respiciet, Fux. respicit, et 
 
 NOT^ 
 
 <= QucB pranitent testes'] ' Vestes' omnis denique linea et scrica supel- 
 Latinis non vestimenta modo siuit, lex. 
 sed etiam aulaea, tapetes, stragulae,
 
 METAMORPHOSEON LIB. V. 335 
 
 respicit/ et Deam spirat mulicr, quae voces ^ ancillas ha- 
 bet, ct ventis ipsis imperat. At ego misera primum patre 
 meo seniorem maiitum sortita sum, dein cucurbita calvio- 
 rem,*^ et quovis puero pumiliorem/ cunctani domum seris 9 
 et catenis obditam custodientem.^ Suscipit 9 alia : Ego vero 
 maritum articular! etiara morbo complicatura, curvatumque, 
 ac per hoc rarissimo ' Venerem meam recolentem sustineo, 
 
 ritus hac mulier, quw hahet Voces famulas, et impernt ipsis Ventis. Ego vero 
 infelix primum nacia sum conjugem natu grandiorem meo patre, turn aiitem magis 
 calvtim, quam est cucurbita, et magis pusillum quolibet puero, qui totam domum 
 servat occlusam seris et catenis. Altera subjungit : Ego autem putior maritum 
 ctiam laboranlem articulari m.orbo, et incurvum, proptereaque rarissittie aran' 
 
 Aldus. Roald. Omnesque Mss. et Edd. ut debet, prjeter Bas. ser. Sed in 
 Fux. est sursura r. Oiid. — 6 Prave Oxon. a m. pr. voctes. Id. — 7 Glab. et q. 
 p. p. Sic Fiilgentius de Piisco Sernione Ininc locum laiidat. Bert, et Floren- 
 tini : calviorcm, et q. p. pusilliorem legiint. Elmenk. — 8 Quocis puero pionilio- 
 rem. Cum cuncta domum serris et cat. obdita c. Forte an dixerit Auctor: 
 quidni? cunciam domum seris ct c. obdita custodientem, vel hoc pacto, cunctam 
 domum seris et ca. obditam custodientem. Nunc, qui pusilliorem reponere co- 
 nantur pro pumilionem, sciant, se id facere, invito Fulgentio, qui, in libello 
 suo de Prisco Sernione, adductis prajcedcntibiis Apuleii verbis, pumilum in- 
 terpretatnr, uioUeni ; et pro calriorem legit glabriorem. Quoniodo et Arnobio 
 id verbi usitatum lib. in. adversus Gentes : ' Hos capillornni intortionibus 
 crispulos : caivitiis alios et glabritatibus rasos.' Item lib. vi. Ariiob. ' Uter- 
 quc a vobis glaber, atque ore compingitur levi.' Quapropter auctoritate 
 Fulgentii primtun illud retinendum : alterum quoque in possessionem remit- 
 tendimi censeo. De pumilionibns sjppiuscule nieminit Plinius. ' Pupulum,' 
 a ' pupils,' quasi parvuni piienim, Catullus et similiter Apuleius denomina- 
 vere. Quod ad ;ji(?ni(/um, corrigo Epitomen Livii lib. i.iii. (lm.) 'Qui Alex- 
 andri filio bimulo admodum regnum asserebat :' restituoque, pumilo admo- 
 dum : neque sequor cos, qui reposuere, puero admodum. Causa depravandi 
 fuit siniilitudo literarnm B et P. Nam et has, uti et K, non semel ex afbni- 
 tate conimutatas, testes mihi Quinlilianus et Pliniu"^, quorum verlia et monita 
 de majusculis et Komanis Uteris accipieuda, quod iis antiqui in iibris descri- 
 bendis usi, frustra te monerem. Potius Varronianum f'ragmentum ex Bi- 
 margo nieeum considera : 'Namhumanis omnia sunt paria : quippc major 
 plirs urget, pisces ut sa^pe minutos magnns comest, ut aves enecat accipiter.' 
 Vid(> divinationem, sive lialiucinutionem meam : quijipc major pumilcs urget. 
 Steu:ech. Fux. jnisilliDrcm. Non probe. Est tamen in libro Aldi. Roald. 
 Seiis. Idem. Fux. ferris. Seris. Flor. et Palat. ferris. Ehiienh. — 9 Pal, 
 Par. Guelf. sec. incipit. Sed vide ad I. ii. p. 40. ' Suscipit ille.' Vero tan- 
 lum est in marg. Guelf. pr. Oud. — 1 llarissime. Flor. rarissimo. Elmenh. — 
 
 not;e 
 
 •* Cucurbita culv. \glahriorem] Editio capitc nemjje, cnm ' glabrum' ulplii- 
 
 Viceutina etBcroaldi crt/iio)t'»i; bene, rimum dicalur dc corpore dopili et 
 
 El, si rc-tineas i^Labriorem, erit codem dclicalulo, 
 sensiiexponendimi, quo calviorcm ; (h;
 
 336 APULEir 
 
 plerumque dctortos et duratos in lapidem digilos ^ ejus per- 
 fricans, fomentis olidis, et pannis sordidis, et foetidis cata- 
 plasmatibus * manus tarn delicatas istas adurens,^ nee ux- 
 oris officiosam faciem, sed medicae* laboriosam personam 
 sustinens. Et tii quidem, soror, videris,^ quam patienti, 
 vel potius servili (dicam enim libeie, quod sentio) haec ^ 
 perferas animo. Enimvero ego nequeo ^ sustinere ulterius 
 tam beatam Fortunam collapsam ^ indigne/ Recordare 
 enim, quam superbe, quam arroganter nobiscum [95] ege- 
 rit, et ipsa jactatione immodicae ostentationis tumentera 
 suum prodiderit animum : deque tantis divitiis exigua nobis 
 invita' projecerit, confestiraque pr^sentiam nostrara gra- 
 vata, propelli ' et efflari ^ exsibilarique ' ^ nos jusserit. Nee 
 
 tern meum fundum, perfricuns ejus digitos contorlos,et induratos in modum lapidis, 
 terens has mvUiculas manus fomentis fcetidis, et pannis hnmundis,et emplastris pu- 
 tidis : neque fungens obsequiosce uxuris vice, sed molesto officio tncdiccc. - Et tu 
 quidem, germana, patere, si Met, isla animo tolerantissimo , vel potius servili (ii- 
 here etiim tibi aperiam sensa mei aiiiini) ; quantum ad me autem, non jmssum am- 
 plius pati tam felicem sortem immerito obtigisse nostra sorori. Revoca enim tibi 
 in mentem, quam jactanter et quam tumidese gesserit nobiscum, et ostenderit super- 
 bum suum animum ipsa ostentatione fastus immoderati ; atque ex tot opibus jecerit 
 nobis pauca, et invita quidem ; statimque praceperit nos ejici et auferri Jiatu ac 
 sibilo Zephyri, quod nostra prcesentia esset ipsi molesta. Nee sum mulier, neque 
 
 2 Cataplasinatis. Fux. cataplasmatibus. Utnimque rectum. Roald. — 3 Fax. 
 adaures. Oiul. — 4 Vett. impressi, modice, vel medico. Aid. medici. Colvins, Fux. 
 modice. Aid. yero, medici. Ego autem, wierfitw. Martial. ' Protinus accedunt 
 medici, medicJEque recediint.' Roald. Bis. modicam et lab. Sciopp. in Synib. 
 A\da^, medici I. p. male. Elmenh. — 5 Pessime Ed. Junt. pr. Wd. vides, Oud. 
 — 6 Hie, Fux. hac: ut et Aid. et Beroald. Roald. Item Ed. Junt. post, et 
 Mss. O. cnm Vulc. et seqq. nisi quod in Pith, sit hoc. Sed Beroald. hie ex- 
 plicat per hcec, more, ut putat, Appuleiano. Oud. — 7 Corrupte Aid. Junt. 
 post, neque. Id. — 8 INIalebat Lipsius legere, collatam. Colvius. Collapsam. Sic 
 Mss. Rom. et Aldus. Scaliger et Lipsius, collatam. Vulcan. coUectam, 
 Male. Elmenh. — 9 Invita. Bert, in «;ia. Puto xenia, ant aliquid ejusmodi 
 latere. Sciopp. in Symb. et Susp, L. ii. 18. Bert, in via. Elmenliorstius. B. M. 
 invita. Putean.' — 1 Guelf. sec. Palat. compelli. Oud. — 2 Bert, affluri. Male. 
 Elmenh. — 3 Abest que a D'Orvill. Oud. — 4 Nee sum mulier, nee o. spiro. Flor. 
 
 NOT^ 
 
 * Duratos in lapidem digitos'] Lapi- dum. Recte dicitur collapsa fortuna, 
 
 dosa chiragra laborantes, nt Persii quae indigno obtigit. Neque accedo 
 
 verbis utar, Satyr, v. 58. ' Sed cum Pricaeo, qui indigncc reponit. For- 
 
 lapidosa chiragra Fregerit articulos.' tuna collapsa indigne dicitur, ut apud 
 
 ^ Collapsam indigne'] Scaliger et Plaut. ' opera pulchre locata.' 
 Lipsius collatam. Sed nihil mutan- ? Efflari exsibilaiique] Ad augen-
 
 METAMORPHOSEON LIB, V. 337 
 
 sira mulier, nee omnino spircm/ nisi '' earn pessiini de tan- 
 tis opibus dejecero. Ac si 5 tibi etiam, ut par est, inaciiit' ^ 
 nostra contumelia, consilium validum ambae requiraraus. 
 Jaraque ista, quas ferimus, non parentibus nostris, ac nee' 
 ulli deraonstremus alii ; immo nee omnino quicquam de 
 ejus salute^ norimus. Sat est, quod ipsae vidimus, quae 
 vidisse poenituit; nedura^ ut genitoribus et omnibus popu- 
 lis tarn beatum ejus difFeramus praeconium. Nee sunt 
 enim beati, quorum divitias nemo novit. Sciet, se non 
 ancillas, sed sorores habere majores. Et nunc quidem 
 concedamus ad maritos;' et Lares pauperes nostros, sed ^ 
 plane sobrios, revisamus: denique, cogitationibus pressi- 
 oribus instruetae, ad superbiam ^ puniendam firmiores re- 
 
 prorsus vivo, nisi deturhavero earn deor^um ex tanta fortuna. Ac, si injuria 7ioslra 
 lihi etiuin sicuti milii pcidotuit, ut aqnum est, excogitemus ambie aliquod egregium 
 cunnlium. Ac primum, ne ostendnmus nostris parentibus neque cuiquam alii hac 
 dona, qua gestamus ; immo nihil etiain prorsus compcrerimtis de ejus vita. Satis 
 est quod nos ipsce aspexiinus, qua; nollennis aspexisse, nedum id prcediccmus tantam 
 ejus fdicilatem parentibus nostris et universis populis. Neque enim illi sunt f di- 
 ces, quorum opes ncmini notai sunt. Noverit se habere non famulas, sed sorores, 
 et nata quidem grandiores. Et nunc revertamur quidem ad nostros viros ; et re- 
 deamus vinum 7iostras domos, pauperes quidem, sed certe modestas. Et, postquatii 
 munierimus nos diu consiliis accuratioribus, revertamur validiores ad plectendam 
 
 spirem. Elnienh. — 5 Giielf. uterqne, sic. Oud. — 6 Velleni scriptum, innotuit. 
 Kortlil. — 7 A'e. Desideratiir ne in Ms. D'Orv. Nee habent Guelf. Codd. 
 Edd. Vic. Ber. Jiiiit. pr. Aid. Colin. Bas. Colv. Vnlc. et foisan Mss. Flor. 
 Reg. Fiix. Utnimque Liene. Vide ad 1. i. p. 17. ' Ne iilla sessibula :' ad 
 1. III. pa'j;. 48. ' Nee ipse.' Tunc monstre7nus Pal. Fiix. Guelf. pr. Oxon. Ed. 
 Junt. post. Oud. — 8 Salute abest Oxoii. a m. |)r. ISloritnus D'Orv. Id. — 
 9 D'Orv. Fux. Gunlf. Codd. JtecdM/rt. D'Orv. Pal. Guelf. sec. defer. Male. 
 diser. Fux. Pro beati in Pith. bini. Id. — 1 Typograpliicus error videtur, 
 (juod e.st in Ed. Scriver. Amstel. majores. In I'alat. Guelf. sec. est conten- 
 damus, more illorum Codicum. Id. — 2 Ms. si. Sciopp. in Symbola. Grut. p. 
 sobriw. Elmenli. Ncnipe lib. viii. Susp. c. (i. Oud.— 'i Bas. 1. adque super- 
 biam. Colvius. Rectius, diuque cogitationibus press. Wowerius. B. M. diuque 
 
 NOTiE 
 
 dam invidiam vocabulis utitur con- Ovid. Metaniorplios. iii. Juno de 
 
 teuitus, ' exsibilari' cniui dicitur, Semele : 'Nee sini Saturnia, si non 
 
 qui cum sibilo et risu tjicitiir, ut ma- Ab Jove niersa sue Stygias pcnetra- 
 
 lus et insubidus liistrio e tlieatro. bit ad ujidas.' 
 
 •• Nee aim mulier, nee omnino spirem, ' Tibi inacuill Acerbitate sua te 
 
 nisi, fifc] Apud Petroniuni :' Aut ego pupngit, et excitavit indigiiationcni. 
 
 vir liberquc uun sum, aut noxio san- Infra in liunc scnsuu) dicit: ' acidas 
 
 giiiiic parcntabo injuria; mcae.' Apud et ainaras iiuptiaa.' 
 
 Delph. et Vur. Clus. Apul. Y
 
 838 APULEII 
 
 deamus.* Placet pro bono duabiis * malis malnm consi- 
 lium : totisque illis tarn pretiosis muneribus absconditis, 
 comam trahentes, et, proinde ^ ut merebantur, ora laceran- 
 tes, simulatos redintegrant fletus. Ac sic 7 parentes quo- 
 que, redulcerato prorsus ^ doloie, raptim deterrentes,^ vesa- 
 nia turgidae, domus suas contendunt/ dolum scelestum, 
 immo vero parricidium, struentes contra sororem inson- 
 tem.* Interea Psychen raaritus ille, quern nescit, rursura 
 suis' illis nocturnis sermonibus sic comraonet:^^ Videsne, 
 quantum tibi periculura velitatur'' Fortuna eminus?^ Ac, 
 nisi ^ longe firmiter praecaves, mox ^ cominus congredietur.^ 
 Perfidae^ lupulae [96] magnis conatibus nefarias insidias 
 tibi comparant : quarum summa est, ut te suadeant raeos 
 
 ejus arrogantiam. Pravum illud consilium approbatur a duabus pravis mulieribus 
 ■ut bonum : et, occultatis illis omnibus donis tanti pretii, rellentes capillos, et dila- 
 niantes fades suas, prout merebantur, revocant fictas lacrymas. Et sic qnoque 
 relinquentes festinanter parentes suos, post redintegratum prorsus eornm mcero- 
 rem, petunt domos suas tutnidcB furore, machinaiites nefariam fraudem, immo vera 
 parricidium adversus sororem innocentem. Interim Psychen conjux ille, quern igno- 
 rat, sic iterum commonefacii suis illis nocturnis affatibus : Cernisne quantum 
 periculum fortuna vibrat in te e longinquo? Et, nisi mature adhibes validam cau- 
 tionem, jamjam adorietur te ex propinquo. Lupce fraudulentce struunt in te seeks- 
 tos doles magno jnolimine, qui eo denique redeunt, ut tibi dent consilium observandi 
 
 ^ ^^*-^^ ^^^*f ^ 
 
 cogitat. Piitean. Diuque post Wow. ediderunt onines, nihil de Mss. monen- 
 tes. Sed est in Pal. D'Orv. Oxon. Par. Fax. Pith. Giielf. sec. At Flor, 
 Guelf. pr. servant denique. Forsan, deinque. Oud. — 4 Par. Giielf. pr. for- 
 tiores vel firm, reddamus. E varia sc. lectioile in contextnm irrepsit. Id. — 
 5 D'Orv. Pith. Guelf. pr. Oxon. prave duobus. Malum exulat a Pith, pretio- 
 sis a Fux. Id. — C Vulgati, perinde. Elmenh. — 7 Oxon. si par. q. Pal. sic 
 quoque p. Oud. — 8 Flor. prorsHw. Elmenh. Item Fux. laPA. dol.prorsum. 
 Oxon. revulnerato. Male. Vide Lex. et Glos. Oud. — 9 Ven. Aid. Rom. 
 Bar. deterentes. Genuinum pnto, deserentes. Series fabulae id probat. Colv. 
 Scribo, deserentes. Wowerius. Deserentes. Sic recte Colvius. Flor. deterrentes. 
 Rom. et Aid. deterentes. Supra : ' Jugum sororum consponsae factionis ne 
 parentibus quidem visis scopulum petunt.' Elmenh. — 1 Oxon. concedunt. Oud. 
 — 2 Dolum scelestum, Sfc.insontem. Haec omnia desunt (3odd. Guelf. pr. Par. 
 Celestium Pith. In Ed. Elmenh. vitiose editur, proinde ricidium. Mox in- 
 terea, ^c. deest Pal. et Guelf. sec. usque ad enmius. Id. — 3 Pith. suum. Id. 
 — 4 Edd. Elmenh. Scriv. male commovet. Deiu volitatur Guelf. pr. Id. — 
 5 Pith, eminens. Id. — 6 Guelf. sec. ni. Id. — 7 Guelf. pr. mors. Id. — 8 D'Orv. 
 protinus. Perperam. Oxon. congredientur. Id. — 9 D'Orv. sine sensu per- 
 
 NOTiE 
 
 ^ Velitaturl Jactatur eminus. Ve- qui praelia eminus jaculando ineunt. 
 lites sunt levioris armaturse miiites, Hinc * velitari' et ' velitatio.'
 
 MJiTAMORPHOSEON LIB. V. 339 
 
 explorare vultus ; quos, ut tibi saepe praedixi, non videbis, 
 si videris. Ergo igitur, si posthac ' pessimae illae Lamise ^ 
 noxiis animis armatai venerint, (venient autem, scio,) neque 
 omnino sermonem conferas ; et/ si id tolerare pro genuina 
 simplicitate, proque animi tui teneritudine ' non potueris,* 
 certe de marito nil ^ quicquam vel audias, vel respondeas. 
 Nam et familiam nostram ""jam propagabimus,^ et liic ad- 
 hiic infantilis 7 uterus gestat nobis infantem alium : si ^ tex- 
 eris nostra secreta silentio, divinum ; si profanaveris, mor- 
 talem. Nuntio Psyche 9 laeta florebat,' et divinas sobolis 
 
 meam faciem ; quam, si semel aspexeris, 7ion aspicies amplius, ut jam sape mo7iui 
 te. Si ergo nequissimce illce Striges deinceps venerint instructcB perniciosis consi- 
 His, (scio autem eas venturas,) ne cvlloquaris ullo modo cum ipsis ; aut, si non potue- 
 vis id ferre propter nativam tuam simplicitatem, et animi lui pietatem, saltern nihil 
 prorsus aut auscultes, aut reponas de tuo conjuge. Amplijicabimus enim brevi 
 nostram familiam, et iste venter adhuc puerilis fert nobis puerum alium, quifuturus 
 est divinus, si occultai'eris silentio nostra arcana ; mortalis autem, si divulgaveris 
 ea. Psyche, exhilarata hoc nunlio, pulchrior facta erat, et sibi gratulabatur sola- 
 
 fidie. Id. — 1 Oxon. posthinc. Par, Guelf. pr. posthanc. Oxon. lacrima: a mv 
 pr. et Giielf. pr. D'Orv. veniunt. Guelf. sec. a in. pr. venerunt. Id. — 2 D'Orv, 
 sed. Oxon. Guelf. pr. idea tol. Pal. gemina, ut passim erratur. Vide ad 
 1. III. p. 62. Id. — 3 Guelf. pr. perque a. t. teneritudinem. Id. — 4 Poteris. Sic 
 quidem tacite ediderunt Wow. Pric. Florid. Sed reliqnae cum Mss. pluri- 
 
 mis, ut Flor. Oxon. Reg. &c. dant potucris. Palat. potis. D'Orv. potuis. 
 Forsan, potis eris. Vide ad 1. iii. p. 01. Id. — 5 Ms. D'Orvill. et Ed. Flor. 
 w'7ii/. Id. — G Propagavimus. Kom. propagabimua.JLUnenb. Contrario se plane 
 modo res habet. Vulf^o est futurum. Sed propagavimus est in Edd. Rom. 
 etAldi. Nee male. Quia jam uterum ferebat Psyche. Oud. — 7 Infantulus. 
 Ms. infantilis. Et placet. Sciopp, in Symb. — 8 Edd. ante Beroalduni, sed. 
 Male. D'Orv. legeris. Oud. — 9 Mortalem. Nuntio P Potius dislinguen- 
 dum : si texeris nostra secreta s. divinum, si profanaveris, mortalem Jiuntio. Psyche 
 la:ta,'Sfc. Colvins. Sic jam distinxit Ed. Vicent. et dein lias. sec. cum Mss. 
 Pith. Fax. Guelf. pr. Sed perperam omnino. Pra^cederc turn debuisset 
 prononien. Vir doctus inserit: tali P. s. In Palat. Guelf. pr. vitiose initio. 
 Guelf. sec. a ni. pr. mentio. Oud. — 1 Psyche Jlorcbat. Fux. Ps. latojl. Ro- 
 aldns. F. lata, ut in Mss. et Edd. O. praeter Bas. sec. ea voce carentem, et 
 
 NOTiE 
 
 ' Lamia'] Mnlicres esse putaban- Porro sororcs Psyches Lamia dicun- 
 
 tiir, sen polius quaedam Duemoiumi tur, quasi, veluti Lamix, ipsi voran- 
 
 pliantasmata, qua?, formosaruni mu- da; inliiarcnt. Vcrti ' Striges,' quo 
 
 lierum specie assumta, pucros blandi- nomine easdeni infra appcllat. 
 
 tiis allectos dcvorarent. Horat. lib. '" Familiam nostram] Non famuli- 
 
 de Arte Poi-tica: ' Neu pransx La- tium, sed slirpcm. 
 miae puerum vivnm cxtrahat alvo.'
 
 340 APULEII 
 
 solatio plaudebat,* et futuri pignoris gloria ' gestiebat, et 
 materni nominis dignitate gaudebat. Crescentes dies et 
 menses exeuntes "^ anxia numerat, et saicinae nescias rudi- 
 raenta " rairatur, de brevi punctulo tantum incrementulum ^ 
 locupletis uteri. Sed jam pestes illae teterrimaeque ^ Furiae 
 anhelantes vipereum virus, et festinantes impia celeritate 
 navigabant. Tunc sic iterum 7 momentarius maritus ° 
 suam Psychen admonet : Dies ultima,^ p et casus extremus, 
 et9 sexus infestus, et sanguis inimicus jam sumsit arma, et 
 castra commovit,' et aciem direxit, et classicum personavit- 
 Jam raucrone destricto ^ jugulum tuura nefariae tuae sorores 
 petunt. Heu quantis urgemur ^ cladibus, Psyche dulcissi- 
 ma! Tui nostrique* miserere: religiosaque continentia 
 
 mine divina prolis, ac mirifice gaudebat honore venturi infantis, et Icetahatur gloria 
 materni nominis. Cotnputat solicite dies procedenles, et meiises elabentes: et 
 admiratur initia prccgnutionis sibi ignota, tantum augmentiim fcecundi uteri fieri 
 ex parvo puncto. Sed jam illce pestiferce mulieres ac Jiequissima; Furice naviga- 
 bant spiruntes venenum vipermmn, it properantes sacrilega festinatione. Tunc 
 ille C07IJUX brevis conversatiunis commonefacit Psychen suam his verbis : Adest 
 dies extremus, et ultima calamitas, et sexus tibi infensus, et inimica cognatio 
 jam se armavit,jam processit, et instruxit aciem, et dedit signum tuha. Jam 
 tucB scelestce sorores adoriuntur fauces tuas nudato gladio. Eheu quanta nobis 
 instat pernicies, Psyche dulcissima! Blisereat te mei, tuique, et exsolve a 
 
 Sciiv. laetata. Ond. — 2 Et d. s, s. p. Des'iderantur haec in Ed. Pric. Solatia 
 abest a Regio, Fux. Id. — 3 Ms. D'Orvill. gloriam. Vide ad lib. iii. pag. 55. 
 ' Aditiim gestientes.' Id. — 4 B. existentes. Puteanns. tnepte : (pdCvovras in- 
 telligit ac finieiites. Sic 'dies,' 'annus,' ' aetas exit' apiid alios. Abest 
 copula a Pith. Oud. — 5 B. M. incrementum. Puteanus. Item Reg. Fux. 
 Piihcean. Guelf. pr. Oxon. in quo et Guelf. sec. locupleti. Paiat. ventris. 
 Giielf. sec. ventri. Oud. — 6 B. M. deterrimaque. Putean. — 7 Palat. isium. 
 Ond. — 8 Ultimas. ]Mannsc. ultima. Sciopp. in Symbola. Flor. ultima. El- 
 menh, Adde Reg. Fux. Guelf. pr. Oxon. Pal. D'Orv. et Kdd. Wow. Pric. 
 qiias sum secutus. Vide lib. vii. pag. 133. ' Altera die.' Oud. — 9 Et exulat 
 a V\\\. et Guelferb. pr. Id. — 1 Pal. commovet. Male. Id. — 2 Sic edidi cum 
 Oxon. Palat. Guelf. pr. Edd. Vicent. Ber. Jnnt. pr. Vuigo, distr. ut passim. 
 Revolve pag. 45. lib. iii. Tiue non est in Guelf. sec. nisi in margine. Id. — 
 3 Fux. urguemur, veteri scriptura, ut 'unguo," tinguo,' quorum et alia siniilia 
 in optimis membranis et Pand. Flor. Roald. Bene. Et sic Guelf. pr. Adi ad 
 lib. IV. pag. 70. Dein classibus, in marg. ' Al. cladibus,' Guelf. pr. Oud. — 
 
 NOTyE 
 
 " Nescus [Nescia]rudimentoJ]'NefiC\- ° Momentarius maritus] Qui nio- 
 
 ta, occulta, passiva significatione. mento veniebat, niomento avoiabat 
 
 Infra : ' inscio quodam tramite,' id ex amplexu conjugis. 
 
 est, ignoto. i> Dies ultima, ^c] Supple, adest. 
 
 I
 
 METAMORPHOSEON LIB. V. ;341 
 
 domiim, maritum, teque/ et istum parvulura nostrum immi- 
 nentis rninae infortunio libera. Nee illas scelestas*^ fcemi- 
 nas, quas tibi post iuternecinura ^ odium, et calcata^ san- 
 guinis fcedera, sorores appellare non licet, vel videas, vel 
 audias;9 cum in morem ' [1)7] Sirenum'' scopulo prominen- 
 tes funestis vocibus * saxa personabunt. Suscipit Psyche, 
 singultu lacrymoso sermonem incertans : ^ "^ Jamdudura, 
 quod sciam,* fidei atque parciloquii raei perpendisti docu- 
 nienta : nee eo sccius approbabitur tibi nunc etiam firmitas * 
 animi mei. Tu modo Zephyro nostro rursura praecipe, 
 fungatur obsequio, et, in vicem ^ denegatae sacrosanctae 
 imaginis tuae, redde saltern conspectum^ sororuni, peristos 
 cinnameos et undique pendulos crines tuos,' per teneras et 
 
 calamitaie casus impendentis domum, virum tuum, te ipsam, istumque in/an' 
 iulum intiolabili silentio: neque vtl nsiikias, vel ausculles illas nefarias mulieres 
 {quas non est tibi fas vocare gennunas post inortiferum odium, quo te prose- 
 quuntur, et post subterhahitu jura cognatiuuis,) quando, extantes e scopulo 
 inslar Sirenum, percutient has rupes suis exiliubilibus clamoribus. Psyche 
 respondet intirsecando verba siuguUu Jiebili: Jam pridem, quantum arbitror, 
 spectata tibi sunt argumenta mectjidei atque taciturnitalis : et nihilominus dabitur 
 tibi etiam nunc a me testimonium mete constantia. Tu tantum impera iterum 
 nostra Zephyro, ut facial suum officium ; et loco tuco divince forma, quam me celas, 
 concede saltern ut iterum videam meas sorores, oro te per istos tms capillos amhro- 
 
 1 T. meique Reg. Id. — 5 D'Orvill. Fux. maritumque, t. Id,' — 6 Reg. scelestis 
 f. Giiclf, bini, scelestesf. Id. — 7 Veteres excusi intermcivum. Beroaldiis pri- 
 mus emeudavit internecivum. Intcniecivuni odiuii), ut internerivum testa- 
 mentiini : dc quo Festus, et Isidoriis Origin, lib. v. Colvius. Internecinum. 
 Prius ill Aid, Roald. Internecivum. Alii, internecinum. Koiii. internncivum. El- 
 menlior'-tius. — 8 Oxon. calcati. Giich'. \>r.calcatis. Odd. — 1) Vel audias cxulaut 
 a!) Ed. Jtuit. post. Id. 1 More. Bert in more. Flor. in morem. Recte. Elm. 
 — 2 Palat. voc. fun. Oiid, — 3 Aldus, iusertans. Male. Klmenh. — 4 Quod 
 sciam. I'alatiii. Ciueliiei 1». pr, to7isfi«>K, Gnelf, sec, conscia. Oud, — 5 Oxon. 
 a m. pr. nee etiam. Fitli, nunc infirmitas. Itl. — C Pith, in vincit. Id. — 7 Bert. 
 comple.Tum. Elinenli. At sequilur iiiox, ' Geiniaiii complcxus indulge fiuc- 
 tuni.' Saluttm Pith, Salutem redde (Jiielf. pr. In Par. salutem r. couspectu. 
 
 NOT.*: 
 
 • Inm. Sirenum] Ovid. lil). in. de Mythologos, Lil. Gyralduni, Syntag- 
 
 Arte Amandi: ' Monstra maris Si- mate 5, Natalein Comiteni, lib, vii. 
 
 renes eraiit, <|Uif; voce canora Cjuas- cap. \'i. et alios. 
 
 libet admissas detinnere rates.' Hae ■■ Incertam] InfVingens, et incertuni 
 
 filia; fiieriint Aclieloi fluvii ct Terpsi- reddens; (piod fit, dum singiiltibus 
 
 chores: (|uaiii|iiaiii alii Melpoiiienen, verba interserantur. 
 
 alii Stcropen, alii Callioj)eii Sirentini ' Per istos cinnameos et undique pen- 
 
 inatrcin faciunt. Plura vide apud dulos crines tuos] Quos Psyche hoc
 
 342 APULEII 
 
 teretes ^ et meis similes genas, per pectus, nescio quo calore, 
 fervidum.9 Sic in hoc saltern ' parvulo* cognoscam faciem 
 tuam, supplicis anxiae piis precibus erogatus germani com- 
 plexus indulge fructum, et tibi devotae caraeque ^ Psyches 
 animara gaudio recrea. Nee quicquam amplius in tuo vul- 
 tu lequiro. Jam nil officiunt ' mihi nee ipsae nocturnae 
 tenebrae. Teneo te, meum lumen. His verbis et amplexi- 
 bus mollibus'^ decantatus maritus, lacrymasque ejus ^ suis 
 crinibus detergens, facturum spopondit : et praevertit statim 
 
 sios dependentes ex omnibus partibus, per malas tuas delicatas, et rotundulas, ae 
 similes mearum, per pectus tuum astuans nescio quo ardore. Ita agnoscam vultum 
 tuum saltern in hoc infante, exorutus piis precibus met supplicantis ct solicitce con- 
 cede mild voluptalem amplectendi meas sorores, el refice hilaritate mentem Psyches 
 tihi addicta et dilectce. Et nihil jam inquiro ulterius de tua facie. Jam ipsa 
 etiam obscuritas noctis nullatenus mihi obslat. Complector te, mea lux. Maritus 
 devinctus ejusmodi verbis, et teneris amplexibus, et abstergens capillis suis ejus 
 fietus, promisit se facturum quod rogaverat, et confestim pravenit discessione sua 
 
 Oiul. — 8 Repetit praepositionem non male D'Orv. per ten. per teretes. Oxon. 
 tereteis. Giielf. sec. Edd. Ber. Jnnt. pr. Aid. Bas. pr. teretis. Turn Palat. 
 teretes mei s. At Oxon. et meis similes genas. Quod lecipiendura videtiir. 
 Genae non erant similes Psychae, sed ejiisgenis. /d.— 9 Vitiosissinie in Oxon. 
 pparatus n. quos calorem f. suprascr. p partus. Gnelf. sec. perspectus. Id. — 1 
 Bas. 1. /flciem; iindefortean legi posse videatur /ace. Col vin,«. Face. Flor. 
 et Rom. saltern. Elmenh. — 2 Dicateeqiie, Ms. Fulv. carceque. Woweriiis. Sciopp. 
 in Symbola. — 3 Fux. obiciunt. Giielf. pr. a ni. pr. supra efficiunt. Oud. — 
 4 Palat. mellilis. Wow. Elmenh. Non mollitis, ut est in nota Pricfei, 
 mellitis cum Wow. edentis, sed improbantis e Virgiliano lib. viii. 388, 
 ' Cunctantem amplexu molli fovet,' non 'tenet.' Ita niedici moUes raanns 
 dicuntur in tangendo. Consnle J. F. Gronov. Observ. lib. ii. cap. 1. Mel- 
 litis tamen e Pitboeano correxit Salmas. Oud. — 5 Abest rh ejus a Berlin. 
 
 aOTJE 
 
 dicens contrectabat. Nam, ut supra * Sic in hoc saltern parvulo, Sfc.'] So- 
 
 dictum, ' maritus ille prseter oculos lennis obtestantis particula • sic' 
 
 et manibus et auribus sentiebatur.' Vertumnus sub anu latens Pomonaj 
 
 ' Cinnamei crines' sunt suave olen- apud Ovid. Metamorphos. lib. xiv. 
 
 tes : est enim cinnamum seu cinna- * Sic tibi nee vernum nascentiafrigus 
 
 nionium frutex, cujus cortex jucundi adurat Poma, nee excutiant rapidi 
 
 odoris non infimum locum tenet inter florentia venti.' Horat. ' Sic te Diva 
 
 aromata. Hujus considerationera potens ('ypri, Sic fratres Helena?, 
 
 vide apud Plin. lib. xii. cap. 19. Incida sidera,' &c. In hoc parvido'\ 
 
 ' cinnameos ' ambrosios verti, non Quem utero gestabat, patri simiiem 
 
 tam respiciens ad ipsam vocem, quam futuruni. 
 ad mentem Auctoris.
 
 METAMORPHOSEON LIB. V. 343 
 
 lumen nascentis diei. Jugum sororium " consponsae factio- 
 nis,'' ne ^ parentibus quidem visis, recta de navibus scopu- 
 lura pctunt ilium, praecipiti cum velocitate : 7 nee venti 
 ferentis^ oppertae prsesentiara, licentiosa cum temeritate 
 prosiliunt in altum. Nee immemor Zephyrus regalis edicti, 
 quamvis invitus, susceptas eas gremio spirantis aurae, solo 
 reddidit. At illae incontatae' statim conferto' vestigio 
 domum penetrant, complexaeque ^ suam praedam,'' sorores 
 nomine mentientes, thesauriimque penitus abditae fraudis ' 
 vultu lasto tegentes,' sic adulant : Psyche, non ita ut pri- 
 
 tucem diei orietitis. Amba sorores, quce simul conspii-averant, ne visitatis quidem 
 fiarentibus wis, conferimt se prcEcipiti festinatione e navibus recta ad rupem illam; 
 neque expcctata prasentia Zephyri telientis, desilimit in prceceps cum liberiore 
 confidentia. At Zephyrus, non oblilus mandatum sui Regis, detulit eas ad terram, 
 exceptas, quamvis irigratiis, complexu sui flatus. At ilia absque mora intrant e 
 vestigio in ades gradii celeri, et invadentes suam pnedam, simulantes verbis se esse 
 Sorores, (( celanies kilari facie penum fallaciarum iutime absconditarum, sic ficte 
 abblandiunlur : Psyche, non es amplius parca quemadmodum olim, sed ipsa jam es 
 
 Pro diei male Toll, in marg. ' F. Dei.' Id. — 6 Nee. Plerique, ne. Colv. Bene. 
 Alternm ncc male, licet iionniilli pizebeant Mss. ipse substituit Colviiis, 
 sequentibus prave Vnlo. Elmenli. Scriv. Oud. — 7 Oxon. et Pal. p. animi 
 velocitate: nnde CI. Wasse conjecit, pr. nimis vel. Cnr non nimium ? Sed pas- 
 sim animi sen ai et cum seu cu solent permntari. Vide ad pag. 90. /(/. — 8 In 
 Palat. Guelf. sec. /ercentjs. Id. — 9 Forte rect'ius, incontanter. Supra lib. in. 
 ' Magistratibus te incontanter objiciam.' Lib. etiam ix. ' Tunc unus 
 e fribus fratribiis incontanter et paido liberius respondit.' Colv. Ego vul- 
 gatum retineo, ut apud Petronium, ' indelectatns :' 'Atille non indelec- 
 tatus nequitiae niCir.' Brunt. — 1 Vulgo, confecto. Vulcan, conserto. Male. 
 Lib. VIII. ' Conferto gradu se penetrant.' Elmenh. — 2 Pal. Guelf. sec. com- 
 pltxoque. Par. Guelf. pr. domum suam. Fux. Pal. prad. suam. Oud. — 3 Tes- 
 tantes. Tarn certum bene me emaculare, quam nieridie lucere, tcctantes: 
 quomodo ipsemet locutus alibi Apuleius, 'Vultu tamen,' inquit, ' gaudium 
 tegit.' Sic et lib. x. ' Fidei,' ait, ' siipprimens faciem, praetendens imagi- 
 nem, blaiidiuscule respondit.' Porro et ipso rerum usu indies experiniur, 
 et a Cic. libro primo Epist. 9. docenuir, fronte ac vultu simuiationem facile 
 sustineri. Virg. iv. yEneid. ' Consilium vultu tegit, ac spein fronte serc- 
 
 NOTiE 
 
 ^ Jugum sororium] Vt^jwgmnhonm' Metapliora ducta a pacto jugali. 
 
 dicitur, |)ro pari bourn simul conju- Idem Fcstus: ' Consponsos antiqui 
 
 gatorum, ita bic 'jugum sororium' <licebant niutua fide colligatos.' 
 
 pro duabus sororibus, inalitiae vin- ^ Suam pradum] Sororem Psyclieii, 
 
 culo fraudiumque fu;derc inter se cui iidiiabant, veluti praedx latrones 
 
 sociatis. solent. 
 
 " C.ompoma: faclionis] Conjiirata;. > Thesaurumque abditm fraudis] Sic 
 
 Fe&tus : ' Consponsor, conjurator.' ' thesaurus mali.' Et in versu Grac-
 
 344 APULEII 
 
 (lem parvula/ (3t [OfS] ipsa jam mater es/ Quantum pu(as 
 boni nobis geris in ista perula?^" Quantis gaudiis totam 
 domum nostram ^ hilarabis ? O nos ^ beatas, quas infantis 
 aurei ^ nutriraenta laetabunt ! Qui,9 si parentum, ut opor- 
 tet, pulchritudini respondent, prorsus ' Cupido nascetur. 
 Sic affectione simulata, paulatim sororis invadunt auimum. 
 Statimque eas lassitudine vias sedilibus refotas, et balnea- 
 rum vaporosis fontibus curatas, pulcherrimo triclinio,'' 
 
 mater. Quantum boni existimas te nobis portare hi isto sacculo? Quanta lalitiu 
 afficies omncm nostram familiam? O nos felices, quas nutricalus pretiosi islius 
 pueri exhilarabit .' qui, si cequaverit formam parentum sttorum, ut par est, prodibit 
 merus Cupido. Sic mentitce amorem, occupant sensim mentem suce sororis. Bas- 
 que illico refectus sellis ex faligatione itineris, et lotas uquis tepidis balneorum. 
 
 ^^^■^^■^^■^^■^^^ 
 
 nat.' Itenim dicto libro : ' Spem vnltn siinulat, piemit altum corde dolo- 
 rem.' Atqai liypocrisim istam scitissime a Sallnstio ilepictam iion negabis 
 in Conjiirat. ' Aliiid clausuni in pectore, aliud pronitiim in lingua habere ;' 
 et paulo post : * Magisqne vultnni, quani ingenium bonum habere.' Stewech, 
 Tegentes. Stewechius, tectantes, ridicuiosissiine. Elmenh. Alii testantes : 
 nndo Ster/echius, tectantes. Brant. — In errorem scriptui;r,non sensns incidit 
 Stewechius per Edd. Beroaid. et Bas. pr. in qiiibus illud testantes. Mss. et 
 Edd. ceterse, ut debent, tegentes. Oiid. — 4 Gnit. pupula. Elmenh. — 5 Bas. 
 1. paris in istaparvula: unde conjectura doclissimi Liii»\i, geris in ista parmula^ 
 vei arcula, Colvius. Ferula. Ita omnes Mssti, et editi, quod Lipsiiis perpe- 
 ram innovat in arcula. Vide Notas ad Arnobium lib. iii. fol. 70. Elmenh. — 
 6 Nostram abest Edd.Ber. Colin. Bas. pr. Oud. — 7 Abest nos ab Oxon. Duos 
 Pith. Jd. — 8 Vcteres editi, in tuntis aureis. Infans aureus, id est, pulcer. 
 Xpvffri 'A(ppoS(T7} apud Mimnermuni, et alios. Colv. In tantis aureis. Fux. 
 infantis aurei. Insanum bene ! Infantem aureum dixit pro j)nlchro, imita- 
 tione GraBcorum,apud qiios omnia rk kuXo. sunt xpi^""*'") utxpvffea 'K(pptii Ly- 
 ricis, et ' aurea medjocritas' Horatio. Notatum ab aliis ; st-d niemini nie 
 legere apud Synesium qiiiddam Trepi twv iralSwv xp^'oeliav, qnod male accep- 
 tum est ab ejus interprete. Locum apposuissem, si ejus libri nunc esset 
 ropia, qui mihi est interceptus, dolo dicam, an culpa sodalis niei f Roald, — 
 9 Quid. Par. Quod. Oud. Edidit Oudendorpius Quid, per errorem scribendi, 
 ut videtur: nam nullam facit mentionem rod Qui, quod exhibent Edd. 
 quas consuluimus. Nihiloininus is^tud Quid iterat, ut vides, Oudendoipius 
 in W. LL. — 1 Edd. Colin. Bas. pr. protinus. Colvius. Item Bcr. pervul- 
 gari errore, ut lib. v. pag. 109. qui irrepsit et in Arnob. hb. i. pag. 9. 'Pax 
 nulla in terris, nulla protinus vilitas aut abundantia rerum fuit.' Sensus 
 
 NOTiE 
 
 CO : ®T](Tavp6s iffTi Twv KttKwv KUKT? yvvi]. * In ista perula"] In iilero, quern si- 
 
 ' Thesaurus est malorum mala niu- mul cum dicto demonstrant. 
 lier.' i" Triclitiio] Triclinium est ccenacu- 
 
 ^ Et ipsa jam mater es}hationet\am lum, a tribus lectis discumbentiuni 
 
 acceptione ' mater' dicitur, quae non- dictum. KAiVt; enim Graecis lectus 
 
 dum quidem peperit, sed gravida est, est, 
 ut hie.
 
 METAMORPHOSEON LIB. V^ 345 
 
 mirisque illis ct beatis edulibus atque tucetis'^ oblectat. 
 Jubet^ citharara loqiii, psallitur: tibias agere,' '' sonatur : 
 chores canere/ cantatur. Quae nullo prsesente cuncta dul- 
 cisjsimis niodulis animos audientium remulcebant. Nee 
 tamen scelestarumfoeminarum'^ nequitia*^ vel ipsa ^ mellita 
 cantus dulcedine mollita conquievit: sed, ad destinatam 
 fraudium pcdicam sermones couserentes,'^ dissimulanter oc- 
 
 excipit magnijico tridinio, et illis ferculis atque iucetis admirandis ac laufissimis. 
 Imperat persoiuiri cithara, personatur ; jubet cani tibiis, canitur : conccntum fieri, 
 cantatur. Qua omnia, tainetsi nemo videretur, deliniebant mcntes auditurum sua- 
 vissimis modulalionibus. Nec/ue tamen malitia nefariarum lamiarum cessavit, de- 
 linita vel ipsamellea suavitate concentus: sed ipsce, deftectentcs oraiionem ad com- 
 pactos lagueosfallaciarum,ficte incipiunt interrogare earn, ciijusmodi esset ejus ma- 
 
 9^^^^^ ^^^^^ 
 
 postiilat prnrsus. Oiid.— 2 Ed. Jnnt. pr. Jube. Id — 3 Anibigo, an tibias 
 agere auXe?!/ dicamus. Posset \g^\. : tibias jugere. Festiis, ' Milviiia tuba.' 
 Solinascap. 11. Wow. .KhKilv. Scaliger ad JManiliuin emendat \> . X-i%. tibias 
 jugere. Bene. Nam respicit ad milvinas tibias, de fjuibus Solimis cap. 11. 
 pag. 80. Festiis in 'Jiigere.' Elmenh.—i Bertin. stritarum. Correxi (in 
 Siisp. Lect. I. 10.) strigarum, id est, veneficarum. Giossa; : ' Striga, yvvrj 
 (papfiaKls.' Vulgns Italonim stregas vocant. Sciopp. in Symbola. Bert, striga- 
 rum, recte. Elmenh.—5 Palat. Oxon. ilia. Oud.— G Con/ercnles. Berlin, 
 cons. Recte. Nani'sermo' a, serendo, dictiis. Sed et conferre liic locum 
 habet, atque adeo prae altero placet. Sciopp. in Symb. Bert. cons. Elmenh. — 
 
 NOTiE 
 
 "^ Tucetis] Vide Not. lib. ii. p. 43. appellatiir : cum multi, chorus.' 
 •^ Tibias agere] Scaliger ad Manil. f Scelestarum fcem. [striguruni] ne- 
 
 reponit in hoc loco, tibias jugere, de quitia'] Lectio ha!C est Bertin. Codi- 
 
 miivinis tibiis intelligens. 31ilvinee cis ; alii habent scelestarum fccmina- 
 
 antem tibiee Solino cap. 11. sunt rum. Qu£e hie ' strigaj ' Apuleio, ce- 
 
 ' tibisE, quae in accentus exeunt acu- teris ' striges,' ex Ovidio lib. vi. 
 
 tissimos.' Porro Festo : 'Jugere Fastorum: 'Sunt avidaj volucres ; 
 
 niilvii dicuntiir, cum vocem emit- nou (jua? Phineia niensis Guttura 
 
 tunt.' At non a voce milviorum fraudabant : sed genus inde trahunt. 
 
 dictas fuisse ilias milvinas tibias ere- Grande caput, stantes oculi, rostra 
 
 diderim : sed pntius quod ex milvio- apta rapina?, Canities pennis, un- 
 
 rum tibiis, hoc est, crurum ossibus, guibus hamus inest ; Nocte volant, 
 
 factae primum fuerint tibi* iiiae acutaj puerosque petunt nutricis egentes, 
 
 et tenues. Nihil ergo jug-ere pertinet Et vitiant cuiiis corpora rapta suis. 
 
 ad tibias. Si solicitandus sit hie lo- Carpere dicunlur lactantia viscera 
 
 ens, aliud quaerendum existimo. rostris : Et plenum poto sanguine 
 
 « Clioros canere] Lsidor. Origin, guttur habent. Est illis Strigibus 
 
 lib. VI. cap. 18. ' Cum unus canit, noinen : sed nominis hujus Causa, 
 
 Gracce, fwv<f^ia, Latine sicinium dici- quod liorrenda stridere nocte solent.' 
 
 fur: cum vero duo canunt, biciniuni Est quoque in malcdictis habitunt
 
 346 - APULEII 
 
 cipiunt sciscitari, qualis ei maritus, et unde natalium sec- 
 tacula proveniret.7 § Tunc ilia, simplicitate nimia pristini 
 sermonis ^ oblita, novum comraentum instruit; aitque ^ mari- 
 tum suum de provincia proxima,^ magnis pecuniis negoti- 
 antem, jam medium cursum aetatis agere, interspersum ' 
 rara canitie. Nee in sermone isto tantillum morata, rur- 
 sum opiparis * muneribus eas onustas, ventoso vehiculo, 
 reddidit. Sed, dum Zephyri tranquilio spiritu sublimatse 
 
 I'iius, et a quibus parcniibus duceret originem. Turn ilia prcE nimia simplicitate 
 immemor eorum, quce priiis dixtrat, comminiscilur novum mendacium: et dicit 
 suum marilum esse ex vicina regione, exercentem maximum commercium, cnnstitu- 
 tum in (Elate media, time primum canesctntcm. Nvque insistens idlo modo huic 
 orationi, tradidit eas vehiculo venti, oneratas iteium lautis donis. Verum ece sur- 
 
 7 Insolens locutio. Rom. Ber. Ven. noclalium sectacula. Bas, noctalium specia- 
 cula. Calico hie mibi, qiiam discntere tento, legens : natalium notacula pro- 
 venirent, Noctacnla iiataliuni, id est, signa et indicia, quibus iiatales probeii- 
 tnr. Miniitius Octavio : ' Sic nos deiiique non notaculo corporis, ut putatis ; 
 sed innocentiae ac modestiae sigiio facile dignoscimus.' Colv. Nonmagisine 
 liisexpedio, quam qui ante me. Acrijudicio et suavissimi ingenii adoles- 
 cens, Simon Ulricus Pistoiis suspicabatur : unde natalium sectaculo proreriiret, 
 id est, unde deduceret natalium seriem ; ut scilicet sectaculum derivetur a, 
 sequendo. Ingeniose piorsns. Ego nihil possum. Somnians lantum hario- 
 labar : Jiatalium signatulo proveniret. Quod meminissem canere Piudentium 
 Apothfos. contra Unionitas : ' Qiiin potius sectaie Dei signacula, in ipso 
 Fonte vetustatis.' Sed istud sane proprie est dimicaie in tenebris. Grut. 
 I. VIII. Susp,c.5. Non capio ilia natalium sectacula. Certe verius legerim : 
 et unde natalium, secta cuja proveniret. Wow. INIs. iinde natalium sectacula pro- 
 venireni, et infra monstruoso. Sciopp. in Symb. iV. secta cuja provenerit, Flor. 
 71. sectacula proveniret. Pal. noctalium s. p. Kom. et Venet. natalium s. c. p. 
 Colvius, natalium notacula p. Gruterus, n.signaculo p. Wower. et unde natalium 
 s. c. proveniret. Latet ulcus, quod peritioribus medicis delego. Elmenh. — 
 
 8 Vitiose in Ed. Pric. atque. Giielf. sec. etidque. Oud. — 9 Edd. Ber. Colin. 
 Bas. pr. maxima, solenni confusione. Vide me ad Caes. lib. in. B. G. c. 29, 
 et ad Sueton. Id. — 1 Ms. D'Orv. intersparsum. Turn typograpiii errore earn 
 can. pro lara in Ed. Vulc. sec. Inspersum Pith. Id. — 2 Ed. Bas. pr. cum 
 
 NOTiE 
 
 hoc nomen, et dicitur de veneficis qnam verius. Satis ciara est exposita 
 
 luulieribus. lectio. Natalium sectacula sunt series 
 
 s Unde natalium sectacula prov. [pro- et stenimata generis, et unde natalium 
 
 venirenfl Haec est lectio Florentini sectacula provenirent est, unde generis 
 
 codicis, et Beroaldi, nisi quod prove- seriem duceret. 
 
 nirent nialui, cum Pricjei editione, '' Pristini sermoriis'] Quo dixerat 
 
 quam proveniret, ut sectacula sit plu- maritum suum esse ' juvenem quen- 
 
 ralis Humeri. Colvius legebat nata- dam et speciosum, commodum lunoso 
 
 Hum notacula, Wower. et Pontanus barbitio genas inumbrantera.' 
 natalium, secta cuja, argutius sane 
 
 i
 
 METAMORPHOSEON LIB. V. 347 
 
 domum redeimt,' sic secnm altercantiir 'A Quid, soror, 
 dicimus de tam raonstruoso ^ fatuae illius mendacio ? Tunc 
 adolescens, modo florenti lanugine barbam instruens, nunc 
 aetate media, candenti^ canitie lucidus. Quis ille, quern 
 tcmporis modici spatium repentina senecta reforraavit ? ^ 
 Nil aliud reperies, [99] mi soror, quam vel mendacium ^ 
 istam pessimam foerainam confingere, vel formam mariti 
 sui nescire. Quorum utrum verum est,9 opibus istis quam 
 primum exterminanda est. Quod si viri ' sui faciem igno- 
 rat, Deo profecto ^ denupsit ; et Deum nobis praegnatione 
 ista gerit. Certe si divini puelli, quod absit, haec mater 
 audierit,^ statim me laqueo nexili-^ suspendam. Ergo inter- 
 im ad parentes nostros redeamus, et exordio sermonis 
 hujus^ quam concolores fallacias attexamus. Sic inflam- 
 
 sum later placida aura Zephyri,duTn revertuntur domum, sic disserunt inter se: 
 Quid dicimus, o germunu, de mendacio tam prodigioso illius stolidccl Tunc, cum 
 primum vidimus ipsani,juvetiis erat maritus ejus,incipiens tantum vestiri Jiorida 
 lanugine : hodie est media cctatis, interlucens cams albentibus. Qualis ille potest 
 esse, quern breve intervallum temporis mutavit subito in senem 7 Nihil aliud inve- 
 nivs, germana mea, quam vel hanc mulierem ncquissimam comminisci mendacium, 
 vel ignorare faciem conjugis sui. Quorum utrumlibet sit, dejicienda quantocyus 
 ex illis divitiis. Quod si non novit formam sui mariti, certe nupta est Deo, et 
 nunc gestut nobis Deum in utero. Profecto, si hcec fuerit parens divini infantis, 
 (quod Dii avertant) suspendam me illico reste alligata. Interea igitur revertamur 
 ad 7iostros parentes, et concinnemus dolos quam maxime congruentes initio hujus 
 
 ^•^•^■^■^^ 
 
 opip. D'Otv. opimaris. Id, — 3 Ms. Par. requierunl. Gnelf. pr.redemit. Id.— 
 4 AUcrcanies. Vclerps editi, allricantes : de quo notatum quid foisitan infra 
 1. X. Cole. Pal. aUercantur. Woweriiis. Uoni. altricantes. Male. Elmenhors- 
 tius. li. M. nltercantur. Piitean. — 5 A\. monstroso. Elnienli. — 6 CrtJidtwd exci- 
 dit e Cod. D'Orv. ()ud.—7 ()\on. qui, Sfc.formavit. In Fiix. s;)a<ii. Giielf. pr. 
 senectute formavil. Id.— 8 Placet Mannscripti lectio, mendacio. Niniiriun 
 formam mariti confiiif^it mondacio. Sciopp. in Symb. — 9 Mire milii piacuit 
 olim (1. II. Siisp. r,p. 10.) doctissimi Uittersluisii lectio: Quorum utrum 
 utrum est, id est, iitriMnciinuiue, quoniodociiniqne sit. Sed jam non videtnr 
 necessaria immiitatio. Cic. ' Utrum eoiuni accidissct, vernm oiaculum fiiis- 
 set.' Livius : ' Feciaks decrevorunt, utrum eoruni fecisset, rcctc factu- 
 rnni.' J'lura apud honos auctorcs jiassim occurrunt. Sciopp. in Symb. Uit- 
 tersliuhii conjcctura piarel qiioqne I'licao et Wasseo. Nee male. Vide ad 
 p. 108. 'Solatium unde >inde petcndum.' lt\ VitU. utrum verumque sine t^ 
 est. ()\<m. utrumfjue veru7n. Ab F.d. IJas. pr. abest n non. Oud.— 1 Hortin. 
 e elos<^a »«("■?'< t. D'Oiv.y. r. suof. ignorati. Id. 2 I'd. N'iccnt. perfecto.Vwx. 
 prof. Deo. Dciu ilia i'itli. /(/. -3 /.Vit. Mk. qnidam : adtril. Alius, adierit. 
 Kecte igitur ff;o olim in Suspeclis (1. i. Kp. 10.) let;i, uiuUeril : id est, 
 dicttur. Sciopp. in Symb. lueptc iim< iidalores hanc interpolarunt leclioncin 
 merit. Vide indicem. /i7mcn/t. -4 (Jiiclf. sec. ncxilii. P&\At. cxilii. Oud. —
 
 348 APULEII 
 
 matas/ parentibus fastidienter appellatis, et nocte turbatis 
 vigiliis perditae, 7 matutino ^ scopulum pervolant : et inde 
 soliti^ venti preesidio vehementer* devolant ; lacrymisque 
 pressura palpebrarum coactis, hoc astu ' puellam appel- 
 lant : Tu quidera ^ felix, et ipsa tanti mail ignorantia beata,'' 
 sedes incuriosa periculi tui : nos autera, quae pervigili cura 
 rebus tuis excubamus, cladibus tuis raisere ' cruciaraur. 
 Pro vero namque comperimus, nee te, socise scilicet * dolo- 
 ris casusque tui, celare possumus, immanem colubrura/ 
 multinodis'^ voluminibus serpentem, veneno noxio colla 
 sanguinantem,7 ' hiantemque ingluvie profunda,"" tecum 
 
 colloquii. Ita accensw, ei parentibus salutatis tantum obiter, excitatcB insomniis 
 quibus turbatcB fuerunt noclu, mane facto currunt ad rupem, atque illinc celeriter 
 descendant ope consueti Venti: lacrymisqtie ti expressis lerendo oculos, hac arte 
 aUoquuntur puellam : Tu quidem fortunata, et felix ipsa ignoratione tanti malt, 
 manes hie nullatenus solicita de discrimine, in quo versaris ; nos vero, qucB i7ivigila- 
 mus rebus tuis solicitudine insomni, vehementer angimur tuis calamitatibus. Cogno- 
 vimus enim pro certo, ct, utpote parlicipes tui mali et infortunii, nan possutnus tibi 
 dissimulare, inonstrosum draconem, sinuantem terga in spiras muUorum nodorum, cui 
 cervices rubent veneno letali, et os patet alto hiatu, concumbere tecum clanculum sin- 
 
 5 D'Oiv. (jus. Id. — 6 Giielf. pr. Oxon. injlammatis. Id. — 7 Scribendum 
 forte, percitae. Et ita quoqiie Lipsio visum. Colv. Percitce. Flor. Rom. et 
 Aldus, perditcB. Elmenli. — 8 Par. matulinis, ascribente CI. Wasseo, 'sc. ho- 
 ris.' Piin. lib. x. ' Vel inatiitinae.' Sed consule notata ad p. 94. ' rarissimo.' 
 Oud. — 9 Palat. solito. Recte. Elmenh. — 1 Hoc astu deest in Guelf. pr. a ni. pr. 
 Hoc haustu Pal. Guelf. sec. Oxon. a m. pr. Oud. — 2 Edd. Ber. Bas. pr. 
 quidam. Id. — 3 Ed. Vicent. misera. Id. — 4 Male a D'Orvill. abest -rh scili- 
 cet. Vide ad lib. iii. pag. 61. Id. — 5 Venet. Rom. Aid. colubram. Notatur 
 a Grammaticis. Colv. Aid. et Rom. colubram. Vide Noniuni c. 3. ubi exem- 
 pla generis masculini et foeniiniui affcrt Isidorus Orig. 12. cap. 4. in neutro 
 genere posuit. Elmenh. — 6 Multis modis. Fux.multimodis: quod probo. Roald. 
 Multinodis. Vide Gruteri Suspic. lib. iv. cap. 7. Elmenh. — 7 Saginantem. Sic 
 lego ex Berlin, et Fulv. Virgil. ' Et sibila colla tumentem.' Sciopp, in Symb, et 
 
 ISIOTJE 
 
 ' Vehementer'\ Quid si legas, ve- rum inter fluctus arrecta, jubaeque 
 
 hentis? Sanguineae exsuperant undas.' 
 
 '' Tu quidem felix, et ipsa tanti mali ™ Hiantemque ingluvie profunda] 
 
 ignorantia beatal Seneca in Tliyeste, ' Ingluvies,' ab, inglutieiido, spatium 
 
 Act. IV. ' In malis unnm hoc tuis est gulae, sive oesophagi. Virgil, lib. 
 
 Bonum est, Thyesta, quod mala ig- in. Georgic. de angue similiter * in- 
 
 noras tua.' gluviem' dixit: ' Piseibus atrani 
 
 ' Colla sanguinantem'] Virgil. vEneid. Improbus ingliiviem rauisque loqua- 
 
 II. de anguibus a Tenedo tranquilla cibus implet.' 
 
 per alta venientibus: ' Pectora quo- .,,
 
 METAMORPHOSEON LIB. V- 049 
 
 noctibus latenter^ acquiescere. Nunc recordare sortis 
 Pythicae," quae te trucis' bcstiae nuptiis destinatam esse 
 clamavit. Et multi coloni, quique circumsecus venantur,' 
 et accolae plurimi viderunt^' eum vespera redeuntem e pastu, 
 proximique fluminis vadis innatantem. Nee diu blandis 
 alimoniarum obsequiis te saginaturum ' oranes affirmant : 
 sed, cum primum praegnationem istam ^ plenus maturaverit 
 uterus, opimiore fructu praeditara devoraturum. At hie * 
 jam tua est existiraatio, utrum sororibiis [iOO] pro tua cara 
 salute solicitis assentiri velis, et declinata morte nobiscum 
 secura periculi vivere, an saevissimas bestiae sepcliri visce- 
 ribus. Quod si te ruris hujus vocalis*^ solitudo,° vel clan- 
 destinas Veneris foetidi periculosique concubitus, et vene- 
 nati serpentis amplexus delectant; certe pias ^ sorores 
 
 gulis noclihus. Revncajnm tiln in mentem oraailum ApoUinis, quod pronuntiavit te 
 esse addictam connuiio terochxhna; hellua. Et plurimi agricolce, et (jui venantur 
 hue Uluc circa hunc locum, et permulti vicini aspexcrunt ipsum redeuntem e pabulo, 
 et nantem in aqua vicini amnis : et cu7uti asseverant te non diu pinguefactum iri 
 ah ipso suavibus et ojficiosis epulis, sed ipsum deglutiturum te pragnuntem pinguiore 
 fcelu, statim atque pleno jam ventre partitudo lihi appetet. At tuum est nunc vi- 
 dere, an velis credere soj-oribus tuis, anxiis pro cara tua vita, et evitata nece vitam 
 degere 7iobiscum tutn a periculo ; an vera contumulari ventre belluce crudi'lissima; . 
 Quod si solitudo Inijus villa; personans vocibus, aut coitus putidi et exitiabiles se- 
 cretcE Veneris, et complexus unguis virosi tibi placent : mos saltern, quce sorores 
 
 Susp. 1. 10.— 8 Giielf. pr. lactenter. Oiid.— 9 Flor.pcr<rum. Elmenli. — 1 D'Orv. 
 CoA.venerantur. Oud. — 2 Videre. Flor. rirfcrMwt. Elmenh. — 3 Saginari. Yitx. sa- 
 ginaturum. Roaldus. Malo cum Pal. saginaturum. Wow. Manusc. sagina- 
 turum. Unde Fulvius conjecit, saginatumiri [(iiiod etiain Salniasins miirjjini 
 ascripsit, quasi e Pitliotano]. E^o iioii credo ; sed scio Icgendiun, saginatu- 
 rum, scWicet co\n\}r\\n\ \l\nnt. Nam inox sequitiir ' devoratiniim.' Sciopp. in 
 Symb. Flor. saginaturum. Elnienli. Hene cam lectionem recepernnt viri 
 docti; quarii coiifirmant Reg. Oxon. Par. Guelf. D'Orvill. in quo ctiani 
 saginaturum. In Edd. prioriijns est saginari. IJer. saginati. In Palat. 
 inepte se s. Oud. — 4 Pr. tuam. Fnx, p. istam. Roald.— .'> Fiix. Ad hoc, 
 Roaldus. IJeitin. Ad hoc, id est, practerea, veibum liistoiicum. Infra pa g. 
 174. Sciopp. in Sijmb. et Susp. I. 10. Ad hoc. Al. At hac. Elmerdi.— G Pith. 
 vocabulis. Oud. — 7 Fnx. pie. Roaldus. Pie. F. pia. Hrant. Male scilicet 
 pie ediderant Colv, Vulc. I\Ierc. Wow. ut pro more est in Mss, niultis, sed 
 
 NOT^ 
 
 " Sortis Pylhicte} Oraculi Apolli- nis, quae cracula ex tripodc pronun- 
 nei. ' Pythiiis' unum est ex .Apolli- tiabat ; et Pyfliia ludi in ejus hono- 
 nit nonuniljus, i|)si attributum ob rem. 
 
 interfectnra serpentom I^ytlioitcm. " Vocalis solitiido] Qua; vocibus in- 
 
 Et Pythia dicta est Sacerdos Apolli- corporeis resonabat.
 
 350 APULEII 
 
 nostrum^ fcccrimiis. Tunc Psyche misella, iitpote simplex, 
 et animi tenella/ rapitur verborum tam tristium formidine : 
 et,9 extra terminum mentis suas posita, prorsus ' omnium 
 mariti monitionum suarumque promissionum memoriani 
 efFudit, et in profundum calamitatis sese praecipitavit : tre- 
 mensque, et exsangui ^ colore lurida, tertiata ^ verba semi- 
 hianti^^ voce'' substrepens,^ sic^ ad illas ait: Vos quidem, 
 carissimae sorores, ut par erat, in officio vestras pietatis 
 permanetis : verum^ et illi,^ qui 9 talia vobis affirmant, non 
 videntur,' mihi mendacium fingere. Nee enim unquara viri 
 raei ^ vidi faciem, vel onmino cujatis sit ' novi ; sed ' tantum 
 nocturnis subaiidiens vocibus, maritum incerti status, et 
 prorsus lucifugara tolero, bestiamque aliquam recte* di- 
 
 sumus amantes tui, functcB fuerimus nostro officio. Tunc infelix Psyche, quippe 
 qiue simplex erat, et molli animo, corripitur metu propter ilia verba adeo funesta: 
 et, impos animi facta, oblita est prorsus cunctorum monitorum sui conjugis, et suo- 
 rum promissorum, et sese dejecit in voraginem infortunii; et trepidans ac pallida 
 colore huxeo, proferens demisse truncata verba voce attenuata, sic affatur illas : 
 Vos quidem, dilectissimce germante, semper estis in officio vestrce caritatis, ut 
 aqmim est: sed illi quoque, qui vobis asseverant ista, non mihi videtitur commiiiisci 
 mendacium. Nunquum enim intuita sum vultum mei mariti, neque prorsus scio 
 unde sit ; sed sustineo covjugem incognitce forma, qui fugit omnino lucem, paulu- 
 lum audiens tantum verba ejus noctu ; et vobis jure assentior, qua; bene affirmatis 
 
 ^^*^s^*^*^*^# 
 
 pice recte in prioribus et postcrioribns est Edd. Oud. — 8 Nostrum officium. 
 Th officium dele ex Aldo et Florentino. Elmenh. — 9 Et deest Mss. Keg. Fiix. 
 Pith. Giielf. pr. Oson. D'Orv. Edd. Vicent. Ber. Bas. pr. Oud. — 1 Prorsus. 
 Oxon. Guelf. pr. quod riirsum. Hinc male Pricaens malnit rursus. Id. — 2 
 jEt exs. non est in Pal. Elmenh. Neque in Guelf. sec. Prave ideo uncis 
 inclusze sunt voces et exs. ab eo et Sciiv. Lurido Oxon. Al. livida, ut in Fux. 
 Oud. — 3 In Oxon. terniata, Guelf. pr. ternata. Id. — 4 Semianimi. Flor. scmi- 
 hianti. Elmenh. — 5 Oxon. subscerpens. Oud. — 6 D'Orv. sed. PriciEus hie 
 et alibi rb ait deleri vult pro glossa. Bene. Mox, ' Sic denique altera.' Vide 
 ad lib. II. pag. 39. Oud. — 7 Guelf. pr. vesuram. Id. — 8 Pith. ille. Id. — 9 Ed. 
 Bas. pr. qtiam. Palat. tanta. Pith, affirmat. Id. — 1 Oxon. Pith, videtur. Id. — 
 2 Y)'Ov\. viri mei unq. Id. — 3 Vel cujatis sit n. Et Pith. In Reg. cujatis sii 
 modi novi. Prave. Vide ad lib. i. p. 4. ' Ut noritis, qui sim et cujatis.' Novis 
 Oxon. Oud. — 4 Abest rh recte a Palat. Id. — 5 Marito consentio. Lernete 
 
 NOT^ 
 
 P Animi tenella'] Supra : ' Si id to- rent, habet semihiante, nou male, 
 lerare pro genuina simplicitate, pro- ■■ Cujatis sif] Rectus casus anti- 
 que animi tui teneritudine non po- quus, pro, cujas. Lib. i. ' Sed ut 
 tes.' prius noritis quis sim, et cujatis,' &c. 
 
 1 Sem. \^Semianimi] vocel Cod. Flo-
 
 METAMORPHOSEON LIB. V. 351 
 
 centibus vobis merito consentio.s Meque ^ magnopere 
 semper a suis terret aspectibus, maluraque grande de vultiis 
 curiositate praeminatur.7 Nunc/ si qiiam salutarem opem 
 periclitanti 9 sorori vestrag potestis aflferre, jam nunc sub- 
 sistite. Ceterum incuria sequens^ prioris providentias be- 
 neficia corrumpit. Tunc ' nactse, jam ^ portis patentibus, 
 nndatum sororis animum ' facinorosae raulieres, omissis* 
 tectae machinae latibulis, destrictis ^ gladiis fraudium, sim- 
 
 eum esse aliquam helluam. Ille enim me valde dissitadet a visione siti et pramo- 
 net ingens malum mihi impendere ex curiositate contemplandi ejus oris, ^imc, 
 si potestis dare aliquod salubre auxilium vestrce sorori positce in periculo, nunc 
 nunc succurrite. Namque negligentia suhsequens labefactut benefacta vigilan- 
 ticB prcEcedentis. Tunc nefarice famince, invenienles pectus sororis jam patenSj 
 foribus apertis, relictis latebris occultce fullacicB, occupant timidum animum mu- 
 
 bestiaB capita aliquot concidisse me intelliges, rem ipsatn si considerabis; 
 hoc est, Psychen conjugale praEceptnm hie temerasse, quanqnam ille serio 
 raonuerat, graviaque interruinatus erat, si unquaiii de forma iliins vel inves- 
 tigaie, vel prodere quicquam peiniciosissimis liipulis, Soroiibus suis, ipsa 
 anderet; turn fore, ut iiifans, quera utero gestabat, divinus alioquin futurus, 
 niortaiis fieret ; et, vultibus mai'iti exploratis, eos post ilia amplius non visu- 
 ram. Rescribo autem przecedeutia in hunc moduni : maritum incerti status 
 (Jiatus al.) et p. I. tolero, bestiamque a. dicentibus vobis maritum consentio, me qui 
 magnopere s. a suis terret aspectibus. Malumque grande de v%dtus curiositate 
 praminalur, Stewech. Maritum consentio. Secutus hie siini correctionem 
 Beroaldi. Vulgati, marito cons. Unde eiiam legi posse arbitror, merito 
 consentio. Colvius. Fux. maritum. Roaldus. Recte Bertin. merito consentio. 
 Sciopp. in Syn'.bola. Merito. Sic recte Flor. Vulcanius, maritum c. Pes- 
 sime. Ehnenh. Dant etiam Reg. Pal. Guelf. et Oxoii. ut pertineat ad ' di- 
 ceutibus ;' sed, cum pracesserit maritum incerti status, assentior ceteris, qui 
 merito cum Schickerado praetulerunt; ut jam edidit VVovv. &c. Marito cum 
 VV. Edd. est in D'Orv. et Pith. Oud.—G Ex vitiosa Ed. Paris, lectione Me 
 qui, frustra conjecit Gruter. 1. vm. Suspic. c. 9. Me quidem. Id. — 7 Bas. 
 pr. prcemiatur. Colvius. Item Ed. Vicent. in quibus et Deivulttis. Forte pro 
 desuiiultus. Certe sic est in Oxon. Oud. — 8 Pith. Nam. Id. — 9 Oxon. pe- 
 riculitanti. Veslris Guelf. sec. vestris p. aJjTcrri Palat. Id. — 1 Hunc. Fiix. 
 tunc. Roaldus. Bene, conspirantibus Keg. Oxon. Pal. D'Orv. Guelf. Pith, 
 et, ut puto, aliis ; ac tacite jam edidit Wow. et seqq. Ante vulgabatur 
 Hunc; nisi quod in Edd. Vicent. et Bas. pr. sit //unc. Oud. — 2 Pith. tarn. 
 Guelf. sec. j. p. petcntibus. Id. — 3 D'Orv. s. casum. Mx muliercs desunt 
 Pith. Cod. /</.— 4 Guelf. obm. Id.— 5 Diffictis VhU. districlis Mss. D'Orv. 
 Guelf. pr. am. sec. ciun Ed. Flor. Perverse. Ceteri Codd. et Edd. hie recte 
 servaruut dcs. Vide ad lib, iii. pag. 15. Dein perperam Edd. Junt. et Aid. 
 
 NOTyE 
 
 • Ccterum incuria sequens, ^c."] Sen- gilavcritis antehac meac saluti, et 
 hus est: ' Alias, 8i mihi in pustcrum frustra me monueritis discriuiinis nii< 
 opem ferre negligitis, frustra invi- hi impendcutis.'
 
 352 APLiLEII 
 
 plicis piiellae paventcs "^ cogitationes invadunt. Sic deni- 
 que altera : Quoniam nos originis nexus pro tua incolurai- 
 tate [101] periculum quidera nullum ante oculos habere 
 compellit : viam, quae sola deducit iter " ad salutem/ diu 
 diuque cogitatam monstrabimus ^ tibi. Novaculam pra^a- 
 cutam, appulsu 9 etiam palmulae lenientis " exasperatam, 
 tori ' qua parte accubare * consuesti, latenter absconde : 
 lucernamque concinne ' completam oleo, claro lumine praj- 
 micantem, subde aliquo claudentis aululaj "^ "^^ tegmine. Om- 
 
 lierculoi nudatis mucro7iibus gladiorum. Ac sic demum una earum incipH : Ciuin 
 vincitlnin cognaliunis vital nosuUuni periculum inspicere, cum ugitvr de tua salute, 
 ostendemxis tibi modum, quern diutissime rneditatce sumus, quo uno potc.ris evadere 
 mcolumis. In eii parte lecti, iti qua soles jacere, ubde clanculum cultrum acutissi- 
 muin, c.vaculu>iifncta coticula la;i'igantis,et suppone alicui operculo ollce tegeniis 
 iampadem commudce magniludinis, plenum oleo, pTwfulgeniem luce micanti. Et, 
 
 ^^^■^^■^'^•^^■^■^ ^ 
 
 fraudantium, U. — 6 Tractafa primnm Psyche a sororibus astu : tecte enim et 
 quasi per cimicnlos omnia piiinum expiscatae, postea, destrictis fraudium 
 gladiis, aperte iliani invaseriint. Ea propter scribo : patentes. Stewech. 
 Prave ; licet ' patentibns ' jam portis niidatus sit Psyches animus, nihilomi- 
 iins ' pavidas ' seciim volvit cofiitationes, quasipsi paventi timentique recte 
 et poetice tribr.it Appuleius. Pavescens Pitli. unde quidam conjecit pave/ac- 
 fas. Mox Quoniam, &fc. ante. Exulant haec omnia in Pith. Oud. — 7 Tb iter 
 Palatino deest. Bert, legit : ;jerdHci(. Vide Gruteri Snspic. 1. viii. c. 4. et 
 Indicem nostrum. Elmenh.—S Reg. Fux. ostendimus. Bas. pr. monstravimus. 
 Oud. — 9 Ad pulsum. Fux. appulsu. Roaldus. Ful. Ms. appulsu, et statim ac- 
 cubare. Sciopp. in Symbola. — 1 Guelf. pr. torum. Oud. — 2 Cubare. Fulv. et 
 D'Orv. accubare. Bene. Supra p. 91. ' Ledum maritns accubans.' In 
 Flor. N. 24. 'Coram, luce clarissima, accubuit.' Dein consHefJs<j in Palat. 
 Fnx. Guelf. sec. et D'Orv. Frnstra. Id. — 3 Concinnem. Ms. concinne. Sciopp. 
 in Symb. — 1 Auleee. Emendatio haec Beroaldi. Impress! veteres, au^Mice. Col- 
 viiis. Bec\chemiis,aulce$ive aulula. Id est, oilae, ollulae. Fulgentius 1. in. 
 Mytiiologiar. ubi ex hoc Nostro fabulani banc narrat, ejusque paene verba 
 eadem nonnunquam exscribit, habet : ' Novaculam sub pulvinari abscondit, 
 lucernamque modio contegit.' Idem in Add. Fux. tabula;. Roaldus. Aulecc. 
 Vitiosam banc scripturam arguit lectionis varietas. Inde est, quod eruditi 
 
 NOT/E 
 
 « Viam, qua: sola deducit iter ad salu- fert? An vero manus Psyches, 
 teml ' Via' hoc distingui videtur ab quam, utpote delicatulau), palrnnlam 
 ' itinere,' quod ' via' sit, per quani fit vocat.-' De cote magis placet: se- 
 ller; 'iter' vero ipsa viae decursio. quitur enim 'exasperatam.' Cos le- 
 Lucret, lib. v. dixit, iter viae: ' Cer- niens ilia est, qua novacularuni acies, 
 tantes, iter infestum fecere viai.' asperiore ilia cote orbiculari jam at- 
 Ha?c tamen usurpantur saspius pro- tennata, lenitur et coaequatur. 
 miscue. » Claudentis aulula: [nute] ' Aula ' 
 
 " Appulsu etiam pabnulw lenientis] hie oUa est, ut apud Plautum, in Au- 
 
 An cotis, rujus figura palmulam re- lularia: ' Aulam -onustam auri.'
 
 METAMORPHOSEON LIB. V. 353 
 
 iiique isto apparatu ^ tenacissime dissimulato, postquam, 
 sulcatos ^ intrahens gressiis, cubile solitum conscenderit/ 
 jamque porrectus, et exordio somni prementis implicitus, 
 altuni soporem flare coeperit: toro delapsa, midoque vesti- 
 gio pensilem gradiim " paiilulatim ^ minuens, caecae 9 tene- 
 brae custodia liberata lucerna, praeclari tui facinoris ' oppor- 
 tunitatem de luminis ^ consilio rautuaie : et ancipiti telo illo, 
 audaciter prius dextera sursnm elata,' nisu -^ quam valido 
 noxii serpentis nodum cervicis et capitis abscide.^ Nec'^ 
 nostrum tibi deerit subsidium : sed, ciim primiim illius 
 morte salutem tibi feceris/ anxiae praestolabiraur : ^ cunc- 
 
 omni isto histrumento secretissime celato, postquam ille ascendent in consuetum lee- 
 turn inferens gradus simwsos, jamque stratus et incolutus principio gravis soporis 
 coeperit profunde stertere ; tn descende7ts lecto, ct phicUte sustinens suspensum 
 gressum nudis pedihus, depromta lampade ex obscuro carcere operimenti, sume 
 commodum tempus gercndi tui cgregii facinoris ex suasu lucis ; et primum, sublata 
 audacter munu, resecu conntu valentissimo hoc gladio utrinque acuto caput anguis 
 perniciosi, qua parte annectitur collo, Neque nostrum auxilium deficiet te : sed, 
 statim ulque tibi pepcreris incolumitatem illius morle, nos, solicitcB de te, aderimus 
 
 ill ea eniendamla lal)0iuiit. Sed genuina lectio, aulof. Nam in vnlgatis, 
 aulula\ Fill, et Palat, Cod. tabula. AVow. Aulea a Beioaldo est, cum passim 
 antea legeretnr auluUc. Fnlvii codex, tabula. Sciopp. in Symbola. Aululce. 
 Sic Flor. et llom. Palat. tabula. Beroald. et Aid. uidea. Wower. aula. Ful- 
 gentius : ' Novaculam sub puUinarabscondit, lucernamqne luodio contegit.' 
 Elmenh. Sic etiam Baptista Flantius linnc locum legit Comni. in Persitim. 
 Idemin Add. — .5 Fhk. app. isto. Oixd. — 6 Vitiose Pal. salututos. Gnelf. sec. 
 salutatutos. Gnelf. pr. a m. pr. saltaturos, a m. f. sulcatos eos. Oxon. a pr. ni. 
 salutaluros intuens. In Pith, sulcalo itrahens pro sulcatos trahcns, lit ascripsit 
 Salni. Id. — 7 Ven. Bas. 1. concederit. Colviiis. Quidam concedcrit : nnde 
 fortasse non male concesserit. Brant. — 8 Venet. pxdlulatim, ex veteii script ura 
 poUulutim. Observavi etiam lib. ii. snpra. Colv. In Kegio, Fux. etiam pul- 
 lulatim. Pith. D'Orv. Gnelf. pr. pululutim. Edd. Vic. junt. pr. Aid. Colin. 
 Bas. pr. paulatim. Vide ad pag. 31. * Relictum paiilulatim labellis minuens.' 
 Oud. — 9 Pith. Guelf. ))r. a m. pr. ecce. Id. — 1 Tui fac, Fux. Guelf. ambo, 
 Pal. animi fac. et niox Fux. opportunitate, atque illo telo. Id. — 2 Lumine 
 Oxon. Id. — 3 Fux. elevata. Roald. Sic etiam Reg. Guelf. pr. et Oxon, e 
 glossa. Adi Pric. et Drak. ad Liv. lib. x. c. 41. ' Scuto super caput elate' 
 Sic ' hunio cff'erre pallia,' pro, toUerc, Ovid, i. Art. 154. Oud. — 4 Guelf. pr, 
 Edd, Ber. Junt. Aid. (^lin. Bas. pr. rursus w^xu; nt semper variatur. Pag. 
 103, ' Articuii nisu fortiore.' Mox maliin, si per Mss. liceret, 7ioxio serpenti : 
 de quo Dativo alibi cgi latins. Id. — 5 Plcrique alii, abscinde. Colvius. Flor. 
 et Aldus, abscinde. Elmenh. Minus bene ille et secjq. rcvucarunt abscinde ; 
 licet cum lis faciant Fux. Par. Guelf, pr. et Edd, Colin. Biis. In ceteris 
 Mss. et Edd. abscide. Vide ad 1. iv. p. 70. ' Manum ahscidinuis.' Oud. — 
 G Gnelf. sec. Ne. Id, — 7 Fux, fecimus. Roaldus. Non in niea collatione. 
 
 NOTiE 
 
 " Pensilem gradum] Dixit supra, ' suspensum,' 
 Delpli. el Var.Clua. A put. Z
 
 354 APULEII 
 
 tisqiie istis ocyus tecum relatis,^ votivis niiptiis hominem te 
 jungemus homini. Tali verborum incendio flammata vis- 
 cera sororis jam prorsus ardentis deserentes ipsee ' proti- 
 mis, tanti mali confinium "• sibi etiam eximie metuentes, 
 flatus ' alitis impulsu solito ''• porrectae super scopulum, 
 illico pernici se fuga ^ proripiunt : statiraque conscensis 
 navibus abeunt. At Psyche relicta sola, nisi quod, infes- 
 tis Furiis ^ agitata, sola non est, aestu pelagi simile ^ moe- 
 rendo fluctuat:^ et, quamvis statuto consilio, et obstinato 
 animo, jam turn facinori^ suas manus admovens, adhuc 
 
 tibi prcBsto : et, omnibus his opibus asportatis iecinn, qiiam citissime copuUibimus 
 te, puellam humancE natura, homini connubio optubili. IpscB, confestim I'elinquen- 
 tes prcccordia sororis jam penitus jlagrantis accensa hoc incentivo sermonis, sibi 
 etiam timentes mirum in modum propinquilatem tanti mali, delatce in rupem con- 
 sueta impulsione volucris venti, uufugiunt stalim velociter : et conscensis e vestigio 
 navigiis ahscedunt. Psyche vero relicta sola, nisi quod ilia non est sola, quce exagi- 
 tatur Furiis satientibus, fertur hue illuc maerore ad instar ccstus maris : et, quan- 
 quam constanti decrelo et mente objirmata jamjam adhiberet nefarias manus, adhuc 
 
 Saltern Phh, Oud, — 8 Palat. Pithcean. /)j'<Esfo/a6imus. Id. — 9 Cunctisque istis 
 sociis tecum rel. Legere conor : cunctisque islis opibus. Sed hoc scio niagis 
 factiirnm ad palatum : cunctisque istis ocyus tecum relatis. Adhibendiis Fes- 
 tus ill 'Ocyus.' Slcwech. Cunctisque oci/«s <. r. Vulgati omiies libri, cuncfis- 
 que sociis I. r. Simul liaRc omnia nionilia ex auro argentoque, et id genus alia 
 pretiosa tecum aspoitaris. Colv. Bert, cunctisque istis sociis tecum rebus. Latet 
 quippiam. Sciopp. in Symb. C. ocyus tecum rebus r. Rom, cunctisque istis sociis 
 t. r. Male. Elmenh. — 1 Flor. ipsam. Idem. Bene, si flammato viscere vel 
 flammatis visceribus supra legeretiir. Et sane quis dixit deserere viscera alicu- 
 jus? Immo jpsam extat quoque in D'Orvill. At sic fere pag. 95. ' Parentes 
 redulccrato dolore raptim deserentes.' In Ed. Junt. post, est disserentes. 
 Oud.— 2 Consilium. Malis consultoribus malum id consilium futurum hand 
 dubie pessimum, Veruratamen, quod in Paris, editione rcpererim confinium, 
 inducor, ut utrumque ab adnlterina nianu esse deputem. Stewech. Confinium. 
 Fux. consilium. Roald, Frigide etiam Reg. Fux. D'Orv. Edd. Ber. Bas. pr. 
 consilium. Neque recte confinium ejiciendum suspicatur Stewech. Sic lib. 
 X. pag. 256. 'Access! confinium mortis.' Oud. — 3 \ eaetn?,, fiatis. Scribo, 
 flantis. Sedfiatis forte, ut ' praegnatis,' ' intemperatis,' supra alibi. Colv. — 
 4 Adjectivuni desideratur in Palat. Oud. — 5 Junt. pr, perniciose f. D'Orv. 
 Pi til. fuga se. Id. — 6 Similiter. Fux, simile, et Aid. habet. Roald. Placet 
 Bertiniani scriptnra simile: quomodo et apud Cic. i. Acad, legitur. Sciopp. 
 in Symb. et Susp. i, 10. Bert, simile. Elmenh. — 7 Oxon. Guelf. pr. defluctuat: 
 quod augeret sensum. Alibi tamen non occurrit : sed nee ' confliictuare," 
 adhibitum a Nostro lib. xi. pag. 240. Oud. — 8 Facinorosas. Vv.\.facinori. 
 Bene, Roald. Scripsi ex Fulv, /acinon, Wower, Recte Ms. /ucinoii, Sciopp. 
 
 NOT^ 
 
 y Infestis Furiis'\ ' Fnrias ' hie in-vexata e<t misera Psyche, post soro- 
 tellige varies animi tnmultus, quibus rum orationera.
 
 METAMORPHOSEON LIB. V. 355 
 
 incerta consilii titubat,' multisque calamitatis [102] suas 
 distrahitur afiectibus. Festiuat, diftert ; audet, trepidat ; 
 diffidit, irascitur; et, quod est* ultimum, in eodem corpore ^ 
 odit serpentera bestiam, diligit maritum. Vespera tamen 
 jam noctem trahente,' praecipiti festinatione nefarii sceleris 
 iustruit apparatum. Nox aderat, et maritus aderat,4^'^ pri- 
 misque Veneris praeliis velitatus "" altum soporem ^ descen- 
 dcrat. Tunc Psj che, et corporis et animi alioquin infirraa, 
 Fati tamen sasvitia subrainistrante,^ viribus roboratur : et, 
 prolata lucerna, et arrepta '' novacula, sexum audacia mu- 
 tavit.^ Sed, cum primum luminis oblatioue tori secreta 
 claruerunt, videt omnium ferarura mitissimam dulcissi- 
 mamque bestiam, ipsum ilium ^ Cupidinem formosum De- 
 
 tainen tacillut, duhitans quid actura sit, ct tiahitur in diversas paries plurimis 
 curis sues cludis. Projierat, remoratitr ; confidit, tremit ; diffidit, indignatur : 
 et, quod postremum est, in eodem corpore odio kubet belluam, et amat conjugem. 
 Vespere tamen jam accersente noctem, disponit instrumenta criminis infandi tu- 
 multuaria properatione. Nox vetierat, et una maritus, ******** 
 et demersus erat in profundum somnum. Tunc Psyche, licet alias esset imbecilla et 
 corpore et animo, sumit tamen vires, siippeditante eas ipsi crudelitate fati : et 
 dq>romta lampade, sumtoque cultro, visa est immutasse sexum magnanimitate, 
 Verum, simul atque illata luce arcana lecti collustrata fuerunt, aspicit clementissi- 
 mam suavissimamque bestiam omnium bcstiarum; ilium ipsum Cupidinem pulchrum 
 
 in Symbola. Palat. facinori. Recte. Elmenh. — 9 Edd. Jiint. pr. Aid. tituba- 
 bat. Olid. — 1 Est esiilat a Palat. et Oxon. nee ineleganter. Id. — 2 Fux. tem- 
 pore. Roald. — 3 Flor. nocte trahcntem. IMale. Elmenh. — 4 Fux. adcenerat, 
 quod probo. Roald. Praifeiunt quoque Fux. libri scripturani Pricaeus et 
 Floiidus. Ne cum lis sentiam, obstat Quiiitil. Uecl. x. pag. 217. * Nox 
 aderat, et primis statim teiiebiis praRSto filius erat.' Tuni priusque Fiix. 
 Oud. — 5 Lego, altum ins. Colv. Foitassis ex Fulgentiojani sciibenduni videa- 
 tur : altum soporem extenderat. Sic euini ille. In quo postea Icgcnduni 
 inoneo : ' 'J'andein mnltis jaciata Veneris persecutionibus,' non, ut vulgatur, 
 tenenis,perseculionibus. Idem in Add.— G Scil. vires ; iit bene t-xponuiit viri 
 ducti. In D'Orv. facti, Oxon. Furi: unde facile conjoctu est Furiarum. 
 Nam dixerat pag. i)ra.'C. * infestis Furiis agitatam.' Sed nee vulgatamspre- 
 verim. Tum Phh. F. Jidel. savilia Guclf. yyr. Sineminist.Vux. Oud. — 7 Fux, 
 accepta. Id. — 8 Piili. secum a. mutatum, Oxon. inutuavit, et mo\ torum.'ild. — 
 
 NGT^i: 
 
 » Nox aderat, et maritus aderat] In- cum Psyche primos con(;ubitu.s exe- 
 suavis est bac rcpetilio cjusdem vo- rnisse. Nam, ut velites milites has- 
 cis : repone ex Codice Fuxensi, ma- tis velitaribus praiiiantur pugna Ma- 
 ritus ailtenerat. vorlia, sic billatores Veneris pralio 
 
 ■' Veneris praliis velilaluH] J) cccnler A'eucrio congiediuntur. JJerould. 
 et eatift apte significat Cupidinem
 
 356 APULEII 
 
 um formose cubantem : cujus aspcctu ' lucernae quoque - 
 lumen hilaratum increbruit,' et acuminis sacrilegi novacula 
 pieenitebat.''^ At vero Psyche tanto aspectu deterrita,^ et 
 impos animi/ marciclo pallore ^ defecta, tremensque dese- 
 dit ^ in imos poplites ; et ferrum quaerit abscondere,9 sed in 
 suo pectore. Quod profecto fecisset, nisi ferrum, timore 
 tanti tlagitii, manibus temerariis ' delapsum evolasset. 
 Jamque ^ lassa salute, defecta,^ dum saepius divini vultus 
 intuetur pulchritudinem, recreatur animi. Videt capitis 
 aurei genialem caesariem ambrosia temulentam,'' cervices 
 
 Deumjacentem decoro situ corporis : cujus intuitu lumen etiam lampadis exhilara- 
 tum mogis splenduit, et cultrum ipsuni panitebat sui impii mucronis. Psyche auteni 
 dimota a suo proposito tali spectaculo, et posita extra terminos mentis, et exanimata 
 languido pallore, et trepiduns reclinat se i>i imos poplites et tentat abdere cultrum, 
 sed in suum pectus. Quod focissct procul dubio, nisi culter, metu tanti sceleris, 
 excidens e manibus illius temerarice mulieris aufugisset. Cumque jam fessa esset, 
 et semitnortua, reficitur animo, contemplando sccpius vcnustutem divince faciei. 
 Cernit comam nutivam fiavi capitis saturam ambrosia, cirros capillorum disperses 
 
 9 Ed, Flor. ilium ipsum. Male. Id. — 1 Oxon. in cvjus aspecttim. Vide ad lib. 
 II. pag. 21. Id. — 2 F»x. lucernaque. Id. — 3 Incrcbuit. Bert, increbruit. Elmenh. 
 Vere, ac suftraganinr Oxon. Palat. Guelf. anibo, Edd. Jiint. pr. Aid. Vide 
 ad lib. I. pag. IG. Id. — 4 Eiegantissinie Lipsius : novaculam pcenilebat. 
 Poenitebat novaculam ipsam, quod fuisset tarn acuta, ut Cnpidinem, tain pul- 
 chellum, leederet. Colv. — 5 Reg. Fiix. Guelf. pr. Palat. det. asp. (Jud. — 6 
 Reg. i. cum. Vide ad pag. 90. et infra. Id. — 7 Fiix. colore. Roaldus. 
 Reg. colore, al. pallore. Id. — 8 Decedit. Idem elegantissimns Criticoriim : 
 desedit. Ego, decidit. Sic apnd Ovidium lib. x. ftletaniorphoseon : 'Pop- 
 lite deciduo genua intremuere, fngitque Et color et sanguis, aninuisque 
 reliquit euntera.' Colv. Decidit. Consensus Mss. induxit, ut legerem desedit. 
 Wow. Desedit. Sic Palat. et Lipsius. AVi'i, discedit. Colv. decidit. Elmenb. 
 — 9 Bert, addit, «. timore. Forte, ubs. temere. Elmenb. Ineptissimum est 
 hie istiid temere. lUapsum hue est timore in ilium Codicem e seq. versu. 
 Oud. — 1 Temerarice, Fux. temerariis. Roaldus. Pal. temerariis. Wowerius. 
 Palat. et Flor. /e?ncrrtrjis. Elmenb, Adde Oxon. Pilb. Guelf. sec. D'Orv. 
 aliosque, ut jam edidere Wow. Pric. Flor. Temeraria tamen Edd. pp. cum 
 Beroaldo, Junt. pr. Aid. Colvii, Vulc. Elm. babent. Tcmerarie Edd. Junt. 
 post. Col. Bas. Scriv. Restitui autem delapsum e Mss. O. el Edd. Vett. pro 
 quo est clupstim in Edd. Elmenb. Scriver. Floridi. Oud. — 2 D'Orv. ipsaque. 
 Id. — 3 Lassa, salute dejecta. Emendat idem magnus vir : lassa, ac luce def. 
 Ego conjeceram : cassa salute defecta. Cassa salute, ut apud Panegyristem 
 legendum reor, spejam cassa: nbi vulgo etiam, spejam lassa. Sed locum pro- 
 mam. Nazarii est: ' Idemque Ruricius magna suorum clade rejectus in 
 moenia, spejam cassa, et adbuc nieute vesana, cum se Veronam proripuisset,' 
 &c. Sic cassa specula Nostro infra lib. vi. ' Quin igitur masculuni suniis 
 animum, et cassue speculae rennntias fortiter.' Arnob. lib. iii. ' Quare nihil 
 est, quod nos fallal, nihil quod nobis polliceatur spes cassas.' Sic cassns tu- 
 multns, labor. Cassa invidia, praesumtio apud liunc Nostrum : cassa judicia 
 1. I. c. lie Sacros. Eccles. Colv. Lassa ac luce defecta. Flor. et Rom. cassa, 
 saluteque defecta. CoWn\&: cassa salute d. In Palat. vox iuce non comparet.
 
 METAMORPHOSEON LIB. V^ 357 
 
 lacteas, genasque purpureas peierrantes crinium globos, 
 decoriter + impeditos, alios autependulos, alios retropendu- 
 los : quorum splendorc nimio ^ fulgurante, jam et ipsum ^ 
 lumen lucernae vacillabat." Per huraeros volatilis Dei 
 pinnae^ roscidae micanti^ flore candicant; et quamvis alis * 
 quiescentibus, extimae ^ plumules tenellse ac delicata?, tre- 
 mule [103] resultantes, inquieta ^ lasciviunt. Ceterum 
 corpus glabellum, atque luculentum, et quale peperisse 
 Venerem non poeniteret. Ante lectuli pedes jacebat arcus, 
 et pharetra, et sagittee, magni Dei propitia tela.^ Quae 
 
 per colla Candida instar ladis, et per mains roseas, veniiste implicatos, alios depen- 
 deiites in anterior em partem capitis, alios in posteriurcm: quorum nimio fulg ore 
 coriiscante, ipsa quoque lux lampadis Jiuctuabat. In scnputis rolatici illius Dei 
 pennce roridce alhicant nitore fulgenti ; et, licet alee maneant immota, exlrcmce 
 tamen plumula; tenercc ac molles, trepide subsuUantes, tremuni lascive. Reliquum 
 corpus depile, et formosum, et quale non pceniteret Venerem esse enixam. Ad pedes 
 tori arcus, el pharetra, et sagittajacebant, anna benigna potentis illius Dei. Qua; 
 
 Ebnenh. — 4 Par. decordifcr. Oiid. — 5 Fulvius conjectura ductus legit, minio. 
 Sciopp. in Synib. Islam Uisini conjectiiram satis jam ict'ellit Prica>iis. 
 ' Nimius ' Nostro sexcenties aliisque est, peiquam maximus. Vide Indicem, 
 et Piic. ac 1. iv. p. 64. lib. x. p. 212. Burm. ad Liican. 1. iv. vs. C9G. Oud. — 
 6 Et ipsum. Fax. jam et ipsum. Roaldns. Flor. et jam ipsum. Elmenh. Hinc 
 ille cum Scriverio et Floiido dedit, etiamipsum. Sed Fioient. item Oxon. 
 Palat. Guelf. pr. Iiabent (|uoqiie, jam el ipsum. Quod, ut elegantius et effi- 
 caciiis, exciidi cuiavi. Hue facit et Pith. Cod. lectio, fulgurantem: ex quo 
 jam etiam allevit Salmas. Oud. — 7 Pal. Fux. Guelf. am. pr. haccillab. Id. — 
 8 Pennce Guelf. pr. a m. pr. Gxon. pennce rosidce. Id. — 1) Flor. micantes. El- 
 menh. Micante Fux. micundi I'ith. Oud. — 1 Inepte Guelf. sec. Pal. alias. 
 Pith. Fnx. Ed. Vicent. aids. Id. — 2 Bert, extremcc. Elmenh. Item Palat. 
 Guelf. sec. Prave. Guelf. priui. eximice, ut apud Bocatium, sed in marg. ex- 
 sfimce. Tum in Oxon. (juelf. pr. plumelUe. Mox Oxon. Guelf. pr. a m. s. 
 ttnure. Edd. Ber. Colin. Bas. i)r. liocat. tremulce. Minus bene. Oud. — 3 In- 
 quietof. Fux. inquieta. Aid. qniete. Ego inquicte. Roaldus. Quicte etiam 
 Junt. pr. inquieta (Juelf. sec. inquictcc est in Edd. Ber. Bas. pr. Bocat. Sed 
 optime Fux. l^itii. Guelf. |)r. et Palat. pviEbcnt inquieta ; atque ita jam pro- 
 btat in Ed. Junt. post. Adverbialiter est rursus positum Adjectivuni neu- 
 
 NOTyE 
 
 '' Ambrosia temulentam] Sic Solis '^ Magni Dei propitia tela] A\)m\ Gel- 
 
 equos Ovidius libro secundo Meta- liuni 1. vi. Noct. Attic, c. .5. Alfenus 
 
 niorphos. facit 'ambrosia: succo sa- .luiisconsultus : ' Sicut novum no- 
 
 turos.' 'A^;8piiiTios immortalis est ; et vitium, dicimus et proprium propi- 
 
 ' ambrosia' liquor Dcorum immor- tium ; augere atque intcndere volen- 
 
 taliiim j>abido adhibitus; ' temulcnta tes 'novi' et ' proprii ' significatio- 
 
 ambrosia ca.sariC3 ' est ejusniodi li- iieni.' Utinain aliijuod aliud testi- 
 
 quorcuncta. moniuni prx muuibus habeam, quo
 
 358 APULEII 
 
 dum insatiabili'^ animo Psyche satis curiosa ' rimatur at- 
 que ^ pertractat, et mariti sui miratur arma : depromit unam 
 de pharetra sagittam, et puncto pollicis ^ extremam aciem 
 periclitabunda, trementis^ etiamnunc articuli nisu fortiore 
 jiupugit altius ; ut per summam cutem roraverint parvulae * 
 sanguinis rosei guttae. Sic ignam ^ Psyche sponte in ' 
 Amoris incidit amorera. Tunc magis ^ magisque cupidine 
 flagrans Cupidinis, prona in eum efflictim ' inhians, patulis 
 ac petulantibus + saviis fcstinanter ingestis, de somni men- 
 sura metuebat.^ Sed, dum, bono tanto^ percita, saucia 
 mente fluctuat, lucerna IHa, sive perfidia pessima, sive invi- 
 
 dum Psyche valde curiosa explorat animo inexplebili, el conlrectat, atque admiratur 
 tela siti conjugis : extrahit unam sagittam ex pharetra ; et, volens experiri exti- 
 mum ejus acumen putictiuncula pollicis, pupugit ilium profumlius impressu vulidiore 
 articuli adhuc trepidantis ; adeo ut exiguce stillce cruoris pnrpurei ftuxerint per 
 extimam pellem. Sic Psyche ignorans prolapsa est uUro in amorem ipsius Amoris. 
 Tunc magis ac magis accensa cupiditate Dei Cujndinis, atque reclinuta in eum, et 
 correpta immoderato desiderio ipsius, imprcssis propere osctilis hiatitibus et prucaci- 
 bus, timebat ne spatium soporis ejus esset brevius. At, dum ipsa affecta tanta vo- 
 luptatejactatur hue illuc animo vulnerato, lu7npas ilia, sive quod esset nequam et 
 
 tnim plur. Adi ad 1. iii. p. C2. ' Nos crebra tnndentes.' Oud. — 4 Pal. 
 Guelf. ambo, srt<7«6. Id.— 5 D'Orv. Pal. Oxon. Pith. Fux. Giielf. sec. Ed. 
 Junt. post, satis et cur. Oxon. Giielf. pr. curiose. Id. — 6 Et Fux. Giielf. pr. 
 Perirectal Ed. Junt. post. Rimutur Oxon. /(/. — 7 Male U'Orv. tremens, et 
 Edd. Viilc. sec. Elm. Scriv. Flor. etiamnttm. Cum D'Oiv. Pal, Pitii. Fux. 
 Giielf. Edd. Vicent. Junt. post, prajtuli nisu, nt supra, 'nisu quam vnlido:' 
 &c. In aliis nixu pro perpetua variatione. Id. — 8 Ut rorav. parv. Fux. et 
 roraverunt partcc. Id. — 9 Alii, ingrata. Ebntnli. Ita in solis est Palat. ac 
 Guelf. sec. Oud. — I Guelf. sec. vi. Id. — 2 Magis exulat a D'Orv. Vide ad 
 1. II. p. 42. /(/. — 3 Ita Flor. Viilgo, afflictim. Elmenh. Affi. est in sola Ed. 
 Vulc. sec. item Mss. Bert. D'Orv. In ceteris recte effiictim, nisi quod Palat. 
 det suo more efflicti. Vide ad I. in. p. .53. ' Efflictim deperit.' Oud. — 4 Bas. 
 ytr. pelulis ac patulantibus. Vnde ]ego,petilis ac petid. Paronomasia non in- 
 elegans, petilis ac petulantibus. Petihiui Veteribus idem quod exile et tenue. 
 Lucilius 1. XII. ' Insignis varis est cruribns, atque petilis.' Plautus Ploci- 
 ona: ' Nam coloratnni frontem Iiabet, petilis labris.' Petilis labris, ut hie, 
 petilis saviis, id est, delicatis, moliibiis, teneris. Sed etiam non inelegans 
 quod Lipsio visum, patulis ac petulantibus. Colvius. Pattdis, Ita Flor. Vulgo, 
 petulis. Bert. i. e. a. i. p. ac peculantibus. Elmenh. — 5 De s, m. m. desuut in 
 
 NOT^ 
 
 hunc propiiio significatum astruam : Hinc malui vertere henigna. 
 
 mire enim huic loco quadraret. Sed ^ Puncto pollicis] Melius fortasse 
 
 Alfeni hujus testimonio vix fido, cum legas, putictu. 
 
 ilium in aliis refellat ipse Gellius.
 
 AIETAMORPHOSEON LIB. V. 359 
 
 dia noxia, sive quod tale corpus contingere, et quasi ba- 
 siare ef ipsa gestiebat, evomuit de sunima^ luminis sui 
 stillam ferventis olei super humerum Dei dextrum. Hem 
 audax ' et temeraria lucerna, et amoris ' vile rainisterium ! 
 ipsum ignis totius * Deum ^ aduris : cum te ' scilicet ama- 
 tor ^ aliquis, ut diutius cupitis etiam nocte potiretur, pri- 
 mus invenerit.^ Sicinustus*^ exsiluit^ Deus, visaque de- 
 tectae fidei colluvie,' prorsus ex oculis et manibus infelicis- 
 simce conjugis^ tacitus avolavit.9 At' Psyche, statim re- 
 surgentis ejus crure dextro ^ manibus ambabus arrepto,^ 
 sublimis evectionis+ appendix J= miseranda,'' et pernubilas 
 
 perjida, sive quod vellet ei nocere ex invidia, sive quid ipsa quoque cuperet tangere 
 el quasi osculari corpus tarn formofum, effudit ex summo suo ellychnio guttam olei 
 ardentis in scapulain dextram Dei. O insole7is ac proterva lainpas, et abjeclum 
 instrumentum anions, wis ipsum Deum omnium Jiammarum : quamvis tit primum 
 invcnta sis ab amante aliquo, ul diutius frueretur etiam uoctu oplato conspectu 
 arnica ! Cupido sic ustulatus surrexit rcpente, et, conspccto Jiugitio revelali arcani, 
 silens subtraxit se prorsus volatu ex conspectu et manibus miserrimce uxoris. Sed 
 confeslim Psyche apprehendens utraque manu dextram tibiam ejus dum consurgeref, 
 et miserandum in modum pendens ex ipso elato in altum, et comitans eum per re- 
 
 Regio, Fux. Oud. — 6 Ta7}to exiilat a Pal. Id. — 7 Paulo rectius legas, etiam. 
 Colv. Colvil judicium hie requiras. Miilto enini elegantins vulgatuni. Oud. 
 — 8 Guelf. pr. a m. s. de summo. Id. — 9 Palat. mcndax. Male. Pro hem iti 
 Guelf. pr. /ieu. Id. — 1 Citat N. Heinsiiis Amorihus in Adversar. p. 76(5. Id. — 
 2 Fiix, ipsum ignem, ignis t. D. Koaldus. Palat. Deum ign. t. Oud. — 3 Cum 
 te. B. cutem. Putean. — 4 Pal. Guelf. sec. amor. Oud. — 5 Edd. Ber. Bas. pr. 
 intenit. Id. — G Pitli. immixtus. Id. — 7 Oxon. confeslim exsilivit. Nee male 
 sane id adverbium additur. Exsilivit etiam Fux. et Guelf. pr. Id, — 8 Ed. 
 Vicent. concitus. Id. — 9 Berlin, evolavit, et mox appendio. Elmeiili. Item 
 D'Orv. et I^itli. evol. freqiienti variatione. Vide, cum alibi, tum ad Sueton. 
 Advol. Palat. Fux. Guelf. ambo. Oud. — 1 D'Orv. de more, Ac. Id. — 2 Ed. 
 Scriv. dextero. Id. — 3 Guelf. pr. arrecto. Id. — I Oxon. Guelf. pr. event. Id, 
 — 5 Lego ex Bertin, appendio, id est, appeusionc, adlia^sione. Sciopp, in 
 Symb. ct Susp. lib. ii. 18. Infelicissime protecto, ut monuit jam Pricceus. 
 L. VIM. p. 1G8. * Appendicem parvam traliens, se in puteum praecipitat.' 
 [Citat vir doctus negligenter.] Adde N. Heinsium ad Petron. cap. 92. ' Ut 
 
 NOTiE 
 
 '■ Ignis tolius Deum] Cupidinem, communem usum captuni<|ue. Ita- 
 
 qni tot ignibuB lioniinum Deorumcjue ([im Trapa<ppa(TTiK<iiT(pws mWii t\\it expo- 
 
 pectora (|iiolidic inilnmuiat. nenda. 
 
 ' ('olluvie] Foeditate. ' Flagitium' '• Appendix miseranda] Sic lib. viir. 
 
 verti, quod est crimen cum dedecore ' Lacpieuiu sibi ncctit, infantulumqne, 
 
 conjunctum. qucin du eodem marito jamduduui 
 
 « Sublimi$ evectionis appendix, Sfc] susceperat, eodem funicnlo ncctit, 
 
 Sublimior est liaec oratio, et supra scque in pracaltissimum puteum, ap-
 
 360 APULEII 
 
 plagas penduli comitatus extrema conscquia, • tandem fessa 
 delabitur solo. Nee Deus araator, humi jacentera deserens, 
 involavit proximara cupressum, [104] deque ^ ejus alto ca- 
 cumine sic earn graviter commotus affatur : Ego quidem,? 
 simplicissima Psyche, parentis me£e Veneris praeceptorum 
 immemor, qua? te, miseri extremique hominis devinctani 
 cupidine, infimo matrimonio addici jusserat, ipse potius 
 araator advolavi tibi. Sed base feci leviter, scio : et, prae- 
 clarus ille Sagittarius, ipse me telo meo percussi, teque 
 conjugem meam feci, ut bestia scilicet ^ tibi viderer, et fer- 
 ro caput excideres meum, quod istos amatores tuos oculos^ 
 gerit? Heec tibi identidcm semper cavenda censebara, 
 haec bene vole remonebara. Sed illse quidem consiliatrices 
 egregiae tuas ' tam perniciosi magisterii ^ dabunt actutura ^ 
 mihi poenas: te vero tantum fuga mea punivero.* Et, 
 cum termino^ sermonis,'' pimiis*^ in altum se proripuit. 
 
 nionem nubium suspensa, ac pone scquens, lassata demum decidit in terram. At 
 Deus, ejus amatur, non relinquens ipsam prosiratam in terra, voluvit in proximain, 
 cupressum, atque ex suinmo vertice illiiis sic alloquitur earn riUde iratus: Ego 
 equidem, o Psyche nimis credula, oblitns jussorum Veneris, mece mairis, quibiis 
 praceperat mild uti illigarem te amore hominis miseri et vilissitni, ac manciparem 
 conjugio alijectissimo ; ego, inquam, ipse adveni potius tibi amator. Vei'ttm gessi 
 me inconsiderate in hac re, fateor ; utque ego, qui habeor tam peritus Sagittarius, 
 ferii me mea sagitta : et ascivi te mihi in uxorem, vt nempe crederes me bcUuam, 
 et gladio amputares meum caput, quod gestat hos oculus tui amuntes ? Suadcbam 
 tibi frequenter cavendum esse semper ab his mulis ; commonefaciebam te amanter 
 de his. Verum illce quidem, qua; dederunt tibi hoc eximium consilium luent mihi 
 e restigio supplicium debitum documento tam exitiabili : te autem plectam solinrt 
 mea fuga. Et,finita hue oratione, subtraxit se alis in sublime. At Psyche jiicens 
 
 ipsnm homineni laciniam fascini crederes.' Oud. — 6 Fnx, denique. Id. — 
 
 7 Ms, D'Orvill. Ego siquidem. Voceni Veneris iinciuiilis inclusere Edd. 
 Wow. Pric. Sed vide ad p. 105. ' Ciipidinem Deoriim maxinuini.' Id. — 
 
 8 Palat, post hanc vocem repetit ut. Deesl scilicet in Fnx. Id.— 9 Pitli. oc. 
 tuos. Id. — 1 Tuce deest D'Orvill. /(/. — 2 Oxon. maisterii. Pitli. dabant. Id. 
 — 3 Bert, ad nutum. Sciopp. in Symb. — 4 DOrv. Palat. Giielf. nterque, pu- 
 niero. Oiid. — 5 Cum term. Bert. Et cum term, Sciopp. in Sjnib. et Susp. ii. 
 18. Male aberat iiaec copula ab Edd. Ber. Colv. Vulc. Wow. Pric. At Mss. 
 
 NOTiE 
 
 pendicem parviilum traliens, prseci- decoris rhedaruni carpentis, quae 
 pitat.' partiin contecta, partim revelata, 
 
 ' Extrema consequia] Consequium frustra novissiniis traliebantur conse- 
 sequelam sonat. Lib. x. ' Spretis lu- qiiiis.' 
 ciilentis illis vehiculis, ac postliabitis ^ Et cum termino sermonis'} Sic alibi
 
 METAMORPHOSEON LIB. V. 361 
 
 Psyche vero hurai prosfrata, et, quantum visu poterat, vo- 
 latus mariti prospiciens, extremis affligebat lamentationibus 
 animum. Sed, ubi remigio plumee ^ raptum maritum 7 pro- 
 ceritas^ spatii fecerat alienum, per 9 proximi fluminis mar- 
 ginem praecipitem' sese dedit. Sed mitis fluvius, in hono- 
 rem Dei scilicet/ qui et ipsas aquas urere "" consuevit, 
 metuens sibi, confestim earn innoxio voluraine ' super 
 ripam florentem herbis exposuit. Tunc forte Pan, Deus 
 rusticus," juxta supercilium amuis° sedebat, complexus 
 
 humi, et prospecians volatum sui conjugis, quantum valebat acie oculoritm, cruciabat 
 pectus sunm (juestihus veheiricntissimis. Verum, statim atque ultitudo intervalli 
 subduxit ah ejus conspectu maritum sublatum jactatione alarum, prcccipituvit se ex 
 ripa Jluvii vicuii. Sed amnis mansuetus, in honorem nempe Dei illius, qui solet 
 incendcre ipsas uttdas, timens pro se, projecit earn innocuis fiuctibus in murginem 
 virentem gramine. Tunc forte Pan, Deus agrestis, sedebat humi prope ripam 
 
 et Edd. ceteiae agnosciint. Oud. — 6 Oxon. Giielf. pr. a in. s. pennis: a iti. pr. 
 premis. Id. — 7 Remigio plumcc ; captu maritum. Fux. raptum: fjiiod etiam 
 videiat Beroald. Ruald. Veiani lectioneni pra?fert Cod. Yi\\\\\, remigio plu- 
 mcE raptum maritum. Wower. Legi posse videtiir: Sed, ubi remigis plumce 
 raptu maritum. Ita eniinciat lib. ii. ' Quae [iiavis] postqtiam cursus spatio 
 piospectum sui nobis incertat.' Grut. Susp. lib. viii. cap. 12. Praeclara est 
 eniendatio ex Ms. remigio plumes raplum maritum. Sciopp. In Symbola. Rap- 
 tum. Sic Flor. Giuterus, «. remigis plumce raptu m. Vulgo, ubi r. p. captuni 
 m. Male. Virgilius lib. i. yEneid. ' Volat ilie per aera magnum Remigio 
 alarum :' ct lib. vi. ' Tibi, Phoebe, saciavit Reraigia alarum.' Lucretius 1. vi. 
 vs. 744. ' Rcinigii oblit* pennaruui vela reniittunt.' Noster 1. vi. de aquilaj 
 volatu : ' Keniigium dextra laavaque porrigens.' De Deo Socratis : 'Aera 
 proximum terri» volitando transverberant. Ceterum, cum illis fessa sunt 
 rcmigia pennarum, terra seu [ceu] portus est.' Elmenh. — 8 V\\.h. procinctas. 
 Oud. — 9 D'Orv. caret rijJ per ; item Pitb. pro eo dans et. Sed vide ad lib. 
 vi!i. p. IG8. Pro sese est se in Oxon. Guelf. pr. Id. — 1 Fux. pracipitantem. 
 Id. — 2 Pitb. semel. Id. — 3 Palat. Fux. Guelf. anibo, volaminc. Perperam. 
 
 NOT.E 
 
 Noster : * Et cum isto fine sermonis.' " Pan, Deus rusticus'] Pan, queni 
 
 ' Remigio pluma;'] Sic lib. de Deo anti(|ui pastorum venatorumque De- 
 
 Socratis : ' Ceterum, cum illis fessa uni feccrunt. Cujus tilius fuerit, 
 
 sunt remigia pennarum, terra cen non satis constat apud Aiictores. 
 
 portus est.' Et Virgil, lib. i. jEneid. Herodotus Mercurii et Penelopes 
 
 ' Volat iilc per aiira magnum Remi- filium fucit. Duris Samiiis, Pene- 
 
 gio alarum.' Metapbora est a navi- lopes ex omnibus suis procis. Epi- 
 
 bus ducta. mcnides Pana ct Arcadem geminos 
 
 "' Et ipsas aquas urere] Fluviorum ex Jove et Callisto natos ait. Alii 
 
 scilicet, et maris Numina, Nynipbas- Jovis et "T/Jpecos, id est, Contiimelizc 
 
 que, nccnon et ipsos pisces amoris filium fuisse fertiiit, Iiiuus Latinis 
 
 ignibuit accendere. dictusest, OrpLcus Pana universani
 
 302 APULEH 
 
 hie humo Cannam Deaiiij'^P eamqiie voculas omnimodas ' 
 edocens recinere.^ '' Proxime ripam vago pastu lasciviunt 
 comara fluvii "■ tondentes^ capellae. Hirtuosus^ Deus* 
 sauciam Psychen, atque defectara, utcumque casus ejus 
 non inscius, clementer ad se vocatam, sic permulcet verbis 
 lenientibus : Puella scitula,^ sum quidem ' rusticanus et 
 [105] opilio,^ sed, senectutis prolixae' beneficio, multis 
 experimentis instructus. Verum, si recte conjecto, quod 
 profecto prudentes viri divinationem autumant, ab isto ti- 
 tubante et saepius vacillante vestigio, deque nimio pallore 
 corporis, et assiduo suspiritu,-'^ immo et ipsis moerentibus 
 
 fiuvii, amplectens Nympham Syringa, et docens earn reddere cunendo omne genus 
 vncum. Juxta marginem cnpella carpentes herbam fiaminis errant hue illuc libera 
 pastu. Caprimis Deus accifam ad se leniter Psychen, perculsam ac lassatum, sic 
 delinit blando sermone, non omnino ignarus ejus calainitatis : O venusta adolescen- 
 tula, ego equidem sum agrestis et pastor avium, sed edoctus plurima experienlui, 
 propter longam senectam. Sed, si bene conjicio, {quod sane prudentes tdri habcnt 
 pro divinaiione) si, inquuM) bene conjicio ex tuo gradu incerto, et sape titubante, 
 atque ex immodico pallore corporis, perpetuisque suspiriis, quin immo et ex ipsis 
 
 Undarum volntiones intelligit Auctor. Id. — 4 Flor. hac homo canam D. In- 
 epte. Elmenh. — 5 Palat. Giielf. pr. sec. oinedas. Oiid. — 6 Retinere Aid. 
 Roald. — 7 D'Orv. tundentes. Oud. — 8 In eodem libro Fulv. et Palat. Hir- 
 cosus. Wowerius. Sciopp. in Symbola. Flor. Hircuosus. Pal. Hircosus. El- 
 menh. — 9 Giielf. pr. fatula, cum gl. pazzarella. Oiid. — 1 D'Orv. quidam. Id. 
 — 2 A.n upilio, ut infra bis? Florent. Ms. Coluni. vii. 3. Noster ' iipil.' 
 cum 'bubseqiia' conjnngit. Wass. Juvat Ed. Junt. post, uopilio, Immo 
 upilio est in Pith. Sed non temere extra nietnim u scribam. Adi Serv. et 
 alios ad Virgil. Eel. x. 19. ' Venit et upilio : tardi veneve bubulci.' Oud. — ■ 
 Prolixo Guelf. pr. D'Orv. Pal. prolixa Fax. et statim in Guelf. sec. ac Pal. 
 jrrudentis. Id. — 4 Pleriqiie, s«sj)jra^«. Vide, quae super hoc supra ad lib. i. 
 
 NOTiE 
 
 naturam esse voluit, cujus elenienta quas Nympha Syrinx conversa fii- 
 
 et coelum membra sint. Fusam Pa- erat, dum fugeret ejus amplexus. 
 
 nos descriptionem vide apud Ser- Fabulam vide lib. i. Metamorphos. 
 vium, ad hunc versum Eclog. ii. i Eamque voculas amnimodas edocens 
 
 Virg. ' Mecum una in sylvis imita- recinere'] Virgil. Eclog. n. ' Pan pri- 
 
 bere Pana canendo.' mus calamos cera conjiingere plures 
 
 " Juxta supercilium ainnis] Sic apud Instituit.' 
 Ammian. lib. xvi. ' Supercilia Rhe- "■ Comam fluvii] Gramen ripae, fie- 
 
 ni.' Et lib. xxu. ' Istri superciUa.' ra^opMois. 
 
 Et Noster, lib. vii. ' Ripae superci- ** Hirt. [Hircosus Dens'] Pan, qui 
 
 lium.' hircinis cornibus et pedibus insignis 
 
 p Complexus Cannam Deam] Fistu- erat. 
 lam ex arundinibus seu cannis, in
 
 METAMORPHOSEON LIB. V. 3G3 
 
 oculis tuiSjt amore niraio laboras. Ergo mihi ausculta, nee 
 te rursus praecipitio vel ullo mortis arcessito generc ^ peri- 
 nias. Luctum desine, et pone moerorem : precibusque po- 
 tius Cupidinem ^ Deorum maximum percole : et, utpote 
 adolescentem delicatum luxuriosunique, blandis obsequiis 
 promerere.7 Sic locuto Deo pastore, nulloque* sermone 
 reddito, sed adorato tantum niimine? salutari, Psyche per- 
 git ire. Sed, cum aliquam multum ' viae laboranti ^ vestigio 
 pererrasset, inscio quodam tramite "jam delabente,' accedit 
 quandam civitatem, in qua regnum maritus -i- unius sororis 
 ejus obtinebat. Qua re cognita. Psyche nuntiari praesen- 
 tiam suam sorori ^ desiderat : mox inducta, mutuis am- 
 
 etiam tuis oculis Itigentibus, ardes iinmodico amore. Crede mihi igitur ; neqtie te 
 iterum velis interficere prcrcipitiojaut ultu alia morte spontanea. Cessajamjlere, et 
 mitteiristitiam; et propitiare potius precibus Cupidinem polentissimum Deorum, 
 atque ilium devinci tibi blanditiis, utpolc jiivenem mollem et dcditum volupta- 
 tibu^. Ubi Deus Opilio dixit ea. Psyche prosequitur suiim iter nullo responso 
 dato, sed venerata Numen propitium. At nvndum confeccrat tnultum iliiwris 
 incessu agro, cum peri'<enit per quandam semiium declivem sibi incognitam in ur- 
 bem quandam, cujus Rex erut maritus unius ex ejus sororibus. Quo comperto, 
 Fsyche rogat ut monealur soror se udesse. Jntroducta statim, postquatn defuncta 
 
 ^,^^s^ .^ ,^s#-* ^ ^ ^ -^ 
 
 Cole. Suspiratu. Fax. suspiritu: nt et infra ex Ms. ' Crebvos intermiscet 
 siispiritiis :' et alibi : ' Suspiritus cniciatus taiditate vehenienter.' Roald. 
 Suspiratu. AWi, suspiritu. Flor. spiritu. FJmenli. — 5 Fux. a. <e g-. ut est in 
 lib. Aid. Roald. — G Sciiveiius deleri jiissit vocein C«pj(/»iem, quasi noii ne- 
 cessarian! : nt pag. 104. ' Parentis meaj Veneris,' nncis ultimani vocem in- 
 cluseie alii. Oud. — 7 Bas. pr. jtromcre. Id. — 8 Abest copula ab Guelf. pr. 
 Edd. Junt. utracpie, Aid. Bas. sec. Col v. Vulc. contra Mss. etorationis nexnni. 
 Abessc potnisset copula, si- pra;ccssisset Psyches nonien. Id.— 9 Bert, no- 
 mine. Elmenliorstius. B. I\I. nomine. l*iitean. — 1 Sed antequam multum. 
 Flor. S. aliquam m. EInienli. An ubi aliquam multum vi</: vel ante aliquam m.? 
 Ita ter et sirpius Noster. Wass. — 2 Diviuabam potuisse scribi, labascenti. 
 Corrni)te Arnobins lib. in. advorsus Gentcs ; ' Si uovenarius nunierus cogno- 
 men Novensiliuni dicat, Cornificins balare convincitur, (jiii novitati pnesi- 
 dentibus Diis aliena" potenti* vim donat :' ubi rescribo : Cornijicius labare 
 convincitur. Intra enini s\ib fincni libri ejusdein : ' Cum ex uno etalteronia- 
 iiifestiini fiat et pateat labare, nee (jiiicqiiani vos certi de his rebus (juas asse- 
 ritis dicere.' Et lianc nostiaui in Arnoiiio conjecturani certioreui pnto ista 
 altera, (juie hoc loco A[)ideii. Colv. Laburauti. Sic Flo. et Uo. quod male 
 niutavit C(dvius in labanti. Vide (Jriiter. Susp. I. viii. r. 12. et Indiceni. 
 Elmenh. — 3 Ms. Fulv. delabante. Sciopp. in Sjinb. — 4 iMaritus desidcratur 
 
 NOT;E 
 
 ^ Et ipsis marenlibiis oculis tuisi Vri- " Inscio quodam tramite] Ignoto. 
 
 c»us oai verisiinilins rcpouit : istis Sic supra :* Ncsciac .sarcina; rudiuien- 
 marcentibus ocuHh. ta miratur.'
 
 004 APULEII 
 
 plexibus alternse salutationis^ expletis, percontanti^ causas 
 adventus siii sic incipit : ^ Meministi consilium vestrum 
 scilicet, quo mihi suasistis,? ut bestiam, qua3 mariti men- 
 tito nomine mecum quiescebat, priusquam ' ingluvie voraci 
 me misellam hauriret, ancipiti novacula perimcrem. 
 Sed, cum prinium, ut aeque ^ jjlacuerat, conscio lumine vul- 
 tus ejus aspexi, video mirum ' divinumque prorsus specta- 
 culum : ipsum ilium Deae Veneris filium, ipsum, inquara, 
 Cupidinem leni quiete* sopitum. Ac, dum, tanti boni spec- 
 taculo percita, et nimia voluptatis ^ copia turbata, fruendi 
 laborarem ^ inopia ; casu scilicet pessimo,'' lucerna fervens 
 oleum rebullivit ^ [lOG] in ejus humeium. Quo dolore sta- 
 tim somno recussus, ubi 9 me ferro et igni conspexit arma- 
 tam, Tu quidem, inquit,' ob"^ istud tam dirum facinus, con- 
 
 fueriint mutnis amplexibus salatationis reciproca, cum interrogaret soror, quare 
 illuc venisset, incipit hoc modo : Recordaris vestri consilii, quo nimirum liortata: 
 estis me, ut interjicerem cultro utrinque acuta belluam, qutz mecum cubabat simu- 
 lata nomine corijugis, nntequam deglutiret me infelicem gutture fameiico. Sed, si- 
 mul atqite intuitu sum fuciem ejus ad lumen lucerna;, ut convenerat inter 7ios, cerno 
 spectainen. stupendum, et penitus divinum, ipsum filium Dem Veneris, ilium ipsum, 
 inquam, Cnpiitincm placidc dorinientem. Cumqne, attonita aspectu tanti boni, non 
 possempotiri ipso, propter voluptulem immodcratam, qua eram perturbuta ; pessimo 
 faio accidit ut lampas refundcret oleum ardens in scapulam ejus. Quo dolore exci- 
 tatus repente e sopore, ut me vidit instructam novacula, et lucerna, Tu quidem, ait, 
 
 in Pal. Oud. — 5 Pith, soror. Td. — G Alternis ampl. mutuw sal. Fnx. mutuis 
 ampl. alternw salut. magis proprie et significanter. Roald. Maniisciiptus, 
 mutuis ampl. alternce salut. Sciopp. in Synibola. AlterncB ampl. mutuis salut. 
 Flor. Elmenh. — 7 Reg. percuvtanlim. Oiid. — 8 Potiiis scribain, iVi^f, ut saepe 
 alias. Colv. — 9 Cons, vestrum, scilicet quo mihi suusistis. Fiix. cons, tuum sci' 
 licet quomodo mihi suasisti. Roald. In Regio etiam tuum. In Pal. si pro sci- 
 licet. D'Oiv. Pith, quo mihi scil. Giielf. pr. quomodo. Pith, suasti. Ed. 
 Jnnt. pr. suastis. Est, qui rursus snspicetur, scilicet esse irreptitium. Nam 
 deest Fax. Male, at sa;pe nionui. Sed mallni dlstinguere : cons, vestrum sci- 
 licet, quo. Oud. — 1 Pith. quam. Id. — 2 Utrceque. Geminata syllaba scribo, ut 
 utraque. Itidem ut eadeiu hac pagina /^owerere. Male enim vulgatur pj-o- 
 mere. Stewech. Ut ceque. Lego, utique. Colv. Forte, ut utraque: id est, 
 utrique vestrum. Sciopp. in Symb. Utique. Ro. ut aque. Al. ut utrceque. 
 Elmenh. — 3 Oxon. Guelf. pr. virum. Oud. — 4 Fux. quieti. Id. — 5 Prave 
 D'Orv. Pith. Fux. Guelf. sec. Ed. Junt. post, voluntatis. Guelf. pr. voUintate 
 corporis. Oxon. voluptate corporis. In D'Orv. a m. pr. tributa. Id. — 6 Fux. 
 laborem. Id. — 7 Guelf. sec. a m. pr. pessumo. Id. — 8 Quid si legatur ebullivit : 
 et post, somno statim e.vcussus'/ Praepositioues re et ex ita comniutatas li- 
 brariorum negligentia alibi ostendemus. Stetvech. — 9 Fux. nisi. Oud. — 1 De- 
 let hoc verbuni Schottus lib. iv. Obs. c. 4. Id. — 2 Ob. Sic non dubitavi re- 
 ponere, cum ubique vulgaretur, wftj. Et ita etiam Lipsius ad i. Annal. Ta-
 
 WETAMORPHOSEON LIB. V. 365 
 
 festim toro meo diverte,' tibique res tuas habeto/^ Ego 
 vero sororem tuara, et nomen, quo tu^^ censeris, aiebat,^ 
 jam mihi'^ confarreatis nuptiis^ conjugabo." Et statim Ze- 
 phyro pra?cipit, ultra terminos me domus ejus efflaret.* 
 Necdum sermonem^ Psyche finierat: ilia, vesana)* libidinis 
 et invidiae noxice stimulis agitata, pra^conciniiato ^ menda- 
 cio fallens maritum, quasi de moite parentum aliquid com- 
 perisset, statim navem ascendit : ' et ad ilium scopulum 
 protinus pergit;^- et, quamvis alio ^ vento flante, caeca spe 
 
 discede actutimi a meo thalamo, ob sceliis adeo crudele, et effcr kinc quae tua sunt. 
 Ego autem mihi jungum protinus pignore atque hoc connubio tuani sororem, {et 
 diccbat 7wmcn, quo tu vocaris,) et imperat extemplo Zephyro, ut expellerct meflatu 
 exfinibus suarum ad'mm. Nondum Psyche fecerat finem loquendi, cum ilia, exsfi- 
 niulata acuUis insancB cupiditaiis et invidice exitiuUs, decipiens viaritum conficto 
 mendacio, ptrinde ac si audivissel aliquid de obitu suorum parentuni, ingreditur 
 subito navem: et confert se statim ad illam rupem; et, licet alius venlus quam 
 
 citi. CoZi-.— 3 Divorte. Male D'Oivill. Fux. Guelferb. diverte. Oiid.— 4 Th 
 tu non est in Beitino. Elmenh. Scriv. iincis incliisit. Oud. — 5 Istnd ' aie- 
 bat ' hie plane supervacutiii), piascedente jam ' iiuiuit.' Scd idiotismus est 
 loquendi, pra?sertini in ore piiellari. Vide ad lib. i. pag. IG. ' Risn siibjlcio, 
 inqiiam.' Id. — 6 Exnlat jwi/ii a Palat. Id. — 7 Confestim arra atque his nuptiis. 
 Eruditiss. vir Josias Merceius legendum censet : confarreatis Jiuptiis corijuga- 
 bo : ingeniose, sed sine consensu iMss. Et sane arra et nuptiis covjugabo, 
 liaud al)suide dici posse existinio. Wower. Fl. c. arrcplam his n. c. Pal. c. 
 arreaticiis, n. c. Mercerus ad iv. Annal. Taciti, covfurreatis n. Elmenh. — 
 8 Male Mss. D'Orv. Pith. Guelf. Oxon. Ed. Scriv. Anist. ajfl. Vitiose domos 
 Ed. Pric. ()ud.~0 Fux. sermone. Id. — 1 Perperam Edd. 'S ulc. sec. Elmenh. 
 Scriv. vesanice. Id. — 2 Lege ex Palat. et reconcinn. Wowerius. Flor. et Pal. 
 reconcinnato vi. Bene. Elmenh. Wovverii Editioneni secntus est Pricipus, ad- 
 dendo copulam et. Scriv. et Flor. adha^serunt P21menhorstio, ciii suffragatur 
 Guelf. sec. Ceteri Mss. O. et Edd. prceconcinnaio : (juod ncc temere muta- 
 tuni velleni. Oud. — 3 Ms. Oxon. Guelf. pr. Edd. A\'ovir. Pile, conscendit. 
 Front, lib. IV. c. 7. §.31. 'Naves ascendeic jussii.' Pha^dr. lib. iv. F.21. 
 ' Ascendit navem :' ubi vide liurm. Id. — 4 Vide, sitne pro adulterino haben- 
 dum Tt< />«%'-i^ Stewecli. Rationem non percipio. In Florent. est, s<«/i/n j). 
 Oud. — 5 Alieno, si in Mss. esset, non respuerem. Kunc, rum sit mera Pri- 
 casi conjectura, et alius quam Zephyrus intelligatur, nihil mutes, suadeo. 
 
 NOT^E 
 
 " Tibique res tuas habetu'] Verba so- '^ Conf. n. c. [Co7ifestim arra, atque 
 
 lennia divortiorum. Martial. ' Mcnse his nuptiis cojijugaho] Merceriis, ad 
 
 novo Jani veterem, Proculeia, mari- lib. iv. Anna!. Taciti, rcponcbat hoc 
 
 turn Deseris, atque jubes res sibi ha- loco confarreatis nuptiis, quod valde 
 
 here suas.' Dicebatur etiam, ' Tibi placet. Notuin quid fuerit in nuptiis 
 
 res tuas agito,' Updm tol ad. In Vetcrum coufarrcatio, et de hac age- 
 
 sponsalibus discutiendis renuntiatio mus lib. vi. ad haec verba, ' Psyche 
 
 hrtc fftrmula conccpta crat, 'Condi- couvc uit in nianum Cn|)idinis.' 
 tiouc tua non utor.'
 
 366 APULEII 
 
 tamen inhians, Accipe nae,^ dicens, Ciipido, dignam te con- 
 jugem : et tii, Zephyre, suscipe dominam : saltu se maximo 
 prcecipitem dedit. Nee tamen ad ilium locum, vel saltern 
 raortua, pervenire potuit. Nam per saxa cautium^ mem- 
 bris jactatis atque dissipatis, et, perinde^ lit merebatur, 
 laceratis visceribus suis, alitibus bestiisque obvium ferens 
 pabulum, interiit.9 Nee vindietse sequentis 7 poena tarda- 
 vit. Nam Psyehe errabundo rursus ' gradu perveuit ad ei- 
 vitatera aliam, in qua pari modo ^ soror morabatur alia. 
 Nee secius et ista^ fallaeie'^ germanitatis inducta, et in 
 sororis sceleratas ^ nuptias'' aemula, festinavit ad scopu- 
 lum : inque simile*^ mortis exitium eecidit. Interimdum' 
 
 Zephyrus tunc spiraret, nihilominus cupiens ardenter id, quod sperabat absque ra- 
 tione, dicensque: Suscipe me, o Cupido, uxorem te dignam: tu vero, Zephyre, 
 excipe tuain heram: prcecipitavit se ingenti saltu. Neque tamen potuit illuc de- 
 ferri, vel morlua quidem. Obiit enim disjectis et dispersis artubus per cautes scO' 
 puloi'um, et interaneis suis dilaniatis, quemadmodum digna erat, offerens nvibus et 
 feris escain paratam. Neque suppliciuni debitum secunda ultioni diu dilatum est. 
 Psyche enim devenit iterum vago gressu in aliam urbem, ubi altera soror ejus simi- 
 liter habilabat, Et ipsa simili modo persuasa fraude fraternitatis, et appetens con- 
 jugium sum germance nefarie disturbatum, properavit ad rupem: et corruit peritura 
 
 ^ -^ ■^^^^^'^ ^-^^^-^ ^ 
 
 Flante vento Fux. Guelf, pr. Id. — 6 Ab Oxon. et Guclf. pr. abest me. Id. — 
 7 Pal. Guelf. sec. cautum. Id.— 8 Mss. D'Orv. Pitb. Oxon. Palat. Edd. Elm. 
 Scriv. proinde. Adi ad pag. 95. Id. — 9 Edd. Ber. Bas. pr. interit. Id. — 
 1 Fax. r«7\s. errab. Idem. — 2 Forte, dumo. Colvins. Fnistra. Oudendorp. — 
 3 Secus et ipsa. Rom. secius et ipsa. Elraenli. Secius INIss. et Edd. praster 
 Ed. Junt. post, iu qua secus. Vide ad lib. iv. pag. 76. Sectius Pith. In 
 Palat. et ista, quod pra-placet. Oud. — 4 Vulgati omnes,/«Z/aci(p. Sic ' saavi- 
 tiem ' infra lib. vi. ' niinutiem ' 1. ix. ubi etiam restituo : ' Talis sermonis 
 blanditie cavillatum.' Sic ' Critias, niea delicies,' Apol. i. Emendavi etiam 
 supra lib. IV. tristitie: et lib. x. Sic Varro dixit Rerum Divinarnm lib. xi. 
 ' Prosicieni extorum vel in niens.im porricere.' Sic ' amicities ' alibi apud 
 Lucretium : ' uotities' in Glossario veteri. Sedjam ohe. Colv. Solas Edd. 
 Junt. Aid. Bas. ddntfallacice, in ceteris scriptis et Edd. est fallacie, nisi quod 
 Oxon. det fnllacia, Pal. fallem. Adi Voss. de Anal. pag. 145. et Add. et ad 1. 
 IV. pag. 82. Oud. — 5 Stewech. ad 1. x. pag. 379. sen 231. Ed. Pric. conjicit 
 celeratas. Male. Sceleratce erant, quia nou sine scelere erant distuibata3, nee 
 sine scelere per sororem appeti poterant. Id. — 6 Bert, festinante ad sc. in 
 consimile. Male. Elmenh. Inque consimile, Ita Berlin. Sciopp. in Symb. et Susp. 
 II. 18. Consimile edidere Wower. et Pric. quod compositum passim adhibet 
 
 NOTiE 
 
 y VindictcE sequentis'] De altera su- sororio violatas et disturbatas ; a ver« 
 
 mendaR. bo ' scelerare.' Vel intellige ' sce- 
 
 * In sororis sceleratas nuptias'\ Non leratas,' quae non poterant a sorore 
 
 scelestas, sed consceleratas, scelere citra sceUis appeti.
 
 METAMORPHOSEON LIU. V. 367 
 
 Psyche, qiiassitioni ^ Cupidinis intenta, populos circuibat, 
 at 5 ille/ vulnere luccrnae dolens, in ipso thalamo matris 
 jacens ingemebat. Tunc avis peralba ilia Gavia/'^ quae 
 super fluctus marinos' pinnis natat, demergit sese propere + 
 ad Oceani ^ profundura gremium. [107] Ibi commodum 
 Venerem lavantem natantemque ^ propter assistens, indicat 
 adustum filium ejus gravi vulnerls dolore, moerentem,^ du- 
 bium salutis jacere : jamque ^ per cunctorum ora populo- 
 rum rumoribus conviciisque variis^ omnem' Veneris fami- 
 liam male audire : quod ille quidera montano * scortatu, tu 
 vero marino natatu secesseritis ; ^ ac per hoc non Voluptas 
 ulla,'^ non Gratia, non Lepos, sed incomta,^ et agrestia, et 
 
 eodem genere necis. Interea, dum Psyche, attenta ad investigandum Cupidinem, 
 percurrebat provincias, ipse, laborans ustione lampadis, lamentabatur stratus in ipso 
 lecto suce parentis. Tunc Gavia, volucris ilia candidissima, qua ulis natat super 
 vndus maris, penetrat se festinanter ad imuni sinuin pclugi. Illic stans juxta Ve- 
 nerem, qua; turn forte abluebat corpus, et nabat, nuntiat ipsi natum ejus decumbere 
 gratiter ustum, et ob dolorem gementem, et umbigmim vitie ; et jam tolnm stirpcm 
 Veneris differri rumoribus ac maledictis diversis in ore omnium nationum: quonium, 
 inqnit, ubicistis, ille in monies ad scortandum, tu vero in mare ad lavandum ; et 
 propterea nulla jam est voluptas, nulla; gratia, nulla venustas ; sed omnia sunt in- 
 
 Appuleiiis. Mss. tamen reliqni hie Iiabent, inque simile. Nee; erat mntandnm. 
 FestinatD'Oiv. Oud. — 7 Interim dum. Non dubito scriptum ftiisse : Intir- 
 dum. Sed jam supra alibi dixi. Colv. Ego vnlgatam retineo, iit ' piiiiuim 
 dum,' et similia. Brant. Alius delebat dum. In Fux. est dc. Oud.— 8 Ms. 
 D'Orv. Guelf. pr. a ni. pr. Edd. Ablin. Juntin. post, qucestioni. Eadem va- 
 riatio est in Mss. Plautinis, et alibi pro inquisitioni. Id. — 9 Th at delendum. 
 Sciopp. in Symb. — 1 Edd. Elm. Seriv. illo, male. Oud.— 2 Pith, gaudia. Id. 
 — Z Abest mar. a D'Orvill. in quo et Guelf. pr. est pennis. Id. — 4 Oxen, 
 male prope. Id. — 5 Pith. Oceanum. Id. — 6 Fux. Veneri lavunti natantique. 
 Roaldus. — 7 Vulnere, dolore mcebintem. Fux. vulneris, Koaldus. Ful. et Pal. 
 rente Kcribunl : grari vulneris dolore marentein. Wow, Recte Ms. gravi vul- 
 neris dotore. Sciopp. in Symb. Distinguo cum Flor. gravi vulneris dolore. 
 Elriienli. Accedunt D'Orv, Guelf. sec. et Ed. Junt. post, item Gnelf. pr. et 
 Oxon. in quibus vulnerum. Ex Wowerii jam tempore vulneris edidcre viri 
 
 ernditi. <>ud. — 8 Guelf. sec. Palat. ipaque. Id. — 9 IManusc, tv(/((/is. Sciopp. 
 in Symbola. Alii, validis. Elmerdi. Eadem confusio apud Sueton. in Cies. 
 c. 79. ' Ouin etiam varia fama percrebruit.' Al. valida : ubi vide Hurm. et 
 nie. Oud. — 1 Oxon. camque. Guelferb. ambo, omnemqne. Id. — 2 Montano 
 exulat a Rcgio, Fux. Id. — -IJ Vi\\. secessis. Oxon. Fux. Guelf. amho, secesseris. 
 Id. — 4 ///'(. Uccte Ms. ulla. Sciopp. in Sym!)ola. (Hla, Vulgo, ilia. Male. 
 Elmenh. — 5 Fux. incomparuta. Id.— (i Pal. Guelf. sec. horrenda. Id. — 7 Eluvies, 
 
 NOT/E 
 
 ^ Gavia'] Gavix, teste Plinio, lib. petris nidificantes. Eod. lib. cap. 74. 
 X. cap. 32. aves sunt aqnaticac, in anatibus infensx.
 
 368 APULEII 
 
 horrida'^ cuncta sint: non nuptias conjiigales, non amicitiae 
 sociales, non liberum caritates, sed enormis illuvies,^ et 
 squalentium foedemm^'' insuave fastidiura. Haec^ ilia 
 verbosa et satis curiosa avis in auribus Veneris, filium la- 
 cerans existimatione/ ganniebat/ At Venus, irata soli- 
 dum,5 exclamat repente : Ergo'* jam ille bonus filius meus 
 habet amicam aliquara ? Prome, ageduni/ qu8B sola mihi 
 servis amanter, nomen ejus, quae puerum^ ingenuum et in- 
 vestem "^ solicitavit, sive ilia ^ de Nympharum ^ populo,'' 
 
 concinna, et rusticana, et hispida : non conjugia honesta, non amicilia; inter socios, 
 non amor filiornm ; sed portentosa fceditas et ingratum tcediuin sordentium matri' 
 monioriim. Ilia volucris garrida et nimis curiosa insusurrabnt hcec in aures Vene- 
 ris, violansfamam nali ejus. At Venus his penilus accensa statim exclamat: Ille 
 igitur probus natus meus jam naclus est aliquam amicam ? Agedum, tu, qua sola 
 milii famidaris amice, die mihi nomen illius, qua pcllexit adolescentem liberalem, et 
 adhuc imberbem, sive ilia sit ex plebe Nympharum, sive ex numero Horarum, sive 
 
 ^•^^^^. 
 
 Fiix. ingluvies. Roald. Omnes Mss. ingluvies. Lege, illuvies: et voluptas 
 nlla, non ilia. Wovverius. Ms. ingluvies. Placet illuvies, aAovcria, et squalor. 
 Sciopp. in Symb. Flor. et Rom. gluvies. Vera lectio, illuvies. Elmenli. Sic 
 etiam Salmas. Ingluvies etiam D'Orv. Guelf. Oxen. Par. Paiat. Gluvies 
 Ed. Vicent. e quo male Beroaldiis fecit eluvies, recte tamen explicans sordes 
 et delionestamenta. Sed ea sunt illuvies. Vide ad lib. i. pag. 5. ' Illuviem 
 operose effrico.' Oud. — 8 Federum. Scribendnm, fcetorum, aut, si libet, 
 j'wdorum, voce quasi composita ex ' foedo ' et ' odore.' Stewech. Fcedorum. 
 Vulgo, viscerum. Male. Vide Indicem. Elmenh. — 9 Hie. Legendum : Sic, 
 vel, H<ec. Sciopp. in Symb. — 1 Filium I. existimationem. Scribendum erat : 
 filii I. exist. Nusquam tamen ante nos emendatnm fuit. Colv. Ego, fiUi I. 
 exist. Koaldus. Ms. existimatione. Putabam : filii I. existimationem. Sciopp. 
 in Symbola. Lib. x. ' Cum fidem coram lacerari videret.' Elmenh. — 2 Bert. 
 gemebat. Inepte. /d.— 3 B, solitum in exil. Piitean. Solitum male etiam in 
 D'Orvill, Perperam quoque Beroald. et alii jungunt solidum exclamat. Oud. 
 — 4 Pith. Erga. Id. — ,5 Vulgo, age tu. Elmenh. E Mss. Florent. sic cor- 
 rexit Elmenh. sequentibus Scriverio et Florido. Bene, et juvant Palat. 
 promo gedu, ac Par. promco gradu. In Pith, promeo gedu. Fux, protno gedu. 
 Guelf. pr. promodo gredu : sec. promeo gradu. In ceteris Mss. et Edd. age tu. 
 Liv. 1. IX. c. 16. ' Agedum, lictor, excide radicem banc' Sed adi Drakenb. 
 ad lib. III. c. 62. et alibi. Oud.— 6 Prave ab Ed. Flor. exulat t^ puerum. Id. 
 — 7 Ms. Par. ulla. Id. — 8 D'Orv. de Nymphis. Id.— 9 De dearum numero. 
 
 NOT^ 
 
 ^ Squalentium fcederum, ^c] Con- pubertate : e contra investis, qui 
 
 jugium enim absque amore mutuo non necdum pubertate vestitus est,' No- 
 
 est vere conjngium, sed potius vile nius ' investes' dici vult, quasi ad- 
 
 pactum, tffidii et fastidii plenum. hue in Vesta, id est, in pudicitia 
 
 •^ Investem'] Nondum vesticipem, atque castitate : sed pugnat huicety- 
 
 nond'im puberem. Festus: * Vesti- mo, quod puberes ' vesticLpes' di- 
 
 ceps puer est, qui jam vestitus est cantur. A veste ergo, non a Vesta,
 
 METAMORPHOSEON LIB. V. 
 
 369 
 
 sen de Horarum uumero,^ « sen de Musarum choio/ vel de 
 mearum Gratiarum rainisterio.' ^ Nee loquax ilia conticuit 
 avis ; sed, Nescio, inqiiit, domina. Puto, puellce, si probe 
 inemini/ Psyches nomine dicitur, efflicte' cupere. Tunc 
 indignata Venus exclamavit : Vel maxime Psychen ille/ 
 
 ex Chofo Musarum, ant e.r famxditio mearum Charitum. Nee volucris ilia gar- 
 rula siluit : verum, O Domina, inquit, non plane scio. Arbilror eum perdile 
 aiiiare virgiuein, cui nomen est Psyche, si bene recordor. Turn Venus irata erupit 
 in has voces: Et certo amat illain prcesertim Psychen, ccmulam mece pulchritudinis, 
 
 Siiasn omnium libiornm sciibendum, seu de Horarum n. Wow. Ineptum 
 liiiic loco Dearum nomen. Recte igittir Ms. seu de Horarum n. Et statiin 
 Ms. habet, effiictim cupere. Sciopp. in Symbola. Horarum. Sic sciibo cum 
 Pal. et Flor. In vulgaris est, Dearum. Lib. de INIundo : ' Quam pnlchra; et 
 facuntl* Horae.' RuHinus lilj. vii. Autliolog. Epigr. 151. KaAAos ex«'s KuTrpi- 
 Sos, HiiOovs aTOfJLa, (TMjxa koX aK^iriv 'Elapivuv 'Clpuv, (pOij/xa 5e KaAAtoTrrjs. Elmenh. 
 — 1 Inepte Bas. pr. mysterio. Oud. — 2 Guelf. pr. ineminerim. Id. — 3 Verius, 
 effiictim. Colv. — 4 lllam. Flor. Reg. Fux. Pith. Guelf. ambo, Pal. Oxon. 
 
 NOTiE 
 
 dcdiicendum est. 
 
 <^ De Nympharum pnpulo] Innume- 
 ral)ili sane. Fuernnt enim permulta 
 Nympbarum genera. Aliae ovpdftai, 
 Cftlestes; alia iniyeiot, tenestres ; 
 
 tinxernnt. Horas avh rov wptvuv, a 
 custodiendo, dictas ait Sclioliastes 
 Hesiodi. Plato in Cratylo awb toD 
 bpi^iiv, a terminando. Macrob. ab 
 Horo, qui Sol est. Trcs nominantur 
 
 aliae ■nora.ixioi, fluviatile.s; aliae Mnvaiai vulgo Euw/ufo, A^/ct;, et Ejp/jvfTj ; Lex, 
 
 et MpLva^fs, stagnorum; ali;e OaAaa- Justitia, et Pax. Viginti quatuor in- 
 
 ffiai, niarinae. Et aliis noniinibus, nuit Ovidius, lib. i. Metamorphos. 
 
 Oreades, montium Nymphae ; Dry- cum dicit: ' Et positse spatiis aequali- 
 
 ades et Ilamadiyades, sylvarum; bus Hor<e.' Sed de Horis jam satis. 
 
 Napeae, convallium ; Naiades, ton- Plura si vis, consiile Gyrald. Syn- 
 
 lium ; et Nereides, maris. Ue quibus 
 vide pliira apud Mythologos. 
 
 *= De Horarum numero] Orplieus in 
 Hymno, et Apollodorus Bibliolh. lib. 
 1. Horas Jove et Tlieniide natas 
 aiuiit. Hu- una ciini Jaiio C(L'li portis 
 praecrant, teste Ovid. lib. i. Fasto- 
 rum, ubi J.unis ait : ' I'ra'sidco foribiis 
 Cceli cum mitibus Horis.' Eas idem 
 Ovid. Florae dat comites, Fast. v. 
 ubi Flora : ' Coiiveniunt |)ictis in- 
 
 tagm. XI 11. 
 
 ' De Musarum Choru] Novem fuere 
 Musa', quibus varii parcntes a variis 
 Auctoribus assignantur. Museeus et 
 couiplures anti(|uorum una ctmi Sa- 
 turno natas e Cctlo fuissc credide- 
 runt. At Orplieus, Hesiodus, et re- 
 ceiitiorcs Poeto; Jovis et Mncmosy- 
 nes lilias dixcrc. Hiiic I'liaulrus: 
 ' Ego, (|ueni Pierio mater enixa est 
 jngo, In quo tonanti sancta Mncnio- 
 
 cinctaj veslibus Hor;r, Lujue leves syne Jovi Facunda uovies Artiuni 
 
 calathos iiiUnera nostra leguiit.' Cui peperit Chorum.' 
 
 consonat Noster lib. vi. ' Horae rosis *•' De mearum Gratiarum minislerio'] 
 
 it ceteris floribus purpurabant cm- Lib. ii. ' Licet, inquam, Venu« ipsa 
 
 nia.' AliquiHoras a Gratiis non dis- fuerit, licet onini Gratiarum Chore 
 
 Deli'h. et Far. f'las. 
 
 A{)ul.
 
 370 A PULE! I 
 
 meae formc'e siiccubam,'' mei nominis aemulam, vere diligit. 
 Nimirura istud incrementum ^ lenam me putavit, cujus 
 raonstratu piiellam illam cognosceret. Ilasc quintans'^' 
 properiter '' emergit e mari, suumque protinus aureum tlia- 
 lamum petiit : ^ et reperto, sicut audierat, eegroto puero, 
 jam inde a foribus quam maxirae boaiis,9 Honesta, inquif, 
 haec/ et natalibiis^ iiostris bonasque tiiae frngi [108] con- 
 gruentia?' Ut primum quidem tuae parentis, immo domina3^ 
 praecepta calcares, nee sordidis amoribus inimicam raeam 
 pollueres; verum etiam, hoc eetatis paer, tuis licentiosis et 
 immaturis jungeres amplexibus ; ut ego nurum scilicet to- 
 
 qiue conata est iisurpare meum nomen. Nempe hoc est augmentum mci doloris, 
 quod habuerit vie pro lena, cujus indicia nosset lianc virgi/iem, Voci/crmis hac 
 vehementer enalat ccleriter e mari, et contendit stutim ad suum ledum aurciim: et, 
 invento suo filio ccgro, ut nuntiatum fucrat ipsi, clamitans altissima voce ub ipsa 
 usque janua, Ista sunt decora, inquit, et convenientia nostra generi, ac tu(B probi- 
 tati? Ut primum quidem subter liaberes jussa tucn matris, immo domince, nee tor- 
 queres virgincm miiti odiosam vilibus amoribus ; quin immo tu,pusio tanlulte atatis, 
 admoveres eaiH tuis prutercis et praproperis complexibus: nempe ut ego paterer 
 
 ille, ut taciti edidere Wow. Piic. In D'Orv.illamiiecf. Oiid. — 5 A', illud incr. 
 Suspectds locus de mendo. Forte, n. i. excrementum. Cupidiiu'in siuini 
 Venus pnt ira et indignatione TJ)(r7r€'\e0usappellaiit Roald. Quidani Vih.retri- 
 menlum. Woweriiis. Bert, ni et aurum illud incrementum. Alii, ntrimcntum. 
 Lpgo.jii et aureumi. incr. Vide Indicem. Elmenh. — 6 Queritans. Veiisimiliter 
 Beroald. quiritans. Non semel heec dictio e nostro hoc Aiictore excidit. Colv. 
 Quiritans. Sic Manuscr. Vulgo, quaritans. Elmenhorstius. B. RI. quiritans. 
 Pntean. — 7 Propiter. Fiix. properiler: quod probo. Roald. B. M. prnperiter. 
 Putean. Quasi inagnuni quid piajstantes, ita qnoqne conigant Glutei, lib. 
 VIII. Susp. c. 14. Menis. Exerc. 1. iv. c. 17. 1. v. Crit. Am. c. 13. cum istud pro- 
 piter non sit, nisi typolhetaruin error in Ed. Basil, sed ascitus quoque in Edd. 
 Colv. et Vulc. Nam ceterae Edd. aeqiie ac Mss. habent vere properiler. 
 Vide ad I. i. p. 17. ' Quibus properiter lectis.' Oud.—S Bert. Fnx. Gueif. 
 sec. Pith. Pal. Edd. Wow. Pric. petit. Quod est |)erinde. Nam et prae- 
 terito tempore per contractioneni sumi potest : ac praesens et praeteritum in 
 relatione liistorica niillipsjungi, monitum est creberrime. Id. — 9 Pilh. boes. 
 Id.— 1 Rursus hie Edd. Vic. Ber. Colin. Bas. pr. Id.— 2 Nat. mstris. Bertin. 
 et vocalibus vestris. Sciopp. in Symb. et Susp. ii. cap. 18. Elmenh. Prave. 
 Genus nostrum dicit, ut pag. 98. ' Natalium sectacula provenire.' Oud.—3 
 
 D'Orv. congrue. Id.— 4 Pith. Oxon. Guelf. pr. Deum. Id. — 5 Inimicam meam 
 
 NOTyE 
 
 stipata,' &c. ad quern locum vide Heroidibus; ' Quod gemit Hypsipyle, 
 
 Notas nostras. lecti quoque succuba nostri Mcereat, 
 
 ■' Siiccubam'] Pellicem, quae debi- et leges sentiat ipsa suas.' 
 turn Veneris pulcliritudini cultuni in- ' Quii'ita7is] Clamitans : quasi, in- 
 
 terceperat. Succuba proprie thalami vocans Quirifes. 
 jugalis dicitur. Hypsi|)yle Jasoni in
 
 meta:\[ORPHoseon lib. v. 371 
 
 lerarem inimicam.^ Sed utique prassumis^ niigo, et cor- 
 ruptor, et^ inamabilis,'' te solum L>eneiosum, nee me jam 
 per fetatcm posse ^ concipere. Velim ergo scias, raiilto te^ 
 meliorem filium alium genitiiram, immo, ut contumeliam 
 magis sentias, aiiquem ' de meis adoptaturam vernulis : 
 eique donaturam istas pinnas/ et flammas, et arcum,^ et 
 istas + sagittas, et omnem meam supellectilera, quam tibi 
 non ad hos usus dederam. Nee enim de patris tui bonis ' 
 ad instructionem istam quicquam concessura ^ est. Sed 
 male prima pueritia inductiis^ es, et aciitas manus habes^^"' 
 
 ?»<»•«;» milii invisam. At uiinirum putas, o 7iugiilor, et lahefactator moruin, et 
 odiose, te ununi esse tiobilem, nee me posse deinceps fieri grandam propter cetatem 
 grandiorein. I'olo igitiir ut scias, me procreaturum alium natum longe meliorem 
 quamtu sis; immo,(ut hcec contumelia sit tibi gravior,) nie asciiuram in filium 
 oliqitem ex meis serculis, ft dattiram ipsi istas tuns (das, et facem, et arcum, et 
 ipsa tela, atque omnia niea arma, qua' non lilii donaverain, ut sic utereris iis. 
 Nihil enim tild datum est ex opilius tui gcnitoris ad istam armaturum. Sed male 
 factum, quod armatus es a teneris annis ; nam habes manus pungentes, et pcrcussisti 
 
 ■^•^^■^■^^■^^^^■^■^■^ ^ 
 
 cruciares,l^-c. tot. inimicam. Veiu'ris lia;c verba filiuin increpantis, ea vero, quod 
 Psyclieii (de qua pra'cedentia diciintiir) iit tormae siiccubaiii et honoriini siio- 
 riiin wniiilam a Hlio exereeri volneiit,arbitior siiperioribiisApuleii verbis alter- 
 ubi legeiidiiin, mimicam. Interea tamen non piffitennittendum, quod pag. 
 proxinia obseivabain : ' Verbosa ef satis curiosa avis in aiiiibus Veneris filiiim 
 lacerans existimationoni gaiiniebat.' Poscit enim seiUentia, leponaimi.s : in 
 nuribus reneris filii illacerans existimationcm ganniebat. Stewech. Consensus 
 Mss. ert'ecit, ut scribercni, inim. meam pollueres. Wow. Malini ciun Ms. inimi- 
 cam meam pollueres. Sciopp. in Sytnhola. 'Wow. poUueres. EInienlioistiiis. 
 '^1. pollueres. Piitean. Etiam hoc <Btatis. D'Ovw tamcn hie at. Pessinic. Ond. 
 — Va\. pessimus. EInienli. Item CJueif. sec. Oud.^7 D'Oivill. v.t : el in 
 Ed. Scriv. Arast. re solum. Id. — 8 Pal. Gneif. sec. possem. Id. — 9 Pith. tcm. 
 Id. — 1 Vitiose Ms. Fnx. aliquam, et D'Orv. aliquam de m. adoptaveram her- 
 vulis. Id. — 2 Oxon. Gnelf. pr. et Par. pinnulas. D'Orv. pennus. Male. 
 Vide supra. /(/. — 3 I'llb. arcus. Poetice. /(/•■ — 1 Pra-fero et liic istas: mi 
 est in D'Orv. Id. — .'i Pal. concussum. Id. — fnslruetus. Ha'C lias. 1. lectio. 
 Cetcri, inductus. ^ win, imbutusf Colviiis. Ms. induclus. Roaldus. Bert. 
 pro: pueritia induclus. Sciopp. in Symb. et Susp. ii. 18. Pal. et Rom. induclus. 
 Bert. prap. inductus. l'"lor» prima tua pueritia inslructus. Elmenii. Induclus 
 retineo ex Jurisconsiiltis et Ammiano. lirant, — 7 llabebas. Fnx. habes, et 
 
 NOT^E 
 
 '' Et inamabilis'] Gravissimiim con- pidinis varia?. sunt sentential. Pleri- 
 
 viciiim. Sic ' inanialiilis ' nnda Sty- (jiie tanicn vel Martem vel Vulca- 
 
 gia; Paludis Virgilio dicitiu, et ' il- nnin agnoscunt ; et, cum Apuleius 
 
 laudali Busiridis aras :' de qiioriini Martem vitricom ejus infra dicat, 
 
 iirSiTwv gravitate Cell. Noct. Attic, (crte patrem Vulcanuni agnoscerc 
 
 lib. II. cap. 0. <iiicm vide. videtnr. 
 
 ' De patris tui boms'] De patre Cu- '" Acutas manus habes] Petidantes,
 
 372 
 
 APIILEII 
 
 et majores tuos irreverenter pulsasti " toties, et ipsam ma- 
 tieni tuam," me, inquam, ipsam, parricida, clenudas quoti- 
 die : et percussisti saepius, et ^ quasi viduam utiqne con- 
 temnis.9 p ]Vec vitricum tuum, fortissiraum ilium maximum- 
 que ' bellatoiem,i metuis. Quidni ! cui saepius, in ango- 
 
 tam scope tuos avos absque ulla reverentia, et denudas singulis diebus ipsam tuam 
 ■parenlem, me ipsam, inquam, matricida: et ferdati scepe et aspernaris veluti vidu- 
 atn: neque times vitricum tuum, ilium validissimum et maximum piwliatorem. Re- 
 
 Aldus. Roald. Habeas et habebas vitiose est in solis Edd. Basil. — 8 Copula 
 lion comparet in Edd. Ber. Bas. pr. Id. — 9 Pith, catenis. Id. — 1 Ftix. vitri- 
 cum ilium tuum f. ipsumque maximum b. Roald. Sic etiani Reg. Ilium fort. 
 
 NOT^ 
 
 et malo inferendo semper paratas, et 
 secundum Nonnuni et Musaum oje't 
 Ke'cTpcf) armatas. ' Pungentes' verti 
 ad verbnm. 
 
 " Majores tuos irreverenter pidsasti'] 
 An, te majores, hoc est, grandiores 
 (quod pueio grande peccatum est:)an 
 vero, tuos avos, Jovem puta Veneris 
 patrem, (juxta hacc Virgil, lib. i. /En. 
 * Oscula libavit natae ; dehinc talia 
 fatur: Parce metu, Cytherea,' &c.) 
 et Jnnonem matreni Vulcani, atque 
 etiam Cybelen Deoruni matrem, 
 qnam leginuis vehenienti in Atyu 
 amore flagrasse ? 
 
 " Ipsam matrem titam^ Venns enini 
 aniavit Martem, Adoniden, Anchi- 
 sen, &c. ' Denudas' intellige, vel 
 spolias pudore, vel.magis, ad verbum, 
 spolias vestibus, nt nudam aniatori- 
 bus potiendam exhibeas. 
 
 P Quasi viduam utique contemnis] Vi- 
 dua» despectui sunt, non filiis modo, 
 veruni etiam aliis, utpote mariti prae- 
 sidio destitnta^, ideoque injuriee ma- 
 gis patentes. Terent. Heautontim, 
 Act. V. Seen. 1. ' Non, ita nie Dii 
 anient, auderet liaec facere viduie 
 nnilieri, Qua; in me fecit.' Petro- 
 niuK : ' Jam enim faxo sciatis, nun 
 
 viduap hanc insulam esse, sed M. 
 Manilii.' 
 
 4 Nee vitricum tuum, fortissimum 
 ilium maximumque bdlalorem^ * Vi- 
 tricus mens' is est, qui defuncto 
 meo patre matrem meam uxorem 
 duxit. At quomodo ' vitricus * Cupi- 
 dinis Mars, qui Veneris ejus matris 
 adulter, non maritus erat? Nisi 
 forte repudiate Vnlcano Venus ipsi 
 nupserit. Extat certe apud Mar- 
 tialem Epigranmia 21. libri vi. de 
 Nuptiis Steilae et lanthidos, quo 
 Mars legitinuisaliquando Veneris ma- 
 ritus factus fuisse innuitur: ' Perpe- 
 tuam StelliE dum jungit lanthida vati, 
 Lceta Venus dixit: Plus dare non 
 potui. Hapc coram domina; sed ne- 
 quius illud in aurem: Tu ne quid 
 pecces, exitiose, vide. Sa>pe ego las- 
 civum Martem furibunda cecidi. Le- 
 gitimes isset cum vagus ante toros. 
 Sed, post(|uam mens est, nulla me 
 pellice laesit : Tam frugi Juno vellet 
 habere Jovem,' &c. At nihil necesse 
 sic intelligere. 'Vitricum' filii ap- 
 pellat adulterum, quem conjugem 
 suum in Martialis Epigrammate in- 
 nuit, ' prcctexens ' niniirnm * nomine 
 culpam.'
 
 A[ETAMORPHOSEON LIB. V. 373 
 
 rem mei pellicatus, puellas propinare consuesti/ Sed jam 
 laxo/ te lusus* luijus poenitcaf, ctsentias acidas et amaras 
 istas nuptias.^ Sed nunc irrisui<5 habita quid agani ? Quo 
 me conferam? Quibus modis stellionem istum'^ coliibeam? 
 Petamne auxilium ab inimica mea Sobrietate, qnani prop- 
 ter hujus ipsius luxuriam ofl'endi saspius ? Aut rusticae 7 
 squalentisque foeminae colloquium adhibendum^ est? Hor- 
 resco : 9 nee tamen vindictae solatium unde unde spernen- 
 dura est.* Ilia mihi prorsus adhibenda est/ nee ulla alia : 
 
 vera ; nam solilus es scppius conciliure ipsi pellices ad me excruciandam. Sed 
 curabo ut te pandleat hujus ludi, et experiuris istud connubium ncerbum tt insiiave. 
 Sed quid nunc ego derisa faciam ? Quo tenduin / Qu« ratione co'ercebu hune 
 maleficum ? Implorabone opem Sobrietnlis Itoslis mea, quam toties lasi ob libidi- 
 7icm hujus ipsinsmet? Aut oinnino sernio habe)idus mihi erit cum ilia mulicre 
 agresti et sordida '/ Horreo id cogitans : sed tumen non est repudiimdum solamen 
 uUionis, quacumque ex parte adveniat, Utendum sane mihi est hujus opera, et 
 
 Giielf. sec. Que abest ab Oxon. Oud. — 2 Consuevisti. Flor. consuesti. EU 
 menh. Lego ciim Ilo. Ed. consuesti. Brant. Consuesti liabent Mss. ct Edd. 
 ante Bas. quod bene revocariint Elm. Scriv. Flor. Vide ad Ca?s. Liv. Siieton. 
 in Notannn Indicibiis. Oud. — 3 Sed f(txo. Flor. Sed jam f. Ehiienh. — 1 Pal, 
 luxus. Idem. Item O\on. et Giielf. see. creberrima variatione. Utriinic|ne 
 jiingitur de Cupidineis amoribus et hixiiria in line hujus libri : ' Filii tui 
 lusus semper exjjlorabis qnotidie, et in eo luxuriem cuipabis,' c*tc. Senties 
 Pith. Oud. — 5 Auptias istas. Prspstat ordo, qui est in Fiix. Guelf. see. Ed. 
 J mit. post, istas nuptias. Id. — G Aldus, in risu. Elmenli. A\. in risu. Forte, 
 insuper: ut supra lib. i. 'Hie est, qui meis amoribus insuperhabitis :' ut 
 babent vett. lib. rectius, quam edit'i, subterhabitis. ' Insuperhabere ' ele- 
 ganter pro, iiegii^ere, ac contemnere. Adeundus M. Ant. Muretns 1. xi. 
 Var. cap. 17. post Jacobmu Cujacium et Jacobum REevarduiii, Jurisc. hnnc 
 Belgicae Papinianum altermn, ilium (Jallia'. Brunt. Edd. Juut. pr. et Colin, 
 quoque in ris«: quod ortum ex Ortliographia j/irJAui, vel iurisu, autiquo Da- 
 tivo, de quo supra. In Bas. pr. Ed. quod ag. Oud. — 7 Aut rustice. Bert. 
 an r. Elmenh. Itustica: squalentisque i). Mss. et Edd. Oud. — H Prorsus adh. 
 Adverbium non legas in Kegio, Fux. nee Edd. \Vow. I'ric, Rectius, ut pulo. 
 Seqiiitur eiiiin ' Ilia mihi prorsus adhibenda.' Id. — 9 Bcrtin. et E<ld. 
 Elmenh. Scriv. Flor. /n/io/resco. Nil muta. I'assiui apiid Poiitas, ' Horresco 
 refercns,' ' Horret animus,' et similia. Id. — 1 Ate t. v. s. tantuni spirn. 
 est, \.'\\\. nee t.v. s. unde sp. est: (piod jierplacet, Unde, i. undecumque, 
 videlicet, ir6dfv S^Trore. Sic Tert. advers. Hcrmog. ' Tamen a quocumque et 
 
 NOTTE 
 
 f Stellionem islam] Glossae Pricapo est, imposturap, crimen nominatiim : 
 
 laudatae : ' KaKoiipyus : maleficus stcl- quod maxime in liis locum habet : si 
 
 lie' Est autem ' stcllio' lacertus quis forte rem alicui obligatam riissi- 
 
 minor, variis stellatus corpora jiiittis, )iiulata obli^atione per calliditateni 
 
 fraudulentum aniuialculuin, lioiiiiui alii distraxerit : item si quis merccs 
 
 iuvidens, ut ferunt. Vide pueri iu suppokuerit, vel corrupcrit, Ct si 
 
 stellionem nietamorpliosin apudOvid. (|uis imposturam feccrit. 
 lib. V. A stellione, ' steilionalus,' id
 
 874 APULEII 
 
 qiiEe castiget [109] asperrime nngonem is(um : pharetram ' 
 explicet,' et sagittas dearmet, arcum enodct,* tcedam de- 
 Uammet, immo et ipsum corpus ejus acrioribus lemediis' 
 coerceat. Tunc injuriae nieas litatura^ crediderira, cum ejus 
 comas, quas istis manibus meis subinde aureo nitore per- 
 strinxi, deraserit : ^ pimias, quas meo gremio nectarei fon- 
 tis" infeci, prsetotonderit. Sic elFata, foras sese proripit in- 
 festa, et stomachata biles VeneieasJ "" Sed earn ^ protinus 
 Ceres et Juno continuantur i^'' visamque vultu tumido, quae- 
 
 nullius altcrius : vt pimiat scverissitne niigatorein hunc, et evacuet ejus pharetram, 
 exarmet tela, sotvat arcum, e.vliiigiiut facem, quin et coliibeat ipsum illius corpus 
 usperioribvs incdicaminilius. Tuut putabo saiisfactum meie contumclia;, cum toton- 
 dcro fjus capiUos, quvs aureo splendore fulgcntes sape collcgi in nodos his manibus: 
 et cum resecuero alas, quas tinxi ambrosio liquore mei sinus. Sic locuta, erumpit 
 /oras infensa, et percita ira Venerea. Verum Juno et Ceres extemplo se adjungunt 
 
 tmde passus est fieri.' Et absolute ' nnde ' pro eodem, apiul illiini anctorem 
 eodem lib. ' Quanquam possinuis iinde illas piolatas asstiiiiare.' Roald. Vera 
 lectio Cod. Pal. nee tamen vindicta solatium unde unde spernendum est. Wowe- 
 riiis. Unde unde. Sic Flor. et Pal. Viilgo, tantum. Elinenh. — 2 Cum bis 
 praecedat verbuin siibstanliviim, liic omniuo id dcleri nialini. OhJ.— 3 Scribe, 
 expilet: qnap et Fulvii conjectura est. IVow. Valde probo Fulvii conjectu- 
 ram, legcntis fa-;)?7e/. Sciopp. in Synibola. Fulvius, e.i7)j7f^ Recle. Elmenh. 
 — 4 Vulgo, denodet. Idem. — 5 Oxon. a m. pr. latam. Oud. — 6 Deraserim. 
 Flor. deraserit. Elmenh. Non niodo deraserit, sed et mox praitotonderit pro 
 rim est in Flor. Pal. D'Orv. Guelf. Reg. Fax. Oxon. atque Ed. Junt. post. 
 Quod reposui, ut verissininni. Nam ad Sobrietatem hajc qiioqiie referenda 
 sunt, uti priEcedentia. In Par. derasi. Oxon. pinna. Oud. — 7 Dicta luec 
 de ipsa Ciipidinis matre Venere, et earn causam sufficere existimo, qtia- 
 propter enieudeni : biles meras. Quod antem extremo hoc libro scribitur: 
 * Sed Venus indignata, ridicule tractari suas injnrias, perversis illis, alte 
 rursus concito gradu pelago viam capessit:' malim legere, reversis illis. 
 Stewech. — 8 Ed. Junt. post. Sed jam. Oud. — 9 Comitaiitur. Fux. continu- 
 antur. Observavi sjepe in his Milesiis verbnm * continuari ' positum pro, 
 continuo etstatim subseqni. Nove id quidem, sed prorsus Apuleiano more, 
 ut supra : ' Egredientem continnatur Pythias :' et aliis locis, quos longum 
 esset enumerare, Roald. Fugerat hoc loco elegaiis vocrrla, qiiani ex gemino 
 Fulvii codice restituo : co7itinuatur : quamvis in altero sit continuant; quod 
 
 NOTyE 
 
 « Pharetram, ^t-.] Recte haec per cat, qua maxime coercetur Cupido. 
 allegoriam dicuntur de Sobrietato. « Meo gremio nectarei fontis]liy \)al. 
 lila enim retunduutur libidiuis niotns lage ; pro, nectarco fonte mei gre- 
 et ardorcs, quae tela, et faces, et ar- mil. 
 
 ens, et sagitt£e sunt Cupidinis. No- » Stomachata Idles Venereas] Fosmi' 
 
 turn est adagium : 'Sine Cerere et nea atque impotenti ira acccnsa. 
 
 Bacclio friget Venus.' ^ Cotit. Icomitantur] Brantius, con- 
 
 ' Acrioribus remediis] Inedia scili- tinuantur ; hoc est, assequuntur; sat
 
 RIETAAIORPHOSEON LIB. V. 375 
 
 siere, cur trnci supercilio tantam veniistalem micantiuni 
 oculorum cocirceret? At ilia, Opportune,^' inquit, ardenti 
 prorsus ' isto nico ^ pectori violentiam scilicet perpetratu- 
 rae ^ venitis. Sed (otis, oro, vestris viribus Psychen illam 
 fugitivam, volaticam,* milii requirite. Nee enim vos utique 
 domus mea3 famosa fabula,^ et non dicendi ^ filii mei ^ facta 
 
 ipsicomifcs: annque cernereiit earn esae facie furgida, rogaverunt, quare cohiheret 
 supercilio minaciiantum jiidclivihulinem oculorum fiilguraulium? At ilia, Advenitis, 
 inquit, fempestive, ut nimirum vim faciatis his ineis pracordiis penitus a-stuantibus 
 irn. Sid invesligate mihi, prccor, omni vestro conatu illam vagam et fugilivam 
 Psijchen. Neque cuim ignoratis pmfecto infamem rumorem, qui dispergitur de mea 
 
 ^^■^^^■^•^•^■^■^^^ 
 
 apqiie bnniini. Sic inferiiis 1. vi. p. 98. et vulgo et in Fiilviano quoqiie 
 libro legitiir: ' Continuaveris clauduni asiniini.' Sed corrigo, Coiitinuaberis ; 
 sive, lit in Bertiniano extat, Continuabis. Saepe Apnieiiis ea voce iititiir, ut 
 dixi Susp. Lect. lib. iv. Episr. 16. iibi et Symniachi loca similiter emendavi. 
 Sciopp. in Symb. Continualur legi in quodain Fiilvii Ursini mannscr. et in 
 alio continuant, testatur (loctissiinus Caspar Scioppiiis Notis ad Syminach. 
 lib. I. Kpist. 53. iibi idem legit cum Franc. Modio : ' Nisi forte in sylvis 
 Apollinem continiiaris.' Sic Noster supra lib. i. ' Inde nie conimoduni 
 ejjredientem continuaturPythias:' id est,oti'endit me,occurrit mihi, ut lib, vi. 
 ' Continuaveris ' (aut, ut Scio])piiis legit, Continuuberis, sive, ut in Bertiniano, 
 Continuabis, (\\\oi\ irque bonum) ' claiiduni asinuni,' &c. Sic apud eundein Sym- 
 inaclium I. iv. Epist. 44. legendum jam din monuitideni IModins : ' Nam me iu 
 sylvis Laiirentibus continiiatns est rurali quieti inliaM-entem.' Nonius ex Si- 
 senna: * Coiitinuari ; convenire, conciinere.' Brunt. — 1 P a.r. protinus. Vide 
 ad pag. 98. Oud.—2 Modo. Fux. meo: et ita Aid. Roald. Pro meo sola Ed. Bas. 
 modo. Oud. — 3 Perpetrure. Minns venuste maxima pars ante cusorum, poyje- 
 tratura. Infra 1. vi. (p. 115.) ' Maritum, qui vnlneie t«o periclitalur, inter- 
 visere venisti.' Piautiis : ' Ad Veneris faiium venio visere :' et Propertiiis : 
 'Ibat et hirsutas ille videre feras,' Sed et Lipsius legebat : perpctuare. 
 Colvius. Vh\. pcrpetraturce. Fovia an, perpacatura;? Roaldus. Pcrpetrare. 
 Flor. perpetralurce. Eimenli. — 4 Pal. Oxoii. Giielf. sec. rolilicam. Oud. — 5 
 Rom. tabula. Florent. fumula. Bene. Elmcnh. Tabula Pitli. Quo sensii 
 famula probet ILlmenli. non capio. Psyclie iiii((ue non erat famula VencveaB 
 doniiis, quales eraiit Veneris addictze saccrdotio, eiqne operantes, praesertim 
 ill Sicilia. Vulgatum bene se liabet. Oud. — « Petrus Faber olim emcndavit, 
 diccnda. Quare sententiam ejus non probemus, alius erit dicendi locus rrvv 
 0fo}. Roald. In rebus scanis SvtrcpTifxias vitandan causa plerumque oniittebaut 
 Velercs nomen personae. Sic inter convicioruin exemjila hoc ctiam al> I'lpi- 
 ano relatiiin est : ' Filius non nouiinandus,' I. iii. Digest, de libeiis tt post- 
 liiimis. Vide Helladiiim in Bibiiolli. I'liotii fol. H75. Elmcnh. B. M. dicendd. 
 Pntean. Ut substitui, volebant alii. Sed recte moniiit Pricaeus, scusum 
 esse : facta filii, ob qua; non amplius filius mens nominari debet. Supra : 
 
 NOT/E 
 
 vcrisimiliter. Sic lib. i. ' Indc me ' I'.t non dicendi Jilii mei] Propter 
 
 foiiiniodc egrcdicntem continualur rccens llagilium, et sprcta niatcrna 
 
 I'ythiai.' jnssa. Sic supra: ' Illas scclcstat 
 
 ) Opportune] Ironicc. fceminas, quas tibi, po.sl internecinum
 
 37G APULEII 
 
 latuerunt. Tunc ills?, ignaras' quag gcsta sunt/ palparc 
 Veneris iram saevientem sic adortcc : Quid tale, domina, 
 deliquit^ tuus tilius, ut animo pervicaci^ voluptates illius 
 impugnes : ' et, quam ille diligit/ tu quoque perdere ges- 
 tias? Quod autem, oramus, isti^ crimen, si puellae lepidas 
 libenter arrisit? An ignoras, eum masculum et juvenem* 
 esse,'' vel certe jam quot sit annorum oblita es ? An quod 
 eetatem portat bellule,^ puer tibi semper videtur ? ^ Mater 
 autera tu, et praeterea cordata mulier, filii tui lusus semper 
 explorabis curiose, et in eo luxuriem culpabis, et amoics 
 revinces, et tuas artes tuasque delicias in formoso filio re- 
 prehendes? Quis autem te Deum,^ quis hominum patietur,^ 
 passim cupidines populism disseminantem, cum tuae domus 
 amores amare^ coerceas, [110] et vitiorum muliebrium'' 
 
 familia, et fiagitia Cupidinis, jam non nominandi mei filii. Turn ilia scientes ea, 
 qncE facta fuerant, sic aggressic sunt demulcere infestam iram Veneris : Quid /nn- 
 tum peccavit tuus natus, domina, ut relucteris obstinata mente ejus gaudiis, et tu 
 cupias etiam perimere illam, quam ipse amat 1 Quod vera delictum ipsi est, rogamus, 
 si venusta puella plucuit ejus animo? An nescis eum esse marem, et juvenem, ant 
 certe ohlitane es quot habeal atuios? An quia sustinet venuste atutem, tidetur tibi 
 semper puer ? Tu vero, qua es ipsius mater, et iiisuper prudens fa-minn, an semper 
 obserrabis curiose oblectamenta tuifi.lii, et in illo vituperabis libidinem, et condem- 
 7iahis amores, uc redargues in pulchro filio tuas artes, et voluptates ? Quis vero ex 
 Diis, aut quis ex Iwminibus fcret te spargentem amores ubique per populos, cum 
 ipsos amores tua domus reprimas severe, et eis claudas publicum officinam vitiorum 
 
 * Foeminas, qnas tibi ob scelera sorores appellaie non licet.' Oud.—l Gnanc. 
 Rom. ignara;. Elmenli.— 8 Vitiosc Oxon. talem domiyiam rel, Fux. domina 
 inquit del. Mox vt deest D'Orv. Oi/f/.— 9 Malini cum Ms. perlinuci. Sciopp. 
 in Synibola. Alii, pertinaci. Elmenh. — 1 Ed. Vic. impingues. Oiid. — 2 Pitli. 
 ille quoque dil. Id. — 3 Ms. Fiil. Quod autem istius. Pal. Quod autem damns 
 isti. Wow. Sciopp. in Synibola. B. M. Quod autem damusisti. Piitean. Istic 
 fort. Brant. — 4 Dele tS juvenem ex Flor. Elmenh. — 5 Oxon. vetule. Fux. 
 
 Guelf. sec. vellule. Oud, — 6 Semper videtur. Pal. Fux. supur. Id.— 7 Quis 
 nulem Deum. Tnx. Quis a. te Deum. Roaldiis. B. M. Quis autem te Deum. 
 Putean. Te recte addunt Mss. plerique mei quoqne cnni Edd. ante Basileen- 
 ses, item Elmenh. Scriv. Flor, Oud.— 8 Pal. patientur. Id.— 9 Pal. popidi. 
 Bert, deseminantem. Id. — 1 Bert. a. amore. Male. Elmenh. — 2 Fux. pub. 
 
 NOTiE 
 
 odium, et calcata sanguinis fcedera, Th juvenem Pricaeus frustra solicitat. 
 
 sorores appeliare non licet.' Opponitur bic non scni, sed puero. 
 
 * Ignaree quce gesla sunt] Scribe Moxenim: 'An, quod aetatem por- 
 
 gnara. Mox enim ipsae rem omnem tat bellule, puer tibi semper vide- 
 
 iiarrant. tur?' 
 
 >> Eum masculum et juvenem esse} ? '^ Vitiorum muUebrium] Consuctudi-
 
 METAMORPilOSEON LI 13. V. 377 
 
 publicam'' praecludas officinam ? ^ Sic illas metu sao;ittarum, 
 patrocinio gratioso ' Cupidini, quamvis absent!, l)landieban- 
 tur. Sod Venus, indignata ridicule tractari suas injurias, 
 prajversis illis, alte rursus+ concito gradu, pclago viani 
 capessit.^ 
 
 faemincnrum? Sic ilia adulabantur officiosa dffcnsione Cupiilini licet uhsenti, for- 
 midine telorum ejus. At Venus, graciter ferens quod ageretur joculariter de suis 
 coutumeliis, relictis illis post terga, contendit ad Oceannm cestigio iterum vehenien- 
 ter accelerato. 
 
 prcEc. ticinam. Roald. — 3 Veteres editiones, glorioso. Colviiis. Generow. 
 Fnx. glurioso: et Aid. Ita lociitus Imp. in I. Advocati Cod. de Advocat. 
 diverso. Jiid. Roald. Gratioso. Aldus, glorioso. Elmenh.— 4 Vir doctiis ad 
 maig. Ed. Colv. conjecit alterorsus ex lib, ix. p. 19G. Ed. Pr. Sed ibi altrot- 
 sus legendiim videbiimis. Grid. — 5 D'Orv. compescit. Id. 
 
 NOTvE 
 nis cum miilieribiis. ^ Publicain] Quam omnibus aperis.
 
 APULEII MADAURENSIS 
 
 METAMORPHOSEON 
 
 LIBER VI. 
 
 Interea Psyche variis jactabatur ' discursibus, dies noc- 
 tesqiie^ mariti vestigationibus inquieta, animo tanto cupi- 
 dior, iratiira licet, si non uxoriis' blanditiis lenire, certe 
 servilibus precibus propitiare. Et, prospecto templo quo- 
 dam in ardui montis vertice, Unde aiitem, inqiiit, scio, an + 
 istic mens degat doraiuus ? Et illico dirigit citatum gressum, 
 qua defectum prorsus assiduis laboribus spes incitabat et 
 votum. Jamque, gnaviter emensis * celsioribus jugis, pul- 
 vinaiibus^ sese pioximam^ intulit. Videt spicas frumen- 
 
 Inierim Psyche as^ehatur diversis crroribus, anxie intenta diebus ac noctibus 
 indagatmii sui cojijiigis, eo magis exoptans animo eiim quamvis ivfensnm plitcare 
 saltern serviWius supplicutionibus, si non posset demukcre blandinientis uxoriis. 
 Et visa qiwdam delubro in cucumine excclsi montis. Quid autem novi, inqtiit, num 
 mens dominus ibi habitet 1 Et statini contendit illuc gressu festino, quern penitus 
 debilitutum continuis laboribus spes et desiderium accelerabant. Et, allioribus 
 culminibus jam strenne superatis, accessit proxime ad lectidos Numinis. Cernit 
 
 1 Pa], jactabar. Oud. — 2 Non compaiet to oue in Ms. Pith. Edd. Bero- 
 aldi, ac Bas. pr. uti ali!)i dicitnr ' equis, viiis/ et similia. Sed Rlsstis stan- 
 diini. Id. — 3 Uxoris. Lego, uxoriis. Elmenh. — 4 Unde autem scio an. Ber. 
 Ed. undeaut. Male. Vide Pile. Pro an in M. Bas. pr. ais. Oud. — 5 Male 
 Pith. Edd. Viccnt. Jnnt. pr. Aid. graviter. Fiix. Giielf. nariter: et Ms. 
 D'Oiv. enursis. Vide ad lib. i. p. 2. ' Post ardua niontiiim eniensa.' Id. — 
 
 NOT;E 
 
 » Pulvinaribus} Lib. iv. ' Ptilvina- Notas nostras, 
 jiia proteriintur:' ad quern locum vide
 
 APULEII METAMORPHOSEON LIB. VI. 379 
 
 tavias in acervo, et alias flexiles^ in corona: et spicas^ 
 hordei videt. Eiant et falces, et operag messoria? mnndus^ 
 omnis;'' sed cuncta passim jacentia, et incuria confusa, 
 et/ ut solet, asstu laborantium manibus projecta. Hasc ^ 
 singula Psyche curiose dividit, [HI] et discretim ^ reniota 
 rite componit : rata scilicet, nullius Dei fana et^^ caerimo- 
 nias negligere^ se debere, sed omnium^ benevolam miseri- 
 cordiam corrogare. Ha^c earn solicite sediiloque curan- 
 tem/ Ceres alma^ '^ deprehendit: et longum exclamat^ pro- 
 tiniis : Ah,' Psyche miseranda ! totum per orbem Venus 
 
 aristasfrumenti coaggeratas, et alias implexas in corollam ; conspicit quoqiie arisfas 
 hordei: erant etiam iwvacnlcp, et nmne histrumentum mcssiiim ; verum omnia jace- 
 bunt liiuc inde permixta ex negUgentiu, et abjecta tnimibus astuantium calore., sicut 
 consnevit fieri. Psyche separat hcec cuncta studiose, et seorsim dicisa rccte ordinat: 
 putans jiimiritm mtUius JSutninis templa et sacra sibi esse negUgenda, sed benevo- 
 lentinm et miseralionem cunclnrum esse implorundam. Alma Ceres offendit ipsam 
 procuratUem ea anxie et diligenter, et statim exclamat eininus: Ah, Psyche infclix ! 
 
 G Veiiiis scribi piitabam : proximis. Colv. — 7 Flexibiles. Ms. flexiles. Sciopp. 
 in Synihola. Flexiles. Pa\nt. fiuxibiles. \i\\cau\us, flexibiles. Elmenli. Ti- 
 buli. lib. I. Eleg. i. Idem in Add. — 8 Aliquamlo «</;Ji(Zas legendiim hie esse 
 me (lociiit Gronovius. Et recte. Plin. 1. xviii. c. 30. 'Hordei stipulam bu- 
 biis giatissimam servant.' Toll. Nee niiiii displicet. Oud. — 9 Modus. Non 
 male emendasse videri potest Gulielniius olim meus : inundus. Nam Noster 
 Apol. I. ' Qiioniam, ut res est, niajus placiilum deeernis, speculum philoso- 
 plio, qnam Cereiis mundum profano videre.' Colv. Fux. mundus : quod 
 pcrplacct ctiani, quanivis rectius vuliiata lectio. Roald. P'ulv. et Pal. 7min- 
 dits, Vere, quod et alii conjecerant. Wotv. Hariolatus fuit Janus Guliel- 
 mius, Gerniania; olini nostras ocellus, duni rescripsit, mundus. Nam et ita 
 legitur in Fulvii oodice. 3Iu?idus igitur significat id, quod Cicero instrumeii- 
 tum vocare solet ; hoc est, apparatuui, instructum, ornatum, ike. Idem 
 Apul. Apolog. 1. p. 2.'i7. ' Majus piaculum dec. sj)eculum phil. <|uam in Ce- 
 reris mundum prof, vid.' Sciopp. in Symbola. Mundus. Sic Fulvii liber. 
 Pal. et Flor. quemaduu)duni etiaui Gulielniius divinavit Vcrisiniil. l.iii. c. 13. 
 Ill Rom. Aldo, et Vcnet. est modus, in aliis jminus. INIale. Elmenli. M. mun- 
 dus. Putean. — 1 Desideratur el in Oxoii. Oud. — 2 Edd. pp. Ber. Junt. pr. 
 Aid. Colin. Has. (^olv. Vulc. de more. Hie : et statim Ilic earn pro Hcec earn. 
 Id.— 3 Pal. Gnclf. discrete. Id.— 4 Copula deest Mss. D'Orv. Pith. Fux. 
 Giielf, Pal. Gxon. et Edd. O. ante IJas. sec. et Colv. In Junt. post, est 
 carimoniis. Malleni, si qui<l niiitandum, rescribcre, /uno c. Id. — .5 Mss. plc- 
 riqiie, et Edd. Colv. Vulc. Wow. Pric. ncgleg. Vide ad Ca;s. Sallust. Liv. 
 ct alios. Id. — Exiilaiit ra srd omnium a Palat. Uenevotentiam Pith. liene- 
 tolcnliam et miser. D'Orv. Id.— 7 Pal. curanle. Pio eam in Pith, aiitem. Id. — 
 8 Pravc desideratur alma in Ed. Itas. pr. Id.— 'J Reg. Fux. Guelf. Pal. 
 
 NOT./E 
 
 *' Opera messorire nuindus omnis] In- '■' Ceres alma] Propriiim Cercris 
 strumenta, quibus uluntur nicssorca: iiriOtTov 'alma,' quod frugibus mor- 
 falccs, rastra, <Sfc. talcs alat.
 
 380 APULEII 
 
 anxia disqnisitione tuiim vestigium furcns* nnimi rcquirlt : 
 tequc ad extremiim suppliciuni expctit, et totis numinis sui 
 viribus nltionem flagitat.^ Tu veio rerum mearum tutelam 
 nunc geris, ct aliud quicquam cogitas, nisi de tua salute 'T 
 Tunc Psyche pedes ejus advoluta, ct liberi fletu rigans 
 Deae vestigia, humumque verrens crinibus'' suis, multiju- 
 gis''- precibus editis veniam postulabat:^ Per ego te*^ fru- 
 giferam tuam dexteram istam deprecor, per laetificas^ mes- 
 sium ca3rimonias, per tacita secreta cistarum/*^ et per^ fa- 
 mulorum tuorum draconura pinnata curricula/ et glebae Si- 
 
 Venus, accensa mentem furore, investigat te soUcita indagatione per universam 
 terram: et deposcit te ad stimmmn poenam de te sumendam, ct postulat vi7i- 
 dictam omnibus nisibus suce diviiiitatis. Tu auteni curas res mens, et cogi- 
 tas de ulla alia re, ijuam de tua vita? Turn Psyche, prostrata ante pedes 
 Dea, et pvolucns ejus vestigia lucrymis abundatitibus, ac lergens solum suis 
 capillis, rogabat veniam variis prolatis supplicationihus: Ego oro te per tuam istam 
 manu.m, qute gestat fruges, per sacra messium exhilarantia, per secreta mysleria 
 tuorum canistronimf perque currus alutos draconum tibi famulantium, et aralioncm 
 
 Oxon. Par, D'Orv, exclamavit. Id. — 1 Rom. Am. Elmenli. Ms. D'Orv. 
 Ayn. Pith. Fnx. Guelf. Ain. Pal. Bert. Edd. Ber. Bas. Ain'. Oxon. An. 
 Edd. Vic. Ven. A. Beroaldiis correxit Ah. Oiul. — 2 Palat. /. ut. Dein 
 appctit Pith. Id. — 3 Malini ex Berlin, fatigat. Sciopp. in Symb. et Susp. 
 Lect. 1. IV. Ep. 14. — 4 Oxon. multiragis. Ed. Aid. muUis jugis. Vide ad 
 1. vm. p. 157. ' Mnltivagi easns,' et ' multijnga scatnrigine.' Oud. — 5 Reg. 
 postulat. Id. — C liogi) te. Fnx. Per ego te: quod niihi valde piobatur, et est 
 in Aid. lib. Rould. — 7 Oxon. ktiferus. Pessime. Oud. — 8 Fnx. secreta cist. 
 Roaldns. Secreta. Vulgo, sacra. In cistis occultabantiir orgia Bacchi. Ca- 
 tullus: 'Pars obscura cavis,' &c. Turnebus Adversar. lib. xvi. cap. 14. 
 Lilius Gyraldus Historiae Deornin Syntagm. xiv. p. 414. Elmenh. — 9 Abest 
 Th per a Ms. D'Orv. Fux. ac draconum a Palat. Satis certe illi intelligerentur 
 per 'pinnata curricula.' De draconlbus Cereris omnia sunt pervulgata. 
 
 NOT;E 
 
 ** Humum verrens crinihus] Quod in tis ferebantur. CatuU. Carmine qnod 
 
 calamitatibus factitatuui ad iram Nu- inscribitur Argonantica : 'Pars ob- 
 
 niinum placandam. Claudian. ' Nu- scura cavis celebrabant Orgia cistis, 
 
 minibus votisque vacas, et supplice Orgia, quae frustra cupiunt audire 
 
 crine Verris bumum.' profani.' 
 
 *^ Per tacita seer, [sacra'] cistarum'] ' Draconum pinnata curricuhi] Fabu- 
 
 Arcana Cereris sacra et mysteria in lantur Cererem curru tracto ab alatis 
 
 cistis sen canistris a mulieribiis por- draconibus sen serpentibus vebi so- 
 
 tabantur in solennibus ejus pompis ; litam. Ovid. lib. vi. Metamorphos. 
 
 quae mulieres ideo Kavn(p6poi, canis- ' Geminos Dea fertilis angues Cur- 
 
 triferae, dictae sunt. Quidain Codices ribus adniovit, frffinisqne coercuit 
 
 liabent tacita secreta, quod in idem ora.' 
 recidit. Orgia etiam Bacchi in cis-
 
 METAMORI'IIOSKON LIB. VI. 
 
 381 
 
 culas sulcamina,' " ct currum rapaccm,'' ct tcrrara tenaccm,^ 
 et illurainaruni Proserpinae nuptiarum demeacula, et limii- 
 nosarura filise iiiventionum ' remeacula,'' et cetera, quae si- 
 lentio tegit Eleusinis * " Attica? sacrarinm, miserandae ^ 
 Psyches animae, supplicis tuae, subsiste.''- Inter istara spi- 
 cariim congeriem patere vel ^ pauculos dies delitescam ; 
 quoad Deae tantae saeviens ira spatio^ temporis mitigetur, 
 vel certe mese vires, diutino labore fessae, quietis intervallo 
 
 soli Simli, et curru7n raptoremfilicE lute, et teUurem, qua: relimut ipsam, et descen- 
 sionem Proserpina, enin obscurum ejtis conjugium cckhratum est, et reditum jilice 
 tucE, postqunm repertafuit ad lumen tadurum, et per rcliqua qiice Elensis, sacra- 
 ritiin j^tlico', eclat tacilurnitale, succurre vitce infelicis Psyches, qua tibi supplicat. 
 Sine me latere in hoc acervo aristarum saltern per aliquot dies ; donee crudelis furor 
 tantcE Dece leniatur intervallo temporis, aut saltern mece vires pacta longo labore 
 
 Oud, — 1 Oxon. sulcania, Dein tegi in Regio. Id. — 2 Eleusis, Manuscri 
 Eleusinis. Sciopp. in Symbola. Eleusinis. Al. Eleusis. Flor. 2. Eleus in his. 
 Elmenh.— 3 Berlin, rnrsiis, nt snpra, jlA mis. Pith. Ed. Viceiit. a miser. In 
 Bas, pr. vitiose, miserum dePs. Ond. — 4 Ed. Vicent. et INI. Bas. pr. subsistere. 
 Id. — 5 Abest vel a Bertin. Id. — 6 Aldus insulse, saviens inspiratio. Sidon. 
 Apoliin. lib. iv. Epist. 12. ' Postquatn nostra sensini temporis intervallo ira 
 
 NOT;E 
 
 s Et glebes SiculcE sulcamina] Qiise das dicitiir ad ;Etnee ignes accen' 
 
 Cercri ejusqne filiie ProserpinaB sa- disse, et cum iis orbeni peragrasse 
 
 era erant. Siculi euim arbitral! sunt terrarum. Hinc est quod acccnsas 
 
 has Deas apud se natas fuisse, et ta>das in ejus sacris ferebant. Et 
 
 fruges in Sicilia primuni repertas. hie ' liwninosflR inveuiiones' Proser- 
 
 Nec immerito. Frugum enim adeo piiia; dicuntur, (luoniam ad tcedaruni 
 
 ferax fuit, ut Italia; horreuni dicere- illarum lumen factae erant. 
 
 tur. "> Eleusinis] Urbs Atticiu dicta ab 
 
 •• Currum rapacem] Quo Pluto Pre- Eleusio Regc, qui Ccrercm, filiam in- 
 
 scrpinam rapuit. vestigantcm, bcnigrte excepit hospi- 
 
 ' Terram tenaccm] Qua; Proserpi- tio. Ob cujns rei nicmoriam, sive 
 
 nam, sou potius sementem per cam quia, ut rcferunt quidam, frunienti 
 
 designatam, media anni parte deti- satio a Triptolenio apud Elensin re- 
 
 nct, ex pacto ('crereni inter et Pro- porta est, solcnnia sacra Cercri in- 
 
 scrpinam inito jussu Jovis. stituta sunt ajjud illani urbcni. Per 
 
 I' Demeacula, et, ifc. remeacula] Lib. mulieres ha;c sacra procurabantiir, 
 
 I. ' Frustuium panis, iS.c. mcdiis fau- qiur a cibis abstinentcs jacc!)ant 
 
 cibus inh'dsreret, ac netpie deorsum humi in pampiuis, ' Pcr(iue noveni 
 
 dcnieare,ncque snrsurn remearc pos- noctes Venercm tactusciuc viriles 
 
 s<t.' In vctitis ' numerabant, ut ait Ovid. 
 
 ' Luminosarum filiw invcnlionum] Hinc Ceres Ekusinia dicta est, ct, a 
 
 Cereg, invcstigatura (iliam, d«a» ta;- Ccrere, Cerealis Eleusis.
 
 382 APULEII 
 
 ieniantur. Suscipit Ceres : Tuis quidem lacrymosis prcci- 
 bus ct commoveor, et opitulari cupio : sed cognatae meae, 
 cum qua etiam antiquum'' iljedus amicitiae colo, bonse 
 piaeterea foeminai, malam gratiam subire nequco. De- 
 cede itaque istis a^dibus^ protinus : et, quod a me retenta 
 custoditaque [112] non fueris, optimi 9 consule. Contra 
 spem suam repulsa ' Psyche, et afflicta duplici ^ moe- 
 stitia," iter retrorsum porrigens, inter subsitaj ' convallis 
 sublucidum lucum prospicit fanum solerti fabrica striic- 
 tum:''^ nee ullam vel dubiam spei melioris viam volens 
 omittere/ sed adire cujuscuraque ^ Dei veniam, sacratis 
 foribus proximat. Videt dona speciosa,^ et lacinias auro 
 literatas, ramis arborum postibusque suflixas; quae cum 
 
 reficianticr spatio quietis. Ceres respondet ad hcec : Tucb quidem preces mixla: 
 Jietibus movent me, ct vellem tibi auxiliari, sed non possum incurrere in offen- 
 sionem mecc consanguinea', cum qua conjuncta sum nexu veteris amiciticc, et qua; 
 insuper est proba mulier. Abi igitur actutum ex hociemplo: et puta actum esse 
 tecum a me clementissime, quod non retinuerim te, nee asservavcrim. Psyche rejecta 
 ■praler spem suam,et confecta gc minato maerore, cum remetiretur viam retro, videt in 
 sublustri nemore vallissubjacentis templum a-dificatum opere arlificioso : cumque nol- 
 let negligere vllam viam spei melioris quamvis aiicipilcm, sed implorare rnisericor- 
 diam cujusvis Numinis, accedil ad sacras vulvas. Cernit imigni pretii donaria 
 et vestes i}itextas aureis Uteris, appe}isas ad ramos arborum et ad pastes templi, in 
 
 defrerauit.' Elmenh. — 7 Ms. antiquatum. Sciopp. in Symbola. Oxon. a m. pr. 
 auctum. Ab Ed. Flor. exiilat perperam. Magnain vim hie antiquum habet. 
 Firmiores eniin et sanctiores sunt aniiritiBe anliqiia>, sed iion antiqnalac. In 
 Valat. Fnx. feed, aiitiq. Oiid. — 8 Fiix. rftefcws. Oxon. pedibus. Quod intelli- 
 geudiini esset SsiktikSis, sive meis, qiiibus advoliita jaces. Argutiiis opiiior, 
 qiiam verins. Id. — 9 Flor. optime. illmeiih. Item Reg. Fiix. Pitii, Gnelferb. 
 Oxon. Palatin. D'Orv. Male. Vide Ber. et Piic. Oud.—l Oxon. depulsa. Id. 
 — 2 Et Sciiv. Amst. duplice. Id. — 3 Berlin, subdita. Sciopp. in Synib. — 
 4 Fabri constructum. Miror, riir mntare snstinnerint antiquissimam omnium 
 exemplariiini iectioneni : fabrica structum. Wovrei-. Enimvero minime tole- 
 landnm bic soninuni nobis dormitavit Colviiis. Qnidni enim lectionem le- 
 tinuit Aldini codicis : /airjco structum? quomodo et in Bertiniano legitnr. 
 Sic pag. 73. ' Honea sublimi fabrica perfecla.' Et pag. 190. ' JMons sii- 
 blimi instructus fabrica.' Et pag. 92. ' Ciirrnm sublimi fabrica polituri!.' 
 Sciopp. in Symbola. et Siisp. iv. 14. Fabrica constructum : Flor. et Bert. 
 instructum. Eimeiiliorstins.— 5 Mss. D'Orvill. Palat. Giielferbyt. obmitt. 
 Oudendorp. — C Pith, cujusque. Idem. — 7 Fux. pretiosa. Koaldus. Ms. Fulv. 
 
 NOTiE 
 
 " Duplici moestitia'] Scilicet, ob me- Cereie passa erat. 
 turn Veneris, et repulsam quam a
 
 METAMORPHOSFON LIB. VI. 
 
 383 
 
 gratia facti° nomen Dea?, ciii fuerant dicata/ testabantur. 
 Tunc genu nixa, et manibus aram tepentem 9 amplexa,'' 
 detersis ante laciymis/ sic apprecatur: Maani Jovis ger- 
 mana et conjuga : ^ sive tu Sami,' '^ quae querulo + partu 
 vagituque et alimonia ^ tua gloiiatur/ tenes vetusta delu- 
 bra : sive ^ celsae Carthaginis/ quae '' te virginem vectura 
 leonis coelo commeantem * percolit, beatas sedes frequen- 
 
 quihus nomen qiioque Deep, cui consecrata fuerant, erat scriptitm cum cottfessione 
 beneficii accepti. Tunc fulta genu, et apjirchensa manibus ara ndhuc tep'uht, sic 
 orat, ahstersis prius Incrymis: Soror et vxor suntmi Jocis : sire tu habitas in anti- 
 quis templis Sami, qucBJactat honorem tuorum nataliuiu, et vagitus tiii lamentabilis, 
 et tui 7iutricafus ; sive iiicolis fortunata loca altcc Cartliaglnis, qua: udorat te tir- 
 ginem ascendentem in caluni vectione leonis ; sive praes Claris muris Argivorum 
 
 pretiosa. Sciopp. in Symb. — 8 Oxon. a m. pr. Dei c. /. cunta d. D'Orv. 
 fuerat. Oiid. — 9 B. M. repenle. Ptitean. — 1 Fiix. manibus: ohSei' opi^w. Ro- 
 aidus. — 2 Palat. Fux. Guelferh. conjugaque, Oud. — 3 Sana Oxon. a in. pr. 
 Sana Pitli. Id, — I Flor. querula. Bert, partuque et alimonia, delcta voce 
 vagitu. Elmenh.- — 5 Palat. Guelf. altim. Ond. — 6 In Par. tamve. Id. — 7 
 Quam. Fux. quce. Roaldus. Scil. vitiose in Ed. Bas. est quam, Oudendorp. 
 
 NOTiE 
 
 QutE cum gratia facti, ^c] Ovid. 
 Amonini lib. ii. Eleg. 13. votimi Isidi 
 pro Corinnaj salnte faciens: ' Ipse 
 feram ante tuos niunera tola pedes : 
 Adjiciam tituliim : Servata Naso 
 Corixna: Tu modo fac titulo mune- 
 ribu.sf|iie locnn).' 
 
 p Manibus aram tepentem amplexa] 
 INIos siipplicum et noxani promerito- 
 rum, ut ad aras tani|iiani ad asyliun 
 confugerent, easqiie amplertcrentnr. 
 Vide Plant. Mosteil. ot Riidentc. 
 Terent. Heatitontimor. Cic. pro Do- 
 mo sua. Tepentem] Igne sacrilicio- 
 rinn in ca paiilo ante peractornin. 
 
 '1 Sami] Sanios Insula in IMaii Ica- 
 rio, Junoni sacra. ' Partiicniani' Stra- 
 bo vocatam fuisse ait a Partlicnio 
 fluvio. Varro et Lactantius (niagis 
 ex hujus loci sentcntia), co (juod 
 Juno adiuic virgo et a primis suis in- 
 cuuiihuiis educata in ea fiierit, donee 
 Jovi iiuberet. 
 
 •■ QueE querulo partu, £fc. glorialur] 
 Dicebant enim Samii Junonem apnd 
 se nataui ad Imbrasum fluvium. Un- 
 de et Imbrasia est appellata. 
 
 * Celsw Carthaginis] Virgil, lib. iv, 
 jEneid. ' Tu nunc Carthaginis alta; 
 Fundanienta locas.' 
 
 Carthaginis] Hujus situni et origi- 
 neni babes ^neid. i. ' Urbs anti()ua 
 t'liil, Tyrii tenuere coloni, Carthago,' 
 &c. 
 
 ' QuiE te virginem vectura leonis coelo 
 commeantem, ^c] Innnit procul dubio 
 Crelestem, Carthaginis Nunien, (|uam 
 pirmulti tanien non Jiuioneni, srd 
 C ybelen, aut \'cncreni fuisse oxisti- 
 niarunt. Stat. lib. x. 'I'liebaid. ine- 
 niinit Junonis picta^ in vcste, qua 
 ejus staluaui vclarunt Argolica^ nia- 
 tres : ' Ipsa illic niagui thalanio de- 
 sponsa Tonantis, Ex|)ers conjugii, et 
 tiniidc positura pudoreni, Luniine de- 
 inisso pueri Jovis oscuia libat.' Fuit
 
 384 APULEII 
 
 tas: * sive prope^ ripas Inachi," qui te jam nuptam Tonan- 
 tis, et reginam ' Dcariim mcmoraf, inclytis Argivornm pre- 
 sides moenibus : '" quam cunctus "■ Oriens Zygiam' " vcnera- 
 
 juxta ripas amnis Inachi, qui celebrat (e jam uxorem Jovis et reginam Dearum : 
 quam omnesnationcs Orientates colunl .lub nomine Junonis Zygite, et omnes Ocei- 
 
 — 8 Reg. Fnx. frequentans. Idem.— 9 D'Orvill. sou Is p. Palat. Fax. Guel- 
 ferbyt. Oxon. Par. sen es p. Par. sive es p. Reg. seu et p. An voliiere 
 ctiaml An potiiis es intnisenint, postqiiam exciderant ilia, incl. Arg. 
 pras. man. ut statini videbimus ? [Vid. Var. Not.] Janichi Fiix. Id.-^l 
 Aldus, Regiam. Male. Elmenh. — 2 Berlin, tutus: forte, totus. Sciopp. in 
 Synib. et Siisp. lib. iv. 14. At cunctus servant bene Mss. ceteri. Oud. — 
 3 Veriiis piitat Lipsius S^Jri(lm. Certe Jiinonem nomine Deap Syriae in Ori- 
 cnte cultam satis testatur Lucianus : qui templnm ipsins Hierapoli Syriae 
 civitate Inculenlum desciibit. Assentitnr Appianus Partbicis : Kalrhxp^- 
 fiara rrjs if 'lepa -rSXei 0eoD (rTaQ/ioTs koL rpvTavats ixeTax^^P^^o/xevos eirl iroWks 
 7]ixepas, eiriypd<piiiv St Kal S-fj/xots koI Swaarats aTpo/riunwv KaTa\6yovs, e/ro avals ap- 
 yvpiov SiS6vTas, r)56^ei Kal Karecppovelro. yivirai Se irpwrou ainia ar)p.iiOV kirh t^s 
 0€oD TaiTTTjj, %v 01 (x\v 'A(ppoSiTrtv, ol 5e"Hpoj', ol Se ras apx^s Kal cnripfiaTa Train v 
 4^ vypciv irapaffxovcav ahlaf Kal (pvcriv vofxi^ovaiv. Memiiiit etiam Imjns Divje 
 poeta vetns Epigranimatinn Graecoriim lib. vi. Aal/xopiTrj 'Zvpiri r'bp.a.r-riv rpi^tv 
 'HAi<{5u>pos aUtvov iv vrjov toD5' tdero ■KpoBvpois. Rete illi dicat, ut cui etiam 
 piscibiis sacrificatum Lucianus, et apud Atlienaeum Mnaseas, scribunt. Lo- 
 cum Appiani nobis idem suppeditavit flos Belgicse nostra^ Lipsius, ad fiiman- 
 dam suam super hoc loco conjecturani. Colv. Zygiayn. Sic Manuscripti om- 
 nes, idque perperam a Lipsio Elect, lib. ii. cap. 21. in Syriam niutatum. 
 Juno Zygia Latinis est Jiiga Juno, ut recte advertit vir ditfusae lectionis, 
 Lilius Gyraldus, in opere arduo de Diis Gentilium Synt. 3. fol. 115. Diony- 
 sius Halicarnassaeus in prapceptis nuptialibus fol. 35. Zevs yhpKal "Hpo, -rrpu- 
 roi f ei/yi'ui'Tes Kal ffvvSvd^ovrfs' oi/Tto rot d filv Kal irar^p \a\uTai ■wavrusv r) Se ^vyia 
 airh Tov ^evvvvai rh 6ri\v tm &ppevL' Kal airh tovtuv tuv @ewv, Kal 6 rS)v Xoittoiv 
 Qeicv xop^s irapriXOev ei$ r'ov ^lov tSsv iirtcp-q/xiCTdiVTCcv to?s ydnois, ya}jcr)Kiwv re Kal 
 yeveOXioov ovrons ovo^a^ofitvaiv Kal 'dri 6 ydfj.os airios rov re ovopLa(rQi]vai tovtovs rovs 
 ©eovs, KalTiixaadai' avfv yap rcHv yd/j-wv ovSe tiv al Tljxai tovroiv wapri\6ov eiy a.vdpui- 
 T^ovs. Hinc recte lib. ii. ' Cantum tibiae Zygiae' Beroald. nuptialem, inter- 
 
 NOT^E 
 
 etiam apud Hermionem urbem tern- tcniplum dicatiim Junoni fuisse jtixta 
 
 plum Junonis rrapOivov, teste Ste- Mycenas, Argivis Mycenaeisquecom- 
 
 pliano. mune; in quo fuerunt simulacra Po- 
 
 " Prope ripas Inachi] Inacbus, lio- lycleti manu, pracstantissimo artifi- 
 
 die Planizza Sopliiano, fluvius estPe- cio. Utraque urbs in Junonis tntela 
 
 loponnesi, per agrum Argivum fluens fuit. Hinc Horatius: ' Plurimus in 
 
 in Sinura Argoiicum; sic dictus ab Junonis bonorem Aptum dicet cquis 
 
 Inacho, Argivornm Rege, a quo Ar- Argos ditesque Mycenas.' Vide lib. 
 
 givi ipsi Inacbidae appellati sunt. x. Thebaid. Stat. 
 
 " Inclytis Argivorum prcesides mani^ " Quam cunctus Oriens Zygiam, Sfc.1 
 
 bus] Pausanias scribit apud Argivos Sic etiam locum banc Apuleii citat 
 
 templum fuisse Jiiuonis Antbidc, id Lyl. Gyraldus Syntagm. m. Lip- 
 
 cst, FloridiE. Auctor est Strabo sius legendum putat 6'i/»(ajn, non Zy-
 
 METAMORPHOSEON LIB. VI. 
 
 385 
 
 tur, et oranis Occidens Lucioam ^ appellat : sis meis extre- 
 mis casibus Juno Sospita/ meque, in tantis cxantlatis ^ 
 laboribus clefessam,4^ imminentis periculi metu libera. Quod 
 sciam, soles praeguantibus periclitantibus ultro subvenire. 
 Ad istum modum supplicanti statim ^ sese Juno cum totius 
 sui numinis augusta dignitate prgesentat, et protinus, Quani 
 vellem, inquit, per fidem'^ nutum nieum precibus tuis ac- 
 
 dentdles nominant Lucbuim : esto mihi in mea maxima niiseria Juno conservatiix, 
 et me,f)itii;aluvi tut laboribus, tjuos superavi, cxsoIkc timurc insluntis discriminis. 
 Quantum scio, consucvisti ferre libentcr opem gravidis muUeribus posilis in peri- 
 culo. Sic oranti Juno offcrt se repente cum vencranda majcstalc omnis suw divini- 
 talis. Et staiim, Quam cuperem, inquit, o Psyche, inclinare meum facoiem in 
 
 pretatiir, Elmenh. — 4 Meque in t. exanclutis I. defissam. In Editione Parisi- 
 ensi exciulere deftssam: id(|iie n>elius (iit mea feit opinio) (juadrabit, si le- 
 gerimws,, 7ieque jam tantis exunclatis laboribus defessam : quoniodo ego eiun 
 locum aiitea de conjecliira conatus erain constitueie. Stewech, In tantis, 
 ^c. Sic hoc dictiiiii, ut supra lib. ii. ' Senex gravis in annis :' et ' Vinuiii in 
 aetate jjietiosuni :' et iii). iii. ' Tantiilo trieniiio major in aetate.' Emenda- 
 vimus etiam lib. viii. infra : * In hebeti pigrilia fero( cm.' Itaqiie iiunc locum 
 ne soliciteinus. Colv. Fortasse et ita apud Ulpianum 1. iii. D. de S. C. 
 Syllaniano : ' Si quis in gravi valetudine atfectus.' Brant.— 5 Th staliin non 
 est in Bertino, ut et Fsijche in seqnenti versu. Elmenli. Uucinis circumscrip- 
 sit Th staiim Scriverius. Oud, — G Psyche. Flor. per fid<;m. Ehuenb.— 7 Tunc 
 
 NOTiE 
 
 giam ; Junoneni enim sub nomine cinae tameu nomine Dianam nonnulli 
 
 DeaK Sj'riic in Oriente cultam ftii>se, intellexcrunt. Inter hos Virgil. ' Cas- 
 
 teste Luciano, qui tcmplum ipsius ta, fave, Lucina ; tuns jam regnat 
 
 luculenluniHierapoliSyria'describit. Apollo.' Vide Horat. in Carmine 
 
 Si Zj/g-i«m retincHS, per 'Orientem' Siiculari. iitn'ci ElAeidvtau "ApTf/xtv 
 
 intelligendi erunt Gnjeciac populi, ad nominant. 
 
 Orientem Italiai positi, apud qiios 
 Juno Zuyta ct Ziryir) dicta est, anb rov 
 i^icyvvfai rlj QrjXv ry 6.ppivi, quod ficnii- 
 nam mari conjiingcret. Eiiit et llo- 
 ni'iC ara Juga^ Junonis in vico Juga- 
 rio, inde dicto, ut refcrt Festns. 
 
 > Omnis Occidens Luciuam] Et Lu- 
 cetiam ; quod nascentibus luccm tri- 
 buerct, vel, ut vult Plinius, a luce, 
 in quo liomae condita erat Lucina; 
 
 ' JunoSospila'] Hoc coguomine Juno 
 in Lanuvino munici|)io colebatur, cui 
 omnes Consules sacrificare necesse 
 erat, ut docet Cicero pro Mura'na. 
 Livius, 1. VIII. rcfert Lanuvinis civita- 
 tem datum, et Sacra sua reddila, ea 
 conditionc, ut anles lucusipic Sospitic 
 Junonis connuunis Lanuvinis niunici- 
 pibus cum I'opulo Romano esset. Sic 
 dicta est a vcrbo ' sospilare,' quod 
 
 i;des. Prius etymon taiigit Ovidius est, salvum pncstare. 
 lib. 111. Fastoruui : ' Dicite : Tu no- '' E.rflj(</(i<w] ' Exantlare ' sive ' ex- 
 
 bis luc'tu, Lucina, dedisti ; Dicite : anclare ' Festo, cxliaurire, est. No- 
 Tu volo parluricntis ades.' Per nio praterca, perpcti, vol superare, 
 ' Occidcntem' intelligc Ituliani. Lu- qui seiisus C8t Inijus loci. 
 
 Delph. et Var. Clus. Ai>ul. 2 B
 
 386 APULEII 
 
 com mod arc: '' sed contra voluntatcm Veneris, niinis mepe/ 
 quam filifc semper dilexi loco, prasstare me piulor non 
 siuit. Tunc etiam 7 legibus, quee servos ^ alienos profugos/ 
 invitis dominis, vetant suscipi, prohibeor.9 [113] Isto quo- 
 que Fortunse naufragio Psyche perterrita, nee indipisci jam 
 maritum volatilem quiens, tota spe salutis deposita, sic 
 ipsa suas cogitationes consuluit : Jam quae possunt ' alia 
 meis a^rumnis tentari vel adhiberi subsidia, cui ne Dearum 
 quidem, quanquam volentium, potuerunt prodesse sufFra- 
 gia? Quorursum^ itaque, tantis^ laqueis inclusa, vesti- 
 gium porrigam : '^- quibusque ^ tectis vel etiam *5 tenebris 
 abscondita, magnae Veneris inevitabiles oculos cffugiam ?. 
 Quin igitur masculum tandem sumis animum,^ et cassae 
 
 tuaspreces! sed mihi non licet per honestatem hoc facere adversus voluntatem Ve- 
 neris, mew nurus, quam semper amavi quasi filiam. Pralerea impcdior legibus, 
 quce prohibent, ne alieni servi/ugitivi recipiaiitur invitis sids heris. Psyche, ter- 
 rrfacta line etiam calamitate sua; sorlis, nee valens amplius consequi suum conjugem 
 volaticum, jam desperans de salute, sic recogitavit apud se : Qucenam alia auxilia 
 possunt deinceps explnrari, aut applicari meis miseriis, siquidem ne favor quidem 
 Dearum, quamvis cupientium, potuit mihi opitulari? Quonam igitur fer am gressus 
 coarctata tot angustiis? El quibus domibus, quave etiatn obscuritate lecta, potero 
 evitare indeclinabiles oculos niagnce Veneris ? Quidni ergo induis tandem virilem 
 
 •^^■^^^■^.^'^^■^^^■^ 
 
 etiam. D'Orv. Tamen. Pitli. Edd. qdd. et Florid. Turn. Oiid.— 8 Ms. Fulv. 
 perfugas. Sciopp. in Symb. — 9 Reg. Fux. prohibebor. Fiix. fort, quoque. Oud. 
 — 1 Jam q. pnss. Palat. Ipsaque p. Giielf. Ipsamque p. A Bertin. abest a?ja. 
 Id. — 2 Doctissimus juvenis, Josias Mercenis, miliique amicissinms, mavnlt 
 legere, Quorsum. Colv. Emendavimus nos olim, Quorsum, sententia postti- 
 lante. Sed bene quod paribus aniniis nobiscum in eundem sensum concur- 
 rit non ita pridem Jos. Mercerus, adolescens opt. et doctissimus, niihique eo 
 tantnni, quod literas et literarum diligentes complectitur, studio cognitus. 
 Roakl. Quorsum. Flor. Quo rursum. EInienhcHstius. B. Quo miserum ita- 
 que. Puteau. Quorsum Mercerus. Forte rectius legatur, Quoversum vel 
 Quovorsum, vet erixoce. Judicium penes doctiores esto. Bratit, — 3 Ed. Bas. 
 pr. tintis. Oud. — 4 D'Orv. prorigam. Pith, porrigunt. Id. — 5 Copula deest 
 Fux. Id. — 6 Palat. non agnoscit etiam. Id. — 7 Ms. sumis actihus animum, 
 
 NOT^E 
 
 •> Quam vellem, inquil, per, i^c. modare, si per fidem liceret.' 
 
 [Psyche, nutum meum, S^c. accommo' <= Nurus mece'] Nupserat qnippe 
 
 dare\ Pricajus ex tribusMss. reponit : Venus Vulcano, Junonis filio. 
 
 Quam vellem, inquit, per fidem nutum ^ Legibus, quce servos, ^f.] Qualis 
 
 meum, &,x. Quod est, si per fidem est Fabia, de Plagiariis ; de qua in 
 
 liceret; ut lib. iii. 'Quam vellem, Pandectis, lib. XLViii. Tit. 15. 
 parens, jnssis tuis obsequinm com-
 
 METAMORPHOSEON LIB. VI. 387 
 
 speculae rcnuntias fortiter, et ultroneam te dominae tuae 
 reddis, et ^ vel sera modestia sasvientes impetus ejus miti- 
 gas ? Qui 9 scias, an etiam, quem diu quseritas,' illic in 
 domo matris reperias ? ^ Sic ' ad dubium obsequium, im- 
 mo ad certum exitium prasparata, principium I'utuia? secum 
 meditabatur'^ obsecrationis. At Venus, terrenis reracdiis 
 inquisitionis ^ abnuens, coelum petit. Jubet construi cur- 
 rum, quem ei Vulcanus aurifex'^ subtili fabrica studiose 
 poliverat,^ et ante thalami rudiraentum nuptiale munus^ 
 obtulerat, liraae ® tenuantis detrimento conspicuum, et ip- 
 sius auri damno pretiosum. De multis, quss circa cubicu- 
 lum dominaj stabulant, procedunt quatuor candidae colum- 
 
 animum, et constanter deponis vanam spem, teque dedis spontc tuec hero:, et demulces 
 ejus iram tua modestia qimmvis tanhi / Unde scis, an 71oh inventura sis etiam ibi in 
 (cdibus succ parentis ilium, quem taindudum i}ivestii;as ? Sic parala ad obsequium 
 anceps, vel potiusad perniciem indubilalam, recogitabat apttd se exordium dcprcca- 
 timiis. Venus vera, jam repmlians subsidium terrestris investigationis, ascendit ia 
 coelum. Imperat apparari currum, quem Vulcanus ei poliverat curiose opcre solertiy 
 et dedcrut ei donum conjugate ante jirimum usum tori nuptialis, quique erat itisignis 
 damno materia:, quam lima imminuerat , et preliosus ipso detrimento auri. fro- 
 deunt quatuor aibce columba; ex multis, quai nididantur circum cubiculum sua: do- 
 
 ^^^^^^.^^^-^-^^^ 
 
 Sciopp. in Symb. — 8 Abest copula et ab Oxon. Miligam Pith. Oud. — 9 Pith. 
 Que. Pal. Fiix. Quin, Oxon. Quod. Edd. Jnnt. post, et Floridi, Qui scis. Vio 
 an in Fiix. ante. Id. — I Fiigidissinie in Ed. Flor. q. tu q. Turn in Florent. 
 Pith. Fux. est illuc, in Oxon. inire, Hine posset tentari iiivenire. Adi ad f. 
 lib. III. ' Fustem quterens invciiirc.' Prajsertim cum addatur ' in domo 
 matris.' Id.— 2 D'Orv. Palat. Pith. Fux. Guelf. ?r;7eries. Id.— 3 Edd. Her. 
 Bas. pr. Sed. Id. — 4 Bert, meditalur. Elmenh. — 5 Inquisitionibus. Fux. in- 
 (juisilionis. Iloaldus. Ful. et Pal. itiquisitionis. Optime. Woiver. Ms. inqui- 
 ntionis, Verissima lectio. ' Abnuens,' airayopfvovaa, id est, nolens inquirerc. 
 Sic lib. IV. dixeiat: * Tiiel)anis conatibns abiiuentcs.' Sciopp. in Sijmbola. 
 /yiquisilionis. Vuigo, inquisitionibus. Einienhorstins. 15. M. itiquisitionis. 
 Putean. — G Vulcanus. Fux. V. aurifex. Koaldus. Ms. Ful. V. aurifcx subt. 
 ifc. Alius Ms. V. artifex subtili f. s. p. Alibi : fabrifex. Sciopp. in Synibola. 
 V. artifex. Pal, et Flor. V, aurifex. Elnicnli. — 7 Ed. Scriv. pollucrat. Sane 
 polhite. Oud. — 8 ^'ulgalii libri omnes, Luna:. Quod Beroaldiis non absiirde 
 certe cxplirare videtur. Audaculiis bic fui, et conjecturani maxiuii liominis, 
 Lipsii nostii, in ipsnm contcxtuui, ut vocant, adniisi. Si cni vetus loctio 
 niagis anidet, per me licet illnin iei)onat. Colv. Lima'. Ha'C sagacissima 
 est Lipsii nostri oonjcctura, si d Fiilvjauo Ms. consentanca. Sciopp, in Si/mli. 
 Lima:. Ila dim hariolatus fuit Lipsius, quod in niembran. Flur. Icgiiur. 
 
 NOT/E 
 
 •■ Nuptiale munua'] Nempc illud, diat Clermanicns auro,' ut ait Jiivc- 
 * Quod |)riina pro node datur, cum ual. Satyr. \ i. Morgen gehcn V,q\- 
 lance bcata Dacius, et Bcripto la- niani>, unde lex Morganatica.
 
 388 APULEII 
 
 bae,9 et, hilaris incessibus picta colla torquentes/ jugum 
 gemmeum subeunt : susceptaque domina laetae subvolant. 
 Curium Deae prosequentes gannitu constrepenti ^ lasciviunt 
 passeres : ^ et cetera?, quae ' dulce cantitant/ aves, melleis 
 modulis suave resonantes, adventum Deae praenuntiant.^ e 
 Cedunt nubes, et ccElum filiae panditur : ** et^ summus aether 
 cum gaudio suscipit Deam. Nee obvias aquilas vel acci- 
 pitres^ rapaces pertimescit [114] magnae Veneris canora 
 familia. Tunc se protinus ad regias Jovis arces ® dirigit, 
 et petitu 9 superbo Mercurii, Dei vocalis, operae ' necessa- 
 riara usuram postulat. Nee reniiit Jovis coerulum super- 
 cilium.^ ' Tunc ovans illico, comitante etiam ' Mercuric, 
 
 miruE, et, lata gressu sintuintes pictas cervices, supponunt colla jtigo facto ex gem- 
 mis, exceptaque domina suhiolant hilares, Passeres stipantes currum Dece lasciviunt 
 strepero murmure: et reliqua volucres, qucc snaiiter canunt, modulantes duki me- 
 lodia, pr<Bmonent Deam accedere. Nubila diffugiunt, et ccelum patefit sine natce : 
 ac supremus (Ether latiis excipit Deam. Neque argutus famulatus magnte Veneris 
 formidat aquilas, aut accipitr.es prcedatores, quibus occurrit. Tunc protinus tendit 
 recta ad regale palatium Jovis, superbuque petitione poscit, ut liccat uti ministerio 
 sibi necessario Mercurii, Dei pollentis egregia voce. Jupiter aimuit ejus postulatis 
 nictu coerulei supercilii. Turn Venus triu?nphans descendit ex ccelo actutum una 
 
 Vnlgati lunce pra^ferunt, inepte. Elmenh. — 9 D'Orv. Pith. col. Candida. In 
 Fax. prcecedunt. Oud. — 1 Passeratius ad Propertium pag. 622. lib. iv. Eleg. 
 5. legit : torquatcE. Elmenh. — 2 Pal. perslrtp. Oxon. cum strepitu. Id. — 
 3 Pith. quam. Id. — 4 Scribendiimne cantillant? Floridoium i. ' Quod et doc- 
 tissime et gratissime cantillat :' et iv. ' In solitudiiie cantillavit Orpheus.' 
 Colt. MaWm, cantitant. Sciopp. in Symb. et Susp. iv. 14. Cantitant. Vulgo, 
 canticant. Colvius, cantillant. INIale. Elmenh. — 5 Sic Bertinus. Alii, pro- 
 nunt. Elmenh. — 6 Berlin, sed. Oud. — ^7 Flor. aucipitres. Artemidorus : "l6f>a| 
 5e Kot 1kt7vos apnayas Ka\ ArjaTas ffyj/iaivovcnv. 'iepa^ p-iv (pavepovs Kal CfxSo'e X'^pow- 
 Tas.lKT7i'us Si \a.6pa ewiOefievovs. Elmenh. D'Oivill. ancipitres. Oud. — 8 Reg. 
 Fux. cum Ed. Junt, post. Jovis reg. arc. Pith, regiani. Id. — 9 D'Orv. peti- 
 ta. Gell. lib. xviii. c.ip. 3. ' Consensu petituque omnium.' Id. — 1 Oxon. 
 operis. Id. — 2 In eodem, Ne r. J. cernulum s. Acute magis, quam vere. Id. 
 
 NOT/E 
 
 ^ Passeres] Salacissimi, ideoque *• Caelum fili/x panditur'] Veneri, 
 
 merito accensiti Veneris famulitio. quam ex Mythicis multi ex Cceli pu- 
 
 s Et cetera, qucE dulce cantitant aves, dendis in mare projectis ortam fe- 
 
 ^c. adventum Dece preenuntiant] Lib. runt. 
 
 XI. ' Ut canorae etiam aviculze, .Sec. ' Nee renuit Jovis ccerttlum superci- 
 concentussuavesassonarent : matrem Hum] Id est, Jupiter annuit ejus pos- 
 siderum, parentem temporum, orbis- tulatis. ' Cojrulum' porro dicitur 
 que totius dominam blando mulcen- supercilium illud Jovis cuncta mo- 
 tes affamine.' vens, a colore coelij qui color, cum
 
 METAMORPHOSEON LIB. VI. 389 
 
 Venus ccelo demeat/ eique solicite serit verba: Frater 
 Areas/'' scis nempe sororem tuam Venerem sine Merciirii 
 praeseutia nil unquam fecisse : ' nee te praeterit utique, 
 quanto jam tempore delitescentem aneillam neqniverim 
 reperire. Nil ergo superest, quam tuo praeconio praemiura 
 investigationis publicitus"^ edicere. Fac ergo mandatura 
 matures ^ meum, et indicia, quibus possit agnosci, mani- 
 feste designes ; ne, si ^ quis occultationis illicitae crimen 
 subierit, ignorantice se possit exciisatione defendere. Et 
 simul dicens "' libellum ei porrigit, ubi Psyches nomen 
 continebatur, et cetera. Quo facto, protinus 9 domum se- 
 cessit.' Nee Mercurius omisit ^ obsequium. Nam, per 
 omnium' ora populorum passim discurrens, sic mandatae 
 prasdicationis munus exequebatur : + Si quis a fuga retra- 
 here, vel occultam demonstrare poterit fugitivam regis 
 
 cum Mercurio, eique hoc dicit anxie : Frater Cyllenie, non ignoras germanam. 
 tuam Venerem nihil unquam fecisse absque ope Mercurii: nee te fugit, ut arbitror, 
 qiuimdiu jam non potuerim inrenirc latentem famulam. Hoc ergo umim restat, ut 
 merccs perquisitionis ejus publice proponatur tua proclnmatione. Da igitur ope- 
 ram, nt exequaris quamprimum mea jussa, et dare denotes signa, quibus possit 
 agnosci; ne, si quis contraxcrit reatum celando earn prccter fas, possit tueri se 
 excusatione igtiurautia. Et cum dicto tradit ei codicillum, iri quo nomen Psyclies 
 et reli(fua scripta erant. Quo facto recipit se statim domum. Mercurius non 
 defuit obsequio: currens enim kuc illuc per conspectum cunctarum nationum, si^c 
 fungebatur officio prccconii sibi imperati : Si quis possit reducere filiam Regis prO' 
 
 — S Oxon. et. 1(1.-4 Palatin. e coelo d. Fiix, de coclo d. Id. — 5 Arcadi. Ex 
 Palat. Areas. Woweiiiis. Ms. Areas. Sciopp. in Symhola, Arcadi. Alii, 
 Arcwlis. Alii, Areas. Elinenli. — PoUicitus Pith. Oud. — 7 U'Oiv. mature. 
 Id. — 8 Abcst si a Gnclf. Id. — 9 V\X\\. promts. Id. — 1 Malini : facessit. Sic 
 j)ag. 95. ' Ciibituni facessit.' Sciopp. in Sijmb. A\. facessit. Elnicnli. Melius 
 im\\io facessit, <\\\0(i et Scioppio piobatiiin. Brant. Idem vir doctiis ascrip- 
 sit maigini VA. Jiint. post, in (pia fecissit. Vide ad lib. i. pajr. 10. ' Intro 
 facessit.' Oud. — 2 U'Oiv. i'al. de more, obmisit. id. — 3 Omnia D'Oiv. Id. 
 
 NOTiE 
 
 sudum est, Cflcmleus esse solet. ex Jove et Dione, ut jam nionui. 
 
 I* Frater Arc. [Arcadi] Melius Wo- ' Sororem tuam Venerem sine Mer- 
 
 wer. et Pricaens ex Mss. Frater Ar- curii prascntia nil unquam fecisse] Mer- 
 
 cas. Mercurius a Cylleiio, montc y\r- ciirius (piippc dolis cl I'uitis pni'cst, 
 
 cadix,in f|uo cum Maia Jovi pei)erit, sine quibus vix gcrunlur Veneris ne- 
 
 Cylleniiis et Areas cognominatus est. golia. 
 
 l-'ratrcm funi Venus vocat ; oria enim '" Et simul dicens] Griccum est, /col 
 
 ct ipsa, juxta nonnullos Myliiologos, dixa Keywv.
 
 300 APULEII 
 
 filiam, Veneris ancillam, nomine Psychen, conveniat retro 
 raetas Murtias^"^ Mercurium praedicatorem, accepturus 
 indicinae ^ nomine " ab ipsa Venere septem savia 7 suavia, 
 et unum blandientis appulsu ^ linguae longe mellitum. Ad 
 hunc modum pronuntiante Mercurio, tanti praemii cupido 
 certatim omnium mortalium studiura arrexerat.9 Quae res 
 nunc ' vel maxime sustulit Psyches omuem cunctationem. 
 Jamque ^ fores ejus^ dominae proximanti occurrit una de 
 
 fugam, nomine Psychen,famulam Veneris fugient em, aut indicare lateniem, adeut 
 Mercurium ■pracoHem pone metas 31urtias, accepturus pro indicio ub ipsa Venere 
 septem dulcia oscula, et unum perquani suavissimum contactu Ungues abhlandientis. 
 Mercuric luec proclamante, desiderium tantts mercedis excilarat cum ccmulatione 
 diligentiam omnium hominum : quod unum vel pracipue tunc ubstulit omnem dubi- 
 tutionem ex animo Psyckes. Cumque accederet ad januam su(b lierip, Viia ex ancil- 
 
 — 4 Oxon. exequiehatur. Id. — 5 Exnlat Murtias a Bertin. Martins Oxon. 
 Ed. Junt. post. Aliee ineptius Murltias. De Mm tiis metis et Venere Mur- 
 tia vel Murcia vide etiam Beroaldnm, et Sigon. aliosqne ad Liv. lib. i. cap. 
 33. Id, — 6 Indicii. Fux.indicicB. Lego, indicince. Aniat L. noster verba illo 
 modo inflectere, ut ' furatrinam' pro fiirto ; infra pag. 485. ' Fiiratrina fa- 
 cili.' Et alibi, ' Fiiratrinae conjugalis accommodaret rudinientiim.' Qiiin et 
 verbo ' indicina;' alibi iisus,nempe p. 630. ' f)b indicinae praemium' (1. vii. 
 p. 149.) Ronld. — 7 D'Orv. ex more sahia. Pal. Guelf, casia rorrupte. Ed. 
 Vulc. sec. suavia savia. Oiid. — 8 Appulsum. Kestitne genuinam lectionem ex 
 Cod. Fiilv. appidsu. Wowerius. Ms. appulsu. Rectissime. Septem basia 
 enint suavia, sed unum erit longe niellitissimum, quod fiet lingua in os alte- 
 I'ius ininiissa, quod osculi genus aliis ex usu, milii ex Plauti alioiumque lec- 
 ttone notum est. Sciopp. in Symb. Appulsu praebent etiam D'Orv. Fnx. Oxon. 
 et alii cum Edd. Junt. post, et Wowerium sequentibus. Vide ad 1. v. p. 100. 
 ' Appulsu palniulae.' KaTay\uTTi(rfj.a Gra^cis tale vocatnr oscidunu Plura 
 vide aptid Beroald. et Pricffinm. Oud. — 9 Palat. Oxon. arrepserat. Guelf. 
 arrepserel.l(]. — 1 Consonans magis magisque significans visum, unica. Stewech. 
 Nunc addit Auctor, quia jam ante banc promulgationeni Psyche se dominae 
 Veneri reddere constituerat pag. 113. ' Unum ' pra?cedit, et sequitur ' una.' 
 Oud. — 2 Pith. Jam. Id. — 3 Vox ejus sine uUo sensu hie loci legitur, unde 
 
 NOTiE 
 
 " Retro metas 3Iurtias'] Venerem Neptuni, et columnae Sessiae, Mes- 
 
 Myrteam et Murtiam coUierunt Ro- sia?, Tutelinee: tres ars Deorum Sa- 
 
 mani, dictam a Marto sive Myrto ar- mothracum : Obeliscus, Soli: Euri- 
 
 bore ipsi sacra. Murtiae Deie saceili pus, Matri Deura : Murtiae Veneri, 
 
 mentio in schedis Festi. Plinins, Metae. Vide Bulengeruui, de Circo, 
 
 lib. XV. cap. 29. ' Quin et ara vetus cap. 2. et 9. 
 
 fuit Veneri Myrteae, qnara nunc Mur- <> Indicince nomine'] Elmenhorstii In- 
 
 tiam vocant.' Metae Murtiae fuernnt dex ; ' Indicina, praemium quod in- 
 
 Metae in Circo positae. Nam, ex dicibus datur.' Glossa Servii : ' In- 
 
 Tertull. lib. de Spectacuiis, fuerunt dicina, fJivurpov.' Pace Elmenhorstii 
 
 in Circo ova Castoris, et delpliini dixerim, 'indicina' Apuleio est in-
 
 MliTAMORPHOSEON LIB. VI. 391 
 
 famulatione + Veneris, nomine Consuetude : p statimque, 
 [115] quantum raaxime s' potuit, exclamat:^ Tandem, an- 
 ciila nequissima, dominam habere te scire coepisti ? An, 
 pro cetera 7 morum tuorum temeritate, istud quoque ne- 
 scire te fingis, quantos labores circa tuas inquisitiones sus- 
 tinuerimus ? Sed bene, quod meas potissimum manus 
 incidisti, et inter ^ Orci cancros "i jam ipsos adhaesisti; da- 
 tura scilicet 9 actutum contumaciae tantas pcenas. Et, au- 
 daciter in capillos ejus immissa ' manu, trahebat eam, ne- 
 quaquam ^ renitentera. Quam ubi ' primum inductarn obla- 
 
 lis Veneris, nominata Consvetudo, fit ipsi obviam : et illico exclamat totis viribus : 
 Tandem ergo, pessima famula, iucipis nosse te habere heram ? An ex iinpiidentia 
 iuorum morum simidas te hoc quoque ignorare, qtHintum laborum toleravimus in te 
 intestiganda? Sed bene factum, quod delapsa sis prccsertim in mcas manus, et in- 
 tercepla inter ipsos cancellos Plutunis; passura nimirum protinus supplicium debi- 
 turn tantce pertinacice. Et, injecta audacter manu in ejus criiies, trahebat ipsam 
 nullatenus reluctantem. Quani stalim atque Veiiv^ vidit introductam, et constitu' 
 
 PricBcus ejici voluit. Mihi videntiir voces Veneris et fjus sua qa£Rque sede ex- 
 cidisse, et altera alteii esse substituenda. Nisi velis legere : fores domince ei 
 prox. Ill Rc'^.Fux. proxitnatim. Id. — 4 Fiw. de fumulitione. Forte, rfe /amw- 
 litio. Roald. Pa.\. famulatione. Elmenb.— 5 QuvEio ex te? sitne elegantius 
 et proi)iiis ad consuetudinein Apiileii : q. maximum p. Motiiin me alio ipsius 
 exemplo videbis, quod libro seciindo Floridonim : ' Dein coetu facto maxi- 
 mum exclamat.' Simile et iliud hoc eodein libro de Asino : ' Contortis su- 
 perciliis siibridens amarnin.' Vide, sitne Propertii versus, libro secundo, 
 Elcgia ultima, (El. 25. 59.) ' Me juvet zetcruis positum languere coroUis:' 
 sitne, inquam, ille versus hoc modo rescribendus : 3Ie juvct ceternuvi positis 
 languere corollis. Stewecii. Haec contra Mss. non ubivis inculcanda. In 
 I'ilh. quantumque quantum m. p. Guelf. quam »n. Ueg. potcrat. Oud.— 6 Keg. 
 Palatin. Oxon. Par. exdamavit. Id. — 7 Oxon. a p. m. pro cera. D'Orvill. 
 prac. Male. Dein quanta I. Pith. Id. — 8 Mauuscriptus conservavit nobis 
 locutioncni Apuleio non indignam. Legit cnim : intus. Sicut Plautus dixit 
 ' intus domum,' pro, in domo ; et Lucretius, ' intus sedibus.' Vide, quae 
 dixi Susp. Lcct. lib. ii. Ei)ist. 15. Cancer autcm in Glossis Vaticanis ex- 
 plicatnr forceps. Sciopp. in Symhola. Scioppius, intus. Flor. habesisli, inepte. 
 Elmcnh. — '.» Oxon. si licet. Fux. tunttc cont. Oud. — 1 D'Orv. missa. .Sed 
 vide ad lib. i. pag. 12. ' Iramisso capite.' Id. — 2 Frustra conjecit Toll, ne- 
 quicquam. Id. — 3 D'Orv. ut p. Sed vide ad lib. i. pag. 20. ' Ubi protuli.' 
 
 NOTTE 
 
 diciiim ipsum, ut * furatrina,' fur- Festus, diccbantur ab antiquis, qui 
 
 turn: ct siiuilia. nunc, per diminutionem, canccUi. 
 
 P Nomine Consuetudo] Recte Con- In Glossis Isidori :' Cancer, forceps.' 
 
 snetiidincm Veneris niinistrani facit ; IJnolibot modo intelligas, commodus 
 
 ipsa cnim sxpc auiorcm croat. resultal scnsus. 
 
 1 Inter Orci cancros] Cancri, inquit
 
 392 APUi.fUi 
 
 tamque sibi conspexit Venus, lalisslmum '^ cachinnum 
 extollit, et qualcm solent ferventer ^ irati: ' caputfjue ^ qua- 
 tiens, et ascalpens 7 aurem dexterani, Tandem, inquit,^ 
 dignata es socruni tuam salutare ? An potius marituni, qui 
 vulnere tuo periclitatur, intevvisere venisti ? Sed esto 
 secura. Jam enim excipiam to, ut bonam nurum conde- 
 cet : 9 et, Ubi, inquit,' Solicitude atque Tristities, ancillae 
 mea3?' Quibus introvocatis torquendam tradidit earn. At 
 illae, sequentes herile pra^ceptum, Psychen misellam flagel- 
 lis afflictam, et ceteris tormentis excruciatam,iterumdomi- 
 nae conspectui reddunt. Tunc rursus sublato risu Venus, 
 
 tarn coram sc, ermnpit in soliUisshnum risum, quemadmodnm consueverunt qui pra 
 ira furiosi sunt, Et concutiens capiit, fricaasque auricuhim dexterani: Tandem, 
 nit, dignata es salutare tuam socrum? An potius hue venisti visum tuum conjitgem, 
 qui in periculo vcrsatur, propter vulnns quo cum affecisti ? Sed bono anbno es ; 
 mox enim te habebo, ut par est bonam nurum. Et, Ubi sunt, inquit, mecc 
 faniula, Anxieins et Mcestitia? Quihus intra accersitis cam dcdit cruciandnm. 
 Illoi vero, parenies imperio domincc, cwdunt fiagris infortunatam Psychen, et 
 torquent reliquis cruciatibus, et rursus redttcunt ante oculos sua: herce. Turn 
 iterum effusa in cachinnum, Atque en, ait, excitat nus ad misericordiam blandi- 
 
 ■^■^•^^^^■^^•^^■^^^ 
 
 Justin, lib. ii. cap. 10. Diik. ad Liv. lib. xxv. cap. 27. Id. — 4 Editi passim, 
 Icetiss. Similiter lib. X. infra : ' Ac dein risu ipse qnoqnc latissimo adusque 
 intestinorum doloveni redactns.' Sed ita Stewecliins etiani reposnit. 
 Coin. La'tiss. Fax. latiss. Roaldns. Latiss. Pal. Ber. Ro. Aid. et Fl. 
 Icetiss. male. Non enim fiirenter iratis eonvenit latus cacliinnns. Elmenh. 
 Mss. frustra, Icetiss. Synesius, Libaniiis Ueclani. xxxvi. pag. 794. 
 ' UKarvs yiXus, ac didnctis labris.' Ovid. ' Est quje perverse distor- 
 queat ora cacbinno.' Pag. 221. Noster ' risu ' dicit Matissinio.' fVass. 
 — 5 Furenter. Fnx. frequenter, Roald. M. frequenter, Pntean.— 6 Oxon. 
 am.pr, cupideque, Oad. — 7 Fax, ac scalpens, Elmenh, Superbiae vel niollitiei 
 hoc signuni alii dicunt, nt in Disticlio in Pompeinm : ' IJigito scalpit caput 
 uno :' de quo vide ad 1. v. pag. 128. Oud,~8 Codd. Palat. Guelf. et Edd. 
 Elmenh. Scriv. Tandem sic, inq. At, si quid inserendum liic, malleni inde 
 effingere, nt alibi, sc, sive scilicet. In Regio, Fux. et D'Orv. repetitur niox 
 tandem salutare. In Ed. Vulc. male sot/', sna/n. D'Orv. Pith. Fux. etiani, ^«o 
 vuln. Id. — 9 In Vulcanii editione est concedet, ineple. Elmenh, Item in Ox- 
 on. am. pr. et Ed. Junl. pr. Condeces in Aid. Condocct in Junt. sec. Oud, — 
 1 Fux. Ubi sunt, inq, Roald. Sunt etiam e nieis insernnt Mss. Flor. Pith. 
 Reg. D'Orv. Inc. Edd. Elm. Scriv. Flor. In Pal. Ubi sit, inq, Rectius sub- 
 intelligi id verbum hie existimo; et aeque suppleri potest per fs(/s. Nam 
 vocat eas Venus. Vide ludiceni Notarum. D'Orv. Cod. solitudu. Pith. 
 
 NOTyE 
 
 ■■ Latissimum cachinnum extollit, et « Soliciltido atque Tristities, ancilke 
 qualem Solent ferventer irati] Mamerti- mets] Plant. Cistellaria: 'Amor, et 
 nusin Panegyrico: ' Quis nescit alio- nielle et felle fcecundissimns, Gnstu 
 rum Imperatornm hilarem diritalem, dat dulce, amarum usque ad satieta- 
 cachinnauteraque saevitiam .-'' tem oggerit.'
 
 META.MORPMOSEON LI 13, V[. 398 
 
 Et ^ eccc, inqiiit, nobis hirgidi vcnti is sui lenocinio commo- 
 vet raiscrationem ; ' undo me praeclara sobole aviam beatam 
 scilicet facial. Felix vero ego/' quas in ipso a^tatis meas 
 (lore vocabor avia : et vilis ancillee liliiis nepos Veneris 
 audict.+ Quanquam inepta ego frustra filium dicam.^ Im- 
 pares^ enim nuptiae, et piaaterea in villa" " sine testibus et 
 patre non consentiente '" factfe, legitimae non possunt vi- 
 deri : ac per hoc spurius iste^ nascetur ; si tamen par- 
 tnm omnino proferre 9 te patiemur. His editis, involat 
 [ll(j] earn,' vesteinque plurifariam diloricat;'' capilloque 
 
 mento sui uteri pvtrf>nantis, quo nempe factura est me aviam fortunatam pulchra 
 prole. Ego autem heula ero, qua- nomiiiabor avia in ipso flore inei avi, etjilius 
 servcB ignohilis dicetur nepos Veneris. Sed stulta ego nequicquam eum voco 
 filium, I\lalrimomum enim ina-quale, insuperque contractum in pradio rusli- 
 cano absque ullo teste, el absque consensu patris, non potest censeri validum : proyi^ 
 tereaqve kic nascetur nolhus ; si tamen sinamus te ullo modo edere fuum foelum. 
 His verbis prolatis irrnit irt ipsam, et discijidit ejus vestem multis locis, laniiitaque 
 
 soUifudo. Male. Oud. — 2 Prave exnlat a Florent. rh Et, ac contra Nostvi 
 inorem. Be'in faciei Pitli. Id. — 3 Beitin. vero et ego. Id. — 4 Fux. audietur, 
 lit et Aid. Jioald. Aid. audictur. Male. Elmcnh. Palat. quoqiie, Oxon. 
 D'Oiv. Giielf. cum Ed. Jiint. post, audielur, perpeiam. Vide ad lib. ii. 
 p. 20. ' Ornata non possit aiulire.' Oud. — 3 Pith, dicere. Id. — G Inepte 
 <|nidam siiljstitiiere conatur impuberes. At optiine vindicat Consiiltiss. H. 
 Noordkerkiiis, et D'Orv. ad Charit. i. iii. c. 2. p. 243. 'Ev ipTifj.iaix4KAcoyafj.eiv. 
 Id. — 7 Ahest villa SilYOrv. Id.- — 8 Pronomeii desideratur in D'Orv. Neg- 
 ligentcr in Edd. Elm. Scriv. et Flor. exliibetiir ille, contra Msstos, et Edd. 
 Vett. /s<e signanter magis indicat vitiiperiuni. Id. — 9 Fnx. perferre. Roald. 
 — 1 Invadit earn. Fnx. incolat earn. Hanc lectionem supra cum tueremur, 
 cxcidcrat etiam nobis, Vetcres bis particulis ornatus causa usos i'uisse. Ex- 
 
 NOTiE 
 
 ^ Turgidi tentr is suilenocinio comma- ritandis Ordinibus nunquani scilicet 
 
 vet miserationem] Ironicc. Nam con- ad liuno modtim interdixit : Uxorem 
 
 Ira justior inde Veneri excandescen- in villa ne ducito. Iinmo, si vcruni 
 
 di causa. Juno ad Caili^tum, apud velis, uxor ad prolcm nnilto auspica- 
 
 Ovid. Mctamorplios. lib. ii. ' Scilicet tins in villa, quam in oppido ducitur: 
 
 hoc ctiani rcstabaf, adullcra, dixit, in solo ubcri, quam in loco stcrili : 
 
 Ut fuecunda fores, ficretque injuria in agri ccspitc, quam in fori silice,' 
 
 partu Nota, Jovisquc mei testatum &c. 
 
 dedecus esset?' " S^ne Icslibus et patre non cousen- 
 
 " In villa] Ubi clandcstina-, non tiente] Quod tamen necessarium est 
 
 cclcbres esse potnerunt. Contra, nisi filins fuerit cmancipatus, ut vi- 
 
 Noster in Apologia nuptias suas cum derc est Legg. ii. et xxv. ft', de Kitu 
 
 I'udcnlilla in villa contractas tuetur. Jsuptiarum. 
 
 * Lex quidem Julia,' iuquit, • dc Ma- " Biloricull M. Tull. de Oratore :
 
 394 Al'ULEII 
 
 discisso, et capitc conqiiassato, graviter affligit, et, accepto 
 frumento et^ hordeo et milio et papaverc et cicere et lente 
 et faba, commixtisque acervatim confusisque ^ in unum 
 grumuliim/ ^ sic ad illam : Videiis enim mihi ^ tarn ^ defor- 
 mis ancilla nullo alio, sed tantum sedulo ministerio ama- 
 tores tuos promereri : ^ jam ergo et ipsa^ frugem tuam 
 periciitabor.^ Discerne 9 seminum istorum passivara con- 
 geriem: " singulisque granis rite dispositis, atque sejugatis, 
 ante istam ' vesperam opus expeditum approbate mihi.^ '' 
 
 ejiLs coma, et contnso capite, allidit ipsam graviter solo, et sumtis frumento, hordeo, 
 milio, seminibus papaveris, cicere, lente, et faba, Usque permixtis congestim, et cun- 
 fusis in unum acervum, sic affutur ipsam: Atenim, cum sis ancilla adeo turpis, 
 videris mihi nulla alia re conciliare tibi tuos amatores, nisi tantum diligenti sercitio : 
 ego ipsa mox experiar quum sis frugi, Separa hunc promiscuum cumulum granx)- 
 rtun: et, ordinatisrecte atque separatis singulis seminibus, exhibc mihi opus ubso- 
 
 empla extant etiam de hoc verbo apnd Non. Marcellnm duobus locis, quo- 
 iHodo et Liicr. qiiein hie Noster semper iinitatiis est, ' invadendi ' voce usiis 
 lib. VI. ' Airipit acer Saepe dolor dentes, oculos invadit in ipsos.' Roald. 
 Flor. involat in ejus vestem quam p. d. EInaenh. — 2 Lib. Palat. verba ilia 
 frumento et ignorat. Wow. A Palat. \ox frumento abest. Elmenh. — 3 Copula 
 deest Fior. D'Orv, Guelf. Oxon. Fnx. Confusim Pith. Oud. — 4 Glomulum. 
 Onines libri nostri, g'n<m«Zum. Woweriiis. Ms, grumuluyn. Sciopp. in Symbola. 
 Grumulum. Vnlgo, glomulum. Elmenhorstius. B. M. grumulum. Putean. 
 — 5 Ms. videi'is, inquit,mihi. Sciopp. in Synib. — 6 Guelf. tante. Palat. fflwte 
 formis. Fux. sic def. Oud. — 7 Ms. Fulv. promererier. Sciopp. in Symb. — 8 
 J. ego et i. B. M. jam ergo et ipsam. Putean. Ergo recepi, suffragantibus 
 Pal. Oxon. Fux. Pith. D'Orv. Edd. Vicent. Junt. post. Wower. et Pric. 
 ' Ipsa ' suniitiir pro, ego ipsa, ut apud Graecos avrSs. Tlieogn. in Gnom. vs. 
 27. Ofa Trep avrhs ifxaQov. Vide quae congessere Gronov. et Drakenb. ad 
 Livii Praf. Male ergo Bemb. Mang. Pith. Palat. Fux. Guelferb. Ed. Junt. 
 post, dant ipsam. Oud. — 9 Pal. Oxon. Fux. discernere. Id. — 1 Sic Mss. et 
 Edd. O. praeter Floridi, iu qua ipsam. Id. — 2 Sic hie locus interpuugendus 
 
 NOT^ 
 
 ' Non dubitavit excitare renm Con- gas cumuZum? quanq nam 'grumulus' 
 
 sularem, et ejus diloricare tunicam, sa?pe pro cumulo accipitur. 
 
 et Jndicibus cicatrices adversas senis ^ Frugem tuam pei-iclitabor} Quia 
 
 Imperatoris ostendere.' Infra, lib. bonae sunt fruges et utiles, bonitatem 
 
 VII. ' Et diloricatis statim pannulis uniuscujusque ' frugem,' et ' frugi 
 
 in medium profudit duo niillia aureo- virum' dixeruut eum, qui bonus es- 
 
 rum.' Translatio est a lorica, pec- set et utilis. 
 
 toris tegmine ferreo, ad vestimenta ^^ Passivamcongeriem]Prom]scuam: 
 
 alia pectus ambientia. * Diloricare * nomine inclinato ab adverbio ' pas- 
 
 eoim proprie est, loricam detrahere, sini,' quod est a ' pateo.' 
 
 y In unum grumulum'] Beroald. le- ^ Opus expeditum approbato mihi] 
 
 git, in unum glomulum. Quid, si le- Opus approbare dicuntur artifices,
 
 METAMORPHOSEON LIB. VI. 395 
 
 Sic assignato tantorum seminum cumulo, ipsa coenae nup- 
 tiali concessit. Xec Psyche manus admolitur inconditcc ' 
 illi et inextricabili moli ; sed, immanilate praecepti conster- 
 nata, silens obstupescit. Tunc formicula ilia parvula, 
 atque ruricola,* certa turn ^ difficnltatis tantae, laborisquc 
 miserta contubernalis magni Dei/ socrnsque sasvitiam ex- 
 ecrata/ discurrens gnaviter convocat corrogatque ^ cunc- 
 tam ^ formicarum accolarum classem : Miseremini, teriaj 
 omniparentis agiles alumnas,'^ miseremini,^ et Araoris ux- 
 ori/ pueliss lepidae, periclitanti promta velocitate snccur- 
 rite. Ruunf alias, superque^ aliae sepedum popnlorum 
 
 Mum, priusquam nox adventet. Sic, designato acervo tot semimm, ipsa confert 
 se ad epulas nuptiales. Neque Psyche admovel manus huic covgcriei indigesta tt 
 inexpUcubili ; verum despoiidens unimmn, ob enormitatem jussorum, stupet muta. 
 Tunc /urmica itla exigua, ct rustka, certatim miserata tantam difficultatem et 
 tantum lalwrem uxoris magni Dei, et detestata crndelitatem ejus socrus, currens 
 hue illuc stremte, conciet ontuem populum vicinarum formicarum: 3Jisereat vos, 
 ait, celeres alumncB telluris, matris omnium rcrum,misereat ; et auxiliamini ceteri 
 agilitate conjugi Cupidinis, formoscB juveni, positcn in discrimine. Agglomerantnr 
 alii atque alii Jluctus illius gentis instructs sex pedibus. Et otnnes miro fervore 
 
 ^^s^^^-^s^^-^*^^ 
 
 fuit. Plaiitns Milite : ' Satin est, si tihi Meuni opus ita dabo expolitum, ut 
 improbare non queas ?' Cole. Fiix. oyjpj'ofcnto. Roaltlns. Th expcditum non est 
 iu Palat. Sic Plia;drus : * Opus approbavit.' Vide Indiceni. Elmenh. — 3 
 Incondita: moli. Ms. Fuiv. incredila: illi et inexlricabiii moli. Forte increta, 
 tauqnam JHc/fscre/ff', quod discerni nequeat. Sciupp.in Sijmb. Alii, increditu-. 
 Sciopj)ius incrctce, tanquam iiidiscreta?. Elmenh.— i Pleraque editiones alicP, 
 ruricula. Colvius. Oxon. Pith. Fux. Gueli". etiam ruricula, ut adulescens, 
 et alia vitiose scribuntur. Oud. — 5 Certatim. Scribend. ruricula, certa jam. 
 Stewecli. An pro nuniero plurativo singularis ? Certe piuribus to certatim 
 convenit. An leg. s<rt<im? \cl potiwscelcrntim? Sisenna: ' Quo niagis cele- 
 ratim poterant, insidiis suos disponit.' ' llla,'uli |)ag. 119. vcrsu 10. * Ile- 
 galis avis ilia,' et alibi saepe. IVasse. Ita sinjiulaiis Humerus diserte occur- 
 rit lib. IV. pag. 72. ' Imnianis ursa; conipaiabat nunieruni :' ubi vide. 
 V'erurn ita hie poni non videtur. Nam lia;c una ' convocat cunctam formica- 
 rum accolarum classem.* Oud. — 13'Oivill. execranlem. Fux. execralam. Tuni 
 natiter Guelf. /(/. — 7 I'itli. erogatque. Id. — b Oxon. a m. pr. curam. Id. — 
 U Addit bic rursus, inquit, Cod. D'Orvill. frustra. Vide paulo ante, 
 ' Videris cnini niilii.' Id. — 1 Flor. Pilli. mule uxoris, nisi ilia s rursus pio 
 scilicet ponatur. Lep. p. in Oxon. Id. — 2 Dcrt. liuuntque Id. — 3 Pitb. sunt- 
 
 NOTiE 
 
 quando illiid tale exhibcnt factum, v. Dcornm maximum dixit. 
 quale faciendum susceperant. Pliae- '^ Terra: omniparentis agiles alumna] 
 
 drus dc Simoniile : ' Opus approba- Adinnbratum est ex hoc Virgilii : 
 
 ■ vit, dein niercedum poslulat.' ' Necnon et Tilyon, Terrae onuii- 
 
 « Mimni Dei] Cupidinis, qucm lib. parentis alumnuni.'
 
 89G APULKII 
 
 imda3/ summoquc studio'* singuloc granatim ^ totum digc- 
 runt acervum : separatimque distributis dissitisque'^ gene- 
 ribus, e conspectu ^ perniciter ^ abeunt. Sed initio ^ noc- 
 tis e convivio nnptiali ' vino \nadens, et fragrans ^ balsama, 
 Venus remeat, toturaque^ revincta corpus rosis micantibus, 
 visaque diligentia miri laboris, Non tuum/ inquit, nequis- 
 sinia, nee tuarum manuum istud opus, sed illius, cui tuo, 
 immo et ipsius malo placuisti. [117] Et, frusto^ cibarii 
 panis ei projecto,^ cubitum facessit. Interim Cupido solus 
 interioris domus unici cubiculi custodia clausus coerceba- 
 tur acriter: partim, ne petulanti luxuries vulnus gravaret ; 
 partim, ne cum sua cupita conveniret. Sic ergo distentis,^ 
 
 discernunt totam congeriem in singula semina ; et, sepositis ac seorsini remotis spe- 
 ciebus, discedunt velociter ex oculis. At Venus ineunte node revertilur ex nuptia- 
 libus epulis temulenla, redolens balsama, et circumdata toto corpore rosis vividi 
 coloris; vidensque quanta celeritate illud opus admirandum confectum esset, Hoc 
 non factum eat a te, inquit, neque tuis manibiis, pessima, sed opera illius, cui pla- 
 cuisti tuo damno, immo, et suo quoque. Et, projecto ipsi frusto panis atri, it dor- 
 mitum. Interea Cupido diligenter custodiehatur, inclusus solus carcere unius 
 cabiculi, quod erat in penitiore parte cedium: turn ne exasperuret vulnus suum pro- 
 cad lascivia ; turn etiam ne posset adire suam dilectam. Igitur amatores sic ditisi 
 
 que. Id. — 4 Bert. p. vice, summo st, Elmenli. Elegantissima, me herculcs, 
 desciiptio foimiranim immenso ntiniero acciirrentiiiii). Vide Ber. et 
 Pric. Inepte ergo in Mss. Reg. Fu.v. D'Orv. Cxon. Pal. Guelf. est sape, 
 ac populorum umhe desnnt in iisdein. Oud. — .5 Sic Mss. et Edd. Vett. cum 
 Wow. et Pric. Aliae e Pal. Cod. gran. sing. Bert, singula. Pitii. digerit. Id. — 
 G Secutus Pal. Cod. rescripsi : distributis distinctisque. Wowerius. Palat. 
 distinctisque g. male. Ebnenh. — 7 Pal. et conspectui. Oud. — 8. Pernic. exniat 
 a Fux. Id. — 9 Bert. S. in init. EInienh. Pricajus ex similibus locis mavult 
 Sic. At nihil inest vulgatee, quod offendat. Freqnentissime vero hoc vel 
 illo codice frustra inseritur in aute ' initio.' Vide ad lib. i. pag. 15. iii. 54. 
 50. Oud.—l Flor. nuptialis. Elmenhorstins. D'Orv. equivio. Guelf. et conv. 
 Oud. — 2 Flagrans. Fragrans legendum. Supra lib. ii. ' Cinnama fragrans, et 
 balsama rorans.' Brant. Perperam enim Mss. quidam, et Edd. ante Wo- 
 wer. contra monitum Beroaldi habent ^rtgrans. Alii ad lib. in. pag. 56. 
 ' Fragrantibus papillis.' Par. prave bulsumo. Oud. — 3 A Pal. Oxon. Edd. 
 Wower. Pric. abest copula, nee admodum requiras eam. Revicta D'Orv. Id. 
 — 4 D'Orvill. totum. Id. — 5 Flor. furto. Male. Elmenh. Sic tamen in Pith, 
 quoque. Palal. et Guelf. frustra. Oud. — 6 Pithoean. protecto. Id. — 7 Pal. 
 
 NOT^ 
 
 *= Sepcdum populorum undw'] Formi- tibus obstat Unda prior.' Ad quern 
 
 carum, quibus sex pedes sunt, ut et locum vetus Scholiastes : * Unda pri- 
 
 plarimis aliis insectis. 'Undae' bic or: Populi nniltitudo stantis ad offi- 
 
 metaplioricepro multitudine. SicJu- cium.' 
 venalis Satyr, m. < Nobis properan-
 
 METAMORFHOSKON LIB. VI. 397 
 
 et sub uno tecto separatis amatoribus/ tetra nox exant- 
 lata.9 Sed, aurora commodum ' iiiequitante, vocatae 
 PsychcC Venus iufit talia: Videsne illud - nemus, quod flu- 
 vio prceterruenti ripisque longis ^ attenditur : cujus imi gur- 
 gites vicinum fontem respiciunt? Oves ibi nitentes, auri- 
 que colore florentes,'^ incustodito pastu vagantur. Inde 
 de coma pretiosi velleris floccum mihi confestira quoquo 
 modo quaesitum affcras, censeo. Perrexit Psyche volen- 
 ter, non obsequium quidem ilia lunctura/ sed requiem 
 malorum praecipitio fluvialis rupis haliitura.'^ Sed inde de 
 fluvio 7 Musicge suavis nutricula, leni^ crepilu duicis aura3 
 
 ntque disjunctiin eadem dotno transegenmt diram noctetn. Sed vix diluxerat,cum 
 Venus accersit Psychen, eiijue Ccrnis hcec dicit : ne Iticum ilium, qui exlendltur 
 secundum umnem praterlahentem, et bngum rupem, cujus cxlrcnue vorugines pro- 
 spectant fontem proximum? illic vves spkndentes, it viicantes Julgore aureo, errant 
 pasceiUcs sine custode, Volo ut illinc ujferus milii uctulum floccum ex ilia lamt 
 aurea, (juocumque tandem pacto eum possix consequi. Psyche libcnler ivit, non en 
 quidem unimo, ut faceret imperata, sed ut Jinem imponeret suis arumnis, pi-cecipi- 
 tando se ex rupefiuvio proxima. Verum Canna virens, jucunda nutrix 3Iusica;j 
 
 ^^^-^^-^^^^ 
 
 Oxon. Fnx. Giielf. luxuria. Id. — 8 Distinctis. Ftix. distentis. Roakl. Rcpono 
 ex Pal. distentis. Woweriiis. Valat. distentis. Elmcnii. Accediint lecte Giielf. 
 Oxon. Par, D'Orvill. ut bene edidere Wow. Scriv. Pric. a 'distineie,' quod 
 separationem significat, ut notam. Confer Comm. ad Liv. Caes. Front, alios. 
 Hue forsan et referendum ex pag. 130. ' Puella distenta viiiculis :' nisi 
 destinata ih'\ Ics;. Oud. — 9 Edd. Bt-r. Bas. pr. teira. I\Iss. Keg. Fux. Oxon. 
 D'Orv. 7101 est exa. Flor. exanhelata. Pal. Pith. Fux. Guelferb. rursus, et 
 Edd. Vett. exauclata. Vide ad lib. i. pag. 12. lu Palat. f]UO(|ne corrupte, 
 teira commode nox. In Guelf. titra commodum nox. Id. — 1 Oxon. Pal. Pith, 
 prave commode. Edd. Vett. ustiiie ad Elnienli. item Prica^i, dant incquitanti. 
 Sed secundae vocali favent Mss. pleiiciue, in his Flor. D'Orv. i'itli. Fux. 
 Guelf. Id. — 2 Palat. Pith, istud. Id. — 3 Placet RIodii conjecttira, ju/<»</ue 
 Inngce. Nam statim sequitur : ' Pra;cipitio fluvialis rupis.' Sciopp. in Syrnb. 
 et Sus-p. IV. 14. Kupique longie. Ita Bert. Uecte. Alii, ripisque longis. Sta- 
 tim enim scquitur, ' Piitcipitio fluvialis rupis.' Elmenh. — 4 Vide Piccart. 
 Per. Grit. cap. 9. In Palatin. auricula fl. Guelferb. auricula! fl. Oxon. a m. 
 pr. Fux. auricolejl, Oud. — 5 Ito. functalur. Male. Elmenh. Oxon. sumlura. 
 Ed. Vicent. uncluntur. Sed recte functura in ceteris, ut bene enicndavit 
 Beroaldus. Vide ad lib. ill. p. 51. ' Ctenani perfunctus.' Quidem abest a 
 Pith. Oud. — G Par. ]Ms. ripis. Ed. Kom. Vicent. hubitalur. Gruterus in 
 Suspic. incditis conjecit aditura. Vide Misc. Nov. Lips. vol. in. p. 3. pag. 
 488. Sed Beioaldi et ceteroruni lectioni consentiuut reli(iui Codd. et Lin- 
 gu-« Latin* genius. Id. — 7 Ut paulo ante, ' Inde de coma.' Keg. Fux. et 
 D'Orv. car(ntT(|! de. Id.— 8 D'Orv. de mote, levi, Virg. ilin. m. 70. ' Le- 
 
 NOTiE 
 
 ' Amatoribus] Psycha; nimirum et Cupidini.
 
 398 APULEII 
 
 divinitus inspirata, sic vaticinatur Arundo viridis : Psyche, 
 tantis aerumnis exercita, neqiie tua miserrima^ raorte raeas 
 sanctas aquas polluas, nee vero contra formidabiles oves 
 istius orae feras ' aditum ; quoad, de Solis flagrantia mutua- 
 tae calorem/ truci rabie sclent efferri,' " connique '^ acute, 
 et fronted saxea, et nonnunquam venenatis morsibus in 
 exitium seevire mortalium. Sed, dum meridies Solis seda- 
 verit vaporera, et pecua*^ spiritus fluvialis serenitate con- 
 quieverint, poteris sub ilia procerissima platano, quas me- 
 cum simul unura fluentura bibit, latenter te 7 abscondere : 
 et, cum primura mitigata furia laxaveriut oves animum, 
 peicussis frondibus ^ attigui 9 nemoris, lanosum auruni 
 reperies,' quod passim stirpibus connexum obhaerescit.^ 
 Sic [118] Arundo simplex et humana Psychen aegerrimam 
 salutem suam docebat. Nee auscultatu ^ poenitendo dili- 
 
 nfflata divinilits tenui siisurro lenis venti, sic loquitur ex ipso fluminc; : O Psyche, 
 jactata tot ac taittis calamitatibus, ne inquiries meas puras undas tua nece iiifeticis- 
 sima, ncque tainen progrediaris adversus oves 7netuendas hujus ripce, quamdiu solent 
 corripi furore crudcli, tracto astu ex Solis ardore, et grassari in perniciem hominum 
 actdis cornibus, et duro sincipite, atque aliquando morsibus virosis: sed poteris te 
 occullare clanadum sub ilia plutuno ultissima, quat alitur hvmore ejusdem Jiuiii ac 
 ego, donee Solis ardor I'emissus fuerit post meridiem, et oves requicverint iranquilli- 
 tatc aurce fluminece : et, statim ntque illai pecudes sumserint miliorem spiritum 
 lenito furore, excussis foliis vici7ii luci invenies lanam auream, qua adharet hie 
 illic iinplicata fruticibus. Sic Canna ilia bona et misericors monstrabat mcestissimfc 
 Psychce, quo pacta evaderet S(dva. Ipsa vero, sedulo erudita documento salutari, 
 
 nis crepitans vocat Auster in altnni.' Id. — 9 D'Oiv. misera. Per Mss. si lice- 
 ret, nialim, miserrimce, vel, ne qua t. miserrima. Id. — 1 Mss. Florent. Reg. 
 Fax. Palat. Oxon. Guelf. Par. D'Orv. et Edd. aliquot, in his Elm. Scriv. 
 nee vera istius orce {ore Jnnt.) contra f. oves feras. Oxon. formidales. Salm. ad 
 m. Ed. C. istud hnrce. Id. — 2 Mutuato calore. Flor. mutata cnlnrem. Elmenh. — 
 3 Nnm potins, c^t;raj'i? Colv. Lego: efferari. ^ib. ix. ' In suam perniciem 
 advertit efferari,' Plinins : ' Fneniinae sues in tantum efFerantur, ut homines 
 lacerent.' Elmenh. — 4 Copulam non habent Oxon. Palat. Fux. Guelf. Oud. — 
 5 Fonte. Fux. fronte. Error typ. Roald. In Vulcanii editione (sec.) inepte 
 legitur,/on<e. Elmenh. Fonte etiam Edd. Bas. sec. Colv. SponteM». D'Orv. 
 Oud.—G Fux. Guelf. pecuia. Vide ad p. 124. Ed. Pric. Id.— 7 D'Orv. Pa- 
 lat. Fux. Guelf. Oxon. carent rw te, elapso per praccedentes syllabas. Nam 
 prrecedit « poteris.' Id.—S Edd". Vulcan, pr. Merc, frontibus. Id.— 9 Pith. 
 altinui. Id. — 1 Palat. Pith, reperis. Id. — 2 Flor. connexis adhar. Rom. con- 
 nexis oblusr, Elmenh. — 3 Palat. Par. Guelf. atiscultans. Oxon. auscuUatus. 
 
 iiOTJE 
 
 s Truci rabie solent efferri] Melius legas cfftrari.
 
 METAMORPHOSEON LIB. VI. .3J)9 
 
 genter instructa ilia''- cessavit; sed observatis omnibus, 
 furatrina facili,'' flaventis ami mollitie confjestum gremium 
 Veneris reportat. Nee tamen apud dominam saltern se- 
 cundi ^ laboris periculum secundum testimonium meruit ; ' 
 sed, contortis superciliis subridens amarum, sic inquit : 
 Nee me praeterit^ hujus quoque facti auctor adulterinus. 
 Sed jam nunc ego sedulo periclitabor,^ an oppido forti 
 animo singularique prudentia .sis praidita. Videsne insis- 
 tentem celsissimas illi rupi montis ardui veiticem,^ de quo 
 fontis atri fuscas defluunt unda3, proximaeque conceptaculo 
 vallis inclusce Stygias irrigant paludes,' et rauca ^ Cocyti 
 fluenta'' nutriunt? Indidem mihi de ' summi fontis penita 
 scaturigine rorem rigentem hauritum ^ ista confestim deferto 
 urnula. Sic aiens,^ ciystallo dedolatum vasculum, insuper 
 ei graviora comminata, tradidit. At ilia, studiose graduni 
 
 non remansit otlosa ; sed, exploratis singulis, facili ftirto refer t ad Verier em sinvm 
 plenum lance aurece et mollis. Neque tamen labor hujus sccundi discriminis promt- 
 ritus est ullam laudem apud heram ; sed ipsa, obliquatis superciliis renidens indig- 
 nant er, sic locutu est: Non mihi latct auctor dissimulatus hujus facli. Sed mox 
 cxpcriar callide utrutn polkas animo valde constanii, et eximiu prudentia. Ccrnisne 
 acumen excelsi montis imposilum hide altissinio colli, ex quo atri fiuctus nigra: 
 scaturiginis emanant, et conclusi alveo vallis vicincB suppedilant aquani stagnis 
 Stygiis, et alunt undas murmurantes Cocyti 7 Hauri inde hoc urceolo aquam geli- 
 dani ex iutimo capite supremi fontis, et ajfer ad me actuiuni. Et cum dido dat ei 
 wnulam crystallinam egregie polilam, odditis minis asperioribus. Ilia autem dili- 
 
 ^^.#s^^.«sr^^^^^> 
 
 D'Orv. auscuUafa. Perperam omnes. Oud. — 4 Ilia deost Pal. Id. — 5 Par. 
 Veneris. Id. — 6 Pith, saltim si. Id. — 7 Oxoii. miistraril. Id. — 8 Oxon. 
 Nee tamen prcEterit me. l(]. — 1) I5<m!. periclitabn. Elmcnli. Vide ad lib. i. pat;. 
 18. Oud. — 1 III Keg. Fiix. est celsitudinem. In Oxoii. pvo aidui Icgas alii. Id. 
 — 2 Pauca. Lipsiiis, ratica, Colviii!;. Ilauca, Flor. pauca. INIale. Ehnenh. 
 — 3 Palatin. non agnoscit ra 7nihi de. A Keg. Fnx. Giielf. ct Oxon. abest </t', 
 ot in istis codicibns e\aia.Uiv pitita, Peiperam. Oud. — 4 Huuritum non est in 
 I*alatino. Elmenk. Hinc iincinis eain voreni inclnsit cum Scriv. Exidat 
 etiani a I'ux. (pii dat riganlem ; item a Giielf. Pro ilia est in Oxon. in. Sed 
 adi ad lib. iii. p. 59. ' Haurito plusrulo nncto.' Oud. — 5 Ed. Aldi, Sic aciens. 
 
 NOTiE 
 
 •• Furatrina facili] Fiirto. F.odein fiigidns, iit aqna ejus pota cnecaret, 
 
 significatn lib. viii. ' Furatrina; con- f'eniun ac as roderet, solaqne mulit 
 
 jugalis innonimodaiet radimcntuni.' nngida contineri posse credeictnr, 
 
 ' Stygias irrigant paludes] 'Anh tov cnni cetera vasa ninipi ret. 
 
 (TTuydu, (|Uod est, odisse, dictas ex- "^ Cocyti flnenta] Cocytus lliivius 
 
 istimant. Fuit .Styx fons ad Nona- Inferoium a kuicvtos, luctus, nliila- 
 
 crin Arcadiae, e saxis profluens, exi- tus. 
 tialis omnibus animalibns, atqiic adco
 
 400 APULEII 
 
 celerans, moiitis cxtremiim petit tumuliim ; ^' ccrte ? vcl illic 
 inventura vitas pessimae finem. Scd, cum primum prsedicti 
 jiigi conterminos locos appulit, videt^ rei vastas letalem 
 difficultatem. Namque saxum iraraani magnitudine proce- 
 rum, et inaccessa salebritate ^ lubricum, mediise' faucibus 
 lapidis fontes honidos evomebat : qui^ statim proni fora- 
 minis lacunis ' editi, perque + proclive delapsi, et angusti 
 canalis exerto ^ contecti tramite, proximam convallem la- 
 tenter incidebant: dextera lasvaque cautibus*^ cavatis pro- 
 serpunt,^ et longa colla porrecli ^ Sctivi dracones, inconni- 
 Vfe 9 vigilia3 luminibus addictis,' et in perpetuam liicem 
 [119] pupillis^ excubantibus. Jamque et ipsa; semet rau- 
 niebant^ vocales aqucC. Jam et, Discede/ et. Quid tacis? 
 
 genter festinans contendit ad siipremum rerticem mantis, ibi repertura saltern Jinem 
 sua; miserrima; vitce. Sed, statim atque pervenit ad loca vicina supradicti rerticis, 
 cernit mortale periculum immanis rei. Saxiun enim altum mole enormi, et pericu- 
 losum ob asperilutem inuccessibileni, ructubat ex medio hialu lapidis latices horien- 
 dos, qui iUico, ejccli alvcis foraminis declivis, et Jiueutes per devexa, et cooperti 
 porrecta semita arcti alvei, delabebantur clanculum in proximam vallem. A dextru 
 etiam siuistraque parte feri dracones reptanl in saxis excuvatis promovenles longas 
 cervices, oculis mancipatis vigilice indefessa,pupiUisque nulla unquam node clausis. 
 Ipsa quoque undce perstrepentes jam seipsa defendcbani : idenlidem enim clamant: 
 
 Jiint. post. Sed aciens. Bas. sec. tradil. Id. — G Cumtdum. Quid si tumulum? 
 Sic intra lib. viii. (p. 153.) 'Jamque apud frondosum tuninlnm, ranionini- 
 qiie densis tegminibus umbrosum,' &c. Colv, Bert, tumulum, <|iiod ctiam 
 conjecit Colvius. Elmenh. Tumulum exhibet etiam D'Orvill. ut jam tdidit 
 Scriverius, et probat Pricaeus. 'Telluris tumulus' Lucano lib. iii. vs. 375. 
 De perpetua liarum vocum confusione dixi ad lib. ii. pag. 34. 'Aggeva- 
 tis in cumulum stragulis.' Oxal. — 7 Oxon. cito. Burm. allevit, 'F. certa.' 
 Bene, si vel Infiiiitivus vel Gerundium in di sequeretur. Nunc non. Id. — 
 8 Reg, vidit. Pal. letali. Id.— 9 Pessime Pith. Edd. Viccnt. Junt. pr. Aid. 
 salubritate. Id. — 1 Pal. Oxon. carent toj e. D'Orv. habet et pro ex. In 
 Oxon. etiam medii. Id. — 2 Par. quod. Id. — 3 Laciniis. Fiix. lacunis. Quod 
 probo, ut infra pag. 7G8. dicit ' lacunosas incites.' Roald. Lege ex Pal. et 
 Fulv. lacunis. Wow. Rerte Ms. lacunis, Sciopp. in Symbola. Lacunis educti. 
 Sic lego cum Florent. et Pal. In vulgatis est, laciniis editi, in aliis, lacunis 
 editi. Elmeuli. — 4 D'Orv. per quod. Oud. — 5 Reg. Fux. Pal. Oxon. D'Orv. 
 Pith. Guelf. exarto. IVIale. Trames exerlus est exporrectus. Id. — G Cotibus. 
 Fux. cautibus. Roald. Flor. caM<?7>Ms.' Elmenh. B. M. cautibus. Putean. — 7 
 Oxon. proserpuit. Oud. — 8 D'Orv. prorecti, ut sa;pe. Id. — 9 Pal. Oxon. Guelf, 
 inconnives. Sed vide ad 1, ii, p. 35. ' Exertis et inconnivis oeuiis.' Id. — 
 1 D'Orvill. adjectis. Oxon. Palat. additis. Edd. Ber. Basil, pr. adictis. 
 Vitiose. Id.— 2 Sic Venetus. Ber. pupulis. Alii, pnpulis. Colvius. Popu- 
 Us^Fux. pupillis: et Aid. sed idem etiam cum populis, seu pupulis. Roaldus, 
 Pplis in Pal. pupillis Oxon, D'Orv. Flor. cum Edd. Ven. Juntinis, Aldi,Colv. 
 Vulc. Wower. Prlc, Reliquae dant pupulis. Vide ad lib. iii. p. 57. Oud.— 
 
 n
 
 METAMORPHOSEON LIB. VI. 401 
 
 Vide, et, Quid agis ? Cave, et, Fiige, ct, Peribis, subinde 
 clamant. Sic impossibilitate ipsa mutata in lapidera ^ 
 Psyche, quamvis praesenti ^ corpore, sensibus taraen abe- 
 rat : et, inextricabilis periculi mole ^ prorsus obmta, lacry- 
 marum etiam extrerao solatio carebat. Nee Providentias 
 honse graves oculos innocentis animselatuit aerumna. Nam 
 supremi Jovis ^ regalis ales 9 ilia, repente, propansis utrim- 
 que pinnis, alFuit rapax aquila: memoique veteris obse- 
 quii, quo, ductu Cupidinis, Jovi ' pocillatorem ^ Phrygium ' 
 sustulerat, opportimam ferens opem, Deiqiie mimen in ux- 
 oris laboribiis percolens, alti culminis ' Diales vias dese- 
 
 Recede ; et, Quidfucis? et, Considera ; et, Quid agis? Cave ; et, Fuge ; ef,Teis 
 perditum. Sic Psyche, videns fieri non posse quod silnfueral iniperatum, stupefacla 
 instar saxi, licet prasms corpore, erut lamcn abscns unimo. Et oppressa penitus 
 magniludine periculi, ex quo non potcrat se expedirc, deslituta etiam erat ultima 
 consolalione lacrijmarum. At labor insonfis animi ejus nonfugit oculos perspicaces 
 benigna- Providentia. Ilia eniniprwdatrix Aquila, avis regia summi Jovis, statim 
 prccsto affuit expansis umbabus ulis, et recordata anliqui ministerii, quo rapuerat 
 Jovi pincernam Trojanum auspiciis Cupidinis, auxilians tcmpestive, et colens Deum 
 in cerumnis vonjugis ejus, relinquit cetliereos irumites excclsi cosli, et, volitans ante 
 
 3 Maliii praeferre lectionem Fulv. Cod. morebant. Wowerius. Optiuie Ms. 
 movtbant v. a. Jam et, Discede. Sciopp. in Symbola. Alii, movebunt, quod 
 non displicet. Elmenh. — 4 Jam et, Discede, Bene sic cum Sciopp. txliibuere 
 Wow. et Piic. astipulantii)iis Pal. Fux. Guelf. Oxon. D'Orv. pro l^um et. 
 Qua- vociilae sa^pissinie sunt confiisa?. Vide Ind. Not. Oud. — 5 Pal. mutate 
 in lapiilc. Ablativiim etiam liabent Fux. Reg. Oxon. D'Orvill. Perr)eran», 
 Vide ad lib. iii. p. 50. ' Fixus in lapidem steti.' Id. — 6 Prasentis Pith. Non 
 displicet niilii sciiptura Cod. D'Orv. prcestns. Vide Piic. ct notata ad 1. iii. 
 p. 57. ' Revcrsus ad sensuni piapsentis.' Id. — 7 Vitiose in Edd. Par. Merc. 
 Wow. Pric. more. Id. — 8 Primi Juris. Lego, Nam inprimis. Stewecli. Bert. 
 premi: unde jModius conjiciebat supremi, quod ego piobo ob locum ilium 
 lib. III. p. 47. ' Ut ego quamvis ipsius aquilac snbliniis volatibus toto coelo 
 pervius, et .supremi Jovis certus nuntius, vel laetus aimiger,' <ic. Sciopp. in 
 Symb. et Susp. iv. 14. Optimi Jovis. In Flor. est, primi J. in Bert. ]>remi : 
 nnde rectc Modius facit, supremi J, Elmenlioistius. Atque ita duduni 
 ediderat ^V'owerius, et post Elnienhorstium ceteii. Optimi est in sola 
 Vnlc. Ed. sec. In leliquis Mss. et Edd. primi. Quod dubito, an quideni 
 debeat mutari. Ut enim supienms, vnaros, sic irpwros, piinuis, priiic([)s, et 
 Hpxaiv Q((iv est Jupiter. Ovid. Ep. iv. 34. ' Jam niilii prima Dca es.' Oud. — 
 9 Avis. Flor. ales. Recte. Ovid. I. iv. Met. vs. Sii'i. est ' regia ales.' Acliilli 
 Tatio I. 11. ' Rex omnium avium.' Elmenh. — I IJchideratur hoc nomon in 
 D'Orvill. Cod. Oud. — 2 Flor. pullicitulorem, Male. Ganymcdcm signat, de 
 quo Hyginus lib. ii. 'J'heod. 1. iv. Aruob. I. vil. Fnlg. Mylliolog. I. i. et alii. 
 Elmenh, Pollicilatorem Pith, prucillatorem Fux. pugUUtalorem Oxon. pugilla- 
 toremVur. Ac male abslulerut citat Hoins. ad Val. Flacc. I. iv. IGl. Oud, — 
 
 NOIVC 
 
 ' PocilldoTcm I'hrygium] Canymedcm, Trojanum ct Plirygcm. 
 Vclph. et Var. tins. Apul. 2 C
 
 402 APULEII 
 
 rit."" Et ob OS-* piiellae praevolans/ incipit : Af^ tu sim- 
 plex alioqiiin, et expers i rerum talium, sperasne ^ te sanc- 
 tissimi, ncc minus truculenti fontis vel unam stillam posse 
 farari, vel omnino contingere 1 Diis etiam, ipsique Jovi 9 
 formidabiles aquas istas Stygias vel fando comperisti ? ' 
 quodque vos ^ dejeratis per numina Deorum, Deos per Sty- 
 gis ' majestatem solere ? Sed cedo istam urnulam.'^ Et ^ 
 protinus arreptam, completamque festinanter/ libratisque 
 pinnarum nutantium ^ molibus, inter genas seevientium den- 
 tium, et trisulca vibramina draconum, remigium dextera^ 
 lasvaque porrigens, violentes 9 aquas, et ut abiret innoxius " 
 
 puellam, sicfatur : Tu vero rudis nlioquin, et ignara hiijuscetnodi rerum, confidisne te 
 posse subripere, aut etiam tangere vel unam guttam Imjus sacratissiini, pariterque 
 horrendi laticis? Audiiiistine unquam aliquid de his aqnis Stygiis, qua metuendce 
 sunt etiam Diis et ipsi Jovi? Et scisne Deos solitos essejurare per numen Stygis 
 ea, quce vos jurat is per ipsos Deos'J Sed da milii istud vasculum. Et statimcaptutn 
 impierit, expansaque amplitudine alarum motitantium, dirigens volatum modo in 
 dextram partem, modo in sinistram, inter era draconum armatorum scevis dentibtis, 
 et vibrantium liniiuas trifidas, haurit aquas licet invitas, et hortantes ut discederet 
 
 •^^s^^\^-^^s^^\^^^ 
 
 S Ms. Fnlv. numinis. Sciopp. in Symb. — 4 Minus lecte Edd. Ber. Bas. utra- 
 qiie, Colv. Vulc. Wow. Piic. carent copula Et contra reliquos Mss. et Edd. 
 Ob es Palat. Guelf. Id. — 5 Male Reg. D'Orv. pervolans. Dicitnr prcevolans, 
 ut ' pifBveiiens,' et similia. Id.— 6 D'Orv. Ac, Sed vide ad lib. i. initinm. 
 Ultima vox deest Bertin. Id. — 7 Membranae D'Orv, et inexspers. Eadem varie- 
 tas 1. III. p. 56. ' Rndis et expers.' Id. — 8 Sperasque. Lego : sperasne. In vulgatis 
 perperam servarunt sperasque ; nisi putes trajectis vocibiis, qua sperasque te, 
 absque interjectionis nota. Steivech, — 9 Jpsique Jovi. Subnectitur iterum 
 etiam in D'Orv. Oud. — 1 In Ms. Par. vel saltern f. comp. e glossa, ut videtur. 
 Compei'ui^ti in D'Orvill. Fux. Id. — 2 Oxon. que vos. Id.— 3 Ms. Fulv. Sty- 
 giam. Sciopp. in Symb. — 4 Gnelf. credo. Marge Ed. Bas. sec. vemulam. 
 Oud.— 5 Oxon. Fux. Sed. D'Orvill. Sed. Id. [Q.?]— 6 V\oy. festinat. El- 
 nienh. — 7 Fux. pennarum micantium. Roaldus. Ms. Fulv. vibratisque p. viu- 
 tantium m. Sciojip. in Symb. — 8 Sic Mss. et Edd. Vett. non dextra. Oud. — 
 9 Volentes. Vulgo, nolentes. Ehueuh. — 1 Prcemonentes. Ms. Fulv. pramiran- 
 
 NOT^ 
 
 ™ Alti culminis Diales vias deserit] » Ut abiret innoxius] ' Innoxius ' hie 
 
 * Diales,' ttTrb Toi) Albs, aetbereas. De an, inuocuus, id est, intactis aquis? 
 
 Aqnila Noster in Floridis: ' Aquila, An vero illaesus a draconibus? Hoc 
 
 cum se nubium tonus altissime subli- posterius magis placet. Itaque ' in- 
 
 mavit, evectaalistotum illud spatinm noxius' passive pro eo, cui non est 
 
 qua pluitur, et ningitur, ultra quod nocitum, ut vidimus supra ' nescius' 
 
 cacumen nee fulmini nee fulguri lo- pro eo qui nescitur : ' Uteri nescia 
 
 cus est, in ipso (ut ita dixerim) solo rudimenta.' Observa hie ' innoxius,' 
 
 aetheris et fastigio hyemis,' &c. et mox * conimentus' masculine ge-
 
 METAMORPHOSEON LIB. VI. 403 
 
 praiminantes,' excipit:* comraenta, ob jussum' Veneris 
 petere, eique se praeministiare. Qiiare* paulo facilior' 
 adeundi fuit copia. Sic acceptam cum gaiidio plenam ur- 
 nulam ^ Psyche Veneri citata 7 retulit. Nee tamen nutum 
 Deae saeviends^ vel9 tunc expiare potuit. Nam sic earn, 
 [120] majora atque pejora flagitia comminans," appellat 
 renidens ' exitiabile : Jam ^ tu quidera videris maga quae- 
 dam mihi et alte^ prorsus malefica,p quse talibus praecep- 
 tis meis obteraperasti gnaviter> Sed adhuc islud, raea 
 ptipula/ ministrare debebis-i Sume istam pyxidem, (et 
 
 illa'sa : mentita se eas peterejussu Veneris, seque esse (jus ministram. Quapropter 
 paulo facilior fuit ipsi venia accedcndi. Itaque Psyche gaudens accepit urceolum 
 plenum, et reportavit ad Venerem festinans. Nequc tamen potuit phtcare etiain 
 tunc numen scevce Dea ; his etiim verbis affatur ridens letule, et minitans majoia 
 gravioraque periciila : Jam tu milii videris quidem aliqua sag-a, et plane magna 
 venefica, qiue strenue obedivisti ejusmodi jussis meis. Verum, o puellula mea, 
 oportet ut prastes adhuc mihi hoc obscquium. Cape hanc pyxidem (et tradidit 
 
 .^sr^^.^-^S^N^S^ ^^-^ 
 
 tes. Sciopp. in Sypibola. Palat, et Rom. prceminantes, Flor. potanfes. EI- 
 nienh. hego, prteminantes. Sic infra: ' Nee alium locoruni inqiiilinum prae- 
 miiiahantiir.' Isidoius : ' Minator est monitor ; sed mouitor dicitur, cum 
 pra;nuntiat bona ; minator, cum piaenuntiat adversa.' Bra7it, — 2 Al. excepit. 
 Ond. — 3 Pith, missum. Id. — 4 Bert. Quia. Id. — 5 Ms. felicior. Sciopp. in 
 Synihola. Alii, fcelicior. Elmenli. Male. Oud. — 6 Vulgo, urnam. Elmenh. 
 Bene ita restituit Elmenh. cum Scriv. et Flor. ut preebent Florid. Oxon. 
 Par. Palat. Fux. et Ed. Junt. post, ut p. 118. ' Ista deferto urnula:' et paulo 
 ante : * Cedo istam urnulam.' In Pal. tamen vitioso more est plena urnula. 
 Oud. — 7 Ms. Fulv. cita. Sciopp. in Symb. Alii, cita. Elmenh.— 8 Male 
 omittit Bert, rb scevientis. Id. — 9 Abest vel ab Oxon. tunc a Keg. Fux. in quo 
 insuper inepte exaratur expirare. Id. — 1 Fux. ridens. Roald. — 2 Fux. Ain. 
 Oud. — S Magna quadam mihi et alta. Quidam : maga quad. 7nihi et al. 
 Forte soribendum : maga quadam mihi et cata prorsus, vel atra prorsus: vel 
 simile quid. Illud alta euini non videtur rectum. Colv. Emendabi.s : maga 
 </. m. et alte prorsus m. Wowcrius. fliaga q. m. e. alle pr. Sic Seal. Flor. 
 magna q. m. et alta. Alii, magna q. m. et cata pr. mnlefica. Alle, &Kpws, irdvu. 
 Elmenhorstius. li. maga. q. vi. I'utean. — 4 Pith. Guelferb. Edd. lier. Fiiis. 
 pr. graviter. Pro istud in Pith. ista. Oud. — 5 Pal. piipilla. Ouod miniine 
 rcjiciendum. IVower, Tu, lector, conBulas potius Prica'um. Oxon. papula. 
 
 ncre, cum supra dixerit 'ales ilia' rectius niulto, et sineflagitio." Idem 
 
 fu;minino, (|ii,i- omnia rcf'eruntur ad Nonius: ' Flagiliiun Veteres vitium, 
 
 nomen ' Aquila ' generis epicu-ni. quod virj;ini infertur, dici voluerunt.' 
 
 " Majora atque pejora Jlagitin com- Priori sensu liic intellige ' flagitia.' 
 minans'] Nonius: ' Fbtgitium, peiicu- i' FA alle prorsus vencjlca] ' Alte ;' 
 
 lum. Lucilii tcstimonio, lib. xxix. &Kp(»s, Trdw. 
 • Quiete posccnte minus, et pra>bent
 
 404 APULliil 
 
 dedif^ protinus,) ct usque ad Inferos et ipsius Orci feralcs 
 penates te dirige. Tunc conferens 7 pyxidem Pioserpinae, 
 Petit de te Venus, dicito, modicum de tua mittas ei formo- 
 sitate, vel ad unara saltern dieculani sufficiens.^ Nam,9 
 quod habuit, dum filium curat asgrotum, consumsit atque 
 contrivit omne. Sed baud ' immaturius redito ; quia mc 
 necesse est, indidem delibutam,^ theatrum Deorum frequen- 
 tare. Tunc Psyche vel maxime sensit ultimas fortunas 
 suas : et, velamento rejecto, ad promtum exitium sese com- 
 pelli' raanifeste comperit. Quidni ? -* qua? suis pedibus 
 ultro ad Tartarum Manesque demeare ^ cogeretur. Nee 
 cunctata*^ diutius, pergit ad quampiam turrim 7 praealtara, 
 indidem se datura^ prascipitem. Sic enim rcbatur, vel ad 
 Inferos' recta atque pulcherrime se posse descendere. Sed 
 
 statim ei): Ho tisque ad Avernum etfunestas sedes ipsius Dilis. Ibi turn exhibens 
 pyxidem ProserpincB, die ipsi: Venus te rogat, ut ad se mittas paidulvm de tua 
 pulchritudine, quod satis ei sit saltern in ujuim diem : quiccjtdd enim liahebat, ab- 
 sumsit id omne atque detrivit interim, dum curat filium agrotantem. Verum ne 
 remees tardius ; oportet enim nt me confej-am in consessnm Deorum nncta ilia. 
 Tunc maxime Psyche animadvertit se esse reductam ad extremas angustias, cviden- 
 terque agnovit se, remota jam omni simulatione, trudi ad celcrem perniciem. Cur 
 non? siquidetn jubebatur ipsa descendere suis pedibus ad Inferos et umbras moriuo- 
 rum. JS'ec ultra morula, petit quandam turrim altissimam, prcecipitutura se ex 
 ipsa: putabat enim se hac rutione posse facillime et commodissime demeare ad Ere- 
 
 ■^■^•^^^•^^^^^.^^^^■^ 
 
 Giielf. puplila. Oud. — 6 Et dedit delet Flor. Elmenli. — 7 Ms. Tu7ic cum feres. 
 Sciopp. in Symb. — 8 Flor. sufficiente. Elmenii, Deicidam Pal. Guelf. Oud. 
 — 9 D'Orv. Ja7n, Id. — 1 Palat. et Giielf. careiit t^ hand, et in Pal. imma- 
 
 turis, in utroqiie reddito. In Pith, aui maturius: iinde vir doctiis conjecit : 
 audi: maturius red. Salm. allevit ; audi : immut. Id. — 2 Delinatam. Fux. 
 delitam. Aldus vero, delinitam. Forte, delineatam. Petronius eodeui terrne 
 modo : ' Inimo supercilia etiam profert de pyxide, scitaque ductura linea- 
 menta seciita, totani illi formam suam reddit.' Ita enini nos hunc locum 
 mire corruptiun emendabamus. Nam supra dixerat; ' Epigramma per to- 
 tam faciem liberali manu dtixit.' Roald. Bertin. delibutam. Sciopp. in 
 Symb. et Susp. 1. iv. 16. Delitam. Alii, delinitam. Bert, delibutam. El- 
 menh. — 3 Bert. e.r/>. Oud. — 4 Par. Quid turn? Id. — 5 Par. Guelf. cowmeare. 
 Id.— 6 Sic Mss. plerique, et Edd. Vett. item Scriver. Contata al. cum Flor. 
 Oxon. Id. — 7 Perg. q. turr. Veteres editiones secutus sum. Kecentiorcs, 
 perg. ad. q. turr. Pergere turrim, ut ' pergere iter,' ' civitatem,' alibi. Colv. 
 Pergit ad q. Colv. particulam ad male expunxit, quse in Rom. editione et 
 optiniis Mss. etiara extat. Elmenh. Malo cum Bas. Edit, pergit ad q. t. 
 Brant. — 8 Flor. sese daturam. Elmenh. Sese edidere Elmenh. Scriv. Flor, 
 Se id datura Ed. Junt. post. Daturam etiam Reg. Fux. Pal. Oxon. Latet 
 aliquid. In D'Orv. est, videlicet se datura. An, videlicet sese datura hide pr. ? 
 Jam praBcessit 'indidem.' Oud.— 9 Reb. ad Inf. Auctius D'Orv. rci*. t-ei art 
 
 1
 
 METAMORPHOSEON LIB. VI. 405 
 
 turris prorupit' in voceni subitam, et, Quid^ te, inquit, 
 praecipitio,' misella, qiiEBris extinguere ? Quidque ^ jam 
 novissimo periculo laborique isto '^ temere succumbis ? ^ 
 Nam, si spiritus corpore tuo semel fuerit sejugatus/ ibis 
 quidem profecto ad imura Tartarum, sed inde^ nullo pacto 
 redire poteris. Mihi ausculta. Lacedasmon, Achaias ' 
 nobilis ^ civitas, noii longe sita est. Hujus conterminam, 
 deviis abditam 9 locis, quaere Taenanira.* Inibi spiraculum 
 Ditis, et ^ i)er portas hiantes monstratur iter iiivium : ^ 
 cujus te limite transmeato viae simul commiseris/ jam 
 canale [121] directo ^ perges"^ ad ipsam Orci regiara.^ Sed 
 
 hum. Verum turris ccepit repente loqui, et, Qunre, ait, o infdix, tentas finire tilam 
 prcEcipitio, et cur tarn facile vinceris hoc ultimo discrimine et labore ? Si enim 
 unima fuerit semel separata a tuo corpore, descendes quidem certe ad infiimim 
 Avernum, sed nullatenus poteris remeare illinc. Audi me. Sparta, inclijta urbs 
 Achiiue, haud procnl liinc distal ; investiga Tanarum, huic vicinam, ahslrusam 
 locis inaccessis. Illic ostenditur spiraculum Plutonis, et via infrequens per hiatum 
 pafentem, cui statim atque te credideris supergressa uditum ejus, jam tendes ad 
 Palatium Plutonis recto tramite. Verum oportcbit, ut non gradiaris inanis eo 
 
 Inf. Nee male. Contra Pal. excliidit rh enim. Oiid. — 1 Prorumpit. Flor. 
 prorupit. Klmenli. Adde Palat. Oxon. Fax. nt edidere Elmenli. Scriv. Flor. 
 Oud. — 2 Et, Qui. Sic Bert. lecte. ' Et qtii,' ' Et cur ' pro, cur. Sciopp. iu 
 Symb. et Susp. lib. iv. 16. Ecquid. Flor. et quid. Elmenh. — 3 Fax. prceci- 
 pitem. Roaldus. Flor. prcecipitem, o mis. Elmenh. Accedunt Palatin. Oxon. 
 Gueil'. Par. D'Orv. sed praecesfit ' prascipitem ;' et substautivo hoc nsus est 
 \ucior quoquc I. iv. p. SO. ' Laqueus, aut gladins, aut certe prascipitium 
 capesscndum est.' Vide etiani ad I. ii. p. 30. ' PraKCipitio, vol prif ceps de- 
 niersa est.' Oud. — 4 Cojjula abest Oxon. et Pal. item j«m a Fux. Id. — 5 Flor. 
 t. incvmbis. Male. Elmenh. Frnstra quo<jue in Edd. Aid. Junt. post. Colin, 
 est isli. Veteri terniinationc, ' isto,' swpe usus est Appuleius. S'ide ad I. v. 
 p. lO'J. 'I'sto meo pectori.' Oud. — 6 In liegio, Fux. corporis tui. Palatin. 
 Onelferb. tejug. Id. — 7 In nulla Fux. Id. — 8 Adjectivum non liabet Palat. 
 Id. — 9 Conterminam, d. abditam locis. Suo more idem et Guelf. non novit 
 literam m. In Ed. Vicent. addilam. Fux. qiioque, abdita. Id. — 1 Vitiose 
 JJ'Orv. qucm Tn'nariis. Pal. Teuasum. Id. — 2 Abest copida a Berlin, uncis 
 inrhisa per Eliiienh. ct Scriv. Id. — 3 Mstus Fulv. imum. Wowerius. Sciopp. 
 in Symbola. Alii, imum. Elmeidi. — 1 Transmeatam simul comm. Ex codem 
 Cod. tmendanduni : cujus te limite transmeato. ^Vow. Uecte Ms. limite trans- 
 meato. Et statim : perges. Sciopp. in Synibola. Flor. et Fnlv. Vibcr, limite 
 transmeato. Kecte. Elmenh. — .5 Flor. direpto. Male. Elmenh. Item Pith. 
 
 NOT/E 
 
 'I Laborique isto'] 'Apx^-'^x'^^, pro, Macedonian! inter, et Peloponne- 
 
 isti. Sic Terent. Eunuciio : * Miiii sinn, altera in i|)sa I'eloponneso, quas 
 
 sola* ridicuio fnit;' pro, Mihi «oli. vera et prima Achaia putatur. Hn- 
 
 ' Lncedamon, Achaiul Vide Notas jns crat Lacedacnion. 
 lib. I. p. 3. Acliai<r diiii- fufnuit, iin.'»
 
 400 APULEIl 
 
 noa hactenus vacua debebis per illas tenebras incedere, 
 sed oflfas polentas rnulso concretas ^ ^ ambabus gestare ma- 
 nibus, at etiam in 9 ipso ore duas ferre stipes. Jamque, 
 confecta bona parte mortiferae viae, continuaberis ' claudum 
 asinum lignorum gerulum/ cum agasone simili : qui te rogi- 
 tabit,^ decidenti sarcinae fusticulos ' aliquos porrigas ei. 
 Sed "^ tu, nulla voce depromta, tacita praeterito. Nee 
 mora, cum ^ ad flumen mortuum " venies,'^ cui praefectus 
 Charon,'*' protinus 7 expetens portorium, sic ad ripam 
 
 tisque per iUam obscuritatem, sed tibi ferenda ertint utraqne manu duo liba ex 
 farina hordeacea, pinsita vino mellito, et gestandi erunt duo nummuli arei in ipso 
 ore. Et, cum emcnsa fueris bonmn partem ilineris letnlis, assequeris asinum clau- 
 dicanfem, bajulantem ligna, cum asinario simili, qui orabit te ut sibi tradas aliquot 
 bacillos delapsos ex suofance : at tu transeas cum sileniio nulla verbo prolato. Et 
 paulo post devenies ad Lethcsum amnem, cui prcepositus Charon, continuo rogans 
 
 ■^^^•^■^^^•^■^^•^■^ 
 
 Fux, 07«rf.— 6 Sic recte Mss. Fiilv. Giielf. Fnx. Rea:. Pal. D'Orv. Par. 
 cum Edd. Wower. et Pric. In ceteris pergis. Id. — 7 Pal. O. reginam. Id. 
 — 8 P. mulsa c. Idem vet. Cod. sciibit, /). mu/so conlritns. Wowerius. Ms. 
 tnulso. Berlin, conhitus. Sciopp. in Symb. et Susp. lib. iv. IG. Berlin. 
 p. m. coniritas. Loquitur de naulo Veteruni, quod niortuis in os imponere 
 solebant, pntantes, sine hoc Cluuontem animas gravatim recipere. Sui- 
 das : Me\iToi>rTa : fj.e\irovTra iSiSoro to?s veKpo7s, ws e's rhv Kep^epov, Kol 
 o/8o\o$ jjUffOhs rc^ TlopdfjLi't, kuI ariipavos, ojs rhv ^iov Sirfyaivifffj.ei'ots. Elmenhorstius. 
 — 9 Jem. Pro ac i« Pal. ostentat e/iaw in. Viw. et in. Vith. at etiam. \e- 
 rissime. Adi nie ad 1. i. p. 10. Gnelf. fert stipas. Ond. — 1 Coniinuaveris. 
 Corrige : continuaberis. AVow. Lege, nt est in Vet. Cod. continuaberis, vel 
 cum Bert, continuabis. Vide pag. 89. Sciopp. in Symb. et Susp. 1. iv. 16. Con- 
 tinuaberis. Flor. cotitingneris. Pal. et Bert, contimwbis. Roui. continuaveris. 
 Aid. continunris. Vide Indicem. Elmenh. — 2 Rogabit. Fior. rogaverit. Elmen- 
 horstius. D'Orv. Pith, rogilnbit. Optime ; ex 1 er. et Virg. Qui deest Bert. 
 Oud. — 3 Lego, decidente sarcina fmiiculos. Rogabit te, inquit, senex, jam sar- 
 cina sua lignorum decidente, et soluta, aliquot funiculos ei porrigas, quibus 
 iterum ea ligetiir, et componatur. Sic intra lib. vii. ' Stuppae sarcina me 
 satis onustum, propereque funiculis constrictum, producit in viam.' Gellius 
 Noct. Attic, lib. v. (cap. 3.) ' Is de proximo rnre in Abderam oppidum 
 caudices ligni plurimos funiculo brevi circumdatos portabat.' Loquitur de 
 Protagora, bajulo ante studium sapienti:\^. Colv. Decidente sarcina funiculos. 
 F\ov. d. sarcina; fusticulos a. p. e. Tu nulla. Elmenh. — 4 A solo Florent. abest 
 T^ Sed. Pith. Sed tu in ilia v. Oud.— .5 Cum deest Oxon. Male. Vide ad i. tv. 
 p. 69. Id.— 6 D'Orv. ve7iiens. Id.— 7 In D'Orv. pro<inens. Pal. Guelf. proie- 
 
 NOTiE 
 
 » Offas polentcB mulso concretas'] De- sue aevo notam, cujus ad nos usque, 
 
 sumta haec ex hoc Virgilii, lib. vi. memoria non pervenit. 
 
 M\\. ' Melle soporatam et medicatis " Flumen mortuumi Acheronlem, 
 
 frugibus offani.' Inferorum fluvium, vel Cocytum. 
 
 ' Claudum asinum lignorum gendum, " Charon] Hujus descriptionem 
 
 ifc.] Ad fabulam aliquam respicit, vide apud Virgil, lib. vi. /Eneid.
 
 METAMORPHOSEON LIB, VI. 407 
 
 ulteriorem ^ sutili ^ cymba "^ deducit comraeantes. Ergo 
 et inter mortuos avaritia vivit? Nee Charon ille, Ditis 
 et pater, * ^ tantus Deus, quicquam gratuito facit ; et 
 pauper moriens"^ viaticum debet quairere; ^ et, aes si forte 
 prae raanu non fuerit, nemo eum expirare patietur? '" Huic 
 squalido seni-^dabis nauli nomine de stipibus, quas feres, 
 alteram : sic tamen, ut ^ ipse sua manu de tuo sumat ore. 
 Nee secius tibi, pigrum fluentum transmeanti, quidam su- 
 pernatans senex ^ mortims, putris attollens manus, orabit, 
 
 naulum, ea mercede trajicit transeuntes ad marginem adversum navicula texiili. 
 Igitur averitia viget etiaiii inter dtfunctos ? Et ille Charon et Pluto, tantus Deus, 
 nihil faciunt absque mercede ; atque oportet ut inops moriens quarat viaticum ; et, 
 si forte non habuerit stipem ad manum, nemo sinet eum mori ? Dabis huic sordido 
 seiii pro portorio utium ex nummidis, qnos feres, ita tamen, ut ipse capiat manu sua 
 ex tuo ore. Similiter, dum trajicies tardum flumen, quidam seiiex mortuus super- 
 natans, sustoUens tnanus putridas, rogabit te, ut trahas ipsum intra cymham : neque 
 
 nus. Id. — 8 Postultimam vocem addit D'Oiv. liteiam s, notam nenipe vocis 
 scilicet, quam saepissinie insertam oralioni ab Aiictoie vidimus adl. iii. p. CI. 
 Id.— 9 Subtili. ¥u\. futili, et ltd Wd. Ruald. A\d. fulili. Haec ex Virgilio 
 descripsit, qiieni adi 1. vi. vs. 513. et seqq. Elmenh. — 1 Nee ille Ditis pater. 
 Aid. x'^P'STou C/iaro?!, quod temiit Beroald. Ditis pater 6 nXouTcoj/. Charon 
 etiam ipse Ditis appellatus. Glossa Pliiloxeni : ' Ditis, XdpovTos.' Roald. 
 Nee Ch. ille, Ditis pater. Vnlgatuui uliique, Ditis et pater. Beroaldus etiam, 
 ut nos, ita emcndandum bene censet. Gloss. ' Ditis pater, 6 nXovTwv.' Pe- 
 tronius : (Carm. de B. Civ, vs. 77.) ' Has inter sedes Ditis pater extulitora.' 
 Aruobius 1. ii, iv. et v. Isidor. Origin, lib. viii. Coin.— 2 Palat. Pith. Fux. 
 Giielf. mor. paup. Oud. — 3 Fux. e. videret. Corrupte. Roald. Ms. expinre. 
 Sciopp. in Symbola. Reg. etiam videret, vel videretur. D'Orvill. patitur. 
 Oud. — 4 Bas. 1. semini. Unde faciendum arbitratur Lipsius semoni, vel se- 
 nici. Posterius ego mallem, et rorrectioncm ejus amplector Plauti Milite : 
 ' O Icpidum senicem, si quas meiuoras virtutes liabet !' In scriptis enim 
 libris esse notatur a viris doctis : O lepidum seminem. Colvius. Lipsius, seni- 
 ci. Virg. 1. vr. ' 'I'erribili squalore Charon, cui plurima mento Canities incul- 
 ta jacet,' &c. Elmenh. Pravo anli(|nata cuptandi studio, seni, quod est in 
 Mss. et Edd. O. praterqnam in vitiosa lias. pr. tentaruiit Lips, in Elect, iir. 
 24. Colviusque, et senici exprcssit Vulcan. Ed. sec. Stipiiibus Pith. Oud. — 
 
 NOT/E 
 
 * Sutili cymba] Virgil, ibidem : simile est apud Luclanum, Dialog. 
 
 * Gemuit sub ponderc cyml)a Sutilis, Mort. illnd IMcnippi ad Cliarontent 
 
 et mnltam accepit rimosa |)aln(lcm.' naulum poscentem : ■^Stiv /jLtv, ovk 
 
 y Ditis et pater] ' Ditis' hie in recto (ix<"'^f' tI oiv; ^XP^'' SicctoCto yui/ otto- 
 
 caHU est; non in patrio. 0ai>(7u; Scicbani <)uidem, (quid appor- 
 
 ' Moriens viaticum debet quarere] tanduiii fuerit), scd non habebam : 
 
 Plant, in Prologo Pa'nuli: ' Ipse quid ergot' An propterea mori non 
 
 abit ad Acherontcm sine viutico.' oportuit? 
 
 ' P<iemo eum expirare puliclur] Con- '' Quidam supcrnalans scnex] De hoc
 
 408 APULEII 
 
 ut eum intra navigium trahas.^ Nee in tamcn illicita afflec- 
 tare^ pietate. Transito fliivio, modicum te progressam 
 textrices orabunt anus/ telam struentes/ manus paulis- 
 per aceomraodes. Nee id tamen tibi eontingere fas 
 est. Nam ' haec omnia tibi, et multa alia de Veneris insi- 
 diis orientur, ut vel unam de manibus omittas* offulam. 
 Nee putes futile istud polentarium * damnum ^ leve. Altera 
 enim perdita,^ lux haec^^ tibi prorsus denegabitur. Canis^ 
 namque pergrandis, trijugo ^ et satis amplo capite prasditus, 
 immaiiis et formidabilis, conantibus*^ oblatrans faucibus, 
 
 tu tamen commnvearis miseratione illegitima. Amne trajecto, cum processeris all- 
 (juantnhan, vetula textrices texentes telam rogabunt te, ut sejuves tantillum adm/)- 
 tis mnnihus: nei/ue tamen licet tibi hoc tangere : hcec enim omnia et alia multa tibi 
 suscilabiintur iyisidiis Veneris, xit vel unum libttm dimittas e manibus. Neque exis- 
 timesjacturam illam unius off<c, qnce alias levis est, tunc esse parvi momenti : una 
 enim amissa omnino privabcris hac luce. Canis enim ingens, instructus capite 
 triplici et vasto, enormis, et terribilis, allatrans faucibus reboantibus inslar tunitru, 
 
 ^^ ^.^-^^.^^^^^^ 
 
 5 Ms. D'Orv. ne, contra Appuleii nientem. Id. — 6 FI or. fracfas. Elmenh. Sic 
 qTiofjue Guelf. Oud. — 7 Affectare. Fiix. afflectare. Roaldiis. Bertin. et Palat. 
 affiictare. Foite rectiiis afficiare. Woweriiis, Bert, et Fiilv. iimis, afflictare. 
 Fiilv. a\{er qfflectare. Sciopp. in Symbola. Afficiare. Rom. et Flor. affectare. 
 Pal. et Bert, afflictare. Inepte. Vide Indicem. Elmenh. Lege : illicita affec- 
 tare pietate, et vide Indicem. Idem, in Add. — 8 Bert. t. instruentes, laToy ixpat- 
 povaai. Elmenh. Earn lectionem recepit Scriver. Virle, quee notavj ad p. 
 112. ' Fannni solerti fabrica structum,' vel ' instrnctum.' Hinc nietapliorice 
 ' stniere aciem,' 'carmen,' 'versus.' Vide Drakenb. ad Liv. lib. xi,ii. 51. 
 Biirm. ad Ovid. ii. ex P. v. 19. Pitli. cistruentes. Oud. — 9 Pal. Nee, pro 
 Nam. Pro hcec Oxon. a m. pr. hujus. Sed in marg. hccc, ut dant U'Orv. Pith. 
 Fnx. Gnelf. cum Ed. Junt. post, et recentioribus pierisque. In aliis de 
 more hie. Id. — 1 Comittas. Emendarim omittas. Colvius. Fux. omittus. 
 Roald. Omnino eniendandum ex Vett. libris, omittas. Wowerius. Ms. rec- 
 tissime, omittas. Sciopp. in Symbola. Omittas. Palat. obmittas. Elmenh. — 
 2 F.i. pollentarium. In Va\. futisse i. pulkiitaritim. Oxon. futile i. pollentalium. 
 Fux. facile. Gnelf. pollentacium. Scril). vero per nnicam I cum nonnullis, a 
 polenta. Oud. — 3 Oxon. a m. pr. ipedila. Id. — 4 Idem a m. pr. hujus. Id. — 
 5 Ms. Guelf. terjugo. D'Orvill. trijugcro. Male. Stafim copula deest Fux. 
 Id. — 6 Beroald. rescribit, comrtHiiiMS. Lipsius, iowani«/ji<s. Ego legebam, so- 
 nantibus, vel inhiantibus, sen hiantibv.s. Snpia enim 1. iv. 'Jam faucibus ip- 
 sis hiantis Cerberi reluctabat.' Vlrg. Gcorg. iv. 'Tenuitque iuhians tria Cer- 
 berus ora.' Cole. Tonantibus. Ro. conantibus. Colv. sonantibus. Elmenh.— 7 
 
 aOTJE 
 
 sene nihil habemus apud Auctores, men vitam hominum nere dicuntur, 
 
 sicut nee de agasone et asino, de non texere. 
 
 quibus supra. '^ Polentarium damnum] Jacturam 
 
 c Textrices orabunt anus] Videtur ofTx, ex polenta factac. 
 Parcas innuere: quanquara liae ta- * Canis] Cerberus.
 
 METAMORPHOSEON LIU. V[. 409 
 
 mortuos, quibus [122] jam nil mali^ potest lacere, frustra 
 territando, ante^ ipsiim limen et atra atria Proserpinse 
 semper excubans,^ servat vacuam Ditis domum/ Hunc, 
 offraenatum ' unius offulaj praeda/ facile pvaeteribis : ad ip- 
 samque ' protinus Proserpinam introibis : quae te '^ comiter 
 excipiet, ac benigne ; ut et molliter assideie, et prandium 
 opipare suadeat sumere. Sed tu et humi reside/ et panem 
 sordidmn petitum esto : ^ deindc nuntiato, quid adveneris, 
 susceptoqiie, quod ofFeretur,^ rursus remeans, canis sasvi- 
 tiem ^ offula reliqua redirae : ac deinde avaro navitas data, 
 quam reservaveras stipem, transitoque ejus fliivio, recal- 
 cans9 priora vestigia, ad istiim coelestium siderum redies '^ 
 chorura.'' Sed inter omnia hoc^ observandiim praecipuo 
 
 irunsmtm terrefaciendo defunclos, quosjam nullatenus potest ladere, agens perpetuus 
 exculdus ante fores et nigra palalia Proserpina:, cuslodit inanes ades Plutonis. 
 Facile pratergredieris hunc co'ercitiim injeclo uno ex lihis luis : et inlrahis statim 
 ad ipsam I'roserpinam, qucf excipiet te blande atque amice, adeo tit te horletur ad 
 sedendum in moUihus sedilibus, et ad prandendum laute. Verum tu sede humi, et 
 pete alrum panem, illumque comedilo : dcin memorata causa tui adventus, postquam 
 acceperis quod tibi porrigetur, rediens iterum, libera te libo residua a rabie canis ; et 
 postea nummulo, quern rescrcaceras, tradilo avaro portilori, trajcctoque amne ejus, 
 reverteris in has luminis auras, remetitns priores gressus. Verum suadeo ut hoc 
 
 Mali deest in Palatin. Oud. — 8 Bert, quando. Videtnr corruptiim ex prar. 
 territando; nee de alia lectione liiiic cogitandiini. Id. — 9 Beri- superexcubans. 
 Elinenli. In contextuin id reccpit Scriv, nie non probantc. Vide ad 1. iv. p. 
 7;j. ' Colles frigidos seiniicr incubans.' Oud, — -1 Oxon. effrcen. Ed. Has. pr. 
 affrcm. Id. — 2 Oxon. prtcdam. Id. — 3 Copula non comparct in Palat. Edd. 
 Junt. Aid. Desiint nsqne ad quce in Gnelfeib. Id. — 4 Exiilat pronomen a 
 D'Orv. /(/. — 5 Ed. Basil, pr. residere. Guelf. a ni. pr. residens. Id.— Petitu. 
 Eiix. petitum. At Aid. petilo. oh KaraKaix^auio. Iloald. Bas. I. et Col. pctito. 
 Sic rescripsiinns ex Rom. codicis scriptura Apol. i. ' Accipc alind, pari qiii- 
 dem stultitia, sed inidto tanto vaniiis ct ne(|iiiu8 excogitatii.' Colv. INIs. pe- 
 titum. Alius Ms. pnrlatum. Forte : pete, turn. Sciopp. in Synibola. Peti- 
 tum. Vnljjo, pctito. Sciopp. pete, turn. J'21nienliorstiiis. B. I\I. petitum. I'li- 
 tean. — 7 U'Orvill. Oxon. offertur. Pith. Fnx. CJuclfcrb. Edd. Vicent. Juntin. 
 A\(\. ejferetur. Id. — H D'Orv. Guelf. Oxon.srrrjtiom, porpetua varialionc. Id. 
 — Mss. recolens. Sciopp. in Symbola. Flor. et Fulv. liber, recolens. Elmenti. 
 liecolens forsan ex (^)xon. Wasse. — 1 Redies i)ro, rcdibis, ijun alibi semper 
 iititiir, hie rctincnt Mss. nisi ipiod in Pal. sit rediens. Oud.- 2 Ilic. I'lor. Iioc. 
 Jllmenhorstius. Item D'Orv. i'iih. Fux. Guelf. ct Ed. Scrivcr. lice Palatin. 
 
 NOTiE 
 
 ' Sertut vacuam Ditis domum'] Vir- pore nmbris plena sunt, 
 
 gil. * Percpie demos Ditis vacuas, et f Redies'] Arcliaisnius, pro, rcdibis. 
 
 inania rpgna:' fpiippe cpia? simula- '' Chorum] Chorus proprie canen- 
 
 cris lautiim morluorum et sine cor- iium est. Hie pro astrorum apjiovi-
 
 410 APULEII 
 
 tibi censeo, ne velis aperire vel inspicere illam, quam feres, 
 pyxidera : vel omnino forraositatis divinae abditum curio- 
 sius' thesaurum. Sic turris ilia X)rospicua + ' vaticinationis 
 munus explicuit. Nee morata Psyche pergit Taenarura : ^ 
 sumtisque rite stipibus*^ illis, et oflulis, infernuin^ decurrit 
 meatum : transitoque per silentium asinario debili, et amni- 
 ca^ stipe vector! data, neglecto supernatantis 9 mortui de- 
 siderio, et spretis textricum subdolis ' precibus, et offulae 
 cibo sopita canis horrendi ^ rabie, domum Proserpinae pe- 
 netrat.5 Nee ofFerentis hospitae sedile delicatum/ vel 
 
 caveas pra ceteris, ve velis aperire ant intueri pyxidem illam, quam gestabis ; 
 neve solicita sis ullatcnus de illo tiiesauro occulta divincB pulchriiudinis. Sic ilia 
 provida turris pronuntiavit suam pramonitionem. Psyche vera petit Tccnarum 
 absque cunctatione : assumtisque nummulis illis et libis ex prascripto, descendit 
 per iter Averni: et prceterito tacite agasone claiido, et naulo persoliUo nau- 
 tcB, spreto postuluto mortui subternatantis, et subterhabilis fallacibus rogita- 
 tionibus textricum, et sedalo furore canis formidandi esca libi, ingreditur in cedes 
 Proserpina. Recusatoque molli sedili, et prandio opiparo hospitce invitantis, se- 
 
 Oxon. Vel ap. v. ins. aliam Fux. Oud. — 3 Cures. Palat. et Fill, curiosius. Recte. 
 Wmv. Ms. abditum curiosius thesaurum. Recte: subintell. inspicere. Sciopp. 
 in Symb. Flor. abdictum curiosius. Elmenli. Primnm in Reg. Fax. Pal. 
 Giielf. Oxon. estdivinaformositate; dein curiosius exaratiir qiioque in D'Or- 
 vill. Reg. Fux, Pith. Guelf. Oxon. Par. probante etiani Pric. nee male : nisi 
 hie altius sedeat, quod suspicor, ulcus. Oud. — 4 Turrisilla velpropitia. Forte, 
 velut propitia. Colv. Tb vel deest in Mss. Sciopp. in Symb. Vetut propitia. Tb 
 veltit non est in Flor. sed in eo prospicua. Palatin. perspicua legit. Elmenh. — 
 5 D'Orv. Thernarum. Pal. Guelf. Thenasum. Oud. — 6 Al. stipulis. Vir d. in 
 marg. Ed. Vic. Id.— 7 Marg. Ed. Bas. pr. item Edd. Vulc. pr. Merc. Wow. 
 Pric. exhibent inferum. Ovid. i. i. Met. 189. ' Per flumina juro Infera.' 
 Et sic alibi. Sed non minus probura est alternm, qnod legas in Mss. O. et 
 ceteris Edd. Oud. — 8 Fux. arnica. Sed portorium expressit. Roald. Vide 
 Plin. Prudent, et Sidon. Apoli. Epist. i. 5. Glossas. Wass. Ut et alii lo- 
 <inuntur. Arnica vitiose exaratur quoqiie in D'Orv. et Oxon. a m. pr. amuca 
 Pltli. Oud. — 9 Oxon. svpernatans. Turn Pith, mortuis. Id. — 1 Pal. snptis. A 
 D'Orvill. exulat subdolis. Pith. prec. subd. Id. — 2 Flor. hoirenda. Elmenh. 
 — 8 Reg. Fux. Palat. Guelf. Oxon. Par. penetravit. Oud. — 4 Dedicatum. Fux. 
 delicatum. Roald. Vere scripti, delicatum: et deinde protulit, non pertulit. 
 Wow. Scribo ex Ms. delicatum,. D et L saspe inter se comniutarunt, ut do- 
 cui in Verisimilibus et Suspectis Lectionibus. Sciopp. in Symb. Sciopp. s. 
 
 NOTiE 
 
 Kws Kivovmoov coetu usurpatnr. Sic natum suda tempestate visimus.' 
 lib. de Deo Socratis : ' Arcturum, ' Sic turris ilia prospicua] Sic resti- 
 
 pluviasqueHyadas, geminosqueTrio- tuit Pricaaus ex Mss. Oxon. et Flo- 
 
 nes, aliosque itideni radiantes Deos, rent. Alias legebatur propitia. 
 
 quibus cajli chorum comtum et coio-
 
 METAMORPHOSEON LIB. VI. 411 
 
 cibum beatiim araplexa ; ^ sed ante pedes ejus residens hu- 
 milis, cibario ^ pane contenta, Veneream ^ pertulit legatio- 
 uem. Statimque secreto repletam conclusamque pyxidem 
 suscipit,^ et offulse sequentis fraude caninis latratibus ob- 
 seratis, residuaque ^ navitse reddita stipe, longe vegetior ab 
 Inferis recurrit. Et repetita' [123] atque adorata Candida 
 ista luce, quanquam festinans ^ obsequium terminare, mente 
 capitur temeraria curiositate. Et ecce, inquit, inepta' ego 
 di\inae formositatis gerula, quae nc^ tantillum quidem 
 indidem ^ mihi delibo, vel sic illi amatori meo formo- 
 so placitura. Et cum dicto reserat pyxidem. Nee quic- 
 quam ibi ^ rerum, nee formositas ulla,^ sed infernus som- 
 nus, ac vere Stygius: qui^ statim cooperculo revelatus,' 
 iuvadit earn, crassaque soporis nebula cunctis ejus mem- 
 bris perfunditur, et ' in ipso vestigio ipsaque semita collap- 
 
 dev.aque humi ante ejus pedes, et contenta pane atro, exposuit mandata Veneris. 
 Protinusque datur ei pyxis clam completa, et occlusa, ac latratibus caninis praclusis 
 dolo alterius libi, et nummulo, qui supererat, tradito portitori, revertitur ab Inferis 
 rmilto alacrior. Recuperate igitur et adorato clam lumine hujus mundi, tametsi 
 proptraret absolcere mandata, corripitur tamen animo curiositate imprudenti. Et, 
 Sane, inquit, ego stulta sum, qua fero pulchritudinem divinam, neque tamen sumo 
 mihi atiquantulum ex ipsa, saltern ut hoc pacta pluceam pulchro illi amatori meo. 
 Kt hoc dicens aperit pyxidem : neque res ulla, aut ulla pulchritudo inerat, sed sapor 
 ii\fernus, ac vtre Lethicus, qui, simul ac discoopertus est subluto operculo, occupat 
 ipsam ; et caligo densi somui diffundilur in omnes arlua ejus, et dctinet lapsam in 
 
 ^ ^«^ ^.^^ ^^ .^s^ V ^ 
 
 delicatum. Rene. Elmenh. — 5 Ms. Par. amplexans. Hand male. Vide supra ad 
 p. 112. Oud. — Et cibario. ¥a\. cepario: sed iiiendose, et eodcm errore, quo 
 in C/lossi^ (Jricco-Lat. ' XuSoTos ^pros, pcperiiis.' Lege, cibarius. Vide iiotas. 
 lioidd. Copniaiii liaiid agnosciint Tlor. Bert. D'Oiv. Fux. Pith. Oxon. Pal. 
 uec opus est. Oud. — 7 D'Orv. Pith. Giicifeib. et Edd. Vett. veneriam. Id. 
 —6 Suscepit Pith. Id.— 9 Et residua. Mss. D'Orv. Pith. Fux. Pal. Oxon. 
 Edd. Vic. Jiint. utra<|ue, Aid. Colin, residuaque. (juod prapfero. Turn canis 
 Fux. naula; D'Orv. Vide supra. Id.- — 1 Flor. Igitur repciita. Elmenh. Ini- 
 nio lii'petila igitur legitur, nt edidere Elmenh. Scriv. Florid, Rectius certe 
 ederetnr At, ()uam Et. Pith, odorala. Oud. — 2 Pal. Guclfcrb. fcstinantis. 
 Edd. I5er. iJas. pr. Colin, terminaret. Prave. Id. — 3 Reg. Fux. Oxon. Pal. 
 inept e : cum Guelt. (|ui caret rtfJ f^'o. Id. — 4 AVc. D'Orv. hc. Hene. Vide ad 
 1. IV. p. G9. * Nee perfringcre (luideni.' Id. — 5 Male in D'Orv. Fux. Ms.s. 
 idcnlulem. Id.— G Par. tihi. Id.— 7 Reg. ilia. Id.— H Oxon. Quod. Id.— 9 
 Mihi pro genuino est cooperculo retelatus, videlicet soniniis, (pii |)yxide con- 
 clusa a I'syche ah Inferis us(|ue petilus gerehatur, Stcwech. lievelalus i. e. 
 crassi sop. 7iebul(t. Cunctis e. 'I'otnm locum ex l''nlv. ('od. ila rcstiluo : Qui 
 si. coiijiirculo nvelalo inrntlit voiu, crassuqur soporis nebula cunclis ejus membris 
 perf. Wow. Vidgata mendosa sunt, et corrigenda ex I\I.s. cooperculo revelato 
 invadil mm, crassoijue s. nebula cunclin ejuH m. p. Sciopp. in Syndiola. Crassi- 
 que. Flor. crassaque. Rcctc. Ehnenk, — 1 Palat. noii liahct copulani. Oud,
 
 412 > APULEIi 
 
 sam * possidet. Et jacebat immobilis, et nihil aliud quam 
 dormiens cadaver. Sed Cupido jam cicatrice solida re- 
 valescens, nee diutinam suae Psyches absentiam tolerans, 
 per arctissimam cubiculi, quo cohibebatur, elapsus fenes- 
 tram, refectisque pinnis ^ aliquanta quiete, longe velocius 
 provolans, Psychen accurrit suam : detersoque '^ somno cu- 
 riose, et rursum in pristinara pyxidis sedem recondito, 
 Psychen ^ innoxio punctulo suae sagittae suscitat. Et ecce,^ 
 inquit, rursum perieras, misella, simili curiositate. Sed 
 interim quidem tu provinciam/ quae tibi matris meae prae- 
 cepto raandata est, exequere gnaviter: cetera egomet vide- 
 ro.^ His dictis, amator levis9 in pinnas se dedit. Psyche 
 vero confestim Veneri munus reportat Proscrpinae.* In- 
 terea Cupido, amore nimio peresus,'' et aegra facie matris 
 suae repentinam sobrietatem * pertimescens, ad armile ' re- 
 
 ipso loco, ipsaque via ; et ipsa strata erat iminota, nihilque aliud tidebatur, quam 
 cadaver sopituin. At Cupido jam convalescens obducta cicatrice, et impatienslongcE 
 absentia suce Psyches, elapsus per angustissimam feneslram cubicuii, in quo deline- 
 hatur, et volcins multo celerius ulis recreatis quiete sat longa, advolat ad suam Psy- 
 clien, et sopore sedulo absterso, iterumque retruso in pyxidcm, snum priorem locum, 
 expergefacit Psychen levi punctiuncula sues sagittce, Et, Nu7ic, ait, perdideras te 
 iterum, o infelix, propter cnnsimilem curiositutem, At tu interim strenue perfun- 
 gere munus tibi injunctumjussumea: parentis: ego ipse curabo rcliqua. Post hac 
 verba tolucris amator avolavit. Psyche autem defert staiim ad Venerem donum 
 Proserpina;. Cupido interim consumtus rehementia amoris, et morbido rultu, 
 metuens Sobrietatem subito accersitam a sua tnatre, redit ad ingenium : et, delatus 
 
 — 2 Flor. collapsa, Male. Elmenh. Sic quoqne Fax. Pal. Giielf. et Oxon. 
 possetque ad 'membra' refeiri, vel fo//a;«£p, sc. membra, legi. Nil tamen 
 nuitari est necesse. In quatiior ultimis Mss. a m. pr. post se vitiose cxaratur, 
 pro possidet. Oiid. — 3 D'Orv. pennis de more. Vide supra. Id. — 4 Ms. 
 Fnlv. dccussoque. Sciopp. in Symbola. Alii, dccussoqiie. Elmenh. Cave, ita 
 rescribas. Ortum e dcpravata scriptura, qua restat in Cod. D'Orv. decursoque. 
 Gell. I. XVII. c. 16. ' Venena detergcre.' In Apol. p. 498. ' Maculam deter- 
 sisse.' Alibi ' detergcre laorymas,' 'vestigia,' ilc. innnmera. Vide ad 1. iv. p. 
 86. Oud. — 5 Psychen deest D'Orv. Innoxie prave Ed. Amst. Scriv. Sag. succ 
 Pal. Fiix. Id. — 6 Cod. D'Orv. caret t<? ecce. Perperam. Rectins abesset rb 
 inquit. Nee tamen necesse. De utroque stepins visum supra. Id. — 7 Abest 
 a Ms. provinciam ; cetera ita leguntur : quod t. m. m. prccc. mandatum est. Sed 
 mala glossa invicem textus irrepere voluit. Vernm non fiet me vivo. Roald. 
 —8 Pith, video. Oud.— 9 Pal. Icnis. Fior. la^tus. Elmenh.— 1 Tt» Proserpi- 
 na deest Bert. Id. Uncis inclusit .Scriv. In D'Orv. Pith. Cod. Veneris. 
 Pessime. Oud.— 2 Severitatem. Roui. sobrietatem. Elmenh. — 3 Flor. et Pal. 
 
 NOTiE 
 ^ Amore peresus'] Virgil, lib. vi. tabe percdit.' 
 JEn, ' Hie qnos durns amor crudeli
 
 METAMOaPHOSEOlN LIB. VI. 413 
 
 dit : ' alisqnc pernicibiis coeli* penctrato verticc, magno Jovi 
 supplicat, suaraque caiisam probat. Tunc Jupiter, pcrprcn- 
 sa ^ Cupidinis buccula, manuque ad os suum relata,'" coii- 
 saviat,^ atque sic ad ilium. Licet tu, inquit, domino fili,^ " 
 nunquam [124] mihi concessu"* Deum decretum servaris ^ 
 honorem : sed istud pectus meum, quo leges eleraentorum 
 et vices siderura disponuntur, convulneraris ' assiduis icti- 
 bus, crebrisque terrenae libidiuis foedaveris casibus/ con- 
 
 ad supremum cacumen cwli pinnis cclerihus, deprccnlnr summum Juvem, cique up- 
 probat suam causum. Turn Jupiter contrcctans osculum Cupidinis, et riferens 
 munum ad suum os, deosculatur eum, et alloquitur his verbis : Dominefili, qmimvis 
 tu nunifuatn exhibuiris mihi reverentiam cojicessum mihi decrcto Deorum : sed per- 
 cusseris perpetuis plagis et in<iuiiiavcris frequenlibus casihus nmorum terrestrimn 
 hoc meum cor, quo leges Elementorum et motus Aslrorum ordinantur ; et quanivis 
 
 armilem. Id. — 4 Oxon. coelo. Oud. — 5 Perpressa. Fax. pratensa. Le^e, per- 
 prensa. Locus, qiiein ox Siietonio Galba adtlucit Iiitcrpies, mire ad lianc 
 lectioneiu facit. Roald. ]Ms. Fiilv. prcssa. Secittiis I'al. scrips! : prehensa 
 C. bucula. Wowcrius. Bis. pressa. Sciopp. in Synjbola. i-'ressa. Vulgo, 
 perpressa. Alii, prehensa. Elinenli. — G D'Orvill. rursns, ct Palat. consabiat. 
 E.d. Scr'wer. consuaviat ; minus recte. Oud. — 7 Domine fill. Pith, thie f. Id. 
 — 8 Forte potiiis, consessu. Colv. — 9 D'Orv. male, secrttum servaveris. Ulti- 
 nuim item in Guelf. Oud. — 1 Par. Guelf. Mss. conculneratis. Giielf. ict. 
 assid. Id.— 2 V.fucibus. Sed et illiid ferri potest. P. 134. 3. ' Ego denique, 
 qiiem saevissimiis J'^ortiinae impetus in bestiam el extremaa sorlis qnadrupe- 
 detn dcduxerat, cnjusqiie casus etiani cuivis iniquissinio dolendus.' Wass. — 
 
 NOT/E 
 
 ' Ad armile redil'\ Ad ingeninm, ad snm ad armillnra.' Porro ' armile,' 
 
 notas artes. Infra, lib. ix. ' Tanien siciit ' armilium,' ab ' armo' deduci, 
 
 altiiis commota atque exasperata ad et pro simili vase usurpari, nil vetat. 
 
 armiiUim rcvertit, et ad famiiiares Sunt tamcn qui ' armile ' hie ab ' ar- 
 
 fcemiuarum artes accenditur.' Hinc mis ' deducant, et iutcrpretentur, in- 
 
 patet * ad armile,' ct ' ad armilium strumentumseu armamentarium frau- 
 
 ledire' esse idem. Proverbium est dium ac versutiarum. 
 
 ab annum bibacitatc tractum, qua?, "^ Perprensa Cupidinis buccula, manu- 
 
 sicunde vini odor nares allatus est, que ad os suum relata] Similiter Suc- 
 
 eo stalini currunt. Est enirn ' armil- ton. in Augnsto: ' lyusquc osculum 
 
 lum' Fcato ' vas vinarium in sacris : delibatinn digilis ad os suum retu- 
 
 dictum, quod armo, id est, humcro lisset.' Fuit hoc inter blanditias apud 
 
 deportetur.' Et Varroui, lib. i. dc Veteres. 
 
 Vita Populi Uomani : * Item armil- " Domiue fill] Cujiis scilicet inipe- 
 
 lum, quod est urceoli genus vinarii.' rio se snbjectum noverat ipse Divuui 
 
 Undc Nonius ex Lucilio lib. xxviir. pater atque liominum rex. 
 ' Hinc ad me, hinc ilicet anus rur-
 
 414 APULEII 
 
 traque ^ leges, et ipsam Juliam," disciplinamque publicam 
 turpibus adulteriis existiraationem famamque meam laese- 
 ris, in serpentes, in ignes, in feras/ in aves et gregalia pecua'*^ 
 serenos vultus meos sordide reformando ; ^ attamen ^ mo- 
 destias meae meraor, quodque inter istas raeas manus creve- 
 ris, cuncta perficiam: dum tamen scias, aemulos tuos cavere : 
 ac, si qua nunc in terris puella praepollet pulchritudine, 
 prassentis beneficii vicem per earn mihi repensare te debere. 
 Sic fatus, jubet Mercurium Deos omnes ad concionem pro- 
 tinus convocare,7 ac, si qui ccetu coelestium ^ defuisset, in 
 poenam decern millium nummura' conventum' iri pronun- 
 liare. Quo metu statim completo coelesti theatre, pro sede 
 
 corttra leges omnes, ipsamque adeo Juliam, contraque disciplinam publicam viola- 
 veris Jionorem et famam meam obsccenis stupris, mutando turpiter meam tranquil- 
 lam faciem in angue.s, injlammas, in belluas, in volucres, et pecora armentalia ; ego 
 tamen recordatus mece mansuetudinis, et te adolevisse inter has 7nanus ineas, faciam 
 omnia tua causa : modo tamen noveris cavere tibi ab invidis, ac, si ulhiua virgo 
 nunc exce Hit forma in terris, memineris gratiamhvjus benefacti esse mihi referen- 
 dum conciliando mihi ipsam. Sic locutus, imperat Mercurio, ut vocet cimfestim 
 Deos omnes ad concilium, edicatqne, si quis abfnisset a coiiventu ccelicolarum, ei 
 indicium iri mulctam decern milliwn nummorum. Cujus mulctcs timore cum cce- 
 
 3 Copula non comparet in D'Orv. Oud. — 4 Pal. Guelferb. pascua. Oson. 
 pecuia. Vide ad p. 117. Ed. Pr. Id. — 5 F. deformando. Toll. — 6 Fiix. ac ta- 
 vien. Oud. — 7 Fior. provocare. Elmenli. Qui cum Scriv. et Flor. hoc ordine 
 has locavit voces ; et sic dant Pith. Fux. Guelf. D'Orvill. In aliis est, con- 
 vocare protinus. Gae\f. ad co7itentionem protenus conv. Oud. — 8 D'Ory. at si qui 
 ccelest. Oxon. Guelf. et V. L. Ms. Palat. si quis, male, ut dictum SEepe. ji>e- 
 /uissef desideiatur in Pal. Guelf. Id. — 9 Nummorum. Vux. numinum: sed le- 
 gendum nummum. Roaldus. Flor. nummum. Elmenb. Adde Oxon. Pal. 
 Guelf. Ed. Junt. post, ut bene restituere Elmenh. Scriv. Flor. Vide ad 
 lib. II. p. 35. ' Mille nummum deponentur :' quod et hie male. L. viii. p. 171. 
 ' Septemdecim deuarium.* Oud. — 1 Al. convictum: i. damnatuni. Vir d. in 
 
 NOTiE 
 
 " Et ipsam Juliam] Ab Augusto la- imagine tauri Europam, &c. Fecit 
 
 tam in adulteros. Vide Pandectas et Asterien aquila luctante teneri, 
 
 lib. XLviii. tit. 5. Hanc respicit Ho- Fecit olorinis Ledam recubare sub 
 
 rat. Od. 5. lib. iv. ad Augustum : alis : Addidit ut, Satyri celatus ima- 
 
 ' Nnllis polluitur casta domus stu- gine, pukhram Jupiter implerit ge- 
 
 pris ; Mos et lex macnlosum edomnit mino Nycteida ftetu ; Amphitryon 
 
 nefas; Laudantur simili prole puer- fuerit, cum te, Tyrinthia, cepit ; 
 
 perae ; Culpam poena premit comes.' Aureus ut Danaen, Asopida luserit 
 
 P In serpentes, in ignes, inferos, ^-c] ignis, Mnemosynen pastor, variusque 
 
 Ovid. lib. VI. Metamorphos, in tela Deoida serpens.' 
 Arachnes : ' IMa;onis elusam designat
 
 METAMORPHOSEON LIB. VI. 415 
 
 sublimi sedens procerus * Jupiter sic enuntiat : ^ Dei con- 
 scripti*! [Musarum albo],-*^ adolescentem istum, quod mani- 
 bus meis alumnatus sim,' profecto scitis omnes : cujus '' 
 priroae juventutis caloratos impetus ' fra^no quodam coer- 
 cendos existiraavi. Sat est quotidianis eum fabulis, ob 
 adulteria cunctasque corruptelas infamatum. Tollenda est 
 oranis occasio, et luxuria puerilis nuptialibus pedicis * reli- 
 ganda.7 Puellam elegit, et^ virginitate privavit: teneat,^ 
 possideat, amplexus Psychen semper suis amoribus per- 
 fruatur. Et ad Venerem collata ' facie. Nee * tu, inquit, 
 
 testis consessus illico repletits esset, Jupiter sedens sublimis in alto solio, sic fatur : 
 Dii, conscripti in catalogo Musarum, proculdubio nostis omnes hunc jtivenem educa- 
 tumfuisse his munibus meis: cujus prima juventce inotusfervidos putavi cohibcndos 
 esse quibusdfun haienis. Satis est quod yus existimittio violata sit rumoribus, qui 
 quotidie circumferuntur de ipso, propter stupra et omne genus corruptionum ; au- 
 ferenda est ei omnis occasio peccandi, et libido juvenilis consfringeuda est laqiieis 
 connubii. Selegit virginem, et imminuit ejus pudicitiam : habeat, potiatur, com- 
 plexus Psychen fruatur perpetuo suis amoribus. Et converso vultii ad Venerem, 
 
 niarg. Ed. Vic. Id. — 2 Clar. Wasse marg. allevit, proceium. Causara non 
 video. Id. — 3 GueW. pron. Id. — 4 Quidam libri non referuut ilia : Musarum 
 albo: et Dd conscripti rcctc diciintiir. Woiv. Musarum (dbo [MWo delendum. 
 Elmenh. — 5 Sit. Flor. sim. Id. — 6 Malini cum Pric. hujus. Fax. mox colo- 
 ratus. Deinde Pith, infamatu. Oud. — 7 Colliganda. Fid. religanda. Pal. 
 alliganda. Wovverius. Wis. colliganda : al. rc/ig-dnrfa. Sciopp. in Symbola. Al- 
 Uganda: ■a\. colliganda. Elmenh. — 8 Copula deest Ed. Floiidi contra Mss. et 
 Edd. Oud. — 9 Videtur interserenda vox Awieai ; \\l f,\i, habeat, teneat, possi- 
 deat. Ex formula Jurisconsultis usitata, ' Habes, tenes, possides,' secundtim 
 quam et Plin. 1. i. Epist. 16. ' Amo,' inquit, ' Pompeium Saturninum, \c. 
 nnnc vero totum me tenet, habet, possideiqne.' Brunt. Nil opus videtur. 
 Alii enim Iracc verba juncta posueruut, al. ' teneo ' simpl. al. ' liabeo.' Vide 
 Pric. et Comm. ad Front, i. 12. § 2. Pro semper in Pal. super. Oud. — 1 Col- 
 locala. Forte potius, collata. ("olvius. Fux. colluta. Sod dc hoc infra. 
 Hoald. Omnes libri rescribendum ostendunt, co/Zn/rt. Wovverius. Ful, codex, 
 collata, quod Fiilv. probat ; cum et Cic. Verrin. v. et Liv. et hie Noster alibi, 
 ' cai)ita conferre ' dixerint ; quamvis nonnihil diversa rationo. Sciopp. i« 
 Symh. Collata. Rom. collocala. Elmeiihorstius. Collocala. M.M.colata. Pu- 
 
 NOTiE 
 
 n Dei conscripti, ^c] ' y\lbum' (a- Fulgent. INIylliol. lib. in. dc Hero et 
 
 bula est albata, in (jua scribuntur no- Lcaudro : ' Omnis enim caloratfp ju- 
 
 mina. Alludere videtur ad album vcntutis igniculus tepida: vetcrnosi- 
 
 Senatornm ab Auguslo inslitutiim, tatis algcscit scnio.' 
 
 in quo Patrum Conscriptoiuni de- " Nuptialibus pedicis] Quas * vincia 
 
 scripta erant nomina, teste Dione. jugalia' Virgilius, ' maritale capis- 
 
 Kecte ' Musarum albo;' Poiilarum trmn' Juvenalis, Seor/ttoi/j Nonnus ap. 
 
 enim pra-cipue scriptisDii relcbrati. pellant. 
 ' I 'rinue juventutis caloratos impetus]
 
 416 APULLII 
 
 fiiia, quicquam contristare : ^ nee pvosapiac tantec liisc sla- 
 tuique^^ de matrimonio mortali metuas. Jam^ faxo nuptias 
 non [125] impares, sed legitimas, et jure civili' congruas. 
 Et illico per Mercurium arripi^ Psychen, et in coelum per- 
 duci jubet. Porrecto ambrosiaj 7 poculo," Sume, inquit, Psy- 
 che, et ^immortalis esto : nee unquam digredietur a tuo nexu 
 Cupido, sed isteevobis erunt pcrpetuEe nuptise."^ Nee mora, 
 cum 9 coena nuptialis affluens"^ exhibetur. Aeeumbebat 
 summum torum maritus, Psychen gremio suo complexus. 
 Sic et cum sua Junone Jupiter/ ac deinde per ordinem toti 
 
 Tu vero, o nata, infit, neque angaris ullo pacta, neque timeas tuogeneri tarn nobilu 
 tuccque conditloni, }>ropter coimubium pu^iice mortalis. Mox enim efficiam id ma- 
 trimoniumhoc non sit incequale, sed kgitimum, et conveniens legibus civilibus. Et 
 confestim imperat Psychen rapi a Mcrcurio, et asportari i?i coelum. Turn oblalo ei 
 calico ambrosia, Bibc, ait, o Psyche, atque esto immortalis : neque Cupido discedet 
 unquam a tuo conjvgio, sed hce nuptice erunt vobis ceternce. Et statim nuptiales 
 fpulce abundantes apponuntur. Maritus discumbebat in suprema parte lecii, tenens 
 Psychen in suo gremio. Similiter etiam Jupiter aim Junone sua, et deUinc Dii 
 
 tean. Collata, sive ad Venerem conversa, unice vera est lectio, confirmata 
 a Fiorent. Reg. Pith. Guelf. Oxon. D'Orv. Pal. Bert. Inc. qnam Vulc. jam 
 in Ed. sec. expressit ci»ni seqq. lib. ii. pag. 34. ' Ora et obtiitns in nimm 
 conferuntiir.' Oud. — 2 Ms. D'Orv. Edd. Wow. Pric. Ne. IMinus bene. 
 Sensus est : Tu etiam, filia, ne, &c. Id. — 3 Oxon. contristere. Sed vide ad 
 pag. 121. ' Nee tii tamen illicita allectare pietate.' /(/. — 4 Ms. Flor. statu 
 qui. Oxon. statu, inquam. D'Orv. Pith. Fiix. Giielf. Palat. staluque : iit 
 supra * ccetu deesse ' pro, cojtui, et passim. Adi ad lib. i. pag. 4. ' Iiigiessu 
 fuerit stabulinn.' Fux. de mart, rnatr. Id. — 5 Fiix. Lieo. Koald. Abes* 
 faxo a Pal. prave. Oud. — G Bert, corripi. Eimenh. A D'Orvill. esnlat "o 
 Psychen. Oud. — 7 D'Orv. Pal. Oxon. Fux. Guflf. ambrosio. Id.— 8 iWale ie- 
 sideratur copula in Edd. Wow. Pric. Id. — 9 Turn. Lege rneo periculo, cum. 
 Quomodo plus centies Apuleiumhis libris locutuni, pariterinocum facile me- 
 ministi. Slewech. Cum. Sic plerique. Bas. 1. turn. Colv. i'-st merus typo- 
 thetariim error in Bas. pr. Adi ad 1. iv. p. C9. ' Nee mora, cum praestola- 
 niur.' Oud. — 1 D'Orv. effiuens ; et ex hac varia lectione Pal. ex affiuens, fre- 
 quente confnsione. Confer ad lib. ii. p. 42. 'Quam Deus afflnenter indne- 
 ret.' Id. — 2 Jupiter. Oxon. Venus Jupiter. Inverse ordine posset locum ha- 
 bere, ut Fenus alterum nunc latus Jovis pro iMinerva occuparet, tanquam 
 
 NOT^ 
 
 t Jure civili] Quod parem pari, Ii- tequam conveniat in manuni Cyllenii, 
 
 berum cum libera, Civera Romanum liausto imniortalitatis poculo Diva fit : 
 
 cum Cive Romana jungi imperat, * Continuoqne novo solidantur mem- 
 
 Legg. 16. 44. et 49. ff. de Ritu Nup- bra vigore, Et gracilenta perit uia- 
 
 tiarum. Ex imparl matrimonio sus- cies: vis (errea cedit, jEternumque 
 
 cepti non patrem se^juebantur, sed venit sine mortis legibus ffivum.' 
 
 inatrem. Inst, de Ingenuis. " Ista vobis erunt perpetuce nuptia} 
 
 " Ambrosia! poculo'] Sic et Philolo- Stabiles, nee ullo unquam divorlio 
 
 gia, apud Martianum Capellam, an- dirimcudae.
 
 METAMORPHOSEON LIB. VI. 417 
 
 Dei.' Tunc poculum nectaris, quod vinum Deorura est/ 
 Jovi quidein suus pocillator'' ille riisticus piier, ceteris 
 vero Liber ministrabat. Vulcanus coenam coquebat : Ho- 
 rae ^ rosis et ceteris floribus purpurabant omnia : Gratias 
 spargebant balsama: Musae voce canora^ personabant. 
 Apollo cantavit ad citharam : Venus suavi musicae suppari 
 gressu^y formosa^ saltavit: scena' sibi sic concinnata, ut 
 Musas quidem chorum canerent, tibias inflaret Satyrus, et 
 Paniscus^ ad fistulam diceret.'^ Sic rite ^ Psyche conve- 
 
 omnes suo quisque ordine. Tunc Jovi quidem puer illeagrestis, pincerna suus, ex- 
 hibehat potionem nectaris, Bacchus vero cxhibebat reliquis Diis. Vulcanus coque- 
 bat coenam: Horce pingebant cioicta rosis al Usque floribus : Gratice diffundcbant 
 unguenta : Muscb canebant voce suavi. Apollo cccinit ad citharam : Venus dccore 
 saltavit passu coinposito ad numeros dulcis 3Iusic(e. iSic omnis apparatus ibi dis- 
 pusitus est, ut MuscE quidem facerent concentum, Satyrus iiispiraret tibi<is, et Pan- 
 iscus recitaret carmen ad numeros fist ulce. Sic Psyche tiubit legitime Cupidini, et 
 
 ^■^■^■^ ^^^^^s^v^^^ 
 
 sponsi mater. Id. — 3 Tori D. Fux. tnti coeli. Aid. vero, toti D. Roald. — 
 4 Quid, qiijeso, nectar? Vinum Deorum. Appictum a Glossograplio. 
 Wotv. Dele cum Wow. interpretamentiim dormitantis librarii. Quis eniui 
 adeo rndis, qui itjuoret, nectar vinum Deorum esse ? Elmenh. — 5 Al. Herce : 
 i. domiuiE Veneri ; ut liic Hat distinctio. Vir d. iu marg. Ed. Vic. Certe 
 Herte est in Fiix. Oud. — G Qunque can. Ingeniosc Gulielm. voce can. Colv. 
 Recte emeudahis : voce can. Wow. — 7 Supcringressa. Corrupta iieec et nien- 
 dosa ita restitue : l^enus suavi m, suppari gressu formosa saltavit. Scena ibi sic 
 cone. Wowerius. Flor. superingressa. Eimeuh. — 8 Formosc. Sic recte Passe- 
 ratius. In Mss. et Edd. est, formosa. Vide Ind. Id. — 9 Vulgo, scftema. Id. 
 — 1 Flor. t. infiarent, S. et Pan Dens ad f. dicerent. Idem. Legendum ceuseo, 
 hisceret vel hiaret. Confirmat Propert. 1. iii. Eleg. 2. ''I'antum operis ner- 
 vis iiiscere posse meis.' Et Eleg. 17. ad liacchiuii : ' IMollia Dircaea; pulsa- 
 btuit tympana Tlieb* ; Capripedes calanio Panes liiantc canent.' Et de 
 Ai)ollihe cum citliara ad vivum depicto 1. ii. Eleg. 21. ' Hie eqiiidem Plioebo 
 viMis milii pulchiior ipso Marmoreus tacita carmen liiare lyra.' Keponit hoc 
 ipsum verbum Jan. Gulielm. apud Mart. I. v. Epig. 50. ubi vulgo : ' Fac dis- 
 cat cilLaru;dus ant clioraules,' emendat ille, i ac hiscat, lib. in. Veris. c. 19. 
 Brant. — 2 Sic esse. Fux. Sic rite. Verissinie. I'ertinet hoc verbum ad nup- 
 tiarum floiennia. lioaUl. Sic ecce Psyche. Bert. Sic Psyche rite convenit. 
 
 aOTJE 
 
 " Suus pocillalor'] Ganymedes. turba. De Panibus, Paniscis, Saty- 
 
 y Suppari gressu] Ad numeros mo- ris, Satyri,Hcis, Sylvanis, Fauuis, P'a- 
 
 dosque cantilenaeconformato. Quan- tuis, FatuelliH, aliisque hujusmodi 
 
 quam et superingressa legi bene po- Semi-Deis sou Diemunibus, vide LyI. 
 
 test, ul est in vetcribus editionibus. Gyraldum, Syntagm, xv. 
 
 NoBter lib. x. ' Super has introcessit " Ad fislulam dicerct] Brantiiis his- 
 
 alia, &c. gratia coloris ambrosii de- ceret, vel hiaret ; et atlcrt hunc locum 
 
 signans Venerem.' Propeit. lib. iii. I'^lcg. 17. ad Jiac- 
 
 * PanmTw] ATupiis ex Paoiscorum chum : ' Capripedes calamu Panes 
 
 Dilph. et Vur. Clas. Aput. 2 D
 
 418 APULEII 
 
 nit in manum Cupidinis:'' et nascitup illis maturo partu 
 filia, quam Voluptatem nominamus. Sic captivae ' puellae 
 delira et temulenta ilia narrabat anicula. Sed astans* ego 
 non procul dolebam mehercules, quod ' pugillaies*^ et sty- 
 lum non habebam, qui tarn bellam fabellara praenotarem.^ 
 Ecce, confecto, nescio quo, gravi praelio, latrones adveni- 
 unt ^ onusti : nonnulli tamen, immo ^ promtiores, vulnera- 
 tis ' dorai relictis, et plagas recurantibus, ipsi ^ ad reliquas 
 
 peractis mensihus filia nascitur eis, quam appellamus Voluptatem. Vetula ilia de- 
 limns atque ebria referebat heec virgini captivct. Verum ego, qui stubam non huge 
 ah ipsa, moleste ferebam profecto, quod codicilli 7ion essent mild ad manum cum 
 stylo, ut describerem fabulam tam elegantem. Tunc prcedones redeunt onerali, de- 
 pugnato nescio quo acri certamine. Aliqui tamen alacriores animo, relictis domi 
 sauciis, ut curarent vulnera, uvent ipsi ire ad ccteras sarcinas pr<edce, quas abscon- 
 
 Sciopp. in Symb. et Susp. iv. 16. Sic rite. Viiljo, sic ecce. Elmenh. — 3 Sic 
 cnptiva, Sfc. Ab his verbis a Ms. incipit liber Metam. sextus, Roald. Item 
 iu ]\Is. Reg. et Inc. pervetusto. Incipiendus est potiiis septimiis. Oud. — 
 4 Ms. D'Orv. estuns. Id. — 5 Pith, quidem. Id. — 6 Fax. pugillatores. Par. pu- 
 gillarem. Male. Et abest a Pith. Id. — 7 Ed. Scriv. pernotarem. Male. 
 Lib. XI. * Libri Uteris ignorabilibiis preenotati.' Id.- — 8 Eveniunt. Fux. adve- 
 niunt. Roaldus. Ms. adveniunt. Sciopp. in Symbola. Reveniunt. Flor. ad- 
 vcniunt. Elmenh. — 9 Scripserim potius, animo. Sic infra 1. viii. ' Sed unns, 
 prae ceteris et animo fortior, et eetate jnvenior, et corpore validior.' Colv. 
 Corrige, nonnulli tamen animo promtiores, vulneratis d. r. Wowerius. Ms. 
 promtioribus. Sciopp. in Synib. — 1 Flor. vulnerati. Male. Elmenh. Sic et 
 D'Orvill. Oxon. Palat. Fux. Pith. Giielferb. Oud. — 2 Pronomen male desi- 
 
 NOT;E 
 
 hiante canent.' At nihil mutandum. lam salsam conjungebantur : unde 
 Ad fistulam diceret, ut supra, 'Ad confarreatio appellatur; ex quibus 
 citharara canebat,' nenipe ad nume- patrimi et matrinii nascebantur. Co- 
 res fistulae, quam alius inflabat. emtione vero, atque in manum con- 
 ^ Sic rite Psyclie convenit in manum ventione, cum ilia in fiiiae locum, 
 Cupidinis'\ Donatus ad haec verba An- maritus in patris veniebat, ut, si quis 
 drize : ' Hanc mihi in manum dat :' prior fiiisset defunctus, locum hicre- 
 ' ConfirmatJE sunt legitime nuptiae ditatis justum alteri faceret.' Ex 
 per in n)auum conventionem.' Ser- Ulpiano et Boethio, sese coemendo 
 vii Fragmentum, in Excerptis a Py- invicem interrogabant : vir ita: An 
 thoeo, Lipsio laudatum ad lib. iv. mulier sibi materfamilias esse vellet? 
 Annaliuni Taciti : * Tribus modis ilia respondebat: Velle. Item mn- 
 apud Veteres nuptiae fiebant. Usu, lier iuterrogabat : Utrum vir sibi pa- 
 si v. g. mulier anno uno cum viro, terfamilias esse vellet? Ille respon- 
 licet sine legibus, fuisset. Farre, debat : Velle. Itaque mulier viri 
 cum per Pontificem Maximum, et conveniebat in manum, et vocaban- 
 Dialem Fiaminem, per fruges et mo- tur liae nuptiae ' per coemtionem.'
 
 METAMORPHOSEON LIB. VI. 419 
 
 occultatas in quadam spelunca sarcinas, ut aiebant, profi- 
 cisci gestiunt. Prandioque raptim tuburcinato,'^ me et 
 equiim vectores rerum ' illarum futuros fustibus exinde tun- 
 dentes/ prodeunt Mu viam : [126] multisque clivis et an- 
 fractibus fatigatos, prope ipsam vesperam perducunt ad 
 quampiam speluncara: unde multis^ onustos rebus rur- 
 sum, ne ^ breviculo quidem tempore refectos, ociter ^ re- 
 ducunt : tantaque trepidatione festinabant, ut me plagis 
 multis obtundentes propellentesque, super lapidem prop- 
 ter 9 viam positum dejicerent. Unde crebris asque ingestis 
 ictibus, dextero crure ' et ungula sinistra ^ me debilitatum, 
 aegre ad exsurgendum compellunt. Et unus,^ Quousque, 
 inquit, ruptum""- istum asellum, nunc etiam claudum, frus- 
 
 derant,ut die ebant, in quodam antra: et,prandio propere devorato, me et equum, 
 bdjulatttros illas sarcinas, propc.llunt iliinc in viani, pcrciitientes bacidis : et lassatos 
 plurimis collibus acjlexibus viartim deducunt sub noctein ad quandam cavernam, ex 
 qua e vestigio rediicunt nos nneralos multis rebus, ne tiiiniino quidem temporis spatio 
 recreatos : et properabant cum tanta festinatione, ob metum, ut me percutientcs 
 crebris ictibus et protrudcntes sternerent in lapidem adjacentem via, unde vix me 
 cogunt resurgere, percussum iterum multis plagis, et graviter IcEsum dextra tibia et 
 sinistra ungula. Atque unus ex illis, Quamdiu, ait, inutiliter alemus hunc asinum 
 
 (leratiir in Edil. Wow. et Pric. Pia-positio deest Reg. Fax. Td. — 3 Pith. 
 vecto rer. Pal. vectore illarum rerum. In Regio non con)paret/«<«ros. Id. — 
 4 Tudentes. Ftix. tundentes. Roald. Ac sic ceteri Mss. et Edd. quod nioneo, 
 ne qtiis typograpliico erroie deceptus innovare velit in trudentes. Quia se- 
 (jnitur paiilo post ' obtundentes.' Oud. — 5 Producunt. Seqiumtur ' perdu- 
 cunt,' ' reducunt.' Quare accedo Pricaeo, ex Oxon. Cod. emendanti pro- 
 deunt. Pessinie Palat. Guelf. et Ed. Elnienh. perducunt. D'Orv. in ina. Id. 
 — G Multis deest Oxon. Id. — 7 Desideiatur ne in Ms. Kegio. Id. — 8 Ob iter. 
 M. obiter, li. ociter. Piitean. — 9 Prope. Fux. propter: utrunique rectum. 
 Roidd. Propter. \\\\g(\, prope. Elmenli. Bene yjro/)<t'r rescripsere Elnienli. 
 Scriv. et Flor. astipulantiljus Mss. Palat. Fior. VA. Jiinf. post. Vide ad 1. 
 II. [). 30. ' Quani propter assistens.' Tiini in D'Orv. perperam est positam : 
 et in Oxon. dejicerunt. Pitii. dejecerunt. Oud. — 1 D'Orvill. I'alat. Pitli. Fux. 
 Guelf. crure dextro. Id. — 2 D'Orv. sinistra. Id. — 3 Sic bene eniendavil Be- 
 roald. pro et imus, quod in Ed. Vic. inveni. Id, — 4 Pal. Oxon. Guelf. raptum. 
 
 HOT IE 
 
 "^ TubuTcinato'] Nonius: ' Tuburci- cinatur." A 'tuba' forniatum vrr- 
 
 nari !>ignificat, ra|)tini nianducare. biun. Nam, (pu avidius ediiiit, buc- 
 
 'i'itin. Prsilia : ' Tuljurcinari sine me cas inflant instar tiibicinum. 
 
 vultis reliquias.' Plant. Persa :* Tu- '^ Ociter [obiteT~\ reducunt] Lege una 
 
 bnrcinari de suo, si quid donii sit.' voce obiter, non ob iter. Hie obiter 
 
 'I'urpil. Boi-tlioutihus : ' Melixa intus est, c vestigio. Glossa; Pricaeo laii- 
 
 cessat ; credo licrcle, lielluo tubiir- datie : ^ Obilur, dfxoiws, iv r<p avT(f.'
 
 420 APULEIi 
 
 tra pascemus ? * Et alius. Quid ? quod et pessimo ^ pede 
 domura nostram accessit, nee quiequam ^ idonei lucri ex- 
 inde cepimus, sed vulnera et fortissimorum occisiones. 
 Alius iterum : Certe ego, cum primum sarcinas istas, quan- 
 quara^ invitus, pertulerit, protinus eum, vulturiis gratissi- 
 mum pabulum futurum, praecipitabo. Dum seeum mitissi- 
 lui homines* altercant^ de raea nece, jam et' domum per- 
 veneramus. Nam timor ungulas mihi alas ^ fecerat. Turn 
 qua3 ferebamus ^ amoliti properiter,^ nulla salutis nostras 
 cura ac ne meae quidem necis ^ habita, comitibus ascitis, 
 qui vulnerati remanserant, dudum * recurrunt : relator! tge- 
 dio,^ ut aiebant, nostras tarditatis. Nee me tamen medio- 
 
 fractum, qui nunc quoque claudicat 7 Et alius : Quid ? quod et malo omine renit in 
 7iostrus ades, et tempore ah illo nullum lucrum opulentum percepitnus, sed tanlum 
 plagas, et cades fortissimorum ex nobis. Et rursus alius : Profecto, statim atque 
 portaverit domum, quamvis ingratiis, h<pc onera, illico daho eum pracipit em , futu- 
 rum cibum jucundissimnm vidturilms. Dum clementissimi illi viri disserunt inter 
 se de mea morte, jam domum attigeramus: inetus enim luutacerat mihi uvgulas 
 in alas. Tunc ipsi remotis festinanter nostris sarcinis, et nihil jam cogitantes de 
 salute nostra, ac ne de mea quidem morte, assumtisque secum sociis, quos reli- 
 querunt antea domi saucios, cotitinuo revertuntur : rcportaturi, ut dicebant, fw 
 stidia nostra pigritice. Ego tamen non parum angebar intuitu necis, quum 
 
 ^^•^•^^^■^^■^■^■^^ 
 
 Tiini etiatn nunc cl. D'Orvill. Pith, a quo exnlatfrustra. Id. — 5 Reg. pasci- 
 mus. Ed. Sci iv. Anist. pascamus. Id. — 6 Oxon. solunimodo, Quod pess. p. Pa- 
 lat. Guelf. Quid/ quod in pess. p. Id. — 7 D'Orv. nequicquum. Id.— 8 Pith. 
 quam. Vulcan. Ed. sec. pertulerat. Giulf. vulturum. Id. — 9 Fnx. altricaut. 
 Roald. Ita hie loci constanter prEcbent Mss. et Edd. przeter Ms. Pith, et 
 Florid, tacite inculcantein aZfercaw<«»-. Sed fnistra. Vide ad lib. ii. p. 21. 
 lib. n. in f. ' Coargiienti marito altercat.' Lib. ix. p. 178. ' Illos ansciilto 
 de meis sic altercare fortnnis :' ac de conjiifiationis activa forma ad lib. i. p. 
 18. Oud.—l Abest copula ab Edd. Jiint. Aid. Colin. Id.— 2 In Reg. Fnx. 
 male alias. Id. — 3 Florent. Fux. Guelf. Cumquef, In D'Orv. etiani Cum. 
 Id — 4 Bert, propiler. Elmenh. Propertim Pith. Oud. — 5 Actutum. Flor. du- 
 dum. Elmenh. — 6 Relaturi tadia. Ms. relaturi tfcdio. Quod quidem non sic 
 de nihilo est. Sciopp. in Symb. Bert, relatori tcedio. Male. Elmenh. Oxon. 
 relectiori tcedio. Al. relatiori tcedio. An refecluri ? ut ' leficere oculos pro- 
 
 NOT^ 
 
 ^ Mitissimi homines^ Simili ironia festinatione recurrisse, ut non modo 
 
 infra: ' Dum sic mecum fustem qua- salutem jumentorum lassonmi neg- 
 
 tiens benignus jocatur comes.' lexerint, veruni etiam de asino suo 
 
 ^ Ac ne mecB quidem necisl Pricaeus necando, ut comminati erant, ne co- 
 
 reponit: at mece quidem necis: frus- gitaverint quidem ; quanquani minis 
 
 tra. Nihil eniui aliud sibi vult hoc facilins stent, quam proniissis honii- 
 
 loco Apuleius, nisi latrones tanta nes id genus.
 
 METAMORPHOSHON LIB. VI. 421 
 
 cris carpebat scriipulus,^ conteraplatione comminatae mihi 
 mortis," et ipse mecura : Quid stas hie, Luci,^ vel quid jam 
 novissimum^ expectas? Mors, et heec' acerbissima, de- 
 creto latronum tibi comparata est. Nee raaguo conatu res 
 indiget.^ Vides istas rupinas ' '^ proximas, et prasacutas'*^ 
 in his prominentes * silices, quae te, paene ante quam ^ de- 
 cideris,' membratim dissipabunt. Nam et ilia ^ ipsa prae- 
 
 mihi minitati fuerant : sicque dicebam apud me : Quid cessas, o Luci, quidie 
 juin extreinum expectas? letum tibi decretum est sententia pradonum, et illud 
 quidem crudelissimum : ncque opus est magno molimine ad hanc rem. Cernis- 
 ne kcBc pracipitia vicina, atque in his acutas caules extantes, qua te perfo- 
 4ienles, quocumque delapsus fueris, discerpent i?i arttts singidos ? Nam egregia 
 
 #*^^^^^-^»^-^^v 
 
 spectu.' Trass. — 7 Pal. scapulns. Giielferb. scupidus. Oiid. — 8 Quid stas, 
 Luci. Conectio hvrc Beroalcli. Editiones veteres, QuiVZ is<as, L«ci? Ex quo 
 feci aliquando. Quid insias, Lwci? Quod jam non placet. Colv. Magis for- 
 tasse: Quid restas, Luci? Plant. Mostell. 'Viden' lit restat fiirciferr' Brant. 
 — 9 Peiperam conjecit notiss. Boxhoin. ad J. Capitol. Verum p. 782. T. 
 III. Hist. Aug. Oud. — 1 Palat. Mors, en hcec. Guelf. Mors enim h, Male. 
 Et valet, et quidem. Vide ad lib. i. p. 17. ' Et recte:' et ad lib. vii. init. 
 * Bestiam et quadrupedem.' Id. — 2 Pith, indiges. Id. — 3 Ruinas. Fux. rapi- 
 was, sed corrupte. Roald. Libri veteres depravata hapc lecte restituuut : 
 Fid^s ts<as rupinas proximas et prceacutas. Floridis : (N. xi.) ' Agium scru- 
 posum, meras rupinas et senticeta coluut.' Wow. Ms. istas rupinas prox. et 
 J), i. h, prominentes. Sic et inferius pag. 115. ubi legitiir : ' Provolutosque 
 in proximas ripas praecipites dedere.' Manuscriptus similiter liabet, in 
 proximas rupinas. RupincE ergo sunt, praerupta nipium, sive, ut est in Isidori 
 Giossis, abrupta moutium. L. ii. Florid, in f. pag. 225. ' Agrum scrnposum, 
 nieras rupinas et senticeta iniseri colunt.' Sciopp. in Symb. Rupinas. Viilgo, 
 mjnos. Male. Elnienh. B. rupinas pessimas. M. rupinas proximas. I'utean. 
 D'Orv. etiam, rapinas pessimas. Sed rupinas proximas, quod bene edidere. 
 Wower. et seqq. confirmant Florent. Oxon. Guelf. Pilii. Palat. in quo 
 videns. Confer etiam Sciopp. in Corp. Epist. T. ii. pag. 51. et notata 
 ad lib. VII. pag. 141. Oudendorp. — 4 Copula abest a Flor. Paricuias Pa- 
 lat. Guelf. Idem. — 5 I'ratninentcs. Fux. prominentes. Roaldus.— G Fene- 
 truntes, qua. Scribo, quaqua. Colvius. Flor. pene antequam. Elmenliorst. — 
 7 D'Orvill, Pilb. caret r^i ilia, et Ed. Ber. dat praclare. Oud. — 8 llirun- 
 
 NOT;E 
 
 s Comminatce mihi mortis] Observa * Ante quam [quaqua] decideris] Flo- 
 
 ' comminatae' passive. rent. cod. referente l^rica-o liabet: 
 
 '' Rupinas] Lib. vii. ' Ipsos partim antequam decideris: melius. Lib. v. 
 
 constrictos, uti fuerant, provolutos- de sorore Psyches: ' Nee tamen ad 
 
 que in proximas rupinas pra'cipltes ilium locum vel saltern mortiia per- 
 
 dedcre.' (ilossae Isidori : ' Rupinas ; venire potiiit : nam per saxa cau- 
 
 abrupta moutium.' Male cigo hie tium mcmbris jactatis atque dissipa- 
 
 Beroald. legit ruinas. tis,' &c.
 
 422 APULEII 
 
 clara magia tua vultura laboresque [127] tibi tantum asini, 
 verum coiium non asini crassura, sed hirudinis ^ tenue 
 membranulum'' circumdedit. Quin igitur masculura tan- 
 dem 9 sumis animum, tuaeque saluti, dum licet, consulis? 
 Habes summam opportunitatem fugas, dnra latrones absnnt. 
 An custodiam anus semiraortuae foimidabis? quam, licet 
 claudi pedis tui calce unica,' ' finire "■ poteris. Sed quo 
 gentium capessetur fuga, vel hospitium quis dabit ? PFaec ' 
 quidem inepta et prorsus asinina cogitatio. Quis enim 
 viantium vectorem suum non libenter auferat''- secum? Et 
 alacri statim nisu ^ lorum, quo fueram destinatus, abrumpo/ 
 
 ilia tua Magia dedit tihi solum faciem et (erumnas asini ; verum involvit te 
 non spissa pelle asini, sed delicata cuticula hirudiyds. Qtiidni ergo induis tan- 
 dem virilem animum, et provides tua vita, dum spatium datur ? Nuctus es egre- 
 giam occasionem fugiendi, per absentiam prcedonum. Metuesne custodiam vetulte 
 semianimis, quam poteris extinguere vel uno ictu tui injirmi pedis? Verum quo 
 fitgiam, aut quis me tecto excipiet 1 Hcec sane cogitatio stulta est, et plane digna 
 asino : quis enim est ex viatoribiis, qui non abducat secum libenti animo jumeniwn, 
 quo vchaturl Et protinus/rango valido conatu lorum, quo fueram alligatus, atque 
 
 dinis. Fiilviiis malebat, hirudinis. Wow. Illustrissinins Seraphinns Oliva- 
 riiis, lumen et splendor sacri Cardinalinm coUegii, qnodam die in sermone 
 familiari significavit niihi legendum sibi \\der\, hirudinis, ciii facile assentior. 
 Porro ' niembranuluin ' dixit, sicut et Colloqiiionim Piieriliiini auctor una 
 cum Gloss. B. Germani editus : Merk ravra ypa<p€7oy ene'^rjTriffa kuI ffcoixdriovi 
 Post haec graphium requisivi et membraniiin. Sciopp. in Symb.- — 9 Maxc. t. 
 Inverse oidine dat Pal. qui caret r^ for mid abis niox. Oud. — 1 Palat. Guelf. 
 Oxon. unico. Eadem vaiietas 1. vii. p. 145. ' Calces in eum validos extnle- 
 ram :' uti viilgo illic ediint : ubi dicam pliira. Ped. cl, Fux. Id. — 2 Sic recte 
 Flor. et Rom. Alii, ferire: male. Vide Indicem. Elmenh.—Z Hie. Lego 
 Hac. Plus octies his duobus libris v. et vi. peccatnm in hac particula ad- 
 verti. Sciopp. in Symb. Sic exprcsserunt quoqne Wow. et seqq. immo jam 
 ante Aldus et Junt. post, cum Mss. D'Orv. Fux. Pith. Guelf. Pal. &c. Oud. 
 —4 D'Orvill. Pith. Fux. Guelf. Palat. offerat. Id.— 5 Nisi. Fux. nisu. Be- 
 roald. nixu. Roaldus. Beroald. secuti siint Junt. pr. Aid. Colin, ut est in 
 Oxon. perpetua confusione. Nisu meliores dant libri cum ceteris Edd. 
 Nam nisi, quod est in Edd. pp. et utraque Bas. typothetanim erratum est. 
 Oud. — 6 D'Orv. arrumpo. Pith. Fax. quadripedi. Pro <a»je» statim in Oxon. est 
 
 NOTiE 
 
 ^ Sed hirudinis tenue membranulum} < membrana,' quod tamen primitive 
 
 Hirudo sive sanguisuga corio est sui genus non servat, contra leges 
 
 adeo delicato, ut, si, dum alicui cor- Grammaticorum. 
 poris parti sanguinem sugens ad- ' Pedis tui calce unica] Donat. ad 
 
 hserescit, earn incautius velis revel- Phorm. Act. i. Seen. 2. ' Mode cal- 
 
 lere, illico rumpatur, caputque lin- ces non partes plantaB, sed percus- 
 
 quat in vulnere. siones pedum, plagasque significat." 
 Ulembranulum^ Diminutivum, a
 
 MKTAMORPHOSEON LIB. VI. 423 
 
 meque qnadrupedi ciirsu proripio. Nee tamen astutulae ^ 
 anus milvinos oculos^™ effugere potui. Nam, ubi me' 
 conspexit absolntum, capta super sexum et astatera auda- 
 cia, lorum prehendit,' ac me deducere^ ac revocare con- 
 tendit. Nee tamen ego, memor ' exitiabilis propositi latro- 
 num, pietate ulla commoveor : sed, incussis in earn poste- 
 riorum pedum calcibus, protinus applodo+ terra?. At ilia, 
 quamvis humi prostrata, tenaciter loro inhaerebat; ut me 
 procurreutem * aliquantisper tractu sui ^ sequeretur. Et 
 occipit statira clamosis ^ ululatibus auxilium validioris ma- 
 nus implorare. Sed frustra fletibus cassum tumultum com- 
 movebat ; quippe cum nullus afl'oret, qui suppetias ei ferre 
 posset, nisi sola ilia virgo captiva;^ quae, vocis excitu' 
 
 aufugio airsu quadrupedante : altatnen non potui demtare acres oculos callida 
 vetula. N(tm, simut ac vidit me solulum, ussumta majori audacia, qiiam sexus 
 ejus atque atasferelmt, arripit lorum, et conatur me reducere atque retraliere. Ego 
 vera, recordatus letalis decreti prwdojium, nulla mistricordia afficior ; sed affligo 
 earn statim humi, impactis in ipsam uiigulis pusteriorum pedum. Verum ilia, licet 
 jacens humi, rettnebat nihilominus pertinnciler lorum ; adeo ut, cum progrederer 
 currendo, ipsa a me iructa sequeretur me per aliquod spatium. Et coniinuo incipit 
 ululabili vociferatione poscere opem manusfortivris. At frustra ciebat vanum stre- 
 pitum suis ejulatibus: quandoquidem nemo aderat, qui posset ei auxiliari, prater 
 solum illam puellam captivam, quce, accurrens excitata clamore, videt scenam 
 
 tarn. Id. — 7 Mss. Pal. Guelf. Oxon. Par. cum Ed. Jnntin. post, ostentant acu- 
 tuhe. Sed 1. ix. p. 180. ' Mulier perastiitula :' uti etleg.videtnr p. 177. ' As- 
 tutido commento :' et p. 197. e Mss. ' Astntule asiiie.' Id. — 8 Oculos e\\\\a.\. a 
 Pitli. Id. — 9 Exiilat pronornen a Pal. Id. — 1 Oxon. deprehendit. Id. — 2 Flor. 
 diducere. Elmeuli. — 3 D'Orv. Cod. ira memor. Voile iu7ne7nor ; sed tiiiii pro 
 ulla scribt'iiduin foret nulla. Oiid.— 4 Vnlf^o, upplaudo. Elmenli. — 5 Procu- 
 rante. Fnx. procurrentes. Koaldiis. Procurrenle. Bas. i. procurunte, Uiide 
 Giilielm. (in Planti Trin. cap. 4.) procursanle. Colv. Rectius Pal. ut procur- 
 rentem aliq. Wowerius. Vt me procurrente. Palat. ut procurreutem. Elmeuli. 
 — G Idem amicus mens : tr actus vi. Colv. Alii,<rrtd(w ti. Elmcnh. Nenipe 
 iractusvi ex Gidielmii conjectiira edidit Vulc. Ed. sec. Temerc. tJrosl. ' V. 
 tracta Itiimi.' IMiitandnm est nihil. Traclus siimitnr passive, quo ipsa tralic- 
 batur. De Mundo p. 722. ' Spiritus omnia tractus sui ope vegetal.' Ita 
 ' tractus fill ' Tci tull. de Pall. p. 14. De sui pro, suo, vide ad 1. v. p. 90. 
 ' FatiKationeni sui diluit.' Adde Grnt. INlisc. Nov. Lips. vol. m. p. 3. p. 
 507. (Jud. — 7 Palat. Par. Guelfcrl). cla7nans. Id. — 8 Capdcia. I'lor. capliva. 
 Elmenh. — 9 Exitu. Levis corrcclio, sed <)uain verani privstare audeo, excitu. 
 In 'exciendi' vocabulo plurics depravatum liunc Auctorem antcliac alibi 
 ostendi. Stewech. Kcpone ex correctione IJeroaldi, excitu. Colv. Excitu 
 
 NOT;E 
 
 " Milvinot oculos] Acres, quale* .^unt omnium avium rapaciinn.
 
 424 APULEII 
 
 procurrens, videt hercules memorandi spectaculi scenam, 
 lion taiiro, sed asino dependentem Dirceii ' aniculam ; " 
 siimtaque constantia^ virili, faciniis audet pulcherrimum. 
 Extorto eiiim loro manibus ejus, me placitis' gannitibus ab 
 impetu revocatum giiaviter inscendit, et sic ad cursum rur- 
 sum incitat. Ego simul [128] voluntariae fiigae voto, et 
 liberandae virginis studio/ sed et ^ plagaium suasu, quae 
 me saepicule commoncbant/ equestri celeritate, quadruped! 
 cursu solum replaudens/ virginis delicatas voculas adhin- 
 
 insi^is profecto spectaculi, Dircen vetulam pendentem, nun ex tauro, sed e.x asino ; 
 et, capta masculafortitudine, aggreditur egregimn f acinus. Erepto enim loro ex 
 ejus manibus retrahit me ab impetu Mandis vocibus, et conscendit strenue. Quo 
 facto instigat me iterum ad currendiim. Ego studio simul fugce spontanea , et desi- 
 derio liherandte puellce, quin et incitamento quoque ictuum, qnibus subinde admo- 
 nebar, quatiens terrain quadrupedante gressu, equina pernicitate, conabar liinniln 
 
 ^^■^■^•^^■^^^^■^^ ^ 
 
 Beroald. recte. Roald. — 1 Direcie. Otiosa aiit corrnpta vox directe. Vera 
 eiuendatto Cod. Fiilv. Dircen. Sane vel hie locus probare poterat Fnlv. 
 Cod. praestantiam. Nota fabiila Dirces, quam Zethiis et Aniphion ad tau- 
 niin indomitum devinxerunt. Woui. Locus corniptus, ciijns insignem sup- 
 peditat emendationem optimus optimi Fiilvii codex : Dircen. Notumjani 
 ex faUnlis de Dirce, quam Zethiis et Aniphion tanro indoniito alligarunt. 
 Plant. Pseud, i. Seen. 2. (65.) ' Quasi Dircam olim (ut memoiant) duo Gnati 
 Jouis devlDxerunt ad taurum, item te hodie stringam ad carnarium.' Et 
 Propert. ' Tu reddis pueiis niatrem, puerique trahendam V^inxerunt Dircen 
 sub trncis ora bovis.' Sciopp.in Symb. Dircen. Sic Mssti duo Flor. et Fulv. 
 liber, recte ; quomodo etiam eniendavit Andreas Schott. Obs. 1. i. c. 10. 
 In vulgatis est, directe. Lact. ad iv. Thebaid. Stat. p. 142. ' Zethus et Am- 
 phion Dircen Tauro indoniito religatam interfecenint.' Ovid, in Ibin vs. 
 538. Hyg. Fab. vii. et viii. ApoUod. Biblioth. 1. in. Elmenh.—2 Lego ex 
 eodem libro, audacia, et niox, placitis gannitib. non placidis. Woweriiis. Ms. 
 audacia. Sciopp. in Symbola. Flor. audacia. Elmenli. — 3 Legerini placidis. 
 Colvius. Fux. placidis. Roald. — 4 Ms. D'Orvill. desiderio. Ond.- — 5 Bert. 
 Pith, sed de. Non comparet copula in D'Orv. Fux. Guelf. Id. — 6 Flor. com- 
 tnovebant. Elmenh. Ut lib. vii. p. 149. ' Plagis non niagnopere conimove- 
 bar:' et astipulantibus Oxon. ac Gutlf. Vulgatum tanien huic loco aptius, 
 et elegans. Nam saepe ' nioiiere ' cum coniposilis adhibetur de lis, qui ver- 
 beribus, calcaribns castigant, incitantque turn homines, turn bestias, suis 
 votis non satis respondentes. Vide Pric. et Lexica. Oud. — 7 D'Orv. replen- 
 
 NOTiE 
 
 " Non tauro, sed asino dependentem caudam alligarunt. Huic comparat 
 
 Dircen aniculam} Alludit ad Dircen, anum suam Apuleius, nisi quod ilia a 
 
 r..yci Thebanorum regis uxoreni, quam tauro, haec vero ab asino raptaretur. 
 
 Zethus et Amphion,Jovis ex Antiopa Dirce ilia, sic raptata, Decruni mi. 
 
 filii,ob male habitam ab ipsa marito- seratione in fontem mutata est sui 
 
 que Lyco inatrem Antiopam, occiso nominis. 
 prius ipso Lyco, ad tauri indomiti
 
 METAMORPHUSEON LIB. VI. 425 
 
 iiire^ tentabam. Sed et scalpendi dorsi mei simulatione 
 iionniiiKjuam obliquatus a cervice 9 pedes decoros puellae 
 basiabaui. Tunc ilia suspiraiis altius, coelumque solicito 
 nutu ' petens, Vos, inquit, Superi, tandem meis supremis * 
 periculis opera facite : ' et tu/ Fortuna durior, jam saevire 
 desiste.' Sat tibi miseris istis ^ cruciatibus meis litatum 
 est. Tuque 7 praesidium meae libertatis, measque salutis, 
 si me domum pervexeris** incolumem, parentibusque? et 
 formoso proco reddideris, quas tibi gratias pevhibebo/ quos 
 honores habebo, quos cibos exhibebo ? Jam primum jubam 
 istam tuam probe pectinatam ^ meis virginalibus manibus 5" 
 
 respondere moUihus verbis puellce ; quin etiam aliquando inflexo coUo, simulans scabere 
 meas scapulas, osculubitr pulchros pedes virginis. Turn ilia, diiccns profunduni suspi- 
 rium, et convertens vultum anxium ad calum, Vos, o Dii, inquit, auxiliamini tandem 
 meiri extremis periculis: tuque, o Fortuna asperior , jam desinc exercere in me tuam 
 crtulelitutem. Jam tibi satisfaclnm est ampliler his meis gracibus arumnis. Et, 
 tu subsidium meae libertatis, et rnecc vita;, si me salvam deportaveris domum, et 
 restitueris parentibus meis, et meo pulchro amatori, quas grates tibi rependam, 
 quibus honoribus te afficiam, qucc pabula tibi pra-bebo 1 Primum quidem setus tuce 
 cervicis pulclire pedum, et decorabo meis monililius virginalibus ; frontis vero setas 
 
 dens. Fiix. quadripedi. Id. — 8 Giielf. D'Orv. adinire, et in ultimo a m. sec. 
 adjuvare. Prave sane. Consiile omnino Barth. 1. xxi. Advers. c. 7. Id. — 
 9 Obligatu cervice. Qui ab asino fiig^itivo, puellam ftigitivain doiso gestaiite, 
 haec dicta sciet, nullo negotio perspiciet merito a me restitiitum, obliquata 
 cervice, qua phrasi hie alibi ' corpus obliquatum,' (1. x. p. 247.) alibi ' uiigu- 
 1am asini obliquatam ' scribit. Qiiidni ? verbis pajne iisdem de eodeni hoc 
 asino libro nono extremo hac dicnntur : ' Duni obliquata cervice per quan- 
 dam tenestrulam, quidnam sibi vellet tumultus ilie, prospicere geslio:' adeo 
 nt mirum sit, superiora ilia in hodiernum usque diem in mendo jacuisse. 
 Stewech. Obliquata cervice. Sic plera;que ex cditionibus. Bas. 1. obligata. 
 Colvius. Fux. obliquatus a cervice. Aid. obliquata cervice. Probe, ut infra 
 p. 2G5. Ftoald. Ma. oblii/uatus a cervice. Sciopi). in Syinb. — 1 Num vultu? 
 Colvius. Vux..nitu. Fovte, intuitu \k\ obtulu. Uoaldus. Seal. <»(<«. Elmcnh. 
 In Pith, quoque nitu. Non Seal, sed Vulc. Ed. sec. edidit<M<«, sive intuitu. 
 
 Oud. — 2 Palat. supinis. Guelferb. supermissis. Id. — 3 Fertc. Rom. et Elor. 
 facite. I'^lmenli.— 4 Abest pronomen a D'Orvill. Pro duriore conjecit ali- 
 quando Hcins. dura, oro. ()iid. — ."i Desine. Fux. dcsiste. Roaldus. Flor. et 
 Palat. desiste. Kecte. Flmenk. — C Va\. Basil, pr. satis. Oud. — 7 Ms. Par. 
 Itaque. Ouelf. Cumque. l>d. Bas. pr. Alque. Id. — 8 I'^dit. Juntin. pr. pvrvertc- 
 ri.i. Id. — 9 Addil D'Orv. mci.v. Contra a Pal. abest copula. Id. — 1 ImI. Vic. 
 perhibeo. Ouclf. jiraliibebo. Id.- — 2 Ed. I$asil. pr. pectinctam. Id.~ S JMonilibus. 
 Veins Ful. manibus. Quod rectum censeo. Nam post ea de bullis nionilibus- 
 que suhjiingit. Wow. Kecte Ms, manibus. Sciopp. in Symbola. Fulv. ma- 
 
 NOTiE 
 
 " Virf(inalibun man. [monilibm] Quidam manibus, quod non improbandum.
 
 42(5 APULEIl 
 
 adornabo; frontem vero ciispatam*'' prius decoriter discri- 
 minabo; caudajque setas, incuria lavacri congestas ^ et hor- 
 ridas, comta^ diligentia perpolibo : monilibus bullisque^ te 
 inullis aureis inoculatum, veluti stellis sidereis^ relucen- 
 tem, et gaudiis^ populariuni pompaium ovantem, sinu se- 
 rico progestans nucleos, edulia mitiora, te meum sospita- 
 torem quotidie saginabo.' Sed nee inter cibos delicatos, 
 et otium profundum, vitseque totius beatitudinem, deerit 
 tibi dignitas gloriosa. Nam meraoriam praesentis Fortunae 
 meae, divinaeque Providentiae, perpetua testatione signabo : 
 
 cincinnaho primum, deinde separabo decenter, et comam omni studio pilos tua cattda 
 intricatos et hispidns negiigentia : et te meum conservator em, stellatum plurimis 
 bullis aureis, et resplendentem tanquam astris ccelestihus, ac triumpliantem plebe 
 prosequente cum Icetitia, quotidie suturabo, ferens ad te nucleos et dulciores cibos 
 semicinctio serico. Sed et in illis dapibus suavioribus, et alta quiete, ac felicitate 
 totius vita:, non carebis quoque di^nilate honorifica. Nam relinquam ceterimm mo- 
 numentum hujus mece sortis prcEsentis,et providentia Deorum, et appendam in atrio 
 
 ^ ^-^ ^^^■^^■^'^^^ 
 
 nibus a. Elmenhorstiiis. B. virg. manibus. Piitean. — 4 Pal. Giielf. crispatum. 
 Oud. — 5 Incuria congestas. Promissa liaec virg'mis, qnas asino, quo veheba- 
 tiir, maximas gratias, lionores summos habitniam se recipiebat, si salvam e 
 manibus lationum domum pervexisset. Sed in his nescio quid eiroris com- 
 missnm, propter affinitateni qnandam literariim x et s. Reperttim suspicor 
 in antographis, incuria contestas, qiiod \ a\ebat contextas: atque ignaros ejus 
 rei altenini siipposiiisse. Simile proisus mendiim libro imdecimo in ponipa 
 ilia, qufE Isidi Deae diicebatur : ' Qiiinttis aiireani vannuni aureis congestam 
 ramiiiis, et alius ferebat amphoram.' Non ambigo, qiiin et hie olini habita- 
 rit illiid contestam pro contextam, restitiienduni ex interdicto, ' Unde vi.' 
 Eandeni scriptniani supra libro seciindo observabani ; ' Snscepit ille de lec- 
 tulo, et uno contextu popiiliini sic adorat.' Nam, qiiod in exciisis haeret, 
 una congestu, non aeque commode accipietur de eo, qui, beneficio magicarum 
 artium brevi usura vitae usus, pauca ad populum verba fecit, eaque unica 
 serie et eodem contextu absolvit. Testem dabo ipsius oratiunculam hanc 
 videlicet: ' Malis novae nnptK- peremtus artibus, et addictus (lego inductus) 
 Doxio pocnlo, tonim repente adultero mancipavi.' Stewech. Fux. lavacri con- 
 gest. Roaldus. Lege ex Palat. c. s, lavacri incuria c. e. sordidas. Elmcnh. — 
 6 Malim cum Ber, cuncta. Colviiis. Comta dil. pectinabo. Vulgo, cuncta dil. 
 perpolibo. Elmenh. — 7 Bullisque. Fux. monilibusque. Roaldus. Pal. bullisque 
 multis aureis inauratum. Nihil immutandnm. Inoculatum, exornatum. Ita 
 et Tertull. de Veste. Inde Caecilius Bassus : ' Excaecare vestera.' Wower. 
 Flor. 2. innulalum. Male. Elmenh.— 8 Edd. Beroald. Basil, pr. prave, st. «df- 
 ris. Fux. Guelferb. velut vel velud. Oud.— 9 Pith, gaudii. Id.— 1 Fus. salurabo. 
 Roaldus. Item Reg. Palat. Guelf. Oxon. Par. minus bene. Dcerunt Pith. 
 Oud.— 2 D'Orv. ut. Id.— 3 Prjepositione caret Ed. Scriver. Dein audietur 
 
 NOT^ 
 
 P Frontem vero crispatam] Hoc est, 'capronas' dictas fuisse ait, 'quasi 
 setas in frontem devexa9,quas Festu* a capite pronas.'
 
 METAMORPHOSEON Lili, VI. 427 
 
 et^ depictam in ' tabula fiigae picesentis imaginem meae do- 
 mus atrio dedicabo. Visetur, et in fabulis audietur, docto- 
 rumque stylis rudis perpetuabitur historia : asino \ ectore 
 
 VIRGO REGIA FUGJENS [129] CAPTI MTATEM. AccedcS "^ 
 
 antiquis et ipse miraculis. Credenius etiam exeniplo tuae 
 veritatis, et Phryxum aiieti supernatasse,'' et Arionem del- 
 phino ^ gubernasse/ et Europam tauro^ supercubasse. 
 Quod si vere ^ Jupiter mugivit in bovem, potest in asino 
 meo latere aliquid/ vel vultus hominis, vel facies Deorura. 
 Dum Iiaec9 identidem puella replicat, votisque crebros in- 
 termiscet suspiritus ; ' ad quoddam pervenimus ^ trivium, 
 
 mearum cedium imaginem hujusfuga pictam in tabella. Atque hcBC quamvis inele- 
 gans hisiovia videbitnr olim, et narrabitur in fabulis, tradeturque posteritati sci'ip- 
 tis eruditorum: Filia regis evadens ex captivitate vecta asino. Tuquoque 
 recenseberis inter miracula a7itiquitatis. Exemplo enim tucs historia, qua vera est, 
 ertdemus el Phryxum natasse insidentem arieti, Arionem rexisse dclphinum, et 
 Europam insedisse tauro. Quod si Jupiter vere mugicit sub forma tauri, palest 
 etiam fieri ut aliquid sit absconditum sub facie mei asini, aut forma humana, aut 
 vultus divinus. Dum virgo Herat subinde ista, et intersecut sua vota frequentibus 
 tuspiriis, devenimns ad quoddam triiium : ex quo ipsa apprehenso meo capistro 
 
 inf. Pal. Gnelf. De Iioc more vide Cinnamum. Id. — 4 Pal. Accede. Id. — 
 5 Fiix. delphinum. Roald. — G Tanto Pith. Male vir doctiis (f. Toll.) conje- 
 cit, subtercubasse. Oud.— 7 Fnx. vero. Id. — 8 Giielf. sec. aliqui. Cum voci- 
 bus 'in asino' nusus incipit Giielf. pr. Id. — 9 Hie. Flor. Hac. Recte. 
 Elmenh. Sic etiam Keg. Fiix. Pitli. &c. cum Edd. Wow. et seqq. In prio- 
 ribiis nirsns Hie. Sed et Hec D'Orvill. Palat. Oxon. Puella abest a I^ith. 
 CMtd. — \ Suspiratus. Potest lioc ferri ; etsi aliter aliquando scripserim. Ovi- 
 diiis 1. XIV. Mciam. ' Respicit hue vates, et snspiratibus altis, Nee Dea sum, 
 
 NOTiE 
 
 1 Phryxum arietisupernatasse'jPhTyx- isse, et arietis ipsius effigiem a Jove 
 
 us, Athamantis Tlicbanonini Regis et inter Zodiaci sidera constitiitam. 
 
 NeplielesfiliuSjUna cum Helle sorore Knscbius in Ciironico affirmat ideo 
 
 patris sa^vitiam fiigiens, a quo neci fingi Pliryximi aricte vectum, quia 
 
 arabo erant destimiti novercae amis navi, qua fugit novercales insidias» 
 
 artibus, aniissa sorore Helle in tra- insigne erat aries. 
 
 jeotii maris illius, (piod postea dictum ' Arionem delphino gubcrnasse'\ No- 
 
 est ejus nomine Hcllespontus, in Col- tissima est Aiionis liisloria, sen po- 
 
 cl>08 pervcnit ; ac tliesauros, quos se- tins fabiila. Illam Geliins ex Hero- 
 
 cnm asportavcrat, /liiitx Colcliornm doto fuse refcrt, lib. xvi. Noft. 
 
 Uegi reliquit. Hos ilipsanros Poetic Attic, cap. 19. iiuicque locum dedisse 
 
 finxerunt fuisse arietem aurei velle- ait, quod simulacra duo aMiea ad Tic- 
 
 ris, Phryxnmque ipso per marc vcc- nariim viserentur, deipliinus veliens, 
 
 tiim fuisse in Colclios, arietem Jovi ct homo insidcns. 
 imniolassc, ptllcm ejus in tcmplo fix-
 
 428 APULEII 
 
 unde me arrepto capistro diiigere dextrorsum magno opere' 
 gestiebat: quod ad parentes ejus ea scilicet "i^ iretur via. 
 Sed ego gnarus, latrones ilia ^ ad reliquas commeasse prge- 
 das, renitebar fortiter : ^ atque sic in animo meo tacitus 
 expostulabam : Quid facis, infelix puella? Quid agis? 
 Cur festinas ad Orcum? Quid meis pedibus facere^ con- 
 tendis? Non enim te tantum, verum etiam me perditura 
 ibis. Sic nos diversa tendentes, et in * causa finali/ de 
 proprietate soli, iramo viae erciscunda3 * contendentes, rapi- 
 nis suis onusti coram deprehendunt ipsi latrones : et ad 
 
 rehetnenter cupiehal me ditcere in dextram partem : quia nempe iliac iter erat ad 
 ejus parentes. At ego, qui sciebum pradones ivisse ea parte ad reliquum suce prced-a, 
 valide resisteham: et sic increpabam earn apud me silens: Quid agis, o infortunuta 
 virgo '! quid molirisl quarc properas ad Inferos ? quid conaris cfficere meis pedibus? 
 Nam 71011 solum conscisces libi exitium, sed mihi quoque. Dum sic cupimus ire in 
 contrarias partes, et disceptamus de dominio soli, immo semitce dividendcB, tanquam 
 in lite de Jinibus, ipsi prcedones referentes suas prccdas opprimunt 7tos: ct salutant 
 
 dixit.' Colv. Fux. suspiritus. De hoc supra. Roald. Flor. suspiritus. Elmenh. 
 AdfJe Reg. Oxon. Guelf. utruniqne. Pal. D'Oivill. Inc. et Edd. Elnienli. 
 Scriv. Flor. et notata ad I. v. p. 105. ' Assiduo siispiritu.' Porio desidera- 
 tur copula que In D'Orv. Oud. — 2 D'Orv. provenimus. Pith, campistro. Id. 
 — 3 Dextrorsum magnopere. Male Ed. Wow. dextorsum. Pile, dtxtrosum. 
 Turn in Oxon. magno opere. Bene. Vide ad 1. ii. p. 32. ' INIagno opere 
 contendit.' Id. — 4 Dele rb scilicet ex Pal. Elmenh. Perpeiam sic censet 
 Elmenh. liret astipiiletur Guelferb. sec. Adi potiiis ad lib. in. pag. Gl. 
 ' Pessinia scilicet soi te.' Pith. iret. Oud. — 5 Illos. Pal. illas. Facile appa- 
 let emendanduui : iliac. Wowerius. Iliac. Sic Flor. Alii, Ilia. Elmenh. — 
 6 Fux. firmiter. Roaldus. Retinebar. Omnino leu;endnm, renitebar. Sciopp. 
 in Symb. et Susp. iv. 16. Mang. renitebar firmiter. Putean.— 7 Praecedit 
 * Quid facis t' An furere? Sed et ' tendentts' ac ' contendenles ' sequuntur. 
 Oud. — 8 Deest priepositio in D'Orv. Id. — 9 Magno. Quidam, maligno. Col- 
 
 not;e 
 
 » In causa finali] Causae et qujEs- da ; ita festiva translations Apuleius 
 
 tiones finales apud Jurisconsultos dicit se contendisse cum puella de via 
 
 sunt, in quibus agitur de finibus, hoc herciscunda, cum illadextrorsumten- 
 
 est, limitibus agrorum. deret,ipse vero sinistrorsum. ' Her- 
 
 « Imtno vice ere. [/lerc] AUudit ad cisci,' et 'herctum ' dicta crediderim 
 
 titulum Juris ' familiae heiciscun- a nomine Graeco ep/cos, quod septum 
 
 dff,' hoc est, hajreditatis inter cohae- significat, eo quod, cum solum inter 
 
 redes dividendae. Sicut ergo inter li- se dividerent cohaeredes, unusquisque 
 
 tigatoresde proprietate soli contendi- earn partem circumsepiret, quae sibi 
 
 tur, sicut quastiones finales existnnt obtigerat. 
 inter cohaeredes, de familia herciscuu-
 
 METAMORFHOSEON LIB. VI. 429 
 
 Lunae splendorem jam inde longius cognitos risu maligno 9 
 salutant. Et unus e numero sic appellat : Quorsum istam ' 
 festinanti vestigio lucubratis viam," nee noctis intempestaj 
 Manes Larvasque * formidatis ? An ' tu, probissima puel- 
 la, pareutes tuos furtim intervisere properas ? "^ Sed nos 
 et solitudini ^ tiiee praesidium perhibebimus/ et compendio- 
 sum 7 ad tuos^ iter monstrabimus. Et verbum injecta ma- 
 nu secutus,9 prenso ' loro retrorsum me circumtorquet : nee 
 baculi nodosi, quern ^ gerebat, suetis ictibus temperat. 
 Tunc ingratis ' ad proratum recurrens''- exitium reminiscor 
 
 improbo cachinno agnitns eminus ad lumen Luna : atque unus e turbn sic nffatur 
 nos: Quare conjicitis noctuistud iter celeri gressu? neqiie mcluitis Umbras et Le- 
 mitres noctis provectiorisJ Tune, optima virgo,fistinas clam visitare tuos parentes? 
 At nos dabimus comitatum solitudini tua, et ostendemus tibi viam breviorem ad tuos. 
 Et cum dicto extendens manum, et arripie7is meas habenas, convertit me retro: nee 
 parcit tundere me crudtliter nodosa juste, quern gestabat. Tunc ego, remeans 
 
 vius. Fux. maligno. Roald. Omnino scribendum cum Pal. maligno. Wowe- 
 riu8. Maligno. A\. magna. Lnciaii. aapdccviov ye\u>vT€s. Elmenh. Vide T. ii. 
 p. 592. ubi ait quoque : V\6^l)wQiv ivdvs trphs ttjv ffe\T)vriv eyvcaa-av ; &c. hisce 
 Apptilei. eadein. Haec jam monnit Beioald, In solis quoqiie Edd. Bas. 
 sec. et Colv. est magno. In Bas. pr. sahitantem, et niox Ed. Vnlc. sec.festi- 
 gio, ac lugubratis Oxon. Cod. Oud. — 1 Giielf. pr. ista. Id.— 2 Larcosque Gnelf, 
 pr. Id. — 3 Fux. At. Roaldus. Item Pal. Giielf. ambo, Oxon. Ed. Juntin. 
 post. At. Acerbe. Vide ad lib. i. pag. 1. prajsertini, si leganius cum Reg. 
 Fux. Giielf. sec. ac D'Orv. properabas. Oud. — 4 Fux. properabas. Roald. 
 'M.S. furtim visere properas. Sciopp. in Synib. — 5 Oxon. nos consolit. Ed. Bas. 
 pr. Et nos et sol. Bas. sec. solitudine. Pith, soliciludini. Oud. — G Prabebimus. 
 Fux. prcEStubimus. Roaldus. Flor. prabemus. Palat. prcestabimus. Bert. 
 prohibemus. Male. Elmenh. Par. prcestabimus. Sic lege. Wass. — 7 Com- 
 pentZ. exulat a Pal. et Guelf. utroque. Oud. — 8 Fux. ad parentes t. Roaldus. 
 Parentes addiint quoque Palat. Guelf. pr. Oxon. D'Orvill. sed e glossa. L»- 
 c'lun. 'Iifxe7s a-f Toh olicelois aTroSwaufjLev. Owl. — 9 Et verbum manu sectitus. Fux. 
 Et V. injecta manu. Sed videtur abiuulare. Roald. Et v. 7nanu injecta s. 
 Sic rnenibran.p Flor. A vulgatis abest vox injecta. L. iii. ' Et verbiun facto 
 secutus.' Elmenk. — 1 Ms. D'Orv. Guelf. auibo, et Edd. ante Colv. et marg. 
 Basil, sec. prehenso. Sed prenso Mss. optinii et pkriquc liabent. Vide supra 
 ad pag. 123. ' PerprensaCupidinis bnccula.' Oud. — 2 l'i\x. quidem. Roaldus, 
 Pal. q. Oud. — 3 Basil. 1. ingratus. Jam notavi ad lib. in. supra. Colv. Sci- 
 licet pro ingratiis, ut diserle exprimitur in E<l. Juntin. post. Vide ad 1. i. 
 p. 19. ' Ingratis obcdienteni.' Oud. — 4 Adp.r. In Beit, non hgitur t6 in. 
 
 NOT^E 
 
 " Lucubratis viam] ' Liicubrare' est, bant pervigilem farinam.' Unde fa- 
 opus facere noctu ad lucernam. Lib. cetc 'lucubrare viam' dicit, quam 
 IX. Noster : ' Nee die tantuu), veriim noctu ad Lunae splendorem perage- 
 pi'.rpcii ctiam noct<; |)rorsus insta- bant, 
 bili macliinaruiu vcrtiginc lucubra-
 
 430 APULEII 
 
 doloris ungulae,' et occipio ^ nutanti capite claudicare. 
 Sed ecce, [130] inquit ille, qui me retraxerat, rursum titu- 
 bas et vacillas ? et^ putres isli tni pedes iiigere possunt, 
 ambulare nesciunt? At paulo ante pinnatara^ Pegasi vin- 
 cebas celeritatem. Dum sic mecum fustem quatiens? be- 
 nignus jocatur comes, jam domus eoriim extremam lori- 
 cam'" perveneramus. Et ecce de quodam ramo' procerae 
 cupressus induta laqueum ^ anus ilia pendebat. Quam 
 quidem ^ detractam protinus, cum suo sibi funiculo '*■ de- 
 vinctam, dedere prcecipitem : puellaque statim distenta^'' 
 vinculis, coenam, quam posthuma'^ diligentia praeparaverat 
 infelix anicula, ferinis invadunt anirais. Ac, dum avida 
 voracitate ^ cuucta contruncant, jam incipiuut de nostra 
 
 invitus ad mortem paratam, recordor me dolere ungula, et coepi claudicare capite 
 nutanti. At ilk, qui me reduxerat, En, inquit, iterutn nutas et claudicas? et isti 
 tui putridi pedes possunt quidem aufugere, at nequeunt incedere? atqui modo supe- 
 rabas alatam pernicitatem Pegasi ipaius. Dum 7uilis ille comes sic cavillatur mecum, 
 tiuidens me buculo,jam attigeramus extimum septum domus eorum. Et ecce offen- 
 dimus illam vetulam fune circumdatam collo, suspensam ex quodam ramo alta 
 cupressus. Quam quidem inde amotam confestim prcecipitavere ligatani sua ipsius 
 reste: et, cotijecta virgine in vincula, irruunt belhdnis animis in ccenam, quam ilia 
 misera anus coxerat novissima cura, Et, dum comedunt omnia gulvsitate voruci, 
 
 ^-^^^s^>^ ^^^•^•^^ 
 
 [Q. ? ad.] Pith, recurres. Id. — 5 Fiix, vigilie. Id. — 6 Pith, occipitio. D'Oiv. 
 Fhx. Oxon. Gnelf. ambo, nutante. Id. — 7 Copuiain iion agnoscunt Palat. 
 Oxon. Guelf. anibo. Id. — 8 Pennatam Oxon. Id.— 9 Fiiit cum legerem, sic 
 me confustat totiens. Confustat, lit ' Defustat, luAo/coTre?,' in Glossis, Sed 
 jam viiigatani non repudio. Elmenh. — 1 Desideratiir ramo in D'Orvill. Prope 
 c. Oxon, a m. pr. Oud. — 2 Oxon. laqueo. Male. Id. — 3 D'Orv. quidam. Id. 
 — 4 Palat. funiculo. Ftix. devincta. Giielf. pr. devictam. Id. — 5 Sciipsi dim : 
 destinata. De verbo 'destinandi' supra ad 1. i. Colv. — 6 Postrema. Fnx. 
 postuma. Quod valde probo. Roald. Pal. postuma. Eleganter. Ccena, quae 
 post cam renianseiat, tanquani postuma diligentia parata. Wow. Ccenam 
 quam posthuma d. Sic Flor. et Pal. Yulgo, ccenas quas p. d. Elmenh. Adde 
 Oxon. Pith. Guelf. utiumque, et D'Orv. uti et bene probat Pric. Oud. — 
 7 Ferocitnte. Assentior Beroaldo, voracitate, Colvius, Fux. verocitate : al. 
 voracitate. Roald. Alii libri, voracitate, baud dubie rectius. Woicer. Vora- 
 citate. A\d. ferocitate, Male. Elmenh. Edd. O. ante Vulcan, sec. Ed. praeter 
 Junt. post, perperam dederunt /erocif. uti et plerique Mss. Sed Reg. et Fior. 
 voracitate; quod bene receptum. Vidit etiam Modius. Oud. — 8 Palat. sedes 
 
 NOTiE 
 
 " Domus eorum extremam loricam'] lib. iv. 
 
 Caulam illam intellige ex solidis era- ^ Distenta [destinata'] Ligata. Vi- 
 
 tibus, qua turris et caverna latronum de Not. supra, pag. 77. 
 septa erat et praemunita, ut habetur
 
 METAMORPHOSEON LIB. VI. 431 
 
 poena, siiaque vindicta seciim considerare. Et, utpofe in 
 coetu turbulento, variae fuere sententioe : ut primus vivam 
 cremari censeret puellam, secundus^ bestiis ohjici suaderet, 
 tertius patibulo suffigi 9 juberet, quartus tormentis excar- 
 nificari praeciperet. Certe ' calculo cunctorum ^ utcumque 
 mors ei fuerat destinata. Tunc unus, omnium sedato tu- 
 multu, placido ^ sermone sic orsus est: Nee sectas collegii, 
 uec mansuetudini singulorum, ac ne mege quidem modes- 
 tiae congruit,' pati vos ultra modum delictique saevire ter- 
 minum:+ nee feras, nee cruces, nee ignes, nee tormenta, ac 
 ne mortis quidem ^ maturate*^ festinas tenebras arcessereJ 
 Meis itaque consiliis auscultantes, vitam puellae, sed quam 
 meretur, largimini. Nee vos memoria deseruit ^ utiquc. 
 
 coeperunt jam deliberare inter se de nostra sitpplicio, et sua ultione : ac diverse^ 
 fuerunt opiniunes, ut solet fieri in tumulluosa furha : adeo ut primus arbitrarttur 
 virginem esse coinburendain viiam, alter auctur esset ut exponeretur belluis, tertius 
 prccciperet earn affigi cruci, qiiartus censeret torquendam esse variis cruciatihus : 
 certe, utut erat, damnata erat ad mortem svffragio omnium. Tunc unus, coercito 
 strepitu cunctorum, sic coepit loqui placida oratione : Non est consentaneum instituto 
 coetus nostri, neque clementitE uniuscujusque x^cstrum, ac ne niece quidem moderationi, 
 sinere ut pcenas sumatis immodicas, et supi'a magnitudinein criminis, neque ut adhi- 
 beatis belluus, neque patibula, neque Jlammas, neque cruciatus, nee denique ut accie- 
 alis celeriorem noctem necis deproperatce. Igitur, gerentes morem meis suasionibua, 
 concedite virgini vitam, sed earn qua digna est. Atque, ut puto, non obliti estis^ 
 
 b. Vox bestiis cxulat ab Ed. Jiint. post. Id. — 9 Pal. suhigi pro subjigi, ut est 
 in Giielf. sec. Sujfici in primo. Id. — 1 Th cM^e abest aBert. Ebnenli. — 2 Par. 
 placato. Guelf. pr. Edd. Her. Colin. Bas. pr. pkicito. Male. Placidiis sernio 
 oppoiiltiir <ur6«/eMto tumultui. Vide ad p. 127. ' Placilis gannitil)iis.' Oud. 
 — 3 D'Otv. nee quid. Bert. m. lenit. Td. — 4 U'Orvill. delicti s. criminum. Id. 
 — 5 Guelf. pr. rif nee quid mart. Id. — 6 Sic rccte cum Mss. Iiabeiit Edd. 
 AVow. Elineiih. Pric. per Iniperativuin. In ceteris est partic muturatce, sine 
 sensu. Tunc decsset verbum, placet, vel simile. Id. — 7 Emendari pos.sit 
 accersere. Attamen verius esse non negabis arcessere, de quo adeundi Grani- 
 nialici. Petronius : ' Atfjue animas accerse novas:' legerim : arcesse novas. 
 Cic. lib. X. Epist. 33. ' Lepidum in Italian! accersistis,' in Ms. Colon, est 
 arcessialii. Stevvecli. Rescribendum ex lias. 1. et Ven. arcessere: de quo 
 Prise, ('olv. Ai-cessere. Berlin, et Flor. accessere. Elmenli. Accesserc ctiam 
 Oxon. Pilli. Fux. Guelt". Edd. Vic. I>as. pr. S:c. accersere vulj^o ex vitio- 
 50 more. Vide ad lib. i. pag, 1. ' Stylo, (juem arcessinius.' Oud.—H Guelf. 
 »ec. Pal. deserit. Id. — 9 Quod. Maliin cum Pith. Fux. Edd. Vic. Ber. Junt. 
 
 noim: 
 
 1 C'a/cuio cunctorum] Suffragio. Cal- pium ferebatnr in judiciis apud Ve- 
 culis enim in urnam conjectis suffra- teres, ut videbitur infra, lib. x.
 
 432 APULEII 
 
 quid 9 jam dudiim decreveritis de isto asino, semper pigro 
 quidem, sed ' manducone summo, nunc etiam mendaci fictae 
 debilitatis, et virginalis fugae sequestro ^ ministroque. Hunc 
 igitur jugulare [i3l] crastino placeat, totisque vacuefacto * 
 praecordiis, per mediam ' alvum nudam virginera, quam 
 praetulit nobis, insuere : ut, sola facie prominente,* cete- 
 ium corpus piiellae nexu ferino coerceat ; tunc, super ali- 
 quod saxum scruposum,^ insutitium "^ *^ et fartilem asinum 
 exponere, et Solis ardentis 7 vaporibus tradere. Sic 
 enim cuncta, quae recte statuistis, ^ arabo sustinebunt : 
 et mortem asinus, quam pridem meruit; et ilia morsus 
 ferarum, cum vermes membra laniabunt; 9 et ignis fla- 
 
 9«id stutueritis jam pridem de hoc asino, semper quidem tarda, sed maximo hel- 
 iuone, quimodo eliiim mentitits est falsam claudicaiionem,et fidt medius et minister 
 fui^w rii'ginis. Bonuin ergofnctu vobis videatiir jugulare ipsum eras, omnibusque 
 ejus iiitestinis detractis, insuere ipsi in medio ventre puellam nudum, quam antepo- 
 suit nobis: itaut, solo vidtu virginis extra apparente, cohibeat belluino complexu 
 sui ventris reliquum corpus ejus; turn collocare asinum sic consutum et infertum in 
 aliqua rupe calculosa, et exponere cEstibus Solis flagrantis. Sic enim ambo patientur 
 en omnia, qua vos juste decrevistis ; nempe asinus mortem, quam dudum promeritus 
 est ; ilia vero morsus belluarum, cum ejus artus rodentur a vermibus ; et ardorem 
 
 Aldi, Colin. Bas. pr. Scriv. quid. Abest ab Oxon. et Guelf. pr. Decrevera- 
 tis iidem et Par. Dcterius Pith. An decrcrltis? Id. — 1 Abest sed a Bert. 
 Mox ministro sine que Pith. Id. — 2 Oxon. vacuo facto. Id. — 3 Membranae 
 D'Oivill. Gnelf. sec. medium. Utroque scilicet genere alvus Veteiibus in usu 
 fuit. Et sic in eodem Ms. in Apol. p. 50. Ed. Cas. Sed. I. iv. init. ' Alvus 
 arctata:' et vide, qnee notavimiis ad Suet. Vespas. c. 24, ' Alvo soluta.' 
 Adde Serv. ad Virg. ^En. ii. 51. Burin, ad Catal. T. i. pag. 621. Insuete 
 
 Pith. /d. — 4 Pal. Fux./)mJnenfe. I)' Or\. P'ltU. praeininente. Male. Horat. 
 Epod. V. 35. ' Cum promineret ore.' Vide supra ad pag. 126. ' Prominen- 
 tes silices.' Id.^5 In Ed. Vic. et marg. Ed. Bas. pr. scrupulosum: de quo 
 agitur ad Flor. N. xi. ' Et agruni scruposum:' ubi in Mss. duobus item scru- 
 pulosum. Ac saepe alibi. Id.—G Insititium. Corrige, insutitium. Wowerius. 
 Jnsutitimn. Ita Scaliger. Ms. insititium. Elmenh. — 7 D'Orv. ardentibus. 
 Oud. — 8 Fux. tradidistis. Roaldus. Edd. Ber. Bas. pr. statuitis. Oud. — 
 9 Vermibus m. laniabuntur. Fux. vermis laniabunt. Roaldus. Vermes m. lani- 
 abunt. Vulgo, vermibus m. laniabuntur. Elmenh. Ita rescripsit Elmenh. e 
 Fiorent. eumque de more secuti sunt Scriver. et Florid. Bene. Nam et 
 sic datReg. Guelf. pr. Pith, ac vermis etiam Palat. Guelferb. Oxon. Lania- 
 
 NOTtE 
 
 ^ Virginalis fugce sequestro^ Cujus » Insutitium] Cui virgo esset inSu- 
 
 fidei fugam suam virgo crediderat, ut ta. Sic Scaliger reposuit. Quaedam 
 
 sequestri fidei litigantes rem permit- exemplaria habent insititium, quod 
 
 tunt, de qua lis inter eos. Similiter ferri etiam potest, etexponi,cui vir- 
 
 lib. IX. dicitur 'anus stupri seques- go esset implantata. 
 tra.'
 
 METAMORPIIOSfiON LIB. VI, 433 
 
 grantiam, cum Sol nimiis caloribus inflammarit ute- 
 rum ; et patibuli cruciatum, cum canes et vultures inti- 
 ma protrahent ' viscera. Sed et ceteras ejus asrumnas et 
 tormenta numerate. Mortuae bestiae ipsa vivens ventrem 
 habitabit ; turn foetore nimio nares ajstuabit:"^ inediae diu- 
 tinae letali tame tabescet, nee suis saltem liberis manibus 
 mortem sibi fabricare poterit. Talibns dictis, non pedibus, 
 sed totis animis latrones in ejus vadunt ' sententiam.'' 
 Quam* meis tam magnis auribus accipiens, quid aliud 
 quam meum crastinum deflebam * cadaver ? 
 
 flamjiKT, cum Sul accenderit ventrem asini vehementiorUms cestUms ; et tnrmentum 
 crucis, (juando canes et vultures extrahent punllissima ejus pracordiu. Sed recen- 
 scte etlatn reliquos ejus cruciatus el labores. Primum ipsa vunichii viva in alvo 
 hestice mortuce ; deinde nasus ejus perfundetur vapore teterrimi oduris: prtvterea 
 consunietur fame mortali jejunii Inngioris ; nerjue habehit quidem manus solutas, 
 quibus possit consciscere sihi mortem. Postquam hac dixit, picedones cunt in ejus 
 sententiam, non ptdibus quidem, sed totis studiis. Quatn sententiam cum audirem 
 7nds aurihus lam umplis, quid poteram aliud, quam deplorare meum corpus futurum 
 cadavei' postero die? 
 
 bunt Pal. Pith. D'Orv. Giielf. uter()tie, laniabant Oxon. Oud. — 1 D'Oiv. pro- 
 trahant. Mox numerare Fux. Etld. Vic. Jiint. pr. Bas. pr. et habitavil Junt. 
 pr. Aldi; in iisdcni et Juntiii. post. tunc. Pal. cum. Id. — 2 /Estunbunt. Palat. 
 et Flor. astuent. Bert, asluubit. F2liiieiili. JEstuent qnoque D'Orviii. Oxon. 
 Fux. Giielf. Par. vel tt'S/tierih V\{\\. estucl. Placet rfs^udiit per notissimam 
 syiiecdoclieii Grace. Nostro creliram. Sic lib. i. p. 10. 14. ' Treinere viscera, 
 genua quatior.' Vide ad 1. ii. p. 21. ' Obtuluni conver^a :' et passim. Salin. 
 ascripsit: ut astuent. Oud. — 3 Oxon. invadunt. Male. VideGrut. in Misc. 
 Nov. Lips. V. III. P. 3. p. .509. Id.—i In D'Orv. Quuin. Id.— 5 Oxon. 
 Guclferb. |)r, et Var, fiebam. Id, 
 
 NOTiE 
 
 '' Non pedibus, sed totis animis lalro- tenlium vado.' Ad qucni locum vide 
 nes in ejus vadunt sententiam] Lib. ir. Not. 
 < Et, quod aiunt, pedibus in mcam sen- 
 
 Delph. et Var. (lias. Apnl, 2 E
 
 APULEII MADAURENSIS 
 
 METAMORPHOSEON 
 
 LIBER VII. 
 
 [132] Ut primum, tenebris abjectis, dies inalbebat, et 
 candidum Solis curriculum cuncta collustrabat, quidam de 
 numero latronum pervenit. Sic enim mutuse salutationis 
 officium indicabat.^ Is in primo speluncae aditu residens,' 
 et ex anhelitu recepto spiritu, talera collegio suo nuntium 
 fecit:* Quod 5 ad domum Milonis Hypatini, quam'* proxi- 
 me diripuimus, pertinet, discussa solicitudine jam pos- 
 sumus esse securi. Postquam vos enim/ fortissi- 
 mis viribus'5 cunctis ablatis, castra nostra^ remeastis, im- 
 
 Statim atqite candor lucis appandt, node dissipata, et splendejis currus Solis 
 ccepit iltuminare omtiia, quidam accessit e nu7)iero prcedonum : ita enim poterat 
 conjici ex officio mliitationis reciprocie. Hie sedens in ipso ingressu cavernce, 
 animaque resumta ex anhelatione, retulit hac ccetui suorum : Quantum spectat ad 
 domum Milonis Hypatini, quam expilavirnus nuperrime, jam possumus esse absque 
 metu remota anxietate. Nam, postquam vos, o viri strenuissimi, reversi fuistis in 
 nostra castra, omnibus ejus rebus asportatis, ego inserens me turbis civitim, et 
 
 Placuisset Pric. si Mss. faverent, resistens, perverso judicio. Vide ad 
 1. 1, p. 14. ' Juxta platanum istam resideanius, vel residamus.' Oud.—2 Ms. 
 ¥n\v.facit. Sciopp. in Symbola. Alii, n. facit : ISiurtcTfjiSs. Elmenh. — 3 Pith. 
 Qui. Oud. — 4 Bas. sec. quern. Colvins. Quem. Fux. quam. Roaldus. Ut Mss. 
 et Edd. O. Oud. — 5 D'Orv. P. enim vos. Id. — 6 Fortissimi viri. Palat. 
 fortissimis viribus. Bert, rh vii'i delet. Elmenh. Nihil annotatum est e Flor. 
 ad Ed. Viilc. sec. in qua primnm sic expressiim est. Nam in prioribiis, et 
 ceteris Mss. habetnr,/ortissmis i-»-i6«s. Forsan dederat Auctor : fortissimi 
 vh-i,rebus c. a. vel, fortissimi, vi rebus c. abl. Oud. — 7 Oxon. vestra. D'Orv. 
 
 NOT^ 
 
 ^ Sic enim mutucB salutationis officium mus : sic enim primus aditns, et ser- 
 indicabat^ Lib. iv. ' Apud notos et mo prolixus, et osciila mutua, quam- 
 familiares latronibus senes diverti- vis asino sentire przestabant.'
 
 APULEII METAMORPHOSEON LIB. VII. 435 
 
 raixtus ego turbulis^ popularium, dolentique atqiie indig- 
 nantly similis, arbitrabar, super investigatione facti » ciijus- 
 modi consilium caperent : ^ et an, et quatenus lati ones' 
 placeret iuquiri : renuntiatuius vobis, uti'^ mandaveratis, 
 omnia. Nee argumentis dubiis, sed rationibus probabili- 
 bus, congruo cunctcE nmltiludinis consensu, nescio quis^ 
 Lucius auctor raanifestus^ facinoris postulabatur : qui 
 proximis diebus, fictis coramendatitiis Uteris,'^ Miloni sese, 
 virum commentitus bonura, arctius conciliaverat ; " ut 
 etiam, hospitio^ susceptus, inter familiares intimos^ [133] 
 baberetur : pluscubsque ibidem ' diebus denioratus, falsis 
 amoribus ancillse Milonis animum irrepens,^ januae claustra 
 
 simuhins me id dolere et indigne ferre, observabain quale consilium iniretur circa 
 inquisitioncm illius facinoris ; atque utrum et quousque luberet investigari lafrones : 
 reltifurus nimirum ciincta ad vns, quemadmodum pitceperalis. Et nescio quis Lu- 
 cius accusabatur, consensu unanDiii tolius popiili, uucior ma7iifestus hUrocinii non 
 dubiis indiciis, sed argumentis verisiinilibus: qui siiperioribus diebus coivficlis Uteris 
 commendatitiis, simulans virum probum, devinxerat sibi strictius Milonem, adeo ut, 
 exceptus quoque hospitio, recenscrctur in numero intbnorum umicorum: cumque 
 mansisset ibidem per dies 7ion paucos, illaqueans fictis amoribus animum famulcn 
 
 mea. Id. — 8 Fnx. turbellis : supra. Rould. Sic qiioque D'Orv. Giielf. sec. 
 Oxon, Ed. Jiint. post. Turbelis Pal. Giielf. pr. Adi ad lib. in. pag. G2. 
 ' Inter ipsas tiirbnlas GrEecorum.' Oud. — 9 Ms. indaganti. Sciopp. in Syiii- 
 bola. In D'Orvill. Fiix. dolentique unimo. In D'Orv. et Pitii. atque indignnntl 
 simul. Ketineri posset animo ; sed prcestet forsan omnino. Niiiii tamen opus 
 ntroque. Oud. — I Facli desideratur in D'Orvill. Hujus facti Pith. Id.— 2 
 Caperetur. Fiix. caperent. Roaldiis. Flor. caperet. EInienliorstins. Caperet 
 etiain Oxon.sc. Milo. Sed caperent rectiiis Reg. Pith, etiam, P.il. et D'Orv. 
 ut edidi, so. Hypatini. Cujuscemodi in Ed. Scriv. ut alibi. Oud. — 3 Fux. 
 abest rhlalrones. iioaldus. Item ab Edd. Aldi, Junlin. post, ut ad ' factun* ' 
 referatur. Sed praeplacet lectio vulgata, ' Incpiirere latroncs fiigitivos,' 
 frequens ; unde indagatorihiis eorum nomen est ' int|uisitoriini.' Vide ad 
 Suet. Caes. c.l. infra p. I'ii. ' Renm incpiirerent.' Oud.- — 1 It. Fux. uti. 
 Roald. In Mss. ceteris (puxjue uti : (jnod jam edidere Elnienh. Seriv. Fioi-. 
 Reliquae Edd. nf. Oud. — .'j >Is. ^h/.v. Sciopp. in Syuibola. Item D'Orv. Oud. 
 — 6 Ms. Fnl. manifesti. Optime. Wow. l'2t probat Fulv. ut allusum sit ad 
 legem xii. Tabb. (le furtis manifestis. Sciopp. in Symb. Mox post : 'Crimine 
 latrocinii in iiospitcm n)ihi carissimuiu postulabar.' Fulv. immifesli. Kecte. 
 Etmevh.—7 Arctius non liabent Giielf. Palat. Oxon. I'ar. (Jonciliaverit Par. 
 conciliatcrat Oxon. Pith. I"ux. Oud. — H Ut csscl Iwsp. Fux. ut etinin h. Aid. 
 lioald. D'Orvill. in cliam h. A Pal. abest etiam. Pith, vt in It. In sola Ha- 
 sil. sfc. Icgas esscl. Oud. — '.) I'.il. Her. initiinos. I<1. — I Pric. ex alio Nostri 
 loco liic quoque i/n scribi tantiiin vull. Fruslra. Non minus sivpe * ibidem ' 
 
 NOTyE 
 
 '• Commendatiliis Uteris] Quas a De- ut liabctur lib. i. 
 mea Coriatbio altulcrat ad Milonem,
 
 436 APULEH 
 
 sedulo exploraverat, et ipsa membra, in quis omne patri- 
 moniura condi solebat, curiose perspexerat.' Nee exi- 
 ^uum scelerati monstrabatur'^ indicium. Quippe cum ea- 
 dem nocte, sub ipso flagitii moraento, idem profugisset,^ nee 
 exinde usquam compareret ; nam et pra^sidium ^ fugae, quo 
 velocius, frustratis insecutoribus, procul ac procul^ abde- 
 ret sese, eidem facile suppeditasse.^ Eqiium namque ilium 
 suum candidum, vectorem futurum, duxisse secum. Plane 
 servum ejus ibidem in hospitio repertum, scelerum consilio- 
 rumque herilium futurum indicem,9 per' magistratus in 
 publicam custodiam receptum, et altera ^ die tormentis 
 vexatum pluribus, ac paene ad ultiraam mortem excarnifi- 
 catum, nil ' quicquara rerum talium esse confessum : mis- 
 sos tamen in patriam Lucii viros multos numero/ qui reum 
 
 Milonis, inspexerat attente seras et pessnlos ostii, et exploraverat studiose ipsan 
 partes adiiim. in quibus guza omnis nolcbat asservari. Et ostendebatur argii- 
 tnentum non leve criminis ab eo perpetrati, nempe quod idem ipse aufugisset 
 eadem nocte ipso tempore latrocinii, atque ex illo tempore nusquam apparent : 
 pr<esto enim fuisse ipsi facile uuxiHum J'ugce, quo, elusis celcrius iis, qui se per- 
 sequerentur, occultaret se longius ac longius : eiim enim abduxisse secum ilium 
 suum equum album, quo veheretur, Porro famulum ejus, inventum in eadem domo, 
 compactum fuisse in publicum carcerem jussu Magistratuiim, ut palefaceret cri- 
 mina et consilia sui heri, et die sequenti affectum plurimis cruciatibus, et tortum 
 fere ad e.rtrcmam mortem, nihil prorsusfassum fuisse hujusmodi rerum: per multos 
 tamen delcgatoa fuisse in patriam illius Lucii, qui investigarent nocentem suhiturum 
 
 adhibet Anctor. Vide Indiceni. /(/. — 2 Forte sciiptmn, irretiens. Colvins. 
 A. irretiens. Flor. a. irrepens. Elnieiihorstius. Par. Cod. animum etiam irre- 
 pens. Sic forte leg. vel saltern irretiens scrib. Wusse. — 3 Fiix. prospex. 
 Roaldiis. Sic etiam in D'Orv. Giielf. pr. Oxon. pro perpetua earum pra^po- 
 sitionum variatione, sed liic prava. Neqne enim de ionginquo, ant alto loco, 
 sed prope et in ipsis a'dibus curiose omnes dnmns partes videre potiierat, 
 Vide ad lib. iv. pag. 71. ' Sagaciter prospectnrus omnia.' Oud. — 4 Pith. 
 mowitrahat. Fiix. monstrabitur cnni Guelf. pr. a m. pr. ac judicium in Giielf. 
 sec. Id. — 5 Pal. profugissent. D'Orv. prof.ugisse. Id. — 6 Oxon. Giielf. pr. 
 vestigium. Id. — 7 Desiint male ac procul Mss. Palat. Fnx. Gnelf. pr. Oxon. 
 Vide Pric. S»pe ' inagis niagisqne,' ' iternra iternmque,' &c. Id. — 8 Sive 
 suppetiisse, prajsto fuisse, ut Jib. iii. p. 59. et passim aliis. In D'Orv. 
 Guelf. nlroque, suppcditasset. Oxon. eisdcm f. suppeditasset. Id. — 9 Ms. 
 D'Orvill. /rtctorum. Ed. Scriv. J«(/icew. Inepte. Id. — 1 Exulat praepositio a 
 D'Orv. /(/. — 2 Altera. Fior. altera. Elmenli. Item Pal. Oxon. D'Orv. cum 
 Ed. Scriv. Recte, ut saspe ' postera die,' ' statuta die,' et i. v. p. 96. ' Dies 
 ultima' e Mss. Dein ac abest a Ms. D'Orv. Et p. Fax. Oud. — 3 Sic Mss, 
 et Edd. Vett. Nihil, quod nunc circumfertur, demnm incepitedi in Ed. Bas. 
 sec. Id. — 4 Quid si scribamus, inissos tamen in patriam Lucii itlius nnntios 
 numero ? ' Numero ' significare, cito, ex Nonio Marc, et Festo liquet. Afra- 
 nius, Suspecta : ' Perfalsum et abs te creditum numero nimis.' Attius
 
 METAMORPHOSEON LIB. MI. 437 
 
 poenas datnrum scelerjs inquirerent.5 Hasc'^ eo navrante, 
 veteris Fortnnas, et illius bead Lucii, pra?scntisque a^rura- 
 nee, et infelicis7 asini facta coniparatione, medullitus in- 
 gemebam.^ Subibatque me,9 non de nihilo veteris pris^-as- 
 que doctrinee viros finxisse," ac pionuntiasse, caecam et 
 prorsus exoculatam ^ esse Foitunam : quae semper suas 
 opes ad malos et indignos cooferat; nee unquam jndicio 
 quenquam mortalium eligat:^ immo vero cum his potissi- 
 mum deversetur,4^ quos, procul si videret, fugere deberet: 
 quodque cunctis^ est extremius,*^ varias opiniones, immo 
 contrarias nobis attribuat; ut et malus boni viri'^ fama glo- 
 
 supplicium sia criminis. Dum ilk refert hccc, ego ingcmisct'ham ex intimis me- 
 dullis, conferens meam antiquum sortem cum prceseiiti calamitate, et feliccm ilium 
 Lucium cum misero asino. Mihique veniebat in mentem homines antiques sapientics 
 non absque causa reprasentasse atque appellavisse Fortunam cacam, et penitus orba- 
 tam oculis: siquidcm largitur suas divitias improbis atque indignis, neque eligit un- 
 quam uUum hominem ex prascripto recla rationis: quint mmo dcgit cnm ejusmodi 
 hominibus, a quibus longe fugiendnm esset ipsi, si cerncrct oculis: et, quod est om- 
 nium detetrimum, dat nobis famam diversam aut potins contrariam nostra; vita ; 
 
 ^^.^^^^■^^^^•^^■^ 
 
 Qinomao : 'Tiiain peti gnatam nuinero te cxpurgat timor.' Plautiis Ampli. 
 ' Niiniero milii in mentem fuit.' Vairo Trepl 'E|ct7ai7^s : 'Ac discedens, nn- 
 mero ait venire adolescentem.' Stewech. Multos numvro. Sic hoc acripien- 
 dum, ut supra lib..iv. 'Canes modo inagnos el niimcro nuiltos :' et infra 
 X. ' Miiltas numero partes in celhilam snani mei solebant reportare doniini.' 
 Colv, Fux. tntdtos numero viros. Roaid. Pal. m. viros numero. Elmenli. — 5 
 Oxon. Guelf. pr. rerum; et Ed. Vet. apiid Beroald. Ed. Basil, pr. inquirent. 
 A Fnx. abest sceleris. Ond. — G IJic. Fux. Ilicc. Roald. Item Reg. Pal. 
 Guelf. pr. Pith. D'Orvill. Edd. Jnnt. post. Elmenli. Scviv. Flor. In ceteris 
 i/ic, de more. 0«(/.— 7 Oxon. infortunati. l(].—8 Ms. D'Orv. medulUtas in- 
 gemiscebam. Inchoativum hoc Nostro est frecpiens (Videlnd. Fl(Hidi,)iit 
 et aliis passim. Sed I. v. p. IOC. ' Vulncre liiccrnn! dolens ingemebat.' 
 De medullitus consule Pric. Id. — 9 Fux. Subiitque me. Koaldns. Flor. subiti 
 atque. Scribe: Subit itaque me. Elmenh. Lindenbrogio banc conjectnram 
 sublegit Elmenli. cdidilque bine Scriv. Subiit itaque me. Sed istnd itutiue 
 otiosiim est. Quare |)ra.>fero Subiitque cum Fux. Palat. Oxon. D'Orv. 
 Guelf. si tamen quid innovHudnm. \ idc ad lib. iii. p. 02. ' (Consilium me 
 subit :' item i)ag. 131. Fuit, cum Subitatque conjicerem, quo pertinent no- 
 tata ad lib. II. ]). 32. Nunc non |)la(;et. OiaZ. — I Vn\.fuisse. Roaldus. In- 
 epte. Sed forsan retere.i pra-stet : licet nee vulgatiiin avvuvv/xois, damuein. 
 Oud. — 2 Par. exosculatam. Gloss. ' Exoculatus, t^ojjujuaTou/usi'os.' Scribe 
 f^cjiixiiaruntvos. Wass.—'.i D'Orv. eliget. Id.— 1 P. div. Oxon. Guelf. pr. 
 polissime. I'alat. Gnelferb. sec. deversctur. I'ene. /(/.— 5 Pal. Guelf. sec. 
 quibusque. D'Orv. cenlis. Dein attribuit Fux. Id.— ii Tb viri abest a Bert. 
 
 NOT;E 
 
 f" Exiremim] Ex superlativo comparativus, licentia Apiileiana.
 
 438 APULEII 
 
 rietur, et innocentissimus contra noxiorum ore ^ [134] plec- 
 tatur. Ego denique, quern saevissimus ^ ejus impetus in 
 bestiam et extremae 9 sortis quadrupedem '' deduxcrat, cu- 
 jusquc casus etiam cuivis ' iniquissimo dolendus atque 
 miserandus merito videretur/ crimine latrocinii in hospitem 
 mihi carissimum postulabar.^ Quod crimen non modo la- 
 trociniura, verum etiam parricidium quisque rectius nomi- 
 naret>^ Nee mihi tamen^ licebat causam meam defen- 
 dere, vel unico verbo saltern denegare. Denique, ne mala 
 conscientia tarn scelesto crimini prajsens viderer silentio*^ 
 consentire, hoc tantura^ impatientia productus*^ volui di- 
 
 adeo ut improbus superbiat exist imati one viri probi, contra vero vel maxime insons 
 puniatur, quemadmodiiin sontes solent. Postrcmo ego, quern crudelissimus ejus 
 ictus viiitaverat in vilissimum animal quadrupes, ego, inquam, cujus infortunium 
 cuilibet etiam malevolentissimo jure videretur dcplorandum, ac miseratinne dignum, 
 accusahur scclere latrocinii adversus hospitem mihi valde dilectum. Quod scelus 
 non Introcinium tantum, sed etiam parricidium melius appellaretur ah unoquoque. 
 Nee poteram tamen tueri causam meam, out certe inficiari vel una voce crimen 
 mihi impositum. Postremo, ne ego prcesens putarer ex pravitate conscientia f uteri 
 me reum esse sceleris tarn nefundi, impuhus impatientia volui solum hoc dicere : 
 
 'Elmenh. Hinc iincis earn vocem inclnseie Eimenli. et Scriv. nee comparet 
 in Guelf. pr. Oxon. qui etiam caret nj! wf. Immo Guelf. iiabiiit a m. pr. 
 bona fama. Ond. — 7 Sciibi debet : noxiorum more. Colv. Cuivis apparet 
 scribendnm : noxiorum more. Wowerius. More. Flor. Rom. et Ven. ore. 
 Male. Elmenh. — 8 L. scceviss. Colviiis. Male. Id epitheton non convenit 
 Toi' impetni.' Passim Auctori quoque * saeva foituna' eeqiie ac 'sczeva.' 
 Vide ad 1. v. p. 91. 'Statim foitimae savitas.' Oud. — 9 In best. extr.Yux. 
 b. et extr. Roaldiis. Ms. in best, et extr. Sciopp. in Symb. — 1 Ms. quoivis 
 pro cuivis. Sciopp. in Synibola. Flor. quovis. Ovid. \i. Metani. 'At nunc 
 niiseranda vel hosti.' Elmenh. Quovis pro quoivis etiam in Mss. Pal. Fnx. 
 Guelf. Oxon. D'Orv. et forsan legendum 1. ix. p. 191. ' Diverso qnoidam 
 negotio destinatus :' nbi vulgo quodam contra vulgarem syntaxin. Confer 
 nie ad Cas. 1. n. B. G. 30. vii. 55. et hie 1. viii. p. 158. Oud.— 9 Edd. Ber. 
 Basil, pr. videlur. Id.— 3 Ms. D'Orvill. crimen I. etiam, ^c. postulabat. Fnx. 
 quoque addit etiam. Id. — 4 Palat. nominaverit. EInienli. Atque ita Guelf. 
 sec. et exliibuit Scriv. Abest a D'Orvill. redu/s, pro quo sectius vitiose in 
 Ed. Beroaldi. Nominarit Pith. Fux. Guelferb. pr. Oud.— 5 Reg. Fnx. 
 Nee tamen mihi. Id. — 6 Perperam vox silentio abest Ed. Floridi. Id. — 7 Hac 
 
 NOTiE 
 
 <* Extr emcB sortis quadrupedem^ ^\>ndi « Quod crimen non modo latrocitiium , 
 
 Pheedrum, leo, spiritum extremum verum etiam parricidium quisque rectius 
 
 trahens, ad asinuni calces in se jac- nominarefl Petronius : ' Qui ignotos 
 
 tantem : 'Fortes indigne tuli Mihi laedit, latro a|)pellatur: qui ainicos, 
 
 insultare : te, natural dedecus, Quod panic minus quam parricida.' 
 
 ferre cogor, certe bis videor mori.' ^ Impatientia produclus, ^c.] Quid
 
 METAMORPHOSEON LIB. VI 1. 4-39 
 
 cere : Non feci. Et verbum quidem " praecedens semcl ac 
 saspius immodice9 clamitavi, sequens vero nullo pacto 
 disserere ' potui ; scd in prima remansi voce, et identidem 
 boavi : Non, Non : * ^ quauquam nimia rotunditate pendulas 
 vibrassem labias.^ '' Sed quid 4- ego pluribus' de Fortunes 
 sa^vitate conqueror ? Quanquam nee istud puduit, me cum 
 meo famulo meoque vectore illo equo factum conservum at- 
 que conjugem. ' Talibus agitationibus fluctuantem, subiif^ 
 
 Non feci. Et rudivi quidem immaniter semel et pluries priorem vocem, alteram 
 vero nullatenus potui pronuntiare ; sed liasi in priore verbo, et clamavi scepiics : 
 Non, Non : quamvis retorsissem 7tiirum in tnoduni in orbem mea labra pendentia. 
 Sed quorsum ego ulterius conqueror de sinisteritate Fortimce? quam ne puduit qui- 
 dem fecisse me conservum illiiis equi, mei servi vectorisque, et summisisse me eidem 
 jugo ac ipsum. Dum distraherer hue illuc cjusmodi cogitalionibus, rediit mihi in 
 
 tantum. Forte, tandem. Colvius. Fax. hcec lumen. Roaldus. Ms. hoc tantum: 
 qiioinodo in Suspectis (lib. iv. Ep. 10.) de conjectnra correxeiam. Sciopp. 
 in Symb. Cam Fi\x. hcec dat Pal. sed /loc extat etiam in Flor. Pith. Guelf. 
 Oxon. Par. D'Orv. Edd. Jaiit. post. Wow. 6cc. quod retinui. Prave tantum 
 exulat ab Ed. Viilc. sec. sicat male in eadem et prioribus Edd. est hac. 
 Oud. — 8 Quidem deest Pal. Id. — 9 Sap. ac immod. Sic Berlin, recte. Sci- 
 ojtp. in Symb. et Susp. i\. 10. Semel ac sapius imm. hevt. sapius. Elmenh.-— 
 I Scripserim potins, ediss. Non aliter legendum Plauti Asinaria : ' Quin 
 rem actutum edisseris?' Nam Captivis : 'Jam anininm advorte, ac mibi, 
 qua; dicam, edissere : ' et Cistellaria : ' Peiiisti, ni hercle hoc edisseris.' 
 Cole. Edissere. Flor. disserere. Elmenh. — 2 Oxon. Boavi nixa. Hinc Pric. 
 enixe. Haud male, si 7ion bis servemiis. In Pal. Pith, boavi n^. In Guelf. pr. 
 boavi tis: sec. b.n. 0»d. — 3 Pendula v. labia. Vux. pendulas v. labias. Roaldus. 
 B. ^\. pendulas v. labias. Putean. Kcemininimi genus exhibent Mss. omnes, ex- 
 cepto forsan Reg. Pith, item Edd. Junt. post. Elmenh. Scriv. Flor. In reliquis 
 pendula labia. Male. Vide ad lib. ii. p. 36. ' Illibatae labias.' Perperam 
 autem, ex solenni variatione, in D'Orv. exaratur librassem. Oud. — 4 Prave 
 (jKi(Z desideratur in Ed. Junt. pr. Vide ad I. ii. p. 25. • Sed quid ego de 
 ceteris aio r' /J. —5 In Oxon. Guelf. pr. plus, et Edd. Vulc. sec. I':imenli. 
 Scriver. Flor. rursus contra Msstos O. scavitate. Vide paulo ante, ' siEvissi- 
 mus impetus f.' Id.— 6 Flor. Fux. Guelf. amho, subit. Pal. Fax. Guelf. 
 
 NOTiE 
 
 est impatientia producius ? Conjicie- gaac postrema labia.' Labiae, enor- 
 
 bat Prica;u» perditus. Lege leviori mia labia. 
 
 iiiuiatione perductus, hoc est, pernio- ' Conservum atque conjugem'\ ' Con- 
 
 tu8. .i""' hie est, jugum cum alio ferens. 
 
 <? Et identidem boavi: Non, Ao/i] Ad Malebat Viicxns, congrcgem: et re- 
 
 hanc quippe vocem sa-pius repetitam vera nusquam vidimus hactenus alli- 
 
 .satis accedit asini raditus. gatum fuisse Luciuin ad jugum una 
 
 '■ Quanquam nimia rotunditate pcndu- cum ecjuo suo. Et pra;tcrea voxcoh- 
 
 IdH trihraH^em labias\ Hoc est, quod I. A'rcg-cm habetur infra hoc ipso libro : 
 
 X. dicit: 'Contorta in modum lin- ' Ilquinisarnicntismccongregcm, &o.
 
 440 APULEII 
 
 me ilia cura potior, qua, statnto consilio lalronum, mani- 
 bus virginis decretam mc victimam rccordabar, ventrem- 
 que'' crebro suspiciens meura, jam misellam puellam par- 
 turiebam.^ Sed ille, qui commodum 9 falsam de me noto- 
 riam' perlulerat,'' expromtis mille aureum,^ quos insutu 
 laciniae ' contexerat, quosque variis viatoribus detractos,4 
 ut aiebat, pro sua frugalitate^ comrauni conferebat arcae,' 
 infit etiam^ de salute commilitonura solicite sciscitari. 
 Cognitoque quosdam, immo vero fortissimum quemque va- 
 riis quidem, sed impigris casibus oppetisse ; ^ suadet tan- 
 tisper pacatis^ itineribus, [135] omniumque^ praeliorum 
 servatis induciis, inquisitionibus ' coramilitonum potius in- 
 sisteretur, et tirocinio novce juventutis, ad pristinas manus 
 numerum, Martiae cohortis"' fades integraretur. Nam et 
 
 tnentem luec soliciludo magis urgens, qua memineram me destinatum esse decreto 
 prcedonum hostiam Manibus virginis. Et, respiciens sape rneam alvuni,jam mihi 
 vidcliar parere infelicem virginem. At ille, qui modo nurravernt falsum accusa- 
 tiiinem de »ne, extractis mille nummis aureis, quos aliscondcrut consutos in teste, 
 quosqne, ereptos,ut aielmt, diversis viatoribus, afferebat in communes Inculos, pro 
 ea qua erat probitate, ccepit quoque anxie inqitirere de inculumitate socinrum, Cum- 
 que uudivissei quosdam, immo vero fortissimos omnes cecidisse mortibus dirersis 
 quidam, sed strenuis ; liortatur, ut relictis viis pacatis in aliquod tempus, et obser- 
 vata cessaiione omnium certaminum, incumberent potius inquirendis sociis, et forma 
 caterva; bellicosce restitueretur usque ad numerum prioris multitudiins, suffectis 
 
 ^^^^^^••^^^^■^■^ 
 
 s.m. cura ilia. Dein guam Pith. Guelf. uterque. Id.— 7 Sic Flor. Pitli. Fux. 
 Guelferb. sec. Bert. D'Oiv. et Edd. Elnienh. Sciiv. Flor. In aliis non com- 
 paret que. Mallein tamen cum Oxon. Guelf. pr. rentrem quoque. Sed vide 
 ad I. VI. p. 119. /(/. — 8 III eadem et Guelferb. pr. est parXuriham. Nee male. 
 Vide ad lib. m. p. 67. scaluribat. Id.— 9 Palat. Pith. Guelf. pr. a m. pr.com- 
 m,ode. Perperam. Vide Ind. Not. Jd.—\ Ms. falsa de me notoria. Sriopp. 
 in Symb. — 2 Aureis. Flor. aureuin, pro, aureorum. Optime. Viiie ad 1. ii. 
 p. 35. ' Mille nunimiim deponcntur.' Owt/.— 3 Qunsin sinu he. Quin praefero 
 Pal. Cod.scripturam: quos insutos lac. Woweiius. Flor. in sw/jt lac. Pal. insutos 
 lac. Bene. Elmenh. — 4 Oxon. quousque. Va\.dctracl<>. Oud.^ — 5 D'Orv. Fux./r«- 
 gilitate. Id.— 6 Abeste<m>n aPal. Id.—l Oppetiisse. Vn\<^o, adoppetisse. Elnienh. 
 — 8 Forte: pausatis. Pausa jam itineribus aliquamdiii facta. Colv. — 9 Ed. 
 Jnntin. post, caret Tf? que. Oud. — 1 Inquisitioni. Alii, inquisitionibus. Seal. 
 
 NOTyE 
 
 permiscuit.' collegii latronum. Inscriptio vetus 
 
 '' Notoriam pertulerat] Vocabnlum apud Grutrrnm, fol. 175. Erogen- 
 
 f 3t Juris, significans dclationem, ac- tur kx arca collegii. 
 
 cusationem, indicium. " Martiee cohoriis] Bollicosae latro- 
 
 ' Communi conferebat arccB] Arcae num manus, quorum Deus Mars est.
 
 iVlKTAMORPHOSEON LIB. VII. 441 
 
 invitos terrore corapelli, ct volcntes praemio provocari 
 posse : "■ nee paiicos humili servilique vitae renuntiantes, ad 
 iiistar tyrannicce potestatis, sectam ^ suani cont'erre malic. 
 Se quoque^ jamdudum pro sua parte quendam convenisse 
 homiiiem et statura ^ procerum, et ajtate juvcnem, ct corpore 
 vastum, et manu strenuum : eique suasisse, ac denique per- 
 suasisse, ut manus hebetatas diutina pigritia tandem referret 
 ad frugem meliorem;'^ bonoque secundae, dum posset, fru- 
 eretur valetudinis : ^ nee manum validam erogandse stipi 
 poirigeret, sed hauriendo potius exerceret auro. Talibus 
 dlctis universi omnes assensere : ^ et ilium, qui jam com- 
 probatus videretur,ascisci,et alios ad supplendum numerura 
 vestigare statuunt. Tunc profectus, et pauluhmi commo- 
 ratus ille, perducit^ imraanem quendam juvcnem, uti fuerat 
 pollicitus, nescio an ulli prcesentium comparandum. Nam, 
 
 novis tironihus ex juventute. Eos enim, qui noUent, posse adigimetu; qui autem 
 non rcnucrent, posse incituri mercede : et multos quidem mnlle amplecti vitum sitni- 
 lem dominationi regice, repudiata vita ahjecta et serviit. Quantum etiam ad se 
 pertineret, sejain pridem adivisse quendam virum alta- statura; , juvcnem, pragran- 
 dem corpore, et promtuni manu : seque ei auctorem fuisse, uc demum compulisse 
 ipsum, ul admoveret tandem ud mcliores usus tnanus torpentes tonga desidia ; et 
 uteretur commodis prospercc valetudinis, dum liceret : neque mcndicandi gratia ex- 
 tenderet robustam dexteram, sed uteretur potius ea ad eruendum aurum. Omnes 
 quolijuot erant annuerunt his verbis: et decernunt in suuni ccctum recipere eum, 
 cujus virtus viderelur jam spcctata, ct inquirerc alios ud complendum numerum. 
 Tunc ille, cum exivisset, et tnansisset tantisper /oris, adducit, ut promiserat, quen- 
 dam juvenem procerum, cum quo nescio an quLsquum coram, qui aderant, poluisset 
 
 conquisilionibus. Elmenh. — 2 Tb posse non est in Bert. Idem. Neque admo- 
 duiii addi necesse est. Adi ad Cics. lib. iii. I>. G. c. 13. Prccvocari Guelf. 
 pr. Oud. — 3 Ms. senectam. Sciopp. in Synib. — I CJiielf. sec. ]'2dd. Ber. et 
 Has. pr. Sed q. Giiolf. pr. Sed se q. Oud. — .5 Statu. Lib. Vett. statwa. 
 W^owciiiis. Statura. .Sic Pidat. Alii, statu. Klmenii. — Oxon. dcferret. Pal. 
 (juelf. sec. fr. molliorem, iiieptc. Oud. — 7 Pal. (iiielteib. sec. bonorumque. 
 Ftix. boneq. Oxon. b. scelere f. In Cjiieif. |)r. et Edd. Vett. dc more valitU' 
 ditm. Id. — 8 Guelf. pr. assentire. Pal. (iuelf. sec. asse^tiere. Deest Fux. 
 /(/. — 9 Mss. Guelf. producit. D'Orv. ducit. Abest juvenem ab Oxon. Id. — 
 
 noT;T: 
 
 Aliiidit ad Romanam Militiam, in qua vinitus ab ipso Deo traxisse nomen, 
 
 L<;t,'io ALirtia fuit ex|)loiatai virtuiis. a t\m> I'opuluni llomannm gencratum 
 
 \)c liac (Cicero, Pliilipp. iv. '(iuid accepiiuus^' 
 Icgio Martiar' qujc niilii vidctur <ji-
 
 442 APULEir 
 
 pigeter ceterara corporis raolem, toto vertice cunctos ante- 
 pollebat, et ei ' commodum lanugo malis inserpebat : sed 
 plane centunculis^ disparibus et male consarcinatis' serai- 
 amictum: inter quos pectus et venter crustata crassitic*^ re- 
 luctabant. Sic introgressus, Avete, inquit, fortissimo Deo 
 Marti clientes, mihique jam fidi commilitones ; et virum 
 magnanimae vivacitatis volentem volentes accipite,^ liben- 
 tius vulnera corpore*^ excipientem, quam aurum manu 
 suscipientem : ^ ipsaque morte, quam formidant alii, melio- 
 rem." Nee me putetis [136] egenum, vel abjectum, neve 
 de pannulis istis virtutes meas aestimetis.^ Nam prsefui 
 validissimae manui, totamque prorsus devastavi Macedo- 
 niam. Ego sum praedo famosus, Haemus ille Thracius," 
 cujus totae provinciae nomen horrescunt: patre TheroneP 
 atque 9 latrone inclyto prognatus, humano sanguine nutri- 
 
 conferri : nam, prceter reliquam ampUtudinem corporis, superahat omnes toto capita, 
 it gencE ci tunc primnlum incipiebant testiri burba : sed semiopertus erat tantitm 
 patmis dissimUibus et male consults, per quorum commissuras pectus et alvus ejus 
 callosa mole nitcbantur erumpere. Sic ingressus, Salvete, ait, o vos qui eslis in 
 tutela fortissimi Dei Martis, etjamfacti meifideles socii ; et benigne, excipite me, 
 hominem fortissimi vigoris, sponte venientem ad vos, excipientem plagas corpore 
 libentiori animo, quam aurum manu, et contemneritem ipsam mortem, quam alii me- 
 tuunt. Neque arbitremini me esse inopcm aut vilem, neve ex his centunculis judi- 
 cetis de meis virtutibus. Fui enim dux fortissimo; cohortis, et diripui omnem plane 
 Macedoniam, Ego sum inchjlus ille latro, Hcemus Thracius, cujus nomen provin- 
 cicE totcB reformidant : genitus patre Therone, prcedone similiter famoso, altUK 
 
 I Pith. enim. Id. — 2 Fior. cenluncillis. Elmenh. — 3 Oxon. Fux. Gnelf. pr. 
 sarc. Oud. — 4 Pal. crustata crassiludine. Bert, crustata ci'assitudine. Elmenh. 
 In Gnelfei b. sec. castrata cr. In Mod. Bert. Coll. nnlla variatio. Crassities 
 est in Glossis. Reluctabat Fux. Dein volentes exniat a Giielf. pr. Oud. — 5 
 Pith, accipitis. Id. — 6 Pith. corp. vuln, Exniat corpore a Fux. Id. — 7 Ed. 
 Ber. suspicientem. Id. — 8 D'Orv. Guelf. extimetis, solita scriptnra. Dein 
 rnrsns manu Fiix. et toti. Id. — 9 Concinniiis esset ceque. Roaldiis. jEque. 
 Rom. et Fior. atque. Elmenh. Islud aque e conjectura Lips. Mod. Grosl. 
 
 NOT^ 
 
 " Morte melioreni] Siiperiorem. hie nomen est praedonis, fortasse arrh 
 
 ' Morte melior/Kpe^TTcoj'ewciToUjGrae- rod al/xaros, a sanguine, quo latrones 
 
 ca phrasis est : significatque eum, qui gaudent. Alias Haemus mens est in 
 
 Bavdrov Kara(ppoue7. Absurda et a-npoff- Thessalia. 
 
 Sidvvffa sunt, quae hie Beroaldus re- p Patre Therone'] Nomen, Graeco 
 
 fert de mortis bonitate. fonte cadens, latroni congruum : d}]p 
 
 ° Hwmus ille Thracius] ' Haemus ' enim Graecis feram sonat.
 
 METAMORPHOSliON LIU. MI. 443 
 
 tus, interque ipsos manipulos factionis educatus, haeres et 
 aemulus virtutis paternag.' Sedomnem^ pristinam socio- 
 rum fortium multitudinem, magnasque illas opes exiguo 
 temporis amisi ' spatio. Nam procuratorem principis du- 
 cenaria peifunctum,'' dehinc fortuna tristiore decussuni^ 
 pra^tereunte me orato '^ fueram aggressus/ Sed rei noscen- 
 
 cruore hunuaio, et nutritus in mediis cohnrtibiis hujus sectte, hares et imitator for - 
 titudinis paternce. Veruin perdidi brevi intervallo temporis totum ilium anliquuin 
 numerum stretiuorum commUitonum, et illas ingentes divitias. Adorlus enim fue- 
 ram procuratorem Casaris prcetereuntem Orato, qui exercuerat procurationem du- 
 cenariam, et postea exciderat ex ea malignitate fati. Sed resumo ordine rem om- 
 
 Salm. Roaldi recepenint Viilc. Ed. sec. Elm. Scriv, et Fior. contra Mss. (niai 
 sit in Pith.) et Edd. ceteras, citra necessitatem. Vide Pric. et n. m. Owl. 
 — 1 Interque, &;c. patenicE. Ciincta l»a?c desiderantiir in Palat. Oxon. Par. 
 Fux. Guclf. utroqiie. Id. — 2 Fax. omnium. Id. — 3 Ed. Vicent. amissL Ante 
 Guelf. am. pr. exigui. Id. — 4 Prcetereuntem coram. In Edit. Par. reperiebam 
 prcetereunte me coram. Sed hoc adsqiie ineptum. Ex qno tanien veram scrip- 
 tinam eriiisse me non negabis : prcetereuntem incoram. Apuleiiis hoc eodem 
 libro : ' Ibidem incoram omnium gestiebara inscendere.' Sed qui istic, subla- 
 to archaisnio, supposuere, in corona omnium, non optime de lioc scriptore ea 
 parte promeriti. Infra apud eundem hunc libro nono extremo: ' Unus e 
 commilitonibus, casu fortuito collimatis oculis ad umbram meam, cunctos 
 testatur incoram.' Iterum dicto libro nono: ' Atque incoram omnium au- 
 reum depromeret cantbarum.' Itidem saepius libris reliquis. Emendanduia 
 pariter illud Apuleii prepdicto libro nono: * Non quidem incoram noxae pre- 
 hensus.' Perperam enim vuigo circumfertur, Non quidem coram. Nam phra- 
 
 NOTiE 
 
 1 Procuratorem principis ducenaria rebus agendis erat occupatissima. Hi 
 
 perfunctum^ Supple, procuratione. Magistriani dicebantur, et ex eorimi 
 
 Vetus Inscriptio : Procukator Au- schola Ducenarii, ct Ccntenarii, si- 
 
 GUSTi Provinci.e Ii(ETic.« AD DLCE- ve Sexagenarii, qui fiscales pecu- 
 
 NA ACCiPiENDA. Cujacius, ad Titul. nias exigebant, a numero pefcii- 
 
 19. lib. X. Cod. de Exactoriiius 'i'ri- niarum, quas in stipendium acci- 
 
 butorum : ' Uucena et Centena dig- jtiebant, nuncupati.' IJcroaldus hie 
 
 nitates sunt in schola agentium in ' ducenaria porfunctimi ' intelligit 
 
 rebus et in officio sacrarum largitio- fuissc piimum hastatiun, qui duas 
 
 num, &c. Exegisse eos fiscales pe- Ccuturias, id est, duccntos milites 
 
 cuuias ha-c lex ostcndit,' &c. I'lo- ducebat in acie secunda. 'Sicut 
 
 curatoris Ducenarii mentio est apud enim,' inqiiit, ' Centenarium dixere, 
 
 Cyprianum, Epist. txvm. ' Actis qucm nunc Centurionem nominant, 
 
 publice habitis apud Procuratorem ita et Ducenaiium appoilant Prapfoc- 
 
 IJuccnarium : ' ad quern locum Ki- turn diicentis militibiis.' Sed hoc, 
 
 galtius : ' Extra curas cxercitus et nulla auctoritatc fultum, male conve- 
 
 iicgolia belli, circa I'riiici|)ciM Koma- nit Procuratori Piiucipis. 
 
 num t'uit militia duplex : literata,(pr,c ' Prctl. ijc. [Prulcrcunlcm Orato 
 
 Acriniis operam dabat : actuosa, quae fueram aggresaus} IJeroaldo, prccter'
 
 444 APULMI 
 
 dae carpo ordincm. Fnit quidam nuiltis officiis in aula 
 Csesaris clarus atqne conspicuus, ipsi ' etiam probe spec- 
 tatus. Hiinc, insiraidatum quovundam astu,'^ projecit ex- 
 torrem saeviens invidia. Sed uxor ejus Plotina, quaedara^ 
 raras fidei atque singularis pudicitiae foemina, quae decimo 
 partus stipendio viri familiam fundaverat, spretis^ atque 
 contemtis urbicaeS' luxuriae deliciis, fugientis comes, et in- 
 
 nem, quo fucilius intelUgatur. Fuit quidam inchjtus atque insignia multis muneri- 
 biis, qua' gesserat in aula Casaris, egregie qnoque probatus ipsi Ccesari, Criulelis 
 Invidia co'egit hitnc ire in exilium, accusatum callidilate quoriindam. At Plotina 
 quccdam nomine, ejus conjux, mulier singularis fidelitatis, et eximice castitatis, 
 quce stabiliverat familiam sui mariti censu decern iiatorum, et neglectis ac subter- 
 habitis volnptatibus urbani liixus, comitata virnm exulantem, et facta particeps ejus 
 
 sin istam plus decern locis Apuleio reddendam diligens lector facile observa- 
 bit. Stewech. Pratereuntem coram est eniendatio a JieToa\do: ctim in sno li- 
 bro invenissef, prcetereunte me Orato ; quod est etiani in Ms. et Aid. Edit. 
 Nihil est ad nianum, qnod substitnani. Ruuld, Tniizeret insigne mendiim. 
 Cod. Va\.]cgit,prcEtereu7ite me orato fueram agg. Bert, moraio fueram. Enien- 
 da ex Fulv. pratcreuntem Orato fueram agg. Orato Macedoniae civitas. Hsec 
 aiiteni in Macedonia gesta narrat. Wow. Falsum hoc, qnod coram fnerit 
 eum aggressus, nt sequentia decent. In Bert, est pratereuntem moratof.a. 
 Sed rectins Fulv. Cod. pratereuntem Orato fueram agg. Orato autem est Ma- 
 cedoniae civitas. Sciopp. in Symb. et Corp. Epiit. Tom. ii. p. 52. Pratereun- 
 tem coram. Hanc lectioneni fabricavit nobis Beroaldi acumen. In Flor. et 
 Rom. legitur, pratereunte me orato fueram aggressus. Bert, pratereunte morato 
 f. a. unde Wow. prater. Orato f. a. Et capit de civitate Macedonize. Bene. 
 Elmenh. An pratereuntem rate ? Nam in tabernula navi proxima p. 137. res 
 gesta est. Immo potius prat, oria; navi, qua oram littoris legunt. Vide 
 Plant, et Fidg. PI. Geli. ex Ennio I. x. c. 25. ' Lembi, oriir, lenuncuH, ac- 
 tnariae.' Wass. — 5 Prave in Ed. Pric. ipse. Oud. — G Pal. Guelf. sec. inepte 
 haustu. Dein exteriorem pro extorrem Guelf. pr. Id. — 7 Dele rh quadam. 
 Wow. Dele rh quadam ex Pal. Elmenh.- — 8 Sumtis. Fux. spretis, et Beroald. 
 F. semotis, Roakl. .S'/)7-efis Glossematinm est a Beroaldo ; nam in ejus exem- 
 plari legitur sumtis. V. summotis. Brant. — 9 In D'Orv. est vivita, quod 
 corruptum forsan ex scripturae more urvica, nisi inde civica veils reformare. 
 
 NOTiE 
 
 euntem coram fueram aggressus ; qiiem quidem Ortelii fit mentio : latroci- 
 
 refellit Scioppius ex his, quaa sequun- nium illud non in Macedonia perpe- 
 
 tur, ex quibus patet Procuratoremil- tratum, sed in littore Actiaco fuit, 
 
 luni non coram et apertc, sed noc- ubi Macedonia delapsi grassabantur, 
 
 tu in tugurio fuisse a latronibus posi- nt narratur infra: quod quidem lit- 
 
 tum. Retinet igitur lectioneni Mss. tns Acarnaniae contribuitur, pluri- 
 
 et veterum editionum Orato, quani mumque a Macedonia distat. Aliud 
 
 nrbem Macedonise esse ait. Sed, ergo quaerendnm, vel Oratum lUud 
 
 praeterquam quod nidla hujus urbis in Acarnauid coUocandum. 
 apud Strabonem, ac ne iu thesauro
 
 METAMORPHOSEON LIB. VII. 445 
 
 fortuniis ' socia, tonso capillo, in masculinara faciem re- 
 formato - habitu, pretiosissimis monilium et auro monetali 
 zouis refertis incincta, inter ipsas custodientium militum 
 manus et gladios nudos intrepida, cunctorum pcriculorum 
 particeps, et pro niariti salute pervigilem curam sustincns, 
 aerumnas assiduas ingenio ' masculo sustinebat.+ Jamque * 
 plurimis itineris'^ difficultatibus marisque terroribus exant- 
 latis^ Zacynthum ^ petebat : ^ quam Sors ei fatalist decrevc- 
 rat teraporariam sedem.' Sed, cum primum littus Actiacum," 
 quo tunc Macedonia delapsi ' [137] grassabamus/ appulis- 
 set,' nocte promota, tabernulam'*^ quandam littori navique 
 proximam, vitatis^ maris fluctibus, incubabant.^ Invadimus, 
 
 calnmitatis, reseda coma, tnutata veste et facie in speciem viri, c'wcumdata zo7iis, 
 quas biferciverat inonilihus maximi pretii ct aureis mtmmis, inierrita inter ipsos 
 manipidos ensesque districtos militum custodientium sMum maritum, socia omnium 
 periculurum, et iiivigilans perpetua cura iucolumilati conjiigis, tolerabat continuns 
 labores animo virili. Et jam superatis perwultis mnlestiis viarum, et periculis 
 maris, ibat Zacynthum, ubi Fortuna iniqua constituerut ei habitalionem ad tempus. 
 Verum, statim atque tetigit littus Actiacum, in quo tunc latrocinabamvr digressi e 
 Macedonia, cubabat nocte jam provectiore in qiwdam tugurio, vicino tittori et navi, 
 ad evitafidam jactationem maris, Irruimiis et expilamus cuncta: non mediocri 
 
 Oud. — 1 Scribendnin erat, in/crfi/nij. Stewecli. — 2 Bert, defm-mato. Elmenli. 
 Male. Vide Pric. et Ind. Oud. — 3 F»x, genio. Id. — 4 Oxon. sustinebant. Id. 
 — 5 Pal. Jrt/n, cum Oxon. et Giielf. utroque. Id. — 6 Bert, itinerum. Elnienh. 
 7 Ms. D'Orv. exaudatis. Alii oiim Edd. Vett. ut passim, eaHHc/ai/s. Vide 
 ad 1. I. p. 12. Est qui legat exanhelatis. Id. — 8 Flor. lactjntUum. ftlale. Vide 
 Pans. lib. IV. p. 2G0. et 1. viii. p. 491. Elmenh. D'Orv. lachintum patebut. 
 Pitb. Zucyntoum. \\\(]\tot Zachintlmm. Oud. — 9 Exuiat /«<«/(.« a Pal. in quo 
 est temperarium. Vhh. temperiem. In Vi'Oi v. s. f. deer, citemperariam. Id. — 1 
 Ms. declassi. Sciopp. in Symb. D'Orv. delassi, solita variatione. Pal. g. t. 
 de Maced. Oud. — 2 Cirassabumur. Flor. et Bertin. grassabamus. Elnienli. — 3 
 Fux. applicuit. Roald. — 4 Bert, cavernulam. Elmenh. — 5 Oxou. nitatis. Oiid. 
 — G Incububat. Flor. incubabant. Elmenh. Nee secus D'Orv. Pal. Guelf. 
 sec. Oxon. Fux. Pith. Ilia sc. niaritus, niilites, famuliquc. Ncc ob.stat, quod 
 praecedat ' appulisset.' Ista numeii niutalio in re liisitorica frequcns est. 
 
 NOTiE 
 
 • Zacyrtthum petebat] li\'in\dU)'M<i\'is perpetuo exilio daninatu.s fucrat ille 
 
 lonii, lioiiie Znnte, Vencticic ditionis. Procurator, sed tantuiu ad tempus, et 
 
 In Insulas porro deportatos cxules relegatus erat, iion exul. 
 
 passim legas apud Hi^toricos. Undo " Littus Actiacum] Oram iliam Ma- 
 
 Corncl. Tacitus : ' Plenum exiiiis ma- ris lonii, quic ab Ambracio Sinu 
 
 re.' Quin et cxilium ipsum paMia in- Heracluam versus cxtenditur. Ibi 
 
 sularis dicitur apud Ammianum Mar- enim fnit Actium oppidum, Colonia 
 
 '.eliinnin. Augusti. 
 ' Temporariam sedem] Nimiruni non
 
 44G APULEII 
 
 et diripimus omnia. Nee tamen periciilolevi tentati disces- 
 simus. Simul namqueprimiim soniim^ janiife matrona per- 
 cepit, procmrens in eubiculum, elamoribus inquietis cimcta 
 miscuit: railites, suosque famulos^ noiuinatim, sed et^ 
 omnem viciniam suppetiatura convocans ; nisi quod pavore 
 cunctorum, qui ' sibi quisque metuentes delitescebant, ef- 
 fectnm est, ut impune ^ discederemus. Sed protinus sanc- 
 tissima (vera enim dicenda sunt) et unicae fidei foemina, 
 bonis artibus ^ gratiosa, precibus ad Caesaris numen por- 
 rectis, et marito reditum celcrem, et aggressurai plenam 
 vindictam impetravit. Denique noluit'* esse Cajsar Ha^mi 
 latronis collegiura : ^ et confestim interivit.^ Tantum po- 
 test etiam nntus magni Principis. Tota denique factione 
 militarium vexillationum ^^ indagatu^ confecta atque con- 
 cisa/ ipse, me furatus 9 aegre, solus ' mediis ^ Orci faucibus 
 
 tamen discrimine abiimus: nam, statim atque ilia muterfamilias aiidivit primum 
 stridorem ostii, curretis in eubiculum turbavit omnia tumultuasis vnciferationibus : 
 cietis in auxilium mililes et servos suos quemque suo nomine, atque etiam omties 
 vicinos: sed metu omnium evenit ut nhiremus incolumes, cum se absconderent, sibi 
 quisque timentes. Sed mulier castissima, ac probitatis singularis (nam verum fa- 
 tendiim est), quce sibi eonciliaterat favorem suis virluiibus,fusis statim precibus ad 
 majestatem Casaris, obtinuit simul promtum regressum suo conjugi, et perfectam 
 ultionem hiijus aggressionis. Poslremo Casar voluit ut faclio Hami prtedonis in- 
 teriret, et ipsa periit illico. Tuntum valet vel ipsa voluntas magni Imperatoris. 
 Universo demum collegia extincto atque deleto ad internecionem inquisitione turma- 
 rum militarium, ego me vix proripui, et effugi solus ex mediis manibus Plutonis hoc 
 
 Oud. — 7 Flor. somnum. D'Orvill. ptrcipit. Id. — 8 Pal. Guelf. sec. tnilitesque 
 suos,f. Id. — 9 Sed et desunt Edd. Junt. pr. Aid. Et iion coniparet in Oxon. 
 Fnx. Guelf. pr, in quo pro sed est secundus. Id. — 1 Lege volente sententia, 
 quum sibi q. Sfc. Stewech. Legendum, postidante id sententia, qui vel quum. 
 Colv, Recte Ms. qui. Sciopp. in Symbola. Bert. quam. Seal. quum. Recle. 
 Elmenh, — 2 Fnx. invicem. Ond. — 3 Oxon. Pith. Guelf. pr. actibus. Dein re- 
 ditum non habet Guelf. pr. in quo celerim. Id. — 4 Ms. D'Orvill. Edd. Ber. 
 Bas. pr. contra Apuleii mentein voluit. Id. — 5 Fux. vestigium. Posset 
 etiam ferri. Roald. Ms. vestigium. Sciopp. in Synib. Accedit Reg. Oud. 
 ■ — 6 Interiit. Vetus lectio Ber. interibit ; verier, nisi fallor, interivit. Brant. 
 — 7 Vitiose D'Orv. Oxon. indigata. Oud. — 8 Pal. Guelf. sec. conscia. D'Or- 
 vill. conscissa. Sed vide ad Hirt. I. viii. B. G. c. 31. ' Copias accisas.' Id. — 
 9 Velim iterum/Mmiiw vel/«?'a(o. Brant. Perperam omiiino. Adi Conim. 
 ad Sil. Ital. 1. XIV, 561. 'Exigua sese furatus Himiico carina.' Sic et Gr. 
 KXi-KTeiv kainhv, ut iEliano 1. ii, de Anim, c, 14, Oud. — 1 Fux. solis. Id. — 2 
 
 NOT^ 
 
 * Fca;iZia<ioni«n] Vexillationesapud illo,' quo utebantur equites. 
 Vegetium sunt alae equitum : a <vex-
 
 METAMORPHOSEON LIB. VII. 447 
 
 ad hunc evasi modura. Sumta vcste muliebri florida, in 
 sinus flaccidos abundante,^ " mitellaque^' textili contecto ca- 
 pita, calceis foemineis -^ albis illis^^^ et tenuibus inductus,^ 
 et in sequiorem sexum'' insertus^ ^ at que abscouditus, asello 
 
 pacto. Ego induto vestimento fcemineo pulchro, ct affluente in laxos sinu9, et operto 
 capiie parva mitra textili, calceatus calceis illis muliebribus cundidis et tenuihus, et 
 velut implayitatiis alteri sexui, atqiie ahditus sub eo, evasi per media agmina infen- 
 
 ^^■^■^^^■^■^^^■^^^^ 
 
 E mediis. Flor. mediis. Infra : ' Mediis Orci faucibns estractus.' Elmenh. 
 Fnistra et contra Mss. O. praepositioDem e inseruit Vulc. Ed. sec. qnani te- 
 mere sunt seciiti Elmenh. Scriv. Flor. Oiid. — 3 In s.floccidos ah, Flor. Jiacci- 
 dos. Aid. s. /. alium dante. Male. Elmenh. — 4 Famininis. Fiix. foemineis. 
 Roaldus. Foemineis. V i\\ go, fwmininis. Elmenh. — 5 ////s«i6is Pal. Giilielm. 
 albis villis. Oiid. — 6 Indutus. Oxon. imlucus. Par. iuduciis. Guelf. indutiis. 
 D'Orvill. inductus. Quod et vir doctus hie ad marg. allevit, F. Toll. Vere. 
 Vide ad 1. ii. p. 39. * Baxeis indiictum.' Clarissime patet e Flor. N. U. * In- 
 dumenta, quibus indutus, et calciamenta, quibns erat inductus.' Id. — 7 In 
 sequiore in sexiim incertus. Nescio quid viderit, qui non viderit, hoc eniacu- 
 lari debere: et in sequiorem sexum Insertus. Hafnium hunc latronem Thre- 
 cium, veste indutum muliebri, asiiio insidentem, indagatorum nianus evasisse 
 liquido constat. De cetero elegans et trita ilia metaphora a serendis arbo- 
 ribus sumta vel latuit descriptores librornm; vel multis (ut solet) de ore 
 unius excipientibus similitudine soni vox ilia ab nno aliquo depravate 
 descripta est. Sexum vero sequiorem niuliebrem vocat, comparatione virilis. 
 Pariter et 1. x. ' Si sexus sequioris edidisset fcetus, protinus, quod esset edi- 
 tuni, necaretur.' Similis omnino phrasis in illo 1. viii. ' Placuit Thrasillo 
 schema feralium nuptiarum, nee se()uius aliquid suspicatus.' Quod veio ad 
 sexum muliebrem attinet, etiam in multis juris nostri articulis fceminaruni 
 conditionem deteriorem esse, quau) niasculorum, ab Hom. ab Arist. i. Poli- 
 tic, et a Paj)ii). docemur 1. in multis ff. de statu hominum. Idque in succes- 
 sionibus obtinere testatur lex Voconia apud Paulum J. C. in libris senienti- 
 arum. Itidem Justiniani constitutio, quae est 1. pennltima C. de legitimis 
 haeredibus. Quinimmo, ut diligentissimi inter Veteres observarunt, non mo- 
 do in honiinibus, sed in omnibus, ((uae terra gignit, bestiis, arboribus, herbis 
 masculinus sexus utiquc privstantior ac fortior habitus, exceptis pantheris et 
 ursis. Steuech. In seq. s. insertus. Vulgati et Fulv. codex legunt uictriHS, id 
 est, SStjXos. Sciopp. in Sijmb. Flor. Fulv. Cod. Aid. et Rom. incertus: <iuo(l 
 
 NOTjE 
 
 " In sinus flaccidos ahundante'] Be- ad involvendum brachium fractum. 
 roaldus, undanle. Nihil niutandura. * CalceU foemineis albis illis, iVf.] 
 
 Vcstis abundans in sinus est, laxior et Tales erant Sicyonii, de quibus Cicero 
 
 fliixa. lib. I. de Oratore : ' Ut, si niihi ca!- 
 
 y M<d/««yi/e] Diminutivum a 'mi- ccos Sicyonios altulisses, non ntcrer, 
 
 tra,' qua; fuit tcgumentum muliebris quanivis essent habilcs, ct apti ad 
 
 capitis, sou potius ta-nia, qua caput pedeni, quia non essent viriles.' 
 cingcbant mulieres. Virgil, in (^opa: ■' In sequiorem sexum] FdMninenm : 
 
 ' Copa Syrisca caput Graia rediniita qui 'sequior,' id est, alius est a 
 
 mitclla.' Quin et pro qnavis fascia sii- virili. 
 mitur, ut apud Celsum, pro fascia '• Insertus] Quidam legunt incertus,
 
 448 APULEII 
 
 spicas hordeaceas gcrenti rcsidens, per mcdias acies intesti 
 militis transabivi. Nam, mulieicm^ putantes asinariam, 
 concedebaut liberos abitus : 9 quippe cum mihi etiam tunc ' 
 depiles genae lajvi pueritia splendicarent. Nee ab ilia tamen 
 paterna gloria vel mea virtute descivi, quanquam semitrc- 
 pidus juxta mucrones Martios conslitutus; sed habitus 
 alieni fallacia^ tectus, villas seu [138] castella solus ag- 
 grediens, viaticulum' mihi corrasi. Et diloricatis statim 
 pannulis/ in medium profudit duo millia'^ aureorum : et. 
 En, 5 inquit, istam sportulam,*^ immo vero dotem vestro 
 collegio' libens, meque vobis ducem fidissiraum,^ si tamen 
 
 sorum militum, inequitans asino hajulanti spicas hordei. Illi enim, credentes me 
 esse fceminam asinariam, dabnnt mihi patentem transitum, cum nempe mala; mild 
 adhuc imherbes tunc temporis niterent glabra juventa. Neque tamen dcffeneravi ah 
 illti lnvd'2 palria, ant a mea fortitudine, tametsi mihi limerem aliquantum, utpote 
 collocatus prope gladius militares ; verum tutus dolo ascititicB testis, oppugnana 
 villas sive castella licet sobis, rapni mihi hoc parvum viaticum. Et confestim dis- 
 cissis centonibus suis projecit in medium bis mille numnios anrcos : et, Ecce, ait, 
 libenter offero vestro ccetui hanc lurgitionem, vel potius dotem, et me vobis tutissi- 
 
 interpretantnr alii &Sr]\os. Elmenh. — 8 Unam mulierem. Scribe ex Ms. Nam 
 mulierem. Wowerius. Ms. Nam mulierem. Sciopp. in Symbola. Nam. Vnl- 
 go, Unam. Elmenhoistius. B. M. Num. Puteanns. Adde Flor. Pal. Pith. 
 Oson. D'Orvill. Fux. Guelf. lu Edd. O. ante Wow. Unam. D'Orv. puten- 
 ies. Ond. — 9 Flor. et Bert, aditus. EInienhorstiiis. B. M. aditus. Piitean. 
 — 1 Vir doctus ad marg. Ed. Junt. post, legit etiam nunc. Sed tnnc videtnr 
 debnisse dici splendicent. Adi ad I. m. p. 50. 'Me etiam tunc trepidnm so- 
 labatur.' In Giieif. sec. ieni. Fux. pueritie. Oud. — 2 VaX.fulleratextus. Unde 
 quid effingi possit, video. Sed non placet tentari locum. Id. — 3 Ms. D'Or- 
 vill. Fux. viaticum. Id. — 4 Pal. Fux. Guelf. pr. duo m. prof. Id. — 5 Ms. Par. 
 hem. Palat. Guelferb. sec. cum: et dein coll. vestro Palat. Fux. Oud. — 6 
 
 NOTiE 
 
 quod esset, ignotus, lafens, dS^Aoy. sporfa. Pecunia etiam postea cibo- 
 
 Mavult Pricaeus insertus, quod am- rum loco saepe erogata est, quae et 
 
 plector. ipsa sportulae nomen retinnit. Hoc 
 
 '= Et diloricatis pannulis'] Lib. vi. posteriore significatu hie accipien- 
 
 ' His editis involat in earn, vestem- dum. 
 
 que plurifariam diloricat.' Ubi vide ^ Vestro collegio'] Ex veteri more, 
 
 notata. Solebant enim, qui in collegium, cu- 
 
 '' Sportulam'^ Sportula nomen ero- riam, aut corpus aliquod admitteren'- 
 
 gationis, sic dictae, quod in sportula, tur, ob introitum aliquid largiri illi 
 
 id est, canistro darentur dapes clien- corpori. Plin. Secund. Epist. 39. lib. 
 
 tibus ; quam sportulam ideo Graeci x. quae est de tlieatro Nicensium : 
 
 dixerunt Zi'iirvov eV (rirvplSi, coenam in ' Claudiopolitani quoque in depresso
 
 METAMORPIIOSEON LIB. VII. 449 
 
 non recusatis, offero: brevi temporis spatio lapideam istam 
 doraum vestram facturiis auream/ Nee mora, nee euncta- 
 tio : " sed caleulis omnibus diieatum latrones unanimes ei 
 deferunt: vestemque lauliusculam^ proferunt, sumeret. 
 Abjecto centunculo divite sic reformatus, et singulos 9 ex- 
 oseulatus, et in summo pulvinaii locatus, eocna et poeulis 
 magnis inaiiguratur.s Tunc sermonibus mutuis de virginis 
 fuga, deque mea veetura, et utrique ■ destinata monstruosa"^ 
 morte cognoscit : et ubi locorum esset ilia pcrcontatus, de- 
 ductusque, visa ea, ut erat vinculis' onusta, eontorta et vi- 
 tuperanti'^^ nare'' diseessit: et, Non sum quidem tarn Mjru- 
 
 mum Imperntorem, (si tamen non respuilis me,) redditvrus exiguo intervallo tem- 
 poris veslram htinc domiim auream, qua nunc est saxca. Prcedones tiniversis siiffra- 
 giis unanimi consensu eum sihi prwjiciunt absque ulla mora aut dubitatione, depro- 
 muntque vestimentum paulo elegantius, quod ipse iridueret, depositis suis pan)iis 
 Ivcuplelibus. Ita mutato hahitu amplexus unumquetnque, et constitutus in suprema 
 parte lecti, consecratur cwnu atque ingentibus crateribus. Tunc alternis colloquiis 
 lalrnnum discit fugain vii-ginis me vchente, et portentosam necem decrctam nobis 
 ambnbus : cumque rogasset ubinam esset ilia, atquc eo dcduclvs earn vidissei onera- 
 tarn vinclis,iiicut erat, abiit distorto ac renuenti naso : ct, Haud equidemsum adeo 
 
 Fax. Jidelissimum. Roald. Cum Ed. Jnnt. post. Oud. — 7 Contalio. Pleiique 
 Mss. et Edd. V ett. cunctatio. Id.~8 Mss. D'Orv. Palat. Giielf. sec. latins- 
 cuhtm. Id. — 9 Oxon. noii male et sing. De omissione vero hiijiis copulae in- 
 ter duo participia vide ad lib. in. pag. 45. Osculatus Pitli. Id. — 1 Utrique 
 Fiix. Roald. Edd. iiasil. dua- utique, Guelf. sec. utriusque. Oud. — 2 Edd. 
 Vie. Junt. Aid. Colin, monstrosa. Adi ad lib. v. p. 98. ' Monstruoso nienda- 
 ric' Id. — 3 Bert, catenis. I(\. — 4 Tantnm qtia-ro ex te, srril)endunme sit, 
 intulicranti. Stewecli. Neque hie prurienteni nianuin continere quivitGodts- 
 clialcus, qnin male et contra mentem Auctoris seriberet, intuberunti. L. vii. 
 ' Nare delorta niaijistrum suiim varie cavillantur.' Hieron. in Psal. ii. 
 ' Subsaniiatiu propiie ru^ata fronte et contracto naso cxprimitur.' Tertull. 
 adverg. Marcion. I. ii. c. 19. ' Naso aliqucm agere.' Elmenh. — 5 A'on sum, 
 
 NOT« 
 
 loco, imminente etiam nionte, ingens ferre licet) apnd Aurel. Victorem in 
 
 balineuni defodiunt |)0tius, qnani ae- Epitome, ploriatur hoc dicto : ' Ur- 
 
 dificant; et quidcm ex ea peciinia, bem lateritiam reperi, relinqno mar- 
 
 quam PouK(VTa\ addunt beneficio tno, inoream.' 
 
 aut jam obtulcrunt ob introitnni, aut ^ Caiia el poeulis mugnis inaugura- 
 
 iiobis exigentibus conferunt.' Sueton. tur] Ex ritii Sacerdotum ; quando 
 
 in Clandio: ' Postrcmo etiam HS oc- eiiim Flimcn, aut Auj^ur, aut Pon- 
 
 togics pro introitn novi sacerdotii tifcx cooptabatur in collegium (quod 
 
 coactnsimpenderc.' ' inaugnrari ' est) sokbant lautiore 
 
 '' Liijiidcam isltim domum vrslrnmfac- la-na sacerdotalem dignitatem ans- 
 
 tuTXLs aurcani] Sic Augustus (si Koma- picari. 
 
 num Imperatoreni cum latrone con- '" C.onlorla et vituperanli nnr( \ J^ib. 
 
 Delph. et K«r. CUit. Apul. 2 I"
 
 450 APULEIl 
 
 tu|, vel certe temerarius, inquit, nt scitum vestrum ' inhi- 
 hef^ni : sed raalee ^ conscientiae reatiim intra me snstinebo, 
 si quod bonum mihi videtur dissimulavero.7 Sed prius 
 fiduciam, vestri ^ causa sollicito, mihi tribuite;? cum prae- 
 sertim vobis, si sententia base mea ' displicuerit, liceat rur- 
 sus ad asinum redire.'' Nam ego arbitror latrones, quique^ 
 eorum recte sapiimt, nihil anteferre ' lucro debere suo, ac ne 
 ipsam quidem ssepe sibi et aliis '^ damnosam ultionem. Er- 
 
 stupidus, inquit, aut saltern adeo arrogans, ut obstem vestro decreto, Sed existi- 
 marem me nidlatenus vacare culpa, si reticerem quod mihi videtur esse e re vestra. 
 Verum mihi vestrarum rerum satagenti date aiidacter loquendi locum, cum praci- 
 pue, si hoc meum consilium non arriserit vobis, possitis iterum recerti ad iisinum, 
 Opinor enim cordatos quosque prcedones nihil debere prteponere suo quasfui ; ac ne 
 ipsam quidem vindictam, qua scepe attulit jacluram ipsis et aliis quoque. Si ergo 
 
 inquit, tarn. Vulgo, Non sum quidem t. Elmenh. Ita scripsit Elmenh. temere, 
 quia sic invenit in Coll. Floreiit. non cogitans sequi rb inquit: ubi time sal- 
 tern inducendum esse debuisset moiiere. Quidem abest quoque a Pith. Oud. 
 — 6 Non recte Edd. Wow. Pric. et Mss. aliquot, e pro a prsebentibiis, est 
 male. Id. — 7 Guelf. pr. dissimulabo. Id. — 8 Oxon. vestra. Id.— 9 Palat. 
 Guelf. sec. retribuite. Id. — 1 In Oxon. Guelf. pr. pro mea est mihi. in Flo- 
 rent, post ' liceat' additur wiAi. Id. — 2 Quiqui. Sic reposui. \ iilgo, quique. 
 Plant. Poenulo : ' Quiqui tanien Et bene et benignefacitis.' Casina : ' Quiiiui 
 uti veniant.' Persa : * Si eveniunt, quiEquae exopto satis.' Rescribendiim 
 Milite : ' Quemquem a milite hoc videritis honiineni in nostris tegulis.' Etiani 
 Mercatore: 'Quemquem attigit, Magno atque solido multat infortunio.' 
 Recte apud Cic. Gulielm. meus 1. ii. de Finifa. ' Omnes quiqui sine dolore 
 sint.' Colo. Colvio paruerunt seqq. editores, et sic videtur esse in Flor. si 
 fides excerptis, de (|ua hie dubito. In ceteris est quique. Nee mutarem. 
 ' Quique ' sunt, quicumque, passim Plauto, Livio, aliis. Vide Comm. ad Liv. 
 1. I. c. 24. et Suet. Aug. c. 46. Vide tanien Pric. Oud, — 3 Flor. conferre. 
 Cicero pro Roscio Araerino : ' Sic vita bominum est, ut ad maleficium nemo 
 conetur sine spe et emolumento accedere.' Vide ilium 1. ii. Offic. et Salvia- 
 nuni advers. avaritiam lib. ii. Elmenh. Fux. afferre. In D'Orv. Pith. 
 auferre, et suo debere iideni rum Palat. Guelf. utroque. Oud. — 4 Scepe 
 et aliis, Repone ex antique Ful. cod. scepe sibi et aliis. Wow. Manca est 
 sententia, qnani sic ex Ms. restituo : sape sibi et aliis. Sciopp. in Synib. 
 Tb sibi male abest a vulgatis. Elmenh. Istud sibi iuserendum esse jam 
 conjecerat quoque Vulc. in marg. uti Wow. bene reliqui secuti sunt. 
 
 SOTJE 
 
 VIII. * Nare detorta magistrurasuum puella asino insuta perimatur. Vide- 
 
 varie cavillantur.' tnr aliqnid proverbiale latere sub his 
 
 ' Scittim vesti'um'] Decretum : a verbis 'ad asinum redire.' Infra idem 
 
 verbo 'sciscere.' Proprie plebis de- repetit, sed in aliam paulo senten- 
 
 creta 'plebiscita' dicta sunt: cum tiam : ' Quid si quoquo modo latrones 
 
 decreta Patrum 'senatusconsnlta' di- persenserint, non rursum recurres ad 
 
 cerentur. asinum, et rursum exitium mihi pa- 
 
 '' Ad asinum redire'] Id est, ad sen- rabis ?' 
 tentiam vestram, qua decrevistis ut
 
 METAMORPHOSEON LIB, VII. 451 
 
 go igitur, si perdideritis^ in asino virginem, nihil amplius 
 quani sine iillo compendio indignationem veslram ^ exer- 
 cueritis. Quin ego censeo, deducendam earn ad ^ quam- 
 piam civitatem, ibique venumdandam. Nee enim levi 
 pretio distrahi potcrit talis astatula.^ Nam et ipse quos- 
 dam lenones [139] pridem cognitos habeo, quorum poterit 
 unus magnis equidem talentis, ut arbitror, puellam istam 
 praestinare,9 condignc natalibus suis in fornicem processu- 
 lam,' nee in similem fugam discursuram ;* nonnihil etiam, 
 cum lupanari servient,' vindictae vobis depensuram. Hanc 
 ex animo quidem meo sententiam conducibilem-^ protuli : 
 sed vos vestrorum ^ estis consiliorura rerumque doraini. 
 Sic ille latronum fisci advocatus ^ nostram causam pertule- 
 
 interemerltis puellam in corpore asbii, nihil uliiid nisi vestram iram absque omni 
 lucro exermeritis. Ego auctor sum vvbis potiits, ut eain ducal is ad aliqitam urbem, 
 ntque ibi vendatis earn: nam virgo hiijus atatis poterit vendi pretio non parvo. 
 Ego enim jamdudum novi qiwsdam lenones, quortim unus, ut opinor, poterit emere 
 ingentibus pecuniis liunc virsinem, prodiiuram in lupanar, ut conrenit nobilitati 
 generis ejus, non autem erraturam hujusmidi fuga : persoluturam etiam vobis ali- 
 quid ultionis, cum mancipiita fuerit J'ornici. Exposui sincere hoc consilium vobis 
 utile: at vos estis domini consiliorum et rerum vestrarum. Sic ille advocatus Jisci 
 
 Sopine;. pro sape legebaf sibi. Oud, — 5 Oxon. perdideris. Id. — 6 Oxoii. 
 Guelf. pr. nostram. Id.— 7 Wi^vv. deduc. esse. Ab Ed. Flor. abest rb earn. 
 Nee male. .-Id txiilat a Pal. Id. — 8 Pal. heratula. Pith. Guelf. sec. er«fu<a. 
 Giielf. pr. alacula. Id. — 9 Fiix. destinare. Qiiotles ' praestinaiidi ' verbum 
 immutatiini est in Ms. toties peccatum est. ' Pnrstiuare' Plaiito et Apiileio 
 nostro, Plauti siinili,est vcndere : ut infra p. 708. ' Opulentis emtionibns 
 ppiEstinatiir : ' et aliis locis, qnos brevitatis causa insiiper habeo. Roald. 
 Istam non est in Pal. Pradestinare peipcrani in Reg. Fiix. Vide Ind. Not. 
 Oud. — 1 Ms. fornicem perpessuram. Sciopp. in Symbola. Particiilani in non 
 liabet Rom. cod. et Bert. Ms. Fiilv, Whcv , fornicem perpessuram le<;it. Elmenh. 
 — 2 Flor. et Rom. discurram. INIale. Elmenh. Nee secus in U'Oi v. I'ith. 
 Palat. Edd. Vic. Discussuram Oxon. Dispiciat otiosior lector, niim latcat 
 vitiosi quid. Oud. — S In Refi\o,Vux. cum etiatn serv. lYOrv. serviierit. Id. — 
 4 Oxon. condecib. Id. — 5 Noslrorum. Flor. vestrorum. Elmenh. Accedunt 
 Oxon. Pith. Fax. Guelferb. Pal. el D'Orv. qui duo carent T(f? uos. Oud.— 6 
 
 NOTiE 
 
 ' Latronum Jisci advocatus] Quippe vocatus cavet, ne damnatorum bona, 
 
 qui cavebat, ne quaestus, ex virginis fisco Principi.s dcbita, aliqua fraude 
 
 venditioue latronibiis proventurus, ipsi subtralianfur. Est aiilem fiscus 
 
 iiiconsulla ilia et damnosa ultione in- dictus (juod in fiscis,hoc est, in canis- 
 
 tcrverteretur:quemadmodum fisci ad- tris pccunia asscrvaretur.
 
 452 APULEl' 
 
 rat, virginis et asini sospitator ^ egregius. Sed in diutina 
 deliberatione ceteri, cruciantes mora consilii mea ^ praecor- 
 dia, immo vero raiserum ^ spiritum, libentes ^ tandem ' no- 
 vicii latronis accedunt sententiae: et protinus vinculis ex- 
 solvnnt virginem. Quae quidem, simul viderat ilium juve- 
 neni, fornicisque et lenonis audierat meutionem, coepit risu 
 laetissimo^ gestire; ut mihi merito subiret vituperation 
 totius sexus : cum viderem puellam, proci juvenis amore 
 nuptiarumque castarum desiderio simulato, lupanaris^i^ 
 spurci sordidique subito ^ delectari nomine. Et tunc qui- 
 dera totarum ^ mulierum secta moresque de asini pende- 
 bant^ judicio. Sed ille juvenis sermone repetito, Quin 
 igitur, inquit, supplicatum Marti comiti ^ " pergimus, el 9 
 puellam simul vendituri, et socios indagaturi ?' Sed, ut vi- 
 
 pradonum, eximius puflla servator et asini, sustinuerat Jiosfrani causum. Verum 
 reliqui torquentes mea viscera, scu potius meam infelicem aninium, in lojiga cunsul- 
 tatione, cxinctatione sententicB dicendce, amplectuntur tandem ultra consilium novi 
 pradonis: et statim solvunt puellam. Quce quidem, xtbi primum conspexerat ilium 
 adolescentem, et audierat loqucntem de lupanari ac lenone, cceperat efferri risu 
 hilarissimo, adeo ut mihi jure reniret in mentem culpare univenum sexum: cum 
 cernerem virginem, qua mentita fuerat se amare juvenem amatorem, tt exoptare 
 sanctum connubium, repente gaudere ad nomen prostihuli impuri et imimindi. Et 
 tunc quidem totus sexus et vita mulierum dependebunt a sententia asini. At ille 
 juvenis resumta oratione, Quidni ergo, ait, imus oratuni Marlem adjutorem, venum- 
 daturi virginem, et simul inquisituri commilitones ? Sed, quantum video, nullum 
 
 Palat. Giielf. sec. asino spirator. Id. — 7 Fux. me?'. IH, — 8 Immo miserum. 
 D'Orv. immo vero mis. ut saepissime Appnleio. Vide ad I. x. p. 10. ' Recens 
 utero matris editus, immo vero semimortiins.' Id. — 9 Viilgo, libenter. Et- 
 menli. Perperam adverbiiim adjective substitnere soli Bas. Colv. Viilc. sec. 
 Ed. Wow. et Pric. In ceteris Edd. et O. Mss. libentes, pro Nos-tri more. 
 Vide ad 1. v. p. 92. ' Festinantes adveniunt : ' et ad Suet. Claud, c. 2S. ' Li- 
 bens passus est.' Oud. — 1 Oxon. tarn boni. Guelferb. pr. t(mi doni. Id. 
 ■ — 2 Rescripserim cnin Beroaldo, latiss. Supra iiotamus 1. vi. Colv. — 3 Ed. 
 Aid. subire, et Bas. pr. vituperio. Oud. — 4 Giielf. pr. lupanari. Id. — 5 Subito 
 abest a Fux. Id. — 6 Fax. tantarum. Id. — 7 Guelf. sec. pendebat. Mox Fux. 
 suppl. inquit. Id. — 8 Oxon. comitis. In Gneif. pr. legitur, quin, inquit, sup- 
 plicalibus 31. canilis p. Id. — 9 Deest copula Fux. Id. — 1 Bert, venditari et 
 socios indagari. Male. Elmeiih. D'Ov\, vendicari, Hinc puto veterem scrip- 
 turam fuisse venditaturi ; nt p. 143. ' Hordeum colonis proximis venditabat.' 
 L. IX. p. 180. ' Istud ego v. denariis cuidam venditavi.' Vide ad Lucan. 
 
 NOTvE 
 
 "• Marti comiti] Qui nos in nostris foveat, juvetque sua praesentia. lu- 
 expeditiouibus sequatur, comitetur, t'ra : ' Marli Secutori Comitique.'
 
 METAMORPHOSEON LIB. VII. 453 
 
 deo, nullum uspiam pecus sacrificatui, ac ne vinum quidem 
 potatui affatim- vel sufficiens habemus. Decern itaque 
 mihi 5 legate comites, quis contentus proximum* castelhrni 
 petam, inde vobis ^ epulas saliares ^ ° comparaturus. Sic 
 eo profecto, ceteri copiosura instruunt ignem, aramque^ 
 cespite virenti ° Marti Deo faciunt. Nee multo post ad- 
 veniunt illi, vinarios utres ferentes, et gregatim [140] pecua 
 comminantes.i' Unde^ preelectum grandera hircum,9 an- 
 
 omnino pecus habemus quod immolemus, ac ne satis quidem vini ad bibendum. Mit- 
 tite ergo mecum decern socio.s, quibus ego contentus ibo ad vicinum castellum, peti- 
 iurus mine vobis dnpes opiparas. Cum esset jtrofectus hoc comitatu, reliqui stru- 
 unt ignem luculentum, et erigunt arum Deo Marti ex viridi gramine. Et paulo 
 post illi redeunt gestantes utres plcnos vino, et agentes ante se gregem pccorum, ex 
 quo immolant ingentem hircum electum inter ceteros, grandavum et hirsutum, 
 
 lib. V. 248. ' Venditat enses.' Oud.—2 Oxon. coirupte potati affatui. Giielf. 
 pr. etiani affatui, et Pal. sufficiemus. Id.— 3 Oxon. Giielf. pr. mild inquam. 
 Fiix. mihi it. Id.— 4 Pal. proximus. D'Orv. pulem. Id.— 5 Bert, nobis. Id. 
 — 6 Epulas et alias res. Fux. epulas saliares. Oninhim elegantissinie. De 
 Saliaribus et Pontificalibus coenis etiam piieris de trivio notiim, vel ex illo 
 Horatil : ' Nunc saliaribus Ornare piilviiiar Deornni Tempiis erat dapibus, 
 sodales.' Et Lucius noster infra p. 804. (I. ix. p. 192.) ' Coenas saliares 
 comparat.' Roald. Scripsit Apuleius cum Palat. Cod. epulas saliares compa- 
 raturus. Wowerius. Saliares. Sic lego cum Pal. et Flor. In vulgalis est 
 e. et alias res. Vide Symmacbum I. r. Epist. 17. Anson, Epist. 13. Fest. in 
 
 * Salios.' Elmenh. M. epulas saliares. Pntean. Adde Reg. Pith. Guelf. 
 ambos, et Oxon. cum Pric. Et alia res in Flor. Receperunt etiam, nt de- 
 bebat, Scriv. et Flor. "Vide et ad 1. iv. p. 79. Oud.—7 Aldus, arcam. IMale. 
 Ovid. 1. III. Trist. Eleg. 5. ' Aracpie graniineo viridis de cespite fiat.' Et 
 Metam. 1. XIII. Fab. 2. vs. 9. ' Viridique e cespite factas Placat odoratis 
 herbosas ignibus aras.' Vide Serv. ad illnm Virg. versum lib. xii. iEneid. 
 
 * Diis communibus aras Gramineas.' Elmenh. Kxempla sunt obvia, et titra 
 kSvu. Vide et Pric. et Conim. ad Flor. N. 1. ' Cespes libaniine fumigatus.' 
 Ineptissiine arcam legas quoque in Ed, Junt. post. Excudi auteni curavi 
 nramque, cum Elmenh. Scriv. Flor. auctoritate Mstonim liertin. Pal. Fux. 
 Pith. Guelf. Oxon. el D'Orv. In ceteris Mss, et Edd. abest copula. Oud. — 
 
 8 Unum. Fux. Unde. Roald. Rescripsi ex Bert. Unde. In Pal. xm, quod 
 baud dubie idem notat. Quan(|uan) et legi posset : Vinum. Wower. Lege 
 cum Bert. Unde. Sciopp, in Synil). et Susp, lib. iv. 10. Bert. Unde. Elmenh. 
 
 NOIVE 
 
 • Epulas saliares"] Male Beroald. aras Virgilius 'gramineas' vocat, 
 
 etColvius: epulas el alias res. Noster, lib. xii, y^ineid. 
 
 lib. IV, ' Saliares se coenasse coinas i' Fecua comminantcs] Lib, iii, 'Nos 
 
 crcderet.' Ad quae verba vide quvK duos asinos niinantes baculis exi- 
 
 observavimus, gunt.' Ubi vide Notas nostras. 
 
 " Aram cespite virenti] Ejusmodi
 
 454 APULEII 
 
 iiosuni et horricoraera,' Marti Secutori Comitique victi- 
 mant. Et illico prandium fabricatur ^ opipare. Tunc hos- 
 pes ille, Non modo, ' inquit, expeditionum*^^ praedarumqiie, 
 verum etiam voluptatum vestrarum ducera me strenuum 
 sentire debetis. Et aggressus insigni facilitate,^ guaviter 
 cuncta praerninistiat.^ Verrit, sternit, coquit, tuceta con- 
 cinnat,7 apponit scitule/ sed praecipue poculis crebris gran- 
 dibusque singulos ingurgitat. Interdum 9 tamen, in simu- 
 latione ' promendi, quae poscebat usus, ad puellam com- 
 meabat assidue, partesque subreptas clanculo et praegustatas 
 
 Marti secutori el socio : slatimque prandium lautum apparatur. Tunc ille novus 
 advena, Non solum, inquit, oportet vos agnoscere me fortem antesignanum ves- 
 trarum incursionum et rapinarum, sed etiam et voluptatum. Et, rem adortus, exe- 
 quatur strenue omnia cum mira facilitate. Verrit solum, sternit lectos, coquit cibos, 
 condit tucela : ministrat eleganter: verum inebriat prasertim unumquemque cra- 
 teribus magnis et frequentibus propinntis. Nonnunquam tamen, Jingens se depro- 
 mere ea, qua opus essent sibi, veniebat scepius ad virginem, et exhibehat ei latus 
 
 — 9 Hircum exulat a Pith. Oud. — I Edd. Aid. Bas. pr. horriconem. Quod 
 niliili est. Vide ad 1. iv. p. 76. Id. — 2 An fabricatur passive accipiendiini, 
 an vero legendmii /(ii»rican<Mr? Gioslotins. Pa[. fahricum. Oud. — 3 D'Orv. 
 Non meo. Id. — 4 Flor. et Pal. expositionum. Elnienli. Expositionum etiam in 
 D'Orvill. Pith. Gnelf. sec. et Oxon. An excursationuml ut apud Val. Max. 
 1. II. c. 3. ^ Z. zn exspoliatlonuml Quod veiiim piito. Cetenim hoc verbnm 
 cum seqq. usque ad tuceta non est in Rejj. Fnx. In Ed. Vulc. sec. sentiri mox 
 prave. Oud. — 5 Facunditate. Scriptura antiqna verior, facilitate. Wow. Le- 
 gend, ex Bert, et Ful. Ms. facilitate. Sciopp. in Symbola. Facilitate. Ita 
 Bert, et Flor. Roman, et Aid. facunditate. Elnienli. Accedunt Pal. Pith. 
 Guelf. sec. Oxon. D'Orv. et alii cum Ed. Juntin. post. Wower. et seqq- 
 Quod est liquidum. Quis unquani facunditatem ascripsit prapininistratori ? 
 Naviter Guelf. ambo. Oud. — 6 Bert, prceministratui. Sciopp. ibid. — 7 Ms. 
 tuceta concremat. Sciopp. ibid. Rom. lucceta,c. Aldus, tuceiat, c. Elnienh. 
 — 8 Satulle. Vetus scriptura omnis sf(<«/e: unde faciendum Beroaldus cen- 
 suit scitule. Ego satulle bene me cum Gulielmio meo (lib. iii. Veris. c. 13.) 
 reposnisse arbitratus sum. Glossae Graeco-Latinae : 'Satiillus sum, KeKopec- 
 fiai.' Vairo 1. ii. de Re Rustica: ' Hoc idem faciunt mane, antequam matres 
 in pabulum exeant, ut agni satuUi fiant lacte.' Idem irepl Alpeaeoov : ' Quibus 
 satullem corpora ac famem ventris.' Colv. Satule. Fux. scitule. Roald. 
 Omnes libri vett. sd<M/e. Ms. Fnlv. et Berlin, quoque, sci<M/e. Sciopp. in 
 Synib. et Susp. lib. iv. 10. Scitule. Sic Mss. omnes, quos vidi. Rom. et 
 Aid. satule. Colv. cum Beroaldo et Gulielmio, satulle. Scalig. satullat. 
 Elmenliorstius. Ed. Vulc. sec. habet satidlat. Vide Non. c. 2. Satule est 
 in Edd. pp. Jnnt. pr. Aid. Colin. Vulc. pr. Scriv. sed scitule coniparet in Mss. 
 omnibus, ut e conjectura placiiit Beroaldo, et jam expressit Ed. Jinit. post, 
 cum Wow. et ceteris. Sic supra, ' scitule ministrare.' Lib. x. p. 233. 
 ' Gradus scitule referens:' et alibi. Dein pocalis Guelf. sec. et grandique pr. 
 Oud. — 9 Soping. marg. allevit interdtiatim pro, interdum, ex Festo. Sed 
 'tamen' significat, autem; ut notat Prie. et frequens est Nostro. Vide 
 Indicem. Id. — 1 Insimidatione. Ms. Fulvii, insinuntione. Recte Pal. simu- 
 latione. Wowerius. Simulaiiotie. Sic Pal. et Scalig. In Florent. est insi-
 
 MfiTAMORPHOSEOiN LIB. VII. 4.5.5 
 
 a se potiones ofFerebat ^ hilaris. At ilia suraebat appeten- 
 ter: et nonnunquam basiare volenti promtis saviolis ^ allu- 
 bescebat.*! Qiife res oppido milii displicebat. Hem + 
 oblita es nuptiarum, tuique mutui ^ cupitoris/ puella virgo ? 
 Et illi, nescio ciii,'^ recenti marito, quem tibi parentes 
 jiinxerant,7 hunc advenam criientumque ^ percussorem 
 praeponis ? Nee te conscientia stiraulat ; sed, affectione 
 calcata, inter lanceas 9 et gladios istos ' scortari tibi libet?^ 
 Quid si quo ^ modo ceteri latrones + persenserint, non rur- 
 sum recurres^ ad asinum/ et ruisum exitium mihi parabis? 
 
 frusta clam suhtrada, et pocula a se pralihata. Ipsa vero avide capiebat : et ali- 
 quando, cum vellet ipsam osculari, illico ahblandiehatur ei hasiolis : quod displicebat 
 mihi siimmnpere. Hem, inquiebum aptid me, o puella, o virgn, jam facta es imms- 
 vior connubii et tni reciprocl amatoris ! et pnefers hunc extraneum et ontdelem 
 homicidam jitveni illi conjugi mihi ignoto, cui parentes ttd te desponderant ? Neque 
 conacienlia te urgct ; sed, subterhabilo amore conjugali, placet tibi libidinari inter 
 hasias atque enses istos? Quid si reliqui pra-dones id animadverterint aliquo paCto, 
 nonne redibis iterum ad asinum, et mihi creabis iterum pemiciem 1 Tu sane te ob- 
 
 r^*-^ ^-^^-^s^^^ 
 
 nvatione. In vulgatis, insimidatione. Eimeiih. — 2 Ms. D'Orv. aff. Et niox 
 in eodeni, Et ilia, nee male pro At. Oiul. — 3 D'Orvill. Pal. Pith, sabiolis. 
 Edd. Elmenh. Scriv. suaviolis. Male. Vide supra. Turn allibesc. Giielf. 
 D'Orv. Id.— A Edd, Ber. Bas. pr. En. Id.— 5 Mutui deest Pal. Id.— 6 Pith. 
 ilia, Berlin, ilium n. tni, Par. illico n. cui. Id. — 7 Aldus, vinxerant. Male. 
 Elmenh. Cum Ed. Juntin. pr. .Junxerunt Mss. D'Orv. Pith. Guelf. pr. Oxon. 
 etEdd. Vicent. Jiint. post. Colin. Bas. pr. Oud.—S D'Ovv. conventumqiie. Id. 
 — 9 Bert, latrones. Elmenh. Nusqiiam Auctor lanceas dat latronibiis. Sed 
 formularis videtiir locutio. Oud. — 1 U. istos dee^t. Putean. Contra Appuleii 
 styliiiii. Uncis hinc tanien inclusisse istani vocem videtur Scriver. Oud. — 
 2 Oxon. Guelf. pr. licet. Id.— :i Si, ut in t'ormnlis antiquitus solent loqni, 
 srriptiirani restituero, non videhor peccare, Quod si quoquo modo; deinde 
 adhibendo interrogationis notani verho ultimo, jjurutis.' Stevvech. Scribo, 
 quoquomodo. Supra 1. iv. 'Quod post tantam cladem ferarnm novo proventii 
 i'oi tuna- quoquomodo resisterct :' et vi. Item hoc ipso intVa : ' Quani ut 
 me quoquomodo perdituin iret.' Plaut. Meniechuiis : ' Quid feci ego tibi 
 Aut adeo isti, quae mihi molesta est quoquomodo ?' Colv. Sententia postulat, 
 ut scribatur, quoquo modo. Wowerius. Colv. quoquomodo. Elmenh. — 4 In- 
 verse ordine Fux. Guelf. Pal. lat. cet. Keg. Fux. persentiunt, num r. Oud. — 
 5 liecurras. Bert, recurres. l^lmenhorstius. B. M. recurres. Putean. Sic 
 Mbs. et Edd. prater Guelf. sec. Edd. Bas. sec. Colv. et Vulcan, sec. ut 
 
 NOT^ 
 
 'I Allubescebat'\ Respondebat lu- lib. ii. 
 
 bens. • A'on rursum recurres ad asinum, Sfc] 
 
 ' Tuique mutui cupitoris] ' V'oluntate Supra : ' ad asinum redirc ;' ubi vide 
 
 jnutua tibi mnncipati,' ut loquitur, notata.
 
 456 AFULEIl 
 
 Revera ludis de alieno corio.' Dum ista sycophanta ego " 
 mecum maxima cura^ indignatione disputo, de verbis eo- 
 rum quibusdam dubiis, sed non obscuris pnidenti asino,7 
 cognosco, non Haemura ilium praedonem famosum,^ sed 
 Tlepolemum 9 "^ sponsura puellae ipsius. Nam procedente 
 sermone, paulo jam clariiis, contemta raea praesentia ' quae- 
 siere mortui/ Bono animo esto, inquit, Charite" dulcissi- 
 
 lectas perictilo aliencB pellis. Dum dissero hcec apud me valde iratus, accusans 
 /also puellam, certiorfio ex quihusdam verbis eoruni ambigiiis, sed quce tamen nul- 
 latenus obscura erant asino solerti, emn non esse ilium famosum latronem Hamum, 
 sed Tlepolemum sponsum ipsius virginis. Nam in progressii omtionis, nihil timens 
 de meaprcEsentia, jam paulo apertius ait: Habe bonutn animum, Charite suavissi- 
 
 ^^^•^^■^^.^■^^^■^ 
 
 debet. Oud. — 6 D'Orvill. Pitli. Fiix. cum max. Ed. Ber. dignntiohe: quo 
 modo variatnr et in Suet. Caes. c. 4. Id. — 7 Fnx. prudens asinus. Koaldiis. 
 H.M. prudens asinus. Piitean. Neque aliter in Reg. Guelf. utroqne, Palat. 
 Oxon. D'Orv. NihiloiniDus vulgatum niutaii nolini, {onfirmatiim a Flor, 
 Fulv. Bert. Par. et niiilto elegantius. Oud. — 8 Pith, non fam. Id. — 9 Lepok' 
 mum. Fiix. TepoZemMw: et ita semper iioc libro iste nominattir. Forte T/e- 
 polemum. Roaldus. Pal. Cod. Tlepolemum. Ita iibique reponendnm. Wow, 
 — 1 Nam, Sfc, prasentia desnnt Mss. Oxon. Par. Guelferb. utriqiie. Oud. — 
 2 P. jam cl. cont. mea pr. quievere mortui. Scribo : paulo jam hilarius, contemta 
 mea prcBsentia, quievere mortui ; quasi dicat, procedente sermone, asini pree- 
 sentia contemta, tandem andentins se mntuo amplexos. In Ms. extitisse 
 arbitror i/ariMs; idqne a fiingis illis illico depravatnm. Itidem in L. provi- 
 dendum C. de postulando : 'Si in uno aiiditorio duo tantnm prse ceteris 
 fuerint, vel plures, quorum fama sit hilarior.' In membranis Coioniensibus 
 scripserant ilarior: quod idem cum in Mss. siiis vir magnus offendisset, le- 
 gendum putavit, clarior: sed in ilio cum eo sentire non possum. 'Speni 
 bilarem,' ' famam bilarem ' Apnleinm alibi dixisse demonstrarem, si prelinm 
 operae me scirem facturum. Stewech. Quievere mortui, Fux. qucesiere mortui. 
 Absunt ab Aid. Roald. Contemta mea prasentia. Veteresquasdam editiones 
 
 NOTjE 
 
 * Ludis de alieno corio] Erasmus solitos aiunt in liortos irrnniperc, fi- 
 
 Chiliad. ii. Centur. 2. num. 88. ' De cosqne deligere, (id est, carpere,) 
 
 alieno corio ludere proverbio dicun- quam ob causam lege est constitu- 
 
 tur, qui securius agunt, sed alieno pe- tum, ut, qui id fecisset, capite trunca- 
 
 riculo: sumtaallegoria vel a coriariis, retnr: quam prenam qui perseque- 
 
 vel ab Apologo quopiam, vel a servis, rentur ob parvula detrimenta, syco- 
 
 qui, si quid peccati sit, tergo dant phantas fuisse appellatos.' Hinc av- 
 
 poenas.' KO(pduTris, calumniator. 
 
 " 5'i/co/)ftan(a fg-o] Ego calumniator, "■ Tlepolemum] Nomen audaci et 
 
 leviori de causa puellam accusans. strenno juveni convenientissimum. 
 
 Festus et Paulns ejus Epitomator : TAr)Tro'\ejaos,in bellofortiset tolerans ; 
 
 ' Sycopbantas appellatos hac de can- anh rod r\Sv, a toierando, et roKinov, 
 
 sa dicunt. Atticos quosdam juvenes bello.
 
 METAMORPHOSEON LIB. VII. 457 
 
 ma.^ Nam totos istos tiios hostes'^ [141] statim captivos 
 habebis. Et instantia ^ validiore vinum jam immixtura/ 
 sed modico tepefactum vapore, sauciis illis et crapula vi- 
 noleutiaque ^ raadidis, ipse abstemius ^ non cessat irapin- 
 gere. Et, hercules, suspicionem mihi^ fecit, quasi sopo- 
 riferura quoddam venenum cantharis immisceret illis. Cum 
 denique omnes, sed prorsus omnes, vino sepulti^ jacebant, 
 parati morti,9 tunc nullo negotio' arctissimis vinculis im- 
 peditis, ac pro arbitrio suo constrictis illis, imposita ^ dorse 
 meo puella dirigit gressum ad suam patriam. Quam simul* 
 
 ma: dabo enim tibi protinus omnes istos tuos hoates vinctos. Et ipse quidcm so- 
 brius vini 7ion cessat illis jam affectis, et prolutis jam ebrietate ac tcmulentia, in- 
 gerere majori cum itistanlia vinum jam nulla aqua tempcratum, sed tepidum calore 
 mediocri. Et certe injecit mihi suspicionem quasi admisceret illis poculis aliquod 
 medicatnen somniferum. Omnes denique, sed omnes ad unum, strati erant obruti 
 vino, omnes hinc indejam deslinati neci. Turn illis facile vitictis strictissime funi- 
 bus, et cojligatis ad suum libitum, Tlepolemus, virgine coUocata in dorso meo, ten- 
 
 ^^^•^■^-^^■^■^^^•^■^ 
 
 hie adfliint, quivere mortui. Colvius. Florent. p. i. carius contemtam earn 
 pra;scntia qucesiere mortui. Bert, et Rom. p. i. carius c. m. p. quierere mortui 
 bono. Quae Aldina editio recte indiicit. Elmcnh. — a B. a. es inquil Ck, dul- 
 cissima. Fux. b. a. esto Charite dilectissima. Roald. Animo desideratiir in 
 Paiat. Esto daiit etiani Reg. et D'Orvill. Vide ad 1. ir. p. 27. ' Bono 
 aniino esto, inquit.' In D'Orv. Kante. Fnx. charita. Oiid. — 4 Pal. Fiix. 
 host. tuos. Id. — 5 Sic bene. Lib. viii. infra: ' Et instantia pervicaci partim 
 per seniet ipsuni, partim per ceteros familiares ac necessaries, ipsos denique 
 parentes puella; extorquet.' Tertull. de Patientia : * Quoties pcEuituit de- 
 fensionem, quoties instantia ejus deterior facta est.' Sic rescripsinuis supra 
 lib. II. ' Sed instantia Byrrhena;,' A.'c. Colv. Flor. et Rom. instanti. Male. 
 Elmenh. In Edd. etiam Vic. et marg. Bas. pr. est instanti. Vide ad 1. ii. 
 p. 34. Oud. — 6 Pal. Guelf. sec. vinulentiuque. In prime non est copula. Id. 
 — 7 Abstemius. Carent male hac voce Reg. Fux. Pal. Oxon. Par. U'Orv. 
 Guelf. ambo. Id. — 8 Pal. Guelf, sec. non fecit. Id. — 9 Cuncti denique, sed 
 prorsus omnes vino sepuUi jacebant omnes partim parati morti. Legerim liibens : 
 Cuncli denique, et prorsus omnes, vino sepuUi jacebant humi, partim parati morti, 
 Stewecli. Colin. Cum denique. Judicare habebunt doctiores, rectene cor- 
 rigam : .Serf prorsus omnes vino sepuUi jacebant latrones, partim parati morti: 
 
 scriptum, laloes, vel corrupto ones. Hinc omnes insulse repetitnm. Colv. 
 Rectiiis passim. Wowerins. Cuncti denique, sed prorsus omnes : ISiCfOTiaixSs. 
 A Flor. rh partim abest. Alii passim p. m. leginit. lUmenh. — 1 (Jui-lf. pr. 
 neffodis, Oxon. ne^atis. Oiui. — 2 Oxon. imposito. Id.— 3 Flor. quam primum. 
 Elmenh. Forte e varia lectione toC siwiui sivc .simu/nc; unde et simulac pri- 
 mum jwnctim occurrit. Vide ad Suet. Caes. c. 30. Ner. c. 43. Oud. — 4 Gnelf. 
 
 NOT^ 
 
 » C/wri<e] A Graeco X(fpty, Gratia. * Vino s('/)u/<j] Virgilins lib. ii. i'E. 
 
 T Vinum jam immixium] Itl est, uon ncid. ' Invadunt urbcm somno viuo- 
 mixtum, mcrum, H.Kparoi'. ipic scpultam.'
 
 45S APULEII 
 
 accessimiis, tota civitas ad votivum coiispectum efFunditur. 
 Procurrunt parentes, affines, clientes, alumni/ famuli, laeti 
 faciera, gaudio delibuti. Pompam cerneres''- omuis sexus, 
 et omnis aetatis, novumquc et, hercules, memorandum spec- 
 tamen, virginem asino triumphantem. Denique ipse etiam^ 
 hilarior pro viriii parte, ne praesenti negotio, ut alienus, 
 discreparem,'^ porrectis auribus, proflatisque naribus, rn- 
 divi fortiter, immo tonanti clamore personui. Et illani 
 thalamo receptam commode parentes sui fovebant : me 
 vero cum ingenti jumentorum civiumque^ multitudine 
 conrestira retro Tlepolemus agebat, non invitum.^ Nam 
 et9 alias curiosus, et tunc ' latronum captivitatis specta- 
 tor ^ optabam fieri : quos quidem colligatos adhac ' vino 
 magis, quam vinculis deprehendimus. Totis ergo prolatis''- 
 erutisquc ^ rebus, et nobis auro argentoque et ceteris ^ 
 
 (lit in sunm patriam. Ad quam ubi perveninius, omnes cives eru7npunt ad exopta- 
 turn intuitum nostrum. Parentes, affines, clientes, vernce, servi currunt obviam no- 
 bis kilares, respersi vullum latitia. Vkleres longum ordinem omnis sexus, atque 
 omnis alatis, et spectaculum insolitum, et insigne prufecto, nimirum puellam ovan- 
 tern in asino. Postremo ego qnoque latior f actus, pro viribtis, ne dissentirem n re, 
 qucE gerebutur, quasi non essem particeps ejus, arrectis auribus et afflatis naribus 
 strenue rudivi, rel potius clamavi tonante voce. Atque ejus parentes laute reficie- 
 bant ipsani receptam cuhiculo : Tltpolemus autem statim me reducebat unde venera- 
 mus una cum magna numero jumentorum atque hominum, minime reluctantem: ego 
 enim, qui alioqui quoque eram curiosus, tunc etiam cupiebam videre captivitatem 
 pradonum : quos quidem invenimus udliuc 7nagis impeditos vino, quam funibus. 
 Depromtis ergo, atque productis foras rebus omnibus, nobisque ac reliquis oneratis 
 
 ^^^ ^^^^ 
 
 sec. cernentes, Palat. cernetes, Oxon. comtes, Guelf. Pr, comentos. Par. comitos. 
 Id. — 5 Fiix.et. Id. — 6 ¥nx. discrepantem. Id. — 7 Abest copula ab Ed. post. 
 Jniit. Id. — 8 Non invitum desiderantur in Pal. Guelf. et Oxon. Oud. — 9 Vulc. 
 sec. Wow. Scriv. Edd. Et nam, nnde conjecerat Bnrm. Etiam. Id. — I Guelf. 
 pr. et nunc. Non male. Id. — 2 D'Orv. spectari. Id. — 3 Guelf. pr. ad hac. 
 Id. — 4 Bert. Totisque perlatis. Male. Elmenh. — 5 Sic fere omnes. Male 
 Bas. 1. eruditisque. Quod et ernditissimus Gulielinius (lib. iii. Veris. c. 13.) 
 male legi viderat. Colv. In quibnsdam ^Ij^s. et Basiliensi editione, ut notat 
 Fulvius, eruditisque. Sic apud Tertull. de Pndicitia : ' Erudite uiox utroque 
 corpore.' Wow. In Fulviano, ut in Basileensi editione legitur, eruditisque ; 
 qnomodo et apnd Pliniuni in Prooeniio lib. xn. in Vet. Cod. legitur: ' Restant 
 terra edita, ut inde erudita dicantur.' Et apud Tertull. de Pndicitia c. 8. 
 ' Erudito mox utroque corpore et luminibns expressis.' Sciopp. in Symb. Sic 
 Gulielm. Flor. Rom. et Aldus. Alii, eruditisque. Vide Scioppium. Elmenh, 
 
 NOTiE 
 
 * Alumni] Vernae, qui domi alun- nus, uiKorpcup'fis.' 
 tur. Glossae PricaRO laudatze: ' Alum-
 
 METAMORPHOSEON LIB. VII. 459 
 
 onustis, ipsos partim constricfos, uti fuerant, provolutos- 
 que, in proximas i iipinas ' prrecipites dedere ; alios vero ^ 
 suis sibi gladiis'' obtriincatos reliquere.9 Tali viiidicta 
 laeti et gaudentes civitatem revenimus. [142] Et illas qui- 
 dera divitias publica custodela commisere;'' Tlepolemo 
 pucllam repetitam' lege tradidere. Exin^ mc, siium sos~ 
 pitatorem iiuncupatum, matrona prolixe curitabat :' ipso- 
 
 auro et argenfo, deturbaveriint in proxima prcBcipitia aliquos eorum coUigatos, 
 (juemndmodum fuerant, et volutos ante se, alios autem reliquerimt trunaitns capita 
 p'opriis ensrbus eorum. Hue ultione exhilarati et ovantes rediimiis in urbem. Et 
 detulere quidem opes illas in gazophylacium publicum ; Tlepolemo vero dedere ex 
 prcescripto legis virginem recuperatam ab ipso. Ex illo nobilis ilia mulier mag- 
 nam curam gerebat mei, qucm vocabat suum servatorem: et ipso die nuptiarum 
 
 — 6 Ceterisque. Deest Pal. Ceteris Oxon. sed in eo est aura argentoque. 
 Melius forte, aura argentoque et ceteris: lit etiam in Fux. ac Giielf. pr. Oud, 
 — 7 Ripas. Fax. ra/)inas, ex quo Pet. Faber facicbat ramas i. ruinas. Infra 
 pair. 051. legebat, ' In profiindani rapinani Cupidinis sese nescius praccipita- 
 verat.' Et pag. 630. ' Vel praecipiti rnina meniet ipsuni quacrel)ani extin- 
 guere.' Et sane, quo loco supra est ' Yides istas proximas ruinas,' indira- 
 vimus nos Ms. pra>ferre rupinas, nt hercules eo ipso confirmari possit ernditi 
 viri emendatio. Roald. ISulla dubitandi ratio, quin Apnleius scripserit, in 
 pr. rupinas, ut Palat. et Ful. Cod. praeferunt. Wow. Jam superiiis admonui 
 in nianiisc. legi rupinas. Sciopp. in Symbola. Rupinas. Vnii^o, ripas. El- 
 nienliorstius. B. M. rupinas. Putean. — 8 Bert, aliosqiie. F.lmenh. Aliis 
 Giielf. pr. Sibi suis GuaW. si-c. Oud. — 9 D'Orv. gladios. Oxon. Fux. Giielf. 
 pr. relinquere. Id. — 1 Forte repelita I. i. pactis et sponsalibus et etiam nupti- 
 arum ritu. Groslot. Vide 1. iv. p. 81. Legem Guelf. sec. Salm. ascripsit 
 
 qnoque, repetita I. Oud. — 2 Pal. Exn. Pitli. Fux. D'Orv. et Ed. Vicent. 
 Exin meum. Oxon. Par. Guelf. ambo, Exinde meum. Marg. Edd. Ras. 
 eximium. Qiioiriodo nunc oditnr, correxit jam Bcroald. Id. — 3 Quccrifabat. 
 Ignoraluni verbuni antit|uinn loco corruinpendo fiiit. Ad oram libri ascrip- 
 sere, prolixe currutabat ; prappostera certe eorum liominum opera, qui, cum 
 vpilcnt jiiguluni, taluni presserunt. Certe nionstnmi verbi, curnitare, resti- 
 tui non invitis noveni illis soroiii)us : Exin, me suo sosjiitatorc nuncupato, ma- 
 trona prolixe quiritubat. Quasi dicat, trinm|)liabat, exerte clamai)at. ' Pro- 
 mittere aliquid prolixe,' ' facere aniuio libcnti, prolixo,' nota cuilibct; de 
 altero, ut antiquo, prisoos consulendnm est. Nonius Marrellus : ' Quiri- 
 tare,' inquit, ' est ciamare, tractiuu ab iis, qui Quirites invocant.' Attamen 
 in mendo apiid eundem est, quod subjicio : ' Clamat quiritatuni.' Scribe, 
 Clamal, quiritat. Lucilius, * Clarecjuc quiritat.* Asinius Ciceroni, lib. x. Epis- 
 tolaruni ad Familiares : ' Et illi misero quiritanti, Civis Honianiis sum, re- 
 spondit.' Varro (juinto de Sermone Latino : ' Ut <piiritare urbanorum, sie 
 
 NOr.E 
 
 *> Suit Hibi gladiis] Torent. Add- tcrc,' quod dativiim postulat. Sup- 
 phis: 'Sue sibi gladio lioniincm ju- plendum est ali(|uid, piita, asservan- 
 gulo.' das, ut ad comuMuicm syntaxin phra- 
 
 '' Publica custodela commiserc^ f)b- sis rcvocctur. 
 icrva nblativinn cum verbo 'commit-
 
 4G0 APULEII 
 
 que nuptiarum die praesepium meum hordeo passim repleri 
 jnbet, foenumque/ camelo Bactriiice ^ "^ sufficiens, apponi. 
 Sed quas ego condignas Fotidi"^ diras ^ devotiones impre- 
 cer, quce me formavit non canem, sed asinum ? quippe cum 
 viderem largissimas coenoe reliquiis ^ rapinisque 9 canes 
 omnes inescatos atque ' distentos. Post unicam noctem,^ 
 et rudimenta Veneris, recens nupta gratias summas apud 
 siios parentes ac maritura mihi meminisse non destitit ; 
 quoad summos illi promitterent honores habituri mihi.* 
 
 jubet meum prcpsepe omnino compleri hnrdeo, et mihi exhiberi tantumfceni, quan- 
 tum satis esset camelo Bactriano. Verum quas ego satis magnas cxecraliones pn- 
 teram congerere in Fotidem, qua me mutavcrat non in canem, sed iji asinum? cum 
 nempe viderem omnes canes saturatos et turgidos residuis coence lautissimw, et 
 cibis, quos rapuerant. Post primam noctem et primam Veneretn, nova nupta non 
 cessavit commemorare parentibus et conjugi suo se dehere mihi maximas grates, 
 donee illi pnllicerentur se ajfecturos me maximis honoribus. Denique, accersitis 
 
 jiibilare riistipoinm.' Et inde istiid apud Apul. lib. Tin. ' Canes jiihilatio- 
 nibiis solitis et hnjusmodi vocibiis inhortantiir.' Quod ibidem de lusticis 
 dictum est. Quinimmo et ipsum illud ' quiiitandi ' verbum huic sciiptori 
 post Hsitatum aiiiniadverti libio octavo: 'At ille,' ait, ' Deum fidem clami- 
 tans altius quiritabat.' Alibi quoque earn vocem Apuleio reddendaui obser- 
 vavi. Ceterum loca in pra?sens non occurrunt. Arnobium usuni quoque 
 niemini libro quarto adversiis Gentes. Adhibendus et Festus in ' Jubilare.' 
 Stew. Ro. quicurutabat. Bas. 1. currutabut : et editiones quaedam aliae. 
 Unde Beroald. conjecit legendum videri, quaritabat, v el, quiritabat. Venetus, 
 curritahat. Sed \eii\in puto, prolixe quam curahnt: id est, quam benigne et 
 opipare excipiebat. Donatus in illud Terentii Adelph. ' Age prolixe, Mitio :' 
 * Id est, Age benigne.' Sic, prolixius, Eunuclio : ' Accipit homo nemo melius 
 prorsus, neque prolixius.' Curandi verbum hie, ut apud Horatium, ' Bene 
 curata cute.' Plautus Pseudulo : 'Qui se suamque aetatem bene curant, 
 edunt, bibunt,' Colv. Pal. quiritabat. Lege, quuritabat. Wovperius. Flor. 
 p. curutahat. Pal, p. quiritabat. Aldus, p. quaritabat. Elmenhorstius. B.' 
 M. quiritabat. Puteanus. Co\v. prolixe quam curabat. Alise editiones habeut, 
 qui cnrutabat et currutabut. Venet. curritubut. Unde einendandum judico 
 cnritabat, ut sit, quemadmodnm loquuntiir Granimaticoruni TraTSes, frequen- 
 tativum. Brant. — 4 Flor. feminumque. Male. Elmenh. — 5 Baclrino. Flor. 
 et Rom. Bactrince. Bert. Bactriano. Vide Herod, lib. in. c. 103. Coelium 
 Rhodigin. lib. vii. Antiq. Lect. c. 18. Id. — G Oxon. Fotidis. Oud. — 7 Fux. 
 dirasque. Bene, si devotiones praemittas. Turn largissimum Guelf. pr. largis- 
 sima Guelf. sec. Id. — 8 Oxon. Guelf. pr. reliquis. Id. — 9 Abest que a Guelf. 
 pr. Id.—\ At Pilh. Id.— 2 D'Orv. Fux. Pith. Guelf. P. noct. unic. Pro 
 
 NOT.E 
 
 ^ Camelo Bactrina] Ex Bactriana, quorum duo genera, Bactriani et 
 
 Provincia Persidis, cujus caput Bac- Arabic! : differunt, quod illi binae ha- 
 
 tra. Bactrianorum camelorum niemi- bent tubera in dorso, hi singula, 
 
 nit Plin. lib. vni. cap. 18. ' Canielos,' et in pectore alterum, cui incum- 
 
 jnquit, 'inter armenta pascit Oriens, bant.'
 
 METAMORPHOSLON lib. VII, 4()1 
 
 Convocatis denique gravioribvis amicis/ consilium datur, 
 quo potissimura facto digne remunerarer. Placuerat uni, 
 domi me conclusum, et otiosum, hordeo lecto, fabaque,^ et 
 vicia saginari. Sed obtiiiuit alius, qui meas libertati pro- 
 spexerat: suadens, ut rurestribus potius campis'^ in greges 
 equiuos ^ lasciviens discurrerem, daturus dominis equarum 
 inscensu generoso^ multas mulas ^ alumnas. Ergo igitur ^ 
 evocato statim armentario equisone,^ magna cum praefa- 
 tione's deducendus assignor. Et sane gaudens lastusque 
 prascurrebam/ sarcinis et ceteris ' jam nunc renuntiaturus : 
 
 ititiinis anticis, deliberatur, quo prasertiin modo donarer mercede congrua. Uniis 
 censutrut me iiicludendum domi, ibique nihil lahurantem pinguefaciendum selecto 
 hordeo, fubaque, et vicia. Sed ricit alius, qui consulucrut tnecv libertati, auctor ut 
 potius vagarer per rura et campos libidinans per armenta equorum, procreaturus 
 dominis equarum meo generoso congressu plurimas mulas alendas. Igilur, accersito 
 pra/ecto armenli equorum, tradur ei abducendus, multis prius de me dictis. Et 
 certe prcecurrebam hilaris atque ovans, ex illo vale dicturus cUtellis et reliquis 
 
 i^>"^VN*^^ ^S^^sy-^^ 
 
 meminisse male Giielf. pr. ineruisse. Id. — 3 Hordeo, lecto, fabnque, ^c. Possis 
 intcrpunctione sublata intelligeie de. lecto et pinissiino hordeo. Niliilominus 
 tamen temeritatem seu oscitmitiam potius libiarioruin sententiiie invertendae 
 fuisse, dejeraie aiisini, foite quod minus nota legumluuui vocabula ista, 
 videlicet : et otiosum hordeo, lente, fabaque, et vicia saginari. Lentem et 
 diminutive forniatani inde lenticulani qui ignorat, consulat Plinium. Interim 
 confirmandas coujectiir;E nostraj adiiibebinuis Apuleii verba, qua> libro sexto : 
 ' Et accepto frumenti, et hordeo, et milio, et papavere, et cicere, et lente, 
 et faba, commistis(iue acervatini.' Columella lib. de Re Rustica : 'Com- 
 modissima cibaria paiumbis pntantur vicia vol ervtim, turn etiaui lenticuhi.' 
 Stewech. ^im\ hordeo seclo? Sic certe lib. iv. ' Hordeum tunsum minuta- 
 lim.' Infra hoc libro: ' Namque liordeuui meuui fnictum, et sub eadem 
 mola nieis quassatuni ambagibus, colouis proxiniis veuditabat.' Culv. Hordeo 
 seclo. Flor. h. lecto. Einienh. — 4 Oxon. in campis. Oud.— 5 Ms. equitios. 
 Sciopp. in Symi). Male. P. 1-13. ' Kquinis armcntis.' Gutlf. pr, cqirinas, 
 Oud. — \y Orv. y'lUonQ, in censum generosum. Id. — 7 Deest ultima vo.x I'alat. 
 Id. — 8 Perperam t^ igitur non agnoscit D'Orv. Adi ad I. i. p. 4. Id. — 9 
 EquUionc. Flor. equisone. Ebuenh. — 1 Edd. lier. IJas. pr. prafaclione. Oud. 
 — 2 U'Orv. ct l^dd. qn;rdam, percurr. Maliin, procurrebnm. Id. — 3 Ad 
 rem magis pcrtincre visum, si legerctur: sarcinis et clitellis. Stewcchius. 
 Fu\. s. et aliis oncribus. Uoaldus. Adde ex Palat. cl ceteris oneribus. W'o- 
 
 NOTyE 
 
 « Quoad summos iiti promitferent ho- micis] Joculariter dictum, cum do re 
 
 nores habituri mihi] Id est, se liabitu- agerctur levissimi momenti, ncmpe 
 
 ros. Simile c-t illud Virgilii : 'S<-n- de remunorando asino. 
 
 sit raedios ddapsus in hostes.' l^t 'f Magna cum prtifalume] Q»ajuhe- 
 
 illud Catulii, de I'haselo : ' Ait fuisse hatur armcntarius qiiam maximnm 
 
 uaviiim cfb-nimus.' posset dc me curani habere. 
 
 ' (Jonvoculis denique gravioribus a-
 
 402 APULEM 
 
 nactaque libertate, veris initio pratis herbantibus,* rosas 
 utique repertiirus aliquas. Subibat me cum ilia etiara se- 
 quens cogitatio 'J quod tantis actis gratiis, honoribusque ^ 
 plurimis asino meo^ tributis,'' humana fticie recepta, multo 
 tan to pluribus^ beneficiis honestarer. Sed, ubi me procul 
 a civitate gregarius ille perduxerat,^ millae ' delicias ac ne 
 [143] ulla quidem libertas excipit. Nam protinus uxor 
 ejus, avara quidem, nequissimaque illa"^ mulier, molae ma- 
 chinariae ' subjugum ' ^ me dedit : frondosoque baculo sub- 
 inde castigans, panem sibi suisque de meo parabat corio. 
 Nee tantum ^ sui cibi gratia me fatigare contenta, vicino- 
 
 hujusmodi, et, libertate accepta, inventurus sane aliquas rosas vere ineunte, cum 
 pratis herbte pullulant. Ilia tamen cogitulio mihi etiain scepe venicbat in tnentem : 
 quandoquidcm tantce grates relatte esscnt honoresque permulti exhibiti mihi turn 
 asino, fore ut condccorarer longe pluribus beneficiis, cum recuperassemformum hu- 
 manani. Verum, simul atque armentarius ille me deduxit longe ab urbe, nullum 
 ibi voluptutem nactus sum, ac ne ullam quidem libertatem, Statim enim ejus uxor, 
 qua erat fvemina avara et pessima, alligavit me ad molam pislrini : et, me scepius 
 percutiens fuste folioso, prtaparabat sibiuc suis panem damno mea cutis. Neque 
 contenta me lassare solummodo propter suiim cibum, molebat ttiam frumcnla vi- 
 
 weiiiis. Cet. oneribus. A vulgatis rh oneribus male abest. Berlin. legit: 
 c.que omnibus jam. Elinenhorstius. B. M. sarcinis et honoribus. Piiteiin. — 
 4 Herbentibus. Fnx. herbantibus et Beroald. Roald. Bert, et Fior. hcrbanti- 
 hus. Elmenh. Rectins. ' Heibare, 0uravi^eiv,' Gloss. ' Exlieibandus ' Co- 
 liimell. XI. 3. Sic nostri Mss. ' exlierbatur ' iv. 31. ' Herbascere' Vopiscns 
 in Probo c. 19. Festiis tamen ' obherbesceie,' et Cic. de Senect. c. 15. 
 ' herbescenteni.' Wass. — 5 Subibat me tamen i. e.frequenscogit. Fux. sequens, 
 et Aid. Roald. Flor. et Palat. et Rom. sequens c. EInienliorstius. B. M. 
 Subibat me cum ilia etiani sequens cog. Putean. — 6 Ms. D'Orv. et honorib. Oiid. 
 — 7 Scribe cum Ful. asino modo. Woweriiis. Ms. asino modo. Sciopp. in 
 Symbola. As. modo. Viilgo, as meo. Eliuenli. — 8 Multo tantu, pi. Tollenda 
 distinctio, ac scribendiim, »ni(Z(o («»(<>/)/. Stewecliiiis. DIulta tanto pi. De 
 hoc genere lociilionis multa collegit eruditissiimis Gulielniius in Tonio ii. 
 Operuni Ciceronis, qiije ex schedis ejus nianuscriptis propediem vulgabimus. 
 Elmenh. — 9 In Gnelf. sec. et Ed. Beroaldi hand inepte est, produxerut. ' Gre- 
 garius,' nt p. 14G. ' Gregariis omnibus affirmavit.' Colum. Pra;f. I. vi. Oud. 
 — 1 Edd. ante Beroald. perpcrain mille. Id. — 2 Desuiit que ilia in Palat. Id. 
 — 3 Sub jugum. Ex Palat. recte reposueris, subjugum. Wowerius. Sub- 
 jugum. Vulgo, subjugem. Elmenh. — 4 Oxon. nee in, i. e. tamen. Oud. — 
 
 NOT^ 
 
 •" Honoribusque plurimis asino meo frumenti poene solennis est linjns pe- 
 
 [modo] tributis] Quidam legiiut asino coris labor.' 
 meo. ><■ Subjugum'] Una tantum voce. 
 
 ' Mol(E tnachinaricE, Sfc.} Columella, 'Subjugus' est, subjuga!is,jugo sub- 
 lib. VII. cap. 1. de asinis loquens : jacens, inro^vyios. 
 'Jam vero molarum et conficiendi
 
 METAMORPHOSEON LIE. V I f. 4()3 
 
 rum etiara friimenta^ mercenariis discursibus raeis conte- 
 rebat. Nee mihi misero statuta saltern ^ cibaria pro tantis 
 praestabantuv laboribus. Namque ^ liordeiim meum, trie- 
 turn, et sub eadera mola meis ^ quassatum ambagibus, co- 
 lonis proximis venditabat :' mihi vero, per diem laboriosap 
 machiuae attento,' sub ipsa vespera furfures apponebat in- 
 cretos^' ae sordidos, multoque lapide salebrosos. Talibus 
 ajrumnis edomitum, novis Fortuna saeva cruciatibus tradi- 
 dit ; scilicet, ut, quod aiunt, domi forisque fortibus factis 
 adoreae plenae gloriarer. Equinis armentis namque me eon- 
 gregem pastor egregius, mandati dominici ^ serus + auscul- 
 tator, aliquando permisit. At ^ ego tandem liber asiuus, 
 laetus et tripudians/ graduque molli gestiens, equas op- 
 
 cinorum meis circuitiojiibus, quas locabat mercede. Keque saltern cibtis decretus 
 exhibebutur mihi iiifnrtunato, pro tantis laboribus, Vetutebal enim vicinis agri- 
 colis meum hordeuin frictum et trituin sub eadeni mola meis discursibus : mihi 
 autem, qui toto die incubueram molestce illi machincE, prabebat ineunte vespera 
 files furfures non cribratos, et asperos plurimis lapillis. Ejusmodi miser Us subuc- 
 tum me sors crudelis exposuit 7wvis turmentis ; nempe, ut {quemadmodum dicitur 
 vulfio) reportarem perfectam gioriant egregiis meis facimribus fortiter gestis domi 
 forisque. Xam prteclarus ilk equiso, exeqiiens imperium kcrile, sed turdius, im- 
 misit me tandem socium gregibus equorum. Verum ego demum asinus solutm, 
 hilaris, et exultans, et lascivierts gressu infracto, jam eligebam ex equabus illas. 
 
 5 In eodem est frugamenta. Id.— 6 D'Oiv. saltim. Id. — 7 Fnx. Nam. Id. 
 — 8 Oxon. meris. Id. — 9 Pal. Giielf. sec. laconis,(it D'Orv. rendicabat, \nave. 
 Id. — 1 Probabilis lectio jNIs. Fiilviani, altrito. Woweriiis. Ms. attrilo : qiiJE 
 probabilis videtur lectio, ut dixcrit tritus muckinte, sicut ' fessus laboium,' 
 et sexcenta tanta apiid Syniiiiachnrn : et Apiil. i. de Asiii. ' Mihi faligatio- 
 nis hesternae etiam nunc saiicio.' Sciopp. inSymb. — 2 Aldus et Venet. inertes. 
 Elmenh. — 3 Mandatis dominicis. Sic lege ex IJert. Moniii Suspect. Lect. iv. 
 Epist. 21. soleie noiniiiibus casiirn verbi jungi. Sic Cic. i. de Legibus : 
 ' Jiistitia est obteniperatio scriptis legilms institntisqiie popiilonim.' Sciopp. 
 in Synib. Flor. I'alat. et IJert. mandatis domiiiicis. KImenli. De hoc Dutivo 
 vide me turn alibi, ttiin ad Sueton. Vespas. c. 7. ' Oranles openi valctiidiiii.' 
 Immo sic Accusativiiin substaiitivo jiinxit Plautiis Mil. ii. 2. 07. ' Curie in 
 obsidiuni perduelles, sive ad obsidendos liostes.' Oud. — 4 Serins. Sic alias 
 legi testatur Ueioaldus. Vulgalum ante ubi(|ue, scrus. Colv. — rj Bert. 
 D'Orv. Ac, pro more, pessinic probante Scioppio tiim in Susp. tiini in Syinb. 
 Vide ad 1. 1. p. 10. Out/.— Pal. (Juclf. sec. trcpidans. Male. Id. — 7 Edd. 
 
 NOT^ 
 
 ' Incretos] Non purgatos, non cri- ncgante, * incretus ' est, cribratus : 
 bratos. Contrariiim est ' succretos.' ' incernere,' cribrare ; et ' inccrnicM- 
 Sapius tanieu, particula ' in ' non lum/ cribrum.
 
 464 APULEIl 
 
 portunissimas jam mihi 7 concubinas futuras deligebam.^ 
 Sedhic9 etiara spes hilarior in capitale processit exitium.' 
 Mares enim, ob admissurara Venerera pasti satianter^ ac 
 diu sagiuati, terribiles alioquin,' et iitique qiiovis asino 
 fortiores, de me metuentes sibi, et adnlterio degeneri+'" 
 pra3caventes, nee Hospitalis Jovis servato foedere, rivalera 
 sumrao furentes persequuntur ^ odio. Hie elatis in altum 
 vastis pectoribus, arduus capite, et sublimis vertice, primo- 
 ribus^ in me pugillatur ungulis ;° ille, terga pulposis torulis^ 
 
 (jucB mihi videhantur futiirce aptissitncE uxores. Vcrum in hac etiam re spes 
 Icctior cessit mihi in extremam perniciem. Equi enim largo satinti cibo inscensus 
 Venerei causa, et dudum ■pinguefacti, cetcrum formidabiles, et sane valentiores qnam 
 qnilibet asinus, sibi timentes a me, et caventes ab adulterio degeneri, contemnentes 
 jura Jovis Hospitalis, insequuntur furiosi ynaximo odio cemulum sues libidinis. Hie 
 pugnut contra me anterioribus ungulis, sublato in altum sua amplo pectore, capite 
 ac cervicibus arrectisin sublime : ille, convertens tergum torosum carnosis tnusculis, 
 
 Vicent. Ber. Jimt. utraqne, Altli et Colini repetmit t?) mzVii ante 'futuras.' 
 Hinc vi! doctiis, nescio quis, conjecit, altenitro loco lepoiiendiim mihi. Sed 
 Mss. lion agnoscnnt secundo loco. Id.— S Fiix. dil. Roald. Item D'Orv, 
 Giielf. sec. Oxon. Pal. dil. Malim prius. Deligo enim est, eligo mihi. 
 Aliln pliuibus de hac variatione egi. Vide ad Front, p. 21. ad Caes. 1. vi. 
 B. G. c. 13. Drak. ad Liv. 1. ix. c. 17. § 15. * Tenipus pngnae deligeret.' 
 Infra I. xi. p. 253. Oud.—9 Mss. D'Orv. Pal. Fnx. Pith. Giielf. pr. a m. sec. 
 Oxon. Ed. Junt. post. hcec. Non hie niiilo. A Pith, abest etiam. Id. — 
 1 Exitium desideratur in Palatiuo, quasi ' in capitale ' vel ' capital ' sub- 
 stantive usurpatnm sit. Mel. 1. i. c. 9. ' Animalia interemisse capitale sit.' 
 Vide ad Front, iv. 6. 3. et ad Suet. Calig. c. 24. Id. — 2 Oh admissurain leterem 
 partun satianter, ^c. Non din disputabo, qnain proba hzec lectio ; sed decre- 
 torie dixerini recipiendam, quae in veteribus libris : ob admissuram Venereum 
 passim satiati, ac diu suginati. Wow. Impendio placet hoc manusc. ob admis- 
 snramVeneream passim satiati, 8fc. Sciopp. in Synib. Oba. veterem pasti satianter. 
 Wow. et Sciopp. ob a. Venereum passim satiati. Elnienh. B. M.adtniss. Venerem. 
 Putean. — 3 In Florent. Pith, esaratur, terr. alios alioquin, ascribente Linden- 
 broglo, 7p. aZias. Mox in Regio, Fnx. et «it/es a^ino/. Y)'Ov\.forlioris. An 
 melius quid vulgato lateat, quod vix pntem, videant acntiores. (Jud.^A Kom. 
 degcmen. Elmenh. Sic et Vicent. Ed. In Ven. degemeri. Correxit Bero- 
 aldus. Alius mavnlt qnoque adultero. Gnelf. pr. carens t^ et, prabet adut- 
 timo. 0»d. — 5 Bert, pjoseg. Elmenliorstius. Oson.fere7ites. Ond. — G D'Orv. 
 prioribus, vitiose. Vide ad 1. ii. p. 22. ' Pedes currunt priraores.' Idem. — 
 7 D'Orv. Pith. Fux. Gnelf. ambo, coi-ulis, Oxon. torullis. Ed. Floridi tacen- 
 tis toris, contra perpetuum Appuleii stylum, qui ad fastidium usque amavit 
 
 aOTJE 
 
 ™ Adulterio degeneri] Quod scilicet " Primoribus in me pugillatur ungu- 
 
 ab asino, ignobiliori animali, perpe- /is] Tanquam pngnis. Esteuiui'pu- 
 
 traretur, et ex quo, non eqnus, sed gillari ' pugnis certare. 
 mulus degener esset proditurus.
 
 METAMORPHOSEON LIB. V[I. 465 
 
 obesa convertens,^ postremis velitatur? calcibus ; alius 
 hinnitu' raaligno comminatus, [144] remulsis'' auribus," 
 dentiumque candendum renudatis hastis, totum me coin- 
 morsicat.5 Sic apud historiam de rege Thracio + p legerani, ^ 
 qui miseros hospites ferinis equis suis lacerandos devoran- 
 dosque porrigebat. Adeo pra potens "^ ille tyiannus sic 
 parcus^ hordei fuit, ut edacium jumeutoruni famem cor- 
 porum liumanorum largitione ^ sedaret. Ad euiidem mo- 
 dum distractus et ipse variis equorum incursibus 9 rursum ' 
 
 jaculatur in me posteriores calces : alius minitotus hinnitu improho, demiltens 
 aitres. ct restringens denies albicantes, acutos instnr liastariim, movdet me undique. 
 Simile est quod legeram in historia de Re/^e Thraciw, qui exhibehat suis feris equis 
 infclices hospites dilaniandos, ac deghitiendos. Usque adeo ille rex opulentissimus 
 avarus hordei fuit, ut satiaret famem suorum equorum voracium appositis corporibus 
 humanis. Ego quoque, dilaceratus simili modo diversis impugnalionibus equorum, 
 
 deminntiva. Id. — 8 Ms. converrens. Sciopp. in Syinbola. Sic et Oxon. Con- 
 veniens Fal. Giielf. sec. Oud. — 9 In Giielf. pr. postricinis volit. Quid sibi 
 velint, videanl aciitiores. Id. — 1 D'Orvil. innito, Oxon. a ni. pr. Guelf. pr. 
 in iclu. In Mss. enini semper fere est innitus, vel initus. Id. — 2 Remissis. E 
 KoiTiana editione lute lectio. Vulgati alii, remulsis. Prior magis ad genui- 
 nam nobis accedere visa, qiiain putamus, demissis. Sic supra enini lib. iir. 
 ' Dejectis anribus jam furentes infestis calcibus insequuntur.' Colv. Remul- 
 sis : Fu\. remissis : forte Jc/hms/s, quod agnovit etiam Beroaldus. Roald. Re- 
 missi a. Flor. Palat. Rom. Aid. et Bert, remulsis a. Lib, iii. ' Dejectis anri- 
 bus janj fur.' <Vc. Elmenh, — 3 Par. Guelf. \>\\ commordicut. D'Orv. co«»nor- 
 sitat. Sed I. ii. et iii. ' Deniorsioare.' Infr. p. 147. ' Compulsat ac morsi- 
 cat,' &c. Vide ad I. ii. p. 27. Oud. — 4 INlagis arrideret Thraco. Vide ad 
 lib. IV. supra. Colv. Idem placebat Sopingio. Sed adi ad p. 74. Otid. — 
 5 D'Orv. legerem. Nota vero ' ferinos equos ' pro feris, ut alii dicunt. Sed 
 ita passim Auctor, pro ferocibus et truculentis, ut ' ferini animi,' &.c. Dixi 
 alibi. /(/. — C Adeon' prapotcns ille t. Poscere visa scutentia: .ddco n. pru'po- 
 tens : hoc est : Adeo eniiu prwpotens. Stewecb. Adeon' pr. Ita Berlin. Si- 
 uiilis exclamatio fuerat superius lib. vi. i)ag. 99. ' Ergo et inter mortuos 
 avarilia vivit!' Et a|)ud I'etronium pag. 3.5. ' F2rgo amor ctiam Deos tan- 
 git!' Sciop]). in Symb. et Susp. 1. iv. 10. — 7 Sic puirus. Piccart. Peric. Crit. 
 9. conjacit deparcus \el triparcus. Scilicet quia putabat 'adeo' ad parcum 
 pertinere. Oud. — 8 Neuiiquam speriunda videtur Cod. U'Orvil. scriptura, 
 se corporvm largit. sivc per et de. Vide de pleonasmo liiijus jirPRpositionis ad 
 L II. |). 42. ' lix siimmis viribus irruentis.' Ed. Junt. post, largitionem. 
 Id. — 9 Guelf. pr. a in. pr, liabet discurs. Id, — I liursus. D'Orvil, rursum. 
 
 NOT/E 
 
 ■> Remulns [Remissis] auribus] Pri- insequuntur.' 
 caeus malebat, remulsis, sed frustra '' De reae Thracio] Diomede. Vide 
 
 est. Noster, lib. Ill, ' Dejectis an- Hygin. Fab. xxx. Ovid, in Ibin, vs. 
 ribiis jaru furentes, infestis calcibu.n 3HI. 
 
 Delph. et Vur. Clns. Apvl. 2 G
 
 466 APULEII 
 
 molares illos circuitas requirebam. Verum Fortuna, meis 
 cruciatibus insatiabilis, aliam denuo * mihi pestem instruxit. 
 Delegor enim ligno monte devehendo,' puerque mihi prae- 
 fectus imponitur, omnibus modis ille * quidem puer deter- 
 rimus. Nee me mentis excelsi tantura arduum fatigabat ^ 
 jugum, nee saxeas tantum sudes '^ incursando eontribam 
 ungulas;*^ verum fustium quoque crebris ictibus proclive 
 dedolabaV ut usque plagarura mihi medullaris ^ insideret 
 dolor/ coxaeque dextrae^ semper ictus incutiens, et * unum 
 feriendo locum, dissipato corio, et ulceris ^ latissimi facto 
 foraraine, immo fovea, vel etiam fenestra, nullus ' tamen de- 
 
 optabam iterutn illos gyros pistrini. Sed fortuna, inexplebilis meis tormentii, 
 apparavit mihi rursus aliam calamitatem. Destinor enim lignis deportandis 
 ex monte, et puer prccficitur mihi regendo, ille quidem puer omnibus modis ne- 
 quissimus, Neque solum excelsum cacumen alti mantis lassabat me, neque solum 
 comminuebam ungulas currendo super tapides acutos, sed etiam sespissime ver- 
 berabar spissis ictibus baculorum : ita ut dolor ex ictibus mihi remaneret 
 fixus in intimis medullis, et ille puer ingerens pcrpetuo plagas femori dex- 
 tro, et percutiens semper eundem locum, disrupta cute, fnctoque hiatu paten- 
 tissimi ulceris, vel potius scrobe, aut etiam fenestra, nequaquam tamen cessabat 
 
 Quod malim hoc loco. Id. — 2 In eodem alium, exnlaiite rip denuo. Fux. 
 Guelf. ambo, al. mihi denuo. Dein postern Giielf. sec. et puer sine que Fux. 
 Id. — 3 Devehundo. Idem vehendo, Guelf. pr. devehendo. Id. qui scribit dcve- 
 hundo. — 4 Omnium ille. Bas. 1. omnibus ille. J. Gulielmius, omnimodis. Flori- 
 dorum lib. i. ' On'.nimodis peritus niodificator.' Tamen a vnlgata lectioue 
 non recesserim. Colv. Omnimodis. Sic Giilielmius Verosimll. lib. iii. c. 13. 
 Flor. et Palat. omnibus tuodis. Elmenli. — 5 Pith, caiens me habet fatigabatur. 
 Oud. — 6 S. t. s. i. conturbabam ung. Palat. saxce incursando contribat. Bert. 
 saxeas sudes incessatido conterebam ungulas. Wowerius. Incessendo conterebam. 
 Sic Bertin. Sciopp. in Symb. Incursando conterebam. Sic Aldus et Palat. 
 Flor. i. eontribam, Bert, incessando conterebam. Vulgo, i. conturbabam. Rom. 
 i. conlurbam. Male. Elmenh. B. M. eontribam ungulas. Putean. — 7 Perscepe 
 dedolabar. Flor. et Eo. perclive d. Berlin, proclive dedolabat. Elmenh. — 8 Bert. 
 medullitus. Id. — 9 Edd. Junt. Aid. Scriv. dextera. Oud. — 1 D'Orv. in. Id. 
 — 2 Malo cum Bertin. CM/?«erJs. Wowerius. Bert, vulneris: quod magis pla- 
 cet. Elmenh. — 3 Nusquam Aldi liber. Sed frustra. Totus in eo genere 
 Plautus, quern secutus, ut par est, Lucius noster. Roald. In mea Edit. A. 
 1521. id non inveni. Sed nusquam male exaratnr in Pa!. Oxou. In Ms. Fux. 
 et Inc. nunquam. Nihil frequentius hac locutione est Comicis ceterisque 
 scriptoribus. Vide etiam ad lib. ix. pag. 198. ' Nullus respondit dominus.' 
 
 NOTiE 
 
 1 Nee saxeas tantum sudes] ' Sudes' titm incursando. 
 
 proprie lignei sunt fustes, crassi, et ■■ Ut usque plagarum mihi medullaris 
 
 acuminati. Hie vero ' saxeae sudes ' insideret dolor] Hypallage, pro : Ut 
 
 nihil aliud esse possunt quam cautes medullas usque plagarum dolor insi- 
 
 acutae instar sudium. Ms. Oxon. deret mihi. 
 Pricaeo laudatus habet nee saxosa tan-
 
 METAMORPHOSEON LIB. VII. 467 
 
 sinebat* identidera vulnus sanguine delibiitura obtundere. 
 Lignorum vero tanto'^ me premebat pondere, ut fascium 
 raolem ^ elephanto/ non asino paratara putares. Ille vero, 
 quoties7 in alteium latus pra?ponderans declinarat^ sarcina ; 
 cum deberet potius gravantis iuin£B fustes demere, et levata 
 paulisper pressura sanare me, vel certe' in alterum latus 
 translatis peraequare;' contra* lapidibus additis insupcr 
 sic iniquitatem ponderis medebatur. Nee tamen, post tr> 
 tas meas clades, iramodico sarcinae pondere contentus, cum 
 fluvium transcenderemus, [145] qui ' forte praeter viam 
 defluebat,4^peronibusJ suis ab aquae madore consulens,^ ipse 
 quoque insuper lumbos ^ meos insiliens residebat : exiguum 
 scilicet et ille^ tantas molis superpondium. At 9 si quo 
 
 subinde percutere vulnus perlitum cruore. Onerabat vero me quoque tanto oncre 
 lignorum, ut crederes esse struem oiteris destinatam elephanti, non asino. Ille autem, 
 quotiescumque sarcina gravior inclinabatur in alteram partem ; cum debuisset 
 P')tins detrahere baculos ex parte graviore et ruente, et tnihi npilulari, onere tantu- 
 tum sublevato, aut saltern lequare pondus, its transpusitis in alteram partem ; euntru, 
 superadjiciebat lapides, et sic occurrebat inccqualilati oneris. Et tamcn, post tantas 
 meas miserias, non contentus enormi gravitate mei oneris, cum trajiceremus am- 
 nem, qui forte praterlahebatur tiam, ipse etiam, prospiciens suis pedibus adversu& 
 humorem aquce, insultabat tergo mco, et mihi insidebat, futunis nempe leve aucta- 
 
 ^•^^^■0'^S 
 
 Oud. — 4 Tantum. B. M. fanto. Pntean. ScLl. tantum vitiose est inGuelf. sec. 
 Edd. Bas. Colv. Viilc. sec. In reliqiiis Mss, et Edd. tanto, ut debet. Vero 
 abest a Giielf. pr. V. etiam tacite iiitiusit Ehnenhorstius, sequentibiis Scri- 
 verio et Florido. Siiperflue. Sod statim vidcbimus, iinde biic iriepserit. 
 Oud. — 5 Sarcince mnlem. Ms. Fulvii, tanto me pr. p. ut fascium molem. Wowe- 
 riiis. Munitsc. ut fascium molem. Paiilo ante iivrtln. tanto me pr. p. Sciopp, 
 in Symb. Rede fascium reposiipre Wow. et Prie. consentientibns Mss. Reg. 
 Fiix'. Guelf. utioque, Oxon. J'ulat. Bis scquitur ' sarcina.' In Pal. pro 
 more mole parata: et in Guelf. sec. parata. Oud. — D'Orvil. elephanti. 
 Utrumque Ijene. Id. — 7 Ille vero, quoties. Hie jam Flor. Guelf. sec. et 
 Palat. cuu] D'Orv. Fux. Oxon. aliisqiic inserunt etiam, nti jam edidere 
 Wow. et Pric. quod male supt;rius posuit Elnicnli. cum .sui sequacil)us. /(/. 
 —8 Pal. decitnarit. D'Orv. Pitli. Oxon. Edd. Wow. Pric. declinarct. Id. 
 — 9 Oxon. vel sallem. Id. — I Ed. IJas. pr. praaquare. Id. — 2 Edd. pp. circa, 
 nt KOfpe peccatum est supra, bene rorrertuni a IJeroaldo. Id. — 3 Pith. quin. 
 Id. — i Bert, diffl. EInicnh. — 5 I'edirus. Flor, peronibus. Hecte. Id. — \'i- 
 tiosp in D'Orv. conjiuens. Oud. — 7 D'Orv. et Ed. Beroald. lombos. Fux. meot 
 I Id. — 8 Exig. Hc.ille. Ita rf etc Berlin. Sciopp. in Symb. Etillud. Bert, ft 
 ille. Elmcidi. Atipie ila testatur .Sciopp. in co codice lialieri, in Susp. Loct. 
 IV. 10. deleri dum nionet rh cf, quod el placebat .Scliikerado. Sed tt dann 
 
 NOT/E 
 
 • Sullus tamen desinebat, i)C.]li\ est, tametsi nullus raoncas.' 
 nullalcnus. Sic Tcrent. ' Meniini,
 
 468 APULEII 
 
 casUj limo coenoso ripae supercilio lubricante,* oneris im- 
 patientia ' prolapsus deruissem ; cum deberet egregius aga- 
 so manum porrigere, capistro os suspendere, cauda me 
 sublevare, certe tanti oneris partem,^ quoad resurgerem 
 saltem, detrahere ; nullum quidem defesso mihi ferebat 
 auxilium : sed occipiens ^ a capite, immo vero ab ipsis + 
 auribus, totum me compilabat/ " caedens*^ fusti grandissi- 
 n?<i4; donee, foment! vice, ipsae me plagae^ suscitarent. 
 Idem mihi talem etiam excogitavit^ perniciera. Spinas 
 
 rium mei ponderis. Sed, si forte ego, nequiens ferre onus, cceno Ititoso reddenie 
 summitatem marginis lubricam, concidissem ; prctclarus ille asiiiarius, cum deberet 
 mihitendere manum, sublevare me capistro, sustotlere cauda, demere aliquam partem 
 tanti oneris, saltern donee resurgerem, nullam quidem opem ferebat mihi defutigato, 
 verum,feriens crassissimo baculo, me omnino depilabat, incipiens a capite, velpotius 
 auribus, quoad ictus excitavissent me, loco medicaminis. Ipse commentus est 
 in me hujusmodi pestem. Alligavit mea cauda spinas acutissimas et venenaias pu7iC' 
 
 Mss. et Edtl. O. Bene vero coriexit ille, pro illud, qiiomodo etiam margini 
 asciipseiat Grutenis, et edidere Wow. Scriv. Pric. Piier ille erat stiper- 
 pondiimi. In ceteris Mss. et Edd. illud. Oud. — 9 Pal. Oxen. Fnx. Giielf. 
 Et. D'Orv. Ac. Id. — 1 Aid. imprudentia. Male. Elmenh. Sic tanien etiam 
 ineptissime Edd. Junt. Diruissem Pith. Oud. — 2 Certam partem tanti ponderis. 
 Fnx. certe partem t. 07ieris. Roaldiiis. Ms. certe partem. Et placet. Certe 
 pro, saltem, diintaxat. Sic tine linjiis libri : 'Certe dorso receptum auferre 
 protinus.' Sciopp. iti Sytnb, Flor. certe tanti operis partem. Bene. Elmenh. 
 — 3 Oxon. Par. Guelf. accip. ut eriatnr saepe. Oud. — 4 Et ipsis. Preestat 
 Oxon. scriptura ab ipsis. Et ita in prasfixis seq. Steweciiii notae verbis. Id. 
 — 5 AfRrmare ausim ad imitationeni Plaiiti dixisse Apnleinm : concipilabat. 
 Stevpecliius. Fulvius ex Plauto mavnlt concipilabat. Sciopp. in Symb. — (> 
 Ccedens fuste gravissimo. Qiiidam libri, C(Pdit. Colvius. Lib. Pal. cadens 
 fuste grandissimo, donee fomenti vice ipsa me plagce. Woweriiis. Flor. cidit 
 fusti. Pro grandissimo vnlgo gravissimo. Elmenh. — 7 Fom. vice me plagie. 
 Fux.f. vice ipse »«. p. nnde lego: vi ipsce m. p. Koaldns. Ms. ipscB vie pi. 
 Sciopp. in Symbola. Tb ipsce adjeci ex Manuscripto. Elmenh. — 8 Idem mihi 
 tnlem exc. Scribo: et aliam. Suadet Liicianns : Kai ;uV k"-^ aWo Kanhv els 
 6yU6 a(p6prjTov eTraife. Colv. Talem etiam. Vnlgo et aliam etiam. Elmenh. Sic 
 
 * Limo ccenoso ripce supercilio lubri- 'Me membratim compilasset.' Ubi 
 
 eantel Lege, ripa supercilium lubri- Lips. Epist. Quaest. lib. u. Episl. 22. 
 
 cante. Juvenal. Sat. xi. 'Qui Lace- reponendum putat co7icipihisset, juxta 
 
 daemonium pytismate lubricat orbcm.' ilhid Plauti, Truculento : ' Quem ego 
 
 " Totum me coinpilabat} Tot ictus offatim jamjam concipiiabo.' Sed in 
 
 mihi incntiebat, nt pilos ex mea cute idem recidit. Festus enim, ' Com- 
 
 excuteret. ' Compilare ' enim, teste pilasti,' ait, ' dictum a Na>vio, pro, 
 
 Asconio Pediano, est ita pervellere, corripuisti, et involasti.' Ubi Scali- 
 
 et furari, ut ne pilos quidem in cor- ger: ' Concipilasti ' idem ac, compi- 
 
 pore compilatores relinquant. Lib. ix. lasti.
 
 METAMORPHOSEON LIB. VII. 4G9 
 
 acerriraas, et puncto venenato 9 virosas,' tortili nodo in 
 fascem * constrictas, caudae meae pensilem deligavit ' cru- 
 ciatum; ut, incessu meo-*^ commotae incitataeque, funestis 
 aculeis iufestae me convulnerarent. Ergo igitur ^ ancipiti 
 malo laborabara. Nam, cum me cursu proripuerara,^ fu- 
 giens acerbissimos ^ incursus, vehementiore nisu ^ spina- 
 rum feriebar : si, dolori parcens,9 paululum restitissem, 
 plagis compellebar ad cursum. Nee quicquam videbatur 
 aliud excogitare puer ille nequissimus, quam ut me quoquo 
 modo perditum iret. Idque jurans etiam nonnunquam ' 
 corarainabatur. Et plane fuit, quod ejus detestabilem ma- 
 litiam ad pejores conatus stimularet. Nam quadam die. 
 
 tione virosa, compactas nexuflexili in fasciculum, fuhtras mihi tormentum pendu- 
 lum ; ut agitata, et impuha meo mcessu, pungerent me crmleliter stimiilis exiti- 
 alibus. Premebar itaqiie duplici malo. Quando enim subduxeram me, currendo 
 vita7i.s scEvissimos ejus impetus, la'debur majore impressioue spinarum : si tantillum 
 substitissem, volens evilare dolorem, incilabar idibus ad currendum. Et pessimus 
 ille puer videbatur Jiihil aliud medilari, nisi ut me interimeret quacum<pie tandem 
 ratione. Aique id minahatur aliquando se facturum addito sacramento. Et certe 
 aliquid contigit, quod instigaret execrandam ^us nequitiam ad deteriora incepta. 
 
 non erat in Ed. Vulc. sec. qiiain Elmenh. intelligens semper * viilgo' dicit, 
 sed iiiodo et nliam e conjectura Colvii. Wow. e Cod. Pal. tacite cum Fricaeo 
 edidit : Idem etiam m. talem : et accedit Giielf. sec. Sed /. m. tulem etiam dant 
 Fior. Reg. Fnx. Oxou. cum Elmenh, Sciiv, Flor. recte. Guelf. pr. inserit 
 post ' perniciem.' Forsan vox est corrupta ex enim ante ' Spinas.' Oud. — 9 
 Berlin, venenoso. Elnicnli. Mss. Florent. D'C)rv. punelo. Vide ad 1. v. p. 103. 
 ' Puncto pollicis.' Oud. — I Viriusus. A\di\s, virosas. Videlndicem. Elmenh. — 
 2 Male Aldus, <. n.iH /otom Id. Sic etiam inepte JuiitiiiiP. Palat. (Juclf. pr. 
 in fascem t. n. Reg. Fax. infustem t. modo. D'Orv. in facem. Oud. — \\ Vulgo, 
 dcL'gatil. rimendatio nostra eodem Luciano auctore nititur : ^weveyKuv 
 aKavQUiv u^vtoltiiiv (poprlou, ko] tuvto SffffK^ irepi(r(p(y^as, aireKpefia SiricrBev iK r^s 
 ovpas. Colv. In caudam meam pensile Fitli. et pensile deleg. male I'al. nti ct 
 deleg. Edd. pp. IJer. Jias. non alia'. Oud. — 4 Modo. Fux. meo. Roald, ]Malo 
 cimi Rertiu. meo. Wowerius. licitin. et Fulvian. Codd. meo. liccte. Sciopp. in 
 Symh. (I .Susp. iv. 12. Aleo. Vulgo, j«o(/((. J'.lMienh. 15. M. inc. meo. Puto;in^ 
 Mi'o Mss. O. et Edd. pleratpic. 31odo ex errore lypollietarum exlat in soils 
 Edd. \\c. Has. sec. Colv. et Vulc. see. Oud.- T) I'rave nirsus Ed. Vicent. 
 Ego igitur. Vide supra. /(/. — (i Flor. proriperem. I^luicnhorstius. I'al. perri- 
 puerum. Ouil.- — 7 Oxon. Guelf. acervissimos. I'al. acerbissiiuus. Id.— H Oxon. 
 Edd. Junt. Aid. Colin, nixu, ut passim. I'eriebat Pith. Guelf. amho, Gxon, 
 lit statim Jid. Pric. male compellebat, ct in <Mdcm irit pro iret. Id. — <) Guelf. 
 \)T. xed dolv p. Id. — -1 Idiptr jurans et nonnunquam. (^onjeci scrihendum : Deo$ 
 jurans etiam nonn. Sed j;im vix est, ut prol)cm. Cole, JW-rliri. Iitquc jurans 
 etiaiH nonnunq. W^ovv. ct Sciopj). in Symhola. Etiam. Alii et. ICImeuh. li. 
 M. ulque jurans etiam n. I'ultau. Istud etiam pro <:t confirmant Mss. I'jor. 
 Reg. Fux. Pith. Guelf. pr. Oxon. U'Orv. Ed. Juut. post, ut cdidcrc Wow,
 
 470 APULEII 
 
 nimia ejus insolentia* expugnata patientia mea, calces in 
 enm validas' extuleram. Denique tale facinus in me com- 
 miniscitur. Stuppae sarcina me satis onustum, probeque 
 funiculis eonstrictum,''- producit in viam : deque [146] 
 proxima villula spirantem carbunculum furatus, oneiis in 
 ipso meditullio^ reponit. Jamque fomento tenui*^ cales- 
 cens et enutritus ignis surgebat^ in flammas, et totum me 
 funestus ardor invaserat; nee ulliim^ pestis extremes suf- 
 fugium, nee salutis aliquod apparet^ solatium : et nstrina 
 talis, moras non sustinens, meliora consilia prajvertitur.' 
 Sed in rebus scaevis* affulsit^ Fortunae nutus hilarior, ne- 
 scio an futuris periculis me reservans, certe pracsente statu- 
 taquc^ morte liberans.^ Nam, forte pluvice pridianae re- 
 cens conceptaculura aquas lutulentae ^ proximum conspica- 
 
 Quodam enim die, aim insolentia ejus intoleravda vicisset meam patientiam, jacta- 
 veram strenue calces in eum. Postremo excogitat adrersits me hujusmodi scelus. 
 Deducit me in viam, valde oneratum fasce stuppce, et colligatum celeriter funilnis, 
 et abscondit in ipso medio sarcince prutiam ardentem surreptam ex proxima villa. 
 El jam ignis conservalus, et sustentatus parvo fomite, extollehatur in flammas, et 
 exitiabile incendium occupaverat me totum ; et nullus locus vitandce illius perniciei 
 extremcE, nulla spes vitw videbatur. Atque incendium ejusmodi non poterat ferre 
 cunctationem, sed neque dabat tempus bene consulendi. At latior aspectus Fortunce 
 mihi illuxit in rebus adversis, nescio an reservans me futuris periculis, at certe 
 exsolvens me a nece instante, et mihi decreta. Ctim enim forte fortuna conspex- 
 issem lacunam proximam, in q'li^ ■■ ecenosa aqua imbris prioris diei recenter conflux- 
 
 et seqq. pro quo fnistra qnidam mahiitjuramento. Oud. — 2 Guelf. pr.insol^r- 
 tia. Id. — S Calces validos. Fux. calces in eum validas. Koaldus. Palat. validos 
 in ea extuleram. Scribo: calces validos in eutn faf. Wowerius. Calces validas 
 ext. Ms. calces in eum val. Sciopp. in Symbola. C. in eum validos. Sic Flor. 
 Manuscripti. Elmenh. M. cal. val. in eum extuleram. B. tamen habet etule- 
 ram. PiUean. — 4 Properequef. c. Nulla hie fcstinatio agebatnr. Placet scribi : 
 probeque f. c. Stew. Longe melior Fnlv. llbii scriptiiia : me satis onustum 
 funiculisque constrictum, propere producit in viam. Wow. Malo cum Mss. 
 omistum,funiculisque const. Sciopp. in Symb. — 5 Mss. D'Oiv, Pal. Oxon. Fux. 
 Guelf. in oneris m. Male certe exulat ipso. Adi ad 1. v. p. 88. ' Medio luci 
 niedituUio.' Oud. — 6 Tenus. Fux. tenui. Roald. Secnti sunius Cod. Berlin, 
 in quo legitur, tenui. Quanquam Plauto in Bacchid. ' tenus,' funis sen la- 
 queus. Wow. Sciopp. Tenui. V u\go, tenus. E\men\\. — 7 Oxon. insurg. Oud.— 
 8 Pitli. ilium. Id. — 9 D'Orv. apparebat. Id. — 1 Moram non sustinet, sed mel. 
 c. pr. Lege ex Palat. moram non sustinens mel. coiisilia prav. Wowerius. 
 'Plow moras 7ion sustinet. Elmenh. — 2 Scevis. Hie etiam legerim stffiis. Colv, 
 Ita Pal. Guelf. sec. Edd. Wow. et seqq. sotius Oxon. secius Guelf. pr. Vide 
 adl. IV. p. 71. ' Sca>vinn Fortunap nutuni,' Oh</. Qui eerie per typotheta- 
 rum negligentiam inipressum in sua Ed. exhibet savis. — 3 Fux. offiuit, sen 
 affuit. RoaUl. — 4 Pith, stativaque. Ond. — 5 Liberans. Repetunt me I. D'Orv, 
 Fux. Guelf. Pal. Oxon. in quibus mox preed. ct pradiana vel prtediaria;. Id. —
 
 METAMORPHOSEON L!B. VII. 471 
 
 tus, ibi "^ memet improvido saltu totum abjicio : flamma- 
 que prorsus extincta tandem, et ^ pondere levatus, et 
 exitio liberatus evado. Sed ille deterrimns ^ ac temerarius 
 piier hie 9 quoque suum nequissimum factum in me retor- 
 sit : ' gregariisque omnibus affirmavit, me sponte vicinorum 
 foculos ^ transeuntem, titubanti gradu prolapsum, ignem 
 ultroneum arcessisse.J Mihi et*^ arridens addidit: Quo us- 
 que ergo frustra pascemus ignigenum ^ istum ? Nee multis 
 inteijectis diebus, longe pejoribus*^ me dolis petivit. Ligno 
 enim, quod ^ gerebam, in proximam casulara ^ vendito, va- 
 cuum me ducens, jam se nequitiae meae proclamans impa- 
 rem, miserrimumque istud magisterium ' renuens, querelas 
 hujusmodi ' concinnat :* Videtis istum pigrum tardissi- 
 
 erat, conjicio me totum in earn impetu prcecipili: atque igne penitus extincto, exeo tan- 
 dem inde et sublevatus onere, et ereplus morli. Verum ille puernequissimus et auda- 
 cissimus rejccit quoque in me hoc suum scelestissimum fucinus : et asseveravit cunctis 
 jiastoribus, mc, dum iter huherem juxtafocos vicinorum, cecidisse gressu vacillanti, ac 
 traxisse sponte incendium. Adjecit etiam arridens mihi : Quamdiu igilur alemus in- 
 eaasum hunc progenitorem flnmmurum ? Et, paucis diebus interpositis, aggressus est 
 me fraudibus deterioribus multo. Nam, venditis in proximo tugurio lignis quce porta- 
 ham, ducens me inunem, et clamitans sejam non posse rcsistere mece improbitati, et 
 rcpudians ilium tcrumnosum ducatum, confingit has querelas de me. Videtisne 
 
 ■^^^^^^■W^'^^-^^ 
 
 C D'Orv. Guelferb. pr. lucid. Id. — 7 In D'Orv. est male et contra freqiiens 
 Appiileio polysyndeton, ex pond. Pith, in pond. Id. — 8 Pal. detcramus. Id. — 
 9 Ms. Fnlv. hoc. Sciopp. in Symbola. F\or. hoc quoque. Elmenli. Sic et 
 D'f)iv. Fiix. Guelferb. sec. Salm. et Oxon. cum Edd. Eimenli. Sciiv. Flor. 
 Nihil hie contra ceteros Mss. et Edd. nuitaie, ant elegantem lectionem hie 
 quoque, apiid alios quoque crebram, sive (piod ad banc rem pertinet, Jioc in 
 casu et conditione, proscribeie placet. Owe/.— 1 Guelf. sec. retrorsit. Id. — 
 2 Ms. Ful. focillos. Sciopp. in Symb. — » Flor. uccessisse, Elnicidi. Quia 
 potius accessisse. lirant. — 4 Etiam. Flor. Reg. Fux. Pilli. Gnclf. D'Oiv. 
 Oxon. Pal. et. Bene. Abest copula ab Ed. Scriv. Mox fruslra exulat a 
 Fux. Oud.—H Ma. unguinum. Alius Ma. inguinum. Rursiun alius, JH^TiwuHi. 
 Sciopp. in Symljola. V\or. igninum. Ehuenh. — (i j\\i\. priorihus. Male. /(/t'w. 
 Ncc sccus Edd. Junt. Oud. — 7 Oxon. quern. Guelf. pr. quo. Id. — 8 Capsulam 
 Guelf. pr. Id. — 9 Oxon. ipperum, miserumque i. maistcrium. A Pal. et Pith. 
 abe^t que. Id. — 1 Ed. Sciivcu-. rursus hiijusccmodi . Vidt; ad lib. u. p. 28. 
 Modi non comparct in Guelf. sec. Id. — 2 Voncinat. Geuiinatioue consouan- 
 tis, quani rem libronnn dcscrii>toribus ncglcctui fuisse alibi docui, rede 
 legetur co«d/in«<. Ad hunc inodum LIpianiis noster ' causarum concinna- 
 torcB,' et alii ' technariun conciniiatores ' deuominaveruut. Atqui pauIo 
 
 NOT/E 
 
 • Ibi, Ifc] Ex (iraminatican Icgibiis dicendum fiiit, ' fo mcmel abjicio.'
 
 472 APULEIl 
 
 mumque et nimis ' asinum ? me praeter cetera flagitia ^^ * 
 nunc ^ novis periculis etiam angit. Ut quemque^ enim via- 
 torem prospexerit, sive ilia sit " scitiila mulier, seu virgo 
 nubilis,^ seu tener puellus ; sese, illico disturbato gesta- 
 mine, nonnunquam etiam ipsis stramentis abjectis, furens 
 incurrit, et [147] homines amator talis 9 appetit : et, humi 
 prostratis illis inhians, illicitas atque incognitas tentat libi- 
 dines, et foeminas volutatas, adversa Venere, invitat ad 
 nuptias.'y Nam, imaginem etiam ^ savii mentiendo, ore 
 
 asinum istuminertem, et lentissimum, et ingenio nimis asinino ? Hie, supra reliqua 
 pericula, me etiam solicilum habet novis discriminibus. ^ - -^ 
 
 • • « 
 
 inferiiis eodem hoc libro, ubi, ut asini abactoiem servi invadunt, inqiiit viator 
 riisticus : ' nullum semet vidisse diictoieni, sed plane concinnatum, sohitum, 
 et solitarium ob indicinae pripnaium occnpasse asinum.' Suspicatus sum jam 
 olim, lij'steron proteron esse, et scripsisse Auctorem, concitalinn, solulum: 
 nanique asinns, loio quo destinatus fuerat abiupto, celeii et projecto eursn 
 ursam fugerat, et fugiendo viatore, in qiieni forte incideiat, fuerat arrep- 
 tus. Stewech — 3 Ms. tardissimumque nimis. Sciopp. in Synib. Non compa- 
 ret quoque rh et in Florent. D'Orv. Edd. Wow. ac Pric. Que exulat ab Ox- 
 on. Fux. Pith. Guelf. pr. Nihil miita, vei dele c< nimis. Valet vero, quod, 
 plusquam asinum. Vide ad Lucan. 1. i. init. ' Plusquam civilia bella.' 
 L. IX. p. 196. ' Tu autem tani mollis ac tener, et admodum pner.' Oud-. — 4 
 PrcE ceteris fiagitiis. Flor. pra cetera flagitia. Elmeiihorstiiis. F. prtB vel pro 
 cetera flagitio. Wass. Pro; cetera flagitia exaratur quoque in Reg. Fux. Pal. 
 Pith. Guelferb. utroque, Oxon. D'Orv. Codd. unde vere exhibiierunt Edd. 
 Junt. post, et Scriv. prceter cetera flagitia, Pric. itidem probante. Salm, con- 
 jec.h,post c.f. Oud. — 5 Pal. Guelf. ambo, non. Mox D'OrvilL Pith, ordinein- 
 verso,n. eliamperic. Id. — 6 Abest a Palat. Quemcumque F'ux. Id. — 7 D'Orv. 
 Pith, sive etiam ilia sit. Ab Oxon. Pal. Fux. Guelf. utroque abest ilia, ab 
 Flor. Edd. Juntin. post. Scriver. rh sit. Id. — 8 Vetula mulier sive viro nubilis. 
 Fnx, scitula mulier, sive virgo n. Sci te. Roaid. Invenustum vero asinum, si 
 vetnlas amator appeteret. Quare ex Mss. consensu emendanduiu : sive ilia 
 sit scitula mulier, sive virgo nubilis. Wow. Vult hie enumerare delicias, a 
 quibus, nisi fallor, vetulae mulieres nimiuin quantum ditferunt. Quare, cum 
 in Ms. sit, situla mulier, malim scitula. Et postea legerim, virgo nubilis, ut in 
 Suspectis (iv. 12.) dixi.A'ciop/). in >9)/wi6. Virgo n. Vulgati, riro n. Elmenh. — 
 9 Am. quidem Pith. Addit quidem Ms. U'Orv. et mox coi riiptc, humi illis 
 etiam inniens. Guelf. pr. humanip. pro Itutnum. A Fnx. exulat quoque pios- 
 tratis. In Phh. illis etiam hians. Oud. — 1 Et ferinas voluptates aversam Vene- 
 rem inv. ad n. Omnino restituendiiin ex Pal. et Fulv. aversa Venere invitat ad 
 nupt. Wow. Malim cum Ms. legere : aversa Venere. Sciopp. in Symbola. 
 
 NOT^ 
 
 " Flagitia'] Hie intellige, pericula ; » Etfcem. volut. [ferinas voluptates] 
 
 sicut lib, VI. ' Nam sic eam, majora adversa Venere, invitat ad nuptias] lu 
 
 atque pejora flagitia comminans, ap- aliis aversa V. quod i^rjyrjTiKov volunt 
 
 pellat renidens exitiabile :' ad quern esse praecedentium, /mnas voluptates. 
 
 locum vide nostras observationes. Facile hoc equidem concederem ; at
 
 MF.TAMORPHOSEON LIB. VII, 473 
 
 improbo compulsat ac morsicat. Qua3 res nobis non me- 
 diocres ' lites atqiie jiirgia, immo forsitan et crimina pariet.* 
 Nunc etiam visa quadam honesta juvene, ligno, quod de- 
 vehebat,^ abjecto dispersoque, in eam*^ furiosos direxit im- 
 petus : etfestivus7 hie aniasio humo sordida prostratara 
 mulierem ibidem incoram omnium ^ ^ gestiebat inscendere. 
 Quod nisi ploratu questuque' foemineo conclamatum ' vi- 
 atorum prassidium accurrisset/ ac' de mediis ungulis+ ip- 
 
 ■^^^^ ^^^^-4 
 
 Aversa Venere, Viilgo, acersam Venerem. Pessirae. Elmenhorstius. B. IVI. 
 adversa Venerem. Piitean. — 2 Abest etiam ab Palat. Fax. Guelfeibvt. Oxon. 
 D'Orvill. At habet Ed. Bas. pr. Sabii de more D'Oivill. et Edd, El- 
 menb. Scriv. Flor. nirsus male suaiii. Pro ore in Pitli. inc. Omiendorp. 
 — 3 Edd. Vett. mediocris. Idem. — 4 Pal . caret t<^ et. D'Orvill. /)n;2en(. Id. 
 — 5 Oxon. quo te v. Giielf. pr. quo dec. Id. — 6 Fax. in cos. Id. — 7 Pal. 
 Gneif. pr.festinus. D'Orv. Fnx. amasius. Vide ad 1. in. p. 67. ' V^nlpiiiaris 
 ainasio.' Id. — 8 In corona omnium. Fiix. incoram omnium: et ita legit inter- 
 pres, apxala-fA'f Liicio nostro percelebri et perviilgato. Rould. Bertin. 
 in eorum omnium. IModius, in ore omnium, id est, in praesentia, conspectn. 
 Sciopp. in Symb. et Susp. lib. iv. 12. Incoram o. Sic Mss. et Rom. Cod. 
 V . Aldus in corona 0. Bert, in eorum o. Mod'nn, in ore omyiium. Ineptissime. 
 Vide Indicem. Elmenh. Incoram. Sic recte Colv. nt 1. ix. (p. 183.) ' Atqne 
 incoram omnium aiirenni depromeret cantharuni.' Geminarnnt Veteres in- 
 terdiim prappositiones, etiam Jurisconsulti, quorum exempla accumulantur a 
 Jacobo RiEvardo 1. iii. Varior. c. 3. Brunt. Absunt h ic a Palat. Oxon. 
 Guelf. iitro(|ue, Par. In D'Orv. Pith, etiam coram omnium. In Edd. Vic. 
 Junt. utraque, Aid. Colin. Bas. sec. ib. in corona omnium. Sed bene incoram 
 vindicaruni Beroald. Stewecli. ad pag. 136. Elmenh. in Indice. L. ix. p. 
 180. ' Incoram sui.' Oud. — 9 Gestuque. Fux. qucesluque. Recte. Roald. 
 Corrige ex iisdem libris Pal. et Fnlv. questuqne. Wower. Corrige ex Ms. 
 questuque. Sciopp. in Symbola. Questuque. Vulgo, gestuque. Elmenh. Ges- 
 tuque Flor. et Bert, cum Edd. O. ante Wow. prociil dubio vitiose. Oud. — 1 
 Pal. Gnelf. sec. conclamntu. Id. — 2 Fux. accessisset. Roald. — 3 Pal. atque. 
 (Jud. — 1 Jugulis Guelt'erb. sec. uni^ulas pr. Id. — 5 Sic conectum e Roniana 
 
 NOTiE 
 
 quid Qstferinasvol.iniitare? autquis ' Nuptia; ' Jiic pro concnbitu ponun- 
 
 modns loquendi ille ? Melius inter- tur: ut in Plantinis illis : ' Habenius 
 
 pinictionem mutassent sane, ct invi- nuptias (|notidianas : ' 'Ilitcquidem 
 
 tans le;;isscnt: iticognilas lentat Ubi- ecastor viro quotidie niibit,' &c. In- 
 
 dincs et ferinas votujitatcs : avcrsa V. litrtthic eadcm.qua apud Petroniurn, 
 
 invitans ad nuptias. At aliam longe elegantia : ' Non destitit ad Pygiaca 
 
 (eamque, ni fallor, verani) scripturam sacra invitarc.' Pricwus. 
 Oxonifnsis pricfcrt. Estca: et foe- » Incoram omnium] Arcliaismtis, 
 
 minus volutatas adversa V. invitat ad pro, coram omnibus. Tercntius : ' Ve- 
 
 nuplias: qu* et optime congrnit pra:- reor te incoram laurlare.' Sic et inf. 
 
 cedentibus, ' liumi i)rostrali.s illis:' in x. dixit: ' Juniorcni incoram sui 
 
 ncquc cogit nos prir|)ostcrai hie funcrari videbat.' Heroald. 
 Veneris spurcitiem comminisci, &c.
 
 474 APULEIl 
 
 sius esset erepta/ liberataque, misera ilia compavita^' 
 atque dirnpta,'' ipsa quidem cruciabilem cladem sustinnis- 
 set, nobis vero poenale reliqaisset exitium. Talibus nien- 
 daciis admiscendo *5 sermones alios, qui meuin? verecim- 
 (3um silentium veheraentius premcrent, animos pastomra in 
 meam perniciem atrociter suscitavit. Denique unus ex 
 illis, Quin igitiir publicum istum maritum, inquit,^ immo 
 communem omnium adulterum, illis suis raonstrosis 9 nup- 
 tiis condignam victimamus ' hostiam ? et, Heus tu, puer, ^ 
 ait, obtruncato protinus eo,^ intestina quidem canibus nos- 
 
 * * Interserendo ejusmodi tnendaciis alia verba, quce urgerent validius meam 
 pudibuvdam taciturnitatem, concitavit trucem in modmn animos pastoriim ad meum 
 exitium. Postremo unus ex illis, Quidni ergo, ait, immolamus hunc communem 
 maritum omnium, seu jiotius adidtcrum publicum, futurum mciimum congruentem 
 expiandis illis sids amoribus prodigiosis? atque, Heus puer, fnr^xif, amputa ipsi 
 actutum caput, et projice quidem ejus interanea nostris canibus, serva autem reliquam 
 
 Venetaqne editione. In aliis, compavida. 'Pavire' idem, quod ferire, cap- 
 dere, tiindere, verberare. Serv. Georg. ii. Isidorns Orig. 1. x. 1. xv. 1. xvir. 
 et 1. XIX. Legerim libens in Festo : ' Oppaviat, verberet : a paviendo, id 
 est, feriendo.' Item : ' Depavire, ca'dere. Luciiius : ' Palniisqne niisellam 
 Depavit ine ;' id est, verberavit me ; quod ipsiim ex GraRCO est iraifiv.' Enien- 
 denj etiam Varronem apnd Nonium, Eumenidibiis : ' Nunc corius ulninni 
 tuns depavit : pergis, iiera ?' ' Terra pavita'apud eundem de Re Rustica 1. i. 
 Sic, veteres codices secuti, recte legimus, reciamante licet Nonio, Lucretii 
 1. II. (376.) ' Qua mollibus undis Littoris incnrvi bibulam pavit apquor 
 arenani.' Cic. 1. ii. de Divinatione : ' Sed,' quia, cum pascuntur, necesse 
 est aliquid ex ore cadere et terram pavire, Terripaviuni primo, post Tripu- 
 dium dictum est.' Sed et apud Gellium Noct. Atticar. 1. i. c. 8. ' Tali petu- 
 lantiemulieris atque pecuniee magnitudine ictus expavidusque Demostlienes;' 
 reposuerim, expouj/Ms^MC. Colvius. AM. compavida. Minus recte. Vide In- 
 dicem. Elmenh. — 6 Addunt Oxon. Guelferb. pr. etiam. Oud. — 7 Pal. Oxon. 
 Guclf. sec. Edd. Ber. Basil, pr. mecum v. Dein vehementius exulat a Pal. 
 vehementia Guelf. pr. Premeret Fax. Id. — 8 Mss. D'Orv. Palat. Fux. Guelf. 
 Oxon. inquit, quin ig. Forsan verbum hie quoque delendum, ut alibi, (Vide 
 Ind. Not.) cum sequatur ' ait.' Pal. etiam, istum pub. Id. — 9 Illis suis mon- 
 .struosis. Ms. vcl suis. Sciopp. in Symb. Tnm Flor. Reg. Pal. Oxon. D'Orv, 
 cum Edd. Vicen. Ber. Junt. utraque, et Aldi, monstrosis. Quod praefero. 
 Adi ad 1. v. p. 98. ' Monstruoso niendacio.' Oud. — 1 Pal. victimam. Supra 
 * hircnm Marti victimare' babuimus. Id. — 2 Roman. £< Hemus tu puer. El- 
 menh. Sic et Ed. Vicent. quasi sit pueri nomen. Sed male. Oud. — 3 Pal. 
 
 NOTiE 
 
 » Comp. [compavida] Compavida, ab Asino : sicut pavimenta paviendo 
 pavescens, tremiscens. Romani co. coasquantur et pistatione solidantur. 
 dices liabent compavita : quod non Id. 
 
 displicet : ut compavita significet, •> j(^„f. rfjrupfa] Enormitate sc, ge- 
 complauata, cnmpressa, conculcata nitaiis Asini. Id.
 
 METAMORPHOSKON LIB. VII. 475 
 
 tris jacta ; ceteraui vero carnem omnem operariornm ccense 
 reserva. Nam corium affirmatum'^ ciueris inspersu'* do- 
 minis referemus 'J ejusque ^ mortem de lupo facile mcntie- 
 mur. Sublata cunctatione,^ accusator ille ^ meus noxius, 
 ipseetiam9 pastoralis ' executor sententiee laetns, et meis 
 insultans malis, calcisque illius admonitus/ qiiam ' inefli- 
 cacem fuisse, mehercules, [148] doleo, protinus gladium 
 cotis attritu parabat. Sed qiiidam de coetu illo+ rustico- 
 rum, Nefas, ait, tam bellum asinum sic enecare : et, prop- 
 ter luxuriem ^ lasciviamque amatoriam criminatum, opera ^ 
 servitioque tam necessario carere ; cum alioquin, exsectis 7 
 genitalibus, possit neque in Venerem ullo modo surgere,^ 
 nosque omni metu periculi 5 liberare, insuper etiam longe 
 
 omnem carnem in ccenam operaruni. Referemus enim ad dominos pellem ejus indu- 
 ratam conspersione cineris, et facile co7ifi7ii!:emiis ipsu7n fuisse interfectum a lupo. 
 Absque mora ille accusator meus, reus ipse quidem, cui etiam incumhebat exequi 
 decretum pusturum, exacuebat illico cullnm affrictu cotis, gaudens, etirridena meas 
 calamitates, ac recordatus illius ctdcis, quam profecto me pcenilet excussisse in eum 
 incassum. At quidam ex ilia turha rusticorum, Scelus est, inquit,sic inlerjicere 
 asinum tatn pulchrum, et, quia accusatus fuit luxurice ac libidinis Venerea, pri- 
 vari tninisterio et servitio adeo necessario ; cum alias, amputatis testibus, possit et 
 non amplius cfferri in Venerem, et nos exsolvere ab omni timore periculi : et prcE- 
 
 ^•^^^^^•^'^■^^^■^^^ 
 
 Fax. Guelf. obstrunc. eo prot. Id. — 4 Inspersum. Agitnr de asinino, et ipsius 
 Lucii coiio, Non pessime correxisse niihi videor : corium offirmatum cineris 
 inspersu, Stewechius. Corium inspersti cineris offernatum Aid. IMs. vero pro 
 referemus ha})et sercemus. Roald. \it.'f,cv\he, offirmatum. Woweriiis. Aldus, i. c. 
 offernatum. Flor. et Rom.c. offirmatum, (|uod Scioppio placet. Flor. inspersum. 
 Elinenli.^ — 5 Reg. Fnx. D'Orv. reserremus. I-irore oi to ex siiperiore 'reserva.' 
 Oud. — 6 Forte melius in Pal. et Fiilv. eisque. vi. Wovirerjiis. Ms. eisque m. 
 Sfioppiiis in Symb. In Giulf. ntroque e( Oxon. eique. Oud. — 7 Contatione. 
 Rursus Mss. rpiidam, Edd. Vic. Jnnt. Aid. Bas. Scriv. cunctutione, \n'r\ieU\a. 
 variatione. Id.— 8 Ille exulat a D'Oiv. /(/.— 9 Pal. niim. Id.— 1 D'Orv. 
 pastor talis. Id. — 2 Admonitus Pal. non liabet. Id. — 3 Oxon. et Inc. quem. 
 Vide ad p. 145. In Kdd. Vic. Jnnt. ntracpip, et Alili, me fuisse hercules d. 
 sed tunc erat f^ua scrihendnni. Niliil nuito. /(/. — 1 INls. illurum. Sciopp. in 
 Symbola. Item Pith. Oud. — 5 Luxuriam. Flor. luxuriejn. Elincnii. Hoc 
 cum fjuelf. Fiixensi.et Elm. .Scriv. ac F'lor. scciitus snni. L. v. p. 109. ' In eo 
 luxuriem culjjabis et aniores revinrci.' In Guelf. pr. est per I. Oud. — ft 
 lJ'f)iv. opere. Id.— 7 Oxon. cxrptis, iiuclf. >^^•c. exertis. Id.— 8 Ros;. F"ux./«- 
 gere. Ivst vir doctus (1". Tull.) (|ui (.•onjocit aurirc, ul in Apol. ' Marcs suri- 
 ant.' Vide Salni. Plin. Ivx. p. GGl. Sed nil niutauduni. /(/. — 9 Flor. O'Orv. 
 Ouelf. Pal. vosque. 'I'uui Oxon. F'ux. Pal. Guelf. o. celu pcric. Id. — 1 Pal. 
 
 NOTyE 
 <= Affirmalum'] Induratum, (inniun eodem .''itjnificatu. Alias 'aflirmare' 
 factum. Prica'us liabet offirmatum, assevernre est.
 
 476 APULEII 
 
 crassior atquecorpulentioreffici.' Multos ego scionon mo- 
 do asinos inertes/ verum etiam ferocissimos equos nimio li- 
 bidinis calore ' laborantes, atque ob id truces vesanosque, 
 adhibita tali detestatione,'^ mansuetos ac mansues ® exinde 
 factos, et oneri ferendo * non iuhabiles, et ceteri ministerii ^ 
 patientes. Denique, nisi vobis suadeo nolentibus/ possim,? 
 spatio modico interjecto,^ quo mercatura 9 proximum obire' 
 statui, petitis e domo ferraraentis, huic curae prasparatis/ 
 ad vos actutum redire, trucemque amatorem istum atque 
 insuavera dissitis * femoribus emasculare, et quovis ver- 
 
 terea fieri quoque midto ohesior et pinguior. Nnvi ego jxlurimus non solum asinos 
 tardos, sed etiam equos ferocissimos, astuantes nimio ardure libidinis, proptereaque 
 feros etfuriosos, qui }wstea fuerunt mitiguti et emoUiti ope ejusmodi castratio7ris, et 
 facti non inepti sarcitiis portandis, et idonei reliquo servitio perferendo. Postremo, 
 nisi sentitis aliter ac vos moneo, intirposito brevi intervallo temporis, per quod 
 decrevi ire ad proximas nunditias, possum promere ex meis adibus ferramenta desti- 
 nata huic operationi, et conlinuo reverti ad ros, et evirare ilium amatorem ferocem 
 ac inajnabilem, deductis ejus coxis, et reddere placidiorem quolibet vervece. Ego 
 
 ^^^^^^s^^^ 
 
 Fux. Guelferbyt. sec. opulentior. Oxon. fieri. Par. Guelferbyt. pr. fieri effici. 
 Idem. — 2 Ed. Viilc, sec. midtus. Pal. Fux. oiim sc. D'Orvill. aflicos i. 
 Oxon. inerlos. Idem. — 3 Th colore uon est in Florent. Elmcnhorstius. — 4 Flor. 
 ferundo. Elmenhorstius, Uti bene cum Sciiv. et Flor. resciipsit ille, et sic 
 Ms. Inceit. ac Guelf. sec. et passim cum antifjuis Gerundia efteit Ap- 
 puleius. P. 114. ' devehundo.' Ac sic Mss. optimi in Deo Socratis p. 691. 
 ' Causa dicunda.' Habiles Guelf. sec. Oud. — 5 Fux. cetera ministerio. Ro- 
 aldus. Flor. celero ministerio. Elmenh. Neque aliter exhibent Mss. Reg. 
 PiUi. Guelf. D'Orv. Bert. Oxou. Pal. unde snspicatus aliquando sum, an 
 dederit Auctor parentes. At non paret qtiis ministerio, sed magisterio, atque 
 imperio : et librarii sic alibi quoque errarunt. Ut in Septim. de B. Tr. 1. ii. 
 c. 10. ' Instructjp omnino [Mss. et Ed. Art. omnimodo] classes et mare navigii 
 patiens.' In Voss. nuvigio prave. Oud. — 6 Vol. Omnino cum Bertin. legen- 
 dum : not. Quale est Plautinnm illud : 'Nisi nevis.' Sciopp. in Susp.\. iv. 
 12. et Symb. Manuscript!, wo/. Recte. Elmenh. Vol, perperam est in Mss. 
 Oxon. Guelf. D'Orv. et Edd. Ber. Bas. Colv. Vulc. Merc. Sed operaruin vitio 
 irrepsit in Beroaldi Edit, ut patet ex ipsius nota. Sicut et seqq. Jiint. Aid. 
 Colin, bene 7iol. cuu) Wow. kc. expresserunt. Oud. — 7 Possum. Pal. Oxon. 
 Guelf. possim. Bene. Id. — 8 Ed. Bas. pr. interjectu. Id. — 9 Pal. mercatu. Guelf. 
 sec. merratum.U. — 1 Flor. o/;isie. Elmenli. Sic et D'Orv. Edd. pp. Junt. utr. 
 et Aldi. Obiisse Pith. Oud. — 2 Scribo : disseclis. Sic supra lib. i. ' Et, merabris 
 
 NOT.E 
 
 <* Detestatione'] Testium araputatio- tionis causa, reponit mansuetos ac 
 
 ne; non autem, execratione. tnites. 
 
 <^ Mansuetos ac mansues'\ INIansues ^ Ferramentis, huic curce prceparatis] 
 
 accnsat. plural, a, mansues, is, ejus- Quae ' castratoria ferramenta' Pal- 
 
 dem ac *n)ansuetos' significationis. ladius appellat, ponitque inter iustru- 
 
 Pricteus, vitandje illepidae geniina- menta agrestium.
 
 METAMORPHOSEON LIB. VII. 477 
 
 vece ' mitiorem s efficere. Tali -* sententia mediis Orci 
 manibus '' extractus,^ sed extremae poenae ^ reservatus, moe- 
 rebam, et in novissiraa parte corporis totum me^ peritu- 
 rum deflebam. Inedia denique contioua vel pra^cipiti 
 ruina memet ipse quaerebam extinguere: moriturus equi- 
 dem^ nihilominus, sed moriturus integer. Dumque' in 
 ista necis raeae decunctor ' electione, matutino me rursum 
 puer ille, peremtor mens, contra* mentis suetum ducit ves- 
 
 hac sententia ereptus ex mediis vnguibus Plutonis, sed reservatus ad crudelissimwn 
 supplicium, lugebum ; et plorabam me, quasi omnino morilurum in exlremailla 
 parte met corporis. Denique meditahar meipsum interjicere pcipetuo ahstinendo 
 a cibis, aut me dtjiciendo in prcecipHimn : quod faciens moriturus equidem eram, 
 sed moriturus totus, et non viutilatus, Et, dum moror in eiigemlo genere mortis 
 mea, mane facto, puer ilk interfector tueus ducit me iterum ad solitum iter montis, 
 
 ^^^^S^i/S^ ^vs^^^^ 
 
 ejus destinatis, virilia dissecamns.' Astipiilatur Lnciarms : Kal (rot tovtov 
 (TuxppoviffTepov irpofiaTov Trape^oj rrj Tofi.-^, Colv. Dissectis. ¥\or. et Rom. dissetis. 
 Elnienli. — 3 Fux. bcrbice, inoVita oitliographia Glossis Philoxeni et anctoribus 
 noviciis ; qiiaj vox prope accedit ad nostraiu brcbis. Roald. Pal. Pith. Fux. 
 Gue\f. berbece, e solenni vaiiatione Tajj/ 1' et b. Oxon. Giic\i\ pr. viliorem ; ut 
 et Par. in quo vervectm. Oud. — 4 Hie iterum occipinius scripto lil)ro juvari, 
 ex eoque eniendare. Colv. Incipit et rursus Coll. Voss. Talis D'Orv. 
 Guelf. pr. Pro Orci in Pith. L'eci. Oud. — 5 Scriptus liber, rctractus. Col- 
 vius. Alii, retractus. Eimenh. Retr. Bertin. Pith, cum Edd. quic Junt. poster, 
 aiitecesserunt. Nee adeo male, cum soleat crebro Auctor in couipositis ea 
 uti prajpositione. Pra?fero tamen vulgatiim, a plerisque Mss. confirmatum. 
 Oud. — G Sed extunc pcence, Fux. s. extremes p. quod agnoverat Beioaldus. 
 Roald. Vulgati onines, ex tunc poena;. Infra lib. x. ' Nee mirum desperatis- 
 simum iatronem, certinn extreniae pcenie,' iScc. Extrema poena, mors est: quze 
 etiam idiima vocata a Plinio Epistolis, et Siietonio in Jidio : et ultimum .sup- 
 plicium a nostris, non semel D.Tit. de Pa-nis. Sic Griecus interpret Nov. 
 XIV. novi&sima supplicia, eVxoTas ttoivus, reddidit. Et summum supplicium 
 etiam mortem interpretari debemus a[)ud Cailistratum L. Capitaliiim, de 
 Pftnis, et Paulum Sentent. lib. v. Tit. 17. Ad quie pertinet locus Tertulliani 
 ad Martyres : 'Tinubit forsitan caro gladiuni gravem, et crucein excelsam, 
 et rabiem gravem, et summam ignium pcenam, et onine earudicis ingenium 
 in tormentis.' Et ideo ait Arnobiiis lib. i. ' C^rucem inereatur extremam, 
 quisqids vnbis domiius supplicarit.' Coir. In Floreiit. est: s. extrema vitie 
 despicicns m. I'.lmeuli. — 7 (Juelf. ambo, ne. D'Orv. perituram. Ed. Bas. pr. 
 puriturum debebam. ]Mox extinp^uere exulat a Fux. Oud. — b (^tidem. Flor. 
 equidem. Elmenli. Uti edidit ille et Scriv. cum Florido. Bene. Oud. — 9 
 Guelf. pr. Dum. Id. — 1 Decontor. Rursus decunctor D'Orv. Pal. Guelf. Edd. 
 Junt. jir. Aid. Decunctorum (juelferb. sec. Id. — 2 Vulg. circa. Sic supia lib. 
 
 NOT/E 
 
 ? Quoris vcrtece mitiorem'] Prover- placidum quam ovem reddo.' 
 
 biale est. Sic lib. viii. ' Verve- '' Orci manibus'] Quas hie vocat 
 
 cem, non asinum vides.' Hue perti- 'Orci manus,' lib. vi. dixit 'Orci 
 
 net illud Terent. Adelphis : ' Tam cancrob.'
 
 478 APULEU 
 
 tigium.' Jamque^ mo de ciijuBdam vastissimse ilicis ramo ^ 
 pendulo destinato, paulaluni viam ^ supergressus ipse, se- 
 curi lignum, quod deveheret, recidebat. Et ecce de proxi- 
 mo specu, vastum attollens caput, funcsta [149] proserpit 
 ursa. Quam simul prospexi, pavidus et repentina facie 
 conterritus,7 • totum corporis pondus in postremos poplites 
 recello : arduaque cervice sublimiter elevata, lorum, quo 
 tenebar, rumpo : meque protinus pernici fugae committo f 
 perque prona, non tantum pedibus, verura etiam toto^ pro- 
 jecto corpore, propere devolutus, immitto me campis sup- 
 patcntibus, ex sunimo studio ' fugiens immanem ursam, ur- 
 saque pejorem ilium puerum. Tunc quidam * viator soli- 
 
 et, me jam alligato ad pendentem ramuin ilicis latissimce, ipse tantillum transgressus 
 viam casdebat bipenni ligna deportanda. Cum subito truculenta iirsa prorumpit ex 
 t'icina spelunca erigens immune caput. Quam ubi vidi, trepidus, et perteiritvs 
 subito ejus aspectu, retraho totam molem mei corporis in posteriores poplites, et, 
 capite sursum elato, abrumpo vinculum, quo cram alUgatus : et statim capesso fugam 
 celerem ; et velociter devolutus per declivia, non modo pedibus, scd etiam toto cor' 
 pore projecto, curro in campos porrectos sub moute, fugiens maxima conatu ursam 
 teiribilem, et ilium puerum crudeliorem ursa. Tunc viator quidam, videns me solum 
 
 IV. *Atque jacente contra proclive mentis attigui.* Colv. Fux. contra, 
 egregie. Nam supra, pag. C24. legit Ms. ' Contra montis llliiis sylvosa 
 nemora : ' et pag. 638. ' Contra noxiam coiiscientiam/ ubi vnlgo perperam 
 excusum omnibus locis circa. Idem etiam error sublatus a Beioald. eadem 
 pag. ' Quod contra bonos mores id ipsum fecerint.' Invenerat etiam in libro 
 sno, Quod circa b. m. Enndem tollit et Ms. pag. 625. ' Contra nos niunt : ' 
 et pag. 638. ' Contra sua sajviens viscera : ' et alibi, * Vel contra fas.' Vuli^o 
 ibi omnibus locis male. Roald. Mirum est istud vitii toties obsedisse vulgares 
 Nostri editiones, cujus imumnis hie est ante Colvium sola Ed. Junt. post. 
 Vide et ad 1. ii. p. 37. ' Contra me constitit.' Oud. — 3 Fastigium lego. Supra 
 hoc lib. VII. ' Nee me montis excelsi tantum arduuni fatigabat juguin.' Brant. 
 Vestigium, lit ' pes montis,' 'caput,' &c, Prica?us inepte fastigium ex con- 
 jectura. P. 149. 6. ' Perque prona.' Delpb. Interp. iter. Wass. — 4 Adde ex 
 Pal. me. Wowerius. Edd. scilicet Bas. sec. Colv. Vulc contra Mss. O. prave 
 carebant Tiw me. Oud. — 5 'Pil\. nimio. Ij'ips. paulum. Id. — 6 Ed. Beroald. lia. 
 Mox devekerem est in Ms. Inc. deveherat Guelf. ambobus. Id. — 7 Guelferb. 
 uterque, conri^tts. Id. — 8 P.fuga concitato. Vn\g. p. fugcc committo. Colvins. 
 Fuga committo. \\xlgo, fuga concitato. Elmenh. — 9 Etiam toto. Pith, in <o/o. 
 Mox prope. Oud. — 1 Siimmo st. Sic Ms. Vulgati, et s. st. Reposuerini, ex s. 
 St. Scripsi jam supra ad 1. ii. Colv, Ex s. st. Ti e.r male delet Wower. 
 Vide Indicem. Elmenh. in Add. — 2 Quidem. Fux. quidam. Roaldus. B. 
 
 NOTiE 
 
 ' Repentina facie conterr'itus'] Simili- terrendos, si qui de familia forte vigi- 
 ter lib. iv. ' Nam ei facies nrsae, lasseut, vidcbatur opportuna.' 
 niediis aedibus discurrentis, ad pro-
 
 METAMORPHOSEON LIB. VII, 479 
 
 taiiiira vagunique me respiciens invadit: et properiter in- 
 scensum, baculo quera gerebat obveiberans,' per obliquam 
 ignaramque + me ducebat viara.'' Nee invitus ego ciirsui 
 me commodabam,^ielinquens atrocissimam virilitatis lanie- 
 nam. Ceterum ^ plagis non magnopere 7 coramovebar : 
 quippe consuetus ^ concidi fustibus. Sed ilia Fortunameis 
 casibus pervicax,' tarn opportunum latibulum misera cele- 
 ritate praeversa, novas instruxit insidias. Pastores enim 
 mei,' perditam sibi requirentes vacculam, variasque * re- 
 giones peragrantes, occurrunt nobis fortuito:^ statimque 
 me cognitura, capistro '^ prehensum attrahere gestiunt. Sed ^ 
 
 et errabundum , occupat me, et conscendit celeriier, percutiens me fuste, quern ges- 
 tabat ; ducebat me per iter tortuosum et ignotum. Atqueego sane me permittebam 
 libenter cursui, fugiens crudelissimam exsectionem meorum virilium. Porro non 
 valde afficiebar ictibus, quia scilicet sorte mea assuefactus erum coniundi bacuUs. 
 Verum ilia fortuna, obslinata ad me cruciandum, prceveniens in/ausla velocitate 
 latebram adeo tempestivam, paravit mild novas insidias. Nam pastores mei inves- 
 tiganles juvencam amissam, et percurrentes dirersa loca, incidunt forte in nos: et 
 conanlur statim me abducere arreptum meo capistro, quod agnoverant. Verum ille^ 
 
 quidam. Puteanus. Quidam Mss. cum Edd. Viilc. et seqq. Male in priori- 
 bus quidem. Oud. — 3 Rom. editio, obumbrans. Elmenh. V. lectio Beroaldi, 
 obumbians. Brant. — 4 Graremque. Mendose, tit quivls vldeat. Bertin. igna- 
 ramque. Aid. editio, ignaramque. Recte. Tacitus lib. ii. ' Per occulta et 
 vi^iiibus ignara.' Susp. lib. iv. Epist. 12. Sciopp. in Symh. Veram lectionem 
 repone ex Rom. et Florcnt. menibranis: ignaramque. Elmenh. — 5 Accommo- 
 dabam. Fii\. 7ne commendabam. Satis signitieanter. Rvuld. — 6 B'Orv. ceteris. 
 Oud. — 7 Guelf. pr. magna opcre: et in utroque, commovebat. Id. — 8 Cons, 
 ex fortuna. Ubique impressum ante, ex/orma. Colv. Itaviri eruditi lectionem 
 vulgarem refinxertint. Ea est, cons, ex forma. Fulv. Cod. cons. cone. fust. 
 Wowerius. Ex fortuna. Hfec Colvii est lectio. Sed vulgo legitnr : ex forma. 
 Ms. Fulvii: cons. cunc. fust. Et statim : tarn opportunum putibulum. Sciopp. 
 in Synjbola. Flor. jh fortuna ignorat. In Rom. Aldo et Bert, legitur : c. e. 
 forma. Elmenli.— 9 Libeniius Icjjieret Prica^us, ptWmna; ; quod miror, cum 
 ipse bene defendat locum lib. v. p. 109. ' Animo pervicaci,' itidcm ut liic in 
 m. partem : ubi vide. Oud. — 1 Mei deest Pitli. Corrupte D'Orvill. me per- 
 ditum. Non requircbant enim Luciuni, sed vacculam; pro (pia, ut sapc, 
 vaculam Edd. Junt. ('t y\ld. Rcquirentc Pal. /(/. — 2 D'Orvill. iiusquiim. An 
 inciasque? Id. — 3 D'Or\. fortuilu. Vide prspter alia ad Suet. Tiber, c. 39. 
 Sic Mss. fere onmes cum Ed. Salm. in Solin. p. 12. * Nee fortuitu: p. 40. 
 'Omnia fortuitu fignentia.' Id. — 4 Cognito capistro. Ibidem, (vulgo) <,•»§■«!- 
 tum capistro. Colvius. Lege, cognilum. Elinenhorstius. li, INI. cognilum ca- 
 
 NOTiE 
 
 I* Per obliquam ignaramque me du- incognitam. Gell. lib. ix. cap. 12. 
 
 cebat cjr/m] Bene Pricaus reposuit ' ' Ignarum ' utroqueversum dicitur, 
 
 ex M'-s. Florcnt. etOxoniensi,;;fr o6- non tantum (|ul ignorat, sed et qui 
 
 liquam ignaramque viam,\A est,dcviaui, ignoratur.'
 
 480 APULEII 
 
 audacia valida resistens ille fidem hominum Deumque *^ 
 testabatur. Quid me raptatis violeuter ? ^ Quid invaditis 1^ 
 Ain? tenos9 tractamus incivilitcr,' qui nostrum asinum 
 furatus abducis V Quin potius efFaris, ubi puerum ejusdem ^ 
 agasonem, necatum scilicet, occultaris V Et illico detrac- 
 tus* ad teiram, pugnisque pulsatus, et calcibus contusus,* 
 infit dejerans, nullum semet vidisse ductorem, sed plane 
 concitatum,^ solutum, et solitarium, ob indicinaj 7 prae- 
 miura"" occupasse : domino tamen suo restituturum. [150] 
 Atque utinam ipse asinus, inquit, quern nunquam profecto 
 
 repug-nnns slrenua audacia, implorabat fidem hominum et Deornm. Quotc trahitis 
 me vi ? aiebat. Quttre me apprehenditis ? Num te nos tractamus ivjuste, repone- 
 bant illi, qui abigis nostrum asi7iu7n surreplum a te? Quidni potius dicis, quo abdi- 
 deris puerum, ductorem ejusdem, quern procidduhio occidisti ? Et statim deturbatus 
 in terram, pugnisque percussus, et contusus calcibus, ccepit jurare se nullum vidisse 
 agasonem, sed tantum se cepisse asinum currentem, solutum, et solum ad consequen- 
 dam 7nercedem indicii, animo tamen reddendi eum domino. Atque, o utinam, 
 
 pislro: quoil Colv. annotaverat. Putean. — 5 Ms. Et. Colv, — 6 Dominique. 
 Fiix. Deumque. liectissiiiie. Cetera de genere hoc erratum in vnlgatis libris 
 plus decies. Quod nos sigillalini osteiidemus. Roald. Jam Beroaldus mo- 
 nuerat, Deumque corrigendum, prave non auditus a Jiint. Aid. et Bas. Vide 
 etiani lib. viii. p. 16.5. ' At ille Deum fidem clamitans.' In D'Orv. est Deum 
 hominumque, concinnius, ut in Coniicis. Detcstabatur Oxon. testabiiur Pith. 
 Oud. — 7 Vulgali nuUi violenter agnoscunt. Colv. Fnx. r. violeuter. Roald. 
 Th violenter delet Bert. Elmenh. — 8 Ms. invadalis. Forte involatis. Sed nihil 
 necesse niutare hie quirquam. Colv. Utrumque proniiscue Nostro est in usu. 
 Olid. — 9 An te nos. Quid si comicum illud possessionem quondam hie ha- 
 l)ueiit : Ain tu? nos te. Stewecliius. Ain? te nos tractamus incongruel Ita 
 Berlin. Sciopp. in Symb. et Susp. lib. iv. 12. Rom. Ain te nos. Bert, incon- 
 grue. Elmenh. — 1 Guelf. pr. quod n. a. furalum adducis. Oxon. quid n. a. 
 Juratum abd. Fnx. etiam furatum passive, ut alibi, licet non sequendnm hie 
 putem. In D'Orv. ohducis. Oud.- — 2 Flor. equidem. Elmenh.— 3 Idem Ms. 
 occuUatis. Colv. — 4 Dctractatus. Fux. detractus. Roald. In solis Edd Ber. 
 et ntraque Basil, est dctractatus. Oud. — 5 Idem Ms. concnrsus, al. contnisus. 
 Num concisus? Colv. — 6 Concinnuium. Fux. concitatum nieliuscule. Roald. 
 Idem Ms. concinatum, Colv. Omnes fere libri veteres : sed plane concitatum, 
 so/u<«ni. Wowerius. Ms. co7icJ<a/H/«, uiniiruni ad fugam. Sciopp. in Symb. In 
 Flor. est continatum. In vulgatis, concinnatum. Elmenh. — 7 Idem, indicivi<e. 
 Colv. In Oxon. indicii me. Palat. indicuna:. Guelf. indicirice. Par. ind. 
 prcecipitium. De indicina vide lib. vi. p. 114. Soping. nialebat, et ob ind. 
 
 NOT^ 
 
 • Ain? te nos tractamus inciviliter, in Octavio ' gratiam indicii' vocat. 
 
 ^c] Verba sunt pastornm, ejus qne- Lib. vi. Noster : ' Accepturus indi- 
 
 relffi respondentium. cinae nomine ab ipsa Venere septem 
 
 "' Ob indicince prcemium^ Minucius savia suavia,' &c.
 
 MBTAMORPHOSEON LI F5. VII. 481 
 
 vidissem, vocem qiiiret humanam dare,^ mcfcque testimo- 
 nium innocentias perhibere posset! Profecto voshiijusmodi 
 omnis injuriae ' pigeret. Sic ' asseverans, nihil quicquam 
 promovebat.^ Nam collo constrictum reducunt eura pas- 
 tores molesti contra ' montis illius sylvosa nemora, unde 
 lignum puer solebat egerere.+ Nee uspiam ruris reperitur ^ 
 ille, sed plane corpus ejus membratim laceratum^ multis- 
 que7 dispersum locis conspicitur.^ Quam rem procul du- 
 bio sentiebam ego illius ursae dentibus esse pcrfectam:? et 
 hercules, dicerem,' quod sciebam,^ si loqucndi copia sup- 
 peditaret. Sed quod solum poteram, tacitus licet, serae ' 
 vindictae gratulabar. Et cadaver quidem disjectis "^ parti- 
 bus tandem totura repertum, aegreque concinnatum ^ ibidem 
 
 inquit, asiniis ipse, quern sane vellem iiuxquam vklisse, posset edere humanam vocem, 
 et rcihhre testimonium mea innocentiw ! cerfe paeniteret vos totius liiijus injwitc 
 mihi facta. Sic affirmuns nihil omnino proficiebat . llli enim importuni pastorcs 
 reducunt ilium rinctum coV.o versus sijlvas illius montis, ex quihus pucr consueverat 
 deferrc ligua. Neque ille inrcnilur in ulla parte ruris, sed videtur tantum ejus 
 corpus dllaniatum in frusta, it dissipatum per varia locu. Quod ego agnoscebam 
 hand dubie factum e>:se dentibus illius ursw ; tt certe dixissem quod sciebam, si 
 fuisset mild facultas loiiuendi. Verum, quod unum poteram, gaudebam, quamvis 
 silens, de ilia ultione, tardiore quidem mcis rotis. Et, cum tandem inrenissent 
 totum corpus, cujus membra crant dispersa, el coaptassent illud tnagno labore, sepe- 
 
 Olid. — 8 Quidain milii intimiis amicus: voce quirct humana fari. Colviiis. 
 Alii : voce q. humana fari. Elmenliorstiiis. — 9 Hujus o. i. Omnis e Ms. nunc 
 prirnimi additiini. Colrius. To hujus if^norat IMiiniisciiptus Bert. Elmen- 
 horslius. iXiale to hujus uncinis incliisiiin est ab Eliin'iiliorstius et Scriv. 
 quamvis ixtilct etiam a Guelf. pr. Omnis exuiat etiani a Hort. Pal. D'Orv. 
 Oxoii. I'illi. Fiix. (Jiulf. pr. et Edd. ante Colvium. Bene Giiclf. pr. Iiujus- 
 inodi, vel potius huju.scemodi. (.)vn\. — ^1 Oxoii. Sed. Id. — 2 Ciieif. pr. promane- 
 bat. Id. — 3 Viiljro, circa. Jamjam notavi. Cole. Vide et Roalii. ad |)as. 148. 
 Ineptc circa cdidcnint Vieciit. licr. Jiint. pr. Aid. Colin. IJas. pr. Oud. — 
 4 Agere. Fiix. egere. Beroald. cgerere, (|nod perplacet, el est in Aldi libro. 
 lioald. In ipsa Her. Ed. nt et in Cod. Pith, vitiose expressum erat egere: 
 nnde hoc Has. agere. Oud. — .5 Iteperitur. IMs. operitur. (Colviiis. Ms. uperitur. 
 Alius, operitur. Sciopp. in Synib. — Stowech. ad I. viii. p. 300. Va\. Luj;i1. 
 (l<t\. Ed. I'ric; rcponit luncinalum. Vide ad lil>. iv. p. 82. ' Anxiatnin iri.' 
 Infra lib. \ iii. p. ITjO. ' Kcsiir^entcni ni. ilentc laniavit.' Lac. inemb. V\\\, 
 Oud. — 7 Abest copida a Fux. Id. — 8 Oxon. baud male conspicuntnr. Id. — 
 9 In U'Orv. mcinbranis exaratnr proseclum. Henc, si Icgas Quam ob rem vel 
 Quare. Sic ' proscctu dciitiiim ' lil). viii. p. l.'3(i. Nil tainen teniere niutttn- 
 duin roor. Id. — 1 (Jutlf. jir. diceret. Id. — 2 K<'<;. l-'ux. ncfciebam. Oxon. sen- 
 tiebam. Id, — 3 Idem : fera:. Nee male. Colv. Ms.ferie: nude fortassis/friMfr. 
 Brant. In Pal. etiam, I'nx. (JiielC. sec. Oxon. v^X. ferw ; sive viiidiclu», quam 
 dcdit mihi ('era, scilicet ursa ; uti cxponil qii(i<|iie PricaMis. Seil benese habet 
 vuigata L. Oud. -4 Onelf. pr. dtsceplis. Id.— 6 Idem, legcrque, Colv. Ms. eun- 
 Velph.el Vur.Vlas. Apid. 2 11
 
 482 APULEII 
 
 terrae dedere : meum vero Bellerophontem," abactorem ^ " 
 indiibitatum, cruentumque percussorem ^ crirainantes, ad 
 casas interim suas vinctum perducunt; quoad ^ renascent! 
 die sequenti^ deductus ad magistratus,' ut aiebant, poenae 
 redderetur. Interim,^ dum puerum ilium ' parentes sui 
 plangoribus fletibusque querebantur,4- et adveniens ecce 
 rusticus, nequaquam promissum suum ^ frustratus, desti- 
 natam ^ sectionem meara flagitabat, Non est,7 inquit in his 
 unus, indidem^ praesens jactura nostra: sed plane crastino 
 libet 9 non tantum naturam, verum etiam ' caput qiioque 
 ipsum pessimo isto* asino demetere. Nee tibi ministerium 
 
 lierunt in eodem loco. Accusantes autem meum sessorem tanquam abigeum mani- 
 festarium et homicidam crudelem, deducunt eum interim ligatum in sua tuguria, 
 donee, die postero exoriente, perduceretur, ut aiebant, ad judicem, et traderetur 
 supplicio. Dum parentes illius pueri invesligabant eum planctibus et ejulatibus, 
 ecce rusticus, stans suis promissis, accedit, et postulat, tit sibi liceat me castrare, 
 quemadmodum fuerat decretum. Damnum hoc nostrum, inquit unus ex illis, non 
 ortum est inde : sed sane placet nobis eras ampulare huic nequissimo asino non sulu?n 
 virilia, sed etiam caput ipsum. Et hi tibi commodabunt operam suam. Sic factum 
 
 tinuatum. Sciopp. in Synib. — 6 D'Orv. Bellorop. actorem. Giielf. pr. Bellorop. 
 abactore. Oiid. — 7 Percussorem abest a Palat. iiti et ad casas. Lips, interim 
 adcas. Id. — 8 D'Oivill. gwod. Ed. Ber. quod ad. Id. — 9 Sequenti Aee&\. Ed. 
 Basil, pr. Et sane glossa videri possit : sed et signal matiitinum posteri 
 diei tempos. Id. — 1 Ad magistratum. Vulg. ad magistratus. Colv. — 2 Giielf. 
 sec. lierum. Oud. — 3 Giielf. pr. p. ill. dum: sec. a m. pr. non habet to sui. 
 Id. — 4 Quwrebant. lideni, querebuntur. Colv. — 5 Suum non est in Palat. Guelf. 
 Oud. — 6 Destinatus Ftix. destinatum Guelferb. sec. destitutam Oxon. Giielf. 
 pr. Mox Reg. Fux. et D'Ovv. flagitabat. Bene. Id. — 7 Guelf. sec. IS'on enim. 
 Id. — 8 Palat. Lips. Pith. Reg. Fux. Guelf. sec. in his inquit. Inc. inquiunt. 
 Oxon. ididem. Reg. Fux. indidem unus. Male. Vide Beroaldum. Id. — 9 Li- 
 bet exulat a Pal. Guelf. sec. Id. — 1 Et Edd. Junt. Aid. T^ ipsum excidit Ed. 
 Flor. Id. — 2 Berlin, isto. Sciopp. in Susp. lib. iv. 12. et Synib. Ipsi in Fux. 
 Isti rursiis profectum est a Colvio, confirmatum a nonniillis Codd. Ante- 
 riores Edd. et Ms. Oxon. Lips. Pith. Guelf. pr. isto. Vide Slew, ad lib. viii. 
 
 NOTiE 
 
 ■^ Meum vero Bellerophontem'\ No- Pegasuni ftiisse navein Bellerophonlis 
 
 vum ilium sessorem, quem non infi- velocissimam, qute locum dedit fabu- 
 
 cele Bellerophonlem appellal, cum Ieb de alalo equo Pegaso. 
 
 lib. VI. de seipso dixerit : 'At paulo " Abactorem'] ' Abactor' et sa>pius 
 
 ante pinnatam Pegasi viucebas cele- 'abigeus' is dicitur, qui aliena pe. 
 
 ritateni.' Nota est Bellorophontis cora abigit, id est, abducit ; et ejus- 
 
 Pegaso inequitantis ad versus Chimae- modi furtum ' abactus ' et ' abigeatus ' 
 
 ram pugna, et in Solymos Amazoiias- vocatur. 
 que expedilio. Pala^phatits scribit
 
 METAMORPHOSEON LIB. VII. 483 
 
 dcerit istorumJ' Hoc sic eflcctum est,' ut^^ in alteriira 
 diem clades difterrctur raea. At ego gratias agebam bono ' 
 puero, quod saltern mortuus'^ imam carnificinas meae die- 
 culam donasset.'' Nee tamen tantillum [151] saltem^gra- 
 tulationi^ meae quielive' spatium datum. Nam mater 
 pueri, mortem deplorans acerbam filii, tieta' et lacrymosa, 
 fuscaque veste contecta, ambabus manibus trahens cinero- 
 sam ' canitiem, ejulans, et exinde * proclamans, stabulum 
 irrumpit * meura, tunsisque ac diverberatis ' vehementer 
 uberibus, incipit:'^ Et nunc iste, securus incumbens prae- 
 
 est ut exitium meum proferrelur in sequentem diem. Ego rero agebam gratias illi 
 probo puero, quod saltern altulisftet morle sua unam diem mora; mete lauiatiotii. 
 Neque tamen tantulum saltern teaiporis concessum est mecc gratiarum actioni, aiit 
 m£tc quiefi. Mater enim pueri, lamcntans necem immaturam sui nati, acairril iti 
 meum stabulum plnran^ et lacrymans, et amicta nigra vestimeiito, utraque manu 
 velUns canos suos consperso^ cincre, ululans ct clamitaus cminus, et percussis ac 
 tunsis vioknter mammis, sic cwpit loqui : Et nunc iste explet gulositatem suam 
 
 p. 158. et nos ad lib. v. p. 109. ' Isto meo pertori.' Oud. — 3 TV. t. niinisterium 
 deerit. Hoc sic effectum e. lideiu ; ministerium deerit istorum. Sic effectum 
 est. Colv. T^ istorum adjeci ex Florcntino. Th hoc non est in Bert, et Floi . 
 ICtmeiik, — t Pal. Giielf. sec. non habent rb ut. Oiid. — 5 Bono deest Ed. Ba- 
 i-il. pr. Id. — G Mortnus male exnlat a Lips. Pal. Oxon. Fax. Id. — 7 Bert. 
 tantulum, Elmenhorstius. Ed. Vic. tantilum. De liac variatione vide ad 
 lib. III. p. 59. Saltern vero otiose hie lepetitur. Oud. — 8 Veruni esse arbi- 
 tror, salteni verosimillimnm : gratioUe. Stewecli. Inepte gratulationi intitare 
 tentat Stewechius. vSignilicat iaptitiam, nl passim Nostro aliisque. Oral, 
 salt. Fiix. Oud. — 9 lidem, quietique, Colv. Que habet Bcrtiii. cum Edd. 
 Vett. sed ve dant INIss. reliqiii. Ailditur vcio est post ' datum ' in Oxon. Pal. 
 D'Orv. Lips. Fux. Guelf. Oud- — 1 D'Orv. crinosam. Male. Videctiam Prir. 
 Id. — 2 D'Orv. irrupit. Id. — 3 U'Orvill. ac Fux. tonsisque ac vcrberalis. 
 Pith, tensisque. Guelf. pr. trusisque. Id. — 4 Incipit. Pricaeo magis Ap. 
 puleiannm videtnr, injit. Sed adi ad 1. v. p. 105. ' Sic incipit.' Id. — 
 
 NOT/E 
 
 P Neclibi ministerium dcerit istorum'] dria, Act. iv. Seen. 2. 'Elio tii im- 
 
 Male rb istorum deest in tpiibusdam pudens, non satis liabcs, quod libi 
 
 editiouibns. Sensiis loci hujiis est : dieculani addo, Quantum liuic pro- 
 
 Et isli famuli, (pii nunc alio mune- nioveo nuplia.s? ' 
 
 re di.^tincntur, (pia;rendorum ncmpe "■ Elela'] Fletu madens. Alio pau- 
 
 meml)roruni nii^cri hujiis pueri, el lu- lo sensu, lib. i. dixit : ' Difflctis pa lie 
 
 j^enda morli'i illius, ministerium suuin ad exlrcinam captivitateni otMilis.' 
 
 eras libi commodabunt ad castran- » Exinde, ^r.] Ab ostio, .scilicet ; 
 
 dum, immo et obtrnncandum, si vist, Lib. v. '.1am inde a foribus, \c. 
 
 a-'inum. boans.' 
 '1 Dieculam donasset] Terent. An-
 
 484 APULEII 
 
 sepio, voracitati suae deservit, et insatiabilem profundum- 
 qiie ventrem semper esitando ^ distendit: nee aerumnge meae 
 miseretur/ vel detestabilem casum defuncti magistri' recor- 
 datur; sed scilicet ^ senectara intirmitateinque raeam^ con- 
 temnit ac^ despicit, et impune se laturum' tantum scelus 
 credit, atque utcumque se ^ praesumit innoceutem. Est ^ 
 enim congruens pessiniis conatibus, contra''- noxiara con- 
 scientiam sperare 5 securitatcm. Nam, pro '^ Deum fidem, 
 quadrupes7 nequissime ! licet precariam vocis usuram su- 
 meres/ cui tandem vel ineptissimo persuadere possis, atro- 
 citatem istam 9 culpa vacare,' cum propugnare pedibus et 
 
 incubuns prasfpi absque ulta solicitudine, et infercit assiduo esu suam ahum 
 cnpacissimani atque insatiabikm : nee miseret eum mcce culamitutis, neque meminit 
 infaustce sortis sui mortui ducioris; sed uempe aspernatur ac eontemnit ineum senec- 
 tutem, et meam debilitatem, et putat tantum crimen sibi fore inultum ? Sed jor- 
 sitan cunfidit se esse innvcentem. Nam consentaneum est scelestissimis inccptia 
 sperare impunitatem contra ipsutn dictumen mala cotiscientice, N<tm, pruh Dium 
 Jidem, scelestissime quadrupedum, tametsi usus loqudw concederetur tibi ad tempus, 
 cui tandem etiam siultissimo pusses persuadere tarn atrox f acinus fuisse commissuni 
 abs(iue tua culpa, cum polueris defendere eum. pedibus, et propulsare mursibus homi- 
 
 5 Liber raami exaratiis,exer<fl«rfo. Colv. Ms. rscfVando, S<iopp. in Symb. Ex- 
 ertando Giielf. sec. Hescitando Guelf. pr. Oud.— d Reposiiit Beioaid. miseret, 
 Colv. Utin Pitli. Beroaldnm seciiti sunt Juntac, Ed. pr. Aid. etCoHn. atque ita 
 ille conexerat, quia invencrat in Edd. priniis misere. Quod det'endi posset 
 pro misercp, nt pendeat a ' recordatur,' diversis casibns uiii verl)o junctis. 
 Qnani constrnctionem Appuleio non fnisse infreqnentera aliquotics vidimus. 
 Sed Mss. bene miserctur, cum Junt. post. Bas. &C. Oud. — 7 Pilh. secum. Id. 
 — 8 Sen. injirmitatem m. Vulgarii : sen. injirmitatemque m. Senecta infirmitas, 
 lit ' senerta aptas,' apnd Plautnm Aul. et Merc. ' senecta membra,' Lucret. 
 lib. III. ' senectnm corpus,' Sallust. 1. iv. Histor. Colv. — 9 Ms. atque. Colv. 
 Dispicit Guelf. sec. Oud. — 1 Oxon. imp. se relaturum. Id.— 2 Male exulat 
 pronomen ab Edd. Vulcan, sec. Elmenh. Scriv. Flor. invitis Mss. L. v. in f. 
 ' Sed utique pra suniis te solum generosum.' L. xi. p. 261. ' Teque de isto 
 Dumero nierito prapsume beatuni.' Ed. Vet. prasuit. Oud. — 3 D'Orv. Et. 
 Pal. Est igitur c. Gue\f. pr. congeries. Id. — 4 Ita legi posse ait Beroaldus, 
 et certe non aliter liber scriptus. Vuigo : circa. Colv. Nee secus Mss. Bert. 
 Reg. Flor. D'Orv. Gnelferb. &c. cum Ed. Junt. post, et Colvium seqq. ut 
 passim sic erratum in Appuleio, supra vidimus quoque. Oud. — 5 Oxon. 
 Guelf. pr. separe. Id. — 6 D'Orvili. Palat. Fux. per. Nee male. In Edd. 
 
 quibnsdam de more proh. Oxon. Guelf. pr. fides. Id. — 7 Bert. quadruped(s. 
 Id. — 8 Alii, sumras. Elmenhorstius. B.M. sutneres. Putean. — OLibervetus: 
 
 NOTjE 
 
 ' Defu7icti magiMri] Serving ad IE- et dncfor pastor vocatur, et magis- 
 
 ueid. lib. XII. 'Propria magistri sunt tros pecorum dicimus.' Virgil. Ec- 
 
 militum, pastures, pecorum: sed re- log. ii. 'Pan curat oves oviumque 
 
 ciprocajsunt istae translationes: nam magistros.'
 
 METAMORPHOSEON LIB. VIl. 485 
 
 arcerc morsibus^ misello puero potiieris ? An ipsum qiiidem 
 saepius incursare calcibiis potuisti, moriturum vero defen- 
 dere alacvitate simili nequisti V Certe dorso receptum au- 
 ferres ^ protinus, et infesti latronis craentis ^ manibus eri- 
 peres : postiemum, deserto derelictoqne ^ illo conservo, 
 magistro, comite, paslore, non solus 7 aiifugeics. An igno- 
 ras, COS etiam, qui morituris auxilium salutare denegarint/ 
 quod contra 9 bonos mores id ' ipsum fecerint, solere puniri ? 
 Sed non diutius meis cladibus laetaberis homicida.^ Sen- 
 ties, efficiam, misero dolori ' naturales vires adesse. Et 
 cum dicto subsertis* manibus exsolvit " suam sibi fasciam,^ 
 
 cidam ah infelici puero ? Xutn potuisti stppe quidem pdere ipsum calcihus, non 
 nutim potuisti propu^iiare ipsum simili vigore, dum mors intenlantur eil Dchebas 
 saltan tum stntim asportare kvutum dorso tuo, et extraheve ex munibus sitnguiuo- 
 lenlis liitronis uggredicniis eum : denique uon debebus uufugere solus, derelicto et 
 exaisso ipso, i/ui erat tuus conservus, tuus ductor, tuus comes, tuus pastor. Ati 
 nescis illos qiioque solere plecti, qui recusavcrint perituris opem salutiferain. quo- 
 niam id ficerint adrersus fas et aquutn ? At non amplius gaudebis de vieis calami- 
 tutibus, o homicida : jam curabo sentia^ rnbur naturale non deesse infelici dolori, 
 Citmque hoc dixisset, manibus subinsertis solvit suam instilam, el vinciens seorsim 
 
 nlrocitate ista. Colviiis. Fux. atrocitatem istum tuam v. RoaM. In Pitli. Fnx. 
 Giiclf. utroque, D'Orv. Flor. Pal. atrocitute culpa ista: lit in Lips, sed in 
 Oxon. atrocitate ista carere, sine culpa, nt ista sit Accusativn.'i pluraiis. Iij 
 Par. Ms. atrocitatem ista carere. One latet quid. Oud. — 1 Carere. Vnlg. 
 vacnre. Colv. — 2 Gnlielm. (Lib. iii. Veris. c. 13.) mordicibus. Einienli. — 
 3 Inverse ordine D'Orvill. Pith. Oud. — 4 Gnelf. sec. affcrres. Id. — 5 Ed. 
 Vcn. cruentatis. Pal. Guelf. sec. ohriperes. Id. — fi Dejectoque. lideni, dere- 
 lictoque : cui s(-iiptain lectionem jam fere non antt posiierini. Colv. Dere- 
 lictoqne. Fiix. dejectoque. Koaldns. Dij. Rom. Bert, et Aid. derclictoque. 
 Klmenli. — 7 ¥\oy. solum. Idem. Sic etiam D'Orv. Fux. Oud. — 8 Edd. Jim- 
 tin. Aid. denegaverint. Id. — 9 Ante IJeroaldiim liic rursus erat circa, nt supra 
 liac ipsa pag. et creberrime. Hie posses conjicere citra ; sed contra e.*t in 
 Mss. et viiltfari formula. Id. — 1 Pal. (inelf. ad. Id. — 2 Edd. IJeroald. Has. 
 pr. homicidia. Fux. komicidam. Id. — 3 Pal. s. e. et m. d. Elmenli. In mea 
 Coll. et Fiix. est sentiens efficaciam in. sirut etiam efftcaciam est in Giulf. sec. 
 In D'Orv. est efficiem, in Oxon. ijjicina. JMaliin vero sentias. Adi iiotata ad 
 lib. I. p. a. ' Etfeci, spqiieretiir.' Ovid. 1. xii. IMer. 5'Jl. ' Faxo, tiijiliei 
 quid cuspide possim, Sentiat.' Et siniilia passim. Oud. — 4 Sic Ms. ft in 
 margine notatnm, alias le;;! Husceplus. V'lilgo est assertis. Nulla liariini om- 
 nium lectio satis nobis sana videtiir. Tentabam substrictis. Sed aliiid nunc 
 qna'ro. Colv. Assertis. Fux. obacjilis. Vovic exertis. Koaldns. Ms. qiiidam sub- 
 «(:7>(i«.Scif)pp. in Symb. — .1 l-'aciim. Vxw.faciam. WcronM.xfcXv fasciam. Hoald. 
 Faciein inepte in sola Basil, sec. VA. (piia fasceam vel faceam in Mss. ali<|iiot. 
 
 NOIVE 
 
 " Subsrrt is manibus e.rHolcil,8fc.'] In- fasciam illam, atqnc earn quasi vi ex- 
 telligc anum inseruisse mantis sub solvissc. Unae vero fuerit ilia fascia,
 
 48G APULKir 
 
 pedesque meos [152] singulatim illigans,'^iii(]itlem constrin- 
 git arctissime; scilicet ne quod vindictai^ meae superesset 
 praesidium. Et pertica, qua stabuli fores offirmari ^ sole- 
 bant, arrepta,9 non prius me desiit obtundere, quam victis 
 fessisque viribus, suopte ' pondere degravatus, manibus ejus 
 fustis esset elapsus. Tunc de brachiorum suorum cita 
 fatigatione ^ conquesta procurrit ad locum, ardentemque ^ 
 titionem gerens, mediis inguinibus obtrudit;''^ donee solo, 
 quod restabat,^ praesidio nisus,^ liquido fimo strictim eges- 
 to 7 ^^ faciem atque oculos ejus confoedassem. Qua caeci- 
 tate " atque foetore tandem fugata est a me pernicies.^ Ce- 
 
 meos pedes colligat ipsos eadem strictissime ; nimirum ne restaret idlum subsidium 
 mea ultioni. Et apprehenso longurio, quojamui stabuli solebat occludi, non cessavit 
 me percutere, donee f metis lassutisque ejus viribus bacidus excidisset ex ejus mani- 
 bus degravatis pondere proprio. Turn conquesta, quod bracliia sua celerius lassata 
 fuissent, provolat adfocum, et, ajfei-ens tnrrem accensum, immittit mihi cum inter 
 femora ; donee confugiens ad unicum subsidium, quod milii supererat, coinquinussem 
 ejus vuttum atque oculos stercore ejaculate presse. Qua cacitate et imtore illud 
 
 Oud. — 6 SigilJatini alligans, Viilg. illigans. Colvius. Flor. singulatim illi- 
 gans. Bert, si iUigatis. Elmenh. — 7 Pal. neqtte v. Ed. Jiintin. post, ne quid v. 
 Oud. ^8 Bert. aff. Sic p. 120. * Corinin affimiatiini ciueris inspersu.' Sic 
 apud Cic. I. ad Attic. Epist. 9. in V. C. scriptnm erat : ' Voluntas obstina- 
 tior, et in hoc iracundia affirmatior.' Vnlgo, offirmatior. Sciopp. in Symb. et 
 Susp. 1. IV. 12. Bert, et Rom, uffirmari. Elmenh. Accedit D'Oi v. Pith, 
 et Edd. ante Beroaldum, qui e suis Mss. o6 indiixit. Et rede. Oppositione 
 sive obductione perticae fores stabuli occliuli solebant. Aliud est supra p, 
 147. ' Corium affirmatuni.' Minus bene Scriverius Scioppio obtemperavit. 
 Oud. — 9 D'Orvill. Cod. arrecta, Fux, abrecta, Guelf. sec. abrepta. Id. — 
 
 1 Fttx. suapte, Roald. Et sic D'Orv. el Oxon. Vide ad i. ix. p. 194. ' Su- 
 apte inimicnm violentia ejus snlfuris periturum.' Bert, suo prap. Ond — 
 
 2 Pithcean. citra futigationem. Oud. — 3 Arridentemque Fux. Id. — 4 Berlin, 
 contrudit: unde Modius, cojit/it. Sciopp. in Symb. Cave seqnaris : dissua- 
 sisse debuerat vel solus locus a Colvio prolatus p. 22S. Ed. Pric. In Ox- 
 on. e prjEcedentibus, in quibus obtundit. In Pith, exaratur, obtrudilurque dm 
 s. Hinc Salm. conjecit, obtrudit, usque dum. Oud. — 5 D'Orv. ^j/it/tm res*, f" 
 quod mi rest. Id.— 6 Viilg. inni.xus. Colvius. Alii, enixus. Elmenh. — 7 Li- 
 qnidissimo stercoris str. eg. Sic Bert. Forte sttrcori, pro, stercore. Sciopp. 
 in Symbola, Nisus liquida fimo strictim egesln. Bert, invisus liquidissiuw ster- 
 coris strictim egesto. Sciopp. I. stcrcori str. egesto. Elmenh, — 8 Pitli. pernicie. 
 
 NOT/E 
 
 an pectoralis, quae 'strophiuni ' etiani fistulatira excusso,' Constrictoscili- 
 dicta est, an cruralis, ant etiamcrina- cet, et coarctato podice, quo liqui- 
 lis, non est in proclivi dicere. duni stercus longius et quasi pe* 
 
 " Strictim egesto'] Lib, iv, ' Fimo fistulani prornmperet.
 
 METAMORFHOSEON LIB. VII. 487 
 
 terum 9 titione delirantis Althefe Meleager asinus interissctJ 
 
 exitium abaclum est tandem a me. Alias asinus, tanquam alter Meleager, periisset 
 torre ilUus Althece insa7iientis. 
 
 ^i^v^^^^r^^ 
 
 Olid. — 9 Qiiidam ex iisdeni, certum. Colviiis. Certtan. Fux. Ceterum, quod 
 est in li'j. Aldi, et vklit lieroald. Idem quod, cetera. De quo veibo infra. 
 Rnald. Ceterum pro, aliter. At omnia Glossatoris putat Delpli. Interpr, vel 
 ijtterissem legendnm. Hoc quidem bene. Wass. 
 
 NOTiE 
 
 * Quo c<rcitate'\ Anui repents ob- exemplaria constanter habent. Haec 
 
 jecta effuso in oculos stercore. enini si ipsius Apuleii essent, non ' in- 
 
 y Ceterum titione deliraiitis Althece terisset' legeretur, sed ' interisseni,' 
 
 Meleager asinus interisset] Ha'c esse a ut oratiouis postulat series, Notissi- 
 
 manu Glossatoris, facetias Apuleia- ma Meleagri et fatalis ejus titionis 
 
 nas imitari volentis, probat vel hoc fabula fuse babetur apud Ovid. Me- 
 
 vocabulum 'interisset,' quod omnia tamorpbos. lib. viii.
 
 APULEII MADAURENSIS 
 
 METAMORPHOSEON 
 
 LIBER VIII.' 
 
 NocTis gallicinio venit qiiidam juvenis proxima civi- 
 tate/ * ut quidem mihi videbatiir, unus de ' famulis Chai i- 
 tes, puellae illius, quoe mecum apud latrones pares aerumnas 
 exantlaverat. Is de ejus exitio/ etdomus totius infortunio, 
 mira ac nefanda, ignem propter assidens inter conservorum 
 frequentiam, sic annuntiabat : ^ Equisones, opilionesque, et 
 bubsequae, fuit*^ [153] Charite nobis quam misella, et qui- 
 
 Eo tempore noctis, quo galli canunt, quidam juvenis ve7iU e proxima urbe, qui, 
 ut mihi quidem videbatur, erat unus ex servis Charites illius virginis, qute pertute- 
 rat eosdem labores atque ego apud prcedones. Is narrubat admiranda et execrandu 
 de gus morte, et elude totius domus, scdens prope ignem in ccetu suorum conservo- 
 rum, his verbis : Equitarii, upilionesqiie, et bubulci, amisimus infelicissimam Cha- 
 
 1 Fiix. L. Apuleii Madaurensis Platonici Metamorph. lib. sextus. Roakl. Iii 
 Reg. Fiix. Lucii Apuleii Platonici Madaurensis Metamorphoseon liber sextus ex- 
 plicit. Incipit liber septimus ejusdem. Oiid. — 2 Bert, ex p. civ. Wowerius. 
 Ex p. villula. Sic Berlin, in quo mox, nt semper, eqiiisones legas, idque 
 recte. Sciopp. in Symb. et Susp. 1. iv. 4. Bert, ex pr. villula. Recte. El- 
 menh. — 3 Ex. Editi omnes, de. Colvius. De. Viilgo, ex. Eimenli.— 4 Fux. 
 exilio. Rectius. Roald. Recentiores quidam exilio. Colvius. Aid. exilio. 
 Elmenh. Item Edd. Jnntin. Basil, sec. prave. Mox qiioque perperam iii 
 D'Orv. igne prope. Otid. — 5 Pith, annuebut. Id. — 6 Equisiones, op. et bubs, 
 fuit. Ms. Equis. opil. omnesque pfuit. Sed in margine ita alias iegi notatum ; 
 
 NOTiE 
 
 * Proxima civitate'] Ex ilia nempe mus, tota ci vitas ad votiviini conspec- 
 civitate, in qua habitabant Tlepole- tnm eflfunditur.' Frustra sunt ergo, 
 mus et Charite. Lib. vii. * Imposita qui reponere gestiunt : proxima viU 
 dorse meo puella dirigit gressum ad lula. 
 guani patriaui : quam simul access!-
 
 APULEII METAMORPHOSEON LIB. VIII. 489 
 
 dera casii ffravissimo : ^ nee vero incomitata Manes ' adivit. 
 Sed, ut9 cuncta noritis, referam vobis a capite qu^e jjesta 
 siint,quaequepossint'iiieritodoctiores,quibusstylum^ For- 
 tuna subministrat, in historiae specimen ^ chartis '^ involvere. 
 Erat in proxima civitate jnvenis, natalibus prcenobilis, 
 loco clarus,^ '' et pecunias simul satis locuples/ sed 7 luxurife 
 
 riten, et casu quidem acerhissimo. Neque tamen peliit Inferos sola. Verum, ut 
 sciatis otnniii, narrahn robis ab initio, quce contigerunt, et qutrjure possent rcferri 
 in chnrtas, tmiquam varum liistoricB exemplum, a viris ductiorihtts, quibiis Fortima 
 Iribuit facilitutem scribcndi. Erat in proxima iirbe jnvenis, nomine Tlirasyllns, 
 nobilissimo loco natus, insignitus equo publico, simulque multum alnmdans diviliis ; 
 
 qiieraadinodiim expressimns. ' Fuit,' Platitiinim. Sic Captivis : ' Nunc illnd 
 est cum me fuisse qiiam esse nimio mavelim.' Truciilento : ' Ita pjpne tibi 
 fiiit Plironesiiim.' Tibulliis : ' Seu nos Fata fiiisse velint.' Colv. E(piisones. 
 Ita Maimscripti et Rom. Codex. Viilgo, cquisitiones. Iiiscr. Gniteii tul. 5GI. 
 Inscript. 8. ' Eqiiiso Alexandri Aug.' Vide Indicem. Etmenh. Et bubse- 
 qu<B f. Fiix. omncs et b. f. Roaldas. Fl. etiam bnbscqua; f. Elmenli.— 7 Ms, 
 proh quidem gnidu gran. Jsium \egend\\m, pro F idem .' casu grav. Colv. Fiiis- 
 tra. GVa(/« etiam in Pal. Giielf. sec. Oud.—S Pith. >«hjhs ex wrtiis, ut est in 
 Gueir. sec. /</.— 9 Uti [W debuit dicere Oudendorpins.] non habet Palat. 
 f<f- — 1 Possent. \ [\\ go possint. Colvius. Berlin. qu<e possit merito doctiores,q. 
 stylum. Unde conjeci : qua possit merito doctior et qiiibus stylum fort. sub. 
 Sciopp. in Symb. et Susp. IV. 4. Mss. O. servant piuralem niimenmi ; ne« 
 que alter est necessaiius. Pnvfero tamen possint cum Palat. Pith. Oxon. et 
 'Edd. ante Colv. Doctores B'Orv. Owl.— 2 A\. stylos. Elmenh.— 3 Inh.spe- 
 ciem. Fux. in h. specimen. Koaldus. Hisioria specimen. Vulgo lectum, in his- 
 toric speciem. Nostri libii lectio optima. Specimen historiw, id est, argumen- 
 tum historivr. Sic ' sj)eciiiien veri ' apud Lucretium lib. ni. (1. iv. 210.) 
 ' Hoc etiam inprimis specimen veri esse videtur.' Nee ibi acqiie bene alias 
 scribitur; immo passim vulgatur, specimen verum. Idem enim lib. v. 13G0. 
 'At specimen sationis, et insitionis origo, Ipsa fuit rerum primum Natnra 
 crcatrix.' Glossal Gra^co-Latina; ; ' Specimen, Ai7yiJ.a.' Hinc ergo manifes- 
 ta elegantia Iiujns locutionis. Colv. In kistoria spec. Sic Bert, et Flor. 
 Elmenh. Adde vs. 187. 1. v. Lncret. * Si non ipsa dedit specimen Natura 
 creandi :' nbi in niiiltis etiam speciem, quod hie dant Pith, et Bertin. cum 
 Edd. ante Colv. si excipias Junt. post. Adi Urak. ad Liv. 1. xxxviii. 17. 
 Salm. ad Solin. p. 430. ' Habeat licet specimen matniitatis :' ut etiam in 
 niPis trib. Vulgo speciem. Oud. — 4 Ms. charilis : e vulgatis alii charilas, alii 
 carilis. Colv. Impte, ut in Ed. Vicent. quod correxit Beroaldus. Charites 
 Ed. Rom. c«r(t/ii.<i I'al. Ond. — r) Equo clarus. Vu\. qui cliartis. Pessime. I'quo 
 clarus idem rpiod in vetustis Epigrammatis a|)U(i Aid. pag. 6.i(>. 2. Eqlo. 
 Pun.oRNATLs: i:<juo. PLH. iio.NORATLS. In municipiis tantiim, non Roma?, 
 quam differenliam aperte ostendit a|)ud eundcm. Roald. Uuidam Codices, 
 teste Beroaldo, loco clarus. Sed nostri codicis aliorumque vulgatorum recta 
 
 NOTiE 
 
 *> Loco [Equo] clarus] Colvius (cui palibus constitutionibus concessnm 
 hie accedo libent) intelligit, equo est muiieri, in hoc donarc viro suo, ut 
 jmijlico doiialiim ; et laiidat l'li)ianum is ab Imperalore lato clavo, vel equo 
 in Fragmenlis : ' Hoc anjplius princi- publico, simiiivc Lonorc bonoretur.'
 
 490 APULEII 
 
 popinalis, scortisque et diurnis ^ potationibus exercitatus, 
 atque ob id 9 factionibus latronum '^ male sociatus, nee non 
 etiam manus infectus hnmano cruore, Thrasyllus nomine. 
 Idque sic erat: et ' fama dicebat. Hie, eura primum Cha- 
 rite nubendo maturuisset, inter praecipuos procos, suramo 
 studio petitionis ejus munus * obierat. Et, quanquam ce- 
 teris omnibus id g:enus viris antistaret,' eximiisque mune- 
 ribus parentum invitaret judicium, morum + tamen impro- 
 batus, repulsae conturaelia ^ fuerat aspersus. At,*^ dum 
 herilis puella in boui Tlepolemi manura venerat,^ "^ firmiter 
 
 sed rir litxus cauponarii, deditusque meretricibus et compotationibus de diefaciendis, 
 propterea nequiter conjunctus cum catervis prcednnum, et qui scspe tinxerat suas 
 manus sanguine humano. Atque hoc sic se habebat : sicque ferebatur rumoribus. 
 Hie, statim atque Charite facta est matui'anuptiis, petierat ipsain maxiino conatu, 
 inter prcecipuos ejus amatores. Et, quamvis ipse nobilitate superuret reliquos 
 omnes firos, et solicitaret parentcs virginis egregiis donis ; repudialus tamen cen- 
 sura morum ipsius facta, passus fuerat dedecus repulscB. Cumque filia 77iei heri 
 probo Tleopolemo nupsisset, ipse constanter fovens amorem suum de spe dejectum, 
 
 SCI iptiira. Eqiio publico donatum intelligit, tii fallor, Ulpianus Flagmen- 
 tis : ' Hoc ampliiis principalibiis constitntionibus,' &c. Colv. Flor. et Rom. 
 equo clarus. Alii, loco clarus ; male. Vide Colvium. Elmenh. — 6 Vulgati 
 duntaxat, locuples. Ceterum in Ms. locuplex. Colv. — 7 Oxon. Giielf. pr. et. 
 Coll. Voss. Giielf. sec. sed et lux. p. scrotisque. Oiid. — 8 Ms. divinis. Colv. — 
 9 Giieif. pr. ob idem. Oud. — 1 Idem Ms. atque. Colv. — 2 Sive munus ambi- 
 endi et petendi eam Charitem. Non refragaier tamen, si idoneus Codex ab- 
 jiceref pronomen, quod sanemallem delere cum Heinsio ibidem, [sr. adOv. M. 
 XIV. 208.] quam cimi eodem reponere, petitoris ejus. Oud. — 3 Is genere viris 
 antistarel, Vulgati, id g-cwMs, minus recte. Colv. Rom. et Flor. id g-eju/s viris, 
 Elmenliorstius. 15. jwe antistaret. Putean. — 4 Parentes invitaret : judicio 
 morum. Haec vulgo non zeque bene scripta veMuterpuncta., parentum invitaret 
 judicium, morum, S[c. Colvius, Flor. et Aid. parentum. Mannscripti,,;i/(7uv«m 
 »i. Aldus et Roman, parentum invitaret judicium, morum tamen improbalum. El- 
 menh. — 5 Vitiose Ed. Scriveiii spuria sen Amstel. repulsu contumelitc. Oud. 
 — G Ac. Vuig. At. Colvius. Sic et Flor. Reg. D'Orv. Pal. Oxon. Maiim 
 tamen cum Edd. ante Colvium, At. Oud. — 7 Fulvius mavult, conven, .Sicut 
 inf. pag. 129. ' Modo ne in Thrasylii manum sacrilegam convenias.' Sciopp. 
 
 NOTiE 
 
 « Factionibus latronum] Inter bonos Hoc addani : nuptiarum illarum, qui- 
 
 amicitia, intermalos factio est. Ter- busuxorin marifi manum per coemti- 
 
 tull. ' His nnmen factionum accom- onem conveniebat, hunc fuisse rituni 
 
 modatum est, qui in odium bonorum apud Veteres, ex Varrone, lib. i. de 
 
 et proborum conspirant.' VitaPopuli Romani : ' Nubentes ex 
 
 "^ In lioni Tlepolemi manum ten. [con- veteri Lejie Romaiia asses tres ad ma- 
 
 venerat] De bac foruuila : ' in manum ritum venientes affene solebant, at- 
 
 venire,' vcl ' conveniic,' dixi, lib. vi. que unum, qnemmanu tcncbant, tan-
 
 METAMORPHOSEON LIB. Vlll. 491 
 
 deorsus ^ delapsum nutriens amorem, et denegati thalami 
 permiscens9 indignationem, cruento facinoii quaerebat ac- 
 cessum. Nactus denique pi^esentiae suae tempestivam ' 
 occasionem, sceleri/ quod diu cogitarat, accingitur. Ac 
 die, quo praedonum infestis mucronibus puella fuerat astu 
 virtutibusque sponsi sui ' libcrata, turba3 gratulantiiim, 
 exultans insigniter, permiscuit sese, salutique prassenti ac 
 futuraj-^ soboli novorum raaritorum gaudibundus,^ ad hono- 
 rem splendidae prosapiae/ inter pra^cipuos hospites domum 
 nostram receptus, occultato ^ consilio sceleris, amici fidelis- 
 simi ^ personam mentiebatur. Jamque sermonibus assiduis. 
 
 et admiscens ei iram, qunm conccperat ob negutum sibi matrimnnium, inquirebai 
 aditum nd perpetrandum dirum sceltis. Ohlata demum opportuua occasione suce 
 prastniicE, aggreditnr fuciiius, quod mcditatus fuerat diu. Et die, quo virgo 
 fuernt crepta scevis gludiis lutromim callidilnte et fortitudine sui sponsi, immvicuit 
 se muUitudini gratulautium, gestiens singulari gaudio, et gratulaliundus prasenti 
 incolumilati novorum conjugum, et ventura proli torum, receptus in nostras ades 
 inter prcecipuos hospites, ut nobilitas generis ejus postulabat, pra seferebal vultum 
 amici Jidelissinii, dissimulans propositum patrundi criminis. Et jam magis ma- 
 
 in Symb.—S Giielf. pr. Fiix. Oxon. Reg. Ed. Vulc. pr. Wower. Pric. deor- 
 sum. Friget sane istiid deorsus. Heinsiiis d. 1. Ovidii 1. xiv. Met. 208. le- 
 gebai per ossa. Mox Palat. Guelf. sec. ?ieg^a<i. Oud.— 9 Emendavit olim Be- 
 roaUliis, lit putavit, retniniscens. Ms. permisioes. Nos Konianam, Venetam, 
 
 Aldinaniqiie secuti suriius Colv Permisioes Fi\x. Aliud agebat etiam Sopin- 
 gius, allinens margini permittens. Amori miscel)at iram ol) repul.saiii. Elegaii- 
 ter et pro lioininiiin natura. Qiiare sapissiiiie ab Ovid, hanim reniin peri- 
 tissiiiio arbitro, juiictie sunt hap affectiones. Inspice Heroiduni Epistolas, 
 et Horatii I. i. O. 13. Oud. — I Tempestivam. Ms. tempesiiUam. Sciopp. in 
 Synibola. Flor. et Fiilvii liber : tenipestillam. Ehiu-nliorstiiis. F. persubli- 
 lem: supra ' siibtilis occasio ;' vq\ ]ieslihilem. V. Gl. Srd non niovere satins 
 est. ]\'ass. — 2 D'Orv. Fiix. Gnclf. ainbo, t-t Oxon. male scelere. Oud. — 3 
 ProMonien non couiparct in Oxon. Dcin insegnilcr D'Orv. Id. — 4 Sululique 
 praseiiliaf. V^idetur ie<.M-ndnm, sulularique prtiscntia. Heroabhis. Lipsiu.s scri- 
 bit: salutique prasenti , nc f . Uuod propius vero est. Colv. Ehnenli. — 5 Aldus, 
 occulato. Elmenli. — Aid. Jidelissimam. Idem. Sic Ctiam utraque Junt. Ed. 
 
 NOTyE 
 
 qiiam eniendi causa marito dare : gralulabnndus. Ego congruuni Apii- 
 
 aliimi, (|uern in pede liabi.-baiit, in Iciauu' licenliic vocabidnni non rcpu- 
 
 foco larium ponc-rc : Icriiiiiu in sacci- diaveiim. Sic upiid cundcni legas 
 
 perone, quern in compito virinali non scniel ' gaudialis.' 
 certo tempore sokbaiit rcignare.' ' Sptemliita: jnosupia] 'riirasylli ip- 
 
 * Gaudibundus\ Suspicalur Prica us sius, non TIepoicmi.
 
 492 APULEII 
 
 et conversatione frequenti, nonnunquam etiam^ [154] cocna 
 poculoque communi carior cariorque factus, in profundam 
 ruinam Cupidinis ^ sese paulatim nescius praecipitaverat.^ 
 
 ghque amicus factus assiduis coUoquiis, et crebris conversatinnibus, aliquando etiam 
 communicatione cibi et potus, paulatim dejecerat se ignorans in altam voraginem 
 
 ^^^^^■^.^^^^-rfs^-.^^ 
 
 Oud. — 7 Bert, eorum. Elmenli. Typothetarum eirore in Edit. Merc. A. 1601. 
 irrepsit popidoque. Hinc pejus in Wow. et Pric. pofjiilo com. Dein inepte 
 D'Orv. communicaret cariorque. Et carior exiilat qnoque a Pith, et Giielf. pr. 
 Oud. — 8 In profundam Romam cupidinis esse prcecipitaret. Cum de fornice, 
 eiimque pro liipanari hnic Apuleio, Seneca?, Petronio, Arnobio qiioque iisnr- 
 patiim, cogitassem ; vel legendiim statiiissem, in profundamfoteam ; opportu- 
 ne in memoriam rediit, J. Lipsium lih. [i. Epist. 22. restitnisse in profundam 
 ruinam. Stewechiiis. In profundam foveam Aid. Beroald. vero nunc rotam, 
 nunc foveam substituit. Neutrnni recte. Ingratis etiam et invitis Musis 
 arumnam legebat J. Lipsins, homo veterum memoriarum diligentissimus et 
 callentissimus. Denique a nullis non vexatns iste locus. Tandem P. Faber, 
 praeses aniplissimus, quera KuTrpure u t' a.yavo^\4<papos Uetew poSeoiaiv ev (TT-fid«Tt 
 0p4\pau, certissima conjectura ductus, instituit roinam veteri script, pro »TiJ- 
 nnm: quam emendationem ab ipso esse, memini me liisce ocniis usnrpasse. 
 Hoc dice, quod scio ab aliis animadversum Scalig. in lib. Controvers. adver- 
 sus Robert. Titium nuper editis, doletque ex animo, non prius ab eo aliis 
 suis rebus praeversum fuisse, quam nt laus tanto viro interverteretur; quan- 
 quam et omes habitamus in libris, et eundem aerem inter nos vescimnr, ut 
 ait Lnc. Roald. Romam. Sic noster Manuscriptus, et Rom. et Bas. 1. in 
 cnjus margine ascriptum, ' Forte, rotam Cupidinis.' Beroaldus reposuit, prof, 
 foveam Cupidinis, Alii aliter. Ego Lipsii nostri conjecturam pra? omnibus 
 aliis lubens amplectar : arumnam Cup. Plautus Mercatore : ' Sed amori ac- 
 cedunt haec, quae dixi minus : insomnia, aerumna, error, terror, et fuga.' 
 Colv. Romam. Optimi etiam libri banc lectionem retinent, quam tamen non 
 capio. Alii incptiorem proferunt. In quibusdam vero antiquis, i»i pro/un- 
 dam ruinam Cupidinis : quod recipiendum existimo. Wow. Sunt Mann- 
 scripti, qui legant : in prof, ruinam Cupid. Optimus tamen Fulvii legit: 
 Romam. Latet aliquid. Ruina non male Latine dicitur. Nam et Cicero 
 pro Flacco, ' innocentiae labem et ruinam ' dixit: quo loco ' labem ' inter- 
 pretor hiatum ; quo modo cum alibi, turn de Divin. usurpat Cicero: 'Multis 
 locis labes facta est, terraeque desederunt.' Sciopp. in Symb. Ruinam. Ita 
 Scaliger contra Titium lib. ix. cap. 19. Lipsii et Fulvii Manuscriptus, Rom. 
 Flor. et Pal. Iiabent : in prof. Romam c. Aldus et Bas. in prof, foveam. Lip- 
 sins, in p. arumnam C. Beroald. in p. rolnm C. Elmenhorstius. Insignes 
 conjecturas apud Colvium vide. Lectio Manuscripti B. in p. ruinam Cupidi- 
 nis. Puteanus. Romam. Sic Ms. et Rom. et Bas. 1. in cujus margine ascrip- 
 tum, ' Forte, rotam Cupid.' Lipsius in Epist. Quaest. legebat, a^rumnam C. 
 Ego roinam sive ruina7n : quomodo et Yvo Villiomarus (sive is Jos. Scaliger 
 est) adversus Rob. Titium, qui rimam supponere, sed inepte, conabatur lib. 
 
 NOTyE 
 
 P Ruinam Cupidinis'] Vulgatae edi- pary/ir; et ^oi-y/ibj, fissura, hiatus terrae, 
 tiones pleraeque romam cupidinis, pro vorago. Qui sensus est hujus loci, 
 quo Gasp, Barthius Advers. lib. Lips, legebat cerumnam; Brantius 
 xxxiTi. c. 2. subdit ex veteri exem- roinam, unde ruinam, 
 plari rog'maw Cupidinis. Graecum est
 
 WETAMORPHOSEON LIB. VIII. 493 
 
 Quidni?9 cum flamma saevi Amoris parva quidcm primo 
 vapore delectet ; sed, fomento consuetudinis exaestuans,' 
 immodicis ardoiibus totos comburat '■ homines. Din ' de- 
 niqiie deliberaverat secum Thrasyllus, quo + vel clandesti- 
 nis colloquiis opportunum ^ rcperiret locum, cum ^ et adul- 
 terinae Veneris magis magisque piaeclusos aditus copia 
 custodientium cerneret, novasque alquc gliscentis alFectio- 
 nis 7 firmissimum vinculum non posse dissociari perspice- 
 ret,^ et puellae, si vellet, quanquam velle non posset, fura- 
 trinae coiijugalis incommodaret rudimentum :^^ et ' tamen 
 
 amoris. \ec mirvin: ignis enim violenti Cupidinis primo quidcm exiguus ohleclut 
 tepidn colore ; scd postea exai'desceus Jomite conversativiiis urit oninino homines 
 (estibus vchemi'utissimis. Denique Thrasyllus diu deliberuverut upud se, quomodo 
 inveniret commodnin occasionem allvquaidi saltern earn secreto, cum videret vias 
 stHpri ipsi inferendi sibi magis uc magis interclusas multitudine observantium, et 
 cerneret arctissimnm ne.vum amoris 7wvi et cresccnlis mm posse ubrumpi, atque 
 imperitiafalleridi murilum vbitaret puellcc, etiamsi vellet aninwre ejus cutis, quamvis 
 
 IX. Controv. cap. 17. Brant. F ovte forinam. Sidon. F.pist. v. Sopiiig. An 
 rheuinum? Hilariiis adversus Conslaiitimn 1240. • Nee pi ofiindmn maris tt 
 Pontici a?stiis absorbeiitem rlieuniam trepidassem.' Wass. — 9 Giielf. pr. Quiti 
 ni. Olid. — 1 Flor. fomenti c. astuuns. Salvianns de Giibeiuatione Dei, libr. 
 I. ' Non tiirpibiis flainmis niedullip, a>stiient.' Elmenh. — 2 Immodici arduris 
 et totos comburat. Fux. immodicis ardoribus totos comburat, meWiif., Roald. Im- 
 modicis ardorihus totos addtirat. Viiig. immodici ardoris totus comburat. Colvius. 
 Rom. et Aid. immodici ardores. Bert, condurat h. male. Elmenh. — 3 Pith. 
 Diuque. Odd. — 4 Cum nee. Fux. quo vel. Roaldus. MendM anaceus codex, vel. 
 Colvius. Cod. Fill, et Pal. quo vel clandcst. oplime. How. Maniiscriplus : 
 quovel clundcst. F2t placet. Sed conjectiira ductus suU^ww^o : cum ct adulte- 
 rincE Veneris magisque praclusos aditus copia custodieutiutn certaret, Sfc. in voca- 
 bulo 'locum' posieiiore syllaba repetila. Sciopp. in Symb. Quo vel claiidtst. 
 \a\go,cum ncc cl. Elnieniiorstiiis. Atqiii Wow. jam reposueiat, ^uo tt/, lit 
 est eliam in M.ss. Fliir. Reg. Oxon. Giielfeib. D'Oi vill. Inc. Quo mc in Pilti, 
 Hinc scriljebal Salm. (/«oJ ncc. Oiid. — ry Palat. opportune. Elmoiili. — G Male 
 hue in piiora elapsa ciat vocula cum ob piaecedins ' locum :' (|uam, stnsii 
 flagitante, opliinc, iiivitis licet Mss. et J'.dd. addidit cum Sciopp. Wow. et ex 
 eo Pii(-. ac Florid. Flll^tl•a vcio Pric. traiispoiiere teiitabatt< turn, ut e»t in 
 Cod. Inc. Vox 'aditus' ponitur post 'ceineict' in Guelf. sec. Oud. — 
 7 Guelf. pr. affictiones. Id. — 8 Pal. Oxon. D'Oiv. Guelf. y»»o.s/). minus bone. 
 Id. — y Fux. rud. initium nominis. Vci um apage glossaiii barljaiam, et iioa 
 ab elegantissimo nostro Asino, veruni ab Arcadia: pecuariis rudentibus. 
 
 NOTiE 
 
 '' Et iiuella, si vellet, quanquam velle ilu. Rcroaldus conatur cxplicarc: 
 
 non posset, furulrina' cohjugulis incom- sed infelici eventu. Ego, si quid til- 
 
 modaret rudimentum] Intricatus locus, tra tantorum virorum conatiis sapio, 
 
 qiiem a se non inlelligi fatetiir Pri- sciisum in intii pietatioiie exprcssi 
 
 cuiUS, neque eiuendari posse in trans- non incongriium. ' Uiidiincntuni ' hie
 
 494 APULEII 
 
 ad hoc ipsuni, quod non potest, contcntiosa pcrnicie, quasi 
 posset, impellitur. Quod nunc arduum factu ^ putatur, 
 amore per dies roborato, facile vidctnr efl'ectu. Spectate 
 denique:' sed oro, solicitis animis intendite,* quorsum 
 furiosse libidinis proruperint ' impetus. Die quadain vena- 
 turn Tlepoleraus,'^ assumto Tiirasyilo, petebat, indagaturus^ 
 feras, si quid ^ tamen in capreis feritatis ^ est. Nee enim 
 Charite maritum suum quasrere ' patiebatur bestias armatas ^ 
 dente vel cornu.' Jamque apud frondosum tumulum ramo- 
 
 tion poterat velle : et iamen impellitur perniciose. ohstinatione ad illud ipsiim, quod 
 non potest, perinde ac si illud posset. Quod nunc creditur difficile factu, poslca 
 videtur facile, cum amor confirmatus est tempore. Considerate denique, sed consi- 
 derate, qucEso, attentis mentibus, quousque processerit violentia vesnni amoris. 
 Quodam die Tlepolemus ibat venatum una cum Thrasyllo, inrestigaturus feras, si 
 tamen caprece liabent uUam fcritatem: nam Charite non sinehat suum conjugem ve- 
 nari feras armatas dentibus aut cornibus. Etjam circa collem foliosum, et obumbra- 
 
 ^■^•^^^■^■^■^■^ ^-^^ -^ 
 
 Roald. — 1 Pricapus nieliiis putabat deleri rh et. Milii seons videtur. Jnn- 
 genda sunt : Diu secnm deliberaverat Tlirasyliiis,&c. et tamen. Gnelf. pr. a 
 m. pr. et tantum. Oiid. — 2 Flor. Ro. et Aldus, factum. Elmenli. Nunc deest 
 Pal. et Oxon. Giielf. sec. In Aid. Ed. est factu, non factum. De eo libra- 
 riorum errore vide ad 1. i. p. 11. 'Optimum facta.' Oud. — 3 Ineptissime 
 \n\go, effcctu, spe, (xtate denique. Colvius. Ut optime restiiuit Colvius, con- 
 seutientibus Mss.jam exhibuit Ed. Juiit. post. Absurda \\\a.spe,atate, expli- 
 care tamen conatus est Beroaldus. Malim auJem, sed et, oro. Ond. — 4 Ed. 
 Bas. pr. intendere. Id. — 5 Prorupit. Vul^. proruperint. Colvius. Flor. Aid. et 
 Ro. proruperint. Elmenh. — G Lepolemus. Scriptus liber semper, Tliepolemns. 
 Forte, Thenpolemus. Colvius. Vide supra. Tlepol. hie Pith, et dein emu 
 aliis. Oud, — 7 Indagatur. Fnx. indaguturus, quod et Aid. Roald. Alterum 
 est Ed. Bas. sec. vltium : ut in Beroald. indignaturus. Bas. pr. indignatus. 
 Ms. Oxon. Guelferb. pr. indicaturus. Oud. — 8 Si quid. Sic recte primus ta- 
 cite edidit Coiv. astipulantibus Mss. Flor. aliisque. Male Edd. priores cum 
 plerisque Mss. dant quod, sine rw si: preeterquam in Colin, qui adilidit .si. 
 Gulielmio placebat, si quod. In D'Orv. qui, sed iu Palat. Pith. Guelf. 0\<in. 
 etiam quid. Id. — 9 Insulse Rom. codex, in campis veritatis. Elmenh. Item 
 Ed. Vic. Verissime correxit jam Beroaldus, eique pleriqiie Codd. subscri- 
 bunt. Campis tamen quoque in D'Orv. Pro est in Guelf. sec. cum. Oud. 
 — 1 Oxon. quatei-e, aseribente Wasseo pro, excutcre ; ' Cursu quatiunt ar- 
 nienta ' Virg. in Eclog. Sicut et aliquoties pro, fatigare et vexare, occur- 
 rit. Sed qucerere non est mutandum. Sive, iuvestigare ad venandum. Id. 
 — 2 Flor. armentas. Male. Vide Notas ad Minutium. Elmenli. Item Pric. 
 et Gud. ad Phaedr. F. XXI. i^lian. lib. i. An. 31. Ovid. Ep. xiv. 96. Ha- 
 
 NOT^ 
 
 non est, tirocinium, aut priniitiae, ut • Nee enim Charite maritum suum 
 
 vertit Beroaldus: sed ignorantia et quarere patiebatur bestias armatas dente 
 
 imperitia, ut ' rudis ' est, imperitus. vel cornu] Sic Venus Metamorph. lib. 
 
 'Furatrina conjugalis' est, adulte- x. Adonidem dehortatur : ' Forlis- 
 
 rium. que fugacibus esto, Inquit : in auda-
 
 METAMOIIPHOSEON L1I5. VIII. 495 
 
 runiqiie dcnsis tegminibus umbrosum,' prospcctu vestigato- 
 nim obseptis canipis,* canes vcnationis'' indagini generosas, 
 maudato, cubili residentes invaderent bestias, immittuii- 
 tur -J statimque, solertis disciplinae raemores, partitas^ to- 
 tos praecingunt aditus : tacitaque priiis servata mussita- 
 tione, signo sibi repentino reddito, latratibus fervidis 7 
 dissonisque miscent omnia. Nee ulla capiea/ nee pavens 
 
 turn opaco operimento ramorum, praduso retibus exitu in campos ciira venaforum, 
 canes destinati ad sagucem invesligationem ferarum immitluntur ad irrucnduin 
 in belluas, qiuB ibi forte stabularentur in latibulis suis : et statim recoruaii sua: 
 sagacis artis partiuntur inter se universos aditus, et occupant eos: ac primum obser- 
 rato sihntio, simul ac subitum signum fuit ipsis datum, implent omnia latratibus 
 acribus et dissonantibus. Neque ulla cuprea inde exsurgit, neque duma tiinidus. 
 
 lieiit. vs. 45. et passim. Oud. — 3 Ramosumque, d. tegminibus umbroso,l^'c. Fux. 
 ramorumquc. Roaldus. Ramonimque d. t. lunbrosum. Vulg. ramosumque d. 
 tegm, umbroso prospectu, ^c. Sed pro prospectu etiani in snipto est, proseclu. 
 Colvius. Ms. fr. tumulum ramosumque d. t. umbroso proscctu vestigatorum 
 obscniilis campis. Sciopp. in Synibola. Rom. Aid. pt Yenei. t. ramosumque. 
 Flor. et Veiiet. umbroso. Elmenli. Certissima est Colvii lectio, ramorumque et 
 umbrosum, astipiilantihus Mss. phiriniis ; ut et seqq. viris doctis. Umlirosam 
 est in Oxon. Tegmibus umbroso Pith. Oud. — 4 Fux. o. capi-eis. Inelegaiiter. 
 Roald. Palat. et Flor. ob. capreis. Elnienhorstius. B. capis. M. caprcis. Puteaii. 
 — 5 Distingue: canes, v. i. generosa mandato, c. r. invudere bestias, imm. Sine 
 ullo sensu liaec ubiqne vulgata, iit et invaderent bestias. Notavi hiinc locum 
 supra lib. i. Colv. Flor. et Pal. indaginis generosce. Flor. et Bert, invade- 
 rent. Elmenh. — 6 Partiti. Fux. partite. Roaldus. Partitce. Sic recte nostcr 
 codex. Vulgati omnes, partiti. Canes foeminic plurimuni a Veteribus, ubi 
 de venatione agitur, ponuntur. Ennius Annal. x. ' Veluli si quando viuclis 
 venatica velox Apta sokt; si forte ferani ex nare sagaci Sensit.' Lucretius 
 lib. I. ' Namque canes ut montivagas persappe ferai Naribus invcniunt intec- 
 tas frunde qtiietes.' Varius Pocta apud Macrobium: * Cui canis unibrosarn 
 lustrans Gortyuia valleni, Si veteris potuit cerviiR comprendere lustra.' Sic 
 etiam Graeci. Vetus poi^'ta Adkcus ; Hlowais odrt yvvai^lv iir-ftKoos, aWh koI 
 avrb-s 'Sut'6-fjpovs cw^eiv "ApTtp-is olSe Kwas. Colv. — 7 Bcrtin. sccundis. Sciopp. 
 in Synib. et Susp. lib. iv. 4. Koui. et Aid. faxundis. Bert, secundis, Flor. 
 ferundis. Elmenh. — 8 Capra, Ms. capa- Colvius. Bert. jj. m. capera. Elmenh. 
 
 aOTJE 
 
 CCS noil est audaciatuta. Parcemeo, rosae indagini vcnationis, &c. nt ' ve- 
 
 juvenis, temerarius esse periclo : nationis' per mctonymiani sumatur 
 
 Neve feras, quibus arma dedit natu- pro re per vcnationcm qua^sita, id 
 
 ra, lacessc : ' &c. est, pro fcris : quo scnsu usurpatur 
 
 ^ Canes venationis, Sfc] Lego cum apud idoneos scriptorcs, et infra, boc 
 
 Pricaco : canes venationis indagi7ii ge- ipso libro : ' Partem venationis, ini- 
 
 nerosa mandata, cubili residentes, t^c. niauis cervi pinguisslmum femur,' 
 
 ut oido verborum sit : Caucs manda- lSlc. 
 tap, id est, destinats, immissac, gene-
 
 40t) APULIII 
 
 damula,'? nee prfe [155] ceteris feris mitior cerva, sed aper 
 imraanis atque invisitatus' exsurglt, toris callosae cutis 
 obesus/ pilis inhorientibus corio squalidus, setis insurgen- 
 tibus spinas^ hispidus, dentibus attritu sonaci spuraeus,' 
 oculis aspectii minaci flammeus,'^ impetu saevo frementis 
 oris totus fulmineus.™ Et priraura quideni canum proca- 
 ciores, quae ^ coniinus contuleraiit vestigium, genis hac iliac 
 jactatis consectas" inteificit: delude'^ calcata retiola, qua 
 
 aut etiam cerva lenissima celerarum hestiarum, sed aper ingens, et qualis nimifmam 
 anted visusfuerat,puliiis callosen cutis prapinguis, sqiialeyis villis rigcntibus in pelle, 
 horridus setis eiectis in ejus spina, spumans ore, et atterens dentes inter se cum 
 Stridore, emiitens ignein ocidos truci aspeclu, proterens omnia instarfulminis vehe- 
 menti percussione sui rostri. Ac pritnum ijuidem occidit acerrimos canum, qui ad se 
 propius accesserant, lacerans eos muxillis suis, quas intentat hue atque illuc, Deinde 
 
 — 9 Guelf. sec. danimula, al. dammula, dannala. Salm. ad Solin. p. 75. vnlt 
 semper scribeiidiini esse damma, non dama. Certe duplex tjun ibi liaberit 
 RIss. aliquot. Sed male. Vide quee in Adveis. iiotavi ad Horat. lib. i. 
 O. 2. ' 8e(|uore dainap.' Oud. — 1 Antea lectum inusitatus. Sappius librarios 
 hoc visitandi verbura fusjit bene scribere, ut qui plerumque pro eo exara- 
 rint usitandi. Lipsius Epistol. Quaest. bis in Livio restituit, bis in Plauto. 
 Recte Epidico, ' Ubi te visitavi.' Reposuerim etiam Trinummo : ' Ignota 
 facies, qiije non visilata sit.' Ubi Parisiensis editio cusa ante aunos cen- 
 tum, qucE non visa sit: quae statim banc correctiunculam nobis suggessit. 
 llecte scriptnm Florid, i. ' Contemplatusque freqnentiam tantam, quanta 
 ante me in anditorio Pbilosoplii nunquam visitata est.' Deniqne sjepiiis 
 probi probati()ue auctores in boc emendandi venient. Lipsius hie, ut el in 
 niultis aliis, prjcivit ; nos seruti siimns. Jam farile aliis, nobiscum eandem 
 viam tercre. Nee hoc iiujns loci gratia duntaxat dictum velim. Colv. 
 Palat. invitutus. Alii, inusitatus. Elmenh. — 2 Spinw. Prave in Palat. Guel- 
 ferb. pr. .spinis. Oud. Cujus editio in textu impressum habet corio pro spina, 
 quod reduximns. — 3 Spumans. Vulg. spumous. Colvius. Dentium a. s. spumeus. 
 Sic lego cum Pal. Roman, el Flor. Vulgo, dentibus a. s. spumans. Ovidius : 
 ' .Spuma tliiit, dentes aeqnantur dentibus Indis, Fulmen ab arce [ore] venit.' 
 Elmenh. — 4 Prave D'Orv. Pith, et Edd. ante Colv. Jlammcus asp. min. Oud. 
 — 5 Qui, Fux. quw, ut infra enuntiatimi feminine, ' canes generosa",' Grae- 
 corum exemplo. Ro(dd. Manuscriptus qua:. Notavit Rittershusius olim 
 mens in Oppiannm, cum de venatione sermo est, canes foeminino genere 
 potius dici. Sciopp. in Symb. ]M. qua, vel postea cum Ivl. leg. cnnsectos. Pu- 
 tean. — 6 Ms. Florent. Guelf. pr. Edd. Elm. Scriv. Flor. dein. Oud. — 7 Ab- 
 
 NOT^ 
 
 ' Toris calloscc cutis obesusl ' Tori ' " Impetu scero frementis oris totus 
 
 musculi sunt, lacerti etiam dicti. /uZmineus] Duo illi dentes ex aprornm 
 
 ' Callosa cutis ' est, quae sub se iiabet ore prominentes fulmina vulgo dicun- 
 
 callum ; hoc est, carnem compacta tur. Ovid. lib. x. Metamorph. 'Ful- 
 
 teneritudine; vel, utita dicam, tene- men habent acres in aduncis dentibus 
 
 ra duritie conimendabilem ; qualis est apri.' 
 
 aprugna caro. ■> Consectas] A verbo, consecare.
 
 METAiMORPHOSKON LIB. VIII. 497 
 
 primes impetus reduxerat,° transabiit. Et nos quidem 
 cuncti pavore deterriti, et alioqiiin^ innoxiis venationibus 
 consueti, tunc etiam inermes atque immuniti/ tegumentis 
 froudis et9 arboribus la tenter abscondimur. Thrasyllus 
 vero, nactus' fraudium opportunum decipulum,P sic Tle- 
 polemum captiose conipellat : ^ Quid stupore contusi, vel 
 etiam cassa formidine similes ' bumilitati servorum isto- 
 rum, vel in raodum pavoris foeminei dejecti, tam opimam + 
 praedam mediis manibus amittimus ? Quin equos inscendi- 
 raus? Quin ocyus indipiscimur?^ et cape venabulum, et 
 ego sumo lanceam. Nee ^ tantillum morati, protinus insi- 
 liunt equos, ex summo studio "' besliam ^ insequentes. Nee 
 taraen ilia genuini vigoris oblita,^ retorquet impetum : sed ' 
 
 procukavit et prcetergressus est retia, qua parte inlenderat prtmum atrsum. Et 
 Mos quidem corrcpti timore, quippe qui assuefacti eramus venutibus innocuis, atque 
 etiam tunc curcbamits armis atque omni munimine, occultarimus nos clanculum sub 
 tegmiiiil/us foliorum, et pone arborex. At Thrasyllus, oblata occasione commoda 
 moliendi dolos, sic alloquitur fraudulenler Tlrpolemum : Quare sitiimus elabi tam 
 pin^.em pradam e mediis nostris mauibus, stupentes et pcrturbati, aut etiam inani 
 metu similes his sen- is pusillanimis, vel consternati timore, veluti foemina? Quidni 
 insilimus in equos? quidjii assequimur feram ocijus? et sume venabulum, ego vero 
 capio lanceam. Et staiim absque uHa mora conscendunt equos, persequentes feram 
 maxima ardore. Ilia autem, non immemur roboris sibi ingeniti, rejlectit cursum, 
 
 est a Bert, rh alioquin. In Par. Gnelf. pr. in nostris ven. D'Orv. inn, nova- 
 tionibus. Id. — S Palat. imminuli. Flor. attonili. Eliiienli.— ^9 Et. Vulgat. ret. 
 Colv. — 1 Oxon. najitus. I'n\. opporticne. Oiul. — 2 D'Orv. sicut ad Tlcp. c. com- 
 pillit. Id. — 3 Scripta lectio, Qui stupore confusus, vel et cassa form, simul. 
 Colvin>. Pal. Giulf. sec. Quin, et niox D'Orv. capla. Giiilf. pr. capsa. Oucl. 
 — 4 Par. CJiielf. pr. optiiiiain, s-olita depravatioiie. Id. — .5 Fiix. Quin cum i. 
 Koald. Eadem scripta lectio, Quin cum i. Colv. — G Pith. Et. Oiid. — 7 S. st, 
 l{iscy\\)e,ex s. sf. iit et ante editiini fiiit. Colv. Scilicet ipse in contextii delc- 
 verat Colv, auctoritate Ms. Lips. At hie in Notis sententiani nintavit. Cum 
 Lips. Cod. tamen faciiint Oxon. Fnx. Gncit". Par. D'Orv. et Edd. Vulc. 
 Mow. Pric. et utroqne tam sine, qnani cum piaposilione ex nsns est Auc- 
 tor ; ob auctoritatcm vero membraiiarum I-'lorent. Pith, aliarumqiip, et om- 
 nium Edd. Velt. adinisi tI ex. Adi ad lib. mi. p. 1 IH. ' E,x summo studio.' 
 Oud. — H Ncfjligc-ntius contra Mssfos et Ivld. l-'loiidus cxhibuit belluam. De- 
 sideratur vero penitus lure vox in lie;;. Pal. Oxon. Par. (Juilf. pr. Id. — 
 9 Oxou. Ncc tamen g. sui vigoris obi. Pal. Guclf, sec. Nee tam g. fulgoris obi. 
 
 NOTVE 
 
 Editio Scriverii habet con/tcfas, quod puia,* utrumquc a ' deeipiendo,' est 
 mihi placeret mai;is. propiie instrumcntnm, ad decipien- 
 
 " Reduxerut^ Pricaeus dircxcral ; das av«s et i'cras comparaluni. llic 
 recte. sumitur pro occasiune struendi do- 
 
 I' Dicipulum] Et frequentius ' deci- los. 
 
 Uelph. et Var. Cks. Apul. 2 I
 
 498 APULEII 
 
 incendio feritatis ardescens, dente compulsii/ quern ^ pri- 
 mum insiliat, cunctabunda rimatur. Sed prior Tlepolemus 
 jaculum, quod gerebat, insuper dorsum bestiae contorsit.* 
 At ^ Thrasyllus ferae quidem pepercit,"^ sed equi, quo vehe- 
 batur Tlepolemus, postremos poplites, lancea feriens, am- 
 putat.7 Quadrupes recidens/ qua sanguis effluxerat, toto 
 tergo supinatus, invitus ' dominum suum devolvit ad terram. 
 Nee diu. Et eum furens aper invadit jacentem, ac primo 
 [156] lacinias ejus/ mox* ipsum resurgentem multo dente 
 
 et accensa ardor e suce feritatis, terens inter se denies, inspicit dubia, in qium pri- 
 mum irruat. At Tlepolemus misit prior telum, quod gestabat, in dorsum bellua. Sed 
 Thrasyllus, parcens quidem bestice, percutil lancea, et abscindit posteriores poplitcs 
 equi, cui Tlepolemus insidebat. Equus reclinatus in eam partem, qua sanguis ipsi 
 manaverat, et omnino stratus in tergum, invitus dejicit humi suum dominum. Nee 
 ita multo post aper furiosus irruit in eum adhuc stratum humi, et primo testes ejus, 
 deinde ipsuin laceravit crebris ictibus dentium, dum resurgeret. Neque pcenituit 
 
 A primo abest quoqiie ilia. Id. — 1 Et. Ms. sed. Colv. Maliii ex Berlin. 
 inc. ferocitatis ard. Woweriiis. Bertin. i. ferocitatis a. Elmenh. — 2 D. com- 
 pulso. Viilgo, dentium compulsu. Colv. Malui ex Bertin. denfium compulsu. 
 Ferocitatis a. dentium compulsa. Sic Bertin. sed Aid. editio, dentium compulsu. 
 Mox legendum cnni Bertin. ferce quidem pepercit. Sciopp. in Symb. et Siisp. 
 lib. IV. 4. Dentium compulsu. Vulgo, dente compulso. Eimenhorstius. F. 
 dente comploso. Brant. — 3 Pitli. quam. Oiid. — 4 Sed, Sfc. contorsit exulant a 
 Guelf. pr. Id. — 5 Fux. Ac. Id. — 6 Fux. parcens. Roaldus. Parcens. Vulgo, 
 pepercit. Colv. Idem Cod. pepercit, sed equi. Woweriiis. Flor. pepercit. 
 Elmenh. — 7 Scriptns codex, amputacit. Colvius. Item D'Orv. Fux. Guelf. 
 anibo, et Oxon. Sed vide supra ' interfecit ' et ' transabiit,' ac millies. Oud. 
 — 8 Mannscriptus residens: probissime. In postumos enim poplites resedit 
 equus. Sciopp. in Symb. et Susp. lib. iv. 4. Residens. Sic Bert. Alii, red- 
 dens, non aBque bene. Elmenh. — 9 Th invitus non est in Palatino. Elmenh. 
 Uti nee Oxon. Par, Guelf. utroque, et Voss. Coll. sive Lips, atque uncinis 
 circumscripsit Scriv. Sed adi ad p. 156. Oud, — 1 At enim furens aper, inva- 
 dejis primo lacinias ejus. Vulgo, Nee diu, sed eum furens aper invadit jacentem: 
 ac primo lacinias ejus. Unde ante legebam, Nee diu, ecce eum. Ecce, in re 
 repentina et improvisa, inopinata : quod notat ad Adelphos Terentii Dona- 
 tus. Sallnstius Jugurtha : ' Ecce autem ex iniproviso intoleranda audacia, 
 scelere atque superbia sese elferens !' Quem locum hie non tam laudo ad 
 huuc nostrum, quam ut a Palmerii correctione non necessaria vindicem. Ex 
 improviso ut glossema toUendum censet. At sic Varro Eumenidibus : ' Et 
 ecce de improviso ad nos accedit cana Veritas, Atticae Philosophic alumna.' 
 In Apuleio scriptam lectionem genuinam putamus. Colv. Nee diu scilicet 
 eumque aper furens invadit jacentem, ac primo lacinias. Ita Bert. Suspicor lo- 
 cum esse glossemate depravatum, et, deletis scilicet eum, legendum : Nee diu, 
 aper furens invadit jacentem. Ascripserat qnis, scilicet eum. Sciopp. in Syin- 
 bola. Nee diu, sed eum aper furens invadit jacentem, ac primo. Ita Flor. et 
 Rom. Bert, non diu scilicet eum a. f. i. j. Vulgo: at ecce furens aper inva- 
 dens primo. Elmenh. — 2 Fux. post. Roaldus. Post exaratur item in Lips. 
 Oxon. Par. Guelf. Pal. Reg. D'Orv. et edidere Colv. Vulc. Merc. Wow.
 
 METAMORPHOSEON LIB. VIII. 499 
 
 laniavit.^ Nee coepti nefarii bonum piguit amicum, vel 
 suae saevitiae litatum saltern tanto '^ periculo cernens, potuit 
 expleri ; sed percito,^ atque plagosa vulnera ^ contegenti,' 
 suumque^ auxilium miseriter'' roganti, per femur dextrum 
 immisit lanceam :9 tanto ille quidem fidentius, quanto cre- 
 deret ferri vulnera similia futura prosectu ' ' dentium. Nee 
 non tamen * ipsam quoque bestiam J facili manu transadi- 
 git.-^ Ad hunc modum defuneto ^ ^ juvene, exciti latibulo 
 suo quisque familia moesta concurriraus. At ille, quan- 
 
 egregium ilium amicum sui nefandi incepli, neqtie potuit satiari, tametsi videret 
 satisfadum esse suw crudelitati tanto discrimine ; sed, dam ille perturbatus operiret 
 sua crura vulneraia, atque imploraret miserabiliter ejus opem, adegit ipsi lanceam 
 per coxam dextram: idque fecit eo quidem audacius, quod arbitraretur plagas ferro 
 factas fore similes scissurw dentium. Perforat tamen quoque facile ipsam feram. 
 Juvene sic inter/ecto, nos omnes servi, eeocati singuli ex nostris latebris, currimus- 
 
 ^*^*^***^^* * 
 
 Pric. Sed mox servant Flor. cum Bert. Pith. Fiilv. Benib. aliisqiie, ut vide- 
 tiir, ac post langnidiiis tardiiisqiie est. Oud. — 3 Flor. laniatum. Male. Elmenh. 
 — 4 Y)'Or\'\\.V\th. tanto saltern. Oud. — 5 Rom. ;*arci<o. Elmeiih. Ac Viceiit. 
 sed bene jam monitnm et correctum a Beroald. Participium ' percitus ' 
 enixe adliibere amat Appuleius. Vide Indicem. Mox atque exulat a Reg. 
 D'Orv. ac Pith. Oud. — 6 PI. crura. Fux. p. vulnera, ut et Aid. Sed male. 
 Roald. PI. vulnera. Vulgati, pi. crura. Colv. Lege ex Fill. pi. crura conteg. 
 Wowerius. Manuscr. pi. crura. Sciopp. in Symb. — 7 Vel suce, Sfc. conteg. 
 H3PC omnia desunt Mss. Oxon. Palat. Par. Guelf. utrisque. Oud. — 8 Oxon. 
 Pal. Guelferb. sed suum. Id. — 9 Lanceam immisit. lidem, demisit lanceam. 
 Colvius. Bert, dimisit. Flor. dimissa. Elmenh. — 1 Bert, prosecta. Elmenh. 
 — 2 Tantoq. ille, ^c. nee non tamen. Desunt cuncta haec Oxon. Guelf. et Par. 
 Illo Edd. Junt. Aid. Vide ad lib. vi. init. ' Nimio tanto cnpidior.' Fux. I. q. 
 fid. ille. Oud. — 3 Ipsam best. lidem, ipsam quoque best. Colvius. /. quoque 
 b. Th quoque non est in vulgatis. Elmenh. Teniere Colv. ex unico Cod. 
 Lips, cui tamen concinit Pal. tjecerat vocem quoque, tunc non comparentem 
 in Edd. Vulc. Merc. Wow. Pric. sed in reliijuis Edd. et Mss. nisi quod 
 Oxon. Guelf. pr. et Fux. det, ipsam etiam b. et Par. ips. bestiam. Oud. — 
 4 Transadiit. Fux. transadigit, ut Poiita : ' Transadigit costas.' Roald. Trans- 
 adiit. lidem, transadigit. Alibi supra milii notatum. Colo. — 5 Ms. definito. 
 Mox Bert, quanquam peractovoto: et rursum, avide circumplexus. Sciopp. in 
 Symbola. Definito. Lectionem Romani et Fulv. codicis pra^tuli vulf;atis et 
 Mss. aliis, in quibus erat (/t/undo. Vide Indicem. Elmenh. Incpte Beroald. 
 
 NOTiE 
 
 1 Miseriter'\ Vox infrcqucns. La- gitimo,' pro, luctni. 
 bcrins a|)ud Nonium : ' Mens incor- " IJef. [definito] Bcroaldus repone- 
 
 rupta miseritcr corrumpitur.' bat defuneto, frustra. Re|)oue polins 
 
 ' Prosectu] Dativus anticjiius. Sic _^ni<o, id est, iutcrficto. Noster, lib. 
 
 Virgil. *Teque aspectu ne subtrabe vi. ' Quain [vetulam] licet cbiudi 
 
 nostro.' El infra Noster, ' luctu le- pedis tui calce unica finire poleris.'
 
 500 APULEII 
 
 quam, perfecto ^ voto, prostrate inimico laetus ageret/ 
 vultu tamen gaudium tegit, et frontem asseverat," dolorem 
 simulat:^ et, cadaver, quod ipse fecerat,"' avide circum- 
 plexus,^ omnia quidem 9 lugentiam officia solerter afiingit ; ' 
 sed solae lacrymai procedere ^ noluerunt.' Sic ad nostri'^ si- 
 militudinem, qui vere lamentabamur, confoimatus, et manus 
 suae culpam [mentiens] bestiae dabat.^ Necdum*^ satis 
 scelere transacto, Fama dilabitur, et cursus primos ad 
 domum Tlepolemi detorquet, et aures infelicis nuptae 
 percutit.7 Quae quidem, siraul percepit talem nuntium. 
 
 ad ipsum lugentes. Ille autem voii compos, quamvis csset hilaris interfecto suo 
 inimico, celut lumen la-titiam vultu, et corrugat frontem, fivgit mwTorem, et nmplec- 
 iens cupide corpus, quod ipse privaverat vita, simulavit quidem callide universa mu- 
 nia mwrentium ; at lacrymtp soke renueruut prodire. Sic composilus ad 7wstrum 
 exemplum, qui vere plorahamus, attribuebat mendaciter belluce crimen su<£ manus. 
 Vix /acinus illud eral omnino peractum, cum divulgatur nmwr, et dtflectit priiuum 
 cursum ad domum Tlepolemi, et verberat aures infortunatce coryugis ejus. Qua 
 
 defuncto. Idem in Add. — 6 Per/. Bert, peracto. Idem, Ultimiim edidit 
 Sciiverius, et primuni placiiit Piic. qui in Addendis bene sententiam niuta- 
 vit. Lib. IX. p. 190. ' Peifectum desideriuiii Philesieta?io Izetitia iiercitiis 
 niuitiut.' Oud. — 7 Dol. simulans. lidem, et dolorem simulat. Colvius. Et dolo- 
 rem simulat. Vulgo, d. simulans. Elnienli. Pro Colvio stant Mss, Lips. Palat. 
 et Oxon. in quo dissimulans, cum Edd. eum seqtientibus Vuic. Merc. Wow. 
 Pric. Sed ceteri Mss. et Edd. exhibent id, quod bene revocavit Eliueiih. 
 Oud. — 8 Fux. amplexatus. RoaUlus. Amplexatus. lideni vulgaii, circumplexus. 
 Colvius. (Hrcumplexus. Vulgo, amplexatus. Elmenh. — 9 Quidem deest Mss. 
 Oxon. Fux. Guelierb. pr. Pal. et Coll. Voss. sive Lipsiano. Oud. — 1 Fnx. o. 
 finxit solerter. Roaldus. Off. jinx it. lidem, ojf. solerter affinxit. Colv. Vnl- 
 gata lectio ininime rejicienda : officia solerter affingit. Eandeui etFulv. Cod. 
 agnoscit. Wow. Non debuit a Colv. solicitari vulgata lectio, officia solerter 
 affingit: sicut et in Ms. Fulv. legitur. ' Affingit, irpoffavairKdmi vel irpoir- 
 iroieiTai.' Statim in Bert, est : Fama dilutatur. Sciopp. in Synibola. Solerter 
 affinxit. Ilaec male iinnmtavit Colv. et Vulc. cum etiani in optimis ]\Lss, ita 
 liabcatur, sicuti nos ea produxiiiuis. Elmenh. — 2 Fux. exire. Roald.— 3 Sed sol<e, 
 ^t". nuluerunt. Hiec non sunt in Mss. libro. Colv. Eadeni usque ad conformatus 
 
 desunt Oxon. Guelf. et Par. Oud. — 4 Scriptus,7)os(r«»n. Idem liber, demtaham. 
 Colv. Flor. sic a, nostram amaritudinem, q. v. I. conjirmatus. Elmeuh. — 5 Cul- 
 pam bestiiE dabat. Fnx. culpam mentiens b. d. Roald. Mentiens. Hoc in nuUis 
 erat vulgatis. Colv. Th mentiens delet Fl. et Bert. Elmenh. — 6 Edd. Vicent. 
 Ber. Bas. pr. Neduni. Oud. — 7 Guelf. percurat. Id. — 8 Flor. uliud. Elmenli. 
 
 NOTiE 
 
 * Latus ageret] SubintelUge, vi- periore, et lib. nr. Vide Not. p. 208. 
 
 tani. w Cadaver, quod ipse fecerat] Ex cor- 
 
 " Asseverat] Severam reddit, exas- pore vivo, quod erat prius. 
 perat. De hoc verbo jam libro su-
 
 METAMORPHOSEON LIB. AIII. TjOl 
 
 qiialem non aiidiet alinm,^ aniens et vecordia perci<a,9 
 cursuque bacchata t'uribundo, per plateas populosas et 
 arva riircstria ' fertur, insana voce casura mariti quiritans,^ 
 Conflnunt civium moestce caterva? ; sequuntur obvii oranes^ 
 dolore sociato ; civitas cuncta vacuatur''- studio visionis. 
 Et ecce mariti cadaver accurrit,5^ labantique ^ spiritu totam 
 se super corpus efTudit : ac paenissime ^ ibidem, quam devo- 
 verat ei, reddidit animam. Sed, a^gre manibus erecta^"" 
 
 quidem uln accepit hunc mtntium, ctii niinquam audiet alium siinilem ; rapilur per 
 vicos populosos et agros solitarios demens, exstimulata vesanin, et citrreyis instur 
 BacchcE fwentii, vesmio clamore ejulans futum sui mariti. Tristes turma civium 
 concvrrunt ; quotquot occurrunt ipsi, sequuntur earn, conjuvgentes dolorem stntm 
 eum ejus dolore. Oimies dcseruut urhcm, desiderio visendi. Ipsa autem statim 
 cucurrit ad corpus exuniimiin std viri, et, deficienteunima, proslravit se totam super 
 cadaver: vihilque propius factum est, quam ut efflaret ibidem spiritum, quern ipsi 
 eoiuecraverat. Verum, extracta inde dijjiculter maiiibus suorum, remansit in vita, 
 
 — 9 Gnelf. spc. parata. Ond. — 1 D'Oiv. ri(s<ri«. Id. — 2V\i\i:o,queritans, Exoi- 
 derat lioc veibum etiani supra I. v. *Sic qiiiritans properiter cniergit a niari.' 
 Ainol*. lib. IV". ' Et negligi sacrilege claniitatis, quliitatis iniqiie contenini.' 
 Colv. — 3 Omnes e scripto primiim nunc additnm. Colv. — 4 Civitas vac. Viilgo, 
 civ, cuncta vac. Colvius. Flor. civitas cuncta v. Elmenli. — 5 Gnelf. pr. D'Oiv. 
 OxoH. lit volebat Groslot. occurrit, tantiiiii non perpetua variatione. Vide 
 supra. Oud. — G Ibid, labentique. Colvius. — 7 Plenissime. Exigiia, at certa 
 niilii eniendatio : qu2e i)ariiin quidem ad ornatuiu, plurinium tanion ad sen- 
 sum : panissime, voce declinata ab adveibio ' pffue.' Usus hie Auctor alibi, 
 et usns qiioqne Plautiis. En alteriim lorum Apiileii, a me quoque repara- 
 tum lil). tertio Floridorum: ' Cum impedita essct inibri rccitatio, in propin- 
 quuni diem vobis volcntibus protuli, et quidem Philenionis exeniplo paMiis- 
 sinie.' Si enim librum inspt^xeris, nimis (|iiam iiisiilsum esse comperies illud 
 vulgare : et quidem I'liilemouis exemplo, plenissime quippe evdem die, SjX. Inte- 
 grum id vocabulum Apuleio remansit secunda Apologia sua: ' Nam quod 
 paenissime,' inquil, ' oblitns sum,' Slewech. Pcevissime. Ibid, pleuissime. 
 Hoc ipso libro post, ut et Aiilularire I'lautinae locis dnobus, idem bene repo- 
 situm a Lipsio : ' Manum cujusiiam fa>torc sordentcm, qui gingivas idenli- 
 dem meas piitidis scalpebat digitis, mordirns arreptain panissime contrivi.' 
 Sic etiam ])utamus Icgendiim Floridorum lib. iii. ' I'anissime qiiippe eodeni 
 die in palasira adco talum inverli, ut minimum afuerim, <pun articuluni 
 etiam a crure defringcrem.' Apolog. ii. ' Quod pvrnissiiue oblitus sum.' 
 Legendiim etiani videatur IMercatorc : ' Simul autem i)irnissime eos, qui ad- 
 versiim cunt, aspellito.' Sed etiam a|)ud Nostrum eadem Apol. ii. scribeii- 
 dnm reor: ' Si non modo ciimiiia objecta paenissime dilui, veruni etiam radi- 
 ccm liiijus judicii, id est lr*reditati8 (piasitiv invidiam, funditiis siistnli.' In 
 qiiibiis locis omnibus plenissime lectum |)r() ptrnissime. De (|uo adi I'riscia- 
 niim lib. XV. Possit forte etiam alibi planissiinc logi, iit Sticlio: ' Nam, ni 
 ilios liomiiies cxpcllo, ego occiili planissiinc.' Item alibi. I'olv. P(enissime 
 reddidit. Uoni. ct Aid. plenissime. IJert. et Rom. reddidisset. Elmciili. — 
 
 NOIVE 
 
 * r.rccla [errpta] Melius legas cum per corpus effuderat. 
 Ms. Palat. crecta ; sc totam cniin su-
 
 502 APULEll 
 
 suorum, invita remansit in vita.9 Funus vero, toto ' fera- 
 lem [157] pompam prosequeute populo, deducitur ^ ad 
 sepulturam. Sed Thrasyllus ' nimium clamare/ plangere : 
 et, quas^ in primo moerore lacrymas non habebat, jam 
 scilicet crescente gaudio reddere, et multis caritatis nomini- 
 bus veritatem ipsam fallere. Ilium amicum, coastaneum, 
 contubernalem, fratrem denique, addito nomine lugubri, 
 ciere : necnon interdum manus Charites ^ a pulsandis ube- 
 ribus amovere:^ luctum sedare, ejulatum coercere: verbis 
 
 quamvis nolens. Exequice autem procedunt ad rogmn, vnicersa plebe comitante 
 pompam lugubrem. At Thrasyllus ccepit supra modum vociftrari, tundere pectus ; 
 etjam, Icetitia nimirum crescente, fundere lacrymas, quibusfuerat destilutus initio 
 suificti doloris, et fucum facer e ipsi veritati viultis nominibus amiciticB: fiebiliter 
 appellare ipsum amicum, cequalem, convictorem, ac postremo, fratrem, adjecto eiiam 
 nomine ^us. Nee desinebat interim tamen arcere manus Charites a percutiendis 
 papillis, compescere ejus mcerorem, cohibere lamenta, reiundere aculcJim doloris rer- 
 
 8 Erepta. Pal. erecta. Bene. Elmenh.—9 Iiiv. r. in v. Eleganter. Frigide 
 vulgo, r. in vita, omisso invita. Colv. — 1 D'Orv. totam. Oud. — 2 Pith, per- 
 due. Id.— 3 Viilg. Sed et Thras. Colv. Copulam aiididere Jnnt. utraque. 
 Aid. et Colin. Sed in Mss. et Edd. prioribiis non comparet. Oud, — 4 Vetus 
 codex, nimium nimium clamare. Forte sciibendum, nimium nimiumque. Ti- 
 bullus : ' Jam venit iratus nimium nimiiimqne severis.' Legendnm etiam ex 
 veteri libro nostro apud Senec. de Benef. lib. i. c. 14. ' Beneficiiim demns, 
 qTiod usu magis magisque placeat :' ubi cusun) minus eleganter, inugis acma- 
 gis. Sic Cicero ad Tironem : ' Enitar, ut apud judices magis magisque haec 
 nascens de me duplicetur opinio.' Et ita Noster supra lib. in. et v. * Diu 
 diuque.' Ut Grspci juSaAoi' fiaXXoi', notante Suida : apnd quem Alexis Attide : 
 Uus 4Tnve<pu rh irpwTov 6 Zeus V"Xf > 'EireiTo fxaXKov (jloXKov, Aristophanes apud 
 eundem in dictione 'Itrrlois: 'Eha jxaWov fiaWov &^eis. Pacuvius Atalanta: 
 ' Dolet pigetque magis magisque me Conatum hoc nequicquam itiner.' Sic 
 quot quotque apud Manil. lib. iv. ' Tot ducit vires, dominos quot quotque 
 recepit.' Ut frustra sit, qui quotcumque ibi legi debere censet. Colv. Ms. 
 nimium nimius clamare. Sciopp. in Symb. Bert. n. clamare- Flor. et Fulv. liber, 
 nimium nimius clamare: unde recte Colv. legendum putat, nimium nimiumque 
 clamare, ut apud Virg. ' Iterum iterumque vocabo.' Elmenh. — 5 Gueif. pr. 
 quasi. Pal. gui; ut et legi posset. Perperam vero ab Edit. Flor. exulat 
 praepositio. Lacrymas exulat a Fux. Oud. — 6 D'Orv. charitates. Id. — 7 Ms. 
 appulsandis ub. admovere. Colvius. Aldus, a p. verberibus. Inepte. In luctn 
 pectora pugnis pulsabant. Quintilianus Declam. x. p. 61. ' Mulier, quae 
 sanguinantes ad judices porrigit lacertos, quae scisso laniatoque vultu, quae 
 lividis profertur uberibus, magno dolore cogitur, ut hoc potius agat, quam 
 cineres osculetur, complectatur urnam.' Noster libro quarto: 'Pectus 
 palmulis infestis tundere.' Lib. v. ' Quid pectora, quid ubera sancta tun- 
 ditis?' Lib. vii. • Tunsisque ac diverberatis vehementer uberibus.' Elmenh. 
 Mulieres in exequiis et luctu ora lacerabant, et pectus pugnis infestis tunde- 
 bant, quo sanguine ostenso inferis satisfieret. Unde et apud sepnlcrum vic- 
 timas caedebant. Vide Serviimi ad iii. ^neid. Idem in Add. Cui non dic- 
 tus Hylas? Corrupte verberibus ediderunt quoque Junt. Ed. utraque, estque
 
 METAMORPHOSEON LIB. VIII. 503 
 
 palpantibus ^ stimulum doloris obtundere, variis exemplis 
 multivagi casus ^ solatia nectere : cunctis tamen mentitae ' 
 pietatis officiis studiuni contrectandae ' mulieris adhibere, 
 odiosuraque amorem suum perperam * delectando nutiire. 
 Sed, officiis inferialibus' statim expletis,+ puella protinus 
 festinat ad maritum suura demcare : cunctasque prorsus 
 pertentat ^ vias, certe illam lenem " otiosamque, nee telis 
 ullis'5 indigentem, sed placidae quieti consimilem : inedia 
 denique misera 7 et incuria squalida '' tenebris imis abscon- 
 
 bis blandientibus, contexere consolationes ex diversis exemplis fortunce instabilis : 
 adjungebal tamen omnibus muniis sute pietatis simulatce curam palpandce 7nu- 
 lieris, et alebat suum execrandum amorem oblectando eum ne/arie. At, statim atque 
 exequia fnerunt facta, mulier conutur illico descendere ad suum conjugem : et 
 explorat omnes omnino rationes id faciendi. Certe teniat rationem illam placidam 
 et tranqidllam, quce nullis urvtis opus habet, sed similis est leni somno ; postremo, 
 jam ubdila obscuro loco, pepigerat cum vita se excessuram ex eafunesta abstinentia 
 
 in Coll. Voss. Admovere Guelf. sec. Oud. — 8 D'Orv. palpentibus. Gnelf. pr. 
 obtudere. Id. — 9 Oxon. Giulf. pr. mentitis. Id. — 1 Scriptura vetus, contract 
 tandce. Colv. — 2 Giielf. pr. properam. Oud. — 3 Vulgo, inferalibus, Colvius. 
 Rom. inferalibus, Elmenliorstiiis. O. Edd. ante Colv. habent, inferalibus. 
 Oxon. Guelf. pr. imperialibus. Oud. — 4 St. factis. Sic Ms. et in Marg. ' Al. 
 statim erectis.' Ven. Aid. Bas. 1. st. ereptis. Unde quosdam legere ait Be- 
 roaldus, st. expletis. Colvius. Ms. st. expletis. Bertin. et vulgati ereptis. 
 Unde faciebam exactis. Sic lib. ix. p. 162. ' Peractis feralibus officiis tra- 
 dunt sepulturae.' Sciopp. in Symb. et Susp. lib. iv. 4. Lege cum Flor. st. 
 exactis, vel cum Bert. st. expletis. Elnienh. — 5 Festinat, pertentat. D'Orv. 
 feslina, pertenta. Biirm. niaigini allevit protentat. Oud. — 6 Abest ullis a 
 Manuscripto. Colv. Uti et a Palat. ac Guelferb. Tclis a Fux. Id. — 7 Ms. in. 
 d. miseria. Unde potest legi, inedia d. mistria, quod etiam Lipsio visum. 
 
 NOTyE 
 
 T Variis exemplis multivagi casus, esse fame niori. Illam] Pronomen 
 
 Sfc] Petron. ubi de Matrona Ephesi : ' ille ' saepius usurpat Apuleius liac 
 
 * Cwpit [miles] hortari lugenteni, lie forma et significatione. Lib. vi. 
 
 perseveraret in dolore supervacuo, ' Tunc formicula ilia parvula, et ruri- 
 
 <Si:c. omnium eundemcxitum esse, sed cola,' &c. et lib. v. ' Ipsum ilium 
 
 tt idem domicilium : et cetera, qui- Cnpidinem formosum Dcum.' 
 bus exnlceratre mentes ad sanitatem ^ Inedia denique inisera et incuria 
 
 revocantur.' Multivagi] A * vagan- squalida] Ouibus mox opponit cibnm 
 
 do.' Miiltivagus, quasi per multosct et lavacrum. ' Incuria ' itaque hie 
 
 i)er mnita vagans. est pra'sertiin abstinentia balnearum ; 
 
 * Illam lenem] Inedia scilicet accer- quibus ubi assucverant corpora, non 
 
 fiitam, ul mox subjungit. In contra- sine gravi valctudinis dispendio potc- 
 
 riam sentcntiain Graccns Poi-ta dixit, raut carerc. 
 (JtKTKnov Kt/xf Oavfuv: Miscrrimuni
 
 604 APULEIl 
 
 dita cum luce jam transegerat. Sod Thrasyllus instantia 
 pervicaci/ partim per semetipsum, partim per ccteros 
 familiares ac necessarios ipsos,^ denique puellaj parentes 
 extorquet' tandem jam lurore et illuvie paene collapsa^ 
 membra lavacro, cibo denique confoveret. At ilia, paren- 
 tum suorum alioquin reverens, invita quidemi, verum reli- 
 giosae necessitati succumbens,' vultu non quidem hilaro/ 
 verum paulo sereniore, obiens,^ ut jubebatur, viventium 
 munia, prorsus in pectore, immo vero penitus ^ in medul- 
 lis, luctu ac moerore carpebat animum : et dies totos ^ 
 totasque noctes insumebat luctuoso desiderio : et imaginem 
 
 cibormn et negligentia snrdida. At Thrasyllus vrgens pertinaciter, turn per seip- 
 sum, turn per reliquos amicos atque necessarios puellce, turn eliain per parentes ejus, 
 impetrat tandem, ut reficeret halneo, ac demum etiam cibo, urtus suos jam fere 
 defectos pallore et sordibus. Ilia antem, qua ceteroqui reverebatur suos parentes, 
 non sponte quidem, sed victa sancta necessitate peragens ojficia vivorum, vullu, non 
 l(Eto quidem, sed uliquaiito iranquilliore, ut videbatur, cotifieiebat animum flelu ac 
 tristitia sita in imo corde, seu polius in intimis meduUis : et impendcbat dies perpe- 
 tuos et noctes solidas Jiebili desiderio : et divinis honoribiis colens cuUh assiduo 
 
 ^■^^^■^ ^^^■^^■^^ 
 
 Colv. — 8 Pitli. pertinaci. Vide supra. Oud. — 9 Nee. nuntios. Viilgati non 
 habent nuntios. Colviiis, Recte Palat. Cod. ii^norat vocem nuntios, qua; ab 
 aliena manii accessit. Wow. In V\th. f. at nee. In D'Or\. f. ret necessarios. 
 Vocem nuntios pravo jndicio a Colv. intnisam, et a Viilc. Ed. pr. ac Rlerc. 
 retentani, bene rejecit Wow. Vnlc. Ed. sec. et seqq. sicot earn hand agnos- 
 cit alius Codex, quara Lips. Priczeus uncis inclusit. Oud. — 1 Ms. extor- 
 quent. Colv. Guelf. pr. refori/uft. Oud. — 2 Palat, Guelf. sec. co//«a«. Mem- 
 bra 'labi' dicuntur, qua? morbo macieque sqnalent, et flaccida pendent. 
 Vide ad lib. x. p. 210. ' Lapsa genua.' Id. — 3 Fux. sucaibuit. Roaldus. Idem 
 codex, succubuit. Colvius. In Florent. est, verum etiam r. In Edii. Vicent, 
 Junt. Aldi est religiose. Sed turn pra^staret religiosa in Nominal. Succu- 
 buit exaratnm est etiam in Palat. Oxon. Reg. D'Orvill. Verum amat 
 participia sine copula congerere Auctor. Vide ad lib. iii. p. 4.5. Alio- 
 quin hisce per co|)ulam hc vel qucB sequentia connectenda. Oudendorp. 
 — 4 Vulg. hilari. Colvius. V. vero Guelf. pr. Quidem exulat a Guelf. Pal. 
 Oxon. Fux. Coll. Voss. Hilari vero in O. Edd. ante Colv. at insolis Mss. 
 D'Orv. Pitb. legitur. Vide ad 1. iii. p. 50. Oud. — 5 Fux. obediens, sed 
 falso. Rould. Ms. obediens ut videbatur. Colvius. Alii, obediens ut videbatur. 
 Elmenh. — 6 Scribo: penitis. Sic etiam legendum putavi supra lib. v. 'Jam 
 praecordiis penitis nutrirent invidiam ;' et alibi sajpius. Plautus Cistellaria : 
 ' In latebras abscoudas pectore pcnitissimo.' Attius Argonautis : ' Aut forte 
 Triton, fuscina evertens specus Subter radices penitas, undante in freto, 
 Molem ex profundo saxeam ad ccelum vomit.' Sed ibi male etiam vulga- 
 tum, radices penitus. Ascripsimus bos versus elegantissinios ex Prisciani 
 libro de Metris. Colv. Paruerunt Colvio Vulc. Ed. sec. et Scriv. magisque 
 placuit Heinsio d. 1. [sc. ad Ov. M. xiv. 208.] Sed favet Msstorum nullus. L. 
 X. p. 230. ' Perniciem visceribus furentem mednllae penitus attraxerant.' 
 Confer quae notavi ad 1. i. p. 10. ' Ad viscera penitus.' Oud. — 7 Vulgati, dies- 
 que totos. Colvius. Vett. Editionibus consentit D'Orv. et Pith. Oud.— 8 Dc'
 
 METAMORPHOSEON LIU. Mil. 505 
 
 defiiucti,^ qiiam 9 ad [158] habitum Dei Liberi formarat,' ^ 
 affixa servitio*^ divinis percolens honovibus,^ ipso scse > 
 solatio ciuciabat. Tlirasyllus vcio, piasceps alioquin, et 
 de ipso nomine temerariiis/ priusquam dolorem lacrymaj 
 satiarent, et percitae mentis resideret furor, et in sese nimie- 
 tatis senio facesseret ^ liictus ; adhuc flentem maritum, 
 adliuc"^ vestes lacerantem, adhuc ^ capillos distralieutem, 
 
 /simulacrum tnortui mariti, quod effinxerat ad instar Dei Bacchi, torquchat se ipso 
 solainine. At Tlirasyllus, niinis ]iroperans et inconsultus, antcquam dolor illius 
 expleretur flendo, et furor perturbati animi sedaretur, et dolor evunesceret longa 
 duratione sua vehementia, ausus est adire earn de mulrimonio . dum lugerct conju- 
 gem, dum adhuc discinderet sua vestimcnta, dum velleret adhuc suos crines : et sic 
 
 fundi abest a Ms. et Aid. Colt. Non A. 1521. Sed abest etiam a Ms. 
 Kcgio, Fux. Oud. — 9 In Ms. Pithoei, Edd. Rom. Vicent. Junt. Aldi legitiir, 
 imagines d. quits. Vide ad Suet. Ner. c. 37. Sed vetant Mss. ceteri. Id, — I 
 I'ormaveriii . Scripta lectio, formadat. Srias scriptiini fuisse, formarat. 
 Colviiis. Formarat. Flor. foraverat. Male. Elmenh. — 2 D'Orv. honores. Oud. 
 — 6 Viilg. ipso se. Ms. ipse sese. Colv. Sese confirniatiir a reliiiuis Mss. et 
 Colv. seijueiitibus Edd. In D'Orv. conciahat. Verum paido, ^x. cruciubat : 
 liaec omnia desnnt in Mss. Palat. O\on. Par. Guelf, ntrofiue. Oud. — 1 Thrai. 
 vero prwceps et tern. Vulg. Sed Thras. praceps alioquin, et de ipso 7iomine tern. 
 De i/fso jio/n»ie glossema est : nee id agnoscit liber vetus. Cole. Sed Thras. 
 prccccps alioquin qui et tem. Sic est in Bertin. sed particula qui delenda est. 
 Alioquin sa;pe sic legitur apiid hiinc, ut lib. ii. p. 20. ' Tunc ilia lepida alio- 
 quin et dicacnla pnella, Discede, inquit.' Sciopp.in Symb. — 5 Lacesseret. Pri- 
 mum sciibo, facesseret. Nonium, item et Festum consu.endos suadeo, in 
 ' Facessere.' Apuleius libro tertio : ' Oninis cunctatio, ignavia omnis t'aces- 
 sat e pectore.' Deiiiceps porro subdubito, num in Ms. aliquando fuerit, 
 dolorem lacrymce exsaiiarent. Solens quippe illi, ut aliis idoneis anctoribus 
 qnoquc, composita pro simplicibus uti, quod aliis quibusdani, prwsertini 
 po(-iis, contra placuisse, eorundem leclione nianifestum sit. Slew. In sese 
 n. s. lacesseret I. Hajc scripta lectio, bajc cxcusa. Beroald. legit, in sese n. s. 
 lasscsccret luc. Lips'uta, flaccesceret. Nos, tunc sese n, s. facesseret tuctus. Col- 
 vius. Lassescerct. Ita Pal. Roman. Flo. Beroald. et Aldus. Lipsius, flaccesse- 
 ret, Aldus, lacesseret. Colv. et Stcwecli. facesserent legunt. Elmenh. — G Guelf. 
 \)r. adhecf.m. adhec. Oud. — 7 Exulat aJ/tuc typotlietaruni, sine dubio, culpa 
 
 NOT^ 
 
 '' Et imaginem defuncti,quamad ha- latia vana subministrat Vultus, qui 
 
 iilum Dei Liheri formarat, HjC.] Polla, siiiiili notatus auro Stratis prirnitet, 
 
 Lucani conjux, maritum similiter iniubat(|uc somno,' &c. ' Dolorque 
 
 adorat, sed non sub emendicata Bac- fessus, Quicquid Oeverat ante, nunc 
 
 rhi alleriusve Nuniinis figura, ajxid adorct.' 
 
 Statium, lib. II. Sylv. in (jeuelliliaco '^Affixa \^Affixn] sertitiol Sic Edi- 
 
 Lucani : * Ha-c te non tliyasis procax tioncs vulgata;. Prica'us, quern se- 
 
 dolo'9is Falsi numinis induit figura. cuius sum in interprctatione, mavult 
 
 Ipsum sed colit, et freiiueiitat ipsum uffixa. .Si inagis placueril ajixo, c\- 
 
 Imis altius insitum medullis : Ac so- pone, assiduo et diligenti.
 
 50() APULEir 
 
 non dubitavit de miptiis convenire, et impudentiee ^ labe 
 tacita 9 pectoris sui secreta fraudesque ineffabiles detegere. 
 Sed Charite vocem nefandam et horruit et detestata est : et 
 velut gravi tonitru, procellaque sideris,' ^ vel etiam ipso 
 Diali fulmine percussa, corruit corpus, et obniibilavit ^ ani- 
 mam/ Sed intervallo revalescente paulatim spiritu, ferinos 
 rugitus' iterans, et jam scenam pessimi Thrasylli perspi- 
 ciens, ad limam '^ cousilii/ desideriura petitoris distulit. 
 Tunc inter moras, umbra ilia misere trucidati Tlepolemi, 
 sanie cruenta ^ et pallore deformem attollens faciem, quie- 
 tem ^ pudicara interpellat uxoris : Mi conjunx, quod tibi ^ 
 
 revelare culpa sua petulantia: occulta arcana sui cordis, et doles non patefa- 
 ciendos. Verum Charite excepit ilia verba scelesta cum horrore et execralione, 
 et collapsa est corpore, et amisit omnem sensum, perinde ac si fuisset percussa 
 vehementi tonitru, et affiatu astri pestiferi, aut etiam ipso fulmine Jovis. Sed, 
 postquam, interjecto spatio tetnporis, paulatim resumsit animum, renovavit clamores 
 hurrendos ; cum videret qnoque quid nequissimus Thi'asyllus struxisset, rejecit cupi- 
 ditatem postulantis ad examen cousilii. Tunc per intercallum illius dilatwnis simu- 
 lacrum illud Tlepolemi, tarn mistrandum in modum occisi, attollens vultum sangui- 
 nolentum tabo et deturpatum pallore, interrumpit castum somnum sues conjugis, his 
 
 ab Edd. Wow. et Pric. Id. — 8 Fiix. impudenti<B, nt infra etiam emendavimus. 
 Roald. Imprudentiie. Liber scriptiis, imprudentice. Beroaldi editio, impu- 
 dente. Sed Nosfer supra lib. ii. ' Sensit iiiipudentiae suee labeni.' Quo 
 giiam sibi asserit lectionem. Cnlv. Pal. Colv. (immo Lips. Cod.) et Flor. 
 imprudentice. Lib. ii,' Sensit impndentiae suae labem.' Elmenh. — 9 Coll, Voss. 
 citata, perperam. Vide ad 1. vi. p. 111. * Per tacita secreta cistornm.' Oud. 
 — 1 Sideris. Idem, federis. Colv. De sideratione sive sideris afflatu vide 
 Beroald. Alibi, 'Sideraniota tenant.' D'Orv. vitiose procelcellasque, Oud. 
 — 2 L. obumbravit. Ita Bert. Sciopp, 1. iv. Susp. L. Ep. 4. et in Sijmb. — 3 
 Fiix. rugit. Roaldus. Ms. mugitus. Sciopp. in Symbola. Mugitus reiterans. 
 Vulgo, rugitus iterans, Elmenh. — 4 Oxon. Guelf. pr. ridicule ad lunam. Ber- 
 tin. petitionis. Ouil. — 5 Sane cruenta. Vulg. cruentam. Colvius. Leg. sunie 
 cruentam. Wowerius. Sanie cruentam f. Alii, sane cruentam. Elmenh. Sanie 
 cruenta. Sic recte amicissimus Menrsius ad Theocritnni primus legit hunc 
 locum. Vulgati male, sane. Idem in Add. — 6 D'Orvill. cum Ed. Vicent. 
 
 HOTJE 
 
 "J Procellaque sideris'] Sideratione, ' obnubilavit ' nentraliter sumtnin, 
 
 a(TTpo0oMap.(S, seu potius, juxta Gale- et eadem plane vi, qua modo 'corruit 
 
 num, a(paKe\i(T/xtf, cum scilicet pars corpus.' 
 
 aliqua corporis pestiferosidere afflata ^ Ad limam consilii] Metaphora a 
 
 subito marcessit, ossaqueipsacompu- fabris ferrariis. Incepta enim expo- 
 
 trescunt. lit maturuiu consilium, ut lima fabrile 
 
 <= Obnubilavit animam'] Hellenismtis, opus, 
 id est, secundum animam. Observa
 
 METAMORPHOSEON LIB. VIII. 507 
 
 prorsiis ab alio did ^ non licebit, et si pectori tuo jam per- 
 manet nostri memoria,^ vel acerbae mortis meae casus foedus 
 caritatis intercidit: ' quovis ^ alio ^ felicius maritare : modo 
 ne in Thrasylli nianum sacrilegam ' convenias : neve sermo- 
 nem conferaSj'^nec^ mensam accnmbas, nee toro acquiescas. 
 Fuge mei ^ percussoiis cruentam dexteram. Noli parrici- 
 dio ^ nuptias auspicari. Vulnera ilia, quorum sanguinem 
 tuse7 lacrymae proluerunt, non sunt tota dentium vulnera. 
 Lancea^ mali Thrasylli me tibi fecit alienum. Et addidit 
 
 verbis: Mea uxor, quo nomine non ■permittes omnino te vocari ab ullo alio, si recor- 
 datio nostri manet adhuc in tito animo : aut, si calamitas mea dura necis dissolrit 
 pactum 7wstri amoris, nube uuspiculius cuilibet alii: dummodo non nubus sacrilego 
 Thrasyllo : neque colloquaris cum ipso, nee accumbas cidem mensce, nee cubes in 
 eodem lecto. Fuge manum mei interfectvris tinctam meo sanguine ; ne inchoa con- 
 nubium tuum a parricidio. Itlce plaga, quarum ubluisti cruorem tuis istislacrymis, 
 non sunt omnes facta dentibus apri ; verum lancea scelesti Thrasylli separavit me a 
 
 ^^^^^^^^^^^^ 
 
 quietam. Oud. — 7 Qiiidam, q. ubi. Colv. — 8 Pal. ab alio did prorsus. CoIJ. 
 Voss. sive Lips, ab aliquo. Vide ad Suetonii Tib. c. 47. Licebat D'Orvill. 
 Oud. — 9 Fux. et si p. t. j. permanet mei memoria. RoaMns. Et si pect. t. j. 
 Hoc euni dicere piito : Sive mei reniinisceris, sive non. Si nihil quidem in 
 lectione tam vulgata quam scripta niutandiini est, et intercidere hie accipien- 
 dum rh SiaK/iTTTdv. At, si meciim legas, nee acerbte, !^c. mens erit : Si mei 
 adhuc recordaris, nee casus meae mortis quicquam de amore tuo erga me 
 deminuit. Qua ratione hunc sensum elicias, intelliges ex iis, quse scripsi 
 supra ad lib. lu. ad illud : ' Sed, quod alteiius rei causa facere missa sum, 
 mala qusedam mea sors in tuam recidit injuriam.' Colv. — 1 Reposuitolim Be- 
 roald. casu. Ms. et Aid. interdicit. Venit hinc in mentem etiam Icgi posse : 
 nee acerba mortis mea casu fcedus caritatis interbitit, sensu quem supra poste- 
 riorem posui. hiterbilere, interirc : ut ' perbitere,' perire, apud Plautuni. 
 Colv. Inepte. Elmcnh. Fulv. coujicit Icgendum casu. Sciopp. in Syinb. — 2 
 Puto antiquitns scriptun) 7uoiris«/io, id est, cuivis al. quoniodo tt Stewcth. 
 rescribit. Colv. In liertin. qtiuivis alio/, maritare. Sciopp. in Symboia. Bert. 
 quoivis alio. Legendiini, cuivis u. ut Stewecli. nionet. Klmenh. Cuivis. Par. 
 9K01W, i. e. quoivis. Wass.— 3 Oxon. Guelf. pr. nianus sacrilegas: male, nt- 
 pote contra formulam. Vide ad p. 153. * In Tlepolenii manum convenerat,' 
 \e\venerut. Oud. — 4 Frustra Scriv. in Anecd. Phil. p. 37, et Pric. malunt 
 conseras. Vide ad 1. v. p. 95. 'Neve onmino sermonem conferas.' Id. — 6 Ms. 
 ne. Colvius. Item Edd. Honi. Vic. Jnntinap et Aidi rum Ms. D'Orv. Guelf. 
 Pith. I'lix. in r|u<) «tt-«/ju,s. Oud. — (i Abest wiri a Coll. Voss. Dextram D'Ovv. 
 Id. — 7 Flor. luL. Llnienh. — 8 Fux. v. sed lancea. Roaldus. Pal. sed lancea. 
 
 NOT/E 
 
 e Quovis alio"] Lege quoivis alio, id pote amici caedes, et potior! jure re- 
 eat, cuivis alii. Uativus est antiquus spectu Charites uxoris, si nupsisset 
 Qlio, mariti sui interfectori, sicque in par- 
 
 ►■ A'o/i parricidio, ^c] Ca-dc nimi- t« in ejus sceleris quodammodo vc- 
 
 ruui Tlepolenii, qua; et Tlirasylli re- iiisset. 
 spectu parricidium dici potirat, ut-
 
 K 
 
 08 APULEIl 
 
 cetera, omnemque scenara sceleris illuminat. At ilia, ut 
 primiim moesta conniverat,^ toro faciem impressa, etiam- 
 nunc ' dorniiens, [lo9] lacryinis enianantibu.-i genas cohiinii- 
 dat : ^ et velut quodam tormento ' inquieta quiete + excussa, 
 lactu redintegrate/ prolixum ejiilat: discissaque interula, 
 decora bracliia'^ sasvientibus palnmlis converberat.^ Nee 
 tamen ^ cum quoquam^ participatis nocturnis imaginibus,' 
 sed indicio facinoris prorsus dissimulatOj et^ neqiiissimum 
 percussorem punire, et aeriininabili ^ vitae sese snbtrahere 
 tacita* decernit. Ecce rursiis improvidaj^ voluptatis detes- 
 tabilis petitor, aures obseratas de nnptiis*^ obtundens, ade- 
 
 te. Et adjecit reliqua, revelavifqne omnem faciem crhninis. Ilia vero, statim atque 
 snpita fuerat adhuc mcerens, applicato ore ad ledum, madcfacit pulchrus ni'daslucry- 
 mis, quae ipsi cffluehant inter dorinicndum ; et, excitata hue visione tanquam machina 
 ati'iua bellica a somno sun tiirbulento, renovat fietum, et ejulat din ; laceratoque 
 indusio,ferit sua brachia formosa manibus infestis. Neinini tamen communicatis 
 its, qua viderat noctu in snmnis, sed ouinino celans sihi esse tnanifestatum auctorem 
 sceleris, statuit apud se,et sumere supplicium de pessimo homicida, et se eriperevitc? 
 calainitostr. Ecce iterum execrandus pnstulator voluptatis temeraria: venit instanter 
 interpellatum de niiptiis aures ^us occlusas talibus petitivnibus. At ilia, repudiata 
 
 Wow. — 9 Quieverat. Malo cum Berlin, conniverat. Wow. Recte Berlin. 
 conniterat. Sciopp. in Symb. el Susp. 1. iv. 4. Elmenli. Nihil veriiis liac lec- 
 tione, nierito per Pric et Florid, recepta, licet reliqni Codd. in roiriipla 
 lectione conspirenl. Vide de ulroque verbo ad 1. iv. p. 80. ' Jam comniodiun 
 conniverat :' iibi lamen malini cum aliis quieverat. Ond. — 1 D'Orv. Pith. 
 prave non d. et niox emanerdibus D'Orv. Id. — 2 Contundit. Viilgo, cohumitat. 
 Colv. Cansani non video, cur ita eruditi scribere voliierint. Vereor, ut uimis 
 aiidaciap sua? indulserint. Vera lectio antiqua : decoras genas cohumidat ; 
 quanqnam liaud male scripseris, confundit. Petron. (c. 108.) ' Ut vero spon- 
 pia uda facies plorantis detersa est, omnia liiieamenta confiidit.' JVuwer. 
 Audacia Colv. banc nol)is lectionem peperit. Nam ante legebatur cohumi- 
 dat, id quod et Mannscriptus quidam agnosrit, quamvis alius (Ursini) liber 
 habeat conf/«L Sciopp. in Symb. — 3 Ms. tormevta. Co\v. — 4 Flor. quieti. El- 
 menli. — 5 D'Orv. reintegrato: ut passim in Mss. Red. luctu Fiix. Oud. — 6 
 Addit hie D'Orv. decorus(iue genas. Sed iis verberandis non opns erat dis- 
 cindi interulam. Palinis Guelf. pr. Oud. — 7 Verberabat. Vulgo erat, conver- 
 berat. Colvjus. Couverberat. Vulgo, verberabat. Elmenh. — 8 Tamen deest 
 Guelf. sec. Oud.— 9 Fiix. copiam. Roalilus. Pro quopiam. Ond. — ^1 Fiix. 
 nocturnarum imaginum secreta partict pabat . Roaldns. j\Is. matronarum virginum 
 secreta participahat. Forte, nocturnarum imaginum seer. part. Vulgaris lectio 
 Jeque bona est. Colv. — 2 El exulat a D'Orv. Oud. — 3 JErumnali v. s. s. t. d. 
 Sic Berlin. Sciopp. in Symb. et Susp. l.iv. 4. Bert, arumnali, male. Elmenh. 
 In Palal. et Guelf. sec. etiam est arumnali. Perperam. Adi ad !. i. p. 1. 
 ' aerumnabili labore :' nbi, ut fere semper, eadem coiifiisio, Oud. — 4 Viilgo, 
 tacite. Elmenh. — 5 Flor. impetorvida. Idem. Exulat hfec vox a Pal. Guelf. 
 sec. Oxon. Par. Conjeci aliquando impetuosa;. Sed nihil mutanduni. Impro- 
 rifirt est, inconsulta, temeraria, pra^ceps. Sin ' iniprovidus .callus ' l.\ii. p. 
 14G. • improvida malitia' 1. xi. p. 248. Oud. — G Oxon. et Par. ad nuptius,
 
 METAMORPHOSEON LIB. VIII. 509 
 
 rat.7 Sed ilia clementer aspernata^ sermonem Thrasylli, 
 astuque miro personata, instanter^ garrienti, summisseque' 
 deprecanti, iVdhiic, inquit, tui fratris ' meique carissimi * 
 mariti facies pulchra ilia in meis deversatur^ oculis : adhuc 
 odor cinnameus ambrosii corporis per nares meas percurrit : 
 adhuc formosus "*• Tlepolemus in raeo vivit pectore. Boni 
 ergo et optimi consules, si luctu ^ legitimo miserrimae foe- 
 minae necessarium concesseris tempus : quoad residuis 
 inensibus spatium reliquum compleatur anni.'' Quce res 
 cum ^ meum pudorem, turn etiam tuum saliitare commodum 
 espicit : ne forte, immaturitate nuptiarum, indignatione 
 justa 7 manes acerbos mariti ' ad exitium ^ salutis tuee sus- 
 
 leniter orutione Thrasylli, el dissimnlato coiisilio suo calUdUate mirabili, resjMndit 
 ipsi urgenfi, et supplicittr roi^anti: Formosus ille vulfus tui fratris meique dilec- 
 lissiini coyijugis est adhuc prceseus meis oculis: frugraiis odor corporis ejus suareo- 
 lentis obversntur adhuc meis naribus: pulcher Tlepolemus virit adhuc in meo corde. 
 Ne graveris igitur concedere infclicissima: mulieri spalium iiecessariumjusto luctui, 
 donee annus impleatur peractis mensibus, qui supersunt. Quod quiilem special turn 
 ad meam verecundiam, turn etiam ad bonum luce salutis ; ne forte nimia accelera- 
 tione nostri connubii accendamus Justa ira scevani umbram tnei mariti ad pernieiem 
 
 non ineleganter. Sic Ovid. Epist. vii. Her. 27. ' Ad mea niunera surdus.' 
 Id. — 7 F. adorat. Brant. — 8 D'Oiv. a^pernataque. Oud.— 9 In Par. Ms. in- 
 slans. Id. — 1 D'Orv. subnixeque. Id. — 2 D'Orv. per K, ut supra, karissimi. 
 In Pal. Giielf. sec. hemi: quod quid sibi velit, nescio. Id. — 3 Sir Mss. Flor. 
 Reg. Fux. Guelf. Lips. Paiat.cuiii Edd. Col v. Vnlc.iMerc. Elm. Scriv. Kecte. 
 In aliisrfirers. Id.— 4 Guelf. pr. /or/nosa. Id. — 5 Flor. iMC<id. Elnienliorstius. 
 Stewech. luclu pro luctui legit. Idem in Add. — 6 Turn. Vulgo, cum. Colv. — 
 7 Pal. juxla. Oud. — 8 Flor. exitum. Eluienli. Item Pitli. Edd. Vicent. Ber. 
 Junt. utraque et Aldi de more. Vide ad 1. 1. p. 12. ' Ad exitium sublimatiis.' 
 
 aOTJE 
 
 ' Tui fratris'] Quern tu fratrem vo- tidem menses a fnnere conjugis nxor 
 
 cabas. Sustinet in vidua trislia signa domo.' 
 
 '' Spatium reliquum compleatur anni] Gratianus, Valerianus, ct Tlieodosius 
 
 Hoc erat legitimum liictus spatium, Imperatores, relicpios duos anni men- 
 
 nec ante illud licebat mulieri secun- ses luctui adjecerunt coustitutionc 
 
 dai nuptias obire absque infamia. sua, quae extat lib. v. Cod. tit. 9. de 
 
 Sed arnius ille luctus ad Tlieodosii Secundis Nuptiis. 
 
 usque tenjpora intelligendus est de- ' Manes acerbos mariti] Id est, Ma- 
 
 cem tautiiui mensium, qualcm Romu- nes mariti violenta et immatura niorte 
 
 lus conslituerat, jiixta Ovidium, lib. peremti. Virgil. ' Et funere immer- 
 
 I. Fast. 'Romulus anno Constituit sit acerbo.' UbiServius: 'Immatu- 
 
 menses (piinquc bis es.^e suo. Per tu- ru : a poniis translalionc facta.'
 
 5J0 APULEII 
 
 citemus. Nee isto sermone Thrasyllus sobriefactus, vel 
 saltern tempestiva pollicitatione' recreatus, identidem per- 
 git linguae sauciantis ' susurros improbos inurgere ; ^ ■" quoad 
 simulanter revicta Charite suscipit : Istud equidem ' certe 
 magnopere deprecanti concedas necesse est, mi Thrasylle, 
 ut interdum taciti ^ clandestinos coitus obeamus ; nee quis- 
 quam persentiscat ^ familiariura, quoad ^ dies reliquos 
 metiatur annus.7 [IGO] Promissioni fallaeiosae mulieris 
 oppressus succubuit Thrasyllus : et prolixe eonsentit de 
 
 tucc mt<B. Thrasyllus, non revocatus ad moderationem ilia oratione, neque saltern 
 refeclus promissione nuptiarum post aliquod tempus celebrandarum, non desinit 
 aggredi sape Ckariten mails gannitibus linguce pestifera ; donee ipsa, fingens se 
 victam, ait : Saltern, mi Thrasylle, oportet ut mihi instanter roganti annuas, ut 
 interim concumbamus clanculutn et tacile ; neque idlus ex domesticis id ani- 
 madvertat, donee reliqui dies anni elabantur. Thrasyllus victus promissis frati- 
 dulentcE fcemince manus dedit: et libentissime annuit ipsi proponenti clandes- 
 
 ^^■^'^^S^^^^^S^*^.^^ 
 
 Oud. — 9 Pell. Aid. miraculiim non videtnr. Roald. Mox recreatur Pith. Oud. 
 — I Fux. satiati. Roaldus. Ms. satiantis. Colv. In Flor. pro sauciantis, satiati 
 est. Elmenh, Etiam in Coll. Voss. satiati. Oud.— 2 Ingerere. Fax. urgere. In 1. 
 Beroaldi fiiit inurgere. Roaldus. Invergere. Sciipta lectio, et omnis cnsa 
 olim, inurrere, Uiide Beroaldus scribendum putavit ingerere. Nos vestigiis 
 priscaj scriptuiae institimus, et reposnimus invergere. Probat Lipsiiis. Colv. 
 Pffine in eo fui, ut cum Palat. scriberem inurgere. Wowerius. Inurguere. 
 Sic Flor. Pal, et Rom. Codd. Lipsius legit invergit. Vulgarise edit, inge- 
 rere. Orosius contra Accusatores Christianorum lib. i. proloquio : ' Voliin- 
 tarie ad id, quod praeparantur, urguere.' Sic in tribus Mannscriptis locus 
 conceptus est. Vetus Inscriptio apud Putean. cent. i. epist. 34. vu- 
 GVENTE FATO SANVM IPSE NECAviT SE. Elmenh. — 3 OxoH. Guclf. pr. 
 itaque. Male. Pro certe in nlt'imo cetera. Oud. — 4 Prave in Ed. Pric. est 
 tacite. Vide supra I. i. p. 14. 1. x. p. 214. ' Foro se festinus immittit.' De 
 Tcp interdutn pro interim vide ad I. in. p. 43. Id. — 5 A\diis, prwsentiscat. Elmenb. 
 — 6 Ms. familiariumqtie. Colv. Sic Guelf. sec. In Flor. Pith, et D'Orv. /. 
 quod. Fax. quot: solenni vitio. Guelf. pr. quam. Oud. — 7 Flor. quod dies 
 reliquus annum. Loquitur de decern mensibus, legitimo scilicet luctus tem- 
 pore, intra quos si qua mulier festinabat nubere, probrosis inusta notis, 
 nobilis personae et jure et decore privabatur 1. ii. si qua. Cod. de Secnndis 
 Nuptiis. Sic in Indiae urbe Cranganor, quam Malabarem vocant, vidua?, 
 quae post virorum obitum nubunt ante annum, dote privantur. Joan. Bo- 
 terus in Ep. Theol. p. 131. In Americas vero provincia Floridae foeininae, 
 defunctis viris, capillos sub auribus praesecant, illosque per sepulcra spar- 
 gunt, nee licitum illis secundo matrimonium contrahere, antequam capilli 
 illis renascantur tam longi, ut humeros tegere possint. Jacobus de Meyne 
 
 NOTJE 
 
 ■" Inurg. llnvergere"] Emendat Pri- ensi inurguere, hoc est, inurgere. 
 caeus ex vett. editt. et CodiceOxoni-
 
 METAMORPHOSEON LIB. VIII. 511 
 
 furtivo concubitu, noctemque ^ et opertas 5» exoptat ultro 
 teuebras, luio ' potiendi studio postponens omnia. Sed 
 heus tu, inquit Charite, quara probe ^ veste contectus, omni- 
 que comite viduatus, prima vigilia fores raeas tacitus ^ 
 accedas, unoque sibilo contentus, nutricera istara meam 
 opperiare:'^ quae claustris^ adhserens excubabit adventui 
 tuo. Nee secius/ patefactis aedibus, acceptum te nullo 
 luraine conscio, ad meura perducet cubiculum. Placuit 
 Thrasyllo scena^ feralium nuptiarum." Nee sequius ali- 
 quid * suspieatus, sed expectatione 9 turbidus, de diei tan- 
 
 tinuni concubitum, cupitque ultro ut nox et tenebra obscurce adveniant, pro;- 
 ferens desiderium potiendi Charite omnibus rebus. Verum, inquit Charite, 
 veni optime velatus vestimento, et destitutus oinni comite, initio noctis accede 
 cum silentio ad meum ostium, et, contentus signijicasse adventum tuum una tantum 
 sibilo, expecta hanc meam 7iutricem, qucB opperietur accessum tuum vigilans ad 
 pessulos ostii, et aperta domo excipiet te, et deducet in meum cubiculum nulla luce 
 teste. Thrasyllus approbavit apparatum funesti illius connubii et nihil aliud suspi' 
 cans, sed perturbatus expectatione, conquerebatur tantum de longitudine diei et re- 
 
 '0~^^^^-^.^'^^^^^'^ 
 
 in Narratione de Florida. Elmenh. — 8 Noctemque. Perperam haec vox exiilat 
 ab Ed. Fioridi. Oud. — 9 Beitin. openitas, male. Nox accomnioda frandi 
 rebusqiie tnrpibus. Vide Notas ad Minuciiim f. 15. Elmenh. — 1 Uno abest 
 ab eodem libro scripto. Colv. Contra in D'Orvill. est auclius imo uno p. s. 
 et paulo ante exoptans, baud male. Oud.— 2 D'Orv. proba. Id. — 3 Tacitus 
 non est in Flor. Elmenh. — 4 D'Orv. opperire, in Iiitperativo, ut p. 158. 
 * Quovis maritare.' Vide ad 1. i. p. 16. ' Hie me opperiminor.' Fiix. istam 
 m. nutr. Oud. — 5 Venetus codex : clastris. Forte verum, clalris. Glossje 
 veteres Latino-Graecae : ' Clatri, Kav6v(s, at eV Ovpiffiv o^eXioKoi.' Hinc apud 
 Plautum Milite, ' Clatrata fenestra.' Horatius : ' Objectos caveae voluit si 
 frangere clatros.' Cato de Re Rustica : ' Bubilia bona pra-sepis, faliscas 
 clatratas. Clatra inter se oportet pede distare.' Cohimelia lib. ix. et lib. 
 X. Colv. Mihi in mentem venit clastris. Veteres ' clostrum ' et ' claustrum' 
 dixerunt. Seneca vii. de Benef. c. 21. ' Ut ' plostrum ' et ' plaustrum,' 
 ' losum ' et ' lausum.' ' Glossae : ' KKdBpov, claustrum, clostrum.' Petrouio 
 Arbitro ' cloBtellum.' Brant. — G G uelf. pr. sfcus. Oud. — 7 Ms. strena. Dixi 
 de boc, ni tailor, supra ad lib. iv. Colv. Ms. strena. Plaut. Sticho : ' Bona 
 ScaRva Strenaque obviani accessit niilii.' Brant. Qui vel semel Appuleium 
 evolvit, ridebit istam ineptissimam hie loci strenam, ac scenam et apparatum 
 externum nuptiarum, funeri similium, non poterit non probare. Vide Not. 
 Ind. In Gudf. pr. legas, seria/trro/ia H. Oud.— 8 Pal. <i/j«d. Elmcnborstius. 
 Inc. Cod. nee savius. Pith, ut sappe, n. sectius. Coll. Voss. sequaxs. In 
 Guelf. sec. aliud. Oud. — 9 Ex pactione Aid. quod vidit etiam Beroaid. Roald. 
 AUas ex pactione. Beroaid. Colv. Sic legitur in Beroaldi Notis, Basileaj et 
 Lugduni excusis, sed non in Veneta A. 1501. At Edd. Junt. et Colin, prae- 
 bent quoque ex itaclione, prave. Turn in Palat. dubius turbidus, varia lectione 
 
 NOTyE 
 
 ■ Scena feralium nuptiarum'\ Orna- rite venire ad furtivos suos amplexus, 
 tus nempeille, quo jubebat eum Clia- cxitio ipsi futurofi.
 
 512 APULEII 
 
 turn spatio et vesperae mora qucrebatur. Setl, ubi Sol 
 tandem nocti decessit, ex imperio ' Charites adornatus,^ et 
 nutricis captiosa vioilia deceptus,' irropit "^ cubiculum, 
 pronus spei. Tunc anus,° de ^ jussu dominae, blandiens ei/ 
 furtim depromlis calicibus,^ et oenophoro, quod immixtum ^ 
 vino soporiterum gerebat venenum, crebris potionibus avide 
 ac 9 secure haurientem, raentita domina3 tarditate,' quasi 
 parcntem assideret aegrotum, facile sepelivit ad somnum. 
 Jamque eo ^ ad omnes injurias exposito, ac supinato, intro- 
 vocata Charite, raasculis auimis impetuque diro fieraens ' 
 invadit, ac supersistit sicarium. En! inquit/ fidus ^ conju- 
 
 tardatione vfxpercB, VerHm,postquam Sol occidens dedit tandem locum nocti, ipse 
 vestitus vt Charite jusserut, et deceptus fraudulentis excubiis nutricis, penetrat se 
 in cubiculum, proclitis in spem. Turn vetula excipiens eum comiler, quemadmodum 
 hera pvceceperat, prolntis clancidum poculis, et vase tinario, cui inerat medicamen 
 somniferum infusum vino, et simulans suam heram idea tardare, quia nderat patri 
 tegrotanti, facile demersit eum svpori ingestis frequentihus poculis, qua ipse sorhehat 
 cujiiite et absque metu. Cumque jam jaceret supinus, patens omnibus injuriis, Cha- 
 rite vocnla intrat, etfremens irruit animo virili atque impetu scbvo in percussorem 
 sui 7nariti, eique superimminet. Ecce, ait,fiddis socius mei marili, ecce praclarus 
 
 in contextum illapsa. Oud. — 1 Et imp. Vnlg. et ex imp. Ms. et ex non 
 habet. Alternni tamen retiiiuiimis. Colv. Lego cum eodem lib. (Pal.) ex 
 imp. Wower. — 2 Fiix. adhortatus. Roaldiis. Ms. adhortatus. Colv. — 3 Et 
 captiosa vigilia nut. deceptus. Fortassean genuinum sit: et captiosa: vigilia 
 nutricis exceptus. Stewech. — 4 Sic Mss. et Edd. O. non irrumpit. Adi Pric. 
 et ad i. Ml. p. 133. ' Animnm iirepens.' Oud. — 5 De non agnoscit Fnxensis. 
 /(/.— 6 Exiilat ei a Palat. In Cod. Inc. plaudens ei. Id. — 7 Beroaldi editK), 
 Bas. 1. et 2. Aid. calcibus. Quod non spernendum. Festiis Ponipeina : 
 ' Calces, ampulla; plunibea;.' Colv, In Fux. et Junt. pr. qnoque calcibus, 
 corrnple, nee juvat Festus, a?que corinptus : in quo Is. Vossiiis ad Melani 
 1. II. c. 6. §. 8. legit calpes. In Mss. duobus calces. Mox sequitur ' Calpar, 
 genus vasis fictilis :' nbi %'ide, et Misc. Nov. Lips. V. v. t. i. p. 184. Oud. — 
 8 Bert, commixfum. Elmenli. Fr\istia. Oud. — 9 Vulg. ac. Colv. Temere 
 obsccnti sunt Colvio posteriores. IMss. mei accedunt Edd. prioribus in ac ; 
 nisi forsan excipias Florent. Nil notatum e Guelf. Oud. — 1 Tarditatem. 
 Flor. tarditate. Elnienh. — 2 Th eo abest a Beitino. Idem. Eorum Guelf. pr. 
 Eo ademens ivj. in Palat. Guelf. sec. Atqve susp. D'Grv. Pitli. Susiiin. Oxon. 
 Oud. — 3 Ferme. Legenduni ai'bitior: ferum invadit ac supersistit sicarium. 
 Insistere, supersistere, insultare victoribus ac triumpbantibus congruentia 
 vocabula, pro quibus Arnobius libro secundo et alibi tialate frequentavit 
 ' inequitare aliis.*^ Steicech. Fremens. Bas. 1, ferme. Unde etiam posse 
 legi visum, /erine. Colvius. Ed. Beroaldi jam liabet /erme; quae non est 
 nisi corrupta lectio. Fremit, ieaena; instar, ut supra ' rugiit.' Vide in Flor. 
 N. 17. et Pric. Oud. — 4 Ac s. sicarium, et inquit. F\ix. et supersist ens sicarium, 
 En! inquit. Recte. Roald. Ac supersistit sicarium. En, i7iquit. Vulgo, 
 
 NOT.E 
 
 " AhusI Nutiix
 
 
 
 
 C5 
 
 v< 
 
 %. 
 
 I f^ 
 
 .^WEUNIVERS-//, 
 
 i? 
 
 \ 
 
 
 ''^>'<!/Uj 
 
 
 -^g 
 
 
 lY 
 
 ^ 
 
 ^Ali\
 
 
 .4^ri 
 
 L 006 212 904 4 
 
 v: 
 
 
 ^<?Aavaaii-^'^ 
 
 '^rv 
 
 -no 
 
 
 
 
 ^ 
 
 
 ■■■■^^X^ 
 
 — n 
 
 - 5 
 
 o 
 
 .vid 
 
 
 ■JjijjNv:,ui-"^^ 
 
 
 "3 O 
 
 30 C 
 
 ucs 
 
 nuTHFRN REGIONAL LIBRARY FACILITY 
 
 \^ AA 000 440 170 9 
 
 
 ^nM-LIBRARYQ^ 
 
 >i 
 
 i? 
 
 -^^ILIBRARYQ^ 
 
 >^, 
 
 I/O 
 
 O 
 
 '^wujnvj-du^' 
 
 ^ 
 
 '^Aa^AINiVi^V ■ 
 
 cc 
 
 d' 
 
 l-LJ 
 
 > 
 
 
 '^^^AavaaiiiN?^ ^^om 
 
 ^nwmm^ "^AajAiN 
 
 y<. 
 
 
 <: 
 
 r-5 u_ , 
 
 .\ME UNIVER57^ 
 
 o 
 
 O 
 
 ■^/^dJAINO J\V\ 
 
 
 < 
 
 ilvj.jviV' %ujiivjjvi-^ 
 
 > 
 
 cc 
 
 ^^^f I'S'IVFR?-//,, 
 
 ;5S^ 
 
 Or 
 
 O 
 
 vin^As'f.Fifx 
 
 \ >^ 
 
 ';^ 
 
 CO 
 30 
 
 ^OFCAUFOfi'^ -'^F 
 
 4^: 
 
 s'^ 
 
 "JC 
 
 <ri]rjNvsoi^ "^y