3 1822 02463 3612 
 
 ity of California
 
 i!f,9,'?.W*/ S ,A N DJEGO 
 
 Social Sciences & Humanities Library 
 
 University of California, San Diego 
 Please Note: This item is subject to recall. 
 
 Date Due 
 
 
 BEARED ILL. 
 
 Cl 39 (5/97; 
 
 UCSD Ub.
 
 SAN Di>T, 

 
 Y GYVROL I 
 
 Y MABINOGION 
 
 ETC.
 
 Five hundred copies of this work were printed in 1886 ; and issued 
 to subscribers on St. David's Day, 1887. 
 
 Nos. i -80 were printed on hand-made paper ; Nos. 81-230 on toned 
 paper; Nos. 231-480 on antique laid paper. 
 
 The number of this copy is
 
 OF THE 
 
 QTUBtnocjion 
 
 AND OTHER WELSH TALES 
 
 FROM THE 
 
 QBooft of 
 
 EDITED BY 
 
 JOHN RHYS, M.A. 
 
 PROFESSOR OF CELTIC IN THE UNIVERSITY OF OXFORD 
 AND 
 
 J. GWENOGVRYN EVANS 
 
 'We hold the man who gives texts, not before easily accessible, in a handsome 
 and convenient form, to be ten times worthier of the corporation of letters than 
 the man who is perpetually pottering over questions of authorship . . . The 
 possession of the text ... is what is really worth something ; the rest is, if not 
 all, yet in great part, literary leather and prunella. 1 Saturday Re-cine. 
 
 Orford 
 
 ISSUED TO SUBSCRIBERS ONLY 
 BY J. G. EVANS, 7 CLARENDON VILLAS 
 
 1887 
 (All rights reserved)
 
 jforb 
 
 PRINTED AT THE CLARENDON PRESS 
 
 BY HORACE HART, PRINTER TO THE UNIVERSITY
 
 TO 
 
 THE MOST HONOURABLE 
 THE MARQUESS OF BUTE, K.T. 
 
 Baron CarMff of Castle Carbiff 
 
 ETC. ETC. ETC. 
 
 THIS WORK IS DEDICATED 
 
 IN ACKNOWLEDGMENT OF THE INTEREST 
 
 HE TAKES IN 
 
 TKIlelsb Xiterature
 
 preface* 
 
 HE sole object which my co-editor 
 and I have in publishing the pre- 
 sent volume is to place before 
 the student of Welsh literature, 
 without note or comment, the 
 RED BOOK text of the MABINOGION 
 and the Welsh Tales and Romances usually asso- 
 ciated with them. No pains have been spared by 
 either of us to make the reproduction as accurate 
 as in us lies. Of course we lay no claim to absolute 
 accuracy, but as compared with the Welsh texts 
 hitherto published, we venture to regard our volume 
 as the fruits of the first sustained effort to meet, 
 in point of accuracy, the requirements of modern 
 philology ; moreover, we should not greatly dread 
 to have our work placed in comparison with the 
 best edited publications of the Early English Text 
 Society, or of kindred bodies with a well-earned 
 reputation. 
 
 An attempt to give the same text was made by 
 Lady Charlotte Guest, with the aid of Tegid, now 
 nearly half a century ago, a time which, so far as 
 concerns a work of this nature, may be said to
 
 preface. 
 
 belong to the pre-scientific era. Still Lady Guest 
 performed her task with great success ; in a word, 
 the text of her edition approximates to the original 
 more nearly than that of any other Welsh text of any 
 length. But her edition, always expensive, has for 
 some years been practically out of the reach of the 
 ordinary student, besides that greater accuracy is 
 now imperative. Hence our effort to meet the re- 
 quirements of a more exacting age. The so-called 
 History of Taliessin, which her ladyship thought 
 expedient to include in her edition, is not published 
 in this volume, because it has no claim to rank with 
 the Mabinogion and other tales of the same epoch. 
 We have, on the other hand, inserted as an appendix 
 a version of the Triads, Mythical and Historical, 
 because they throw light on the contents of the 
 rest of the volume. 
 
 Since the publication of Lady Guest's handsome 
 volumes, an idea prevails that any Welsh tale of 
 respectable antiquity may be called a mabinogi, but 
 there is no warrant for extending the use of the 
 term to any but the ' four branches of the Mabinogi,' 
 namely, Pwyll, Prince of Dyved ; Branwen, daughter 
 of Llyr ; Manawydan, son of Llyr ; and Math, son of 
 Mathonwy. For, strictly speaking, the word mabinog 
 is a technical term belonging to the bardic system ; 
 and it means a literary apprentice. In other words, a 
 mabinog was a young man who had not yet acquired 
 the art of making verse, but one who received in- 
 struction from a qualified bard. The natural infer-
 
 preface. ix 
 
 ence is that the Mabinogion meant the collection of 
 things which formed the Mabinog's literary training, 
 his stock in trade so to say, for he was probably 
 allowed to relate the tales forming the ' four branches 
 of the Mabinogion ' at a fixed price established by law 
 or custom. If he aspired to a place in the hierarchy 
 of letters he must acquire the poetic art. The sup- 
 position that a mabinog was a child on his nurse's 
 lap would be as erroneous as the idea that the 
 Mabinogion are nursery tales, a view which no one 
 who has read them can reasonably take. 
 
 It is unnecessary to burden this volume with 
 criticism on the text, or to enter on a discussion 
 of the origin of the romances, together with kindred 
 questions : all this ought to find its place in the 
 critical edition, which we hope some day to be 
 able to issue. If it should be asked whether the 
 Mabinogion are worth so much trouble and ex- 
 pense, I cannot answer the question better than 
 by appealing to the lectures delivered on Celtic 
 Literature in this University years ago : these lec- 
 tures, I may say by the way, formed bright spots in 
 the grey monotony of my undergraduate days ; but 
 I will only cite the following passage : 
 
 ' The very first thing that strikes one, in reading 
 the MABINOGION, is how evidently the mediaeval 
 story-teller is pillaging an antiquity of which he does 
 not fully possess the secret; he is like a peasant 
 building his hut on the site of Halicarnassus or 
 .Ephesus ; he builds, but what he builds is full of 
 
 b
 
 x preface. 
 
 materials of which he knows not the history, or 
 knows by a glimmering tradition merely ; stones 
 " not of this building," but of an older architecture, 
 greater, cunninger, more majestical. In the mediaeval 
 stories of no Latin or Teutonic people does this 
 strike one as in those of the Welsh.' 
 
 The more this utterance of Mr. Matthew Arnold 
 is examined in the light of mature study of the 
 originals to which it refers, the more pregnant with 
 meaning it will be found to be. 
 
 Lastly, our method of working, as well as ques- 
 tions of palseographical detail, I leave to be set forth 
 by my collaborator, who has devoted years of his 
 life to the careful study of Welsh manuscripts. 
 
 JOHN RHtS. 
 
 OXFORD, February 8, 1887.
 
 Contents. 
 
 PACK 
 
 INTRODUCTORY REMARKS ... . . . xiii 
 
 MABINOGION : 
 
 PWYLL, PRINCE OF DYVED . . . ' I 
 
 BRANWEN, DAUGHTER OF LLYR 26 
 
 MANAWYDDAN, SON OF LLYR . .- 44 
 
 MATH, SON OF MATHONWY * 59 
 
 TALES : 
 
 MAXEN'S DREAM 82 
 
 LLUDD AND LLEVELYS .... 93 
 
 KULHWCH AND OLWEN .... IOO 
 
 RHONABWY'S DREAM . . . . 144 
 
 ROMANCES : 
 
 OWEIN AND LUNET 163 
 
 PEREDUR . ' . . . . . 193 
 
 GEREINT AND ENID . . . 244 
 
 APPENDIX : 
 
 TRIADS, MYTHICAL AND HISTORICAL . . 297 
 
 NOTES ON LETTERS WHICH ARE EITHER DOUBTFUL, 
 
 PECULIAR, OR CORRECTED IN THE MS. . . 310 
 
 INDEX TO PROPER NAMES, &c 321 
 
 CROSS REFERENCES 340 
 
 LIST OF SUBSCRIBERS 349 
 
 b 2
 
 Ifacaimtles. 
 
 Words Hard to Read To face page xv 
 
 Column 718 of MS i 
 
 8 33 > Iz8 
 
 5 6 > , J 49 
 
 ti 7 6 9 > 2 44
 
 IRemarfcs. 
 
 F all the Welsh MSS. which have come 
 
 down to us none is so well known 
 
 , , r . Source. 
 
 by name as the source of the 
 
 present volume. The Red Book of Hergest may be 
 described briefly as a Corpus of Kymric Literature, 
 both prose and verse. It consists of 362 foolscap 
 folios in vellum, and the whole is written in double 
 columns in a style which is characteristic of Welsh 
 MSS. belonging to the latter half of the fourteenth 
 century. The present arrangement of the contents 
 is due either to accident or the binder. Still, saving 
 a few folios here and there, the order must, in the 
 main, be that of the time in which the different 
 parts were transcribed. Without a large number 
 of facsimiles it would be impossible to discuss 
 profitably the variety of hands that were engaged 
 on the whole MS., but it may be stated that we 
 find two very distinct styles of calligraphy that 
 in which the first third is written, and that of the 
 remaining two-thirds, of which a fair notion may 
 be derived from the facsimiles to be found in this 
 volume. These facsimiles, contrary to the usual 
 custom in the case of photolithographs, have not 
 been 'worked' in any way, i.e. nothing has been 
 1 touched in,' so that they are as reliable as the
 
 Jntrobuctorp IRemarfcs. 
 
 ordinary process of photography can make them. 
 No difference of style is perceptible between the 
 handwriting of the facsimile facing page i and that 
 facing page 244 1 : the characters, it is true, are slightly 
 smaller in the one case than in the other, which was 
 due probably to a new quill-pen or a better piece of 
 vellum, for the worse the quality of the vellum the 
 larger the characters become. These two facsimiles 
 are typical of the writing in columns 673-831 ; 
 840-844 ; 588-600 ; while the facsimile facing page 
 149 (which, it is more than probable, is by a different 
 hand) represents the writing in columns 555-571 ; 
 627-672. The calligraphy of the facsimile facing 
 page 128, confined to columns 832-839 of the Red 
 Book, is unquestionably different from that of the 
 other facsimiles : it will interest students of the 
 ' Greal' to know that this writing is identical in 
 style with Hengwrt MS. 49. 
 
 When the Series of Old Welsh Texts was first 
 
 projected, it was resolved to aim at 
 Aim. . 
 
 nothing short of a diplomatic reproduc- 
 tion of the original manuscripts. A diplomatic re- 
 production differs from a facsimile chiefly in one 
 particular, it does not profess to give the special 
 form of the manuscript characters, but it should 
 give character for character, letter for letter, word 
 for word, spacing for spacing, error for error, deletion 
 for deletion, correction for correction, rubric for 
 
 1 I did not find out till the book was ready for the binders that 
 photolithographs could be printed in two colours. This facsimile has 
 been reprinted, but there was no time to reprint the other facsimiles.
 
 3ntrobuctor IRemarfcs. xv 
 
 rubric ; in short, there must be no tampering of any 
 kind, not even with the punctuation. The more 
 faithfully this principle is carried out, the greater 
 the value of the reproduction. Critical texts ' have 
 their day and cease to be,' but a diplomatic repro- 
 duction, once thoroughly done, ' goes on for ever.' 
 The plan adopted in producing this volume, as 
 
 far as is known to the writer, is a novel 
 
 ' i T Method- 
 
 one, at least in this country. In order to 
 
 make the explanation intelligible, the different types 
 used are brought together on the next page. 
 
 The ligatured IT, in the Red Book and a few other manuscripts, 
 represents the Welsh sound of that consonant, while the doubling of 1 
 in a word like 'callon' serves to mark the quality of the preceding 
 vowel. 
 
 Hybrid forms are by no means of uncommon occurrence, as 
 may be seen by a glance at the facsimile of words hard to read, facing 
 this page. In the case of proper names as well as in that of words 
 whose meaning is uncertain, it is often impossible to distinguish be- 
 tween n and u ; between c, r, and t ; between fc and ft. A few 
 calligraphic peculiarities tend to show that the scribes were copying 
 an original written in the old Kymric hand which prevailed till the 
 time of the Normans ; for it is difficult to account otherwise for the 
 oft-repeated mistakes between r and f in a word like llyf. Professor 
 Rhys first directed my attention to this, and an examination of Old 
 Irish and Old English MSS. will show any one that a final f followed 
 by a full stop, or a medial f followed by such a letter as o can be 
 easily mistaken by any one who is either a little careless, or ignorant 
 of the language of the text. Let the reader examine the letters 
 j, m, f, r, f., traced on the body of the curious figure at the head of the 
 facsimile opposite: it ought to be explained, however, that these letters 
 do not belong to the original figure. By the way, these quaint figures 
 are mostly found at the end of ' gatherings,' and call attention to 
 the catch-word. Moreover, it should be noted here that no attempt 
 has been made to reproduce the grotesque ornaments at the top 
 of each column, as exemplified in two of our facsimiles.
 
 XVI 
 
 3ntrotwctorp IRcmarfcs. 
 
 1 
 
 2 
 
 3 
 
 4 
 
 5 
 
 6 
 
 7 
 
 8 
 
 9 
 
 A 
 
 
 
 a 
 
 a 
 
 a 
 
 a 
 
 a 
 
 a 
 
 a 
 
 B 
 
 | 
 
 B 
 
 b 
 
 b 
 
 b 
 
 b 
 
 
 t) 
 
 C 
 
 
 
 C 
 
 
 c 
 
 c 
 
 c 
 
 c 
 
 c 
 
 D 
 
 (P 
 
 D 
 
 
 d 
 
 d 
 
 d 
 
 
 D 
 
 E 
 
 JJ 
 
 E 
 
 e 
 
 e 
 
 e 
 
 e 
 
 e 
 
 e 
 
 F 
 
 1 
 
 F 
 
 fr 
 
 f 
 
 
 f 
 
 
 f 
 
 G 
 
 G 
 
 G 
 
 
 g 
 
 g 
 
 g 
 
 g 
 
 g 
 
 H 
 
 * 
 
 H 
 
 t> 
 
 h 
 
 h 
 
 h 
 
 
 5 
 
 I 
 
 i 
 
 I 
 
 
 i i 
 
 
 ij 
 
 i 
 
 i 
 
 K 
 
 1 
 
 K 
 
 k 
 
 k 
 
 k 
 
 k 
 
 
 It 
 
 L 
 
 
 L 
 
 in 
 
 in 
 
 
 in 
 
 1 
 
 ITT 
 
 M 
 
 K 
 
 M 
 
 <X) 
 
 m<x) 
 
 m A) 
 
 m 
 
 m 
 
 m 
 
 N 
 
 i) 
 
 N 
 
 
 n 
 
 
 n 
 
 n 
 
 n 
 
 
 
 
 
 O. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 o 
 
 
 
 P 
 
 ? 
 
 P 
 
 p 
 
 PP 
 
 PP 
 
 P 
 
 
 P 
 
 R 
 
 ^ 
 
 R 
 
 
 r x 
 
 
 r i 
 
 r z 
 
 rz 
 
 S 
 
 JJ 
 
 S 
 
 SIT 
 
 sf 
 
 s 
 
 sf 
 
 
 sf 
 
 T 
 
 
 
 T 
 
 
 t 
 
 
 t 
 
 
 t 
 
 U 
 
 H 
 
 U 
 
 
 u 
 
 
 u 
 
 u 
 
 u 
 
 V 
 
 T 
 
 V 
 
 y 
 
 V 
 
 V 
 
 V 
 
 
 XI 
 
 W 
 
 M 
 
 W 
 
 
 wO 
 
 
 w 6 
 
 
 
 toO 
 
 Y 
 
 T 
 
 Y 
 
 
 yy 
 
 y 
 
 y 
 
 y 
 
 P 
 
 Columns i, 3, 5, represent the ordinary characters written by the 
 scribe, whether as capitals, semi-capitals, or small letters. 
 
 Columns 2, 4, 6, represent capitals, semi-capitals, and small 
 letters which bear the touches of the pen of the rubricator, the 
 mediaeval representative of the modern editor. 
 
 The Italics (col. 7) represent letters or words which have been 
 retraced in modern ink by some bungler ' in his cups,' thus com- 
 pelling the editors to see such letters through his clouded spectacles. 
 
 The Hair line letters (col. 8) are used to indicate characters 
 which, though very faint in the MS., are still legible.
 
 3ntrofcuctor IRemarfes, 
 
 ( ) Brackets are used to enclose letters which are no longer 
 legible in the MS., but have left their traces there. 
 
 [ ] Square brackets enclose all words, or parts of words, in- 
 troduced from another MS., in those parts where an accident of 
 some kind has happened to the Red Book. 
 
 Letters and words which are underlined in the text are 
 
 filled in above the line in the MS. It is impossible always to tell 
 whether such letters and words are in the hand of the original 
 scribe, generally the ink is paler, but the characters are mostly the 
 same as those on the line. 
 
 . . . All letters with either the puncla delenlia under them or 
 a stroke through them have thereby been cancelled by the scribe. 
 
 + When the mark + is placed under a letter, it denotes a sub- 
 stituted character, which is explained in the Notes. 
 
 * The asterisk shows the beginning of every fresh column, and 
 the Tudor figures at the top of the page correspond with the 
 number of the column in the MS. The asterisk has, of set purpose, 
 been made inconspicuous, as its only use is to facilitate reference to 
 the original for the purpose of collation. 
 
 | It is not unusual to indicate the end of each line in a 
 MS. by a perpendicular stroke, which, however, has been sparingly 
 used in this text, because, as a rule, it answers no earthly purpose 
 and, besides being extremely unsightly, is not in the MS. Let it 
 not be supposed for a moment that this was not done in order 
 to save trouble, for in the writer's transcript each line begins and 
 ends as in the original. Still, in every case where there is any pecu- 
 liarity in the orthography or ambiguity in the meaning, the end 
 of lines are marked off in the usual way. 
 
 The Ulaefe letter (col. 9), and the Missal capitals at the 
 beginning of each tale, and here and there at the beginning of 
 fresh paragraphs, represent letters written in red ink in the original. 
 
 The Cu&or fount has been employed for titles, and anything 
 printed in that type will not be found in the original. 
 
 The contractions have been reproduced in cases like a = a or 
 Sim ; t = et ; p = per ; and *, which has no fixed meaning : in the 
 cases where the contractions have been extended superior letters 
 have been used to denote such extension, for example, Arth ur ; 
 gorawen u9 ; gwrag d .
 
 3ntrobuctor\> 1Remarfc0. 
 
 The attempt to indicate, with some approach to 
 Word- accuracy, the distances between the words 
 Spacing. j las cost more trouble, labour, and expense 
 than any reader is likely to imagine ; experience 
 alone could make him realize the difficulty. To 
 mark the spacings in the transcript is a work of 
 great delicacy, but the real trouble begins when the 
 compositor has to unlearn all the rules of his craft 
 and serve his apprenticeship anew. But were Caxton 
 himself to rise from the dead, he could not get over 
 the fact of the incompressibility of type, and the 
 perversity of long syllables. Suppose, for instance, 
 a line had been set in type all but the last word, 
 which is, let us say, 'strength 1 ' or ' stretched,' while 
 there is only space enough left for four or five letters. 
 Here conies the dilemma; either previous spacings 
 must be altered, and so made untrustworthy, or we 
 must cut up our words into stre-ngth or stret-ched, 
 which shocks our sense of propriety. For two 
 months various experiments were tried with a view 
 to overcome this difficulty, and though but three 
 sheets were ' composed' during that time, yet after 
 endless corrections of the spacings the result is in- 
 differently good in the case of sheets B, c, D. At 
 last the logic of facts was accepted, and with sheet E 
 the division of words into syllables at the end of 
 lines was given up as a thing incompatible with 
 
 1 It is the opinion of most Englishmen that ' Welsh is full of 
 consonants,' which implies that their own language is full of vowels, 
 a fact attested, I presume, by such words as strength^ strzlcfid, &c.
 
 3ntrobuctorp IRemarfcs. 
 
 correct spacing 1 . In this particular one fails in good 
 company, for the scribe observes no particular rule 
 in cutting up his words at the end of lines: for 
 instance, he cuts up ' a wnaeth ' into awjnaeth. 
 The rules framed for indicating the spacing in this 
 volume are: 
 
 (a) When two or more words are written as 
 one word in the MS., like ' aoiuc,' ' aphandeuth, 
 ' acynyHe,' they are separated by what may be called 
 space i, as follows: aoxuc; aphandeuth; acynylle. 
 
 (<$) When two or more words are written very 
 close together but are not actually joined, they are 
 separated in the printed page by space 2 ; for instance, 
 a omc ; a phan deuth ; ac yn y He. 
 
 (c) When words are distinctly separated in the 
 MS., but still by a space less than a full space, this 
 is indicated by space 3, thus : a ozuc ; a phan deuth ; 
 ac yn y lie ; while in a full space these words would 
 be printed : a omc ; a phan deuth ; ac yn y He. 
 
 In this way it is hoped the requirements of the 
 scholar and the beginner are satisfactorily met ; for 
 every scholar, who has any knowledge of manu- 
 scripts, will be able to restore in his mind's eye 
 the exact spacing of the original, while the be- 
 ginner will not be bewildered by treating simple 
 words as compounds. 
 
 1 No doubt a line will be found occasionally where the spacing 
 is only relatively correct. In all such cases it was found im- 
 practicable to set the spacing right without composing the sheet 
 afresh.
 
 1Remarfc0. 
 
 The foregoing rules have been strictly obeyed in 
 the case of spaces i 1 , 2, 3, but the full space will 
 be found to vary slightly, according as necessity 
 dictated. Note, however, (a) that where the MS. 
 divides words usually treated in modern Welsh as 
 compounds the exact spacing of the original has 
 been reproduced, as for example, di vud ; (6) that 
 where the meaning is ambiguous the spacing is 
 similarly reproduced : for instance (on page 100), 
 'arec douyd ynt y gOzaged weithon' may be construed 
 in two ways, with very different results. The Stuart 
 Mills of matrimony would not hesitate to read, arec 
 douyd, &c. 'wives are now the gift of God;' while 
 the John Wesleys might with more plausibility, read 
 a rec douyd, &c. ' and wives are become the curse 
 of God.' But really this is a question for bachelors, 
 in whose hands I leave it. 
 
 The Index was made under the double disadvan- 
 tage of illness and constant interruption : 
 the result is submitted with diffidence. 
 Still it is right to say that the text has been read 
 twice over for this purpose alone. Excessive famili- 
 arity, however, with the text made it extremely 
 difficult for the writer to keep his mind from wander- 
 ing ; still, he hopes the harvest of omissions will be 
 a scanty one. Of course, all the names indexed 
 
 1 One unfortunate exception runs right through the volume. 
 Wherever ym may be equated with the modern am it should in 
 consistency be always separated from the word following it by 
 space i, as ymdanat, not ymdanat.
 
 3ntrobuctorp IRemarfcs. 
 
 are not proper names. Again, there are numerous 
 references to pages where the particular name is 
 represented by a pronoun only, a feature nearly 
 always neglected in Indices. When a name occurs 
 once or twice on a page, the line or lines are, as a 
 rule, given as well as the page; but when a name 
 occurs thrice or more, the page alone is given. But, 
 it may be asked, why were not the lines numbered 
 throughout the volume ? Because the subscriptions 
 did not justify the extra expense. As a substitute a 
 parchment slip has been provided which, if the reader 
 place its top number against the top line of a page, 
 will enable him to find the required line instantly. 
 
 Cross references have been added in the hope 
 that this Index to the Index will prove cross 
 of real service to the student, and enable References, 
 him not only to find names and epithets mentioned 
 indirectly, but assist him in his genealogical re- 
 searches. Possibly I shall be told that I have con- 
 founded the persons, and printed in italics words 
 which are not epithets, or vice versa. Nothing more 
 likely : I was not born, like some Welsh scholars, 
 full grown ; and I hope to learn something from 
 my critics 1 . 
 
 Such then are the details of the principle which 
 governed the work of editing the Text of the Mabi- 
 
 1 I speak here in the first person, because Professor Rhys is only 
 indirectly responsible for the Indices. I shall be extremely grateful 
 for any corrections which readers may be good enough to point out 
 to me : also for hints which may enable us to reproduce the next 
 work after a better ideal.
 
 3ntrotwcton> 1Remarfc0. 
 
 nogion, &c. No doubt tastes will differ about the 
 artistic merits or demerits of the combination of founts 
 employed, as well as concerning the general effect 
 produced ; but respecting the trustworthiness of the 
 reproduction it is confidently anticipated there will 
 be no justification for two opinions. The Editors 
 were mindful of their great responsibility in adding 
 another edition of the Mabinogion to those already 
 in existence, for the consequences of an inaccurate 
 text are well-nigh endless ; tastes are vitiated ; the 
 love of truthfulness and scientific exactness is weak- 
 ened ; scholars are misled, thus giving birth to a 
 crop of baseless theories which, cat-like, have nine 
 lives ; while the way for the appearance of a better 
 work is effectually barred for a generation or two. 
 In the present case the Editors can say honestly 
 they have respectively done everything in their 
 power to make the reproduction final, for every 
 proof-sheet was collated with the original manuscript 
 at least three times, collated backward as well as 
 forward. They have aimed high, and have spared 
 no effort to hit the mark, in the hope that genera- 
 tions to come need not abandon this enterprise of 
 their predecessors, but may build their superstructure 
 without fear for the foundations. 
 
 We are told by Mr. Froude that ' Among causes 
 are included our own exertions, and each of us must 
 do what he can, be it small or great . . . If we work 
 on the right side, coral insects as we are, we may con- 
 tribute something not wholly useless.' Still, single-
 
 Jntrofcuctorp 1Remarfc0. 
 
 handed I should scarcely have dared to give effect 
 to the idea which lay at the root of the scheme for 
 the reproduction of Old Welsh Texts. But my 
 hesitation vanished when Professor Rhys expressed 
 his readiness to bear his full share of the labour 
 of collation, for, ' then it was borne in on my mind 
 . . . that I with co-operation and advice from such 
 a quarter this book might edit, not through boldness 
 of much learning, but because I saw and heard 
 much error in many Welsh books, which unlearned 
 men through their simplicity accounted for much 
 wisdom V 
 
 I tender my special thanks to the Principal and 
 Fellows of Jesus College, Oxford, for the ^mids 
 cordial way in which they assented to my gratias 
 request for permission to transcribe the a s imu8 - 
 Red Book of Hergest, and for placing it in the Bod- 
 leian Library for my convenience ; to the Bodley 
 Librarian for enabling me to use the MS. in the 
 best possible light, a matter of much importance ; to 
 Mr. Macray and Mr. Madan for their readiness at all 
 times to help me in palaeographical details. From the 
 Controller of the Clarendon Press, Mr. Horace Hart, 
 I have received all sorts of help, for which I thank 
 
 1 )>a beam me on mode, . . . fiat ic (fas boc of Ledenum gereorde 
 
 to Engliscre spraece awende ; na purh gebylde mycelre lore, ac 
 
 forjianpe ic geseah andgehyrde mycel gedwyld on manegum Engliscum 
 
 bocum, pe ungelarede men Jwrh heora bilewilnesse to micclum wisdome 
 
 lealdon. ^Elfric.
 
 3ntrofcuctors "Remarks. 
 
 him cordially, as well as for entering sympathetically 
 into my plans ; nor should I fail to record my 
 sense of obligation to the Controller's Assistant, 
 Mr. R. Wheeler, for the benefit of his unobtrusive 
 advice. For the Device of the Texts, which repre- 
 sents the Red Dragon, the Triple Harp, and the 
 Leek the triadic emblems of the Kymry I have 
 to thank my wife, who received valuable suggestions 
 from Mr. Madan. 
 
 It would be impossible to mention all the friends 
 who have interested themselves actively to make 
 the Series of Welsh Texts known among their im- 
 mediate circle of acquaintances ; but were it not for 
 the exertions .of Mr. David Lewis, Barrister-at-Law, 
 Mr.Morfill, Professor Powell, Mr. Marchant Williams, 
 and Mr. Llywarch Reynolds, the publication of this 
 volume would have involved a serious pecuniary 
 loss. To these gentlemen, then, and to others who 
 have given similar aid, the Editors acknowledge their 
 indebtedness and return their heartiest thanks. 
 They desire, also, to express their gratitude to 
 the subscribers for extending to the Welsh Texts 
 scheme the encouragement of their support. 
 
 J. GWENOGVRYN EVANS. 
 
 OXFORD, February 8, 1887.
 
 <*' 
 
 <AJ 
 
 flcuvutytt wniitm tmgfe 
 
 ^^ 
 
 ^^^^ 
 r, dwwttyvyftH
 
 prince of 
 
 fi!tpma necbzeu maftinogL 
 wyTT penndeuic dyuet aoed yn arglOyd ar 
 feith cantref dyuet. athzeigylgweith ydoed 
 yn arberth pziflys idaO. adyuot yn yuryt 
 ac yny vedOl uynet y hela. jief kyfeir oe gyuoeth 
 avynnei yhela glynn cuch. ftc ef agychwynnwys y 
 nos honno o arberth. ac adoeth hyt ympenn Hwyn 
 diarwya. ac yno y bu y nos honno. athzannoeth yn 
 Ifeuenctit ydyd kyuodi aozuc adyuot ylynn cuch 
 y eHOng y gOn dan y coet. Bchanu y gozn adechzeu 
 dygyuot yi hela. adierdet yn ol y cOn ac ymgolli 
 ae gedymdeithon. ac ual ybyd yn ymwarandaO aHef 
 yi erchwys. ef aglywei lief erchwys arall. ac nyt 
 oedynt vn Hef. a hynny yndyuot ynerbyn y erchwys 
 ef. Jlc ef awelei lannerch yny coet ouaes gwaftat. 
 ac ual ydoed y erchwys ef yn ymgael ac yftlyy y 
 TIannerch. ef awelei carO ovlaen yz erchwys arall. 
 9 pharth a pherued "y TIannerch Ityma y% erchwys 
 aoed yny ol yn ymozdiwef ac ef. ac yny v6i6 yi 
 ITaOz. JLc yna edzych ohonaO ef ar HO yi erchwys 
 heb hanbOyTIaO edzych ar y carO. JLc oz awelfei ef 
 ohelgOn ybyt. ny welfei cOn un TIi6 ac Oynt. jef
 
 prince of Bsvek [7U. 
 
 Iliw oed arnunt. laerwynn Tlathieit. ac eu clufteu 
 yngochyon. ac ual y Hathrei wynnet y cOn y Hathzei 
 cochet y clufteu. 8c ar hynny att y kOn y doeth ef. 
 a gyzru yz erchwys aladyffei y carO ymeith. a Tilth yaG 
 y erchOys ehunan ar y carO. He ual y byd yn Ilith- 
 yaO y cOn. ef awelei varchaOc yn dyuot yn ol yz 
 erchwys y ar varch erchlas maOz. * a chozn canu am 
 y vynOgyl. agOifc oviethyn IlOyttei ymdanaO yn wife 
 hela. ar hynny y marchaOc adoeth attaO ef. ady- 
 wedut ual hynn OithaO. 8 vnbenn heb ef mi aOnn 
 p6y Oyt ti. ac nyfuarchaf i well ytti. le heb ef ac 
 atuyd. y mae arnat oenryded ual nafdylyy. JjHoer 
 heb ef nyt teilygdaOd vy anryded am hetteil y hynny. 
 8 vnbenn heb ynteu beth amgen. Y rofi aduO heb 
 ynteu dy annwybot dyhun. ath anfyberwyt. Pa 
 anfyberwyt unben aweleift ti arnafi. l|y weleis an- 
 fyberwyt v6y ar Oz heb eL no gyzru yz erchwys 
 aladyffei y karO ymeith. allithyaO dy erchwys dy 
 hun arna6~ hynny heb ef anfyberwyt oed. achynnyt 
 ymdialOyf athi. y rofi aduO heb ef mi awnaf o agclot 
 itt gOerth can car 6. avnben heb ef oz gOneuth- 
 um gam mi abzynaf dy gerenyd. PadelO heb yn- 
 teu ypzyny di. Ozth ual y bo dy enryded. ac ny 
 OnipOyOytti. Jrenhin cozonaOc Oyfi ynywlat yd 
 henwyf o honeL JtrglOyd heb ynteu dyd da itt. 
 aphawlat yd henOyt titheu o honei. annGuyn 
 heb ynteu. araOn vzenhin annOvyn Oyfi. arglOyd 
 heb ynteu paffuryf y kaffaf i dy gederennyd di. 
 Ilyma yz wed ykeffy heb ynteu. Oz yffyd gyuerbyn 
 ygyuoeth amkyuoeth ynneu yn ryuelu arnaf yn
 
 712J pwpll, prince of Bpefc. 3 
 
 waff tat. $ef y6 hOnnO. Hafgan bzenhin o annOuyn. 
 ac yz gOaret gozmes hOnnO y arnaf. ahynny aelly 
 di ynhaOd y keffy vygkerennyd. ||inneu awnaf 
 hynny heb ynteu ynllawen. amanac ditheu ymi 
 pafuryf y gaTIOyf hynny. Managaf heb ynteu ^ ftyna 
 val y geHy. ||i awnaf a thi gedymdeithas- gadarn. 
 Jief ual ygOnaf. mi ath rodaf di ymHe i yn annOuyn. 
 ac arodaf y wreic deckaf aweleift eiryoet y gyfcu y 
 gyt athi beunoeth. am pzyt ynheu amgofked arnat 
 ti. hyt nabo gOas yftauell nafOydyaOc nadyn arall 
 oc am kanlynnwys i eiryoet awypo na bo miui 
 vych di. ahynny heb ef hyt ym penn y vlOydyn 
 ozdyd auozy. ac an kynnadyl yna yny He honn. |fe 
 heb ynteu kyt bOyfi yno hyt ympenn y vlOydyn. 
 pagyfuarOyd avyd ymi o ymgael ar gOz adywedy 
 di. JUOydyn heb ef yheno ymae oet yrofi ac ef 
 ar yryt. abyd di ym rith i yno heb ef. acun 
 dyzna*0t arodych di ida6 ef. ny byd byO ef ohOnnO. 
 achyt archo ef ytti yz eil. nadyzo yi aymbilio athi. 
 Yz arodOn i idaO ef hagen. kyftal achynt ydymladei 
 a mi dzannoeth. ^e heb y pOyll beth awnaf i ymkyu- 
 oeth. fjiawnaf ne ^ Y^ araOn nabo yth gyuoeth 
 na gfa nagOzeic awypo nabo tidi wyfi. amiui aaf 
 yth le dL vnHawen heb y pOyll amiui aaf ragof. 
 JHlefteir uyd dyhynt ac ny ruffya dim ragot yny 
 delych ymkyuoeth i. amiauydaf hebiygyat arnat. 
 ef aehebzygyaOd yny welas y Hys ar kyfuanned. 
 Ilyna heb ef y Ilys arkyuoeth yth uedyant^ a chyrch 
 y Ilys nyt oes yndi neb nyth adnapo~ ac Ozth ual 
 y gOelych ygOaffanaeth yndi yd adnabydy voes y 
 
 B 2
 
 4 pw\>H, prince of Bpefc. [713, 
 
 Hys. Kyzchu yllys aozuc ynteu JLc ynyllys ef 
 awelei hundyeu aneuadeu ac yftauelloed. ac adurn 
 teckaf oz awelfei neb o adeiladeu. 2ic yzneuad y 
 kyrchwys ydiarchenu*, ef adoeth mackOyeit agGeif- 
 fon ieueinc ydiarchenu. aphaOp ual ydelynt kyuarch 
 gOell awneynt idaO. J)eu uarchaOc adoeth ydynnu 
 y wife hela y amdanaO. ac y wifcaO eurwifc obali 
 ymdanaO. ar neuad agyweirywyt. Hyna y gOelei 
 ef teulu a niueroed. ar niuer hardaf a chyweiryaf 
 01 awelfei neb yndyuot ymywn^ arurenhines y 
 gyt ac Oynt yn deckaf gOzeic 01 awelfei neb. ac 
 eurwifc ymdanei obali Hathreit- J[c ar hynny y 
 ymolchi yd aethant. achyzchu y byzdeu aozugant. 
 ac eifted awnaethant ual hynn. % urenhines 01 
 neillparth idaO ef. ar iarH debygjvei ef oiparth 
 arall. adeclueu ymdidan awnaeth ef ar vzenhines. 
 j|c ox awelfei eiryoet Oith ymdidan ahi. difemylaf 
 gCzeic a bonhedigeidaf y hannOyt ae hymdidan oed~ 
 athteulaO awnaethant bOyt altynn a cherdeu achy- 
 uedach. z awelfei o holl lyffoed y dayar~ Hyna y 
 Hys diwallaf o vOyt allynn. ac eur left" atheyxn- 
 dlyffeu. amfer adoeth udunt y uynet ygyfcu. 9c y 
 gyfgu yd aethant ef ar urenhines*, Ygyt ac yd aeth- 
 ant yz gOely ymchoelut y wyneb att yz erchwyn 
 aoauc ef. ae gevyn attei hitheu. o hynny hyt tran- 
 noeth. ny dywaOt ef Czthi hi vngeir. lhannoeth 
 tirionOch ac ymdidan hegar auu y ryngtunt. JPeth 
 bynnac ogarueidzOyd avei y ryngtunt ydyd. ny bu 
 un nos hyt ympenn y vlOydyn amgen noc auu * y 
 nos gyntaf. IheulaO y vlOydyn awnaeth dzOy hela
 
 713J pwll, prince of 
 
 acherdeu achyfedach acharueidrOyd ac ymdidan 
 achedymdeithon. hyt ynos ydoed oet y gyfranc. 
 Ifnoet y nos honno kyftal y doei y gof yz dyn 
 eithaf ynyz hollgyuoeth yz oet. 8c yntev adoeth 
 yz oet agOyzda y gyuoeth y gyt ac ef. 8c ygyt ac 
 ydoeth yz ryt. marchaOc agyuodes y vynyd. ac 
 adywaOt val hynn. a wyzda heb ef ymwrandeOch 
 ynda y rOng y deu vzenhin ymae yz oet h6nn y 
 ryngtunt. ahynny rOng eudeu gozf elldeu. aphop 
 un ohonunt yffyd haO/Oz ar ygilyd ahynny amdir. 
 adayar. afegur ydigaOn p6b o honaOch vot eithyz 
 gadu y ryngtunt Oy elldeu. 8c ar hynny y deu 
 urenhin aneffayffant ygyt amperued y ryt. ac ym- 
 gyuaruot. ac ar y goffot kyntaf y gOz aoed ynlle 
 araOn aoffodes ar hafgan ymperued bogel ydaryan 
 yny hyllt yn deu banner ac ynytyzr yz arueu. Ac 
 yny vyd hafgan hyt y vzeich ae paladyz dzos pedzein 
 y varch yzIIaOz. 8c agheuaOl dyznaOt yndaO ynteu. 
 a unben heb yz hafgan padylyet oed itti ar vy 
 angeu i. nyt yttoedOn i yn holi dim ytti. ny wydOn 
 achaOs itt heuyt ym Had i. He yz duO heb ef canys 
 dechzeueift vyHad^ gozffen. a vnbenn heb ynteu. 
 ef aeill vot yn ediuar gennyf awneuthun itt. Keis 
 ath ladho ny ladaf i di. Tyg gOyzdakywir heb 
 yz Hafgan dygOch vi odyma. neut teruynedic agheu 
 y mi. nyt oes anfaOd ymi ych kynnal chOi bellach^ 
 TyggOyzda ynheu heb y gOz aoed ynlle araOn 
 kymerOch ych kyuarOyd agOybydOch p6y a dylyy 
 bot ynwyz ymi. HrglOyd heb y gGyzda pa6b ae 
 dylyy. kanyt oes vzenhin arholl annOvyn namyn ti.
 
 6 pwpll, prince of 2>vefc. [714. 
 
 ^e heb ynteu a del ynwaredaOc iaOn yO y gymryt. 
 
 8c ar ny del ynvuud. kymheller o nerth cledyfeu. 
 
 JLc ar hynny kymryt gOzogaeth y gOyz adechzeu 
 
 gozefgyn ywlat. 8c erbynn banner dyd dzannoeth 
 
 ydoed yny vedyant y dOy deyznas. jlc ar hynny 
 
 ef a gerdOys parth ae gynnadyl. ac adoeth y lyn 
 
 cuch. Jtphandoeth yno ydoed araOn vzenhin an- 
 
 nOuyn yny erbyn. HaOen vu pob vn Ozth y gilyd 
 
 ohonunt. |e heb yi araOn duO adalo itt dy gedym- 
 
 deithaf mi ae kigleu*. |e heb ynteu pandelych 
 
 dy hun yth wlat. ti awely awneuthum yrot ti. a 
 
 wnaethoft * heb ef yrofi. duw aetalo itt. "fna 
 
 yrodes araOn y ffuryf aedzych ehun y pOyll pen- 
 
 deuic dyuet. ac y kymerth ynteu y ffuryf ehun 
 
 aedzychc, JLc y kerdaOd araOn racdaO parth aelys 
 
 y annOvyn. ac y bu digryf gantaO ymwelet ae niuer 
 
 ac ae teulu. kanys gOelfei yi yftalym. ^[ynteu hagen 
 
 ny wybuyffynt y eiffeu ef. Sic ny bu newydach 
 
 gantunt y dyuodyat no chynt~ Y dyd hOnnO a 
 
 dzelwys trOy digrifOch allewenyd^ ac eifted ac ym- 
 
 didan ae wreic ac aewyzda. aphan vu amferach 
 
 kymryt hun no chyuedach y gyfcu ydaethant. 
 
 *Y wely agyichwys y bzenhin ae wreic aaeth attaO. 
 
 ^yntaf y gOnaeth ef ymdidan ae wreic. ac ymyrru 
 
 ar digrifOch ferchaOl acharyat arnei. ^ hynny nyfgoz- 
 
 dyfynaffei hi yi yfblOydyn. a hynny avedylyOys hL 
 
 i aduO heb hi paamgen vedwl yffyd yndaO ef heno 
 
 noc ary uu yf blOydyn y heno. amedylyaO awnaeth 
 
 ynhir. 8g6edy y medOl hOnnO dyhunaO aOnaeth ef. 
 
 apharabyl adywaOt ef Oithi hi ar eil ar trydyd. ac
 
 715.] lpw\>ll, Iprincc of 
 
 atteb nys kauas ef genthi hi yn hynny. )PaachaOs 
 heb ynteu nadywedy di Ozthyfi. J)ywedaf Ozthyt 
 heb hi nadywedeis yfblOydyn ygymeint yny kyfryO 
 le ahOnn- JPaham heb ef. ys glut abeth ydymdi- 
 danyffam nL Meuyl im heb hi yz yfblOydyn y 
 neithwyz oz pan elem yn yblic yndillat gOely na 
 digrifOch nac ymdidan nac ymchoelyt ohonat dy 
 wyneb attafi ynchwaethach auei vOy nohynn oz 
 bu yrom nL Jic yna y medylyOys ef. ia arglOyd 
 duO heb ef kadarnavngOz y gedymdeithas adiffleis 
 a geueis i yngedymdeith. J[c yna y dywaOt ef Ozth 
 y wreic. clrglOydes heb ef na chabladi viuL Yrof i 
 aduO heb ynteu ny chyfgeif ynneu ygyt athitheu yz 
 ys blOydyn y neithwyz. Sic ny ozwedeis. JLc yna 
 menegi y hoTI gyfaranc awnaeth idi. "f duO ydygaf 
 vyngkyffes heb hitheu. gauael gadarn ageueift ar 
 gedymdeith ynherOyd ymlad aphzouedigaeth ygozff 
 achadO kywirdeb Ozthyt titheu. JtrglOydes heb ef 
 fef ar ymedOl hOnnO ydoedOn ynheu. tradeweis 
 Ozthyt ti. di ryued oed hynny heb hitheu. "Jffnteu 
 pOyll pendeuic dyuet adoeth y gyuoeth ac ywlat. 
 adechzeu amouyn agOyzda y wlat beth uuaffei y 
 arglOydiaeth ef arnadunt hOy y vlOydyn honno. y 
 Ozth ryuuaffei kynno hynny. 8rglOyd heb Oy ny bu 
 gyftal * dy wybot. ny buoft gyn hegaret gOas ditheu. 
 ny bu gynhaOffet gennyt titheu treulaO dy da. ny 
 buwell dy dofparth eiryoet noz ulOydyn honn. y 
 rof i aduO heb ynteu ys iaOn abeth yO ychOi diolOch 
 yz gOz auu ygyt achOi. allyma ygyfranc ual y bu 
 ae datkanu oil obOyll udunt. |Je arglOyd heb Oy
 
 8 pwpll, prince of Styvefc. [715. 
 
 diolOch y duO kaffel ohonat y gedymdeithas honno. 
 ararglOydiaeth agaOffam ninheu^ yvlOydyn honno 
 nys attygy y gennym otgOnn^ nac attygaf yrofy 
 aduO heb ynteu bOyll. ac o hynny allan dechzeu 
 kadarnhau kedymdeithas yryngtunt. ac anuon o 
 bop un y gilyd meirch amilgOn ahebogeu. aphob 
 kyfryO d!6s ox a debygei bop vn digrifhau medOl 
 ygilyd ohona6~ JLc oachaOs y dzigyant ef y vlOydyn 
 honno yn annOuyn. agOledychu ohonaO yno moz 
 lOydyannus adOyn ydOy deyznas yn vn dyd dzOy y 
 dewred ef ae vilOzyaeth ydiffygywys y enO ef ar 
 pOyTI penndeuic dyuet. ac y gelwit pOyll penn an- 
 nOuyn ohynny allan. a thzeigylgOeith ydoed yn 
 arberth pziflys idaO a gOled darparedic idaO ac y 
 niueroed maOz owyz ygyt ac ef*, $g6edy ybOyta 
 kyntaf kyuodi yozymdeith aozuc pOyll. achyzchu 
 penn gozfed aoed uch Ia6 yllys aelwit gozfed ar- 
 berth. arglOyd heb un oz Ilys Kynnedyf y% oifed 
 y6. padylyedaOc bynnac aeiftedo arnei nat a odyno 
 heb vn 01 deupeth. ae kymriO ae archolleu. neu 
 ynteu awelei ryuedaOt. 1|yt oes arnafi ovyn kael 
 kymriO neu archolleu ymplith hynn o niuer. Ryued- 
 aOt hagen da oed gennyf pei afgOelOn. Mi aaf yi 
 orfed y eifted. gifted awnaeth ar yi ozfed. ac 
 ual ybydant yn eifted Oynt awelynt gOzeic ar uarch 
 canwelO maOz aruchel. agOifc eureit lathzeit ymdanei 
 yndyuot ar hyt ybziffozd agerdei oz ozfed. ^erdet 
 araf gOaftat oed gan y march ar uryt y neb ae gOeleL 
 JLc yndyuot ynogyfuuch ar ozfed. Hawyz heb y 
 pOyll a oes ohonaOch chOi aadnapo y uarch oges racco.
 
 716.] pwpll, prince of Bpvefc. 9 
 
 1|ac oes arglOyd heb Oynt*. aet vn heb ynteu yny 
 herbyn. y wybot pOy vo. Vn a gyuodes ynvud. 
 aphandoeth yny herbyn yzffozd. neut athoed hi 
 heibaO. f hymlit awnaeth ual y gallei gyntaf o 
 pedeftric. J[ phei vwyhaf vei y vzys ef. pellaf vydei 
 hitheu y * OzthaO ef. jlphanwelas nathygyei idaO y 
 hymlit. ymchoelut aozuc att pwyll adywedut OzthaO. 
 arglOyd heb ef ny thyckya y pedeftyz yny byt y 
 hymlit hi. Je heb ynteu pOyH dos dos yz Ilys 
 achymer y march kyntaf awelych a dos ragot yny 
 hoi. "I* march agymerth ac racdaO ydaeth. Y maeftir 
 gOaftat agauas. ac ef adangoffes yz yfparduneu yz 
 march*, Jtphei vOyhaf ylladei ef y march. peHaf 
 vydei hitheu y OzthaO ef. "^fz vn gerdet adechzeu- 
 affei hitheu ydoed arnaO. Y varch ef a baHwys*, 
 JL phanwybuef ar y varch pallu y pedeftric^ ym- 
 choelut hyt ylle ydoed pOyll awnaeth^ arglOyd heb 
 ef ny thyckya yneb ymlit yz unbennes racko. ^y 
 wydOn i varch gynt yny kyuoeth no hOnn. ac ny 
 thygyei ymi y hymlit hi. |e heb y pOyH y mae yno 
 ryO yftyz hut. aOn parth arllys. fzl!ys ydoethant. 
 athzeulaO ydyd hOnnO awnaethanU Jtthzannoeth 
 kyuodi yuynyd awnaethant athzeulaO hOnnO ynyoed 
 amfer mynet y vOyta. JIgOedy y bOyta kyntaf. ^e 
 heb ynteu bOyll ni aOn yz vn niuer ybuam doe y 
 penn yz ozfed. 8 thydi heb ef Ozth vn oe uackOyeit. 
 dOc gennyt y march kyntaf a wypych yny maes. 
 ahynny awnaeth y mackOy. "fz ozfed agyzchaffant 
 ar march gantunt. JLc ual ybydynt yn eifted wynt 
 awelynt y wreic ar yz un march, ar vn wife ymdanei
 
 io Ipwpll, [prince of D\>vefc. [717. 
 
 yndyuot yz vnffozd. ITyma heb y pOyll y uarchog- 
 efdoe~ |Jyd baraOt was heb ef y wybot pOy y6 
 hi. arglOyd heb ef mi awnaf hynny yn Ha wen. 8r 
 hynny y uarchoges adoeth gyuerbyn ac Oynt. jRef 
 aozuc ymackOy yna yfgynnu ar y march, achynn 
 daruot idaO ymgyweiryaG yny gyfrOy. neur ry adoed 
 hi heibyaO. achynnOII y ryngtunt. Jtmgen vzys gerdet 
 nyt oed genthi hi noz dyd gynt~ Ynteu agymerth 
 rygig y gan y uarch. ac ef adebygei yz arauet yker- 
 dei y uarch. yz ymozdiwedei a hi. a hynny nythyg- 
 yei idaO. JJHOng y uarch aozuc Ozth avOyneu. nyt 
 oed ef nes idi yna no chyn bei ar y gam. Jtphei 
 vOyhaf y Hadei ef y varch. peHaf vydei hitheu y 
 OzthaO ef. Y cherdet hitheu nyt oed uOy no chynt. 
 ^any welas ef tygyaO idaO y hymlit. * ymchoelut 
 awnaeth hyt yUe yd oed pOyll. ErglOyd heb ef nyt 
 oes allu gan y march amgen noc aweleift ti. ||i 
 aweleis heb ynteu ny thykya y neb y herlit hi. 
 J[c yrofi aduO heb ef yd oed neges idi Ozthrei oz 
 maes hOnn. peigattei OzthpOyH idi ydywedut. ani 
 aOnparth arllys, vzllys ydoethant athzeulaO ynos 
 honno awnaethant dzOy gerdeu achyuedach ual ybu 
 lonyd gantunt. JL thzannoeth divyzru ydyd awnaeth- 
 ant yny oed amfer mynet y vOyta. aphandaruu 
 udunt y bOyt p6yH adywaOu Mae yz niuer y buam 
 ni doe ac echdoe ym penn yz ozfed. Ityma arglOyd 
 heb Oynteu. aOn heb ef yz ozfed y eifted. athitheu 
 heb ef Ozth way y uarch. KyfrOya vy march ynda 
 adabze acef yzffozd. adOc vy yfparduneu gennyt. 
 YgOas awnaeth hynny. J)yuot yz ozfed aozugant
 
 718J pw$l, prince of 
 
 y eifted. ny buant hayach o enkyt yno yny welynt 
 y uarchoges yndyuot yz vnffozd. ac yn vn anfaOd. 
 ac yn vnvngerdet. 1|awas heb y pOyH mi awelaf 
 y uarchoges yndyuot. moes vy march. JLc nyt kynt 
 yd yfkynn ef ar y uarch noc yd a hitheu hebdaO 
 ef. Inoi yny hoi aozuc ef. agadel y uarch dzythyll 
 Hamfachus y gerdet. ac ef adebygei ar yz eil cam 
 neu ar y trydyd y gozdiwedei. nyt oed nes hagen 
 idi no chynt. y uarch agymhellaOd oz kerdet mOyhaf 
 aoed gantaO. JtgOelet awnaeth nathygyei idaO y 
 hymlit. Yna y dywat pOyll. 8 vozwyn heb ef yz 
 mOyn y g6z mOyhaf agery arho vi. arhoaf ynllawen 
 heb hi ac oed Heffach yz march pei affarchut yz 
 meittyn. JkuyH ac arhos aozuc y uozwyn. agOaret 
 yrann adylyei vot am yhOyneb owifc yphenn. Sic 
 attal ygolOc arnaO adechieu ymdidan ac ef. JfrglOyd- 
 es heb ef pandoy di aphagerdet yffyd arnat. kerdet 
 Ozth vy negeffeu heb hi a da y6 gennyf dy welet ti. 
 graffaO Ozthyt y gennyfi heb eL JLc yna medylyaO 
 awnaeth bot yndiuOyn ganthaO pzyt awelfei eiryoet 
 o vozwyn a gOzeic yOzth ypruyt hi. arglOydes heb 
 ef adywedy di ymi dim oth negeffeu. JJywedaf y 
 rof aduO heb hi. )Pennaf neges uu ymi keifaO 
 dy welet ti. ITyna heb y p6yH y neges ozeu gennyfi 
 dydyuot ti idi. ac adywedy di ymi * p6y Oyt. Jywedaf 
 arglOyd heb hi. ^iannon uerch heueyd hen Oyf i 
 amrodi y wr omhanvod ydydys. ac ny mynneis 
 inheu un gOz. a hynny oth gaiyat ti. ac nys mynnaf 
 ettwa. onyt ti am gOzthyt. ac y wybot dy atteb di 
 am hynny ydeuthum i. ^of i aduO heb ynteu bOylL
 
 12 pwpll, prince of 2>\>efc. [718. 
 
 Ilyna vy atteb i ytti. peicaffOn dewis ar holt wraged 
 amoiynyon ybyt. mae ti adewiffOn. j^e heb hitheu. 
 os hynny avynny kynn vy rodi yOz araH gOna oet 
 ami. (ioxeu y6 gennyfi heb y pOyll bo kyntaf. ac 
 yny He ymynnych di gOna y% oet. dOnaf arglOyd 
 heb hi. blOydyn y heno yn Hys heueyd mi abaraf 
 bot gOled darparedic yn baraOt erbynd dydyuot. 
 IfnUawen heb ynteu a minheu avydaf yn yz oet 
 hOnnO. JtrglOyd heb hi trie yniach achoffa gywiraO 
 dy edewit. ac ymeith ydaf i. agOahanu awnaethant. 
 achyxchu awnaeth ef parth aeteulu aeniuer. Ja 
 amouyn bynnac avei ganthunt Oy y Ozth y uorwyn 
 y chOedleu ereiH ytroffei ynteu. (Ddyna treulaO y 
 vlOydyn hyt yx amfer awnaethant. ac ymgOeiraO ar 
 yganuet marchaOc. amynet yrygtaO a Hys eueyd 
 hen. 8c ef adoeth yzllys allawen uuwyt OxthaO. 
 adygyuoz allewenyd ac arlOy ma6z aoed yny er- 
 byn. JthoII uaranned yllys Ozth y gygho* ef y treulOyt. 
 ^yweiryaO yneuad awnaethpOyt ac yzbozdeu ydaeth- 
 ant. ^ef ual ydeiftedyffant heueyd hen ar neilllaO 
 pOyll. ariannon ox parth arall idaO. 'farn hynny 
 paOb ualybei yenryded. jOyta achyuedach ac ym- 
 didan awnaethant. ac ar dechaeu kyuedach gOedy 
 ybOyt wynt awelynt yndyuot y myCn. gwas gOineu 
 maOz teyzneyd^ a gOifc o pali ymdanaO. Jtphandoeth 
 y gynted y neuad. kyuarch gOeH aozuc ypOyll ae 
 gedymdeithon. izaffaO duO Ozthyt eneit heb y pOyH 
 ados y eifted. !^ac af heb ef eirchat 6yf am neges 
 awnaL gOna ynllawen heb y pOyll. JlrglOyd heb 
 ef Ozthyt ti ymae vy neges i ac y erchi itt ydodOyf.
 
 719J Ipw^ll, prince of Styvefc* 13 
 
 JPaarch bynnac aerchych di ymi hyt ygaHOyf y 
 gaffel itti y byd. ch heb y riannon paham yrody 
 di atteb ueHy. neuf rodes ueHy arglOydes yggOyd 
 gOyzda heb y mackOy. JUneit heb ypOyll beth yO 
 dy arch dL ^wreic vOyaf agaraf ydwyt ynkyfcu 
 heno genthL J[c y herchi hi ararlOy ar darmerth 
 yffyd yman y dodwyfi. T^ynhewi aozuc pOyll kanybu 
 atteb a rodaffei. t!aO hyt y mynnych heb y riannon. 
 ny * bu uufcreHach gOz ar y fynnwyz e him noc ry 
 uuoft ti. arglOydes heb ef ny wydOn i pOy oed ef~ 
 Hyna y gOz ymynnaffit uy rodi i idaO omhanuod 
 heb hi. gOaOl uab clut gOz tozmynnaOc kyuoethaOc. 
 achanderw itt dywedut ygeir adywedeift dyzo vi 
 idaO rac aglot itt. arglOydes heb ef ny On i paryO 
 atteb yO hOnnO. ny aftaf i arnaf adywedy di vyth. 
 Jj)yio di vi idaO ef heb hi ami awnaf nachaffo ef 
 viui vyth. Pa ffuryf vyd hynny heb y pOyTI. MI 
 arodaf yth laO got vechan heb hi achadO honno 
 ynda. Jfo ef aeirch ywled ararlOy ar darmerth. ac 
 nyt oes yth uedyant ti hynny. a miui arodaf ywled 
 yi niueroed ar teulu heb hi. a hOnnO uyd dy atteb 
 am hynny. amdanaf ynneu heb hi mi awnaf oet 
 ac ef vlOydyn y heno y gyfcu gennyf. ac ympenn y 
 vlOydyn heb hi byd ditheu ar got honn gennyt ar 
 dy ganuet marchaOc yny berHan uchot. 8phan uo 
 ef ar ganaOl ydigrifvOch ae gyfedach. dyzet titheu dy 
 hun y myOn adillat reudus ymdanat ar got yth laO 
 heb hi. ac nac arch dim namyn Honeit y got o vOyt. 
 a minneu abaraf heb hi pei dottit yffyd yny feith 
 cantref hynn o vwyt aHynnyndi. na bo HaOnach no
 
 14 IPw^U, prince of Bpek [720, 
 
 chynt. JgOedy byzyer Hawer yndi. ef aovyn itt 
 avyd ITaOndy got ti vyth. Jywet titheu na vyd 
 ony chyvyt dylyedaOc trachyuoethaOc a gOafcu ae 
 deutroet y bOyt yny got. a dywedut digaOn adodet 
 yman. a minneu abaraf idaO ef vynet y feghi ybOyt 
 yny got. jlphan el ef tro ditheu y got yny el ef 
 dzos y penn yny got. ac yna Had glOm ar garreyeu 
 y got. a bit com canu da amdy vynOgyL aphan 
 uo ef ynrOymedic yny got. dot titheu lef ar dy gom. 
 abithynny yn anvyd yrot ath uarchogyon. JPanglyw- 
 hont lief dy gom difgynnent Oynteu am benn y 
 Ilys. Arglwyd heb y gOaOl madOs oed ymi kaffel 
 atteb am aercheis. Kymeint ac aercheift heb y pOyH 
 01 auo ym medyant i ti ae keffy. JJneit heb hitheu 
 riannon am y wled ar dapar yffyd yma. hOnnO 
 arodeis i ywyz dyuet ar teulu ar niueroed yffyd 
 yma. hOnnO nyt adawafi yrodi yneb. blOydyn y 
 heno ybyd gOled darparedic yny Hys honn y titheu 
 eneit y gyfcu gennyf ynheu*, dOaOl agerdaOd ryng- 
 tha6 ae gyuoeth. POyll ynteu adoeth y dyuet. ar 
 vlOydyn honno adteulOys paOb o honunt hyt oet y 
 wled oed ynllys eueyd hen. Ga6l uab clut adoeth 
 parth ar wled a oed dar*paredic idaO. adiyxchu y 
 Hys awnaeth. a Ilawen uuCyt OzthaO. yOyll ynteu 
 penn annOuyn adoeth yi berllan ar yganuet march- 
 aOc ual y goxchymynnaffei riannon idaO. ar got 
 gantaO. dOifcaO biatteu trymyon ymdanaO awnaeth 
 pOyll alloppaneu maOz am y tract, jlphan wybu y 
 bot ar dechaeu kyuedach wedy bOyta. dyuot racdaG 
 yi neuad. H gOedy y dyuot ygynted yneuad. kyf-
 
 720 J pvopll, prince of Dpvefc. 15 
 
 uarch gOell awnaeth ywaOl uab clut. ae gedym- 
 deithon owyz agGzaged. du6 arodo da ytt heb y 
 gOaOl agraeffaO duO Ozthyt. flrglOyd heb ynteu du6 
 adalo itt. negeffaOl 6yf Ozthyt. raeffaO Ozth dyneges 
 heb ef. ac os arch gyfuartal aerchy ymi ynHawen 
 ti ae keffy. gyfuartal arglOyd heb ynteu nyt archaf 
 onyt rac eiffeu. $ef arch a archaf Honeit y got 
 uechan awelydi ovOyt. Jtrch didzaha y6 honno heb 
 ef athi ae keffy yn Hawen. |pyg6ch vOyt idaO heb 
 ef. H^iuedi maOz o fOydwyr agyuodaffant yuynyd. 
 adechzeu Henwi y got. ^|c yz auyrit yndi ny bydei 
 laOnach no chynt. JJneit heb y gOaOlavyd HaOn dy 
 got ti vyth. l|auyd y rof a duO heb ynteu yz adotter 
 yndi vyth. ony chyuyt dylyedaOc tir adayar a chyu- 
 oeth afenghi ae deu troet ybOyt yny got^ cldywed- 
 ut digaOn adodet yma. Si geimat heb y riannon kyuot 
 y uynyd ar vyzr Oxth waOl uab clut. 1|yuodaf yn 
 Hawen heb ef. adiyuodi y uynyd aoiuc adodi y 
 deutroet yny got~ athioi o bOyll ygot yny vyd 
 gOaOl dios y benn yny got. 3,c yngyflym kaeu y got 
 allad clOm ar y carreyeu. adodi lief ar y goin. jjc 
 ar hynny Ilyma y teulu ampenn yllys. ac yna kymryt 
 paOp 01 niuer adoeth ygyt agOaOl. aedodi yny gar- 
 char ehun. jlbCaO y bzatteu ar Hoppaneu ar yfpeil 
 dideftyl yamdanaO aoiuc pOyll^ JLc ual y delei 
 bob un oe niuer ynteu y myOn y traOei dyznaOt ar 
 ygot. ac y gouynnei beth yffyd yman. Jhoch 
 medynt Oynteu. Jlef kyfryO chOare awneynt. taraO 
 awnaei bopvn dyrnaOt arygot. ae aedzoet ae 
 athzoffaOL jlc uelly gOare ar got awnaethant. PaOb
 
 1 6 ipwptl, prince of v>e& [721, 
 
 ualy delei aovynnei pa chware awneOch ch6i ueTIy. 
 ilOare bioch ygcot medynt wynteu~ ac yna gyntaf 
 y gOarywyt bioch ygcot. JjglOyd heb ygOt 01 got 
 pei gOarandaOut uiui nyt oed dihenyd arnaf vyltad 
 ymyOn cot. * clrglOyd heb eveyd hen <g6iz adyweit. 
 ^aOn y6 itt y warandaO. nyt dihenyd arnaO hynny. 
 ^e heb y pOyll mi awnaf dygyghoi di amdanaO ef. 
 ITyma dy gyghoz di heb y riannon yna. yd Oyt ynyfte 
 y perthyn arnat Honydu eircheit a cherdoiyon. gat 
 yno ef y rodi y baOp d*offot heb hi. a chymer geder- 
 nit y ganthaO nabo amovyn nadial vyth amdanaO. 
 adigaOn yO hynny o gofp arnaO. JJf ageiff hynny 
 yn IlaOen heb y g6z 01 got. a minneu ae kymeraf 
 yn Hawen heb y pOyll gan gynghoz eueyd a riannon. 
 Kynghot y6 hynny y gennym ni heb 6ynt. % gymryt 
 awnaf heb y pOyll keif veichev dxoffot. !^i avydOn 
 dxoftaO heb eueyd. yny vo ryd y wyx y vynet dzoftaO. 
 ac ar hynny ygoHygOyt ef 01 got ac yrydhawyt 
 yoaeugOyz. douyn weithon y waOl veicheu heb eueyd. 
 ni aatwaenOn y neb adylyer ykymryt ygantaO. 
 ^iua6 ymeicheu awnaeth eueyd. Hunnyady hun 
 heb ygOaOl dy amot. J)igaOn yO gennyfi heb ypOyH 
 ual yllunyaOd riannon^ f meicheu aaeth ar yr 
 amot hOnnO. ^e arglOyd heb y gOaOl bziOedic Oyfi 
 achymriO maOl ageueis. ac enneint yffyd reit ymi. 
 ac ymeith ydaf gandy gennyat ti. ami aataOaf 
 wyada dtoffof yma y atteb y baOp 01 ath ovyno di. 
 ^nllawen heb ypOyll. agOna ditheu hynny*, d6aGl 
 aaeth parth ae gyuoeth. ^neuad ynteu agyweirOyt 
 y pOyll ae niuer. ac y niuer y Hys yam hynny. JLc
 
 722.] pwpll, IPrince of Bsvefc. 17 
 
 yz bgzdeu ydaethant yeifted. ac ual yd eiftedyf- 
 fant vlGydynoznos honno. yd eiftedwys paOb ynos 
 honno. JOyta achyuedach awnaethant. ac amfer 
 adoeth y vynet y gyfcu*. ac yz yftauell ydaeth pOyH 
 ariannon. lthzeula6 ynos honno dzGy digrifGch allon- 
 ydOch aOnaethant. JL thzannoeth ynieuenctit ydyd. 
 arglOyd heb y riannonkyuot yuynyd. adechzeu 
 lonydu ykerdozyon. ac na omed neb hediO oz a 
 vynno da. If ynny awnaf i ynllaOen heb y pOyll 
 ahediO apheunyd tra barhao ywled honn~ J|f agy- 
 uodes pOyll y vynyd a pheri dodi goftec y erchi y 
 holl eircheit acherdozyon dangos. amenegi udunt 
 yllonydit paOb o honunt Ozth y uod ae vympOy. 
 H hynny aOnaethpOyt. "Y wled honno adzeulOyt. ac 
 ny omedOyt neb trabarhaaOd^ Jtphan daruu y wled. 
 arglOyd heb y pOyll Ozth * eueyd mi agychOynnaf gan 
 dy genyat parth adyuet auozy. Je heb eueyd duO 
 arOydhao ragot. agOna oet achyfnot ydel riannon 
 yth ol. |f rof i aduO heb ynteu bOyll ygyt y kerdOn 
 o dyma. Jle uelly ymynny di arglOyd heb yz eueyd. 
 veHy y rof aduO heb y pOyll. Wynt agerdaffant 
 trannoeth parth adyuet. 8llys arberth agyzchyffant. 
 agOled darparedic aoed yno udunt. JPygyuoz Y w ^ at 
 arkyuoeth adoeth attunt oz gOyz gozeu ar gOzaged 
 gozeu. o hynny nyt etewis riannon neb heb rodi rod 
 ennOaOc idaO.. ae ogae. ae ovodzOy. ae o vaen gOerth- 
 uaOz. @0ledychu ywlat awnaethant yn IlOydyannus 
 y vlOydyn honno. ar eil. Ac yny dzyded vlOydyn y 
 dechzeuis gOyz ywlat dala trymuryt yndunt owelet 
 g6z kymeint agerynt ae harglOyd. ac eu bzaOtuaeth 
 
 c
 
 1 8 pwgll, prince of S)p\>ct>, [723. 
 
 yndiettiued. 3,e dyuynnu attunt aOnaethant. JSef He 
 y doethant y gyt. y bzeffelev yn dyuet. arglOyd heb 
 Oynt ni aOdam nabydy gyuoet ti arei owyz ywlat 
 honn. 8c ynnouyn ni yO na byd itt ettiued oz wreic 
 yffyd gyt athL JLc wrth hynny kymer wreic arall 
 y bo ettiued itt ohonei. nyt byth heb Oynt yperhey 
 di. achyt kerychdi vot velly nys diodefOn y gennyt. 
 ^e heb y pOyll nyt hir ettwa ydym ygyt. a IlaOer 
 damOein adigaOn bot. etOch ami hynn hyt ympenn 
 y vlOydyn. JL blOydyn yz amfer hOnn ni awnaOn yz 
 oet y dyuot ygyt. ac Oath ych kynghoz ybydaf. Yz 
 oet awnaethant. Kynn penn cObyl oz oet mab aanet 
 idaO ef. ac yn arberth y ganet. J[r nos y ganet 
 y ducpOyt gtizaged ywylat y mab aeuam. $ef a 
 wnaeth y gOzaged kyfcu a mam y mab riannon. Jkf 
 riuedi o wraged aducpOyt yz yftauell chwech wraged. 
 dOylat awnaethant Oynteu dalym oznos. Ac yn 
 hyny eiffoes kynn hanner nos kyfcu a Onaeth paOp 
 o honunt. a thu arpylgein deffroi. 8 phan deffroaffant 
 edzych aozugant ylle ydodyffynt y mab. Jlc nyt 
 oed dim ohonaO yno. ch heb yzun oz gOzaged 
 neur goTIes y mab. |e heb arall bychan a dial oed 
 anllofki ni. neu andihenydyaO am y mab. 3,oes heb 
 vn ozgOzaged kyghoz ozbyt am hynn. es heb 
 arall mi a On gyghoz da. Jeth yO hynny heb Oy. 
 ellaft yffyd yman heb hi achynaOon genthi. HadOn 
 rei oz kynaOon ac irOn y hOyneb hitheu riannon 
 argOaet. ae dOylaO. a byzOn yz efgyzn ger y bzonn. 
 athaerOn * arnei ehun diuetha ymab. ac nybyd 
 antaered ni an whech Ozthi hi ehunan. jlc ar y
 
 723.] Ipwpll, prince of Bpvefc. 19 
 
 kyghcu hOnnO y trigyaffant. JParth ardyd riannon 
 adeffroes 3.c adywaOt. awraged heb hi mae ymab. 
 ^[rglOydes heb Oy na ouyndi yni ymab,, nyt oes 
 ohonam ni namyn cleiffeu adyznodeu yn ymdaraO 
 athi adiamheu y6 gennym na welfam eiryoet vilOz- 
 yaeth yn vnwreic kymeint ac ynot ti. clc ny thygyaOd 
 yni ymdaraO athi. neur diffetheeift dy hun dy uab. 
 ac na haOl ef ynni. Jl dmein heb y riannon yi yz 
 arglOydduO awyz pobpeth. na yrrOch geu arnafi. 
 ^puO awyz pob peth awyx bot yneu hynny. Jlc os 
 ovynn yffyd arnaOch chOi. ymkyffeff y duO mi achdi- 
 fferaf. Jlioer heb Oy ny adOn ni diOc arnam ny hunein 
 y* dyn yny byt. 8 dmein heb hitheu ny cheffOch 
 un di6c yi dywedut y wirioned. *%i adywettei hi 
 yndec ac yndman ny chaffei namyn yi un atteb 
 gan y gOzaged. ^OyTI penn annOuyn ar hynny agy- 
 uodes ar teulu ar niueroed. a chelu y damwein 
 hOnnO ny allwyU %i wlat ydaeth y chwedyl aphaOb 
 01 gOyida ae kigleu. JLr gOyxda adoethant ygyt 
 y wneuthur kennadeu att bOyll. y erchi idaO yfgar 
 aewreic am gyflafan moz anwedus ac awnathoed. 
 jlef atteb arodes pOyll. nyt oed achaOs gantunt h6y 
 y erchi ymi yfcar am gOzeic. namyn am nabydei 
 blant idL JPlant a6n i y uot idi hi. ac nyt yfcaraf 
 a hi. z gOnaeth hitheu gam kymeret y phenyt 
 amdanaO. ^itheu riannon adyuynnOys attei athzaG- 
 on adoethon. a gOedy bot yndegach genthi kymryt 
 yphenyt noc ymdaeru ar gOiaged. y phenyt agy- 
 merth. JSef penyt adodet arnei bot yny Hys honno 
 yn arberth hyt ympenn y feith mlyned. 3c yfgynuaen 
 
 c 2
 
 20 pwpll, prince of S^vcfc. [723 A. 
 
 a oed odieithyz ypozth. eifted ohonei geyz llaO hOnnO 
 beunyd. a dywedut y baOp oz adelei oz adebyckei 
 naf gOypei y gyfranc honno oil. ac oz a attei idi 
 y dOyn. Kynnic y weftei. aphelte#;V y dCyn ar 
 y cheuyn yzllys. SdamOein ygadei yivn ydOyn. 
 Jlc uelly treulaO talym oz vlOydyn awnaeth. Ac 
 yn yz amfer hGnnO yd oed yn arglOyd ar went is coet 
 teirnyon tOzyf vliant. ar gOz gozeu * yny byt oed. 
 ac ynyty yd oed caffec. Sic nyt oed yny teyznas 
 na march, na chaffec degach no hi. a phob nos 
 calan mei y moei. ac ny wybydei neb ungeir y Ozth 
 yhebaOl. $ef awnaeth teirnon ymdidan noffweith 
 ae wreic. ^awreic heb ef Hibin yd ym bop blOydyn 
 yncadO eppil ynkaffec heb gaffel yzvn ohonunt. 
 Beth aellir Ozth hynny heb hL l)ial duO arnaf heb 
 
 %Q* J J 
 
 ef nos galanmei yO heno ony wybydaf i padileith 
 yffyd yn dOyn yz ebolyon. Peri dodi y gaffec y 
 myOn ty awnaeth. clgGifcaO arueu ymdanaO aozuc 
 ynteiu adechzeu gOylat y nos. 3,c ual ybyd dechzeu 
 nor^ moi y gaffec ar ebaOl maOz telediO. ac ynfeuyll 
 yny He. $ef awnaeth teirno kyuodi ac edzych ar 
 pzaffter yz ebaOl. jlc ualybyd uelly. ef aglywei 
 tOzyf maOz. Be ynol ytOzyf Hyma grauanc trOy ffen- 
 eftyz aryty. ac yn ymauael arebaOl geir y vOng. 
 jlef awnaeth ynteu teirnon tynnu cledyf. atharaO 
 y vzeich o not yz elin ymeith. J[c yny vyd hynny 
 oz ureich ar ebaOl gantaO ef y myOn. He ar hynny 
 tOzyf adifgyz agigleu ygyt. 8gozi y dzOs aozuc ef 
 adOyn ruthur ynol y tOzyf. ny welei ef y tOzyf rac 
 tywyllet y nos. ruthur a due yny ol ae ymlit. 9 dyuot
 
 724 J pwpll, prince of D^veb, 21 
 
 cof idaO adaO ychOs ynagoiet. 3,c ymchoelut a 
 wnaeth^ 8c Oith ydzOs Ilyma vab bychan yny gozn 
 gOedy troi Henri opali yny gylch. l^ymryt y mab 
 awnaeth attaO a Ilyma y mab yngryf ynyi oet oed 
 arnaO. $odi caeat ar ydiOs awnaeth achyzchu yi 
 yftaueH yd oed ywreic yndi. ^rglOydes heb ef ae 
 kyfcu ydOyt ti. T|ac ef arglOyd heb hi. mi agyfceis 
 aphandoethoft ti y myOn mi a deffroeis. ^mae yma 
 va-b itt heb ef os mynny yx hOnn ny bu itt eiryoet. 
 clrglOyd heb hi pagyfranc uu hynny. ttyma oil heb 
 y teirnon amenegi y dadyl oil. ^e arglOyd heb hi 
 paryG wife yffyd am ymab. Henn obali heb ynteu. 
 mab ydynyon mOyn y6 heb hi. SrglOyd heb hi di- 
 grifOch adidanOch oed gennyfi bei mynnvt ti. mi 
 adygOn wraged yn vn ami. ac adywedOn vymot 
 ynveichaOc. f|iui aduunaf athi yn Ha wen heb ef 
 amhynny. He uelly y gOnaethpOyt. Jeri awnaethant 
 bedydyaO ymab oxbedyd awneit yna. Jlef enO 
 adodet arnaO gOli * wallt euryn. "^thynn a oed ar 
 y benn owallt kynuelynet oed ar eur. ||eithiyn y 
 mab awnaethpOyt yny Ilys yny oed vlOyd. Hchynn 
 y vlOyd yd oed ynkerdet yn gryf. JL bzeifcach oed 
 no mab teirblOyd avei vaOz y d6f ae ueint^ 3,r eil 
 vlOydyn y magOyt ymab. clchynureifget oed a mab 
 chweblOyd. Hchyn penn y pedwyzed vlOydyn yd oed 
 ynymopiau agOeiffon y meirch am yadu oedOyn- 
 yxdOfyi. SrglOyd heb ywreic Oith teirnon mae yi 
 ebaOl a differeift di ynos ykeueift ymab. Mi ae 
 gozchymmynneis y weiffon y meirch heb ef. EC aerch- 
 eis fynnyaO OzthaO. fonyt oed da itti arglOyd heb
 
 22 
 
 hi peri y hywedu ae rodi y% mab. kanys ynos y 
 keueift y mab y ganet yi ebaOl ac y differeift. "^yt 
 af i ynerbyn hynny heb y teirnon. mi aadaf itti y 
 rodi ida6. ErglOyd heb hi duO adalho it minneu ae 
 rodaf idaO. "f na y rodet y march yi mab. ac ydeuth 
 hi att y gOaftrodyon ac att weiffon ymeirch y oz- 
 chymun fynnyeit ar y march, ae uot yn hywed er- 
 byn pan elei ymab yuarchogaeth achwedyl OithaO. 
 ^myfc hynny Oynt aglyOfont chOedyldyaeth y Oith 
 rianno ac am y phoen. Jlef awnaeth teirnon tOzyf 
 uliant oachaOs ydouot agawffei ymwrandaO am y 
 chwedyl ac ymouyn ynlut amdanaO. yny gigleu gan 
 laOer o luoffogrOyd oz adelei yi Ilys mynychu kOynaG 
 truanet damwein riannon ae phoen. jSef aOnaeth 
 teirnon ynteu medylyaO am hynny. 3,c ediych ar 
 ymab yn graff. 3, chael yny uedOl ynherOyd gOeledig- 
 aeth na rywelfei eiryoet mab a that kyndebycket 
 armab ypOyH penn annOn. 3,nfa6d pOyll hyfpys oed 
 gantaO. kanys gOx uuaffei idaO kyn no hynny. J[c 
 ynol hynny goueileint adelis yndaO. o gamhet idaO 
 attal y mab gantaO ac ef yngOybot y vot yn vab y 6z 
 arall. J[phan gauaf gyntaf o yfgaualOch ar ywreic. 
 ef a uenegis idi hi nat oed iaOn udunt hOy attal 
 ymab gantunt agadu poen kymeint ac aoed ar 
 wreicda kyftal a riannon 01 achaOs hOnnO. ar mab yn 
 vab y pOyll pennannOn^ a hitheu wreic teirnon agyt- 
 fynnyOys ar anuon ymab y pOyll. 8 thii pheth arglOyd 
 heb hi agaffOn ni o hynny. JHolOch ac alw*iffen 
 o ellOng riannon 01 poen y mae yndaO. a diolOch gan 
 pOyTI am ueitrnyn y mab ae eturyt idaO. Hr trydyd
 
 725.] Ipwpll, prince of Bpvcb. 23 
 
 peth os gGi mOynvyd ymab. mab maeth ynni vyd 
 agozeu aallo vyth awna ynni. Sic ar y kynghox 
 hOnnO y 'trigyaffanU JLc ny bu h6y gantunt no 
 thzannoeth ymgyOeiryaO aoauc teirnon ar y diydyd 
 marchaOc. ar mab yn pedwyzyd gyt ac Oynt ar y 
 march arodaffei deirnon idaO. Hcherdet parth ac 
 arberth awnaethant. ac nybu hir y buant yny doeth- 
 ant y arberth. Pan doethant parth ar Ilys Oynt 
 awelynt riannon yn eifted yn ymyl yx yfgynuaen. 
 ]JPan doethant ar ogyfuch a hi. a vnbenn heb hi nac 
 eOch beHach hynny mi adygaf bop un o honaOch 
 hyt yllys. ahynny yO vympenyt amlad ohonaf vy 
 hun vy mab. ae diuetha~ a wreicda heb y teirnon 
 ny thebygafi y vn ohynn vynet ar dy geuyndi. Bet 
 ae mynno heb y mab nyt afi. Jiioer eneit heb y 
 teirnon nyt aOn ninheu. c |f Ilys agyzchaffant. adiruaOz 
 leOenyd auu yny herbyn. ac yndechieu treulaO gGled 
 yd oedit yny Ilys. vnteu pOyll oed yndyuot o 
 gylchaO dyuet. YZ neuad y daethant ac y ymolchi. 
 a IlaOen vu pOyll Ozth teirnon. 8c y eifted yd aethant^ 
 ^ef ual yd eiftedyffant. Weirnon y rOng pOyll a rian- 
 non. adeu gedymdeith teirnon uch Ia6 pOyll ar mab 
 y ryngtunt. dOedy daruot bOyta ar dechzeu kyued- 
 ach ymdidan aOnaethant. ^ef ymdidan uu gan 
 teirnon. menegi y holl gyfranc am y gaffec ac am 
 y mab. ac megys y buaffei y mab ar y hardelO hOy 
 teirnon ae wreic ac y magyffynt. &c weldy yna dy 
 uab arglOydes heb y teirnon. HphOybynnac ady- 
 wat geu arnat cam awnaeth. 8 minneu pan gigleu 
 ygouut a oed arnat. trOm uu gennyf adoluryaO
 
 24 IPwpll, prince of Bpvefc. [726, 
 
 aOneuthum. Jlc ny thebygaf 01 niuer hOnn oft neb 
 nyt adnappo vot ymab yn uab y pOyTI heb y teirnon. 
 !^yt oes neb heb y paOb ny bo diheu gantaO hynny. 
 Ifrofi aduO heb yriannon oed efcoz vymp:yder 
 ymi pei gOir hynny. arglOydes heb y pendaran dyuet 
 da ydennOeift dy uab. Piyderi. Hgoieu y gOeda arnaO 
 piyderi uab pOyll penn annOn. JJdiychGch heb yrian- 
 non nabo goieu y gOedo arnaO y en6 ehun. Mae yz 
 enO heb y penndaran dyuet. gOzi wallt euryn adodyf- 
 fom ni arnaO ef. JPiyderi heb y penndaran uyd y 
 enO ef. IfaOnhaf y6 hOnnO * heb y pOyll. Kymryt 
 enO ymab yOith ygeir adywaOt yuam pan gauas 
 HaOen chwedyl y OithaO. Sic ar hynny ytrigywyt. 
 Weirnon heb.ypOyll duO adalo it ueithryn ymab 
 hOnn hyt yi a6z honn. aiaOn yO idaO ynteu oi byd 
 gOx mOyn y dalu itti. clrglOy^ heb y teirnon y wreic 
 ae magOys ef nyt oes yny byt dyn vOy y galar no 
 hi yny ol. |a6n yO idaO coffau ymi ac yi wreic honno 
 awnaethom yzdaO. ^ rof i aduO heb ypOyll trabar- 
 hawyfi mi ath gynhalyaf athi ath gyuoeth. tra aTIOyf 
 kynnal y meu vy hun. s ynteu avyd iaOnach y6 
 idaO dy gynnal noc ymi. JLc os kyghoi gennyt ti 
 hynny achan hynn owyida. canys megeift ti evo 
 hyt yi aOi honn. ni ae rodOn aruaeth att benndara 
 dyuet ohynn allan. clbydOch gedymdeithon chwitheu 
 athatmaetheu idaO. ^yngoi iaOn heb y paOb yO 
 hOnnO. Jlc yna y rodet y mab y penndaran dyuet 
 ac ydymyrrOys gOyzda y wlat ygyt ac ef. 3,c y ky- 
 chwynnOy teirnon tozyf vliant ae gedymdeithon y 
 ryngtaO aewlat ac ae gyuoeth gan garyat allew-
 
 726 .] pwtfl, prince of Bpveb. 25 
 
 e4ynyd. 8c nyt aeth heb gynnic idaO y tlyffeu teccaf 
 ar meirch goxeu arcOn hoffaf. ac ny mynnwys ef 
 dirru Ifno y trigyaffant Oynteu ar eukyuoeth. ac y 
 magOyt piyderi uab pOyll penn annOn yn amgeledus 
 ual ydoed dylyet yny oed delediwaf gOas atheckaf 
 achOplaf o bop camp da oc a oed yny deymas. Telly 
 y treulaffant blOydyn ablOydyned yny doeth teruyn 
 ar hoedyl pOyll penn annOn ac y bu uarG~ Ac y 
 gOledychOys ynteu piyderi seith cantref dyuet yn 
 HOydyannus garedic gan y gyuoeth a chan /#Gb 
 yny gylch. 8c ynol hynny y kynydGy^ 1 irichantrei 
 yftrat tywi. aphedwar cantref keredzgyaOn. 9c y 
 gelOir y rei hynny feith gantref feiffyTIOch. ^|c ar 
 y kynnyd hOnnO y bu ef pzyderi uab pOyll penn 
 annOn yny doeth yny vzyt wreicka. jlef gOzeic a 
 vynnaOd kicua verch wynn gohoyO uab gloyO wallt 
 lydan, uab cafnar w/edic odylyedogyon yz ynys 
 honn~ $Lc uelly y teruyna y geing honn oz mabyn- 
 nogyon^
 
 Branwen, baugbter of 
 
 tfpma pz eil geinc oz mafnnogi. 
 
 JJndigeityran vab Hyz aoed vzenhin cozonaOc ar 
 yi ynys honn. ac arderchaOc 0tfion lunafcin. 
 JL phiynhaOngOeith yd oed yn hardlech yn ardudOy 
 ynllys ida6. ac yn eifted yd*oedynt ar garrec hardlech 
 uch penn y weilgL amanaOydan uab Hyz y vzaOt ygyt 
 ac ef. adeu vzoder un uam ac ef. niffyen ac efniffyen. 
 agOyzda yam hynny ual y gOedei ygkylch bienhin. 
 Y deu uroder vnuam ac ef meibon oedynt y eurof- 
 fOyd oeuam ynteu penardim uerch ueli uabmynogan. 
 Sr neill 01 gOeiffon hynny gOas da oed. ef a bare! 
 dangneued y rOng ydeulu pan vydynt lidyaOckaf. 
 fef oed hOnnO niffyen^ ^HaTI abarei ymlad rOng 
 ydeu uroder pan uei uOyhaf ydymgerynt^ He ual yd 
 oedynt yn eifted ueHy Oynt awelynt teirllong ardec 
 yndyuot o deheu iwerdon. ac ynkyxchu parth ac 
 attunt. a cherdet rugyl ebzOyd gantunt. ^ gOynt yn 
 eu hoi ac yn euneffau ynebzOyd attunt. Mi awelaf 
 longeu racco heb y bzenhin ac yn dyuot ynebzOyd 
 parth ar tir. ac erchOch ywyz yHys wifcaO ymdan- 
 unt amynet y edzych pauedOl yO yz eidunU ^f gOyz
 
 728.] Branwen, baugbter of ILI^r. 27 
 
 awifcOys ymdanunt. ac aneffayffant attunt y waeret. 
 gOedy gOelet yllongeu o agos diheu oed gantunt 
 nawelfynt Ilongeu gyweiryach y hanfaOd noc Oynt. 
 flrwydon tec gOedus obali a oed arnunt. Jic ar 
 hynny nachaf un ox Ilongeu yn raculaenu rac y rei 
 ereill. ac y gOelynt dyzchauael taryan ynvch no 
 bOzd y Hong. afOch ydaryan y uynyd yn arOyd tang- 
 neued. ac y neffawys y gOyz attunt ual yd ymglyw- 
 ynt ymdidan. jOzO badeu allan awnaethant Oynteu 
 aneffav parth ar tir. achyfarch gOell yz bzenhin. 
 *Y bzenhin ae clywei wynteu oz He yd oed ar garrec 
 uchel uch eu penn. JuO arodho da yOch heb ef a 
 graeffaO OzthyOch. )Heu y niuer Ilongeu hynn. aphOy 
 yffyd bennaf arnunt 6y. arglOyd heb Oynt ymae yma 
 matholOch bzenhin |fwerdon. ac ef bieu y Ilongeu. 
 Jpeth heb y bzenhin a uynnei ef. a vynn ef. dyuot 
 yz tir~ ^avynn arglOyd heb Oynt negeffaOl y6 
 Ozthyt ti onyt y neges ageiff. fy ryO negey yO yz 
 eidaO ef heb y bzenhin. Mynnu ymgyfathzachu 
 athydi arglOyd heb Oynt. Y erchi bzanwen uerch 
 lyz y doeth ef. JLc os da gennyt ti ef auynn ym- 
 rOymaO ynys y kedyzn ac iwerdon ygyt ual y bydynt 
 gadarnach. ^e heb ynteu doet yz tir*. a chynghoz 
 agymerOn ninheu amhynny~ "f z atteb hOnnO aaeth 
 attaO ef. |^inneu a af yn * Ha wen heb ef. ^f a doeth 
 yztir. allawen uuOyt OzthaO. adygyuoz maOz avu 
 yny Ilys ynos hono y rOng y niueroed ef aniueroed 
 y Hys. Yny He dzannoeth kymryt kyngoz. $ef 
 agahat yny kynghoz hOnnO rodi bzanwen y uatholOch. 
 a honno oed dzyded piif rieni yn yz ynys hon^ teckaf
 
 28 JBranwcn, Daughter of Ulpr, [728. 
 
 mozOyn yny byt oed. flgOneuthur oet yn aberffraO 
 ygyfcu genthi. 8c odyno ygychOynnu. ac ykychOyn- 
 naffant yniueroed hynny parth ac ac aberffraO. 
 fJatholOch ae niueroed ynyllongeu. Bendigeituran 
 ae niueroed ynteu ar tir yny doethant hyt yn aber- 
 ffraO. 'fn aberffraO dechzeu ywled ac eifted. jlef 
 ual ydeiftedaffant. bzenhin ynys y kedyzn. a manaO- 
 ydan uab Ilyz oz neillparth. a matholOch oz parth 
 arall. a bzannwen uerch lyz gyt ac ynteu. Jfyyt 
 ymyOn ty ydoedynt namyn ymyOn palleu. nyt 
 eyngaffei vendigeituran eiryoet myOn ty. argyued- 
 ach adechzeuaffant. JHlit ygyuedach aOnaethant. 
 ac ymdidan. ^phan welffant bot ynwell udunt 
 kymrut hun no dilit kyuedach ygyfcu ydaethant. 
 J[r nos honno y kyfcOys matholOch abzannOen ygyt. 
 Sthzannoeth kyuodi aozugant paOb oniuer yllys. 
 arfOydwyz adechzeuaffant ymaruar am rannyat y 
 meirch ar gOeiffon. He eu rannu aOnaethant ympob 
 kyueir hyt ymoz. 8c ar hynny dydgOeith nachaf 
 efnyffyn gOz an hagneuedus adywedaffam ni uchot 
 yndywannu y letty meirch matholOch. H gofyn a 
 Onaeth pioed y meirch. Meirch matholOch bzenhin 
 iwerdo yO yrei hynn heb Oy~ Jeth awnant hOy 
 yma heb ef. Yma ymae bzenhin iwerdon. 9c yz gyfc- 
 Oys gan vzannwen dy whaer. ae ueirch yO y rei 
 hynn. 8e ueHy y gOnaethant Oy am vozOyn kyftal a 
 honno. ac ynchOaer y minneu. y rodi heb vygkenn- 
 yat i. ny eHynt Oy tremic vOy arnaf i no hOnnO heb 
 ef. Be yn hynny gOan y dan y meirch. athozri y 
 gOefleu Ozth y danned udunt ar clufteu Ozth ypen-
 
 729.] Branwen, ^au0bter of Xlpr. 29 
 
 neu. ar raOn Ozth y keuyn. ar ny chaei graf ar 
 yz amranneu. ylladei Ozth yz afcOzn. a gOneuthur 
 anfuryf arymeirch uelly. Hyt nat oed rym aellit 
 armeirch. *fchOedyl adoeth att uatholOch. Sef ual 
 ydoeth. dywedut anffuruaO y veirch ac eullygru 
 hyt nat oed un mOynant * aellit o honunt. j^e arglOyd 
 heb yzvn dywaratwydaO aOnaethpOyt. a hynny 
 auynnir y wneuthur ytti. JHoer eres y6 gennyf os 
 vyggOaradwydaO avynnynt. rodi mozOyn gyftal kyu- 
 urd kyn annOylet gan y chenedyl ac arodyffant 
 ym. arglOyd heb un arall ti awely dangos mae ef. 
 JLc nyt oes itt awnelych namyn kyzchu dy longeu. 
 ac ar hynny arouun ylongeu awnaeth ef. J chOedyl 
 adoeth at vendigeituran bot matholOch ynadaO yllys 
 heb ovyn kenyaL a chennadeu aaeth youyn idaO 
 paham oed hynny- ^ef kennadeu aaeth. |dic uab 
 anaraOc. ac eueyd hir y gOyz hynny ae gozdiwedaOd 
 ac aovynnaffant idaO padarpar oed yzeidaO. a pha 
 achaOs yd oed yn mynet ymeith. 3Pioer heb ynteu 
 pei yfgOypOn ny doOn yma. dObyl waratOyd ageueis. 
 ac nydz^ neb kyzch waeth noc adugum i yma. ary- 
 uedaOt rygynneryO ami. Jeth y6 hynny heb 6ynt~ 
 ^odi bzannwen uerch lyz ym yn tryded pzif rieni 
 yz ynys honn. J|c yn uerch y vzenhin ynys ykedyzn 
 achyfcu genthi. flgOedy hynny vyggOaradOydaw^ 
 aryued oed gennyf nat kynn rodi mozOyn gyftal 
 ahonno ym y gOneit y gOaratwyd aOnelit ym. ^ioer 
 arglOyd nyt ouod y neb a vedei yllys heb Oynt na 
 neb oe gyghoz ygOnaethpOyt y gOaratwyd hOnnO ytti. 
 a chyt bo gOaratwyd gennyt ti hynny. mOy yO gan
 
 30 Branwen, fcaugbter of Xl^r, [730. 
 
 uendigeituran. no chennyt ti y tremic HOnnO ar 
 gOare. ^e heb ef mi atebygaf. 3,c eiffoes ny eill 
 ef vy niwaratwydaO i ohynny. "H" gOyz hynny aym- 
 choelaffant ar atteb hwnnO parth ar He yd oed ven- 
 digeituran. ftmenegi idaO yz atteb arodaffei uath- 
 olOch. Je heb ynteu nyt oes ymwaret oe vynet 
 ef ynanygneuedus ac nys gadOn. ^e arglOyd heb 
 Oy anuon ettwa gennadeu ynyol. anuonaf heb ef. 
 kyuodOch vanaOydan uab Hyz. ac eueyd hir. 8c unic 
 gleO yfcOyd. 8c eOch yny ol heb ef amenegOch idaO. 
 ef ageiff march iach am bop un oz alygrOyt. fie 
 ygyt ahynny ef ageiff ynwynabwarth idaO ITatheu 
 aryant auo kyvzef achyhyt ac ef ehun. 8 chlaOz eur 
 kyflet ae wyneb*, JL menegOch idaO py ryO Oz awnaeth 
 hyny, EphanyO om anuod inneu y gOnaethpOyt 
 hynny. He ymae bzaOt un uam ami awnaeth hynny^* 
 ^c nat haOd gennyf ynheu nae lad ef nae diuetha. 
 cldoet yymwelet ami heb ef. a,mi awnaf ydang- 
 neued aryllun ymynno ehun. Ykennadeu aaethant 
 ar ol matholOch. ac auanagaffant idaO yz ymadzaOd 
 hOnnO yngaredic. ac ef ae gOarandewis. 3,wyz heb 
 ef niagymerOn gynghoz. ^faaeth ynygynghoz. fef 
 kynghoz auedylyaffant. s gOzthot hynny awnelynt 
 bot yndebygach gantunt kael kewilid auei vOy. 
 no chael iaOn avei gymeint. cldifkynnu awnaeth ar 
 gymryt hynny. Sic yz Hys ydoethant yndangneuedus. 
 JtchOeiryaO y pebylleu arpalleu awnaethant udunt. 
 ar ureint kyweirdeb neuad a my net y vOyta. clc ual 
 y dechzeuaffynt eifted ardechzeu y wled yd eifted- 
 affant yna. adechzeu ymdidan aOnaeth matholOch
 
 731J 3Branwen, fcan$bter of Xlpr. 31 
 
 abendigeituran. 2ic nachaf yn ardiaOc gan vendigeit 
 uran yn ymdidan ac yndzift. amyOarth agaei gan vath- 
 olOch ae lewenyd yn waftat kynno hynny. J[med- 
 ylyaO aomc hot ynathiift gan yz unben vychanet 
 agaOffei o laOn am ygam. & Ox heb y bendigeituran 
 nyt Oyt gyftal ymdidanO* heno ac un nos. ac os yi 
 bychenet gennyt ti dyiaOn. ti agey ychwanegu it 
 6zt\\. dyvynnu dyhun^ ac aucuy talu dy ueirch itt. 
 arglOyd heb ef duO adalo itt. MI adelediwaf dy 
 iaOn heuyt it heb y bendigeitura*, ff i arodaf it peir. 
 adiynnedyf ypeir yO. ygOz alader hediO it. Y vOiO 
 yny peir. ac erbyn aucuy y vot yn gyftal ac y 
 bu oieu. eithy* nabyd Ilyueryd gantaO. ftdiolOch a 
 wnaeth ynteu hynny. a diruaOx lewenyd agymerth 
 yndaO ozachaOs hOnnO. J[thiannoeth ytalOyt y ueirch 
 idaO tra barhaaOd meirch dof. Sic odyna y kyich- 
 Oyt ac ef kymOt arall ac y talOyt ebolyon idaO. yny 
 uu gObyl idaO ydal. Sic Ozth hynny ydodet ar y kym- 
 mOt hOnnO o hynny allan tal ebolyon. Er eil nos 
 eifted ygyt aOnaethant. arglOyd heb ymatholOch 
 pandoeth ytti ypeir arodeift ymi. Jlf adoeth ym 
 heb ef ygan Oi auu yth wlat ti. 2Lc ny Onn nabo 
 yno ykaffo. fby oed hOnnO heb ef. Ilaffar Ilaef- 
 gyfneOit heb ef. a hOnnO adoeth yma o Iwerdon 
 achymideu kymeinuoll y wreic ygyt ac ef. ac adiang- 
 yffant ozty haearn yn iwerdon. pan wnaethpOyt yn 
 wynnyas yn eu kylch*. ac ydihangyffant odyno. ac 
 eres yO gennyf i ony wdoft ti dim y 0:th hynny. On 
 arglOyd heb ef *. * achymeint ac a Onn mi aemanag- 
 af yti. ^nhela yd oedOn yn iwerdon dydgOeith ar
 
 32 Branwcn, fcauobter of H^r. [731. 
 
 ben golfed aoed uch penllynn yn Iwerdon. a Ilynn 
 ypeir y gel wit. ami awelOn gOz melyngoch maOz 
 yndyuot oz Ilyn apheir ar y gefyn. agOz athzugar 
 maOz adzycweith auozles arnaO oed. agOzeic yny ol. 
 ac ot oed vaOz ef mOy dOyweith oed ywreic noc 
 ef. achyzchu attaf awnaethant achyfuarch gOell im., 
 ^e heb ymi pagerdet yffyd arnaOch chOL Ilyna y 
 ryO gerdet arglOyd yffyd arnam ni heb eL Y wreic 
 honn ympenn pythewnos amis y byd beichogi idi. 
 ar mab aaner yna oz tozIIOyth hOnO~ ar benn y 
 pytheOnos armis y byd gOz ymlad. llaOn aruaOc. 
 Y kymereis ynneu arnaf y goffymdeithaO OyntOy. ac 
 y buant vlOydyn ygyt amL Yny vlOydyn y keueis 
 yndiwarauun Oynt. Ohyny aHan y gOarauunOyt im. 
 achyn penn y pedwyzyd mis Oynt ehun ynperi eu 
 hatgaffau ac aghynnOys yny wlat yngOneuthur far- 
 haedeu~ ac yneighaO ac yn gouutyaO gOyzda a 
 gOzaged da. hynny allan ydygyuozes'vygkyuoeth 
 am vympen y erchi im ymvadeu ac Oynt. arodi deOis 
 im ae vyngkyuoeth aeOynt. ^dodeis ynneu ar gy- 
 nghoz vyggwlat beth awnelit amdanunU ^yt eynt 
 hOy oebod nyt oed reit udunt Oynteu oehanuod 
 herwyd ymlad vynet. Ac yna yny kyuyng gynghoz 
 ykaOffant gOneuthur yftaueH haearn oil. agOedy bot 
 yn baraOt yz yftauell. Jpyuynnu aoed oof yn Iwerd- 
 on yno~ oz aoed oberchen geueyl a myzthOl. 
 apheri goffot kyuuch achzib yz yftauell olo. apheri 
 gOaffanaethu yndiwall o vwyt allyn arnunt arywreic 
 ae gOz ae pMant. J[phanwybuOyt eu medOi Oynteu 
 ydechzeuit kymyfcu ytan ar glo am benn yz yftauell.
 
 732.] Branwen, fcaugbter of Xlpr. 33 
 
 adiOythu ymegineu~ yny vyd yty ynburwenn am 
 eupenn. &c yna y bu ykynghoz gantunt ymperued 
 IlaOz yz yftauell. ac yd arhoes ef yny vyd y pleit 
 hayarn yn wenn. JLc rac diruaOz wres ykyzchOys y 
 pleit ae yfcOyd ae tharaO gantaO allan. ac yn yol 
 ynteu ywreic. ft neb nydihengis odyno namyn ef ae 
 wreic. J[c yna omtebygu i arglOyd heb y matholOch 
 Ozth vendigeituran ydoeth ef dzOod attat ti. "If na 
 dioer heb ynteu ydoeth yma ac yrodes y peir y 
 minheu. JPadelO arglOyd yd erbynneift ti OyntOy. 
 J5u rannu*ympob He yny kyuoeth. ac ymaent yn 
 IluoffaOc ac yndyzchauel ympob He. 8c yn kadarn- 
 hau yny uann y bont owyz ac arueu gozeu awelas 
 neb~ pilit ymdidan awnaethant ynos honno tra 
 uuda gantunt acherd achyuedach. ciphan welfant 
 vot yn Heffach udunt uynet y gyfcu noc eifted auei 
 hOy y gyfcu ydaethant. ac uelly ytreulaffant ywled 
 honno trOy digrifOch ^[c ynniwed hynny y kychwyn- 
 nOys matholOch abzannwengyt ac ef parth ac iwerdon. 
 a hynny oaber menei y kychwynnaffant teir Hong 
 ardec acydoethant hyt yn iwerdon. Yniwerdo 
 diruaOz lewenyd auu Ozthunt. ^ydoei Oz maOz na 
 gOzeicda yn iwerdon yymwelet abzannwen ny rodei 
 hi ae cae ae modzOy ae teyzndlOs cadwedic idaO auei 
 arbennic y welet ynmynet ymeith. ac ymyfc hynny 
 y vlOydyn honno aduc hi ynglotuaOz. ahOyl delediO 
 a due hi o glot achedymdeithon. a beichogi adam- 
 weinOys idi ygael yn hynny. ^tg^edy treulaO yz 
 amferoed dylyeduf mab aanet idi. Jlef en6 adodet 
 arnaO gOern uab matholOch. "^pdi ymab aruaeth 
 
 D
 
 34 Branwen, bauobtcr of Xlpr. [733. 
 
 awnaethpOyt yz untie gozeu yvvyz ynlwerdon. 3, 
 hynny ynyz eil ulOydyn llyma ymodOzd yn iwerdon 
 am ygOaratwyd agaOffei vatholOch ygkymry. arfom 
 aOnathoedit idaO amy veirch. 8 hynny y urodyz maeth 
 ar rei neffaf gantaO ynlliwaO 'idaO hynny heb ygelu. 
 ac nachaf ydygyuoz yn iwerdo hyt nat oed lonyd 
 idaO onychaei dial yfarhaet. jlef dial awnaethant 
 gyzru bzannGen o vn yftauell ac ef. ae chymell y bobi 
 yny Hys. flpheri yz kigyd gOedy y bei yn dzyllyaO 
 kic dyuot idi atharaO boncluft arnei beunyd. JLc 
 uelly y gOnaethpOyt y phoen. ^e arglOyd heb y wyz 
 Ozth uatholOch^ parweithon wahard y Ilongeu ar yf- 
 graffeu ar cozygeu ual nat el neb y gymry. 8c a del 
 yma o gymry carchara Oynt hyt nat elont dzacheuyn 
 rac gOybot hynn. 3.c ar hynny ydifgynnyffant blOyn- 
 yded nyt Ilei no their y buant uelly. 9c yn hynny 
 meitlnyn ederyn dxytwen aOnaeth hitheu ar dal y 
 noe gyt a hi adyfcu ieith idi. ftmenegi yi ederyn y 
 ryO Ox oed ybmOt. HdOyn Ilythyz y poeneu * ar amarch 
 aoed arnei hitheu. ar flythyr arOymOyt am von 
 efgyll yz edezyn. ae anuon parth achymry. ar ederyn 
 adoeth yzynys honn. jlef He ykauas uendigeituran 
 ygkaerfeint yn aruon yndadleu idaO dydgOeith. adi- 
 fgynnu ar y yfcOyd agarOhau y phluf yny arganuuwyt 
 yllythyz. ac adnabot meithzyn yzederyn ygkyuanned. 
 JLc yna kymryt yllythyz ae edzych^ aphandarTIewyt 
 y Ilythyz doluryaO aOnaeth bendigeituran o glybot y 
 poen aoed ar vzanwen adechzeu oz He hOnnO anuon 
 kenadeu ydygyfozyaO yr ynys honn ygyt. JLc yna 
 y peris ef dyuot HOyzwys pedeirgOlat afeith ugeint
 
 733J Branwen, t>augbter of Xlpr. 35 
 
 hyt attaO. J[c ehun kOynaO Ozth hynny hot y poen 
 aoed ar ychwaer. 8c yna kymryt kynghoz- jSef 
 kynghoz agahat kyzchu iwerdon ac adaO seithwyz 
 yntywyffogyon yma. a chzadaOc uab bzan yn bennaf. 
 ac eu feith marchaOc. ynedeirnon ydedewit ygOyz 
 hynny. He oachaOs hynny ydodet feith marchaOc 
 ar ydzef. jkf feithwyz oedynt. radaOc uab bzan. 
 ac eueyd hir. ac vnic gleO yfcOyd. ac idic uab 
 anaraOc wallt grOn. a ffodoz uab eruyll. ac Olch 
 minafcOzn*, allafhar uab Ilaefar HaefgygOyd. aphen- 
 daran dyuet ynwas ieuanc gyt ac Oy. % feith 
 hynny a dzicywys yn feith kynOeiffat yfynnyaO ar yz 
 ynys honn. JlchzadaOc uab bzan yn bennaf kynnweiff- 
 yat arnunt. ^endigeituran ar niuer adywedaffam 
 ni a hwylyaffant parth ac iwerdon. JLc nyt oed uaOz 
 y weilgi yna yueif ydaeth ef. 1|yt oed namyn dOy 
 auon. Hi ac archan ygelwiu BgOedy hynny yd amyl- 
 haOys y weilgi y teyznaffoed, JLc yna ykerdOys ef 
 ac aoed ogerd arweft ar y geuyn ehun achyzchu tir 
 iwerdon. 9 meicheit matholOch oed ar Ian y weilgi. 
 Oynt adoethant att vatholOch. jlrglOyd heb Oy hen- 
 pych gOell. JuO arodo da yOch heb ef. achOedleu 
 ygennwch. arglOyd heb Oy. mae gennyn ni chOedleu 
 enryued^ coet rywelfom ar y weilgi. yny He ny 
 welfam eiryoet vnpzenn. Hyna beth eres heb ef. 
 ^ wel(eO)^ chOi dim namyn hynny. @0elem arglOyd 
 heb Oy mynydmaOz geir IlaO jycoet. ahOnnO ar gerdet. 
 ac efgeir aruchel ar ymynyd. allyn o pob partk oz 
 efgeir. 8r coet ar mynyd aphoppeth o hynny off ar 
 gerdet. ^e heb ynteu nyt oes neb yma awypo (dim) 
 
 D 2
 
 36 Branvoen, fcauflbtcr of llpr, [734, 
 
 yOzth hynny onys gOyz bzanwen go(uynnOch idi)* 
 kennadeu aaeth att uranwen. arglOydes heb Oy beth 
 debygy di yO hynny. GOyz ynys ykedyzn yndyuot 
 dzOad o glybot vympoen i amhamarch J5eth yO y 
 coet awelat arymoz heb Oy. dOernene^ Ilogeu 
 ahOylbzenni heb hi. ch heb Oy beth oed y mynyd 
 awelit gan yftlys y Hongeu. Jendigeituran vymraCt 
 i heb hi oed hOnnO yndyuot yueis. nyt oed log y 
 kyghanei ef yndi. Beth oed yz efgeir aruchel. ar Hynn 
 obop parth yz efgeir. JJf heb hi ynedzych ar yzynyf 
 honn IlidiaOc yO. If deu lygat ef opob parth ydzOyn 
 yO y dOy lynn o bop parth yz efceir. J[c yna dygyuoz 
 holl wyz ymlad iwerdon awnaethpOyt ygyt. ar ho I 
 uozbennyd awnaetbpOyt yn. gyflym. achyngoz a 
 gymerOyt. JtrglOyd heb y wyrda Ozth vatholOch nyt 
 oes g^ynghox namyn kiliaO dzOy linon auon a oed yn 
 iwerdon. agadu Ilinon yrot ac ef. athozri y bont yf- 
 fyd ar yi avon. ameinfugyn yffyd yggOaelaOt yi 
 auon. ny eiH nallong na Hef^yz arnei. Wynt agilyaf- 
 fant dzOy yi auon ac a tozraffant ypont. ^ 
 
 J|endigeituran adoeth yz tir allyghes ygyt ac ef 
 parth aglann yz auon. ftrglOyd heb y wyzda ti aOdoft 
 kynnedyf yz auon. ny eiH neb vynet dzOydi. nyt oef 
 bont arnei hitheu. mae dy gynghoz am bont heb Oy. 
 T|yt oes heb ynteu. namyn avo penn bit bont. Miui 
 auydaf bont heb ef. 8c yna gyntaf y dywetpOyt y 
 geir hO'nO ac ydiaerebir ettwa ohonaO. JLc yna gOedy 
 gozwed ohonaO ef ar traOs yz auon. y byzywyt clOyteu 
 arnaO ef. ac ydaeth yluoed ef arydzaOs dzOod. Ar 
 hynny gyt ac ykuodes ef. Hyma gennadeu matholOch
 
 735 J Bran wen, fcaugbtcr of Xlpr. 37 
 
 yndyuot attaO. Sic ynkyuarch gOell idaO. Sic yny an- 
 nerch ygan uatholOch ygyuathiachO*. Sic yn menegi 
 oe vodef na haedei arnaO namyn da. JLc ymae 
 matholOch yn rodi bzenhinyaeth iwerdon ywern uab 
 matholOch dynei ditheu uab dychwaer. ac yny ef- 
 tynnu yth wyd di. ynlle yearn arcodyant awnaeth- 
 pOyt y vaannwen. 8c yny He ymynnych ditheu. ae 
 yma ae ynynys ykedyzn goffymdeitha uatholOch. |fe 
 heb ynteu vendigeit uran ony allafi vy hun cael y 
 vienhinyaeth. Sic atuyd yf kymeraf gyghoi am ych 
 kennadOii chOi. hynn hyt pan del amgenn ny cheff- 
 Och y gennyfi atteb. Je heb Oynteu. yi atteb gozeu 
 agaffom ninneu attat ti ni adoOn ac ef. Sic aro di- 
 *theu yn kennadOii ninheu. arhoaf heb ef a doOch 
 yn ebzOyd. Ykennadeu agyichaffant racdu ac att 
 vatholOch ydoethant^^afit. ArglOyd hebOykyweira 
 atteb auo gweH att vendigeit uran. nywarandaOei 
 dim oz atteb aaeth ygennym ni attaO. l|awyz heb 
 y matholOch mae ychkynghoz chOi. ArglOyd heb Oy 
 nyt oes itt gyghoz namyn vn. nyt eigOys ef y myOn 
 ty eiryoet heb Oy. dOna ty heb Oynt y geingho ef 
 agOyi ynys y kedyzn yny neillparth yity. athitheu 
 athlu yny parth aralL adyio dy urenhinyaeth yny 
 ewyHys agOihaidaO. Ac oenryded gOneuthur y ty 
 heb Oynt. peth nys kauas eiryoet ty y geinghei yn- 
 daO. ef atangneuedha athi. Jfrrkennadeu aaethant 
 ar gennadOzi honno gantunt att uendigeit uran. Jtc 
 ynteu agymerth kynghoz. jSef agauas yny gynghot 
 kymryt hynny. a thiOy gyghoz bjanwen uu hynny oil. 
 clc rac Hygru y wlat oed genti hitheu hynny. "I'dang-
 
 38 Branwen, ^auGbter of Ulpr. [736. 
 
 neued honno agyOeirOyt ar ty aateilOyt ynuaOz ac 
 ynbzaff. ac yftryO awnaeth ygOydyl. fef yftryO a 
 wnaethant dodi gOanas obop parth ybopparth y bop 
 colouyn o cant colofyn aoed yny ty. a dodi boly 
 croen ar bop gOanas. ag6z aruaOc ympob un ohon- 
 unt. jlef aOnaeth efnyffyen dyuot ymblaen IIu ynys 
 y kedym ymyOn ac edzych golygon ozwyITt antru- 
 garaOc ar hyt yty. ac arganuot y bolyeu crOyn a 
 wnaeth arhyt ypyft. J^eth yffyd yny boly hOnn heb 
 ef Ozth un ozgOydyl. BlaOt eneit heb ef. Jkf awnaeth 
 ynteu y deimlaO hyt pangauaf y benn. agOafcu y 
 benn yny glyO y vyffed yn ymanodi yny vzeitheH 
 dz6y yz afcOzn. ac adaO hOnnO. a dodi y Ia6 ar vn arall 
 agouyn beth yffyd yma. blaOt medei y gOydyl. Jlef 
 awnaey ynteu yz un gOare aphaOb ohonunt hyt nat 
 edewis ef Oz byO ozholl wyz ozdeucan Ozeithyz un. 
 a dyuot at hOnnO agouyn beth yffyd yma. blaOt eneit 
 heb y gOydyl. jlef awnaeth ynteu y deimlaO ef. yny 
 gauas y benn. ac ual y gOafcaffei benneu yrei ereiH 
 gOafcu pennhOnnO. fef yclyOei arueu am benn hOnnO. 
 nytymedewis ef ahOnnO yny IladaOd. JLc yna canu 
 eglyn. "fffit yny boly hOnn amryO vlaOt. keimeit 
 kynniuyeit difgynneit yn trin rac kytwyz cat baraOt^ 
 JLc ar hynny ydothyO yniueroed yzty. ac y * doeth 
 gOyz o ynys |fwerdon yzty oz neillparth^ a gOyz o 
 ynys y kedyzn oz parth arall. ac yngyn ebzOydet ac 
 yd eiftedaffant y bu duundeb y ryngtunt. Ac yd 
 eftynnOyt y urenhinyaeth yz mab. JLc yna gOedy 
 daruot y dangued galO o vendigeituran y mab attaO. 
 ygan vendigeituran y kyzchaOd ymab att uanyO-
 
 736J Branwen, tmugbter of lltyr. 39 
 
 ydan. 8pha6b 01 ae gOelei yny garu. ygan uanaOydan 
 y gelwis nyffyen uab euroffwyd y mab attaO. "]ff rnab 
 aaeth attaO yndiryon. JPaham heb yi efnyffyn. na 
 daO uy nei uab vychwaer attafi. kynny bei urenhin 
 ar iwerdon da oed gennyfi ymdirioni ar mab. act 
 ynllaOen heb y bendigeituran. "If mab aaeth attaO 
 ynllaOen. "fduO ydygaf vyngkyffes heb ynteu yny 
 uedOl. ys anhebic a gyflauan gan y tylOyth y gOneuth- 
 ur aOnafi yz aOzhon^ achyuodi y uynyd achymryt 
 y mab herOyd ydtaet. JLc heb ohir kynn kael odyn 
 yny ty gauael arnaO yny want y mab ynwyfc y benn 
 yny gynneu tan. Jlphanwelas bzanwenn y mab yn 
 boeth yny tan. Hi agyngytywys bOzO neit yny tan 
 OiHe yd oed yn eifted rOng ydeu uroder. & chael o 
 uendigeituran hi yny neiUlaO. ae taryan yny IlaO 
 arall. Jlc yna ymgyuoc o baOp ar hyt y ty. ftllyna 
 y godOzd mOyhaf auu gan niuer unty^ paOb ynky- 
 mryt y arueu. JLc yna y dywaOt MozdOyd tyllyon. 
 @wern gOngOch uiOch uojdwyt tyllyon. ac yny aeth 
 paOp ympenn y arueu. y kynhellis bendigeituran 
 vzanwen y rOng y daryan aeyfcOyd. J[c yna y de- 
 chieuis ygOydyl kynneu tan dan ypeir dateni. 8c yna 
 ybyiyOt ykalaned ynypeir. yny uei ynttaOn. ac yky- 
 uodynt diannoeth yn wyz ymlad yn gyftal achynt 
 eithyz na ellynt dywedut. 9c yna pan welas efnyffyn 
 y kalaned heb eni yn vn Tie owyz ynys y kedyzn 
 ydywaOt yny uedOl. iaduO heb ef gOae vi vymot 
 yn achaOs yi wydvvic honn o wyi ynys ykedyin. 
 J[meuyl ym heb ef onycheiffafi waret rac hynn. ac 
 ymedyiyaO ymplith calaned y gOydyl. Sdyuot deu
 
 40 ffiranwen, fcaugbtcr of Tilw. [737. 
 
 wydel uonllCrm idaO ae vGzG yny peir ynrith gOydel. 
 Ymeftynnu idaO ynteu yny peir yny tyir ypeir yn 
 pedwardzyll. ac yny tyzr y * gallon ynteu. ac o hynny 
 ybu y meint gozuot auu y wyz ynys ykedyzn. ^y 
 bu ozuot ohyny eithyz dianc feith wyz abzathu ben- 
 digeituran yny troet agOenOynwaeO. jSef feith wyz a 
 dihengis. JPzyderi. ManaOydan. dliuieri. Jlil taran. 
 lialyeffin. Be ynaOc grudyeu* uab muryel. ^eilyn 
 uab gOynn hen. He yna y peris bendigeituran Had 
 ybenn. clchymerOch chOi ypenn heb ef adygOch hyt 
 Y gOynurynn yn Tlundein. a chledOch yno ef ae wyneb 
 ar freinc. achOi avydOch ar yffozd ynhir. yn hardlech 
 y bydOch feith mlyned ar ginyaO. ac adar riannon 
 yncanu yOch. Brpenn auyd kyftal gennOch y gedym- 
 deithas ac ybu ozeu gennOch pan uu arnaf i eiryoet. 
 3,c yggOalef ympenuro ybydOch pedwarugeint mlyn- 
 ed. Be yny agoioch y diOs parth ac aber henueleu 
 y tu achernyO y gellGch uot yno. ar penn yndilOgyz 
 gennOch. Be oipann agoioch y diOs hOnnO ny ellOch 
 uot yno. KyzchOch lundein y gladu y penn. achyzch- 
 Och chOi ragoch dzOod^ Be yna yllas ybenn ef. ac 
 ykychOynnaffant ar penn gantunt dzOod y feith wyz 
 hynny ^ abzanwen ynOythuet. J[c y aber alaO yntal 
 ebolyon y doethant yz tir. ac yno eifted awnaethant 
 agozffowys. JJdzych oheni hitheu ar iwerdon. ac ar 
 ynys ykedyzn awelei ohonunt. iauab du6 heb hi 
 gCae ui omganedigaeth. yfda d6y ynys adiffeithOyt 
 omachaOy i. adodi ucheneit uaOz athozri y challon ar 
 hynny. agOneuthur bed pedzyual idi ae chladu yno 
 ygglan alaO. Be ar hynny kerdet aOnaeth y feith wyz
 
 738 J Branwcn, fcaugbtcr of llpr. 41 
 
 parth ahardlech ar penn gantunt. Tal ybydant 
 ynkerdet. Ilyma gyweithyd ynkyuaruot acOynt owyz 
 agOzaged., aoes gennOch chOi chOedleu heb ymanaO- 
 ydan. !^ac oes heb Oynt onyt gozefgyn ogaffwaltaOn 
 uab beli ynys y kedyzn. ae vot ynvzenhin cozonaOc 
 ynllundein. fa. daruu heb Oynteu ygaradaOc vab 
 bzan. ar feith wyz aedeOit ygyt ac ef ynyz ynys honn. 
 Jj)yuot kaffwallaOn am eu penn allad y chwegOyz~ 
 athozri o honaO ynteu gradaOc y gallon o annyuyget. 
 am welet y cledyf yn Had y wyz. ac nawydyat pCy 
 aelladei. ^affwallaOn ar daroed idaOwifcaO Iten hut 
 ymdanaO. * 8c ny welei neb ef ynllad y gOyz. namyn 
 y cledyf. T|y mynnei gaffwallaOn ylad ynteu ynei 
 uab y geuynderO oed. ft hOnnO uu ytrydyd dyn a 
 tozres y gallon o niuyget. JPenndarar dyuet a oed 
 ynwas ieuanc gyt ar feith wyi adihengis yi coet heb 
 Oynt. J[c yna y kyzchaffant Oynteu hardlech ac y 
 dechzeuaffant eifted^ ac ydechzeuOyt ymdiOallu o vOyt 
 aHynn. ac ydechzeuaffant Oynteu vOytta ac yuet. ^y- 
 uot tri ederyn adechzeu canu udunt ryO gerd. ac oc 
 aglyOffynt o gerd. diuOyn oed pob un y Ozthi hi. 
 Hphell dzemynt oed udunt eu gOelet uch penn y 
 weilgi allan. achyn amlycket oed udunt Oy achyn 
 bydynt gyt ac Oy. He arhynny o ginyaO y buant feith 
 mlyned. Jlc ympenn yfeithuet ulOydyn y kychOyn- 
 naffant parth a gOalas ympenuro. 8c yno yd oed udunt 
 He tec bzenhineid uch benn y weilgi. ac yneuad uaOz 
 a oed yno udunt. ac yz neuad ykyzchyffant. fte deu- 
 dzOs a oed ynagozet. ar trydyd dzOs yngayat yz hOm 
 tu a chernyO. weldi racco heb y manaOydan y dzOf
 
 4* Branwcn, ^au0bter of ll^r. [730. 
 
 nydylyOn ni y agoii. JLr nos honno y buant yno 
 yndiwall. ac yndigrif gantunt. JLc yi awelfynt o 
 vOyt yny gOyd. ac yi aglywyf ehun. ny doey ygof 
 udunt hOydim. nac o hynny nac o alar yny byt. 
 JLc yno ytreulyffant ypedwar ugeint mlyned hyt na 
 wybuant h6y eiryoet. dOyn yfpeit digrifach nahyfryd- 
 ach no honno. !^yt oed annefmOythach nac adnabot 
 ovn ar y gilyd yuot yn hynny o amfer no phan doeth- 
 ant yno. !^yt oed anneffmOythach gantunt Oynteu 
 gytuot ypenn yna. no phan uuaffei vendigeit uran 
 ynvyO gyt ac Oynt. JLc oachaOs y pedwar ugeint 
 mlyned hynny ygelOit. YfpydaOt urdaOl benn yfpyd- 
 aOt vzannOen a matholOch oed yi honn yd aethpOyt 
 y iwerdon. Jtef aOnaeth heilyn uab gwynn dyd- 
 gOeith. Meuyl ar uymarafi heb ef onyt agozaf ydxOs. 
 y wybot aegOir adywedir am hynny. flgozi ydzOs 
 aOnaeth. ac edzych ar gernyO. ac ar aber henuelen^ 
 JL phan edxychOys yd oed yngynhyfpyffet gantunt 
 y geniuer collet agollaffynt eiryoet^ ar geniuer car 
 a chedymdeith agoHaffynt^ ar geniuer dzOc adathoed 
 udunt achyt bei *yna y kyuarffei ac Oynt. ac yn ben- 
 naf ameu harglOyd. J[c 01 gyuaOz honno ny allyffant 
 Oy ozfowys. namyn kychOynnu arpenn parth allun- 
 dein. "fa. hyt bynnac y bydynt ar yffozd Oynt a 
 doethant hyt yn Hundein. ac agladaffant ypenn yny 
 gwynurynn. 9 hOnnO uu y trydyd mat cud pancud- 
 ywyt. ar trydyd anuat datcud pandatcudywyt. *^any 
 doey oimes byth dzOy voz yi ynys honn trauei y 
 penn yny cud hOnnO. 8 hynny adyweit y kyfarwydyt 
 eukyfranc hOy. y gOyi agychwynnOys o iwerdon yO
 
 739J Branvoen, ^auobtcr of %l^r. 43 
 
 hOnnO. ^fniwerdon nyt edeOit dyn byO namyn pump 
 gOzaged beichaOc y myOn gogof yn diffeithOch iwerd- 
 on. 3,r pump gOzaged hynny ynyz un kyfnot aanet 
 udunt pumpmeib. j|r pumpmeib hynny auagaffant 
 hyt panuuant weiffon maOz. Sic yny uedylyaffant 
 amwraged. JLc yny uu damunet gantunt eukaffael. 
 He yna kyfcu pob un laO heb laO gan uam y gilyd. 
 HgOledychu ywlat ae chyuannhedu. ae rannu y 
 ryngtunt ell pump. JLc o achaOs y rannyat hOnnO 
 y gelOir ettwa pump rann |fwerdon. a.c edzych y wlat 
 awnaethant fold y buaffei y* aeruaeu. achael eur ac 
 aryant yny yttoedynt yn gyuoetha6c~ allyna ual y 
 teruyna ygeinc honn en mabinogi. o achaOs paluaOt 
 bzanOen. yzhonn a vu tryded anuat paluaOt ynyi 
 ynys honn. He o achas yfpadaOt bzan panaeth niuer 
 deg wlat afeith ugeint y iwerdon ydial paluaOt bzan- 
 Oen. He am yginyaO ynhardlech feith mlyned. JLc 
 am ganyat adar riannon. He ar yfpydaOt benn ped- 
 war ugeint mlyned*, *,
 
 flfeanaw\>bban, son of 
 
 ITpma p tup&eti geinc oz malrinogi 
 
 wedydaruot yz feithwyz adywedaffam ni uchot 
 cladu perm bendigeituran yny gOynvzyn yn 
 ITundein. ae wyneb ar freinc^ edzych aOnaeth man- 
 aOydan ar ydref ynllundein ac ar ygedymdeithon 
 adodi ucheneit uaOz. 8 chymryt diruaOz alar ahiraeth 
 yndaO. iaduO hoftgyuoethawc gOaeui heb ef. nyt 
 oes neb heb le idaO heno namyn mi. 8rgl6yd heb 
 y pzyderi. na uit g^yndzymhetgenhyt ahynny. dy 
 geuynderO yffyd urenhin yn ynys ykedyzn. clchyn 
 gOnel gameu it heb ef. ny buoft ti haOlOz tir adayar 
 eiryoet. try*dyd Iledyf unbenn Oyt. |e heb ef kyt 
 boet keuynderO y mi ygOz hOnnO. goathiift yO gennyf 
 gOelet neb yn He bendigeituran vy mraOt. ac ny aHaf 
 uot ynllaOen yn unty ac ef. awney ditheu gyngho* 
 arall heb y pzyderi. ^eit oed im Ozth gynghoz heb 
 ef. apha gynghoz yOhOnnO. ^eith gantref ryedeOit 
 ymi heb ypzyderi a riannon uy mam yffyd yno. mi 
 arodaf itti honno amedyant yfeith gantref genthi. 
 ftchynnybei itti o gyuoeth namyn yfeith cantref 
 hynny. nyt oes seith cantref well noc Oy. ^icuauerch 
 wynn gloyO y6 vyggOzeic ynneu heb ef. achynn enO-
 
 741J flDanawpfcban, son of llpr. 45 
 
 edigaeth y kyuoeth y mi. bit y mOynant y ti a rian- 
 non. aphei mynnvt gyuoeth eiryoet atuyd ykaffut 
 ti hOnnO. ]|a uynnaf unbennheb ef. duO adalo it 
 dy gedymdeithas^ |f gedymdeithas ozeu aallOyfi 
 ytti ybyd os mynny. Uynnaf eneit heb ef duO adalo 
 itt~ ami aaf gyt athi yedzych riannon. ac yedzych 
 y kyuoeth. |JaOn awney heb ynteu. Mi atebygaf 
 na werendeweift eiryot ar ymdidanwreic well no hi. 
 Ifz amfer ybuhitheu yny dewred ny bu wreic deled- 
 iwach nohi. ac ettwa ny bydy anuodlaOn yphzyt. 
 wynt agerdaffant racdunt. a pha hyt bynnac y bydynt 
 aryffozd wynt adoethant ydyuet. dOled darparedic 
 oed udunt erbyn eudyuot ynarberth. 8 riannon 
 a chicua wedy y harlOyaO. J[c yna declueu kyt eifted 
 ac ymdidan o uanaOydan a riannon. 8c oz ymdidan 
 tirioni awnaeth yvxyt ae uedOl Ozthi. 8, hoffi yny 
 uedOl na welfei eiryoet gOzeic digonach ythecket ae 
 thelediOet no hi. JPzyderi heb ef mi avydaf Ozth a 
 dywedeifti. ^adywedOydat oed hOnnO heb y riannon. 
 arglOydes heb ef bzyderi. mi ath roeffum yn wreic 
 y uanaOydan uab Ilyz. a minheu a vydaf Ozth hynny 
 yn TlaOen heb y riannon. HaOen yO gennyf inneu heb 
 y manaOydan. aduO adalo yz gOz yffyd yn rodi ymin- 
 neu y gedymdeithas moz difleis a hynny. l[ynn 
 daruot ywledhonno ykyfcOyt genthi. 8r nyderyO 
 oz wled heb ypzyderi treulOch chOi. aminneu aaf 
 yhebzOng vyggOzogaeth ygaffwallaOn uab beli hyt 
 yn Hoegyz. 8glOyd heb y riannon yg kent * y mae 
 kaffwallaOn. athi aelly treulaO ywled honn. ae arcs 
 ynteu auo nes. "^inheu ae harhoOn heb ef. 8r wled
 
 46 flDanawptoan, son of Xlpr, [741. 
 
 honno adzeulaffant. JL dechzeu aOnaethant kylchaO 
 dyuot ae hela^ adiymryt eudigrifOch. 8c Ozth rodyaO 
 ywlat nywelfynt eiryoet wlat gyuanhedach no hi. 
 naheldir well, nac amylach ymel ae phyfcaOt no hi. 
 JLc yn hynny tyuu kedymdeithas yrygtunt yllped- 
 war hyt na mynnei yz vn vot heb y gilyd na dyd na 
 nos. 9c ym myfc hynny ef aaeth at gaffOaHaOn hyt 
 yn ryt ychen yhebrOng yOzogaeth idaO. a diruaOz 
 auu yny erbyn yno. ftdiolGch idaO hebzGng yOzogaeth 
 idaO. 8 gOedy yymchoelut kymryt eu gOledeu ae 
 hefmOythter aozugant pzyderi amanaOydan. ade- 
 chzeu gOled aozugant yn arberth kanys pziflys oed. 
 8c ohonei ydechzeuit pob enryded. agOedy ybOyta 
 kyntaf y nos honno trauei y gGaffanaeth wyz ynbOyt- 
 a. Kyuodi allan aozugant achyzchu gozfed arberth a 
 wnaethant yllpedwar ac eu niuer gyt ac Oynt^ Jlc ual 
 ybydant yn eifted ueHy. Ilyma dOzyf^ achanueint 
 y tOzyf Ilyma gaOat o ny6l yn dyuot hyt nachanhoed 
 yz un ohonunt h6y y gilyd. lc ynol ynyOl Ilyma yn 
 goleuhau pob He. jlphan edzychyffant yfozd ygOelynt 
 ypzeideu ar anreitheu arkyuanhed kynno hynny. ny 
 welynt neb ryO dim. na thy. nac aniueil. na mOc. na 
 than, nadyn. nachyuanned eithyz tei yllys ynwac 
 diffeith angkyfanned heb dyn heb vil yndunt. ^eu 
 kedymdeithon ehun wedy eu colli heb wybot dim 
 yOzthunt. onyt h6y yll pedwar. i ar arglOyd du6 
 heb ymanaOydan. mae niuer yllys an niuer ninheu 
 eithyz hynn. a6n y edrych. dyuot yz neuad aOnaeth- 
 ant nyt oed neb. kyzchu y kaftell ar hundy[.ny] 
 welynt neb. ^m medgell. nac ygkfegin] nyt oed
 
 742J flDanawpbban, son of Xlpr. 47 
 
 namyn diffeithOch. D[echreu] awnaethant yTIpedwar 
 treul[aO yOled] ahela aOnaethant. achymr[yt eu 
 digriu]0ch. Sdechzeu awnaeth pob [un o hontint] 
 rodyaO ywlat arkyuoeth y[edzych aOelynt] ae ty. ae 
 kyuanhed. a neb ryO [dim ny weljynt eithyz gOyd- 
 lydnot. $gOed[y treulaO] * eu gOled ac eudarmerth 
 ohonunt. dechzeu awnaethant ymborth ar gic hela 
 aphyfcaOt abydafeu. J[c ueHy bOydyn areil atreulyf- 
 fant yndigrif gantunt. flc ynydiwed diffygyaO a 
 Cnaethant. Jj)ioer heb ymanaOydan ny bydOn ualhynn. 
 KyzchOn loegyz acheiffOn grefft y kaffon yn hymbozth- 
 kyzchu Iloegyz aozugant. adyuot hyt yn henffozd. 
 9 chymrut arnunt gOneuthur kyfrOyeu. JL dechreu 
 awnaeth ef uanaOydan HunyaO cozfeu ac euTIiwaO 
 arywed ygOelfei ganlafarllaefgygOyd achalch Hafar. 
 agOneuthur calch lafar racdaO ual ygOnathoed ygOx 
 arall. JLc Ozth hynny ygelOir ettwa calch lafar. am 
 ywneuthur o lafar HaefgygOyd. ac oz gOeith hOnnO 
 trageffit gan uanaOydan. ny phrynit gangyfrOyyd 
 dzos wyneb hennffozd nachozof nachyfrOy. ac yny 
 adnabubop un oz kyfrOyydyon yuot ynkolli oe hen- 
 nill Ilawer. ac ny phzynit dim gantunt onyt gOedy 
 nacheffit gan uanaOydan. $Lc yn hynny ymgynnuIIaO 
 ygyt ohonunt. aduunaO am ylad ef ae gedymdeith. 
 Jlc yn hynny rybud agaOffont Oynteu. a>chymryt 
 kynghoz am adaO ydzef. Tfrofi aduO heby pzyderi 
 ny chynghozafi adaO ydzef. namyn Had ytaeogyon 
 racco. !^ac ef heb y manaOydan bei ymladem ni ac 
 OyntOy clot dzOc avydei arnam ac an carcharu awneit. 
 YfgOell ynn heb ef kyzchu tref arall yymofmeithaO
 
 48 flftanawpbfcan, eon of Xlpr. [743. 
 
 yndi. JLc yna kyichu dinas araTI awnaethant eft 
 pedwar. )?a geluydyt heb ypiyderi agymerOn ni 
 arnam. OnaOn taryaneu heb ymanaOydan. JlOdom 
 ninneu dim yOzth hynny heb ypiyderi. ^i ae pjo- 
 [fOn]heb ynteu. Jechzeu gOneuthur [taryanjeu aojug- 
 ant. ac eullunyaO ar [Oeith tajryaneu da awelfynt. 
 ftdodi ypliO adodyjffynt arykyfrOyeu arnunt. [ar 
 gOeith h]0nn6 alOydOys racdunt hyt [na phzynit] tar- 
 yan ynyzholldief. onyt [gOedy na chjeffit gantunt 
 hOy. ^yflym [oed eu gOeiJth Oynteu adiueffur a 
 One[ynt ac ue]IIy ybuant yny dygOydaOd * y6 kyt- 
 diefwyz racdunt. 3,c yny duunaffant argeiffaO eullad. 
 !^ybud adoeth udunt Oynteu .- achlybot bot ygwyz 
 aebzyt ar eu dihenydyaO^ J'zyderi heb ymanaOydan 
 ymae ygOy^ hynn ynmynnu andiuetha. l|a chy- 
 merOn ninheu ygan ytaeogeu hynny. aOn ydanunt 
 alladOn Oynt. !^ac ef heb ynteu. kaffwallaOn aglyw- 
 ei hynny aewya. clreOin vydem. Kyichu tref arall 
 awnaOn. wynt adoethant ydzefarall. fa geluydyt 
 yd a6n ni Ozthi heb y manaOydan. %i honn y myn- 
 nych oz awdam ni heb y piyderi. !^ac ef heb ynteu 
 gOnaOn grydyaeth. ny byd o gallon gan grydyon nac 
 ymlad ani nac ymwaravun. !^y6n i dim y Oxth honno 
 heb ypxyderi. Mi ae g6nn heb ymanawydan ami 
 adyfcaf itti wniaO. J[c nyt ymyzrOn ar gyweiryaO 
 Iledyz namyn ypzynu ynparaOt agOneuthur yngOeith 
 ohonaO. 9c yna declueu pzynu ycoidwal teckaf 
 agafas yny dxef. ac amgen ledyi no hOnnO ny phxynei 
 ef eithyi Hedyx gOadneu. Hdechieu awnaeth ym- 
 gedymdeithaffu areurych goieu ynydzeL apheri
 
 744.] flDanawptoan, son of Xtyr. 49 
 
 gOaegeu yz efgidyeu ac euraO y gOaegeu a fynnyaG 
 ehun arhynny ynygOybu. JLc 01 achaOs hOnnO 
 ygelwit ef yndiydyd eurgryd. Uzageffit gantaO ef 
 nac efgit na hoffan nyphiynit dim gan gryd ynyi 
 holl dief. Jlef awnaeth ycrydyon adnabot hot eu 
 hennill yn paTTu udunL kanys ual yllunyei vanaO- 
 dan ygOeith y gOniei piyderi. JPyuot ycrydyon a 
 chymryt kyghoi. fef agaOffant yn eu kynghox du- 
 unaO ar eullad. JPiyderi heb ymanaOydan ymae 
 ygOyz hynn ynmynnu anllad. )Paham ykymerOn 
 ninneu hyny ygan y taeogeu Iladzon heb y piyderi. 
 namyn eu Had hOy oil. l^ac ef heb ymaOydan nyt 
 ymladOn ac Oynt. 3,c nybydOn ynlloegyz bellach. 
 kyzchOn parth adyuet. ac aOn yhedzych. ^ahyt 
 bynnac y buant ar y ffozd Oynt a doethant y dyuet. 
 ac arberth a gyzchaffant. HUad tan awnaethant. 
 adechjeu ymbozth ahela athzeulaO mis uelly. Hchyn- 
 null eukOn attunt. abot uelly yno vlOydyn. Sboze- 
 gOeith kyuodi piyderi amanaOydan yhela. clchyweir- 
 yaO eukOn amynet odieithyi yllys. Jlef aw*naeth rei 
 oicOn. kerdet oeblaen amynet y berth vechan aoed 
 geyi eullaw. 8c ygyt ac yd aant yi berth kiliaO yn 
 gyflym acheginwrych mad gantunt ac ymchoelut at 
 ygOyi. ^effaOn heb y piyderi parth arberth yediych 
 beth yffyd yndi. neffau parth ar berth a wnaethant. 
 pan neffayffant. Hyma uaed coet claerwyn yn kyuodi 
 01 berth. jBef aoiuc y cOn ohyder yg(yz ruthiaw 
 idaO. ffef awnaeth ynteu adaO y berth achilyaO dalym 
 yOzth y gOyi. 8c yny uei agos ygOyz idaO kyuarth 
 arodei yikOn heb gilyaG yrdunt. Jlphan yghei y 
 
 E
 
 50 flDanaw^fcan, eon of Xtyr. [745. 
 
 gOyz ykiliei eilweith ac ytozrei gyuarth. flcynol 
 y baed y kerddaffant yny welynt gaer uaOz aruchel. 
 agOeith newyd arnei yny He nywelfynt namaen na 
 gOeith eiryoet. 8r baed ynkyzchu yz gaer yn vuan 
 arkOn yny ol. a gOedy mynet ybaed arkOn yzgaer. 
 ryuedu awnaethant welet y gaer yny He ny welfynt 
 eiryoet weith kynno hynny. Sic obenn yzozfed 
 edzych awnaethant ac ymwarandaO az kOn. Jahyt 
 bynnac y bydynt uelly nychlywynt un ozkOn na 
 dim yOzthunt. arglOyd heb y pzyderi mi aaf yzgaer 
 ygeiffaO chOedleu y Ozth y cOn. Jpioer heb ynteu nyt 
 da dy gyghoz uynet yz gaer honn nys gOeleift eiryoet^ 
 ac ogOney vygkyngoz i nyt ey idi. arneb adodes hut 
 ar y wlat aberis bot y gaer ymma. |Hoer heb y pzyderi 
 nymadeuaf i vygcOn. ^agyghoz bynnac agaffei ef 
 ygan uanaOydan y gaer agyzchaOdef. Pandoeth yz 
 gaer nadyn. na mil. narbaed. narcOn. na thy. nac a- 
 nhed. nyfgOelei yny gaer. ^f awelei ual amgymher- 
 ued ITaOr ygaer ffynnaOn agOeith ovaen marmoz 
 yny chylch. J[c arlan yfynnaOn. kaOc eur uchbenn 
 Ilech ovaen marmoz. clchadOyneu ynkyzchu yzawyz. 
 a diben nyfgOelei arnunt. Gozawenu aOnaeth ynteu 
 Ozth decket yzeur. adahet gOeith y kaOc. ^dyuot 
 awnaeth ynyd oed ykaOc ac ymauael ac ef. 8c ual 
 ydymauaelaOd arkaOc glynuydOylaO Ozth ykaOc. ae 
 dzaet Ozth y Ilech yd oed y kaOc yn feuyH arnei. 
 ftdOyn y lewenyd ygantaO hyt na allei dywedut vn* 
 geir. afeuyll awnaeth uelTy. ae aros ynteu aOnaeth 
 manaOydan hyt parth adiwed ydyd. 8 phzynhaOn byzr 
 gOedy bot yndiheu gantaO nachaei chwedleu yOzth
 
 745 J flDanavo^fcban, son of Ityr. 5* 
 
 pzyderi nac yOzth y cOn. dyuot aozuc parth arTIys. pan 
 daO y myOn. fef awnaeth riannon edzych arnaO. Mae 
 heb hi dygedymdeith ti ath gOn. Ilyma heb ynteu vyng 
 kyfranc aedatkanu oil. Jioer heb y riannon yfdzOc 
 agedymdeith uuoft dL ac ysda agedymdeith agoIT- 
 eift di. a chan y geir hOnnO mynet attan. lc yz artal 
 ymanagaffei ef uot y gOz argaer kyzchu yno awnaeth 
 hitheu. JPozth ygaer awelas yn agozet nybu argel 
 arnei. ac ymyOn ydoeth^ ac ual ydoeth arganuot 
 pzyderi ynymauael arcaOc a dyuot attaO. ch ar- 
 glOyd heb hi beth awney di yma. ac ymauael ar 
 kaOc gyt ac ef. ac ygyt ac ydymeveil glynu ydOylaO 
 hitheu Ozth y kaOc. aedeutroet Ozth yllech hyt na 
 allei hitheu dywedut ungeir. ac ar hynny gyt ac 
 ybu nos Hyma ddyf arnunt achawat onyOl. a chan 
 hynny difflannu ygaer. ac ymeith ac Oynteu. )Pan 
 welas kicua verch gOyn gloeO nat oed yny Ilys namyn 
 hi a manaOydan. diycyzuerth awnaeth hyt nat oed 
 well genti ybyO noemarO. ffef awnaeth manaOydan 
 edzych ar hynny. Jlioer heb ef cam ydwyt arnaO. 
 os rac vy ovyn i y dzycyzuerthy di. mi arodaf du6 
 yn vach itt naweleifti gedymdeith gywirach noc y 
 keffydi vi. travynno duO itt uot uelly. frof aduO 
 pei yt ueOn i yndechzeu vy ieuenctit. mi agadOOn 
 gywirdeb Ozth pzyderi. ac yrot titheu mi ae cadOOn. 
 ac na vit un ovyn arnat. heb ef. ac yzof aduO heb ef. 
 ti ageffy y gedymdeithas auynnych ygennyfi herwyd 
 vyggaTIu i trawelo duO ynbot yny dihirOch hOnn ar 
 goual. J)uO adalo itt heb hi a hynny adebygOn i. 
 JLc yna kymryt Ilewenyd ac ehouyndza oz uozOyn o 
 
 2
 
 52 flDanawv>toan, eon of Xlpr. [746. 
 
 achaOs hynny. |e encit heb ymanaOydan. nytkyfle 
 ynni trigyaO yma. yn kOn a gollaffam. ac ymbozth 
 nys galTOn. kyzchOn loeger. haOffaf yO yni ymbozth 
 yno. "fnHaOen arglOyd heb hi ni awnaOn hynny. 
 Ygyt y kerdaffant hyt ynlloegyz. HrglOyd heb hi 
 pa greft agymery di arnat. kymer vn lannweith * 
 l^ychymeraf i heb ef namyn crydyaeth. ual ygOneuth- 
 um gynt. HrglOyd heb hi nyt hoff honno y glanet y 6z 
 kygynnilet kyuurd athydi. wrth honno ydafi heb ef. 
 declueu ygeluydyt awnaeth achyweiryaO y weith oz 
 cozdwal teckaf agauas ynydzef. 8c ual ydechzeuyf- 
 fynt ynlle arall dechzeu gOaegu yz yfkidyeu owaegeu 
 eureit ynyoed ouer a man weith holl grydyon ydzef 
 yOzth yz eidaO ef ehun. athzageffit ygantaO nac efkit 
 nahoffan. ny phzynit ygan ereill dim. A blOydyn 
 uelly a treulOys ef yno yny oed y crydyon yn dala 
 kynuigen achyghozuynt OzthaO. lc ynydoeth ry- 
 budyeu idaO. amenegi uot y crydyon wedy duunaO 
 arylad^ JlrglOyd heb y kicua pam ydiodefir hynn 
 ygan y taeogeu. !^ac ef heb ynteu ni aem eiffoes 
 ydyuet. dyuet agyzchyffant. Jlef aozuc manaOydan 
 pangychOynnwys parth a dyuet. dOyn beich owenith 
 gantaO. achyzchu arbeth. achyuanhedu yno. Be nyt 
 oed dim digriuach gantaO no gOelet arberth ar tirog- 
 aeth ybuaffei ynhela ef aphzyderi ariannon gyt ac 
 Oynt. J)echreu awnaeth kynneuinaO ahela pyfcaOt 
 a Hydnot areugOal yno. 3.C yn ol hynny dechzeu 
 ryuozyaO. EC ynol hynny heu grofft. areil. ardzyded. 
 JLc nachaf y gOenith ynkyuot ynozeu yny byt. ae 
 deir grofft ynTTwydyaO ynvndOf. hyt nawelfei dyn
 
 747.] flDanawpbfcan, son of Xl^r. 53 
 
 wenith degach noc ef. lueulaO amferoed y vlOydyn 
 aOnaeth. natchaf y kynnhaeaf yndyuot. ac y edzych 
 un oeroffteu ydaeth^ nachaf honno yn aeduet. f$i 
 auynnaf vedi honn auozy heb ef. Jpyuot dzaegeuyn 
 ynos honno hyt yn arberth. vboze glaf dzannoeth 
 dyuot yuynnv medi yrofft. pan da6 nyt oed namyn 
 ykalaf ynllOm wedy daruot tozri pobun yny doi yny 
 dywyffen ozkeleuyn.. a mynet ymeith ar tywys yn 
 hoITaOL ac adaO y calaf yno yn TlOm. ^yuedu hynny 
 yn uaOz aOnaeth adyuot y edzych grofft arall- nachaf 
 honno yn aeduet. |)ioer heb ef mi auynnaf uedi 
 honn auozy. J[ thzannoeth dyuot ar uedwl medi hon- 
 no. HphandaO nyt oed dim namyn ykalaf 110m. i 
 aarglOyd du6 heb ef pOy yffyd yngozffen vyn diua 
 * i. a mi aegOnn. yneb adechzeuis vyn diua yffyd 
 ynyozfen. ac adiuawys ywlat gyt amL Jpyuot y 
 edzych y dzyded rofft. pandoeth ny welfei neb wenith 
 degach. ahOnnO ynaeduet*. Meuyl ymi heb ef ony 
 wylaf i heno. Hrneb a due yz yt arall adaO ydOyn 
 hOnn. ami a wybydaf beth y6. Schymryt y arueu 
 awnaeth adechzeu gOylat y grofft. amenegi awnaeth 
 ykicua hynny oil. ^e hebhi beth yffyd yth vzyt ti. 
 Hi a wylaf y grofft heno heb ef. Y wylat y grofft 
 ydaeth. ac ual ybyd am hanner nos ueHy nachaf 
 tOzyf mOyhaf yny byt. Jlef awnaeth ynteu edzych. 
 arhynny Ilyma eliOlu y byt olygot. achyfrif na meffur 
 ny ellit arhynny. ac nywydyat yny uyd y Ilygot 
 yn gOan a dan ygroft. 8phob un yndzigyaO arhyt y 
 keleuyn. He yny eftOng genti. ac yntozri ytywyffen. 
 ac yn gOan ardywyffen ymeith. acynadaO ykalaf
 
 54 flftanav^fcban, son of Xtyr. [748, 
 
 yno. Ac ny wydyat ef uot un keleuyn yno. ny bei 
 lygodet ambobun. ac agymerynt euhynt racdunt 
 artywys gantunt. acyna rOng dicher allit taraO ym 
 plith yllygot awnaeth., amOy noc arygOydbet neu 
 yz adar yn yz aOyz ny chytdzemei ef ar yz un o 
 honunt eithyz un awelei ynamdzom ual ytebygei 
 naallei un pedeftric. vnol honno y kerdOys efaedala 
 awnaeth aedodi yny uanec. ac allinin rOymaO geneu 
 y vanet. ae chadO gantaO. achyzchu yllys. J)yuot yz 
 yftauell yny Tie ydoed kicua. clgoleuhau ytan. 8c 
 Ozth yllinin dodi y uanec arywanas aozuc. J^eth 
 yffyd yna arglOyd heb y kicua. Heidyz heb ynteu 
 ageueis yn Hetratta arnaf. )ParyO leidyz arglOyd 
 aallut ti ydodi yth uanec heb hi. Ilyma oil heb ynteu 
 amenegi ual yz lygryffit ac ydiuOyniffit ygroffteu 
 idaO. a,c ual y doethant yllygot idaO yi grofft diwethaf 
 yny wyd. He vn o honunt oed amdzom ac adelleis 
 inheu ac yffyd yn vy manec. ac a grogaf inheu avozy. 
 Jtcymkyffef yduO bei afkaffOnoII mi ae crogOn. Hr- 
 glOyd heb hi di ryued oed hynny. He eiffoes anhOymp 
 y6 gOelet gOz kyfurd kymoned athidi yn crogi y ryO 
 bzyf hOnnO. aphei gOnelut iaOn nyt ymyzrut yny pzyf. 
 namyn y ellOng ym*eith. Heuylymi neo e ^ peiaf 
 caffOn i oil Oynt onyfcrogrOn. ac ageueis mi ae crogaf. 
 Je arglOyd heb hi nyt oes achaOs ymi yuot ynbozth 
 yzpzyf hOnnO. namyn goglyt anfyberOyt yti. agwna 
 ditheu dy ewyllys arglOyd. JeigOypOn ninheu defn- 
 yd ynybyt ydylyut titheubot ynbozth idaO ef. mi 
 avydOn Ozth dy gynghoz am danaO heb y manaOydan. 
 Hchanys nys gOnn arglOydef. medOl yO gennyf y
 
 748 J flDanawpfctmn, son of Xlpr. 55 
 
 diuetha. a gOna ditheu yn Hawen heb hi. 8c yna y 
 kyichOys ef oifed arberth arUygoden gantaO. a fengi 
 dOy ffcuch ynylle uchaf ynyiozfed. ac ual ybyd 
 uelly Ityma ygOelei yfcolheic yndyuot attaO. a hen 
 diHat hydzeul tlaOt ymdanaO. He neut oed feith mlyn- 
 ed kynnohynny yzpanwelfei ef nadyn namil eithyz 
 ypedwar dyn y buaffynt ygyt yny golles y deu. Jlr- 
 glOyd heb yi yfcolheic dyd da itt. J)uO arodho da 
 itt agreffaO Ozthyt heb ef. Pandoy di yi yfcolheic 
 heb ef. JPandoaf arglOyd oloygyz oganu. Jtphaham 
 y gouynny di arglOyd heb ef. am na weleis heb ef yi 
 yf feith mlyned undyn onyt pedwardyn ditholedic 
 athitheu yxaOx honn. ^e arglOyd heb ef mynet trOy 
 y wlat honn ydwyf inheu yi aOzhonn parth amgOlat 
 vyhvn. apharyO weith yd wy^yndaO arglOyd. drogi 
 Ileidyz ageueis ynlletratta arnaf heb ef. )Pary6 
 leidyi arglOyd heb yi yfcolheic. pzyf awelaf yth laO 
 di ual Ilygoden. adzOc ygOeda y Oz kyfurd athydi 
 teimlaO pzyf kyfryO ahOnnO. gellOng ymeith ef. !^a 
 ellyngaf yrof aduO heb ynteiu ynlletratta arnaf 
 ykeueif i ef. achyfreith Heidyz awnaf inheu ac ef. 
 ygrogi. SrglOyd heb ynteu rac gOelet gOz kyfurd 
 athidi yny gOeith hOnnO. punt ageueis i o gardotta 
 mi ae rodaf itti ageTIOng y piyf hOnnO ymeith. l|a 
 ellyngaf yrof aduO ac nys gOerthaf. dOna di arglOyd 
 heb ef ony bei rac gOelet gOz kyfurd athidi ynteimlaO 
 yryO biyf hOnnO. nymtozey i. 8c ymeith ydaeth yi 
 yfcolheic. Tal y byd ynteu ynteu yn dodi y dulath 
 yny ffyzch. nachaf offeirat yndyuot attaO ar uarch 
 yngyweir. SrglOyd dyd da itt heb ef. JuO arodho
 
 56 
 
 da itt heb y manaOydan. athuendith. J^endyth duG* 
 
 itt. apharyO arglOyd ydOyt ynywneuthur^ rogi 
 
 Ileidyz ageueis yn Hetratta arnaf heb ef. J?aryO leidyi 
 
 yO hOnnO arglOyd heb ef. JPiyf heb ynteu ar anfaOd 
 
 Hygoden.. alletratta awnaeth arnaf. ftdihenyd Heidyz 
 
 awnaf ynneu arnaO ef. 8rglOyd heb ynteu. rac dy 
 
 welet ynteimlaO ypiyf hOnnO mi ae piynaf ellwng ef. 
 
 If duO y dygaf vygkyffes nae werthu nae ellOng naf 
 
 gOnafi. (lOir yO arglOyd nyt gOerth arnaO ef dim. 
 
 JJithyz rac dy welet ti yn ymhalogi Ojth y piyf hOnnO. 
 
 mi arodaf itt teirpunt agoIIOng ef ymeith. Jfya. vynnaf 
 
 yrofi aduO heb ynteu vn gOerth yzdaO. namyn yihOnn 
 
 adyly y grogi. vnllaOen arglOyd gOna dy vympOy. 
 
 Ymeith ydaet ya offeirat. Jlef awnaeth ynteu maglu 
 
 yllinin am vynOgyl y Hygoden. 3,c ual yd oed yn y 
 
 dyzchauel. Ityma rOtter efcob awelei aefOmereu ae 
 
 niueroed. 8r efgob e hun yn kyzchu parth ac attaO. 
 
 ^ef aOnaeth ynteu gohir ar yweith^ 3-rglOyd efgob 
 
 heb ef dy uendyth. Jluw a rodho y uendith itt heb ef. 
 
 ParyO weith ydOyt ti yndaO. (irogi TIeidyz ageueis 
 
 ynlletratta arnaf heb ef. fonyt Hygoden heb ynteu 
 
 awelafi ythlaO di. ^e heb ynteu. alleidyi uu hi 
 
 arnaf i. Je heb ynteu kan deuthum i ardiuetha y 
 
 pzyf hOnnO mi aepjynaf ygennyt. mi arodaf feith punt 
 
 itt yzdaO. ac rac gOelet gOz kyfurd athi yndiuetha 
 
 payf mot dielO ahOnnO goIIOng ef arda ageffy dfitheu. 
 
 ^aeTIynghaf y rof aduO heb ynteu. l[an nys go- 
 
 Ilynghy yi hynny mi arodaf it pedeirpunt arhugeint 
 
 o aryant paraOt ageHOng ef. H|aeHyngaf dygaf ydu6 
 
 vyngkyffes yz y gymeint arall heb ef. ^an nys
 
 750 J flDanawpfcfcan, eon of Xl^r. 57 
 
 gellyngy^ hynny heb efmi arodaf itt awely o veirch 
 yny maes hOnn, afeith fOmer yffyd yma. arfeith 
 meirch y maent arnunt. ^a vynnaf yrof aduO heb 
 ynteu. \any mynny hyrmy g6na yr gOerth a vyn- 
 nych. (UOnaf heb ynteu. rydhxu. riannon aphzyderi. 
 1j>iagey hynny IJa vynnaf yrof aduO. jBeth &uynny 
 dk'theu. d6a?r/ yz }\ud ar VLztritk yar feith cantre/" 
 dyuet. l)i a geffy hynny heuyt a gellOng yHygwfat. 
 ^ae&yngaf yrof adud heb ef. dGy&?/ auynnaf p6y 
 ef yllygoden*, * TyggOzeic i yO hi aphanybei hynny 
 nys dillynghOn. ^affuryf ydoeth hi attafi. % herwa 
 heb ynteu. Miui yO IlOyt uab kil coet. a mi adodeis 
 yi hut arfeith cantref dyuet. ac ydial gOaOl uab clut 
 ogedymdeithas ac ef ydodeis i yz hut. ac ar pjyderi 
 y dieleis i gOare bioch ygcot agOaOl uab clut pan 
 ygOnnaeth pOyll penn annOn. 8 hynny ynllys eueyd 
 hen ygOnaeth o aghyghoz. AgOedy gOybot dyuot 
 titheu ynkyuanhedu ywlat^ ydoeth vynteulu attaf 
 ynheu ac erchi eurithaO ynllygot ydiua dy yt ti. 
 Jfc ydoethant ynos gyntaf vynteulu ehunein. ar eil 
 nos ydoethant heuyt ac ydiuayffant ydOy groffd. 
 Hrtryded nos ydoeth uynggOzeic agOiaged yHys 
 attaf yerchi im eu rithaO. He yritheis ynheu. abeich- 
 aOc oed hi. ftphany bei ueichaOc hi nyfgozdiwedut 
 ti. achanys hynny vu ae dalahi. Mi arodaf piyderi 
 ariannon itt. ac awaredaf yzhut arKetrith yar dyuet. 
 f|inneu auenegeis itti pOy oed hi. agellOng hi weithon. 
 ^aellygaf yrofi aduO heb ef. J&eth auynny ditheu 
 heb ef. Ityma heb ynteu auynnaf. nabohut vyth 
 arfeith cantref dyuet ac nadotter. l>i ageffy hynny
 
 58 finmnawpfcfcan, son of Xlpr. [751, 
 
 heb ef a geTIOng hi. !^a ellynghaf myn uyngcret 
 heb ynteu. J^eth avynny ditheu bellach heb ef. 
 llyma itt heb ef avynnaf. nabo ymdiala arpzyderi 
 ariannon nac arnaf inheu byth amhynn. l|ynny oil 
 ageffy. adioer da ymedzeift heb ef. ef adoei amdy 
 benn gObyl ozgouut. Je heb ynteu rac hynny y 
 nodeis ynneu. ^ydhaa weithon vyggOzeic im. 1|a 
 rydhaaf yrof aduO heb ef. yny welOyf pzyderi a 
 riannon ynryd gyt ami. weldy yma OyntOy yn dyuot 
 heb ef. arhynny llyma pzyderi ariannon. Ijyuodi 
 aozuc ynteu yneuherbyn aegreffaOv. He eifted ygyt. 
 aOzda rydha vyggOzeic im weithon heb yzefcob. ac 
 neurygeueift gObyl 01 annodeift. deHyngaf ynllaOen 
 heb ef. EC yna y geHyngaGd ef hi. clc y trewis ynteu 
 hi ahutlath. ac ydatrithOys hi ynwreic ieuanc deccaf 
 awelfei neb. Jldiych yth gylch arywlat heb ef. athi 
 awely yzholl anhedeu arkyuanhed ual ybuant oieu.* 
 "Ifna kyuodi aozuc ynteu ac ed:ych. Aphan edzych- 
 aOd ef awelei yxholl wlat yngyuanned. 3.C yngyweir 
 oe hoTT alauoed aehannedeu. ^aryO waffanaeth ybu 
 pzyderi ariannon yndaO heb ef. ^zyderi auydei ac 
 yid pozth uyllys i amyuynOgyl. 9 riannon auydei a 
 mOeireu yz effyn wedy bydynt ynkywein gOeir amy 
 mynOgyl hitheu. ac uelly ybu eucarchar. ac oachaOs 
 ykarchar hOnnO ygelwit ykyfarOydyt hOnnO mabinogi. 
 mynnweir a mynozd. ^[c uelly y teruyna y geinc 
 honn yma oz mabinogL^
 
 flfeatb, son of flfcatbonw\>. 
 
 Jjonn pO p fceaOareti geinc oz mairinogi 
 
 Qath uab mathonOy oed arglOyd ar wyned. 
 Hphiyderi uab pOyll oed arglOyd ar vn can- 
 tref arhugeint yny deheu. jlef oed y rei hynny. feith 
 cantref dyuet. a seith cantref mozganhOc. ^edwar 
 cantref keredigyaOn. atlui yftrat tywi. JLc ynyi 
 amfer hOnnO math uab mathonOy ny bydei vyO. nam- 
 yn trauei ydeutroet ymlyc croth moxOyn. onytkyn- 
 nOtyf ryuel ae Ilefteirei. $ef yd oed ynuoiOyn ygyt 
 ac ef. doeOin uerch pebin odol pebin ynaruon~ 
 ahonno teckaf moiOyn oed ynyhoes. 01 awydit yno. 
 lc ynteu ygkaer dathyl yn aruon yd oed y waftatrOyd. 
 JLc ny allei gylchu y wlat namyn giluaethOy uab don. 
 ac eueyd uab don y nyeint ueibon y chOaer. ar teulu 
 gyt ac Oy y gylchu y wlat diofdaO. 8r uozOynoed gyt 
 a math ynwaftat ac ynteu giluaethOy uab don adodes 
 yvzyt aryuozOyn. ae charu hyt na wydyat beth a 
 wnaei amdanei. 8c ynhynny nachaf yliO ae wed ae 
 anfaOd ynatueilaO oe charyat hyt nat oed haOd y 
 adnabot. jlef awnaeth gOydyon yuraOt fynyeit 
 dydgOeith arnaO yngraf. !awas heb ef paderyO ittL
 
 60 nnmtb, eon of fl&atbonwp. [752. 
 
 yaham hebynteu beth awely di arnafi. @welaf arnat 
 heb ef colli ohonat dy bzyt ath HO. aphaderyO itti. 
 SrglOyd vzaOt heb ef yz hynn aderyO ymi ny ffrOytha 
 im yadef yneb. J5eth y6 hynny eneit heb ef~ l>i 
 aOdoft heb ynteu kynnedyf math uab mathonOy. 
 bahuftyng bynnac yz yuychanet auo yrOng dynyon 
 oz y kyfarffo * y gOynt ac ef. ef aegOybyd. ^e heb 
 ygOydyon taO di bellach. Mi aOnn dy uedOldi. caru 
 goewin ydOyt ti. $ef awnaeth ynteu yna pan wybu 
 ef adnabot oeuraOt yuedOl. dodi ucheneit dzomhaf 
 yny byt. !>aO eneit ath ucheneidaO hebef. nyt o 
 
 w w 9 J 
 
 hynny ygozuydir. Minheuabaraf heb ef kany ellir 
 heb hynny dygyuozi gOyned aphowys adeheubarth 
 ygeiffaO yuozOyn. abyd laOen di ami ae paraf itt. 8c 
 ar hynny att uath uab mathonOy ydaethant Oy. 8r- 
 glOyd heb ygOydyon mi agigleudyuot yz deheu yryO 
 pzyuet ny doeth yzynys honneiryoet. JPOy y hen6 
 hOy heb ef. l|obeu arglOyd. JaryO aniueileit yO 
 yrei hynny. aniueileit bychein gOell eukic nochic 
 eidon. bychein ynt Oynteu. 2,c ymaent ynfymudaO 
 enOeu. Moch ygelwir weithon. )POy bieOynthOy. 
 Jzyderi uabpOyll ydanuonet idaO o annOn. ygan 
 araOn vzenhin annOn. ac ettOa yd ys yn kadO oz 
 enO . . hOnnO. hanner hOch . hanner hob. ^e heb 
 ynteu ba ffuryf y keffir Oy y gantaO. Mi af ar vyn 
 deudecuet ynrith beird arglOyd yerchi ymoch. JJf 
 aryeiH ychneckau heb ynteu. f yt dzOc vyntraOfgOyd 
 iarglOyd heb ef. ny deuaf i heb ymoch. "fnllaOen 
 heb ynteu kerda ragot. Jf aaeth agiluaethOy a 
 degwyz gyt ac Oynt. hyt yg keredigyawn yny He
 
 753J flftatb, eon of flDatbonwp. 61 
 
 aelwir rudlan. teiui yzaOzhonn. ynyHe ydoed ITys 
 ypzyderi. 8c ynrith beird ydoethant ymyOn. a ItaOen 
 uuOyvt Ozthunt. fir neilllaO pzyderi ygoffodet gOyd- 
 yon ynos honno. |e heb y pzyderi da oed gennym 
 ni kael kyvarOydyt gan rei oz gOyzeeinc racko. f|oes 
 yO gennym ni arglOyd heb ygOydyon ynos gyntaf 
 ydelher att Oz mad dywedut ozpennkerd. Mi ady- 
 wedaf gyuarOydyt ynllaOen. ^nteu wydyon gozeu 
 kyuarOyd ynybyt oed. Sir nos honno didanu yllys 
 awnaeth ar ymdidaneu digrif a chyvarOydyt. ynyoed 
 hoff gan baOp ozllys. 8c yndidan gan pzyderi ym- 
 didan ac ef. Jtc ardiOed hynny. arglOyd heb ef ae 
 gGeH ygOna neb uy neges i * Ozthyt ti no miui uy 
 hun. 1|aweII heb ynteu tauaOt HaOnda yO yteu di. 
 Hyma vy neges inheu arglOyd heb ef. ymadolOyn 
 athidi amyz aniueileit aanuonet itt o.annOvyn. Je 
 heb ynteu haOffaf ynybyt oed hynny. panybei amot 
 y rof am gOlat amdanunt*, ^ef y6 hynny. nat elhont 
 ygennyf yny hilyont eudeukymeint ynywlat. 3.r- 
 glOyd heb ynteu minneu aallaf dy rydhau ditheu oz 
 geireu hynny. Jlef ual y gaTIaf. ^adyzo ym ymoch 
 heno. ac na naccaa ui ohonunt. ctuozy minneu a 
 dangoffaf gyfnewit am danunt Oy. ftrnos honno yd 
 aethant ef ae gedymdeithon y Hetty ar y kynghoz. 
 Hwyz heb ef nichaOn ni ymoch oc eu herchi. ^e 
 heb Oynteu. padzaOfgOyd ykeir Oynteu. MI abaraf eu 
 kael heb ygOydyon. fie yna yd aeth ef yny geluyd- 
 odeu. ac ydechzeuawd dangos yhut. ac ydhudOys 
 deudec emyf. adeudec milgi bzonnwyn du bobun 
 ohonunt. a deudec tozclu cldeudec kynTTyuan arnunt.
 
 62 flDatb, eon of flDatbonvp^. [754. 
 
 a. neb oiae gOelei nywydyat nabeynt eur. adeudec 
 kyfrOy ar ymeirch. ac am bob He oc ydylyei hayarn 
 uot arnunt ybydei eur ogObyl. jlrffrOyneu yn un 
 weith ahynny. ar meirch ac arkOn ydoeth ef att 
 pzyderi. Jyd da itt arglOyd heb ef. J)u6 arodho 
 da itt heb ynteu a graeffaO Oithyt. ArglOyd heb ef 
 Ilyma rydit ytti am y geir adywedeift neithGyz am y 
 moch nas rodut ac nafgOerthut. titheu aelly gyfnew- 
 ityaO yz auo gOell. fK|inneu arodaf y deudeg meirch 
 hynn ualymaent yngyweir. ac eu kyfrOyeu ac eu 
 ffrGyneu. ardeu dec milgi aceu tozcheu. ac eu kyn- 
 Tlyuaneu ual ygOely. ar deu dec taryan eureit awely 
 di racko. f rei hynny arythaffei ef oz madalch. le 
 heb ynteu ni agymerOn gynghoz. Jlef y kaOffant yny 
 kynghoz rodi y moch y wydyon. achymryt ymeirch 
 ar kOn ar taryaneu y gantaO ynteu. JLc yna ykymer- 
 affant hOy genhat ac y declneuaffant gerdet ar moch. 
 ^geimeit heb ygOydyon reit yO in gerdet yn biyffur. 
 ny phara yi hut namyn 01 pzyt y gilyd. Jlr nos 
 honno y kerdaffant hyt yggOarthaf keredigyaOn. "f He 
 aelwir ettwa ox achaOs hOnnO mochdzef. Athzannoeth 
 y kymeraffant eu hynt dzos elenit y doethant * ar 
 nos honno ybuant yrOng keri ac arOyftli. yny dzef 
 aelwir heuyt ozachaOs hOnnO mochtref. Jlc odyna 
 y kerdaffant racdunU Jlr nos honno y doethant 
 hyt ygkymOt ympowys aelwir ozyftyz hOnnO heuyt 
 mo^hnant. ac yno ybuant ynos honno. Jlc odyna 
 y kerdaffant hyt ygcantref ros~ Jlc yno ybuant y 
 nos honno myOn ydzef aelwir ettwa mochtref. Ha 
 wyi heb ygOydyon ni agyzchOn kedernit gOyned ar
 
 7550 flfcatb, son of flDatbonw^ 63 
 
 anniuejleit hynn. yd ys ynlluydaw yn an hoi. JJef 
 ykyzchaffant ydzef uchaf oarllechwed. Ac yno 
 gOneuthur creu yz moch. 8c ox achaOs hOnnO y dodet 
 creuwyzyon ar y dzef. 8c yna gOedy gOneuthur creu 
 yzmoch. ykyzchaffant at uath uab mathonOy hyt 
 ygkaer dathyl. Jlphan doethant yno ydoedit yndy- 
 gyuozi y wlat JPachOedleu yffyd yma heb ygOydyon. 
 Jpygyuoz heb Oy ymae pzyderi ynychol chOi un 
 cantref arhugeint. l^yued uu hOyzet y kerdyffaOch 
 chOi. Mae yz anniueileit ydaethaOch yneu hOyfc heb 
 ymath. vmaent gOedy gOneuth ur creu udunt yny 
 cantref arall iffot heb ygOydyon. clrhynny Ityma 
 yclywynt yz utkyzn ardygyuoz yny wlat. J|r hynny 
 gOifcaO awnaethant Oynteu acherdet yny vydant 
 ympennard yn aruon. 2Lr nos honno ydymchoeles 
 gOydyon uab don achiluaethOy y uraOt hyt ygkaer 
 dathyL ac ygOelei uath uab mathonO dodi giluaethOy 
 agoewin ygytgyfcu. achymeU ymozynyon ereill 
 allan yn amharchus. achyfcu genti oehanuod ynos 
 honno. ^anwelfant ydyd dzannoeth kyzchu awnaeth- 
 ant y He yd oed math uab mathonOy ae lu. JPan 
 doethant yd oed yg<>yx hynny yn mynet y gymryt 
 kyngoz padu ydarhoynt pzyderi agOyz ydeheu. clc 
 arykyngoz y doethant Oynteu. ^ef agaOffant yn eu 
 kygoz aros ygkedernit gOyned yn aruon. Sic yg kym- 
 perued ydOy uaenaOz ydarhoet. maewdtfr pennard. 
 amaenaOz coet alun. ^phzy(deri) ae kyrch6ys yno 
 Oynt. jlc yno y bu y gy franc ac y Has Iladua uaOz 
 o bop parth ac y bu reit y wyz y dehcu enkil. Jlef He 
 yd en*kilyaffant hyt ylle aelwir ettwa nant call ahyt
 
 64 flfcatb, 0on of fl&atbonw\>. [755. 
 
 yno yd ymlitywyt. 8c yna ybu yz aerua diueffur 
 ymeint. "fna ykiliaffa hyt ylle aelwir dolpenn 
 maen. He yna clymu awnaethant. acheiffaO tangneu- 
 edu. agOyftlaO awnaeth piyderi ar ydangneued^ 
 jlef ygOyftlOys gOzgi gOaftra ar y bedwyjyd arhugeint 
 
 veibon gOyzda. JlgOedy hynny kerdet o honunt 
 yn eu tangneued hyt y traeth maOi. ac ual ygyt ac 
 ydoethant hyt y uelenryt. ypedyt ny ellit eureoli o 
 ymfaethu. dymi kennadeu opzyderi yerchi gOahard 
 ydeulu. ac erchi gadu yrygtaO ef agOydyon uab don. 
 kanys ef abaryffei hynny. att uath uab mathonOy 
 ydoeth y gennat. Jeheb ymath. yrof i aduO os da 
 gan wydyon uab don mi ae gadaf. f n IlaOen. ny 
 chymellaf ynneu arneb vynet yymlad dzos wneuthur 
 ohonam ninneu angaTIu. |pioer heb y kennadeu. 
 tec med pzyderi oed yzgOi awnaeth hynn ogam 
 idaO. dodi ygoiff yn erbyn ygozff ynteu. agadu y 
 deulu ynfegur. Jygaf yduO vygkyffes nat archaf 
 
 1 y wyigOyned ymlad d:offofi. aminneu vy hun yn 
 kael ymlad aphuyderi. ||iui adodaf vygkozff yn er- 
 byn y eidaO yn IlaOen. J[ hynny aanuonet at payderi. 
 ^e heb ypzyderi nyt archaf inheu yneb gouyn vy 
 iaOn namyn my hun. "f gOyz hynny a neilltuwyt. ac 
 adechzeuwyt gOifcaO ymdanunt. ac ymlad aOnaeth- 
 ant. 3,c o nerth grym ac angerd ahut alletrith g6yd- 
 yon. aphzyderi alas, ac ymaen tyuyaOc uch y uelenryt 
 ycladwyt. ac yno ymae yued. @6yz ydeheu a 
 gerdaffant a arga truan gantunt parth aegOlat. 
 J[c nyt edryued. euharglOyd a gollyffynt. allaOer oc 
 eugoieugOyj. ac eumeirch ac eu harueu ganmOyaf.
 
 756J flDatb, 0on of fIDatbonwp. 65 
 
 (I6y* gOyned a ymchoeles diacheuyn ynTTaOen ozaO- 
 enus. arglOyd heb ygOydyon Ozth vath^ ponyt oed 
 iaOn ynni ellOng eudylyedaOc ywyx ydeheu awyftl- 
 yffant inni ar tangneued. ac ny dylyOn y garcharu * 
 ^ydhaer ynteu heb ymath. argOas hOnnO argOyftl- 
 on a oed gyt ac ef aellyngfryt yn ol gOyi ydeheu. 
 "fnteu math agyichOys kaer dathyl. dilaethOy uab 
 don arteulu a uuaffynt gyt ac ef agyichaffant y 
 gylchaO gOyned mal y gnotayffynt a heb gytchu 
 yllys. "fnteu vath agyzchOys yyftauell. ac aberis 
 kyweiraO He idaO y benelinyaO. ual y kaffei dodi y 
 diaet ym plyc croth y uoiOyn. arglOyd heb y goewyn 
 keif uoiOyn auo is dydxaet weithon. gOzeic Oyfi. 
 Jayftyz yO hynny hynny heb ef. ^yxch arglOyd 
 a doeth am vym penn a hynny yn dirgel. ac ny bum 
 diftaO inheu. ny bu yny Ilys neb nyfgOypei. Jlef 
 kyzch a doeth dy nyeint ueibon dy chOaer arglGyd. 
 gOydyon uab don. agiluaethOy uab don. athieis 
 arnaf aoiugant a cheOilyd ytitheu. achyfcu awnaeth- 
 pOyt genhyf. a hynny yth yftaueH ac yth wely di. 
 le heb ynteu y% hynn aallaf mi ae gOnaf mi abaraf 
 itt gael iaOn yn gyntaf. 9c yn ol vy iaOn ybyda(f) 
 inheu. athitheu heb ef mi ath gymeraf yn wreic 
 im. He arodaf uedyant vygkyuoeth ythlaO ditheu. 
 Sc yn hynny ny doethant 6y yg kyuyl y Hys^ namyn 
 trigyaO y gylchaO ywlat awnaethant. yny aeth g6a- 
 hard udunt ar y bOyt ae Ilyn. vn gyntaf ny doethant 
 h6y yn y gyuyl ef. "|fna y doethant 6y attaO ef~ 
 JrglOyd heb Oynt. dyd da it Je heb ynteu ae 
 wneuthur iaOn ymi y doethaOch chGL arglOyd yth
 
 66 flDatb, son of flDatbonwp. [757. 
 
 ewyHys ydydym. Jfei vy eOyllys nychoIIOn owyz 
 ac arueu a golleis. vyg kewilid ny eTIOch chOi y dalu 
 ymi heb agheu pzyderi. flchan doethaOch chOitheu 
 ym ewyllys ynheu. mi a dechzeuaf boen arnaOch. lc 
 yna y kymerth yhutlath ac ytreOis gijuaethOy yny 
 uyd yndaran ewic. Sic achub y Hall awnaeth yn 
 gyflym kyt mynnei dianc nys galleL ae daraO ar vn 
 hutlath yny uyd yn garO. Kanys yOch yn rOymedzg- 
 aeth mi awnaf yOch gerdet ygyt. 8(ch bot yn) 
 gymaredic. ac yn vn anyan a(r gOyduilot) yd yOch yn 
 eu rith. ac yn yz am(fer y) bo etiued^ * udunt hOy. 
 y uot ychwitheu. a blOydyn yhediO dowch yma 
 attafi. "fmpenn yz ulOydyn oz vndyd Hyma y 
 klyweiodozun adanparet yxyftauell. achyfuarthua 
 cOn yllys ambenn ygodcnun. ^diych heb ynteu 
 beth yffyd aHan~ JtrglOyd heb yi vn mi ae hedzych- 
 eis Y mae yno carO ac ewic ac elein gyt ac Oynt. 
 EC arhynny kyuodi aozuc ynteu adyuot allan. a 
 phandoeth. fef ygOelei y trillydyn. Jlef triHydyn 
 oedynt carO ac ewic ac elein kryf. ^ef awnaeth ef 
 dyzchauel yhut. "fzhOnn auu ohon aOch yn eOic 
 yrllyned. bit uaed coet eleni. ar hOnn avu garO 
 yz TIened. bit garnen elenL Jlc arhynny eutaraG 
 ar hutlath. ^mab hagen agymerafi ac abaraf 
 y ueithzyn^ aeuedydyaO. Jlef en6 adodet arnaO 
 hydOn^ JjOch chOitheu abydOch ylleill yn uaed coet 
 arllall yn garnen coet. lr anyan auo yz moch coet. 
 bit y chOitheu. & blOydyn y hediO bydOch yma y dan 
 y paret. 8c ych etiued gyt a chOi. ^fm penn y ulOydyn 
 Hyma y clywynt gyuarthua cOn dan paret yz yftauell.
 
 758 J flfeatb, son of flDatbonwp. 67 
 
 a dygyuoi y Ilys y am hynny am eu penn. Hr hynny 
 kyuodi aoiuc ynteu amynet allan. ftphandaO allan. 
 trillydyn awelei. Jlef kyfryO lydnot awelei. baed 
 coet. acharnen coet a chiyn HOdyn da gyt ac Oynt. 
 abzeifc oed ynyi oet oed arnaO. |fe heb ef h6n 
 agymerafi attaf ac abaraf y uedydyaO. ae daraO 
 ar hut lath ynyuyd yn uab bzafwineu telediO. jlef 
 enO adodet ar hOnnO hychtOn. flchOitheu yt un auu 
 uaed coet ohonaOch yzftyned. bit vleidaft eleni. 
 arhOnn auu garnen yzHyned. bit vleid eleni. ac 
 ar hynny eutaraO arhutlath ynyuydant bleid ableid- 
 aft ac anyan yi aniueileit yd yOch yn eu rith bit y 
 chOitheu. ^ bydOch yma vlOydyn yi dyd hediO ydan 
 yparet hOnn. ^tundyd ym penn yvlOydyn Ilyma 
 yclyOei dygyuoz achyuarthua cOn ydan baret ya 
 yftauell. fnteu agyfuodes allan. aphandaO Ilyma 
 y gOelei bleid a bleidaft a chzubothon cryf y gyt ac 
 Oynt. l|6nn agymerafi heb ef ac abaraf * yued- 
 ydyaO. acymae y en6 ynbaraOt. JSIef y6 hOnnO 
 bleidOn. "f tri meib yffyd y chOi ar tri hynny ynt. 
 Ihi meib giluaethOy ennOir. tri chenryffedat kywir. 
 bleidOn. hydOn. hychdOn hir. 9c ar hynny eu taraO 
 Oynteu elldeu arhutlath yny uydant yn eucnaOt 
 ehun. T|awyz heb ef o% gOnaethaOch gam ymi 
 digaOn ybuaOch ymhoen. acheOilyd maOz agaOffaOch. 
 bot plant y bop un ohonaOch oegilyd. J?erOch en- 
 neint yigOyz agolchi eu penneu ac eukyweiryaO~ 
 a hynny aberit udunt. SgOedy ymgyweiryaO ohonunt 
 attaO ef y kyichyffant. ^awyz heb ef tangneued 
 agaOffaOch acherennyd ageffOch. arodOch ym gy- 
 
 F 2
 
 68 flDatb, son of flDatbonwp. [759. 
 
 nghoz pa uozOyn ageiffOyf. arglOyd heb ygOydyon 
 uab don haOd y6 dy gyghozL aranrot uerch don. 
 dy nith uerch dy chOaerv honno agyzchOyt attaO. 
 *|f uozOyn a doeth y myOn. a vozOyn heb ef a wyt 
 uozOn di. l|y Onn i arglOyd amgen nom bot. vna y 
 kymerth ynteu yzhutlath ae chamu. camma di dzos 
 honn heb ef. ac ot Oyt uozOyn mi aadnabydaf. yna 
 y camaOd hitheu dzos yz huthlath. ac ar y cam hOnnO 
 adaO mab bzafuelyn maOz aozuc. ffn ol diafpat y mab 
 kyzchu ydzOs aozuc hi. 8c ar hynny adaO yryO beth- 
 an o honei. 8 chyn kael o neb g6e\e\. yz eil o!6c arnei. 
 gOydyon ae kymerth. ac a dzoes Ilenn o bali yn y 
 gylch ac ae cudyaOd. ^ef lie y cudyaOd ymyOn 
 IlaOz kift is tract y wely. Je heb ymath mab mathon- 
 Oy mi abaraf uedydyaO h6nn Ozth y mab bzafuelyn. 
 ^ef en6 abaraf arnaO. dylan. ^edydyaO awnaeth- 
 p6yt ymab. ac ual ybedydywyt ymoz agyzchOys. 
 ^Ic ynylle ygyt ac y doeth yz moz. anyan ymoz 
 a gauas^ a chyftal y nouyei ar pyfc gozeu yn y moz. 
 JLc oachaOs hynny ygelwit ef. dylan eilton^ ny 
 thozres tonn y danaO eiryoet. 8r ergyt y doeth y 
 agheu o honaO a uyzyaOd gouannon y ewythyz. a hOn- 
 nO a uu dzydyd anuat ergyt. Val yd oed wydyon di- 
 warnaOt yn y wely ac yn ddfroi. ef a glywei diafpat 
 yny gift is y dzaet. kynny bei uchel hi. kyfuch 
 oed acy*kigleu ef. $ef aozuc ynteu kyuodi yn 
 gyflym ac agozi y gift, ac ual y hegyz ef a welei uab 
 bychan yn rOyuaO y ureicheu~ o blyc y Tlenn ac yn y 
 gOafgaru. 9c ef a gymerth ymab yrOng ydOylaO. 
 ac a gyzchOys y dzef ac ef He y gOydyat bot gOzeic a
 
 760J flftatb, eon of flDatbonwv. 69 
 
 bxonneu genti. ac ymobiyn aOnaeth arwreic ueithiyn 
 ymab. "If mab auagOyt y vlOydyn honno. JLcynoet 
 y vlOydyn hoff oed gantunt y vzeifket bei d6yul6yd~ 
 3,r eil vlOydyrm- mab maOz oed ac yn gallu e hun 
 kyzchu yHys. "ffnteu ehun wydyon wedy ydyuot 
 yi Ilyf a fynnyOys arna6~ ar mab a ymgeneuinaOd ac 
 ef. ac ae caraOd ynvOy noc undyn. fna ymagOyt 
 y mab yn y Ilys yny uu pedeir blwyd. a hoff oed 
 y veint- y uab wyth mlOyd uot yn gy ureifcet ac ef. 
 a diwarnaOt ef a gerdaOd yn ol gOydyon y otymdeith 
 allan. Sef a wnaeth kyachu kaer aranrot ar mab gyt 
 ac ef. dOedy ydyuot yz Hys kyuodi ao*uc aranrot 
 ynyerbyn ae raeffaOu achyfuarch gOell idaO. ^u6 
 a rodo da itt heb ef. JPa uab yffyd yth ol di heb 
 hi. Y mab hOnn mab itti y6 ^f heb ef. iaOz pa 
 doi arnat ti vyg kewilydyaO i. adilyt vygkewilyd 
 ae gadO yn gyhyt a hynn. ny byd arnat ti geOilyd 
 uOy nomeithxyn o honafi uab kyftal a hOnn. *Jf 
 bychan abeth vyd dy gewilyd. jJPOy en6 dy uab 
 di heb hi. Jj)ioer heb ef nyt oes arnaG un en6 ettwa*. 
 ^e heb hi mi atynghaf dynghet idaO na chaffo ef 
 en6 yny kaffo gennyfi. Jlygaf ydu6 uygkyffes heb 
 ef direit wreic 6yt~ ar mab a geiff enO kyt boet diOc 
 gennyt ti^ athitheu heb ef yihOnn ydOyt ti ac ae 
 uar arnat am nath elwir yn uozOyn. nyth elOir beHach 
 byth ynuoiOyn. 8c ar hynny kerdet ymeith dzOy ylit 
 a wnaeth. a chyzchu kaer dathyl. 3,c yno y bu y nos 
 honno. a tluannoeth kyuodi a ozuc a chymryt y uab 
 gyt ac ef. a mynet y ozymdeith gan Ian y weilgi. rOng 
 hynny ac aber menei. a.c yn y He y gOelas delyfc a
 
 70 fIDatb, son of flDatbonv^. [760. 
 
 mozOyal fjudaO long aOnaeth. ac ozgOynnon ardelyfc* 
 HudaO cozdOal a wnaeth. a hynny Ilawer. ac eu bzithaO 
 aozuc hyt nawelfei neb Hedyz degach noc ef. ac 
 ar hynny kyweiryaO hOyl ar y long a wnaeth. a dyuot 
 ydzGs pozth kaer aranrot ef armab ynyllong. jlc 
 yna dechzeu HunyaO efgidyeu ac eugOniaO. ac yna 
 y harganuot oz gaer. )Pan wybu ynteu eu harganuot 
 oz gaer. dOyn eu heilyO ehun aozuc adodi eilyO 
 arall arnunt ualnat adnepit. )Padynyon yffyd yny 
 Hong heb yz aranrot. drydyon heb Oy. JSOch y 
 edzych pa ry6 ledyz yffyd gantunt. a pha ry6 weith 
 a wnaant. vna y deuthpOyt attunt. a phan doethpOyt 
 yd oed ef yn bzithaO cozdwal a hynny yn eureit. *ff na 
 y doeth y kennadeu a menegi idi hi hynny. ^e heb 
 hitheu. dygOch ueffur uyn troet. ac erchOch yzcryd 
 wneuthur efgidyeu ym. "fnteu alunywys yi ef- 
 gidyeu. ac nyt Ozth y meffur. namyn yn v6y. Jyuot 
 ar efgidyeu idi. nachaf yz efgidyeu ynozmod. \y 
 ozmod yO y rei hynn heb hi. ef a geiff werth y rei 
 hynn. gOnaet heuyt rei auollei noc Oynt jlef a 
 wnaeth ynteu gOneuthur rei ereill yn Ilei lawer noe 
 thzoet. aehanuon idi. J)ywed6ch idaO nyt a ymi 
 yrei hynn heb hi. ef adywetpOyt idaO hynny. ^e 
 heb ynteu. ny lunyafi efgydyeu idi yny welOyf y 
 thzoet. a hynny a dywetpOyt idi. Je heb hi mi a af 
 hyt attaO ef. ac yna y doeth hi hyt y Hong, a phan 
 doeth yd oed ef ynllimyaO ar mab yngOniaO. j|e 
 arglOydes heb ef dyd da itt. J)u6 arodo da itt heb 
 hi. Jlres yO gennyf na uedzut gymedzoli ar wneuthur 
 efgidyeu Ozth ueffur. ^auedzeis heb ynteu. mi ae
 
 761 J flDatb, eon of flDatbonw\>. 7* 
 
 metraf weithon. ac ar hynny ITyma y dzyO yn feuyll 
 ar v6rd yITong. jlef awnaeth y mab y vOzO. aeuechu 
 y ring giewyn y efgeir arafgOxn. flef awnaeth hitheu 
 chOerthin. JKoer heb hi yf HaO gyffes y medzOys y 
 VLe6 ef. . ^e heb ynteu aniolOch duO itt neur gauas ef 
 en6. a da digaOn yOyenO. IteO IIa6 gyffes y6 bell- 
 ach. JLc yna difflannu y gOeith yn delyfc ac yn Gim- 
 on. 8r gOeith nys canlynOys ef hOy no hynny. 8c oz 
 achaOs hOnnO y gelOit ef yn dxydyd * eurgryd. Jioer 
 heb hitheu ny henbydy well di o uot yn dzOc Ozthyf i. 
 ^ybuum dzOc i ettwa Oxthyt ti hebef. JLc yna yd 
 ellygOys ef yuab yny biyt ehun. ^e heb hitheu 
 minheu a dynghaf dynghet yi mab hOnn- na chaffo 
 arueu byth yny gOifgOyf i ymdanaw. vtof aduO heb 
 ef. handid oth direidi di. ac ef a geiff arueu. "jfna y 
 doethant hOy parth a dinas dinHef. JLc yno meithiyn 
 Hew Ha6 gyffes yny allwys marchogaeth pob march. 
 He yny oed gObyl obzyt athOf ameint JLc yna 
 adnabot a Onaeth gOydyon arnaO y uot yn kymryt di- 
 hirOch o eiffeu meirch ac arueu. ae alO attaO awnaeth. 
 *^awaf heb ef ni a6n ui athi y neges auozy. abyd 
 lawenach noc ydOyt. a hynny awnaf ynheu heb 
 y gOas. yic yn ieuenctit y dyd dxannoeth kyuodi 
 awnaethant. achymryt yxaruoadir yuynyd parth 
 a biynn aryen. ac yn y penn uchaf y geuyn clutno. 
 ymgyweiraO arueirch awnaethant. a dyuot parth 
 a chaer aranrot. ac yna amgenu eu pzyt a Onaethant. 
 a chyichu y pozth yn rith deu was ieueinc. eithyz bot 
 yn pzudach piyt gwydyon noc un y gOas. |f pozthaOi 
 heb ef dos ymyOn adywet uot yma beird o uozgannOc.
 
 72 nrmtb, son of flfcatbonwp. [76Z 
 
 Y pozthaOz aaeth. (IzaeffaO duO Ozthunt geTIOng y 
 myOn Oy heb hi. JKruawr lewenyd auu yneuher- 
 byn. "fneuad a gyweirOyt yuOyta ydaethant. dOedy 
 daruot bOyta. ymdidan a Onaeth hi a gOydyon . am 
 chOedleu a chyuarOydyt. ^fnteu wydyon kyuarOyd da 
 oed. Oedy bot yn amfer ymadaO a chyuedach. yftau- 
 ell agyweirOyt udunt hOy. ac ygyfcu ydaethant. 
 1|irbylgeint gOydyon agyvodes. 8c yna ygelwis ef 
 yhut ae allu attaO. JJrbyn pan oed ydyd yngoleu- 
 hau yd oed geniweir ac utkyzn. a Ileuein yn y wlat 
 yngyghan. )Pann yttoed ydyd yn dyuot wynt a 
 glyOynt taraO dzOs yzyftauell. ac arhynny aranrot 
 ynerchi agozL ^yuodi aozuc y gOas ieuanc ac 
 agoiL * ^itheu adoeth y myOn amozOyn ygyt a 
 hi*, Ipawyzda heb hi He dxOc ydym. ^e heb ynteu 
 ni a glyOn utkyzn a Ileuein. a beth a debygy di o 
 hynny. JHoer heb hi ni chaOn welet HiO y weilgi gan 
 bopllong artozr y gilyd. JLc ymaent ynkyzchu 
 ytir yngyntaf aallont. aphabeth awnaOn ni heb 
 hi. arglwydes heb y gOydyon. nyt oef in gyghoz onyt 
 kaeu ygaer arnam. aechynhal yn oreu aallom^ ^e 
 heb hitheu duO a [da]lo yOch. achynhellOch chOitheu. 
 9c yma ykeffOch digaOn oarueu. JLc. arhynny yn 
 ol yi arueu ydaeth hi. 8. Hyrna hi yn dyuot adOy 
 uoaOyn gyt a hi. 3c arueu deu Oz gantunt. HrglOydes 
 heb ef gOifc ymdan y gOzaync hwnn. aminneu ui 
 armozynyon awifgaf ymdanaf inheu. f|i aglyOaf 
 odozun ygOyz yn dyuot. !^ynny aOnaf yn IlaOen. 
 agOifcaO a Onaeth hi ymdanaO ef ynllaOen ac yn 
 gObyl. a derO heb ef wifcaO ymdan y gOzaync hOnnO.
 
 763J flfeatb, son of flDatbonwp. 73 
 
 J)er6 heb hi. neurderO yminheu heb ef~ 
 an harueu weithon. nyt reit in OzthunU ch heb 
 hitheu paham. Ilyna yHynghes ygkylch yty. 1|a 
 wreic nit oes yna un Hynghes. ch heb hitheu pa 
 ryO dygyuor aim ohoneL Jygyuoz heb ynteu y 
 tozozri dy dynghetuen am dy uab. ac y geiffaO arueu 
 idaO. ac neur gauas ef arueu heb ydiolwch yti. 
 "f rofi aduO heb hitheu g6z dzOc Oyt tL ac ef aaHei 
 yllawer mab colli y eneit am ydygyuoz abereift ti 
 yn y cantref hOnn hediO. 8 mi a tynghaf dynghet yz 
 mab heb hi na chaffo gOzeic vyth ozgenedyl yffyd 
 ar y dayar honn yz a6z honn. ^e heb ynteu direit 
 wreic uvoft eiryoet. ac ny dylyei neb uot ynbozth 
 itt. a gOieic a geiff ef ual kynt. l|6ynteu a doethant 
 att vath uab mathonOy. 8. chOynaO yn luttaf yn y byt 
 rac aranrot aOnaethant. a menegi ual yparyffei yz 
 arueu idaO oil. le heb ymath. keiffOn ninneu ui 
 a thi (oc) an hut an TIetrith hudaO gOzeic idaO ynteu 
 ozblodeu. "fnteu yna ameint gOz yndaO. ac yn 
 delediOhaf gOas oz a welas * dyn eiryoet. ac yna y 
 kymeraffant h6y blodeu yderi. ablodeu ybanadyl. 
 a blodeu yz envein. ac oz rei hynny affOynaO yz un 
 uozOyn deckaf athelediwaf a welas dyn eiryoet. He 
 bedydyaO ozbedyd awneynt yna. adodi blodeuwed 
 arneL dOedy ykyfcu ygyt hOy arywled. nyt haOd 
 heb y gOydyon y 6z heb gyuoeth idaO offymdeithaO. 
 le heb ymath. mi arodaf idaO yz un cantref gozeu 
 y was ieuanc y gael. arglOyd heb ef pa gantref yO 
 hOnnO. antref dinodig heb ef. ahOnnO aelwyz yz 
 aOzhonn eiwynyd. ac ardudOy. jSef He ary cantref
 
 74 fl&atb, eon of flDatbonwp. [764. 
 
 y kyuanhedOys lys idaO. yn y Tie a elwir mur y caftell. 
 a hynny yg gOithdir ardudGy. ac yno' y kyuanhedOys 
 ef ac y gOledychOys. Jl phaOb a uu uodlaOn idaO ac 
 y arglOydiaeth. Jlcyna dieigylgOeith kyichuaOnaeth 
 parth a chaer dathyl. y ymwelet a math uab mathon- 
 Oy. f dyd ydaeth ef parth a chaer dathyl. troi ovyOn 
 yHys awnaeth hi. a hi aglywei lef coin. 8c yn ol 
 lief y coin. Ityma hyd blin yn mynet heibaO. a chOn 
 a chynnydyon yn y ol. ac yn ol y c6n ar kynnydyon 
 bagat o vfyi ar tract yn dyuot. JJHyngOch waf heb 
 hi y wybot pOy y niuer racco. "ff gOas a aeth. a gouyn 
 p6y oedynt- dhonO pebyz yO hOnn. ygOz yffyd ar- 
 glOyd arpenllynn heb Oy. l|ynny adywaOt ygOas 
 idi hitheu. f nteu a gerdOys yn ol y* hyd. ac ar auon 
 gynwael gozdiOey yihyd ae lad. He Ozth ulingaO yi 
 hyd. a HithyaO y g6n ef a uu yny wafcaOd y nos arnaO. 
 f[ phan yttoed y dyd yn atueilaO ar nos yn neffau. ef 
 a doeth heb pozth yllys. |)ioer heb hi ni agaOn 
 yngoganu gan yxunben. oe adu ypiyttOn y wlat 
 arall onys gOahodOn. Jlioer arglOydes heb Oy iaOnaf 
 yO y wahaOd. ^fna yd aeth kennadeu yn y erby y 
 wahaOd. 8c yna y kymerth ef y wahaOd yn HaOen. 
 ac y doeth yi Hys. Sc y doeth hitheu yn y erbyn ef 
 yreffaOu. ac ygyuarch gOell idaO. SrglOydes heb ef 
 duO adalho it dy leOenyd. ^mdiarchenu a mynet 
 y eifted aOnaethant. Jlef aOnaeth blodeued edzych 
 arnaO ef. He yi aOi ydedjychaOd nyt oed gyueir 
 arnei hi nybei ynllaOn oegary*at ef. ac ynteu a 
 fynnyOys arnei hitheu. ar un medOl a doeth yndaO ef 
 ac a doeth yndi hitheu. ef nyallOys ymgelu oeuot
 
 704.] flfcatb, eon of flDatbonwp. 75 
 
 yn y charu hi. ae uenegi idi aOnaeth. 1|itheu agy- 
 merth diruaOz lewenyd yndi. ac oachaOs y ferch ar 
 caryat a dodaffei bop un o honunt ar y gilyd y bu 
 euhymdidan ynos honno. ac nybu ohir yymgael 
 o honunt. nyt amgen noz nos honno. arnos honno 
 kyfcu ygyt aOnaethant. athzannoeth arouun aOnaeth 
 ef ymeith. Jioer heb hi nyt ey yOzthyfi heno. Ynos 
 honno ybuant ygyt heuyt. ar nos honno ybu yi 
 ymgynghoz gantunt pa furyf y keffynt uot ygkyt. 
 T|yt oes gynghoz heb ef onyt un. keiffaO y gantaO 
 gOybot pa ffuryf y del y angheu. a hynny yn rith am- 
 geled am danaO. Tzannoeth arouun a Onaeth. Jpioer 
 heb hi nychyghozaf it hediO uynet y Ozthyfi. 
 J)ioer kanys kynghozy ditheu. nyt af ynheu heb 
 ef. ||i adywedaf hagen uot ynberigyl dyuot yz 
 unben bieu yHys adzef. Je heb hi auozy mi ath 
 ganhatafdi y uynet ymdeith. tizannoeth arouun a 
 Onaeth ef. ac nys Hudywys hitheu ef. |e heb ynteu 
 coffa a dywedeis Ozthyt ac ymdidan yn lut ac ef. a 
 hynny yn rith yfmalhaOch caryat ac ef. jldilyt y 
 gantaO pa ffozd y gallei dyuot y angheu. ^nteu 
 adoeth adzef ynos honno. i>zeula6 ydyd awnaeth- 
 ant dzOy ymdidan a cherd a chyuedach. JLr nos honno 
 y gyfcu ygyt ydaethant. ac ef adywaOt parabyl 
 areil Ozthi. ac yn hynny parabyl nys kauas ef. JPa 
 derO ytti heb ef ac a wyt iach di. HedylyaO yd Oyf 
 heb hi yzhynn nys medylyut ti amdanafi. jBef yO 
 hynny heb hi goualu am dy angheu di ot elut yn 
 gynt no miui. Je heb ynteu du6 adalo itt dy am- 
 geled. nymlladi duO hagen nyt haOd vyllad i
 
 76 
 
 heb ef. awney ditheu yzduO. ac yrof inheu. menegi 
 y mi pa furyf y galler dy lad ditheu. Kanyy gwell yO 
 uyg cof i 6zth ymoglyt noz teu di. J)ywedaf yn ITaOen 
 hebef. nyt haOd uylladi heb oergyt. areit oed 
 uot vlGydyn yngOneuthur ypar ymbyzyit i ac eL* 
 a heb wneuthurdim o honaO namyn pan vydit aryz 
 aberth duO ful. ae diogel hynny heb hi. Jj)iogel dioer 
 heb ef. ^yellir uy Iladi ymyOn ty heb ef. ny ellir 
 allan. ny ellir uy Had ar uarch. ny ellir ar uyn troet. 
 ^e heb hitheu pa delO y gellit dy lad ditheu. MI ae 
 dywedaf ytti heb ynteu. dOneuthur enneint im ar 
 Ian auon. flgOneuthur cromglOyt uchpenn y gerOyn. 
 ae thoi yn da ac yn didos Oedy hynny. a dOyn bOch 
 heb ef aedodi ger IlaO y gerOyn. adodi ohonaf inheu 
 y neiH troet ar geuyn y bOch. ar Hall ar ymyl y ger- 
 wyn. pOy bynnac a medzei i uelly ef a wnaei uy ageu. 
 |[e heb hitheu diolchaf yduO hynny. ef a ellir rac 
 hynny dianc ynhaOd. l|yt kynt noc ykauas hi yz 
 ymadzaOd. y hanuones hitheu att gronO pebyz. zonG 
 alauurywys gOeith ygOaeO. ar undyd ym penn y 
 vlOydyn ybu baraOt. ardyd hOnnO y peris ef idi hi 
 gOybot hynny. arglOyd hi yd Oyf yn medylyaO pa 
 delO ygallei uot yn wir adywedeift dt gynt Ozthyfi. 
 ac adangoffy di ymi paffuryf yfauut ti ar ymyl 
 y gerOyn ar bOch o pharaf inheu yz enneint. J)angoffaf 
 heb ynteu. Tpitheu aanuones att ronO. a.c aerchis 
 idaO uot yghyfcaOt y bzynn aelwir weithon bzynn 
 kyuergyz ygglan auon kynuael oed hynny. Ditheu 
 a beris kynnuIIaO a gauas o auar yn y cantref. ae dOyn 
 yzparth dzaO yz auon gyuarOyneb a bzynn kyuergyz.
 
 766 J flDatb, eon of (IDatbonwp. 77 
 
 8 thzannoeth hi a dywaOt. arglOyd heb hi mi a bereis 
 kyweiryaO yglOyt arenneint ymaent yn baraOt. |fe 
 heb ynteu aOn y hedzych yn TlaOen. Wynt a doethant 
 dzannoeth yedzych yz enneint. Wi aey yz enneint 
 arglOyd heb hi. 8f ynllaOen heb ef. JSf aaeth yx 
 enneint ac ymeneinaO a Onaeth. arglOyd heb hi Hyma 
 yz anniueileit a dyOedeift di uot bOch arnunt. |e heb 
 ynteu par dala un o honunt. a phar y dOyn yma. ef 
 a ducpOyt y bOch. "fna y kyuodes ynteu oz enneint. 
 agOifcaO ylaOdyz ymdanaO. adodi yneilltroet idaO 
 arymyl ygerOyn. ar Hall argeuyn ybOch. ^nteu 
 ronO a gyuotes y uynyd oz bryn a elwir bzynn kyuer- 
 gyz. * ac ar ben y neiH glin y kyuodes. ac ar gOenOyn 
 waeO y uOzO ae uedzu yn y yftlys. yny neitta y paladyz 
 o honaO. a thzigyaO y penn yndaG. ac yna b6z6 ehet- 
 uan o honaO ynteu yn rith eryz. a dodi garymleis an- 
 hegar. He ny chahat ywelet ef ohynny aHan. ^n 
 gyngyflymet ac ydaeth ef ymeith. y kyzchaffant 
 Cynteu y Hys. arnos honno kyfcu ygyt. Jl thzan- 
 noeth kyuodi a ozuc gronO a gozefgy ardudOy. dOedy 
 gozefgyn y wlat y gOledychu a wnaeth yny oed yn y 
 eidaO ef ardudOy a phenllyn. ^na y chOedyl a aeth at 
 math uab mathonOy. Wzymuryt agoueileint agy- 
 merth math yndaO. 9 mOy wydyon noc ynteu o laOer. 
 ^[rglOyd heb ygOydyon ny ozffowyffaf uyth yny 
 gaffOyf chwedleu y Ozth uy nei. ^e heb y math. 
 duO auo nerth itt. JLc yna kychOynnu a Onaeth ef 
 a dechzeu rodyaO racdaO. 9 rodyaO gOyned a Onaeth 
 aphoOys yny theruyn. dOedy daruot idaO rodyaO 
 uelly. ef a doeth hyt yn aruon. ac a doeth y ty uab
 
 78 
 
 eillt ym maenaOz bennard., JKfgynnu yny ty aOnaeth 
 a thzigyaO yno ynos honno. (SOz yty aedylOyth 
 adoeth y myOn. ac yndiwethaf ydoeth ymeichat. 
 (SOz yty adywaOt Ozth ymeichat. 1|awas heb ef 
 a doeth dy hOch di heno y myOn. Jj)oeth heb ynteu. 
 yzaOz honn ydoeth att ymoch. )ParyO gerdet heb 
 ygOydyon yffyd aryz hOch honno. )Pan agozer y 
 creu beunyd yd a aHan. nycheir craff arnei. ac 
 ny wybydir pa ffozd yd a. mOy no chynn elei yn y 
 dayar. Hwney di heb ygOydyon yrofi nat agozych 
 ycreu. yny vOyfi yny neillparth yz creu ygyt athi. 
 gOnaf yn HaOen heb ef. |f gyfgu yd aethant y nos 
 honno. 8 phan welas y meichat IliO ydyd. ef ade- 
 ffroes wydyon: achyuodi aOnaeth gOydyon agOifg- 
 aO ymdanaO. adyuot ygyt ar meichat. a feuyll Ozth 
 y creu. If meichat a agozes y creu. y gyt ac y hegyz 
 Ityma hitheu ynbOzO neit allan. acherdet yn bzaff 
 aOnaeth. agydyon ae kanlynOys. ftchymryt gOzth- 
 Oyneb auon a Onaeth. 8 chyzchu nant a Onaeth a elOir 
 weithon nant ylleO. 8c yno gOaftattau aOnaeth a 
 phozi. "I'nteu wydyon a doeth y dan * y pzenn. 8c 
 aedzychaOd pabeth ydoed yzhOch yny bozi. 8c ef 
 awelei yz hOch ynpozi kic pOdyz achynron. jlef 
 a wnaeth ynteu edzych ym blaen y pzenn. a phan 
 edzych ef a Oelei eryz ym blaen y pzenn. & phan ym- 
 yfgytOei yz eryz . y fyzthei y pzyuet ar kic pOdyz o 
 honaO. HrhOch ynyffu yrei hynny. Jlef aOnaeth 
 ynteu medylyaO mae HeO oed yz eryz. a chanu eglyn. 
 Jar a dyf y rOng deu lenn. gozduwrych awyz a glen, 
 ony dywetafi eu oulodeu. ITeO panyO hynn.
 
 768J flDatb, son of flftatbonwp. 79 
 
 aOnaeth ynteu yz eryz. ymellOng ynyuyd yg ky- 
 mherued y pzenn. jlef a wnaeth ynteu wydyon canu 
 eglyn aralT. Jlar adyf yn arduaes. nys gOlych glaO. 
 nys mOytaOd. naO ugein angerd abozthes. ynyblaen 
 IleO HaOgyffes. JLc yna ymellOng idaO ynteu yny 
 uyd yn y geing iffaf oz pzenn. danu eglyn idaO ynteu 
 yna. J)ar adyf dan anwaeret. mirein medur ym 
 ywet. ony dywedaf i ef. dydaO He6 ym harffet. 8c 
 y dygOydaOd ynteu ar lin gOydyon. $Lc yna y treOis 
 gOydyon ahutlath ynteu yny uyd yny rith ehunan. 
 ^ywelfei neb arOz tremynt truanach hagen noc 
 aoed arnaO ef. nyt oed dim onyt croen ac afcOzn. 
 *f na kyzchu kaer dathyl a wnaeth ef. Sc yno y duc- 
 pOyt agahat o uedic da yg gOyned OzthaO. ^yn kyuyl 
 yzulOydyn yd oed ef yn holliach. HrglOyd heb ef Ozth 
 uath uab mathonCy. madOf oed y mi kaffel iaOn gan 
 ygOz ykeueis ouut gantaO. J)ioer heb y math ny 
 eiH ef ymgynnal ath iaOn di gantaO. ^e heb ynteu 
 gozeu yO gennyf i bo kyntaf ykaffOyf iaOn. ^na 
 dygyuozyaO gOyned aOnaethant. achyzchu ardudOy. 
 dOydyon agerdOys yny blaen. a, chyzchu mur caftell 
 aozuc. jlef aOnaeth blodeued clybot eubot yn 
 dyuot kymryt y mozynyon ygyt a hi. achyzchu y 
 mynyd. athzOy auon gynuael. kyzchu Itys aoed ar 
 y mynyd. 8c ny wydynt gerdet rac ovyn. namyn ac 
 eu hOyneb dzaekeuyn He yna nywybwant yny fyzth- 
 affant yny Itynn. acybodyffant oil eithyz hi ehunan~ 
 Jlc yna ygozdiwedaOd gwydyon hitheu*. ac ydywaOt 
 Ozthi. ^yladafi di. mi a6naf*yffyd waeth itt. $ef 
 yO hynny dyeTIOng yn rith ederyn. 9c o achaOs y
 
 8o flDatb, son of flftatbonwp. [768. 
 
 keOilyd awnaethoft di y leO HaO gyffes. na beidych 
 ditheu dangos dy wyneb HO dyd vyth. a hynny rac 
 ouyn yz hoH adar. 8 bot yn anyan udunt dy uaedu. 
 ath amherchi ylle yth gaffonU ac na chollych dy enO. 
 namyn dy alO vyth blodeuwed. jlef y6 blodeuwed 
 tylluan oz leith yz aOz honn. Sic oachaOs hynny y 
 mae digaffaGc yz adar yz tylluan*- He ef a elwir ettwa 
 y tylluan yn vlodeuwed. "^nteu gronO pebyz agyzch- 
 Oys pennllynn., ac odyno ymgennattau awnaeth^ 
 Sef kennadOzi a anuones. gouyn a wnaeth y Ie6 IlaO 
 gyffes. a vynnei ae tir ae dayar ae eur ae aryant am 
 y farhaet. ^achymeraf y du6 y dygaf uygkyffes heb 
 ef. a Hyma y peth Heiaf a gymeraf y gantaO. Mynet 
 yz He yz oedOn i o honaO ef pan ym byzyaOd ar par. 
 aminheu ylle yz oed ynteu*, agadel y minheu y 
 vOzO ef a phar. 8 hynny yn Heihaf peth a gymeraf y 
 gantaO. l|ynny auenegit yronO pebyz. ^e heb 
 ynteu. dir y6 ymi gOneuthur hynny. Tyggwyzda 
 kywir am teulu ambzodyz maeth. aoes ohonaOch 
 chOi agymero yzergit dzoffofi. !^ac oes dioer heb 
 Oynteu. ac oachaOs gomed ohonunt Cy, diodef un 
 ergit dzos eu harglOyd. y gelwir Oynteu yz hynny 
 hyt hediO. trydyd aniweir deulu. Je heb ef mi ae 
 kymeraf., Jic yna y doethant eH deu hyt ar lann 
 auon gynuaeL Jic yna y feuif gronO yn y lie yd oed 
 IleO IIa6 gyffes pan y byzyaOd ef. alleO ynylle yd 
 oed ynteu. JLc yna ydwaOt gronG pebyz Ozth leO. 
 arglOyd heb ef. kanys o dzyc yftryO gOzeic y gOneuth- 
 um i ytti a wneuthum^ f|inneu a archaf y ti yz duO. 
 Ilech awelaf arlan yzauon^ gadel im dodi honno
 
 769 .] fl&atb, son of fl&atbonwp. 81 
 
 y ryngof ar dyznaGt. Jioer heb y IleO nyth ommedaf 
 o hynny. Je heb ef duO a dalo itt. JLc yna y kymerth 
 gronO y Ilech^ ac ydodes yryngtaO ar ergit. J[c yna 
 y byzyaOd TTeO ef ar par. ac y gOant y Itech trOydi. 
 8c ynteu diOydaO yny dytr ygeuyn. JLc yna yllas 
 gronO pebya^ flc yno y mae y Hech ar lann auon 
 gynuael ynardudOy ar tOl! trOydi. ^lc oach*aOs hynny 
 ettwa y gelwir hi Hech gron6~ Ynteu IleO ITaO gyffes 
 eilweith a oiefgynnGyy y wlat. ac ae gOledychOys yn 
 IIGydyannus. aherwyd ydyweit ykyuarwydyt ef auu 
 arglOyd wedy hynny ar wyned. He veHy yteruyna 
 y geing honnoz mabinogi^ *.*, ~
 
 flfeayen's Bream. 
 
 TTpma tuei&Ogt maien toleuic. 
 
 /T\ axen wledic oed amheraOdyz yn ruuein. a 
 VI f_ theccaf gOz oed adoethaL agozeu awedei 
 yn amheraOdyz ozavu kyn noc ef. ftdadleu bzen- 
 hined a oed arnaO diwarnaOt. ac ef adywaOj: yan- 
 nwyleit. Miui heb ef a vynnaf avozy vynet y hela. 
 luannoeth y boxe ef agychwynnawd aenifer [698] 
 ac adoeth y dyffrynn auon adygOyd y ruuein. 
 a y dyffrynn awnaeth hyt panvu banner dyd. 
 oed gyt ac ef hagen deudec bzenhin ar hugeint o 
 vienhined cozonaOc yna ynwyz idaO. !^yt yz di- 
 grifOch hela ydhelei yz amheraOdyz yngyhyt a 
 hynny. namyn y wneuth ttr yn gyuurd gOz ac y bei 
 arglOyd ar y faOl vzenhined hynny. ar heul a oed yn 
 vchel aryzawyz~ uch eu penn. ar gOzes ynvaOz. 
 achyfcu adoeth arnaO. ^ef awnaeth yweiffon. feuyll 
 kaftellu eutaryaneu ynygylch arpeleidyz gOaewar 
 ynygylch rac yz heul. Waryan eur grOydyz a dodaf- 
 fant dan y penn. JLc uelly y kyfcOys maxen. 8c yna 
 y gOelei vzeidOyt. Sef bzeidOyt awelei. vuot yn 
 kerdet dyffrynn yz avon hyt yblaen. ac yvynyd
 
 699.] flfcayen's Dream. .83 
 
 uchaf ox byt y deuei. JJf a tebygei vot y mynyd yn 
 gyfuch ar awyx. flphan deuei dxo? y mynyd. ef awelei 
 y uot yn kerdet gOladoed teccaf a gOaftattaf awelfei 
 dyn eiryoet ox parth arall yx mynyd. JL phxif auonyd 
 maOx awelei ox mynyd yn kyxchu ymox. acyxmox 
 rytyeu aryxauonyd ykerdei. JPyhyt bynnac ykerdei 
 velly. ef adoeth yaber pxifauon vOyhaf ox awelfei 
 neb. a phxif dinas awelei yn aber yx auon. a phxif 
 gaer yn y dinas. a pluif dyxoed amyl amliwaOc awelei 
 ar y gaer. a Hynghes a welei yn aber yx auon. H mOy- 
 haf Hyghes oed honno ox awelfei neb eiryoet. a Hong 
 awelei ym plith y Hynghes. a m6y o laOer a thegach 
 oed honno noxrei ereill oil. awelei ef vch ymox 
 ox Hong, yneill yftyllen awelei ef yneureit arllaH 
 yn aryanneit. ]^ont a welei o afcOxn moxuil ox Hong 
 hyt y tir. ac ar hyt y bont y tebygei y vot yn dyuot 
 yxllong. 1|6yl adyxcheuit ar yllong. ac ar vox a 
 gOeilgi y kerdit a hi. JJf awelei y dyuot y ynys 
 deckaf ox hoH vyt. a gOedy y kerdei ar dxaOs yx ynys 
 ox mox py gilyd hyt yx ymyl eithaf ox ynys. Kym- 
 eu awelei adiffOys acherric uchel eithyx agarO am- 
 dyfrOys ny rywelfei eiryoet y gyfryO. JLc odyno ef a 
 welei yn y mox gyuarwyneb ar tir amd yfrOys hOnnO. 
 ynys. ac y rygtaO ar ynys honno ygOelei ef gOlat 
 a oed kyhyt y maeftir ae mox. Kyhyt y mynyd ae 
 choet. Ac ox mynyd hOnnO avon awelei yn kerdet 
 an traOs- y m wlat yn kyxchu y mox. Jlc yn aber yx 
 auo ef awelei pxifgaer deckaf ox awelfei dyn eir- 
 yoet., aphoxth ygaer awelei ynagoxet 8 dyuot yx 
 * gaer awnaeth. J&f awelei neuad dec yny gaer. 
 
 G 2
 
 84 flfcayen'e Bream. [090. 
 
 toat y neuad atebygei y vot yn eur oil. ant y neuad 
 atebygei yuot yn vein Hywychedic gOyzthuaOz ae 
 gilid. Jlozeu y neuad a tebygei eu bot yn eur oil. 
 Heithigeu eureit awelei yn y neuad. a byzdeu aryant. 
 ar ar y Heithic kyfarwyneb ac ef y gOelei deu vackOy 
 wineuon ieueinc yngOare gOydbOyll. laOz aryant 
 awelei yz wydbOylL agOerin eur arnei. dOifc y 
 mackOyeit oed bali purdu. flractaleu orudeur yn 
 kynnal eugOallt. a mein mawrweithaOc Hywychedic 
 yndunt. 1|udem a gem pob eilwerf yndunt. ac am- 
 henxhon mein. dOintaffeu ogozdwal newyd ameu 
 tract. aHafneu o rudeur yn eu kayu. ac ymon colofyn 
 y neuad y gOelei g6z gOynllwyt y myOn cadeir o afcGm 
 eliphant. adelO deueryz arnei o rudeur*, Breich- 
 zOyfeu eur oed amyvzeicheu. amodzOyeu amyl am 
 y dOylaO. a gozdtozch eur am y vynOgyl. a ractal eur 
 yn kynnal ywaTIt. ac anfaOd erdzym arnaO. laOz 
 oeur agOybOyH rac y vzonn. a Hath eur yny laO. 
 a Ilifeu dur. ac yn tozri gGerin gOydbOyll. H mozOyn. 
 a welei yn eifted rac y vzonn y myOn kadeir o zudeur. 
 mwy noc yddoed haOd difgOyl aryzheul pan vei 
 teckaL nyt oed ha6s difgOyl arnei hi rac ythecket~ 
 ryffeu ofidan gOynn a oed amyuozwyn^ achaeeu 
 o rudeur rac y bzonn. a sOzcot o pali eureit ym danei. 
 8 ractal o rudeur am y phenn~ a rudem a gem yn y 
 ractal. 9 mein mererit pob eilwers. acamherodzon 
 vein. Agwregis orudeur ym danei. ac yn teckaf 
 golOc o dyn edrych arnei. ft chyuodi a ozuc y uozwyn 
 oz gadeir racdaO. J[ dodi a wnaeth ynteu y dOylaO 
 am vynOgyl y uozwyn. ac eifted a wnaethant ell deu
 
 700.] flDayen's Bream, 85 
 
 yn y gadeir eur. JLc nyt oed gyuyghach y gadeir 
 udunt ell deu noc yz uozOyn e hun. Jl phan yttoed 
 ef ae dOylaO am uynOgyl y vozOyn. Sc ae rud Ozth y 
 grud hitheu. rac angerd y kOn Ozth eu kynHauann. 8c 
 yfcOydeu ytaryaneu ynymgyhOzd ygyt. apheleid yr 
 y gOaewar yn kyflad. agOeryzat ymeirch aceupyftyl- 
 at. J)effroi awnaeth yzamheraOdyz. J[phan deffroes. 
 !^oedel nac einyoes * na bywyt nyt oed idaO am y 
 vozOyn ry welfei trOy y hun. l[yg(>n vn afcOzn yndaO. 
 na mynnwes vn ewin yghwaethach He avei v6y no 
 hOnnO nyt oednybei gyflaOn ogaryat yuozwyn. JLc 
 yna y dywaOt y teulu OzthaO. JfrglOyd heb 6ynt. neut 
 yttiO dios amfer itt kymryt dy vOyt. ^Ic yna yd 
 efg^ynnOys yi amhera6d yr ar y balffrey yn diiftaf gOz 
 awelfei dyn eiryoet. acykerdwys y ryngtaO aruuein. 
 JLc uelly y bu yz wythnor ar y hyt. ^ an elhei y teulu 
 y yvet ygOin ar med 01 eurleftri^ nyt aey ef ygyt 
 a neb o nadunt 6y. Jan elhynt h6y y warandaO kerd- 
 eu adidanOch. nyt aey ef ygyt ac Oynt. Ac ny cheffit 
 dim gantaO. namyn kyfcu yngyfynychet acykyfgei. 
 y wreic vOyhaf a garei a welei trOy y hun. p*yt na 
 chyfgei ynteu ny handei dim am danei. kany wydyat 
 01 byt pale yd oed. JlcydywaOt gOaf yftafell OzthaO 
 diwarnaOt. 3,c yi y vot ynwas yftauell. bzenhin ro- 
 mani oed. HrglOyd heb ef y mae dy wyi oil yth gablu. 
 JPaham ycablant 6y vyui heb yz amheraOd yr . ach- 
 aO? nachaffant gennyt na neges nac atteb ozageiff 
 gOyz gan eu harglOyd. H Ilyna yz achaOs ar cabyl yffyd 
 arnat. 1|a was heb yz amheraOd yr . dOc ditheu doeth- 
 on ruvein ym kylch i, a mi a dy\vedaf paham yd Oyf
 
 86 flDayen'0 Dream* [70L 
 
 trift i. Jic yna y ducpOyt doethon ruvein yg kylch 
 yz amheraOd 3 *. 3,c y dyvvaOt ynteu. doethon ruuein 
 heb ef. BzeudOyt aweleis iacyny vzeudOyt y gOelOn 
 mozOyn., ^oedyl nabywyt nac einoes nyt oes im 
 am y vozOyn. JlrglOyd heb Oynteu. kanys arnam 
 ni y berneift ti dy gyghoz. ni ath gyghozOn di. & Hyna 
 an kyghoz ni yttL eHOng kennadeu teir blyned y ter 
 rann y byt*. y geiffaO dy vzeudOyt. 8 chany Odoft pa 
 dyd panos ydelchwedleu daattatt hynny oobeith 
 ath geidO. f na y kerdOys y kennadeu hyt ym penn 
 y vlwydyn ygrOytraO ybyt acygeiffaO chOedleu y 
 Oith y vieudOyt. ^an doethan dzacheuyn ympenn 
 y vlOydyn. ny wydynt vn geir mOy noz dyd y kych- 
 wynnyffant. Sthziftau aozuc yi amheraOdyz yna o 
 tebygu * nachaffei byth chwedleu amywreic vOyaf 
 agarei. Jic yna ydywawaOt bzenhin romani Ozth 
 yi amheraOdyt. HrglOyd heb ef kychwyn y hela y ffozd 
 y gOelut dy uot yn mynet aeparth ardwyzein ae 
 parth ar gozllewin. J[c yna ykychwynnOys yz am- 
 heraOdyz yhela. acydoeth hyt ygglann yzauon, 
 Ityma heb ef ydoedOn i pann weleis y vzeudOyt 
 3,c y ghyueir blaen yz auon y tu ar gozllewin y 
 kerdOn. Jic yna ykerdaffant trywyz ardec yngen- 
 nadeu yz amheraOdyz. 3,c oe blaen y gOelfant mynyd 
 maOz adebygynt yuot 6zth yz awyz. jSef anfaOd 
 oed ar y kennadeu yn eu kerdetyat. vn Hawes aoed 
 ar gapan pob un o nadunt oz tu racdaO yn arwyd 
 eu bot yn gennadeu pa ryueltir bynnac y kerdynt 
 yndaO nawnelit dzOc udunt. jlc ualydoethant dzos 
 y mynyd hOnnO. wynt awelynt gOladoed maOz gwaftat.
 
 702 .] flDayen'0 Dream, 87 
 
 a phzif ouonyd dzOydunt yn kerdet. Jilyma heb Oynt 
 y tir a welas an harglOyd ni. Yz moz rydyeu ar yz 
 auonyd y kerdaffant*. yny doethant y pzif auon a wel- 
 ynt yn kyzchu y moz. a phzif dinas yn aber yz auon. 
 ft phzif gaer yny dinas. aphzifdyzoed amliwaOc ar 
 ygaer. Jrlyghes vOyhaf ozbyt awelynt yn aber yz 
 auon. a Hog oedvOy noc vn ozrei ereill. Hyman 
 ettwa heb yz Oynt y bzeudOyt a welas an harglOyd ni. 
 Jlc yn y Hog uaOz honno y kerdaffant ar y moz. ac 
 y doethant yynys p^dein. ar ynys agerdaffant yny 
 doethant y eryri. Jllyman ettwa heb yz Oynt ytir 
 amdyfrwys a welas an harglOyd ni. wynt a doethant 
 racdunt ynywelynt mon gyuarwyneb acwynt. ac 
 yny welynt heuyt aruon. Ityma heb Oynt y tir a welas 
 an harglOyd ni trOy yhun. ac aber sein awelynt ar 
 gaer ynaber yzauon. )Pozth ygaer awelynt yn 
 agozet. "fzgaer y doethant. neuad awelfant ymyOn 
 y gaer. flyman heb Oynt y neuad a welfam ni trOy 
 yhun. wynt a doethant yz neuad. acwynt awelfant 
 ydeu vackOy yngware yzwydbOyll. aryHeithic eur. 
 JLc awelfant ygOz gOynllOyt ymon ygolofyn. yny 
 gadeir afcOzn yn tozri gOerin yz OydbOyll. 8c a wel- 
 fant y uozOyn yn eifted y myOn * cadeir o rud eur. 
 a goftOng ar tal eu glinyeu a wnaethant y kennadeu. 
 amherodzes ruuein hanpych gOell. Ipawyzda heb 
 y uozwyn anfaOd gOyz dylyedaOc a welaf arnaOch^ ac 
 arwyd kenadeu. Pywattwar awneOchchOi amdanafi. 
 T^awnaOn arglOydes vngOattwar amdanat. ^amyn 
 amheraOd yr ruuein ath welas trOy y hun. ^oedel nac 
 einyoes nyt oes idaO amdanat., Jlewis arglOydes
 
 88 flDayen'0 Dream, [702. 
 
 ageffy ygennym ni. aedyuot gyt ani yth wneuthur 
 ynamherodzes yn nmein. ae dyuot yz amheraOdyz 
 yma yth gymryt ynwreic idaO. Ipawyzda heb y 
 uozOyn amheu yzhynn adywedOch chOi nyfgOnafi. 
 l|ae gredu heuyt yn owned, ^arnyn os miui a gar 
 yz amheraOdyz. deuhet hyt yman ymoL ac yrOng 
 dyd anos ykerdaffant ykenadeu dzacheuyn. &c ual 
 y diffykyei eu meirch y pzynynt ereiH o newyd. JLc 
 ual ydoethant hyt yn ruuein. kyuarch gOell yz am- 
 heraOdyz aOnaethant. ac erchi eukoeluein. ahynny 
 agaOffant ual y notteynt. l|i avydOn gyuarOyd itt 
 arglOyd heb 6ynt arvcu ac artir hyt y lie ymae y 
 wreic vOyhaf a gery. a ni a wdam y henO ae chyftlOn 
 ae boned, acyndiannot ykerdOys yz amheraOdyz yn 
 yluyd. argOyz hynny yn gyuarwyd' udunt. )Parth 
 acynys p^dein ydoethant dzos voz agOeilgi. JLc 
 y gozefgynnOys yz ynys ar veli mab manogan ae 
 ueibon. He ygyzrOys ar uoz wynt. ac y deuth racdaO 
 hyt yn aruon. acydadnabu yz amheraOdyz ywlat 
 mal ygOelas. Ac ual ygOelas kaer aber sein. weldy 
 racco heb ef y gaer y gOeleis i y wreic vOyhaf a garaf 
 yndi. ac ydoeth racdaO yzgaer. ac yzneuad,. JLc 
 ygOelas yno kynan uab eudaf. ac adeon uab eudaf 
 yngOare yzwydbOylT. ac awelay eudaf uab karadaOc. 
 yn eifted y myOn kadeir o afcOzn yn tozri gOerin yr 
 6ydbOyH- ^uozwyn awelas trOy yhun ef aegwelei 
 yn eifted y myOn kadeir o eur. ftmherodzes ruuein 
 heb ef hanpych gOell. jl mynet dOylaO mynOgyl idi 
 awnaeth yz amheraOdyz. Ar nos honno ykyfgOys 
 genthi. Ji thzannoeth y boze yd erchis y uozOyn y
 
 703J flDayen'0 Bream* 89 
 
 hagOedi amychaffel ynuozwyn*. He yntev aerchis 
 idi nodi y hagwedi. a hitheu a node? * ynys pzydein 
 yO that, o voz rud hyt ym moz Iwerdon. ar teir rac 
 ynys ydala dan amherodzes ruuein. 8 gOneuthur teir 
 pzif gaer idi hitheu yny He ydewiffei ynynys p^dein. 
 8c yna ydewiffaOd gOneuthur ygaer uchaf ynaruon 
 idi. acy ducpOyt egOeryt ruuein yno. hyt pannuei 
 iachuffach yz amheraOdyz y gyfcu. ac y eifted ac y 
 ymdeith. dyna y gOnaethpOyt ydOy gaer ereill idi. 
 !^yt amgen kaer Ilion achaer vyzdin. adiwarnaOt 
 ydaeth yz amheraOdyz y hela ygaer vyzdin. ac yd 
 aeth hyt ympenn y vzevi vaOz. athynnv pebyH 
 awnaeth yz amhaOdyz yno. Jlchadeir vaxen ygelw- 
 ir ypebyllua honno yihyt hediO. achaOs ynteu 
 gOneuthur ygaer ovyzd o wyz y gelwit kaer vyzdin^ 
 dyna ymedylywys elen gOneuthur pzif ffyid obob 
 kaer hyt y gilyd ar traOs ynys pzydein. ac y gOnaeth- 
 pwyt y ffyzd. J[c o achaOs hynny -ygOnacthpO y 
 gelwir Oynt ffyzd elen luydaOc Ozth yhanuot hi o 
 ynys pzydein- ac na wnaei wyz ynys pzydein y Huyd- 
 eu maOz hynny yneb namyn idi hi. ^eith mlyned 
 ybu yz amheraOdyz ynyz ynys honn. Jlef oed deuaOt 
 gOyz ruuein yn yz amfer hOnnO. JPa amheraOdyz byn- 
 nac adrickyei yggOladoed ereill ynkynnydu feith 
 rnlyn 6 * 1 *, trickyei aryozefcyn. acnychaffei dyuot y 
 ruvein dzacheuyn. Jfcyna ygOnaethat Oynteu am- 
 heraOdyz new. ac yna y gOnaeth hOnnO lythyz bygOth 
 ar vaxen^ !^yt oed hagen o lythyz. namyn o deuy 
 di ac o deuy di byth y ruuein. ac hyt yg kaer Ilion 
 ycloeth yllythyz hOnnO aruaxenn ar chOedleu. Ac
 
 90 flfcaj:cn'0 Bream. [704, 
 
 odyna ydanuones ynteu lythyt ar ygOz adywedei y 
 uot yn amheraOdyz ynruuein. IJyt oed yny ITythyz 
 hOnnO heuyt dim. namyn ot af ynheu yruuein ac 
 ot af. JLc yna ykerdwys Maxen yny luyd parth 
 a ruuein. JLc y goiefgynnOys ffreinc a bOagOyn ar hoTI 
 wlatoed hyt yn ffreinc ruuein. acydeiftedaOd Oith 
 gaer ruuein. JJlOydyn ybu yz amheraOdyz Oth y gaer. 
 nyt oed nes ida6 ychael noi dyd kyntaf. acynyol 
 ynteu y doeth biodyz y elen luydaOc o ynys ezydein 
 allu bychan gantunt. agOell ymladwyz oed yny Hu 
 by*chan hOnnO. noc eudeu kymeint owyt Ruuein. 
 He ydywefpOyt ytamheraOdyz owelet yllu yndif- 
 gynnvynymyl ylu ynteu ac ynpebyllyaO. JLc ny 
 welfeidyn eiryoet Iludegach nachyweirach nacar- 
 Oydon hardach noc oed hOnnO yn y ueint. ac y doeth 
 elen y etrych y IIu. ac yd adnabu arOydon y bzodyz. 
 ^[c yna y doeth kynan uab eudaf ac adeon uab eudaf 
 y ymwelet ar amheraOdyt. He y bu lawen y* am- 
 h er a6dy* Ozthunt. acydaeth dOylaO mynOgyl udunt~ 
 JLc yna yd edzychaffant Oy ar wyz ruuein yn ymlad 
 ar gaer. ac ydywaOt kynan Ozth yvmOt. "^yni a 
 geiffOn ymlad ar gaer yn gaUach no hynn. JLc yna y 
 meffuraffant Oynteu hyt nos uchet y gaer. He yd 
 eHygaffant eu feiri yz koet. ac y gOnaethpOyt yfcaOl 
 y pob petwar g6yr onadunt. jlgOedy bot hynny yn 
 baraOt gantunt. Jeunyd pob hanner dyd ykymerei 
 y deu amheraOdyz eubOyt,, acypeidynt ac ymlad 
 o bop parth yny darffei ybaOp vOytta. jlrbozedyd 
 ykymerth g6yz ynys eu bOyt. ac yvet awnaethant 
 yny yttoedynt vaOyfkeit. H phan yttoedynt y deu am-
 
 705J flDayen's Dream. 91 
 
 heraOdyz areu bOyt ydoeth ybzytanyeit Ozth ygaer 
 adodi euhyfgolyon Ozthi. ac yndiannot ydaethant 
 dzos y gaer ymyOn. ^y chauas yz amheraOdyz newyd 
 aruot ywifgaO yarueu ymdanaO*. yny doethant am 
 ypenn ae lad. allawer ygyt ac ef. atheirnos athzi- 
 dieu y buant yngOaftattau ygOyz aoedynt yny gaer 
 ac yngozefgyn ykaftell. J[r ranneu ereiH onadunt 
 yn cadO y gaer rac dyuot neb o lu maxen idi. yny 
 darffei udunt hOy gOaftatau paOb Ozth eu kyghoz. jlc 
 yna y dywaOt Maxen Ozth elen luydaOc. ^yued maOz 
 yO gennyfi arglOydes heb ef nat ymi ygozefgynnei 
 dyvzodyz di ygaerhonn. JlrglOyd amheraOdyz heb 
 hitheu. gOeiffon doethaf oz byt yO vymbzodyzi. ados 
 ditheu racco yerchi ygaer. ac os Oynteu aemed hi. 
 ti ae keffy ynllawen. J[c yna ydoeth yz amheraOdyz 
 ac elen yerchi ygaer. Jlc y dywedaffant Oynteu 
 Ozth yz amheraOdyz. nat oed weithzet y neb y gaffel 
 ygaer. nac yO rodi idaO ynteu. na*myn ywyz ynys 
 pzydein. acyna ydagozet pyzth kaerruuein. acyd 
 eiftedwys yz amheraOdyz yny gadeir. jlc ygOedwys 
 idaO paOb owyz ruuein~ J[c yna ydywaOt yz amher- 
 aOdyz Ozth gynan ac adeon. ^awyzda heb ef cObyl 
 ageueis i om amherodzaeth. arlluhOnn mi ae rodaf 
 y chOytheu y ozefgyn y gyueir y mynnoch ar y byt. He 
 yna y kerdaffant Oynteu ac y gozefgynnaffant gOledyd 
 a cheftyll a dinaffoed. 3.C y Iladaffant eu gOyz oil. 3.C 
 y gadaffant y gOzaged yn vyO. JLc uelly y buant yny 
 yttoed y gOeiffon ieueinc adathoed ygyt acOynt yn 
 wyz Ilwydon. rac hyt ybuaffynt ynygozefgyn hOnnO. 
 JLc yna y dywaOt kynan Ozth adeon yvzaOt. Jeth
 
 92 flDayen'0 Bream* [705. 
 
 avyny di hebef aetrigyaO yny wlat honn. clemynet 
 yz wlat yd hanOyt o honei. jSef y kauas yny gyghoz 
 mynet y wlat aHawer ygyt SLC ef. fie yno y trigywys 
 kynanar rann arall gyt ac ef ypzeffOylaO. JLc y 
 kaOffant yneu kyghoz Had tauodeu y gOxaged. rac 
 Ilygru euhieith. 9c oachaOs tewi ozgOzaged ac eu 
 hieith. y gelOit gwyz HydaO bzytaen. EC odyna ydoeth 
 ynvynych oynys pxydein ac ettwa y da6 yz ieith 
 honno. 8r chwedyl hOnn aelwir. BxeudOyt maxen 
 wledic amheraOd^ ruuein. tic yman y mae teruyn 
 arnaOt, *, ~
 
 3Llubb anb 
 
 ttpma gpfranc Itun 
 
 beli maOz uab manogan y bu tri meibc. Hud. 
 a chaffwallaOn. a nynnyaO. a herOyd y kyuar- 
 wydyt pedweryd mab idaO uu Ileuelys. 8g6edy 
 marO beli adygOydaO teyznas ynys pzydein ynllaO 
 Hud. y uab yz hynaf. cle HywyaO o lud hi yn 116yd- 
 yann us . ef a atnewydwys muroed Hundein. o anriu- 
 edic tyzoed ae damgylchynOys. HgOedy hynny a 
 ozchymynnOys yzkiwtawtwyz adeilat tei yndi megys 
 na bei yn y teyznaffoed. tei kyfurd ac auei yndL 
 Jlc y gyt a hynny ymladwz da oed. a hael ac ehal- 
 aeth y rodei v6yt a diaOt y baOb or ae keiffei. 2L chyt 
 bei lawer o geyzyd a dinaffoed idaO honn a garei ef 
 yn vCy noz vn. 3,c ynhonno yp re ff6ylei yrann vOyhaf 
 oz vlOydyn^ 8c Ozth hynny ygelwit hi kaerlud. clc 
 ozdiwed kaer lundein. ^[gOedy dyuot eftraOn gen- 
 edyl idL y gelwit hi lundein. neu ynteu lOndzys^ 
 * MOyhaf oe vzodyz y karei lud y Ileuelys. kanys 
 gOz pzud adoeth oed. JLgtoedy clybot ryuarO bzen- 
 hin heb adaO etiued idaO namyn vn uerch. 3c ada6 
 y kyuoeth yn IlaO honno. ef a doeth att lud y vzaOt
 
 94 lllufct) anb Xlevelps. [706, 
 
 yerchi kyghoz anerth idaO. 8c nyt ynvOyhaf yzlles 
 idaO ef. namyn yz keiffaO achwanegu enryded ac 
 vzdas a theilyngdaOt y eu kenedyl o gaUei vynet y 
 teyznas ffreinc yerchi yuozOynhonno ynwreic idaO. 
 JLc ynylle y vzaOt agytfynnyaOd ac ef. EC auu da 
 gantaO y gyghoz ar hynny. JLc yn y He paratoi Hong- 
 eu ac euTIanG o varchogyon arva6c~ achychwyn 
 parth a ffreinc. BcynyHe gOedy eudifgynnu. anuon 
 kenadeu a ozugant y uenegi y wyzda freinc yftyz y 
 neges ydothoed oecheiffaO. 8c o gyt gyghoz gGyzda 
 freinc ae thywyffogyon yrodet yuozwyn yleuerys 
 a chozon ydeyznas ygyt a hi. JlgOedy hynny ef 
 a lywyaOd y gyuoeth yn pzud ac yn doeth. ac yn 
 detwyd hyt tra barhaaOd y oes. JL gOedy HithiaO 
 talym o amfer. teir gcttmes adygOydwys ynynys 
 pzydein. arnywelfei neb <n ynyffed gynt eukyfryO. 
 ^yntaf onadunt oed ry6 genedyl a doeth aelwit 
 y coaanneit. clchymeint oed eugOybot ac nat oed 
 ymadzaOd dios wyneb yi ynyy y% iffet y dywettit 
 oz kyuarffei y gOynt ac ef nys gOypynt ac Ozth hynny 
 nyellit daOc udunt. ^i eil ozmes oed. diafpat adodit 
 pob nos kalan mei. vch bob aelOyt yn ynys p^dein. 
 ahono aaei trOy gallonneu ydynyon. ac aehofn- 
 ockaei yngymeint ac ycollei ygOyi euIIiO ac eu 
 nerth. ar gOtaged eu beichogyeu. ar meibon ar 
 merchet a gollynt eu fynhOyzeu. ar holl aniueileit 
 argOyd ardayar. ardyfred aedewit yn diffrOyth*, 
 ^zyded ozmes oed yz meint uei y darmerth ar arlOy. 
 abarattoit ynllyffoed y bzenhin. kyt bei arlOy vlOydyn 
 ovOyt adiaOt. ny cheffit vyth dim o honaO. namyn
 
 707.] Xlubfc anfc Xlcvdps. 95 
 
 atreulit yx vn nos gyntaf. ar d6y oxmes ereill nyt oed 
 neb awyppei pa yftyx oed ud|dunt. JfcOxth hynny 
 mOy gobeith oedkaffel gOaret ox gyntaf. noc oed ox 
 eil neu ox dxyded. flc Oxth hynny Ilud vxenhin a 
 gymerth pryder maOx a goual yndaO. kany wydyat 
 pa ffoxd y kaffei waret rac y goxmeffeu hynny. 8 galO 
 attaO aoxuc holl wyxda ygyuoeth. agouyn kyghox 
 udunt pabeth awnelynt yn erbyn y goxmeffoed hynny. 
 He ogyf*fred gyghox y wyxda. Hud uab beli aaeth att 
 leuelis y vxaGt bxenhin freinc. kanys g6x maOx ygygox 
 adoeth oed hOnnO ygeiffaO kyghox ygantaO. 8c yna 
 parattoi Ilyghes awnaethant. a hynny yndirgel ac 
 yn diftaO. rac gOybot ox genedyl honno yftyx y neges. 
 nac o neb dy eithyx y bxenhin ae gyghoxwyx. Jfg^edy 
 eubot yn baraOt Oynt aaethant yn eullynghes. Ilud 
 ac aethole y gyt ac ef. a dechxeu rOygaO y moxoed 
 parth a freinc. a gOedy dyuot y chwedleu hynny att 
 leuelis. kany wydyat achaOs Ilyghes y vxaOt. ydoeth 
 ynteu ox parth arall yn y erbyn ef. a Hynghes gantaO 
 diruaOxy meint. SgOedy gOelet olud hynny. ef a 
 edewis yholl longeu ar yweilgi allan dy eithyx vn 
 Ilong. ac yn yx vn honno y doeth yn erbyn y vxaOt. 
 Ifnteu y myOn vn Hong arall a doeth yn erbyn y 
 vxaOt agOedy eu dyuot ygyt pobun onadunt aaeth 
 dOylaO mynOgyl y gilyd. ac o vxaOdoxyaOl garyat pob 
 vn areffawaOd y gilyd onadunt. JtgOedy menegi 
 oludyvxaOt yftyr y neges. Ileuelis adywaOt ygOyd- 
 yat ehun yftyx ydyuodyat yx gOladoed hynny. JLc 
 odyna y kymeraffant kyt gyghox y ymdidan am eu 
 negeffeu yn amgen no hynny. megys nat elei y gOynt
 
 9$ 3Llut>fc anb ILlevelps. [708. 
 
 am eu hymachaOd. rac gOybot cu coiannyeit a dy- 
 wettynt. J[c yna y peris Heuelis gOneuthur com 
 hir o euyd. a thzOy y coin HOnnO ymdywedut. & phy 
 ymadzaOd bynnac a dywettei yz vn o nadunt Ozth y 
 gilyd. trOy y coin, ny dodei ar yi vn o nadunt. namyn 
 ymadzaOd goatcas gOzthOyneb. 8g6ed gOelet oleuelis 
 hynny a bot y kythzeul yn eu HefteiryaO. He yn ter- 
 uyfcu trOy ycozn. y peris ynteudodi gOin ynycozn 
 ae olchi. a thzOy rinnwed yg(in gyaru y kythzeul oz 
 coin*. JttgOedy bot-eufeet eu hymadzaOd yn dilefteir^ 
 y dywaOt Heuelis Ozth y vzaOt y rodei idaO ryO bzyuet. 
 H gadu rei o nadunt yn vyO y hiliaO. rac ofyn dyuot 
 eilweith o damwein y ryO ozmes honno. 3, chymryt 
 ereiTI oz pzyuet ae bziwaO ym plith dOuyz. ac ef a 
 gadarnhaei bot yn da hynny y diftriO kenedyl y 
 cozanyeit. !^yt amgen gOedy y delei adzef y deyanas. 
 dyuynnu yz holl bobyl y gyt y genedyl ef. a chen- 
 edyl y cozanyeit yi vn dadleu. ar uedOl gOneuthur 
 tageued yryg*tunt. J[phanvei baOp o nadunt y gyt. 
 Kymryt y dOuyz rinwedaOl hOnnO. ae vOiO a paOp yn 
 gyfredin. JLc ef a gadarnhaei y gOennGynei y dOfyz 
 hOnnO genedyl y cozannyeit. ac naladei. ac nat eid- 
 igauei neb oe genedyl ehun. "|fz eil ozmes heb ef 
 yffyd yth gyuoeth di. dzeic y6 honno. a dzeic eftraCn 
 genedyl arall yffyd ynymlad a hi. 8c yn keiffaG 
 ygozefgynn. acOzth hynny heb ydyt ych dzeic ch6i 
 diafpat engiryaOl. Jtc ual hynny y gelly kaffel gOybot 
 hynny. dwedy delych atref. par ueffuraO yr ynys 
 oe hyt ae Ilet. ac yn y Tie y keffych di y pjnt perued 
 yn iaOn. par gladu y He hOnnO. ac odyna par dodi
 
 700 J Xlufcfc anb 1Uevelp0. 97 
 
 kerOyneit 01 med gozeu a alter ywneuth ur ymyOn 
 yclad hOnnO. allenn opali arwyneb y gerwyn. ac 
 odyna yth perfon dy hunan. byd yn gOylaO. ac yna 
 ti awely ydzeigeu ynymlad ynrith aruthter aniueil- 
 eit. 8c ozdiwed yd ant yn rith dzeigeu ynyz awyz. 
 ac yn diwethaf oil gOedy darffo udunt o engiryaOl 
 agirat ymlad vlinaO. Oynt afyrthant yn rith deu 
 harebell hyt ar yllenn. EC afudant gantunt yllenn. 
 ftcae tynnant hyt yggOaelaOt y gerwyn. ftcayvant 
 y med yngObyl. ac agyfcant gOedy hynny. fLc yna 
 ynylle plycca ditheu y Henn yneu kylch Oynteu. EC 
 yny Hekadarnhaf ageffych yth gyfoeth ymyOnkift 
 uaen clad Oynt. achud y myOn ydaear. a hyt tra 
 vont hOy yny He kadarn hOSKL nydaO gozmes yynys 
 pzydein ole arall. HchaOy y tryded ozmes y6 heb ef. 
 ilOi HeturithaOc kadarn yffyd yn dOyn dy vOyt athlyn 
 ath darmerth. ahOnnO te6 y6 yhut aeleturjth abeir 
 y baOp kyfcu. JLc Oxth hynny y mae reit y titheu 
 yth perffon dyhun gOylaO dywledeu ath arOyleu. ac 
 rac gozuot oe gyfcu ef arnat. bit gerOynet o dOfyz oer 
 geyx dy Ia6. aphanvo kyfgu yntreiffaO arnat. dos 
 ymyOn y gerwyn^ He yna ydymchoeles Ilud dia- 
 cheuyn y wlat. ac yndiannot y dyuynnOys attaO paOb 
 ynTIOyz oegenedyl ef. ac 01 cozanneit. He megys y 
 dyfgaOd Heuelis idaO. bziwaO ypzyuet aozuc ymplith 
 ydOfyz. abOzO hOnnO yngyffredin ar baOp. He yn 
 diannot ydiffeithaOd holl giwtaOt y cozanneit uelly 
 heb echzys arneb oz bzytanyeit. He ympenn yfpeit 
 gOedy hynny. Hud a beris meffuraO yzynys aryhyt 
 ac ar yllet^ * flcynrytychen y cauas y pOynt 
 
 H
 
 98 Xluto anb OLlcvel^e. [709. 
 
 perued. ac ynylle hOnnO y peris cladu ydayar. 2Lc 
 ynyclad hOnnO goffot kerwyn ynllaOn ozmed gozeu 
 aallwyt y wneuthur. flllenn opali ar ywyneb. JLc 
 ef ehun ynos honno yngOylyat. ac ual ydoed ueHy. 
 ef awelas ydzeigeu ynymlad. AgOedy blinaO onad- 
 unt adiffygyaO. 6ynt a difgynnaffant ar warthaf y 
 Henn. ae thynnu gantunt hyt yggOaelaOt ygerOyn. 
 agOedy daruot udjdunt yuet ymed. kyfcu aozugant. 
 ac yneu kOfc Hud ablygOys y Ilenn yneu kylch. ac 
 yny ITe diogelaf agauas yneryri ymyOn kift vaen 
 ae kudywys. jlef ffuruf ygelwit yUe hOnnO gOedy 
 hynny. dinas emreis. achyn no hynny dinas ffara- 
 on dande. tlzydyd crynweiffat uu hOnnO atozres y 
 gallon anniuiged. ac ueHy y peidywys ydymheftlus 
 diafpat aoed yny kyuoeth. JtgOedy daruot hynny. 
 Ilud vzenhin a beris arlOy gOled diruaOz y meint. 
 agOedy ybot ynbaraOt goffot kerwyn yn Ha6n odOfyz 
 oer geyz ylaO. J|c ef ehun yny piiaOt perfon ae 
 gOylwys. ac ual ybyd uelly ynwifcedic o arueu^ 
 val am y tryded wylua oz nos. nachaf y clyO Ilawer 
 o didaneu odidaOc. ac amryuaelyon gerdeu. ahun 
 yny gymell ynteu y gyfcu~ j[c ar hynny fef aozuc 
 ynteu rac HefteiryaO ar ydarpar ae ozthzymu oe hun. 
 mynet ynvynych ynydOfyz. 9c ynydiwed nachaf 
 gOz diruaOz y veint yn wifcedic oarueu trymyon 
 kadarn yn dyuot ymyOn achaweTT gantaO. ac megys 
 ygnottayffei yndodi yzhoIT darmerth ar arlOy ovOyt 
 allyn yny cawell. ac yn kychwynv ac ef ymeith. ac 
 nyt oed dim ryuedach gan lud noc eigaG yn y kaweH 
 hOnnO peth kymeint a hynny. ac ar hynny Hud
 
 710.] Xlufcb anfc 1Lle\>els0. 99 
 
 vienhin agychwynnOys yny ol. 3,c adywaOt OzthaO 
 val hyfu clrho 2.rho heb ef. kyt rywnelych di far- 
 haedeu ITawer a cholledeu kynno hynn. nys gOney 
 bellach. ony barn dy vilwryaeth dy uot yn diech 
 acyn dewrach no mi. clcyndiannot ynteu aoffodes 
 y kawell ar y HaOi. Sic ae arhoes ef attaO. He angerd- 
 aOl ymlad avu y rygtunt. yny oed y tanTTachar yn 
 ehedec cnarueu. ac oxdiwed ymauael aozuc Hud 
 ac ef. 8r dyghetuen awelas damwheinaO y uudugol- 
 yaeth ylud. gan vOzO yzozmes yryngtaO ar * daear. 
 JlgCedy gcnuot arnaO o rym ac angerd. erchi naOd 
 aoiuc idaO. )Pawed heb y bienhin ygallOn i rodi 
 naOd ytti wedy y gyniuer collet afarhaet rywnaeth- 
 oft titheu ymi. J)y holt golledeu eiryoet heb yx 
 ynteu oz awneuthum i ytti. mi ae henniHaf itt yn 
 gyftal ac ydugym. a,c ny wnaf ygyffelyb o hynn 
 allan. 3-gOz ffydlaOn vydafi ytti bellach^ Jtrbienhin 
 agymerth hynny y gantaO. ^[cuelly y gOaredaOd 
 Hud y teir gozmes y ar ynys pzydein. 9c o hynny hyt 
 yndiwed yoef yn hedOch lOydyannus y IlywyaOd 
 Hud uab beli ynys pzydein. Hr chwedyl hOnn aelwir 
 kyfranc Hud alleuelys. He uelly y teruynha^ ^ ~ 
 
 H 2
 
 ioo [810. 
 
 Ikulbwcb anb Iwen. 
 
 7, 
 $lyd mab kelydon wledic a uynnei wreic 
 
 \kynmwyt ac ef. jlef gOzeic avynnnaOd goleu- 
 dyd merch anlaOd wledic. dwedy yweft 
 genthi. mynet y wlat yggOedi malkaOn ageffynt 
 ettiued. 8 chaffel mab o honunt trOy wedi y wlat. Ac 
 ozaOz ydellis beichogi. ydaeth hitheu yggwyJItaOc 
 heb dygredu anhed. fan dyuu ythymp idi. efa 
 dyuu y HiaOnbOyH idi. $ef y dyuu. mynyd yd oed y 
 meichat ynkadO kenuein o uoch. 8c rac ouyn y moch 
 engi aozuc yvzenhinef. & chymryt y mab aozuc y 
 meichat hyt pan dyuu yz Hys. abedydyaO y mab 
 awnaethpOyt. a gyzru kulhOch arnaO. Ozth y gaffel 
 yn retkyzr hOch. Jonhedic hagen oed y mab. keuyn- 
 der6 y arthur oed. clrodi ymab awnaethpOyt ar 
 ueithzin. JlgOedy hynny cleuychu mam ymab 
 goleudyd merch anlaOd wledic. jSlef aozuc hi gal6 
 ychymar attei. Jlc yna ydywat hi OzthaO ef. marO 
 uydaf i oz cleuyt hOnn. agOzeic arall a uynny ditheu. 
 arecdouyd ynt ygOzaged weithon. ^zOc yO itti 
 hagen Ilygru dy uab. Jlef y harchaf itt na mynnych 
 wreic. hyt panwelych dzyffien deu peinaOc ar vym 
 bed i. clc adaO aozuc ynteu hynny idi. dal6 yhathzo
 
 8UJ Ikulbwcb an& <>lwen. 101 
 
 attei aozuc hitheu. ac erchi idaO amlynu ybed bop 
 blOydyn hyt nathyuei dim arnaO. f|ar6 uu y vzen- 
 hines. Jlef aOnaei ybzenhin gyzru gOas bop boze y 
 edzych adyuei dim arybed. dOallocau aozuc yz 
 athzo ympenn y feith mlyned yz hynn aadaOffei yz 
 urenhines. JliwarnaOt yn hely y brenhin. dygyzchu 
 ygozdlan aozuc y bzenhin. gOelet y bed avynnei 
 trO y kaffei wreicka. agOelet ydzyffien aozuc. JLc 
 mal ygOelas. mynet aozuc ybrehin ygkyghoz pale y 
 kaffei wreic. l|eb un 01 kynghoiwyr. mi awydOn 
 wreicka da itt awedei. jlef y6 honno gdeic doget 
 vaenhin. ^ynghot uu gantunt y chyachu. a Had 
 ybienhin. 3,dOyn y wreic gantunt aoaugant. ac un 
 uerch oed idi gyt ahi. agoiefgyn tir ybxenhin a 
 Onaethant*, * JydgOeith ydaeth y wreicda aHan y 
 ozymdeith. y deuth ydy hen wrach oed yny dief heb 
 dant yny phenn. 8c ydywaOt y urenhines. ha wrach 
 adywedy di y mi ypeth aovynnaf itt yi du6. ble mae 
 plant y gOi am IlathrudaOd yggoxdOy. !eb y wrach 
 nyt oes blant idaO. neb y urenhines. gOae uinneu 
 vyndyuot at anuab. ac yna y dyOaOt y wrach. nyt 
 reit itti hynny. Jtarogan y6 idaO kaffei etiued o 
 honat ti. yi nafkaffo oarall. ^awnadaiftit heuyt 
 un mab yffyd idaO. Hynet aozuc y wreic da yn IlaOen 
 atref. Jlc y dywaOt hi 6zth y chymar. Pa yftyz y6 
 gennyt ti kelu dy blant ragof .i. Heb y bzenhin. 
 aminheu nyfkelaf weithon. Kennattau y mab a 
 ozucpOyt. adyuot acef yzllys. ^ywedut aozuc y 
 lyfuam OzthaO. @0zeic yffyd da itti ychael. Bmerch 
 yffyd imi g6i6 ybob g^Ozda ynybyt. ^ dywaOt y
 
 102 Ikulbwcb ai^ I wen. [812. 
 
 mab. nyt oet ymi ettwa wreicka. Ac yna ydywaOt 
 
 hitheu. ||i atynghaf dynghet itt nachyflado dy 
 
 yftlys Ozth wreic. hyt pan geffych olwen merch yfpad- 
 
 aden pennkaOz. HiwaO aozuc y mab. amynet ferch 
 
 yuozOyn ympob aelaOt idaO yznafgOelfei eiryoeU 
 
 JLc yna ydywaOt ydat OzthaO. T|a uab py liuy di. 
 
 )Py dzOc yffyd arnat ti. Ty Hyffuam adynghOys im 
 
 nachaffOyf wreic by th hyt panngaffOyf olwen merch 
 
 yfpadaden benn kaOz. 3|awd yO itti hynny heb 
 
 ydat OzthaO. Arthur yffyd geuynderO itt. dos att 
 
 arthur y diwyn dy wallt. ac erchych hynny idaO 
 
 yngyuarOs itt. f ynet aozuc y mab ar ozwyd penn 
 
 HuchlOyt pedwar gayaf gauyl gygOng karn gragen. 
 
 fl ffrOyn eur kymibiaOc yn y benn. a chyfrOy eur 
 
 anllaOd y danaO. adeupar aryannhyeit Iliueit yny 
 
 laO. dleif penntirec yny laO. kyuelin dogyn gOz 
 
 od>z6m hyt aOch. y gOaet ar y gOynt adygyzchei. bydei 
 
 gynt noz gOlithin kyntaf oz konyn hyt y IlaOz pan uei 
 
 uOyhaf ygOlith vis meheuin. dledyf eurdOzn ar y 
 
 glun. aracllauyn eur idaO. a chzoes eur grOydyz 
 
 arnaO. alliO ITuchet nef yndL 8. Hugozn eliffeint yndi. 
 
 a deu vilgi uronwynnyon vzychyon tu racdaO. a gOzd 
 
 tozch * rudem am vynOgyl pob un o gnOch yfgOyd. 
 
 hyt yfgyuarn. vz hOnn a uei ozparth affeu avydei 
 
 ozparth deheu. J[r hOnn a uei ozparth deheu 
 
 auydei ozparth affeu. mal dOy uozwennaOl yndarware 
 
 yny gylch. ^edeir tywarchen aladei bedwarcarn 
 
 y gozOyd. malpedeir gOennaOl ynyz awyz uch y benn. 
 
 gOeitheu uchot. gOeitheu iffot^ Ilenn o bozffoz pedeir 
 
 ael ymdanaO. ac aual eur Ozth bop ael idi. canmu
 
 813.] Ikulbwcb anb <>lwen. 103 
 
 oed werth pob aual. dfwerth try chan mu o eur 
 gwerthuaOz oed yn y archenat. ae warthafleu fang- 
 narOy obenn yglun hyt ymblaen yvys. ^ychzym- 
 ei vlaen bleOyn y danaO rac yfcaOnet tuth y gozwyd 
 oed y danaO yn kyzchu pozth Hys arthur. Y dywaOt 
 y mab. aoef bozthaOz. es athitheu nybo teu dy 
 benn byzr y kyuerchy di. f|i auydaf bozthaOz y 
 arthur bop duO kalan ionaGz. am raclouyeit hagen 
 y vlOydyn eithyz hynny~ l|yt amgen huandaO. 
 agogigOc. allaeskenym. Hphennpingyon aymda ar y 
 benn yz arbet y dzaet. nyt Ozth nef. nyt Ozth dayar. 
 namyn ual maen treigyl ar laOz Ilyf. agoz ypozth. 
 fj/ac agozaf. JPy yftyz naf agozy di. KyUell aedyO 
 ym bOyt allynn ym bual. ac amfathyz neuad arthur. 
 namyn mab bzenhin gOlat teithjaOc. neu ygerdaOz 
 adycko y gerd. ny atter ymyOn. Ilith yth gOn acyth 
 ueirch. agolOython poeth pebzeid y titheu. agOin 
 gozyfgalaOc. adidan gerdeu ragot. J0yt degwyz 
 arugeint adaO attat yz yfpytty. ^no ybOyta pellen- 
 nigyon. Si mabyon gOladoed ereill. nyt ergyttyo 
 kylch ynllys arthur. !^y byd gGaeth inn yno. no 
 chyt ac arthur yny Ilys. @0zeic y gyfcu genthi. 
 adidan gerdeu rac dy vzonn. cluozy pzyt anterth pan 
 agerer y pozth rac y niuer adeuth yma hediO. 5yd- 
 haOt ragot ti gyntaf ydagozir y pozth. achyfeifted 
 awnelych yny He adeOiffych yn neuad arthur. oe 
 gOarthaf hyt ygOaelaOt. Jyw 6 ^ 111 aozuc ymab ny 
 wnaf i dim ohynny. (Dt agozy ypozth da yO. nyy 
 agozy mi adygaf angclot ytharglOyd^ * adzyc eir 
 y titheu. a mi adodaf teir diafpat ardzOf y pozth hOnn.
 
 104 Ikulbwcb anb Iwen. [813. 
 
 hyt nabo agheuach ympenn pengOaed yngkernyO. ac 
 yggOaelaOt dinfol yny gogled. ac yn efgeir oeruel yn 
 iwerdon. ac yffyd o wreic ueichaOc yny Ilys honn 
 methaOd eubeichogi. 8c arnyt beichaOc onadunt 
 ymchoelaOd eu kallonnev yn OzthzOm heint arnadunt 
 mal na bont ueichaOc byth o hediO aHan. l|eb y 
 gleOlOyt gauaeluaOz- ^a diafpettych di bynnac am 
 gyfreitheu Ilys arthur. nyth ellyngir di y myOn. yny 
 elOyfi y dywedut y arthur gyffeuin~~ 
 
 He yna y doeth gleOlOyt yz neuad. ac ydywaGt 
 arthur OzthaO. hOedleu pozth gennyt. "Jf 
 ethyO gennyf deuparth vy oet. adeuparth y teu dith- 
 euw Mi auum gynt ygkaerfe. ac affe. ynfach. afal- 
 ach. yn lotoz. affotoz. |fi auum gynt ynyiindiauaOz. 
 ar india vechan. f|i <* vum gyntynymlad deu ynyz. pan 
 ducpOyt y deudec gOyftyl olychlyn. 61 mi auum gynt 
 yn y% egrop. H mi auum ynyz affric. ac yn ynyffed coz- 
 fica. 6lc ygkaer bzythOch. abzythach. anerthach. ||i 
 a uum gynt panledeift di deulu cleis mab merin. Jan 
 ledeift mil du mab ducum. Mi a uum gynt pan ozef- 
 gynneift roec 6zth parth y dOyzein. ff i auum gynt yg 
 kaer oeth. ac anoeth. JLc ygkaer neuenhyz na6 
 naOd teyzn. dynyon tec awelfam ni yno. nyweleis i 
 eiryoet dyn kyuurd ar h6nn yffyd yn dz6s y pozth yz 
 aOz honn. He y dywaOt arthur. s ardy gam y doeth- 
 oft y my6n. dos ar dy redec aHan. ar faOl aedzych 
 y goleu. ac aegyz ylygat. acaekae anghengaeth 
 idaO. JL gOaffanaethet rei o vuelin gozeureit. 8c 
 ereiH agolOython poeth pybzeid hyt pan vo paraOt 
 b6yt allyn idaO. Ysdyhed abeth gadu dan wynt a
 
 814 J Huilbwcb anb <>lwen. 105 
 
 glaO y kyfryO dyn adywedy di. ^eb y kei. myn Ha6 
 vygkyueillt pei gOnelhit vygkyghoz i ny thozrit kyf- 
 reitheu yllys yzdaO. ^awir kei wynn ydym wyzda 
 hyt tra yn dygyzcher. yd yt uo mOyhaf y kyuarOf 
 arodhom. ||0y vOy vyd * yngOzdaaeth ninneu ac an 
 clot, ac anhetmic. ac ydoeth glewlOyt yz pozth. ac 
 agozi y pozth racdaO. 8c yi y paOb difgynnu Ozth y 
 pozth ar yz yfgynnvaen. nysdifgynnaOd ef. namyn ar 
 y gorOyd y doeth y myGn. 8c y dywaOt kulOch. hen- 
 pych gOell penteyzned yz ynys honn. ny bo gOaeth yz 
 gOaelaOtty. nocyz gOarthafdy. ^oet yngyftal yth 
 deon ath niuer ath gatGzidogyon y bo y gOell hOnn. 
 !^ybo didlaOt neb ohonaO malymae kyflaOn ykyu- 
 ercheis i well itti. )Poet kyflaOn dy rat titheu. ath 
 glot athetmic ynyz ynys honn. 1|enpych gOell dith- 
 eu heb yz arthur. JJifted yrOg deu oz milwyz a 
 didangerd a geffy rac dyuron. a bzeint teyzn arnat 
 gOzthzychyat teyznas py hyt bynnac y bych yma. 
 Jlphan rannOyf uynda y ofpeit a phellennigyon. Bint 
 yth Ia6 pan y dechzeuwyf yny Hys honn. l|eb y mab. 
 ny deuthum i yma yz ffraOdunyaG bOyt allyn. l^amyn 
 ozkaffaf vygkyuarOs ydalu aeuoli awnaf. nys 
 kaffaf dOyn dy agclot ti awnaf hyt y bu dy glot ym 
 pedzyual byt bellaf. !eb yz arthur yna. Kan ny 
 thzigyy di yma unben. ti ageffy ykyfarOs a notto dy 
 benn ath dauaOt. hyt y fych gOynt. hyt y gOlych glaO. 
 hyt y treigyl heul. hyt yd amgyffret moz. hyt yd ydiO 
 y dayar. eithyz vy Hong, am Ilenn. achaletuOlch uyg 
 cledyf. arongomyant uyggOaeO. ac wyneb gOzth 
 ucher uyntaryan. acharnwenhan vygkyHell. a gOen-
 
 106 Ikulbwcb anb I wen. [815. 
 
 hOyuar vyg gOzeic. (BOir duO arhynny ti ae keffy 
 yn Ilawen. !^ot anottych. Jiwyn vyggOaTIt a uyn- 
 naf. 1j>i ageffy hynny. Kymryt crip eur o arthur. 
 a gOelleu a doleu aryant idaO. achzibaG y benn a 
 ozuc. a gouyn pOy oed a ozuc arthur. mae vyg 
 callon yntirioni Ozthyt. mi a On dy hanuot om gwaet. 
 dywet im pOy 6yt. J)ywedaf heb y mab. Kul- 
 hwch mab kilyd. mab kyledon wledic. o oleudyd 
 merch anlaOd wledic vy mam. d6ir y6 hynny heb 
 yz arthur. keuynderO Cyt titheu ymi. ^ot anottych 
 athi aekeffy. anotto dy benn ath dauaOt. gOir du6 
 im arhynny a gOir dy deyznas. ti ae keffy yn Ilawen. * 
 l^odaf arnat. Kaffel im olwen merch yfpadaden pen 
 kaOz. ae haffOynaO awnaf ardy uilwyz. JJ/fwyn- 
 a6 ygyuarOs ohonaO argeL a bedwyz. 9greidaOl 
 gaUdouyd. SgOythyz uab greidaOl. Hgreit mab eri. 
 Schyndelic kyuarOyd. Hthathal tOyH goleu. S mael- 
 Oys mab baedan. HchnychOz . m ab . nes. 9 chubert m. 
 daere. flphercos .m. poch. JL Huber beuthach. a 
 choiiiil beruach. 8 gOyn .m. efni. JlgOynn .m. nOyf- 
 ure. 8. gOynn m. nud. 8c edern m. nud. He adOy mab 
 gereint. 8 ffleOdur fflam wledic. jl ruaOn pebyi m . 
 dozath. 8. bzatwen o> . moaen mynaOc. B moren myn- 
 aOc ehun. a dalldaf eil kimin cof. 8 mab alun dyuet. 
 a mab faidi. a mab gdyon. He uchtrut ardywat kat. 
 
 8 chynwas curuagyl. a gOzhyz gOarthecuras. He Ifperyi 
 ewingath. H gallcoyt gouynynat. H duach. 9 grathach. 
 H nerthach. <X)eibon gOaOidur kyzuach. o Ozthtir 
 uffern pan hanoed y gOyz hynny. H chilyd canhaftyz. 
 
 9 chanhaftyz kanllaO. JL chozs cant ewin. 9c efgeir
 
 816J Hwlbwcb anfc <>lwen. 107 
 
 gulhOch gouynkaOn. 8. dzuftOzn hayarn. 8 gleOlOyt 
 
 gauaeluaOz. ft Iloch ITaOwynnyaOc. JLc annwas adein- 
 
 aOc. 8 fmnoch mab feithuet. 8 gOennOynwyn mab naO. 
 
 8 bedyO mab feithuet. 8 gobzGy m . echel uozdOyt tOTI. 
 
 JLc echel uozdOyttOH ehun. 9 mael .A), roycol. JL 
 
 datweir dallpenn. JtgarOyli eilgOythaOc gOyz. a gOyth- 
 
 aOc gOyz ehun. 1 gozmant . <x> . ricca. 9 menO . <x> . 
 
 teirgwaed. 8 digon ^ alar. 61 felyf m . finoit. 8 gufc 
 
 . <x> . atheu. JL nerth <x> kedarn. J[ dzutwas . <x> . try- 
 
 ffin. HthOich (X) perif. athOzch <x> annOas. 9 lona 
 
 urenhin ffreinck. BL sel <x> felgi. 8 theregut <x> |[aen. S 
 
 fulyen <x> Jaen. 3 bratwen a> |[aen. 9 Mozen m. |aen. 
 
 H siaOn d) ^aen. JlchzadaOc (X) ^aen. @oyz kaer 
 
 tathal oedynt kenedyl y arthur obleit ydat. |j)irmyc 
 
 <x> ka6. 8 |[uft:ic o> kaO. He etmic d) kaO. He angaOd o> 
 
 kaO. Jlc ouan. mab kaO. & chelin A) kaO. H chonnyn 
 
 d) kaO. ^ mabfant <X) kaO. Jl gOyngat <x> kaO. S 
 
 ITOybyz <vj> kaO. a choch (X) kaO. & meilic (X) kaO. 
 
 j| chynwas 0) kaO. He ardOyat <x> kaO. He ergjayat 
 
 (X) kaO. 8. neb <x> kaO. ftgilda <x> kaO. * a chalc- 
 
 as (V) kaO. a hueil mab ka6. nyt affOynOys eir- 
 
 yoet yn Ha6 arglOyd. a famfon uinfych. a theleeflin 
 
 pennbeird. amamaOydan <x> ITyz. allary <x> kafnar 
 
 wledic. jlc yfperin (X) fflergant bzenhin HydaO. a 
 
 faranhon <x> glythwyz. a HaOz eil er6. 9c annyannaOc 
 
 <X) menO . > . teirgOaed. JL gOynn (X) nOyvze. a fflam 
 
 <x> nOyvze. 9 gereint <x> erbin. ^[c erinit (X) erbin. 
 
 JL dyuel <x> erbin. 8 gOynn (X) ermit. H chyndzOyn <x> 
 
 ermjt. a hyueid unllenn. 9c eidon uaOz urydic. 8 
 
 reidOn arOy. 9 gozmant <x> ricca. bzaOt y arthur o
 
 io8 Ikulbvocb airt <>lwen. [817. 
 
 barth y uam. JPennhynef kernyO y tat. JL HaOnrodet 
 uaruaOc. 8 nodaOl varyf tOzch. 8 berth <x> kado. 8 
 reidOn o> beli. 8c ^fcouan hael. ac ^fcawin a> panon. 
 9 mozuran eiltegit. ny dodes dyn y araf yndaO yg 
 katgamlam rac yhaccret. pawb adebygyt y uot yn 
 gythzeul canhozthOy. bleO oed arnaO ual bleO hyd. 
 JL fande bzyt agel. ny dodes neb y waeO yndaO yg 
 kat gamlan~ rac ydecket. f aOb a debygynt yuot yn 
 agel kanhozthGy. a chynnOyl fant. |f trydyd g6z 
 adihengis o gatkamlan. ef a yfgarOys diwethaf ac 
 arthur y ar hen groen y uarch. ac uchtryt ) erim. 
 ac eus <x> erim. Jl henwas adeinaOc <x> erim. ahen- 
 beteftyz <x> erim. 8c sgilti yfcaOntroet <x> erim. lieir 
 kynnedyf a oed ary trywyx hynny. ^enbedeftyz ny 
 chauaf eiryoet ae kyfrettei o dyn. nac ar uarch. nac 
 ardioet~ l|enwas adeinaOc ny allOys mil pedwar 
 troetaOc eiryoet y ganhymdeith hyt un er6. yg- 
 hwaethach a ue bellach no hynny. jigilti yfgaOn- 
 dzoet panuei wyn hOyl kerdet yndaO Oith neges y 
 arglwyd. ny cheiffOys fozd eiryoet amgOypei pale 
 yd elei. namyn trauei ymyOn coet arvric y coet y 
 kerdei. He yn hyt yoes ny fflygOyf konyn dan y 
 dzoet. yghwaethach tozri rac yyfgaOnet. l>eithi 
 hen . ) . gOynhan. a ozefgynOys moz y kyuoeth. ac 
 y dihengis ynteu o vzeid. ac y doeth att arthur. 
 achynnedyf a oed ar ygyllell. yzpandeuth yma ny 
 thzigyaOd earn arnei vyth^ Sc Ozth hynny y * tyuaOd 
 heint yndaO. anychtaOt hyt tra uu uyO. ac o hynny 
 ybu uarO. Scharnedyz <v>. gouynyon hen. JlgOen- 
 wynOyn &) naf gyffeuin ryffOz arthur. SHyfgatrud
 
 817 J Ikulbwcb anb <)lwen. 109 
 
 emys. 8 gOzbothu hen. ewythzed arthur oedynt 
 vzodyi yuam. ^uluanaOyt a) gozyon. allenuleaOc 
 wydel o bentir gamon. a dyuynwal moel. a dunart 
 bzenhin y gogled. H>eirnon tOzyf bliant. a thecuan 
 gloff. a thegyz talgellaOc^ @6zdiual mab ebzei. 8 moz- 
 gant hael. dOyftyl mab. ^un <x> nOython. 8 IlOydeu 
 a) nOython. $L gOydze <v> IlOydeu. o wennabOy merch 
 kaO y uam. "^ueil y ewythyz ae gOant. Jlc amhynny 
 ybu gas rOng hueil ac arthur am yz archoll. Jfpzem 
 vab dzemidyt. awelei o gelli wic ygkernyO^ hyt ym 
 penn blathaon ym pzydein. pan dyzchauei y g6yd- 
 bedyn y boze gan yz heul. 8c eidyol (X) ner. a glOy- 
 dyn faer. awnaeth ehangOen neuad arthur. 1|ynyz 
 keinuaruaOc. ^ei adywedit y uot yn vab idaO. ef 
 a dvwaOt 6zth y wreic. o fit rann y mi oth uab di 
 uozOyn oer vyth vyd y gallon. 8c nybyd gOzes yny 
 dOylaO. kynnedyf arall arnaO. s mab imi uyd 
 kyndynnyaOc uyd. ^ynnedyf araH a uyd arnaO. ]^an 
 dycko beich namaOz nabychan uo. ny welir vyth 
 nac rac ywyneb na thzaegeuyn. ^ynnedyf arall 
 heuyt a uyd arnaO. ny pheit neb adOuyz ac a than 
 yn gyftal ac ef. ^ynnedyf araTI a uyd arnaO. ny byd 
 gOaffanaethOz nafOydwr mal ef. ^enwas. a hen wyn- 
 eb. a hen gedymdeith y arthur. OaHgoyc un arall. 
 ydzef y delhei. kyt bei trychant tei yndi. ozbei 
 eiffeu dim arnaO. ny adei ef hun vyth ar lygat dyn 
 tra uei yndi. JJerOyn mab gerenhir. ft pharis bzenhin 
 ffreinc. ac am hynny y gelwir kaer baris. 8c ofla 
 gyllelluaOz. Bymdygei bzonllauyn verr Hydan. pan 
 delei arthur ae luoed y uronn IlifdOz y keiffit He
 
 no ikulbvpcb anb <>lwen. [818. 
 
 kyuing ar ydGuyi. ac ydodit ygyTIell yny gOein 
 ar diaOs y HifdOz. digaOn o bont uydei y lu teir ynys 
 piydein. ae their rac ynys ac eu hanreitheu. dOydaGc 
 <V)ab meneftyz * aladaOd kei. ac arthur aHadaGd 
 ynteu. ae urodyz yn dial kei. daranwyn mab kei. ac 
 amren <V)ab bedwyz. ac ely a myz. a reu rOyd dyiys. 
 8 run rudwern^ ac eli. a thzachmyz penkynydyon 
 arthur. 8 IlOydeu mab kelcoet. JL hunabOy mab 
 gOzyon. SgOynn gotyfron. a gOeir dathar wennidaOc. 
 J[ gOeir <X) kadellin tal aryant. H gOeir gfahyt enn- 
 wir. agOeir baladyi hir. ewythzed y arthur vzodyz 
 y uam. <X)eibon IlOch HaO wynnyaOc 01 tu dzaO y uoz 
 terwyn. IlenHeaOc wydel. ac arderchaOc pzydein. 
 as mab faidi. Ozvan gOallt auOyn. agOyllennhin 
 bzenhin ffreinc. flgOittart mab oed bzenhin Jwerdon. 
 ilarfelit wydel. ]^anaOz pen bagat. JL fflendoz mab 
 naf. dOynn hyuar maer KernyO adyfneint. ynaOuet 
 gOz a yftoues katgamlan. !^eli. a chueli. 9 giTIa goes 
 hyd. trychannerO alammei yny un Han penn Ilem- 
 hidyd ^werdon oed hOnnO. Jlol. agOadyn offol. 
 agwadyn odyeith. ^ol aallei feuyll undyd ary 
 untroet. dwadyn offol. pei fafhei arbenn ymynyd 
 mOyhaf yny byt. ef a uydei yntyno gOaftat dan 
 y tract : dOadyn o deith kymeint ar vas tOym pan 
 tynnit 01 eueil oed tan Hachar y wadneu. pangyuarffei 
 galet acOynt. ef aarllOyffei ffozd y arthur yny ITud^ 
 *^ir erOm. a Hir atrOm ydyd y delynt y weft, try 
 chantref a achubit yn eu kyf |ueir gOeft hyt naOn a 
 wneynt adiotta hyt panvei nos pan elynt ygyfgu. 
 JLc yna penneu y pzyuet a yffynt rac newyn mal pei
 
 819J Ikulbwcb anfc <S>lwen. m 
 
 nat yffynt uOyt eiryoet. JPan elhynt y weft nyt edew- 
 ynt Oy na theO. na thenev. na thOym. nac oer. na 
 fur. na chzoeO. nac ir na hallt. na bzOt. nac of. Tpuar- 
 
 6 
 
 war mab aflaOn a nodes ywala ar arthur yny gy- 
 uarOs. trydyd gozdibla kernyO vu pan gahat y wala 
 idaO. ny cheffit gOynn gOen arnaO vyt. namyn trauei 
 laOn. dOare gOallt euryn. J)eu geneu gaft rymi. 
 gOydzut. a gOydneu aftrus. jiugyn <X). fucnedyd. 
 a fucnei y mozaGl ybei * dzychanllong arnaO. hyt 
 na bei namyn traeth fych. JJzonllech rud aoed 
 yndaO. ^acymOzi gOas arthur. dangoffit yz yfcubaOz 
 a uynnjt idaO. kytbei rOyf dec erydyz arhugeint 
 yndi. ef ae traOei affuft hayarn hyt nabei well yz 
 rethzi ar troftreu. ar dulatheu. noc yz mangeirch yng 
 gGaelaOt yz yfcubaOz yny ueifcaOn. cldygyfl(>ng ac 
 anoeth tieidaOc. ahir eidyl. & hir amren deuwas y 
 arthur oedynt. a dOeuyl mab gOeftat. ydyd ybeidzift 
 y gollyngei y Heill weuyl idaO y waeret hyt y uogel. 
 ctrllall auydei yn pennguch ar ypenn. Tchdzyt 
 uaryf dzaOs. a uyzyei y uaryf goch feuydlaOc aoed 
 idaO dzos Oyth dzaOst a deugeint a oed yn neuad 
 arthur. ^lidyz gyfarwyd*- vfkyzdaf. ac yfcudyd. deu 
 waf y wenhOyuar oedynt. kynn ebzOydet oed eu tract 
 Ozth eu neges ac eu medOl. iys uab bzyffethach o 
 dal y redynaOc du obzydein. a GzudlOyn gozr. J&Olch. 
 achyuOlch. afefOlch. Meibon cledyf kyfOlch. wyzon 
 cledyf difOlch. ^eir gozwen gOenn eu teir yfgOyd. 
 Uzi gouan gOann eu tri gOaeO. ^>zi benyn byneu eu 
 trichledyf. <81as. Oleffic. @leif?at. eutrichi. ^all. 
 uall. Sauall. eu tri meirch. "^OyzdydOc. a dzOcdydO^.
 
 H2 Ikulbwcb atto <S>lwen. [820, 
 
 a IlOyz dydOc. eu teir gOzaged. ch. agErym. a diaf- 
 pat. eu teir wyzyon. Ituchet. a neuet. 3,c eiffiwet. eu 
 teir merchet. J)z6c. acOaeth. a gOaethaf oil. JSuteir 
 mozOyn. J&heubzyt merch kyfOlch. dozafcGzn merch 
 nerth. dOaedan merch kynuelyn keudaOt pOyll han- 
 ner dyn. ^Onn dj effic unben. ^iladyz mab penn 
 Harcan. 1[yuedyz wyllt <x>ab hettOn tal aryant. J8aOyl 
 benn uchel. dOalchmei <x>ab gOyar. dOalhauet (X)ab 
 gOyar. dOzhyz gOaftaOt ieithoed. yz holt Jeithoed 
 awydyat. 3,r kethtrOm offeirat. luft mab cluft- 
 ueinat. peicledit feith cuplpyt yny dayar. deng milltir 
 adeugeint y clywei ymozgrugyn yboze pan gychOyn- 
 nei yar y 16th. ||edyz vab methzedyd. auetrei y 
 dzyO ynefgeir oeruel yn Iwerdon trOy ydOygoes 
 yn gythzymhet ogelli wic. dOiaOn lygat cath. aladei 
 onggyl ar lygat * ygOydbedyn. heb argywed. 1 
 mab olOyd feith mlyned kyn noe eni aducpOyt moch 
 ydat. Jlphan dyzchauaOd ynteu yn Oz yd olrewys 
 ymoch. ac ydeuth adzef ac Oynt yn feith kenuein. 
 J^etwini efcob auendigei v6yt allynn arthur. yz 
 mOyn merchet eur dyzchogyon yz ynys honn. 
 
 Yam wenhOyuar penn rianed yz ynys honn~ a 
 gOennhOyach y chwaer. 8 rathtyeu merch 
 unic clememhiH. 9 relemon merch kei. 9 
 thannwen merch weir dathar wenidaOc. dOennalarch 
 merch kynnOyl canhOch. Jlurneit merch clydno eidin. 
 eneuaOc merch uedwyz. JJnrydzec merch tutuathar. 
 dOennwledyz merch waledur kyzuach. ^rdutuul. 
 ff)erch tryffin. ^urolwen merch wdolwyn gozr. tiel- 
 eri merch peul. ^ndec <X)erch arOy hir. Horuud merch
 
 821 J Ikulbwcb anb Iwen. us 
 
 uryen reget. (UOenTIian dec yuozOyn uaOzvzydic. 
 reidylat merch Hud HaO ereint. y uozOyn uOyhaf 
 y maOzhed auu ynteir ynys ykedyzn. ae their rac 
 ynys. J[c am honno y mae gOythyz <x>ab greidaOl. 
 agOynn mab nud yn ymlad bob du6 kalan mei vyth 
 hyt dydbzaOt. JJIIylO merch neol kynn croc, a honno 
 a uu teir oes gOyz yn vy6. JJffyllt vinwen ac effyllt 
 vin gul. ftrnadunt oil y haffOynOynOys kulhOch <x>ab 
 kilyd y gyuarOs~ ~ 
 
 Hrthur adywaOt yna. clunbenn ny ry giglef i 
 eirmoet dim y Oith y uozOyn adywedy di. 
 nae rieni. ff i aellyngaf gennadeu oe cheiffaO yn 
 IlaOen. dyxo ym yfpeit y cheiffaO. ^mab adyOaOt 
 rodaf ynllaOen 01 nos heno hyt y Hall ympenn y 
 vlOydyn. jlc yna y gy*r6ys arthur y kennadeu 
 ybop tir ynyderuyn y geiffaO y uo*6yn honno. 9c 
 ympenn y vlOydyn ydoeth kennadeu arthur dzache- 
 vyn. heb gaffel na chOedyl na chyuarOydyt y Ozth 
 olwen mOy noi dyd kyntaf. JLc yna y dywaOt kulOch. 
 paOb agauas y gyuarOs aminneu ydOyf yn eiffywedic 
 ettwa. Hynet awnaf i ath wyneb di adygaf i 
 gennyf. Yna y dywaOt kei. 8 unben rOy y gOerthey 
 di arthur. Jy gyich di gennym ni hyt pan dywet- 
 tych di nat ydiO yuozOyn honno * yny byt. neu 
 ninneu aekaffom. Nyt yfcarOn athi. ^yuodi kei 
 yna. clngerd oed argei. naO nos a naO diOarnaOt hyt 
 y anadyl. y dan dOfyz. *^aO nos a naO diwarnaOt y 
 bydei heb kyfgu. leuydaOt kei ny allei uedic 
 ywaret. ^udugaOl oed gek Kyhyt ar pzenn uchaf 
 yny coet vydei panuei da gantaO~ Kynnedyf arall
 
 H4 Ikulbwcb anb <S>lwen, [822. 
 
 oed arnaO. pan uei uOyaf yglaO. dyznued uch ylaO. ac 
 arall is y Ia6 y bydei yn fych. vzhynn auei ynylaO rac 
 meint yangerd. Jlphanuei vOyhaf yannOyt ar y 
 gedymdeithon difkymon uydei hynny udunt ygynneu 
 tan. dal6 aozuc arthur ar uedwyz yz hynn nyt 
 arfOydOyy eiryoet yz neges ydelei gei idi vynet. nyt 
 oed neb kyfret acef ynyz ynys honn. namyn arthur 
 adzych eil kibdar. ahynn heuyt kyt bei unllofyaOc. 
 nyt anwaedwys tri aeruaOc yn gynt noc ef yn un uaes 
 ac ef. angerd arall oed arnaO un archoll a uydei yny 
 waeO. a naO gOzthwan. dalO o arthur ar gyndelic 
 kyuarOyd. J)os di y^ neges honn gyt ar unbenn. 
 achaOs nyt oed waeth kyfuarOyd yny wlat nys 
 rywelfei eiryoet noc yny wlat ehun. alG gOzhyz 
 gOalltaOt ieithoed. achaOs yzholl ieithoed awydyat. 
 al6 gOalchmei mab gOyar kanny deuth adzef eiryoet 
 heb y neges yd elhei ycheiffaO. dozeu pedeftyz oed 
 a goxeu marchaOc. nei y arthur uab y chwaer. ae 
 geuynderO oed, alO o arthur ar uenO uab teirgOaed. 
 kanys ot elynt y wlat angkret. mal y gallei yzru 
 Hetrith arnadunt a hut. hyt nafgOelei neb Oynt. ac 
 OyntOy aOelynt pa6b-.^ 
 
 y'TXynet aozugant hyt pandeuthant y uaeftir 
 V I f^ maCz. ynyuyd kaer uaOz awelynt teckaf 
 o geyzyd ybyt. ^erdet aozugant ydyd hOnnO hyt 
 ucher. Jan debygynt hOy eubot yngyuagos yz 
 gaer. nyt oedynt nes noz boze. JLr eildyd ar try- 
 dyd dyd y kerdaffant^ ac o vzeid y doethant hyt yno. 
 9 phan deuant ym bzonn y gaer. yny uyd dauat- 
 tes uaOz aOelynt heb ol. * a heb eithaf idi. a
 
 822.] Ikulbwcb anb <>lwen. 115 
 
 heuffaOz yncadO ydeveit arbenn gozfedua. aruchen 
 o grOyn ymdanaO. agauaelgi kedenaOc ach ylaO. oed 
 vOy noc amOs naOgayaf. J)euaOt oed arnaO nychollet 
 oen eiryoet ganthaO. agwhaethach HOdyn maOi. !^yt 
 athoed gyweithyd hebdaO eiryoet. ny wnelei ae anaf 
 ae adoet arnei. "|f faOl uarObzenn athOympath auei 
 arymaes. a lofgei y anadyl hyt y pzid dilis. yna 
 y dywaOt kei. gOzhyz gOalftaOt ieithoed. J)os y 
 gyfrOch ardyn racco. 1|ei heb ef nyt edeweis i 
 uynet namyn hyt yd elut titheu. J)oOn ninheu 
 y gyt Y no ne b y kei. 1|eb y menO mab teirgwaed. 
 nauit amgeled gennOch. mynet yno. ff i ayzraf let- 
 rith ar y ki hyt nawnel argywed y neb. Jlyuot 
 aozugant mynyd oed yzheuffaOz. 3,c ydywedaffant 
 OithaO. berth yd Oyt heuffaOz. 1|y bo berthach byth 
 y boch chOi no minneu. MynduO kan Oyt penn. nyt 
 oes anaf ymHygru. namyn vympziaOt. ^ieu y 
 deueit agedwy di neu bieu y gaer racko. Meredic 
 awyx y6ch dzos y byt ygOys panyO kaer yfpadaden 
 penkaOz y6. !^eu ditheu pOy Oyt. duftennin yn 
 gelwir uab dyfnedic. ac am vympziaOt ym rylygrOys 
 vymbzaOt yfpadaden pen kaOz. !^eu chOitheu pOy 
 yOch. Kennadeu arthur yffyd yma ynerchi olwen 
 merch yfpadaden penn kaOi. Tb wyz naOd duO 
 ragoch. yzybyt nawneOch hynny. ny doeth neb 
 eiryoet y erchi yi arh honno a elei ae vywyt gantaO. 
 ^yuodi aozuc yi heuffaOz y uynyd. 8c ual y kyuyt 
 rodi modiOy eur aotuc culhOch idaO. ^eiffaO gOifgaO 
 y uodzOy honno o honaO. ac nyt aei idaO. cle dodi 
 aozuc ynteu ymys y uanec. 9 cherdet aozuc atref. 
 
 I 2
 
 u6 Ikulbwcb anfc lwen. [823. 
 
 a rodi y uanec att y gymhar y gad6. ^chymryt 
 aozuc hitheu yvodzGy or uanec. pan yryattei. y 
 dywaOt hitheu. g6z y uodzGy hon nyt oed vynych itt 
 gaffel bud. $$i aeuthum heb ef. y geiffaO mozuGyt 
 yz moz. nachaf kelein awelOn yndyuot gan y tonneu. 
 ac ny weleis i eirmoet kelein degach no hi. 8c y vys 
 ef y keueis y uodzGy honn. iaOz kanyat ymoz 
 ma*rO dlOs yndaO. dangos ymi y gelein honno. 
 3|a wreic y neb pieu y gelein ti ae gOely yma y 
 chOinfaf. JPOy y6 hOnnO heb y wreic. 1|ulh6ch mab 
 kilyd. mab kelydon wledic. o oleudyd merch anlaOd 
 wledic y uam. a doeth y erchi olwen yn wreic idaO. 
 J)eu fynnOyz oed genthi. Itawen oed genti dyuot 
 y nei vab y chwaer attei. JL thzift oed genthi. kany 
 welfei eiryoet yuynet ae eneit ganthaO adelei y erchi 
 y neges honno. 1|yzchu aozugant hOy pozth Hys 
 cuftenin heuffaOz. clybot ohonei hitheu eutrOft Oy 
 yn dyuot. !^edec o honei yn eu herbyn o leOenyd. 
 oglyt aozuc kei ympzenn oz glut weir, ae dyuot 
 hitheu yn eu herbyn y geiffaO mynet dOylaO mynOgyl 
 udunt. goffot o gei eiraf y rOng ydOylaO. dGafcu 
 o honei hitheu yz eiras yny yttoed yn 6den diednedic. 
 1|a wreic heb y kei pei mi awafcut ueHy ny ozuydei 
 ar arall vyth rodi y ferch arnaf. dzycferch oed hOnnO. 
 J)yuot aozugant h6y yz ty. a gOneuthur eugOaffan- 
 aeth. Iffmpenn gOers pan aeth paOb aHan y chOare. 
 agozi kib uaen a oed yn tal y penntan aozuc y wreic. 
 achyuodi gwas pengrych melyn o honei. l|eb y 
 gOzhyz yf oed gryffyn kelu y ryO was hOnn. dOnn nat 
 ydzOc ehun adielir arnaO. !eb y wreic yfgohilyon
 
 824 J Ikulbwcb anb Iwen. 
 
 hOnn. tri meib arhugeint a ladaOd yfpadaden penn- 
 kaOz ymi. nyt oes oueneic y mi ohOnn mOy noc oz rei 
 ereiH. Jlc yna ydywaOt kei. dal|let gedymdeithas 
 ami. flc nynlledir namyn ygyt. jOytta ohonunt. 
 3,c y dywat y wreic. pa neges y doethaOch chOi yma 
 oe hachaOs. l|i a doetham y erchi olwen yz g6as 
 hOnn. l|eb y wreic yna. f z duO canych gOelas neb 
 ozgaer ettwa. ymchoelGch dzacheuyn. JKiO awyz nat 
 ymchoelOn hyt pann welhom y uozOyn. T|eb y kei 
 a daO hitheu yma yn teruyn y gweler. l|i adaO 
 yma bopduO fadOm yolchi yphenn. ^c yny Hefty z 
 yd ymolcho yd edeu y modzOyeu oil. na hi nae 
 chennat nydaO byth amdanunt. 9 daO hi yma ony 
 chennetteir. JIuO awyz na ladafi vy eneit. na 
 thOyHafi amcretto. !^amyn orodOch gret nawneloch 
 gam idi. mi aekan*nattaaf. ^odOn heb Oynteu. 
 y chennattau aozucpOyt. Jyuot aomc hitheu. 8 
 chamfe fidan flamgoch ymdanei. & g6zddo:ch rud eur 
 am vynOgyl y uozOyn. ^mererit gOerthuaOz yndi a rud 
 emeu. Helynach oed y phenn no blodeu y banadyl. 
 Gynnach oed y chnaOt no diftrych tonn. liegach 
 oed y dOylaO ae byffed no channaOan gotrOyth o blith 
 man gaean ffynnaOn ffynhonws. !^agol6c hebaOc 
 mut. nagolOc gOalch trimut nyt oed olOc degach noi 
 eidi. Oynnach oed y dOyuron no bzonn alarch 
 gOynn. ochach oed y deurud nozffuon cochaf. Y 
 faOl ae gOelei kyflaOn vydei oe ferch. JPedeir 
 meiHonen gOynnyon. auydei yny hoi pa ffozd bynnac 
 y delhei. Sc am hynny y gelwit hi olwen. J?yu0t 
 yz ty aozuc. ac eifted geyz IlaO kulhOch ar dalueinc.
 
 us Ikulbwcb anb <S>lwen. [825. 
 
 ac ual y gwel y hadnabu. ac y dywaOt kulhuch Ozthi. 
 Tfya. uozOyn ti agereis. dyuot awnelhych gennyf. rac 
 eirychu pechaOt itti ac yminneu. Hawer dyd yth 
 rygereis. T|yaHafi dim o hynny. ret aerchis 
 uyntat im nat elwyf hebygyghoz. kanyt hoedel 
 idaO namyn hyt pan elOyf i gan 6z. vffyd yffit hagen 
 cufful arodaf itt os aruolly. J)os di ym erchi i ym 
 tat. aphobpeth oz anotto ef arnat ti y gael. adef 
 ygel aminneu a gey. flc ot amheu ef dim mi nys 
 keffy. ada yO itt oz dihengy ath uywyt gennyt. Mi 
 a adaOaf hynny oil. ac ae kaffaf heb ynteu. Kerdet 
 aozuc hi y hyftauell. Kyuodi ohonunt Cynteu yny 
 hoi hi yz gaer. 3 Had ynaO pozthaOz aoed arynaO 
 pozth. heb difgyzyaO un gOz. 8. naO gauaelgi heb 
 wichaO vn. 9 dyuot racdunt aozugant acyzneuad. 
 1|enpych gOell heb Oy yfpadaden penkaOz odu6 ac 
 odyn. I|euch6itheu pan doethaOch. neur doetham 
 y erchi olwen dy uerch y gulhOch mab kilyd mab 
 kelydon wledic. ||ae vyngOeiffon dzOc am direitwyz. 
 dyzcheuOch y ffyzch y dan vyn d6y ael a dygOydaOd 
 ar vyHygeit hyt pan welwyf defnyd vyndaO. Hynny 
 awnaethpOyt^ J)o6ch yma auozy chOi ageffOch atteb. 
 Kyuodi ymeith aozugant 6y. 9c ymauael * aozuc 
 yfpadaden penkaOz yn un oz tri HechwaeO gOennOyn- 
 nic oed geir y Ia6. ae dodi ar eu hoi. ae aruoll aozuc 
 bedwyz aeodif ynteu. agOan yfpadaden pennkaOz 
 trOy aual y garr yngythzymet. If dywaOt ynteu. 
 "Ymendigeit annOar da6 hanbyd gOaeth byth yd 
 ymdaaf gan annOaeret. mal dal cleheren ym toftes 
 yz haearn gOennCynic hOnn. boet ymendigeit y gof
 
 825 J Ikulbwcb anb I wen. 119 
 
 ae digones. 2ir eingon y digonet arnei moz doft yO. 
 dOeft aozugant ynof honno heuyt yn ty guftennin 
 heuffaOz. f i eil dyd gan uaOzed. agyzru g6iO grib 
 ymyOn gOall y doethant yz gaer ac y myOn yz neuad^ 
 Jpywedut aozugant. yfpadaden penn kaOz. dyzo in dy 
 uerch dios y hengOedi ae hamwabyz y titheu aedOy 
 gares. He onys rody dy angheu ageffy amdanei. 
 IfdywaOt ynteu. HI aephedeir gozhenuam. aephed- 
 war gozhendat. yffyd vy6 ettwa. reit y6 im ymgyghoi 
 acOynt. ^ybi itti hynny heb Oynt. a6n ynbOyt. 
 Mai y kyuodant kymryt aozuc ynteu yzeil Hech waeO 
 aoed ach ylaO. aeodif areuhol. 3,e aruoll aoiuc 
 MenO mab teirgOaed. ae odif ynteu ae wan yn alauon 
 y d6y uron. hyt pandardaOd yz meingeuyn aHan. 
 'Ymendigeit annwar daO heb ynteu ^ maldala gel 
 bendoll ym toftes yz hayarn dur. JPoet ymendigeit 
 yffoc yberOit yndi argof ae digones moz doft yO. 
 pan elOyf yn erbyn allt atuyd ygder dOyuron arnaf 
 weithon. achyllagOft. amynych lyfuOyt. ^erdet 
 aozugant h6y y eu bOyt. 3, dyuot y trydyd dyd yz 
 Ilys. "^ dywaOt yfpadaden pennkaOz. !^a faethutta 
 vi bellach onyt dy uarO auynny. ||ae vygOeiffon. 
 dyzcheuGch y ffyzch vy aeleu a fyzthOys ar aualeu 
 vy Hygeit hyt panngaffOyf edzych ar defnyd uyndaO. 
 Ryuodi aozugant hOy. 3.c ual y kyuodant. kymryt 
 aozuc yfpadaden pennkaOz ya ejj- trydyd IlechwaeO 
 g^OennOynnic. ac odif ar eu hoi. He aruoll a ozuc 
 culhOch. ae odif ynteu ual y rybuchei. <3.e wan trOy 
 aual y lygat hyt pan aeth trOy y wegil allan. "^men- 
 digeit anwar daO. hyt tra ymgatter ynvyO hanbyd
 
 120 Ikulbwcb anb <S>lwen. [826. 
 
 gwaeth diem vy Hygeit panelwyf ynerbyn gOynt. ^ * 
 berwi awnant. atuyd gal penn aphendzo arnaf 
 ar ulaen pob Iloer. Joet emendigeit ffoc yt gOeirOyt 
 yndi. maldalaki kanderaOc y6 gennyf malymgOant 
 yi hayarn gOennOynnic hOnn. f|ynet onadunt yeu 
 bOyt. Inannoeth ydoethant yzllys. He y dywedaffant. 
 na faethutta ni beHach. namyn anaf ac adoet. a 
 merthyiolyaeth yffyd arnat. ac auo mOy os mynny. 
 Jyzo inn dy uerch. aconys rody ti ageffy dyagheu 
 ymdeni. Mae yneb yffyd yn erchi vy merch L dos 
 yma lie ydymwelwyf athi. l[adeir a dodet y danaO 
 wyneb yn wyneb ac ef. 
 
 YdywaOt yfpadaden penn kawr. ae ti a eirch 
 uy merch i. f|i neD y kulhwch. ret a uyn- 
 naf gennyt na wnelych waeth no gOir arnaf. 
 }Pan gaffOyf anottOyf arnat ti. titheu a geffy vy merch~ 
 ti agehy ynllawen heb ykulhOch^ notta yz hynn a 
 vynnych. l|odaf heb ynteu. awelydi y garth maOi 
 dzaO. dOelaf. JiwreidaO hOnnO ozdayar auynnaf 
 ae lofgi ar wyneb y tir. hyt pan uo yn He teil ida6~ ae 
 eredic ae heu yn undyd ae uot yn aeduet. a hynny 
 gouot undyd. 8c oz gOenith hGnnG-ftftk y mynnaf i 
 gOneuthur bOyt a Hynn tymeredic yth neithaOz di ti 
 am merch i. J[ hynny oil auynnaf ywneuthur yn un 
 dyd. 1|a6d y6 gennyf kaffel hynny. kyt tybyckych 
 di nabo ha6d. ^yt keffych hynny yffyd ny cheffych. 
 amaeth a amaetho y tir hOnnO nac ae digonho moi 
 dyzys yO nyt oes. namyn amaethon uab don. nydaO 
 ef oeuod y gennyt ti. nyellyditheu dieis arnaO ef. 
 HaOd y kaffafi hynny kyt tebyckych di nabo haOd.
 
 827 J Ikulbwcb anb <S>lwen. 121 
 
 Kyt keffych ditheu hyny yffit naf keffych. douannon 
 uabdon y dyuot ypenn y tir y waret yz heyzn^ ny 
 wna ef weith oe uod namyn y urenhin teithiaOc. ny 
 elly ditheu dzeis arnaO ef. 1|aGd yO gennyf i hynny. 
 Kyt keffych di hynny. yffit naf keffych. $eu ychen 
 gOlwlyd wineu yndeu gytpzeinyaOc yeredic ytir 
 dyzys dzaO yn wych. nys ryd ef oe uod. ny eHy ditheu 
 * (dz)eis arnaO ef. l|awd yO gennyf i kaffel hynny. 
 \yt keffych hynny yffit naf kaffy. "J melyn gOann- 
 Oyn. ar ych bzych yn deu gyt bzeinaOc auynnaf auyn- 
 naf. HaOd yO gennyfi kaffel hynny. kyt keffych 
 hynny yffit naf keffych. J)eu ychen bannaOc. yTIeiH 
 yffyd ozparth hOnt yz mynyd bannaOc. ar Hall oz parth 
 yma. aceudOyn ygyt a dan yz un aradyz. JSef yO y 
 rei hynny. nynnyaO. apheibaO arithOys du6 yn ychen 
 am y pechaOt. 1|aGd yO gennyf kaffel hynny. Ityt 
 keffych hynny yffit naf keffych. clwely di y keibedic 
 rud diaO. Oelaf. Jan gyuaruum gyffeuin amam 
 y uoiOyn honno. yd hewyt na6 heftaOz Ilinat yndaO na 
 du na gOyn ny deuth o honaO ettwa. J[r meffur hOn- 
 nO yffyd gennyfi ettwa. ar Ilinat hOnnO a uynnaf i y 
 gaffel y heu yny tir newyd diaO. hyt pan uo ef auo 
 pennlliein gOynn am penn uym merch i ar dy neithaOz 
 di. T|a6d yO gennyf kaffel hynny kyt tebyckych di 
 nabo ha6d~ \yt keffych di hynny yffit naf keffych^ 
 Hel auo chwechach na6 mod no mel kynteit. heb 
 wychi ac heb wenyn yndaO a vynnaf y vzagodi y 
 wled. I|a6d yO gennyf kaffel hynny. Kyt tebyckych 
 di nabo haOd. Kib HOyz uab HOyzyon yffyd bennHat 
 yndi. Kan nyt oes leftyz yny byt adalyo y Ilyn kadarn
 
 122 Ifculbwcb anb <>lwen. [828. 
 
 hOnnO. namyn hi. nys keffy di hi oe uod ef. ny elly 
 ditheu dzeis arnaO ef. I|a6d y6 gennyf kaffel hynny 
 kyt tebyckych na bo ha6d. kyt keffych hynny. yffit 
 naf keffych. MOys gOydneu garanhir. kyt delei y byt y 
 gyt bop trinaO wyz. y bOyt avynno paOb Ozth y uryt a 
 geiff yndi. mi a vynnaf vOytta o honno y nos y kyfco 
 vym merch gennyt. nys ryd ef oe uod y neb. ny elly 
 ditheu y dzeiffaO ef. 1|a6d y6 gennyf gaffel hyny kyt 
 tybyckych di nabo haOd. 1[yt kefFych hynny. yffit 
 naf keffych. (iozn gOlgaOt gogodin y wallaO arnam y 
 nos honno~ nyfryd ef oe uod ny elly ditheu y dzeiffaO 
 ef. I|a6d y6 gennyf kaffel hynny. kyt tebyckych na 
 bo haOd. Kyt keffych hynny yffit naf keffych. Welyn 
 teirtu ymdidanu y nos honno. * panuoda gan dyn 
 canu awna e hunan. pan uynner idi tewi hi a teu. a 
 honno nyfryd ef oe uod. ny elly ditheu dieis arnaO ef. 
 1|a6d yO gennyf kaffel hynny. Kyt tebyckych na bo 
 haOd^ l[yt keffych hynny yffit naf keffych. )Peir 
 diOznach wydel. maer odgar mab aed bzenhin iwerd- 
 on. y uerOi bOyt dyneithaOz. !^awd yO gennyf 
 kaffel hynny kyt tebyckych nabo haOd. ^yt keffych 
 hynny yffit naf keffych. IJeit ymi olchi vympenn ac 
 eiHaO uymbaraf. yfkithyz yfkithyzwyn penn beird a 
 uynnaf y eiHaO ym. ny hanOyf well ohonaO onyt yn 
 vyO y tinnir oe penn. I|a6d y6 gennyf kaffel hynny 
 kyt tebyckych nabo haOd. kyt keffych hynny. yffit 
 naf keffych.- l|yt oes ynybyt ae tynho oe penn 
 namyn odgar mab aed bzenhin iwerdon. 1|aGd yO 
 gennyf kaffel hynny. l[yt keffych hynny yffit naf K. 
 t ymdiredaf y neb ogadO yz yfkithyz namyn -y
 
 829.] Hwlbwcb ant) <>lwen. 123 
 
 gado o pzydein. trugein cantref pzydein yffyd y dan- 
 a6 ef~ ny daO ef oe uod oe deyznas. ny elly ditheu 
 dzeis arnaO ynteu I|a6d y6 gennyf kaffel hynny kyt 
 tebyckych nabo haGd- l[yt keffych hynny yffit naf 
 keffych. !^eit yO ym eftynnu uymbleO Ozth eillaO ym. 
 nyt eftOng vyth ony cheffir gwaet y widen ozdu. 
 merch y widon ozwenn o pennant gouutyggOzth- 
 tir uffern. 3|a6d y6 gennyf kaffel hynny. kyt tebyc- 
 kych na bo h"a. kyt K. Tijy mynnaf y gOaet onyt yn 
 dOym y keffych. nyt oes leftyz yny byt a gattwo gOres 
 y ITynn a dotter yndaO. namyn botheu gOidolwyn gozr 
 agatwant gOzes yndunt. pan dotter yny dOyzein yndut 
 y Ilynn. hyt pan deler yz gozIIeOin. nys ryd ef oe uod. 
 ny ellyditheu ydzeiffaO ef. 1|a6d yO gennyf =t cet"a^ 
 !^yt K. Itefrith awhennych rei. nyt aruaeth kaffel 
 Hefrith y baOp nes kaffel botheu rinnon rin barnaOt 
 ny fura uyth Ilynn yndunt. nys ryd ef oe uod y neb 
 ny elly ditheu dzeis arnaO eL 1|a6d yO genyf K. 
 ^yt keffych h*\, !^yt oes yny byt crib agOeHeu y 
 galler gOzteith uyggOallt ac Oynt rac y rynnet. namyn 
 * ygrib ar gweHeu yffyd y rOng deugluft tOzch trOyth 
 mab tared wledic. nys ryd ef oe uod t ceta~ "^aOyd 
 yO gennyf. kyt keffych. h. t c. f yhelir tOzch 
 trOyth yny gaffer dzutwyn keneu greit mab eri. I|a6d 
 yO. kyt kefT, !^yt oes yny byt kynTTyuan adalyo 
 arnaO. namyn kynllyuan kOzs cant ewin. !^aOd yO g". 
 kyt kefT. h"^ ^ytoeftozch yny byt adalhyo y 
 gynllyuan. namyn tozch canhaftyz canllaO. I|a6d t c". 
 kyt keffych hynny yffit naf keffych ~ ^adOyn kilyd 
 canhaftyz y dala y doich gyt ar gynllyuan. *a6d y<>.
 
 124 Ikulbwcb anb Iwen. [830. 
 
 Kyt Ic. t c*~ Nyt oes yny byt kynyd a digono kynnyd- 
 yaeth arki hOnnO. onyt mabon mab modzon. aduc- 
 pOyt yn teir noffic yOzth y vam. ny wys padu ymae. 
 na pheth yO ae byO ae marO. I|a0d yO. Kyt K t c. 
 (UOynn mygdOn march gOedO kynebzOydet yO athonn. 
 y dan vabon yhela ytOzch trOyth. nyfryd ef oeuod. 
 =tc. !faOdyOg . K. ^effych. h\ ^ycheffir mabon 
 uyth kany wys patu y mae. nes caffel eidoel y gar 
 kyffeuinmab aer. kanys diuudyaOc uyd yny geiffaO. 
 y geuynderO yO. 3|aOd t c~ Kyt E. darfclit wydel 
 pennkynyd iwerdon yO. ny helir tOich trOyth vyth 
 hebdaOc. ^aOd yO. Kyt K. ^ynllyuan ouaryf diffull 
 uarchaOc. kanytoes adalhyo y deu geneuhynny. na- 
 myn hi. He ny ellir mOynnyant a hi. onyt ac ef yn 
 vyO y tynnir oe uaryf. aegnithyaO achyHellbzenneu. 
 nyat oeuywyt gOneuthur hynny ida6~ ny mOynha 
 hitheu yn uarO kanys bzeu vyd. !^aOd yO. Kyt 
 keffych hynny. =t c- !fyt oes kynyd yny byt adalyo 
 y deu geneu hynny. namyn kynedyz wyllt mab hettOn 
 glafyiaOc. gOyTItall naO mod y6 hOnnO noi gwydlOdyn 
 gOylltaf yny mynyd. nyf keffy di ef byth. na merch 
 inneu nyf keffy. !^aOd yO g. Kyt keff"^ ^y helir 
 tOzch trOyth nef kaffel gOynn uab nud. arydodes du6 
 aryal dieuyl annOuyn yndaO rac reOinnyaC y bieffen. 
 ny hebkoair ef odyno. !aOd y6. Kyt. K. !^yt oes 
 uarch yny byt adycko y wynn yhela tOzch trOyth. 
 namyn du march mozo oeruedaOc. ]|aOd yO. Kyt. 
 K. IT. * T|es dyuot gilennhin urenhin ffreinc. ny helir 
 tOich trOyth vyth hebdaO. Hagyi yO idaO adaO y deyzn- 
 af yz ot ti. ac ny daO ef vyth yma. ^aOd yO. Kyt K.
 
 830 J Ikulbwcb anb <>lwen. 125 
 
 * c*. ^yhelir tOzch trOyth vyth heb gaffel mab alun 
 dyuet. gell|nyng0z dayO hOnnO~ 1|aOd yO. kyt. 
 t cet"a- l|y helyz tOzch trOyth vyth nes caffel anet ac 
 aethlem. kynebrOydet ac awel wynt ynt. ny ellyngOyt 
 eiryoet arlOdyn nyfledynt. I|a0d t c. kyt keffych 
 h. Arthur ae gedymdeithon y hela tOzch trOyth. gOz 
 kyuoethaOc yO. flc ny daO ef yzot ti. ny elly ditheu 
 dzeis arnaO ef. !|aOd. =t c". Kyt. Ic. t c". !f yellir 
 hela tOzch trOyth vyth nef kaffel bOlch a chyuOlch. a 
 syuOlch. meibon kilyd kyfuOlch^ wyzyon kledyf 
 diuOlch. teir gozwenn gOenn eu teir yfcOyd. tlni 
 gouan gOan eu trigOaeO. lui benyn byn eutrichled- 
 yf. las. ileiffic dleiffac. eu tri chi. all. duall 
 auall. eu tri meirch. ^OyzdydOc. a J)zOcdydOc. 3, 
 IlOyzdydOc. eu teir gOzaged^ ch agaram. adiafpat. 
 eu teir gOzeichon., ^Jiluchetc, a vynet. Sic eiffiwet. eu 
 teir merchet. J)zOc. 8gOaeth. & gOaethaf oIT^ eu teir 
 mozOyn. ^ trywyz hynny aganant eu kyzn. clphaOp 
 ozrei ereill adiafpedant^ yny debycko paOb dygOyd- 
 aO y nef ar ydayar. 1|aOd yO t c. kyt. K. ledyf 
 Oznach gaOz- nyledir vyth. namyn ac ef. nys ry ef 
 oeuod nacarwerth nac ynrat. nyeHy ditheu dzeis 
 arnaO ef. T|aOd yO. t c. kyt keffych ~ Qnhuned heb 
 gyfcu nos ageffy yn keiffaO hynny. ac nys keffy. am 
 merch inneu nyf keffy. |eirch agaffaf Ineu amarch- 
 ogaeth. amharglOyd gar arthur ageiff imi hynny oil. 
 ath verch ditheu a gaffaf i. ath eneit a golly ditheu. 
 ^erda nu ragot^ nyozuyd arnat nabOyt nadillat ym 
 merch i tra geiffych hynny. 8 phangefTych hynny 
 oil oz anoetheu. vy merch inneu ageffy yn ueu itt.
 
 Ikulbwcb anfc <>lwen. [831. 
 
 a ozugant hOy y dyd hOnnO educher. 
 
 ynyuyd kaer uaOz awelynt~ vOyhafozbyt. 
 
 ^achafOzdu mOy oed nothrywyz y*nybyt 
 hOnn yndyuot ozgaer. flc ydywedaffant Oynteu 
 OzthaO. )Pan deuy di Oz. ozgaer awelwch chOi racco. 
 JPieu ygaer heb Oynt~ f|eredic awyz yOch chOi. nyt 
 oes yny byt ny wypo pieu y gaer honn. Oznac gaOz 
 bleu, JPyuoesyffyd yofp apheHennic ydifkynnu 
 yny gaer honn. T^a. unben duO ach nodho. nydeuth 
 gOeftei eiryoet o honei ae vywyt gantaO. ny edir neb 
 idi namyn adycko ygerd gantaO. Kyzchu y pozth a 
 ozugant. JpebygOzhyz gOalftaOt ieithoed. aoes bozth- 
 aOz. es. a thitheu ny bo teu dy dauaOt yth benn. 
 pyrac y kyuerchy di. clgoz y pozth. l|ac agozaf. ]^y 
 yftyz nas agozy di. KylleU aedyO ymbOyt aHynn ym 
 bual. ac amfathyz yn neuad Oznach ga6z~ namyn y 
 gerdaOz adycko ygerd ymyOn nyt agozir yma heno 
 beHach. Hebykei yna^ "YpozthaOz y mae kerd gen- 
 nyfi. JPagerd yffyd gennyt ti. IfflipanOz cledyueu 
 gozeu yny byt Oyf i. ||i aaf y dywedut hynny y Oz- 
 nach gaOz. ac adygaf atteb itt. Jyuot aozuc ypozth- 
 a6z y myOn. ac y dywaOt Ornach OzthaO. hwedl- 
 eu pozth y gennyt., "Iff ydynt gennyf kyweithyd yf- 
 fyd yndzOs ypozth auynnynt dyuot ymyOn. aouyn- 
 neift di aoed gerd gantunthOy. ouynneis heb ef. 
 JLc uno nadunt adywaOt gOybot yflipanu cledyueu 
 ohonaO ynda. a?oed reit ynni Ozth hOnnO. "ffgOers 
 yd Oyf ynkeiffaO aolchei vygcledyf. ac nys keueis. 
 @at hOnnO y myOn. kan oes gerd ganthaO. Jyuot 
 aozuc ypozthaOz ac agozi ypozth. 9 dyuot kei ymyOn
 
 832 J Ikulbwcb anfc <S>lwen. 127 
 
 ehun. a chyuarch gOell aozuc ef y Oznach gaOz~ 
 Ijjadeir adodet ydanaO geyz bzon gOznach. JLc y 
 dywaOt Omach OzthaO. HaOz ae gOir adywedir arnat 
 ti. ygOdoft yflipanu cledyveu. ||i aOnn hynn ynda 
 heb y kei. JpOyn cledyf Oznach awnaethpOyt attaO. 
 ![ymryt agalen gleis aozuc kei y dan y geffeil. clgouyn 
 oz deii p6y oed ozeu gantaO~ ae gwynfeit ae grOmfeit. 
 YzhOnnauoda gennyt ti malpei teu uei gOna ar- 
 naO. dlanhau aozuc banner y HeiH gyHell idaO~ ae 
 rodi ynylaO aozuc. clreinc dyuod di hynny. * ed 
 gOell genhyf noc yffyd ym gOlat pei bei oil ual hynn. 
 Jpyhed abeth bot gOz kyftal athi heb gedymdeith. 
 iaOzda ymae ymi gedymdeith. Kynnydycko y 
 gerd hon~ "fby yO hOnnO. aet y pozthaOz allan. ami 
 adywedaf idaO y arwydon. ^enn y waeO adaO yar 
 ybaladyz. 3,c yffef adygyzch y gOaet yar ygOynt. 
 ac adifkyn ar y paladyz eilweith. agozi y pozth a 
 wnaethpwyt. a dyuot bedwyz y myOn. ac ydywaOt 
 kei. BudugaOl yO bedwyz. kynny wypo y gerd honn. 
 J)adleu maOz a uu gan y g6yz aoed aHan am dyuot 
 bedwyz a chei y myOn^ ^Idyuot gOas ieuanc oed gyt 
 ac Oynt y myOn. vn mab cuftennin heuffaOz. JSef 
 aOnaeth ef ae gedymdeithon ygglyn OzthaO dyuot 
 dzos y teir katlys hyt pann yttoed y myOn y gaer. 
 "Y dywedaffant ygedydeithon Ozth uab cuftennin. 
 ti aozugoft hynn. gozeu dyn Oyt. JLc o hynny allan 
 y gelwit ef gozeu <x>ab cuftennin. GOafcaru aozugant 
 Oy y eu Ilettyeu. mal y keffynt Had eu Ilettywyz. heb 
 wybot yz kaOz. J[ cledyf a daruu y Ozteith. ae rodi 
 aozuc kei yn IlaO Oznach gaOz. ymalphei yedzych
 
 128 Ikulbwcb anfc <S>lwen. [833. 
 
 a ranghei y uod idaO y gOeith. ac y dywaOt y kaOz. 
 $a yO y gOeith. a ranc bod yO gennyf. "J[ dywaOt 
 kei. dy wein di a lygrOys dy gledyf. dyzo di y mi 
 y diot y kyTIell bzenneu o honei. JLc y wneuthur 
 ereiH o newyd idaO~ JL chymryt y wein o honaO. 
 ar cledyf yny IlaO arall. 1 dyuot o honaO uch 
 penny kaOz mal pei y cledyf adottei yny wein. 
 Ifoffot aozuc ynteu ympenn ykaOz. a Had y benn 
 yergyt yarnaO. JiffeithaO ygaer. a dOyn a 
 vynnaffant ozda ar tlyffeu. J[c ygkyuenu yi un- 
 dyd ym penn y vlCydyn y deuthant y lys arthur. 
 achledyf Oznach gaOz gantunt 
 
 wedut aOnaethant y arthur y ualydaruu 
 udunt. Jtrthur a dywaOt. Pabeth yffyd 
 iaOnaf y geiffaO gytaf 01 annoetheu hynny. ^aOn- 
 af yO heb Oynteu keiffaG Mabon uab modzon. ac 
 nyt kaffel arnaO nes kaffel eidoel uab aer y gar. 
 yn gyntaL ^yuodi a ozuc arthur a milwyz ynys 
 pzydein gantaO y geiffaO eidoel. a dyuot aoiugant 
 hyt yn rackaer glini ynylleydoed eidoel ygkarch- 
 ar. Jleuyll aozuc glini ar vann ygaer. acydywaOt. 
 Arthur py holydi y mi pzyt nam gedy yny tarren 
 honn. nyt da im yndi ac nyt digrif. nyt gOenith. nyt 
 keirch im. kynny cheiffych ditheu wneuthur cam 
 im. Arthur adywaOt. ^ytyzdzOc itti ydeuthumi 
 yma. namyn y geiffaO y karcharaOz yffyd gennyt. Mi 
 arodaf y carcharaOz ittiac ny darparyffwn yrodi y 
 neb. yic ygyt a hynny vy nerth am pozth a geffy 
 di. f gOyz adywaOt Ozth arthur. arglOyd dosdi 
 adzef ny elly di uynet ath lu y geiffaO peth moz uan
 
 """ \j 
 
 uw yftlliw ufluttf. Slvrtniv 
 
 wf w 
 
 (u'iflrtii mahMi urtt inoouMi. 
 
 Wfr vtvifl^i, dovti0f tf^t 
 
 Vrttw y #UT, ac^f (ban r: 
 
 uvr j)flH*wH) uvt fer ifrti w . 
 
 ' aim im 
 
 rtJiMit^mt:():(f ittu 
 tiittmt ymu .umitim vfi^< 
 
 , mt mvtttl
 
 834 J IRulbwcb anfc Ivoen. 129 
 
 ar rei hynn. Arthur a dywaOt. dOzhyz gOalftaOt 
 ieithoed itti y mae iaOn mynet yz neges honn. |fz 
 holl ieithoed yffyd gennyt. a chyfyeith 6yt ar rei 
 ozadar ar anniueileit. JJidoel ittiymae iaOn myn- 
 et y geiffaO dy geuynderO y6. gyt am gOyz i. 1[ei 
 abedwyz. gobeith * yO gennyf y negef yd eloch 
 ymdanei y chaffel. JjOch im yz neges honn. ^erdet 
 clozugant racdunt hyt att vOyalch gilgOzi. douyn 
 aozuc gOzhyz idi yzduO aOdoft ti dim yOzth uabon 
 uab modzon. aducpOyt ynteir noffic odyrOng y vam 
 arparet. ^uOyalch adywaOt. pandeuthumi yma 
 gyntaf. eingon gof aoed yma. a minneu ederyn 
 ieuanc oedOn. ny wnaethpOyt gOeith arnei. namyn 
 trauu uyggeluin arnei bob ucher. HediO nyt oes 
 kymmeint kneuen o honei heb dzeulaO. dial du6 arnaf 
 ochigleu i dim yOzth ygOz aovynnOch chOi. JPeth 
 yffyd iaOn hagen. adylyet ymi y wneuthur ygen- 
 nadeu arthur mi aegOnaf. Kenedlaeth vileit yffyd 
 gynt rithOys du6 no mi. mi aaf yn gyuarwyd ragoch 
 yno. |pyuot aozugat hyt ynlle yd oed karO redynure. 
 KarO redynure yma ydoetham niattat. kennadeu 
 arthur kany Odam aniueil hyn no thi. dywet. awdoft 
 di dim yOzth uabon uab modzon. aducpOyt yndeir 
 noffic y Ozth y uam. ^ karO adywaOt. JPandeuthumi 
 yma gyntaf. nyt oed namyn vnreit oboptu ympenn. 
 ac nyt oed yma goet namyn un o gollen derwen. ac 
 ytyfwys honno yndar can keing. 8c ydygOydOys 
 ydar gOedy hynny. ahediO nyt oes namyn Oyftyn 
 coch o honeL ^z hynny hyt hediO yd 6yf i yma. ny 
 chigleu i dim oz neb aouynnOch chGL jfy'm'i hagen 
 
 K
 
 130 IRulbwcb anb <>lwen. [835. 
 
 auydaf gyfarOyd yOch * kanys kennadeu arthur yOch 
 hytlle ymae aniueil gynt arithOys duO no mi. Jyuot 
 aozugant. hyt He ydoed cuan cum kaOlOyt. cuan c6m 
 caOlOyt yma ymae kennadeu arthur. clOdoft di dim 
 yOzth vabon vab modzon aducpOyt t c"~ f ei afgOypOn 
 mi aedywedOn. yandeuthum i yma gyntaf. y cOm 
 maOz awelOch glynn coet oed. Sic ydeuth kenedlaeth 
 o dynyon idaO. ac y diuaOyt. ac y tyuOys yz eil coet 
 yndaO. clr trydyd coet y6 hOnn. aminneu neut ydyd- 
 ynt yn gynyon boneu vy efgyll. yz hynny hyt hediO. 
 ny chiglefi dim oz g6z aouynnOch chOL Mi hagen 
 auydaf gyuarwyd y genadeu arthur. yny deloch hyt 
 He ymae yzanniueil hynaf yffydynybyt hOnn. a 
 mOyaf adzeigyL eryz gOern abOy. iOzhyz adywaOt. 
 Jlryz gwern abOy ni adoetham gennadeu arthur 
 attat. youyn itt a Gdoft dim y Ozth vabon uab modzon 
 a due t c , ""jffzeryz adywaOt. Mi adeuthum yma yz 
 yfpel! o amfer. aphanndeuthum yma gyntaf. ||aen 
 a oed ym. ac yar y benn ef ypigOn yfyz bop ucher. 
 weithon nyt oes dyznuedyny uchet. yz hynny hyt 
 hediO ydOyfi yma. 8cny chiglefi dim yOzth ygOz 
 aouynnOch chOi. onyt un treigyl yd euthum ygeiffaO 
 uymbOyt hyt ynllynn Hy6. Jtphanndeuthum i yno 
 y TIedeif uygcryuangheu y my6n ehaOc o debygu bot 
 vymbOyt yndaO wezs vaOz. ScytynnOys ynteuui hyt 
 yz affOyf. hyt pann uu abzeid im ymdianc y gantaO. 
 jief aOneuthum inheu mi am [836] holl garant myn- 
 et yggOzyf OzthaO y geiffaO ydiuetha. gennadeu a, 
 yzrOys ynteu y gymot ami. adyuot aozuc ynteu 
 attafi. ydiot dec tryuer adeugeint oegeuyn. onyt
 
 837 J Ikulbwcb anb <>lwen. 
 
 ef awyz peth oz hynn ageiffOch chOi. ny Onn i neb 
 aegOypOc, Mi hagen auydaf gyuarOydyOch hyt He 
 ymae*, Jpyuot aozugant hyt He yz oed. |)ywedut 
 aozuc yz eryz. JJhaGc Ilyn IliO mi adeuthum attat. 
 gan gennadeu arthur youyn aOdoft dim yGzth vabon 
 nab modzon aducpOyt ynteir noffic yOzth yuam. 
 If gymeint awypOyf i mi ae dywedaf. dan bob IlanO 
 ydaf i arhyt yz auon uchot hyt pandelOyf hyt ym 
 ach mur kaer loyO. ac yno y keueis i. ny cheueis eir- 
 moet odzOc ygymeint. ac mal ycrettoch doet un ar 
 uyndOy yfgOyd i yma o honaOch. ac yfef ydaeth 
 ardOy yigOyd yi ehaOc. kei a gOzhyz gOalftaOt ieithoed. 
 J[c y kerdaffant hyt pann deuthant am y uagOyz ar 
 karcharaOz. ynyuyd kOynuan agriduan aglywynt am 
 yuagOyzacOy. Ozhyz adywaOt. padyn agOyn yny 
 maendy hOn, i aOz yffit le idaO y gOynaO yneb 
 yffyd yma. Mabon uab Modzon yffyd yma ygcarch. 
 ac ny charcharOyt neb kyn doftet yn IIOzO carchar 
 ami. na charchar Hud IlaO ereint. neu garchar greit 
 mab eri. es obeith gennyt ti ar gaffel dy ellOng ae 
 yz eur ae yz aryant ae yz golut pzeffennaOl. ae yz 
 catwent ac ymlad. If gymeint o honof i a gaffer 
 ageffir dzGy ymlad. "fmchoelut o honunt Oy odyno. 
 adyuot hyt * lie yd oed arthur. Jpywedut o honunt 
 y He yd oed mabon uab modzon ygkarchar. OyffyaG 
 aozuc arthur milwyzyzynys honn. amynet hyt 
 ygkaerloyO ylleydoed mabon ygkarchar. Mynet 
 aozuc kei abedwyz ardOy yfcOyd y pyfc. tra yttoed 
 vilwyz arthur yn ymlad ar gaer. rOygaO o gei y uagOyz 
 a chymryt y carcharaOz ar y geuyn. He ymlad ar gCyz 
 
 K 2
 
 132 Ikulbwcb anfc Iwen. [837 b. 
 
 ualkynt ar gOyz. Jit ref ydoeth arthur amabon 
 gantaO yn ryd~ ~ 
 
 ywedut aozuc arthur. beth laOnhaf weithon 
 y geiffaO yn gyntaf 01 annoetheu. ^aOnhaf 
 yO keiffaO deu geneu gaft rymhi. awys heb yzarth ur 
 padu ymaehi. ^mae hebyzun yn aberdeugledyf. 
 Jyuot aozuc arth" hyt ynty tringat yn aber cledyf. 
 A gouyn aozuc OzthaO. aglyweift ti yOzthi hi yma. 
 JPyrith ymae hi. "Ifnrith bleidaft heb ynteu. 3,e 
 deu geneu genthi yd ymda. l|i a ladaOd vy yfgrybul 
 ynvynych. ac ymae hi iffot ynaber cledyf ymyOn 
 gogof. Sef aozuc arthur gyzru ym pzyt wenn y long 
 ar uoz. He ereiH ar y tir y hela yz aft. 3,e chylchynu 
 uelly hi ae deu geneu. EC eu dat rithaO o duO y arth ur 
 yneurith ehunein. wafcaru aozuc IIu arthur bob 
 un bob deu 
 
 Hd ual ydoed gOythyz mab greidaOl. dydgOeith 
 yn kerdet dzos vynyd. y clywei leuein agrid- 
 ua girat. clgarfcon oed euclybot. ftchub aozuc ynteu 
 parth ac yno. He malydeuth yno * difpeilaO cledyf 
 awnaeth. 8 Had y tOynpath Ozth ydayar. ac eydiffryt 
 uelly rac ytan. Sic ydywedaffant Oynteu OzthaO^ 
 J)6c uendyth duO ar einym gennyt. ar hynn ny allo 
 dyn vyth ywaret. ni adoOn ywaret itt. I|6ynt6y 
 wedy hynny adoethant arnaO heftaOz Hinat. anodes 
 yfpadaden pennkaOz ar culhOch yn ueffuredic oil heb 
 dim yn eiffeu o honunt eithyz un Hinhedyn. ar moz- 
 grugyn cloffadoeth ahOnnO kynnynos~ 
 
 yttoed gei abedwyz yn eifted ar benn pum- 
 lumon. argarn gOylathyz ar wynt mOyaf yny
 
 837 c.] ikulbwcb anb Iwen. 133 
 
 byt. echych aOnaethant yneukylch. ac 6ynt aOelynt 
 vOc ma6z parth ardeheu ympeH yOithunt heb dzoffi 
 dim gan y g6ynt~ lc yna y dywaOt kei. myn TIaO 
 vyngkyueillt. fylldy racco tan ryffOz. JfryffyaG a 
 ozugant parth ar mOc. a dyneffau parth ac yno dan 
 ymardifgOyl obeli, yny uyd diHu? uareuaOc yndeiuaO 
 baed coet. Hyna hagen yryffOz mOyaf aochelaOd 
 arthur eiryoet. 1|eb y bedwyx yna Ozth gei. 3,e hat- 
 waenoft di ef. atwen heb y kei. Ityna dillus uarruaOc. 
 nyt oes yny byt kynHyuan adalyo dmtwyn, keneu 
 greit uab eri. namyn kynllyuan ouaryf y gOz awely 
 di racko. clc ny mOynhaa heuyt onyt yn vy6 y tynnir 
 achyllellpzenneu oe uaraf. kanys bzeu uyd ynuarO. 
 ||ae ankynghcu ninneu 6zth hynny heb ybedwyz. 
 adOnef heb y kei y yffu ywala <n kic. agOedy 
 hynny kyfcu aOna. Wza yttoed ef yn * hynny y 
 buant Oynteu yngOneuthur kyltellbienneu. JanOybu 
 gei yndiheu y uot ef yn kyfcu. gOneuthur poll aozuc 
 danydzaet mOyhaf yny byt. atharaO dyznaOt arnaO 
 anueitraOl y ueint aoauc. Sewafcu ynypOTI hyt pan 
 daroed udunt y gnithiaO ynHOyx ar kyllellbzenneu y 
 uaryf. agOedy hynny ylad yngObyl. J[codyna 
 ydaethant elldeu hyt ygkelli wic ygkernyO. adiyn- 
 ITyuann ouaryf dillus uaruaOc gantunt^ aerodi a 
 oiuc kei yn IlaO arthur. ^c yna y kanei arthur yt 
 eglyn hOnn. ^ynnllyua aozuc kei. o uaryf dillus 
 uab eurei. pei ^ach dy angheu uydei^ JLc am hynny 
 y fozres kei hyt pan uu abzeid yuilwyz yz ynys honn 
 tangneuedu y rOng kei ac arthur. JLc eiffoes nac yt 
 anghyfnerth ar arthur^ nac y* Had y wyz. nyt ymyz-
 
 134 IRulbwcb anb <S>lwen. [837 d. 
 
 rOys kei yn reit gyt ac ef o hynny allan. jlc yna y 
 dywaOt arthur. J?eth iaOnaf weithon ygeiffaO 01 
 annoetheu. ^aOnaf yO keiffaO dzutwyn keneu greit 
 uab eri. ^ynno hynny ychydic ydaeth creidylat 
 uerch lud laO ereint gan wythyx mab greidaOl. a 
 chynn kyfcu genthi dyuot gOynn uab nud ae dOyn 
 y treis. ^ynnuIIaO Hu o wythyz uab greidaOl. 2, dyuot 
 y ymlad a gOynn mab nud. a gomot o wyn^ a dala 
 greit mab eri. aglinneu eil taran. a gOigOft letlOm. 
 a dyfnarth y uab. a dala o penn uab nethaOc. a 
 nOython. achyledyz wyllt yuab. a Had nOython aoxuc 
 adiot y gallon. achymheH arkyledyz yffu callon y 
 dat. Ac am hynny ydaeth kyledyz yggOyTIt. lybot 
 o arthur hynny. 1 dyuot hyt ygogled. adyuynnv 
 aozuc ef gOynn uab nud attaO. * agellOng y wyzda 
 y gantaO oe garchar. a gOneuthur tangneued y rOng 
 gOynn mab nud agOythyz mab greidaOl. jlef tang- 
 neued awnaethpOyt. gadu y uoaOyn yn ty y that yn 
 diuOyn ozdOybarth. J[c ymlad bobduO kalan mei 
 uyth hyt dyd bzaOt 01 dyd hOnnO aHan. y rOng gOynn 
 agOythyz. 9run aoiffo onadunt dydbzaOt kymeret 
 yuozOyn. JtgOedy kymot ygOyzda hynny uelly. y 
 kauaf arthur mygdOn march gOedO~ 8 chynnHyuan 
 cOzs cant ewin. KOedy hynny ydaeth arthur hyt 
 ynllydaO. amabon uab mellt gantaO. agOare gOallt 
 euryn ygeiffaO deugi glythmyz lewic. JlgOedy eu 
 kaffel ydaeth arthur hyt yggozllewin iwerdon y 
 geiffaO gOzgi feueri. He odgar uab aed bzenhin iwerdo 
 gyt ac ef. He odyna yd aeth arthur yz gogled. ac y 
 delis kyledyz wyllt. He yd aeth yfkithyiwynn penn-
 
 837 e.] Ikulbwcb anb <>lwen. 135 
 
 beid. 8c ydaeth mabon mab meTIt adeugi glythuyz 
 ledewic ynylaO. adzutwyn geneu greit mab eri. ac 
 yd aeth arthur e hun yz erhyl. 8 chauall ki arthur 
 ynylaO. Jlc yd efgynnOys ka6 obzydein arlamrei 
 kaffec arthur. ac achub yz kyfuarch. JLc yna y kym- 
 erth kaO obzydein nerth bOyeTIic. acynwychyz 
 trebelit y doeth ef yz baed. EC y holldes y benn yn 
 deu banner. Jtchymryt aoz c kaO yz yfgithyz. l|yt 
 ykOn anottayffei yfpaden argOlhOch aladaOd ybaed. 
 namyn kauall ki arthur ehun, 
 
 HdOedy Had yfgithyzwyn bennbeid yd aeth ar- 
 th ur aeniu er hyt yngkelli * wic yngkernyO. 
 ac odyno ygyzrOys menO mab teirgOaed yedzych 
 a uei y tlyffeu y rOng deugluft tOzch trOyth. rac fal- 
 wen oed uynet yymdaraO ac ef. ac onybei y tlyffeu 
 gantaO. diheu hagen oed y uot ef yno. l|eur daroed 
 idaO diffeithaO traean iwerdon. Uynet aozuc menO 
 yymgeis ac Oynt. ^efygOelas Oynt ynefgeir oeruel 
 yn Ifwerdon. JtcymrithaO aozuc menO ynrith eder- 
 yn. 9 difgynnu aOnaeth uchpenn ygOal. ncheiffaO 
 yfglyffyaO un oz tlyffeu y gantaO- ac ny chauas dim 
 hagen namyn un oewrych. ^yuodi aozuc ynteu 
 yn wychyzda. ac ymyfgytyaO hyt pan ymozdiwed- 
 aOd peth oz gOenOyn ac ef. (D dyna ny bu dianaf 
 menO uyth. @yzru o arthur gennat gOedy hynny 
 ar odgar uab aed bzenhin iwerdon. y erchi peir di- 
 0:nach wydel maeridaO. ^rchi ootgar idaO yrodi. 
 *Y dywaOt diOznach^ du6 awyz pei hanffei well o 
 weletun olOc arnaO nafkaffei. adyuot o gennat arth- 
 ur anac genthi o Iwerdon.. ^ychOynnu aozuc arth ur
 
 136 Ikulbvocb anfc Iwen. [838. 
 
 acyfgaOn niuer ganthaO amynet ympzytwen y long, 
 adyuot y ywerdon. adygyzchu ty diOnnach Oydel a 
 cmigant. dOelfant niuer otgar eu meint. agOedy 
 bOyta onadunt acyuet eudogyn. erchi ypeir aomc 
 arth ur . Y^ywaOt ynteu pei af rodei yneb. yrodei 
 Cith eir odgar bzenhin ^werdon. iOedy Heueryd 
 nac udunt. Kyuodi aozuc bedwy* acymauael yny 
 peir. ae dodi ar geuyn * hygOyd g6as arthur. bzaOt 
 oed hOnnO unuam ygachamOzi g6as arth ur ^ j@kf 
 oed yfOydef ynwaftat ymdOyn peir arthur a dodi 
 tan ydana6~ Heglyt olenlleaOc Oydel yg kaletvOlch. 
 ae eHOng ar y rot. a Had diOznach wydel ae niuer 
 achan. Jpyuot Huoed Jwerdon ac ymlad ac 6y. B 
 gOedy ffo y Huoed achlan. mynet arthur aewyz yn 
 eugOyd yny Hong, arpeir ynllaOn ofOHt iOerdon 
 gantunt. adifkynnu ynty HOydeu mab kel coet ym 
 pozth kerdin yndyuet. acyno ymae meffur ypeir 
 
 H yna ykynnuIlOys arth ur a oed ogynifyOz 
 ynteir ynys pzydein^ ae their rac ynys. 
 8c aoed ynfreinc allydaO. H nozmandi agOlat yi haf. 
 ac aoed o gicOz dethol. a march clotuaO*. ac yd 
 aeth ar niueroed hynny oil hyt yn iOerdon. 8c y bu 
 ouyn maO* ac ergryn racdaO yn Iwerdon. A gOedy 
 difgynnu arthur y% tir. dyuot feint Iwerdon attaO y 
 erchi naOd idaO. Ac yrodes ynteu naOd udunt hOy. 
 acyrodaffant Oynteu eu bendyth idaO ef. J)yuot a 
 oiuc gOyz iwerdon hyt att arth ur arodi bOyttal idaO. 
 Jyuot aomc arthur hyt yn efgeir oeruel yn IOerdon. 
 yny He yd oed tOzch trOyth. ae feithlydyn moch gant- 
 aO. geHOng kOn arnaO o bop parth. ydyd hOnnO
 
 839 J Ikulbwcb anb <>lwen. 137 
 
 educher yd ymladaOd y gOydyl ac ef. Ifthynny pym- 
 het ran y iwerdon aOnaeth yndiffeith. athrannoeth 
 ydym*ladaOd teulu arthur ac ef. namyn agaOffant o 
 dzOc y gantaO. ny chaOffant dim o da. "f trydyd dyd 
 yd ymladaOd arthur ehun ac ef naOnos. a naO nieu. 
 nyladaOd namyn un parchell oe uoch. douynnOys y 
 gOyi y arthur peth oed yftyz yz hOch hOnnO. ^ dy- 
 waOt ynteu~ bzenhin uu. ac am y bechaOt y rithOys 
 duO ef ynhOch. Ciyzru aOnaeth arthur gOzhyt gOal- 
 ftaOt ieithoed. y geiffaO ymadzaOd ac ef. Hynet aozuc 
 gOzhyz ynrithederyn. adifgynnv aOnaeth vchbenn y 
 wal ef ae feithlydyn moch. ftgouyn aozuc g6:hyz 
 gOalftaOt ieithoed idaO. %i y g6z athwnaeth ary 
 de!6 honn. 01 gellOch dywedut. yharchaf dyuot un o 
 honaOch y ymdidan ac arthur. GOitheb aOnaeth 
 grugyn gOiych ereint. mal adaned aryant oed y 
 wrych oil y ffoid y kerdei argoet ac ar uaes y gOelit 
 ualyllithzei y wrych. ^ef atteb arodes grugyn. Myn 
 y gOr an gOnaeth ni ar y delO honn. ny wnaOn. ac ny 
 dywedOn dim yi arth ur . ed digaOn odiOc aOnathoed 
 duO ynni. angOneuth ur arydelO hon. Kyny deleOch 
 chOitheu y ymlad ani. Mi adywedaf yOch ydymlad 
 arth ur am y grib ar eHyn ar gOeHeu yffyd rOng deu 
 gluft tOich trOyth. l|eb y grugyn hyt panngaffer y 
 eneit ef yngyntaf. ny cheffir ytlyffeu hynny. J|r 
 boze auozy ykychOynnOnni odyma. ScydaOn ywlat 
 arth ur ar meint mOyhaf aallom ni o diOc aOnaOn yno. 
 ^ychOyn aoiugant hOy ar ymot parth achymry. EC 
 yd aeth [840] arthur ae luoed ae ueirch ae gOn ym 
 pzytwen. atharaO lygat ymwelet ac Oynt. Jifgynnu a
 
 138 Ikulbwcb anb <)lwen. [840* 
 
 Onaeth tOzch trGyth ympoith cleis yndyuet. Jyuot a 
 ozuc arthur hyt ym mynyO y nos honno. W jannoeth 
 dywedut y arthur eu mynet heibaO. ac ymoidiwes a 
 ozuc ac ef yn Had gOarthec kynnwas kO*r y uagyl. j| 
 gOedy Had aoed yndeugledyf odyn a mil kynndyuot 
 arthur. zpandeuth arth ur ykychOynnOys tOzch 
 trOyth odyno hyt ympieffeleu. jpyuot arthur alluoed 
 ybyt hyt yno~ dyzruaoiuc arthur ywyz yi erhyL 
 Jlly. athmchmyi. adzutwyn keneu greit maberi yn 
 ylaO ehun. ^gOarthegyt uab kaO yghongyl arall. B 
 deugi glythmyi letewic ynylaO ynteu. J[bedwyz a 
 chauall ki arthur ynylaO ynteu. areftru aozuc y 
 milwyi oil o deu tu nyuer. Jj)yuot tri meib cledyf 
 divOlch. gOyi agauas clot maOi ynllad yfgith^wyn 
 pennbeid^ ^cyna y kychOynnOys ynteu olynn ny- 
 uer. ac y doeth y gOm kerOyn. 8c y rodes kyuarth 
 yno. J[c yna y TladaOd ef bedwar ryffOt y arthur. 
 gOarthegyd mab kaO atharaOc allt clOyt. areidOn uab 
 eli atuer. ac ifcouan hael. ^gOedy Had y gOyi hynny^ 
 y rodes yi eil kyuarth udunt ynyHe. ac ylladaOd 
 gOydae uab arthur. ftgarfelit wydel. agleO uab yfcaOt. 
 Jlc ifcaOyn uab panon^ 8e doluryaO ynteu yna a 
 OnaethpOyt. Jlrboie ymbzonn ydyd dzannoeth yd 
 ymozdiwedaOd rei 01 gOyz ac ef. jlcyna y IladaOd 
 huandaO. agogigO*. aphenn pingon. tri gOeis gleOlOyt 
 gauaeluaOz^ hyt nafgOydyat duO was yn ybyt ar y 
 helO ynteu. eithy* Haefgenym ehunan gOi ny hanoed 
 well neb ohonaO. J[c y gyt ahynny y HadaOd HaOer 
 o wyz y Olat. a gOlydyn faer penfaer y arthur. jlc 
 yna yd ymozdiwedaOd arthur ympelumyaOc ac ef. 9c
 
 841J Ikulbwcb anb <>lwen, 139 
 
 yna ylladaOd ynteu madaOc mab teithyon. agOyn mab 
 tringat <X)ab neuet * 8c eiryaOn pennllozan. JLc odyna 
 yd aeth ef hyt yn aber tyOi. He yno y rodes kyuarth 
 udunt. acyna ylladaOd ef kynlas mab kynan. a 
 gOilenhin bzein freinc. odyna yd aeth hyt ygglynn 
 yftu. JLc yna ydymgollaffant ygOyz arcOn acef. 
 Jyuynnu aozuc arth ur gOyn uab nud attaO. agouyn id- 
 aO aOydyat ef dim yOzth tOzch trOyth. vdywaOt ynteu 
 naf gOydyat. Y hela ymoch yd aeth y kynnydyon yna 
 oil. hyt yndyffryn IlychOz. ac ydigribyOys grugyn 
 gOallt ereint udunt. a HOydaOc gouynnyat. 8c y Hadaff 
 ykynnydyon hyt na diengis dyn yn vyO o nadunU 
 namyn ungOz. jlef aoiuc arth ur dyuot ae luoed hyt 
 He ydoed grugyn allOydaOc. a gellOng yna arnad- 
 unt aoed ogi rynodydoed yn IlOyi. Ac Oith yi 
 a6z adodet yna ar kyuarth. y doeth tOzch trOyth 
 ac y diffyith Oynt. Ac yt pan dathoedynt dzos uoz 
 iwerdon. nyt ymwelfei ac Oynt hyt yna~ JJpygOydaO a 
 OnaethpOyt yna agOyz achOn arnaO. ^mrodi y 
 gerdet o honaO ynteu. hyt ym mynyd amanO. jlc 
 yna y Has banO oeuoch ef. ac yna yd aethpOyt eneit 
 dzos eneit ac ef. ac y IladOyt yna tOzch IlaOin. ac yna 
 y Has arall oe voch^ gOys oed y en6. ac odyna yd 
 aeth hyt yn dyffrynn amanO. ac yno y Has banO a 
 bennwic. !^yt aeth odyno gantaO oeuoch ynvyO. 
 namyn grugyn gOallt ereint. allOydaOc gouynnyat. 
 z He hOnnO yd aethant hyt yn llOch eOin. 9c ydymoz- 
 diwedaOd arthur acef yno. ^odi kyuarth aOnaeth 
 ynteu yna. 8c yna ylladaOd ef echel uozdOyttOH. ac 
 arOyli eil gOydaOc gOydaOc gOyz. allaOer owyz achOn
 
 140 IRulbwcb anfc <>lwen. [842. 
 
 heuyt. ac ydaethant odyna hyt ynHOch taOy. 
 aOnaeth grugyn gOrych ereint acOynt yna. ac yd aeth 
 grugyn odyna hyt yndintywi. ^|c odyna ydaeth 
 hyt ygkeredigyaOn. ac eil. a thzachmyz gantaO. a 
 HiaOs gyt acOynt heuyt. 8c ydoeth hyt yggarth 
 gregyn. acyno y * y Has ITOydaOc gouynnyat yny 
 myfc. ac ylladaGd ruduyO rys. allaOer gyt ac ef. 
 JLc yna yd aeth IlOytaOc hyt yn yftrat y6. JLc yno y 
 kyuaruu gGyz HydaO ac ef. ac yna y HadaOd ef hir 
 peiffaOc bzenhin HydaO. a Hygatrud emys a gOzbothu. 
 eOythred arth" vzodyz yuam. j|c yna yUas ynteu. 
 WOzch trOyth a aeth yna y r6ng taOy ac euyas. d6yf- 
 fyaO kernyO adyfneint oarthur yny erbyn hyt yn 
 aber hafren. adywedut aozuc arthur Oxth vilOyz yz 
 ynys honn. l6ich trOyth aladaOd HaOer om gOyz. 
 Myn gCzhyt gOyz nyt ami yn uyO yd aho ef y gernyO. 
 nys ymlityafi ef bellach. namyn mynet eneit dzos 
 eneit ac ef awnaf. OneOch ch6i aOnelhoch. Jlefa 
 daruu o gyghoz gantaO eTIOng kat o uarchogyon. a 
 chOn yz ynys gatunt hytyn euyas. ac ymchoelut 
 odyno hyt yn hafren. ae ragot yno ac aoed o vilwyz 
 pzouedic ynyz ynys honn. ae yzru anghen yn anghen 
 yn hafren. amynet aOnaeth mabon uab modzon gan- 
 ta6 ar wynn mygdOn march gOedO yn hafren. a gozeu 
 mab cuftennin. a menO. <X)ab teirgOaed y rOng Hynn 
 IliOan ac aber gOy., adygOydaO o arthur arnaO. a ryff- 
 wyz p^dein gyt ac ef. J)yneffau aozuc ofla gyllelT- 
 uaOz. a manaOydan uab Hyz. a chacmOri gOas arth ur ^ 
 agOyngelli. adygrynnyaO yndaO. ^[cymauael 301 
 gyntaf yny tract, ae gleicaO o honunt yn hafren. yny
 
 843 J Ikulbwcb anb I wen. 
 
 yttoed ynllenOi ody uchtaO. Jhathu amOs o uabon 
 uab modzo oz neilparth. achael yz ellyn y gantaO. JLc 
 ozparth arall ydygyzchOys kyledyz wyllt yar amOs 
 arall gantaO ynhafren. ac yduc y gOelleu y gantaO. 
 l|ynn kaffel diot y grib. kaffel dayar o honaO ynteu 
 aedzaet. acozpan gauas y tir nyallOys nachi nadyn 
 na march y ganhymdeith hyt pan aeth ygernyO. 
 T|oc agaffat odzOc yn keiffaO y tlyffeu hynny y gantaO. 
 gOaeth agaffat ynkeiffaO diffryt y deuOz rac eubodi. 
 IjacmOzi ual y tynnit ef yuynyd y tynnei deu uaen 
 ureuan ynteu * yzaffOys. fla gyllelluaOz ynredec 
 yn ol y tOzch. y dygOydOys y gyHeH oe wein ac y kolles. 
 aewein ynteu gOedy hynny ynllaOn oz dOfyz. ual y tyn- 
 nit ef y uynyd y tynnei hitheu ef yz affOys. dyna yd 
 aeth arthur alluoed hyt pan ymozdiwedaOd ac ef yg 
 kernyO. Care oed a gafat o dzOc gantaO kynno hynny 
 y Ozth a gaffat yna gantaO yn keiffaO y grib. dzOc y 
 gilyd ykaffat ygrib y gantaO. Ac odyna y holet ynteu 
 ogernyO. clcy gyzrOyt yzmoz ynygyueir. !^ywybu- 
 Oytvyth o hynny aHan pale yd aeth acanet acaeth- 
 lem gantaO. JLc odyno yd aeth arth" y ymeneinaO ac 
 y uOzO y ludet y arnaO hyt ygkelli wic ygkernyO*- ~ ~ 
 
 oarth ur aeef. aoes dim weithon oz 
 anoetheu heb gaffel. "^ dywaOt vn oz gOyz. 
 oes. gOaet y widon ozdu merch y widon ozwen openn 
 nant gouut yggOzthtir uffern. ^ychOyn aozuc arth ur 
 parth ar gogled. a dyuot hyt He yd oed gogof y 
 wrach~ JL chynghozi owynn uab nud. agOythyz uab 
 greidaOl gellOng kacmOzi. ahygOyd y uraOt.yymlad 
 ar wrach. flc ual ydeuthant y myOn yz ogof y hachub
 
 142 Ikulbwcb anb Iwen. [844. 
 
 aozuc y wrach. Ac ymauael yn hygGyd herOyd 
 gOallt y benn. ae daraO yzIIaOz deni. f[c ymauel o 
 gacmGzi yndi hitheu.herOyd gOallt yphenn. ae thynnu 
 yar hygOyd yz IlaOz. ac ymchoelut aozuc hitheu ar 
 kacmOzi. ac eu dygaboli ylldeu. ac eu diaruu. ae gyzru 
 allan dan euhub ac eu hob. a IlidyaO aozuc arth ur 
 owelet ydeu was hayachen., wedy eu Had acheiffaO 
 achub yz ogof. He yna y dywedaffat gOynn a gOythyz 
 OzthaO. nyt dec ac nyt digrif genhym dy welet yn 
 ymgribyaO agOzach. geHOng hiramren ahir eidyl 
 yzogof. a mynet aozugant. ^cozbudzOc trafferth 
 y deu gynt. gOaeth uu dzafferth ydeu hynny. hyt naf 
 gOypei duO y vn ohonunt ellpedwar allu mynet 
 ozlle. namyn mal ydodet ellpedwar. arlamrei kaffec 
 arthur. J[c yna achub aozuc arth ur dzOs yz ogof. He 
 yar ydzOs a uyzyei y wrach acharnwennan y gyHell. 
 ae tharaO am y hanner yny uu yn deu gelOzn hi. 
 a * chymryt aozuc kaO o bzydein gOaet y widon 
 aegadO ganthaO 
 
 H yna y kychOynnOys kulhOch. 8. gozeu uab 
 cuftennin gyt ac ef. ar faOl a buchei dz6c y 
 yfpadaden pennkaOz- ar anoetheu gantunt hyt ylys. 
 JtdyuotkaO o bzydein y eillaO y uaryf. kic achzoen 
 hyt afgOzn ar deugluft yn IlOyz. ac y dyOaOt kulhOch. 
 a eillOyt itti Oz. ^iHOyt heb ynteu. ae meu y min- 
 neu dy uerchdi.weithon. ||eu heb ynteu. acnyt reit 
 itt diolOch ymi hynny. namyn diolOch y arthur y gOz 
 ae peris itt. (Dm bod i nys kaffut ti hi vyth. am 
 heneit inheu ymadOs y6 ydiot. j|c yna ydymauael- 
 aOd gozeu mab cuftennin yndaO herOyd gOallt ypenn.
 
 844 J Ikulbwcb anfc Iwen. 143 
 
 JtelufgaO ynyolyadom. allad ypenn aedodi arbaOl 
 y gatlys. ^goiefgyn ygaer acnuc aegyuoeth. Hr 
 nos honno ykyfcOys kulhOch gan olwen. Hhiauu 
 un wreic idaO trauu vyO. JlgOafcaru Huoed arth ur 
 paOb y wlat. JLc uelly y kauas kulhOch olwen merch 
 yfpadaden penn kaOz*. ~ *. *,
 
 H4 [555. 
 
 1Rbonabw\>'s Bream. 
 
 ftzeu&ftpt 
 
 adaOc uab maredud aoed idaO powys yny 
 theruyneu. ^ef y6 hynny opozfozd hyt yg 
 * gwauan yggwarthaf arwyftli. Jfcynyz am- 
 fer hOnnO bzaOt aoed idaO. nyt oed kyuurd gOzac 
 ef. Sef oed hOnnO Ifozwoerth uab maredud^ 8h6nn6 
 
 J vS/ 
 
 agymerth goueileint maOz yndaO atluiftOch owelet 
 yi enryded ar medyant aoed y v*a6t ac ynteu heb 
 dim~ JlcymgeiffaO aoauc ae gedymdeitho aevzod- 
 oxyon maeth. ac ymgyghoz acOynt beth awnelei am 
 hynny \, jief agaOffant yneukyghox. eHOng rei o 
 nadunt y erchi goffymdeith idaO. fef y kynnigywys 
 madaOc idaOc, y pennteuluaeth achyftal ac idaO ehun. 
 a meirch ac arueu. ac enryded*, 9 gOzthot hynny a 
 oiuc iozwoerth. a mynet ar herO hyt ynlloeger. a 
 Had kalaned allofgi tei. adala karcharozyon aozuc 
 ^ozwerth. Schyghoz agymerth madaOc agOyz poOys 
 ygyt acef. ^ef ykaOffant yneukyghoz goffot kanwr 
 ym pop tri chymOt ym powys oe geiffaO^ JL chyftal 
 ygOneynt rychtir powys. oaber ceiraOc ymallictOn 
 ver ynryt wilure arefyznOy. artri chymOt gozeu
 
 556.] IRbonabw^'0 Dream, 145 
 
 oed ym powys. ar ny vydei da idaO ar teul\i ym po- 
 wys. arnybei da idaO yny rychtir hOnnO~ ahytyn 
 nillyftOn trefan yny rychtir f>OnnO yd ymrannaffant 
 ygOyzhynny. HgOz aoedarykeis hOnnO. fef oed 
 y enO 1[pnabOy. * a,c y doeth ronabOy a chynnwric 
 vzychgoch gOz ovaOdOy. achadOgaOn vzas gOz ovoel- 
 ure ygkynlleith y ty heilyn goch uab kadOgaOn uab 
 idon yn ran. ^phan doethant parth ar ty. Jkf y 
 gOelynt hen neuad purdu tal unyaOn. amOc ohonei 
 digaOn y ueint. JL phan doethant y myOn y gOelynt 
 laOz pyllaOc anwaftat. yny He ybei vzynn arnaO. a 
 bzeid y glynei dyn arnaO rac Hyfnet y IlaOt gan viff- 
 Oeil gOarthec aetrOnc. yny Tie ybei bOII dios vyn- 
 Ogyl ytroet ydaei ydyn gan gymyfc dOfyx athzGnc 
 y gOarthec. agOzyfc kelyn yn amyl ar y IlaOi. gOedy 
 ryyffu ox gOarthec eu bzic. Jlphan deuthant y kynt- 
 ed y ty y gOelynt partheu Ilychlyt goletlOm. a gOz- 
 wrach ynryuelu aryneiHparth, aphandeelei annOyt 
 arnei y byryei arffedeit oz us ampenn y tan hyt 
 nat oed haOd y dyn oz byt diodef y mOc hOnnO yn 
 mynet y myOn ydOy ffroen. ac ar y parth araH y gOel- 
 ynt croen dinaOet melyn ar y parth. & blaenbzen oed 
 gan vn onadunt agaffei vynet ar y croen hOnnO. 
 flgOedy euheifted gof 5 aoiugant yzwrach padu yd 
 oed dynyon y ty. flc ny dywedei y wrach Ozthunt 
 namy g^Ozth gloched. 8c ar hynny nachaf y dynyon 
 yn dyuot. gOz coch goaruoel gogrifpin. a beich gOzyfc 
 ar y gefyn. a gOzeic veinlas vechan. a cheffeilOzn genti 
 hithev. 8 glafreffaOu awnaethant arygOyz. achyn- 
 neu tan gOryfc udut a mynet ypobi aozuc ywreic. 
 
 L
 
 146 IRbonabwp's Bream. [557. 
 
 a dOyn y bOyt udunt. bara heid a chaOs aglaftGfyz 
 llefrith. 8carhynny nachaf dygyuoz owynt aglaO 
 hyt nat oed haOd yneb vynet yzaghenedyl. ac rac 
 an*nefmOythet gantunt eu kerdet dyffygyaO abzug- 
 ant amynet ygyfgu. JlphanedzychOyt y dyle nyt 
 oed arnei namyn byzwellt dyfdlyt chOeinHyt. aboneu 
 gOzyfc yn amyl trOydaO. 8 gOedy ryuffu oz dinewyt 
 ymeint gOellt a oed uch eu penneu ac is eu tract 
 arnei. Jfzeckan lOytkoch galetlom toll adannOyt 
 arnei. 8 Ilenlliein vzaftoll trychwanaOc aruchaf y 
 vzeckan. agobennyd Iletwac flthudet govudyz idaO 
 ar warthaf y Henlliein. 8c y gyfcu yd aethant. 8 chyf- 
 cu a difgynnOys ar deu gedymdeith ronabOy yn trOm. 
 gOedy y goualu oz chwein ar an nefmOythder. J[ ron- 
 abOy hyt na aHei na chyfcu na gozffowys. medylyaO 
 aozuc bot ynllei boen idaO mynet argroen ydina- 
 wet melyn yr parth y gyfgu. Jlc yno y kyfgOys. Jtc 
 yngytneit acydaeth hun ynylygeit yrodet dzych 
 idaO y vot ef ae gedymdeithon yn kerdet ar traOs 
 maes. argygroec aeohen aevzyt adebygei yuot 
 parth a ryt ygroe? arhafren. J[c val ydoedynkerdet 
 yclywei tOzyf. achynhebzOyd yz tOzyf hOnnO nyfry- 
 glyOffei eiryoet. Jlc edzych aozuc dzae gefyn. Jlef y 
 gOelei gOzaenc penngrych melyn. ae varyf yn newyd 
 eiHaO y ar varch melyn. ^[c open ydOygoes a thai y 
 deulin y waeret yn las. 9 pheis o bali melyn am y 
 marchaOc. wedy ry wniaO ac adaued glaf. & chledyf 
 eurdOzn ary glun. HgOein ogozdwal newyd idaO. 
 Jcharrei oledyz ewic. JlgOaecerni o eur. JLc ar 
 warthaf hynny Henn o pali melyn wedy ry wniaO a 

 
 558J IRbonabwp'0 Dream. 147 
 
 fidan glas. agodzeon yllennlas acaoed las o wife 
 y marchaOc ae uarch aoed kynlaffet aoed kynlaffct 
 adeil y * ffenitwyd. acaoedvelyn ohonei aoedkyn 
 uelynet a blodeu y banadyL aracdzuttet ygOelynty 
 marchaOc^ dalaofyn awnaethant adechzeu ffo. ac 
 euhymlit aozuc y marchaOc. aphanrynnei y march 
 yanadyl y OzthaO y pellaei ygOyz y OzthaO. J[phan 
 ytynnei attaO y neffeynt Oynteu attaO hyt ymbzon 
 ymarch*, aphan ygozdiwedaOd erchi naOd aozug- 
 ant idaO. dhOi ae keffOch ynllaOen. ac na vit ofyn ar- 
 naOch. l|avnben kan rodeift naOd ynn. adywedy 
 ynn pOy Oyt heb yronabOy. ^ychelaf ragot vyg 
 kyftlOn. ^daOc uab mynyo. Ac nyt om henO ym 
 clywir yn vOyaf. namyn omllyfenO. adywedy di ynni 
 pOy dy lyffenO. dywedaf. |[daOc cozd pzydein ym 
 gelwir. T|a vnbenn heb y ronabOy payftyz yth elwir 
 ditheu velly. ||i aedywedaf itt yz yftyz. vn oedOn 
 oz kenadeu yg katgamlan y rOng arthur a medzaOt 
 ynei. HgOz ieuanc dzythyll oedOn i yna. ac rac vy 
 chwannocket y vzOydyz y t er vyfgeif y rygtunt. jlef y 
 ry6 teruyfc aozugu. pan ymgyzrei.i. yzamh er a6dyz 
 arthur yvenegi y vedzaOtyuot yndatmaeth ac yn 
 ewythyz idaO. ac rac Had meibo teyzned ynys pzyd- 
 ein aegOyzda y erchi tagnefed. Aphandywettei 
 arthur yz ymadzaOd teckaf Ozthyf oz a allei. y dy- 
 wedwn ynneu yz ymadzaOd hOnnO yn haccraf aallOn 
 Ozth vedzaOt. ac o hynny y gyzrwyt arnaf ynneu id- 
 aOc cozdbzydein. aco hynny ydyftovet ygatgam- 
 lan. Ac eiffoes teirnos kynn gozffen y gatgamlan. yd 
 ymedeweis acOynt. Acyjdeuthum hyt ar yUech 
 
 L 2
 
 148 IRbonabwp'0 Bream. [550. 
 
 las ympzydel ypenytyaO. Ac yno ybum feithmlyned 
 ynpenydyaO. Athzugared agefei9~ Srhynny nach- 
 af yclywynt tOzyf oed vOyolaOer noztOzOf gynt. 
 Aphan edzychaffant tuartOzyf. nachaf way melyn- 
 goch ieuanc heb varyf aheb * dzaOffOch arnaO. JL 
 gofged dylyedaOc arnaO yarvarch maOz. Jcopenn 
 ydOy yfgOyd. athalydeulin ywaeret yz march ynvel- 
 yn. agOifcymdan y gOz opali coch gOedy rywniaO a 
 fidann melyn. a godzeon yllen ynvelyn. Hcaraoed 
 velyn oewifc ef aevarchaoed kynuelynet ablodeu 
 ybanadyl. 8c a oed goch ohonunt yngyngochet ar 
 gOaet cochaf oz byt. Jfcyna nachaf ymarchaOc yn 
 eugozdiwes. He yngofyn y |fdaOc agaffei ran ozdyn- 
 yon bychein hyny gantaO. f ran aweda ymi yrodi 
 mi aerodaf. bot yngedymdeith udunt ual y bun yn- 
 neu. fthynny aozuc ymarchaOc a mynet ymeith~ Jd- 
 aOc heb y ronabOy pOy oed y marchaOc hOnn. !^0a0n 
 bybyz uab deozthach wledic. JIc yna y kerdaffant 
 ar traOs maes maOz ar gygroec hy t yn ry t y groes ar 
 hafren. ftmiHtir yOzth yryt o pobtuyzffozd y gOel- 
 ynt ylluefteu arpebylleu. adygyfoz olu maOz. $Lc 
 y Ian yryt y deuthant. ^ef ygOelynt arthur yn 
 eifted myOn ynys waftat is y ryt. ac oz neiUparth 
 idaO betwin efcob. flc oz parth araTI gOarthegyt vab 
 kaO. agOas gOineu maOz yn feuyH rac eubzonn. ae 
 gledeu trOy ywein ynylaO. Jlpheis achapan o pali 
 purdu ymdanaO. J[c yngyn wynnet y wyneb ac afcOzn 
 yzeliffant. 9c yngyn duet y aeleu armuchud. JLc 
 ny welei dyn dim oe ardOzn y rOng y venic ae lewys. 
 Oynnach oed nozalaO. abzeifgach oed no mein ef-
 
 Iu1 vi ttrrtiiir 
 
 >tt
 
 560J IRbonafcv^'s Bream. 149 
 
 keir milGz. He yna dyuot o ^daOc ac Oynteu ygyt 
 ac ef hyt rac bzonn arth ur . achyfarch gOell id- 
 aO. J)uO arodo da ytt heb yz arth ur . ]JPa du idaOc y 
 keueift di ydynyon bychein hynny. f|i ae keueis 
 arglOyd uchot ar yfozd. flef aozuc yzamheraOd yr 
 glas owenu. HrglOyd heb * |[daOc beth achwerdy 
 di. JdaOc heb yz arthur. nyt chOerthin a Onaf nam- 
 yn truanet gennyf vot dynyo ky vaOhet a hynn yn 
 gOarchadO yzynys honn. gOedy gOyz kyftal ac ae 
 gOarchetwis gynt. Jfcyna ydywaOt ^daOc. ^onabOy 
 awely di yvodzOy armaen yndi arlaO yx amh er aOdy2. 
 gOelaf heb ef. *m o rinwedeu y maen yO. dyuot cof 
 yti aweleift yma heno. aphei nawelut ti ymaen ny 
 doei gof ytti dim o hyn o dxo. fl gOedy hynny y gOelei 
 vydin yn dyuot tuarryt. |fdaOc heb yronabOy pieu 
 y vydin racko. Ifieclyn^dth 011 rOaOn pebyz uab de- 
 oithach wledic. J[r gOyz racko a gaffant med a bia- 
 gaOt yn enryded" 5 ^ ^tc a gaffant gozderchu merche t 
 teyzned ynyspiydein yndiwaravun ac Oynteu ae dy- 
 lyant hynny. kanys ympob reit ydeuant yny vlaen 
 ac ynyol. &c ny welei amgen H6 nac arvarch nacar 
 Oz ox vydin honno. namyn eu bot yn ky gochet ar 
 gOaet. yic 01 gOahanei vn oz marchogyon y 6zth 
 y vydin honno. Rynhebic ypoft tan vydei ynkych- 
 wynnu yz aOyz. JLr vydin honno yn pebyllyaO uch 
 yryt. JLc ar hynny ygOelynt vydin araH yn dyuot 
 tu ar ryt. Jlc oz kozueu blaen yz meirch y uynyd yn 
 gy wynnhet ar alaO. 3.C o hynny y waeret yn gy duet 
 ar muchud. flef y gOelynt varchaOc yn racvlaenu ac 
 yn bzathu march yn y ryt yny yfgeinOys y dOfyz am
 
 150 lRbonabwp'0 Bream. [561. 
 
 penn arthur arefcob. acaoed yny kyghoz ygyt ac 
 Oynt. yny oedynt kynwlypet achyt tynnit ozauon. 
 JLc ual yd oed yn troffi penn y varch. ac atraOei y 
 gOas oed yn feuyll rac bzonn arthur y march ar y 
 dOyffroen ar cledyf trOy y wein. yny oed * ryu- 
 ed beitrewit ardur nabei yffic ygkwa|aethach aikic 
 neuafcdn. Hthynnu aomc y marchaOc y gledyf hyt 
 am y hanner y wein. a gofyn idaO paham y treweift 
 ti vy march i. ae yz amarch y mi ae yz kyghoz arnaf. 
 !^eit oed itt Ozth gyghoz. JP a ynvydzOyd awnaei y 
 tti varchogaeth yn gy dzuttet ac y hyfteynei y dOfyz 
 oz ryt am penn arthur ar efgob kyffegredic. ac eu 
 kyghozwyz yny oedynt kyn wlypet a chyt tynnit oz 
 auon. H inneu ae kymeraf yn He kyghoz. ac ym- 
 choelut penn y uarch dzachefyn tu ae vydin. |da6c 
 heb y ronabOy pOy y marchaOc gynneu. ^ gOas ieuanc 
 kymhennaf adoethaf awneir yny teyinas honn. adaon 
 uab teleffm. )P6y oed y gOz adiewis y varch ynteu. 
 d6as traOs fenedic. elphin uab gOydno. JLc yna y 
 dywaOt gOz balch telediO. ac ymadzaOd bangaO ehaOn 
 gantaO. bot yn ryued kyffeigaO IIu kymeint a hOnn yn 
 He kygyfyghet ahOnn. clc a oed ryuedach ganthaO 
 bot yma y^a0^honn aadaOei eubotyggOeith uadon 
 erbynn hanner dyd yn ymlad ac ofla gyllellwar. 8 dew- 
 is di ae kerdet ae na cherdych. Miui agerdaf. Oir 
 a dywedy heb y* arthur. a cherdOn ninneu y gyt. 
 IdaOc heb y ronabOy pOy ygOz adywaOt yn gyn 
 arutluet 6zth arth ur . acydywaOt ygOx gynneu. dOz 
 adylyei dywedut yngynehofnet acymynnei OzthaO. 
 karadaOc vzeichuras uab Ilyz mariui penn kyghozOz
 
 562 J IRbonabwp's Dream. 151 
 
 ae gefynderO. Ac odyna ^daOc agymerth ronabOy 
 is y gil. ac y kychOynnyffont y Hu maOz hOnnO bop 
 bydin yny chy weir parth a chevyn digoll. jl gOedy 
 eudyuot hy t ym perued y ry t ar hafren. troi aomc 
 idaOc penn y varch dzaegefyn acedzych a ozuc. ron- 
 abOy ardyffryn hafren. $ef y gOelei dOy vydin waraf 
 yndyuot tuar ryt ar hafren. & bydin eglurwenn * 
 yn dyuot. a Henn o bali gOyn am bop un o nadunt. a 
 godzyon pob vn ynpurdu. a thai eudeulin aphenneu 
 eu dOy goes yz meirch yn purdu. ar meirch yn gan- 
 we!6 oil namyn hynny. ac eu harwydon yn purwynn. 
 8 blaen pob un o honunt yn purdu. ^daOc heb y 
 ronabOy pOy y vydin burwenn racco. dOyz Ilychlyn 
 yO y rei hynny. a march uab meirchaOn yn tywyffaOc 
 ar nadunt. RefynderO y arthur yO hOnnO. Jlc odyna 
 y gOelei vydin a gOifc purdu am bop un o nadunt. 
 agodzeon pob Hen yn purwynn. acopenn eu dOy 
 goes a thai eu deulin yz meizch yn purwynn. ac eu 
 harOydon ynpurdu. JL blaen pob vn o honunt yn 
 purwynn. ^daOc heb y ronabOy pOy y vydin purdu 
 racco ~ dOyz denmarc. ac edern uab nud yntywyf- 
 faOc ar nadunt. JL phan oadiwedaffant y Hu. neur 
 difgynnaffei arthur aelu ykedym od is kaer vadon. 
 Hr ffozd y kerdei arthur y gOelei ynteu yuot ef ac 
 idaOc yn kerdet JL gOedy y difgynnv y klywei tdyf 
 maOi abzOyfgyl aryHu. JLr gOi auei arymyl yHv 
 yz aOz honn. a vydei ar eu kanaOl elchOyl. 9r hOnn a 
 vydei yn y kanaOl a vydei aryzymyL Sc ar hynny 
 nachaf y gOelei varchaOc yndyuot aHuruc ymdanaO. 
 ac am y varch ky wynnet y modzOyeu ar alaO gOyn-
 
 J52 iRbonabw^s Dream. [563. 
 
 naf. achyngochet y hoelon argOaet cochaf. ahOnnO 
 yn marchogaeth ymplith yllu. ^daOc hebyronabOy 
 aeffo awna y Hu ragoL nyffoes yz amh er a6dyz arthur 
 eiryoet. aphei clywit arnat yz ymadzaOd hOnn gOz 
 diuethaf vydut. namy ymarchaOc awelydi racko. 
 Kei y6 hOnnO. teckaf dyn a varchocka yn Hys arthur 
 yOkei. argOz arymyl yllu yffyd ynbzyffyaO ynol y 
 edzych ar kei yn marchogaeth. ar gOz yn y kanol 
 yffyd ynffo yz ymyl rac * y vziwaO oz march. 8 hynny 
 y6 yftyz kynnOzyf y Hu. Hr hynny fef y clywynt galO 
 argadOz iarll kernyO. nachaf ynteu ynkyuot. achled- 
 yf arthur yn y laO. a Hun deu farf ar y cledyf o eur. 
 J[phan tynnit y cledyf oe wein. ual dOy fflam o tan 
 awelit oeneueu y feirf. 9 hynny nytoed haOd yneb 
 edzych arnaO rac y aruthzet. JLr hynny nachaf y IIu 
 yn arafhau ar kynnOzyf ynpeidaO. JLc ymchoelut 
 oz iarH yz pebyll. JdaOc heb y ronabOy p6y oed y 
 gOz a due y cledyf y arthur. 1|ad6z iarll kernyO 
 gOz a dyly gOifgaO y arueu am y bzenhin yn dyd 
 kat ac ymlad. ac ar hynny y clywynt galO ar eiryn 
 wych amheiby gOas arthur gOz garOgoch anhegar. 
 athzaOffOchgoch idaO. ableO feuedlaOc arnei. nachaf 
 ynteu yndyuot ar uarch coch ma6z. gOedy rannu 
 y vOng o boptu y vynOgyl. afOmer ma6z telediO gan- 
 taO. 6ldifgyn aozuc y gOas coch maOz rac bzon arth ur . 
 athynnu kadeir eur ozfOmer allenn opali kaeraOc. 
 J[thanu yllenn aozuc rac bzonn arthur. Ac [a]ual 
 rudeur Ozth bop koghyl idi. agoffot y gadeir ar 
 y Henn~ achymeint oed y gadeir ac y gaUei tri milOz 
 ynaruaOc eifted. dGenn oed enO yllenn. 8c vn
 
 564 J IRbonabw^'s Dream. 153 
 
 ogenedueu y Henn oed. ydyn ydottit ynygylch. 
 nywelei neb euo ac euo awelei baOp. acny tluigyei 
 116 arnei vyth. namyn y IliO ehun. jlceifted aozuc 
 arth" ar y Henn. JLc owein uab uryen yn feuyll rac 
 y uron. wein heb arthur a chwaryy di wydbOTI. 
 dwaryaf arglOyd heb owein. J| dOyn ozgOas coch yz 
 wydbOyll * y arthur ac owein. dOerin eur. aclaOz 
 aryant. adechzeu gOare awnaethant. Jtphanyttoed- 
 ynt uelly yndigrifaf gantunt eugOare uch yzwydbOyll. 
 nachaf y gOelynt o pebyH gOynn penngech adelOfarf 
 purdu arpenn ypebyll. 8 Hygeit rudgoch gOenwynic 
 ym penn y farf. ae dauaOt ynfflamgoch yny vyd 
 mackOy ieuanc pengrych melyn Hygatlas ynglaffu 
 baryf yn dyuot. a pheis a fOzcot o pali melyn ymdanaO. 
 adOy hoffan o vzethyn gOyzdvelyn teneu am y tract. 
 EC uchaf yz hoffaneu dOy wintas ogozdwal bzith. 
 achaeadeu o eur -e^ttf am vynynygleu y dzaet yn eu 
 kaeu. Schledyf eurdOzn trOm tri chanaOl. agOein 
 ogozdwal du ida6. afOch orudeur coeth arpenn 
 y wein yn dyuot tu ar He yd oed yz amh^aOd^ ac owein 
 yn gOare gOydbOyl. Hchyuarch gOeH aozuc y mackOy 
 y owein. ftryuedu o owein yz mackOy gyuarch gOell 
 idaO ef ac naf kyfarchei yz amheraOd 1 ' 1 ' arth ur . a gOybot 
 aOnaeth arthur panyO hynny auedylyei owein. a 
 dywedut Ozth owein. !^avit ryued gennyt yz mackOy 
 gyfarch gOell ytt yz aOz honn. ef ae kyfarchOys y 
 minheu gynneu. acattat titheu ymae yneges ef. JLc 
 yna y dywaOt y mackOy Ozth owein. ArglOyd ae oth 
 gennyat ti ymae gOeiffon bychein yz amh er aOdyz ae 
 uackOyeit yn kipzis ac yn kathefrach ac yn blinaO dy
 
 154 IRbonabwp's Dream. [565. 
 
 vzein. JLc onyt oth gennyat. par yz amh er aOd yr eu 
 gOahard. jlrglOyd hebyz ovvein^ ti aglywy adyweit 
 y mackOy os da genhyt gOahard Oynt y Ozth vy mranos. 
 dOare dy chware heb ef. JLc yna yd ymchoeles y 
 mackOy tu ae bebyTI. Weruynu y gOare hOnnO a 
 Onaethant. adechzeu arall. Aphan yttoedynt am 
 harm" y gOare Hyma * was |feuanc coch gobengrych 
 gOineu HygadaOc hydOf gOedy eillaO y varyf yn dyuot 
 o pebyll puruelyn. a delO IleO purgoch arpenn ypebyll. 
 apheis o pali melyn ymdanaO yn gyfuch ameiny 
 efceir. gOedyygOniaO ac adaued o fidancoch. adOy 
 hoffan am y dzaet o vOckran gOyn teneu. JLc ar 
 uchaf yz hoffaneu dOy wintas ogozdwal du amy 
 dzaet. agwaegeu eureit arnadunt. achledyf maOz 
 trOm tri chanaOl yny laO. agOein o hydgen coch idaO. 
 a fOch eureit arywein yn dyuot tu arlle ydoed 
 arthur ac owein yngOare gOydbOyll. achyuarch gOeTI 
 idaO. adiOc yd aeth ar owein gyuarch gOeH idaO. ac 
 ny bu waeth gan arthur no chynt. "J[ mackOy adyw- 
 aOt Ozth owein ae oth anuod di y mae mackOyeit yz 
 amheraOdyz.yn bzathu dy vzein. acynllad ereill. 9c 
 yn blinaO ereiH. 8c os anuod gennyt. adolOc idaO y 
 gOahard. ArglOyd heb owein. gOahard dy wyz os da 
 gennyt. ware dy whare heb yz amh er aOd yr . Jtc 
 yna yd ymchoeles y mackOy tu ae pebyll. f gOare 
 hOnnO ateruynOyt adechzeu arall. 8c ual yd oedynt 
 yndechzeu yfymut kyntaf ar ygOare. Jlef ygOelynt 
 ruthur y Ozthunt pebyll bzychuelyn mOyhaf oz awelas 
 neb. adelO eryz oeur arnaO~ amaengOerthuaOz ym 
 penn yzeryz. ^n dyuot oz pebyll ygOelynt vackOy
 
 566.] 1RbonabW'0 Dream. 155 
 
 agOallt pybyzuelyn ar y benn yntec gofgeidic. aHenn 
 o pali glas ymdanaO. agOaeH eur yny Henn aryz 
 yfgOyd deheu idaO. kynvzaffet a garanvys milOz. 
 adOy hoffan am y tract otwtneis teneu. cldOy efgit 
 o gozdwal bzith am y tract. SgOaegeu eur arnadunt. 
 If gOaf yn vonhedigeid y bzyt wyneb gOyn grudgoch 
 
 t) 
 
 idaO. allygeit maOz hebogeid. ^nllaO y mackOy 
 ydoed paladyz bzafvzithuelyn. ftphenn neOydlif ar- 
 naO. 8c ar ypaladyz yftondard amlOc. Jyuot aoauc 
 y mackOy ynllidyaOc * angerdaOl. athuth ebzOyd 
 gantaO tu ar He yd oed arthur yn gOare ac owein vch 
 pen yi OydbOyll. <5c adnabot a ozugant y vot yn 
 HidiaOc. J[chyuarch gwell eiffoes y owein aozuc ef. 
 Hdywedut idaO rydaruot Had y bzein arbennickaf 
 onadunt. 8car ny las onadunt Oynt avjathGyt ac 
 avziwyt yngymeint ac nadigaGn yxvn onadut kych- 
 (jynnv y hadaned un gOzyt y Ozth y dayar. Ji^rglOyd 
 heb yz owein gOahard dy wyz. Care heb ef os 
 mynny. jlc yna y dyOaOt owein Oith y mackOy. dos 
 ragot ac yn y He y gOelych y vzOydyz galettaf. dyichaf 
 y% yftondard y vynyd. ac avynno du6 derffit^ JLc. yna 
 y kerdOys y mackOy racdaO hyt y He yd oed galettaf y 
 viCydyi arybzein. adyzchauel yz yftondard. J[c ual 
 y dyzchefit y kyuodant Oynteu yz aOyz yn HidiaOc 
 angerdaOl ozaOenus. y elTOng gOynt yneu hadaned acy 
 vOzO y Tludet yarnunt. JtgOedy kaffel euhangerd. 
 aceubudugolyaeth. yn HidyaOc ozawen us yngytneit y 
 goftygaffant yz IlaOz ampenn ygOyz. awnathoedynt 
 lit agoueileint a choTIet udunt kyn no hynny. 
 JPenneu rei adygynt Hygeit ereill. achlufteu ereiTI.
 
 156 1RbonabvD\>'9 Bream. [567. 
 
 abzeicheu ereiH. ae kyuodi yz awy* a wneynt. a 
 chynnOzyf maOz a uu yn yi awyx gan afgeHwrych 
 y bzein gozawenus ac eu kogoz. achynnOzyf maOz 
 araTI gan difgyzyein ygOy*. yn eu biathu ac yn 
 eu hanauu ac ynHad ereiH. Hchanarutluet uu gan 
 arthur. achan owein vch benn yz wydbOyll kly- 
 bot ykynnOzyf. Jtphan edzychant y klywynt march- 
 aOc ar varch erchlas yn dyuot attunt. IliO enryued 
 aoed aryuarch yn erchlas. ar vzeich deheu idaO yn 
 purgoch. oc o penn ygoeffeu hyt ymynwes yewin- 
 ed y garn yn puruelyn idaO. y marchaOc yngyweir 
 ae varch oarueu trymyon eftronaOl. dOnfallt y varch 
 en gozof vlaen idaO y vynyd yn fyndal purgoch. Jlc 
 01 gozof y waeret yn fyndal puruelyn. d ledyf eurdOm 
 maOz unmin arglun ygOas. a^^in burl^5 ida6 newyd 
 af6ch. ar y wein. o lattOn yz yfpaen. gOzegys y cledyf 
 o gOidOal ewyzdonic du. a tlnoftreu gozeureit arnaO. 
 a gOaec o afg6*n elifant arnaO. 9 ba*laOc purdu ar y 
 waec. l|elym eureit arpenn y marchaOc. amein maOz 
 weirthaOc gOyzthuaOz yndi. He ar penn yz helym delO 
 HeOpart melyn rud. adeu vaenrudgochyon yny pen^ 
 mal ydoed aruthur yvilOx yx kadarnet vei y gallon 
 edzych yn wyneb y Ilewpart aghwaethach yn wyneb 
 y miKtt. dOaell paladyzlas hirtrOm yny laO. ac oedOzn 
 y vynyd ynrudgoch. Jenn ypaladyz gan waet y 
 bzein ac eu pluf. Jpyuot aozuc y marchaOc tu arUe 
 ydoed arthur ac owein vch penn y*wydb0yll. JLc 
 adnabot aozugant yuot ynlludedic HtyaOcvlin yn 
 dyuot attunt. f makOy a gyuarchaOd gOell y arthur 
 ac adywaOt vot bzein owein ynHad y weiffon bychein
 
 568 J IRbonabwp's Bream, 157 
 
 ae vackOyeit. Jc edzych aozuc arthurth ur ar owein. 
 a dywedut. gOahard dy vzein. JtrglOyd heb yz owein 
 gOare dy chware. a gOare aOnaethant. Ymchoelut 
 aozuc y marchaOc dzachefyn tu ar vzOydyz. ac ny 
 wahardOyt y bzein mOy no chynt. H phan yttoedynt 
 gOedy gOare talym. fef y klywynt kynOzyf maOz. 
 a difgyzyein gOyz. a chogoz bzein yn dOyn y gOyz yn 
 eu nyzth yz awyz ac yn eu hyfcoluaethu rydunt. ac yn 
 eugoIlOng yndzyTIeu yz HaOz. JtcyOzth y kynnOzyf 
 y gOelynt uarchaOc yn dyuot ar uarch kanwelO. ar 
 ureich affeu yz march yn purdu hyt ymynnOes y garn. 
 Y marchaOc yngyweir ef aevarch o aruev trymleiffon 
 maOz. Onfallt ymdanaO o pali kaeraOc melyn. a go- 
 dzeon y gOnfallt ynlas. KOnfallt y uarch yn purdu. ae 
 odzeon yn puruelyn. J[r glun y mackOy yd oed gled- 
 yf hirdzOm trichanaOl. agOein oledyz coch yfgythz- 
 edic ida6. nrgOzegis ohydgen newydgoch. ^Ithzo- 
 ftreu eur amyl arnaO. HgCaec oafgOzn mozuil ar- 
 naO. a balaOc purdu arnaO. * ^elym eureit ampenn 
 y marchaOc. El mein faffir rinwedaOl yndi. He ar penn 
 yz helyrn. delO HeO melyngoch. ae dauaOt yn fflam- 
 goch troetued oepenn aHan. allygeit rudgochyon 
 gOennOynic ynybenn. y marchaOc yndyuotaphaladyz 
 Hinon bzas yny laO. 51 phenn newyd gOaetlyt arnaO. 
 allettemeu aryant yndaO. H chyfarch gOell aozuc y 
 mackOy yz amh"aOdyz. jlrglOyd heb ef. neur derO 
 Had dyuackOyeit ath weiffon bychein ameibongOyz- 
 da ynys pzydein. hyt na byd haOd kynnal yz ynys 
 honn byth o hediO allan. wein heb arthur. gOahard 
 dy vzein. dOare arglOyd heb oOein y gware hOnn.
 
 158 TRbonabw^'0 Bream. [509. 
 
 $aruot awnaeth y gware HOnnO adechreu arall. 1 
 phan yttoedynt ar diwed y gOare hOnnO. nachaf y 
 klywynt gynnOzyf maGz. adifgyzyein gOyz aruaOc. 
 achogoz bzein ac eu hafgellwrych ynyzawyz. ac yn 
 goIIOng yz arueu yn gyfan yz Ha6z~ He yngoIIOg y gOyz 
 armeirch yn dzyHeu yz HaOz. Jtc yna ygOelynt uarch- 
 aOc yar varcholwyn du pennuchel. 8 phenn ygoef 
 affeu yz march yn purgoch. ar vzeich deheu idaO hyt 
 ymynwes ygarn ynpurwyn. ^marchaOc ae uarch 
 yn aruaOc o arueu bzychuelynyon. wedy eubzithaO 
 a lactOn yz yfpaen,, 8 chOnfallt ymdanaO ef ac ymdan 
 y uarch deu hanner gOynn aphurdu^ ^godzeon y 
 gOnfallt opozffozeureit^ acaruchaf y gOnfallt cled- 
 yf eurdOzn gloeO trichanaOl. gOzegis y cledyf o eurllin 
 melyn. agOaec arnaO o amrant mozuarch purdu. 9 
 balaOc oeur melyn ar y waec. l|elymloyw ampenn 
 ymarchaOc o lactOnn melyn. amein criftal gloeO yndi. 
 9c ar penn yz helym Hun ederyn egrifft. Emaen 
 rinwedaOl yny penn. Jaladyz Hinwyd palatyz grOn 
 ynylaO. gOedy yliwaO ac afur * glas. penn newyd 
 gOaetlyt ar y paladyz. gOedy y lettemu ac aryant 
 coeth. J[dyuot aozuc ymarchaOc ynllidiaOc yzlle 
 ydoed arthur adywedut daruot yz bzein lad ydeulu 
 ameibon gOyzda yz ynys hon. 3,cerchi idaOperi y 
 owein wahard y vzein. ^ na yderchis arth" y owein 
 wahard yurein. Jfcyna ygOafgOys arth 1 "" ywerin 
 eur aoed ar y claOz yny oedynt yn dOft oil. 3c yd 
 erchis y owein wers uab reget goftOng y vaner. JLc 
 yna ygoftyghOyt ac y tagnouedwyt pob peth. ^na 
 y govynnOys ronabOy y ^daOc p6y oed y trywyz kyn-
 
 570.] IRbonabwp'0 Dream. 159 
 
 taf adeuth at owein. y dywedut idaO uot yn Had y 
 vzein. ac y dywaOt idaOc. gOyz oed dzOc ganthunt dy- 
 uot collet y oOein. Rytunbynn idaO achedymdeith- 
 on. Jklyf uab kynan. ganvyn opowys~ flgOgaOn 
 gledyfrud^ agOzes uab reget. ygOz aarwed y uaner 
 yndydkat acymlad. JPOy heb y ronabOy y tryGyz 
 diwethaf adeuthant att arthur^ y dywedut idaG ryuot 
 ybzein yn Had y wyz. J gOyz gozeu heb yz IdaOc a 
 deOzaf. a hackiaf gantunt golledu arth ur o dim. bla- 
 thaon uab mOzheth. a rOaOn pebyz uab deozthach 
 wledic- a hyueid unHenn. ^|c ar hynny nachaf 
 pedwar marchaOc ar hugeint yn dyuot y gan offa 
 gylleHwaOz. y erchi kygreir y arthur hyt ympenn 
 pythewnos amis. $ef awnaeth arthur kyuodi a 
 mynet y kymryt kyghoz. fef ydaeth tu arUe yd oed 
 gOz pen grych gOineu maOz rynaOd y OzthaO. EC yno 
 dOyn y gyghozwyz attaO. 
 
 JJetwin efcob. agOarthegyt uab kaO. amarch 
 uab meirchaOn. a chradaOc ureichuras. a gOalchmei 
 uab gOyar. ac edyzn uab nud. ^ rOaOn pebyz uab de- 
 ozthach wledic. 1 riogan uab bzenhi |fwerdon. ^ 
 gOenvynnwyn uab naf * l|owel uab emyz HydaO. 
 Gilim uab rOyf freinc. H danet <v> ab . oth. 8. gozeu cuf- 
 tennin. a mabon (X) ab modzon. a pheredur paladyz hir. 
 JL heneidOn Hen. a thOzch . m ab . perif. !^erth <X) ab . 
 kadarn. a gobzO . m ab . echel uozdOyt twyll. gOeir m ab 
 gOeftel. ac ad6y uab gOereint. jpyzftan mab talluch. 
 Hozyen manaOcc- granwen mab Ilyz. allacheu mab 
 arthur. aHaOuroded uaryfaOc. achadOz iarll kernyO. 
 J|ozuran eil tegit. aryaOd eil mozgant. adyuyz uab
 
 160 iRbonabw^'s Dream. [570. 
 
 alun dyuet. gOzyr gwalftot ieithoed. adaon mab tel- 
 yeffin. H Hara uab kafnat wledic. JL ffleudur fflam. 
 agreidyal gall dofyd. filbert mab katgyffro. MenO 
 mab teirgOaed. gyzthmOl wledic. T|a6zda uab karad- 
 aOc vzeichuras. (Hildas mab kaO. karieith mab feidi. 
 8 Hawer owyz Ilychlyn a denmarck. allaOer owyz 
 groec ygyt ac Oynt. JL digaOn olu adeuth yz kyg- 
 hoz hOnnO. |daGc heb y ronabGy. )P6y ygOz gOineu 
 y deuthpOyt attaO gynneu. l^un uab maelgOn gOyned 
 g(Jz y mae o vzeint ida6 dyuot paOp y ymgyghoz ac 
 ef. JaachaOs yducpOyt gOas kyieuanghet ygkyg- 
 hoz gOyz kyvurd arrei racko. mal kadyzieith mab 
 faidi. Ozthnat oed ympzydein gd Ozdarch ygyghoz 
 noc ef. Be ar hyny nachaf ueird yn dyuot ydatkanv 
 kerd y arthur. ac nytoed dyn aadnapei ygerd honno. 
 namyn kadyzieith ehun. eithyz yuot ynuolyant y 
 arth ur ~ Jtcarhynny nachaf pedeir affen arugeint ac 
 eupynneu oeur ac aryant yndyuot. agOz Hudedic vlin 
 ygyt a phobun ohonunt yndOyn teyznget y arthur 
 o ynyffed groec. Yna yderchis kadyzieith mab faidi 
 rodi kygreir y ofla gyHeHwaOz hyt ympenn pythew- 
 nos amis, a rodi yz affennoed * adathoed ar teyznget 
 yzbeird. ac aoed arnunt ynUe gobyz ymaros. 8c 
 ynoet ygygreir talu eu kanu udunt. ^[carhynny 
 ytrigywyt. ^onabOy heb ^daOc ponyt cam gwar- 
 auun yz gOas ieuanc arodei gyghoz kyhelaethet 
 ahOnn vynet ygkyghoz y arglOyd. J[c yna y kyuodes 
 kei ac y dywaOU p6y bynnac a vynno kanlyn arthur., 
 bit heno yghernyO gyt ac ef. JLc ar nys mynno. bit 
 yn erbyn arthur hyt ynoet ygygreir. 8c rac meint y
 
 57t] IRbonabwp'0 Bream. 161 
 
 kynnOiGf hOnnO deffroi aoxuc ronabOy. ^phande- 
 ffroes ydoed ar groen ydinawet melyn. gOedy rygyfcu 
 o honaO teirnos athii dieu. nryftozya honn aelwir 
 bieidwyt ronabOy. Ellyma yi achaOs naOyineb y 
 vzeidwyt. na bard na chyfanvyd heb lyuyz. o achaOs 
 y geniuer IliO aoed arymerch ahynnyo cimrauael 
 liw odidaOc acaryzaruev 3,c eu ky weird ebeu. 9c ar y 
 Ilenneu gOerthuaOi armein rinwedaOl. ~
 
 [627. 
 
 \ amheraGdyz arthur oed yg kaer Ilion arwyfc. 
 gef yd oed yn eifted diwarnaOt yny yftaueTI. 
 ac y gyt ac ef owein uab uryen. a chynon 
 uab clydno. a chei uab kyner. a gOenhwyuar 
 ae IlaOuozynyon yn gOniaO Ozth ffeneft*. 3. 
 chyt dywettit uot pozthaOz ar lys arthur. nyt 
 oed yz vn. dlewlOyt gauaelaOz oed yno hagen ar 
 ureint pozthaOz yaruoll yfp aphellennigyon. 3,c y 
 dechzeu euhanrydedu. Ecyuenegi moes yllys ae 
 deuaOt udunt. yzneb adylyei vynet yz neuad neu yz 
 yftauell oevenegi idaO. ^i neb adylyei letty oe 
 venegi idaO. JLc ymperued IlaOz yz yftauell yd oed 
 yz amheraOdyz arth ur yn eifted. ar demyl oirvzwyn a 
 Ilenn o bali melyngoch ydanaO 9 gobennyd ae dud- 
 et obali coch dan penn yelin. Jlrhynny ydywawt 
 arthur. l|awyz pei nam goganeOch heb ef mi a gyf- 
 kOn trauewn ynaros vy mOyt. acymdidan aeHOch 
 chOitheu. achymryt yfteneit oved agolOython ygan 
 gei. achyfcu aozuc yz amheraOdyz. JL gofyn aozuc ky- 
 non uab klydno y gei yz hynn a adawffei arthur udunt. 
 Minneu avynnaf yz ymdidan da aedewit yminneu 
 heb y kei. !^a wr heb y kynon teckaf yO itti wneuth ur
 
 628.] wein anb Xunet. 163 
 
 edewit arthur yngyntaf. 8c odyna yz ymdidan gozeu 
 awypom ninneu ni ae dywedOn itti. JJynet aozuc 
 kei yzgegin. acyzvedgell. adyuot ac yfteneit oved 
 gantaO. 8c agozvlOch eur. clc alloneit y dOzn o vereu. 
 a golOython arnadunt. flchymryt y golGython awnae- 
 thant. adechzeu yvet y med. Weithon heb ykei 
 chwitheu bieu talu yminneu uy ymdidan. ^ynon 
 heb yz owein tal y ymdidan y gei. Jioer heb y kynon 
 hyn g6z 6yt agwell ymdidanOz no mi. a mOy a we/etft 
 obetheu odidaOc. tal di y ymdidan y gei. Jpechzeu 
 di heb yzowei * ozhynn odidockaf a wypych. Mi a 
 wnaf heb y kynon. llamyn vn mab mam a that 
 
 * + b * 
 
 oedOn i. adzythyll oedOn. amaOz oed vyryvic. ^[c 
 ny thybygOn yny byt aozffei arnaf o neb ryO gamhOzi. 
 JlgOedy daruot im gozuot ar bob camhOzi ozaoed 
 yn vn wlat ami. "frngyweraO awneuthum acherdet 
 eithauoed byt a diffeithwch. 9c yny diwed. ^c yn 
 y diwed dywannu aOneuthum ar yglynn teckaf yny 
 byt. agOyd gogyfuch yndaO. 9c avo regedaOc oed ar 
 hyt yglynn. a ffozd gan yftlys yzauon. acherdet y 
 ffozd awneuthum hyt hanner dyd. J[r parth arall a 
 gerdeis hyt pzyt naOn. Jlcyna ydeuthum yuaes 
 maOz. 9c yn nibenn y maes yd oed Kaer uaOz lyw- 
 ychedic. agOeilgi yngyuagos yzgaer. a pharth ar 
 gaer ydeuthum. Be nachaf ygOelOn deu was pen- 
 grych velyn. a ractal eur am penn pop un o honunt. 9 
 pheis obali melyn ambopunonadunt. clgOaegeu eur 
 am vynygleu eu tract yn eu tract, jl b6a o afgOzn 
 eliphant yn IlaO pob un o nadunt. 8c eu Hinynneu o 
 ieu hyd. ae faetheu ac eu pelydyz o afgOzn mozuil. 
 
 M 2
 
 1 64 <S>wetn anb Xunet. [629. 
 
 gOedy eu hafgellu ac adaned paOin. 8 phenneu eur 
 ar ypelydyz. JL chylleill a Ilafneu eur udunt. 
 JHc eu karneu o afgOzn mozuil yn nodeu udunt. JLc 
 Oynteu yn faethu eu kyUeill. 8 rynnawd y Ozthunt 
 ygCelOn wr penngrych melyn yny dewred. ae uaryf 
 ynnewyd eiHaO. Jl pheis amanteTI opali melyn ym- 
 danaO. He yfnoden o eurllin ympenn y uantell. a 
 dOy wintas ogozdwal bzith am ydzaet. adeu gnap o 
 eur yn eu kaeu. ^ phan y gOeleif i euo. dyneffau a 
 wneuthum attaO. 1 chyfarch gOeH awneuthum idaO. 
 ^Ic rac dahet y wybot ef. kynt y kyuarchaOd ef well 
 ymi. nomiui idaO ef. Jtdyuot gyt ami aozuc parth 
 ar gaer. JLc nyt oed gyuanhed yny gaer. namyn a 
 oed yn vn neuad. 8c yno yd oed pedeir mozOyn ar 
 hugeint. yn gOniaO pali Ozth ffeneftyz. JL hynn a dy- 
 wedaf ytti gei vot * yntebic gennyf bot yntegach y% 
 hacraf onadunt hwy noz voawyn deckaf aweleift ti 
 eiryoet yn ynys piydein. ^z an hardaf o nadunt. 
 hardach oed no gOenhOyuar gOzeic arthur panuu 
 hardaf eiryoet duO nadolic. neuduO pafc Ozth offer- 
 en. Schyuodi aozugant ragof. achwech onadunt 
 agymerth uy march ac amdiarchenwys inneu. a 
 chwech ereilt onadunt agymerth vy arueu ac ae golch- 
 affant ymyOn rol yny yttoedynt gynwynet ardim 
 gOynnaf. JLr trydyd chwech onadunt adodaffant 
 Hieineu ar ybyzdeu. ac a arlOydaffant vOyt. jlr ped- 
 wyzyd chwech adiodaffant vy Iludeticwifc. adodi 
 gOifc arall amdanaf. nyt amgen. crys allaOdyi oz 
 bliant. JL pheis afOzcot amantell obali melyn. a 
 gozffoys Ilydan yny van tell. JL thynnu gobennydyeu
 
 630J wein arto Xunet. 165 
 
 amhyl a thudedeu oz bliant coch udunt. y danam ac 
 ynkylch. JLc eifted aozugam yna. 8r chwech onad- 
 unt a gymerth vy march ae gozugant yndiwafl oe hoIT 
 yftarn. yngyftall aryfweineit gozeu ynynys pzydein. 
 J[c ar hynny nachaf gaOgeu aryant adGfyz yymolchi 
 yndunt. athyOeleu ovliant gOyzd. arei gwynnyon. ac 
 ymolchi aozugam. amynet y eifted yzbOzd aozuc y 
 g6z gynneu. a minneu yn neffaf idaO argOzaged oil is 
 vy IlaO inneu. eithyz yrei oedyn gwaffanaethu. JLc 
 aryant oed y bOzd. a bliant oed lieineu y bOzd. JLc 
 nyt oed un Heftyz yn gwaffanaethu y bOzd namyn eur 
 neu aryant. neu vueli. an bOyt adeuth in. adiheu oed 
 iti gei. naweleis i eirmoet bOyt nallynn ny welOn yno 
 y gyffelyp. J&ithyx bot yn well kyweirdeb y bOyt ar 
 Hynn aweleisi yno nocynlle arall eiryoet. abOytta a 
 oiugam hyt am hanner bOyt. ac ny dywat nar gOi nac 
 vn ozmoiynyon vngeir Ozthyf i hyt yna. Jtphan 
 uu debic gan ygOz bot ynweTT gennyf ymdidan no 
 bOyta. amofyn aozuc ami paryO Oi oedOn. adyOedut 
 aoiugum inneu bot ynda gennyf i kaffel aymdidanei 
 ami. $Lc nat oed yny * Ilys bei kymeint ac eu 
 diycket ymdidan dynyon. ^aunbenn heb ygOz. ni 
 aymdidanem athi. ony bei lefteir ar dy vOyt. ^|c 
 weithon ni aymdidanOn athi. JLc yna ymenegeis i 
 yi gOz pOy oedOn. ar kerdet oed arnaf. fldywedut vy 
 mot yn keiffaO aoiffei arnaf. neu vinneu aozffei ar 
 baOp. ac yna edzych aozuc ygOz arnaf i agowenu. a 
 dywedut Ozthyf. bei nathybyckOn. dyuot gozmod o 
 ovut itt. mi auanagOn itt yzhynn ydwyt yny geiflaO. 
 JL chymryt triftit agoueileint awneuthum ynof am
 
 1 66 <S>wetn ant> Xunet. 
 
 hynny. 8c adnabot awnaeth ygOz arnaf hynny. a 
 dywedut Ozthyf. Kanys gOeH yO gennytti heb ef. 
 menegi o honaf i ytti dy afles noth les mi ae managaf 
 itiU KOfc yma heno heb ef. achyuot yn uoze y uynyd. 
 a chymer y ffozd ydwyt arhyt y dyffrynn uchot. yny 
 delych yzkoet ydoethoft trOydaO. JLc ynrynnaOd yn 
 ycoet ef agyferuyd gwahanffozd athi. ary tu deheu 
 itt acherda arhyt honno. yny delych ylannerch uaOz 
 ouaes. agozfed ymperved y Ilannerch. JL gOzdu 
 maOz awely ympenn yz ozfed. ny bo Ilei odim no deu- 
 wr owyz y byt honn. 8c untroet yffyd idaO. ac un Ily- 
 gat ygknewillyn y tal. a ffonn yffyd idaO ohayarn. 
 a diheu yO itti nat oes deuwr yny byt nychaffo eu 
 Hwyth yny ffonn. jlcnyt gOzanhegar ef. gOz hagyz 
 yO ynteu. acwtwart y6 ar ykoethOnnO. athi awely 
 mil oanniueileit gOyllt ynpozi yny gylch. agofyn jdaO 
 ffoid yuynet oz Ilannerch. ac ynteu a vyd gOithgroch 
 Ozthyt ti. ac efavennyc ffozd itti ual y keffych yz 
 hynn ageiffy. j| hir uu gennyfi y nos honno. ar 
 boze tranoeth kyfodi aozugum agOifgaO amdanaf. ac 
 yfcynnu ar vy march, acherdet ragof arhyt y dy- 
 ffrynn yz coet. J|c yz wahanffozd a venegis y gOz y 
 deuthum hyt y Ilannerch. a phan deuthum yno. hoff- 
 ach oed gennyf awelOn yno oaniueileit gOyllt. no 
 ?c " thzi chymeint ac ydywaOt ygOz. ^rgOz du a oed 
 yno yneifted ympenn yz ozfed. MaOz ydywaOt y gOz 
 i mi y vot ef. mOy o lawer oed ef no hynny. 3r ffonn 
 hayarn a dywedaffei y gOz y mi uot HOyth deuwr yndi. 
 l|yfpys oed gennyfi gei uotHOyth pedwar milOz yndi. 
 a honno oed ynllaO ygOz du. ac nydywedei ynteu
 
 632J <>wdn anb %unet 167 
 
 Ozthyfi. namyn gOzthgloched. JL gofyn a wneuthum 
 idaO. pa vedyant oed idaO. ar yz aniueileit hynny. $|i 
 aedangoffaf itti dyn bychan heb ef. J[ chymryt y 
 ffonn yny laO. atharaO karO ahi dyznaOt maOz. fny 
 ryd ynteu vzeuarat maOz. ac Ozth y vzefarat ef y doeth 
 o aniueileit. yny yttoedynt gynamlet ar fyz ynyz awyz. 
 ^cyny oed gyfyg ymi feuyll yny Hannerch ygyt ac 
 Oynt. a hynny o feirff agOiberot. ac amryuael aniueil- 
 eit. JLc edzych aozuc ynteu arnadunt h6y. acerchi 
 udunt vynet y bozi. 8c eftOng eu penneu aozugant 
 Oynteu. acadoli idaO ef. val g6yz gOaredaOc y eu 
 harglOyd. Jic yna y dywaOt y gOz du Ozthyf. a wely di 
 dyn bychan y medyant yffyd ymi ar yz aniueileit 
 hynn~ ^c yna gofyn ffozd aOneuthum idaO. agarO uu 
 ynteu. ac eiffoes- gofyn aozuc ef ymi pale y mynnOn 
 vynet. 9 dywedut a ozugum idaO py ry6 Oz oedOn. a 
 phy beth ageiffOn. amenegi aozuc ynteu ymi. Rymer 
 heb ynteu y ffozd y tal y Ilannerch. a cherda y erbyn 
 yz allt uchot yny delych oe phen. Be odyna ti awely 
 yftrat megys dyffrynn maOz. J[c ym perued yz yftrat 
 ti awely pzenn maOz. aglaffach yO y vzic noz ffenytwyd 
 glaffaf. Bcydan y pzenn h6nn6 ymae ffynnaOn. JLc 
 yn ymyl y ffynnaOn y mae Ilech varmoz. ac ar y Ilech 
 y mae kaOc aryant Ozth gadOyn aryant. mal na ellir 
 eu gOahanu. A chymer y kaOc a bOzO gaOgeit oz dOfyz 
 am benn y Ilech. ^|c yna ti aglyOy dOzyf maOz. athi 
 atebygy ergrynu ynef ar dayar gan y tOzyf. JLc 
 yn * ol y tOzOf y daO kawat adoer. ac abreid vyd itti 
 y diodef hi yn vyO. a chenllyfc vyd y gaOat. ac ynol y 
 gaOat hinon a vyd. JLc ny byd un dalen ar ypzen ny
 
 1 68 <S>wein ant> Xunet. [63Z 
 
 darffo yz gawat eudOyn. ac ar hynny ydaO kaOat o 
 adar. adifgynnuary pzenn aOnant. JLcny chlyweift 
 eiryoet yth wlat dy hun kerd kyftal ac aganant. JL 
 phan vo digrifaf gennyt gerd yz adar. l>i aglywy 
 duchan. a chOynuan yn dyuot ar hyt y dyffrynn tu ac 
 attat. JLc ar hynny ti awely varchaOc ar varch pur- 
 du. a gOifc o bali purdu ymdanaO. ac yftondard o 
 vliant purdu ar y waeO. ^thgyzchu awna yngyntaf 
 y gallo~ ffoy di racdaO. ef ath ozdiwed. s arhoy 
 ditheu euo. a thi yn uarchaOc. ef ath edeu yn bedeftyz. 
 ac ony cheffy di yno ofut. nyt reit itti amofyn gofut 
 travych vy6. ^chymryt y ffozd aozugum hyt pan 
 deuthum y benn yz allt. Be odyno y gOelOn mal y 
 managyffei y g6z du ymi. 8c y ymyl y pzen ydeuthum. 
 Jlr ffynnaOn awelOn dan y pzenn. ar Hech uarmoz yn 
 y hymyl. arkaCc aryant Ozth y gadwyn. a chymryt y 
 kaOc awneuthum. a bOzO kaOgeit ozdOfyz am pen y 
 Hech. acar hynny nachaf ytOzOf yn dyuot ynvOyyn 
 da noc y dywedaffei ygOz du im. Jicynol ytOzyfy 
 gawat. adiheuoed gennyfi gei. na dihangei nadyn 
 nallOdyn ynvyO ozaozdiwedei ygaOat allan. ^any 
 ozfafei vn genHyfgen ohonei. nac yz croen nac yz kic 
 yny hatalyei yz afgOrn. ac ymchoelut pedzein uy 
 march ar ygaOat awneuthum. adodi fOch vyntaryan. 
 ar penn vy march ae vOng. H dodi y baryflen ar vym 
 penn vy hum. flc uelly pozthi y gawat. JL phan 
 edzycheis ar y pzenn. nyt oed un dalen arnaO. ac yna 
 ydhinones. flc ar hynny nachaf yz adar yndifgynnu 
 ar ypzenn. Ac yn kanu. jl hyfpys yO gennyfi gei. na 
 chynt na gOedy na chiglefi kerd kyftal [633] ahon-
 
 633 J <>wetn anb Xunet. 169 
 
 no eiryoet. ^phanoed digrifaf gennyf gwarandaO ar 
 yz adar. nachaf tuchan yn dyuot ar hyt y dyffryn yn 
 dyuot parth ac attaf. ac yndywedut Ozthyf. JL varch- 
 aOc heb ef beth a hut ti ymi. padzOc digoneis inheu yt- 
 ti pan wnelut titheu ymi. ac ym kyf byth awnaeth- 
 oft hediO. JP ony wydut ti nat edewis y gawat hediO 
 nadyn nallOdyn yn vyO ymkyfoeth ozagauaf all- 
 an. Jlcarhynny nachaf uarchaOc arvarch pur- 
 du. agOifc o bali purdu ymdanaO. ac arwyd ovliant 
 purdu ymdanaO. J[c ymgyzchu aozugam. JLchyn 
 beidzut hynny. nybu hir ynymbyzrywyt i. JLc y- 
 nadodi aozuc ymarchaOc arlloft ywaeO dzOy avOyn 
 ffrOyn vy march. He ymdeith yd aeth ar deu varch 
 gantaO. am adaO ynneu yno. ^ywnaeth ygOz ym- 
 danafi ovaOzed^ kymeint am karcharu. l|yt yf- 
 peilOys ynteu vi. ^1 dyuot aouigum inneu dzachef- 
 en y ffozd ydeuthumgynt. Jlphan deuthum yzllan- 
 nerch ydoed ygOz du yndi. amkyffes adygaf itti gei. 
 mae ryued na thodeis ynHynn taOd rac kewilyd. gan 
 agefeis owattwargan ygOzdu. Jcyzgaer ybuaffOn 
 ynos gynt. ydeuthum ynos honno. ^Illawenach 
 uuwyt Ozthyf y nos hono. noz nos gynt. a gOell ym 
 pozthet. ar ymdidan a vynnOn gan wyz achan wraged 
 agaffOnn. Jic ny chaffOn i neb agyzbOyllei Ozthyf i 
 dim am vygkyzch yz ffynnaOn. Tjfys kyzbOylleis yn- 
 neu Ozth neb~ Jlc yno y bum y nos honno. ^ phan 
 gyfodeis y vynyd y boze trannoeth. ydoed balffrei 
 gOineudu. amygen burgoch idaO kyngochet arkenn 
 ynbaraOt gOedy yyftarnu yngywei. agOedy gOifgaO 
 vyarueu. Jlc adaO vy mendyth yno. adyuot hyt vy
 
 1 70 <>wetn anb Xunet. [634. 
 
 Ilys vy hun. JLr march hOnnO ymae gennyfi etto yn 
 yiyftauell racko. ^cyrof aduO gei naf rodOni euo 
 ettwa yi y palffrei gozeu ynyny? pzydein. J[duO a 
 wyz gei nac adeuaOd * dyn arnaO ehun chOedyl veth- 
 edigach nohOnn eiryoet. JLc eiffoes rac odidocket 
 gennyfi. nachiglef eirmoet nachynt. nac gOedy a 
 wypei dim yOith y chOedyl hOnn. namyn hynny. JL 
 hot defnyd y chOedyl hOnn ygkyfoeth yi amheraO- 
 dyz arthur heb dywanu neb arnaO. ]|a wyz heb 
 yi owein ponyt oed da mynet ygeifaO dywanu ar 
 yUe hOnnO. ffynnllaO vygkyfeillt heb ykei. myn- 
 ych ydywedut ar dy dauaOt yi hynny peth nyfgOnelut 
 ardy weithzet. ^uO awyi heb ygwenhOyfar ys oed 
 gOell dygrogi di gei. nodywedut ymadiaOd moi 
 warthaedic a hOnnO Ozth (u mal owein. Hyn IlaO vyg 
 kyfeillt wreicda heb y kei. nyt m6y o volyant y owein 
 adywedeift di. nominneu. ^[car hynny deffroi a 
 o^uc arthur. agofyn agyfgaffei hayach. |)o arglOyd 
 heb yz owein dalym^ ae amfer ynni vynet vynet yi 
 byzdeu^ JLmfer. arglOyd heb yi owein. Jcyna 
 kanu koin ymolchi awnaethpOyt. a mynet awnaeth 
 yi amheraOdyz ae deulu oil y vOytta. JL gOedy daruot 
 bOytta. difflan aozuc owein ymdeith. JL dyuot y letty 
 a pharattoi y varch ae arueu aoiuc~ ^ 
 
 ayhan welas ef ydyd d*annoeth~ gOifgaO y 
 arueu aoxuc. JLc yfgynnu ar y uarch. Bcherdet 
 racdaO aoxuc eithafoed byt. adiffeith vynyded. 
 ac yn y diwed y dywanaOd ar y glynn a uanagaffei 
 gynon idaO. ual ygOydyat yn hyfpyf panyO hOnnO oed. 
 acherdet aozuc ar hyt y glynn gan yftlys yi auo.
 
 635 J wein anfc Xunct. 171 
 
 JLr parth arall yz auon y kerdaOd yny doeth yz dyff- 
 rynn. Jlrdyffrynn agerdaOd yny welei ygaer. jl 
 pharth argaer y deuth. jBefygOelei ygOeifon yn 
 faethu eu kylleill yn y He y gOelfei gynon. 8r g6i 
 melyn bieuoed ygaer ynfeuyll ger eu IlaO. JLphan 
 yttoed owein yn mynnv kyuarch gOell yz g6z melyn. 
 kyuarch gOeTT aozuc ygOz y owein. a dyuot yny 
 vlaen parth ar gaer. acef a welei yftauell yny gaer. 
 J[phan deuth yz yftauell ef awelei ymozynyonyn 
 gCnyaO * pali ymyOn kadeireu eureit. J[hoffach o 
 lawer oed gan owein etecket. ac euhardet. nocy 
 dywaOt kynon idaO. J^chyfodiavvnaethant ywaffan- 
 aethu owein mal y gOaffanaethaffynt gynon. flhoffach 
 vu ga owein y bozthant. no chan gynon. ac am han- 
 ner bOytta amofyn aozuc ygOz melyn ac owein. py 
 gerdet oed arnaO. ^cydywaOt owein gObyl oe gerd- 
 et idaO. 3,cy ymgeiffaO armarchaOc yffyd yngOar- 
 chadO yffynnaOnn y mynnOn vy mot. agowenu aozuc 
 y gOr melyn. abot yn anhaOd gantaO menegi y owein 
 y kerdet hOnnO. mal y bu anhaOd gantaO y uenegi y 
 gynon. 8c eiffoes menegi aozuc y owein gObyl yOzth 
 hynny. Bey gyfgu ydaethant. arboze dzannoeth y 
 bu baraOt march owein gan y mozynyon. JL cherdet 
 aozuc owein racdaO yny deuth yz Hannerch yd oed y 
 g6z du yndi. a hoffach uu gan owein meint y gOz du 
 no chan gynon. agofyn ffozd aoruc owein yz gOz du. 
 Hcynteu aemenegis. 8 cherdet aozuc owein y ffozd 
 ual kynon. yny doeth yn ymyl y pzenn glas. J^c ef 
 awelei y ffynnaOn. arllechynymyl y ffynnaOn. ar 
 kaOc erni. achymryt ykaOc aozuc owein ab6z6 kaO-
 
 172 wein anfc OLunet [636. 
 
 geit oz dOfyz ar y Ilech. J|c ar hynny nachaf y tOzyf. 
 ac yn ol y tOzyf y gaOat. ||0y olawer noc ydywedaf- 
 fei gynon oedynt. fl gOedy y gaOat goleuhau a ozuc 
 yz awyz. ^phanedzychaOd owein arypzenn. nyt 
 oed vn dalen arnaO. Ac ar hyny nachaf yz adar yn 
 difgynnu ar ypzen acynkanu. Jphan oed digrifaf 
 gan owein gerd yz adar. ef awelei varchaOc y dyuot 
 arhyt y dyffryn. ae erbynnyeit aozuc owein. acym- 
 wan acef yndzut. JL thozri ydeu baladyz aozugant. 
 adifpeilaO deugledyf awnaethant. acymgyfogi. JLc 
 ar hynny owein adzewis dyznaOt arymarchaOc trOy 
 y helym. ar pennffeftin. ar penngOch pOzqOin. a thzOy 
 y kroen ar kig ar afgOzn. yny glOyfaOd ar yz emen- 
 nyd. JLc yna adnabot a ozuc y marchaOc duaOc ry 
 gaffel dyz*na6t agheuaOl o honaO. fic ymchoelut pen 
 yvarch aozuc affo. ^leymlit aozuc owein. Ac nyt 
 ymgaffei owein ae vaedu ar cledyf. nyt oed bell ida6 
 ynteu~ JLc ar hynny owein awelei gaer uaOz lyw- 
 ychedic. 3^cy pozth ygaer ydeuthant. aceTIOng y 
 marchaOc duaOc a OnaethpOyt ymyOn. 2Lc ellOng doz 
 dyzchauat awnaethpOyt ar owein. JL honno ae me- 
 dzaOd odis ypardOgyl y kyfrOy yny dozres ymarch 
 yn deu hanner trOydaO athzoelleu yz yfparduneu gan 
 yfodleu owein. acynygerda ydoz hyt yllaOz. athzo- 
 elleu yz yfparduneu a dzyH y march y maes. Jic 
 owein yrOng ydOydoz ardzyll araH yz march. Srdoz 
 ymyOnagaewyt ualnaallei owein vynet odyno. JLc 
 yg kyfyg gyghoz yd oed owein. acual yd oed owein 
 ueHy. fef ygOelei trOy gyffOlIt ydoz heol gyfarOyneb 
 acef. EC yftret o tei obop tu yzheol. J^c awelei
 
 637.] wein anfc Xunet. 173 
 
 mozOyn benngrech uelen aractal eur am yphenn. 
 a gOifc o bali melyn ymdanei. a dOy wintaf o gozdwal 
 bzith am y thzaet. Jtcyndyuot yzpozth. ac erchi 
 agozi aozuc. J)u6 awyz unbennes hebyz owein na 
 ellir agozi ytti o dyma. mOy noc ygellyditheu waret 
 yminneu odyna- JpuG awyz heb yuozOyn oed dyhed 
 maOz na ellit gOaret itti. 8c oed iaOn y wreic wneuthur 
 da ytti. J)uO awyz na weleis i eirmoet waf well no 
 thidi Ozth wreic. (D bei gares itt gozeu kar gOzeic 
 oedut. bei ozderch itt gozeu gozderch oedut. ac 
 Ozth hynny heb hi yz hynn aaHafi o waret itti mi 
 aegOnaf. ^Ode di y votrOy honn a dot am dy vys. 
 a dot y maen hCnn y myOn dy laO. a chae dy dOzn 
 am y maen. 9 thza gudyych ti euo euo ath gud ditheu. 
 JL phan hambOyllont hOy oz Ileon y deuant Oy yth 
 gyzchudi yth dihennydyaO amygOz^ J[gOedyna 
 welont hOy dydi dzOc vyd gantunt. 9 minneu a vydaf 
 ar yz efgynuaen racko yth aros di. ^thydi amgOely 
 i. kanywelOyfi dydi. adyzet titheu adotdylaO ar 
 penn * vy yfgOydi. J[c yna ygCybydaf i dydyfot 
 titheu attaffi. JLr ffozd ydelOyfi odyno dyzet titheu 
 gyt a mi. 8c ar hynny mynet a ozuc o dyno y Ozth 
 owein. 8c owein awnaeth aerchis y vozOyn idaO oil. 
 ac ar hynny ydeuth ygOyz ozllys y geifaO owein 
 oedihenydu. JL phan deuthant ygeiffaO. nywelfant 
 dim namyn hanner y march. JL dzOc ydaeth arnunt 
 hynny. a difflannu oaruc owein oceuplith. adyuot 
 att y vozOyn. adodi y Ia6 ar y hyfgOyd. a chychOyn 
 aozuc hitheu racdi. ac owein ygyt ahi yny deuth- 
 ant ydrOf Ilofft uaOz delediO. ac agozi ylloft aoiuc
 
 174 wcln anb Xunet. [638, 
 
 y vozOyn. adyuot ymyOn. achaeu yITofft aozugant. 
 JLc edzych arhyt ylloft aozuc owein. ac nyt oed 
 yn y Ilofift un hoel heb y IliwaO a IIi6 gwerthuaOz. JLc 
 nyt oed un yftyllen heb delO eureit arnei yn amry- 
 ual. Jlchynnu tan glo aozuc y vozOyn. achymryt 
 kaOc aryant aozuc hi adOfyz yndaO. athOel ovliant 
 gOynn aryhyfgOyd. arodi dOfyz yymolchi aozuc y 
 owein. y, dodi bOzd aryant gozeureit rac y vzonn. 
 abliant melyn ynlliein arnaO. Hdyuot aeginyaO idaO. 
 JL diheu oed gan owein. na welfei eiryoet neb ryO 
 vOyt. nywelei yno digaOn ohonaO. eithyz bot yn 
 well kyweirdeb ybOyt awelei yno. noc yn Tie arall 
 eiryoet. JLc ny welas eiryoet He kyn amlet anrec 
 odidaOc ovOyt allynn acyno. jlcnytoedvn Hefty z 
 yn gOaffanaethu arnaO. namyn Ileftri aryant neu eur. 
 abOytta acyuet aozuc owein yny oed pzyt naOn hir. 
 JLc ar hynny nachaf y clywynt diafpedein yn y gaer. 
 Sgofynaozuc owein yz uozOyn pyweidi yO hOnn. 
 J)odi oleO arygOzda bieu bieu ygaer heb yuozOyn. 
 acygyfgu ydaeth owein. agOiO oed yarthur dahet 
 ygOely aOnaeth yuozOyn idaO. oyfgarlat agra a 
 phali afyndal abliant. JLc amhanner nos y clywynt 
 diafpedein girat. fy diafpedein yO hOnn weithon 
 heb yz owein. "f gOzda bieu ygaer yf *fyd uarO yz 
 a6z honn heb y vozOyn. JLc am rynnawd oz dyd. 
 y clywynt diafpedein agOeidi. anueitraOl eu meint 
 JL gofyn a ozuc owein yz uozOyn pa yftyr yffyd yz 
 gOeidi hOnn. Hynet achozff y gOzda bieu y gaer 
 ygaer yzllann. achyuodi aozuc owein yvynyd a 
 gOifgaO ymdanaO. 9cagozj ffeneftyz aryllofTft. ac
 
 639.] wdn anfc linnet 175 
 
 edzych parth ar gaer. ac ny welei nac ymyl nac 
 eithaf yiHuoed ynllewni yz heolyd. ahynny ynHaOn 
 aruaOc. agOzaged Ilawer ygyt acwynt ar ueirch ac 
 ar tract, achzefydwyz ydinas ollynkanu. Jlcef ate- 
 bygei oweinbot yz awyz yn edzinaO rac meint ygOei- 
 di ar utkyznn. arcrefydwyz ynkanu Jtcymperued 
 y IIu hOnnO ef yz eloz. allenn o vliant gOynn arnei. 
 aphyft kOyz yn Ilofgi yn amyl yn y chylch ac nyt 
 oed vndyn dan yz eloz lai no barOn kyuoethaOc. JL 
 diheu oed ganowein nawelfei eiryoet niuer kyhard- 
 et a hOnnO o bali a feric a fyndal. JLc ar ol y Hu 
 hOnnO y gOelei ef gdeic velen ae gOallt dzos y dOy 
 yfgOyd. ac agOaet briO amyl yny bzigeu. agOifc o 
 bali melyn ymdanei gOedy yrOygaO. a dOy wintas 
 ogozdwal bzith amy thraet. JLryued oed na bei 
 yffic penneu y byffed rac dyckynet y maedei y 
 dOylaO ygyt. ahyfpys oed gan owein nawelfei ef 
 eiryoet gOzeic kymryt a hi beyt uei ar y ffuryf iaOn. 
 ac uch oed ydiafpat. nee aoed odyn achozn yny 
 IIu^ aphannwelas ef ywreic ennynu aOnaeth oe 
 charyat yny oed gyflaOn pop He yndaO. JL gofyn 
 aozuc owein yz uozOyn pOy oed ywreic. j)u6 a wyz 
 heb y uozOyn gOzeic y gellir dywedut idi y bot yn 
 deckaf oz gwraged~ ac yn diweiraf. ac yn haelaf. ac 
 yn doethaf. ac yn vonhedickaf. vy arglOydes i y6 
 honn racko. a iarlles y ffynnaOn y gelwir gOzeic y 
 gOz a * ledeift di doe. $116 awyz heb yz owein 
 arnaf. mae mOyhaf gOzeic agarafi yO hi. JuO awyz 
 heb yuozOyn nachar hi dydi nabychydic nadim. 
 jlcarhynny kyuodi aozucyvozOyn achynneu tan
 
 1 76 wein anfc Xunet. [640. 
 
 glo. allanO crochan odOfyz ae dodi y dOymaO. a 
 chymryt tOel ovliant gOyn aedodi am vynOgyl owein. 
 adiymryt gozflOch oafcOzn eliphant. a chaOc aryant. 
 ae lanO ozdOfyz tOym. agolchi pen owein. acodyna 
 agozi pzenuol athynnu eHyn. aecharn o afgGzn eliph- 
 ant. JL deii ganaOl eureit ar yz ellyn. JLc eillaO y 
 uaraf aozuc afychu ybenn ae vynOgyl ar tOel. 8c 
 odyna dyzchafel aozuc y uozOyn rac bzonn owein. 
 adyuot ae ginyaO idaO. fldiheu oed gan owein. na 
 chafas eiryoet kinyaO kyftal ahonno nadiwallach y 
 wafanaeth. JL gOedy daruot idaO y ginyaO. kyweiryaO 
 aozuc yuozOyn y gOely. Josymahebhi ygyfcu a 
 minneu aaf yozderchu itti. ^mynet aozuc owein y 
 gyfgu. Echaeu dzOs yllofft aozuc y vozOyn amynet 
 amynet parth argaer. aphandeuth yno nyt oed yno 
 namyn triftyt agoual. Jlr iarlles ehun ynyzyftau- 
 ell heb diodef gOelet dyn rac triftit. a dyuot aozuc 
 lunet attei a chyuarch gCell idi. ac nyf attebaOd yz 
 iarlles.. ablyghau aozuc yuozOyn adywetut Ozthi. fy 
 derO ytti pzyt nat attep|pych y neb hediO. Jrunet 
 heb yz iarlles py wyneb yffyd arnat ti. pzyt na delut 
 y edzych y gofut auu arnaf i. ac a oed itti. ac yf 
 gOneuthum i dyti y gyfoethaCc. ^c a oed kam itti. 
 na delut y edzych y gofut auu arnaf i. ac oed kam 
 itti hynny. Jpioer heb y lunet. ny thebygOn i nabei 
 well dy fynOyz di noc ymae. ed well ytti geiffaO 
 goualu am enniH y gOzda hOnnO. noc am peth arall. 
 nyellych byth y gaffel. "f rofi aduO heb yz iarlles. 
 nyaTIOn i vyth enniH vyarglOydi odyn arall^ * yn 
 ybyt. @allut heb y Lunet gOzhagOz a vel gyftal ac
 
 040.] <S>wein anb linnet. 177 
 
 ef neuweH noc ef. f rofi aduO hebyz parlies pei 
 nabei Ozthmun gennyf peri dihenydyaO dyn auackOn 
 mi abarOn dy dihenydyaO. amgyffelybu Ozthyf peth 
 moz aghywir ahynny. apheri dydehol ditheu mi ae 
 gOnaf. J)a yO gennyf heb y lunet nat achaOs itt | y 
 hynny. namyn am uenegi ohonafi ytti dy les. He 
 nys metrut dy hun. a mevyl idi ohonam y gyntaf 
 ayrro att ygilyd^ amiui yadolOyn gOahaOd itti. ae 
 titheu ym gOahaOd inneu. jlcarhynny mynet aozuc 
 lunet ymeith. achyfodi aozuc yziarlles hyt ardzOs 
 yz yftauell yn ol lunet. a pheffychu yn uchel. 8c 
 edzych aozuc Lunet tu dzaechefyn. $Lc emneidaO 
 aozucyz iarlles ar lunet. adyuot dzachefyn aozuc 
 Lunet att yz iarlles. "frofi aduO hebyz iarlles Ozth 
 lunet dzOc yO dy anyan. achanys vy lies i yd oedut 
 ti yny uenegi im. manac pa ffozd vei hynny. ff i 
 aemanagaf heb hL l)i awdoft na ellir kynnal dy 
 gyfoeth di namyn o vilOryaeth ac arueu. ac am hynny 
 keis ynebzOyd aekynhalyo. ^a ffozd ygallafi hynny 
 heb yz iarlles Managaf heb y lunet. ny eHy di gyn- 
 nal yffynnaOn. ny eHy gynnal dygyuoeth. !^y eill 
 kynnal y ffynnaOn namyn vn o teulu arthur. JL min- 
 neu aaf heb y lunet hyt ynHys arthur. H mefyl im 
 heb hi o deuaf o dyno heb uilOz a gattOo y ffynnaOn 
 yngyftal neu ynwell noz gOz ae kedwis gynt. 8nhaOd 
 yO hynny heb yz iarlles. 9c eiffoes dos ybzofi yz hynn 
 adywedy. ^ychOyn aozuc lunet ar uedOl mynet ylys 
 arthur. jldyuot aozuc yzllofft att owein. jlcyno 
 ybuhi gyt ac owein yny oedamfer idi dyuot olys 
 arth ur - Jic Jna gOifgaO ymdanei aozuc hi a dyuot y 
 
 N
 
 178 <S>wein anfc Xunet [641. 
 
 ymwelet ar iarlles. a ITawen uu y iarTIes Ozthi. chOed- 
 leu o lys arthur gennyt heb yz iarlles. doieu chOedyl 
 gennyf arglOydes heb hi kaffel o honaf vy neges. a 
 pha bzyt y mynny di dangos itt yz un*benn adoeth 
 gyt ami. J)yzet ti ac ef heb yz iarlles am hanner 
 dyd avozy,, y ymwelet ami. a minneu abaraf yfgy- 
 falhau y dzef erbyn hynny. JL dyuot awnaeth hi 
 adzef. JLc amhann er dyd trannoeth y gOifgOys owein 
 ymdanaO peis afOzcot a manteH obali melyn. ac oz- 
 ffreis lydan yny vantell o eurllin. 8 dOy wintas o 
 gozdwal bzith amydzaet. allim HeO oeur yneukaeu. 
 a dyuot aOnaethnt hyt yn yftauell y iarlles. JL Hawen 
 uu y iarlles wzthunt. JLc edzych ar owein yn graff 
 aozuc y iarlles^ Jrunet heb hi nyt oes wed kerdetOz 
 ar yz unben hOnn. ^ydzOc yO hynny arglOydes. heb 
 ylunet "froffi aduO heb y-iarlles naducdyneneit 
 vyarglwydi oegozff namyn y gOz hOnn^ Bandit 
 gOell itt arglOydes. peinabei dzech noc ef nyf dygei 
 ynteu yeneit ef. ^yellir dim Ozth hynny heb hi 
 kan deryO. J&Och chOi dzachefyn atref heb yz iarlles. 
 aminneu agymeraf gyghoz. $L pheri dyfynnu yholl 
 gyuoeth yunlle dzannoeth aozuc y iarlles. Hmenegi 
 udunt uot yhiarllaeth ynwedu. Scnaellit ychynnal 
 onyt o uarch ac arueu amilOzyaeth^ Jtcyfef y 
 rodafinneu arawchdeOis chOi. aeun ohonaOch chOi 
 am kymero i. ae vyg kannyadu ynneu y gymrut gOz 
 ae kanhalyo olearaTI. ^ef agaOfant yneu kyghoz 
 kanhadu idi gOza olearalL JLcyna. yduc hitheu 
 efcyb ac archefcyb oe Hys y wneuthur y phziodas 
 hi ac owein. AgOzhau aozugant gOyz y iarTIaeth y
 
 642J <>wein anfc Xunet. 179 
 
 owein. ^|c owein a gedwis y ffynnaOn o waeO a 
 chledyf. jSef mal y kedOk adelei ovarchaOc yno. 
 owein ae byzyei. ac ae gOerthei yz y laOn werth. JLr 
 dahOnnO arannei owein y varOnyeit ae uarchogyon 
 * hyt nat oed v6y gan y gyfoeth garyat dyn oz byt 
 oil noz eidaO ef. JL their blyned y buef uelly~ 
 
 H ual ydoed walchmei diwarnaOt yngozym- 
 deith ygyt ar amheraOdyz arthur. Edzych 
 aozuc ar arthur ae welet yn trift gyftudedic. 
 adoluryaO aozuc gOalchmei yn uaOz o welet arthur 
 ynydrych hOnnO. ftgofyn aozuc idaO. arglOyd heb py 
 derO itti. f rof aduO walchmei heb yz arthur hir- 
 aeth yffyd arnaf am owein. agolley ygennyf meint 
 teir blyned. JLc obydaf y bedwared vlOydyn heb 
 y welet ny byd vy eneit ymkozff. amiaOn ynhyfpys 
 panyO o ymdidan kynon mab clydno y kolles owein 
 y gennym. ^yt reit itti heb y gOalchmei luydyaO 
 dy gyfoeth yzhynny. namyn ti agOyz dy ty aeill dial 
 owein ozllas. neuyrydhau ot ydiw ygkarchar. clc os 
 buO y dOyn gyt athi. 8c ar a dywaOt gOalchmei y 
 trigywyt. ac ymgyweiryaO awnaeth arthur agOyz 
 ydy g^yt ac ef y geiffaO owein. jkf oed meint y nifer 
 teir mil heb amlaO dynyon. achynon mab clydno yn 
 gyfarOyd udunt. j| dyuot aozuc arthur hyt y gaer 
 y buaffei gynon yndi. 8phandeuthant yno yd oed y 
 gOeiffon yn faethu yn yzunlle. argOz melyn yn feuyll 
 ach eu IlaO. JL phan welas ygOz melyn arthur. kyu- 
 arch gwell aozuc idaO ae wahaOd. achymryt gOahaOd 
 aozuc arthur. JLc yz gaer ydaethant. achyt bei 
 maOz euniuer. ny wydit eu hyftyz yny gaer. flchyuodi 
 
 N 2
 
 i8o <>wdn anfc Xunet [643. 
 
 aozuc ymozynyon yeugOaffanaethu. 8 bei awelfant 
 ar bop gOaffanaeth eiryoet eithyz gOaffanaeth y 
 gOzaged. He nyt oed waeth gwaffanaeth gOeiffon y 
 meirch ynos * honno. noc vydei ararthur yny lys 
 ehun. Jfrboze trannoeth ykychOynnOys arthur. a 
 chynon yn gyfarOyd idaO odyno. ac wynt a deuthant 
 hyt lie yd oed y g6z du. a hoffach o lawer oed gan 
 arthur meint ygOz du noc ydywedyffit idaO. 8c hyt 
 ympenn yz allt y deuthant. ac yz dyffryn hyt yn ymyl 
 ypzenn glas. ac yny welfant y ftynnaOn ar kaOc ar 
 Hech. J|c yna ydoeth kei ar arth ur . J[ dywedut 
 arglOyd heb ef. mi a Onn achaOs y kerdet hOnn oil. 
 Ac eruyn yOgennyf. gadu ymi b6z6 y dOfyz ar y Ilech. 
 ac erbynyeit y gofut kyntaf adel. aeganhadu aozuc 
 arthur. jlbOzO kaOgeit ozdOfyz ar yllech aozuc kei. 
 Jfcynylle arol hynny ydeuth y tOzyf. acynol ytOz- 
 yf y gawat. ac ny chlywyffynt eiryoet twryf achaO- 
 at kyffelyb y rei hynny. allawer oamlaO dynyon a 
 oed ygkyOeithas arthur aladaOd ygawat. ^IgOedy 
 peidyaO y gaOat y goleuhaOys yz aOyz. ^1 phan edzych- 
 affant arypzen nyt oed un dalen arnaO. adifgynnu 
 aozuc yzadar arypzenn. adiheu oed gantunt na 
 chlyOyffynt eiryoet kerd kyftal ar adar yn kanu*. JLc 
 ar hynny ygOelynt uarchaOc y ar varch purdu. agOifc 
 o bali purdu ymdanaO. a cherdet gOzd gantaO. ae 
 erbynnyeit aozuc kei. ac ymwan ac ef. ^Lc ny bu hir 
 yz ymOan kei avyzywyt. Jic yna pebyllyaO aozuc 
 y marchaOc a phebyllyaO aozuc arthur ae lu y nos 
 hono~ Ji phan gyfodant y boze trannoeth y vynyd^ 
 yd oed arwyd ymwan ar waeO y marchaOc. 9 dyuot
 
 644J vpein anb ILunet 181 
 
 aozuc kei ar arthur adywedut OzthaO. SrglOyd heb 
 ef kam ymbyrywyt i doe. ac aoed da yti ymi hediO 
 vynet y ymwan ar marchaOc. @a*daf heb yz arthur. 
 amynet aozuc kei yzmarchaOc. ^cynyHe bOzO kei 
 aozuc ef. 8c edzych arnaO aewan ac arlloft ywaeO 
 yny tal yny tyz y helym ar penffeftin ar croen ar kic 
 hyt yz afgOzn kyflet aphenn ypaladyz. JLc ymchoel- 
 ut aozuc kei ar y gedymdeithon dzachefyn. JLc ohyn- 
 ny aHan yd aeth teulu arthur bop eilwerf y ymwan 
 ar marchaOc. hyt nat oedun heb y vOzO ozmarch- 
 a6c namyn arthur a gOalchmei. Jtc arthur awifgaOd 
 ymdanaO y vynet y ymwan ar marchaOc. ch ar- 
 glOyd heb y gOalchmei gat y mi vynet y ymwan ar 
 marchaOc yngyntaf. 8e adu awnaeth arthur. ftcynteu 
 a aeth y ymwan ar marchaOc. achOnfallt obali ymda- 
 naO aanuonaffei uerch iarll ragyO ymdanaO acamy 
 varch. Ozth hynny nys atwaenat neb ozlluef. ^|c 
 ymgyzchu awnaethant ac ymwan y dyd hOnnO hyt 
 ucher. J[c ny bu agos yz un o nadunt abOzO ygilyd 
 yzIIaOz. athzannoeth ydaethant y ymwan apheleidyz 
 godeuaOc gantunt. ac ny ozfu yz un o nadunt ar y 
 gilyd. ar trydyd dyd ydaethant y ymwan. apheleid- 
 yz kadarnuras godeuaOc gan bobun o nadunt Jlc 
 ennynnv olit awnaethant ac ymgyzchu aOnaethant 
 amhanner dyd ehun. ahOzd arodes pob un onadunt 
 y gilyd. yny tozres holl gegleu eu meirch. ^|c yny 
 vyd pob un o nadunt dzos bedzein y varch yz IlaOz. 
 Schyuodi y vynyd aozugant yn gyfiym. H thynnu 
 clefydeu ac ymffuft. JL diheu oed gan y nifer ae gOel- 
 ei Oynt ueHy. na welfynt eiryoet deu Oz kynwych-
 
 1 82 <S>wetn anfc Xunet [645. 
 
 et ar rei hynny. nachyngryfet. apheitywyTT ynos 
 hi avydei oleu gan ytan oeharueu. JLc ar hynny dyi- 
 naOt arodes y marchaOc y walchmei hyt pantroes yi 
 helym y ar y wyneb~ * mal y hadnabu y march- 
 aOc panyO gOalchmei oed. Jicyna. ydywaOt owein. 
 arglOyd walchmei nyt atwaenOn i didi o achaOs dy 
 gOnfallt am kefynderO Oyt. HOde di uygkledyf i am 
 harueu. tlidi owein yffyd arglOyd heb y gOalchmei. 
 athi acuuu. achymerdi vygcledyfi. ac ar hynny yd 
 arganuu arthur Oynt. adyuot attunt aozuc. ArglOyd 
 arthur heb y gOalchmei Hyma owein. gOedy goiuot 
 arnaf i. EC ny mynn uy arueu y gennyf. JfrglOyd heb 
 yt owein euo aozuu arnaf i. acnymynn vygcledyf. 
 MoeffOch attafi heb yz arthur aOch clefydeu. He ny 
 ozuu yi vn ohonaOch arygilyd gan hynny. amynet 
 dOylaO mynOgyl y arthur aozuc owein. acymgaru 
 aoiugant. adyuot aozugant y IIu attunt yna gan 
 ymfag a bzys y geiffaO gOelet owein. yuynet dOylaO 
 mynOgyl idaO. Jic ef auu agos abot kalaned yny* 
 ymfag hOhO. ^rnoshonnoydaethant yeu pebyllyeu. 
 ^Ithzannoeth arofyn aoiuc arthur ymeith. SrglOyd 
 heb yx owein nyt ueTIy y mae iaOn itU teir blyned yi 
 amfer hOnn yd euthum i y Ozthyt ti arglOyd. ac ymae 
 y meu i y He hOnn. jlc yz hynny hyt hediO yd wyf i 
 yn darparu gOled ytti. kan gOydOn y dout ti ym keiffaO. 
 athi adeuy gyt ami yvOzO dyludet ti athwyz. ac 
 enneint a geffOch. JL dyuot aozugant oil hyt ygkaer 
 iarlles yffynnaOn. "fgyt arwled ybuOyt deir blyn- 
 ed yn y darparu. yn un trimis y treulOyt. JLc ny bu 
 efmOythach udunt wled eiryoet na gOeH nohonno.
 
 646 J vpcin anb Xunct 183 
 
 Jic yna arofyn aozuc arthur ymeith. agyzru kennad- 
 eu aozuc arthur att yz yarlles y erchi idi eTIOng 
 owein y gyt ac ef oe dangos y wyzda ynys pzydein. 
 aegOzagedda vntrimis. BriarHes ae kanhadaOd * 
 acanhaOd uu genthi hynny. Jldyfot aozuc owein y 
 gyt ac arthur y ynys pzydein. J| gOedy y dyuot 
 ymplith y genedyl ae gyt gyfedachOyz. ef atrigywys 
 teir blyned ygkyfeir y trimis*, *, 
 
 Hdf ual ydoed owein diwarnaOt yn bOyta ar y 
 bOzd ygkaerllion arwyfc. nachaf uozOyn yn 
 dyuot aruarch gOineu mynggrych. ae vyghen 
 agaffei. agOifc ymdanei o bali melyn. ^rffrOyn 
 ac awelit oz kyfrOy eur oed oil. ahyt rac bzonn 
 owein ydeuth. a chymryt y uotrOy oed ar laO owein 
 awnaeth. Tal hynn heb hi ygOneir y tOylIOz bzatOz 
 aghywir yz mefyl ar dy uaryf. J[c ymchoelut penn 
 ymarch ac ymeith. 8c yna y doeth cof y owein y 
 gerdet hono*, JL thziftau aozuc. flphandaruu bOyta 
 dyuot y letty aozuc. agofalu ynos honno. JL thzan- 
 noeth ykyuodes. ac nytyllys agyzchOys. namyn 
 eithafoed bydoed. adiffeith vynyded. He ef a uu uelly 
 yny daruu y dillat oil. EC yny daruu y gozff hayach. 
 JLc yny tyfaOd bleO hir trOydaO. & chyt gerdet a Ona- 
 ei a bOyftuileit a chyt ymbozth ac Oynt yny oedynt 
 gynefin ac ef.. 9c yn hynny gOanhau a ozuc ef heb 
 allu eu kanhymdeith. JLc eftOng oz mynyd yz dyff- 
 rynn. H chyzchu pare teccaf oz byt. 9 iarlles wedO 
 bioed y panx J, diwarnaOt mynet aozuc y iarll- 
 es aellaOuozynyon y ozymdeith gan yftlys Ilynn a 
 oed yny pare hyt argyfeir y chanaOl. J[c Oynt a
 
 1 84 <S>wdn anb Xunet [647. 
 
 welynt yno eilun dyn aedelO. 8c ualdala ofyn rac- 
 daO aozugant. JLc eiffoes neffau aozugant attaO 
 ae deymlaO ae edzych. j]efygOelynt gOythi yn IlaOn 
 ar naO. Ac yntev yngOywaO Ozth yz heul. JLdyuot 
 aozuc yz iarlles dzachefyn yzkaftell. & chymryt 
 Iloneit goxflOch oireit gOerthuaOz. ae rodi yn 
 IlaO un ox IlaO uozynyon. J)os heb hi a hOnn gen- 
 nyt a dOc y march racko ar diHat gennyt. * a dot 
 ger HaO y dyn gynneu. ac ir ef ar ireit hOnn ar gyfeir 
 y gallon, ^cozbyd eneityndaO ef agyfyt gan yz 
 ireit hOnn. agOylya beth awnel. ar uozOyn adeuth rac- 
 di. J[ chObyl oz ireit arodes arnaO. 3,c adaO y march 
 ar diHat ach y Ia6. Jl mynet ruthur y OzthaO. ac 
 ymgudyaO adifgOyl arnaO. jlcympenn rynnaOd hi 
 ae gOelei ynkoffi yvzeicheu. J[cynkyfodi yuynyd 
 ac ynedzych ar y gnaOt. H chymryt kewilyd aozuc moz 
 hagyz oed y delO aoed arnaO. 3,c arganfot aozuc y 
 march ardillat y OzthaO. JtcymlithzaO aozuc yny 
 gafas tynnu y diHat attaO oz kyfrOy. ac eu gOifgaO. ac 
 efgynnu ary march oabzeid aozuc. J^cyna ym- 
 dangos aozuc y uozOyn idaO. achyuarch gOell idaO. 3, 
 Ha wen uu ynteu Ozth y vozOyn. agofynaozuc idi py 
 dir oed hOnnO aphyle. JjHoer heb yuozOyn iarlles 
 wedO bieu ykaftell racko. JL phanuu uarO y gOz ef a 
 edevvis genthi dOy iarHaeth. ahediO nyt oes ar y helO 
 namyn yz unty hOnn nys ry dycko iarll ieuanc yffyd 
 gymodaOc idi. am nat aei yn wreic idaO. l>zuan yO 
 hynny heb yzowein. acherdet aozuc owein ar uozOyn 
 yz kaftell. Jtdifgynnu awnaeth owein yny caftell. 
 8r uozOyn aeduc yyftauell efmOyth. achynneu tan
 
 648 J wein anb Xunet. 185 
 
 idaO ae adaO yno~ JL dyuot aozuc y vozOy att yz iarll- 
 es. arodi ygorvlOchyny IlaO. T|aa vozOyn heb yz 
 iarlles mae yzireit oIL neur golles oil heb hi. 1|a 
 vozOyn heb yz iarlles. nyt haOd gennyf i dy atneiryaO 
 di yz hynny. ed diryeit hage y minneu treulaO 
 gOerth feith ugeint punt oireit gOerthuaOz Ozth dyn 
 heb wybot pOy. $[c eiffoes uozOyn heb hi gOaffan- 
 aetha di euo~ * yny vo diwall ogObyl. a hynny a 
 ozuc yuozOyn ywaffanaethu arvOyt adiaOt a than a 
 gOely ac enneint ynyvu iach.arbleO aaet^ar owein 
 yn tozuenneu kennoc. fef y bu yn hynny tri mis. a 
 gOynnach oed ygnaOt yna. noc ybuaffei gynt. JLc 
 ar hynny y clywei owein diwarnaOt kynnOzyf yny caf- 
 tell. adOyn arueu ymyOn. ^gofyn aozuc owein yz 
 uozOyn. py gynnOzyf yO hOnn. ^fiarll heb hi adywed- 
 eisi ytti yffydyn dyuot Ozth y kartell, y geifaO diua 
 y wreic honn allu maOz gantaO. ofyn aozuc owein 
 aoes uarch ac arueu yz iarlles. es hebyvoiOyn y 
 rei gozeuozbyt. aey di yerchi ymi benffic march ac 
 arueu heb yz owe! pei gallOn uynet yn edzychyat ar 
 yllu. af heb y uozOyn. a dyuot att yz iarlles aozuc. 
 JL dywedut Ozthi y hymad ra Od o gObyl. $ef aozuc yz 
 iarlles chOerthin. ^rofi aduO hebhi miarodafidaO 
 uarch ac arueu byth. JLc ny bu ar y helO eiryoet 
 march ac aruev kyftal acOynt. ada yO gennyfi eu 
 kymryt o honaO. rac eu kaffel om gelynyon auozy om 
 hanuod. JlcnyOn beth avynn ac Oynt. adyfot a 
 wnaethpOyt agOafgOyn du telediwa chyfrOy offawyd 
 arnaO. acadogon o arueu gOzamarch. ^gOifgaO a 
 ozuc owein ymdanaO. ac efgynnu ar y varch. a mynet
 
 1 86 <>wein anb Xunet [649. 
 
 ymeith adeu uackOy gyt acef yngyweiroveirch ac 
 arueu. aphandeuthant parth a flu yz iarll. ny welynt 
 nacol naceithafidaO. Jgofyn aozuc owein yzmac- 
 kOyeit. pa vydin yd oed yz iarll yndi. "I" vydin y mae 
 ypedeir yftondard melynyon yndi racko heb Oynt. 
 dOy yffyd yny vlaen adOy ynyol. ^eheb yzowein 
 eOchchOi dzachefyn. ac arhoOch viui ynymylpozth y 
 kaftell. "Ymchoelut aozugant hOy. a cherdet aozuc 
 ynteu racdaO yny gyferuyd ar iarll. ^ e tyn*nu aozuc 
 owein oe gyfrOy. yny uyd yrydaO a chojof. ac ymchoe- 
 lut penn y uarch parth ar kaftell. JL pha ofut bynnac 
 agafas ef a deuth ar iarll y bozth y caftelL at ymac- 
 kOyeit. J[c y myOn ydeuthant. ac owein arodes y iarll 
 y anrec yz iarlles. adyOedut OzthL welydi yma y 
 ti bOyth yz ireit bendigedic. arllu abebyllywys yg 
 kylch y kaftell. ac yz rodi bywyt yz iarll y rodes yn- 
 teu y dOy iarllaeth idi dzachefyn. ^|c yr rydit id- 
 aO yrodes banner yg^yfoeth ehun. achObyl oe heur 
 aeharyant aethlyffeu aegOyftlon ar hynny. jlc 
 ymeith ydaeth owein. ae wahaOd aOnaeth yz iarll- 
 es idaO. ef aehollgyfoeth- 9c nymynnOys owein nam- 
 yn kerdet racdaO eithafoed byt adiffeithOch. JLc 
 ual yd oed ynkerdldet ef aglywei difgrech uaOz y 
 myOn koet ar eil ar dzyded. a dyuot yno aozuc owein. 
 JL phan doeth yno. ef awelei clocuryn maOz ygkanaOl 
 y koet acharrec lOyt ynyftlys ybzyn. ahollt aoed 
 ynygarrec. afarffaoed ynyzhollt. SHeO purdu aoed 
 yn ymyl y garrec. JL phan geiffei y He6 vynet o dyno 
 y neidei y farff idaO oe vzathu. jlef aozuc owein dif- 
 peilaO cledyf a neffau att y garrec. JLc ual yd oed y
 
 050.] wein anb Xunct 187 
 
 sarff yn dyuot oz garrec. y tharaO aozuc owein achled- 
 yf yny vyd yndeu banner, a fychu y gledyf. a dyfot yz 
 ffozd ual kynt. SefygOelei y IleO ynyganlyn. JLc 
 yngOare ynygylch ual milgi auackei ehun. 8 
 cherdet aozugant arhyt ydyd hyt ucher. JLphan 
 uu amfer gan owein ozffowys~ difgynnu aozuc. a 
 geHOng yuarch ymyOn dol goedaOc waftat. a Had tan 
 aozuc * 3, phan uu baraOt ytan gan owein. yd oed 
 gan y Hew dogon o gynnut. hyt ym penn teirnos. Ji 
 difflannu aozuc y IleO y OzthaO. JLc yny He nachaf y 
 IleO yn dyuot attaO a chaeriwrch maOz telediO gataO. 
 y,e vOzO gerbzonn owein. amynet am ytan ac ef. a 
 chymryt aozuc owein y kaeriOzch ae vlighaO. ftdodi 
 golOython ar uereu ygkylch y tan. JL rodi y iOzch 
 namyn hynny yzllew oe yffu. ac ual yd oed owein 
 nelly ef aglywei och uaOz ar eil ar dzyded yn gyfag- 
 os ida6. JLgofyn aozuc owein aedynbydaOl. ^e yf 
 gOir heb y dyn. ]^0y Oyt titheu heb yz owel. JKoerheb 
 hi Lunet Oyfi HaOuozOyn iarlles y ffynnaOn. J&eth 
 awney di yma heb yz owein. Tygkarcharu heb hi 
 yd ydys. o achaOs marchaOc adoeth olys arthur y 
 uynnu y iarlles yn pziaOt. ac auu rynnaOd gyt a hi. ac 
 yd aeth y dzeiglaO Ilys arthur. ^c ny doeth vyth 
 dzachefyn. achedymdeith ymi oed ef mOyaf agarOn 
 oz byt Jlef aozuc deu weiffon yftauell y iarlles y 
 oganu ef ae alO yn tOyllOz. Jlef y dywedeis i na 
 allei ydeu gozff hOy. amryffon ae uncozff ef. j|c 
 am hynny vygkarcharu yny Ileftyz maen. 9dywedut 
 nabydei vy eneit ym cozffonydelei ef ym amdiffyn i 
 yn oet y dyd. JLc nyt pellach yz oet no thzennyd. 9c
 
 1 88 <>wetn ant) Xunet. [651* 
 
 nyt oes ymi neb aekeiffaO ef. JBef yO ynteu owein 
 uab uryen. Jloed diheu gennyt titheu pel gOyppei 
 y marchaOc hOnnO hynny y deuei yth amdiffyn. Jiheu 
 y rof i aduO heb hi. flphanuu dogyn poethet y go- 
 lOython. eu rannu aozuc owein yn deu banner y ryng- 
 taO ar uozOyn. 8 bOytta aozugant. SgOedy hynny ymdi- 
 dan yny vu dyd dzannoeth. tlzannoeth gofyn aozuc 
 owein yz uozOyn aoed le y gaUei ef kaffel bOyt alle- 
 wenyd y nos honno. es arglOyd heb hi. dos yna 
 dzOod. acherda yffozd gan yftlys yzauon. Jlc ym 
 penn rynnaOd ti awely gaer uaOz. athyxeu * yn am- 
 yl arnei. J[r iarll bieu y gaer hono goieu gOz am 
 vOyt y6 01 byt. JL c yno y gelly di uot heno. JLc ny 
 wylOys gOylOx y arglOyd eiryoet yngyftal ac y 
 gOylOys y He6 owein y nos honno. J[c yna y ky- 
 weiryOys owein y uarch. ac y kerdjdawd racdaO 
 trOy y ryt yny welas y gaer. JLc y doeth yx gaer. 
 He aruoll aOnaethpOyt idaO yno ynenrydedus. a 
 chyweiryaO y uarch yndiwall. adodi dogyn. o vOyt 
 rac y uronn. J[ mynet aozuc y HeO y bzeffeb y march 
 yoiwed. hyt na lyfaffei neb ozgaer uynet ygkyfyl y 
 march. 8 diheu oed gan owein. nawela? eiryoet He 
 kyftal ywaffanaeth ahOnnO. Jtchyndziftet oed bop 
 dyn yno achyn bei agheu ympop dyn onadunt. A 
 mynet aomgant y vOyta. clc eifted aozuc yi iarH ary 
 neiUlaO y owein. J[c un verch oed idaO ar y tu 
 arall y owein. J[ diheu oed gan owein na welas eir- 
 yoet vnvozOyn delediwach no honno. Jldyuot aoz- 
 uc y Hew rOng deutroet owein dan y bOzd. ^Lc ow- 
 ein ae pozthes o bop bOyt oz aoed idaO ynteu. Jfc
 
 65Z] <>wdn anb Xunet. 189 
 
 ny welas owein bei kymeint yno a thziftyt y dynyon. 
 JLc am banner bOytta greffaOu owein aozuc y iarTI. 
 f|ad6s oed itt bot ynHawen heb yz owein. |j)u6 a 
 6yz yni nat Ozthyt ti ydym dzift ni. namyn dyuot 
 deunyd triftit in agofaL eth yO hynny heb yz 
 owein. J)eu uab oed im. a mynet uyn deu uab yz 
 mynyd doe y hela. JSef ymae bOyftuil yno allad 
 dynyon awna. ac eu hyffu. JL dala vy meibon aozuc. 
 ac auozy y mae oet dyd y rof i ac ef y rodi y vozOyn 
 honno idaO. neu ynteu aladho vy meibon ymgOyd. ac 
 eiljlun dyn yffyd arnaO. JLc nyt Ilei ef no chaOz. 
 Jioer heb yz owein. truan yO hynny. a phyun awney 
 ditheu o hynny. J)u6 awyz arnaf heb yz iarH uot yn 
 diweirach gennyf diuetha vy meibon agafas omhan- 
 uod. no rodi uymerch idaO embed- * oellygru. ae 
 diuetha. acymdidan awnaethant am betheu ereill. 
 JLc yno y bu owein y nos honno~ ar boze trannoeth 
 Oynt aglywynt tOzyf anveitraOl yueint. J(ef oed 
 hynny ygOz maOz yn dyuot ar deu uab gantaO. A 
 mynnukadO y gaer aozuc y iarH racdaO a dilyffu y 
 deuvab. dGifgaG aozuc owein y arueu ymdanaG. 2L 
 mynet alia, ac ymbzaOf argOz. JrlleO yny ol. JL 
 phan welas ygOz owein yn aruaOc. ygyzchu aozuc. 
 Jic ymlad ac ef. agOell o laOer yd ymladei y HeO ar 
 gOz maOz noc owein. "f rofi aduO heb ygOz Ozth 
 owein. nyt oed gyfyg gennyf ymlad athidi bei nabei 
 yz anifeil gyt athi. ^Ic yna ybyzyaOd owein ylleO 
 yzgaer. Bchaeu ypozth arnaO. JL dyuot y ymlad ual 
 kynt argOz maOz. adifgrech aozuc ylleO amglybot 
 gofut ar owein. fldzigyaG ynyvyd arneuad yz iarll.
 
 1 9 o wein anfc Xunct. [653. 
 
 8c yar y neuad hyt ar y gaer. ac yar y gaer y neicl- 
 yaOd yny uu gytac owein. 8phalua6t atrewis ylleO ar 
 ben yfgOyd y g6z maOz yny uyd y balaf trOy bleth y 
 dOyclun. ual ygOelit y holl amyfgar yn HithzaO o hon- 
 aO. JLc yna y dygOydOyy y g(u maOz yn varO. Ac yna 
 y rodes owein y deu vab yz iarll. ft gOahaOd owein a 
 ozuc yz iarll., ac nyfmynnaOd owein. namyn dyuot 
 racdaO yzdol ydoed Jhmet yndi. JLc ef awelei yno 
 kynneu uaOz o tan. ^1 deu was penngrych wineu 
 delediO yn mynet ar uozOyn oebOzO yny tan. Jigo- 
 fyn aozuc owein pybeth aholynt yz uozOyn. 9dat- 
 kanu eu kyfranc aozugant idaO. mal ydatkanaffei y 
 uozOyn y * nos gynt. ac owein a pallOys idi. JLc 
 am hynny y HofgOn ninneu hi. J)ioer heb yz owein 
 marchaOc da oed hOnnO. ^[ryued oed gennyfi pei 
 gOypei ef uot ar y uozOyn hynny. nadelei y hamdi- 
 ffyn. Jlphei mynneOch chOi vyui dzoftaO ef. miui 
 aaOn y chOi. HynnOn heb y gweiffon mynny gOz an 
 gOnaeth. a mynet aozugant y ymdiot ac owein. a go- 
 futagafas owein gan ydeuwas. ^car hynny y IleO 
 a nerthOys owein. He aozuuant ar y gOeiffon^ JLc 
 yna ydywedaffant Oynteu. Ha unbenn. nyt oed amot 
 ynni ymlad namyn athydi dyhun. JLc yfanhaOs 
 ynni ymlad ar anifeil racko noc a thydi. JLc yna y 
 dodes owein yUeO yny He ybuaffei yuozOyn yg 
 karchar. a gOneuthur mur maen ar y dzOy. j| mynet 
 y ymlad ar gOyz mal kyt. ac ny dothoed owein y 
 nerth ettwa. J[ hydyz oed ydeuwas arnaO. Ar 
 Hew vyth yn difgrechu am vot gouut ar owein. a 
 rOygaO ymur aozuc yllew yny gauaf ffozd alia. JHc
 
 654.] <>wdn anfc Xunct. 191 
 
 yngyflym ylladaOd y neill ozgOeiffon. flcynylle y 
 IladaOd yUall. jlcuelly ydifferaffant h6y Lunet rac 
 y ITofgi. JLc yna yd aeth owein a Lunet gyt ac ef y 
 gyfoeth iarlles yffynnaOn. flphan doeth odyno y 
 due y iarlles gantaO y lys arthur. JL hi a uu wreic 
 trauu vy6 hL 
 
 a yna ydeuth ef ffozd ylys ydu traOs. 8c 
 ymladaOd acef. Hcnyt ymedewis ylleO ac 
 owein yny ozuu ar ydutraOs. ^phandoeth 
 ef ffozd y lys y du traOs y neuad a gyzchOys. Jic 
 yno y gOelas ef pedeir gOzaged ar hugeint. telediwaf 
 oz awelas neb eiryoet. 2ic nyt oed diHat ymdannunt 
 werth pedeir arhugeint oaryant. Jtchyntriftet oed- 
 ynt ac * agheu. JL gofyn aozuc owein udunt yf- 
 tyz eutriftit. "Ifdywedaffant Oynteu panyO merchet 
 ieirll oedynt. $Lc ny dothoedynt yno namyn ar gOz 
 mOyhaf agarei bop un onadunt gyt ahi. Jtphan 
 doetham ni yma ni agaOffam lewenyd apharch acan 
 gOneuthur yn vedO. J|[ gOedy y beym uedO y deuei 
 y kythzeul bieu yllys honn. ac y Iladei angOyz oil. 
 He y dygei an meirch ninneu ac andiHat ac an eur ac 
 anaryant. JL chozffozoed ygOyz yffyd ynyz unty a 
 Ilawer o galaned ygyt ac Oynt. allyna itti unben yftyz 
 an triftit ni. adzOc yO gennym ni unben dy dyuot ti- 
 theu yma rac dzOc itt. JL thzuan uu gan owein hyn- 
 ny~ amynet aozuc yozymdeith aTTann. ^|c efawelei 
 uarchaOc yn dyuot attaO. clc ynyaruoll trOy lewenyd 
 acharyat ual bei bzaOt idaO. JBef oed hOnnO ydutraOs. 
 JuO aOyz heb yz owein nat y gyzchu dy lewenyd y 
 dodOyf i yma. JuO awyz heb ynteu naf keffy dith-
 
 192 wein anb Xunct. [655, 
 
 eu. JLcyny ITeymgyzchu aOnaethant. JLc ymadoydi 
 yndzut. ac ymdihauarchu acefaoiuc owein ac ef. 8e 
 rOymaO ae dOylaO ar y gefyn. 8na6d aerchis y du traOs 
 yowein. ^dywedut CithaO. arglOyd owein heb ef. 
 darogan oed dydyuot ti yma ym dareftOng i. a thi- 
 theu adeuthoft. 3,c aozugoft hynny. jlc yfpeilOz uum 
 i yma. clcyfpeilty uuuyn ty. Hdyzo im vyeneit. ^1 
 mi aaf yn yfpyttyOx. ami agynhalyaf yty hOnn yn 
 yfpytty ywann acygadarn. tra vOyf vy6 rac dy eneit 
 ti. Jic owein agymerth hynny gantaO. 8cyno ybu 
 owein y nos honno. 8 thtannoeth y kymerth ypedeir 
 gOzaged arhugeint ae meirch~ aediHat. acadathoed 
 gantunt o da athlyffeu. Jic y kerdOys ac Oynt gyt ac 
 ef hyt yn Hys arthur. JL Ilawen uuaffei arthur OithaO 
 gynt pan y kollaffei. H ITaOenach yna. Hr gOzaged hyny 
 yi honn a vynnei diigyaO yn Hys arth ur * hi ae 
 kaffei. ar honn avnneivynet ymeith elei. JLc owein 
 a trigywys yn Hys arthur o hynny aHann yn penn- 
 teulu. JLc yn annOyl idaO yny aeth ar y gyfoeth 
 ehun. $ef oed hynny trychant cledyf kenuerchyn 
 arvzanhes. Jic yi He yd elei owein ahynny gantaG. 
 gozuot aOnaei. JLr chwedyl hOn aelwir chwedyl. 
 iarHes yffynnaOn*. ^ *.
 
 655.] 193 
 
 Iperebur, 
 
 GffraOc iarll bioed iarllaeth ygogled. Jlfeith 
 meib aoed idaO. JLc nyt ogyuoetheu ynvOyaf 
 yd ymbozthei efraOc. namyn o tOzneimeint a 
 ryueloed. ac ymladeu. 8c ual y mae mynych yz neb 
 aymkanlyno ac ymladeu aryueleod. ef alas aechOe 
 meib. ^eithuet mab aoed idaO pered ur oed yenO. 
 a ieuhaf oed hOnnO. Ac nyt oed oet idaO vynet y 
 ymlad nac y ryuel. Pei oet idaO. ef aladyffit mal y 
 HadOyt y tat. ae vzodyz. dOzeic yftrywyat kymet 
 oed ynvam idaO. clphryderu aozuc ynuaOz. am y 
 hun mab aechyfoeth. flef agafas ynychyghoz ffo 
 yynyalOch adiffieithOch didzamOyeit. ac ymadaO ar 
 kyfannedeu. !^y adaOd neb yny chedymdeithas na- 
 my gOiaged a meibon. adynyon didzaha. ny eHynt 
 nac ny wedei udunt nac ymlad. naryfelu. ^y lyu- 
 affei neb yny He y clywei y mab. KynnuIIaO na meirch 
 nac arueu. rac dodi y vzyt oz mab arnunt. B.C yz ffoz- 
 est ydaei y mab beunyd ychOare ac y taflu Ilyfg- 
 yon. ac yfkyzyon. adiwarnaOt ef awelei. gatwan geif- 
 yz y uam. ^dOy ewic yngyfagos yz geifyz ynfef- 
 yll. 3.C ereffu yn uaOz aozuc ymab bot ydOy hynny 
 heb gyzn. achyzn aryrei ereill. athybyaO eu bot yn 
 
 o
 
 194 perebur. [656. 
 
 hirargoll. ac am hynny kolli eukyzn onadunt. JLc 
 yty aoed ym benn yffozeft yzgeifyz. ovilOzyaeth 
 a phedeftric. ef agymhellOys yz ewiged y gyt ar geifyz 
 ymyOn. JJf adeuth peredur dzachefyn att yuam~ 
 "Y mam heb ef peth ryued ry weleis * yghot. |j)0y 
 oth eifyz di gOedy ryuynet gOylltineb yndunt. arygolti 
 eukyzn. rac rneint hyt ybuant argoTI dan y koet. 
 JLc ny chafaf dyn gyftec uOy noc ageueis yn eii gyrru 
 ymyOn. 8c ar hynny kyfodi aozuc paOb adyfot y 
 edzych., jlphanwelfant yz ewiged ryfedu ynuaOz 
 aozugant. adiwarnaOt Oynt awelynt tri marchaOc yn 
 dyuot arhyt marchaOcffozd gan yftlys yffozeft. 0ef 
 tri marchaOc oedynt. dwalchmei uabgOyar. ageneir 
 gOyftyl. 3,c owein uab uryen. Jlc owein yn kadO yz 
 ol y ymlit y marchaOc. arannaffai yz[yzaualeu yn Tlys 
 arthur. Ty mam heb ypered ur beth yO yrei racko^ 
 JJgylyon ynt vy mab heb hitheiu ITyma vy ffyd heb 
 y pered ur yd af yn egyl gyt ac Oynt. Jtc yz ffozd yn eu 
 herbyn ydeuth peredur. J)ywet eneit heb yz owein 
 aweleift di varchaOc yn mynet heibaO. nahediw na 
 doe. I|a0n heb ynteu beth yO marchaOc. Y ryO beth 
 Oyfi heb yz owein. Jei dywetut ti ymi y peth a 
 ovynnaf ytti. f|inneu adywedOn ytitheu yzhOnn 
 aovynny ditheu. Jywedaf ynHawen heb yz owein. 
 Jeth yO hOnn heb yperedur Ozth y kyfrOy. KyfrOy 
 yO heb yz owein. Jtmovyn aozuc ynTIOyz beth oed 
 y kyweirdebeu awelei ef ar y gOyz ar meirch. ar 
 arueu. JL phabeth a vynnynt ac Oynt. ac aeHynt 
 o honunt. owein a uenegi? idaO yn HOyz pob peth 
 o aellit ac Oynt. j)os ragot heb y pered ur . mi a
 
 657 J pcrebur. 195 
 
 weleis y kyfryO aovynny titheu. clminneu aaf yth 
 ol ti. Ifna ymchoelut aozuc pered ur att yuam. ar 
 nifer. Yma heb ef nyt egylyon oed y rei gynneu. 
 namyn marchogyon urdo*lyon. g* na y dygOydaOd 
 yuam ynvarO lewic. Jtcydaeth pered ur hyt He 
 yd oed keffyleu agywedei gynnut udunt. Hcadygei 
 vOyt alTynn oz kyfanned yz ynyalOch. 3, cheffyl bzych- 
 welO yfkyznic cryuaf atebygei agymerth. Hphynn- 
 yozec awafgOys yngyfrOy idaO. 8c owydyn danwaret 
 y kyweirdabei awelfei arymeir acarboppeth aozuc 
 pered ur . 8 thzachefyn y deuth pered ur att y uam. jlr 
 hynny datlewygu aozuc yz iarlles. |e vy mab kychOyn 
 a vynny. |eu heb ef gan dy genyat. clrho ygennyf 
 i gyghozeu kyn dy gychOynnu. fn Ilawen heb ef 
 dywet arvzys. Jos ragot heb hi y lys arthur ynlle 
 mae gozev y gOyi. ahaelaf. adewraf. He y gOelych 
 eglOys. kan dy pader Otthi. g^vvely vwyt adiaOt oz 
 byd reit itt OzthaO. ac na bo owybot adayoni y rodi 
 itt. kymer dy hun ef. z clywy diafpat dos Ozthi. 
 adiafpat gOzeic annat diafpat ozbyt. z gOely tlOs 
 tec. kymer ef. a dyzo y arall. ac o hynny clot ageffy. 
 zgOely wreic tec. gozdercha hi. kynnyth uynno. 
 gOellgOz aphenedigach yth wna o hynny nochynt 
 ^JgOedy yz ymadzaOd hOnnO yfgynnv aozuc peredur 
 aryuarch. adyzneit oaflacheu blaenllym ynylaO. a 
 chychwyn racdaO ymeith aozu9 J[cybu deudyd a 
 dOynos ynkezdet ynyalOch ffozeftyd. EC amryO le 
 diffeith heb vOyt ac heb diaOt 9c yna y doeth y goet 
 ma6z ynyal. Seym pell ynycoet ef awelei lannerch 
 dec waftaU acynyllannerch ygOelei bebyTT. JLc yn 
 
 o 2
 
 [658. 
 
 rith eglOys ef agant ypader Ozth y pebyll. JL pharth 
 
 arpebyll ydoeth. adzOs ypebyll ao*edynagozet. 
 
 Echadeir eureit oed yn agos yzdzOs. ^mozOyn 
 
 wineu delediO ynygadei yneifted. aractal eur amy 
 
 thai, amein Hywychedic ynyractal. amodzOy eururas 
 
 amyllaO. adifgyn aozuc peredur. adyuot racdaO 
 
 y myOn. a Ilawen uu y uozOyn OzthaO. a chyfarch gOell 
 
 idaO. JLr tal y pebyll ef awelei vOyt. adOy goftrel 
 
 ynHawn owin~ adOy dozth o vara cann. JL golOython 
 
 o gic meluoch. Tymam heb ypered ur aerchis ymi 
 
 pale bynnac ygOelOn vOyt adiawt y gymryt. J)os 
 
 titheu unben yn Ilawen yz bOyt a greffaO Ozthyt. "f na 
 
 y kymerth pered ur banner y bOyt. ar Hynn idaO e hun. 
 
 J[c adaO yllaTI yz uozOyn. Jlphandaruu yperedur 
 
 vOyta. dyuot aozuc agoftOng artal ylin rac bzonn y 
 
 uozOyn. Tymam hebef aerchip ymi ynUe ygOelOn 
 
 tlOs tec y gymryt. l[ymer titheu eneit eneit heb hi. 
 
 If uotrOy a gymerth pered ur . a chymryt y uarch. a 
 
 chychwyn ymeith. g n ol hynny Hyma y marchaOc bi- 
 
 euoed ypebyll yn dyuot. JlefoedhOnnO fyberO y 
 
 Ilannerch. jHc ol y march awelei. Jywet heb ef 
 
 Ozth y uozOyn. pOy auu yma gOedy mivi. Jyn enry- 
 
 ued y anfaOd arglOyd heb hi. ^ menegi anfaOd 
 
 peredur ae gerdet ynHOyz. Jywet heb eff. avuef 
 
 gennyt ti a agOneuthur anuod arnat. T|avu myn 
 
 vygcret heb hi nacham nyfgozuc ym. Hynvygcret 
 
 nyth gredaf. ac yny ymgaffOyf ac efo y dial vyg 
 
 kewilyd am Hit ny cheffy ditheu trigyaO dOy nos yn 
 
 vnty. Bchyuodi aozuc y marchaOc y ymgeiffaO a 
 
 pheredur. Jtc ynteu beredur agychwynnaOd parth
 
 659.] iperefcur. 197 
 
 aHys arthur. $[ chynn y dyuot ef y lys arthur. ef 
 adathoed marchaOc arall ylys arthur. flcarodes 
 modzOy eururas yndzOs ypozth yzdala y uarch. JLc 
 ynteu adeuth yz neuad ynUe ydoed arthur arteulu. 
 agOenhwyfar aerianed. a gOas yftafell yn * yngOaffan- 
 aethu oozvlOch eur arwenhOyuar. "fna y marchaOc 
 adineuaOd y Hyn aoed yndaO am y hOyneb ae bzonffoll. 
 arodi boncluft maOz y wenhOyfar. Jldywedut. oz 
 byd neb ky ehofnet. acamOyn y gozulOch hOnn ami. 
 a dial farhaet gOenhOyfar. deuet ymol yzweirglod a 
 mi aeharhoaf yno. fly varch agymerth y march ar 
 weirglod agyrchOys. JBief aozugant paOb oz teulu 
 goftOng eu penneu. racadolOyn y un vynet ydial 
 farhaet gOenhOyfar. athebygolyaeth oed gantunt na 
 wnaei neb chOaen ky ehofnet ahynny^ onybei uot 
 arnaO vilwryaeth. ac angerd. neu letrith. ual naallei 
 neb ymdial ac ef. J[rhynny Hymaperedur yn dyuot 
 yz neuad argeffyl bzychwelO yfgyznic. a chyweirdabeu 
 mufgrell arnaO. ac yn anhydOf ynllys kyfurd ahonno. 
 Jlef yd oed gei ynfeuyH ymperued y neuad. Jywet 
 heb yperedur y g6z hir racko mae arthur. |feth 
 avynnut ti heb ykei ac arthur. Vymam aerchis 
 ymi dyuot ym urdaO yn varchaOc vrdaOl att arthur. 
 Myn vygkret heb y kei ry aghyweir yd wyt o uarch 
 ac arueu. ^carhynny yarganuot oz teulu abOzO 
 Ilyfkyon idaO. ^Ir hynny Tlyma goz yn dyuot ymyOn. 
 adathoed vlOydyn kyn no hynny ylys arthur. ef 
 achozres. yerchi trOydet y arthur. a hynny a gaOffant. 
 J[c yggouot y vlOydyn ny dywedaffei un ohonunt vn 
 geir Ozth neb. 9 phan arganvu ycoz pered ur . haha heb
 
 198 jperetwr. [660. 
 
 ef groffaO duO Ozthyt pered ur dec uab efraOc. arbennic 
 milwyz a blodeu marchogyon. Jlioer heb ykei Ilyna 
 vedzu yndzOc bot vlOydynynllys arthur yn vut yn 
 kael dewis dy ymdidanOz. agalO y kyfryO dyn ahOnn 
 yggOyd arthur ae deulu. ae dyftu yn arbennic milwyz. 
 a blodeu marchogyon. a, rodi boncluft idaO yny vyd 
 yz IlaOz yny varO lewic. 8r hynny Hyrna y gozres ha- 
 ha heb hi groffaO duO Ozthyt pered ur dec uab efraOc. 
 blodeu y milwyz achannOII ymarchogyon. |Jevoz- 
 Oyn * heb y kei. Hyna vedz yn dzOc bot vlOydyn yn 
 vut ynHys arthur. a galO y kyfryOdyn hOnn yny mod 
 y gelweift. 3,gOan gOth troet ogei yndi yny vyd yz 
 IlaOz yn varO lewic. Y gOz hir heb y pered ur manac 
 ym mae arthur. l>aO ath fon heb ykei. dosynoly 
 marchaOc aaeth odyma yzweirglaOd. adOc ygozvlOch 
 ygantaO. abOzO ef. achymer yvarch aearueu. agCedy 
 hynny ti ageffy dy urdaO yn varchaOc urdaOL "YgOr 
 hir minneu awnaf hynny ac ymchoelut penn y varch 
 ac alia., ac yz weirglod. ftphandeuth ydoed y march- 
 a6c yn marchogaeth yn ryuygus oeallel aedewred 
 oe tebygolyaeth ef. Jlyvvet heb y marchaOc a weleift 
 di neb oz Ilys yndyuot ymol i. dOz hir oed yno heb 
 ef. aerchis ymi dy vOzOdi achymryt ygozulOch ar 
 march ararueu ymyhun. tiaO heb y marchaOc. dos 
 dzachefyn yz Ilys. ac arch ygennyf y arthur dyuot ae 
 ef ae arall y ymwan ami. clc onydaO yngyflym nyf 
 arhoaf i euo. Hynvygcret ^ eo ypered ur . dewis di 
 ae oth vod ae oth anvod. mivi avynnaf y march ar 
 arueu ar gozflOch. 8c yna y gyzchu oz marchaOc ef 
 yn IlidyaOc. He wan ac arlloft y waeO yrOng yfgOyd
 
 60U] iperefcur. 199 
 
 amynwgyl* dyznaOt maOz doluryus. aha was heb y 
 pered ur . ny chOaryei weiffon vy mam a mivi velly. 
 ^Qinneu achOaryaf athitheu ual hynn. ae vOzO ef 
 agaflach blaenllym. ae vedzu ynylygat yny vyd trOy 
 y wegil allan.ac ynteu ynvarO yngytneit. Jpioer heb 
 yz owein uab uryen Ozth geL dzOc ymedzeift amdyn 
 ffol a yrreift yn ol ymarchaOc. *$Lc un o deu aderO idaO 
 ae lad ae vOzO. os y vOzO a derO yz marchaOc. rif gOz * 
 mOyn ozllys a vyd arnaO gan y marchaOc. ac aglot 
 diagywydaOl y arthur ae vilwy*. s y lad a derO yi 
 aglot a gerda val kynt. ae pechaOt arnaO ynteu. yn 
 ychwannec. allyma vyffyd ydafi. ywybot pygy- 
 franc yO yz eidaO ef. ac y doeth owein yz weirglaOd. 
 ^ef y gOelei owein pered ur ynllufgaO y gOz ar hyt y 
 weirglaOd. JJeth awney di uelly heb owein. !^y 
 daO vyth hebypered ur ybeis hayarn yamdanaO. tym 
 yO gennyf pany o honaO ehunan pan henyO. ^fna 
 y diofcles owein yzarueu ardillat. Hyma eneit heb 
 ef uarch ac arueu gwell. noz rei ereill. a chymer yn 
 HaOen Oynt. adyzet ygyt ami hyt att arthur yth 
 durdaO yn varchaOc urdaOl. Kanys ti aedylyy. ^y 
 chatOyf vy wneb ot af heb y peredur. namyn dOc dj 
 ygozflOch y gennyf i ywenhwyuar. fldywet y arthur 
 palebynnac ybOyfi gOzidaO vydaf. acogallaf Hes a 
 gOaffanaeth idaO mi ae gOnaf. fldywet na deuaf ylys 
 vyth yny ymgaffOyf argOzhir yffyd yno ydial far- 
 haet y koz argozres. "fna ydeuth owein dzachefyn 
 yz Hys. a menegi y gyfranc y arthur a gOenhOuar^ 
 ac y baOp oz teulu af bygOth ar gei. jlc ynteu pered ur 
 a gychOynnOys ymeith. ac ual ybyd yn kefdet, Hyma
 
 200 perebur. [662. 
 
 uarchaOc ynkyuaruot acef. J?ale pandeuy di heb 
 ymarchaOc. pandeuaf olys arthur heb ypered ur . ae 
 gOz y arthur Oyt ti heb ef.- ^e myn vygkret heb y 
 pered ur . ^aOnlleydwyt ynymardelO ac arthur. Paham 
 heb ypered ur . Mi ae dywedaf itt heb ef. herwr ar arthur 
 vum eiryoet. ac agehyzdOys ami yn wyz idaO mi ae 
 Iledeis*, l|ybu hOy yryngtunt no hynny ymwan a 
 oiugant. ac ny bu hir yny vyryaOd pered 1 "" ef dzos 
 pedzein y varch yzIIaOz. 1|aOd aerchis ymarchaOc 
 idaO. naOd ageffy heb y p ur . gan rodi dy 10 arvynet 
 ylys arth ui v amenegi y arthur maemi ath vyrywys 
 yzenrydedagOaffanaeth idaO ef. * clmanac nadeuaf 
 vyth y lys yny gaffOyf dial farhaet y cozr ar gozres. 
 clrmarchaOc arodesygret arhynny^ Sic agychwyn- 
 nOys racdaO ylys arthur^ ac aozuc hynny. arbygOth 
 argeL Scynteu p ur . agychOynnOys racdaO. clcynyi 
 vn wythnos ef agyfaruu aceL vn marchaOc arbym- 
 thec. He ef. p ur . ae byzywys yngywelydyus. a.ca 
 aethant ylys arthur. HrvnryO ymadzaOd gantunt 
 ac adothoed gan ymarchaOc kyntaf. ar vn bygOth gan 
 p ur . ar gei. adieryd agauas Kei gan arthur. agou- 
 alus uu ynteu gei am hynny. "j^nteu pered ur agych- 
 wynnOys racdaO^ jlef ydeuth y goet maOi ynyal. 
 ac y yftlysycoet ydoed Ilynn. acarytu araH yd 
 oed kaer dec. arlannyHyn y gOelei gOz gynllwyt 
 telediw yneifted arobennyd o bali. agOifc obali 
 yrrtdanaO. agOeiffon yn pyfcotta ar y Ilynn honno. 
 Talygwelas y gOz gOynllOyt p ur . yndyuot. Kyuodi 
 aozuc tuargaer. achloff oedyzhenOz, vnteu p ur . 
 agyzchwys yllys ar pozth^ a oed yn agozet. ac yi
 
 663.] iperebur. 201 
 
 neuad ydeuth. jlc ydoedy gOz gOynTIOyt yneifted 
 arobennyd. affyiyfdan maOz ynllofgi rac y vzon. 
 Bchyfodi aozuc yteulu ar niuer ynerbyn. p ur . ae 
 diarchenu. 3,c erchi awnaeth ygwr yzmackOy eifted 
 ar tal y gobenyd. flchyt eifted ac ymdidan aozugant 
 j^phanvu ams er goffot byzdeu amynet y vOyta. Ac 
 aryneilllaO yz g6z bioed yllys ydoed. p ur . yn 
 eifted. dwedy daruot bOyta. govyn aozuc y g6z 
 ypereredur. awydyat ITadachledyf ynda. naOn heb 
 y pered ur pei kaffOn dyfc naf gOypOn^ 8. wypei chware 
 a ffonn atharyan ynda. ef awybydei ymlad achledyL 
 Jpeu vab oed yzgOz. gOas rnelyn agwas gOineu. lCy- 
 fodOch weiffon heb ef y chware a ffynn. acathar- 
 yaneu. JLc yna ychware a ffynn ydaethant. Jywet 
 eneit heb y * g6z. pOyozeu ozgOeiffon dybygy di a 
 a chware. vyntebic yO heb ypered ur y gallei y gOas 
 melyn wneuthur gOaet aryTIall pei asmynnei. ^y- 
 uot titheu eneit achymer y ffonn ardaryan ola6 y 
 gOas gOineu. agOna waet ar ygway melyn os gelly. 
 |pered ur agyfodes amynet y chware ar gOas melyn. 
 adyachauel HaO arnaO. aedaraO dyinaOt mad yny 
 dygOydaOd yz ael ar y Hygat. ae waet ynteu yn rydec. 
 ^eu eneit heb y g6z. do? y eifted beHach. a gozeu 
 dyn a lad achledyf ynyz ynys honn vydy di. ^Ith 
 ewythyz ditheu vzaOt dyvam Oyf ynneu. achyt a 
 mi ybydy ywerfhonn yndyfcu moes ac aruer y 
 gOladoed ae mynutrOyd. KyuartalrCyd ac adfOynder 
 ac unbenrOyd. ac ymadaw weithon a ieith dy vam. 
 ami a vydaf athzo itt. ac ath urdaf yn varchaOc urdaOl 
 ohynn allan. allyma awnelych. kyt gOelych beth
 
 202 peretmr. [664. 
 
 avo ryued gennyt. nac amouyn am danaO. ony byd 
 o wybot y venegi ittx nyt arnat tt y byd y keryd. na- 
 myn arnafi. Kanys mi yffyd athzo itt. acamryfael 
 enryded agOaffanaeth agymeraffant. J[ phan uu am- 
 fer y gyfcu yd aethant. ^an doeth y dyd gyntaL 
 kyuodi aozuc. p ur . achymryt yvarch adiangennyat 
 y ewythyz kychwyn ymeith. JLc ef adoeth y goet 
 maOz ynyal. He yn niben y coet y deuth y dol. ar tu 
 arall yz dol waftat y gOelei gaer vaOz. a thu ar He 
 hOnnO ykyzchOys. p ur . ftrpozth agauas ynagozet. ac 
 yz neuad y deuth. fef y gOelei g6z gOynHOyt telediw 
 yn eifted ar yftlys y neuad. a mackOyeit yn amyl yn 
 y gylch. a chyfodi a ozugant yn vzdaffeid ae erbyn- 
 nyaO. ae dodi y eifted ar y neill laO yigOx bioed y 
 Ilys. Jtcymdidan aoxugant. Hphanuu amfer mynet 
 yibOyt. dodi. p ur . aOnaethpOyt y eifted ar neilllaO 
 y gOz mOyn y vOyta. J[ gOedy daruot bOyta ac yvet 
 eu hamkann^ * gofyn aomc ygOzda yp ur . awydyat 
 ef lad achledyf. j^ei kaffOn dyfc tebic oed gennyf 
 ygOydOn hebyp ur . f)ef ydoed yftOffOl maOz ynHad 
 y neuad amgyffret milOz yndaO. ^ymer heb y gOz 
 6*th p 01 ". ycledyf rackoatharaO yxyftOffOl hayarn. H 
 phered" 1 a gyfodes ac a dzewis yz yftOffOl yny vu yn 
 deudzyll ar cledyf yndeudzyll. J0z0 ydzyllyeu y gyt 
 achyuanna Oynt. ^ered ur aedodes ygyt achyuann- 
 hau aozugant ual kynt. Hr eilweith ytrewis yz yf- 
 tOffOl yny vyd yndeudzyll ar cledyf yndeudzyll. J[c 
 ual kynt kyuannhav aozugant. lr dzyded weith y ky- 
 ffelyb dyznaOt a trewis ae bOzO y gyt ac ny chyuan- 
 haei nar yftOffOl nar cledyf. ^e was heb ygOz dos
 
 065.] jpercbur. 20 
 
 yeifted bellach am bendith ytt. ^fny teymas gozeu 
 dyn a lad a chledyf Oyt. |)euparth dy dewred ageueift. 
 ar trayan yffyd heb gael. fl gOedy keffych yn gObyl 
 ny thyckya y neb amryffon a thi. ath ewythyz Oyf yn- 
 neu vzaOt dy vam. biodozyon ym ni ar gOz y buoft 
 neithwyx ynyty. JLc yna ymdidan aeewythyz aomc 
 p ur . arhynny ygOelei deuwas yndyuot yzneuad^ ac 
 ynmynet yiyftauell. agwaew gantunt anveitraOl y 
 veint. athii ffrOt ovvaet ynredec ozmOn hyt yllaOz. 
 jlphanwelas ef yniuer hOnnO. Ileuein adzycyzuerth 
 aozugjgant. Jlcyzhynny ny thozres ygwr y ymdi- 
 dan aph ur - "I'ihynny nydywat ef y bered ur yzyftyi. 
 nyfgofynnaOd ynteu. dOedytewi yfpeit vechan. ar 
 hynny Ilyma dOy vozwyn yndyuot. adyfgyl vaOz y 
 ryngtunt. aphenngOi ynydyfgyl. agOaet ynamyl 
 ynychylch. Scyna diafpedein aozugant yn vaOx 
 niuer y Hys. ynyoed vlin trigyaO yn vn Hys ac Oynt. 
 y.c 01 diwed tewi o * honunt. JL phan vu amfer y 
 gyfgu ydaeth. p ur . yyftauell tec. J[ thzannoeth. p" 1 . 
 agychwynnwys gan genyat y ewythyz racdaO ymeith. 
 dyna ef adoethy goet acympeH yny coet ef a 
 glywei diafpat. ^efygOelei wreic wineu delediO. a 
 march a chyfrOy arnaO yn feuyTT geyi y Ha6 a chel- 
 ein yny hymyl. acynkeiffaO bOiO ygelein ary march 
 ynykyfrOy. ydygOydei ynteu yi IlaOz. acydodei hi- 
 theu diafpat. Jywet vychwaer hebyp ur padiafped- 
 ein yffyd arnat. y ayfgymunedic pered ur bychan 
 waret vyggovit ageueis eiryoet genyt ti. Jaham 
 hebyp ur . ybydOn yfgymun .i. Qmdyuot yn achaOs 
 y lad dy uam. kanys pan gychwynneift oe hanuod y
 
 204 Iperefcur. [666. 
 
 neidyaOd gOaeO ynychallonn ac ohynny ybuuarO. 
 Jic am hynny yd Oyt yn yfgymun. ar coir ar gozres 
 aweleift ynllys arthur. cozreit dydat ti athuam 
 oedynt achwaeruaeth itt Oyf ynneu. am gOz p"aOt 
 oed hOnn. aelladaOdymarchaOc yffyd yny Hannerch 
 ynycoet. Scnados ditheu ynygyvyl ef rac dylad 
 o honaO. Vychwaer cam ydwyt ymkerydu. amvy 
 mot yngyhyt ac ybum ygyt achwi. abzeid vyd ym 
 y ozuot. lphei bydOn avei hOy anaOd vydei ymy 
 ozuot. athitheu taO bellach ath dzycyzuerth. kany 
 thykya amgen. ami agladaf ygelein. JtgOedy hyny 
 mi aaf hyt lie mae y marchaOc yedzych a allwyf y 
 dial arnaO. 8 gOedy cladu y gOz ohonaO. Jyuot a 
 ozugant yz He yd oed y marchaOc yn marchaeth yn 
 ryuygus yny Hannerch. nrhyntgofyn oz marchaOc 
 y pered ur pyle pandoei. pandeuaf olys arthur. ae 
 gOi y arth ur Oyt ti. |[eu myn vygkret. |faOn He yd 
 ymgyftlyny o arthur. ^ybu * hOy no hynny ym- 
 gyzchu aozugant. acynylle p ur avyryaOd y march- 
 aOc. J[naOd aerchis ynteu y bered ur . I|a0d ageffy 
 heb y p ur . gan gymryt y wreic honn yn p r! aOt~ a 
 gwneuth ur y parch ar anryded gozeu a ellych idi. am 
 lad ohonat titheu ygOz pziaOt hi ynwirion. amynet 
 ohonat y lys arthur. amenegi idaO mae mi ath vy- 
 lywys yzenryded agOaffanaeth y arthur. 8menegi 
 idaO na deuaf i vyt y lys ef yny ymgaffOyf argOz 
 hir yffyd yno ydial farhaet y cozr argozres arnaO.. 
 achedernit ar hynny agymerth ygan y marchaOc. a 
 chyweiraO y wreic yngyweir ovarch adillat gyt ac 
 ef ylys arth ur . Smenegi y arthur y gyfranc. arbOgOth
 
 667J perefcur. 205 
 
 argei. Jtcheryd agaua? kei gan arth ur arteulu am 
 wylltu o honaG gOas kyfftal aphered ur olysarthur. 
 3|eb yz owein uab uryen. ny da6 y mackOy hOnnO 
 vyth yzllys. nyt a kei ozllys allan. Hynvygcret 
 heb arthur mi ageiffaf ynyalOch ynys p^dein am 
 danaO ynycaffOyf. 2Lc yna gOnaet pobunonadunt a 
 allo waethaf y gilyd. 'Ifnteu p ur a gychwynnwys 
 racdaO. acadeuth y coet ynyal. Smfathyz dynyon 
 nac alanot nys gOelei. namy gOydweli a Ilyffeu. JLc 
 yndibenn ycoet efaweleigaer uaOz. athyzeu ka- 
 darn amyl erni. JJc yn agos yz pozth hOy oed y 
 Ilyffeu noc ynlle arall. J[c arlloft ywaeO efaffuftaCd 
 y pozth. a.r hynny Hyma was melyngoch achul ar 
 vOlch y gaer. |)ewis unbenn heb ef ae mi aagoz- 
 wyfypozth itt. aemenegi yzneb pennafdyuot tith- 
 euyndzOs y pozth. Manacvymot yma heb y p" 1 ". 
 acozmynnir vynyvot ymyOn mi adeuaf. ^mackOy 
 adeuth dzachefyn ac aagozes y pozth y p ur . J[phan 
 deuthyzneuad ef awelei deunaweis oweiffon culyon 
 cochyon vndOf acvnpzyt. acvnwifc. acunoet. 8r 
 gOas a agozaffei y pozth racdaO. JL da vu eu gOybot 
 ae gOaffanaeth. ae diarchenu a ozugant. gifted ac 
 ymdidan aozugant*. * ^r hynny Hyma pump mozOyn 
 yndyuot ozyftauell yz neuad. Jiruoivfyn pennaf o 
 nadunt. Jieu oed gantaO na welfei dzemeint kyn 
 decket a hi eiryoet ar arall. a henwifc o bali rOyllaOc 
 ymdanei a uuaffei da gynt. yny welit y chnaOt trOy- 
 daO. 9 gOynnach oed no blaOt y kriffant^ y gOallt 
 hitheu aedOyael duach oedynt noz muchud. deu 
 uann gochyon vychein yn y grudyeu. cochach oed-
 
 206 pcrefcur. [667. 
 
 ynt noz dim cochaf. l[yuarch gOeTI ypered ur aozuc 
 yvozOy amynet dOylaO mynOgyl idaO. ac eifted ary 
 neilllaO. 1f)yt oed pell yn ol hynny. ef awelei dOy 
 vanaches yndyuot. achoftrel ynllaOn owin gan y 
 Heilt. achwethozth ovara cann gan yllall. HrglOyd- 
 es heb Oy duO awyz nabu y gymeint arall a hynn 
 ovOyt a Hynn yi koveint hOnt heno. dyna yd 
 aethant yvOyta. Hphered ur aadnabu aryuozGyn myn- 
 nu rodi oz bOyt arllynn idaO ef mOy noc y arall. Uydi 
 vychwaer heb ypered ur . Myvi a rannaf y bOyt ar 
 Hynn. l|ac ef eneit heb hi. Ityma vy ffyd mae mi 
 ae rannaf. )Pered ur agymerth attaO ybara. acarodes 
 y baOp gyftal ae gilyd. Jlc y ueffur ffiol oz Ilynn 
 efarodes y baOp gyftal ae gilyd. J*an oed amfer 
 mynet ygyfcu^ yftaueH agOeirOyt yp ur . acygyfcu 
 ydaeth. Hyma vy chOaer hebygOeiffon Ozth yvozOyn 
 deckaf a phennaf onadunt agyghwni ytti- J}eth yO 
 hynny heb hi. |ynet att y mackOy yz yftauell uchot 
 yymgynnic idaO. ynywed ybo da gantaOef aeyn 
 wreic ae yn ozderch. Hyna heb hi beth ny weda. 
 mivi heb achaOs eiryoet agOz. J[c ymgynnic o honaf 
 ynneu idaO ef. ym blaen vyg gozderchu o honaO. ny 
 aHaf i hynny yzdim. J)ygOnydu6 ankyffes ony 
 wney di hyny. yth adaOn yth elynnyon yma y 
 wneuthur avynnont athi. JLc rac ofyn hynny kych- 
 wynnv aozuc y vozOyn. a than ellOg ydagreu dyu- 
 ot racdi yz yftauell. achan dOzOf ydoz ynagozi. de- 
 ffroi aozuc pered ur . Jlef yd oed yvozOyn ynwy- 
 laO. ac yn dzycaruerthu. J)ywet vy chwaer heb y 
 per e d ur ~ Payftyzydwyt ynwylaO. ||i aedywedaf
 
 668.] perebur. 207 
 
 * ytt arglOyd heb hi. Vyntat i bioed y kyuoeth hOnn 
 yn veu idaO ehun. ar Tlys honn ar iarllaeth ydanei goz- 
 eu ynygyuoeth. Jkf ydoed mab iarll arall ym erchi 
 ynneu ymtat. nyt aOn ynneu ombod attaO ef. nym 
 rodi ynneu vynntat omhanuod idaO ef nac yiarll 
 ozbyt. JLc nyt oed o blant ymtat i namyn myvi 
 vyhun. HgGedy marO vyntat ydygOydwys y kyuo- 
 eth ymllaO ynheu. ahOyzach ymynnOneuo yna no 
 chynt. jlef aomc ynteu yna ryuelu arnafi. agozef- 
 gynn y kyuoeth eithyz yi vn ty hOnn. Jlc rac daet 
 ygOyx aweleift di biodozyon maeth ymi. achadarn- 
 et yty. nycheit vyth trabarhaei vOyt allynn. 8 
 hynny aderyw. namyn ual ydoed ymynacheffeu a 
 weleiftdi yn pozthi ni herwyd bot yn ryd udunt hOy 
 y kyfoeth ar wlat. JLc weithon nyt oes udut Oynteu 
 na bOyt na Ilynn. He nyt oe? oet bellach noc auozy 
 yny del y iarll ae holl allu gantaO am penn y He 
 hOnn. Elc os mivi ageiffef. nybyd gOell vyndihenyd. 
 nom rodi y weiffon y veirch. fldyuot yymgynnic y 
 tithev arglOyd yny wed ybo hegaraf gennyt. yi bot 
 yn nerth ynni. yn dOyn odyma neu yn amdiffynn 
 ninheu yma. ^)os vy chwaer heb ef y gyfgu. clc nyt 
 af y Ozthyt kyny wnelOyf dim ocadywedy. yny wy- 
 pOyf a allwyf -si- nerth y6ch. ^rachefyn ydeuth y 
 uoiOyn y gyfgu. ^zannoeth y boze y kyuodes y uoz- 
 Oyn ac y deuth hyt He yd oed p ur . a chyvarch gOell 
 idaO. JuO a rodo da ytt eneit a pha ryO chOedleu 
 yffyd gennyt. l|yt oes namyn da arglOyd tra vych 
 iach di. namyn bot y iarll ae holl allu gOedy ry 
 difgynnu 6*th ypozth. JLc ny welas neb He amlach
 
 [669. 
 
 pebylleu. na marchaOc yn galO ar aral! y ymwan. 
 ^eu heb y p ur . Kyweirer y minneu vy march, "j^na 
 y varch agyweirwyt y beredur. acyn*teu agyfodes 
 ac agyzchOys y weirglaOd*, $ef ydoed marchaOc 
 yn marchogaeth yn ryuygus yn y weirglaOd gOedy 
 dyzchafel arwyd ymwan. JLcyna. ymwan aozugant. 
 J|phered ur avyzyaOd y marchaOc dzos pedzein y 
 varch yzIIaOz. JLc yndiwed ydyd ef adeuth march- 
 aOc arbennic yymwan ac ef. abOzO hOnnO aozuc pe- 
 red ur . T|aOd aerchis hOnnO. JPOy Oyt ti heb ypered". 
 JHoer heb ef penteulu y iarIL JjJeth yffyd o gyfoeth 
 y iarlles yth uedyant ti. JjHoer heb ef y trayan. 
 ^eu heb ef eturyt idi dzaean ychyuoeth ynTIOyz. 
 acageueift oda o honaO abOyt kan Oz. aceullynn 
 ac eumeirch ac euharueu heno yny Hys iddi. athi- 
 theu yngarcharaOz idi eithyz na bydy, eneit uadeu. 
 & hynny agahat yndiannot. J[r uozOyn y nos honno 
 ynhyfryt lawen. gOedy caffel kObyl o hynny. JL 
 thzannoeth ped ur agyzchOy y weirglaOd. aHuoffog- 
 rOyd ohonunt avyzyaOd. efydydhOnnO~ ^ndiwed 
 ydydhOnnO ef adeuth marchaOc ryuygus arbennic. 
 EbOzO hOnnO aozuc p ur . anaOd aerchis hOnnO yp" 1 . 
 Pa vn Oyt titheu heb y p ur . JHftein Hys heb ef. geth 
 heb y p ur . yffyd o gyuoeth y uozOyn yn veu ytti. 
 tlhayan y kyuoeth heb ef. Jeu heb y p" y kyu- 
 oeth yz vozOyn. ac ageueift o da o honaO yn ITwyz^ a 
 bOyt deukannOz ac eullynn ac eu meirch ac euhar- 
 ueu. athitheu yn garcharaOz idi. 8 hynny ynn dian- 
 not a gahat. 8r trydyd dyd y deuth p ur . yz weirglod. 
 a mOy a vyzyOys ef y dyd hOnnO noc undyd. ^c
 
 670.] iperetwr. 209 
 
 yndiwed ydyd ef adoeth iarll y ymwan idaO. ac ef 
 aebyzywys anaOdaerchis ynteu. )POy Oyt titheu 
 heb y p ur . f|i y ^arll heb ef nyt ymgelaf. |feu 
 heb yp ur . y hyarHaeth yngObOl yzvozOyn. athiarll- 
 aeth titheu heuyt yn achwanec. flbOyt trychjchannOz 
 ac eu Hynn ac eu meirch ac eu harueu. a thitheu yn 
 ymedyanU Jtcuelly ybu yn gObOl. ^|c y trigyaOd 
 p ur . teir wythnof yn peri teyznget a da*reftyngedig- 
 aeth yz uozOyn ar kyuoth Ozth y chyghoz. gan dy 
 genyat heb y p ur . mi agychOynnaf ymeith. JLe 
 hynny vymraOt avynny~ leu mynvygcret. aphei 
 na bei o garyat arnat ti ny bydOn yma hyt y bum. 
 JSneit heb hi pa vn Oyt titheu. fared uab efraOc 
 oz gogled. ac oz daO na gofut arnat nac enpytrOyd. 
 manac attaf. ami ath amdiffynnaf os gallaf. (Ddyna 
 kychwyn aozuc p ur . acym pell odyno ef agyferuyd 
 marchoges ac ef. a march achul gochOys y danei. 
 9 chyuarch gOell a ozuc hi yz mackOy. f a le pan 
 deuy di vy chwaer. ||enegi aozuc idaO yzachaOs 
 ydoed arykerdet hOnnO. jef oed honno gOzeic fy- 
 berO y Hannerch. ^eu heb ef mi y6 y marchaOc 
 y keueift di y gofut hOnn oe achaOs. JLc ediuar 
 vyd yz neb ae gOnaeth. ar hynny Hyma y marchaOc 
 yndyuot acynamovyn aph ur . awelfei ef y kyfryO 
 uarchaOc ydoed ef yny geiffaO. ^a6 ath fon heb 
 yp ur mi yd wyt ynygeiffaO. ^ c m y n vyg ^ ret ^^ c 
 Oyt ardeulu Ozth yvozOyn achaOs gOiryon yO o 
 honafi. ^mwan eiffoes aozugant. Jlcnybuhir 
 yz ymwan p ur . auyzyaOd y marchaOc. anaOd aerchis 
 ynteu y b e zed ur . ^aOd ageffy heb y p ur . gan vynet 
 
 p
 
 210 perefcur. [671. 
 
 dzacheuyn y fozd y deuthoft y venegi kaffel y vozOyn 
 ynwirion. He yri wynabwerth idi hitheu dyvOzO o 
 honaf i. ^f gret ar hynny arodes y marchaOc. Jic 
 ynteu p ur agerdaOd racdaO. ftcarvynyd yOzthaO ef 
 a welei gaftell. apharth acyno y deuth. a gOan y 
 pozth acmic ae waew. Hr hynny Ilyma was gOineu 
 telediO yn agozi y pozth. a meint milGz yndaO. ac 
 oedzan mab arna6~ flphan deuth p ur . yzneuad. yd 
 oed gOzeic vaOz delediO yneifted ymyOn kadeir. a 
 Hawuozynyon ynamyl ynychylch~ * 61 Ha wen uuy 
 wreicda OzthaO. jl phan vu amfer gantaunt mynet 
 y vOyta aozugant. iOedy daruot bOyta. da oed yti 
 vnben heb hi vynetygyfcu ylearall. JPony chaOn 
 gyfcu yma hebyp ur . ]|a6 gOidon eneit yffyd yma 
 o widonot kaer loyO. ae tat ae mam gyt ac wynt. 
 clc nyt nes an dianc ni erbyn ydyd noc udunt yn 
 Had. EC neur der6 udunt gozefgyn y kyuoeth ae di- 
 ffeithaO onyt yzvnty hOnn. |eu heb y p ur . yma y 
 bydOn heno. JLc os gofut adaO arnaOch ozgallafi 
 les mi ae gOnaf. afles nys gOnaf ynneu. JLc ygyfcu 
 ydaethant. ac ygyt ardyd p 1 ". aglywei diafpat en- 
 giryaOl. Jtchyuodi yngyflym aozuc p ur . oegrys ae 
 laOdyz ae gled|dyf am y vynOgyl. ac allan y doeth. 
 fef y gOelei gOidon yn ymozdiwes a gOillOz. Ac ynteu 
 yn diafpedeit*, ^ered ur . agyzchwys y widon. acae 
 trewis a chledyf ar y phenn yny ledaOd yz helym ae 
 phenffeftin ual dyfcyl ar y phenn. |pyna6d p ur . dec 
 uab efraOc anaOd du6. Jaham wrach ygOdoft di 
 mae p ur . Oyfi. Wyghetuen a gOeledigaeth yni odef 
 gofut ygennyt. Jtcytitheu kymryt march acarueu
 
 672.] perebur. 2 1 1 
 
 y genyf ynneu. J[c y gyt ami y bydy yn dyfcu march- 
 ogaeth a theimlaO dy arueu. Tal hynn heb y p ur y 
 keffy naOd. Jpygret nawnelych gamvyth ygkyu- 
 oeth y iarlles. Kedernyt arhynny agymerth p ur . a 
 chan ganyat y iarlles kychOyn y gyt ar widon y lys 
 y gOidonot. j|c yno y bu ef teir wythnos ar vntu. 
 8c yna dewis y uarch ae arueu. H chyOynnu racdaO. 
 Hdiwedyd ef adoeth ydyffrynn. flcyndiben y dyff- 
 rynn ef adoeth y gudygyl meudwy. aHaOen uu y 
 meudOy OzthaO. flc yno y buef ynos hono- * luan- 
 noeth y boze ef a gyfodes o dyno. JL phan deuth 
 allan yd oed gawat o eiry gOedy ry odi y nos gynt. 
 ftgOalch wyllt wedy Had hOyat yntal y kudugyl. 
 a chan dGzyf y march kilyaO oz walch a difgyn adif- 
 gyn bzan argic yz ederyn~ Jief aozuc p ur . feuyll a 
 chyffelybu duet y vzan. agOynder yx eiry. achocht" 
 y gOaet y wallt ywreic uOyaf agarei a oed kynduhet 
 armuchud. He chnaOt oed kynwynnet areiry. H 
 chochter y gOaet ynyt eiry yi deu vann gochyon 
 oed yny grudyeu. Hr hynny yd oed arthur ae deulu 
 ynkeiffaO p ur . a wdaOch chOi heb yi arth ur p6y y 
 marchaOc paladyzhir. a feif yny nant uchoU JLr- 
 glOyd heb vn mi aaf ywybot pavn yO. "fna y 
 doeth y mackOy hyt y He yd oed p ur . a gofyn ida6 
 beth awnaei ef uelly. aphOy oed. ac rac meint 
 medOl p ur . ar ywreic vOyaf a garei. ny rodes atteb 
 idaO. jlef aozucynteu goffot agOaew arp ur . ac yn- 
 teup ur . aymchoelaOd arymackOy. ac ae gOant dzos 
 bedzein y uarch yzIIaOi. flcol ynol ef adoeth ped- 
 war mackOy ar hugeint attaO. 9c nyt attebei yi vn 
 
 p 2
 
 perefcur. [673, 
 
 mOy noe gilyd. namyn yz un gOare a phob un. y 
 wan arungoffot yzIIaOz. Ifnteu gei adeuth attaO 
 ef. ac a dywaOt yn difgethnn anhegar Ozth p ur . 3, 
 phered ur ae kymerth agOaeO ydan ydwyen. ac ae 
 byrywys ergyt yOithaO. ynydozres y vzeich agOaell 
 yyfgOyd. a marchogaeth vnweitharhugeint dioftaO~ 
 8c ual ydoed ynyuarO lewic rac meint ydolur a 
 gaOffei. yd ymhoelaOd y uarch a thuth garw gantaO 
 graOth~ ftphanwelfant y teulu y march yndyuot 
 heb ygOz arnaO. y kychOynnaffant arvzys. parth 
 arlle y buaffei ygyfranc. a phan deuthant yno tyb- 
 ygu ryladkei. wynt awelfant hagen oz kaffei vedic 
 da. y bydei vy6. l|y symudaOd p ur y vedOl mOy 
 nochynt yzgOelet ypennyal aoed am ben kei- - * 
 acydeuthpOyt achei hyt ympebyll arthur^ Ecyperis 
 arthur dOyn medygon kywreint attaO. JzOc uu gan 
 arthur kyfuaruot a chei ygofut HOnnO. Ranys maOz 
 y kareL J[c yna ydywaOt gOalchmei. ny dylyei neb 
 kyffroi marchaOc urdaOl y ar y medOl y bei arnaO yn 
 agkyfuartal. kanys acattoed ae collet ardathoed 
 ydaO. ae ynteu yn medylyaO am y wreic vOyhaf a 
 garei. ar agkyuartalOch hOnnO ac attuyd agyuaruu 
 argOz aymwelas acef yndiwethaf. JLcoibyd da 
 gennyt ti arglOyd. miui aaf yedzych afymudaOd y 
 marchaOc y ar y medOl h6nn6~~ 9c os uelly y byd. mi 
 aarchaf idaO ynhygar dyuot y ymwelet athi. Jlc 
 yna yfozres kei ac y dywaOt geireudic kenuigennus. 
 dOalchmei heb ef hyfpys yO gennyfi ydeuy di ac ef 
 herwyd y avOyneu^ lot bychan hage ac etmyc y6 
 ytt oauot y marchaOc Iludedic gOedy blinaO yn ymlad.
 
 674 J pcrebim 213 
 
 velly hagen y gozuuoft di arlawer onadunt Oy. ac 
 hyt tra barhao gennyt ti dy dauaOt atheireu tec. 
 digaOn vyd itt o arueu. JPeis ovliant teneu ymdanat. 
 ac ny byd reit itt tozri na gOaeO na chledyf yz ymlad 
 ar marchaOc ageffych ynyz anfaOd honno. Jlcyna 
 ydywaOt gOalchmei Ozth gei. Wi aallut dywedut 
 auei hygarach peiafmynhut. acnyt arnafi yperth- 
 yn itti dial dy lit athdigyoueint. l)ebic yO gennyf i 
 hagen ydygafi y marchaOc gyt ami heb tozri na 
 bzeich nac yfgOyd ymi. "fna ydywaOt arthur Ozth 
 walchmei. mal doeth aphOyllic ydywedy di. ados 
 ditheu ragot achymer digaOn o arueu ymdanatc, 
 adewis dy uarch. dOifgaO awnaeth gOalchmei ym- 
 danaO. acherdet racdaO ynchweric argamyvarch. 
 parth ar He yd oed peredur., fie yd oed ynteu yn 
 gozffowys Ozth paladyz y waeO ac yn medylyaO yz vn 
 medOl. Jlyuot aOnaeth gOalchmei attaO heb arOyd 
 creulonder gantaO. adywedut OzthaO. ^eigOypOn 
 vot ynda gennyt ti mal ymae da gennyfi. <V)i aym- 
 didanOn athi. ^iffoes negeffaOl Oyfi ygan arthur 
 attat. y atolOyn itt dyuot yymwelet ac ef. ftdeuOz 
 adoeth kynnomi ar y negef honno. dOir yO hynny 
 heb y peredur^ * ac anhygar y doethant. ymlad 
 awnaethant ami. 8c nyt oed da gennyf ynneu hynny*, 
 gyt acnatoedda gennyf vyndOyn yar y medOl yd 
 oedOn arnaO. ^nmedylyaO ydoedOn am ywreic 
 uOyhaf agarOn. JBef achaOs y doeth cof im hynny. 
 yn edzych ydoedOn aryre/ira. acaryuran. acary 
 dafneu o waet yzhOyat aladyffei ywalch ynyzeira- 
 JLc yn medylyaO yd oedOn bot yn gynhebic gOynder
 
 214 iperebur. [674. 
 
 yz eira. aduhet y gOallt ae haeleu yz uran. ar deuvann 
 gochyon aoed yny grudyeu yzdeudafyn waet. 1|eb 
 y gOalchmei nyt oed anuonhedigeid y medOl hOnnO. 
 adiryued oed kynnybei da gennyt dydOyn yarnaO. 
 l|eb ypered ur . adywedydi ymi ayttiO kei ynllys 
 arthur. yttiG heb ynteu~ ef oed ymarchaOc diwethaf 
 aymwanaOd a thi. 8c ny bu da y doeth idaO yz ym- 
 wan hOnnO. tozri awnaeth y vzeich deheu idaO a 
 gOaheH y yfkOyd gan y kOymp agauas o Oth dy pala- 
 dyz di. |fe hebypered ur . nym taGz dechzeudial 
 farhaet ycozr ar gozres veHy. Jlef awnaeth gOalch- 
 mei enryuedu y glybot yn dywedut am y cozr ar 
 goares^ adyneffau attaO amynet dOylaO mynGgyl 
 idaO. flgovynpOy oed yen6. y er edur uab efraOc 
 ymgelwir i heb ef. athitheu p6y Oyt. walchmei 
 ymgelwir i hebynteu^ ^a yO gennyf dy welet heb 
 ypered ur ^ Jlyglot rygiglef ympob gwlat oz y bum 
 o vilwryaeth a chywirdeb. 9th gedymdeithas yffyd 
 adolOyn gennyf y gaffel. keffy myn vygcret. adyzo 
 ditheu ymi y teu. l>i ageffy ynllawen hebyped ur . 
 ^ychOyn awnaethant ygyt ynhyfryt gyt|tuun parth 
 arUe yd oed arthur. aphangigleu gei eubot yndyuot. 
 ef adywaOu (X)i awydOn nabydei reit ygei ymlad 
 ar marchaOc. adiryued y6 idaO caffel clot. ||0y awna 
 ef oeeireutec no nini onerth an harveu. amynet 
 awnaeth ped" agOalchmei hyt yn Hueft walchmei 
 ydioteu harueu. 5lchymryt aozuc pedur yzyO wife ac 
 aoedy walchmei. amynet awnaethant laO ynHaO hyt 
 ylle yd oed arthur. achyuarch gOell idaO. Jrlyma ar- 
 glOyd heb y gOalchmei [675] y g6z ybuoft yz yftalym
 
 675 J Iperefcur, 215 
 
 oamfer yny geiffaO. dzaeffaO Ozthyt unbenn heb yz 
 arthur. achyt ami ytrigyy. HpheigOypwn vot dy 
 gynnyd ual y bu. nyt aut y Ozthyf i pann aethoft. 
 l|6nn hagen adaroganOys y coir ar genres itt auu dzOc 
 kei 6zthunt~ athitheu aedieleift. He ar hynny nachaf 
 y vzenhines ae Ha6 vozynyon yndyuot. Echyvarch 
 gOeTI awnaeth peredur udunt. a ITaOen uuant Oynteu 
 OzthaG ae reffaOv aozugant. parch ac enryded maOz 
 awnaeth arth" am peredur. ac ymchoelut aozugant 
 parth achaerllion. Jlr nos gyntaf ydeuth pered ur 
 y gaerllion y lys arthur. ac yd yttoed yntroi yny gaer 
 wedy bOyt. nachaf ygharat laO euraOc yn kyuaruot ac 
 ef. ffynvygkret vychwaer heb.yp ur . mozwyn hygar 
 garueid wyt~ ami aallOnarnaf dygaru ynvOyhaf 
 gOzeic pei da gennyt. |f iui arodaf vygcret heb hi val 
 hynn. na charaf i dydi ac nath vynnaf yndzagywydaOl. 
 f|inneu arodaf vygcret hebypered ur . na dywedaf yn- 
 neu ei vyth Ozth griftaOn ynyadeuych ditheu arnat 
 vygcaru i ynvOyhaf g6z. luannoeth ef agerdaOd .p ur . 
 ymeith. 3,r pziffoid ar hyt keuyn mynyd maOz adilyn- 
 Oys. 3,c ar dibenn y mynyd ef awelei dyffryn crOnn. a 
 gozozeu y dyffryn yn goedaOc carrecgaGc^ SgOaftat y 
 dyffrynn oed ynweirglodyeu^ acyndired ar yrOng 
 y gOeirglodyeu ar coet. JLc ym mynnOes y coet y 
 gwelei tei duon maOz anuanaOl eugOeith. adifgynnu 
 aOnaet acarwein y varch tuarcoet^ JLc am talym 
 o* coet ef awelei ochyr carrec lem. ar ffoid yn kyzchu 
 ochyz y garrec*. allew yn rOym Ozth gadwyn. ac yn 
 kyfcu ar ochyz y garrec. aphOU dOfynn athzugar y 
 veint awelei dan yUeO. ae loneit yndaO oefgyrn
 
 216 perefcur. [676. 
 
 dynyon ac aniueileit. 8 thynnv cledyf awnaeth p ur 
 atharaO y He6. ynydygCyd yndibin Ozth y gadwyru 
 vch penny pOU. acaryzeildyznaOt taraO ygadOyn 
 aozuc yny tyzr. ac ynydygOyd y Hew ynypOH. ac 
 artraOsochyz ygarec arOein yvarch aozuc pered"*. 
 yny doeth yz dyffrynn. Jlc ef awelei am ganaOl y 
 dyffryn * caftell tec. athuar caftell ydeuth. ac ar 
 y weirglaOd Ozth y caftell ef awelei gGzIIOyt maOz yn 
 eifted. mOy oed nogwr oz awelfei eiryoet. adeuwas 
 ieueinc yn faethu karneu eukyHeiH o afgOzn moruil. 
 y neiH ohonunt yn was gOineu. ar Hall yn was melyn. 
 adyuot racdaO awnaeth hyt yUe ydoed y gOz Hwyt. 
 achyvarch gweTI aoiuc peredur idaO. HrgOzITwyt 
 adywaOt. mevyl arvaryf vympoathaOz. He yna y 
 dyaHaOd pered ur panyO ylleO oed ypcnthaO*. J[c yna 
 yd aeth y g6zH6yt ar gOeiffon gyt ac ef yi caftell. He 
 ydaet pered ur gyt acOy. 9 He tec enryded us awelei ef 
 yno. ar neuad a gy*chaffant. ar byzdeu oed gOedy eu 
 dyichauel. a bOyt a Hynn yn didlaOt arnadunt. ac ar 
 hynny ef awelei yn dyuot oz yftaueH gO^eic ohen 
 agOzeic ieuanc. ftmOyhaf gOzaged oz awelfei eiryoet 
 oedynt. flcymolchi aozugant. amynet y vOytta. ar 
 gOrllOyt a aeth y benn y b6zd yn uchaf. ar wreic ohen 
 yn neffaf idaO. a phered 1 "" ar uozOyn adodet ygyt. Hr 
 deuwas ieueinc yn gOaffanaethu arnadunt. J[c edi- 
 ych awnaeth yuozOyn ar peredur athziftau. agovyn 
 aozuc pered ur yz vozOyn paham yd oed trift. l>ydi 
 eneit yz pann yth weleis gyntaf agereisyn vOyhaf 
 gCz. athoft y6 gennyf welet arwas kyn uonhedicket 
 athi. ydihenyd avyd arnat auozy. Hweleift ti y tei
 
 677.] Iperefcur. 217 
 
 duon Ilawer ym bzonn y coet. gOyz yO y rei hynny ym 
 tat i oil ygOzHwyt racko. achewri ynt oil. acauozy 
 wyntadygyfozant amdypenn acathladant. ardyffryn 
 crOnn ygelwir y dyffrynn hOnn. i auozwyn dec 
 a bery di hot vym march i am arueu yn vn Hetty ami 
 heno. )Paraf yrofi aduO osgaHaf ynHawen. Pan 
 vu amferach gantunt kymrut hun no chyuedach. 
 y gyf& u yd aethant. 8r uozOyn aberis bot march ped ur 
 ae arueu yn vn Hetty ac ef. athzannoeth ped ur aglywei 
 gozdyar gOyz ameirch ygkylch y caftell. apheredur 
 agyuodef. ac awifgaOd y arueu ymdanaO. 8c ymdan 
 yuarch. acefadeuth yzweirglaOd. flcydeuth y 
 wreic hen ar uozOyn att y gOz HOyt. JrglOyd heb 
 hOy kymergret ymackOy nadywetto dim oz aOelas 
 yman. ani avydOn dzoftaO y keidO. 1|achymeraf 
 mynvygkret heb ygOzHOyt. J[c * ymlad awnaeth 
 peredur ar IIu. ac erbyn echwyd neur daroed idaO 
 Had trayan y Hu heb argywedu neb arnaOef. JLc 
 yna ydywaOt y wreic ohen. neur derO yz mackOy Had 
 Hawer othlu. adyro naOd idaO. !^a rodaf myn vyg 
 cret heb yz ynteu. 8r wreic ohen. ar uozOyn dec yar 
 vOlch ygaer ydoedynt ynedzych. He yn hynny ym- 
 gyvaruot o pedur ar gOas melyn ae lad. arglOyd heb 
 y uozOyn dyzo naOd yz mackOy. na rodaf yrofi aduO 
 heb y gOzHOyt*. 8c ar hynny ymgyvaruot oped" ar 
 gOas gOineu ae lad. Juaffei weH itti pei rodaffut 
 naOd yz mackOy kynn Had dy deuuab ohonaO. ac 
 abzeid vyd y titheu dy hun oz dihegy. Dos ditheu 
 vozOyn ac adolOyn yz mackOy rodi naOd ynni. kannys 
 rodaffam ni idaw eL Ar vozOyn adoeth yz He yd oed
 
 2i8 iperefcur. [678. 
 
 peredur. ac erchi naOd y that aozuc. acyzfaOl a 
 dihagyffei oewyz ynvyO. 1[effy dan am ot rnynet oth 
 tat aphaOb oz yffyd y danaO y Ozhau yz amheraOdyz 
 arthur. acydywedut idaO panyO pered" g6z idaO 
 awnaeth y gOaffanaeth hOnn. 6na6n y rofi aduO 
 ynllawen. a chymryt bedyd ohonaOch. 8minneu 
 aanuonaf att arthur. y erchi idaO rodi ydyffryn hOnn 
 ytti. ac yth ettiued byth gOedy ti. ac yna y doethant 
 y myOn. 9 chyuarch gOell awnaeth y gOz IIGyt ar wreic 
 vawr y pered ur . J[c yna ydywaOt ygOzIIOyt. ^r 
 pan yttwyf ynn meduydyffrynn hOnn. mi ny weleif 
 griftaOn aelei ae eneit gantaO namynti^ aninne 
 aaOn y wrhau y arthur acygymryt cret abedyd. 
 J[c yna ydywaOt peredui diolchaf ynneu y du6. na 
 thozreis vyII6 Oith ywreic vOyhaf agaraf. nadywedOn 
 un geir Ozth griftaOn. WzigyaO yno aOnaethant ynos 
 honno. Wzannoeth yboze ydaeth ygOz IIGyt ae niuer 
 gantaO y lys arthur. He y gOzhayffant y arthur. clc y 
 paraOd arthur eubedydyaO. jLc y dywaOt ygGzIIOyt 
 y arthur panyO ped ur ae gomuaffei. 9c arthur arodes 
 yzgOxIIOyt ae niuer ydyffryn oegynnal ydanaO ef 
 mal yd erchis ped ur . & chan gennat arthur ygOz IlOyt 
 aaeth ymeith parth ardyffryn crOnn. ^eredur ynteu 
 agerdaOd * y boze dzannoeth racdaO talym maOz 
 odiffeith. heb gaffel kyuanned. J[cynydiwed ef 
 adoeth ygyuanned bychann amdlaOt. ac yno y 
 clywei uot sarff yn gozwed ar uodzOy eur. heb adel 
 kyfuanned seith milltir obop parth idi. JLc yd aeth 
 pedur yz Hey clywei voty sarff, ac ymlad awnaeth 
 arfarff yn IlidyaOcdzut ffenedicualch. jlcynydiwed
 
 678.] iperebur. 219 
 
 y IladaOd. ac ykymerth y votrOyidaO ehun. acuefiy 
 y bu ef ynhir yn yz agherdet hOnnO. heb dywedut vn 
 geir Ozth neb ryO griftaOn. ac ohynny yd yttoed yn 
 kolli yliO aewedotra hiraeth yn ol Hys arthur ar 
 wreic vOyaf agarei. ae gedymdeithon. dyna y 
 kerdaOd racdaO y lys arthur. ac ar y ffozd y kyfuar- 
 uu ac ef teulu arthur. a chei yn eu blaen yn mynet 
 yneges udunt. ^Peredur aatwaenat baOp onadunt. 
 acnyt atwaey neb oz teulu euo. ^Pandeuy di vnbenn 
 heb ykei. a dOyweith a their, ac nyt attebei ef. 
 "|f wan aomckei a gOaeO trOy yuozdOyt. JLc rac 
 kymell arnaO dywedut athozri ygret mynet heibyaO 
 aozuc heb ymattiala ac ef. JLc yna y dywaOt gOalch- 
 mei. "fiofi aduO gei dzOc y medzeift kyflauanu ar 
 uackOy ual hOnn yz na allei dywedut. He ymchoelut 
 dzaegeuyn ylys arthur. arglOydes heb ef Ozth wen- 
 hOyuar. awelydi dzycket ygyflauan aozuc kei ary 
 mackOy hOnn yz na allei dywedut. He yz du6 ac yrof 
 ynneu pardi y uedeginyaethu ef erbyn pandelOyf 
 dzachefyn. ami adalaf y pOyth itt. ftchynn dyuot y 
 gOyz oc eu neges ef adeuth marchaOc yz weirglaOd y 
 ymyl Hys arthur yerchi gwr y ymwan. fl hynny 
 agauas. abOzO hOnnO awnaeth pered ur . 3c wythnos 
 y bu ynbOzO marchaOc beunyd. JL diwarnaOt ydoed 
 arthur ae teulu yndyuot yzeglOys. jlef y g<)elynt 
 marchaOc gOedy dyzchauel arwyd ymwan. l|awyz 
 heb yz arthur. myn gOzhyt gOyz nyt af odyma yny 
 gaffwyf vy march amarueu yvOzO y ianghOz racko. 
 f na yd aeth gOeiffon yn ol y uarch ae arueu y arthur. 
 Ciphered" agyfaruu ar gOeiffon yn mynet heibaO. Sic
 
 220 peretoir. [670. 
 
 agymerth y march ar arueu arweirglaOd agyzchaOd. 
 jlcf awnaeth paCp oe welet ef ynkyuodi ac yn mynet 
 y * ymwanyz marchaOc. mynet ar benn y tei arbiyn- 
 neu arUe aruchel y ediych aryzymwan., $efa 
 wnaeth pered ur emneidaO ae laO ar ymarchaOc y erchi 
 idaO dechzeu arnaO. JLr marchaOc aoffodes arnaO. ac 
 nyt yfgoges ef oz He yz hynny. JLc ynteu peredur 
 aozdinhaaOd ac ae kyzchaOd ynllityaOcdzut engiryaOl 
 chwerO awydualch. He ae gOant dyznaOt gOenOyniclym 
 toftdzut milOzyeidffyzyf ydanydOyen ae dzychjchauel 
 oe gyfrOy. ae vOzO ergit maOz yOzthaO~ 3,c yd ymchoel- 
 aOd diacheuyn ac ydedewis y march ar arueu gan y 
 gCeiffon mal kynU JLc ynteu ar ydzaet agyzchaOd 
 y Itys. Sr mackOy mut y gelwit pedur yna. clr hynny 
 nachaf agharat Law euraOc yn kyuarfot ac ef. "fiofi 
 aduO vnbenn heb hi ys oed gryffyn na allut dywedut. 
 a phei gallut dywedut mi ath ath garOn ynvOyhaf gO*. 
 Hcmynvygcret kynnyfgellych mi ath garaf yn 
 vOyhaf gOx, J)u6 atalo itt vygwhaer heb ypered ur . 
 ac my vyg cret minneu ath garaf di. J[c yna y gOy- 
 buwyt panyO pered ur oed ef. He yna y dellis ef gedym- 
 deithas agOalchmei ac ac owein vab uryen. ac aphaOb 
 01 teulu ac y trigywys yn Hys arthur, <, 
 
 a^thur a oed yg kaer Ilion ar wyfc. a mynet a 
 wnaeth yhela. aphered ur gyt ac ef. Cipher- 
 ed 111 ' aellygaOd y gi arhyd. arki aladaOd yz 
 hyd ymyOndiffeithOch. Hcympenn ruthur yOzthaO 
 ef awelei arwyd kyuanhed. H thu ar kyfanhed y 
 deuth. EC ef awelei neuad. ac ar dzOf y neuad ef 
 awelei tri gOeis moelgethinyon yngOare gOydbOyll.
 
 680 J peretwr. 221 
 
 Jphandeuth y myOn. ef awelei teir mozOyn yn eifted 
 arleithic. He vn ryO wifcoed ymdanunt ual ydylyei 
 amdylyedogyon. ac ef aaeth y eifted attunt yzHeith- 
 ic. ac vn oz mozynyon aedzychaOd arpered ur yngraff. 
 ac wylaO awnaeth. JL pheredur aovynaOd idi beth 
 awylei. l(ac dzycket gennyf gOelet Ileaffu gOaf kyn 
 decket athi. JPOy am Ileaffei i heb y peredur. )?ei 
 nabei hyt ytt arhos ynyHe hwnn. mi aedywedOn 
 itt. Yzmeint uo ygOzthzet arnaf yn arhos. mi ae 
 gOarandawaf. f gOz yffyd tat y mi heb y uorOyn. 
 bieu yllyshonn. 9 hOnnO aladpaOb ozadel yzllys 
 honn heb y ganhyat. JPa gyfryO Ox y6 * aOch tat 
 chOi pan allo Ileaffu paOb uelly. dOi awna treis ac 
 anuod ar y gymodogyon. 3,c ny wna iaOn y neb am 
 danaO. Scyna ygwelei ef ygOeiffon ynkyiiodi ac y 
 arllOyffaO yclaOz oxwerin. ac ef aglywei dOzyf maOz. 
 9c yn ol y tOzyf ef aOelei wr du maOz unTTygeitaOc 
 yndyuot ymyOn. 5lr mozynyon agyuodaffant yny 
 erbyn adiot y wifcy amdanaO awnaethant. ftcynteu 
 aaet y eifted. ^fgOedy dyuot ybOyll ida6 acaryf- 
 hau edzych aoauc arperedur. agouyn pOy ymarch- 
 aOc. 9rgl6yd heb yi vn or mozynyon. y gOas ieuanc 
 teckaf abonhedickaf 01 aweleift eiryoet. Etc yz duO 
 acyzdyfyberOyt pOylla OzthaO. Yzot ti mi abOyllaf 
 acarodaf yeneit idaO heno. ac yna pered ur adoeth 
 attunt Ozth ytan. Jlcagymerth bOyt allynn. ac 
 ymdidan ar rianed aozuc. Ac yna ydywaOt pered ur 
 gOedy y vzOyfcaO Ozth y gOz du. ^yued yO gennyf 
 kadarnet ydywedydi dyuot. pOy a diodes dy lygat 
 tL *8[n omkennedueu oed heb y gOzdu. pOy byn-
 
 222 peretwr. [681. 
 
 nac aovynhei imi yzhynn ydOyt ti ynyouyn. ny 
 chaffei y eneit gennyf nac yn rat nac ar werth. 8r- 
 glOyd heb yuozOyn kytdywettoef overed ovzOyfged 
 a med|daOt parth ac attat ti. Kywirha ygeir a dy- 
 wedeift gynneu ac aedeweift Ozthyf L Hminheu a 
 wnaf hynny yn Hawen yzot ti heb ygOz du. CV)i a 
 adaf y eneit idaO yn IlaOen heno. 8c ar hynny y 
 trigyaffant ynos honno. J[ thzannoeth kyuodi aozuc 
 y g6z du. agOifcaO arueu ymdanaO. 9c erchi ypered ur . 
 Kyuot dyn y uynyd ydiodef aghev hebygOzdu. JPe- 
 red ur adywaOt OzthaO. d6na yneiUpeth ygOzdu. os 
 ymlad avynny ami. aediot dy arueu yymdanat. 
 ae titheu arodo arueu ereiH y mineu y ymlad athi. 
 l|a dyn heb ef ae ymlad aallut ti pei kaffut arueu. 
 Kymer yz arueu a vynnych. acar hynny ydoeth y 
 uozOyn ac arueu ypered ur aoedhoff gantaO. Sic ym- 
 lad awnaeth ef argOzdu. yny uu reit yzgOz du erchi 
 naOd ypered ur . fgOzdu ti ageffy naOd trauych yn 
 dywedut ym pun wyt. aphOy atynnaOd dylygat^ 
 * arglOyd minhe aedywedaf. vn ymlad arpzyf du oz 
 garn. druc yffyd aelwir y cruc galar us ~ acynycruc 
 ymaekarn. He yny garn ymae pzyf. ftcynllofcOzn 
 ypzyf ymae Maen. arinnwedeu ymaen ynt. pOy 
 bynnac aekaffei yny neilllaO. Suynneioeur efae 
 kaffei ar y Ha6 arall idaO. 8c yn ymlad ar pzyf hOnnO 
 ykolleisi vyllygat. HmhenO ynneu y6 ydu trahaOc. 
 jief achaOs ymgelwit ydu t ra haOc. nyadOn un dyn 
 ymkylch nyftreiffOn^ a laOn nys gOnaOn yneb. |fe 
 heby peredur*, pygybellet odyma yO ycrucady- 
 wedydi. Mi arifaf itt ymdeitheu hyt yno acady-
 
 682 J iperefcur. 223 
 
 wedaf itt py gy ballet yO. f dyd y kychwynnych 
 odyma ti adoy ylys meibon ybzenhin ydiodey- 
 ueynt~ JPaham ygelwir Oynt uelly. a danc Hynn 
 aellad Oynt beuny unweith. )Pandelych odyno ti 
 adeuy hyt ynHys iarlles ykampeu^ ^ygampeu 
 heb yped ur yffyd erni hi. tlzychanwr teulu yffyd 
 idi. PobgOz dieithyzozadel yzllys efadywedir idaO 
 campeu y theulu~ 0ef achaOs yO hynny. y trychann 
 wr teulu aeifted ynneffaf yz arglOydes. ftcnyt yz 
 amharch yz gOefteion. namyn yz dywedut kampeu 
 ytheulu. "I'dyd ykychOynnych odyno tiaey ygruc 
 galarus. Sic yno y maent perchen trychant pebyll yg 
 kylch ycruc ynkadOypzyf. an buoft heb ypered ur 
 ynozmes yngyhyt ahynny. mi awnaf nabychbyth 
 bellach. Selad awnaeth pered ur idaO. acyna ydy- 
 waOt yuozOyn adechzeuaffei ymdidan acef. JJei 
 bydut tlaOt yndyuot yma~ KyuoethaOc vydut bellach 
 odzyfoz y gOz du aledeift. 8thi awely y faOl uozyn- 
 yon hygar yffyd ynyllys honn. ti agaffut ozderchat 
 aryzun a vynnvt onadunt. l|y deuthum i yma om 
 gOlat arglOydes yz gOzeicka^ namyn gOeiffon hegar a 
 welaf yna. ymgeffylybet baOp ohonaOch aegilyd 
 mal ymynno. cldim ocaOchda nys mynnaf. cLcnyt 
 reit ym OzthaO. dyna ykychwynnaOd peredur rac- 
 da6. Ecydeuth ylys meibon bzenhin ydiodeiueint. 
 J[phanndeuth yz Hys nywelei namyn gOzaged. Sir 
 g6zag ed agyuodaffant racdaO. ac avuuant lawen Ozth- 
 aO. He ardechzeu euhymdidan. efaw*elei varch yn 
 dyuot achyfrOy arnaO. cichelein ynykyfrOy. 8c vn 
 ozgOzaged agyuodes y|yuynyd ac agymerth y ge-
 
 224 peretoir. [682. 
 
 lein ozkyfrOy. acaeheneinaOd ymyOn aoed islaO y 
 dzOs a dGfyz tOym yndi. acadodes eli gOerthuaOz ar- 
 na6. argOz agyuodes ynvyO. ac adeuth yzlte ydoed 
 pedur aeraeffawu aozuc. abot ynHawen OzthaO. 8 
 deuOz ereill adoethant ymyOn yn eu kyfrwyeu. ar 
 un dywygyat awnaeth y uozOyn yz deu hynny ac yz 
 vn gynt. ^na ygovynnaOd pered ur yzvnben paham 
 yd oedynt nelly. 8c Oynteu adywedaffant bot adanc 
 myOn gogof. 8 hOnnO ae Iladei Oy un weith beunyd. 
 ac ar hynny ytrigyaffant ynoshonno. ftthzannoeth 
 ykyuodes ymackOyeit racdunt. ftcyderchis ped" yz 
 mOyn eu gozdercheu y adel gyt ac Gynt. 8c wynteu 
 ae gomedaffant. adywedut. pei athledit ti yno. nyt 
 oed itt ath wnelei yn vy6 dzacheuyn. 3,c yna y ker- 
 daffant Oy racdunt. ac y kerdaOd ped ur yn eu hoi. a 
 gOedy eudifflannu 6y hyt naf gOelei ef. f na y ky- 
 uaruu ac ef yn eifted ar benn cruc. y wreic deckaf 
 ozawelfei eiryoet. f|i a ^ n dyhynt heb hi. mynet 
 ydOyt yymlad ar adanc. acef ath lad. Sc nyt oe 
 dewred namyn oe yftryO. ogof yffyd idaO. Sphiler 
 maen yffyd ardzOs yzogof. acef awyl paOb ozadel 
 ymyOn. acnysgOyl neb euo. J[c allechwaeO gOen- 
 nOynic ogyfgaOt ypiler y Had ef baOp. Jpheirodut 
 ti dy gret vygcaru i yn vOyhaf gOzeic mi arodOn itt 
 uaen ual y gOelut euo pan elut y myOn. ac ny welei 
 ef dydi. IJpdaf mynvygkret heb yped ur . Yzpan 
 ythweleis gyntaf mi ath gereis. ftphale ykeiffOn i 
 dydi. ^angeiffych di vyui keis parth ar india*. ^Ic 
 yna ydifflannOys y uozOyn ymeith gOedy rodi y 
 maen ynllaO pered ur . He ynteu adeuth racdaO parth
 
 683.] perefcur. 225 
 
 adyffrynn auon. flgozozeu ydyffrynoed yngoet. ac 
 opobparth yz dyffrynn auon ynweirglodyeu gOaftat. 
 flc ozneillparth yzavon ygwelei kadO odeueit gOyn- 
 yon. flcozparth arall ygOelei cadO odeueit duon. 
 fie ual y bzeuei vn oz deueit gOynnyon y deuei vn 
 or deueit duon dzOed. &c y bydei yn wenn. ac ual 
 y bzeuei vn oz deueit duon. y deuei vn oz deueit 
 gOynnyon drOod ac y bydei yndu. aphzenn hir a 
 welei ar lann yz auon. Jlr * neill banner aoed idaO 
 yn Hofci oz gwreid hyt y ulaen. ar banner arall a 
 deil ir arnaO. 8c uch Ia6 hynny y gOelei mackOy 
 yn eifted ar benn cruc~ a deu vilgi vzonnwynnyon 
 vzychyon myOn kynllyuaneu yngozwed geyz ylaO- 
 Jldiheu oed gantaO nawelfei eiryoet mackOy kyn 
 deyzneidet ac ef. ac yny coet gyfuarwyneb ac ef 
 yclywei ellgOn ynkyuodj hydgant. ftchyuarchgOell 
 awnaeth yz mackOy. ar mackOy agyuarchaOd well y 
 pered ur . atheir ffozd awelei pered ur ynmynet yOzth 
 y cruc. Y dOy ffozd yn vaOz ar dzyded yn Ilei. ago- 
 vyn aozuc peredur paleydaei y teir ffozd. vnoz 
 ffyzd hynn a a ymHys i. JLc un ozdeu agyghozafi 
 ytti aemynet yzHys ozblaen att vyggOzeic i yffyd 
 yno. aetitheu aarhoych yma athi awely ygeHgOn 
 yn kymell yzhydot blin ozcoet yzmaes. athi awely 
 ymilgOn gozeu oz aweleift eiryoet agleOhaf arhydot 
 yn eullad ar ydOfyz geyz anllaO. Jlphan uo amfer 
 ynn vynet ynbOyt efadaO vyggOas am march ym 
 herbyn athi ageffy lewenyd yno heno. JuO a diolcho 
 itt. nythzigyafi. namyn ragof ydaf. f neill ffozd 
 aayzdinas yffyd yma ynagos. acynhwnnO ykeffir 
 
 Q
 
 226 iperelmr. [084. 
 
 bOyt allynn arwerth. ar ffozd yffyd lei noz rei ereill 
 aa parth a gogof yz adanc*, dan dy ganhyat vackOy 
 parth ac yno yd afi. adyuot awnaeth peredur parth 
 ar ogoL achymryt ymaen yny HaO affeu. aewaeO 
 ynyllaO deheu. Jic ua ^ ydaO ymy6n~ arganuot yz 
 adanc aOnaeth ae wan agOaeO trOydaO. aHad y benn. 
 ^1 phan daO y maes oz ogof. nachaf yn dzOs yz ogof 
 ytri chedymdeith. achyuarch gOell awnaethant y 
 ped"*. Jtdywedut panyO idaO ydoed darogan Had 
 yz ozmes honno. J[ rodi y penn awnaeth p ur yz 
 mackOyeit. ftchynnic awnaethant Oynteu idaO yrvn 
 avynnynt oe teir chwiozyd yn bziaOt. a hanner eu 
 bzenhinyaeth ygyt ahi. 3|y deuthum i yma yzgOz- 
 eika heb ypered ur , Jtphei mynnOn unwreic ac 
 atuyd. awch | haer chOi a vynnOn yn gynntaL 9 
 cherdet racdaO awnaeth peredur. ac ef aglywei 
 tOzOf ynyol. He edzych awnaeth ynteu ynyol. JLc 
 efaweleigOz ar gevyn * march coch. acarueu co- 
 chyon ymdanaO. HrgOz adeuth ar ogyvuch ac ef. 
 achyuarch gOell awnaeth yperedur o duO ac o dyn. 
 JLc ynteu pered ur agyuarchaOd gOell yzmackOy yn 
 garedic. JtrglOyd dyuot y erchi itti ydOyfL 
 aerchy di heb ypered ur . vygkymryt yn Oz itt. 
 agymerOn ynneu ynOz pei ath gymerOn. l|ychelaf 
 vygkyftlOn ragot. ^tlym gledyf coch ymgelwir iarll 
 oyftlys ydOyzein. ^yuedyO gennyfi ymgynnic o 
 honat ynOz yOznybo mOy ygyuoeth nothL nyt 
 oes yminneu namyn iarllaeth arall^ achanys gOiO 
 gennyt ti dyuot ynOz ymi. Mi athgymeraf ynllawen^ 
 Hcydoethant parth allys yziarlles. HTIawen uuwyt
 
 685.] Iperebur, 227 
 
 Ozthunt ynyllys. adywedut Ozthunt awnaethpOyt. 
 nat yi amarch arnunt ydodit iflaO y teulu. namyn 
 kynnedyf yllys aoed yvelTy.. ![anys yneb avyzyei 
 ythzychannOz teulu hi. bOyta agaffei ynneffaf idi. 
 ahi aecarei ynvOyhaf gOz. JlgOedy ybOzO operedur 
 ythzychannOz teulu yzIlaOz. He eifted ar yneilllaO. 
 y dywaOt y iarltes. ^ diolchaf y du6 kaffel gOas kyn 
 decket achyndewret athi. kanycheueis ygOz mOyhaf 
 agarOn~ ^Oy oed ygOz mOyhaf agarut titheu^ Myn 
 vygcret etlym gledyf coch oed y gOz mOyhaf agarOn 
 i. ac nyfgOeleis eiryoet. J)ioer heb ef. kedymdeith 
 ymi yO etlym ^ allyma evo. ScyzyvOynef ydeuth- 
 um i y chware ath teulu di. ^|c euo ae gallei yn 
 well no myvi pei afmynnei. ciminneu ath rodaf di 
 idaO ef. J)u6 adiolcho ytitheu uackOy tec. Emin- 
 neu agymeraf ygOz mOyaf agaraf. Jtrnos honno 
 kyfcu awnaeth etlym ar iarlles ygyt. athzannoeth 
 kychwynnu awnaeth peredur parth arcruc galar"*. 
 Hyn dy Ia6 di arglOyd mi a af y gyt athi heb yz et- 
 lym. 1i[ynt adeuthant racdunt hyt y He y gOelynt 
 y cruc ar pebylleu. |pos heb y pered ur att y gOyz 
 racko Ozth etlym. 2Lc arch udunt dyuot y Ozhau ynni. 
 ^pfadeuth etlym attunt. ac adywaOt Ozthunt ual 
 hynn. J)ewch y wrha ym harglOyd i. ^Oy yO dy 
 arglOyd di heb yz Oynteu. Pered ur baladyz hir yO vy 
 arglOyd i heb yz etlym. * J?ei dylyedus diuetha ken- 
 nat. nyt aut dzacheuyn yn vyO att dy arglOyd. am 
 erchi arch moz dzahaus y vzenhined aieirll abarOn- 
 eit a dyuot y wrhau yth arglOyd di. )?ered ur aerchis 
 idaO vynet dzacheuyn attunt. arodi dewis udunt ae 
 
 Q 2
 
 228 jperefcur. [685. 
 
 gOzhau idaO. aeymwan ac ef. Wynt adewiffaffant 
 ymwan acef. J|phered ur auyzryaGd perchen cant 
 pebyH ydyd hOnnO yzIIaGz. athzannoeth ef avyzyaOd 
 perchen cant ereiH yzIIaOz. ^rtrydyd dyd cant a 
 gaOffant yneukyghoz gOzhau ypered ur . 8pheredur 
 aovynnaOd udunt. Beth awneynt yno. acOynteu a 
 dywedaffant panyO gCarchadO ypzyf ynyvei varO. 
 He yna ymlad awnaem ninneu am y maen. ar neb 
 auei dzechaf ohonam agaffei ymaen. JjhoOchvi 
 yma heb ypered 111 mi aaf yymwelet arpxyf. l|ac 
 ef arglOyd heb wynt. awn y gyt y ymlad ar pzyf. 
 ^e heb yperedur nymynnafi hynny. JPeiHedit y 
 pzyf ny chaffOnn i o glot vOy noc un o honaOch 
 chwitheu. Jlmynet awnaeth ef yzlleyd oed ypryf 
 aelad~ adyuot attunt wyntev. adywedut Ozthunt. 
 ^yfriuOch aOchtreul yrpandoethaOch yma. ami ae 
 talaf yOch areu heb yperedur. ^f adalaOd udunt 
 kymeint ac adywaOt pa6b ydylyv ohonaO^. J[cnyt 
 erchis udunt namyn adef eubot ynwyz idaO ef. Jlc 
 ef adywaOt Ozth etlym. att y wreic vOyhaf agery 
 ydeydi^ aminneu aaf ragof. ftcadalaf itt dyuot 
 ynOzim. J[c yna yrodes ef ymaen y etlym. J)u6 
 adalho itt. arOydheyt du6 ragot. Scymeith yd aeth 
 pered ur . ac ef a doeth y dyffryn avon deckaf awelfei 
 eiryoet. BHawer obebylleu amliO awelei ef yno. a 
 ryuedach oed gantaO nohyny gOelet y faOl awelei 
 ovelineu dOfyz. a melineu gOynt. ^f agehyzdaOd ac 
 ef gOz gOineu maOz a gOeith faer arnaO^ A govyn 
 pOy oed aozuc ped ur . ^enn melinyd Oyf i heb ef ar 
 y melineu racko oil. agaffafi letty gennyt ti heb y
 
 080J iPerebur. 229 
 
 pered ur ~ Reffy heb ynteu ynllawen. ef adoeth ped" 
 y ty y melinyd. Jic ef awelas Hetty hoff tec yz 
 melinyd. He erchi awnaeth pedur * aryant ynech- 
 wyn yz melinyd y bzynu bOyt allynnidaO ac ydy- 
 lwythyty. He ynteu atalei idaO kynny vynet odyno. 
 douyn aozuc yzmelinyd py achaOs ydoed ydygy- 
 uoz hOnnw yno. J[ dywaOt y melinyd Ozth p ur . Mae 
 yneillpeth. ae tydi ynOz obeli, aetitheu ynynvyt. 
 Ifna y mae amherodzes criftinobyl uaOz. He ny mynn 
 honno namyn ygOz dewraf. kanyt reit idi hi da. 
 ac ny ellit dOyn bOyt yz faOl vilioed yffyd yma. ac 
 oachaOs hynny ymaeyfaOl velineu hynn. ^Irnos 
 honno kymryt eu heffmOythter awnaethant. JL thmn- 
 noeth kyuodi yuynyd aozuc ped ur . agOifcaO ym- 
 danaO ac ymdan yuarch y uynet yz tOzneimeint. He 
 ef awelei bebyll ymplith ypebylleu ereill teckaf oz 
 awelfei eiryoet. amozOyn dec awelei ynyftynnv y 
 phenn trOy ffeneftyz arypebyll. ^Icny welfei eir- 
 yoet mozOyn degach. ac eur wife obali ymdanei. He 
 edzych awnaeth aryuozOyn yngraff. amynet ycha- 
 ryat yndaO yn va6z. He ueHy y bu yn edzych ar y 
 uozOyn ozboze hyt hannerdyd. ac ohanner dyd yny 
 oed pzyt naOn. JLc yna neur daroed y tOzneimeint. 
 Hdyuot aozuc yletty. athynnu y arueu yamdanaO. 
 He erchi aryant yz melinyd yn echwyn. Ji die vu 
 wreic y melinyd Ozth pered ur . ac eiffoes y melinyd 
 a rodes aryant yn echwyn idaO. JL thzannoeth y 
 gOnaeth yzvnwed ac awnathoed ydydgynt^ ar 
 nos honno y doeth y letty ac y kymerth aryant yn 
 echwyn y gan y melinyd. ar trydyd dyd pan yttoed
 
 230 peretwr. [687. 
 
 ynyivnUe ynedzych aryuozOyn. efaglywei dyznaOt 
 maOz rOng yfgOyd amynOgyl idaO amynybyz bOyaTI. 
 Hphan edzychaOd dzaegeuyn arymelinyd. ff mel- 
 inyd adywaOt OzthaO. dOna yneillpeth heb y melin- 
 yd. ae tydi adynho dy benn ymeith. aetitheu ael 
 yx tOzneimeint. JL gowenv awnaeth p ur . ar y melin- 
 yd. amynet yi tOzneymeint. acagyuaruu acef y 
 dyd HOnnO. ef ae byzyaOd oil yz HaOz Oynt. achy- 
 meint ac avyiyaOd ef aanuones y g6yz yn anrec yi 
 amheroches. Hr meirch ar arueu yn anrec y wreic y 
 melinyd. yi ymarhos am y haryant echwyn. Jylin 
 aozuc pedur y tOzneimeint ynyvyzyaOd * PaOb yz 
 IlaOz. ac anuonygOyz aozuc y garchar yzamherod- 
 aes. 9r meirch ar arueu y wreic ymelinyd yz ymar- 
 hos amyzaryant echwyn^ "f'z amherodzes aanuones 
 att varchaOc y velin. y erchi idaO dyuot y ymwelet 
 ahi. Sphallu awnaeth pered ur yz gennat gyntaL ar 
 eil aaeth attaO. & hitheu ydzyded weith aanuones 
 cant marchaOc y erchi idaO dyuot yymwelet ahi. 9c 
 ony delei oe vod erchi udunt y dOyn oe anuod^ ac 
 Oynt adoethant attaO. ac adywedaffant eu kennadOzi 
 y 6zth yz amherodzes. "Ifnteu awharyaOd acOyntyn 
 da. ef abaraOd eu rOymaO Cynt rOymat iOzch. JLc 
 eubOzO ygklaOd y velin. JLr amherodzes aovynnaOd 
 kyghoz yOzdoeth aoed ynychyghoz. JhOnnO a 
 dywaOt Ozthi mi aaf attaO ardygennyat. a dyuot 
 att p ur . achyuarch gOeH idaO. ac erchi idaO yzmOyn 
 y ozderch dyuot y ymwelet ar amherodzes. 8c ynteu 
 a deuth ef ar melinyd. ac yny gyueir gyntaf y deuth 
 yzpebyll eifted aOnaeth. y, hitheu adeuth ar yneffi
 
 080 J perebur. 231 
 
 laO. a byzr ymdidan auu yrygtunt. achymryt ken- 
 nat awnaeth ped". a mynet y letty. l>zannoeth 
 ef aaeth yymwelet ahi. Jlphanndoeth yz pebyll 
 nytoed vngyueir ary pebyll auei waeth ygyweir- 
 deb noe gilyd. kany wydynt hOy py le yd eiftedei ef. 
 JJifted aozuc ped ur arneiUlaO yz amherodzes. ac 
 ymdidan awnaeth yn garedic. Jan yttoedynt ueHy 
 Oynt awelynt yndyuot y myOn g6z du agozflOch eur 
 ynylaO ynllaOn owin. JL dygOydaO aoxuc arpenn 
 y lin geyz bzonn yz amherodzes. 9c erchi idi naf 
 rodei onyt yznebadelei yymwan acevo ymdanei. 
 a hitheu aetrychaOd ar pered" arglOydes heb ef 
 moes ymi y gozulOch. ac yuet ygOin aoruc ped ur . 
 a rodi y gozvlOch y wreic y melinyd. Jtphann yttoed- 
 ynt velly nachaf wr du oed vOy nox Hall, ac ewin 
 pzyf ynylaO arweith goxflOch ae loneit owin. ae 
 rodi yz amherotzes. &c erchi idi naf rodei onyt yz 
 neb aymwanei ac ef. arglOydes heb y pered 111 moes 
 ymi. flerodi yped ur awnaeth hitheu. acyuet ygOin 
 aozuc p ur . a rodi ygozflOch y wreic y melinyd. J*an 
 yttoedynt uelly nachaf gOz penngrych coch oed 
 vOy noc un ozgOyz ereiH agozflOch ovaen criffyalt 
 ynylaO * ae loneit owin yndaO. agoftOng arpenn 
 ylin ae rodi ynllaO yz amherodzes. He erchi idi naf 
 rodei onyt yzneb aymwaney ac euo am danei. ae 
 rodi awnaeth hitheu yperedur. ftcynteu aehan- 
 uones y wreic y melinyd. Y nos honno mynet y letty 
 aozuc ped". Jlthzannoeth gOifgaO ymdanaO acym- 
 dan yvarch. adyuot yzweirglaOd allad ytrywyza 
 ozuc pered 1 ". jlcynaydeuth yz pebyll. JL hitheu
 
 232 iperefcur. [689. 
 
 adywaOt 6ith peredur. )?eredur dec coffadygret 
 arodeift ti ymi pan rodeifi ytti ymaen pan ledeift 
 yxaradanc. ^rglOydes heb ynteu gOir adywedy. 
 a minneu ae coffaaL Jlc y gOledychOys peredur gyt 
 ar amherodzes pedeir blyned ar dec. megys y dyweit 
 yz yftoxya^ 
 
 IZthur aoed ygkaerllion arwyfc pxif lys idaO. 
 Be ygkenaOl HaOz ynewad ydoed pedwar gwy^ 
 yn eifted ar lenn o bali. wein uab uryen. 
 agOalchmei uab gOyar. a l|owel uab emyz HydaO. 
 apheredur baladyz hir. EC ar hynny Oynt a welynt 
 yn dyuot y my6n mozOyn benngrech du ar gevyn mul 
 melyn. clcharreieu anuanaOl yny IIa6 yngyrru ymul. 
 aphzyt anuanaOl agharueid arnei. J)uach oed y 
 hwyneb ae dOylaO. noz hayarn duhaf adarffei y bygu. 
 y.c nyt y IliO hackraf. namyn y Hun. Giudyeu aruch- 
 el oed idi. ac wyneb kyckir y waeret. B thzOyn byzr 
 ffroenvoll. arneiH lygat ynvzithlas tratheryll. arllall 
 yndu ual y muchud ygkeuynt y phenn. Janned 
 hiryon melynyon melynach no blodeu y banadyL ae 
 clnoth ynkychwynnu ogledyz y dOyvzon. ynvch noe 
 helgeth. BfcOzn ychevyn aoed arweith bagyl. "f dOy 
 clun aoed yn Hydan yfcyznic. ac ynvein oil o hynny 
 y waeret. eithyz y thzaet aeglinyeu aoedynt vzeifcx 
 Kyuarch gOeH y arthur ae teulu oil eithyz ypedur 
 aozuc. Be Ozth pered ur ydywaOt geireu die anhegar. 
 f eredur ny chyuarchaf i well itti. kanys dylyy. Jail 
 uu y tyghetuen pan rodes itti * daOn achlot. fan. 
 doethoft ylys ybzenhin cloff. aphanweleift yno y 
 mackOy yndOyn ygOaeO Hiueit. acovlaen y gOaeO
 
 690J perebur. 233 
 
 dafyn owaet. flhOnnO yn rydec yn raeadyz hyt yn 
 dOzn y mackwy. 8c enryuedodeu ereill heuyt aweleift 
 yno. ac ny * ofynneift euhyftyz nac eu hachaOs. 
 aphei as gofynnut iechyt agaffei ybzenhin. ae gyuo| 
 uoeth ynhedOch. abellach bzOytreu ac ymladeu a 
 cholli marchogyon. 8c adaO gOzaged ynwedO. arianed 
 yndiofymdeith. ahynny oil othachaOs di. ac yna 
 y dywaOt hi Ozth arthur. gan dy ganyat arglOyd pell 
 yO vy Hetty i odyma. nyt amgen ygkaftell fyberO ny 
 Onn aglyweift yOzthaO. ac ynhOnnO ymaechwech 
 marchaOc athzugeint aphumcant ovarchogyon vzd- 
 aOl. arwreic vOyhaf a gar pobun gyt ac ef. aphOy 
 bynnac avynno enniH clot o arueu ac o ymwan. ac 
 oymlad. efaekeiffyno os dirper. auynnei hagen 
 arbennicrOyd clot ac etmyc. gOnn y He y kaffei. aftell 
 yffyd arvynyd amlOc. acynhOnnO ymae mozOyn. ac 
 yny gyveiftydyaO yd ydys. AphOy bynnac aallei y 
 rydhau. pennclot y byt agaffei. acarhynny kych- 
 wynnv ymeith aozuc. l|eb ygOalchmei. mynvyg 
 cret ny chyfcaf hun lonyd nes gOybot aaHOyf ellOng y 
 vozOyn. allawer o deulu arthur agyttuunaOd ac ef. 
 amgen hagen y dywaOt peredur. Myn vygcret ny 
 chyfgaf hun lonyd nes gOybot chOedel ac yftyz y 
 gOaeG a dywaOt y vozOyn du am danaO. Jlphann 
 yttoed pa6p yn ymgyweiryaO. nachaf uarchaOc yn 
 dyuot yzpozth ameint milOz ae angerd yndaO yn 
 gyweir o dillat ac arueu. ac adeuei racdaO acagy- 
 uarchei well y arthur ae deulu oil. eithyz y walchmeL 
 Ac aryfgOyd y marchaOc ydoed taryan eurgrOydyz. 
 athzaOft olaffarglaf yndi. Sc ynvnlliO ahynny ydoed
 
 234 Iperebur. [691. 
 
 yi arueu ereill oil. 8c ef adywaOt Oith walchmei. Ui 
 aledeift vyarglOyd oth tOylt ath vzat. a hynny mi ae 
 piofaf arnat. ^yuodi awnaeth gOalchmei y uynyd. 
 Hyma heb ef vyg gOyftyl y th erbyn ae yma ae yn y He 
 y mynnych nat wyf i na thwylIOz na bzatOz. geyi bzonn 
 y bzenhin yffyd arnaf i y mynnaf i bot y gyfranc y rof 
 a thi heb y marchaOc. ^n Hawen heb y gOalchmei. 
 dos ragot mi yth ol. IJacdaO ydaeth y marchaOc. 
 ac ymgyweiryaO awnaeth gOalchmei. aHawer oarueu 
 agynnigywyt idaO. 3.C ny mynnaOd onyt yrei eidaO. 
 dOifgaO awnaeth gOalchmei apheredur ymdanunt. ac 
 y kerdaffant yny ol o achaOs eu kedymdeithas. a 
 meint ydymgerynt. clc nyt ymganlynnaffant ygyt. 
 namyn pob un ynygyueir^ Oalchmei ynieuenctit 
 ydyd adeuth ydyffrynn * clc yny dyffryn ygOelei 
 kaer allys uaOx yny gaer. a thyzeu aruchelualch yn 
 y chylch. acef awelei varchaOc yndyuot yzpozth a- 
 Ilan yhela y ar balffre gloewdu ffroenuoll ymdeithic*. 3, 
 rygig waftatualch efcutlym did:amgOyd gantaO. Jlef 
 oed hOnnO y gOz bioed y Ilys. ^yuarch gwell awnaeth 
 gOalchmei idaO^ j)uO arodo da itt un benn. aphan 
 doy ditheu^ pandeuaf heb ef olysarthur. SegOz y 
 arthur Oytti. Je myn vygcret heb y gOalch*. Mi 
 aOnn gygho* da itt heb y marchaOc. JjUin alludedic 
 yth welaf. Jlos yi Ilys ac yno y trigyy heno os da 
 gennyt. da arglOyd aduO adalho itt. nOde vodiOy 
 ynarOyd att ypozthaOz. ados ragot yi tOz racco. 
 achwaer yffyd yminheu yno. $Lc yipozth ydoeth 
 gOalchmei. adangos yvotrOy awnaeth achyichu y 
 tOi. Hphandoeth y myOn. yd oed ffyxyfdan maO: yn
 
 692 J perebur. 235 
 
 Hofgi. afflam oleu uchel divOc ohonaO. amozOyn 
 uaOzhydic delediO yn eifted ymyOn kadeir Ozth y tan. 
 AruozGyn avu lawen OzthaO aereffaOu aozuc. achy- 
 chwynv yny erbyn. ac ynteu aaeth y eifted ar neill 
 Ia6 y uozOyn. eukinyaO agymeraffant. JlgOedyeu 
 kinyaO dala ar ymdidan hygar aozugant. Hphan ytt- 
 oedynt uelly. ITyma yndyuot ymyOn attunt g6z gOyn- 
 ITOyt teledi6~ i aachenoges butein heb ef. pei gOy- 
 put ti iaOnet itt chware ac eifted ygyt ar g6z hOnnO. 
 nyt eiftedut ac ny chwaryut. clthynnu y benn aHan 
 ac ymeith. l|a vnbenn heb y uozOyn pei gOnelut 
 vygkyghoz rac ofyn bot pyt gan y g6z itt. ti agaeut 
 y d:6s. walchmei agyuodes y vynyd. aphandaO 
 tu ardiOf. ydoedygOz ar y trugeinuet ynllaOn aru- 
 aOc ynky:chu y tOz yuynyd. Jief aozuc gOalchmei a 
 chlaOz gOydbOyll diffryt rac dyuot neb y uynyd o 
 nadunt yny doeth y gd ohela. Jtrhynny Hymay 
 iarIT yndyuot. Jeth y6 hynn heb ef. JPeth hagyz 
 heb ygOz gOynllOyt. bot yz achenoges racko yn eifted 
 educher acynbOytagyt argOz aladaOd awch tat. 9 
 gOalchmei uab gOyar y6. ^eitOch bellach heb yz 
 iarH miui aaf ymyOn. fiarll avu lawen Ozth walch- 
 mei. T|a vnbenn heb ef cam oed itt dyuot yan Ilys oz 
 gOyput lad an tat o honat. Kyn naattom ni ydial 
 du6 aedial arnat. Jineit hebjj/^^/chmei Ilyna ual 
 ymae amhynny. nac y * adef Had aOchtat chOi nac 
 ydiwat ny deuthum i. lieges ydOyfi yn mynet y 
 arthur. ac ymyhun. archaf i oet vlOydyn hagen yny 
 delOyf om neges. He yna ar vygcret vyn dyuot yz 
 Ilys honn y wneuthur vnozdeu ae adef aewadu. Yz
 
 236 perebur. [692. 
 
 oet agauas ynHawen. ac yno ybu y nos honno. 
 15iannoeth kychwynymeit aozuc. ac ny dyweit yi 
 yftozya amwalchmei hOy no hynny yny gyueir 
 honno. JL pheredur agerdaOd racdaO. (UrOytraO yz 
 ynys awnaeth peredur~ y geiffaO chwedylyaeth y Ozth 
 yuozOyndu. ac nys kauas. acefadeuth ydir nyf 
 atwaenyat ymyOn dyffryn avon. ac ual yd yttoed yn 
 kerdet y dyffrynn. ef awelei varchaOc yndyuot yny 
 erbyn. ac arOyd balaOc arnaO. ac erchi y vendyth a 
 wnaeth. ch atruan heb ef ny dylyy gaffel bendyth. 
 8c ny phzOytha itt. am wifgaO arueu dyd kyuuch 
 ar dyd hediO. a phadyd yO hediO heb y peredur. 
 JuO gOener y croclith y6 hediO. !^a cheryd ui ny 
 wydOn i hynny. BlOydyn y hediO y kychwynneis om 
 gOlat. 8c yna difgynu yzIIaOz awnaeth ac anvein y 
 uarch ynylaO. 8 thalym 01 pziffozd agerdaOd yny 
 gyuaruu ochelffozd. He yz ochelffozd trOy y coet ar 
 parth araH yz coet. ef awelei gaer voel ac arwyd 
 kyuanned awelei oz gaer. a pharth argaer y doeth. 
 ac ar bozth y gaer y kyuaruu ac ef y balaOc agy- 
 uaruuaffei ac ef kynno hynny. ac erchi y vendyth 
 aozuc~ Bendyth duO itt heb ef. a iaOnach y6 kerdet 
 ueHy. achyt ami ybydy heno. SthzigyaO awnaeth 
 ped ur y nos honno yno. l>zanneeth arofun awnaeth 
 pered^ ymeith. !^yt dyd hediO yneb ygerdet. ti 
 avydy gyt ami hediw. ac avozy athzennyd. H mi 
 adywedaf itt y kyuarwydyt gozeu aallwyf am yzhyn 
 yd wyt yny geiffaO. flr pedwyzyd dyd arofun awnaeth 
 ped ur yymdeith. ac adolOyn yzbalaOc dywedut 
 kyfarwydyt yOzth gaer yz enryuedodeu. ^ymeint
 
 603.] iperefcur. 237 
 
 ac awypOyfi mi ae dywedaf itt. Jos dzos ymynyd 
 racko. HthuhOnt yz mynyd ymae afon. 8c yndyffrynn 
 yz avon y mae ITys bzenhin. ac yno y bu y bzenhin y 
 pafc. ac oz keffy ynvnUe chwedyl y Ozth gaer yz 
 enryuedodeu. ti aekeffy yno. JLc yna y kerdaOd 
 p e( jur * racdaO. ac y deuth y dyffryn yz avon. ac y 
 kyfaruu ac ef niuer owyz yn mynet y hela. Ac ef 
 awelei ymplith y niuer gOz urdedic. achyuarch idaO 
 aozuc pered ur . J)ewis di vnbenn aeti aelych yzllys. 
 aetitheu adelych gyt ami y hela. ae minneu ayz- 
 ro vn oz teulu yth ozchymun y verch yffyd im yno. 
 ygymryt bOyt allynn yny delOyf o hela. acozbyd 
 dy negeffeu hyt y gaUwyf i eu kaffel ti ae keffy yn 
 TIawen. agyzru awnaeth ybzenhin gOas byzruelyn 
 gyt ac ef. jlphandoethant yzllys ydoed yz vn- 
 bennes gOedy kyfodi ac yn mynet y ymolchi. ac 
 ydeuth pedur racdaO. 9c y greffawaOd hi peredur yn 
 Hawen. ae gynnOys aryneiUlaO. achymryt eu|eu 
 kinyaO aozugant. apheth bynnac ady\vettei peredur 
 Ozthi. chwerthin awnay hitheu yn vchel. mal yclywei 
 paOp oz Ilys. Jtc yna y dywaOt y gOas byzuelyn Ozth 
 yz unbennes~ Mynvygcret heb ef oz bu Oz itti eir- 
 yoet ymackOy hOnn auu. He onybu Oz itt ymae dy 
 vzyt athvedOl arnaO. JrgOas byzuelyn aaeth parth 
 ac att y bzenhin. ac adywaOt mae tebyckaf oed gan- 
 taO bot y mackOy agyuaruu ac ef ynwr oe verch. He 
 onyt gOz mi adebygaf ybyt gOz idi yny He onyt 
 ymogely racdaO. Mae dy gyghoz di was heb y bzen- 
 hin. \yghoi yO gennyf ellOng dewrwyz am y benn 
 ae dala. yny wypych diheurOyd am hynny. He ynteu
 
 238 IPerefcur. [094. 
 
 aeTIynghaOd gOyz am benn pered ur oe dala. flc y dodi 
 ymyOngeol. ar vozGynadoeth yn erbynn y that ac 
 aovynnaOd idaO. pyachaOsy paraffei carcharu y 
 mackOy olys arthur. Dioer hebynteu nybyd ryd 
 heno nac auozy na thzenhyd. ac ny da6 ozlle ymae. 
 !lpy GzthneuaOd hi arybzenhin yzhynn adywaOt. a 
 dyuot att y mackOy. ae anigryf gennyt ti dy uot 
 yma. 3|ymtozei i kynnybeOn. !^y byd gwaeth dy 
 wely ath anfaOd noc un y bzenhin. Ar kerdeu gozeu 
 yny Hys ti ae keffy Gzth dy gyghoz. a phei djdanach 
 gennyt titheu no chynt vot vynggOely i yma. y ym- 
 didan athi ti aekaffut ynllawen. ^ywrthneuafi 
 hynny heb y peredur. ^f auu ygkarchar y nos hon- 
 no. ar uozOyn agywiraOd ythyn aadaOffei idaO. a 
 thiannoeth y clywei ped ur * kynnOzyf yny dinas. 
 iavozuyn dec py gynnOzyf yO hOnn heb ypered ur ~ 
 Huybzenhin ae allu yffyd yn dyuot yz dinas hOnn 
 hediO. J|eth avynnant hOy uelly. Jarll yffyd yn 
 agos yma adOy iarllaeth idaO. achygadarnet yO 
 abienhin. achfranc a vyd y rygtunt hediO. adolOyn 
 yO gennyfi yti heb y peredur peri ymi varch ac 
 arueu y vynet y difgOyl ar y gyfranc. ar vygkywirdeb 
 ynheu dyuot ym carchar dzachevyn. ^n Ilawen heb 
 hitheu miabaraf itt varch ac arueu. Shi arodes idaO 
 march ac arueu achOnfallt purgoch aruchaf y aru- 
 eu. atharyan uelen ary yfgOyd. a dyuot yz gyfranc 
 awnaeth. ac agyfaruu ac ef owyz yz iarll ydyd 
 hOnnO ef ae byzyaOd oil yzIIaOz. ac ef adoeth d" 1 - 
 chevyn y garchar. dovynchwedleu awnaeth y voz- 
 Oyn y pedur. acnydywaOt ef vngeir Ozthi. a hitheu
 
 695 J perebur. 239 
 
 aaeth yofyn chwedleu ythat. agovynawnaeth pOy 
 auuaffei cneu oedeulu- "fnteu adywaOt nas at- 
 waenat. gwr oed achOnfallt coch aruchaf yarueu 
 atharyan velen ary yfgOyd. agowenu awneth hi- 
 theu ~ a dyuot y z He yd oed pered ur . a da vu y barch y 
 nos honno. athui dieu aruntu yITadaOd ped ur wyz 
 yi iarll. J[ chynn caffel o neb wybot p6y vei y doey 
 y garchar dzacheuyn. J[r pedwyzyd dyd y HadaOd 
 ped ur y iarH ehunan. 3, dyuot aozuc y vozwyn yn 
 erbyn ythat. agovyn chOedleu idaO. hwedleu da 
 heb y bzenhin. Had yz iarll. a minneu bieu y dOy 
 iarHaeth. aOdoft ti arglOyd pOy aelladaOd ef. G6n 
 heb y bjenh. MarchaOc y cOnfallt coch ar taryan 
 uelen aelladaOd. J[rglOyd heb hi miui a On pOy yO 
 hOnnO. %i duO heb yx ynteu pOy y6 ef. SrglOyd heb 
 hi y marchaOc yffyd ygkarchar gennyt y6 hOnnO. 
 "I'nteu adoeth hyt He yd oed peredur. Echyuarch 
 gGeH idaO awnaeth. adywedut idaO ygOaffanaeth 
 awnathoeth. ytalei idaO megys ymynnei ehun. 9 
 phanaethpOyt yvOyta. peredur adodet arneilllaG 
 y bzenhin. aruoiOyn yparth arall ypered ur . f$i 
 arodaf itt hebybienhin vym merch ynbiiaOt. a 
 hanner vymbzenhinyaeth genthi. ardOy iarllaeth a 
 rodaf itt yth gyuarOs. HrglOyd duO a dalho itt heb y 
 peredur. ny deuthum i yma yz gOieicka. * JJeth a 
 geiffy ditheu vnbenn. KeiffaO chedleu yd Oyf i y Ozth 
 gaer yz enryuedodeu. MOy yO medOl yz vnbenn noc 
 ydym ni yny geiffaO heb yuozOyn. hwedleu y Ozth y 
 gaer ti ae keffy. a chynhebiygyeit arnat trOy gyuoeth 
 vyn tat athzeul digaOn. athydi unbenn yO ygOz mOy-
 
 240 jperefcur. [695. 
 
 haf agarafi. He yna y dywaO. $os dzos y mynyd 
 racco. athi awelylynn achaer o vyOn yllynn. a 
 hono aelwir kaer yz enryuedodeu. ac ny wdam ni 
 dim oe hanryuedodeu hi eithyz y galO velly. 8 dyuot 
 a ozuc pedur parth ar gaer. 8 phozth y gaer oed yn 
 agozet. a phandoeth tu ar neuad. ydzOs oed yn 
 agozet. 8c val y doeth y myOn. gOydbOyll awelei yny 
 neuad. aphob vn oz dOy werin yn gOare yn erbyn y 
 gilyd. ar vn y bydei bozth ef idi. agollei y gOare. ar 
 HaHadodei aOz ynvnwed a phey bydynt gOyz. jBef 
 awnaeth ynteu digyaO achymryt ywerin ynyarffet 
 athaflu y claOz yzllynn. JL phan yttoed ef ueHy. 
 nachaf y uozwyn du yn dyuot ymyOn. ac yndywedut 
 Ozth p"*. l|ybo greffaO duO Ozthyt. <X)ynychach it 
 wneuthur dzOc no da. JU et h aholydi ymi yuozOyn 
 du heb y pedur. doHedu o honat yz amherodzes oe 
 chlaOz ac ny mynnei hi hynny yz y amherodzaeth. 
 ed wed ykeffit yclaOz. oed beielhut ygaer yf- 
 bidinongyl. ymae yno Oz du yndiffeithaO Hawer o 
 gyuoeth yz amherodzes. allad hOnO o honat ti agaffut 
 y claOz. ac ot ey di yno ny doy yn vyO dzacheuyn. 9 
 vydy di gyuarOyd y mi yno heb y pedur. ||i auan- 
 agaf ffozd itt yno heb hi. JSf adeuth hyt ygkaer 
 yfbidinongyL acaymladaOd argOz du. ar gOz du 
 aerchis naOd y pered' 1 '. (X)i arodaf naOd it par vot 
 yclaOz yny He yd oed pandeuthum i yz neuad. ac 
 yna y doeth yuozOyndu. adywedut OzthaO. le heb 
 hi. JJmelltith duO itt yn He dy lauur. am adaO yz 
 ozmesynvyO. yffyd yndiffeithaO kyuoeth yz amher- 
 odzes. ||i aedeweis heb yperedur idaO yeneit yz
 
 at 
 
 . a^^l 1 4?*(nHn 
 wdrro 
 
 d v ws* 
 
 -iBtfetfl irt *0t
 
 696.] percbur, 241 
 
 peri y claOz. !^yt yttiG yclaOz y He kyntaf y kefeift. 
 J)os dzacheuyn allad ef. Mynet aozuc pedur allad y 
 g6z du. Hphandoeth yzllys ydoed y uozOyn du yn 
 y TTys. !^a uozOyn heb y pedur mae yz amherodzes. 
 "fzofi aduOnys * gOelydi hi ynaOz. ony bei lad 
 gozmes yffyd yny ffozeft racko ohonat. J?y ry6 
 ozmes y6 hOnnO. ^ar6 yffyd yno achynebzGydet y6 
 ar adeinyaOc kyntaf. ac un cozn yffyd yny dal. kyhyt 
 aphaladyz gOaeO. achynvlaenHymet y6 ardim blaen- 
 Hymhaf. athozri awna bzic y coet ac avo oweH yn 
 y ffozeft. a Had pob aniueil awna oz agyfarffo ac ef 
 yndi. 3,c ar nys Hado. marO vydant o newyn. JL 
 gOaeth no hynny. Pyuot awna beunoeth ac yuet y 
 byfcotlyn ynydiaOt. agadu y pyfcaOt yn noeth a 
 meirO vyd eu kanmOyhaf. kynndyuot dOfyz idi dzach- 
 efyn. 9 vozwynheb yperedur adoy di ydangos ymi 
 yz aniueil hOnnO. !^ac af ny lyuaffOys dyn uynet yz 
 ffozeft yz ys blOydyn. ||ae yna golOyn yz arglOydes. 
 ahOnnO agyfyt y kar6 acadaO attat ac ef. ErkarO ath 
 gyzch di. Ifcolwyn aaeth yngyfarwyd y pered ur . ac 
 agyuodes y carO. ac adoeth parth ar He ydoed ped ur 
 ac ef. JLr karO agyzchaOd ped ur . ac ynteu aellyghOys 
 y ohen heiba6~ ac atrewis ybennyarnaG achledyf. 
 aphan yttoed ynedzych arpennykarO. ef awelei 
 varchoges yndyuot attaO. ac ynkymryt ycolOyn yn 
 ITawes ychapann. arpenn yrygthi achozyf. Hr tozch 
 rudeur aoed am y vynOgyl. avnben heb hi anfyberO 
 ygOnaethoft. TIadytlOs teckaf oed ymkyuoeth. arch 
 auu arnaf y hynny. JLc aoed wed y gaTIOn i kaffel 
 dygerennyd di. ed. dos yvzonn ymynyd racko.
 
 242 perefcur. [697. 
 
 ac yno ti awely 16yn. ac ymon yllOyn ymaellech. 8c 
 yno erchi g6z yymwan deirgOeith.ti agaffut vygker- 
 enhyd. J?eredur agerdaOd racdaO. ac adeuth y ymyl 
 yHOyn. ac aerchis g6z y ymwan. Ac ef agyuodes 
 g6z du ydan yUech. a march yfkyznic ydanaO. 8c 
 arueu rytlyt maOz ymdanaO ac ymdan y uarch. ac 
 ymwan awnaethant., JLc ual y byzyei peredur y g6z 
 du yz HaOz y neityei ynteu ynygyfrOy dzacheuyn. a 
 difgynnv aozuc pered ur athynnv cledyf. acynhynny 
 difflannu aozuc ygOt du a march p" gantaO. ac ae 
 varch ehun hyt nawelas ef yzeil o!6c arnvnt. 8car 
 hyt y mynyd kerdet awnaeth peredur. ar parth araTI 
 yi mynyd ef awelei gaer yn dyffryn auon. apharth 
 argaer y doeth. He ual ydaO yzgaer. neuad * awelei. 
 adzOs y neuad yn agcnet. ac y myOn y doeth. ac ef 
 awelei OillOyt cloff yn eifted ardal y neuad. agOalch- 
 mei yn eifted aryneiH Ia6. ae varch aducfei y gOz 
 du. awelei yn vn pzeffeb amarch gOalchmei. flUawen 
 uuant 6zth pedur. amynet y eifted aozuc y parth 
 araH yz gOzIIOyt. 9c ar hynny nachaf was melyn yn 
 dygOydaO ar penn ylin geyz bzon pered"'. ac yn erchi 
 kerennyd yperedur. JrglGyd hebygOas mi adeu- 
 thum yn rith y uozwyn du y lys arthur. aphan vyz- 
 yeift y claOz. aphan ledeift ygOz du oyfbidinongyl. 
 a phan ledeift y kar6. H phan vuoft yn ymlad ar g6z 
 oz Hech. ami adeuthum ar penn ynwaetlyt ar ydyfcyl. 
 ac argOaeO yd oed y ffrOt waet oz penn hyt y d6zn ar 
 hyt y paladyz. ath geuynderO bioed y penn. agOid- 
 onot kaerloyO ae Hadyffei. ac Oynt agloffaffat dy 
 ewythyz. ath geuynderO Oyf ynneu. adarogan yO
 
 697.] iperetatr. 243 
 
 ytti dial hynny. 8 chygcn vu gan pedur agOalchmei 
 anuon att arthur aedeulu yerchi idaOdyuot ambenn 
 ygOidonot~ adeclueu ymlad awnaethant ar gOidon- 
 ot~ allad gOi y arthur geyi bionn pered ur awnaeth 
 vn 01 gOidonot. ae gOahard aOnaeth ped ur ^ JLr eil- 
 weith Had gOz a wnaeth y widon geyi baonn pedur. 
 ar eilweith y gOahardaOd pedur hi. JLr tryded weith 
 Had gOz awnaeth y wido geyi bionn ped ur . athynnv 
 y gledyf awnaeth peredur. HtharaO y widon aruchaf 
 y helym yny hyllt yi helym. ar arueu oil. ar penn yn 
 deu hanner. JL dodi lief awnaeth ac erchi ya gOidon- 
 ot ereiH ffo. adywedut pan yO peredur oed. y gOz a 
 vuaffei yn dyfcu marchogaeth gyt ac 6ynt yd oed 
 tyghet eullad. JLc yna y trewis arthur ae deulu gan 
 y gOidonot. 3,c y Has gOidonot kaer loyO oil. Jlc 
 uelty y treythir ogaer yz enryuedodeu^ 
 
 R 2
 
 244 [760. 
 
 (Serefnt anb lEnfb, 
 
 tfpma mal ptreptjnr opftozp* 
 a gereint ua& erfcin^ 
 
 adeuodes dalallys ygkaer Ilion arwyfc. 
 8cy delis aruntu feith -mlyned pafc. aphump 
 nadolic^ JLr fulgwyn dzeigylweith dala Ilys 
 aonic yno~ kanys hygyichaf He yny gyuoeth oed 
 gaer Ilion y ar uox ac y ar dir\, adygyuot aozuc attaO 
 na6 bzenhin ccnonaOc. aoedynt wyz ida6 hyt yno. 
 8cygyt a hynny leirll abarOneit. Kanys gOahod- 
 wyi idaO uydei y rei hynny ym pob gOyl arbennic 
 onybei uaOz aghenyon yn eu Iludyas. aphanvei ef 
 ygkaer Ilion yn dalallys. teir eglOys ardec aachub- 
 it Ozth y offerenneu. jlef ual yd achubit. eglOys y ar- 
 thur ae deyined ae wahodwyt. Hr eil y wehOyuar. 
 ae rianed. ar diyded a uydei yi diftein ar4ie eirch- 
 eit. 3,r bedwared y franc ar fOydogyon ereiH. 
 
 anaO eglOys ereiH a uydei yz na6 pennteulu. ac y 
 walchmei ynbennaf. ^anys ef o arderchocrOyd clot 
 miUuyaeth ac urdas boned oed bennaf arynaO penn- 
 teulu. ac nyt anghei yn vn 01 eglOyffeu mOy noc a 
 dywedaffam ni uchot. @lew!6yt gauaeluaGz oed penn 
 pozthaOi ida6. 8c nyt ymyirei ef yggOaffanaeth. na-
 
 770.] (Berdnt anb i6nifc. 245 
 
 myn yn vn oz teir gOyl arbennic. namyn feithwyz a 
 oedynt y danaO yn gOaffanaethu. arennynt y vlOyd- 
 yn y ryngtunt. !^yt amgen. grynn. 3. 
 
 phenn pighon. allaes gymyn. a gogyfOlch. a gOzd- 
 nei lygeit cath. awelei hyt nos yngyftal ac hyt 
 dyd. 8dzem uab dremhitit. achluft uab cluftueinyt 
 a oedynt wylwyz y arthur. J^duO maOzth fulgOyn 
 ual ydoed yz amheraOdyz ynygyuedach yn eifted. 
 nachaf was gOineu hir yndyuot y myOn. apheis a 
 fOzcot obali caeraOc ymdanaO. achledyf eurdOzn 
 am y vynOgyl. adOy efgit iffel ogoztwal am ydzaet. 
 adyuot aozuc hyt rac bzonn arthur * ^enpycj 
 gOell arglOyd heb ef. J)uO arodho da it heb yt 
 ynteu. agreffo duO Ozthyt. ac aoes chOedleu oneOyd 
 gennyt ti. es arglOyd heb yz ynteu. ^yt atwen 
 i dydi heb yz arthur., !^yued yO gennyf i nam 
 atwaenoft. affozeftOz itti arglOyd Oyfi ynfozeft y 
 dena. a madaOc yO vy enO i uab tOzgadarn. J)ywet 
 ti dy chwedleu heb yz arthur. J)ywedaf arglOyd heb 
 ef. KarO aweleis ynyfozeft. ac ny weleis yzmoet y 
 gyfryO. JPabeth yffyd arnaO ef heb yz arthur. pzyt 
 nawelut eiryoet y gyfryO. )Purwyn arglOyd yO. ac 
 ny cherda gyt ac un aniueil o ryuic a balchder rac 
 y urenhineidet. ac y ouyn kyngoz itti arglOyd y 
 dodOyf beth yO dy gynghoz am danaO. ^awnaf y 
 gOnaf i heb yz arthur. mynet y hela ef auozy yn 
 ieuenctit y dyd. apheri rybud heno arbaOb ozllet- 
 tyeu. ac arryfuerys oed bennkynyd y arthur. ac 
 ar eliuri oed benn mackOy. ac ar baOb y am hynny. 
 flc ar hynny y trigyaffant. a gellOng y mackOy oz
 
 246 (Seretnt anb J6nto. [771. 
 
 blaen aozuc. Jic yna y dywaOt gOenhOyuar Ozth 
 arthur. arglGyd heb hi agennhedy di vyvi auozy 
 y uynet y edzych ac y warandaO ar hela y karO a 
 dyOaOt y mackOy. ^anhadaf ynllaOen heb yz arthur. 
 Minneu aaf heb hi. lc yna ydywaOt gOalchmei Ozth 
 arthur. JlrglOyd heb ynteu ponyt oed iaOn ytitheu. 
 kanhadu yz neb y delei hOnnO attaO ynyhelua. Had 
 y benn ae rodi yz neb ymynhei aeyozderch idaO 
 ehun ae yozderch y gedymdeith idaO. na marchaOc 
 na phedeftyz y del idaO. Ijanhadaf yn Hawen heb 
 yz arthur. a bit y keryd ar y diftein ony byd par- 
 aOt paOp auozy y uynet y hela. a thzeulaO y nos a 
 ozugant dzOy gymodzolder o gerdeu adidanOch ac 
 ymdidaneu a diwall waffanaeth. JL phan uu amfer 
 gan baOp onadunt vynet ygyfcu Oynt aaethant. 
 8 phan doeth y dyd dzannoeth deffroi a ozugant. 8 
 galO aozuc arthur arygOeiffon agadwei ywely. !^yt 
 amgen. pedwar mackOy. jlef rei oedynt^ adyz- 
 ieith uab pozthaOz gandOy. 9c amhzen uab bedwyz. 
 He amhar uab arthur. 9 gozeu uab duftennyn. Jir 
 gOyz hynny adoethant att arthur. ac agyuarchaf- 
 fant well idaO. He awifc*affant ymdanaO. a ryuedu 
 aozuc arthur na deffroes gOenhOyuar. 8c nat ym- 
 dzoes yny gOely. argOyz a uynnyffynt y deffroi. !^a 
 deffroOch hi heb yz arthur. kanys gOel! genthi gyfcu 
 no mynet y edzych ar yz hela. 8c yna y kerdaOd 
 arthur racdaO. ac ef a glyOei deu gozn yn canu. vn 
 yn ymyl Hetty y pennkynyd. ar Hall yn ymyl Hetty 
 y penn mackOy. aHOyz dygyuoz kObyl oz niuezoed 
 adoethant att arthur. acherdet a ozugant parth ar
 
 771J (Bereint anb iBnib. 247 
 
 ffozeft. JL gOedy mynet arthur odieithyz y Hys y 
 deffroes gOenhOyuar. agalO ar y mozynyon aozuc a 
 gOifcaG ymdanei. fluozynyon heb hi. mi agymereif 
 gennat neithGyz y uynet y edzych ar yz hela. He 
 act un ohonaOch yz yftabyl apharet dyuot acauo 
 o uarch oz awedo y wraged eu marchogaeth. 8c ef 
 aaeth vn onadunt. acnychahat ynyz yftabyl namyn 
 deu uarch. agOenhOyuar acun oz mozynyon aaeh- 
 ant arydeu uarch. ac 6ynt adoethant dz6y wyfc. 
 allufc y gOyz ar meirch a gynhalyffant. JLc ual y 
 bydynt yn kerdet ueHy Oynt aglywynt tOzyf maOz 
 angherdaOl. 8c edzych aozugant dzae keuyn. ac 
 Oynt awelynt uarchaOc ar ebaOluarch helyclei athzu- 
 gar y ueint. amackOy gOyneu ^euanc efgeirnoeth 
 teyzneid arnaO. achledyf eurdOzn ar y glun. apheis 
 afOzkot obali ymdanaO. adOy efkit iffel ogozdwal 
 am ydzaet. aHenn o bozffoz glas ar warthaf hynny. 
 ac aual eur Ozth bop cOzr idi. a cherdet yn uchel- 
 ualch dzybelit ffraeth gyffonuyz awnaei y march, 
 ac ymozdiwes agOennhOyuar aozuc. a chyuarch gOeH 
 idi aozuc. Ju6 arodho da itt ereint heb yzhitheu. 
 a mi ath adnabuum pann yth weleif gyntaf gynneu. 
 a greffaO du6 Ozthyt aphaham nat aethoft di gyt 
 ath arglOyd yhela. am na wybuum panaeth heb ef. 
 Minneu aryuedeis heb hi gallu o honaO ef vynet 
 yndirybud ymi. JJe arglOydes heb ef. kyfcu awneuth- 
 um i ual na wybuum panaeth ef. agozeuvn kedy- 
 deith genhyfi heb hi vygkedymdeithas arnaO yny 
 kyuoeth oil wyt ti owas ieuanc. 8c ef aallei uot 
 yngyndigriuet ymi ozhela acudunt Oynteu^ kanys
 
 248 (Bcrcint anb jntt>. [772. 
 
 ni a glywn y : ! kyzn pan ganer. Sic aglyOn y cOn 
 pann ellynger. a phan dechzeuont alO. ac Oynt a 
 doethant y yftlys y fozeft. ac yno feuyll aOnaeth- 
 ant. !^i aglyOn odyma heb hi pan ellynger ykOn. 
 ac ar hynny tOzyf a glyOynt. 8c edzych yg gOzthOyn- 
 eb y tOzOf aozugant. 8c Oynt aOelynt cozr yn march- 
 ogaeth march ucheldeO ffroenuoH mafwehyn ka- 
 darndzut. JtcynllaO ycozr ydoed ffrowyll. Jtc 
 yn agos yz cozr y gOelynt wreic y ar uarch canwelO 
 telediO. aphedeftric waftatualch gantaO. ac eurwifc 
 o bali ymdanei. 8c yn agos idi hitheu marchaOc y 
 ar gatuarch maOz tomlyt. ac arueu trOm gloyO ym 
 danaO ac am y uarch. 8 diheu oed ganthunt na wel- 
 fynt eiryoet gOz a march ac arueu hoffach gantunt 
 eumeint noc Oynt. aphobun onadunt yn agos y 
 gilyd^ dereint heb y gOenhOyuar aatwaenoft di y 
 marchaOc racco maOz. nac atwen heb yzynteu. ny 
 at yz arueu eftronaOl maOz racco welet nae wyneb 
 ef nae bzyt. ^os uozOyn heb y gOenhOyuar a gouyn 
 yz cozr pOy y marchaOc. mynet aozuc y uozOyn yn 
 erbyn ycozr. jlef aozuc y cozr kyuaros y uozOyn 
 panygwelas yndyuot attaO. ftgouyn aozuc y uozOyn 
 yzcozr pOy y marchaOc heb hi. !^ys dywedaf ytti 
 heb ef. ^Ejanys kyndzOc dy wybot heb hi ac nas 
 dywedy ymi. mi aegouynnaf idaO ehun. ^aouynny 
 myn uygcret heb ynteu. Paham heb yz hi. flm nat 
 Oyt ynenryded dyn awedo OzthaO ymdidan amhar- 
 glOydi. JSef aozuc y uozOyn yna troffi penn ymarch 
 tu ar marchaOc. jlef aozuc ycozr yna y tharaO ar 
 ffrowyll aoedynylaO ardzaOs y hOyneb aellygeit
 
 773J (Bereint ant) lEnto. 249 
 
 yny uyd y gOaet yn hidleit. JSef aOnaeth yuozOyn 
 o dolur y dyznaOt. dyuot dzacheuynt at wenhOyuar. 
 dan gOynaO y dolur. Tfy agyz iaOn heb y gereint y 
 gozuc y cozr athi. <X)i aaf heb y gereint y wybot 
 pOy y marchaOc. ^los heb y gOenhOyuar. dyuot a 
 ozuc gereint att y cozr. JPOy y marchaOc racko heb 
 y gereint^ !ys dywedaf ytti heb y cozr. <X)i ae 
 gouynaf yz marchaOc ehun heb ynteu. !^a ovyny 
 mynn vygcret heb y cozr. nyt Oyt vn en*ryded di 
 ac y dylyych ymdidan am arglOyd L Miui heb y 
 gereint aymdideneis agOz yffyd gyftal atharglOyd 
 di. athzoffi penn yuarch aozuc parth ar marchaOc. 
 jief aozuc y cozr. ymozdiwes ac ef ae daraO yny 
 gyueir y traOfei yuozOyn. ynyoed ygOaet ynlliwaO 
 yllenn oed am ereint.,^ jlef aozuc gereint dodi y 
 laO ardOznygledyf. achymryt kynghoz yny uedOl 
 ac yftyzyaO aozuc nat oed dial gantaO Had y cozr. 
 ar marchaOc aruaOc yny gael yny gael ynrat a heb 
 arueu. adyuot dzacheuyn aozuc hyt He yd oed wen- 
 hOyuar. Jpoeth aphOyllaOc ymedzeift heb hi. J[r- 
 glOydes heb ef miui etwa aaf ynyol gandygen- 
 nyat ti. ac ef adaO yny diwed y gyuanned y kaff- 
 Oyf i arueu. ae eu benffic ae ar Oyftyl. ual y kaffOyf 
 ymbraO ar marchaOc. $os ditheu heb hi ac nac 
 ymwafc ac ef yny geffych arueu da. agoual maOz 
 uyd genyfi ymdanat ti heb hi ynygaffOyf chOedleu 
 yOzthyt. s byO uydaf i heb ef erbyn pzyt naOn 
 auozy cher ti a glywy chOedleu o dianghaf. clc ar 
 hynny kerdet aozuc. jBef ffozd ykerdaffant is laO 
 y Hys ygkaer Ilion. */Lc yz ryt ar wyfc mynet dzwod.
 
 250 (Bercint ant) )6nt&. [774. 
 
 a gOaftat tir tec erdzym aruchel a gerdaffant yny 
 doethant ydinaftref. 8c ympenn y dzef ygOelynt 
 kaer a chaftell. 3,c y benn y dzef y doethant. ac ual 
 y kerdei y marchaOc dzOy y dzef y kyuodei tylOyth 
 pob ty y gyuarch gOell idaO ac y reffaOu. JL phan 
 doeth gereint yzdzef edzych awnaei ympobty y 
 geiffaO adnabot neb oz aOelei. clc nyt atwaenat ef 
 neb na neb ynteu. ual y gaUei ef gaffel kym|mOyn- 
 as o arueu aeovenffic ae arwyftyL ftphob ty a 
 welei ynllaOn owyz ac arueu a meirch. acynllath- 
 zu taryaneu. 8c yn yfleipanu cledyfeu. ^c yn golchi 
 arueu. ac ynpedoli meirch. ar marchaOc ar uarch- 
 oges ar cozr agyzchaffant y caftell aoed ynydzef. 
 IlaOen oed baOp Ozthunt oz kaftell. 3,c ar y bylcheu 
 arpyzth ympob kyu'eir yd ymdozuyn|nyglynt y gy- 
 uarch gOell. ac y uot yn IlaOen Ozthunt. Jleuyll ac 
 edzych aozuc gereint auydei dim gohir arnaO yny 
 caftell. Jlphan wybu ynhyfpys y drigyaO. edzych 
 aozuc ynygylch. acef awelei ar dalym ozdzef hen- 
 Hys * atueiledic ac yndi neuad dzydoll. 8c Ozth nat 
 atwaenat neb yny dzef mynet aozuc yz henllys^ JL 
 gOedy dyuot ohonaO parth arllys. ny welei hayach 
 namyn lofft aOelei. aphontouaen marmoz yn dyuot 
 oz lofft. 8c ar y bont y gOelei gOz gOynllOyt yn eifted. 
 a hen dillat atueiledic ymdanaO. jlef aozuc gereint 
 arnaO yngraff hirhynt. ffef y dywaOt y gOz gOynllOyt 
 OzthaO. a uaccOy heb ef. pa uedOl yO y teu di. J|e- 
 dylyaO heb ynteu amnaOn pale ydaf heno. Sdeuy 
 di ragot yma unben heb ef. athi ageffy ozeu a 
 gaffer itt. 8 dyuot racdaO aozuc achyzchu aozuc y
 
 774 J (Bereint an& jnib. 251 
 
 g6z gOynllOyt y gOz gOynllOyt yz neuad oe vlaen. 9 
 difgynnv aozuc yny neuad ac adaO yno y uarch. a 
 dyuot racdaO tu ar lofft ef ar g6z gOynllOyt. 8c ar 
 ylofft y gOelei gohenwreic yneifted arobennyd. a 
 hen diHat atueiledic obali ymdanei. ftphanuuaf- 
 fei yny HaOn ieuenctit. tebic oed gantaO na welffei 
 neb wreic degach no hi. a mozOyn gyz yllaO a 
 chzys allenlliein ymdenei gohen yndechzeu at- 
 ueilaO. a diheu oed gantaO na welfei ejryoet un uozG- 
 yn gyflaOnach o amylder pzyt agofked athelediO- 
 r6yd no hi. ErgOz gOynllOyt adywaOt Oith yuozOyn. 
 !^yt oes was y uarch y mackOy hOnn heno namyn 
 tydi. |f gOaffanaeth gozeu aallOyf i heb hi mi ae 
 gOnaf ac idaO acy uarch. Hdiarchenu y makOy aozuc 
 y uozOyn. He odyna diwallu y march owellt ac yt. a 
 chyzchu yi neuad ualkynt a dyuot yz loft dzacheuyn. 
 JLc yna y dywaOt y g6z gOynllOyt Ozth y uozOyn. Jos 
 yzdzef hebef ar traOfgOyd gozeu ac aellych ovOyt 
 aTIynn par dyuot yma ac ef. <X)i awnaf yn IlaOen 
 arglOyd heb hi. ac yz dzef y doeth y uorOyn. ac ym- 
 didan aozugant Oynteu trauu yuozOyn ynydref. Be 
 yny He nachaf yuozOyn yn dyuot agOas ygyt a hi. a 
 choftrel ar y geuyn ynllaOn oued gOerth. achOarth- 
 aOz eidon ieuanc. Be y rOng dOylaG y uozOyn yd oed 
 talym ouara gOynn. JLcun coeffet yny Ilenlliein. ac 
 yz lofft ydoeth. ^yelleis i heb hi traOffgOyd well no 
 hOnn. ac ny chaOn uygcredu ar well no hynn. $a 
 digaOn heb y gereint. apheri berOi y kic aozugant. 
 jlphanuu baraOt eu bOyt Oynt aaethant yeifted. !^yt 
 amgen*. [775] @ereint aeiftedaOd y rOng y gOz gOyn-
 
 252 (Bcreint anb J6nifc. [775. 
 
 IlOyt ae wreic. 8r uozOyn awaffanaethaOd arnunt. a 
 bOyta ac yuet aozugant. JlgOedy daruot bOyta. dala 
 ar ymdidan ar gOz gOynllOyt aozuc gereint. agouyn 
 idaO ae ef gyntaf bioed y Ilys yd oed yndi. <X)i yfgOir 
 heb ef ae hadeilaOd. ami bieiuu ydinas arcafteH 
 aOeleift ti. ch a6z heb y gereint. paham y colleift 
 ditheu hOnnO. <X)i agolleis heb ynteu iarllaeth uaOz 
 ygyt ahynny. a Hyma paham y colleis. Tfyei uab 
 bzaGt aoed im. achyuoeth hOnnO armeu vyhun 
 a gymereis i attaf. 8 phan doeth nerth yndaO holi y 
 gyuoeth awnaeth. J5ef y kynheleis ynheu y gyuoeth 
 racdaO ef. )Peri aozuc ynteu ryuelu arnafi. achyn- 
 uydu cObyl oz aoed ymllaO. a Ozda heb y gereint 
 auenegy di ymi pa dyuotyat uu un y marchaOc a 
 doeth yz dinas gynneu. ar uarchoges ar cozr. a 
 phaham y mae y darpar a weleis i argOeiryaO arueu. 
 managaf heb ef. J)arpar yO auozy archware yffyd 
 gan yz iarll ^euanc^ l|yt amgen dodi ymyOn gOeir- 
 glaOd yffyd yno dOy ffozch. ac ar y dOy ffozch gOial- 
 geing aryant. a Hamhyftaen a dodir ar y wialgeing. 
 a thOzneimeint auyd am yllamhyfdaen. Jlrniuer 
 aweleift di yny dzef oil owyz ameirch ac arueu adaO 
 yz tOzneimeint. 9r wreic vOyhaf agarho adaO ygyt 
 aphob gOz. 9c ny cheiff ymwan am yllamyftaen y 
 gOz ny bo gyt ac ef y wreic vOyhaf agarho. ar mar- 
 chaOc aweleift di agauas y Hamhyftaen dOy vlyned. 
 ac oz keiff y dzyded ulOydyn yhanuon aOneir idaO 
 pob blOydyn wedy hynny. ac ny daO ehun yno. & 
 marchaOc y Hamhyftaen y gelOir y march o hynn 
 allan. ^ Ozda heb y gereint mae dy gynghoz di y mi
 
 776.] (Serdnt anfc Elite. 253 
 
 am y marchaOc hOnnO. am farhaet ageis gan y goir 
 ac agauas mozOyn y wenhOyuar gGzeic arthur. & 
 menegi yftyz y farhaet aozuc gereint yzgOz gOynTIOyt. 
 *^yt ha6d ym rodi kynghoz itt kanytoes na gOzeic na 
 mozOyn ydymardelOych o honei. yd elut y ymwan 
 aef. flrueu aoed ymi yna y rei hynny agaffut ti. ac 
 oz bei well gennyt uy march i noz teu dy hun. a 
 wrda heb ynteu du6 adalo it. dadigaOn yO gennyfi 
 vy march vy hun yd Oyf i yn gynneuin * ac ef. ath 
 arueu ditheu. aphony edy ditheu Ozda ymi ardelO oz 
 uoiOyn racco yffyd uerch y titheu. ynoet ydyd auoz- 
 y. 8c oidianghafi 01 tOineimeint. vygkywirdeb am 
 karyat a uyd ar yuoiOyn tra uOyf i vyO. ny dianghaf 
 inheu. kyndiweiret uyd y ucnOyn achyt. Miui heb 
 ygfo gOynllOyt awnaf hynny ynllaOen. achanys ar 
 ymedOl hOnnO ydOyt titheu yntrigyaO. reit vyd itt 
 pan uo dyd auoiy bot dy uarch ath arueu yn baraOt. 
 Kanys yna ydyt marchaOc y TIamhyftaen goftec. T|yt 
 amgen erchi yi wreic vOyhaf agar kymryt y Ham- 
 hyftaen. kanys goieu y gOeda itti. a thi ae keueift 
 med ef y* Ilyned ac yz dOy. 9c ox byd ae gOarauunho 
 itt hediO o gedernit. mi ae hamdiffynnaf itt. ac am 
 hynny heb ygOt gOynllOyt ymae reit y titheu uot yno 
 pan vo dyd. aninheu yntri avydOn gyt a thi. ac ar 
 hynny trigyaO aozugant. 9c yny Tie 01 nos ydaethant 
 Y gyfe 11 - ^chy 11 y dyd kyuodi aozugant a gOifcaO ym 
 danunt. ^phanoed dyd ydoedynt Oynteu yllped- 
 war arglaOd ynfeuyll. Jlc yna yd oed marchawc y 
 ITamhyftaen yndodi yz oftec ac yn erchi yoiderch 
 kyzchu y Hamhyftaen. Tfya. chyzch heb y gereint y
 
 254 (Bcrcint anfc JCnib. [777. 
 
 mae yma uozOyn yffyd degach a thelediwach a dyly- 
 edogach. ac aedyly ynwell nothi. s tydi a gynhely 
 y Hamhyftaen yneidi hi dyzet ragot y ymwan amiui. 
 J)yuot racdaO aozuc gereint hyt ympenn y weirglaOd. 
 yn gy weir o varch ac arueu trOm ry tlyt dielO eftronaOl 
 ymdanaO ac ymda y uarch. ac ymgyzchu aozugant. 
 athozri to obeleidyz. athozri yz eil. a thozri ydzyded 
 do. a hynny bob eilwers. ac Oynt ae tozrynt ual y dy- 
 git attunt. JL phannwelei y iarll ae niuer marchaOc 
 y Hamhyftaen yn hydyz. dolef a Hewenyd a gozaOen 
 auydei gantaO ef ae niuer. athziftau aOnaei ygOz 
 gOynHOyt aewreic ae uerch. 8r g6z gOynHOyt awaf- 
 fanaethei y ereint oz peleidyz ual y tozrei. 8r cozr 
 awaffanaethei uarchaOc y Hamhyftaen. JLc yna y 
 doeth y g6z gOynHOyt att ereint. a unben heb ef wely 
 dy yma ypaladyz aoed ymHaO i ydyd ym urdOyt yn 
 uarchaOc urdaOl. ac yz hynny hyt hediO ny thozreis i 
 ef. * ac ymae arnaO penn iaOnda. kany thyckya un 
 paladyz gennyt. @ ereint agymerth y gOaeO gan y 
 diolOch yz gOz gOynHOyt. ar hynny nachaf y cozr yn 
 dyuot agOaeO gantaO ynteu y arglOyd. wely dy yma 
 y titheu wae6 nyt gOaeth heb y cozr. achoffa na 
 fauaOd marchaOc eiryoet gennyt kyhyt ac ymae hOnn 
 ynfeuyll. "frof aduO heb y gereint onyt angheu 
 ebzOyd am dwc i. ny henbyd gOeH ef oth bozth di. ac 
 obellyOrthaO gozdinaO y varch aozuc gereint. ae 
 gyzchu ef gan y rybudyaO a goffot arnaO dyznaOt 
 toftlym creulaOn dzut. ygkedernit y daryan yny holl- 
 des y daryan JLc yny tyzr yz arueu ygkyueir y gof- 
 fot., ac yny tyz y gegleu. 8c yny vyd ynteu ef ae
 
 778.] (Bercint anb JEnifc. 255 
 
 gyfrOy dzos bedzein y uarch yz IlaOz. ac yn gyflyn 
 difgynnu aozuc gereint allidiaO. a thynnu cledyf ae 
 gyzchu ynllityaOclym. % kyuodes y marchaOc ynteu 
 a thynnu cledyf arall yn erbyn gereint. ac ar eu tract 
 ymffuft achledyfeu yny yttoed arueu pobun onad- 
 unt yn ferigyluriO gan y gilyd. ac yny yttoed y chOys 
 argOaet yndOyn Ileuuer eu Ilygeit racdunt. jlphan 
 uei hyttraf gereint y HaOenhaei y gOz gOynTIOyt ae 
 wreic ae uerch. Jtphan uei hytraf y marchaOc y IlaO- 
 enhaei y iarH ae bleit. flphan welas ygOz gOynllOyt 
 ereint wedy kaffel dyznaOt maOzdoft. neffau aozuc 
 attaO yn gyflym adywedut OzthaO. aunbenn heb ef 
 coffa y farhaet ageueift ygan y coir, aphonyt y 
 geiffaO dial dy farhaet ydeuthoft di yma. a farhaet 
 gOenhOyuar gOiereic arthur. ^yuot aozuc y ereint 
 ymadzaOd ygOx OzthaO. HgalO attaO ynerthoed. adyi- 
 chauel y gledyf. a goffot ar y marchaOc yggOarthaf y 
 benn yny tyi holl arueu y benn. ac yny tyzr y kic oil 
 ar croen. acyny iat. yny glOyua aryxafgOm. 8c yny 
 dygOyd y marchaOc ar ydeulin. a bOzO y gledyf oe laO 
 aozuc. ac erchi trugared y ereint. a rywyz heb ef 
 ygadaOd vygkam ryuic am balchder ym erchi naOd. 
 ^Iconychaf yfpeit y ymwneuthur aduO am vym pe- 
 chaOt. ac y ymdidan ac offeireit. nyhannOyf well * 
 onaOd. ||iarodaf naOd itt gan hynn heb y gereint. 
 5y uynet hyt atwenhOyuar gOzeic arthur. y wneuthur 
 iaOn idi am farhaet y mozOyn oth gozr. JigaOn yO 
 gennyf inheu awneuthum i arnat ti amageueis ofar- 
 haet gennyt ti ath gozr. ac na difgynnych oz pan 
 elych odyma hyt rac bzonn gOenhOyvar y wneuthur
 
 256 (Bcrcint anfc jnifc. [778. 
 
 iaOn idi ual y barnher yn Tlys arthur. flminheu aOnaf 
 hynny yn HaOen. a phOy Oyt titheu heb ef. Mi ereint 
 uab erbin. amanac ditheu p6y Oyt. Mi edern uab 
 nud. J[c yna y bytywyt ef ar y uarch ac y doeth 
 racdaO hytynllys arthur. arwreic uOyhaf agarei yny 
 vlaen aegozr. adzycyzuerth maOz gantunt. adatkan 
 y chOedyl ef hyt yna. JLc yna y doeth y I aril bychan 
 ae niuer hyt He yd oed ereint achyuarch gOell ida6 
 ae wahawd gyt ac ef yi caftell. If) a vynnaf heb y 
 gereint. yz He y bum neithOyi yd af heno. X an Y 
 uynny dywahaOd. ti auynny diwallrOyd 01 aallwyfi 
 yberi itt irUe y buoft neithOyz. 8mi abaraf enneint 
 itt a b6i6 dy vlinder ath ludet yarnat. J)u6 adalo 
 itt heb y gereint aminheu aaf ym Hetty, ac uelly y 
 doeth gereint. a nyOl iarH ae wreic ae uerch. JL phan 
 doethant y% lofft. yd oed gOeiffon yftaueH y iarTI 
 ieuanc ae gOaffanaeth gOedy dyuot yzllys. ac ynky- 
 weiryaO y tei oil ac yn eu diwallu o wellt a than, ac ar 
 oet byir yn baraOt yz enneint. ac yd aeth gereint 
 idaO. a golchj y benn awnaethpOyt. ^|c ar hynny 
 y doeth y larll ieuanc ar y deugeinuet o uarchogyon 
 urdolyon. y rOng y \vyz ehun agOahodwyz oz tOznei- 
 meint. JLc yna y doeth ef 01 enneint. ac yd erchis 
 yi iarll idaO vynet yi neuad y vGyta. Mae ynOl iarll 
 heb ynteu ae wreic ae uerch. ^ maent yny lofft rac- 
 ko heb y gOas yftaueH y iarll. yn gOifcaO ym dan- 
 unt ygOifgoed aberis yiallydOyn udunt. 1|a wif- 
 cet y uozOyn heb ynteu dim ymdanei onyt ychiys 
 ae Henlliein yny del y lys arthur y wifgaO o wenhOy- 
 uar y wife avynno ymdanei. ac nywifgaOd y uozOyn.
 
 779.] (Bereint anfc i6nib. 257 
 
 Jlc yna ydoeth paOb yzneuad onadunt. Sic ymolchi 
 aozugant amynet y eifted ac y vOyta. jlef ual yd 
 eifted*affant. z neill tu y ereint yd eiftedaOd y iarll 
 ieuanc. ac odyna ynyOl iarll. oz tu araraH y ereint yd 
 oed y uozOyn ae mam. JL gOedy hynny paOb ual y 
 racvlaenei y enryded. a bOyta awnaethant adidlaOt 
 waffanaeth ac amylder o amryuael anregyon a gaOf- 
 fant. 8c ymdidan aozugant. !^yt amgen no gOahaOd 
 oz iarll ieuanc ereint trannoeth. !^a uynnaf y rof a 
 du6 heb ygereint. ylys arthur ydafi ar uozOyn honn 
 auozy. adigaOn yO gennyf hyt ymae ynyOl iarll ar 
 dlodi a gouut. 8c y geiffaO aghwanegu goffymdeith 
 idaO ef yd afi ynbennaf. a unben heb yz iarK ieuanc 
 nyt omkam i ymae ynyGl heb gyuoeth. Myn uyg 
 cret i heb y gereint ny byd ef heb y gyuoeth onyt 
 agheu ebzOyd amdOc i. ^a unben heb ef amauu 
 o anghyffondeb y rofi acynyOl. mi auydaf Ozth dy 
 gyghoz di ynllaOen gandyuot yngyffredin ar y 
 iaOnder y rynghom. !^yt archaf i heb y gereint 
 rodi idaO. namy y dylyet ehun ae amrygoll yz 
 pan golles y gyuoeth hyt hediO. a minheu awnaf 
 hynny ynllawen y rot ti heb ef. ^e heb y gereint 
 auo yma oz adylyho bot yn Oz y ynyOl gOihaet 
 idaO ozlle. a hynny aozuc ygOyzoII. ac ar y tag- 
 neued honno y trigywyt. ae gaftell ae dzef ae gy- 
 uoeth aedewit y ynyOl. achObOl oz agollaffei hyt 
 ynoet ytlOs Heihaf agafas. JLcyna. ydywaOt yn- 
 yOl Ozth ereint. 9 unben heb ef yuozOyn a ymard- 
 elweift ohonei hyt ybu y tOzneimeint. paraOt yO y 
 wneuthyz dy ewyllys a Ilyma hi yth uedyant. *^y
 
 258 (Bereint anb Ento. [780. 
 
 mynnaf i heb ynteu namynbot y uozOyn ual ymae 
 yny del y lys arthur. ac arthur agOenhOyuar a vyn- 
 naf eubot ynrodyeit aryuozOyn. a thzannoeth y 
 kychOynnaffant racdunt ylys arthur. l^yfranc ge- 
 reint hyt yma : 
 
 Ityma weithon ual ydheljlaOd arthur ycarO. ran- 
 nu yzerhyhiaeu oz gOyz arcOn. ageTIOng ycOnarnaO 
 aozugant. adiwethaf ki aeHynghGyt arnaO annOylgi 
 arthur. cauall oed y enO. 8c adaO yzhoIIgOn aozuc 
 arodi yftum yz carO. JLc aryzeil yftum ydoeth 
 yz carO y erhylua arth ur . * 8c arthur a ymgauas ac 
 ef. achynn kyflauanu oneb arnaO. neur daroed y 
 arthur lad y benn. flc yna kanu coin Had awnaeth- 
 pOyt. y,c yna dyuot a ozugant paOp y gyt. adyuot 
 aozuc kadyzieith att arthur adyOedut OzthaO. 9r- 
 glOyd heb ef ymae racco wenhOyvar heb neb gyt 
 a hi namyn un uozOyn. 8rch ditheu heb yz arthur 
 ygildas uab kaO ac yyfcolheigon yHys oil kerdet 
 gyt agOenhOyuar parth arllys. ahynny awnaeth- 
 ant Oynteu. 9c yna y kerdOys paOb onadunt a dala 
 ar ymdidan aozugant am benn y carO y bOy y rodit. 
 vn yn mynnu y rodi yz wreic vOyhaf a garei ef. 
 araHyzwreic vGyhaf a garei ynteu. BphaOb ozteulu 
 ar marchogyon yn amryffon yn chOerO am y penn. ac 
 arhynny ydoethant yz Hys. acygyt ac y kicleu 
 arthur agOenhOyuar yz amryffon am y penn. y dy- 
 waOt gOenhOyuar yna Ozth arthur. ArglOyd heb hi. 
 Ityma vygkyghoz i am benn y carO. na rodher yny 
 del gereint uab erbin ozneges ydedyO idi. 8dy- 
 wedut y arthur yftyz yneges aozuc gOenhOyuar^
 
 781J (Bercint anfc Ento. 259 
 
 dOneler hynny ynllaOen heb yzarthur. arhynny y 
 trigyOyt. athmnnoeth y peris gOenhOyuar. hot dif- 
 gOyleit ar ygaer am dyuotyat gereint. HgOedy 
 banner dyd y gOelynt godiumyd odyn bychan ar 
 uarch. acynyol ynteu gOxeic neu uoiOyn debygynt 
 hOy ar uarch. 8c ynyhol hitheu marchaOc maOz go- 
 chzOm penn iffel goathiift. ac arueu bziOedic amdlaOt 
 ymdanaO. Jtchynn eudyuot ygkyuyl y pcnth y 
 doeth un 01 difgOyleit hyt He ydoed wenhOyuar. 
 adywedut idi y ryO dynyon awelynt ar ryO anfaOd 
 oed arnunt. l|y Onn i pOy ynt hOy heb ef. Mi ae 
 gOnn heb ygOenhOyuar Ilyna y marchaOc ydaeth 
 gereint ynyol. clthebic yO gennyf natganyuod 
 ymae yndyuot. clc ymozdiwedaOd gereint ac. neur 
 dialaOd farhaet y uoiOyn pan uolleihaf. 8carhyny 
 nachaf ypoathaOi yndyuot hyt He ydoed wenhOy- 
 uar. HrglOydes heb ef ymae yny poath marchaOc. 
 ac nywelas dyn eiryoet golOc moz atluugar edzych 
 arnaO acef. jlrueu bziOedic amdlaOt yffyd ymdanaO^ 
 * alliO y waet arnunt yndzech noc eu IliO ehun. 3, 
 <)doft di pOy yO ef heb hi. gOnn heb ynteu. ^dyzn 
 uab nud yO med ef. nyt atwen inheu ef. ac yna 
 y doeth gOenhOyuar yi pozth yny erbyn. ac ymyOn 
 y doeth. ac y bu doft gan wenhOyuar gOelet y* olOc 
 awelei arnaO. pei na attei gyt ac ef y cozr yn 
 gyndiOc ywybot ac ydoed. ar hynny kyuarch a 
 oiuc edyzn y wenhOyuar. ^uO arodo da itt heb yz 
 hitheu. arglOydes heb ef dy annerch ygan ereint 
 uab erbin ygOas gozeu adewraf. & ymwelas ef a 
 thi heb hi. do hebef ac nyt yilles ymi. He nyt ar- 
 
 s 2
 
 260 (Bereint atto intfc. [781. 
 
 naO ef ydoed hynny namyn arnafi arglOydes,. JLih 
 annerch y gan ereint. a chan dy annerch ef am kym- 
 heUaOd i hyt yma. y wneuthur dy ewyHys di am 
 godyant dy uozOyn y gan y cozr. fnteu madeuedic 
 yOgantaO y godyant ef. am aozuc arnafi. kann teby- 
 gei vymot ynenbeitrOydam vyeneit. flchymhellyat 
 cadarndzut gOzaOl milOzyeid aozuc ef arnaf i hyt 
 yma. y wneuthur iaOn itti arglOydes. i aOz pale 
 yd ymozdiwedaOd ef athi. vny He ydoedem ynchOare 
 acynamryffon am lamhyftaen. yny dzef aelwir yz 
 aOzhonn kaerdyff. ac nyt oed gyt ac ef oniuer. 
 namjmyn tri dyn godlaOt atueiledic euhanfaOd. !^yt 
 amgengOz gOynTIOyt gohen. agOzeic oetaOc. a mox- 
 Oyn ieuanc delediO. a hen diHat atueiledic ymdan- 
 unt. ac ardelO caru y uoxOyn o ereint yd ymyzraOd 
 yny tOzneimeint am y Hamhyftaen. Sdywedut bot 
 ynwell ydylyei y uozO^ honno y Hamhyftaen. noz 
 uozOyn yma a oed gyt amiui. ac am hynny ymwan 
 aozugam. acualygOely di arglOydes ygedewis ef 
 vivi. a Oz heb hi pa bzyt y tebygy di dyuot gereint 
 yma. 8uozy arglOydes y tebygaf i y dyuot ef ar 
 uozOyn. JLc yna y doeth arthur attaO achyuarch 
 gOell aozuc efy arthur. ac edzych hirhynt aozuc 
 arthur arnaO. abot yn aruthyz gantaO y welet ueHy. 
 ac ual tybyeit y adnabot. agouyn idaO. 8e edern uab 
 nud Oyt ti. <x>i arglOyd heb ynteu gOedy ry gyhurd 
 ami diruaOz ouut a gOelioed annodefedic a menegi 
 cObyl oe angherdet y arth ur . ^e heb yz arth. ^aOn yO 
 ywenhOyuar uot [782] yndzugaraOc Ozthyt with aglyO- 
 af i. Y dzugared a uynnych di arglOyd heb hi mi ae
 
 782J (Berdnt anb )ntfc. 261 
 
 gOnaf ac ef. Ozth uot yngymeint gewilyd itti arglO- 
 yd kyhyzdu keOilyd amiui acathyhun. flyna yffyd 
 iaOnaf am hynny heb yz arthur. gadel medegynaeth- 
 uygOz ynywyper auobOy. Ac os by6 vyd gOnaet 
 iaOn mal ybarno gozeugOyz yHys. adiymer ueicheu 
 ar hynny. s marO uyd ynt. gozmod uyd agheu gOas 
 kyftal ac edern yn farhaet mozOyn. $ay6 genhyfi 
 hynny heb y gOenhOuar. JLc yna yd aeth arth ur yn 
 ozuodaOc dzoftaO. achzadaGc uab Hyz. agOallaOc uab 
 HennaOc. 9c owein uab nud. a gOalchmei. adigaOn 
 yam hynny. JLc y peris arthur galO mozgan tut 
 attaG. penn medygon oed hOnnO. ^ymer attat edern 
 uab nud aphar gyweiraO yftauell idaO. ^phar ued- 
 eginyaeth idaO. yn gyftal acyparut ymi pei beOn 
 urathedic. ac na at neb y yftauell y aflonydu arnaO. 
 namyn ti athdifgyblon ae medeginyaetho. MI aOnaf 
 hynny ynllawen arglOyd heb y mozgan tut. JLc 
 yna y dywaOt y diftein. f a le y mae iaOn arglOyd 
 gozchymun yuozOyn. "fwenhOyuar ae Ha6 uozyn- 
 yon heb ynteu. ar diftein ae gozchymynnaOd :- ^u 
 chwedyl Oynt hyt yma. 
 
 ^zannoeth ydoeth gereint parth arUys. a dif- 
 gOyleit oed ar y gaer y gan wenhOyuar rac y dyu- 
 ot yndirybud. 9rdifgOylat adoeth hyt He yd oed 
 wenhOyuar. ArglOydes heb ef mi adebygaf y gtiel- 
 af ereint ar uozOyn gyt ac ef. 2ic ar uarch y mae a 
 phedyt wife ymdanaO. Y uozOyn hagen ual gozwyn 
 ygOelaf athebic ylieinwifc aOelaf ymdanei. "fm- 
 gOeirOch oil wraged in. a doOch yn erbyn gereint y 
 reffaOu. ac y uot yn Hawen OzthaO. 9 dyuot a ozuc
 
 262 (Bereint anfc Enifc. [783. 
 
 gOenhOyuar ynerbyn gereint aruoiOyn~ aphandaO 
 gereint hyt He ydoed gOenhOyvar kyuarch gOell a 
 oiuc idi. J)uO arodo da itt heb hi agreffaO Oithyt. 
 ahynt ffrOythlaOn donyaOc hyrrOyd glotuaOz adugoft. 
 flduO adalo itt heb hi peri iaOn ym yn gynualchet 
 acypereift. arglOydes hebef mi abuchOn peri iaOn 
 itt Ozth dy ewyllys. altyma yuozOyn ykeueift ti dy 
 wartluud oe hachaOs. ^e heb y gOenhOyuar greffaO 
 du6 Ozthi. ac nyt cam bot ynllaOen Ozthi. ^yuot 
 ymyOn aozugant a difgynnv amynetge*reint hyt 
 ft ydoed arthur achyuarch gOell idaO. J)uO arodo 
 da itt heb yz arthur agreffaO duO Ozthyt. achyt caffo 
 edern uab nud gouut a chlOyueu gennyt ti hynt 10yd- 
 yannus adugoft. nyt arnaf i y bu hynny heb y 
 gereint. namyn ar ryuic edern uab nud ehun nat 
 ymgyftlynei. nyt ymadaOn inheu ac ef yny wypOn 
 p6y uei. neu yny ozffei y Heill ar y Hall. 8 6* heb yi 
 arth ur pale ymae yuozOyn agiglef y bot yth ardelO 
 dL "fmae gOedy mynet gyt agOenhOyuar yhyfta- 
 uell. JLc yna ydeuth arthur y welet y uoaOyn. a 
 IlaOen uu arthur ae gedymdeithon aphaOb oillys oil 
 Oxth y uozOyn. Shyfpysoed gan baOp onadunt pei 
 kyt rettei goffymdeith y uo:6yn aepluyt. nawelfynt 
 eiryoet un wympach no hi. 8c arthur auu rodyat 
 ar y uozOyn y ereint. ar rOym awneyit yna rOng deu- 
 dyn awnaethpOyt yrOng gereint aruozOyn. ftdewis 
 ar holl wifcoed gOenhOyuar yi uoiOyn. ar neb awelei 
 y uozOyn yny wife honno ef awelei olOc wedeidlOys 
 delediO arnei. Hr dyd hOnnO ar nos honno atreulaf- 
 fant dzOy dogynder o gerdeu. ac amylder eanreg-
 
 784J (Bcreint anfc lEnib. 263 
 
 yon wirodeu. aTIuoffyd o waryeu. Jlphann vu amfer 
 gantunt uynet ygyfgu wynt aaethant. He ynyzyfta- 
 uell yd oed wely arthur agOenhOyuar y gOnaethpOyt 
 gOely y ereint ac enit. ar nos honno gyntaf y kyf- 
 gaffant ygyt. Jtth^annoeth y IIonydaGd arthur yz 
 eircheit dzos ereint. odidlaOt rodyon. adieneuinaO 
 aozuc y uozOyn ar Ilys. adOyn kedymdeithon idi o 
 wyz ag6zag ed hyt na clywedit am vn vozOyn yn ynys 
 pzydein vOy noc am danei. JLc yna y dywaOt gOen- 
 hOyuar. ^a6n ymedzeis i heb hi ambenn y carO na 
 rodit y neb yny delei ereint. a Ilyma le iaOn y rodi 
 ef. y enit uerch ynyOl y uozOyn glotuozaf. acnythe- 
 bygaff i aegOarauuno idi. ^anyt oes ryngthi aneb 
 o nyt yffyd o garyat a chedymdeithas. anmoledic 
 uu gan ba6b hynny achan arthur heuyt. Jlrodi 
 penn y kar6 awnaethpOyt y enit 3,c o hynny allan 
 Iluoffbgi y chlot. ae chedymdeithon o hynny yn vOy 
 no chynt. J8ef aoiuc gereint o hynny allan cam 
 carO tdneimeint achyfrangeu calet. abudugawl y 
 deuei ef o bop un. 9 blOydyn a dOy a their y bu ef 
 yn * hynny yny yttoed y glot yn ehedec dios wyneb 
 ydeyinas. 8 thieigylgweith ydoed arthur yn dala 
 Ilys ygkaer llion ar wyfc y fulgOyn. nachaf yndyuot 
 attaO kennadeu doethpiud. dyfcediclaOn ymadiaOd- 
 lym ac yn kyuarch gOeTI y arthur. ^u6 arodho da 
 yOch heb yi arthur agreffaO duO Ozthywch. ac o pa 
 le pan deuwch chOf. )?an deuOn arglOyd heb Oy o 
 gernyO. achennadeu ym ni ygan erbin uab cuften- 
 nin dy ewythyz di. Jlc attat y mae yn kennaddi. 
 athannerch y ganthaO. mal ydyly ewythyz annerch
 
 264 <3eretnt anb jnto. [785. 
 
 y nei. 3,c ual ydyly g6z annerch y arglOyd. Jlc y 
 uenegi ytti yuot ef yn amdzymmu ac ynllefcu ac 
 yndyneffau arheneint. ae gyttirogyon owybot hyn- 
 ny yn camderwynnu OithaO. ac yn chwennychu y dir 
 ae gyuoeth., Jic ynadolOc y mae yti arglOyd eHOng 
 gereint y uab attaO y gadO y gyuoeth ac y wybot y 
 deruyneu. 8 menegi ymae ida6 hot ynwell idaO 
 treulaO blodeu y leuenctit ae deOzed ynkynnal y 
 deruyneu ehun. noc yn tOzneimeint diffrOyth kyt 
 caffo clot yndunt. ^e heb yz arthur e6ch y ymdi- 
 archenu. a chymerOch ych bOyt. abyzyOch aOch 
 blinder y arnaOch. JL chynn ych mynet ymeith atteb 
 ageffOch. " vOytta yd aethant^ JLc yna medylyaO 
 aozuc arthur. nat oed haOd gantaO ellOng gereint 
 y OxthaO. nac o unllys ac ef. !^yt oed haOd na thec 
 ganthaO ynteu. uot y geuynderO yn gOarchadO y gyu- 
 oeth ae deruyneu cany allei y dat eu kynnal. !^yt 
 oed lei goual gOenhOyuar ae hiraeth hi ar hoH 
 wraged ar holl uozynyon. rac ouyn mynet yuozOyn 
 y Ozthunt. f dyd hOnnO. arnos honno adzeulyffant 
 dzOy diwallrOyd o bop peth. ac arth ur a uenegis y 
 ereint yftyz y gennadOzi. a dyuotyat y kennadeu o 
 gernyO attaO ef yno. ^e heb y gereint yzadel nac 
 oles nac o afles ymi arglOyd o hynny. dyuynnvdi 
 awnaf. am ygennadOzi honno. Ifyma yO dygynghoz 
 am hynny heb yz arthur. Kyt boet dy hir gennyfi 
 dy uynet ti. mynet ohonat ygyuanhedu dy gyuoeth. 
 ac y gadO dy deruyneu. achymer y niuer avyn*nych 
 gyt athi amOyhaf agerych omfydlonyon i ynheb- 
 ayngyeit arnat. ac ath garant ditheu athgytuarch-
 
 785J (Bcreint an& i6nifc. 265 
 
 ogyon. Ju6 adalo itt a minneu aOnaf hynny heb 
 y gereint., JPaodOzd heb ygOennhOyuar aglywafi y 
 gennOch ch6i. ac am hebzyngyeit ar ereint parth ae 
 wlat. ^e heb yz arthur. !^eit y6 y minneu uedyl- 
 ya6 heb hi. am hebzyngyeit adiwallrOyd ar yz un- 
 bennes yffyd gyt a minneu. ^a6n aOney heb yz 
 arthur. 8c y gyfgu ydaethant ynos honno. ath ra n- 
 noeth yd ellyngOyt y kennadeu y ymdeith. JLdy- 
 wedunt udunt ydeuei ereint yneuhoL "Iftrydyd 
 dyd gOedy hynny ykychOynnaOd gereint. jlef niuer 
 aaeth gyt ac ef gOalchmei uab gOyar. a riogoned 
 uab btenhin iwerdon. ac ondyaO uab due bOigOin. 
 
 uab rOyf ffreinc. ^owel uab emyi IlydaO. 
 
 anaO kyzd. dOynn uab tringat. @ozeu uab 
 cuftennin. @6eir gOzhyt uaOz. @aranna6 uab golith- 
 mer. Jeredur uabefraOc. (SOynn Hogell. gOyz ynat 
 Ilys arthur. Jlyuyz uab alun dyuet. GOzei gOalftaOt 
 ieithoed. Jedwyz uab bedzaOt. !adOzy uab gOzyon. 
 \ei uab kynyz. dyar ffranc. ^ftiwart Hys arthur. 
 ac ^dern uab nud. ^ebygereint a glywaf i digaOn 
 uarchogaet a uynnaf gyt ami. ^e heb yz Arthur ny 
 weda itti dOyn ygtiz hOnnO ygyt athi. kyt boet 
 iach. yny wneler tangneued y ryngtaO agOenhOyuar. 
 ^f ar allei y wenhOyuar y ganhadu y gyt a mi ar 
 ueicheu. s kanhatta. kanhadet heb ueicheu. Kanys 
 digaOn ogymOeu agouutyeu yffyd arygOz ynlle far- 
 haet y uozOyn y gan y cozr. ^e heb y gOenhOyuar 
 awelych di yuot yniaOn am hynny ti a gereint mi 
 ae gOnaf yn IlaOen arglOyd. J[c yna y kanhadaOd 
 hi edern y uynet yn ryd. a digaOn y am hynny a
 
 266 (Serdnt anb inib. [786. 
 
 aeth yn hebzygeit arereint. achychOyn aozugant. a 
 cherdet ynOympaf niuer ozaOelas neb eiryoet parth 
 a hafren. 8c ar y parth dzaO y hafren yd oed gozeu- 
 gOyz erbin uab cuftennin. ae datmaeth yneublaen 
 ynaruoll gereint ynllawen. allaOer o * wraged y 
 Ilys ygan y uam ynteu yn erbyn enit uerch ynyOl 
 y wreic ynteu. adiruaOz ozuoled allewenyd agym- 
 erth paOp ozllys yndunt. ac oz holl gyuoeth yn erbyn 
 gereint. rac meint y kerynt ef. ac rac meint y kyn- 
 nullaffei ynteu glot yz pan athoed y Ozthunt hOy. 8c 
 am uot y uedOl ynteu ar ozefkyn y gyfoeth ehun. 
 He y gadO y deruyneu. ac yz Tlys ydoethant. JLc 
 yd oed ynyHys udunt ehalaethzOd diwallualch o 
 amryuael anregyon ac amylder gOirodeu. adidlaOt 
 waffanaeth. ac amryuaelon gerdeu agOaryeu. He o 
 anryded gereint. y gOahodet holl wyida y kyuoeth 
 y nos honno y ymweleint a gereint. Sr dyd hOnnO a 
 dieulaffant ar nos honno dzOy gymedzolder oef- 
 mOythtra. Ac yn Jeuenctit y dyd diannoeth kyuodi 
 aozuc erbin. adyuynnu attaO ereint. ar gozeugOyi 
 adathoed yhebrOng. adywedut Ozth ereint. gOi am- 
 dzOm oedaOc Oyfi heb ef. athaa eHeis i gynnal y 
 kyuoeth ytti acymyhun mi ae kynnheleis. athith- 
 eu g6as ieuanc Oyt. ac ymblodeu dy dewred ath ieu- 
 enctit yd Oyt. gynnal dy gyuoet weithon. ^e heb 
 y gereint. om bod i ny rodut ti medyant dy gyu- 
 oeth ym IlaO i yz aOz honn. ac nymdygut ettwa o 
 lysarthur. Yth laO di nu yrodafi. a chymer heuyt 
 hediO wrogaeth dywyz., JLc yna ydywaOt walch- 
 mei. ^aOnaf yO itt lonydu yzeircheit hediO. He
 
 787.] (Bcreint anb inib. 267 
 
 aucny kymer Ozogaeth dy gyuoeth. JLc yna y dyuyn- 
 nOyt yz eircheit y un He. ac yna y doeth kadyzieith 
 attunt y edzych eu haruedyt. ac y ouyn y baOb beth 
 aeruyn|nynt. JL theulu arthur adechzeuwys rodi. 
 ac yny He y doeth gOyz kernyO ac y rodaffant Oyn- 
 teu. lc ny bu hir y buant yn rodi rac meint bzys 
 paOb onadunt y rodi. He oz a doeth y erchi da yno. 
 nyt aeth neb ymeith o dyno. namyn gan y uod. Jlr 
 dyd hOnnO ar nos honno adzeulaffant dzOy gymed- 
 zolder oefmOythdza. Bthzannoeth ynieuenctit ydyd 
 yderchis erbin yereint anuon kennadeu ar y wyz 
 y ovyn vdunt aoed diOzthzOm gantunt y dyuot y * 
 gymryt eu gOzogaeth. ac aoed ganthunt aebar ae 
 enniwet odim adottynt yny erbyn^ ^na y gyzraOd 
 gereint gennadeu ar wyz kernyO y ovyn udunt 
 hynny. Sc ydywedaffant Oynteu nat oed gantunt 
 namyn kyflaOnder o lewenyd agogonyant gan baOp 
 o nadunt am dyuot gereint y gymryt eu gOzogaeth. 
 8c yna y kymerth yntev gOzogaeth aoed yno o nad- 
 unt. lc yno y gyt y buant y dzyded nos. jlthzannoeth 
 yd arouunaOd teulu arthur ymeith. ^.yyghyzth yO 
 yOch uynet ymeith ettwa~ arhoOch ygyt ami yny 
 darffo ym gymryt gOzogaeth vyggozeugOyz oz aer- 
 kyttyo o nadunt dyuot attaf. ac Oynt adzigyaffant 
 yny daruu idaO ef hynny. ac y kychwynnaffant hOy 
 parth allys arthur. JLc. yna yd aeth gerein y eu 
 hebzOng ef acenit hyt yndiganhOy. ac yna y gOahan- 
 yffant. JLc yna ydyvvaOt ondyaO uab due bOzgOyn 
 Ozth ereint. kerda heb ef eithauoed dy gyuoeth yn 
 gyntaf. He edzych yn HOyzgraf deruynev dy gyuoeth.
 
 268 (Bcrcint anfc init>. [788. 
 
 8c oz gozthzymha gouut arnat. manac ar dy gedym- 
 deithon. u6 adalo itt heb ef a mmeu awnaf 
 
 w* 
 
 hynny. JLc yna ykerdaOd gereint eithauoed y 
 gyuoeth. a chyvazOydyt hyfpys gyt ac ef~ o oreugOyz 
 y gyuoeth. ar amcan peHaf adangoffet idaO a getwis 
 ynteu gantaG~ JLc ual ygnottayffei trauu ynHys 
 arthur., kyzchu tOzneimeint aOnaei. ac ymwybot ar 
 gOyz deOzaf achadarnaf. yny oed glotuaOz ynygyueir 
 honno ual ybuaffei yn He arall gynt. J[c yny gyuoe- 
 thoges y lys ae gedymdeithon ae wyzda. oz meirch 
 gozeu ar arueu gozeu. ac 01 eurdlyffeu arbennickaf 
 agozeu. ac ny ozffoOyffaOd ef o hynny yny ehedaOd y 
 glot dzos Oyneb y deyznas. ^1 phann Oybu ef hynny. 
 dechzeu caru efmOythder ac yfgaOnrOyd aozuc ynteu. 
 Kanyt oed neb adalei aruot yny erbyn^ clcharu y 
 wreic agOaftatrOyd yny lys. Echerdeu adidanOch. a 
 chartreuu yn hynny dalym aozuc. 8c ynol hynny 
 karu yfcafalOch oe yftauell ae wreic. hyt nat oed 
 digrif dim gantaO namyn hynny. yny yttoed yn 
 kolli * callon y wyzda aehela aedigrifOch. achallon 
 cObyl o niuer y lys. ac yny oed ymodOzd agogan 
 arnaO gan laOgan dylOyth y Ilys. am y uot yn ymgolli 
 yn g^yn ICyzet a hynny ac eu kedymdeithas Oy o gar- 
 yat gOzeic. ar geireu hynny aaeth hyt att erbin. JL 
 gOedy clybot o erbin hynny. Jpywedut aozuc ynteu 
 hynny y enit. agouyn aozuc idi ae hihi oed yn peri 
 hynny y ereint. He yndodi y danaO ymadaO ae lOyth 
 ac ae niuer. !^avi mynvyg kyffesyduO heb hi. ac 
 nyt oes dim gaffach gennyfi no hynny. EC ny wydyat 
 hi beth aOnaei. kanyt oed haOd genthi adef hynny y
 
 789.] (Bereint anb nit>. 269 
 
 ereint. !^yt oed haOs genthi hitheu warandaO ar 
 aglywei heb rybudyaO gereint ymdanaO. agoueileint 
 maOz adellis hi yndi am hynny. 8 bozegOeith yz haf 
 ydoedynt yn eu gOely ac ynteu Ozth yz erchOyn. ac 
 enit oed heb gyfcu y myOn yftauell wydzin. Sir heul 
 yn tywynnu ar y gOely. ar dillat gOedy ry lithzaO y ar 
 ydGyuron ef ae dOyureich. Sic ynteu yn kyfcu. JJIef 
 aozuc hitheu edzych. tecket ac aruthzet yz ol6c aOel- 
 ei arnaO. adywedut. @wae ui heb hi of om achaOs i y 
 mae y bzeicheu hynn ar dOyuronn ynkolli clot amil- 
 Ozyaeth kymeint acaoed eidunt. achan hynny eHOng 
 y dagreu yn hidleit. yny dygOydaffant arydOyuronn 
 ef. Jlc un oz petheu ae deffroes ef uu hynny y gyt 
 arymadzaOd adywaOt hi kyn no hynny ~ amedOl 
 arall ae kyffroes ynteu nat yz medOl ymdanaO ef 
 ydywedaffei hi hynny. namyn yz yftyzyaO karyat ar 
 Oz arall dzoftaO ef. HdamunaO yfcaualOch hebdaO ef. 
 Scar hynny fef aozuc gereint antangneuedu yny 
 uedOl. agalO aryfqOier idaO. adyuot hOnnO attaO. far 
 yngyflym heb ynteu kyweiryaO uy march am arueu. 
 ac eubot ynbaraOt. achyuot titheu heb ef Ozth enit a 
 gOifc ymdanat. flphar gyweiraO dyuarch. adOcy wife 
 waethaf ar dy he!6 gennyt Ozth uarchogaeth. a 
 meuyl ymi hebef ozdeuy di yma ynywypychdi 
 agolleis i vynerthoed ynkygOplet ac ydywedydi. 
 9c y gyt a hynny oz byd kyn yfgaualhet itt ac yd oed 
 dy damunet ygeiffaO yfgaualOch amynebymedylyut 
 ymdanaO. * Hchyuodi aozuc hitheu agOifcaO yfcaeluf 
 wife ymdanei. Tfyy Onn i heb hi dim oth uedylyeu 
 di arglOyd. ^yfgOybydydi yzawrhonn heb ef. JLc
 
 2 ;o (Bcreint anfc J6nib. [780. 
 
 yna yd aeth gereint y ymwelet ac erbin. aOzda heb ef 
 neges yd wyf yn mynet idi. ac nyt hyfpys gennyf i 
 pabzyt y deuaf dzacheuyn. afynnya di heb ef Ozda 
 Ozth dygyuoeth ynydelwyfi dzacheuyn. Mi awnaf 
 hebef. ac eres yO gennyf moz deiffyuyt yd Oyt yn 
 mynet. aphOy a gerda gyt athi Ozth nat Oyt Ozdi y 
 gerdet tir Hoegyz yn unic. l^ydaO gyt amiui namyn 
 un dyn arall. |pu6 ath gyghozo nu mab heb yz erbin. 
 a HaOer dyn ae haOl arnat yn Iloegyz. ac yz He yd 
 oed y uarch y doeth gereint. Ac yd oed y uarch yn 
 gyweir o arueu trOm eftronaOl gloyO. JLc erchi aozuc 
 ynteu yenit yfgynnu ar y inarch acherdet ozblaen. a 
 chymryt ragoz maOz. ac yz awelych nac yz aglywych 
 heb ef arnaf i. nacymchoeldi dzacheuyn. acony dy- 
 wedafi Ozthyt ti na dywet ti vngeir heuyt. Acherdet 
 racdunt aozugant. ac nyt yffozd digrifaf achyuan- 
 hedaf a beris ef y cherdet. namyn y ffozd diffeithaf a 
 diheuaf uot Ilatron yndi. aherOyz abOyftuileit gOenn- 
 6ynic. adyuot yz bziffozd ae chanlyn aozugant a 
 choet maOz awelynt y Ozthunt. affarth ar coet y 
 deuthant. JLc yn dyuot oz koet aHan ygOelynt ped- 
 war marchaOc aruaOc. ac edzych aozugant arnunt. a 
 dywedut aozuc un o honunt. Ityma leda ynni heb 
 ef ygymryt ydeu uarch racko ar arueu arwreic 
 heuyt. ahynny agaffOn ynfegur yzyzvn marchaOc 
 pendzOm goathzift racco Hibin. ar ymdidan hOnnO 
 agigleu enit. ac ny wydyat hitheu beth aOnaei rac 
 ouyn gereint ae dywedut hynny ae tewi. J)ial duO 
 arnaf heb hi onyt dewiffach gennyf vy agheu oe laO 
 ef noc o laO neb. a chyt ymlado a mi. mi aedywedaf
 
 790.] (Bereint ant> J6nib, 271 
 
 idaO racgOelet angheu arnaO ef yndybzyt. Hchyuaros 
 
 gereint aozuc yny uyd ynagos idi. arglGyd heb hi 
 
 aglywy di geireu y gOyz ymdanat. Jyzchauel y 
 
 wyneb aozuc ynteu ac edzych arnei ynllidiaOc. !^yt 
 
 oed reit ytti heb ef namyn cadO y geir. aarchyffit itt. 
 
 fef oed hOnnO tewi. * !^yt amgeled gennyf yteu. ac 
 
 nyt ry bud. achyt mynnych di gOelet vy angheu i am 
 
 diuetha oz gOyz racko. nyt oes arnafi un argyffOz. 
 
 JLc arhynny eftOng gOaeO aozuc yblaenaf o honunt 
 
 agoffot arereint. Ac ynteu ae herbynnaOd ef ac 
 
 nyt ualgOz Hefc~ agellOng ygoffot heibaO aozuc. JL 
 
 goffot aozuc ynteu arymarchaOc ynteOder ydaryan. 
 
 yny hyllt y daryan ac yny dyz yz arueu. ac yny uyd 
 
 dogyn kyuelin uaOz yndaO ynteu oz paladyz. Ac yny 
 
 vyd hyt gOaeO gereint dzos pedzein y uarch yz IlaOz. 
 
 JLr eil marchaOc aekyzchaOd ynllidiaOc am lad y 
 
 gedymdeith. acarungoffot y byzyaOd ef hOnnO ac 
 
 y HadaOd ual y Hall. Hr trydyd ae kyzchaOd. ac uelly 
 
 ylladaOd. JLc uelly y IladaOd y pedwyzyd. l>zift ac 
 
 aflaOen oed y uozOyn yn edzych ar hynny. J)ifcynnu 
 
 aozuc gereint adiot arueu y gOyz TIadedic. aedodi yn 
 
 eukyfrOyeu. affrOynglymhu y meirch aozuc. He yf- 
 
 gynnu ar y uarch. Wely di awnelych heb ef kymer 
 
 di y pedwar meirch agyzr rac dy vzonn. 9cherda oz 
 
 blaen ual ydercheis itt gynneu. JLc nadywet ti vn 
 
 geir Ozthyf i yny dywettOyf i yn gyntaf Ozthyt ti. "^m 
 
 kyffef y duO heb ef os hynny nys gOney ny byd 
 
 diboen itt. ||i aOnaf vyggallu am hynny arglOyd 
 
 heb hi Ozth dy gynghoz di. ^ynt agerdaffant rac- 
 
 dunt y goet. #c adaO ycoet aozugant adyuot y
 
 272 (Berdnt anfc Entfc. [791. 
 
 waftattir maOz. ac ym perued y gOaftattir ydoed byz- 
 goet pendeO dyzys. JLc yOzth hOnnO ygOelynt tri 
 marchaOc yndyuot attunt. yn gyweir oueirch ac arueu 
 hyt yllaOz ymdanunt ac ymdan eumeirch. jSef 
 a ozuc y uozOyn edzych yn graff arnunt. JL phann 
 doethant yn agos. jSef ymdidan aglyOei gantunt. 
 Hyma dyuot da ynni heb Oynt yn fegvr. pedwar 
 meirch aphedwar arueu. He yz y marchaOc Haeftrift 
 racko rat y kaffOn Oynt. ar uozOyn heuyt yn medyant 
 y byd. @0ir yO hynny heb hi blin yO y gOz o ymhOzd 
 ar gOyz gynneu. dial duO arnaf o nys rybudyaf heb hi. 
 He arcs gereint a ozuc yuozOyn yny uyd yn agos idi. 
 JrglOyd heb hi pony chlywy di * ymdidan y gOyz 
 racko ymdanat. Beth yO hynny heb ef. J)ywedut 
 y r y n g tun t ehunein ymaent y caffant hynn oyfpeil 
 ynrat. fzofi aduO heb ef yf trymach gennyfi noc 
 adyweit ygOyz Ozthyf. na thewy di Ozthyfi. ac na 
 bydy Ozth vyg kynghoz. ErglOyd heb hi rac dy gaffel 
 yn diaruot yO gennyfi. ^>aO bellach a hynny nyt 
 amgeled gennyf y teu. 3,c ar hynny eftOng gOaeO a 
 ozuc un oz marchogyon. a chyzchu gereint agoffot 
 arnaO yn ffrOythlaOn debygei ef. He yfgaelu y ky- 
 merth gereint y goffot ae daraO heibaO a ozuc. He 
 gyzchu yntev a goffot arnaO yny gymherued. 3,chan 
 hOzd y gOz ar march ny thygyaOd y riuedi arueu yny 
 uyd penn y gOaeO allan a thalym oz paladyz trOydaO. 
 He yny uyd ynteu hyt y ureich ae baladyz dzos bed- 
 zein y uarch yz IlaOz. "f deu uarchaOc ereiH a doethant 
 bob eilwers ac ny bu well eu kyzch Oynt noz Hall, "f 
 uozOyn yn feuyH ac yn edzych ar hynny. goualus oed
 
 70Z] (Serdnt anfc Enifc. 273 
 
 oz Tleillparth o debygu bziwaO gereint yn ymhOzd ar 
 gOyz. 8c oz parth arall o lewenyd y welet ynteu yn 
 gozuot. If na y difgynnaOd gereint. ac y rOymaOd y 
 tri arueu yny tri chyfrOy. ac a ffrOynglymaOd y meirch 
 y gyt. yny oed yna feith meirch ygyt gantaO. He 
 efgynnu ar yuarch ehun aozuc agozchymun yzuoz- 
 Oyn gyzru y meirch. ac nyt gOell im heb ef dywed- 
 ut Ozthyt no thewi kany bydy Ozth vyg kyghoz. 
 Jydaf arglOyd hyt y gallOyf heb hi. eithyz na aHaf 
 kelu ragot ygeireu engiryaOlchOerO aglyOyf yth 
 gyueir arglOyd. ygan eftronaOl giwtaOdoed a gerd- 
 o diffeithOch mal yrei hynny. "frof adu6 heb ef 
 nyt amgeled gennyf yteu. athaO bellac. a>i awnaf 
 arglOyd hyt y gallOyf. 8 cherdet aozuc y uozOyn 
 ryngthi ar meirch aoed rac ybzonn. adiadO yragoz 
 aozuc. 8c oz pzyfc gynneu adywetpOyt uchot rOyddir 
 arucheldec gOaftatlOys erdzym agerdaffant. 9c ym 
 pell y Ozthunt Oynt awelynt coet. ac eithyz gOelet 
 yz ymyl neffaf attunt. ny welynt wedy hynny nac 
 ymyl nac eithaf yz coet. He Oynt adoethant parth 
 ar coet. ac yn dyuot oz koet Oynt awelynt pump mar- 
 *chaOc awyddzut kadarnffyzyf y ar gatueirch cadarn- 
 dew efkyznbzaf mafwehynn ffroeuolldzut. a dogynder 
 o arueu am y gOyz ac am y meirch ~ JL gOedy eu dy- 
 uot yn agos ygyt. jlef ymdidan aglywei enit gan y 
 marchogyon. Weldy yma ynni dyuot da ynrat. ac 
 yn dilauur heb Oynt. hynn oil o ueirch ac arueu a 
 gaffOn arwreic heuyt yz yzun marchaOc HibindzOm 
 goathzift racco. doualu aozuc yuozOyn yn uaOz am 
 glybot ymadzodyon ygOyz hyt nawydat ozbyt pa
 
 274 (Bercfnt aito ]nit>. [792. 
 
 wnaei. ac yny diwed y kauaf yny chynghoz rybud- 
 yaO gereint. ^thzoffi aozuc penn y march tu ac 
 attaO. arglOyd heb hi beiclyOut ti ymdidan ymar- 
 chogyon racko mal y kiglef i. mOy tiydei dy oual noc 
 ymae. (lias chOerthin digius engiriaOlchwerO aozuc 
 gereint. adywedut. #)i athglyOaf di heb ef yn torn 
 pobpeth oz a wahardwyf i ytti. acef aaltei uot yn 
 ediuar gennyt ti hynny ettwa. J[c yn y Tie nachaf 
 ygOyz ynkyuaruot acOynt. acynuudugaOl ozawen us 
 gozuot aozuc gereint arypumjwyz. ftrpump arueu 
 arodes yny pump kyvzOy. & ffrOynglymu ydeudeg 
 meirch aozuc ygyt. ac eugozchymu y enit awnaeth^ 
 Sic nyOnn i hebef pa da y6 ymi dyoichymun di. clr 
 un weith honn ar ureint rybud itt mi ae gcachymyn- 
 naf. acherdet racdi yi coet aozuc yuozOyn. aragoz 
 aerchis gereint idi ygadO hi ae kedwis. 9 thoft oed 
 gantaO edzych ar dzallaOt kymeint a hOnnO ar uozOyn 
 kyftal a hi gan y meirch pei as gattei lit idaO. 8r coet 
 agyzchaffant. adOvyn oed ycoet amaOz. ar nos 
 adoeth arnunt yny coet. auozOyn heb ef ny thykya 
 ynj keiffaO kerdet. |fe arglOyd heb hi auynnych di 
 ni ae gOnaOn. |fa6naf y6 yni heb ef troffi yz coet y 
 ozffowys ac aros dyd y gerdet. dOnaOn ninneu yn 
 HaOen heb hi. a hynny aozugant. a difkynnu aozuc ef. 
 ae chymryt hitheu yz HaOz. !^y aTIaf i heb ef yzdim 
 rac blinder na chyfgOyf. agOylha ditheu y meirch ac 
 nachOfc. ||i awnaf arglOyd heb hi. achyfcu aozuc 
 ynteu yny arueu. athzeulaO ynos. He nyt oed hir yn 
 yz amfer hOnnO. jlphan welas hi aOz dyd yn ymdang- 
 os y [793] Heuyer. edzych yny chylch aozuc ayttoed
 
 793.] (Bereint anfc iBnifc. 275 
 
 ef yn deffroi. 8c ar hynny yd yttoed ef yn deffroi. 
 arglOyd heb hi mi a uynnaffOn dy duhunaO yz mei- 
 tin. 1[ynhe6i aozuc ynteu oulinder Ozthi hi am nat 
 archyffei idi dyvvedut. 3, chyuodi aozuc ynteu ady- 
 wedut Ozthi. kymer y meirch heb ef a cherda ragot. 
 achynnal dy ragoz ual y kynheleift doy. ac ar dalym 
 ozdyd adaO ykoet aozugant. adyuot yuaeftir goam- 
 noeth agOeirglodyeu oed oz neilltu udunt. aphalad- 
 urwyz yn Had ygOeirglodyeu. Sic y auon yn eublaen 
 ydoethant. 8 geftOng aozuc ymeirch ac yuet y dOuyz 
 aOnaethant. adyzchauel aozugant oz auon y riw ar- 
 uchel. 3,c yno y kyuaruu ac Oynt glaffwas goaduein a 
 thOel amyvynOgyl. ab6:nn aOelynt yny tOel. ac ny 
 wydynt hOy beth. aphiffer glas bychan yny laO. 9 
 ffiol arwyneb y piffer. Echyuarch gOell aoiuc ygOas 
 yereint. ^)uO arodho da itt heb ygereint acobale 
 pan deuy di. Pan deuaf heb ynteu oz dinas yffyd 
 yth ulaen yna. 3,rgl6yd heb yz ynteu ae dzOc gennyt 
 ti ouyn pa le pan deuy ditheu. ^a dzOc. dzOy y coet 
 racko. ^yt hediO y deuthoft di dzOy ycoet. ^ac 
 ef heb ynteu yny coet y buum neithOyz. tyi adebyg- 
 af heb y gOas yna na bu da dy anfaOd yno neithOyz. 
 acnacheueift nabOyt nadiaOt*. !^ado y rof aduO 
 heb ynteu. Ewney di vyg kygoz i heb y gOas. kym- 
 ryt y gennyf i dy ginnaO. fa. ryO ginnyaO heb yn- 
 teu. ozevwyt ydoed un yny anuon yzpaladur- 
 wyz racco. !^yt amgen nobara a chic agOin. ac os 
 mynny di Ozda ny chaffant Oy dim. (X)ynnaf heb 
 ynteu. aduO adalo itt. adifgynnu aozuc gerein. a 
 chymryt aozuc y gOas yuozOyn yzIIaOz. acymolchi 
 
 T 2
 
 276 (Bcreint aito ntfc. [794. 
 
 aozugant achymryt eu kinyaO. argOas adaueTIaOd y 
 bara ac arodes diaOt udunt. ac ae gOaffanaethaOd o 
 gObyl. JfgOedy daruot udunt hynny. y kyuodes y 
 gOas ac ydywat Ozth ereint. arglOyd gan dy gennyat 
 miui aaf ygyzchu bOyt yz paladurwyz. |j)os yz dzef 
 heb ygereint yngyntaf. adala * letty ymi yny 
 lie gozeu awypych ac ehangaf yz meirch. achymer 
 ditheu heb ef yxun march auynnych aearueu gyt ac 
 ef yntal dy waffanaeth ath anrec. J)uO adalo itt ar- 
 glOyd heb ygOas. adigaOn oed hynny yntal gOaffan- 
 aeth auei vOy nozun awneuthum i. ac yz dzef yd 
 aeth ygOas. adala Hetty gozeu ac efmOythaf a wydyat 
 ynydzef awnaeth. agOedy hynny yd aeth yzllys ae 
 uarch ae arueu gantaO. adyuot aozuc hyt He yd oed 
 y iarH a dywedut y gyfranc oil idaO. a miui aaf ar- 
 glOyd yn erbyn y mackOy y uenegi yletty idaO. J)os 
 ditheu yn IlaOen heb ynteu. a Hewenyd ageiff ef 
 yman pei af mynnei ynllawen. 9c yn erbyn gereint y 
 doeth ygOas adywedut idaO y kaffei lewenyd gan yz 
 iarll.ynylys ehun. 9c nymynnaOd efnamyn mynet 
 yletty ehun. ac yftauell efmOyt agauas adigaOn 
 owellt adiHat yndi. alle ehang efmOyth a gauaf y 
 ueirch. adogyn odiwallrOyd aberis y gOas udunt. J[ 
 gOedy ymdiarchenu onadunt ydywaOt gereint Ozth 
 enit. J)os di heb ef yi tu d:aO yi yftauell. ac na 
 dyzet ti yz tu hOnn yz ty. a ga!6 attat wreic y ty of 
 mynny. <X)i awnaf arglGyd heb hi ual y dywettych 
 di. 9c ar hynny y doeth gOz y ty att ereint. ae reffaOu 
 aozuc. 9 unben heb ef aleweift ti dy ginnyaO. J)o 
 heb ef. JLc yna ydywaOt ygOas OzthaO. auynny di
 
 795 J (Bereint anb J6nifc. 277 
 
 heb ef ae diaOt ae dim. kynn dy uynet y ymwelet ar 
 iarll. <X)ynnaf yfgOir heb ynteu. j[c yna yd aet y 
 gOas yzdzef. ac ydoet. adjaOt udunt. achymryt diaOt 
 aozugant. l|y allaf i na chyfgOyf heb ef. |fe heb y 
 gOas tra uych di yn kyfcu. minneu aaf y ymwelet ar 
 iarll. |j)os yn Hawen heb ynteu. adyzet yma dzach- 
 euyn pan ercheis i ytti dyuot. clchyfcu aozuc gereint. 
 achyfcu aozuc enit. ^L dyuot aozuc ygOas hyt He 
 ydoed yz iarll. ftgouyn aozuc yz iarll idaO pale yd 
 oed Hetty ymarchaOc. ac ydywaOt ynteu. !^eit yO 
 ymi heb ef vynet y waffanaethu arnaO ef ychOinfaf. 
 Jos heb ynteu ac annerch y gennyf i ef. a dywet 
 idaO mi aaf y ym*welet ac ef y chOinfaf. A)i awnaf 
 heb ynteu. JL dyuot aozuc y gOs pan oed amfer ud- 
 unt deffroi. clchyuodi aozugant agozymdeith. JL 
 phan uu amfer gantunt kymryt eu bOyt~ Oynt ae 
 kymeraffant. ar gOas auu yn gOaffanaethu arnunt. & 
 gereint a ouynnaOd y Oz y ty a oed gedymdeithon 
 udunt avynnei eugwahaOd attaO. oes heb ynteu. 
 |)0c ditheu Oynt yma y gymryt digaOn ar vyg koft i 
 ozhynn gozeu agaffer yny dzef ar werth. "% niuer 
 gozeu auu gan Oz y ty ef ae due yno y gymryt digaOn 
 argoft gereint. 8r hynny nachaf y iarll yn dyuot y 
 ymwelet a gereint ar y deudecuet marchaOc urdaOl. 
 achyuodi aozuc gereint ae reffawv. J)uO arodo da 
 itt heb yz iarll. Mynet y eifted aozugant paOp ual y 
 raculaenei yenryded idaO. 8c ymdidan aozucyiarll 
 a gereint. agouyn idaO pa ryO gerdet oed arn[naO. 
 !^yt oes gennyfi heb ef. namyn edzych damweineu. 
 agOneuthur negeffev auo da gennyf. jBef aozuc y iarll
 
 278 (Bercint anb init>. [796. 
 
 yna echych ar enit yngraff fythedic. a diheu oed 
 gantaO na welfei eiryoet vozOyn degach no hi na 
 gOympach. adodiyvzyt aevedOl aozuc arnei. Hgo- 
 vyn aozuc yereint. agaf i gennyt ti gennat y uynet 
 att y uozOyn dzaO y ymdidan a hi. megys ardidaOl 
 y Ozthyt y gOelaf. ^.effy ynllawen heb ef adyuot 
 aozuc ynteu hyt He yd oed yuozOyn adywedut Ozthi. 
 fluozOyn heb ef nytdigrif itt ynykerdet hOnn gyt 
 ar gOz racco. T|yt annigrif heb hi gennyfi nu ger- 
 det yffozd ykerdo ynteu. ^y cheffy heb ynteu 
 na gOeiffon na mozynyon ath waffannaetho. ^e heb 
 hitheu. digriuach y6 gennyf i. canlyn ygOz racko. 
 no chyt caffOn weiffon a mozynyon. (X)i a On gynghoz 
 da itt heb yz ynteu. Mi arodaf vy larllaeth yth 
 uedyant athzic gyt ami. T|a uynnaf y rof aduO 
 heb hitheu. ar gOz racco yd ymgredeis i yn gyntaf 
 eiryoet. ac nyt annOadalaf y OzthaO. am awney 
 heb ynteu. (D Hadaf i y gOz racko. mi ath gaf di 
 tra yth vynnOyf. agOedy nath uynnOyf mi ath dyrraf 
 ymeith. sothuod ygOney * ditheu yzofi. Kyf- 
 fondeb tragywyd di wahan auyd yrom tra uom vyO. 
 HedylyaO aozuc hitheu amadywaOt ef. ac oe medOl 
 ykauaf yny chynghoz rodi ryuic idaO amaerchis. 
 llyma yffyd iaOnaf ytti unben heb hi. rac gyzru ar- 
 naf i mOy no meffur o anniweirdeb. J)yuot yma 
 auozy ymkymryt ual nawypOn i yOzth hynny. <X)in- 
 neu awnaf hynny heb ef achyuodi aozuc ar hynny. 
 achymryt kennyat a mynet ymeith ac ef ae wyz. 
 ac ny dy waOt hi y ereint yna dim o ymdidan y gOz 
 a hi. rac tyuu aellit ae gofual yndaO ae aflonydOch.
 
 797.] (Serefnt anfc jnifc. 279 
 
 Jmynet ygyfcu yn amfer aozugant. fldechzeu nos 
 kyfcu ychydic aomc hi. 9c am banner nos deffroi 
 aozuc. achOeiraG arueu gereint ygyt ual ybydynt 
 baraOt Ozth y gOifcaO. ac yn ofnaOc eryneig us y doeth 
 hi hyt yn ymyl gOely gereint. ac yn daOel araf y 
 dywaOt OzthaO. HrglOyd heb hi deffro agOifc ym 
 danat. H Hyma ymdidan yiarll amiui arglOyd ae 
 uedOlamdanaf hebhi. adywedut yereint yholl ym- 
 didan aozuc. adiyt bei lidiaOc ef Ozthi hi. ef a 
 gymerth rybud ac awifcaOd ymdaO. HgOedyllofgi 
 cannOyll ohonei hi ynoleuat idaO ef Ozth ymwifcaO. 
 adaO yna y gannOyll heb ef ac arch y Oz y ty dyuot 
 yma. f|ynet aozuc hitheu agOz yty a doeth attaO. 
 JLc yna gouyn aozuc gereint idaO. 9 Odoft di pa 
 amkan adylyy di ymi. "I'chydic adebygafi y dy- 
 lyu itti 6zda heb ef. JJethbynnac nu adylyych. 
 kymer yz un march ardec ar vn arueu ardec. ^)u6 
 adalo itt arglOyd heb ef. ac ny thzeuleis i Ozthyt 
 ti gOerth vn oz arueu. JPathaOz heb ynteu henbydy 
 kyuoethogach. clwr hebef adeuy di yn gyuarwyd 
 ymi odieithyz ydzef. af heb ynteu ynHawen. apha 
 dzaOs y mae dy uedOl ditheu arnaO. ^z parth arall 
 yz He y deutham yz dzef y mynnOn vynet. @0z y 
 Hetty ae hebzynghaOd yny uu gObyl gantaO yz heb- 
 iyg^y 3 ^ ? c Y na y^ erchis ef yz vozOyn kymryt rag- 
 oz oz blaen. ahitheu * ae kymerth. ac agerdaOd 
 racdi. nrpozthmon adoeth adzef. flc nydaroed idaO 
 namyn dyuot yz ty. nachaf y tOzOf mOyhaf aglyOf- 
 fei neb yn dyuot yndyuot ambenn y ty. Jlphann 
 edzychaOd allan. nachaf y gOelei. petwarugeint
 
 2 8o (Bereint anb intb. [797. 
 
 marchaOc yngkylch y ty yn HaOn arueu. ar iarll 
 dOnn oed oc eu blaen. (X)ae y marchaOc oed yma 
 heb yz Iarll. Myndy laO di heb ef ymae ardalym 
 odyma. ac yz meitin ydaeth odyma. Paham uilein 
 heb ynteu ygadut ti ef heb y uenegi ymi. JLr- 
 glOyd heb ynteu nys gozchymynneift di euo ymi. 
 pei afgozchym|mynnaffut nyfgadOn. JPa barth heb 
 ynteu y tebygy di y uynet ef. l|a Onn heb ynteu. 
 namyn yz heol uaOz agerdaOd^ lizoi penneu eu 
 meirch aozugant Oynteu yz heol uaOz. a gOelet oleu 
 ymeirch awnaethant. achanlyn yz oleu aozugat a 
 dyuot y bziffozd uaOz. JBIef awnaei y uozOyn edzych 
 ynyhol pannwelas oleuat ydyd. 3, hi awelei yny 
 hoi tarth a nyOl ma6z. a nefnes attei ygOelei. E 
 goualu aozuc hi amhynny. athebygu bot y iarll 
 aelu yndyuot yny hoi. clc ynhynny hi awelei uarch- 
 aOc yn ymdangos oz nyOl. (X)yn vygcret heb hi kyt 
 ymlTado i. gOell yO gennyf vyanheu oe laO ef. no 
 gOelet y lad ef heb y rybudyaO. arglOyd heb hi pony 
 wely di y gOz yth gyzchu a gOyz ereiH Hawer gyt ac 
 ef. dGelaf heb ynteu. ac yz aofteckez arnat ti ny 
 thewydi byth. 3,c ymchoelut aozuc ar y marchaOc. 
 ac arygoffot kyntaf y vOzO yzIIaOz ydan dzaet y 
 uarch. a thza barhaaOd yz un ozpedwar ugeint march- 
 aOc. ar y goffot kyntaf ybyzyawd pob un onadunt. 
 ac oozeu yozeu ydoethant attaO eithyz yz iarll. J[c 
 yndiwethaf oil ydoeth yz iarll attaO. athozri palad- 
 yz. athozri yz eil. ffef aozuc ynteu ereint ymchoelut 
 arnaO agoffot agOaeO yn teOder ydaryan yny hyllt 
 ydaryan. ac yny tyzr yz hoTT arueu ynygyueir hon-
 
 798.] (Bereint anb )6nt&. 281 
 
 no. JLc yny uyd ynteu dzos bedzein y uarch yz 
 IlaOz. ac yny oed ymperigyl amyeneit. * Bneffau 
 aozuc gereint attaO. achan dOzyf ymarch datlywygu 
 aozuc yz iarll. arglOyd heb ef Ozthereint dy naOd. 
 anaOd arodes gereint idaO. HcyrOng calettet idayar 
 He ybyzywyt ygOz. adzuttet y goffodeu agaOffant. 
 nyt aeth yz un onadunt heb gOymp agheuaOlchwerO 
 clOyfedicdoft bziOedicffyzyf yOzth ereint. jlcherdet 
 aozuc gereint racdaO ar ypziffozd yd oed arnei. 8r 
 uozOyn agedwis y ragoz. He yn agos udunt 6ynt a 
 welynt. dyffryn teccaf ozawelfei neb eiryoet. Hphzif 
 auon ar hyt y dyffryn. a phont awelynt ar yz auon. 
 ar pziffozd yn dyuot yz bont~ ac uch laO y bont oz 
 tu dzaO yz auon Oynt awelynt gaftelldzef teccaf a 
 welfei neb eiryoet. 8c ual y kyzchei ef y bont ef 
 awelei Oz yn dyuot tu ac attaO trOy vyzgoet bychan 
 teO yar uarch maOz uchel ymdeithwaftat hywed- 
 ualch. T|a uarchaOc heb y gereint opale pandeuy 
 di. JPandeuaf heb ynteu ozdyffryn iffot. aOz heb 
 y gereint adywedy di ymi pieu y dyffryn tec hOnn^ 
 ar caftell dzef racco. Jywedaf yn Hawen heb yz 
 ynteu. dOiffert petit y geilO y ffreinc. ar bzenhin 
 bychan y geilO y kymry ef. ae yz bont racco heb y 
 gereint ydafi. ac yz bziffozd iffaf ydan ydzef. Tfya. 
 dos di heb y marchaOc ar y dOzr ef oz tu dzaO yz 
 bot ony mynynny ymwelet ac ef. H[anys y gyn- 
 nedyf y6 na daO marchaOc ar y dir ef na mynno ef 
 ymwelet ac ef. "f rof a duO heb y gereint miui a 
 gerdaf yz hO~n6 vy ffozd. tiebyckaf yO gennyfi heb 
 y marchaOc os uelly ygOney nu. y keffy gewilyd
 
 282 (Bereint anb jnit>. [790. 
 
 agOarthaet yn orulOng gal|lonnaOcdic. ^erdet aoz- 
 uc gereint yffozd ual ydoed y uedOl kynno hynny. 
 ac nyt y ffozd a gyzchei ydzef oz bont agerdaOd 
 gereint. namyn yffozd a gyzchei y kal|lettir erdzym 
 aruchel dzemhynuaOz. JLc ual ybyd uelTy ynkerdet 
 ef awelei uarchaOc ynyol yar gatuarch kadarndeO 
 kerdetdzut Ifydangarn bzonehang. ac ny welfei eir- 
 yoet g6z lei nocaoed ary march, fldogynder oarueu 
 ymdanaO acamyuarch. ftphann ymozdiwedaOd a 
 gereint. y * dywaOt OzthaO. Jywet unbenn hebef 
 ae oannOybot. aeynteu aeoryuic y keiffut ti colli 
 o honafi vym bzeint. athozri vygkynnedyf. T|ac ef 
 heb y gereint ny wydOn i kaethau ffozd y neb. 
 ^anys gwydut heb ynteu dyzet gyt amyui ymllys 
 y wneuthur ia6n im. !^ac af myn vygcret heb ynteu 
 ereint. !^yt a6n ylys dy arglOyd onyt arthur y6 dy 
 arglOyd. (X)yn IlaO arthur nu heb ef mi avynnaf 
 iaOn ygennyt. neu uinneu agafTOyf ygennyt ti dir- 
 uaOz ouut. 9c yn diannot ymgyzchu aozugant. 9c 
 yffwein idaO ef adoeth y waffanaethu ar beleidyi ual 
 ytozrynt. adyinodeu calet toft arodei baOp onad- 
 unt y gilyd yny golles y taryaneu eu holl HO. 8c 
 ampzytuerth oed y ereint ymwan ac ef rac y vych- 
 anet. ac anhaOffet craffu arnaO. ftchalettet ydyzn- 
 odeu arodei ynteu. 8c ny dyffygyaffant Oy o hynny 
 yny dygOydaOd y meirch ar eu glinyeu. 2ic yny diwed 
 ybyzyaOd gereint ef ynol y benn yz IlaOz. JLc yna 
 ydaethantar eu tract yymffuft. adyznodeu kyflym- 
 dic toftdzut kadarnchOerO arodei bob un onadunt 
 ygilyd. a thzydyllu y helmeu abziwaO y paeledeu ac
 
 800.] (Bereint ant> jnib. 283 
 
 effigaO yz arueu aozugant. ynyoed eullygeit yn 
 colli eulleuuer ganychOys argOaet. Jlcynydiwed 
 HidiaO aozuc gereint. a galO attaO y nerthoed. ac yn 
 IlidiaOcdzut gyflym jwychyz greulaOnffyzyf. dyzchauel 
 ygledyf aozuc aedaraO yggOaftat ybenn dyznaOt 
 agheuaOldoft gOenOyniclym engiriaOlchOerO. yny dyzr 
 holl arueu y penn ar croen ar kic. ac yny vyd clOyf 
 ar yz afcOzn. EC yny uyd y gledyf olaO y bzenhin bych- 
 an. yn eithaf y maes y OzthaO. Sic erchi yz duO naOd 
 gereint aedzugared aozuc yna. Wi a geffy naOd 
 heb y gereint. ac ny bu da dy wybot. ac ny buoft 
 gyuartal. gan dy uot yn gedymdeith. ac nat elych 
 ymherbyn yz eilweith. 8c ochlywy ouut arnaf y 
 achubeit o honat. Wi a geffy hynny arglOyd yn IlaOen. 
 aegret agymerth ar hynny. ftthitheu arglOyd heb 
 ef adeuy gyt ami ymllys racco yvOzO dyludet ath 
 ulinder yarnat. 1|ac af yrof aduO heb ynteu. clc 
 yna edzych * gOiffert petit ar enit yn He yd oed. 
 clthoft uu gantaO welet HuoffogrOyd oouut. ardyn 
 kyn uonedigeidet ahi. cldywedut yna aozuc Ozth 
 ereint. JtrglOyd heb ef cam awney nachymery 
 ardymhereu ac efmOythder. ac ochyueruyd caledi 
 athi ynyzanfaOd honno nybyd haOd itt y ozuot. !^y 
 mynnaOd gereint namyn kerdet racdaO. ac efgynnv 
 ar y varch yn greulyt an efmOyt. ar uozwyn a gyn- 
 helis y ragoz. ac Oynt agerdaffant parth achoet a 
 welynt y Ozthunt ar tes oed yn uaOz ar arueu dzOy 
 chOys ar gOaet yn glynu Ozth y gnaOt. JlgOedy eu 
 dyuot yz coet. feuyll aozuc ydanbzenn y ochel y 
 tes. a dyuot cof idaO y dolur yna yn vOy no phan
 
 284 (Berefnt anb iSnifc. [801. 
 
 ykaOffei. flfeuyll aozuc yuozOyn ydan bzenn arall. 
 acar hynny Oynt aglyOynt kyzn adygyuoz. $ef 
 yftyz oed hynny~ arthur aeniuer oed yndifgynnu 
 yny coet~ Jkf aozuc ynteu medylyaO paffozd yd 
 aei y eugochel Oynt. ac ar hynny nachaf bedeftyz 
 ynyarganuot. $ef yd oed yno gOas yz diftein. a 
 dyuot aozuc att y diftein. adywedut idaO welet y 
 kyfryO Oz ac awelfei yny coet. $ef aozuc y diftein 
 yna peri kyfrOyaO yuarch. achymryt ywaeO ae 
 daryan a dyuot hyt He yd oed ereint. ftvarchaOc heb 
 ef beth awneydi yna. jleuyH dan bzenn gooer a 
 gochel y b*0t ar tef. fa. gerdet yffyd arnat ti a 
 phOy Oyt ti. Jldrych damwheineu acherdet y ffoad 
 ymynnOyf. |e heb ykei dyzet ti gyt amiui yym- 
 welet ac arthur yffyd yma yn agos. 1|ac af y rof 
 aduO heb yntev ereint. JJf auyd reit itt dyuot heb 
 ykei. ftgereint aatwaenat gei. ac nyt atwaenat gei 
 ereint. Hgoffot aouic kei arnaO ual y gallaOd ef 
 ozeu. ablynghau aoxuc gereint. ac ac arlloft y 
 waeO y wan yny uyd yn ol y benn yz HaOi. ac ny 
 mynnaOd gOneuthur idaO waeth no hynny. He yn 
 wyllt ofnaOc ykyuodes kei. ac yfgynnu ar yuarch 
 a dyuot y letty. J[c odyno mynet aozuc yozym- 
 deith hyt ympebyH gOalchmei. 80z heb ef Ozth 
 walchmei. mi agiglef gan vn oz gOeiffon gOelet yn 
 y coet uchot marchaOc bziOedic. ac arueu amdlaOt 
 ymdanaO. ac oz * gOney iaOn ti aey yedzych ae 
 gOir hynny. !f ym taOz i vynet heb y gOalchmei. ky- 
 mer dyuarchnu heb ykei apheth oth arueu. mi 
 agiglef nat diOzthgloch ef Ozth y neb a del attaO.
 
 801.] (Bereint atto nifc. 285 
 
 dOalchmei agymerth ywaeO aedaryan. acaefgyn- 
 naOd aryuarch. ac adoeth hyt He ydoed ereint. a 
 uarchaOc heb ef paryO gerdet yffyd arnat ti. ^erdet 
 Oith vy negesfeu. ac yedzych damwheineu ybyt. 
 adywedydi ymi pOy Oyt. neuadeuy yymwelet ac 
 arthur yffyd yn agos yma. !^yt ymgyftlynafi Ozthyt 
 ti. ac nyt af y ymwelet ac arthur hebef. ac euo 
 aatwaenat walchmei. ac nyt atwaenat walchmei ef. 
 l|ychlywir arnaf vyth heb y gOalchmei dy adu y 
 Ozthyf. yny wypOyf pOy vych ae gyrchu agOaeO a 
 goffot ynydaryan ynyvyd ypaladyz ynyffic vziO. 
 ar meirch daldal. J|c yna edzych arnaO yn graff a 
 omc gOalchmei ae adnabot. (Dch ereint heb ef ae 
 tidi yffyd yma. ^acwyf ereint i heb ef. ereint 
 yrof adu6 heb ynteu. acherdet agkyghozus truan 
 yO hOnn. Be edaych ynygylch aoauc. ac arganuot 
 enit. ae graeffaOu abot ynllawen Oithi. ereint heb 
 ygOalchmei dyret y ymwelet ac arthur dy arglOyd 
 yO ath geuynderO. ^ac af heb ynteu. nyt yttOyfi yn 
 anfaOd ygaTIOyf ymweled a neb. ac arhynny nachaf 
 un en mackOyeit yndyuot ynol gOalchmei y chwed- 
 leua. jlef aozuc gOalchmei gyiru hOnnO y uenegi 
 y arthur not gereint yno yn vriwedic. ac nadeuei 
 ef y ymwelet ac arthur. ac yd oed dzuan ediych ar 
 yi anfaOd yffyd arnaO. ahynny heb Oybot y ereint 
 ac yn huftyng y ryngtaO ar mackOy. ac arch y arthur 
 heb ef neffau y bebyl aryffozd. kany daO ef yym- 
 welet oe uod ac ef. He nat haOd ydiriaO ynteu yn 
 yx agOedymae. flrmackOy adoeth att arth ur ac a 
 dyvvaOt idaO hynny. 8c ynteu afymudaOd ybebyTT
 
 286 (Bercint anfc Enib. [802. 
 
 arymyl yffozd. ^1 HaOenhau aozuc medOl y uozOyn 
 yna. a chynnhOyllaO gereint aozuc gOalchmei. arhyt 
 y ffozd yz He yd oed arthur yn pebyHaO. ae uackOyeit 
 yntynnu pebyll yn yftlys y ffozd. HrglOyd heb y 
 gereint hennpych gOell. * J)uO arodo da it heb yz 
 arthur. aphOy 6yt ti. ereint heb y gOalchmei yO 
 hOnn. ac oeuod nyt ymwelei athydi hed. |fe heb yz 
 arthur ynyaghyngoz ymae. ac arhynny enit adoeth 
 hyt He yd oed arthur. achyuarch gOell idaO. J)uO 
 arodo da itt heb y z arthur^ kymeret vn hi yzIIaOz. ac 
 vn oi makOyeit aekymerth. ch aenit heb ef pa 
 gerdet yO hOnn. l|a Onn arglOyd heb hi. namyn dir 
 yO ymi. gerdet y ffoad y kerdo ynteu. arglOyd heb y 
 gereint niaaOn ymeith gan dy gennyat. Jale uyd 
 hynny heb yz arthur. ny eHy di vynet yz aOz honn. o 
 nyt ey y ozffendy angheu. l|y adei ef ymi heb y 
 gOalchmei gOahawd arnaO. Ef ae gat ymi heb yz ar- 
 thur. He ygyt ahynny. nyt a ef odyma yny uo iach^ 
 dozeu oed gennyfi arglOyd heb y gereint. peigattut 
 uiui ymeith. ^aadaf yrof aduO heb ynteu. He yna 
 y peris galO ar y uozOyn yn erbyn enit oe dOyn y 
 bebyll yftaueH gOenhOyuar. allaOen uu wenhOyuar 
 Ozthi argOzaged oil. a gOaret y marchaOcwifc yam 
 danei. 8 rodi arall ymdanei. agalO argadyzieith aozuc 
 ac erchi idaO tynnu pebyll y ereint ae uedygon. a 
 dodi arnaO peri diwallrOyd o bop peth ual ygouynnit 
 idaO. ^L hynny aozuc kadyzieith ual yderchit idaO 
 oil. adOyn mozgant tut ae difgyblon aozuc att ereint. 
 8c yno ybu arthur aeniuer agos yuis wrth uedegin- 
 yaethu gereint. a phann oed gadarn y gnaOt gan
 
 803.] (Bereint anfc jnfo. 287 
 
 ereint y deuth at arthur. ac yd erchis kennat y uyn- 
 et y hynt. I|y6nn aOyt iach iaOn ettwa. wyf yfgOir 
 arglOyd heb ygereint. T$jyt tydi agredaf i amhynny. 
 namyn y medygon auu Ozthyt. JL dyuynnu y medyg- 
 on attaO aozuc. agouyn udunt aoed wir hynny. 
 Oir arglOyd heb y mozgant tut. l>zannoeth y kan- 
 hadawd arthur ef y uynet ymeith. flc yd aeth ynteu 
 y ozffen y hynt. J[r dyd hOnnO yd aeth arthur odyno. 
 flc erchi aozuc gereint yenit kerdet ozblaen. achadO 
 y ragoz ual ygOnathoedkynno hynny. ahitheu * a 
 gerdaOd. ar bziffozd adilynaOd. ac ual ybydynt uelly 
 Oynt aglywynt diafpat grochaf oz byt yn agos udunt. 
 $af di yma heb ef achyuaro. a minneu aaf y edzych 
 yftyi y diafpat. ||i aOnaf heb hi. amynet aoiuc 
 ynteu. a dyuot y lannerch aoed yn agos yi ffozd. ac ar 
 yllannerch ygOelei deu uarch un achyfrOy gOz arnaO. 
 ar Hall achyfrOy gOzeic arnaO. HmarchaOc aearueu 
 ymdanaO ynuarw. ac uch benn ymarchaOc y gOelei 
 mozOynwreic ieuanc. ae marchaOcwifc ym danei. ac 
 yndiafpedein. 3, unbennes heb ygereint paderO itti. 
 "I'ma yd oedOn yn kerdet ui ar gOz mOyhaf a garOn. 
 He ar hynny y doeth tri chaOz ogeOzi attam. a heb 
 gadO iaOn oz byt ac ef y lad. )Pa ffozd yd eynt hOy 
 heb ygereint. ^na yz ffozd uaOz heb hi. Jy uot 
 aozuc ynteu att enit. dos heb ef att yz unbennes 
 yffyd ynaobzy ac aro ui. yno ydeuaf. Woft uu gen- 
 thi erchi idi hynny. JLc eiffoes dyuot aozuc att y 
 uozOyn. ac irat oed warandaO arnei. Bdiheu oed 
 genthi na deuei ereint uyth. yn ol y keOzi yd aeth 
 ynteu. ac ymozdiwes acOynt aozuc. 8mGy oed bob
 
 288 (Bereint anfc intb. [804. 
 
 un o nadunt no thzywyz. & chlOppa maOi oed ar 
 yfgOyd pob un onadunt. $ef aoiuc ynteu. dOyn 
 ruthur y vn onadunt*, ae wan agOaO trOydaO berued. 
 flthynnu ywaeO ohOnnO. agOan arall onadunt trOy- 
 daO heuyt. ar trydyd a ymchoelaOd arnaO 8c ae 
 treOis achlOppa ynyhyllt y daryan. ac yny ettellis y 
 yfgOyd ynteu. ac yny ymegyz y holl welioed ynteu. 
 ac yny uyd y waet yncoHi oil. Jief aoiuc ynteu yna 
 tynnv cledyf aegyzchu ef aedaraO dymaOt toftlym 
 athzugar angerdaOldzut. yggOarthaf y benn yny hyTIt 
 ybenn ae vynOgyl hyt ydOy yfgOyd. ac yny dygOyd 
 ynteu ynuarO. Sic eu hadaO yn uarO aozuc ueTIy. a 
 dyuot hyt He ydoed enit. Aphanwelas ef enit. y 
 dygOydaOd ynvarO yzIIaOz yaryuarch. Jiafpat 
 athiugar aruchel didaweldoft adodes enit. cldyuot 
 uch y benn lie y dygOydaffei. Be ar hynny nachaf yn 
 dyuot 0:th y diafpat iarll limOzis. a niuer a oed ygyt 
 ac ef aoedynt yn kerdet yffozd. 3,c oachaOs y diafpat 
 y doethant * dzos y ffoid. cLc yna y dywaOt y ^arll 
 Ozth enit. clunbennes heb ef paderyO ytti. cLGzda heb 
 hitheu Had yzundyn mOyaf agereis yxmoet ac agaf 
 vyth. J^abeth heb ef aderO ytitheu Oith yllall. Had 
 y g6t mOyaf a garOn heb hi heuyt. J a beth ae IladaOd 
 Oynt heb ef. ^eOxi heb yi honno aladaOd ygOz 
 mOyaf a garOn .i. ar marchaOc arall heb hi aaeth yn 
 eu hoi. ac ual y gwely di ef. y doeth y Oithunt. ae 
 waet yn colli mOy no meffur. athebic yO gennyf heb 
 hi na doeth yOzthunt heb lad ae rei onadunt ae 
 kObyl. *!* iarll aberis cladu y marchaOc aedeOffit 
 ynuarO. "fnteu adebygei uot peth ozeneitymyOn
 
 805J (Berdnt anb Ento. 289 
 
 gereint ettwa. ac aberis y dOyn gyt ac ef y edzych 
 auei vy6 ymplyc ydaryan ac ar eloz. Jir dOy uozOyn 
 adoethant yzllyf. JL gOedy eudyuot yzllys. ydodet 
 gereint ar eloz vvely ar dal vozt aoed yny neuad. 
 J)iarchenu aozuc pa6b onadunt. ac erchi aozuc y 
 iarll yenit ymdiarchenu. achymryt gOifc araTI ym 
 danei. !^auynnaf yrof aduO heb hi. aunbennes 
 heb ynteu nauyd gyndziftet ti ahynny. 8na6d iaOn 
 yO vyghynghozi i amhynny heb hi. f|i a ^naf itt heb 
 ynteu hyt nat reit itt uot yn dzift beth bynnac auo y 
 marchaOc racco na by6 na marO. "|fmae yma iarllaeth 
 da ti ageffy honno yth uedyant. a minneu gyt ahi 
 heb ef. a byd laOen hyfryt bellach. l|a vydaf lawen 
 ym kyffes y duO heb hi tra vOyf i vyO bellach. ^yzet 
 y uOytta heb ef. !^ac af y rof aduO heb hi. Jeuy y 
 rof aduO heb ynteu. ae dOyn gyt ac ef yz uozt oe 
 hanuod. ac erchi idi vOyta yn uynych. T|a vOytaaf 
 ym kyffes y duO heb hi yny vGyttao y g6z yffyd ar yi 
 eloz rac^o. !^y ellydi gywiraO hynny heb yz iarll. 
 "YgOz racco neut marO haeach. Mi abzofaf yallu heb 
 hi. Jlef aozuc ynteu. kynnic ffioleit o lynn idi hi. 
 Iff heb ynteu y ffioleit honn. ac ef aamgena dy fynn- 
 Oyz. ||euyl ymi heb hi ot yfaf i diaOt yny hyuo 
 ynteu. ^e heb yz iarll nyt gOell ymi uot yn hegar 
 Ozthyt ti noc ynanhegar. arodi boncluft aozuc idi. 
 j5ef aozuc hitheu. dodi diafpat uaOz arucheldoft. * a 
 doluryaO ynvOy yna o laOer nochynno hynny. a dodi 
 y dan y medOl pei byO gereint na boncluftit hi uelly. 
 Jlef ozuc gereint yna datlywygu odatfein y diafpat. 
 achyuodi yny eifted achaffel y gledyf ym plyc ydar- 
 
 u
 
 (Berefnt an& int&* [805. 
 
 yan. adOyn ruthur hyt He ydoed yz ^arlt. ae daraO 
 dyznaOt eidiclym gOennOynicdoft kadarnffyzyf yng 
 gOarthaf y benn. yny holltes ynteu. ac yny etteil y 
 voit ycledyf. jlef aozuc paOp yna ada6 ybozdeu 
 affo allan. ac nyt ouyn ygOz by6 oed vOyaf arnunt. 
 namyn gwelet ygOz marO yn kyuodi y eu Had. clc 
 edzych aozuc gereint ar enit yna. a dyuot yndaO 
 deu dolur. vn o honunt owelet enit wedyzgolli y IliO 
 aegOed. ar eil onadunt. gOybot y bot hi ar yz iaOn. 
 arglOydes heb ef. aOdoft di pale y mae an meirch ni. 
 dOnn arglOyd heb hi. pale yd aeth dy uarch di. ac 
 ny Onn i pale yd aeth yllalT. Ifzty racco yd aeth dy 
 uarch di. Ynteu adeth yity. ac atynnaOd y uarch 
 aHan. acyfgynnv aozuc arnaO. achymryt enit. yary 
 ITaOz. ae dodi y ryngtaO ar gozyf. acherdet racdaG 
 ymeith. ac ual y bydynt ueHy yn kerdet ual y rOng 
 deugae^ arnos yngozuot arydyd. nachaf y gwelynt 
 y ryngtunt ar nOyure ar euhol peileidyz gwewyz a 
 thOzyf meirch aglywynt agodOzd yniuer. A)i aglyw- 
 af dyuot ynhol heb ef. ami athzodaf dzos ykae ae 
 rodi aozuc. ac arhynny nachaf uarchaOc yny gyzr- 
 chu ynteu. He yn eftOng y waeO. JL phann welas hi 
 hynny y dywaOt. aunbenn heb hi paglot ageffydi 
 yzllad gOz marO pOy bynnac auych. ch duO heb 
 ynteu ae gereint y6 ef. |fe yrof aduO^ aphOy 6yt 
 titheu. (X)i y6 ybzenhin bychan heb ynteu yn dyuot 
 yn bozth itti. amglybot bot gouut. 9 phei gOnelut ti 
 vyghygoz nychyhyzdei agyhyzdaOd b galedi athi^ 
 !^y ellir dim heb y gereint Czth auynno duO. HaOer 
 da heb ynteu adaO o gyghoz. |fe heb ybzenhin
 
 806 J (Bereint anb Enifc* 291 
 
 bychan. Mi aOnn gyghoz da itti weithon dyuot gyt 
 ami ylys daO gan chOaer ymi yffyd yn agos yma. yth 
 uedeginyaethu. * oz hyn gozeu agaffer yny deyznaf. 
 aOn ynllawen heb y gereint. a march un oyffweineit 
 y bzenhin bychan arodet ydan enit. fldyuot racdunt 
 aozugant ylys y barOn. allawen uuwyt Ozthunt yno. 
 ac ymgeled agaOffant. a gOaffanaeth. a thzannoeth y 
 boze yd aethpOyt y geiffaO medygon. 8c ar oet byxr 
 Oynt adoethant. a medeginyaethu gereint awnaeth- 
 pOyt yna ynyoed holliach. JL thia uuwyt yny vede- 
 ginyaethu ef y peris y bzenhin bychan kyweiryaO y 
 arueu yny oedynt gyftal ac y buaffynt ozeu eiryoet. 
 a pheneOnos a mis y buant yno. J[c yna y dywaOt 
 ybzenhin bychan Ojth ereint. 1|i aOn parth am Hys 
 inneu weithon y oiffowys ac y gymryt efmOythder. 
 ]^eida gennyt ti heb y gereint ni agerdem un dyd 
 ettwa. ac odyna ymchcelut dzacheuyn. ^nllawen 
 heb ybzenhin bychan kerda ditheu. JLc yn Jeueng- 
 tit y dyd y kerdaffant. 1 hyfrytach a Hawenach y 
 kerdaOd enit ygyt ac Oy y dyd hOnnO noc eiryoet. He 
 Oynt a doethant y ffo:d uaOz. 9c Oynt ae gOelynt yn 
 gOahann yn dOy. 8c ar hyt y neill o nadunt Oynt a 
 welynt pedeftyx yn dyuot yneuherbyn. agouyn a 
 ozuc gOiffart yi pedeftyx padu pandeuei. Jandeuaf 
 heb ynteu o wneuthur negeffeu oz wlat. J)ywet heb 
 y gereint pa ffozd ozeu ymi y cherdet ozdOyhynn. 
 ozeu itt gerdet honno heb ef. t ey y honn ny 
 deuy dzacheuyn byth. Iffot heb ef ymae y kae 
 nyOl. 8c y mae yn hOnnO gOaryeu ITetrithaOc. ar 
 geniuer dyn adoeth yno. ny dodyO vyth dzacheuyn. 
 
 u 2
 
 292 (Berdnt anb Entfc. [807. 
 
 3,Hys owein iarll yffyd yno. ac nyt at neb y lettya 
 yny chef, namyn a del attaO ylys. "frof aduO heb y 
 gereint yz fford iffot yd aOn ni. JLc y honno y doeth- 
 ant yny deuant yzdzef. arlle hoffaf atheccaf gantunt 
 yny dref ydalyaffant letty yndaO. $ c ual ybydynt 
 ueHy. nachaf was Jeuanc yndyuot attunt ac yn 
 kyuarch gOeH udunt. J)u6 arodo * da itt heb Oy. 8 
 wyzda heb ef padarpar yO yzeinOch chOi yma. J)ala 
 Hetty heb Oynteu. athzigyaG heno. 1|yt deuaOt gan 
 y gGz bieu y dzef gadu neb y lettyaO yndi o dynyon 
 mOyn. namyn adel attaO efehun yz Ilyf. ftchOitheu 
 doOch yz Hys. aOn yn HaOen heb y gereint. 8 mynet 
 aozugant gyt ar mackOy allaOen uuwyt Ozthunt yny 
 Hys. clr iarTT adoeth yi neuad yn euherbyn. Sic a. 
 erchis kyweiryaGy bcudeu. ac ymolchi aomgant a 
 mynet y eifted. jlef ual yd eiftedaffant gereint oz 
 neilltu yx iarH. ac enjt 01 tu arall. "I'n neffaf y enit y 
 bzenhin bychan^ (Ddyna y iarHes yn neffaf y ereint. 
 PaOb gOedy hynny ual y gwedei udunt. ac ar hyn- 
 ny medylyaO aozuc gereint amygOare. athebygu 
 na chaffei ef uynet yz gOare. a pheidaO abOytta o 
 achaOs hynny. Jief aozuc y iarll edzych ar ereint a 
 medylyaO. a thebygu panyO rac mynet yz gOare yd 
 oed ynpeidyaO abOytta. 9c yndzOc gantaO gOneuthur 
 y gOaryeu hynny eiryoet. kyn ny bei namyn rac colli 
 g(jas kyftal a gereint. He ot archei ereint idaO peidaO 
 argOare hOnnO. ef abeidei vyth ynllaOen ac ef. JLc 
 yna yd^aOt y iarll Ozth ereint. JPa uedOl y6 dy teu 
 di unben pzyt na bOyttehych. s petruffaO yd 6yt ti 
 uynet yz gOare ti a geffy nat elych. ac nat el dyn vyth
 
 808.] (Bereint anb into. 293 
 
 idaO oth enryded ditheu. J|)u6 adalo itti heb y ger- 
 eint. ac ny mynnaf i namyn mynet y% gOare am 
 kyfarOydaO idaO. s gojeu gennyt ti hynny ti ae 
 key yn Ilawen. dozeu yfgOir heb ynteu. a bOytta a 
 ozugant. a dogynder o waffanaeth. ac amylder o an- 
 regyon. alluoffogrOyd owirodeu ageffynt. jl phan 
 daruu bOytta. kyuodi aozugant. agalO aozuc gereint 
 am y uarch aearueu. a gOifgaO ymdanaO ac am y 
 uarch aozuc. adyuot aomgant yi holl niueroed. yny 
 vydant ynymyl y kae. He nyt oed is ykae awelynt 
 not dzemynt uchaf awelynt yn yz aOyi. 2ic ar bop 
 paOl oc awelynt yny kae yd oed penn g6z. eithyi deu 
 baOl. ac amyl iaOn oed ypolyon ynycae athiOydaO. 
 JLc yna ydywaOt * ybzenhin bychan. ageiff neb 
 vynet y gyt ar unben namyn ef ehun. !^a cheiff heb 
 yiowein iarll. Jagyueir heb y gereint ydeir yma. 
 !^a On i heb yzowein namyn y gyueir y mynnych ac 
 y bo haOffaf gennyt dos. $c yn ehouyn dipetrus 
 mynet a oiuc gereint racdaO yi nyOl. JL phan edewis 
 y nyOl ef adoeth yberllan uaOz. a Ilannerch awelei 
 yny berllan. Hphebyll obali pengoch awelei yny 
 Ilannerch. adzOf ypebyll awelei ynagozet. ac auaHen 
 aoed ygkyueir dzOs ypebylt. He ar yfcOz ozauallen 
 ydoed com canu maOi. adifgynnv aozuc ynteu yna 
 adyuot yz pebyH y my6n. ^c nyt oed yny pebyH 
 namyn vn voiOyn yneifted ymyOn cadeir eureit. H 
 chadeir araH gyuerbyn a hi ynwaac. jlefaoiuc 
 gereint eifted yny gadeir waac. 3 unben heb y 
 uozOyn. ny chynghozaf i ytti eifted yny gadeir honno. 
 JPaham heb y gereint. f gOz bieu y gadeir honno ny
 
 294 (Berefnt anfc jntt>. [809. 
 
 diodeuaOd eiryoet yarall eifted yny gadeir. 
 taC.i i heb y gereint kyt boet diOc gantaO ef eifted 
 yny gadeir. ^|c ar hynny wynt aglywynt tOzyf 
 maOi ygkylch y pebyTI. ac ediych ao^uc gereint pa 
 yftyx oed yi t6:yf. J[c ef awelei uarchaOc allan ar 
 gatuarch ffroenuoHdzvt awyduaOz efgyinbzaff. a 
 chOnfallt deu banner ym danaO. ac am y uarch. a 
 dogynder oarueu ydan hynny. J)ywet unben heb 
 ef 0:th ereint pOy aerchis itti eifted yna. My bun heb 
 ynteu. am oed itt wneuthur kewilyd kymeint a 
 hOnnO imi agOarthaet. achyuot ti o dyna y wneuthur 
 iaOn ymi amdy agkymhendaOt dyhun. ftchyuodi 
 aomc gereint. 8c yndiannot mynet yymOan a 
 cnugant. atho:ri to obelydyz aozugant. a tho:ri yi 
 eildo. a thorn y dayded do. adyinodeu caletchwerO 
 kyflymdmt a rodei bob un o nadunt y gilyd. J[c 
 ynydiwed IlidiaO aoiuc gereint. a gozdinaO y uarch 
 ae gyzchu. agoffot arnaO yghedernit yda^an. yny 
 hyllt acynyuyd penn ywaeO ynyarueu. ac yny dyzr 
 y holl gegleu. ac yny uyd ynteu dzos bediein y uarch 
 yi HaOz hyt gOaeO gereint. a hyt y vaeich yn wyfc y 
 benn. ch * arglOyd heb ynteu dy naOd. athi a 
 geffy avynnych. ^ymynnaf i heb ynteu namyn na 
 bo yma vyth y gOare h6nn nar cae nyOl. nar hut nar 
 Hetrith aryuu. l>i a geffy hynny ynllaOen arglOyd. 
 Jar ditheu heb ef vynet y nyOl ymeith ozlle. dandi 
 ycoin racco heb eff. acyzaOi ykenych ef aa ynyOl 
 ymeith. ac yny canei ef uarchaOc am byayei i nyt aei 
 y nyOl vyth .o dyma. athzift a goualus oed enit yny 
 He yd oed rac goual am ereint. ac yna dyuot aouic
 
 809.] Gerdnt anfc Enffc. 295 
 
 gereint achanu ycozn. Sc yz a6z yrodes unllef arnaO 
 ydaeth ynyOl ymeith. He ydoeth yniuer ygyt. ac y 
 tagnouedOyt paOp o nadunt aegilyd. Jir nos honno 
 ygOahodes y iarll ereint ar brenhin bychan. ^ 
 thiannoeth y boze y gOahanyffant^ ac yd aeth gereint 
 parth ae gyuoeth ehun. acywledychu ohynnyaltan 
 ynllOydyannuy. ef ae uildyaeth ae wychdza yn parhau 
 gan glot ac etmic idaO. ac y enit ohynny allan......
 
 588 J 297 
 
 ZTriabs, 
 
 flD^tbical anb IbtetoricaL 
 
 tri npnpon agaOffant gampeu 
 
 &ii dyn a gauas kedernit adaf. JJrcwlf gadarn. He 
 ectoz gadarn. 8 fompfon gadarn. kyngadarnet oed- 
 ynt ylTtri. acadafehun. l)zi dyn a gauas pzyt adaf. 
 Sbfolon abdauyd. 8 lafon uab efon. apharis uab piiaf. 
 kyndecket oedynt ylltri ac adaf ehun^ lxi dyn 
 a gauas doethineb adaf. ado hen. a beda. a fib- 
 li doeth. kyndoethet oedynt ell tri ac adaf ehun. 
 l)eir gOzaged a gauas piyt eua yn tri thzaean. dia- 
 dema gozdexch eneas yfcOydwyn. ac elen uannaOc 
 y wreic y bu diftriwedigaeth tro diOy y phenn. apho- 
 lixena uerch paiaf hen vzenhin tro*. ~ 
 
 Ipann aet!) Itu v 
 
 C^^oith aaeth ygan yzp luydaOc hyt yn Ilychlyn. 
 11 argOzhOnnO a doeth ya * yman ynoes gadyal 
 , y byzy y erchi dygyfuoz 01 ynys honn. ac ny 
 doeth gantaG namyn ef amathuthauar y was. acyf 
 ef a archei o dec prifgaer arhugaer arhugeint yffyd
 
 298 ZTrfafcS. [589. 
 
 yn yz ynys honn. deukymmeint aelei ganthaO y 
 bob unonadunt ydyuot ganthaO ohonunt ymeith. 
 8c nydoei gantaO yz gaer gyntaL namyn ef aewas. 
 clcybu arduftur gan wyz yi ynys honn hynny. ac 
 y rodaffant idaC. 8 hOnnO uu lOyzaf Huoz aaeth oz 
 ynys honn~ JLc ef aozefgynnaOd argOyz hynny y 
 fiend y kerdaOd. ftc yf ef He y trigyaOd y gOyz hynny 
 ynydOyynys ynymyl mozgroec. !^yt amgen. clas 
 ac auena. Hr eil aaeth gan elen luydaOc. ftmaxen 
 wledic hyt ynHychlyn. 8c ny doethant byth yz ynys 
 honn. Hrtrydyd aaeth gan gaffwallaOn uab beli. a 
 gOennOynwyn. a gwanar. veibon IliaO uab nGyfre*. 
 3.C aryanrot verch veli eu mam. 8r gOyz hynny o 
 erch aheled pannanhoedynt. 8c a aethant gyt a 
 chaffwaHaOn euhewythyz arCyfcy keffaryeit oz ynys 
 honn~ Jlef He ymae ygOyz hynny yggOafgOyn. 
 jlef riuedi a aeth gan bob un onadunt. vnvilar 
 hugeint*, ar rei hynny uu tri aryanllu ynys pzydein- 
 ^izywyz -g^yjr gOarth auu ynynys pzydein*, vn o 
 nadunt. SuarOy uab Hud^ uab beli. ef adyuynnaOd 
 Julius acefar agOyzruuein yz ynys honn yn gyntaf. 
 Sc aberis talu teir mil obunnoed aryant bop blOy- 
 dyn yn deyznget oz ynys honn y wyz ruuein. o gyf- 
 ryffed achaffwallaOn yewythyz. ftreil yO gOztheyzn 
 gOztheneu. arodef tir gyntaf yfaeffon yn yz ynys honn, 
 ac aymdywediaOd yngyntaf acOynt. acaberisllad 
 cuftennin uychan uab cuftennin uendigeit oe vzat a 
 dehol y deu uroder. emrys wledic ac uthur penn- 
 dzadon oz ynys honn. hyt yn HydaO. a chymryt y 
 gozon ar urenhinyaeth oedOyll ynyeidaO ehun. 8c
 
 590.] riab$. 299 
 
 yny diwed uthur ac emrys alofgaffant wrtheyz. yg 
 kaftell gOerthzynyaOn arlann gOy unfHam y dial eu 
 -bzaOt. tizydyd gOaethaf uu vedraOt panedewis 
 arthur lyw*odzaeth ynys pzydein ganthaO panaeth 
 ynteu dzOy voz yn erbyn lies amheraOdyz ruuein 
 aanuonaffei gennadeu att arthur hyt ygkaer Ition 
 y erchi teyznget idaO oz ynys honn. ac y wyz ruuein 
 arymeffur y talpOyt ygatwaltaOn uab beli hyt yn 
 .oef guftennin uendigeit. teit arthur^ $ef atteb a 
 rodes arthur y gennadeu yz amheraOdyz. nat oed 
 well ydylyei wyz ruuein deyznget y wyz ynys pzyd- 
 ein. noc y dylyei wyz ynys pzydein udunt Oynteu^ 
 Kanys bzan uab dyuynwal. achuftennin uab elen. 
 auuaffynt amherodion yn ruuein. adeu Oz ozynys 
 honn oedynt. JLc yna y HuydaOd arthur goidethol- 
 wyz y gyuoeth djOy uoz yn erbyn yx amheraOdyz. 
 9c ykyuaruuant ytu hOnt yuynyd mynneu. ac an- 
 eirif o nadunt o bop parth a las y dyd hOnnO. J[c yn 
 y diwed y kyuaruu arthur ar amheraOdyz. ac arthur 
 ae IladaOd. flc yno y Has gozeugOyz arthur^ 9 phan 
 gigleu vedzaOt gOahanu niuer arthur. ydymchoel- 
 awd ynteu yn erbyn arth ur . 3,c y duunaOd faeffon a 
 ffichteit. ac yfcottyeit. ac ef y gadO yz ynys honn 
 rac arthur. 8 phan gigleu arthur hynny yd ymchoel- 
 aOd dzacheuyn. ac adihengis gantaO oe niuer. ^c 
 y dzeis y ar vedzaOt y kauas dyuot y dir yz ynys 
 honn. Jic yna y bu weith camlan y rOng arthur 
 amedzaOu ac y HadaOd arthur uedzaOt. Bcybzath- 
 ,0yt arthur yn angheuaOl. He o hynny y bu uarO. Sc 
 y myOn plas yn ynys auallach y cladOyU
 
 300 ZTriabs. [501* 
 
 tecfueii p trioeti pO preifrpnm, 
 
 i gozuchel garcharaOz ynyspzydein. Ityz Tled- 
 yeith. flmabon uab modzon. flgeir uab geir- 
 yoed. ac un oed ozuchelaOz noz tri. efauu deirnos 
 ygkarchar hut a dan lech echymeint. fef oed hOnnO 
 arthur. ftcungOas aegellyngaOd oztricharcharhynny. 
 nyt amgen gozeu uab cuftennin ygeuynderd. l)zi 
 gOyn deyzn ynys p^dein. owein uab uryen. a run 
 * uab maelgOn. HruaOn pebyz uab dozarth wledic. 
 Wzi oueruard ynys piydein. arthur. 8raa6t eilmoz- 
 gant. achatwallaOn uab katuan. lzi matkud ynys 
 
 O J J 
 
 pzydein^ penn bendigeituran uab Hyz aguduwyt yn 
 ygCynuryn ynllundein. ae wyneb ar ffreinc. ahyt 
 trauu ynyzanfaCd ydodet yno. nydoei cnmesfaef- 
 fon byth yx ynys honn. ^i eil amatkud. % dteigeu 
 yn ninas emreis agudyaOd Hud uab beli. 8r trydyd 
 efgyzn gOertheuyz uendigeit. ympzif pyzth yzynys 
 honn. a hyt tra vydynt yn yx yny kud hOnnO. ny doei 
 cnmes o faeffon byth yz ynys honn. 8 Ilyna y tri 
 anuatkud pan datkudywyt. a gCztheyzn gOztheneu 
 adatkudyawd efgyzn gOertheuyz uendigeit yzferch 
 gOzeic^ ^ef oed honno ronnOen baganes. ac ef a 
 datkudyaOd y dzeigeu. J[c arthur a datkudyaOd 
 penn bendigeituran oz gOynn vzynn. Kan nyt oed 
 dec gantaO kadO yz ynys honn o gedernit neb. nam- 
 yn oz eidaO ehun. lzi marchlCyth ynys p^dein^ du 
 y mozoed march elidyz mOynuaOz. a due feithnynn 
 ahanner arnaO. obenn Ilech elidir ynygogled. hyt 
 ympenn Ilech elidyz ym mon. $ef feithnyn oedynt. 
 elidyz mOynuaOz. ac eurgein uerch vaelgOn y wreic.
 
 592.] zrrfa&0. 301 
 
 agOynn da gyued. 8g6yn da reimat. a mynach naO- 
 mon ygkyghozOz. & phetryleO vyneftyz y wallouyat*. 
 8c aran uagyl ywas. 8c albeinwyn y goc. ftnoeues 
 aedOylaO ar bedzein y uarch. ahOnnO uu hanner y 
 dyn~ areil marchlOyth aduc cozuann march meib- 
 on differ gofgozduaOz. aducgOzgi aphered ur arnaO. 
 8c nyf gozdiwedaOd neb namyn diuogat uab kynan 
 garwynn y ar y kethin kyflym ac aruidiaOt. ac aglot 
 agauas yz hynny hyt hediw. adunaOt wr uab pabo. 
 achynuelyn dzOfgyl y edzych ar vygedozdh IIu gOen- 
 doleu yn arderyd~ Y trydyd marchlOyth aduc erch 
 march * meibon grythmOl wledic. aduc arnaO ach- 
 leu. ac archanat. yn erbyn riO uaelaOz ygkeredigyaOn 
 y dial eutat. l>eir Hynghes gynniweir ynys pzydein^ 
 Ilynghes lary uab yryf. a Hynghes dignif uab alan. 
 ftHynghes foloz uab urnach^ lieir gOith baluaOt 
 ynys p^dein. vn o nadunt a trewis matholOch wydel 
 ar vzanwen uerch lyz. Hr eil a dzewis gOenhOyfach 
 arwenhOyuar. acoachaOs hynny y buweith kat 
 gamlan wedy hynny. Ar dzyded a dzewis golydan 
 uard ar gadwaladyz vendigeit. l>eir dzut heirua 
 ynys p^dein. vn o nadunt pandoeth medzaOt y lys 
 arthur ygkelli wic ygkernyO. nyt edewis nabOyt 
 nadiaOt ynyllys nyf treulei. athynnu gOenhyuar 
 heuyt oechadeir urenhinyaeth. 9c yna y trewis pal- 
 uaOt arnei. *fzeil dzut heirua pandoeth arthur y 
 lys medzaOt. nyt edewis yny Itys nac yny cantref 
 na bOyt na diaOt*.
 
 302 Grtafc0. [593. 
 
 Jftr neges agahat o bowys. vn onadunt yO 
 kyzchu myngan o veigen. hyt ynTIan filin. er- 
 byn anterth dzannoeth^ y gymryt kynnedueu y gan 
 gadwaHaOn vendigeit. wedy Had ieuaf agryffri. "fz 
 eil yO kyzchu griffri hyt ymbzynn griffri erbyn y boze 
 dzannoeth. wzth ymchoelut ar etwin~ *f dzyded uu 
 kyzchu howel uab ^euaf hyt yg keredigyaOn. owein 
 gOyned y ymlad a |euaf ac a Jago ynyz aerua 
 honno. 
 
 Czioed pO p rei fcpnnw 
 
 Sir pzif riein arthur. dOennhOyuar uerch gOzyt 
 gOent. agOenhOyuar uerch uab greidyaOl. B 
 gOenhOyuar uerch ocuran gaOz. 8e deir karedicwreic 
 oed yzei hynn. |ndec uerch arOy hir. ftgarwen 
 uerch henin hen. 8gOyl verch * endaOt. Weir gOz- 
 
 O J O 
 
 uozOyn ynys pzydein^ vn onadunt Ilewei uerch feit- 
 wed. aroze verch ufber. amederei badelluaOz. Weir 
 gofgerd advwyn ynys p^dein. gofgozd mynydaOc 
 ygkatraeth. a gofgozd dzeon leO ynrotwyd arderys. 
 Hr dzyded gofgozd velyn oleyn erythlyn ynros. Weir 
 pzif hut ynys bzydein. hut mat uab mathonOy. a 
 dyfgaOd y wydyon uab don. a hut uthur penndzag- 
 on. a dyfgaOd y uenO uab teirgOaed. 8r dzyded hut 
 rudlOm gozr a dyfgaOd a dyfgaOd ygoll uab coIIureOy 
 ynei. Wri chynnweiffyeit ynys bzydein. gOydar uab 
 run uab beli. ac owein uab maxen wledic. achaOzdaf 
 uab kradaOc. Wri deifnyaOc ynys p^dein. riwaHaOn 
 wallt banhadlen. agOaH uab gOyar. a Hacheu uab 
 arthur. Wzi anuat gyghoz ynys p ry dein. rodi y ul 
 keffar agOyz ruuein He y karneu blaen y eumeirch
 
 (504.] riat>0. 303 
 
 arytir ympOyth meinlas~ Ereil gadel hois aheyn- 
 gyft a ronnOen yz ynys honn. ar trydyd rannu o 
 arth ur y wyz deirgOeith amediaOt yg kamlan~ Ihi 
 thaleithaOc ynys p^dein. gOeir uab gOyftyl. achei 
 uab kynyz. Sdiyftan uab tallOch. ^>ii rud uoaOc 
 ynys bzydein^ ^un uab beli. 8 Hew HaOgyffes. a 
 mojgan mOynuaOz. flc un oed ruduogach noz tri. 
 arthur oed y enO. blOydyn ny doei na gOellt -aagOeHt- 
 na Hyffeu y ffozd y kerdei yz un oz tri. 8 feith mlyn- 
 ed ny doey y ffoid y kerdei arthur. Ihi Hynghef- 
 fwr ynys pzydein. gereint uab erbin~ a march uab 
 meirchyon. agOennOynnwyn uab na6. tiii unbenn 
 Hys arthur. gronO uab echel. a ffleudOt fflam uab go- 
 do, achaedyzieith uab feidi. lxi tharO unben ynys 
 bzydein. adaon uab talyeffm. a chynhafal uab argat. 
 He elinOy uab kadegyi. Wzi unben deiuyz a bzyneic 
 9thzt beird oedynt. athzi meib diffynyndaOt a 
 wnaethant yteir mat gyflauan. J)iffeideII * uab dif- 
 fyuyndaOt. H wnaethant y teir mat gyflauan. diffeideH 
 uab diffyuyndaOt aladaOd gOzgi garOlOyt. 9r gOz hOnnO 
 aladei gelein beunyd ox kymry. 51 d6y bop fadOz rac 
 Had un yful. jlgafynell uab diffynyndaOt. aladaOd 
 edelfflet ffleiffaOc urenhin IToegy*. Call uab dtf- 
 fyuyndaOt aladaOd deu ederyn gOendoleu yrei oed- 
 ynt yn kadO y eur ae aryant. a deudyn a yffynt 
 beunyd yneukinyaO. 8rgymmeint araH yneukOynos. 
 tiizi gOythOz ynys biydein awnaethant y teir anuat 
 gyflauan ~ Hofuan Haw diffro aladaOd uryen uab 
 kynuarch. Ilongat grOmuargot eidin aladaOd auon 
 uab talyeffjn. Sheiden uab euengat. aladaOd aueir-
 
 304 Grfafcs. [595. 
 
 in gOaGtryd verch teyznbeird. "jffgOzarodei ganmyG 
 bob fadOzn ygherOyn enneint yntalhaearn. ae treOjs 
 abwyell gynnut ynyphenn. 9 honno oed ydzyded 
 vOyellaOt. 2ir eil kyn|nuntei o aberffraO. adzeOis go- 
 lydan a bOyaH yny benn. Sir tryded uab beli a dzewis 
 y 6z ehun abOyall yny benn~ !zi aeruedaOc ynys 
 bzydein~ Selyf uab kynan garwyn. ac auaon uab 
 talyeffin~ agOallaOc uab IlennaOc. Jlef achaOs y 
 gelwit Oy yn eruedogyon. Ozth dial eu kam oc eu bed. 
 1m poft kat ynys p^dein. dunaOt uab pabo. a 
 chynuelyn dzOfgyl. 3,c uryen uab kynuarch. ^zi 
 hael ynys bzydein. a ryderch hael uab tutwal tut- 
 klyt^ anud hael uab fennllt. a mozdaf hael uab 
 ferwan. l>zi gleO ynys p^dein. grudnei. ahenbzien. 
 ac aedenaOc. ny doynt o gat namyn ar eugelozeu. He 
 yfef oedynt yzei hynny. tri meib gleiffiar gogled. 
 o haernwed uradaOc eu mam. l>zi trahaOc ynys 
 bzydein. gOibei dzahaOc^ afaOyl bennuchel. ftrnuaOn 
 penyz dzahaOc. Wzi ITedyf unben ynys pzydein^ 
 HanaOydan uab Ilyz. allywarch hen. 9g6gongOzon 
 uab peredur uab elifferv JLc yfef achaOs y gelwit 
 Oynt yn Hedyf * unbenn. Ozth na cheiffynt gyuoeth. 
 ac na aHei neb y ludyas udunt. Wzi galouyd ynys 
 bzydein. greidaOl galouyd. ftdzyftan uab taTIOch. 
 H gOgon gOzon. Wzi efgemyd aeren ynys pzydein. 
 mozuran eil tegit. agOgon gledyfrud. a gilbert kat 
 gyffro. tlzi phozthaOz gOeith perllan uangoz. gOgon 
 gledyfrud. amadaOc uab run. 9 gOiwaOn uab kyn- 
 dyzwynn. ftthzi ereill o bleit Iloegyz. ]|awyftyl 
 dzahaOc. agOaet|cym herwuden agOiner. I>zi eur
 
 506.] ftdabs. 305 
 
 gelein ynys bzydein. madaOc uab bzOyn. acheugan 
 peillyaOc. ftruaOn peuyz ab gOydno. Uzi hualhogeon 
 jdeulu ynys biydein. teulu kadvvallaOn HaOir. ado- 
 daffant hualeu eumeirch ardzaet pob un onadunt 
 yn ymlad aferygei wydel ygkerric gOydyl ymmon. 
 8r eil teulu riwallaOn uab uryen yn ymlad a faeffon. 
 atheulu belen oleyn yn ymlad yn ymlad acetwin 
 ymrynn etwin yn ros. !>zi diweir deulu ynys pzyd- 
 ein. teulu katwallaOn. yny buant hualogyon. a theulu 
 gafran uab aedan. pan uu y diuakoll. 8 theulu gOen- 
 doleu ab keidyaO yn arderyd. adalyaffant yz ymlad 
 pythewnos amis gOedy Had euharglOyd. jief oed 
 eiryf pob un oz teulu oed un kan wr arhugeint. Wzi 
 anniweir deulu ynys bzydein. teulu gronO peuyz o 
 bennllyn aomedaffant euharglOyd o erbyn ygOen- 
 nOynwaeO y gan leO IlaO gyffes. a theulu gOzgi a 
 pheredur. aadaOfant euharglOyd ygkaer greu a 
 chynoeth ac ymlad udunt daanoeth. ac eda glin gaOz. 
 9c yna y Has ell deu. Br trydyd teulu ar Ian ffergan. 
 aymadaOffant ac eu harglOyd ynlledmt y ar y ffozd 
 yn mynet gamlan, riuedi pobun 01 teuluoed un 
 cann Oz arhugeint. Wri hualo eur ynys bzydein. 
 riwallaOn wallt banhadlen. a run amaelgOn achad- 
 waladyz uendigeit. 8c y fef achaOs y gelwit y gOyz 
 hynny yn hualogyon. Ozth na cheffit meirch aberth- 
 ynei udunt. rac * eu meint. namyn dodi hualeu eur 
 am eu hegOytled ar bedzein eu ' eu meirch dzaekefyn- 
 eu. adOy badell eur. a dan eu glinyeu. 8c Ozth hynny 
 ygelwir padeHec yglin. ^>zi charO ellyll ynys pzy- 
 dein. ellyll gOidawl. 9c ellyTT Ilyz marinL ac e!I)II 
 
 x
 
 so6 Griafcs. [596. 
 
 gyzthniOl wledic. tlzi gOyd ellyTI ynys pzydein. 
 ellyll manaOc. ac eltyll ednyuedaOc dzythyll. ac elTyll 
 melen. !>zi trOydedaOc Hyfarthur. athzi anuodaOc. 
 ITywarch hen. aHemennic a heled. l>zi diweir ynys 
 p^dein. ardun wreic gatcoz uab gozoluyn. ac eneilian 
 wreic wydyz dzOm. ac emerchzet wreic uabon uab 
 dewengen. lzi gOaeO rud ynys pzydein. degynelO 
 vard owein. ac arouan uard felen uab kynan. ac 
 auanuedic uard katwallaOn uab katuan. tlri goz- 
 uchel garcharaOz ynys pzydein. Ityz Iledyeith auu 
 gan eurofwyd yg karchar. ar eil mabon uab modzon. 
 ar trydyd gOeir uab gOeiryoed~ He vn oed gozuch- 
 elach noztri auu deir nos ygkarchar ygkaer oeth 
 ac anoeth., Sic auu teir nos ygkarchar gan wenn 
 benn dzagon. ac auu deir nos ygkarchar hut ydan 
 lech echymeint. He yfef oed y gozuchel garcharaOz 
 hOnnO. arthur. Sir un gOas ae goTIygaOd oz tri charch- 
 ar hynny. Sic yfef oed ygOas hOnnO. gozeu uab cuf- 
 tennin ygefynderO~ ~ ~ 
 
 Czioen pmeircij pO preifjpniu 
 
 |i rodedic uarch ynys bzydein. Meinlas march 
 kaffwallaOn uab beli. 8 melyngan gamre march 
 HeO IlaO gyffes. ft Iluagoz march karawc ureichuras. 
 1m phzifuarch ynys bzydein. du hir tynedic march 
 kynan garwyn. ac HwydaOc ureich hir. march ky- 
 hozet eilkynan. Hrud bzoen tuth bleid march gilbert 
 uab kat gyffro. Wzi anreithuarch ynys pzydein. kar- 
 naflaOc march owein uab uryen. athauaOt hir. march 
 kadwallaOn uab katuan. abucheflom march [597] 
 gOgaOn gledyf rud. Wzi thorn edyftyz ynys bzydein.
 
 597J Grfafca. 307 
 
 gOineu gOdOc hir. march kei. agrei march edOin. a 
 Iluyd march alfer uab maelgOn. l>zi gozderch uarch 
 
 + * * 
 
 ynysbzydein. fferlas march dalldaffeil kunin. agwelO- 
 gan gohoewgein march keredic uab gOaHaOc. clgOz 
 bzith march raaOt- H)zi penn uarch ynys bzydein a 
 dugant y tri marchlOyth y mae eu henweudzacheu- 
 yn~ !zi gOzueichyat ynys bzydein. Pzyderi uab 
 pOyH pennannwn^ Ozth uoch penndaran dyuet y 
 datmaeth. 8c yf ef moch oedynt y feithlydyn a due 
 pOyll penn annOnn. 9c ae rodes y pendaran dyuet y 
 datmaeth. He yf ef y lie y katwei yglynn cuch yn em- 
 lyn. 8c yfef achaOs y gelwit hOnnO ynOzueichat. kany 
 allei neb nathOyll na thieis arnaO. 9r eil dayftan 
 uab tallOch Ozth voch march uab meirchyon. tra 
 aeth y meichyat yn gennat ar effyllt. arth nr . a march, 
 achei. abedwyz. auuant eH petwar. He ny chaOffant 
 kymmeint ac un banO. nac o dzeis. nac o dOyll. nac 
 o ledzat y gantaO. JLr trydyd coll uab kallureuOy. 
 Ozth uoch daHwyz dallbenn ygglynn (da)ITwyz yg 
 kernyO. He un oz moch oed dozraOc- hennwen oed 
 y henO. Hdarogan oed yz hanuydei waeth ynys pzyd- 
 ein oz tozIIOyth. 9c yna y kynnuTTaOd arthur IIu ynys 
 bzydein. ac yd aeth y geiffaO y diua. 8c yna yd aeth 
 hychen yggozdodO. He ympennrynn haOftin ygker- 
 ni6 yd aeth yny moz. 3r gOzdueichyat ynyhol. He 
 ymaefgOenith ygOent y dotwes arwennithen a 
 gOennynen. He yz hynny hyt hediO y mae gozeu Tie 
 gOenith a gOenyn maes gOenith ygOent. 2Lc yn Hou- 
 yon ym pennuro y dotwes ar heiden a gOenhith- 
 en. am hynny ydiaerhebir oheid TTouyon. acynriO 
 
 X 2
 
 3o8 rfa&0. [598. 
 
 gyfuerthOch yn aruo y dodwes ar geneu cath. 8 
 chyO eryz. He y roet y bleid y uergaed. JLc y roet yz 
 eryz y vzeat tywyffaOc oz gogled. 8c Oynt a hanuu- 
 ant waeth onadunt. Hcynllanueir yn * aruon a 
 dan y maen du y dotwes ar geneu cath. Be y ar y 
 maen y byzyaOd y gOzueichyat yny moz. ameibon 
 paluc ym mon ae magaffant yz drOc udunt. a honno 
 uu gath baluc. ac auu un o deir pzif ozmes~ mon 
 a uagOyt yndi. 8r eil oed daronOy. 8r dzyded etwin 
 urenhin Hoegy:. Wri annOyl Hys arthur. a thii chat- 
 uarchaOc. 9c ny mynnaffant pennteulu arnadunt 
 eiryoet. He y cant arthur eglyn. Jlef y6^ vyn tri 
 chatuarchaOc mened. allud HurugaOc. acholovyn 
 kymry kymry karadaOc. Wai eurgryd ynys bzydein. 
 CaffwallaOc uab beli. panaeth ygeiffaO flur hyt yn 
 ruuein. HmanaOydan uab Hud pan uu hut ardyuet. 
 9 Hew IlaOgyffes pan uu ef agOydyon ynkeiffaO enO 
 ac arueu ygan aranrot yuam. Wzi bzenhin auuant 
 oueibon eillon. dOxyat uab gOzyan yny gogled. a 
 chadauel uab kynuedO yggOyned. ahyueid uab 
 bleidic yndeheubarth. Wii budyz hafren. katwall- 
 aOn pann aeth y weith digoll. a IIu kymry gantaO. He 
 etwin oz parth arall. a IIu Hoegyz gantaO. ^c yna 
 y budzaOd hafren oe blaen hyt y haber. 3,r eil ky- 
 uarOs golydan yganeinyaOn uab bed bzenhinker- 
 ny6. Hrdzyded. calam uerch I don uab ner ygan
 
 600J Eriabs. 309 
 
 pnps pzpDein aerac pnpffed 
 
 Kyntaf en6 auu ar yz ynys honn. kyn noe 
 chael nae chyuanhedu. claf myidin. BgOedy 
 y chael ae chyuanhedu y vel ynys. 8 gOedy y goz- 
 efgynn o baydein uab aed maOz y dodet arnei ynys 
 pzydein. t!>eir pjif rac ynys yffyd idi. 1 feith rac 
 ynys arhugeint. yffyd y danei. jlef ynt y teir rac 
 ynys. ||on. 8 ManaO. 3.c ynys weir^ flthii prif 
 aber a seith ugeint y danei. JL phedOar piif pozth 
 ardec adeugeint. 8 their piifgaer ardec arhug- 
 eint.. ^ytamgen. kaer alclut. Kaer lyz. Raer haOyd. 
 Kaer efraOc. kaer gent, kaer wyzanghon. kaer lun- 
 dein. kaer lirion. kaer golin. kaerloyO. kaer giei. 
 kaer firi. kaer wynt. kaer went, kaer grant, kaer 
 daOii. kaer lOytkoet. kaer vyidin. kaer ynaruon. 
 kaer gozgyin. kaer Ileon. kaer gozcon. kaer cufrad. 
 kaer urnas. kaer felemion. kaer mygeid. kaer lyf- 
 fydit. kaer beris. kaer Ilion. kaer weir, kaer grad- 
 aOc. kaer widaOl
 
 iftotes 
 
 letters wbicb are eitber fcoubtful, peculiar, 
 or corrected in tbe /IDS. 
 
 cor. = corrected. 
 
 fac. = facsimile. 
 
 or. w. = originally written. 
 
 Italics denote the letters to which reference is made. 
 
 PAGE. LINE. 
 
 2, 23. atny. Begun as r\ cor. into c\ there is a 
 
 kind of dot over the first limb of n. 
 
 3, 1 9. anrho. W. t ; cor. above line into c. 
 
 4, 15. debygjj/ei. Or. w. o ? ; cor. intojy by a late 
 
 hand. 
 
 5, 10. haO/Oz. Or. letter scratched out; cor. (par- 
 
 tially by a late hand) into /. 
 9, ii. ydaeth. MS. reads ydaeth. 
 15, 1 6. geimat. See fac. and cf. penardim, &c. 
 18, 2. dywet. MS. reads dyet. 
 24, 3. 60, ?z>o. Cf. ^ydynt, col. 727, 1. 44. 
 24, 16. arglGyaf. Or. w. s; cor. into & in red ink. 
 24, 1 8. z'daO. Read jdaO. 
 
 26, 9. penardim. See fac. and cf. geimat, &c. 
 31, 7. bych#t. ene retraced by a late hand, but 
 
 one can still see the word was or. w. 
 
 bych#net. 
 
 31, 27. diha)/^ant. Letters -ngyff- are very faint. 
 33, 1 3. a.c. The c is irregular in form. 
 33, 1 7. g^/fcu. y looks very like 6. 
 35, 12. kym/eiffat. Cor. 6. 
 35, 19. chyxchw. u is a late insertion.
 
 motes. 311 
 
 PAGE. LINE. 
 
 35, 26. wel(eO)ch. Read weleOch. 
 
 35, 30. nyt oes neb yma a wypo. Faint in MS. 
 
 36, i. bianwen go-. Faint in MS. 
 
 36, 19. Theftyz. f is in pale ink; / has 'run' 
 or 'spread/ the or. letter having been 
 scratched out; y and z are slightly retraced. 
 
 36, 30. matholGdi. Or. w. z ? ; cor. into c. 
 
 39, i. uanaOydan. Or. w. /; cor. into^. 
 
 39, 14. urod^r. Or. w. y; cor. into something re- 
 
 sembling ^ which has a punctum delens 
 under it and an written over it. 
 
 40, 7. dliuieri. See fac. 
 
 41, 4. ManaOydan. Or. w. 6\ cor. intojx. 
 
 41, 15. niuyget. an- has been inserted above line 
 
 in a late hand. 
 41,15. Pendarar. Apparently the scribe attempted 
 
 to cor. r into n. Read Pendara. 
 45, 4. g^dymdeithas. Cor. letter. 
 
 45, 5. os. Cor. letter. 
 
 46, 2. dyu0t. Manifestly an error. Read Dyud;. 
 46, 27. mae. Faint in MS. 
 
 46-48. The lacunae on these pages are due to a 
 corner of the MS. having been torn away. 
 The readings are supplied from the WHITE 
 BOOK, i.e. Hengwrt MS. 4. 
 
 49, 21. o*. Probably by a late hand. 
 
 50, 2. kerddaffant. Read kerdjdaffant. 
 50. 14. ymma. Read ym|ma. 
 
 52, i. heb. The scribe wrote or. ^* . Being un- 
 
 able to make his second letter legible, 
 he drew the pen through both letters and 
 wrote Iieb over them. 
 
 53, 22. bet^. The h is in late hand.
 
 312 
 
 PAGE. LINE. 
 
 54, 7. allei un. MS. reads aHei d un. See fac. 
 
 54, 9. vane/. Read varies. 
 
 55, 2. gante^. The ^ are by a later hand. 
 
 57, 1 6. gOnnaeth. Read gOn|naeth. 
 
 58, 12. ac. Cor. letters, which are also retraced. 
 60, 24. enO . . Two letters have been scratched 
 
 out here. Apparently the word was or. wr. 
 
 60, 27. traOfgOyd. A late hand has inserted a letter 
 
 resembling 11 above -g(k On p. 61, 1. 26, 
 the letter / is similarly inserted* 
 
 61, i. tei&i. MS. reads teii. 
 
 61, 3. uu6yz;t. Or. w. 6 ; cor. into v. 
 61, 3. Oithzmt. MS. reads Otthwnt. 
 
 63, 8. ynychol. MS. reads ynychol. 
 
 64, 21. tfidaO. Or. w. r\ cor. into e. 
 
 66, 5- gi/^aethOy. Or. w. gi^aethOy, then the first 
 limb of u was cor. into /, thus making a 
 word gi/zaeth6y. 
 
 66. The words within brackets on this page 
 are supplied from the WHITE BOOK. The 
 vellum of the RED BOOK seems to have 
 been originally scaly where these words 
 occur, and the surface has peeled off. 
 
 66, 21. hon aOch. The gap is occasioned by a hole 
 in the vellum. Read honaOch. 
 
 68, 6. camma. Read cam|ma. 
 
 68, 10. be/han. See fac. and cf. wy/, 1. 4. 
 
 69, 6. Hy/ Or. w. z ; cor. into/. 
 
 69, 15. Oia. Read Oia. 
 
 70, 12. wnaant. Read wnajant. 
 
 71, 6. Tle^. The 6 was begun as , then cor. into 6. 
 
 Lieu is the old form, not LleO.
 
 313 
 
 PAGE. LINE. 
 
 72, 18. JLc. Seefac. 
 
 72, 22. a [da]lo. MS. reads a|lo. 
 
 73, 6. ua MS. reads va/. 
 
 76, 25. enneint. See fac. and cf. geimat, &c. 
 
 78, 6. modi. Or. w. r ? ; cor. into c. 
 
 80, 3. awyan. Or. w. u ? ; cancelled by puncta 
 
 delentia, and cor. into n above line. 
 80, 25. feu?/"* . A letter has been scratched out 
 
 after final f, which is a cor. letter. 
 80, 26. b^iyaOd. Or. w. o or 6 ; cor. intojx. 
 
 82, 4. dywaO/. Or. w. a ; cor. into tt. 
 
 83, 23. amdyfrOys. A letter has been scratched 
 
 out after d. 
 
 83, 27. aR /raOr. The R and t are faint and doubtful. 
 
 84, 28. edrych. Begun apparently as y ; cor. into r. 
 
 85, 10. yg^waethach. See fac. 
 
 86, 22. aon. MS. reads awon. 
 
 89, 1 2. vzez>i. Or. w. n ? cor. into v. The true 
 reading is vzewi. 
 
 93, 4. prydein. Or. w. o ? ; cor. into j/. 
 
 94, 7. arz/aOc. Cor. letter. 
 96, 27. yftyr. Cor. letter? 
 
 96, 29. keffych. Or. ,w. ^ ; cor. into y> 
 
 96, 29. p^nt. Or. w. ; cor. into <? (in late ink ?). 
 
 97, ii. kylc^. Seefac. 
 
 100, i. wledi^ 1 . Imperfect letter. 
 
 101, 30. imi. Read imi. 
 102,23. g0ch. Cor. letter? 
 
 103, 19. arugeint. Or. w. ^with an e inserted above 
 (immediately after) it, thus reading aafeug- 
 eint. The d e were next cancelled in red 
 ink and replaced by r. 
 
 103, 30. dr6/T Or. w. 2 ; cor. into/
 
 PAGE. LINE. 
 
 105, 12. gat^iidbgyon. See fac. ? gatfoidogyon. 
 
 106, 4. aryant. Or. w. 6 ? cor. into^. 
 106, 10. nottych. Or. w. o\ cor. into^. 
 
 106, 19. poch. See fac. 
 
 107, 12. fulyen. Cor. y. 
 
 107, 1 8. chodi. See fac. ?cho/h. 
 
 107, 27. Enwit. In the next line the word is Ermit. 
 
 Both readings are unmistakable. 
 
 108, 7. wa^O. Or. w. r ; cor. into e. 
 
 110, 1 6. fflendo*. See fac. 
 
 111, 15. ueifcaOn. See fac. Cf. the mpdern word 
 
 gwisgon : if there is a word ueif/aOn it 
 can be so read. 
 30. HOyidyaftc. Cor. letter. 
 30. diOcdy^Or. The d is cor. (in later ink ?). 
 
 For c the MS. reads /. 
 
 6. eiryo|et. This word was omitted originally 
 but afterwards filled in by the scribe, partly 
 on the right margin and partly on the left. 
 117, 23. ga^an. Or. w. r\ cor. into e. 
 
 117, 23. ffynhonws. Cor. letter. 
 
 118, 12. hj/tauell. The /is not regular. ? cor. 2. 
 120, 22. gO^nith. Cor. letter. 
 
 120, 26. ^aOd. Cor. letter. 
 
 121, 1 6. pe^haOt. See fac. 
 
 128, 20. eid^el. Or. w. y ; cor. in later ink into o. 
 
 129, 12. #0ed. Cor. letters. 
 
 129, 13. 0*dOn. Cor. letters. 
 
 130, 26. affOj/ Or. w. z ; cor. into/ 
 
 130, 28. gOzy/T Or. w. z ; cor. into/ 
 
 131, 9. ym ach. Or. letters scratched out and ach 
 
 substituted. (? Inked over later.) 
 131, 1 8. do/tet. Or. W. t\ cor. into/. Read/
 
 motes. 315 
 
 PAGE. LINE. 
 
 131, 22. catwent. MS. gives v but the punctum 
 
 appears to be accidental. 
 133, 6. di/7s. Or. letters scratched out, and Hu 
 
 substituted. Read di//#s. 
 
 133, 6 and 9. uarrwaOc. The u in both instances has 
 
 been cor. by a later hand. The vellum 
 bears marks of having been scratched both 
 over and under the u, and there can be 
 no doubt that uar^aOc was or. w. in both 
 instances. 
 
 134, 23. gOed^. Or. w. y\ cor. into 6. 
 
 134, 25. m/7/. Several letters have been scratched 
 out here. The e was or. o, and the length 
 of the or. word is that of modzon. 
 
 137, 1 6. adawed. Sic in MS. ? adawed. 
 
 137, 27. dz6c. Retraced (?by a later hand). 
 
 140, 8. yftrat. Cor. letter. 
 
 141, 10. uynyd* . Apparently there was a letter 
 
 after d. 
 
 142, 5 and 7. ae gyzru. ? later hand, wedy eu Had, 
 
 w. in margin. 
 
 145, 24. gof 3 a. MS. reads gof r a. 
 
 146, 3. agheedyl. ? aghez^edyl. See fac. 
 
 147, 26. hac^raf. See fac. 
 
 149, 15. vyjdm. See fac. 
 
 150, 1 3. kygh<?*wy*. Or. w. z ? cor. into o. 
 150, 23. #adon. MS. reads wadon. 
 
 150, 25. cher^ych. Cor. letter. 
 
 152, 21. wych .... There is a blank space nearly 
 equal to the length of this word left after it, 
 which shows the word was not completed. 
 
 158, u. lartGn. See fac. The reading lactOn is un- 
 mistakeable in 1, 1 7.
 
 PAGE. LINE. 
 
 159, 26. ediel. See fac. 
 
 159, 27. Dyistan. Or. w. .z ; cor. into y. 
 
 163, 6. adechieu. MS. reads ad echieu. 
 
 163, 13. ryvic. Cor. letter. 
 
 163, 14. gam//0ji. Cor. letter. 
 
 163, 28. yneutraet. Sic. in MS. Read kaeu. 
 
 164, i. adaed. A hybrid form, which is neither 
 
 nor u. 
 
 164, 29. b/iant. Or. w. z ; cor. into /. 
 
 170, 4. na. ?na/. See fac. 
 
 170, 4. adoiaOd. Cor. . 
 
 170, 13. gwenhOyfar. Begun as ; cor. into w. 
 
 173, 9. #/. Cor. letters. 
 
 173, 10. oedwt (first word). Or. w. y\ cor. into u. 
 
 173, 21. e/Oyf. Or. w. / (or d}; cor. into /. 
 
 173, 27. oaruc. Or. w. z\ cor. into ^. Read aozuc. 
 
 174, 29. owein. Begun as z ; cor. into w. 
 
 179, 24. dywot. MS. reads dyot 
 
 179,3O. hyf/yz. Phyfcyi. The top part of the fourth 
 
 letter is illegible : it is rather tall for a c or 
 
 a /, and looks ' very like' an^ or an /. Any 
 
 one with *very good sight' can here read 
 
 , anything his imagination may suggest. We 
 
 are not at all certain of the third letter 
 
 either, but hy . . yz are unmistakable. 
 
 , See facsimile. 
 
 180, 2. eitkyz g6a-. These letters are retraced in 
 
 late ink, but the or. writing is still legible. 
 
 180, 20. a6y*. Or. w. z\ cor. into.>:. r v 
 180,24. gO^lynt. ?0. Irregularly formed letter. 
 
 181, 15. marchaOc. See fac. 
 
 181, 21. trydyd. Or. w. v. ; cor. into^y. 
 
 190, 20. di^re^hu. S,ee fac. The^ was or. w. k.
 
 ifiotes. 317 
 
 PAGE. LINE. 
 
 193, i. E^raOc. It may be worth while to point 
 out that the letters ^"here stand for F. 
 
 193, i. bi0ed. Or. w. e ; cor. into o. 
 
 193, 10. phryderw. The has been partially scratched 
 out recently. 
 
 193, 12. diffVeithOch. See fac. 
 
 194, 30. elli/. Or. w. r\ cor. (? by later hand) into/. 
 
 195, 8. yfkyznk. See fac. 
 
 195, 14. ^ychGynnu. Or, w. cl or ch ; cor. into^. 
 
 195, 26. ozu. Possibly the c should be read ', i.e. 
 
 a stop. 
 
 196, jo. meluofh. See fac. 
 
 198, 19. ma?rha6c. See fac. Cf. the two letters 
 
 italicised. 
 
 199, 18. diofcles. It is useless to torture this spelling 
 
 into diofafes. See fac. 
 
 200, 5. herwr. By a later hand. 
 
 200, 27. pyfcotta. See fac. Cf. hyfcyz, &c. 
 
 206, 1 8. h^b. Or. w. / ; cor. into e. 
 
 206, 27. d^Of. Or. w. y; cor. into 6. 
 
 208, i|6. by^xeneit. See fac. 
 
 209, 6. MS. reads: aceullynn "ac eu harueu" ac 
 
 eu meirch. . 
 
 209, 24. dyot. MS. reads dywot. 
 
 210, 30. a<:. Cor. letter. 
 
 211, 5. than. See fac. 
 
 212, 21. vOyha/"* . This was or. w. vGyha&*. 
 
 212, 27. ybires. Or. w. z\ cor. intoy^ 
 
 213, 3. z/liant Cor. letter. Or. w. b ? 
 213, 13. dy. Cor. letter. 
 
 213, 28. yr *ira. Or. w. yrira. The r was then cor. 
 into something like e, but the meaning 
 requires re*
 
 IfiOtCS. 
 
 PAGE. LINE. 
 
 215, 28. r^ym. Or. w. o ; cor. into something like 6. 
 220, 15. kyuar/ot. Or. w. ? ; cor. into/". 
 
 220, 29. chO/I Or. w. z ; cor. into/T 
 
 221, 4. mozynjyon. Cor. letter. See fac. 
 
 221, 20. aryfhau. Cor. letter, like that of line 4. 
 
 222, 9. gGifcaO. See fac. Cf. ueifcaOn. 
 
 225, 6. ch60d. PcUOad. Cf. kynllyuneu,col.683,l. 5. 
 
 226, 18. w^lei. Or. w. r\ cor. into something like e. 
 226, 25. codi. Cor. letter. 
 
 226, 28. miwweu. See fac. 
 
 230, 13. 0uic. Cor. letter. 
 
 231, 23. Note that col. 688 is blank in the MS. 
 
 232, 3. aradanc. The puncta delentia are late. 
 232, 13. fla6. Cor. letters. 
 
 232, 14. agharueid. Cor. letter. 
 
 232,25. Kyuarch gOeH yarthur ae teulu oil. Or. 
 words scratched out by the scribe, and 
 . these substituted. 
 
 233, 2. yn d Ozn. The d is by a later hand ? 
 
 235, 14. diO/C .Or. w. z; cor. into/T 
 
 236, 30. #ith. Or. w. z ; cor. into a kind of 6. 
 
 237, 27. <tyt. Cor. letter. (? or. w. d.) 
 245, 5. ^yt dyd. Cor. letter. 
 
 245, 6. dremhitit. Or. w. e\ cor. into r. 
 
 245, 10. /Oz^ot. Cor. letter. 
 
 245, 12. Henpy^. Or. w. H\ cor. above line into c. 
 
 247, 7. yfta^yl. Cor. letter. (? or. w. u.) - 
 
 247, 8. ae/hant. Cor. letter; it looks more like c 
 
 248, 19. e/. Cor. letter. [than /. 
 
 249, 2. dzacheuyn/. The / has been partially 
 
 scratched out. 
 249, 26. ym. See fac. 
 249, 28. dian^haf. Cor. letter.
 
 319 
 
 PAGE. LINE. 
 
 260, 30. h/. The i is extremely shadowy. Or. 
 
 letter has been scratched out. 
 265, 2. g^rnOeu. Cor. letter. 
 268, 27. y ereint. Cor. letter. 
 
 268, 28. a*. Cor. letter. 
 
 269, 2. ry^udyaO. Or. w. d\ cor. into something 
 
 resembling b. 
 
 269, 9. of. Or. w. z ; cor. into/ 
 272, 7. segzr. The v is irregular in form, and in paler 
 
 ink : something has been scratched out. 
 
 274, 19. gjyzchaffant. Or. w. <?; cor. intojy. 
 
 275, 6. ra^o*. Cor. letter. 
 
 276, 26. of. Or. w. z ; cor. into/ 
 
 277, 24. ar. Cor. letter and very irregular in form. 
 280, 2. dbnn. See fac. Cf. ywchoelut, 1. 22. 
 289, 3. fly/ Or. w. z\ cor. into/ 
 
 287, i. a/. Or. w. r\ cor. into /. [than c. 
 
 289, 19. raoro. Cor. letter, which looks more like o 
 
 290, 3. tftteil. There is a dot over the initial e. 
 290, 20. ac. Cor. letter. 
 
 290, 29. fletrithaOc. Cor. letter. 
 
 292, ii. fly/ Or. w. z; cor. into/ 
 
 293, 22. di(/ Or. w. z\ cor. into/ 
 
 294, i. diodeuaOd " y arall eifted " eiryoet in MS. 
 301, 13. ardianat. ? /. Cf. Ar/hur, col. 592, 1. 15. 
 
 301, Blank at bottom of page represents four blank 
 
 lines in MS. 
 
 302, 7. keredigyaOn. Or. w. o ; cor. into some sem- 
 
 blance of y. 
 
 303, 14. chaedyzz'eith. At first sight the / looks like 
 
 a regular /, but closer examination will 
 show the top half of the would-be / to be 
 an addition.
 
 320 iRotes. 
 
 PAGE. LINE. 
 
 303, 30. aweirin. The u here is unmistakable. 
 
 304, 4. kyn|tei. See fac. 
 
 304, 8. IIewaOc. See fac. The ' seems accidental. 
 
 304, 13. fewwllt. See fac. The ' is suspiciously 
 bold, and can scarcely be original. The 
 oldest MS. of the Triads reads Senyllt. 
 
 304, 14. henbrierc. ?henbiie. 
 
 304, 30. gwaetj^ym. See fac. (? r or /.) 
 
 305, 17. kfler. Cor. letter. 
 
 306, 3. mtflen. A bungled, cor. letter. ? a. 
 
 306, 4. Tlemmenk. An irregularly formed letter. ?/. 
 
 306, 5. ga/|cor. See fac. 
 
 306, 10. Ifcdyeith. Cor. letter. 
 
 306, ii. eurq/wyd. Or. w. z ; cor. mtof. 
 
 306, 12. gO^iryoed. Cor. letter. 
 
 306, 29. Katuan. Cor. letter. 
 
 306, 30. ynys. Or. w. 2 ; cor. into n. 
 
 307, 4. p^nn. A bungler who lived rather over a 
 
 century ago has written y over the e. 
 
 307, 13. armzO. Cor. letter. (Or. w. 0?; there is 
 
 also a deletion.) 
 
 308, 13. wewed. See fac. 
 
 308. The remainder of col. 598, the whole of col. 
 
 599, and lines 1-14 of col. 600 have Pro~ 
 verbial Triads. 
 
 309. i. The full title in the MS. is ' EnOeu ynys 
 
 pxydein ae rac ynyffed ae anryuedodeu,' 
 but as the anryuedodeu are not given in 
 this Volume the word has been omitted 
 in the title.
 
 Jnbey. 
 
 The large figures refer to the page, the small ones to the line. 
 ab = mab; b = brenhin; m = merch. 
 
 ABER, Tri Priv, 309, 7. 
 
 Aber Alaw, 40, 23. 
 
 Aber deu Gledyv, 132 ; 138, 5. 
 
 Aber Gwy, 140, 26. 
 
 Aber Havren, 140, 14. 
 
 Aber Henvelew, 40, 17; 42, 17. 
 
 Aber Keirawc, 144, 19$ 
 
 Aber Kledyv, see Aber deu G. 
 
 Aber Menei, 33, 20; 69, 30. 
 
 Aber Sein, 87, 15 ; see Kaer A. S. 
 
 Aber Tywi, 139, 3. 
 
 Aberffraw, 28 ; 304, 4. 
 
 Absolon ab Dauyd, 297, 5. 
 
 Achleu, 301, 12. 
 
 Adanc, 223, 3; 224; 226; 232,3. 
 
 Adaon, see Auaon. 
 
 Adar Gwendolen, 303, 24. 
 
 Adar Riannon, 40, 13; 41, 20; 
 
 43, 1 8. [? 168-1 69; 172; 180.] 
 Adav, 297. 
 Aedenawc, 304, 15. 
 Adeon ab Eudav, 88, 23 ; 90, 17 ; 
 
 91, 22, 30. 
 
 Adwy ab Gereint, 1 06, 2 1 ; 159,27. 
 Aerva, Teir Drut, 301, 21. 
 Aeruedawc Y. P., Tri, 304, 6. 
 Aethlem, 125, 4; 141, 20. 
 Aethole, 95, 16. 
 Affric, 104, 17. 
 Alaw, see Aber, 40, 30. 
 Albeinwyn, 301, 3. 
 Alclut, see Kaer Alclut. [19. 
 
 Allictwn, ? Bal- or Mallictwn, 144, 
 Alser ab Maelgwn, 307, 2. 
 Amaethon ab Don, 120, 28. 
 Amanw, 139. 
 Amhar ab Arthur, 246, 20. 
 
 AmherodresKristinobyl, 229-232, 
 
 240-241. 
 Amhren or Amren ab Bedwyr, 
 
 110, 6; 246, 19. 
 Amren, see Hir Amren, 111, 16. 
 Aeiryn Gwawtryd MecMeyrn 
 
 Beird, 303, 30. 
 Anet, 125, 3 ; 141, 20. 
 Angawd ab Kaw, 107, 15. 
 Angharat, see Yngharat. 
 anglad Gwr larlles y Ff., 1 74-1 75. 
 Anniuyget (Triad), 40-41 ; 98, 14. 
 Annwas Adeinawc, 107, 2. cf. 
 
 Henwas Adeinawc. 
 Annwvyn or Annwn, 2-3 ; 5, 30 ; 
 
 6, 16; 8, 9; 60, 22 ; 61, 16; 
 
 124, 24. 
 
 Annyanavvc ab Menw, 107, 25. 
 Anoeth, see Kaer Anoeth. 
 Anoeth Veidawc, 111, 16. 
 Aram, see Arym. 
 Aran-vagyl, 301, 3. 
 Aranrotm. Don, 68-73 ; 298, 13; 
 
 308, 1 8., see Kaer Aranrot. 
 Arawn b. An : 2-3 ; 5-7 ; 60, 23, 
 Arberth, 1, 3, 6; 8 ; 17, 22 ; 18, 
 
 13; 19, 30; 23; 45-46; 49, 
 
 16; 52-53. 
 Archan, 35, 17. 
 Archanat, 301, 13. 
 Arderchawc Prydein, 110, 13. 
 Arderyd, 301, n ; 305, n. 
 Ar-derys, 302, 19. 
 Ardudwy, 26, 3 ; 73, 30 ; 74, 2 ; 
 
 77, 22; 79, 20; 81, 7. 
 Ardun, 306, 5. 
 Ardwyat ab Kaw, 107, 19.
 
 122 
 
 Argyngroec, 146, 20; 148, 19. 
 
 Arllechwed, 63, 2. 
 
 Arouan bard Selen, 306, 8. 
 
 Arthur, 100,14; 102-115; 125; 
 128-142; 147-160; 162; 163, 
 i ; 170; 179-183; 192; 197- 
 200; 204; 205; 211-215; 218- 
 220; 232; 233; 235; 243- 
 247; 258-265; 282; 284- 
 287; 299; 300; 303; 306-308. 
 
 Arthur's Brother, 107, 30. 
 
 Arthur's Chief Huntsmen, 110, 7. 
 
 Arthur's Court, see Kaerlleon ; 
 Llys A. 
 
 Arthur's Cousins, 100, 14 ; 102, 
 10 ; 106, 10 ; 114, 19; 151, 
 15; 264, 16; 285, 19; 286; 
 300, 6. 
 
 Arthur's Father, 107, 14. 
 
 Arthur's Grandfather, 299, 9. 
 
 Arthur's Hall, JwEhangwen, 103 ; 
 111; 197. 
 
 Arthur's Household, see Teulu. 
 
 Arthur's Mantle, 105, 28. [23. 
 
 Arthur's Nephew, 114, 18; 147, 
 
 Arthur's Squires, see Eiryn Wych ; 
 Hir Amren ; Hir Eidyl ; Hyg- 
 wyd ; and Kachamwri. 
 
 Arthur's Uncles, 109, i ; 110, n; 
 140, ii ; 263. 
 
 Arthur's Weapons, 105, see Karn- 
 wenhan ; Rongomiant. 
 
 Arthur's Wife, see Gwenhwyvar. 
 
 Arvon, 77, 30; 87, 14; 88, 19; 
 308, see Kedernit G., Pennard. 
 
 Arwystli, 62, 23 ; 144, 3. 
 
 Aryanllu Y. P., Tri.. 298, 18. 
 
 Aryanrot m. Beli, see Aranrot. 
 
 Aryen, see Brynn Aryen. 
 
 Arym, PGarym, 112, i; 125, 15. 
 
 Asse, see Kaer Asse. 
 
 Atrwm, see Hir Atrwm. 
 
 Auallach, 299, 30. 
 
 Auan Vedic bard Kat : 306, 9. 
 
 Auaon ab Talyessin, 150; 160, 
 i; 303, 15; 304, 7. 
 
 Avarwy ab Llud, 298, 20. 
 Avena, 298, 9. 
 Avon, see Auaon. 
 Awydawc Vreich Hir, 306, 25. 
 
 Badon, 150, 23; 151, 23. 
 
 Bangor, 304, 27. 
 
 Bannawc, Mynyd, 121, 13. 
 
 Bard, Tri Over, 300, 9. 
 
 Beda, 297, 7. 
 
 Bed Branwen, 40, 29. 
 
 Bed b. Kernyw, 308, 25. 
 
 Bed Pryderi, 64, 27. 
 
 Bedwyrab Bedrawt, 106, 15 ; 114, 
 
 5; 118, 26; 127; 129, 6; 
 
 131, 28; 132, 29 ; 133, 8, 14; 
 
 136, 7; 138, ii ; 265, 18; 
 
 307, 16. 
 
 Bedyw ab Seithvet, 107, 4. 
 Belen o Leyn, 305, 7. 
 Beli Mawr ab Man- or Mynogan, 
 
 26, 9 ; 88, 17 ; 93, 1,4 ; 108. 
 Benyn Byneu, Tri, 111, 28; 125. 
 Bergaed, 308, 2. [12. 
 
 Berth abKado, 108, 2. 
 Berwyn ab Gerenhir, 109, 27. 
 Betwim' Eskob, 112, 20; 148,24; 
 
 150, i, 12 ; 159, 18. 
 Blathaon ab Mwrheth, 159, 9. 
 Blathaon, see Penn Blathaon. 
 Bleidwn, 67, 20. 
 Blodeued or Blodeuwed, 73-77; 
 
 79, 22 ; 80, 5, 8. 
 Bran ab Dyuynwal, 299, 13. 
 Bran Bendigeit ab Llyr, 26-31 ; 
 
 33-44; 300, n, 23. 
 Branwen m. Llyr, 27-29; 33; 
 
 34; 36; 37; 39-43; 301, 18. 
 Bratwen ab laen, 107, 12, [23. 
 Bratwen ab Moren Mynawc, 106, 
 Brenhin Bychan, see Gwiffert P. 
 Brenhin Kloff, 232-233. Cf. Gwr 
 
 G. o'r Llynn. [18. 
 
 Brenhin o veibon Eillon, Tri, 308, 
 Brenhin Romani. 85, 24; 86, 16. 
 Brenhin y Diodeiueint, 223.
 
 323 
 
 Brewi Vawr, 89, 12. [15. 
 
 Broch, Chware, 15, 27; 16; 57, 
 Brych, Ych, 121, 10. 
 Bryneich, 303, 16. 
 Brynn Aryen, 71, 25. 
 Brynn Etwin, 305, 8. 
 Brynn Griflfri, 302, 5. 
 Brynn Kyuergyr, 76-77. 
 Brys ab Bryssethach, 111, 24. 
 Brytaen, 92, 7. 
 Brytanyeit, 91, i ; 97, 28. 
 Brythach, see Kaer Brythach. 
 Brythwch, see Kaer Brythwch. 
 Buches Lom, 306, 29. 
 Budyr Havren, Tri, 308, 21. 
 Bwlch, 111, 25; 125, 9. 
 Bwrgvyn, 90, 5. 
 Bwyellawt, Trydyd, 304, 4. 
 
 Dalldav eil Kimin or Kunin Kov, 
 
 106, 24; 307, 3. 
 Dallwyr or Datweir Dallpen 107, 
 
 6 ; 307, 19. 
 
 Dallwyr, Glynn, 307, 19. 
 Danet ab Oth, 159, 23. 
 Daromvy, 308, 9. 
 Datkud, Tryded Anvat, 42, 27. 
 Dawri, see Kaer Dawri. 
 Degynelw bard Owein, 306, 7. 
 Deheu, 59, 3 ; 60, 16 ; 63-65. 
 Deheubarth, 60, 13; 308, 21. 
 Deivnyawc Y. P., Tri, 302, 27. 
 Deivyr, 303, 16. 
 Dena, see Fforest y Dena. 
 Denmarc, 151, 21 ; 160, 6. 
 Deu Gledyv, see Aber &c. 
 Deveit, 115; 225. 
 Diadema, 297, 9. 
 Diarwya, 1, 7. 
 diaspat, 94, 21 ; 96, 27 ; 98, 15 ; 
 
 103,3o; 112, i ; 125,15; 175, 
 
 19; 195; 203; 210, 21; 287- 
 
 289. 
 Diffeidell ab Dissyuyndawt, 303, 
 
 18, 19. 
 Diganhwy, 267, 27. 
 
 Digniv ab Alan, 301, 15. 
 Digoll, Gweith, 308, 22. 
 Digonab Alar, 107, 8. 
 Dillus Varvawc ab Eurei, 133. 
 Din Sol, 104, 2. 
 Din Tywi, 140, 3. 
 Dinas Dinlle, 71, 16. 
 Dinas Emreis, 98, 12; 300, 15. 
 Dinas Ffaraon Dande, 98, 1 2. 
 Dinodig, 73, 29. 
 Dirmyc ab Kaw, 107, 14. 
 disgrech, 186, 23 ; 189, 29. 
 Dissynyndawt, 303, 17. 
 Diuogat ab Kynan G., 301, 7. 
 Divwlch, Kledyv, 111, 27; 138, 
 Diweir Y. P., Tri, 306, 4. [14. 
 Diwrnach Wydel, 136. see Peir. 
 Doget Vrenhin, 101, n. 
 Dol Pebin yn Arvon, 59, 9. 
 Dol Penmaen, 64, 2. 
 Dreiceu, Y, 96 ; 97 ; 98 ; 300. 
 Drem ab Dremidyt, 109, 9; 245,6. 
 Dreon Lew, 302, 19. 
 Drustwrn Hayarn, 107, I. 
 Drutwas ab Tryffin, 107, 9. 
 Drutwyn keneu Grcit 123, 24 J 
 
 133, 10 ; 134,3; 135, 2; 138, 
 Dnvc, 112,3; 125, 17. [9. 
 
 Drwcdydwc, 111,30; 125, 14. 
 Drych eil Kibdar, 114, 8. 
 Drystan ab Tallwch, 159, 27 ; 
 
 303, 5; 304, 24; 307, 13. 
 Drytwen, ederyn y, 34. 
 Dryw, Y, 71, i ; 112, 14. 
 Du, Gwr, 126, 3; 166-169; 171; 
 
 180; 221-223; 231; 240-242. 
 Du Hir Tynedic, 306, 24. [27. 
 Du march Moro Oeruedawc, 124, 
 Du Trahawc marchawc y Ffynawn, 
 
 221-223. 
 
 Du Traws, 191-192. [25. 
 
 Du y Moroed march Elidyr, 300, 
 Duach, 106, 27. 
 Duawc, Marchawc, 172, 14; 174 
 
 -175. [Dyvnarth. 
 
 Dunart b. y Gogled, 109, 3. cf. 
 
 Y 2
 
 324 
 
 Dunawt Wr ab Pabo, 301, 9; 
 
 304, 10. 
 
 Dygyvhvng, 111, 15. 
 Dwnn Diessic Unben, 112,6. 
 Dwnn, Y larll, 276-281. 
 Dyffryn Amanw, 139, 24. 
 dyffryn avon, 225, i ; 228, 24 ; 
 
 236; 237; 242. 
 Dyffryn Havren, 151, 6. 
 Dyffryn Krwn, 215-218. 
 Dyffryn Llychwr, 139, 10. 
 Dylan Eilton, 68, 16, 20. 
 Dyuel ab Erbin, 107, 28. 
 Dyuet, 1, i ; 14, 16, 20 ; 17, 17, 
 
 22 ; 18, 2; 23,19; 25, 9; 45, 
 
 12; 46; 49, 14, 15; 52; 57, 26; 
 ,136,17; 138, i; 308, 1 6. 
 Dyvet see Kantrevi. 
 Dyvnarth ab Gwrgwst, 134, 10. 
 Dyvneint, 110, 17; 140, 13. 
 Dyvynwal Moel, 109, 3. 
 Dyvyr ab Alun Dyvet, 106, 24; 
 
 125, i; 159, 30; 265, 17. 
 
 Ector Gadarn, 297, 3. [29. 
 
 Echel Vordwyt Twll, 107, 5; 139, 
 Eda Glin Gawr, 305, 18. [30. 
 Edystyr Y. P., Tri Thorn, 306, 
 Edeirnon, 35, 5. 
 Edelfflet Ffleissawc, 303, 23. 
 Edern or Edyrn ab Nud, 1 06, 2 1 ; 
 
 151, 21; 159, 20; 248-250; 
 
 253-256; 259-262; 265. 
 Egrop, 104, 17. [13. 
 
 Ehangwen, see Arthur's Hall, 109, 
 Ehawc Llynn Lliw, 130-131. 
 Eheubryt m. Kyvwlch, 112, 4. 
 Eidoei ab Aer, 124, 8 ; 128-129. 
 Eidon Vawr Vrydic, 107, 29. 
 Eidyl, see Hir Eidyl, 111, 16. 
 Eidyol ab Ner, 109, 12. 
 Eil (cf. Eli), 140, 4. 
 Eil Taran, see Glinneu. 
 Eiladyr ab Penn Llarcan, 112, 6. 
 eillon, 308, 18. 
 Einyawn ab Bed, 308, 25; 
 
 Eiryawn Penn Lloran, 139, 2. 
 Eiryn Wych Amheibyn, 152, 20. 
 Eissiwet, 112, 2; 125, 1 6. 
 Eiwynyd, 73, 30. 
 Elen Luydawc m. Eudav, 87-91; 
 
 298, 9. 
 
 Elen Vannawc, 297, 10. 
 Elenit, 62,22. 
 Eli, 110, 7. see Ely. 
 Elidyr Gyvarwyd, 111, 22. 
 Elidyr Mwynvawr, 300, 26, 29. 
 Eliffer Gosgordvawr, 301, 6. 
 Elinwy ab Kadegyr, 303, 16. 
 Eliuri Anaw Kyrd, 265, 14. 
 EliuriPenn Mackwy, 245, 29; 246. 
 eliwlu o lygot, 53-54. [2. 
 
 Ellyll Ednyvedawc Drythyll, 306, 
 Ellyll Gyrthniwl Wledic, 306, i. 
 Ellyll Gwidawl, 305, 30. 
 Ellyll Llyr Marini 305, 30. 
 Ellyll Manawc, 306, 2. 
 Ellyll M*len, 306, 2. 
 Ellyll Y. P., Tri Gwyd, 306, i. 
 Ellyll Y. P., Tri Karw, 305, 29. 
 Ellylw m. Neol Kynn Kroc, 113,6. 
 Elphin ab Gwydno, 150, 19. 
 Ely, 110, 6; 138,9- see Eli. 
 Emerchret, 306, 6. 
 Emlyn, 307, n. 
 Emrys or Emreis Wledic, 98, 12 ; 
 
 298, 28; 299, i ; 300, 15. 
 Emyr Llydaw, see Howel, 159, 22. 
 Eneas Yskwydwyn, 297, 10. 
 Eneilian, 306, 5. 
 Eneuawc m. Bedwyr, 112, 27. 
 Enit m. Ynywl, 251-258; 260- 
 
 295. 
 
 Enrydrec m. Tutuathar, 112, 27. 
 Erbin abKustennin, 263,28; 266; 
 
 267, ii ; 270. 
 Erch march meibon Grythmwl 
 
 Wledic, 301, n. 
 Ercwlf Gadarn, 297, 2. 
 Erdutvul m. Tryffin, 112, 28. 
 Ergyryat ab Kaw, 107, 19. 
 Erinit ab Erbin, 107, 27.
 
 325 
 
 Eruedogyon, see Aeruedawc. 
 Erwm, see Hir Erwm. 
 Eryr, yr, i'. e. Lieu, 77-79. 
 Ergyt, Tryded Anvat, 68, 23. 
 Eryr Gwern Abwy, 130 ; 131, 4. 
 Eryr y Vreat, 308. 
 Eryri, 87, n ; 98, 10. 
 Erythlyn, 302, 20. 
 Esgeir Kulhwch, 106, 30. 
 Esgeir Oervel, 104, 2 ; 112, 14 ; 
 
 135, 18; 136, 28. [25. 
 
 Esgemyd Aereu Y. P., Tri, 304, 
 Esgob (Lhvyd ab Kilcoet), 56-58. 
 Essyllt, 307, 15. 
 Essyllt Vingul, 113, 7. 
 Essyllt Vinwen, 113, 7. 
 Etlym Gledyv Koch, 226-228. 
 Etmic ab Kaw, 107, 15. 
 Etwin, 302, 6 ; 305, 7 ; 307, i ; 
 
 308, 9, 23. see Brynn Etwin. 
 Eua, 297, 9. 
 Eudav ab Karadawc, 84, 13; 87, 
 
 21 ; 88, 24. 
 
 Eurgein m. Maelgwn, 300, 29. 
 Eurgryd Y. P., Tri, 308, 14. 
 Eurgryd, Trydyd, 49, 3 ; 71, 9. 
 Eurneitm. Klydno Eidin, 112, 26. 
 Eurolwen m. Wdolwyn G., 112, 29. 
 Euroswyd, 26, 8 ; 39, 2 ; 306, n. 
 Eus ab Erim, 108, 12. 
 Euyas, 140, 12, 20. 
 Eveyd, see Heveyd ; Hyveid. 
 Evnyssien, 26, 6 ; 28, 20 ; 38-39. 
 Evrawc, larll, 193. see Kaer E. 
 Evyrnwy, 144, 20. 
 ewiged, 193-194. 
 Ewin, see Lhvch, 139, 27. 
 
 Ffaraon Dande, 98, 12. see Dinas. 
 Ffergan, 305, 19. 
 Fferlas march Dalldav, 307, 3. 
 Ffichteit, 299, 23. 
 Fflam ab Nuyvre, 107, 26. 
 Fflendor ab Nav, 110, 16. 
 Ffleudur Fflam Wledic ab Godo, 
 106, 22; 160, 2; 303, 13. 
 
 Fflur, 308, 15. 
 
 Ffodor ab Ervyll, 35, 9. 
 
 FforestyDena,245,i7; 247-248. 
 
 Ffotor, 104, 14. 
 
 Franc, see Odyar. 
 
 Ffreinc, 40, 1 2 ; 44, 3 ; 90, 5 ; 94 ; 
 
 95,17; 107, ii ; 109,28; 110, 
 
 15; 124, 28; 136, 20; 281, 
 
 22 ; 300, 12. 
 Ffynnawn, Y, 167-169; 171; 
 
 177; 179; 180, 10. 
 
 Gadyal, 297, 15. 
 
 Gallcoyt, 106, 27. 
 
 Galovyd Y. P., Tri, 304, 23. 
 
 Gamon, 109, 3. 
 
 Garanaw ab Golithmer, 265, 15. 
 
 Garanhir, 122, 4. 
 
 Garanwyn ab Kei, 110, 5. 
 
 Garym, 112, i; 125, 15. 
 
 Garsclit or Garselit Wydel, 110, 
 
 16; 124, 10 ; 138, 21. 
 Garth Gregyn, 140, 5. 
 Garwen m. Henin Hen, 302, 14. 
 Garwyli eil G. G., 107, 6.; 139, 30. 
 Cast Rymi, 111, 7; 132, 5. 
 Ga/cor ab Goroluyn, 306, 5. 
 Gavran ab Aedan, 305, 10. 
 Geir ab Geiryoed, 300, 2. 
 Gelli Wic, see Kelliwic. 
 Geneir Gwystyl, 194. cf. Gweir. 
 Gereint ab Erbin, 107, 27 ; 247- 
 
 295; 303, n. 
 Gilbert ab Katgyffro, 160, 3 ; 304, 
 
 26 ; 306, 26. 
 Gildas ab Kaw, 107, 20 ; 160, 5 ; 
 
 258, 18. 
 
 Gilhenhin, see Gwilhenin. 
 Gilla GoesHyd. 110, 1 8. 
 Gilvaethwy ab Don, 59, 12, 15; 
 
 60, 29; 63, 16, 17; 65, 7, 18; 
 
 66, 5; 67, 21. 
 Glas, 111, 29; 125, 13. 
 Gleissac, 125, 13. 
 Gleissat, 111, 29. 
 Gleissiar Gogled, 304, 16.
 
 326 
 
 Gleissic, 111, 29; 125, 13. 
 Glew ab Yscawt, 138, 21. 
 Glew Y. P., Tri, 304, 14. 
 Glewlwyt Gavaelvawr, 103-104; 
 105,6; 107,i ; 138, 25; 162, 
 7; 244, 19. 
 Glini, 128, 20, 21. 
 Glinneu eil Taran, 40, 7; 134, 9. 
 Gliuieri, 40, 7. 
 Gloyw, see Kaer Loyw. 
 Gloyw Wallt Lydan, 25, 16. 
 Glwydyn Saer, 109, 12; 138,29. 
 Glynn, see Dallwyr, Kuch, Nyuer 
 Ystu. [i; 138, ii. 
 
 Glythmyr Letewic, 134, 26; 135, 
 Gobrwy ab Echel Vordwyt Twll, 
 
 107, 4 ; 159, 26. 
 Goewin m. Pebin, 59, 9 ; 60, 9 ; 
 
 63, 18; 65, 12. 
 Gogigwc, 103, 10. 
 Gogigwr, 138, 25. 
 Gogled,Y., 104,2; 109, 4; 134, 
 14, 29; 141,27; 193, i ; 209, 
 14; 300, 27; 308, 3, 19. 
 Gogov yr Adanc, 224, 226. 
 Gogyvwlch, 245, 4. 
 Goleudyd m. Anlawd Wledic, 
 
 100-101 ; 106, 8; 116, n. 
 Golydan Vard, 301, 20; 304, 4; 
 
 308, 25. 
 
 Gorascwrn m. Nerth, 112, 4. 
 Goreu ab Kustenin, 127; 140, 24; 
 142, 20,30; 159, 23; 246, 20; 
 265, 14; 300, 6; 306, 18. 
 Gorcorn, see Kaer Gorcorn. 
 Gorgyrn, see Kaer Gorgyrn. 
 Gormant ab Ricca, 107, 7, 30. 
 gormes, 97 ; 99, 10. 
 Gormes, Teir, 94 ; 99, 19 ; 308, 8. 
 Gorsed Arberth, 8-10; 46, 15; 
 
 50, 7 ; 55, 2, 3. 
 
 gorsed, (in Ireland 32, i); 166. 
 Gorwenn Gwen, Teir, 111, 27; 
 125, ii. [18. 
 
 Gosgord Advwyn Y. P., Teir, 302, 
 Govan Gwann, 111, 28; 125, 12. 
 
 Gouannon ab Don, 68, 22; 121, r. 
 Grant, see Kaer Grant. 
 Granwen ab Llyr, 159, 28. 
 Grathach, 106, 27. 
 Grei march Edwin, 307, i. 
 Greidyawl Galouyd or Galldouyd, 
 
 106, 15; 160, 3; 304, 24. 
 Greit ab Eri, 106, 16; 123, 24; 
 
 131, 19 ; 134, 9. see Drutwyn. 
 Groec, 104, 21 ; 160, 7 ; 298, 8. 
 Groes, see Ryt y Groes. 
 Gronw ab Echel V.T., 303, 13. 
 GronwPebyr, 74-77; 80-81; 305, 
 Grudhvyn Gorr, 111, 25. [14. 
 Grudnei, 304, 14. [140. 
 
 Grugyn Gwrych Ereint, 1 37 ; 1 39- 
 Gryffri or Griffri, 302, 4, 5. 
 Grynn, 245, 3. 
 Gusc ab Atheu, 107, 8. 
 Gwadyn Odyeith, 110, 21, 24. 
 Gwadyn Ossol, 110, 20, 22. 
 Gwaedan m. Kynvelyn, 112, 5.. 
 Gwaeth, 112, 3; 125, 17. 
 Gwaethav oil, 112, 3 ; 125, 17. 
 Gwaekrym Herwuden, 304, 30. 
 Gwaew Lliueit, 232, 30. 
 Gwaew Rud Y. P., Tri, 306, 7. 
 Gwaew, Tri, 111, 28; 125, 12. 
 Gwal-as or -es, 40, 16 ; 41, 26. 
 Gwalchmei ab Gwyar, 112, 8; 
 
 114, 16; 159, 19; 179; 181 
 
 -182; 194, 13; 212-214; 219; 
 
 220; 232-236; 242-244; 246, 
 
 5; 261, 10 ; 265, ii ; 266, 29; 
 
 284-286. 
 
 Gwalhauet ab Gwyar, 112, 8. 
 Gwall ab Dissyuyndawt, 303, 23. 
 Gwall ab Gwyar, 302, 28. 
 Gwallawc ab Llennawc 261, 9; 
 
 304, 8. 
 
 Gwallgoyc, 109, 24. 
 Gwanar ab Lliaw, 298, 12. [25. 
 Gware Gwallt Euryn, 111,7; * 34 
 Gwarth Y. P., Trywyr, 298, 19. 
 Gwarthegyt ab Kaw, 138, 10, 18 ; 
 
 148, 24; 159, 18.
 
 Gwas Gwineu, 201 ; 216-217. 
 Gwas Melyn, 201 ; 216-217 ; 
 Gwasgwyn, 298, 16. [242. 
 
 Gwauan, 144, 3. 
 
 Gwawl ab Klut, 1 2-1 6 ; 57, 13,15. 
 Gwawrdur Kyrvach, 106, 28. 
 Gweir ab Gwestel or Gwystyl, 159, 
 
 26 ; 303, 4. cf. Geneir. 
 Gweir ab Gweiryoed, 306, 12. 
 Gweir ab Kadellin Tal Aryant, 
 
 110, 10. 
 
 Gweir Baladyr Hir, 110, n. 
 Gweir Dathar Wenidawc, 110, 9. 
 
 112, 25. 
 
 Gweir Gwrhyt Ennwir, 110, i o. 
 Gweir Gwrhyt Vawr, 265, 15. 
 Gweith, see Badon, Bangor,Digoll, 
 
 Kamlan. 
 Gwelwgan Gohoewgein march 
 
 Keredic, 307, 3. 
 Gwenn, see Arthur's Mantle. 
 Gwenn-Alarch m. Kynnwyl Kan- 
 
 hwch, 112, 25. 
 
 Gwenn Benn Dragon, 306, 14. 
 Gwennabwy m. Kaw, 109, 7. 
 Gwendoleu ab Keidyaw, 301, 10; 
 
 303, 24 ; 305, 10. 
 Gwenhwyach, 112, 23. 
 Gwenhwyvach, 301, 18. 
 Gwenhwyvar gwreic Arthur, 105, 
 
 30; 111, 23; 112, 22; 162, 
 
 4; 164, 19; 170, 13; 197; 
 
 199; 219, 16; 244; 246-249; 
 
 253; 256; 256; 258-265; 
 
 286; 301, 19, 24. 
 Gwenhwyvar's Squires, see Ysku- 
 
 dyd ; Yskyrwyn. [12. 
 
 Gwenhwyvar m. Gwythur, 302. 
 Gwenhwyvar m. Gwryt Gwent, 
 
 302, ii. 
 
 Gwenhwyvar m. Ocuran, 302, 13. 
 Gwenllian Dec, 113, i. 
 Gwent is Koet, 20, 7 ; 307, 26. 
 Gwennwledyr m. Waledur Kyr- 
 
 uach, 112, 28. 
 Gwennwynwyn ab Lliaw, 298, 12. 
 
 Gwenwynnwyn ab Naz> Gyssevin, 
 
 107,3; 108,30; 159, 22; 303, 
 
 12. 
 
 Gwernabwy, see Eryr. 
 Gwern ab Matholwch, 33, 30; 
 
 37-39. 
 govern gwngwch viwch V. Tyll- 
 
 yon, 39, 19. 
 Gwers or Gwres ab Reget, 158, 
 
 28; 159,5. [20. 
 
 Gwerthevyr Vendigeit, 300, 16, 
 Gwerthrynyawn, Kastell, 299, 2. 
 Gweuyl ab Gwestat, 111, 17. 
 Gwgawn or Gwgon Gledyvrud, 
 
 159, 4 ; 304, 26, 27; 306, 30. 
 Gwgon Gwron ab Peredur ab 
 
 Eliffer, 304, 20, 25. 
 Gwiawn ab Kyndyrwyn, 304, 28. 
 Gwiawn Lygat Kath, 112, 15. 
 Gwibei Drahawc, 304, 18. 
 Gwidon Ordu m. y Widon Or- 
 
 wenn, 123, 6; 141-142. 
 Gwidolwyn Gorr, 123, n. 
 Gwidon,-ot Kaerloyw, 210; 211, 
 
 5; 242, 28; 243. 
 Gwiffert Petit, 281-283; 290- 
 
 293; 295. 
 Gwilenhin b. Ffrcinc, 110, 14; 
 
 124, 28; 139,5. 
 Gwilim ab Rwyv Freinc, 159, 23 ; 
 
 265, 13. 
 
 Gwillwr, 210, 24. 
 Gwiner, 304, 30. 
 Gwineu Gwdwc Hir, 307, i. 
 Gwittart ab b. Iw., 110, 15. 
 Gwlat yr Hav, 136, 20. 
 Gwlgawt Gogodin, 122, 10. 
 Gwlwlyd Wineu, 121, 6. 
 Gwlydyn Saer, see Glwydyn S. 
 Gwr Du, see Du. 
 Gwr Gwynllwyt, 235, 7, &c. 
 Gwr Gwynllwyt o'r Dol 202, 203. 
 Gwr Gwynllwyt o'r Llyn, 200-202. 
 Gwr Hir, see Kei. 
 Gwr Koch, 145, 27. 
 Gwr Llwyt Kloff, 242, 16, &c.
 
 328 
 
 Gwr Llwyt o'r Dyffryn Crwn, 216; 
 
 217; 218. [179. 
 
 GwrMelyn, 32; 164; 165; 171; 
 Gwr o'r Llech, 242. 
 Gwr Pengrych Koch, 231, 21. 
 Gwrach, 101 ; 145, see Gwidon. 
 Gwraged Arthur, Teir, 112, i. 
 Gwrbothu Hen, 109, i ; 140, 10. 
 Gwrbrith march Raawt, 307, 4. 
 Gwrdiual ab Ebrei, 109, 5. 
 Gwrdnei Lygeit Kath, 245, 4. 
 Gwrei G. I., see Gwrhyr G. I. 
 Gwreic, Arthur, Teir Karedic, 302, 
 Gwreic Veinlas, 145, 28. [13. 
 Gwreic y Melinyd, 229, 230, 231. 
 Gwri Walk E., see Pryderi, 21-24. 
 Gwrgi, 301, 6; 305, 16. 
 Gwrgi Garwlwyt, 303, 20. 
 Gwrgi Gwastra, 64, 5. 
 Gwrgi Seueri, 134, 28. 
 Gwrgwst Lethvm, 134, 9. 
 Gwrhyr Gwalstawt leithoed, 112, 
 
 9; 114-116; 126, 12; 129- 
 
 131; 137; 160, i ; 265, 17. 
 Gwrhyr Gwarthecvras, 106, 26. 
 Gwrhyt Gwyr, 140, 16; 219, 27. 
 Gwrnach Gawr, 125-128. 
 Gwrvan Gwallt Auwyn, 110, 14. 
 Gwrveichyat Y. P., Tri, 307, 7. 
 Gwrvorwyn Y. P., Teir, 302, 15. 
 Gwrtheyrn Gwrtheneu, 298, 24; 
 
 299, i ; 300, 19. 
 Gwrthtir Ardudwy, 74, 2. 
 Gwrthtir Uffern, 106, 28 ; 123, 7; 
 
 141, 26. 
 
 Gwryat ab Gwryan, 308, 19. 
 Gwryt Gwent, 302, n. 
 Gwy, 299, 2. see Aber G. 
 Gwydar ab Run, 302, 25. 
 Gwydawc ab Menestyr, 110, 3. 
 Gwydel Vonllwm, deu, 40, i. 
 Gwydneu Astrus, 111, 8. 
 Gwydneu Garanhir, 122, 4. 
 Gwydre ab Arthur, 138, 21. 
 Gwydre ab Llwydeu, 109, 7. 
 Gwydbwyll, Chware, 84-88 ; 153 
 
 -158; 220,30; 236, 16; 240, 
 
 7. see klawr gwydbwyll. 
 Gwydrut, 111, 8. 
 Gwydyon ab Don, 59-65; 68-73; 
 
 77-79; 302, 22; 308, 17. 
 Gwydyr Drwm, 306, 6. 
 Gwylathyr, see Karn G. 
 Gwyl m. Endawt, 302, 15. 
 Gwyllennhin, see Gwilhenin. 
 Gwynn ab Ermit, 107, 28. 
 Gwynn ab Esni, 106, 20. 
 Gwynn ab Nud, 106, 21 ; 113, 5; 
 
 124, 23, 26; 134; 139, 7; 
 
 141, 28; 142, 8. [26. 
 
 Gwynn ab Nwyvre, 106, 20 ; 107, 
 Gwynn abT.abN., 139 i; 266,14. 
 Gwynn Da Gyved, 301, i. 
 Gwynn Da Reimat, 301, i. 
 Gwynn Gloyw, 44, 21. 
 Gwynn Gohoyw, 25, 16. 
 Gwynn Gotyvron, 110, 9. 
 Gwynn Hen, 40, 9. 
 Gwynn Hyuar, 110, 17. 
 Gwynn Llogell, 265, 16. 
 Gwynn Mygdwn march Gwedw, 
 ^124 5; 134, 23; 140,2 4 . 
 Gwynn Penngech, 153, 10. 
 Gwyned, 59, i ; 60, 13 ; 62, 30; 
 
 63, 25; 64, 19; 65, 9; 77, 
 
 28; 79, 14, 20; 81, ii ; 302, 
 
 8 ; 308, 20. 
 
 Gwyngat ab Kaw, 107, 17. 
 Gwyngelli, 140, 29. 
 Gwynvrynn, 40, n ; 42, 26; 44, 
 
 2 ; 300, 12, 23. 
 
 Gwyr Denmark, 151, 21 ; 160, 6. 
 Gwyr Groec, 160, 6. 
 Gwyr Gwyned, 64, 19 ; 65, i. 
 Gwyr Iwerdon, 136, 27. 
 Gwyr Kaer Dathal, 107, 13. 
 Gwyr Kernyw, 267. 
 Gwyr Llychlyn, 151, 13 ; 160, 6. 
 Gwyr Llydaw, 140, 9. 
 Gwyr Powys, 144, 16. 
 Gwyr Ruvein, 89, 23 ; 90 ; 298- 
 
 299; 302, 30.
 
 329 
 
 Gwyr y Deheu, 63-65. 
 
 Gwyr Y. P., 89, 20 ; 90,29; 167, 
 
 27; 158, 24; 298. 
 gwys, 139, 23. 
 Gwystyl ab , 109, 6. 
 
 Gwythawc Gwyr, 107, 6. 
 Gwythyr ab Greidawl, 106, 16; 
 
 113, 4; 132, 17; 134; 141, 
 
 28; 142, 8. 
 
 Gwythwr Y. P.. Tri, 303, 27. 
 Gyrthmwl Wledic, 160, 4. 
 
 Hadwry, see Kadwry. 
 Haearnwed Vradawc, 304, 17. 
 Hael Y. P., Tri, 304, 12. 
 Hardlech, 26, 3 ; 26, 4 ; 40, 12 ; 
 
 41, I, 17; 43, 17. 
 Havgan, 3, i ; 5. 
 
 Havren, 140; 141,4; 146, 21 ; 
 
 148, 20; 151 ; 266; 308. 
 Hawrda ab K. V. see Kawrdav. 
 Hawyd, see Kaer Hawyd. 
 Hawystyl Drahawc, 304, 29. 
 Heiden ab Euengat, 303, 30. 
 Heilyn ab Gwynn Hen, 40, 8 ; 
 
 42, 14. 
 
 Heilyn Goch ab Kadwgan, 146, 7. 
 
 Heirua, see Aerva. 
 
 Heled, 306, 4. 
 
 Hen Gedymdeith, 109, 24. 
 
 Hen Groen march K. S. 108, n. 
 
 Hen Wrach, see Gwrach. 
 
 Hen Wyneb, 109, 23. 
 
 Henbetestyr ab Erim, 108. 
 
 Henbrien, 304, 14. 
 
 Heneidwn Lien, see Hyveid U. 
 
 Henfford, 47, 12, 20. 
 
 Henvelen, 42, 17. 
 
 Henveleu, 40, 17. 
 
 Henwas Adeinawc ab Erim, 108, 
 
 12, 16; 109, 23. cf. Annwas. 
 Hennwen, 307, 20. 
 Hettwn Tal Aryant, 112, 7. 
 Heveyd ab Don, 59, 1 3. 
 Heveyd Hen, 12, 20; 16; 17; 
 
 57, 1 6, see Hyveid; Llys. 
 
 Heveyd Hir, 29, 17 ; 30, 9 ; 35, 8. 
 
 Heyngyst, 303, i. 
 
 Hir Amren, 111, 16; 142, 10. 
 
 Hir Atrwm, 110, 27. 
 
 Hir Eidyl, 111, 16 ; 142, 10. 
 
 Hir Erwm, 110, 27. 
 
 Hir Peissawc b. Llydaw, 140, 9. 
 
 hobeu, 60, 18. 
 
 Hors, 303, i. 
 
 Howel ab Emyr Llydaw, 159, 22 ; 
 
 232, 10 ; 265, 13. 
 Howel ab leuav, 302, 7. 
 Hualo eur Y. P., Tri, 305, 22. 
 Huandaw, 103, 9 ; 138, 25. 
 Huarwar ab Avlawn, 111, 3. [9. 
 Hueil ab Raw, 107, 21 ; 109, 8, 
 Hunabwy ab Gwryon, 110, 8. 
 Hut Y. P., Teir Priv, 302, 21. 
 Hwyrdydwc, 111, 30; 125, 14. 
 Hychen, 307, 24. 
 Hychtwn Hir, 67, 8, 22. 
 Hydwn, 66, 26 ; 67, 22. [i, 4. 
 Hygwyd, 136, 8 ; 141, 29 ; 142, 
 Hyveid ab Bleidic, 308, 20. 
 Hyveid Unllen, 107, 29 ; 159, n, 
 
 25. see Heveyd. 
 
 lago, 302, 8. 
 
 larll Bychan or leuanc nei Ynywl 
 
 see Kaer Dyff. 
 larll Trist, Y, 188-189. 
 larllaeth y Gogled, 193, i. 
 larlles Wedw, 183-185. 
 larlles y Ffynnawn, 176-178; 
 
 182; 183; 187; 191-192. 
 larlles y Kampeu, 223; 227. 
 lason ab E,son, 297, 5. 
 Idawc Kord Prydein ab Mynyo, 
 
 146-152 ; 158-160. 
 Idic ab Anarawc Wallt Grwn, 29, 
 
 16 ; 35, 8. 
 
 Idon ab Ner, 308, 26. 
 leuav, 302, 4, 8. [14. 
 
 Indec m. Arwy Hir, 112, 30; 302, 
 India, 224, 28. 
 India Vawr, 104, 14.
 
 330 
 
 India Vechan, 104, 15. 
 
 lona b. Ffreinc, 107, 10. 
 
 lorwoerth ab Maredud, 144. [22. 
 
 Iskawin ab Panon, 108, 3 ; 138, 
 
 Iskouan Hael, 108, 3 ; 138, 19. 
 
 Isperyr Ewingath, 106, 26. 
 
 lulius, 298, 21. 
 
 lustic ab Kaw, 107, 15. 
 
 Iwerdon, 26-28 ; 31-43 ; 89, 3 ; 
 104,3; 110, 15,20; 122, 19, 
 28; 124, ii ; 134-136; 139, 
 18. 
 
 Kachamwri or Kacmwri or 
 
 Kacymwri, 111, n; 136, 9; 
 
 140, 28; 141-142. 
 Kadavel ab Kynvedw, 308, 20. 
 Kadeir Vaxen, 89, 13. 
 Kado Hen, 297, 7. 
 Kado o Brydein, 123, I. 
 Kadwaladyr Vendigeit, 301, 21; 
 
 305, 23. 
 
 Kadwallawn, 308, 21. 
 Kadwallawn ab Beli, 299, 8. 
 Kadwallawn Law Hir, 305, 3, 9. 
 Kadwallawn Vendigeit ab Katvan, 
 
 300, 10 ; 302, 4; 306, 29. 
 Kadwgawn Vras, 145, 6, 7. [29. 
 Kadwr, larll Kernyw, 152 ; 159, 
 Kadwry ab Gwryon, 265, 18. 
 Kadyrieith ab Porthawr Gandwy, 
 
 246, 18; 258, 15; 286,24, 27. 
 Kadyrieith ab Seidi, 160 ; 303, 14. 
 Kae Nywl, Y, 291 ; 293-294. 
 Kaer, 30 Priv, 297, 18. 
 Kaer, 33 Priv, 309, 9. 
 Kaer Aber Sein, 88, 20. 
 Kaer Alclut, 309, 10. 
 Kaer Anoeth, 104, 22; 306, 14. 
 Kaer Aranrot, 69-72. 
 Kaer Asse, 104, 13. 
 Kaer Baris, 109, 28. 
 Kaer Beris, 309, 17. 
 Kaer Brythach, 104, 1 8. 
 Kaer Brythwch, 104, 1 8. 
 Kaer Dath- yl or -al, 59, 1 1 ; 63, 
 
 6, 16; 65, 7; 69, 27; 74, 5, 
 
 6; 79, 13; 107, 13. 
 Kaer Dawri, 309, 13. 
 Kaer Dyff, 250; 260, n. 
 Kaer Dyff, larll, 252-257. 
 Kaer Evrawc, 309, n. 
 Kaer Gei, 309, 12. 
 Kaer Gent, 309, n. 
 Kaer Glini, 128, 20. 
 Kaer Golin, 309, 12. 
 Kaer Gorcon, 309, 15. 
 Kaer Gorgyrn, 309, 15. 
 Kaer Gradawc, 309, 17. 
 Kaer Grant, 309, 13. 
 Kaer Greu, 305, 17. 
 Kaer Hawyd, 309, 10. 
 Kaer [Hull, 50-52. 
 Kaer or Kastell larlles y Ffyn- 
 
 nawn, 172; 173; 176; 182, 
 
 29. 
 
 Kaer Kusrad, 309, 15. 
 Kaer Kynoeth, 305, 18. 
 Kaer Lirion, 309, 12. 
 Kaer Lleon, 309, 15. 
 Kaer Llion ar Wysc, 89, 10, 29 ; 
 
 162, i ; 183; 215, 10, n; 220, 
 
 24; 232; 236, 7; 244; 249, 30; 
 
 263, 23; 299, 6; 309, 17. 
 Kaer Loyw, 131, 9, 27 ; 210, 15 ; 
 
 242, 243; 309, 12. 
 Kaer Lud, 93. 14. 
 Kaer Lundein, 93, 15 ; 309, n. 
 Kaer Lwytkoet, 309, 14. 
 Kaer Lyssydit, 309, 16. 
 Kaer Lyr, 309, 10. 
 Kaer Mygeid, 309, 16. 
 Kaer Nerthach, 104, 18 ; 106, 28. 
 Kaer Nevenhyr, 104, 22. 
 Kaer Oeth, 104, 22 ; 306, 13. 
 Kaer R., see Ruvein. 
 Kaer Se, 104, 13. 
 Kaer Seint yn Arvon, 34, 23. 
 Kaer Selemion, 309, 16. 
 Kaer Siri, 309, 13. 
 Kaer Vadon, see Badon. 
 Kaer Vyrdin, 89; 309, 14.
 
 331 
 
 Kaer Urnas, 309, 16. 
 Kaer Weir, 309, 17. 
 Kaer Went, 309, 13. 
 Kaer Widawl Wir, 309, 18. 
 Kaer Wynt, 309, 13. 
 Kaer Wyrangon, 309, n. 
 Kaer yn Arvon, 89, 6 ; 309. 14. 
 Kaer yr Enryvectodeu, 236, 30 ; 
 
 237; 239, 27 ; 240; 243. 
 Kaer Ysbidinongyl, 240, 18, 23; 
 
 242, 24. 
 Kaer Yspadaden Penn Kawr, 115, 
 
 19; 118-119; 120; 126-127; 
 
 143. 
 
 Kalam m. Idon ab Ner, 308, 26. 
 Kalan lonawr, 103, 8. 
 Kalan Mei, 20 ; 94, 22 ; 113, 5 ; 
 
 134, 19. 
 
 Kalch Llasar, 47, 16. 
 Kail, 111, 29; 125, 13. j^Nant. 
 Kalcas ab Kaw, 107, 20. 
 Kaletvwlch, 105, 28; 136, n. 
 Kamlan, 108; 110, 18; 147; 
 
 299, 27; 301, 20; 303, 3; 
 305, 21. 
 
 Kampeu, see larlles. [28. 
 
 Kanhastyr Kanllaw, 106, 30 ; 123, 
 Kantrev Dinodig, 73, 29. 
 Kantrev Prydein, 123, i. 
 Kantrev Ros, 62, 28. 
 Kantrevi Dyvet, 1, 2; 13, 30; 
 
 25, 9; 44-46. 57; 59, 4. 
 Kantrevi Keredigyawn, 25, 12; 
 
 59,5. 
 
 Kantrevi Morganhwc, 59, 4. 
 Kantrevi Seissyllwch, 25, 13. [9. 
 Kantrevi yn y Deheu, 59, 2 ; 63, 
 Kantrevi Ystrat Tywi, 26, n ; 
 
 59,5. 
 
 Karadawc, 308, 14. 
 Karadawc ab Bran, 35; 41, 6, 9. 
 Karadawc Vreichuras ab Llyr 
 
 Marwi, 150, 30 ; 169, 19 ; 261, 
 
 9 J 306, 23. 
 Karcharawr Y. P., Tri Goruchel, 
 
 300, i ; 306, to. 
 
 Karn Gwylathyr, 132, 30. 
 Karnavlawc, 306, 27. [29. 
 
 Karnedyr ab Gouyhyon Hen, 108, 
 Karnwenhan, 105, 30; 142, 16. 
 Karw Purwyn, 245-246; 258; 
 
 263. 
 
 Karw Redynure, 129, 20, &c. 
 Karw Un-corn, Y, 241 ; 242, 25. 
 Kas ab Saidi, 110, 14. 
 Kasnar Wledic, 25, 1 7. 
 Kasswallawc ab Beli, 308, 15. 
 Kaswallawn ab Beli, 41 ; 45, 27, 
 
 29; 46, 7; 48, 17; 93, 2; 
 
 298; 306, 22. see Kadwallawn. 
 kastell syberw, 233, 9. 
 Kat K. see Kamlan. 
 Katcor ab Gorolwyn, 306, 5. 
 Katraeth, 302, 19. 
 Kath Paluc, 308. 
 Kavall, 111, 30; 125, 14; 135, 
 
 3, 10 ; 138, 12; 258, 9. 
 Kaw o Brydein, 136; 142. 
 Kawr o'r Mynyd, 189-190. 
 Kawrdav ab Kradawc, 160, 4; 
 
 302, 26. 
 
 Kedernit Gwyned, 62, 30; 63, 25. 
 Kei ab Kyner (Y Gwr Hir), 105; 
 
 106, 15; 109, 14; 110, 4,5; 
 
 113-117; 126-134; 152; 160, 
 
 28; 162-166; 168-170; 180; 
 
 181; 197-200; 204; 205; 212- 
 
 215; 219; 265, 19; 284; 303, 
 
 4 ; 307. see Kaer Gei. 
 Kei's horse, 307, i. 
 Keirawc, see Aber K. 
 Kelein Y. P., Tri eur, 116; 305, i. 
 Keli, 110, 18. 
 Kelin ab Kaw, 107, 16. 
 Kelliwic, 109, 10 ; 112, 15; 133, 
 
 23 ; 135, 12 ; 141, 22 ; 301, 23. 
 Kelydon Wledic, 100, i ; 106, 8. 
 Kent, 45, 28. see Kaer Gent. 
 Kennadeu Arthur, 129-131. 
 Kennadeu Erbin, 263-265. 
 Kenuerchyn, 192, 20, 21. 
 Kerdin, see Forth.
 
 Keredic ab Gwallawc, 307, 4. 
 Keredigyawn, 25, 12; 59, 5 ; 60, 
 
 30: 62, 20; 140, 4; 301,13; 
 
 302, 7. 
 Keri, 62, 33. 
 Kernyw, 40, 18; 41, 30; 42, 17; 
 
 104, i ; 108, i ; 109, 10; 110, 
 
 17; 140; 141 ; 152; 160,29; 
 
 263, 28; 264, 23; 301, 23; 
 
 307, 20, 24; 308, 25. 
 Kerric y Gwydyl, 305, 5. 
 Kerwyn, see Kwm. 
 Kessar, Ul, 298, 21 ; 302, 30. 
 Kessaryeit, 298, 15. 
 Kethtrwm Offeirat, 112, 10. 
 Keugan Peillyawc, 305, i. 
 Kevyn Digoll, 151, 3. 
 Kevyn Klutno, 71, 25. 
 Ki, Tri, 111, 29. 
 KibVaen, 116, 27. 
 Kicva m. Gwynn Gohoyw ab 
 
 Gloyw Walk Lydan ab K. W., 
 
 25, 16; 44, 20; 45, 14; 51, 
 
 17; 52, 19; 53. 22; 54-55. 
 Kilgwri, see Mwyalch K. 
 Kilyd ab Kelydon W., 100-102. 
 Kilyd Kanhastyr, 106, 29; 123, 
 Klas, 298, 8. [29. 
 
 Klas Myrdin, 309, 2. 
 klawr gwydbwyll, 235, 16; 240, 
 
 241, 242. 
 
 Kledyv Wrnach Gawr, 125-128. 
 Kleis, see Forth K. 
 Kleis ab Merin, 104, 19. 
 Klust ab Klustveinat, 1 12, 10; 245, 
 Klutno, 71, 25. [6. 
 
 Knychwr ab Nes, 106, 18. 
 Koch ab Kaw, 107, 18. 
 Koet Alun, 63, 27. 
 Kolin, see Kaer Golin. [18. 
 
 Koll ab Kollvrewy, 302, 24 ; 307, 
 Konnyn ab Kaw, 107, 16. 
 Korr, 248-250 ; 252-255 ; 259 ; 
 
 260; 265. 
 Korr a'r Gorres, Y, 197-200; 
 
 204; 214; 215. 
 
 Koranneit, 94, 18; 96; 97, 24, 
 
 korn evyd, 96. [27. 
 
 Kors or Kwrs Kant Ewin, 106, 
 30; 123, 26; 134, 24. 
 
 Korsica, Ynyssed, 104, 17. [5. 
 
 Korvan march meibonEliffer,301, 
 
 Korvil Bervach, 106, 20. 
 
 Kradawc, see Karadawc. 
 
 Kradawc ab laen, 107, 13. 
 
 Kreidylat m. Llud Llaw Ereint, 
 113, 2; 134, 4. 
 
 Kreu, see Kaer Greu. 
 
 Kreuwyryon, 63, 4. 
 
 Kristinobyl Vawr, 229, 9. 
 
 krofft, 52-54. 
 
 krogi lleidyr, 55, 56. 
 
 Kroglith, Gwener y, 236, 13. 
 
 Kruc Galarus, 222-225 ; 227. 
 
 Kryd, see Eurgryd. 
 
 Krynweissat,Trydyd,98,i3.?Kyn- 
 weissat. 
 
 Kuall, 111, 30; 125, 13. 
 
 Kuan Kwm Kawlwyt, 130, 3. 
 
 Kubert ab Daere, 106, 18. 
 
 Kud, Tri Anvat, 300, 19, see Dat- 
 kud. [10. 
 
 Kud Y. P., Tri Mat, 42, 26 ; 300, 
 
 Kueli, 110, 18. [n. 
 
 Kuch, Glynn, 1, 5, 8 ; 6, 7 ; 307, 
 
 Kulhwch ab Kilyd, 100-103; 
 105-107; 113; 115,28; 116- 
 125; 132, 26; 135, 9; 142- 
 143. 
 
 Kulvanawyt ab Goryon, 109, 2. 
 
 Kusrad, see Kaer Kusrad. 
 
 Kustennin ab Dyvnedic, 115, 20. 
 
 Kustennin ab Elen, 299, 13. 
 
 Kustennin Heussawr, 116, 17; 
 119, 2. 
 
 Kustennin Vendigeit, 299, 9. 
 
 Kustennin Vychan ab Kus. Ven- 
 digeit, 298, 27. 
 
 Kwm Kawlwyd, 130, 3, &c. 
 
 Kwm Kerwyn, 138, 16. 
 
 Kwrs, see Kors Kant Ewin. 
 
 Kyhoret eil Kynan, 306, 25.
 
 333 
 
 Kyledyr Wyllt ab Nwython, 134; 
 
 141, 3- 
 
 kylleill, saethu, 108, 26; 164; 
 
 171; 179; 216, 10. 
 Kymry, 34; 137, 28; 281, 23; 
 
 303, 21 ; 308, 14, 22. 
 Kynan abEudav, 88, 23 ; 90, 17, 
 
 21 ; 91, 22, 30; 92, 4 . 
 Kynan Garwyn 306, 25. [n. 
 Kyndelic Ky varwyd, 106,17; 1 1 4 > 
 Kyndrwyn ab Ermit, 107, 28. 
 Kynedyr Wyllt ab Hettwn Gla- 
 
 vyrawc, 124, 19. Cf. Kyuedyr. 
 Kynghor Y. P.,Tri Anvat, 302, 29. 
 Kynhaval ab Argat, 303, 15. 
 Kynlas ab Kynan, 139, 4. 
 Kynlleith, 145, 7. 
 Kynnwric Vrychgoch, 145, 5. 
 Kynnwyl Sant, 108, 9. 
 Kynoeth, see Kaer Kynoeth. 
 Kynon ab Klydno, 162-172; 
 
 179-180. 
 Kynvael or Kynwael, 74, 15 ; 76, 
 
 28; 79, 24; 80, 25; 81,7. 
 Kynvelyn Drwsgyl, 301, 10 ; 304, 
 Kynwas ab Kaw, 107, 19. ("n. 
 KynwasKurvagyl, 106,26; 138,4- 
 Kynweissat, Seith, 35, 12. 
 Kynweissyeit Y. P., Tri, 302, 25. 
 Kyuedyr Wyllt ab Hettwn Tal 
 
 Aryant, 112, 7. 
 Kyverthwch, see Riw K. 
 Kyvlavan, Teir Mat, 303. 
 Kyvwlch, 111, 26; 125, 9. 
 Kynyr Keinvarvawc, 109, 13. 
 
 Limwris, larll, 288-290. 
 Lotor, 104, 14. 
 
 Lunet, 173-177; 187; 188; 190. 
 Lwndrys, 93, 16. [28. 
 
 Llacheu ab Arthur, 159, 28 ; 302, 
 Llaes-gymyn or-kenym, 103, 10; 
 
 138, 27; 245, 4. 
 Llamrei kassec Arthur, 135, 4; 
 
 142, 14. 
 
 Llan Veir, 308, 4. 
 
 Llan Silin, 302, 2. 
 
 Llara ab Kasnat Wledic, 160, 2. 
 
 Llary ab Kasnar Wledic, 107, 23. 
 
 Llary ab Yryv, 301, 15. 
 
 llannerch, 1 ; 166; 167; 169; 
 
 171; 195-196; 204; 209; 287, 
 
 15; 293. 
 Llashar ab Llaesar Llaesgygwyd, 
 
 35, 10. 
 
 Llasar Llaesgygwyd, 47, 15, 18. 
 Llassar Llaesgyvnewit, 31, 23. 
 Llawwrodet Varvawc, 108, i. 
 Llawwroded Vary va we, 159, 29. 
 Llawr eil Erw, 107, 25. 
 Llech Echymeint, 300, 4 ; 306, 16. 
 Llech Elidyr, 300, 27, 28. 
 Llech Gronw, 81, 8. 
 Llech Las, Y, 147, 30. 
 Llemennic, 306, 4. [n. 
 
 Llenlleawc Wydel, 110, 13; 136, 
 Llenuleawc Wydel, 109, 2. 
 Lies Amher : Ruv : 299. 
 Lieu Llaw Gyffes, 68-81 ; 303, 6 ; 
 
 305, 16; 306, 23; 308, 17. 
 Lleuelys ab Beli Mawr, 93-99. 
 Llew LI. G., see Lieu ; Nant. 
 Llew, 186-192; 215,216. 
 Llewei m. Seitwed, 302, 16. 
 Lleyn Erythlyn, 302, 20 ; 305, 7. 
 Lli, 35, 17. 
 
 Lliaw ab Nwyvre, 298, 12. 
 Llinon, 36, 16, 17. 
 Llirion, see Kaer L. 
 Lliwan, see Llynn. [110, 12. 
 
 Lloch Llaw Wynnyawc, 107, 2; 
 Lloeg-yr or -er, 45, 28; 47, n, 
 
 12; 49, 13; 52, 3,5; 55, 10 ; 
 
 144, 14; 270; 303, 23; 304, 
 
 29 ; 308, 10, 23. 
 Llofuan Llaw Divro, 303, 28. [29. 
 Llongat Grwm Vargot Eidin, 303, 
 Llouyon, 307, 28, 30. 
 Lluagor, 306, 23. 
 Lluber Beuthach, 106, 19. 
 Lluchet, 112, 2; 125, 1 6.
 
 334 
 
 Llud ab Beli Mawr, 93-99 ; 300, 
 Llud Llaw Ereint, 131, 19. [15. 
 Llud Llurugawc, 308, 13. 
 Llud, see Kaer Lud. 
 Llundein, 26, 2; 40, n, 20; 41, 
 6; 42, 23,25; 44, 3, 4; 93; 
 
 300, 12. see Kaer Lundein. 
 Lluyd march Alser, 307, 2. 
 Llwch Ewin, 139, 27. 
 Lhvch LI. W., see Lloch. 
 Llwch Tawy, 140, i. 
 Llwybyr ab Kaw, 107, 18. 
 Llwydawc Govynnyat, 139-140. 
 LlwydeuabKelcoet,110,8; 136, 16. 
 Llwydeu ab Nwython, 109, 6. 
 Llwyr ab Llwyryon, 121, 29. 
 Llwyrdydwc, 112, i ; 125, 15. 
 Llwyt ab Kilcoet, 57, 12. 
 Llwytkoet, see Kaer Lwytkoet. 
 Llychwr, 139, 10. 
 
 Llychlyn, 104, 16; 151, 13; 160, 
 
 6; 297-298. 
 Llydaw, 92, 7; 107, 24; 134, 25; 
 
 136, 20; 140, 9; 298, 29. 
 Llygatrud Emys, 108, 30; 140, 10. 
 Llynghes Gyniweir Y. P., Teir, 
 
 301, 14. 
 
 Llynghesswr Y. P., Tri, 303, 10. 
 
 Llynn Lliwan, 140, 25. 
 
 Llynn Llyw, 130, 23; 131, 4. 
 
 Llynn y Morynyon, 79, 27. 
 
 Llynn y Peir, 32, i. 
 
 Llyr Lledyeith, 300; 306, 10. 
 
 Llyr, see Kaer Lyr. 
 
 Llys Arthur, 103-104 ; 128, n ; 
 
 152,6; 162,6; 177; 178; 187; 
 
 191-195; 197-205; 214; 215; 
 
 218-220; 234; 238; 242; 
 
 256-258; 261-268; 301, 22. 
 Llys Arthur, Tri Anvodawc, 306. 
 Llys Arthur, Tri Anwyl, 308, 10. 
 Llys Arthur, Tri Chatvarchawc, 
 
 308, 10. [306, 3. 
 
 Llys Arthur, Tri Thrwydedawc, 
 Llys Brenhin y Diodeiveint, 223. 
 Llys Heueyd Hen, 12 ; 14; 57, 16. 
 
 Llys larlles y Kampen, 226-7. 
 
 Llys Medrawt, 301, 27. 
 
 Llys Owein, 292, i. 
 
 Llys Pryderi, 61. 
 
 Llys y Brenhin Kloff, 232, 29. 
 
 Llys y Gwidonot, 211, 5. 
 
 Llys Yspadaden, see Kaer Ysp : 
 
 Llysgatrud, see Llygatrud. 
 
 Llyssydit, see Kaer L. 
 
 llythyr bygwth, 89, 27. 
 
 Llythyr Maxen, 90, 3. 
 
 Llyw, see Llynn Llyw. 
 
 Llywarch Hen, 304, 20; 306, 4. 
 
 Mab Alun D., see Dyvyr. 
 
 Mab Beli, 304, 5. 
 
 mab eillt, 77, 30. 
 
 Mab Gwryon, 106, 25. 
 
 Mab Saidi, 106, 25. 
 
 Mabon ab Dewengen, 306, 6. 
 
 Mabon ab Mellt, 134, 25 ; 135, i. 
 
 Mabon ab Modron, 124; 128- 
 
 132; 140, 23; 141, i ; 159, 
 
 24; 300, 2 ; 306, n. 
 Mabsant ab Kaw, 107, 17. 
 Mackwy Mut, i.e. Peredur, 220, 14. 
 Madawc ab Brwyn, 305, i. 
 Madawc ab Maredud, 144. 
 Madawc ab Run, 304, 28. 
 Madawc ab Teithyon, 139, i. 
 Madawc ab Twr Gadarn, 246. 
 Mael ab Roycol, 107, 5. 
 Maelawr, see Riw Vaelawr. 
 Maelgwn, 305, 23 ; 308, 27. 
 maen, 149; 173; 222; 224; 226; 
 
 228; 230. 
 Maen Du, 308. 
 Maen Tyvyawc, 64, 26. 
 Maenawr Koet Alun, 63, 27. [i. 
 Maenawr Pennard, 63, 26 ; 78, 
 Maer, see Dyvneint ; Kernyw ; 
 
 Odgar. [19. 
 
 Maes Argyngroec, 146, 20; 148, 
 Maes Gwenith, 307, 26. 
 Maehvys ab Baedan, 106, 17. 
 Manaw, 309, 7.
 
 335 
 
 Manawydan ab Llyr, 26 ; 28 ; 
 
 30; 38-41; 44-58; 107, 23; 
 
 140, 28; 304, 20. 
 Manawydan ab Llud, 308, 16. 
 manec, 54; 115 ; 116. 
 March ab Meirch-awn or -yon, 
 
 151, 14; 159, 18; 303, n ; 
 march koch, 226, 18. [307. 
 
 March, Y. P., Tri Anreith, 306, 
 
 27. [2. 
 
 March Y. P., Tri Gorderch, 307, 
 March Y. P., Tri Phenn, 307, 5. 
 March Y.P., Tri Phriv, 306, 24. 
 March Y. P., Tri Rodedic, 306, 
 
 21. 
 
 Marchawc y Ffynawn, 168-169; 
 
 172; 174. 
 
 Marchawc y Kae Nywl, 294. 
 Marchlwyth Y. P., Tri, 300, 25. 
 Math ab Mathonwy, 50; 59; 60; 
 
 63-68 ; 73 ; 74, 5 ; 77 ; 79 ; 
 
 302, 21. 
 
 Matholwch Wydel b. Iwerdon, 
 
 27-37; 42, 13; 301, 17. 
 Mathuthauar, 297, 17. 
 Mawdwy, 145, 6. 
 Maxen Wledic, 82-92 ; 298, 9. 
 Mederei Badellvawr, 302, 17. 
 Medrawt, 147; 299; 301,22; 
 
 303, 3, see Llys M. 
 Medyr ab Methredyd, 112, 13. 
 Meibon Gwawrdur Kyruach, 106, 
 meibon eillon, 308, 18. [28. 
 Meibon Eliffer, 301, 5. 
 Meibon Grythmwl W., 301, u. 
 Meibon Llwch Llaw W., 110, 12. 
 Meibon Paluc, 308, 6. 
 Meigen, 302, 2. 
 
 Meilic ab Raw, 107, 18. 
 Meinlas, 306, 21. see Pwylh M. 
 Meirch, Tri, 111, 30. 
 Mel Ynys, Y, 309, 3. 
 Melenryt, Y, 64, 8, 26. 
 melineu, 228, 229. 
 Melinyd, 228-231. 
 Melyn Gwannwyn, 121, 9. 
 
 Melyngan Gamre, 306, 22. 
 
 Menei, see Aber. 
 
 Menw ab Teirgwaed, 107, 7, 26 ; 
 
 114, 19; 115, u ; 119, 13; 
 
 135; 140,25; 160,3; 802,23. 
 Merch, larll Ragyw, 181, 16. 
 Merched Eur Dyrchogyon, 112, 
 Merched, Teir, 112, 3. [21. 
 
 meredic, 115, 18 ; 126, 6. 
 Messur y Peir, 136, 17. 
 Meudwy, 211, 9. 
 Meed, 308, 13. 
 Mil Du abDucum, 104, 20. 
 Milwyr Y. P., 128, 18; 131 ; 
 
 133, 28; 140, 14. 
 moch, 60-65; 112; 136; 137; 
 
 139; 307. 
 Mochdrev, 62. 
 Mochnant, 62, 27. 
 modrwy, 116; 117; 149, n; 
 
 173, 12; 183, 14; 196; 197; 
 
 218, 27; 219, i ; 234, 26, 29. 
 Moelure, 145, 6. 
 Mon, 87, 13 ; 300, 28 ; 305, 5 ; 
 
 308 ; 309, 7. 
 Mor Groec, 298, 8. 
 Mor Iwerdon, 89, 3 ; 139, 17. 
 Mor Rud, 89, 3. 
 Mor Terwyn, 110, 12. 
 Mordav Hael ab Servan, 304, 13. 
 Mordwyt Tyllyon, 39, 18, 19. 
 Moren ab laen, 107, 12. 
 Moren M. see Moryen. 
 Morgan Mwynvawr, 303, 7. 
 Morganhwc, 59, 4 ; 71, 30. 
 Morgant Hael, 109, 5. 
 Morgant Tut, 261; 286-287. 
 Morvran eil Tegit, 108, 4 ; 159, 
 
 30 ; 304, 26. 
 Morwyn Bengrech Du, 232-233; 
 
 236, 6 ; 240-242. 
 Morwyn, Teir, 112, 4. 
 Morvud m. Uryen Reget, 112, 30. 
 MoryenManawc, 106, 23; 159,28. 
 Mul Melyn, 232, 12. 
 Mur y Kastell, 74, i ; 79, 21.
 
 336 
 
 Muryel, 40, 8. 
 
 Mwyalch Kilgwri, 129, 8, u. 
 
 Mygdvvn march G. see Gwynn M. 
 
 Mygeid, see Kaer Mygeid. 
 
 Mynach Nawmon, 301, i. 
 
 Mynachesseu, Y, 206, 207. 
 
 Myngan, 302, 2. 
 
 Mynneu, 299, 17. 
 
 Mynogan, 26, 9. 
 
 Mynyd Amanw, 139, 20. 
 
 Mynydawc, 302, 18. 
 
 Mynyw, 138, 2. 
 
 Myr, 110, 6; cf. Trachmyr. 
 
 Nadolic, 164, 20; 244, 3. 
 Nant Kail, 63, 30. 
 Nant y Llew, 78, 20. 
 Nawmon, 301, i. 
 Neb ab Kaw, 107, 20. 
 Neges o Bowys, Teir, 302, i. 
 Neol Kynn Kroc, 113, 6. [25. 
 Nerth ab Kedarn, 107, 9; 159, 
 Nerthach, see Kaer N. 
 Neuet, 112, 2. Cf. Vynet. 
 Nevenhyr, see Kaer N. 
 Nillystwn Trevan, 145, 3. [39, 2. 
 Nissyen ab Euroswyd, 26, 6, 12; 
 Nodawl Varyv Twrch, 108, 2. 
 Normandi, 136, 20. 
 Nud Hael ab Senyllt, 304, 13. 
 Nwython, 134, n. [15. 
 
 Nynnyaw ab Beli M., 93, 2 ; 121, 
 Nyver, Glynn, 138, 13, 15. 
 Nywl, 46, 1 8 ; 51, 15, see Kae. 
 
 Och, 112, i ; 125, 15. 
 
 Odgar ab Aed, 122, 19, 28 ; 134, 
 28; 135, 26; 136, 3, 6. 
 
 Odyar Franc, 244, 14; 265, 19. 
 
 Oeth, see Kaer Oeth. 
 
 Offeirat, 55 ; 56, see Kethtrwm. 
 
 Ogov y Widon, 141-142. 
 
 OlabOlwyd, 112, 1 6. 
 
 Olwen m. Yspadaden P., 102, 3, 
 8; 106, 13; 113, 19; 115, 
 23; 117; 118, 18; 143, 3, 5. 
 
 Ondyaw ab Duk Bwrgwin, 265, 
 
 12 ; 267, 28. 
 Openn ? see Penn. 
 Osla or Ossa Gyllellvawr, 109, 28 ; 
 
 140, 27; 141, n; 150, 24; 
 
 159, 12; 160, 21. 
 Ovan ab Kaw, 107, 16. 
 Owein ab Maxen, 302, 26. 
 Owein ab Nud, 261, 10. 
 Owein ab Uryen, 153-159; 162 
 
 -163; 170-192; 194; 199; 
 
 205, 3; 220; 232, 9; 300, 7; 
 
 306, 8, 28. 
 
 Owein Gwyned, 302, 7. 
 Owein larll, 292 ; 293 ; 295. 
 
 Palvawt Branwen, 43, 13, 16. 
 
 Palvawt, Teir Gwith, 301, 1 6. 
 
 Palvawt, Tryded Anvat, 43, 14. 
 
 Paluc, 308. 
 
 Panawr Pen Bagat, 110, 16. 
 
 Paris ab Priav, 297, 5. 
 
 Paris b. Ffreinc, 109, 27. 
 
 Pasc, 164, 20; 237, 4; 244, 2. 
 
 Peibaw, 121, 15. 
 
 Pebin o Dol Pebin, 59, 9. 
 
 Peir Arthur 136, 10. 
 
 Peir Dateni, 31; 39-40 
 
 Peir Diwrnach Wydel, 122, 18 ; 
 
 135, 26; 136. 
 
 Pelymyawc, 138, 30. [dun. 
 
 Penardim m. Beli, 26, 9. Cf. Ar- 
 Pendaran Dyvet, 24; 35, 10; 
 
 41, 15; 307. 
 Pengwaed, 104, i. 
 Penn ab Nethawc, 134, 10. 
 Penn Bendigeit Vran, 300, n, 23. 
 Penn Blathaon, 109, n. 
 Penn Hynev Kernyw, 108, i. 
 Penn Pingon, 103, 10; 138, 25; 
 
 245, 4. 
 
 Penn Rianed, Y. P., 112, 113. 
 Pennant Govut, 123, 7 ; 141, 25. 
 Pennard yn Arvon, 63, 15, 26. 
 
 see Maenawr Pennard. 
 Pennkerd, 61, 7.
 
 337 
 
 Pennllemhidyd Iwerdon, 110, 19. 
 
 Penlhvyn, 1,6. 
 
 Penllynn, 74, 13; 77, 22; 80, 9; 
 
 305, 15. 
 
 Pennryn Hawstin, 307, 24. 
 Penvro, 40, 16; 41, 26; 307, 29. 
 Pentir Gamon, 109, 3. 
 Percos ab Poch, 106, 19. 
 Peredur Paladyr Hir ab Evrawc, 
 
 159, 24; 193-243; 265, 16; 
 
 301, 6; 305, 17. 
 Peredur's foster sister, 203, 204. 
 Peredur's mother, 193-5 ; 203. 
 Petrylew Mynestyr, 301, 2. 
 Polixena m. Priav, 297, ir. 
 Porford, 144, 2. 
 Post Kat Y. P., Tri, 304, 10. 
 Forth Kerdin, 136, 17. 
 Forth Kleis, 138, i. 
 Forth, 54 Priv, 309, 8. 
 Porthawr Gvveith Perllan Bangor, 
 
 Tri, 304, 27. 
 Powys, 60, 13; 62, 26; 77, 29; 
 
 144; 145; 159, 4; 302, i. 
 Pren Hir ae hanner yn llosci, 225; 
 Prenn Glas, 167; 168; 171; 
 
 172; 180. 
 
 Presseleu, 18, 2 ; 138, 7. 
 Prydein, 109, n; 110, 13; 111, 
 
 25; 123, i; 135, 4, 6; 142, 
 
 18, 23; 148, i; 160, 13. 
 Prydein ab Aed M., 309, 4. 
 Pryderi ab Pwyll P. A. (see Gwri 
 
 Walk Euryn), 24-25 ; 40, 7 ; 
 
 44-52; 57-64; 66,3; 307,7. 
 Prytwenn (Llong Arthur). 105, 28; 
 
 132, 12; 136, i ; 137, 30. 
 Pryv du or Garn, 222 ; 223 ; 228. 
 Pumlumon, 132, 29. [i. 
 
 Pump Ran Iwerdon, 43, 10; 137, 
 Pwynt Perved Y. P., 96, 29; 97, 30. 
 Fwyll Pendevic Dyvet, 1-25. or, 
 Pwyll Penn Annwn, 8, 12; 14, 
 
 24; 19, 16; 22; 24,7; 25,8; 
 
 57, 16 ; 307, 10. 
 Pwyth Meinlas, 303, i. 
 
 Raawt eil Morgant, 300, 9 ; 307, 
 5. Cf. Ryawd. 
 
 Rac Kaer Glini, 128, 20. 
 
 Rac Ynys, Teir, 89, 3; 110, 3 ; 
 113, 3; 136, 19. 
 
 Rac Ynys, Teir Priv, 309, 5. 
 
 Rac Ynys, Seith-ar-ugeint, 309, 5. 
 
 Racymwri, see Kacymwri. 
 
 Rathtyeu m. Unic K., 112, 23. 
 
 Redynawc, see Tal y R. 
 
 Redynure, see Karw. 
 
 Reidwn ab Beli, 108, 3. 
 
 Reidwn ab Eli Atver, 138, 18. 
 
 Reidwn Arvvy, 107, 30. 
 
 Relemon m. Kei, 112, 24. 
 
 retkyr hwch, 100, 13. 
 
 Reu Rwyd Dyrys, 110, 6. 
 
 Riannon m. Heveyd Hen, 8-20 ; 
 22-24; 40, 13; 44, 17; 45; 
 51, 2, 4; 52, 25; 57; 58. 
 
 Riein Arthur, Teir Priv, 302, n. 
 
 Rieni, Tryded Priv, 27, 30 ; 29,23. 
 
 Rinnon Rin Barnawt, 123, 16. 
 
 Riogan or Riogoned ab b. Iwer- 
 don, 159, 21 ; 265, n. 
 
 Riw Gyverthwch, 307, 30. 
 
 Riw Vaelawr, 301, 13. 
 
 Riwallawn ab Uryen, 305, 6. 
 
 Riwallawn Walk Banhadlen, 302, 
 27; 305, 23. 
 
 Ronabwy, 145-152, 158-161. [2. 
 
 Ronnwen Baganes, 300, 2 1 ; 303, 
 
 Rongomyant, 105, 29. 
 
 Rore m. Usber, 302, 17. 
 
 Ros, 62, 28; 302, 20; 305, 8. 
 
 Rotwyd Arderys, 302, 19. 
 
 Rud Broen Tuth Bleid, 306, 26. 
 
 Rudlan Teivi, 61, i. 
 
 Rudlwm Gorr, 302, 24. 
 
 Rudvoawc Y. P., Tri, 303, 5. 
 
 Ruduyw Rys, 140, 7. 
 
 Run, 305, 23, 
 
 Run ab Beli, 303, 6. [7. 
 
 Run ab Maelgwn G., 160, 9 ; 300, 
 
 Run ab Nwython, 109, 6. 
 
 Run Rudwern, 110, 7.
 
 338 
 
 Ruvein, 82, i, 7; 85-92; 298; 
 
 299: 308, 16. 
 Ruawn Pebyr, or Pybyr ab De- 
 
 orthach or Dorarth Wledic, 1 06, 
 
 22; 148; 149, 16; 159, 10, 
 
 20; 300, 8. 
 
 Ruawn Penyr Drahawc, 304, 18. 
 Ruawn Pevyr ab Gwydno, 305, 2. 
 Ryawd eil Morgant, 159, 30. Cf. 
 
 Raawd. [12. 
 
 Ryderch Hael ab Tutwal T., 304, 
 Ryfuerys Penn Kynyd, 245, 28; 
 
 246, 28. 
 
 Rymi, 111, 7; 132, 5. 
 Rysswr A., see Gwennwynwyn. 
 Rysswyr Prydein, 140, 27. 
 ryi, 3, 17; 5,6, 13. 
 Ryt ar Wysc, 249, 30. 
 Ryt Wilure, 144, 20. 
 Ryt y Groes, 1 46, 21 ; 148; 149; 
 
 15; 151, 4. 
 Ryt Ychen, 46, 8 ; 97, 30. 
 
 Sach, 104, 13. 
 
 Saesson, 298, 25 ; 299, 22 ; 300 ; 
 
 305, 6. 
 
 Salach, 104, 13. 
 Samson Vinsych, 107, 22. 
 Sande Bryd Angel, 108, 7. 
 Saranhon ab Glythwyr, 107, 25. 
 Sarff, 186; 218-219. [18. 
 
 Sawyl Benn Uchel, 112, 7 ; 304, 
 Se, see Kaer Se. 
 
 Sein, see Aber Sein ; Kaer A. S. 
 Seint, see Kaer Seint. 
 Seint Iwerdon, 136, 24. 
 Seissyllwch, 25, 13. 
 Selab Selgi, 107, n. 
 Selemion, see Kaer S. 
 Selen ab Kynan, 306, 8. [304, 7 . 
 Selyv ab Kynan Garwyn, 159, 4 ; 
 Selyv ab Sinoit, 107, 8. 
 Serygei Wydel, 305, 5. [22. 
 
 Sgavynell ab Dissynyndawt, 303, 
 Sgilti Yscawntroet ab Erim, 108, 
 
 13, 18. 
 
 Siawn ab laen, 107, 13. 
 
 Sibli Doeth, 297, 7. 
 
 Silin, 302, 2. 
 
 Sinnoch ab Seithvet, 107, 3. 
 
 Siri, see Kaer Siri. 
 
 Sol, 110, 20, 21. See Din. 
 
 Solor ab Urnach W., 301, 1 6. 
 
 Sompson Gadarn, 297, 3. 
 
 Sugyn ab Sucnedyd, 111, 8. 
 
 Sulyen ab laen, 107, 12. 
 
 Sulgwyn, 244, 3 ; 245,7; 268,23. 
 
 Syvwlch, 111, 26; 125, 10. 
 
 Tal Ebolyon, 31, 19 ; 40, 23. 
 Tal y Redynawc Du, 111, 25. 
 Taleithawc, Y. P., Tri, 303, 4. 
 Talhaearn, 304, 2. [22. 
 
 Talyessin Penn Beird, 40,8; 107, 
 Tannwen m. Gweir Dathar Wen- 
 
 nidawc, 112, 25. 
 Tarawc Allt-klwyt, 138, 18. 
 Tathal Twyll Goleu, 106, 17. 
 
 See Kaer Dathal. 
 Tavawt Hir, 306, 28. 
 Tawy, 140, 12. See Llwch. 
 Tecuan Gloff, 109, 4. 
 Tegyr Talgellawc, 109 5. 
 Teirnon Twryv Bliant, 20-24; 
 
 109, 4. 
 
 Teithi Hen ab Gwynhan, 108, 23. 
 Teivi, 61, i. 
 Teleri m. Peul, 112, 29. 
 Telyn Teirtu, 122, 13. 
 Teregut ab laen, 107, n. 
 Teulu Arthur, 137, 3; 170,22; 
 
 177,22; 197-199; 205; 211, 
 
 20; 219-220; 232-233; 243; 
 Teulu Gwrgi, 305, 16. [267. 
 Teulu Kleis ab Merin, 104, 19. 
 Teulu Pryderi, 64, 10. 
 Teulu, Trydyd Aniweir, 80, 23. 
 Teulu, Y. P., Tri Anniweir, 305, 14. 
 Teulu, Y. P., Tri Diweir, 305, 8. 
 Teulu Y.P., Tri Hualogeon, 305,3- 
 Teyrn Y. P., Tri Gwyn, 300, 7. 
 tournament described, 252-253.
 
 339 
 
 Trachmyr, 110, 7; 138,9; 140,4. 
 
 Traeth-mawr, 64, 7. 
 
 Trahawc, Y. P., Tri, 304, 17. 
 
 Trevan, 145, 3. 
 
 Tringat, 132, 7. 
 
 Tro, 297, n. 
 
 Twrch ab Annwas, 107, 10. 
 
 Twrch ab Periv, 107, 10; 159, 25. 
 
 Twrch Llawin, 139, 22. 
 
 Twrch Trwyth ab Tared Wledic, 
 
 123-125; 135-141. 
 Tywi, 59, 5. 
 
 Uchdryt Varyv Draws, 111, 19. 
 Uchtrut Ardywat Kat, 106, 25. 
 Uchtryt ab Erim, 108, n. 
 Uffern, 106, 28; 123,8; 141,26. 
 Ul Kessar, see Kessar. 
 Unbenn Deivyr a Bryneich, Tri, 
 
 303, 16. [12. 
 Unbenn Llys Arthur, Tri, 303, 
 Unbenn Trydyd Lledyv, 44, u. 
 Unbenn, Y. P., Tri Lledyv, 44, 
 
 ii ; 304, 19. 
 
 Unbenn Y. P., Tri Tharw,303, 14. 
 Unic Glewyscwyd, 30, 9 ; 35, 8. 
 Urdawl Benn, 42, 12. 
 Urnas, see Kaer Urnas. 
 Uryen ab Kynvarch, 303, 28 ; 
 
 304, ii. 
 
 Uthur Pendragon, 298, 28 ; 299, 
 i ; 302, 22. 
 
 Velenryt, 64, 8, 26. 
 
 Vergaed, 308, 2. [3. 
 
 Vreat, Prince from the North. 308, 
 
 Vrewi Vawr, 89, 12. 
 
 Vynet, 125, 16. Cf. Neuet. 
 
 Weir, Ynys, 309, 7. See Kaer. 
 Wilure, see Ryt Wilure. 
 Wlch Min Ascwrn, 35, 9. 
 Wrnach Gawr, see Gwrnach G. 
 Wyryon, Teir, 112, 2. 
 
 Wyryon Kledyv D., 125, 10. 
 Wysc, 220, 24 ; 247, 9 ; 249, 30 ; 
 263. See Ryt ; Kaerlleon. 
 
 Ychen Bannawc, 121, 12. 
 Ychen Gwlwlyd Wineu, 121, 5. 
 Ynawc Grudyeu ab Muryel, 40, 8. 
 Yngharat Law Eurawc, 205-208 ; 
 
 215, 12; 220, 15. 
 Ynyr, deu, 104, 15. 
 Ynys, see Mel ; Rac ; Weir. 
 Ynys Prydein, 87-94; 96; 97; 
 
 99; 109; 112; 136; 147; 
 
 149; 164; 165, 4; 170, 3; 
 
 183; 201; 205; 263; 297; 
 
 309. See Gwyr. 
 Ynys Prydein, Teir, 110, 2. 
 Ynys y Kedyrn, 27, 22; 28, 7; 
 
 29, 24; 36-41 ; 44, 9. 
 Ynys y Kedyrn, Teir, 113, 3. 
 Ynysed Groec, 160, 20. 
 Ynywl, 250-257. 
 Yrp Luydawc, 297, 14. 
 Ysbidinongyl,242,24. .&<?KaerY. 
 Yscolheig, 55. 
 Yscottyeit, 299, 23. 
 Ysgwyd, Teir, 111, 27 ; 125, n. 
 Yskithyr Yskithyrwyn Penn Beird, 
 
 122, 23; 135. 
 Yskithyrwynn Penn Beid, 134, 30 ; 
 
 135, i i ; 138, 14. 
 Yskudyd, 111, 22. 
 Yskyrdav, 111, 22. 
 Yspadaden Penn Kawr, 115; 117- 
 
 121 ; 132, 26; 135, 9; 142; 
 
 143. ^KaerYsp. 
 Yspaen, 158, ii. 
 Ysperin ab Fflergant b. Llydaw, 
 
 107, 24. 
 
 yspydawt, 42, 12; 43, 15, 18. 
 Ystrat Tywi, 25, 12; 59, 5. 
 Ystrat Yw, 140, 8. 
 ystwffwl, 202. 
 
 Z 2
 
 Cross IReferences. 
 
 b. = brenhin ; ep. = epithet ; /. = father. 
 
 Ab b. Iwerdon, f. of Gwittart ; 
 
 Riogan. 
 
 Adeinawc, ep. of Ann- or Henwas. 
 Aed M.,/ ^Odgar; Prydein. 
 Aedan,/". <?/"Gavran. 
 Aer,yC 0/"Eidoel. 
 Alan,/! ofDigniv. 
 Alar,/! of Digon. 
 Alarch, see Gwenn. 
 Allt-klwyt, ep. ^Tarawa. 
 Alser, see Lluyd. 
 Alun/! ofDyvyr. See Koet. 
 Amheibyn,/! <?/Eiryn Wych. 
 Amherawdyr, see Arthur ; Lies ; 
 
 Maxen. 
 
 Anarawc Walk G.,f. ofldic. 
 Anaw Kyrd, see Eliuri. 
 Angel, see Pryd Angel. 
 Aniweir, see Teulu. 
 Anlawd W.,/! 0/"Goleudyd. 
 Annwas,/! o/"T\vrch. 
 Annwvyn, see Arawn ; Pwyll. 
 Anva/, see Bwyellawt ; Datkud ; 
 
 Ergyt; Kud; Palvawt. 
 Ardywat Kat, ep. ^/"Uchtryt. 
 Argat,yC ^/"Kynhaval. 
 Arthur, f. of Amhar ; Gwydre ; 
 
 Llacheu. See Gwenhwyvar ; 
 
 Gwraged ; Gwreic ; Kennadeu ; 
 
 Llamrei ; Llys A., Peir A., Pen- 
 
 saer; Prytwen; Rieni; Rysswr; 
 
 Teulu. 
 
 Arwy,/! yindec; ep. o/"Reidwn. 
 Ascwrn, see Mm Ascwrn. 
 Asirus, ep. </Gwydneu. 
 Atheu,/, of Gusc. 
 
 Alver, ep. 
 
 Awstin, see Pennryn. 
 
 Baedan,yC o/'Maelwys. 
 Bagat, see Penn. 
 Banhadlen, see Gwallt B. 
 Bannawc, ep. ofElen. See Ychen. 
 Barct, ep. of Arouan; Auan; 
 
 Degynelw; Golydan. 
 Bargot, see Krwm V. 
 Barnawt, see Rin B. 
 Barvawc, ep. of Dillus ; Llawn- or 
 
 Llawuroded. 
 
 Baryv Draws, ep. ofUchdryt. 
 Baryv Twrch, ep. o/'Nodawl. 
 Bed,/! o/"Einyawn. 
 Bedrawt,/! ofBedwyr. 
 Bedwyr,/! o/'Amhren; Eneuawc. 
 Beiftawc, ep. o/"Anoeth. 
 Beli Mawr,/! of Aryanrot ; Kad- 
 
 wallawn ; Kaswallaw ; Lleuel- 
 
 ys ; Llud; Nynnyaw; Penard- 
 
 im; Reidwn; Run. 
 Bendigeil, ep. of Bran ; Gwerthev- 
 
 yr ; Kadwaladyr ; Kadwa- 
 
 llawn ; Kustennin. See Penn B. 
 Bervach, ep. ofKorvil. 
 Beuthach, ep. ofLluber. 
 Bleidic,/! o/'Hyveid. 
 Bliant) see Twryv B. 
 Bradawc, ep. of Haearnwed . 
 Bran B.,/! ^ Karadawc. 
 Bras, fp. o/ r Kadwgawn. 
 Breich Hir, ep. o/'Awydawc. 
 Brenhin, ep. ofDoget.
 
 Cross IReferences. 
 
 341 
 
 Brwyn,/! ^/"Madawc. 
 Brychgoch, ep. o/'Kynnwric. 
 Bryssethach,/. ofBrys. 
 Bychan, ep. of Gwiffert; larll 
 Kaer Dyff ; India ; Kustennin. 
 Byneu, see Benyn. 
 
 Chware, see Broch ; Gwydbwyll. 
 
 Da Gyved", ep. ofG-wynn. 
 Da Reimat, ep. yGwynn. 
 Daere,/! o/Kubert. 
 Dalldav, see Fferlas. 
 Dallpen, ep. o/'Dallwyr. 
 Dateni, see Peir. 
 Dauyd,/ ^"Absolon. 
 Deheu, see Gwyr ; Kantrevi. 
 Denmark, see Gwyr D. 
 Deorthach W.,/. o/'Ruawn. 
 Dewengen, see Mabon. 
 Diessic Unbenn, ep. 0/"Dwnn. 
 Dinlle, see Dinas. 
 Dinodig, see Kantrev. 
 Diodeiveint, see Brenhin ; Llys. 
 Dissywyndawt, f. of Diffeidell ; 
 
 Gwall; Sgavynell. 
 Dt'vro, see Llaw Divro. 
 Doeih, ep. of Sibli. 
 Don, mother 0/"Amaethon ; Aran- 
 
 rot ; Gilvaethwy ; Govannon ; 
 
 Gwydyon; Heveyd. 
 Dry thy II, ep. 0/ r Ednyvedawc. 
 Du, see Maen ; Mil ; Morwyn. 
 DukB.,/o/"Ondyaw. 
 Dukum./^Mil Du. 
 Dyrus, see Rwyfr D. 
 Dyvet, ep. of Alun ; Pendaran 
 
 Pwyll ; see Kantrevi. 
 Dyvnedic,/. of Kustennin. 
 Dyuynwal,/! 
 
 Ebrei,yi of Gwrdiual. Cf. Eurei. 
 Eidin, ep. ^Klydno; Llongat. 
 Echel V. Twll, /. of Gobrwy ; 
 
 Gronw. 
 Echymeint, see Llech. 
 
 Ednyvedawc D., see Ellyll. 
 Edwin, see Grei. 
 EicKn, ep. of Klydno ; Llongat. 
 Eilton, ep. of Dylan. 
 Elen, mother of Kustennin. 
 Eli Atver,y! of Reidwn. 
 Elidyr, see Du y M., Llech. 
 Eliffer,/? o/"Peredur: j^Korvan 
 Emyr Llydaw,/! ^Howel. 
 Emys, see Llygatrud. 
 Endawt,/! ^"Gwyl. 
 Ennwir, see Gwrhyt E. 
 Enryuedodeu, see Kaer yr E. 
 Erbin, f. of Dyuel ; Erinit; Ge- 
 
 reint. See Kennadeu E. 
 Ereint, see Gwalli; Gwrych; Llaw. 
 Eri,y! o/"Greit. 
 Erim, f. of Eus ; Henbetestyr ; 
 
 Henwas Ad., Sgilti; Uchtryt. 
 Ermit,/! ^"Gwynn; Kyndrwyn. 
 Eruyll,y. o/"Ffodor. 
 Erw, f. ^/"Llawr. 
 Eskob, ep o/ r Betwin;*. See Llwyt. 
 Esni,y ^"Gwynn. 
 Eson,yC 0/"Iason. 
 Eudav, f. of Adeon ; Elen Luy- 
 
 dawc ; Kynan. 
 Euengat,/! ^/"Heiden. 
 Eur, see Hualo ; Kelein ; Kryd. 
 Eurei,/ o^Dillus V. 
 Eurawc, see Llaw E. 
 Euroswyd,/ o/"Nissyen. 
 Evrawc,y. o/"Peredur. 
 Ewingath, ep. ^"Isperyr. 
 
 Fflam, ep. of Ffleudur. 
 Ffleissawc, ep. o/'Edelfflet. 
 Fflergant,/ ^/"Ysperin. 
 Ffreinc, see Gwilenhin ; Gwilim ; 
 
 lona; Paris. 
 Ffynnawn, see Du ; larlles ; 
 
 Marchawc. 
 
 Galarus, see Kruc. 
 Galouytt, ep. of Greidyawl. 
 Gandivy, see Porthawr.
 
 342 
 
 Cross "References. 
 
 Garanhir, ep. 
 
 Ganvlwyt, ep. 0/"Gwrgi. 
 
 Garzvyn, ep. <j/"Kynan. 
 
 Gavaetvawr, ep. <?/" Glewlwyt. 
 
 Geirioed,/. o/Geir. 
 
 Gereint,y. ^"Adwy ; Erinil. 
 
 Gerenhir,y. 0/"Berwyn. , 
 
 67<u, J<?<? Llech ; Prenn. 
 
 Glavyrawc, ep. ^/"Hettwn. 
 
 Gkw, ep. <y"Dreon. 
 
 Glewlwyt Gavaelvawr, see Go- 
 gigwr ; Huandaw ; Penn Ping- 
 hon. 
 
 Glewyscwyd, ep. o/"Unic. 
 
 Gloy w W. L., f. of Gwynn Go- 
 hoy w. See Gwynn Gloyw. 
 
 Glythwyr,/^ of Saranhon. 
 
 Godo,/ e/~Ffleudur Fflam W. 
 
 Gogled, see Dunart ; Gleissiar ; 
 larllaeth. 
 
 Gogodin, ep. of Gwlgawt. 
 
 Gohoewgein, ep. <?/" Gwelwgan. 
 
 Gohoyw, ep. of Gwynn. 
 
 Goleu, see Twyll. 
 
 Golithmer,y! o/"Garanaw. 
 
 Gordu & Gorwenn, see Gwidon. 
 
 Gorolwyn,/! ^/"Ga/cor. 
 
 Goryon,/! of Kulvanawyt. 
 
 Gosgoritvawr, ep. p/"Eliffer. 
 
 Gotyvron, see Gwynn. 
 
 Govut, see Pennant G. 
 
 Goyynnyat, ep. of Llwydawc. 
 
 Gouynyon H.,yi o/'Karnedyr. 
 
 Greidawl,yi of Gwythyr. 
 
 Groec, see Gwyr ; Mor ; Ynyssed. 
 
 Gronw, see Llech. 
 
 Grudyeu, ep. ^"Ynawc. 
 
 Grythmwl Wledic, see Erch. 
 
 Gwaledur K.,y!^/"Gwennwledyr. 
 
 Gwallawc,yi o/"Keredic. 
 
 Gwallt Auwyn, ep. ^/"Gwrvan. 
 
 Gwallt B., ep. of Riwallawn. 
 
 Gwallt Ereinl) ep. of Grugyn. 
 
 Gwalll Euryn, f/>.^Gware; Gwri. 
 
 Gwallt Grwn, ep. o/"Anarawc. 
 
 Gwallt Lydan, ep. of Gloyw. 
 
 Gwalstawt leithoect, ep. of Gwrei ; 
 
 Gwrhyr. 
 
 Gwann, ep. ofGovzn. 
 Gwannwyn, see Melyn G. 
 Gwarthecvras, ep. ^/"Gwrhyr. 
 Gwaslra, ep. <yGwrgi. 
 Gwawtryd', ep. <3/"Aneiryn. 
 Gwdwc Hir, ep. <?/"Gwineu. 
 Gwedw, see Gwynn Mygdwn ; 
 
 larlles. 
 
 Gweir Dathar W.,/! ^"Tannwen. 
 Gweiryoed,yi o/"Gweir. Cf. Geir- 
 
 yoed. 
 
 Gwener, see Kroglith. 
 Gwenith, see Maes Gwenith. 
 Gwenn, see Gorwenn. 
 Gwent, ep. o/"Gwryt. See Kaer. 
 Gwestat,/; o/"Gweuyl. 
 Gwidawl, see Ellyll ; Kaer W. W. 
 Gwidolwyn Gorr,/I o/"Eurolwen. 
 Gzvineu, ep. o/~G\vas; Gwlwlyd. 
 Gwt'r, ep. g/" Gwidawl. 
 Gwith, see Palvawt. 
 Gwledic, ep. of Anlawd; Deor- 
 
 thach ; Emrys ; Ffleudur Fflam; 
 
 Grythmwl; Kasnar; Kelydon; 
 
 Maxen; Tared. 
 Gwrgwst,/! ^/"Dyvnarth. 
 Gwrhyt Ennwir, ep. of Gweir. 
 Gwrhyt Vawr, ep. of Gweir. 
 Gzvron, ep. o/'Gwgon. 
 Gwrtheneu, ep. 0/"Gwrtheyrn. 
 Gwryan,/; o/"Gwryat. 
 Gwrych Ereint, ep. of Grugyn. 
 Gwryon, f. of Hunabwy ; Kad- 
 
 wry. See Mab Gwryon. 
 Gwryt Gwent,y!o/"Gwenhwyvar. 
 Gwyar, mother of Gwalchmei; 
 
 Gwalhavet; Gwall. 
 Gwych, ep. o/'Eiryn. 
 Gwyd, see Ellyll. 
 GwySel, ep. <yDiwrnach; Gars<rlit; 
 
 Llenlleawc ; Llenwleawc ; Ma- 
 
 tholwch; Serygei; Urnach. 
 Gwydno,/! o/"Elphin; Ruawn P. 
 Gwydyl, see Kerric.
 
 Cro00 IReferences. 
 
 343 
 
 Gwyllt, ep. of Kyledyr ; Kynedyr 
 
 or Kyuedyr. 
 
 Gwyneb, see Hen Wyneb. 
 Gwynect, ep. of Maelgwn ; Owein. 
 
 See Gwyr ; Kedernit. 
 Gwynhan,yi ^/"Teithi Hen. 
 Gwynllwyt, see Gwr ; Yny wl. 
 Gwynn Gohoyw,/! o/"Kicva. 
 Gwynn Hen,/! o/'Heilyn. 
 Gwynn, see Teyrn. 
 Gwynnyawc, see Z/az0. 
 Gwynt, see Kaer Wynt. 
 Gwyr, ep. of Gwrhyt ; Gwythawc. 
 Gwyrangon, see Kaer W. 
 Gwystyl,/! o/"Gweir. C/". Geneir. 
 Gwythawc G.,/! 0/"Garwyli. 
 Gyrthniwl Wledic, jar Ellyll. 
 
 Hael, ep. of Iskovan ; Mordav ; 
 Morgant; Nud; Ryderch. 
 
 Hav, see Gwlat yr H. 
 
 Hayarn, ep. 0/ r Drustwrn. 
 
 ffen,ep.ofGouynyon', Gwrbothu; 
 Gwynn ; Henin ; Heveyd ; 
 Kado; Llywarch ; Priav; Tei- 
 thi. See Gwr; Gwrach; Gwyn- 
 eb ; Kroen. 
 
 Henin Hen,/! o/"Garwen. 
 
 Herwuden, see Gwaetrym. 
 
 Hettwn Tal Aryant,/! ofKyuedyr. 
 
 Hettwn Glavyrawc,/^ ^/"Kyedyr. 
 
 ffeussazvr, ep. ^/"Kustennin. 
 
 Heveyd,yC of Riannon, see Llys. 
 
 Hir, ep. ofArwy, Heveyd ; Hych- 
 twn. See Amren ; Breich ; 
 Eidyl ; Gwdwc ; Gwr ; Llaw ; 
 Paladyr ; Prenn ; Tavawt. 
 
 Hir Tynedic, ep. o/"Du. 
 
 Hualogeon, see Teulu. 
 
 Hynev, see Penn H. K. 
 
 Hyuar, ep. of Gwynn. 
 
 laen, f. of Bratwen ; Kradawc ; 
 Moren; Siawn; Sulyen; Te- 
 regut. 
 
 ; Kalam. 
 
 leithoed, see Gwalstawt. 
 
 Ieuav,y! of Howel. 
 
 lonawr, see Kalan. 
 
 Iwerdon, see Aed ; Esgeir O., 
 Gorsed; Gwittart; Gwyr; Ma- 
 tholwch; Mor; Pennllemhidyd ; 
 Pump Ran ; Riogan ; Seint. 
 
 Kadarn, ep. of Ector ; Ercwlf; 
 
 Sompson. See Twr G. 
 Kadegyr,/; o/"Elinwy. 
 Kadellin Tal A.,/ ^Gweir. 
 Kado,/! of Berth. 
 Kadvan,yi 3^ Kadwallawn V. 
 Kadwallawn, see Auan V. 
 Kadwgan,yi o/'Heilyn Goch. 
 Kaerloyw, see Gwidonot. 
 Kamre, see Melyngan. 
 Kanhaslyr, ep. o/"Kilyd. 
 Kanhwch, ep. of KynnwyL 
 Kanllaw, ep. of Kanhastyr. 
 Kant win, ep. of Kwrs. 
 Karadawc,/! ^"Eudav ; Kawrdav. 
 Karn, see Pryv. 
 Karw, see Ellyll. 
 Kasnar Wledic, /!<?/" Gloyw Walk 
 
 Lydan; Llary. 
 Kastell.j^Gwerthrynyawn; Kaer 
 
 larlles y Ff., Mur y K. 
 Kat, see Ardywat ; Post. 
 Katgyffro,/ ^/"Gilbert. 
 Kath t see Lfygat, -'/. 
 Katvan.yi ^/"Kadwallawn. 
 Katvarchawc, see Llys Arthur. 
 Kaw, f. of Angawd ; Ardwyat ; 
 
 Dirmyc ; Ergyrat ; Etmic ; 
 
 Gildas ; Gwennabwy ; Gwar- 
 
 thegyt; Gwyngat; Hueil: lus- 
 
 tic ; Kalcas ; Kelin ; Koch ; 
 
 Konnyn ; Kynwas ; Llwybyr ; 
 
 Mabsant ; Meilic ; Neb ; Ouan. 
 Kawlwyd, see Kwm ; Kuan. 
 Kawr, ep. o/"Gwrnach. See Klin ; 
 
 Penn Kawr. 
 Kedarn,/ o/"Nerth. 
 Kedymdeith, see Hen Ged.
 
 344 
 
 Cross "References. 
 
 Kedyrn, see Ynys y K. 
 Kei,/! <?/"Garanwyn; Relemon. 
 Keidyaw,/! 0/" Gwendolen. 
 Keimat ? see Reimat, 
 Keinvarvawc, ep. ^/"Kynyr. 
 Kelcoet,/ 0/"Ll\vydeu. 
 Kelydon W.,/ ^Kilyd. 
 Keredic, see Gwelwgan. 
 Kernyw, see Gwyr ; Kadwr. 
 Kibdar.yC ^Drych. 
 Kilcoet,/ o/"Llwyt. 
 Kilyd,/ o/Kulhwch. 
 Kimin Kof,/ o/'Dalldav. 
 Kledyv Koch, ep. o/'Etlym. 
 Klehyvrud, ep, 0/"Gwgawn. 
 Klememhill, ep. of Unic. 
 A7* Gawr, ep. ofJLda.. 
 AV^, <?/>. ^Brenhin ; Gwr Gwyn- 
 
 llwyt; Gwr Llwyt; Tecuan. 
 
 See Llys y B. K. 
 Klustveinat,/ 0/"Klust. 
 Klut,/ of Gwawl. 
 Klydno,/! ^/"Eurneit; Kynon. 
 Koch, ep. of Heilyn. See Gwr; 
 
 Kledyv ; March. 
 Koes HyS, ep. o/'Gilla. 
 Kollvrewy,y; o/^Koll. 
 Kord Prydein, ep. o/"Idawc. 
 ATorr, ep. of Grudlwyn ; Gwidol- 
 
 wyn ; Rudlwm. 
 Kradawc, f. of Kawrdav. See 
 
 Kaer. 
 
 Kregyn, see Garth. 
 Kristinobyl, see Amherodres. 
 Krwm Vargot E., ep. ^/"Llongat. 
 Krwn, see Dyffryn ; Gwallt. 
 Kulhwch, see Esgeir K. 
 Kustennin, f. of Erbin ; Goreu ; 
 
 Kustennin Vychan. 
 Kurvagyl, ep. ^"Kynwas. 
 Kyffes, see Llaw. 
 Kyllellvawr, ep. o/"Osla. 
 Kynan, f. of Diuogat ; Kyhoret ; 
 
 Kynlas; Selew; Selyv. 
 Kyniweir, see Llynghes. 
 Kyndyrwyn,/; ^"Gwiawn. 
 
 Kyiy-r,/! o/Kei. 
 Kynn Kroc, ep. of Neol. 
 Kynvarch.yi o/"Uryen. 
 Kynvedw,/! ^"Kadavel. 
 Kynvelyn,yC o/"Gwaedan. 
 Kynwyl K.,/i of Gwenn-Alarch. 
 Kynwyl Sant, see Hen Groen. 
 Kynyd, see Penn K. 
 KyruacA,ep.o/Gvfa\edur; Gwawr- 
 
 dur. 
 
 Kysseuin, ep. of Na. 
 Kyuergyr, see Brynn K. 
 Kyvarwyct, ep. ^/"Elidyr; Kyndelic. 
 Kyvect, see Da Gyveit. 
 Kyvwlch,y! o/"Eheubryt. 
 
 Llaesar LI., /I of Llashar. 
 Llaesgygwyd, ep. o/"Llasar. 
 Llaesgyvnewit, ep. ^/"Llassar. 
 Llarcan, see Penn Llarcan. 
 Llaw f)ivro, ep. ^/"Llofuan. 
 Llaw Ereint, ep. of Llud. 
 Llaw Eurawc, ep. <9/~ Yngharat. 
 Llaw Hir, ep. of Kadwallawn. 
 Llaw Gyffes, ep. of Lieu. 
 Llaw Wynnyawc, ep. 
 Llawin, ep. <?/"Twrch. 
 Llech, see Gwr o'r Llech. 
 Lledyeilh, ep. ofLlyr. 
 Lledyv, see Unbenn. 
 Lletewic, ep. (yGlythmyr. 
 Lletlwm, ep. ^"Gwrgwst 
 Llennawc,/. <?/" Gwallawc. 
 Lleyn, see Belen. 
 Lliaw,yi^/"Gwanar; Gwennwyn- 
 
 wyn. 
 
 Lliueit, see Gwaew. 
 Llogell, see Gwynn. 
 Llom, see Buches. 
 Lloran, see Penn Lloran. 
 Llud,y o/"Auarwy; Manawydan. 
 Llud LI. E.,/ ^Kreidylat. 
 Llurugawc, ep. ^/"Llud. 
 Lluydawc^ ep. o/"Elen ; Yrp. 
 Llwch LI. W., see Meibon LI. W. 
 Llwydeu,/! ^/"Gwydre.
 
 Cross IReferences. 
 
 345 
 
 Llwyt, see Gwr. 
 
 Llwyth, see Marchhvyth. 
 
 Llwyryon,yC ofLlvtyr. 
 
 Llydan, see Gwalll L. 
 
 Llydaw, see Emyr; Gwyr; Hir 
 Peissawc ; Howel ; Ysperin. 
 
 Llygat Kath, ep. of Gwiawn. 
 
 Llygeit Kath, ep. of Gwrdnei. 
 
 Llyr,/!<?/"Bran; Branwen; Gran- 
 wen ; Karadawc V., Manawy- 
 dan. See Ellyll. 
 
 Maelgwn, f. of Alser ; Eurgein ; 
 Run. 
 
 M-MIOWC, ep. of Moryen. .S& Ellyll. 
 
 Man- or Mynogan,yi <?/~Beli M. 
 
 Maredud,/! of lorwoerth ; Mad- 
 awe. 
 
 Matholwch,/! ^Gwern. 
 
 Mathonwy,/; 0/"Math. 
 
 Mawr, ep. of Aed ; Beli ; Brewi ; 
 India ; Kristinobyl ; Traeth. 
 See Gwrhyt. 
 
 Mawr VrydiC) ep. of Eidon ; 
 Gwenllian. 
 
 Maxen,/!0/" Owein. -S^Kadeir. 
 
 Mechteyrn B., see Aaeuryn, 
 
 Medic, ep. of Auan. 
 
 Mei, see Kalan. 
 
 Meinlas, see Gwreic ; Pwyth. 
 
 Meir, see Llan Veir. 
 
 Meirchawn,/". of March. 
 
 Mrfen, see Ellyll. 
 
 Mellt,/ o/"Mabon. 
 
 Melyn, see Gwas ; Gwr ; Mul. 
 
 Menestyr,y! of Gwy</awc. 
 
 Menw,/! o/Annyanawc. 
 
 Merin,/! o/'KIeis. 
 
 Methredyd,/; yMedyr. 
 
 Min Asaorn, ep. of Wlch. 
 
 Mingul< ep. ^/"Essyllt. 
 
 Minsych, ep. ^"Sampson. 
 
 Minwen, ep. ^"Essyllt. 
 
 Modron, mother of Mabon. 
 
 Mod, ep. of Dyvynwal. 
 
 Morfovyt Twll, ep. ^"Echel. 
 
 Moren M.,f. </Brat\ven. 
 Morganhwc, see Kantrevi. 
 Morgant,/! o/"Raawt or Ryawd. 
 Moro Oeruedawc, see Du. 
 Morynyon, see Llynn. 
 Muryel, see Ynawc G. 
 Mut, see Mackwy. 
 Mwynvawr, ep. o/"Elidyr; Morgan. 
 Mwrheth, see Blathaon. 
 Myneslyr, ep. ^ Petrylew. 
 Mynyo,/ ^Idawc K. P. 
 Myrdin, see Kaer V., Klas. 
 
 Naz>,y! ^/"Gwennwynwyn ; Fflen- 
 
 dor. 
 
 Neol,/ ^"Ellylw. 
 Ner,^ of Eidyol ; Idon. 
 Nerth,_/! of Gorascwrn. 
 Nes,_/ ^/"Knychwr. 
 Nethawc,/! o/"Penn. 
 Neuet,_/! ^/"Tringat. 
 Nud,y! o/"Edern ; Gwynn ; Owein. 
 Nwython.yio/"Kyledyr; Llwydeu; 
 
 Run. 
 Nwyvre, f. of Fflam ; Gwynn ; 
 
 Lliaw. 
 Nywl, see Kae ; Marchawc. 
 
 Ocuran,/! of Gwenhwyvar. 
 Odyeith, see Gwadyn. 
 Oeruedawc , ep. of Moro. 
 Oeruel, see Esgeir O. 
 Olwyd,/ of Ol. 
 Ossol, ep. of Gwadyn. 
 Oth,/ o/"Danet. 
 Owein, see Degynelw. 
 
 Pabo,/I ^/"Dunawt Wr. 
 Padellvawr, ep. ^/"Mederei. 
 Paganes, ep. of Ronnwen. 
 PaladyrIiir,ep.ofGvie\r\ Peredur. 
 Panon,/! o/"Iscawyn. 
 Paris, see Kaer B. 
 Pebin,/; o/Goemn. 
 Peoyr, Penyr, Pevyr, Pybyr, see 
 Gronw ; Ruawn.
 
 346 
 
 TRcfcrcncc0. 
 
 Peillyawc, ep. o/'Keugan. 
 Peir, see Llynn ; Messur. 
 Pendevic D., ep. o/"Pwyll. 
 Pendragon, ep. of Gwenn ; Uthur. 
 Pengech, ep. 0/"Gwynn. 
 Pengrech )u, see Morwyn. 
 Pengrych Koch, see Gwr. 
 Penmaen, see Dol P. 
 Penn Annwn, ep. ofP\vy\\. 
 Penn Bagat, ep. ^/"Panawr. 
 Penn Beift, ep. of Yskithyrwynn. 
 Penn Beird, ep. of Talyessin ; 
 
 Yskithyr Y. 
 
 Penn Kawr, ep. o/'Yspadaden. 
 Penn Kynyct, ep. of Ryfuerys. 
 Penn Llarcan,yi <?/ r Eiladyr. 
 Penn Lloran, ep. of Eiryawn. 
 Penn Mackwy, ep. ofEAiuri. 
 Penn Uchel, ep. <?/"Sawyl. 
 Pensaer, see Glwydyn. 
 Peredur ab E.,f.ofG\vgon Gwron. 
 Periv,y. of Twrch. 
 Perllan, see Bangor. 
 Petit, ep. of Gwiffert. 
 Peul,/ o/'Teleri. 
 Pingon, ep. ofPeim. 
 Poch,/! <?/"Percos. 
 Porthawr G.,f. o/"Kadyrieith. 
 Powys, see Gwyr Powys. 
 Priav,yi of Paris; Polixena. 
 Pryd Angel, ep. ^/"Sande. 
 Prydein, see Arderchawc ; Gwyr ; 
 
 Kado; Kantrevi; Kaw; Ryss- 
 
 wyr; Ynys. 
 Pwyll P. A.,/ o^Pryderi. 
 
 Raawt, see Gwrbrith. 
 Rangyw, see Merch. 
 Reget,/! o/'Gwers. 
 Reget, ep. ^/"Uryen. 
 Reimat [? Keimat], see Da . 
 
 Rin Barnawt, ep. of Rinnon. 
 Romani, see Brenhin. 
 Ros, see Lleyn ; Kantrev. 
 
 Rud, see Gwaew ; Mor. 
 Rudwern, ep. o^Run. 
 Run,/. <9/" Gwydar ; Madawc. 
 Ruvein, see Gwyr ; Kaer R., Lies ; 
 
 Maxen. 
 
 Rwyd Dyrys, see Reu. 
 Rys, ep. ^/"Ruduyw. 
 
 Saer, ep. of Glwydyn. 
 
 Saidi,yi of Kadyrieith ; Kas. See 
 
 Mab Seidi. 
 
 Sant, ep. of Kynnwyl. 
 Seithvet,/^ ^/"Bedyw; Sinnoch. 
 Seitwed,/! yLlewei. 
 Sele, see Arouan. 
 Selgi,/. o/Sel. 
 Senyllt,/. ^Nud. 
 Servan,/; o/"Mordav H. 
 Seueri, ep. ^/"Gwrgi. 
 Sinoit,yi o/"Selyv. 
 Sucnedyd,/; o/"Sugyn. 
 
 Tal Aryan/, ep. o/"Hettwn; Ka- 
 
 dellin. 
 
 Talgellawc, ep. ofTegyr. 
 Taliessin,/! of Aaon. 
 Tallwch,/ ^Drystan. 
 Tande, see Ffaraon. 
 Taran,/! o/"Glinneu. 
 Tared Wledic,/ of Twrch T. 
 Tathal, see Gwyr ; Kaer, ^/! 
 Tathar Wenidawc, ep. o/"Gweir. 
 T^f, ep. of Gwenllian. 
 Tegit.yi o/"Morvran. 
 Teirgwaed, see Menw. 
 Teithyon,/! of Madawc. 
 Teivi, see Rudlan. 
 Terwyn, see Mor. 
 Trahawc, ep. of Du ; Gwibei 
 
 Hawystyl ; Ruawn P. 
 Trows, ep. o/Du. See Baryv. 
 Tremhidyt,/ o/Drem. 
 Tringat,/; ^"Gwynn. 
 Tnvm, ep. o/"Gwydyr. 
 Trwsgyl, ep. of Kynvelyn. 
 Trwyth, see Twrch.
 
 <Tro00 "References 
 
 347 
 
 Tryffin,/ <?/ r Drutwas; Erdutvul. 
 Tut, ep. o/"Morgant. 
 Tulh BleiS, ep. of Rud B. 
 Tulklyt, ep. of Tutwal. 
 Tutuaihar,/! 0/ r Enrydrec. 
 Tutwal T.,/ e/'Ryderch H. 
 Twryv Bliant, ep. ^/"Teirnon. 
 Twr Gadarn,/! ^/"Madawc. 
 Tkrafc, see .foryy 7*. 
 Twyll Goleu, ep. e/"Tathal. 
 Tyllyon^ ep. of Mordwyt. 
 Tyvyawc, see Maen. 
 Ty wi, see Aber ; Din ; Ystrat. 
 
 Unbenn, see Diessic U. 
 Uchel, see Penn U. 
 Unllenn, ep. ^/"Hyveid. 
 Unic K.,/ ^Rathtyeu. 
 
 Urnach Wydel,/ ^Solor. 
 Uryen Reget, f. of Morvud ; 
 
 Owein; Riwallawn. 
 Usber,/; of Rore. 
 
 Wdolwyn, see Gwidolwyn. 
 Wenidawc, see Tathar W. 
 Wr, ep. ^Dunawt. 
 
 Ych, see Brych; Melyn Gwan- 
 
 nwyn ; Nynnyaw ; Peibaw. 
 Ynywl,/; ^/"Enit. 
 Yryf,/ o/Llary. 
 Yscawntroet, ep. of Sgilti. 
 Yscawt,/. <?/Glew. 
 Yskiihyrwyn, ep. of Yskithyr. 
 y/favydzvyn t ep. of Eneas. 
 Yspadaden P. K.,/.
 
 Xist of Subscribers. 
 
 PATRONS' EDITION. 
 
 Bute, The Most Honourable the Marquis of, K.T., Cardiff Castle. 
 
 (4 copies.) 
 
 Cymmr odor ion, The Hon. Society of, London. 
 Davies, Miss Mary, 5 Gordon Square, W.C. 
 Davies, Richard, Esq., Treborth, Lord Lieutenant of Anglesey. 
 Davies-Cooke, P. B., Esq., Gwysaney, Mold, and Owston, Doncaster. 
 Dynevor, The Right Hon. Lord, Dynevor Castle, Llandeilo. 
 Edwards, Owen, Esq., B.A., Balliol College, Oxford. 
 Emrys-Jones, A., Esq., M.D., Oak Hill, Fallowfield, Manchester. 
 Evans, Alderman David, 24 Watling Street, E.G. 
 Evans, E. Vincent, Esq., 30 Leconfield Road, N. 
 Evans, Rev. O., M.A., Prof, of Welsh, St. David's College, Lampeter. 
 Evans, Stephen, Esq., J.P., Llwyngwern, Chiselhurst. 
 Griffith, J. Milo, Esq., 45 Mornington Road, N.W. 
 Griffiths, John, Esq., 3 Hawthorn Villas, Flookersbrook, Chester. 
 Griffiths, John, Esq., M.A., Jesus College, Oxford. 
 Hughes, Rev. W. Hawker, M.A., Jesus College, Oxford. 
 fesus College Library, Oxford. 
 
 Jones, J. W., Esq., The Grange, Highbury New Park, N. 
 Jones, John, Esq., Central Buildings, Llandudno. 
 Jones, Rev. Michael D., Principal, Independent College, Bala. 
 Jones, Pryce, Esq., Dolerw, Newtown, and 63 Upper Berkeley 
 
 Street, Portman Square, W. 
 
 Jones-Parry, Sir T. Love D., Bart., Madryn Park, Pwllheli. (2 copies) 
 Kemeys-Tynte, Colonel C. K., Cefn Mably, Cardiff. 
 Lewis, David, Esq., Barrister-at-law, Kilvey Terrace, Swansea. 
 Lewis, Sir William Thomas, The Mardy, Aberdare. 
 Llanover, The Right Hon. Lady, Llanover, S. Wales. 
 Llewelyn, John T. D., Esq., M.A., Penllergare, Swansea. 
 Lloyd, E. O. V., Esq., B.A., Berth, Ruthin. 
 Morfill, W. R., Esq., M.A., 4 Clarendon Villas, Oxford. 
 Morgan, R. Aneurin, Esq., Plas Teg, Catford, S.W. 
 Morris, Rev. R. E., BA., 3 Upper Bedford Place, W.C. 
 Phillips, James M., Esq., M.D., J.P., Priory Street, Cardigan.
 
 350 list of Subscribers 
 
 Phillips, J. Roland, Esq., West Ham Police Court, West Ham 
 
 Lane, Stratford, E. 
 
 Povvel, Thomas, Esq., M.A., Prof, of Welsh, University Coll., Cardiff. 
 Powis, The Right Hon. the Earl of, Powis Castle, Welshpool. 
 Pugh, D., Esq., M.P., Manoravon, Carmarthenshire. 
 Puleston, J. H., Esq., M.P., 31 Sussex Square, Brighton. 
 Price, Captain T. P., M.P., Triley Court, Abergavenny. 
 Rendel, Stuart, Esq., M.P., 4 Whitehall Gardens, S.W. 
 Reynolds, Llywarch, Esq., B.A., Merthyr Tydvil. 
 Richard, Henry, Esq., M.P., 22 Bolton Gardens, S.W. 
 Roberts, Mrs. L. H., 8 Willow Bridge Road, N. 
 Ryle, Rev. H. E., M.A., Principal, St. David's College, Lampeter. 
 Stokes, The Hon.Whitley ; D.C.L., 1 5 Grenville Place, S.W. (2 copies.} 
 Thomas, Charles, Esq., J.P., Pitch and Pay, Stoke Bishop. 
 Thomas, G. Ap., Esq., M.D., 162 Stockpool Road, Levenshulme, 
 
 Manchester. 
 
 Thomas, Rev. T. Llewelyn, M.A., Jesus College, Oxford. 
 Vaughan, J. Williams, Esq., J.P., D.L., The Skreen, Radnorshire. 
 Warren, T. Herbert, Esq., President, Magdalen College, Oxford. 
 West, Lt. Colonel the Hon. W. E. Sackville, Limegrove, Bangor. 
 Williams, David, Esq., Taff Vale Brewery, Merthyr Tydvil. 
 Williams, His Honour Judge Gwilym, Miskin Manor, Llantrisant. 
 
 (3 copies.) 
 
 Williams, John, Esq., M.D., 1 1 Queen Anne Street, London. 
 Williams, M., Esq., School of Chemistry, 27 Chancery Lane, W.C. 
 Williams, W T illiam, Esq., M.A., H.M. Senior Inspector of Schools 
 
 for Wales, Aberystwyth. 
 
 Williams- Wynn, Sir Watkin, Bart., Wynnstay, Ruabon. 
 Wynne, W. R. M., Esq., Peniarth, Merioneth. 
 
 LIBRARY EDITION. 
 
 Bute, The Most Hon. the Marquis of, K.T., Cardiff Castle. (2 copies.) 
 Allen, The Very Rev. James, Dean of St. David's, Cathedral Close. 
 Allen, Edward G., Esq., 28 Henrietta Street, W.C. 
 Boston Free Public Library, Boston, Mass., U.S.A. 
 Burrell, J. Esq. (Treasurer C.B.S.), 6 Ella Road, N. 
 Cardiff Free Library. 
 
 Davies, D. S., Esq., 8 Dale Street, Manchester. 
 Davies, Morgan, Esq., M.D., F.R.C.S. (President C.B.S.), 9 King 
 Street, Finsbury Square, E.G.
 
 Xist of Subscribers. 351 
 
 Davies-Evans, Colonel Herbert, Highmead, Llanybyther, S. Wales. 
 Edwards, Rev. J. C., M.A., Ingoldmells Rectory, Lincolnshire. 
 Edwards, Rev. T. C., M.A., Principal, University College of Wales, 
 
 Aberystwyth. 
 
 Evans, E. D. Priestley, Esq., Laburnum House, Cefncoed, Merthyr. 
 Exeter College Library, Oxford. 
 Green, Robert, Esq., i Founder's Court, E.C. 
 Harvard College Library, Cambridge, Mass., U.S.A. 
 Hilles-Johnes, Sir James, Dolaucothy, Llandeilo. 
 James, Arthur Perkins, Esq., Brynheulog, Treharris. 
 James, Charles H., Esq., M.P., Brynteg, Merthyr Tydvil. 
 James, C. Russell, Esq., Courtland House, Merthyr Tydvil. 
 James, Frank, Esq., Garth Newydd, Merthyr Tydvil. 
 James, Dr. John (M.C.B.S.), Llangwyryfon, Aberystwyth. 
 Jayne, Rev. F. J., M.A., The Rectory, Leeds. 
 Jones, His Honour Judge Brynmor, Ll.B., 23 De Vere Gardens, W. 
 Jones, Evan Parry, Esq., J.P., Cefnfaes, Festiniog. 
 Jones, R. Pughe, Esq., Barrister-at-law, Lincoln's Inn, W.C. 
 Jones, Thomas, Esq., B.A., H.M.S.I. of Schools, Aberystwyth. 
 Kenyon, The Hon. George T., M.P., Llanerch Paunce, Ellesmere. 
 Lewis, Rev. D., M.A., Vicarage, St. David's, Canon of St. David's. 
 Lewis, Lieut.-Colonel David Rees, 2nd Glamorgan R. V., Merthyr. 
 Lloyd, John Edward, Esq., B.A., University College, Aberystwyth. 
 Lloyd-Phillips, F. L., Esq., M.A., Pentyparc, Clarbeston, R. S. O. 
 Merton College Library, Oxford. 
 Morgan, Sir Walter, Naish, Nailsea, Somersetshire. 
 Morris, Lewis, Esq., M.A., J.P., Penbryn, Carmarthen. 
 Mostyn, The Right Hon. Lord, Mostyn Hall, N. Wales. 
 Napier, Arthur S., Esq., M.A., Ph. D., Merton Professor of English 
 
 Language and Literature in the University of Oxford. 
 Nnvcastle-upon-Tyne Free Library. 
 Owen, Daniel, Esq., J.P., Ash Hall, Cowbridge. 
 Owen, Edward, Esq., India Office, Whitehall, S.W. 
 Owen, Isambard, Esq., M.D., M.A., 5 Hertford Street, Mayfair, W. 
 Owen, Rev. John, M.A., Warden, The College, Llandovery. 
 Parkins, W. Trevor, Esq., Glasfryn, Gresford, Wrexham. 
 Phillips, Rev. T. Lloyd, M.A., The Abbey, Beckenham, Kent 
 Plummer, Rev. Charles, M.A., Corpus Christi College, Oxford. 
 Powell, F. York, Esq., M.A., Christ Church College, Oxford. 
 Pritchard, Lewis J., Esq., Inland Revenue, Somerset House. 
 Queens College Library, Oxford. 
 Rees, Griffith, Esq., Birkenhead. 
 
 Rees, Rowland, Esq. (Sec. C. B. S.), 27 St. James Street, N. L. 
 Roberts, Lewis H., Esq., 8 Willow Bridge Road, Canonbury, N. 
 Roberts, T. D., Esq., M.I.C.E., Penrallt, Newport, Mon. 
 Roberts, Thomas, Esq,, Asso. M. Inst. C. E., Portmadoc. 
 
 A a 2
 
 352 %(0t of Subscribers 
 
 Roberts, G. R, Esq., B.A.,Prof. of Greek, University College, Cardiff. 
 Roberts, Sir William, M.D., F.R.S., 89 Mosley Street, Manchester. 
 Royal Institution of S. Wales, Swansea. 
 
 St. Asaph, The Right Rev. the Lord Bishop of, The Palace, 
 Swansea Public Library. [St. Asaph. 
 
 Sydney Free Library, New South Wales. 
 
 Thomas, T. W., Esq., M.R.C.S., &c., Ty'n y Wern, Pontypridd. 
 Wilkins, Charles, Esq., Ph.D., Springfield, Merthyr Tydvil. 
 Williams, Arthur J., Esq., M.P., Victoria Mansions, S.W. 
 Williams, T., Esq., J.P., Llewesog, Denbigh, 5 Button Street, L'pool. 
 Williams, T. Marchant, Esq., 4 Paper Buildings, Temple, E.G. 
 Williams, W. Prichard, Esq., Crescent, Upper Bangor. 
 University College of Wales, Aberystwyth. 
 University College, Bangor. 
 
 STUDENTS' EDITION. 
 
 Adams, Rev. David, B.A., Bryn Hawen, Newcastle Emlyn, S. Wales. 
 
 Anwyl, Edward, Esq., Oriel College, Oxford. 
 
 Asher and Co., Messrs., 13 Bedford Street, W.C. (2 copies?) 
 
 Arnold, E.V., Esq., M.A., Professor of Latin, University Coll., Bangor. 
 
 Bevan, Rev. W. L., Hay, Canon of St. David's. 
 
 Blackwell, Henry, Esq., 201-213, East Twelfth Street, New York. 
 
 Browne, J. W., Esq., M.B., 7 Norland Place, W. 
 
 Calvinistic Methodist College, Bala. 
 
 Carne, J. W. Stradling, Esq., D.C.L., St. Donat's Castle, Bridgend. 
 
 Christ Church Library, Oxford. 
 
 Coram, C., Esq., L. and Prov. Bank, Tottenham, N. 
 
 Corpus Christi College Library, Oxford. 
 
 Cowell, E. B., Esq., M.A., Professor of Sanskrit and Fellow of C.C.C. 
 
 in the University of Cambridge. 
 
 Davies, Dan Isaac, Esq., B.Sc., H.M.S. I. of Schools, Cardiff. 
 Davies, E. Emrys, Esq. (M.C.B.S.), 17 Albert Road, S.E. 
 Davies, Ivan T., Esq., Llanuwchllyn, Bala. 
 Davies, Rev. J. E., M.A., 23 Belitha Villas, Barnsbury. 
 Davies, Rev. John Evan, M.A., Rector of Llangelynin, Merioneth. 
 Davies, W. E., Esq., Brenton Villa, Marlborough Road, Merton, 
 
 Surrey. 
 
 Edinburgh University Library. 
 
 Edmondes, The Venerable Archdeacon, Warren, Pembroke. 
 Edwards, David, Esq., 222 Kentish Town Road, N.W. 
 Edwards, Rev. David Charles, M.A., Tegid House, Bala. 
 Edwards, Edward, Esq., Caerhys, Llanuwchllyn, Bala. 
 Edwards, Rev. Prof. Ellis, M.A., C.M. College, Bala. 
 Edwards, Hugh, Esq., 25 Myddelton Square, E.G. 
 Edwards, John, Esq., 2 Camp Street, Broughton, Manchester.
 
 list of Subscribers, 353 
 
 Edwards, Rev. Thomas, M.A., Brynheulog, Bedwas, Caerphilly. 
 
 Ellis, Thomas E., Esq., B.A., M.P., Cynlas, Merioneth. 
 
 Evans, D. H., Esq., 10 Cornwall Terrace, Regent's Park, N.W. 
 
 Evans, Rev. D. Silvan, B.D., Llanwrin Rectory, Machynlleth. 
 
 Evans, Rev. D. Wynne, Mount Pleasant, Briton Ferry. 
 
 Evans, John, Esq., Old Change Buildings. 
 
 Evans, Titus, Esq., Post Office Llanwnen, Cardiganshire. 
 
 Evans, T. Cadrawd, Esq., Llangynwyd, S. Wales. 
 
 Evans, W. Charles, Esq., 3a Poet's Corner, Westminster. 
 
 Gaidoz, M. Henri, 22 Rue Servandoni, Paris. 
 
 Gilbert, T. H., Esq., 3 Vernon Chambers, Southampton Row, W.C. 
 
 Griffith, Maurice, Esq., Exeter College, Oxford. 
 
 Gwynoro-Davis, J., C. M. Minister, Llanuwchllyn, Bala. 
 
 Hart, Prof. J. M., Cincinnati University, Ohio. 
 
 Hartland, E. Sidney, Esq., Beresford House, Swansea. 
 
 Henrhi, loan Matthew, Esq., Ascanas, Pant Tawel, Llanddarog. 
 
 Hopkins, Rev. Gerard M., S. J., University College, St. Stephen's 
 Green, Dublin. 
 
 Hibberd, Shirley, Esq., Kew, Surrey. 
 
 Hughes, T. R., Esq., N. and S. Wales Bank, Liverpool. 
 
 James, Ivor, Esq., Registrar, University College, Cardiff. 
 
 Jenkins, Edward, Esq., Gwalia House, 9 Upper Woburn Place, 
 
 Jenkins, Rees, Esq., Bronyderi, Glyncorrwg. [W.C. 
 
 Jesus College Library, Oxford. 
 
 Jones, Rev. Prof. D. E., M.A., Presbyterian College, Carmarthen. 
 
 Jones, Rev. D. M., B.A., Bottwnog, Pwllhelli. 
 
 Jones, Rev. Henry, M.A., Professor of Philosophy, University 
 College, Bangor. 
 
 Jones, D. Pryce, Esq., The Board School, Denbigh. 
 
 Jones, E. D., Esq., 26 Exchange Place, New York. 
 
 Jones, Henry, Esq., Watergate Hays, Chester. 
 
 Jones, J. M., Esq., Jesus College, Oxford. 
 
 Jones, J. Puleston, Esq., Balliol College, Oxford. 
 
 Jones, John T., Esq., N. & S. Wales Bank, Bala. 
 
 Jones, L. D., Esq., The Board School, Garth, Bangor. 
 
 Jones, Miss Lloyd, Penrallt, Penmaenmawr. 
 
 Jones, Rev. Owen, B.A., 143 Bedford Street, Liverpool. 
 
 Jones, Rev. R. J., M.A., Meirion Cottage, Aberdare. 
 
 Jones, Thomas, Esq., M.B., F.R.C.S., 96 Mosley Street, Man- 
 chester. 
 
 Jones, Thomas H., Esq., Lima, Ohio, U.S.A. 
 
 Jones, T. Roberts, Esq., 22 Old Bailey, E.G. 
 
 Jones, T. R., Esq., c/o Messrs. Stephen Evans and Co., Old Change 
 Buildings. 
 
 Jones, William, Esq., 42 Brecknock Road, N. 
 
 Jones, William, Esq., Belmont House, Hay, Breconshire.
 
 354 Xtet of Subscribers. 
 
 Jones, William, Esq., 13 Upper Baker Street, N.W. 
 
 Jones, Rev. W. Jenkyn, 8 Rue de la Halle, Quimper, Brittany. 
 
 Jones-Williams, W., Esq., Somerset House, W.C. 
 
 Jubainville, M. d'Arbois de, Paris. 
 
 Levi, Rev. Thomas, Aberystwyth. 
 
 Lewis, The Very Rev. Evan, The Deanery, Bangor. 
 
 Lewis, Owen, Esq., Owain Dy/ed, Parkwaun Villa, Mornington 
 
 Road, N.W. 
 
 Lindsay, W. M., Esq., M.A., Fellow of Jesus College, Oxford. 
 Liverpool Free Public Library. 
 
 Lloyd, Howel W., Esq., M.A., 19 Hogarth Road, S.W. 
 Longmans, Green and Co., Messrs., Paternoster Row, E.G. 
 Loth, Joseph, Esq., Professeur a la Faculte des Lettres, i Rue de 
 
 Toulouse, Rennes, Brittany. 
 Mackinnon, Donald, Esq., M.A., Professor of Keltic Literature in 
 
 the University of Edinburgh. 
 
 Mainwaring, Charles S., Esq., M.A., Galltfaenan, Rhyl. (2 copies) 
 Meyer, Dr. Kuno, University College, Liverpool. (2 copies.} 
 Mills, R. M., Esq., 15 Alexander Road, Upper Holloway, N. 
 Morgan, C. E., Esq., B.A., Keble College. 
 Morgan, Owen, Esq., Morten, Ashgrove, Treforest. 
 Morgan, Major W. LI., R. E., The Curragh, Ireland. 
 Morice, Rev. Thomas R., M.A., Jesus College, Oxford. 
 Morris, John H., Esq., c/o Messrs. R. Mills & Co., 79 Cornhill, E.G. 
 Oriel College Library, Oxford. 
 
 Owen, David, Esq., M.A. (Ex-P. C. B. S.), Inner Temple, E.G. 
 Owen, Rev. R. Trevor, M.A., Llangedwyn, Oswestry. 
 Owen, T. W., Esq., Garn Dyvi, 32 Cornwall Road, Strand Green, N. 
 Owens, John, Esq., 37 Mornington Road, Regent's Park, N.W. 
 Parry, David, Esq., 78 Granby Street, Liverpool. 
 Parry, D. C., Esq., Merchant, Llanelly. 
 Parry, Robert, Esq., B.A. (M. C. B. S.), 9 Poynings Road, N. 
 Parry, Tom, Esq., 9 Upper Woburn Place, W. C. 
 Phillimore, Egerton G. B., Esq., M.A., Llandovery. 
 Phillips, R. W., Esq., B.A., B.Sc., University College, Bangor. 
 Powell, Prof. T., University College, Cardiff. 
 Prichard, Thomas, Esq., Llwydiarth Esgob, Llanerchymedd. 
 Prickard, A. O., Esq., M.A., New College, Oxford. 
 Pugh, J. W., Esq., M.R.C.S. (M.C.B.S.), 252, Mile End Road, E. 
 Randell, Rev. Thomas, M.A., The Training College, Durham. 
 Rathbone, William, Esq., M.P., Greenbank, Liverpool. (3 copies.} 
 
 One copy each for the Univ. College Libraries at Aberystwyth, 
 
 Bangor, and Cardiff respectively. 
 
 Rees, Evan Griffith, Esq., Presbyterian College, Carmarthen. 
 Rees, Rev. L. A., Caerphilly, Cardiff. 
 Rees, T. Aneuryn, Esq., Tonn, Llandovery.
 
 list of Subscribers. 355 
 
 Rees, William, Esq. (M. C. B. S.), Eithin Duon, St. Clears. 
 Reichel, H. R., Esq., M.A., Principal, University College, Bangor. 
 Rhys, D., Esq., M.R.P.S., Bryncelyn, Rhydlewis, S. Wales. 
 Roberts, David, Esq., 29 Swinton Street, King's Cross, W.C. 
 Roberts, R. Esq., B.A., 10 Willow Bridge Road, Canonbury, N. 
 Roberts, W. D. Esq. (Jesus Coll., Oxon), Rhydyronen, Tregaron. 
 Rogers, J. B., Esq., Univ. Coll. of Wales Office, 2 7 Chancery Lane, 
 Rogers, J. E., Esq., Abermeurig, Talsarn, S. Wales. [W.C. 
 
 Rogers, Rev.T. P., B.A., Rectory, Llanvihangel, Torymynydd, Mon. 
 Rowlands, Rev. D., M.A., Principal, Normal College, Bangor. 
 Rowlands, William, Esq., M.D., Ebenezer, nr. Carnarvon. 
 Rowlands, W. Bowen, Esq., Q.C., M.P., 33 Belsize Park, N.W. 
 Rowse, Messrs. E. E. & Co., 1 2 Castle Square, Swansea. 
 St. David's, The Right Rev. the Lord Bishop of, Abergwili Palace. 
 
 Carmarthen. 
 
 S/. David's College, Lampeter. 
 Sayce, Rev. A. H., M.A., Dep. Prof, of Comparative Philology in 
 
 the University of Oxford. 
 
 Shrimpton & Son, Messrs., Broad Street, Oxford. 
 Smith, Samuel, Esq., M.P., Carleton, Prince's Park, Liverpool. 
 Spurrell, William, Esq., Publisher, &c., Carmarthen. 
 Taylor Institution, Oxford. 
 
 Thomas, Abel, Esq., Barrister-at-Law, Southville, Swansea. 
 Thomas, D. Lleufer, Esq., Lincoln's Inn, London. 
 Thomas, Rev. D. R., M.A., F.S.A., Vicar of Meifod, Canon of St. 
 
 Asaph and Archdeacon of Montgomery. 
 Thomas, Ebenezer, Esq., 12 Woburn Square, W.C. 
 Thomas, Howel, Esq., Local Government Board, Whitehall, S.W. 
 Thomas, John, Esq., Pencerdd Gwalia, Harpist to the Queen. 
 Treharne, J. LI., Esq., Newport Road, Cardiff. 
 Trinity College, Cambridge, per Messrs. Deighton, Bell & Co. 
 Vivian, Sir H. Hussey, Bart., M.P., Singleton, Swansea. 
 Williams, David, Esq., (M. C. B. S.), 26 Dartmouth Road, S.W. 
 Williams, E. Lloyd, Esq., M.R.C.S., 2 James Street, Buckingham 
 
 Gate, S.W. 
 Williams, Rev. Garnons, M.A., Abercamlais, Prebendary of St. 
 
 David's. 
 
 Williams, Rev. Prof. Hugh, C. M. College, Bala. 
 Williams, Lucas, Esq., 9 Upper Woburn Place, W.C. 
 Williams, S. W., Esq., Penralley, Rhayader, Radnorshire. 
 Williams, W. Prydderch, Esq., Borough Road College, S.E. 
 Windisch, Ernst, Esq., Ph.D., Professor of Sanskrit in the Uni- 
 versity of Leipzig. 
 University College Library, Cardiff. 
 Zupitza, Julius, Esq., Ph.D., Professor of English Philology in the 
 
 University of Berlin.
 
 PRINTED AT THE CLARENDON PRESS. 
 
 BY HORACE HART, PRINTER TO THE UNIVERSITY.
 
 University of California 
 
 SOUTHERN REGIONAL LIBRARY FACILITY 
 
 405 Hilgard Avenue, Los Angeles, CA 90024-1388 
 
 Return this material to the library 
 
 from which it was borrowed. 
 
 JUN 9 1 "! 
 SEP 
 
 H.U