E
3
1:50
*
ARTES
1837
LIBRARY VERITAS
SCIENTIA
OF THE
UNIVERSITY OF MICHIGAN
27. E-PLURIBUS-UNUM
TUE BOR
SQUAERIS PENINSULAM AMOENAM
CIRCUMSPICE
:
878
M. ANNAEI LUCANI
A
LISA
PHARSALIA,
CUM
COMMENTARIO
PETRI BURMANN I
TVdSøk fecit
J: d : Groot inven.
LEI D A
E,
WISHOFF,
CONRAD U M
Apud DANIELEM GOET VA L,
ET
GEORG. JACOB WISHOFF, FIL. CONRAD
NO
A E QUO ET ERUDIT O
f
*
V
*
A
1
LECTOR I
Ongi & alte repetiti prooemii, de Lucani codici-
bus manu exaratis, & a renatis literis editioni-
bus magno numero repetitis, gratiam mihi fa-
cient tot eruditorum Dedicationes & Praefatio-
nes, quas diligentiffimus Oudendorpius collectas
editioni fuae adjecit, & de illis ampliter & eru-
dite ipfe differuit: in quibus & de ipfo Lucano,
ejusque meritis, quae fint diverfa judicia, no-
bis prodiderunt, & fimul quisque de fuis conatibus rationes & in-
ftituta omnia, quae ad rem facere videbantur, congefferunt. Ne-
que etiam, quum notis a me folo profectis Poëtam hunc orna-
re conſtituerim, de priorum commentatorum cura & labore mul-
ta verba facere decrevi, quum, fi quid laudabile, vel minus ad- ·
probandum mihi videatur, ad ipfa Poëtae verba, candide & fim-
pliciter exigere & expendere fatius duxerim. Omiffis ergo omni-
bus, quae jam occupata videbam, in duo hanc praefationem
capita digerere vifum fuit: in quorum primo cauffam & ratio-
nes lectori reddam, quibus impulfus novam nunc, poft tot cu-
ratas, editionem, quam olim integra & vigente aetate deftina-
veram & promiferam me curaturum, in haec deterioris aevi, &
ad metam feſtinantis fenectutis tempora diſtulerim. Altera vero
parte meam de Lucani ingenio, Poëtica facultate, doctrina &
meritis fententiam ferre ex aequo & bono decrevi.
Simul atque ab heredibus Heinfianis copia mihi facta fuit,
fcrinia ejus, & in iis fcripta, partim fummam manum adepta
partim in liturariis jacentia, & inchoata & affecta tantum, infpi-
ciendi, curam illis concinnandis & in lucem proferendis adhibere
coepi, & ante annos jam fere quadraginta quaedam, quae para-
tiora videbantur cum erudito orbe. communicavi, quae, grato a-
nimo a literatis & Heinfiani nominis amatoribus accepta, hic enu-
merare nihil attinet.
* 2
Re
PRAEFATI O.
"
Reperiebam inter alia editionem Lucani a Sebaſtiano Gryphio
Anno 1542. curatam, ad cujus oram variantes plus quinque &
viginti codicum lectiones, & fimul, quae inter legendum & con-
ferendum ipfi natae fuiffe videntur, conjecturas fuas Vir illuftris
adleverat. Ad quarum confpectum & examen, ftatim impetum
ceperam aliis tunc curis diftrictus, nudum Poëtam, & folis tot
exemplarium difcrepantibus lectionibus ornatum, proferre; eum-
que in finem exemplar typis committendum jam paraveram. Sed
quum inter hanc meditationem, ut fieri folet, & mihi quaedain
illuftrandis Poëtae verbis fubnafcerentur adnotationes, eas dige-
rere & Heinfianis conjecturis admifcere incepi, & confilium, quod
prius intenderam, repudiavi, & in tempus aliquod, quo matu-
refcerent magis cogitationes, Lucani editionem diftuli: maxime
vero manum retrahebat inopia otii, quod omne fere publici la-
-bores, quos Academiae patriae novus profeffor impendere mu-
neris religio juberet, eripiebant; & deinde curae, quas Ovidio,
Quinctiliano, Valerio Flacco & aliis quibusdam fcriptoribus,
infumebam, nullam me Lucani rationem habere permittebant.
Quare ſchedae diu in muſeo abjectae & neglectae jacuerunt,
nifi quod faepe eas infpiciendi & confulendi, quoties ad partes
Lucanum advocare neceffe erat, occafio fuboreretur, & ita quo-
tidie fere acceffio quaedam adnotationibus meis fieret. Simul ve-
ro a reliquis laboribus aliquid laxamenti daretur, ad Lucanum
recurrebam, neque ulla fubcefiva hora dabatur, qua non aliquid
in chartam conjicerem, & curis non fecundis & tertiis, fed faepius
ad examen revocatis, Lucanum accuratius'expenderem. Sed quum
jam ferio in ordinem redactis meis, & aliorum in Lucanum adno-
tationibus, edendi Poëtam ad exemplum & formam Ovidii & a-
liorum a me curatorum Poëtarum, confilium caperem,
praeter exfpectatum rumor, & deinde literae a celeberrimo Bent-
Tejo ad me fcriptae veniunt, quibus fe jamjam Poëtam typis ex-
primendum daturum nuntiat, fimulque ex fcriptis meis edoctus me
ab Heinfio collectas tot codicum varietates poffidere, has & meas
quoque notas fecum communicari petebat. Varias in partes
animum meum hic nuntius diducebat, & diu dubitaffe me non
diffiteor, an ad, amicum fe adhuc mihi profitentem, virum erudi-
tiffimum Heinfiana excerpta tranfmitterem, & ipfe omnem de
{
ecce
Lu-
PRAEFATI O.
C
Lucano curam abjicerem, quum non deficerent alia, quae me
otiofum effe non paterentur. Sed quum ita omnes meas in Lu-
canum elaboratas curas in fpongiam incumbere debere viderem,
& in primis ex fpecimine uno & altero, quod literis adjectum,
emendationes & conjecturas, licet ingeniofas, audaciffimas ta-
men, & nulla codicum auctoritate firmatas, exhibebat; profpicerem,
fi meas cum viro do to adnotationes communicarem, quas perlege-
re antequam fuas ederet optabat, ut fcilicet eas refellendi facultas
daretur, non longam inter nos amicitiam futuram: fin negarem
Heinfiana excerpta, offenfionem viri fatis irritabilis me incurfu-
rum providebam. Mediam ergo viam inftituere cogitabam, &
editionem Cl. Bentleji, acuti quidem, fed faepius infelicis & ni-
mis temerarii Critici praevertere, ut fi quid ab eo diffentire me vi-
deret, nondum vifis ejus emendationibus, ulla çarpendi aut refu-
tandi libidine ablatum me jure non poffet queri. Hinc re diu mul-
tumque mecum reputatà, quam potui honefta oratione, & ver-
bis mollioribus concepta epiftola, me Heinfianorum excerptorum,
quibus ipfe uti decreveram, copiam ipfi facere non poffe, refpon-
di. Aegre hoc tuliffe virum infignem inde facile colligere potui,
quod ab eo tempore minus familiariter mecum egerit; & acce-
dentibus deinde aliis cauffis, quas commemorare non attinet,
omne epiftolarum commercium ceffaverit. Jure tamen meo, in-
tegra etiam amicitia, uti potuiffe arbitror, neque ullam a me al-
teri injuriam inferri, fi, licet poffideam quaedam ad adjuvan-
dos aliorum conatus adminicula, ea petentibus negem, quum in
eumdem campum mihi decurrere effet deſtinatum. Nec aequum
poftulare quemquam, ut ipfe, ab incepto defiftens, arma & in-
ftrumenta mea aliis, etiam amicis, fuppeditem. Hinc relictis
omnibus, quae fub manu erant, ad notas meas & aliorum dige-
rendas me accingebam, jamque Typographum circumfpiciebam,
quum pro certo mih adfirmatur, Bentlejum, fi non projecta
certe dilata Lucani editione, fe ad alias curas convertiile, quod
eventus, quum in hunc ufque diem ceffaverit, confirmavit. Quo
cognito impetus etiam meus paullulum retardatus fuit, & quia
multa etiam in Lucani obfcuris & corruptis verbis fupereffent,
ad quae haerebam, immo ex quibus poft toties in manus refum-
tum Poëtam, me expedire nequibam, a nullo metuens, qui me
*** 3
prae-
PRAEFA T 1 0.
praeverteret, lente feftinabam. Sed dum cunctor, & fama etiam
ad omnes, qui literas noftras excolunt, confilii mei de edendo
Lucano pervagaretur, & ipfe hic & illic in fcriptis meis me id
agere profiterer, ecce iterum alia mora, unde minime expecta-
veram, injicitur. Duo enim Juvenes, ingenio & doctrinae in-
crementis infignes, & mihi etiam amicitia conjuncti, confilium
ineunt in eodem ftadio decurrendi. Francifcus Oudendorpius
quem ex diſciplina mea prodiiffe gloriari poffum, & praeter alios
ufu & confuetudine carus erat, & Gotlieb Cortius, praecocis
admodum frugis adolefcens, & qui ab aliquo tempore amicitiam
meam per literas ambierat, & officia etiam fingulari ftudio prae-
ftiterat in eamdem Lucani edendi curam incumbere fe mihi ſi-
gnificant, & ambo fimul a me Heinfiana excerpta fecum commu-
nicari defiderant.
Ipfi vero inter fe aemulatione & quadam rivalitate, accenfi,
nulla mei & confilii mei habita ratione, alter alterum praever-
tere properabant. Percuffit, diffimulare nolo, haec juvenum in-
ter fe non multum grata contentio vehementer animum. Quum
enim tam latus & amplus in aliis antiqui aevi fcriptoribus indu-
ftriam exercendi campus pateret, mirabar quid potiffimum fibi
Lucanum, in quo tam diu me fudare non ignorabant, elegiffent.
Eadem vero apud ipfos, qua antea apud Bentlejum, excufatione
ufus, me minime eorum conatus improbare, nec obfuturum
oftendebam; mecum tamen doluiffe non diffitebor, tot fimul edi-
tionibus fubito emergentibus, novae, quam ipfe meditatus jam
eram, gratiam & cupidinem viris doctis difceffuram, nec patien-
ter orbem literatum laturum, fe tot ejusdem Poëtae exemplari-
bus proditis onerari, in primis, quod & meis adnotationibus alio-
rum quoque adjicere deftinaveram. Sed favens etiam illorum ſtu-
diis, & ad alia me convertens, fatius ducebam mea differre, &
feſtinatos illos foetus exfpectans, difpicere, quid duumviri hi Lu-
cano illuftrando contuliffent, & quid etiam, fi commune quid
haberent, mihi praeripuiffent, quod lubens illis tranfcribere, &
mea, fi congruerent, una fpongia delere, paratus eram. Ut ve-
ro non idem Typographis, folum lucrum venantibus, quod viris
doctis, famam & laudem fpectantibus, confilium federe folet, Lip-
fienfis bibliopola, videns, fi duabus, magnae molis & preti,
edi-
1
PR AE FATI O.
{
}
~
*
editionibus_Lucani,
editionibus Lucani officinae implerentur, alteram alteri obfu-
ram, nec Germanicas formas Batavorum elegantiam & nitorem
aequare, Cortio renuntiat, fe in aliud tempus editionem di-
ferre ftatuiffe. Hinc felicior Oudendorpii fortuna vifa, qui na-
&tus paratiorem & lucri certiorem typographum, Poëtam hunc
e manu emifit, cujus labor & diligentia, ita deterruit Typogra-
phum Lipfienfem, ut aperte Cortio fe operam daturum detrectaret.
Urguenti vero Cortio, hoc folo gratificatur, ut dum Oudendor-
piana editio operas exercet, minoris formae editionem, quae fub-
-jectas ex plus fexaginta codicibus, ut jactat, varietates & breves
quasdam notulas & conjecturas Cortii exhiberet, promeret.
An vero fatis famae confuluerit Cortius, quum emendationes
plurimas & ineptas & incertas, immo ipfi legi metricae, accu-
rate a Lucano fervatae, adverfantes, properanti manu effude-
rit, viris doctis expendendum relinquo, & fuis iocis oflendam.
Et licet in praefatione earum fe rationem in uberioribus notis
redditurum promittat, & omnia, quae in hac minore editione
infirmiora videri poffint, effecturum, ut lector pro certiſſimis ha-
beat, magnus mihi, fi haec magnifice promiffa praeftiterit, A-
pollo habebitur. Nunc vero brevi nos de iis, quid effecerit,
certiores futuros, fama jubet, quae jam non typis modo ube-
riores notas fubjectas, fed paene abfolutas, & brevi exituras ni
lucem nuntiavit. Interea dum & majorem Oudendorpii, &
Cortii minorem editionem diligenter excutio, varie me animo
adfectum fuiffe fenfi, non modo quod quaedam praecepta, &
occupata ab illis viderem, fed & hic & illic quaedam, quae vel
aperte vel oblique ad me pertinerent, & quae facile omitti po-
tuiffeni, deprehendiffe viderer. Quum verò mihi maxime con-
fcius effem, nullo umquam tempore aut loco male de illis me-
ritum fuiffe, & multa etiam officiofe & amice in eorum gra-
tiam feciffe, non aliam illis conquerendi de me cauffam dedif-
fe, nifi quod Heinfiana excerpta mihi refervaverim, fingere po-
teram.
Neque etiam me illum effe ipfis perfuafum effe putabam, qui
aegre ferre foleam, vel a tirone erroris admoneri : quum & ipfe
faepe deprehenderim, & publice profeffus fuerim, me in multis,
quae olim edideram, in errorem lapfum, & mutaffe etiam fenten-
-
tiam;
PRAEFATI O.
:
riam; immo fi fecundas, in primis in Petronium & Ovidium,
curas prodere liceret, aliter me nunc, atque olim de multis locis
fentire, lectorem experiendo difcere poffe, oftenderim.. Ex his
vero editionibus facile quivis colliget, notis a me olim elabo-
ratis acceffiones aliquas factas, & etiam, ut ingenue agam, non
parum me adjutum fateor, tot codicum,
tot codicum, quos diligentiffimi
juvenes contulerunt, varietatibus, quamvis multas inter illas ex
iifdem exemplaribus, quae Heinfius, & deinde Oudendorpius &
Cortius contulerant, depromtas viderem. in Cortii etiam manus
Rottendorfianos, Langermannianos, & forte Hamburgenfes, libros
veniffe certis indiciis deprehendi. His ergo novis auxiliis copias meas
inftruenti, in hanc molem, quam vides, Lector, notae ex-
creverunt, quam deminuere tamen omni modo tentavi, & quas
Oudendorpius indicavit varietates, ex codicibus etiam Heinfio
etiam_Heinfio
inſpectis, abjeci, nifi quum difcrepare inter fe viderem. Cortiano-
rum vero codicum lectiones, quia ejus editio ob jejunitatem no-
tarum a paucis teritur, & hic terrarum minus nota eft, & ad
hunc ufque diem ignorabam, an uberiores notae proditurae ef
fent, quantum potui excerpfi, in quibus multa ab aliis difcre-
pantia animadverti, & femina quaedam emendationum, quae in
majori editione in magnam fegetem exitura praevidi. De qui-
bus fi nunc conjecturam capere licet, & ex ejus in Salluftium
notis judicare, multa quidem egregia doctrinae documenta, fed
non minori copia fupervacanea, & aliis jam animadverfa & no-
va exemplorum cumulatione ampliata nos vifuros, animo praeci-
pere licet. Qua vero fpecie non audaces modo & temerarias
conjecturas, fed certiffimis metri legibus adverfantes, probatu-
rum fe doctis perfuafurus fit, exputare non poffum; nifi vel ipfe an-
te mortem fententiam mutaverit, vel amicus ejus, qui edendi
curam fufcepit, quaedam molliendo & corrigendo famae ejus con-
fulendum exiftimaverit.
Facile vero, Lector, ex his omnibus efficere licebit, multa
mihi in hac parte curarum obveniffe, quae a nova editione Lu-
cani deterrere potuiffent, & multi jam mihi fe mirari oftende-
runt, me & aetate longe provecto, & fimul operofiffima Virgi
lii editione impedito, vacaffe ad hunc laborem exhauriendum.
Sed haec ipfa cauffa maturandi operis fuere: nam & ad me-
tam
PRAEFATIO.
tam vitae me adpropinquare fentiens, & lentiffimas in Virgilio
excudendo operas, quas neque prece neque minis ad properan-
dum commovere poffum, fummo cum taedio experiens, nolui
in illud tempus, quo Virgilio fumma manus fit impofita, &
quod forte videre non continget, differre Lucanum. Neque
ex duplici hac duorum Poëtarum curatione, aliam moleftiam,
nifi ex taedii plena & multum temporis eripiente fpeciminum
typographicorum emendatione, fubiturum me videbam: nam
numquam, multorum more, inter ferventis praeli feftinationes,
fcripta mea concinnare foleo, fed nullum umquam opus typis
commifi, quod non a capite ad calcem ita paratum & deſcri-
ptum fit, ut, fi me fuprema deprehenderet hora, non a quo-
cumque, modo non plane literarum noftrarum rudi, profligari
& confici poffet. Quare nunc potius, dum aliquis etiam vigor
reſtat, laborem hunc fubire, quam in incertum cafum proferre,
confultius vifum eft. Neque etiam deterrere me potuit fafti-
dium multorum, qui tot ejusdem Poëtae editionibus evolven-
dis fe non vacare querentur; nec Typographorum faftidiofa na-
tio, qui non tam avide divendi poffe novam hanc editionem ja-
&tant, & fimul prioris Bibliopolae invidia & anxietas, ne mea Ou-
dendorpianae editionis pretium deminueret, me movere potue-
runt. Nam & aliis fatis animi fupereffe deprehendi, ad incertam
lucri aleam fubeundam, & alterum fecurum detrimenti notae
meae praeftabunt, quas qui perlegere & exigere ad aliorum co-
gitata velint, Oudendorpiana fe carere non poffe experientur.
Ut vero accuratius quam olim, Lucanum excuterem, diligen-
tius iterum iterumque excerpta Heinfiana recognovi, & varieta-
tes omnes fere notis meis inferui: nam non potui a me impe-
trare, ut novum illum morem varias lectiones, medio fpatio in-
ter Poëtae verba & notas, minutiffimo charactere expreffas col-
locandi, fequerer. Tum quia gracilitas illa literarum meos,
&
forte aliorum, oculos ita fatigat, & obtundit omnem aciem, ut
faepe dolorem inde oriri fenferim, & alios querentes audiverim.
Praeterea notas & figna, quibus codices, quorum catalogus in
libri initio exhibetur, una vel litera vel numero defignantur, fae-
pe a typographis perperam nec fuo loco pofita deprehendi, &
hinc etiam faepe me ita turbatum vidi, ut ter quaterque nunc
ad
PRAEFATI O.
1
id notas,
nunc ad Poëtae verba recurrere debuerim, Neque
etiam quemquam tam tenacis memoriae effe puto, qui magnum
codicum numerum, una litera indicatorum, ita teneat, ut non
faepe ad pleniorem catalogum refpicere cogatur: in primis fi in
aliis auctoribus verfans, ex intervallo loca quaedam Lucani in
confilium adhibere cupit, jam oblitus fignorum, quae olim Poë-
tam perlegens potuit in numeratis habere. Et in eamdem etiam er-
randi facilitatem in Heinfianis excerptis nunc etiam poft accurate
fatis, ut putabam, relectas varietates, incidiffe me aliquoties poft
defcriptum Lucanum vidi. nam quum fingulis univerfi Alphabeti
literis codices fuos fignaverit Heinfius in libri fui margine, fae-
pe accidit, ut hunc pro illo codice fcripferim, aut quia memoria
fallebat, aut quia quasdam literas inter fe fimiles ità effinxerat,
ut non femper diftinguere poffem, an K & R confufae, Rotten-
dorfianum fecundum, an Richelianum, indicarent, quia K, fupe-
riori parte nullo fere fpatio relicto, in R tranſiiſle videretur; & H
etiam & N, &O & D faepe vix difcrimen oftenderent, quaedam et-
iam literae male fcriptae, quaedam lituris oblitae faepe incertum fa-
cerent, ex quo codice defumtam varietatem notarem. Hoc
praemonere vifum fuit, ne quis poftea alium codicem, atque a me
laudatum, inveniens, malae fidei reum agat: fed certus tamen
fit lector nullam, nifi ex veteri codice, differentiam a me effe
prolatam. His incommodis accedere videbam, eafdem faepe va-
rietates codicum in notis illis brevioribus, & deinde in majoribus
iterum repeti, ubi vel emendatio firmari, vcl explicatio illuftrari
poftulat, & ita easdem epulas, comtulis & plus jufto politis hodie
ingeniis, majori cum faftidio bis adponi. Quare ego unico
contextu, & MSS. lectiones non unica litera notatas, fed una
vel altera fyllaba expreffas, exhibere fatius duxi, ut ita lector &
ftatim libros, ex quibus depromtae funt, agnofcere, & uno oculi ictu
earum ufum & momentum perfpicere poffit. Non vero in cumulan-
dis his eruditorum deliciis, curandos clamores illorum credidi,
qui, fi jam aliquas variantes lectiones memorari poffe patiuntur
omittendas effe tamen ineptas & primo adfpectu obfcuriffimi fen-
fus, & abfurdas, cenfent: fed recte & ordine Cortium & Ouden-
dorpium feciffe, & exempla doctiffimorum virorum fecutos cenfeo,
qui omnes fere, quas in libris antiquis repererunt, varietates
nobis
PRAEFATIO.
nobis adnumeraverunt, & pofteros labore denuo easdem mem-
branas conferendi levarunt. Et hanc fectam ego in hac mea edí-
tione fequi inftitui, quia ex corruptiffima etiam fcriptura, ufu
peritos Criticos veftigia verae lectionis quaerendo inveftigaffe con-
ftat: nec Clerici, maledicentiffimi hominis, calumnia, qui afinos
membranis onuftos redire ex peregrinationibus viros eruditos, qui
codices MSS. coemerunt, jactat, ab inftituto hoc demovere de-
bet adolefcentes, ut haec fpolia noftris bibliothecis, in ufum
doctorum, inferant. Immo fi quid mea vota valerent, juveni-
bus, qui facris noftris operantes aliquem fibi ufum manu exa-
ratorum codicum fecerunt, has partes mandari vellem, ut ex
prioribus editionibus, quotquot nancifci poffent, & MSS. varias
lectiones collectas, nudas ab omni commentario & notis, ad-
fcriptas, minoris formae in libello ederent: ut ita eruditis am-
bulantibus & iter facientibus comites tales adeffent, qui inter
legendum conjiciendi & emendandi veteres fcriptores facultatem
darent: quum nunc, quoties adnotationibus locupletatas editio-
nes curare velint, moleftiffimo, tot editiones & codices inter
ſe comparandi, labore defungi debeant. Specimen hujus inſtituti,
licet non omnibus numeris abfolutum, olim in Juftini minore e-
ditione, eo tantum confilio dedi, ut illos, quibus majus otium,
& facultas bibliothecas inftructiffimas perluftrandi contingeret,
ad fimile tentandum excitarem,& ut doctorum in Britannia virorum,
qui quosdam veteres utriusque linguae auctores, hac fola dote
ditatos, prodiderunt, inftitutum aemularentur. Sed de utiliffima
hac ratione amplius in praefatione Juftini quum differuerim, hic
verbum non amplius addam. Neque me umquam infanis do-
Єtrinae omnis expertium, in hanc fterilem & jejunam, ut ja-
ctant, ftudiorum partem conviciis, a fententia abduci patiar
quin juratis Criticae fpinofae & horridae hoftibus, robur pe-
toris bene confirmati & calumniatoribus ficcae & aridae
cumulandi varietates libidinis, ut vocant fortiter opponam.
Immo indignatio major quotidie animum mihi fubit, ubi politu-
los illos vernaculae & urbanioris elegantiae jactatores, & ephe-
meridum menftruarum compilatores femidoctos, nullam fere vi-
deam veteris auctoris editionem recenfere; quin in doctiffimos vi-
ros, quos injurioſo, ut credunt, nomine Grammaticos & Cri-
** 2
ticos
PRAEFATIO.
*
2:
ticos appellant, debacchentur, & ad Clerici & ejus fequacium.
exemplum, gentem horridam, hifpidam & filveftrem (berile ama-
to fibi femper verbo) infamare confueverunt. fed quod ridicu
um maxime, ipfi illi inepti cenfores, faepe criticos agere non
verentur, & in ephemeridibus loca veterum adfecta illotis mani
bus contrectantes, tam puerilibus conjecturis vexant & corrum
punt, ut tironibus noftris ludibrium debeant: in primis ubi Poër
tas quoque tangere non erubefcunt, & emendationes, quae le-
gem Pediam temerant, nobis obtrudunt. Contra vero, ubi fcri-
ptores veteres, a comtis & concinnis elegantiae Gallulae arbi-
tris, verfos & notis illuftratos nobis commendant, immenfis &
invidiofis laudibus populares fuos onerare non defiftunt. Hoc
etiam praecipue nomine eos fupra omnis aevi doctos evehunt.
quod inutili hac varietatum farragine abjecta,vulgatis adnotationibus,
Geographicis, Hiftoricis, & nefcio quibus nugis, ad feculi fui, &
deliciarum Francicarum guftum fcriptores accommodaverint, ut
jam milites & feminae infanire impune poffint. Si luberet, &
operae pretium videretur, nihil facilius foret, quam has verna-
culas verfiones & adnotationes, impudentiffimo furto ex prioris
aeui commentatoribus, quos nemo elegantiae hodiernae ftudio
fus infpicere dignatur, tranflatas, & ab Horatii, Virgilii, & alio-
rum interpretibus, Lambini, Torrentii, Pieri, Cerdae & alio-
rum fcrinia effe compilata oftendere; fed Virgilianae praefationi
talia fraudis & plagii expreffiffima exempla refervo. Unum mo-
do nunc hos reipublicae literariae Dictatores vitio creatos inter-
rogare libet, an, quum vertendis veteris aevi auctoribus ma-
num adimoveant, nullas umquam varietates vel codicum manu
exaratorum, vel editionum veterum, in confilium adhibere fo-
leant. An vero unam tantum, quam fors objecit, & quae vulgi
manibus cum maxime verfatur, ante oculos editionem habuerint?
fi bona fide, fe non contentos una editione hoc opus fufcepiffe,
fed alias etiam notis virorum doctorum criticis inftructas confu
luiffe, profiteri velint, amplius rogatos vellem, qua fronte quo-
tidie ftudium hoc criticum, unde profecerunt, calumniari au-
deant: & unde didicerint, unam prae aliis maxime fibi pla-
centem lectionem eligere, & ita lectori perfuadere fe Virgilium,
Horatium, Lucanum & alios popularibus fuis, non ineptum a-
}
li
PRAEFATIO.
,
liquem Poetaftrum legendum in manus dediffe. Sed hoc, ne
genium feculi iratum habeant, diffimulare folent, & furtim fub-
repentes in labores a Criticis in conferendis codicibus exhauftos
degeneri animo non modo confiteri nolunt, fed ipfum laborem
codices conferendi infamant, & ad horridos grammaticos, hi ele-
gantioris fcilicet doctrinae cultores noftri, relegant. Sin vero
uni acquieviffe editioni, maxime vulgo probatae, negare non
fuftineant, rogare ulterius libet, quo modo certi, aut quo ora-
culo edocti effe poffint, fe vera & genuina fcriptorum verba in
vernaculam linguam vertiffe? Sed quum de hoc argumento plu-
ribus nunc agere non vacet, hoc unum modo addere fufficiat
interpretes illos vernaculos, tam Francicos, quam ineptos il-
lorum aemulos aliarum gentium, infigni plerumque linguae La-
tinae & elegantiae ignorantia fe viris doctis deridendos praebere;
quam folo Lexicorum ufu & ope fublevare folent & poffunt.
Manifeſta hujus infcientiae exempla in verfionibus, quae prae a-
liis jactantur, fi recenfere vellem, librum ingrati argumenti im-
plere poffem; videat modo lector fpecimen in celebrato maxi-
mis elogiis interprete Taciti, in Mifcell. Obferv. Critic. 11. Vol.
Tom. 11. pag. 253. & Iv. vol. 1. pag. 136. & in Virgilio inter-
pretando, pudendos errores admififfe Catroeum, & noftratem
etiam Vondelium, fuo tempore probatum dabimus. Ignaviae
vero & fugae laborum, qui in his falebris & fenticetis veterum
membranarum perreptandis, majores, quam credi poteft, ex-
hauriendi funt, patrocinium quaerunt, in tralatitia rudium &
ineruditorum querela, de temeritate & audacia Criticorum, quo-
rum ex congeftis tot codicum difcrepantiis, & raro inter ipfos
commentatores confenfu, incertiorem lectorem dimitti, quam
antea, quum vulgatam fequeretur, adfirmant. Fateor in hanc
partem & olim & hodie faepe peccari, & modum & certum fi-
nem, ut omnibus artibus, ita etiam Criticae ponendum eſſe
femper judicavi. Nec juvenibus modo, qui nondum largo eru-
ditionis variae flumine inundati, ftatim tyrocinium in Criti-
cis deponere properarunt, hunc praecipitem impetum male cef-
fiffe experimento ipfos poftea deprendiffe fcio, fed & confumma-
tae doctrinae viros, libidine omnia novandi, & prurigine etiam
fana loca vitiandi, famae fuae nocuiffe, & pro auctoris antiqui
** 3
ver
PRAEFATI O.
verbis & fententiis, fua nobis fomnia obtrufiffe, numquam ne-
gavi. Immo vix quemquam tantae effe confidentiae animo concipe-
re poffum, ut neglecta codicum, & editorum, & fcriptorum aucto-
ritate, Poëtas edere fuftineat, & dictatorio faſtu verfus nobis ob-
trudat numquam ab auctore profectos, alios magno numero, ut fpu-
rios ejiciat, & ita plane novum nobis Poëtam in manus det. Cujus
audaciae infigne documentum in multis, & in primis Manilio fuo,
exftare voluit doctiffimus Bentlejus. Sed de hac infelicium &
inconfultorum Criticorum fecta, quae magis magisque invalefcit
hic verba non perdam, quum in praefatione ad Phaedri fabulas,
modeftae Critices, quam femper probavi & exercere tentavi, cauf-
fam egerim, & non medicorum, fed carnificum, qui plura anti-
quis vulnera imponunt, quam fanant, temeritatem & confiden-
tiam tam vehementer contuderim, ut irritabilis hujus turbae
etiam iram provocaverim. Salubris vero & placidae Critices
documentum in his in Lucanum notis dare in primis ftudui,
quum licet inter tot difcrepantes inter fe lectiones uberrima mihí
corrigendi & conjectandi feges oftenderetur, quoties vulgatae to-
lerabilem aliquem fenfum poffe dari viderem, ab omni ver-
borum immutatione manum abftinuerim; fi vero ulçus fubeffe
conftaret, propofitis mea & aliorum fententiis, intactum illud
felicioribus ingeniis reliquerim, aut eligendi arbitrium lectoribus
ipfis tulerim. Nullum vero inter antiquos fcriptores nobis fuper-
effe puto, cujus tot codices manu exarati, licet pauci ultimae
antiquitatis, in bibliothecis reperiantur: quod unice depravato
Monachorum & Ecclefiafticorum judicio & guftui, qui nec hodie
exolevit, adfcribendum puto. Placebant illis fcholaftica illa
Poëtae acumina, declamationes intempeftivae, vibrantes ſenten-
tiolae , quas memoria tenere, & fcriptis, quae pietatem fpira-
bant, & concionibus ad populum inferere, pulchrum & lau-
dabile judicabant. Libertatis etiam ftudium, & Pompejanarum
partium, quas ipfius reipublicae effe Lucanus faepe jactat, pro-
nus & immodicus favor, & in Caefarem, patriae hoftem judi-
catum,& deinde Tyrannum, odium capitale & inveteratum, com-
mendatum Poëtam pofteritati tradebant. Et hinc non modo plebs,
fed principes viri hunc perpetuum fibi comitem habebant, &
eruditos etiam ftimulabant, ut illum dignum cura fua habe-
rent,
:
PRAEFATIO.
rent, & notis ornarent. Inter quos, praeter alios amore Poë-
tae noftri incredibili flagraffe Sereniffimum Electorem Palati-
num, Carolum Ludovicum, olim ex Cl. Graevio, & aliis audivi :
cujus aulae quum inferviret vir, omni eruditionis genere &
& copiis inftructiffimus, Ezechiel Spanhemius, non ceffabat Prin-
ceps quotidianis non tam juffis & precibus, quam conviciis ab
eo commentarios in Lucanum flagitare, ita ut jam manum ad-
moveret Vir illuftris ; fed antequam multum profligaffet, mor-
te Electoris interveniente, omnem de hoc Poëta curam abjice-
ret, magis judicio fuo, quam inconfiderato Domini fui fervori
obfecutus.
Atque hinc jam ad alterum praefationis caput aggredi tempus
effe video, in quo non tam virorum omnis aevi judicia congère-
re, quod jam multi, & in primis Oudendorpius nofter diligen-
tiffime praeftitit, quam quae mea de Lucani genio fcribendi, & a Vir-
gilii & Auguftei feculi fcriptorum longe difcedenti ftilo fit fenten-
tia, & quam ipfi fingularia quaedam, & inepta etiam placuerint, le-
&tori breviter oftendere conſtitui: & quum in notis multa in hanc
rem jam non fine animadverfione congefferim, hic quafi per fa-
turam exftantiora quaedam depravati judicii & ingenii nugacis
argumenta congerere decrevi; ut, fi non viri eruditi, praejudi-
catis opinionibus ablati, certe juvenes, noftrae & aliorum mecum
fentientium doctorum difciplinae commiffi, difcant, inter vete-
res auctores difcrimina intereſſe magna: & fimul ut os impudens
cenforibus vitio creatis, & Ephemeridum indoctis confectori-
bus obftruatur, qui femper Criticos & commentatores tam ftul-
te auctoribus a fe editis favere calumniantur, ut nihil in illis
vitiofi, nihil nifi excellens & divinum fe deprendere, nihil inepti
hos umquam molitos jactare, profiteantur, & qui, omnia ad ra-
tionis & decori trutinam poffe exigi, perfuafum illis effe, men-
tiri non erubefcant.
,
Ut vero de pervulgato illo eruditorum, ab ipfa Lucani aeta-
te ad haec ufque fecula, judicio incipiam, Lucanum Poëta-
rum choro effe ejiciendum, & ad Hiftoricorum turbam ablegan-
dum, quia res geftas ordine & ferie temporum digeftas verfibus
enarravit, non male eos judicaffe, facile mihi perfuadere pof-
fum. Ut enim fummum in hiſtorico vitium effe conftat, tumo
re
PRAEFATIO.
4
:
re faepe plus quam Poëtico efferri, audaciffimis tranflationibus
& figuris, declamatorio faftu & adfectatione putida, leges fim-
plicis & naturalis candoris & veritatis transgredi, quod vitium
in Floro invictis argumentis Cl. Graevius oftendit; ita in Poëta,
licet verfibus comprehendat res geftas, omnis étiam tumor, &
fupra naturam exaggeratio, & rerum narratio, quas contigiffe
narrat, & tamen contingere poffe omnes negabunt, & impuden-
tiffima congeries & cumulatio incredibilium: omni conatu funt e-
vitanda & valere hic debet lex illa perpetua, & nulli Poë-
tae violanda, quam, dictante communi & fano fenfu, tulit olim
Petronius, Lucanum in primis tangens, cap. cxvII. Capitale
vero & nullo colore excufandum a Lucano peccatum eft com-
miffum, in materia & argumento, quod fibi elegit: Poëta e-
nim, quum a faciendo & creando nomen apud Graecos acce-
perit, in primis Epicus, ipfe facere & fingere debet materiam,
&, fi veri fimilia, & quae contingere poffunt, dicat, de certa
facti veritate laborare non debet- Quis enim pudor Poëtae fi-
bi appellationem vindicanti incuti non debet, qui res tam exi-
guo ante fuam aetatem tempore geftas, ut hoc civile bellum
Poëticis ornamentis, & commentis & fictis adtributis augere
& exaggerare, aut impudenter res, ut vere geftas, lectoribus
obtrudere audeat, quum ex publicis monumentis, & patrum, qui
interfuerunt, memoria & traditione, falfi convinci poffit? Non
etiam, fi recentis memoriae hiſtoriam carmine epico enarrare
velit, ordinem rerum geftarum invertere, nec per ambages &
Deorum minifteria, & fabulofum fententiarum tormentum praeci-
pitare liberum fpiritum poterit, quum intra certos fines & Hi-
ftoriae leges continere fe cogatur. Jam vero contra ipfam rerum
tam nuper geftarum veritatem peccaffe Lucanum paffim in notis
oftendimus, & hinc in judicio de argumento fibi eligendo, ab-
erraffe confitendum effe effecimus. At Virgilius, qui Juliae gen-
tis nobilitandae, & ejus originem ab ipfis Diis alte repetendae
gratia, laborem fibi injunxit, & omne Poëma ad fplendorem &
venerationem gentis Auguftae accommodavit, non Julii Caefaris,
aut ipfius Augufti res geftas, ordine exfequi fibi propofuit, fed
Aeneae, a quo five vere, five perfuafione vulgi, five gentis
Juliae jactatione inani & ſuperba, genus deduci opinio invalue
rat,
PRAEFATI O.
rat,
pietatem, fortitudinem & alias virtutes fibi celebrandas
fumfit. has vero, velut hereditate ad pofteros transmiffas, o-
mnibus ornamentis artis Poëticae extulit, & ubique per excurfus
ea inferuit, quae ad fui temporis heroas referri poffent: & modo
vaticinationibus, modo refponfis Deorum, & aliis futuri temporis
fignificationibus, Domus Auguftae majeftatem, & imperium to-
tius orbis fatis deftinatum, in Aenea tam vivis coloribus de-
pinxit, ut Principatum Romani imperii ad juftiffimos fucceffores
Aeneae & Afcanii, quos conditores Romanae originis & arcis
femper menti lectoris offert, poft tam longum temporis inter-
vallum quafi poftliminio, rediiffe divinitus credi poffet. Nec originis
tantum cauffa Aeneam elegit, fed temporis etiam obfcuri & fa-
bulofi rationem ideo iniit, ut nihil certi ex verae hiftoriae mo-
numentis ipfi jure objici poffit, quin parata effet refponfio,
fabulofo iſti aevo, nec temporis certum ordinem & doctrinam
nec Heroum & eorum pofterorum feriem conftare; fed per di-
verfas mythicorum narrationes, omnia ita turbata, confuſa &
contraria etiam inter fe fuiffe memoriae prodita, ut quamcum-
que veteris & fabulofi fcriptoris auctoritatem fequeretur, etfi
à vulgari perfuafione abhorrerent quae narraret, numquam ta-
men falfi convinci poffet; & ideo nec mentiri, fed ex diver-
fis fententiis illam elegiffe, quae maxime conveniret argumen-
to fuo, judicaretur. & hic valet dictum Servii ad 1. Aeň. 279.
in Deorum ratione fabulae fequendae funt; nam veritas ignoratur.
Adde etiam in Heroum rebus geftis: nam non ignorabat Virgilius in
idem faepe tempus conjici, avos, patres, nepotes, & ultra, fine ul-
lo aevi difcrimine, & parentes, uxores, filios, & filias, aliis fae-
pe majoribus editos, maritis diverfis easdem mulieres, & hos con-
tra aliis & aliis uxoribus conjunctos narrari ; cujus confuſionis tem-
porum & hominum manifeftiffima exempla in catalogo Argo-
nautarum, editioni Valerii Flacci praemiffo, produxi: & ubi di-
verfis feculis florentes Heroas, in unam & eamdem expeditio-
nem concurriffe, ex fabulofae hiftoriae monumentis probavi. Et
ideo pro arbitrio & judicio fuo Maro potuit Didonem & Aenean
in idem tempus conveniffe, & conjugio conjunctos fingere, quia
& conditor, & origo urbis Carthaginis non minus atque ipfius
***
Ro
PRAEFATI O.
Romae, & aliarum illuftrium poftea urbium, vel ignota vel in-
certa effet: & in quamcumque fabulofi temporis partem eam
Poëta contuliffet, numquam ex certis hiftorici temporis monu-
mentis refelli poffit: quum nulli fupereffent, vel fi qui fuiffent
urbis olim exiguae & ignobilis, fed longo poft tempore de-
mum illuftris, annales, eorum auctores, neque de tempore,
neque de primo conditore, idem tradidiffent. Denique everfa
& incenfa a Romanis urbe, omnia publica acta & monumenta
periiffe credi facile poffet. Jure ergo quod Poëtis Epicis fem-
per fuit conceffum, Virgilio licuit Urbis tam celebris, & Roma-
norum femper aemulae, & quae fola fere fuit, quae illis am-
biguum fecerat orbis imperium, originem fuo judicio fingere
& fimul oftendere difcrimen & pericula, quae Aeneas fubiit
fraude & dolis Junonis, Carthaginis numinis, quae hanc re-
ginam gentibus effe jam tum tendebat & fovebat, ut avertere-
tur Teucrorum Rex Italia. Hunc Aeneam, gentis Auguftae au-
&torem, quum Juno fatis obftantibus toties fruftra tentaviffet de
medio tollere, tandem comminifcitur eum per nuptias Didonis re-
gno Carthaginienfium imponere, & Veneris auxilio ita illigare a-
moribus, ut omne Italiam petendi confilium omitteret: fed Ve-
nus, a Jove jam confirmata, ridebat dolis repertis, & quamquam
omnes hos conatus irritos fore fciebat, tamen, ut perpetui odii
femina inter duas gentes fereret, Aeneam implicari ita amoribus
finebat, quos femper fovere credebatur, ut non nifi Jovis,fummi
deorum, juffu Didonem relinquere cogeretur. Hic enim Vene-
ri promiferat, ex fuo genere Romanum Imperium oriturum, &
Caefarem, Trojanum origine, nafciturum, qui Oceano & aſtris
terminaret imperium, fed quod nifi exciſa Carthagine, & aemu-
la civitate funditus everfa, numquam Romani potuiffent acqui-
rere. Non ergo, ut inepti quidam & Poëtices vim & naturam
ignorantes femidocti jactant, Didonis & Aeneae amores carmini fuo
intexuit, quia fine amore nullum Epicum carmen componi poffe
arbitrabatur, fed quia unicum dominationis Romanis obſtaculum
fuiffe fciebat Carthaginienfium virtutem, & tria de imperio or-
bis gefta bella adeoque internicini odii cauffas repetere, magna
verifpecie, a deferta & fpreta Didone voluit, quae moriens di-
ris omnibus deyoverat Aeneam & ejus omnem pofteritatem,
Ty
PRAEFATI O.
Tyriosque jubet ftirpem & genus omne futurum aeternis exerce-
re odiis, & arma armis contraria, & pugnare ipfos & nepotes cum
Aeneae progenie mandaverat. Nullum vero vehementius odium
excogitari poffe fciebat, quam ex magno feminae amore, quae
ab amante in ipfo fervoris initio deferta docet nos, quid furens
femina poffit. Et quum Dido retinere amantem nullo modo pof-
fet, poft exfecrationes & diras, fibi mortem inferens, in omnem
pofteritatem illud odium inveterafcere & confirmari volebat, quod
non exftingui, nifi, ut divinitus quafi Cato cenfebat, deleta Car-.
thagine poffet: qua aemula fublata facilis & prona erat de aliis re-
gibus & rebus publicis victoria, & fummi imperii fub Augufto con-
fummatio. Quid his fimile aut par in Lucano deprehendimus? cui
rem tam exiguo ante fuam aetatem tempore hiftorici more nar-
ranti, & fingenti res fere incredibiles ſtatim certae auctorita-
tes, & monumentorum & annalium fides opponi quum poffint, fem-
per mentiri potius, quam fingere, ut Poëtam decet, cenfen-
dus eft. Et hinc fimul efficitur, quam inepte & pueriliter hodie,
Poëticam artem fe callere & exercere credentes, in materia,
a carmine epico plane abhorrente, verfentur, qui aut Reges &
Principes avorum memoria illuftres, aut etiam viventes, carmine
celebrare ftudent; & nobis Henriada, Guilielmeida, & fimiles
hiſtorias verfibus comprehenfas, pro Epico carmine in manus
dantes, dum Virgilium fuperare fibi perfuadent, Lucani furorem
aequare non erubefcunt. Longe vero ineptiores, qui his carmi-
nibus, ambages & excurfus longe quaefitos, minifteria Deorum,
Nympharum, aut Heroum, quos nemo fani capitis hodie re-
rum humanarum curam agere credit, intermifcent, & ita car-
mini fuo ornamenta infignia accedere, &, quia verfibus hifto-
rias comprehendunt, fe Poëtas eximios effe jactant, & falfo fibi
perfuadent. Atque haec de argumento, perperam & contra com-
munem fenfum a Lucano electo fufficiant, quae & rationum ma-
jore pondere, & auctoritate veterum, & recentiorum Poëtices
peritorum, confirmari amplius poffent, fi latius in haec excur-
rere liberet: hoc ipfum verbo tangere libet, me femper mira-
tum fuiffe illos Poëtas, qui veritatem hiſtoricam carminis fun-
damentum effe putant, non meliora potuiffe difcere in Jefui-
tarum fcholis, qui in multo gravioris ponderis capitibus, ar-
** 2
bis
PRAEFATIO.
bitrio cujusque relinquunt, fi diffentiant facrorum antiftites, eam
fententiam, quam probabiliorem quisque cenfet, fequi. hoc folis Poëtis
licere, & Servius faepe obfervat, & docet ex diverfarum &
contrariarum fectarum opinionibus pro libitu illis amplecti lice-
re, quam convenire inftituto fuo quisque credit. vid. eum ad Virg.
x. Aen. 467. & contraria & repugnantia faepe tradentes immeri-
to accufari oftendit H. Steph. de Criticis. pag. 140. Sed male
fibi argumentum, nec humeris fuis aequum pondus, elegiffe,
concedamus, inquiunt Poëtae hujus infani admiratores; inge-
nii tamen & doctrinae, quae magnifice praedicant, laudem ne-
mo illi denegabit. Neque nobis obtrectare famae, quam longi
temporis quafi poffeffione fibi acquifivit, libet. Nimis tamen
ingenio calido & praecipiti indulfiffe, quod & Ovidio vitio da-
tum eft, nemo negabit. Semper fere magniloquentia, exag-
geratione, & odiofa cumulatione rerum & verborum, ineptis
declamatorum acuminibus, fententiis extra corpus eminentibus,
obfcuris loquendi modis, excurfionibus, quas recódos vocant
επεισόδες
nihil ad rem attinentibus, adfectatione Polymathiae, Schola-
fticae fapientiae, & Stoicorum dogmatum oftentatione, & fimi-
libus vitiis, quae verae & fimplici Poëticae adverfantur, & quac
non modo nihil veri, fed nec verifimilis fpeciem habent, o-
mnem fibi fidem derogaffe, certiffimis exemplis & rationibus
paſſim in adnotationibus meis adfirmare non neglexi, quae hic
odiofe repetere neceffe non eft. Quia tamen plures effe novi, qui
praefationes librorum leviter percurrere, quam ipfum opus &
notas evolvere amant, exftantiora quaedam fpecimina, ne me
praejudicata opinione, & odio ipfius Lucani, a multis laudati,
transverfum agi fibi perfuadeant, in medium producam.
Liti fummo Scaligero a Palmerio motae me non immifcebo, &
an jure Scaliger imperitiam Aftronomiae & Geographiae objece-
rit, an etiam Palmerius vindicem fe egregium praeftiterit, illis
relinquam, qui motus aftrorum diligentius me fpectare folent.
Sed in fitu regionum & locorum, fi non graviter faepe offenderit,
obfcura certe & tam intricata oratione fenfus involviffe, ut
crucem interpretibus faepe fixerit, in notis etiam apparebit.
Suis vero finibus fe continere debuiffet Palmerii patrocinium, non
vero, judicium fuum de Poëtica Lucani facultate interponendo,
fto
PRAEFATI O.
ftomachum literatoribus moviffe. Quis enim humanioris difci-
plinae & Poëticae facultatis non penitus rudis, rifum continere
poteft, ubi legerit, Lucanum Virgilio, fi non fuperiorem, cer-
te parem probari: & Virgilium non ingenio & eruditioni fuae,
fed Augufto, cui ut adularetur Poëma fuum elaboravit, omnem
famam debere: qui, quum fe & genus fuum a Diis repeti gau-
deret, immenfis laudibus & praemiis vatem profecutus eft, &
Principis judicium amici & affentatores, ferviliter fecuti, ad
pofteritatem hanc principis inter Poëtas loci praerogativam
transmiferunt: Lucano vero, invidiam moviffe Neronis aemu-
lationem, ut qui fe meliorem Poëtam crederet: & hinc etiam
confequi, Neronis vituperationem, adulatorum imperatoris ad-
fenfu divulgatam, aliis etiam placuiffe. Sed haec levia & pueri-
lia: nam fi non vera fuiffent iftius temporis judicia, eorum mor-
te, poft quam odia & gratia ceffare folent mutata fuiffent.
Quis enim umquam etiam in Francia hodie Poëtas Francifco I.
& Henrico IV. amatos aliquo in numero habendos ideo cen-
fet, quia ab illis regibus amor & honor eft iftis habitus ?
Acceffiffe, ait, Pompejanarum partium in Lucano ftudium, quas
laudare, & bonam cauffam appellare femper confuevit. Sed &
hoc fine ullo pondere argumentum: nam facile concedere poſſe-
mus haec judicia veritati obfuiffe, dum ex gente Julia aliquis re-
rum potiretur. Sed omni metu deinde Tyrannorum fublato, &
imperio ad diverfi generis & originis principes transmiffo, viri
eruditi de Lucano, ex animi fententia judicium ferre non metue-
runt. Et nunc certe, poft tot fecula, eruditis, quibus nihil cum
factionibus procerum, nec cum ipfa Repub. Romana, aut Ty-
rannide negotii eft, ceffante omni favore & odio, fententias li-
bere pronuntiare licet. Si autem vere fit dictum, de_Poëta judi-
cium ferre non decere, nifi ipfe fit Poëta, vel certe Poëticae fa-
cultatis & fuavitatis non omnino expers, Palmerium, licet do-
&tiffimum virum, in hac lite judicem non ferrem: nam licet ab
eo carmina edita non viderim, depravati tamen judicii notas edi-
dit, ubi de ipfo Lucani poëmate, & ejus cum Marone compara-
tione, agere incipit, & hinc tironibus etiam ludibrium femper de-
bebit, & fibi non conftare, aperte apparebit. Nam qui in Vir-
*gilio dulcedinem verfuum, metri fuavitatem, fictionum apte difpofi-
*** 3
ta-
PRAEFATIO.
tarum varietatem agnofcit, & praeterea majeftate, pompa decenti,
libertate omnes fuperaffe, inftar fluvii placidi labi, ripas leniter ad-
luere, &c. fatetur & adfirmat, an ille non Virgilium omnes \nu-
meros artis poëticae impleſſe ſimul confiteri cogetur ? & hinc jam
efficitur corrupti guftus & judicii effe, qui tali poëtae non confer-
re modo, fed praeponere conatur Lucanum, quem tamquam
Iftrum aut Euphratem violentius per devexa ferri, & narrationis
veritate, & ftyli brevitate, non fine ftrepitu, fed grato tamen rue-
re potius, quam fluere, pronuntiat. Quae inepta, fibi contraria,
& magnam partem falfa, fi quis conferat cum dulcedine & maje-
ftate & fimul fimplicitate Maronis, nae ille furiofum & delirum
hominem fani cerebri viro anteponet, aut certe corpus aqua in-
tercute tumefcens, & pallidum, caftigato & fani coloris prae-
ferre non erubefcet. Quam vero Epici carminis peritus fuerit
Palmerius, inde efficitur, quod apte difpofitis fictionibus, praefe-
rat narrationis veritatem, quae vel unica omnem Poëtae Epico
laudem detrahit, cui fufficit verofimilia ex tempore obſcuro pro-
ferre. Ad fenes garrulos tales ablegandi, qui acta fe pueris,
aut accepta a patribus in circulis & conviviis, narrare & cen-
ties repetere folent. Praeterea ipfum Lucanum, contra verita-
tem peccaffe, & multa finxiffe in hoc bello, quae ex actis pu-
blicis falfi argui poffent, jam diximus, & in notis faepe often-
dimus. Denique quae infania Palmerium transverfum egit, ut
placido & tam perfpicuo Maronis ſtilo, ut tamquam in fundo
fluvii latentes genimae non lateant, anteferre audeat, obfcurio-
rem fenfum &optabilem non perfpicuitatem, tamquam in fluvio
limum, quo turbantur quidem undae, fed pinguefcunt ingeniorum
agri? Agnofcis in ipfis verbis Lucani faftum, & adfectationem
putidiffimam. Sed ita certe ranae longe felicius aevum, quam
olores, qui lucidis amnibus delectantur, agerent. fed haereant
cum Palmerio fuo Lucani encomiaſte in limo & luto fuo, nobis
limpidi magis fontes & fluvii placebunt.
Palmerio fere fuccinit ejus amicus) Mofantus Briofius, cujus epi-
ftolam Oudendorpius Lucano fuo adjecit, & faepe eum ad par-
tes vocavit. Ille inter alia late exfpatiatur in Lucani laudes,
& abreptus fapientiae & Philofophiae praeceptis
praeceptis, de Poë-
ta fe agere oblivifcitur, & quum, poſt multa elogia,
tumi-
dum
PRAEFATIO.
VII.
dum tamen ejus dicendi genus agnofcere cogatur, exemplis Sta-
tii & Claudiani eum tuetur. Sed & hi eodem in valetudi-
nario jacent, licet Claudianum non aeque ac Statium infanuiffe
conftet, & hinc, quid de judiciis Statii & Martialis, qui Luca-
num invidiofe laudaverunt, ftatuendum fit, facile eft colligere,
fi, ut optime obfervat Barthius ad Stat. 11. Silv. v11. pr. hos
parafitos & coenipetas Poëtas, ideo Lucanum tam degeneri ani-
mo laudaffe conftat, ut gratiam Pollae, ejus viduae, mulieris
ditiffimae, captarent, quum neuter eorum fit melior Poëta Lu-
cano: quare laudari a laudato viro ut pulchrum, ita a ftulto &
nequam ignominiofum. Addit vero non male Barthius, Pharfaliam
laborare denfitate fententiarum & acumine, & non errare eum, qui
Satyricam tragoediam diceret, hexametris verfibus confcriptam.
Vides, Lector, quam difficulter opiniones inveteratae, de Lu-
cani praeftantia, radicitus evellantur, quum viri etiam eruditi,
licet vitia agnofcant, tamen illum aliis dotibus ea compenfaffe
credant. In his etiam fuit Rol. Marefius, qui lib. 1. Ep.8. poſt-
quam in eo agnoviffet tumidum & adfectatum dicendi genus, de-
clamatoriam etiam rerum minimarum ad oftentationem amplifi-
cationem, & frequentes & propofito minus congruentes excur-
fiones ut omnifcius effe videatur, de rebus tamen, addit,
cres & fanas habere opiniones, de virtute non aliter ac Zeno-
nem loqui, gravesque de ea fententias ubique inculcare; quae
fi paedagogus ille Poetices aliquem fenfum habuiffet, vituperare
debuiffet. Lipfius ad Vellej. Pater. 11 51. fe amare Lucanum,
fenfuum & honefti acuminis cauffa, profitetur, quod nemo mi-
rabitur qui Lipfii dicendi & fcribendi genus noverit. Deni-
que, Montagne in fpeciminibus moralium lib. 11. cap. 10., fe quo-
que amare Lucanum & faepe legere, non propter ftilum, fed
virtutis cauffa & propter veritatem opinionum & judiciorum.
Sed a talibus laudari Poëtam, in ejus dedecus cedere exiſtimo
neque, quum hodie quisquam eruditior fit, qui fimile fcribendi
genus probet aut fequatur, longius ulterius in expendendis plurium
judiciis morabimur: quorum magnam partem quum induftrius Ou-
dendorpius collegerit, ex illis folam praeferendam cenfemus Brouck-
hufii, fummi Poëtae & optimi de Poëtis judicis, fententiam, ab eodem
Oudendorpio prolatam. Sed ne haec generatim dicta, & detre.
>
a-
&tandi
PRAEFATI O.
&tandi Poëtae, tam invidiofe a multis laudati, cauffa protulifle
videar, nunc per fpecies quaedam, quae in illo minime proban-
da effe cenfemus, in medium adferamus.
می
In ipfo carminis principio femper Epici Poëtae folent rem
quam canere inftituerunt, paucis verbis proponere, & deinde
numen aliquod invocare, cujus quaſi inſtinctu & infpiratione re-
liqua exfequantur. In initio noftri Poëmatis non haerebo circa
reprehenfionem, quam fufcepit Abramus, ad Ciceron. pro Marcell.
cap. II. quod bella per Aematbios campos dixerit, quum proelium //
unum hoc fuiffe conftet, nec an Cl. Graevius hanc vituperatio-
nem bene difcufferit, quia bellum pro proelio, non in Lucano
modo frequenter, fed & apud alios, reperitur pofitum, & quia
in Aemathiis campis decretorium de imperio certamen fuit com-
miffum, potuiffe hoc primum proelium quafi totius belli caput
praedicaffe. haec potius ad Grammaticorum difquifitionem ablegabo.
fed animadvertendum puto, ftatim Poëtam nimium partium Pom-
pejanarum ftudium oftendere, & quum ipfe commune nefas in utra-
que parte adgnofcat, cauffam tamen Caefaris, quam ipfe Diis
placuiffe poftea dicit, fcelus vocare: quo titulo centies Caefarem
& ejus partes fequentes infamat, etiam ubi virtutem infignem,
ut Scaevae libr. vi. quam etiam in hofte laudare debuiffet, memo-
rare & augere folet. Ipfum etiam Caefarem, quoties virtutes
eximias, clementiam, fidem & juftitiam exercet, nobis femper ut
fceleratum depingit, quum bellum hoc civile cantaturus debuif
fet fe, in initio certe, medium gerere, & non nifi poft facinora
utriusque factionis narrata judicium vel Diis vel hominibus re-
linquere, & ita Ciceronem imitari, qui in Oratione pro Liga-
rio hoc non tam bellum, quam feceffionem, non hoftile odium, Jed
civile diffidium, nec umquam ipfum Pompejum, fed folum & pri-
mum Tuberonem hoc fcelus appellaffe adfirmat. Sed fcio Cicero-
nem haec cauffae, quam dicebat, dediffe poffe refponderi; fed
tamen aufum fuiffe hoc de Tuberone, Caefare audiente, impuden-
ter adfirmare non putem. bellum plus quam civile acumine decla-
matorio vocare, in notis oftendimus, & quod videtur Ovidio
fublegiffe, qui de Neptuno lib. x11. Met. 583.
Exercet memores plusquam civiliter iras.
id eft, Tyrannorum in morem; quod nofter uni Caefari adtri-
buere
{
PRAEFATI O.
み
​buere inde conftat, quia poſt propofitionem, injuriofam foli Cae-
fari, omittit omnia, quae apertum bellum praecefferunt, & quae
cauffam tam crudeli diffidio dederunt. Nihil de Pompeji immo-
derata ambitione & fuperbia, nihil de omnibus, quae Caefar
ante tentavit ad pacem & concordiam fervandam, nihil de re-
jectis infolentiffime a Pompejanis conditionibus, quas ferebat
Caefar, nihil de SCto, (unde incepit commentarios fuos de
bello civili,) quo Caefar a factione contraria hoftis erat judica-
tus, & provinciis & exercitu privatus, & qui nihil reliquum fibi
videbat, quam armis tueri dignitatem fuam: nam fi dimififfet
exercitum, & privatus Romam veniffet, fine dubio de medio
fublatus fuiflet, aut certe capitale judicium fubiiffet. Quae omnia,
fi non foli Pompejo juftas belli cauffas adfcribere voluiffet, de-
buiffet carminibus fuis inferere : fed Caefari numquam pacis cu-
pidum animum tribuere intendens, ab eo folo originem bel-
li arceffere voluit, quum Caefar poft omnia tentata, & dimif
fas duas legiones, quum nihil mitius fecum agi videret, de-
fperata falute fua bellum fufceperit, quod fcelus dici, niſi. utriuf-
que culpa contractum, non meruit, quum pro expedienda falute
ómnia honeſta effe cenfeantur: & in primis hoc Hiftorico Poë-
tae, qui ut nihil falfi dicere, ita nec quidquam veri filere debet,
agendum fuiffet.
Praeterea, omnes Epici Poëtae vel ante, vel poft propofitionem,
vel mifcentes utrumque, numen aliquod invocare ex lege carminis
folent, a quo doceri & infpirari precantur: quia multa mirabilia nar-
raturi non fua fide, fed ex Deorum monitu & praeceptis auctori
tatem acquirere & conciliare volunt rebus, quas magnificas, & vul-
gi perfuafionem fuperantes, narrare & amplificare intendunt: ita ut,
recte judicante Petronio, totum Poëma furentis potius animi vati-
cinatio, quam religiofae orationis fub teftibus fides appareat. Sed
Lucanus confcius fibi, fe in utramque partem peccare, & argu-
mentum elegiffe, in quo nullas Diis partes adtribuere, & ita nec
Poëtae perfonam fuftinere poffet; & etiam veritati vim intu-
liffe, ut nec Hiftoricorum in numero haberi poffet, ftatim im-
petu ingenii & factionis inconfulto ftudio & favore ablatus, Deos
invocare, & mendaciis fuis infcribere non fuftinuit; fed obli-
tus fe promififfe Poëtam acturum, (nam canimus inquit) prope-
、
****
rat
D
PRAEFATIO.
}
rat fe declamatorem & Philofophum ineptum exhibere: & hinc
cauffas belli, quum a triumviratu, & rupta concordia poſt
mortem Craffi, deinde ab aemulatione duorum fuperftitum fevi-
ter perftrinxiffet, neglectis omnibus, quae a Caefare & Pom-
pejo acta erant & quanto conamine Caefar bellum effugere vo-
fuerit, & quas conditiones obtulerit, intolerabili fuperbia reje-
&tas a Pompejo, uno faltu Caefarem ex Galliis, ad Rubiconis
ripas, quafi per aëra vectum, transfert. Ibi demum incipit, non
originem & cauffas motuum, fed ipfius hiftoriam belli, quafi a
folo Caefare & primo auctore, trajecto Rubicone, commiffi.
In quo fi Pompejus viciffet, multo crudelius exercuiffet victo-
riam, ipfo Cicerone Pompejano divinitus hoc praedicente, &
duriore deinde fervitute oppreffos fe vidiffent Romani, fi re-
gendos filiis fuis tradidiffet: nam inter illos neuter Auguſto com-
parari ullo virtutum genere potuiffet: nec Pompejus, aut ejus
filii, Poëtae, Virgilium aemulanti, materiam umquam tam di-
vini carminis praebere valuiffent. Nec actum tunc fuiffe de li-
bertate Romae conftituenda conftat, fed certatum tantum, uter
Caefar an Pompejus tyrannidem obtineret, & ita non minori fe
fcelere Pompejus, quam Caefar obligaffet. Quare fi bonum nobis
civem in Pompejo exprimere voluiffet, debuiffet eum, conditio-
nibus a Caefare oblatis acquiefcentem, & legitimis honoribus
contentum, vel etiam privatam vitam tam cruento bello praeferen-
tem, defcripfiffe.
,
ร
Libr. 1. vf. 392. & fequentibus, magnos auctores, Homerum
& Virgilium, aemulatus, nobis dat catalogum populorum &
militum ex quibus Caefar exercitum fuum confecit, & inter
illos non paucos, quos Caefar numquam evocavit : tantum ut
fe noffe illos populos & fitus terrarum peritiffimum jactaret. Scru-
pulum poffet quis merito movere, quod, quum dixiffet, Caefa-
rem evocaffe fparfas per Gallica rura cohortes, videri poffet trans-
alpinam Galliam intellexiffe, quia deinde fingulas gentes recen-
fens Cifalpinarum nullam habet rationem. Sed fcio qua fpecie
hoc defendi poffet, ut nimirum ex his cohortibus, quae in hiber-
nis ibi erant, fecerit unam legionem, quam fe fubfequi jufferit, ut
ipfe narrat lib. 1. B. C. cap. 8. & ita adfluentibus deinde aliis mi-
litibus, aucto exercitu Pompejum infecutus fuerit. Sed nusquam
men-
PRAEFATIO.
mentionem facit Caefar in hoc primo incurfu peregrinorum auxi-
liorum, aut Gallorum, nec patiebatur tempus anni, nec cele-
ritas Caefaris, ut ex ultimis partibus Galliae Tranfalpinae milites
exfpectaret. Nofter tamen Lingonas, Santones, Biturigas, Bel-
gas, & nefcio quos in exercitu ejus fuiffe jam canit, qui certe
volare debuiffent, fi in tempore adeffe voluiffent. Sed noluit
hanc occafionem amittere jactandi fibi exploratos & cognitos fuif-
fe omnes omnino Galliae populos, quos per LXXX. fere verſus
enumerat, quod melius certe diftuliffet ad Caefaris trajectum in
Epirum, ubi militibus indigebat Caefar, quem hoc articulo tem-
poris praeter cives Romanos nullos peregrinos, aut certe pau-
ciffimos habuiffe comites ex commentariis ejus apparet : immo
fi hoc tempore jam confluxerint tot milites in Gallia, illos ante
Pharfalicum proelium vel domum remiffos, vel deletos & occifos
fingere debemus: nam Nofter ipfe lib. 1. 451. Caefarem Gallos pa-
cem colere & quiefcere juffiffe, & 402. ftationibus Romanorum
folviffe narravit, nullos vero vel paucos natione Gallos fecum
militare voluiffe & tantum legiones civium Romanorum pugnaf-
fe in Pharfalia vidimus ad lib. VII. 232. Eumdem, fed multo im
pudentiorem, errorem in recenfione Pompejani exercitus com-
mifit, libr. 111. a vf. 170. ufque ad vf. 298. ubi loquacitatem
intolerandam exercens, & Geographiae peritiam putide oftentans,
non modo magno numero Graeciae populos, fed ex toto orien-
te multos, nomine tantum cognitos Romanis, certe nondum de-
victos, aut foedere aliquo devinctos, & auxilia dare coactos
enumerat. Arabes (quos intactos Horat. 111. Od. 24. tempore
Augufti ait) Perfas, Bactros, & ipfos Indos a Gange, Indo &
Hydafpe ufque, Mofchos, Scythas, & Colchos acceffiffe Pom-
peji viribus mentitur. 'immo tantum eorum auxiliarium numerum
dat, ut fi fingulae gentes cohortem modo mififfent, & xvIII.
Legionibus civium Romanorum, qui fub Pompejo militabant,
conjuncti, veniffent, Xerxis exercitum numero potuiffent fupera-
re, aut certe aequare. Florus, qui etiam omnia exaggerare
amat, hic modeftius & fidelius lib. iv. 2. copias Pompeji nobis
adnumeravit. Praeterea plerique hi orientis populi tunc fub im-
perio Parthorum erant, quos hujus belli fpectatores, & inter par-
tes medios fuiffe fcriptores produnt. Deinde nofter iterum obli-
3
"
**** 2
tus
>
PRAEFATI O.
*
tus ampliffimi-hujus & fabulofi catalogi, victum Pompejum lib.
VIII. 209. fingit, Dejotarum mififfe ad Parthorum regem, ut
fibi auxilia fubmitteret, oratum: quum fi vel quarta pars mi-
litum e Parthico regno antea Pompejo militantium fuperfuiffet,
magnum fatis exercitum inde reparare potuiffet. Oblitus etiam
fui poftea in mandatis Dejotaro datis, vf. 222. ut meritum infigne
erga Parthos jactat, quod poft bellum Mithridaticum illis reli-
querit Orientis imperium, & foedere inito certos fines adfigna-
verit, intra quos fe continerent. Immunes ergo a Romanorum
imperio erant Parthi relicti, nec illis imperari milites poterant.
Praeterea jubet nuntiari Parthis,
Nunc (fcil. poft proelium Pharfalicum) Parthia ruptis
Excedat clauftris vetitam per fecula ripam &c.
haec inter fe congruere mihi oftendant Lucani admiratores, & ejus
ingenii & doctrinae vindices.
Eodem libro 1. a vf. 523. ufque ad 584. plus quam fenili garruli-
tate, quafi augur & harufpex omnibus collegis doctior, & va-
niffimae artis peritiffimus effet, tot prodigia, oftenta & omina
cumulat, quae praenunciarunt Caefaris adventum in Urbem, quot
vix ab ipfa origine Romae accidiffe verifimile eft, & illa omnia
uno die edita fingit. Et fimili incogitantia lib. VII. 151. &
feqq. enumerat Pompejo cladem portendentia, quum ipfe Flo-
rus pauciffima Pompejo & exercitui oblata mali eventus omina
fuiffe tradat. Deinde, quod manifeſte obliviofum & ineptum
Poëtam prodit, vſ. 484. & feqq. fugam totius Senatus Magiſtra-
tuum & civium tam operoſe deſcribit, ut penitus & ultra fidem
defertam urbem credere debeamus. fed vf. 592. prodigia illa fa-
cris luftricis expiata narrans, nobis enumerat omnia Sacerdotum
Collegia, quae follemni pompa amburbalia facra comitantur.
Unde ergo in tanta folitudine in deferta urbe a magiftratibus
& Senatoribus, ex quibus fere ampliffima illa Sacerdotum còl-
legia conftabant, tot Sacerdotes, qui in publico illo pavore &
confternatione, eodem ordine & cerimoniis haec facra perage-
rent ac fi plena pace Urbs frueretur, & iis facris non tantum
vacaffent, fed Auguribus & Harufpicibus otium fuiffet, omnes
partes muneris fui,& in aufpiciis capiendis, & in extis confulendis,
aut aliis ritibus, qui alias obfervari folebant, obeundi, & tempus otio->
Le
*
PR AE FATI Ο
O.
}
fe conterendi? Quae omnia in unum conjicit diem, plenum ter-
roris a Caefare adventante, ut fcilicet lectoribus fcientiam harum
artium, & fe vaniffimae difciplinae arcana omnia habere cognita
& perſpecta, jactare poffet. Nec hoc fine eruditionis inanis often-
tatio fe continet, fed deinde, ubi confultum de futuro Figulum
Mathematicum inducit, fiderum eum ſcientiffimum facit, & lon-
gam ipfi orationem adtribuit, qua, tamquam domi in fchola aut ex
pergula difcipulis dictata daret, omnes Aftrologiae partes exhau-
rit, & quae ab omni aevo in aftris & coelo figna apparuerant
enumerat, quafi & Figulo haec docere, & populo in tanta con-
fternatione putidiffimam orationem vacuis auribus excipere va-
caret.
Lib. 11. vf. 16. Juftitium edictum narrans, oblitus quae libro
priore de deferta urbe dixerat, omnem honorem, id eft, magiſtra-
tus omnes, mutaffe veftes, & ipfos Confules fine purpura & fa-
fcibus latuiffe domi, & reliqua, quae tali tempore in plena pacis ur-
be, juftitio edicto, fieri folebant, coacervat: quum non modo
totum fenatum deferuiffe urbem narraverit, fed ipfe Caefar lib. 1.
B. C. 14. Lentulum & Marcellum Confules, ex urbe profugiffe
¿
memoret.
Non videtur Lucanus rationem vidiffe, qua hujus belli hifto-
riâ decem libros impleret, ideoque fubfidium ab excurfibus &
loquacitatis fupervacuae auxilio fibi paraffe, patet, praeter alia
in oratione illa fenis, natura fua in loquacitatem proni, quam no-
bis, fcilicet decorum fenilis vitii fervans, exhibet lib. 11. a vſ.
67. ad 232. cui in praecipiti hac ab urbe fuga tantum otii fuper-
effe credebat, ut querelas de temporis hujus infelicitate effunde-
ret, & deploratum hunc urbis ftatum & Caefaris adventum com-
pararet cum Marii & Sullae in urbem irruptione. Quem cam-
pum ingreffus, omnia infanda facinora & caedes per hos tumul-
tus perpetrata, tamquam ex libello recitavit. ubi etiam in Baebii
& Scaevolae fatis errafle interpretes jam animadverterunt. Sed
omnem fenilis delirii ftultitiam fuperat querela hujus fenis vf. 219.
& feq. de cadaveribus a Sulla in Thybrim projectis, ubi ita ob-
ſtructum fluvium corporibus caeforum ait, ut nullus aquae tran-
fitus daretur, donec vi fanguinis, qui ut rivus ex urbe deflue-
bat in flumen, adjuta aqua partim ripas fupergreffa, partim per-
** ** 3
rupta
PRAEFATIO
rupta mole, in mare tanto impetu illata fit, ut ab aqua maris
difcerni potuerit: quum, fi jam obftructum fluvium fingere li-
buiffet, certe color fanguineus, per tot millia paffuum fecundo
fluvio aqua defluente, jam perdidiffet fpeciem, antequam in mare
influeret. hi funt furentis ingenii foetus, & fi quis fimilia acci-
diffe umquam Poëta nobis perfuadere voluiffet, ille, ne infani
ret, adhibuiffet tamquam ex machina aliquem Deum, qui tan
tam rerum naturae commutationem credibilem faceret, &. vix
tamen perfuaderet.
Eodem libro vf. 326. & feq. in fcenam producit Marciam,
quam facile potuiffet domi relinquere. Hanc Cato, fublata ex ea
prole, utendam dederat Hortenfio fobolis quaerendae cauffa, poft
cujus mortem rediit ad Catonem, nec, libidinis & incontinen-
tiae aeftu percita, rogat concubitum, fed inane connubii & uxo
ris nomen, ut tumulo fuo infcribi poffit, MARCIA CATO-
NIS. Confentit in renovatas nuptias Cato, fed quia erant tem-
pora aliena toris, folo aufpice Bruto celebratur matrimonium.
hoc fi contentus fuiffet Lucanus, nihil magnopere erat, in quo
vituperaretur. fed ut omnium ab omni aevo rituum nuptialium,
quorum magna pars jam Lucani tempore exoleverat, fola com-
precatione & votis domi conceptis, vel etiam folo ufu contentis
plerisque Romanis, peritiffimum & antiquitarium fe oftenderet,
non narrat nobis quid in matrimonii renovatione factum fit, fed
quid non fuerit, & ultra viginti verfus impendit enumerandis
ritibus, quos neglexerunt hi novi mariti, & quos nec primis
nuptiis adhibuiffe credibile eft. Sic folent putidi Rhetores, &
faepe etiam hodierni concionatores, auditores fuos diu detinere
memorando illa, quae non facta funt, & in expofitione loco-
rum & verborum fcriptoris, etiam facri, molefti nobis effe, di-
cendo quid non fignificent verba, ut fcilicet inutiliter, ultra o-
lim pofitos concionibus terminos, tempus extrahere poffint.
*
VI. 392. Fugam Pompeji in Campaniam narrans, eum belli
fedem in Apennino monte, ubi altiffimus eft, collocaffe dicit, &
hac captata occafione totum, quo extenditur hic mons, fpatium.
non tantum defcribit, fed fimul omnia fere flumina,
quae ex
utroque latere montis orta in fuperum & inferum mare exeunt,
nobis adnumerat. Vaniffima, & nihil ad hanc belli partem-
quod
1
PRAEFATI O.
quod in Campania videbatur jam effe gerendum,attinente magni-
loquentia: nam in quacumque Italiae, quam totam dividit A-
penninus, regione caftra pofuiffent, vel Caefar vel Pompejus
hujus montis potuiffet nobis fitum, ampliter defcriptum obtru-
dere fed nusquam intempeftivius quam hoc loco: nam & Cam-
pania, campeftris regio, non montana erat, & Capua, ad quam
fe Pompejum confirmaffe & collegiffe fcribit Caefar I. B. C. cap.
14: in plano folo, & procul ab Apennino, qui jam in Apuliam
jugum porrexerat, erat fita. Et fi Italiae & regionum peritum fe
oftendere voluiffet, potuiffet montem non admodum editum,
Tifata hic memorare, (qui proximus collibus quibusdam urbi im-
minebat, tefte Livio lib. VII. 29. & xxvI. 5. fed minime hic con-
junctus Apennino eft ;) & hinc digredi in res ibi a Mario junio-
re geftas, quas narrat Vellej. Paterc. 11. 25.
VI. 479. leges hiftoriae verae in Domitio, & ejus ingenio de-
foribendo negligit, & eum magno animo & pugnacem hic &
lib. VII. 229. & 6oc. toties repetito elogio, fuiffe narrat. Mili-
tes quoque magnifica oratione exhortantem, & ferociter minas
Caefaris non curantem, inducit. Sed a militibus proditum, de-
nique omnia in eo fortis viri & conftantis indicia fuiffe prodit,
ut minime timidum & pufillanimum eum (quod & Oudendor-
pius animadvertit) pofteritas crederet, & lectori perfuaderet
eum pugnaciffimum fuiffe. Sed Caefar eum omnia trepide &
timide adminiftraffe, & clam, cum paucis communicato confi-
lio, fugam meditatum fuiffe, fed divulgato hoc propofito,
milites, qui vere pugnaces erant & ftrenue Corfinium defen-
dere volebant, eum coëgiffe fe & Corfinium Caefari tradere,
fcribit; qui infigni clementia ufus, illum & omnes Senatorii ordi-
nis incolumes dimittit. Quae longe diverfa funt a magnifica il-
la ad Caefarem oratione, qua victoris patientiam tentat, &,
veniam petere dedignatus, ferrum fibi, ut fervitutem effugeret,
& nullo nomine Caefari obligatus viveret, repofcit. Eant nunc
Virgilii vituperatores, qui foedam ipfi erga Auguftum adulatio-
nem objiciunt, quum Lucanus haec omnia mentiri non erubue-
rit, ut gratiam iniret a Nerone, crudeliffimo Tyranno, qui ab
hoc Domitio genus ducebat, tefte Suetonio Ner. 1. qui etiam
hunc Domitium ingenio quidem truci, fed non fatis conftanti
fuif
PRAEFATIO.
fuiffe addit, cujus documentum etiam dedit in obfidione Maf-
filienfi: quo quum naves quasdam adduxiffet, & adventu fuo ob
feffos confirmaffet, repente eos deftituit. In acie etiam Pharfa-
lica dextro cornui praefuiffe, fortiffime pugnaffe, & mille in
vulnera lapfum egregio cum elogio Lucanus canit lib. VII. 599.
& fimul ineptum in modum, & Homerico more, quafi fingula-
ri pugna cum Caefare congreffus fuiffet, ante mortem plenos
libertatis, & magni animi indices, fermones commutaffe fingit,
& ita fumma cum virtutis laude cecidiffe. Quum longe diverfa
prodiderit Caefar, nec eum dextro cornui praefuiffe, nec eo
in proelio multis vulneribus confectum occubuiffe, fed cum re-
liquis fugiffe in caftra, & poftero die ex illis in montem refugif-
fe, & ibi non ex vulneribus (quae fugere prohibuiffent) fed ex
ipfo fugae impetu & laffitudine, quum vires eum deficerent, Cae-
fare non praefente, ab equitibus fuiffe interfectum, quod Antonio
videtur adfcribere Cicer. 11. Philip. 29. qui multos fugientes, quos
Caefar fervari voluerat, juffit occidi. Nonne, dum haec fcribe-
ret tacito pudore fuffundi debuit Poëta, turpis adulator ejus
monftri? & dubitari poffit an non ipfi Poëtae, ut de alio Do-
mitio dicit Suetonius, fuerit os ferreum, & cor plumbeum, qui
tam facile a fuae aetatis hominibus, apud quos recens erat belli
hujus luctuoſiſſimi memoria, & qui Caefaris commentarios evol-
vere folebant, mox fplendidi mendacii convinci poterat. fed
haec incommoda fequi Poëtas ineptos debent, qui vera, & non
longa antiquitate obfcurata argumenta fibi fumunt verfibus enar-
randa.
Infignem etiam mentiendi libidinem, & odium in Caefarem ca-
pitale declarat in defcribenda aerarii expilatione lib. 111. a vf. 115.
ad vf. 168. ubi & in notis jam quaedam animadvertimus. Licet
vero demus, bellum hoc a Caefare nullo jure erga Pompejum
fuiffe motum, conftat tamen aeque in hac parte hunc debuiffe
reprehendi, quam illum: Quum enim nullum bellum fine pe-
cunia, ejus nervo, geri poffit, Pompejus Lentulum miferat ad
pecuniam publicam ex aerario rapiendam, quod certe fceleris no-
men aeque mereri poterat, ac Caefaris furtum. Sed Lentulus
metu adventantis Caefaris, non aperto aerario, aufugerat, cla-
vesque fecùm abftulerat. Quod Cicero noto illo dicto, quafi.
Cae-
*
PRAEFATIO.
Caefar fecures non haberet, irridebat. Caefar ergo; ut ftipen-
dia militibus fuppeterent, ipfe preffus inopia pecuniae, quum a
diripiendis civitatibus fe dedentibus abftinere milites juffiffet, fo-
lum aerarium fanctum, in quo aurum vicefimarium ad ultimos
reipb. cafus reconditum fervabatur, effregit. Nofter, ut fcelus
hoc augeret, omnes illum gazas, jam a bellis Punico, Mace-
donico, Epirotico &c. illic repofitas abftuliffe, impudentiſſime men-
titur; nec his contentus, omnia tributa ex Creta, Cypro & to-
to Oriente collecta fimul Caefarem corripuiffe, lectoribus fuis
perfuadere conatur. Quafi per tantum temporis fpatium illi the-
fauri intacti fuiffent, nec in neceffitates reipublicae erogati, aut
novis quotannis fubfidiis repleti. Denique folum aerarium fanctum
attigit Caefar, commune vero, in quod omnes reipb. vires, re-
ditus & vectigalia inferebantur, & quod poene inane fuiffe hoc tem-
pore verifimile eft, inviolatum reliquit.
t, ut
Notum eft, omnibus Poëtis morem effe, ubi proelia & varias
in iftis caedes defcribunt, in fingulorum faepe mortibus, & vario
vulnerum, ex quibus occubuerunt, genere luxuriari: in armo-
rum quoque & telorum, diverfis corporum membris ingeftorum,
vi & mortiferis ictibus miracula quaedam, & quae rariffime con-
tingere folent, narrare. Sed tamen eum modum_ſervant
licet raro, poffe tamen talia vulnera infligi, lector fibi finge-
re poffit. Nofter omnes in proelio navali ad Maffiliam magni-
loquentia & exaggeratione Poëtas poft fe relinquere conatus,
libr. 111. a vf. 563. ad 752. tot miranda pugnarum genera, tot
incredibilis modi inflicta vulnera, tot mortes portentofas nobis
depingit, ut omnes Hifpanorum & Romanenfium, ut vocari fo-
lent, fabulas longe fupergrediatur. Quis umquam vidit, aut
videre potuit, mare non modo infectum fanguine, fed cruore
ita concretum, & quafi crufta indurata inductum, & cadaverum
congerie contectum, ut naves inter fe concurrere aut conjungi
nequirent? quafi vero nullum cadaver in fundum ierit, fed omnia
fupernatarint, etiam armis onerata. Omnia non modo tela in na-
vium propugnatores miffa, certa fuiffe, & fi qua irrita & trans na-
ves caderent, in mari inveniffe ibi natantes, & femianimes con-
fixiffe. Tagum in navi, quae a duabus aliis in concreto illo
aequore cingebatur, egregie pugnantem accepiffe uno & eodem.
*** *
mo-
PRAEFATI O.
,
momento duplex vulnus in pectore & tergo: quod forte fieri
potuiffe quis credet; fed duo ita ingefta tela nofter fingit duo-
bus fibi recte contrariis locis, ut in vifceribus concurrerent &
fanguis diu incertus fteterit, & cunctatus fuerit, per quod foramen
exiret, donec tandem ex utraque plaga tanto impetu erumperet,
ut animam fimul & tela exfpueret. Scio fimile quid a Silio lib.
IV. 569. nobis narrari, ut & Cl. Drakenborchius notavit : fed li-
cet ille minori verborum pompa hoc miraculum, forte ex Lu-
cani imitatione, prodat, non tamen ejus auctoritatem effe tan-
tam putem,
ut recte fictum effe credam. Non credibilius mi-
raculum fati, quo Gyareus periit, videtur, qui dum irrepe-
re in alteram cupit puppim (ergo prope junctae in concreto illo
cadaveribus mari naves fuerunt) ipfo illo momento telum hoftile
eum deprehendit, & adfixit lateri fuae navis, unde pependit
telo illum retinente: fed & hoc ita junctas naves fuiffe oftendit
ut clam irrepere potuerit ex fua in fociam Gyareus. De gemi-
nis deinde fratribus monftrofa certe narrat: quorum uni, navi
hoſtili, propinquae ergo, manum injicere conanti, illa amputa-
tur, quae a corpore divulfa, ut in capta nave, adhaefit; & dein-
de laeva manu amiffam alteram rapere tentanti, haec quoque
abfcinditur, & tandem trunco folum reftante, fratrem loco cly-
pei protegit, donec perfoffus multis telis (tantum enim virium
etiam fupererat) in hoftilem navem tranfiliret. Hoc certe ipfius
Cynaegiri factum, immenfum in modum ab aliquibus, fed non
ab Herodoto, qui una manu abfciffa cecidiffe narrat, auctum, fu-
perat. Tam grave etiam pondus fuifle huic trunco ait, ut navi,
jam cumulatae ftrage virorum, & ictibus ita perforatae, ut mer-
geretur, etiam nocuerit. Lycidas, a manu ferrea comprehen-
fus, tractus fuiffet in mare, ni propere focii cruribus adprenfum
retinere tentaffent, donec ferrea manu fuperiorem corporis par-
tem trahente, & fociis eripere eum pedibus conantibus, corpus me-
dium, in duas partes divelleretur; quarum inferior vacuos ar-
tus tradit leto, fumma, in qua vitalia erant, diu palpitans mori
totum corpus prohibebat, donec longum luctata mors cum vifce-
ribus, tandem omnia membra tulit. qualia fi fieri poffent, non
certe opus foret, ut duobus curribus, vel ut alii quadrigis, Met-
tus Fufetius & alii diftraherentur, fed militibus modo, his fummum
r
cor-
PRAEFATI O.
}
corpus, illis crura, fi darentur divellenda, in duas partes rapien-
tibus, crudeliori etiam fupplicio & lentiori exfpirare potuiffent.
Alius natans in mari, quia navis, in qua pugnabat, pondere
militum in unum erat latus inclinata, & fubverfa (credamus etiam
hoc) a duobus roftris inter fe concurrentibus medio pectore fi-
gitur, & retro cedentibus navibus, & aqua per geminum vul-
nus irrumpente, egregius pugnator perit. Viderat, credo, fae-
pe roftratas naves Lucanus, & duplici ratione proris adfixa ro-
ftra, fed nefciebat fcilicet, vel fupra mare elata, tribus dentibus
aereis, armata, vel etiam fub mari, vel recto mucrone, vel
prono, fub aqua tridentibus roftris inftructa, ut videre licet a-
pud Schefferum de Militia Navali 11. 5. quamvis Harduinus ad
Virgilii v. Aeneid. 142. hic, ut Pfeudovirgilium effe probet,
inepte tricetur; fed fi exftantia fuper aquam fingamus roftra
quibus in navium hoftilium latera inferebantur, quis concipere
poffet tridens illud roftrum, quod latius humano corpore pa-
tebat, ita perforaffe ictu corpus natans, ut non fuerit dilaceratum &
fere divulfum: in primis concurrente alterius navis roftro? gran-
dius hoc certe miraculum priori, quo uno telo utrimque vul-
neratum Tagum nobis dedit: nifi fingamus gigantea mole hoc
corpus fuiffe, quod amplitudine fua fuperabat fpatium_roſtro-
rum, & fimul inlaefis lateribus, medio corpore tribus cufpidibus
fuiffe perforatum. Sin depreffa fub aqua roftra fingamus, vete-
ra monumenta nos docent illa in unum corpus mucronibus fuis
concurrere non potuiffe, quum non recta fronte exirent fed
prona & in mare inclinata confpiciantur; ergo unum roftrum
potuiffet caput, alterum pedes ferire. Talia monftra rifu exce-
piffe nautas & claffiarios Romanos, nec minus lectores, qui
quotidie roftratas naves ante oculos habebant, credibile eft. Haec
eft infania noftri Poëtae, de rebus incredibilibus multo etiam in-
crediliora narrantis, fpiritu fere plusquam Hifpanico, ut recte de
eo judicavit Brouckhufius, olim nofter.
“
>
Reliqua in hoc proelio, quum jam in notis faepe notaverimus,
commemorare taedet, & uno tantum defungar, quod de Tyr-
rheno narrat vf. 709. & quod omnem fidem fuperat. Huic, quum
Balearis fundae glande duo oculi effent excuffi (quod illae-
fonafo & fronte debemus fingere factum), & quum fenfiffet
***** 2
reli-
1
PRAEFATIOᎪ Ꭲ
.
reliquis membris conftare vigorem, caecus tamen, a fociis recto
corpore compofitus, non ceffat tela in hoftes mittere; & tam
certa vulnera infligere, ut Arruns in imo ventre plaga accepta
procumberet; fed quum non alte fatis vulnus defcendiffet, con-
cidens ille adjuvat telum, ita ut profundius & ipfis vifceribus
immergeretur. An non abfurdum hic Arruntem, levi vulnere
accepto, ftatim concidiffe fingere, alium vero, de quo fupra egi-
mus, duabus manibus amiffis vires tantas retinuiffe, ut in navem
hoftilem potuerit tranfilire?
}
Libr. iv. vf. 50. per centum & triginta fere verfus ingenio in-
freno immittit habenas, & ingentes illas aquas, quibufcum Cae-
far in Hifpania conflictatus fuit, ita defcribit,. ac fi grave Pyrrhae
feculum rediiffet, & Deucalioneum vix huic effet diluvium com-
parandum; rupes & filvas abforptas, & decrefcente aqua colles
emerfiffe, plane Ovidii luxurians ingenium fecutus, narrat; ita ut
caftra Caefaris non modo natare, fed fubmerfa cum omni exer-
citu credere debeamus: quae pofita inter Sicorim & Cingam, ubi
nulli leguntur montes fuiffe, in quos fe reciperent milites, fed
in aequo campo inter duo flumina collocata fuiffe inde patet, quia
aquae tantum ripas fupergreffae, & pontes inde rupti fuiffe di-
cantur; nec ullum verbum de fubmerfis caftris Caefar ipfe fa-
ciat, fed omnem difficultatem ipfi objectam ex pontibus ruptis,
ita ut trajicere exercitum non poffet, ad quos ftatim reficien-
dos, primo naves fieri, easque carris ad ripas devehi juffit
(unde non omnino inundatum fuiffe campum colligitur) deinde
refecto ponte advehi curavit in caftra commeatus: Praeterea
tantam & tam terribilem hiemem nobis offert, qualem vix fub
axe boreali fenfiffe incolas credibile eft; qua in ferenitatem ve-
ris amoeniffimam reducta, & fubita rerum mutatione fa-
cta, tam intolerabilem aeftum & calorem fucceffiffe, quali nec
Arabia, nec Africa, nec India umquam exarfit: quo fervore
nivibus ex Pyrenaeis montibus folutis, & aquis Sicoris fuper-
fluentibus, omnia circum loca, montes & colles ita tectos fuille
ut inde fames tam dira & violenta orta fuerit, ut exercitus Cae-
faris fere inedia moreretur. Hunc furibundi ingenii aeftum, qui
conferre velit cum vera Caefaris narratione lib. 1. B. C. cap. 41.
& feqq. videbit ineptias Lucani. Nihil ibi de faeya illa hieme
+
*
nihil
쇠
​*
{
PRAEFATIO.
nihil de illa veris ferenitate, aut ardore flammeo leget, fed biduo, quo
res cum Afranianis gefferat, ingentem tempeftatem coortam, & ni-
vibus ex montibus folutis aquam ripas fuperaffe & pontes ru-
ptos, & complures dies (intra menfem tamen) manfiffe, & fa-
bricatis ex levi materia navibus, flumen trajeciffe partem exer-
citus, partem pontibus refectis tranfiiffe, nulla deinceps facta
incommodi ex aqua commemoratione: immo decrefcente flumi-
ne vadum repertum, per quod pedibus transgreffi Caefariani A-
franianos perfecuti funt. Deinde in Afraniano exercitu, qui in
altiore terra caftra locaverat, tantum inopiam aquae fuiffe, ut mi-
lites gladiis fuis (nam dolabrae & alia ad fodiendum inftrumen-
ta, quibus metatores femper inftructos habebant Romani, dee-
rane) puteos effodiffe, qui tam alte depreffi fuerunt, quantum
non metallorum fcrutatores fe immergere folent. Nihil tamen
aquae repertum, ita ut fiti inexftincta fere enecti fuerint. Cae-
far vero nihil aliud, quam Afranianos aegre aquatos fuiffe, quod
longe abeft a puteis per gladios effoffis, ait, & tandem undique
obfeffos Afranianos ad pacta de deditione defcendiffe.
Eodem libro vf. 590. Curionem tranfmiffo in Africam exerci-
tu caftra collocaffe ad Bagradam vere narrat; fed ad hujus fluvii
mentionem, ut fe etiam Hiftoriae fabulofae peritiffimum often-
deret, interjecit Antaei fabulam, quae huc nihil pertinet, quum
omnes, quantum noverim, eum longe hinc in Mauritania,
ad op-
pidum Tingi, fedem habuiffe tradant. vide modo P. Melae lib. I.
cap. 5. Hanc autem fabulam omnibus eloquentiae fuae coloribus
exornandi partes dat rudi, vel ut nos legendum credidimus, ru-
ris iftius incolae, quem ex ultima antiquitate & remota a vulgo
ſcientia repetentem omnia, & ita multis fabularum fcriptoribus
apud Romanos & Graecos eruditiorem inducit. Quanto facilius
& verifimilius finxiffet, Curionem, fi ille haec ignoraret, ali-
quem ex Africanis, vel defertorem, vel captiuum ex illuftribus
Mauritaniae viris, qui inde oriundus fub Juba militaret, hanc fa-
bulam narrantem, patienter aufcultaffe. Huic tam intempeftivae
fabulae centum fere verfus impendit, & eadem opera, fitus loco-
rum ignoratione, Jubae regni amplitudinem ultra verum mo-
dum extendit, & ad occidentem Atlante vicino Gadibus, unde
tamen longius diſtat, a meridie Hammoniaca regione & Syrti-
***** 3
bus
PRAEFATI Ö.
O
bus (etiam inter fe longius diftantibus) terminat.
Levius eft, quod lib. v. 28. contra omnium annalium fidem, Ca-
millum Vejos habitaſſe, tradere jam alii interpretes animadverte-
runt, ad Lucanum & Flor. lib. 1. 22. ideoque in eo non morabor.
Nec etiam circa Maffilienfes, quos aliquoties, ut lib. rr. 340.
IV. 256. Phocenfes facit, quos Phocaenfes fuiffe facile evicerunt
viri eruditi, nec Henricum Valefium hujus erroris patronum quis
adducat, quum id peccatum non Henrici, fed Hadriani effe, Vir
Cl. Jacobus Gronovius recte oftenderit.
His ergo miffis ad infaniorem procellae lib- v. 504. deſcriptionem,
etiam ipfa Hiſpanica, tranfeamus. Temerarium ad arceffendas fub
Antonio copias in Italia haerentes, mare Hadriaticum trajicien-
di confilium & conatum, cujus ipfum Caefarem puduiffe credo,
quia in Commentariis nullam ejus mentionem fecit, defcripturus,
nobis obtrudit ducentos fere verfus, & fingit Caefarem intempe-
ſta nocte folum caftris egreffum, fefelliffe vigiles, & veniffe ad
cafam in litore pofitam Amyclae, pauperis nautae, & non priva-
ti hominis fermone poftulaffe, fed imperantis modo brevi oratio-
ne compuliffe, ut cymba fua fe transveheret. Senem hunc tan-
tum otii habuiſle, ut omnia omnino, quae à nautis ubique fere
terrarum obfervari folent, figna & prognoftica futurae tempeftatis,
quae vix toto feculo fimul apparere poffent, in unius nocturnae
hujus tempeftatis fignificationem congefferit, & Caefarem, licet
morandi tempus non effet, haec patienter audiviffe, fine ullo pudo-
re fingit. Inter illa vero plurima recenfet, quae certe nocte per
tenebras viderinon poterant; ut in notis probavimus. Deinde ipfam
tempeftatem tanta verborum atrocitate, & exaggeratione infanif-
fima fubito ortam defcribit, ut fimilem a nato orbe humanum ge-
nus non fenferit; tam denfas fuiffe tenebras, ut nulla, nifi à ful-
minibus, lux appareret, ita ut ipfa natura Chaos rediturum time-
ret: tam ingentes & altos fuiffe fluctus, ut aequarent Leucadium
fcopulum, & mox tam profunde defidiffe undas, ut malus navis
(nota ineptam & incongruam fcopuli Leucadii, & cymbae parvae
mali comparationem & oppofitionem) non cerneretur: fed a qui-
bus, quaefo ? an a ftantibus in litore per tam intenſas tenebras?
nam nauta & Caefar certe propiores, fi quid cernere poffent, il-
la vix confpicere potuiffent. Denique navem elatam tetigiffe
a
:
fide
PRAEFATI O.
fidera, depreſſam vero fundo maris illifam, quod nec Hortenfius
concoquere potuit. Quid autem in tam infano mari & furiofa pro-
cella Caefar? ille fecurus falutis irridet Deos, qui tam parva ſe-
dentem navi tanto mari & tempeftate petant: & impavidus ipfam
mortem provocans, hoc impietatis praemium fert, ut ftatim a
decumano fluctu incolumi terrae imponatur. Quid vero inte-
rim in caftris ejus milites? hi inter haec infana ventorum proelia
dormiunt, nec excitati Caefarem defiderant, & abfentem igno-
rant: nulla ibi tentoria dejiciuntur vi ventorum, fed quafi mala-
cia & tranquillitas fumma in vicino mari effet, ad lucem placide
quiefcunt. Qua jam propinqua redeuntem Caefarem amplectun-
tur, temeritatem ejus increpant, quum certe decorum magis
fuiffet, ipfos excitatos tam horribili procella debuiffe exfomnes re-
liquam noctem exigere, & defiderato Caefare per caftra difcur-
rere.
Lib. VI. 45. munitiones & vallum, quibus Caefar ad Dyrra-
chium obfedit Pompejum, & opera, quae certe priorum omnium
ducum circumvallationes fuperarunt, intolerabili magniloquentia
exaggerata, incredibilia facit. Comparat enim moenibus non tan-
tum Trojae a Diis exftructis, & Babylonis muris, (qui tamen ex
cocto latere fuere:) fed tantum terrae fpatium complexum fuiffe
Caefarem, quantum Tigris & celer ambit Orontes : & quafi hoc
parum effet, adjicit, quantum telluris Eoae in regnum Affyriis
fufficit, claufiffe illud opus: potuiffe ejus milites, hoc opere exa-
&to, Sefton Abydo jungere, & Ifthmum Corinthium ingefta terra
elidere &c. Tot etiam flumina intra hanc circumvallationem or-
ta fatigaffe curfus fuos, antequam in mare evolverentur, tot con-
tra intra opus merfa. Quibus omnibus ita exaggeratis, ineptius eft
quod fubjungit, Caefarem non potuiffe uno die haec circuire
fed mediis intermanere agris debere; quum, fi verum illud fpatium
fuiffet, & aequaviffet Syriae, Affyriae & Babyloniae regna, to-
to menfe, immo vel anno opus fuiffet.
Ibidem a vf. 144. ad 263. Scaevae admirabilem certe virtutem
& conftantiam odiofiffima loquacitate, in immenfum auget & extol-
lit. Quae fi conferas cum Suetonii elogio, qui excuffo oculo, trans-
fixis femore & humero, centum & viginti ictibus fcuto perfora-
to, cuſtodiam portae commiffi caftelli retinuiffe dicit; & cum Cae-
faris
PRAEFATI O..
*
i
}
&
faris lib. 111. B. C. 51. is qui pauciffimis verbis, laudatum, praemiis
& ordinis promotione remuneratum refert, videbis noftrum vehe
mentius jufto buccas inflaffe, qui narrat, illum fcuto, galea, & omni-
bus armis multitudine telorum fractis & perforatis, nudum pe-
&us oppofuiffe hoftibus, quod etiam jaculis, haftis & telis ita fue-
rit percuffum, ut filvam telorum denfam pectore ferret; & com
parat deinde Elephanto, qui multitudine venatorum, & telorum.
oppreffus, mota cute (quafi cutis humana belluae denfitatem &
duritiem fuperaret) haftas excutit haerentes. Nondum tamen fuc-
cubuiffe Scaevam, fed, ut fenfit etiam fagitta oculum percuffum,
illum fimul cum fagitta extractum pedibus calcaffe, & deinde ad
dolos & ftrategema converfum, finxifle deditionem, quam ut ac-
ciperet, accedentem incautius Aulum, mucrone furtim erecto
per fauces acto, interfeciffe. Quis non miretur tot vulneribus
confecto, tantum animi & virium fuperfuiffe, ut mucro illius enfis,
quem antea Lucanus jam hebetem nec afperum, & fanguine ho-
ftium concreto obductum dixerat, poft tot occifos hoftes, ipfi
fuffecerit ad caedem? Hac vero caede refecto Scaevae fuperve-
niffe Caefarem, & liberaffe tam fortem 'caftelli propugnatorem.
Quae fi ipfe Lucanus credere potuit, & aliis fe perfuafurum men-
te concepit, nae illum ad furioforum fabularum Hifpanicarum
conditorum claffem effe ablegandum arbitrarer. Sed intolerandum
certe, poft tot heroicae virtutis fpecimina edita, quae ipfe in-
credibilem in modum auxit, hunc Scaevam ideo nobis in omne
nefas infamari, quum ipfa virtus in civilibus bellis fcelus effet. Qui
vero haec congruunt?" praefertim quum in Pompejanis, qui tot
millia civium etiam contra jus belli jugularunt, nullum fcelus agno-
fcat, nifi in folis Afranianis, qui hofpites inermes in ipfis caftris,
quae pacis & amicitiae integrandae cauffa intraverant, interfece-
rant. Ubi ipfa foeditas & violati foederis ignominia veritatis
confeffionem extorfit Poëtae. In ceteris ubique Pompejanorum
virtutem, amorem patriae & libertatis commendat, quibus im-
pune & laudabiliter licet jugulare, fine ulla fpe véniae, cives
fuos, & qui, fi victoriam reportaffent ultra dimidium rempubli
cam civibus orbaffent. In Caefarianis non tantum omnia, quae
fortiter & feliciter gefferunt, fceleris opprobriis dedecorat, immo
in ipfo Caefare, ex diſciplina & lege militari, feditiofos milites
* {
fed
1
PRAEFATIO.
}
,
fed pro clementia fua, paucos puniente, crudele fcelus vocare
non erubefcit lib. v. 369. fimulque ait, in militibus nil_magis ti-
muiffe, quam fceleri adfuetas mentes fe perditurum. Praeterea
Caefarem fcelerum Superos & Inferos Deos invocaffe, & tamen
litaffe ait lib. VII. 168. ipfe impius Lucanus, qui Deos fceleri in-
fcribit, & qui non ignorare debuerat, victoriam numquam ab
inferis cuiquam datam, quam impudentiam miratur etiam Hor-
tenfius.
Tot jam ftolidi & furentis Poëtae ineptiis memoratis, tranfire
liceret errores, quos vf. 349. & feqq. declamatoria vanitate & fti-
lo committit in Theffaliae locis cumulandis, quos etiam alii inter-
pretes animadverterunt. Sed tamen tranfire non poffum opero-
fam Sexti Pompeji ad magam Theffalam aditus defcriptionem,
quam a yf. 416. ad finem libri quadringentis fere verfibus exten-
dit, & tot anilibus & puerilibus nugis & fuperftitionibus implet,
non alium in finem, quam ut fe myfteriis his initiatum, & omnia
magicae artis arcana perfpexiffe lectoribus perfuaderet. Utinam
aureum illud Ciceronis lib. 11. de Orator. 4. monitum fibi in car-
mine hoc componendo propofuiffet aliquoties, qui omnium ineptia-
rum, quae funt innumerabiles, ſe haud fcire, ait, an ulla fit major,
quocumque in loco, quofcumque inter homines (addo quibufcumque
in fcriptis) vifum eft, de rebus difficilibus, aut non neceſſariis argutif-
fime difputare. Nofter a vf. 420. ad 570. non tantum vaniffimae
& impiae fuperftitionis omnes partes delibat, fed quafi harum
omnium peritiffima Theffalis maga omnes fuas artes uno & eo-
dem tempore adhibere debuiffet, cunctas, quae nihil ad rem per-
tinent, cumulat ; & uni mulieri omnia opera magica, quae diver-
fis in orbis partibus fagae peregiffe creduntur, & quae vel ipfe
audita, lecta, vel ftulta vulgi opinione jactata noverat, attribuit.
Illam etiam Perfarum Magos, & Aegyptiorum fapientes fuperaffe,
& tam efficacis potentiae fuiffe, ut non inferis modo imperaret,
fed ipfos fuperos de coelo detrahere, & omnibus fimul oraculis
filentium indicere potuerit: invito & ignaro Jove elicere ful-
mina, Nilum prohibere crefcere, Maeandri curvos fluctus cor
rigere, & totum alveum mutare, Rhodani rapidiffimum curfum
fiftere, & contra quietiffimum Ararim praecipitare, & nefcio quae alia
portenta, & contra naturam monftra nobis producere valuerit. Nec
**** **
his
PRAEFATIO
↓
his contentus, ubi ad ufum venenorum. in magicis defcendit,
mnia venenorum & pharmacorum genera, quae toto terrarum
orbe nafcuntur, enumerat. & quum vf. 438. dixiffet folas, quas.
in Theffalia producit, nocentes herbas per fe fufficere, ita ut
ità
ipfa Medea Colchicis venenis, non fatis fe armatam credens
Theffalicas etiam efficaciores herbas legerit; tamen exteras etiam
enumerare non fuperfedit: quum, fi Theffalicarum tanta fuerit po-
tentia, unusquisque videat, quam putidum fit hic tot peregrinas.
cumulare, quarum nulla uteretur faga. Ridiculum vero maxime ſe
praebet Lucanus, ubi, ut praefentiffimam futura nofcendi viam e-
ligeret, animam recens interfecti (quum tamen nullius proelii aut
caedis in his campis mentionem fecerit) & nondum Tartara in-
greffi, fed primo pallentis orci. hiatu haerentis, fagam evocaffe
narrat. Cui deinde longam dat orationem, qua omnia, huic mu-
lieri, quafi hoc tam omnipotens anus ignoraret, quae gerebantur a-
pud inferos, & etiam in campis Elyfiis, exponit. ad quos quum a
primo illo hiatu confpectus pertinere non poffit, fingit umbras
ducum in felici illo & interiore receffu jam habitantes, rumore
bellorum excitatas, fedes beatas reliquiffe, & ipfi omnia, quae
ibi gerebantur, enarraffe. fe Decios, Camillos &c. vidiffe, & haec
omnia tam exiguo temporis fpatio, quod inter ejus defcenfum
ad orcum, & inde evocationem interceffit. Stulta omnia & vul-
gi perfuafioni contraria, qua in Elyfios campos traductos remea-
re non poffe, nifi paucis & Dis genitis conceffum effet, credeba-
Certe Aeneam nobis. multo prudentius & cautius ad infe-
ros defcendiffe finxit Maro, & quum per omnes inferorum par-
tes tandem eum ad Elyfios campos deduxiffet, ibi eum Heroas
vidiffe, & cum illis fermones commutaffe narrat. Denique an
tanti erat, maximam hujus, libri partem impendere confultationi
Magicae, ut fciret Sextus futura & eventum belli, quem a-
lii Poëtae breviffima oratione, & ex multis magarum artibus, una
electa abfolviffent:
tur.
*
+
Scientiffimum rei militaris, ut ubique fe jactat, Poëtam, fi ve
veret, rogare cuperem, an umquum a fummo imperatore exer-
citus inceptum proelium audiverit vel legerit, nifi eum ftolide
ferocem & barbarum exhibere vellet? recte quidem has partes
videtur dare Caftrino, qui primus emiffo pilo vulneraverit ho-
ftem,
PRAEFATIO..
By's
'
E
ſtem, & ita commiferit, id eft, principium dederit pugnae; fed
mox oblitus, quafi hoc ingens fcelus, & contrarium difciplinae
militaris effét, & furiofi hominis opus, graviter deinde exclamat,
lib. VII. 474.
2
O praeceps rabies! quum Caefar tela teneret,
Inventa eft prior ulla manus.
}
quafi prior Caefar debuiffet emittere telum, antequam ullus mi-
les vel ftringere ferrum, vel ejicere telum auderet. & rabiem
vocat, magni animi & virtutis opus, & ut in notis oftendi ex
militari lege & juffu imperatoris, fignum pugnae dantis. Simili
fere aßratia, & inconfiderantia, quum in hoc proelio Pharfalico
multa nefanda perpetrata dixiffet, quorum memoriam pofteris
prodere puderet Romanos fcriptores, fe faltem tot fcelerum prae-
conem fore negat, & exclamat,
J
>
Quidquid in bac acie geffifti, Roma, tacebo.
& tamen quum multis verfibus illa enarraffet, eligit etiam ma-
xime nefanda & execrabilia crimina, & in quae declamatorius
ftilus late exfpatiari poffit, nulla tamen a Pompejanis fcelera ad-
miffa agnofcens, fed omnia in Caefarem tranfcribens,
& mox
&
· Hic furor; hic rabies, hic funt tua crimina, Caefar.
Hic Caefar, rabies populi, ftimulusque furorum.
*
2
quae fequuntur. deinde quum fratres fratribus, filios parenti-
bus oppofitos & contra nobis ex utraque parte dediffet, illos
diu torpore quodam conftrictos tenuiffe pila, deinde mutuis cla
dibus faevientes vivis caloribus depingit: fed pietate tamen
Pompejanorum falva, quibus laus & decus ex caede filiorum
fratrum & patrum acquirebatur; quum omnia a Caefarianis
fortiter gefta, fcelera effe toties ingeminet. Sed praecipuum Cae-
faris fcelus & crimen fuit viciffe Pompejum, & quia per ignaviam
& terrorein Pompejanorum plurimis in acie defideratis, reliqui
fuga falutem quaefiverint, laudari hoc flagitium meruiffe videtur.
Hic debuiffet meminille antea lati de Pompejo judicii lib. 1. 131.
dedidicit jam pace ducem, cujus inertia, & male inftructa acie,
quiete militibus, jam incurrentibus Caefarianis, imperata, tanta
fuit caedes edita, ut ipfe poëta, nec hic fpiritum cohibere va-
lens, canat tot occifos, ac fi totum humanum genus fuiffet ex-
** ** ** 2
&
ftin-
1
PRAEFATI O.
ſtinctum, & omnis fpes pofteritatis & feculorum praecifa: tot
virorum luget necem, qui potuiffent urbes implere vf. 415. fed
deinde, fibi iterum contrarius, fuperfuiffe tamen fatis magnam
turbam, unde reparari foboles poffit, mifera exclamatione queri-
tur vf. 642.
Proxima quid foboles, aut quid meruere nepotes?
Unde vero illa foboles & nepotes, fi fublati hoc proelio fint, qui
potuiffent illos producere? viris enim occifis, nulli filii, nulli ne-
potes poffunt adfcribi, nifi ante proelium genuiffent, quod repu-
gnaret querelae noftri, & aliis fcriptoribus, qui exercitum Pom-
peji maximam partem ex adolefcentibus confcriptum adfirmant,
quum Caefar veteranos, & bellis Gallicis exercitatos & indura-
tos haberet.
Poftquam turpem Pompeji fugam fplendidis mendaciis excu-
faffet, & adventum in Lariffam, de quo in notis fatis egi, nar-
raffet, eum nave ex Theffalia fugientem inducit: in qua otio-
fe fedens, & quafi poft tam infignem cladem, nulla cura &
follicitudine agitaretur, rectorem confulens de curfus infti-
tuendi ratione, tam inepte ignarus rei navalis exhibetur, quaſi poſt
tot navales expeditiones & victorias de Piratis, per omnes maris
mediterranei partes, annonamque ex omnibus provinciis transmari-
nis congeftam, nunc a nauta fubito & forte reperto, difcere de-
buerit navigandi & curfum dirigendi artem, quam Ducem, qui
tot maria peragraffet, ignorare turpe videri debuiffet. Sed haec
occafio captanda erat, ut fe, ipfo Pompejo rei nauticae & guber-
nandi navis peritiorem, nihil ignorare hujus quoque fcientiae na-
valis oftenderet. Et hinc forte memor illius dicti, Navita de
ventis &c. gubernatorem nobis infigniter garrulum, & Pompe-
jum in hac rerum perturbatione diligentem auditorem exhibet,
& omnium aftrorum, ad quae folent curfum dirigere, motum,
& quae praeterea obfervare in coelo & mari folent nautae, pe-
ritiffime differentem inducit. O lepidum caput, fi cerebrum ha-
buiffet !
Vf. 743. Narrat Cordum, trunco Pompeji occifi in mari flu-
&tuante, & in terram attracto, follicitum admodum fuiffe de ju-
ftis tam magni viri manibus folvendis. Vidiffe eum procul par-
yos ignes vile fuis corpus cremantes; hinc eum rapuiffe femiufta
ro
PRAEFATIO.
*
,
robora & flammas, ut, ex illis tumultuario rogo conſtructo, ca-
daver Pompeji combureret. Rogare lubens vellem Lucanum
an hoc vile corpus alicujus Romani, ibi forte mortui, an Aegy-
pti incolae iftius litoris fuerit? quum vero Romanum cadaver
fuiffe nullo verbo vel nota indicet, credibile eft Aegyptium fuiffe:
& hoc colligi poffit, ex eo, quod corpus vile fuis dicat, id eft, cogna-
tis (vid. Serv. ad Virg. vi. Aen. 611.) qui ibi fedem habebant, negli-
genter & fine multa cura rogo impofitum, & fine cuftode relictum :
quum, fi Romanus aut miles, aut peregrinator mortuus illic loci fuif-
fet, ille fuos ibi habuiffe vix credibile videatur. Atqui fi Aegyptium
fuit cadaver, quid refponderet Lucanus tot fcriptoribus, & in primis
Melae, qui lib. 1. 9. Aegyptios mortuos nec cremare nec fodere fas
eſſe putare, nobis tradidere. An hoc Panfophus nofter ignorave-
rit, aut crediderit haec tantum de regibus & illuftribus viris
quorum corpora uncta & medicata in conditoriis recondebantur
(vid. lib. 1x. 153. & feq.) intelligenda, vilia vero corpora in ignem
impofita? nefcio, nec nifi idoneo auctore probetur credam. Cer-
te Poëtae partes, toties extra fines carmini praefcriptos evaganti
hic licuiffet modum fepeliendi apud Aegyptios nos docere, & ita
potuiffet in omnium gentium ritus, quibus cadavera tractant, diva-
gari.
Omnium artium jam peritiam fuam faepe oftentantem Poëtam
vidimus, fed deerat rerum etiam naturalium fcientia, quam in
eone aliquis defideraret, efficit diligens inquifitio lib. 1x. a vf. 303. ad
318. in caufas, quae Syrtim tam vadofam fecerant, quum vici-
num ipfi mare, cujus finus eft, fatis fit profundum. Nofter
pro principio certo ponit, folem fe pafcere ponto & aqua in-
de fubftracta; & hinc confequi, Syrtes, quae olim pleniores
aqua fuerant, fenfim ficciores factas ipfo fibi vicino pelago: ma-
gnam vero fuiffe aquae in Syrtibus copiam inde efficitur, quod
per tot ſecula nondum exhauſta fit omnis aqua, fed diu repu-
gnaverit foli attrahenti, tandem tamen tempus fore vaticinatur,
quo tellus Syrtis erit.
Atqui rogare vellem, an folis Syrtium aquis fol ſe paverit &
fatiaverit, & nihil, mitto maria alia, ex vicino ponto attraxe-
rit, quia id fimile Syrtium decrementum non fenfit? Atqui o-
mnis aevi rerum naturalium periti docent vapores calore folis
****** 3
in
1
PRAEFAT Í Ó.
în altum extractos, & in nubes contractos, iterum per pluv iaš
reddi terrarum orbi, & hinc perpetuum humorem, licet quotidie
multum in fublime abeat, maribus & fluminibus fufficere: immo
eo ufque in his arcanis naturae cognofcendis hodie profligatum
eft, ut ad calculum revocato aquae ad nubes cogendas adfcen-
dentis modo, & comparato cum imbrium decidentium copia, cal-
culis fubductis vix gutta aberrare poffimus, fpecimine nobis ex
Ponto Euxino exhibito; unde fperamus per aliquot fecula exha-
lationum & pluviarum comparatione inftituta, tandem mortalibus
hujus arcani certam rationem conftituram. Sed praeterea roga-
rem an nullae
ergo pluviae in Syrtes, aut fluvios in eas exeun-
tes cadere foleant, fed naturam imbribus certos limites confti-
tuiſſe, inter mari mediterraneo vicinas Syrtes, & os ejus, maris
tangens partem? & an eadem cauffa tot vadofas & brevibus in-
feftas marium per totum orbem partes faciat? Ego rudis omnis
hujus fcientiae hoc tamen adfirmare audeo, Lucanum infelicem'
fuiffe vatem, Syrtes olim tellurem futuras, quum omnes qui
eas hodie poft tot fecula viderunt, teftentur Syrtes manere Syr-
tes vadofas, nec earum fitum & conditionem ab ingenio & na-
tura veterum multum differre.
,
-
,
*
Ne vero folius Naturae arcana perrepfiffe credant pofteri, le-
gant quam perite & docte nobis Stoicae fapientiae dictata ore
Catonis prodat,quem, multo fcilicet prudentior, Labienus, horta-
tor fcrutandi voce deorum eventus, confulit, Cato vero Deo
plenus, quem mente gerebat, & brevi oratione, ut fapientem de-
cet, oftendit lib. 1x. 566. vanitatem Oraculi Jovis Hammonis.
Hanc certe partem Poëmatis injuria aliquis reprehenderet, nifi
ipfum Spinofismum in verbis illis,
་
Juppiter eft quodcumque vides, quodcumque videris
deprendiffe fe putaffent verae religionis antiftites..!!
*
Denique, nam manus de tabula tollenda eft, fterilem & are-
nofam Africae partem, per quam Cato exercitum magno cum la-
bore duxit, defcripturus, a vf. 610. ad 950. inter alia fabulofa,
quae jam attingere non libet, recenfum agit omnium, qui a mun-
do condito ad hoc aevum cogniti fuere, & in omnibus orbis
partibus reperti, ferpentum, a quibus infeftatus fuit Catonis
exercitus. Quafi ita natura tuliffet, ut in hac parte Africae tam
}
noxio-
J
PRAEFATI O.
་་
-
noxiorum animalium prima incunabula fuerint, & inde haec,
quafi mater, terra, emiferit colonias ferpentum in diverfas or-
bis partes, manentibus tamen uniuscujusque generis in natali folo
pofteris, qui quo magis naturali folo adhaeferint, eo magis no-
xii fuperfuerunt. Haec legat, quaefo, diligens animalium in-
ſpector, & fimul miretur, prodigiofa & incredibilia varii gene-
ris vulnera, a noxiis his beftiis, militibus Catonis inflicta,
quorum quaedam in notis excuffimus, & mecum judicet, an
ineptior & garrulitate infignior umquam Poëta exftiterit, qui,
quum non fatis materiae reperiret ipfi bello civili decem li-
bris enarrando, tot excurfus putidos, & eos, faftidia lectori
moventes, interferuerit, ut minimam fere partem ipfum civile
bellum. fibi vindicet.
เ
His omnibus, quae longo fatis ordine, licet plura omittere,
ne taedium moverem lectoribus, vifum eft, rite ad examen re-
vocatis, mirari tamen non definent quidam, Romanam elo-
quentiam & nitorem, tam brevi tempore degeneraffe, & tam
folutae, quam ligatae orationis, decus & majeftatem deminu-
tam & obfcuratam... Quaecumque enim ante Ciceronis & Vir-
gilii aetatem literis confignata ad nos pervenerunt, horrore quo-
dam & impolitia deformata, minime numeris fuis abfoluta de-
prehendimus. Sed quidquid munditia & elegantia liberi & fim-
plicis fermonis pofteritatis laudes meruerit, a Ciceronis tempore
ad Augufti fere obitum fuiffe circumfcriptum, omnes eruditi a-
gnofcunt. Idem quoque Poëtices fatum fuiffe videmus ; nam qui-
cumque epico carmini manus ante Virgilium admoverunt, anti-
quiore fermone & horridioribus verbis, & fqualore obfiti, eniteſce-
re non potuere, nec ad pofteritatem carmina fua inculta &. incom-
pta proferre.. Qui vero poſt auctorem & principem perfectae &
confummatae artis, & exemplar unicum ad imitandum propofi-
tum, idem tentaverunt, longius ab eo recefferunt, quam ipfe
Maro priores. poft fe reliquerit.. Cujus corruptionis & deprava-
tionis praecipua cauffa quaerenda videtur, in humani ingenii ya-
nitate & gloriae inanis cupiditate: dum enim prioris aevi Poëtas
& Oratores anteire fe poffe quis fperat, & in eodem fpatio decur-
rens, ulterius tendere & ad novam palmam adfpirare properat,
laborat quidem & fudat, fe, tamen plerumque non modo victoria
ex
PRAEFATIO..
excidere, fed inglorium contemni & abjici dolet. Hinc mul-
ti Ciceronem & Virgilium aequare, eorum veftigiis inſiſtere ſi
velint, deſperantes, in nova fpatia fe conjecerunt, & diverfum
fcribendi genus ingreffi funt, ut in illo faltem primi effe poffint.
Sic Seneca, fuperbiae & gloriae vaniffimae verum & expreffum
exemplar, defperans famae celebritatem, ex fimili Ciceronis fcri-
bendi & dicendi genere, fe confequi poffe, primus eloquentiam
perdidit, & contaminavit, fplendidis fperans vitiis, quibus tamen
teſte Fabio. lib. VIII. 3. virtutis nomen imponunt, adolefcentum
mentes facile poffe decipi, & aliis in eamdem fraudem illectis
fe fectae novae conditorem celebrari. Vide recte de eo judi-
cantem Quinctilianum lib. x. cap. 1. fub finem, cui plane ad-
fentior. Alter, quafi hoc ita fato datum effet, ex eadem An-
naeorum gente, Lucanus, fimilibus gloriae falfae ftimulis agita-
tus, quia Virgiliani confummatiffimi operis laudes adfequendi nul-
la fpes adpareret, divinam Poëfin inquinare, & Heroicum car-
men, omni majeftate & fplendore fuo fpoliatum, ad declamatoria
acumina, & Hiftoriae verae humilitatem, temporis feriem & re-
rum ordinem, demittere eft aggreffus. Unde faepius animum ad-
miratio & ftupor inceffit, potuiffe multorum, etiam eruditorum
mentes ita occaecari, ut quum plurimi ignorent quid fit Poëfis
& Heroicum Carmen, Virgilio Lucanum, Silium, Statium &
Claudianum comparent, aut praeferre non erubefcant. De Si-
lio & Statio agendi partes illis relinquam, qui hos Poëtas cura
fua dignos cenfuerint, de Claudiano, fi vita fuperfit, agendi alia
occafio dabitur: fed Lucanum, nunc notis illuftranti neceffa-
rium vifum, in diligentiorem disquifitionem vocare, & non cum
vulgo omnis elegantiae & nitoris rudi, fed cum doctis etiam vi-
ris, certare propofui, quos transverfos egerunt adfectata illa fen-
tentiarum fublimitas & crebritas, notae & characteres tam dure
expreffa, ut extra corpus emineant, verfuum fonororum ma-
gnifica facilitas, & quae plura invidiofis laudibus extollere fo-
Jent. Hoc unum modo juvenes animadvertere moneo, in ipfa
verfuum ſtructura magis pompae, quum numerorum & modo-
rum, ftudiofum fuiffe Lucanum: duriffimum & obfcuriffimum fae-
pe
in conſtructione verborum, quod & Hortenfius ad lib. v11.
691. & alibi notavit, Epitheta longiffime petiiffe, & faepe fo-
***
-
nar
*
}
1
PRAEFATI O.
T
nantia verba propriis & rei congruis praetuliffe, hemiſtichia, fen-
fu jam perfecto, fubobfcura & prioribus non cohaerentia, fup-
plendo verfui adfuiffe, ut idem Hortenfius ad lib. VII. 384. &.a-
libi animadvertit. Reliqua, quae in notis paffim obfervata dedi,
vitia hic in ordinem digerere, aut amplificare non libet nec va-
cat.
Sed moleftum jam aliquem mihi oggerentem audire videor: Quid
talem & tam ineptum Poëtam edere & novis iisque fatis amplis
notis illuftrare attinet? Quid te in primis movit, ut eum cura &
labore, fatis gravi & diuturno, dignum cenferes? cur non omnes
potius, fi quae tibi fuperfunt, ingenii & doctrinae vires foli Ma-
roni, unico & principi Poëtae, impendere pergis? Fateor, ami-
ce Lector, me ab ipfa adolefcentia faepe dubitaffe, an mereretur
Lucanus tam operofum & follicitum commentatorem, ut nunc
me evafiffe praeter omnem exfpectationem video, & aliquoties
ad prius confilium edendi nudum, & folis variis lectionibus co-
mitatum, hunc Poëtam, animum intendiffe; fed quum per otium
fubinde eum evolverem, & quasdam etiam ingenii & doctrinae
dotes, quas alii nimis magnifice extulerunt, agnofcere cogerer,
natas mihi deprehendebam quasdam obfervations, quas non inu-
tiles tironibus & Poëticis deliciis operantibus credebam. Prae-
terea ex fubfidiis, quae & Heinfiana fcrinia, & codices ab aliis
collati fuppeditabant, aliorum conjecturas excutiendi, eafque con-
firmandi, fi verae apparerent, vel refutandi, fi temerariae ef-
fent, voluntati refiftere me non potuiffe fateor; & juventuti etiam
veram viam Poëtas legendi & intelligendi, pro meo captu, mon-
ſtrare non alienum a profeffione mea cenfebam.
Quidquid vero fit de hoc meo confilio & inftituto, quidquid
etiam de aliorum judicio & exiftimatione, prodeat Lucanus, &
fi quid in eo illuftrando, emendando, aut carpendo peccavero,
lubens errores meos refelli non a doctis modo, fed etiam tironi-
bus aequo animo pati poffe, re ipfa documentum dabo. Dum
vero haec fcribo, & jam typis defcripta fere praefatio haec eflet,
ex ephemeridibus publicis difco, focietatem quamdam iniiffe biblio-
polas aliquot, omnes auctores clafficos minori forma, & folis
variis lectionibus ornatos, edendi. Quod confilium quum ipfe in pri-
ma praefationis parte laudaverim, & in Juftino jam ſpecimen, li-
*******
cet
PRAEFATIO.
cetnon exactum fatis & perfectum, ejus inftituti dederim, culpare
aut improbare minime poffum. Sed quum fimul curam auctores
prodendi uni, docto licet & peritiffimo, viro fe mandaffe nuntient,
vereor ut tanto oneri pares vires unus aliquis, licet ultra centum
annos aetas extendatur, adferre poffit. Scio magnum Poëtarum
& Hiftoricorum numerum ludimagiftrum Anglum in lucem pro-
didiffe, fed fi illius negligentiam, & fupinam ignorantiam fupe-
rare nolit vir ille doctus, nae ille inutili editionum mole nos
onerabit. Quae vero aetas, quis labor, quae contentio tot fcri-
ptorum editiones & codices accurate excutiendo fufficere poffit ?
Quae non vis dijudicandi, & eligendi optimas lectiones, quae
variationes non modo codicum, fed innumerarum editionum, ab
ipfa artis typographicae origine ad noftra tempora, colligendi &
digerendi, dexteritas requiritur? Quale & quantum faftidium &
taedium tum ingrato & fervili operi non fubrepere debebit? Sed
tam magnifica promiffa fi quis fua opera, molefta fane & labo-
riofa, praeftare, & dignum tanto iatu elaborare aliquid poffit,
nae erit mihi magnus Apollo, & immortali potius, quam huma-
na vi praeditus videbitur. Sed ne praejudicata opinione pecce-
mus, exfpectabimus infani hujus moliminis fpecimina, & fi bene
adminiftretur haec provincia, non inter ultimos laudatores nomen
meum profitebor.
Jam dimittendi lectorem tempus effe video, nec diutius mora-
bor, verbum modo de codicibus, quibus Heinfius &ego ufu fui-
mus, & de indicibus, addam. Vidit & contulit codices Heinfaus
tres Voffianos, quatuor Thuaneos, tres Rottendorfianos, qua-
tuor Hamburgenfes, unum Sixianum, (qui deinde, in Wittii,
viri ampliffimi & eruditiffimi, manus quum devenillet, cum Ouden-
dorpio fuit communicatus,) unum Langermanni, unum Putea-
neum, unum Georgii Turriani, unum integrum S. Germani, &
alterius fragmentum ad Lib. IV. 406. fingulos Barberini & Oizelii,
& duos tresve, quos ipfe poffidebat. Ego vero ex illis, quos
Oudendorpius, ut Voffianos, habuit, varietates notare omifi,
nifi ubi diverfum quid Heinfius ex illis dedit.
Indicem novum forte quidam non defiderabunt, qui jam edi-
tum ab Oudendorpiano poffident, qui amplus & plenus fatis videri
poterit, fed Typographis obfequendum fuit, qui & hanc editio
pem
PRAEFATIO.
nem hac acceffione commendari poffe credebant. Ego vero hoc
ergaftulo concludi nolui, & hanc alii moleftiam & curam manda-
ri facile fum paffus, qui ex Grotii & aliarum editionum indicibus
fuum concinnavit: nam Oudendorpianum defcribi nolui, ne rixa-
rum & litium cupidis bibliopolis bilis moveretur, qui furti nos
crimine differrent. Facile tamen fuiffet illis fucum facere, & hic
& illie vocibus quibusdam mutatis, additis vel fubftractis, pro no.
vo venditare, quum indices ejusdem auctoris, fi recte & ordine
digefti, & accurati plerique effe poffent, eadem verba & eodem or-
dine exhibere debeant; neque hanc partem libri magis, quam alteram
in unius bibliopolae poffeffione cenferi fas fit. Sed crabrones non
irritare melius noftri bibliopolae putaverunt. Vale, & fave, ami-
ce Lector. Dabam Leidae Idibus April. c1o1DCCXL.
M. AN-
J
}
I.
Pag. r
M. ANNAEI LUCANI
"P
PHARSALIAE.
LIBER PRIMUS.
ARGUMENT U M.
Proponit primus liber, invehit, invocat, atque
Cauffas exponit curfus properantis ad Urbem
Caefaris, & nimios hinc narrat in Urbe timores.
B
ella per Emathios plus quam civilia campos,
Jufque datum fceleri canimus, populumque potentem
lusquam civilia Licet omnia, quae
Viri Do&ti, & in primis J. F. Gro-
novius lib. IV. obf. 5. adferunt, ve-
re poffint dici de hoc bello plusquam civili,
ego tamen acumen potius declamatorium,
ex aevi hujus confuetudine, qua paradoxa
& Deendunutina, (periclitantia vocat Fa-
bius, amabant, obfervandum effe credo:
nam in Sullanis & Marianis bellis, omnia
ifta fcelera, quae in hoc, acciderunt; aeque
cognati & fratres inter fe coierunt & faevie-
runt; immo plus fcelerum in illis commif
fum, & fanguinis fuit fufum, etiam in pace
Strictis gladiis, ut Flor. 111, 21. Hic, nifi
in acie, nemo fere caefus ;ibi poft victoriam
crudelius faevitum, quam aperto Marte;
quam fævitiam aequaturos, fi non fupera
In
turos, Pompejum & ejus fequaces, fi_vi-
ciffent, faepe augurabatur divinus Cicero. De-
nique clementia Caefaris priorem furorem
multum mollivit, quum Sulla & Marius iras
& faevitiam continuam exercuerint. ergo hoc
minus fuit civilibus prioribus bellum.
2. Jufque datum fceleri] Illuftravi multis
hoc loquendi genus ad Albinovani Eleg. ad
Liviam verf. 54. jus enim faepe confue-
tudinem
illicitorum facinorum impunitatem inducit,
quae frequentiam fcelerum &
unde quae olim puniebantur,
nunc impune ferrent fcelerati. inf. vill,
642. Nam cui jus alii fceleris? Hinc Lactan-
tius de mortibus perfecut. cap. v. ufitatums
& fere licitum confuetudine malorum. & Clau-
dian. lib. 11 in Stilic. 117.
Quod
356
M. ANNA EI LUCANI
;
In fua victrici converfum vifcera dextra:
Cognatasque acies: &, rupto foedere regni,
5 Certatum totis concuffi viribus orbis
X
7.3911
In commune nefas: infeftisque obvia fignis
Signa, pares aquilas, & pila minantia pilis. 365
Quis furor o cives? quae tanta licentia ferri,
Gentibus invifis Latium praebere cruorem ?4
Quum-
- Quod jam firmaverat annis
Crimen, & in legem rapiendi verterat ufus.
Tale illud jus regium eft intelligendum, quod
Samuel populo Ifraëlitica oftendit; non ut
jure Reges facerent omnia, fed quia impu-
ne ferrent omnia, quae confuetudine impe-
rii committerent, vide & ad Sueton. Neron.
cap. xvi. male Obreeht. ad Dict. Cret. 11.
25. fcelus auctoritate juris munitum expli-
cat.
4. Cognatafque acies] Copula deeft Riche-
liano codici. foedus regni odiofe vocat trium
viratum, ut infr. vf. 86. Dominationem Flo-
rus appellat lib. IV. 2. Ubi malim legere,
Decera annas traxit illa dominatio, quaniam
mutuo metu tenebantur. Exinde Ċraſſi mor-
#e&a, ne miretur quis, diu potuiffe illam
focietatem durare, addit, inutuo metu re-
tentos, ne prius rumperent foedus. Nulla
vero neceffitas tranfponendi verba, & regni
foedere rupto, ut placebar Cortio. mox cer-
tarim dabat Hamburg. primus.
7. Pares aquilas. ] Recte quidem huc ad-
advocatur locus Valerii Fl. ex lib. v. 404,
fed vulgata lectio, eademque parentis Rura
colant, an de fratribus poffit intelligi, dubi-
to: hiulca tunc oratio foret, quae fupple-
ri deberet per, qui eadem rura colant. Ag-
mina enim, quod praecedit, fubaudiri non
poteft, fed colunt ad legiones & Reges fpe-
Cat, vel potius ad folos Reges. Quare
nondum lectionem , quam dedi, damnare
poffum. Quarum &c. eademque parentes
rura colant, ut intelligat, Reges, id eft, ut
centies, Regii juvenes, quorum parentes
funt inter fe cives ejufdem patriae, & ejuf-
dem regionis rura colunt, & ita vicinitas
te, quæ in propinqua parte amicitiae eſt
conjun&ti.
*.
9 Latium praebere cruorem] Lambinus
ad Horat. 1. Od. 2. citans haec verba, nef-
cio an ex MSS, an editione antiqua, dat no-
bis, praeftare cruorem. Ego nihil varietatis,
quae faepe in his verbis, etiam apud Luca-
ut 1. VIII. 615. & alibi, animadver-
titur, inveni, & vulgata fane melior eſt.
vide ad Phaedr. 1 1. fab. VIII, 16.
num,
10. Babylon] Atqui illa lange a Parthia.
Sed quia Parthi tunc poffidebant omne im-
perium, quod olim Affyrii, Medi & Per-
fae tenuerant, Poëtae omnes has regiones
Parthis adfcribunt, vide Barth. ad Stat, VIII
286. & quae diximus ad Virg. IV. Georg.
290. fic & Babylonem memorar iib. VIII.
426.
11. Umbraque erraret Craſſus inulta.] Cre-
didiffe noftrum cum aliis infepultos fuiffe.
Craffos, patet ex lib. VIII.394.
Craſſo quaerente ſepulabrum.
& 18. 6 fie
O bene nudi
Crafforum cineres !
Sed de Crafforum poft necem fatis egi ad O-
vid. 1. Art. Amat. 179. & ex hoc loco ibi
legi poffe oftendi, Craffi gaudete bis ulti.
Ultus & inultus paffiva fignificatione poni
notum eft. Vid. ad Ovid. Ep. v. 134..&è VIE.
1.20. & alibi.
15. Unde venit Titan, & nox ubi fidera.
condit.] Ortum & Occafum follemni Poë-
tarum more, orbis terrae fpatium defcri-
bentium, intelligi fatis manifeftum eft. Sed,.
fi vocis condere vis infpiciatur, dubito, an
recte dicatur, nox condere fidera, id eft, fter-
las
PHARSALIAE LIB. I.
is
1
f
518+11
10 Quumque fuperba foret Babylon fpolianda tropaeis 11.
Aufoniis, umbraque erraret Craffus inulta,
Bella geri placuit nullos habitura triumphos.
Heu! quantum potuit terrae, pelagique parari
Hoc, quem civiles hauferunt, fanguine, dextrae!
15 Unde venit Titan, & nox ubi fidera condit,
Quaque dies medius flagrantibus aeſtuat horis,
las, quae fole cadente prodeunt, & fe fpe-
Єtanda praebent, obfcurare & occulere: neque
nunc occurrit alius ex veteribus locus, un-
de ita locutos fuiffe Poëtas appareat. Nox
enim adveniens prodit fidera, praecipitans
vero, aurora adveniente, poteft recte dici
condere, & quafi auferre ex oculis hominum
fidera: quo modo illa apud Virgil. 11. Aen.
9.cadentia fidera capi debent, ubi Servius no-
tat per fidera noctem notari. Sol enim lu-
ce fua condit & obfcurat minora illa fidera,
quae tunc cadere vel occidere videntur. Pof
fet vero aliquis per fidera hic non ftellas, fed
ipfum folem, quem nox condit, intellige-
re. Sed novi quidem centies Poëtas fidera
folis dicere, ut Ovid. x1v. Met. 172. & paf-
fim, fed fimpliciter fidera plurali numero
dixiffe nondum mihi conftat. Sed fidus fa-
pius ita dici ad illa Petronii cap. cxIx.
?
Qua fidus currit utrumque,
adnotatum vidi, aliosque id obfervaffe no-
vi. quare, ut in multis Lucani locis videbi
mus, vel eo recurrendum erit, ut fuo quafi
jure dixerit fidera pro fole, quum alii fidus
maluerint: vel fi per fidera ftellas & aftra,
nocte confpicua, intelligamus, verbum con-
dit mutandum erit in aliud, quod oftendere,
proferre notet; & quia Heinfius ad illa Ovi-
dii Remed. Am. 465.
At ne forte putes nova me tibi condere jura,
docet, hoc verbum faepe commutari cum co-
gnato prodere; & ex Arundeliano ibi produ-
cit, prodeee jura, hic quoque audacior ali-
quis emendaret, vel nox ubi fidera prodit. &
hoc firmari poffet ex lib. 1v. 282.
Subftitait merfo dum nox fua lumina Phoebo.
ubi now pro Luna capi poteft: fiquis vero an
Et
tiquarium Lucanum facere vellet, poffet nox
capere pro nocte, de quo archaifmo Palmer.
in Spicileg. pag. 626. Facis Critic. & Lipf.
11. Antiq. Lect. cap. 7. Ubi quum in Plau-
ti loco viderem eum pro mox refcribere nox,
fubiit cogitatio, an & hic poffet legi,
Unde venit Titan, & mox ubi fidera condit,
fua nimirum fidera Titan. ita nox & mex
variant lib. v. 473. nihil tamen novare au-
deo, fed eruditis hunc diligentius excutien-
dum locum relinquo: aliud eft, ubi agitur
de ortu folis & occafu diurno apud Virgil. 1.
Georg 437. Solquoque exoriens, & quum fe
condit in undas. ubi poffet fe condere capi,
pro fua fidera condere. fed alia ibi res eft,
hic de quatuor mundi cardinibus five regio
nibus agitur. quae tamen diurno curfu fo-
lis diftinguuntur, & ideo fimilia effe pof-
funt, & Virgil. d. 1. vf. 457. fubjicit,
At fi quum referetque diem,condetque relatum.
16. Quaque dies medius flagrantibus aeftuat
horis] Hic fine dubio medius dies eft ineri-
dies, quod multis locis probavit Oudendor-
pius. Quo tamen vindice vix puto opus ef-
fe in verfu Ovidiano adferendo ab emenda-
tione Heinfii, qui lib. 111. Met. 144. vo◄
lebat,
Famque dies medias rerum eontraxerat um▲
bras,
quum vulgo medius legatur. In fimilibus e-
nim locis, ubi Epitheton aliquod occurrit,
quod utrique nomini fubftantivo poteft ad-
commodari, unicuique patent fimiles con-
je&turae, quae faepe nihil agunt, quam ut
librariorum lapfibus obfequantur, ut jam in
Obfervationibus Mifcellaneis vol. I. tom. I.
pag. 24. & centies aliis in locis a Crititicis eft
A &
ani
M. ANNA EI LUCANI
Et qua
qua bruma rigens, ac nefcia vere remitti,
Adftringit Scythico glacialem frigore pontum :
Sub juga jam Seres, jam barbarus iffet Araxes,
20 Et gens fi qua jacet naſcenti confcia Niló.
Tunc, fi tantus amor belli tibi, Roma, nefandi,
animadverfum; vid. & infr. interpretes ad
verf. 247. & quia faepe talia occurrent in
fequentibus, hic exemplis aliquot illuftrare
placet, & femel hac moleſtia defungi in hac
Voce medius. Ita ex codice Turriano hoc in
Lucani loco aliquis poffet obtrudere,
Quaque dies mediis flagrantibus aeftuat bo-
ris,
& firmare illo Ovidii 1. Amor. v. 1.
Eftus erat, mediamque dies exegerat bo
ram.
Ubi etiam in codicibus effe mediufque dies
eſt adnotatum. Nec offendere deberet ob-
loquentes, quod duo epitheta, mediis fla-
grantibus, uni adjungantur fubftantivo, quum
hoc non raro fieri, & in primis ubi alte-
rum eft participium, docuerit vir doctus in
Obfervationibus Mifcellaneis Vol. 1. tom. 1.
pág. 10. deinde lectionem illam etiam lecto-
ri poffet approbare ex lib. vi. 337. Et me·
dios ignes coeli &&c. fubmovet Othrys, & ex
Virg. iv. Georg. 401.
-Medios quum fol oftenderit aeftus.
ubi nulla eft variatio in fcriptis, quum ta-
men etiam potuiffet dicere medius fol. Re-
ète vero interpres a conjectura fua, qua ho-
ris mutare volebat in auris, pedem refert:
nam flagrantes horae illud fignificari tempus
notant, quod maxime torret terras & homi-
nes; ut ita & borae de nocturno tempore,
quo omnia tacent, Occurrunt apud Valer.
FI. II. 33. & 60. it tacitis ratis ocyor horis,
id eft, filentio noctis. Vidi & manum Hein
fi, qui in hoc Lucani libro vf. 579. emen-
darat,
Tantum nox atra filentibus horis
Edidit
Totum
& ita Ovidius horam noctis pro nocturno
tempore dixit x1x. Epiſt. 33. Juvenal. Sat,
v11. 222.
Ubi codices auris & umbris praeferunt. Sic
& fimiliter apud Virgil. 11. Aen. 512.
Necdum orbem medium nox boris acta fub-
ibat.
-mediae quod noctis ad horam Sedifti.
Ut de quocumque five diei, five noctis, tem-
pore Poëtae hac voce uti foleant.
*
Bruma rigens] Carrion ad Val. Fl. Iv
722. dat bruma ingens, nec, unde habeat,
docet; fed rigere paffim hiems, etiam noftro
lib. vi. 478 & 1x. 874. dicitur.
18 Aftringit Scythicum glaciali frigore pon-
num ] Et hic verfus documento eft in fimili-
bus locis unumquemque arbitrium & jus fibi
arrogare epithetorum flexionem commutan-
di; nam pro vulgate,
Adftringit Scythicum glaciali frigore pon-
tum
non pejori fententia & elegantia ex multis
MSS. poffet arripi,
?
2.
Scythico glacialem frigore Pontum.
quod & Cortio & Oudendorpio in omiffis
placuit: & quae lectio nefcio quomodo fua-
vius ad aures accidit, quia duo epitheta a
fuis fubftantivis interpofita voce feparantur.
praeterea magis Poëticum credo frigus Scy-
thicum, id eft, quale in Scythia effe folet
vocare, quam glaciale. nam epitheta a locis,
quibus res illae quafi propriae funt, multo
funt elegantiora, quam illa, quae nihil fere
addunt rei ubique eidem & fimili: fic Sitho-
nia, Gallica nix, & fexcenta talia apud Poë
tas occurrunt : Vide Serv. ad Virg. 111.
332. & Iv. 345. apud Noftrum etiam lib. vs.
325.
Extremum Scythici tranfcendam frigoris
orbem.
& Ovid. r. ex Ponto. 111. 37.
Quid melius Roma? Scythico quid frigore
pejus?
Arctoum frigus dixit & Lucanus lib. x. 25Q.
& ipfam Scythiam glacialem dicit Ovid. virt,
Met
!
་
PHARSALIAE LIB. I.
:
ཡ་
L
Totum fub Latias leges quum miferis orbem,
In te verte manus: nondum tibi defuit hoftis.
At nunc femirutis pendent quod moenia tectis
25 Urbibus Italiae, lapfisque ingentia muris
Saxa jacent; nulloque domus cuftode tenentur
Met. 788. fed in re notiffima morari diu-
tius non libet, & unicuique judicium fuum
permitto: fimilem tamen mox epithetorum
permutationem vidi in vers. 26. ubi in codi-
ce optimo Rottendorffii legebatur,
Nullaeque domus cuftode tenentur,
ubi vulgo & melius, ut puto, nulloque cir-
cumfertur. De verbo adftringere, quo &
inf. v. 436. utitur, videndus Heins. ad Clau-
dian. Praefat. in lib. 11. Rapt. Prof. 18. qui
vulgatam Lucani lectionem profert.
19 Jam Seres] nunc e Voffiano tertio no-
tavit Heinfius. effet Araxes vitio operarum,
credo, eft in Gryphiana Ed. A. 1542. Ser-
vius ad Virg. 11. Geogr. 121. Seres fingula-
ri numero capit, quia effet fequitur. male.
20 Et gens fi quajacet nafcenti confcia Ni-
lo.] in variis lectionibus pro jacet ex codice
Wittiano profertur, manet: cujus nulla re-
&te habita eft ratio. Nam & hoc lib. 481.
Hunc inter Rhenum populos Alpefque ja-
centes.
& de AEgypto etiam lib, 11, 416.
Non minor bic Nilo, fi non per plana jacentis
AEgypti Libycas Nilus ftagnaret arenas,
& ita centies vulgo apud veteres. Maxime
vero placet, quod ex uno codice Rottendor-
fii notatum a manu prima vidi,
Et gens fi qua jaces.
Heinfius olim correxerat, fi qua latet, fed
induxerat in eodem Wittiano five Sixiano
erat, nafcentis confcia Nili, fed nafcenti c. Ni-
I habet antiquus interpres Horat. lib. IV.
od. 14.
21. Belli tibi Roma,] Belli, Romane, nefandi
Hortenfii: ut lib. x. 268. Quae tibi nof
sendi Nilum, Rumane, cupido eft.
margo
23.. Nondum] nullus Hamb. pr. fed. Scho-
liaftes Horat. ad Ep. VII. nondum agnofcit.
24. At nunc femirutis] diruptis Hamb. pr.
fed nihil muto: & faepius ex Lucano, ut &
"
Rarus
Virgilio & aliis videbimus compofita ex ruo
& rumpo permutata, ut obrutus, obṛuptus,
prorutus &c. & ita Obrechtus ad Dict. Cret. v.
u. pro femiraptis moenibus, reftituit femiru-
tis. fequens enim pendent rectius congruit ros
femirutis. inf. verf. 494.
Aut jam quatiente ruina
Nutantes pendere domos.
Eadem ratio eft in operibus nondum peractis
& femiperfectis. Sic Virg. iv. AEn. 88.
pendent opera interrupta.
& ita paffim. pendent quoque Turriani cod.
quod inania Hortenfius, quem refutavit Cl.
Drakenb. ad Silii libr. xv. 210.
25. Urbibus Italiae] fufpectus hic verfus
Heinfio fuit, & vitiofus etiam vifus viro,
nefcio cui docto, (credo Gronovio) qui
tefte Cortio conjiciebat, ufta, vel vafta per
Italiam. Sed hoc eft urere & fecare: aliquid
fcabri ineffe patet, quia mox. vf. 27. repeti-
tur urbibus: quo iterationis vitio, nifi labo-
raffe Lucanum multis in locis oftendiffet
Oudendorpius, vix temperarem manum, &
refcriberem, Arcibus: qua voce faepe urbes
ipfas notari, & eas etiam voces centies
a librariis inter fe commutari folitas, obvium
& nulli literato ignotum effe puto: fic lib.
iv. 585.
Inter femirutas magnae Carthaginis arces.
Heinf. in ora codicis conjecerat, turribus
Italiae: fed nefcio, an alicui haec conje&u-
ra fe facile approbare poffit: licet turres etiam
pro urbibus explicet antiq. Schol. Horat. I.
Ep. 111. 4. frequentius enim Arces regionis,
quam turres, quae magis urbi fingulari funt
propriae, occurrent: Arces vero Italiæ vel
Italas dixit, ut faepe Romanas arces, non
de fola urbe Roma, fed de toto imperio,
cujus caput & arx erat Roma, ponunt. ita
antiquus Scholiaftes Horatii lib. 1. od. 12. ex-
plicaturus, Parthos Latio imminentes, unde
A 3
LOES
1
M. ANNA EI L'U CANI
Rarus & antiquis habitator in urbibus errat:
Horrida quod dumis, multosque inarata per annos
Hefperia eft, defuntque manus pofcentibus arvis,
30 Non tu, Pyrrhe ferox, nec tantis cladibus auctor¨.
Poenus erit: nulli penitus defcendere ferro
14
Contigit: alta fedent civilis vulnera dextrae.
Quod fi non aliam venturo fata Neroni.
Invenere viam, magnoque aeterna parantur
35 Regna deis, coelumque fuo fervire Tonanti
Jonge remoti erant, illud capit de ipfis im-
perii finibus, & illuftrat Virgilii verbis ex II.
Georg. 171.
Qui nunc extremis Afiae jam victor in oris
Inbellem avertis Romanis arcibus Indum.
& Romanas arces de imperio Romano expli-
cat, ut etiam Servius ad vi. AEn. 396. ita
iv. AEn. 234.
Afcanioque pater Romanas invidet arces,
id eft, imperium Romanum, quod_poſteri
effent condituri. vide Richard, ad Petron.
bell. civil. vf. 291. ubi magnificentius & Poë-
ticum magis effe docet, arces Romanas &c.
dicere; quam Romam. vid & Heinf. ad Clau-
dian. 111. in Stilic. 124 & vi. Conf. Honor.
617. & ita arces Italiae pro Italia fumi poffent:
fateor tamen, me nondum arces Italiae,pro
Italia legiffe: fed fi Actaeas arces de Athenis
liceat cum Ovidio 11. Met. 720. & Iv. ex
Ponto. 1. 31. dicere, quum Actaea regio A-
thenienfis fit, & urbs Athenae : & quod pro-
pius accedit, Latias arces v. Met. 582. & 1
Faft. 79, non video, quo minus Italiae ar-
ces dicantur. Eoas arces dixit Claudian. 1. in
Rufin. 173. de imperio Orientis, cujus ca-
put Conftantinopolis. Sed defino plura ad-
ducere: unum addo Florum, poëtice fae-
pius loquentem, qui lib. iv, cap 11. 18.
prima civilis belli barena Italia fuit, cujus
arces levibus praefidiis Pompejus infederat. ubi
etiam munita loca, & aditus intelligi poffe
non negem: & ita ille Ciliciae arcem lfau-
rum vocat lib. 111. VI. 5. & Africae Cly.
peam 11. 11. 19. fed haec permitto judicio
do&orum. pro lapfifque Hamb. pr. habebat
.
Non
claufifque: deinde, pro nulloque, nullaeque
d. c. tenentur Rottend. pr. tenetur etat in
odo fcriptis. tuentur tert. Rottend.
28. Horrida quod dumis] in dumis Salp.
in notis. an voluit, Horridaque in dumis? borri-
daque & dumis Turrian. & mox, manus pof-
centibus artus,vel arva Hamb.pr. qui & prae-
cedenti verfu, inarata per agros: fed haec
omnia vitiofa: multos tamen duo exhibent.
30. Non tu, Pyrrhe] Parthe Turrian.
a manu fecunda: non fequor. nam rectius
Pyrrhus Hannibali jungitur, qui uterque I-
taliae vifceribus inhaefit, non Parthus.
31. Poenus erit in feptem fcriptis erat
inveni. Heinfius malebat eras, ut faepe in
his fibi placebat. Grammaticorum vero difce-
ptationes quid praeferendum faepe fit, erit vel
erat, vix tanti funt, ut iis immorari fit o-
perae pretium. vid. inf. 11, 168. IV. 219. VI,
745. faepe utrumque locum habere poterit,
pro materia fubjecta. Sic apud Martial. 18.
3 variantibus libris & editionibus, utraque
lectio defendi poteſt,
Haec erit (erat) haec cultris mentula di-
gna tuis.
vide quae dixi ad Ovid. 1. Ep. 108. & 1.
Art. Amat, 670. ideoque ubi nihil variant
codices, ut infr. vf. 93. & apud Ovidium &
alios, nihil temere mutem.
31. Difcindere] quod Heinfius non mo-
nuit ad Ovid. 111. Met. 67. defcendere e-
rat in fècundo Rottend. pro varia lectione
& in tertio defcindere. adde & Barth. ad
Claud. Bell. Get. 601. & ratio, cur hoc
verbum hic praeferri debeat, eft, quia agitu
de
T
PHARSALIAE LIB. I.
{
Non nifi faevorum potuit poft bella gigantum:
Jam nihil o Superi querimur: fcelera ipfa, nefasque
Hac mercede placent: diros Pharfalia campos
Impleat: & Poeni faturentur fanguine manes:
40 Ultima funefta concurrant proelia Munda.
His Caefar, Perufina fames, Mutinaeque labores
Accedant fatis: &, quas premit afpera, claffes,
Leucas: & ardenti fervilia bella fub Aetna.
Multum Roma tamen debet civilibus armis,
de alto vulnere, quod non in fummo eft, ut lo
quitur Quinail. dec!. x. cap. 10. ubi vide; fed
ad vifcera defcendit. ita nofter lib. vin. 305.
Vulnera parva nocent, fatumque in fangui-
ne fummo eft;
ubi vide adnotata: & ita Scaeva, qui tot vul-
`nera acceperat, fed in carne haerentia, tan-
dem, unum accepit arundine, quae defcendit
in oculum. lib. VI. 216. & hoc exigit etiam
verbum fequens fedent. priora enim vulnera
levia vix cutem perftrinxerunt, haec alta
defcenderunt penitus, & in imis offibus &
vifceribus federunt. Ovid. 111. Met. 88.
Plagamque federe
Cedendo arcebat.
1. Faſt. 576.
Ter quater adverfi fedit in ore viri.
Martial. x1. Epig. 85.
Haec quaecunque mer numeratis ftigmata
mento,
In vetuli py&ae qualia fronte fedent.
& Ep. 91. tenero fedit in ore lues. & quae
plura obvia.. debet vero fufpleri per fed ut
fit, fed vulnera alta &c. fedent. quae ellipfis
faepe occurret.
37. Scelera ifta] undecim e noftris ipfa
habent, quod quum fenfus exigat: recte viri
docti praetulerunt: & firmat imitatio Arato-
ris, qui initio libr. 1.
Scelera ipfa, nefafque
Hae potius mercede placent.
Quod
tanto malo rediret, fi Neroni per haec fcelera
via ad imperium pararetur. vid. ad Phaedr. Iv. I.
39. Poeni manes] fine dubio Carthaginien-
fes veteris aevi intelligit, ut praecipue pater
ex. fimili loco lib. vi. 339.
Nes Juba Marmaricas nudus preffiffet arenas,
Poenorumque umbras placaret ſanguine fufo
Scipio.
ubi Scipio hujus feculi placat umbras Car-
thaginienfium a majoribus fuis caeforum: a-
lia res eft libro v11. 691. ubi Africa, Mun-
da & Aegyptus junguntur, & clades hoc
bello acceptae & datae intelliguntur. per di-
ros campos nefcio an inferi innuantur, quos
cladibus bellicis impleri paffim Poëtae fin-
gunt. vide Petron, bell. civ. mox in Thua-
neo pr. codice erat, funeftae c. p. Mundae.
Saturantur, quod Cortius in fcriptis & edi-
tione veteri exftare adfirmat, nufquam re-
peri, neque etiam Oudendorpius.
·
41. His, Caefar, Perufina fames &c.] ita
qui diftinguunt, videntur Caefar vocativo.
cafu pofitum effe cenfuiffe, quafi eum adlo-
queretur. & ita etiam citat Oudendorpius ad
lib. VII. 872. Sed diftinguendum,
His Caefar, Perafina fames &c.
Jul. Caefar in curia occifus intelligendus,
ex cujus caede deinde orta reliqua illa bella,
quae memorat.
41. Premit] Heinfius volebat, premato
43. Servilia non habenda ratio librorum
imitarus & partim Claudian. Bell. Gild. 260. qui civilia dant; nam omnes noftri vulga
Mercede placebit
Proditio.
Merces hic notat fructum, utilitatem, quae ex
tum tuentur. Manil. I. 917.
Reftabant profugo fervilia milite bellas
44, Multum ] multa. Richel.
45%
M. ANNA EI LUCANI
45 Quod tibi res acta eft. Te, quum ftatione peracta
Aftra petes ferus, praelati regia coeli
Excipiet gaudente polo: feu fceptra tenere,
Seu te flammigeros Phoebi confcendere currus,
Telluremque, nihil mutato fole timentem,
45. Quod tibi res acta eft. Te, quum ftatio-
se peracta Aftra petes &c.] Non admodum
delicatas aures formidaffe Lucanus eft cre-
dendus, quafi non raderet eas infuavis ille
in acta & peracta fimilis fonus. Cortius no-
bis ex fuo codice pro fert, ftatione relicta:
fed quae lectio nimis abit ab aliorum codi-
cum fcriptura, neque firmatur etiam mem-
branarum, quas alii magno numero infpe-
zerant, confenfu. Sed, ut faepe obfervavi,
librarii hujus menti, fi non ab ipfius Cortii
eſt conjectura, obverfatus eft locus ex lib.
VII. 235.
Ilto forte die Caefar: ftatione relicta &c.
Ubi tamen ipfe Cortius legit, ftatione folu-
za, libro etiam vi. 149. pro marte relicto
Thuan. cod. peracto habebat. Cortio vero vi-
detur in memoria haefiffe ille Ovidi verfus
ex 11. Trift. 219.
Scilicet imperii, Princeps,ftatione relicta &c.
quare hanc emendationem auctori fuo, fi
viveret, vindicandam relinquerem; &, quia
dubito, an Latine quidem fatis dicatur, per-
acta ftatio, eo fenfu, quo tempus illud im-
perio deſtinatum obierit imperator, magis ac
derem conjecturae Illuftris Heinfii, qui le-
gebat ftatione parata: quem, etfi non adfcri-
pferit modum, quo haec verba explicat, cre-
do eo fenfu cepiffe, ut Poëta, adulandi arti-
fex, licet non fine fale, dicat Neroni lo-
cum jam in coelo paratum, in quo poft
mortem, ut Caefar, Auguftus & alii con-
fecrati, tamquam fidus novum fulgeret:
quae firmatur fententia fequentibus, ubi imi-
tans Maronem, nondum quidem certum
Neroni locum in coelo adfignatum dicat,
fed quemcunque velit legere, effe jam para-
tum. Confer haec cum Virgilianis lib. 1.
Georg. 24. & feq. & Statianis ex lib. 1, 27.
quem etiam interpres adduxit, & opportune;
& Eumen. Panegyr. Conftantino dicto VII,
1
*
3. & ita paullo ante dixerat,
Igne
Magnoque aeterna parantur
Regna Deis. & fine dubio imitatur Virgilii
illa tv. Georg. 562. Viam adfectat Olympo,
quae Servius explicat, praeparat fibi divinos
honores. Jam vero peractum & paratum per-
mutari, indicio fùnt loca ex Noftro lib.
VIII, 32. & IX. 1027. & ex aliis paſſim
a Criticis notatis. fed quia tot fingularia
habet Lucanus, non audeo mutare peracta
ftatione, & debet capi pro imperii munere &
tempore exacto. pro res acta eſt, aucta pr.
Rottend. quae eadem varietas infra vſ. 107.
obfervatur.
46. Praelati] recte Oudendorpius a prae-
fero deducit. vid. inf. 443. & v. 347. nec
minus turpis adulatio Statii, imitantis haec,
firmat, qui lib. 1. Silv. 1. in f.
Certus ames terras, & quae tibi templa di-
camus,
Ipfe colas, nec te coeli juvet aula &c.
in Thuaneo quart. erat, aftra petas. in Tur-
riano a. m. pr. petens. Virgilius deos que-
rentes inducit, quod Auguftus tamdiu prae-
ferat terras & honores humanos regiae coeli:
1. Georg. 503. O ingeniofi adulatores, &
turpia aulae mancipia!
5o. Igue vago luftrare juvat &c.] juvet
multi fcripti. Scholiaftes codicis Voffiani,
loco expofitionis habet, latenter carpit Nc-
ronem, quod ftrabo fuit, quod & ad vf. 55.
obfervatum fuit ab eo, & aliis: quamquam
Jo. Jov. Pontanus lib. xiv. de Rebus Coe-
leftib. & Hortenfius fine figura fimpliciter
exponant. Vidi & qui ad incendium Ro-
mae a Nerone excitatum referebat. Sed haec
omnia vana, & praeter mentem Lucani ac-
cepta putem. non enim ftrabonis oculus magis
vagus eft, quam cujufcumque. Jam vero fi-
dera, & eorum lucem paflim vaga dici a
Poëtis nemini, in eorum fcriptis exercitato,
latet,
>
༨.
PHARSALIA E LIB. I.
t
1
1
}
50 Igne vago luftrare juvat: tibi numine ab omni
Cedetur: jurisque tui natura relinquet,
Quis deus effe velis; ubi regnum ponere mundi.
Sed neque in Arctoo fedem tibi legeris orbe:
Nec polus adverfi calidus qua vergitur Auſtri;
+
latet. neque tamen vox illa fatis mihi um-
quam placere potuit; unde lectio alia in Co-
dice pr. Rottend. reperta, Igne novo luftrare
juvat, ftatim mihi adrifit: ut etiam Caeſare
occifo ftella nova effulfit, tefte Suetonio in
Caef. cap. LXXXVIII. Hoc maxime argu-
mento confecratio & Apotheofis vulgi ani-
mo perfuaderi folebat. vid. Comment. ad
Val. Fl. 1. 19. &, qui hoc obfervarunt, alios
plures. Hinc Lucanus adulans Neroni im-
manem in modum, ut certe ab irrifione pa-
rum abfit, Neronem non more vulgato no-
vam ftellam poft fata terris proditurum, fed
folem quemdam novum oriturum, magnifi-
ce praedicat. Modeftius Maro lib. 1. Georg.
32. Augufto blanditur,
Anne novum tardis fidus te menfibus addas&c.
Iterum farcafmum, & figuram in Neronis
corpus, deprehendiffe fe credunt interpretes
antiqui & recentiores quidam in vf. 58,
Pars aetheris illa fereni
Tota vacet, nullaeque obftent a Caefare nubes.
quibus verbis obefùm Neronis corpus deri-
deri putant, quafi pars illa aetheris vix fit ca-
piendo Neroni. Sed cur non fimplex potius
& propria verborum vis placeat? Serenum
enim coelum vacare re&te dicitur, vel quia a
nullo alio fidere occupatum eft, ut immani
hic magniloquentia Lucanus Maronem fu-
peret, qui locum Augufto vacuum inter E-
rigonen & Chelas pundi fingit; vel quia nul-
la parte obnubilatum eft, fed purum & li-
quidum, ut cepit Scriverius ad Martial. vi.
Epig. 42. cui reftituit veram lectionem,
Nufquam tam nitidum vacat ferenum.
cujus verbi expofitio a Gloffatore adfcripta
variam lectionem peperit micat. & hoc jam
fequentia,
Nullaeque obfient a Caefare nubes,
probant, quae idem fere fignificant, fed cla-
rius mentem Poëtae exponunt. Scilicet ne
nubes impediant novi numinis, & jam fide-
dis, vel folis, ad nos fplendorem perveni-
re,
Sic Stat. 1. Sylv. 11. 23.
Dominae niveis a vultibus obftat.
& lib vII. Theb. 445.
Nullique aliis a montibus obftant
Defpectus.
Unde
Et hunc elegantem praepofitionis a ufum do-
cuit Gronovius ad Liv. XXXI. 24. & ad illa
Apulej. in Apol. ita & tibi umbra nobilitatis
a probatore obftitit, Scipio Gentilis pag. 108. vi-
de & Barth. xxv. Adv. 5. Similis etiam vis
praepofitionis in illis Statii lib. IV. Theb. 564.
Oppofitis Semelen a ventre lacertis.
& apud Frontin. 1. v. 20. univerfi a limite obſti⇒
terunt, ut recte legit & explicat Oudendorpius.
51. Jurifque tui natura relinquet] ita & ple
rique codices noftri. Sex vero, jurique tua,
quod fecutus eft Cortius & alii, fed recte ex-
plicat vulgatum Sulpitius. Nam relinquere ju
ris re&te dici credam, ubi ita veteres locutos
viderim. Sed natura juris tui, ld eſt, tibi pa-
rens, cui tu imperas, relinquet tibi quis vel
qualis Deus effe velis. & ita capienda verba
ex lib. v11. 55.
Qui tot fimul undique gentes
Furis habere fui vellet.
id eft, habere gentes fui juris, ut ita centies ju-
ris Romani urbes & gentes occurrunt, pro quo
hodie dicunt ditionis Romanae perperam. Sic
Juftin. XXXIV. I. ut fingulas urbes proprii juris
facerent. Sic Roma fui juris inf. lib. vi. 302.
quod rectum eft, fed relinquere, habere juris
dici non puto, nifi addatur hoc, aliquid,nibil,
tantum juris, vel fimile quid; ut lib. vi. 490.
Hoc juris in omnes
Eft illis fuperos.
vi. 537.
Hoc civibus eripe juris.
& promifcue dici, boc jus, & juris habere, dare
&.docuit Heinfius ad Ovid. 1. Amor. 1.5-
52. Ponere mundi] Romae Turrian. a. m.
fec, mundi hic eſt coeli, ut centies.
53 Orbe] agit de recipiendo Nerone in-
ter Deos, qui nefcio an in ørbe fedes poſ-
B
fint
18
M. ANNAEI LUCANI
55 Unde tuam videas obliquo fidere Romam.
Aetheris immenfi partem fi prefferis unam,
Sentiet axis onus. librati pondera coeli
Orbe tene medio: pars aetheris illa fereni
Tota vacet, nullaeque obftent a Caefare nubes.
60 Tunc genus humanum pofitis fibi confulat armis,
Inque vicem gens omnis amet: pax miffa per orbem
Ferrea belligeri compefcat limina Jani.
Sed mihi jam numen: nec, fi te pectore vates
Accipiam, Cirrhaea velim fecreta moventem
65 Sollicitare Deum, Bacchumque avertere Nyfa.
Tu fatis ad dandas Romana in carmina vires.
Fert animus cauffas tantarum expromere rerum:
Immenfumque aperitur opus, quid in arma furentem
1
fint dici habere. Nec orbem arctoum de polo
feptemtrionali poni fcio, fed de regione fub
arato. quare vellem, fi codex adjuvarer,
Jegere axe, quae vox faepius cum orbe a li-
brariis eft permutata, ut infra ad lib. v1.325.
VIII. 200. notae docebunt. forte quis huc
adduceret Virgilii locum ex lib. VIII. 97.
Sol medium coeli confcenderat igneus orbem.
abi medius orbis coeli, ut extremus orbis
in arctoo polo. Sed & ibi in Rottend. codice
erat, axem. & Ovidii 1v. ex Ponto 12. 112.
Eoo quoties furgit ab orbe dies,
quod, quamvis de Oriente, ubi fol oritur &
Primus ab incolis videri folet (ut etiam lib.
v. Faft. 557. occurrit) recte explicari poffit,
Heinfius tamen axe praefert ex uno codice:
quod licet non probem, quum axis frequen-
tius de polis (licet & de meridie alii utan-
tur, vid. ad lib. 111. 69.) dicatur, often-
dit tamen librarios folere haec confundere.
Denique apud Germanic. in Phaenom. vf. 30.
Pronas zapit orbis in ipfos
Declives humeros.
abi Grotius ex fcriptis axis videtur praeferre.
quidquid hujus fit, defugiam libenter aucto-
sitatem, ubi Artoum orbem pro axe arcto0
Impu-
quis dici me docuerit: neque quis mihi hic-
fingat, orbem poffe pro ftella fumi, ut lib..
18. 9. nam frequentius orbes novi de fideri-
bus dici: Sed arctoum orbem oftendi mihi po-
ftulo, licet Lucanus forte hoc fibi licere cre-
diderit, ut mox medium orbem etiam dixerit..
54. Adverfi] Heinf. ad Virg. vi. Aen. 32.
auerfi. fed retineo adverfi, id eft, oppofiti al-
teri ardoo polo, ut faepe in noftro & aliis.
occurrit, vid. ad Valer. Flac. 1.493. & ab or-
be medio aeque averfus eft Ar&ous, atque
Auftralis, fed-hi duo fibi funt adverfi, id eft,
oppofiti; lib. v111. 337. adverfi poli recte. ſed-
IX. 876. adverfi axes, in quos imus.
$4. Vergitur] Hanc veram effe lectionem.
praeter confenfum codicum docent gloffae ad-
fcriptae Richel. & Turriano,id eft, inclinatur..
in Hamb. pr. erat, jungitur; in uno tantum ver-
titur apparebat. vid. Barth. xxv11. Adverf. 3.
calidus excufari forte poffet, quia veteribus ad
Auftrum non ulterius cognitae fuerant par-
tes orbis, quam ad Africam ardentem & fic-
cam plagam: & voce Poli latius uti folent:
Poëtae, quam hodie coell metatores. Sic pro
toto coelo poni docet Serv. ad Virgil 1. Aen.
708.& ita Maro, Nafo, Valer, Fl, & alii paffim
GL
'
PHARSALIAE LIB. 1.
II
Impulerit populum, quid pacem excufferit orbi.
70 Invida fatorum feries, fummisque negatum
Stare diu; nimioque graves fub pondere lapfus,
Nec fe Roma ferens. fic quum compage foluta
Secula tot mundi fuprema coëgerit hora,
Antiquum repetens iterum chaos, omnia mixtis
75 Sidera fideribus concurrent: ignea pontum
Aftra petent: tellus extendere litora nolet,
Excutietque fretum: fratri contraria Phoebe
Ibit, & obliquum bigas agitare per orbem
Indignata, diem pofcet fibi: totaque difcors
80 Machina divulſi turbabit foedera mundi.
In fe magna ruunt. laetis hunc numina rebus
Crefcendi pofuere modum. nec gentibus ullis
Com-
61. Inque vicem] vid. ad Ovid. iv. Met. 72.
63. Sed mihi jam] aliis demum poſt A-
potheofin futurus, mihi jam praefens Deus.
jam enim excludit moram & dilationem. vid.
ad Ovid. vII. Met 306. Et fic Auguftus
femper Deus Tityro dicitur apud Virg. Eclog.
1. 7. ubi vide Serv. hunc Lucani locum ad-
ducentem.
63. Nec fi te] nec te fi Rottendorf.pr.pecto
re toto ex Thuan. quarto praetulimus ad
Val. Fl. vi. 673. Forte, ut vates ab aliquo
gloffatore adfcriptum fuit. accipio etiam MSS.
Servii ad Virg. 1. Aen. 42. excipiam Var.
lect. Grot.
65. Avertere] attollere tertius Hamburg.
an avellere? fed praeftat nihil novare, vid.
Virg 1. Aen, 38. Nec poffe Italia Teucrorum
avertere Regem .vide ad eumdem lib. 1v, Aen.
106.
66. In carmina vires] hoc latinius cenfet
Heinfius, quam in carmine. vid. ad Ovid. 1.
Am. 1. 5. xv. Met. 20. & alibi. vid, inf.
lib. v. 505.
67. Expromere] promere Thuan. quartus.
68. Furentem] furentum Turrian, & mox
adem
„expulerit orbi, vitiofe, Rottend. fec, qui
pacem.
72. Sic] fi Turrian.
73. Coegerit] Gron. obferv. in Script. Ec
clef. cap. XIX. explicat, finierit, clauferit.
ut agmen cogere & fimilia.
75. Ignea omnia Hamb. quartus ; male &
repetitum, ut faepe, ex praecedenti verfu.
76. Extendere] exponere Hamb. pr. quod
an pro expandere irrepferit nefcio. certe ita
folent variare faepe codices. vide Heins. ad
Ovid. Ep. xv. 159. fed quid opus fana tan-
gere? vid. infr. lib. VI. 273.
77. Contraria] contagia Richel. de bigis
Lunae vide quae dixi ad Rutil. Iter vf. 511.
diem pofcit Rottend. fec. mox, foedera regni
tres codices. fed fequitur mox 86, unde
petitum, vel ex vf. 4:
81. In fe magna runnt.] vide Heinf. ad
Vell. Paterc. 11 111. pro laetis rebus
Heinf. correxerat, Latiis, quia faepe Latias
res dixerunt alii, ut Sil. Ital. XII. 869.
& Juven. x1. 115. fed & paffim res laetae
de profpero ftatu & florente occurrunt, ut
ap. eumdem Sil: Ital. x. 380. x1. 23. Vir-
gil. 11. Aen. 783. Illic res laetae: ubi plu-
ra diximus, & quem locum ipfe adfcripfe
B 2
rag
M. ANNA EI LUCANE
Commodat in populum, terræ pelagique potentem,
Invidiam Fortuna fuam. tu cauffa malorum
85 Facta tribus dominis communis, Roma, nec umquam
In turbam miffi feralia foedera regni.
".
O male concordes, nimiaque cupidine caeci,.
Quid mifcere juvat vires, orbemque tenere
In medio? dum terra fretum, terramque levabit
90 Aër, & longi volvent Titana labores,
Noxque diem coelo totidem per figna fequetur;
Nulla fides regni fociis, omnisque poteftas
rat Heinfius, ut & Senecae Troad. 3. Livius
lib. VII. 27. ne nimis res laetae effent pefti-
lentia civitatem adorta, & certe laetae res hic
rectius, quia non de fola Roma, fed ge
neratim de omnibus, quibus profpera fortu-
na contingit, agit. laetifque erat in pr.
Hamb.
82. Nec gentibus ullis &c.] Intricatior ver-
borum fenfus, quem effe hunc puto: non
adfcribendum Fortunae, invidenti incremen-
tis Romanis, & quae etiam apud alios populos
illis facit invidiam, quod minus felices vi-
deantur. Notuin enim Romanos, fi fibi
clades & calamitates inciderent, non fuae
culpae, fed Fortunae invidenti adfcribere
folitos vide Flor. 1. 13. & paffim alios.
commodat vero eleganter dixit, ut apud O-
vid. 1. Am. VIII. 86. Venus fua numina
commodare dicitur. vid. ad Petron. cap. cxI.
fuam ergo, fibi propriam invidiam, nunc
nunc
non commodat aliis ut aeque invideant
Romae atque ipfa, & everfam cuperent
rempublicam nimis potentem, fed omnia
mala adfcribenda funt cupiditati & ambi-
tioni Triumvirorum non Fortunae invi-
denti.
"
>
86. In turbam] non follicitandus locus,
qui integer & planus, idem dicit, quod
paffim de luxovin Occurrit, regna fo-
cios non ferre. Monarchia, inquit, optima,
fed fi communicat cum pluribus imperium;
certa inde mox bella furgent. Conftructio
vero talis eft; Roma facta tribus dominis
Impa- /
communis, & feralia foedera regni, miffi in
turbam, (id eft, Triumviratus) numquam an-
tea (nam nec umquam eſt pro & numquam )
cauffa fuiftis, ur nunc, malorum. In turbame
vero dicit, quia tres faciunt turbam. vid. Serv.
ad Virg. 111. Aen. 233. & quae notantur ad
Ovid. xix. Ep. vf. 154. mittere in turbam di-
&tum, ut mittere in cafus v11. 239. in pericula
VII. 101. in populum, in famam, in fecula
& fimilia. vid. ad Val. Flac. 11. 439.
88. Quid mifcere] Quos mifcere Thuan..
pr. a manu prima, quod tolerari poffet. Cor-
tius librarium pro quo hoc fuppofuiffe cre-
dit. vid. & inf. 318. fed nihil muto, in me-
dium quatuor ex noftris.
90. Volvent] volvant Thuan. tertius. dein
fequentur quart. & Rottend. fec. fequatur.
Rott, tert. & Hamb. quart.
92. Regni fociis] de hoc loco egi ad O-
vid. 1. Amor. 1x. 6. quae typis jam defcri-
pta fuiffe ante editum a doctiffimo Abr. Gro-
novio Juftinum, norunt illi, qui folia aproe-
lo recentia verfaverunt.
Memoriae vero
vel librariorum vitio ibi ex Statii lib. x. 5. lo-
cum producit, quem ex lib. 1. Theb. 130.
citaveram, unde hic recte addu&tum video.
fociis regni fec. Hamb. fed tunc, nifi hiatum
velis, regnis legendum, confortis eris Rottend.
tert. a m. fec.
·
93. Nec gentibus ullis] fufpectus poffit effe
locus, quia eadem verba modo habuit verf.
82. fed nihil variantibus codicibus nec nos ali-
quid movebimus, nes longe malebat Hein
fius
PHARSALIAE LIB. E
11
J
Impatiens confortis erit. nec gentibus ullis
Credite; nec longe fatorum exempla petantur:
95 Fraterno primi maduerunt fanguine muri.
Nec pretium tanti tellus, pontusve furoris
Tunc erat: exiguum dominos commifit aſylum.
Temporis angufti manfit concordia difcors,
Paxque fuit non fponte ducum. nam fola futuri
100Craffus erat belli medius mora. Qualiter undas
Qui fecat, & geminum gracilis mare ſeparat Ifthmos,
Nec patitur conferre fretum: fi terra recedat,
fius. factorum Turrian. fatorum habet Lut.
ad Stat. v. 120. ne Guyetus, & fequ. vf. nec
longe.
96. Pontufque] Pontufve Oiſelianus, quod
non deterius vulgato. fed & vulgata poteft
manere, quum totus Orbis, ut faepe no-
fter, id eft, tellus & pontus, Caefari &
Pompejo erat pretium fceleris propofitus.
vid. fupr. ví. 13 & 83.
98. Temporis angufti manfit concordia dif-
cors. Dura iterum conftructio, fimilis il-
lius, de qua vidimus fupr. 51. relinquere ju-
ris, ut multi volunt. nam fi hic temporis con-
ftruas cum manfit, exemplum pofcerem, u-
bi manere longi vel brevis temporis aliquid
dicitur. Sin vero ita ordines verba, concor-
dia difcors temporis angufti manfit, poffet in-
telligi, quafi illa concordia, quae effe folet
temporis angufti, nunc raro exemplo man-
ferit diu inter eos, quod menti Poëtae non
puto convenire. nec etiam additur, quam
diu manferit, quod inconcinnum videri po-
teſt. quare nefcio an non recipienda effet le-
tio Hamburg. quarti, temporis angufto man-
fit c. d. ut anguftum temporis ponatur pro
anguftiis temporis, ut Cicero & alii amant
loqui: & ita paffim in anguftum cogere & fi
milia occurrunt. & ita Ovid. x111. Mer.
$87.
Et intra
Temporis exiguum rubor evanefcere coepit.
qui faepe alibi tempus exiguum dixit, ut no-
fer etiam ambigua fignificatione,vel pro bre-
Jonium
vi, vel, ut alii volunt, pro extremo peri-
culo dixit tempus anguftum lib. IV. 477. &
ita anguftum eft certis terminis & fine non
longo circumfcriptum, unde Quinctil, xr.
de Inft. Orat. cap. 1. liberum & anguftum
tempus inter fe opponit. fic angufta nox
dies & fimilia apud Ovidium & alios. fic
angufti pulveris hauftus Statius x. Theb. 422%
ubi vide Barthii notas. In notis Ciofani ad
Ovid. 1. Met. 433. legitur augufti in edit.
Plant. quod nos correximus, ut lapfum li-
brariorum: forte illum in errorem duxit Scho-
liaftes Horatii, qui ad 1. 11. Od: 1. dedit,
tempus ad Augufti.
9
101. Et geminum]& medium Richel. Cor-
tius vero hic nobis contra omnes fcriptos &
editos dat, geminum male feparat, ut geminum
ad fretum referatur. non probo. fi enim ma.
le ſeparat, id eft, vix & cum periculo, ne
perrumpatur. Ifthmos contra veritatem &
conftantiam naturae loqueretur: nam Ifth-
mos in hunc diem bona fide feparat ge-
minum mare, nec, licet aliqui conati fue
rint, perfodi potuit. quare vulgata fervan
da, nec opus innumeris veterum locis ge-
minum illud mare, Aegaeum & Jonium,
quod bimaris Corinthus videt, illuftare. Of
fendit, credo, Cortium, quod undas, ma-
re, & fretum dixerit ita continuo verborum
ordine Lucanus: fed nec Poëtis infolitum,
de mari agentibus, faepe idem diverfis vocibus,
undae, aequor, fretum, pontum, falum &c.
exprimere oftendi ad Nemefianí Cyneg, vf.
B⋅ 3.
·
276.
14
M. ANNA EI LUCANI
7
Jonium Aegaeo frangat mare: fic, ubi faeva
Arma ducum dirimens, miferando funere Craffus
[105Affyrias Latio maculavit fanguine Carras,
Parthica Romanos felverunt damna furores.
Plus illa vobis acie, quam creditis, actum eſt,
Arfacide: bellum victis civile dediftis.
Dividitur ferro regnum: populique potentis,
276. vid. inf. 11. 435. (& ibi Oudend.)
707. & 726. 1x. 349. quare hic quoque ni-
hil mutandum, quum Ifthmos feparet mare
geminum, nec patiatur concurrere, quod fi
fieret, ex lfthmo frerum crederemus factum,
ut in freto Siculo, ubi gemino tellus elifa pro-
fundo eft, ut nofter lib. 11.437. ait. Conferre
poteft etiam abfolute capi, pro fe conferre,
ut millies per ellipfin in ferre, inferre &c. il
lud pronomen fubintelligitur, & ita hic com-
mentatores pro conferri, in unum convenire,
commifceri recte ceperunt. Gujetus freta vel
fretis. fed credo voluiffe freto.
103. Jonium Aegaeo frangat mare] editi
& fcripti aliquot, franget. Thuan. pr.fran-
git. a m. pr. Jonium Aegaeum Thuan. quar-
tus. Oudendorpus ad iv. 68. explicat fran-
get, id eft, receffu fuo cauffa erit, cur fran-
gat ur terra. videamus an verum fenfum pof-
fimus adfequi. Lucanus, hic ruptam trium-
virorum concordiam morte Craffi defcri-
bens, utitur comparatione fumta ab Ifthmo
Corinthiaco, qui, medius inter Jonium &
Aegaeum mare, prohibet haec duo aequora,
quae a Poëtis ut atrocia, tempeftuofa &
irata paffim deſcribuntur, coire; fed, fi Ifth-
mus ille perrumperetur & tolleretur, faeva
haec maria, inter fe commiffa ingentes tumul-
tus excitatura, canit, his verbis
Si terra recedat.
Jonium Aegaeo frangat mare.
quo modo fi legatur, nefcio an menti Poë-
tae fatisfiat. nam frangi mare dicitur, quum
ejus violentia objecto aliquo fcopulo, lito-
re, aut quocumque obice repellitur, & vis e
jus retunditur. vide quae notant viri do&ti
ad Ovid. Epift. vII. 169. ubi & litus frangi
puctibus, & fluctus vice verfa frangi a litore
Haflim dici, eſt animadverfum. vid. infr. ad lib,
Quae
•
v. 606. & ita h. 1. vſ. 222. fractum flumen
dicitur, turba equeftri immiffa ejus vado, quae
curfum faciliorem & tranquilliorem facit.
Sic ergo Ifthmus manens poteft dici frangi
ab utroque mari, & viciffim frangere quoque
& repellere fluctus utriufque aequoris. fubla-
to vero Ifthmo utrumque aequor irrumpens
conferet fretum, & atrociffimos ibi concur
rentibus undis fluctus excitabit. Sic fublato
Craffo, qui medius inter Pompejum & Cae-
farem, belli civilis mora fupra vf. Ico. dici-
tur, hi duo violentiffimi & imperium adfe-
Etantes inter fe exercebunt iras fuas. Quae
quum cogito, & fimul millies a librariis
praepofitiones verborum omiffas, aut abfor→
ptas celeritate fcribendi, follicitor valde, ut
locum corruptum credam, & legam,
Si terra recedat,
Jonium Aegaeo infringat mare.
de quo verbo nihil hic addam, quum id u-
bertim Heinſ. ad Ovid. v. Metam. 81. &
85. & Petron. cap xxII. & ego ad Valer.
Flac. III. 287. egerimus, ubi & hoc ver-
bum faepe aCriticis in impingere mutari vide-
bis. vid. & inf. v11. 154 hanc vero lectio-
nem ftabilire videtur ipfa duorum marium na-
tura:nam Strabo lib. I. pag. 54. narrans co-
natum Demetrii Poliorcetae, Ifthmum Co-
rinthiacum perfodere meditantis, repreffum
ait ab architectis, & locorum peritis, qui
monebant Jonium mare in finu Corinthiaco
longe altius effe Aegaeo in finu Saronico,
ideoque fi Ifthmus perfoderetur, tanto im-
petu Jonium mare irrupturum, ut Aeginam &
vicinas infulas aquis obrutas fubmergeret; fic
ergo non Aegaeo mari frangi poterat Jonium,
quod erat altius,nec immitti poterat Aegaeum
Jonio, ut ejus fluctus atroces frangeret, fed
rupta terra infringeret Jonium altius & vio-
Jen-
0
!
PHARSALIAE LIB. I.
25
་
110 Quae mare, quae terras, quae totum poffidet orbem,
Non cepit fortuna duos. nam pignora juncti
Sanguins, & diro ferales omine taedas
Abftulit ad manes, Parcarum, Julia, faeva
Intercepta manu. quod fi tibi fata dediffent
15 Majores in luce moras, tu fola furentem
Inde virum poteras, atque hinc retinere parentem ;
Arma-
Jentius in inferius Aegaeum. Et ita nunc
factum. Craffo enim, arma duorum ducum
dirimente, fublato, Caefar, Jonium veluti
mare, immiflus in Pompejum, quafi Ae-
gaeum, facta via per mortem Craffi im-
petu fuo omnia obftacula perrupit, & in
feriores fibi cedere coëgit. Sed praeter
Craffum altera mora belli inter Pompejum
& Caefarem adducitur a. Lucano, Julia col-
locata Pompejo, quae, dum viveret, retine
bat focerum & generum, fed mortua folvit
pignus illud adfinitatis. de quo mox vf. 111.
106. Parthica dedit nobis Parthia Cor-
tius: in notis fcilicet, fed fine MSS. au-
&oritate, oftendiffet multis ita folere alibi
Joqui, ut Galliae mulieres & fimilia, ra
xovis ad faftidium ufque obfervata: & ita
femper intrudit Scythia, Pharfalia, Thef-
falia, pro Scytica &c. etiam nolentibus fcri-
ptis, quafi hac forma numquam ufus fuiffet
Lucanus. Parthica damna re&te explicat
Scholiaftes,a Parthis illata, ut apud Melam
11.7. Aegates Romana clade memorabiles, ubi
vide Voffium; fed & haec pervulgata.
107. Quam creditis] quam credimus Lan-
germ. ita & variatum lib. 111. 220, auctum
eft idem & Hamb. tert. vide fupra vf. 45.
111. Nam pignora juncti Sanguinis, & di-
ro ferales omine taedas Abftulit ad manes Par
carum, Julia, Saeva Intercepta manu.] Pi-
gnora illa capiunt interpretes de partu, vel
potius abortu Juliae, quia paffim pignora de
filiis occurrunt. fed quid, quaefo, momenti
adferret partus, vel immaturus, vel cito,
poftquam editus, exftinctus? qui jam, fi
cum matre fuiffet vitalis, pignus mutui a-
moris inter virum & uxorem potuiffet fuiffe,
quo fenfu millies occurrere vocem pignus
nemo negabit. Sed concordiae inter Caefa.
*
rem & Pompejum pignus ipfa erat Julia &
ejus matrimonium, quo fanguis & genus
Julii Caefaris erat mixium, ut lib. 1x. 104&
ait, Pompejo: fi illa ergo diutius vixiffet,
retinere potuiffet hinc parentem, inde virum
fuum: & ejus morte, non infantis, ruptam
fidem fequentia probant,
Quod fi TIBI fata dediffent
Majores in luce moras, & inde, Morte TUA
difcuffa fides. Ipfae ergo nuptiae, non par-
tus (cujus tam parva ratio eft habita, ut du-
bitent viri docti, an mafculus, an femina
fuerit, vid. ad Suet. Caef, xxvi.) fuere pi-
gnus concordiae, quae rupta Juliae morte.
& hoc ipfa Julia per quietem vifa Pompejo
exprobrat lib. 111. 33.
Abfcidis fruftra ferro tua pignora.-
ubi pignora funt foederis & amicitiae, con-
tractae per nuptias, ubi in uno codice legi-
tur tua feedera, quod eft a Gloffatoris ma-
nu: aut forte ex lib. 1x. 1048 repetitum a li-
brario. Neque opus eft correctione Viri Do-
&ti, tua vincula, fi quid mutandum,malim
5
tuus –
Abfcidis fruftra ferro pia pignora,
quia pius centies a librariis in meus
fuus tranfmutatum novi. Quod vero lib. v
474. mentio fit, ut creditur, partus Juliae,,
nihil ad hanc rem facit, fed eft tantum no-
ta temporis, ut dicat poft Juliam, pignus
olim concordiae, ex partu five abortu mor-
tuam, Caefarem non vidiffe Pompejum, nifi
in acie Pharfalica, & deinde in Aegypto inter-
fectum; ubi tamen poft mortem Pompeji ine-
ptus Poëta nepotem memorat lib. 1x. 1049. Ibi
enim non agit de cauffa difcordiae. Jam pignoras
Turrian. &, mox feralis Sixianus & Puteaneus.
115. Tu fola furentem Inde virum poterass,
atque hinc retinere parentem] Offendit ry
thinus ille, in quem duo verfus exeunt, &
licne
16
M. ANNA EI LUCANI
Y
Armatasque manus excuffo jungere ferro,
Ut generos foceris mediae junxere Sabinae
Morte tua difcuffa fides, bellumque movere
20 Permiffum eft ducibus: ftimulos dedit aemula virtus.
Tu, nova ne veteres obfcurent acta triumphos,
Et victis cedat piratica laurea Gallis,
Magne, times: te jam feries, ufusque laborum
ficet fciam ex omnibus fere Poëtis, & ipfo
Marone poffe fimiliter definentium verfuum
exempla produci, & ex noftro etiam Lu-
cano lib. v. 665. VII. 763. faepe tamen cre-
do fonum illum librariis deberi, qui fui aevi
delicias obtrudere amabant antiquis. vide ad
Virg. 1v. 256. & v. 385. ubi homoioteleu-
ta in vulgatis occurrunt, fed codices variant.
ita & hic puto nobis librarios in primo ver-
fu dediffe, furentem, ut fequenti congrueret,
quum Lucanus fcripferit furentes, nam duo-
bus fingularis numeri nominibus, ut hic vi-
ram & parentem, five praecedant, five fe-
quantur, adjectivum pluralem aeque poffe
adjungi atque fingularem, nemo in Poëta-
rum lectione verfatus negabit, & ingentem
utriufque conftru&tionis copiam facile con-
gerere poterit. vide Bentlej. ad Horat. 1. od.
13. & 24. Interpretes ad Ovid 11. Art. A-
mat. 81. & quos interpres doctiffimus Lu-
cani laudat infr. h. 1. verf 422.
118. Ut generos foceris] Generis foceros
Thuan. quart. generos feceros S. Germani.
119. Movere Heinfius malebat, moveri,
e]
fed centies activa paffivis mutari in fcriptis
vidimus. fic Liv. v. 49. prohibuit migrare,
vel migrari, & paffim alibi. vid. ad lib. x.
347. & ad Virg. 1. Georg. 130. & 11. Aen. 3.
permiffum eft legitur in Thuan. quarto &
Hamb. tert. & ita in antiquis editionibus Ser-
vii ad Virg. vi. 831. Unde Mafvicius redu
xit, quod P. Daniel expulerat. permiflum
vero debemus eodem feufu capere, quo in
initio jus fceleri datum effe vidimus.
121. Tu, nova] Tum Hamb. pr. obfcurent
facta plurimi, & parum refert, & follemni-
་
Eri-
ter confunduntur hae voces. fata Hamb. tert.
ut 1x. 545. nec abfurde, ut fata Caefaris no-
va vincant fata Pompeji. De fatis, fibi con
trariis, & magnis, faepe apud Lucanum vi-
debimus. fed hic acta praeferrem quia acta
Pompeji faepe memorantur, quae Senatus diu
confirmare noluit, tefte Sueton. Caef. XIX.
nunc nova acta Caefaris in Gallia obſcurabant
acta Pompeji. Et victis cedet Barber. & ce-
dat victis Rott. tert.& junctis c. p. 1. Gallis
Turrian. mox, jam te feries ufufque laboris
idem.
126. Quis juftius induit arma fcire nefas.]
Quum ex Grammaticorum dictatis debuerit
Poëta dicere induerit, vidi in codice Hein-
fii, ejus manu aliter haec verba diſtingui,
& in duo membra digeri, ut prius fit inter-
rogatio, quis juftius induit arma? cui refpon-
det Poeta fequentibus, fcire nefas. In Lan-
germanni uno etiam codice vidi librarium,
forte ferulam metuentem, dediffe induat.
fed numquam potui mihi perfuadere, Poëtas
ita fervire ludimagiftrorum canonibus, ut
non faepius hoc obfequium librariis, quam
ipfis fcriptoribus fit adtribuendum. certe no-
fer lib. v111. 644. ut in duobus codicibus
deprehendi, & in uno nuperus Editor, & ut
edidit Hortenfius,
Nefcis, crudelis, ubi ipfa
Vifccra funt magni.
ubi nunc fint legi folet. Cicer. pro Murae-
na xxI. nefcio quo pacto hoc fit. Claudian 1.
in Eutrop. 501.
Nefcis, quod turpior hoftis
Laetitia majore cadit.
Non formidavit etiam paedagogos Ovidius,
}
.
qui
PHARSALIAE LIB. I.
17
1
Erigit, impatiensque loci fortuna fecundi.
125 Nec quemquam jam ferre poteft, Caefarve priorem,
Pompejusve parem. quis juftius induit arma,
Scire nefas: magno fe judice quifque tuetur:
Victrix cauffa Deis placuit, ſed victa Catoni.
Nec coïere pares: alter vergentibus annis
130In fenium, longoque togae tranquillior ufu
qui lib. x. Metam. 637. dixit, quid facit,
ignorans, ut meliores & numero plures co-
dices exhibent, ubi nec opus quod, nec,
quidque agat legere. Nolo ex corrupto a-
pud eumdem loco Epift. x. 86.
Quis fcit an baec faevas tigridas inſula habet.
argumentum capere, fed tamen temere ni-
mis Heinfium pronuntiare, Latine non di-
ci, quis fcit an habet, fed dicendum an ba-
beat, arbitror. Nefcivit ergo Latine Teren-
tius, unicus elegantiae auctor, qui Adelph.
A&t. iv. v. 33. dixit, qui infelix baud fcio an
illam mifere nunc amat. & in eadem fabula
fimili conftru&tione, A&t. 11. fc. I. 41. nunc
vide, utrum vis, argentum accipere, an (fci-
licet vis) cauffam meditari tuam: in Hecyr.
11. 1. 20. multo melius, hic quae fiunt, fcio.
Adelph. v. 1x. 33. plus fcis, quid facto opus eft.
& Eunuch. 111. III. 23. dicat quid volt,
ubi Donatus docet: dictum eft pro, quid velit.
inf. 1x. 563. Quaere quid eft virtus, ubi ma-
le et Heinfius. Cicer. 11. de nat. deor. 6 ani-
mum illum fpirabilem fi quis quaerat,unde ha-
bemus, ubi Davifius, Latinitatem flagitare,
habeamus, fruftra contendit. Variant codices
apud Maron. 111. 109. cuncti quae funt (vel
fint) ea moenia quaerunt. Sine diverfitate O-
vid. 1x. Met. 79. Deinde ubi funt digiti,
dum pes ubi quaerit. vid. & 11. Faft. 57. Ita
poft verbum adde fere femper indicativum
video fequi, fecus atque nunc fieri folet. Sic
apud noftrum lib. v. 776.
Adde quod adfuefcis fatis.
ubi virum do&tum voluiffe adfuefci notat
Cortius. lib. x. 223.
Adde quod omne caput fluvii &c. tumefcit,
De-
& ita centies Ovidius, ubi per librarios li-
cuit, ex quo unum & alterum locum, in
quibus corrumpendis nullum jus datur, pro-
ducam. lib. x111. Met. 117.
Adde quod ille tuus, tam rar● praelia paſſus,
Integer eft clypeus.
lib. iv. ex Ponto. x. 45.
Adde, quod hic claufo mifcentur flumina ponte.
Sic & Nofter Libr. 111. 321.
Adde, quod innumerae concurrunt undique
gentes
ubi unus modo codex, concurrant. vid. &
lib. 1. 50. fed exemplorum modus efto,
quae femel cumulare libuit, ut inde diſcant
Critici, non temere femper praeceptis Gram-
maticorum effe obtemperandum, nec mu-
tanda quae illis adverfari videntur. Hanc
etiam in hac conftru&tione corrigendi libi-
dinem aliquot exemplis caftigavit Wopkens
Lect. Tull. 11. 5. ubi ex Severi Aetna v.
274. adducitur
Scire quid occulto naturae terra coërcet.
127. Quifque ponitur hic pro uterque,
vide ad Ovid. XIX. Epift. 169.
128. Deis] Deo, quod ex Sarisberienfi ad-
ducit Cortius, ab ipfo, aut Chriftiano ali-
quo profluxit. Nam licet Deus etiam ab
Ethnicis faepe dicatur
Ethnicis faepe dicatur, ut vidimus ad O-
vid. 111. Art Am. 13. & ad Grat. Cy-
neg. 350. & Barth. ad Stat. v. Silv. 111.
21. & alii notarunt, hic tamen pon ad-
modum placet; licet, quum praecefferit
judice, non judicibus, defendi fatis poffet.
130. Longoque.] longaeque Thuan. quart.
Male. Non enim an toga longa, vel breuis
fuerit, hic Poëta follicitus fuit,
C
131.
馈
​}
1
18
M ANNA EI LUCA NI
Dedidicit jam pace ducem: famaeque petitor
Multa dare in vulgus: totus popularibus auris
Impelli, plaufuque fui gaudere theatri:
Nec reparare novas vires; multumque priori
135Credere fortunae. ftat magni nominis umbra.
Qualis frugifero quercus fublimis in agro
Exuuias veteres populi, facrataque geftans
Dona ducum: nec jam validis radicibus haerens,
Pondere fixa fuo eft: nudosque per aëra ramos
140Effundens, trunco, non frondibus, efficit umbram :
At quamvis primo nutet cafura fub Euro,
Tot circum filvae firmo fe robore tollant,
Sola tamen colitur. Sed non in Caefare tantum
Nomen erat, nec fama ducis: fed nefcia virtus
145 Stare loco: folusque pudor non vincere bello.
Acer, & indomitus; quo fpes, quoque ira vocaffet,
Ferre manum, & numquam temerando parcere ferro.
Succef-
131. Famaeque petitor] potitur Richel.
quod forte alicui placere poffit, ut fit pro,
fruitur fama & gloria rerum ante geftarum.
Sed vulgata melius cohaeret fequentibus.
133. Plauſuque] vid. ad Virg. 11. Georg.
508.
135. Stat magni nominis umbra.] imitatum
hic effe Maronem notat Cerda ad Virgil.
XI. Aen. 223.
137. Populi cujus populi? rogat Gujetus.
fine dubio ejus, qui illo in loco, ubi illa
quercus ftabat, bella geffit, & victoriam re-
portavit : & ita de quocumque populo, etiam,
fi vis, de Romano poteft capi. vid. infr. 239.
iterum vero eodem redit, five veteres, five
veteris legas. populus vero opponitur duci-
bus, ut faepe patribus vel fenatui.
149. Umbram] umbras octo fcripti. Sed
Heinfius umbram interpretabatur invidiam;
per truncum vero, non folum re&tum ar-
boris ftipitem, fine ramis, effe intelligendum,
optime obfervavit Gronovius ad Senec Herc.
Oet. 384.
142. Tot circum filvae] tot circumfufae
Hamb. quart. ut quercus intelligantur cir-
ca illam, quae Pompeji erat imago.
144. Nec fama] non fama Thuan. quart.
fed nefcia, eleganti fed repetitione, de qua
vid. ad Ovid. v. Met. 17. & faepe alibi.
137. Temerando] temerato etiam Canta-
brig. forte bene: temerato jam in bello ci-
vili, non parcebat ferro, fed femel ftriatum
exercebat ftrenue. Sic infr. 225. temerataque¸
linquere jura. Pro ferro etiam Langerm. bel-
lo follemni varietate, an refpicit ad voces
Caefaris in pugna Pharfalica, miles faciem fe-
ri, & parce civibus? de quibus Flor. iv. 11.
ro. qui addit his vocibus editis, ipfum tas
men fequi adverfarios.
:
150. Gaudensque] gaudetque Hamb. fec.
Poffet
!
PHARSALIAE LIB. I.
19
Succeffus urguere fuos: inftare favori
+
Numinis: impellens quidquid fibi fumma petenti
150Obftaret: gaudensque viam fecifle ruina.
Qualiter expreffum ventis per nubila fulmen
Aetheris impulfi fonitu, mundique fragore
Emicuit, rupitque diem, populosque paventes
Terruit, obliqua praeftringens lumina flamma :
155In fua templa furit, nullaque exire vetante
Materia, magnamque cadens, magnamque revertens
Dat ftragem late, fparfosque recolligit ignes.
Hae ducibus cauffae : fuberant fed publica belli
Semina, quae populos femper merfere potentes.
160Namque ut opes nimias mundo fortuna ſubacto
Intulit, & rebus mores ceffere fecundis,
Praedaque & hoftiles luxum fuafere rapinae:
Non auro, tectis ve modus: menfasque priores
Adſpernata fames: cultus geftare decoros
Poffet vero videri refpicere dictum Catilinae
celeberrimum, incendium fuum reftincturum
ruina Flor. iv. 1. ubi forte fua ruina pof-
fet legi; videndi commentatores doctiffimi
Freinsh. & Dukerus, qui re&te interpretatur
illud di&um de aedificiorum ruina. Sed hic
poffet capi, fe viam fibi facturum per proftra-
ta hoftium cadavera & cumulos occiforum,
ut ita & Septimius de Bello Trojan. 11. 42.
Quum fuper alium alius ruinae modo pracci-
pitaretur. &¸IV. 5. ruinae in modum inrum-
punt. nam viam facere eſt obſtantia perrum-
pere, vid. ad Ovid. 1. Trift. 11. 86.
152. Impulfi] impulſu etiam Turrian. im-
pulfu fonitus Hamb. quartus. mox, populos.
que pavore tres libri; pavores Barberin.
154, Perftringens] Codices follemui varia-
tione partim praeftringens, partim perftrin-
gens: in qua toties repetita a Criticis varietate
taedet haerere. Heinfius vero volebat, obli-
quae praeftringens lumine flammae,
Vix
155. Vetante] vetanti Richel, de quo ab-
lativo participiorum videndus Servius ad Vir-
gil. 11. Aen. 610. & Cl. Drakenb. ad Liv.
VI. XIV. 13. & VII. 11. 9. inf. 111. 104. &
1X. 261. Sequendi codices.
153. Hae ducibus cauffae fuberant] Haec
Puteaneus. licet vero recte cauffae fubeffe
dicantur, ut vidimus ad Ovid. Iv. Falt. 368.
hic tamen malo diftin&tionem Voffiani co-
dicis, quam & Heinfius notavit, fequi.
Hae ducibus cauffae: fuberant fed p. b.
Semina. nam eleganter femina fubeffe di-
cuntur, quae occulta primum, deinde cre-
verunt in perniciem reipubl. Subeſſe idem effe
quod latenter ineffe docet Serv. ad Virg.
11. Georg. 48. Sic antea luxuria latens ma-
lum, fed invalefcens fubruit Romanum im-
perium. mox, merfere potenter Thuan. pr.
163. Non auro tective modus] five capias
haec ut & al duoîv, pro auratis tectis, fi-
ve diſtinguas, & de fupellectile aurea intel-
C &
ligas,
+
20
ગ્
M. ANNA EI LUCANT
9
165 Vix nuribus, rapuere mares: fecunda virorum
Paupertas fugitur, totoque arceffitur orbe,
Quo gens quaeque perit. tunc longos jungere fines
Agrorum, & quondam duro fulcata Camilli
Vomere, & antiquos Curiorum paffa ligones
170Longa fub ignotis extendere rura colonis.
Non erat is populus, quem pax tranquilla juvaret,
Quem fua libertas immotis pafceret armis.
Inde irae faciles, &, quod fuafiffet egeſtas,
ligas, five de aedificiis, certe auro mutari non
facile debet, auctore maxime Petronio, qui
in fpecimine belli civilis plurima huic loco
fimillima habet, & vf, 86.
Aedificant auro, fedesque ad fidera mittunt.
ubi videndi commentatores. Ex eodem Saty-
rico difcere poffimus ignotos illos colonos vf.
170. in quibus fe mifere torquent interpre-
tes. Sunt vero fervi, per quos latifundia
colebant locupletes, & quorum tantam tur-
bam in agris & etiam domi alebant, ut i-
pfi domino effent ignoti. Sic de Trimalchio-
nis familia Petron. cap. XXXVIII. Familia
vero babae! non mehercules puto decimam
par-
tem effe, quae dominum fuum novit. ubi ac-
commodate locus Senecae a Reinefio addu-
citur, quo dicuntur ignoti domino fervorum
greges. adde ejufdem Satyrici cap XLVII. &
LIII. & alibi, & hinc ignorabant faepe do;
mini fervorum fuorum nomina, ut apparet
ex Leg. xxvi11. ff de Reb. dubiis.
་
164. Decoros vix nuribus, rapuere mares]
Haec obelo notaverat Heinfius, ut folebat
fufpecta fibi loca, de quibus amplius cogi-
tandum credebat. Adfcripferat etiam jungen-
da effe vix mares, id eft, femiviri, molles.
rapuere nuribus, pro a nuribus, ut lib. 11.
-157. mortesque cruento Victori rapuere fue. Sed
haec intricatiffima & contorta nefcio cui pla-
cere poffint; puto vero Poëtam innuere te-
nues & fericas veftes, de quibus multi mul-
a fcripfere, quibus indutae feminae ſe non
nudas effe jurare vix auderent; has, indeco-
ras etiam mulieribus, viri fibi fumebant. In
Vile
Scholiafte puto legendum, ambitiofiores ve-
ftes, pro ambitiores, ut ita, codices quidam.
lib. x. 488. ambitiofa domus.
170. Longa] laxa dat nobis Cortius, nul-
lis codicibus, unde fumferit, laudatis. Sci-
licet quia praeceffit longos fines; fciebat prae-
terea vir doctus longus & laxus faepe permu-
tari in fcriptis. Sed fi quid mutandum, cur
non potius lata, ut millies lata arva, lati
agri occurrunt. Sed laxa rura ego nondum.
reperi, fed cupio doceri. Forte ex lib. II.
7. laxas paludes, huc retuliffet, fed & ibi:-
latae in Turriano, & aliter explicandas eſſe
ibi notabimus.
ea
171. Non erat is populus] his quatuor. bic
Hamb. tert. fed is eleganter pro, talis,
conditione, eo ftatu erat. Juftin. v. 6. fed
neque is miles erat, qui nomen Athenienfium
tueretur, neque eae vires, quibus vincere con-
fueverant, neque ea fcientia militaris &c.
Plin. 1. Ep. 2. fi modo is fum, qui excitari
poffim. plura vide in commentario ad Phaedr.
IV. 1. 5. & ad Ovid. v.11. Met. 43. Male
vero unus Hamburg. quam pax.
>
172. Immotis intempeftivum hic de ar-
vis cogitare, quae licet moveri dicantur,
quum coluntur, non minus frequenter ar-
ma, bella &c. moveri occurrit. Immota vero
arma funt non mota, quiefcentia & recon-
dita. Sic immotae paludes lib. v. 435. im-
motus portus Virg. 111. Aen. 570. & paffim.
Libertatem ergo ferre non poterant Ro-
mani, quin eam armis & civilibus tumulti-
bus turbarent. Idem eft, quod Phaedr. lib. 1.
fab. 2.
Pree
K
}
}
PHARSALIAE LIB. I.
I
t
Vile nefas, magnumque decus, ferroque petendum,
175 Plus patria potuiffe fua: menfuraque juris
Vis erat: hinc leges, & plebifcita coactae;
Et cum Confulibus turbantes jura Tribuni :
Hinc rapti pretio fafces, fectorque favoris
Ipfe fui populus; letalisque ambitus urbi,
180 Annua venali referens certamina Campo:
Hinc ufura vorax, avidumque in tempora foenus,
Et concuffa fides; & multis utile bellum..
Procax libertas civitatem miſcuit.
Forte & refpicit morem commovendi arma in
facrario Martis, ut folebant imperatores bel-
lum ingredientes, & clamantes, Mars vi-
gila: de quo Servius ad Virg. vIII. Aen.
3. pace vero diu immota erant in templo
Martis.
173. Trae] ira S. German. & mox idem,
magnumque decens.
176. Coactae] ita omnes noftri, praeter
fecundum Rottendorf. & recte ad leges re-
tulit Oudendorpius. Centies enim adjectivo
rum genus adcommodatur remotiori fub
ftantivo. Ex pleno horreo manipulum dedi
ad Ovid. IV. Met. 176. & Suet. Aug. LXVI.
vide & Voffium de conftru&t. cap. 1v.. U-
num aut alterum locum adjiciam, quem li-
brarii ad regulas Grammaticae redigentes,
corruperunt. Sic apud Jul. Caef. 11. de
Bel. G. 28. in codice antiquo exftat, prope
ad`internecionem gente ac nomine Nerviorum
redacta, nunc legitur redacto. apud Columell.
praefat. § 25. in arboribus vinetifque, qua-
rum infinita funt genera. Ita optimus codex,
vulgo editur, quorum, fed perperam. Nam
fimiliter Cicero 11. de Nat. Deor. 62. Quid
de vitibus olivetifque dicam, quarum uberri-
mi fructus. Idem v. ad fam. ult. culpa &
peccatum, qua caruifti. Gell. 17. 2. Vim at-
que arma metuendam. Sed haec nunc fuffi-
ciant. plebis fcita erat in Oifel. Heinf. male-
bat, Plebei fcita.
178. Sectorque favoris] recte puto haec
explicare interpretes. Cortius tamen mo-
Jama
net, virum doctum legere, fervufque favo-
ris. Saepe in notulis fuis viros doctos, non:
nomine fuo defignatos, ignaris lectoribus
obtrudit,, ut nefciamus, an prioris aevi fint,
ex quorum fcriptis id hauferit, an vero ami-
cos nefcio quos intelligat. Sine dubio legerat
priores Barthii in Claudianum curas; ex illo-
ad lib. 11. in Rufin. 8. Heinfius notaverat
ex MS. eum proferre, fervufque favoris. Seď
in altera editione, illa, ut alia multa, non
confpiciuntur, ita ut vel fententiam mutar
fe, vel ad Lucanum ipfum, quem faepe e-
diturum promiferat, illuftrandum fervaffe
videatur. vid. ejus Adv. v. 4.
و
›
181. Avidumque in tempora foenus] in fcri-
ptis nulla variatio nifi quod, in tempora
quidam, alii in tempore habeant. avidum
vero dici foenus, eo modo, quo pallida
mors & fimilia, forte ferri poffet fed an
avidum in tempora fit, quo diutius manet,
eo magis exedens homines, vehementer du
bito. nam học ufura vorax notat, a qua foe
nus diftinguitur. quae eft ipfa fors foenori
data, ut docuit Salmas. de Ufuris pag. 24.
& feq. & 121. & alibi faepe. Ex Scholiafte
poffet colligi, eum legiffe, auctumque in
tempora foenus, quia explicat, quia de die in
diem augetur ufura, & fi illa in fortem impu-
tetur, tunc crefcit foenus in tempora, id eft
in longum tempus. Sic Liv. v11. 38. in urbe
infidentem labem crefcentis in dies foenoris pati.
Haefit ad hunc locum etiam Heinfius, cujus
manu tritum codicem habeo, & adfcripferat,
vel, avidumque irrepere, vel, irrumpere:
&
3
fed
1
21
M. ANNA EI LUCANÌ.
>
Jam gelidas Caefar curfu fuperaverat Alpes;
Ingentesque animo motus, bellumque futurum
185Ceperat. ut ventum eft parvi Rubiconis ad undas,
Ingens vifa duci patriae trepidantis imago,
Clara per obfcuram vultu maeftiffima noctem,
Turrigero canos effundens vertice crines,
Caefarie lacera, nudisque adftare lacertis,
190Et gemitu permixta loqui: Quo tenditis ultra?
Quo fertis mea figna viri? fi jure venitis,
Si cives: buc ufque licet. Tunc perculit horror
Membra ducis, riguere comae, greffumque coërcens
Lan-
fed tamen fibi non fatisfeciffe apparet, quod
iterum induxerat: Quum nec mihi hic fen-
fus fatis conftat, relinquam Lucano fuas fi-
bi proprias & duras locutiones.
182. Et multis utile bellum] nihil hic eft,
quod morari poffit lectorem. Heinfio ta-
men non placuit, qui conjiciebat, & inul-
tis utile bellum. & fane, quia in MSS. in
& m centies ita fcribuntur, ut utroque mo.
do legi poffet, ita in his vocibus faepe ea per-
mutatio accidit, ut apud Ovid. iv. Met.
425. Liv. 111. XXXVIII. 3. Salluft. Jug.
XXXI. & alibi. Sed fenfum ex hac correctio-
ne aptum exire non video. quare ego per
multos intelligo, quos, obaeratos inopiae &
luxuriae vis urguebat, quibus plane civili bel-
lo opus effe ipfe Caefar dicebat apud Sueton.
cap. XXVII. Cogitaveram olim, & nudis uti-
le bellum. id eft, qui patrimonio fuo evoluti
effent, vel dignitate fpoliati, ut ita nudi equites
Ciceroni 1. ad Att. 16. nudati Sueton. Caef.
XLI. & nudus & multus varie dant fcripti a-
pud Stat, x. Theb. 161. fed, quum fenfus
fatis conftet vulgatae lectioni, acquiefco.
186. Ingens vifa duci patriae trepidantis
imago] nihil hic temere novandum puto:
novi enim ſpecies & imagines in vifis & fom-
niis obverfantes forma majori fingi apparere;
novi.etiam ingentes paffim dici, qui adfpectu
terribiles, irati, & incitati, ruentes & fimi-
Les apparent. vid. quae dixi ad Val. Fl. 11.
104. praeterea Joh. Sarisber. lib 11. de Nu-
gis Curialium 15. ingens habet. Sed quum
hic trepidet, & moefta & gemens fe Caefari
Roma offerat, &. praecefferit etiam ingentes.
motus, non valde alienum me fateor a con-
jectura Heinfii, qui vitium hic, ut millies,
oblatum verbo putat ex prima litera omif-
fa, quae erat L. & deinde ex U mutato in
1. legebat, lugens vifa image. Ita Cicero
pro Muraena in fine, ut eam imaginem paren-
tis fui, quam paucis ante diebus laureatam
confpexit, eamdem deformatam, lugentemque
videat. quem locum Servius adducit ad Virg.
11. Aen. 64. ut maeftas aras Virgilii explicet.
Nec tamen quia fequitur,vultu moeftiffima,mi-
nus recipienda correctio videtur, quia lugens
ad habitum, moeftiffima ad vultum referri
poteft. ut vi. 821. Non eadem felicitate, ut
mihi videtur, Heinfius apud Claudian. Iv.
Conf. Hon. 53. tentabat,
Cum Geticis lugens premeretur Myfia plau-
ftris
pro vulgato ingens, quòd ibi locum fuum
facile tueri poteft, quia ibi non partem ali-
quam Myfiae, fed totam, qua patet, premi
dicit. & ita apud Val. Fl. IV. 210. Ingens
Afiae plaga occurrit. fed dubitavi aliquando,
an non idem vitii infideret codicibus Virgilii
lib. VI. 222. ubi legitus,
Pars ingesti fubiere feretro.
nam illud epitheton ingens, nefcio quo mo-
do,
{
PHARSALIAE
23
LI B. I,
1
Languor in extrema tenuit veſtigia ripa.
195 Mox ait: O magnae qui moenia profpicis urbis
Tarpeja de rupe tonans, Phrygique penates
Gentis Iuleae, & rapti fecreta Quirini,
Et refidens cella Latialis Juppiter Alba,
Veftalesque foci, fummique o numinis inftar,
200Roma, fave coeptis: non te furialibus armis
Perfequor: en adfum victor terraque, marique
Caefar, ubique tuus, (liceat modo) nunc quoque miles.
Ille erit, ille nocens, qui me tibi fecerit hoftem.
Inde moras folvit belli, tumidumque per amnem
Signa
do, vix arridet. praefertim quum in optino
codice repererim ingentes, unde faciebam
pars lugentes fubiere feretro, quia & fequi-
tur, trifte minifterium: fed haec tamen do-
ctioribus dijudicanda permittimus.
189. Caefarie lacera nec hoc fatis expe-
ditum videtur: nam, quum proximo verfu
jam crines effufos dixiffet, inconcinne hic ite-
rum caefariem adjicere videbatur. Quare a-
liam vocem de genis, pectore, vefte vel fi-
nu laceratis latere credebam, ut in luctu foli-
tum notiffimum eft. perfequens vero du-
&tum in hac voce literarum, ultimas farie,
non multum a facie diverfis formis fcribi
potuiffe divinabam, & hinc formabam,
Ac facie lacera, nudifque adftare lacertis.
Sed quum audax nimium haec emendatio vi-
deri jure poffet, facile cúm meliori, fi cui
in mentem venerit, commutarem. Non vero
moverer, quia haec imago muliebri habitu
adparuit, adeoque illi caeſaries, quae virorum
eft, ut Serv. notat ad 1. Aen. 590. non apte
videri poffet dari. Nam & de muliebri coma
dici oftendimus ad Virgil. 1v. Georg. 337.
nudis adftare erat in Rottendorf. fec.
190. Quo tenditis ultra] Quo tenditis, in-
quit Oifelianus. quod in fuo etiam Horten-
Hus reperiffe videtur, qui ita edidit. mox,
fi-jure velitis Hamb. quart.
193. Membra ducis] duci refcribi poffe dixi
ad Oyid. vi. Met. 659, non conjectura ductus,
,
fed auctoritate Hamb. pr. qui ita exhibet.
194. Tenuit] pofuit Thuan. quart. & a m.
fec. Hamb. tert. Male. Tenuit, pro continuit,
preffit, nec ultra progreffus eft. vid. inf. vf.
235. & 11. 248.
195. Urbis Orbis Richel. vitiofe, magnas
urbes dici metropoles, & capita gentium,
vidimus ad Ovid. vi. Met. 147. ubi etiam
magnum orbem vulgo legitur. VII. 553. XI.
137. & ad Virg. xl. 226. & ita ónis yan
Straboni lib. XII. pag. 625. Sardes dicuntur.
& Antiochia Philoftr. vita Apollon. pag. 16.
ubi v. Olear.
198 Latialis Jupiter Alba] aula tres co-
dices, in loco Ciceronis pro Milone cap.
xxx1. Heinf. ex Scholiafte profert Latialis
Summe Jupiter, pro fandte.
201. Perfequor perfequar Hamb. pr. vi-
&or terraeque S. German.
202. Caefar ubique tuus (liceat modo) nunc
quoque miles] non eleganter ubique & nunc
quoque conjangi puto, fed parenthefin pro-
ducendam effe hoc modo,
Caefar ubique tuus (liceat modo nunc quo-
que) miles
Ubique, id eft, in Gallia, Germania, Bri-
tannia & alib! patriae fe, non fibi militaffe,
& nunc quoque, fi liceat, fe paratum effe
militare non fibi, fed patriae, folito arma
moventium praetextu, ait.
204. Tumidumque per amnem Signa tulie
pro-
24€
M. ANNA EI LUCANT.
1
+
205 Signa tulit propere. fic quum fqualentibus arvis
Aeftiferae Libyes vifo leo comminus höfte
Subfedit dubius, totam dum colligit iram;
Mox ubi fe faevae ftimulavit verbere caudae,
Erexitque jubam, & vafto grave murmur hiatu
210Infremuit: tum torta levis fi lancea Mauri
Haereat, aut latum fubeant venabula pectus,
Per ferrum tanti fecurus vulneris exit.
Fonte cadit modico, parvisque impellitur undis
Puniceus Rubicon, quum fervida canduit aeftas:
215 Perque imas ferpit valles, & Gallica certus
Limes ab Aufoniis difterminat arya colonis.
"
propere.] Licet parvum dixerit vf. 185, & po-
Rea 213. modico fonte cadere, & parvis in
pelli undis, nihil forte hic mutandum, quia
ut mox vs. 217. addit, auxerat vires hieins,
vſ.
& ita recte tumidus poterat dici. praeterea
potuit Poëta jure fuo (de quo vidimus ad
Val. Flacc. v. 180.) fluvium, licet parvum,
tumidum facere, quafi pro Roma fe Caefari
opponere vellet. SCtis vero illis quibus
Rubiconem tranfire vetabantur, nifi hoftes
haberi vellent, nolim viros doctos auctori
tatem dare; funt enim fpuria & inelegantia.
Quia vero hic Lucanus comparat Caefarem
Leoni, qui primum vifo hofte dubius fubfi-
det, fed mox, ubi fe caudae verbere ftimu
lavit, vaſto hiatu infremit, &c. hinc quo
que languidus, & in ripa veftigia tenens Cae-
Lar primo conftitit, & fe erigens & excitans
folvit moras belli, & deinde alacriter amnem
ingreditur. quare forte praeftaret legere,
Tumidusque per amnem
Signa tulit propere.
& haec optime prioribus refpondent: quum
enim ſe non fibi, fed patriae militare tefta-
tus effet, &, fi adverfarii ullam pactionem
admittere voluiffent, regreffuruni etiam fuif-
fe, nunc, quum nihil aequi fe obtinere vi
deret, tumidus & iratus, ut leo, cui com-
paratur a Poëta, tranfit fluvium, omnia
Nunc
vi acturus, qui jure agere prohiberetur. ¿z-
midum vero de irato dici notum eft, ut ad
Val. Flacc. vi. 2. Bulaeus & alii viri do&ti
paffim docuerunt. timidum habebat Turrian.
an verò legendum fit, figna tulit vel movet,
parum quidem referre poffit videri, cum u-
triusque locutionis exempla innumera ad-
ferre vel tyroni fit facile: mover tamen me-
lius diceretur ex caftris vel urbe agmen du-
cens. Sed hic jam ad Rubiconem pervene-
rat Caefar. Itaque per amnem tulit figna,
jam ante mota per cohortes, quas praemi-
ferat, & quas modico comitatu confequu-
tus erat. Denique omnes ad unum codices
tulit: quare male Cortius movet, ut vulgatam
lectionem, adfert, quae Grotio debetur.nec
majoris deliberationis effe videtur, an ſub-
fedit, an fubfidit, ut variant etiam noftri
codices, legatur, quum illa verba ex fedeo
& fido femper fere inter fe commutaverint
librarii ut docuere Critici ad Ovid. Ibin.
vf. 318. & Quinctil. de Inftit. Orat. II. I.
& Petron. cap. xcvi. & alibi. dum colligat
etiam in codice optimae notae deprehendi,
ut effet, dum pro donec; fed & poteft capi
pro interim, dum colligit. vide me ad Phaedr.
111. c. qui & ad Val. Fl. v11. 335. do-
cui, quid fit colligere iras.
209. Jubam & vafto] ita quatuordecim
fcripti,
1
PHARSALIAE LIB. I.
25
:
}
1
Nunc vires praebebat hiems, atque auxerat undas
Tertia jam gravido pluvialis Cynthia cornu,
Et madidis Euri refolutae flatibus Alpes.
220 Primus in obliquum fonipes opponitur amnem,
Excepturus aquas, molli dum cetera rumpit
Turba vado fracti faciles jam fluminis undas.
Caefar, ut adverfam fuperato gurgite ripam
Attigit, Hefperiae vetitis & conftitit arvis,
225 Hic, ait, hic, pacem, temerataque jura relinquo;
Te, Fortuna, fequor: procul hinc jam foedera funto.
Credidimus fatis, utendum eft judice bello.
Sic fatus, noctis tenebris rapit agmina ductor
fcripti, fed Hamb. pr. & Richel. jubas &
vasto grave vitiofe. & latum Turrian.
214. Puniceus] Huic lectioni firmandae
adfcripferat Heinfius locum Sidonii lib. 1.
Ep. 5. Unde progreffis ad Rubiconem ventum,
qui originem nominis de glarearum punice
colore mutuatus, quique olim Cifalpinis Gal-
lis Italisque veteribus terminus erat. &c. Ru-
bico autem erat tantum in Thuan. tert. & a
m. L. in pr. vid. ad Ovid. 11. Amor. xiv.
33. & Quintil. 1. 4. & alibi.
216. Difterminat] Determinat Thuan.
quart.
217. Tunc vires praebebat hiems.] Leve
eft, fed tamen praeftat ex Hamb. pr. legere;
nunc: de quo vide quae notavi ad Valer.
Fl. IV. 606. & Ovid. xv111. Ep. 95. & infr.
1. iv. 816. VIII. 41. Hic autem verfus aut
vitio defcriptoris, aut operarum culpa, o-
aut operarum culpa, o-
miffis quibusdam mediis verbis, in notis meis
ad Val. Fl. 1. 357. adfcribitur Gunthero.
quum legendum dediffem operis in hunc mo-
dum. Guntherus nefcio an hinc fumferit,
Lenis Arar placidas Rhodano quas commo-
dat undas.
In-
218. Gravido] Gravidas Rottend. pr. vid.'
ad Valer. Fl. 11.56.
220. Opponitur] Apponitur Barber, amne
Turrian.
221. Mollitum] Cortius dedit, molli dum
cetera rumpat. Certe dum ex Mediolanenfi
profert Oudend. fed rumpit non mutandum,
quia dum hic interim dum notare debet, non
donec. rupit Thuan. quart. Faciles, ut apud
Virg. 1. Aen. 445. facilis victu gens, ubi vi-
de quae notavimus. Molle vero vadum puto
curfum fruminis tranquilliorem notare, quo
facilior effet trajectus. Ita molle aequor lib.
VIII. 98. vadum dici de fluminibus aeque at-
que de aqua marina &c. notum eft.
rin.
225. Hic ait, hic] Sic ait; Hic Barbe-
227. Credidimus fatis.] Non fatis haec
capio, nec ubi Caefar fatis crediderit, faci-
le reperio: fi diceret, credimus & permitti-
mus nos fatis, & quia juris & aequi nihil
mihi adverfarii reliquerunt, alea jacta eſto,
& eventus litem dirimat, facilis effet fenten-
tia. ita tradere fe fatis dixit lib. VII, 32. ubi
credere Heinfius. Adjuncta etiam verba prae-
fentis temporis, relinquo, fequor, utendum
Tunc vires praebebat hiems, atque auxerat eft, videntur & hic idem tempus requirere,
Sed praeivit Lucanus lib. 1. 217.
undas.
quae omnia turbata funt,
།
licet fciam faepe diverfa tempora in una
periodo conjungi folere: Heinfius codici fuo
D
nds
塾
​26
M. ANNAEI LUCANI.
Impiger, it torto Balearis verbere fundae
230Ocior, & miſſa Parthi poſt terga ſagitta :
Vicinumque minax invadit Ariminum, ut ignes
Solis lucifero fugiebant aftra relicto.
Jamque dies primos belli vifura tumultus
Exoritur: feu fponte Deûm, ſeu turbidus Auſter
Im-
adfcripferat, Credimus en fatis, ut fubintel-
ligatur nos, eodem modo, quo apud Cice-
ronem lib. v. Tufc. cap. 20. legitur crede-
bat eorum nemini. ubi Bentlejus volebat,
credebat ſe corum nemini, quod Davifius,
more fuo, in alteram editionem immifit:
& ita nofter lib. 18.1009.
Dubiis veritus fe credere regnis.
Poffet autem haec conjectura Viri Do&ti ad-
mitti, quia faepe credere fimpliciter pofitum
occurrit pro confidere, fidem habere: ut
apud noftrum fupra vf. 134.
Multumque priori
Credere fortunae.
v. vf. 540.
Multa quidem prohibent nocturno credere
ponto.
VII. 705.
Longo fatorum crede favori:
Valer. Flacc. 1.332.
Nec de te credam noftris ingrata ferenis.
ubi vide adnotata. malim tamen, fi per Co-
dices liceret, cedimus en fatis. ut ita paffim
tempori, fortunae &c. cedere, de quibus vide
Graev. ad Cicer. 1. Catil. 9. & nos ad Quin-
*Яil. Decl. vi. 16. inf. VII. $73. fed cedit
fatis. Quum ergo fruftra omnia tentaffet
Caefar pacis obtinendae cauffa, fe jam, li-
cet invitum & ab adverfariis coactum,, fa-
tis & neceffitati parere profitetur. Judice
ferro ex MSS, praefert Cortius. Noftri nihil
variant, nifi quod vindice duo habeant.
228. Sic fatus, noctis tenebris rapit agmi-
na ductor. ] Nihil quidem in hoc verfu eft,
quod morari lectorem poffet, quum obvia fit
·locutio rapere agmen, ut apud Curtium lib.
#11. 7. legendum videtur, celeritate, quan-
ta rapere tam grave agmen poterat. ubi vul.
go editur, vel quantam capere, vel quanta
poterat. Nofter lib. 1v. 717. rapit agmina fur-
tim. Et fimili modo rapere iter, curfum
greffum & fimilia illuftravit interpres Luca-
ni ad lib. III. 299. Sed quia in Thuan. tert..
& Oifel. hic loci vidi tenebras, forte fcri- /
pferit Lucanus,
Sic fatus, noctis tenebras rapit agmine ducto.
Impiger.
9.
& ita erinevra noctis tenebris, & ductor im-
piger evitentur, tenebras vero rapere, eſt eis
uti, & earum opportunitate, ut ita diem
horas, tempus rapere centies occurrit, de qui-
bus vide, poft alios multos, quae dixi ad
Val. Flacc. 11. 252. Et hoc poffet firmari ex-
lib. x.506.
Caeca nocte carinas `
Infiluit Caefar, femper feliciter ufus
Praecipiti curfu bellorum, & tempore rapto.
Sicrapere nefas inf. lib. x. 428. id eft cele-
riter, ftatim peragere. Mox eadem manus
Heinfii volebat, impiger, intorto Balearis ver-
bere fundae Ocior, qua correctionc facile ca-
rere poffumus, cum it torto in quinque co-
dicibus viderim, & id recte interpres rece-
perit, & ita Edd. quaedam. Et tortae erat in
uno, fed perperam.
231. Vicinumque minax invadit Arimi
num, ut ignes
?
Solis lucifero fugiebant aftra relicto.]
Ur, fi codicum fide niteretur
ut nequa-
quam, effer quamprimum, ftatim atque au-
rora effulfit. Gujetus, Ariminon, ut jam So-
lem lucifero. Eleganter vero relicto lucife-
ro dicit, quia ille diffugientibus ftellis, ea-
rum agmina cogit, & coeli ftatione noviffi-
mus exit, ut Övidius ait lib. 11. Met. 114.
unde etiam patet, male in Rottend. fec. hic
legi,!fulgebant aftra. Sed et eft in omnibus,.
& eleganter, ut docui ad Vali Fl. vi. 320.
.
Vic
PHARSALIAE LIB. I.
27.
t
i
235Impulerat, maeſtam tenuerunt nubila lucem.
Conftitit ut capto juffus deponere miles
Signa foro, ftridor lituum clangorque tubarum
Non pia concinuit cum rauco claffica cornu.
Rupta quies populi, ftratisque excita juventus
240 Deripuit facris adfixa penatibus arma,
Virgil. 11. Georg. 8o.
Nec longum tempus, & ingens
Exiit arbor. 111. Aen.9.
Vix inceperat aetas,
Et pater Aeneas ventis dare vela jubebat.
ubi Servius hac conjunctione velocitatem
notari docet, ubi nos plura dicemus, & hic
Oudendorpius recte explicuit. De veloci
tate comparata fagittae, glandi Balearicae &
aliis vid. comm. ad Gratii Cyneg. 204. De
Caefaris celeritate Cicer. ad Attic. v111. 9.
boc riegs horribili vigilantia, celeritate, di-
ligentia eft.
234. Seu turbidus] Turgidus S. Germ. a
m.fec.fed & infra 498. Turbidus Auſter occur-
rit, & recte, ut & alias hoc verbo utitur nofter.
235. Tenuerunt] Hoc fibi fufpe&tum ver-
bum adpofito obelo notaverat Heinfius, a-
liam tamen lectionem non fupponit. fed Te
nere hic eft, detinere, morari. Nubila effe-
cerunt, ut tardius exoriretur lux, quia fol
obnubilatus erat: Sic vafa tenentia longe ex-
plicuimus apud Gratium in Cyneg. 219. fic
tenet intra limina greffus Val. Flac. vii. 110.
inf. 111. 390. tenuit flagrantis in omnia bel-
li Praecipitem curfum. lib. 11. 284. paullum
alio fenfú,
Inconcuffa tenens dubio veftigia mundo,
ubi, eft obtinens, eadem via pergens. v.136.
Phoebi tenuere vias. ubi vid.
236. Captojuffus] Cepto vifus, Hamb. pr.
captum forum, eft, ut locus captus, explican-
dum de quo ad Ovid. 1. Art. 234. ubi
etiam cepto loco in MSS.
238. Non pia Hic verfus deerat S. Ger.
man. & fufpectus fuit Gujeto, qui fubin-
telligit fuit, auditus fuit ftridor & clangor.
non-pia claffica difplicebant etiam Heinlio, &
refingebat obvia, vel concita. Sed non pia di-
Quae
xit, quia conrra patriam, cui pietas debe-
tur, bellum movebat. Sic impias pugnas vo-
cat bella civilia Florus lib. 11. 19. vide
Freinsh. Indic. Liv. vii. 40. Vos Ros, exer-
citus non deftiteritis impio bello, Tumrauco
Rottend. tert.
239. Populi] Ita omnes noftri. populis eft
in Ed. Gryph. quod recepit Cortius. Sed
de folis Ariminenfibus hic agitur, & illud
s adhaefit, ex prima fequentis vocis ftratis
litera, ut millies. forte nobis in notis often-
diflet populos de unius urbis incolis diei. fed
Servius ad Virgil. 1. Aen. 225. nos docet,
Quum populos numero plurali dicimus, ur-
bes (fcilicet plures) fignificamus: cum vers
populum, unius multitudinem civitatis in-
telligimus. ut fupra vf. 21. populum late re-
gem, belloque fuperbum: de Romano enim in
tellexit. vid. fupr. 137.
240. Deripiunt] Ita & duo ex noftris.
Hamb. vero pr. disrupit. Cortius, qui ali-
bi pluralem numerum obtrudit fimilibus lo-
cis, hic deripuit praefert. Parum referre pu-
to, & parendum codicibus, qui omnes fe-
re diripuit, pro quo deripuit legendum.'
Videtur vero imitatus Horatium, qui & ad-
fixa & derepta in unum conjunxit lib. 111.
Od. 5.
Signa ego Punicis
Adfixa delubris, & arma
Militibus, fine caede, dixit
Derepta.
mox, quos pax Langerm. quae lectio non
plane inepta, fi diftinctio major tollatur
poft dabat, & conjungatur cum clypeos fluen-
tes, ut fit, invadunt clypeos, quos pax lon-
ga dabat jam fluentes nuda crate. nam lon
ga pax non dat arma vel clypeos templis,
fed bella & iis fuccedens nova pax, quando
D 2
eme-
!
28
M. ANNA EI LUCANI
F
Quae pax longa dabat: nuda jam crate fluentes
Invadunt clypeos, curvataque cufpide pila,
Et fcabros nigrae morfu rubiginis enfes.
Ut notae fulfere aquilae, Romanaque figna,
245Et celfus medio confpectus in agmine Caefar,
Diriguere metu, gelidos pavor adligat artus,
Et tacito mutos volvunt in pectore queftus.
O male vicinis haec moenia condita Gallis!
O triſti damnata loco! pax alta per omnes,
250Et tranquilla quies populos: nos praeda furentum,
Primaque caftra fumus. melius fortuna dediffes
emeriti fufpendunt Diis arma, quae longa
pace, quafi tabe aliqua, abfumuntur, & co-
rium obdu&tum ligno, five crate, putrefcit:
ea enim vis verbi fiuere. ut lib. 11.166. Quum
jam tabe fluunt. & 111.507.
Et crudae putri fluxerunt pulvere eautes.
3x. 773. fluunt vifcera, fcilicet tabe, ut prae-
ceffit. Veteres ergo clypeos intelligit, va-
cantes per pacem, & putrefactos, non quos
pax dabat longa, fed quos finito olimm bello,
pacis initio fufpenderant. & ita mox, longa
pace folutum ducem dicit vf. 31.
245. Et celfus] Et hunc verfum ignora-
bat Hamb. :ertius a m. pr.
247. Et tacito mutos] Ita exhibent omnes
fere noftri codices, nifi quod in Rottend.
nifi quod in Rottend.
fec. fit, tacito multos. Ut vero unicuique li-
cet efle multo in epithetis variandis, ubi duo
funt fubftantiva, ita & tacitos muto, & ta-
citos muti, videbis in notis. & etiam Cor-
tius conjicit, Ac taciti mutos. Sed quum tur-
ba MSS. praevalere debeat, ubi nihil abfur-
di inde exit, ego tacito mutos praefero, quia
tacitum pectus, ut tacitam mentem Ovidium
& alios dixiffe fcio ; mutum vero pectus non-
dum reperi? ſed mutos queftus, gemitus & fi-
milia paffim. vid. Heinf. ad Ovid. 1. Met.
732. Sic latentem gemitum mox vf. 257. &
vſ.
lib. v. 104.
Haud illi tacito mala mota fufurro
Concipiunt
VI
Orbe
ubi etiam in MS. muto. vid. v1 821. In pectore,
an fub pectore legas parum referre puto, li
cet hic plurimi in habeant, & notante Heinfio
pauci alii, fub
fel.
249. O trifti] Et trifti Hamb. pr. & Oi-
252. Sedem] Sedes Hamb. fec. Mox, do-
mus erat in tribus.
254. Cimbrumque ruentem Vidimus, &
Martem Libyes, curfumque furoris Teutonici.]
Curfus ille furoris non admodum placet:
nam diuturnitatem quamdam, & per latas
regiones fparfum bellum notat. quare hoc
Hannibali inhaerenti per tot annos Italiae re-
&e conveniret. Cimbros vero, quos ad Ve-
ronam cecidit Marius, ad Ariminum pro-
greffos vix credibile videtur. Teutones vero
in ipfis Alpium radicibus diffipati fuerunt.
in Thuan. pr. & Hamb. pr. legitur, Libya
ut ita paffim apud noftrum variatur. Sic inf.
vf. 368. per calidas Libyae fitientis arenas,
ubi fcabrum admodum & metro repugnan-
tem, ut & alibi id admifit, nobis obtrudit
fonitum Cortius, legens, per fqualidas Li-
byes fitientis arenas. Cujus enim non aures
raderent fibilantes illae literae ? Certe non
placuerunt merito nupero editori, qui ibi
videndus. Scripfiffe ergo crediderim Lu
canum,
Martem Libyae, incurfumque furoris
Teutonici.
anog
PHARSALIAE LIB. I.
20
Orbe fub Eoo fedem, gelidaque fub Arcto,
Errantesque domos, Latii quam clauftra tueri.
Nos primi Senonum motus, Cimbrumque ruentem
255Vidimus, & Martem Libyes, curfumque furoris
Teutonici; quoties Romam fortuna laceffit,
Hac iter eft bellis! gemitu fic quisque latenti,
Non aufus timuiffe palam: vox nulla dolori
Credita: fed quantum, volucres quum bruma coërcet,
260 Rura filent, mediusque jacet fine murmure pontus,
Tanta quies. Noctis gelidas lux folverat umbras:
Ecce faces belli, dubiaeque in proelia menti
quod mutavit librarius, quem Libyes incur
fumque, offenderat, & ut metro confuleret,
curfum dedit, eodem modo, ut fupra vf 103.
Frangat pro infringat. Jam vero putidum ef-
ſet, incurfum & incurrere de fimilibus bel-
lis dici, multis probare. Incurfiones Gallo-
rum dixit Florus 1. 13. Val. Flacc. 111.
110.
Sic agmine caeco
Incurrit ftrictis manus enfibus.
& ita de impetu ferarum, ut de apro Ovid.
VIII. Met. 340.
Sternitur incurfu nemus.
ubi vide notas. Sic incurfum belli nofter di-
xit lib. iv. 409. & v1. 268. incurfum gemini
Martis. vid.viii. 4z2. & x. 444. & alibi paffim.
Viderunt ergo Ariminenfes primum illum
in vicinas fibi regiones barbarorum impetum,
qui femper per Alpes irrumpere in Italiam
confueverunt: nec forte viderunt, fed audi-
verunt in vicinia: nam videre dicitur pèr ex-
aggerationem, & faepe de omnibus, quae
quocumque fenfu percipiuntur. vid. ad O-
vid. 11. Amor. v. 19. Cortius hic violen-
ter utitur Critico ferro, nos molliori manu
vulnera tractanda cenfemus.
258. Timuille palam] Id eft, timoris in
dicia prodere: in Hamb. pr. erat tenuiffe. ut
folent variari haec verba. vid. vi. 463. an
pro tremuiffe. Si MSS. auctores haberem,
yellem mutille palam, ut olim libri in ora
Ur-
notaveram : & ita in illo noto Phaedri rv.
25.
Palam mutire plebejo piaculum eft.
nunc video ita conjeciffe Gujetum; fed ma-
neat vulgata, quae notat, palam dare figna
timoris.
259. Cum bruma] Dum Hamb. quart.
260. Mediusque jacet] An jacet, vel ta
cet legatur, parum intereft, quum pro utra-
que lectione ftent codices, & exempla alio-
rum. Quia tamen filent praeceffit, jacet prae-
tulit etiam Heinfius. Sed obelum appofuit
voci medius, rationem forte quaerens, cur
potius medium, quam primum pontum, qui
magis adfpectui hominum patet, jacere dixe-
rit. Sed quum centies apud noftrum & a-
lios medium mare, aequor &c. occurrat, fin-
gere potuit in hac comparatione nautas in
medio aequore tempeftate deprehenfos, cui
fucceffit tranquillitas, quare nihil mutandum
puto, nec quaerendum aliud. Gujetus le-
gebat, Tanta quies populis. Gelidas, & hoc ex
MSS. notavit Oudendorpius.Gujeto mox du-
biaeque non placet, & legit, devotae in prae-
lia menti quod an Latine dicatur dubito,
quum plerumque dativo jungi videam, vid.
Virg. 1. Aen. 712. & ibi Servium. & lib. 111
311. apud noftrum dubia eft conſtructio, no-
lo tamen hoc nimis urguere, quia forte, licet
ego ignorem, exemplum producere aliquis
poffet. Sed devotae non opus erat addere
D 3
>
Aid
30
M. ANNA EI LUCANI
મૈં
7
Urguentes addunt ftimulos, cunctasque pudoris
Rumpunt fata moras: juftos Fortuna laborat
265 Effe ducis motus, & cauffas invenit armis.
Expulit ancipiti difcordes urbe Tribunos,
Victo jure, minax jactatis curia Gracchis.
Hos jam mota ducis, vicinaque figna petentes
Audax venali comitatur Curio lingua:
270 Vox quondam populi, libertatemque tueri
Aufus, & armatos plebi mifcere potentes.
Utque ducem varias volventem pectore curas,
Confpexit: Dum voce tuae potuere juvari
A
Caefar, ait, partes, quamvis nolente Senatu,.
275Traximus imperium, tunc quum mihi Roftra tenere
Jus erat, & dubios in te transferre Quirites.
fimulos. dubium trepidumque ad praelia di-
xit nofter lib. v. 728.
267. Factatis] Heinfius etiam mactatis
praeferebat. Sed ego puto cum aliis, Cu-
riam, id eft, Optimates
Optimates, & Pompejanos
Senatores, minatos fuiffe Tribunis, fe fubla-
to jure interceffionis, (id enim eft victo ju-
re) jactaffe & oftendiffe fata Gracchorum,
id eft, fe vim illis illaturos & aufuros eodem
modo illos tracta re, fi intercedere perfeve-
rarent. Unus Rottend, habebat pro varia le-
tione, vel expulfis, quod nihili eft; Grac
chi enim in ipfa urbe trucidati Jactare au-
tem hic eft eorum fata & exempla propone-
re, ut lib. v111. 48. de Achoreo, in confi-
lio Ptolemaei,
Meritumque, fidemque
Sacraque defuncti jactavit pignora patris.
ubi in laudem ponitur. Jactare ergo eft, fae-
pe & cum minis Gracchos illis in exemplum
proponere. Et recte cepit, repudiatis aliorum
conatibus, Oudendorpius. Nec facta folum,
fed & homines jactare dicimur, five laude
mus, five, ut deterreamus, commemore-
mus aliquos, Sic priore fenfu apud Ovid. 1.
Art. 741.
-
Sed
Hei mihi non tutum. eft, quod ames, ja-
Etare fodali.
r
ut in Puteaneo codice pro laudare legitur.
268. Høs jam mota] Hanc Rottend, nota
ducis Hamburg. unus. Sed Heinf. malebat,
mota duci, fed nihil move.
fed nihil move. Hos tribunos
expulfos Roma, & petentes exercitum Cae-
faris, qui jam figna moverat, & urbi appro-
pinquabat, comitatur Curio. Ita vicina moë-
nia vf. 468. Romae nimirum, dixit.
270. Libertatemque tuèri Aufus ] Audax
praecedit modo, quod quum vitium & te-
meritatem indicet, qua fpecie hic, quod lau-
dis fuit, dicatur aufus fuiffe libertatem tueri,
vix capio. Manus Heinfii nifus emendabat,
& certe in primis verfuum literis centies pec-
catum vidimus: quare ego malim Vifus. non
animo recto & tenaci libertatem tuebatur
fed vifus modo & confpectus vindex liberta-
tis, mox corruptus a Caefare partes Opti-
matium deferuit, quas ante defendere fe fi-
malaverat. Si quis aufus velit retinere, per
me licet.
274. Nolente] Volvente Hamb. quart. tra-
ximus vero eft, ut prorogaretur contendi-
mus, & etiam diu effecimus, ne dimittere
1
exer-
PHARSALIAE LIB. E
31
Sed poftquam leges bello filuere coactae,
Pellimur e patriis laribus, patimurqué volentes
Exfilium: tua nos faciat victoria cives.
280 Dum trepidant nullo firmatae robore partes,
Tolle moras: femper nocuit differre paratis.
Par labor atque metus pretio majore petuntur.
Bellantem geminis tenuit te Gallia luftris.
Pars quota terrarum. facili fi proelia pauca
285Gefferis eventu, tibi Roma fubegerit orbem.
Nunc neque te longi remeantem pompa triumphi
Excipit, aut facras pofcunt Capitolia lauros:
Livor edax tibi cuncta negat : gentesque fubactas
Vix impune feres: focerum depellere regno
290 Decretum eft genero. partiri non potes orbem:
x
exercitum cogereris. roftra tueri Barber. Fas
erat Oifel. v. Gujetum hos verfus tranfpo-
nentem, & emendantem.
281. Paratis] Paratas Thuan. & Oifel.
parata Richel. quod tolerari poffet, licet
praeferam vulgatum. fequenti verfu in Rot-
tend. fec. erat, majore parantur. repetito
verbo ex proximo, licet poffet defendi ex
lib. 1. 34. magno aeterna parantur Regna. fed
hic non admitto. Petentur Turrian. Ad Cal-
purn. Declamat. xxv. dixi fimpliciter hic va-
riare lectionem, non vero vitiofe (quod ver-
bum mihi non bona fide attribuitur) alios exhi-
bere parantur. Gujeto nothus verfus videtur.
287. Aut facras pofcunt Capitolia laurus.]
Senfum quidem aliquem hinc commodum
fatis exire poffe arbitror, licet obfcurius ali-
quantum dictum fit. Negatur tibi, inquit
Curio, triumphus per livorem Senatus, qui,
quum vetet te triumphare, urbe & Capito-
lio prohibet, quod tamen pofcit, poft tot vi-
ctorias laurus reponendas in gremio Jovis.
Ergo pompa te non excipit, nec Capitolium,
ad quod tibi iter eft praeclufum, pofcit lau-
rus, quod alias in triumpho facere confue-
wit, & quafi vocare ad fe triumphantes. Ne
So
que tantum Urbem & Capitolium tibi clau-
dunt hoftes tui, fed pro triumpho ex tot
gentibus fubactis, te punire & hoftibus de-
dere voluerunt, ut Sueton. cap. xxiv. nar-
rat. hoc enim indicant illa, vix impune fe-
res, quia ita cenfuerunt adverfarii tui, quafi
bella non jufta geffiffes, quibus fubegiftigen-
tes
licet rebus bene provenientibus alio-
rum fuffragiis tibi decretae fupplicationes &c.
Ut tamen planior fit ſententia,
credo pro
pofcunt melius legi nofcunt: non pompa in
triumphis folita excipit te curru invectum in
urbem, nec capitolia nofcunt, aut vident. ut
olim, laurus fibi debitas. nofcere vero & pof
cere confudefunt etiam librarii apud Val.FI.
v. 182. & facilis eft aberratio. in Thuan. e-
rat ad facras, forte pro at, ut Oudend.
etiam conjecerat. Non pompa triumphi te
excipit, id eft, prohiberis triumpho a Senatu
Pompejano; at Capitolium, & ipfe Jupiter
pofcit triumphum & laurus gremio fuo re-
ponendas. haud facras marg, Gryph. lauros
omnes fere fcripti.
288. Edax] Ovidius non folum inertem
dixit livorem, fed & edecem lib. 1. Amor. xv
1. & Remed, 389. & Martial, x1. 34.
2897
32
IN
M. ANNA EI LUCANI
+
Solus habere potes. Sic poftquam fatus, & ipfi
In bellum prono tantum tamen addidit irae,
Accenditque ducem, quantum clamore juvatur
Eleus fonipes, quamvis jam carcere claufo
295Immineat foribus, pronusque repagula laxet.
Convocat armatos extemplo ad figna maniplos;
Utque fatis trepidum, turba coëunte, tumultum
Compofuit, vultu dextraque filentia juffit:
Bellorum o focii, qui mille pericula Martis
300Mecum (ait) experti, decimo jam vincitis anno.
Hoc cruor Artois meruit diffufus in arvis,
Vulneraque, & mortes, hiemesque fub Alpibus actae?
Non fecus ingenti bellorum Roma tumultu
289 Depellere] Deponere Langerm. de.
pellere regnum Rottend. pr.
293. Clamore juvatur] Adducit haec Ser-
vius ad Virg. 111. Georg. 102. ut oftendat
equos moveri gloria, & dolere, fi victoria
excidant. De viris dixit Val. Flacc. v1.751.
Solisque juvant clamoribus agmen.
ubi vide quae notavi.
298. Compofuit vultu] lubens accedo illis,
qui diftinguunt poft compofuit: nam vultu
componere tumultum, mihi duriter ad aures
accidit, fed vultu, id eft nutu, & manu juf-
fit filentia. In vultu enim magna auctoritas;
unde vultus faepe voci jungitur. vid. ad Val.
Flace v11. 32. in Rottendorf. fec. erat, fi-
lentia fuafit, quod Oratoris & doctoris po-
tius eft, quam Imperatoris. Sed obverfatus
forte librarii menti fuit Harpocrates, qui
apud Ovid. Ix. Met. 961. digito filentia fua-
det:
301. In arvis oris Rott. pr. & Oifel. un-
de forte fupra verf. 224. Cortius repetivit,
conftitit oris, ubi in omnibus MSS. eft arvis,
nec ipfe codices auctores laudat. Tales emen-
dationes licet ubique venditare. Eadem pru-
rigine novandi mox legit, hiemes fub pelli-
bus actae, quia MS. fuo que deerat, quod
Con-
tamen in omnibus noftris & Oudendorpii
exftat. & fane, fub pellibus in hibernis agen--
tes, non tantis incommodis adfectos fuiffe
eft credibile, quum in media Gallia agerent,
quam fi fub Alpibus frigore, nive & glacie
torquerentur.
305. Valido] in multis eft, validae, quod
iterum adripuit Cortius, ut a vulgatis difce-
deret. Sed fi jam validae & plenae erant co-
hortes, quid opus impleri? at minus plenae
novis Tironum validorum, id eft, militaris
& plenae aetatis, fupplementis augentur. &
ipfe Caefar lib. 1. de Bell. Civ. cap. 6. dicit,
tota Italia delectus habitos.
306. In claſſem] In claffes Turrian, male:
licet ita Scholiaftes legiffe videatur.
308. Ruerentque] ruerent Hamb. pr. mox
agit Thuan, pr. & Hamb. tert, a m. fec.
314. Scilicet extremi Pompejum, emtique
clientes Continuo per tot fatiabunt tempora re-
gno.] Perpetua fere inter Criticos lis eft de
confufione vocum extremus & externus, &
quaenam lectio fit praeferenda, quum ex u-
traque faepe fenfus fatis commodus exire
poffit. Et ita, qui hoc loco externi praefe-
runt, intelligere potuerunt reges & duces,
quos ex finitimis imperii Romani regionibùs,
1
}
PHARSALIAE LIB. I.
33
Concutitur, quam fi Poenus tranfcenderet Alpes
305 Hannibal. implentur valido tirone cohortes:
In claffem cadit omne nemus: terraque marique
Iuffus Caefar agi. quid? fi mihi figna jacerent
Marte fub adverfo, ruerentque in terga feroces
·Gallorum populi ? nunc, quum Fortuna fecundis
310Mecum rebas agat, Superique ad fumma vocantes,
Tentamur. veniat longa dux pace folutus
Milite cum fubito, partesque in bella togata,
Marcellusque loquax, & nomina vana, Catones.
Scilicet extremi Pompejum, emtique clientes
315Continuo per tot fatiabunt tempora regno?
Ille reget currus nondum patientibus annis?
&ex Oriente adjutores habuit Pompejus,
ut Dejotarum & alios. Qui extremi retinent,
capiunt pro pofitas in remotis orbis partibus
fedes habentibus, ut novimus faepe Gallos,
Germanos, & alios ad Oceanum populos,
etiam Aegyptios aliquando vocari: ut Ex-
tremi hominum Morini Virgilio dicti, &
Galli`ab ultimis terrarum oris profecti Floro
lib. 1. 13. vid. Bentl. ad Horat. 1. XXXV. 29.
Sed fi ita explicemus, convicium hoc in ipfum
Caefarem recidere poffit, qui in exercitu fuo
plurimos externos habuit. Quare rectius alii
extremos viles & abjectos, qui opponuntur
civibus honeftioribus Romanis, interpretan-
tur, ut apud Ovid. 111. Faft. 195.
Extremis dantur connubia gentibus, at quae
Romano vellet nubere, nulla fuit.
ubi certe non remotiffimae, nec in ultima
orbis parte pofitae, fed finitimae gentes, at
fimul contemtiffimae, intelliguntur, quas
Romanis civibus conferre nefas. Et ibi qui-
dam codices, externis prae fe ferunt, ut fe
re femper variare folent. Et hac interpreta-
tione poteramus effe contenti; fed ut vidi
manum Heinfi hoc loco emendantem, fcili
çet beſterni &c. magnam huic lectioni vene-
rem ineffe fentiebam: nam & haec vox mil-
Ille
lies cum extremus & externus commutatur.
vid. ad Ovid. v. Faft. 507. 1. Trift. 111.44!
Virg. v111. 543. & paffim. Hefterni vero
clientes, funt non veteres Populi Romani
focii & amici, fed recentes & a Pompejo
in Afia emti; ubi illum innumeris dediffe jus
civitatis, & alia beneficia omnes fcriptores
teftantur, & ideo ejus acta Senatum confir-
mare noluiffe. Horum clientium, qui eum
ut patronum colebant, fuffragiis & fubfidio
tot per annos regnum continuaverat. Deni-
que parum referre arbitror, quam lectionem
quisque pro judicio fuo amplectatur. Ut ve
ro hic emti clientes, ita Petronio cap. cxx.
emti Quirites dicuntur. Pompeji etiam Thuan
Satiabunt etiam unice vera lectio, vid. Arn-
tzen. ad Plin. Paneg. LVII.
316. Ille reget currus nondum patientibus
annis.] Certum eft, hic reſpici triumphum
qui adolefcenti Pompejo, & adhuc equiti
contra leges & inftituta majorum decretus
fuit. Sed an in adolefcente annorum 24. re-
quiritur tanta ars regendi currum triumpha-
lem, quem in pompa & denfo comitantium
agmine lento paffu progredientem vel puer
poffet moderari? Si ageretur de Heroicis tem-
poribus, quo ex curribus pugnarent, & quum
{
M. ANNA EI LUCANE
34
Ille femel raptos numquam dimittet honores ?
Quid jam rura querar totum ſuppreſſa per orbem,
Ac juffam fervire famem? quis caftra timenti.
320 Nefcit mixta foro? gladii quum trifte minantes
Judicium infolita trepidum cinxere corona
Atque, aufo medias perrumpere milite leges,
Pompejana reum clauferunt figna Milonem?
Nunc quoque ne laffum teneat privata fenectus,
325 Bella nefanda parat; fuetus civilibus armis,
++
opus effet fumma dexteritate aurigandi, qua-
li fuit Automedon & alii, aut fi de Circen-
A curru eflet fermo, recte hoc verbum re-
get, adhiberet Lucanus. Nam ut Ovid. 1. Art.
Arte leves currus, arte regendus amor.
Sed quum hic notet Caefar praecocem &
immaturam Pompeji ambitionem, qui, nullo
etiam gefto magiftratu, aufus fuit trium-
phum petere, & hinc adfuetum imperio &
honoribus colligat, eum numquam eo ani-
mo aut moderatione futurum, ut raptos an-
te tempus honores deponat, valde mihi
blanditur Hamb. tert. fcriptura, & quam Hein-
fius probaffe videtur,
Et
faciebat Heinfius quo. vid. fupra verf. 88.
Duriter autem dictum, rura fuppreffa, pro
omni frumento totum per orbem ablato cul-
toribus, & vetito, ne alio quam Romam
veheretur, ut ita fublevaretur fames. Guje-
tus, quid frumenta querar? aut rura fupreſ-
fa, tamquam horrea claufa explicat: certe
captavit hic Lucanus argutias declamatorias,
ut & in fequentibus, ac juffam fervire fa-
mem, quod tunc poffet explicari de am-
bitione Pompeji: quafi inductam famem
Caefar invidiofe dicat arte Pompeji & ejus
fautorum, ut annonae cum imperio poffet
providere: quo pertinet dictum Clodii a Gro-
tio ex Plutarch. Pompej. pag. 645. laudatum,
qui & ita cepiffe videtur. Et eo tunc poffet
referri illud lib. 111. 56. Adſerit urbes Sola
fames: praecipue fi arces cum Cortio legas.
Male duo Thuanei, fervare. poffet forte legi,
ac juſam faevire famem, quae verba & confu-
fa videmus libr. v.773. & apud Claud. 11. in
Ruf. 178. Stat. 11. Silv. 1. 19. & faeva fames
paffim occurrit etiam apud Noftrum. lib. 1v.
91. VI. 108.
Ille røget currus,nondum patientibus annis?
Ille femel raptos numquam dimittat honores?
& fortaffe tacito convicio hic Pompejum
confert Phaetonti, qui temeritate infignis
currus paternos rogabat apud Ovid. 11. Met.
47. Sed objiciet forte quis, fatiabunt praece-
det, & dimittet fequitur, quare non admit-
tendum videtur rò roget; Sed variatio illa tem-
porum & modorum multis exemplis poffet
illuftrari. vid. ad Phaedr. Iv. ult. ita praefens
& futurum apud Terent. Andr. 111. Iv. 15.
ibo ac renuntio, ubi vid. Donat. & Vaval.
de ufu verbor. p. 64. Munker. ad Hygin.
fab. 148. & alios. Qui volet retinere vulga-
tam, ex hoc exemplo interpretari poffet re-
gere currus, pro adminiftrare, gubernare
rempublicam. Quod tamen durum videtur,
nec exemplum novi, ubi fimpliciter currus
regere, pro reipublicae praeeffe, ponatur.
· 318. Quid jam] Quod Thuan. fec. unde
320. Nefcit] Non fcit Barber. tam trifte
Hamb. quart. micantes tres, & duo pro va-
ria lect. quod in textum recepit Cortius. mi.
naces Oifel. qualis varietas & in codicibus
Ovidianis lib. x1. Met. 522. trepidum judi-
cium & ad Milonem, & ad omnes, qui novam
judicii formam viderent, quorum oculos
terrebat, eft referendum: unde Cicero ipfe
in prooemio orationis pro Milone ab hoc ti-
more & terrore exordium fumfit.
322.
PHARSALIAB LIB. I.
35
郯
​}
Et docilis Sullam fcelerum viciffe magiftrum.
Utque ferae tigres numquam pofuere furorem,
Quas nemore Hircano, matrum dum luftra fequuntur,
Altus caeforum pavit cruor armentorum ;
330 Sic & Sullanum folito tibi lambere ferrum
Durat, Magne, fitis: nullus femel ore receptus
Pollutas patitur fanguis manfuefcere fauces.
Quem tamen inveniet tam longa potentia finem?
Quis fcelerum modus eft? ex hoc jam te, improbe, regno
322. Perrumpere] Praerumpere Thuan.
quartus. Prorumpere Rottend. pr. fed irrum-
pere quatuor alii, quod efficacius, quafi ob-
ftantes leges vi expugnaverit; quod vero
quartum cafum, huic verbo dederit, ut &
infr. vf. 470. fecit ex more feculi fui, quum
priores praepofitionem addere folerent. Non
tamen facile perrumpere mutandum putem.
vid. ad lib. v. 583.
323. Clauferunt figna] Caftra pr. Rottend.
quod nifi praeceffiffet modo, Quis caftra ti-
menti Nefcit mixta foro? reciperem, quia di
&tum eft multo invidiofius, quafi in ipfa
urbe pofitis caftris obfediffet forum, & ita
miles irrupiffet leges, quae gladios in urbe
non tolerabant, Potuit ad caftra praetoria,
quae Tiberius in ipfa urbe inftituit poftea,
refpicere, quafi jam Pompejus Tyranidis mu-
niendae cauffa caftra in urbe pofuiffet: ea
dėm varietas mox vf. 381. cluferunt, quod
Cortius exhibet, archaifmi ftudiofus, in
nullis eft codicibus;
+
326. Scelerum] Sceleris Rottend. pr. pa-
rum refert, magiftrum vero vocat, & quia
Pompejum juvenem docuerit tyrannidem,
& quia Dictator, olim Magifter Populi di-
ceretur. Quo & pertinet dictum Caefaris a-
pud Sueton. LXXVII. Sullam nefciffe literas,
·qui dictaturam depofuerit; ut enim luditna-
gifter, ignarus literarum, ludum deferere de
bet, ita magifter Populi, artem tyrannidis
obtinendae nefciens, ſe abdicare coactus fuit.
327. Furorem] Furores Thuan. quartus, &
mox, cum luftra Turrian.
Ille
329. Altus] Gujet. ater. Sed & altus cruor
occurrit lib. 111. 572, & altus fanguis 11;
214.
330. Sullanum ferrum] haec refpexiffe
videtur Petron. in fpecimine belli civilis vf
97. Ex quo Sullanus bibit enfis.
331. Nullus femel] fimul Hamb. quart, fol-
lemni varietate. Expreffiffe haec Claudia
num lib. 11. in Rufin. 8.
Pollutaeque negant arefcere fauces.
notaverat Heinfius. Ubi & librarii quidam,
Lucani memores, dederunt, manfuefcere.
hinc quoque nofter mox, improbe dixit, ut
lupus ille fauce improba apud Phaed. 1. fab. I.
334. Quis fcelerum modus eft] Quisque mo
dus fcelerum, ex hoc te
improbe Hamb.
tert, unde Heins. Quisve modus fcelerum eft!
ex hoc jam t. i. r. &, fceleris Thuan. quart,
vid. ad lib 1x. 706.
334 Ex hoc jam te, improbe, regno Ille
tuus faltem doceat defcendere Sulla] Hic ite-
rum tralatitia & communis inter Criticos
concertatio, an difcedere, decedere, vel
defcendere praeftet, quae voces paffim com-
mutantur in membranis. Oudendorpius
quum antea pro defcendere quaedam adduxif-
fet, tandem pro decedere pronuntiat, & fpe-
ciofa, ut femper. ad manum funt, exempla
profert. Sed ad Nemes. Eclog. 11. 89. de-
fendi è defcendere, quam lectionem hic non
folum copia Manuffcriptorum codicum tue-
tur, fed ipfa ratio, quod in eo verbo nulla
fit ambiguitas, quum decedere & difcedere
regno etiam dici poffit ille, qui extra regni
E a
fines
36
MANNA ET LUCANE
A
335 Ille tuus faltem doceat defcendere Sulla.
Poft Cilicasne vagos, & laffi Pontica regis -
Praelia, barbarico vix confummata veneno
Ultima Pompejo dabitur provincia, Caefar;
Quod non, victrices aquilas deponere juffus,
340Paruerim? mibi fi merces erepta laborum eft,
His faltem longi, non me duce, praemia belli
Reddantur: miles fub quolibet ifte triumphet.
Conferet exfanguis quo fe poft bella fenectus ?
Quae fedes erit emeritis? quae rura dabuntur
345 Quae nofter veteranus aret? quae moenia feffis??
An melius fient piratae, Magne, coloni?
Tollite jampridem victricia, tollite figna.
fines proficifcitur; decedere etiam, qui fuc-
ceffori tradit, quod de Sulla dici nequit. In
loco Statii 1. Theb. 317. poteft fane decedere
tolerari: agitur enim ibi de. annuo & alter-
no inter fratres regno, inter quos pactum
erat, ut finito anno unus decederet, & alter
fuccederet. Nihil vero. huc facit verfus 338
Lucani, ubi provincia fumitur pro bello,
quod Senatus mandaverat Pompejo in Cae
farem, ut centies vox provincia occurrit. Et
licet. Caefarem, ultimum hoftem, viciffet
Pompejus, non tamen ad exemplum Sullae
depofiturum imperium, fed fine aemulo &
adverfario dictaturam perpetuam, five re-
gnum, invafurum fuiffe, hac invidiofa ora-
tione infinuat Caefar. Et hoc firmant ultima
verba Caefaris,
Detrabimus dominos urbi fervire paratae.
Defcendere nolentes, nos detrahimus (effi-
caciffimo. verbo) tamquam ex folio regio.
Denique rò defcendere firmat unicus ad hanc
rem Senecae locus, quem forte ante oculos
´habuit Lucanus, ex lib. 1. de Clement. 12.
de Sulla, Defcenderit licet dictatura fua, &
fe togae reddiderit. video vero nunc Ondend.
vifis forte meis ad Nemefianum notis, ad Cae-
far. vII. de Bell. Civ. 78. defcendere praetu-
liffe; quod & recepit Cortius. Projam te Gu-
9"
Viri-
jet. tandem, & in codd. effe tamen ait, quod
nusquam reperi.
•
336. Laffi] & hic follemniter aberrantes »
fcribae librarii, lapfi prodiderunt, fed male.
Laffi eft longo bello feffi, ut Virg. 11. Aen.
109. & alii paffim. Flor. 111. 5. de Mithridate
agens, Romanis hoc dat epitheton. in laffos:
fimul & diftrictos fubitus turbo Pontici belli.
erupit, unde recte Freinsh. lib. I. cap. I.
Feſum & faucium regem, pro fufum `pro-
bavit. Recte hic explicuit. Scholiaftes. Sed
quod veneno vix.confummata dicat, nefcio
an hiftoriae refpondeat, quae non potuiffe.
Mithridatem ex frequenti ufu antidoti male
tentatum veneno fpiritum expellere,tradit. vid.
Florum 111.5. illud vix enim non poteſt id
fignificare, fed debet notare, morte Mi-
thridatis vix effe praelia confummata; fed
fuperfuiffe poft ejus mortem bella etiam
Pompejo confummanda, quae narrat dein-
de Florus & alii. Ille addit, rebelles Afiae
reliquias fequentem, Armenios
Colchos,
Iberos, Albanos &c. fubegiffe, & totam fere
Afiam, praeter Parthiam, provinciam feciffe.
?
341. Non cum duce] Mecum duce Thuan.
fec. nunc cum duce Hamb. quart. non conduce
Thuan. tert. poft bella juventus Hamb. tert.
344. Quae fedes erit emeritis] magno
nes
ľ
PHARSALIAE LI B. I.
37
ма
Viribus utendum eft, quas fecimus: arma tenenti
Omnia dat, qui jufta negat: nec numina deerunt.
350 Nam neque praeda meis, neque regnum quaeritur armis =
Detrabimus dominos urbi fervire paratae.
›
Dixerat: at dubium non claro murmure vulgus
Secum incerta fremit: pietas, patriique penates
Quamquam caede feras mentes, animosque tumentes
355Frangunt; fed diro ferri revocantur amore,
Ductorisque metu. Summi tum munera pili
Laelius, emeritique gerens infignia doni,
Servati civis referentem praemia quercum,
Si licet, exclamat, Romani maxime rector
360 Nominis, & fas eft veras expromere. voces z
鹼
​་
nos benefició obftrinxeffet novus locuple-
tator elegantiae Latinae, Cortius, fi de-
monftraffet bibliothecas, in quibus lateant
ifti codices, manu exarati, ex quibus de-
promfit multa antea ignota, & in hoc lo-
co lectionem, quam textui immifit, Eme-
ritis quae fedis erit, & fimul docuiffet Vete-
res dixiffe fedes & fedis, ut conftat in ufu
füiffe vulpes & vulpis, & alia quaedam ejuf-
dem notae, quae e Grammaticis vel antiquis
codicibus protulerunt Critici. In noftris ni-
hil variatum video, nifi quod in Thuan.
quart. fit, quae fedes- meritis fuerit, fed il-
lius nunc rationem habendam nullam cenfeo.
346. An melius fient piratae, Magne, co-
loni] Languidus & infipidus verfus, qui e.
rigetur, fr cum Rottend. tert. legatur, fue-
rint, & ex conjectura, invectivae faepe acer-
bae inferviens particula At, ponatur pro an.
At melius fuerint piratae, Magne, coloni.
fiat Piratae, o Magne Hamb. pr. en melius
ex fuis profert Cortius. quod vero ex Sue-
tonio refert Servius hunc locum citans ad
Iv. Georg. 127. credo petitum ex aliquo il
lius fcriptoris perdito libro, neque puro eo
refpici a Lucano, fed de adfignata piratis ur-
be Solis, quae inde di&a Pompejopolis, te-
fte Mela lib, 1, cap, i3, & hinc invidiam hic
Quod
fieri Pompejo, quod non civibus, aut eme-
ritis militibus, fed piratis adfignaverit fedes!
in Edit. Venet. 1484. & alia fine loci & an-
ni nota Virgilii vidi in Servio ad x11. Aen.
359. an melius fierent. fiant eſt in Cod. Ur-
fini ad alterum Maronis locum: mox, de-
erunt o&to fcripti. vid. Heinf, ad Virgil, 11.
Georg 200. & inox, jam neque Thuan. fec.
-
352. Dixeras, at dubium &c.] in Hamb.
pr. legitur, & dubium: quod, fi in fuis re-
periffet interpres, fine dubio addidiffet exem-
plis, quae producit fupra ad vers. 231. &.
merito:
353. Patriique Penates] Patriaeque Rot-
tend fec. deinde, quamvis primus: quod for-
te mutatum; quia indicativus fequitur: fè-
ras animos mentesque Oifel. quod referri pof-
fet ad illa, quae diximus fupra vers. 176.
non tamen hic probo.
356 Munera] Numina Langerm. mox
infignia domni Hamb. a m. pr. doni a fec. don-
ni quart. Emiritique Richel. Emeritam donum!
hic capio pro merito, quod virtuté fua me-
ritus fuerat. Sic lib. 111. 622. Emerita mors:
& Grat. Cyn. 282. emeritám laudem dixit.
vid. ad Nemef. Cyneg. 195. ferens duo Hein
fii. referuntem Hamb. tert.
>
359. Si licet &c. & fas eft veras expro
E 31
mites
38
M. ANNAEI LUCANI
Quod tam lenta tuas tenuit patientia virės
Conquerimur. deeratne tibi fiducia noftri?
Dum movet haec calidus fpirantia corpora fanguis
Et dum pila valent fortes torquere lacerti,
365 Degenerem patiere togam, regnumque Senatus?
Ufque adeo miferum eft civili vincere bello?
Duc age, per Scythiae populos, per inbofpita Syrtis
Litora, per calidas Libyae fitientis arenas.
Haec manus, ut victum poft terga relinqueret orbem,
370Oceani tumidas remo compefcuit undas :
mere voces ] Quamvis millies fas & jus com-
mutentur in fcriptis, & pro utraqué lectione
multa adferri folent, tamen ex follemni for-
mula fas hic praeferendum: nam fas divi-
num,jus & licet humanum innuit. vid. ad Ovid.
1. Met. 29. 1. Faft. 25. inf. 1x 244. & alibi
faepe. Video quidem Bentlejum ad Horat.
Art. Poët. 318, ubi multa de veris vocibus
cumulat, praetuliffe, jus eft, eumque fequi
Cortium & Oudendorpium, etiam inf. x.
261. tamen credimus, jus jam per vocem l.
cet exprimi. non diffimulanduin etiam, me
in uno Hamb, codice reperiffe, magnas ex-
promere voces, quod non temere rejecerim.
quum magna dicta, verba, magnae voces,
magna lingua & fimilia, quae militibus glo-
riofis propria, obvia & ita nota viris doctis
fint, ut hic illuftrare illa nihil attineat. Qui
cauffas hic fuppofuere, repetiffe videntur ex
vf. 67. h. 1. ubi & exponere, ut hic duo Rot-
tendorfiani.
361. Lenta] Longa Thuan. quart. Quid
tam etiam Rottend. fec. Deinde, deeritne
Hamb. pr.
363. Dum movet] Fovet malebat Hein-
fius, fed nihil novandum. Haec vero omnes
fere codices, & recte interpres dents,
mea & commilitonum. Sed apud Joh. Sa-
risberienfem de Nugis Curial, lib. III. cap.
5. in margine Edit. Leidenfis notatur, alios
legere, his, quae lectio non inelegans, pro
borum, ut fupra, vf, 193. vidimus. Dubito
{
Fregit
tamen, an typographi non, his pro hic per-
peram dederint, quia in Ed. Raphelengi
(quam Maire fe fequutum profitetur) mar-
gine legitur, al, bic. aut credendum effet,
Salmafium, quem curaffe hanc editionem
volunt, his praetuliffe. Sequens verfus de-
erat in Hamb. tert a m. pr. fed margini ad-
fcriptus. Hi vero verfus a 361. Quod tam lenta
citantur ab Anonymo Lobienfi in Chro-
nico, quod edidit doctiffimus Hier. Pez. Tom.
1. Rerum Auftriacarum pag. 907. ubi vitio-
fe, tam lenta duas t. p. vires. fed, dum mo-
vet haec. poftea vero, fortes torquere lacerti.
Bellandum eft: quod addidiffe Chronici au-
ator videtur. Mox, patiare Rottend. tert. &
Hamb. tert.
367. Per Scythiae] Scythicae S. German.
&inhofpita Oifel. perperam, fed follemni
errore librariorum, quos, iterationem hanc
praepofitionum non ferentes, copulam fup-
pofuiffe faepe vidimus ad Ovid. 1. Art. Am.
69. & Suet. Tib. vi. & alibi. Turpiter vero
fe hic dedit Cortius, recipiens in textum, per
Squalidas Libyes, cumulans literam fibilantem
S. & vim faciens primae fyllabae in fqualidas,
quae produci folet. Quia fcilicet calidus fan-
guis praecefferat modo, calidas arenas non
potuit ferre.
369. Relinqueret] Reliquerit Rottend. fec.
372. Julla fequi tam poſſe mihi, quam vel-
le, neceffe eft. merito obfcurior hic verfus
interpretibus eft vifus, neque tranfpofitio
vers
PHARSALIAE LIB. I.
39.
Fregit & Arctoo fpumantem vertice Rhenum.
Fulla fequi tam poffe mibi, quam velle neceffe eft.
Nec civis meus eft, in quem tua claffica, Caefar,
Audiero. per figna decem felicia caftris,
375Perque tuos juro quocumque ex hofte triumphos;
Pectore fi fratris gladium, juguloque parentis
Condere me jubeas, plenaeque in vifcera partu
Conjugis, invita peragam tamen omnia dextra.
Si fpoliare Deos, ignemque immittere templis,
380 Numina mifcebit caftrenfis flamma Monetae:
verborum poffe, & velle aliquid lucis adfert.
Ego arbitror, hic ellipfim effe unius vocis,
quae primo membro refpondeat; nam nulla
neceffitas fingi poteft, quae efficere poffit,
ut poffet. Sed ut vellet non poterat quidem,
fi ut Philofophus loqueretur, cogi, fed po-
terat & imperio, & etiam animo fuo, Cae-
fari addicto in omnibus, adigi & cogi. Nam
ut dicit lib. IV. 484. non cogitur ullus velle
mori: & paullo poft, cupias, quod cumque
neceffe eft. & hinc etiam lib. 111. 140 libertatis
inquit Cotta,
Servaveris umbram
Si quidquid jubeare, velis.
quare ita fuppleri poffe putem, tua juffa pof-
fe fequi eft tam voluptas, tam gratum mi-
hi, vel, eft mihi tam facultas, funt vires
ad exfequendum, quae jubes, quam necef-
fe eft me velle. multae tales locutiones,
defectae uno verbo, vel nomine, ubi duo
requirit fenfus, a viris doctis funt nota-
tae. vid. Graev. ad Florum. lib. 111. 21.
Davifium ad Cicer. 1. de N. D. 17. & 11.
2. & Markland. ad Stat. 1. Sylv. 1, 82. &
nefcio quos non, poffe fe autem, & voluptati
vel facultati fibi hoc effe, ipfa gloriofa mi-
litis jactatio oftendit.
Haec manus, ut victum poft terga relin-
queret orbem,
Oceani tumidas remo compefcuit undas &c.
velle vero neceffe fibi effe docet: propter de
votum imperio tuo animum. hinc addit,
Pectore fi fratris &c.
Caftra
id eft, licet invitus, tamen hac dextra frater,
patrem ingulabo &c. templa fpoliabo &c. fi tu
jubeas & cogas. juffa fequi dixit & lib. v. 533.
374. Caftris] Deftris Thuan. pr. a m. pr.
fic & alibi. immo & teftras pro dextras lib.v.
355. in Var. le&. Oudendorpii.
376. Si fratris gladium] Si gladium fra-
tris Rottend. pr. parentum Thuan. quart,
Sed vulgatam dat etiam Saresberienfis lib vr.
cap. 12. mox, partus Hainb, fec. & Sarisbe-
rienfis, ut plenus genitivum regat.
380 Caftrenfis flamma Monetae ] Ambi-
guam facit fententiam vox caftrenfis, an
jungenda fit caftrenfis Monetae, an caftrenfis
flamma. Primum elegit Scholiaftes, qui no-
bis Monetam caftrenfem. five Junonem mi-
litarem hinc finxit, quam ego nullam novi,
fed doceri cupio , quum nullam Junonem
Monetam, nifi Romae in arce vel Capitolio,
umquam fuiffe legerim: vide Sulpiciae Satyr.
vl 53. quare caftrenfem flammam, hic inter-
pretor ut ignem militari manu Capito-
lio fe injecturum promittat, & involutu-
rum fe numina Jovis, Junonis, & Palla-
dis, quae ibi habebant templa, eadem rui-
na. Quid autem voluerit Cortius
monetae minoris formae litera, ne numen
effe crederetur, edidit, non exputo: forte
in notis lucem pleniorem adfudiffet. Ver-
fum 382. laudat Serv. ad Virg. 11. Georg.
274.
"
3813
M. ANNA EI LUCAN
$
Caftra fuper Tufci fi ponere Thybridis undas,
Hefperios audax veniam metator in agros;
Tu quofcumque voles in planum effundere muros,
His aries actus difperget faxa lacertis :
385Illa licet, penitus tolli quam jufferis urbem,
Roma fit: His cunctae fimul adfenfere cohortes,
Elatasque alte, quaecumque ad bella vocaret,
Promifere manus. it tantus in aethera clamor,
+
3&1. Caftra fuper Tufci fi ponere Tybridis
andas.] Et hic difcedunt in partes membra-
nae, his figna, illis caftra exhibentibus, ut
fupra vidimus vf. 323. fi figna placet,
erit eo fenfu, quo fupr. 236. dixit Signa de-
ponere, pro figere in foro. Si caftra prae.
feratur, aptius conveniet voci metator. Qua-
re rectius hoc Oudendorpium & Cortium
praetuliffe credo. Sed aliud eft quod mi-
hi fufpectam faciat vulgatam lectionem. An
enim fuper undas caftra quis umquam pofita
legit? ego certe nusquam. Sic recte mox
397. caftra fuper rupem occurrunt. An vero
Thybrim hic pro regione circa Thybrim ca-
piemus? ut faepe apud Poëtas flumina &
montes pro regionibus poni conftat, & pro-
bavi ad Gratii Cyneg. 100 128 & 314. &
ut mox vf. 396 Lemannum pro Gallia
ponit; Nec hoc difpliceret, fi dixiſſet, ſuper
Thybrim,non fuper Thybridis undas. An fu-
per pro ultra poffet capi? ut fuper Nicrum, a-
pud, vel ultra explicat Freherus in Aufon.
Mofella vf. 423. fèd ibi alia res eft. Donec
ergo doceamur ita locutos alios, tentabo
audaciori quidem, fateor, fed nulli invito
obtrudenda conjectura, & legam,
Caftra per Etrufci fi ponere Thybridis un-
das.
id eft tota, qua fluit Thybris, regione, vid.
ad Virg. iv. Georg. 278. vel quia unda &
ora centies permutentur, poffet legi Thybri-
dis oras, ut conveniret rectius fequentibus
Hefperiis agris. Non ergo fe modo Rubico-
nem tranfiturum, fed ipfam Romam oppu-
gnaturum, fi Caefar jubeat, jactat & pro-
mittit. Cogitent acutiores. Cl. Drakenbor-
•
Quan
chius, quocum conjecturam meam commu-
nicaram, malebat, Caftra fub Etrufci; ut illud.
per in fuper natum ex primis literis Etrufci
effet. Ita mox vf. 405. prò quaque ſub in codice
alio eft, qua ſuper Herculeo &c. fub autem
hic.in, circa notare poteft, ut inf. lib. x. 66.
Leucadioque ficut dubius fub gurgite cafus.
vid. ad Ovid. 1. Met. 689. & firmari hoc
poffet ex lib. 1v. 690.
Net Rheni miles in undis
Exploratus erat.
ubi in undis, eft regionibus ad Rhenum fitis,
ad ripas Rheni. Ne quis capiat exploratos in
aqua Rheni, ut folebant recens natos fluvio
immerfos lavare populi barbari, ut notum.
Verum lib. v. 289.
Rheni mibi Caefar in undis
Dux erat. vid. & x. 130.
383. Tu quofcumque ] Šaresberienfis d. L.
tu quocumque, fed in margine, al. quofcum-
que. pro effundere Heins, malebat extendere.
forte; quia Poëtae faepius de in terram pro-
ftratis hoc verbo folent uti; & fimilis varia
tio eft apud Virgil. x11. Aeneid. 276. fulva-
que effundit arena, ubi videndus Pierius: fed
Heinfius ibi effundit praetulit, & ex altero
loco ejufdem lib. vſ. 532. effunditque fola
confirmat. Ita faepe Critici diverfis locis ver-
ba alia & alia praeferunt. Hic vero nihil
mutandum puto, quia agitur de ariete, quo
muri rupti non extenduntur, fed effufis fa-
xis & compagibus difperguntur, & ab alto de-
jiciuntur, & in folum procumbunt. Similis
phrafis,fed de Poplicola fponte fua deftruen-
te, apud Florum 1. 9. aedes in plana fubmifit
id eft, jam vel aedificari in colle coeptas,
1
vel
PHARSALIAE LIB. I.
2
41
1
Quantus, piniferi Boreas quum Thracius Offae
390Rupibus incubuit, curvato robore preſſae
Fit fonus, aut rurfus redeuntis in aethera filvae.
Caefar, ut acceptum tam prono milite bellum,
Fataque ferre videt, ne quo languore moretur
Fortunam, fparfas per Gallica rura cohortes
395Evocat, & Romam motis petit undique fignis.
Deferuere cavo tentoria fixa Lemanno,
vel materiam in alto ad aedificandum con-
geftam, detulit in plánum.
387. Elatasque alte] Et latas alte Thuan.
fec. fed Elatas recte, ut in alia re elata dex-
tra Val. Flacc. 111. 139. VIII. 359. rece
vero explicat Oudendorpius. vide Barth. ad
Stat. 1v. Theb. 352. qui & lib v1.661.
Vix unus Phlegyas, acerque Menetheus
Promifere manus.
ubi idem Barthius videndus. & ita dare ma-
num apud Val. Flacc. 1. 41. fi Heinfii con-
jectura placeret, effet explicandum. inf. lib.
111. 311. accipere devotas in proelia dextras. Ac
tantus etiam Thuan. fec. In aethera quinque
libri.
389. Piniferae] Piniferi eft in Puteaneo,
ita ut au&toritas non defit Grotianae lectio-
ni, quae placebat Heinfo. vid. Voſſ, de A-
Met.
nalog. 1. cap. 10 & Heinf. ad Ovid. 1x.
165. & x111. 770. & infrav11.450. Hoc ve-
ro modo vitatur ipotetéλevrov in ae, piniferae
Offae, nubiferae eft in novem fcriptis: dein-
de, incumbit Rottend. tert. in aethere Hamb.
quart. in aëre Thuan. quart Cortius, in aèra.
393. Fataque ferre] Fataferre Turr Sen-
fus non admodum perfeétus hic videtur;
quare quum centies illud que in re in com-
pofitis tranfierit, & contra; ut oftendimus
ad Ovid. x11. Met. 121. & faepe alibi, ut
& infra 111. 235. & VI. 24. hic quoque for-
te, fata referre videt poffet legi, hoc fenfu;
Caefar ut vidit fata (invitus enim accinge-
batur ad civile bellum) referre bellum civi-
le, poft Sullanum furorem intermiffum,
runc yero a Pompejo ejus difcipulo, ut fu-
pra dixerat, renovatum, fed quod non ipfe
Ca
evocat
dederat, fed acceptum tam prona militum
voluntate gerere quafi cogebatur
cohortes, ne moretur fortunam fibi omnia
fecunda promittentem. Referre bellum eſt ite-
rum ferre, repetere omiffum, ut referre cer-
tamina annua, fupr. 180. & ita paffim. Vul-
gata, fi placet, debet exponi, cum Gu-
jeto, ut videt bellum & fata ferre, id eft
pofcere, (ut ita fert aetas, animus, & fimilia)
ne moretur ipfe fortunam. ita fors fert lib.
VII. 122. & VI. 26. fi fortuna ferat, & paf-
fim. Gujetus etiam fubintellecto ſe, ferre fe,
pro favere fibi, quod duriffimum. magis ta-
men prius placet, ut illa conne&tantur ap-
tius, ne quo languore moretur &c. evocat co-
bortes.
394. Gallica] Bellica Turrian.
396. Deferuere cavo tentoria fixa Lemanè
no.] Deeft hic verfus Thuan. fec. a m. pr.
Scio, cavos dici fluvios, & id me jam mo-
nuiffe ad Ovid. Ibin. 228. & ita nofter 11.
422. Rutubam cavum dicit, & omnia loca
alta & profunda, tefte Servio ad Virg. I.
Georg. 326. & IV. 427. ubi hunc Lu-
cani locum advocat. & ita hic Omnibo-
nus Lemannum profundum & altum inter-
pretatur, quem fequitur etiam Had Valef.
in Notit. Gall. p. 229. Sed, quia non ma-
gis tentoria in lacu Lemanno figi poffunt,
quam caftra in Thybridis undis, & quia, ut
modo monui, fluvios & lacus faepe poni pro
regionibus, quas alluunt, novi, malim hic
de regione ipfa ad Lemannum, quae cava
eft, inter Alpes & Juram montes accipere,
quo modo etiam Graecis regiones zona, ut
cava Syria, & aliae paffim, di&ae. Et hinc fae-
F
>
pe
42
M. ANNAEI LUCANI
Caftraque, quae Vogefi curvam fuper ardua rupem
Pugnaces pictis cohibebant Lingonas armis.
Hi vada liquerunt Ifarae, qui gurgite ductus
400Per tam multa fuo, famae majoris in amnem
Lapfus, ad aequoreas nomen non pertulit undas.
Solvuntur flavi longa ftatione Rutheni :
pe cavae valles & fimilia, ut inf. IV. 185.
& 723 vid. Oudend. ad lib. v. 196. Propert.
lib. iv. El. 1. 123.
Qua nebulofa cavo rorat Mevania campo:
ubi videndus-Pafferatius pag. 569. De rupe
vero, vel ripa (ut maxima pars fcriptorum
habet) Vogefi vix eft, ut decernam : nefcio
enim an rupes aeque eleganter dicatur cur-
va, ac ripa. Cavam rupem novi, ut mox vf.
406. quae fluctibus excavata eft. poffet ta-
men eo fenfu curva rupes dici, quo curva an-
tra, theatra &c. faepe pro excavatis vel in-
tro recedentibus poni certum eft. itaque non-
dum mihi de lectione hujus loci liquere fa-
tis fateor. Ardua vero caftra, etiam ri-
pae convenire poffunt, quia multa flumina ri-
pas altas, praefertim in regionibus montanis,
habent.
398. Pugnaces picis cohibebant Lingones
(aut Lingonas) armis.] Anceps etiam pro
varia lectione fententia, nec quam fequar
potius, certus fum. An illa caftra Romano-
rum cohiberent pi&tis armis Lingonas pugna-
ces, an Lingones pictis armis, id eft, picta
arma gerentes, cohiberent Romana caftra?
Lingones habent noftri fere omnes, & Ligo-
nes Hamb. pr. Picta etiam arma, nefcio an
bene explicent quidam difcoloria, de quibus
tamen nihil nos docent. Quare in eain fere
fententiam inclino, ut picta illa arma ad Ro-
manos referam, id eft, ut Badius explicuit,
infignibus decorata: & intelligat Poëta vete-
ranos milites, qui in fcutis fuis infignia quae-
dam picta habebant, ut notum ex legione ful-
minatrice, quae fulmen in clypeis habebat,
& ita aliae. Tyrones vero habuiffe pu-
ra fcuta, notum eft ex Virgil. 1x. Aen. 548
parma inglorius alba. Sed hi verfus etiam ma-
jorem lucem defiderant, nec picta arma mi
ג
Mi-
hi valde placent. an ftrictis armis? Ceterum
caftraque Vagefi eft in Barb. Vogifi pr. Hamb
Vagifi alter. pimaces pictis S. German, pro-
hibebant Hamb. tert. mox, bir vada Richel. /
399., Ifarae, qui gurgite ductus Per tam
multa fuo, famae majoris in amnem Lapfus.]
Non negem faepiffime veteres paffim dixiffe
tam multa pro tat, & etiam neatro genere
omnia, cuncta reperiri pro omnibus locis ;
fed an fimilis locus produci poffit, ubi flu-
vius dicitur ductus per tam multa. id eft, per
tot loca, ſpatia, aut fimile, dubito: nam mi-
hi duriffime dictum videtur. Praeterea non
eo infignem praeter ceteros Galliae fluvios
Ifaram credo, quod tam multa fpatia per-
currat, quum alii fluvii majora multo eme-
tiantur, & in primis Rhodanus famae ma-
joris amnis, in quem labitur Ifara, qui nec
ipfe in aequor exit, unde ejus prae aliis amni-
bus brevitas intelligi & fignificari a Poëta de-
bet. Unde fere adducor, ut Lucanum fcri-
pfiffe credam, per tam culta, ut infra lib. II.
425. Radensque Falerni Culta Siler, ubi plura
Oudendorpius attulit, qui hoc loco etiam
fibi prius quid mutandum vifum fuiffe fcri-
bit, non vero exprimit, quid fupponere vo-
luerit. forte etiam tot culta praeftaret, quod
olim mutato priùs culta in multa, mutavit
aliquis in tam multa, quem tot multa offen-
debat, licet tam culta, pro valde culta, ut
alibi obfervavimus, poffet capi. Praeterea eft
eſt
aperta Virgilii imitatio, qui de Eridano Iv.
Georg. 372.
Quo non alius per pinguia culta
In mare purpureum violentior effluit amnis.
qui & eodem libro vſ. 126.
Qua niger humectat flaventia culta Galaefus:
& ita paffim. Quidquid fit, non ideo multa
poffe dici pro multis locis, ut omnia & cun-
&
PHARSALIAE LIB. I.
43.
}
Mitis Atax Latias gaudet non ferre carinas,
Finis & Hefperiae, promoto limite, Varus:
405 Quaque fub Herculeo facratus numine portus
Urguet rupe cava pelagus: non Corus in illum
Jus habet aut Zephyrus: folus fua litora turbat
Circius, & tuta prohibet ftatione Monoeci.
#a, crediderim, nec ita poffe capi putem, ut
etiam inde ex Poëtae fententia, pronuntietur,
dici fluvium duci per multa, pro per multa,
vel lunga spatia. Nam & ubi omnia & cun-
dla pro locis occurrunt, figuratum effe lo-
quendi genus exiftimem, pro omnibus ho-
minibus & incolis, qui in illis locis funt,
ut, qui loca ab interprete adducta excufferit,
facile videbit. & hinc recte Mariusad illa O O-
vid. 1. Amor. 11. 33. Omnia te metuent, ex-
plicat omnes te metuent, neutro pofito pro
mafculino: ut ita ra ngara, prima ducum &
fimilia funt obvia. & clarius fententiam meam
de his expofui ad Nemef. 111. Ecl. 55. Pro
famae majoris reperi in Oifeliano codice, fa-
mae melioris, follemni harum vocum per-
mutatione, qualis obfervatur apud Clau-
dian. vi. Conf. Hon. 294.
>
Omnibus oppeterem fama majore peruftis.
vid. ad Ovid. XIII. Met. 102. & ad Lucan.
infra VII. 141. & alibi paffim. Apud Virgi
lium v1. Aen. 890.
Incenditque animum famae venientis amor.
Ubi Urfini & duo Heinfiani codices, fa-
mae melioris. Sed imitatio Aufonii in Mofell.
93.
'
- Quum defluxifti famae majoris in amnem,
vulgatam vindicat quae & ideo debet fer-
vari, quia non de bona, fel de magna fama
& celebritate agitur. Ovid. 1v. ex Ponto
XVI. 3.
Famaque poft cineres major venit.
Valer. Flacc. 1. 7.
Qua-
5. & apud noftrum ix. 593. vid. ad Suet.
Tit. cap. iv,
403. Mitis Atax] Mutis S. German. A-
rar MS. Cortii, quod ego nusquam reperi,
fed corruptum ex Arax, ut in Rott. tertio
& aliis ab interpretibus adductis. gaudens ex
tertio Voffiano notavit Heinfius.
404. Varus] Farus Hamb. quartus. Darus
Rottend. pr. Gaurus fec. Miratur vero Va-
lefius in notitia Galliae pag. 586. cur pro-
moto jam limite, id eft imperii finibus ultra
Varum prolatis, hunc fluvium faciat termi-
num Italiae, qui femper habitus fuit Galliam
ab Italia difterminare. Forte, antequam
Gallia togata fuba&ta fuit, Rubiconem ut
fupr. verf. 215. fuiffe terminum vult indica-
re, nunc vero ne fibi obloqui videretur, hic
addit promoto limite, ut recte Oudendorpius,
confentientibus quatuor ex noftris & ita
jam Barth. xx111. Ad. 26. ut jam non Ru-
bicon, fed Varus fit finis duarum gentium.
vid, ad Virg. 1. Aen. 2. quae dixi.
ng-
405. Sub nomine] Sub numine novem ex
noftris. & licet parum referre arbitrer,
mine tamen melius es facratus convenire ju-
dico.
407. Jus habet Haec illuftrari poffunt il-
lis, quae dixi ad Petron. cap. cxIv. ubi Ita-
lici literis poffeffor Aquilo dicitur. ut aufter
mare dicitur poffidere, infr. II. 454. fic lib.
IX, 118. Eurus tenens pelagus. Et hinc no-
fter Circio fua litera adfignat, in quae ille
regnaret, ut ita vidimus & Borean habitare
Sub Areto apud Ovid. 111. Trift. x. 11. Gu-
jet. fibi expofita, vel fua pro ejus capit, vel
legit, folus tual. t. &t. c. p. f. Monacce, Inno-
mine Monoeci eaedem fere in noflris varieta-
tes, quae in Oudendorpianis. Monefti erat
Sic magna tamen fama eft Juvenal. vI. Sat. in duobus Rottendorf, & prohibet tuta etiam
F 2
Fama.
Tuque, • pelagi cui major aperti
& contra infra lib. 1x. 753.
Fatique minorem
Famam Dipfas habet.
Hamb. tert,
409
4
LUCANT
M. ANNA EI
我
​Quaque jacet litus dubium, quod terra, fretumque
410 Vindicat alternis vicibus, quum funditur ingens
Oceanus, vel quum refugis fe fluctibus aufert.
Ventus ab extremo pelagus fic axe volutet,
Deftituatque ferens: an fidere mota fecundo
Tethyos unda vagae lunaribus aeftuet horis :
409. Quaque jacet] Hic iterum contra
omnes fcriptos Cortius edidit, quaque patet.
quae innumeris exemplis illuftrare nullius eft
laboris; fed quum litus fit humile & inun-
dationibus per aeftum maris obnoxium, re-
&tius jacere dicitur. vid. infr. ad lib. 11.416.
Oudendorpium. Nec patet certe, cum oper-
tum eft fluctibus, & ideo dubium litus vo-
cat, id eft, quod nunc terra, nunc aqua eft,
ut ita recte dubiam Syrtim expofuit infra idem
interpres ad vf. 686. vide & lib. 11. 571.
1x. 304. & 860. & ad Grat. Cyneg. 174.
410. Alternis] Alterius Langerm. mox,
refluis fluctibus Thuan. fec. & quart. fol-
lemni varietate. vid. ad Ovid. XVI. Ep.
182. & x. Met. 42. Hunc locum indicat
Servius ad vII. Aen. 225. ubi refugo oceano
explicat refluo. refugum mare etiam Stat. XII.
634. & alii.
412. Ventus ab extremo pelagus fic axe vo-
lutet &c.] Aliquid hic inconcinni in parti-
cula illa fic, cui quod refpondeat, nihil fe-
quitur, effe videtur. Novi equidem, poffe
facile pro ab refcribi an, vel etiam an hicpri-
mo loco omiffum poffe videri, ut centies
fieri folet. Sed tamen malim legere,
Ventus ab extremo pelagus five axe volutet,
Deftituatve ferens.
Turbat etiam illud ferens, quod an hoc loco
ita poffit capi, ut vulgo venti ferentes dicun-
tur, vix mihi perfuafum eft. In duobus co-
dicibus Thuan. quart, & Richel. vidi defti-
tuatque fretum, quod poffet ita capi, five ven-
tus mare in litus volutet, ave fretum rece-
dens deftituat, id eft, cum definit volvere
pelagus, quafi illud deftituat, & cogat re-
cedere a terra, ut idem dicat, quod Mani
lius lib. 11. 89.
Sia pontum movet, & terris immittit &
enfert.
Flam-
ubi plura, ex his Lucani verbis adumbra
ta notat Scaliger, & unde etiam forte fic
hic poffet tueri locum. Cogitabam aliquan-
do, deftituatveque feras, ut recedens pela-
gus in ficco litore marina animalia relin-
quat, ut ita Virgil. 1. Eclog. 61.
Et freta deftituent nudos in litore pifces.
Sed quia feras de belluis marinis dici non-
dum didici (forte ita ufurpatum aliquis re-
periet) abftineo manum. Animalia marina
deftituere aut deprehendere terreftria dicit Me-
la lib. 111. cap. 1. de Oceano agens. fed
forte hic locus nondum eft perfanatus, &
deftituat ferens dictum fit, ut glomeratque fe-
rens Virgil. 11. Georg. 311. ubi vide quae
dixi.
413. An fidere] In fidere S. German.
415. Tollat] Inter lectiones vitiofas faepe
illas numerare licet, quae phrafes quasdam
ufitatiffimas habent, fed rei, de qua agitur,
non fatis accommodatas. Sic quum venti
& tempeftates paffim fluctus ad fidera tolle-
re dicantur, hic librarius idem foli tribuit,
qui, ut alentes undas hauriat, mare erigat, &
calore ad fidera ducat fluctus. Ita enim qua-
tuor ex noftris,praeter codices notatos Ouden-
dorpio, qui nec improbat, & Cortius etiam in
textum merito recepit. Ducere enim bibentis
eft, & fucum ad fe attrahentis. & notum eft.,
ducere, educere, obducere, perducere pro hau-
rire, bibere, poni. vide inf. 18.729. & Lam-
bin. ad Horat. 1. od 17. Scriver. ad Martial.
1. Epigr. 17. & quos non? Ducat, etiam apud
Serv. ad Virg. 11. Georg. 480. In Codice
Leidenfi & aliis, Portat vel ducat erat in
Hamb. quart, an pro potat vel potet, fed hoc
non quadrat,
419. Nemetis] Admodum, variant fcripti.
Mereris Hamb. quart. Nometis multi; alii
ali
PHARSALIAE LIB. E
415Flammiger an Titan, ut alentes hauriat undas,
Erigat Oceanum, fluctusque ad fidera ducat,
#
Quaerite, quos agitat mundi labor: at mihi ſemper
Tu, quaecumque moves tam crebros cauffa meatus,
Ut fuperi voluere, late. Tunç rura Nemetis
420 Qui tenet, & ripas Aturi, qua litore curvo
aliter. Errat vero Cortius, qui Nemoi vulgo
legi addit, quae eft conjectura Micylli, quam
fecutus Grotius. Ego fateor, me ignorare
locum. Nam fi Nemoffus eft in Arvernis, cur
non potius infr. vf. 427. memorat, ubi Ar-
vernorum mentio fit?
420. Aturi] Et hic codices,. Atiri, Sa-
tyri, Satyris, Saturi: fed Rottend. tertius,
Aturi, quod probat Valef. in notit. Gall.
pag. 2. qui late de eo fluvio agit, & refti-
tuit eum Tibul. lib. I. VIII. II. ubi le-
git,
Teftis Atur, Doranusque celer, pro Teftis
Arar, Rhodanusque celer,
ubi Arax & Atax in Codicibus. & ibidem
vf. 4. Atur, quem incolam exponit Valefius
ejus regionis, ubi etiam Atax & Arax Codd.
quod ultimum ex Corvini codice exhibuir
Köleferius. Unicus reftat fcrupulus, quod
quum Graecis dicatur "A78ps, & ideo ab Au-
fonio producta fyllaba media Aturrus pro-
feratur, qui poffit Lucanus illam corripere.
An dicemus hanc fibi licentiam ufürpaſſe
quam multi Poëtae in Graecis diphthongis
unica litera exprimendis, non habita ratione
longioris in fyllaba morae? ut pro adius,
Didias prima brevi Aufon. Epigr. sI & no-
fter Rhoetion Poires dixit lib 1x. 963. ubi vi-
deantur adnotata: & ita in vocalibus longis
H & ut Edonis infr. 675. idem fibi li-
cere putaverunt, de quibus multa Critici
paffim notaverunt. praefertim in nominibus
propriis magna fuit olim licentia, ut faepe
Servius obfervat. Videant eruditiores. quem
litore etiam. Voff. fec. & ita Gujetus. qua
litora Thuan. tert. E claudit vero, eft glof
fa sà recipit, quod eft a fecunda manu. de
claufo mari vid. ad Rutil. Iter. 1. 247. &
infra L1. 615, Juvenal. Sat. XII. 75,
..
•
1
Mol-
cur non
Intrat pofitas inclufa per aequora moles.
Tarbellius Cortius, ut fimilia captat, fed nom
ex fide fcriptorum. Addit virum do&tum le-
gere, quem litore curvo M. a. c. Tarbellicas
Ancon, notans Scaligerum, quem refutavit
Oudendorpius; quae conjectura placuit etiam
Bourdelotio ad Petr. cap. c11. Si vero fcri-
pto confirmaretur, non tam abfurda effet,
nam quum Ancon fit finus, vel portus in-
ter duo cornua, quae eum undique litore
curvato cin&tum paene claudunt
fluvius molliter illabens in finum, qui por
tum facit, poteft dici clandere illum flu-
vium, vel fluvii oftium? plures enim fluvi
prope oftia in lacus labuntur, qui undique
cincti terra, deinde inter duo cornua angufto
exitu in mare erumpunt. nam ita olim Rhe-
nus apud majores noftros, qui primo angu-
ftus, poft ripis longe & late recedentibus, jars
non amnis, fed ingens lacus, ubi campos im-
plevit, Flevo dicitur, ejusdemque nominis in-
fulam amplexus, fit iterum artior, iterum-
que fluvius emittitur, teſte Mela lib. 111. cap.
2. Baetis non longe a mari grandem lacum
facit apud eumdem lib. III. 1. Sed fequamur
fcriptos, & explicemus hoc modo: ripas A-
turi, qua ille jam Tarbellicus, id eft, Tari
bellos perlabens, claudit aequor molliter ad
miffum litore curvo; quod, ut modo, dixi,
idem eft ac fi dixiffet, lacum vel portum finuo-
fum facit: & hinc ad omnia fere oftia flumi-
num portus erant, faepe etiam claufi. vid, ad
Rutil. Iter. 155. vel poffet Tarbellicus pro
populo fumi, qui tenet magnum illum fi-
num , quem Strabo lib. iv. p. 190. dició
Gallicum vocari, & in quem, ut ex Pto-
lemaeo patet, Aturus influit. Claudit er-
go & cingit Tarbellicus illud aequor, id eft
illum finum undique molliter adimiffum: &
F 3
hoe:
T
M. ANNA EI LUCANI
}
Molliter admiffum claudit Tarbellicus aequor,
Signa movet, gaudetque amoto Santonus hofte:
Et Biturix, longisque leves Sueffones in armis:
Optimus excuffo Leucus Rhemusque lacerto,
425Optima gens flexis in gyrum Sequana frenis:
Et docilis rector monftrati Belga covinni :
Arvernique aufi Latio fe fingere fratres,
Sanguine ab Iliaco populi; nimiumque rebellis
hoc in primis placet. cludit Thuaneus fec.
422. Santonus] Sontenus Barberin. Sinto-
mus Oifel. Vales. in not. Gall. p. 502. docet
promifcue veteres Santonos & Santones di-
xiffe. Quamquam Gujetus illam termina-
tionem, ut Andus, Turonus &c. non a Luca-
ni manu effe dicat. Gaudentque Santones vo-
lebat Heinfius, quia etiam Suefones fequitur:
fed vid. 11. 400.
423. Longisque leves Suefones in armis.]
Quam varient in hujus populi nomine,doce-
bunt adnotationes doctorum virorum. Noftri
codices, Saxones, Sefanes, Saffones, Sueffones
& Seffones, quod ultimum praefert Hadrian.
Vales. in notit. Gall. pag. y36. & per Sy-
naerefin pro Sueffones, vel Sueffiones a Poë
tis ufurpatum credit: Axones ab Axona, non
Axone, qui legunt, modo fyllabae refellun-
tur, quam brevem facit Aufon. Mofell, 461.
Per longa vero arma Valefius intelligit fouta,
quibus propter corporum proceritatem exi-
miam longioribus utebantur, ut de Senoni-
bus Gallis Virg. v111. Aen. 662. fcutis
protecti corpora longis. Neque a vero haec
expofitio multum abhorret ; licet ego olim
hunc locum de contis explicare folerem,
quia illi melius levitati, qua illos promtius
vibrabant & relegebant, quam fcuta, con-
gruere videantur: ut ita lancea levis Mauri
fupr. 210. Contis vero habiliter ufos hos
populos barbaros, fatis exploratum effe cru-
ditis puto; vide ad Val. Fl. vI. 126. ubi
ingens contus; & 234. ubi etiam amentatos
fuiffe patet. Deinde id videtur probare lo-
cus lib. VI. 259.
Cantaber exiguis, aut longis Teutones armis,
}
1
Ner-
Jungit vero his, Leucos & Rhemos, aliis ar- /
mis inftructos & celebres, quos ut fundi-
tores credit Valefius p. 564. hic deſcribi,
Optimus excufo Leucus Rhemasque la-
certo.
fed quibus ego verbis jaculatores nobis ex-
hiberi credo, idque ex excuffo lacerto colli-
go, quem femper Poëtae adfcribere folent
jaculanti, vel haftam aut aliud telum magna
vi lacerti emittenti. vid. inf. 11, 502. 111.
567. ubi pro
Jam non excuffis torquentur tela lacertis
ego in meis inveni pila, quod Romanorum
grave telum magna vi torquebatur, ut vſ.
598. eodem lib. Ovid. Iv. Epift. 43.
Aut tremulum excuſſo jaculum vibrare la-
& 11. ex Ponto 1x. 57.
certo.
Atque, ut es, excuffo jaculum torquere la-
excuſſo
certo.
atque ita paffim. Funditores vero rotabant
circa caput fundam, & hinc remiffa habena
plumbum vel glanden emittebant, ut fupra
vf. 1. 229. & 111. 710. & apud alios Poë-
tas centies in armis, vero di&um, ut in
baſta, jaculis, gladio, id eft, illis armatus,
de quo vide ad Val. Flacc. 1. 486. & v.
349. & alibi faepe.
424. Rhemus] Rhemisque plurimi, unde
Heinfius Rhemique. Leucas etiam tres.
426. Monftraii] Mihi roftratus ille covi-
nus etiam rifu 'dignus videtur, & malo, li-
cet forte vitiofa fit lectio, monftrati relin-
quere, donec quid melius reperiatur. Nam
ita noftri omnes codices: ut & plurimi, co-
vinni, Hamb. vero pr, Copenni. Conſtrati
quod
PHARSALIAE LI B. I.
47
Nervius, & caefi pollutus fanguine Cottae:
430Et qui te laxis imitantur, Sarmata,
Sarmata, braccis
Vangiones: Batavique truces, quos aere recurvo
Stridentes acuere tubae: qua Cinga pererrat
Gurgite: qua Rhodanus raptum velocibus undis
In mare fert Ararim: qua montibus ardua fummis
435 Gens habitat cana pendentes rupe Gebennas :
[Pictones immunes fubigunt fua rura; nec ultra
quod multis propugnat Heinfius ad Virg. 111.
Georg. 204. ne probem, facit, quod nefciam,
qua ratione ex tectis curribus pugnare, &
tela jacere & per temonem procurrere, de
quibus vid. Caefar. iv. de Bell. Gall. 33.
poffint. De conftratis navibus agit Salmas.
ad Jus Attic. p. 723. in quibus pugnabatur ex
prora & puppi; & in tabulis & foris, quibus
conftratae erant naves, confiftere & pugnare
poterant : fed in conftratis curribus ubi pug-
nare poffint, non video.
427. Latio] Et noftri Latios & Latiis ex-
hibent, fed Latio firmat locus Sidon. Apoll.
VII. Ep. 7. ab Heinfio adfcriptus, Arverno-
rum, prob dolor! fervitus, qui (fi prifca re-
plicarentur) audebant fe quondam fratres La-
tio dicere, & fanguine ab Iliaco populos com-
putare. Latium eft pro incolis Latii, Ro-
manis. In codicibus Alverni & Averni erat
Vid. Vales, Notit. Gall. p. 45.
413. Populi] Populis Thuan. quart. an po-
pulus? rebelles Richel.
419. Pollutus fanguine] Offendit merito
vox fanguine Oudendorpium, cujus emenda-
tio funere codice Thuan fec. confirmatur:
& id r pollutis optime convenit, ut apud
Virgil. vi. 540. Inceftat funere claſſem: in
multis erat foedere (quod placuit Cortio)
quam vocem cum fanguine etiam confude-
runt apud Ovid. xv. Met. 460. licet de alia
re ibi agatur.
430. Laxis] Laffis Hamb. quart. latis Voff.
pro var. lect.
431.Batavique]Bathanique Hamb. tert.hinc
forte Gryphius & alii edidere, Bathavique, De-
inde bos aere malebat Heins. nefcio an non
}
Ind
alia plane gens intelligenda, quam Batavi,
qui ad Rhenum fiti longe ab his populis,
Certe de
quos defcribit Poëta, aberant.
Batavis mox vs. 464. aget. Scholiaftes tem-
pus etiam quo visit indicat, qui Frifones in-
terpretatur. Quando vero Frifones occu-
parint Bataviam vid. apud Vales. Not. Gall.
pag. 77. & alios noftrae patriae fcriptores.
432. Cinga pererrat] aut corruptum no-
men fluvii ett, quia ejus appellationis nul-
lum in Gallia fluvium nobis produnt Geo-
graphi & Hiftorici: aut cum Valefio Notit.
Gall. p. 517. Ligeris vel Sequana intelligen-
dus. Gujetus Scalbim intelligit, & forte
Scilda vel Scalda, unde hodiernum nomen
Schelde, legendum conjicit. Sed & hic flu-
vius hinc longius abeft; expendat eruditus le-
&tor. Codices nihil variant, fed pro perer-
rat, primus Thuan. a m. fec. habet peragrat,
quod gloffatoris eſt.
433 Raptum] Ruptum S. German. ra-
ptim pr. & tert. Thuan. Rhodanicos & Ara-
ricos in lapide memoratos illuftrat quoque
Spon. Recherch, des Antiq. de Lyon, p. 16.
vid. & Chiflet. Vefont. p. 11. art. 1. c.
19.
-435. Cana pendentes rupe Gebennos. ] Ges
nevam hic urbem defignari valgo exiftimant,
Sed nec eam monte aut rupe pendere, ne-
que Gebennam vocatam, nifi ante quinque
fere fecula, neque etiam montium longo-
rum tra&tum, qui hodie Cevennes dicuntur,
fed certum locum & urbem in illis monti-
tibus, forte Anicium & Podium, innui cenfet
Vales. Notit. Gall. p. 590. Ĉava erat in
Hamb. quart. Gehennas Thuan. quart Ga-
benas
M. ANNAEI LUCANI
Inftabiles Turonas circumfita caftra coërcent.
In nebulis, Meduana, tuis marcere perofus
Andus, jam placida Ligeris recreatur ab unda.
44 Inclyta Caefareis Genabos diffolvitur alis.]
Tu quoque, laetatus converti proelia, Trevir:
Et nunc tonſe Liger, quondam per colla decora
Crinibus effufis toti praelate Comatae:
Et quibus immitis placatur fanguine diro
benas Rottend. tert. cavas pendenti rupe
Thuan. pr. & tert.
436. Pictones] Hos quinque verfus nul-
lus codex agnofcit. Nifi quod in Thuan.
pr. margini adfcripti erant, in quo tamen
in quo tamen
quintus defideratur, & quem Vales. Notit.
Gall. p. 225. ab indocto calamo profectum
oftendit. Vide etiam Menag. ad Diog. Laërt.
1. 48. & Gujet. qui plures etiam his verfus
confodit. Pro circumfita melior Poëta di-
xiffet, circumdata.
439. Andus] v. Oudend. ad Caef. Bell.
Gall. VII. 4.
440. Genabos] Vid. Vales. Notit. Gall.
P. 225.
441. Laetatus] Laetaris Thuan. fec. quod
& admitti poffet.
442. Liger] Liguriam in Gallia comata
effe, nemo facile dixerit: quare ego lege
rem cum aliis Liger, & accolas fluvii Lige-
ris interpretarer, ut fupra vf.420. Atur pro
Aturi fluvii accolis dicitur, in locis a Vale-
fio laudatis. De Ligere vide Vales. Not.
Gall. p 276. ubi videbis eum faepe Rhoda
no & Arari jungi, ut & nautas Araricos &
Ligericos in lapide apud Gruter. cCCCLXXIII.
& Spon. Recherch. des Antiq. de Lyon
pag. 167.
442. Decora] Decorae plurimi. decore qua-
tuor. totae S. German. cometae duo fine va-
rietate. Comata, pro comata Gallia fine e-
xemplo Gujetus ait.
445. Efus] Efus Langerm. Multi vero
Aefus. Efos Rottend. pr. Theutates etiam
Vofl. & Hamb. tert.
446. Taranis] Tararis Thuan, pr. Scythias
R
Teu-
feptem codices. Heins. volebat Scythica n.
m. ara Diana. III. Leibnitius in notis ad ex-
cerpta veterum de populis ad Albim &c. Tom.
1. Rer. Brunfv. p. 45. Taranim a Tara, id
eft, Deo tonitruum, Latinis Jove, deducit,
& inde Thor, & donder ex ipfo fono deriva-
tum credit.
448. Laudibus in longum vates dimittitis
aevum] Alii, demittitis. In quibus verbis per-
petua eft apud omnes fere fcriptores difcre-
pantia, & pro utroque plura dici poffunt. Sed
quia hic agitur de longo aevo & pofteritate,
in quam ab ultima antiquitate mittuntur for-
tes animae, certum eft demittitis praeferen-
dum effe. Miror vero inter varias lectiones
olim jam editas a Grotio & Stephano hic
omitti, extenditis, quod licet poffet defen-
di, potius tamen expofitionem effe gloflato-
ris credo. Sed probat, illum demittitis le-
giffe: nam dimittere eſt a ſe mittere, demit-
tere in inferiora. Praeterea vidi Buchananum
lib. 11. Scotic. Rer. cap 2. nobis dare, in
longum vates diffunditis aevum, five ex co-
dice, five memoriae lapfu; certe nuperrimus.
editor mutavit ad editiones vulgatas in demit-
titis. Quantum in alieno opere id mihi non
fumerem, fed in notis monerem lectores.
449. Securi] In hoc verfu haerenr inter-
pretes in expofitione vocis fecuri. Heinfius,
cujus codicem habeo, varie tentavit, nunc
cirrigeri conjectans, quia vates, (& praeci-
pue in Gallia, quae comata modo dicta fuit.
& unde mox vf. 463. Cirrigeros Caycos di-
xit,) alebant comam & rotabant, & re-
mittebat lectores ad Salmas. de coma pag.
397. 339. & 347. & Behotii Apoph, 1. cap.
•
}
>
XVI
PHARSALIAE LIB. 1
49
•
>
445 Teutates, horrensque feris altaribus Hefus;
Et Taranis Scythicae non mitior ara Dianae.
Vos quoque, qui fortes animas, belloque peremtas,
Laudibus in longum vates demittitis aevum
Plurima fecuri fudiftis carmina, Bardi.
450Et vos barbaricos ritus, moremque finiftrum
Sacrorum, Druidae, pofitis repetiſtis ab armis.
Solis noffe deos, & coeli numina vobis,
XVI. & fatis conftat, vates comas jactaffe &
fparfas habuiffe. Sed de eo hic non agitur;
& nefcio an Galli id fecerint. Nunc Scuti-
geri,vel Cetrigeri emendabat, quia Bardi &
vates gentium barbararum fuis in proelia eun-
tibus carmina cantabant, unde ipfi vates, fuos
comitantes, faepe periculum fubibant, & ideo
cetris five fcutis tecti erant, nos remittens
ad Sil. Ital. 111. 346. & x. 231. & ejus in-
terpretem Dausquejum. Quae omnia lon-
ge petita arbitror: neque etiam capio, quid
doctus ille vir apud Cortium velit, qui lege-
bat, concreti fudiftis carmina. An obftructis
genitalibus natos, quales ita dici docuit Rut-
gers. 111. Var. Lect. 18. credidit? an con-
denfatos in unum? an callis quafi impetigi-
ne concretis foedos, ut Suet. Aug. LXXX.
intellexerit? tales emendationes magna cura
firmari deberent, non ut aenigmata nobis
edi. Sed nulla opus effe emendatione & con-
fenfu codicum, & loco l'efti, qui ita citat,
probari credo. Securi vero funt foluti jam
longa ftatione ut vf. 402. dicit, & metu Roma-
norum, quorum praefidiis nunc e Gallia de-
ductis, ritus barbaricos patrio more & impu-
ne poffent Bardi peragere: nam Romani
vetuerant humanas hoftias mactare, quas &
Bardi & Druidae immolabant, ut vel ex
Strabonis loco adducto ab interpretibus col-
ligi poteft: in his vero facrificiis Bardi car-
mina fua fundebant. Securi etiam dici po-
tuerunt, quia jam bello a finibus fuis & Gal-
liis ad cives, inter fe pugnantes, tranflato,
fine metu vivere poffent, quum antea fortes
animas, & in bello, à Caefare gefto, per-
emtas non auderent carminibus fuis cele-
Aut
brare. Laetati ergo, ut modo de Treviris
dixit, converti proelia, & vf. 422. amoto ho-
fte gaudentes, fecuri canebant, fperantes
etiam cladem Romanorum inter fe furen-
tium, nec eorum reditum facile timentes.
Pofita vero arma, non a Druidis, fed a Ro-
manis contra Gallos olim fumta, & vicif-
fim a Gallis contra Romanos per decem an-
nos belligerantibus intelligenda puto. Idem
ergo eft ac pace & quiete, a bello illo de-
fecuri
cennali, parta, per totam Galliam,
Romanorum, repetebant nefaria facra Drui-
dae. Obvia autem haec de ceffatione a bel-
lo & pace locutio. Ovid. 111. Ep. 95.
Bellum erat ille ferox pofitis feceffit ab
armis.
11. Amor IX. 35.
Pofitis nudus tibi praebeor armis.
& 111. Met. 147.
Pofitis pars utraque fubftitit armis.
Sic veteranus & emeritus miles arma ponit
apud eumdem Iv. Trift. VIII. 22. compofita
dixit arma Horat. Iv. Od. 14.
452. Solis noffe Deos & coeli numina vo
bis, Aut folis nefcire datum.] Primo notan-
dum eft acumen Lucani, qui ludit in difcri-
mine verborum noffe, & nefcire Deos Quafi
Druidae Deos, quos fuae genti colendos
praefcribunt, foli mortalium nofcerent: fed,
quia haec nefaria ſuperftitio, & humano fan-
guine polluta facra, judicante Poëta, hor-
rori erant Romanis, & quae Dii ipfi averfa
rentur, folos etiam nefcire veros Deos
quos fcilicet Populus Romanus receperat,
adfirmat. Ita Terent. Heaut. v. 4. nescio
Deos. Gujet. fancire deos, quod vult dictum, ut
G
1
Sam
M. ANNA EI LUCANI
Aut folis nefcire datum: nemora alta remotis
Incolitis lucis. vobis auctoribus, umbrae
5
Fancire leges, foedera, utinam 'probaffet.
Deinde variant codices in coeli numina, pro
quibus ex Regio codice lumina profert, &
probat coeli lumina Oudendorpius, magna
veri fpecie, ut fidera intelligantur. Miror
vero non admonitum lectorem in Stephani
editione legi, coeli fidera, quod fluxiffe a
gloffatoris manu poteft. Hi vero Druidae
non modo cerimoniarum & cultus Divini
antiftites fuere, fed aftrorum periti, qui ori-
ginem mundi & fiderum motus difcipulos do-
cebant, ut ex Strabonis & aliorum verbis
ab interprete addu&tis, abunde patet ; fed
haec fecretior erat difciplina, unde nofter de
Figulo vf. 639. religionem & aftrorum fcien-
tiam conjungens dicit, cui cura Deos fecre-
taque coeli Noffe fuit. in Oifeliano erat, coeli
culmina, quod a follemni aberratione libra-
riorum profluxit. Ego vero inhaerere malo
vulgatae lectioni, & coeli numina dici poffe
fidera, quia illa pro Diis habebantur & co-
lebantur, puto, & hinc fluxiffe illas varieta-
tes, quia five numina, five lumina, five fi-
dera coeli legas, eadem intelliguntur. nam
fingulas etiam ftellas Deos numerari ait Ci-
cero lib. 111. de Nat. Deor. 16. quem &
vide in Somn. Scipion. cap. 1. & 4. & Ma-
crob. in Somn. Seip. 11. 10. Lactant. 11. In-
ftit. 5. & quos non. Et hinc jam Poëtae fide-
La ipfa Deos & numina vocare folent. Sic
Callifto in fidus evecta facta dea eft apud O-
vid. 11. Met. 520. & apud Claudian. Bell.
Geta. 92. fidera explicat Barthius numina, &
apud Stat, 1. Achil. 254. fidus grande a Scho-
liate exponitur numen magnum. Apud Ne-
mef. 111. Ecl. 111. 21. fidera coeli funt ipfa
numina, ubi olim in hoc Lucani etiam fi-
dera praeferebam, nunc codices fequi malo.
apud Ovid. vII. Met. 372.
At gemini nondum, coeleftia fidera, fratres.
ubi etiam tres fcripti, numina. Nefcire datur
editiones quaedam prifcae.
453. Nemora alta remotis incolitis lucis]
Repudiat Oudendorpius hanc lectionem du-
plici de cauffa primum, quia nemora inco
Non
litis in lucis idem eft, ac fi difiiffet, nemora
incolitis in nemoribus. Sed neque nemus i-
dem eft, quod lucus, ut docui ad Ovid 111.
Met. 175. ubi hunc Lucani locum ad id
probandum advocavi, vide etiam ad 11. Met.
438. 1. Faft.512. Nemoraalta ergo erant la-
te patentia, in quorum loco fecreto & con-
fecrato, qui lucus dicebatur, facra peragebant.
Et diftintas effe partes, docet manifeſte Si-
lius Ital. vI. 146.
Lucus iners juxta flygium, pallentibus um-
bris,
Servabat fine fole nemus.
& eodem modo Ovid. 1. Met. vf. 568. Sil·
va claudit undique nemus; ubi nemus eft pars
facra filvae. nam folent faepe Poëtae nemus
de facrata filva fumere. Sic Ovid. lib. v11.
Met. 74. ubi de aris Hecates agit, dicit,
Quas nemus umbrofum fecretaque filva te-
gebat.
vel ut alii, facrataque. Et ita in Cereris luco
erat quercus facra, ad quam facra fiebant: a-
pud eumdem lib. VII. 741.
Ille etiam Cereale nemus violaffe fecuri
ne-
Dicitur, & lucos ferro temeraffe vetuftos.
Druidae ergo in lucis remotis, id eft, in ea
parte, quae interior & facratior erat, inco-
jebant nemora alta. In altera lectione
mora alta remoti incolitis luci, eft aliquid in-
concinni, quia nemora alta, plurali nume-
ro, lucos quoque requirere videntur, nec in
uno loco poffunt effe plura nemora, nifi
quis eo evadere velit, ut apud Poetas faepe
numerorum enallagen obfervari fingat, ut in
modo adducto Ovidii loco. Sed in nemo-
ribus vaftis, & latis fuus cuique lucus erat
quare dicendum foret, nemorum altorum lu-
cos remotos incolitis, non nemora luci quod
potiori jure dici poffit idem effe, nemora in-
colitis nemoris, quam fi nemora in lucis re-
mutis incolitis legatur. In noftris omnibus
eſt, remotis lucis. Lucum vero numquam a-
pud Virgilium fine religione aut confecra-
tione poni, faepe notat Servius. vid. ad 111.
Aen. 302. VII. 29. & alibi. Altera ratio
2
me
-
}
PHARSALIAE LIB. I
455 Non tacitas Erebi fedes, Ditisque profundi
Pallida regna petunt: regit idem fpiritus artus
me magis moverer, quod ingratus ille auri-
bus delicatis fonus, quatuor verborum in is
exeuntium, accideret. Sed quum unus mo-
do codex remoti luci habeat, non temere con-
fenfum reliquorum repudiandum effe cen-
feo, nifi fenfus inde plane abfurdus exfur-
geret. Praeterea, fi Lucanus fibi ftudiofe
ab his homoioteleutis cavere femper inftituif
fet, hoc loco me offenderet; fed fimilia paf-
fim in illo obfervare licet, quae omnia mu-
tare temerarium effet, & noftro magis judi-
cio, quam Poëtae morem gerere, & in ejus
negligentia emendanda nimis diligentes effe.
vid. lib. 11. 329. 111. 670. IV. 666.v1.624.
& 642. vII.489. & alibi faepius. Qualia &
apud ipfum Virgilium, fed rarius, & Ovi-
dium & alios quaerentibus fe offerent. For-
te tamen luci in Regio codice fcriptum fuit,
quia vitium latebat in remoti, pro quo alia
vox a Lucani manu fluxit, quae nomen pro-
prium luci facrati nobis indicaret, fi vera
lectio inveſtigari poffet, & locus defignari,
in quo facra alicui ex numinibus fuis Drui-
dae faciebant, & difcipulorum coetus habe-
bant. Quod ut fufpicer, facit varia lectio
codicis Langerm. in quo legitur nemora al-
za Monetis incolitis lucis ; quod fi verum effet,
legi etiain deberet luci, hoc ordine facto in-
colitis nemora alta luci Monetis. Similis au-
tem hic poteft effe depravatio, ut fupr. vf.
419. ubi rura Menethis, Nemetis, Nemof
fi, Nanetis, & nefcio quae ab interpretibus
nobis obtruduntur, & ego Mereris, Nome-
tis in aliis inveni, quae ad liquidum perdu-
cere difficile puto, quum nomina locorum
Galliae faepe depravatiffima ad nos pervene-
rint. forte felicior aliquis hunc lucum poftea
deprehendet. non enim audeo adfirmare an
ille lucus (ita enim cum Cafaubono ad Diog.
Laërtii prooem. non locus, legendum puto)
conſecratus in Carnutam finibus, in quo cer-
to anni tempore confidunt, tefte Caefare lib.
VI. de Bell. Gall. cap. 13. fit hic a Lucano
intellectus lucus, licet Voffius,ibi hunc Lu-
cani locum adducat. Cortius ufus gladio,
Orbe
hunc nodum fecat, & legendum conji
cit,
Solis noffe Deos, & coeli numina vobis,
Aut nefcire datum, vobis auctoribus umbris
&c.
Refectis reliquis. Nihil certe facilius, quam,
ubi quid difficile intelle&tu occurrit, illud e-
jicere, quod moleftiam facit.
454. Umbrae &c.] Didici ex novis litera
riis Germ. editis vernacula lingua Lipf. 1728.
Mart. p. 215. Virum Eruditum in actis eru-
ditis Franconiae A. 1728. collect. vII. p.
for. edidiffe differtationem, in qua docet non
matempfychofin a Druibus receptam, fed,a
Judaeis forte haufta opinione, quae & a Chri-
ftinianis adferta fuit, docuiffe difcipulos,
mortuos iterum excitatum iri & ad aliam,
fed beatiorem, vitam in orbe alio agendam
tranfituros, & ideo inter hanc inter morta-
les, & illam beatiorem & aeternam five lon-
gam vitam, mortem eſſe mediam : & hinc
effeciffe Druidas, nullum mortis effe timo-
rem debere, quia eft tranfitus non ad aliud
corpus, fed ad meliorem vitam. Quae fi vera
fint, quam parum ab hoc Chriftianae do-
&rinae capite abfuerint, manifeftum eft. Si-
milis fere fenfus vocis medius lib. vI.99.
Nec medii dirimunt morbi vitamque necem】
que.
ubi de fubita morte, inter quam & vitam
nullus eft morbus medius. Et hinc, quia mors
eft feparatio corporis, quod perit, & ani-
mae, quae remanet, interitum vocaviffe Ro
manos docet Servius ad Virg. v. Aen. 735
quod quibusdam nimis fubtile videbitur. Si-
milis Getarum difciplina apud Pom, Melam
lib. 11. 2. ubi de contemtu mortis agens,
addit. Varia id opinio efficit, alii perituras
putant animas obeuntium, alii, etfi non redeant,
non exftingui tamen fed ad beatiora tranfire. Et
hunc verum fenfum Lucani effe puto. Video
etiam in Actis Academicis,quae ab Anno 1733.
Lipfiae edi funt coepta, Tom. 1 fect. if.
pag. 57. Davidem Bernard, Rectorem Scholae
Cizenfis, refutaffe virum doctum modo me-
G 2
me-
M. ANNA EI LUCANI
Orbe alio: longae (canitis fi cognita) vitae
Mors media eft. certe populi, quos defpicit Arctos,
Felices errore fuo, quos ille, timorum
460Maximus, haud urguet leti metus. inde ruendi
In ferrum mens prona viris, animaeque capaces
Mortis: & ignavum rediturae parcere vitae.
moratum:fed quibus argumentis non proditur.
458. Media eft] Eft deeft Langerm, quos
defpicis Rottend. fec.
460. Leti metus] Mortis metus Rottend.
fec. Male ruenti Schol. Stat. IV. 231. Ed.
Lindenbr. veteres vero Editiones Lucani ver-
fu carent.
461. Capaces] Rapaces Heinf. & Barthius,
qui videndus & ad Grat. Cyneg.vf.194.& prio-
re editione Claudian. ad 11. in Rufin. 8. ad
Stat. XII. Theb. 683. & Adverfar. xx11. 8.
& XXX. 19. ubi cauffam dat, quia anima im-
mortalis non poteft capax effe mortis, nec
mori, & hinc etiam animi (ut etiam S. Germ.
& Turr. habent) ibi legit, licet in aliis locis
exhibeat animae, fed perinde eft; quare in
ea correctione toties repetita fibi placuiffe
videtur. & certe capaces mortis etiam funt a-
lii, non ex difciplina Druidarum, nec qui
meliorem ad vitam fe redituros credebant.
Sic multi inter Romanos, fuere capaces mor-
tis, ut Cato, Brutus, & in primis prodigus
Paullus animae magnae. Horatio 1. Od. 12.
fed rapaces funt, non qui taedio vitae mor-
tem petunt, fed quibus tam perfuafum eft
de meliori & longiori, vita, ut fponte pe-
tant, & quafi rapiant ante diem mortem
quia illa media, & quafi tranfitus ad melio-
rem redituram vitam. Si vero metempsy-
chofin tradidiffe Dryadas ftatuamus, certe
migratio illa in viliora faepe & animantum
corpora rapaces mortis facere non poterat,
fed fpes & perfuafio, iterum ex fepulchro
excitandos fore, mortis avidos & rapaces fa-
ciebat. Sed quia fola conjectura nititur non
audeo intrudere textui. Eft habet Hamburg.
tert. forte etiam, at ignavum. verfus 462.
deerat Thuaneo fecundo.
certe
463. Et vos crinigeros bellis arcere Caycos.]
2
'
Et
Cortius ex fuis profert, belligeros & armige-
ros. fides fit penes au&torem. Ipfe praetulit
Lipfianam emendationem, cirrigeros, quam
etiam Oudendorpius probavit. Nollem fa-
&tum. Nam quia omnes homines crinigeri,
ideo non poteft hoc epitheton abjudicari certae
genti, qui crinibus ab aliis gentibus vel comen-
dis,vel alendis difcernebantur. Sed crinigeri di-
cuntur, non omnes, qui crines gerunt, fed
zar' ižoxù, qui longos crines alunt & fub-
mittunt, nec tondent, ut ita vf. 442. tonfus
Liger opponitur comatae Galliae, quae ita di-
&ta, non quia ejus incolae, ut totius etiam
orbis, comas habebant aut quafi reliquae
Galliae comis carerent, fed quia hi Galli
longis & promiffioribus praeter alios erant
confpicui. An in epulo Didonis omnes calvi
fuiffe credendi, quia unus crinitus Japas ibi
hoc epitheto infignitur a Virgil. lib.. 740.
minime: fed quia ille intonfis erat capillis,
ut Apollo fingitur, ut recte Servius, cirri
geros vero dici eosdem, qui crinibus in no-
dum tortis erant, non recte puto, quia cir-
ri erant dependentium & folutorum crinium.
Nihili ergo haec obfervatio, fed in his fem-
per apparet prurigo emendandi, non veri
Audium. Sic quia in uno codice Thuan.
quart. etiam occurrit verfu fequenti, Rheni-
que feraces deferitis ripas, ideo ftatim vulga-
tum feroces ejiciendum effet, & operofe o-
ftendendum, fertilitatem Bataviae (nam de
illis & vicinis ad Rhenum populis jam agi
exiftimo) indicari, quum magis a ferocia,
quam a fertilitate agrorum, quorum culturae
olim non admodum ftudebant, cenferi fo-
leant Batavi, quos modo vť. 431. truces vo-
cavit. barbaros. 11. 309 fed feraces eft ex fok-
lemni librariorum aberratione. vid. ad Ovid.
v1. met. 416. & Sil, v11.211.
•
1
163
PHARSALIAE
73
LI B. I
{
Et vos crinigeros bellis arcere Caycos
Oppofiti, petitis Romam, Rhenique feroces
465 Deferitis ripas, & apertum gentibus orbem.
Caefar, ut immenfae collecto robore vires
Audendi majora fidem fecere, per omnem
Spargitur Italiam, vicinaque moenia complet.
→
463. Caycos] Ita multi codices. Cabichos
Thuan, fec. & Rottend. pr. Caichos Hamb.
tert. & Langerm. vid. Schild. de Caucis.
& Junium in Batavia cap. 1x. Caucos pro Si-
cambris poni fe cenfere, monuit me Cl. Dor-
villius.
465. Apertum gentibus orbem] Minime
hic Germania intelligi debet: illa enim jam
fatis nota & aperta, licet non penitus, ante
Caefarem, peragrata fuerit, nec recte orbis
dici poteft; fed Britannia, quam primus Ro-
manorum tetigit & aperuit Caefar, & quain
repetere in animo habebat; nunc vero bello
civili impeditus, copias, quas ad Rheni ripas
& oram Britanniae oppofitam reliquerat, in-
de evocat, & ita apertum illum a fe orbem
deferuit; & hoc maxime confirmatur ex lib.
11. 570. ubi Rhenus & Britannia, ut hic
etiam, conjunguntur, & a Caefare fugiente
deferta exprobrantur ipfi a Pompejo. Aperire
autem proprie dicitur ille, qui ignotam &
inta&tam ante fe regionem primus intrat, ut
ita adulans turpiffime fatuo imperatori Clau-
dio, & hanc Caefaris in infulam incurfio-
nem pro nihilo ducens Mela lib. 111. 6. ait.
Quippe diu claufam aperit ecce Principum
maximus (fine dubio fatuitate) nec indomi-
tarum modo ante fe, verum ignotarum quoque
gentium victor. Sic apertum a Jafone & Ar-
gonautis mare omnes fere Poëtae, & in primis
Val. Fl. 1. 169. canit, qui etiam de Britan-
nia, a Vefpafiano verius, quam a deceffo-
ribus fuis fubacta, ita loquitur lib. 1.7.
Tuque, o, pelagi cui major aperti
Fama, Caledonius poftquam tua carbafa
vexit
Oceanus, Phrygios prius indignatus Julos.
Sic fuo quisque principi foedum in modum
adulari folet. Si vero de Germania aliquis
Vana
}
haec intelligere velit, ei oftendendum effet,
a quibus haec aperta fuerit, quum jam magna
ejus pars pluribus populis, certe vicinis, effet
cognita. Sed Britannia, alter orbis, aut ejus
fed
initium, credita, non Romanis modo,
omnibus ad hunc diem intacta & ignota fue-
rat gentibus. Et ita hic gentibus capio proto-
to orbe, etiam Romano imperio, ut apud
vid. 11. Trift. 235.
Nec tibi contingunt, quae gentibus otia
praeftas.
id eft, Romano imperio, aut potius totige-
neri humano, quia una pax fuit fub Augufto
toti orbi. Mox nofter vf. 543.
Involvitque orbem tenebris,gentesque coëgit
Defperare diem.
lib. v11. 649.
Trabere omnia fecum
Merfa juvat, gentesque tuae mifcere ruinae.
& fupr. vf. 9. Sed in his haerere tyrocini
puerilis opus effe puto, ideoque definen-
dum, quuin omnes noverint Britanniam, fo-
lam vere & proprie gentibus ignotam, & al-
terum orbem fama tantum celebratam
Caefare fuiffe apertam.
467. Fidem fecere] Scilicet Pompejanis &
adverfariis, qui non credebant, Caefarem
tam paucis copiis, quibufeum Ravenna e-
greffus erat, aufurum fuiffe ulterius progre
di. Si de Caefare capiendum effet, fides hicfi-
duciam notaret, vel fidem fecere ejus mili-
tibus, qui jam credebant eum majora au-
furum.
468. Spargitur] Id eft, diverfa in loca dif
currit, non manens in uno. vid. ad Val
Flacc. v. 488 huic verbo jam debet con-
gruere complet, quia de eodem Caefare agi-
tur. ideoque complent, quod in Thuan. pr.
legitur, & Cortius in fuo invenit, & de quo
G 3
in
54
M. ANNA EI LUCANI
}
Vana quoque ad veros acceffit fama timores,
470Irrupitque animos populi, clademque futuram
Intulit, & velox properantis nuntia belli
Innumeras folvit falfa in praeconia linguas.
Eft qui, tauriferis ubi fe Mevania campis
Explicat, audaces ruere in certamina turmas
475 Adferat, &, qua Nar Tyberino illabitur amni,
Barbaricas faevi difcurrere Caefaris alas :
Ipfum omnes aquilas, collataque figna ferentem,
Agmine non uno, denfisque incedere caftris.
Nec, qualem meminere, vident: majorque, ferusque
480 Mentibus occurrit, victoque immanior hofte.
Hunc inter Rhenum populos Alpemque jacentes,
in notis fuis a&turum promiferat, hic locum
habere nequit. Nam licet ipfe Caefar non po-
terat complere urbes, ejus copiae debent in-
telligi, tam in verbo fpargitur, quam in com
plet, ut recte Scholiaftes; quare talia non
captanda funt. Aliter variare numeris verba
faepe animadvertitur. vid. lib. III. 694. &
IV. 367. IX. 672. & alibi ubi MSS. & ratio
id fuadent. v. ad Virg. 11. Aen. 31. 64.
& alibi. vid. & Oudendorp. mox ad vf. 485.
472. Innumeras folvit falfa in praeconia lin-
guas.] Hinc difcimus licentiam librariorum,
qui aut ex gloffis, aut ex aliis auctoris fui
locis varias lectiones induxerunt. nam in uno
reperi voces, quod explicantis linguas magi-
ftri eft: in altero vires, quod ex vf. 485.u-
bi de crefcente fama dixit, dat vires famae,
repetitum. Hoc tyronibus obfervandum,
ut fapere, & manum prurientem cohibere
difcant. Sequens verfus recte de lato cam-
po & planitie explicatur, unde Propertius
lib. IV. El. 1. 123. cavam campum vocavit,
ut fupra vidimus. Fontaninus de Antiq. Hor-、
tae lib. 1. 5. planitiem Hortanam defcribi
cenfens, accurate haec illuftrat, qui confuli
poteft. & de Naris influxu in Tiberim ibidem
. 4. agit; nos, qui oculis illa luftrare non
poffumus, credimus Viro, qui propius in-
Fi-
fpexit. Maerania erat in Richel. labitur amni
Thuan.
475. Adferat] Aefferat Turrian, pro effe-
rat. afferat quinque.
478. Denfisque incedere caftris] Quis ita
umquam locutus fit, ignoro: caftris enim
non inceditur, fed agminibus: an ergo caftra
hic agmina notant? Interpres ad lib. v. 714.
exponit confertis, junctis. fed hoc alis ibi
poffet convenire, hic, ubi de properato iti-
nere agitur, quomodo caftra juncta poffint
dici, non video. an denfa caftra pofuit pro
continuato & non intermiffo itinere? ut ita
vulgo dicimus fecundis, tertiis &c. caftris eo
perveniffe aliquem, & ut paullum alio fenfu
decem caftra dixit fupr. vf. 374. ubi cum in
codicibus duobus fit dextris, an hic quoque
denfis incedere dextris, pro militibus armatis
& in agmen denfatis legemus? Sic & apud
Claudian. 1. in Rufin. 324. pro invifis mox
fe conjungere caftris, legitur in Moreti libro,
dextris. Facilis autem lapfus, quia faepe li-
brarii dederunt deftris, ut nofter codex fupra
374. habebat, pro dextris. denfae ergo dex-
trae effent, ut denfi cunei lib. vI. 184. den-
fum agmen x. 543. denfae catervae VII. 492.
& quae id genus plura. ut tamen verum fa-
tear, non multum tribuo huic conjecturae,
}
1B-
PHARSALIAE LIB. I.
55
Finibus Arctois, patriaque ab fede revulfos
Pone fequi, juffamque feris a gentibus Urbem,
Romano fpectante, rapi. fic quisque pavendo
485 Dat vires famae: nulloque auctore malorum,
485Dat
Quae finxere, timent. nec folum vulgus inani
Percuffum terrore pavet: fed curia, & ipfi
Sedibus exfiluere Patres, invifaque belli
Confulibus fugiens mandat decreta Senatus.
490 Tum, quae tuta petant, &, quae metuenda relinquant,
Incerti, quo quemque fugae tulit impetus, urguet
Praecipitem populum, ferieque haerentia longa
Agmina prorumpunt: credas aut tecta nefandas
Corripuiffe faces, aut jam quatiente ruina
Inceffiffe vero Caefarem non fparfo & lon
go agmine, fed, licet non uno agmine,
omnibus tamen paratis ad aciem & proelium,
verofimile eft voluiffe noftrum dicere. Sed
notemus potius & relinquamus has dupλe
gias Lucano, quam temerariis conjecturis
ejus manum violemus.
479. Ferusque] Licet & ex noftris multi
feroxque habeant, & receperit Cortius, &
ita varient fcripti, ut v. 211. & alibi.
nihil tamen mutandum. nam recte conjun-
git, majorque ferusque, ut Val. Flacc 11.
10. eadem effera & ingens. ubi docui ingen-
tes & magnos videri, qui terribiliores appa-
rent timentibus, quafi & ftatura & viribus
folito auctiores effent. fic lib. 111. 37. ma-
jor in arma ruit. Ferus autem plus eft, quam
ferox, quod epitheton etiam viro militari &
forti, fine vituperatione, aliquando tribuitur,
ut faepe viri docti oftenderunt, & ipfi Lexi-
cographi. licet & Statius faepe ferum eo
fenfu dixerit, notante Barthio ad lib. 1x. 183.
& alibi.
481. Hunc irter] Tunc fere omnes. fcili-
cet, eft qui tunc afferat, populos illos pone
fequi. non tamen alienus fum a. nunc, quod
profert ex Voffiano & editis Oudendorp.
nam centies in prima illa litera errantes no-
Nu
tavimus, vid. ad Suet. Neron. xxvIII. Virg.
vi. 817. & fupr. 217. & infra 11. 283. &
alibi. tunc in Tyrrenum Richel. Alpemque
decem, quod ambiguum tollit, ne Alpesja-
centes jungantur. vid. Oudendorp
482. A fede] Ab fede novem fcripti, &
probat Heinfius, qui ad Virg, 1. Aen. 270.
& 111. Aeneid. 687. pluribus hoc illuftravit
exemplis inf. 1x. 466. a fede tamen legitur,
ubi fine codicibus ab fede Cortius dedit, ut
& 111. 339. repulfos etiam Hamb. quart.
488. Invifaque belli] Bella Thuan. fec.
qui fequentem verfùm ignorat. tertius etiam,
mandet.
491. Quo quemque] Quoque quemque Ri-
chel. quocunque Thuan. fec. & quart. urget
fere omnes.
492. Praecipitem populum] Mox fequi-
tur, praecipiti lymphata gradu. quare Heinf.
reponebat, ancipitem populum, id eft incertum,
ut modo de patribus dixit, & fupraví, 266.
etiam ancipitem urbem dixit, dubiam, quas
partes fequeretur fi codices juvarent, fe-
querer. Gujet. praecipites populi, quod non
intelligo. an fcripfit praecipitis populi. fcil.
impetus fugae praecipitis populi; nifi poſt ur-
guet diftinctione pofita populi && agmina jun-
gantur: fed de uno populo Romano hic a-
gitur.
493,
}
1
}
5.6
M. ANNA EI LUCANI
{
495 Nutantes pendere domos. fic turba per urbem
Praecipiti lymphata gradu, velut unica rebus
Spes foret adflictis patrios excedere muros,
Inconfulta ruit. qualis quum turbidus Auſter
Repulit a Libycis immenfum Syrtibus aequor,
SooFractaque veliferi fonuerunt pondera mali,
Defilit in fluctus deferta puppe magiſter,
Navitaque, & nondum fparfa compage carinae,
Naufragium fibi quisque facit: fic urbe relicta
In bellum fugitur. nullum jam languidus aevo
505Evaluit revocare parens, coniuxve maritum
Fletibus, aut patrii, dubiae dum vota Saluti
Conciperent, tenuere Lares: nec limine quisquam
Haefit, & extremo tunc forfitan urbis amatae
Plenus abit vifu: ruit irrevocabile vulgus.
5100 faciles dare fumma Deos, eademque tueri
Difficiles! urbem populis, victisque frequentem
Gentibus, & generis, coëat fi turba, capacem
Humani, facilem venturo Caefare praedam
493. Prorumpunt] Perrumpunt Barberin.
aut credas Thuan quart. credas ut tert. &
Hamb. quart.
496. Gradu, velut] Gradu ruit: unica
Thuan, fec. fed hoc fequitur, ubi iterum
Cortius obtrudit ruunt, quafi non liceret
dicere, turba ruit; fed cur mox verf. 512
coëat fi turba, reliquit, ubi Voffianus tamen
coëant habet?
499. A Libycis] Ab Libycis Hamb. quart.
503. Quisque Quique Thuan. quart.
-504. Nullum jam languidus aevo Evaluit
revocare parens.] In quibusdam membranis
eſt, nullus, unde Heins. legebat, nullis, &
referebat ad fletibus. Sed quum mox, con-
juxve maritum fequatur, hic defiderari vide-
tur filius, quem pater non poteft revocare,
& ideo forte fcripferit Lucanus,
Igna-
Natum non languidus aevo
Evaluit revocare parens.
506. Dubiac dum vota falutis Conciperet.]
Durius hoc quoque di&um, quum óbvium
magis fit vota pro falute dubia concipere
quam vota falutis. Quare praeferri jure pof
fet lectio, quam in fex codicibus reperi, &
Cortius quoque in fuis inveniffe videtur,
Dubiae dum vota Saluti
Conciperet.
ut Salus tamquam Dea hic confideretur,
cui vota conciperentur, ut apud Virgil. 11.
438.
Junoni cane vota lubens.
in conjectura olim a me prodita, quae in-
terpreti non placet, male conjunguntur pa-
tris
PHARSALIAE LIB. I.
57
1
Ignavae liquere manus. quum preſſus ab hoſte
515Clauditur externis miles Romanus in oris,
Effugit exiguo nocturna pericula vallo:
Et fúbitus rapti munimine cefpitis agger
Praebet fecuros intra tentoria fomnos.
Tu tantum audito bellorum nomine, Roma,'
520Defereris; nox una tuis non credita muris.
Danda tamen venia eft tantorum, danda, pavorum:
Pompejo fugiente timent. tum ne qua futuri
Spes faltem trepidas mentes levet, addita fati
Pejoris manifeſta fides; Superique minaces,
525 Prodigiis terras implerunt, aethera, pontum.
Ignota obfcurae viderunt fidera noctes,
Ardentemque polum flammis, coeloque volantes
Obliquas per inane faces, crinemque timendi
Sideris, & terris mutantem regna cometen.
530 Fulgura fallaci micuerunt crebra fereno:
Et varias ignis denfo dedit aëre formas.
Nunc jaculum longo, nunc fparfo lumine lampas
Emi-
trii dubii, quum debeat conftrui, patrii la-
res non tenuere, dum dubii falutis vota conci-
perent. Sin offendat fonus ille vocum in
exeuntium, corrigantur & alii loci, ubi i-
dem verborum finis. Ut mox vf. 598. foli
cui, 11. 169. memini laeti, vII. 506 toti qui,
& plures alii: conciperent noſtri omnes, prae-
ter Rottend- tert.
509. Plenus abit vifu] Et hic fingularis
loquendi modus: cujus fenfus eft, conten-
tus & quafi faturatus ultimo adfpectu urbis
olim ainatae, nec refpiciens & haerens in
limine, ut folent qui inviti difcedunt; fed
nunc credens fatis jam fatisque fe vidiffe ur-
bem, in quam forfitan numquam rediturus
effet. Ita plenus dicitur aliquaudo, qui ni-
hil ultra defiderat, ut Senec. Epift. xv.
Quam jucundum nihil pofcere, quam magni-
ficum plenum eſſe, nec ex fortuna pendere?
Ovid. 111. ex Ponto. IV. 55.
Illa bibit fitiens, lector mea pocula plenus.
& alibi faepius.
511. Urbem] urbi Oifel. Et mox, capa-
cis Rottend pr.
514. Cum preffus] Heinfius malebat,
tum.
519. Nomine Roma] Ita omnes noftri,
praeter Thuan, fec. qui,nomine famae. Hein-
fius haec interrogandi modo capiebat, cujus
notam poft rò muris? ponebat. Mos, damna
pavorum Thuan. quart. malorum Langerman.
& Thuan. fec.
531 Et varias ignis denfo dedit aëre formaas]
tenfo, quod alii ex fuis referunt, in tribus
H
etiam
$8
M. ANNAEI LUCANI
1
Emicuit coelo: tacitum fine nubibus ullis
Fulmen, & Arctois rapiens e partibus ignem
55 Percuffit Latiale caput: ftellaeque minores
Per vacuum folitae noctis decurrere tempus,
In medium venere diem: cornuque coacto
Jam Phoebe toto fratrem quum redderet orbe
Terrarum fubita percufla expalluit umbra.
540Ipfe caput medio Titan quum ferret Olympo,
Condidit ardentes atra caligine currus
Involvitque orbem tenebris, gentesque coëgit
etiam vidi, quorum uni haec adfcripta glof-
fa, legitur & tonfo, alii tonfum dici volunt,
unde & tonfae Deorum: alii tentum. &c. ut
in edito Scholiaſte. Sed fine dubio tenfo &
tenfae Deorum debet legi. Eadem diverfitas
lib. 111. 465. ubi pro denfo balillae turbine
legitur in aliis, zenfo, vel tenſae, in duobus
meis, tonfo. Et lib v. 714.
Mox ubi percuffit tenſas notus altior alas.
ubi in meis quatuor, denfas. Tenfo etiam
hic exhibuit Cortius, Manus Heinli terfo.
Mihi denfo fatis placet, quod de aëre nubi-
bus obducto & turbato, ut in tempeftatibus
folet, capio. Sic Avienus in Phaenom 858.
Ne tibi,cum denso conducitur aëre coelum &c.
Plura ad rem videbis in notis ad Val. Fl. 1.
91. Sic contra rarior aër infr. IV. 123 ut
recte ex MSS. legit Oudendorpius, & exem
plis firmavit. Formas vero varias non de
diverfis coeli oftentis, fed de variis fulmi-
num generibus, quae vel denfo aëre, vel
fine nubibus emittuntur, quae enumerat uf-
que ad vf. 133. cepi. Et ita fparguntur i i-
gnes fulminis variis formis, & varia per lo-
ca. ut fup. 157. Alia enim deinde oftenta &
Phaenomena in coelo incipiunt; ftellaeque
minores &c. nec coelum dicit nofter dediffe
has varias formas, fed iguem, id eft, ful-
mina & fulgura, quae ignis nomine fignifi-
cari fatis etiam tyronibus conftat. dedit de-
erat in Thuan. fec qui &, aethere. Turrian.
Formis.
9
I
1
Defpe-
534. De partibus] E partibus decem ex-
noftris. Per Latiale caput intelligo Capito-
lium, quod Flor. 1. 7. Imperii fedem caput-
que terrarum fore praedicit, ex capite To-
li reperto.
536. Per vacuum folitae noctis decurrere
tempus ] In Hamb. quart. erat, per vacuum
folitae fpatium decurrere noctis, & mox Lan-
germ.
Jam Phoebe totum fratri cum redderet or-
bem;
quae lectio minime inepta in Richel. toto
fratrem cum redderet orbem, vitiofe. Ore in
uno vidi etiam, fed fuperfcripta litera b
ut effet orbe, quae indicaffe fufficiat. Nam
de ore vel orbe Lunae fatisfacere poffunt
Heinfiii & noftrae notae ad Val Flacc. ri.
57. fratrem toto Hamb. tert. Redderet non
eft cum Scholiafte explicandum imitaretur,
fed lumen a fratre acceptum pleno & toto-
orbe redderet, id eft, cum lucidiffima effe
deberet,fubito defecit. Mox, inde caput fragm..
S.Germ. Titan medio cum ferret Oifel. medio
cum Titan ferret Hamb, tert, conferret Thuan.
tert, & quart.
541. Condidit ardentes atra caligine currus.]
Tetra erat in Hamb. quart. Sed Cortius a-
tra ferrugine conjecit, ex Virgilii loco, qui
& ab interprete adducitur, hanc vocem huc
invito Lucano attrahens. Profert etiam ex
MS. Jubita caligine. fed fubita umbra prae-
ceffit.
T
1422
PHARSALIAE LIB. I.
59
-1
Defperare diem: qualem, fugiente per ortus
Sole, Thyeſteae noctem duxere Mycenae.
545Ora ferox Siculae laxavit Mulciber Aetnae;
Nec tulit in coelum flammas, fed vertice prono
Ignis in Hefperium cecidit latus. atra Charybdis
Sanguineum fundo torfit mare. flebile faevi
Latravere canes. Veſtali raptus ab ara
550Ignis, & oftendens confectas flamma Latinas
Scinditur in partes, geminoque cacumine furgit,
Thebanos imitata rogos. tum cardine tellus
tur.
542. Involvitque orbem tenebris, gentesque
-coëgit Defperare diem.] Dubium centum fae-
pe locis Poëtarum, an orbem, an urbem prae-
ftet, quia fere femper variant codices. Dein-
de, an fuum Sol orbem, ut vf. 538. an or-
bein terrarum involverit. Hic vero forte re-
&tius urbem legamus, quia gentes fequun-
Solent enim Poëtae urbem faepe, ut
praecipuam, nominare, Romanam, & de-
inde ipfi gentes aut terras, id eft, reliquum
genus humanum, fubjicere. Ut jam in tran-
fitu vidi fupr. ad verf. 314. & latius docui
ad Ovid. 111. ex Ponto 111. 61. & ad Cal-
purn. Eclog. v. 8 praecipue ex Horatio 1.
Od. 2. loco adcommodato huic, Terruit ur-
bem, & mox,terruit gentes. Et ita apud Vir-
gil. 1. Georg 25.
Urbifne invifere, Caefar
Terrarumque velis curam
infra quoque vf: 644. ex plurimis fcriptis
legi poteft,
Aut, fi fata movent, urbi generique pa-
ratur
Humano matura lues.
Sexcenta hujus loquendi moris, quo primum
fpeciem praecipuam, deinde univerfum ge-
nus ponant fcriptores, ad manum funt ex-
xempla.
146. Nec tulit] Non Rottend. pr. flam-
mam Hamb. quart vertice faxo Richel, a
m. pr. pro atra Charybdi conjicit Cortius,
taetra, quafi s in latus, more Enniano abji-
Sub-
cere fibi licuiffe Lucanus credidiffet. Arta eſt
in alio ejus codice, tranfpofitis literis.
548. Fundo] A fundo Thuan. pr.
548. Saevi latravere canes] Sine dubio
Scyllaei canes intelliguntur, quia Charybdis
praceffit. Nec mutandum genus, quum
mafculino genere paffim etiam ponantur: ut
exempla docebunt ab Heinfio ad Claudian.
1. in Rufin. 298. adducta. Et ita variant etiam
in Stygiis canibus. vid. & inf. lib. v1. 733.
VII. $28. IX. 141. & faevos proprie dici
docet praeterea Ovid. v11. Met, 65.
Cinctaque faevis
Scylla rapax canibus, Siculo latrare profundo.
ubi vide a Ciofano adducta exempla, in
quibus rabidi canes dicuntur. Denique alios
canes, quos exempla ab Oudendorpio addu-
&ta habent, poffet quis credere fuiffe ab
his diverfos, quia ululantes canes quocum-
que in loco & trifte murmur edentes, non
latrantes, prodigium facere crédebantur. Sed
latrare canes Scyllaeos, & in freto au-
diri hos latratus doeebunt illa, quae fcripfi
ad Val. Fl. 1. 590. ergo ille latratus quoti-
dianus nunc prodigium faciebat, quia flebi-
lis erat
551. Geminoque cacuminc] adducit hunc
verfum Lutat. ad Statii 1. Theb. 35. fed
ibi corrupte legitur, gemino qui cif. t. i. r.
ex compendio pro c. s. id eft, cacumine fur-
git. nec Lindenbrogianae tantum, fed & an-
tiquis editionibus id vitium inhaeret.
H 2
55.
60:
M. ANNA EI LUCAÑI
{
7
1
Subfedit, veteremque jugis nutantibus Alpes
Diſcuflere nivem. Tethys majoribus undis
555 Hefperiam Calpen, fummumque implevit Atlanta.
Indigetes fleviffe deos, Urbisque laborem
Teftatos fudore Lares, delapfaque templis
553. Veteremque Veteresque nives Tur-
rian, fed fingularis notat omnem in monte
nivem, quum nives partem tantum indicent.
Ut ita in terra & terrae, mare & marla & a-
liis obfervant Grammatici. vid. Serv. Virg. .
Georg. 6. & de cinere & cineribus notae do-
cebunt ad Ovid..1. Epiſt. 24. & inf 11. 57.
quae dixi, & faepe alibi.
•
2
Dona
Atlante, id eft,per Atlantem fummum, nifi
infigni hyperbole, ut credamus mare mon-
tem fummum transgreflum & fuperfuſum
fuiffe, &ita non angufto aditu ad pedes mon-
tium, fed ad verticem intraviffe mediterra-
nèum mare. Ex diverfis his interpretum
conatibus aliud quid mihi fubnatum fuit, ſed 、/
non nifi per conjecturam, quam adjuvit u-
nus optimae notae codex, in quo legebatur
Hefperium. Quod & Cortius videtur repe-
riffe, fed ille legens, Hefperium Calpen, vi-
detur fumfiffe, ut montium nomina faepe
adjectivum_mafculinum habere folent, ut
Herculeus Oete infr. 111. 178. ubi videndus
Oudendorpius, & fup. 389. & multi alii id
obfervantes. Ita ut forte legendum credi-
derim,
554 Tethys majoribus undis Hefperiam Cal-
pen, Summumque implevit Atlanta. ] Lo.
cus difficilis, & certe, quocumque modo le
gatur & explicetur, nimiae hyperboles Poëta
jure accufari meretur. Teutabimus tamen,
an aliquid lucis adferre poffimus. Et primum
undas majores dici credimus de inundatione
infolita & extraordinaria, ut ita faepe ma-
gnac & ingentes aquae apud Livium occur-
-runt; ut lib, XXIV. §. XXXVIII. 18. & alibi.
vid. inf.lib. IV. 143. quare hic proprie de nivi-
bus vix capere licet, quia illas Tethys non
poteft dici fubminiftrare, aut illis liquefa
is illos montes implere, nifi ftatuamus
mare eluvic & exundatione fua detraxiffe par-
tes montis, quae nivibus tectae, eisque in
mare raptis, quafi ipfis montibus impleviffe
Hifpaniam, id eft, aquis ex montibus deductis:
& tunc legendum foret, Calpe fummaque im-
plevit Atlante, ut Jacob. Bonon & Baptift.
Pius ad Valer. Flacc. 111. 730. legebant.
Hic quoque explicat mare evagatuni enor-.
mius impleviffe, aut adluiffe Hifpaniam Cal-
pe, id elt, circa Calpem, id eft, Europam,
& circa Atlantem, id eft, Africam ; quae
coacta adinodum & dura videntur. Ouden
dorpii explicatio & emendatio eo nomine
non placet, quia Atlas remotior a freto,
quam ut mare dici poflet inter Calpen &
Atlanta in mediterraneum intrare, & ita na-
tura rei repugnare videatur. Praeterea in-
srare mare non poteft dici Calpe, & fummo
Hefperium Calpe, fummoque implevit A-
tlante.
ut Hefperium capiatur pro mari Hefperio, ut
ita paffim Jonium, Argaeum & fimilia dici
fatis notum eft. vid. fupr. vf. 103. Calpe vero,
& Atlas ponantur pro nivibus, quas prae-
buerunt difcuffas ab eorum verticibus, nu-
tantibus per terrae motum, ut de Alpibus
modo dixit. Et certum eft, Poëtas faepe
fingere montes ipfos imbribus, eluvie aut
alia vi delatos & deductos, immo raptos in
maria & fluvios, ut docui ad Valer. Flacc.
11. 525. & ipfe Lucanus infigni magnilo-
quentia fimilia fingit de Eryce & Gauro mon-
tibus lib. 11. 666. & inundationem, qua
Caefaris caftra obruta fere fuerunt, incredi
bilem in modum exaggerans, lib. IV. 100.
inter alia dicit,
Abforpfit penitus rupes, & tecla ferarum
Detulit, atque ipfas baufit.
lib. 11. 408 Eridanum quoque non tantum
filvas devoluere, fed ipfam tellurem fe fol-
vere in amnem canit. Quae fi quis confe-
rat
&
PHARSALIAE
61
LIB. I.
>
}
Dona fuis, dirasque diem foedaffe volucres
Accipimus; filvisque feras fub nocte relictis
560 Audaces media poſuiſſe cubilia Roma.
Tum pecudum faciles humana ad murmura linguae,
Monftrofique hominum partus, numeroque modoque
Mem-
*
>
my
rat cum faniore Poëta Virgilio, qui lib. r.
Georg. 481. inter praefagia mortem Caefaris
portendentia, Eridanum filvas torquentem,
& cum ftabulis armenta trahentem modeftif-
fime, & ut vere fieri aliquando folet, indu-
cit, fatebitur tumore & hyperbolicis exag-
gerationibus omnes fere Poëtas poft fe Lu-
canum reliquiffe. Mollius & humanius. Io.
cutus effe videretur, fi legatur
Majoribus undis
Hefperiam (vel Hefperium) a Calpe fum-
moque impleuit Äilante.
ut ab Oceano ufque, vel ipfum mare Hefpe-
rium (ita enim & mediterraneum dici notum
eft) majoribus undis impleverit, vel, ut fie-
ri debebat, repleto mari ipfam etiam Italiam
inundaverit. Et in hac lectione a duplici ab-
lativo, aquis & deinde Calpe,nulla obfcuritas
fuboriri poteft. Praeterea fi quis vulgatam de-
fendat, ita explicet, ut de Alpibus dicat ter-
rae motu difcuffas nives, quarum ruina olim
& hodie faepe obruuntur pagi & homines;
de Tethye, id eft, Oceano, illam magnis
aquis Hifpaniae & Africae litora impleviffe.
Sed illud fummum etiam fic male me habet.
Quare multum adhuc fupereffe puto, ut hic
locus ad liquidùm perducatur.
556. Indigetes] Indigenes Thuan. quart.
urbisque labores Hamb. quart. dolorem tert.
teftates fudaffe Thuan. pr. & MS. Cortii, quod
placere poffet alicui, qui cum accufativo
conftrui hoc verbum didicerit ex Heinfii no-
tis ad Prudent. Cathem. 11. 68. ut & exfu-
dare apud Livium faepe, & Horatium & a-
lios; fed tamen diverfus in illis fenfus, pro
cum fudore & labore aliquid facere; hic vero
eft fudore teftari labores, quos patitur. vi-
de Freinsh. ad Flor. 11. 8. de fudore fimu-
lachrorum. Dii enim funt eorum fimula
chra,
убами
561. Pecudum】 Pecodum Sixii Codex.
562. Monftrofique hominum partus] Schol.
notat, hic homines dici mulieres: quia fci-
licet ille, ut & alii, credebat partus & pare-
re non dici de viris, de quo videri poffunt
Obfervationes Mifcell, Vol. 1. tomo 111.
pag. 408. quibus addi poffet Valer. Max. vii.
1. 1. ubi Metelli felicitatem praedicans, ait
Tot partus, pro tot filios. Licet forte ibi
vellet quis fubintelligere ex uxore editos:
fed de folo Metello loquitur. Juvenal. v1.
595.
Tantum medicamina poſſunt“,
Quae fteriles facit, atque homines in ventre
necandos
Conducit.
abi partus, five virilis five fequioris fexus, in-
telligitur. Hoc vero loco bominum, pro hu-
mano genere, conditione poteft explicari,
ut opponantur ferinis partubus monftrofis,
qui & frequenter inter prodigia habentur. Ita
lib. v. 168. atque hominem toto fibi cedere
juffit pectore, ubi non mulierem proprie no
tat, fed ut Schol. humanam rationem, cujus
etiam particeps eft mulier. Virg. 1. Aen. 328.
de Venere, nec vox hominem fonat, id eft,
non humanam vocem, vel ut Servius, non
mortalem, fed divinam. Juven. Sat. v1.284.
mulier dicit, homo fum, quod apud Ter. He-
aut. 1. 1. vir dicit. Sed Schol Juven. re-
te, nata fum, ut peccem. an vero bome poſ-
fet foemiuini generis adjectivo jungi, vide-
ri poffunt_Conſtantii Fanenfis notae ad O-
vid. 1. Met. 405, & aliorum ad lib. x111.
405. & quos magno numero congerit Cre-
nius, Obferv. Philolog. tom. xvI. pag. 1.
praeter Robbigium, qui in codice Critico
lib 1v. cap. 18. id etiam egit.
126.
562. Numeroque] vid. ad Ovid. v11. Met.
H 3
Fóz.
62
M. ANNA EI LUCANI
Membrorum; matremque fuus conterruit infans:
Diraque per populum Cumanae carmina vatis
565 Vulgantur. tum, quos fectis Bellona lacertis
Saeva movet, cecinere deos: crinemque rotantes
Sanguineum populis ulularunt triftia Ġalli.
Compofitis plenae gemuerunt offibus urnae.
Tum fragor armorum, magnaeque per avia voces
570Auditae nemorum : & venientes comminus umbrae.
Quique colunt junctos extremis moenibus agros,
Diffugiunt ingens Urbem cingebat Erinnys,
Excutiens pronam flagranti vertice pinum,
Stridentesque comas: Thebanam qualis Agaven
575Impulit, aut faevi contorfit tela Lycurgi
563. Suus] Suam etiam Hamb. pr.
565. Tum, quos fectis Bellona lacertis Sae-
va movet, cecinere Deos.] Monet Voff. &
Rott. fec. Rogat Gujetus quos Deos? & quae-
rendum dicit: & fane haec mihi obfcura ad-
parent, nec fatis intelligere me fateor. Nam
fuppleri verba facile poffe video pronomine,
tum illi, quos Bellona movet, cecinere Deos.
Sed fub Deos, intelligere iratos, vel, canere
Deos, effe, oracula canere, cras credam, ubi
idoneis aliorum fcriptorum locis tales expli-
cationes, quae eodem jure repudiari & recipi
poffunt, firmatas viderim. Neque etiam
quadrate huc puto, Deam fimulare, quod
nihil aliud notat, nifi fimulare infpiratio-
nem, tamquam ipfe Deus loqueretur per
infpiratum vatem. Sic & prodere Phoebum
hoc libro vf 677. furens, qui Deum pecto-
re infidentem promebat, dicitur, & alio
fenfu prodere Deos lib. x. 181. Haec omnia
recte & ex ufu loquendi fe habent, fed cane-
re Deos, pro oracula canere, ut nofter di-
xit mox vf 581, nondum legi, aut audivi a-
liquem dicentem. Meliori fpecie Oudend. ad
lib. v. 114. Deos hic pro una Dea Bellona
capit; fed nondum mihi hic locus liquidus
apparet; quare haec relinquo aliis fananda vel
Eume-
explicanda commodius. Aliud eft invenere
Deos lib 111. 126. ubi vide. In verfu fequen-
te mihi perinde videtur, five leges fanguinei,
quod praefert etiam Scaliger ad Eufeb. Chro-
nic. MMCXCV. five fanguineum, quod aliis
placet, quibus duplex epitheton fanguinei ro-
tantes non tam concinnum videtur. Certe
mihi hoc loco Poëtice magis dici, fangui-
neum crinem videtur, ut Stat. X. 167 Jan-
nens rotat crines. Sed eligat quisque pro
arbitrio.
569. Per avia] Cortius inveniffe fe fcri-
bit in MSS. voces per avia, fed certe tunc co-
pula que deberet abjici, nec fic tamen verſus
conftaret. variaeque in alio MS.
570. Et venientes] Et deerat Hamb. tert.
an venientis umbrae voces voluerit?
571. Extremis moenibus] Forte in Efqui
liis habitantes intelligit, ubi cadavera, &
cineres & offa, & ubi facris magicis opera-
tas fagas fatis notum eft ex Horatio & aliis.
fubmoeniani Martiali dicti. Poffunt & in
fuburbanis agris manentes intelligi, quia
praecefferunt avia, & nemora.
573. Flagrant] Flagrante Richel. Rece
vero verticem expofuit Oudend. nulla enim
differentia inter vertex & vortex, licet cre-
1
di-
PHARSALIAE LIB. I.
63
#
Eumenis: aut qualem juffu Junonis iniquae
Horruit Alcides, vifo jam Dite, Megaeram.
Infonuere tubae, & quanto clamore cohortes
Mifcentur, tantum nox atra filentibus auris
580 Edidit: & medio vifi confurgere Campo
Triftia Sullani cecinere oracula mañes:
Tollentemque caput gelidas Anienis ad undas
Agricolae fracto Marium fugere fepulcro.
Haec propter placuit Tufcos de more vetuſto
585Acciri vates. quorum qui maximus aevo
Arruns incoluit defertae moenia Lucae,
Fulminis edoctus monitus, venasque calentes
Fibrarum, & motus errantis in aëre pennae,
didiffe Heinfius videatur, qui vortice male-
bat. vid. fupr. 371. Oudendorp. turbine alii
dixerunt. Poffet & vertex de apice flammae
dici, nam pineae taedae ita ardere faepe con
fpiciuntur in monumentis antiquis.
575. Contorfit] Cum torfit Sixii codex.
membra L. Oizel. a m pr.Ligurgi maxima
pars librorum, & ita alibi faepe dederunt
librarii.
575. Qualem juu] Fussu qualem Lan.
germ. & ita edidit Cortius, qui & Megae-
ran, nefcio an ex codice, aut affectatione
Graecifmi: vide Heins. ad Ovid. XVI. E-
pilt. 151. & àd vi. Met. 707. fed ad talia o-
pus eft auctoritate codicum. Megaeran non-
dum reperi.
577. Et quanto] Et copulam ignorat Lan-
germ.
$79. Tantum nox atra filentibus auris]
umbris, arvis eft in MSS. Heinfius malebat,
boris, quae lectio firmari poffet ex iis, quae
dicta funt fupra ad vf. 16. filentibus umbras
Rottend. pr. mihi auris placebat; umbras pro
arboribus poni faepe apud Statium & alios
novi, fed huic loco non convenenire cre-
do, quia non omnibus locis, ubi haec pro-
digia fiebant, arbores fuiffe credibile eft, &
Mon-
filentibus auris indicat filentium noctis, ut
faepe occurrit. Non inelegans quoque eſt
lectio viri docti, reddidit pro edidit, ut quafi
per echo fuerit auditus & duplicatus clamor.
addidit Rottend. pr. e medio Hamb pr. Ris
´chel. & S. Germ. In tribus etiam reperi,
Et medio vifi concurrere campo.
verba vero illa, confurgere & concurrere, fae-
pe commutarunt librarii, ut apud Virgil., 1.
Georg. 318. x. Aen. 90. & apud Ovid. xv1.
Epift. 31. verfu fequenti, cecinerunt funera
manes Thuan. pr. optimae notae.
582. Anienis ad undas] Et undas Thuan.
quart. ut fimul caput & undas Marius fuftu-
lerit; fed fepulchrum ad ripam Anienis, fur-
gente Mario fractum, tuetur ad undas. Ma-
rium fracto plurimi. Cortius hic profert ex
fuo, fugiere, quod aeque notatu dignum pu-
to, ac vers. 579 mifcuntur.
$84. De more] Quinque libri,e more; ni-
hil refert. vid. ad Petron. cap. cvIII. Tufcos
placuit Rottend. fec.
586. Aruns] Arruns omnes fere libri hic
& inf. v. 606. ubi Arrons etiam Thnan. fec.
Lucae etiam fere omnes ut variant etiam
lib. 11. 427.
587. Fulminis edoctus motus] Monitus a-
lii.
}
M. ANNA EI LUCANI
64
Monftra jubet primum, quae nullo femine difcors
590 Protulerat natura, rapi, fterilique nefandos.
Ex utero foetus infauftis urere flammis...
Mox jubet & totam pavidis a civibus Urbem
Ambiri: & fefto purgantes moenia luftro,
Longa per extremos pomoeria cingere fines
595 Pontifices, facri quibus eft permiffa poteftas.
Turba minor fequitur, ritu fuccincta Gabino,
Veftalemque chorum ducit vittata facerdos,
Trojanam foli cui fas vidiffe Minervam.
lii. Haec quoque ex illis lectionibus eft,
de quibus in utramque partem fine fine liti-
gari poteft. Nam five hoc verfu monitus, &
fequenti motus legas, five contra, vix eft
ut definias, quid praeftet. Ego cum illis
Viris doctis & fanis Poëtarum judicibus, Grae-
vio & Broukhufio, facerem, qui fulminis mo-
nitus praeferunt, quia inter fulmina unum
erat monitorium dictum, de quo vide Fe
ftum in manubiae, & quae dixi de Jove Ful-
guratore cap. iv. Sequenti vero verfuri motus
melius convenit erranti penna. In hanc eti-
am vocum e fedibus migrationem eo pronior
fum, quod nihil adferri videam, quo mo-
tus fulminum dici folere probetur. Novi
quidem ignibus, flammae, facibus & fimi-
libus motum faepe dari, fed motum fulminis
nondum legi; doceri tamen non recufo. Sed
aves movent alas fuas quum volant, ut de
Daedalo volante Ovid. 11. Art. 731. & de
Cupidine Remed 39. ita movere pennas v.
Met. 548. & fimilia obvia: recte ergo motus
avibus, qui eft geftus, unde augurium di-
&tum conftat,dicitur. Non negligendam etiam
maximae partis codicum lectionem, errantis
in aëra, putem. Ita enim & Ovidius fac-
pe, ubi per librarios licuit, pro in aère, ut
vulgo loquuntur, ut lib. 11. Met. 165. Va.
cuos dat in aëra faltus. Ita ex melioribus li-
bris refcripfit Heinfius. Et iv., 676. ex opti-
mis legendum,
Paene fuas quatere eft oblitus in aëra pen-
$45.
& VII. 379.
Tum
Factus olor niveis pendebat in aëra pennis.
& vl. 786. vacuos exercet in aëra morjus. Et
ita aliquoties aliis in locis. Quare nollem
hoc genus conftructionis Broukhufio difpli-
cuiffe in illis Propertii. lib. 11. XXIV. 55.
Si Pegafeo vecteris in aëra dorfo.
$89. Primum] Primo duo Rottendorf.
591. Infaustis urere flammis] Quae fex-
centis locis occurrit varietas, hic quoque
in MSS. deprehenditur. Infandis & infeftis-
enim reperi. Heinfius legebat, ingeftis: ego
nihil moveo, & Broukhufii judicio acqui-
efco.
$94. Extremos] Externos Turr. fingere fi-
nes Rott. pr. Tingere Hamb. tert. quod lu-
ftrationi conveniret equidem, fed cingere
pro ambire dixit, ut & fupr. 572. & 111.
400. IX. 373.
596. Turba minor] Pontifices minores. vid.
Salmas. ad Tertull. Pall. p. 213 & Noris.
ad Cenotaphia Pif, 1, 5. minor fequitur ri-
tu, vel ritu turba minor fequitur praeferrem
ne canina litera coniun&ta odiofiorem fonum
daret. De alio genere hominum utitur Mar-
tial. IX. Epig. 81.
7
Oderat ante ducem, famulos, turbamquè
minorem,
ubi 'variae funt -doctorum explicationes &
le&tiones, quas nunc excutere non vacat.
Hoc modo dicam, me intelligere ipforum
famulorum, potentium apud Imperatorem,
fervos & famulos. Ut illa fordida, vel cete-
ra
{
}
}
i
J
PHARSALIAE LIB. I.
65
They
Tum qui fata Deûm, fecretaque carmina fervant,
600Et lotam parvo revocant Almone Cybeben:
Et doctus volucres Augur fervare finiftras:
Septemvirque epulis feſtis, Titiique ſodales :
Et Salius laeto portans ancilia collo:
Et tollens apicem generofo vertice Flamen.
605 Dumque illi effufam longis anfractibus urbem
Circueunt, Arruns difperfos fulminis ignes
Colligit, & terrae macfto cum murmure condit;
Datque locis numen facris: tunc admovet aris
ra turba apud Ovid. 11. Amor. II. 30. vel
ejufdem domini, Imperatoris fc. fervos, fed
non ordine primos: nam ordines fuiffe do-
cet Ovid. II. Amat. 251. & multis probari
poffet, fed nemo ignorat.
598. Soli cui fas.] Cui fas foli Turrian.
ut evitetur fimilis exitus vocum in i.
600. Et lotam parvo revocant Almone Cy-
belen.] Nondum illa, quae Gronovius ad-
duxit, mihi perfuadete potuerunt, facerdo-
tes recte dici revocare Cybelen, nec illuftra-
ri haec Ovidii loco de bove ruminante, nifi
fingamus illam, quafi recufantem in tem-
plum fuum reverti, & precibus exoratam tan-
dem in reditum confenfiffe. Cujus ritus fi
veftigia fupereffent, facile manus darem. Sed
referunt, ut eft in Thuan. fec.) qui fup-
pofuere, nihil tale cogitaffe videntur, in-
tellexiffe autem, poft lotionem in templum
relatam. Quum vero perpetua verborum
revocare & renovare in multis locis (vid. inf.
ad lib. IV. 204. & alibi) fiat permutatio; &
hic forte renovant poffet legi: abluta enim
Dea aquis Almonis mundior & purior, &
tamquam nova in templum redibat. Guje-
to hi duo verfus 599. & 600. ſpurii videban-
tur. Nefciebat fcilicet ineptias Lucani, qui ut
omnia Sacerdotum collega defcriberet, ad-
vocat etiam illos, quos a Romanis umquam
his ritibus adhibitos, probari debuiflet. Gal-
los vero Amburbalibus adhibitos nefcio. Et
viliores & contemtiores erant, quam ut inter
Primos facerdotes pompae huic interfuiffe
Ele-
credi poffet. Et Scholiaftes hoc etiam ver-
fu libris Sibyllinis infpiciendis facerdotes in-
telligit.
602. Epulis feftis] Epulas Hamb. tert.feftus
omnes fere fcripti. Ticiique Voff. pr. ma-
lim, Titiusque fodalis, quia reliqui facerdotes
numero fingulari, licet & variare faepe no¬
verim. vid. lib. 11. 50. Laeto cello recte in omni-
bus codd. nam & canebant carmina Saliaria, &
faliebant, dum moverent ancilia. Sic maefta
colla ex Senec. Troad. 85. notaverat Heinfius.
lento collo, quod ex fuo profert Cortius,
potius pedibus conveniret; ita bumeris gau-
dentibus geftare, Valer. Flacc. 1. 169. ubi
vide notas. latos etiam Barth. ad Claudian.
111. Conf. Honor.3. & ad Stat. 1. Theb. 489.
qui more fuo blandientem fibi conjecturam
repetiit, & exemplis ab Heroum latis hume-
ris firmare conatus eft: qui quid ad Salios
faciant, nefcio; & recte ideo refutavit Ou-
dendorpius. Et tollens omnes fere.
605. Dumque] Cumque Oifel. Effufam
urbem interpretor vacuam, quia fe omnes
incolae ad ritum luftrationis videndum &
celebrandum effuderant, ut Livius XXXVIII.
6. effunduntur omnibus portis : & faepe Juſtin.
Valer. Flacc. & paffim alii. Poffet vacuam
ob fugam incolarum, quam antea defcripfit,
quis intelligere. Effufam urbem dixit, ut
armatam infr. 11. 574 pro incolis.
607. Terrae] Ita omnes codices, quos
vel ipfe habeo, vel alii viderunt. terra ta-
men edidit Cortius, quia fcilicet variare fo
I'
lent
66
M. ANNA EI LUCANI
Electa cervice marem. jam fundere Bacchum
610Coeperat, obliquoque molas inducere cultro
Impatiensque diu non grati victima facri,
Cornua fuccincti premerent quum torva miniſtri,
Depofito victum praebebat poplite collum.
Nec cruor emicuit folitus: fed vulnere largo
615Diffufum rutilo nigrum pro fanguine virus.
Palluit attonitus facris feralibus Arruns:
Atque iram Superûm raptis quaefivit in extis.
lent alibi cafus in his verbis, fternere, figere,
ponere &c. terrae & terra, de quibus vid, ad
Ovid. 111. Amor. 11. 25. & XIV. Met. 176.
& variant ita noftri lib. iv. 647. ubi edidit ipfe,
ferni terrae, quum potuiffet ex fcriptis terra
dare. v. 360. procumbite terrae, ubi alii fere
omnes terra. VII. 486. figere terrae, ubi eti-
am terra in MS. Apud Virg. v. Aen. 47. ofa
parentis Condidimus terra, ubi liber Sprotii
terrae: quare, ubi variant, licere credo eli-
gere quod placet, fed ubi nihil eft variatio-
nis, oportet fcriptos fequi; ut, licet forte
melius fit terra condere, tamen ubi nullus
codex addicit, nolim terrae ejicere. Schol.
Juven. vi. 587. tacito cum murmure condit.
608. Datque locis numen, facris tunc ad-
movet aris.] Sine ullo dubio numen retinen-
dum. Sed quia locus ille confecratus, &
ideo etiam templum dicitur a Fefto in biden-
tal, malim cum tribus codicibus, & Cor-
tio diftinguere,
Datque locis numen facris: Tunc &c.
Arae enim hoc epitheto hic loci non indi-
gent, quo Poëtae in hoc loquendi modo
obvio uti vix folent. Claud. 111. Rapt. 353.
Inde timor numenque loco. Sidon. Apoll.
carm. 1x. 188.
Nec quae fulmine Tufcus expiato
Septum numina quaerit ad bidental.
Sic faepe Ovidius numen loco ineffe dicit. Sed
quis vulgatam praeferat diftin&tionem,
cum eo contendere nolo.
609. Electa cervice marem] Elata erat in
uno, quod idem notat quod erecta, ut in
uno Oudendorpii. Heinfius in ora codicis
་
འ
*
Ter-
fer-
Velata, refpiciens, credo, ad coronas,
ta, & alia, quibus ornabantur victimae. Sed
an verbo velari in hac re alii ufi fint, igno-
ro. Quare nihil potius mutem, praefertim
quum accedat aperta imitatio Statii, qui lib.
1. Theb. 506.
Nigri tibi. Diva, litabunt
Electa cervice greges.
Ratio etiam pro hac lectione militat. Elige-
bantur enim rudes operum, & nullum cer-
vice paffae jugum vicimae, ut vel Tyroni-
bus eft exploratiffimum.
611. Diu] Non eft haec vox in Thuan.
fec. non facri victima grati Hamb. tert. non
gratis Langerm.
612. Cornua fuccincti premerent quum tor-
va miniftri Depofito victum praebebat poplite
collum.] Omnia hic oftendunt victimam non
placidam, nec fponte ad aras accedentem
fed reluctantem, quae infaufti ominis fuiffe
indicia notum eft. Quare torva illa cornua
non placebant Heinfio; qui reponi jubebat
torta. Egregie: torquebant enim & preme-
bant miniftri, ut caput refupinaret, & ita col-
lum praeberet, ut notum ex illo Home-
rico až igúev Iliad. 1. 459. Conjecerat etiam
vara, cujus vocis amans, eam pluribus in-
trufit locis. vid. ad Ovid. 1. Amor. 111, 24, tor-
va certe cornua non legi, fed tauri torvitas
in fronte notatur & adfpectu, unde & opti-
ma torvae Forma bovis Virgilio dicitur in Ge-
org 111.51. In altero verfa nihil fasile novarem:
victum enim collum eft, quum diutius relu-
&tari torquentibus miniftris nequiret, & vi
poparum quafi vida hoftia fuccumberet. Ma-
ཉ
le
1
PHARSALIAE LIB. }
167
I
*
Terruit ipfe color vatem: nam pallida tetris
Vifcera tincta notis, gelidoque infecta cruore
620 Plurimus adfperfo variabat fanguine liyor.
Cernit tabe jecur madidum: venasque minaces
Hoftili de parte videt. pulmonis anheli
Fibra latet, parvusque fecat vitalia limes.
Cor jacet: & faniem per hiantes viſcera rimas
625Emittunt: produntque fuas omenta latebras.
Quodque (nefas) nullis impune apparuit extis,
le ergo idem vir doctus refingebat, vittatum
pofito praebebat &c. vel, depofito vinctum, ut
erat in Oifel. fcilicet coronis. &c. de qui-
bus vf. 609. ubi velata etiam cogitabat. U-
nus ex noftris habebat, depoſito juftum, unde
aliquis poflet juffum non inepte facere. Co-
gitaveram &, depofito invitum: fed praeftat
nihil mutare, Depofitum erat in Rottend.
tert. depofita vitio, credo, operarum in Ed.
Gryph.
614. Sed vulnere largo Diffufum rutilo ni-
grum pro fanguine virus] Laxo o&to ex no-
ftris. Nec male. Ita etiam variant codices
apud Claudian. 11. in Eutrop. 143. & ali-
bi, ita laxus finus de vulnere lib. 1x,769. fed
quaecumque lectio praeferatur, pro amplo
& late patenti vulnere debet capi, & in eo
prodigium majus apparet, quod licet am-
plum fit vulnus, nullus tamen fanguis, fed
fanies, & concretum quoddam virus efflu-
eret. Non modo non large praebebat cruo-
rem, fed fere nullum. Quare flumine lar-
go hic abfonum foret, quod virus vel fanies
numquam tanta copia effunditur, ficut fan-
guis, ut flumen poffet dici. Sic laxatum vul-
nus dixit Ovid. Haliept, vf. 41. & nofter lib.
v1..667. pectura vulneribus laxata novis. Me-
dici quoque aperire, ampliare, laxare vul-
nera paffim dicunt, ut bis terve Celfus
lib. VII. 5. Si ex alia parte vulnus amplie-
tur, laxius effe debet, quarn ut telo poftea
tranfeunte amplietur. Mox: latius vulnus a-
periendum eft. & iterum: quibus extentis la-
xius inter offa fpatium eft. Quare praeferrem
laxo. Licet pro largo poffet aliquis illa Clau
Ecce
diani de Bell. Get. 122. advocare,
Parcendoque fecat, ferro ne largius acto
Irrevocandus eat fectis vitalibus error.
ubi longius etiam in MS. Diffufum eft etiam
duo. Diffufo Rottend. pr. Deinde in magno
codicum numero eft, dirum virus, non ni-
grum, quas voces commutatas fuifle & fae-
pe eodem redire, difcere poteft lector ex Ad
nimadv. Criticis Vol. 1. tom. III. p. 378.
Recepit etiam Cortius. Quamvis ego du-
bius haeream utram vocem praeferam,
quia & rutilo (anguini, melius opponi ni-
grum virus cum interprete credo, & Ovid.'
etiam Halieut. 129. nigrum virus dixerit, &
forte etiam alii. v. Th. Barthol. de Medicis
Poëtis p. 26.
"
617. Raptis] Ruptis Turr. deinde, ipſe
cruor Hamb. tert. jam pallida Thuan. fec.
mox. infeſta cruore Langerm. & libor, pro
livor idem & Oifelian.
612. Pulmonis anheli fibra latet. ] Anbela
S. Germ. coder antiquus. De qua epithe-
torum permutatione jam- bis terve vidi-
mus. fimilis diverfitas apud Claudian. 11
in Rufin. 414.
Hic jecur, bic cordis fibras, bic panditanbelas
Pulmonis latebras.
Ita edidit Heinfius & alii, quum in mul
tis fit anbeli. Mox inveni iu Thuaneo fec
Et faniem tenues per vifcera rimae
Emittunt.
quod an placere poffit, videant eruditi. Pra
rimas Hamb. pr. habebat fibras, fed perpe-
ram. de latet v. Barthol. d. 1. p. 30.
625. Produntque] Ita conftanter fcripti
I 2
&
M. ANNA EI LUCANI
ነ
Ecce videt capiti fibrarum increſcere molem
Alterius capitis. pars aegra & marcida pendet:
Pars micat, & celeri venas movet improba pulfu.
630His ubi concepit magnorum fata malorum,
Exclamat! Vix fas, Superi, quaecumque movetis,
Prodere me populis: neque enim tibi, fumme, litavi,
Juppiter, hoc facrum: caefique in vifcera tauri
Inferni venere Dei. non fanda timemus:
635 Sed venient majora metu. Dii vifa fecundent,
Et fibris fit nulla fides; fed conditor artis
Finxerit ifta Tages. flexa fic omina Tufcus
Involvens, multaque tegens ambage canebat.
At Figulus, cui cura, Deos fecretaque coeli
640Noffe, fuit, quem non ftellarum Aegyptia Memphis
& editi:-Cortius tamen promunt edidit, qui,
credo, ſi promunt reperiffet editum, correxif-
fet, produnt: nam facilius credo, libra-
rios aut gloffatores nobis daturos fuiffe
promunt, quam produnt. Immo fi illud eti-
am in codice exftaret aliquo pro gloffa
produnt, acciperem, ut innumeris locis fa-
&tum fuit. vid. Heins. ad Claud. Rapt.
Prof. 1. 3. ubi Lucanum in hac locutione
multum effe docet: quem & vid. ad v.
Conf. Honor. 643. & ad Ovid v. Faft. 508.
& faepius alibi. Muravit forte Cortius, quia
mox vf. 631. hoc verbum iterum occurrit
626. Nullis] Nullisque Thuan. quart. qui
fine parenthefi, quodque nefas, nullisque. Sic
Ovid. 11. Triſt. 338.
Quodque nefas, damno viribus effe tuis.
ubi fubintelligendum eft. idem Epift. v. 40.
Conftitit effe nefas. Et ita alibi. Sequens ver-
fus deerat Richeliano. Mox, pars erga Barber.
631. Vix fas, fuperi, quaecumque movetis
Prodere me populis.] Heins. quum in Thuan.
fec. deeffet fas, in altero eft fas, conjiciebat,
vix eft fuperi &c.,. quod & Oudendorpio
in mentem venit, nec mihi difplicet, quia
mollius ad aures accidit, quam vix fas, vel
12
Ae-
fas vix, ut erat in Barberin. movetis omnes
noftri. pro prodere etiam in Langerm. erat,
pandere, quae varietas etiam alibi notatur a
viris doctis. infr. vi. 590. dixit pandere fata,
ubi tamen prodere Barberin. habet, fed &
prodere ex h. 1. vf, 677.
Vocibus bis prodens urguentem pectora Phoe-
bum,
firmatur, & ex illis, quae habet Heinfius ad
Claudian. 1. Rapt. 3. & alibi, ut modo notavi.
Idem Heinfius legebat mox, neque enim tibi,
fumme, litavi, Jupiter, boc facro: quafi Latine
non diceretur litare facrum. Sed praeter in-
retpretem Lucani, tollet fcrupulum Brouk-
hus. ad Propert. iv. 1. 24. in pectora tauri
decem libri. dii fex, nec fanda Rottend.. pr.
636. Sed conditor arcis Finxerit.] Conditor
urbis in Rott. pr. librario forte de Romulo
fomniante; Heinfius vero ad Ovid. 1. ex
Ponto 1. 9. citat: viderit ifta Tages, nimis
memoriae fidens. Finxerat unus ex noftris.
Sed vulgatae fidem facit Servius ad 11. Aen.
781. & Joh. Saresber. lib. 1. 2
937. Flexa] Flexi Turrian. Omina mul-
ti. vindicaverat jam hunc locum Heins. ad
Ovid. v111. Met. 160.
1
}
}
639
PHARSALIA E LIB. I.
19
•
Aequaret vifu, numerisque moventibus aftra,
Aut hic errat (ait) ulla fine lege per aevum
Mundus, & incerto difcurrunt fidera motu:
Aut, fi fata movent, Urbi, generique paratur
645 Humano matura lues. terraene dehifcent,
Subfidentque urbes? an tollet fervidus aër
Temperiem? fegetem tellus infida negabit?
Omnis an infufis mifcebitur unda venenis?
Quod cladis genus, o Superi, qua pefte paratis
650Saevitiam? extremi multorum tempus in unum
Convenere dies. fummo fi frigida coelo
Stella nocens nigros. Saturni accenderet ignes,
Deucalioneos fudiffet Aquarius imbres,
Totaque diffufo latuiffet in aequore tellus.
5
•
639 Secretaque coeli noffe fuit] Illud fuit
vix placet. Nam etiam nunc illi cura artis
hujus erat, quare non alienus fum ab Hein-
fii conjectura, qui refcribebat,
Cui cura Deos, fecretaque coeli
Noffe fui.
641. Aequaret] Cortius dicit, virum do-
&um legere,
Aequarit viju, numerisque docentibus aftra,
nefcio qui numeri poffent docere vel movere
aſtra,quum wumeri notent ſcientiam aftrorum,
ut exempla ab Oudendorpio adlata docent,qua
aftrorum motus, & quietem deprehendebant,
& inde de futuris conjiciebant. Mox dicet
644. fata movere fidera, id eft, legem illam
naturae mutare. Forte, numerisque notantibus
aftra. Gujet. monentibus, id eſt, monftranti
tus aftra, fed quis ita umquam locutus? &
mox etiam, fi fata monent, legit.
642. Nulla cum lege] Etiam Hamb. pr. ulla
fine lege quod caefurae munere defendit Ou-
dendorpius, de quo vid. ad Ovid. 11. Met.
743. plurimi, nulla fine lege. Sub lege in nullo
vidi; ego fequor Oudendorpium, & nulla cum
effe a librario metro metuente confentio. De
hac lege vero vide ad Val, Flacc. 1. 213.
SE
644. Orbi] Urbi omnes fcripti, praeter ab
Oudendorpio adductos duos. Quare nihil
eft, cur repudiemus hunc confenfum. vide
quae diximus fupr. ad vf. 542.
646. An tollet] At tollet Oifel. & fragm.
S. German. An tollat Hamb. pr. mox, jege-
tem Turr. quod praetuli eadem ratione, qua
fupr. 553. nivem. tellusque Hamb. fec. tellus
an fida Thuan. pr. vetabit Langerm. omnis
& infufis Turrian. effufis ſex.
649. Qua peste paratis faevitiam] Incon-
cinni & duri aliquid his verbis fubeft. Peſtis
enim rectius dici poteft parari per faevitiam
Deorum, quam per peftem faevitia. Quare
aut ad hypallagen, folitum faepe in locis
obfcuris confugium, aut ad emendationem
confugiendum. Heinfins orae adfcripferat,
Exitium, vel fervitium, quorum prius pof-
fet admitti, quia mox de morientibus agit,
nifi quis velit, fublatis Pompejanis fervitium
illa pefte reliquis parari, explicare. Mihi non
fatisfacio. Aeterni citat Sares ber. lib. 11. 19.
551. Frigida] Fulgida Rottend. fec. a m.
fec. mox, accenderat ignis Thuan. pr. ignit
etiam Sixii.
653. Deucalioneos] Deucaliones f. a. und
1 3
das
}
A
90
MANNA EI LUCANI
655Si faevum radiis Nemeaeum, Phoebe, Leonem
Nunc premeres, toto fluerent incendia mundo,
Succenfufque tuis flagraffet curribus aether.
Hi ceffant ignes. tu, qui flagrante minacem
Scorpion incendis cauda, chelasque peruris,
660 Quid tantum, Gradive, paras? nam mitis in alto
Fuppiter occafu premitur, Venerisque falubre
Sidus hebet, motuque celer Cyllenius haeret,
Et coelum Mars folus habet. cur figna meatus
Deferuere fuos, mundoque obfcura feruntur?
665Enfiferi nimium fulget latus Orionis?
Imminet armorum rabies: ferrique poteftas
Confundet jus omne manu: fcelerique nefando
Nomen erit virtus: multosque exibit in annos
.1
das, Totaque difcuffo Thuan. fec.
656. Fluerent] Vide quae de hoc verbo
notavi in differtatione de Jove Fulguratore
cap. 1x. mox, tuis ommes fcripti, & Sares-
berienfis, nt refpondeat Phoebe. Recte:
nec hic opus eft, fuis exponere, quafi currus
aetheri proprii, ut fuae lacrimae &c. fua fi-
gna VII. 77. & alia. Quae Oudend. dat ad
v. 311. fed currus illi funt Phoebi proprii,
quibus ille percurrit aethera, Flagraret Thuan.
quart. curfibus Thuan. fec. ignibus Hamb.
fec. bi ceſſent Thuan. tert. & Hamb pr.
658. Flagrante minacem] Hanc lectionem
defendit Cl. Weffeling. Probab. cap. v11.&
certe, non ſtatim, ubi vox brevi intervallo
apud Lucanum recurrit, nova excogitanda,
qua nihil facilius: nec video vibrantem cau-
dam ufquam in exemplis adduci, aut alibi
Aagrare cum vibrare commutatum. Poffem
meliori fpecie fulgente reponere, quod apud
Virgil. i. Aen. 710. & XII. 167. in MSS.
occurit pro flagrante. Sed fequor potius co-
dices. Minantem habet Saresberienfis.
660. Quid tantum] Heins. volebat, quid
Bandem : fed nec hic novo aliquid, & adduxi
haec ad illa Valer. Fl. v. 37.
Hic
Quid tantum infenfa repente Numina?
& faepe Virgil. ut 11. Georg. 481. 1. Aen.
231. 745. 11. 770. & alii. Non diffimile
lib. v11. 847-
Theffalia infelix, quo tanto crimine tellus
Laefifti fuperos?
Virg. 1. Aen. 606. Qui tanti talem genuers
parentes? & v Aen. 13. Heu, quianam tan-
ti cinxerunt aethera nimbi? ubi vide. Nec
abhorrent illa Phaedri 1v. 19.
Quod tantum eft praemium?
de verbo parare vid. ad Val. Fl. tr. 586.
in alto habet Acron ad Horat. 1. Od. 2. ubi
Jovem patrem juvantem dici, & ideo vel
hic mitem docet.
665. Enfiferi] Confodit hunc verfum Gu-
jet. repeti debet cur.
667. Confundet] In fcriptis varie, confun-
dent, confundit, confundunt jus omne manus:
Sed vulgata probo, & Ennii ifta refpicit ex
v111. Ann. p. 80.
VIII.
Non ex jure manu confertum, fed magi' ferro.
an qui hic manus, ut multi funt, dederunt,,
cogitaverint de jure manus, xagóc vóµg, &
de
{
>
PHARSALIA E LI B. Í.
71.
!
Hic furor. & Superos quid prodeft pofſcere finem?
670Cum domino pax ifta venit. duc Roma malorum
Continuam feriem: clademque in tempora multa
Extrahe, civili tantum jam libera bello.
Terruerant fatis haec pavidam praefagia plebem:
Sed majora premunt. nam qualis vertice Pindi
675 Edonis Ogygio decurrit plena Lyaeo:
Talis & attonitam rapitur matrona per urbem,
Vocibus his prodens urguentem pectora Phoebum.
Quo feror, o Paean? qua me fuper aethera raptam
Conftituis terra? video Pangaea nivofis
68 Cana jugis, latosque Haemi fub rupe Philippos.
Quis furor bic, o Phoebe, doce: quae tela, manusque
Romanae mifcent acies, bellumque fine hofte eft?
de quo multa Guellius ad Virg. 1x. Aen.
771. qui & in Ennio, jure manus legebat,
nefcio: fed tam doctos infelici ifti feculo
fcribas contigiffe non puto. Neque tunc
confundet quadrare videtur, fed dicendum fo-
ret, ferri poteftas Inducit jus omne manus,vel
fimile quid; fed s adhaefit ex fequente fceleri
prima litera, quare manu, id eft vi, maneat.
Sic Flor. 1, 1. manu capta funt matrimonia.
Claudian. 111. Rapt. 303.
Quaefita manu fecurus habeto.
& ita paffim.
669. Et fuperos] Heinfius malebat, At
fuperos. Gujet, beu. mox, continua Thuan.
pr. & dux Roma idem & Oifel. jam tantum
Hamb. tert. tantum modo Thuan. quart. prae-
terea, terruerunt Thuan. fec. quis fit ille vir
doctus a Cortio laudatus, qui legit Terrue
rant fata haec, nefcio; fed fatis effe retinen-
dum, docent fequentia, fed majora premunt.
Dida illa Figuli fufficiebant ad incutiendum
terrorem populo, fed majora premebant va-
tem, matronam, quae plena Phoebo dira
magis vaticinatur.
675. Edonis] Vide Heins. ad Ovid. iv,
Quo
Trift. 1. qui hic olim legebat, Ogygie Edoa
nis, fed mutavit fententiam. Haedonis duo
Thuanei. Ageo Langerm. Egieo Thuan. fec,
677. Pectora} Pecore Röttend. tert. que
ferar pr. fed Gryph. edit. vitiofe, quo furor.
Sic mox 683. diverfa feror, ubi furor in Thua-
neo. fuper aera Thuan. pr. conftituit Langerm.
Heins. malebat, con
conftitues.
679. Video Pangaea nivofis Cana jugis,]
In Rottend. pr. codice eft, nivofi cana jugi,
quae conftru&tio Graeca effet, qua adjectivis
plurimis genitivus adjungi folet, ut ad faſti-
dium ufque docuerunr viri do&ti. fed vulga
ta apud Lutat ad Stati v1. Theb. 666. Heinfio
vero non placebat, latos Philippos dici &
malebat Latios eo fenfu, quo Sidonius
amnis Trebia Silio Italico lib. IV. VS.
650. & Senec, in Phoen. 13. meus Cithaeron
dicitur; & remittebat ad Gevart. Lect. Pa-
pin. I. cap. 23.
681. Quae tela] Qua Thuan. tert. quo plu-
rimi. Quod probat Cortius in notulis, fed
in textum immifit quid. Sine hofte abfque
verbo ſubſtantivo Heinfius. Diverfa furor
Thuan. quart,
683
{
23
72
M. ANNAEI LUCANI PHARSALIAE LIB. I.
Quo diverfa feror? primos me ducis in ortus,
Qua mare Lagaci mutatur gurgite Nili.
685Hunc ego, fluminea deformis truncus arena
Qui jacet, adgnofco: dubiam fuper aequora Syrtim,
Arentemque feror Libyen, quo triftis Erinnys
Tranftulit Emathias acies. nunc defuper Alpis
Nubiferae colles, atque aëriam Pyrenen
690 Abripimur. patriae fedes remeamus in urbis :
Impiaque in medio peraguntur bella fenatu.
Confurgunt partes iterum, totumque per orbem
Rurfus eo. nova da mihi cernere litora ponti,
Telluremque novam: vidi jam, Phoebe, Philippos.
695Haec ait: & laffo jacuit deferta furore.
683. Primos me ducis in Ortus] Id eft,
in Aegyptum, quam Orientis nomine de-
fignatam vidimus ad Virg. 1. Aen. 288.
684. Mutatur] Miror in hoc verbo hae-
fiffe interpretes, & fufpectum habuiffe; quum
enim aliquis ex mari oftia Nili intrat, mu
tatur mare, & vector pro mari navigat in
fluvio. fic Claudianus de gruibus agens Bell,
Gild. 476.
Cum tepido permutant Strymona Nilo.
id eft, eo migrant. Quod nofter lib. v11. 832.
Quae Nilo mutare foletis Threicias hyemes.
Sed in his haerere effet otium male terere. Ho-
rat. II. od. 16 terras alio calentes føle muta-
re. Juvenal. vi. 94. Mutandum toties effet
mare, inf. v. 107. & vi. 815.
•
687. Arentemque ] Ardentem unus codex,
ut lib. iv. 33. eadem varietas, & paffim, lib.
1
1x. 729. ardens Africa, vid. ad Claud. 111.
Conf. Honor. 205.
687. Quo triftis] Qua Rottend. pr. Tur-
rian. & Oifel. mox, defuper Alpes Thuan.
tert. Hamb fec. & Oifel. nunc & fuper Gu-
jet, collis Thuan. pr. atque deeft Barber. ae-
riam atque Thuan. fec. Pyrenam quart. abripi-
mur omnes fere. Sedis r. in urbem Oifel.
Sedis r. i. urbes frag. S. Germ. Sedes r. in
urbes Thuan. pr.,
693. Nova da Nunc da Thuan. fec.
694. Vidi] Ita codices. Sed video, quod
Hortenfii margo habet, melius vati, futura
ut praefentia videnti, conveniret. Petron.
bello civili,
Cerno equidem gemino jam ftratos Marte
Philippos:
Mox, laffo deferta omnes fere noftri.
FINIS LIB. I.
My
慰
​M. AN-
3
*
Ї
*
f
Y
Pag. 73
६
>
M. ANNAEI LUCANI
PHARSALIA E
LIBER SECUNDU S.
*..
ARGUMENTU M
Quadruplices queftus libri pars prima fecundi
Continet; ejusdem pars proxima verba Catonis
Et Bruti, dicit quo foedere Marcia nupfit.
Hoftis in occurfum, dicit pars tertia, Magnum
Oppofuiffe manum; notat & quod Caefaris ira
Cuncta ruunt; arcesque capit, cedentibus inftat.
Aft uni vitam tribuit, qui nuntius hofti,
Exemplumque fuit. quo vifo Magnus ad omnes
Turmas ipfe fuas hortandas magna minatur.
Hinc pars quarta notat, Pompejum tunc properaſſe
Brundufium: tandemque videns maris oftia claudi
Hefperiam puppefque duas in morte reliquit.
*I
amque irae patuere Deûm, manifeftaque belli
Signa dedit mundus: legesque, & foedera rerum,
in Voffiano primo erat hoc Argumen-
tum: Iſte liber continet juftitium, &
auctos queftus feminarum & militum.
Senes ferentes Marianam trucidationem & Syl
lanam profcriptionem. Bruti & Catonis col-
loquium. Marciam repetentem Catonis conju-
gium, mortuo Hortenfio. Defcriptionem A-
pennini montis; fugatisque ftationibus Pem-
Prae
pejanarum partium, datam Domitio veniam
fugae &c.
2. Legesque & foedera. ] Curfusque erat in
Turriano a m. fec. quod me praetuliffe vulga-
tae lectioni non apparebit legenti notas meas
ad Valer. Flac. 1. 542. fed retuliffe varieta-
tem & poffe etiam defendi rò curfus, ex
ufu frequenti hujus vocis apud Lucanum.
K
Ita
M. ANNEI LUCANI
}
Praefcia monftrifero vertit natura tumultu,
Indixitque nefas. cur hanc tibi, rector Olympi,
5 Sollicitis vifum mortalibus addere curam,
Noſcant venturas ut dira per omina clades?
Sive parens rerum, quum primum informia regna,
Materiamque rudem, flamma cedente, recepit,
Fixit in aeternum cauffas, qua cuncta coërcet,
10 Se quoque lege tenens, & fecula juffà ferentem
Fatorum immoto divifit limite mundum:
Sive nihil pofitum eft, fed fors incerta vagatur,
Fertque, refertque vices, & habent mortalia cafum :.
Ita vero Critici folent loqui, ubi duplex le-
&tio occurrit, & pro utraque aliquid dici
poteft; morem vero Poëtae ipfe interpres inf.
lib. VI. 446. multis exemplis confirmat.
Ita & lib. v. 41. Fatorum impellite curfum.
Praeterea non praetuliffe me curfus apparet,
quod ad Valer. Flac. 1. 213. citaverim, le-
ges & foedera, fine ulla varietate. Eligen-
dum ergo dedi le&tori, quod placuerit.
3. Vertit] Evertit, vel pro var. lect. mutat,
erat in Richel. fed vertere plus notat, vid. ad
Virgil. 1. Aen. 20. & faepe alibi.
4. Indixitque] Induxitque Hamb. pr. &
Langerm. Praedixitque MS. Cortii. fruftra
omnia, vid. ad Quinctil Decl. x111. 15.
Calpur. Eclog. 1. 83. Claudian. Bell, Gild.
16. & alibi.
5. Vifum eft] Ita fex libri: fed rectius eft
abjecerunt reliqui. Virg. 11. Aen. 428. Dîs
aliter vifum &11.2. vifum fuperis, ubi male
eſt adjiciunt alii. Ovid. 1. Met. 366. fic vi-
Sum fuperis, ubi etiam ex auctoritate codi-
cum ejeci eft. iv. Trift. v111. 15. non ita Dis
vifum. Horat. I. od. 33. Sic vifum Veneri.
ita & inf. 110. vifum lenti, non vifum eft,
& apud noftrum ita paffim. Sed alia ratio eft,
ubi vocalis fequitur, quando hiatui fupplen-
do eft inferitur, ut apud Ovid. vII. Met. 699.
non ita Dis vifum eft, ac nunc &c. Virg iv.
Georg. 394. Quippe ita Neptuno vifum eft;
Sit
fic & Dis placitum inf. lib. x. 412. & Virgil.
1. Aen. 183.fic placitum, ubi eft ejicit Pierius.
eſt
vid. ad Virg. 11. Aen. 428.
6 Nofcant] Nefcat Richel. omnia tres.
8. Recepit,] Haefiffe ad hoc verbum Hein-
fium ex appofito obelo colligo. Sed nihil
puto novandum. Recepit enim eft, a flamma
obfeffam liberavit, eodem modo, ut recepti
dicuntur, vel in proeliis ab hofte non occi-
fi, vel ex undis & naufragio fervati. vid. Serv.
ad Virg, 1. Aen. 178. & VI. 111, & no-
tas ad Vellej. Paterc. 11, 5. Val. Fl. v11,
285, & Ovid. v. Met. 572. & alibi, Senten-
tia vero haec de igne, olim omnia poffidente,
& hinc paullatim extincto (cedente nofter
dicit) fedem terrae folidam & tutam effe da-
tam, etiam a Juſtino lib. 11. 1. Scythis
adfcribitur. Si quis recepit velit explicare
per regendam fufcepit, ut ita recipere urbes
regiones, fimpliciter, & recipere in ditionem
faepe occurrit, non pugnabo acriter.
9. Coërcet] Coërcent ed. Gryph. vitiofe;
ut & finxit, quod plurimas obfedit editio
nes, & ego in Turriano folo inveni.
>
10. Secula juffa ferentem] Di&um hoc
eft, ut annos, aetatem ferre &c de quo egi
ad Petron. XXIV. & XLIII. & Ovid. Medi-
cam. ro. & II. Met. 457. Mundus ergo
fert fecula juffa, id eft, durabit tot fecula
quot fata praefcripferunt & decreverunt (quod
}
pofi-
PHARSALIAE LI B. TI.
3
Sit fubitum quodcumque paras: fit caeca futuri
15 Mens hominum fati: liceat fperare timenti.
Ergo ubi concipiunt, quantis fit cladibus orbi
Conftatura fides Superûm, ferale per urbem
Juftitium: latuit plebejo tectus amictu
Omnis honor: nullos comitata eft purpura fafces.
20 Tum queftus tenuere fuos, magnusque per omnes
Erravit fine voce dolor. fic funere primo
Attonitae tacuere domus, quum corpora nondum
Conclamata jacent, nec mater crine foluto
Exigit ad faevos famularum brachia plan&us:
pofitum mox vocat, ut leges, fines poni di
cuntur, vid. ad Virg. 1. Aen. 264. & Barth.
ad Stat. 11. Silv. praefat.) finitis illis vero
flamma peribit.
II. Limite] Limine Rottend. fec.
12. Fors] Sors Rottend. pr. & Hamb. pr.
fed male.
13. Et habent mortalia cafus] Nec mihi
placuit, habet m. cafus, ſed babent, quam-
quam parum referre puto. Barth. ad Gratii
Cyneg. 24. hypallagen ftatuit, & habent
mortalia cafum, dictum effe pro, cafus ha-
bent mortalia. De talibus vero in aeternum
licebit criticis litigare. pro cafum vel caſus
in accuf. poffet adduci Virgilii locus ex Iv.
Georg: 25.
quoniam cafus apibus quoque noflres
Vita tulit.
Cortius virum do&tum legere ait, & agunt
mortalia cafus, quod fi, fcripti, qui faepe a-
gere & habere confundunt, adjuvarent, e-
tiam tueri locum fuum poffet. Mortalis funt
res humanae, vid. ad Virgil. 1. Aen. 462. &
infra VII. 454.
16. Urbi] Orbi, ut femper fere variant
codices, hic merito placuit Oudendorpio,
& quod fexdecim ex noftris firmant. feq.
vers. per orbem, Thuan. pr. Rottend. pr. &
Oifel. fed omnes a m. pr.
18. Juftitium] Deeffe verbum patet, quod
Sed
fupplent interpretes, per fuit, vel indictum
fuit: fed dura haec ellipfis. Quid fi lega-
mus, Juftitium placuit. Plebejo tectus ami-
&tu &c. nam proprie loquendo non latuerunt,
fed mutatis procefferunt magiftratus veftibus,
ut fequens comitata oftendit: & fi laterent.
unde plebejo amictu fuiffe cognofcerentur ?
nam in aedibus latentes domellicis uteban-
tur veftibus; nec fcio in illis fuiffe obferva-
tum difcrimen inter plebejas & magiftratuum
veftes, fed in forenfibus purpura togas di-
ftinguebat; hinc domeftica vilis dicitur Sene-
cae. vid. ad Suet Aug. XXVI. LXXIII. Si quis
latuit propugnare velit, explicet, fub veſte
plebeja latuiffe honorem, nec ideo dignofci
potuiffe magiftratus a privatis, quia infigni-
bus fuis carebant. Cogitabam & tacuit pleb,
id eft, nec in concione, nec in tribunali
nec in curia vox magiftratuum audita eft. Ita
lib. v. 440. variat hoc verbum, ut in var.
lect. notatum eſt
lect. notatum eft, & faepe alibi. Nullas
Thuan. quart. bozor eft in Thuan. ſec. &
recte, ne litera fibilans repetatur.
20. Tenuere] Pro continuere, unde fir-
mari poteft lectio apud Nemes. 1. Ecl. 48.
Nec'tenuit noftras communis cauffa querelas.
ubi vide, quae diximus. Et ita Virgil. iv.
Georg. 483. tenuit tria Cerberus ora. vid. &
Serv. ad 11. Aen. 1.
20. Per omnes,] Per urbem Thuan, pr.
K 2
&
M. ANNA EI LUCANI:
25 Sed quum membra premit fugiente rigentia vita,
Vultusque exanimes, oculosque in morte jacentes;
Nec dum eft ille dolor, fed jam metus : incubat amens,
Miraturque malum. Cultus matrona priores
Depofuit: maeftaeque tenent delubra catervae.
30 Hae lacrimis fparfere Deos, hae pectora duro
Adfixere folo lacerasque in limine facro
Attonitae fudere comas: votisque vocari
Adfuetas crebris feriunt ululatibus aures.
:
& Hamb. fec. fed a m. fec. erravit omnes
fere.
25. Sed quum] Jam cum Richel. a m. fec.
26. Oculosque in morte minaces] Et hic
Oudendorpius receptam lectionem optime
tuetur; in qua confiftere potuiffet. Marckland.
ad Star. 111. Silv. v.39. cadentes malebat.
Cortius, natantes etiam in contextum re-
cepit, fed fine ullius codicis auctoritate;
conjecerat etiam fic Oudendorpius, quia
fcilicet ita faepe alibi occurrunt: fed nihil
novandum : nam truces & minaces oculi
faepe morientibus dantur. Sic Florus lib. I.
18. relictae in vultibus minae, & in ipfa mor-
te ira vivebat. ubi vide Freinsh. Agitur qui
dem ibi de occiforum in praelio morte, fed
hoc minaciores facit: nec ideo defunt mi-
nae in aliter occumbentibus, quum mem-
bra rigent, & vultus truculentiores apparent.
Et hinc veteres claudere oculos morientibus
folebant, ne adfpectu illo minaci terrerent
fpectantes. in Hamb. pr. erat fine copula o
calos.
27. Nec dum eft ille dolor] Hoc ex com-
muni hominum fermone dictum illuftravi-
mus ad Val. Fl. 1. 327. quibus adde infr.
VIII. 153. Sed hine etiam explicandum; mi-
nime vero tentandum, Ciceronis locum ex
1v. Catil. cap. 1.puto: multa conceffi, mul-
ta meo quodam dolore in veftro simore fanavi,
ubi multa interpretes comminifcuntur, ut
fententiam aptam exprimant. Sed Cicero
nihil aliud vult, nifi fe vero & praefenti do-
lore fuiffe adfectum, fibi prae omnibus aliis
pericula &c. fuiffe fubeunda, dum alii futu-
+
Nec
rorum timore defungerentur; illis timenti-
bus futura, quorum tamen exitus incertus;
fe, ex praefenti & praeacuto mali fenfu,
fuiffe dolore confectum. Waddelius Anim.
Critic. p. 123., nec tum eft ille dolor, gemi-
tus, fed jam &c. tantum mihi non fumo.
&
28. Cuktus matrona priores depofuit] Hein-
fius malebat, cultu matrona priore depofito;
quod ne probem, facit, quod minus cohae-
rere fequentia, maeftaeque teñent delubra ca-
tervae, videntur : & durum eflet matrone
maeftaeque, per quas aliae deberent intelligi,
conjungere. non etiam controverfiam movit-
fem verbo depofuit, nifi in Barberino codice
vidiffem, fepofuit, quod multo longiorem
in lugubribus luctum indicat. nam veftes,
quibus diu ufurae non effent, in arca fole-
bant feponere, & condere, quas iterum lae-
tis rebus refumebant. Tibull. 11. v. 7. Sed
nitidus pulcherque veni, nunc indue veftem
fepofitam. ubi etiam alios legiffe, depofitam
notat Bersmannus ad Ovid. v. Trift. v. 7.
ubi de tali veſte agitur. Et ejusmodi illae
veftes ftragulae Philemonis & Baucidos, quas
non nifi tempore fefto fternere confuerant,apud-
Ovid. v111. met. 657. pro feponere etiam de-
ponere Heinfius corrigit lib. v. 724.
30. Pectora duro Adfixere folo] Et hanc
lectionem egregie tuetur Oudendorpius con-
tra Bentlei adnotata ad Horat. 11. Sat. 11.
79. Dam, ut modo de veftibus diximus, lon-
giorem & pertinaciorem luctum notat, adfi-
gere folo pectora, quam fe projicere tantum
in terram, quod affligere fignificat. mane-
bant ergo projectae diu in duro folo, nec
fe
PHARSALIAE LIB. IE
77
1
Nec cunctae fummi templo jacuere Tonantis:
35 Divifere deos: & nullis defuit aris
Invidiam factura parens, quarum una madentes
Sciffa genas, planetu liventes atra lacertos,
Nunc, ait, 6 miferae contundite pectora matres,
Nunc laniate comas, neve bunc differte dolorem,
40` Et fummis fervate malis: nunc flere poteftas
Dum pendet fortuna ducum: quum vicerit alter,
Gaudendum eft. his fe ftimulis dolor ipfe laceffit.
fe attollere volebant. Similia apud alios fae-
pe occurrunt.
33. Adfuetas crebris feriunt ululatibus au-
res] Crebra illa variatio vocum, aarae, &
aures faepe incertos facit interpretes ; & li-
cet tres ex noftris auras habeant, jure tamen
ex majore número praetulit aures Ouden-
dorpius. votis enim non folent aurae voca-
ri, nifi navigantibus, aut fi quis Cephali
exemplo aura veni clamaret. Sed Deorum
aures fatigantur precibus & votis in rebus tri-
ftibus; aurae poffunt queftibus impleri, non
vocari votis. Ovid. 1. Faft. 181. Templa pa-
tent, auresque Deum. Dii vocantur etiam
faepe votis, ut ex Virg. 1. Georg. 422. Vo-
tis jam nunc adfuefce vocari, oltenderunt a-
lii. denique ferire auras rectius, qui volant,
dicerentur, fed ferire aures, ut & pulfare,
verberare, & fimilía (vid. lib. vII.25.) dici-
´mus de voce & clamore. Aras erat in Hamb.
pr. a m. pr. fed aris fequitur. neque hae vo-
tis vocantur. adfuetafque crebris etiam Rot-
tend. pr.
}
34. Summitemplo] In templo Rottend. pr.
& tert. & Hamb tert.
36. Invidiam factura parens] Satis fuper-
que hoc loquendi genus illuftratum fuit a
multis viris doctis, quos laudavi ad Ovid.
rv. met. 547. & Albin. Eleg. in Drufum
190, ubi Člerici calumniam, quafi Chriftia
nis indecorum effet, hoc uti, refutavimus.
quibus nunc addere non intempeftivum, quae
doctiffimus Muratorius in Analect. Graecis
p. 23. ad Epigramma Nazianzeni obferva-
vit, & nos ablegavit ad Cafaub. notas in Gre-
Nec
gorii Nyffeni epiftolam, ubi ille pag. 82. mul
ta exempla ex patribus produxit. Nec hodie
dedecere ita loqui Chriftianos, & infignes
etiam do&rina & pietate folere viros, docet
exemplo fuo Hadr. Valefius, qui ad Eufeb.
Hift. Ecclef. lib. 1. cap. x. dicit Judaeos, in
lu&tu faccis indutos, Deo invidiam feciffe.
37, Sciffe genas] Cortius iterum ex con-
jectura vult legendum, fecta genas: cur
quaefo, bono? legerat fcilicet notas Heinfii
ad Valer. Flac. 11. 142. & Ed. in Drufum 98.
quafi vero non centies poëtae, dixiffent &
fcindere & fecare genas, vide Ovid. v111. Ep.
79. xt. 5. & viii. Metam. 526. & etiam
genas & comas faepe librarii commutaffent,
ut hic, & vf. mox 39. Stiffa genas maneat er-
go: nam quod hic unguibns fit, aetati etiam
adfcribit Propert. 11. XIV. 8. & faceret fcif-
fas languida ruga genas. Sic ut hic ex dolo-
re, ita apud Terent. Adel. Iv. 2. vi diſcidit
labrum, & ita carpere in L. x11. Tabul, la-
niare, lacerare &c. paffim. Sed fciffa, quod
unguibus fit, hic melius refpondet, r car-
pere, quod mulieribus interdicit lex, quam
fecare, quod violentius eft, & Gallis & Bel-
lonariis aptius datur.
38. Contundite] Barbin. contundere: mor,
deferte S. Germ. & Rottend, fec. a m. fec.
&, nec fummis Rottend. tert. a m. fec. quod
fenfum aeque bonum ac vulgata lectio facit.
quafi major nulla fequi poffet. Heinfius ma-
lebat, aut fummis.
41. Quam vicerit] Dum vicerit Thuan,
quart. & S. Germ. Alter verò hic eſt al-
teruter, five Caefar, five Pompejus, vid.
1
K 3
ad
By 8
M. ANNAEI LUCANI
Nec non bella, viri, diverfaque caftra petentes,
Effundunt juftas in numina faeva querelas.
450 miferae fortis, quod non in Punica nati
Tempora Cannarum fuimus, Trebiaeque, juventus.
Non pacem petimus, Superi: date gentibus iras:
Nunc urbes excite feras: conjuret in arma
Mundus: Achaemeniis decurrant Medica Sufis
50 Agmina: Maffegeten Scythicus non adliget Hifter:
ad Ovid. 111. Art. Amat. 520. & Wopkens
Lect. Tull. 11. 17.
46. Fuimus] Deerat haec vox Richel. Tri-
viae & Treviae multi, quod natum ex litte-
rum h & v confufione, ut ita lib. 1. 620.
libor pro livor, & modo vf. 37. libentes in
Langerm. erat.
48. Conjuret in arma] Merito id quidem
praelatum eft armis, quod in quatuor ta-
men erat noftris; fed forte haec diverfitas
nata ex altera lectione Thuanei fecundi, in
quo eſt, concurrat in armis quod etiam ex-
plicari poffet (quia conjurare abfolute faepe
poni folet, ut apud Virgil, v111. 5.) ut fit
mundus in armis pro armatus mundus, ut
apud noftrum & alios paffim. vid. ad lib. 1.
423. praefero tamen vulgatum.
49. Achaemeniis decurrant] Achameniis
Hamb. pr. difcurrant menia Rottend fec.
Scholiaftes Crucquianus Horatii ad lib. 11.
Ode 12. dat nobis, Achaemeniis decurrent ag-
mina fufis; fed in aliis editionibus Sufis. Maf
fageten omnes fere fcripti, & Hifter. vid, ad
Virg. 111. Georg. 350.
52. Indomitum Rheni caput] Haec de fon-
tibus Rheni & Rhoetis ibi fitis capit Glarea-
nus: reliqui interpretes filent, quod miror,
quum hic locus advocari potuiffet ad lib. 111.
202. ubi Voffii, & fub ejus nomine aliorum,
qui ftatuunt, capita fluviorum etiam oftia di-
ci, fententia fatis acriter perfringitur. Jam
vero hic non fontes Rheni, nec populos ad
illos pofitos, fed oftia & Batavos intelligi
manifeftum effe puto: junguntur enim Sue-
vis & accolis fluvii Albis, qui recte ab extre-
Fun-
mo aquilone, unde Rhaeti minime venerunt,
veniffe dicuntur; & infr. 11. 309, ait:
Me barbara telis
Rheni turba petut.
ut vero ab oriente extremos Medos & Scy-
thas, ita a feptentrione Batavos & Suevos,
qui, ut & Sicambri, vicini inter fe fuere, con-
jungit. Rhaeti vero jam non in extremo im-
perii limite ad Aquilonem pofiti, fed in Al-
pibus vicini Italiae erant. Indomiti etiam
adhuc erant populi ad Rhenum & Albim,
quod hic multis probare non opus eſſe pu-
to. Mirum vero mihi accidit, locum Vir-
gilii lib. Iv. Georg. 319. Fontis ad extremi
facrum caput adftitit amnis, tam perverfe &
contra mentem Poëtae acceptum, quum cla-
rum fit, ibi non agi de fonte (qui an recte
`extremus dicatur
extremus dicatur, viderint qui ita volunt)
fed oftio Penei fluminis. Stabat enim Ari-
ftaeus ad oftia
ftaeus ad oftia, quo fugiens Peneia Tempe
pervenerat & conftiterat. Tempe vero a fon-
te fluvii aliquantulum remota fuerunt, ne-
que tantum emenfus iter fuit, ut ad fontes
veniret, fed brevi ad oftia quum veniffet,
matrem precari inftituit. Quod autem o-
ftenditur, oftia non invocari folita, fed fon-
tes, nihili eft. nam ne verbo quidem ullo
Virgilius indicat, Ariftaeum caput fluvii, fivè
oftia five fontes capias, invocaffe, fed ma-
trem Cyrenen, quae ima gurgitis (qui non
convenit certe fonti) hujns tenebat. hanc
Deam in fundo & antris Auvii fedes haben-
tem invocat, non ipfum fluvium Penea. Ex-
tremum jam amnem dici de oftiis mari pro-
pinqui fatis olim probavi. Et ita Lucanus
&
PHARSALIAE LI B. II.
79
1
Fundat ab extremo flavos Aquilone Suëvos
Albis, & indomitum Rheni caput: omnibus hoftes
Reddite nos populis: civile avertite bellum:
+
Hinc Dacus premat, inde Getes: occurrat Hiberis
55. Alter: ad Eoas hic vertat figna pharetras.
Nulla vacet tibi, Roma, manus. vel perdere nomen
Si placet Hefperium, Superi, collatus in ignem
Plurimus ad terram per fulmina decidat aether.
& alii Poëtae faepe gentes extremas & ulti-
mas vocant ad mare fitas. ut lib. 111. 227.
Extremae Aegae, quod pluribus probare pu-
tidum foret. Sed probandum effet, gentes
in Alpibus fitas extremas poffe dici. Sed, fi
quis cavillari vellet, & eo fenfu capere, quo
lib. 1. 314. pro vilibus & contemptis expli-
cuimus; cum talibus bellum optare, ut o-
ftendere virtutem fuam poffent, abfurdum
& huic loco incongruum foret.
53. Avertite bellum] Advertite Langerm.
Getas Hamb.pr. Hiberus Thuan. pr. S. Germ.
fragm. & Ojfel. Hibero Rottend. pri.
55. Hic vertat,] Hinc quatuor ſcripti. Sed
tunc de uno tantum effent verba haec intel
ligenda, quum alter, & hic duos diverfos
notet. Credidit forte librarius, quia alter
non bis poneretur, de eodem agi. Sed faepe
polt alter fequitur hic vel ille, ut and depe
poft alter fequitur hic vel ille, ut apud O.
vid. 1. Met. 293. Occupat bic collem, cym-
bra fedet alter adunca, vide Cl. Duker. ad
Flor. IV. 7.
$7. Superi] Superis Hamb, tert.
in
57. Collapfus in ignes, Plurimus ad terram
per fulmina decidat aether] Varie adfectus &
tentatus locus, fed nondum fatis, ut puto,
explanatus. in Thuan. pr. erat collatus, in
Hamb. pr. ut & in edd. nonnullis, is ig
nem. elegantiffima vero locutio, aether col-
latus in ignem, quam a me in Jove Fulgu
ratore cap. iv. affertam probavit Oudendor-
pius: licet ibi in ignes male fit editum. Ex
plicanda vero de ruina coeli
de qua plura
notavi ad Phaed. IV. 17. In ignem vero plus
notat quam in ignes, qui difperfi hus & illuc
?
-
Saeve
poffunt effe, fed in ignem collatus aether,
eft quafi omnia effent unus ignis, quae vis
eft fingularis numeri, ut ad illa Ovid. 1. e-
pift. 22. verfa eft in cinerem Troja, Heinfii
& meae notae docere poffunt. vide & fupr.
ad 1. 553. Sic lib. xiv. Metam. 109. Pietas
Spectata per ignem meliores codices, non ignes;
fic flaminam non flammas 111. 685. & quae
funt plura ejus notae, quae figurata & ma-
gis Poëtica recte judicat Broukh. ad Propert、
1.11. 8. In Thuan. fec. erat compulfus, quae
gloffa F collatus videtur, quod verbum plu-
ribus exemplis, etiam ab aliis non productis
firmare in facili effet ; & id fortaffe in no-
tis pro more fuo praeftitit Cortius, qui col
latus expreffit, & Oudendorpius etiam pro-
bavit. Collapfus videtur profectum ab iis, qui
viderant verbum illud lapfus & collapfus &c.
faepe jungi, os cadere & decidere &c. ut
docui poft alios ad Petron cap. xvi. & O-
vid, viii. met 401. Hoc primum. Dein
de omnes noftri codices, praeter fragm.
S. Germ. & unum Pulmanni quibus ad-
di poteft Schol. Horatii ad fi od. 3. per
fulmina habent, quare miror virum erudi-
tum, qui toties urguet confenfum codicum,
nec uni facile effe fidem habendam, hic uni-
cum, qui per flumina habet, fequi, & per
flumina explicare,more denfiffimi imbris, quod
ne unico quidem exemplo probatur; quum
illa, quae adfert, alia omnia indicent; ut
per artus, vifcera, membra, quae docent re-
vera ibi artus & vifcera adeffe, per quae la-
cerantur, fparguntur corpora. Sic & infra vf.
706. flexi per cornua portus Ora petunt, ita
in
80
M. ANNA EI LUCANI
Saeve parens, utrafque fimul partefque ducefque,
60 Dum nondum meruere, feri. tantone novorum
Proventu fcelerum quaerunt, uter imperet Urbi?
Vix tanti fuerat civilia bella movere,
Ut neuter. Tales pietas peritura querelas
Egerit: at miferos angit fua cura parentes,
65 Oderuntque gravis vivacia fata ſenectae,
Servatosque iterum bellis civilibus annos.
Atque aliquis magno quaerens exempla timori,
Non alios, inquit, motus tunc fata parabant,
Quum poft Teutonicos victor, Libycosque triumphos
interpretandum credo: currunt per cornua
flexi portus ad ora, id eft, principia portas,
ubi per duo cornua aditus eft, & ubi ftabant
naves Caefaris. Ora enim portus dicuntur,
ut ora maris, fluviorum, & fimilia paffim
obvia, in quibus tempus perdere nihil atti-
net. vid. ad Vellej. Paterc 11. 101. Hic ve-
ro aether totus collatus in ignem decidit per
fulmina, ubi nulla funt flumina, aut quae
more fluminis decidere dici poffunt, neque
quemquam umquam ita locutum novi. Sed
aether decidit per fulmina, id eft, dum vehe-
menter fulminat, aether totus igneus vide-
tur in terram defcendere, quod nihil aliud
eft, quam fi ruere per fragorem dicamus coe-
lum. per fulmina autem dictum, ut per lacri-
mas apud Valer. Fl. 1. 767. multis illuftra-
vi: fic & infr. 111. 35 umbra per amplexus
trepidi dilapfa mariti, dum ample&itur, vel
conatur amplecti: fed defino. Cortius deni-
que ad terras edidit perperam, quum eadem
ratio ibi fit, quae in ignem; nam teriam in-
gulari numero totum orbem, terras partes
tantum notare nos docet Servius ad Virg. 11.
Georg. 6. & IV. Aen. 271. v1.59. &111.
59. Saeve parens] Sive tres codices. Cer-
tum eft hic Jovem intelligi, nam fulmina
tor ille proprie faevus, & ejus fulmina &
ignes faeva dici, docui ad Ovid. 11. trift.
144. offendit tamen Heinfium, ita fimpliciter
,
Exful
parentem vocari, non addito cujus, Deo-
rum, aut hominum aut fi vis Romano-
rum: & ideo credo obelo haec duo verba
notaffe. forte quis conjiceret, legendum
effe, Saeve tonans, ut ita magnus tonans di-
citur Ovid. 1. met. 170. & 11. 466. & fum-
mus fupr. 34. fed abftineo manum. vid. ad
Virg. 1. Aen. 155. & Horat. 1 Od. 11. 2.
Stat. v. Silv. 111.207.
62. Vix tanti fuerat] Vix fuerat tanti
Thuan. & Rottend. primi. vid. ad Ovid. 1.
epift.4. moveri eft in quinque, fed perperam.
vid. ad lib. 1. 119.
63. Peritura]ld eft, fine dubio peritura,
certiffimo in periculo exitii. vid. ad Petron.
cxix, & ad Val. Flacc. v11. 266. mox, as
miferos Rottend. pr.
65. Gravis vivacia] O&to fcripti, graves,
unde olim faciebam, graves vivacis fata ſe-
nectae, ad Valer. Fl. 1. 196. & Ovid. vII.
met. 299. fed, ut dixi jam bis terve, commu-
tatio illa cpithetorum in uniuscujufque ar-
bitrio quum fit pofita, non recufo accedere
nunc Oudendorpio, & vulgatam fervari pof-
fe credo.
69. Victor] Victos quatuor libri, & unus
pro Var. lect. fed victus mihi offendit aures,
tot concurrentibus vocibus, in os exeuntibus.
70. Abdidit ulva] Addidit Hamb. pr. alga
Rott. fec. a m. fec. fed alva lacuum &
#u-
1
}
'
PHARSALIA E' L IB. II.
31
*
jo Exful limefa Marius caput abdidit ulva.
Stagna avidi texere folt, laxaeque paludes
Depofitum, Fortuna, tuum: mox vincula ferri
Exedere fenem, longusque in carcere paedor.
Conful, & everfa felix moriturus in urbe,
75 Poenas ante dabat fceterum; mors ipfa refugit
Saepe virum, fruftraque bofti eft conceffa poteftas
Sanguinis invifi. primo qui caedis in idu
Diriguit, ferrumque manu torpente remifit :
Viderat immenfam tenebrofo in carcere lucem,
80 Terribilesque Deos fcelerum, Mariumque futurum.
fluviorum, alga marina eft. vid. ad Ovid. 1.
Faft. 200. fed confuderunt faepe,
71. Stagna avidi texere foli,laxaeque palu-
des Depofitum, Fortuna, tuum.] Quae hic
moliti funt viri do&ti docebunt notae Ouden.
dorpii, & unde patet pluribus placuiffe, udi
foli, nec valde repugno, quum avidum mi-
nime placeat; nec folum ita poffe dici pu-
tem, ut avidum & avarum mare, quod hau-
rit & abforbet naufragos. multo minus ap-
probabit eruditis Cortius, uvidi foli, nifi o-
ftendat leges metricas hanc vocem hic tole-
rare poffe. Sed has ille toties negligit, ut
a notis ejus exfpectanda fuiffent, quae hunc
contemtum canonum grammaticorum vin-
dicarent, & fe legibus folutum probarent.
Sed ex uvidi, quod aliquis gloffator adfcri-
pferat, illud avidi natum fuiffe facile cre-
dam. In Thuan. fec. erat, tagna vagi texe-
re foli, unde fingebam, ftagna vadi texere.
folo, id eft, in fundo non profundo ftagni la-
tuit; vel, vadis texere foli: nam lacus pa-
luftris, ulva limoſa & arundinibus plena, di-
citur fuiffe. Sed dum diligentius expendo
verba Plutarchi in vita Marii, qui dicit, fe-
nem quemdam occultaffe Marium, & xwei
xoine, in luce cavo ad fluvium, & injeciffe a-
rundinem multam & aliam materiem, cre-
debam poffe legi, ftagna cavo texere loco.
Hoc non obtrudo invitis fed tamen erudi▾
>
2
Au-
tis confiderandum propono. Deinde; latae-
que paludes Turrian. fed laxae retineo, quia
opponuntur carceri & vinculis, in quae de-
prehenfus fuit conjectus : & artas cuftodias
Tacit. 111. Ann. 28. arta vincula Virgil. 11,
Aen. 146. & alii paffim dixerunt: Nihil faci-
lius vero, quam, ubi epitheton moleſtum
occurrit, aliud conquirere, quod, vel lexi
ca, vel Poëtici thefauri fuppeditare poffunt,
& hinc multa vocis vulgaris exempla conge-
rere. Reliquae conje&urae nulla fpecie aut
fide codicum nituntur.
78. Torpente] Torrente Hamb. fec. mox!
immenfum lumen Rottend. pr. fed lux major
eſt lumine: in deeft duobus Rottend. deriguis
etiam quinque, ut etiam faepe in MSS. Vir-
gilii. vid. Heinf. ad 111. Aen. 260. & 3c8.
80. Terribilesque Deos fcelerum] Deas Cor-
tius. Si codices auctores haberet, poffe-
mus fequi: nam fi de folis Furiis hic agere-
tur, illas Deos dici fine ullo exemplo puto:
fed recte Oudendorpius alios etiam, praeter
Furias, vindices fcelerum Deos intelligit,
Maxime huc facit locus ex lib. v11.168.
At tu quos fcelerum Superos, quos rite vo-
- cafti
Eumenidas, Caefar? Stygii quae numina
regis?
Infernumque nefas, & merfos nocte Furo-
res ?
L
Ma-
M. ANNAEI LUCANÏ
Audieratque pavens: Non haec contingere fas eft
Colla tibi: debet multas hic legibus aevi,
Ante fuam, mortes: vanum depone furorem.
Si libet ulcifci deletae funera gentis,
85 Hunc, Cimbri, fervate fenem. non ille favore
Numinis, ingenti Superûm protectus ab ira,
Vir ferus, & Romam cupienti perdere fato
Sufficiens. idem pelago delatus iniquo
Hoftilem in terram, vacuisque mapalibus actus,
Marius futurus, eft non, ut nunc, fquali-
dus, fordidus, miferabilis, fed ut illo die
fed ut illo die
futurus, quo intraturus erat urbem, faevus
& fanguine urbem impleturus. vid. vf. 99.
81. Audieratque pavens. ] Poffet videri
deeffe aliquid: nam audivit vocem aliquam,
cujus auctorem non videbat ; & ideo cogita-
bam olim poffe legi, Audieratque pavens voʻ
cem: Haec contingere non eft. ut in non, vel
in tranfpofitis vocibus fas haec, latuerit vocem.
fed quia per ellipfin poffunt haec defendi;
audierat pavens aliquem, qui diceret, vel vo-
cem, quae &c. quae frequentiffima eft, ni-
hil moveo. Cortius legit, non haec continge-
re non eft, qualia licet facile obtrudere, ut
fcilicet graecismus fervetur. In Oudendor-
pii conjectura, haec contingere non eft, fi fas
ejiciatur, claudicat verfus in Sixii codice
& editis nonnullis aliter diftinguuntur haec.
Contingere non eft Colla: tibi debet multas bic
&c. ut fit fenfus: debet tibi, Cimber, in
gentis tuae vindi&tam multas mortes. Sed
prae his omnibus vulgata mihi placent.
83. Depune furorem] Ita omnes fcripti
& editi; Cortius ex fuo profert, timorem;
credo ut eo facilior via fterneretur ad con-
je&turam, tumorem: fed nec timor nec tumor
hic ullum locum habent: nam Cimber ille
fingendus alacriter & avide ad caedem Ma-
rii properaffe, ut fcilicet cladem quae gen-
tis ulcifceretur; fed voce illa repreffus, fu-
rorem, id eft, cupiditatem occidendi, depo-
nere jubetur. Non video quid opus fit ulla
mutatione.
*
Nudg
85. Hunc Cimbri fervate] Nunc Richel.
follemni varietate
follemni varietate, de qua alibi egimus.
Cymbri Oiſel. Cymbris fragm. S. Germ. &
Rich. & a m. fec. Thuan. pr. in editione Al-
dina, quam habeo, manus docta, quam
ignoro, adfcripferat: Hunc, Cimber, ferva-
to fenem, quo commento nihil opus effe
puto. In reliquis re&te Oudendorpius, poft
Micyllum, animadvertit in fecundo mem-
bro, ingenti fuperum} protecbus abira, debere
fubintelligi fed; poffet etiam fenfu in prius
membrum retrahi praepofitio ab ex fecundo.
ut fit, non a favore numinis, fed ab ira pro-
tectus. ut fieri folitum oftendi ad Ovid. xvI.
Epift. 141, & 1. Art. 333. & alibi; & ita ex-
plicuit etiam Cortius ad Plin. . Epift. 17.
& fic poffemus conftruere, non protectus
a favore numinis, fed ab ira Deorum, id
eft, vivit Diis iratis, qui majores ab eo poe-
nas poftea exigent, quas evaderet, fi nunc
favente numine occideretur. Eft vero acu-
te & Lucani more dictum. Male vero Ser-
vium explicare credo, in quo bene Ouden-
dorpins, ingenti, ut editiones quaedam jam
dederant, repofuit. Sic Ovid. 1. Met. 166.
ingentes & Jove dignas iras dixit.
87. Vir ferus] Hic verfus poſtponitur
fequenti in Barberini codice. prodere Tur-
rian. Servius vero ad Virg 11. Aen. 257. ha
bet, fato cupienti perdere Romam. Illud fuf
ficiens facit ad illa, quae notavi ad Ovid. lib.
1. Amor. vi. 1.
88. Delatus] Demiffus Thuan, tert, dimerà
fu Turrian. a in. fec. delapfus Rottend. fec.
1
mox,
P HAR SALIAE LIB. II.
83
90 Nuda triumpbati jacuit per regna Jugurthae,
Et Poenos preffit cineres. folatia fati
Carthago, Mariusque tulit: pariterque jacentes
Ignovere deis. Libycas fibi colligit iras,
Ut primum fortuna redit: fervilia folvit
95 Agmina: conflato faevas ergaflula ferro
Exferuere manus. nulli geftanda dabantur
Signa ducis, nifi qui fcelerum jam fecerat ufum,
Adtuleratque in caftra nefas. pro fata! quis ille,
*
mox, mapalibus altus Langerm. a m. fec.
Voffius ex duobus codicibus, vacuis mappa-
libus actus: vid. ad Virg. 111. Georg. 340.
90. Nuda] In Hortenfii editione, quod
miror neminem animadvertiffe, legitur zul-
la, licet in notis explicet nada per hypalla-
gen: ut nudus Marius jacuerit. unde videtur
typothetarum aberrationi haec lectio deberi:
fi tamen manufcriptorum auctoritas accede-
ret, non alienum a Lucani argutia effet di-
&um, Marium jacuiffe in regno Jugurthae,
quod jam nullum erát, triumphato Jugur-
tha ab ipfo Mario. Et faepe nudus & nul-
lus a librariis fuere inter fe commutata, ut
in ipfo noftro poëta lib. v111. 263. & 761.
vid. ad Ovid. 1. Amör..vili, 113. Reliqua
conferri debent cum Vellejo Paterc. lib. it.
cap. 19. mox, ignovere Deo Hamb. pr. vid.
fupr. 1. 118.
;
93. Libycas ibi colligit iras] Nefcio an re-
&te, fibi, quod fragm. S. Germ. & Oifel.
ex noftris habent, fit repudiatum; refpicit e-
nim, ut puto, ad hoftilem Jugurthae, & in
primis Hannibalis, in Romanos animum;
Sic enim Marius, jacens in Carthaginis rui-
nis, fibi induit Jugurthae & Hannibalis ani-
mum, & iras ébrum, quas Libyčas vocat,
fibi colligit, id eft, undique cauffas irarum
arceffit, & fe exftimulat ad vindictam de Sul-
lanis fumendam De verbo colligere hoc fen-
fu egimus að Val. Flac. v11. 335. ubi erat
in Langerm. concipit, reperit in fuo Cor-
tius, fed bene, ut a gloffatore profectum,
repudiavits
lec.
Quis
95. Conflato] Contracto Rottend. fec. a m.
97. Nifi qui fcelerum jam fecerat ufum]
Ufus eft in quatuor, & praeterea in Rottend.
pr. quem fcelerum jam fecerat ufus. quod fi
reperiffet antiquaruin deliciarum cupidus com-
mentator, ille avide arripuiflet, & conten-
diffet elegantioribus in ufu fuiffe fcelerus,ras
ram, pro fceleftus, fceleratus, eodem jure,
quo funerus ex Servii au&toritate ad Virg. 1x.
Aen. 486. quidam defendunt, & nuper vidi
ufurpatum. Sed non amo cacozelos.
98. Pro fata! quis ille, Quis fuit ille dies]
Haec Lucani ante oculos habuit auctor elegiac
defpe,quae legitur in catalectis Pithoei pag. 37.
Haec illum Libyae penetrare in litora vitae
Fufit, &o fuperi! quis fuit ille dies!
Quo Marium vidit fupra Carthago jacentem?
quae ultima verba fine dubio corrupta
funt, nec, quid notet hic fupra, perfpicuum
eft. Heinfius legebat, fub fe. cogitabam ali-
quando, Quo Marium vidiffe fupet Gartha-
go jacentem. Sed hoc eft hariolari, & relin-
quamus haec felicioribus ingeniis. Deinde
hic Oifel, habebat, Marius quum moenia
quod imitatio Statii lib. 111. Theb. 708. pof
fèt adjuvare.
Quis fuit ille dies, tanto quum fanguine Thebis
Pax inventa perit!
& 1. Silv 11. 109.
Quis tibi nunc alacri coeleft um munere clarus,
Stella, dies. ubi fequitur: Dulcia quum Do-
minae &c. Sed altera lectio fe Ovidio aucto-
re tueri poteft, qui lib. 111. Amor. XII. I.
L 2
Quis
M. ANNAEI LUCANI
Quis fuit ille dies, Marius quo moenia victor
100Corripuit? quantoque gradu mors faeva cucurrit?
Nobilitas cum plebe perit: lateque vagatur
Enfis: & a nullo revocatum eft pectore ferrum.
Stat cruor in templis: multaque.rubentia caede
Lubrica faxa madent. nulli fua profuit aetas.
105Non fenis extremum piguit vergentibus annis
Quis fuit ille dies, quo triſtia ſemper aman-
ti
Omina non albae concinuiftis aves?
Heinfio vero non placebat, moenia corripuit.
Et certe infolentius dictum, neque pro, ce-
leriter ad urbem tendere, umquam ita pofi-
tum legiſſe me memini: quare ille malebat,
diripuit fed non agitur hic de direptione
urbis, fed de caedibus, quibus urbs imple-
ta fuit. Immo Mariana in crudelitate ne-
gat direptam urbem Vellej. Paterc. 1. cap. 22.
aut quemquam fuiſſe inventum, qui bona ci.
vis Romani aut donare auderet, aut petere
fuftineret; fed id accidiffe fub Sulla. Qua-
re Lucano hic iterum condonanda haec phra-
fis, quae indicat celerem ejus ad urbem ad-
ventum: fic corripere viam, iter, greffus
& fimilia obvia. Si quid mutandum eflet,
malim arripuit, ut ita Virgil. 111. Aen.
477.
Ecce tibi Aufoniae tellus, hanc arripe velis.
Et facilior eft aberratio in arripere & corri-
pere, & etiam apud alios fcriptores in co
dicibus obvia. vid. ad Ovid. 111. Art. 734.
& ad Suet. Domit. xvII. in primis vero
hoc' facile in initio verfus accidit, ubi primae
literae faepe neglectae poftea fupplebantur, ut
quum pro arripuit aliquis fcripfiſſet orripuit,
& deinde alius inde corripuit fecerit.
101. Perit] Cadit nobis dedit Cortius,
non credo, quia ita in fcriptis invenerat, fed
quia innumeris aliis in locis haec verba com-
mutata a librariis noverat, ut & mox vf. 111.
videbimus factum; ubi quum codices va-
rient, ille tamen perit retinuit, & hic con-
tra codices, ne moleftus effet repetitione e-
juſdem verbi Lucanus, mutavit in cadit.
Vagatus eft in quatuor noftris.
3
2
C
Prae-
103, Stat cruor in templis] Nefcio cur
hoc non placuerit Heinfio, quum verbum
hoc ftare magnam cruoris copiam effufam,
& in templis manentem, & quafi ftagnan-
tem eleganter exprimat; ille vero corrige-
bat, nat cruor, eodem modo ut apud
Ovidium lib. vi. Met. 75. pro ftare Deum
pelagi corrigebat, nare, uno tamen ibi ad-
jutus codice hic nullo. Et Scholiaftes
Horat. ad 1. Ode 35. ftat cruor habet. Ma-
jori fpecie Oudendorpius verbis fequenti-
bus cognatum huic verbum natare donat,
legens, multaque madentia caede-Lubrica fa
xa natant. Sed in talibus fine auctoritate
fcriptorum femper eft periculum, ne noſtra
pro Lucani verbis leatori demus: nam non
minori copia & numero facile eft proferre
loca veterum, ubi caede, fanguine &c ma-
dere dicuntur loca, quam natare. Sic Virg
IX. 333.
Atro tepefacta cruore
Terra torique madent.
& ubi de multa etiam caede agitur, lib. x11. 690.
ubi plurima fufo
Sanguine terra madet.,
Ovid. 1. Met. 149.
↓
virgo caede madentes
Ultima coeleftum terras Aftraea reliquit.
& mox. vf. 149. & ita alii centies: etiam
ubi parum effe madere alicui videri poffit:
nam in proeliorum defcriptione, quibus mul-
tum fanguinis fundi nemo negabit, etiam
hoc verbo, vel ejus affini madefieri,frequen-
tiffime utuntur, ut Nafo v. Met. 76.
Sanguine quo late tellus madefacta tepebat.
& xv. Met, 824, madefacti caede Philippi. &
!
innus
PHAR SALIA E LI B. II.
-85
Praecipitaffe diem: nec primo in limine vitae
Infantis miferi nafcentia rumpere fata.
Crimine quo parvi caedem potuere mereri?
Sed fatis eft jam poffe mori. trahit ipfe furoris
110Impetus: &, vifum eft lenti, quaefiſſe nocentem.
In numerum pars magna perit: rapuitque cruentus
Victor ab ignota vultus cervice recifos,
innumera talia, quae oftendunt, ancipites
effe emendationes tales; adde quod hoc lo-
co debeat additum, lubrica faxa, confiderari,
quae recte madere, non vero natare poffunt
dici: nam quae humorem retinent, ut loca
plana, depreffa, ut arva, pavimenta, & fi-
milia, quae poffunt tegi & operiri fanguine,
recte natare dicuntur. Sic apud Virgil. 1.
Georg. 371. Plenis rura natant foffis. & O-
vid. 11. Amor. xvI. 34. amnibus arva na-
tant. & Claudian. iv. Conf. Honor. 456.
Plauftra cruore natant, id eft, plena funt, &
fimilia obvia, & ipfo ab interprete adducta:
Hic vero faxa, quum lubrica dicuntur, in-
telligi poffunt pavimenta adfperfa tantum
cruore, quae lubrica non effent fi natarent,
id eft, plena fanguine effent, fed veftigia
fed veſtigia
certa & firma in iis figere prohibent humore
quocumque adfperfa, non inundata. Ita
illa Juvenalis Sat. XI. 173.
Qui Lacedaemonium pitifmate lubricat orbem
capi debent ex eorum fententia, qui pitiffando
vinum faftidiofe guttatum exfpuendo Inbri-
cum fieri pavimentum exponunt. fed ille
locus nondum eft ad líquidum perductus. vi-
de de his verbis madere & natare inter fe per-
mutatis Markl. ad Stat. 11. Silv. 1. 17.
104. Profuit] Proficit S. Germ.
106. Praecipitaffe diem] Praecepiffe, quod
in novem noftris reperitur, non alia ratione
placere debet, nifi quod librariis notior hoc
fenfu fuerit praecipitare, quam praecipere,
quare a gloffatore potuit proficifci. Nam
in Oifeliano erat adfcripta interpretatio, id
eft, anticipaſſe, quae fecunda lectio faepe eft
ab interpretibus. In Thuaneo tertio erat a-
traque lectio, praecepiſſe, vel praecipitaſſe,
Dum
Eligat quisque pro fua fapientia. Non primo
in limine Thuan. tert. Hamb. pr. & Oife-
lian. vid. ad Val. Flaccum 1.823. & multa
ex fcriptoribus ante fe mutuantem Markland.
ad Stat. 11. Silv. v1.70. Cortius cenfet venu-
ftius fore, fi legeretur. primo nec limine.
Mihi in recte fervari videtur, ut exeupla a
me alibi & Oudendorpio hic addu&ta docent.
nafcentia fata eleganter jungit primo limini
vitae, quae nunc demum incipiunt a Parcis
fcribi. Sic nofter faepe hoc verbo utitur de
origine cujufcumque rei,ut Nafcentem Nilum.
lib. 1. 20. VIII. 828. nafcen: Phoebus 111.
231. Ovid. 11. Art. 343. Nafcitur exiguus
amnis, & ita de aliis. Quare maxime miror,
Heinfium non potuiffe ferre in Stat. v. Silv.
1. 221. qua primum nafcitur ingens Appia
& fuppoluiffe furgitur, & eum fequi Mar-
klandum. Sed vindicavi jam so nafcitur ad
Gratii Cyneg 25. Hinc quoque vulgata ‘a-
pud Stat. v. Silv. 111. 72.
Mihi limine primo
Fatorum, & viridi genitor cen raptus ab ac-
vo.
poteft vindicari; nec opus deftamine fatorum
cogitare, quod licet alibi poffit locum habe-
re, hic non ideo intrudendum erat.
110. Et vifum eft lenti] Eft fere omni-
bus deeft, vid fupr. ad vf. 5. lentae quinque.
lentum in uno. nocentes Rottend. fec.
111. In namerum pars magna perit:] Ca-
dit Turrian. quae varietas notata fupr. vſ.
101. & praetulit Barth. apud Claud, 1 v. Conf.
Honor. 467 Pars morbo, pars enſe perit ubi̇
eadem diverfitas. Mihi perinde eft quid eli-
gat lector. Ruit Thuan. pr. in numerum vero,
ex vì praepofitionis, eft, ut re&te Grotius
L 3
expli
*
8G
M. ANNA EI LUCANI
}
Dum vacua pudet ire manu. fpes una falutis
Ofcula pollutae fixiffe trementia dextrae:
115 Mille licet gladii mortis nova figna fequantur,
Degener o populus, vix fecula longa decorum
Sit meruiffe viris, nedum breve dedecus aevi,
Et vitam, dum Sulla redit. cui funera vulgi
Flere vacet? vix te ſparſum per viſcera, Baebi,
120Innumeras inter carpentis membra coronae
explicat, ut numerus, id eft, magna occifo-
rum multitudo fiat, & non pereunt quia me-
rentur, fed ut Marius expleret faevitiam, &
multos interfectos fuiffe gloriari poffet, ut
lib. 1. 300. in claffem cadit omne nemus. vid.
Oudend, mox ad vf. 161. Heinfius adfcri-
pferat illa Horatii, 1. ep. 11. nos numerus
fumus. vide ad Ovid. vii. Met. 8. Sic lib.
VII. 485. codices quidam, fpargitur in nu-
merum diverfis miffile votis, ubi alii rectius,
miſſile
innumerum. Cic. iv. Verr. 9. haec tibi lau-
eſt
datio procedat in numerum. Alia eft fignifica-
tio in locis Virgilii, ubi ordo certus, &
lex & aptus quidam modus, qualis in Mufi-
ca faltatione, & fimilibus obfervari debet,
intelligitur. Sic Ovid. 1v. Trill, 1. 10.
In numerum pulſa brachia verſat aqua.
vid. Turneb. ad Quinctil 1. de Init. Orat.
cap. 10. Sic de Mathematico Quintil. Decl.
IV. cap. 3. digeftis fideribus in numeros. &
ita paffim, quae huc nihil faciunt.
III. Rapuitque cruentus Victor ab ignota
vultus cervice recifos.] poffunt haec de Ma-
rio victore, vel de militibus, quorum ope-
ra utebatur in occidendis civibus, intelligi,
& firmari vſ. 157. mortesque cruento Victori
rapuere fuas, ubi etiam vidor de quolibet
miniftro & fatellite Marii exponi poteft. Sed
quia faepe in primis verfuum literis erratum
vidimus valde blanditur mihi conjectura
Heinfii, qui in ora codicis fui refcripfit, Li-
&tor, per quem exfequebatur caedes. Sic
apud Silium lib x111. 372.
"
་
Julso lictore recila
Ignavos jacet ante pedes fortiffima cervix.
Juvenal. Sat. VIII. 137.
fi te
}
Difceffiffe
Delectant bebetes laffo lictore fecures.
quae loca adfcripferar vir Illuftris. Pro re-
cifes in Hamb. pr. & Öifel. erat, revulfos. in
Rottend. fec. refectos, quod placuit Cortio,
qui tamen vf. 172. recifum caput retinuit,
ubi itidem variant codices. Nec diffiteor
omnes has varietates poffe fimilibus locis
illuftrari; fed vulgatum tuetur Silii locus.
Et ita recifum caput Ovid. ix. Met. 71, cer-
vix abcifa inf. lib. vii. 6;5. ubi etiam ge-
·
flat fatelles Pharius caput Pompeji. Simi-
liter etiam caput Galbae a milite, inferto
per os pollice, ad Othonem delatum memo-
rat Sueton. Galb. cap. xx.
115. Mille licet gladii] Gladiis Barber.
gladii & mortis. Richel. male. nec etiam bé-
ne Hortenfius, mille figna conjungere vide-
tur. Senfus eft, licet mille gladii, id eft,
mille miniftri armati, fequantur nova &
inaudita figna a Mario data, ut porrectam
manum &c. ad quae ftatim ócciduntur. Ci-
cero 1. Phil. 11. quum tanta gladiorum fit
impunitas. Et fignum hic ett, quale datut
in re militari ad imperata exfequenda. Ut
apud Sueton. XVI. Nero xix. & paffim. A-
lio fenfu nova figna coeli, fidera dixit, vei
quicquid inde augurii poteft capi, lib. v11, 203.
116. Decorum Et addit Thuan. quart.
mor, & dum Sulla redit, vitam Turran.
in vitam Thuan. quart. Locus fufpe&us,
quia breve dedecus aevi, idem eft, quod tur-
pis vita. Sufpicabar & veniam, quae vo-
ces & lib. IV. 510. commutantur, & alibi:
at dicam. ad Virgil. 11. Aen. 145. ubi ea-
dem varietas. Sed quia hic conftant fibi
*
libria
PHARSALIAE LIB. 11
87
+
Difceffiffe manis aut te, praefage malorum
Antoni, cujus laceris pendentia canis
Ora ferens miles feftae rorantia menfae
Impofuit. truncos laceravit Fimbria Craffos.
125 Saeva Tribunitio maduerunt robora tabo.
Te quoque neglectum violatae, Scaevola, dextrae
Ante ipfum penetrale Deae, femperque calentes
Mactavere focos: parvum fed feffa fenectus
libri, nihil mutare audeo.
119. Vix te fparfum] Vitae fparfum S.
Germ. vel te Turrian. Heinfius volebat, cui
te, fcilicet flere vacet te difcerptum inter ma-
nas, fenfu non mato, fed qui idem eft, fi
legas, vix te fcil. Bere vacat. ceterum val-
de variant libri, & difceffiffe, difcerpfiffe, de-
corpfiffe, difcepfiffe, decerpiffe exhibent; fed
difceffiffe poteft recte cum viris doctis pro
defciffo, lacerato, feparato, in partes con-
cifo corpore capi, ut lib. 111. 655.
Difceffit medium tam vaftos pectus ad ictus.
& ita difcedere aliae res etiam dicuntur, ut
lib. VI. 347.
Poftquam difceffit Olympo
Herculea gravis Offa manui.
vid. & eod. libr. vf. 360, & 382. ordo eft:
Vix vacat te flere, Bacbi, fparfum per vifcera
difceffiffe inter innumeras manus coronae, car-
pentis membra, Mox, vel te praefage Turrian.
124. Craffos] de his Florus lib. 111.
21, licet, ut notavit Frienshemius, in morte
eorum varient fcriptores. Heinfius volebat,
Graccos pro Gracchos fuiffe fcriptum
contra apud Horat. 11. ep. 11. 89. pro Grac-
chus, Bentlejus refcribi juffit, Craffus.
ut
126. Te quoque neglectum &c. ] Varie ve-
xatus locus, ut ex notis Oudendorpii col
ligitur. Cogitabam poffe fervari vulgatam
lectionem, fi modo violentae non mutare
tur. Et fenfum effe, Scaevolam, quem
antea neglexerant & praeterierant Mariani,
& cui inter tot caedes pepercerant, nunc
violentae dextrae, id eft, manus militum,
mactaverunt ante penetrale Veftae: ut ita in
dicet fpatium aliquod interceffiffe inter cae-
.
San-
des intrante Mario urbem, & deinde paucis
poft diebus editas, & inter Scaevolae ne-
cem, quam alii juniori Mario adfcribunt.
Aliud nihil extrico. In multis codicibus
eft, ut & fupr. 374. deftrae, five mala fcri-
bendi forma, five lateat Veftae; & tunc, an-
te penetrale Deae Veftae violatae caede ponti-
ficis, effet conftruendum. Et ad hoc Cor-
tius fere accedit, qui legit & edidit
Te quoque, neglectu violatae, Scaevola,Veſtae
&c.
ut neglectus notet contemptum Deae, quo
non reveriti funt percuffores ante ora Deae
mactare pontificem. Scio negligi Deos dici,
quum non coluntur, fed an concinne ze-
glectus violatae Deae conjungantur, dubi-
to, & melius neglectum five praeteritum
antea Pontificem, nunc violenta morte fub-
latum intelligo. Sed ab hoc ulcere manum
tollo. in Turriano erat, foros pro focos.
128. Parvum fed feſſa ſenectus Sanguinis
effudit] veteres dixiffe promifcue, mukum
fanguinem, & fanguinis apparet ex variis lo-
cis. vid. Pricae. ad Apulej. lib. 111. pag.
139, & notas ad illa Ovid. xiv. epift. 82.
Et queritur facti fanguinis effe parum.
& forte hinc quidam hoc loco, parum, ut erat
in Thuan. fec. contra metrum fuppofuerunt.
Variant codices apud Curtium lib. 1v. 14.
multum fanguinis invicem haufimus ; ubi̟Mo-
dius praefert,ifanguinem. Quomodo & in feq.
capite, donec multo fanguine effufo exanima
ti procumberent. Columell. lib. 11. cap. II,
inflat enim & multum creat fanguinem. Clau
dian. Gigantom. 84.
multumque rotae fparfere cruoris.
ubi
88
M. ANNA EI LUCANI
'
Sanguinis effundit jugulo, flammisque pepercit.
130 Septimus haec fequitur, repetitis fafcibus, annus
Ille fuit vitae Mario modus, omnia paſſo,
Quae pejor fortuna poteft, atque omnibus ufo,
Quae melior: menfoque, hominis quid fata paterent.
Fam quot apud Sacri cecidere cadavera Portum?
135 Aut Collina tulit ftratas quot porta catervas,
Tunc quum paene caput mundi, rerumque poteftas
bi etiam nonnulli codices, cruorem. Cice-
ro 11. Tufc. 13. ut multus e vifceribus fan-
guis exeat. Val. Max. 1x. 111. 8. multo a-
lieno fanguine profufo. & cap. v. 2. ut mul
tus e naribus cruor profunderetur. & ita no-
fter variare folet, ut iv. 210. multo diftur
bat fanguine pacem. & contra, multum & exi-
guum cruoris,ut Oudendorp, notavit. fed in-
folentius & fingulare videri poteft in Luca-
no, quod parvum dixerit, pro paullum vel
parum; nam parvus opponitur magno, non
multo, unde Heinfius & Cortius hic male
bant paullum. Sed & parvum fanguinem dixit
nofter lib. iv. 239. & ipfe Propert. 111. XIV. 19.
Sanguine tam parvo quis enim fpargatur a-
mantis
Improbus ?
& nofter h. 1. 278. opponit minima fummis.
minimas rerum difcordia turbat,
Pacem fumma tenent.
Pro quo Cortius fuppofuit magna, ex fcriptis
etiam. vide & Rhodii Lexicon Scribonia-
num in exiguus. Sic & in lege 21. ff. de
furtis, qui dolium aperuit, & inde parvum
vini abftulit; pro quo parum fubftituerunt.
quare haec intacta relinquere melius erit. In
editione utraque Aldi eft, patrum, quod in-
de & in Argentinenfem irrepfit: in Colinaei
maiore, Gymnici, & quibusdam aliis, de-
terius etiam patruum. Praeterea in Hamb.
fec. & Barber. erat, parvum defesa fenectus,
ut fed fubintelligatur, ut modo ad vf. 86.
vidimus: potuit & optimo fenfu defecta le-
gi.. Sed maneat vulgata, nam & feffus fenecta
lib. 111. 729. ubi plura dicemus.
130. Septimus haec fequitur.] Florus poft
44
Mu-
initum confulatum caedes plurimas factas
narrat; fed Cl. Dukerus errare eum often-
dit. Cortii codex, binc fequitur, ipfe con-
jiciebat, en fequitur. quia vero in multis no-
ftris etiam eft, exfequitur, dubitabam an non
reliquerit nobis Lucanus, feptimus excepit,
quod verbum hoc fenfu pro fucceffit veteri-
bus ufitatum librarius aut gloffator per fe-
quitur expofuit. annos erat in Rottend.
132. Atque omnibus ufo] In Thuan. fec.
erat, ac omnibus, vitiofe, ut oftendimus ad Sue-
ton. Caef. xxvI. & alibi. ufus eleganter dici-
tur pro perfuncto, & quafi emerito: ita Flo-
rus lib. 1. cap. 13. majores nati, ampliffimis
honoribus ufi, ubi vide Cl. Dukeri adnota
ta. Ovid. iv. Faft. 384.
Inter bis quinos ufus honore viros.
133. Menfoque homini quid fata paterent ]
Magna iterum in fcriptis & editis varietas.
Plurimi, bominis, quod recepit Oudendor-
pius, poft Gronovium, & noftri octo ha-
bent; deinde, quae fata pararent, patrarent,
valerent in noftris & Cortii membranis. Sed
turba ftat pro paterent. Gronovius ad Senec.
Herc. Oct. 165. explicat, pro fata valerent
ad producendum aliquem ab infimis ad fum-
ma, & viciffim. ubi aliquantulum abit ab
interpretatione, quam dedit ad Plin. XXXV11.
10. ubi exponit, quantum diftarent, quae in
utramque partem homini accidere extrema
poffint. Quod oftendit virum fummum la.
boraffe in fententia apta ex his verbis extru-
denda. Certe duriores Lucani modos lo-
quendi, qui plures funt & fingulares, non
femper exigere poffumus ad felicitatem & fa-
cilitatem aliorum. Ego fimpliciffimum effe
pu-
*
7
:
PHARSALIAE LI B. II.
39
t
,
Mutavit translata locum, Romanaque Samnis
Ultra Caudinas fperavit vulnera Furcas?
Sulla quoque immenfis acceffit cladibus ultor.
140 Ille quod exiguum reftabat fanguinis Urbi
Haufit; dumque nimis jam putria membra recidit,
Exceffit medicina modum, nimiumque fecuta eft,
Qua morbi duxere, manus, periere nocentes ;
[Sed quum jam foli poffent fupereffe nocentes.]
putò, fi ita capiamus, Marium per longam
vitam emenfum fuiffe bona & mala; & quid,
id eft, omne quantum, fata hominis vel homi-
ni paterent, id eft, quibus ab ipfis natalibus
ad mortem ufque obnoxii effent homines.
Sic patere dicitur aetas hominis, ut docuit
idem Gronovius ad Senec. Herc Fur. 604.
Quid autem pro quantum, ut ita quidquid
lib. 111.294.
Quidquid ab occiduis Libye patet arida Mau-
ris.
Claud. 1. in Eutr. 196.
Dividit.
Quidquid fe Tigris ab Haemo
& ita, quodcumque dies devexior ambit Claud.
Conf. Mall. 57. ubi vid. Heinf. & inf. v111,
366. Oudendorp. Sed ita fenfum videre vi-
deor; in verbis, ut planus is exeat, forte fru-
ftra fudo, & fudabunt credo juxta me a-
lii.
134. Portum] Portus Oifel.
135. Catervas] Ut fuerant antequam cae-
fi effent, ut jacuerint illo loco, quo antea
fteterant catervatim: eodem modo, ut ceci-
dere cadavera, id eft, occifi, & ita cadavera
facta. Et fic poffet admitti, Sic Aufon. Mo-
fel. 4.
Infletaeque jacent inopes fuper arva catervae.
138. Speravit] Et Heinfius probabat, fpi-
ravit, quod & placuit Oudendorpio & Cor-
tio. Sed non ubique, ut nunc fere fert Cri-
ticorum mos, illud fpirare profperare eft in-
trudendum. Nam fenfus egregius eft in
vulgato; Samnis tot proeliis & cladibus fub-
acta, ut defperaret fe uniquam a Romano
jugo liberam futuram, nunc improba fpe
}
Tunc
plus fperat, & concipit mente etiam felicio-
ra de Romanis arma & vi&orias, quam o-
lim ad furcas Candinas obtinuerat. Eodem
modo lib. vII. 181.
Voti quod turba nefandi
Confcia, quae patrum jugulos, quae pecto◄
ra fratrum
Sperabat.
ubi itidem Heinfius & Cortius, fpirabat, quod
non convenit r voti confcia: Spirare rectius
minis & ferocitati tribuitur.
139 Acceffit cladibus ultor] Accedit Rot-
tend. fec. auctor Hamb. fec. ultro Barbe-
rin.
140. Exiguum] Exigui Thuan. fec. vid.
ad vf. 128, mox patria noftri fex. vid. Heinſ,
ad Ovid, vII. Met. 585.
142. Nimiumque fecuta eft] Vitioſe, ſequi-
tur Thuan. fec. a m. pr. &, quam morbi
fragm, S. Germ. Eleganter fequi manus dici-
tur, quae facile aliquid agit, ut in materia
non dura nec refiftente; vid. ad Quin&il. 11.
de Inft. Orat. 14. pr. poffet etiam legi, ni-
miumque fecutae, Qua morbi duxere, manus.
Saepe & vel eft pro diphthongo ae irrepfiffe
alibi oftendimus vel quia contra etiam ma-
teria mollis fequi dicitur manum,
tem, an non hic quoque praeftet legere,
nimiumque fecuta eft, (fcil. medicina) qua
morbi duxere, manura.
dubi-
144. Sed quum jam foli &c. ] Miror nemi-
nem ad hunc verfum haefiffe, & potuiffeto-
lerare duos verfus fibi proximos in nocentes
exeuntes. Certe hunc non agnofcit Thuan.
tert. & ego libenter eum in malam rem abi-
re patior, quum fenfus fatis fine eo conftet.
M
Dis
bo
M. ANNA EI LUCANI
}
145Tunc data libertas odiis, refolutaque legum
Frenis ira ruit. non uni cuncta dabantur,
Sed fecit fibi quifque nefas. femel omnia victor
Fufferat. infandum domini per vifcera ferrum
Exegit famulus: nati maduere paterno
150 Sanguine. certatum eft, cui cervix caefa parentis
Cederet: in fratrum ceciderunt praemia fratres.
Bufta repleta fuga, permixtaque viva fepultis
Corpora: nec populum latebrae cepere ferarum.
His laqueo fauces, elifaque guttura fregit:
155Hic fe praecipiti jaculatus pondere dura
Nimirum Lucanum fingere femper debemus,
ut Pompejo, ita Sullae favere, ideoque fa-
tetur quidem, Sullam exceffiffe modum, fed
excufari poffe, quia primo illo impetu no-
centes, & qui prius crudelitate inaudita pro-
vocaverant vindi&tam, perierunt, deinde ve-
ro, in quo modus non fervatus eft, pro-
mifcuas caedes editas, dum quisque fuo in-
dulgens odio, oinnia legum repagula ru
pit neque etiam in unius Sullae gra-
tiam occifos effe plures, quia diverfas par-
tes foverant, fed unumquemque propriam
vindictam exercuiffe, & fub praetextu, quod
Sulla femel jufferat, id eft, ad tempus, id
illos extendiffe ultra quam ille intenderat.
Simul hic etiam follemni diverfitate habent
Hamb. pr. & a m. fec. Rottend. vid. Bentl.
in Horat. 11. Sat. vIII. 24. & 1. Ep. vII.
96. forte etiam melius effet, Hinc data li
bertas odiis, ex juffu illo nimirum Sullae.
150. Certatum eft] Certatum & fragm.
S. Germ. cui cervix ipfa Hamb. tert. deinde,
infratrem ceciderunt praemia fratrum Barber.
152. Sepultis] Sepulchris Thuan fec. dein-
de, nec populos Langerm. male: de populo
Romano agit. vid. fupr. 1. 239. vel populos,
pro multitudine tanta ut latebrae non ca-
perent eam.
,
155. Se praecipiti jaculatus pondere] Seja-
dulari dixit etiam Florus lib. 1. cap. 14. for-
''
Difi-
te imitatus Lucanum gentilem fuum, ut fae-
pe. vid. ibi Cl. Graevii notas.
156. Diffiluit] Ita legendum jam fatis
conftat, licet quidam defiluit praeferant ; fed
crepuiffe effufis vifceribus indicat. & huc ac-
cedit lectio Turriani codicis, ubi eft, diffol-
vit, quod a gloffatore eft ; & notabile elt a-
pud Virg. 1v. Georg. 363. pro, aeraque diffi-
liunt, in Veneto codice etiam legi, diſſolvunt.
Et hinc recte hunc locum cum Judae
proditoris exitu contulit Pricaeus ad Matth.
xxvII... qui & adducit opportune ex Glof
fis, diſſiluit, èλáunos, quo verbo Lucas A&t. 1,
18. de Juda utitur. Ita eleganter de uva pref
fa Ovid. iv. Trift. v1.20.
1
Diffiluit nudo preſſa bis uva pede.
qui, ut & nofter, cum verbo percuffus con-
jungit lib. v. Met. 173. & 1. 488. mox
vero vf. 159. Thuan, fec. iterum, diffiht •
fed ibi praeftat cum reliquis legere, defilit,
Heinfius ibi malebat, fe dedit in flammas
quod elegans_quidem & aliis ufitatum,
non credo a Lucani manu effe: exftruit ipfe
fibi etiam Rottend. fec. & Cortius.
fed
160. Geftata] Jactata S. Germani; non
ineleganter, quafi etiam quaffata, & vario
motu vibrata per-urbem, cum pompa qua-
dam & oftentatione, antequam in forum
congererentur: fed geftata in hac re etiam
faepe occurrit, lib. ix. 137. & alibi. vid. ad
Vellej
PHARSALIAE. LIB. Ir.
Diffiluit percuffus humo: mortesque cruento
Victori rapuere fuas: bic robora bufti
Exftruit ipfe fui, nec dum omni fanguine fufo
Defilit in flammas, &, dum licet, occupat ignes.
160Colla ducum pilo trepidam geftata per urbem,
Et medio congefta foro: cognofcitur illic
Quidquid ubique latet. fcelerum non Thracia tantum
Vidit Biftonii ftabulis pendere tyranni,
Poftibus Antaei Libye: nee Graecia maerens
165Tam laceros artus Pifaea flevit in aula.
Quim jam tabe fluunt, confufaque tempore multo
Vellej, 11. 27. ubi nos pro geftari, ſpectari
malebamus, ut forte & hic fpectata poflet
legi nam jactari & fpectari confundi in
MSS. pater ex Ovidio 111. Epift. 11. ubi
pro jactantes Junianus fpectantes: fed ma-
neat geftata. In raedio etiam Turrian.
162. Quidquid ubique latet] Si numerum
codicum fcriptorum & editorum fequi opor-
tet, jacet erit praeferendum: id eft,quidquid ho-
minum occiforum jacebat. & forte illud latet
provenit ab aliquo, qui oppofita illa cogno-
fcitur & latet amabat, ego arbitrium relinquo
lectoribus. Sed non latuiffe tunc fcelera ex
praecedentibus patet, quia impune & in pu-
blico committebantur. Sed cadavera diver
fis locis jacentia, congefta fuere in forum,
ubi fpectaculo expofita quum effent, cogno-
fcebatur eorum multitudo, & quorum occi-
forum effent. Malo etiam cum Heinfie & a
liis viris doctis diftinguere:
Quidquid ubique latet: fcelerum non Thracia
Vidit.
tantum
Alias durior effet ellipfis, fcelerum, quae
vox ad tantum repeti deberet. Quidquid ve-
ro, licet faepe genitivum adjunctum habeat,ut
inf. v11. 363. quidquid bominum fcimus, &
apud Livium ix. 35. quidquid erat patrum,
& cap. 39. quidquid Deorum, & alibi centies;
faepe tamen fimpliciter occurrit, fubintel-
Ami-
le&ta voce conveniente rei, de qua agitur:
ut hoc loco quidquid cadaverum, ita Ovid. ep.
XXI. 148.Quidquid in orbe placet, & 1, Faſt.494.
quidquid in erbe patet. vid. infr. 111. 294. Jam
vero,tantum fcelerum, ut apud Juftin. 1. 3.
tantum virorum, & quae innumera talia.
165. Tot laceros artus] Multi fcripti, Tam
laceros, unde Heinfius tentabat, Tantum ar-
tus (vel oris) laceri: fed an tantum artus
pro artuum dicatur re&te, nefcio, fed fi tam
retinendum, poffit conjungi cum flevit: non
tam flevit Graecia laceros artus: quod inde
etiam firmari poffet, quum, fi tot legas, im-
menfa effet hyperbole, nec comparatio inter
procos Hippodamiae, quorum numerus non
fuit tantus, ut cum occifis a Sulla poffit
componi, procedit; quae jufta erit, fi lace-
rationem crudeliffimam utramque inter ſẹ
comparaverit, & procos illos non tam cru
deliter fuiffe laceratos ; quam hos, dicat. Eli-
gat iterum lector. Laceros artus iterum repe-
tit vf. 177. in Mario minore. Sic ergo in
ipfo fceleris actu majus fcelus fuit in fae-
viffima laceratione, ut loquitur nofter, de
lacero capite Pompeji lib, v111.667. Hac de
caufa praeferrem, tam laceros artus.
166. Quum jam tabe fluunt] Abrupte ni-
mis, ut mihi videtur, & malim, Quae jam
tabe fluunt: ut fit, etiam illa cadavera, quae
jam tabe flusbant, colligunt patres. De mo-
Ma
Lis
32.
M. ANNA EI LUČAN
Amifere notas, miferorum dextra parentum
Colligit, & pavido fubducit cognita furto.
Meque ipfum memini caefi deformia fratris
}
170Ora rogo. cupidum, vetitisque imponere flammis,
Omnia Sullanae luftraffe cadavera pacis:
Perque omnes truncos, cum qua cervice recifum
Conveniat, quaefiffe caput. Quid fanguine manes
Placatos Catuli referam? cui victima triftes
175Inferias Marius, forfan nolentibus umbris,
Pendit, inexpleto non fanda piacula bufto:
Quum laceros artus, aequataque vulnera membris
eis, id eft, lineamentis confufis. vid. ad Pe-
tron. cap. cv.
168. Subducit cognita furto] Heinfius vo-
lebat, condita: fed fi de fepultura, ut cepif-
fe videtur, quam furabantur parentes, age-
retur, condenda dicendum fuiffe. Sed ma-
neat, cognita. Aut condita etiamn poteft capi
pro celata in finu vel aliter, ut deinde fe-
pulchro conderent, id eft, ex magno acer-
vo cadaverum, quae amiferant notas, illa
fublegebant, quae tandem illis cognita & ex-
plorata erant filiorum effe. Pro furto Rottend.
tert. habebat bufto, male, nofler lib. v111. 713.
Pompejo furtim tumulum fortuna paravit.
Nemelian. Cyneg. 45. de Antigone,
Nec nocturne pie furantem bufta fororem.
abi vide quae notavi.
170. Cupidum] Ex uno codice trepidum
adfert Oudendorpius; poffet & pavidum, ut
variatur lib. v. 57. fed cupidus hic ardo-
rem, quo, non veritus faevitiam Sullae, lu-
ftraverit omnia cadavera, notat.
172. Cum qua cervice recifum Conveniat
caput] Nefcio an alius inter veteris aevi
fcriptores ita locutus fuerit, nam conftruere
folet Terentius, Cicero & alii, convenit huic
cum illo, non convenit boc cum illo. ut notum
ex Terent. Adel. I. 1.
Haec fratri mecam non conveniunt,
& ipfis lexicis. Quare, fi ad antiquam ele-
gantiam Lucanum locutum effe credere vo-
lumus, legendum effet:
R
$
人
​Vi-
cui cum cervice recifum Conveniat quaefif-
1
Se caput.
Sed & vulgatum fingulare poteft cenferi Lu-
caui. In S. Germ. erat, revulfum. In Hamb.
tert, reciſſum, vid. ad vf. 112. h. 1. quacum Cort.
174. Cui victima triftis &c.] Variant co
dices, & triftes habent Rottend. tert. & Turr.
quod fi triftis legatur, poterit fingulari nu-
mero triftis victima, vel plurali accufativo
triftis pro triftes inferias intelligi: quare in-
commode videtur hodie illos accufativos fer-
vare, ubi fententiam dubiam faciunt, de quo
egi in praefatione ad Horatii editionem mi-
noris formae. Intelligi vero hic Gratidia-
num Marium Heinfius notaverat, & huc
referebat illa ex Salluft, lib. 1. hiftor. Quum
fracta prius crura per artus exfpiraret, ibi-
que ad Popmam remittebat. Broukhufius
etiam refpiciendos effe Abramum ad Cicero-
nis Orat. in Piſon. cap. VIII. Afcon. Ped. ad
Orat. in candida toga pag. 983.. ed. Graev. &
Glandorp. Onom. pag. 577. adnotaverat.
178 In corpore] Jam corpore Sixii, in pecto-
re Thuan. quart.
179. Letale datum] Inter varias lectiones.
ex cod. Amftel. Oudendorpius profert, mor-
tale, quod indicat aevum librarii. nam olim
numquam mortale vulnus, fed mortiferum
vel letale dicebatur: & hinc etiam perperam
Servius ad Virgil. 11. 797.
Mer-
3
PHARSALIA E L I B. II.
93
1
f
+
Vidimus, & toto quamvis in corpore caefo
Nil animae letale datum, moremque nefandae
180 Dirum faevitiae, pereuntis parcere morti.
Avulfae cecidere manus, exactaque lingua
Palpitat, & muto vacuum ferit aëra motu.
Hic aures, alius fpiramina naris aduncae
Amputat: ille cavis evolvit fedibus orbes,
185 Ultimaque effundit fpectatis lumina membris.
Vix erit ulla fides, tam faevi criminis unum
Tot poenas cepiffe caput. fic mole ruinae
Fracta fub ingenti mifcentur pondere membra:
Mortalin' decuit violari vulnere Divum.
inter alias explicationes, unam adfert, quae
-mortem facit; fed vera eſt altera, a mortali
ſed
inlatum: nam mortale opponitur aeterno,
divino, quod ex diis oritur. Sic Ovid. vII.
525. dum vifum mortale malum, cui oppo-
nitur lues a Junonis ira immiffa. & Livius
1. 2. de Aenea, proelium ultimum operum mor-
talium fuit. id eft, quod mortalis commifit,
poftea Deus factus. Et ita mortalia pro re-
bus humanis idem Poëta 1. Aen. 462. ubi
vide, & fup. vf. 13. Sylvius etiam ad Ci-
ceron pro Sulla cap. xxvI. recte diftinguit,
inter mortale & mortiferum. Suetonius ex
veteri loquendi more, in Caefare cap. LXXXII.
nec in tot vulneribus ullum letale repertum.
& ita nofter bis terve aliis in locis, & leti-
ferum v11.619.
180. Pereuntis] Pereuntes Thuan. tert.
iterum ex accufativo in is nato errore. Re-
fpicere hic potuit Lucanus Tiberii faevitiam,
qui mortem leve fupplicium putabat apud Sue-
ton. cap. LXI. & crudeliorem etiam Caligu-
lae naturam, qui crebris & minutis i&tibus
jubebat animadverti & feriri, ut fe mori fen-
tiant, Suet. cap, xxx.
181. Avulfae] Divulfae Hamb. tert. parum
refert.
182. Motu] Nutu Thuan. fec. fed nutum
linguae datum non legi, fed palpitationem,
ut Ovid. vI. Met. 560, & alibi.
•
Nec
185. Ultimaque effodit fpectatis lumina
membris.] Admodum laboravit in hoc verſu
Heinfius, & in ora codicis pro fpectatis ten-
tavit, diſſectis, difcerptis, laceratis, vel re-
fecatis ; nec tamen fibi fatisfecit; & certe
aliquid abfoni eft: fi enim, ut in praeceden-
ti verfu, aliquis evolvit Mario (nam de eo
loquitur nofter) orbes, id eſt oculos fedi-
bus fuis, quî 7am potuit eos iterum effode-
re? quare mallem legere cum maxima parte
librorum, effundit vel effudit, & ita capere,
ut diverfi lacerarint Marium per fingula mem⚫
bra, ille manus abfciderit, hic linguam ex-
ciderit, alius aures, alius nares, quibus
membris avulfis & fpectatis a Mario, inte-
gris adhuc oculis, alius denique evolverit o-
culos ex fedibus, & ultima lumina (non ut
Hortenfius ultima pro ultimum, extremum,
fed ultimos omnium membrorum lacerato
rum oculos) jam evoluta, manu tenens ef-
fuderit in terram, quia nihil jam fuperat
quod laceratione finita, cernere poterat.
Confufa vero verba effodere & effundere etiam
infr. lib. vi. 541. vid. & Vell. Paterc. 11.
52. Orbes & lumina jungi faepe, ut v. 212.
Oculos & lumina, notaviť Markland, ad Stat.
11. Silv. 1. 42.
186. Erit] Erat Mataire recepit, quad
damnavit recte Oudendorpius. vid. ad lib. 1.
31. erit hic refpicit pofteritatem, quae vix
credet, unum potuiffe per tot vulnera con-
fici.
M 3
190
94
M. ANNA EI LUCANT
Nec magis informes veniunt ad litora trunci,
190 Qui medio periere freto. quid perdere fructum
Fuvit, &, ut vilem, Marii confundere vultum?
Ut fcelus hoc Sullae, caedesque oftenfa placeret,
Adgnofcendus erat. Vidit Fortuna colonos
Praenestina fuos cunctos fimul enfe recifos,
195Unius populum pereuntem tempore mortis.
Tunc flos Hefperiae, Latii jam fola juventus,
Concidit, & miferae maculavit ovilia Romae.
190. Freto] Mari Thuan. fec. pro quod
perdere, ut in Ed. Rom. eft, forte legi poffet,
quo, ut fupr. lib. 1.681. & inf.vf. 256. & alibi.
192. Caedesque oftenfa placeret] Placeat
oftenfaque fedes Thuan. fec
194. Cunctos fimul enfe recepto] Heinfius
in ora codicis emendaverat, juncto fimul en-
fe recifos, quod quidem mollius, quam ut
ad Silium Ix. 641. volebat, fuos junctus, quod
aures radit, & etiam margini adfcripferat fui
codicis. Sic apud Stat. 11, Achil. 114. pro me-
ritos ultro juravit in enfes, in MS. eft, junctos
in enfes, & infr. x. 492. junctis in bella cari-
nis: ut enim in conjuratione jungunt dex-
tras, fic ftri&tis & junctis inter fe gladiis
juraffe Graeciae Reges dicit. Et ita hic pof-
funt Sullani junctis enfibus, id eft, caterva-
tim, & ftriétis fimul irruiffe in Pracneftinos,
qui coacti fuere enfes recipere. de qua locu-
tione, praeter adductos ab Oudendorpio,
vide Comment, ad Cicer. pro Sextio cap.
XXXVI, & Delr. & Gronov. ad Senec. Phoe-
nis. 47. Quae etfi ita explicari poffunt, non-
dum tamen mihi fatisfaciunt, & junctos, vel
juncto, recepto enfe aliquid fcabri fonare vi-
detur. Latet forte aliud vitium, quod feli-
cius ingenium emendabit. Interim tentabam,
fuos juncto fimul enfe recifos. unam vero mor-
tem exponerem eamdem, fimilem, quafi u-
no i&tu & pari modo omnes periiflent. Non
vero vario genere mortis, ut faepe Poëtae
in defcribendis proeliis, & cladibus luxuriare
folent, & nofter mox vf. 199. enumerabit
diverfa mortium genera. Sic Stat. 1. Theb.109.
Tot
Et populis mors una venit.
vid. Heins. ad Claudian. 11. in Eutrop. 285. 、
Alio paullum fenfu infr. lib. III. 197.
Fatisque per illam
Acceffit mors una ratem;
id eft, unum & novum genus mortis, quo
plures fimul naufragio pereant, qui quum
communi etiam omnes morte pereant, ita
hic una morte enfibus junctis fimul ma-
&tantur. Contra multas mortes fupr. 83. nof-
ter, & alii; mille mortes, & fimilia dixerunt.
vid. ad Ovid. xI. Metam. 538. neque tamen
difplicet Heinfii emendatio, unius tempore no-
tis, non ut nox pro morte capiatur, fed
de tempore. Nec obftat quod de die facta
fit ftrages, quum faepius peccet contra hi-
ftoriam Lucanus. Sed amplius etiam de
hoc loco deliberandum cenfeo. pro pereun-
tem dedit Cortius, pereuntis, id eft, pereun-
tes, ut effet, populum pereuntes. qualia ubique,
captat, & invitis fcriptis obtrudit.
197. Concidit] Occidit Langerm.
198. Tot fimul infefto juvenes occumbere
leto] Senfus imperfe&us videtur, nec per e-
piphonema apte hic verfus per fe fubfiftere
poteft: fequentia enim non cohaerent,
tot juvenes occumbere leto, faepe fames &c.
fuit, & quod poft poena fequitur, defideratur
aliquid aliud, quod etiam fami, furori &c,
conveniat, ut fames, furor faepe fecit, vi-
dit tot juvenes occumbere, fed numquam
poena, vel publicum fupplicium fuit, tot
fimul occumbere. Cogitent acutiores. Ego
enim me non expedio, nifi per ellipfin ver-
}
bi
PHARSALIAE LIB. II.
95
}
Tot fimul infefto juvenes occumbere leto,
+
Saepe fames, pelagique furor, fubitaeque ruinae,
200 Aut coeli, terraeque lues, aut bellica clades,
Numquam poena fuit. denfi vix agmina vulgi
Inter & exfangues immiffa morte catervas
Victores movere manum. vix caede peracta
Procumbunt, dubiaque labant cervice: fed illos
205 Magna premit frages: peraguntque cadavera partem
Caedis: viva graves elidunt corpora trunci.
"
bi alicujus fenfus fulciatur. Quia vero paf-
fim fui & dedi confundi vidi in fcriptis, ut
apud Ovid. Remed. 528. 1v. Met. 603. Mart.
VIII. 8. & alibi tentabam, numquam poena
dedit. faepe fames &c. dedit tot juvenes oc-
cumbere fimul, numquam fupplicium. con-
fer vſ. 251. & feqq. ubi poft fimilia nomina
fequitur egit. Deinde Cortius hic iterum in-
trudit fuum femel pro fimul, quod praecef-
ferat, fcilicet vf. 194. fed & ibi poterat
eodem jure illud nobis obtrudere. Sed fimul
fervandum. Ovid. 1. ep. 43. Totque fimul
mactare viros. Tunc fimul erat in S. Germ.
deinde, fuccumbere quoque reperi in fex Hein-
fianis ; fed hoc natum fuiffe credo, ut mil-
lies, quia litera s in juvenes adjuncta a libra-
riis fequenti voci occumbere, unde foccum-
bere & fuccumbere. Sic Virgil. 11. Aen. 262.
certae occumbere morti: cum ablativo inf. iv.
165. ignava occumbere morte. vid. x. 129.
200. Clades] Caedes Thuan. fec. & Rot-
tend. tert. & ita variatur lib. v11. 120. & a-
pud Livium IV. 10. & alibi.
201. Denfi vix agmina vulgi] Agmine Rot-
tend. pr. Cortius putabat, ducti v. a. vulgi
contra fidem MSS. fcilicet ut in notis ma-
gnam exemplorum copiam adducere poffet,
quibus duci proprie dicerentur noxii ad fup-
plicium, quod nemo hodie litteris imbutus
ignorat; fed ducendi fingulos tempus non
erat, qui ftipati & in unum coacti caterva-
tim occidebantur, & hinc recte denfum vul-
gus vocat, ut in alia re Horat. 11. od. 13.
Denfum humeris bibit aure vulgus. Pro immif-
Intre-
§*
fa Heinfius volebat, divifa. perperam. -
immiffa mors eft, quae ingerebatur per per-
cuffores intentatis gladiis, unde exfangues
hi miferi cernebantur. Movere manum Hamb.
tert. & Thuan. pr. Prae turba ftipata vix fpa-
tium erat movendi manum, quae omnia in
vulgata lectione clara fatis funt. movere ma-
num de iis, qui gladium & arma intentant,
& feriunt; vid. inf. vf. 261. Appofite Ovid.
x11. Met. 491. capuloque tenus dimifit in ar-
mos Fatiferum, caecamque in vifcera movit,
verfavitque manum. Quod vero manum fin-
gulari numero de plurious dicat, nihil ab-
furdi eft; vid. inf. lib. VI. 176. & VII. 100.
203. Vix caede peracta procumbunt] Qui-
nam vero funt illi, qui procumbunt vix
peracta caede, id eft, nondum confe&ti vul-
neribus? (ut lib. v11. 120. clade peracta)
& quinam illi, quos premit magna ftrages?
an illi exteriores in denfo illo agmine primi
caefi, & cadentes in poft fe ftantes, obrue-
bant truncis fuis vulneratis viva illa corpo-
ra, ita ut fine vulnere elifi pondere caden-
tium fuffocarentur? quae quamquam fupra
fidem, tamen noftro Lucano potuerunt pla-
cere: non video alium ex his verbis fenfuns
poffe elici, qui tamen ut clarior fit, Grotio
accederem & legerem:
manus. Hi caede peracta
Procumbunt, dubiaque labant cervice, ſed
illos
Magna premit ftrages.
dubia cervice, eft vitae quaedam etiam figna
& reliquias dabant, fed illi poft eos fian-
!
96
LUCANE
M.
ANNA EI
Intrepidus tanti fedit fecurus ab alto
Spectator fceleris: miferi tot millia vulgi
Non piguit juffiffe mori. congefta recepit
2100mnia Tyrrhenus Sullana cadavera gurges.
In fluvium primi cecidere, in corpora fummi;
Praecipites haefere rates, & ftrage cruenta
Interruptus aquis fluxit prior amnis in aequor,
Ad molem ftetit unda fequens: jam fanguinis alți
tes his caeforum corporibus obruti & elifi
funt ; vel, fi vix retinendum, conjungendum
cum procumbunt peracta caede, id eft, vul-
nere letifero confecti vix procumbunt; fed
prae denfitate ſtipatorum ftabant nutantes. du
bia eft nutans. vid. Stat. 1. Theb. 119.
207. Intrepidus tanti fedit fecurus] Haud
immerito duo illa adjectiva, intrepidus, fe-
curus offenderunt Oudendorpium, neque
plane tollit inutilem geminationem lectio
quorumdam codicum, tantique fedet, quo-
modo & Heinfius conjecerat; quum fedet
effet in Rottend. tert. & Hainb fec, unde
etiam geminata ultima fyllaba Cortius fin-
gebat, fedet & fecurus. Conjectura Ou-
dendorpii, cefpite dum tanti fedit, praeter-
quam quod longius recedat a veftigiis vul-
gatae lectionis, hic locum habere nequit.
Non enim in tribunali (hoc enim, credo,
per cefpitem intelligit) fedebat, fed in fena-
tu, quem in templum Bellonae vocaverat,
dum hi miſeri jugularentur ejus juffu, ut
hiſtorici teſtantur; qui utinam nobis tradi-
diffent, quo habitu Sulla tunc vifus fuerit,
ut conje&urae meae fides fieret. Sed po
tuit Lucanus ex luxuriofa vita & diffolutis
Sullae moribus finxiffe illum contemto
patrio habitu & toga, Graeca vefte fediffe,
& perturbatis fenatoribus rifu & joco mife
rorum ejulatibus illufiffe. Quod fi ftatuere
liceret, in promptu effet emendatio hujus
loci,
In crepidis tanti fedit fecurus ab alto
Spectator fceleris.
crepidae vero fimul etiam pallio amicum
fuiffe oftendunt, notum antiquitatum
ut
Vis
peritis: fic in crepidis fuiffe faepe Caligulami
narrat Sueton. c. LII. & ita magnam invi-
diam Sullae faceret Poëta, qui Graeco ha-
bitu in fenatu ufum oftenderet, ut ita Cicero
faepe exprobrat Verri, pallium, cuî crepidae
comites accedebant. vid. 1v. Verr 24. Erant
enim haec non hominis Romani infignia, ut
idem pro Rabir. Poft. cap. 1x. & feq. often-
dit, & Scipionis etiam ftatuam cum crepi-
dis, & Sullae chlamydatam, non togatam,
memorat. Quam parum vero in crepidis ab in-
trepidus in ductu literarum abeat, unicuique
facile apparebit. Non tamen alicui obtru-
do hanc conjecturam, cedere paratus, ubi
major lux huic loco adfufa fuerit; fed con-
tentus fufpicionem meam prodidiffe, relin-
quo aliis judicium.
209. Non piguit] Non timuit tredecim.
non piguit vidiffe Hamb. pr. quod invidiofius
effe Oudendorpio facile largior. Sed retra-
hit manum Florus, qui lib. 111. 21. Qua-
tuor millia deditorum inermıum civium in vil-
la publica interfici juffit. Suet. Neron. xxxvII.
Juffis mori non amplius horarum fpatium da-
bat. Vefpaf. xv. interfici juffus. Sueton. Aug.
xxiv. juffit occidi, & faepe ita alii. & Senec,
1. de Clement. 12. ubi Sulla, boe agamus
feditiofi pauculi meo juffu occiduntur. Et ex-
audiviffe Senatores & Sullam non vidiſſe ibi-
dem ait, contra ac Lucanus, qui ſpectatorem
dicit fuiffe.
212. Et ftrage cruenta Interruptus aquae
fluxit prior amnis in aequor] Ita maxima lì-
brorum pars. aquis erat in tribus Thuaneis.
aquas praeferebat Cortius, qui in notis fuis
forte explicuiffet, interrupius aquas per Grae.
cifmum,
PHARSALIAE LIB. II.
97
215Vis fibi fecit iter, campumque effufa per omnem,
Praecipitique ruens Tyberina ad flumina rivo
Haerentes adiuvit aquas: nec jam alveus amnem,
Nec retinent ripae, redeuntque cadavera campo.
Tandem Tyrrhenas vix eluctatus in undas
220 Sanguine caeruleum torrenti dividit aequor.
Hisne, Salus rerum, Felix his Sulla vocari,
His meruit tumulum medio fibi tollere Campo?
cifmum, ut per eumdem interruptus aquae
exponit Oudendorpius: quae omnia dura,
nec exemplis fatis huc facientibus firmantur,
Poffet etiam aliquis fluere activa vi (ut ali-
quando poni docuimus in Jove Fulger. cap.
1x.) capere, ut effet amnis aquas fluxit, fed
an huic loco hoc admodum congruat, du-
bito. Quare eo recurrendum erit, ut inter
fingularia Lucani ponatur amnis aquae, quod
ipfi placuit, quum alii paffim agmen aqua-
rum maluerint dicere, ut ipfa fatis docent
lexica: & quia amnis & fluvius de omni
humore dicitur (vid, ad Seren. Samon. vf.
723. & 806.) potuit amnis aquae dici, ut
amnis cruoris, & fluvius cruoris inf. Iv. 485.
fed tamen quum haec omnia fint aliena
quodammodo a confuetudine loquendi, co-
gitabam, an non ad communem ufum redu-
ci poffet Lucanus, fi leviffima mutatione
legeremus,
Strage cruenta
Interruptus aquas duxit prior amnis in ae-
quor.
& ita ducere aquas, licet paullum alio fenfu,
dixit lib. x. 252. & lib. 1.399. de llara.
qui gurgite ductus
Per tam multa &c.
& hinc aquae ductus di&ti, quia ducitur aqua,
quo volumus. Trahere aquas illuftravit Ou-
dendorp. infr. h. 1. vſ. 486. fed hic ducere
lenius eft, quia non adjutus aqua fuperiore,
obftantibus cadaveribus, inferior fluvius len-
tior ducit, non trahit aquas.
214. Nam fanginis ] Recte ex Voffiano
jam recepit Oudendorpius. Dum Grotii pro-
bavit fe Cortio. Eft vero haec quoque exag-
Haed
geratio intolerabilis, qua molem illam &
aggerem cadaverum vi fanguinis, quae ad-
juvit fluvium, ruptum & propulfum fin-
git Poëta, qui credibilius hoc adfcribere
potuiffet aquae fuperioris fuvii, qui pri-
mum quidem ftetit ad congeftam illam ca-
daverum ftragem, fed tandem tamen vi a-
quae adfluentis perrupit mixtus & infectus
fanguine. Sed mirabilia, & ultra fidem pla-
cuerant femper Hifpanico ingenio. Jam ve
ro hic non tantum tranfitioni infervit, fed
moram aliquam fignificat, & idem eft quod
tandem fibi fecit iter. Sic apud Terent Andr.
1. 11. 19. Poftulo, five aequum eft, oro te
Dave, ut redeat jam in viam. ubi Donatus
dicit jam effe tarditatis fignum: & fimilem
vim hujus particulae jam notavimus ad
Phaedr. lib. v. Fab. 2. vid. & ad Ovid. III.
Art. 33. recte etiam adjuvit illuftravit Ou-
dendorpius, quod immerito fufpe&tum ha-
buit Cortius. Similiter fere infanit aemulus
noftri Stat. 1. Theb. 43.
111.
Urguet & hoftilem propellens caedibus am-
nem
Turbidus Hippomedon.
Vellem non ita indulfiffent luxurianti venas
hi Poëtae. Deinde, reddunt quatuor. reddi-
ditque Hamb. pr. reditque Thuan. fec. vid.
ad v111. 439.
222. Tollere] Ita conftanter omnes libri.
Oudendorpius ex fuis membranis, furgere
profert, quod fi in pluribus exftaret, non
rejicerem. Sic enim & Ammian. Marc.
XVIII. 2. Horrea veloci opera furrexerunt ;
unde apud Rutil, 119. pofſet firmari vulgata
lectio,
1
N
In
08
'
M. ANNA EI Í
LUČANI
Haec rurfus patienda manent: hoc ordine belli
Ibitur: hic ftabit civilibus exitus armis.
?
225 Quamquam agitant graviora metu, multumque coïtur
Humani generis majore in proelia damno.
Exfulibus Mariis bellorum maxima merces
Roma recepta fuit: nec plus victoria Sullae
Praeftitit, invifas penitus quam tollere partes.
230Hos alio fortuna vocas: olimque potentes
>
Interea Latiis confurgant horrea fulcis.
ubi verbum illud olim mutabam, fed nunc
meliora edoctus ab amiciffimo Dorvillio, ef-
fe imitationem Virgilii ex Eclog. v. 36. probo
ejus emendationem
,
Interea Latiis confurgant hordea fulcis.
223. Hoc ordine belli ibitur] Nefcio an be-
ne dictum fit. Malim ego, buc ordine belli
ibitur, id eſt, ad has miferias & caedes ibi-
tur, hoc bello durante, & fimilis exitus erit
Sullanae & Marianae rabiei, quamquam.et-
iam metuo graviora.
225. Quamquam agitant graviora metus]
Agitent Oifel. metu Turrian. id eft, gravio-
ra quam metuo, quae fuperabunt metum
meum: poffet vero, metus agitant me fubintel-
Jigi, fcilicet fenem, quem a verfu 67. loquen-
tem induxit Nec male etiam Oudendorpius
capit de Caefare, & Pompejo, qui animo
fuo, fi victores exiftant, agitant graviora quam
metuo, quod fequentia, ubi Sullae & Ma-
rio opponit hos duos, quos non contentos
fore, quo Sulla fuit, praedicit, confirmare
videntur. Sic Florus 1. 1. Romulus moe-
nia novae urbis agitabat. Deinde omnes fe-
re fcripti, multumque coitur. vide quae dixi
ad Ovid. v. Trift. ix. 7. & ad Quinctil. Ix.
de Inft. Orat cap 2 pag. 787. & alibi. ita
infr. vf. 17. ex MSS. quantum melius, &
lib. 11. 190. multum majoribus impar. majo
ri etiam quatuor.
230. Olimque potentes concurrunt] Peten-
tes Langerm. quem fi vidiffet Oudendor-
pius, potuiffet inde confirmare conjecturam
fuam, orbemque petentes; vellem tamen hunc
Con-
foquendi modum petere orbem, pro adfecta-
re imperium orbis, magis illuftraffet; ego
enim exemplum ignoro. Scio Afiam peti-
tam dici Juftino lib. x1. 4. & imperium Per-
farum peti lib. 1x. 5, fed differre haec puto,
& reéte Arntzenius ad Plinii Paneg. cap.
XXIV. vulgatum tuetur. Quare, donec hoc
mihi perfuadeatur, vulgatae hunc fenfum
effe puto: Marium & Sullam a parvis ini-
tiis, illum etiam ex humili genere ortum,
non ita potentes fuiffe, ut inter fe focieta
tem potuerint inire de imperio: fed quum in
duas partes diftraxiffent civitatem, unum-
quemque tantum certaffe, utrius partes in
republica dominarentur, & fublata parte di-
verfa, rempublicam fuis legibus relinque-
rent: quod victor Sulla etiam praeftitit
dictatura depofita, ad privatam vitam fe
conferens. Sed hi olim triumviri diviferant
inter fe imperium, & ante bellum hoc civi-
le potentes jam erant, (unde tres dominos
vocat lib. 1. 85. & 1x. 266. & potentes ma-
ritos vocat lib 111. 21. Pompejum & Craf
fum Triumviri filium; vid. & lib. IV. 821.)
nunc fublato Craffo Duumviri, non pu-
gnabant, ut partes fuae effent fuperiores
fed uter folus imperaret orbi; nec contenti
fore videbantur eo, quo Sulla fuit, ſċilicet,
ut fublatis adverfariis rempb. reddere legibus
cogitarent. Tanti non fnit illis civilia bella
movere, haec merces exigua videbatur, fed
ex illis fructum volebant capere monar-
chiam & dominationem. Pro moveri eſt mo-
vere in fragm. S. Germ. vid. fupr. vf. 62. quae
confirmant fententiam meam
Quae™
1
PHARSALIAE LI B. II.
92
1
LIC
"
OF THE
(0
Concurrunt, neuter civilia bella moveret,
Contentus, quo Sulla fuit. Sic maeſta ſenectus
Praeteritique memor flebat, metuensque
futuri.
At non magnanimi percuffit pectora Bruti
235 Terror, & in tanta pavidi formidine motus
Pars populi lugentis erat: fed nocte ſopora,
Parrhafis obliquos Helice quum verteret axes,
Atria cognati pulfat non ampla Catonis.
Quaerunt uter imperet urbi,
Vix tanti fuerat civilia bella movere, Ut neuter.
quare ita poffet legi,
neuter civilia bella movere
Contentus, quo Sulla fuit.
Sulla movit quidem civilia bella pro parti-
bus, fed victor nihil ultra voluit, & pacem
reddidit, contentus diverfae partis interitu,
& ad optimates republica reducta. altera le
&io, quam probat Oudendorpius:
neuter civilia bella moveret,
Contentus quod Sulla fuit:
& quae in quinque codicibus noftris repe-
ritur, fpeciem quidem habet, & firmari
poffet ex illis Flori lib. 1v. 11. §. 79. Caefar
eadem timens, postqam idem effe coeperat,
quod Pompejus, & ex loco infra lib. VII. 634.
vii.
Quod militis illic,
Mors bic gentis erat.
ubi male, quae, alii: & ex illis, quae adduxi
ad Phaedr. fab. ultimam. Sed non refpon-
det rebus geftis. Nam revera Sulla moyit ci-
vilia bella, fed ideo non poffet dici Caefa
rem & Pompejum, fi contenti fuiffent, id
eft, quod Sulla fuit, non moturos fuiffe
bella, fed moto bello & finito, non amplius
cupiiffent, fc. foli dominari victores. Quare
priorem retineo, quam dedi: praeterea durior
eft, & fupplenda aliquot vocibus lectio Ou
dendorpii, fcilicet neuter civilia bella mo-
veret, f contentus fuiffet fe id effe, quod
Sulla fuit, Noftra planior videtur.
233. Metuensque futuri] Futurum Rot-
tend. tert. fed vid. inf. 578. VII. 373. &
Bentlej, ad Horat. Art. Poët. 172.
Inve
235. Et in tanta pavidi formidine motus
Pars populi lugentis erat] Conftructio erit
haec, neque (nam non debet repeti ut faepe)
in tanta formidine pavidi motus pars erat po-.
puli lugentis, ut pavidus motus dictus fit,
qui pavidos homines facit, ut pallida mors
&c. vel pavidi populi lugentis debent conjun-
gi, quorum neutrum valde elegans & con-
cinnum. Scio dici favidum metum, pavidam
formidinem. vid. ad Ovid. 11. Met. -66. fed pa.
vidum motum nondum legi: quare vel mutatis
epithetis, ut faepe factum, poflet legi, in tanti
pavida formidine motus.vel potius in tanti pa-
vidusf.m. ut Brutus non pavidus in tanto mo
tu dicatur, exemplo Horatii, qui 111. Od. 3.
Juftum & tenacem propofiti virum,
etiam in ipfa ruina mundi impavidum facit.
Motus hic eft bellum civile, ut civicos mo-
tus dixit Horat, 1 1. Od. 1. Nihil ergo metue-
bat in fummo hoc periculo imperii, nec i
deo partibus nomen dederat. Si quis obnita-
tur, & codices fequendos clamet, patiar
vulgatam lectionem defendi, aut iterum
Lucano ignofcam.
236. Sed nocte fopora] Schol. Juven. ad
Sat. v. 23. habet, ſub nocte, ut fed intelli-.
gatur, ut lib. x. 510. fub tempore, & fub
aurora, & fimilia paffim. Aut fumfit libra-
rius ex Stat. 1. Theb, 402.
Eadem fub nocte fopora
Luftra terit.
Converteret Hamb. tert. & S.Germ. fed & haec
follemnis aberratio. Ovid. 1. Trift. 111. 48.
Verfaque ab axe ſuo Parrbafis Arctos erat.
vid. Heinf. ad Val. Fl. vII. 457.
N 2
239
100
M. ANNA EI LUCANI
ཨ
Invenit infomni volventem publica cura
240Fata virum, cafusque Urbis, cunctisque timentem,
Securumque fui, farique his vocibus orfus:
Omnibus expulfae terris, olimque fugatae
Virtutis jam fola fides, quam turbine nullo
Excutiet fortuna tibi; tu mente labantem
245 Dirige me, dubium certo tu robore firma.
Namque alii Magnum, vel Caefaris arma fequantur:
Dux Bruto Cato folus erit. pacemne tueris,
Inconcuffa tenens dubio veftigia mundo?
An placuit, ducibus fcelerum, populique furentis
250 Cladibus immixtum civile abfolvere bellum?
239. Infomni] Recte vindicat Oudendor-
pius. In Scholiate puto legendum, quia
quisquis curam gerit ingentem, raro fibi fom-.
num acquirit; nifi legas, ratione s.s. adimit,
ut fit ratio pro ratiocinatione, quam curae fa-
ciunt infomni viro.
240. Fata] Facta fragm, S. Germani: or-
bis eft in folo Sixiano a fec. manu virum,
dubium an Catonem, an pro virorum, Caefaris
& Pompeji. Prius praefero, quia publica fata
abfolute debent capi, de tota republica, non de
Caefare & Pompejo; & quid magis obvium,
quam virum dicere, de homine, de quo agitur?
245. Dubium certo tu robore firma] Heins.
diftinguebat. Lirige me dubium; certo tu ro-
bore firma : & ita quidam ediderunt, tu certo
Hamb. tert. certo tum Turrian.
246. Sequantur] maxima pars librorum,
Sequentur, quod Teris vel erit conveniret.
Tres vero, fequuntur, quod praeferrem, fi
jamque pro namque legeretur, ut indicet, jam
partes effe factas, extra quas fe Catonem
fequuturum effe adfirinat.
248. Inconcuſſa] Incuffa Richel. ferens Rott.
pr. a m. pr. quod placuit Cortio. vid. ad O-
vid. 11. Met 21. & certe, tenere vestigia no-
tat etiam retinere, refiftere. vid. fupr. lib. 1.
235. nam in his omnibus veftigia idem notat
quod pedes. ita vertere, flectere &c. veftigia &
pedes paffim occurrit, fic Nymphae nudae ve-
Quem-
ftigia, id eft, pedes Ovid. vir. Met. 570.
fed poteft etiam fignificare perftans in propo-
fito, qui fe concuti non patitur vacillante
mundo, ut etiam vſ. 267. a conſtanti motu
fiderum argumentum capit. Arbitrium ergo
fit lectoris. tuens Turrian.
249. An placuit] Poteft explicari, an pla
cere potuit; fed melius omnia cohaerere
crederem, filegeretur, Anne placet. Immix-
tum vero pro immixto dictum eodem modo,
ut licet flentem confiftere,apud Ovid. xx. ep. 75.
& inf. 25 profuit immunem duraſſe, ¡pro im-
muni. lib. x. 504. quos indignum eft parere,
pro quibus; & talia innumera. vide mox ad
vf. 394. Forte immixtom olim fcriptum,
unde faepe dativus fuit natus, ut alibi faepe
oftendimus. Et quia immixtum aliquis cum
bellum poffet conjungere, Heinfius proba-
bat, immixto. Abfolvere bellam vindicavi-
mus ad Seren. Samon. cap. xxv. vf. 465. id
eft, pronuntiare, & ipfo facto oftendere, illud
juftum effe, non damnare, ut recte hic Scho-
liaftes explicuit. Claudian. vi.Conf. Hon. 40%,
juftisque furoris
Externi fpoliis fontes abfolve triumphos.
Mart. 1. ep. 83.
Haec, quae pulvere diſſipata multo,
Longas porticus explicat ruinas,
En quanto jacet abſoluta caſu!
quod dixerat Epig. 13.
Stan-
PHARSALIAE LIB. II.
101
*
Quemque fue rapiunt fcelerata in proelia cauffe:
Hos polluta domus, legesque in pace timendae;
Hos ferro fugienda fames, mundique ruinae
Permifcenda fides. nullum furor egit in arma.
255Caftra petunt magna victi mercede: tibi uni
Per fe bella placent? quid tot duraffe per annos
Profuit immunem corrupti moribus aevi?
Hoc folum longae pretium virtutis habebis?
Accipient alios, facient te bella nocentem.
260 Ne tantum, o Superi, liceat feralibus armis,
Has etiam moviffe manus: nec pila lacertis
Miffa tuis caeca telorum in nube ferantur :
Stantia non poterant tecla probare Deos:
hoc fenfu dixit nofter v11. 262. gladios exfol
vite culpa.
252. Domus] Domos Sixii. timentem Ri-
chel.
253. Ruinae] Inter varias lectiones ruina
producitur; parum refert an dativus, an ab-
lativus verbo jungatur. Ita Ovidius, Virgi-
lius & alii, vide ad Virg. 11. Georg. 327.
fed dativo jungit nofter v11. 650. vid. & 111.
290. ubi dubia eft lectio.
254. Nullum furor egit in arma] Quid
hoc? atqui omnes fere furor egit in arma;
& centies ipfum bellum civile furor Noftro,
Floro, Ciceroni & aliis dicitur, & mox in re-
fponfione Catonis vf. 293 furorem Hefperium
fequi. Quare jam ante triginta annos emen-
daveram, illum furor quod nunc etiam ami-
ciffimo mihi a longo tempore Waddelio-in
Animad. Critic. p. 125. in mentem veniffe
video. Sed quia conftanter, nullum tuentur
fcripti, fufpicor nunc vitium latere in furor,
pro quo fi legetur, nullum pudor egit in ar
ma, egregia fententia exfurgeret; pudor e-
nim juris & juftitiae amorem, verecundiam
legum, & libertatis ftudium notat, & recte
opponitur mercedi magnae, qua alii vi&ti in
bellum ruebant; vid. lib. 1. 263. IV. 231. &
paffim. Jam vero etiam aliis in locis furor
& pudor a librariis commutata fuerunt, ut
apud Virgil. Iv. Aen. gr.
Nec famam obftare furori. '
ubi MS. pudori. Lib. x. 398.
Nec
Mixtus dolor & pudor armat in noftes.
& ibi Pierius furor ex fuis MSS. profert.
255. Magna victi mercede] Victi magna
Thuan. quart, Heinfius malebat ducti; quod
minus efficax mihi videtur. vid. ad Petron.
cap. LV.
256. Quid tot] Quod Oifel. unde iterum
quo faciebat Heinfius vid. fupr. ad vf. 190.
& alibi. mox longae virtutis pretium, imita-
tus eft Stat. IV. Silv. v111. 18. qui dixit lon-
gae decus virtutis.
259. Accipient] Cortius, accipiunt. fed
nec codices, nec habebis, nec facient hoc
patiuntur.
260. Ne tamen] Ne tantum omnes fere
fcripti. o deeft Barber. farialibus praeferebat
Heinfius. Sed nullo codice auctore, licet ex
editionibus quibusdam id Oudendorpius pro-
ferat. Et ita fere femper variatur in Luca-
no & aliis.
261. Has etiam moviſſe manus] Ita omnes
fcripti & editi, quod fciam, nifi quod in
in.
Gryphiana majore legatur noviffe. Quod etfi
forte explicari aliquo modoṛpoffet, libentius
operarum errori adfcribo. Sic fupr. vf. 203.
victores movere manus, & lib. v11. 494. dex-
tras movere dixit,
N 3
2623
102
M. ANNA EI LUCANI
}
1
Nec tanta in cafum virtus eat. ingeret omnis
Se belli fortuna tibi. quis nolet ab ifto
265Enfe mori? quamvis alieno vulnere labens,
Et fcelus effe tuum? melius tranquilla fine armis
Otia folus ages: ficut coeleftia femper
Inconcuffa fuo volvuntur fidera lapfu.
Fulminibus propior terrae fuccenditur aër,
270Imaque telluris ventos, tractusque corufcos
262. In nube] In deeft Thuan. fec. &
Rottend. tert.
263. Nec tanta incaffum virtus eat] In ca
fum edidit Cortius, nefcio an ex fuo codice,
certe ita erat in Thuan. quarto, & recte pu-
to: id eft, in incertos belli cafus & vices,
ne forte vulneres, quem nolis, fed qui glo
rietur a te fe effe occifum; fic in cafum mit-
zere, dare, faepe apud noftrum, ut lib. vit.
239. & alios occurrit, & ipfa docent lexi-
ca. & ita Quinctil. Decl. 1. 4. in cafum fer-
rum mittere, ubi etiam Voffian. cod. incaf
fum. Apud Liv. 1v. 27. in cafum commit.
tere, ubi alii incaffum. Similis variatio le-
&tionis infr. v1.7. & apud Virg. 111. Aen.
345. & fic, ire in difcrimina, arma, bella,
& fimilia fexcenta; & mox 274.
Tantum veniffe in proelia civem :
Rottend. etiam tert. ingerat. deinde, fi belli
Thuan. pr. & fragm. S. Germ. Sequentia,
quis nolit in ifto enfe mori, ut Grotius, Cor-
tius, & Oudendorpius receperunt, & magna
pars codicum habet, nefcio an fenfum il-
lum, quem dant, poffint efficere, nec ul-
lum video adduci exemplum, ubi aliquis di-
citur mori in enſe ejus, qui eum ferit, quum
deberet notare, in fuo enfe, id eft, arma-
tum fuo enſe mori, ut in armis fupr. 1. 423.
in baſta, in jaculo & innumeratalia omnibus
nota. Quare quum, ab ifto enfe habent no-
vem aut decem noftri, & aliorum etiam, &
editiones plures, hoc praeferrem. Ita Val,
Fl. VIII. 317.
Ovid. v. Met. 192.
Flam-
266. Et fcelus] Thuan. quart. vult fcelus
effe tuum. Sed hoc intelligendum eft: nam
faepe uno verbo vel adfirmativo vel negati-
vo pofito, alterum contrarium notans omic-
ti folet: de qua ellipfi vide ad Phaedr. 111.
17. 31. & quos ibi adduxi, quibus adde Da-
vifium ad Cicer. II. de Finib. 8. Quare illud
vult adfcriptum effe a gloffatore credo. Co-
gitabam annon melius cohaererent, fi les
geretur,
& quamvis alieno vulnere labens
Id fcelus effe tuum.
et & id etiam permutat Heinfius ad Ovid.
11. Amor. XIV. 44. Praeterea neſcio, an, fi
quis glorietur fe a Catone interfe&tum, ideo
id velit effe fcelus Catonis, quum potius
munus ejus reputare deberet: ideoque etiam
fingebant, fe fcelus effe tuum, id eft, fe effe ma-
teriam, cauffam fceleris a te in cive occi-
dendo commiffi, Ut recte hunc locum ce-
pit & explicuit Obrechtus ad Di&. Cretens.
1. 5. ubi fcelus & crimen ita poni docuit.
mox, folus agis fragm. S. Germ. 1. 5.
271. Nubes excedit Olympus] Huic le-
&tioni controverfiam nemo movit, neque
ego moverem, praefertim quum ita laude-
tur a Lutatio ad Statii 111. Theb. 262. nifi
in Hamb. tert. fcriptum fuiffet, & nubes exit
Olympus, quod a librario proficifci vix po-
tuit, ut quidem altera lectio a gloffatore
verbum exire per excedere explicante. exire
enim hic eſt eminere fupra nubes; vide Heinf.
ad Ovid. 111. Met. 78. malim vero pro &,
& ita cadere ab aliquo faepe occurrit; vid. ad at nubes exit. in Scholiafte vitium fedet, &
Graja victus cecidiffet ab hafta.
pro
}
103
PHARSALIAE LIB. II.
LÍ
Flammarum accipiunt: nubes excedit Olympus
Lege Deûm. minimas rerum difcordia turbat:
Pacem fumma tenent. quam laetae Caefaris aures
Accipient tantum veniffe in proelia civem!
275 Nam praelata fuis numquam diverfa dolebit
Caftra ducis Magni. nimium placet ipfe, Catoni
Si bellum civile placet. pars magna Senatus,
Et duce privato gefturus proelia Conful
pro qui infiniti funt, legendum, infimi.
272. Minimas rerum] Nimias Rottend.
tért. a m. pr. minima Turrian. quod Cortius
recepit, & incifionis beneficio tolerari poffe
credit: utinam exempla nobis fimilia dediffet.
Saltem in Lucano, in quem plura talia te-
mere immifit, & fingularium ftudio, & e-
inendandi etiam fana, libidine. Sed tu,
lector, vid. San&t. Minerv, lib. IV. cap. 3.
pag. 541. Edit. Periz. nec videtur etiam po-
tuiffe hanc variationem generis concoquere,
quum fequatur, pacem ſumma tenent. Sed
fumma faepe hoc genere obfervari poteft. Sic
Claudian. 11. Rapt 22. de Typhone.
qui fumma peremtus
Ima parte viget.
Ubi fumma diverfo genere ab ima ponitur
neutro genere & plurali numero, pro in fum-
ma parte. Et, fi Heinfium audire velimus,
apud Ovid. Faſt, v. 382.
Pelion Haemoniae mons eft obverfus ad Au-
ftros
Summa viret pinu, cetera quercus habet.
ubi vide ejus adnotationes. Horat 1. Ode 34.
Infignem attenuat Deus
Obfcura promens.
Ettalia ubique obvia. In multis etiam codici-
bus erat, pacem magna tenent, quod etiam
placuit Cortio. quia credebat minima, ut
parva, poffe recte apponi magnis, de quo
vid. fupr ad vf. 128. h. 1. fed praecedentia
de fulminibus, aëre, & Olympo, monftrant,
fumma bic effe fervandum.
273. Quam laetae Caefaris aures accipient]
Quam lectae Rottend. fec. laete Gryphii &
Sol-
aliae editiones; & hoc a Cortio receptum,
mutante etiam accipient, in accidet &, nefcio
qua fide fcriptorum. quia fcilicet noverat ab
aliis, accidere aures, eleganter dictum, huc
quoque hoc intrudendum erat, & verfus ful-
ciendus copula illa &, quae nifi pro etiam
capiatur, praeter rem erit. Sed an non memi-
nerat noftrum dixiffe, 1x. 1008. incerto tur-
batas murmure voces Accipit. & Virgilium
lib. 11. Aen. 308.
Accipiens fonitum ſaxi de vertice paftor.
& Ovid. x. Met. 62.
Acciperet.
Quod jam vix auribus ille
& IV. Trift. 1. 90.
Auribus accipiat verba Latina fuis.
Albin. in Drufum 396.
Accipere & luctus aure coacta tuos.
Quintil. VI. I. fenfum & vocem auribus ac-
cipere. & quae plura obvia paffim. Talia
qui fibi licere putant, fua nobis, non Poë-
tarum, verba obtrudunt. Nec probandum
puto aures dici accipere, quod homines au-
ribus accipiunt, quum paffim omnia mem-
bra id facere, per quae homines aliquid
efficiunt, ut lingua loqui, oculi videre &
flere, manus omnia fere opera facere di-
cantur. vid. ad Ovid. v. Met. 182. & Vir-
gil. v111. Aen. 223. & inf v1.797. & VII.
82. ubi hoc etiam faepe in Lucano occur-
rere videmus. nec ita foli Poëtae, fed &
Val. Maxim. I. VI. 2. domeftici oculi adno-
taverunt: ubi quidam domefticorum.
278. Privato] Private S. Germ. follici
tantque alii proceres Langerm. fab juga Pom
pejo Turrian.
283+
t
104
M. ANNAEI LUCANI.
#
Sollicitant, proceresque alii: quibus adde Catonem
280Sub juga Pompeji, toto jam liber in orbe
Solus Caefar erit. quod fi pro legibus arma
Ferre juvat patriis, libertatemque tueri :
Nunc neque Pompeji Brutum, neque Caefaris hoftem,
Poft bellum victoris habes. Sic fatur. at illi
285Arcano facras reddit Cato pectore voces.
Summum, Brute, nefas civilia bella fatemur:
Sed quo fata trabunt, virtus fecura fequetur.
Crimen erit Superis & me feciffe nocentem.
Sidera quis, mundumque velit ſpectare cadentem
283. Nunc neque Pompeji] Centies in
initio verfus, Hunc & nunc, Haec, & nec
permutari, quia literae H. & N. fcriptae pa-
rum differebant, vidimus fup. & ad Nemes.
Cyn. 300. & 1. Ecl. 48. Broukh. ad Prop.
II XVII. 7. & alii. apud Virg. id faepe ac-
cidit; vid. 1. Aen. 670. vI. 817. VII. 331. &
paffim apud alios, & aliquando parum refert
ad fenfum, ut ita hic utrumque poteft tueri
locum. Hunc, quod in Oifel. erat, fi habe
legas cum Grotio, cape pro me deixtixas, ut
apud Tibull. 1. vi. 7.
Quod fi militibus parcas,erit hic quoque miles:
id eft, ego.
Et ita mox Cato de fe bis
terve utitur vf. 313. & 317. Quia tamen
conftanter babes tuentur libri, cum Ouden-
dorpio praeferrem nunc; tres vero codices
tunc exhibent.
287. Virtus fecura fequetur] Virtus fecreta
tenetur Hamb. fec. imitatus haec Claudian.
initio Conful. Mallii.
Ipfa equidem virtus pretium fibi, folaque
late
Fortunae fecura nitet.
290. Quum ruat] Ruit duo Heinfii, &
Scholiaftes Horat. Crucq. 111. Od. 3.
292. Complofas] Ita novem e noftris; fed
reliqui compresas: & recte, quod proverbii
inftar jactatum ex Livio jam protulit Eraf-
mus, titulo indulgentiae, unde Lexicogra-
·Expers
phi & alii fumferunt. Compledimus manus in
lu&tu, & aliis etiam animi perturbationibus,
quae tum fimul crepitum & fonum quem-
dam edunt, ut faepe apud Petron. cap. xvIII.
xx. & CXXVII. comprimimus, quum abftine-
mus a vi, & negotiis, ut Terent. Heaut. 111.
3. pofthac comprimito manus, id eft, ne tan-
ge. cui jam contrarium eft movere manus, de
quo modo vidimus. vf. 261.
quem ta-
293. Sequentur] Sequuntur fragm. S. Germ.`
295. Procul bunc arcete furorem] Procul
bine Langerm. fed modo praeceffit, furo-
rem Hefperium fequi, hic vero Cato de aliis
& externis bellis otium deprecatur, nec ſe ſe-
junctum a bello civili velle effe teftatur, &
Deos orat, ut furorem arceant
men cum reliquis fequi decernit. Quae quo-
modo inter fe congruant non video. Scho-
liaftes explicat, nolle eſſe in periculo civitatis,
uti legendum pro noffe, ut vitiofe editum.
Jam vero an otium & quietem velle fequi,
& fe non immifcere furori poffet dici, vehe-
menter dubito. Supr. 254. profurore, pudorem
reftituimus, quod hic locum non habet. Aliud
tamen malim, quam furorem; & quum apud
Ovid. 1. Art. Am. 361. legatur vulgo in
MSS.
Quis furor hic Menelae, fuit.
ubi vulgo eft, quis ftupor, poffet & hic le-
gi, procul bune arcete ftuporem, ne fim tam
-
}
fine
PHARSALIA E LIB. II.
105
1
290Expers ipfe metus quis, quum ruat arduus aether,
Terra labet, mixto coëuntis pondere mundi
Compreffas tenuiffe manus? gentesne furorem
Hefperium ignotae, Romanaque bella fequentur,
Deductique fretis alio fub fidere reges?
295Otia folus agam? procul hunc arcete furorem,
O Superi, motura Dacas ut clade Getasque,
Securo me Roma cadat. ceu morte parentem
Natorum orbatum, longum producere funus
Ad tumulum jubet ipfe dolor: juvat ignibus atris
300Inferuiffe manus, conftructoque aggere bufti
fine fenfu malorum, ut maneam compreffis
manibus, quum alii omnes ex toto orbe in
bella civilia ruant. Poffet &, timorem, vel
pavorem; quas voces etiam alibi librarii cum
furore commutarunt: fed haereo etiam, nec
quicquam fatis placet. Et quis, nifi ingenium
fimile Lucano habeat, ex tot acutis & argutis,
ut ipſi videbantur, dictis fe expedire poffet?
298. Longum producere funus ad tumulos]
Ad tumulum Barber. & editi non nulli, quod
rejecerunt Cortius, & Oudendorpius. Et fa-
ne parum refert aliquando, an fingularem,
an pluralem fervemus numerum. Sed ma-
gis Poëticum effe fingulari uti, judice etiamn
Broukhufio & Heinfio, vidimus fupr ad vf.
57. etiam ubi de pluribus, quibus fingularis
tribuitur, agatur. Sic Nofter vII. 774. figu-
ram juvenum dixit, mortem fuorum pro mor-
tes VII. 300. componite mentem 1x. 381. &
vertere mentem ex MS. infr. 460. & alibi,
ubi librarii faepe pluralem ediderunt. Et a
pud Scriptores etiam folutae orationis id ufu
veniffe obfervavimus ad Suet. Claud. xxxiv.
ex multis aliorum locis. Hoc autem loco,
ubi agit de acerbiffimo dolore, ex morte, non
unius filii, fed plurium, quod indicat lon-
gum funas, id eft, ubi plura fimul cadavera
ad communem tumulum vel rogum efferun-
tur, praefero fingularem; ut ita longa pom-
pa triumphi lib. 111. 75. ubi vide notas.
S
;
Ipfum
299. Fuvat ignibus atris inferuiffe manus]
Juvet Langerm. Marklando non placebat,
inferuiffe manus,ideoque ad Statii lib. 1. Silv.
Iv. 65. refcribebat:
Juvat ignibus atris
Inferuiffe moras, conſtructoque aggere buſti
Funereas tenuiffe faces.
magna certe licentia, & aperte contra men-
tem Poëtae: non enim pater hic vult moras
inferere rogali igni, immo contra ipſe vult
omnibus officiis funereis fangi, profequi fu-
nus, accendere rogum, fubjectis per fe fa-
cibus, ut moris fuiffe fatis notum eft. In
his jam nullus morae locus eft, quum hoc
in votis effet etiam, ut rogus quam celerri-
me laberetur in cineres, unde ex aridiffimis
& fetis lignis conftruebatur, venti invo-
cabantur, ut invalefcente flamma cito con-
fumeretur, injiciebantur alendo igni pluri-
ma, quae omnia pervulgata; ideoque nihil
attinet operofe haec illuftrare. Sed videtur
vir doctus illud inferuiffe moras repetiviſſe ex
lib. VI. 607.
Conceditur arti,
Unam quum radiis prefferunt fidera mortem,
Inferuiffe moras.
ubi etiam in uno codice vidi, inferuiſſe ma-
wus: ita folent nempe librarii ex aliis locis
auctoris fui voces transferre. Hac vero oc-
cafione meam de difficili illo & vexato Statii
O
loca
·
196
M. ANNA EI LUCANI
!
(3)
Ipfum atras tenuiffe faces: non ante revellar,
Exanimem quam te complectar, Roma, tuumque
Nomen, Libertas, & inanem profequar umbram.
Sic eat; immites Romana piacula Divi
305Plena ferant: nullo fraudemus fanguine bellum.
O utinam, coelique Deis, Erebique liberet
Hoc caput in cunctas damnatum exponere poenas!
Devotum hoftiles Decium preffere catervae:
Me geminae figant acies, me barbara telis
310Rheni turba petat: cunctis ego pervius haftis
Excipiam medius totius vulnera belli.
loco conjecturam viris doctis expendendam
dare libuit; quem fic conftituerem:
Huc mecum, Epidauria proles,
Huc, altis gaudens; datur, (adgrediare)
facultas:
Ingentem revocare virum tentemus ab orco.
ab orco jam Barthius praeoccupaverat. Recre
are veto & revocare etiam confufa apud O-
vid. Remed. Amor. 729. Vulgatiffima vero
locutio revocare ad vitam, five de hortatu
amicorum, five ope medicorum; vid. Gro-
nov. ad Senec. Hippol. 264. Ovid. v. Trift.
IX. 19.
Seminecem Stygia revocafti folus ab unda.
Deinde inferere manum refpondet r movere
rŷ
manum, de quo modo egimus, & opponi
tur, compreſas tenere manus ; & ita apud
Terent. Heaut. 111. III. 2. quum dixiffet,
inferere manum in finum, poftea addit,
pofthac comprimite manum: & ita in aliis re-
bus haec phrafis obvia, ut apud Noftrum
VIII. 551, 1x. 483. Ovid. 11. Amor. xv.
12. inferere manum tunicis & alibi. Quare
hanc rationem emendandi auctores lubricam
& temerariam credimus. Deinde funereas
faces petiit ex Virgilio lib. vII. Aen. 337.
& x. 143. quia fcil. offendebat ignarum
moris Lucaniani, repetitum ignibus atris,
& atras,faces, quae vox funeri & rogo propria.
Ovid. it. Faft. 581.
Hic
Conde taas Hymenace faces & ab ignibus
atris
Aufer, babent alias maefta fepulchra fa-
ces.
alias, id eft, atras; & ignes atros etiam dixit
in Ibi vf. 635. & Nofter 111. 98. & Virg.
XI. Aen. 186. Deinde expellit hac correctio-
ne ra ipfum, quod hic otiofum minime eft
quia non per alios, fed per fe his officiis
fungi juvat, ut moris fuiffe docent antiqua
rii, & patet ex Noftro lib. VI. 534.
ipfamque parentes
Quam tenuere facem.
vitiofe erat in Thuan. quartó, ipfe atras.
Mox, perfequar erat in quatuordecim li-
bris.
304. Sic eat] Sic erit Langerm. fed be-
ne vindicavit eat Oudendorp. & ita in aliặ
re Liv. 1. cap. 26. Sic eat, quaecumque Ro-
mana lugebit hoftem. vid. inf. v. 297.
305. Nullo Ne noftro quidem, quem
impendemus patriae.
306. Liberet] Ita fex noftri, & Thuan.
tert. a m. fec. multi, liceret. Pro utroque
difputat Oudendorpius, & tandem liceret
praefert, nimis acute mea quidem fententia.
Si enim ex Stoicorum difciplina, fato &
neceffitate etiam invitis Diis omnia agi, Ca-
tonem cenfuiffe, voluiffet dicere Lucanus,
debuiffet fibi in tota hae oratione conftare
fapiens
تم
PHARSALIAE LIB. II.
107
Hic redimat fanguis populos: hac caede luatur,
Quidquid Romani meruerunt pendere mores.
Ad juga cur faciles populi, cur faeva volentes
315 Regna pati pereunt? me folum invadite ferro,
Me fruftra leges & inania jura tuentem:
Hic dabit, hic pacem jugulus, finemque laborum
Gentibas Hefperiis: poft me regnare volenti
Non opus eft bello. quin publica figna, ducemque
320Pompejum fequimur? nec, fi fortuna favebit,
Hunc quoque totius fibi jus promittere mundi
Non bene compertum eft: ideo me milite vincat,
fapiens ille, qui non neceffitati, ſed Diis et-
iam omnia adfcribit, fupr. vf. 288. 290.
quin & Fortunae vf. 320. Non ergo ita ad-
ftrictos Deos cenfet, ut non liceret illis a
liquid decernere & exfequi, pro arbitrio &
voluntate fua. In Thuan. fec. erat, place-
ret, quod ex communi formula praeferrem,
ut fup. I. 128. vII. 339. x. 417. & alibi.
Ovid. rv. ex Ponto XIV. 7. non ita Dis pla-
cuit. Virg. n. Aen. 650.
Si nihil ex tánta Superis placet urbe relin-
qui.
& ipfe Jupiter apud eumdem. 1. 283. Sic pla-
citum: & quae id genus innumera. idem e-
nim, quod fic viſum Superis, de quo fupr. að´
vf. S.
310. Petat] Rottend. pr. premat, quod
nihil deterius, ut repetat verbum, quod prae-
ceffit; Decium preffit hoftilis acies, Cato
vivet, ut utraque acies eum premat medium,
& vulneretur utrimque. lib. vi. 1.89.
Illum tota premit moles, illum omnia tela.
lib. VII 781.
Hunc omnės gladii premunt,
pervius hoftis fragm. S. Germ.
311. Excipiam medius] MS. Cortii, folus.
fed ab utriufque partis haftis confodi optat,
ftans medius inter duas acies, ut talem for-
tem poffet accipere, qualem Catius lib. III.
$86.
Ne
312. Hic redimat] Hinc Langerm. mox,
perdere plurimi.
315. Pereunt] melius foret, pereant, ut
infr. 348: cur relinquar, ubi in aliis, relin-
quor.
316. Leges & jura tuentem] Tenentem
Offel.follemni diverfitate. Petron. cap. cxxiv.
Tu legem Marcelle tene. In hoc verbo eft quae-
dan pertinaciae fignificatio; Sic pro obtinet,
femper tenet, in alia re Ovid. xv. epift. 171.
Hanc legem locus ille tenet. Et inania jure
tuentem fragm. S. Germ.
310. Favebit ] Heins. malebat, fovebit.
Hinc quoque Richel.
322 Non bene compertum eft] Ambigui-
tatem in hoc verbo notat Barth. ad Stat.
x. Theb. 10. quod incertum fit, & tamen
compertum, id eft, fama acceptum: fed fim-
plicius cum Oudendorpio, repetito nec, ca-
pio pro, nec non bene compertum, id eft
certiffime conftat, manifeftuin eft. Non e-
nim de Pompeji ambitione Cato dubitat,
& ideo decernit ejus caftra fequi, ut difcu-
teret ambitionem, & dominandi libidinem,
&, fi vinceret, cogeret eum ad exemplum
Sullae reddere rempb. legibns, quia non fi-
bi, fed patriae, viciffe ipfi perfuadere ten-
taret, & fi nollet, cogeret. In Langerm. e-
rat, non bene compofitum eft, quod non vi-
deo qui conveniat.
O 2
3246
*
108
M. ANNA EI LUCANI
Ne fibi fe viciffe putet. Sic fatur: & acres
Irarum movit ftimulos: juvenisque calorem
325 Excitat in nimios belli civilis amores.
Interea, Phoebo gelidas pellente tenebras,
Pulfatae fonuere fores: quas fancta relicto
Hortenfi maerens irrupit Marcia buſto.
Quondam virgo toris melioris juncta mariti :
330 Mox ubi connubii pretium, mercesque foluta eſt,
Tertia jam foboles, alios fecunda penates
Impletura datur, geminas e fanguine matris
Permixtura domos. fed poftquam condidit urna
Supremos cineres, miferando concita vultu,
324, Movit ftimulo:] Stimulos movit Oifel.
& Thuan. quart. Heinfius malebat, irarum
admovit ftimulos, juvenique calorem exci-
tat.
327. Sonuere fores] Infonuere fragm. S.
Germ. ut apud Virgil. 11. 53,
Infonuere cavae, gemitumque dedere ca-
gemitumque dedere ca
vernae.
Sed infr. 703. impulfum fonuit mare. Pe-
tron, exfonuit malebat cap. xvII. oftium im-
pulfum exfonuit, qui faepe hoc verbo uti-
tur, fic apud Ovid, vi. Met. 286. variant
fcripti; Dixerat, & fonuit contento nervus ab
arcu, ubi fcripti, infonuit, & exfonuit.
329. Quondam virgo toris] Juncta toris
melioris virgo Barberin, marito Turrian. un-
de poffet legi, virgo tori melioris juncta ma-
rito. id eft, marito, cujus, torus, conju-
gium melius fuerat toro Hortenfii. melius
hic eft felicius. vid. ad Val. Flacc. 11. 152.
Tu thalamis fatoque leges meliore penates.
330. Pretium mercefque foluta eft] Mer-
ces pretiumque foluta eft Voffii & Oifel.quod
mutarunt forte librarii metuentes Gramma-
ticorum fupercilium, & ut genus femininum
proximo participio conveniret. Sed vide ad
lib. 1. 176. tautologum vero faepe Lucanum
debemus ferre, nam pretium & merces idem
Effu-
fere notat. Cumulat etiam IV. 220. Subo-
les quum in uno tantum fit codice, ad an-
tiquarios relego, & licet Pierius in antiquif-
fimis exemplaribus Virgilii ita legi adfirmet,
ad Ecl. 1v. 49. & iv. Äen. 318. ego in Vir-
gilio potius tolerarem, quam in Lucano, in
cujus omnibus locis, ubi haec vox occur-
rit, foboles legitur, praeterquam hic, & infr.
631. ubi idem codex Thuan. tert. fuboles, &
hic nobis dat. fequor potius fententiam Tor-
rentii ad Horat. 111. Ode 10.
333. Domos] Domus Rottend. pr. quod
hic & aliis locis recepit Cortius.
334. Miferando concita vultu] Heinfio hoc
non placuiffe video, quia vultu concitari.
ut ira, motu & aliis, forte non bene dici
credebat. ideoque emendabat, fletu, vel lu-
ctu. Sed concita poteft abfolute poni, pro
incitato greflu adveniens, & in vultu dolo-
ris figna ferens. Poffet etiam legi, cultu,
quae vox faepe cum vultu permutatur, ut
lugubria, quibus induta erat, indicet ut
infr. v. 365.
;
Maefti fervat lugubria cultus.
in fequentibus cultum illum miferandum per
partes exfequitur. Vultum maeftum fuiffe fa-
tis intelligitur ex fequentibus: fic moefta pra-
fatur; ubi Heinfius etiam volebat, questa,
1
Dein
PHARSALIA E LI B. II.
109
335Effufas laniata comas, concuffaque pectus
Verberibus crebris, cineresque ingefta fepulcri,
Non aliter placitura viro, fic maeſta profatur :
Dum fanguis inerat, dum vis materna, peregi
Fulla Cato, & geminos excepi foeta maritos.
340Vifceribus laffis, partuque exhauſta, revertor
Fam nulli tradenda viro. da foedera prifci
Illibata tori: da tantum nomen inane
Connubii: liceat tumulo fcripfiffe, CATONIS:
MARCIA: nec dubium longo quaeratur in aevo
345 Mutarim primas expulfa, an tradita, taedas,
Non me laetorum comitem, rebusque fecundis
Dein contufaque omnes fere noftri. vid. ſup.
11 38. & alibi faepe.
336. Ingesta] Per Graecismum explicari
debet, pro infparfa, foedata, fordida cine-
ribus, quos fibi ingefferat. Non placuiffe
Heinfio ex linea, qua fubduxerat vocem, ut
folebat, colligo. cineremque quod in uno
Oudendorpii erat, molliorem facit enuntia-
tionem, & notat totam fuiffe cinere confper-
fam, ut alibi jam monuimus: fupr. vf. 57. &
298.
339. Jual Heinfius etiam, jufta proba-
bat, & adfcripferat locum Columellae ex lib.
11. 14. ubi de aratore; Juſta enim fieri ne-
queunt, quum induruerit ager. Sed ego Ou-
dendorpio accedo:quia jua peregit,quum ma-
gis fcilicet obfequio mariti, quam libidini
fuae morem gerens, connubium mutaverat.
Juſſa peragere, ut mandata peragere Ovidius
faepe; vid. 11. Met. 119. 11. Faft. 387.
340. Vifceribus laffis] Laxis in quatuor,
& totidem lapfis ; fed hoc indicaret ex cor-
pore, cecidiffe, ut apud Ovid. vII. Met 402.
& Noftrum iv. 566. ubi etiam laxa pro varia
lectione in Hamb. pr. erat, uberibus laffis,
unde quis uberibus laxis probaret, non ego.
non ego.
Viscera laffa tot partubus, & etiam aetate: ut
ita de terra Ovid. 1. ex Pont, IV. 14.
↓
Fructibus adfiduis laffa fenefcit bumus.
342. Tori] Toro Hamb. pr.
Ac-
343. Catonis Marcia] Quafi puderet fe-
cundi mariti, & nollet pofteritatem fcire, fe
etiam Hortenfio nuptam fuifle, tamquam
a Catone repudiatam & expulfam, contra ac
Dido, quae nolebat infcribi tumulo, ELI-
SA SYCHAEI, apud Ovid. Epift. vii. 193.
ubi vide notas.
344. Nec dubium] Nec dubiam Turrian.
ne quatuor.
346. Laetorum comitem] Sociam noftri
quinque, & aliorum nonnulli: utrumque ha-
bet , quo fe tueatur ; licet enim veteres
Grammatici diftinxerint, ut comesfit viae, &
omnium, ad quae peregre proficifcentibus ad-
fumuntur, focius vero confiliorum, pericu-
lorum, & etiam laetorum ; tamen hoc dif-
crimen a paucis obfervatur, & propter exi-
guam differentiam faepe promifcue dicunt
focium, aut comitem. vid. Vavafl. de Ufu Ver-
bor. pag. 28. Neque ego umquam negavi
genitivum adjungi poffe voci comitis, fed fo-
i Valerio intentus, neque de aliis au&tori-
bus fomnians, prius profeffus me nihil te-
mere mutare, blandientem mihi conje&uram
ad Val. Fl. 1. 763. in cafus comitem, dedi,
quia ille Poëta aliis locis ita loqui folet: nec,
03
quos
}
110
M. ANNA EI LUCANIS
Accipis: in curas venio, partemque laborum.
Da mibi caftra fequi: cur tuta in pace relinquar,
Et fit civili propior Cornelia bello?
350 Hae flexere virum voces &
"' tempora quamquam
Sunt aliema toris, jam fato in bella vocante,
Foedera fola tamen, vanaque carentia pompa
Jura placent, facrisque deos admittere teftes.
Feſta coronato non pendent limine ferta,
355Infulaque in geminos difcurrit candida poftes,
quod fciam, umquam genitivum, fed dati-
vum vel praepofitionem cum accufativo ad
diderit. nonne haec fatis jufta caufa fufpi-
cionis? quare,
quum loquendi hic modus
nihil habeat a vulgari confuetudine alienum,
& innumeri praeter eum ita locuti fuerint,
nulla fpecies erat fingendi, Lucanum fibi
potius propofuiffe imitandum, quam quem-
cumque alium. praeterea vellem me poffe
videre apertam imitationem Valerii, qui ni-
hil commune habet cum Lucano, nifi vox
comitem alicujus, in qua locutione vulgari non
cogebatur, credo Valerius magis fequi Lu-
canum, quam centum alios, & vulgarem u-
fum loquendi. Sic Virg. 18. 277. Accipio &
comitem cafus complector in omnes: quem po-
tius fequutus videri poterat, cujus eft perpe-
tuus imitator Flaccus. Sic & capere comites
idem 11. Aen. 294. & Ovidius 11. Met 573.
immo, quum ipfe interpres fateatur, fe ne
que damnare fociam, quae vox conjugii
conjunctioni eft accommodatiffima, & tot
codicibus firmetur, nihil opus erat, mea o-
blique tangere. Hic vero loci comitem etiam
tueri quis poffet, quia fequitur, Da mibi caftra
fequi, quae plena curarum & laborum futu-
ra erant. partemque laboris Richel. in partem-
que Lang. partesque Rottend. fec.
347. Relinquor] Ita maxima pars fcripto-
rum; fed fragm. S. German., relinquar.
quod jam praetuli fupr. ad vf 315. relinquor,
Et fit Rottend. pr. Tuta vero ſc. ego non
tuta in pace, ut opponatur propiori Cornelias,
ideoque praepofitio omitti non poteſt.'
Le-
351. Sunt] Sint quindecim libri. fin Six-
ian. pr. ftant Hamb. pr. quod unde refci-
verit Oudendorpius nefcio: nam in notis
ad Ovidium, ubi ter quaterve ftare cum ver-
bo fum a librariis commutari notavi,
jus loci non memineram. forte ex Cl. Dra
kenborchii indicio, in notis ad Silium, ut
alibi faepe.
hu-
352. Foedera fola tamen, variaque carentia
pompa &c.] Haec, credo, dixiffe fuffecif
fet, & poft facra Diis facta, quae omitte-
re non erat Catonis virtuti conveniens, de-
finere, nec putidorum more concionatorum
longo ordine, & multis verfibus memorare
ritus, quos non adhibuerunt Cato & Mar-
cia. Praeterea nefcio an non ineptior ideo
Poëta videri poffit, quia non verolimile eft,
omnia ifta follemnia, quae cumulat more
fuo, adhibita fuiffe in omnibus nuptiis, vel
univerfa, nullo ritu omiffo, umquam in
aliquibus; certe non in fecundis, & quidem
fenis & mulieris effoetae. Si juvenis virgi-
nem primae aetatis duxiffet, potuiffet forte
indulgere loquacitati fuae Lucanus; hic de-
buiffet defungi fola commemoratione facro-
rum & votorum, quae eft illa comprecatio,
quae fiebat ante omnes nuptias: ut apud,
Terent. Adel. 1v. 5. abi domum ac Deos
comprecare, & alibi faepe. Male quosdam
de jurejurando, quo de divortio cavebatur,
capere haec verba docet fummus Gronovius
ad Senec. Med. vf. 127.
5
354. Limine] Limite Oifel. Interpretatio
Scholiaftae mihi obfcura, nifi quod videa-
tur
1
I
PHARSALIAE
III
LI B. II.
Legitimaeque faces, gradibusque adclinis eburnis
Stat torus, & picto veftes diſcriminat auro:
Turritaque prémens frontem matrona corona,
Translata vetuit contingere limina planta.
360Non timidum nuptae leviter tectura pudorem
Lutea demiffos velarunt flammea vultus:
Balteus haud fluxos gemmis adftrinxit amictus,
Colla monile decens, humerisque haerentia primis
Suppara nudatos cingunt angufta lacertos.
tur infulam hic de crinali capere, quia an-
·tiarum meminit, per quas putem lanam
qua poftes aedium ornabantur, intelligi, ut
recte alii interpretes. Heinfius malebat, in
falave. An hae antiae aliquid commune ha-
beant cum antibus Virgilii 11. Georg: 417.
nefcio.
356. Adelivis Inclinis Hamb. tert. mul-
ti, adclinis. Cort. adclinus. mox, difcrimi-
net S. Germ.
+
358. Turritaque] Turrita atque Thuan.
quart. nusquam legi, novam nuptam turri-
tam coronam geffiffe, nec interpretes, qui
haec de nova nupta capiunt, id docent: qua-
re hos duos verfus ego cum aliis capio de
matrona pronuba, quam talem coronam gef-
fiffe probabilius eft; praefertim quum Juno
pronuba in nummo Samiorum hac corona
infigaiatur, per occafionem nuptiarum Im-
peratoris Commodi, ut eum prodit & il-
fuftrat Tristan. tom. 1. Comment. pag.
739. Deinde matrona hoc quidem loco pof-
fet Marcia dici, fed generatim agenti denu-
ptiarum follemnibus, omnes fponfae intèl-
ligi debent, quae certe, fi virgines (qua-
rum nuptiis hi ritus praecipue erant ufitati)
effent, matronae nondum dici poterant: prae-
terea nova nupta erat flammeo velata, ut
mox fequitur, & ideo duci debebat, ne of-
fenderet. Quare hic vetuit legendum eft, &
de duce pronuba explicandum, quae cavet,
ne ad limen pedes offenderet nova nupta. In
noftris codicibus pluribus eriam eft quidem,
vitat; fed in tribus, tranſlataque vetat. in
Sicut
Thuan. fec. tranflata vetát. Heinfius avuncu-
li fui Rutgerfii metuit probabat.
360. Non timidum) Tumidum. Thuan.
tert. quod aliquis ex illis apud Val. Fl. vi.
449. virginitate tremendam, vel quod Sta-
tius 11. Theb 201. Argiae & Deiphi-
lae det virginitatem tumidam, ubi vide
Barthii notas, arripere poffet. fed pudors
potius convenit timidum. Cortius vero ite-
rum oblitus profodicarum legum, dat nobis,
leniter tectura: fed non leviter, id eft, ita
tectura, ut tota facie effet velata: nam flam-
meum ita tegebat vultum, ut defpicere non
poffet fponfa, quod apparet ex figura, quam
exhibui ad Petron. cap. xxvI. ubi Pfyche
dicitur; puellae caput involuiffe flammeolo.
quod non leviter tectum notat. vide ibi ad-
notationes.
361. Demiffos] Dimiffos Hamb. pr. &
Thuan. fec. velarum Hamb. tert. & S. Ger-
mani, utrumque perperam.
362. Balteus] Balteos Langerm. aut fluxos
plurimi ut fere femper variantur: &
ideo videndum an hoc vel illud melius
conveniat. adftringit Thuan. fec. Rottend.
tert. & Hamb. pr. Heinfius olim legebat
faxos gemmis, fed mutavit, inductus loco ex
lib. 11. 239.
I.
5
9
Fluxa coloratis adftringunt carbafa gemmis.
Sed & lib. v111. 367. laxas veftes, & fluxa
velamina, & paffim laxae & fluxae five
fuentes veftes occurrunt. Ita Auxiore cincta-
ra erat Caefar apud Suet. XLV. Quare & hic
unicuique eligendi alterutram lectionem ar-
bi-
112
M. ANNAEI LUCANI
365Sicut erat, maefti fervans lugubria cultus,
Quoque modo natos, hoc eft amplexa maritum.
Obfita funerea celatur purpura lana.
Non foliti lufere fales: nec more Sabino
Excepit triftis convicia feſta maritus.
370Pignora nulla domus, nulli coïere propinqui.
Junguntur taciti, contentique aufpice Bruto.
Ille nec horrificam fancto dimovit ab ore
bitrium efto. Sed potior femper in talibus
fit auctoritas manu exaratorum codicum.
363. Monile decens] Qui credebant Poë-
tam etiam nunc morari in rebus, quae dee-
rant his nuptiis, fuppofuere, monile carent,
ut eft in Rottend. pr. cujus librarius etiam
putavit carere per archaifinum poffe accu-
fativum regere, vel monile poffe poni pro
monili. haereo tamen in hoc loco. nam li-
cet addat Lucanus decens fuiffe, id eft, non
pretiofum & luxuriae indicium, fed orna-
mentum modicum, ut matronam decebat,
ut ita cultus decori lib 1. 164. tamen in lu-
&tu & lugubribus matronam geftare mo-
nile non videtur verofimile. Et hoc cen-
fuiffe videntur, qui ad hunc etiam verfum
retrahunt non, ut jam Farnabius fecit, quod
mihi durius videtur, quia tunc etiam fuppa-
ra angufta non debuiffet habere, quae uni-
co fpiritu cum monili continentur, & ex
communi verbo cingunt pendent. & ellipfis
hic r* fed, de qua fupr. vf. 86. debet admit-
ti. Balteus haud adftrinxit amictum, fed
monile decens cingit colla &c. Ignoramus
maximam fere partem rei veftiariae, & di-
verfos veftes gerendi & mutandi modos, qui
apud Romanos in ufu fuere. Sed fi ex no-
ftrarum feminarum ingeniis Romanas aefti-
mare liceret, conjici poffet, ut in veſtibus
ita & in gemmis & lapidibus pretiofis variaf-
fe rebus laetis & lu&tuofis. Noftrates cer-
te in lucu gemmis & lapidibus caris depofi-
tis, colla fua atris & vilibus globulis, qui
margaritarum faltem figuram, fi non colo-
iem, mentiuntur, circumdare folent. Ethoc
to a
Cae-
monile decens in luctu poffet dici. An Ro-
manae id fecerint neſcio; fed` veftibus mu-
tatis, etiam ornamenta variaffe credibile eſt.
Hoc ergo monili decenti, & fupparis anguf
tis contenta, venir ad Catonem Marcia
ficut erat, id eft, ut domi folebat effe culta,
& nunc recens a funere Hortenfii. nudatos
vero debet exponi, qui aliter nudi forent fi-
ne fupparis. Haec interpretatio mihi com
modiffima videtur loci obfcuri, quem fi quis
repetito non velit capere. per me licet. Sed
nudis lacertis veniffe Marciam non credo
neque id moris fuiffe matronis, ut viris, a.
liunde potui difcere. In lu&tu, quum lacera-
rent crines, & veftes, nudis lacertis fuif
fe poffem mihi perfuadere, ut ita imago Ro-
mae muliebris adparet lib. 1. 189. alia res in
puellis, quae amatores adliciebant, quas ta-
men fola fumma lacertorum parte volebat
nudas effe Ovid. in Art. 309. ubi vide no-
tas. & in Daphne, nudos media plus parte
lacertos laudat 1. Met. 501. Quare verecun-
diores matronas tectas fuiffe elt probabile.
365. Sic, ut erat,] Parum referre puto,
an ita fcribatur, an ficut erat: nam fi etiam
ut erat dicitur, cur non fic, ut erat, fer-
vans, &c. fatis haec formula a viris doctis il-
luftrata.
366. Obfita] Hunc verfum Cortius prae-
ponit praecedenti, quoque modo: & certe in
ordine vulgato aliquid inconcinni videtur:
& melius omnia cohaefura puto, fi ita le-
gantur,
Suppara nudatos cingunt angufta lacertos,
Obfita funerea celatur purpura lana:
Sicut
!
1
!
1
;
PHARSALIAE LIB. II.
113
}
2
Caefariem, duroque admifit gaudia vultu:
Ut primum tolli feralia viderat arma,
375 Intonfos rigidam in frontem defcendere canos
Paffus erat, maeftamque genis increfcere barbam.
Uni quippe vacat ftudiis odiisque carenti,
Humanum lugere genus: nec foedera priſci
Sunt tentata tori: jufto quoque robur amori
380 Reftitit. hi mores, haec duri immota Catonis
Sicut erat, maefti fervat lugubria cultus,
Quoque modo natos, hoc eft amplexa mari-
tum.
Servat eft in decem noftris, & nonnullis alio-
rum,& Cortio placuit. vultus erat in Voff. tert.
per purpuram vero intelligo ftolam, quae
purpureo limbo nunc tegebatur lana, id eft,
-palla funerea, pulli coloris, injeciffe enim
alias etiam ftolae pallam docet Horat. 1. Sat.
11.99.
Ad talos fola demiffa, & circumdata pal-
la.
Velatur erat in quatuor libris, follemni varieta-
te. fed celatur hic magis luctui convenit.com-
plexa etiam Barberin. quoque modo per tmefim,
ut etiam alibi nofter, pro et quomodo poni; &
hinc ultimam in modo poffe produci multis
oftendi ad Calpur. 1v. 157. & Virgil. 1.
Georg. 419.
368. Lufere fales ] Pro, amici fponforum
non lufere fales folitos: eadem figura, qua
fupr. 273. Citat haec Serv. ad Virg. 1. Aen.
35. fic apud Senec de brevit. vitae, cap.v111.
res omnium pretiofiffima luditur ; ut omnes
fuos codices habere teftatur Gruterus, non
ge.
370. Pignora nulla domus] Cortius, ut
aliquid novaret, dedit nobis, pignera, quod
puto faepius librariis debere nos, quam au-
&toribus: nam an credendum, nusquam pig
nora in veterum fcriptis occurrere, aut eum-
dem Lucanum nunc pignora, nunc pignera,
dediffe? certe Cortii inconftantiam videmus,
qui aliis in locis, ut 111.33. VII.347. VIII.
481. dedit pignora. & iterum lib. iv. 502.
Se-
pignera: fed omnia perquirere loca non va-
cat: certe Lucanum ita variaffe vix credam.
domo volebat Heinfius, quia domos erat in
fragm. S. Germ. nulli cogere Barberin. vid.
ad Ovid. Epift. v11. 123.
373. Admifit] Admittit Thuan. fec. ad-
movit Hamb. pr.
374. Ut primum] Hinc ufque ad, lugere
genus, parenthefin interponunt editi quidam,
& Grotius, & Cortius: fed fuum quifque
fequatur judicium, mihi non videtur necef-
faria. Simile de Caefare narrat Suetonius cap.
LXVII. poft cladem Titurianam.
375. Intenſos] Intonfus Ed. Hortenf. fed
vulgata eft apud Schol. Horat. 11. Od. 15.
rigidam frontem decrefcere canos, Thuan.
fec. male. Sic defcendentes capillos dixit Pe-
tron. cap. XVII. ubi vide notas. Idem Thuan.
verfu feq. ut & Hamb. pr. horrefcere barbam,
quod, nifi horrifica caefaries praeceffiffet, non
difpliceret. vid Oudend. & nos ad Petron.
xcix. maeftam barbam dixit, ut maefios cri-
nes Virgil. ix. Aen. 35. ubi Heintìi & meae
notae videndae.
377. Studiisque ] Omnes fere noftri, ſtu-
diis odiisque, & ita Stephanus & alii edide-
runt.
379. Tentata] Concepta Hamb, tert. quod
plus eft, ut ne mentem quidem fubierit co-
itus cogitatio, etiam legitimi & conjuga
lis. ita concipere iras, ſpem, aethera &c. fae-
pe Ovidius & alii. jufto quos vitiofe ediderunt
Gryph. in majore, & Colin. in 'minore edi-
tione.
380. Duri] Dura Rottend. pr.
P
381.
114
M. ANNA EI LUCANI
;
į
Secta fuit, fervare modum, finemque tenere,
Naturamque fequi, patriaeque impendere vitam;
Nec fibi, fed toti genitum fe credere mundo.
Huic epulae, viciffe famem: magnique penates,
385 Submoviffe hiemem tecto: pretiofaque veftis,
381. Servare modum] Nota fatis locutio,
ut & juris noſſe modum IX. 191. fed hanc lo-
cutionem reddendam forte fufpicor Statii
vexato loco lib. v. Silv. 111. 170. de Baja-
nis aquis calidis,
Mediis alte permixtus anbelat
Ignis aquis, & operta domos incendia fer-
vant.
Vid. interpretes varie haec explicantes. Mark-
landus, quia in uno Velleji loco domi &
animi confufa reperit, hinc fervare animos
corrigit, & in contextum immifit: fed re-
&tius fervare modus fcripfiffet, id eft, ignem
non omnem vim exferere, fed mixtum a-
quis modice calere, & ipfe Silv. 11. 75. hac
ex variatione difpenfata modos dedit pro do-
mos. & obvia eſt harum vocum permutatio,
ut notavimus ad Ovid. 11. Art. 361. & fae-
pe alibi.
382. Patriaeque impendere vitam] Sic apud
Stat. v. Sil. 1. 63.
Intemerata mori vitamque impendere famae.
ubi nefcio cur rependere voluerit Mark lan-
dus, quum fenfus fit, malle mori, quam tur-
piter vivere. rependere, ipfo interprete, eft
folvere. Quid vero eft folvere vitam pro
fama, quod deberet notare, pretium famae
folvere vitam, five pro vita famam reddere,
ut praemium. nam hanc vocis rependere vim
effe docui ad Phaedr. prolog. lib. 11. ubi
exempla adduxi, quae poftea Marklandus
huc contulit: faltem correxiffet, vitamque re-
pendere fama, ut Heinfius volebat. Sed nec
hoc fatis concinnum. Lucretia impendit vi-
tam famae, fed non rependit fama, id eft,
compenfavit fama, fed impendit, profu
dit, ut femper fama caftae mulieris fruere-
tur ejus memoria. infr. h. 1. 569. aetas impen.
La labori.
383. Toti] Toto feptem: perperam vulga
tum fervavit etiam Joh. Sarisb. lib. 1. cap. 5.
Hir
cadem ratio, quae, non fibi ſed patriae vin-
cere. vid. ad vf. 323. toto pro toti non eft ex
Lucani more. Cicer. pro Marcell. vIII.
tum id audirem, fi tibi foli viveres, aut fi ti-
bi etiam foli natus effes.
384 Huic epulae] Vid. Valer. Fl. vr.
333. Aft epulae quodcumque pecus: Penatis
Fragm. S. Germ.
386. Hirtam membra fuper Romani more
Quiritis Membris Romani Thuan. fec. ut
aliquid defit, vel pro hirtam fuerit alia voz
trifyllaba. ut birfutam, vel fimilis. fed bir-
tam veftem non moveo. vid. ad Quinctil.
lib. x. 12. potius credo interpretem, quia u-
fitatior erat conftru&tio inducere membris
quam fuper membra, adfcripfiffe, membris.
vid. ad Suet. Aug. XCII. Haerent interpre-
tes in illis Romani more Quiritis, pro quo a
lii, Romano more,quod quidem in nullo ho-
die codicum exftat, quos nos vel alii in-
fpexerunt; fed tamen in MSS. olim etiam
fuiffe lectum docet au&tor Chronici, qui fa-
lis fcriptis libris uti potuit, quem edidit Pez.
tom. 1. Rer. Auftriac. p. 866, qui ita citat.
& tum diftinguendum foret,
Hirtam membra fuper, Romano more, Quiritis
Induxiffe togam,
& tunc toga Quiritis cum Oudendorpio ex-
plicanda de plebeja, omnibus communi,
nam Romanus Quiris, an ufquam occurrat,
nefcio;certe ego-melegiffe non memini. fin-
gulari numero Quiris, & Populus Romanus
Quiritium faepe invenitur. Cortius ait, vi-
rum doctum legere, Romani more Quirini,
fed Romanus Quirinus infolentius effet dictum,
quam Romanus Quiris,nifi quis Romulum vel-
let intelligere: fed ejus veſtem Catonem ae-
mulatum fuiffe non puto. ille enim trabea-
tus erat. vid. Virg. vi. Aen. 187. & 612.
Cogitabam aliquando, Romani effe gloffam
Quiritis, & olim aliam fuiffe vocem le-
Єtam,
PHARSALIAE LI B. II.
115
+
Hirtam membra fuper, Romani more Quiritis,
Induxiffe togam: Venerisque huic maximus ufus,
Progenies; Urbi pater eft, Urbique maritus :
Juftitiae,cultor, rigidi fervator honefti:
390In commune bonus: nullosque Catonis in a&us
Aam, ut majorum more, vel fimile quid: nam
vult Lucanus Catonem fine tunica, ut o-
ut o-
lim moris erat, inceffiffe: unde dicit indu-
xiffe togam ſuper membra, fcilicet nuda,non
fuper tunicam ; quod an vere dixerit, nunc
non inquiro.
387. Venerifque] Veneris Thuan. fec. &
duo Hamb. Veneriſque hic multi; mox, ar-
bique minifter Oifel.
389. Fuftitiae cultor] Nullum vidi fcri-
ptum aut editum codicem, in quo cuftos ex-
ftat & tamen ita edidit Cortius, & fine
dubio in notis fuis cultorem a Gloffatore pro-
fectum docuiffet latius, & loca produxiffet
ex aliis, ubi cuftos juftitiae, juris & fimilium
occurrit, & alia, ubi caftos & cultor varian-
tur. ut apud Tibul, 1. 1. 24. Ovid. 1. ex
-Pont. 111/55. ubi pro agri & campi culto
re carentes, poft editum, inveni in MS. Pu-
teaneo, cuftode, fed male: nam & nofter 1x.
162, vacuos cultoribus agros. & Virg. v111.
Aen. 8. latos vaftant cultoribus agros. fed fup. -
lib. 1. 26. nullae domus cuftode tenentur. Jam
minus eft cuftos, quam cultor juris, aequi,
&c. qui-colit enim, tamquam numen obfer-
vat & reveretur qui cuftodit, cavet ne
contra leges peccetur. Sed illae emendatio-
nes ex gloffatoris expofitionibus funt, ut
gladius Delphicus, & caute admittendae,
quia eodem jure hic cuftos poffet dici inter-
pretatio Fcultor, quo ab alio cultor, & cuftos.
quare nihil movendum. Ovid. v. Met. 200.
>
Aequi cultor timiduſque Deorum.
Martial. x. 37.
Juris & aequarum cultor fanctiffime le-
gum.
Aemulatur vero hic Lucanus Maronem, a-
pud quem 11. Aen. 426. Ripheus dicitur,
Juftiffimus unus
Qui fuit in Teucris, & fervantiſſimus aequi.
Sub-
Mox iterum, five rigidus, five rigidi legas,
parum intereft.
391. Subrepfit] Subretet Hamb. pr.
391. Sibi nata voluptas] Obfcurum hoc &
ambiguum, an nata voluptas tulit fibi par-
tem, an nata fibi voluptas. Partem ferre
dicitur, qui commune aliquid cum alio ha-
bet, qui particeps eft. Ovid x1v. Met, 24.
Partem ferat ille caloris.
& ita in partem venire, & plus parte habere,
non aequam, fed majorem ferre, de quo
vid. Heinſ, ad Ovid. 111.,Trift. 111. 16. A-
liter Terent. Adel. I. 2. ego illi maximam
partem fero, id eft, fi quid illic eft damni, ego
maximum fentio. nam illi eft pro illic. Sed
hic fibi quum fit additum, fenfus effet.
voluptatem nihil fibi tuliffe, vel abftuliffe
integro Catoni, qui, totum fe aequo & vir-
tuti dedens, vacabat tantum Veneri, ut pro-
le augeret rempubl. ut patriae maritus, non
ut voluptati indulgeret: atque haec fatis pro-
cedere poffunt; fed quid eft fibi nata volup
tas, an, ut alii capiunt & exponunt, natu-
ralis? quis vero eo fenfu umquam natam
voluptatem dixit e quae contra notare deberet
fubitam, ut nafci dicitur occafio, oratio, ar-
gumentam, epiftola, & fimilia apud Cice-
nem, Terentium & alios. Quare ego li-
benter ample&tor Heinfii emendationem, fibi
nota voluptas. & hunc effe fenfum credo. Ca-
tonem non voluptatis, fed urbis & boni pu-
blica cauffa, uxorem duxiffe, ut progeniem
haberet, nec in ejus actus fubrepfiffe, aut
partem tuliffe, voluptatem concubitus, etiam
quem uxore dusta jam nota ipfi effet concu-
bitus voluptas; & ideo deberet ea capi & de-
lectari, quum ante matrimonium Venerem
& mulieris ufum ignoraverit: partemque ve-
ro eft, ut modo vidimus, neque partem; quae
negatio, in nullis latens, hic repetenda, vel
P 2
le-
116
M. ANNA EI LUCANI
Subrepfit, partemque tulit fibi nata voluptas.
Interea trepido difcedens agmine Magnus,
Moenia Dardani tenuit Campana coloni.
Haec placuit belli fedes, hinc fumma moventis
395 Hoftis in occurfum fparfas extendere partes,
Umbrofis mediam qua collibus Appenninus,
Erigit Italiam, nulloque a vertice tellus
Fegendum, partemve. Expreffit vero hic ite-
rum Lucanus Virgilium, qui lib. 111. Ge
org. 130.
Atque ubi concubitus primos jam nota volu-
ptas Sollicitat.
Quem locum non recte puto veteres Gram-
maticos explicuiffe. eft enim jam nota, quam
jam fentire & nofcere incipiunt, & antea
ignorabant.. Sic idem Maro lib. VIII. Aen.
383.
Intravit calor.
notuſque medullas.
Propertius etiam, quum, no&te cuna. Cynthia
exacta, collegiffet magna gaudia, exclamat
lib. II. XI. If.
•
Atque utinam non tam fero mihi nota fuiflet
Conditio, cineri nunc medicina datur.
Ubi tamen Heinfius malebat, nata; fed per
peram. nota fuit ſero illi voluptas: ipfe op
Laverat diu antea eam fenfiffe, & expertum
fuiffe, quum maceraretur amore, quia fa-
ftuofa & lenta erat amica: licet ergo jam Ca-
toni nota effent concubitus gaudia & dul-
cedo, nullam tamen partem tulit voluptas,
nec effecit, ut Cato relicto virtutis & jufti
tiae ftudio, actus fuos pollueret & interrum-
peret, fed manfit integer & inviolatus. Po
tuiffet ergo dicere, quod Aelius Verus apud
Spartian. cap. v. fed alio paullum fenfu, zxor
rem effe dignitatis, non. voluptatis nomen, di-
cebat. Qui melius expedierit hunc locum,
ei libenter. manus dabo. voluntas Thuan,
quart.
•
392. Difcedens] Non mutandum credo;
nam trepido agmini melius convenit, & ho-
neftiori vocabulo ejus turpis fuga. ex urbé
notatur. quare fruftra in Hamb. pr. defcen-
dens, licet in inferiorem ltaliae partem fuge-
AI-
rit: nec decedens Thuanei fec, probum eſt.
394. Placuit belli Placuit illi Thuan.
fec. fumma voventi Hamb. tert a m. fec. mo
venti. undecim; moventem Thuan. pr. & Bar-
berini, ut ad Pompejum referatur. quod &
invenit in fuis Cortius, nec difplicere tefta
tur; & miror non adreptum :: nam defendi
poteft ex illis, quae fupr. ad vf. 249. dixi-
mus, in Oifel, erafa erat vetus lectio, credo
ulcus latere.
397. Nullo qua vertice] Nullo quo vertice
Thuan. quart. quod Cortius recepit, fed
tunc dicendum foret: nulla quo vertice tellus
altius intumuit, ut in Hamb tert. erat, nul-
la qui. & mox 408. Quoque magis nullum tel-
lus ſe ſolvit in amnem. In Servio ad x11. Aen.
703. nullo quoque vertice, erat in Bafilienf
editione. Sed forte nobis Cortius exempla
dediffet, quibus firmaffet, hanc enallagen.
quare maxime mihi arridet, nulloque a verti-
ce, quod plurimi praeferunt & ita lauda-
vit Gobelinus in Cofmodromio Aetat. F.
pag. 10. edit. Meibom. deinde propiusve edi-
dit Cortius, etiam fine libris auctoribus
vid. ad Plin. 11. epift 17. § 18. Olympum me
olim voluiffe verum eft fed interpretabar,
nullum magis altitudine fimilem fuiffe O-
lympo. nam Apenninum vicinum fuiffe O-
lympo, aut Olyinpum pro coelo me cepif
fe, nemo, credo, mihi adfcribet. vid. ad Sil.
Ital. xiv. 26.
"
>
399. Mons inter geminas medius.] Mons
inter medius geminas Sixik, Rottend. fec. &
Barberin.
400. Coërcent] Coërcet Hamb, duo Isan
germ. & Barber. & aliorum Codices, &.et-
fam nonnullae editiones, ut conveniret: pon.
Pifae, fed Ancani, qualia quidem, hic &
1
illic.
PHARSALIAE LI B. H.
117
Altius intumuit, propiufque acceffit Olympo.
Mons inter geminas medius fe porrigit undas
400Inferni Superique maris: colleſque coërcent
Hinc Tyrrhena vado frangentes aequora Piſae,
Illinc Dalmaticis obnoxia fluctibus Ancon.
Fontibus hic vaftis immenfos concipit amnes
Fluminaque in gemini fpargit divortia ponti.
7
illic forte occurrunt, & fimiles fere con-
ftructiones videbimus ad lib. v. 619. & ali-
bi: fed tamen inter tot exempla vix video
unum, ubi verbum praecedit fingulare, dein-
de interjecto plurali, tam longo intervallo,
fequatur demum fingulare nomen. non ta-
men nego poffe reperiri, fed, quoad videro,
vulgatum retinebo.
401. Vado Vage Gobelinus d. 1. mox,
illic fragm. S Germ. obnixia S. Germ.
403. Fontibus hic vaftis] Hinc quatuor li-
bri, quod poffet explicari, poftquam ex Al-
pibus excurrit in Italiam. Sed femper fox-
tes illi vafti mihi ftomachum moverunt, ut
qui noveram dixiffe, ex naturae veritate &
ingenio, Ovidium-Remed. Am. vſ. 95.
Flumina panca vides magnis de fontibus or-
ta?
Plurima collectis multiplicantur aquis.
ubi vide alia adnotata. Sed objiciet quis Lu-
canum etiam dixiffe lib. IV. 117.
Vaftos obliquent flumina fontes.
Sed ibi non agit de primis fontibus, qui con-
cipiuntur ut hic, fed de flumine jam aucto,
ut etiam mox vf. 419. cafuri in aequora fen-
tes, & faepe Poëtae fontes, ubi jam magna
eft aquarum copia, vocare folent, quod hic
focum non habet. vid. inf. 111. 235. qua-
re, ut olim in Horatio 1. Od. 29. nos po-
teram ‘arduos fontes tolerare, fed mutabam in
mantes, in notis ad Ovid. x111. Met. 964. ita
hic quoque fufpicor fcribendum, montibus
bic vaftis, & ita reperiebam in uno Voffia
no & in Thuaneo a fec. manu, & in fuis
etiam Oudendorp. invenit. Aliud vero eft
fluvius multis fontibus conceptus, aliud vaftis.
Jam omnes fere fluvios in montibus & locis
•
In-
editis concipi & nafci conftat. vide ad d.
Ovidii locuin. Unde patebit faepe fontes &
montes a librariis confufos. hinc jam Home-
rus Iliad. A. 452.
Χείμαρροι ποταμοὶ κατ᾽ ὀρέσφι ρέοντες,
& Tryphiodoro vf. 189. Tapos dicitur oper-
apeon's, & ita nofter vf. 421. Tibridis fon-
tem ex monte hoc deducit, &485. montanis
fontibus exire fluvium dicit. Ita Propert.
II. XV. 10.
Nec vaga mufcofis flamina fufa jugis.
Ubi juga montes defignant, in quorum an-
tris fluvii jacentes finguntur ex urna aquam
effundere, ut recte Pafferatius, & illuſtra
ex alio loco Eleg. xx111.27.
Libeat tibi, Cynthia, mecum
Rofcida mafcofis antra tenere jugis.
Quare neminem fore puto, quin vaftos po
tius montes (ut, cui Apenninum modo com-
paravit, Olympus vaftus dicitur Ovid. 11.
Met. 6c.) quam fontes, dixiffe noftrum cre-
dat. Praecipue hoc epitheton Apennino
proprium, qui non altitudine modo in qui-
busdam partibus infignis, fed longiffimo fpatio
dividit Italiam, & magnam partem, in primis,
ubi Alpibus propior eft, horridus & incul-
tus eft, & deinde demum, ut nofter dicit,
fit Umbris Marfifque ferax, ubi humilior,
umbrofos colles, ut vf. 396. oftentat. Nec
offendat, quod Apenninus, qui ipfe mons
eft, dicatur montibus concipere amnes: quum
totus quantus eft, Apenninus eft & dicitur,
fed montibus pluribus extenditur perpetuo
quodam jugo, & hic & illic etiam altior &
depreffior, variis nominibus appellatur eo-
dem modo ut Taurus, qui ſe vaſte attollit,
& deinde in varios montes extenditur, vid; Me-
P¯3
Janat
118
M. ANNA EI LUCANI
405In laevum cecidere latus, veloxque Metaurus,
Cruftumiumque rapax, & junctus Sapis Ifauro,
Sennaque, & Hadriacas qui verberat Aufidus undas:
Quoque magis nullum tellus fe folvit in amnem
Eridanus, fractasque evolvit in aequora filvas,
410Hefperiamque exhaurit aquis. Hunc fabula primum
Populea fluvium ripas umbraffe corona:
Quumque diem pronum tranfverfo limite ducens
Iam lib. 1. cap. 15. & hinc Claudian. vi.
Conf. Honor. 285.
Ad montes reliquos cum robore ceffi,
Quos Apenninum perhibent.
& Strabo lib. v. rà ‘A☎évvva öp vocat. vid.
Cluver. Ital. lib. 1. 4. eodem modo Statius
1. Theb. 330.
Sedens in plana Cithaeron
Porrigitur, laffumque inclinat ab aequore
montem.
at Cithaeron, quafi deus vel genius, mon-
tem fuum inclinare dicatur.
406. Cruſtumiumque] Craftumiumque cra-
pax fragm. S. Germ. Cruftimium Sixii. in Sa-
pi admodum variant codices. Japis duo, Ja-
Spis tres, juncto Sapifis auro Thuan. & Bar-
berin. qui, fi re&te diftinguas litteras, vul-
gatae confentiunt lectioni. Apifus Rotten.
pr. Sapis quatuor. junctus Ifapis in marg. Ed.
majoris Gryph. in minore in textu ut &
Grotius edidit. jun&to o&o: adjunctus Hamb.
fec. aliter etiam Cortii MS, ubi conjectura
viri docti, & junctus Sape Pifauro, unde
iple, & juncto Sape Pifauro, Voffii nempe
fcrinia compilans, aliquid diverfi voluit pro-
ferre. deinde, Sennaque plurimi, Scenaque
tres, Saeaque Thuan. fec. fed in his non hae-
rebimus.
408. Magis] Majus fragm. S. Germ. fe
volvit Thuan. fec. Sefolvit vero explico, quum
rapta pars terrae proxima fluvio, diffolvitur
vi aquarum, & rapitur. quod libr. vI. 272.
fuccubuit fi tellus, ruit dicit. Et ita in quibus-
dam codicibus inf. vſ. 136, terrasque refolve
ret aequor, vid. etiam ad 1x. 451. & ita ho-
Suc-
mines adftricti antea dolore, ſe folvere luctu
dicuntur a Virgil. 11. Aen. 26. ubi vide.
409. Fractas] Raptas, ut Voffianus, fa-
tis tueri locum poteft, vid. ad Ovid. vIII.
Met. 553. licet faepe in fimili re Poëtae, &
fractas, & raptas,& tractas arbores nobis´in-
gerant. Sed raptas plus effe puto, quam
fractas: illud enim notat arbores radicitus
evulfas a fluvio rapi, quum frangi poffint
radicibus manentibus. Raptas forte fcriptum
erat, unde gloffator fractas fecerat, Tractas
etiam potuit fuiffe. Sic JCtus. Cajus in 1,
VII. §. 2. de Acquir. Rer, dom. Si vis flumi-
nis partem aliquam ex tuo praedio detraxit
palam eft eam tuam permanere. Plane,
longiore tempore meo haeferit, arboresque,
quas fecum traxerit, in meum fundum ege-
rint radices, ex eo tempore videntur meo fun-
do acquifitae effe. Ubi arbores fine fundo,
certe cum modica terra, tractae intelligi de-
bent. nam fi cum fundo alieno detractae
effent, in meo fundo radices agere non pof-
funt, fed tunc pars fundi alieni cum arboribus
meo adhaefiffet: vide & 1. 1x. §. 2. de damn.
infect. quae hanc illuftrat. Heinfius male-
bat, ftratas, fed hoc longius abit a fcriptis.
vid. ad Ovid. v111. Met. 553. & ad Virgil.
11. Aen. 499. Deinde, evolvit, quod in
Thuan. quart. Rott. tert. & Langerm. eft,
non difplicet: nam ab ipfo ufque fonte flu-
vius devolvit res alveo fuo, fed hic, ubi
de oftiis agitur, evolvit praeftat. Virgil. v.
Aen. 807.
Nec reperire viam, atque evolvere poſſet
In mare fe Xanthus.
}
Plin.
PHARSALIAE LIB. II.
119
í
Succendit Phaethon flagrantibus aethera loris,
Gurgitibus raptis penitus tellure peruſta,
415Hunc habuiffe pares Phoebeis ignibus undas.
Non minor hic Nilo, fi non per plana jacentis
Aegypti Libycas Nilus ftagnaret arenas.
Non minor hic Hiſtro, nifi quod, dum permeat orbem
Hifter, cafuros in quaelibet aequora fontes
420Accipit, & Scythicas exit non folus in undas.
Plin. lib. IV. 12. Evolvitur fex fluminibus
in Pontum Danubius. & ita paffim. Devol-
vitur aqua e montibus oriunda Columel.
1. 5. vid. ad Ovid. vIII. Met. 586. fra-
das qui volvit Waddel. in Animadv. Criti-
cis pag. 126. fed evolvit proprie magis, ut
dixi: & hinc apparet difcrimen cum cura
fcribentium. Eadem vero varietas in alia
re infr. vf. 491. in aequore etiam quatuor li-
bri. Sed, quod video non animadvertiffe
interpretes, memorat hic Lucanus inter
fluvios ex Apennino ortos Eridanum, quem
ex monte Vefulo nafci omnes tradunt, qui
eft pars Alpium, jam in Galliam obverfa-
rum. Excufemus & hunc errorem, quia,
oftia fola Eridani commemorans inconfide-
rate eum junxit aliis fluminibus, Apennino ori-
ginem debentibus, & quia unum ex oftiis
proprio nomine Eridanus vocabatur, de
fonte fluvii non cogitabat. Qui tamen error
efficere debet, ut evolvitur legatur. Nimia
praeterea magniloquentia dicit, Eridanum
Hefperiam exhaurire aquis, quia tot alios
Auvios in fe labentes abforbet: nam aliter
potius implet faepe nimiis aquis, Italiaeque, &
vicinis regionibus nocet inundationibus cre-
bris, ut & hodie facere folet, potius quam
at ficcitate incommodet. Et ita olim factum
etiam docet nofter lib. v1, 272. Exbaufit et-
jam Hamb. tert.
Dexte-
Hifter Waddel. Animad. Critic. p. 128. de eo
nemo dubitat, nec opus erat hoc ut fingula-
Sed
re quid & ignotum vulgo memorare.
Lucanus in augenda Eridani ultra modum
magnitudine verfatur. Quare illum non
minorem Nilo & Iftro debuit fingere. Sed
immane quantum Eridanus minor eft his
fluviis. Apud Serv. ad Virgil. 1. Georg.
482. in quibusdam codicibus, nifi quod per
plans.
417. Libycas] Libyas Thuan. pr. quod
avide, ut folebat, arripuit Cortius, cujus
MS. Libycis arenis. Stagnaret non placet
Gujeto, qui vectaret. Nimirum non potuit,
accufativum adjungi huic verbo, pati, fed vi-
de Barth. & Markl. ad Stat. 111. Silv. 11.
110. nolim tamen huc referre illud Juftini
XXXVII. 2. fe stagnavit adverfus infidias ex-
quifitioribus remediis, quia in eo loco hae-
reo. Stagnaret Nilus Oifel.
418. Dum permeat] Dum permaneat fragm,
S. Germ.
419. Cafuros Cafurus Thuan. pr. in quem-
libet Barber. Obfcurior & hic locus mihi vi-
detur: non enim de Danubio intelligit,
cafuros fontes, quafi ille ut, quidam etiam
tradidere, & in his Mela, etiam in Adria-
ticum mare exiret; fed de fluminibus, quae
hic fontes vocat, (vid. fupr. vf. 403 ) quae
in cum cadunt, quae nifi in curfu fuo ob-
vium haberent Danubium, & ab eo excipe-
rentur, cafura effent in quaelibet alia maria;
fed interrupit Hifter eorum curfus, & cum
fuo alveo avertit ea in Pontum Euxinum,
416. Minor bic] Học Nilus, & mox, hoc five Scythicas undas, quo fecum trahit. Ca-
411. Fluvium] Fluvii Turrian.
412. Limite ducens] Limite mundi Thuan.
fec. fuccedit quart, fragrantibus Oiſel.
415. Hinc Hunc Richel.
:
Sari
[20
M. ANNA EI LUCANÍ
Dexteriora petens montis declinia Thybrim
Unda facit, Rutubamque cavum. delabitur inde
Vulturnusque celer, nocturnaeque editor aurae
Sarnus, & umbrofae Liris per regna Maricae
425 Veftinis impulfus aquis, radensque Salerni
Culta Siler, nullasque vado qui Macra moratus
Alnos, vicinae procurrit in aequòra Lunae.
Longior educto qua furgit in aëra dorfo,
furi hic debet capi, pro qui cafuri effent.
Sic Stat. 1x. Theb. 255.
Evafurumque relicto
Amne Libam, ni fata vetent. Noſter lib.
v. 365. tam magna juventus privatum factu-
ra timet, id eft, quem potuiffet privatum
facere. Et ita infr. vſ. 492. folutus, pro fi
folutus fuiffet, & faepe alibi: vid. 1v. 714.
Velim vero in codice quodam, ut centies va
riant, pro accipit, effet excipit; ut variatur
infra lib. Ix. 448. Sic apud Ovid. 11. Art.
Am. 345.
1
Nafcitur exiguus, fed vires acquirit eundo,
Quaque vebit multas, accipit amnis aquas
ubi ex Juniano codice Heinfius in ora libri
notavit, excipit. Diverfa paullum ratio eft
illorum lib. x. 318. de Catara&te Nili.
Quum lapfus abrupta viarum
Excepere tuos
Sed tamen in eo fimilis, ut quafi gremio fuo
excipiant, & fimul interrumpant curfum. Et
ut hic flumine magno & longo, ita Pomp.
Mela de perpetuo Afiae tractu a mari Eoo
continua ferie procurrente, usque dum ve-
niat ad mare mediterraneum, ubi dicit lib.
1. 2. media noftris aequoribus excipitur: &
ita curfus ejus rectus ibi fiftitur, & hinc
finiftrorfum & dextrorfum abit in Aegyptum
& Scythiam. Sed media Afia & minor quafi
finu & gremio mediterranei maris excipitur.
vide mox vf. 429. & ad lib. vi. 239. fed
quum codices nihil mutent, & accipere flu-
vii alios recte dici poffint, non novare
aliquid, melius erit. vid. & iv. 87. & vi.
374.
421. Dexteriora petens] Duxteriora fragm.
Gal-
S. Germ. patens Rottend. pr. a m. pr. pro-
clivia Thuan. pr. Hamb. pr. & Richel. De
voce cavus vid. ad lib. 1. 396.
423. Editor] Editus Rott. pr. Ex pervigi-
lio Veneris huc adducebat Cl. Dervillius,
Lucidi roris, noctis aura quem reliquit.
424. Lyris] Liris optimi: Miricae Oifel.
redens etiam Turr. parum refert. Tecta Siler
multi, unde Heinfius teſqua. ſed vide ad lib.
I. 400.
427. Almos] Alnus Rott. tert. percurrit e-
ditiones nonnullae & Cortius; noftri omnes,
procurrit, ut apud Ovid. 1v. Faft. 419.
Terra tribus fcopulis vaftum procurrit in ae-
quor.
& ita alii paffim: vid. & inf. vſ. 614. excur-
rere etiam faepe occurrit, ut inf. iv. 405, &
apud alios.
428. Longior educto 'qua furgit in aëra.
dorfo ] Menda carere hunc locum negat Cor
tius, fed divinandum relinquit, in qua vo-
ce lateat. Ego nullam fere varietatem vidi
quae fenfum mutet, ut longius™ & in aëre
vel aethera, habet unus & alter. An verbum
educto non placuerit? fed hoc elegans, de
omni re, five natura, five manu in altum
furgente. Statius vi. Theb. 92.
Saltusque educta Lyceos
Extulerat fuper aftra caput.
de aedificiis idem, lib. v. Silv. 111. 17.
Par templis opus, aeriamque educere molemi
& Virgilius 11. Aen. 186.
coeloque educere juffit.
& ita paffim ducere & educere de ftru&turis.
An pro furgit maluerit, turget; fed nec hoc
mutandum cenfeo, quia centies de monti-
bus
PHARSALIAE LIB. II.
121
1
Gallica rura videt, devexasque excipit Alpes.
430 Tunc Umbris Marfisque ferax, domitusque Sabello
Vomere, piniferis amplexus rupibus omnes
Indigenas Latii populos, non deferit ante
Hefperiam, quam quum Scyllaeis clauditur undis,
Extenditque fuas in templa Lacinia rupes,
435 Longior Italia, donec confinia pontus
Solveret incumbens, terrasque repelleret aequor.
bus occurrit, nec dorfo, quod de longo
jugo montium obvium: quare hinc colli-
gere licet, quid perdiderimus notis ejus ad-
huc fuppreffis.
429. Adfpicit ] Verum eft, videre & ad-
Spicere aliquando jungi, fed quodam etiam
difcrimine, de quo egimus ad Nemes. 1. Ecl.
34. fed tamen & hic elegantius puto, exci-
pit, quod in tribus etiam noftris confpici-
tur, & merito recepit Cortius, fecutus ju-
dicium Grotii. Sed Oudendorpius adfpi-
cit praefert, poftquam & excipit pro fequi-
tur explicuerat: fed vid. fupr. ad vf. 420. Et
hoc devexas melius convenit, quafi Al-
pes deſcendant in Italiam, & Apennino jun-
&tae ab eo excipiantur. Sic de Haemo lib. v.
176.
Qua juga devexus Pharfalia porrigit Hae-
mus.
ubi Haemum in Theffaliam extendi, licet
non accurate, adfirmat. Ovid. vIII. Met. 330.
Silva
Incipit a plano, devexaque profpicit arva.
quod faveret adfpicit. fed hic de monte,
non planis arvis agitur. Huc quoque facit de-
fcriptio Cithaeronis apud Stat. 1. Theb. 330.
Inde plagam, qua molle fedens in plana Ci-
thaeron
Porrigitur, laffumque inclinat ad aequora
montem.
ubi Lutatius lafum montem, qui in hanc
partem devexus amiferit in excelfa vires cre-
fcendi, explicat.
431. Piniferis] Pinnigeris Thuan, pr. pro
pinigeris, folita inter nomina e gero & fero
compofita variatione. MSS, Cortji, pumife-
At
ris, ex quo ille nobis procudit, pomiferis.
Sed nec ipfe, credo, Cortius, fi plantaria in-
ftitueret, in rupibus pometa vellet ponere,
quorum fructus ventus cito decuteret, &
quae prudentes hortorum cultores in locis
planis & ad fluviorum ripas collocarent: un-
de pomiferi amnes, de quibus vide Heins. ad
Ovid. 111. Amor. vi. 46. omnis Cortius,
quod hic pro omnes capio.
433. Scyllaeis clauditur undis] Cortius con-
jicit. Scylaceis: noverat nempe Heinfium et-
iam apud Ovid. lib. xv. Met. 702. pro Scyl-
lacaque litora, repofuifle, Scylaceaque, ex
cujus noris potuiffet fuas locupletare. Nec
tamen abfurda eft conjectura, nifi quod Scy
laceo finu non finitur Apenninus, fed freto
Siculo interruptus olim, ut traditur, in ipfam
Siciliam fe extendit. Scylaceum vero a
Scylla, quae ad fretum, longius diftat Qua-
re etiam Heinfius hic emendaffe videtur plau-
ditur, quod fpeciem habet, fi Scylaceis lega-
tur, quia Scylaceus finus poteit dici adluere
montem, qui ibi nondum finitur, ut docent
feqq. Extenditque &c. & de fine ejus demum
agit vf. 438. clauditur antris ego in nullo
inveni. Pro extenditque Cortii MS. attollit-
que. Intelligit vero divortium montis iu Ca-
labria, cujus unum cornu ad Salentinum
promontorium, alterum ad Fretum excurrit
435. Pontus] Nihil effe hic novandum
patebit ex illis, quae dixi ad Valer. Flac. 11.
618.
436. Repelleret Repellerit Thuan. tert.
unde Heinfius, revelleret. Sed & vulgata
fervari poteft, quia repellere non tantum no-
tat, propulfare obvium & irruentem, fed
Q
faepe
,
Į 22
M. ANNAEI LUCANI
$
At poftquam gemino tellus elifa profundo eft,
Extremi colles Siculo ceffere Peloro.
Caefar in arma furens, nullas, nifi fanguine fufo,
440 Gaudet habere vias, quod non terat hofte vacantes
Hefperiae fines, vacuosque irrumpat in agros,
Atque ipfum non perdat iter, confertaque bellis
Bella gerat. non tam portas intrare patentes,
Quam fregiffe, juvat: nec tam patiente colono
445 Arva premi, quam fi ferro populetur, & igni.
Conceffa pudet ire via, civemque videri.
faepe pro loco movere, expellere, folet
fumi. Ita apud Cicer. pro Quint. cap. 1.
Veritas ex hoc loco repulſa vi & gratia,
locum ubi confiftat, reperire non poteft,
ubi in MSS. qnibusdam eft expulfa, quod
interpretis eft. Apud Sil. Ital. 111. 591.
Hannibal. Latio repulfus dicitur, in quam
irruentem repellere non potuere Romani,
fed quum diù in ea, ut in altera patria hae-
fiffet, inde expulfus fuit. Hoc non intel-
lectum peperit tot varias lectiones, ut Propel-
leret, quod recepit Cortius.refolveret,quod erat
in Sixii & S. Germ. vid. fupr. 408. infr. etiam
vf. 654. pro depulfis hoftibus in Langerm.
vſ.
erat, repulfis.
437. At poftquam] Et Langerm. gemini
Thuan. quart. profundo fine eft Thuan. &
Hamb. fecund. colles extremi Thuan. fec.
439. In arma furens] Corrigebat, ruens
Heinfius: fed aeque accommodatum eft fu-
rens. vid. ad Val. Fl. i. 144. & inf. 1v. 15.
VII. 295. & vulgata eft apud Serv. ad 11.
Aen. 835. nifi fanguine tinctas Thuan. quart.
eleganter. vid. Bentlej. ad Horat. 11. Od. 15.
ubi ingentem copiam exemplorum reperies.
babere vias eft iter per eas facere, vid. ad Ru-
til. Iter. 1. 372. Sic Caefar faepe iter habere
dixit, ut lib. 11. Bel. Civ. 14. 111. 11. &
alibi. Terent. Eun. v. ult. iter hac habui.
440. Terat] Terit S. Germ.
441. Vacuosque inrumpat in agros] Irrum-
pere Langerm. Pro vacuos folo novandi ftu-
Tunc
dio Cortius, quia in codice fuo unde vosque e-
rat, conjicit, viduofque: praecefferat fcilicet,
hafte vacantes, & nos docuiffet faepe viduos
& vacuos commutari apud Ovidium & alios.
vacuos agros dixit & nofter infr. 602. ex cor-
rupta lectione Cortiani codicis poffet trans-
pofitis literis fieri, nudofque, ut nuda Ju-
gurthae regna ſupr. vſ. 90. & infr. 462. gens
nudata, & 472. nuda arce, & alibi faepe. &
ita apud Quinctil. vi. 1. p. 506. unde tamer
res movent, ubi alii, nudae tamen res. Male
habet vero interpretes conftructio, quod an-
te dixerit, babere vias, nunc, quod non te-
rat, irrumpat &c. Sed omnia, ut recte
Grotius, pendent ab uno verbo gaudet, &
variatio illa conſtructionis & modorum in
verbis non eft fine exemplis: infr. 555.
•
His fe quoque jungere Caefar
Invideo, noſtraſque manus quod Roma fu-
renti
Oppofuit.
vid. & ad lib. 111. 54. mox, patiente colone
arva premi, quam fi ferro populentur. vid. plu-
ra ad Gratii Cyneg. 243. & Sueton. Ĉae-
far. I.
ut
445. Populetur] Populentur Thuan. pr.
& Rottend. pr. paffiva forma, a populo
faepe Virgil. & Ovid. & re&te explicuit Ou-
dendorpius: ita populandas terras, vel gen
tes, dicit Ovid. 1. Met. 249. Premit hic ca-
pio fimpliciter de ingreffu & itinere placato,
fine proeliis & pugna, ut ita centies, terram
pre-
វ
T
RR
PHARSALIAE
123
LIB. II.
Tunc urbes Latii dubiae, varioque favore
Ancipites, quamquam primo terrore ruentis
Ceffurae belli, denfo tamen aggere firmant
450 Moenia, & abrupto circumdant undique vallo:
Saxorumque orbes, & quae fuper eminus hoftem
Tela petant, altis murorum turribus aptant.
Pronior in Magnum populus, pugnatque minaci
Cum terrore fides: ut quum mare poffidet Aufter
455 Flatibus horrifonis, hunc aequora tota fequuntur:
Si rurfus tellus, pulſu laxata tridentis
Premere pro calcare, ut Ovidius, & alii. pe-
de premere bumum. vid. ad 1. Amor, 1x. 13.
446. Civemque videri] Civisque Rot-
tend. pr. & MS Cortii. ut fit fimilis illi con-
ftructioni, de qua agemus ad lib. v. 719.
Sic apud Vitruvium lib. I. cap. I. quare
videtur utraque parte exercitatum effe debe-
re, ubi in duobus codicibus Bibliothecae
noftrae publicae reperi, exercitatus. Sed
quia cum verbo pudet durius videtur nomi-
nativum ponere, & fimilis conſtructionis
exemplum ignoro, vulgatam retinere ma-
10.
448. Quamquam] Quamvis Thuan. quart,
& Rottend. tert.
450. Abrupto] Recte haec explicari poffe
de vallo ita conſtructo, ut abrupti folent ef.
fe montes, rupes, &c. fateor: quia tamen in
Voffiano eft, abducto, feftinatae & fubitae
munitioni melius convenire puto, obducts:
ita infr. IV. 31.
Et prope confertis obduxit caftra maniplis.
Flor. Iv. 2. caftra quae erant XII. millium
vallo obduxerat. Stat. XII 700.
Clypeis obducunt pectora fractis.
ut nimirum valli inftar effent: nam fequi-
tur, ceffit fiducia valli. In Hamb. tert. erat,
arupto, mox Cort. & quis fuper, ut fupr. 309.
me` barbara telis Rheni turba petat, & paf-
fim petere ferro, enfe &c. Sed & ipfa tela
Poëtice poffunt dici petere hoftes: certe ta-
lia mutare temerarium fine fcriptis. Ovid, 111.
Am. 111. 28.
Aeolii,
Nos petit invictà Palladis hafta manu.
Sic, faxa petunt nucem, apud eumdem in Nu-
ce 116. fulmina,quae tela Jovis, petunt fum-
ma, eidem Remed. 370. & ita alii, & fimi
lis eft figura illi, quam fupr. vf. 273. vidi-
mus. eminus hoftes quatuor.
454. Poffidet] Vid. ad lib. 1. 407. & Ix.
118. videri poffet imitatus Propertium, qui
lib. 1. El. XVII. 2.
Et vacuum zephyri poffidet eura nemus.
455. Horrifonis] Undifonis Rott. fec.
456. Si rurfus tellus] Per tellurem Om-
nibonus hic intelligit carcerem, five fpelun
cam fubterraneam, qua Aeolus ventos co-
ercet. quod fi verum effet, firmaretur inde
conjectura Heinfii apud Ovid. 1v. Met. 662.
terrenum carcerem pro aeterno emendantis.
Sulpitius infulam explicat Strongylem, &
quamvis durum fit, tellurem ita generatim.
poni pro cerco aliquo loco, ubi Aeolus re-
gnat, certum tamen eft, intelligi debere par-
tem aliquam telluris quam hic mari five
aequoribus opponit. Tota vero haec com-
paratio longe quaefita, & nimis arguta &
declamatoria videtur: fenfum vero effe pu-
to: Auftrum, fi femel vehementer flans pof-
federit mare, licet Aeolus immittat alium
ventum, Eurum, hunc quidem_regiones
aetherias & fuperiores movere, ut fe fequan-
tur, fed aequora tamen tenere priorem ven-
tum, Auftrum fcil. ita ut duos diverfos fi-
mul ventos in faethere & aequore effe dicat
eodem modo philofophatur rector navis lib.
V. 571.
୧
Ni.
124
M. ANNA EI LUCANI
Aeolii, tumidis immittat fluctibus Eurum,
Quamvis icta novo, ventum tenuere priorem
Aequora, nubiferoque polus quum cefferit Euro,
460 Vindicat unda Notum. Facilis fed vertere mentes
Terror erat, dubiamque fidem fortuna ferebat.
Gens Etrufca fuga trepidi nudata Libonis,
Jusque fui pulfo jam perdidit Umbria Thermo.
Nec gerit aufpiciis civilia bella paternis,
465 Caefaris audito converfus nomine, Sulla.
Nubibus & coelo Notus eft. fi murmura
ponti
Confulimus, Cori verrent mare.
Vide an fit aliquo modo fimile illud Proper-
tii 111. XI 11. 31.
Ac veluti magnos quum ponunt aequora mo-
tus a
9
Eurus in adverfos definit ire Notos.
Eodem jam modo dicit urbes Italiae fequi
Pompejum, quia prior mentes & favorem
incolarum occupaverat, & licet Caefar,
tamquam alius ventus fcil. terrore impleret
Italiam, tamen manere eos tamdiu in fide,
donec dubias tandem mentes, quem ventum
fequerentur, verterit ad fe Caefar. Alium
fenfum hinc exfculpere non poffum. De
reipfa, & de duobus fimul ventis flantibus ad
rerum naturalium peritos remitto lectores.
Sed tamen faepe audivi ex noftratibus nautis,
illos frequenter obfervafle parvo. tempore
duos diverfos & contrarios ventos, qui na-
ves fibi obvias ferebant, in proram flantes,
ſed ubi comminus ventum effet, unum cef-
fiffe alteri. Ut ita voluerit nofter: Caefaris
adventum mutaffe fidem incolarum, quam
fervare Pompejo volebant, & ita auram il-
Jam favoris mutatam metu Caefaris. expen-
dant haec acutiores. tridentem hic tribuit
Acolo. Virg. 1. Aen. 81. cufpidem dat, per
quam an tridentem intelligat nefcio. Ex
Voffiano Heinfius notaverat, tonantis Aeolii,
de quo cogitandum, ut Aeolius tonans fit
Aeolus.
Va-
457. Tumidis] Tumidus fragm. S. Germ.
flatibus quatuor.
458. Îɛa novv] Acta Rott. pr. quod con-
jecturae viri do&ti adfcribit Cortius. icta notho
fragm. S. Germ.
459. Cum cefferit] Ita maxima pars codi-
cum.concefferit quatuor. conceverit Rottend.
pr. quod quid velit, nefcio.
460. Sed vertere mentes] Sic vertere Rott.
pr. mentem Ham. fec. vid. fupr. 298. fidem
ferebat, id eft, totam auferebat, ut non du-
bia effet deinde, fed omnis in Caefarem con-
verfa. Sic Virgil. 1, Ecl. 51. Omnia fert
aetas animum quoque. & hoc notum fa-
tis.
2
463. Jufque fui]_Suum Rott, tert. Hamb.
tert. & a m. fec. Thuan. fec. fed fui bene
defendit Oudendorpius: aliae conjecturae
nibili funt. & hoc eft quod de vento illo
fecundo, & terrore Caefaris dixit, qui dif-
cuffit ventum priorem, & invitos coëgit Cae-
farem fequi, relicto Pompejo.
465. Converfus] Concurfus in fuo inve-
nit Oudendorpius. an pro concuffus, perter-
refactus ad nomen & adventus Caefaris fa-
mam? Sed converfus poteft capi in fugam
verfus, licet credam aliud verbum requiri.
467. Per diverfa ruens neglecto moeniater-
gol Hunc verfum obelo notaverat Heinfius,
& duas etiam conjecturas adfcripferat orae,
neglecto moenia Thermo, vel, nec tecto moenia
tergo, quae ultima non admodum difplicet:
nam neglectum tergum etiam me diu habuit
fol-
+
H
}
PHARSALIAE LIB. II.
125
}
Varus, ut admotae pulfarunt Auximon alae,
Per diverfa ruens neglecto moenia tergo,
Qua filvae, qua faxa, fugit. depellitur arce
Lentulus Afculea. victor cedentibus inftat,
470Devertitque acies: folusque ex agmine tanto
Dux fugit, & nullas ducentia figna cohortes.
Tu quoque nudatam commiffae deferis arcem
Scipio Luceriae: quamquam firmiffima pubes
His fedeat caftris, jampridem Caefaris armis
follicitum. Ita ergo effufe fugit Varus per
diverfa moenia (quod interpretor per aver-
fas ab hofte portas ; quamvis & hoc duri-
ter dictum) ut nec tergum tegeret; ut ita
tuta terga infr. 111. 49. Potuit hoc etiam
jure fuo Lucanus dicere, neglectum tergum,
quod tegere neglexerat prae pavore fugiens.
Videant acutiores. Nam Caefar paullo ali-
ter narrat lib. 1. de B. C. cap 13. & etiam
cum infecutis eum militibus proelium com-
mififfe, ſed deſertum fuiffe a fuis Varum. Pro
fugit, quum effet in Sixiano fuit, Heinfius
etiam ruit corrigebat. Qua filices, qua faxa
Thuan. feq.
468. Depellitur] Non alienus fuma Mar-
purg. codicis lectione, delabitur. nam mi-
nime vi depulfus fuit Lentulus, fed audito
Caefaris adventu profugit, tefte Caefare lib.
1. Bel. Civ. 15. & hoc cedentibus indicat, pri-
mo cum fuis militibus ceffit retro, deinde
folus fugit, fuis fe Caefari tradentibus. In
codicibus noftris eft, Exculea, Efculea, Aef-
culea.
470. Divertitque acies] Avertitque Lan-
germ. quod & defendi poffit, ut a fuga aver
terit & ad fe traduxerit Caefar. Sed plurimi
devertitque, ut jam olim fcribendum fem-
per effe docui ad Petron cap. x. divertique
vidi in Ed. Venet. 1486. fed & tunc fugere
deberet fequi, noto uſu infinitivorum, in
narrationibus.
471. Et nullas ducentia figna cohortes] Ob-
fcurior etiam hic locus mihi videtur. capiunt
Par-
quidam figna pro figniferis, qui fugientibus
& deferentibus Lentulum militibus, ipfum
tamen comitati funt. Sed tunc non poteft
dici folus dux fugiffe. Omnibonus, quod
folus cum vexillis aufugerit, quafi ipſe figna
geſtaffet. Sed tum deficit verbum, fugit &
aufert figna, quae jam non ducebant cohor-
tes, quae ad Caefarem tranfibant, nec vo-
lebant fequi figna Lentuli, ut Caefar narrat,
haec obfcuriofa funt. An fugit repetendum,
ut Lentulus fugerit, & etiam fugerint figna,
quae olim ducebant cohortes, fed nunc mi-
litibus fparfis & diffipatis fine ordine, nul-
las jam ducebant: fed vix placet ; & intrica-
tiora funt omnia, & fi hoc velit, faciliori
emendatione legi melius poffet;
Dux fugit, & nullas ducunt jam figna co-
bortes,
ut ex ducentia fiat, ducunt jam. Cogitabam
etiam,
nullas ducens ad figna cohortes.
Ut Lentulus folus nullos potuerit milites
ad figna ducere, ut ita ad figna convocare lib.
1. 296. nam cohortes fecum abducere conatus,
deferitur a magna parte militum, narrat Caef.
1. de Bel. Civ. 15. Videant eruditi, an me-
liorem fenfum elicere poffint.
473. Luceriae] Nuceriae duodecim ex
noftris, quae eadem varietas apud Sueton.
in Vitell. cap. 1. Hic vero cum Glareano
Luceriae non facile mutandum crederem, &
Lucanum, non fervato ordine, Lentulo jun-
gere Scipionem, licet ille poft Corfinium
+
Q 3
cap-
126
M. ANNA EI LUCANI
475 Parthorum fubducta metu: qua Gallica damna
Supplevit Magnus, dumque ipfe ad bella vocaret,
Donavit focero Romani fanguinis ufum.
At te Corfini validis circumdata muris
Tecta tenent, pugnax Domiti: tua claffica fervat
480Oppofitus quondam polluto tiro Miloni.
Ut procul immenfam campo confurgere nubem,
Ardentesque acies percuffis fole corufco
Confpexit telis, Socii, decurrite, dixit,
Fluminis ad ripas, undaeque immergite pontem.
captam demum deferuerit Luceriam: nam ipfe
Caefar dicit duas illas legiones, quas antea
Caefari Pompejus dederat, fed repopofcerat,
in Apulia bibernorum caufa difpofitas. Quod
fi non placet, maneat Nuceriae, & fides ha-
beatur noftro Poëtae. Firmiffima Cortius &
Oudendorpius, & ita plurimi ex noftris. vid.
lib. VII. 221.
474. His fedeat caftris] Infideat Thuan.
pr. a m. fec. non male: firmiffimae enim
pubi magis convenire poffet, infidere, id eft,
praefidio ibi effe, quam federe, quod poteft
capi pro otiofam effe & nihil agere. Sed &
de hibernis, quae & fedes (vide Lindenb. ad
Amm. Marc. xiv. 2.) vocantur, recte ex-
plicari ideoque nihil mutem. nec pridem
etiam Thuan. tert. a m. fec nec hoc male,
fubducta plurimi, & recte: fraus enim in hoc
Pompeji facto fuit. vide Oudendorpium, &
lib. v. 77. Aliter fubducere eft etiam in tutum
ducere clain hoftibus. Sic apud Liv.v11 34.
fpatium Confuli dedit, ad fubducendum agmen
in tutiorem locum. Qui MS. Cortii, unde ille,
quis. ut fcilicet oftenderet, pubem poffe plu-
ralem numerum ferre. deinde, ad bella va-
caret feptem codices & tres a m. fec ut fo.
lent haec verba commutari. ut apud Senec.
Thyeft. 82 perge dum coelum vocat, ubi a-
lii vacat. & fenfus tum effet, donavit legio-
nes illas Caefari, dum ipfe nulla bella gere
ret. Sed vacare a bellis tum dicendum effet.
& vacare ad bella aliud notat, nimirum pa-
Et
ratum effe, tempus habere ad bella geren-
da. Sed totus locus clarior effet, fi lege-
retur,
Qua Gallica damna
Supplerat Magnus, dumque ipfe ad bella
vocuret,
Donarat Socero Romani fanguinis ufum.
Dum vero eſt donec, eoufque, dum iis le-
gionibus ipfi opus effet ad bel·la.
478 Atte] Ette Qifel, ut. variatum mox
485. Harum Corfini Thuan. fec. quod quid
velit nefcio.
480. Oppofitus quandam] Non video qui
oppofitus ille miles Miloni recte dici queat,
quum fuerit praefidii cauffa a Pompejo, qui
armatis militibus judicium fepfit, fub fpecie,
ut motus & tumultus omnes arceret, pofi-
tus. Quare malim, Appofitus legere, quum
primae litterae in initio verfus faepe vacave-
rint, & appofitus & oppofitus centies etiam in
MSS. variare foleant. quod exemplis firma-
re otiofi magis eft. vide Heinf. ad Ovid. LII.
Amor. v1.7. & alibi. Supra lib. 1. 323- di-
xit: Pompejana reum clauferunt figna Milonem.
Ergo milites appofiti fuere, non oppofiti: pol-
luto re&te defenderunt viri docti; unde con-
tra puras mánus paffim innocentes, & caede
non polluti, dicuntur habere.
111.
481. Campo] Campis octo libri. pro nu
bem, turbam Rott. tert. ex gloffa, vide ad Val.
Fl. 111. 5oo.
482. Percuffis fole] Percufas Richel. ut
}
}
ita
PHARSALIAE LIB. II.
127
}
485Et tu montanis totus nunc fontibus exi,
Atque omnes trahe, gurges, aquas, ut fpumeus alnos
Difcuffa compage feras. hoc limite bellum
Haereat, hac hoftis lentus terat otia ripa.
Praecipitem cohibete ducem: victoria nobis
490 Hic primum ftans Caefar erit: nec plura locutus,
490Hic
Devolvit rapidum nequidquam moenibus agmen.
Nam prior e campis, ut confpicit amne foluto
Rumpi Caefar iter, calida praelatus ab ira,
Non fatis eft muris latebras quaefiffe pavori?
ita lib. v11. 214. miles adverfo radiatus ab
ictu: nihil tamen muto, quia utrumque di-
ci poteft, vide notas Heinfii & meas ad O-
vidium 111. Faft. 736. & v. Met. 389. & ad
VI. 63. ubi,
Qualis ab imbre folet percuffus folibus arcus:
& in quibusdam, percuffis. vid. infr. VIII.
779. deinde Socii concurrite ex duobus MSS.
Cortius non videtur rejicere. Sed quum ex
urbe jubeat ad ripas fluminis defcendere, de-
currite fervari debet: hoc enim decurrere
notare omnibus fatis eft perfpectum. vide
lib. IV. 366.
485. Et tu] At tu Hamb. pr. Et cum Oi
fel. totis nunc Rottend. pr. nunc totus tres,
fer ut non probem, facit confenfus libro-
rum, praeter unius Sixii, licet lib. 1.435.
Rhodanus dicatur ferre Ararim in mare, &
ferri fluvius Horat. 111. 29 Ovid. v111. Met.
$82. & geminatio etiam illa poffit quibus-
dam exemplis defendi: nolim tamen tam
inepte iterari verbum fer & feras.
491. Devolvit] Evolvit quatuor codices &
editiones nonnullae, idque probabat Hein-
fius. Quod poffit fpeciem habere, quia evo-
lutiones in re militari dicuntur, quum fe ex-
plicare jubentur agmina denfiora. ut apud
Sat. v. Theb. 43.
primi longe damus agmina vulgi,
Nec facilis Nemeae latas evolvere vires.
✯ 1. Achil. 242.
Humilifque ex aequore Titan
Rorantes evolvit eqnos.
Ob-
Sed ut ante, decurrite dixerat, ita hic de-
volvit fervandam. Prima litera vacavit in
codicibus: eadem diverfitas fupr. 409. in a-
lia re. refolvit erat in Hamb pr. diffolvit in
Thuan. fec. e moenibus etiam Rott. pr.
492. Nam prior e campis] Namque prior
campis tres libri: nam prior campis Barbe-
rin. amne foluto poffet durius diâum videri,
quia vulgo ita dici folet, quum glacie vinctus
liquefcit, & videtur debuiffe dicere ponte Jo-
luto: fed quia pontes faepe juga fluviorum
dicuntur, quibus quafi vinciuntur, & in po-
teftate habentur, fölvi potuit dici a ponte li-
beratus, ut liberum habeat curfum. Solutus
hic vero debet effe, fi folutus fuiffet, ut vf.
419. cafurum explicuimus. nam impediit Cae-
far propero adventu fuo, ne folveretur.
493. Calida prolatus ab ira] Et haec obé-
lo notavit Heinfius Sed recipiendam puto
elegantem lectionem codicis Langermanni,
praelatus; equo fcilicet fequens quos prae-
miferat, & eos praevectus; quod rò prior
etiam poftulat ; & calida ira eum praevehebat
nec patiebatur milites, quos ad pontem oc-
cupandum jufferat ire, priores eo venire.
Ita faepe Livius hoc verbo praeferri utitur,
vid. lib. 11. 14. & Gronov. ad lib. xxix. 32.
& eodem fenfu praevehi, ut & apud noftrum
infr. v11. 342. ubi tamen dubito, an non fit
rectius provectus vel,pervectus. Sed haec fae-
pe a viris doctis illuftrata fuerunt.
'
494.
128
M. ANNA EI LUCANI
☆
495Obftruitis campos, fluviis arcere paratis,
Ignavi? non fi tumido me gurgite Ganges
Summoveat, ftabit jam flumine Caefar in illo,
Poft Rubiconis aquas. equitum properate catervae :
Ite fimul pedites: ruiturum adfcendite pontem.
500 Haec ubi dicta, levis totas accepit habenas
In campum fonipes: crebroque fimillima nimbo
Trans ripam validi torferunt tela lacerti.
Ingreditur pulfa fluvium ftatione vacantem
494. Pavori] Furori Rott. pr. timori S.
Germ. quales variationes jam antea vidimus.
Obftruitis campum Rottend. tert. latebris
Turr. Cortius capit, muros, latebras per appofi-
tionem. fluviis Thuan. fec. Hamb. pr. flu-
viosque Richel. & S. Germ. & hoc poffet cre-
di a Lucano relictum: fic lib. x. 489.
Hos aditus gladiis, bos ignibus arcent.
Ita omnes fcripti: Livius lib. xxvI. 41. ut
pro ripa Iberi ftantes arceamus tranfitum ho-
ftis. Scio quidem ufitatius effe, arcere aditu,
tranfitu hoftem, fed ut occurrit prohibere fi-
nes, & finibus, ita forte utraque hujus verbi
quoque in ufu fuit: praeftat vero tunc cam-
pum legere, ne idem fonus os aures laedat.
De varia conftru&tione verbi arcere diximus
ad Virg. 111. Georg. 155. & inf. v111.583.
fed de his hic latius agere non vacat.
497. In ullo] In illo Rott. tert. & Langer.
quod jure placuit. Ineptam vero denuo
mihi hic Caefari magniloquentiam tribuere
Lucanus videtur, ubi fubjicit, poft Rubico-
nis aquas, quas tranfire nemo prohibuit, &
quem fluvium parvum vadofum trajecit, ne-
mine ripas ejus obfidente,quem conferre Gan-
gi tumido (Stat. IV. Theb 387.) omnem fu-
perat ftultitiam. Si poft trajectum mare in Epi-
rum fimile quid fcripfiffet, tolerari poffet. Si-
milis hic Lucanus adulatoribus Gallicis, qui
vadofum eo tempore Rhenum,a Rege fuo tra-
je&tum anno illo poene fatali reipub. noftrae
1672. & cujus ripae non bene cuftoditae aut
defenfae fucre, compararunt Alexandíi M.
Cae-
transgreffui Granici, ubi tamen acriter pu-
gnatum, & ipfe Rex in fummum vitae dif
crimen venit; & gloriofum hanc tranfitum
ipfe Rex Francorum, extra teli femper i&tum
verfatus, fuperbo numifmate memoriae com-
mendavit publicae. Sed valeant Thrafones
& incredibilis humilitatis aulici adulatores.
499. Adfcendite] Heinfius, efcendite. non
ego.
500. Totas] Tantas Hamb. pr. fed poteft
imitatus effe Ŏvidium lib. 1. Met. 180.
no-
Fluminibus veftris totas immittite babenas.
Vitiofe Thuan. tert. arenas pro var. lect.
va haec iterum ratio loquendi, ut equus di-
catur, accipere totas habenas, pro laxas.
501. Nimbo] Vento Rott, tert. fed nim-
bus, nubes, imber &c. telorum paffim oc-
currunt.
504. Ad tutas] Attonitas. Thuan, fec, fed
perperam. tutae hic munitae funt, & oppo-
nuntur campo. ut inf. 6c9.
Brundufii tutas confcendit magnus in arces.
Ad tutis Řichel
505. Turres] Rupes Langerin. a m. pr.
fubrepit tres codices.
>
50%. Ecce nefas belli ] Ecce faces belli Lan-
germ. fi iniquior Domitio fuiffet Lucanus,
crederem fcripfiffe, facem belli; quum pa
gnacem vocarit fupr. vf 479. Sed fupr.
lib. 1. 262. Ecce faces belli: unde huc tran-
fiiffe puto. quaedam editiones diftinguunt
Ecce nefas, belli &c. ut belli dux conjungan-
tur, & nefas! fit interjectio. fed male. ita
VII.
?
1
1
PHARSALIAE LI B. II.
129
Caefar, & ad tutas hoftis compellitur arces.
505Et jam moturas ingentia pondera turres
Erigit, & mediis fubrepfit vinea muris.
Ecce, nefas belli! referatis agmina portis
Captivum traxere ducem, civisque fuperbi
Conftitit ante pedes. vultu tamen alta minaci
510Nobilitas recta ferrum cervice popofcit.
Şcit Caefar poenamque peti, veniamque timeri.
Vive, licet nolis, & noftro munere,
dixit,
VII. 868. Si non prima nefas belli, fed fola
tuliffes. Mox dubium, an çivis fit nomina-
tivus & Domitius intelligatur; qui conftitit
ante pedes fuperbi Caefaris, ut mox 19.
iterum civem vocat: an civis fuperbi fcil.
Caefaris. in omnibus vero verba exquifita :
ut fuperbum, id eft, regem ſe jam quaû ge-
rentem Caefarem vocet. vid. ad Petron. cap.
XVIII. Deinde Domitius ille pugnax ftetit,
non procubuit, ante pedes, ut fupplices fo-
lent: & quidem recta cervice, non demiffo
capite aut vultu; quae omnia non pufilla-
nimum fuiffe arguunt. Et conferri hic de-
bet conftantia Coroebi apud Stat. 1. Theb.
641. qui ab Apollinis oraculo ad mortem
vocatus,
Comminus ora ferens, Cyrrhaei in limine
templi Conftitit &c.
ubi Schol. Barth, recto vultu, more nihil ti-
mentis coram Apolline conftitit, non fcifcita-
turus aliquid, aut illi adulaturus.
509. Alta] Ante Barberin. & tres a m.
fec. & Cortii plures : ne vero ablativi hicon-
currant, debet conftrui, nobilitas alta minaci
vultu, repofcit ferrum, recta cervice. Sic
& lib. vii. 836.
omniſque cruenta
Alite, fanguineis ftillavit roribus arbor.
Arbor cruenta alite, ftillavit roribus. De duo-
bus ablativis plura diximus ad Sueton. Ti-
ber. LXII. & infr. 1x.927.
510. Popofcit ] S. Germ. repofcit, quod
ego a librario profectum non puto, & lon-
Cerne
ge aliam vim addit generofo Domitii animo
qui non modo non timide vitam, nec femel
fed ter quaterve, immo faepius ferrum po-
pofcit: & hanc effe proprietatem verborum
etiam aliorum ex re compofitorum vidimus
ad Suet. Aug XLII. & ad Virg. 11. Aen.
139. vide etiam inf. 111. 235. Fruftra vero
timidum & ignavum fingunt viri docti Do-
mitium, qui modo vf. 479. & vII. 6co.
pugnax, infr. 521. interritus dicitur, & qui
deinde rebus fortiter in hoc bello geftis, &
in Pharfalico proelio egregie edita opera oc-
cubuit, & qui hic proditus a fuis, per ne-
fas belli, argui timiditatis non poteft:& licet
forte Lucanus in eo laudando immodicus
fuerit, Suetonius, extra partes pofitus fcri-
ptor, quamvis,non fatis conftantem fuiffe di-
cat, truci tamen ingenio dicit fuiffe, Neron.
cap. 11. quod timidum non magis arguit
quam fi truces Batavos, ut nofter 1. 431. vo-
cat, & alios hoc epitheto infignitos, pufil-
lanímos fuiffe credere vellemus.
511. Timeri] Timere Thuan. pr. & Hamb.
pr. videlicet nolis fragm. S. Germ. carpe diem
Vir doctus apud Cortium, quod huic loco
incongruum. Diem videre & cernere obvium,
& Homericum. Immo videre pro vivere fim-
pliciter faepe occurrit. Carpere diem apud
Horatium i. Od. 11. longe alio fenfu eft,
paullatim, per partes, confumere, frui illo,
dum licet; minime credulum poftero, quo fe-
re fenfu Terentius dicit Adel. II. IV. 23.
fumere diem bilarem, & alibi,
*
)
R
514.
130
M. ANNA EI LUCANI
Cerne diem. victis jam fpes bona partibus effo
Exemplumque mei: vel, fi libet, arma retenta
515Et nihil hac venia, fi viceris ipfe, pacifcor.
Fatur: & adftrictis laxari vincula palmis
Imperat. heu quanto melius, vel caede peracta,
Parcere Romano potuit fortuna pudori!
Poenarum extremum civi, quod caftra fecutus
520Sit patriae, Magnumque ducem, totumque Senatum,
Ignofci. premit ille graves interritus iras:
$14. Exemplumque mei] Nec hoc fatis
capio. Si enim fit genitivus ab ego, dic quaefo,
qua ratione Domitius poterat effe exemplum
Caefaris, quum potius ille deberet Caefa-
ris factum fequi, & imitari ejus exemplum,
qui victis ignofcebat, quum Pompejani cru-
deliffime in Caefarianos faevirent. Alii ex-
plicant exemplum meae mifericordiae. Sed
quis ita locutus umquam? Putabam, Exem-
Exem
plumque meis, ut inde mei difcant non imi-
tari Pompejanotum crudelitatem, fed meam
clementiam, nec velint par pari reddere
Pompejanis, de quorum faevitia ipfe Ci-
cero faepiffime queritur. Videant doctiores.
514. Retenta Recepta Langerm. Rott.
fec. & Hamb. pr. utrumque quidem poffet
explicari, fed elegantius & efficacius retenta
victus & depofitis armis mihi traditus, refu-
me dimiffus a me arma, fi libet, & iterum
tenta contra me fortunam belli. Ovidio fa-
miliare hoc verbum, & faepius cum retra-
&tare, quod & hic locum poffet habere, fi
codices juvarent, commutatum. vid ad O.
vid. v. Met. 316. & x. 268. Sic retentare fi
la lyrae v. Met. 117. & ita recte cepit Ou.
dendorpius. Alio fenfu pro reprimere poni
vidimus ad Val. Flac. 111.97.
515. Et nihil hac venia, fi viceris ipfe,
pacifcor.] Heinfius volebat, hac nihil e ve-
nia. Si vinceris Thuan. fec. Langerm. &
Turr. fed fenfus fatis apertus. hanc veniam
dando tibi, non eamdem pacifcor mihi, fi tu
victor fueris: hoc eleganter dicit Juftin. lib.
Et
XI. 13. in dubios belli exitus, aut in leges pa-
cis lenocinia quaerere. Frontinus in praefat.
buic labori non injufte veniam pacifcor.
517. Quanto melior] Quantum tres libri
vid fupr. ad vf. 224. praefero tamen quanto.
quod mollius. Ovid. xv. Epift. 191. Át quan-
to melius jungi tua pectora mecum, ubi tamen
etiam in tribus codicibus quantum effe no-
tavit Heinfius. Stat. 111. Theb. 157
Ha quanto melius, dextraque in forte juge-
tac.
519. Civil Eft civi Hamb. fec. caftra vet
figna, quis legat, non intercederem. vid.
lib. x, 407. & Tibull. II. VI. 1. caftra Ma-
cer fequitur. Ovid. 111. Am. v111. 26. fera
caftra fequi. & alibi faepe, & nofter fup.
348. & iv. 676. Propert. 111. x. 2.
Miles & Augufti fortia figna fequi.
patria fragm. S. Germ.
7
522. Petes] Petis Thuan. tert.`
524. Famdudum] Vide Broukh. ad Ti
bull. libr. 111. v1. 64. & nos ad Virgil. 11.
Aen. 103.
}
525. Et Caefaris] Heinfius, ut amabat,
hic legebat, I, Caefaris effuge munus. mi-
nas fragm. S. Germ. eleganter etiam Statius
lib. 1. Theb. 663, de Coroebo, cui Apollo
ignofcit
Triftemque viro fubmiffus honorem
Largitur vitae.
ubi offendit me fubmiffus, quod cum Lu-
tatius flexus, mifericordia inclinatus, Scho-
liaft. Barthii pacatus interpretantur, dubito
an
}
PHARSALIAE LIB. II.
131
Et fecum: Romamne petes, pacisque receffus
Degener? in medios belli non ire furores
Famdudum moriture paras? rue certus, & omnes
525 Lucis rumpe moras, & Caefaris effuge munus.
Nefcius interea capti ducis arma parabat
Magnus, ut admixto firmaret robore partes.
Jamque fecuturo juffurus claffica Phoebo,
Tentandasque ratus moturi militis iras,
530 Adloquitur tacitas veneranda voce cohortes:
an non dederit Statius, jam mitis: nam fub-
miffum Deum dicere praeter decorum puto,
nifi ita placuerit Statio, qui multa novavit.
Quinctil. VII. de Inft. Orat. cap. 4. u-
bi in abdicatione dicit pro patre orationem
effe afperam, pro filiis fubmiffam. Ita ut
haec opponi poffent in Apolline, antea cru-
deli, nunc mifericorde: fed indignam judi-
co Deo vocem. MS. Cortii hic duos ineptos
inferebat verfus.
Haec ait, & timidos pepalit de corde fu
rores,
Theſſalicifque fuum finivit robur in armis.
527. Ut immixto firmaret robore partes]
Admixto tres libri: ego vero mallem immif-
fe, quo verbo toties nofter uti folet, & fen-
fum poffe inde effiei puto. Pompejum Do-
mitio, quem nondum victum & captum fcie-
bat, voluiffe novos milites & auxilia ſubmit-
tere. nam immiſcere milites pro novos con-
fcribere, inauditum effe puto, fed veteribus
novos in fupplementum addere fignificare de-
bet, ut rectius poftea explicat interpres. Sed
immittere volebat Caefari, ut fubfidium fer-
rent Domitio obfeffo. Heinfius volebat hinc
miſſo, a loco ubi ipſe verfabatur, e Campa-
nia. Sį immixto tamen, vel admixto reti-
vel admixto reti-
nendum erit, legendum foret cum uno Vof
fiano, firmavit, ut effet, poftquam varias
copias antea difperfas evocavit & fuis
quas fecum habebat, immifcuit. Cogitabam
aliquando, an legendum effet, ut immixto
firmaret robore patres, id eft, ut juvenes ad
2
mixtos fenioribus (ex quibus omnis fere e-
jus comitatus conftabat; nam totus fenatus
erat in ejus partibus, fed bello non tam uti-
lis, ut juvenes) firmaret oratione. admixto
ergo robore, id eft, militibus ad concionem
advocatis fimul cum ſenatoribus ; & ita
mox milites & cohortes vocat, quas adlo-
quitur. robur vero de juventute dici probari
non opus: vid. quae dixi ad Val. Flac. 11.644.
& partes & patres centies confundi ibid. lib.
1. 72. Videant eruditi, utra explicatio fit
praeferenda. Mihi ultima magis arridet,
eodem fenfu poffet admiffo legi, id eft, ad-
vocato milite fimul cum patribus in concio-
nem. partes pro, qui ejus partes fecuti ef-
fent, capi poffe non nego: nam ita mox
596. occurrit, nifi & ibi patres legas.
&
528. Juurus claffica] Vifurus tres; fed
perperam, ut folent haec verba confundere
fcribae.
529. Moturi] Morituri quatuor etiam ex
noftris moturi licet explicare, pro caftra
moturi, iter ingreffuri contra Caefarem, ut
ita apud Sueton. Caef. cap. LX. & alias mo-
vere fimpliciter occurrere, pervulgatum eff.
Heinfius malebat, commoti milites. fed mi-
nus alacres erant Pompejani milites, ut poſt
habitam concionem fenfit Pompejus, & for-
te jam mente praecipiebat: nam quis im-
perator diceret, votis depofcite pugnam, non
potius fuis fidens, depofcitis. an hortandi ef-
fent, ut peterent pugnam? immo pofcentes
pugnam acri oratione magis incitandi erant.
R 2
534
T
132
M. ANNA EI LUCANI
O fcelerum ultores, melioraque figna fecuti:
O vere. Romana manus: quibus arma Senatus
Non privata dedit, votis depofcite pugnam.
Ardent Hefperii faevis populatibus agri:
535Gallica per gelidas rabies effunditur Alpes:
Fam tetigit fanguis pollutos Caefaris enfes.
Dii melius! belli tulimus quod damna priores.
Coeperit inde nefas. jamjam me praefide Roma
Supplicium, poenamque petat. neque enim ifta vocari
$40Proelia jufta decet, patriae fed vindicis iram.
Nec magis hoc bellum eft, quam quum Catilina paravit
$34. Ardent Hefperii] Hefperiae Turr. po-
pulantibus Thuan. pr. & Hamb. pr. fed ni-
hil hic novandum. ardere enim eleganter
bello, populationibus &c. non modo urbes
& tecta, fed & agri & regiones dicuntur.
Ardebat bello Syria Cicer. v1. ad Att. 5. A-
fiam ardere bello, & mox, fines uri exfcin-
dique dixit Livius lib. XXVIII. 44. fic bellis
accendere terras Claud. 1 in Ruf. 9. vid.
Gronov. ad Senec. Thyeft. 560. & nos ad
Sueton. Caef. LXX. Virg. vII. 644. quibus
Itala terra arfer it armis.
535. Per gelidas] Gemulas Langerm. a m.
pr. an librarius ille credidit, ut a queror, que-
rulus & fimilia, ita a gemo gemulus poffe de-
rivari? perfunditur quatuor libri. profunditur
Edd. prifcae.
537. Dii melius, belli &c.] Non expedie-
bat fe ex his Heinfius, ut obelus appofitus
indicat. Cortius diftin&tionem mutabat,
Di! melius, belli tulimus quod damnaprio
res:
Coeperit inde nefas.
Sed intricatior inde videtur fenfus factus, &
formulae frequentiffimae, Di melius, verba
divelluntur. Credebat forte, Dii melius effe
formulam (de qua vid. ad Ovid. vII. Met.
37. & alibi) averruncandi inftantia & futura
mala, & fubintelligi dent, velint, ferant &c.
Sed & de praeteritis, quae recte & ex fen-
Ar-
tentia noftra, licet aliter optaffent alii, eve-
nerunt, occurrit. Sic Helena Paridi apud O-
vid. Ep. XVII.
Quae tua nequitia eft,non his contentafuif-
Set,
Di melius! fimilis non fuit ille tui.
id eft, Dii melius confuluerunt mihi. Nofter
ipſe lib. 111.93.
Di melius, quod non Latias Eous in oras
Incubuit.
Ubi non monito lectore Cortius iterum mu-
tat diftinctionem. Sed plura proferre non
vacat, & quid juvat aliquid novare, ubinon
melior fententia exfurgat? quam effe puto,
Dii melius, fcilicet fecerunt, confuluerunt,
quod non ego prior intulerim arma, fed nos
priores adfecti fimus injuria a Caefare, au-
&tore hujus belli. Coeperit eft concedentis,
& omen inde in futurum de fucceffu captan-
tis; bene eft, gaudeo illum priorem coepif-
fe nefas. Quare jamjam, confeftim, celeri-
ter Roma fupplicium, me praefide, petat de
tam nefando homine. coeperat erat in Hamb.
pr. & quarto.
540 Proelia jufta] Hic non pia & aequa,
fed quae vere dici poffunt proelia, ut juftus
hoftis x. 437. vid. ad lib. 111. 228. tumultum
ergo magis quam bellum vocare volebat. Hoc
autem praefatur Pompejus ut jure videri
poffit crudelitatem exercere in Caefarianos,
1
ut
E
PHARSALIAE LIB. II.
133
'
Arfuras in tecta faces, fociusque furoris
Lentulus, exfertique manus vefana Cethegi.
O rabies miferanda ducis! quum fata Camillis
545Te, Caefar, magnisque velint mifcere Metellis,
Ad Cinnas, Mariosque venis. fternêre profecto,
Ut Catulo jacuit Lepidus, noflrasque fecures
Paffus, Sicanio tegitur qui Carbo fepulcro,
Quique feros movit Sertorius exful Iberos.
·
1
55° Quamquam, fi qua fides, his te quoque jungere, Caefar,
Invideo, noftrasque manus quod Roma furenti
Oppofuit. Parthorum utinam poft proelia fufpes,
ut in hoftes judicatos, cum quibus nullum jus
belli effet, fed qui, ut Catilinarii deberent
haberi, & in vindiétam patriae necari, ex
vi iftius fenatufconfulti, quo contra Caefa-
rem, hoftem judicatum, armati erant con-
fules, & magiftratus. vid. Caef. lib. 1. de
B. C. cap. 5.
541. Nec magis hoc bellum eft, quam quumn]
Eft non habent Langerm. & fragm. S. Germ.
quam quod multi; unde Heinf. quam quo Ca-
tilina rotavit Arfuras in tecta faces, quod non
fequor. nam rutare arfuras incongruum vi-
detur, quam ardentes debuiffet dicere; ne-
que etiam rotavit faces, fed incendium & fa-
ces paravit, id eft, minatus erat & machi-
natus, fed vigilantia Ciceronis ejus conata
difcuffa funt. Sed dicitur paraffe faces in
tecta, ut recte conftruit Oudendorpius, fi-
cut Floras Iv. 12. faces in urbem captam
pofcerentur. Ovid. Nuc. 126.
Semper habent in me tela parata viae.
& 111. Met. 508. faces feretrumque parabant.
Arfuras dixit, non otiofo epitheto, quia &
funt fine luce faces Ovid. 111. Am. 9 vid.
ad Phaedr. 1. fab. 28. quam quo etiam Cor-
tius, nec male. parant Oiſel.
543. Exfertique manus] Lutat. ad Stat. 1.
Theb. 413. citat exerta manus vefana Ce-
thegi. Barthius explicat implacabilis, ftri-
aus, ego malim pugnacem explicare, vel pas
Et
ratum ad pugnam. Refpicere videtur ad cinétu-
tos Cethegos Horatii in Art. Poët. 50. ubi
vide commentatores.
544 Camillis] Hic Metellis,& feq verfu
Camillis habet Oifel. quod forte melius, ut
imitatus fuerit Propertium, qui lib. 111.
VII. 31.
Crede mihi, magnos aequabunt ifta Camil-
los.
i
546. Ad Cinnas Mariofque venis] Ad Cig-
nos Rott. pr. Mariosque tales Langerm. a m.
pr. Cortius quum in fuo inveniffet telis, in-
de faciebar cadis, quod a talis facilius veni-
ret. Sed pro telis librarius, repetito verbo ex
priori verfu, voluit velis: fed venis fervan-
dum.
548. Sicanio Sicano Turrian.
549. Feros] Ferox Rott. tert. fimilis diver-
fitas lib. IV. 664
551. Invideo] Heinfius mallet, invidia eft.
ferenti Rott.tert. Notanda vero diverfitas con-
Atructionis, invideo jungere, & quod oppoſuit,
pro oppofuiffe. vid. fupr. ad vf. 440.
551. Et Scythicis] Longius quaefitum il-
lud Scythicis, quia fcilicet Parthi oriundi di-
cuntur a Scythis. forte fcripferit, & Syriae
vel Syriis; nam & hoc gentile adjectivum in
ufu fuit. Syria enim. provincia fuit Craffi, &
hinc Nofter lib 1. 105.
Affyrias Latio maculavit fanguine Carras.
R 3
Ally.
134
ANNA EI LUCANI
M.
Et Scythicis Craffus victor remeaflet ab arvîs
Ut fimili cauffa caderes, qua Spartacus, hoftis.
555Te quoque fi Superi titalis accedere noftris
Fufferunt, valet in torquendo dextera pilo:
Fervidus haec iterum circa praecordia fanguis
Incaluit: difces non effe ad bella fugaces,
Qui pacem potuere pati. licet ille folutum,
560 Defectumque vocet, ne vos mea terreat aetas.
Dux fit in his caftris fenior, dum miles in illis.
Quo potuit civem populus producere liber,
Adfcendi, fupraque nibil, nifi regna, reliqui.
"
Affyriam enim & Syriam confundi notiffi-
mum eft. qui vero Scythicis retinere velit
per me licet, & firmet etiam loco ex lib.
VIII.304.
Experti Scythicas, Craĵo pereunte, phare-
trus.
Quamvis ibi Scythicae pharetrae in genere
poffint intelligi, ut faepe etiam Parthicae,
Achaemeniae & Armeniae fagittae, quia illae
gentes eo armorum genere cenfebantur. Sed
facilius Scythicas pharetras & fagittas fero
quam oras, pro Parthiae regno, & finibus.
Ceterum variant etiam aliquantum fcripti
poft proelia Craffus & Scythicis fofpes victor
Thuan. fec. victor Graſſus multi :`remeabat
Langerin. pro remearat: ab arvis fex fcripti;
Scythicas oras etiam Ovid. vII. Met. 507.
pro Colchide, vel loco, ubi Cerberus ex-
tractus in Mariandinis, dixit.
$54. Qua Spartacus hoftis] Languidum il-
lud hoftis, quum Spartacum nomine appel-
laffe fufficiat ; quod fentient Poëticae peri-
ti. quare non alienus effem a fcripturafragm.
S. German. quae hofti exhibet, id eft, ut oc-
cidereris ab hofte, id eft, a Craffo, qui ti
bi, fi remeaffet (id eft, victor rediiffet: vid. ad
Val. Fl. iv. 589.) a Parthis, aeque ſe oppo-
fuiffet, ut Spartaco, qui ab eo fuperatus in
proelio cecidit. cadere vero hofti vel hofte eft
eleganter dictum, ut modo vf, 547. ut Ga-
·
彝
​Non
tulo jacuit Lepidus. vid. ad Grat., Cyneg.3 14.
Si quis hoftis mutare nolit, non Spartacus hor
ftis, fed Caefar intelligendus, eodem modo
in patriam animatus, quo Spartacus, & mu-
tata diftin&tione legendum,
Ut fimili cauffa caderes, qua Spartacus, bo-
ftis.
Hoftis nimir. patriae, ut judicatum fuiſſe vi-
dimus fupr. ad vf. 540.
555. Te] Tu Turrian. imitatum vero hic
Ovidium re&te Bersmannus notavit, qui E-
pift. 18. 1.
Gratulor Oechaliam titulis accedere noftris.
ubi vide notas.
556. Valet in] Calet in Langerm. & Hamb.
quart. valet en quatuor libri, & hoc praetu
lit Cortius. Parum refert: nam valere re,
& in re dici folet. Nofter lib.v1. 496. anta-
citis valuere minis. Ovid. x111. Met. 12. u-
trumque habet.
Quantumque ego Marte feroci,
Inque acie valeo, tantum valet ille loquen-
do:
nifi ibi praepofitio retrahatur a fequenti mem-
bro. vide Heinf. ad Ovid. vIII. Met. 59%
quare eligat lector.
558. Difces] Ita plurimi, difcet tres, difcat
Thuan. quart. & Langerm. qui a m. fec.
difcant habebat. difcent quatuor. ad bella fu-
gaces eleganter diâum. vid. Heinf. ad Ovid.
XII.
PHARSALIA E LIB. II.
135
Non privata cupit, Romana quisquis in urbe
565Pompejum tranfire parat. hinc Conful uterque,
Hinc acies ftatura ducum. Caefarne Senatus
Victor erit? non tam caeco trabis omnia curfu,
Teque nibil, Fortuna, pudet. Multisne rebellis
Gallia jam luftris, aetasque impenfa labori
5'70 Dant animos? Rheni gelidis quod fugit ab undis,
Oceanumque vocans incerti ftagna profundi,
Territa quaefitis oftendit terga Britannis?
An vanae tumuere minae, quod fama furoris
Expulit armatam patriis e fedibus urbem?
XII. Met. 167. & Broukh. ad Propert. 11.
VIII. 7.
560. Ne vos] Nec vos quinque libri.
562. Perducere] Nullus fere locus apud
Poëtas occurrit, quin MSS. perducere & pro-
ducere permutent; vid. ad Virg. Ecl. 1. 73.
& infr. 1x. 389. ut centies Critici notarunt:
ita hic quoque Hamb. quart. producere habet,
quod non dubito praeferre, quia agit de ma-
giftratibus & imperiis, ad quae evectus fuit:
in qua re proprium hoc effe verbum doce-
bunt adnotata ab Heinfio ad Claudian. 1. in
Rufin. 123. qua potuit populus quemquam per-
ducere habet Sarisberienfis lib. VIII. 17. fed
fignifantius civem, qui non debet plus cupe-
re, etfi populus vellet ipfi dare. mox, nifi
figna reliqui Rott. pr. malim etiam, regna
reliquit, fcilicet populus: nam invidiofius
hoc de fe praedicaret Pompejus.
564. Cupit] Cupis & paras eft in multis,
quod etiam Cortius nobis dedit. Sed vul-
gata eft apud Sarisber. lib. v11. 20. Lan-
germ. vero habet capit, quod blandiri poffet
novandi cupido, & acuto fatis fenfu expli-
cari, ut fupr. 1. 185. fed vulgatam firmat
etiam locus libri 1x. 27.
Nec regnum cupiens geffit civilia bella.
Deinde Romanam q. i. urbem Thuan. pr.
565. Uterque] Uterque eft nonnulli, qui
mox poft ducum omittunt. Statura ducem
'
Langerm mox trahit Hamb. duo.
Heu
568. Multisne] Multisve Langerm. netas
impenfa Hamb. duo. aetasque impulſa Rott.
tert.
570. Quod fugit] Quos fugit omnes fere,
quo Thuan, quart. quos fudit Rott. tert, a m.
fec. quos fugat fragm. S. Germ. quod facit
Voff. a m. pr. fed vulgata fervanda: dupli-
cem enim fugam, (ita invidiofe breves trans
Rhenum & in Britanniam excurfiones, un-
de re fere infecta rediit, vocat) exprobrat.
Oceanumque vorans Langerm. incertum pro-
fundum vocat, ut Tacitus x 1. Annal. 20. ma-
jorum noftrorum fedes, incerta Oceani di-
xit, propter aeftum maris venientis;& rece-
dentis, & quae folidis opponit lib. 1. 70. ita
dixit dubiam & incertam Syrtin. vid. 1. 419.
1x. 860. quaefitis dixit, ut Florus 111. 8.
Quaerendi fuerunt, ut vincerentur. & imita-
tur Claudianus 111. Stilic. 149.
Vincendos alio quae fivit in orbe Britannos.
in Chrouico Lobienfi, quod Pez edidit tom.
1. Rer. Auftriac. p. 945. hic verfus adduci-
tur; fed additur, Caefarem in proelio Bri-
tannico vulneratum, & confectum multis
jaculis per natandi diffugium evafiffe, tefte
Valerio.
573. Tumuere] Tenuere Langerm. unde
Cortius conuere; qualia fi reperio non repu-
dio, fed ubique intrudi non probo, armatam
**-
136
M. ANNA EI LUCANT
1
575 Heu demens! non te fugiunt, me cuncta fequuntur:
Qui quum figna tuli toto fulgentia Ponto,
Ante bis exactum quam Cynthia conderet orbem,
Omne fretum metuens pelagi pirata reliquit,
Anguftaque domum terrarum in fede popofcit.
580Idem ego per Scythici profugum divortia Ponti,
Indomitum regem, Romanaque fata morantem
Ad mortem, Sulla felicior, ire coëgi.
Pars mundi mibi nulla vacat: fed tota tenetur
Terra meis, quocumque jacet fub fole, tropaeis.
urbem diximus lib. 1. 605. pro incolis poni,
& ita captam urbem apud Stat. 1. Theb. 633.
antiquus Scholiaftes interpretatur, incolas o-
mnes. vide & Barth, ad lib. 11. 119. Sed nef-
cio, an recte hic armatam urbem dixerit,
quum fupr. 392. trepido agmine difceffiffe
Pompejum dicat, & non expulfum, fed terro-
re Caefaris adventus percuffum, turpiter cum
Senatu fugiffe. & lib. 111. 92. Caefar dicit
nullo Marte coactos Romam deferuiffe, nec
pro urbe pugnaffe Pompejanos. Quomodo
ergo armata dici poteft? forte alia vox latet.
melius dixiffet fama furoris expulit armati &c.
ut furor armatus, fit Caefar & ejus milites,
quos ad excidium & direptionem urbis ad-
ventare fama diftulerat.
575. Non te fugiunt] Hic verfus vel per
interrogationem debet legi, vel fuppleri,
non te fugiunt,fed me cuncta fequuntur. prius
malo non pro nonne obvium eft.
577. Exactum] Hoc rectum, & bene ex-
pofitum ab Oudendorpio. fed exactum orbem,
non de ipfo Lunae difco, quem orbem dici
centies novi, fed de curfu menftruo intelli-
go, quem bis peregit, & mortalibus vifa fe
abfcondidit, donec nova luna rediret. Nam
Florus 111.6. quadragefimo die partam vi-
&toriam tradit, ubi vide levem in dierum nu-
mero difcrepantiam apud commentatores.
Ita & exactos menfes dici vidimus ad Phaedr.
lib. 1. fab. 18. & exacta omnia, perfecta &
finita conſtat dici, ut inf. exactum annum 1V.
<
Hinc
44. & ita magnus orbis pro magno anno Virg.
11. Georg. 337. condere vero finire, ut con-
dere foles apud Virgil. 1x. Ecl. 52. & alios,
pervulgatum eft. Nefcio vero unde Cortio in
mentem venire potuerit, exefum clauderet
orbem, quia fcil. orbem de difco capiebatt
quem condi recte dici non putabat. Exedi
vero rupes, antra, ripas, & alia, quae affi-
duo attritu aquae excavantur, facile patior:
ut 111. 226. exefis rupibus antrum; vel ta-
be & curis exedi etiam homines, & alia quae
corrumpuntur fenfim, dici folent. Sed lu-
nam exedi poffe, quum cornua oftendit.
vellem mihi perfuaderi poffit. Deinde fi jam
exefam fingere quis vellet, novo alimento,
aut remedio, opus effe fingi debet, ut orbem
clauderet, & tabem corrigeret. Recrefcere di-
citur Ovid. 11. Ep. 5.
Luna quater latuit, toto quater orbe recre-
vit.
>
Somnia vera: licet clauderet etiam fit in Lan-
germ. follemni varietate, de qua vid. ad
Ovid. 1. Epift. 113. Sil. Ital. VI. 327. &
alibi.
578. Metuens pelagi] Haec re&te jungit
Oudend. ut fupr. vf 233. metuens futuri.
579. Angustaque] Anguftamque o&o fcri-
pti & editi nonnulli, in deeft duobus.
580 Idem per] Languidiorem verſum eri-
gas, fi legas, cum Sixii & Rott, tert. idem ego,
quam voculam faepe ejecerunt librarii, quia
fine ea verfus conftaret. Sed recte reftituit
Cor-
1
PHARSALIAE LIB. II.
137
585Hinc me victorem gelidas ad Phafidos undas
Arctos habet: calida medius mihi cognitus axis
Aegypto, atque umbras nufquam flectente Syene.
Occafus mea jura timet, Tethynque fugacem
Qui ferit, Hefperius poft omnia flumina Baetis.
590Me domitus cognovit Arabs, me Marte feroces
Heniochi, notique erepto vellere Colchi.
Cappadoces mea figna timent, & dedita facris
Incerti Judaea Dei, mollisque Sophene.
Armenios, Cilicasque feros, Taurosque fubegi.
Cortius. Virgil. x. Aen. 851. Idem ego, na-
te, tuum maculavi crimine nomen. Sic vidi
ego, ergo ego faepe Ovidio reddidimus ego
& Heinfius. vid. ad 1. Amor. 11. 49. 111.
Ep. 49. & alibi faepe.
583. Vacat] Vagat Thuan. pr. a m. pr.
ut ita variatur lib. v111.101. & alibi, Obfcu-
rior autem fenfus, & non ordinaria verbi
vacare fignificatio videtur: nam poffet con-
tra mentem Pompeji notare, nullam partem
fuiffe a fe vifam aut fuba&tam, ut lib. VIII.
801.
B tota eft Herculis Oete,
Et juga tota vacant Bromio.
id eft, ipfi foli funt poffeffa, dicata &c. ita,
quod addit, quare Unus in Aegypto Magno la
pis, potuiffet dicere, nullam partem mun-
di vacare Pompejo, praeter unum illum la-
pidem: hic vero, ubi agitur de victoriis,'qui-
bus totum orbem peragravit, debet fignifi-
care, nullam effe partem, quam non per-
domuit, & ita non vacavit, id eft, caruit
Pompeji victoris praefentia, fed tota tenetur
ejus tropaeis. Sed nefcio quis alius ita lo-
cutus fuerit. nifi huc referas illa 1 1. 56. Nul-
la vacet tibi, Roma, manus, id eft nullus tibi
toto orbe defit hoftis, fed omnes in te arma
capiant. libr. v. 675. litora vacant faxis dixit,
proillis carent. fed faxis ibi eft ablativus cafus,
aliter fi dativus effet, notaret, dant locum fa-
xis. Vide quae ibi dixi. hic haereo. an poffet
conſtrui pars nulla vacat mihi, id eft, caret
Quod
meis tropaeis, fed tenetur tota illis. fed tum
odiofe meis iteratur. mox, quofcumque jacet
Rott. tert. & am. fec. quaecumque, quod &
Barber. habet. Sed quocumque rectum. Sic
alio fole calentes terrae Hor. 11. Od. 16. &
inf. 1x. 872.
588. Mea jura timet] Timent quinque
fcripti, ut jungantur occafus & Baetis, ut
centies Nofter & alii folent, non ut occafus fit
pluralis numeri. Signa manent Cod. Cortii,
qui interrogandi modo legebat, mea juratre-
mit? quia mox fequitur, Cappadoces mea
figna timent, ubi eodem jure, tremunt, pof-
fet reponi. Tethinque Langerm. & Voff.
593. Incerti Judaea Dei] Adfcripfi olim,'
Rosweidum, nefcio nunc quo in opere, le-
giffe, Ignoti Judaca Dei. ut fcilicet igno-
tus ille, vel ignoti Dei Athenienfium,
de
quibus multa viri, docti commentati funt, in-
telligantur. Sed incertus Pompejo dicitur
quia ignorabant gentes, quem Deum Ju-
daei colerent, quum nullas apud eos imagi
nes deprehendiffent.
593. Mollisque Sophene] Ita novem fcri-
pti, quod nefcio cur fit rejiciendum, &
Grotius & Cortius probarunt; licet Sopho
sae Rott. tert. & Hamb. tert. Sophoene Oi-
fel. habeant: Armenias fragm. S. Germ. Ga
licasque feros Hamb. pr. an Galatasque: nam
Cilicas jam antea vf. 579 memoravit. Tauri
vero hic funt populi Scythici, in Cherfone-
fo Taurica, non Tauri montis accolae, quos
S
Ta
138
M. ANNA EI LUCANT
1
595 Quod focero bellum, praeter civile, reliqui?
Verba ducis nullo partes clamore fequuntur,
Nec matura petunt promiffae claffica pugnae.
Senfit & ipfe metum Magnus, placuitque referri
Signa, nec in tantae difcrimina mittere pugnae
600 Jam victum fama non vifi Caefaris agmen.
Pulfus ut armentis primo certamine taurus
Silvarum fecreta petit, vacuosque per agros
Exful in adverfis explorat cornua truncis,
Nec redit in paftus, nifi quum cervice repleta
605 Excuffi placuere tori: mox reddita victor
Tauros dici nefcio. Sed illorum frequens
mentio apud Ovid. in Triftibus & Ponticis;
vide & Claudian. r. in Eutrop. 249.
595. Quod focero bellum] Quid Sixii, Thuan.
fec. & Langerm. & editiones prifcae, unde
Heinfius, quid Jocero belli; Cortius ex viri
docti fententia,
Quid focero, bellum praeter civile,reliqui.
Quod & Oudendorpio in mentem venit, ne-
que mihi difplicet: ut fupra vf. 565. nibil,
wifi regna, reliquit, vel reliqui, fed fenfus
idem eft.
597. Petunt] Petit Thuan. quart. ut cla-
mor intelligatur petiiffe figna.
1
>
599. In tantae diſèrimina mittere pugnae]
Cortius, non monito lectore, unde petierit,
dedit, tanti Martis. Verum eft, apud Ovi-
dium, Val. Fl. Claudian. & forte alios
faepe, ubi vulgo bellum, ferrum, proelium
&c. legitur, inveniri in fcriptis Martem, vid,
ad Ovid. vi. Met. 464. 1111. 255. Haec le-
gerat & noverat vir doctus. Sed talia ten-
tare, ubi nullus codex variat, arbitrarium &
dictatorium effe credimas: praecefferat fcil.
pugnac, ideoque hic mutandum erat. prae-
terea notandum hic praecedere forma paffi-
va referri, & jungi mittere, de quo vid. infr.
ad lib. x. 348.
604. Nifi cum cervice recepta] Si cum Ri-
chel. an talem codicem viderit Cortius, qui
Quos-
conjecit, nifi fi, an quia alibi ita commenda-
runt viri docti, ut Heinf. apud Ovid. iv. E-
pift. 111. & alibi, nefcio: Sed eft ex genere
emendationum, de quo modo egi. cervice
repleti Voff. a m. pr. repleta Rott. fec. Bar-
ber. & a m. fec. Richel. quod placet, & re-
cepta gloffatoris effe puto. Sueton. Calig. 111.
gracilitas crurum repleta affidua equi vecta-
tione poft cibum, vid. Barth. ad Stat, iv. Theb."
757. unde plenus pro pingui. vid. ad Ovid. 1.
Art. 66. & Remed. 317. & Quintil. Decl.
VII. 8. fi quis tamen recepta tueri velit, quia
& amittere corpus dicitur pro macrefcere,
quod recipit, qui iterum pinguefcit, per me
licet. fed tamen nondum hoc legi; & faci-
lius, vires, fanguinem &c. quam cervicem re-
cipere repertarum confido, timebant librarif
fyllabae primae in repleta. fed communem
effe recte docet Heinf. ad Ovid. v11. Me-
tam. 628. & nofter corripuit lib_111. 242.
Excuffi tori debent capi, ut excuffi lacerti, 1.
debent_capi,ut
424. Virg. 111. 7. Excutiens cervice toros Pro-
pert. 11. X111, 27. de fortiter faciente in con-
cubitu, Barbarus excuffis agitat veftigia lumbis,
quod proxime accedit toris excuffis: licet ex-
caſſos toros durius quis credat effe dictum, nifi
capias, pro examinatis, an fufficere pugnac jam
poffint. Vel quia tauris domitis & aratro ad-
hibitis cervix & tori alti & eminentes folent
decrefcere, & quafi intra carnem defidere,
nunc
PHARSALIAE LI B. II.
139
#
Quoslibet in faltus comitantibus agmina tauris
Invito paftore trahit; fic viribus impar
Tradidit Hefperiam, profugusque per Appula rura
Brundufii tutas condit fe Magnus in arces.
610 Urbs
Urbs eft Dictaeis olim poffeffa colonis,
Quos Creta profugos vexere per aequora puppes
Cecropiae, victum mentitis: Theſea`velis.
Hinc latus anguftum jam fe cogentis in artum
Hefperiae, tenuem producit in aequora linguam,
615Hadriacas flexis claudit quae cornibus undas.
Nec tamen hoc artis immiffum faucibus aequor
nunc pulfus armentis, & in filva pafcens re-
cepit cervicem pleniorem, & toros ante la
tentes quafi excuffit. vide locum Statii ab
Oudendorpio addu&tum, cui adde alterum ex
lib. 1. 134. ubi aratro jun&o̟, ardua nodufos
cervix defcendit in armes.
3
608 Tradidit Hefperiam] Heinfius male-
bat, prodidit, pro reliquit, deferuit. Apula
rura plurimi, Apulia regna Hortenfii cod.
Varia in hoc nomine 'eſt licentia Poëtarum
circa modum fyllabarum. Sed hoc nunc age-
+
re non vacat.
· 609.Brundufiitutas confcendit Magnus in ar-
ces] Brundifii plurimi: unus Voffii Bron-
difii. deinde variant codices noftri, ut Qu-
dendorpiani, partim conceffit, partim concedit,
Turrian, confedit, a m. fec. exhibentes. Ma-
gnus.confcendit Rott fec. Ita apud Virgil. 111.
Aen. 292. Bathroti adfcendimus arcem, ubi
alii, accedimus. Sed unice placet mihi Thua-
nei tertii lectio, condit fe Magnus in arces.
Quae a librario profecta non videtur, &
profugo aptiffima, & quae metum, quem
ex filentio militum conceperat, oftendit.
Confedit enim fyllabis mutatis fecit ex dit
fe librarius. Firmatur vero, quia fimilem
variationem notavi tum alibi faepe, tum in
primis apud Sueton. Calig. LI. & Neron.
XLVIII. ubi vide, & ita Virgil. 1 x. Aen. 14.
Huc ſe provecti deferto in litore condunt.
+
Por-
Denique tutas,(ut & fupra occurrunt vf 504.)
hoc exigit. Eodem fere modo apud Virgilium
lib. 1v. Georg. 227. pro alto fuccedere coe-
lo, Pierius in Romano codice invenit
ſe condere coelo Dc verbo condere, vide Brouk-
huf. ad Propert. 111. XX111.19.
alte
610. Urbs eft] Languet ab ipfo initio fpon-
daicus verfus, qui erigeretur, fi codices da-
rent, Urbs ea, ut alibi ita variatur. vid. O-
vid. vi. Met. 217, & 260. fed quid opus >
dicet quis, meliorem Poëtam facere Luca-
num, quam revera fuit ?
1612, Victum] Functum malebat Heinfius,
non veritus controverfiam huic verbo a qui-
busdam factam, de qua egi ad Albinov. E-
leg. in Druf. 393. fed victum, a Minotau-
ro fcilicet,
ro fcilicet, intelligamus, ut putabat ejus
pater.
*
613 Hanc ]. Hinc quinque libri, Sed Cor-
tius hic, & vf. 615. qua edidit, ultimum au-
Ctores libros habet, hoc verò nequaquam.
mihi cum Oudendorpio hinc fatis placet. in
actum Turrian, fed artum plurimi. arcum nul-
lus praeter Thuan. quart. dein, perducit Lan-
germ, produxit Thuan., fec. eadem variatio-
ne, qua ſupr. 427. percurrit & procurrit, in
aequore Barber. pro linguam tres, fulcum, &
duo pro var. lect. Sed imitatio Ovidii XIII.
Met. 427. linguam vindicat. per quam hic
portum intelligit. mox qua duo. fcindit quae
S $ 2
fragm.
+
140
想
​M. ANNA EI LUCAN Iª
Portus erat, fi non violentos infula Coros
Exciperet faxis, laffasque refunderet undas.
Hinc illinc montes fcopulofae rupis aperto
620Oppofuit natura mari, flatusque removit,
Ut tuemulo ftarent contentae fune carinae.'
Hinc late patet omne fretum, feu vela ferantur
In portus, Corcyra, tuos, feu laeva petatur
Illyris Iönias vergens Epidamnus in undas.
625Huc fuga nautarum, quum totas Hadria vires
Movit, & in nubes abiere Ceraunia, quumque
fragm. S. Germ. fed claudit re&tum, quia
portum facit. vid. lib. 1. 421. deinde pro im-
miffum, immenfum Rott. tert. male.
618. Laſſasque refunderet undas] [ta quin-
que ex noltris, & recte adferuit Oudendor-
pius, & recepit. Laffas Cortius, fed retun-
deret etiam nobis dedit, quod in uno tantum
Rott. fec. reperi, & Heinfius etiam damna-
vit. Et ratio docet laffas undas potius re-
fundi, quam retundi. Nulla enim vi opus
effe videtur, quia jam laſſae non vehementer
irruunt,& feriunt. Sed Boreas recte retundere
dicitur pelagus lib. v.661, Refunduntur undae
quum recedunt, ut refufus Oceanus lib. vIII.
797. Virg 11. Geor. 163. ubi etiam de portu,
Itala qua ponto longe fonat unda refuſo.
ubi etiam retufo volebat Barth, ad Stat. VI,
Theb. 483. fed & vi. Aen. 107.
Tenebrofa palus Acheronte refufo.
& VII. 225. fi quem tellus extrema refufo
Submovet Oceano. Sic apud Plinium Paneg.
cap. xxx. de Nilo, non placido fe mollique la-
Pfu refufum abftulerat. ubi Vir Cl. Chrift.
Gotl. Schwartzius reponebat, refugum, quod
& ſe tueri poteſt. vid. fupr. lib. 1. 411. Exci
peret quoque non mutandum in acciperet;vid.
fupr. vf. 429 Portus erat, vero pofitum pro
effet. vid. Cortii notas ad fragmenta Sallu-
ftii pag. 970. & infr. lib. 111. 597. & VIII.
155. Sic Flor. 11. 17. Rapta erat impetu
Hifpania, nifi fortiſſimi viri cecidiſſent. & ita
faepe alii.
Spu-
619. Hinc illinc montes] Illic Oifel. Ele-
gantius cenfet interpres, fi ex amici fenten
tia legeretur, moles. Offendit forte, montes
rapis, miror etiam non adduxiffe illa paullo
poft. vf. 661.
Sed molibus undas
Obftruit, & latum dejecit rupibus aequor.
Sed contra libros fcriptos nihil moveo, quiz
video Poëtas faepe in montibus rupes & fco-
palos tamquam partes agnofcere, & ita
mens rupis fcopulofae non terrenus, fed in
quo rupes & fcopuli eminent, eft capiendus.
Infr. 665.
Si celfus in undas
Depellatur Eryx, nullae tamen aequore
rupes
Emineant.
ubi, quas ante moles & rupes vocaverat, mox
montes vocat. vid. & lib. vi. vf. 16. de
Petra, cui & fcopulos deinde tribuit, Ovid.
xiv. Met. 160.
Defertum quondam mediis qui rupibus Ae-
tnae
Nofcit Achaemenidem.
Sic montes & faxa, rupes & fcopuli paffim
occurrunt tamquam diverfa, quae funt par-
tes unius corporis. Nofter lib. v111. 46.
Rupis in abruptae fcopulos.
Ovid. vi. Faft. 5.
Eft moles nativa; loco res nomina fecit,
Appellant faxum. pars bona montis ea eft.
XIV. Met. 181.
}
vidi,
PHARSALIAE LI B. II.
141
Spumofo Calaber perfunditur aequore Saſon.
Ergo ubi nulla fides rebus poft terga reli&tis,
Nec licet ad duros Martem convertere Hiberos,
630 Quum mediae jaceant immenfis tractibus Alpes:
Tunc fobole e tanta natum, cui firmior aetas,
Adfatur: Mundi jubeo tentare receffus.
穆
​Euphraten, Nilumque move, quo nominis ufque
Noftri fama venit, quas eft vulgata per urbes
635 Per me Roma ducem: fparfos per rura colonos
Redde mari Cilicas: Pharios hinc concute reges;
vidi, quum monte revulſo
Tigra-
rias lectiones Safer fragm. S. Germ. Saron
Immanem ſcopulum medias permifit in un- Turrian.
das.
629. Nec licet] Id ne quidem propofuif-
fe fibi, fed longe alia agitaffe ex Ciceronis
Tunc filicem fcopulo avulfum, quem monti- ad Att. 18. Ep. 11. notabat Brouckhufius.
Silius IX. 393.
bus altis
Detulerat torrens.
& ita paffim Poëtae. vid. & ad Ovid. Re-
med. 179. Eodem ergo jure quis poffet hic
corrigere, montes fcopulofae molis. nam & ru-
pes & moles permutari videbit ad Ovid. 11.
Met. 12. Sed fequamur fcriptos libros, in
quibus ut, fi moles reperiretur, non muta-
rem in montes, fic nec mentes loco move-
rem. Recte vero vindicavit funem Ouden-
dorpius, & ita capi debere patet ex vf. 649.
folvunt cavas a litore puppes: & hic aliquis,
novandi cupidus, poffet legere, tremulae
ftarent contento fune carinae. Quod etiam fen-
fum egregium faceret, & contentus funis e-
xemplis multis probari poffet. vid. Mifcell.
Obferv. Critic. T. ix. pag 386.~
621. Ut tremulo ftarent] Starent tremalo
Rottend. pr. ut fteterint Thuan. fec. Mox,
Jeu vela feruntur Hamb. pr. deinde, Epidau
ros tres. Epidamnus Oifel. a m. pr. Epidam
mos a fec. vid. Oudendorp.
625. Huc] Hoc quinque libri. baec multi.
627. Perfunditur aequore Safon] Profun-
ditur Thuan. quart. & Langerm. fed male:
nam humilis infula, v. 650. tota quafi ae-
quore inundatur, Dein praeter notatas va-
६
Ineptit ergo iterum Poëta.
630. Faceant] Fact fragm. S. Germ.
quafi Alpes, ut alibi, effet fingularis nu-
meri; fed mediae admonere debuerat libra-
rium.
631. Tunc fobole e tanta] Ex Cortius, quod
nusquam reperi, nifi in editis nonnullis.
fubole duo: non fequor. Rationem fupr. ad
vf. 330. reddidi. Sed illud tanta ſuſpectum,
& miror praeteriiffe interpretes, quum plu-
res duobus filios Pompejum habuiffe non
reperiam. Certe nofter duorum tantum me-
minit, an hi foboles tanta dici poffint, dubito..
Videant ergo viri docti, an plures invenire
poffint. infr. lib. v. 34. pro ordine de tanto,
tentabam de fancte, fed vix audeo idem hic
admittere, quare malo aliis illud ulcus fanan-
dum relinquere, licet facile effet, aliud epi-
theton, quod foboli conveniret, reperire,
ut cara, digna &c.
635. Poft me] Multi codices, per me, quod
modeftius videtur, & per & poft paffim con-
fuderunt apud Virgilium & Ovidium,& alios;
vid. infr. lib. v. 318, & ad Suet. Tib. v. &
LXII.
636. Pharios] Parthos tres. Mox, #tra-
que vacantes fragm. S. Germ. fup.vf. 583.
S 3
640
142
M. ANNA EI LUCANI
藏着
​Tigranenque meum. nec Pharnacis arma relinquas,
Admoneo, nec tu populos utraque vagantes
Armenia, Pontique feras per litora gentes,
640Rhipaeasque manus, & quas tenet dequore denfo
Pigra palus, Scythici patiens Maeotica plauftri.
Sed quid plura moror? totos mea, nate, per ortus':
Bella feres, totoque urbes agitabis in orbe
Perdomitas: omnes redeant in caftra triumphi
J
5
640. Et quas] Heinfius corrigebat, quos,
quafi nunc populos fubintelligeret. Mox,
Macotia Langerin. & fragm. S. Germ. ut
faepe alibi.
t
642. Sed quid] Sed quod Rott. fec. Et
quid multi fcripti & editi: plura loquor unus
Voffii, follemni variatione. vid. Heins. ad O-
vid. 111. Met. 193. & alibi. mea figna Thuan.
fec. per orbes Rott. pr. bella ferens Turrian.
nullus feres, quod men Grotio, Heinfio,
Cortio & aliis placuit. vid. ad Sil. Ital. 1. 390.
Plin. Paneg. XXXI. Sed non imperat filio
ut bella fereret inter populos Orientis, id
eft, ut inter fe committerent proelia & a-
cies, fed ut excitaret eos ad arma pro fe ca-
pienda, & jungendas fecum vires & copias.
Hinc concute, & mox agitabis, dicit, quod
oftendit, illas gentes nunc quietas, & in
pace viventes effe excitandas in bellum con-
ira Caefarem. Hinc non feres bella, ut ita
edia, difcordiam, lites ferere dicimus, fed fe
res legendum, id eft, dices pacem effe ru-
ptam, & bellandum effe. exempla ubi bella
ferre legitur, non unum omnia fenfum ha-
bent, quae excutere non vacat. Apud Ovid.
VIII. Ep. 21.
Afpera pro caro bella tuliffe toro.
eft pro geffiffe, intuliffe, ut & apud Sabin.
1. Epift. 24.
Et Phrygas in miſeros ultima bella ferunt.`
& apud Stat. 111. Theb. 655.
Quod fi bella effera Grajos
Ferre vetas.
Sed hic eft, legatus, nuntius ibis ad Orien-
tis populos, & feres, nuntiabis illis bellahic
・At
geri, & ad illa auxilia pofces. ut verba, vo-
ces, nuntium, mandata, ad aliquem & fimi-
lia ferre. fic lib. v. 781. puppis quae fert fata
laeta, id eft, nuntiat, & ita paffim. Forte
etiam, motoque orbe. Nam faepe voces itera-
runt librarii ex praecedente verfu, ut fupr.
633. Euphraten, Nilumque move, & centies
alibi. Triumphi hic funt populi triumphati,
& victi, fub me militent.
645. Qui Latio] Qui Latios f. n. faftus Turr.
& fragm. S. Germ. faftus etiam Thuan. tert.
a m. & adferuit Heinf. ad Claudian. 1v.
Conf.Honor.155.qui locus ex Lucano expref-
fus ; & alii plures faftus receperunt. Faftis
Thuan. tert.fed lis eft,anLatio nominesan Latios
faftos praeftet, & an Laties fit otiofum epi-
theton, quia fafti per fe intelliguntar Ro-
mani. Sed quid etiam opus erat, Latio no-
mine, quum omnes Confules haberent Ro-
mana nomina, non Graeca & peregrina ?
Sed unaquaeque gens, quum haberet fuos
faftos, quos illi fuorum magiftratuum no-
mine, Romani vero fuos confulum
gnabant, recte Latios dixit. Sed eligat
lector, non certabo": fic Latios fafces dixit
lib. 111. 87. de verbo fignare vid. inf. v. 390.
• 646. Primus] Heinfius pronus olim, fed
induxerat. Boreas primus eſt, quam primum
Alat. Sic apud Propert. 11. 11. 1.
fre
Ac veluti primo tauris detractat aratro.
ubi nihil mutandum, nec aratro cum de-
tractat conftruendum, fed primo aratro eft
abfolute pofitum, quum primum aratro jun-
gitur taurus; & ita primus fol. IV. 15. &
talia paffim.
647i
PHARSALIAE 'LI B. ´II.
T43
1
645 At vós, qui. Latios fignatis nomine faftos,
Primus in Epirum Boreas agat: inde per arva
Grajorum Macetumque notas adquirite vires:
الو
Dum paci dat tempus hiems. Sic fatur: & omnes
Juffa gerunt, folvuntque cavas a litore puppes.
650 At numquam patiens pacis, longaeque quietis
Armorum, ne quid fatis mutare liceret,
Adfequitur, generique premit veftigia Caefar.
}
647. Acquirite vires] Exquirite margo
Hortenfii; nihil mutandum docet Ovidii lo-
cus, quem videtur imitatus ex lib. v11. Met.
457.
Ante tamen bellum vires acquirit amicas.
ubi vide. Virg. 1v. Aen. 175. vires acquirit
eundo. Manil. v. 501.
Artifices auri faciet, qui mille figuris
Vertere opus poffint, caraeque acquirere de-
tem
Materiae.
Ita correxit Scaliger, quum olim carni lege-
retur: Sed legendum carnis, hoc fenfu: ar-
tifices ita materiem formare fignorum & ima-
ginum, ut videantur veram carnem habere,
ut ita faepe ebur, metalla &c. dicuntur vive-
re. vid. ad Val. Fl. 11. 467. Petron LXXXII.
carnis dotes dixit, ut eod. libro 324. vocis
dotes.
648. Dat tempus hiemis] Tempus iners
Turr. a m. fec. quod non de nihilo, & ve-
rofimile eft aliquem tempus iners explicuiffe
per hiemem; & quia tempus hiems aliud ver-
bum poftulat, correxiffe paci, pro,dum pa-
cem dat tempus iners, id eft, inutile ad bel-
lum movendum. Sic brumam inertem dixit
Hor. iv. Od, 7. & Ovid. 1. ex Pont. 11.26.
ignavam Virg. 1. Georg. 249. frigus iners
Ŏvid, v111. Met. 190. & alii pigram hie-
mem: ita tempus iners pro inutili de aliis O-
vid. faepe, ut 111. Art. 60. Dat paci dum
Rott. pr. pacis Sixii & Barber. Stat in nullo
reperi, fed ultima litera in pacis, jun&a fe-
quenti, unde ftat provenit: fimilem harum
vocum variationem vidimus ad Gratii Cyneg,
vf. 100.
Suf-
549. Juſſa gerunt] Notanda locutio,
pro agunt,& ut fupr. dixit,peragunt. lib. IV.342.
Gerit omnia victi,
Sed ducis.
Vid. & lib. 111. 350. & verbum gerere
communem faepe cum agere habere vim,
oftendunt loca, ubi inter fe librarii permu-
taverunt, ut vidimus ad Suet. Caef. xLv.
Aug. XXXVII. & alibi. Paullum alio fenfu
apud Statium 11. Theb. z. Mercurius dici-
tur jussa gerens Jovis, id eft legatus, nun-
tius a Jove miffus, ubi gloffa, complens, fa-
ceffens.
650. Patiens pacis] In omnibus fere fcri-
ptis noftris & multis aliorum, patiens fegnis,
quod fegnem facit verfum ; & credo inrep-
fiffe ex gloffa, quae adfcripta fuit, patiens pacis,
ideft, fegnis. Signis Turrian. pax faepe a
noſtro pro otio, tarditate, ceffatione a belli-
cis actibus ponitur, ut modo praeceffit, &
fupr. vf. 559. de fe Pompejus, qui pacem
potuere pati. Heinfius exfculpebat ex vitiofa
lectione, patiens fenii: & certe fenium pro o-
mni fenectutis vitio, fitu, torpore fumi cer-
tum eft. ita fenium aevi dixit lib. iv. 812.
pro oblivione ex vetuftate nata Sil. Ital. xvI.
14. fenio torpefcere rerum, adſcripferat etiam
ex Tacito mens fenio fluxa, quod reperire
non potui. Hunc Lucani locum refpexiffe
& latius acturum fuiffe de fenio, indicant
ejus notae ad Sil. xvI. 135. ubi & fenefcere
pro torpefcere, languefcere, egregie illuftra
vit Cl. Drakenborchius nofter. Ingeniofa
emendatio, an vera fit, nefcio. ne quid factis
fragm, S. Germ.
653.
144
M. ANNA EI LUCANI
Sufficerent aliis tot primo moenia curfu
Rapta, tot oppreffae dejectis hoftibus arces:
655Ipfa caput mundi, bellorum maxima merces,
Roma capi facilis: Sed Caefar in omnia praeceps,
Nil actum credens, quum quid fupereffet agendum,
Inftat atrox: & adhuc, quamvis poffederit omnem
Italiam, extremo fedeat quod litore Magnus,
660Communem tamen effe dolet: nec rurfus aperto
Vult hoftes errare freto, fed molibus undas
653. Aliis] Alii fragm. S. Germ. & Turr.
tot primo fere omnes.
654. Tot oppreffae depulfis hoftibus arces]
Obfeffae in uno Langerm. codice reperi, &
tamen Cortius recepit. Infeftae in tribus e-
rat, unde Heinf. infeffae, vel invafae. Sed
nihil mutandum, agit enim de celeritate Cae-
faris, qui mox praeceps dicitur, nec qui ob-
fidet urbes. Inceperat quidem Corfinium obfi-
dere, fed proditum a militibus rapuit. vid.
fupr. vf. 505. ad obfidendum enim longius
tempus requirebatur, nec patiens morae ani-
mus obfidere urbes, fed opprimere feftinabat.
repulfis etiam Langerm, de quo fupra egimus
ad vf. 436. nec prima fyllaba deterreret, ni-
i maxima pars codicum depulfis daret, quod
jure tuetur Oudendorpius. Praeterea, moe-
nia curfu capta habebat etiam Hamb. pr. fed
nec hoc Caefaris celeritati convenit, nec
voci curfu. Flor. 11. 17. raptae infulae, rapta
Hifpania &c. ita incurfu rapta caftella lib.
vi. 268. & paffim. curfu fuperaverat Alpes
lib. 1. 183. & faepe Nofter, & alii de celer-
rimo itinere.
657. Nil actum] Rara iterum captans
Cortius legit, nil credens acti, quod in nul-
lo codice exftare credo. Sed in Plinii 11.
Sed in Plinii 11.
Epift. 11. 1. nos remittit ad notas fuas in
Lucanum; ubi latius fine dubio de hac loquen-
di ratione, cui nemo controverfiam move-
ret, fi codices hic, ut Pliniani, adjuvarent,
acturus fuiffet. cur vero lib. 111. 39. reli-
quit, nihil relictum? fed ubique talia intru-
dere effe oftenta tonem intempeftivae erudi-
Ob-
tionis puto. Sic & apud Quinctil. Decl.
CCXLVI. quid acti fit narraverunt. fed Stat.
1. Theb. 222. Nil actum,& lib. v. 286.
Nil actum eft bellis, finondum comperit iftas
Omnia poffe manus.
Florus II. VI. 150. Actum erat poculdubio
fi vir ille fe cum fratre junxiffet. Nil cre-
dens actum etiam duo, ex noftris exhibent
& hinc novandi cepiffe occafionem credide!
rim, ne ingratus fonus actum quum offen-
deret aures. Sed ifti incommodo medetur
Thuan. quart. qui habet, fi quid fupereffet.
bona etiam lectione. Heinfius Grotio, legen-
ti dum, adfentiebatur. fupereffet vero omnes
noftri tuentur. Cortius fuperaret obtrudit,
quod pro fupereffet poni multis potuit locis.
firmare.
658. Poffederit ] Heinfius malebat infede-
rit. fed nihil opus. nam poffidere pro tenere
faepe nofter & alii. poffederit orbem Thuan.
fec. & Oifel. repetitum ex lib. 1. 120. & VII.
420. poffederat, quod in quibusdam, praetu-
lit Cortius, ut fcilicet probaret, quamvis
etiam indicativum poffe pati.
"
661. Molibus undas] Undam Hamb. pr.
obftruit non movendum: nam ipfe Caefar apud
Ciceronem lib. 1x. ad Att. 14 fe ab utroque
portus cornu moles jeciffe, fcribit ut aut co-
gat quam primum copias trajicere, aut exitu
prohibeat Pompejum, deinde, dejectis pupibus
Langer. an pro puppibus, ut mox vf. 666.
eadem varietas in eodem codice, ita ut na-
ves demerfas, quibus obftrui portus folents
intelligat. Sed ita pro dejectis, praeftaret,
de-
PHARSALIAE LI 145
.
II.
}
B. LIBObſtruit, & latum dejectis rupibus aequor.
Cedit in immenfum caffus labor: omnia pontus
Haurit faxa vorax, montesque immifcet arenis:
665 Ut maris Aegaei medias fi celfus in undas
Depellatur Eryx, nullae tamen aequore rupes
Emineant, vel fi convulfo vertice Gaurus
Decidat in fundum penitus ftagnantis Averni.
浆
​Ergo ubi nulla vado tenuit fua pondera moles,
670Tunc placuit caefis innectere vincula filvis,
depreſſis, vel demerfis. quare rupibus, nam
& mox faxa fequuntur fervamus. vid.
fupr. 619. mox, cedit immenfum Rot-
tend, fec.
664. Montesque] Montemque Cortii MS.
montes immifcet Thuan. fec. & Langerm.
immifcit Sixii; quod utinam vidiffet Cor-
tius, ut firmaret fuum mifcuntur, quod re-
perit in fuis lib. 1.579.
665. Ut maris Aegaei] Egi de hoc loco ad
Val. Flac. 11. 522. ubi tentavi aliquo mo-
do Lucano lucem adferre, tentarunt & alii,
pro Aegaei, hic Hadriaci reponentes. Sed
Eryx fitus fuiffet in illa parte infulae, qua
Ætna, poffet illius maris mentio fieri; fed
quum Eryx fuerit magis propinquus Tyr-
rheno vel Africo mari, hic Hadriatico mari
nullus locus effe poteft. nam Mela lib. 11.
7. dicit Siculum fretum altero curfu modo
in Tufcum, modo in Ionium pelagus (ca-
jus pars Hadriaticum) perfluere, & Ionium
ad Pachynum ufque extendi: & a Pachyno
Himeram fl. alio ore in Lybicum, alio in
Tufcum mare devenire; Hadriatico jam ad
Pachynum definente. Quare ipfe etiam ma-
le, fonium pro Tufco, ibi memoraffe me
nunc video: nondum ergo omnis mihi fcru-
pulus exemtus eft, quem nunc forte adimi
poffe puto, fi per mare Egaeum, non in
telligatur illud magnum, quod communi-
ter ita appellari folet; fed illa pars maris
mediterranei, ubi fitae funt infulae gates,
in confpectu Drepani, cui imminebat Eryx.
quae infulae #gates & Ægufae dictae hoc
Ro-
commune habent cum mari Ægaeo quod
ab ai aiy, capra, dictae funt, unde & una
ex illis Capraria vocata fuit: hinc jam Lu-
canus potuit fibi formare gaeum, licet Ste-
phanus de urbibus, inde deducat Egafaeum:
hoc vero fibi licere credidit nofter; ut faepe
fingularia captare folet. Qui melius attule-
rit, vicerit. Cortius etiam inter alia conje-
cerat, Maris Aegatum: fed ita non folent ĺo-
qui veteres, nec mare Siciliae, Icariae, fed
Siculum, Icarium & fimilia reperimus; certe
ego non obfervavi. In editionis Gymnici
Colon. 1549. quae in fronte promittit do-
&iffima Scholia, margine notatur legen-
dum, Eftis, qui eft in ora Macedoniae, qui
mons mihi ignotus, nec legem carminis fer-
vat. In undis Turrian. De verbo depellere vi-
debimus ad lib. 1v. 101. aequore puppes Lan-
germ. immineant Thuan. fec. vel convulfo
Rottend. fec. Taurus pro Gaurus etiam Oi-
fel. vid. Cl. Drakenb. ad Silii lib. VIII. 534.
670. Innectere] Annectere Turrian. Quas
hic fylvas & robora poëtice vocat, rates fue-
re: ut Cicer. 18. ad Att. 12. affertur cir-
cumvallatum eſſe Pompejum, ratibus etiam
exitus portus teneri. vid. & Epift. feq. In Hor-
tenfii inarg. pro immenfis legitur, immerfis,
fed hoc fatis per fe intelligitur: non enim hae
rates & robora poterant immenfis catenis vin-
ciri, nifi fub aqua. Sed immenfae catenae, funt
longa & perpetua ferie connexae, pro funibus,
ne poffent defcindi. ut ita etiam, licet in mi-
nori re, longam catenam apud Ovid. 1. A-
mor. vi. 26″ fumi oftendi:
1
T
672.
146
M. ANNA EI LUCANI
1.
>>
Roboraque immenfis late religare catenis.
Tales fama canit tumidum fuper aequora Perfen
Conftruxiffe vias, multum quum pontibus aufus,
Europamque Afiae, Seftonque admovit Abydo,
675 Inceffitque fretum rapidi fuper Hellefponti,
Non Eurum, Zephyrumque timens: quum vela,ratesque
In medium deferret Athon. fic ora profundi
Artantur cafu nemorum. tunc aggere multo
Surgit opus, longaeque tremunt fuper aequora turres.
680 Pompejus tellure nova compreffa profundi
Ora videns, curis animum mordacibus angit,
Ut referet pelagus, fpargatque per aequora bellum.
Saepe Noto plenae, tenfisque rudentibus actae,
Ipfa maris per clauftra rates faftigia molis
685Difcuffere falo, fpatiumque dedere carinis:
672. Xerxen] Perfen Hamb. fec. Serfem
Thuan. fec. Derfem Langerm, Perſen rece-
pit Cortius, quod ego magis Poëticum pu-
to. Eadem varietas infr. lib. 111. 286. & a-
pud Ciceron. v. Tufc 7. nam Xerxes refer-
tus omnibus praemiis donisque fortunae, ubi
quum Davifius ex Palatino codice, in prio-
re editione protuliffet Perſes, in altera mu-
tavit. Apud Propert. 11. Eleg. 18. 22.
Xerxis & imperio bina coiffe vada.
ubi in duobus codicibus eſt Perfis, quod ta-
men an Grammaticorum placitis congruere
poffit, dubito. Catale&tis Pithoei pag. 59.
de Xerxe:
Perfes magnus adeft.
& pag. feq.
İdem commifit longo duo litora ponto Perfes.
Quicquid fit, alterutrum eft ex gloffa, &
verofimilius eft, Xerxen inde proveniffe.
673, Conftruxiffe vias] Poffet & confira-
viffe legi, quo verbo in hac biftoria faepe
fcriptores utuntur & conftratum, ftratum
mare dixerunt. vid. Juven. Sat. x. 175. Juft.
}
Tor-
11. 10. & alios. Sicfaepe apud alios & Cicero-
nem, confternere vias filice, & aliis rebus
occurrit. Sed quia libri non variant, nec nos
mutemus. Conftituiffe, quod quidam habent,
etiam non abfurdum, ut ftabilem & fir
mam viam fecerit in mobili mari. Sequen-
tia: multum cum pontibus aufus, fateor me
vix intelligere, aut fenfum inde elegantem
poffe elicere, & Heinfium quoque haefiffe
in illis, obelus adpictus indicat. Scripti co-
dices quoque nihil juvant, nifi quod, cum
montibus aufis Turrian. Cogitabam aliquan-
do, an in multum lateret, ftultum; unde
faciebam, ftulto quum pontibus aufu Euro-
pamque &c. aufu pro aufo, quod vulgatum
magis. vid. ad Ovid. x1. Metam. 242. &
Virg. vi. Aen. 624. Sed deſperatum vulnus
durius tractare non audeo.
677. Deferret] Transferret Rottend. tert.
differret tres.
681. Mordacibus Mordacior S. Germ.
682. Spargatque] Vid. lib. 111.64.
683. Noto plenae] Pleno malebat Heinfius,
ut
1
PHARSALIAE LI B. II.
147
Tortaque per tenebras validis balliſta lacertis,
Multifidas jaculata faces. Ut tempora tandem
Furtivae placuere fugae: ne litora clamor
Nauticus exagitet, neu buccina dividat horas,
690Neu tuba praemonitos perducat ad aequora nautas
Praecepit fociis. jam coeperat ultima Virgo
Phoebum laturas ortu praecedere Chelas,
Quum taciti folvêre rates. non ancora voces
Movit, dum fpiffis avellitur uncus arenis:
695 Dum juga curvantur mali, dumque ardua pinus
Erigitur, pavidi claffis filuere magiſtri :
Strictaque pendentes deducunt carbaſa nautae
Nec quatiunt validos, ne fibilet aura, rudentes.
Dux etiam votis hoc te, Fortuna, precatur,
700 Quam retinere vetas, liceat fibi perdere faltem
ut apud Ovid. 11. Amor, x1.41.
Ipfa roges, Zephyri veneant in lintea pleni,
Nec ab hoc olim abhorrebam. vid. ad VII.
Metam. 471. Nunc potius vulgatum ferva-
rem, quia & vela & naves plenae vento fae-
pe etiam occurrunt. vid. Ovid. 111. Ep. 58.
& alibi. Plin. 18 25. navis plena vento.
684. Per clauftra] Per clufa Hamb. quart.
685. Difcujere] Difcurrere fragm. S.
Germ, decuflere MS. Cortii: fi folo quis
praeferret, etiam faftigia deberent capi de
ima parte molis infixa fundo maris, ut a-
pud Virgil. 11. Georg. 288. & inf. IV. 296.
fed Oudendorpio accedo, falo vindicanti:
mox, totaque Hamb. pr.
688. Ne litora] Neu Ed. Gryph. major.
fed ne vel nec hoc & feq. verf. multi ex no-
ftris. non litora Langer. dividat auras Hamb.
fec. permonitos plurimi: per monitus Turr.
deducat octo libri, quod & defendi poffet.
vid. lib. v. 541.
693. Quum taciti] Tum Thuan. fec. ta-
citas octo codices, quod aliqui arripuerunt.
Ita-
Sed imitari credo Maronem 111. Aen. 667.
taciti incidere funem. & sv. 289.
Glaſſem aptent taciti, fociosque ad litora co-
gant.
Unde apparet per voces clamorem nauticum
hic intelligi, ut recte Scholiaftes. & hinc
mox, filuere magiftri, id eft, nullo horta-
mine aut clamore ufi funt. mox, cum ſpiſ
fis tres.
697. Pendentes] Heinfius tendentes ma-
lebat: fed & fimul adfcripferat locum Silii 111.
129. fed & inde pendentes firmatur, quod ne
probem pluribus effecit diligentia Oudendor-
pii. Pandentes deducunt, fi quis retinere
velit, debet hoc modo tueri, quo vidimus
participia adjungi aliis verbis, idem fere figni-
ficantibus: ut temperat abftinens Horat. III.
Od. 8. portat ferens Sil. 1x. $85. ubi vid.
Drakenb. & nos faepe ad Virgilium & alios
notavimus: eadem varietas in pandere & pen-
dere infr. v. 428.
,
700. Perdere] Et hic prodere fabftituebat
Heinfius; fed nollem hoc ubique intrudi.
T 2
per
148
M. ANNA EI LUCANI
Italiam. vix fata finunt: nam murmure vafto
Impulfum roftris fonuit mare, fluctuat unda,
Totque carinarum permixtis aequora fulcis.
Ergo hoftes portis, quas omnes folverat urbis
705Cum fato converfa fides, murisque recepti,
Praccipiti curfu flexi per cornua portus
Ora petunt, pelagusque dolent contingere claffi.
Heu pudor, exigua eft fugiens victoria Magnus.
Anguftus puppes mittebat in aequora limes
Perdere hic eft relinquere Caefari Italiam, &
ita amittere, dummodo falvus evadat, & Brun-
dufium teneat.
703. Totque carinarum] Non videtur fen-
fus perfectus, & exfpectat poft copulam il-
lam aliud quid verbi lector. Sed poffet re-
peti ex primo membro fluctuat, quod ibi
fingulari numero cum unda junctum, hic
debet fubintelligi repetitum plurali, ut fit,
& fluctuant aequora. quod quam durum fit
unusquisque videt, & vere Lucanicum. Mol-
lius effet, fi acquora & unda fluctuat dixif-
fet, ut lib. 111. 526. & VIII. 426. & alibi,
ut notabimus. Sed vide etiam ad 111.397.&
V. 730. unde poffet vulgata hic defendi. ma-
lim tamen nobis dediſſet,
Totque carinarum permifcent aequora fulci.
vel etiam fulcos. Nam folae naves fulcum dant
confpicuum, multarum vero & propinqua-
rum fulci mifcentur & delentur.
704. Omnes] Sive omnis, ut quidam codi
ces. Sed & fic accufativo cafu magis pro-
barem: nam oftendit majus ftudium Brundi-
finorum recipiendi Caefaris. Stc alia in re,
effunduntur omnibus portis ad opem ferendam
apud Livium lib. xxxv11. 6. & duriffime
diceretur, omnis fides folvit portas urbis, pro
totius urbis fides.
706. Per cornua] Vid. fupr. ad vf. 58.
107. Pelagufque dolent contingere claffes
Claffem Oifel. nec nego tangere, continge
re pelagus recte poffe dici. vid. Ovid. vII.
Met. 6. & alibi. Sed elegantior multo &
Ar-
2
rerum ftatui accommodatior lectio fragm. S.
Germ. mihi videtur, Claffi: ut contingere
nobis dicuntur, quae votis petimus &
faepe praeter fpem eveniunt. Sic lib. 1x. 65.
Pompejo contigit ignis. Ovid. 111, Amor. rx.
Haec mihi contigerant, ſed vir non contigit
vid. ad Phaedr. Iv. 23.
illi.
710. Artior] Altior Richel. Chalcida, Chol-
cida, Chalchida erat in fcriptis.
711. Claffique paratas excepere manus] Aut
paratae cum Hamburg. fec. & uno Ouden-
dorpii mallem legere, quae paratae erant,
manus, fc. ferreae, excipiendae claffi: vel
paratas accepere, ut haerentes naves intelli-
gantur, quae facile apprehendebantur ferreis
illis manibus. Claffisque erat in fragm. S.
Germ. Quum vero ter brevi hic intervallo re-
currat vox claffis, cogitábam aliquando, an
poffet fcripfiffe, cladique paratae excepere,
vel cladique paratas accepere manus. ut lib.
111, 287. tantis percuffit claſſibus, in tribus
vidi, cladibus, ubi plura.
712. In litora] Ad litora quinque. in lito-
re duo.
714. Summis fpoliata carinis]Summum diem,
tempus, fuppliciam & fimilia pro ultimo, ex-
tremo poni facile patior. Sed fummas carinas
has duas, quae haeferunt & captae fuerunt,
eleganter dici cras credam, hodie nihi!, quum
altiores reliquis poffent ita etiam intelligi.
Scio quidem fumma agmina carpere, pro ex
tremis dictum a noftro lib. iv. 155. fed non
ideo
PHARSALIAE LIB. II.
149.
710Artior Euboica, qua Chalcida verberat, unda.
Hic haefere rates geminae, claffique paratas
Excepere manus: tractoque in litora bello,
Hic primum rubuit civili fanguine Nereus.
Cetera claffis abit fummis fpoliata carinis:
715Ut Pagaſaea ratis, peteret quum Phafidos undas,
Cyaneas tellus emifit in aequora cautes,
Rapta puppe minor ſubducta eſt montibus Argo,
Vanaque percuffit pontum Symplegas inanem,
ideo fummas carinas, pro extremis credo re-
&te dici. Quare palmariam Heinfii correctio-
nem, fummis fpoliata cerucbis,vel corymbis, non
meo tantum calculo, fed fuffragio omnium
eruditorum approbanda videtur: non modo
quia ipfe Lucanus lib. x. 495. dixit: Tran-
ftraque nautarum, fummique arfere corymbi:
fed quia comparatio cum Argo navi, quae
hoc levi damno evafit Symplegadas, hoc po-
ftulat. Deinde ipfa etiam ratio hoc exigit.
Furtiva erat fuga, in qua folent omnia infi-
gnia detrahi, & ideo Pompejus quoque ceru-
chos vel corymbos detrahi juffit, ne forte
longius hinc confpici poffent, & agnofci o
riente crepufculo, & deinde die. Sic quo-
que victis & captis folebant navibus demi
omnia ornamenta, ut contra victrices auro
&c. ornari, ut ex Scheffero notavi ad Va-
ler. Fl. 1. 273. Fefellit, credo, interpretem
non in omnibus refpondens comparatio
Argo, cui non Jafon detraxerat ceruchos,
fed quae, coëuntibus Symplegadibus fpolia-
ta fuis ceruchis fuerat; & ideo credebat a
Caefare vel Caefarianis has naves fpolia-
tas fuiffe.
Sed claudicat hac in parte
comparatio; & faepe non per omnia fi
milis est res comparata, ut hoc recte ob-
fervat Servius ad Virg. 1. Aen. 497. & quam
illuftrat amplius H. Stephan in Diatr. de
Criticis. pag. 108. & 184. Similem in A-
poll. Rhodio obfervat Scholiaftes ad lib. 1.
883. haec Poëtices ftudiofi obfervare debent,
ne immerito accufentur veteres. Convenit
Et
vero navibus Pompejanis cum Argo, ut u-
traeque effent fine ceruchis, fed illis detra-
&tae erant a Pompejo, huic, vi Symplegadum
coëuntium, extremi ceruchi avulfi erant.
Puppe fpoliatum Argo nofter dicit. jam vero
nudatas his infignibus ab ipfo Pompeje, ut
fuga lateret, debemus intelligere; neque
femper fpoliatio hoftilis hoc verbo indicatur,
fed quum nos ipfi nudamus, detrahimus
aliquid. Sic quid magis obvium, quam fpo-
liare montes arboribus, & ipfas arbores fo-
liis & fructibus fpoliare, & fimilia? ut Nofter
lib. 111. 395. VI. 112, & alii paffim. vid, ad
Ovid. Epift. xvI. 10. & ad Claudian. 11.
Rapt. 139. Audacius etiam dixit Vellej. Pa-
terc. 11. 119. Spoliatum equite peditem, pro
nudatum. Jam vero fugientes naves fuas
omnibus illis, quae hoftibus infequentibus
confpiciendas dare poffent, nudaffe apparet
ex Pompeji filio, qui fugiens exftingui juffit
lumen Praetoriae navis
lumen Praetoriae navis, & annulos abjici;
tefte Floro iv. 8. ubi quinam illi annuli fint
nondum conftat inter eruditos : & corru-
ptam vocem credo, in qua infignia quaedam
navis latere verofimile eft, & apluftria vel
corymbos intelligi.
716. Emiſit in aequora cautes] In Thuan
quarto erat, cautes emifit in aequor. in ae-
quore Thuan. & Hamb. primi.
717. Rapta] Rupta Rottend. fec. Argos,
Thuan. quart. & Hamb. tert. defcendit mon-
tibus Argo Cod. Cortii. quod librarius fum-
fit ex fcriptoribus, qui de prima inftitutione
T 3
12
150
M. ANNAEI LUCANI
Et ftatura redit. jam Phoebum urguere monebat
720Non idem Eoi color aetheris, albaque nondum
Lux rubet, & flammas propioribus eripit aftris,
Et jam Plias hebet, feffi jam plauftra Bootae
In faciem puri redeunt languentia coeli,
Majoresque latent ftellae, calidumque refugit
725 Lucifer ipfe diem. pelagus jam, Magne, tenebas,
Non ea fata ferens, quae, quum fuper aequora toto
Praedonem fequerere mari. laffata triumphis
navis, ex nemore Pelio detractis arboribus,
frequentiffime hoc iterarunt, Utinam ne ex
nemore Pelio &c. de quo ad Phaedr. iv. 6.
commentatores. Sed montes hic funt Cyaneae
cautes. Mox, unaque percuffit fragm. S.
Germ. & a m. pr. Thuan. tert. inane idem
fragm. male: inanem pontum dicit, quia jam
tranfierat Argo; quare coëuntes Symplega-
des nihil nifi aquam folam elidere potue-
re.
720. Non idem] Poteft fumi pro diverfo
a noctis colore, qui niger eft: fed hic tamen
nondum albus, ut fole orto. medius ergo
quafi inter nigrúm & album, quem Auro-
rae pallorem dicit Stat. 11. Theb. 333. ubi
vide Barth.
722. Pleias] Plias magno numero codi-
ces, ut fere femper variant. bebet inepte in
habet mutatum; ut & apud Valer. Fl. v.
372. ubi vide adnotata. flexo Bootae in tribus
erat, & in uno ex iis, Boote; ut effet grae-
cismus flexo plauftra. Sed non placet. In fa-
ciem redeunt di&um, ut apud Phaedrum iv.
16.
Faciem in ferenam fubito mutatur dies.
Ceterum operofa nimis & molefta aurorae
furgentis defcriptio mihi videtur; cumulatis
pluribus, quorum unum vel alterum fuffi-
cit fanioribus Poëtis.
786. Super aequora toto Praedonem feque-
rere mari] Egi de hoc loco ad Val. Fl. 11.
375 & Super aequora victor P. S. maris legi
poffe ex fcriptis dixi, ut aequoră maris jun-
De-
gerentur, ne tautologus fieret Lucanus. nec
improbat Oudendorpius. nifi quod praedo
nem maris mallet conjungi; quod admitti
poffe non nego, etfi praedones maritimos di-
ci in profa videam, non maris. Sed liceat
ita loqui, an tamen haec quoque non erit
tautologia, quum praedo fimpliciter ita ca-
pi foleat, nec quisquam praedonem terrae
dixerit. aequora maris vero multos dixiffe
probavi. quare fi jam, per me licet, vulga-
ta fervetur, ita explicanda erit, ut primo
fuper aequora de qualibet navigatione & cur-
fu, quo claffe inftructa infecutus eft pira-
tas, capiatur; fed quum addat, toto mari,
intelligat nullam partem non neglexiffe Pom-
pejum, quam non infederit, claffibus fuis
divifis & difpofitis, & ut dicit Florus IIT
6. toto mari ſparſam peſtem femel in per-
petuum exftinguere voluerit. & deinde, per
omnes aequoris portus, finus, latebras, recef
fus, promontoria, freta, peninfulas, quafi in-
dagine claufos piratas opprefferit: jam vero
aequora, mare, undas, pontum in una pe-
riodo cumulari vidimus in lib. 1. 103. & ipfe
Oudendorpius ad h. 1. vf. 435. & male ta-
lia carpit Mark!. ad Stat. 111. Silv. 11. 6.
tuto mari, id eft, liberato a piratis volebat
Heinfius, quod & placuit Cortio. Sed dum
fequeretur nondum tutum erat, fed disjectis
& victis piratis tutum fecit demum.
728. Defcivit Fortuna] Multa hic habet
interpres, ut variis. lectionibus, deferuit, de-
ftituit, & nefcio quibus, fidem faceret, aut
dc-
{
PHARSALIA E LI B. II.
151
な
​exful.
Defcivit fortuna tuis. cum conjuge pulfus,
Et natis, totosque trahens in bella penates,
730Vadis adhuc ingens, populis comitantibus,
Quaeritur indignae fedes longinqua ruinae.
Non quia te Superi patrio privare fepulcro
Maluerint: Phariae bufto damnantur arenae:
Parcitur Hefperiae, procul hoc ut in orbe remoto
735 Abfcondat Fortuna nefas, Romanaque tellus
Immaculata fui fervetur fanguine Magni.
detraheret. noftri etiam multum variant, &
praeterea,defivit habent tres, quod proxime ad
defcivit accedit, quod reliquis merito praefert
Oudendorpius, praecipue motus loco Statii
11. Theb. 311. Refpiciens defciffe Deos. ubi
variant etiam codices, & ex MSS. difceffe
pro difceffiffe legit Tollius ad Aufon. Sa-
pientes pag. 270. non fine fpecie, & exem-
plis aliorum. In alio cod. ibi erat deciſſe.
Barthius loca quaedam producit, quae abiif-
fe,*difceffiffe Deos probant. ego tamen ibi
defciffe fervandum puto. Refpiciens etiam non
placet Barthio, quia paullo ante praecedit,
& ille fufpirans conjicit. forte fufpiciens pro
fufpectans, ut ita Salluftium & alios locutos
docuit Rivius ad Terent. Andr. 111. 2. fu-
fpectos jam habebat Deos, fibi minus faventes,
Polynices. Sed omnes in hoc loco aeftus forte
componet egregia Oifeliani le&tio, Laffata tri-
umphis Defuevit Fortuna tuis,quam & prebavit
Heinfius, adfcriptis Silii & aliorum locis, ut
conftruatur, fortuna laffata defuevit trium-
phis tuis. Sic apud Maronem lib. vi. Aen.
813.
Refidesque mowebit
Tullus in arma vires, & jam defueta tri-
umphis Agmina.
lib. v11. 693. deſueta bello agmina. Sil. III,
575-
Gens ferri patiens, ac laeta domare labores,
Paullatim antiquo patrum defuevit honore,
Contra Ovid. 11. Triſt. 169.
Sic adfueta tuis femper victoria caftris
Nunc quoque fe praeftet.
Sic defuetae filvis ferae infr. Iv. 237. vid. & ad
v. 404.
728. Pulfus] Pulfis Langerm. mox, to-
tosque, fufpe&tum erat Heintio; an iterum, ut
alibi, motosque praeftaret? id eft, quos jam
moverat, & Roma fugiens Brundufium tran-
ftulerat, & inde jam in Epirum transvehe-
bat, quo fedem belli tranftulit. Sed quum
multus fit nofter in voce totus, nihil move-
rem.
732. Non quia te] Namque te S. Ger-
man, &Cortii codex, non quo te Cortius con-
jecit.
734. Hoc ut] Hoc et multi. Heinfius ma
lebat, hoc fed.
M. AN-
Pag. 152
7
{
M. ANNAEI LUCANI
PHARSALIA E
LIBER TERTIUS.
r
ARGUMENTU M.
Tertius exponit; primo quid Julia dixit;
Quid Magnus fecit; audax quo Curio miffus.
Altera pars libri dicit, quod Caefar in urbem
Ivit, opesque dedit Romae, nolente Metello,
Militibus; Magnique notat, qui figna fequuntur.
Ultima, quod tendens Hifpanas Caefar ad oras
Maffiliae ftetit, hanc fed vicit in aequore Brutus.
Propulit ut claffem velis cedentibus Aufter
Incumbens, mediumque rates tenuere profundum,
• Propa
"
ropulit] Ita omnes omnino. Cortius
dicit quosdam editos habere, protulit.
nefcio quos intelligat. vide libr. v. 430. pro
cedentibus in uno Voffiano erat, furgenti-
bus, unde Heinfius, turgentibus: & certe,
quum paffim plena, turgida, tumida, cava,
finuofa &c. dicantur vela quando acrior
ventus propellit navem, infolentius videtur
dictum vela cedere vento, quum non peni-
tus cedant, nifi quatenus funis, quo laxan-
tur vel contrahuntur, permittit, & contra
finuata refiſtant & reluctentur vento, reten-
ta funibus, ne volitent & fluctuent in pro-
ram. Sed relinquamus, quod emendare non
poffumus, nec volumus.
Omnis
>
2. Tenuere] Mirum fane, tot codices
ut in noftris tredecim, confpirare in move-
re, quod etiam ex fuis recepit Cortius." Sed
quum hoc verbum proprie de remigantibus
dicatur, qui vento vel nullo, vel exiguo na-
vem propellunt, hic vero aufter incubuiffe
dicatur, quod de leni & non diu flante vento
non folet intelligi, ut lib. 1. 390. v. 414.
419. 718. & alibi, & apud Ovid. x111. Ep.
15.
Incubuit Boreas abreptaque vela tetendit:
hic locus effe r movere non poteft, quia
jam vento motum erat mare, non vero a
navigantibus, nifi vellet quis ea parte intelli-
gere motum, qua navis fecat mare & fulcum
fa-
Ź
153
M. ANNAEI LUCANI PHARSALIAE. LIB. III.
Omnis in Iönios fpectabat navita fluctus:
Solus ab Hefperia non flexit lumina terra-
5 Magnus, dum patrios portus, dum litora numquam
Ad vifus reditura fuos, tectumque cacumen
Nubibus, & dubios cernit vanefcere montes.
Inde foporifero cefferunt languida Somno
facit. Sed hoc in fummo mari fieri folet ;
Sed a remigantibus moveri, & quafi a fundo
erui mare vidimus ad Ovid. vi. Met. vf.
ult. & Val. Fl. 11. 110. & v. 44. ubi ex
Lucano laudavi locum lib. v. 448. Claſſes
inertia tonfis Æquora moturae. Virgil. 1. Ge-
org, 130.
Praedarique lupos juffit, pontumque mo-
veri.
ubi male Servius, ventis moveri explicat,
quum certe prius homines remis impellere
naves coeperint, diu antequam velificari in-
ftituerint, ut ipfe Maro deinceps vf. 136. etiam
probat.
Tunc alnos primum fluvii ſenſere cavatas.
quod de remigatione intelligendum quifque
videt. quare cum Oudendorpio tenuere pro-
bo, & illud movere librariis redono, qui fo-
liti fuere haec verba confundere, non con-
fiderantes, utrum conveniat reliquis verbis.
vid. ad Ovid. x11. Ep. 98. 111. Amor. 1.
13. Claudian. 11. Raptus 9. & alibi. Hic ve-
ro remis demum utuntur, quum terrae pro-
piores effent facti, vf. 45. Scio faepe remis
& velis properantes uti, fed femper leniori
vento, non incumbente & tendente vela, ut
hic, quando remorum nullus eft ufus. Cor-
tius conjecit, fecuere, quod certe Lucanus
potuiffet dicere, fed an fcripferit nefcio. po-
tuiffet, & tetigere, & quodvis aliud ver-
bum, quod unicuique Critico placet. Sed
fequamur fcriptos.
4. Lumina terra Magnus] Lumina Magnus
terra Thuan. quart.
7. Dubios] Vid. ad Val. Fl. 11. 72. omnia
dubia dicuntur, quae diftantia aliquantulum
non certe dignofci poffunt. vid. Barth. ad
Stat. 111, Theb. 42.
Mem
8. Inde foporifero] Nec hoc epitheton ad-
modum placet. Scio foporiferum vinum, ve-
nenum & alia, quae gravi fomno opprimunt
aliquem, dici. Sed ipfum fomnum foporife-
rum non legi. Scio etiam faporem gravio-
rem effe fomno, & ideo talem poffe intelli-
gi; fcio etiam fomnum pro nocte faepe fu-
mi. Sed his obftat, quod in gravi fopore
imagines illae nocturnae non videantur, fed
fere mane, quum jam multum fopor ille
remifit, ut paffim apud Poëtas fingi notif-
fimum eft, nec multis probare meretur. vid.
Delr. ad Senec, Troad. vf. 435. Quare ego
Somno fcriberem majori litera, & de Deo
fomno explicarem, cui cefferunt membra
Pompeji. Et in epithetis vidi faepe magis
Lucanum attendiffe ad fonoram vocem
quam propriam, ut centies. Poëtis mediocri-
bus ufu venire folet. Videant acutiores
an Lucanum tam infolentis di&tionis abfol-
vere velint, & aliis Poëtarum locis haec
tueri; me judicem habebunt faventem; fin
minus, inter ejus fingularia & hoc referri
patiantur. fomno cedere etiam dixit Val. Fl.
11.71. Haec fcripferam, quum Lucanum
abfolvendi infolentioris locutionis aliam viam
forte inveniri poffe cogitarem, fi Somnus fo-
perifer fumatur pro irrigante, ut centies hoc
verbum occurrit in hac re, ubi quafi humo-
re quodam, aut liquore irrigari fingitur ali-
quis in fomnum labens: fic apud Virgil. 1
Aen. 680. Venus ait de Afcanio,
Hunc ego fopitum fomno, fuper alta Cythera,
recondam.
ubi Servias: unum quidem eft fopor & Som-
nus, fed modo fopitum, irrigatum intelligi-
mus Sic ergo fomnus feporifer eft cornu il-
lud gerens, quo irrigat quietem per mem-
V
bra,
'
}
154
M. ANNA EI LUCANI
Membra ducis: diri tum plena horroris imago
10 Viſa caput maeftum per hiantes Julia terras
Tollere, & accenfo furialis ftare fepulcro.
Sedibus Elyfiis, campoque expulfa pioram
Ad Stygias (inquit) tenebras, manesque nocentes,
Poft bellum civile trahor, vidi ipfa tenentes
15 Eumenidas, quaterent quas veftris lampadas armis.
Praeparat innumeras puppes Acherontis adufti
Portitor: in multas laxantur Tartara poenas.
bra, ut Servius mox ad vf. 692. notat.
9. Imago Imago eft Barber. per biaktes
tollere terras Julia Hamb. tert.
Vix
gam centies dixere veteres. vid. inf. vr. 526.
(ubi & accenfum fepulchrum. & ibid. vf. 765.
membra fepulchro exuram) & Nafonem v.
Trift. xiv. 38. 111. ex Pont. 1. 112. & ali-
bi. Cortiùs in MS. fuo furiali quum re-
periffet, conjicit furiate adſtare, id eft, in
Furiarum modum, quod magno exemplo-
rum copia, ubi horridum, blandum videre
&c. occurrit, firmaffet: fed dubito an fù-
riale adftare potuiffet fimili loco adferere.
Ego feralis,ideft, lugubri & ferali ſpecie &
habitu, malim, fi libri paterentur.
II. Accenfo furialis ftare fepulchro] Hein-
fius adfcripferat, forte, efcenfo feralis ftare
Sepulchro, ut lib. vI. 536. feralis fragmenta
tori. Et paffim in Noftro & aliis feralis &
furialis permutantur. De efcendere remitte-
bat ad Virgil. 1x. 37. ubi late de hoc verbo
fibi amato egit, quod ego probum quidem
agnofco, fed nimis cupide a viris doctis -
bique înrudi nolim, quafi adſcendere non ae-
que in ufa fuiffet. Sed haeferunt interpre- 13 Manesque nocentes] Scholiaftes dicit,
tes in voce fepulchro, quod de loco, in quo contra campum piorum, pofuit manes nocén-
humatum corpus, aut certe offa recondita tes. Ergo debuiffet & campos pios dixiffe, vel
jacebant, capiunt: quafi vidiffet Pompejas manes nocentum. Praeterea hunc verfum ex-
Juliam ex tali fepulchro furgere, & ei infi- euntem in nocentes, excipit alius in tenentes,
ftere, quod quomodo accenfum dici poffit, quod ingratum auribus, trifi fint monacha-
jure mirantur. Sed quam pufilla res impe- les, Tonum facit: & licet hic & illic tales
dit eruditos? Julia ex Campis Elyfiis expuler Occurrant, faepius tamen libra-
fa per hiatum terrae ubi nullum erat fe- riis, aevi fui deliciis adfuétis, debemus
pulchrum, exfurgit; fed prope cam Pompe- quam Poëtis, ut & in Virgilio hotabimus.
jus videt rogum accenfum, ad quem fta- Quare in prifcis libris, antequam in manus
bat, & viro has voces edebat. Sepulchrum monachorum venirent, credo exftitiffe, ma-
pro rogo fumi, fibi probari non poftulabit hu- nesque nocentum: ut lib. VI. 695. paenae no-
manioris difciplinae peritus, & ex folo Te- centum. Et ita mox vf. 29. reges filentum &
rent. And. 1. 1. 111. hoc difcere poterit. & filentes variarunt. Nocentes Vero proprie in
noftro lib. 1x. 1091. Videat & Hottom. ad Tartari detrufi, ubi eorum manes verfaban-
Cicer. v. Verrin. 36 & innumeros alios. tur. Ita lib. v1.798. opponit, campofque pio-
Videbat ergo Pompejus Juliam, & juxta eam rum, & turbam nocentem, quem locum refpe-
rogum, ut omen, quafi fibi paratum, & xiffe puto Scholiaften. vide ad Val. Fl. 1.
jam accenfum, & minas illas Juliae, qui- 850. praeterea in Stygias Hamb. tert.
bus cladem praedicebat. Accenfum vero ro-
?
15. Eumenidas] Eumenides Thuan. fec.
&
math
155
1
PHARSALIAF LIB. III.
Vix operi cunétae, dextra properante, Sorores
Sufficiunt: laffant rumpentes famina Parcas.
20.Conjuge me laetos duxifti, Magne, triumphos:
Fortuna eft mutata toris: femperque potentes
Detrabere in cladem fata damnata maritos,
Innupfit tepido pellex Cornelia bufto.
Haereat illa tuis per bella, per aequora fignis,
25 Dum non fecuros liceat mibi rumpere fomnos,
Et nullum veftro vacuum fit tempus amori,
& quart. &, lampades Turrian. & Thuanei
¡idem. Cortii aures potuere ferre, veftris
quas lampadas, quum in vulgatis certe as
& is alternetur: fed ubique caefuram quar-
tae fedi vindicare ftudet, licet libri non ju-
vent.
17. Poenas] Oifel. fedes, quod recipi
poffit, nifi Elyfias fedes praeceffiffet. nam
poenas fatis intelligit, qui ad Tartara detrufos
legit. non capacia tantae turbae proferuntur
pomoeria Tartarorum. Bono autem judicio
hic futilitatem Lucani de innumeris puppibus
Charontis, oftendit Oudendorpius, quam
emendare non eft noftrum. fed una non fuf-
fectura, plures eum praeparare fingit. La-
xantur etiam fere omnes noftri.
18. Cunctae] Heinfius corrigebat, jun-
Eae, vel intentae prius recepit Cortius
quae variatio obvia. vid. fupr. 11. 144. ubi
plura adduxit Oudendorpius, laudans etiam
Heinfium & Drakenb. ad Sil. Ital. IX. 641.
Sed quum fere femper junctae hae forores
introducuntur, non video cur potius hic
junctae dicerentur, quam in quovis alio ne-
gotio. Sed has tres forores ita operi fuo in
vigilare dicit, ut licet cun&tae operarentur, &
affidue properarent, vix tamen fufficiant
vix tamen fufficiant
tres, fed opus fore pluribus: ut ita hyper-
bole fit fimilis illi de Charonte, cui una
cymba non fufficeret, fed claffe opus foret
ad transferendos caefos. Praeterea cuncta
ita differunt ab omnibus, quod cuncti dica-
tur proprie de conjunctis, & uni rei fimul
Sed
operantibus. vid. Feftum in cundi, & Voff.
ad Catul. carm. LXVII. pag. 260. Et hinc
forte toties interpretes cunctos per junctos ex-
pofuere, quod inde in textum faepe irrepfit.
Notandum praeterea ideo recte cunctas etiam
de tribus dici: quum alias enim diverfis offi-
ciis fingulae vacarent, nunc omnes rum-
pendis ftaminibus fimul occupantur, quas
partes aliter Atropos fola agebat. Altera
conjectura, intentae, nihil addit Parcarum
diligentiae, quae femper operi fuo intentae,
nec umquam vacant.
19. Parcas] Parcae etiam in Thuan. fec.
& fragm. S. Germ. partes Rottend. pr.
20. Laetos] Latos Hamb pr. fed laeti
triumphi centies apud Ovid. & alios; vid.
infr. ad lib. v1. 261. numquam quod ſciam,
lati. Sed late triumphare, poffidere, regna-
re, vincere, & fimilia paffim occurrunt. vid.
infr. ad lib. v11.419. fortuna mutata,
fine eſt
Thuan. fec.
23. En nupfit] Innupfit quatuordecim: dixi
ad Ovid. vii. Met. 856. En nupfit feptem,
Pelex omnes fere. ut & apud alios in MSS.
exhibetur. Anpellex jure dicatur,vid. infr. ad
lib. VIII. 104. Haeferit Rott. pr. eleganter,
ut ita viderit & fimilia obvia,
R
25. Mibi] Tibi tres libri. nulli Sixii;
noftre Rott. pr. fed teneant Cortius, nul-
la fcriptorum fide, fed novandi ftudio. in
Scholiafte legendum, non tamen in te fum
mertua.
V 2
29.
1
156
M. ANNA EI LUCANÌ
11
Sed teneat Caefarque dies, & Julia noctes.
Me non Lethaeae, conjux, oblivia ripae
Immemorem fecere tui, regesque filentum
30 Permifere fequi. veniam, te bella gerente,
In medias acies, numquam tibi, Magne, per umbras
Perque meos manes genero non effe licebit.
Abfcidis fruftra ferro tua pignora. bellum
Te faciet civile meum. Sic fata, refugit
35 Umbra per amplexus trepidi dilapfa mariti.
Ille, Dei quamvis cladem, manesque minentur,
Major in arma ruit, certa cum mente malorum.
Et, quid (ait) vani terremur imagine vifus?
29. Silentum] Silentem fragm. S. Germ.
filentes Thuan. fec. vid. fupr vf, 13.
31. Per umbras] Per umbram Turrian.
32. Genero] Generoque vel generumque
nefcio ubi legatur, aut quomodo verfus ra-
tio patiatur. Sed vel genere vel generum fe-
re aequo numero codices habent, & parum
referre arbitror. vid. lib. 11. 249. fed Tibi
hic exigere magis genero videtur, ideoque
praetuli. Te & generum Rottend. pr. &
quidam editi.
33. Abfcindis] Abfcidis novem ex noftris,
probatum Cortio & Oudendorpio. vid. Gro-
nov. ad Liv. XLIV. 5. infr. 1v. 503. abfcide-
ris Barber. a m. fec. quod tolerari poteft.
Heinfius malebat, tua vincula. ego ut dixi
fupr. 1. vf. 111. pia pignora tentabam. pi-
gnera duo codices. de quo fupr. 11.370.
35. Per amplexus] Heinfius conjecerat,
ter amplexu dilapfa; & notum eft Poëtas fae-
pe per ter conatum aliquem, vanum licet,
repetitum exprimere. vid. Virg. 11. Aen.
792. fed quum per amplexus omnes codices
fervent, explicari debet, dum amplectitur,
vel amplecti tentat, ut fupr. 11. 58 per ful-
mina, de quo ad Valer. Fl. I. 767. dilata
Hamb. quart.
36. Quamvis cladem] Cladem quamvis
durioribus numeris Cortius, minantur Thuan.
1
Aut
fec, ut quamvis indicativum regat, quod ali-
bi contra libros invexit Cortius, hic negle-
xit. Major vero hic eft incitatior, terribi-
lior, ut ita rò ingens poni obfervavimus ad
Val. Fl. 11. 104. Et fic de Caefare lib. 1.
479. majorque feroxque. Et ita Dii majores,
dicuntur, ubi vires majores, iras ampliores
&c. oftentant. vid. ad Val. Flac. viii. 74.
certa mens, recte exponitur, confilium &
propofitum belli gerendi, & ultima tentan-
di, ne quidem territum hoc ominofo fomnio.
Ovid. xv111. Ep. 38.
alter
Quid mecum certa proelia mente geris?
Val. Max. Iv. vII.7. Alter virorum,
Deorum maximum amicum, & certa mente,
& fecundis omnibus fortiti.
38. Et quid, ait] Et quid nunc vani
Hamb. quart. quod arriperet quis, ut often-
deret multis faepe eleganter, ait, inquit,di-
xit omitti: Sed languidiorem verfum facere
religio eft. vid. ad Ix. 706.
39. Aut nihil eft] At Thuan. tert. Cete-
rum Declamator, cujus excerpta dedimus
poft Quinctiliani Declamationes majores,
pag. 392. haec fua fecit, fed dedit nobis,
Aut nibil eft animi nobis a morte relictum,
Aut mors ipfa nibil.
Sed fenfus propria vox in hac formula,fi quis
manibus fenfus. inf. lib. VIII. 749.
Si
PHARSALIAE LI B. III.
157
+
Aut nihil eft fenfus animis a morte reli&um,
40 Aut mors ipfa nihil. Titan jam pronus in undas
Ibat, & igniferi tantum demerferat orbis,
Quantum deeffe folet lunae, feu plena futura eft,
Seu jam plena fuit: tunc obtulit hoſpita tellus
Puppibus acceffus faciles: legêre rudentes,
45 Et pofito remis petierunt litora malo.
Caefar, ut emiffas venti rapuere carinas,
Abfconditque fretum claffes, & litore folus
Dux ftetit Hefperio, non illum gloria pulfi
Laetificat Magni: queritur quod tuta per aequor
50 Terga ferant hoftes. neque enim jam fufficit ulla
Si quid fenfus poft fata relictum.
Phaedr. IV. 4.
O fi maneret condito fenfus patri.
& paffim. vid. ad Ovid. 1. ex Pont. 11. 113.
& infr. 471. miror Cortium hic non relicti
inaluiffe, ut fupr. 11.657. nil acti nobis dedit.
40. In undas] In undis Thuan. fec. &
Hamb. quart. mox, dimerferat o&to libri.
Dimiferat Thuan. fec. ex quo CI. Drakenb.
profert, demiferat. Sed Heinfius & mea manus,
ex qua Cl. Vir defcripfit varias lectiones, di-
miferat clare exhibent. Sed demerferat vera le-
ctio. vid. ad Ovid.v1. Met. 664 & 111. Faft.
617. mox, futura fine eft Hamburg. tertius.
*
44. Acceffusfacilis] Acceffum facilem Rott.
pr. & ita forte Cortio infpe&tus codex, ex
quo ita juffit excudi, ne fcilicet quatuor vo-
ces in exirent, ex quibus tres in us. Sinon
peperciffe auribus femper Lucanum. faepe
vidiffemus jam, fequerer Cortium.
46. Caefar] Cort. ad Plin. x, 34. hic va
mia obfervat, cui medetur adje&um pro-
nomen illum. Nominativum abfolutum po-
ni videbimus inf. vf. 663. pronomen vero
faepe fubjici notavimus ad Suet. Aug. LXVII.
nec plura exempla proferre opus effe credo,
quia funt obvia.
46. Emiffas ] Nihil variant codices noftri,
Heinfius tamen malebat, admiſſas, eo fenfu,
Prae
quo admiffi equi, admiffae rotae, aquae & fi-
milia dicuntur, quae celeriter ruunt: ut apud
Ovid. 111. Art. 312.
Quamlibet admiffas detinuere rates.
Sed quia furto elapfae erant Pompejanae na-
ves, quas claudere aggere & molibus Cae-
far tentaverat, recte emiffas tuetur Ouden-
dorpius. alio fenfu emittere equos dixit infr.
lib. iv. 765. defumta fimilitudine ab equis
circenfibus, vel aliis, qui in curfum emittun-
tur. de quo vid. Gronov. ad Livii lib. x.cap. 5.
47. Abfconditque fretum claffes] Cortius
claffis pro claſſes, quod tamen in nullo re-
peri, dicitque vulgo hic nominativo cafu ac-
cipi: quod apud nullum etiam inveni. (-
mnibonus quidem primum ftatuit hypallagen
effe, pro claffes abfconderunt fretum : fed
quia hoc ineptum effet hoc loco, quum claf-
fe ex oculis Caefaris ablata, mare pateret to-
tum, redit ad aliam, & veram & omnibus
receptam interpretationem, fretum, id eft,
mare longum, quod jam emenfae erant na-
ves, abftuliffe eas e confpectu. Vide quae
diximus ad Val. Fl. iv. 443. ubi condere &
abfcondere eo fenfu obvium effe oftendimus.
Et ita idem Valer. 11. 7. mergere utitur. Claf-
fis abfcondere fretum dici poteft, fi multis
navibus operiatur, ut, latet fub claffibus ae-
quor Virg. iv. Aen. 82. ait. Sed hic e con-
V 3
fpeâu
}
158
M. ANNA EI LUCANF
Praecipiti fortuna viro: nec vincere tanti,
Ut bellum differret, erat. tunc pectore curas
Expulit armorum, pacique intentus agebat,
Quoque modo vanos populi conçiret amores
55 Gnarus, & irarum cauffas, & fumma favoris
Annona momenta trahi. namque adferit urbes
Sola fames, emiturque metus, quum fegne potentes
Vulgus alunt. nefcit plebes jejuna timere.
Curio Sicanias tranfcendere juffus in urbes,
60 Qua mare tellurem fubitis aut obruit undis,
fpe&u ablatae naves erant. ut apud Val. Fl.
1. 496. ubi pontus celfior & aer immenfus
abftulit ratem fpectantibus.
50. Ferant] Ferunt Richel. vid. lib. 1.
126. & infr. vf. 321.
54. Vanos] Nihil variant noftri, quum a-
lias varius faepe & vanus permutentur, &
recte Oudendorp expofuit, leves & mobiles.
Heinfius diftinguebat,
Quoque modo vanos populi conciret amores
Gnarus, & irarum &c.
Cai facile accedo: nam magnifice tractare
& verfare populi animos fciebat Caefar. Nec
impedit hanc diftin&tionem variatio modo-
rum, gnarus quomodo conciret, & trahi, pro
quomodo traherentur: nam ita veteres faepe
folitos loqui, vidimus ad lib. 11. 440, &
550. & alibi his fimilia occurrunt. Gnarus
vero fenfu bis debet repeti, gnarus quomodo
conciret, & gnarus trahi. Confciret duo libri.
mox, annonae Thuan. pr. & Oiſel. trahi pro
rapi, fibi adferi infolentiori phrafi. Similiter
fere Tacit. 111. Ann. 53. recte factorum fibi
quisque gratiam trahunt. quomodo & locu-
tus Juftinus lib. 11. 7.
?
56. Afferit urbes fala fames] Explicant
vulgo, propter famem faepe urbes, occifo
tyranno fe in libertatem vindicare. Sed
potius caperem de ipfo tyranno, qui fibi ad-
Terit urbes & emit metum fame, fi eam
fublevet, & curet annonam laxari, ut ita
Auguftum feciffe docet Tacit. 1. Ánn. 1.
Aut
Adferere fibi, pro arrogare, acquirere vidi-
mus ad Suet. Calig. xx11. mox, nefcit pubes
Rottend. pr.
59. Transcendere] Proprie quidem de
montano itinere folet fumi, fed & pro tra-
jicere mare, vel fluvios tranfire poni docui
ad Vellej. Pater. II. S. Cortii MS. in arces,
quod vocabulum mallet trajicere in vſ. 56.
adferit arces, ut fcilicet arces pro tyrannide
explicaret. quo tunc poffet etiam traḥi illud
lib. 1. 319. ac juſſam fervirefamem. fed M$.
obftant.
62. Illic] Illinc Rott. tert. ingens illic
Rott. pr. & Thuan. quart. illic omifit Serv.
ad Virg. I. Aen. 414. mor
ad Virg
, repetunt
fragm. S. German. male citat Lutat, ad Stat.
111. Theb. 597. ubi, sperat tellus abrupta
reverti. forte, renecti, quodra abrupta con-
veniret. fed contra libros non audeo muta-
re.
64. Bellaque] Heinfius volebat, velaque,
nimirum, quia paci intentus nunc agebat
& annonae magis, quam bello ftudebat, ad
quam comportandam naves in Siciliam &
Sardiniam mittebat. Facilis certe horum
confufio, ut ita apud Ovid. 111. Met. 25.
itidem Heinfius volebat, velaque non trans-
fert, pro bellaque. fed bella retineri hic po-
teft, quia Pompejanae factionis Cotta obti-
nebat Sardiniam, ad quem expellendum Va-
lerium mifit Caefar, ut recte Sulpitius & a-
lii: & hinc Florus lib. IV. 2. Siciliam &
Sar-
PHARSALIAE LI B. III.
159
Aut fcidit, & medias fecit fibi litora terras.
Vis illic ingens pelagi, femperque laborant
Aequora, ne rupti repetant confinia montes.
Bellaque Sardoas etiam fparguntur in oras.
65 Utraque frugiferis eft infula nobilis arvis.
Nec prius Hefperiam longinquis meffibus ullae,
Nec Romana magis complerunt horrea terrae.
Ubere vix glebae fuperat, ceffantibus Auftris,
Quum medium nubes Borea cogente ſub axem
70 Effufis magnum Libye tulit imbribus annum.
Sardiniam annonae pignora per legatos habuit.
& habuit notat illum in poteftatem redegiffe,
ut faepe hoc verbo ita utuntur, & fequitur:
nibil hoftile erat in Gallia, & Caefar docet
lib, 1. Bel. Civ. 30. Sardiniam obtinuiffe Cot-
tam, Siciliam Catonem, Pompejanos duces,
quibus fugatis Valerius Sardiniam, Curio
Siciliam, quos eo cùm exercitibus perve-
niffent, Caefari adferuerunt. Bella fpargere
ut Nofter aliis in locis, & arma, agmina &c.
eft, divifis copiis diverfis locis gerere. vid.
lib. 11. 683. & quae dixi ad Val. Fl.v. 488.
& VI. 612. & fpargi dici, qui diverfa in lo-
'ca diſcurrit, vidimus ad lib. 1. 468. quare fi-
ne libris nihil muto.
66. Nec plus] Ne plus Turrian. a pr. m. Ou-
dendorpius ex fuis, prius, cum quo faciunt
feptem e noftris. nec repugno. fic & apud
Ovid. v. Trift. 1v. 39.
Aut timor, aut érror, nobis prius obfuit er-
For,
>
ut Heinfius prae plus probavit. Valer. Max.
VI. IV. 4. Rutilii verba prius, an facta aefti-
mem nefcio. ubi nihil opus refcribere pluris.
Contra merito prius ejecerunt apud Cicero
'nem lib. v'r. ad Famil. 4. vidiffe_me plus
quam ceteri: ut apud Terent. Andr. Iv. 11.
29. aut tu plus vides. & ipfe Cicero Epift.
feq. plus profpiciam. Per longinquas vero mef-
fes intelligit annonarias & frugiferas provin-
cias, Aegyptum & Africam, ex quibus dein-
ceps Romana horrea compleri dicit, fed non
Haec
ante, nec tanta frumenti copia, quanta ex
Sicilia & Sardinia, vicinioribus & fuburba-
nis quafi provinciis, nunc fubvehebant. Si cie
tius dixiffet, non plus, crederem Poëtae, ha-
rum infularum feracitatem nimis extollenti:
nam minime hae infulae aequabant Africae
& Aegypti meffes. quare prius probo, non
magis, nifi de hoc folam tempore intelliga-
mus, ideoque non etiam placet, complerint,
ut malebat Heinfius.
68. Vix glebae] Vi glebae Turr. a m. pr.
fuperant Thuan. tert. Rott. tert. Oifel. &
fragm, S. Germ.
69. Quum medium nubes Borea cogente fub
axem] Omnes uno fere ore Poëtae, & alii
etiam fcriptores inter fententias diverfas de
Nili incremento, tradunt, nubes in feptem-
trione coactas, impellente Borea in Africam,
ibi folvi in pluvias, quod probare multis ni-
hil attinet. Qua ratione ergo Boreas fub me-
dium axem poteft dici cogere nubes, quum
per illum intelligatur meridies, nec quisquam
feptemtrionem dixerit medium axem. Hunc
vero effe meridiem docet & Nofter h. 1. vf.
423.
9
Medio quum Phoebus in axe eft.
& lib. x. 287. medio confurgis ab axe. & ali-
bi. Notum enim eft, axes non folos polos
fed omnes cardines quatuor coeli vocari a
Poëtis. cogere vero eft impellere, propelle-
re nubes collectas, ut paftor cogere pecus di-
citur. Boreae vero axis eft feptemtrio, quem
inde
160
M. ANNA EI LUCANI.
Haec ubi funt provifa duci, tunc agmina victor
Non armata trahens, fed pacis habentia vultum,
Tecta petit patriae. pro! fi remeafſet in urbem,
Gallorum tantum populis, Arctoque fubacta,
75 Quam feriem rerum longa praemittere pompa,
Quas potuit belli facies! ut vincula Rheno,
Oceanoque daret! celfos ut Gallia currus
inde fuum vocat lib. 1v. 62.
Ille fuo nubes quafcumque invenit in axe
Torfit in occiduum Nabathaeis flatibus or-
bem.
Quare cogere fub axem medium deberet fumi
pro in axem, ut jam faepe fub poni docui-
mus. Sed hoc vix placet, quia tunc, cogere
fub axem effet, fparfas antea nubes, in me-
ridie demum in unum denfare, & ita inde
imbres dejicere. Sed cogit nubes Boreas fpar-
fas jam in feptemtrione, ut paftor cogit pe-
cus difperfum, & inde in unum coacum
gregem agit. Si quis ita capere velit per me
licet, fed legerem potius alia diftin&tione,
Quum medium, nubes Borea cogente, fub
axem
Effufis imbribus :
ut effufis fub axem conjungantur. cogitabam
& olim,
Quum gelidum, pubes Borea cogente, Sub
axem.
ut paffim gelidus axis Septemtrio dici folet.
fic lib. x. 250. feptemtrionem, & meridiem
exprimit,
Frigore ab Arctoo medium revocata fub axem.
Sed filentibus libris & ego inhibeo manum,
quum diftin&tione juvari poffit locus. Se-
quenti verfu, Libye tulit annum rectum eft,
nec dubitare debebant viri docti, nec prae-
ferre Libyae intulit, quamvis ita noftri qua-
tuor habeant. Libye enim ferre magnum
annum dicitur, quum dat meffem copio-
fam, ut agri dicuntur ferre fruges: Ovid. 1.
Met. 109.
Fruges tellus inarata ferebat.
vel, fi Libye ponatur pro incolis; ferre di-
citur pro tollere ex agro fuo proventum ma-
No-
gnum, ut Ovid. v. Met. 131. totidem tolle-
bat farris acervos. ita contra arenofa Libye
non fentit annum lib. 1x. 437.
71. Victor] Ductor duodecim ex meis
follemni varietate. vid. vIII. 760. & alibi.
MS. Cortii tutus, quod ille non rejicit.
72. Sed pacis babentia vultum] Heinfius
corrigebat, multum, vel cultum. Sed Lu-
canus mox etiam faciem belli, ut faciem pom-
pae dixit Ovid. 111. Am. x. 31. & Heinfius,
mutata fententia etiam ad vocem vultum
adfcripferat, id eft, fpeciem. Sic Livius lib.
XL11. 60. Fortunae fecundae vultum gerere
dixit, pro externa fpecie & imagine, & cen-
tum alii ita locuti, quorum loca non lubet
congerere. Trabens vero dicit, lentum agmen
indicans, ut in pace folet ingredi, quum fu-
pra praecipitem, celerem, dum infequitur
Pompejum, induxiffet.
75. Longa praemittere pompa] Cortius fi-
ne libris conjicit, quanta p. p. quo nihil o-
pus. non enim hic de magnificentla pompae,
fed de fpoliis & ferculis, quae longo ordine
praeferebantur ante currum triumphantis, a-
gitur, quae oftenderent longa ferie res per
decem annos in Gallia geftas. ut apud Flo-
rum lib. 1v. 2. Rhenus, Rhodanus, Ocea-
nus &c. in vinculis pici, captivi, (ubi re-
fpicit Florus Noftri vf. 76.) ibi confpicie-
bantur: & hoc firmatur fimili loco lib. 1.
286. Nunc neque te longi remeantem pompa
triumphi Excipit. Ovid, 1. Met. 561. longae
vifent Capitolia pumpae. & ita lib. 11.298. n-
gum funus explicuimus, de quo Propert. 11.
X, 19.
Nec mea tunc longa fpatiatur imagine pom-
pa.
1
&
PHARSALIAE LIB. III.
161
Nobilis, & flavis fequeretur mixta Britannis!
Perdidit o qualem vincendo plura triumphum!
8. Non illum laetis vadentem coetibus urbes,
Sed tacitae videre metu. non conftitit ufquam
Obvia turba duci: gaudet tamen effe timori
Tam magno populis, & ſe non mallet amari.
Jamque & praecipites fuperaverat Anxuris arces,
& putidum foret pluribus id adferere. pro-
mittere Hamb. pr. quod poffet quis adripere,
ut promittere crines, & fimilia. Sed res ipfa
& triumphi ſpecies poftulat praemittere.
77. Gallia] Hic pro Gallis ponitur, qui
mixti Britannis. Ita folere fcriptores popu-
los& regiones conjungere, multis docuit Cl.
Drakenb. ad Liv. 111. 16. & VII. 26.& VIII.
37. Ovidius faepe gentium & regionum no-
mina mifcet. ut 111. Trift. x1.55.
Quid mihi cum Siculis inter Scythiamque
Getafque.
ubi nihil mutandum recte oftendit Heinfius.
80. Non illum lactis vadentem coetibus ur-
bes, Sed tacitae videre metu] Laetae Barbe-
rin. venientem Langerm. a m. fec. fedibus
Turrian. a m. pr. Oudendorpius malebat lae-
tis cantibus. Sed hoc minus r videre con-
gruit, quamvis fciam videre pro audire ali-
quando poni, & verba fenfuum inter fe per-
mutari. Sed fi viderunt vadentem laetis can
tibus, deberet capi de Caefare ipfo, vel mi-
litibus ejus cantantibus io triumphe, & aliis
cantibus celebrantibus victoriam. Sed hanc
mentem Poetae effe non puto, qui non tam
laetum Caefarem, quam fpectatores voluit
indicare, & fenfum hunc effe, urbes, id eft,
incolas, non frequentia magna, & laetitia
exultantes, obviam iviffe, nec multitudi-
nec multitudi-
nem, laetam etiam, adventum ejus cele-
braffe. cantibus tolerari quidem poffet, fi
laetae legeretur, ut laetae cantibus opponan
tur res tacitae metu, vel legendum etiam
tacito metu.
Sed maneat vulgata potius, &
laetis caetibus idem fit, quod mox vf. 102. di-
cit, laeto tumultu, cui proprium eft coetus;
Frequens ea vox Statio de omni multitudi-
Et
ne congregata, etiam de privatorum inter fe
conventiculis. vide Barth. ad rv. Theb. 202.
& 305. VII. 914. & alibi faepe. ut lib. 1.
Silv. 11. 13. & 11. v. 5. & de convivio etiam
Virgil. 1. Aen. 735. ubi vide notas.
81. Non conftitit ufquam obvia turba duci]
Hoc poffet confirmare coetibus, & explica-
ri, parva fuit turba, non frequens; ut ita
dicuntur conftare omnia, quae numeros fuos
habent, ut officia, rationes &c. & ita illa ca-
pienda Ovidii, fi modo Ovidii fint, 1. Art.
Am. 60.
Mater & Æneae conftat in urbe fui.
& tunc conftitit Duci effent jungenda. Sed
quia hoc durius videri poffet, malo a confi-
ftere derivare; & explicare, non turba ex
fedibus fuis excita certo loco, quem tranfi-
re debebat Caefar, ftetit, ut falutaret victo-
rem, & acclamationibus gratularetur ipfi tot
victorias: fed dilapfa fuit, ad adventum e-
jos metu malorum, quae fibi a Caefare prae-
cipiebat mente. Nec male explicuit Ouden-
dorpius: nam multiplex verbi confiftere vis
eft. Ideoque Heinfii conjectura confluit recte
rejecta fuit. unquam etiam Hamb. pr. ſeſe.
non mallet Thuan. quart.
84, Jamque & Et jam Thuan. fec. quod
mollius: fed tamen centies que jungere
veteres oftendit Cl. Drakenb. ad Liv. 11.31.
quod defiderarunt doceri docti Lipfienfes in
Actis Septb. 1738. pag. 484. vid. & ad Sue-
ton. Caef. cap XI. & x111. In Livii loco 1.
43. tela in hoftes, haftaque & gladius : poſ-
funt tela effe quae manu emittuntur, ja-
cula, pila &c. quibus addita eft hafta & gla-
dius.
84. Praecipites] Praecipitis quatuor etiam
X
e no-
162
2
M. ANNA EI LUCANI
85 Et qua Pomptinas via dividit uda paludes,
Qua fublime nemus, Scythicae qua regna Dianae;
Quaque iter eſt Latiis ad fummam faſcibus Albam:
Excelfa de rupe procul jam confpicit Urbem,
Arctoi toto non vifam tempore belli:
90 Miratusque fuae, fic fatur, moenia Romae:
Tene, Deûm fedes, non ullo Marte coacti
Deferuere viri! pro qua pugnabitur urbe?
Dii melius, quod non Latias Eous in oras
Nunc furor incubuit, nec juncto Sarmata velox
e noftris. Sed quod ambiguam faceret fen-
tentiam, an non ad Anxuris poffet referri.
Quare non amo femper illos accufativos
in is edere, & hic ipfe Cortius praecipites,
contra morem fuum praetulit. Anxyris, Anxi-
ris, Axyris, & Anfyris in fcriptis. vide no-
tas ad Virgil. VII. Aen. 799. & x. 545.¨
85. Pomptinas] In variis lectionibus ad-
fertur, ut vulgata, Pontini, quod nufquam
vidi. credo Pontinas debuiffe nobis dare ty.
pographos, ut duo etiam codices. reliqui
rectius, Pomptinas.
86. Qua regna] Quae Thuan. pr. Hein-
fius malebat, per regna. Regna vero hic di-
cuntur, quia facrificulus nemoris Aricinae
rex vocabatur, non quia Diana & reliqui
Dii reges & reginae paffim vocari folent lo-
corum, in quibus colebantur. Sed haec no-
tiffima.
88. Excelfa] Et celfa d. r. p. j. profpicit
edidit Cortius: profpicit non male, & ita
Rott. pr. & tert. & Langerm. vid. ad Phaedr.
11. fab. 5. Saepe librarii, ubi lex pedia per-
mittebat, pro celfa, excelfa dederunt. vid. ad
Virg. 111. Aen. 76. & infr. v. 16.
90. Miratusque ] Nihil movendum puto.
Sed tamen in Thuan. fec. exflare iratusque
moneo, quod forte aliquis adriperet, & ex-
plicaret commode. Saltem hinc apparet,pri-
mas literas verfuum omiffas faepe dediffe
locum varietati, & turbis. Miraturque fuae
fic fatus Cortius ex editionibus veteribus nos
Pan-
tat, & eleganter dictum pronuntiat. Ego
parum aut nihil intereffe puto, & mirus
praefero, quia aliter effet, minime neceffa-
rium, sspor eripor: prius enim miratur,
tunc fatur.
91. Non ullo Marte coacti] Nullo jam
Marte Thuan. quart. fubacti duo Cortii, fed
alibi audiendos dicit, quia fcilicet ſubacti non
tantum dicuntur bello vici, fed fimpliciter
quocumque modo coacti: quae ratio eft
cur haec verba faepe confundantur. vid. ad
lib. v11.735. unde forte librarii repetiverunt.
vid. & ad Virg. iv. Georg. 85. & Ovid.
VII. Met. 496, & alibi faepe, mox, defe-
ruere tui malebat Heinfius. fi libri`addice-
rent, non male.
93. Quod non Latias] Latias quod non
Rott, fec. non furor Turrian. a m. fec. nunc
juncto Richel. non victo Hamb. quart. Sar--
mate Rott. pr. Pannoni Dacisque Thuản.
quart, habendi tam tibi Roma ducem pavidum
Rott. fec. jam pavidum fragm. S. Germ.
tam pavidum, Fortuna, ducem tibi Roma Bar-
berin.
97. Bellum civile fuit] Civile fuit bellum
Rott. pr. Heinfius corrigebat, tulit, fcil. For-
tuna. Certe faepe tulit & fuit confufa do-
cent notae ad Ovid. Remed, 528. 1v. Trift.
ult. 22. & alibi. Nihil tamen temere muto,
quia fenfus,fatis conftat. Si tibi externus ho-
is fuiffet, ille, fugiente Pompejo, diripuiſ-
fet aut evertiffet urbem: nunc civile quum
fit
PHARSALIAE LI B. III.
163
}
95 Pannonio, Dacisque Getes admixtus: habenti ·
Tam pavidum tibi Roma ducem Fortuna pepercit,
Quod bellum civile fuit. Sic fatur, & Urbem
Attonitam terrore fubit. namque ignibus atris
Creditur, ut captae, rapturus moenia Romae,
100 Sparfurusque Deos. fuit haec menfura timoris:
Velle putant, quodcumque poteft. non omina faufta,
Non fictas laeto voces fimulare tumultu :
Vix odiffe vacat. Phoebea palatia_complet
Turba Patrum, nullo cogendi jure Senatus,
fit bellum , ego Caefar, dux & civis, pa-
triae meae parcam, licet incolae graviffima
quaeque a me metuant, & credant me in-
cenfurum urbes & templa.
98. Namque ignibus atris] Singularem &
hunc loquendi modum puto, rapère urbem
ignibus. Varius quidem ufus verbi rapere,
ubi agitur de igne & incendio, ut ipfe ignis
& flamma rapere dicitur. vid: ad Ovid. III.
Amor. 1x. 27, & rapax, rapidus ignis vul-
gare apud poëtas: & hinc apud Stat. IV. 468.
variat lectio, raptas & rapidas faces. immo
ipfa materia etiam dicitur rapere ignem, ut
infr. 683. Carinae rapiunt incendia,& lib. x.
499. tecta rapuere ignem, & fulmen rapiens
ignem lib. 1.534. ignis raptus a taeda infr. h.
1. 504. & paullo ante, rapiens incendia ven-
tus: & de cadavere rapi igne Stat. 111. Theb.
97. vetat igne rapi. & ita varius hujus ver-
bi ufus in incendiis patet, fed qui dixerit
urbem vel moenia rapere ignibus, nifi per
moenia intelligat tecta urbis, nondum vidi:
melius ergo Virgil. 11. Aeneid. 374.
rapiunt incenfa, feruntque
Pergama.
Sed indulgeamus Lucano. Aut captae Thuan.
pr. ut carae Hamb. pr. capturus moenia Ri-
chel. fuit haec menfura timoris, notat, nihil
nifi timorem paffi funt, hoc defun&ti urbem
viderunt integram Sic menfura dies aevi Stat.
Iv. vf. 557. vid. Quinct. v111. Decl. 1.
101. Feſta] Re&te, faufta omnia viri do-
E la-
&i praetulere. v. Suet. Aug. LVII. & Calig.
x111. & alibi.
103. Complet] Complent Oifel. ut Cortius
conjecerat. Sed notanda iterum inconfideran-
tia Lucani, qui totum Senatum Pompeji
caftra fecutum ait lib. II. 520. & faepe ali-
bi. Hic tamen turba patrum complet palatia
in ipfa urbe Roma. Manfit ergo magna pars
in urbe, fed quam indignam forte nomine
Senatus credidit Lucanus, quod tantum
Pompejanam factionem mereri cenfebat.
CO-
104. Nullo cogendi jure Senatus] Verba
intricata & obſcura: nam vel per adpofitio-
nem, turba patrum, id eft, Senatores
gendi nullo jure: utturba tuti Ovid. 1 Met.
91. vel, fi Senatus fit genitivus, turba pa-
trum, nullo jure cogendi Senatus, complet
tamen palatia. fed in his omnibus funt fentes
& falebrae. in Rottend. fec. erat cogentis. in
Hamb. pr. cogenti, & tunc fi effet pro co-
gente (vid. ad lib. 1. 155.) poffet conſtrui,
nullo, id eft, nemine, cogente Senatum (ita
enim legi oporteret) jure, quia Confules &
alii, quibus jus erat cogendi fenatum, cum
Pompejo fugerant, vel etiam, turba patrum
educta e latebris Caefari (pro a Caefare, vel
in gratiam Caefaris) cogenti Senatum nullo
jure, complet palatia: quod magis placere non
diffiteor, licet non plane fatisfactum fit Si
nullo pro nemine capias, qui jure poterat
Senatum cogere, obftabit, quod certe Tri-
buni plebis fuerint in urbe, quibus hoc tem-
X 2
pore
1
My
164
M. ANNAEI LUCAN
2
>
105E latebris educta fuis: non Confule facrae
Fulferunt fedes: non proxima lege poteftas,
Praetor, adeft: vacuaeque loco ceffere curules.
Omnia Caefar erat. privatae Curia vocis
Teftis adeft. fedêre Patres cenfere parati,
110Si regnum, fi templa fibi, jugulumque Senatus,
Exfiliumque petat. melius, quod plura jubere
Erubuit, quam Roma pati. tamen exit in iram:
Viribus an poffint obfiftere jura, per unum
Libertas experta virum. pugnaxque Metellus,
215Ut videt ingenti Saturnia templa revelli
pore etiam jus erat cogendi Senatum: nam
Aedilibus fuiffe illud jus, ut Scholiaftes
probandum foret. Sed illos etiam abfuiffe
dicit, poft praetores illos innuens, per cu-
rules. Pro educta duo libri Sixii & Hamb.
quart. products. de quo vid. ad Phaedr. 111.
X. 34. Si quis clariorem fententiam dederit,
facile accedam. Praeterea, pro jure erat
more in Voff, a m. fec. e latebrisque Barbe-
rin.
,
107. Loco ceffere] Varie explicant: qui
dam de Aedilibus Curulibus, alii de ipfis fel-
His curulibus. Loco cedere ufitata locutio in
re militari, pro fugere, vinci. vid. Serv. ad
Virg. v. Aen. 333. Liv. 11. 47. Suet.
Aug. xxiv. & ad Salluft. Catil. 18. com-
mentarios, & infr. VIII. 381. Si ergo, de fel-
lis capiamus, rei inanimatae tribuit, quod
proprium eft hominum; quafi ipfe fellae cu-
rules, itidem ut magiftratus, fugiffent con-
fpectum Caefaris, & comitatae fuiffent Con-
fules & Praetores, vel quodam prodigio
fponte e curia excefferint. Sulpitius expli-
cat, remotae funt. Servius ad Virgil. x1.
Aen. 334. ut legitur in Edd. Bafilienfibus,
vacuaeque loco federe curules, ut federe, pro
manfere fuo loco vacuae, fit capiendum; ut
ita manere, ſtare loco occurrit. vid. ad Val.,
Fl. 11. 19. & 111. 120. Vix me expedio ex
hoc loco, nifi hypallage fit, pro Curuks,fc.
Mole
Aediles, cefferunt loco vacuo, & legatur: va
cuumque locum ceffere Curules, etfi & vacuo
loco poffet retineri, quia cedere utrumque ca-
fum regit. ut infr. 341. foribus cedente Tri-
buno, & paffim:vid. ad lib. v111.693.
108. Omnia Caefar erat] Vide ad Petro-
nii cap. XXXVII.
110. Si regnum, fi templa] Si templum,
fi regna fragm. S. Germ. auxiliumque petat
Oifel. Joh. Sarisb. lib. III. cap. 1o. haec ci-
tans poft Senatus fubjungit, Paſſurafque in-
fanda nurus, quae leguntur lib. v. 307.
112. Exit in iram] Id eft, non potuit li-
bertas, licet oppreffa, ita tamen comprime-
re vocem, ut non unus Metellus rumperet
filentium, & fe Caefari, qui erat omnia
opponere auderet. Sic apud Claudian. lib. I.
Rapt. 32. pro vulgato, exarfit in iras, in
duobus codicibus erat, exit in iram. vide &
quae notavimus ad Ovid. 111. Art. Amat.
419. refiftere in nullo inveni, & ab inter-
pretatione credo ortum. poffint in pluri-
mis.
118. Ufque adeo] Hic iterum inepta &
intempeftiva declamatio, quafi Metellus pro
fuo auro pugnans, non publico, infigne a-
varitiae & cupiditatis fpecimen edidiffet, ni-
hil aufus antea contra Caefarem, dum leges
omnes violaret. Sed in curia nihil fe pro-
fe&turum videns, filentium fervaverat, munc
fciens,
}
109
A
!
PHARSALIAE LI B. III.
Mole, rapit greffus, & Caefaris agmina rumpens,
Ante fores nondum referatae conftitit aedis,
(Ufque adeo folus ferrum, mortemque timere
Auri nefcit amor. pereunt difcrimine nullo
120Amiffae leges: fed, pars viliffima rerum,
Certamen moviftis opes) prohibensque rapina
Victorem, clara teftatur voce Tribunus :
Non nifi per noftrum vobis percuffa patebunt
Templa latus, nullasque feres, nifi fanguine facro
125 Sparfus, raptor, opes. Certe violata poteftas
Invenit ifta Deos. Craffumque in bella fecutae
fciens, fi Caefar fpoliaret aerarium, vires
inde ipfi magnas acceffuras, quia ad conata
perficienda maxima pecuniae difficultate pre-
mi noverat, fe fortiter opponit. Laudandus
ergo erat animus Metelli, qui hanc pecu-
niam non fibi vindicare pugnabat. nec etiam
publicum aurum decorum eft vocare, par-
tem viliffimam, pro qua non dignum erat
viro contendere, fed recte videbat effe ner-
vum belli, & fumma inde momenta trahi,
ut fupra de annona dixerat Poëta vf. 55.
120. Sed pars] Et pars erat in tribus, &
recepit Cortius. Si quid mutandum, aptius
foret,
at pars. monuiftis opes fragm. S.
Germ.
124. Feres, nifi fanguine facro Sparfas] Va-
riant codices noftri, ut aliorum: feras Hamb.
pr. fine Thuan. pr. & fragm. S Germ. no-
ftro plurimi. fufo Rott, fec, a m. fec. fangui-
ne facras Hamb. fparfo tres. Jparfus Hamb.
tert. Sed in vulgata lectione omnia mihi mol-
liter fatis procedere videntur : & inter tam
varias lectiones, una modo me moveret,
nullafque feres, nifi fanguine ſacro
Sparfus, Raptor, opes.
Ut non ipfa pecunia, quae latebat adhuc in
facro Saturni aerario, fpargeretur fanguine,
fed quicumque rapere vellet, non, nifi fan
guine facrofan&ti Tribuni adfpergeretur,
poffet intrare templum, & rapere opes pus
165
Saeva
blicas: in ipfo ergo aditu templi minatur
caedem Caefar, antequam raperet. Cortius
poft varias lectiones aliquot, conjicit,
nam tunc
nullafque feres nifi fanguine ſparſa
Sacro, Raptor, opes.
Quae non intelligo, neque quo fparfa refer-
ri poffit video. non ad templa
conftructio non conftaret. Credo vitio ope-
rarum fparfa editum pro fparfas, ut ejus con-
jectura intra verborum tranfpofitionem con-
ftiterit, ut fere femper; Heinfius malebat,
fanguine facro Partas, raptor, opess fed hoc
minus invidiofum, nec tam acerbum, quam
fparfas, vel fparfus.
126. Invenit Deos] Recte hic fubintelli-
gunt Deos ultores, ut male lib. 1. $69. ce-
cinere Deus, volebant intelligi, Deus iratos.
Nam hic vis verbi invenit hoc fubindicat, quo
utuntur de malis, vulneribus, morte & fi-
milibus, quae nobis obtingunt. & hinc in-
venire Deos in malam partem debet fumi
nec poffumus faventes & benignos, fed ira-
tos & vindices fcelerum intelligere. Sic Vir-
gil. 1. Aen. 645.
?
Ipfe manu mortem inveniam,
Stat. VIII. Theb. 526. mortemque inveneraz
bafta. & invenire vulnus Nofter infr. 582.
lib. 18. 512. & Sil. Ital. v. 145. vid. ad
Ovid. v11. Met. 281. & ita poffumus capere
illa Ovid. x.Epift. 1.
X 3
Mi
166
M. ANNA EI LUCANI
i
Saeva Tribunitiae voverunt proelia dirae.
Detege jam ferrum. neque enim tibi turba verenda eft
Spectatrix fcelerum: deferta ftamus in Urbe.
130Ñon feret e noftro fceleratus praemia miles.
Sunt quos profternas populi, quae meenia dones.
Pacis ad exhauftae fpolium non cogit egeftas:
Bellum Caefar babes. His magnam victor in iram
Vocibus accenfus: Vanam fpem mortis honeftae
135Concipis: haud (inquit) jugulo fe polluet ifto
Noftra, Metelle, manus. dignum te Caefaris ira
Nullus honor faciet. te vindice tuta relicta eft
Libertas? non ufque adeo permifcuit imis
Longus fumma dies, ut non, fi voce Metelli
Mitius inveni, quam te, genus omne fera
rum.
pro experta fum. ut invenire malum Pro-
pert. 11. XIII. 19. Ita Graecis aivar. Sed
defino.
127. Voverunt proelia dirae] Nec hoc ex
loco facile me expedio, nifi voverunt capias
pro devoverant, ut Omnibonus & Sulpitius
videntur explicuiffe: fed utinam nobis exem-
plum hujus fignificationis adtuliffent; ego
nefcio. noverunt, quod quidam proferunt,
ego in nullo inveni: faeva an fcaeva legas,
nihil plus lucis oftendet. An voverunt Craf
fum Dis Manibus (ut vovere caput lib. vII.
759.) fubintelligendum? Sed tunc quo refe-
ras proelia non conftabit. Cogitabam aliquen-
do.
Craffoque in bella fecutae
Saeva Tribunitiae voverunt proelia dirae.
Id eſt, ſpoponderunt, promiferunt ipfi faeva
& mortifera proelia. Ita vovere videtur pofuif
fe Statius lib. VII. 433.
Sic vos in moenia primus
Ducere, fic claufas voveo perfringere Thebas.
& ita poffent illa capi apud Noftrum lib. vII.
658.
Vovitque fui folatia cafus.
A
Ser
ubi Oudendorpius lectorem ad hunc locum
remittit, ubi vovere dirarum effe dicit; licet
movere videatur praeferre. Ibi vero Micyllus
optare explicuit. non male, ut & hic poffet
fumi. Cogitabam aliquando, quia pro optare
pervulgata eft hujus verbi fignificatio, an non
legendum effet.
Saeva tribunitiae voverunt praemia Dirae.
Nam ita mox 130. pro praemia proelia erat
in S. Germ. & alibi voces hae confundi fo-
lent. In contemtae religionis praemium &
mercedem optarunt ipfi mortem, ut prae-
mia ironice dicatur. Sed nondum mihi fa-
tisfacio.
130. E noftro] Di&tum, ut de meo, de
tuo, de alieno apud Terentium, Juſtinum &
alios paffim Suum vero vocat Metellus
quia quum aerarium effet commune omni
populo, etiam fibi partem poterat vindica-
re,
132. Ad exhauftae] Et exh. Rott. fec.
exauftae Hamb. quart. exhuftae Thuan. fec.
exuftae Voff, unde Heinf. conjiciebat, exu-
tae. alius apud Cortium exofae, nos cogit Ri-
chel. pax illa exhaufta iterum obfcure & du--
riter dicta. Sulpitius de priore Caefaris fur-
to, quo cellam Capitolinam ſpoliaverat, ca-
!
į
Pit:
PHARSALIAE LIB. III.
167
140 Serventur leges, malint a Caefare tolli.
Dixerat: & nondum foribus cedente Tribuno
Acrior ira fubit: faevos circumfpicit enfes,
Oblitus fimulare togam. tum Cotta Metellum
Compulit audaci nimium defiftere coepto.
145 Libertas, inquit, populi, quem regna coërcent,
Libertate perit, cujus fervaveris umbram,
Si, quidquid jubeare, velis. tot rebus iniquis
Paruimus victi: venia eft haec fola pudoris,
Degenerifque metus, nil jam potuiffe negari.
150Ocius avertant diri mala femina belli.
Damna movent populos, fi quos fua jura tuentur.
Non fibi, fed domino gravis eft, quae fervit, egeftas.
pit: forte urbem intelligit, quae expers belli
erat, & ad quam praeter opinionem Caefar
paci intentus, non ut hoftis, venerat. Qua-
re explicarem, fatis tibi praedae & fpolio-
rum ex bello & urbibus bello fuba&tis eft,
qua ita abundas, ut non cogat te egeſtas
etiam ex urbe Roma, ubi pax eft, & aerario,
quae fatis exhaufta funt, rapere. Et forte re-
fpicit rapinas Caefaris, quibus Gallias ita ex-
pilavit, ut abundaret auro, & etiam pro-
mercale haberet, tefte Sueton. cap. LIV. Co-
gitabam &, an exhauftum poffet legi; tu Cae-
far, poft tot fpolia bello parta, non ita es
exhauftus, ut etiam cogaris ad pacis fpolium,
id eft pacatae urbis, & patriae tuae, & in
primis fan&tioris aerarii direptionem. Vi-
deant alii, an hoc eleganter & clare explica-
re poffint.
134. Vanam] Lutatius ad Statii 1. Theb.
216. unam fpem m. b. concepiftis, vitiofe. mor-
tem honeftam etiam Nofter lib. x. 39. di-
xit.
135. Polluet] Polluit Sixii Cod. mor,
Caefaris enfe Cortii Cod.
138. Permifcuit] Promifcuit Barber. dein-
de, ut fi non Hamb. tert. ut non qua voce Ri
chel. fervantur quatuor libri, mallent Lan-
germ
Pro-
145. Quem] Quam Thuan. quart. Hinc
vero colorem fumfit Florus lib. iv. 7. de
Caffio & Bruto. Libertatem, quam maxime
reftitutam voluerunt, ille ipfo parricidio per-
diderunt, id eft, nullum inde fructum re-
tulerunt; ut ita perdere & perire centies oc-
currunt. vid. ad lib. 11. 244. 1v. 280. & ali-
bi, & faepe ad Statium Barthius.
147. Quidquid] Quidquam Rottend. pr. de
fenfu verborum horum vid. ad lib. 1. 372.
fola pudentis Hamb. pr. degener atque metus
Langer. non jam fragin. S. Germ.
151. Sua jura] Regna fragm. S. Germ. &
Turrian, am. Sed fua jura dicuntur, ut popù-
lus fui juris v11. 55. & contra gens Etru-
fca perdidit jus fui IT. 463. vide & lib. vI.
302. Non recte credo Broukhufum illa Pro-
pert. 111.1 II. 4.
Tigris & Euphrates ſub ſua jura fluent.
explicare, ejectis regibus, erunt fui juris &
liberi: immo fub tua jura legendum: Cae-
farem enim victorem auguratur. & hoc fe-
quentia: Seres & Aufoniis venient provincia
virgis, poftulare videntur. Adfuetus enim
regibus oriens libertatem ferre non poterat,
fed vel in provinciae formam gentes victae
redigebantur, vel Rex illis dabatur, ut hoc
no-
168
M. ANNA EI LUCANI
Protinus abducto patuerunt templa Metello,'
Tunc rupes Tarpeia fonat, magnoque reclufas
155 Teftatur ftridore fores: tunc conditus imo
Eruitur templo, multis intactus ab annis,
Romani cenfus populi, quem Punica bella,
Quem dederat Perfes, quem victi praeda Philippi :
Quod tibi Roma fuga Pyrrhus trepidante reliquit,
160 Quo te Fabricius Regi non vendidit auro,
notum fatis eft. Quod vero tua non habeat,
quo referatur, nihili eft: vertit enim directam
Orationem ad Caefarem, neque opus cum
Heinfio legere primo verfu meditaris. fenfus
vero Noltri hic eft. Qui poffunt efficaciter
libertatem, jura & leges fuas tueri, fentiunt
damna publica, & aerarii inopiam, quia de-
bent fupplere vectigalibus & tributis de fuo.
Sed gentes, quae tyranno fervire coguntur,
ubi ad inopiam redactae funt, non tam fibi,
quam ipfi tyranno funt graves, quia nec in
publicum conferre poffunt, & Tyrannus, ut
expleat eorum inopiam, & in officio conti-
neat, multa cogitur crudeliter facere, unde
fibi deinde odium conflat. Ideoque fuadet
Cotta Metello, ne refiftat Caefari, fed fi-
nat, averti femina belli, id eft, pecuniam
tolli, unde fibi odium & novi belli cauffas
Caefar movebit, & immenfo odio flagrabit.
Vel etiam, gravis eft domino, quia debet il-
los alere & multa donare, quia ut fupr. vf.
58. dixit, nefcit plebes jejuna timere, & ideo,
emere debet metum, ne rebellent. In qua-
tuor Codd. erat, avertant, quod odiofius
ut omnes Caefarianos intelligat. avertent to-
tidem. Male Heinfius capiebat pro avertan-
tur. Sed de furto, peculatu, & de praeda-
tione avertere efficaci verbo utitur, ut apud
Caef. 111. Bel. Civ. 59. Stipendium equitum
fraudabant, & praedam omnem domum ver-
tebant. vid. ad Virg. 1. Aen. 472. & plura
in Oudendorpii notis hic, & lib. vI. 585. &
apud Lindenb. ad Amnm, Marcel. XIV. 2.
153. Protinus] Deerat hic verſus Putea-
neo.
Quid-
154. Rupes Tarpeja] Atqui aerarium fan-
&tum erat in templo Saturni in foro, ut ipfe
vf. 115. Sed Lucanus,
vf. 115. Sed Lucanus, fui immemor, ut pof-
fet exfpatiari, & etiam Capitolium, ubi mul-
tae quoque gazae erant reconditae, expila-
tum oftenderet, ejus hic mentionem injicit,
contra hiftoriae fidem. Nifi quis tanta vi ae-
rarii fores revulfas ftatuat, ut ad Capitolium
penetraverit ejus ftridor: qui hic non de te--
nui, fed graviffimo fonitu deberet capi, ut
aliquando occurrit: fed quia ftridor proprie
de cardinibus januarum dicitur, & in prl-
mis de Capitolii foribus, ut apud Virgil. 1.
Aen. 449. malo priorem fententiam fequi:
ideoque etiam mox reclufas fervandum eft, &
hinc tunc rupes, effet explicandum prae-
terea; praeter Saturni templum etiam Capi-
tolium fuit expilatum. Rupis erat in duobus,
ut fimilia nomina duplicem habuere nomina-
tivum in es, & is. infr. 1v. 16. in codice an-
tiquo proxima rupis. Vide_Pier. ad Virg. v.
Aen. 198. & x1. 522. infr. v. 286. mercis
pro merces. fic v111.242. cladis. aedis & ae-
des. vid. ad Liv. 1v. 25. fonant Rottend,
154. Magnoque reclufas] In Rott. & Hamb.
fecundis erat, revulfas, & ita ex fuis edidit
Cortius, nifi quod antiquitatis ftudiofis re-
volfas dedit. & certe hoc verbum eft majo-
ris violentiae, quam reclufas, & ideo etiam
Heinfius praeferebat. fupr. vf. 115.
Ut videt ingenti Saturnia templa revelli
Mole.
vid. ad Virg. vIII. Aen. 262. ubi eadem va-
rietas. fed firidor, ut diximus, reclufas vin-
dicat.
**
>
155.
PHARSALIAE LI B. III.
169
r
Quidquid parcorum mores fervaftis avorum,
Quod dites Afiae populi mifere tributum,
Victorique dedit Minoïa Creta Metello,
Quod Cato longinqua vexit fuper aequora Cypro.
165 Tunc Orientis opes, captorumque ultima regum
Quae Pompejanis praelata eft gaza triumphis
Egeritur: trifti fpoliantur templa rapina;
Pauperiorque fuit tunc primum Caefare Roma.
155. Tanc conditus] Tamen abditus Lan-
germ. Eruitur vero, non egeritur, ut mox
vf. 167. quia violenter aperto aerario infiru-
mentis fabrilibus, ut dolabra, &c. gaza & in
fubterraneis cellis defoffa pecunia eruebatur,
ut metalla folent erui, inf. iv. 223 & aurum
terra eruitur, Ovid. 111. Amor. v111,53.
156. Non tactus] Ita noftri fere omnes,
pro intactus, & centies hoc obfervare licet,
in compofitis ex in praepofitione nominibus
& participiis, variare libros & non fimplici
verbo praeponere. vid. ad Ovid. 1. Amor.
VI. 17. & Bentl. ad Horat. Ep. XII. 25. &
quum nihil fere differant, tutius eft femper
codices fequi, & non, ut fere Cortius in
Lucano fecit, ubique non intrudere. Sic infr.
427. belloque intacta priori, ille tentabat, ac
bello non tacta. Sed hoc temerarium & mi-
nime neceffarium. In uno Oudendorpii erat,
nec motus, quod etiam poffet ferri: Et fere in-
ducor tactus effe ab explicatione. & ita im-
mota praeſepia apud Virgil. 111. Georg. 416.
diu non tacta, aut purgata explicuimus.
157. Punica] Publica Thuan, ſec.
158. Victi] Victa Hamb. fec. mox, tre
pidansque Rottend. fec. fed tunc fugax P.
trepidansque praeftaret. nihil mutandum.
160. Quo te Fabricius] Quod te fragm. S.
Germ. aurum unus. Deerat vero totus ver-
fus Rottend. fec. & fane mihi fufpectus eft,
nifi ineptiiffe, ut faepe ultra modum, Luca-
num velimus. Quocumque enim modo ten-
tes emendare, fenfus abfurdus exibit. Si
enim, ut conftat, Fabricius auro Pyrrhi
corrumpi non potuit, nec accepit, non po-
In-
ut
tuit hoc inlatum fuiffe aerario. Nec etiam fi
ftatuas, victo Pyrrho, Fabricium id aurum,
quod antea ipfi obtulerat, in praedam abftu-
liffe, non illud tantum fuiffe fingi poteft,
in haec tempora fervatum a Caefare fuerit
ablatum: Pyrrhus enim egens fere femper
pecunia Tarentinorum & Graecarum civita-
tium opibus fublevatus fuit, ex quibus vi-
&tis Romani praedam in triumpho duxere,
quam etiam pompam magnifice praedicat Flo-
rus 1. 13. Sed hoc jam priori verſu a no-
ftro relatum, ubi aurum a Tarentinis & fo-
ciis Pyrrho fugiente relictum, in aerarium
illatum memoravit, cui acceffio hujus auri,
quo Fabricium tentavit Pyrrhus, inepte fub-
jicitur, & omnia ultra fidem, quafi ex hoc
auro adhuc non tactum fuperfuiffet aliquid
in haec tempora: & ftulte deinde etiam ve-
&igalia Afiae, Cyprii regis gazam &c. fub-
jicit, quum omnes uno ore folum aera-
rium fanctum, in quo pecunia ex vicefima
manumiffionum recondita, ad extremos
reip. cafus fervari folebat; non vero aera-
rium commune in quo parum pecuniae
hoc tempore fuiffe crediderim, expilatum
dicant.
161. Quidquid parcorum] Cortius, par-
corum quidquid, ut fcilicet rhytmus evitetur.
partorum Barberin. fervatis Hamb. quartus
& fragm. S. Germ & Ed. Gryph. major.
165. Captorumque ultima] Cortii MSS.
captorum victima: intelligit certe reges a Pom-
pejo in bello Mithridatico fuperatos: nam
Florus 111. 5. alios cx aliis prodire reges no-
tat, & enumerat Tigranem, Orodem, Ar
Y
tho-
}
170
M. ANNA EI LUCANI
Interea totum Magni fortuna per orbem
170 Secum cafuras in proelia moverat urbes.
Proxima vicino dat vires Graecia bello.
Phocaicas Amphiffa manus, fcopulofaque Cyrrha,
Parnafusque jugo mifit defertus utroque.
Boeoti coïere duces, quos impiger ambit
175Fatidica Cephiffos aqua, Cadmeaque Dirce,
Pifaeaeque manus, populisque per aequora mittens
Si-
+
thocem & alios. Sed nullum fuiffe ab eo
in captivitatem redactum nobis tradit, fed
aut ignotum fuiffe illis, aut fedes mutare
juffos, aut obfides dare. Forte victorum
fcripferit, ut folent librarii haec verba per-
mutare. vid. ad Ovid. xv. Epiſt. 63. vel na-
ptorum.
166. Praelata eſt] Collecta, vel collata
Thuan. pr. erigitur Thuan. quart. & Hamb
pr. a m. pr. & a fec. eripitur, eruitur Lan-
germ. ut fupr. 155. vid. infr. 718. egredi-
sur marg. Hortenfii. ruina Thuan. pr. vid. ad
X. 150.
170. Moverat] Sufcitat Oifel. mox, dat
vires Thuan. fec. & Rott. pr. quo evitatur
fimilis ille fonus, in vicino vires.
172. Cyrrba] Cirra duo. cura Turr. faxa
Rottend, tert. variant vero in nominibus his
propriis admodum MSS. ut Boecii S. Germ.
Caephefes Langerm. Sifiphos Rott. Alpheos
multi, Cathmeia Hamb. fec. ut mox vf. 189.
Cathmi duo.
178. Herculeam] Herculeum unus. vid.
infr.v11.450. mox, Selloae fragm. S. Germ.
182. Exiguae Phoebea &c.] Difficiles hos
duos verfus oftendunt variae virorum do&to-
rum emendationes & explicationes, quae in
Oudendorpii editione legi poffunt. Codices
noftri nibil variant. Heinfius olim etiam
Piraea probabat, fed adfcripferat, potius Rho-
don intelligi, & ex lib. v. vf. 50. firmari hoc
credebat. Idem adfirmat Oudendorpius &
luce meridiana clarius patere cenfet: vix au-
deo tam confidenter agere; quum non vero
fimile mihi videatur Rhodon, quae hic po
a
?
neretur primo loco, inter eos, qui auxilia
tulerunt, tres tantum naves mififfe, & quae
ob tantillum numerum donis ornaretur
Pompejano fenatu. Athenienfes vero, vete-
res famae, tantum laudantur, ob auxi
lia vix alicujus momenti addu&ta. Certe ne-
mo Rhodon poffe dici Phoebeam negabit
fed non folam, quum & aliae urbes ifti nu-
mini facratae fuerint: ideoque ego olim Gro-
novio adfentiebam, & de Actio capiebam:
nam de Rhodo minime verofimile credebam,
tum quia tam potens mari infula abfurde tan-
tum tres naves, & illas exiguas fuppeditaffe
diceretur: tum quia nullum ejus infulae hic
indicium appareret, nec recte opponeretur
antiquae potentiae navali in proelio Salami-
nio,Praeterea, fi Phoebea navalia notaret Rho-
don, & tamen naves Atticae deberent etiam
intelligi, fingendum foret, tres naves Atti-
cas contendiffe verfus Rhodon, ibique in fta-
tione fuiffe, quod verbum tenent notare de-
bet; nim. poft navigationem eum portum at-
tigiffe & tenuiffe. vid. Ovid. 11. Met. z.
& VIII. f. & paffim: ut enim altum tenent
in mare egreffae naves (vid. fupr. h.l.vf.2.)
ita navalia tenent, quum eo pervenerunt, vel
etiam otiofae ftant. Quid vero inde in Il-
lyrico & Epiro Pompejo, omnia ad bellum
conquirenti, profuiffent naves tres ftantes
in portu Rhodienfi? Haec pro Actio, quo
tres illas naves perveniffe diceret Poëta, mi-
hi facere olim videbantur; fed eadem mili-
tant pro alia in vicinia urbe, fi ibi reperiri
queat, quae Phoebea dici poffet. Atque hane
ego nunc Apolloniam in 'Illyrico vel Epiro,
f
Stam
PHARSALIAE LIB. III.
176
Sicaniis Alpheus aquas. tunc Maenala liquit
Arcas, & Herculeam miles Trachinius Õeten.
Thefproti, Dryopesque ruunt, quercusque filentes
180 Chaonio veteres liquerunt vertice Sellae.
Exhaufit totas quamvis delectus Athenas,
Exiguae Phoebea tenent navalia puppes,
Tresque petunt veram credi Salamina carinae.
Jam dilecta Jovi centenis venit in arma
fitam, non longe ab Epidamno, effe cre-
dam. Haec Apollini facra, & ab eo no-
'men fortita, & fatis celebris, & a Livio &
aliis in bellis cum Philippo, Rege Macedo-
niae, faepe memorata legitur. Apollonia
tae vero Apollinem conditorem fuum cele-
brabant. Vide egregie agentem de hac urbe
Palmerium in Graec. Antiq. I. cap. XXVII.
Caefar etiam inter urbes a Pompejo occupa-
tás recenfet lib. 111. de Bell. civ. 5. & dein-
dè cap. 12. fe eam in poteftatem recepiffe
fcribit. Quae urbs ergo fi intelligatur, fen-
fus erit clariffimus. Licet delectus Athenas
exhauferit proximis bellis, tres tamen, eas-
que non magnas, mififfe naves, quae quum
veniffent Apolloniam, id eft, tenuiffent
Phoebea navalia, nullam fidem poterant fa-
cere antiquae potentiae, qua Athenae cele-
brabantur, maxime in Salaminio proelio:
petebant tamen & contendebant hae tres na-
ves, ideo non deberi falfi argui, quae de illo
proelio jactabant. Haec fatis clara videntur,
fed quia gloriatio illa inepta eft, ut ex tribus
nunc exiguis navibus aeftimetur vetus fama,
förte rectius legeretur,
Tresque vetant credi veram Salamina cari-
nae.
ut non Salamis infula intelligatur, illa e-
nim non mifit has naves, & ineptiffimum
effet acumen: nam etfi ad infulam illam pu-
gna acciderit, non ideo fequitur olim poten-
tem claffe & mari fuiffe: fed Salaris eft
proelium ad Salamina, in quo in primis ap-
paruit potentia navalis Athenienfium, quo-
rum naves maximam partem claffis facie-
Cre-
bant, quum nunc exhauftae Athenae vix tres
poffent Pompejo mittere, quae quum ve
niffent Apoloniam, vetabant credere fpecta-
tores, vera effe, quae de antiqua potentia
Athenienfium jactabantur. Sic Salamina pro
proelio ad eam capit Florus 11. 8. Ephefo
Salamina penfavimus, ut Nofter etiam lib. v.
38. Hefperiam penfant Superi, eodem fenfu.
Vidi poftea in commentariis Trevoltienfibus,
qui Amftel. prodiere Aº. 1702. pag. 440.
quemdam Du Tot, non longe abiiffe ab ex-
plicatione Salaminis, & retento verbo pe-
tunt, ita explicare, ut credat Lucanum hic
infultaffe & irrififfe Graecorum vanitatem
qui femper oftentabant Perfas a fe victos:
qua fpecie jam poffunt petere & exigere a
nobis, ut credamus illis quae narrant de vi-
&oria Salaminia? Aliter paullum explica-
bat Tourneminius, nimir. Athenienfes
his tribus navibus miffis gloriatos fuiffe, fe
aeque victuros Caefaris claffes, ac majores
eorum Xerxem ad Salamina vicerant. quae
non plane abfona lectoribus dijudicanda re-
linquimus. Ego tamen minime hos farcas-
mos Lucano in mente fuiffe puto, neque
eum tam ineptum fuiffe, ut Athenienfes jam
exhauftos, eam vim tribus ineffe fuis navi-
bus, iifque exiguis, gloriatos finxerit. Me-
liora forte & doctiora proferent pofthac a-
lii.
› pro ar-
184. In arma] In armis Thuan fec. &
Rott tert: recte quidem in armis
matus dici vidimus libr 1 423. & alibi, ſed
quia hic centenis populis veniffe in armis Cre-
tam, durius effet dictum, vulgatum fervavi :
Y 2
nam
172
M. ANNA EI LUCAN I
1
185Creta vetus populis, Gnofosque agitare pharetras
Docta, nec Eois pejor Gortyna fagittis.
Tunc qui Dardaniam tenet Oricon: & vagus altis
Difperfus filvis Athamas, & nomine prifco
Encheliae, verfi teftantes funera Cadmi.
190Colchis, & Hadriacas fpumans Abfyrtos in undas,
Et Penei qui rura colunt, quorumque labore
Theffalus Haemoniam vomer profcindit Iolcon.
Inde laceffitum primo mare, quum rudis Argo
Mifcuit ignotas, temerato litore, gentes,
195 Primaque cum ventis, pelagique furentibus undis
Compofuit mortale genus, fatisque per illam
Acceffit mors una ratem. tunç linquitur Haemus
nam venire in arma obvium. Sic Ovid. 1.
Art. 36.
Qui nova nunc primum miles in arma venis.
XIII. Met, 34.
An quod in arma prior, nulloque fub indice
veni.
& ita paffim, ut & ire in arma Noftro, O
vidio & aliis familiare eft: mittere in arma
infr. vf. 293.
185. Gnofosque] Gnofasque, Gnoffosque,
Gnofasque, Gnoftasque varie libri veteres.
Cortyna etiam multi. deinde Dardanidam
Hamb. pr. Oricon plurimi. Horrichon Hamb.
pr. Orycon duo. vide Palmer. Graeciae Anti-
quitates pag. 235. Difperfis Richel. Encheloe
etiam Richel.
190. Abfyrtos] Ariftos Thuan. fec. Apfyr
tos unus Heinfii Abfyrtas Hamb. quart. mox,
Poenei Putean. & S. Germ. Heinf. correxe-
rat Phenei ad Ovid. xv. Met. 332. Haemo-
nia Iolco S. Germ. Heinf. malebat, Aefo-
wiam, ut etiam edidit Cortius, quia fcilicet
Theffalus & Haemonius, idem notaret. Sed fi-
ne libris talia non fequor.
197. Mors una] Id eft, ut recte Heinfius,
num & novum genus mortis. fc. naufra
Thra-
gium, & fub undis fubmerfio. Stat. 1. Theb.
109. & populis mors una venit fc. peftilentia.
vid. infr. 751. & alio etiam paullum fenfu
dici vidimus ad lib. 11. 195. adde & lib. vI.
213. IV. 491. & quae dixi ad Val. Fl. 1. sor.
ubi remifi ad Propertium 111. v. 44 a Brouk-
hufio illuftratum. ratem, & linquitur Thuan.
tert.
200. Confuetus] Affuetus Barber.
201. Perdit] Prodit Cortius. Sed produnt
aquas fluvii in fontibus, ubi erumpunt, per-
dunt vero, ubi per oftia in mare emittunt. a-
lio fenfu dixit lib. v. 423. nubes & undas
perdere, pro non uti: caput hic oftium, de
quo egimus lib. 11. 2. & ad Virgil. 1v.
Georg. 319. abluit feptem fcripti, ut fere
femper variant libri: multifide pro multifidi
in Ed Oudendorpii adfcribo negligentiae ope-
rarum, ne quis multifide caput conftituat
quafi multifidis olim fuerit in ufu, unde &
fupr. 11. 687. inter varias lectiones refertur,
multifides jaculata faces.
204. Idalis] Locus & hic vexatus. Ida-
lis ab Ida monte derivari poffe numquam.
perfuadebitur, credo, viris doctis. Cogita-
bam aliquando tranſpofitis literis & totidem
PHARSALIAE LI B. III.
173
7
•
Thracius, & populum Pholoë mentita biformem.
Deferitur Strymon, tepido committere Nilo
200Biſtonias confuetus aves, & barbara Cone
Sarmaticas ubi perdit aquas, fparfamque profundo
Multifidi Peucen unum caput adluit Iftri:
Myfiaque, & gelido tellus perfufa Caïco
Idalis, & nimium glebis exilis Arisbe.
205 Quique colunt Pitanen, & quae tua munera, Pallas,
Lugent damnatae Phoebo victore Celenae:
Qua celer & rectis defcendens Marfya ripis
Errantem Maeandron adit, mixtusque refertur:
Paffaque ab auriferis tellus exire metallis
210 Pactolon: qua culta fecat non vilior Hermos.
& iisdem fervatis, Lidias pro Lydias fuiffe
olim fcriptum, ut tellus Lydias dicatur, ut
Ambracias & fimilia, de quibus egerunt Hein-
fius ad Ovid. Ep. xv. 164. & Drakenb. ad
Sil. Ital. 11. 117. Sic Cephifias Ovid. vII.
Met. 438. aut Daedalis, quia tali nomine
urbs Ptolemaeo eft ad Caycum, & alia etiam
Daedala ad Caycum in Lycia,unde Stephanus
Daedatis femininum derivat,unde Daedalis tel-
lus ab illa urbe potuiffet dici. Sed miffis his
omnibus, vero fimilior nunc mihi lectio vi-
detur, Attalis, ut intelligatur Pergamenum
regnum olim, a regibus Attalis, ita a Poëta
nuncupatum, quod fuit ad fluvium Cay-
cum; quae conjectura fi mereatur erudito-
rum fuffragationem, non opus erit hic de
Attalis & Pergamo multa congerere, ad eam
adftruendam. odiofe vero iterum Graecis-
mum nobis obtrudit Cortius, glebas exilis.
Arifpe Thuan. tert. & Hamb. pr. Arifte Rott.
tert. & Langerm.
205. Pitanen] Pitanem Turrian. Et qui
Rott. pr. qua tert. tua numina Thuan. fec.
Celene Schol. Stat. ad Iv. Theb. 186.
207. Qua celer ereptis] Erectis Thuan.
quart. quaque celer rectis Hamb. tert. Sic lib.
x. 289. prò is rectus aquis. Thuan, habebat
Ilia-
erectus. qua celer & ripis d. M. rectis Bar-
ber. qua celer & rectis maxima turba codi-
cum, quam fi lectionem, five Hamb. tert. qua-
que celer, eligat lector, perinde erit: nam
erectis, & ereptis abfurdae funt. Hinc diri-
gere aquas lib. vI. 475. de Maeandro contra
naturam fluente. Mela lib. 111.6. rectam ri-
pam agit dicit de Gadibus: & de maris Ca-
fpii freto, lib. 111. 5. ubi recto alveo influxit,
Sic rectum litus Virg. vi. 900. & rectus li-
mes Valer. Fl. v.614. ubi vide. Curt. vIII.
9. de Gange; Magnorum montium juga re-
do alveo ftringit. Fluvium, qui nec ripas
nec alveum habet, ut Bersmannus fingit,
ego novi nullum, fed talem poffe, ubi inun-
dat undique campos, fieri credo. Sed de eo hic
non agitur, verum lib. 11.217.
209. Exire metallis] Nihil variant codi-
ces. Cortius tamen conjicit legendum effe
medullis. Quia fcilicet hanc varietatem in fcri-
ptis viderat lib. IV. 304. ubi recepit medullis
in contextum. Sed quia uno loco variant co-
dices, non ubique fingendi funt habere di-
verfas lectiones, velpotuiffe habere. Denique
an auriferae medullae recte dicantur, etiam
dubito.
210, Pactolon] Pactalon Rott. pr, & Hamb.
Y 3
tec
$74
M. ANNAEI LUCANI
Iliacae quoque figna manus, perituraque caftra
Ominibus petiere fuis: nec fabula Troiae
Continuit, Phrygiique ferens fe Caefar Juli.
Accedunt Syriae populi, defertus Orontes,
215Et felix, fic fama, Ninos: ventofa Damafcos,
Gazaque, & arbufto palmarum dives Idume.
Et Tyros inftabilis, pretiofaque murice Sidon.
Has ad bella rates non flexo limite ponti,
Certior haud ullis duxit Cynofura carinis.
fec. Pactolo qua c. f. n. v. Hermo', vir do-
&tus apud Cortium. Antiquus vero Hora-
tii commentator ad Epod. xv. 2o. Pactolus
qui c. f. n. vilior Hermo. In Oifel: a m. pr.
erat,
Hermes, & ita forte alii olim codices,
unde provenit Hermo.
213. Phrygiique ferens fe Caefar Juli,]
Subintelligendum genus, nepotem, fe jactans.
Afcanii, ut dici aliquando folet per ellip-
fim. Sic Hasdrubal Gisgonis, fcil. filius. vid.
Gronov. ad Liv. xxv111. 12. & Ovid. 11.
Met. 184.
Fam Meropis dici cupiens.
Phrygios Julos dixit quoque Valer. Fl. 1. 9.
de Caefare agens. Peritura vero ambiguum,
an manus peritura, an caftra. Sed hoc prae-
ftat: nam vocat caftra peritura ominibus fuis,
id eft, iisdem, quibus olim Trojana fata
victa erant a Graecorum fatis. vid. ad Ovid.
1. Epift. 28. ita nunc Pompejus a Caefare
vincendus erat. Et firmat imitatio Statii 1v.
Theb. 127. de Neftore: Ire tamen peritura
in caftra negavit. Sic Petron. cap. cxix. Pe
ritura prodere fata. ubi vide. & quae Schul-
ting. ad Quintil. Decl. v111. 1. qui capiebat
pro perditura. Ego diu ante ejus notas vifas
Emilia notaveram ad Petronium.
214 Syriae populi] Syriaeque manus S. Germ.
Populi Syriae Rottend. pr. Oruntes Thuan.
fec..
215. Sic fama] Centies haec formula oc-
currit apud veteres, interjecta antiquis
narrationibus. vid. Cl. Drakenb. ad Sil. I-
tal. v111. 191. pro qua viri do&ti faepe no-
Phoe-
bis dederunt, etiam aliquando ex libris fcri-
ptis, feit fama; quod fciens Cortius- hic
quoque ita exhibuit. vide Gronov. ad Stat.
11. Theb. 108. & notavi jam olim ad Gra-
tii Cyneg. 203. Heinfium quoque hic, feit
fama maluiffe, me non intercedente: Nunc
tamen potius codices fequendos judico. Nam
Nofter alibi dicit fama eft, ut fama &c. quae
index dabit. pro Ninos, erat Micos in Thuah.
quart. Minos in quatuor, Damafcos in mul-
tis.
216. Arbusto] Arbuftis Rottend. tert.
Hinc Heinfius apud Silium lib. xiv 200, le
gebat, palmaeque arbuſta Selinus, pro palmis
quoque onufta. vid. eum ad Virgil. 111. Aen.
705. Idyme Thuan. pr. & Oifel. Tdime Hamb.
quart, & Richel.
217. Pretiofaque] Pretiofo murice Rott.
tert. vid. ad illa Petronii cap. cxIx. Ne de-
fit bellus dente ad mortes pretiofa. &, hos ad.
bella Richel.
219. Certior] Gratior Barberin. male, vid?
ad Valer. Fl. 1. 17. Cynoſura fagittis Oifel.
a m. pr. quia nempe, certae fagittae, & ma-
nus certae faepe occurrunt.
220. Si creditur] Si credimus S. Germ.
qualis varietas & fupr. lib. 1. 107. notata.
Nihil fere hic abrupti video, quum Gaza,
Idume, Tyros, & Sidon Phaeniciae urbes
fint memoratae, nec opus fingere alios et-
iam Phoenicas, qui primi invenerint literas,
acceffiffe; Nam haec laus propria Tyriis &
Sidoniis fuit, quare hanc notam, qua di-
ftinguuntur ab aliis, more Poëtico fubjun-
git
PHARSALIAE LI B. III.
$75
220Phoenices primi, famae fi creditur, aufi
Manfuram rudibus vocem fignare figuris.
Nondum flumineas Memphis contexere biblos
Noverat: & faxis tantum, volucresque feraeque,
Sculptaque fervabant magicas animalia linguas.
225 Deferitur Taurique nemus, Perfeaque Tarfos.
Coryciumque patens exefis rupibus antrum
Mallos, & extremae refonant navalibus Aegae.
Itque Cilix jufta, jam non pirata, carina.
&
git Lucanus, licet hoc nihil ad hoc civile
bellum faciat, non magis, quam quod Ilia-
cos fingit nunc fatis antiquis perituros Pom-
peji caftra potius, quam Caefaris fecutos,
quum bi Ilienfes ab antiquis Trojanis de-
fcendere fe falfo gloriarentur. Sed tales de-
fcriptiones & excurfiones Poëtis permitti
debent. mox profiguris erat, loquelis in Oifel.
222. Flumineas ] Flumineos Thuan. quart.
Fulmineos Barber. Alamineas Turrian. byblos
Thuan. pr. Bangius in Obfervat. tom. I. pag.
1142. cenfet lignum arboris, ex cujus cor-
tice chartae fiebant, intelligi: unde & na-
ves fiebant. Sed credo exalio ligno contex-
tas naves; fed biblis, id eft charta, ligno-
rum commiffuras texí, & quafi conglutinari
potuiffe, ne rimas facerent. ut ita IV. 136.
Conferitur bibula, Memphitis cymba papyro.
Sed hic non de navibus, fed papyro Niliaca,
in qua fcribi folet, agi puto.
227. Linguas] Terras Oifel. a m. pr.
226. Coryciumque] Coryciamque Hamb.
quart, Coriciique Langerm.
227. Mallos] Mallus Hamb. quart. Extre-
mae omnes fere codices; quae ita dici pof-
fent, fi refpectu reliquarum in Cilicia ur-
bium Aegae in finibus pofitae intelligantur.
Nam Iffus poft Aegas ad fines Syriae pofita,
majori jure poffet extrema dici. immo Stra-
bo lib. xiv. pag. 676. etiam poft Iffum, Rho-
fon, Myriandrum & alias urbes Ciliciae ad-
fcribit, & primam poft Ciliciae Syriae ur-
bem Seleuciam Pieriam facit. Non ergo pro-
prie extremae poffent dici Aegae. De hac ur-
-
།
Mo-
be aliquid diximus ad Seren. Samm. pr. vf. 5.
ubi Aefculapii templo nobilem fuiffe vidi-
mus
mus, & hinc fufpicor hic aliud epithe-
ton latere, quod ad medicinae Deum referri
poflet. refonans vir doctus apud Cortium.
quod quomodo confiftere poffit non video.
nam Aegae refonans, fcilicet urbs, durum & in-
folens mihi videtur. An vero mallet con-
ftruere, & Mallos refonans navalibus Aegae,
nefcio, quum Aegam dici ignorem. Vellem
haec nobis planius expofita fuiffe. Altera
difficultas videtur, fi Aegae reſonant navali-
bus, deferi non potuere: nam hoc videtur
fignificare, ibi fervere navalia, vel nauta-
rum vel fabrorum aut fimilium clamore, & na-
vium ftructura. an, reſonant apparatu navium,
quas miffurae funt Aegae?hoc poffet ferri, quia
ibi ſtatio erat, vagues, ut Strabo ait xiv. pag.
676. externae Edd. quaedam, ut Gryphii &
Grotii. Sed an praeter reliquas urbes Ciliciae
externae hae folae erant ? nifi fingamus co-
lonos aliunde adveniffe. Quia Strabo eixo
vocat, hariolabar olim, exiguae. fed exfpectet
feliciorem manum hic locus.
228. Itque Cilix jufta] Heinfius malebat
juffa, ut Oudendorpius jam notavit, quafi
Pompejus illis naves imperaffet. Ut etiam
lib. iv. 765. volebat,
Ut primum juffae placuerunt foedera pacis.
Et certum eft paffim has voces a librariis
confufas. Sed quia hic agitur de navibus
bellicis, quibus Pompejum adjuvarent, op-
ponit juftas piraticis, quae leviores & fere
lembi, & fugaces & leves Myoparones (us
Flo
176
M. ANNA EI LUCANI
1
Movit & Eoos bellorum fama receffus,.
230 Qua colitur Ganges, toto qui folus in orbe
Oftia nafcenti contraria folvere Phoebo
Audet, & adverfum fluctus impellit in Eurum:
Florus vocat lib. 111. 16.) erant, ideo juftas
capio, ut jufta arma, juftum exercitum, regem
& fimilia ubique obvia,quae numeros fuos ha-
bent, & vere ita dici poffunt, ut jufta proe-
lia fupr. 11. 540. juſti portus Sil. XIV. 201.
vid. Gronov. ad Liv. XXII. cap. 48. & Barth.
ad Stat. IV. Theb. 822. Sic jufta forma O-
vid. 11. Met. 732. ftatura Suet. Ner. 51.
juftus triumphus Calig. 48. vid Freinsh. Ind.
in Florum. Male cepiffe puto veterem Scho-
liaften, qui de juftitia belli fomniaffe vide-
tur, quia jam non pirata erat; quod verum
quidem jam enim juftus miles erat eo fen-
fu, quo dixi, & ut dici poterat, et ipfum
bellum injuftum & impium effet: & ita jam
non notat mutationem antiqui ftatus. vid. ad
lib. ix. 800.
229. Eoos] Extremos Rottend. pr.
230. Ganges] Legi merentur, quae huic
loco illuftrando fcripfit Freinshemius ad
Curt. VIII. IX. 5. Coli vero Ganges dicitur,
pro India, eodem modo ut Gratius Cyneg.
314. dixit,
Nardiferumque metunt Gangem.
ubi vide quae adnotavimus. Vel colitur,
pro qua India habitatur. Hoc vero iterum
abfurdum: nam Indi ignoti & intacti fuere
Pompejo. vid. ad lib. v111. 229. & ullum
Indos cum Romanis habuiffe commercium
ante legationem ad Auguftum miffam non
legi; & Suetonius Aug. xx. de ea agens,
dicit Indos auditu modo cognitos ad id usque
tempus fuiffe. Qua fpecie ergo illi auxilia mi-
fiffe Pompejo fingi poffunt? Sed hæc Lu-
canus inferuit, ut excurfioni de Alexandro
& Indorum populis locum reperiret.
232. Impellit ] Depellit Hamb. tert. attol-
lit Thuan. quart. quod Cortius arripuit. Sed
hoc magis de moto ventis fluvio aut mari
folet dici. fic fretum non impulit Ifter lib. v.
437. & Rubicon, parvis impellitur undis 1.
213. Liris Veftinis impulfus aquis 1V. 425.
Hic
& Ovid. xv. Met. 18. ut unda impellitur
unda, ubi male alii repellitur. Et multiplex
ufus hujus verbi apud Noftrum & Statium,
in cujus lib. v. Silv. 11. 4. legendum
Udaque turgentes impellunt lumina guttas.
non ut Markl. guttae. nam guttae non im-
pellunt oculos, fed oculi guttas impellunt,
& effundunt, ut fontes, & fluvii aquas
fuas.
233. Hic ubi] Hinc ubi Richel. Tethidos
Thuan. fec. Hamb. pr.
234. Vinci fe faffus] Se vinci Thuan. pr.
felus Oifel. paffus Thuan. tert.
235. Quaque ferens rapidum &c.] Et hic
locus tentatus varie a viris doctis, & a libra-
riis etiam diverfis lectionibus interpolatus.
1
Cortius, nefcio an codices, an conjectu-
ram fecutus, edidit,
Qua feriens rabidum divifo gurgite pontum.
Indućtum potius credam aliis locis, ubi fe-
rire dicuntur fluvii mare ingredientes, ut lib.
11. 518.
Tethynque fugacem
Qui ferit, Hefperius poft omnia flumina
Baetis.
& vi. 366. ferit amne citato Haliacas Sper-
chius aquas: & contra Nilus dicitur, férire
campum lib. x. 294. & varium ufum hujus
verbi effe conftat. Neque negari poteſt cla-
ram & elegantem ex hac lectione fententiam
exire. Ferens pontum etiam in quinque li-
bris noftris exitat, & duobus a m., fec. Ou-
dendorpii explicatio initio mihi etiam blan-
diebatur, fed poftea non concoquebam ferre
pontum dici fluvium, pro tantas aquas ferre,
ut non videatur fluvius fed mare,
quidem illud Ovidii x1. Met. 488. Aequorque
effundit in aequor. de quo vide quae dixi ad
Valer. Flac. iv. 606. ubi aequor & mare de
magna copia aquae marinae dici notavi :
Et quod propius accedit, Virgilium lib. 1.
Aen. 114.
;
Scio
Ingens
\
}
PHARSALIAE LIB. III.
177
Hic ubi Pellaeus poft Tethyos aequora ductor
Conftitit, & magno vinci fe faffus ab orbe eft.
235 Quaque ferens rapidum, diviſo gurgite, fontem
Vaftis Indus aquis mixtum non fentit Hydafpen;
Ingens a vertice pontas
In pappim ferit.
& Claudianum non diffimiliter Bell. Gild.
276 exhaurire fretum dixiffe novi, & de Ti-
mavo idem Maro 1. Aen. 246. pelago pre-
mit arva fonanti, id eft, aquis ad oftium tam
copiofis, ut pelagus videatur ; ubi vide no-
tas noftras. Sed in illis & fimilibus locis de
magna aquae marinae copia capi poffe fà-
teor, fed tamen Aumen ferre pontum, id eft,
aquain tantam, ut mare videatur, vix his
exemplis defendi poffe putem. Sed fi forte
fimilis magis locus poffet reperiri, non ab-
furdam effe lectionem lubens agnofcam. Et
miror non adduxiffe viros doctos locum
Curtii ex lib. VIII. 9. Indus aquas vehit a
colore maris haud multum abhorrentes; quod
Lucanus expreffit per fert pontum. Sed fic
quoque duriter dictum puto, nec in hac le-
&tione acquiefcere potui: Quare cogitabam,
quum aeftus marinus retro agere flumina ab
oftiis verfus fontes & fuperiores aquas fo-
leat, & ita prohibeat, ne per oftia facile e-
xeant, forte poffe recte dici Indum ferre pon-
tum, ubi prae copia aquae ex mari irrum-
pentis & retro agentis curfum fluvii, vix fen-
tit incrementa, quae ex Hydafpe capit. Qua-
re formabam :
· Qua referens rabidum divifo gurgite pon-
:
tum
Sic de Garumna Mela lib. 111. 2. Ubi obvius
(malim obviis) Oceani exaeftuantis acceffibus
adauctus eft, iisdemque retro remeantibus fuas
illiusque aquas agit. ubi agit idem fere et
quod fert, vel refert. Jam vero follemne il-
Jud librariorum vitium fuit, ut verbis compo-
fitis ex particula re primam fyllabam aufe-
rant, & loco ejus que praecedenti voci ad-
jungant. vid. fupr. lib. 11. 10. infr. v1.24. & 1x.
430. & ad Ovid. x11. Met 12. & Livinej. ad
Propert. IV. x. (vel 1x) 35. non improbante
Brouckhufio. Sed nondum mens confifte-
Qui-
bat, quia copulam hic neceffariam ejici non
debere videbam. Tentabam ergo,
Quaque petens rabidum divifo gurgite pon-
tum;
nam ferre & petere verba centies permutata
fciebam, ut apud Ovid. v. Trift. VIII. 30.
1. ex Pont. v. 30. & 11, 111. 33. & alibi
notavi. & inf, etiam lib. 1x. 705. videbimus.
Rabidum vero melius pontum, quam flu-
men, qui rapidus re&e dicitur, vocari pu-
to. Sed forte omnia, quae nos & alii mo-
liti fumus, fruftra funt. Et vulgata le&tio,
Quaque ferens rapidum divifo gurgite fontem
explicari hoc modo poffet, ut fontem non
capiamus de origine fluminis, fed toto e-
jus, qua patet curfu, pro aqua, ut jam vi-
dimus ad lib. 11.403. & ita lib. v. 337-
Flumina, quos mifcent pelago, fubducere
fontes,
id eft, aquam decurrentem. vid. Barth. ad
Stat. 1. Achil. 180. qui fontes de quavis a-
qua dici docet. ferre vero aquas fuas dici-
tur fluvius, & trahere. Sic lib. 1. 433.
Qua Rhodanus raptum velocibus undis
In mare fert Ararim. adde Stat.v111.Theb. 361.
Ita Indus rapidum fontem fert in mare. vid.
& Oudend. ad lib. 11. vf. 466. pontem tres.
pro diviſo eſt diverfo in folo Voffiano. Sed di-
vifo gurgite eft in duo brachia divifo, ita ut ex
fententia Melae lib. 111. 7. duobus oftiis lon-
ge diftantibus exeat. Nam hic agi de divor-
tio fluminis, non de primis fontibus, docet
adjecta mentio Hydaſpis, qui longe furgens
ab origine Indi, demum in illum influit.
Licet vero divifus jam fit fluvius, uterque
tamen alveus tam vaftis aquis rapitur, ut
non fentiat ex alienis Hydafpis aquis aliquid
incrementi fibi accedere. Dividi vero faepe
fluvii dicuntur, in divortia fciffi, ut de Thy-
bri Ovid. 1v. Faft. 291.
Oftia contigerat: qua fe Tiberinus in altum
Dividit.
N!
unde
178
M. ANNAEI LUCANI
Quique bibunt tenera dulces ab arundine fucos,
Et qui tinguentes croceo medicamine crinem
Fluxa coloratis adftringunt carbafa gemmis.
249 Quique fuas ftruxere pyras, vivique calentes
Confcendêre rogos. pro quanta eſt gloria genti
Injeciffe manum fatis, vitaque repletos,
Quod fupereft, donaffe deis! Venere feroces
Cappadoces, duri populus nunc cultor Amani,
245 Armeniusque tenens volventem faxa Niphatem:
Aethera tangentes filvas liquere Coaſtrae.
{
Unde dividuam aquam vocat lib. 1. Faft. 292.
& Nofter dividuum Nilum lib. VIII. 465.fen-
tit vero eleganter, ut contra de Enipeo Val.
Fl. 1. 357:
Segnior Apidani vires ubi fentit Enipeus.
ubi vide quae dixi. Eligat ex his omnibus
lector, quod fibi placere maxime judicet.
241. Gloria genti] Gentis Thuan. fec. &
Hamb. pr. vid. VII. 119. ingecife Thuan.
fec. & quart. unde Heins. ingeffiffe, & in
Cortii MS. ingefiffe. Sed tam obvia locutio,
injecere manum non debat mutari cum info-
lentiore, quae etiam diverfum habet ſenſum.
Acumen vero hic Lucani notandum, quia
mors, five fata omnes rapiunt, tamquam fi-
bi debitos, & ut Ovid. 111. Am. Ix. 20.
Omnibus obfcuras injicit illa manus:
Brachmanes nofter fignificat occupaffe &
praeveniffe fata, injecta manu. Vitaque re-
pletis Richel. Sed, licet defendi poffit, pla-
nior eft fententia, fi repletos legas, ne quis
fatis, & Diis conjungat. Gens autem licet
praecefferit, repleti poteft jure fequi, ut jam
centies a viris doctis obſervatum eſt. Ita tur-
ba tuti Ovid. 1. Met. 92. & alibi paffim.
244. Duri non cultor Amani] Ita decem
ex noftris, & probarunt Omnibonus, Grotius,
.& qui eos fecuti funt interpretes, & explicant,
quia durus eft Amanus, ideo habitatur qui
dem, fed non colitur, id eft, aratur, ut viden-
tur fumfiffe. Sed cultor pro habitatore, etiam
in loco duro & fterili, millies fumitur. Si
ergo non habitat populus in Amano, quem
"
Ar-
a Cappadocibus diftinguunt aliqui, ubi ergo
habitabat, & qualem nobis populum, qui
auxilio venit Pompejo, hic dat Lucanus ?
Verofimile eft Comagenos indicari, qui ma-
xime incolunt Amanum, & licet mons ipfe
non effet ferax admodum tamen partes
quafdam & valles fuiffe credibile eft, quæ
coli & habitari poffent. Immo Amanum in
duo cornua porrectum includere totum fi-
num Ifficum, & campos etiam Ciliciae, au-
&tor eft Strabo lib. xII. p.1535. Praeterea fi
non effent arva, quae arare poffent, vena-
tu tamen & carne ferina ſe aluiffe potuerunt.
Vide de venatu in Amano celeberrimo ad
Valer. Fluc. I. 492. deinde caftella etiam
munita Amanenfes poffediffe, quae incen-
diffe fe, multis occifis, captis & diffipatis,
fcribit Cicero lib 11. ad Fam. 10. Quare, fi
diverfos hos a Cappadocibus fecit Lucanus,
legendum foret, duri quoque cultor Amani,
vel mox, ut venere primo Cappadoces, mox
cultor Amani. Sed & vulgata nunc, fervari fi
debeat, non diverfos a Cappadocibus intelle-
xit, fed illos etiam hoc tempore Amanum
vel ejus partem tenuiffe indicat: nam Cap-
padocas late tenuiffe Afiae hujus partes, &
Comagenis vicinos fuiffe faepe dicit Strabo,
& fines harum gentium non femper eofdem
fuiffe: & ideo faepe conjungit, ut lib. xr.`
pag. 522. & 527. & Amanum montem por-
rigi ait eo ufque, quo Commagena ry Kar-
dixi xer: ubi adjacet Cappadociae.
Si vero non placet, intelligit Cappadoces
qui
PHARSALIAE LI B. III.
179
Ignotum vobis, Arabes, veniftis in orbem,
Umbras mirati nemorum non ire finiſtras.
Tunc furor extremos movit Romanus Horetas,
250Carmanosque duces, quorum devexus in Auftrum
Aether, non totam mergi tamen adſpicit Arcton:
Lucet & exigua velox ibi nocte Bootes.
Aethiopumque folum, quod non premeretur ab ulla
Signiferi regione poli, nifi poplite lapfo
255Ultima curvati procederet ungula Tauri
Quaque caput rapido tollit cum Tigride magnus
qui ad Pontum accolebant, quos diftinguit
ab aliis, qui ad Amanum accolebant, ut
unius gentis duos populos. In quibufdam
editionibus erat, Cappadoces duri pop. fine ul-
la diftinctione, at in Gryph. Cappadoces du
ri, populus. Amanni plurimi libri. Amandi
Barberin.
245. Tenens] Tegens Turrian. Niphatem
fluvium facit Omnibonus & Sulpitius, qui
aliis mons eft. Et certe volvere faxa potius
fluvio convenit, nifi velimus, volvere faxa
explicare, de vento terrae motu vel alia
cauffâ, qua faxa abſciſa vertice montis in in-
feriora volvi poffunt, ut infr. vf 470. quod
vix credam. Si ergo mons, ut veteres omnes,
non fluvius fit Niphates, forte poffet legi,
tollentem faxa Niphatem, quia fcopulofus eft
mons, ivorima Niparns a Pifandro dictus,
apud Stephanum in Niphates: vid. fupr. 11.
619. Jam vero tollere & volvere commutari a
librariis apparet ex Horatio 11. Od. 9. ubi rigi-
dum Niphatem memorat, & addit, Medum flu-
men, id eft, Euphratem, minores volvere vor-
tices, ubi Lutat. ad Stat. x1. Theb. 508 habet
tollere. Sed maneat vulgata, quia Servius ad
111 Georg. 30. & fluvium & montem efle dicit.
246. Coaftrae] Cobatrae, Coutrae, Co-
bactrae
in MSS.
>
247. Ignotum] Heinfius refcribebat, invi-
Jum, & adfcripferat Hygin. de Limitib. Agro-
rum, non defignato certo loco : & ita hanc
vocem pro non vifum, reddiderunt Jul. Cae-
fari lib. 1. de Bell. Civil. 4. & Floro lib. iv.
Euphra-
12. viri do&ti. vid. & Muncker. ad Fulgent.
Mythol. 111. 6. & apud Virg. 11. Aen. 574.
invifa fedebat, quidam explicant pro non vifa,
ubi vide. Sed illic MSS. favent, hic nihil
variant. ideoque manus cohibenda.
249. Oreftas] Ita exhibent noftri fere o
mnes, nifi quod Oreftes Thuan. fec. & Hamb.
quart. Sed Oretas vel Oritas nunc fere omnes
ex Scaligeri fententia receperunt, qui Horitae
dicuntur Curtio lib. 1X. cap. 10. vid. Freinsh.
Ind. ubi fuiffe finitimos Gedrofis docet
& hunc etiam Lucani locum illuſtrat: potuit
Lucanus nomen populi derivatum effe cre-
didiffe ab % terminus, quare epitheton ex-
tremos eo refpiciens addidit, qui mos Poëtis
frequentiffimus. Inepte vero hic tot Indiae
populos Pompejo adfuiffe fingit, qui, ut di-
ximus, ignoti & invifi fuere tunc temporis
Romanis.
250. Carmanosque] Carmaciosque Thuan.
fec. Carmeniosque Hamb. quart. forte etiam,
Carmanosque truces. Nulla enim ratio, cur
hujus populi duces folos diceret. Carmannos-
que unus Heinfii, jam flexus maxima pars
fcriptorum. devexus Thuan. tert. & Hamb.
quart quod placuit Grotio & Oudendorpio
non damnatur, & merito: Septemtrionem
enim altum dixiffe veteres conftat, meridiem
humiliorem. defluxus vir doctus apud Cor-
tium. non tantam Oifel. velox ubi Lang.
254. Lapfo] Flexo tres: Laxo Hamb. fec.
& Rottend. fec.
255. Magnus Euphrates] Ita in S. Lite-
Z &
ris
280
M. ANNA EI LUCANI
$
་
Euphrates, quos non diverfis fontibus edit
Perfis, & incertum, tellus fi mifceat amnes,
Quod potius fit nomen aquis. fed fparfus in agros
260 Fertilis Euphrates Phariae vice fungitur undae:
At Tigrim fubito tellus abforbet hiatu,
Occultosque tegit curfus, rurfusque renatum
Fonte novo flumen pelagi non abnegat undis.
Inter Caefareas acies, diverfaque figna
265 Pugnaces dubium Parthi tenuere favorem,
Contenti feciffe duos. tinxere fagittas
Errantes Scythiae populi, quos gurgite Bactros
ris Deuteron. 1. 7. vocatur, magnus fluvius
Phrat. & fic fuo cuique fluvio epitheton
proprium dat. rapidus enim Tigris, quia no-
men a fagitta, velociffime volante, habere
dicitur. vide Philoftorg. Hift. Eccl. 111. 7.
& VIII. & ad eum Jacobi Gothofredi no-
tas.
258. Incertum tellus fijmiſcuit amnes] Qua-
fi dubitaret Lucanus,an mifceant aquas fuas
Euphrates & Tigris, quod tamen ignorare
non potuit, omnibus id tradentibus. Quare
potius legendum,
At incertum, tellus ubi miſcuit amnes,
Quod potius fit nomen aquae.
Ait enim, non diverfis, nec longe inter fe
diftantibus fontibus edi; & ab origine dif-
cerni nominibus propriis, fed ubi confluxe-
runt, incertum effe. an Euphrates, an vero
Tigris vocari debeat, Fontibus exit Oifel.igno-
tum tellus Turrian, quid potius Rottend. fes.
nomen aquae Barber.
260. Fungitur] MS. Cortii, funditur. Ti-
grin Rott. fec. Hamb fec. & Langerm.
264. Signa] Caftra Thuan. fec. ut faepe
alibi.
266. Feciffe duos] Occifo Craffo Trium.
viros redegiffe ad duos: obfcurius dictum,
quum praecedant Caefareae acies, & diverfa
figna, fcil. Pompeji: nefcio an rectius fo-
ret duo. fc, figna & acies.
Hinc
266. Tinxere Cinxere Thuan. tert. un-
xere Langerm. vide Oudendorpium. Populi
Scythiae Barberin. Scythici Thuan. quart.
267. Bactros] Recte puto de fluvio ex-
pofuiffe interpretes, quem Oaxem etiam di-
ctum tradunt. Plutarch. vero de Flumin. in
Araxe pag. 79. Araxem narrat influere in
Bactrum, qui deinde Bactrus dicitur, forte
ille in fcriptore antiquo invenerat Oaxem,
quem mutavit in Araxem, aut ille ipfe fcri-
ptor, ex quo fuo habuit Putarchus, in hoc
nomine erravit. Certe haec duo flumina
faepe a librariis confufa, apparet ex Virgil. 1.
Ecl. 66. & Claudian. Bell. Gild.
31. &
alibi apud eum Poëtam: Strabo vero lib. x1.
p. 516. diverfum facit ab Oxe, dicens, ur-
bem effe Bactra ( quae &*Zariafpa dicitur)
eamque fluvium ejufdem nominis perfluere, in
Oxum fe ejicientem. mox, inclufit Hamb. tert.
& fragm. S. Germ. vaftis Hyrcania Thuan.
fec.
270. Heniochi] Eniochi, Aeniochi, Oe-
niochi in fcriptis. Deinde, Mochis, Molchise
Colchis.
271. Quo rura fecat ditiffima] Qua regna
Hamb. tert. dulciffima Thuan, tert. Heinfius
adfcripferat, lege, laetiffima. fed quid opus
fana tangere, quum dites regiones paffim
dicantur a Poëtis, vid. Sil. Ital. vii. 160.
Poteft & apte ad Phafin referri, qui dives
aure
*
PHARSALIAE LI B. · III.
181
[
Includit gelido, vaftisque Hyrcania filvis.
Hinc Lacedaemonii moto gens afpera freno
270 Heniochi, faevisque adfinis Sarmata Mofchis,
Colchorum qua rura fecat ditiffima Phaſis:
Qua Croefo fatalis Halys, qua vertice lapfus
Rhipaco Tanais diverfi nomina mundi
Impofuit ripis, Afiaeque & terminus idem.
275Europae, mediae dirimens confinia terrae,
Nunc huc, nunc illuc, qua flectitur, ampliat orbem.
Quaque fretum torrens Maeotidas egerit undas
Pontus, & Herculeis aufertur gloria metis,
auro fuit celebratus, & poffet fumi pro Pha-
fis ditiffimus fecat rura Colchorum: nam
Phafin ipfam ditiffimam fem. genere fumi
poffe vix puto, quum Graeci & Latini, quan-
tum novi, mafculino genere efferant. Aliter
& divites fluvii dicuntur,copia aquarum abun-
dantes, ut ita dives Nilus Ovid. 111. Amor.
VI. 39. & hinc flumini vf. 94. divitias tribuit,
fed praefero ditiffima rura. Rura &regna con-
fufa videbis ad 11. 608. & IX. 130.
272. Halys Halus Rottend. pr. Alis multi.
273. Diverfi] Diverfis Turr. Cortius edi-
dit, divifi; ut unus Oudendorpii habebat. Ita
lib. v11. 290.
?
Dividit Euphrates ingentem gurgite mun-
dum.
Sed hic diverfi retineo, id eft, Europae &
Afiae fibi oppofitae, ut centies diverfus po-
nitur. ut fup. 11. 43. infr. 382.
Aggere diverfos vafto committere colles:
Sic diverfum litus, lib. iv. 495. & mox, di-
rimens fequitur. numina mundi Rott. pr.mox,
Nunc hunc, nunc illum Rott. tert. Hamb.
pr. & Langerm. duriffimo & ingratiore fono,
quam in alia lectione, quam fecutus fum.
277. Quaque fretum torrens Maeotidas ege
rit undas Pontus.] Credo etiam non male
expofuiffe Micyllum & alios interpretes,
qui videri poffunt; licet per appofitionem
Pontum dici fretum torrens durius mihi vi-
Ocea
deatur: id quoque fenfiffe Cortius videtur
qui antiquarium hic agens, quaque fretu tor-
rens repofuit. Sine dubio in notis hic No-
nium & Gellium compilaffet, & Luca-
ni hunc fcribendi morem fuiffe probandum
fumfiffet. Sed cur non potius freto (ut jam
olim adfcripferam orae mei codicis) con-
fueta ratione dedit? quum enim centies ab-
lativus ille ex accufativo fretom, ut fcribebant,
poffit deduci, vid. Broukh. ad Propert. 11.
xxv. 61. & quae diximus ad Phaedr. 111.
x. 42. & Suet. Aug. 14. & alibi faepe; fic
recte poterat dici Pontus acceptas a Maeo-
tide per Bofporum Thracium, quo freto
torrens & rapidus it, egerere aquas in Pro-
pontidem, & inde in Aegaeum mare &c. &
ita haec gloria Oceano, quafi ille folus im-
mitteret aquas in mediterraneum mare, au-
fertur. Cortius etiam ex MSS. profert tol-
lens. ego in S. Germ. reperi fretum torquens,
quod rectius poffet explicari, nam tollere
fretum eft ventorum opus. Maeotidas omnes
fere fcripti, vid. Heins. ad Claudian. v. Conf.
Honor, 180. Maeotidos Rottend. fec. Maco-
tides tertius Thuan. erigit etiam Turrian,
Herculeis qua fertur gloria metis, malebat
Heinfius, nefcio quo fenfu, nifi fertur pro
celebratur fit pofitum gloria maetis Voff. &
Rottend. fec. Sequenti verfu, negant trede-
cim e noftris, quod probo, neque tamen ad
13
3
undas
182
M. ANNAEI LUCA Ñ
Oceanumque negant folas admittere Gades.
280Hinc Effedoniae gentes, auroque ligatas
*
Subftringens, Arimaſpe, comas: hinc fortis Arius,
Longaque Sarmatici folvens jejunia belli
Maflagetes quo fugit equo, volucresque Geloni,
Non, quum Memnoniis deducens agmina regnis
285Cyrus, & effufis numerato milite telis
Defcendit Perfes, fraternique ultor amoris
Aequora quum tantis percuffit claffibus, unum
undas refero, fed abfolute pofitum capio,
pro homines negant, ut millies: vid. Serv.
ad Virg. 1x. Aen. 86. Scal. ad Catul. 11.
& quae dixi praeter alios multos ad Ovid. 1.
Metam. 132. In fragm. S. Germ. erat, 0-
ceanoque negat, quod ex eodem fonte, ut
modo de freto ex fretom diximus, ortum pu-
to.
280. Hinc & Sidoniae] Unice vera lectio
Heinfiana, Hinc Effedoniae, vel fedoniae,
utraque enim appellatione veteres efferunt.
immo & Affedones vocatos ex Alcmane do-
cet Stephanus de urbibus, ut & fcriptum a-
pud Solinum invenit Salmafius in Exerc.
Plin. pag. 135. In Thuan. pr. erat, Ecfido-
niae proxime verum. Ifidoniae fragm. S.
Germ.
282. Solvens jejunia] Imitatus videtur O-
vidium, qui hac locutione utitur, pro cibum
capere, famem cibo fumto vincere: v. Met.
534. IV. Faft. 607. & Boëth, de Confol. 11.
metro 5.
286. Xerxes] Perfes plurimi; vid. fupr. lib.
11. 672. Perfis Thuan, fec. Rottend. fec. &
Oifel. Perfes defcendit S. Germ.
287. Claffibus] Cladibus tres Heinfio col-
lati. vide Mifcel. Obfervat. Critic, tom. 1.
pag. 105. ubi has voces permutari folitas vi-
debis, & fupr. 11.711. Tentavit etiam in il-
lis Propertii lib. 11 1. 111. 27.
Nec mihi mille jugis Campania pinguis
aratur,
Nec mifer aera paro claſſe, Corinthe,tua.
Tot
Broukhufius ex duobus codicibus defendere,
clade Corinthe tua, licet & ita olim emendaſ-
fet Scioppius, nifi quod ille, aera peto clade Co-
rinthe tua, quem refellit Acidalius ad Vel-
lej. Paterc. lib. 1. 13. qui tamen ipfe perpe-
ram explicat, multa moliens fruftra. Ego
vero de hac emendatione vehementer dubi-
to: nam praeterquam, quod duriffima fit
conftru&tio, parare clade Corinthi aera, pro
acquirere & parare velle aera, quae ex cla-
de Corinthi orta fuere, vel fuperfuere; vel
conjungere aera clade: etiam epitheton mi-
fer non refpondet: qui enim aera Corinthia-
ca parare poterant, non miferi, fed divites
erant. & hoc fentiens Pafferatius, miſerum
expofuit avarum, quod longe petitum, &
miferes non omnes avaros, fed hoc fenfu
parcos, & qui non audent erógare pecuniam,
dici fcio: fed nec hi fumtus facient in pre-
tiofiffimam fupellectilem Corinthiacam. Qua-
re miferum ibi expono, qui cogitur fe mari
credere & exponere periculis longae pere-
grinationis, & eft proprium epitheton navi
gantium. Virg. 111. Georg. 38 miferis vela-
mina nauti:. vid. ad Val. Flac. 1. 575&
infr.v111.173. ubi plura dicam. Quare hunc
Prepertii fenfum effe putem, fe neque
arare arva, nec pinguia Campaniae ru-
ra poffidere, nec etiam fe negotiatorem ef-
fe, neque,
ut mercatores, lucri & divi-
tiarum cupidine pererrare remotas longe re-
giones. & hinc multorum codicum fervata
lectione, claſſe, forte legi poteſt:
Nec
PHARSALIAE LI B. III.
183
$
Tot reges habuere ducem. coïere nec umquam
Tam variae cultu gentes, tam diffona vulgi
290Ora tot immenfae comites mixtura ruinae
Excivit populos, & dignas funere Magni
Exfequias Fortuna dedit. non corniger Hammon
Mittere Marmaricas ceffavit in arma catervas:
Quidquid ab occiduis Libye patet arida Mauris,
295Ufque Paraetonias Eoa ad litora Syrtes,
Acciperet felix ne non femel omnia Caefar,
Nec mifer ire paro claſſe, Corinthe, tua.
Id eft, ego non ingredior mare nave Corin-
thiaca, ut ditefcam negotiando per terras re-
motas a patria. & ita ipfe Propertius etiam
ire parat dixit lib. 1. xv. 8. & 11. xx111.
63.
Paras Phrygias nunc ire per undas.
Ovid. 11. Amor. XI. 8.
Fallacesque vias ire Corinna parat.
Nihil ergo aliud voluit Propertius. quam nec
fum arator, nec negotiator: defumta pe-
riphrafi a Campania feliciffima regione, &
a Corintho, mercatura celebri & florenti:
ut folent poëtae a fpecie, quae excellit, ge-
neratim aliquid intelligere.
289. Variae] Vario Langerm. gentes cul-
tu fragm. S: Germ.
290. Tot immenfae comites miffura ruinae]
Immiffae Oifel. mixtura etiam placuit Gro-
tio & aliis, quia mox mittere fequitur, &
quia melius convenire diſſona videbatur,
ut lib. v111. 272. mixtae diſſona turbae bar-
baries. Sed nihi parum referre videtur,
quum utrumque defendi poffit. fic lib. vII.
655. gentesque fuae mifcere ruinae. vid. & 11.
253. fi miſſara placet, conftru&tio poteft effe
ambigua & duplex, vel miffura ruinae pro
in ruinam, ut hunc loquendi modum mul-
tis exemplis probavit Oudendorpius ad lib.
11. 685. Sic mittere Tiberi pro in Tiberim
Ovid. v. Faft. 695. & paffim. vel miffura
comites ruinae in genitivo, ut lib. 1.346. Co-
gitabam olim poſſe legi,comites merfura rui-
Vin-
na immenſa, vel immenfae ruinae, fi cum
comites conftruatur: quia mittere & mergere
& compofita ex illis faepe permutantur. vid.
fupr. vf. 41. & infr. vf. 426. 748. & alibi.
Videat lector, quid eligat.
291. Excivit] Excutiunt Hamb. quart. fed
non refpondet rois miffura & Fortuna. Ex-
cuffit poffet tolerari; ut fedibus fuis excuti
dicitur. Sed Excivit verum puto, alterum
ab interpretatione. vid. ad Virg. vii. Aen.
623. mox barbaricas Thuan. quart.
294. Libye] Libyae in multis invenit Ou-
dendorpius, quia fcilicet cum quidquid con-
ftruebant. Sed, quidquid, quodque & quod-
cumque, quafi adverbialiter & cum ver-
bo
& nominativo conſtrui multis exem-
plis, etiam ex hoc Lucani loco, docuit
Heinfius ad Claudian, Conf, Mall. 57. Li-
vius lib. VII. 32. Quidquid ab urbe longius
proferrent arma, & VIII. 39. quidquid pro-
grediebantur. ubi vide notas, & Oudend. ad
Lib. v111. 365 ubi pro quantum capit, vel
in quantum. vid. & fupr. 11. 133.
295. Ufque Paraetonias] Paraedonias Rott:
pr. Paeretoias Thuan. fec. Cortius, Parae-
tonidas : fed hanc derivationem probatam non
dubiis auctorum locis videre vellem; ut mo-
do Marmaridas & fimiles. De fyllaba corre-
pta tertia vid. ad lib. x. 9. Epitheton vero
longius petitum. nam Paraetonium longius
diftat a Syrtibus, mediâ Cyrenaicâ. In Schol.
vitiofe legitur, qui locus Africam mittit ab
Aegypto, pro dirimit, vel fimili verbo.
296.
184
M. ANNA EI LUCANI
Vincendum pariter Pharfalia praeftitit orbem.
Ille ubi deferuit trepidantis moenia Romae,
Agmine nubiferam rapto fuperevolat Alpem:
300 Quumque alii famae populi terrore pawerent,
Phocaïs in dubiis aufa eft fervare juventus
Non Graia levitate fidem, fignataque jura,
Et cauffas, non fata, fequi. tamen ante furorem
Indomitum, duramque viri deflectere mentem
305 Pacifero fermone parant, hoftemque propinquum
Orant, Cecropiae pacata fronde Minervae,
Semper in externis populo communia veftro
Maffiliam bellis teftatur fata tuliffe,
Comprenfa eft Latiis quaecumque annalibus aetas.
310Et nunc, ignoto fi quos petis orbe triumphos,
296. Ne non] Nec non Thuan. fec. femel
omnes mei, non fimul. dictum jam faepius
alibi a multis.
299. Alpem] Alpen Rottend. feq.
303. Fata] Facta S. German. male, Flo-
rus IV. 2. Pompeji caedem partium fate, non
Caefari dederat, ante favorem Rottend. fec.
304 Deflectere] Delexere Turrian. pacato
fermone Hamb pr. pacifero reliqui fere omnes.
Cecropidae Thuan. quart. Cicropiae ſec. fron-
te Hamb. pr.
309. Comprensa] Compreffa quinque li
bri: quod fi placere poffet, deberet de bre-
vitate annalium, qua ab Hiftoriis, quae am-
pliores, differunt, intelligi: ut in re mili-
tari compreffi ordines, acies, milites &c.
vid inf. iv. 787. fed quia follemnis eft ho-
rum verborum variatio, fervetur potius vul-
gata.
310. Ignoto] Ignotos Rottend. tert.
311. Externa in proelia] Aeterna Thuan.
fec. praecefferant enim, externa bella, ubi in
quatuor libris erat extrema, fed fruftra. & ita
poffent hic Maffilienfes promittere operam
in longum fine fine tempus, & fimul otten-
Ac-
dere fe vovere bellis civilibus brevi finem fo-
re. Accipe vero dextras, eft foedere facto ope-
ram noftram & fidem tibi adfere, ut apud
Ovid. 111. Faſt. 226.
Dant foceri generis accipiuntque manus.
Quare non alienus fum ab hac lectione ae-
terna; nam indecore Legato Maffilienfi tam
parvo intervallo haec odiofa repetitio vocis
externa datur, de quibus bellis fe agere, fatis
patet, fi triumphos peteret ex ignoto orbe,
Dubia autem conftru&tio, an accipe dextras
devotas in proelia, an accipe in proelia devo-
tas dextras. vid. ad lib. 1.387.
^
314. Secretumque damus] Varie & non ex
auctoris fententia haec explicat Scholiaſtes,
neque etiam hoc voluiffe legatum puto, ut
Maffiliam offerat receptaculum & perfugium
illis, qui in hoc civili bello medios fe ge-
runt, aut fi victi fint ab alterutra parte, aut
a bello civili difcedere velint, apud eos ho-
fpitium accipiant, de quo melius capi poſ-
fent vf. 333. & feqq. Sed hunc effe fenfum
puto, non lugebimus publice, aut dolorem
prodemus, nullis etiam votis publicis, ut
mox 318. huic vel illi Deos faventes invo-
ca-
PHARSALIAE LIB. III.
185
1
Accipe devotas externa in proelia dextras.
At fi funeftas acies, fi dira paratis
Proelia difcordes, lacrimas civilibus armis
Secretumque damus. tractentur vulnera nulla
315Sacra manu. fi coelicolis furor arma dediſſet,
Aut fi terrigenae tentarent aftra gigantes;
Non tamen auderet pietas humana vel armis,
Vel votis, prodeffe Fovi: fortifque deorum
Ignarum mortale genus, per fulmina tantum
320 Scivet adhuc coelo folum regnare Tonantem.
Adde quod innumerae concurrunt undique gentes,
Nec fic horret iners fcelerum contagia mundus,
Ut gladiis egeant civilia bella coactis.
Sit mens ifta quidem cunctis, ut veftra recufent
cabimus, fed lacrimas & fecretum (haec e-
nim per al duo conjungenda, pro lacri-
cù dvor
mas fecretas) damus, id eft, abditi in aedi-
bus, & in fecretum nos conferentes, plora-
bimus & dolebimus fatale hoc bellum. Sic
Secretum captare Suet. Otho. Ix. & faepe
ille, Phaedrus & alii ita utuntur hoc vocabu-
lo, ut notum.
314 Tractentur vulnera nulla Sacra manu]
Tractantur Turrian. atra manu volebat Hein-
fius. noftra manu Voffian. a m. fec. fed ni-
hil mutandum. ut enim mox comparat hoc
civile bellum, Deorum inter fe, vel contra
Gigantas, bellantium furori, ita Caefare &
Pompejo bellum gerentibus, nefas effe mor-
talibus ait, fe immifcere his turbis & fedi-
tionibus.
318. Sortisque] Sortique Turrian. & mox,
per flumina S. Germ. perperam. vid. com-
ment ad Horat. 111. Od. 5. pr.
321. Concurrunt] Ita conftanter omnes
noftri, & ex uno modo, concurrant profert
Oudendorpius: Sed veteres amabant indica-
tivum, ubi hodie plerique grammaticorum
filii fubjunctivum adhibere folent. Et hoc
Fata,
jam probavimus multis exemplis ad lib. 1.
126. & Nofter & Ovidius, ut patebit ex in-
dicious in verbo addere, femper indicativum
adhibent, quod temere eveniffe non puto.
Sed librarii ex dictatis grammaticorum mu-
taverunt faepe modum. ut apud Ovid. VI.
Faſt. 663.
Adde quod aedilis juſſerat.
ubi duo libri jufferit. Sed plenius id probant
loca, ubi non licuit illis ex lege metri
mutare, ut lib. iv. ex Pont. XI. ult.
Adde quod c. felix jam potes effe.
& aliis in locis: & hinc immerito accufari
a Cl. Perizonio credo San&tium, quod lib.
III. Minervae cap. xiv. p. 501. dixerit, ad-
de quod multi Graece fcripferunt, cujus eam-
dem putat effe rationem, ac fi dixiffet, dic
infuper, quod multi fcripferunt, quod non pu-
to, & confuetudinem loquendi hic effe fer-
vandam. Sed alteri liti; an liceat dicere,fcio,
dico quod, pro infinitivo, in his notis me
immifcere non vacat, quum illud alibi jam
egerimus. vid. ad Calpurn. 111. Ecl. 35.
322. Nec fic] Non fic Rottend. fec. & S.
German.
325.
Aa
186
M. ANNA EI LUCANI
325Fata, nec haec alius committat proelia miles.
Cui non confpecto languebit dextra parente?
Telaque diverfi prohibebunt fpargere fratres.
Finis adeft rerum, fi non committitis illis
Arma, quibus fas eft. nobis haec fumma precandi,
330Terribiles aquilas, infeftaque figna relinquas
Urbe procul, noftrisque velis te credere muris,
Excludique finas, admiffo Caefare, bellum.
Sit locus exceptus fceleri, Magnoque, Tibique
Tutus, ut, invictae fatum fi confulat Urbi,
325. Fata] Facta Hamb. quart. comitetur
proelia ex duobus Oudendorpius, & recepit
etiam in textum Cortius. Sed parum eft co-
mitari: nam & puellae, lixae, & alii inuti-
les bello comitari folent : & addita vos mi-
les docet committat legendum, id eft, ma-
nu adjuvet bellantes. Heinfius inveniffe fe
etiam notat, ut haec aliis committat proelia
miles. Sed vulgata vera eft, eo fenfu quo
Scholiaftes explicuit, ut nullus, nifi civis
Romanus, fe bello huic immifceat, alii, ut
focii & foederati, fe abftineant.
327 Spargere] Mittere Cod. Bersmanni.
Sed perperam: vide quae dixi ad Valer. Flac.
VI. 229. & 696. Spargere notat temere etiam
miffa, quae poffent non ex confilio mitten-
tis vulnerare confanguineos: mittere eft certa
manu dirigere, velut ad fcopum, ut hunc
vel illum laedamus. fpargere etiam eft in tur-
bam mittere.
328. Si non] Si nunc c. ullis fragm. S.
Germ. ullis etíam Richel. haec nobis pluri-
mi.
333. Exceptus] Exemptus malebat Heinf.
fed efficacius exceptus; id eft, quum omnes
difcedant in partes, nobis folis liceat effe
mediis. Sic fere apud Flor. 11. 6. Sagun-
tus dicitur, excepta in libertatem, quum re-
liquae Hifpaniae civitates in Romanorum
vel Carthaginienfium cederent ditionem.
334. Ut invictae fatum fi confulat urbi]
Et invictae tres codices. Heinfius hic, in
K
Foe-
}
vitae malebat, ut centies hae voces permu-
tatae fuere. Sed quum Roma invicta, ae-
terna &c. paffim vocetur, & boni ominis
verba voluerit legatus proferre, nihil mutem.
Sententia eft vero clara; licet his bellis civi-
libus Roma videatur in ruinam praecipitari;
fi tamen inter Te & Pompejum, fatis confu-
lentibus invictae urbi, foedera iterum pla-
cent, huc ambo inermes poteritis venire: non
vero, fi alteruter victor fit, in nos, quod
partes diverfas fecuti fimus, iram fuam ef-
fundat. foedera fi placant erat in Thuan. pr.
337. Quid rapidum] Quo Turrian. non mo-
menta Rottend. pr. & Offel. Sed nec agno-
fcit etiam Servius ad Virgil. x. Aen. $28.
nec vero capio pro nec quidem: non fumus
pondera, quod de gravibus dicitur, nec qui- -
dem momenta, quod de levioribus, ut cen-
ties leve, paullum, mediocre momentum di-
citur, quo tamen inclinatio quaedam fit. ut
ita Juftinus & alii, qui praecipue lib. v 4.
de Alcibiade, miratur, tantum in uno viro
fuiffe momentis ut maximi imperii fubverfi &
rurfus recepti auctor effet, fieretque cum eo
mira quaedam fortunae inclinatio. Hoc mo-
mentum fe non effe dicunt Maffilienfes. Ta-
lis Curio lib. 19.819.
ut
Momentumque fuit mutatus Curio rerum.
VIII. 807, momentaque maxima rerum
quidam legunt, & ita nofter & alii paffim. Nec
pro nec quidem faepe poni vidimus ad Suet.
Aug. cap. xxxv, & Phaedr, 1.fab. 30. & alibi.
338.
PHARSALIAE LIB. III.
187
335 Foedera fi plareant, fit quo veniatis inermes.
Vel, quum tanta vocent difcrimina Martis Hiberi,
Quid rapidum deflectis iter? non pondera rerum,
Nec momenta fumus: numquam felicibus armis
Ufa manus patriae primis a fedibus exful,
340Et poft translatas exuftae Phocidos arces,
Moenibus exiguis, alieno in litore, tuti,
Illuftrat quos fola fides. fi claudere muros
Obfidione paras, & vi perfringere portas,
Excepiffe faces tectis, & tela parati,
338. Numquam felicibus armis ufa &c.]
Vifa fragm. S. Germ. e fedibus quinque li
bri. Cortius conjicit, primum Patriis ab
fedibus exul. Ita forte carmen formaffet
Cortius, non Lucanus. nam numquam, &
primum, quam amice conveniant in unum
nefcio. Sed captaffet forte Cortius locum
oftendendi numquam faepe pro non poni, ut
numquam hodie effugies, apud Virg. Ecl. 1.
& paffim, ut vulgo notum. deinde multa
exempla ex Virgilio & aliis adduxiffet, ubi
ab fedibus in MSS. occurrit, quod nemo
invitis codicibus expellet, fed nec femper
obtrudet, quafi a fedibus non liceret dicere.
vid. ad lib. 1. 482. & quum ex noftris etiam
quinque, e fedibus habeant, ut & lib. 11.
ut & lib. 11.
574. expulit patriis e fedibus, nihil eft, nec
in fcriptis, nec in exemplis praefidii, ut ab
femper ingeratur. Patrias fedes etiam oc-
currere centies fcimus, fed & patriae
genitivo fedes licet dicere, praecipue lì acce-
dat aliud adjectivum ut hic primae, quae eft
Phocaea, ex qua poftquam migrarunt, num-
quam fe felicibus armis ufos effe dicunt Maf-
filienfes. An vera fint, non difputo, fed le
gato in rem patriae haec licebat, credo, fin-
gere & adfirmare. Haec vero mutavit Cor-
tius, ne, fi patriis intruderet,primis malum
faceret fonuin. ideoque & hoc in primum
erat mutandum.
>
ia
340. Exuftae Phocidis] Oftendit optime
Oudendorpius, cum aliis interpretibus, Lu-
Un
canum confundere Phocaeam cum Phocide:
fed an Phocaeenfes reli&tam urbem incende-
rint nefcio. Certe modum, quo decepto
Harpago urbe excefferint, narrat Herodotus
lib. 1. cap 164. & feqq. Sed nulla mentio
urbis exuftae, ut nec apud ifidor. xv. 1. quae
diu etiam poft haec tempora floruit. quare
malim hic legere, exhauftae: nam uxores,
liberos, & omnia, quae poterant, navibus
impofuerunt. Et ita exuftus & exhauftus inf.
h. 1. vſ. 496 & 1x. 382. in MSS permutan-
tur, ubi ablegabitur lector ad Cl. Draken-
borchii notas ad Sil. Ital. x. 379. in quibus
plura exempla dantur. Sic & apud Stat. III.
Theb. 259. exhaufti, & exufti folibus amnes
in fcriptis, de quo vide ad Phaedr. 1. fab. 6.
tranflatas vero arces dicit, non quafi ipfae
arces transferri poffent, fed intelligit inco-
las, eodem modo, ut Ovid. vII. Epift.
151.
Ilion in Tyriam transfer feliciter urbem.
& Virgil. 1. Aen. 72.
Ilium in Italiam portans.
Scaligerum ad Manilium in prolegomenis
hic poëtam noftrum carpere,notaverat Brouk-
hutius.
344. Perfringere] Nihil variant noftri.
Sed aliorum codices, perftringere, praeftrin-
gere, confringere. Cortius vero aliquid
femper novans, refringere conjicit, ut fcili-
cet alibi occurrere, refringere portas, ut a-
pud J. Caefarem & alios, & fimul re poffe
A a 2
pro-
188
M. ANNA EI LUCANI
7
MA
345Undarum raptos averfis fontibus hauftus.
Quaerere, & effoffam fitientes lambere terram:
Et defit fi larga Ceres, tunc horrida cerni,
Foedaque contingi maculato carpere morfu.
Nec pavet hic populus pro libertate fubire,
3500bfeffum Poeno geffit quod Marte Saguntum.
Pectoribus rapti matrum, fruftraque trabentes
Ubera ficca fame medios mittentur in ignes:
produci, nos docere poffet.
344. Tectis & tela] Et tectis tela Thuan.
quart. parare Voffianus.
345. Averfis fontibus] Adverfis Langerm.
fed fontes hic iterum, ut fupr 11. 403 funt
aquae, quas fi avertes a nobis, quaeremus
ereptos nobis hauftus, fcilicet effoffis puteis,
qui fi non largam aquae copiam praebent,
Jambemus terram effoffam, & madentem,ut
faltem aliquo humore fitis fedetur.
347. Et defit fi larga Ceres &c.] Locus
iterum vexatiffimus, cujus varias lectiones
in duobus verfibus exhibet fere omnes no-
viffima editio: ego memorabo quas reperi:
At defit Thuan. pr. & Oifel, longa Ceres Rot
tend. fec. & Oifel. horrida coeni fragm. S.
Germ. & Oifel, maculatoctingere Langerm. id
eſt, contingere. tingere Rottend. fec. carpere
tertius, ut Grotius conjecerat, in reliquis va-
riant cum notatis in editionibus. Ego fu-
fpicor hic iterum vitium natum ex prioribus
literis verfus prioris, in quo duo codices ex-
hibent At, unde legi poffe pute,
Stat, defit fi larga Ceres, tunc horrida cerni,
Foedaque contingi, maculato carpere morfu:
hoc modo omnia facillime fluunt, & fen-
tentia eft apertiffima. Stat pro decretum eft,
vulgare eft, & nemo doctior fibi probari
multis exemplis poftulabit. Nec carpere inufi-
tatum eft, ita lib. v1. 111. carpére dumos.
& vl. 555. pendentia corpora carpfit, ubi mox
vf. 561. morfus etiam fequitur. Cortius con-
jiciebat etiam, frangere, fed hoc non aeque
aviditatem famelicorum exprimit, atque car-
pere, licet haec verba etiam commutata for-
Uxor
te probaffet Cortius. ut apud Seren. Samon.
cap. XXXIII.
Aut ovis, in ftabulis fractas qui ruminat
berbas.
ubi Conftantinus carptas provaria lectione in
ora codicis fui notavit. vide ibi notas noftras.
Virgil. 11. Georg. 72.
Glandemque fues fregere fub ulmis.
Sed frangit cibum, quicumque manducat &
dentibus minuit & terit, & maxime otio &
commodo fuo. Sed carpit avidus & fame
preffus. ut paffim Ovidius ore, dente carpere
cibus, pabula &c. Horrida cerni; & foeda
contingi, confueto loquendi modo, pro vi-
fu & tactu horrida & foeda, ut cadavera &
immunda quaevis, quae fame ardente & ur-
guente nihilominus fe ore fuo carpturos
dicunt. Horum jam interpretatio eft corpora,
id eft, cadavera, quod adfcripferat aliquis
gloffator. maculate morfu dixit; ut, lib. 1.
332. pollutas fauces. Cl. Dorvilius volebat
funt horrida, pro adfunt: etiam non abfur-
de, qui tamen tunc fervari etiam poffe cre-
dit, fi funt ſubintelligatur, ut apud Homer.
Iliad. I. 227.
Πάρα γὰρ μονοεικέα πολλὰ Δαίνυα.
Adjunt multi delicati cibi ad comedendum.
Sed tunc eodem modo poftea vf. 367. fi
folus eam, tunc mihi tecla patent, & ita fae-
pius.
349. Nec pavet hic populus] Heinfius vo-
lebat, nec paveat populus, fed ut ftat, decre-
tum eft in praefenti, ita & pavet debet fe-
qui. & hic populus cum emphafi, quem tu
mollem & imbellem credis, & Graeculam
ai-
PHARSALIAE LI B. II
189
Uxor & a caro pofcet fibi fata marito.
Vulnera mifcebunt fratres, bellumque coacti
355Hoc potius civile gerent. Sic Graja juventus
Finierat: quum turbato jam prodita vultu
Ira ducis, tandem teftata eft voce dolorem.
Vana movet Grajos noftri fiducia curfus.
Quamvis Hefperium mundi properemus ad axem,
360Maffiliam delere vacat. gaudete cohortes:
civitatem, ut Florus vocat IV. 2. & Nofter
ví. 388. Grajam urbem, eodem animo tole-
rabit obfidionem, & ejus extrema mala, quo
Saguntini, populus fragm. S. Germ. per ar-
chaismum, toties in his libris obvium. ita
mox 375.tumulos.
350. Geffit quod] Nec hoc placebat Hein-
fo, qui corrigebat, quod paffum eft. in quin-
que noftris erat, geffit quae : & ita edidit
Cortius, & firmat Schol. Juven. ad Sat. xv.
93. Sed fine libris nihil moveo. Nec me of
fendit geffit, pro egit, fecit, quod jam illu-
ftravimus lib 11. 649. Elegit vero forte hoc
verbum Lucanus, quia fames moleftum &
grave eſt onus, quare malint dicere geffit,
quam fecit, ut & antea, fubire dixit. Sagun-
tus eft in Thuan. tert.
352. Mittentur] Mittantur Thuan. pr.
Hamb. pr. Cortius ex fuis profert, trudan
tur. Sed trudere, eft propellere ftantes in
ignem. mittit fe in ignem, qui fponte defi-
lit, ut uxor Hasdrubalis, quae fe a culmine
domus in medium mifit incendium, tefte Floro
lib. 11. cap. 15. vel fi alius injiciat, ut in
alia re Ovid x111. Met. 121. Arma viri for-
tis medios mittantur in hoftes.
355. Hoc potius] Heinfius hic volebat. Sed
iterum efficac boc, fi cogantur bellum ci-
vile gerere, hoc potius inter fe Maffilienfes
defperatione fubacti gerent, quam fe immi-
fcebunt tuo cum Pompejo. gerant etiam Cor-
tii codex. Sed mifcebunt praecedit. nec amo
femper illas modorum variationes captare, fi
codices non fuggeruut.
*
355. Sic Graja] Sic fata Turrian. a m
Obvia
fec. finierant dedit Cortius, ne ignoremus
fcilicet juventus poffe ferre pluralem nume-
rum. ut revera faepe fieri folet, & modo
vf. 301. quum Phocais juventus praecedat,
mox vf 305. fequitur parant & orant ; &
infr. vf. 446. clauſa juventus exfultant. quae
ubi reperimus in fcriptis, fequimur, fed non
femper & ubique invitis auctoribus obtrudi-
mus, ut nec ipfe Cortius in Lucano femper
fecit. ut VII. 270. 548. & alibi: nam omnia
perrepere loca non vacat. fed infr. vf 499.
& alibi morem gerit novandi prurigini.
359. Hefperium] Extremum Thuan. fec.
properemus in axem tantum vidi in Turriano
a m pr. & quibusdam editis: reliqui omnes
ad axem. parum quidem hic loci refert; fic
lib. VIII. 289. Eoum properemus in orbem, &
656. properantem in fata tenetis. Aliquando
tamen non poffe promifcue has praepofitio-
nes adhiberi puto. Sic, ubi de homine, ad
quem imus, fermo eft, femper ad dicendum,
ut Ovid. 111. Amor. v1.2.
Ad dominam propero.
ubi ridiculum effet dicere, in dominam. idem.
lib 11. Amor. XI. 52. Dumque ad me pro-
peras. De loco vero, credo, promifcue pof-
fe dici in, vel ad; licet, properare in Hilpa-
niam, plus notare credam, quam ad. ÍĤlud
enim jam vicinius & majori parte perfe&um
iter notat ut fi quis Romae pararet fe iti-
neri, poffet rectius dici, properare ad Hi-
Spaniam, fed itinere fufcepto etiam, prope-
rare in Hifpaniam, ut in loco Ciceronis ab
Oudendorpio adducto. Sic ad urbem, & in
urbem, & fimilia, venire, differre alibi no-
Аа 3
tavi-
190
M. ANNA EI LUCANI
Obvia praebentur fatorum munere bella.
Ventus ut amittit vires, nifi robore denfae
Occurrunt filvae, fpatio diffufus inani:
Utque perit magnus nullis obftantibus ignis,
365 Sic hoftes mihi deeffe nocet: damnumque putamus
Annorum, nifi, qui vinci potuere, rebellant.
Sed fi folus eam dimiffis degener armis,
Tunc mihi tecla patent. jam non excludere tantum,
Inclufiffe volunt. at enim contagia belli
370 Dira fugant. dabitis poenas pro pace petita:
Et nihil effe meo difcetis tutius aevo,
}
Quam duce me bellum. Sic poftquam fatus, ad urbem
Haud trepidam convertit iter: tum moenia claufa
Confpicit; & denfa juvenum vallata corona.
tavimus vid. ad Virgil. vr. 720, ita mox ad
urbem vſ 373. & 702. ad undas. & v1. 14.
tendit ad arces. ubi etiam in codex unus. ve-
nire ad hoftes, & in lib. x. 437. Sed haec
forte nimis fubtilia, & non femper obferua-
ta, quare ubi copia ſcriptorum praevalet, il
lis obfequamur.
360. Vacat] Juvat Rottend. pr. fed pro
peranti melius refpondet vacat. eadem varia-
tio infr. lib. VII. 688.
361. Praebentur fatorum] Fatorum prae-
bentur Rottend. pr. munera Putean, & fragm.
S. Germ. ut effet appofitio, bella, munera
fatorum. fed malo vulgatum.
362. Nifi robore denfae] Non robure Thuan.
fec. & Hamb. quart. robora denfae quatuor
libri. robore denfo totidem. utraque haec le
&io poffet locum tueri. Sed in priore non
conftruerem, robora filvae, denfae in geniti.
vo, fed per Graccismum, filvae denfae robo-
ra, pro roboribus. Sed fi cui durius hoc vi-
deri poffet, non recufo fequi vulgatam, re-
bore denfae. Si denfo quis velit, ille alter-
natione illa epithetorum animum fuum oble-
&tare poterit. Sic apud Valer. Flac. 111.484.
denfos trabe montes, ubi alii denfa, ut notavi
Haud
mus. robore pro arboribus, ut mox 395.
Spoliantur robore filvae, occurrunt vero eft in
quatuor libris, & hoc arbitrarium, quia poſt
nifi utroque modo utuntur, fed & faepius
indicativo. fic apud Calpur. VI. Ecl. 28. nifi
forte recufas. Mutarunt faepe librarii, quia
hodie fere fubjun&tivum adhibere folent. &
ita mox vſ. 366: nifi rebellant, omnes fere
fcripti, quod.cur mutatum fit nefcio, & re-
Єte Cortius hic & illic fervavit indicativum.
poft nifi, fi, utriusque modi exempla videbis
apud Heinfium ad Ovid. Iv. Epift. 111.
364. Obftantibus] Obftatibus Thuan. pr. a
m. fec. Sed faepe litera illa z nunc intrudi-
tur, nunc omittitur. vid. ad Ovid. 11. A-
mor. vI. 23. nam obftatus pro obftaculis di-
xiffe ignoro.
365. Mihi deeffe] Mundi deeffe fragm. S.
Germ. vitiofe.
"
367. Dimiffis] Demiffis quinque libri. ſeď
male. dum vel tum mihi Langerm. tum
Thuan. quart. & Rottend. tert. mox, inclu
fiffe velint malebat Heinfius. erafa erat ve-
tus lectio in volunt, in fec. Hamb.
370. Dira fugant] Diffagiunt Turrian.
dubios poenas Voff. a m. fec. poenam Rottend.
tert.
414
PHARSALIAE LI B. III.
191
375_ Haud procul a muris tumulus furgentis in altum
Telluris, parvum diffufo vertice campum
Explicat: haec patiens longo munimine cingi
Vifa duci rupes, tutisque aptiffima caftris.
Proxima pars urbis celfam confurgit in arcem,
380 Par tumulo, mediisque fedent convallibus arva.
Tunc res immenfo placuit ftatura labore,
Aggere diverfos vafto committere colles.
凛
​Sed prius ut totam, qua terra cingitur, urbem
Clauderet, a fummis produxit ad aequora caftris
385 Longum Caefar opus, fontesque & pabula campi
Amplexus foffa, denfas tollentia pinnas
Cefpitibus, crudaque exftruxit brachia terra.
Jam fatis hoc Grajae memorandum contigit urbi,
tert. mox, dicetis Hamburg. quartus.
373. Haud trepidam] Haud trepidum
Hamb. tert. & Rott. pr. circuit & denfa con-
jiciebat Heinfius, non male: juvenum denfa
Hamb, quart.
375. Tumulus] Tumulos fragm. S. Germ.
parvo diffufum Thuan. tert. a m. fec. diffufo
in vertice Turrian. Vir doctus apud Cortium,
cumulus volebat, quia nempe hae voces
vulgo confufae in MSS. fed tumulus hic
nativus intelligendus & collis, ut mox rapes
vocatur. Eft vero imitatio Virgili ex lib. i1.
Aen. 715.
Eft urbe egreffis tumulus.
Ovid. xv. Met. 296.
Eft prope Pittheam tumulus Troezena.
Praeterea epitheton altus melius convenit tu-
mule, quam cumulo, ut faepe apud alios.
vid, Ovid. 111. Met. 603. v. Trift. 18. 17.
& alibi paffim.
377. Patiens] Omnibonus videtur legiffe
patens; exponit enim aperta, & in editione
Venet. 1486. ita legitur contra metrum. Sed
patiens rupes, eft ita pofita, ut facile poffet
muniri, ut finat fe undique cingi, ita lib. v.
702.
Ae-
Compofuit pelagus, ventis patientibus, undas.
lib. IV. 16. pons hibernas paffurus aquas. &
v1. 94, pati virus, ubi etiam patens Codd.
idem mox, aptiffima caftris, quod, quafi
Latine non diceretur, mutare vellet in ac-
commoda caftris Cortius. cui bono non video.
an, quia apud Virgil. v. Aen. 522. vallis
accommoda fraudi, non licuit Lucano dicere
aptiffima?
379. Urbis] Urbi Heinſ ſed hoc dubium,
an de parte hujus tumuli proxima urbi, an
de parte urbis, quae prope tumulum erat, &
inter quae erant convalles, in quibus arva:
quod verofimilius videtur, quia dicitur, par
tumulo, id eft, aequalis altitudine tumulo.
& fequentia de diverfis collibus hoc probant.
confcendit feptem e noftris, quod tamen vix
placet, quia fimile hujus verbi exemplum,
qua locus dicitur confcendere in arcem vel al-
tum ignoro. confurgere & infurgere obvium.
mox, cum vallibus Langerm. & aliusa in val-
libus Turrian.
382. Diversos vafto] Diverſo vaftos ſeptem
fcripti; mox, produxit recte probat Ouden-
dorp. & firmant duo Thuanei. Jummum Cae-
far opus etiam Thuan. pr.
390.
192
M. ANNA EI LUCANI
#
}
Aeternumque decus, quod non impulfa, neque ipfo.
390 Strata metu, tenuit flagrantis in omnia belli
Praecipitem curfum: raptisque a Caefare cunctis,
Vincitur una mora. quantum eft quo fata tenentur !
Quoque virum toti properans imponere mundo
Hos perdit Fortuna dies! tunc omnia late
395 Procumbunt nemora, & fpoliantur robore filvae:
Ut, quum terra levis mediam virgultaque molem
390. Strata metu] Strata manu Turrian.
quod & fuum fenfum poffet habere: fed ipfo
repugnat. ut dicat non primo impetu & vi
capta. Sed maneat vulgata. neque ipfo tres
libri. fraglantis Hamb. fec. & Richel. quam
vitiofam fcripturam & alibi in MSS. offendi,
Heinfius corrigebat, ſtagnantis, nefcio quo
fenfu. an morantis, ftantis, ut ftagnum fo-
let ftare? & dubium an Caefaris, qui recte
ſtagnaffe dici non poteft, an belli ftagnantis?
& tunc in omnia non congruit. quare nec
belli flagrantis in omnia debet conjungi, fed
nec curfum tenuit Caefaris, flagrantis in o-
mnia belli; id eft, omnes partes, cafus bel-
li. ut lib. x. 461. ducere in omnia. de verbo
Stagnare vide ad lib 11. 417.
392. Quantum eft quod fata tenentur] Fa-
teor haec me non fatis intelligere. Scholiaf-
tes explicat, cum admiratione dictum, id eft,
multum eft hoc. Nec hoc fatis capio. forte
legendum, quantum eft, quo fata tenentur;
id eft, quantillum eft, quo fata Caefaris,
omnia vincentis, & praecipiti curfu rapien-
tis, retinentur, et ipfi mora injicitur: & id
omnia quae praecedunt poftulare videntur.
Quantum vero pro quantillum, quam par-
vum, faepe occurrit, ut lib. IV. 377.
Quam parvo liceat producere vitam,
Et quantum natura petat.
Ovid. x. Met. 560.
Quantum eft, quod defit.
Stat. IV. Silv. 1X. 40.
Quantum, vel dare cereos nitentes,
Cultellum, tenuesve codicillos.
Phaedr. 11. 8. Quantum eft laboris. Tacit.
Su-
Agricol. xv. Quantum tranfiſſe militum, fi fe-
fe Britanni numerent. ubi non opus cum
Boxhornio quantillum reponere. vid. & infr.
lib. v. 654. & ita alii paffim. Quantilla er-
go res, Maffilia, fi conferatur cum omni
mole belli, & cunctis a Rubiconis tranfitu
raptis? fola illa Graja urbs vincitur, non
vi, non impetu, fed mora, & longa & dif-
ficili obfidione. mox etiam malim, Quoque
virum, id eft, quantillo illo, quam parva
illa re & mora, perdidit hos Fortuna dies.
pera
didit enim Barberin. quod & Cortius rece-
pit, toto properans Thuan. fec. & Langerm.
395. Spoliantur] Vid. fupr. 11. 714 &
ad Ovid. xvI. Ep. 107. fic fpolia agreftia
eleganter dixit Claudian. 11. Rapt. 139. ubi
vide Heinfii notas.
397. Sufpendant] Sufpendat Puteaneus.
quod miror Cortium praeteriiffe. nam poteft
referri ad terra, licet virgulta propius fint
pofita; & poffet addi exemplis ab Oudendor-
pio ad lib. 1. 422. adductis. vide & infr. vf.
526. 11. 702. & alibi. fufpendunt tres, fuf-
pendent duo, nobis nihil mutare placet. li
gata Hamb. pr. nec cedat Thuan. fec. & S.
Germ. ne cedet Rottend. pr.
400. Obfcurum cingens connexis aëra ra
mis] Nihil variant noftri, & tamen hic lo-
cus obfcurior mihi videtur. Quomodo e-
nim filva poteft cingere aëra ramis fuis? nifi
aëra explicemus compreffum fub ramis, id
eft, lucem naturalem, qui ex aëre in terras
defuit. Sed quis umquam ita locutus eft?
paffim poëtae de talibus lucis agentes, di-
cunt folis radios non penetrare ramos, den-
fas
PHARSALIAE LI B. III.
193
}
1
Suſpendant, ftructa laterum compage ligatam
Artet humum, preffus ne cedat turribus agger.
Lucus erat, longo numquam violatus ab aevo,
400Obfcurum cingens connexis aëra ramis,
Et gelidas alte fummotis folibus umbras.
Hunc non ruricolae Panes, nemorumque potentes
Silvani, Nymphaeque tenent, fed barbara ritu
Sacra Deûm, ftructae diris altaribus arae;
fas filvas lucem non admittere, & aliis mo-
dis luxuriare folent, in defcribenda obfcu-
ritate ſub arboribus denfis. vid. Ovid. x11.
Epift. 67. & Stat. 1v. Theb. 419. feqq. &
ibi Barth. neque etiam eleganter alteri ver-
fui hoc verbum cingere congruere videtur:quid
eſt enim cingere umbras fubmoto fole? qua-
re aliud verbum latere putem. cogitabam, ob
fcurum condens aëra, id eft, ita aëris pro-
fpectum per denfitatem ramorum demens,
ut tenebrae fere effent. ut mox contra 443.
fronde carentes admifere diem, vel etiam jun-
gens aërà ramis : fed neutrum fatisfacit, qua-
re acutiori relinquo, qui vel vulgatam apte
explicet, vel emendet. Tandem, cingens pof-
fe fervari exiftimabam, locutione a nubi-
bus fumta, quae ut obfcurum aëra reddunt,
fic rami & vertices arborum inftar nubium
tegunt aëra ? ut ita Virgil. v. 13.
Heu quianam tanti cinxerunt aethera nimbi?
Et ita iile faepe hocverbo cingere utitur, pro
obtegere, abfcondere. ut 1. Aen. 398. Aut
coetu cinxere polum. & alibi. Pro ambire vi-
dimus poni lib. 1. vf. 594. Aufonius in Mo-
fell. 14. haec imitatur.
Et jam, confertis per mutua vincula ramis,
Quaeritur exclufum viridi caligine coelum.
Ubi alii connexis: fed ibi recte excluſum coe-
lum dicitur, non cinctus aër, qui ftantibus
in terra fub arboribus poteft cinctus videri
obſcuritate illa ramorum. Sequenti in verſu
alte corruptum effe fufpicor, & defiderari ver-
bum, gelidas praebens, vel fimile, umbras.
-vel unum verbum deeft, ut faepe.
404. Structae diris altaribus arae;] Nota
"
Omnis
fatis funt & pervulgata, quae Grammatici
proferunt de difcrimine inter altaria & aras,
ut hae fint humiliores
ut hae fint humiliores, illa altiora. quam
fi veram credidit differentiam Lucanus, hic
arae debent altaribus fuperftru&ae intelligi,
& altaribus fumi, pro in altaribus: vel arae
ftructae altaribus, ut ex ligno, lapide, ceſpite,
vel alia materia ftrui faepe dicuntur, non e-
nim alium ex his verbis fenfum exfculpi
poffe video. Quae quum infolens & inaudi-
ta videretur loquendi ratio Grotio, ille ex co-
dice Bersmanni edidit, ftru&tae facris ferali-
bus arae, id eft, ut ad eas facra feralia, &
facrificia dira, humanis nempe hoftiis, fie-
rent: quae lectio fenfum dat obvium & pla-
num. Sed merito offendit repetitio vocis fa-
cris
quum praecedat eodem verfu facra
Deum. Cortius reduxit veterem lectionem
quam & probat Oudendorpius, fed vellem
explicuiffent impeditam illam conftructio-
nem, ſtructas altaribus aras. Hic vero tan-
tum dicit, Servium notare ad Ecl. v. 65. al-
taria poni pro libamine & oblato facrificio, &
ita fenfus hic deberet exire, aras ftructas li-
baminibus & facrificiis, id eft, ut libamina &
facrificia in illis fierent. Atqui Servius poft
diverfas fententias tantum dicit, alios alta-
ria eminentias ararum & ipfa libamina expli-
care, nullo verbo ſacrificie oblata explicans,
& ut probet fententiam fuam producit locum
ex lib. x. Aen. 174. paterisque altaria li-
bant, ubi dicit, altaria poni pro in altaria
~& pateris pro ex pateris. deinde addit, etiam
ipfum vinum dici altaria, quia, quae in altaria
funduntur, altaria dici voluit. Sed non video
Bb
Ser-
194
$
M. ANNA EI LUCANI
405Omnis & humanis luftrata cruoribus arbor.
Siqua fidem meruit Superos mirata vetuftas,
Illis & volucres metuunt infidere ramis,
Et luftris recubare ferae: nec ventus in illas
$
Servium bas explicationes valde probaffe
fed fere aliorum fententias protuliffe. Si
autem verum effet, libamina dici ipfa alta-
ria, etiam arae id fignificare deberent. nulla
enim ara fingi poteft, in qua non libamina
fierent, fine quibus nullum erat facrificium.
& in Virgilii loco, pateris altaria libant, cre-
derem ibi libant effe tingunt, audaciori fi-
gura. & libare pro tinguere poni docuit Hein-
ponidocnit
fius ad Claud. 11. in Rufin. 406. Deinde tra-
tans locum Quintiliani ex Decl. x1r. 26.
Quod aris altaria imponimus, ubi me legere
dicit, quod aris donaria non impofuimus. Si
conjeciffe me dixiffet, & forte ita legi poffe,
nihil pro certo adfirmantem, verum dixiffet:
quia enim apud Lucan. lib. 1x 516. in co-
dice Hamburg. videram nec Eois fplendent
altaria donis, ubi vulgo donaria erat, fufpi-
cabar & ibi potuiffe librarios hanc vocem pro
altera arripuiffe. Nihil vero mutavi in con-
textu, & quum donaria pro ipfis templis a-
bufive dicantur, tefte Servio ad Virg, 111.
Aen. 63. & pro locis, in quibus dona repo-
nuntur deorum, eodem interprete ad 11.
Georg. 533. cur non altaria, quibus vina
imponuntur, poffent donaria dici, & hae vo-
ces commutari? quare vellem, fi vehementer
dubitet,' an donaria dicantur de iis, quae im-
ponuntur aris, nos fimul docuiffet recte di-
ci aris altaria imponere, id eft, libamina &
oblata facrificia. multum certe de illo Quin-
Etiliani loco meritus fuiffet. Si vero jam ex
illorum fententia, qui teſte Servio, altaria
explicant eminentias ararum, five eam par-
tem, in qua libamina fiunt, quae iugov
Graecis vocabatur, & de qua Salmaf. Exerc.
Plin pag. 110. agit, capiamus, omnia cer-
teplaniora effent. Locus vero ipfe Solini ex
cap. 1x. Ara eft in cacumine Jovi dicata,cu-
jus altaribus fi qua de extis inferuntur, ubi
Salmafio mirum loquendi genus nobis dare
Soliņus videtur; certe ibi altaria non poffunt
}
{
In-
effe ipfa libamina, fed vel pars arae, in quam
igne accenfo pars extorum inferebatur. vel
cujus, ut Salmafio videbatur, referendum
non ad ara remotiori vocabulo, fed ad 70-
vis; ut ita in eadem periodo aram vocave-
rit eamdem, quam & altaria, quod ex So-
lini more illuftrat, & alios feciffe conftat.
Nam veteres faepe aras & altaria confudif-
fe, & ita faepe fcrupulos injeciffe interpre-
tibus, quos omnes eximere ne doctiffimi
quidem poffunt, nemò negabit. Si ergo non
liceat dicere, donaria aris imponere, ut cen-
ties dona occurrit apud poëtas, & apud Vir-
gil. x1. Aen. 1o. cumulant altaria donis, ab-
eat conjectura mea in malam rem, & expli-
cemus, aris altaria imponere, eminentia il-
la, izive, vel fimile quid, in quo ignem
accendebant & libabant. Sed haec omnia
nihil etiam faciunt ad ruendam lectionem
vulgatam in Lucano, ftructae diris altaribus
arae, unde nullis fidiculis extorqueri poteft,
ut fit, arae ftru&tae ad oblata facrificia & li-
bamina dira. in lectione codicis Bersmanni,
ne offendat repetitio, facra, & facris, poffet
levi mutatione legi; ftructae diris feralibus
arae. Sacravero feralia potuerunt librariinon
tantum ex lib. vI. 432. fed & ex lib 1.616.
repetiviffe: poteft autem diris feralibus dedu-
ci a feralia dira, vel a ferales dirae, ut fint
devotiones nimirum, & humanae hoftiae,
per diras conceptas mactatae. & ita omnia
effent fatis plana: nam ita finem, quem fi-
bi aras illas ftruentes proponebant, indicat
Poëta: aras nimirum ftructas, ut diras il-
las ferales, vel feralia dira peragerent. Co-
gitaveram etiam, an non hic, ut faepe,
Virgilium ante oculos habuiffet, & fcri-
pfiffet, ftructae donis feralibus arae, Ille enim
lib. v. Aen. 54.
·
Strueremque fuis altaria donis.
Quod idem fere eft quod loco modo lauda-
to dixit, cumulare altaria donis, Quicquid
#
f
2
fit
PHARSALIAE LI B. III.
195
'
1
f
Incubuit filvas, excuffaque nubibus atris
410 Fulgura: non ullis frondem praebentibus auris,
Arboribus fuus horror ineft. tum plurima nigris
Fontibus unda cadit, fimulacraque maeſta deorum
fit in difficili hoc loco non contendam, me
veram lectionem aut fententiam pervidiffe,
ſed patiar vulgatam lectionem circumferri,
fi altaria non pro libamine aut facrificio, fed
pro parte arae illa, quam dixi, fumamus,
quamvis diris feralibus elegantius & clarius
exiftimem.
407. Infiftere] Hic verfus deerat Riche-
liano. confiftere Ŏifel.infidere Turrian. quod,
quum & alii ex MSS. memorent, merito prae-
ferri poteft vulgato infiftere. quia fidere, con-
fidere, infidere, zupyia quadam de avibus
dici docuit Heinf. ad Ovid. 1. Met. 367. cui
acceffi ad Quin&t. Decl. x111. 4. & in lo-
co Statii 111. Theb. 387. & Lutatii Scho-
liis, conjicere licet infidere olim lectum fuif
fe. Et licet Oudendorpius hoc loco ad-
fentire nolit, tamen lib. v.461. pro confifte-
re probat confidere, ubi minime opus erat.
Ibi enim de caftris collocatis poft iter, & fi-
mul acie decernere volentibus ducibus, agi-
tur, qui melius confiftere, quam confidere,
dicuntur, denique de his verbis in aeternum
litigare licebit, quia faepe utrumque admit-
ti poteft, & codices follemniter variare con-
fueverunt. Sed verofimilius librarios infiftere
fuppofuiffe to infidere, quod illis non aeque
notum erat hoc fenfu & proprietate.
+
410. Fulgura] Fulminà quatuor libri.
410. Non ullis frondem praebentibus auris]
Verbum illud praebentibus follicitos habuit
interpretes, quorum varias conjecturas. &
expofitiones Oudendorpii notae nobis exhi-
bent. Ipfe reprehendens Barthium, qui ex
lectione varia codicis fui, equitantibus, con-
jicit quatientibus, fed proprius accidere ait,
motantibus: quum certe quatientibus tranfpo-
fitis literis facilius formetur ex equitantibus:
Deinde conjicit agitantibus, ut ego ad O
vid x1v. Epift. 39. corteseram, & exem-
plis firmavi. hac quoque conjectura re-
jeca, vulgatam defendit, quia arbores re-
Arte
&e dici poffunt praebere folia ventis. quod ve-
rum, ubi venti flant. Sed quum hic fam-
ma fingatur effe tranquillitas, nec ullas ef-
fe auras, illis praebere fuam frondem ne-
queunt, quum inde fenfus abfurdus oriatur,
& exponi deberet, etfi aurae effent, tamen
frondem immotam manere, nec fe praebere
ventis. Cortius, ut etiam fymbolam con-
ferret, procudit nobis, non ullis fronde prae-
bentibus auris, quod quo fenfu dicatur, qui
meus eft captus, non intelligo, & producit
fyllabam brevem in fronde, ea fpecie, cre
do, ut & alibi fecit, quod pr in praebentibus
fequens mutet modum fyllabae: forte etiam
horrorem capiens de motu arboris, quae fron-
de fua nullas auras, id eft, motum, quaiis
ex aura nafcitur, praebuiffe voluit. Sed fi
hoc velit, videtur fcribendum auras hoc mo-
do, non ullis praebentibus auras Arboribus
fuus berror ineft. id eft motus. Sed quid in
hoc aenigmatete folvendo tempus tero? in
Turriano erafa erat vetus lectio, quod in-
dicium eft variaffe codices. in Richel. erat
non nullis. in Oiſeliano, praebentibus auftris.
cogitabam etiam an non pro praebentibus pof-
fet fupponi, non ullis frondem laedentibus au-
ris, ut femper viridis & integer manferit lu-
cus. Sed prae omnibus placet etiam nunc
agitantibus, quod fi non arridet, relinquen
dus locus nondum perfanatus meliori & cer-
tiori medicinae. Omnibonus & Sulpitius ce-
piffe videntur, frondere & virere filvam, li-
cet nullae aurae praebeant frondem, id eft
producant frondem, aut cauffae funt ut fron-
defcant filvae, quia radii folis eo penetrare non
poffunt, ut Omnibonus; vel ut fint aurae a-
lentes frondem, ut Sulpitius, quae certe
tolerabilia funt, fi de interiori fronde ſub
connexis ramis capiantur: nam fuperior pars
arborum ventis & foli expofita fatis fron-
defcere intelligitur: jam vero ventis nutriri
& firmari plantas & arbores vidimus ad Val.
Bb 2
Fl
,
>
196
M. ANNA EI LUCA N*I.
1
Arte carent, caefisque exftant informia truncis.
Ipfe fitus, putrique facit jam robore pallor
415 Attonitos: non vulgatis facrata figuris
Numina fic metuunt: tantum terroribus addit,
Quos timeant non noffe deos. jam fama ferebat
Saepe cavas motu terrae mugire cavernas,
Et procumbentes iterum confurgere taxos,
420Et non ardentis fulgere incendia filvae,
Roboraque amplexos circumfluxiffe dracònes.
Fl. vi. 340. & 712. Sed infolentior tamen
eft locutio, auras praebere frondem pro ale-
re, producere. Micyllus auram lucem expli-
cat. Horror vero non video qui capi poffit
de motu arboris, qui nullus ibi eft: quum
obvium fit hac voce reverentiam facram &
terrorem illum, quem luci & nemora, &
Joca omnia facra incutiunt intrantibus, figni-
ficari; unde toties numen ineffe loco Poetae
dicunt, nec hoc fibi probari multis exemplis
aliquis poftulabit. Hic vero praecipuus hor-.
ror & terror erat, ex arboribus luitratis hu-
mano cruore, & diris illis feralibus. Sive-
10 horror de motu arborum & frondis effet
capiendus, melius ex Richeliano legeretur,
nonnullis frondem praebentibus auris arboribus,
id eft, levibus auris frondem fuam quatien
dam praebentibus, ita ut motus quidam di
verfus ab aliis arboribus graviori vento quaf-
fatis, intelligeretur. Sed hoc, credo, ne-
mini placebit. Ad probandum vero illum mo-
tum & horrorem adducitur locus ex Valer.
Fl. 111. 403. quem ego longe aliter expli-
candum cenfui, ibi enim quum fint, tacitae
frondes & immota filva, dicitur borrere ver-
na comanti jugos id eft, medio vere, quum
aliae filvae & arbores florent & rident, illic
horrere, pallere, & rigere, ac fi media ef-
fet hiems, quod noftro idiomate dicere fole-
mus, verflenst 3pm. quae explicatio ex ipfis
zpn.
verbis & auctoris fententia exoritur. tunc plu-
rima Thuan. quartus.
413. Caefisque] In Turriano erat, celfis-
Non
que, quod non caret etiam ratione. deformia
Hamb quart, fed perperam.informia funt,quae
arte carent, non polita, rudia fimulacra. ita
informes truncos in alia re dixit lib. 11. 189.
vid. ad Ovid. v11. Met. 269. & 1v. ex Pont.
X. 31.
414. Robore pallor] Heinfius prius conje-
cerat, fqualor, fed induxerat poftea: Cortio
tamen placuit, non veritus hic ante fq cor-
ripere ultimam in robore, qui modo produ-
xerat ante pr ultimam in fronde. Sed indul-
geamus omnia pro libidine mutanti. Sed f-·
us idem fere quod fqualor, ideoque pallor
recte contrarius virori, qui adfcribitur are-
fcentibus herbis & arboribus, quae centies a
Poëtis pallere dicuntur. Ovid. v111. Met. 759.
ubi fenfum humanum dat arbori ruinam fuam
metuenti.
Et pariter frondes,pariter pallefcere glandes
Coepere, ac longi pallorem ducere rami.
111. Art. Am. 703.
Palluit, ut ferae, lectis de vite racemis
Pallefcunt frondes, quas nova laefit bis
ems.
& ita paffim. Tutius ergo eft fcriptos codices
& Poëticos loquendi modos fequi, quam
incertis conjecturis omnia follicitare. putris-
que erat in Richel.
416. Tantum] Multum Thuan. pr. quos
timeat MS. Cortii. ipfe prius timeas, fed
mox vulgatum fervat. non effe deos Rot-
tend. pr. male. Sic nefcire Deos & noffe
dixit 1. 452. & Judaeos incertum Deum
PHARSALIA E LI B. III.
197
*
Non illum cultu populi propiore frequentant,
Sed ceffere Deis. medio quum Phoebus in axe eft,
Aut coelum nox atra tenet, pavet ipfe facerdos -
425Acceſſus, dominumque timet deprendere luci.
Hanc jubet immiffo filvam procumbere ferro:
Nam vicina operi, belloque intacta priori
Inter nudatos ftabat denfiffima montes.
Sed fortes tremuere manus, motique verenda
430 Majeſtate loci, fi robora facra ferirent,
colere lib. 11. 193. nam fama etiam Thuan,
pr.
420. Et non] At non Hamb. quart.
421. Circumfluxiffe] Praeter varias lectio-
nes vulgatas, in Turriano a m. pr. erat,
circumfpexiffe.
422. Cultu propiore] Explico de adoratio-
ne, ut non audeant ad ftatuas in luco pofi-
tas accedere, ut adorationis ritum peragant,
fed obfcurum illum lucum ex longinquo ve-
nerentur. propiore propinquant Rott. pr. un-
de fcribarum ineptias videmus. propriore Turr.
populi cultu multi. mox, dum Phoebus Thuan.
quart. Dubia diftin&tio, an major fit ponen-
da poft Deis, ut de medio die & note tan-
tum ad Sacerdotem fit referendum; an ita
diftinguendum. Non i. c. p. p. f. fed ceffere
Deis, medio. &c. ad tenet. & ibi diftinctio
collocanda, quod non ita difplicere mihi-fa-
teor.
424. Ipfe facerdos] Cortius ex Servio ad
Iv. Georg. 401. tunc ipfa facerdos producit;
& reperi ita ex codice Heinfium ibi notaffe; fed
editur ipfe vulgo ibi timet, & tumet alii. in
uno cuet quod nefcio quid velit. an cavet?
praeterea MSS. in Servio habent, dominam-
que timet. fucceffus Thuan. fec. ut timeret
fuccedere luco. accenfus Richel, cum gloffa,
id eft, accendere.
426. Immiſſo] Nihil mutantibus noftris,
nec ego quidquam novare volo: vindicavit
etiam hanc lectionem Heinfius ad Claudian.
11. in Rufin. 376. Sic & Ovid. x11, Met.
330.
In
Lancea Perithoi coftis immiffa Petraci.
& ita nofter faepius. Eadem varietas mox vf.
$74. & 601. & apud Ovid. v. Metam. 338.
Caefar procumbere ferro Hamb. pr.
427. Belloque intacta priori] Cortius fca-
briorem verfum facit, legens, operi ac bello
non tacta. vide fupr. h. 1. ad vf. 156. priore
maxima pars codicum. intelligunt vero bel-
lum Gallicum a Caefare per decem annos
geftum: atqui Caefar numquam circa Maf-
filiam bellum geffit, quae foederata civitas.
vicina Provinciae, jam in ditionem Populi
R. redactae, erat. Unde videmus Lucani in-
curiam. nam de alio bello, quam a Caefare
gefto, nemo, credo, intelligendum putabit,
quod quale fuerit vellem edoceri. nudatos id
eft, arboribus fpoliatos. vid. Barth. ad Stat. v.
Theb. 16. ubi nudum Haemum Schol, expli-
cat, fine bonore filvarum, fed idein Barthius non
vidit lib vi. Th. 572. nudas genas finilitu,
dine hinc fumpta dici imberbes, quia fine pi-
lis & pectora & os erant. quod ex compara-
tione Idae vf. 585. poteft intelligi, ubi jam
lanugo deferpebat per genas. intra nudatos
Voff.
429. Tremuere manus] Tenuere Thuan.
quart. trenuere Hamb. pr. unde Heinfius fa-
ciebat, renuere: non autem renuebant ope-
ram milites, fed jam intentos operi fubitus
tremor occupavit & impediit. manus autem
recte milites explicat Scholiaftes, nam fequi-
tur motique, quod perperam mutavere qui-
dam, ut librarius Thuanei fec, motae vexe-
Bb 3
ran-
298
M. ANNA EI LUCANI
}
In fua credebant redituras membra fecures.
Implicitas magno Caefar terrore cohortes
Ut vidit, primus raptam librare bipennem
Aufus, & aëriam ferro profcindere quercum,
435Effatur merfo violata in robora ferro:
Fam ne quis veftrum dubitet fubvertere filvam,
Credite me feciffe nefas. Tunc paruit omnis
Imperiis, non fublato fecura pavore,
Turba, fed expenfa Superorum, & Caefàris ira.
Pro-
randa; quod fecit, quia & manus & mox
cobortes genus femininum exigere videtur.
Sed quia milites intelliguntur, recte mafcu-
Jino ufus eft. Sic apud Sueton. Calig.'XLVIII.
vocatas (legiones) ad concionem inermes e-
quitatu armato circumfedit (re&tius circum-
dedit) fed quum videret plerofque dilabi, non
plerafque; fed milites plerosque ex legio-
nibus, ubi plura exempla attulimus, quibus
facile effet alia addere: Sed hoc nunc non
agemus.
432. Implicitas magno Caefar torpore] Di-
fcedunt in partes interpretes, hi torpore, illi
terrore praeferentes, nec fcripti libri fibi con-
ſtant. mihi tamen terrore magis adridet, pri-
mo, quia tremuiffe, non torpuiffe milites di-
xerat, torpor vero ita alligat omnia mem-
bra, ut obftupefcant homines & rigeant, &
fanguis gelidus coëat, ut nihil agere pof-
fint. ut docent exempla a viris doctis adlata.
Et fic inf. vf. 734. toto riguit corpore quum
dixiffet, mox vĨ. 741. torporem vocat. lib.
Iv. 289.
Tum frigidus artus
Adligat, atque animam ſubducto roboretor-
per.
Terror vero, qui a Cicerone iv. Tufc. 8.
defcribitur, eft metus concutiens, & eum
pallor, tremor & dentium crepitus confequitur,
fi concutiat, non fequitur ergo torpor, fed
tremor. nec mox dicit, ut inf. 741. caruiſſe
torpore milites, fed fublatum fuiffe pavorem.
& tunc impigre filvam exfecuiffe milites.
altera ratio, quae militat pro terrore eft
quod dicat eos implicitos fuiffe; quod de sor-
pore dici nequit, fed impliciti dicuntur reli-
gione, formidine, horrore & majeftate lo-
ci, ut dubitarent (ut vf. 436. ait) an nefas
hoc auderent committere. Ita implicari reli-
gionibus muliebribus dixit Cicer. pro domo
cap. XL. Val. Max. lib. 1. cap. vii. 4. veri-
tus ne cum aliquo incommodo fuo religione fum-
mum implicaret imperium: idem lib. 1. cap.
vi. §. 12. fubita triftitia implicatis militum
animis, nocturnis totius exercitus terroribus.
quare horror, ut fupra dixit, qui inerat lu-
co, inter opus incuffit terrorem & pavorem
quae voces de religione debent exponi: ut
lib. 1. 486.
nec folum vulgus inani
Percuffum terrore pavet.
& haec innumeris aliorum locis firmari pof
fent. tentabam olim,
Implicitas magico Caefar terrore cohortes.
Quia magnus & magicus faepe confunduntur,
Vide Rutgerf. Venus. Lect. cap. x. & Heinf.
ad Ovid. xiv. Met. 405. & ita Horatius 11.
Ep. 11. 208. magicos terrores dixit. & Val.
Fi.v1.151. & airos magico terrore Choatras:
Sed hoc tantum ut conjecturam do, a fcriptis
minime abire cupidus.
433. Bipennem] Securim Turrian.
434 Aeriam] Aetheriam quatuor, fed ex
Virg. 1. Ecl. 59. recte vindicat vulgatum
Oudendorpius. ferro Hamb. fec. perfcindere
Hamb. pr. quercum eft Thuan. tert. mox,
vion
PHARSALIAE LI B. III.
199.
440Procumbunt orni, nodofa impellitur ilex.
Silvaque Dodones, & fluctibus aptior alnus,
Et non plebeios luctus teftata cupreffus,
Tunc primum pofuere comas, & fronde carentes
Admifere diem: propulfaque robore denfo
445 Suftinuit ſe filva cadens: gemuere videntes
Gallorum populi: muris fed claufa juventus
Exfultat. quis enim laefos impune putaret
Effe Deos? fervat multos Fortuna nocentes:
violato in robore Thuan. quart.
436. Subvertere]_Succidere MS. Cortii.
Submittere olim ex Bersmann. Cod. praetuli
ad Ovid. vi. Faft. 645.
મેં
438 Non fublato] Nec Langerm. & hic
debet fubintelligi quidem: non, vel nec qui-
dem, fublato pavore, fed magis metuens ira-
tum Caefarem, quam Deos. vid. fupr. h. 1.
ad vf. 337. Superumque & Thuan. quart.
quod Cortius edidit. expenfa eft inter fe com
parata & examinata, utra ira gravior, & ma-
gis metuenda effet. penfitare dixit Sueton.
Caef. cap. xxx. & pendere nofter lib. IV. 707.
& VIII. 276.
441. Dodones] Dodonis novem fcripti,
quod adripuit Cortius, fecurus metri, licet
id monuerit Hortenfius. Caefurae confidit
hic, ut & faepe alibi; fed an hic produci
poffit ultima vehementer dubito, & quid o-
pus talia captare, quum Dodones nihil fcru-
puli injiciat. Credo vero antiquos librarios
putaffe effe genitivum cafum a Dodo, ut
Didonis a Dido. Sed Cortius, forte melio-
ra doctus, refpexit Dodonida quercum apud
Valer. Flac. 1. 302. De alno omnia notiffi-
ma. vid. Barth. ad Stat. vi. Theb. 106. de
cupreffo vid. Lutat. ad Stat. IV. Theb. 460.
úbi hunc Lucani locum citat.
444 Propulfaque robore denfo] Provalfa-
que Hamb. quart. Heinfius conjiciebat, ver-
bere denfo, pro crebro. ut mox vf. 465.
denfo turbine, & 469. ingenti verberis ictu,
ubi alii, ponderis. Sed quia fequitur, fufti
Et
ut
nuit fe flva cadens, ita, cum Omnibono
fere idem fentiens, rem factam puto,
quia arbores denfae & contiguae erant, ut
fupr. 392 robore denfae filvae, fuccifae ar-
bores non caderent in terram, fed in vici-
nam & fequentem, qua ſe fuftinebat arbor
cadens.
447. Exfultat] Iterum hic Cortius ge-
nium fuum, non libros, fecutus, exfultant
dedit vid. ad vf. 356. bene tamen factum,
quod mox vſ. 461. his deliciis locus non
fit relictus. quis enim laedat impune Turr.
448 Servat multos Fortuna nocentes] Quia
nocentibus hic opponuntur miſeri; Markland.
ad Stat. 111. Silv. 111. 68. hic refcribi ju-
bet, magnos nocentes: vellem exemplis ido-
neis probaffet magnos nocentes aeque Latine
& eleganter dici, ac multos. At dicit, fatis
irreligiofe hoc dictum. quid tum poftea? &
quis in his expoftulationibus cum Diis, qui
faepe videntur fceleratis prae piis favere
exigat ab antiquis Poëtis religionem? Quid
fiet igitur, ubi Deos fceleris poftulant, ubi
invidiam illis faciunt, ubi crudeles, faevos
&c. vocant, quae fexcentis in locis offendi-
mus. Immo hanc veram & juftam incufan
di Deos credebant cauffam, quod plures no-
centes fervarent, & contra pios in mife-
riam detruderent. Legat quis Claudianum
lib. 1. in Rufin. in pr. qui noftrum aemu
latur vf. 12.
vi
Sed quum res bominum tanta caligine vol
AB-
200
+
M. ANNAEI LUCANI
Et tantum miferis irafci numina poffunt.
450Utque fatis caefi nemoris, quaefita per agros
Plauftra ferunt: curvoque foli ceffantis aratro
Agricolae raptis annum flevere juvencis.
Dux tamen, impatiens haeſuri ad moenia Martis,
Verfus ad Hifpanas acies, extremaque mundi,
455 Juffit bella geri. ftellatis axibus agger
Erigitur, geminasque aequantes moenia turres
Accipit: hae nullo fixerunt robore terram,
Adfpicerem, laetosque diu florere nocen
tes,
Vexarique pios.
ubi multa congefferunt commentatores, &
in primis plena manu Barthius, qui nec pios
homines ab hac expoftulatione abftinuiffe
docet. Praeterea ratio hic expofcit, multos
nocentes, quia fi huic vel illi fcelerato fave-
rent Dii, forfitan excufandi effent, fed quum
fcelerati fint magno numero, boni vero ra-
ri, ut Juvenal. Sat. XIII. 26. injuftitia au-
getur, quod turbam illam fervet Fortuna,
& in paucos pios tam iniqua fit. Per mife-
ros vero, quod decepit Marklandum, non
intelligo pauperes, quorum major turba,
fed pios, qui per Deorum iram miferi fiunt.
Nam fceleratis etiam miferis non irafcun-
tur Dii. Propoffunt amicus Oudendorpii ma-
lebat,nofcunt, quod fi oftendiffet Latine di-
ci, magnum mihi fcrupulum exemiffet, qui
non aufus fui in Sereni Samon. Prooemio,
reduces qui tradere vitae nofcis, quod Bar-
thius barbarum cenfebat, vindicare. Qua-
re melius Heinfius, qui in ora codicis no-
runt, vel pofcunt refcribebat. Prius admit-
ti poffet, fi codices faverent. Alterum non
placet. Sed vulgata fervanda, quae habet
vim & venerem fuam. Et idem eft, irafci
poſſunt, quod irafcuntur, & irafci folent.
De quo ufu verbi poffe miror haefiffe viros
doctos, quum tot erudiri eum fcriptis fuis
nobis tradiderint, vide Pricae. ad Apule;
11. Met. p. 129. & 570. Torrent. ad Horat.
Sed
111. Od. 111. 42. qui Poëta multus eſt in
hoc loquendi genere, ut & Claudianus &
alii, fed in primis videndus Brouckhufius ad
Prop. 1. 1. 15. & Tibul 1. XI. 31. poft quos
novis exemplis lectorem fatigare nolo..
450. Satis caefi`nemoris] Ita omnes no-
ftri, praeter unum Rottend. pr. qui caefum
habet, & confentiunt editiones veteres. vid.
ad Ovid. xiv. Ep. 82. mox, plauftra vehunt
Langerm. credo ex gloffa, quamvis parum
intereffe putem. vid. ad lib. 1x. 706. pro ceſ-
fantis vitiofe erat, cenfantis in Richel. con-
ftructio vero intricatior, cujus hic ordo: &
agricolae, raptis juvencis aratro curvo (pro
ab aratro, ut plauftra arboribus onufta tra-
hant,) fleverunt annum ceffantis foli. Sic
vi. 587. corpore rapere. fupr. 357. pectoribus
rapti matrum, & alibi. De verbo celfare,
etiam in hac re, egimus ad Ovid. 111. Trift.
v11. 26. Annum expofitum videbis in notis
Oudendorpii h. 1. vf. 68. ne quis hic dam-
num ceffantis foli cogitet.
454. Verfus ad Hifpanas acies] Sulpitius
ad veterem Pompeji exercitum explicat,
reliqui tacent. Acies vero pro exercitu non-
dum pugnante an dici poffit 'dubito, melius
Florus lib. 1v. 2, qui cum ad Hifpanienfes
exercitus tranfiiffe dicit. Vel acies explican-
dae effent bella, proelia, ad quae gerenda
in Hifpania vertitur nunc Caefar; fed ta
men nefcio quid hic me moratur. Nec
Heinfio placuiffe fufpicor, qui in ora codi-
cis conjiciebat, Hiſpanas arces, utˇita, La-
、
tiae
PHARSALIAE LIB. III.
201
Sed per iter longum cauffa repfere latenti.
Quum tantum nutaret onus, telluris inanes
460Concuffiffe finus quaerentem erumpere ventum
Credidit, & muros mirata eft ftare juventus.
Illinc tela cadunt excelfas urbis in arces.
Sed major Graio Romana in corpora ferro
Vis inerat. neque enim folis excuffa lacertis
465 Lancea, fed tenfo balliſtae turbine rapta,
Haud unum contenta latus tranfire, quiefcit:
tiae arces pro Italia lib. rv. 657. & Roma-
nas arces de toto imperio & ejus finibus Virg.
11. Georg. 172. ubi plura dicemus. Et arces
Hifpanae melius junguntur extremis mundi,
quae in Hifpania efle credebant. Quicquid fit
nemo, credo, probabit Cortiani codicis fcri-
pturam, ad Spanias arces; faltem librarius
ifte dediffet, ad Spanas.
455. Fuffit bella geri] Non per fe gerere
voluit, fed ducibus mandavit: male iu Scho-
liafte legitur, tamquam ipfam neceffe fit vin-
cere, forte pro tamquam ipfum fc. Caefarem.
Aemulatus haec Florus lib. 1v. 2. de hac
ipfa Maffilia, quia tutis muris erat, vinci
eam fibi juffit abfenti.
455. Axibus] Affibus Barberin.
456. Aequantes] Heinfius malebat, ae-
quantia fed moenia jam alta erant, nec
poterant aequare turres, fed turres erigeban-
tur in eam altitudinem, ut aequarent moe-
nia. Olim etiam credebam poffet fcribi:
agger Erigitur, geminas qui aequantes moe-
nia turres accipit &c. Sed malo que hic eli-
di, quam qui, ideoque nihil mutó.
457. Hae nulla] Haec S. Germ. nec hy-
pallage hic fingatur, pro hae nullo ligno,
ftipite, infixae erant terrae Waddel. in Ani-
mad. Crit p. 131. volebat:
Hae nullo fixae funt robore terrae.
quae non fatis capio, & obfcura mihi viden-
tur, an voluerit, hae turres non funt fixae
terrae, ullo robore. Quia figere terrae & ter-
ra faepe occurrit (vid. fupr. lib. 1. 607.) ut
•
Sed
robur hic ftipites acutos, quibus turres ftabiles
infigebantur terrae,notet. Sed ne ambiguitas
remaneat, potius tunc legerem terra; nam
certe figere terram robore, infolentius dictum,
ut dicimus figere corpus, pectus, vifcera &c.
telo. Forte tamen hoc placuit Lucano, ut
fingulare quid.
458. Cauſſa repſere latenti] De trochleis
& rotis, vel alia machina interiore, quae ut
aurous procedere faciebat turres, expli-
cant; nec male mea fententia. Heinfius ta-
men acquiefcere nequit, & varie tentavit lo-
cum, nunc, caula latenti, Lucretiano vo-
cabulo, de quo Gifan. in indice; nunc, ca-
vea; denique, foffa latenti. Foffarum certe
multus ufus in munitionibus & oppugnatio-
nibus, ut ſupr. 386. 1v. 264. & alibi. Sed hae
turres non per foffam, fed per ipfum agge-
rem prorepebant. Quantum enim altitudini
deceffiffet, fi in foffa fubrepfiffent ¿
459. Onus] Opu: Rottend. tert.
460. Erumpere] Rumpere Rottend, fec.
fed vulgatum adferunt omnes reliqui fcri-
pti; & Servius ad Virg. 11. Georg. 478. &
111. Aen. 73.
63. Grajo ferro] Hoc indicat infignem
virtutem, prae aliis Graecis, Maffilienfium,
quae, teſte Floro IV. 11. 24. Graecula civi-
tas non pro mollitia nominis, aufa incendere
machinas &c Idem in alio bello lib 1. vi.
9 per contemtum vocat, Graeculum ferrum.
495 Denfo] Omnes fere fcripti & edi-
tiones multae, tenfo: & hoc etiam Cortius
Cc
rece-
}
202
M. ANNAEI LUCANI
relicta
Sed pandens perque arma viam, perque offa,
Morte fugit: fupereft telo poft vulnera curfus.
At faxum quoties ingenti verberis actu
470Excutitur, qualis rupes, quam vertice montis
Abfcidit impulfu ventorum adjuta vetuſtas,
Frangit cuncta ruens: nec tantum corpora preffa
Exanimat: totos cum fanguine diffipat artus.
Ut tamen hoftiles denfa teftudine muros
475Tecta ſubit virtus, armisque innexa priores
recepit. Miror non monuiffe Oudend. unde
denfo deprompferit. Drakenb. etiam ad fimi-
lein Silii locum citat tenſo, tonſo in Thuan.
fec. & Hamb. pr. vid & variantes lectiones
lib. 1. 531. Balearis turbine Hamb. quart.
aut unum Voffian. fec.
467. Relicta morte] Id eft, dum tranfit
per arma & corpus, relicto vulnere morti-
fero, etiam velocitate fua fertur ulterius.
Valde indulgent fibi Poëtae in his. Similiter
Statius VII. Theb. 681. de hafta expulfa &
volante,
Obvia vix fonuit clypeo, & jam terga reli
quit.
469. Ingenti verberis ictu] Et codices &
editiones variant, aliis itu, aliis actu praete-
rentibus, quod Cortio placuit & mihi, ut
notat Oudendorpius. nec fruftra, quia ver-
bera aguntur, ut fulmina &c. de quibus ad
Valer. Fl. 179. nervus, quo verbera eji-
ciuntur, non icitur, fed adductus & tenfus,
ut emittat faxa &c. deinde remittitur, & tunc
fiunt verbera per emiffa tela, faxa &c. quae
quum feriunt aliquem, tunc fit i&tus, ut quo-
cumque modo emiffis telis. ut inox vf. 486.
& 494. Silius 1x. 569.
Hafta comes dictis murali turbine pectus
Transforat, & voces venturas occupat itu.
Hinc ubi faxum emittitur, nondum eft ictus,
fed actus, & ita hoc loco, ingenti actu eft
idem, quod ingenti vi, turbine, ut Silius
d. 1. & modo Nofter vf. 465. de lancea ex-
cuffa, quae etiam agitur, donec i&tu fuo tan-
git & frangit illa, ad quae pervenit. Sic &
*
+
Ar-
mox vf.490. Heinfius malebat, fufpenfo for-
tior actu: dum enim fufpenditur & adduci-
tur, etiam fortius agitur & impellitur, ut
feriat, & tunc demum fit ictus. Sic & aries
actus lacertis lib. I. 384. contra ictu mox vf.
494. adufti roboris ictu rectum eft, quia per-
cuffae additur. vid. & lib.18.472. ubi eadem
varietas, ut & alibi, non autem mihi contra-
rius, qui ad Ovid. Met. x.-179.
laudavi ver-
beris ictu : ibi enim tantum agebam de voce
verberis, & vulgatam lectionem citavi, quia
de actu vel ictu ibi agendi locus non erat,nec
de co cogitabam: ut faepe viri docti vúlga-
tas lectiones citant, licet non probent, ubi
data opera de certis & aliis vocibus agitur.
denique ipfe Oudendorpius ad Caef. lib. v.
de Bel. civ. 17. actu fe nunc praeferre ſcri-
bit. Apud Statium vIII. Theb. 468.
Magno quem comminus
Tydeos hafta feri, difcuffa caffide, fixit.
Ubi in MS. actu, & probavit Heinf. nec
Gronovius videtur improbare, ego quia com-
minus editur, & fixit additur, & idu praefer-
rem. Licebit vero femper de his verbis a-
&tus & ictus contendere, & utraque faepe pro
re, de qua agitur, admitti poteft. Sic lib.
1x. 319. ictum & actum remis mare dici pof-
fe videbimus. hic ergo actu, quod habent un-
decim ex meis, recepi. ponderis vero in nullo
vidi, fed puto receptum effe a Grotio & a-
liis ex lib. v11. 13. ubi etiam praeſtat ver-
bere.
471. Adjuta] Ut hic adjuncta Voffianus,
ita & in loco Valerii Fl. 11. 528. pro ven
}
tis
PHARSALIAE LIB. III.
203
Arma ferunt, galeamque extenfus protegit umbo,
Quae prius ex longo nocuerunt miffa receffu,
Jam poft terga cadunt: nec Grajis flectere jactum,
Aut facilis labor eft longinqua ad tela parati
480 Tormenti mutare modum : fed pondere folo
Contenti, nudis evolvunt faxa lacertis.
Dum fuit armorum feries, ut grandine tecta
Innocuâ percuffa fonant, fic omnia tela
Refpuit: at poftquam virtus incerta virorum
tis adjuta vetuftas, in Vaticano erat, adjun-
Eta, ubi imitationem Lucani effe notavi:
plura exempla dabunt interpretes Silii ad lib.
v11.954. ubitamen vulgatam lectionem fer-
vari poffe credo, adjutae pinguefcere flam-
mae coepere, non adjutae pice crefcere: jam e-
nim unctae erant, antequam adligatae effent
cornibus boum, fed adjuvabantur motu &
concuffione capitum boum. Sic Ovid, 11.
Am. 11. 11. in genere de jactatione,
Vidiego jactatas mota face creſcere flammas,
Et vidi nullo concutiente mori.
472. Frangit] Sternit habent fex libri: Sic
enim folent librarii, ut apud Claudian. IV.
Conf. Hon. 318.
Invectus fractis Capitolia Dacis.
ubi vulgo, ftratis circunfertur, vid. ibi Hein-
fii notas. Sil. Itạl. x11.153.
Depaſti flammis ſcopuli fractusque ruina
Mons.
Ita plurimi, fed Puteaneus, ftratusque. vid.
& ad Claudian. 11. in Stilic. 21. & alibi fae-
pe.
472. Corpora preſſa] Heinfius prensa, id
eft, itu tata: & certe eadem varietas fere
ubique in his verbis animadvertitur. vid. &
lib. VII. 562. Sed quia hic de faxo, quod
pondere fuo premit corpora, nolim mutari.
Si de hafta, lancea &c. ageretur,prensa prae-
ferrem, ut apud Sil. Ital. xv. 634.
Hinc lancea turbine nigro
Fert letum cuicumque viro, quem prende-
rit ictus.
474. Ut tamen] Et tamen S. Germ. &
Qifel.
Per-
475. Armisque innexa priores] Prioris tres
libri. innixa quatuor. immiffa Langerm. quod
& defendi poffet. vid. inf. vf. 574. fed innexa
placet: nam agitur de primo ordine, qui
fcuta fua innectebant fcutis proximi cujufque,
ut undique tuti effent: caput (quod hic per
galeam indicat) etiam extenfo clypeo pro-
tegebant: Virgilius 1x. 517. tegmina armo-
rum vocat teftudinem. manus viri docti
in ora codicis, proterit habebat.
477. Ex longo] Et longo Rottend. pr. re-
ceffus ille videtur fignificari intervallum in-
ter moenia & oppugnantes, quo appropin.
quante teftudine abfumpto, irrita & poft ter-
gum cadebant tela. Hoc eleganter Florus
lib. IV. 9. defcribit, ubi ille contrarium de
obfidentibus, paffus eft hoftem caftris fuccede-
re, donec abfumto jactus fpatio, adimeret u-
fum fagittarum. Silius lib. 1x. 321. Amifere
ictus fpatium. vid. Cl. Duker. ad Flori d. 1.
Livius lib. xxiv. 34. tales, interiores ictibus
tormentorum dixit. Vid. ad Valer. Fl. iv. 298.
Contra occurrentes fine impetu in hoftes,fpa-
tium donant lib IV. 764. in Grotii editione
recuffu legitur, nefcio an in aliis.
recuſſu
482. Dum fuit] Furit Hamb. quart. Hein-
fius legebat vel, ruit, vel fubit, ut fupr.
Tecta Jubit virtus Sed recte fuit, id eft,
ut in Gloſſa Oifel. codicis, duravit, man-
fit innexa, perpétua & continua, nec rupta
fuit, ut mox fcribit 491. & feqq.
483. Innocua] Innocuo Thuan. pr. hinc
pluere faxa Stat. VIII. Theb. 417. dixit. Vid.
Barth. defpuit Thuan, fecundus.
Cc 2
484.
204
M. ANNA EI LUCANI
485 Perpetuam rupit, defeffo milite, cratem,
Singula continuis cefferunt ictibus arma.
Tunc adoperta levi procedit vinea terra,
Sub cujus pluteis, & tecta fronte latentes
Moliri nunc ima parant, & vertere ferro
490 Moenia: nunc aries fufpenfo fortior ictu
Incuffus denfi compagem folvere muri
Tentat, & impofitis unum fubducere faxis.
Sed fuper & flammis, & magnae fragmine molis,
Et fudibus crebris, & adufti roboris ictu
495 Percuffae cedunt crates, fruftraque labore
Exhaufto feffus repetit tentoria miles.
Sum-
484. Virtus incenfa] Quae lectio fi ferve
tur, interpretanda eft, vel ardens erumpere
ex teftudine: fed hoc defeflo militi vix con-
venit; vel adhortationibus, ut fubirent alacri-
ter, animata, ut Sil. 1x. 244. incenfus miles.
ubi vide Cl. Drakenb. accenfa hic Thuan.
fec. fed plurimi ex noftris, incerta, quod
Heinfius probabat, adfcriptis aliquot e noftro
locis, ubi varie hac voce utitur, ut Iv.753.
incerto pedum non ftare tumultu. v. 552. & a
libi. Salluft. fragm. etiam incerta eft forti-
tudo, quae pendet. ex quibus colligo hanc le-
&tionem veram, ut etiam defendit Ouden-
dorpius, fed paullo aliter explicarem vim
vocis: non quod dubitarent quidam, an de-
fifterent ab oppugnatione; alii an durarent
& pergerent: fed quod, fub teftudine quum
effet caecum iter, nec videre poffent, quo
irent, & an multum profligarent, incerti
effent fucceffus, & tandem defeffi quidam
fcuta remiferint, & ita rupta fuerit teftudo,
& fingula arma, id eft, fcuta, jam foluta,
& ita finguli milites expofiti ictibus oppida
norum. În alia re non diffimiliter admodum
In
Ovidius v. Faft. 3.
Ut ftat,& incertus qua fit fibi nefcit eun-
dum,
Quum videt ex omni parte viator iter.
Stat. v. Theb. 370.
Incertae jam nec prior impetus alno.
ubi Schol. Barth. incertae qua eat, nullum cur-
fum fervanti. Cl. Dorvillius,capit de militibus
Caefarianis, qui fponte ruperint cratem, & a-
perto marte pugnare arferint: fed quia hoc de-
feſſo militi vix convenit, malit defeſſo poplite,
vel vertice. Quorum prius magis probarem
quia non vertice, id eft, capite, fed manibus
fupra caput elatis fcuta ferebant. & putat de-
feffe milite huc a librario translatum ex vf.
496. Sic defeffus vel defectus poples Ovid
xi. Met. 470. Si codices addicerent, noń
multum adverfarer. perpetuum Barberin. rum-
pit idem & Rott. fec. defenfo Turr. a m.
fec.
488. Fronte] Fronde fex libri. mox, parant
evertere totidem.
490. Fortior ictu] Actu & hic volebat Hein-
fius. vid. ad vf. 469.
491. Incuffus] MS. Cortii impulfus, un-
de ille, impactus. quodlibet ex quolibet. fed
fine dubio firmaffet hoc ex lib. vI. 137. &
coëgiffet Lucanum femper eodem verbo uti.
Sed hoc modo facile eft Criticum agere, ubi
ex fynonimis nunc hoc, nunc illud ver-
bum fupponimus alteri. ut in fequenti verfu
pro tentat conjiciebat, pugnat, nullo adju
van-
PHA-RSALIAE LI B. III.
205
Summa fuit Grajis, ftarent ut moenia, voti.
Ultro acies inferre parant: armisque coruſcas
Nocturni texere faces: audaxque juventus
500 Erupit: non haſta viris, non letifer arcus,
Telum flamma fuit, rapiensque incendia ventus
Per Romana tulit celeri munimina curfu.
Nec, quamvis viridi luctetur robore, lentas
Ignis agit vires: taeda fed raptus ab omni
505 Confequitur nigri fpatiofa volumina fumi:
Nec folum filvas: fed faxa ingentia folvit,
Et crudae putri fluxerunt pulvere cautes.
Procubuit, majorque jacens apparuit agger.
vante codice; fed quia noverat faepe hoc
verbum illius locum occupaffe. vide Heinf.
ad Ovid. 111. Faft. 308. & ad Claudian. 11.
Rapt. 196. fi hic pugnat dediffet Lucanus,
eodem jure poterat fupponere, tentat, ten-
dit, certat & fimilia, & ita notam longam
fubtexere.
495. Percuſſae] Ita omnes codices; Hein-
fius tamen, quia modo vf. 483. percuffa, &
491. incuffus praeceffit, malebat hic, pertu-
fae, ut & lib. iv. 300. pro percuffo pumice,
pertufo legebat. Sed mihi leve nimis de gra-
vi ićtu verbum hoc videtur, nec injectis tot,
quae memorat, flammis, faxis, fudibus &c.
conveniens. nec Lucanus, qui eadem verba
toties repetit, elegantior fingendus, quam
fuit.
497. Starent ut] Ut ftarent Hamb, quart.
abrupte autem loquitur, prius nihil ultra op-
tabant, quam ut defenderent urbem, nunc
etiam erumpere in obfidentes audent. de fum
nus votis vid. Brouckh. ad Prop. 1. XVI. 24.
499. Nocturni] Nocturna Hamb. quart.
nocturnis tres. quod placuit Cortio. Sed re-
te hic Scholiaftes: & ipfe Cortius lib. x.
373. fervavit, Irrue nocturnæs. vid. inf. IV.
732. & Virgil. 111. Georg. 338. & ita ma-
tutinus VIII. Aen.465. & talia plura. Vid, &
Spes
inf. 521. Arma re&te Dorvillius fcuta accipit,
quae obtendebant facibus. Sed nefcio fcuta a-
lia nocturna, alia diurna fuiffe, quae Cor-
tius forte nos docuiffet diverfa fuiffe.
500. Erupit] Ita noftri omnes; erumpit
in quibusdam editis. Cortius, quia in fuo eru-
punt dicit effe, hic iterum erumpunt facit. vid.
fupr. vf. 356. melius, quia nocturna fuit
eruptio, inde feciffet, erepunt. Sed nihil mu-
tandum. non arma viris Rottend, fec.
503. Nec quamvis] Et q fragm. S Germ.
& Turr. lectas idem fragm. taelo fed Hamb.
pr. fed taeda Barber.
504. Raptus] Vid. fupr. vf. 98.
:
505. Spatiofa volumina] Nihil variant fcri-
pti, nifi quod ex uno, tenebrosa det Ouden-
dorpius: fed in Indice editionis Grotianae
video poferri, finuofa volumina, quod an ex
conjectura, an ex libris fit nefcio: quibus fi
niteretur, non admodum difpliceret forte
tamen indicis auctori obfervatus fuit Virgilii
locus ex lib. x1.753. ubi de ferpente, finuo
fa volumina verfat, & ubi in uno codice vidi,
fumofa. Ita curvata volumina Sil. 1111. 644.
Sed & Val. Flac. 11. 514. monftro dat,fpa-
tiofa volumina. mox, nec folvit filvas Hamb.
fec.
507. Fluxerunt] Liquefiunt Oifel, a m
pro
206
M. ANNAEI LUCANI
Spes victis telluris abit, placuitque profundo
510Fortunam tentare mari. non robore picto
Ornatas decuit fulgens tutela carinas,
Sed rudis, & qualis procumbit montibus, arbor
Conferitur, ftabilis navalibus area bellis.
Et jam turrigeram Bruti comitata carinam
515 Venerat in fluctus Rhodani cum gurgite claffis,
Stoechados arva tenens. nec non & Graja juventus
Omne fuum fatis voluit committere robur:
Grandaevosque fenes mixtis armavit ephebis.
Accepit non fola viros, quae ftabat in undis
pr. quod ex interpretatione natum. vid. ad
lib. 1.241.
509. Profundo Fortunam tentare mari] Mi-
rabar equidem, fi non hic aliquis maluiffet
maris, quia utrumque paffim occurrit, pro-
fundum mare, & maris: fed codices fequi
tutiffimum. vid. ad Sueton. Tiber. cap. XL.
tentare fortunam etiam centies fimpliciter oc-
currit, & etiam terrae, maris vel terra,
mari fortunam tentare aeque recte dici pu-
to. Sed quia additur hic profunde, non con-
jungenda, tentare maris fortunam profundo,
fed tentare profundo mari,vel maris,fortunam.
ita ut locus Juftini huc faciat. quare fi ma-
ris hic dediffent fcripti, non mutarem, fed
quum omnes confentiant in mari, học reti-
neo.
513. Stabilis] Vitiofe ftabulis Ed Gryph.
Stabilis area eft oppofita mobilitati navium,
ut mox 556. ftabilem carinam: idem enim
hic dicit Lucanus, quod Florus, forte no-
ftrum aemulatus, lib. 11. 11. 9. coacti hoftes
quafi in folido decernere.
515. Venerat in fluctus Rhodani cum gur-
gite claffis] Nec hic locus admodum facilis
explicatu videtur, nec an in fluctus Rhodani,
an cum gurgite Rhodani, fint jungenda patet.
cum gurgite Rhodani explicant fecundo flu-
vio venientes, fimul cum fluvio deſcenden-
tes in fluctus, id eft, mare. Et ita gurges
Claf-
de fluvio effet capiendus, ut fieri folet. lib.
1. 399. 684. sv. 18. & 22. Stat. v. Theb. 1.
& alibi; locutio tamen haec fingularis ad-
vertit credo Heinfium, qui refcripferat, cum
milite, quod ex Scholiaſte poffet aliquo mo-
do firmari, qui dicit Brutum adduxiffe rates
in mare per Rhodanum, cum multitudine fo
ciorum. in Thuan. quarto erat, Rhodani con
furgere, fine fenfu: mihi magis placeret cum
editionibus antiquis.quibusdam legere, Rho-
dani de gurgite, ut ita defcendiffe per Rho-
danum in fluctus, id eft, mare dicantur : fa-
&tae enim erant hae naves Arelate, ut Caef.
1. Bel. Civ. 36. dicit, unde fecundo flumi-
ne defcenderant in mare. Deinde Stolchadas
Thuan. pr. Stoechadas Richel Sed quum nul-
la Stoechadum mentio fiat apud Caefarem
& claffis haec ex Rhodani oftio recta Maf-
filiam verfus curfum direxiffe dicatur, fi ad
Stoechadas fteterit, jam prius praeteriiffe Maf-
filiam debuit, & ad remotas has aliquantu-
luma Maffilia infulas haefiffe, & inde Maf-
filienfium claffi occurfiffe. quare latere aliud
nomen loci ignotum magis, quam Stoecha-
dum fufpicor, qui propior oftiis Rhodani
fuerit: & Caefar lib. I. c. 56. defcribens pu
gnam hanc navalem dicit, naves Bruti ita-
tiones obtinuiffe ad infulam, quae eft con-
tra Maffiliam, ubi non fitae funt Stoecha-
des; & verofimilius eſt Domitium obviam
ལྟ
iviffe
PHARSALIAE LI B. III.
207
520Claffis; & emeritas repetunt navalibus alnos.
Ut matutinos fpargens fuper aequora Phoebus
Fregit aquis radios, & liber nubibus aether,
Et pofito Borea, pacemque tenentibus Auftris,
Servatum bello jacuit mare, movit ab omni
525 Quifque fuam ftatione ratem, paribusque lacertis
Caefaris hinc pubes, hinc Grajo remige claffis
Tollitur: impulfae tonfis tremuere carinae,
Crebraque fublimes convellunt verbera puppes.
Cornua Romanae claffis, validaeque triremes,
530 Quasque quater furgens exftructi remigis ordo
iviffe claffi Bruti venienti ex oftio Rhodani
verfus Maffiliam, quam cum illa jam prae-
tervecta Maffiliam, ad Stoechadas pugnaffe.
Sufpicionem auxit Gervafius Tilberienfis, qui
in Otiis Imperial. t. 1. Rer. Brunsv. a Leib-
nitio editis, pag. 961. nobis dat, Leucados
arua tenens, & intelligit infulam Rhodano
& mari mediterraneo claufam. An tali no-
mine fuerit infula, vcl,fciens effe alibi Leu-
cadem, id fuppofuerit librarius, nefcio. Aut
Lucanum ignoraffe fitum locorum, ut geo-
graphiae imperitum Scaliger in prolegomen,
ad Manilium cenfet, debemus credere: &
certe Strabo lib. IV. p. 184. infulam memo-
rat inter oftia fluvii Rhodani : haec confide-
rent viri do&i & videant, an quid verius in-
veftigare poffint. Mihi aqua haeret, nec Stoe-
chades admodum placent. In codice fuo Cor-
tius invenit arva petens. male. nam ftatio-
nes obtinuiffe dicit Caefar, ut recte Micyl-
lus obfervavit. Haefit ad hunc etiam locum
Cl. Dorvillius, & putabat ita poffe conftrui
Claffis, tenens arva Stoechados, (id eft, ibi
fubducta, vel adligata ad oram), cum Rho-
dani gurgite venerat in fluctus marinos. Sed
ita non folvitur nodus, de Stoechadibus in-
fulis, ad quas ftans claffis, cum Rhodani
gurgite venire non poterat in mare, nifi tran-
vecta Maffiliam. Videant eruditi viri.
2.
519. Non fola] Jam fola Hamb, quart.
!
Com-
mox pro alnos MS. Cortii, ornos. ita ex
Hortenfii margine vf. 12. pro arbor notatur
arnus. Sed atnus flu&ibus & navibus aptior
orno. fupr. 441.
521. Matutinos] Matutinus feptem noftri,
ut effet eodem modo ut fupr. vf. 499. no-
durni. Sed tunc mallem fparfos legere. nubi-
bus aër tres libri. Expulfo Borea Thuan. fec.
male, vid. Barth ad Stat. v. Theb. 13. te-
nentibus aftris Barberin.
527. Tonfis Centis Rottend. pr. Langerm.
& duo Cortii, qui elegantius fore putat, fi
fcribas, tonfis gemuere carinae. Sed gemere
poffunt dici naves ita graves & oneratae, ut
vix onus ferre poffint. & fub navibus tali-
bus ipfum mare Poëtis, hyperbolice admo-
dum, gemere dicitur, quos Florus fere fu-
perat, qui lib. iv. XI. dicit de Cleopatrae
x1.
navibus, non fine gemitu maris & labore ven-
torum ferebantur. Bellicis vero his navibus
talia non conveniunt, fed tremere remorum
impulfu vere dicuntur. Val. Flac. 11.77.
Certatim remis agitur mare, roftraque curfu
Prima tremunt.
Ubi in notis etiam videbis Bentlejum in Ho-
ratio fruftra voluiffe gementes, pro trementes
ripas reponere. impelli autem proprie dici de
remigio docuit Heinfius ad Ovid. v111. Met.
103. qui male verfu fequenti compellunt le
gere malebat. cum vellunt Thuan, fec.
{
1
530,
208
M. ANNA EI LUCANI
'
}
Commovet, & plures quae mergunt aequore pinus,
Multiplices cinxere rates. hoc robur aperto
Oppofitum pelago. lunata fronte recedunt,
Ordine contentæ gemino creviffe liburnæ.
535 Celfior at cunctis Bruti prætoria puppis
Verberibus fenis agitur, molemque profundo
Invehit, & fummis longe petit aequora remis.
Ut tantum medii fuerat maris, utraque claffis
Quod femel excuffis poffet tranfcurrere tonfis,
530. Quasque] Quisque Edit. Gryph. ma-
jor. & ftructi Richel.
$34. Et plures quae mergunt aequore pi-
nus] Salmafius ad Jus Attic. pag.687. citat
hoc modo, & longae quae verrunt aequora
pinus, & pinus explicat de remis ex pinu ar-
bore, ut hic Scholiaftes & Oudendorpius.
Idem Salmafius iterum p 696. hunc locum
adducens, dat nobis, & plures quae verrunt
aequora pinus multiplices cinxere ratem. Ita
folebat Vir fummus fola memoriae fiducia
loca veterum, non infpe&tis libris, ad tefti-
monium citare. Pinus vero pro taedis, tra-
bibus &c. poni notiffimum, fed vellem pro-
duci locum, ubi pro remis fumatnr. Ex pi-
nu multa in navibus erant, malus & alia,
unde & pro navi ipfa faepe occurrit, fed
lignum ejus arboris non flexile fatis, nec
lentum puto effe ad remos faciendos. Diu
vero me hic locus follicitum habuit, ne-
que etiam nunc ejus fenfum pervidere me
jactare audeo; cogitabam tamen forte legi
poffe,
Et plures, quae mergunt aequore quinis,
Multiplices cinxere rates.
2
quinis fcilicet ordinibus: ut non folum,
praeter triremes & quadriremes etiam
quinquiremes adfuiffe dicat, quae inftructae
ita erant in cornibus Romanorum, ut aperto
mari, id eft, longius in mare procurrentes,
oppofitae, includerent minores naves, quae
redactae inter duo eminentia cornua, luna-
tam five finuatam frontem hoftibus oftende-
In-
{
bant. Et quinqueremes hic debere memo-
rari oftendit deinde, quod folam deinde
Bruti navem fexerim fuiffe dicat. Dubium
vero facit, cornua fit accufativi, an nomi-
nativi cafus. An cornua cinxerint multi-
plices illas naves, an naves illae cornua.
Prius puto, triremes, quadriremes & quin-
quiremes, quae cornua faciebant, cinxiffe
minores, quae erant multiplices, id eft, ma-
jori numero.
jori numero. Praeterea tentabam, an pinus
in nominativo non poffet capi pro navibus,
& plures in accufativo, ut fenfus effet, &
pinus, five naves, quae plures, fc. remos
mergunt aequore, quam triremes aut qua-
driremes. Et licet praecedat remigis ordo,
fenfu tamen ordines vel remos poffet fubin-
telligi, ut in exemplis ab Oudendorpio ad
lib. 11. 218. & alibi productis. Sed nec in
his acquiefcebam. Credebam etiam in voce
plures haerere mendum, quae fuperfcripta
multiplices irrepfit in textum, ut legeretur.
Et remis quae tergunt aequora quinis, vel,
remos q. mergunt aequore quinos. tergunt ae-
quora etiam Heinfio placebat. Vidès lector
aeftum, qui nondum confedit. Tu cogita
an felicius expedire haec poffis. Sequentia
alia diftinctione dat Ṣalmáfius,
Hoc robur aperto
Oppofitum pelago lunata claſſe. Recedunt
Ordine &c.
non male, fi lunata fronte retineas, ut ve-
niens ex Rhodano Brutus cornua fuá ex tri-
remibus, quadriremibus & quinqueremibus
forma-
PHARSALIAE LIB. III.
209
540Innumerae vaſto miſcentur in aethere voces:
Remorumque fonus premitur clamore: nec ullæ
Audiri potuere tubae. tum caerula verrunt,
Atque in tranftra cadunt, & remis pectora pulfant.
Ut primum roftris crepuerunt obvia roſtra :
545In puppim rediere rates, emiffaque tela
Aëra texerunt, vacuumque cadentia pontum.
Et jam diductis extendunt cornua proris
Diverfaeque rates laxata claſſe receptae.
$
formaverit, & illa aperto pelago venienti
hofti oppofuerit, biremes vero interius re-
cedere jufferit, & ita lunata fronte perrexe-
rit in hoftem. Oppofitum eft Thuan. quart.
& Rott. pr. fronte habent quatuor. recidunt
plurimi. deinde, ordine contenti Richel. con-
tento vir do&tus apud Cortium. Celfior &
Oifel.
537. Petit] Ferit hic locum habere vix
poteft.. Sed petit, eft vix, aegre tangit, &
conatur longis illis remis aequor movere,
fed vix fummis, id eft, extrema parte re
morum , petit, quum minores mergerent ae-
quore remos. Heinfius adfcripferat, forte,
terit male. Val. Flac. 1. 288.
Illa quidem feffis longe petit horrida palmis
Vellera.
Et ita faepe petimus, quae non capimus, aut
prehendimus. Ut petere praedam, non fer-
re vidimus ad Ovid. Ibin. vf. zo. confer
Stat. VII. Theb. 142. fed ubi de tempeftate.
Jamque natant remi, natat omnis in ae-
quore fummo
Anchora.
539. Excuſſis] Incuffis Thuan. quart. Sed
excuffi remi dicuntur valide moti, ut excuffi
lacerti fupr. lib. 1. 424. mox 567. & lib. i.
386. & alibi. poſſet quinque, decurrere con-
jiciebat Cortius. Pro tonfis, quatuor habent,
remis, ex gloffa.
$40 In aethere] In aequore Rottend. tert.
& Turrian, mutatione folita.
543. In tranftra cadunt] Non proni, fed
Ut,
fupini: nam adducentes ad pectus remos
quisque cadebat in remigis, poft ejus tergum
fedentis, tran@rum. vid. ad Valer. Fl. III.
480. Statius v. Theb. 375. remi cadunt in
pectus inanes. Contra, quum ab hac inclinatio-
ne corporis ad impellendam navem remis re-
dirent, dicebantur infurgere remis, quia ex
tranftris levabant corpus, ut recte Ouden-
dorpius & Brouck hafius in ora codicis, fui qui
ad Servium in v. Aen. 189. & Columnam ad
Ennium pag. 71. lectorem remiferat. In
traftra erat in fragm. S. Germ. & rimis
Hamb. tert.
545. In puppim rediere naves] Cecidere
MS. Cortii. male. Impulfu illo roftrorum
inter fe naves retro ceffere, quod alias fiebat
mutato remigandi modo, ut retro agerent
navem, & quod inhibere remis vocabant, de
quo viri docti faepe egerunt. Sic Virgilius
1. Aen. 115. in puppim ferit, ubi plura dice-
mus. vid. Scheffer. de Milit. Naval. 111. 4.
qui Graecos dixiffe grav vel imì ægúμrav
κράσιν docet. χωρείν πρύμναν, pro retrocedere
dixit Euripides in Androm. vf. 1120 & im'
gav távra Polyb. lib. 111. cap. x. §. 17.
& ita alii faepe.
546. Texerunt] Traxerunt Turrian. no-
tum de Xerxis exercitu in Catal. Pithoei
pag. 19. Solem texere fagittae, & a multis ce-.
lebratum. mediumque S. Germ. Sed vacuum,
ubi nullae erant naves
ubi nullae erant naves, quae retro ceffe-
rant. Ita & infr. vf. 703-
547. Deductis] Deductis tres. cornua re-
Dd
ftris
210
M. ANNA EI LUCANI
}
Ut, quoties aeftus Zephyris, Eurisque repugnat,
550 Huc abeunt fluctus, illuc mare: fic ubi puppes
Sulcato varios duxerunt gurgite tractus,
Quod tulit illa ratis remis, haec retulit aequor.
Sed Grajis habiles, pugnamque laceffere pinus
Et tentare fugam, nec longo frangere gyro
555Curfum, nec tarde flectenti cedere clavo.
At Romana ratis ftabilem praebere carinam
Certior, & terrae fimilem bellantibus ufum.
Tunc in fignifera refidenti puppe magiftro
Brutus ait: paterisne acies errare profundo?
560 Artibus & certas pelagi? jam confere bellum:
Phocaicis medias roftris oppone carinas.
Paruit, obliquas & praebuit hoftibus alnos.
firis totidem. remis Rottend. fec.
549. Eurisque] Eurisve quatuor, repugnant
duo.
550. Huc] Hunc Turrian. illo multi. il-
loc Thuan, fec. Hamb. fec. & ita poterat e-
tiam hoc, ut pro huc veteres dicebant, re-
fcribi.
551. Sulcato] Sublato Thuan. fec. ficcato
Rottend. pr. vid. lib. 11. 703.
552. Haec retulit] Ita fere omnes. hoc re-
tulit Thuan. pr. Rott. fec. fragm. S. Germ.
& Oifel. Haec contulit illuc Turrian.
553. Sed Grajis] Si Gr. Thuan. quart.
habilis Hamb. fec. laceffere quinque & a
m. fee. Turrian, ita Florus iv. 11. Caefaris
naves habiles in omnia, quae ufus pofcebat.
ubi mirari libet habiles dici, quarum maxima
ſex ordinum fuit, ut hic modo una Bruti
fuit. & tamen hic Lucanus dicit Caefaris
naves ad flexus fuiffe tardas, & impares Maf
filienfium navibus. Ita quisque fcriptor or
nat pro libidine & auget res geftas. An gra-
ves tardasque fuiffe dicemus, quia fubito fa-
bricatae, fupr. $10. ut etiam Duillii rates apud
Flor. 11.2. mox Cl. Dorvillius, tardae f. ce-
dere clavo malebat.
;
Tunc
560. Artibus] Ratibus Thuan. fec. trans-
pofitis literis, artes nauticas Flor. 11. 2. di-
cit.
561. Oppone] Cortius fine ullo auctore,
appone edidit, & contra mentem Bruti, qui
volebat percuti navem fuam, ut haereret ho-
ftis, & ita tamquam in folido pede collato
pugnarent. quod & factum. Si apponere vo-
luiffet, debuit latus lateri apponi; non latus
roftris, quae figentia Bruti naves, darent mi-
litibus pede collato dimicandi, & tranfilien-
di in hoftilem navem facultatem.
564. I&u victa fuo] Fixafuo volebat Hein-
fius; ut mox 602. affixusque rati: deinde in-
flicta & capta, vel percuffae, ut capta, vel, &
capta, ut Cortius edidit. adfcripferat Heinfius
locum Livii, &jad Barthii Averſ. x1 10. &
Freinshemium ad Curtii locum a Grotio lau-
datum, remittebat lectorem, ubi & Raderus
confulendus. percuffaque capta quatuor li-
bri: percuſſa capta Thuan. tert.
566. Seque tenent remis] Nihil variant no-
ftri: nifi quod, toto aequore Turrianus. fa-
teor me non fatis haec intelligere. Omni-
bo-
1
PHARSALIAE LI B. III.
21 I
#t
Tunc quaecunque ratis tentavit robora Bruti,
Ictu victa fuo percuffae capta cohaefit.
565 Aft alias manicaeque ligant, teretesque catenae,
Seque tenent remis: tectò ftetit aequore bellum.
Jam non excuffis torquentur tela lacertis,
Nec longinqua cadunt jaculato vulnera ferro:
Mifcenturque manus. navali plurima bello
570Enfis agit. ftat quisque fuae de robore puppis
Pronus in adverfos ictus: nullique peremti
In ratibus cecidere fuis. cruor altus in undis
Spumat, & obducti concrefcunt fanguine fluctus.
Et quas immiffi traxerunt vincula ferri,
575 Has prohibent jungi conſerta cadavera puppes.
Semianimes alii vaftum fubiere profundum,
bonus exponit, fe tenent cum remis, ne
poffent in aliquam partem trahi; Sulpitius
pectinatim connexas fe continuiffe, ut infr.
vſ. 609. ubi Oudendorpius, remi fe remis
tenuere, ut forte hic locutum dicit, & in mar-
gine Hortenfii remi legitur, & quod pectina-
tim exponunt, ego fateor mihi aquam hae-
rere. an ſeque tenent remis, id eft, con
trario impulfu remorum, vel remos fuif-
fe adprehenfos, & ita conjun&tas naves te-
nuiffe. vel etiam remiges, qui jam move-
re remos non poterant, remis pugnaffe.
quare forte legi poſſet, ſeque petunt remis,
vel feque premunt quae verba paffim apud
Virgilium, Ovidium, & alios mutantur Su-
fpicor latere etiam aliud, & deterfiffe remos
ab utraque parte: ut ita movere fe non pof-
fent tecto vero mutari non debet antea vf.
$46. cadebant tela in vacuum pontum (ut
& vacuos fluctus dixit vf. 703.) redeuntibus
ab utraque parte navibus retro; nunc cohae-
rentibus erat aequor tectum, & pugna ftata-
ria, quod verbo ftetit indicat.
567. Tela] Pila Thuan. fec. ut mox ea-
dem varietas vf. 598. & alibi faepe. mox,
Hau-
haec longinqua fragm. S. Germ. non Cor-
tius.
569 Plurima] Vulnera Thuan. tert. Hamb.
tert. fed repetitum, ut faepe, ex praecedenti
verfu Enfis, ait Richel.
571 Multique peremti] Nullique Hamb.
pr. Langer & fragin. S. Germ. & a m. fec.
Putean. & S. Germ. ut variant apud Lu-
eret. 11. 22 & 94. e ratibus Barberin. &
Hamb. tert. alterutrum videntur fequentia
exigere: fi enim cecidiffent in ratibus, illae
cruore natarent, non mare fpumaret fan-
guine, & quia proni erant procubuiffe extra
naves credibile eft, & fuifle intervallum ali-
quod inter naves, injectis vinculis ferri, in
quo cadavera jacuiffe apparet ex vf, 575.
quare cum Grotio & aliis nulli praefero. in
undas Hamburg, tres quod exhibuit Cortius.
in unda octo libri fpirat Rott. tert. abducti
Thuan. tert. concrefcunt quinque.
574. Et quas] Heinfius legebat, At quas.
immenfi Rottend. fec. vid. fupr vf. 426.com-
ferta fex libri. vid. 1v. 490.
$78. Animam] Animum Rottend. fec. ma-
le.
Dd 2
580;
212
M. ANNA EI LUCANI
Hauferuntque fuo permixtum fanguine pontum.
Hi luctantem animam lenta cum morte trahentes,
Fractarum fubita ratium periere ruina.
580Irrita tela fuas peragunt in gurgite caedes:
Et quodcumque cadit fruftrato pondere ferrum,
Exceptum mediis invenit vulnus in undis.
Phocaicis Romana ratis vallata carinis,
Robore diducto dextrum, laevumque tuetur
585 Aequo Marte latus: cujus dum pugnat ab alta
Puppe Catus, Grajumque audax apluftre retentat,
Terga fimul pariter miffis & pectora telis
$80. Tela fuas] Suis Rott. tert. in gurgite
firages Cortii MŠ.
58. Invenit vulnus] Supr. h. 1. vf. 125.
de eleganti ufu hujus verbi quaedam adnota-
vimus, & Statium & Silium noftrum imi-
tatum fuiffe docuimus: & ita hoc loco telum,
quod miffum erat in ſtantes in navibus, quumn
irritum & fine i&tu tranfiiffet, cadens in
mare invenit cafu & forte alterum valnus,
in natantem fcilicet incidens, hinc non inele-
ganter fuas caedes, id eft, quas debebant te
fo emiffo, opponit vulneri cafu invento,
quod exceptum vocat a natante, antequam.
fundum peteret, et excepit ferram infr. vf.
601. Haec acuta & melius fieta nobis tradi,
quam facta effe perfuaderi poffunt. nam in-
fanum in modum luxuriare, & miros vulne-
rum & mortis cafus in proeliorum defcriptio-
ne cumulare folent Poëtae. Illud fruftrato
pondere obfcurius eft, nec fatis capio; an,
quia nimis leve erat telum, ut vibratum per-
venire in adverfam navem non poffet, fed in
medium mare cadens ibi vulnus inveniret? non
audeo tamen refcribere fruſtrato verbere, li-
cer fupra vf 469 iftas voces permutent co-
dices pondere telum Thuan. quart. fretum
vitiofe Rottend. pr. quocumque cadit etiam
quatuor libri.
583 Romana ratis vallata] Vallata ratis
Romana Thuan. fec. deinde, diducto omnes
fere noftri.
Trans-
585. Aequo Marte】 Aequore Marte Ri-
chel.
586. Puppe] Rupe fragm. S. Germ. &
Oifel. Lagus multi ex noftris. Catus qua-
tuor. Dacas MS. Cortii. Catus praetulit Õu-
dendorpius, nec repugno; fed origine fuiffe
Genevenfem vellem certiori documento fu
fpicatus effet; quum Caefaris claffis fupra
Arelate, ubi facta fuit, non adfcenderit, quae
longe diſtat a Geneva. quare effet fingendum
hunc ex Geneva urbe extractum in claffem
miffum. Neque etiam, quia ejus nominis
quidam Catus in lapide Genevae legitur
hine noftrum defignari ulla eft veri fpecies;
quum tot ejusdem nominis in diverfis imperii
locis fignati in lapidibus reperiantur; deni-
que incerta aetas lapidis, & ut ego credo
longe recentior, incertos nos quoque relin-
quit. retentant fragm. S. Germ
587. Simul pariter] Tautologia poffet vi-
deri, nifi forte auctor & idem tempus, &
eumdem ex adverfo locum voluerit notare
ut fimul tela duo ex duabus navibus emiffa
eodem tempore, & per ejusdem pectus &
tergum coeuntia fibi obvia fierent. Sic una
pariter geminant Hift. Bel. Al. LXIX. &
Quinctil. Decl. v111.pr. Vitiofa vero lectio
transfigitur etiam erat in pr. Rottend. fed hoc
verbum in foluta oratione magis frequens;
trans
1
{
PHARSALIA E LIB. IIL
213
4
Tranfigitur. medio concurrit pectore ferrum,
Et ftetit incertus flueret quo vulnere fanguis;
590Donec utrasque fimul largus cruor expulit haftas,
Divifitque animam, fparfitque in vulnera letum.
Dirigit huc puppim miferi quoque dextra Telonis,
Qua nullae melius, pelago turbante, carinae
Audivere manum: nec lux eft notior ulli
595Craftina, feu Phoebum videat, feu cornua lunae,
Semper venturis componere carbafa ventis.
Hic Latiae roftro compagem ruperat alni:
Pila fed in medium venere trementia pectus,
transigere Poëtis. vid. Cl. Drakenb. ad Liv.
XXI. 8. §. 1..
$89. Incertus] Incertum Barber.
592. Telonis] Tolonis Rott. tert. Ligonis
Thuan, fec. miferi quoque puppim idem. pup
pem quatuor.
593 Qua nullam] ` Nullae Sixi & Hamb.
pr. pelagi fragm. S. Germ pelagus Richel.
& a m pr. Õifel. adjuvere manum Thuan.
quart. Eft imitatio Virgilii, qui 1. Georg 514.
dixit, nec audit currus habenas. & alii eum
fecuti. vid Barth. ad Stat. v. Theb. 412.
ubi Lutatius hunc locum citans male dat,
pelago turbare. notior ulla Hamb. quart. no
tior ullis Richel.
596. Componere] Non video unde pen-
deat hic infinitivus. & licet demus effe pro
ad componendum, debet fic quoque adjecti.
vum aliquid praecedere, ut in exemplis ab
Oudendorpio adductis ut in Ovidii ocior con-
fcendere, id eft, ad confcendendum. infr. 697.
eximius fervare; & ita in Silii & Claudiani
locis. an hic, lux notior_componere conjun-
gemus? quod durum. Sed fupplendum vi-
detur, five Solem five Lunam videat femper
peritus, vel paratus componere; vel, videat
Phoebum &c. componere carbaſa, quod du-
rius etiam videtur? haereo, an in voce fem-
per lateat vitium: quid fi, certus venturis c.
6. ventis.
Aver-
597. Compagem raperat alni] Mirum na-
vem non in fundum abiiffe: quî enim com-
page foluta fuper aquam ferri poffet? atqui
ne tetigit quidem Romanam navem; nam
transfixo gubernatoris Telonis pectore; na-
vem a curfu fuo dextra morientis avertit ;
quare ruperat hic fine effectu pro conatu ca-
piendum, & pro rupiffet, nifi ex mortifero
vulnere gubernatore labente, ejus tamen
dextra adhaerens clavo, navem avertiſſet, vi-
de quae diximus ad Sueton. Galb cap. x.
Sic erat pro effet fupr. lib. 11 617. & im-
pulerat pro impuliffet Virg. 11. Aen. 55. Sic
apud Livium lib. v. 24. diviferant pro divi-
dere voluerant, recte exponit Cl. Dukerus.
Senec. Apocol: Et impofuerat Herculi, nifi
fuiſſet illic febris. & ita paffim. v. Heumann.
ad Cicer. pro Arch v11. & poft red. in
Sen. XIV. Inf. v111. 153. Poteit & effe el-
lipfis & paene, ut apud Virg. v111 657.
Galliper dumos aderant, arcemque tenebant,
ubi Serv. deeft paene; nam prope tenebant:
& ita apud Lucam v. 6. Jujjáyvuto tò dixtvor:
nam fi fciffum aut ruptum fuiffet rete, enataf
fent pifces; fed verti debet, in eo erat, ut
rumperetur prae onere pifcium. & ita faepe:
Scholiaftes recte etiam. tentaverat folvere
exponit In Oifel cod erat, folverat, quo
verbo etiam paffim utuntur in hac re. Ovid.
11. Met. 664.
Dd 3
T
214
M. ANNAEI LUCANI
Avertitque ratem morientis dextra magiftri.
600Dum cupit in fociam Gyareus erepere puppim,
Excipit immiffum fufpenfa per ilia ferrum,
Adfixusque rati, telo retinente, pependit.
Stant gemini fratres, fecundae gloria matris,
Quos eadem variis genuerunt vifcera fatis:
605(Diſcrevit mors faeva viros: unumque relictum
Ingenti jactatam flamine folvit.
Iv. Triſt. vi. 36. de nave.
Quamlibet exiguo folvitur imbre.
I. ex Pont. IV. 17.
Firma fit illa licet, følvetur in aequore na-
vis.
& paffim. Et ita folutilem navem vocat Sue-
ton. in Neron. XXXIV. Etre&e compagi con-
venit, nam etiam univerfi compages folvi di-
citur apud Val. Flac. 1. 829. ubi vide notas,
& v. 769. ubi haec duo verba etiam confu-
fa fuere, fed ubi rumpere praefero. Apud
Ovidium quoque 11. Art. 385.
Hoc bene compofitos, hoc firmes folvit amores.
ubi alii, rumpit, fed propter ò firmos, ut in
loco Ovidii, folvit praeftat, & faepe parum
refert, & alterum eft expofitio alterius. mox
certe 629. ruptis compagibus dieit vid. &
lib. v1. 769. An recte alnum vocet navem
bellicam, dubito, quum alni fint navigia
plerumque minora, quae ex ainis cavatis fa-
éta. ut Virgil. 1. Georg. 136. Ita culpat Bar
thius Statium, qui Argo vocat alnum lib. v.
Theb. 370.
598. Pila fed] Tela fed maxima pars li-
brorum.
600. Gyareus] Girareus Sixi & Voff. Cor-
tius ftudio archaismi peccat in legem Pe-
diam, edens Gyareus erepere. Sed cur fer-
vavit Phoceus mox 697? Nam reos in unam
fyllabam ut reus contrahi poffe vellem exem-
plis oftendi; faltem repere dediffet. nam in
libris Gyareus & repere, inrepere, erepe-
re & irrumpere inveni. & hinc fluctuat ad-
modum Oudendorpius. Sed quia per la
tera navis non intellectus conabatur in na-
vem evadere, erepere praeferendum puto,
Ad-
quia in fociam`navem irrumpere non con-
gruere videtur, quum irrumpamus in hofti-
lem: & erepere notare, ex inferiori 10-
co ad altiorem conari adfcendere, docuit
fummus Gronovius ad Senec Phoenis 112.
& hinc fufpenfa ilia nihil faciunt ad greffum
vel adfcenfum furtivum, fed ad adfixi & pen-
dentis corporis ad latus navis habitum Jam
vero repere & rumpere, & ex iis compofita
faepe a librariis commutata docuit Heinius
ad Ovid. xv. Met, 620. qui etiam hic in ora
codicis notaverat forte,fubrepere. in Thuan.
fec erat obrumpere, unde & abrepere pof-
fet fieri. Hic Gyareus fingendus eft antea
lapfus in mare, & nataffe, deinde conatus
erepere in fociam navem, non, ut Sulpi-
tius, quod ex una nave in aliam tranfilire
voluerit. immenfum ferrum etiam Rott. tert.
vid. fupr. 574 & alibi.
603. Stant gemini fratres] Ita omnes fcri
pti, & recte Afcenfii fcrupulum, quafi fra-
tres gemini rectius foret
tres gemini rectius foret, amovet Ouden
dorpius, & citat illa, quae dixi ad Quintil.
1x. de Inft. Orat. pag. 835 & in hac prae-
cipue compofitione vocum fere femper ge-
mini praecedere folet. Ovid. v. Met, 107.
Hinc gemini fratres, Boreasque & caeftibus
Ammon.
Vid. & Epiſt. xv. 271. XVIII. 250. VIII.
Met. 372 & aliis locis. Martial. 11. 45.
Sunt gemini fratres, diverfa fed inguina
lingunt.
Ratio etiam poffet dari, cur in defcribendis
his 'de eodem partu editis plura fubjiciat, nec
contentus fit geminos fratres dixiffe, quia
gemini etiam pro duobus, etfi non eodem
partu editis, poffet capi, unde addit hoc in
feq.
PHARSALIAE LIB. III.
215
Adgnorunt miferi, fublato errore, parentes,
Aeternis cauffam lacrimis: tenet ille dolorem
Semper, & amiffum fratrem lugentibus offert.)
Quorum alter, mixtis obliquo pectine remis,
610Aufus Romanae Graja de
puppe carinae
Injectare manum: fed eam gravis infuper ictus
Amputat: illa tamen nifu, quo prenderat, haefit,
feq. Sicgemini Atridae funt duo diverfis par-
tubus editi. vide Serv. ad Virgil. 11. Aen.
415. & for. qui hoc faepe obfervat aliis in
Virgilii locis.
605. Viros] Viris Rott. tert. Cogitabam an
non duos legendum. Sed viros maneat: in
verbo difcrevit acumen eft, quod oftendit
viros tam fimiles fuiffe, ut dignofci nequi-
rent; ita, licet non de geminis, Albinova-
nus ad Liviam vſ. 5.
Nec tua fe pietas diftendit amore duorum,
Nec pofito fili nomine dicis, uter?
Indulgere vero fibi Poëtas in geminorum fi-
militudine indifcreta defcribenda, vidimus
ad Valer. Fl. 1. 368. Hic fere locus ex Vir-
gil. x. 390. & feq. effictus eft. vid. & Barth.
ad Stat. IX. 295. agnofcunt Barberin.
607. Aeternis] "Alternis Rottend. pr. &
fragm. S. Germ. ille doloris Langerm. adfert
MS. Cortii.
609. Pecline]. Et hoc probabat Heinfius,
& erat in novem libris, & ad Adverfaria fua
nos remittebat, & adfcripferat locum Ovi-
dii ex 1x. Met. 299.
+
Digitis inter fe pectine junctis.
& Amazonium pectinem ex Stat. 11. Achill.
159.
610. Aufus Romanae Graja &c.] Nihil
mutant libri, & multa hic de fide Lucani
in narrando hoc miraculo difputant inter-
pretes. Quidquid fit de eo, Lucanum hoc
incredibile facinus Maffilienfi adfcripfiffe,
colligo etiam, ex verbo aufus, quod non
incredibile foret in Romano milite, fed, in
Graeculae civitatis incola, qui, quod nemo
crederet, hoc aufus fuit. ita fupr. 307.
}
Phocais in dubiis aufà eft fervare juventus
De-
Non Graja levitate fidem.
Florus Iv. 2. Ad Hifpanienfes Pompeji exer-
citus transeunti per eam duci portas claudere
aufa Maffilia, & deinde plura, quae non pro
mollitia fua gefferunt Maffilienfes, addit.
Deinde cui bono, illud ftudium Lucani, in-
credibilia narrandi ultra fidem, Hiftoricorum
graviffimorum auctoritati praeferre ? Si e-
nim ea fpecie Suetonii fides fit labefa&tanda,
quia fuit pofterioris aetatis (quum tamen pa-
rum remotus a Lucani fuerit) ideoque non
potuerit certa cognofcere, hoc praetextu plu-
rima ab eo tradita falfi accufare licebit, &
ipfi Poëtas, mirabilia narrare & fingere a-
mantes, praeferre: quum ejus cura inquiren-
di in omnia, quae fcribit, fit exploratiffima.
Ipfum vero facinus Cynaegyri olim celebra-
tum, & hujus Acilii, licet multo in talibus
modeftius verfati fuerint Romani, quam
Graeci, femper docui difcipulos meos, iif-
dem rationibus, quibus hic utitur Oudendor-
pius, & Plutarchi verbis, in Hiftoricis exer-
citationibus, incredibile videri, nifi intra ter-
minos verifimilitudinis, ut Herodotus de
Cynaegiro recte fecit, cohibeatur ; ita ut
tantum una manu injecta, eaque abſciſſa,
debuerint corruere, reliqua quae addiderunt
alii, inter fabulofa referenda effe.
612. Nifu] Nexu fragm. S. Germ. non in
Thuaneo, ut ad Quinctilianum errans cala-
mus citaverat, quia Heinfius utrumque co-
dicem F. litera notaverat, fed S. Germani
minoris formae litera. Nifa praetuli, quia non
prendimus nexu,fed nifu prehenfa deinde nexa
ligamus & tenemus. prenderet Langerm. pr.
deriguitque quatuor; & funt viri docti, qui
ita femper malunt fcribere, quia in antiquif
fimis
216
M. ANNA EI LUCANI
Deriguitque tenens ftrictis immortua nervis.
Crevit in adverfis virtus: plus nobilis irae
615Truncus habet: fortique inftaurat proelia laeva,
Rapturusque fuam procumbit in aequora dextram.
Haec quoque cum toto manus eft abfcifa lacerto.
Jam clypeo, telisque carens, non conditur ima
Puppe: fed expofitus, fraternaque pectore nudo
620 Arma tegens, crebra confixus cufpide perftat:
Telaque multorum, leto cafura fuorum,
Emerita jam morte tenet. tum vulnere multo
Effugientem animam laffos collegit in artus:
Membraque contendit toto quicumque manebat
fimis Virgilii, Ovidii & aliorum membra
nis ita legitur. vid. Ovid. xiv. Met. 754. &
fupr. 11. 78. jam mortua fragm. S. Germ.
Barber. & Thuan. tert. a m. fec.
A
615. Habet Abit Oifel. fortisque Hamb.
pr.
616. Procumbit] Perpetua fere eft illa va
riatio verborum procumbit & procurrit. vid.
ad Val. Flac. 111. 557. 594. VII. 495. &
mox vf. 713. & alibi ; hic vero procurrit locum
tueri non poffe recte oftendit Oudendorpius.
Sed nec procumbit caret difficultate, quum
hoc verbo utantur de eo, qui cadit in hu-
mum, vel certe inferiorem, quam quo ftat,
locum. Ita ut debuerit cadere in folum na-
vis, in quo ftabat; fed puto capiendum hic
tantum de inclinatione corporis: nam ftat
etiam vf. 619. & 620. expofitus & perftans;
non audeo tamen tentare locum, qui novi
Lucani dugoλogías certe melius effet, pro-
tendit, alteram nimirum manum, ut raperet
abfcifam dextram & cadentem. in aequore
quinque libri, quod poffet de inclinatione
corporis ex navi, in qua ftabat, capi: ut
procubuerit forte genubus pofitis, rapturus
in aequore jam natantem dextram, tum vero
fe iterum erexerit. credat qui volet, me in
his prodigiis explicandis taedet diutius haere
San-
re. mox abſciſa plurimi, ut & aliis in locis,
vid. v1. 473.
618. Non conditar] Nam Thuan. quart.
conditus noftri fere omnes.
620. Tegens] Ferens fragm. S. Germ.com-
fifus Hamb. tert.
921. Telaque multorum leto cafura fuorum]
In fragment. S. Germ. longe diverſa a reli-
quis lectio,
Tela tot in puppim leto cafura fuorum!
Minime abfurde, & ita vitatur ille rhytmus
multorum & fuorum, & mox multo etiam fe-
quitur. Rarior, nec tamen improbanda, licet
fingularis, locutio, tela cafura leto fuorum,
id eſt, in mortem, ut inde moriantur. ca-
dere alicui, & aliquo & ab aliquo vidimus ufi-
tatum ad lib. 11. 554. fed cadere leto alicujus
non reperi: & Heinfium etiam dubitaffe ap-
paret, quia correxerat ceſſura, ſed iterum in-
duxerat. cafura dictum fere, ut vf. 581. ubi
irrita{cadunt tela, & tamen inveniunt vulnus
in undis, id eft, cadunt leto natantium.
622. Emerita] Et merita Hamb. pr. vid.
ad lib. 1. 357. cum vulnere Thuan, quart, &
Oifel. lapfos multi.
624. Membraque contendit] Conftrinxit
Hamb. tert. ut fcilicet r collegit conveniret:
&
fed contendere membra, licet rarior & durior
fit
PHARSALIA E LIB. III.
217
1
625 Sanguine, & hoftilem, defectis robore nervis,
Infiluit, folo nociturus pondere, puppim.
Strage virûm cumulata ratis, multoque cruore
Plena, per obliquum crebros latus accipit ictus.
At poftquam ruptis pelagus compagibus haufit,
630Ad fummos repletà foros, defidit in undas,
Vicinum involvens contorto vertice pontum.
Aequora difcedunt merfa diducta carina,
Inque locum puppis cecidit mare. multaque ponto
Praebuit ille dies varii miracula fati.
635 Ferrea dum puppi rapidos manus inferit uncos,
Adfixit Lycidam. merfus foret ille profundo,
+
fit locutio, interpretor eodem modo di&um,
ut contendere arcum, vires, vocem, nervos;
quod & intendere faepe dicunt. vid. Heinf.
ad Ovid. XIV. Met. 369. Advocavit ergo o-
mnem vim, five velis, vigorem, ut recte
Oudendorpius, (id enim'eft fanguis,) ut cor-
pus jaculari poffet in hoftilem navem. Ita
Janguis infr. vf. 679. & alibi ponitur: hinc
jam patet, quicumque manebat legendum,
ut plurimi, licet fit in paucis, quaecumque
vel quacumque, in Hamb. pr. tenebat, manabat
in quatuor. manabant Richel.
625. Defectis robore membris] Nervis no-
ftri fere omnes, & merito a Cortio & Ou-
dendorpio receptum. Sic apud Seren. Samon.
cap. LIV.
Haudquisquam credet disjectos vulnere ner-
VOS.
ubi alii, defertos, diffectos, & defectos, quod
ultimum in notis hoc Lucani loco illuftra-
bam. Jam vero nervos & membra faepe con-
fundi docuit Heinfius ad Sil. 1. 177 & Cor-
tius mox vſ. 715, nervis pro membris repe.
rit in MS.
626. Infiluit] Vid. Cl. Drak. ad Liv. vIII.
IX. 9.
628. Accipit] Excipit Rott. pr. mox,
compagibus haefit fragm. S. Germ.
Sed
630. Defcendit] Et de his verbis, defidere
& defcendere, aeterna erit inter Criticos lis,
quia paffim commutata, & utrum eligas,
faepe fenfum aeque rectum efficiunt. Ego
vero hic, defidit mallem, pro quo etiam de-
fedit dixerunt, & hoc multis Heinfius adfir-
mavit ad Virg. 111. Aen. 565. mox, cum
torto ſex : cum toto duo libri. Cortius con-
jiciebat, vicinam inv. c. v. pinum. Sed
male: nam defidens navis, fecit vorticem
circa fe, ut hoc fieri folere unusquisque no-
vit. nec de altera navi merfa, ulla hic mentio,'
fed de una cariña,
632. Difcedunt] Difcindunt Rott. pr. &
Oifel. Sed vide Heinf. ad Ovid. 111. Faſt.
371. deducta Rottend. fec. mox, cedit mare
Thuan. quart. melius foret, rediit. Vorti-
cem illum implevit, ut iterum planum ae-
quor effet : fed & cecidit, quia vortice fa-
&to, vorago etiam apparuit, in quam mare
cecidit, & replevit illud cavum.
634. Ille dies] Ita omnes fere fcripti. vid.
ad lib. 11. 98. miracula belli Thuan. fec.
635. Rapidos] Radios Oifel, a m. pr. in-
gerit Hamb. quart. vid. 111. 300. IX. 483.
& alibi. Lucidam Rott. fec. Lycidan Cort.
& ita Voff. & Langerm.
Ee
640.
218
M. ANN Á EI LUCANI
Sed prohibent focii, fufpenfaque crura retentant.
Scinditur avulfus: nec, ficut vulnere, fanguis
Emicuit lentus: ruptis cadit undique venis,
640 Difcurfusque animae diverfa in membra meantis
Interceptus aquis. nullius vita peremti
Eft tanta dimiffa via. pars ultima trunci
Tradidit in letum vacuos vitalibus artus.
At tumidus qua pulmo jacet, qua viſcera fervent,
645 Haeferunt ibi fata diu: luctataque multum
Hac cum parte viri vix omnia membra tulerunt.
Dum nimium pugnax unius turba carinae ·
Incumbit prono lateri, vacuamque relinquit,
Qua caret hofte, ratem: congefto pondere puppis
650Verfa, cava texit pelagus nautasque carina:
Brachia nec licuit vaflo jactare profundo,
Sed claufo periere mari. tunc unica diri
640. Diſcurſuſque] Deeft copula Hamb.
quart. forte etiam cum Voffiano melius e-
rit legere, divifa, vel etiam, divulſa in mem-
bra.
642. Dimiffa Demiffa Hamb. quart.
644. Tumidus Timidus Turrian.
646. Cum parte] Pro parte Thuan. quart.
forte, Hac pro parte viri mox omnia membra
aulerunt: nam vix faepe occupavit locum
mox. vid. Heinf. ad Valer. Flac. VII. 537.
& ita apud Amm Marcel. xiv. 10. puto fcri-
bendum, vix dicta finierat, pro mux.
647. Pugnax] Pugnans fragm. S. Germ.
incubuit & reliquit magna pars fcriptorum.
Quo caret fragm. S. Germ. congeftae Oifel.
sobore quatuor. merfa tres.
651. Nec licuit] Non licuit Hamb. pr. mox
mallet aliquis, fed claufi periere mari; fed a-
cutius dictum claufo mari, id eft, intra ca-
sinam verfam, tamquam intra vas aut pifci-
aut finum claufo. ut ita claudi ma-
ye dicitur, quod aperto, & hic vafto oppo-
Mam
mitur. vid. ad lib. 1. 420.
Con-
654. Fixere] Adfixere Thuan. quart. &
Richel. & Statii Scholiaftes lib. v11. Theb.
218. non probibere Barber. obftri&tis quatuor.
obftructis Richel, a m fec.
658. Permixtus vifcere fanguis Mixtus
poft vulnera fanguis S. Germ. qui a fec. in.
permixtus vifcera fanguis, ut edidit Cortius,
& habent decem noftri. Sed durior hic Grae-
cismus mihi videtur, & alium ita locutum
ignoro. mixtus per vifcera f. duo Rottend.
ejactat Cortius. Sed hoc fi placet, cur non
paullo ante vf. 6.11. dedit etiam injactare?
659. Remi] Variant & noftri, remis &
remos exhibentes, & fat multa de illis viri do-
cti; ego remis cum Grotio & aliis praetu-
li: remiges enim inhibent navem remis. in
Schol. pro prohibent, fcribendum, cohibent,
a curfu nempe, & retro agunt. Si remi pla
cet, etiam recedunt legendum, ut enim re-
mis actio hic datur, ita roftris etiam debet
dari: Sed millies fub verbis hoc numero &
peri-
PHARSALIAE LI B. III.
219
Confpecta eft leti facies, quum forte natantem
Diverfae roftris juvenem fixere carinae.
655 Difceffit medium tam vaſtos pectus ad i&tus:
Nec prohibere valent obtritis offibus artus,
Quo minus aera fonent. elifo ventre per ora
Ejectat faniem permixtus viſcere fanguis.
Poftquam inhibent remis puppes, ac roftra reducunt,
660 Dejectum in pelagus, perfoffo pectore, corpus
Vulneribus transmifit aquas. pars maxima turbae
Naufraga, jactatis morti obluctata lacertis,
Puppis ad auxilium fociae concurrit: at illi
Robora quum vetitis prenfarent artius ulnis,
665 Nutaretque ratis, populo peritura recepto,
Impia turba fuper medios ferit enfe lacertos:
Brachia linquentes Graja pendentia puppi,
A manibus cecidere fuis: non amplius undae
perfona, ut inhibent & reducunt, intelligun-
tur homines, viri, &c. vid. ad 11. 279. &
IV. 579. ipfum Oudendorpium. ex remos
Cortius conjiciebat remo, forte lectum fuif-
fe. At roftra Hamb. tert. recidunt Hamb.
tert. & Rottend, tert. retrudunt Thuan. tert.
reducunt multi; ut & mox, dejectum, non
disjectum; non enim corpus erat laceratum
& divifum, fed tantum perfoffum. v. inf. vſ.
691.
662. Oblu&ata] Lucata Thuan, fec. &
inde ortum illud ductata, quod ex Voffiano
profertur.
663. At illi] Cortius, at illis, ut refera-
tur ad turba ferit lacertos illis, quod ferri
poffet, nifi faepiffime auctores in initio no-
minativum ponerent, qui verbo priori con-
venit: ita ut ordo fit, at quum illi prenfarent,
turba ferit illis, vel illorum, lacertos. Exem-
pla hujus anacoluthi dedi ad Phaedr. tib. 1.
20. vid. fupr. vf. 46. & plurimɛ ad manum
funt, & alia viri docti prodiderunt. quam
Sufti-
quam, fi illi, ut omnes fcripti habent, in
dativo, quis vellet tueri, poffet ad praece-
dentia, pars maxima referre: fed malo no-
minativum, qui minus implicitam facit ora-
tionem.
664. Prenfarent altius] Ego cum illis fa-
cio, qui artius praeferunt: ita enim & ex no-
ftris novem. Sic infr. 18. 11.
Arte complexa dolorem.
& altus & artus commifceri docui ad Ovid.
11. Amor. 111. 39. prenſarunt Hamb. tert.
preſſarent Rottend. pr. & Langerm. quae
perpetua eft illorum verborum permutatio.
vid. ad Ovid. x1. Ep. 10. & alibi faepe, un-
dis Hamb. pr. a m. fec. ulnis pro manibus
vel brachiis pofuit, ut & Statius x. Theb.
10. ubi Barth. notat, Virgilium fic num-
quam locuturum fuiffe.
667. Graja pendentia puppe】 Grajae puppi
tantum Putean.. quod inufitatius effe puto:
certe ego exemplum ignoro. Sed ablativus,
vel addita praepofitione, a, ex, de, in ob-
Ee 2
vius
220
M. ANNA EI LUCANT
Suftinuere graves in fummo gurgite truncos,
670 Jamque omni fufis nudato milite telis,
Invenit arma furor: remum contorfit in hoftem
Alter: at hic tortum validis apluftre lacertis,
Avulfasque rotant excuffo remige fedes.
In pugnam fregere rates. fidentia peſſum
675Corpora caefa tenent, fpoliantque cadavera ferro.
Multi inopes teli, jaculum letale revulſum
Vulneribus traxere fuis, & vifcera laeva
Oppreffere manu, validos dum praebeat ictus
Sanguis, &, hoftilem quum torferit, exeat, haftam.
680 Nulla tamen plures hoc edidit aequore clades,
vius eft. vid. inf. v. 685. Sic trabe pendere
Ovid. Rem. 18. tigno 1v. Met. 179. & cen-
ties. Grajae fecerunt, quia puppi credebant
dativi cafus, ut habent plurimi codices.
668. A manibus] In manibus Thuan.
fec.
670. Omni] Omnis maxima pars fcripto-
rum, quod cum furor effet jungendum. Sed
praefero, omni milite nudato telis. Sic omnis
vector Petron. cvII. ubi vide notas. & ad
Virg. 1. Georg, 372. ubi etiam omni alii; ad
de quae hic Oudendorpius, & Heinf. notant
ad Ovid. 11. Met. 425. ubi omnis Deus. &
plura funt in mundo. Ita mox multus vf.
707. ubi Schol. pro multi effe accipiendum
docet.
672. At hi] At hic fere omnes. tortum
fex.
'
673. Excuffo] Expulfo major pars codi-
cuin. parum refert: dum enim fedilia avel-
lunt, ut tela & arma ex illis faciant, expel-
funt vel excutiunt remigem. nec opus eft
intelligere in mare projeciffe, nec cum Scho-
líafte occidiffe, qui etiam de hoftili telo ca-
pit perperam. nam focii milites in eadem na-
we remiges exturbant fedibus.
674. Fregere] Cecidere Hamb. quart. co-
gitabat. ille librarius illa lib. 1. 306, in claf
Quam
fem cadit omne nemus. Major ille furor Ca-
panei, & immaniori impetu defcriptus, qui
in moenia Thebana quum adfcendiffet,
truncas rupes in tecta domosque
Praccipitat, frangitque fuis jam moenibus,
urbem.
apud Statium x. Theb. 886. ubi Heinfiusma-
lebat, cum moenibus urbem.
676. Inopes teli] Telis quinque libri. jacu-
lum teli fatale feruntur Hamb. quart. fed tunct
traxiffe & oppreffiffe deberet etiam legi: fata-
le repulfum Hamb. fec. deinde variant noftri,
& omnes fere habent, vulneribus t. §. & viſcer
ra, quod rectius puto. Heinfius malebat
etiam, compreffere manu, ut Bersmanni co-
dex, vel fuppreffere:
682. Et tecto fulfure vivax ſpargitur] Mul-
tum aeftuant interpretes in tecto hoc fulfure..
nec Heinfio placebat, qui tacto etiam emen-
dabat. Sed vera lectio, puto, exhibetur in
Turriano a m. fec. rapto fulfure, ignis enim
vivax & convalefcens fuit, poftquam rapuit
fulfur in alimentum fuum. paffim enim ignis
rapax, rapidus & rapere omnia, quae tan-
gere & prehendere poteft, dicitur. centies
Ovidius & alii ita loqui folent, ut oftendi-
fupra ad lib. 111.98. Sequitur quidem ra-
pere ; fed & fpargitur,& fparfis & flammas ge-
+
mis.
1
1
{
PHARSALIAE LI B. IIF.
221
Quam pelago diverfa lues. nam pinguibus ignis
Adfixus tedis, & tecto fulfure vivax
Spargitur: at faciles praebere alimenta carinae
Nunc pice, nunc liquida rapuere incendia cera.
685 Nec flammam fuperant undae : fparfisque per aequor
Jam ratibus, fragmenta ferus fibi vindicat ignis.
Hic recipit fluctus, extinguat ut aequore flammas :
Hi, ne mergantur, tabulis ardentibus haerent.
Mille modos inter leti, mors una timori eft,
690 Qua coepere mori. nec ceffat naufraga virtus.
Tela legunt dejecta mari, ratibusque miniftrant:
Incertasque manus, ictu languente, per undas
minantur, & fic centies Lucanum verba o-
diofe repetere notum eft. Heinfius etiam
pro fpargitur malebat, pafcitur, quod qui-
dem elegans, fed quia hic in proelio variis
locis fpargunt quaecumque furor invenit ar-
ma, verbum hoc non movendum loco, &
pafci ignem fatis indicat vox vivax, & prae-
bere alimenta &c. alimenta carinas fragin. S.
Germ, & tunc incendia nominativi cafus ef-
fet, & hic ordo, incendia rapuere carinas,
faciles praebere alimenta: nam & res rapiunt
ignem, & ignis res, ut fupra docui d. 1.
685. Nec flammas] Flammam Cortius ex
Bersm. codice, quod nec mihi difplicet: vi-
de quae de fingulari numero dixi ad lib. 11
57. & ita apud Ovid. Remed. 722. Eu ti-
mide flammae perfida verba dabis, ut Hein-
fius ex melioribus libris, pro flammis, de-
dit. hic etiam flammis fuperant Rottend.
pr. & a m. pr. Óifel. fed in Thuan. fec. e-
rafa erat vetus lectio, mox ferox ignis Rott.
pr, ita haec verba commutantur lib. 11. 549
& iv. 665. Ferum ignem, licet de amo-
re, dixit Ovid. Remed, 267. Sed de proprio
igne ibid. 719.
Omnia pone feros (pones invitus) in ignes.
Fracmenta etiam quatuor libri.
687. Exftinguat ut aequore flammas] Fau
Exer-
ees eff in octo libris. faces in Thuan. quart.
Heinfius legebat, reftinguat ut aequore fauces,
& ex veteri edit. notat etiam Cortius. Non
male etiam Pulmanni codex, bis repetit flu-
&us, qui nimirum in ardentem navem eva-
ferat, iterum fe committit undis. Sic Lean-
der nataturus repetic aequor apud Ovid. Epiſt.
XVIII. 117.
689. Modos] Modis Rottend. pr.
690. Nec ceffat] Ne Turrian. nec ceffant
Rottend. tert.
691. Dejecta] Nihil mutant codices. Hein-
fius nihilominus rejecta vellet. Sed rejecta
effent ex mari in terram ejecta, vel haftilia,
quae retorquerent, ut fupr. 678. dejecta funt,
quae a navibus jacta natabant in mari, quae
legunt natantes. Sic dejectum corpus in pela-
gus vs. 660.
vſ.
692. Incertasque manus ictu languente ]
Factu Thuan. quart. Sed vulgata eft apud
Lutat. ad Stat. v. Theb. 384. ubi recte ex-
plicat. Nam incertae manus funt natantium,
qui quum confiftere nequibant, non infere-
bant vulnera, fallente telo, quia languidus
erat ictus, ut contra certa manus, quae vul-
nerat, nec fallit. vid. Ovid. 11. Art. 192. &
paffim. Exercent habent omnes, nam rara
Rott. fec, a m. fec.
Ee 3
6947
222
M. ANNA EI LUCANI
Exercent. nunc, rara datur fi copia ferri,
Utuntur pelago. faevus complectitur hoftem
695 Hoftis, & implicitis gaudent fubfidere membris,
Mergentesque mori. Pugna fuit unus in illa
Eximius Phoceus animam fervare fub undis,
Scrutarique fretum, fi quid merfiffet, arenis
Et nimis adfixos unci convellere morfus,
700Adductum quoties non fenferat anchora funem.
Hic ubi compreffum penitus deduxerat hoftem,
Victor & incolumis fummas remeabat ad undas.
Sed fe per vacuos credit dum furgere fluctus,
694. Saevus] Saevum quatuor. faevis Ed.
Gryph. major, vitiofe. & implacitis Hamb.
tert. obvium hoc verbum. Stat. 111. Silv.
111. 17. tenet, ecce, feniles, Leniter impli-
citos, vultus. ubi minime applicites probem,
quod filii ardorem & pietatis argumentum
minus oftendit; nam jacebat corpus, &, ut
applicaretur, tolli debebat. Sed folebant in-
cumbere mortuis, & tunc amplecti, ut cen-
ties occurrit: ita Cordus lib v111.727. &
optabat Cornelia incubuiffe viro 1x. 57. Sic &
Niobe apud Ovid. v1. Met. 277. & ita paf-
fim. implicitus vero dici, quos amplectimur,
nemo credo negabit. Idem Statius x. Theb.
712 Sic_colla manusque tenebat Implicitus.
ubi vide Barth. & adde Ovid. 1. Art. 561.
Petron. cap. cxxvII. Quod autem roget
Marklandus, quomodo, aur cui impliciti? fa-
cilis refponfio, brachiis filii; ut ita implicare
brachia collo Ovid. 1. Met. 762. amplexu fuo
implicuit vultus patris, ut apud Virgil. 11.
Aen 215. ferpens amplexus uterque implicat.
ubi duriter ferpens, hic leniter implicat filius.
miror in his haerere virum do&tum, & quaere-
re emendandi cauffas, ubi nullae funt:apud
Ovid. 1v. Faft. 851. Romulus. applicat fua
ofcula jacenti fratri in feretro, non admover
fratrem vultui fuo; ideoque applicuit ibi recte
fcribitur. Si implicuit placet, explicandum ef
fet ut hoc loco. Gaudent vero omnes. &
?
Pup-
re&te: agitur enim de duobus, fe complexis.
licet fingularis, dum agitur de a&u ample-
&endi, praecedat, nunc uterque complexi
fe, gaudent fe fimul mori fub undis. ut a-
pud Phaedr. 1. 15.
Senex fuadebat afino fugere, ne poffent capi.
fcilicet duo fimul. vid. & Cort. ad Salluft.
Jugurth. cap. cvi. pr. & infr. lib. v1. 349.
& VIII. 152. & ad Virg..11. Aen. 32. & ví.
Aen. 678.
697. Eximius] Eximiis Barber. Phoeceus
Voff. Statius lib. 1x. 237.
quantum
Tendere conatus animae valuere fubundis.
Ubi Lutatius hunc Lucani locum laudat.
698 Si quid merfiffet barenis] Intricatior
fenfus: Scholiaftes ordinem facit, eximius
fcrutari, fi fretum quid merfiffet harenis. Sed
an fretum eleganter dicatur mergere aliquid,
dubito. Heinfius ita diftinguebat:
Si quid merfiffet, barenis
Et nimis adfixos &c.
Quod non abfurdum, fi merfiffet capias pro
merfum effet, ut ita vertere, mutare paffiva
fignificationé fumi obvium eft. merfiffet in
undis Hamb. tert. ex praecedenti. repetitum
forte: Scrutarigue, freto fi quid merfiflet, ba-
renis. uncis Oifel. mox, non fenferat ancho-
ra funem, id eft, immota manebat anchora,
nec fequebatur. funem addu&tum ab iis, qui
ex-
PHARSALIAE LIB. III.
223
Puppibus occurrit, tandemque fub aequore manfit.
705Hi fuper hoftiles jecerunt brachia remos,
Et ratium tenuere fugam. non perdere letum
Maxima cura fuit. multus fua vulnera puppi
Adfixit moriens, & roftris abftulit ictus.
Stantem fublimi Tyrrhenum culmine prorae
710Lygdamus excuffa Balearis tortor habenae
Glande petens, folido fregit cava tempora plumbo.
Sedibus expulfi, poftquam cruor omnia rupit
Vincula, procumbunt oculi: ftat lumine rapto
Attonitus, mortisque illas putat effe tenebras.
extrahere conabantur. fenferit tres codices.
701. Compreffum] Et hic.comprenfum mal
ti codices. vid. ad Phaedr. Iv. 1. adduxerat
Turrian. demiferat Thuan. quart. deduxerat
quinque libri.
702. Summas] Superas Turrian. vid. Ou-
dendorpii notas. in undas decem. ego ad
praefero, ut alii codices: nam non pervenit
in fuperas undas, obftante puppi, cui occur-
rit. vid. Lupr. vL359. feque fuper vacuos Rott.
tert. fefe Super Hamb. pr. fed fe dum vacuos
credit per furgere Thuan fec. & Rott. pr.
fed femper vacuos Ed. vet. apud Cortium, qui
fefe per vacuos malebat.
705. Fecerunt] Legerant Rottend. pr. &
Oifel.
706 Perdere] V. Barth. ad Stat. 1x. 58.
707. Multus fua vulnera] Vultus Hamb.
quart. credo ulcus latere, & forte nomen
proprium: multus pro multi Schol. ut omnis
vi. 670. fua corpora a m. fec. Rott. tert. &
Richel. Heinf. volebat, fua vifcera. fet fixit
Richel.
709. Tyrrhenum] Terrhenum fragm. S.
Germ. in culmine Hamb. tert. Lydamus, Lin-
damus, Lycdamus, Lygdanus fcripti.
711. Salido Solito Hamb. tert. Cortius, quia
forte legerat in ipfo jactu plumbum ex fun-
da miffum incalefcere, & liquefieri, ut a-
pud Ovid. 11. Met. 727. & xiv. 825. (vid.
At
Barth. ad Stat. x. Theb. 528 ) audaciori in-
novatione edidit, calido, & conjicit, forte
etiam fluido poffe legi. Quae religio veteres
tractandi fcriptores haec eft? Annon cogita-
bat hic navibus jun&tis, & quafi in terra com-
minus pugnari? unde ergo illud fpatium loçi
& temporis tam propinquis hoftibus,
plumbum incalefceret & flueret ? folidum er-
go eft durum, ut etiam lapides erant funda
miffi, ut apud Stat. VIII. Theb. 4c6.
Ut
ftridentia fuada Saxa pluunt,
& ut folidum ferrum & alia paffim dici fo-
lent: immo ideo folidum ferrum & folidum
plumbum vocat Lucanus, quia nondum in-
caluerat, aut liquefieri potuerat, tam bre-
vi intervallo.cava fregit Sixii. timpora fex li-
bri.
712. Expulfi] Exclufi Hamb. pr. a m. fec.
Heinf. evulſi malebat, rumpit Rott. fec. dein-
de folita variatione, procumbunt multi, vid.
fupr. vf, 616. prorumpunt quatuor. procur-
runt, quod recepere recentiores, ideo non
placet, quia hoc notat eminuiffe extra caput,
quum fedibus expulfi debuerint cadere in ter-
ram, quod proprie procumbere ut in illo
Virgilii v. Aen 481´ procumbit bumi bos, &
mox vf, 725. & millies alibi. Senfit hoc
Oudendorpius, qui, prociderunt, vel profi-
liant mavult, nulla auctoritate codicum, vel
exemplo aliorum fcriptorum; fed nihil faci-
lius,
224
M. ANNA EI LUCANI
715At poftquam membris fenfit conftare vigorem,
Vos, ait, ô focii, ficut tormenta foletis,
Me quoque mittendis rectum componite telis.
Egere quod fupereft animae, Tyrrhene, per omnes
Bellorum cafus. ingentem militis ufum
720 Hoc habet ex magna defunctum parte cadaver;
Viventis feriere loco. Sic fatus in hoſtem
Caeca tela manu, fed non tamen irrita, mittit.
Excipit haec juvenis generofi fanguinis Argus,
Qua jam non medius defcendit in ilia venter 9
725Adjuvitque fuo procumbens pondere ferrum.
Stabat diverfa victae jam parte carinae
Infelix Argi genitor, (non ille juventae
Tempore Phocaicis ulli ceffurus in armis:
fius, quam pro difficili explicatu voce, a-
liam idem fere fignificantem fubftituere. Sed
talia non facile veris Criticis perfuadentur:
ego fateor me hic haerere, nec praeter pro-
cumbunt aliud quid aptius invenire. Excidiffe
enim oculos fedibus puto, & fuiffe inane
folum, ut, dixit Statius 1. Theb. 53. & hoc
probat, lumine rapto, ubi raptor Hamb. quart.
ita lib. 11. 184. cavis evolvit fedibus orbes.
715. Membris] Et hic in MS fuo nervis
effe teftatur Cortius ; & ita Hortenfii margo.
vid fupr. vf 625.
717. Rectum componite] Heinfius vole-
bat, lectum: fed rectum est recto corpore,
ut tela & jacula mittere folebant erecto &
extenfo, quantum poterant, corpore. Sic
recta cervix lib. 11. 510. rectum pectus IV.
166. ubi vide Oudend. notas & recto corpo-
re homines, vid. ad Ovid. Nucem vf. 73.
718. Egere] Ingere Langerm. fed egerere
propriere evacuare, omne exhaurire, ut lib,
IV. 644
Quisquis ineft terris in feſſos ſpiritus artus
Egeritur.
Vid. & 111.167. & ita in aliis rebus ufum hujas
verbi illuftravit Barth, ad Statii Iv. Theb. 818.
ན
ខ
Vi-
720. Defunctum] Noftri nihil variant;fed
Cortius, deftructum, Bersmannus, defectum
profert. fed defunctum re&tum eft. Sic in a-
lia re praemortua membra dixit Ovid. 111.
Amor. 311.
722. Mittit Mifit feptem fcripti.
ven-
724. Non medius defcendit] Defedit, quod
Heinfius volebat, recte rejicit Oudendor-
pius. difcedit quatuor codices. Sed fi cor-
poris humani formam confideremus,
ter medius circa umbilicum eft, quafi collis
& tumulus, qui hinc ad ilia, ut clivo, de-
fcendit. & hunc imum ventrem circa pubem
eodein modo, ut imum montem, collem di-
cebant. Juftin. XXXVI11. 20. Scrutator regio
more miſſus, curiofius imum ventrem pertra-
Etans. Apulej. vIII. Met, imi ventris bene
praeparata. Hic jam Noftro eft non medius.
Sic de monte Ovid. 11x. Faft. 835.
Caelius ex alto qua mons defcendit in ae-
quor.
Ita regio defcendit apud Valer. Fl. 1. 738.
ubi Pius difcedit malebat. Sed haec obvia &
nota. pectore ferrum ſex libri. mox,jam vi&ae
diverfa fex codices.
728. Ceſſurus] Ceffiffet Rottend, pr.
729.
1
PHARSALIAE LIB. III.
225
Victum aevo robur cecidit, feffusque fenecta
730Exemplum, non miles erat) qui funere viſo,
Saepe cadens longae fenior per tranftra carinae
Pervenit ad puppim, fpirantesque invenit artus.
Non lacrimae cecidere genis, non pectora tundit,
Diftentis toto riguit fed corpore palmis.
735Nox fubit, atque oculos vaftae obduxere tenebrae,
Et miferum cernens adgnofcere definit Argum.
Ille caput labens, & jam languentia colla
Vifo patre levat: vox fauces nulla folutas
Profequitur: tacito tantum petit ofcula vultu,
740Invitatque patris claudenda ad lumina dextram.
Ut torpore fenex caruit, viresque cruentus
Coepit habere dolor, Non perdam tempora, dixit,
729. Feffusque fenecta] Senectae Hamb.
quart. & unus Heinfii, quod ex more ele-
gantiorum fcriptorum dictum non facile da-
mnem. Horat. 11. Od. vi. Laſſus maris &
viarum, vide quae dixi ad Ovid. 111. Met.
163. & inf. VIII. 165. Quia tamen plures
codices fenecta habent, non audeo mutare :
nam & ita feſſum aetate dixit Virg. 11. Aen.
$96. & Statius VIII. 367. feffus vita, ubi
Heinfius etiam vitae volebat, fed contra fcri-
ptos & editos codices. Alia habet exempla
Markl. ad Stat. 111. Silv, xv. 14. ubi &
ipfam fenectutem feffam dici oftendit, ut &
Nofter habet lib. II. 128.
732 Puppim] Puppem Thuan. fec. &
quart. fpirantes invenit Hamb. quart. Spiran-
tifque quatuor.
734. Corpore] Pectore tres. mox, atque
oculis MS. Cortii. vaftae deerat Thuan. fec.
737. Languentia] Labentia Hamb. pr. vi-
vo patre fragm. S. Germ. faucis nulla folutae
Oifel. a m. pr.
739. Tacito vultu] Heinfius corrigebat
nutu. Sic apud Ovid, x111. Met. 350.
Define Tydiden vultuque & murmure nobis
Oftentare.
•
A
ubi in cod. Leid. nutu pro nutu vel ničtu.
Sed infolentius effet dictum tacito nutu pe-
tere ofcula, quum nutus femper tacitus ſit
& melius conveniat puellae laſcivae aut me-
retrici: quare tacito vultu retineo, & hunc
Argum, fine fermone, quem proferre non
poterat, vultu & fimul brachiis extenfis ad
amplectendum patrem, & manibus appre-
henfis, ad fua lumina claudenda defiderium
indicaffe explico: fic Ovid, 1. Amor. xi.
18.
E tacito vultu fcire futura licet.
& II. VII. 5.
Candida feu tacito me vidit femina vultu.
qui &, tacentem vultum dixit 1. Art. 574. &
111. 12. vid. & infra lib. vi. 821.
741. Caruit] Pofuit pro habere defiit!
vid. ad Suet. Vitel. cap. 11. viresque cruen-
tas Thuan. quart. Rottend. fec. & Hamb.
fec. cruentus dolor hic pro crudeli, faevo ex-
ponunt. rariori certe fignificatione.
742. Non perdam] Nunc Turr. an pro
num? tempore Thuan.quart.promiffa Thuan.
fec. vulgumque fenilem Richel. jugulumque
fenile Voff. & Bersm. quod defendi pof-
fet. Nam antiquus Comment. ad Horat 1.
Sat.
Ff
ļ
1
226
M. ANNAEI LUCANI PHARSALIAE. LIB. II.
>
A faevis permiffa Deis, jugulumque fenitern
Confodiam. veniam mifero concede parenti,
745 Arge, quod amplexus, extrema quod ofcula fugi.
Nondum deftituit calidus tua vulnera fanguis,
Semiamisque jaces, & adhuc potes effe fuperftes.
Sic fatus, quamvis capulum per vifcera miffi
Polluerat gladii, tamen alta fub aequora tendit
750Praecipiti faltu. letum praecedere nati
,
Feftinantem animam morti non credidit uni.
Inclinant jam fata ducum: nec jam amplius anceps
Belli cafus erat: Grajae pars maxima claffis
Mergitur aft aliae mutato remige puppes
755 Victores vexere fuos: navalia paucae
Praecipiti tenuere fuga. Quis in urbe parentum
Fletus erat! quanti matrum per litora planctus!
Conjux faepe fui, confufis vultibus unda,
Credidit ora viri, Romanum amplexa cadaver:
760 Accenfisque rogis miferi de corpore trunco
Certavere patres. at Brutus in aequore victor,
Primus Caefareis pelagi decus addidit armis.
Sat. 111.89. Fagulus incertigeneris, nam hic
jugulus, & jugulum dicitur.
744. Veniam mifero] Mifero veniam Thuan,
quart. roganti Thuan. fec.
746. Vulnera] Viscera tres. fenianimesque
Richel. femianimus Cortius edidit.
748. Miffi] Merfi multi. vid. fup. 435.
miffum fragm. S. Germ. polluerit plurimi.
praeceps, & letum gaudens in Thuan. quart.
tantum reperi.
751. Morti non credidit uni] Id eft, uni
generi mortis, fed duplici ex aqua & ferro.
vid. fupr. ad vf. 197. Aemulatus haec Stat.
VIII. Theb. 418.
Et formidandae non una morte fagittae.
Id eft, & acumine ferri & veneno, quo tin-
&tae, quod non ineleganti acumine geminum
mortis vulnus vocat Juſt. lib x11.10. ubi vi-
de Bernec. Animam vero, quae immortalis
eft, hic quafi cum corpore morituram facit
Poëta; quod multis illuftrat Barthius ad Stat.
1. Theb. 660. & ad vf. 602. animas cum
corpore etiam nafci & crefcere cenfuiffe mul-
tos oftendit. Hinc & nofter 11. 447. animas
peremtas dixit, ut & Claud. 11. in Rufin.
457. ubi vid. Barth. qui & pro homine fumi
docet, ut faepe alibi. adde Virgil. 111. Aen. 67.
752. Anceps] Ullus fragm. S. Germ. idem
mox, pars maxima turbae.
757. Quantus] Quanti omnes fere, mox,
confoffis Thuan. tert.
760. Trunco] Trunci Rottend. pr.
M. AN-
Pag. 227
M. ANNAEI LUCANI
PHARSALIA E
LIBER QUARTU S.
ARGUMENTU M.
Sed quarti libri narrat pars prima, quod ivit
Caefar ad Hifpanos, ad juffa ducesque reverfos.
Mortem Vulteji cum multis altera pars dat.
Ultimaque ut Varum pepulit campoque fugavit
Curio, fraude Jubae cecidit qui, ftrage fuorum.
T procul extremis terrarum Caefar in oris
Martem faevus agit non multa caede nocentem
Maxima fed fati ducibus momenta daturum.
Jure pari rector caftris Afranius illis
5 Ac Petrejus erat: concordia duxit in aequas
Imperium commune vices, tutelaque valli
2. Non multa caede nocentem] Satis bene
ſe habet haec lectio, quia multis ignofcere
maluit Caefar. Sed quia videntur fibi con
traria faevum Caefarem bellum geffiffe, &
tamen non multa caede nocens, id eft, in
qua non multum fanguinis fufum, & quia
ducibus fequitur, cogitabam olim, an non
poffet legi, non vulgi caede nocentem. vul-
gus vero de militibus dici notum. Sed nihil
facile mutarem, rubentem Bersm. & Cortii
MSS. & Ed. vet.
Per-
nius; fed in Lapidibus paffim Afranius legi-
tur. Miror vero Cortium non dediffe nobis
ut folet, ac Petrejus erant. Sed codicibus
nihil variantibus, recte nihil novavit: ita &
mox, erat Aftur Vettonesque, ut eſt in ſcri-
ptis optimis,non Vectones. Rector caftris pro
caftrorum. Ita rectores juveni Virg. 1x. 173.
ubi vide. Markland. ad Stat. 11. Silv. Îθ
60. legit.
Rector caftris Afranius unis
Ac Petrejus erant.
4. Afranius] Et noftri fere omnes Affra- Idque approbante Bentlejo. fed an illa ca
Ff2
fira
228
M. ANNA EI LUCANI
Pervigil, alterno paret cuſtodia figno.
His praeter Latias acies erat impiger Aftur,
Vettonesque leves, profugique à gente vetufta
10 Gallorum Celtae mifcentes nomen Hiberis.
14
Colle tumet modico, lenique excrevit in altum
Pingue folum tumulo: fuper hunc fundata vetuſta
Surgit Hilerda manu: placidis praelabitur undis
Hefperios inter Sicoris non ultimus amnes,
15 Saxeus ingenti quem pons amplectitur arcu,
Hibernas paffurus aquas. at proxima rupes
Signa tenet Magni: nec Caefar colle minori,
Caftra levat: medius dirimit tentoria gurges.
ſtra non erant una? cui ergo bono Lucanum
cogere ex fua libidine loqui, quum nihil mu-
tent MSS. nec lector hic errare poffit, quia
fequentia fatis illa caftra explicent?
11. Tumet] Heinfius corrigebat, tumens:
lenique omnes fere fcripti, quod abunde ad-
feruit Oudendorpius. Vir doctus apud Cor-
tium, excurrit in altum, quod rectius dice-
retur de promontorio, & locis in mare pro-
currentibus, ut inf. 405. & apud Ovidium
& alios faepe. Si quid mutandum, rectius
dediffet, exfurgit, ut Mela 1. 14 media in
juga exfurgens, ut confurgit lib. 111. 379. Sed
ne fana tractando corrumpamus. & fequi-
tur, furgit Ilerda; quod imitatus Avienus
ora marit. 473. prima eorum civitas Ilerda
furgit. Solum cumulo Langerm. Hylerda, &
Hilerda in fcriptis.
13. Placidis] In Voffiano erat, blandis,
quod probabat Heinfius, & adfcripferat illa
Ovidii 1v. Met. 344.
Temperie blandarum captus aquarum.
& Claudiani Conf. Olybr. 191.
Et blando teftatur gaudia fluctu.
Et certe verofimilius apparet, librarium aut
gloffatorem vulgatum magis epitheton placi-
dis dediffe, quam hoc mutaffe in blandis.de-
labitar Thuan. fec, & Barber.
¿
رہا
Ex-
14. Sicoris] Siquoris Thuan. pr. Amnis
Rott. fec. & Langerm. & ita Servius ad Virg.
vIII. Aen. 328. & edidit Cortius: Sed quia
accufativos omnes in is dat, nefcio an no-
minativum eſſe voluerit. mox, pans comple-
&titur Thuan. fec. paffurus vero eft ita fa-
&us, ut refiftere poffit aquis, ne ab iis di-
ruatur. vid. lib. 111.377.
16. At] Ac Rott. fec. rupis fragm. S.
Germ. vid. lib. 111. 154. colle minori novem
fcripti. locat quatuor. dirimit medius Thuan.
quart.
20. Vix oculo prendente modum] Rarior
hic quoque & durior loquendi modus, pro,
ut vix oculis modum & amplitudinem cam-
porum aliquis metiri poffet. ut lib. vi. 32.
loquitur, & alio modo infr. 169.
Poftquam fpatio languentia nullo
Matua confpicues habuerunt lumina vultus,
ubi non languentia lumina funt, quae mo-
dum prendunt, vel potius produnt. Sed &
variant hic codices, pendente Thuan. quart.
& Hamb. fec. praebente Rott. tert. & a m.
fec. Hamb. tert. prodente Langerm. quod
non difpliceret, nifi quis pandente malit.
Coërcens quinque libri, unde Heinfius coër-
ces, & mox, pepuliſſe tuo. Quod & Cortio
placuit in textum admittere, & Oudendor-
!
pius
PHARSALIAE LIB. IV.
229
Explicat hinc tellus campos effufa patentes,
20 Vix oculo prendente modum: camposque coërces,
Cinga rapax, vetitus fluctus, & litora curfu
Oceani pepuliffe tuo: nam gurgite mixto,
Qui praeftat terris, aufert tibi nomen Hiberus.
Prima dies belli ceffavit Marte cruento
25 Spectandasque ducum vires, numerofaque figna
Expofuit: piguit fceleris: pudor arma furentum
Continuit: patriaeque, & ruptis legibus unum
Donavere diem. prono quum Caefar Olympo
In noctem fubita circumdedit agmina foſſa,
30 Dum primae perſtant acies, hoftemque fefellit,
'
pius probat, quia tuo eft in Voff. fec. a m.
fec. nec morari debet, vetitus in nominati-
vo pro vetite, ut recte Oudendorpius. Nihil
enim vulgatius eft, quam vocativum & no-
minativum in eadem periodo ponere. vid.
Serv. ad Virg. 1. Aen. 734. & x. 326. & ad
Ovid. XVII. Ep. 100. & paffim. Deinde,
fluctus ad litora Thuan. fec. aufert fibi no-
men ex Langerin. malebat etiam Heinfius.
fed perperam. nam minor fluvius nomen per-
dit in majore, ut inquit Ovid. 1v. Faft. 338.
Hiberus ergo aufert Cingae nomen. quam-
› vis Heinfius aufert fibi pro rapit, fibi vindi-
cat videatur cepiffe: ut Hiberus deberet
etiam Cinga dici poft confluentes, non no-
men Cingae abolere; quod minime placet
nec verbis congruere videtur. Vid. lib. 1x.
956. nomen Hiberis Turr. a m. fec.
24. Marte cruento] Marte fecundo Rot-
tend. pr. Quod vero Barthius ad Stat. 111.
*Silv. 111. 119. illa:
Sic quidquid patrio ceſſatum eſt ſanguinc,
Mater
Reddidit.
notat miram effe locutionem, ceffatum eft,
vel ceffavit, pro deficit, hic quoque licet
dicere, ceffavit Marte pro caruit, aut vaca-
vit, Marklandus in Statio legit, ceſſatum a
Et
fanguine. Sed relinquamus his Poëtis fuos
loquendi modos. Apud Livium etiam lib. 1.
46. Spernere fororem, quod virum nacta mu-
liebri ceffaret audacia: id eft, non ut altera
foror audax effet, & virum ftimularet ad re-
gnum occupandum, qui fatis audax erat; ubi
& pro careret poffet fumi, vel langide age-
ret,& non, ut mulieres ambitiofae folent
incitaret virum qui virilis erat audaciae.
Paullo diverſo ſenſu dixit Ovidius 1. ex Ponto
IV. 13.
>
Quae numquam vacuo folita eft ceffare no-
vali.
ubi ut ablativi abſoluti poffunt effe pofiti.
mox, Romanaque figna Hamb. tert. Cortii
codex, ftudiofaque figna; alius, numeros at-
que figna. Et pofuit Turrian. indicat vero
Poëta illud, quod Graeci dažą dirajı, La-
tini oftentare aciem vocant, de quo egi ad
Valer. Flac. vI. 61. puduit Turrian.
27. Patriaeque &] Patriae jam Turr.
mox, prono cum omnes fere.
30 Dum primae praeftant] Primum Rott.
fec. cum primae Oifel. praeftant, quod Cor-
tio & aliis placuit, an poffit capi pro ante
ftant, dubito. quare perftant, quod in no-
vem noftris, cum Oudendorpio praefero, va-
rietas vero illa eſt a librariis, ut & infr. v.
Ff 3
210.
1
230
ANNA EI LUCANI
M.
Et prope confertis obduxit caftra maniplis.
Luce nova collem fubito confcendere curfu,
Qui medius tutam caftris dirimebat Hilerdam,
Imperat. huc hoftem pariter terrorque, pudorque
35 Impulit: & rapto tumulum prior agmine cepit.
His virtus, ferrumque locum promittit: at illis
Ipfe locus. miles rupes oneratus in altas
Nititur adverfoque acies in monte fupina
Haeret, & in tergum cafura umbone fequentis
210. perftat rabies, ubi etiam praeftat Richel.
vid. & ad Ovid. v. Trift. xiv. 19. & alibi
faepe, in Voffiano diftinguebatur, maniplis
Luce nova. Collem &c. Cortius pro fubito
curfu malebat, rapido vel propero; fed talia
licet fexcenta comminifci. quia fubita fcili-
cet foffa praeceffit. Vir ille doctus apud Cor-
tium, qui volebat, caftra & tutam dirime-
bat Ilerdam, an credidit dirimere non poffe
conſtrui cum ablativo? atqui Nofter etiam
lib. x. 312.
Qua dirimunt Arabum populis Egyptiarura,
Regni clauftra Philae.
ubi idem vir doctus Populos Ægyptiaque ar-
va, improbante tamen Cortio. quare licet
alio modo, cum duobus accufativis ponat,
ut v1. 99. 18. 958 & alibi, ne omnia in
unam formulam redigamus, cavendum.
36. At illis Ipfe locus ] Videtur non plena
oratio; nec quid ipfe locus promittat appa-
ret, nam fi repetas locum, erit ipfe locus
promittit locum, quod abfurdum. Heinfius,
qui hic haerebat, fupplet : ipfe locus fe pro-
inittit. Sed hoc durius. Senfum video, fed
ex verbis me non expedio. Voluit Caefaria-
nos, fibi promififfe ferro & vi occupaturos
locum, Afranianis autem fitum ipfum loci
promififfe, ſe facile defenfuros & repulfuros
Caefaris copias. Cl. Dorvillius diftingue-
ba His (Caefarianis) uirtus ferrumque lo
cum promittit: & illis (Afranianis) ipfe lo-
Sed manet tamen difficultas, quid ip-
fe locus promittat. an premistit abfolute po-
cus.
A
Eri-
fitum capiemus, ut intelligamus bonum even-
tum; fed exemplum ignoro. & locus fit pofi-
tus pro natura loci, ut Statius v11. Theb. 447.
Ipfa loci, mirum, natura favebat.
37. In altas] In armis Oifel.
38 Adverfoque] Averfoque quinque, fol-
lemni variatione. Sed hic perperam. vid. ad
Valer. Fl. 1. 493. mox, ſequenti, quod in
Rott. fec, a m. fec. erat, probabat Heinfius.
Sed licet parum referre poffet, fequi tamen
tutius plures.
40. Vibrare] Librare quinque. de quorum
verborum perpetua confufione hic late agit
Oudendorpius, & multi alii idem egere.
& ipfe Mark1. ad Stat. v. Silv. 11. 102.
multum chartae perdit in his, nemini in hac
luce literarum ignotis, quae verbo adnotaf-
fe fufficeret: nam facile vel centum alia ad -
jicere loca. Sed novam verbi librare nos do-
cuit fignificationem idem Marklandus ad Sta
tii v. Šilv. 1. 134. ubi pro vibrantem tela re-
fcribit, & in textum recepit, librantem, &
exponit de Abafcantio, qui armigeri munus
gerebat, & bellanti Imperatori tela fuggerens,
antea librat tela, an fatis ponderofa fint. quae
antea inaudita funt, & Abaſcantio indigna,
qui fummo muneri admotus, femper comes
ibat imperatori; hunc vero dicit femper effe
prope fulmen Caefarei equi, & prope ipfum
imperatorem, vibrantem divina tela, & fpar
fum fudoribus magnae haftae. Nihil hic de
fuggerendis telis, ut Achates Aeneae hoo
officium praeftitit: & tamen haec omnia de
bet
r
PHAR SALIAE LI B. IV.
231
40 Erigitur. nulli telum vibrare vacabat,
Dum labat, & fixo firmat veftigia pilo,
Dum fcopulos, ftirpesque tenent, atque hofte relicto
Caedunt enfe viam. vidit lapfura ruina
Agmina dux, equitemque jubet fuccedere bello,
45 Munitumque latus laevo praeducere gyro.
Sic pedes ex facili, nulloque urguente receptus,
Irritus & victor fubducto Marte pependit.
Hactenus armorum diſcrimina. cetera bello
bet Barthio, qui tamen vibrantem ad ipfum
Imperatorem retulit; nec mutavit in libran-
tem, id eft, ponderantem Abafcantium, quo'
fenfu, ubi de telis alteri fuggerendis agitur,
fumi probatum oportuit. Librare fol equos di-
citur medio die, quum ftant quafi & moran-
tur, Statio v. 85. ubi vide Barth, & ita ipfe
miles librat telum, antequam vibrat. fed non
alii hoc officium praeftat. vacavit feptem.
veftigia telo duo. Ċortius etiam fine libris,
aut fixo.
42. Dum fcopulos] Dum fcopulus fragm.
S. Germ. Heinf. malebat, fcopuli. ftipesque
Thuan. quart. fed milites nitentes in mon-
tem tenent fcopulos & ftirpes manibus fuis,
ut adfcenderent in collem, ideoque non va-
cabat vibrare telum.
44. Succedere bello] Heinfius prius corre-
xerat, vallo, quia mox vf. 48. iterum belle
fequitur. At induxerat vocem. Sed bello,
hic eft pugnae de occupando colle, ut faepe
pro proelio nofter & alii ponunt. Cogitabam
& colli poffe legi.
?
45. Producere gyro] Praeducere ex folo
Voffiano notavit Heinfius, quod Grotius re-
cepit, procedere fex habent. praecedere Lan
germ. quod placebat Heinfio. ego haereo,
nec quid praeferendum facile video: nam
praeducere, quod editores receperunt, recte
quidem de munitionibus dici fateor: fed
dubito an hic munitum latus de loco debeat
capi, aut potius de peditibus, qui expofiti
hoftium telis, nunc ab equitibus, quos Cae-
Fata
far jufferat fuccedere bello, ut laborantibus
peditibus receptum facilem darent, tegeban-
tur. Nam Caefar lib. 1. Bel. Civ. cap. 46.
Equitatus nofter ab utroque latere (fcil. pedi-
tum ) ſummum in jugum virtute nititur, at-
que inter duas acies perequitans commodiorem
ac tutiorem noftris receptum dat. Sic ergo
equites gyro laevo munierunt latus peditum.
& ita praeducere poflet defendi. Ut enim lo-
cis praeducuntur foffae, valla &c. ita hic
equites praeducuntur peditibus, ut eorum la-
tus munirent, & receptum darent. Sic & lib.
VI. 466. in alia re, calido praeducunt nubila
Phoebo, id eft, tegunt & obfcurant folem
nebulis. Producere deberet explicari, ut
non modo latus muniant, fed ulterius pro-
grediantur, quam pedites progreffi erant, ut
dum morarentur hoftes, pedites fe recipe-
rent. fed non placet. Videant acutiores.
46. Ex facili] Et facilis Voffian. & facili
tres. vid. ad Ovid. 111. Art. 476.
47. Irritus & victor] Eft oxymoron, &
acumen captatum, quod de Caefariano mi-
lite utrumque capi poteft: irritus, quod col-
lem non tenuerit, victor quod plures hoftes
occiderit, ut patet ex Caefaris loco citato.
Poffet &, irritus, at victor fed nihil opus.
Pependit vero quomodo capiendum fit, non
fatis video. nam fi pro, in clivo collis hae-
fit, capias, ut pendere in rupibus, montibus,
dici notum, vid: 1. 435. repugnat Caefari,
qui fe recepiffe in caftra, quae a tumulo illo
remotiora erant, fcribit, & ita de exercitu
ca
J
232
M. ANNA EI LUCANI
Fata dedit variis incertus motibus aër.
50 Pigro bruma gelu, ficcisque Aquilonibus haerens,
Aethere conftricto pluvias in nube tenebat.
Urebant montana nives, camposque jacentes
Non duraturae confpecto fole pruinae:
Atque omnis propior mergenti fidera coelo
capiendum effet. Sed fi pependit, pro du-
bius haefit, quid facultate pugnandi non da-
ta, id eft, fubdu&to Marte, nunc porro a-
geret, de Caefare effet intelligendum. Et hinc
dubitabam an non, poftquam de pedite rece-
pto egiffet, fubjecerit.
Irritus & ductor fublato Marte pependit.
vel irritus ut ductor. miles quidem receptus,
fed irritus Caefar, hac pugna non ex fenten-
tia ejus fuccedente, pependit dubius quid
ageret. ductor & victor etiam apud noftrum
commutantur lib. 111. 71. 133. VIII. 760. &
apud alios paffim. vid. Drak. ad Sil. 1x. 198.
Offendit quidem me ductor fubducto: fed Lu-
canum novi. pendere vero dici dubium do-
cuit Pafferat. ad Prop. IV. VII. 5. vid. inf.
v. 602. x. 542. & paffim. vid. ad Petron. cap.
LXXXIX. faepe etiam animus pendet, vel bo-
mo pendet animo occurrit. Cl. Dorvillo vi-
&tor erat Afranianus miles, qui deturbaverat
ex colle adfultantes Caefarianos, ille tamen
fruftra & irritus, & nequaquam ftrictos gla-
dios intentans, in clivo montis pronus in
hoftem pependit, qui fe jam fubduxerat in
caftra, & ita facultatem pugnandi abftule-
rat.
48. Hactenus armorum] Arvorum Rott.
pr. & a m. fec. Hamb. pr. & Turr. a m. pr.
quod nos docere poteft librariorum morem,
quorum inentibus faepe obverfabantur loca
aliorum Poetarum, quos legerant aut de-
fcripferant, & inde illa, quae fub manibus
habebant, corrumpebant. nam Virgilii ini-
tium libri 11. Georg. Hactenus arvorum cul-
tus noverant, & forte nuper legerant.
49. Incertus] Incertis Turrianus. vide quae
dixi ad Ovid. 11 Art. 317.
50. Pigro] Primo Voffian. quod fortaffe
verum. nam pigrum gelu deberet capi, quod
A
Ar-
reddit pigros. ut pallida mors, hiems ignava
colono Virg. 1. Georg. 199. quae facit igna-
vos. fed hoc nunc incommodum praeter ex-
fpectationem obvenit Caefari, cujus milites
minime pigri, quacumque tempeftate, erant.
Sed maturiorem & in ipfo initio atrociorem
folito hiemem hic indicare voluit. & ita for-
te legendum apud Statium lib. 1. Silv. iv.
58. & primae oblivia vitae, id eft, juventu-
tis calidae & alacris, ubi vulgo pigrae, quod
fenectutis oblivia notaret, contra mentem
Poëtae. Markland. pigra oblivia vitae ma-
vult, quia lib. x. Th. 89. etiam pigra oblivia
occurrunt ; fed ibi alia res eft, nec vitae addi-
tur, fed ibi in fedis Somni defcriptione, ejus
comites & quafi fatellites, Quietem, Obli-
via, Ignaviam ut perfonas inducit. & ita
lib. VIII. Theb. 636. pigra domus dicitur
quia oppofita bellantibus viris extra urbem.
Primum gelu vero dictum, utprimus Boreas
lib. 111. 646. & ita primus fol mox vſ, 65.
vid. ad Val. Fl. 111. 257.
50. Siccisque Aquilonibus haerent] Siccis
tres fcripti: fed in Thuan, tert. erat, So-
ciisque Aquilonibus, quod elegantius, quam
pro captu librariorum. Socii brumae dici
poffunt Aquilones, ut hiemis fodalis Hebrus
Horat. 1. Od. 45. ubi vide Bentlej. Sed re-
linquamus hoc in medio. Haerens vero bru-
ma aquilonibus, fine exemplo mihi locutio
videtur, pro perftans flantibus femper Aqui-
lonibus; nec in adductis locis ullum video,
qui juvare poffit. Heinfius etiam haerens ex-
plicabat pro adftri&ta. Sed novi flumina ad-
ftricta gelu, aethera, ut fequitur, & alia ad-
ftri&a; fed ipfam brumam adftriétam Aqui-
lonibus, numquam legi. quare altera Hein-
fii conjectura, horrens praeplacet, quam &
Cortius in textum recepit. Ceterum nimis fi-
{
}
1
bi
PHARSALIAE LIB.
LI B. IV.
233
55 Aruerat tellus, hiberno dura fereno.
Sed poftquam vernus calidum Titana recepit,
Sidera refpiciens delapfae portitor Helles,
Atque iterum aequatis ad juftae pondera Librae
Temporibus vicere dies: tunc, fole relicto,
60 Cynthia quo primum cornu dubitanda refulſit,
bi indulget Lucanus in hujus tempeftatis de-
fcriptione, & auget omnia in immenfum, &
quafi longa & faeva hiems interceffiffet inter
proelium illud & ver, quo facta illa inunda-
tio; quum Caefar nihil de hiemis incommo-
dis memoret, & ingentes illas aquas tantum
interfuiffe narret
51. In nube tenebat] Tegehat Langerm.
$7. Portitor Helles] Si vel unus codex bo-
nae notae faveret, reciperem conje&turam
Heinfii, qui emendabat, proditor, & multis
veterum locis confirmabat ad Ovid. iv. Faft.
715. Ego vero ne verbo quidem ad illum lo-
cum de hac voce egi. In Hamburg. fec. erat
p... itor erafis mediis literis, unde aeque
portitor, ut in reliquis, ac proditor poffit ef-
fici, fuppletis literis. Et licet olim & fecu-
lo Augufteo forte portitor non diceretur, ni-
fi qui in portubus portorio exigendo operam
daret; vid. quae dixi in Differt. de Vectiga-
libus P. R. c. v. & 1x. tamen feculis pofte-
rioribus portitores etiam geruli di&i, qui
mercibus & epiftolis portandis erant deftina-
ti. vid. d. Diffet. cap. x11. & hoc ipfa Le-
xica fatis docent, eosque a portando quos
dam derivaffe: ita ut temerarium nimis vi-
deri poffit, ubique eam vocem mutare, ubi
pro portatore fumi debet. pas vero Grae-
cis dicitur tantum de eo, qui trajicit homi-
nes trans fluvium, etiam ubi nullum porto-
rium folvitur, fed tantum naulum; quod
portitori dabatur, nec cum vectigali five por-
torio confundi debet. Sic Juven. Sat. 111.
266. Porthmea vocat Charontem, qui aliis
partitor. vid. ibi Grangaeum. & ita portitor
hic pro eo, qui trajecit Hellen, debet ca-
pi, eodem modo, ut Čharon portitor jam Vir-
gilio IV. Georg. 5o2. & vi. Aeneid. 298.
Propertio, Albinovano, Valer. Flacc. &
Ex-
"
aliis dictus. vid. Erythraei Ind. Virgil. in por
titor. Ille vero proditor dici nequit. Subtilem
quoque magis, quam veram effe diſtinctio-
nem illam, inter portare & vehere puto, qua-
fi Charon non portaret animas, fed veheret
& ideo dictus portitur, non a portando, fed
quia, ut illi, qui exigebant portoria in tranfi-
tu fluviorum, fimul trajicerent homines
Charon quoque veheret homines, & fimul
portorium colligeret. Quod licet verum effe
poffet in certo hominum genere, qui in lo-
cis, ubi vectigal exigebatur, fimul trajice-
rent cymba homines, falleret tamen in lo-
cis, ubi nullum portorium folvebatur: nam
non credibile eft, portoria in omnibus tra-
jectibus fuiffe exacta: faltem hoc probandum
foret. Quidquid fit, arieti, qui Hellen ve-
xit, non convenit, qui revera portavit, &
vexit, quod idem eft, puellam. ut Ovid.
xvIII. Ep. 144.
Invideo Phryxo, quem per freta triflia tutum
Aurea lanigero vellere vexit ovis.
& ita navis, qua vehimus merces, eas porta-
re dicitur eidem Ep. XVI. 31. & Iv.” Faſt.
251.
Quum Trojam Aeneas Italos portaret in agros,
Eft dea facriferas paene fecuta rates.
Juven. 111, 255. pinum plauftra vehunt, &
mox addit,
qui faxa Liguftica portat Axis.
Portare ergo non femper eft humeris porta-
re, fed ut facra Aeneas humeris ex ardente
Troja portavit, ita poft impofita navi por-
tavit & vexit in Italiam, vid. Virg. 1. Aen.
72. Sic mater portat cadaver ad rogum, non
humeris, fed jubet ferri toro, apud Ovid.
Ep. xv. 116. ubi vide notas. Sed defino. de-
lapfae vero quinque ex noftris, quod merito
receptum. Hellae etiam Hamb. pr.
Gg
60.
234
M. ANNAEI LUCANI
J
Exclufit Borean, flammasque accepit ab Euro.
Ille fuo nubes quafcumque invenit in axe,
Torfit in occiduum Nabataeis flatibus orbem,
Et quas fentit Arabs, & quas Gangetica tellus
65 Exhalat nebulas, quidquid concrefcere primus
Sol patitur, quidquid coeli fufcator Eoi
Impulerat Corus, quidquid defenderat Indos:
Incendêre diem nubes oriente remotae,
A
R
Nec medio potuere graves incumbere mundo,
70 Sed nimbos rapuere fuga. vacat imbribus Arctos,
Et Notus: in folam Calpen fluit humidus aër.
Hic ubi jam Zephyri fines, & fummus Olympi
Cardo tenet Tethyn, vetitae tranfcurrere denfos
Involvere globos, congeftumque aëris atri
60. Dubitanda] Dubitata Langerm. Ex
cuffit Thuan. fec. Hamb quart Borean plu-
rimi. accepit (recepit Langerm.) in Eurono-
vem ex noftris, quod Cortius expreffit, &
notare deberet Euró flante, & hinc aliquis
tueretur illud Valer. Fl. 11. 58. in uno de-
cidit Euro. Sed vulgata fana & recta eft.
Quae notat cauffam ruboris effe Eurum, qui
nubes cogit, ut recte Hortenfius. Sic corpus
accipere vires ab animo dicit Ovid. 111. Triſt:
11. 13. & a ventis alimenta adfumere ignem
Metam. vII. 79 & paffim.
62. Quafcumque invenit] Codex Cortii
novo verbo locupletaturus linguam Lati
nam, dat, quafcumque fubinvenit axe. Sed
alio auctore opus erit; ipfe etiam nullis fcri-
ptis adjutus dat, invenit ab axe, quia fcilicet
modo in Euro dederat, noluit bis in repetere;
fed debuiffet tunc diftinguere quafcumque in-
venit, ab axe Torfit &c. nam invenire ab
axe, tam eleganter dici, quam torquere ab
exe in occiduum orbem, ipfe non conten-
diffet. quacumque Turrian. a m. fec. occi-
duum orbem Poëtis dici occidenti proxi-
mum, non tamen Virgilio, notat Barth. ad
Stat. 111. Theb. 33.
Vix
64. Sentit] Senfit Thuan. fec. Gangetiza
idem. Exaltat nebulas Langerm. quod na-
tum ex exalat, ut alii codices.
67. Impulerat] Intuleras multi: fed impu
lerat Thuan. quart, & Hamb. fec. a m. fec.
& vera eft lectio, vid Mifcel. Obferv. Cri-
tic. T. 1. p. 187. & fupr. ad lib. 111. 23.
defenderet Thuan.
68. Incendere] Heinfius malebat, inten-
dere: ut inf. vf. 112. corrigebat etiam. na
besque fragm. S. Germ. Turrian. mox, fed
nimbi fragm. S. Germ. Arcton Thuan. fec.
& Nothos Rott. pr. Calpem ſex. humidus ae-
ther Hamb. tert.
72. Hic ubi] Hinc Putean. & fragm. S.
Germ. Olympus Thuan. fec. Tethim multi.
tranfcendere Rottend. pr.
5-
74. Congeftumque] Cum geftumque fragm.
S. Germ. aetheris Hamb. tert. quod feparet
Langerm. terras Cortius edidit: male, ut no-
tamus ad lib. 11. 8. & alibi.
76. Denfantur] Denfentur in folo Rot-
tend. pr. offendi, & amabat Heinfius hoc
verbum ubique intrudere. mox, ſpiſſataeque
zuunt
PHARSALIAE LIB. IV.
235
75 Vix recipit fpatium, quod feparat aethere terram.
Jamque polo preffae largos denfantur in imbres;
Spiffataeque fluunt: nec fervant fulmina flammas,
Quamvis crebra micent: exftinguit fulgura nimbus.
Hinc imperfecto complectitur aëra gyro
80 Arcus, vix ulla variatus luce colorem
Oceanumque bibit, raptosque ad nubila fluctus
Pertulit, & coelo defufum reddidit aequor.
Jamque Pyrenaeae, quas numquam folvere Titan
Evaluit, fluxere nives, factoque madeſcunt
85 Saxa gelu: tum, quae folitis e fontibus exit,
Non habet unda viam: tam largas alveus omnis
A ripis accepit aquas. jam naufraga campo
Caefaris arma natant, impulfaque gurgite multo
ruunt Thuan, quart. & Voffian.
77. Nec fervant fulmina flammas] Fulgura
Thuan. fec. flumina tres. fulmina curfum
Cortius. curfus ex Voffiano notavit Hein-
fius. nec ceffant f flammas Rottend pr. Ego
vulgatae fenfum effe puto admodum con-
venientem magniloquentiae Lucani, ut ipfa
fulmina in denfo illo & pluviofo aëre perie-
rint & exſtincta fuerint, nec ictus fuos po-
tuerint ad terram deferre, ut fere expofuit
Hortenfius & alii. Sequentem vero verfum
tres non habent,& totidem a m. pr. tantuni,
iique etiam variant ut Oudendorpiani. non
tamen valde difplicet, qui novi Lucani in-
genium, incredibilia augentis, & non iis-
dem verbis idem per tautologiam amplifican-
tis. quamvis crebra micent addidit, ut tene-
bras, quas faepe fulmine diffipatas în tempe
ftatum defcriptione alii narrant, fuifle den-
fas, quia nimbi ftatim ort. fulmina exftin
guebant. Sic Ovid 11. Met. 522. praebent
micantia-lumen fulmina. Jam vero nimbos,
imbres, & alia mifceri fulminibus docui in
Jóve Fulguratore cap. v. & centum Poëta-
rum locis adftrui poffet. exftinguunt f. nimbi
Hamb. quart.
}
Cu-
81. Oceanumque bibit] Hunc locum imi-
tari Statiom iv. Theb. 834. docet Barthius
& fimul illuftrat.
82. Pertulit] Protulit Thuan. quart. Hamb.
tert. Male, fic lib. 1. 401. nomen pertulit ad
aequoreas undas. vid. lib. iv. 763. XI. 448.
& alibi. fufum de caelo iidem, & fragm, S.
Germ. defufum Richel. & Oil. a m. pr. red-
ditur Thuan. fec. rettulit MS. Cortii.
83. Pyrenaeae quas] Et quas Thuan. fec.
Et valuit fragm. S. Germ. fed evaluit effe-
&tum conaminis notat. Sic fupr. 11.50s. vide
Barth. ad Statii vI. Theb. 874.
85. Tum quae folitis] Tunc multi : quan
Oifèl. MS. è fructibus S. Germ a m. pr. un-
da viam Thuan. fec. & multi alii. quare forte
melius erit cum Voffiano, qua legere,
Tum, qua folitis e fontibus exit,
Non habet unda viam,
id eft, non habuit certum alveum, quo exit
a fontibus, fed aquae ex campis natantibus
& ripis in flumen ceciderunt, & campis al-
vum ita aequarunt, ut difcerni nequirent,
omnia tenentibus aquis. ut fimilis defcriptio
lib. 11. 215. & ut nobis defcribit Livius
Ggz
Druen-
236
M. ANNA EI LUCANI
An
་
Cuftra labant: alto reftagnant flumina vallo.
90 Non pecorum raptus faciles, non pabula merfi
Ulla ferunt fulci: tectarum errore viarum
Fallitur occultos fparfus populator in agros.
Jamque comes femper magnorum prima malorum
Saeva fames aderat: nulloque obfeffus ab hofte
95 Miles eget: toto cenfu non prodigus emit
Exiguam Cererem. Pro lucri pallida tabes!
Non deeft prolato jejunus venditor auro.
Jam tumuli, collesque latent: jam flumina cuncta
Condidit una palus, vaftaque voragine merfit.
100 Abforpfit penitus rupes, ac tecta ferarum
Druentiam lib. xxr. 31. alveu: amnis multi.
annis Thuan. fec. & Hamb. quart. campis
quinque, impulfa gurgite Thuan. quart.
90. Non pecorum raptus faciles] Heinf.
volebat, non pecori paflus facilis, quia facilis
erat in Voffiano uno, & adfcripferat locum
e Silio xv. 710, Sed de eo hic non agitur,
fed de alimento militum, qui ex raptu pe
corum
quae ex agris rapta in caftra fere
bant, debebant ali. ut ita centies apud Cae-
farem, Salluftium & alios, pecudum men-
tio fit, & hinc addit etiam pabula jumentis
& equis defuiffe. Sic haec duo aliter defcri-
bit infr. vſ. 410.
Non pabula tellus
Paſcendis fubmittit equis, non proferit ul-
lam
Flava Ceres fegetem &c.
91. Tectarum] Heinfius, caecarum: fed
contra codices: occultis fparfos p. i.agros Rott.
pr. occultis in agris plurimi; quod Cortio pla
cuit. parum refert.
94. Obfeffus] Obfeptus Voffian. a m. pr.
quae eadem varietas lib. vi. 292. ita & infr.
773 & alibi feptus occurrit. vid. ad Livii lib.
18. 42. Apud Stat. x. Theb. $48. pro obfep
#afque fores doctus vir in Mifcel. Obf. Crit.
p. 1. pag. 356. legit obfeffas. ubi vide notam
alterius viri eruditi.
De-
97. Prolato] Oblato Hamb. tert. quod non
difplicebat Heinfio, qui & praelato olim vo-
luerat, fed induxerat. Sed prolato, ex lo-
culis nimirum ab emendi cupido. Sueton.
Galb. cap. x11. denarios prolatos manu, e
peculiaribus loculis fuis. & ita ludens in am-
bigua vocis peculii fignificatione Petronius
cap. VIII. prolato, peculio coepit rogare ftu
prum. vid. ibi Bongarfii notas.
98. Tumuli] Cumuli Rottend, pr. vaflo-
que voragine Thuan. quart.
ſtu-
100. Abforpfit] Variant noftri itidem, ut
Oudendorpiani, fed abforbet eſt in Thuan.
pr. ac forbit quart. tecta multi: tecta fe-
rarum funt luftra, filvae, in quibus habi-
tant. Virg. vị. Aen. 89.
Pars denfa ferarum
ex
Tecla rapit, filvas.
& ita alii: quare tefqua, ut Heinfius
lib. v1. 41. volebat, minime admittendum.
nec etiam depulit, quod multi exhibent, re-
cipiendum effe docebunt illa, quae adduxi
ad Valer. Fl. 11. 525. licet lib. 11. 665. de-
pellere Eryx occurrat, & alibi etiam faepe
codices in his verbis, ut vf. 61. modo etiam
in impulit & intulit vidimus, variare foleant.
Heinfins volebat, deruit.
102. Vorticibus contorfit equos] Gurgitibus.
multi, convertit Thuan. fec. verticibus fex.
aques
PHARS ALIAE LIB. IV.
237
*
Detulit, atque ipfas haufit: fubitisque frementes
Vorticibus contorfit equos, & repulit aeftus
Fortior Oceani: nec Phoebum furgere fentit
Nox fubtexta polo: rerum difcrimina mifcet
105 Deformis coeli facies, junctaeque tenebrae.
Sic mundi pars ima jacet, quam zona nivalis,
Perpetuaeque premunt hiemes: non fidera coelo
Ulla videt, fterili non quidquam frigore gignit,
Sed glacie medios fignorum temperat ignes.
110Sic, o fumme parens mundi, fic forte fecunda
Aequorei rector facias, Neptune, tridentis:
Et tu perpetuis impendas aëra nimbis:
aquas plurimi, depulit etiam magno nu-
mero. aeftum Heinfius. Sed aeftus nomi-
nativi cafus re&te accepit Oudendorpius.
fortior Oceans Hamb. quart. fenfit multi; fed,
vidit Rott. pr. fubtefta, fuctecta, & fubjecta
varie codices. Sed fubtexta erat in Oifel. a
m. fec. & recte, ita Stat. 11. Theb. 527.
Coeperat humenti Phocbum ſubtexere palla
Nox.
Ubi nihil opus, ut notat vir alius eruditus,
pro Phoebum reponere coelum, ut doctus An-
glus in Obferv. Mifc. tom. 11. pag. 219. li-
cet Phoebum & coelum varient MSS. apud
eumdem Poëtam lib. 111. 516. vid. inf. vII.
514. & Stat. 1x. Theb. 27. & ibi Barth.
106 Pars ima] Non puto feptentrionem,
ita poffe vocari, quae femper altior reliquis
orbis partibus a veteribus nobis defcribitur.
quare vel una vel illa, ut in codicibus, prae-
ferrem. nifi quis pars prima vel fumma ma-
lit. qua zona Rott. pr. & ita edidit Cortius.
non fequor.
108. Non quidquam] Quidquam non Thuan.
fec. non quoquam Rott. tert. non quidquam
a frigore gignit Rot pr. Langerm. & a m.
fec. Rott. tert. & id fe Cortio probavit. Sed
vulgata eft apud Servium ad Virg. vI. Aen.
265. quamquam non nominato Lucano, gi
gnere, & creare terram, & naſci a terra ele
Tu
ganter dici docuit Heinfius 1. Adverf. 1.
110 Parens] Pater quinque libri. Sic a-
dulator turpis Stat. 1v. Silv. 1. 17. Magne pa-
rens mundi dicit de Domitiano. ubi vide
Barth.
112. Impendas ] Infundas Turrian. a m.
fec, qualis diverfitas & apud Valer, Flac. iv.
$81, intendas Thuan. tert. & Oifel. a m. pr.
quod probabat Heinfius, qui & alibi hoc
verbum ftudiofe ample&tebatur, & adfcripfe-
rat loca ex noftro fupr. 67. & infr. 142.
263. & VI. 72. Sed impendas mihi fatis pla-
cet, quia non parcus Jupiter, fed largus
nimbos & pluvias continuas effundat, qui-
bus quafi aëra exhaurire videretur: perpetui
enim nimbi hic continui, ut modo vf. 107.
perpetuas hiemes dixit. & ita paffim. Sic apud
Statium lib. IV. Silv. v1.7.
Vinaque perpetuis aevo certantia faftis.
id eft, vina, quae difpofita fecundum con-
fules, per annos continuos, (nam quotannis
condebant) & notata nominibus confulum.
Qui fenfus quum obvius fit & facilis, ne-
fcio qua confidentia do&us vir inde aufus
fuit facere,
Centenis certantia faftis.
Quum eodem jure millenis, trecenis, & quem-
vis numerum potuiffet fupponere, & locis
innumeris, ubi de alia re agitur, centena no-
Gg 3
bis
1
238
M. ANNA EI LUCANI
}
Tu remeare vetes quofcumque emiſeris aeſtus.
Non habeant amnes declivem ad litora curfum,
115Sed pelagi referantur aquis: concuffaque tellus
Laxet iter fluviis, hos campos Rhenus inundet,
Hos Rhodanus: vaftos obliquent flumina fontes.
Rhipaeas huc folve nives, huc ftagna, lacusque,
Et pigras, ubicumque jacent, effunde paludes:
20Et miferas bellis civilibus eripe terras.
Sed parvo Fortuna viri contenta pavore,
Plena redit, folitoque magis favere fecundi,
Et veniam meruere Dei. jam rarior aër,
Et par Phoebus aquis denfas in vellera nubes
125 Sparferat, & noctes ventura luce rubebant:
Servatoque loco rerum, difceffit ab aftris
bis obtrudere: quaenam vero fimilitudo vo-
cum, quae librarii manum in errorem poffet
ducere? aequora nimbis fragm. S. German.
113. Emiferis] Immiferis fex libri, quod
recepit Cortius, & utrumqne potelt defendi:
emiferis ex Oceano, immiferis fc. terris, flu-
mina jubendo remeare. Pomp. Mela lib.
III. 1. ubi de aeftu maris. Tanta vi femper
immiffum, ut vaſta etiam flumina retroagat.
Eadem ratio eft in emittere milites, equites,
& immittere infr. vſ. 763. v1.¸291. & alibi
faepe.
117. Fontes} Mantes Voffian. fed hic alia
res eft ac fupr. 11. 403. ubi vidimus de per-
mutatione harum vocum. vid. & Cl. Dra-
kenb. ad Sil. v. 624. ubi in tempeftatis quo-
que defcriptione, Ac fuper haec reflui pugna-
runt montibus amnes Ac retro fluctus torfit
mare. ubi Heinfius etiam, fontibus, fed per-
peram: nam flumina retro a&ta ad montes
ufque, unde oriuntur, tentarunt eos fuper-
gredi, & mare etiam retroegit fluctus flumi-
num. Hic vero jubentur flumina, quae re-
ête in mare ibant, obliquare fontes, id eft,
aquas hac & illac, ut omnia inundentur
<
1
Hu-
fpargere. montes & fontes etiam varie dant
Codices apnd Stat. v. Theb. 494. & alibi.
118. Huc folve] Heinfius ex more fuo le-
gebat, i folve. hic folve nives, hit ftagna plu-
rimi. mox, diffolve paludes feptem fcripti,
Cortius conjiciebat'; diffunde. Sed vulgata
mihi videtur melius pigris convenire, ut
paludes, quae ftare & ftagnare, nec um-
quam fere ripas egredi folebant, nunc effun-
deret in vicinas terras.
•
122. Redit] Urabinfelicibus difcedere &
abire vulgo dicitur fortuna ita redire etiam
rebus in melius mutatis. vid. Barth. ad Stat.
11. Theb. 312.
123. Clarior aër] Rarior maxima pars no-
ftrorum, quod merito probavit fe viris do-
tis. vid. lib. 1. 31. & ita hic nimbos, den-
fas nubes & atrum aera &c. memoravit.
aether Rottend. fec. & duo Hamb. nam čla-
rior Thuan. quart.
2
124. In vellera] In vanera Hamb. tert. in
vellere tres libri. de velteribus in aere vid.
commentatores ad Gratii Cyneg.vf.77. mox,
luce carebánt Thuan, pr.
126. 'Difceffit"] 'Difcedit Langerm. ab au-
}
Aris
PHARŞALIAE LIB. IV.
239
1
Humor, & ima petit quidquid pendebat aquarum.
Tollere filva comas, ftagnis emergere colles
Incipiunt, vifoque die durefcere calles.
130Utque habuit ripas Sicoris, camposque reliquit,
Primum cana falix madefacto vimine parvam
Texitur in puppim, caefoque inducta juvenco
Vectoris patiens tumidum fuperenatat amnem.
Sic Venetus ftagnante. Pado, fufoque Britannus
135 Navigat Oceano: fic quum tenet omnia Nilus,
Conferitur bibula Memphitis cymba papyro.
His ratibus trajecta manus feftinat utrimque
Succifum curvare nemus: fluviique ferocis
Incrementa timens, non primis robora ripis
140Impofuit: medios pontem diftendit in agros.
Aris Hamb. fec. Heinf. corrigebat, defcen
dit.
128. Stagnis] Stagnisque Thuan. tert. a
m. fec.. mox, durefcere colles Rott. fec. &
Turrian. calles quatuor, quod Cortius pro-
didit: pro omnibus aliquid dici poteft. Sed
quia calles commeantium pedibus calcati du-
riores effe folent, mihi prae aliis placerent:
quia & ad ufum militarem apti debebant effe
duritia fua calles, & viae, per quas ducen-
dus erat exercitus. Sic in agricultura dixit,
fitu durefcere campum Virgil. 1. Georg.
72. unde & lib. x1. Aen. 318. vomere duros
Exercent colles. ubi alia ratio atque in re mi-
litari. viſo die, eft vifo fole. vid. ad Val. Fl.
VII. 229. & alibi faepe.
-
130. Sicoris] Iterum, Siquoris Thuan. pr.
& ita femper.
132. Indicta] Inducta undecim, quod ju-
re receptum. Heinfius tamen notaverat, in-
futa fe probare, & ad Adverfaria fua nos able-
gabat. vid. ad Valer. Fl. 11. 109. ita apud
Stat. IV. Silv. IX. 24,
Caefis pilea futa de lacerzis.
Ac
lando debet matari: futores enim, quum ex
lacernis facerent pilea, non ſcindebant la、
cernas, fed caedebant forcipibus fuis pan-
num in formas pileorum, ut qui fcuta in-
ducebant corio taurino, & ut hic vimineas
crates, caedebant corium non fcindebant.
Eadem variatio v111. 249. inducta tamen non
mutem. vectores patiens fragm. S. Germ. fu-
peremicat agmen Richel. quod Heinfius ex-
plicat, ut agmen aquarum dicitur a Poëtis,
fed eft aberratio fcribarum, de qua vide vi-
ros doctos ad Livii x×1. v. 9.
136. Conferitur] Et Heinfius hic olim,
confuitur conjecerat, fed deleverat propter
illa Virgilii 111. Aen. 594. confertum_teg-
men fpinas, ubi vid. Serv. & Emmenes. Serv.
ad 1v. Georg. 191. Et Guillandinus de Pa-
pyro p. 131. docte hoc verbum tuetur con-
tra illos, qui conficitur legebant, ex Pacu-
vio, qui conferere funes dixit. vid: & adnota-
ta ad Ovid. xiv. Met. 166. & fupr. lib.
111. 222.
137. Trajecta] Codices, transveca, trans-
miſſa, quae eodem redeunt: trans enim fta-
Quod minime in feiffis cum Heinfio & Mark- guantes jam aquas & flumen in filvam trans-
1
veca
240
M. ANNA EI LUCANI
Ac ne quid Sicoris repetitis audeat undis,
Spargitur in fulcos, & fciffo gurgite rivus
Dat poenas majoris aquae. Poftquam omnia fatis
Caefaris ire videt, celfam Petrejus Hilerdam
145 Deferit: & noti diffifus viribus orbis,
Indomitos quaerit populos, & femper in arma
Martis amore feros, & tendit in ultima mundi.
Nudatos Caefar colles, defertaque caſtra
Confpiciens, capere arma jubet: nec quaerere pontem,
150Nec vada, fed duris fluvium fuperare lacertis.
Paretur: rapuitque ruens in proelia miles,*
Quod fugiens timuiffet, iter. mox uda receptis
Membra fovent armis, gelidosque a gurgite curfu
Reftituunt artus, donec decrefceret umbra
vecta fuit illa manus: nam Caefar dicit lib.
1. cap. LIV. fe ratibus his flumen transportas-
fe milites. in Hamb. fec erat, transacta: an
hoc effet, ut peragere maria dicunt? de quo
nos ad Petron. cap. cxix. fed transigere pro
trajicere aquam nondum reperi: utrinque eſt
in omnibus, id eft, in utraque ripa vel par-
te, ut Caefar ait. curvare eft quod Ovidius
dicit xvI. Ep. 109.
Fundatura citas flectuntur robora naves.
Id eft, carinas facere, fundamenta & ftatu-
mina navium, quae curva; hic vero ponti
faciendo curvantur robora, ut arcus vel for-
nicis fpeciem dent.
142. Sciffo] Fife Hamb. pr. fciffis Thuan.
quart. ripis, vel rivis Rottend. fec. rivus
Hamb tert. & Oifel. & a m. fec, Thuan.
fec. a m. pr. tert. quod Cortio & Oudendor.
pio placuit jure. Sicoris magnus fluvius
fupr. vf. 14. jam fit rivus. Sic contra Ovid.
II. ex Pont. v 22.
Ex rivo flumina magna facis.
major aqua proprie de inundationibus & plu-
viis nimiis. ita magnae aquae Livius xxiv.
9. & Caefar 1. Bel. civ. 48. numquam illis
locis majores aquae fuere. Îngentes dixit Liv.
xxxv111. 28. vid. lib. 1. 554.
In
143. Fatis] Fato Rottend. tert. mox, Iler
nam Hamb. fec. Ilerdem Cod. Curt. dein dif-
fufus Langerm. & Oifel.
146. In arma] In arva Turrian. mortis a-
more octo, & duo a m. pr. unus a m. ſec. Ea-
dem variatio apud Stat. vII. Th. 137.
ferus omni in pectore faevit
Martis amor.
ubi Barh. praefert mortis. vid. infr. VIII. 364.
149. Capere arma] Heinfius olim, rape-
re, fed deleverat. arripuit iterum Cortius,
aeternumque licebit de his litigare, & pro
utroque verbo adducere teftes Poëtas. Sed
fcripti hic conftanter, capere, & recte: ex
difciplina enim militari capit arma miles du-
cis¡ imperio. vid. ad Ovid. 11. Met. 603. &
Cl. Drakenb. ad Liv. v1. 12. & mox, ra-
puit, ubi Rott. pr. rapitque, utrumque bo-
no fenfo. Sed rupit praeferrem, quia fum-
mi laboris & difficultatis erat, flumen ob-
fiftens itineri natando fuperare, & ita quafi
claufum iter rumpere. vid. ad Valer. Flac.
1. 3. & Cortius hoc recepit. Si quem ta-
men offendit ingratus fonus, rupitque ruens,
ille rapuit praeferat, vel furens, ut in Bers-
man-
}
PHARSALIA E LIB. IV.
24€
155In medium furgente die. jamque agmina fumma
Carpit eques, dubiique fugae, pugnaeque tenentur.
Attollunt campo geminae juga faxea rupes
Valle cavae media: tellus hinc ardua celfos
Continuat colles, tutae quos inter opaco
160 Anfractu latuere viae: quibus hofte potito
Faucibus, emitti terrarum in devia Martem
Inque feras gentes Caefar videt. Ite fine ullo
Ordine, ait, raptumque fuga convertite bellum,
Et faciem pugnae, vultusque inferte minaces :
165 Nec liceat pavidis ignava occumbere morte:
Excipiant recto fugientes pectore ferrum.
Dixit: & ad montes tendentem praevenit hoftem.
Illic exiguo paullum diftantia vallo
manni codice folita varietate legat: arma
vero depofuiffe poffet quis credere, dum na-
tarent: nam fuperato lacertis fluvio, recepta
mox dicit. Quod quum non placeat, quo
enim modo arma trans fluvium recepiffent,
nifi fimul corpore transvexiffent, aut navi-
bus trajecta fuiffent, credebam poffe legi,
mox uda receptis Membra fovent animis,
ut fatigati curando corpori aliquod tem-
pus impenderint, & receperint animum, vel
animam, ut ita Terentius & alii loquun-
tur: fic apud Virgil. x1. 715. in Sprotiano
erat, armis elate fuperbis, pro animis.
153. Gelidasque Gelidoque Hamb. tert.
curſus Oiſel. a m. pr.
155. In medium] In medio Hamb. & a
in. fec. Voff. a medio Barberin. male. Die, id
eft fole, adfcendente ad meridiem, qunm eft
altiffimus. vide Ovid. 1. Met. 592. & x1.353.
- 158. Valle cava media] Offendit merito
duplex adjectivum, ideoque Valle cavae me
dia, ex plurimis fcriptis Grotius & Cortius
ediderunt. Sed rejecit Oudendorpius, quum
vallis rectius cava dicatur, quam rupes in
valle; nifi antrum tibi fingeres, vel excifas
fluctibus rupes, fi ad mare fint fitae. Sic infr.
Caftra
237. cava vallis occurrit. vid ad lib. 1. 396.
nec tamen placet cava media, pro in media
valle quae cava erat, fed mallein valle cava
mediae quia furgebant media in valle. ita
medius cum ablativo conftruit Ovid. 1. A-
mor. XVI. 13.
Non ego fi medius Polluce & Caftere po-
nar,
ubi Micyllus hoc notat rarius dictum pro
inter Caitora & Pollucem. Sed apud Vir-
gil. tv. Georg. 436.
Confedit (vel confidit) fcopulo medius.
eft pro in ſcopulo medius inter pecus aequo-
reum, ut & hic valle cava attollunt juga rupes
mediae, id eft, cava valle inter geminas ru-
pes, poteft conftrui. Dorvillius malebat,
valle cavae media, id eft, quae dividebantur
per vallem, alias perpetuum jugum facturae,
162. Videt] Jubet Rott. fec. fed folle
mni errore, raptum, pro ereptum, antea per
fugam hoftium bellum, convertite in a-
ciem, eos praeveniendo: pro convertite ho-
ftes fugientes in proelium. Mox,vultus in-
ferte Hamb pr.
167. Ad montes] Ad montem duo Lan-
Hh
169.
germ.
242
M. ANNA EI LUCANI
Caftra locant. poftquam fpatio languentia nullo
170 Mutua confpicuos habuerunt lumina vultus.
[Et fratres, natosque fuos videre, patresque ;]
Deprenfum eft civile nefas. tenuere parumper
Ora metu: tantum nutu, motoque falutam
Enfe fuos. mox ut ftimulis majoribus ardens
175Rupit amor leges, audet tranfcendere vallum
Miles, in amplexus effufas tendere palmas.
Hofpitis ille ciet nomen, vocat ille propinquum :
Admonet hunc ftudiis confors puerilibus aetas:
Nec Romanus erat, qui non adgnoverat hoftem.
169. Spatio languentia nullo] Scholiaftes
exponit quafi dixiffet, non languentia prope
cernenda, perperam, vel legendum procul
cernendo: eft enim fenfus, tam propinquos
inter fe fuiffe, ut alter alterius vultum ocu-
lis notare poffet. Languent enim oculi, ubi
habetes fiunt, nec longius cernere poffunt.
vid. fupr. ad vf. 20. & hoc fequentia do-
cent,
mutua habuiffe lumina vultum hoftium.
Ita languidi oculi funt hebefcentes & in fom-
num cadentes. Ovid. 1. Met. 716. deinde,
mutuo Richel. babuere Hamb. tert. Heinfus
tentabat, aluerunt, vel paverunt; fed pafci
mus, vel alimus oculos re confpe&ta, &
tunc, mutuo vultu debuiffet dicere. Quare
nihil muto. Nam babuere confpicuos vultus
vulgata ratione loquendi eft, pro confpexe
runt: fic habere permixtas carinas lib. v. 707.
pro permifcere; & centies alibi.
171. Et fratres] Hunc verfum Thuan.
tert. ignorat, & pr. habebat a m. pr. & in
Voffiano margini adfcriptus erat; His fra.
tres fex. Cortius nobis obtrudere tentat,
Ac natosque, fratresque fuos, fecurus modi
in prima fyllaba & fratres, quam, ut in pa-
tres, corripi poffe credebat. Et potuiffet fe
tueri au&toritate Rottend. pr. ubi erat, Et
natosque fratresque; quem codicem forte
confuluit, vel fimilem ei. Videre parentes
tres codices. Hic fratres natosque fuos vide-
re patresque Ojfel. a m. pr. Sed per me licet,
deleatur.
Ar-
172. Deprenfum eft] Depreſſum Rott. pr.
utinfr. 335. eft deeft Hamb. fec. & Turrian.
eleganter vero deprenfum dicit, id eft, quod
non credibile antea videbatur nunc oculis
confpe&tum eft, & verum apparuit. Sic
& lib. 1x. 826.
2
Deprenfum eft, quae funda rotat, quam lenta
volarent.
Flor. 11, xv1t. 11. cadentem in maria ſolem,
obrutum aquis ignem deprendit, quae antea
fabulofa videbantur, nunc vidit. Claud. Bell.
Getic. 103.
Oculis arcanum tanti deprendere regni.
Stat. 1. Theb. 10. Deprendi, Fortuma, Deos.
ubi vide Barth. Idem vi11, 193. deprendere
verum. Senec. Oedyp. 916. infandum genus
deprendit.
4
173. Motoque] Motuque Rott. pr. & tert.
175. Tranfcendere] Tranfcurrere Thuan.
fec. & Hamb. quart. quod recepit Cortius.
Eadem varietas apud Claud. 1v. Conf. Ho-
nor. 305. praefcriptos hominum tranfcendere
fines. Vallem fragm. S. Germ.
176. In amplexus] Cortius hic ex fuo
codice, in amplexum, eleganter ait per hia-
tum; mihi ineleganter vifum, nec ex more
Lucani. & amplexus Ed. Hortens.
177. Giet] Ciat Turrian. propinqui decem.
vid. Cort, ad Plin. 11. Ep.3.admovet Hamb. pr.
179. Qui non adgnoverat] Cognoverat Lan-
germ.
PHARSALIAE L I B. IV.
243
{
180 Arma rigant lacrimis, fingultibus ofcula
fingultibus ofcula rumpunt :
Et quamvis nullo maculatus fanguine miles,
Quae potuit feciffe, timet. Quid pectora pulfas?
Quid vefane gemis? fletus quid fundis inanes?
Nec te fponte tua fceleri parere fateris?
185Ufque adeone times, quem tu facis ipfe timendum ?
Claffica det bello; faevos tu neglige cantus:
Signa ferat; ceffa: jamjam civilis Erinnys
Concidet, & Caefar generum privatus amabit,
Nunc ades, aeterno complectens omnia nexu,
1900 rerum, mixtique falus concordia mundi,
germ.cognofceret Hamb. fec. agnofceret Thuan.
fec. quod placet, nifi malis, nec Romanus
erat, quia non agnofceret hoftem, ut Roma-
num militem a peregrino & barbaro diftin-
guat, ut recte Omnibonus. fed eodem re-
dit, fi qui legas.
183. Quid vefanè gemis] Quidve infane
Langerm. quid vefane times multi, repetito
verbo ex praecedenti, ut faepe; & mox ite-
rum times fequitur. mox, non te Hamb. pr.
& facis effe multi. Vir doctus in ora Codicis
nonn' te.
186. Claffica dent bellum] Variant noftri
Codices, ut Oudendorpiani: det bello (quod
Grotio placuit) dat bello, dant bellum vel
bello. tu faevos Hamb. quart. figna ferat mul-
ti. figna movet Thuan. fec. celfa Hamb. tert.
dent bello & figna ferant Cortius, denique
varie tentant hunc locum viri do&ti: forte
fcripferit Lucanus,
Claffica dent: belli tu faevos neglige can-
tus.
Signa ferant: ceffa.
& fubintellige, ut millies, fi, vel licet, dent
claffica. Si claffica dent, tu neglige can.
tus, finge te non audire faevos illos belli
cantus: Si figna inferant, & aciem velint
producere, tu refifte & fta. claffica dare fim-
pliciter dictum, ut figna dare, quae funt claf-
fica, quod obvium. Sic dare cantum Ovid.
11. Faft. 767.
Et
Jam dederat cantum lucis praenuntius ales.
Tibul. 111. IV. 40.
Felices cantus ore ſonante dedit.
Infolentius autem effet dictum claſſica dent
bellum, quod numquam legi, licet dare bel-
lam faepe occurrat. ut infr. h. 1. 688. ubi Ju-
ba dicitur, dare bellum privatae irae, id eft,
movere: immo dare pugnam, proelium ob-
vium eft. vid. ad Gratii Cyneg. 155. quae
diverfa funt: melius vero dent & ferant, ut
uterque Caefar & Pompejus intelligantur a
militibus, mutuis alloquiis inter fe agenti-
bus: fi unus enim ceffaret, alteri praeda fic-
ret: quamvis non repugnem fi quis hunc
fermonem Pompejano det, & det, & ferat
velit de Caefare intelligi. cum quo, conten-
tedere nolim propter vf. 185. & quia Cae-
far magis timebatur a fuis, quam Pompejus,
cui multi obtre&abant & obfequi negabant:
Et ideo tandem omnibus expenfis, placet
maxime Grotii lectio, det bello firmata fep-
tem codicibus noftris: ut enim figna dare
movendis caftris x. 400. ita claffica dare bello
recte dici poteft, & ut petere figna pugnae VII.
47. & claſſica pugnae petere 11. 599. dicitur
miles, ita dare dux: claffica autem funt, bel-
lica figna, quae hic claſſica fimpliciter vocat,
quia mox figna, aquilas, & per has exerci-
tum intelligit, cui praeeft Caefar, mox,con-
cidit Richel.
189. Nunc ades] Huc Thuan. quart. quod
Hh 2
fae-
244
M. ANNA EI LUCANI
¿
Et facer orbis amor: magnum nunc fecula noftra
Venturi difcrimen habent. periere latebrae
Tot fcelerum: populo venia eft erepta nocenti :
Adgnovere fuos. pro numine fata finiſtro
195Exigua requie tantas augentia clades!
Pax erat, & miles caftris permixtus utrifque
Errabat: duro concordes cefpite menfas
Inftituunt, & permixto libamina Baccho.
Graminei luxere foci: junctoque cubili
200 Extrahit infomnes bellorum fabula noctes:
Quo primum fteterint campo, qua lancea dextra
Exierit. dum, quae gefferunt fortia, jactant,
Et dum multa negant, quod folum fata petebant,
Eft miferis renovata fides, atque omne futurum
205Crevit amore nefas. nam poftquam foedera pacis
Cognita Petrejo, feque, & fua tradita venum
faepe apud alios. inf. vIII. 103.
191. Orbis amor] Urbis Langerm.
193. Tot fcelerum] O fcelerum Hamb. tert.
nocendi fragm. S. Germ. mox, facta finiftro
Richel.
196. Permixtus] Promixtus Barber. odio-
fe iterum mox, permixto Baccho: nifi Lu-
canus effet, hic, permiffus errabat caftris
legerem.
197. Et permixto libamina Baccho Grami
nei luxere foci] Intricatior mihi conftructio
videtur, nifi cum uno Voffiano legatur,
Gramineis toris, vel cum aliis focis, ut liba-
mina fint vinum effufum in gramineas
menfas, quas pro tempore tamquam men-
fas hofpitales & aras inftituerant, nec tan-
tum libarunt, fed poft illa libamina, quae
voti & boni ominis cauffa fiebant, fimul bi-
berunt vinum. unde permixtum Bacchum di-
cit, additis precibus & votis, bene vos &c.
vid. ad Ovid. 11. Faft. 638. duxere in Sixia-
no, Thuan. tert. a m. pr. & Rott. tert. a m.
fec, fed ducere, pro bibere, libamina an di-
Ca-
ci poffit dubito, quia ex poculo, quod ebi-
bituri effent, libamina in menfam fundeban-
tur, & ita proprie loquendo non ducebant
libamina, fed vinum poft libationem reli-
quum. Illa libamina vero in focum injecta
alebant flammam, quae quo clarior furgeret
& luceret, eo melioris ominis; unde fulgere
& lucere dicuntur tori: haec omnia fatis no-
ta & vulgaria, Dorvillianus, Et permixto
libamine Bacchi Gr. luxere tori. Libamine
Thuan. quart. Heinf. pro & legebat,ut per-
mixto. ut, id eft, poftquam, libaverant, in-
ftituerint menfas. gramineis fluxere toris, Cor-
tius fine libris. Chori huc nihil faciunt: nifi
fedentes poffe choros dici probatum fuerit.
quum de faltantibus, difcurrentibus &c. hoc
vocabulum fumi foleat.
200. Infomnes] Infomnis tres, & duo a
m. fec. fed ego infomnes, vitandae ambigui-
tatis cauffa praefero. Virgil. x. Aen. 166.
noctem cuftodia ducit Infomnem ludo.
201. Primum] Primo Rott. pr. fteterit
Richel. fteterant quatuor. fteterunt Cortius.
quae
1
P. HARSALIAE L 1 B. IV.
245
Caftra videt, famulas fcelerata ad proelia dextras
Excitat, atque hoftes turba ftipatus inermes
Praecipitat caftris, junctosque amplexibus enfe
210 Separat, & multo diſturbat ſanguine pacem.
Addidit ira ferox, moturas proelia, voces:
Immemor o patriae, fignorum oblite tuorum,
ô
Non potes boc cauffae, miles, praeftare, Senatus
Adfertor victo redeas ut Caefare: certe
215Ut vincare potes. dum ferrum, incertaque fata,
Quique fluat multo non deerit vulnere fanguis
Ibitis ad dominum? damnataque figna feretis?
Utque habeat famulos nullo difcrimine Caefar
Exorandus erit? ducibus quoque vita petenda eft?
220Numquam noftra falus pretium, mercesque nefandae
Proditionis erit: non hoc civilia bella,
Ut vivamus, agunt. trabimur fub nomine pacis.
quae lancea Oifel, & Langerm. quò lancea
dextra exigerit fragm. S. Germ. exierant
Thuan. fec. a m. pr. geserunt quae Cor-
tius.
203. Negant] Nega fit folum facta Richel.
fata patebant Thuan. quart. & Barber. quae
f. fata Turrian. mox, revocata Langerm, re-
putata Rott. fec. futuri Thuan. fec. multa
fcelera a ſe facta negabant, ut nimirum ami-
citia renovaretur, quod fata petebant, ut poft
fidem renovatam majora fcelera fierent, ea
rupta & violata.
209. Functosque] Junctos Thuan. fec. &
Hamb. pr mox, multos Hamb. quart.
211. Ferox] Feras Turrian. eadem varie-
tas lib. 1. 479. & fupr. 147. in var. lect. fic
Ovid. v. Trift. v. 17.
Vox fera, trux vultus.
& lingua fera IV. ex Pont. IV. 40. Vir doctus
in ora Codicis, addidit ipfe ferox.
213. Senatus] Malim diſtinguere, Non po
tes boc cauſſae miles praeftare, Senatus Adfer-
tor &c. nam caufa fenatus quidem dicitur
Non
alibi, fed & cauffa fimpliciter faepe apud no-
ftrum de Senatus & Pompeji caufa, vid. lib.
x. 451. videtur vero refpicere illa Sueton.
Caef LXXX, ubi, populus adfertorem flagitat.
Ut vincare, eft, licet vincare, tamen potes
aliquid praeftare, & dum Mars adhuc incer-
tus eft, & vires & arma vobis fuperfunt, an
iis abjectis ad preces ibitis, & figna trans-
feretis ad Dominum?
215. Incertaque fata] Id eft, dubios even-
tus belli: Cortius fati conjiciebat, neſcio cui
bono, & contra omnes fcriptos & editos. in-
certaque figna Rottend. fec, mox, deerit non
Thuần. fec.
219. Exorandus erit] Erat Rott. tert. vid.
ad lib. 1.31. & 11. 186.infr. 259. dux cauf-
fae melioris eris, ubi etiam eras tolerari pof-
fet. vita petenda fine eft Thuan. fec. petita
eft Rottend, tert. a m. fec.
221. Non hoc] Senfus eft, in bello civili
nullus locus veniae & paci, fed agitur tan-
tum, ut contraria pars penitus exfcindatur
& perant omnes adverfarii. Non baec Luta
Hh 3
9
tius
1
246™
M. ANNA EI LUCANI
"
Non chalybem gentes penitus fugiente metallo
Eruerent, nulli vallarent oppida muri,
225 Non fonipes in bella ferox, non iret in aequor
Turrigeras claffis pelago fparfura carinas,
Si bene libertas umquam pro pace daretur.
Hoftes nempe meos fceleri jurata nefando
Sacramenta tenent: at vobis vilior hoc eft
230Veftra fides, quod pro cauffa pugnabitis aequa.
Sed veniam fperare licet, pro dira pudoris
Funera! nunc toto fatorum ignarus in orbe,
Magne, paras acies, mundique extrema tenentes
Sollicitas reges, quum forfan foedere noftro
tius ad Stat. 11. Theb 659.
223. Chalybem] Chalybum Richel.gens Fr,
Germ. hic vero non agitur de Chalybibus,
five in Ponto, five in Hircania fuerint fiti,
fed gentes quaecumque non eruerent cha
lybem, id eft, ferrum, ubicumque in vifce-
ribus terrae lateat, & penitus fugere videa-
tur. Valer. Fl. v. 541. jamque virum trabit
ipſe chalybs. ubi vide notas. & ita centies
chalybis mentio fit; tam de arinis inde fa-
ctis, quam de munitionibus urbium & ar-
cium. Ita itidem Valer. 1. 593. de Acoli
Carcere, quo ventos cohibet
in monte chalybs, iterataque muris
Saxa domant Euros.
loco fufpecto viris doctis, fed vulgata fa-
na eft, nec opus emendatione doctiffimi
Marklandi ad Stat. 11. Silv. 1, 217. immen-
fa chalybs, in qua lectione non video con-
ftru&tionem, nifi, immenſa jungatur cum
chalybs, atqui ea vox requirit mafculinum,
immenfus chalybs, immenfa faxa vero jungi
poffe non video, interjecta voce chatbs
nifi intricatum in modum, chalybs & im-
menfa & iterata faxa domant Euros. Alia res
in loco Claudiani, quem adduxit; ubi immen-
fa clauftra chalybs necit. hic copula deeft r
immenfa.
225. Non fonipes] Et fonipes Hamb, fec.
3
Fam
228. Nempe] Namque Voff. & Cortil
MS.
231. Pro dira pudoris funera] Ita fere o-
mnes. Furoris Thuan, fec. & Hamb.tert. Quare
Heinfius corrigebat, munera, vel vulnera, ut
lib. v111. 349. patiarne pudoris hoc vulnus,
Petron. bello civili.
Et laefae vulnera pacis.
Furoris foedera MS. Cortii & Hamb. pr. Turr.
& Barberin. Sed fequamur ſcriptos, & fune-
ra pudoris duriter ex Lucani more dictum
credamus: nam nec Virgilium ita umquam
locuturum fuiffe cenfet Buchnerus de com-
mutata oratione dicendi pag. 187. modeftior
figura, fama fepulta concubitus Ovid. vII. Ep.
92. vid. ad Epift. x. 76. & fragm. Petron.
pag. 676. item toto Sixii. forte, tu toto.
tres
234. Quum forfan] Forfan quum,
Cortii. non tibi Turrianus. Et haec implica
ta funt, quomodo enim foedus noftrum po-
teft Petrejus dicere, qui illud difturbat fan-
guine multo: Omnibonus capit, quafi jam
fe cum militibus commemöret, quum nos
pacifcemur falutem tuam, & ita fere Sulpi-
tius & Hörtenfius, fi non tibi legamus, erit
contraria fententia, hoc foedere, fi etiam
cogor inire, tuam prodemus falutem & vi-
tam. te deferturi, & ad Caefarem tran-
fituri fumus. Sed quia modo foedera &
•
fu-
PHARSALIAE LI B. IV.
247.
!
1
235 Jam tibi fit promiffa falus. Sic fatur, & omnes
Concuffit mentes, fcelerumque reduxit amorem.
Sic ubi defnetae filvis in carcere claufo
Manfuevere ferae, & vultus pofuere minaces,
Atque hominem didicere pati: fi torrida parvus
240 Venit in ora cruor, redeunt rabiesque furorque,
Admonitaeque tument guftato fanguine fauces:
Fervet, & a trepido vix abſtinet ira magiftro.
Itur in omne nefas: & quae Fortuna Deorum
Invidia caeca bellorum in nocte tuliffet,
245Fecit monftra fides: inter menfasque, torosque,
Quae modo complexu foverunt pectora, caedunt.
T
funera pudoris varie exhibent codices, forte
& hic repetierunt librarii rò foedere, & con-
veniret aptius orationi Petreji, fi legeretur,
quum forfan funere noftro
Fam tibi fit promiffa falus.
Mea morte contenti, tibi a Caefare pepige-
runt falutem, & ita fidiffimo tuae cauffae
affertore privaris, dum reges exteros & in-
fidos follicitas: fic fatus Barber. reducit Vof.
fian.
237. Sic ubi defuetae filvis, in carcere] Et
carcere clauſo quatuor, vel claufae Rottend.
fec, & puto rectius legi, abi defuetae filvis &
carcere claufae manfuevere ferae, vultus &c.
&copula deerat in Rott. fec, a m. fec. Hein-
fius varie tentaffe locum patet ex lituris, tan-
dem vero conjecerat, in carcere clauſtri
vel clathri. de qua voce egit ad Claudian.
111. Stil. 272. & utitur in hac re nofter infr.
lib. x. 445.
Sic ferit in parvis fera nobilis abdita clathris.
feranobilis
ubi etiam clauftris alii. vultus p. feroces Rott.
fec, defuetae filvis opponuntur Elephantis nu-
per a filva, ut Floro dicuntur iv. II. 67.
vid. ad lib. 11. 148. & v. 404. & de verbo
defueftere Barth. ad Stat. v. Theb. 231.
239. Hominem didicere pati] Sic manum
pati Lutat, in Ovidii Metam. Arg. vII. 13.
vid. ad Quintil. Decl. CCL. Statius lib. vi.
Et
Theb. 169. dicit fanguinis oblitas,ubi hic Lu-
cani locus a Lutatio adducitur.
239. Si turrida parvus Venit in ora cruor]
Si horrida Rottend. pr. & in fuis invenit Cor-
tius. Heinf. legebat, fique borrida, fed quia
hoc minus placebat, fupponebat, fi torpida;
mihi neutrum fatis placet, & vulgatum fer-
vo. Torrida enim funt fitientia, arida & fer-
ventia fiti. ita lib. 18. 744.
In ficco linguam torrere palato Coepit.
& eodem libro 718. torrida dipfas. & 790.
Torridus Preſter, vid. & infr. 324. & ita paf-
fim regiones torridae & torrentes Noftro &
aliis dicuntur. Pro parvus etiam Vir illu-
ftris malebat, parcus. Sed vid. ad lib. 11.
128. mox, abftinet ora multi; quod muta-
verunt librarii, quia fervet & abftinet, non
videtur convenire praecedentibus manfue-
vere & didicere ferae. Sed vide quae diximus
ad Virg. 11. Aen. 32. quia vero praeceffit
ora, retineo ira. Sic apud Claudian, Bell. Get.
4779. occultat tamen ira metum
ex MS.
ubi vulgo ore, quod etiam puto retinen-
dum.
245. Fecit monftra fides] Explicari haec
quidem, fed non nifi per multas ambages,
poffe video, ut dicat, fidem illam, quam fi-
bi Pompejani & Caefariani in commercio il-
Io caftrorum mutuo videbantur dediffe, &
quae
248
M. ANNAEI LUCANI
}
Et quamvis primo ferrum ftrinxere gementes,
Ut dextrae jufti gladius diffuafor adhaefit,
Dum feriunt, odere fuos, animosque labantes
250 Confirmant icu. fervent jam caftra tumultu,
Et fcelerum turba: rapiuntur colla parentum.
Ac velut occultum pereat fcelus, omnia monftra
In facie poſuere ducum: juvat eſſe nocentes.
quae, ut vf. 204. dicit, renovata fuit, & qua
crevit nefas, poftea erupturum nunc illa
monftra, id eft fcelera monftrofa, ut bene
Oudendorpius, edidiffe. Sed quia bis terve
jam dixit, ignofci potuiffe civibus bellum in-
ter fe gerentibus, fi, ut in proelio, id eft
caeca bellorum nube, ut infr. 488. vel bella-
rum in nocte, ut hic, tamquam cum ignotis
pugnaffent, nunc vero quum quisque agno-
verint fuos, menfa & cubili fociaverint il-
los, nullam veniam effe fceleri; quia hoc
non invidiae Deorum, qui obtuliffent in te-
nebris, aut proelii confufione nefas, adfcri-
bere poffint, fed, ut dixit 192. periere late-
brae Tot fcelerum, populo venia eft erepta no-
centi. Agnovere fuos.ex quibus patet caecae no-
ti non recte upponi fidem, fed debere illi
lumen & diem clarum opponi. Quare rectius
legeretur, Fecit monftra dies: nam pleno &
claro die haec accidiffe patet ex Caefaris nar-
ratione lib. 1. de Bello Civ. cap. 74. & feq.
& quosdam celatos Caefarianos nocte fequen-
ti per vallum emiffos, addit. Noftra, quod
Grotius & alii ediderunt, & monftra a libra-
riis permutata vidimus ad Valer. Flac. vII.
532. jam vero follemne eft librariis has vo-
ces, fides & dies permutare, ut vidi in codi-
cibus Virgil. IX. Aen. 181. x. 687. Ovidii
v. Faſt. 682. 111. ex Pont. 1v.99. &Clau-
dian. praef in 111. Conf. Honor. 12. & a-
liis plurimis. Spero feliciorem hanc conje-
&turam fore illa, qua Heinfius apud Valer.
Fi. 111. 175. emendat, & laribus facraffe
fidem, ubi vulgo eſt, diem, & forte mura-
verit fententiam , quum ad Ovidium, quo
nos remittit, nihil monuerit. Pro tuliffet
Thuan. quart. etiam follemni varietate, de
Tu
diffet; fed unus codex non fit tanti. quum
Fortuna, fors & fimilia ferre aeque arque
dare centies dicantur., vid. ad VirgiF 11. Aen.
433. & qua fortuna Turrian, & a m pr. Oi-
fel. & a fec. Rottend, fec. bellorum nocte plu-
rimi. nube nullus. quod tranflatum ex lib.
11. 262. ubi, caeca telòrum nubes.
246. Pectora] Plurimi, corpora, ut cen-
ties alibi. Sed complexu conveniunt pectora
Valer. Flac. 1. 214
fic amplexu, fc pectora fratris,
Funo, tene. & paffim alii.
:
247. Primo] Primum Thuan, fec, ftrixe-
re Turrian. tinxere Rott. fec. Sed prius fe-"
rire debebant, antequam gladios fanguine tin-
guerent: nunc etiam gemunt & haerent,
an feriant.
248. Diffuafor] Defuafor Hamb. fec. ita
apud Ammian. Marc. lib. xxx. cap. 9. Lin-
denbrogium edidiffe defuaforem ab aliis jam
notatum. Apud Sueton. Aug. v111. in MSS.
Pinelli erat, M. Philippo multum defuaden-
te. nec dubito quin & aliis locis ita fcriptum
olim fuerit. diffuafor adeſſet Rott. fec.
249. Animos] Innumera funt veterum lo-
ca, ubi animes & animas poffumus pro ar-
bitrio permutare, etiam fcriptorum au&tori-
tate, & aeque ubi laudamus, atque ubi vi-
tuperamus: & ita lib. v. 322. five imbelles
animos five unimas legas, parum intereffe pu-
tem: fic recipere animum & animam dici
poffe credo, ut fupr. vf. 152 Sed pars ani-
mae occurrit apud Ovid. 1. ex Pont v1.26.
& Horatium & alios, ubi ineptum effet,
pars animi, vid. ad Ovid. 1. Falt. 297, & a-
libi. & hinc recte animam tuetur Oudendor-
pius infr. vſ. 290. ubi agitur de ea parte hos
mi-
.
PHARSALIAE LIB. IV.
249
Tu Caefar, quamvis fpoliatus milite multo
255 Adgnofcis fuperos: neque enim tibi major in arvis
Emathiis fortuna fuit, nec Phocidos undis
Maffiliae, Phario nec tantum eft aequore geftum.
Hoc fiquidem folo civilis crimine belli
Dux cauffae melioris eris. polluta nefanda
26. Agmina caede duces junctis committere caftris
mines, qua vivit & fpirat. Sed contra vf.
285. ineptum effet legere, majores animas.
Ita & hic animos praefero: nam videndum
femper, quid adjun&tis verbis melius con-
gruat. Jam vellem exempla daṛi, ubi ani-
mam labantem firmare, vel confirmare lega-
tur, quum millia fuperfint, quibus animum
defendimus, fic Ovid. Ix. Met. 744. Quin
animum firmas. 1. ex Pont. 111. 27.
Quum bene firmarunt animum praeceptaja-
centem.
Cic. 11. Tufcul. 15. firmandus eft animus ad
dolorem. 1. ad Att. confirmare excitare af
flictos animos bonorum. Tacit. xv. Ann. 59.
animum adverfus extrema firmat. Haec fuffi-
ciant pauca ex immenfa copia. vide plura a-
pud Markl, ad Stat. 11. Silv. v..23. Deinde
labantes animae rectius dicerentur de mori-
bundis, aut deficientibus anima, quam de
incertis & dubitantibus.Sic Virgil. Iv. Aen.22.
Solus hic inflexit fenfus, animumque laban-
tem Impulit
ubi abfurdum eſſet animam labantem_legere.
labantem ordinem confirmare dixit Sueton.
Caef. XIV. & labantes confilia patres Firmare
Horat. 111. od. 5.
251. Et fcelerum turba] Et turba fcelerum
tres libri. deeſt hic verfus plurimis codicibus,
& ultima vox parentum erat in Barber. in fi-
ne praecedentis pro tumultu. Licet vero pro
fpurio habeant Oudendorpius & Cortius,
nondum tamen damnare audeo; quia fce.
lerum turba eleganter dictum eft, pro im-
menfa multitudine, ut turba bonorum apud
Albinov. ad Liviam vſ. 79. turba malorum
apud Senec. ad Helv. x11. & apud Noftrum
lib. 1x. 405. rerum turba apud` Ovid. iv. ex
Non
Ponto v. 27. & innumera talia Lexicogra-
phis etiam obfervata: dein in reliquis una li
tera mutata egregius fenfus exiret, fi lege-
retur, rapiuntur colla paventum: pavebant
nimirum Caefariani ad fubito mutatam fi-
dem, & videntes fübito ftrictos enfes, ipfi
inermes. Sic apud Stat. 1. Theb. 400.
In corde fedens aegrefcit cura parentis.
ubi alii codices, paventis, aut paventi. rapi
colla dictum, ut lib. 11. III. rapuit vultus
a cervice recifos. & infr. vi. 357.
ubi quondam Pentheos exful
Colla caputque ferens fupreme tradidit igni,
Quefta, quod hoc folum nato rapuiſſet A-
gave.
ubi etiam pro ferens, non nulli codices, paš
rens, & duo pavens, ut ibi videbimus.
252. Ac velut] Et velut Hamb. fec. &
Oifel. pareat Hamb. tert. fed pereat, eft quafi
nullus fructus, nulla delectatio inde redi-
ret, ut vid. Oudend, mox ad vf. 280. & VI,
vſ.
$44.
253. In faciem] In facie ftagm, S. Germ.
Putean, & S. Germ. Heinfius corrigebat, in
facie movere. Sed pofuerunt occifos, aut eo-
rum capita, ante ora, & in ore, in confpe-
&um, id eft, ante oculos ducum, ut faepe
alibi occurrit. Sic Ovid. 11. Amor. I. 5.
Me legat in facie fponfi non frigida virgo.
ubi & non nulli, in faciem. Nofter lib. vI.
159. Caefaris in vultu.
254. Spoliatus] Spoliato Rottend. pr.
255. In arvis] In armis fex codices.
260. Functis] Ut fufpectam vocem nota-
vit Heinfius, fed nihil tentavit: & quam-
vis poffit pro Caefaris caftris vicinis capi; ma-
lim tamen vocem quae opponeretur pol-
1
li
lu-
250
M. ANNA EI LUCANI
Non audent, altaeque ad moenia rurfus Hilerdae
Intendêre fugam. campos eques obyius omnes
Abftulit, & ficcis inclufit collibus hoftem.
Tunc inopes undae praerupta cingere foffa
265Caefar avet, nec caftra pati contingere ripas,
Aut circum largos curvari brachia fontes.
Ut leti vidêre viam, `converfus in iram
Praecipitem timor eft. miles, non utile claufis
Auxilium, mactavit equos: tandemque coactus
270 Spe pofita damnare fugam, cafurus in hoftes
Fertur. Ut effufo Caefar decurrere paffu
Vidit, & ad certam devotos tendere mortem :
lutis agminibus, & facile ob non abfimilem
ductum litterarum potuit fcripfiffe Lucanus,
Sanctis committere caftris. Caefaris nimirum,
quae pura a fclere & perfidia hac erant. Sic
apud Claudian. Conful. Olybr. vſ. 231.
conjiciebam olim pro juncto ftipante fenatu,
fancto, in quo loco aeftuabat Heinfius. vide-
ant eruditi.
264. Tunc inopes undae] Nunc Langerm.
id eft, hoc rerum ftatu, in quo erant. vid. ad
lib. 1. 217. Markland. ad Statii lib. v. Silv.
111. 2. corrigit, praeducta foffa, & quis nef-
cit veteres faepe dixiffe praeducere foffam? vi-
de fupr. ad vf. 45. fed ideo non cogendi ve-
teres femper ita loqui, ut nobis occafio o-
ftentandae eruditionis praebeatur. Sed prae-
rupta foffa hic neceffario requiritur, quae a-
quatum euntes prohiberet, non tantum tran-
fitu & eruptione, fed ne ex illa foffa etiam
aquam, cujus inopes erant, haurirent, fi ex
terra defoffa exiliret vena aquae. Caefar lib.
1. B. C. 81. Vallo folla circumvenire cona-
tur, ut quam maxime repentinas eorum eru-
ptiones demoraretur.
265. Avet] Habet Thuan. pr. ita folent
librarii. vid. ad Valer. Flac. 1. 100. & 672.
audet Putean. vitiofe, pati re&te Hortenfius,
pro patiebatur, quod & placet Dorvilio, ut
Tela
indicativo avet, diverfo modo fubjungatur
infinitivus pati; ut lib. 1. 132. dedidit & da-
re. & ita ex Heinfii emendationé Virgil. II.
Aen. 400. I.
litora curfu
Fida petunt; pars ingentem formidine tur-
pi
Scandere rurfus equum.
quod tamen non aeque placet. mox, aut
eircum longos Rottend, fec. curbari Richel.
268. Claufis] Claufus Rott. pr. & fragm.
S. Germ.
271. Ut effufo] Effufos MS. Cortii. decur-
rere campo Rott. pr. & Cortii cod. mox, us
ad certam Richel.
274. Non ullo] Non nullo Oifel. conftat
quatuor. vulnere feptem, parum refert. vid.
ad Val. Fl. 111. 689.-
275. Haud gratis] Id eft, non inultus
non mortem fuam projiciens, & nullum in-
de fructum capiens, fed magno vendens
quafi. haud gladio MS: Cort. mox, contem-
ta luce S. Germ. & Rott. fec. a m. fec. fed
recte vindicat invifa Oudendorpius. Virg.
iv. Aen. 631.
Inviſam quaerens quamprimum abrumpere
lucem,
& ita alii. mox, moritura meo Oifel.
278
PHARSALIAE LI B. IV.
251
}
Tela tene jam, miles, ait, ferrumque ruenti
Subtrahe: non ullo conftet mihi fanguine bellum:
275Vincitur haud gratis, jugulo qui provocat hoftem.
En fibi vilis adeft inviſa luce juventus,
Fam damno peritura meo: non fentiet ictus,
Incumbet gladiis, gaudebit fanguine fufo.
Deferat hic fervor mentes, cadat impetus amens,
280Perdant velle mori. Sic deflagrare minaces
Incaffum, & vetito paffus languefcere bello,
Subſtituit merſo dum nox fua lumina Phoebo
Inde ubi nulla data eft miſcendae copia mortis,
Paullatim fugit ira ferox, mentesque tepefcunt.
C
278. Incumber gladiis] Incumbit fuo gla-
dio, qui fibi ipfe manus infert. fed hic agit
de defperato milite, qui ruit in hoftes, & ab
eorum gladiis & telis mortem quaerit. Sic O-
vid. 1v. Met. 162. de Thisbe.
aptato pectus mucrone fub imum
Incubuit ferro; & de Didone, lib XIV. 81.
Incubuit ferro : & ipfe Nofter infr. vſ. 500.&
ita alii. quare, quum fupra lib. 111. 616, &
713. viderimus procumbere & procurrere fere
femper variari; quid vetat hic etiam libra-
rium pro incurrere, fcripfiffè incumbere? ita
certe variant codices inf. lib. vi. 412. & x.
243. & apud alios, incurrere gladiis autem
non repudiandum, quafi ufitatius effet, in-
currere in gladios. nam & Ovidius incurrere
armentis vII. Met. 546. dixit; Salluft. Ju-
gurt. cap. cr. Sulla rediens ab latere Mauris
incurrit. & licet in alia re, eadem tamen
conftructione Nofter, lib. vI. 412.
Sideribusque vias incurrens abſtulit Oſſa.
ubi etiam incumbens legitur, & infr.h.1. 563.
fratres_incurrunt fratribus. Valer. Fl. 11.
110: fic agmine caeco Incurrit ftri&tis manus
enfibus. Pluribus hanc emendationem ap-
probare opus non puto, quae per fe clara &
manifefta eft. Nam agi de morte ab hoftibus
illata omnia clamant. non fentiet ictus fcili-
"
Sau-
cet veftros, a vobis inflictos prae furore &
cupidine moriendi, incurret in veftros gla
dios, & ubi videbit fe vulneratum, vifo fan-
guine gaudebit. vide his fimilia infr. ad vf.
561. Sic inferre fe gladiis, & inferri; de quo
vid. ad Quinctil. x111. Decl. cap. 14. gla-
dio transfixum fe flammae intulit Vell. Pa-
terc. 11. 74. Sic apud Statium x1. Theb.
634. Jocasta prono pectore intrat ferrum, &
lib. XII. 679. de Antigone & Argia,
Ambae bilares, & mortis amore fuperbae
Enfibus intentant jugulos.
Quum aliter enfes intentantur jugulis. ubi
Barthius ideo in Lucano lib. 1.461. rapaces
mortis debere legi recte monet. Deinde ſe-
quentia, deferat hic fervor mentes, qui poteft
& folet in pugna reftare & manere: nam & in
fuis caftris fe poterant quidem jugulare, &
eodem impetu fe interficere, quo in acie ;
fed volebant non gratis mori, & dando vul-
nera, viciffim mortifera accipere; fed veti-
to bello languefcet ille ardor moriendi. de-
feret & cadet Turr. impetus omnis quatuor,
perdent Turr. & Thuan. tert. deflagrante Oi-
fel. a m. pr.
282. Subftituit] Suftinuit Rottend. pr. &
fec. & Langerm. fed male. nox hic eft Lu-
na, quae fuccedit Soli,
I i
283.
2
252
M. ANNA EI LUCANI
}
285Saucia majores animos ut pectora geftant
Dum dolor eft, ictusque recens, & mobile nervis
Conamen calidus praebet cruor, offaque nondum
Adduxere cutem: fi confcius enfis adacti
Stat victor, tenuitque manus; tum frigidus artus
290Adligat, atque animam fubducto robore torpor,
Poftquam ficca rigens adftrinxit vulnera fanguis.
Jamque inopes undae, primum tellure refoffa,
Occultos latices, abſtruſaque flumina quaerunt:
Nec folum raftris, durisque ligonibus arva,
283. Mifcendae copia mortis] Ita novem
fcripti, & nonnulli etiam a m. fec. non mif-
cendi Martis. eadem varietas fupr. vf. 147.
fugit ira, quod Oudendorpius praefert ca
dit, firmatur fex libris. Sic Terent. Hecyr.
111. v. 55. decedet jam haec ira.
"
286. Ictusque recens] Luctusque Turria-
nus, fed ictus eft, vel percuffio gladii, vul-
nus inflictum; vel etiam per tranflationem
gravior mentis confternatio, & perturbatio.
unde ictus malo, furore, idem quod percuf-
fus. vid. Heinf. ad Ovid 11. Faft. 818. &
ita icum vocat apoplexiam Seneca Epift.
XXVI. nobile etiam Hamb. quart. & S. Germ.
"
288. Si confcius enfis adacti] Nefcio num
melius fit, fic confcius, ut refpondeat ut
vf. 285. fenfus vero obfcurior. Caefar jam
confcius enfis adacti, id eft, fciens, Afra-
nianos, jam mortifero vulnere fanciatos
ex inopia nimirum aquae, ideo cum illis
nondum pugnandum cenfet, dum adhuc ali-
quid virium eft, quibus poffent uti in proe-
lio: fed tenendas effe manus, nec pugnan-
dum, quia mox torpor & frigus, mortem
vicinam indicans, fubrepet, quum & omni
fanguine deftituentur. hic mihi fenfus vide-
tur, licet nondum fatis planus appareat. dum
frigidas Hamb. quart. & a m. fec. Rottend.
fec. & Oifel. re&te fi fic legatur, animam Ri-
chel. mox aftringit ſex.
1
293. Abſtruſaque] Obtrufaque Hamb. tert.
vid. IX. 994.
!
Sed
294. Raftris] Ratris Thuan. pr. a m. pr.
unde Heinfius conjiciebat, rutris, de qui-
bus vide eum ad Ovid. Iv. Faft. 843. Non
folum Barberin.
295. Puteufque cavati Montis] Cavata
Thuan. fec. male, Stat. 1v. Silv. Iv. 56.
Hae poffent & Athon cavare dextrae.
Fontis Oifel. a m. pr. veftigia nullus noſtro-
rum, nec Oudendorpii, fed tres fuos ita
exhibere ait Cortius, & folent haec vocabu-
la permutari. Faftigia hic explicant imum
locum montis, donec aequet fuperficiem
campi, quoufque fodiffe ait. & ita explicant
illa Virgilii ex 11. Georg. 288, quae fint fcro-
bibus faftigia quaeras. Cl. Dorvillus etiam
explicabat, fummam planitiem campi ad pe-
dem montis fiti, & puteum excavatum ad
eam profunditatem, ut putei fundus refpon-
deret fuperficiei campi, vel ubi fcaturigines
aquae fe prodebant. Videtur certe faftigium
in hac re dici ille fub terra locus, ubi vena
aquae exfilit, & a fofforibus deprehenditur,
unde jam aqua exfiliens, & ad fuperficiem
terrae furgens, defluere in foffatn queat. nam
aqua inferior terrae fuperficiei, fi habeat pro-
fundam & depreffam fibi foffam vicinam ex
faftigio illo exfiliens diftillat in eam, & hinc
jam rivi & foffae ducuntur ad recipiendam
illam aquam, & ad varios ufus rufticorum,
praecipue hoc loco, ubi puteus in colle fo-
ditur, eo ufque, donec in plano campo faſti-
gia aequet,id eſt, locum ubi aqua reperitur,
¡
PHARSALIAE LI B. IV.
253
1
í
·
295Sed gladiis fodêre fuis: puteusque cavati
Montis ad irrigui premitur faftigia campi.
Non fe tam penitus, tam longe luce relicta
Merferit Afturii fcrutator pallidus auri.
Non tamen aut tectis fonuerunt curfibus amnes,
300 Aut micuere novi, percuffo pumice, fontes :
Antra nec exiguo ftillant fudantia rore,
Aut impulfa levi turbatur glarea vena.
Tunc exhaufta fuper multo fudore juventus
Extrahitur, duris filicum laffata metallis.
unde jam exilit aqua: nam infra fuperfi-
ciem fummae terrae fodiffe patet, ex compara-
tione fcrutatoris auri, qui in vifcera terrae
it, ut eruat aurum. Et fic capienda illa
Varronis puto lib. 1. de R. R. 14. tertium
Sepimentum eft foffa, & terrenus agger. Sed
foffa ita idonea fiat, ut omnem aquam, quae
de coelo veniat, recipere poffit, aut faftigium
habeat, ut exeat a fundo. Id eft, ita fit de-
preffa & humilior fundo terrae altitudo a
quae, ut humor exire e fundo poffit, non
ut fuperet terram, & eam inundet. & hinc
patet diverfo refpectu faftigium dici, refpe&u
terrae eft locus humilior, refpe&u aquae eft
fumma ejus fuperficies, premere vero puteum
dictum, ut foffam premere, quod proprium
in hac re verbum effe docebunt notae ad
Frontin. lib. 1. v. 8. mox, jam penitus Ri-
chel.
297. Luce relicta] Ut lux pro vita folet
poni, ita Statius vi. Theb. 877. haec imi
tatus àit
baud aliter collis fcrutator Hiberi
Cum fubiit, longeque diem vitamque reliquit.
Sed hic luce relicta indicat tenebras fubter-
raneas, & vita.apud Statium viventes in ter-
ra homines notat.
298. Afturii] Affyrii qui legunt, nullum
praefidium ex Ariftaenet. 11 Ep. 1. habere
oftendit mihi Dorvillius, ubi Bußuλeris xeurs
fit mentio, quia ibi Koopavís legendum ef-
fe ex Suida & aliis patet, & ex Libani E
น
•
*
25
Quo-
pift. cccxLIII. xurds, to Koho@avis namiar.
299. Tectis] Tecti multi e noftris.
300. Percuffo] Et hic Heinfius, pertufo
volebat. vid. ad lib. 111.495.
301. Sudantia ] Fluitantia Langerm. ex
gloffa..
302. Turbatur glarea] In Oifel. erat tur-
bantur, quod placebat Heinfio, eadem ra-
tione, qua apud Virgil.vI. 209. crepitabant
bractea, ubi multa fimilis conftru&tionis ex-
empla in notis congeffit. ita mox vſ. 315.
forbentur fanguis in Langerm. mox, fic ex-
haufta quinque. pro fupra, fimul tres.
304. Metallis] Supr. lib. 111. 209. pro
metallis Cortius conjiciebat, medullis, nunc
audacior factus, etiam immifit in textum
quia fcilicet in uno Voffiano a m. pr. exfta-
re cognoverat. Sed lapides metalla dici non
opus puto probari, & lapicidinas in metallis
habitas docuimus in Differt. de Vectigalibus
P. R. cap. v. vid. & Barth. ad Stat. I. Silv.
v. 36. Jam vero,fi medullas filicum quis vel-
let explicare, credo ille de venis, quae in
lapidibus confpiciuntur caperet, quae fi non
copiofam aquam praeberent, certe fudantes
exiguo rore ftillarent, unde Silicum venas die
xit Ovid. 1. Am. x1, 9. & Virgilius & etiam
alii. Hic vero etiam in his medullis, nihil a-
quae repertum, fed ficcorum lapidum per-
fodiendorum labore fatigati, aeque inopes
aquae fe videbant, ut ante: nam quaefitae
quidem aquae dicuntur, fcilicet magno &
Ji 3
+
ir-
2544
M. ANNA EI LUCANI
305 Quoque minus poffent ficcos tolerare vapores,
Quaefitae feciftis aquae. nec languida feffi
Corpora fuftentant epulis, menfasque perofi
Auxilium fecere famem. fi mollius arvum
Prodidit humorem, pingues manus utraque glebas
310Exprimit ora fuper. nigro fi turbida limo
Colluvies immota jacet, cadit omnis in hauftus.
Certatim obfcoenos miles: moriensque recepit,
Quas nollet victurus, aquas: rituque ferarum
Diſtentas ficcant pecudes, & lacte negato,
irrito labore, qui fatigavit quaerentes, fed
non inventae: quae enim quaerimus defide-
ramus. vid. Barth. ad Gratii Cyneg. 14. &
notas noftras ad Ovid. 11. Met. 239. fudor
ergo & labor in fruftra quaerendis aquis in
duris metallis auxit fitim, quae fi medullae
fuiffent inventae, aliquo modo fedari po-
tuiffet. Deinde, medullis non conveniret e-
pitheton duris, quia molliores illae partes in
lapidibus eaedem quae venae funt, ex qui-
bus ftillat aqua. Sic teneram medullam mox
in alia re dixit vſ. 318. & Ovid. 111. Amor.
x. 27. & alii paffim. & ita apud Virgil. iv.
Aen. 66.
Eft mollis flamma medullas.
Servius dubitabat, an mollis flamma, an mol-
lis pro molles medullas, fit conftruendum.
mox poffint Rottend. pr. & Hamb. fec. ficcos
poffent fex.
307. Menfasque] Menfamque Langerm.
309. Frodidit] Perdidit Barberin. manum
utramque fummum conatum & contentionem
notare vidimus ad Calpur. 111. Ecl.75.
310. Nigro] Quia immota additur, Hein-
fius malebat, pigro. Sed quia non movetur
illa colluvies, hinc nigrorem contrabit li
mus inde & Stygis, limofae paludis, aqua
paffim nigra dicitur & atra. mox, quas nolit
Voff. Vir doctus apud Cortium, nolis. vul-
gata apud Lutat. ad Stat. 1v. 757.
314. Diftentas] Diftenfas folus ex noftris
S. Germ. codex: & diftentas habet vetus
1
Sor-
commentator Horatii ad illa Epod. 11. 46.
diftenta ficcat ubera, de participiis a tendo &
compofitis, in tenfus & tentus egimus ad O-
vid. 111. Art. 302. dein, nunc herbas Hamb.
pr. & Oifel. non male. vid. fupr.264.
317. Deftringunt] Ita plurimi: & recte.
vid. ad Ovid. Nucem vf. 135 & alibi faepe.
reftringuunt Thuan. fec. deftingunt Hamb.
quart. aftringunt Vir doctus in ora Codi-
cis.
317. Et fi quos &c.] Omnes fere ſcripti
habent, tenerae medullae. intricatior vero tunc
conftructio. Quae deberet effe: & preffe-
runt palmite crudo fucos arboris, aut tene-
rae medullae, & fupplendam, & fi qui funt
fuci, quos preffere. de quo vide Cortium ad
Cicer. 111. ad Fam. vII. §. 1o. quare fer-
vata vulgata conftruerem, & preffere fucos,
fi quos (fc. reperiunt, vel legendum fi qui
fc. funt, ut Oudendorpius. Sulp. fupplet per
bibebant) inveniunt in palmite crudo, aut in
tenera medulla arboris: manet tamen non
planus ordo. Si ftatuere liceret ižvμogov, le-
gerem, & ficcos p. crudo A. a. tenerae fucos
p. medulla. ut ficcos fucos vocet admodum
exiles & tenues exficcatos. Sed non ur-
guebo hanc conje&turam, licet ficcos fit´in
Amftel. & in uno; Voffian. in Hamb. fec.
erat, & fucos palm. & feq. verſu deerat fù-
COS.
1
321. Tabemque ferarum] Tabesque Hamb.
tert. Cortius, etfi Grammatici vetent (po-
tuif
PHARSALIAE LIB. IV.
255
315 Sordidus exhaufto forbetur ab ubere fanguis.
Nunc herbas, frondesque terunt, & rore madentes
Deftringunt ramos: &, fi quos palmite crudo,
Arboris aut tenera fucos preffere medulla.
O fortunati, fugiens quos barbarus hoſtis
320 Fontibus immixto ftravit per rura veneno.
Hos licet in fluvios faniem, tabemque ferarum,
Pallida Dictaeis, Caefar, nafcentia faxis
Infundas aconita palam, Romana juventus
Non decepta bibet. torrentur vifcera flamma,
tuiffet addere & Codices) Tabum conjicit:
nimirum hujus nominis tantum genitivum
& ablativum tabi & tabo volunt in ufu fuif-
fe veteribus. Florentinus tamen codex apud
Senec. Herc. Oet. 520. dat, tabum fluen-
tem, quod recepit Gronovius, fed fine exem-
plo credo, quia tabus pusquam reperi, &
ideo tabem fluentem malim. ut vſ. 716. ta-
´bem vocat, & Ovid. 1x, Epift. 144. & Li-
vius lib. xxi. 36. de nive fluentem tabem di-
xit, ut ibi viri docti pro labem reftituerunt.
Certum autem eft tahem & tabum centies
confundi a librariis & notare faniem, five
fanguinem corruptum & putrefcentem. vid.
Barth. ad Stat. 11. Theb. 677. & 111. 129.
Tabum vero Poëtis, tabem fcriptoribus fo-
lutae orationis effe magis in ufu docet Cl.
Drakenb. ad Liv. 1v. 30. & ipfe variis apud
Ovidium & Quintilianum locis fimilia ex
antiquis loca adduxi: quare tutius puto vul-
gatam lectionem & codices fequi. vid. &
VIS. 79i.
321. Dictaeis] Sollicitum admodum ha-
buit Heinfium hoc epitheton, & tentabat mo-
do, Cancafeis, modo, Rhipaeis, modo, &
Artois. Alii Idam Cretae cum Phrygia
confudiffe, ajunt, & corrigunt, pallidaque
Idaeis. Sed nihil facilius eft, quam omnia
verfare loca, in quibus olim venenatae her-
bae proveniebant,& inde aliquod Epitheton
petere. Miror vero neminem cogitaffe de
Theffalia, venenorum feraciffima: praeci-
Ora-
pue fi conferamus, quae Nofter canit fatis
ampliter lib. vI. 438. & feq. & hinc formaf-
fe, Pallida Theffalicis, vel pallida & Haemo-
niis, vel quod ad Dicteis propius accederet,
Pallida & Oetaeis, quae multis Poëtarum
locis firmari poflent. vel, Pallida Echidneis,
id eft, Cerbereis. vid. ad Ovid. vII. 409.
quae lectio mihi admodum blanditur. Sed fi
viris docis difpliceat, ego fateor mihi aquam
haerere: nam de Creta cogitare prohibent tot
teftimonia veterum, qui negant in Creta ve-
nenatas berbas nafci: immo contra ibi prae-
fentiffima contra venena remedia reperiri, ut
Di&amnum. de quibus, ne fatigem lectores
citandis locis, videant Meurf, Cretam lib.
11. cap. 10. Theophraftus quidem lib. 18. 16.
dicit in Creta venenum nafci: Sed vix ipfe
credidiffe videtur, quia addit s pucí. quare
quum non liceat nobis tam felicibus effe, ut
omnium a veteribus dictorum ratio conftet,
aut omnia loca adfecta conjecturis incertis
fanare poffimus, in multis izixer tutiffimum
puto. In Ida vero Phrygia aconitum nafci
negavit etiam Salmafius, & Nicandri locum
aliter exponit, & Thelyphonon perperam a
multis confundi cum Aconito, quod ad He-
racleam Ponti in nudis cautibus provenit,
docuit multis in Exerc. Plin. p. 621. & feqq.
Si noftro auctori, ut Silio & aliis, moris tam
frequenter fuiffet, Epitheta longius arceffe-
re, & haec innuere faxa, ad quae Cerberus
extractus fpuma fua Aconito femina prae-
buiffe
256
M. ANNA EI LUCANI
325Oraque ficca rigent fquamofis afpera linguis.
Jam marcent venae, nulloque humore rigatus
Aëris alternos anguftat pulmo meatus,
Reſciſſoque nocent fufpiria dura palato.
Pandunt ora tamen, nocturnumque aëra captant.
330Exfpectant imbres, quorum modo cuncta natabant
Impulfu, & ficcis vultus in nubibus haerent.
Quoque magis miferos undae jejunia folvant,
Non fuper arentem Meroën, Cancrique fub axe,
Qua nudi Garamantes arant, fedêre: fed inter
335 Stagnantem Sicorim, & rapidum deprenfus Hiberum
Spe-
buiffe dicitur, liceret legere Dircaeis, quia
Hercules Thebanus fuit, & Dircaeus faepe
pro Thebano ponitur. Sic nofter Dircaeam
cohortem vocat Cadmi ex femine lib. 1v.550.
antequam Dirce nata jam, credo, erat, quum
Boeotia eo tempore nondum effet culta &
habitata. ubi, & in Claudiani loco ab Ou-
dendorpio adducto, idem epitheton legitur.
Cui conjecturae fpecies poffet obtendi, quod
Dircaeus & Dictaeus etiam alibi fuerint per-
mutata. Sic apud Claud. iv. Conf. Hon.
533.
Alcides pharetras Dircaeaque tela folebat
Praetentare feris.
ubi nonnulli codices, Dictaeaque, quia Cre
tenfes fagittae nobilitatae. Apud Virgilium
quoque lib. vi. 56. pro Dictaeae Nymphae,
vidi in antiquo codice, Dircaeae. Cogita-
vi etiam aliquando, Letheis poffe legi. "Sed
reprimo manum & exfpecto certiorem a
peritiori manu, vel a meliori codice medi-
cinam.
"
327. Anguftat] Anguftent Rottend. fec.
Quod miror Heinfio non placuiffe, ut crepi-
tabant bractea & fimilia, vid. fupr. 302. nam
pulmo pro pulmones poffet capi, de verbo
anguftare, quo utitur imitator Lucani Statius
1v. Theb. 878. vid. Barth.
328. Refciffoque] Deſciſſoque Thuan. fec.
Praecifoque Thuan. quart, Recifoque Cortius,
utens licentia producendi primam fyllabam,
ut in recidere, referre & aliis, obfervatum
eſt a viris doctis. Sulpitius explicat, exulce-
rato palato, ut ita vulnera refcindi dicantur,
quae jam fere coierant. Sed quomodo fu-
fpiria poffint nocere palato vix capio, nifi
refciffo palato capias de tam arido & duro, ut ri-
mas agat, ut linguafquamofa,& terra ficca faepe
hiare dicitur, & rimas plurimas oftendere,quafi
aratro eflet refciffa & fiffa. ut apud Ovid. 11.
Met. 211. Fifa agit rimas. Hae rimae ergo
dolent, ubi fufpiria vel anhelitus ex imo
trahuntur. Oudendorpius claufum fiti pala-
tum per fufpiria refciffum, five apertum ex-
plicat. Loca vero, quae adducit, docent il-
la adfecta effe flatibus & fingultibus, quae
longe a palato abfunt; ideoque nihil huc fa-
ciunt; quare fi reftrictoque legeretur, ejus
explicatio aliquem poffet locum habere. ut
licet fufpiria & flatus ex inteftinis vacuis exi-
tum non haberent liberum, illi tamen ora
panderent &c. Ego fateor haec me non fatis
intelligere; fufpiria dura etiam quae fint vix
capio. an ducta, ex imo pectore fcilicet. fu-
fpiria longa Thuan. fec. id eft, abimo du-
&ta, ut Omnibonus explicat. pandunt ora ta-
men feptem codices, & recepit Cortius, &
probavit Oudendorpius. Si fiti retinendum
eft, Cl. Dorvillius dativo cafu capiebat, pro
aëri fitim inducenti. Deinde malebat, noci-
*
T
tu
PHARSALIA E LIB. IV.
257
1
Spectat vicinos fitiens exercitus amnes.
Jam domiti ceffere duces: pacisque petendae
Auctor damnatis fupplex Afranius armis,
Semianimes in caftra trahens hoftilia turmas,
340 Victoris ſtetit ante pedes. fervata precanti
Majeftas, non fracta malis, interque priorem
Fortunam, cafusque novos, gerit omnia victi,
Sed ducis, & veniam fecuro pectore pofcit.
Si me degeneri ftraviſſent fata fùb hofte,
345 Non deerat fortis rapiendo dextera leto:
At nunc cauffa mihi eft orandae fola falutis,
turumque aëra captant. Licet fciant noxium
effe, tamen pandunt ora, &, nociturum
quamvis, aëra captant: & ita eleganter re-
peti vocem , quae praecedit ?
nocent fufpi-
ria.
332. Quoque magis miferos undae jejunia
folvant] Nihil variant fcripti, & tamen in-
tricata eft fententia. Heinfius legebat, mi-
feris. Sed Omnibonus & Hortenfius, jeju-
nia undae pro fiti & penuria aquae capiunt:
& recte, licet fit dura & audax figura, de
qua vide Buchner. de commutata ratione di.
cendi pag. 187. Solvant, crucient Omnibo-
nus, exponit: fed irritent & labefactent
Hortenfius; quod ultimum probo. nam fol-
vere pro debilitare, exhaurire viribus, ufque
ad mortem, poni notum eft; unde & folvi
pro mori occurrit. Si miferis admittamus,
conftruendum effet, quoque magis undae
(nom. cafu) folvant jejunia miferis, fed
tunc debuiffet quoque minus dicere: nam ful-
vere jejunia, dicitur qui edit poft jejunium,
vel, ut hic, bibit poft fitim ut apud No-
ftrum lib. 111. 282. & Ovid. v. Met. 534.
Iv. Faſt. 607. & alibi. quare miferos retineo,
quos jejunia undae, id eft, penuria aquae,
fitis, debilitat ad mortem ufque. Sic morbi
Solventes corpora apud Caefar. German. in A-
rat vf.484. Petron, cap. cx1. quid? fi inedia
foluta eris, luxuriofa etiam eſt defcriptio fic-
Di-
citatis, & hinc ortae fitis apud Stat. IV. Theb.
699. ubi ad vſ 702. Barthius docet dici a
Columella, jejunia terrae, quam Statius
vocat, aegram foli maciem. & ex Noftro ad-
umbravit illa, aliquantulum immutata,
Deceptum margine ripae
Stat pecus, atque amnes quaerunt armenta
natatos,
333. Arentem] Ardentem Rottend. tert.
vid. lib. 1. 687. & VI. 326. & alibi.
334 Arant] Erant Langerm. vitioſe. vid.
Oudendorpii notas: ita & apud Virg. 111.
Aen, 14- & apud Claudian. 11. in Eutrop.
246. ubi vide Heinfium. mox, depreſſus mul-
ti, ut variant hoc lib. vſ. 172. 18. 531. &
alibi MSS. Cortius iterum more fuo fine ul-
lo libro, spectant, quia fcilicet exercitus, ut
juventus, plures continet.
340. Stetit] Conferri haec debent cum
Domirii conftantia lib. 11. 509.
341. Interque Intraque Hamb. tert. & quart.
348. Gerit omnia victi] Iterum pro agit po-
nitur, ut lib 11.649. & 1 1 1. 350. victo Thuan.
fec. male. Eft ellipfis, agit omnia quidem vi-
&ti, id eft, tamquam victus effet, fed tamen
inemor fe ducem effe. vid de eleganti ufu
particulae fed ad Petron. cap. cxxvIII. fecu-
ro in pectore Oifel.
344. Degeneri] Degenero Thuan. tert. &
Rott, tert. & MSS Čortii.
345.
Kk
L
258
M. ANNAEL LUCANT
素
​Dignum donanda, Caefar, te credere vita.
Non partis ftudiis agimur, nec fumfimus arma
Confiliis inimica tuis. nos denique bellum.
350Invênit civile duces: cauffaeque priori,
Dum potait, fervata fides: nil fata moramur.
Tradimus Hefperiae gentes, aperimus Eoas,
Securumque orbis patimur poft terga relicti.
Nec cruor effufus campis tibi bella peregit
355 Nec ferrum, laffaeque manus. hoc hoftibus unum
Quod vincas, ignofce tuis. nec magna petuntur.
Otia da feffis, vitam patiaris inermes
345. Rapiendo] Rapienda Rottend. fec.
capiendo tres, mox, & nunc Thuan. fec. &
Oifel. cauffa mihi eft orandae fola plurimi.
magna falutis quinque.
347. Dignum donanda, Caefar, te credere
vita] Quafi dignus effet Caefar, qui dona-
ret vitam, exponunt interpretes. Dignus ve-
ro hic tunc fumeretur, ut apud Terent. Eu-
nuch. v. 11. 26. fi ego digna hac contumelia,
at tu indignus qui faceres tumen, id eft, non
decorum tibi, non convenit tibi. Sic inf. vf,
542. cujus fit dextra cruore Digna meo. Vi-
dendus omnino Gronov. lib. 111. Obferv.8.
Sed fequentia, quibus fe excufat, & fe di-
gnum venia jactat, fere me inducunt, ut le-
gerem, dignum me credere vita; quia non
ftudiis partium agimur &c. vel fervata vul-
gata, etiam potuit dixiffe, hanc effe cauf-
fam orandae falutis, quod, tu, Caefar, cre-
das fponte tua me (quod fubaudiri debet)
dignum effe vita. Eligat lector. Vel etiam, quia
Caefarem opponit degeneri hofti, a quo ve-
niam rogare dedignaretur, Caefarem virtute
fua dignum cenfet, cui fupplicet, & a quo
vitam accipiat; quam fua manu erepturus
fuiffet, fi in degeneris poteftatem deveniffet,
& hoc magis placet. Te Caefar Hamb. quart.
Te Caefar dignum donanda credere Rott, fec.
digna Langerm.
348. Agimur] Agimus Turrian, nec fumi-
mus Rottend. fec
ફ્
ነ
De-
352. Hefperias] Hefperiae Thuan. tert. a
m. pr. quod mollius, ne omnia hujus ver-
fus verba exeant in literam fibflantem, mox
orbem Hamb. tert. male, vid. Oudend. ad
lib. 1. 212.
355. Laffaeque] Lapfaeque Hamb. tert.
mox, quod vincis Langerm.
357. Otia des feffis] Si copia codicum prae
valere deber, legendum effet, otia defefſis, &
tunc otia jungendum cum degere, ut ita lo-
quutus Virgil. in Culice vf. 72.
Otiaque invidia degentem ac fraude remota.
Statius vi. Theb. 828.
Sic otia Martis
Degere, armiferas laxare adfueverat iras.
Sed tunc legenduan porro & diftinguendum,
Otia defeffos, vitam patiaris inermes
Degere.
f
Quia defeffis & inermes non convenit, &
quia nefcio, an ratio Latinitatis patiatur di-
ci, defellis patiaris degere otia, ut permittas
defeffis &c. dici folet; poffet & legi otia de-
feffos v. p. inermem. mallem etiam, fi vulga-
ta fervanda, otia da feffis, ut in Rottend. fec.
& quibusdam Oudendorpii, & etiam in edi
tionibus nonnullis, ut lenior fit fonus, quam
in des feffis, & perinde tunc videretur, five
inermes, five cum quinque noftris & editis
quibusdam, inermem legas; quamquam prius
ma-
} }
Y
259
PHARSALLAE LI B..! IV.
Degere, quam tribuis: campis proftrata jacere
Agmina noftra putes: nec enim felicibus armis
360 Mifceri damnata decet, partemque triumphi
Captos ferre tui: turba haec fua fata peregit.
Hoc petimus, victos -ne tecum vincere cogas.
Dixerat: At facilis Caefar, vultuque ferenus
Flectitur, , atque ufum belli, poenamque remittit.
365 Ut primum juftae placuerunt foedera pacis,
Incuftoditos decurrit miles ad amnes;
W
Incumbit ripis, permiffaque flumina turbat.
Continuus multis fubitarum tractus aquarum
malim, quia addit, quam tribuis; ut in ar-
bitrium ponat Caefaris, quam deinde vitam
velit eos, pofitis armis, Caefar agere, an in
patriam redire jubeat, an in colonia aliqua
collocare. Feffis enim, id eft, veteranis, ut
infr. vf. 394. id folebat dari. Horat. 111. Od.
4. fellas cohortes abdidit oppido. vid. lib. I.
345. quamcumque ergo tribuas (ut Heinfius
legebat) vel tribues vitam, modo ne arma,
ferre, & tecum contra Pompejum pugnare
cogamur, gratum erit, des victis feptem li-
bri; patieris etiam Thuan. fec. non movere
aliquem debet illa variatio modorum in ver-
bis, da & patiaris, vide quae diximus ad Ru-
til. Iter lib. 1.255. Claudian. Conf. Manl.
261.
Creſcite virtutes, fecundaque floreat aetas.
Ovid. rv. Faft. 410. detis & mox vf. fec.ac-
cendite,& vſ. ultimo ftate, & fiet, ubi vid. &
ita faepe.
358. Facere] Facebis Richel. fed jacere eft
mortuos, occifos effe, ut lib. 18. 906. vid.
ad Ovid. 11. Metam. 268. in numero mor-
tuorum habe. hinc addit, turba haec fua fata
peregit; quafi vivere defiiffet. putas Turr.
pro felicibus ia uno codice, cujus nomen
omifit Heinfius, erat fidelibus. mox, tecum
ne tres.
~ 364 Ufum] Ufus quinque. Sed ufum bel-
li remittit, ne cogerentur militare. vid. ad
Aëra
lib. 1x. 905. poenam remittit; id eft, igno-
fcit. remifit Hamb. pr. poenasque edidit Cor-
tius.
365 Fuftae] Heinfius hic iterum, juſſae
emendabat, ut & fupra 111. 228 & alibi ten-
tavit. in uno Oudendorpii erat, victae, quod
nihili eft. Sed forte pro dictae fuit fcriptum :
dicta pax, ut lex, dies & fimilia obvia. Sed
jufta eft, quae fuos numeros habebat. vid, ſupr.
11. 540. 111. 218.
366. Incufloditos] Cortius more fuo ite-
rum mutavit in, non cuftoditos. Ovidius fae-
pe voce hac incuftoditus pfus fuit, miles de-
currit tres libri vid 11. 483.*
367. Incumbit] Incubuit quatuor. incum-
bunt Richel. incumbant tres. flumina captat
Thuan. fec turbant quart. Cortius incumbunt
& turbant dedit. Quod miror, quia numero-
rum illa diverfitas faepe ipfi captatur, v. ad
lib. 1. 468. & alibi. Turbare vero plus eſt,
quam captare: notat enim majorem ficien-
tium impetum, & bibendi aviditatem: non
enim lambunt fummam aquam, fed profun-
do fluvio ora & manus immergentes turbant
aquam, ut fere fit nigro turbida limo, ut fupr.
vf. 3to. Sic lupus apud Phaedr. 1. 1. agno
inquit, car turbulentam fecifti mihi aquam ?
& ita aper turbat vadum apud eumdem lib.
111. 3. vid. & Ovid. 111. Met. 410 & 475.
Stat. 11. Silv. 11. 40. Sil. 111. 48. Sic pocu-
Kk 2
la
1
260
M. ANNABI LUCANI
Aëra non paffus vacuis difcurrere venis,
370 Artavit, claufitque animam nec fervida peftis
Cedit adhuc: fed morbus egens jam gurgite, plenis
Vifceribus fibi pofcit aquas. mox robora nervis,
Et vires rediere viris. O prodiga rerum
Luxuries! numquam parvo contenta paratu,
375Et quaefitorum terra, pelagoque ciborum."
Ambitiofa fames, & lautae gloria menfae,
la turbare dixit Val. Flac. 1v. 454. ubi vide
notas. more ergo pecudum irruunt toto cor-
pore in fluvium & turbant.
369. Difcurrere] Decurrere Thuan, fec.
Rott. fec. mox, claufisque Sixii. non fervi
da fragm. S. Germ.
372. Pofcit aquas] Plurimi,fibi cepit. cae
pit Rottend. pr. vifceribus fufcepit fragm. S.
Germ. a m. fec. capere de cibo aut potu il-
luftravit Heinf. ad Óvid. 111. Art. 757. quem
locum adfcripferat, ego vulgatum fervo: di-
ftingui vero debet hoc modo, morbus (fi-
tis) egens gurgite, id eft, non modico hau-
ftae aquae, fed toto quafi fluvio, licet jam
plena aquae effent vifcera, tamen plures po-
fcebat. gurgite etiam in fimili fiti utitur Sta-
tius lib. v. Theb. 1. ubi adducit Lutatius
ex noftro vf. 380. gurgite puro.
?
373. Et vires rediere viris] Ita conftan-
ter omnes codices & editi, fed hunc confen-
fum pro nihilo habens Marklandus ad Stat.
111. Silv. 1. 90. fenfum & oppofitionem po-
ftolare ait ut legatur, Et vires redire ani-
mis, ut etiam apud Statium pro, blandisque
virum complectitur ulnis, reponit blandisque
animum c.´u. & in ipfum textum temerario
aufu immifit. Sed vellem fimul docuiffet
nos, quo modo Hercules ulnis fuis potue-
rit complecti animum alicujus. Sed feramus
Criticos tam audaces, quoniam corrigere eft
nefas. utinam modo in reprehendendis a-
liis candorem probarent erudito orbi, quem
longe abeffe fibi oftendit Marklandus, quum
eodem loco citans locum ex x. Theb.
943.
V
Di-
Sed membra virum terrena relinquunt
Exuiturque animus.
addit, me in notis ad Ovid. 11. Met. 312.
pro virum legendum effe animam ex Lutatio
putare; cujus correctionis nec vola nec ve-
ftigium exftat, fed pro exuiturque animus
dixi, ex Lutatio legendum effe, exuiturque
animam, reliqua intacta relinquens. Itane a-
gere inter bonos & honeftos decet? & licet
vires etiam animi dixerit Virgil. ix. 611. ta-
men plerumque animum & vires diverfas fa-
cit, ut hae corporis, ille mentis robur no-
tent, unde toties animum viresque conjun-
git, ut latius oftendi ad x. Aen. 357. Offen-
dit credo delicatas aures in vires & viris ad-
literatio.
?
9
373. O prodiga rerum] Intempeftiva iterum
& inepta digreffio ab aviditate fitientium
quae fatiari nequit bibendo etiam plus quam
fatis erat ad luxuriam fui feculi. Quum
nec luxuriofiffimus, fi fimili ardore bibendi
premeretur, faftidiret aquam, quam etiam
non auro & murrha, fed manibus, & quo-
cumque modo hauriret. Si a Lucano indu-
&tus fuiffet vir quidam, qui in re-lauta,
faſtidita omni copia cibi & potus, vitam fpon-
te parvo paratu produceret, tolerari poffet
hic excurfus, fed militibus confectis & de-
feffis fiti opponere luxuriofos, puerilereft.
deinde dixit illos turbaffe aquam, eamque
etiam avide bibiffe: nunc dicit, difcite ex
puro gurgite vitam redire poffe aegris. quis
hoc negat? ut Ceres apud Ovid. vI. Met.
357. vitam dederitis in undis, quae fane in-
congrua : debüiffet enim dicere, luxuriofos
4
M
etiam,
PHARSALIAE LIB. IV.
261
Difcite, quam parvo liceat producere vitam,
Et quantum natura petat. non erigit aegros
Nobilis ignoto diffufus confule Bacchus:
380Non auro, murrhaque bibunt : fed gurgite puro
Vita redit. fatis eft populis fluviusque Ceresque.
Heu miferi! qui bella gerunt. Tunc arma relinquens
Victori miles, fpoliato pectore tutus,
Innocuusque fuas, curarum liber, in urbes
etiam, fi tam infatiabili ardore bibendi, qui
non ex vitio, fed natura ipfa ortus fuit, tor-
querentur, difcere potuiffe, etiam ex tur-
bata & limofa, non para, aqua poffe vitam
fuftineri: fed haec omnia fcholam fapiunt.
374. Parvo contenta paratu] Paratis etiam
Hamb. pr. & unus-Voffii, & a m. fec. Rott.
tert. & hoc probabat Heinf. ut fit, paratis
parvo, fc. pretio. Sic magno parantur regna
lib. 1. 34. & parare pro emere faepe poni
docui ad Phaedr. Iv. iv. 41. fed quia etiam
Inemptis, ut aqua, poffumus naturae fatis-
facere, praeferrem parvo (vel parco, quia ite-
rum fequitur quam parve) paratu, licet fen-
fus non multum difcrepet. Sic Ovid. IV.
Met. 762. pulchro paratu inftructa convi-
via dixit, ubi vide Heinfii notas, & meas ad
Virg. 11. Aen. 61.
375. Terra pelagoque ] Coelo terraque Rot-
tend. fec.
377. Vitam] Vita Thuan. quart. mox
non erigit iftos Thuan, fec. quantum eft pro
quantillum. vid. fupr. ad lib. 111. 392.
379. Diffufus] Defufus fragm. S. Germ.
& a m. fec. defufos, quod etiam alter codex
S. Germ, exhibebat. Notum vero difcrimen
inter defundere & diffundere vinum etiam
Lexicographis. vid. Scalig. ad Manil. t. 272.
hic diffufus erit, fi refpicias confulem, quo
in amphoras & cados fuit vinum diffufum:
fi convivia ſpectes, defufus in pateras & va-
fa potoria praeftat: ut Horat. 11. IV. 39.
defuſum pateris. eligat lector. ego diffufus
fervo, annafo confule prius conjecerat Heinf.
fed induxit poftea. Juven. v. 30,
A
Spar-
Ipfe capillato diffufam confule potat:
hoc recte. id eft eo tempore quo intonfi
erant Romaui; fed annofus conful potuit
fuifle proximis etiam annis, nam multi fe-
nes confules fiebant. ignotus autem eft, cu-
jus memoria jam exolevit & perdita eft.
*380. Murrhaque] Mura, mirea, mirra
codices, fed, gemmaque Voff. a m. fec. &
hoc defendi poffet. Ovid. v111. Met. 572.
In gemma poſuere merum. Virg. 11., Georg.
foổ. ut gemma bibat. Sedgurgite pleno in Am-
ftel, ut & manus viri doci in marg. Ed. Sulp.
fic gurgite puro Lutatius ad Stat. v. Theb. i.
382 Heu miferi, qui] Nec miferi Lan-
germ. quid duo Voff. & Thuan, tert, re&te
abruptam nimis vidit fententiam Oudendor-
pius, fed illud qui pro quo non placet, nec
eſt Lucani ex ftilo. Sed fenfus rotundior
effet, ǹ legeretur, in fatis tranſpoſitis ulti-
mis literis, & eſt abjecto, quod millies in
trufum eft fulciendo verfui, vel fenfui,
Sat fi populis fluviufque Cereſque,
Heu! miferi quid bella gerunt?
Si panis & aqua fufficit vitae, quare gerunt
bella miſeri ? quid eft ob quid, ut quid ve-
niat & fimilia. & ad Ovid. v. Met. 651. &
1. ex Pont. 1. 13. & Virgil. 1. Aen. 518. &
millies.
A
383. Victori] Victoris Richel. fpoliatoque
Barber. pectore nudus Thuan. pr. a m. pr.
fed totus verfus defiderabatur in fragm. S.
Germ. & fane abeffe poterat. Innocuusque
fuis, vir doctus apud Cortium, nefcio quo
fenfu, nifi fit, quod jam facramento ſoluti
fuis, id eft, in patria eorum viventibus, co-
Kk 3
gna-
262
M. ANNA EI LUCANIC
385 Spargitur. O`quantum donata pace potitos
Excuffis umquam ferrum vibraffe lacertis
Poenituit, toleraffe fitim, fruftraque rogaffe
Profpera bella Deos. nempe ufis Marte fecundo
Tot dubiae reftant acies, tot in orbe labores:
390Ut numquam fortuna labet fucceffibus anceps,
Vincendum toties: terras fundendus in omnes
Eſt cruor, & Caeſar per tot fua fata fequendus.
Felix, qui potuit, mundi nutante ruina,
gnatis & adfinibus, vel forte etiam fuis civi-
bus in diverfa parte militantibus, innocui
effent, id eft, non cauffa malorum. inno
cuisque vir doctus in ora; Sed fuae urbes
funt, unde orti & exciti funt ad militandum,
ut vidimus ad vf. 357. de veteranis, ex Ho-
ratio etiam: & hoc feq. vf. 396. poſtulat:
mox, pace potitus Sixii, & tunc ibi diftin-
guendum, & cumfpargitur conftruendum. alii
potitos melius referunt, ad poenituit. umquam
recte, ut plurimi fcripti habent, pro num-
quam, quantum ferrum Thuan. fec. librafe
Rott. pr. vibrare Rott. fec. & Oifel. a m.
pr. mox, ufis, id eft, fi ufi fuerint, &
debet intelligi, vel de Afranianis militibus,
vel fi ipfi accedentes partibus Caefaris, vi-
&toria fub eo femel potirentur, nondum fi-
nem adeffe laborum; quamquam & de victo-
ria, quam de Caefare fub Afranio retuliffent,
capi poteft, dubia fententia.
390. Ut numquam] At Hamb. pr & Oi
fel. fed ut, eft quamquam, labat Rott. pr.
mox vincendum eft Thuan. quart. Hamb.
tert. & Turrian.
"
392. Eft cruor] En cruor MS. Cortii fi
ne commodo fenfu: loquitur enim Poëta,
qui non oftendit illis cruorem ; fed incom-
moda continuarum vi&oriarum enumerat
393. Nutante] Mutante Rottend, fec. a m.
fec.
364. Quo jaceat] Explicant, ut fupr vf.
358. quo loco fit moriturus, ut de futuro
capiatur. nam fi ftatim mortuos fingamus,
Quo
fequentia, quae viventibns conveniunt, non
congruerent. ego malim, quo lateat, jam
fcire, loco, vel locum, (vid. ad Ovid. 1. Art.
so.) ubi expers periculorum belli, quo totus
orbis flagrat & nutat, tutus latere poffit. Ja-
cere veto & latere paffim confufa. vid. lib.
11. 162. apud Ovidium & alios faepe, no-
tum illud
tum illud, bene qui latuit, bene vixit. &
Horat. 1. Ep. 1. 5. latet abditus agra.
395. Ulla vocant] Illa Thuan. quart. va-
cant Hamb. tert.
396. Sordida tecta] Ita vocat, quae op-
ponuntur urbanis munditie & elegantia con-
fpicuis, & imitari credo hic Maronem, qui
Ecl. 11. 28.
O tantum libeat mecum tibi fordida rura,
Atque humiles habitare cafas.
Apertius forte expreffit Virgilium Plinius,
fi per liorarios antiqua lectio non fuiffet de-
pravata. Ille lib v1. Ep. 30. ubi quaerens
villae Camillianae adminiftratorem, addit,
Rufticorum praediorum adminiftratio pofcit du-
rum aliquem & agreftem, cui nec labor ille
gravis, nec rura jordida, nec triftis folitudo
videatur. vulgo legitur, nec cura fordida.
Sed requirit agreftem, id eft, non moribus.
agreftibus, fed qui rure vivit, & opponitur
urbano, ut notavi ad Phaedr. 111. 2. huic
jam tabori adfueto non labor widetur durus,
nec urbanis aedibus & earum munditia &
commoditate capto, rura non videntur for-
dida, nee foro & circulis obverfari folito,
triftis in agris folitudo difpifcebit.
397.
PHARSALIAE LI B. IV.
263
Quo jaceat, jam fcire, loco. non proelia feffos
395Ulla vocant, certos non rumpunt claffica fomnos.
Jam conjux, natique rudes, & fordida tecta,
Et non deductos recipit fua terra colonos.
Hoc quoque fecuris oneris fortuna remifit,
Sollicitus menti quod abeft favor: ille falutis
400Eft auctor, dux ille fuit. fic proelia foli
Felices nullo fpectant civilia voto.
Non eadem belli totum fortuna per orbem
397. Et non deductos recipit fua terra co-
loros] Sollemni varietate, diductos multi co-
dices: repetit fua terra Barberin. parum qui
dem refert, fed repetit elegantius puto. Quum
enim delectibus exhauftae effent urbes, nunc
belli expertes & dimiffos feliciores effe hos
dicit, qui fecuri in patriam fuam poterint
reverti, illis militibus, qui demum confecto
bello, proeliis & laboribus exhauſti & feffi, de
ducerentur poftea non in patriam, fed in co-
lonias diverfas. Hos autem, fua terra, id
eft, patria repetit, vel recipit. Licet vero
faepe patria coloniis adfignatis pejor fit, &
fordida habeat tecta, tamen dulcedo patrii
foli, conjux & liberi, qui quafi repetunt ab-
fentes, illa gratiora facient agris, licet me-
lioribus, in quos deducerentur, procul a
patria; & hinc apud Horat. 111. iv. 38. pof-
fet firmari lectio, feſſas cohortes reddidit (pro
abdidit) oppido. non diductos ſi placet, poffet
explicari non remotos feparatos a patrio
folo, & cognatis fuis, nec in colonias lon-
ge diftantes ductos.
>
398. Hoc quoque fecuris oneris] Hos quo-
que fecuros fragm. S. Germ. Gronov. in Dia-
trib. Stat. cap XXII. fecuros oneris, Afranii
& Petrei milites miffionem adeptos explicat,
ut fupr. 353. Securus orbis reli&ti, & centies
alibi. fed potius, boc oneris debet conjungi,
ut boc juris v1. 496. & alibi. Deinde favor,
ut maxima pars fcriptorum, etiam noftro-
rum, praefert, pro pavor, explicatur fere ab
omnibus de favore, vel in Caefarem, vel in
Con-
Pompejum, quem teftari jam non cogun-
tur, nec vota pro alterutro fufcipere: nec
repugno valde: nifi quod proprium_aliquid
in hac voce magis indicari puto. Favor e-
nim proprie in comitiis locum habebat, qui-
bus fuffragia huic vel illi candidato dare, vel
potius vendere cogebantur. Hinc follicitus
favor quia faepe nefciebant, cui ex potenti-
bus fe addicerent? hoc onere, hac cura fo-
luti in patria fua jam vivere & latere pote-
rant, nec fuffragia ad Caefaris vel ad Pom-
peji nutum dare coacti. vide quae in bello
civili de hoc aeftu comitiorum habet Petro-
nius, & praecipue illa ex cap. cxIx.
Nec minor in Campo furor eft; emptique
Quirites
Adpraedam ftrepitumque lucri fuffragia ver-
tunt:
Eft favor in pretio.
MSS. Cortii follicitus fati quod abeſt favor,
quod illi non difplicet. Sed vellem expli-
caflet, quid fit favor fati, vel quo fatum fa-
vet, vel quo favetur fato, vel Caefaris, vel
Pompeji: mox, ifte falutis eft auctor, dux il-
le fuit Hamb. fec. haec verba funt dubitantis,
cui faveant, vel quem fuffragio adjuvent.
404. Salonas] Salones Rottend. pr. Salonis
Turrian. & trepidum Hamb. fec. & quart.
ut effet de fluvio dictum, ficut trepidare lym-
pha apud Horat. 11. Od. 3. & aqua lib. 1.
Epift. x. 21. vid. ad Quin&. Declam. XI 11.2.
Sed propter Zephyros tepidum locum fuum
tenere poteft. decurrit Turrian. a m. fec.
difcur=
1
A
264
M. ANNA EI LUCANI
Conftitit in partes aliquid fed Caefaris auſa eſt,
Qua maris Hadriaci longas ferit unda Salonas,
405Et tepidum in molles Zephyros excurrit lader :
Illic bellaci confifus gente Curetum,
Quos alit Hadriaco tellus circumflua ponto,
Clauditur extrema refidens Antonius ora,
Cautus ab incurfu belli, fi fola recedat,
410Expugnat quae tuta, fames. non pabula tellus
Pafcendis fubmittit equis, non proferit ullam
Flava Ceres fegetem: fpoliabat gramine campum
Miles, & attonfo miferis jam dentibus arvo
Caftrorum ficcas de cefpite vulferat herbas.
415Ut primum adverfae focios in litore terrae
Et Bafilum vidêre ducem: nova furta per aequor
Exquifita fugae. neque enim de more carinas
diſcurrit S. Germ. Hiader Thuan. fec. Ja
dar edidit Cortius. nefcio qua auctoritate.
406 Illic] Illinc Barberin, belligera Hamb.
tert. Curictum, Curitum, Curiotum, ut eft
in noftris, funt aberrationes fcribarum, ut ita
virecta pro vireta, effecta pro effeta, & plu-
rima fimilis notae in MSS. deprehenduntur
paffim. Sola vera lectio eft. Curetum. Cu-
retes enim litora maris Hadriatici late tenue-
runt, &in primis contra Corcyramı infulam;
immo fe extenderunt in Acarnaniam & Ae-
toliam, quae regiones terra Curetis di&ta fuit,
ut hoc egregie probavit Palmerius in Grae-
cia Antiqua lib. IV. cap. 2. & 1o. vide & ad-
notationes ad Ovid v11. Met. 383. & Grae-
ci Geographi paffim ita totum illum tra&tum
vocant. Fauces vero maris Hadriatici, etfi
Lucanus confufe aliquo modo hic loquatur,
non quaerendae ad infulam Curetum. Sed
ad anguftias iftius maris inter Hydruntem &
Oricum, Liffum, Apolloniam & deinde
Dyrrachium, quae omnia loca propiora funt
Corcyrae majori, quos tenet etiam duo, fed
alt recte: omnis enim terra alit fuos, vel
Ex-
maligne, vel largius. extremis oris Hamb.
fec.
409. Cautus ab incurfu] Tutus unus Qu-
dend. & Cortii : fed puto huc pedem intuliffe
ex feq. verfu, ut faepe, Buchnerus de com
mut. rat. dicendi pag. 59. reciprocationem
agnofcit, ut cautus ponatur pro tutus, &
contra. fed male citat ex Lucano cautus ad
occurfum. vid. fupr. ad lib. 1. 255. Heinfius
etiam adfcripferat, vel tutus, vel cautus ad
incurfum ut tutus & cautus variari folet.
vide ejus notas ad Ovid, 111. Triſt x11.36.
recedit Hamb. tert. mox, quam tuta Barbe-
rin nam pabula Turrian.
411. Proferit Protulit Hamb. tert. per-
tulit Thuan. quart praeftitit Langerm. o-
mnia ex gloffis. vid. ad Gratii Cyneg. 9.
mox, gramina campum MS. Cortii, &aton-
f quinque libri.
414. Vulferat] Rectius vellerat dixiffet,
fed & alibi ita vel ipfe, vel librarii peccarunt.
vulnerat Langerm, in litora quatuor libri. ut
Bafilum Hamb. pr. mox, exquaefita videtur
voluiffe Cort, ad Plin. 1, Ep. 8.
1.
418
PHARSALIAE LIB. IV.
265
*
Extendunt, puppesque levant, fed firma gerendis
Molibus infolito contexunt robora ductu.
420Namque ratem vacuae ſuſtentant undique cupae,
Quarum porrectis feries conftricta catenis
Ordinibus geminis obliquas excipit alnos.
Nec gerit expofitum telis in fronte patenti
Remigium: fed, quod trabibus circumdedit aequor,
425Hoc ferit, & taciti praebet miracula curfus,
Quod nec vela ferat, nec apertas verberet undas.
Tunc freta fervantur, dum fe declivibus undis
Aeftus agat, refluoque mari nudentur arenae.
Jamque relabenti crefcebant litora ponto;
430 Miffa ratis prono defertur lapfa profundo,
Et geminae comites. cunctas fuper ardua turris
Eminet, & tremulis tabulata minantia pinnis.
418. Pappesque] Pubesque Rottend. pr.
420. Namque ratem] Jamque ratem Hamb.
pr. Heinfius corrigebat, jam cratem, de qua
voce egit pluribus in Adverfariis fuis; fed
huic loco non convenit, nam cratibus con-
tecas fuiffe has tumultuarias naves vix cre-
dam; fed rates erant impofitae cupis. rates
quas inopia navium fecerat dicit Florus Iv.
11. 32. cupae tres fcripti. culpae Langerm.
& Thuan. quart. ut apud Horat. 11 Sat. 11.
123.culpa,vel cupa potare magiftra. ut quidam.
Idem Heinf. pro porrectis volebat, tortilibus,
quod longe abit a fcriptis. Sed porrectis ca-
tenis, eft longis, ferie longa connexis, ut,
licet in minori, Ovid. 1. Am. v1.25. longa
religate catena; quamvis hoc aliter quidam
explicent. Sed lib. 11. 671. Nofter,
Roboraque immenfis late religare catenis.
Constructa Thuan. quart. & Hamb. pr.
porrigere vero Nofter pro in longum exten-
dere uti folet, ut 11. 399. & alibi, vide Barth.
ad Stat. v. Theb. 482.
423. Nec gerit Ne Barber. velis Lan-
germ. pro remigium Turr. tegimen, vitioſe.
No-
mox,ac tacisi quinque. praebent Rottend.
pr. & Langerm.
426. Verberet] Verberat feptem libri. Vid.
Cort. ad Plin. v. Ep. 8. mox, declinibus
Thuan, fec. & Voff.
429. Crefcebant litora] Imitatus eft Sta-
tius lib. v. Theb. 709. -
Et jam plana Thetis, montesque & litora
crefcunt.
430. Defertur lapfa] Fertur delapfa Tur-
rian. mox, junctas Heinfius, qui an ille vir
doctus fit apud Cortium, ignoro. fed ama-
bat ita emendare Heinfius. vid. ad lib. 11.
194. turres quatuor libri. Stabulata Barber.
minacia Rottend. tert. a m. fec. pignis Thuan.
fec. an pro tignis? Cl. Dorvillius, tabulata
nominativo cafu capiens, conftruebat hoc
modo: ardua turris, & tabulata minantia
pinnis tremulis eminent fupra cun&as rates.
ut eminet quod turri convenit, etiam tabu-
latis congruat: fimiles verbi fingularis pofi-
tiones videbis..apud Oudend. ad. 1. 422. &
adde notas ad 11. 703. & infr. 1v. 619. v.
730. & faepe alibi.
LI
433-
266
{
M. ANNA EI LUCANI
*
*
Noluit Illyricae cuftos Octavius undạë
Confeftim tentare ratem celeresque carinas
435 Continuit, curfu crefcat dum praeda fecundo:
Et temere ingreffos repetendum invitat ad aequor
Pace maris. Sic dum pavidos formidine cervos
Claudat odoratae metuentes aëra pennae;
Aut dum difpofitis attollat retia varis
440 Venator, tenet ora levis clamofa Moloffi;
Spartanos, Cretasque ligat: nec creditur ulli
Silva cani, nifi qui preflo veftigia roftro
433. Undae] Orae Oiſel, & ita Heinfius &
Cortius. mox, tentare rates Hamb. fec. dum
crefcat Turrian.
436. Repetendum] Repetit dum Voff, a
m. fec. fed repetendum fc. curfu fecundo,
altero die, quia primo nihil hoftile occurre-
rat. nam ita pax maris eft explicanda, non
quod procellis & ventis careret, ut alibi fo-
let fumi: & ita faepe Nofter pacem vocat cef-
fationem ab armis, & proeliis. vid. ad 11.
648. & ita mox vf. 473. mox, claudet Lan-
germ. claudit Oifel. a m. pr. Aër hic pro odo-
re,
qui ex aëre vel aura redditur. vid. lib. x.
1-67. metuentis Thuan. fec.
439. Aut dum difpofitis attollat retia varis]
Ac dum Thuan. fec. attollet Oifel. a m. pr.
in editis quibusdam eft, depofitis varis. quod
defendi poffet, quia terrae infigebantur, ut
ita plantae deponi dicuntur. vid ad Ovid.
Rem. 193. & ita deponere figna eft figere lib.
I. 236. Sed quia plures erant longo ordine
& certis intervallis etiam defendi poteft
difpofitis, quod illuftrat Oudendorpius, & ita
citat Vlitius ad Gratii Cyneg. 87. ubi de va-
ris agit, vide & quae diximus ad Virgil.vi.632.
440. Moleffi Molefi feptem. Molapfi
Hamb. pr. controverfia T levis quae move-
tur vana eft. levis eft agilis, velox, vid: ad
Wal. Fl. 1. 389. & Phaedr. 1. 12. ita fupr.
11. 500. levis fonipes. & 1. 120. & 423. &a-
libi & hoc probabat Dorvillius, qui & ve-
laces Moloſſus Martialem dixiffe lib. 1.Ep. 32
"
*
•
Col-
obfervabat, & lorum recte de collari five
millo ex corio explicabat, & confulendum effe
Pafferatium ad Propert, iv. VII. pag. 660..
monebat. vid. Vlit. ad Gratii Cyneg. 401.
Apud Stat. 11. Achil. 73. indubitata tegens
multo legit arva Moloffo, ubi in MSS. muto,
Sparnatos, tranfpofitis literis Turrian. liget
Voff. a m. fec. nec creditur ullae dedit anti-
quarius Cortius fine libris.
443. Reperta] Recepta Langerm. mox
monftrare Thuan. quart. luftraffe quatuor. ita
apud Stat. v. Silv. 111. 209.
Me quoque vocales lucos luftrataque Tempe
Pulsantem.
Marklandus jubet refcribi, monftrataque; ſci-
licet a patre, qui filio ad Poëticam monftra-
vit iter. certe probabilius, quam Afcraeaque
Tempe, ut deinde conjicit. Sed Heinfius
malebat, luftrandaque, bono fenfu, id eft, quae:
deberem ingredi & obire, & in iis morari
ita paffim alii, & Nofter, luftrare terras &
aequora V. 347. 18. 1057. & alibi.
447. Impedit ad noctem &c.] Varie ten-
tatus & fcriptus locus. impetit, incipit, im-
pulit eft in noftris quoque: impendit erat et-
iam in uno Voffiano. Heinfius tentabat, ten
ditur ad noctem, vel impulit probabat; quod
certe fenfum fatis commodum facit, &,do-
nec melius quid occurrat, cum Grotio ferva--
bo. & certe, Noiter multum utitur eo verbo;
Ad noctem, pro adpropinquante nocte, faci-
le patior, & im folent loqui veteres.
Lux
etiam
PHARSALIAE LIB. IV.
267
Colligit, & praeda nefcit latrare reperta,
Contentus tremulo monftraffe cubilia loro.
445Nec mora. complentur moles, avideque petitis
Infula deferitur ratibus: quo tempore primas
Impulit ad noctem jam lux extrema tenebras.
At Pompejanus fraudes innectere ponto
Antiqua parat arte Cilix, paffusque vacare
450 Summa freti, medio fufpendit vincula ponto,
Et laxas fluitare finit, religatque catenas
Rupis ab Illyricae fcopulis. nec prima, nec illa,
etiam extrema cedere primis tenebris rece
dicitur. Sed impedire tenebras, quod tuetur
etiam Gronovius ad Senec. Agamem. vf.
$76. non videtur dici poffe, nifi dure admo-
dum, quum efficere non poffit, quo minus
tenebrae fe intendant. Efficit quidem, ne
ftatim fpiffae fint tenebrae, fed primas & in-
cipientes impedire nequit. Quo magis enim
extrema lux effe incipit, eo magis augentur
tenebrae. & mox vÏ. 472. poſt lucem dubiam,
ftatim fecutam effe noctem dicit. Me certe
tenebrae hic impediunt, ne poffim cernere
ne poffim cernere
verum; cogitabam quidem, inlicit, vel elicit
tenebras, ut deficiens lux evocet quafi tene-
bras, ut contra aurora & lucifer dicuntur lu-
cem & diem provocare apud Poëtas. vel in-
vehit,vel implicat, quod verbum faepe cum
impedit commutatur in MSS..ut ita lux ex-
trema implicet tenebras, fe mifceat tenebris
incipientibus, unde dubia, & crepera lux di-
citur. ut mox jam nocte orta vſ. 472. nox
condit lucem dubiam, quam ante implicuerat
tantum. Vide an buc faciat crepuſculi matu-
tini defcriptio apud Stat. 11. Achil. 281.
Genitorque corufcae
I
V
· Lucis adhuc hebetem vicina nocte levabat,
· A nondum excuſſo rorantem lampada ponto.
ubi bebes lampas. eft ut hic lux extrema. Sed
nihil in his eft, in quo mens confiftat. Cer-
te an probaturi fint modorum Poëticorum
prudentes audaciam Cortir nefcio, ille con-
jicit,
•
Quae
quo tempore primas
ine-
Impedit ab nocte jam lux extrema tenebras.
Nam nec inauditae caefurae beneficlo per-
fuadebit ultimam in nocte poffe produci, nec
fenfus conftat. quia ab nocte eft poft noctem,
quod de aurora dici deberet, non de luce
extrema. Et quae ifta loquendi ratio,
pedire tenebras a nocte, id eft, a tenebris? u-
tinam prodiiffent ejus notae, quae nobis tot
myfteria aperuiffent. nunc contenti debemus
effe ejus nota in Plinii VII, Ep. IV. §. 6.
ubi ex corrupto Plinii verſu
Aufus de Cicerone dare palmamque decusque.
& ex Virgilii 1
& ex Virgilii 11. Georg. 289. fimiliter ejecta
copula et, vitiato,
Excoquere, magnos fcrobibus concidere mon-
tes.
hanc metricae legis contemtionem vindica-
re conatus eft. Alteruin etiam adducit Lu-
cani locum ex lib. 1. 318. ubi nihil tale de-
prehendere potui, in Plinii verſu forte poſ
fet legi,
Quum libros Galli legerem, quibus ille pa▪
rentis
Mufis de Cicerone daret palmamque decus-
que.
Sed relinquamus incurabilia a librariis impo-
fita fano corpori ulcera. melius certe, pri-
mas, in prowas prius mutabat. mox, immit-
tere ponto Voffianus.
451. Laxas] Laxe plurimi: laxa Richel.
& Turrian. quod non difplicuiſſe Cortio vi-
LI 2
de-
268
M. ANNAEI LUCAN
1
4
-
Quae fequitur, tardata ratis: fed tertia moles
Haefit, & ad cautes adducto fune fecuta eft.
455Impendent cava faxa mari: ruituraque femper
Stat (mirum) moles: & filvis aequor inumbrat.
Huc fractas Aquilone rates, fubmerfaque pontus
Corpora faepe tulit, caecisque abfcondit in antris:
Reftituit raptus tectum mare, quumque cavernae
460 Evomuere fretum, contorti vorticis undae
Tauromenitanam vincunt fervore Charybdin.
Hic Opiterginis moles onerata colonis
Conftitit: hanc omni puppes ftatione folutae
Circueunt: alii rupes, ac litora complent.
465 Vultejus tacitas fenfit fub gurgite fraudes.
(Dux erat ille ratis) fruftra qui vincula ferro
Rumpere conatus, pofcit fpe proelia nulla,
Incertus qua terga daret, qua pectora bello.
detur, eodem caefurae munere defenfuro:
fed timidior jam, non audet mutare: catenis
Thuan. quart.
452. Nec illa] Nec illam Thuan. pr. ut ad
fequitur referatur.
454. Adducto fune] Ita re&te omnes fere
noftri, & poftulat hoc rò fecuta: nam retra
&to fune navis haerens attrahitur. vid. Ou-
dendorp. Alio quodam modo Ovid. vi. Met.
775. adducta funibus arbor, ubi etiam addu-
cuntur funes, ut arbor evertatur. diducto
Langerm.
455. Impendent] Impendunt quatuor.
416. Mirum] Mire Hamb. tert. mirum eft
Richel. murum Thuan. fec. fed interje-
&io mirum! debet haberi, ut ita rarum! &
fimilia, de quibus ad Seren. Samon. cap. 111.
vf. 35. & Virgil. 11. Georg. 33. egimus.
Quo fractas Thuan. fec.
459. Reftituit raptus tectum mare] Reti-
suit Voff. deftituit Thuan. fec. raptos Rot-
tend. fec. qui & a m. fec. caecum mare
Hoc
tum, probarem, pro tectum, quod ex ejus
gloffa potuit effe natum, alio fenfu tectum
aequor dixit lib. 111. 566. raptus dixiffe vete-
res vidimus ad illa Ovid. 1. Met. 144. vivi-
tur ex raptu. haereo in hoc loco, & Grotium
fequor, donec quid melius proferatur. pof-
fet dici tectum, fcilicet, quod abfconditum
in antris erat, & legi,reftituit raptus rediens
mare. Sed & haec relinquamus.
464. Alii] Aliae Hamb. pr. a m. fec. ru
pes ad litora Hamb. fec.
466. Ferro] Ferri undecim. conatur Lan-
germ. & mox, que pectora Turr. a m. fec.
469. Hoc tamen ] Haec Voff. depreſſa
Thuan. fec.
472. Nam condidit umbra Nox lucem du-
biam] Ita habent omnes fere, nifi quod um-
bram Langerm. dubiam lucem tres. lucem du-
bia Voffian. unus. Heinfius, umbra nomina-
tivi cafus credens, legebat,
nam condidit umbra
Mox lucem dubiam.
quod, nifi crederem ex priori verfu repeti & ita erat in Hamb. tert. a m. pr. pacem ve-
1
PHARSALIAE LIB. IV.
269
Hoc tamen in cafu, quantum deprenfa valebat,
470Effecit virtus: inter tot millia captae
Circumfufa rati, & plenam vix inde cohortem,
Pugna fuit, non longa quidem: nam condidit atra
Nox lucem dubiam, pacemque habuere tenebrae.
Tunc fic attonitam, venturaque fata paventem
475 Rexit magnanima Vultejus voce cohortem:
Libera, non ultra parva quam nocte, juventus,
Confulite extremis angufto in tempore rebus.
Vita brevis nulli fupereft, qui tempus in illa
Quaerendae fibi mortis habet: nec gloria leti
480 Inferior, juvenes, admoto occurrere fato.
Omnibus incerto venturae tempore vitae
Par animi laus eft, & quos fperaveris annos
Perdere, & extremae momentum abrumpere lucis,
Arceffas dum fata manu: non cogitur ullus
rò hic a pugna intermiffionem notat, ut mo-
do vf. 437. vidimus, & ita alibi Nofter hac
voce uti folet.
475. Rexit] Heinfius volebat, flexit, vel,
magnanima erexit, quod & viro docto ad-
fcripfit Cortius. Sic infr. 20. fuftulit, vel
extulit mentes. Sed Heinfius fimul adfcripfe
rat illa Virgilii ex lib. 1. Aen. 153.
Ille regit dictis animos.
quae vulgatam fatis adferunt, & plura The
faurus Fabri fubminiftrat. fata timentens
Thuan. quart. & Hamb. tert.
476. Parva quam] Quam parva Hamb.
tert. infr. etiam 528. parvam noctem pro
brevi dixit. libertas parva Statio v. Silv.
v. 77. & ita parva vita v. 805. fed ine-
ptus nofter declamator in angufto hoc tem-
pore & parva nocte tam longam Vulte-
jo dat orationem, ac fi otium fuiffet talia
dicendi, & non potius no&tem impendiffet
parandae pugnae: non vacabat effe diferto,
& qui non follicitus erat de vita, hic indu-
citur de ingenii fama & eloquentia effe an
Velle
xius,& acuminibus & fententiolis fubtilis:mox,
angufto tempore Edd. Gryph. & Steph. de as-
gufto tempore vid. ad lib. 1.98.
480. Occurrere fato Currere Thuan, fec.
& Barber. male. ita Stat. 1. Theb. 640. ant
certae trepidas occurrere morti, ubi dubium
poffet videri, an non imitatione Virgilii ex
lib. 11. Aen. 62. occumbere fit legendum: fed
plus animi eft in occurrere. eadem varietas a-
pud Valer. Fl. 1.631. & VII. 267.
481. Tempore] Tempora Langerm. fed
funt ablativi abfoluti. mox, fperaverit Thuan.
quart. prodere Thuan. pr. a m. pr. arrumpe-
re Hamb. fec. manu arceffere fata explicui-
mus ad Virg. 11. Aen. 645. Miror Cortium
qui hic & VII. 252. VIII. 660._arceſſere ex
fcriptis praefert, ad Plin. vi. Ep. 25. non
plane repudiare accerfere, ubi dicit fe do-
cuiffe id ad Lucan. 1. 166. ubi tamen in
fua editione arceffere praetulit. Sed vellem
fimul doceri, unde hoc verbum derivare po-
tuerit. Melius Cafaub. ad Suet. Caeſ, 11. &
Torrent, ad Claud. xxxv111. neque hodie
♣
L13
270
M. ANNA EI LUCANI
485Velle mori. fuga nulla patet: ftant undique noftris
Intenti cives jugulis. decernite letum,
Et metus omnis abeft: cupias quodcumque neceſſe eft.
Non tamen in caeca bellorum nube cadendum eft,
Ut quum permixtis acies fua tela tenebris
490Involvunt. conferta jacent quum corpora campo,
In medium mors omnis abit. perit obruta virtus.
Nos in confpicua fociis, hoftique carina
tirones hic errare folent.
485. Velle mori] Quomodo nullus cogi
poffit velle mori, vid. ad lib. I. 372. lates
Voff. unus.
Con-
vocat vs. 516. fed cives dici Hiftros & Li-
burnos refpectu Opiterginorum, & fi qui
inter hos Romani, illos dici cives refpectu
Vulteji, videat lector, an quid melius ex his
verbis excudere poffit.
486. Intenti cives jugulis] Incerti Thuan.
fec. Rutgerfius conjiciebat, Cilices. Sed non 487. Et metus omnis abeft] Abfit Hamb.
video quare hoftes non licuerit Vultejo ci fec. repugnante metro. abit quinque libri.
ves, id eft, membra ejusdem reipublicae, vo- hinc Heinf. omnis abi, vel abes, vel, ut me-
care in hoc civili bello, ad augendam in-
tus omnis abeft, vereor ne locus fit corrup-
vidiam, & quia in civilibus bellis crudelius tus, ex feq. vf. 491. mors omnis abit; ita apud
exercere victoriam folent cives, & in primis Plinium v. Ep. 18. Quae nunc omnia cum
Pompejani, quam hoftes externi. Plures ipfa fine fructu abierunt. ubi Codd. & Edd.
certe in illis erant cives Romani, licet ad aliae, aruerunt. quod nefcio quomodo me
effent auxiliares ex aliis gentibus. neque Ci- tentet, quia convenit egregie maturitati, flo-
lices adfuiffe patet, quum infr. vf. 529. Hiftros ri primo, & fru&tui. Sed & abierunt nititur
& Liburnos fuiffe dicat. nec quod antea Ci- codicibus. nam & vIII. Ep. 24. nam & ti-
lices vf. 448. Pompejanos dixerit, nationem mor abit, fi recedas, manet amor. Petron.
voluit indicare, fed artem & fraudes Cilicibus. LXIV. abiftis dulces caricae. Ovid. 11. Trift.
piratis proprias, quibus nunc Pompejani u- 153. abeunt redeuntque timores, qui centies
tebantur. ut Cilix pro pirata, Arabs pro la hoc verbo ita utitur. Dorvillius hic praefens
trone, & fimilia paffim occurrunt. Hein-
Hein- tempus pro futuro, ut & pofitum effet pro
fius capiebat Cives in vocativo cafu, ut Vul- ftatim, & fenfus: ftatiin ut decreveritis
tejus fuos alloquens ita vocaverit, & lege- mortem, eo ipfo facto jam aberit omnis me-
bat ideo, Intenti, en cives, juguls. veftris tus.
intenti Hamb. tert. male; nam fe focium
mortis fore adfirmat. vir doctus apud
Cortium veftris intenti Cilices jugulis. Cl.
Dorvillius putat revera aliquot Cilices ex
agris mediterraneis a Pompejo adductos, ut
11. 637. Redde mari Cilicas, Pompeji fuit
praeceptum. Sed hac tranfpofitione verbo-
rum voluiffe pontem ftruere illis, qui mal-
lent legi, ftant u. n. intenti jugulis. Gives
decernite letum. Non tamen Vultejum re-
&e Opiterginos cives vocaffe, quos comites
488. Cadendum eft] Cadenda eft Barbe-
rin. Cod. idem, & Thuan. tert. at cum
Langerm. permixtas acies quinque libri, quod
& explicari poffet commode. involvent Thaan.
tert. & Oifel, aut corpora Thuan, quart, com-
ferta multi, ut lib. 111.575.
491. In medium mors omnis abit] Id eft,
nihil praecipui & notabilis agitur in proeliis
magnis, nec, an quis illuftrem virum an ple-
bejum occiderit, fciri poteft; nulla laus prae-
cipua,nec fepofita gloria, ut Ovid. 11. Amor.
XII.
PHAR SALIA E LIB. IV.
271
&
Conftituere Dei. praebebunt acquora teftes,
Praebebunt terrae, fummis dabit infula faxis.
495 Spectabunt geminae diverfo e litore partes.
Nefcio quod noftris magnum & memorabile fatis
Exemplum, Fortuna, paras. quaecumque per aevum
Exhibuit monimenta fides, fervataque ferro
Militiae pietas, tranfibit noftra juventus.
500Namque fuis pro te gladiis incumbere, Caefar,
XII. 1. ita Quintil. xI. 1. Se in medium
tam fecura obfervatio artium mifit, vid. ad Val,
Flac. vi. 200.
491, Perit obruta virtus] Abruta Turr.
fed obruta eft obfcurata, & minus eminens
multitudine, confufione & obfcuritate. vid.
ad Val. Fl. 1. 319. perit virtus dixit, & No
fter lib. v. 292. id eft, nulla laus, nullus
fructus inde redit.
494. Summis] E fummis Offel.
495. Diverfo Diverfae litora Langerm.
diverfo litore plurimi, & diverfae e litore Oi-
fel. & tunc poffet legi, gemino diverfae e. 1.
partes eodem fenfu, & nefcio an non me-
liori. quia diverfae partes centies in bellis ci-.
vilibus duo adverfarii dicuntur: & quia di-
verfa litora explicant Dalmaticum & Illyri-
cum: at qui illa diverſa dici non poffunt, id
eft, fibi oppofita, quum Dalmatia & Illy-
ricum ad idem latus Adriatici maris fint. Si
Lucani ingenium & magna loquentem cala-
mum agnofcimus, potuit Italicum & Illyri-
cum intelligere: fed fi confulamus fitum loco-
rum, ex utroque litore hoc certamen cer-
ni nequit. geminum ergo litus poteft Dal-
maticum intelligi & infulae. Spectabant u-
nus Heinfii: nefcio quid magnum exempli vo-
febat Heinf. quod dubito an poffit defendi,
nifi magni & memorabilis etiam legeretur.
quare accedo fcriptis & Oudendorpio, &
nefcio quod retineo, magnum memorabile
&
ad exemplum Virgilii. qui lib. IV. 94. ma-
gnum & memorabile nomen, dixit. ubi vide
quae diximus.
498. Exhibuit] Exibit Hamb; quart, quod
Effe
notaret, fuperabit noftra fides omnia monu-
menta. fed vulgata planior, ut fides & pietas
conftruatur cum tranfibit, fervata pietas po-
teft capi, ut fervare fidem 111.30i. & fupr.
351.v111.547. & ita Virgilius & alii loquun-
tur. Sed tamen, fervata pietas ferro pro per
ferrum, non fatis placet. bello erat in uno
Bersmanni, quod planiorem efficit fenfum:
fi codices addicerent, mallem,
Spectataque ferro
Militiae pietas.
fic Ovid. xiv. Met.
Dextera per ferrum, pietas ſpectata per
ignem.
qui & alia conftru&tione fpectatum caeftibus
dixit lib. v111. 301. Val. Fl. 1. 100.
bellis fpectataque fama
Turba ducum.
& Virgil. v111. Aen. 151.
rebus fpectata juventus.
& alii paffim, non obtrudo haec invitis mem-
branis, fed in vulgata aliquid obfcuri & fca-
bri mihi apparet. Si quis explanarit melius,,
lubens cedam.
499. Tranfibit] Tranfiffet Hamb. pr. Vof
fian. & alius Voff. a m. fec. Heinfius con-
jecerat, tranſiſſe eft, vel tranfibis. in Rott.
tert, erat tran. erafis literis. Sed vul-
gata mihi fatis fana videtur, & tranfire, pro
fuperare, vincere, dixit etiam lib. 11. 5050
tranfiffet fi legendum foret, deberet fequi, fi
majoris pietatis exhibendae occafio daretur
aut fimile quid, fed in his anguftiis, in hac
obfidione edemus fpecimen fidei & pietatis
quod omnia vetera fuperet exempla. Am
9°
دو
Flie
272
M. ANNA EI LUCANI
$
Effe parum fcimus: fed non majora fuperfunt
Obfeffis, tanti quae pignora demus amoris.
Abfcidit noftrae multum fors invida laudi,
Quod non cum fenibus capti natisque tenemur.
505Indomitos fciat effe viros, timeatque furentes,
Et morti faciles animos: & gaudeat hoftis
Non plures haefiffe rates. tentare parabunt
Foederibus, turpique volent corrumpere vita.
O utinam, quo plus habeat mors unica famae,
510Promittant veniam, jubeant fperare falutem:
Ne nos, quum calido fodiemus vifcera ferro,
Defperaffe putent. magna virtute merendum eft,
plificat certe Vultejus, fed haec non ad vi-
vum funt refecanda, & Lucani magnilo-
quentiae ratio eft habenda, qui hoc virtutis
fpecimen, fupra omnia extollere voluit. De-
nique tranfibit idem poteſt notare, quod tran-
fiffet. da modo locum virtuti, tranfibit no-
ftra juventus omnia exempla, juventa Thuan.
quart.
500. Namque] Jamque Hamb. pr. pro-
cumbere Thuan. fec. & Hamb. tert. male.
vid, fupr. h. 1. vſ. 278. fi non majora Rott.
fec. fed non in vota Voff. quod oftendit la-
tere aliquid ulceris. forte, fed non nifi vota
Superfunt. Sollemni loquendi modo, ubi vi-
res vel fpes majora faciendi, vel obtinendi
defunt. Övid, 1. Trift. 11.1.
Di maris & terrae (quid enim nifi vota
Superfunt)
ubi vide notas, malim etiam, nil nifi vota fu-
perfunt. Quia parum praeceffit, fecerunt ma
jora. illud in natum ex nifi quod compendio
fcribebatur ni, hinc in.
502. Tanti quae] Qua Voff, a m. fec. de-
mus quae pignora Rott. tert.
503. Abfcidit] Ita omnes fere noftri prae-
ter Oifel & Thuan. tert. qui abfcindit. vid.
111. 33. Fors etiam fex, laudis o&o, mox,
natifque videmur Oifel.
Cae-
506. Animos] Heinfius volebat, animas:
vid. fupr. 249. & ita Val. Flac. 1. 151. fa-
ciles animas dixit, ubi vide adnotata,
508. Volent] Vident Rottend. pr.
510. Promittant] Permittant Thuan. fec,
promittant vitam unus. vid. lib. 11. 118.
511. Quum calido fodiemus] Valido duo
libri, & ita variaffe faepe librarios notavimus
ad Ovid. vII. Met. 123. xv. 324. & Valer.
Fl. 1. 260. fed jam CI. Drakenborchio o-
lim fuggeffi rectius calidum ferrum, ċerte
hic loci, dici, quam validum, vide eum ad
Sil. Ital. lib. 1. 552. calebat enim a fangui-
ne fociorum, ut ex vf. $44. apparet mutua
dediffe vulnera. ita apud Ovid. 1. Ep. 19.
Sanguine Tlepolemus Lyciam tepefecerat ba-
ftam.
& Silius eodem libro 309. tepefactum haftam
dixit, & ita contra frigidus enfis & gladius v.
244. & v11. 502. apud Statium lib. v. Silv.
11. 62.
Nondum validae tibi figna juventae.
ubi Heinfius calidae malebat, proprio ju-
ventutis epitheto, ut apud Horat. 111. XV.
ult. fed quia majoris laudis eft validum effe
juvenem, quam calidum, & ibi agatur de
militari rudimento, nihil muto. fic apud No-
ftrum lib. 1. 305. implentur valido tirone co-
ber-
PHARSALIAE LIB. IV
273
[
Caefar, ut, amiffis inter tot millia paucis,
Hoc damnum, clademque voces. dent fata receffum,
515Emittantque licet, vitare inftantia nolim.
Projeci vitam, comites, totusque futurae
Mortis agor ftimulis: furor eft. adgnofcere folis
Permiffum eft, quos jam tangit vicinia fati,
Victurosque Dei celant, ut vivere durent,
520 Felix effe mori. Sic cunctas extulit ardor
Nobilium mentes juvenum: quum fidera coeli,
Ante ducis voces, oculis humentibus omnes
Adfpicerent, flexoque Urfae temone paverent:
Idem, quum fortes animos praecepta ſubiſſent,
hortes. ubi calido effet abfurdum. contra a-
pud Tacit. 11. Ann. 83. malim. Honores, ut
quis amore in Germanicum aut ingenio cali-
dus, reperti, id eft, qui fponte, natura, e-
rat calidior, & vehementior; & apud Gun-
ther. Ligur. lib. 1. 665. cum Rittershufio.
Nefcio quid calido tractarent pectore pul-
chrum.
& ita faepe alibi. fodiamus quatuor codices
Heinf. per Graecismum volebat, fodiemur
vifcera.convenit huic loco Ovidii v111. Met.
453.
Calidumque priori
Caede recalfecit conforti fanguine telum,
unde & calido h. 1. firmatur.
514. Vocet] Voces Richel.recte, ut ad Cae-
farem oratio vertatur.
514. Dent fata receffum] Dant Hamb pr.
receffus Thuan. pr. Heinf. malebat, rece-
ptum: recurfum Rott. fec. & tert. quod re-
cepit Cortius. vid. ad Ovid. vi. Ep. 59. &
vi. Met. 450. infr.v1. 40. VIII. 767. quae
legerat certe.
515. Emittantque] Emittentque Hamb.
pr. demittantque fecundus. dimittantque Thu-
an. quart. omittantque Oifel. immittantque
Thuan. fec. alii, promittantque, & permittant-
que, omnia fruftra, & nata ex litera prima
omiffa in initio verſus.
Opta-
$16. Totuſque futurae] Totufque furore
Thuan. fec. futuri Martis Heinf. non probo.
nam fic infr. 737. leti fortuna propinqui, &
vicina mors VII. 5o. & faepe vicinia mortis, vel
leti apud Noftrum. Stat. x11. 760.
Jam letale furens atque audax morte futura.
ubi futurum ſaepe pro vicino poni etiam ex
Virgilio docuit Barthius, & ad lib. VII. 741.
& ita faepe Nofter futurum bellum, & fatum
&c. dixit. deinde, agnofcere foli Rottend. pr. fu-
ror agnofcere Rott. tert, permiffum quos tres.
permiffi q. j. t. vicinia leti Heinfius vo-
lebat, ut fit, eft agnofcere pro licet, datur a-
gnofcere folis, felix eſſe mori, quos &c. Sed
hoc durius mihi videtur. leti eft in quatuor.
loeti Rott. pr. victoresque Oifel. & a m. fec.
Thuan. & Rott. primi, victuriſque Rott. tert.
ducent Voffian.
520. Suftulit] Extulit novem fcripti. vid.
Oudend. & Freinshemii indicem in Florum
in animos,& tollere, ubi utriufque verbi exem-
pla reperies, & plura poffent adjici, fi tanti
videretur.
524. Iidem] Ita omnes codices. Sed in
pronunciando contrahitur vox in duas fylla-
bas, ut centies apud Poëtas. vid. Virg. II.
Aen. 541. & alibi. & pari modo eadem, &
Mm
eodem
274
M. ANNA EI LUCANI
x
525Optavere diem. nec fegnis mergere ponto
Tunc erat aftra polus: nam fol Ledaea tenebat
Sidera, vicino quum lux altiffima Cancro eft:
Nox tum Theffalicas urguebat parva fagittas.
Detegit orta dies ftantes in rupibus Hiftros,
530 Pugnacesque mari Graja cum claffe Liburnos.
Tentavere prius fufpenfo vincere bello
Foederibus, fieret captis fi dulcior ipfa
Mortis vita mora. ftabat devota juventus,
Damnata jam luce ferox, fecuraque pugnae
535 Promiffo fibi fine manu: nullique tumultus
Excuffere viris mentes ad fumma paratas:
Innumerasque fimul pauci terraque marique
Suftinuere manus: tanta eft fiducia mortis.
rodem apud Virgil, Ecl. v111. 81. & x. Aen.
487. & alios. vid. Waff. Senar. cap. 18. n.
106. iidem vero eleganter, id eft, illi, qui
antea attoniti venturaque fata pavebant, nunc
alacres & parati mortem fubire videntur. vid.
ad Valer. Flac. 11. 104. fubirent Barber.
525. Nec fegnis mergere] Verum eft plu-
rimos MS. habere, vergere, quod confenfu
fere a viris doctis receptum. & vergere, ac-
cufativum regere non inficior, ubi pro fun.
dere liquorem certo ritu fumitur. Sed ubi
pro declinare ponitur femper vidi, vergere
in partem hanc vel illam dici, & neutra fi.
gnificatione poni. ut in exemplis, quae ad-
ducuntur infr. ad lib. vi. 482. video qui
dem fortaffe vergere poffe fumi active, licet
loca fint dubiae le&tionis : fed dent exem-
plum, ubi vergere polus dicitur aftra ponto,
pro in vel ad pontum & manus dabo tam-
diu vero mergere retinebo, quod in hac re
obvium eſt verbum, nec exemplis illuftrare
operae eft, mox,nox cum maxima pars codi-
cum. de parva nocte vid. fupr. vf. 476.
530. Mari] Maris Hamb. fec.
$35. Promiſſo] Ita multi fcripti ; permille
3
Ut-
repetitum puto ex verf. 518, non permiſſa
erat illis mors, fed fponte ſe devoverant &
damnaverant vitam, de quo verbo vid. Barth.
ad Stat. 11. Theb. 616. fic promiſſa laus a-
pud Ovid. 1111. Met. 248. explicatur, quam
fibi Uliffes promiſerat. manus a m. fec. Ri-
chel. fed manu eft violenta morte pugnando
quaefita, ut fup. 484. arceffas dum fata manu,
quod v11. 252. dixit ferro. vid. lib. x. 423.&
ad Virg. 11. Aen. 434-
536. Mentes ad fummaparatas] Animos at
S. paratos Rott. pr. vide viros doctos ad Sil.
Ital. 11. 592.
137. Terraque marique] Hoc de hoftibus
intelligi debet, & tamen infolentior eft con-
ftructio: nam non Opitergini terra & mari
fuftinebant hoftes: una enim in nave circum-
fepti undique erant, fed fuftinebant innu-
meras manus terraque marique eos oppu-
gnantes. planius fuiffet, terraeque marisque
manus
id eft, terreftres & maritimas co-
pias Sed fua fit Lucano ratio loquendi.
$38. Mortis ] Morti dedit Cortius, quod
nusquam reperi: & licet utriusque conftru-
ctionis poffint exempla corradi, tutius eft in
>
tali-
PHARSALIAE L I B. IV.
275
✩
Utque fatis bello viſum eſt fluxiffe cruoris,
540 Verfus ab hofte furor: primus dux ipſe carinae
Vultejus jugulo pofcens jam fata retecto,
Et quis, ait, juvenes, cujus fit dextra cruore
Digna meo, certaque fide per vulnera noftra
Teftetur fe velle mori? nec plura locuto
545 Vifcera non unus jamdudum tranfigit enfis.
Collaudat cunctos: fed eum, cui vulnera prima
Debebat, grato moriens interficit itu.
Concurrunt alii, totumque in partibus unis
Bellorum fecere nefas. fic femine Cadmi
55 。Emicuit Dircaea cohors, ceciditque fuorum
Vulneribus dirum Thebanis fratribus omen.
Phafidos & campis infomni dente creati
talibus fequi fcriptos. infr. 685. ferri fiducia
non eft. vid. hic Oudendorpium & adnotata
ad Ovid. XVII. Epiſt. 19.
541. Pofcens jam] Pofcens fibi Rott. fec.
quod Cortius recepit.
542. Eaquis ait juvenum eft] Et quis mul-
ti hic; pauciores, En quis, perpetua haec va-
riatio. vid. ad Virg. 1. Ecl. 27. & x. 28. ego
non alienus fum ab, & quis, quia etiam fed
quis, nam quis &c. dixiffe conftat. vid. ad
lib. 1x. 706. & Drak. ad Liv. v. 36. & Cort.
ad Plin. vi. Ep. IV. § 2. quisquis Turrian.
qui etiam habebat, juvenes, cujus, quod pro-
barem; omnes enim juvenes erant hi mili-
tes, ut vf 476, alloquitur ergo hic eos: &
eft deerat Thuan. quart. & Rott, fec. & hinc
apparet eft natum ex ultima fyllaba juve-
nes, & quum ita metrum non conftaret, fa-
&um, juvenum eft. dignam manum explicui-
mus fupr. ad vf. 347.
543. Per vulnera noftra] Marklandus ad
Statii v. Silv. 1. 18. corrigit, per funera no-
ftra. Sed hoc nihil opus eſt commento, nec
quia hae voces faepe commutatae, ideo ubi-
Ter-
que intrudendae: nam non modo capitale
erat ducem fuum occidere, fed vel vulnera-
re; quare invitat milites ad vulnera fibi in-
ferenda, ut ita teftentur fe non effugere vel-
le mortem, ad quam hoc facinore ſe obli-
gabant: & hinc certa fide dicit, ut detre&a-
re poftea non poffint mortem, a fe illis vi-
ciffim illatam, qua ex difciplina militari ipſe
poenam ab illo, qui vulnus intulerat, exi-
git, & deinde etiam poft multa fibi certatim
impofita vulnera, gratias pro iis agit: nec
quia mox iterum vulnera fequitur, funera
hic debebant contra fcriptos ingeri, quum id
millies Lucano excidiffe viderimus: teftatur
Hamb. tert.
$45. Tranfigit] Tranfiit Hamburg. tert.
quad & Oudendorpio innotuit ex indicio CL
Drakenb. ad Sil. x111. 166. vid. fupr. ad
111. 588.
546. Cui vulnera] Quem Turrian, dege
bat Thuan. fec. mox, concurrant Hamb.
tert.
fec.
549. Sic femine] Si Richel. Catmi Thuan.
Mm 2
$54.
276
ง
M. ANNAEI LUCANI
UCANE
}
น
Terrigenàe, miffa magicis e cantibus ira,
Cognato tantos implerunt fanguine fulcos:
555 Ipfaque, inexpertis quod primum fecerat herbis,
Expavit Medea nefas. fic mutua pacti
Fata cadunt juvenes: minimumque in morte virorum
Mors virtutis habet: pariter fternuntque, caduntque
Vulnere letali: nec quemquam dextra fefellit,
560 Quum feriat moriente manu. nec vulnus adactis
Debetur gladiis: percuffum eft pectore ferrum,
554. Implerunt] Complerunt quatuor.
555. Inexpertis] Incredibile Medeam in
periculo capitis cariffimi adhibuiffe herbas,
quarum vires non habebat perſpectas. Ideo-
que Cl. Dorvillius dividebat vocem hanc &
legebat, Ipfaque, in expertis q. p. f. herbis,
Expavit Medea nefas. & imitari volebat illa
Ovidii Epift. XII. 97.
Ipfa ego, quae dederam medicamina, pal-
lida fedi.
unum obftat rè primum, quod inexpertas
herbas tuetur. pro quo, fi pridem legas, fta-
`re poteft lectio Dorvilliana, quae etiam eft
in editione Micylli & Veneta c. n. Omni-
boni A. 1592. & forte in aliis, quas excu-
tere non vacat. & iftas voces, pridem & pri-
mum, commutari in fcriptis videbis apud Vir-
gil. vit. Aen. 190. & Propert, III. VIII.
15.
556. Pasti] Ita omnes fcripti & editi.
Cortius tamen edidit, paſſi. Sed multo ele-
gantius & ad virtutem praeftantius, oratio-
ne Vulteji & exemplo excitatos, promififfe
mutuas caedes, & eo refer certam fidem vf.
543. & promiſſum tibi finem 535.
་
• 557. Minimumque] Ita e noftris novem
vel decem, & recte receperunt viri docti,
licet Cortius eos fequi dedignetur, & nimium-
que praetulerit. Senfus eft, cadunt & inter fe
occiduntur, fed mors illa habebat minimum
virtutis, quum plus effet in eo, quod tam
conftanter & fortiter, tam certa manu, non
trepidante, 'nec repetentes vulnera, nec re-
Et
pugnantes jugularent, & in modum proelii
compofiti pectoribus & jugulis inferrent vul-
nus ftatim letale, & ille ita vulneratus re-
ferret vulnus vulneranti: Animus ergo prae-
fens & conftans ad tantum facinus plus lau-
dis meretur, quam ipfum factum: Obfcu-
rior eft fenfus, & nimis forte acutus, fa-、
teor, fed pervidit Grotius. Sic etiam in
aliis factis, minimum dicitur, quod non prae-
cipuum eft. Ovid. x111. Met. 76.
Servavique animam (minimum eft hoc lau-
dis) inertem.
>
& XIV. 202.
the
t
A
t
Mors erat ante oculos, minimum tamen il-
la malorum.
ubi vide, & ad Quin&il. Decl. 11. cap. 1.
fimilis variatio in his vocibus occurrit lib. vII.
282. & alibi.
559. Nec dextra] Ne dextra S. Germ.
dum feriat Thuan. fec. & Hamb. pr. feriant
Barber. non male.
560. Nec vulnus adactis] Id eft, vulneri
fe fponte ingefferunt, nec ferrum percuffit
pectus, fed pectus fponte in ferrum incurrit, &
jugulis fuis ita induerunt gladios, ut manus
ferientis premerent & admoverent fuis jugulis;
quod maximum furoris, quem virtutem vocat
Nofter, indicium, quum aliter retrahere fe &
jugulum, ad fenfum vulneris foleant. quare
necjuguli hic opus eft, nec jugulos preſſere ma-
nu, ut Rottend. fec. a m. fec. & Langerm. apr.
nec jugulos preffere manus ut idem a m. fec.
quod ferientem fpectaret, fed agitur de per-
cuf-
}
!
絺
​1
7
PHARSALIAE LI B.
LIB. IV.
277
*
Et jugulis preffere manum. quum forte cruenta
Fratribus incurrant fratres, natusque parenti:
Haud trepidante tamen toto cum pondere dextra
565 Exegere enfes. pietas ferientibus una,
Non repetiſſe, fuit. jam latis vifcera lapſa
Semianimes traxere foris, multumque cruoris
Infudere mari. defpectam cernere lucem,
Victoresque fuos vultu fpectare fuperbo,
570Et mortem fentire juvat. jam ftrage cruenta
cuffo; manus quidem plurimi; fed & jugulis
fidem, alio tamen fenfu, licet quidam eodem
capiant. lib. v1, 160. Noſter
confringite tela
~Pectoris incurfu, jugulisque retundite fer-
rum.
J
¿
ubi vide. jugulos praebere (aut praeftare, de
quo vid. ad viii. 615. Oudend.) eft gla-
diatoriae conſtantiae proprium, fed eorum
fuperat virtus Opiterginorum, qui in vul-
nus fe impellunt, ut loquitur Vellej. 11. 70.
fic inferri telo, de quo ad Quintil. Decl.
XIII. 14. & incurrere, de quo fupr. h. 1. vſ.
278. premere vero eft tangere, & quidem
non leviter, fed cum impreffione. fic oculos
alicujus are premere. Albinov. ad Liviam vf.
34. & ita premere haſta Virgil,11. Aen. 530.
eft conficere, occidere. Vid. apud noftrum
VI. 189. VII. 783. & alibi. Sic ferrum con-
jectum in gutture premere, ferientis eft apud
Ovid. 111. Met, 90. & alte adigere, ut hic
etiam non adactis gladiis vulnus debetur, fed
admotis ad gladios pe&toribus. de adigere vi-
de ad Val. Fl. vI. 183. quod exigere vf $65.
dixit, de quo ad Val. Fl. 1v. 390. quamvis
aliter cepiffe videatur librarius Thuan. fec.
qui hic exuere dedit, quafi effet pro extra-
here, ut repetatur ictus. Sed hoc notare
non puto. nam non repetitum fuiffe Nofter
dicit.
562. Cum forte] Sic forte multi.
566. Non repetiffe] Unde crudelitas Ca-
ligulae notatur, cujus fignum erat omni-
Con-
bus, repete. Suet. cap. LVIII. vifcera laxa
Oifel. a m. fec. vid. 1.617.
567. Cruoris] Cruorem Richel. vid. ad lib.
11. 128. infundere Turr.
568. Deſpectam cernere lucem] Defpectant
feptem. Heinfius varie tentabat, defectam,
ut variant codices lib. v. 333. vel deceptam
fpernere. vid. infr. VIII. 61. cernere lunam
Hamb. fec. a m. pr. quod probat Heinf. ad
Virg. 1v. Aen. 17. legens, deceptam cerne-
re Lunam. Sed quum dies effet, nefcio quis
hic Lunae fit locus. & cernere Turr. mox,vifu
ſpectare Hamb. tert. vultu ſp.memento Turrian.
570. Et mortem fentire] Ut in hac trifti
caede nimis luxurianti indulget genio Poëta,
ita hoc in primis ineptum videri debet. Si
enim pietas erat ftatim letale vulnus pectori
vel jugulo, unde confeftim expirarent, in-
fligere, nec repetere, quam abfurde nunc
fubjicit, juvat mortem fentire, quod non fit,
nifi quum minutis & crebris i&tibus lenta
mors infertur ; ut docet dictum Caligulae
ita feri, ut fe mori fentiant, apud Sueton. cap.
xxx. & ita folebant crudeliffimi vexatores
Martyras lenta morte conficere. vide in pri-
mis, Prudent. sp. Hym. 11. in Lau-
rentium vſ. 334. & feqq. alio in cafu dixit
fupr. 277. non fentieticus: & paullum diver-
fo fenfu Statius IV. Theb. 614.
}
Tacet ille in funere longo
Quem premis, & jun&ae fentit confinia
ubi videndus Barthius.
mortis.
Mm 3
278-
M. ANNA EI LUCANI
Confpicitur cumulata ratis: buftisque remittunt
Corpora victores, ducibus mirantibus, ulli
Effe ducem tanti. nullam majore locuta eft
Ore ratem totum difcurrens fama per orbem.
575 Non tamen ignavae poft haec exempla virorum.
Percipient gentes, quam fit non ardua virtus
Servitium fugiffe manu. fed regna timentur
Ob ferrum, & faevis libertas uritur armis :
571. Confpicitur] Defpicitur S. Germ. a
m. fec. mox, mirantibus ullis Rott. tert. ul-
lum fec. a m. fec. nulli majore Rottend. pr.
575. Pofthaec] Pofthac Turr. & Barber.
percipiant Turrian. licet fciam mentes & gen-
tes faepe confundi, vid. ad Petron. cx1.non
accedo tamen Heinfio hic corrigenti, men-
tes; quia in nullo codice inveni, ipfe etiam
poftea damnavit Heinfius: licet percipere
mentis proprium verbum notemus ad lib.
18. 1009. nam Opiterginis opponit ignavas
gentes. quam fit non integra virtus Rottend.
fec. a m. fec. elegantem ufum § quam illu-
ftravit Cortius ad Plin. vi, Ep. vit. §. 2.
་
578. Saevis libertas uritur armis] Quaeri
tur Voff, & Thuan. tert ut effet pro acqui-
ritur, ut lib. v11. 434. libertas jugulo quae-
fita. vid. IX. 1974. & centies apud Noftrum
& alios. Sed faevis huic voci videtur obſta-
re, quod de Tyrannis explicant, & haec
omnia ad concitandam juventutem in Nero-
nem dicta notat Sulpitius. Cl. Dorvillius a-
liquid ftribliginis hoc in loco haerere judi-
cat, nec utitur, nec uritur fibi placere, nec
tamen fibi aliquid nunc fuccurrere notaverat:
& Heinfius obelo notaverat verfum corru-
ptum, conjecerat vero, vertitur, vel perdi-
tur, uritur ego non intelligo, etfi pro vexa-
tur, cruciatur, ut Sulpitius fecit, capiamus.
Quis enim umquam ita locutus elt ? an an-
gitur, ut hoc verbum commutari cum uri-
tur vidimus ad Ovid. Remed. $71. deinde
focum perplexum magis implicat fequens
ignorant, quod referri volunt ad gentes vel
homines, quod durum, quum interjiciantur
Igno-
plura, & proxime libertas, quae tunc intel-
ligi deberet, ac fi dixiffet, liberi homines igno-
rant. Sed in plurimis fcriptis & editis eft,
ignorat, quod ad homines vel gentes, re
ferri nequit, fed ad libertatem. In his dum
haereo, fubiit conje&ura, quam an viri do-
ai fint probaturi nefcio. & quia utitur eſt
in Rott. tert. a m. pr. & in quibusdam e-
ditis, fingebam mihi commodo fenfu poffe
legi,
Sed regna timentur
Ob ferrum. At faevis libertas utitur armis,
Imploratque datos, ne quisquam ferviat,
enfes.
fub rege fervientes timent ob mortem, quam
quotidie illis Tyranni, fatellitibus armatis &
carnificibus fepti, intentant & minantur.
Sed liberi homines auxilium perunt a volun-
taria morte, quam a faevis, id eft,
id eft, in fẹ
converfis, armis impetrant. Simili fere fen-
tentia, & tumore fere poëtico Florus lib.
IV. cap. 9. Saxa legatus, ne veniret in po
teftatem, a gladio fuo impetravit. ubi fìmilia
adnotarunt viri docti, & multa in hanc rem
paffim habet Seneca, cujus fententiam hic
exprimit ejus gentilis. implorat vero ideo
conjeci, quia notum eft apud Poëtas faepe
a viris fortibus haftas & arma fua invocari.
vide ad Valer. Fl. 11. §12. & 181.707. re-
gna timentur ob ferrum, faevis. Hamb. tert
fine copula: Ignoratne Sixii. Si quis non de
fibi illata morte, fed de Neronis
fed de Neronis, five cu-
jufcumque nece, in quam liberi homines
fervitute preffi, arinis debent uti, capere veliț
non refragabor.
}
580.
PHARSALIAE LIB. IV.
279.
*Ignoratque datos, ne quisquam ferviat, enſes.
5 80 Mors, utinam pavidos vitae fubducere nolles,
Sed virtus te fola daret. Non fegnior illo
Marte fuit, qui tunc Libycis exarfit in arvis.
Namque rates audax Lilybaeo litore folvit
Curio: nec forti velis aquilone recepto
585 Inter femirutas magnae Carthaginis arces,
Et Clupeam, tenuit ftationis litora notae :
+80. Pavidos] Tales Rottend. pr. Dor-
villius diftinguebat, Mors, utinam &c. ut fit
apoftrophe ad Mortem.
181. Non fegnior] Nec fegnior ille Rot-
tend. fec. ifte Hamb tert. Libycis qui tunc
Rottend. pr. exarfit arenis Richel. quod &
in fuo MS. invenit Cortius. fed & lib. v. 39.
Libyae fqualentibus arvis.
584. Nec forti velis Aquilone recepto] Nec
dextro Rott. pr. a m. fec. fed dextros aut fini-
ftros ventos aliquis quaerat, ego nondum re-
peri, licet dici forte poffe non negem, pro fe-
cundis & adverfis. quare adhuc vulgatum
fervo. fic Ovid. 11. Amor. x1. 38.
Impleat illa tuos fortior aura finus.
XI. Met. 431.
Contineat ventos.
Rutil. 1. Itin. 237.
Qui carcere fortes
Ad centum cellas forti defleximus Auftro.
Eodem modo fluvii rapidi fortes dicuntur. ut
lib. vi. 362. videbimus. Jam vero de Aqui-
lone vento hic agi docet etiam vox velis, qui-
bus receptus fuit ventus, id eft, acceptus,
ut faepius veteres loquuntur, non vero de
loco, Aquilaria dicto, ad quem adpuliffe Cu-
rionem dicit Caefar lib. 11. B. C. 23. qui
nihil habet commune cum Aquilone vento,
& durior effet etiam locutio, locum recipere
velis, pro tenere, potiri &c. ut faepius oc-
currit. Sed puto etiam perperam illum lo-
cum, Aquilariam vocari, qui fine dubio Az
guillaria erat appellanda: vana etiam funt
omnia, quae de loco hoc dicto a Mercurii
caduceo, anguibus ornato, adducuntur : &
Pri-
ineptum effet hos ferpentes anguillas vocare:
nam Anguillaria non ab anguibus, fed ab an-
guillis pifcium genere derivatur. Denique
promontorium Mercurii five Hermaea
prope quod Clupea fuit, diverfum eft ab
Anguillaria, quae a celebri & lucrofa ho-
rum pifcium captura ita vocata effe videtur.
Et non longe à Clupea fuiffe tractum ali-
quem litoralem pifcatura lucrofum docet nos
locus Ennii in Phagetiis, quem fervavit A-
pulejus in Apologetico, & legitur inter fra-
gmenta pag. 155. Ed. Columnae Amftelae-
damenfis.
Omnibus at Clupea praeftat muſstela marina.
ubi Columna re&te legit,Clupeae,& hunc quo-
que Lucani locum adducit. ut & Harduinus
ad Plinii lib. 11. Emendat. 24. qui tamen
praefert, omnibus ut Clupeae. Jam vero mu-
ftela illa marina Clupeae, five Lampetra
ut alii vocant, eft ex genere anguillarum
quibus fere fimilis eft, nifi quod certis qui-
busdam notis diftinguatur, ut docuit multis
Gefnerus de Aquatil. lib. IV. pag. 590. &
feqq. Videndus & Scaliger Lea. Aufon.
lib. 1. cap. 26. & talem pifcem exoffem, no-
vem oculis (unde apud noftrates negenoog
dicitur) in noftris fluminibus, & in primis
Vahali frequentem & notum habemus. Ve-
rofimilius ergo eft locum illum Anguillariam
dictum quia ibi anguillae, muttelae
lampetrae, muraenae & fimiles captae fa-
mam apud gulones & delicati palati homi-
nes habebant. Hunc ergo locum, etfi no-
mine non exprimat, potuit intelligere Luca-
nus vf. 586. ubi, ftationis litora notae vocat.
>
Sed
280
M. ANNAEI LUCANI
Primaque caftra locat cano procul aequore, qua fe
Bagrada lentus agit, ficcae fulcator arenae.
Inde petit tumulos, exefasque undique rupes,
590 Antaei quae regna vocat non vana vetuftas.
Nominis antiqui cupientem nofcere cauffas,
Cognita per multos docuit rudis incola patres.
Nondum poft genitos Tellus effoeta gigantas,
Terribilem Libycis partum concepit in antris.
Sed hoc verfu agens de navigatione ex Sici-
lia verfus Africam, dicit eum vento Aqui-
lone, non forti, fed languido, quum ali-
ter vehemens effe foleat, provectum perve-
niſſe tandem ad Africae litora, nihil acumi-
nis aut argutiae in puerili adliteratione cap
tans, in Aquilone & Aquilaria, quae nuf-
quam fuit. & ita fortis Aquilaria deberet in-
telligi munita operibus firma. ut Mutina for-
tiffima apud Cicer. vi. Phil. 1. explicatur,
licet & de Mutinenfibus ipfis poffet dictum
eſſe. & fortiſſima caftra Valer. Max. 1. vI.
4. Ortelius in Thefauro fuo Aquilariam po-
nit inter Afpida & Hadrumetum, quum Lu-
canus inter Clupeam (quam Ptolemaeus ab
Afpide diverfam facit, fed a Cellario erro-
ris damnatus) & Carthaginem collocet. in
Clupeae nomine variant fcripti, Clipeam &
Clepiam prae fe ferentes. notandum etiam
hic' Antaei fedem a Lucano poni, quum a-
lii in Mauritania ponant. vid. Melain lib. I.
cap. 5.
$88. Locat] Locant Langerm. ut de to-
to exercitu, five militibus intelligatur.
$89. Exefasque] Excelfasque Rottend.
fec. male. vid. 111.226. & alibi. exefas un-
dique duo Thuanei & Rottend. tert. a m. fec.
mox, vocaut idem Rottend. & Oudend. u-
nus: mirum vero hoc neglexiffe Cortium,
quum nunc auctoribus fcriptis poffet edere,
quod toties arripuit nullo codice fuffragan-
te.
592. Docuit rudis incola] Scio rudem pof-
fe dici refpectu urbanorum; fed mirum ta-
men tam rudi Lucanum dediffe orationem
Nec
tam eruditam, qua contexuit fabulam tam
longe repetitam, ex tot Poëtarum commen-
tis, & quam omnibus ornamentis & attribu-
tis inftruxit, nec admiratum fuiffe Curionem
hominis hujus non plebejam eruditionem &
rerum patriarum, per multas manus tradita-
rum, peritiam, quae ipfe caruiffe debetur
fingi: nam aliter ad folum nomen Antaei,
qua erat doctrina, Curio reliqua per fe po-
tuiffet fcire. Poffumus equidem fingere ru-
diores aliis rufticos, & hunc fando aliquid
de loco hoc, celebratiffimo Antaei regno,
accepiffe; immo aliquid etiam de fabulis &
rebus geftis noviffe: fed tam alte repetere &
tam do&te exfequi quî potuerit rudis incola,
concipi nequit. Quare, licet faepe ineptum
Lucanuin deprehendamus, & captaffe often-
tandae eruditionis occafionem, viderimus a-
lias, hic tamen tam ftultum fuiffe vix ani-
mum inducere poffum. Sed dicet aliquis re-
dis hic dicitur, non rerum patriae fuae &
communium ignarus, fed literarum & eru-
ditionis, qui narrabat tantum audita a patri-
bus, ut ipfe addit, cognita per multos patres,
non ex libris, & etiam Servius ad Virg. vii.
Aen. 206. hunc verfum laudans, ideo dicit,
per patres cognita, quia adhuc nec erant an-
nales, nec hiftoriae. Sed hoc tempore, quo
Curio in Africam venit, obvii erant & vul-
gares libri, quibus etfi non lectis, ille, qui tam
accurate & erudite res non fcriptas, fed per
manus traditas narrare potelt, rudis minime
dici poteft. Quum diu in loco haererem,
varia tentavi. & primum inferta negatione le-
gere folebam,
Cogni
就
​281
PHARSALIAE
LIB. IV.
h
595Nec tam jufta fuit terrarum gloria Typhon,
Aut Tityos, Briareusque ferox: coeloque pepercit,
Quod non Phlegracis Antaeum fuftulit arvis.
Hoc quoque tam vaftas cumulavit munere vires
Terra fui foetus, quod, quum tetigere parentem,
600 Fam defecta vigent, revocato robore, membra:
Haec illi fpelunca domus : latuiffe.fub
Rupe ferunt, epulas raptos habuiffe leones.
Cognita per multos docet haud rudis incola
patres.
Sed tandem aeftum compoſuiſſe mihi vifus
eft Turrianus codex, in quo aperte legitur,
Cognita per multos ruris docet incola patres.
Ita ut Lucanus fimpliciter aliquem iftius re-
gionis incolam inducat, quem rerum pater-
narum non rudem fuiffe ipfa narratio often-
dit. & ita folent Poëtae, ubi memoratu di-
gna in locis aliquibus ampla narratione ex-
fequi volunt, has partes dare alicui in iftis
locis nato, vel incolenti, qui peregrinis &
ignaris ifta commemoret. vid. Ovid. 11.
Met. 687. xv. 10. & faepe in Faftis. & ita
Nofter 18. 976.
Phryx incola manes
Sed
Hectoreos calcare vetat.
Statius v Silv. 11. 143.
Quum tibi lòngaevus refèrettrucis incolaterrae,
Hic fuetus dare jura parens &c.
Omnibónus rudem explicat novum.
hoc admirandum magis effet, fi novus in-
cola haec omnia narraret. Denique per patres
cognita narrans debuit fuiffe indigena: & Cu-
rio meliori jure novus in Africam advena
dici potuiffet, ut Ovidius fe novum incolam
Ponti vocat iv. Triſt. 1. 85. & deinde jam
noni Novum 1. ex Pont. 1. 1. Sulpitius vero
rectius rufticùm habitatorem intelligit.
593. Effoeta] Effecta Rottend. fec. Gi-
gantas quatuor.
-595. Tam jufta] Tam vaſta quatuor libri.
ut mox contra 598. tam juftas Rott, tert.
pro tam vaſtas habebat. vid. ad Liv. 1x.v111.
7. Cl. Drakenb. magna Hamb. tert. terra-
alta
Ad
O
rum offendit virum doctum, in Obferv.
Mifcel. Critic. 11. vol. p. 193. quia tellu-
ris praecefferat, & ideo hic volebat legere
terrai, & deinde telluris, vel genitricis. fed
adferta ibidem fuit omnium codicum lectio,
in nota a me ſubjecta, ubi & aliquid dixi de
rudi incola, & fimul conjecturam viri do&ti
apud Cortium legentis, Titanum gloria, re-
futavi.
599. Quod cum] Quo cum Rott. tert. in
Bersmanni codice mox, revocato robore, pro
renovato, quae perpetua eft horum verborum
permutatio:ita Virg. 1. Aen. 214. tum viðu re-
vocant vires, ubi etiam Voffianus codex,reno-
vant, ut fere ubique. ego revocato elegantius &
efficacius puto. Ovid. 11. Amor. XVIII.11
Vincor, & ingenium fumtis revocatur ab
armis.
mox reſumfit vires dicit Nofter. Sed & re-
novare poteſt tueri locum, quia mox vſ.632.
novum corpus illi dat Poëta. eligat quisque
quod placet.
602. Raptos habuiffe leones] Raptas Rott.
fec ut olim leones femin. genere pro leaenas.
dixere: vid. ad Valer. Flac. vi. 347 Hein-
fius malebat, captos. fed Antaeo giganti con-
venit potius rapere, quam capere leones. leo-
nem Richel. mox,cubili quatuor: male, non
illum dicit jacuiffe in pellibus ferarum, ut a-
lii Heroes a Poëtis dicuntur pofiti, neque
humi fub arboribus, umbram facientibus
vel ut Cl. Dorvillius explicabat, non fub-
ftratis foliis & fronde arborum, ut nautae,
& ruftici, & quos, vel sißár, ut milites. re-
fumfit octo fcripti.
•606.
Nn
28
M. ANNA EI LUCAN
Ad fomnos non terga ferae praebere cabile
Adfuerunt, non filva torum: viresque refumit
605In nuda tellure jacens. periere coloni
Arvorum Libyes: pereunt, quos adpalit aequor:
Auxilioque diu virtus non ufa cadendi,
Terrae fpernit opes: invictus robore cundis,
Quamvis ftaret, erat. tandem vulgata cruenti
610 Fama mali, terras monftris aequorque levantem,
Magnanimum Alciden Libycas excivit in oras.
Ille Cleonaei projecit terga leonis,
Antaeus Libyci. per fudit membra liquore
Hofpes, Olympiacae fervato more palaeftrae:
615Ille parum fidens pedibus contingere matrem,
Auxilium membris calidas infundit arenas.
Conferuere manus, & multo brachia nexu
Colla diu gravibus fruftra tentata lacertis,
606. Adpulit aequor ] Ita omnes omnino
mei codices ; ut & Oudendorpii. Cortius ve-
ro: perbelle, inquit, MSS. appulit error. ne-
fcio: nam licet utrumque explicari recte pof-
fet, mihi magis aequor arridet: quia colonis
arvorum opponit navigantes, qui naves ap-
pellebant, etiam inviti faepe, & a curtu
ventis aut tempeftatibus abrepti, in haec lito
ra: obverſata forte vel Cortio vel librario
fuere illa Ovidii ex Epift. xvI. 29.
Nam neque triflis kiems, neque nos buc ad
pulit error.
Error indicat ignorantes terram ad quam
adpelleret. fed aequor fluctibus fuis invitos
huc advertit. fic apud Ovid, x1. Met. 717.
Poftquam paullo adpulit unda.
608. Opes] Opem Hamb. fec. forte me-
lius. nam auxilium modo dixit. Licet non
ignorem Poëtas etiam opes de auxilio ufur-
pare. vid: lib. v. 645. robore quamvis Cunctis
ftaret Hamb. tert.
611. Alciden] Alcidem o&to libri. Libyas
Langerm. quod miror Cortium. praeteriiffe,,
t
#
Im
qui ubique illud fere obtrudit, pro Libycas.
613. Antaeus Libyci] Libyco multi. Li-
byae Voff. Libycus Thuan. quart. Heinfius-
volebat Libyos, ut a Libys effet deductus ge-
nitivus. Sed unice verum eft Libyci, quod
praeter editos habent quatuor ex noftris, quae
lectio. quid difficultatis habeat non video.
Hercules projecit in terram terga, five exu-
vias Leonis Cleonaei, a fe olim occifi, & un-
de pellem gerebat ut notum (vid. ad Valer.
Fl. 1. 32. & an Nemeaeus & Cleonaeus leo.
diverfus fuerit ad Ovid, vi. Met. 417. &
Markl. ad Stat. v. Silv. 11. 48»). Antaeus-
pellem Libyci leonis, qua ille indutus ince-
dere folebat, abjecit. nec quid'huc faciat Li-
bycos video. Non enim nunc agitur de de-
jectis & occifis leombus, fed de eorum o--
lim occiforum exuviis, quas projiciunt, ut
nudi luctam inirent. denique Libyci habet-
Scholiaftes Statii ad IV. 166. & priora verba:
ad 1. Theb. 355. projicere eſt in terram ab-
jicere. vid.lib.v111. 166. perfundit feptem li-
bri. hoc verbum Taepe cum perducere com
mus.
PHARSALIAE LI B. IV.
283
"
Immotumque caput fixa cum fronte tenentur.
620 Miranturque habuiffe parem. nec viribus uti
Alcides prima voluit certamine totis;
Exhaufitque virum: quod creber anbelitus illi
Prodidit,& feffo gelidus de corpore fudor.
Tunc cervix laffata quati: tunc pectore pectus
625Urgueri: tunc obliqua percuſſa labare
Crura manu jam terga viri cedentia victor
Adligat, & medium compreffis ilibus artat :
Inguinaque infertis pedibus diftendit, & omuem
Explicuit per membra virum. rapit arida tellus
630 Sudorem: calido complentur fanguine venae.
Intumuere tori, totosque induruit artus,
Herculeosque novo laxavit corpore nodos.
Conftitit Alcides ftupefactus robore tanto:
Nec fic Inachiis, quamvis rudis effet, in undis
mutaffe librarios vidimus ad Seren. Samon.
cap, v. & Virg iv. Georg. 416.
616. Calidas] Heinfius malebat, validas
(quas voces commutari vidimus fupr. ad vf.
511.) quia inde, tamquam ex parte tellu-
ris vires credebat fe fumturum, ideoque
non folum pedibus, quibus infiftebat terrae,
fidebat. Sed nimis hoc fubtile credo, & ut
oleo Palaeſtritae alii fovebant membra, ita
ille arena calida, quam Africa torrida dabat,
fe perfundebat. Sed an potuerint illas arenae
calidae haerere in membris ficcis, confide-
randum relinquo, & an non praeterea oleum
Antaeus arenis fuperfuderit: vide auctores
ab Oudendorpio laudatos. infundit, ut eſt
in novem codicibus, & ut Cartius edidit
videtur hoc vindicare. perfudit Hamb. tert.
617. Et multo brachia nexu] Heinfius con-
jiciebat, & mutua brachia. Sed nec eo o-
pus. non enim poterant confèrere manus &
brachia nectere, nifi mutua. confuevere Rott.
Lee.
619. Immotumque] Summotumque Thuan.
De-
fec tenentur idem a m. pr. quod placuit ju-
re Cortio, ut fit caput cum fronte tenentur;
de quo vide adnotata ab Heinfio & me ad
Ovid. 1. Met. 320. & ipfum Cortium ad Plin.
VII. Ep. 33. licet hic etiam poffit conftruj
colla & caput tenetur, vel tenentur vid. 111.
$26. v. 247. VI. 478. VIII. 425. & alibi;
uti variant fere femper codices in numero
verbi; ut & ad Ovidium, Virgilium & alios
faepe notavimus. miraturque quatuor, ut
Hercules intelligatur. Heinfius, vairatusque,
ut continuetur oratio, exhaufit bene expli-
cat Barth. ad Stat. 11. Theb. 634. deinde
creber anbelitus oris Rott. fec. & feffagelidus
multi.
624. Tum cervix] Jam Hamb. tert. laxa-
sa tres, unde Heintius luxata, ut lib. vr.
567. laffata jacet Thuan. ſec. a m. pr. mox,
labari Turrian.
631. Totosque] Totusque Rott. tert. totus
induruit Hamb. fec. tortosque Thuan, ſec a
m. pr. quod forte alicui placere poffet.
634. Inachiis] Hacheis. Thuan, feç, Ina-
Nn &
cheis a
284
M. ANNA EI LUCANI
635 Defectam timuit, reparatis anguibus, bydram.
Conflixere pares, telluris viribus ille,
Ille fuis. numquam faevae fperare novercae
Plus licuit. videt exhauftos fudoribus artus,
Cervicemque viri ficcam, quum ferret Olympum.
640Utque iterum feffis injecit brachia membris,
Non expectatis Antaeus viribus hoftis,
Sponte cadit, majorque accepto robore furgit.
Quisquis ineft terris, in feffos fpiritus artus
Egeritur: tellusque viro luctante laborat.
645Ut tandem auxilium tactae prodeffe parentis
Alcides fenfit, ftandum eft tibi, dixit, & ultra
Non credêre folo, fternique vetabere terra :
cheis, Acheis MSS. Cortii, qui Argaeis vo-
lebat. Sed Inachiis magis Poëticum. rudis if
Jet Sixii. in arvis Thuan. pr. & quart. & MS.
Cortii. rudis dicitur ex illorum opinione, qui
inter athla Herculis Hydram primo loco po
nunt, & in qua tyrocinium depofuit, vid. ad
Valer. Fl. . 34.
635. Defectam] Defectam Barber. & Lan-
germ. & editi nonnulli. diffectam, ut conji-
ciebat Oudendorpius, erat in Hamb. tertio,
tenuit Rottend. fec. mox, confluxere pares
Voff. & Thuan. fec.
637.Sperare] Superare Voff. Spectare Thuan.
fec. faeva proprium novercae epitheton, quod
& dat ipfi Ovid. vi. Epift. 126. & Virg 11.Ge-
org. 128. Barth. ad Stat v. Sil. 1.25. in gloffis
Philoxeni, ubi legitur: matertera & noverca,
enry, legit, mater Scaeva,vel laeva noverca.
malim,mater faeva, eft noverca. vel mater dira,
quod propius ad tera accedit.ita Ovid. x11. Ep.
188 ubi & dura & faeva in fcriptis poftea
vidi. plus libuit Rott. fec. quafi in prioribus
certaminibus non tantum periculi fubierit,
fed an hoc conveniat rudi & iis, quae de
Olympo addit, quae omnia pofteriora Hydrae
athlo fuerunt, viderint Lucanus & ejus in-
terpretes.
639, Siccam cum ] Heinfius legebat, ceu
Hae-
ferret. qua lectione recepta aeftus interpre-
tum ceffare poterit de tempore, an ante, an
poft Hydram tulerit coelum. Sed hoc vix
convenit, exhauftis fudoribus artubus. Sen-
tit,& difficultatem, credo, vir doctus apud
Cortium, qui volebat,
Cervicemque viri, ficut cum ferret Olym
pum.
Sed haeeeo in voce ficcam, quam in hac la
boriofa & difficili luta habere non potuit.
quare Bersmanni expofitionem praeferendam
puto, & repetendum, cervicem etiam ex-
hauftam fudoribus, quae ficca fuit, quum
ferret Olympum. nifi ficcam capiamus, etiam
in hac lucta, id eft, exhauftam fudoribus
qui jam defluxerant & deficcati, ut nullus
ex fatigato corpore fudor amplius erumpe-
ret: & tunc etiam cez legerem. fateor me
etiam nunc haerere. poffet & conftrui exhau
ftos artus & cervicem, ſcilicet exhauſtam, quae
ficca fuit q. f. O.
640. Utque iterum] Atque Thuan. fec.
644. Egeritur] Erigitur quatuor: qualis
variatio etiam occurrit lib. VI. 295. & de
qua videndus Cortius ad Plin. iv. Ep. xxx.
. 7. vid. & fupr.. 111. 718.
645. Ut tandem] Ut tamen Rott. fec. ta
citae prodeſſe quinque. vid. vi. 778.
A
647
}
*
=
་
:
PHARSA LIA E LI B. IV.
Haerebis preffis intra mea pectora membris:
Huc, Antace, cades. fic fatus, fuftulit alte
650Nitentem in terras juvenem. morientis in artus
Non potuit nati Tellus permittere vires.
Alcides medium tenuit. jam pectora pigro
Stricta gelu, terrisque diu non credidit hoftem.
Hinc, aevi veteris cuftos, famofa vetuftas,
655 Miratrixque fui fignavit nomine terras.
Sed majora dedit cognomina collibus iftis,
Poenum qui Latiis revocavit ab arcibus hoftem,
Scipio. nam fedes Libyca tellure potito
Haec fuit. en veteris cernis veftigia valli.
660 Romana hos primum tenuit victoria campos.
"
647. Terra] Terram S. Germ. Terrae
Hamb. tert. quod placuit Gronovio, Hein-
fio, & Cortio. & ego etiam ad Ovid. 111.
Amor. 11. 25. fterni, procumbere, jacere &
fimilia terrae multis auctorum locis dici
probavi. vid. & fupr. 1. 607, & inf. v. 360. &
vii. 486, utrumque tamen reperiri, terrae &
terra, conftat fatis, ideoque codices fèqui prae-
&, ubi variant, eligere licet, quod pla-
cet, credere ſolo acute dictum eft, quia, qui
tanta vi, qua Hercules erat, fternebatur, vix
refurgere poffe videbatur. quare decipi ite-
rüm a terra fe nolle dicit Hercules. male
in Thefaurum Fabri relatum eft, ac fi cre-
dere folo ponatur, pro adfligere, vel projice-
re in terram, quum fi hac locutione de
unoquoque projecto in terram vellet quis
uti, egregie falleretur. poftea addit vf. 653.
Derrisque diu non credidit hoftem. quia inde
firmior furgebat; ne deciperetur igitur Her-
cules, eum medium tenens, elifit & fuffo-
cavit, ut bona fide mori eum videret. Sic
coelo credere, fereno, ponto, ùt v. 540. & fi-
milia, de quibus ad Val. Flac. 1. 332. &
Virg. 111. Aen. 69.
से
,
649. Huc] Forte, Sic Antaee cades; ut
& in verbo cades innuat, fic moriturum, ut
cadere paffim occurrit.
285
Cu-
649. Sic fatus] Sic fatur Rott. fec. & Lan-
germ. in terris Thuan. quart. & Rott. pr. in
terra Langerm. mox, permittere in trede-
cim ex noftris, ideoque non temere receptum
ab Oudendorpio, quem vide. Ovid. xiv.
Met. 182.
Immanem fcopulum medias permifit in undas?
Columell. vii. 8. Hoc genus cafei poteft
etiam trans maria permitti. & ita alii. quam-
vis &, fummittere pro furfum mittere pen-
dentein & haerentem in pectore Herculis An-
taeum, locum fuum tueri poffit. vide fupr. h.
1. vf. 411. tellus nati Rott. tert.
652. Medium] Medio Oifel. a m. pr. &
Voff. a m. fec. fed ex vitio aevi: recte Hor-
tenfius explicuit. Terent. Andr. r. 1. me-
diam amplectitur. mox, ftricta genu Thuan.
tert.
654. Aevi veteris] Apud Lutat. ad Stat.
IV. Theb. 32. corrupte legitur, hinc & in
veteres fumofa vetuftas.
657. Poenum Saevum Thuan. fec.
659. En veteris cernis] Malebat Ouden-
dorpius cernas. Sed en requirit cernis. vide
quae diximus ad Nemef. r. 34. hic fuit etiam
Barber. veftigia belli Thuan. pr. a m. pr. ma-
No 3
lex
1
1
286
M. ANNAEI LUCANI
}
Curio laetatus, tamquam fortuna locorum
Bella regat, fervetque ducum fibi fata priorum,
Felici non faufta loco tentoria ponens,
Indulfit caftris, & collibus abftulit omen,
665 Sollicitatque ferox non aequis viribus hoftes.
Omnis Romanis quae cefferat Africa fignis,
le: caftra Cornelia intelligit. vid. Melam 1.7.
mox, tenuit primum Langerm. primos Barberin.
661. Fortuna locorum] De ea egi ad Ovid.
Iv. Met. 565.
662. Bella regat] Ita Barber. & Richel.
quod ex Drakenborchio ad Silium didicit Ou-
dendorp. de verbo hoc regere egi multis ad
Gratii Cyneg. 327. & Suet. Caef. 48. imi-
tatus etiam veteres Amm. Marc. xxiv. 3.
Fabricii,familiarire pauperes,rexere bella.xxvI.
9. Hormisdae civilia bella recturo. lib. xxIx.
7. pro poteftatis auctoritate, quam regebat.
vid. & Cl. Drakenb. ad Liv. 111. XI. 4.
fervatque Hamb. tert.
664. Indulfit] Inclufit Thuan. fec. & MSS.
Cortii tres, mox, ferox, Thuan. fec. & duo
Hamb. proferos. vid. lib. 1. 549. & fupr. h. 1.
147 qua cefferit Heinfius legebat. Africa fan-
guis Rott. fec. mox, robore quamvis Turr.
669. Libyae gentes] Libycas Thuan, quart.
Libiae Hamb. tert. gentis multi. de potentia
Jubae vide Cicer. pro Ligario cap. VIII. &
Suet. Caef. LXVI. dein, longiffima regni Cor-
tius, & ita multi codices.
672. Cardine ab occiduo] Longitudinem
ab oriente ad occidentem, latitudinem a
feptemtrione ad meridiem accuratiores Geo-
praphi ftatuere folent. licet If. Voffius ve-
teres oftendat faepe longitudinem a polo
ad polum, id eft, a feptemtrione ad meridiem
collocaffe, ad Melam lib. 1. 1. 16. verum
haec accuratio a Poëtis non flagitanda:
qui locorum longitudinem ex ipfa regionis
menfura faepe definiunt. Scilicet fi regio a
feptemtrione in meridiem eft longior, ea
vocatur longitudo; & fi ab oriente in occa-
fum eft latior, ea vocatur loci latitudo: non
curant univerfae terrae fitum refpectu cardi-
num vel polorum. lidem non duos cardi-
*
Tunc
•
nes, feptemtrionem & meridiem; fed qua-
tuor ftatuunt, adjicientes orientem & occi-
dentem. Jami Lucano propofitum non fuit
Jubae regni fitum defcribere ratione univerfi
habitabilis orbis; fed ratione figurae, quam
habebat ipfa regio. Et fic ab Occidente ha-
bere ait Atlantem minorem, five Gadibus
proximum. a medio cardine habere Cyrenai-
cam regionem, ubi Jovis Hammonis tem-
plum. At medius cardo, unde difficultas.
fignificat meridiem, quum, fi Geographice
velis procedere, requireretur cardo orientalis:
verum refpectu pofiturae regni Jubae, idem
cardo, & orientalis, & meridialis dici po-
teft hic enim non volnit dicere Lucanus,
quod abfurdum, regnum hoc protendi ab
Atlantico Mari, five occidenti ad orientem.
five mare Eoum; verum cum regnum inci-
piat ab Atlante, vult finiri ad Cyrenaicam
regionem. Licet igitur Cyrenae effent o-
rientales refpectu Atlantis, non vocavit eum
terminum orientalem, fed meridialem; quia
Cyrenae, Aegyptus, & totum quantum
decurrit Nilus, fub medio, five meridiali car-
dine pofita a Poëtis dicuntur. Ita Lucanus
X. 250, de Nilo.
unda
Frigore ab Arctoo medium revocata fub´a-
xem.
Nili fontes non in ipfo puncto Auftrini axis,
fed fub Aequatore funt, qui dicitur medius
axis; a feptemtrione enim in meridiem li-
nea ducta hic habebit medium fuum, & ibi-
dem vf. 287.
Medio confurgis ab axe,
Aufus in ardentem ripas attollere Cancrum.
Et Hammonis templum etiam fub medió
axe, five cardine pofitum a Lucano eft lib.
1x. 528.
1
$
Sic
*
287
PHARSALIAE L I B. `IV.
Tunc Vari fub jure fuit: qui robore quamquam
Confifus Latio, regis tamen undique vires
Excivit, Libycae gentes, extremaque mundi
670 Signa fuum comitata Jubam. non fufior ulli
Terra fuit domino: qua funt longiffima regna,
Cardine ab occiduo vicinus Gadibus Atlas
*
Sic quoque nil obftat Phoebe, quum CAR-
DINÉ SÚMMO
Stat librata dies: truncum vix protegit
arbor
Tum brevis in MEDIUM radiis compelli-
tur umbra.
<
ubi fummus cardo eft pun&um iftud in ae
quatore, decurrente ab oriente in occiden-
tem, ubi fol quafi in medio coeli eft. Haec
loca igitur dicuntur Poëtica Aftronomia &
Geographia, effe fub medio fole, axe, car-
dine. Hoc autem pun&tum refpectu loco-
rum diverforum obtinere poteft diverfos ter-
minos ratione univerfae terrae. Refpectu
Occidentis, erunt pofitae hae regiones ver-
fus Orientem. At reſpectu Orientis, erunt
verfus Occidentem, quia nempe in medio.
Defcriptionem regni Jubae orditur Lucanus
ab Occidente: haec loca funt Orientalia re-
vera : atqui, quia non ad verum Orientum pro-
tenduntur hujusni fines, non eo termi-
no defignantur: fed puncto in eadem linea,
quod medium eft, id eft, medio cardine. Et
fic longitudo regionis ipfius, & longitudo
Geographica non pugnant. Jam de latitu-
dine videamus. 11la Geographice debuiffet
finiri a feptemtrione ad meridiem, ut agere
tur de titu regni Jubae, refpectu habito ad
terrarum univerfitatem. Verum hic ipfa
regio modo in rationem venit. Quae ui e-
rat longiffima ab Atlante monte ad Cyrenai-
cas arenas, fic erat latiffima non proprie a
feptemtrione in meridiem, fed potius ab or
oafu, ab Oceano Atlantico & Aethiopico five
meridie, quo ambitu regio Hexavi, plaga
fub zona torrida ex parte comprehenditur: a-
deo ut latus feptemtrionale non tetigerit ver-
bis expreffis, fed illud debeat inclufum fuiffe
cenferi in longitudine, quae ab Atlante ad Cy
Ter-
renas fumta fuit, nec poteft mente percipi
in hac regione, nifi mediterraneo mari loca
proxima, quae poffedit Juba, in cenfnm ve-
nerint. Plaga igitur fervida, quae diftinet O-
ceanum, erit illa, quae ab Atlante minore
ad majorem a litore in mediterranea patet.
exufta zonae calentis, erunt deferta Libyae:
interioris, & vicini populi, Id unum etiam
repetam, nihil miri effe, fi Poëta longitudi-
nis defcriptionem ab Atlante incipiat & Ga-
dibus, & non finiat in oriente, quia initium
regni Jubae revera erat etiam initium cardi-
nis occidentalis, at finis orientalis regni Ju-
bae non erat etiam initium cardinis orienta-
lis: fed regnum illud finiebatur ubi inter
extremum cardinem occidentalem, & inter
extremum cardinem orientalem erat fere ae-
quale intervallum, quod intervalli punctum
medius cardo vocabatur. Qui medius, five
fummus, Cardo etiam Poëtica Aftronomia e-
rat puuétum, ubi polares cardines, feptem-
trionalis & meridialis, aequaliter dividebantur.
Unde idem locus centrum quatuor quafi'
cardinum erat. Non novum igitur, fi me
dius, & loca fub eo pofita media audiant,-
Sic Šilius lib. 111. 3. Gadibus vicinos popu
los ait effe pofitos, fub finiti cardine mung
d.
ダ
​Extemplo pofitos finiti cardine mundi
·Victor adit populos, cognataque limina Ga
des.
Deinde, ut hoc unum addam, non cardines
ponuntur termini Jubae regni; fed loca ſub
is, Atlas & templum Hammonis. Atlantem effe
occidentalem, Hammonem effe meridialem
at refpectu Atlantis etiam Orientalem, ne-
mo, puto, negabit. Et quis Poëtam co-
get, ut memoratis duobus cardinibus etiam
reliquos commemoret. DORVILLIUS:
་
672A.
288
M. ANNA EI LUCANI
:
1
}
}
Terminat: a medio confinis Syrtibus Hammon.
At qua lata jacet, vafti plaga fervida regni
675 Diftinet Oceanum, zonaeque exufta calentis
Sufficiunt fpatio. populi tot caftra fequuntur,
Autololės, Numidaeque vagi, femperque paratus
Inculto Gaetulus equo: tum concolor Indo
Maurus, inops Naſamon, `mixti Garamante peruſto
680Marmaridae volucres, aequaturusque fagittas
Medorum, tremulum quum torfit miffile, Mazak:
Et gens, quae nudo refidens Maffylia dorfo
Ora levi flectit frenorum nefcia virga:
Et folitus vacuis errare mapalibus Afer
685 Venator, ferrique fimul fiducia non eft,
672. Atlas] Atlans quatuor libri. in medio
Langerm. & medio Richel.
674. At qua] Et qua quatuor. laxa jacet
Turrian. jacet omnes noftri. Sed Heinfius
gacens corrigebat: jacent, & fervida mundi
Cortius, nullo libro auctore, fed quia prae-
cefferat, longiffima regna; atqui etiam prae.
cefferat, extremaque mundi, Nifi Lucanus
effet, alterutro loco vitium fubeffe füfpicarer,
fed nihil occurrit quod fatisfaciat.
Ve-
rantes faepe confundantur Incultus equus eſt
non inftratus, nudus. vide ad Sil. XVII. 65.
& Grat. Cyneg. 517. qui Näfamónibus et-
iam dat infrenes equos, quos virga régant,
& Mazacibus Nemef. Cyneg. 264. ubi vide
commentatores: unde difces omnibus fère
Africae gentibus id commune fuiffe. Prae-
terea confudit librarios quod, femperque
peruftus fit in Thuan, temo, & mox, Gara-
mante parato in tribus libris, mixto Gara
in-mante Thuan. quart, incultus equus eft ergo,
nullis ornamentis, ut in frenis, ftrato &c.
erant apud alias gentes, confpicuus, ut in-
culta juventus, Laconės, lib. v. 1. quia par-
ca erat Sparte, nec divite cultu, ut Ovid.
Epift. xvi. 189fic non cultă mapalia infr.
1x. 945. non funt non habitată, fed non, ut
aedes aliarum gentium, exftructa & ornata.
675. Diftinet] Variant noftri, ut aliis
ſpecti, deſtinet, deftinat & diftinat exhiben-
tes. Oceanus Sixii. calentes Hamb. pr. caftra
feruntur S. German.
677, Autololes] Magna hic varietas, Au-
dolopes, quatuor. Aut Dolopes totidem. At
Dolopes, tres. Autolopes Putean. Andelopes
Turr. Aut Doloples Richel. Autolabes Rot-
tend. fec. Autilopes Hamb. tert.
cur
677. Semperque paratus inculto Gaetulus
equo] Defunt haec Richeliano. Sed credo
perperam. Nec cauffam aliam video
abjecerit librarius, nifi quod Numidis alii
nudos & infrenes equos adtribuant, & mox
idem de Maffylis Nofter repetat vf 682. fed
quis negaverit Gaetulos non idem factitaffe,
quum populi illi vagi & incertis finibus er-
>
་
*
681. Mazax ] Praeter varietates ab aliis
notatas, in Richel. erat, Madax. vid ad Sue-
ton. Neron. xxx. contorfit quinqué libri.
682. Quae nudo] Qua Richel.
984. Vacuis mapalibus ] Ita dici, vel quia
Numidae aberant venatu ferarum occupati,
vel quia fupellectile non erant inſtructa,
credebat Cl. Dorvillius, Simpliciter deſerta
quocumque modo poffunt explicari, ut vas
Cuac
1
J
PHAR SALIAE LI B. IV.
289
}
Veftibus iratos laxis operire leones.
Nec folum ftudiis civilibus arma parabat,
Privatae fed bella dabat Juba concitus irae.
Hunc quoque, quo fuperos humanaque polluit, anno,
690 Lege Tribunitia folio depellere avorum
Curio tentarat, Libyamque auferre tyranno,
Dum regnum te, Roma, facit. memor ille doloris
Hoc bellum fceptri fructum putat effe retenti.
Hac igitur regis trepidat jam Curio fama,
695Et quod Caefareis numquam devota juventus
Illa nimis caftris, nec Rheni miles in undis
Exploratus erat, Corfini captus in arce,
Infidusque novis ducibus, dubiusque priori,
cua vallei apud Stat. XI. Theb. 62. ubi Schol.
ab humano cultu vacuam interpretatur, ut O-
vid. x. Ep. 59. vacat infula cultu, vid. inf.
11. 89. vi1:399. 18. 162. & alibi paffim &
hoc re errare convenit, quia migrantes non
impediti fuppellectile mapalia fua faepetrans-
ferunt & locant diverfis locis.
685. Ferrique fimul] Simul hic pro fimul
ac debet fumi. ubi non eft fiducia poffe ferro
confödi leonem, veftibus operiunt. laxos Ri-
chel. alio modo amiculo manu involuto
leonem interfecit Lyfimachus apud Juft.
XV. 3.
688. Bella dabat irae] Ita omnes libri
nec mutarem. Florus IV. 11. 57. Pompeji
caedem partium fato, non Caefari dedit. Vel-
lej Paterc. 11. 7. Ultio privato odio magis,
quam publicae vindictae data. Ovid. iv. Met.
447. Tantum odiis iraeque dabat. & ita alii.
dare proelia nihil huc facit, quod eft pugna-
re, committere proelia, ut & Gratius Cy-
neg. 151. & alii paffim loquuntur. Jubam
vero inimiciffimum Caefarianis. & irae fuae
indulfiffe docet Abram. ad Cicer. pro Liga.
rio cap. VIII.
691. Tentarat] Tentabat Rott. pr. tenta
git manus viri do&ti.
Fas
692. Dum regnum] Regimen, quod in
Voffiano eft, non invidiofum fatis, nec et-
iam elegans admodum. eadem varietas apud
Claudian 111. Conf. Honor. 14.
Et regimen cum luce dedit.
ita codd. aliquot pro regnum. cum regnum
Thuan. fec. putat effe recentis Langerm. co-
gitabam, recepti, pro fervati, fed vid. 18. 197.
& x. 352. mox, hac igitur triftis in Voffian.
a m. fec. quod & inveniffe in fuis debuit Cor-
tius: nam ita edidit.
696. In undis] Id eft, in regionibus ad
Rhenum, vid. lib. 1. 381. ne quis capiat ex
more Germanorum, qui infantes in Rheno
merfos explorabant. nimis hac aetate jam
pro multum, valde,ufurpari coeptum pluribus
hic fe oftendiffe ait Cortius ad Plin. 11.
Ep. XI. §. 4 quae dum legi nondum pof-
fint, vide ad Neines. Cyneg. 113. & Barth.
ad Claud. Conf. Olyb, 30. & alibi faepe, non
tamen opus apud Plinium nimiam gloriam ex
uno codice reponere pro eximiam, fed hoc
librariis adfuetis jam huic voci tribuere ma-
lim. Eodem modo, quo apud Valer. Max.
I. VIII. Ext. 15. pro eximiam calliditatem,
dederunt nobis nimiam.
697. Corfini captus] Corfini fed captus Ri-
09
chel.
190
M. ANNAEI LUCANT
Fas utrumque putat. fed poftquam languida fegni
700Cernit cuncta metu, nocturnaque munia valli
Defolata fuga, trepida fic mente profatur:
Audendo magnus tegitur timor: arma capellam
Ipfe prior: campum miles defcendat in aequum,
Dum meus eft: variam femper dant otia mentem.
705 Eripe confilium pugna: quum dira voluntas
Enfe fubit prenfo, galeae texere pudorem,
Quis conferre duces meminit? quis pendere cauffas?
Qua ftetit, inde favet: veluti fatalis arenae
Muneribus non ira vetus concurrere cogit
chel. ita fupplendum effe notaverat gloffa-
tor, quod verbis poëtae immifit rudis libra-
rius. Mox, dubiisque Thuan. quart. cauffae-
que priori Thuan. fec. a m. pr. fas utrumque
parat Voffiam.
700. Cernit] Vidit Thuan. fec. conta Rott.
fec. munera Rott. pr. moenia Thuan. quart.
& Hamb. fec.
704. Variam Semper dant otia mentem]
Heinfius tentabat, varias enervant otia men-
tes. Sed de eo non tam agitur, quam quod
levitatem & inconftantiam metuat militum,
quae per otium maxime inceffit mentes mi-
litum. vasam Rottend. tert. quod Oudendor-
pius potuit fcire indicio Cl, Drakenborch.
ad Sil. x. 290.
705. Eripe confilium pugnae] Pugna plu-
res e noftris: Heinfius tentabat, Arripe, vel
praeripe confilium pugnae. Edd. veteres diftin-
guunt, Eripe confilium,pugnae cum &c. pof-
fet & diftingui, eripe confilium: pugna, im-
perativi modi. dum Rottend. pr. voluptas o-
mnes fere noftri, fubit preffum Voffian. prensa
Hamb. fec. & Langerm. vid. vII. 562, ego,
licet parum referre putem, hic prenfe prae
ferrem, ut capere arma, vulgo eft obviun.
voluptas illa fubit, fimul ac prenfus eft gla-
dius ad proelia ineunda, fubire enim notat a-
nimum intrare, ut ita, ira fubit, deforme
malam Ovid. 111. Art. 373. ut & Nofter
Pro-
142. acrior ira fubit, & ita paffim, quando
incipit exardefcere aliquis. premitur vero en-
fis in ipfo proelio. hic vero exhortatur ante
proelium milites, ut armis fumtis, gaude-
ant pugna, nec pudeat pugnare galea fum-
pta: & galeae editi multi. galea Oifel, ti-
morem Rott. tert.
708. Qua ftetit] Cortius ad Plin. viu, Ep.
XIV. §. 29. fimili Plinii loco, qua fentitis
illuftrat. Ego fupplerem, cum qua fentitis, cuma
qua ftetit, ut alii loqui folent. inde fave
Langerm.
*
:
710. Odere pares] Odire Rottend, pr. pa-
res capio in accufativo hoc fenfu gladia-
tores comparati non pugnant ex veteri o-
dio, fed quod oderint fibi effe quosdam vi-
ribus pares, & fibi oppofitos, ut ita Pom-
pejus parem ferre non potuit Caefarem lib.
1. 126. fic fupr. 620. miranturque habuiffe
parem, viribus ipfi comparandum. Et ita ex-
plicabat etiam Dorvillius..
711. Quem blanda] Quam Rott. tert. &
Turr. Cortius conjiciebat, aciem, quam, re-
cepit Sulpit. explicat per excepit, ut aliquem
blando vultu recipimus, deinde fallimus.
713. Nudataque foeda] Heinfius malebat,
foedae terga fugae. offenderunt forte tot vo-
ces in a exeuntes, ut & fupr. vf. 688. Ou-
dendorpium aegre habuit ingratus ille fonus,
faepe tamen Ovidio & aliis ufitatus: ego fe-
quor codices.
714,
1
PHARSALIAE LIB IV.
295
710Productos: odere pares. Sic fatus, apertis
Inftruxit campis acies: quem blanda futuris
Deceptura malis belli fortuna recepit.
Nam pepulit Varum campo, nudataque foeda
Terga fuga, donec vetuerunt caftra, cecîdit.
Triftia fed poftquam fuperati proelia Vari
Sunt audita Jubae: laetus quod gloria belli
Sit rebus fervata fuis, rapit agmina furtim,
Obfcuratque fuam per juffa filentia famam;
Hoc folum metuens incautus ab hofte videri.
720Mittitur, exigua qui proelia prima laceffat,
715
714. Cecidit Recidit placebat olim Ou-
dendorpio,fèd mutavit fententiam ad Frontin.
1. V. 14. & terga caedere obvium in hac re.
717. Rapit] Capit Hamb. fec. perperam.
vid. Oudend. ad #11. 299. & 1V. 151. obfcu-
ramque Turrian.
Y
誓
​719. Hoc folum metuens incauto ex hofte
timeri | Incauto ab hofte timeri, malti, quod
& Cortius in fuis & prima editione invenit.
incauto ex hofte Hamb. tert. videri Langerm.
locus intricatiffimus, & in quo fudant inter
pretes, non minus atque ego fudavi. Hein-
fius tentabat, incauto & ab hofte, vel, &
cautus ab boſte timeri. Sed nullum ex illis
fenfum percipio. Oudendorpius, incauto ex
hafte timeri, explicat, ut fieret formidabilis
Curioni ex hofte: ex cauto, id eft, loco
hoftis incauti, five improvifi, de quo ni-
hil andierat Curio. Quae non capio, nec ul-
lam exempla, quae producit, video lucem
huic expofitioni adferre: nam ubi mutatio
alicujus per praepofitiones ex vel de indica-
tur, femper duo opponuntur, & quid fue-
rit, & quid factus fit ut a fervo libertus,
ex boſte amicus, & ita porro. Sed hic ex in
cauto boſte timeri, non poteft notare ex bo
fte incauto formidabilis factus: potius de-
buffet capi, metuens ne ex incauto, pru-
dens & caurus timeretur Curioni. Sed haec
omnia magis obfcurant mentem Lucani,
+
>
Eli-
quam explanant. Dicam quid mihi in men-
tem venerit. metuebat Juba, ne Curio cre-
deret, fe nolle pugnare, fed femper detre-
care pugnam. & ideo praemittit manum
quae eum lacefferet, & in infidias produce-
ret. Si Caefarem cum Lucano compare-
mus, videbimus Jubam noluiffe credi fe cum
toto exercitu adventare, fed Saburam tan-
tum cum exiguis copiis adeffe
ut dece-
ptus a transfugis & captivis re vera credidit
Curio, ut ipfe jactat apud Caefarem lib. 11.
B. C. cap. 39. Hinc Curio fe parem credens
Saburae, propere in eum exercitum educit,
fed praeter exfpectationem Sabura ab ipfo
Juba, jam adventante, novis copiis inftruitur,
& Rex ipfe agmen promovet, quem lon-
gius abeffe crediderat. Hinc autem metuebat
Juba, ne ducens exercitum incaute, nec fatis
occultato itinere, confpiceretur a Curione.
Volebat enim ea in opinione effe Curionem,
vifis fub Sabura exiguis copiis, regem non ad-
effe tam prope, & non fatis caute agmen du-
cere. quare & ex Langermanniano codice par-
tim & Waffiano recipiendum, videri, & ex
aliis, incautus ab hofte; & legendum:
Hoc folum metuens incautus ab hofte videri.
Incautus autem capiendum, pro fi incautus
effet. Ut fupra evafurus pro qui evafurus ef-
fet, folutus, fi folutus fuiflèt, de quibus fupr.
lib. 11. 419. egimus, & fimiles locutiones
002
ubi
#
292
M. ANNA EI LUCANT S
7
Eliciatque manu, Numidis a rege fecundus,
Ut fibi commiffi: fimulator Sabura belli :
Ipfe cava regni vires in valle retentat.
Afpidas ut Pharias cauda follertior hoftis
725Ludit, & iratas incerta provocat umbra:
Obliquufque caput vanas ferpentis in auras
Effufae tuto comprendit guttura morfu,
Letiferam citra faniem: tunc irrita peftis
Exprimitur, faucesque fluunt, pereunte veneno.
730Fraudibus eventum dederat fortuna: feroxque
Non exploratis occulti viribus hoftis,
Curio nocturnum caftris erumpere cogit,
Ignotisque equitem late difcurrere campis.
ubi debet intelligi ſi eſſent, vel fuiffent, dabit
Vorftius ad illa Juftini lib. v111. 2. ne vi
&toris potentiam ferre non poffent, id eft, fi
victor fuiflet. Horat. 1. od. vII. fapiens fini-
re memento, id eft, fi fapiens fis. Alia exem-
pla profert H. Stephanus in Diatribe Hora
tiana pag. ro7. ubi & adverbialiter illa adje-
diva fumi docet. Ita hic, metuens incautus
videri, id est, non fatis caute exercitum du-
cere, & omnia temere agere, ita ut videretur
ab hofte; incautus vero Graeca conftru&tio-
ne pofitum pro incautum, neino humanior
negabit, ut Horat. 1. od. 2. patiens vocari Cae-
faris ultor. Nofter lib. 18. 1038.
tutumque putavit
Fam bonur effe ſocer.
& ita fexcenties apud Poëtas: incautos vero
proprie duces, ut contra cautos dici etiam
pro fecuris, ut Serv. ad Virg. 111. Georg.
469. fatis vulgare & expofitum. Tacitus I.
Ann. 69. cadebant, ut rebus fecundis avidi,
ita adverfis incauti vid. Virg. Iv. 70 ubi Serv.
& x. 386. & millies. vide & quae dicemus ad
lib. v. 500. jam vero timeri cum videri confu-
derunt librarii inf. lib. v. 317. ut apparet ex
var. lect. Oudendorpii. fic apud Virgil. 11
Aen. 125. pro taciti. venturą. videbant, alii
ས
Ipfe
codices timebant habent. Ita, credo, omnia
planiora apparebunt, quam durae & contor-
tae tot interpretum explicationes. laboravit
etiam in fenfu hujus loci inveniendo Cl. Dra-
kenb. ad Sil Ital. 11. 98. nec expedire fe po-
tuit. Sed non abfimile illud Silii v11. 471.
metuit dubitaffe videri.
721. Eliciatque manu] Expliceatque Rott.
fec. a m. fec. eliceatque Hamb. fec mox,
& fibi Thuan. fec. Hamb. pr.. Sabura fep-
tem.
723. Retentat] Hic pro retinet, ut lib..
111. 637. & ut eques admiſſos equos retentat
apud Ovid. 11. Art 434. quem locum ad
fcripferat etiam Cl. Dorvillius.
726. Obliquansque caput] Obliq usque Voff.
a m. fec. oblicatque Richel. obliquufque trede-
cim ex noftris, obliquumque quatuor.obligua
re vifus dixit Statius r. Achil. 323 & de vi-
fu obliquo agit Barth, ad 11. Silv. VI. 102.
& obliques vifus dixit Sil. Ital. rr. 621. &
ita obliqui oculi opponuntur rectis. vid. ad
Petron. cx111. ita Graecis or ßairer ut
Anacreon Od. EX111. vid. & Nicand. Ther
457. & Anthol. 11. XXXIV. pag. 236 effufi:
etiam Hamb. fec. fed ferpens feminino gene-
re etiam inf. v1.497. vid. ad Ovid. 1. Met..
439
PHAR SALIAE LIB. IV.
293
}
་
Ipfe fub Aurorae primos excedere motus
735 Signa jubet caftris, multum, fruftraque rogatus
Ut Libycas metuat fraudes, infectaque femper
Punica bella dolis. leti fortuna propinqui
Tradiderat fatis juvenem: bellumque trahebat
Auctorem civile fuum. fuper ardua ducit
740 Saxa, fuper cautes abrupto limite figna.
Quum procul e fummis confpecti collibus hoftes
Fraude fua ceffere parum, dum colle relicto
Effufam patulis aciem committeret arvis.
Ille fugam credens, fimulatae neſcius artis,
745Ut
745 Ut victor, medios aciem dejecit in agros.
Tunc primum patuere doli, Numidaeque fugaces
439. & Poëtis hoc permittí jam notatum in
Obferv. Mifc. Critic. vol. v. p. 200. pro
tuto, vel toto, ut quatuor noftri, Cortius
malebat, cauto. ut ita variare Codices fupr.
vf. 409. vidimus. Sed hic non opus: nam
tutus morfus eft, qui a veneno aut morfu
afpidis nullum dat damnum; cautus eft
qui cavet contra veneni vim, fed & ille
poffet falli, mox, citra famam Thuan, tert.
a`m. pr.
A
>
"
732. Nocturnum] Nocturnis Barberin. no-
Aturnus eques, eft nocte emiffus ex caftris.
vid. 111. 499. ignotis equitem Thuan. fec. &
Langerm. difcurrere, undecim. vid. lib. v111.
224. & hoc poftulat rò late. & praemiffi ad
ad explorandum erant, in varias partes.
734. Ipfe] Non mutandum: hoc prono-
mine enim dux, rex, princeps notatur: vid.
ad Val. Fl. 111. 150. VIII. 224. fic Ser-
vius ad 11. Georg. 387. Arietem dominum
gregis ipfum dici notat. vid. Barth. ad Stat.
IV. Theb. 525. & Taubman. ad iv. Georg.
82. & quae notavi ad Virgil. 11. Aen. 479.
ipfe ergo dux, ut mox vf 748. eft Curio,
qui praemiferat equites nocte, nunc fub au-
rora ipfe educit ex caftris milites. ipfa tamen
cum Oudendorpio probabat Dorvillius, quia
Un-
figna, propria peditibus, fic melius opponan-
tur turmis equeftribus. Sed figna, ut millies,
totum exercitum, in quo etiam erant equi-
tum turmae (non enim omnes equites, fed
manum quandam equitum praemififfe cre-
dendum) junctae peditibus, quae copiae nunc
fimul educuntur.
736. Infectaque] Infeftaque Thuan. pr.
etiam non male. vid. Cl, Drakenb. ad Liv.
III. 24.
738. Tradiderat] Heinfius volebat, prodi-
derat. Nihil opus. vid. v11.108.
740. Abrupto ] Arrupto Thuan. tert, abrus
to Hamb. fec. & S. Gerin. obrupto milite MSS.
Cortii. & ex noftris quinque, abrupto mili-
te.
741. Confpecti] Confpexit quatuor. mox,
dum caute relicta mallet Cl. Dorvillius, ne
repetitio collibus & colle odiofa nimis fit.
743. Committeret] Converteret Langerm
745. Ut victor merfos aciem dejecit in a-
-gros] Merfos agros dici pro planis & humili-
bus, nondum vidi idonei fcriptoris loco
probatum, quum merfi fint aquis tecti. Sic
fluctus mergit terram infr. lib.v. 75. nec quid.
huc faclat, oculos merfere tenebrae, exputare
poffum. Si Curio merfiffe aciem in agros di-
merfil
00.3
GO
294
ANNA EI LUCANI
M.
Undique completis clauſerunt montibus agmen.
Obftupuit dux ipfe fimul, perituraque turba.
Non timidi petiere fugam, non proelia fortes:
750Quippe ubi non fonipes motus clangore tubarum
Saxa quatit pulfu, rigidos vexantia frenos
Ora terens, fpargitque jubas, & fubrigit aures,
Incertoque pedum pugnat non ftare tumultu.
Feffa jacet cervix. fumant fudoribus artus:
755Oraque projecta fqualent arentia lingua:
Pectora rauca gemunt, quae creber anhelitus urguet:
Et
"
"
ceretur, juvarent aliquantulum producta in
hanc rem loca. Heinfius tentabat, Victor
ut adverfos aciem &c. Sed hoc licentius
quam vellem. Conjecerat & ceu victor
medios. Sed ut idem notat, fed quia mox,
ut primum alii habent, voluit hic ceu, mer
fos tamen maxima pars codicum. merfis in
agris etiam Rott. ſec. mediis d. l. agris Rott.
a m. fec. ego licet poffet vacuos, vel nudos,
quae voces cum mediis faepe permutantur
fubftitui, retineo medios, donec quid melius
reperiatur: medios inter collem, & Saburae
copias: pro dejecit etiam, quod probat Gro-
novius ad Liv. XX111. 47. alii codices ha-
bent, producit, projecit, quae ex gloffa na-
ta. Barberin, etiam, deducit, quod defendi
Caefaris auctoritate poffet, qui lib. 11.B. C.
640. Curio, hoftes fugere arbitratus, copias ex
locis fuperioribus in campum deducit. Sed Lu-
canus mutavit in dejecit, quod eft majoris
impetus, & praecipiti Curionis ingenio me-
lius convenit.
746. Fugaces] Feroces MS. Cortii. fimilis
confufio harum vocum apud Ovid. 1v. E-
pift. 79. & alibi. fugaces, ut Curio credebat,
quia fugam fimulaverant, eft farcafmus. Vel
fugaces, celeres, veloces, ut faepe. fugax e-
quus apud Ovid. 1v. Ep. 79. in MSS.
ubi ferox eft in editis.
747. Undique completis] Repletis Thuan.
quart. vide Oudendorp. undique circumdant
completis Rottend. pr. fic replere & complere
folent confundere librarii. vid. ad Ovid.v11.
Met. 628. nefcio tamen an completi montes
recte dicantur, quum undique colles & adi-
tus in valle illa Juba cinxerit copiis fuis: qui
quidem repleti poffunt dici militibus illis,
fed tamen durius dictum videtur. in uno
Heinfiano erat, undique complexis c. mõnti-
bus agmen, ut paffiva fignificatione ponantur
montes complexi, pro quos illi complexi
erant. & fi hoc non placet, quam facilè eſt
legere, Undique complexi clauferunt montibus
agmen. Numidae complexi agmen, clauſerunt
montibus, complecti vero in re militari pro cir→
cumdare faepe occurrit. Vellej Patero. 11. 51.
obfidione munimentisque complecti. Sic & in
aliis. vid. Barth. ad Claudian. Conf. Olybr.
1. & ad Stat. 1. Silv. 1. 2. ubi & Marklan-
dus confulendus, & Noſter 1v. 79. & 189.
& alibi pro ambire, cingere, obftipuit mul-
ti
1
749. Petiere] Fuit in Thuan. quarto at
liud verbum; quod ex Heinfii manu agnof-
cere non potui. Sed petere fugam, aeque di
citur, ac fuga petere locum, de hoc agit Gro-
nov. ad Liv. VII. 11. de illo idem ad Liv.
XLIV. a. Davis ad Caef. 11. Bel. Gal. 24.
Ovid. 1. Art. 552.
Terque fugam petiit, terque retenta metu.
750. Quippe ubi] Ibi quinque codices. {
752. Terens] Tenens Rott. tert. & Thuan
pr. fparfitque idem. furripit Hamb. tert. ſub-
rigit idem, quod arrigiz. Virg. 14. 183. tot
Jubri.
}
2
A
PHARSALIAE LI B. IV.
295
Et defecta gravis longe trahit ilia pulfus:
Siccaque fanguineis durefcit fpuma lupatis.
Jamque gradum neque verberibus, ftimulisque coacti,
760Nec, quamvis crebris juffi calcaribus, addunt:
Vulneribus coguntur equi, nec profuit ulli
Cornipedis rupiffe moras: neque enim impetus illis
Incurfusque fuit: tantum profertur ad hoftes,
Et fpatium jaculis oblato vulnere donat.
765At vagus Afer equos ut primum emifit in agmen,
Tunc campi tremuere fono: terraque foluta,
Quan
fubrigit aures, vid. Cl. Drak. ad Sil. x.
253.
754. Fella] Flexa Rottend. pr. fpumant
Langerm. & Hamb. tert. fed fpumant ora
equorum, ut mox 758. & vi. 400. fumant
vero corpora & membra fudantia. vid. ad
Phaedr. 111. 6. pro artus, armi Grotius ex
uno codice. quod firmari poffet loco Statii,
cujus partem adduxit Oudendorpius, cui adde
alium, ex lib. v111. 393.
Sie frena terunt, fic proelia pofcunt
Hinnitu, tolluntque armos, equitemque fu-
pinant.
unus Cortii, fumat.
755. Projecta] Heinfius correxerat, pro-
ferta, a proferere, quod verbum fupr. 411.
occurrit, fed poftea damnavit; & projectam
linguam dici notaverat, ut apud Virg. x. 587.
projectus pes, ubi plura adduxit.
756. Gemunt] Sonant Rott. pr. & creber
S. Germ.
4
760. Calcaribus] Nefcio an cenfuram me-
reatur Lucanus, quod poft verbera, & fti-
mulos calcaria addat: nam defcripturo fum-
mum hominum & equorum ftuporem, li-
cet, credo, exaggerare, & illa univerfa cu-
mulare, quae fingula alias equo concitando
fufficiunt. Sed illud jufi femper difplicuit
ut nimis languidum, nec calcaribus, ftimu-
lis &c. congruens. forte fcripferit, foffi: ut
Virg. vi. Aen. 882.
Seu fpumantis equi foderet calcaribus armes.
Silius v11. 67.
Foderis in pugnam velocius ilia plantis
Bellatoris equi. & vI. 212. Quadrupedem
planta fodiens, abi planta eft pes calcaribus
armatus.
multi.
762. Neque enim impetus illis] In Noftris
etiam, illi, ulli, ullis erat.. non impetus S.
Germ. incurfusve Rott. fec. perfertur
vid. fupr. vf. 82. & Cortium ad Plin. 1. Ep.
XXII. §. 10. ad hoftem quatuor. ad auras
Thuan. pr a m. pr. mox ablato vulnere
Voff, adlato MS. Cortii, malim vero lege-
re,
tantum profertur ad hoftes,
Ut fpatium jaculis o. v. donet,
Id eft, ut propiore & certiore ictu feriatur.
Sicut, ubi magis procedunt & ad manus ve-
niunt, auferre fpatium dicuntur fagittis. vid.
fupr. 111. 477. donat eft remittit, non cogit
hoftes longius jaculari jam propior factus.
vid. lib. vi. 58.
765. At vagus] AudTurrian. Afer omnes
fcripti. primum mifit Oifel. a m. fec. alii, im-
mifit, quod perinde eft; emitti refpectu aciei
vel caftrorum, immitti refpectu hoftium, in
quos irruunt, dicuntur.{vid. ad lib. VI. 291. &
alibi.
766. Tum] Dum Hamb. pr. foluta eft Ri-
chel. terraque foluta quantus, intricatior eft
iterum conftructio. Solutam terram, effe
pulverem excitatum certum eft. Sed ego con-
ftruo, & folutâ terrâ, pulvis, quantus tor-
・que
496
M. ANNAEI LUCANI
+
#
Quantus Biſtonio torquetur turbine pulvis,
Aëra nube ſua texit, traxitque tenebras.
Ut vero in pedites fatum miferabile belli
770Incubuit: nullo dubii difcrimine Martis
Ancipites fteterunt cafus, fed tempora pugnae
Mors tenuit. neque enim licuit procurrere contra
Et miſcere manus. fic undique fepta juventus
Comminus obliquis, & rectis eminus haftis
775Obruitur: non vulneribus, nec fanguine, folum
Telorum nimbo peritura, & pondere ferri.
Ergo acies tantae parvum fpiffantur in orbem:
Ac, fi quis metuens medium correpfit in agmen,
Vix impune fuos inter convertitur enfes:
780 Denfaturque globus, quantum pede prima relato
Conftrinxit gyros acies. non arma movendi
Jam locus eft preffis: ftipataque membra teruntur.
Frangitur armatum collifo pectore pectus.
quetur Biſtonio turbine, texit aëra nube fua.
Auftro fimile adfcribit lib. IX. ubi vid. vf
455. contra mox vſ. 795. compreffus fan-
guine pulvis, qui nunc ex foluta terra fur-
gebat.
768. Traxitque] Trabitque S. Germ. mox,
mirabile Hamb tert. &, difcrimine belli Hamb.
fec. duri difc. Martis MS. Cortii. vide quae
diximus ad Valer. Flac. vi. 545 fteterant &
ftetere etiam in noftris nonnullis. & tempo-
ra Richel, Oifel.
772. Procurrere] Prorumpere Rott. tert.
& MS. Cortii. fimilis divertitas fupr. 111.713.
774. Obliquis] Ex transverfo, vel cae-
fim, ut rectis elt mucrone, ut lib. vi. 237.
fic obliquus ictus Ovid. v111. Met. 757.
Obliquos dum telum librat in ictus.
Id eft, dum fecuri caedere parat. & ita paf-
fim.
*
778. Ac fi] At Rott. tert. Langerm.
medium metuens Oifel. & Cortius. correxit
ነ
Non
Hamb. fec. & Richel in orbem Rott. pr. re-
petitum ex praecedenti.
780. Globus] Globi Turrian. denſetur in
nullo ex noftris. omifit Serv. ad Virg. x.
Aen. 432. nec ubique hoc obtrudendum.
conftringit Langerm. & Barber. conftrixit
Thuan, fec. acies gyros Hamb fec.
782. Teruntur] Tenentur quinque, quod
ex terentur, ut eft in quibusdam codicibus,
fluxiffe credit Cortius. an ille crediderit o-
lim dixiffe tero, & tereo, ut ftrido, Atrideo
& fimilia, nefcio. remittit nos ad notas. fi-
milis diverfitas paullo ante vl. 752. feruntur
Hamb. tert. a m. fec. mox Heinfius male-
bat, frangitur artatum. Sed armatum prae-
ftat, nam armati thorace eliduntur, ita ut
frangatur pectus armatum, ab alio armato
pectore, quae colliduntur inter fe.
784. Laeta Lenta Rottend. fec. & Hamb.
tert. Mauros Barber. rivos non ille Thuan. fec.
non ire MS, Cortii, quod fi fide codicum
1
alio-
PHARSALIAE LI B. IV.
29%
*
}
Non tam laeta tulit victor fpectacula Maurus,
785Quam fortuna dabat: fluvios non ille cruoris,
Membrorumque videt lapfum, & ferientia terram
Corpora: compreffum turba ftetit omne cadaver.
Excitet invifas dirae Carthaginis umbras
Inferiis fortuna novis: ferat ifta cruentus
790 Hannibal, & Poeni tam dira, piacula manes.
Romanam, Superi, Libyca tellure ruinam
Pompejo prodeffe nefas, votisque Senatus.
Africa nos potius vincat fibi. Ĉurio fufas
Ut vidit campis acies, & cernere tantas
795 Permifit clades compreffus fanguine pulvis,
Non tulit adflictis animam producere rebus,
Aut fperare fugam: ceciditque in ftrage fuorum
Impiger ad letum, & fortis virtute coacta.
Quid nunc roftra tibi profunt turbata, forumque,
800Unde Tribunitia plebejus fignifer arce
aliorum firmaretur, non difpliceret, & ad-
di poffet illis, quae Heinfius & ego notavi-
mus ad Val Flac. 11. 233. ille vero & ire
alibi quoque confuderunt librarii. ut apud
Stat. VILL Theb. 551, cupit ille tamen, ubi
alii ire. Sic & apud Ovid. ire fanguis dici-
tur,111. Ep. 146, & x111. 80. laudat hunc
locum Servius ad Virg. vii. Aen. 464. fed
non nominato Lucano: ubi jam olim, an-
tequam hunc locum obfervaveram, correxe-
ram, fluvios non ire cruoris, vid. de fluviis fan-
guinis & fimilibus infr. v11. 292. mox, lap-
fur, ferientia multi. & deeft etiam Turriano,
qui lapfum habet. lapfus Rott. pr.
787. Compreſſum Comprenfum Rott. tert.,
a m. fec. quia preffis praeceffit, & mox 795.
comprellus fanguine pulvis. ubi itidem Oifel.
comprenfus. eadem varietas lib. vi. 184. VII.
495 442. quae omnia huic loco fimilia
funt. Sed ego ubique compreffus praefero.
nam de denfa acie, & ordinibus denfatis hoc
Arma
verbo follemniter utuntur, & a militari re
tranflatum effe vidimus ad Ovidii lib. 1. A-
mor. XI. 24. vid. & fupr. 111. 309.
788. Inviſas] Vid. ad Vell. Paterc. 1.
XII. 7.
789. Inferiis] Imperiis Richel. & Turr.
quod explicari poffet de potentia Jubae, &
ejus de Romanis victoria. Sed vulgatum fa-
nius puto, propter fequentia. ferat iſte Rott.
tert.
791. Romanam] Romana Richel. o superi
Thuan. fec. & Langerm.
794. Tantas] Tutas Heinfius a m. fec.
796. Animam] Animum quatuor. fuperare
fugam Hamb. quart. a m. pr. fpectare fugam
Cortius, nefcio unde, nifi quod fperare &
fpectare etiam apud Noftrum faepe confuſa
fciret. vid. IV. 637. VII. 248. VIII. 451. &
v.
ad Ovid. v. Met. 348. & alibi.
799. Quid nunc] Quid non Langerm.nunc
caftra S. Germ.
1
Pp
800.
*
298
M. ANNAEI LUCANI
Arma dabas populis? quid prodita jura Senatus,
Et gener, atque focer bello concurrere juffi?
Ante jaces, quam dira duces Pharfalia confert,
Spectandumque tibi bellum civile negatum eft.
805Has Urbi miferae veftro de fanguine poenas
Ferre datis luitis jugulo fic arma, potentes.
Felix Roma quidem, civesque habitura beatos,
Si libertatis fuperis tam cura placeret,
Quam vindicta placet. Libycas en nobile corpus
810 Pafcit aves, nullo contectus Curio bufto.
At tibi nos (quando non proderit iſta filere,
A quibus omne aevi ſenium ſua fama repellit,)
800. Unde Tribunicia plebejus fignifer arce]
Ita multi codices, & notum eft arcem pro
Tyrannide & dominatione injufta poni. Sed
an liceat dicere unde arce dabat figna, pro
velut, quafi ex arce, duriffima ellipfi, ve-
hementer dubito. arte, quod etiam quidam
habent, hic non placet, quia r fignifer non
convenit. poffet conftrui, unde tu fignifer
arce, pro in arce Tribunitia, dabas arma.
Sed placeret magis le&tio Codicis Cortiani,
quam ille tamen damnat, Quidve, pro un-
de. quid eft ob quid, cur, cui bono?fic iv.
1.30. Quid fpes improba veri te trahit: & fupr.
h. 1. 382. & paffim. & repetitio illa & quid
hoc exigit. & tunc arce retinendum. Quid
volit Cortius, & quomodo haec conftruxerit,
divinare non poffum ex ejus nota ad Plin.
1x. Ep. VIII. fin. nifi conferas notam ad
Salluft. Jug. LXVI. ut epanaleptin ftatuat, &
roftra & forum quum praecefferint, nunc tri-
buniciam arcem illa vocet, unde arma dabat
populis. videant acutiores.
801. Populis] Populo Thuan. fec. fcil.
Romano. vid. lib. 1. 137.
803. Dira] Dura Rott. pr.
803. Spectandumque tibi] Spe&taverat jam
fatis bellum civile Curio, fed initia tantum,
quibus interfuit. melius ergo dixiffet, con
fectumque tibi bellum Spectare negatum eft.
Digna
Sed Lucanus haec omnia, quae antecefferunt
proelium Pharfalicum, pro nihilo ducit, &
prolufiones quafi fuiffe exiftimat. quare per
bellum civile hic Pharfalicum intelligi debet
proelium. negatur volebat Heinfius. mox
noftro de fanguine Thuan. tert. & Rottend.
fec.
806. Ferre datis] Nempe datis Langerm.
& Rott. fec. a m. fec. datas Rott. fec. peten-
tes quinque.
808. Tam cura] Heinfius tentabat, tam
jura placerent, ut erat in Oifel. a m. pr. vel
tam cauſſa placeret, ut 1.128. vidrix caufa
Diis placuit.
810. Contectus] Contentus quinque no-
ftri, & multi Cortii, cujus & unus, comi-
tatus. mox, repellet Cortius.
"'
813. Praeconia vitae] Formae Rott. pr. hio
iterum menti librarii obverfabatur Ovidius
qui praeconia formae dixit 111. Amor. x11.9.
& alibi etiam, ut & Ep. XVII. 207. praeco-
nia famae, quod hic potius locum poffet.
tueri, nifi fama praeceffiffet.
814. Tulit] Extulit Turrian. Virgil. 1.
Aen. 605. quae te tam laeta tulerunt Šecula?
815. Perdita tunc ] Nunc Rottend. tert..
& Turriani, quod & hic praefero, ut & vi-
dimus fupra 1. 217. & lib. v. 625. fecula hic
notat depravatos mores hujus temporis. Ta,
}
cit.
4
&
A
1
PHARSALIAE LIB. IV.
Digna damus, juvenis, meritae praeconia vitae.
Haud alium tanta civem tulit indole Roma,
815Aut cui plus leges deberent recta fequenti.
Perdita nunc Urbi nocuerunt fecula, poftquam
Ambitus, & luxus, & opum metuenda facultas
Transverfo mentem dubiam torrente tulerunt.
Momentumque fuit mutatus Curio rerum,
820 Gallorum captus fpoliis, & Caefaris auro.
Jus licet in jugulos noftros fibi fecerit enſe,
Sulla potens, Mariusque ferox, & Cinna cruentus :
Caefareaeque domus feries; cui tanta poteftas
Conceffa eft? emêre omnes, hic vendidit Urbem.
cit. de morib. Germ. 1v, nemo illic vitia ri-
det, nec corrumpere & corrumpi feculum vo-
catur. noftri de mode vocant. vide Schul-
ting. ad Senec. Controv. 11. pag. 204. nef-
cio etiam an non praeftet Urbis legere, fecu-
la urbis perdita nocuerunt Curioni.
820 Captus] Raptus Rott. pr.
821. Jus licet in jugulos noftros] In jugu-
lo noftro f. f. enfis Langerm. noftri Thuan.
fec. & Richel. jugulis noftris S. Germ. enfis
etiam quinque, ne probem Sulla potens enfis
noftri, faciunt tria epitheta, quae fingulis dat:
Sulla potens, Marius ferox, Cinna cruentus.
hi vero tres aequo jure poffent dici potentes
enfis, quo omnes crudeliter ùfi fuere. Sed
diftinguit Sullam a potentia apud Senatum,
qua Marium & legem Sulpitiam evertit, &
dictaturam invafit. unde difcipulo Sullae
Pompejo longam dat potentiam 1. 333. &
1.230. Marius fer fuit tot bellis geftis
J
299
& in Senatum & potentes afper. Cinna cra-
entus, qui tot civium fanguine urbem & Ita-
liam implevit. Cl. Dorvillium etiam offen-
debat illud potens noftri enfis, & legebat. jus
licet in jugulos noftri fibi fecerit enfe Sulla pe-
tens. & potens pro impotens explicabat, ut Te-
rent. Heaut. n. 1. mea eft potens, procax.
Suet. Aug. LXIX. pellicis nimia potentia.
Deinde Lucanus, Caefareaeque domus feries,
his adnexuit, fua tempora refpiciens, quia
feries illa a Caefare in Neronem dedu&a
eft, & praeter Auguftum, omnes in jugu-
los civium jus fibi vindicarunt. Ita voluit
Lucanus animum a dominatione omni aver-
fum & odium in Neronem indicare; nam
alias ineptum videri poteſt, ſub Caefare, qui
fine profe erat, nec conftabat tunc de herede
ejus, & in Tyrannide fuccefforibus, men-
tionem facere feriei domus Caefareae.
}
Pp 2
>
M. AN:
Pag: 300
?
ॐ
M. ANNAEI LUCANI
}
PHARSALIA E
LIBER QUINT U S.
ARGUMENTU M.
*In primo Quinti Pompejo Roma regenda
En data. multa timens pro fe refponfa recepit
Appius. exponit pars proxima feditionem
Sedatam poena. Mare tranfit Urbe relicta,
Caefar, qui queftus, quod non Antonius ultra
Iverat, expertus fuit ipfe pericula Ponti:
Ultima, quod pofita manfit Cornelia Lesbo.
S
ic alterna duces bellorum vulnera paffos
In Macetum terras, mifcens adverfa fecundis,
Servavit fortuna pares. Jam fparferat Haemo
Bruma nives, gelidoque cadens Atlantis Olympo:
5 Inftabatque dies, qui dat nova nomina faſtis,
Quique colit primus ducentem tempora Janum.
Dum tamen emeriti remanet pars ultima juris,
Conful uterque vagos belli per munia Patres
* In primo] Lege, in prima Quinti.
1. Palos Paffis S. Germ. in Macetum
terris Hamb. pr. & unus Heinfiii; Macetum
fere omnes. averfa Thuan, ſec. & tres alii.
4. Atlantis] Atalantis Thuan. fec.
5. Qui dat] Antiquus Commentator Ho
}
$
Eli-
ratii ad Lib. I. II. Od. 21. habet, qui das:
fed ad Od. 17. qui dat. Ducentem tempora
Janum, id eft, novum annum, dicit, ut
Tibull. Lib. 1v. Eleg. 1. vf. 123. vocat du-
cem anni Kalendas Januarias. vid. ad Vir
gil, 1. Georg. 6.
8.
}
R
M. ANNAEI LUCANI PHARSALIAE. LIB. V.
301
A
}
Elicit Epirum. peregrina ac fordida fedes
10 Romanos cepit proceres: fecretaque rerum
Hofpes in externis audivit curia tectis:
15
Nam quis caftra vocet tot ftrictas jure fecures,
Tot fafces? docuit populos venerabilis ordo
Non Magni partes, fed Magnum in partibus eſſe.
Ut primum maeftum tenuere filentia coetum
Lentulus excelfa fublimis fede profatur.
8. Patres] Vagas partes Rottend. fec. vid.
ad Valer. Flacc. Lib. 1. vſ. 72. unde Ou·
dendorpius hoc fcire potuit. vide & fupra ad
lib. 11.527.
9. Elicit] Nihil variant libri. Sed Hein-
fius olim maluerat, exciit: quo faepe verbo
noſter uti folet. vid. ad Lib iv. 611.& 669.
& học Lib. 498. & Lib vi. 11. & ita
Virgilius, & alii: Sed poftea oftendit fibi
vulgatam fatis placere. vide commentatores
ad Plin. ix. Ep. 18.
11. Hofpes curia] Dictum pro hoſpita, ut
folebant hofpes utroque genere, & adjectivi
modo dicere. vid. Heinfium ad Ovidii Epiſt.
11.74. fic boſpita facra Manil. 1. 6. vocat,
quia ex Graecia primus in Latium deduxerat
Aftronomica verfibus condita. hinc bofpes
Aurora Aegyptus dicitur Statio Lib.vI. The
baid. 279. ubi minime mirari debebat Bar-
thius, Aegyptum Auroram vocari, quae fae-
pe etiam nomine Orientis apud veteres venit,
vide fupr. Lib. 1. vf. 683. & ipfe Statius 111.
Silv. 111.105. Eva figna dixit Aegyptia, Ex-
ternis noſtri fere omnes; eft vero iterum in-
eptum acumen Lucani: nam non patet ex-
ternos Senatoribus ibi mixtos fuiſſe, aut ad-
miffos ut audirent fecreta rerum; licet
curia effet hofpes, Senatores tamen omnes
Romani erant, & ipfe vocat, Romanos Pro-
ceres ut faepe, Senatores Nofter; &
clare Statius Lib. 1v. Silv. 2..vf. 33. diftin-
guit ab equitibus. Excufaret quis, quia cu-
riae hic dat auditum, ut faepe rebus inani-
matis omnia, quae homini, adfcribunt Poë-
tae, ut ita Pontus audit Tritona lib. 1x. 349.
& paffim. Sed fi ita fumatur, nihil illegitimi,
In-
fi Curia, id eft, Senatores Romani, audi-
rent fecreta: quare ille videtur externos ad-
miffos indicare. ut & mox populos innuit.
Locus véro Flori lib. IV. 11. 15. huc non
facit: ibi enim de Senatu in urbe coacto
Caefare in Galliis etiam agente, agit, in
quo dominabatur Pompejus; hic in ca-
ftris plurimi Pompejo adverfabantur. Ho-
fpes vero curia hic fere dicitur, ut apud Livium
XXI. LXII. de Flaminio, qui Arimini iniit
confulatum, magis pro majeſtate videlicet im-
perii Arimini, quam Romae magiftratum in-
ituram, & in deverſorio hoſpitali, quam apud
penates fuos, praetextam fumturum.
15 Et primum] Ingratum fonat, primum
moeftam, & invertit locutionem, pro coetus
tenuit filentium, vel dictum, ut fpes tenet a-
liquem & fimilia, & ut fopor tenet corpora v.
690. fic filentium tenebat omnes attentos, &
defixos ora in Lentulum.
›
16. E celfa] Variant codices: & decem
& noftris, excelfa: quae lectio fi placet,
conftruendum eft, fublimis excelfa ſede, non
cum profatur. fic Statius 11. Thebaid. 385.
& Ovid. lib. xiv. Met. 267. fublimis folio. &
lib. VIII. 813. verfis fublimis habenis: im-
mo, etfi cum profatur jungas non tamen
ideo neceffaria erit praepofitio: nam & Per-
fius Satyr. 1. 17. fede leges celfa. Parum ita-
que refert; nam librarii faepiffime in nomi-
nibus compofitis praepofitionem fepararunt
a nomine fuo, faepe contra adjunxerunt.
Ut in celfa & excelfa etiam apud Virgilium
& alios. vid. fupr. ad lib. 111. vf. 88. male
vero in edit. Steph. & Gryphii, fublimi, le-
gitur.
PP 3
18.
30%
M. ANNA EI LU CÂ
>
*
x
Indole fi dignum Latia, fi fanguine prifco
Robur ineft animis, non qua tellure coacti,
Quamque procul tectis captae fedeamus ab urbis
20 Cernite: fed veftrae faciem cognofcite turbae:
Cunctaque juffuri primum hoc decernite, Patres,
Quod regnis, populisque liquet, nos effe Senatum.
Nam, vel Hyperboreae plauftrum glaciale fub Urfae,
Vel plaga qua torrens, claufusque vaporibus axis
25 Nec patitur noctes, nec iniquos crefcere foles,
Si fortuna ferat, rerum nos fumma fequetur
Imperiumque comes. Tarpeja fede
peruſta
Gallorum facibus, Vejosque habitante Camillo,
Illic Roma fuit. non umquam perdidit ordo
18. Non qua] In qua Rottend. pr. pro robur,
robor, MS. Cortii. de quo latius hic egiffe
colligo ex notis ad Plin. 11. Ep. XVII. §.
22.
19. Quamque procul tedis] Caftris in va-
riis lect. Steph. vellem, hic exhiberet codex
aliquis, templis; in illis enim Romae Sena
tus haberi folebat, & ita Caefaris partibus,
in quibus pauci Senatores, qui in tectis in.
fra vf. 30. erant, opponeret hic Senatum,
loco quafi legitimo coa&tum: Sollemniter
vero tecta & templa confuderunt librarii,
ut infra vf. 529. Quibus haec contingere tem
plis; ubi in variis lectionibus eft, tectis Sic
apud Catull. Epithalam. Pelei vf. 75. Attigit
injufti regis Gortynia tecta, ubi in Palatin.
Cod. fuit, templa: Statius 1. Thebaid. 280.
me Tantaleis confiftere tectis. & ibi templis
eft in aliis, fed male. Lucret. lib. 11. 28.
Nec citharis reboant laqueata aurataque tem
pla. ubi Macrobium tecta habere docet Gi-
phan. in margine. Denique, quod huic loco
in primis convenit, apud Ovid. 1. Met. 270.
ubi Jupiter Senatum Deorum cogit,
Hac iter eft fuperis ad magni tecla tonantis,
ubi alii dant, templa. vid. ili notas, & Mark-
land. ad Statii lib. 111. Silv.1. 110. templum
jam pro curia poni, pervulgatum eft.vid. no
fro
*
Mu-
tas ad Sil. Ital. x11.72. Sed nemini hoc ob-
trudo, quia nefcio, an a manu Lucani flu-
xerit.
20. Veftrae] Noftrae Sixii & Rott, fec. &
ita in hac oratione fere femper vos & nos,
vefter & nofter variantur, quod femel notaf
fe fufficit. hic iterum fibi obloquitur, fi ex-
teros admiffos crediderit, ut & in fequentibus.
21. Cunctaque juſſuri] Viſuri Vôf. & S.
German. quod Heinfius explicabat provifuri,
ut Ciceronem & alios hoc fenfu videre ufur-
paffe fatis conftat; & videtur virum illuftrem
moviffe, quod jubere fit Populi, non Sena-
tus: fed, capta (ut dicit) urbe, comitia ha-
beri non poterant, quare nunc vices Populi
Senatus fubit, & non tantum decernit, fed
jubet : & notandum, utroque verbo Noftrum
hic uti: decernite patres, primum nos effe fe-
natum legitimum, & deinde, quum juftus
fit declaratus, tum jafuri omnia, quae olim
in comitiis peragi folebant; nunc enim pro
populo nos jubemus. decreta funt Senatui,
julja populo propria. vid. lib. 1. 489. fic
etiam mox vf. 48. magnumque jubete Effe
ducem. & vf. 56.
Likyamque jubent, auðföre Senatu,
Sceptifero parere Jubae.
unde adfectaffe hoc verbum Lucanus vide-
tur.
}
T
PHARSALIA EL 1 B. V.
303
*
***
30 Mutato fua jura folo, maerentia tecla
Caefar habet, varnasque domos, legesque filentes,
Clauſaque juftitio trifti fora. caria folos
Illa videt Patres, plena quos urbe fugavit.
Ordine de tanto quisquis non exfulat, hic eft.
35-Ignaros fcelerum, longaque in pace* quietos
Bellorum primus fparfit furor: omnia rurfus
Membra loro redeant. en totis viribus orbis
Hefperiam penfant fuperi: jacet hoftis in undis
Obrutus Illyricis: Libyae fqualentibus arvis.
40 Curio Caefarei cecidit pars magna Senatus.
Tollite figna duces: fatorum impellite curfum:
Spem veftram praeftate Deis: fortunaque tantos
P
tur. Multa quoque adjici poffent de proprie
rate, verbi decernere, & quid differat a jubere.
fed in notis & vulgatis haerere nolo, baec de-
cernite Rottend. fec.
24. Claufusque] Claufisque Hamb. pr.
claufusque a partibus Rottend. fec. Heinfius
conjecerat, uftusque; fed claufus eft, qui
adiri non poteft, ut de Zona torrida vete-
res credebant. Unde aperiri contra dicuntur
loca olim incognita & inacceffa. vid. ad
lib. 1. 465. & ibi locum Melae, & hic Ouden
dorpium.
26. Summa] Fama Hamb. tert. vid. ad
Ovid. 18. Met. 14. unde interpres potuit vi-
dere, non in nonnullis MSS. fed in uno
tantum Hamburg. tertio variatum fuiffe. de
fortuna ferat vid. ad Virgil: 11. Aen. 433.
28. Vejosque ] Vejos Richel. Vebosque tres.
30. Maerentia tecta] Et ita Petron. Spe-
cim. Bel. civ.225. maerentia tecla relinquit.
31. Domos] Domus Rottend tert.
34. Ordine de tanto] Detento Turrian
faepe vidi, librarios fuppofuiffe, tantum,to-
tum, magnum & fimilia epitheta, licet nul-
lam haberent emphafin, pro aliis, quae ma-
gis rei conveniebant; & ita hic, quia pluri
mi Senatores Pompejum fecuti, pauci Ro-
mae remanferant, aut apnd. Caefarem erant;
Det
potuit tantam ordinem dixiffe, pro tam fre-
quentem. fufpicabar tamen fcripfiffe egregio:
fenfu Lucanum
Ordine de fancto quisquis non exfulat, hic eft.
fic Virgil. 1. Aen. 426.
Fura, magiftratusque legunt, fan&umque
Senatum.
& alii paffim forte etiam apud Valer. Max.
Iv. vi. Ext, 2 pro cujus tanta fides, poſſet
legi, fancta.
37. En totis totus, Thuan. quart, totis
en Cortius, tordis Turr. quod quid velit ne-
fcio.
38. Hefperiam] Hefperiem Thuan. pr. &
Oifel. & MS. Cortii, qui Hefperien edidit
nefcio quo exemplo, aut auctoritate, fed
tunc debuiffet faltem edidiffe, Hefperien fu-
peri penfant, ut tranſpoſuit illas voces Thuan.
quart. nam illud en, in Hefperien penfant,
infuavem facit fonum. Sed nec aures ejus
magnopere laedit illud, Libyes fqualentibuss
arvis, quum mollius fonet, Libyae, ut in fep-
tem e noftris erat. Scalentibus Richel. mi-
rum eft, non refinxiffe, Libyefque fqualen-
tibus arvis, quod poterat eodem jure, quo
lib. 1. 368. primam in fqualidas corripuit.
41. Curfum ] Curſus, Voff, & Hamb. fec..
praeftare. Thuan, quart,
+
1
48
304
M. ANNA EI LUCANI
'
Det vobis animos, quantos fugientibus hoftem
Cauffa dabat. noftrum exacto jus clauditur anno.
45 Vos quorum finem non eft fenfura poteftas,
Confulite in medium Patres, Magnumque jubete
Effe ducem. Laeto nomen clamore Senatus
Excipit: & Magno fatum patriaeque, fuumque
Impofuit. Tunc in reges, populosque merentes
50 Sparfus honos, pelagique potens Phoebeja donis
Exornata Rhodos, gelidique inculta juventus
Taygeti: fama veteres laudantur Athenae:
Maffiliaeque fuae donatur libera Phocis.
43. Hoftem] Hoftes claufa dabat. Turr.
cauffa dedit Thuan. fec. exacto anno novem
ex noftris, quod praeftare puto cum Ouden-
dorpio. vid. ad lib. 11. 577. exhaufto magis
probat Cl. Weffeling. 1. Probab. 7. fruatur
quifque judicio fuo. jus redditur Cortii MS.
48. Patriaeque ] Patriumque. Rottend.
fec. qui & a m. fec. fuique. Comparat hunc
verfum Cl. Dorvillius cum Virgiliano ulti-
mo libri VIII.
Attollens humero famamque fata nepotum.
quem Critici neoterifmi notaverunt, & Lu-
canum hic praefert. Certe in Virgilio, fi fa-
ta legendum, non facta, ut alii codices, a-
liquid infolentius videtur, nifi fata, res ge-
ftas, & quae poftea evenerunt, fato deftina-
tas, interpreteris. Hoc autem loco diverfa
fati eft fignificatio, ut Senatus nimirum de-
derit ipfi aufpicia & fummum imperium, quod
geretet ex fortuna & fato urbis Romae, &
fimul Senatus, qui hic, ut vidimus fupr.
vf. 28. Populi partes agebat. de fato aut
fortuna urbis omnia pervulgata, & cujus
aufpiciis omnes Imperatores bella geffiffe
conftat. fupr. 11. 726. de Pompejo fugiente,
non ea fata ferens &c. & paffim.
50. Sparjus] Sparfit Thuan. fec. per dona
Omnibonus intelligit artes liberales, quae
ibi florebant; dubito, an fimpliciter ita dona
dici poffint : melius crederem intelligi de-
Tunc
creta honorifica, & munera, quibus a Ro-
manis exornata fuit, libertate, focietate aut
alio quo jure varia autem fortuna ufos Rho-
dios, nunc ob fidem & auxilia ornatos, nunc
ob perfidiam multatos, videbis apud Meur-
fium in Rhodo lib. 1. cap. 16. & forte, quia
adhaelit Rhodus nunc Pompejo, poftea ab
Antonio illi ademta fuit libertas, ut ex Se-
neca ibidem docet Meurfius: poffet & pe-
lagi donis conjungi, ut artem navalem &
divitias maris commercio partas &c intel-
ligat; fed tunc exornata non a Romanis,
fed per fe debet intelligi: ut fit Epitheton,
quo diftinguatur ab aliis, qui in focietatem
adfumuntur, & laudantur a rebus domefticis.
51. Inculta] Male triftis, rigida, a Scho-
liafte exponitur, neque etiam ad neglectum
doctrinae & fcientiarum referri debet, ut Brio-
fius fentit, fed ad ornatus & cultus corporis
negligentiam. vid. ad lib. iv. 678. & infr.
IX. 512.
52. Fama veteres ] Famae veteris Rot-
tend. pr. famae veteres volebat vir doctus a-
pud Cortium, qui, credo, eft Heinfius, ut
vetus militiae apud Tacitum, & fimilia. & hoc
placebat Drakenborchio ad Sil. Ital. x1. 26.
Cortius etiam, fi admittendum famae vete-
res, utrumque cafu nominativo capiebat: vel-
lem notas videre, quibus haec illuftraret:
an per adpofitionem Athenae, famae vete-
res,
氦
​PHARSALIAE LIB. V.
305
}
Tunc Sadalen, fortemque Cotyn, fidumque per arma
55 Deiotarum, & gelidae dominum Rhafcupolin orae
Collaudant: Libyamque jubent, auctore Senatu,
Sceptrifero parere Jubae. pro triftia fata!
Et tibi, non fidae gentis digniffime regno,
Fortunae, Ptolemaee, pudor, crimenque Deorum,
60 Cingere Pellaeo preffos diademate crines
Permiffum faevum in populos, puer, accipis enfem :
Atque utinam in populos! donata eft regia Lagi;
Acceffit Magni jugulus: regnumque forori
Ereptum eft, foceroque nefas. jam turba ſoluto
res, an alio modo? certe mihi durum vide-
tur & inufitatum: ego fi famae veteris, quod
Cortius ad Plin. vIII. Ep. xxiv. 3. exhibet,
& hic in textu, placet, conftruerem cum lau-
dantur, per Graecifmum, id eft, laudantur
propter famam veterem & gloriam, & ideo
admonentur, ut nunc quoque eam exhibe-
ant: & hinc non dicit laudari ob vires, quas
tenues fuiffe vidimus ad lib. 111. 183. Hanc
vero conftructionem firmat fimilis adhibita
a Silio iv. 26. Laudabat leti juvenem. ubi
D. Heinfius Graeciſmum agnofcit; & fimi-
liter animique probarat idem lib. xvi. 166.
dixit, ubi vid. Cl. Drakenb. qui ex lib. 1.
395. adducit, vitae laudandus: Gavifus loci
Statius ad Stat. 1. Achil. 104. & pluribus
verbis genitivum adjungi, ut define irarum,
&c. notum eft. vid. Torrent. ad Horat. 111.
od, xxx. 1. fama veteri Hortenfius edidit. E-
ligat le&tor, quid velit.
53. Donatur] Donantur, quatuor libri,
& hoc non repudiandum cenfebat Heinfius,
& ad Virgil. VI. Aen. 209. retulit inter e-
xempla, fimilis conftru&tionis, vid. & fupra
lib. IV. 302.
54. Sadalen] Et noſtri variant in hòc no-
mine, Sadalan, Saladam, Sadalam, Saladen
praeferentes: Cotym tres; fic & Rafeypolin,
Rafypolim, Rafcipolin, Raſciporin, Trafcipo-
lim, Tracipolin habent; vid. Oudendorpium:
Arma
fed in epiftola ad Heinfium, ab Oudendor-
pio laudata, per operarum errorem eft Fraf-
cipolin, pro Rafcipolin. vid. & ad Sueton.
Tib. XXXVII. ubi fimilis diverfitas. pro geli-
dae autem Heinfius (forte, quia praeceffit,
gelidi) malebat, Geticae, ut hae voces per-
inutari folent apud Ovidium, Claudianum
& alios: vid. ad Sil. Ital. IV. 244.
56. Libyamque] Libyemque Hamb. tert.
Libycumque Hamb. fec. & Thuan. fec. ut
effet dictum, quemadmodum Geticum, Illy-
ricum &c. de quibus vid ad Ovid. v. Trift.
XIII. 1. Semper fere librarii in hac voce va-
riare folent, vid. lib. 1v. 613, mox pro zriſtia
fata, triftia fati malebat Heinfius; fed aliter
lib. vI. ubi vid. ad vf. 305. & vII. 411. & alibi.
58. En tibi] Et tibi fere omnes. Qui tibi
Thuan. quart.
60. Cingere] Fingere Thuan. fec. quod,
licet in ejus ignaviam, & mollitiem conveni-
re poffet, huic loco non effe adcommodatum
credimus; quia diademate preffos cingimus,
non fingimus crines, nifi folutos. Pyllaco
Thuan. pr.
61. Permiſſam] Permiffum eft magno nu-
mero libri; inalim permiffum & faeium ac-
cipit Thuan. tert. & Barberin, & Cortius:
atque utinam populos S. Germ.
64 Ereptum eft] Eft deeft Sixian, S. Germ.
& Barberin,
QI
66.
308
M. ANNA EI LUCANI
65 Arma petit coétú, quae quum populique, ducesque
Cafibus incertis, & caeca forte pararent,
Solus in ancipites metuit defcendere Martis
Appius eventus: finemque expromere rerum
Sollicitat fuperos, multosque abducta per annos
70 Delphica fatidici referat penetralia Phoebi.
Hefperio tantum, quantum femotus Eoo
Cardine, Parnafus gemino petit aethera colle,
Mons Phoebo, Bromioque facer: cui numine mixto
Delphica Thebanae referunt trieterica Bacchae.
75 Hoc folum, fluctu terras mergente, cacumen
66. Cafibus] Caffibus Rottend, pr. Hamb.
tert. caeca forte Hamb. pr. & Barberin. pu-
tarent Rottend. fec. mox, in incertos Hamb.
fec. & Langerm. repetita voce ex praeceden-
ti verfu: mox, finesque Lutat. ad Stat. 111.
Thebaid. 451.
69. Multosque] Multos Thuan. fec. &
referat Putean. & S. Germ.
71. Hefperio] Hifpano nimirum, ut Stat.
i. Thebaid 157.
Limes uterque poli, quem fol emiſſus Eoo
Cardine, quem portu vergens profpectat Hi-
'bero.
ubi Barthius D. Heinfium carpit, qui ad Si-
Iii Ital. 111. 140. Hiberum pro Celta cepe-
rat.
71. Submotus] Ita fere omnes mei, non
femotus. vid. Pier. ad Virgil. vi. Aen. 316.
& Heins. ad Ovid. 111. Trift. 1V. 41. & Faft.
III. 140. ubi fimiles varietates: infra lib, vIII.
$85. Cortius contra, femota malis, negan-
tibus libris, malebat. Sic mox vf. 77. pro
feductus Sixii codex, fubductus habebat. vid.
lib. 11. 475. parum quidem hic referre puto,
an fubmotus, an femotus legas, nifi quod
fubmotus ponat aliquem, qui fitum mutaverit,
quafi antea loco illo non fuiffet, & ita fum-
moti dicuntur ab urbe in exilium ejecti, Pli-
nio 111. Ep. 11. ideoque femotus non facile
repudiarem, quia naturalem ejus fitum me-
Emi-
lius indicat, & idem fit ſemotus, quod di-
ftans ab utraque coeli regione; unde medius
coeli dicitur Statio 1. Thebaid. 118.
72. AEthera] Aera Thuan. fec. Bromio,
Phoeboque Rottend. tert. & trieteria Oifel.
triaterica novem.
75. Mergente] Ingente Thuan. quart.
>
76. Eminuit] Emicuit, tres e noftris, &
Lutat. ad Statium 1. Theb. 118. fèd recte
eminuit praetulit Oudendorpius. faepe qui-
dem parum refert, fed tamen emicare
dicuntur, quae fubito exiftunt & emergunt,
ut fi infula in mari nafcitur antéa non
vifa: fed eminere dicuntur, quae fuper
alios exftant, & femper alta fuere; fic hic
Parnafi cacumen fuper aquas eminuit, quia
non tectum aquis. Sic lib. 1,1. 666. aéquorè ru-
pes emineant, loco ab Oudendorpio lauda-
to. Sic Plinius rx. Ep. 26. Omnes advertit
quod eminet & exftat. Contra apud Statium
lib. 1. Thebaid, 381. emicuit Lariffaeus a-
pex, tenebris antea tectus fubito appa
ruit lucidus. & ideo hic eminuit praefèren
dum ; fic & confunduntur haec infra VII.
599.
→
Mors tamen eminuit Domiti.
ubi credo male Cortium, micuit praetulif
fe, quod etiam exemplis firmat ad Plin. 11.
Ep. x. ſed mors emicare non poteft dici, nifi
ut numen exfilire velimus fingere. fed Do-
mitä
PHARSALIA E LI B. V.
307
في عالم المحلية
Eminuit, pontoque fuit difcrimen, & aftris.
Tu quoque vix fummam feductus ab aequore rupem
Extuleras, unoque jugo, Parnaſe, latebas.
Ultor ibi expulfae premeret quum vifcera partus
80 Matris, adhuc rudibus Paean Pythona fagittis
Explicuit, quum regna Themis, tripodasque teneret.
Ut vidit Paean vaftos telluris hiatus
Divinam fpirare fidem, ventosque loquaces
Exhalare folum, facris fe condidit antris,
85 Incubuitque adyto, vates ibi factus, Apollo.
Quis latet hic fuperum?quod numen ab aethere pref-
Digna-
mitii mors eminet,fuper aliorum etiam claro-
rum virorum mortem. Et ita cenfet etiam Cl.
Dorvillius apud Juftinum 11.9. legendum: In-
ter ceteros tamen Themistoclis gloria eminuit
pro emicuit. non enim dicit, tunc primum ad-
paruiffe virtutem Themiftoclis, fed praeftitiffe
ceterorum fortitudini: vel etiam ex fuo codice
malebat, enituit, vid, ad Sueton. Calig. xv.
aliquando dubium videtur, quo verbo utaris:
ut apud Stat. Ix. Theb. 246. de Delphino.
Summa per aequora flexus Eminet.
ita Ed. Lindenb. fed alii emicet, quod prae-
ferrem, quia praecedit, devexa profundi
Scrutantem Delphina vident, fic & x. Theb.
865. celfus faftigia fupra Eminuit, ubi alii
emicuit, etiam bene.
77. Tu quoque ] Sine dubio corrupta ver-
ba: nam de eodem monte Parnafo agit; Tunc
alii emendarunt: forte, hanc quoque, id eſt,
hoc quoque ipfùm cacumen eininens, quod
nunc rupem vocat, vix extra aquam extule-
ras, & alterum cacumen te&tum aquis fuit
biceps enim mons. aliter non video fenfum
exite commodum. vel fic quoque, de qua
formula loquendi vid. ad Val. Flacc. v. 598.
id eft, licet emineres, tamen vix fummo ca-
cumine exiſtebas aquis, immo unus ex duo-
bus verticibus fub aqua latuit, haefit hic quo-
que Barthius ad Statii v1. Theb. 357. cui fe
ductus mendi füfpe&ta vox eft.
(fum
79. Ultor ibi] Ubi Rottend. pr. Hamb.
pr. & Turrian. premeret noſtri plurimi, quod
egregie explicuit Oudendorpius, & Certius
etiain recepit. mox, adhunc Turrian,
81. Explicuit] Eleganter, quia finuofi
ferpentes, & multa volumina vivi trahunt:
hic caefus per longum jacuit porrectus. vid.
Oudend. ad lib. IV. 629. & de hoc ipfo Py-
thone Stat. 1. Theb. 568.
Cyrrhaeique dedit centum per jugera campi
Vix tandem explicitum.
85. Adyto] Adito, plures libri: tu factus
Rottend. pr ibi fatus quatuor. Heinfius le-
gebat, fibi factus; non fequor. ibi enim di-
cit, ubi antea alia numina tenebant tem-
plum, & oracula edebant, ut notum. va-
tem Apollinem dictum vidimus ab Ovid. I.
Amor, vII. 59.
86. Preffum] Paffum S. Germ. Hein-
fius volebat, lapfum; fed quia de caverna
agitur, retineo vulgatum, licet fufpe&tum
fit rò preſſum, quod deberet notare, ita
preffum, ut ad fuperos emergere non pof-
fet: quod an procedat, nefcio, quum fpon-
te fua Apollo cavernas illas habitare vo-
luerit. preſſum explicabat Dorvillius, cui
aether incumbit, & mole fua gravabat, quum
aliter numina premerent aethera, lib. 1. 56.
de Nerone.
Aetheris immenfi fi partem preſſeris unam.
Qq z
88.
308
M. ANNA EI LUCANI
CA
Dignatur caecas inclufum habitare cavernas?
Quis terram coeli patitur Deus, omnia curfus
Aeterni fecreta tenens, mundique futuri
90 Confcius, ac populis fefe proferre paratus,
Contactumque ferens hominis, magnusque, potensque,
Sive canit fatum, feu quod jubet ipfe canendo
Fit fatum? Forfan terris inferta regendis,
Aëre libratum vacuo quae fuftinet orbem,
95 Totius pars magna Jovis Cirrhaea per antra
Exit, & aetherio trahitur connexa Tonanti.
88. Quis terram coeli] Quis coeli terram.
Hamb. pr. quis terram patitur coeli Thuan,
quart. & Rottend. fec. eleganter vero pati
zur; de quo vid. ad Valer. Flacc. v. 571. &
infra vI. 391. omina vir doctus apud Cor-
tium, & ita olim Heinfius correxerat fed
poftea induxit. nec omina curfus aeterni ele-
ganter puto dici. nam omina debent praece
dere curfum, fed ipfum curfum, id eft, fe-
riem, ut vocat vf. 179. & ordinem ab aeterno
conftitutum tenens,id eft, fciens, ut v1.423.
& 591. fati praenofcere curfus:& fup. h. 1. 41.
& paffim. tenens, ut apud Virgil. Ecl. 1x. 45.
numeros memini fi verba tenerem. alio fenfu
curſum tenere Occurrit lib. 111. 390. & mox
136. mundoque futuri etiam Cortius, & ita
erat in Oifel. ut conjungatur, mundoque ac
populis fe proferre, non confcius mundo futur
xi, quali alicuius confcii dici due poffint,pro ali-
cujus rei, quam uterque fcit, cujus locu-
tionis exempla ignoro Sed vulgatum ma-
gis placet, confcius mundi futuri, id eft, re-
rum, quae per orbem terrarum pofthac
contingent, fciens; & ita eft oppofitio in
ter fecreta curfus aeterni, & futurum mun-
dum, ut idem dicat, quod de vate Virgil.
Iv. Georg. 392.
Novit namque omnia vates,
Quae fint, quae fuerint, quae mox ventura
mura
trabantur.
91. Contactusque ferens hominis] Conta-
&umque ferens hominis e nofiris multi. &
Hoc
jure probatum Oudendorpio. Cortius etiam
hominis, fed contactus habet. hominis vero
non unius, fed in genere, qui eft humanae
naturae, non deus: ut mox humana `ani-
ma. vid. & inf. 168.
>
92. Canit fatum] Canit fatam Oifel, Jeu
quod canit Rottend. pr. fic fatum. Thuan.
fec. gerendis Rottend. fec. fic variatum lib.
iv. 662.
94. Libratum vacuo】 Librato vacuum:
Thuan. fec. librato vacuo Hamb. pr. & Oi-
fel. Libratum in vacuo Hamb. ſec.
96. Connexa] Convexa tres a m, fec, co-
nexa etiam tres. re&te citat Lutat. ad Stat.
VIII. Theb. 335.
<
98. Oraque vatis] Vates Oifel. a m. pr.
& Langerm. a m. fec. ceu Siculis Langerin.
& a m. fec. Hambr. pr. & Ed. Gryph. il-
lud urguentibus neſcio, an fatis apte flammis
conveniat, urguent enim, quae premunt quo-
dam onere, aut etiam , quae propellunt:
flammae nec premunt Aetnam, nec pro-
pellunt ftabilem montem, fed ex imo fur-
gentes, ex vertice ignem evomunt, qui de-
inde torrentis modo campos inundat, ut no-
tum. hinc puta Heinfium indu&tum, ut cor-
rigeret, Aammis torrentibus Aetnae undat apex,
ut lib. vi. 295. torrees in campos defluit Aet-
za: eodem inodo, ut torrens Nilus lib. IX.
156. & alii fluvii faepe dicuntur: poffet for-
te leviore mutatione legi, urentibus Aetnam
ut eadem varietas & infra vf. 811. Juvenis
qui-
ན༣
309
PHARSALIAE LIB. V.
}
194
1
Hoc ubi virgineo conceptum eft pectore numen,
Humanam feriens animam fonat, oraque vatis
Solvit, ceu Siculus flammis urguentibus Aetnam
100Undat apex: Campana fremens ceu faxa vaporat
Conditus Inarimes aeterna mole Typhoeus.
1
Hoc tamen expofitum cunctis, nullique negatum
Numen, ab humani folum fe labe furoris
.*
Vindicat. haud illic tacito mala vota fufurro
105Concipiunt. nam fixa canens, mutandaque nulli
Mortales optare vetat: juftisque benignus
A
quidam fatis do&tus ex noftra diſciplina, vo-
Jebat
Ceu Siculae, flammis furgentibus, Aetnae,
*Undat apex. vel urguentibus capiebat pro an-
gentibus Aetnam & erampere cupientibus ex
cratere. furgentibus poffet admitti ut s ab-
forpta fit a praecedentis vocis ultima litera.
mox, ſeu ſaxa, Ed. Gryph.
101. Aeterna mole Ĵ Nec hoc placebat
Heinfio, qui terrena mole conjiciebat, eo-
dem modo, ut apud Ovidium lib. iv. Met.
`662.
2
Clauferat Hippotade: terreno carcere ventos,
pro aeterno refcribendum contendebat; fed ni-
hil mutandum: damnatus enim Typhoeus, ut
femper fub hac infula preffus jaceret ; & ibi-
dem venti femper claufi tenebantur, "nili
Aeolus emittere volebat
quos iterum
quum vellet, recludebat. vid. fupra lib. 11.
456. Comparationes hae mihi admodum in-
eptae videntur. quid enim commune hic hia-
tus, ex quo vapor aliquis furgebat, vel ubi
Spiritus divinos & loquaces ventos, ut vf. 83.
exhalabat caverna, cum ignivomis illis mon-
tibus habet?
102. Expofitum] Expertum Thuan. fec.
fed expofitum eft apertum, nulli claufum,
nt exponi dicuntur in conviviis vafa, in ta
bernis merces, omnium oculis patentes, &
alia. vid. Barth ad Statii lib. 1. Sliv. 11. 34.
Plin. 1. Ep. 10. de Euphrate Philofopho.
eft obvius & expofitus plenusque humanitate.
Saepe
non multum diverſo ſenſu, expoſitum ſe ſae-
varoganti, Junoni dicit Juppiter apud Stat. vi.
Theb. 196. ubi Schol. Barth, addictum, dedi-
tum explicat. pro facili vide ad Quincti. 1r.
de Inft Orat. v. pag. 152. nullisque Hamb.
tert. fet labe Oifel. quid per labem illam in-
telligat varie tradunt interpretes. Cl. Dorvil-
lius iis accedit, qui injuftas preces & noxia
vota intelligunt: & hoc firmari credebat illis
Plutarchi pag. 384 de Delphico: pix® A-
ÓMO EDIXETA's who afi'T BLOY &Teías ¡ärde,
καὶ Ααλύειν, θεμισεύων τοῖς χρωμβροις. Torrentio
ad Horat. 1. Od. 16. 5. nullus furor fan&tior eo,
qui ab Apolline immittebatur. fed non ex-
plicat, cur fanctior reliquis. ego fateor me hoc
vix capere; nifi capiamus de ficto a vatious,
non immiffo ab Apolline, furore, uti infr.
130. & fequentibus.
*
104. Tacito mala vota fufurro] Mato Lan-
germ. vid. ad lib. I. 217. ita mox, 131. muto
Parnaſus biatu, & 218 muta ſuſpiria. ſed cre-
do alterutrum effe gloffam; plures tamen ta-
cito agnofcunt. de tacitis votis vid. ad Petron.
cap. LXXXVII. & ita Stat. vIII. 253. Et fcelerum
tacito rimatur femina voto. contra teftes
votis advocatos illuftrat Cortius ad Plin. vi.
Ep. 17. Haud illi Thuan. quart. non puto
hic Lucanum illi pro illic dixiffe, ut apud
Virgilium Servius notat ad 11. Aen. 503. &
148. & Terent. Andr. 1. 2. deinde concu-
piunt Turrian.
106. Juftisque] Cunctisque Thuan. fec.
-Q93
benig-
316
M. ANNAEI LUCAN Í
7
"
Saepe dedit fedem totas mutantibus urbes,
Ut Tyriis: dedit ille minas impellere belli
Ut Salaminiacum meminit mare. fuftulit iras
110 Telluris fterilis, monftrato fine: refolvit
Aëra tabificum. non ullo fecula dono
Noftra carent majore Deûm, quam Delphica fedes
Quod 'filuit, poftquam reges timuere futura,
Et fuperos vetuere loqui. nec voce negata
115Cyrrhaeae maerent vates, templique fruuntur
Juftitio. nam fi qua Deus fub pectora venit,
Numinis aut poena eft mors immatura recepti,
benignus pro benigne capit Cortius ad Plin.vr.
ep. 6.
107. Sedem totas mutantibus urbes] Sedes
novem libri. notas multi; nimirum patrias,
ubi habitate confueverunt. vid. ad Phaed.
1.2 Ovid. v11. Met. 476. votas Tnrrian,
tutas Hamb. fec. & Rottend. fec. a m. fec.
quod non abfurdum, fi legas, dedit fedes tu
tas, mutantibus urbes; conftrui autem de-
bet, dedit mutantibus urbes, id eft, anti-
quam patriam, fedes tutas, ut ita fedes quie-
tas Virgil. 1. Aen. 205. nam fufficit, mu-
tantibus urbes, ut notae vel totae intelligan-
tur: mutare enim urbes eft aliam patriam
quaerere. vid. de hoc verbo ad Ovid. 1. ex
Pont. El. 11. 7. & IV. XIV. 7. & fupra lib. I.
684. urbis Thuan. tert. motas Cortius con-
jeciffet, nifi praeter rem & numerum cen-
fuiffet: quod vix intelligo, nec, quid per nu
merum velit: capio, conftat enim ille verfui.
nifi motas crediderit prima brevi, ut in mo-
veo. fed cur vf. 112. non notat vitium metri?
108. Impellere] Pro depellere, difcutere
capiunt, unde var. lectio, depellere, ex glol
fa nata. haereo in hoc verbo.
110, Sterilis] Steriles feptem codices. mon-
ftrato, proprio de Diis fatidicis verbo, ut no-
tavit Barth. ad Stat. vi. Theb 122. qui &
x. Theb, 331. monſtratam noctem ab Apolli
ne dixit, & ita faepe alii.
Aut
111. Non ullo] Non nullo Turrian. mox,
majora Barberin
112. Sedes] Fides Cortii MS. hoc prae-
ter numerum & modum.
113. Reges] Ad Neronem refert Scho-
liaftes, quem oraculum Delphicum confu-
luiffe ait Sueton. cap. XL. & Themiftius O-
rat. XIX. ubi Apollo eum contumeliofe tra-
&taffe fcribit. an vetuerit oracula poſtea edi,
non addit.
116. Sub pectora] Sub pectore Hamb. pr.
vid. lib. 1. 247. notas Oudendorpii.
118. Pretium] Hic pro beneficio, prae-
mio ponitur: quia repentina morte eripitur
malis imminentibus, ut in fabula Cydippes
& filiorum ejus apud Hyginum fab. ccLEV.
unde conftat, nihil melius mortalibus effe
quam mori. Sic lib. v. $10. fèlix elle mori.
fluctuat admodum hic Scholiaftes, nec ve-
ram fententiam vidit, ubi etiam morituris le-
gendum.
118. Fluctuque furoris]. Si ita fcripferit Lu-
canus, audaci certe metaphora ufus fuit
ut, velut fluctu maris pulfantur, & concu-
tiuntur illa, in quae venit; ita mens huma-
na divini illius furoris fluctu obruitur. Sed
quia hae vates vento quodam, aut halitu &
fpiritu impulfae folerent furere & oracula
edere, ut fupra vſ. 83.
1
vaftos
3
PHARSALIAE LIB. V.
317
1
2
{
}
}
2
Aut pretium : quippe ftimulo fluctuque furoris
Compages humana labat, pulfusque Deorum
120Concutiunt fragiles animas. Sic tempore longo
Immotos tripodas, vaftaeque filentia rupis
Appius Hefperii fcrutator ad ultima fati
Sollicitat. juffus fedes laxare verendas
Antiſtes, pavidamque Deis immittere vatem
125 Caftalios circum latices, nemorumque receffus
Phemonoën errore vagam, curisque vacantem
Corripuit, cogitque fores irrumpere templi.
Limine terrifico metuens confiftere Phoebas,
vaftos telluris biatus
Divinam fpirare fidem, vestofque loquaces
Exbalare folum:
cogitabam, an non flatuque furoris praefta-
ret: nam & hae voces faepiffime a librariis
inter fe permutatae, ut lib. 11. 457. & ali-
bi. non tamen contendam acriter pro hac
correctione. ftimatis Turrian. quod ex fuo
codice edidit Cortius. fructuque Voffian. for-
te tamen corrupta haec vox etiam eſt, & g-
lia, quae igni vel flammae conveniat, defi-
deratur: nam & infra vſ. 173. & 175. ignem
& flammam ſtimulis jungit : an, ut fluere ignis
dicitur, ita & fluctus furoris ellet igneus ille
furor? ita flumen flammae dixit Gratius in
Cyneget, vf. 445. ubi vid, notas, haereo.
119. Pulfus] Pulfus eleganter dixit, quibus
pellitur & incitatur vates. ut Ovid. 111. A-
mor. 1. 23.
Tempus erat Thyrfo pulfum graviore moveri.
121. Immotos Tripodas] Immotas feptem
ex noftris, & ita MSS. apud Ovidium 111.
Art. am. 789. Phoebeae tripodes. Sed Vof-
fius de Analogia 1. cap. 32 ex Senecae Me-
dea 785. profert.
Tripodas agnofco meos,
Favente commotos "Deo.
Cortius more & jure fuo, & forte ex Bers-
manni Var. Lectione dedit, non motos: at
cur non etiam vf. 155, non motaque culmina,
& alibi idem aufus fuit?
Ab-
122. Fati] Belli Rottend. fec. a m. fec
eft autem dubium, an fcrutator ad ultima fa-
ti, an ad ultima, id eft, penitus, fcrutator
fati, quod magis arridebat Cl. Dorvilio. vel,
ad ultima fati, id eft, ad extrema, quae pa-
ti & fubire debebat. Sic ultima bellorum ju-
venal. xv. 95. Nofter, fed paullum alio fen-
fu, belli ultima lib. VII. 507. apud Ovid.
XIV. Met. 803.
nec in ultima ferro Decertare placet.
ubi Mediceus, ad ultima. 111. Faft. 537.
Hoſpitii fervafſet ad ultima munus. Cortius ad
Plin. 11. epift. 13. capit, pro ufque ad ul-
tima. & dici ufque in, & ad docet, de quo
nemo dubitavit umquam, mox, laxare vela-
tas S. Germ. a m. pr. contra metrum. Anti-
ftis MS. Cortii.
126. Phemonoën] Phomonoën Putean. &
Barberin. curifque vagantem Rottend. pr.
Hamb. tert. Oifel. & a m, fec. Thuan. pr.
folita variatione. de verbo irrumpere vid. ad
Quinctil. 11. 1. pr.
128. Limine] Numine Oifel. Phoebe Rot
tend. pr. inox, futura omnes fcripti. parum
refert: abfterrere ardore di&tum, pro ab ardo-
re. ut Horat. 1. Sat, 1V. 128.
Sic teneros animos aliena opprobria Saepe
Abfterrent vitiis:
praepofitionem idem addit 11. Sat. v. 83.
130.
妻
​312
M. ANNAEI LUCANT
Abfterrere ducem nofcendi ardore futura.
130Caffa fraude parat. quid fpes (ait) improba veri
Te, Romane, trahit? muto Parnafus hiatu
Conticuit, preffitque Deum: feu fpiritus iftas
Deftituit fauces, mundique in devia verfum
Duxit iter: feu barbarica quum lampade Python
135 Arfit, in immenfas cineres abiere cavernas
Et Phoebi tenuere viam: feu fponte Deorum
Cirrha filet, fatique fat eft arcana futuri
Carmina longaevae, vobis commiffa, Sibyllae:"
Seu Paean folitus templis arcere nocentes
140Ora quibus folvat noftro non invenit aevo.
>
Virginei patuere doli, fecitque, negatis
Numinibus, metus ipſe fidem. tum torta priores
* 130. Quid fpes] Quae fpes malebat Cor-
tius, ut quidam fcripti, non tamen noftri;
male. nam quid? eft propter quid. vid. fupra
lib. 1 v. 851. trábet Rottend. pr. multo Thuan.
tert. vid. infra 218. Parnafos Oifel.
134. Python] Phiton, Phyton, Phoeton,
& Fiton, in fcriptis. nullus Pytho vid. Cort.
ad Plin. vi. Ep. 31. & quae diximus ad Quin-
ail. 1.4. & alibi.
136. Tenuere viam] In Oifel. a m. pr. e-
rat, tonuere ; Heinfius huic verfui notam ad-
pofuerat, qua corruptos locos fignificare
confueverat; non video, quid eam fufpi-
cionem moverit. nam tenere viam hic elt
impedire, & obftruere quafi hiatum, ne poftea
Apollo, five fpiritus ille divinus inde exha
let & exeat, Ovid. Epiſt, v1. 126.
Sed tenuit coeptas faeva noverca vias.
fic lib. vi. 201. Nofter,
ftat non fragilis pro Caefare murus,
Pompejumque tenet.
& ita mox 205. tot fata tenentur, id eſt,
id eft, in
vulgus exire, vel decerni prohibentur. vid.
ad lib. 1.235. & ita paffim.
137. Fatique fat est arcana futuri &c.] In
Strin-
his haerent viri docti, & variis conjecturis
multa movent, ut docent notae Oudendor-
pii. fed puto, unica mutata litera, fenfum
optimum exire, fi legatur,
}
Farique fat eft arcana futuri
Carmina longaevae, vobis commiffa, Sibyllae.
ut fari opponatur r filet. Carmina habent
omnes fere noftri, & aliorum. arcana futuri
recte dicitur pro futuri temporis, & rerum,
quae poftea evenient. Sic quidam Codices
modo vſ. 129. noſcendi ardor futuri, ubi a-
lii futura. intra 199. nullumque futuri a fu-
peris celate diem. & futurum centies ita poni
folet. Supr. 11. 233. metuens futuri, ubi
etiam futurum in MS. fed imitatio Statii v r.
762. futuri firmat, & mox 199. diem futuri.
Ovidius conjectura futuri 1. Trift. 18. 51.
ignara futuri, xv. Met. 815. futurorum cer-
ti. 11.11. Met. 722. hoc ergo vult Phemo-
noe: fat eft, id eft, fufficit vobis, Sibyllam,
cujus carmina vobis funt commiſſa,
na futuri temporis fari, quae vos foletis per
Quindecimviros infpiciendis libris Sibyllinis
cognofcere; quare vobis Romanis nou ne-
ceffe eft ad Phoebum Delphicum decurrere.
arca-
Sat:
"
PHARSALIAE LIB. V.
313
*
$12
I
Stringit vitta comas, crinesque in terga folutos
Candida Phocaica complectitur infula lauro.
145 Haerentem, dubiamque premens in templa facerdos
Impulit. illa pavens adyti penetrale remoti
Fatidicum, prima templorum in parte refiftit:
Atque Deum fimulans, fub pectore ficta quieto
Verba refert, nullo confufae murmure vocis
150Inftinctam, facro mentem teftata furore,
Haud aeque laefura ducem, cui falfa canebat,
Quam tripodas, Phoebique fidem. non rupta trementi
Verba fono, nec vox antri complere capacis
Sufficiens fpatium, nulloque horrore comarum
155Excuffae laurus, immotaque culmina templi,
Securumque nemus, veritam fe credere Phoebo
Sat, fatis eft, centies hoc fenfu occurrit.
Ovid. Epift. 111.75: Perdere poffe fat eft. Re-
med. 657. non curare fat eft. Atque ita poffe
componi,omnes aeftus exiftimo, &, licet ra-
ro hoc juris mihi arrogem, hic in ipfum tex-
tum recipere aufus fui. Fari vero proprie
Deos oracula edentes, & vates quoque, dici,
probare fupervacaneum puto,
*
139. Templis] Templi Thuan, fec.
148. Atque Deum fimulans] Non inele-
gans lectio Thuan. fec. & dominum fimu
lans. ita in fuo Bersmann. fupra 132. preffit
dominum repererat. Sed hic melius convenit,
vati fimulanti, fe jam non effe fui juris, fed
poffeffam, infeffam, &, ut vf. 193. dicit, do
mitam jam a numine effe, & ejus imperio
futura canere; mox 168, hominem fibi cedere
juffit. & innumeris locis vates ita a numini-
bus, tanquam dominis fuis, agi & impelli di-
cuntur. atque Deum Rottend. fec. a m. fec.
fub pectore verba quieto ficta refert MS. Cor-
tii. mox, confufu Langerm. inftinctam noflri
omnes habent.
151. Laeſura ducem] Heinfius corrigebat,
lufura, vid. ad Ovid. 111. Amor. 111.4. quod
Pro-
miror Oudendorpio non in mentem veniffe,
quum laefura explicet, ludibrio habitura. ſed
laedere gravioris criminis verbum eft.
154. Harrore comarum] Errore Hamb. fec.
& Barberin. fed, quid fit error comarum
nefcio nam & errare per tergum & colla
dici poffunt comae diffufae in puellis quietis,
& comtis in hunc modum; fed horror coma-
ram proprie in hac re. vid. ad Valer. Flacc.
1. 229. foliti autem librarii has voces com
fundere, ut infra VIII. 5. & apud Virgi-
lium, Ovidium, & alios, vid. ad Ovid. XIV.
Met. 198.
155 Immotaque culmina] Limina, ut eft
in fex noftris, praefert Oudendorpius, quia
ftabat in prima parte templi, nec repugno.
Sed non ideo firmatur lectio: nam in limi-
ne ftans potuit inftin&tajam furore, (ut etiam
Sibylla apud Virgilium ibi jam concepit fu-
rores) voce fua complere templum, & hinc
ad infanientis vatis tumultum concuti culmi-
na templi, quod nunc negat factum Luca-
nus, quia non erat verus furor, fed fictus a
Phoebade: alias ergo mota culmina, nunc
immota manfere. & hanc lectionem culmina
Rr
fir-
314
M.ANNA EI LU CA N
Prodiderant. fenfit tripodas ceffare; furensque
Appius: Et nobis meritas dabis, impia, poenas,
Et fuperis, quos fingis, ait, nifi mergeris antris,
160 Deque orbis trepidi tanto confulta tumultu
Definis ipfa loqui. Tandem conterrita virgo
Confugit ad tripodas, vaftisque abducta cavernis
Haefit, & invito concepit pectore numen,
Quod non exhauftae per tot jam fecula rupis
165 Spiritus ingeffit vati: tandemque potitus
Pectore Cirrhaeo, non umquam plenior artus:
Phoebados irrupit Paean: mentemque priorem
Expulit, atque hominem toto fibi cedere juffit
firmat altera, quae eft in Hamb. pr. immota ca
cumina templi Similis variatio apud Statium 1.
Theb. 123. ubi etiam ftans in limine,vel culmi-
me, Tifiphone infecit nube penates.& apudClau
dian. 1. in Stilic. 401. pro Pythia limina
Heinfius ex MSS. culmina edidit. Quia pro
utraque le&tione flant codices plures, eligat
lector, quam praeferat.
156 Se credere] Cedere Barber. qui codex
mox vf. 168. contra fibi credere habebat; fe
credere, ut domino, qui illam totam tene
ret.. perdiderant Thuan. quart. prodiderat
Thuan pr. & Langerm. nefcio an hoc vo-
luerit, au quia nemus elt proximum, prodi-
derant convenire remotioribus docuerit Cor-
tius, quod magis puto. vide ejus notas ad
Plin. v. Ep. XIX. 3 fenfit omnes fere.
158. Et nobis] Heinf, at; apta furenti, &
acriter increpanti Appio particula, ut fae-
pe notatum. vid. Heinf. ad Ovid..Epift.x11.
1.. quas fugis tert. Rottend. a m. fec, antro
etiam Richel. a m. fec, fed vitiofe antros.
162. Adducta] Abducta tres e noftris. ob、
ducta Turrian. immersa Thuan. quart fed
abducta melius vim rapientis Dei notat. nam
ad intimum receffum a Deo raptam patet ex
verbo mergeris, & vf. 192. Cavernis con-
ftruendum cum haefit, puto, id eft, manfit
Pe-
ad illum hiatum in loco depreffiori, quam
folum aut pavimentum templi, & cui impo-
fita erat cortina. · Abducta ergo a prima par-
te templi ad adyti penetrale remoti vſ. 147..
Semper fere abductus, & adductus variant, &
utrumque verbum poteft faepe defendi': hia
tus vero ille depreffior erat folo templi, ^un»-
de antrum & caverna dici jure poterat, cu-
jus fundus effet inferior. vid. Serv. ad Vir-
gil. 111. Aen. 92. ubi hunc Lucani locum:
refpicere recte putavit interpres. mox
invito Rottend. pr. Hamb. fec. & tert. quod
cum Oudendorpio praefero e infuèto; nam
timida & pavida erat vates, ne poena. rece
pti numinis mors effet, ut fupra vſ. 118. við..
& 145. fimilis varietas apud Phaedr: 111. Pro-
log. 21. conceptum eft Hamb. tert.. nomen
Turrian.
نوع
165 Ingeffit] Inceffit Rottend. tert. a m.
fec. pectore virgineo Rottend. fec. a m. ſec:
mox, irrupit omnes. imitatus Statius lib. x
Theb. 445.
Saepe hanc dignare irrumpere mentem:
168. Cedere] Credere Barberin. & ita
Steph. in Servio fuo ad Virgil. 111. Aen.
433, & vitiofius dicere Daniel.
170. Vittasque] Mitrasque Dei Hamb.
tert. vid. ad Ovid. x111. Met: 643. Heinfius
cor-
>
PHARSALIAE LIB. V.
315
}
Pectore. bacchatur demens aliena per antrum
170 Colla ferens, vittasque Dei, Phoebeaque ferta
Erectis difcuffa comis, per inania templi
Ancipiti cervice rotat, fpargitque vaganti
Obftantes tripodas, magnoque exaeftuat igne,
Iratum te, Phoebe, ferens: nec verbere folo
175Uteris, & ftimulis: flammas in viſcera mergis.
Accipit & frenos: nec tantum prodere vati,
Quantum feire, licet. venit aetas omnis in unam
Congeriem: miferumque premunt tot fecula pectus:
Tanta patet rerum feries, atque omne futurum
180 Nititur in lucem: vocemque petentia fata
✰
C
corrigebat etiam, Peneaque ferta, forte quia
Nofter & Theffalicas dixit laurus, vi. 409. fed
hic in ipfo templo Delphico melius Phoebea
ferta dicuntur: nam vf, 144. Phocaicam lau-
rum dixit. & Parnafida Ovid. x1. Met. 165.
& idem Phoebeam dixit Iv. Trift, 11. 51. &
ita faepe Apollinea dicitur. mox, erectas di-
fcuffa comas vir doâus apud Cortium, ut e-
rat in Vothian. ad quem Graecismum il-
luftrandum hic, & ad lib 1v.726. larga manu
fe multa congeffiffe profitetur ad Plin. 11.
Ep. XI. 10. fed hoc jam toties factum nemo
ignorat. & tamen hic locum non habere pu-
to: non enim difcutit comas, fed vittas &
ferta, erectis furens comis. difcutere hic eft a
capite excutere, ut apud Ovidium in 111.
Art. 29. difcutere flammas & arcus, eft a-
morem ex pectore fugare, ejicere. & fic dif
cuffa luxuria Quintil. Declam CCXLV. ere-
ptis Thuan, quart. Heinfius, arrectis diſcuſſa
comis volebat, ſparfitque Rottend. tert. aftan.
tes Rottend. fec. igni Thuan. pr & Oifel.
174. Nec verbere folum ] Ita Rottend pr.
& a m. fec. tert. pro folo. & ſtimulis unde-
cim, ex quibus tres etiam ac, unde credo
unde credo
bene at feciffe Oudendorpium, fi haec lectio
fervanda; licet et poffet defendi ex lib. IV.
759.
ཨཱནཾ
Luc-
Inque gradum neque verberibus, ſtimulisque
coacti.
& ita Statius Theb. v. 232. ftimulisque &
verbere crebro In mores negat ire fuos. & v1.
460. nec jam fufficiunt ftimuli nec verbera.
ubi antiq. Schol. differre docet; flagella foni-
tum excitant, ad ftimulos autem requiritur vor
hominis. ftimulum poffe confpici apud Ru-
benium lib. 1. Elect. 30. monftraverat Barth.
ad Stat. 1. Silv. 1. 36. ftimulos flammafque
nonnulli hic legunt & perperam jungunt.
Flammifque in vifcera merfis tert. Rottend.
Cerda ad Virgil. v1. Aen. 79. culpat Luca-
num, quod ftimules & flammas conjunxe-
rit. fed quia praeceffit, magno exaeftuat igni,
poteft ferri, ſi ſtimulis maneat.
177. Licet] Libet Hamb. fec. ſed Serv.ad
Virgil, 111. Aen. 379. & v1.40. licet, dat.
& race explicat Waddel. Animad. Critic.
pag. 132.
179. Tanta] Quanta Thuan. fec. futuram
Rottend. fec. nititur omnes fcripti. quare
retinui, licet nec mittitur abfurdum fit, de
quo ad Valer. Fl. 11. 439. qui totus locus
cum hoc comparari debet. Sed mittitur ma-
jorem facilitatem exeundi notaret, quam ni-
titur, quod hic praeferendum. deinde omnes
noftri, vocemque petentia. nam licet verum
Rr 2
fit,
t
༣༤
1
316
M. "ANNA EI LUCANI
Luctantur: non prima dies, non ultima mundi,
Nón modus Oceani, numerus non deerat arenae.
Talis in Euboïco vates Cumana receffu,
Indignata fuum multis fervire furorem
185Gentibus, ex tanta fatorum ftrage fuperba
Excerpfit Romana manu. fic plena laborat
Phemonoë Phoebo, dum te confultor operti
Caftalia tellure Dei vix invenit, Appi,
Inter fata 'diu quaerens tam magna latentem.
190 Spumea tunc primum rabies vefana per ora
Effluit, & gemitus, & anhelo clara meatu
Murmura: tunc maeftus vaftis ululatus in antris
Extremaeque fonant domita jam virgine voces.
•
>
gr
fit, voces & fauces faepe commutari, ut &
notavimus ad Calpurn. Ecl. v1.23. nufquam
tamen legi faucem petere, nifi fi quis telo
aut gladio vellet alicujus jugulum petere, &
aliud longe eft, fauces obftruere, id eft, effi-
cere, ne quis poffit vocem emittere, aliud
petere. Videndum enim femper, an adjun-
&tum verbum conveniat rei, de qua agitur:
fata vero tot ac tanta, quae concepit pecto-
re, la&tantur, quaenam priina prodeant ex
pectore, &, deinde enuntientur, & petunt
pronuntiari a vate plena Deo. non ultima bel-
Hamb. tert. Sic ultima belli pro fati erat
in uno fupra 122. unde forte repetit Libra-
rius.
183. Talis] Ita omnes fcripti. Cortius
tamen, qualis, vel qualiter Euboico malabat.
vatis Richel.
189. Tam magna] Ita omnes fcripti. Te
magna vix placet, quia te jam praeceffit. nec
etiam magna follicitandum: nam vult Ap
pium non effe eum, qui cum aliorum, ut
Caefaris & Pompeji, fatis comparari poffit,
fed latere eum in turba reliquorum Roma
norum, qui, ut & Appius, debent fequi fa-
ta ducum, quorum fata majora erant, ita
Ef-
lib. v1. 605: ft fata minora moveres. & lib.
x. 384. ad fcelus ingentis fati fumus. & Vir-
gil: 111. Aen. 374. Te majoribus ire per
altum Aufpiciis manifefta fides. & ideo mox
340.
•
a
nunquam fic cura Deorum
Se premet, ut veftrae morti, veftraeque faluti·
Fata vacent”
non enim vacant fata morti aut faluti mili-
tum, vilium hominum, fed tantum Caefa-
ris & Pompeji, ut lib. vII. 208. coelum omne
illis vacaffe ait. De his fatis majoribus, quae
vincunt minora, egi ad Ovid. 1. epift. 28.
& alibi. Stat. 11. Ach 248 de Achille, ma-
gnis qui Pelea fatis Impleat, ut emendarunt
viri docti, pro factis. Eleganter vero dicit,
Appium ita latere in turba, ut vix-inveniret
illum quaerens inter tam magna Caefaris &
Pompeji, primorumque Romanae gentis, fa-
ta. vid. &.infra lib. VII. 113. & ita Turnus
jactat apud Virgil: 1x. Aen. 136.
Fata mihi.
funt & mes contra-
ubi vide quae notavi.
191. Anhelo clara meatu] Varia tentant
viri docti, &, quia anhelo & clare fibi repu-
gnant,
1
*
1
2,
PHARSALIA E LIB. V.
317
懂
​Effugis ingentes, tanti difcriminis expers,
195 Bellorum, Romane, minas: folusque quietem
Euboici vafta lateris convalle tenebis.
Caetera fuppreffit, faucesque obftruxit Apollo.
Cuftodes tripodes fatorum, arcanaque mundi,
Tuque potens veri, Paean, nullumque futuri
200 A Superis celate diem, fuprema ruentis
Imperii, caefosque duces, & funera regum,
Et tot in Hefperio collapfas fanguine gentes
Cur aperire times? an nondum numina tantum
Decrevere nefas? & adhuc dubitantibus aftris
205 Pompeji damnare caput, tot fata tenentur ?
Vindicis an gladii facinus, poenasque furorum,
•
+
•
·
gnant, dura, rauca, claufà, elata, elifa,
dicta, facta proferunt Oudendorpius, Wad-
delius & Cortius, partim ex fcriptis, par-
tim ex conjectura. Sed noftri nihil mutant.
Gogitabam etiam ipfe, an non rara praefta.
ret, quia voces hae faepe confufae, ut lib.
IV. 123. & alibi faepe. & quia antea, dum
adhuc quieto pectore effet vf. 149. nullo con-
fufae murmure vocis, nunc vero tellatur fe
vere a Deo poffeffam, quod requirebatur, ut
verus effet furor, & verba effent rupta tre-
menti fono: hinc jam prae rabie rara & in-
terrupta murmura ex anhelo & luctanti pecto-
re erumpebant, deinde ululatus, & hinc de-
mum voces, anhelantes enim, antequam ani-
mam recipiant, ruptas voces, deinde integras
edunt. Stat. xi. Theb. 241.
haec trepido vix intellectus anbelat.
Et hinc fi quis clara velit tueri, illa opponat
confuſo illi & rupto murmuri & fono, ita ut
eluctata tandem vates poft murmura, clara
jam voce, magna & fonanti, quae exaudiri &
intelligi poffet, ederet Appio fata. & hoc
fere placet prae aliis conjecturis. ut infra 155.
poſt pavidum murmur & iram pectore tecto
latentem, ffudere minas, voce nempe mi--
↓
Re-
naci. & hoc firmant voces feq. vf. 194. edi-
tae.
192 Tunc moestus vaftis ululatus in antris]
In Langerm. a m. pr. erat, mixtus, quod·
Heinfius arripiebat.
193. Extremae voces ] Sunt jam fere defi
nentes, ut extrema tonitrua apud Ovid.
11. Met. 52. vide ad Petron. cap. xx11. vel·
extremae, ultimae poft murmura & ulula-
tum.
bel!
194. Tanti] Tantis S. Germ. mox,
lorum in Romane minas Turr. & Barberin.
196. Vafta lateris convalle] Lateris media:
convalle habet Sarisber. lib. II. cap. 27. cum
valle Thuan. quart. mox, obftrinxit Putean.
& S. German. obftrufit Langerm. fec. fauces
quatuor.
198. Tripodes] Tripodae Hamb. quart. Tri-
podas pr. mox, nullumque futurum, & nul--
lique futuri MSS. Cortii. vid. fupr. 137. Sup-
prema tres libri, unde ſupprima ortum,
203. Times] Timens Thuan. quart. ant
nondum Rottend pr.
205. Tenentur ] Id eft, celantur, edì pro~~
bibentur. vide fupra ad vf. 136.
206. Farerum]. Furoris decem.
Rr 3.
2081
་
318
M. ANNA EI LUCANI
८
Regnaque ad ultores iterum redeuntia Brutos,
Ut peragat fortuna, taces? tunc pectore vatis
Impulfae ceffere fores, exclufaque templis
210 Profiluit: perftat rabies, nec cuncta locutae,
Quem non emifit, fupereft Deus. ille feroces
Torquet adhuc oculos, totoque vagantia coelo
Lumina: nunc vultu pavido, nunc torva minaci,
Stat numquam facies: rubor igneus inficit ora,
215 Liventesque. genas: nec, qui folet effe timenti,
Terribilis fed pallor ineft: nec feffſa quieſcunt
208. Taces] Tacens Barberin.
208. Tunc pectore vatis Impactae ceffere fo-
res] In Rottend. tert. erat impulfae, & ita
Schol. legiffe videtur. nam infolentior eft
locutio, fores impactae pectore, quae vel per
Hypallagen effet explicanda, pro pectore im-
pacto foribus, vel pectore pro pectori capien-
dum, quae dura nimis videntur. Sed impul-
fae proprie fores dicuntur, quum impetu
quodam & vi, etiam divina quafi, pulfatae
fponte patent. Sic apud Petron. cap. xvI. ad-
veniente Quartilla, oftium audaci ftrepitu im-
pulfum, fponte fera delapfa, & reclufae fores:
ita Aeolus impellit montis portas apud Vir-
gil. 1. Aen. 85. vid. & Valer. Flacc. 1.609.
& 11. 273. & faepe apud alios; & ita hic
vates pectus fuum admovens foribus eas im-
pellit, & ftatim patuere. Mutatum credo,
quia fequebatur, expulfaque, ut in multis e-
fat: fed in editis multis & in quatuor no-
ftris eft, exclufaque, quod verum puto,
quia, quum patuiffent fores, & vates in-
greffa effet, illam vi deinde compulfam e-
gredi, & ftatim iterum fores fponte claufas
fuiffe, credendum eft. Cortius dat, ex-
cuſſaque. li au&tores libros haberet, non re
jicerem.
211. Perftat Reftat Thuan. pr. tert. &
Oifel. praeftat Richel. fruftra, vid. lib. 1v. 30.
nec cunca locuta, fine eſt in Thuan. tert.
Turr, & a m pr. Oifel. unde faciebam in no-
tis ad Val, Flacc. v. 237. locutae, quod pro-
$
Cor-
bat Oudendorp. & Cortius, & in textum
receperunt. & faepe illam Diphthongum ae
tranfiifle in eft, vidimus ad Virgil. I. Aen.
604. & alibi. loquentem MS. Cortii. quem
nondum emifit võlebat Heinfius; &, ille ſex
libri. mox, pro totoque Heinfius aliam vocem
fubftituerat, quam prae litura agnofcere non
potui, tantoque Rottend. tert. & MS. Cor-
tii, apud quem vir doctus, notoque. Aliud
quid latet; fed vulgata fatis placet.
215. Solet effe timenti terribilis] Ita male
diftinguitur in quibusdam editis: nam diver-
fus pallor eft in metu, ut ver. 129. alius
in aliis animi adfectionibus, ut in ira, qui
recte terribilis dici poteft. Statius v. 264. vix
primus ab ira Pallor. ubi vide Barth. ita tru-
culentus pallor Stat. x. 687. mori cupientis
in ore Menoeci.
217. Timidus] Tamidus multi, & re&te vin-
dicatum ab Oudendorpio, cui tamen non
accedo Graecismum hic ſtatuenti, rauca ge-
mit, id eft, murmur raucum gemens, ut
etiain in indicem retulit rauca gemit pontus,
quum debeant jungi, poſt flamina rauca,
gemit abfolute capi. vid. Barth. ad Stat. 11.
Theb. 40. fic iv. 756. Pectora rauca ge-
munt.
&
218. Multa levant ſuſpiria] Muta feptem
libri, quod Heinfio placebat, & adſcripſe-
rat lccum Claudian. Rapt. 111. 160.
Abrumpit mutas in fata querelas.
& etiam Oudendorpius poftea probavit in no-
遙
​tis
PHARSALIAE LIB. V.
319
}
ג
·
Corda, fed ut tumidus Boreae poft flamina pontus
Rauch gemit; fic multa levant fufpiria vatem.
Dumque a luce facra, qua vidit fata, refertur
220Ad vulgare jubar, mediae venere tenebrae.
Immifit Stygiam Paean in vifcera Lethen,
Quae raperet fecreta Deum. tum pectore verum
Fugit, & ad Phoebi tripodas rediere futura:
Vixque refecta cadit. nec te vicinia leti
225Territat ambiguis fruftratum fortibus, Appi:
Jure fed incerto mundi, fubfidere regnum
tis ad Frontin. 1. v. 2. & Cortius recepit in
textum. eadem variatio ſupra 131. & VI.
.129. vid. & ad lib. 1. 247. muta funt fine
voce, ut fupra vf. 104. in codice Langerm.
muto fufurro, pro tacito. Sed ego multa reti-
neo, non enim uno, fed multis fufpiriis &
frequentibus levari poterat vates; egerere de-
bebat, reliquias furoris multis fufpiriis, & re-
dire ad ftatum priorem. & ita congruit com-
paratio. ut enim mare agitatum procellis fo-
nitum edit, gravem, qui late exaudiri po-
teſt deinde feffo & rauco vento gemit
modo, id eft, levius fonat, & non lon
ge audiri poteft ita ceffante rabie Pythias
fufpirat modo, & crebris illis fufpiriis tan-
dem levatur & liberatur a furore, & quie
fait ejns cor feffum. fic nulla Hamb. quart.
>
219: Dumque a luce] Dum qua luce Vof-
fian. vulgare autem jubar vocat folem,
omnibus communem, ut Ovid. vi. Met.
350:
E-
Nec folem proprium natura, nec aëra fecit.
ubi vide notas. Allegoricae interpretum ex-
pofitiones mihi non adrident. Vulgare jubar
opponitur facrae luci,illud profanis, in aper-
to coelo, haec Sacerdotibus fulgebat, in tein-
plo & antro.
221. Stygiam] Stygian Hamb. fec: & quart.
in vifcere Thuan. quart. & Hamb. quart. le-
abe hic ett oblivio omnium quae viderat, &
agitante Deo dixerat. mox cadit, eff moritur
224. Refecta] Referta Thuan. fec.
་
Chal-
225, Sortibus] Sordibus Thuan, fec. Hamb..
fec. & Langerm.
226. Jure fed incerto] Sub incerto Hamb..
tert. quod explicari poffet, fub hoc praetex-
tu, quod, Caefare & Pompejo de imperio
certantibus, incertum adhuc effet, nec de-
cretis Deum effet proditum, quis dominus
deberet imponi Romae; & tunc fi fubfidere
pro infidiofe invadere fumi poterit, debe-
ret conftrui, Nec te vicinia leti territat fub-
fidere regnum ſub-incerto jure, quia nimirum
nihil adhuc a Diis decretum erat, fed omnia
incerta. & nefcio an ita ceperit Cortius, qui
ad Plinii v1. Ep. 19. de infinitivorum fimili
ufu agens, lectorein ad hunc locum remit-
tit: nam fi paras fubfidere conjungeret, ni-
hil hic figurati aut infoliti video. licet edi-
tio ejus ita diftinguere videatur. Si fubfidere
pro fubfiftere, (quod erat in Oifel.) capia-
mus, fenfus non erit admodum planus: qua
re vulgatam retineo, quia ſub & fubfidere in
eodem verfu non multum placet, licet for-
te Lucanus talia non ftudiofe curaverit vita-
re; & diftin&tione pofita poft Appi, reliqua.
ita explicarem; fed tu vana fpe rapte, (capte
malebat Heinfius) Euboicae Chalcidos, pa-
rabas fubfidere regnum,, id eft, ex occulto,
& quiefcens in Chalcide Euboica infidiari re-
gno, dum jus mundi adhuc incertum erat;
vel pofita diftin&tione poft fubfidere, nec te
territat vicinia leti fubfidere, jure etiam nunc
incerto mundi, fed parabas regnum, rapte
1
vana!
*
320
M. ANNA EI LUCANI
Chalcidos Euboicae, vana fpe rapte, parabas.
Heu demens, nullum belli fentire fragorem,
Tot mundi caruiffe malis, praeftare Deorum,
230Excepta quis Morte, poteft! fecreta tenebis
Litoris Euboici, memorando condite buſto
Qua maris anguftat fauces faxofa Caryftos,
Et tumidis infecta colit qua rumina Rhamnus,
Vana pe Chalcidos Euboicae, quafi ibi
quietem poffes tenere, dum alii inter fe pu-
gnant, nec intelligis per quietem in Chalcide
tibi mortem praedici, unde dementia tua ad-
paret, quafi quies in tot mundi' motibus &
malis tibi poffet contingere, nifi fola mor-
te. nondum tamen liquida omnia effe pu-
to. videant eruditiores. fub & fed etiam
in fcriptis variare videbis infr. 1x. 307.
Subjiciam hic obfervationem juvenis, &
alumni diſciplinae noftrae, quam mecum
communicavit, non ut omnia probem, fed
ne conatus tironum premere & celare
velle videar. ita ille fcripfit. Locus fic mea
fententia eft infigniter depravatus, & in quo
multi viri docti fe multum torquent. Sed
fruftra. Neque enim, quid fit jus illud in-
certum mundi video, neque an ita recte expli-
cari poffit, fcio. Neque quod nihil adhucdum
a fuperis decretum erat, uter deberet domi-
nus imponi Romae. neque etiam illud fubfi-
dere mihi admodum placet, & vehementer
dubito, an illud verbum fubfido (quod nun-
quam alio fenfu apud probatiffimae Latinita-
tis fcriptores, nifi in fignificatione & depri-
mi, deorfum vergere, ad fundum fidere; oc-
currit, uti fexcentis Poetarum locis oftendi
& confirmari poffet) ita aeque bene poffit
exponi, ut viri do&ti volunt, pro infidiari,
infidiofe invadere, quo fenfu nunquam capi
poffe arbitror. neque etiam puto, hoc ver-
bum fubfido, quod, ut & ejus fimplex & pri-
mitivum fido, femper neutraliter fumitur, un-
quam fatis Latine cum cafu aliquo, qui ab
eo regatur, conjungi poffe. Neque eft quod
mihi quis objiciat ita locutum Sil Ital. qui
lib. x111. vf. 22. dicit fubfidere leonem. quip-
ille loeus etiam in mendo incubat, quem
pe
>
૬
+
Ar-
mox emendabimus. Et ibi non accedo Cl.
Drakenborchio, qui inde fubfeſſor dedu&um
vult, quod vix videtur, quum a ſubſideo
debeat deduci quod verbum cum fubfido
confundi folet. & multi etiam cum eo viri
docti errant errorem eundem, qui putant
haec verba idem paene fignificare, & nullam
fere faciunt diftinctionem, quae fane, licet
difficilis intellectu, magua tamen eft. Quip-
pe differunt in fyllabarum quantitate, quum
fubfido mediam fyllabam, filongam; fubfides
vero eandem fyllabam brevem habeat; deinde
quod fubfideo notet in infidiis latere, infidia-
ri, quod de venatoribus & militibus dicitur
proprie, (quod hic, fi fyllabarum quanti-
tas fineret, praeftaret re fubfido) ut recte o-
ftendit Scheffer. ad Phaedr. 111. 10. & Va-
lefius ad Amm. Marcell. xiv. 3. & quod
Gr. vocant idęs, & ipfe Čl. Burm.
ad Petron. cap. XL. & LXIX. fubfido vero ni-
hil aliud notat quam (ut fupra dixi) depri-
mi, ad fundum vergere, ut Cl. Burm. no-
tavit ad Quinctil. 111.8. pag. 285. haec vero
horum verborum confufio inde nata eft, quod
viri do&ti putarint fubfido in praeterito facere
fubfedi, ut fubfideo, quod falfum puto, &
rectius multo effe arbitror, fi in praeterito
fcribamus fubfido,fubsidi, ut fimplex fido, si-
di, ut ftrido, ftridi, quod & obfervafſe vi-
detur Francius, qui ut notat Clar. Burm.
ad Ovid. 1. Faft. 598. ibi legebat,
Letaque fubsidit pondere molis bumus.
ut & fcribendum opinor apud eundem 111.
Faft. 330.
vid. & Broukhuf ad Propert. III. VII. 37.
Terraque fubsidit fondere preſſa Jovis.
Quae quuth ita fint, & verbum fubfido ita
rite explicari non poffit, meam qualemcum-
que
PHARSALIAE LI B. V.
321
Artatus rapido fervet qua gurgite pontus,
235 Euripusque trahit, curfum mutantibus undis,
Chalcidicas puppes ad iniquam claffibus Aulin.
Interea domitis Caefar remeabat Hiberis,
Victrices aquilas alium laturus in orbem:
Quum prope fatorum tantos per profpera curfus
240 Auertêre Dei. nullo nam Marte fubactus
que de hoc loco conjecturam proferam.
Puto igitur depravationem ex prava nomi-
nis & praepofitionis conjun&tione ortam, &
ita aliquantum levicula immutatione fenfum
poffe erigi, fi una tantum literula mutata
ita fcribamus, & diftinctionem corrigamus,
Nec te vicina leti ·
Territat ambiguis fruftratum fortibus, Appi
Dure fed incerto mundi fub fidere, regnum
Chalcidos Euboicae, vana fpe rapte, parabas.
& tum ita explicarem. Sed tu o, Appi du
re! lente, qui non movebaris praedicta tibi
ab oraculo morte, jam parabas, & adfecta-
bas, & infidiofe moliebaris, (quae parare
fignificatio eft, quae clandeftinas infidias fup-
ponit, ut parare fugam infidiofe moliri
parare arma, venenum &c.) regnum Chalci-
dos, fub incerto mundi fidere, id eft, in incerto
rerum mundanarum ftatu : quippe, quum ubi-
que adeo turbaretur, & omnis mundus
bello conflagraret, quo rerum ftatu incertus
Appius, cujus partes fequeretur (quippe
Caefar & Pompejus pari adhuc uterque for-
tana pugnaverant,) confuluit oraculum. Ut
fidera certa funt navigantibus, ad quae cur-
fum fuum intendere poffint; incerta contra,
ut Valer. Flacc. I.
Neque enim in Tyrias Cynofura carinas
Certior, aut Grajis Helice fervanda magiftris.
& centies ita. Similiter quoque in illo Silii
loco lib. XIII. 221. legi poffe arbitror,
Sub fidere faepe leonis
Nudus inire caput pugnas, certare juven-
co &c.
fub fidere Leonis, id eft, ardentiffimo aëris
media aeftate fervore, quum fol. Leonem
ingreditur, ut ita tempus, & illius in aeftu
tolerando patientiam denotaret. nam ver-
In-
bum fubfidere ibi nihil eft. Hacenes ille: in
quibus illa, quae de fubfidere & fubfidere ob-
fervat, fatis probabilia videntur: fed fub fi-
dere mundi, dici pro ftatu rerum humanarum
aut Romanarum vellem aliis exemplis pro-
batum. Nam fidera mundi, five coeli, pro pla-
gis, regionibus, dici folent, ut apud Noftrum
vIII. 816. & alios. jus vero mundi etiam
lib. 11. 321. occurrit. &-quia illud fubfidere
regnum durum jure videri poffet, (licet mul-
ta exempla adtulerit Heinfius ad Virg. xI.
Aen. 268. fed ubi faepe dubium eſt, an a
fubfido, an a ſubſideo fini petenda) forte locus
planior effet, fi legeretur,
Fare fed incerto mundi, fubfiftere, regni,
Chalcide in Euboica, vana ſpe rapte, parabas.
nam regnum Chalcidis adfe&taffe, nullum
indicium eft, fed ibi tam diu quiefcere &
fubfiftere cogitabat, donec inter Caefarem &
Pompejum,quorum amborum mortem exſpe-
tare volebat, res decreta effet, & tunc fibi
regnum Romae poffet parare. fubfiftere ne-
ceffario requiritur, quia quietem oraculum
dixerat. Sed relinquamus locum defpera-
tum, aliis fanandum.
233. Et tumidis] Ac Thuan, fec. tumi-
dos Turrian. quae numina Hamb. pr. & quart.
Rhamnis, Rhamnos, Rampnis & Rhamnes
in fcriptis.
235. Mutantibus] Ita fcripti omnes & e-
diti, & Lutat. ad Stat vII. Theb. 333. Gryph.
tamen edidit, curfum nutantibus. Mox, Au-
lin plurimi.
237. Caefar remeabat] Remeabat Caefar
Rottend, pr. & tert. remeavit Thuan. pr.
tert. & Oifel. victricesque Oifel.
240. Avertére] Advertêre Rottend, fec. &
tert. nullo jam Hamb, tert.
S s
244,
{
322
M. ANNA EI LUCANF
*
Intra caftrorum timuit tentoria ductor
Perdere fucceffus fcelerum: quum paene fideles
Per tot bella manus fatiatae fanguine tandem
Deftituêre ducem: feu maefto claffica paullum
245 Intermiffa fono, claufusque, & frigidus enfis,
Expulerat belli furias: feu, praemia miles · ›
t
Dum majora petit, damnat cauffamque, ducemque,
Et fcelere imbutos etiam nunc venditat enfes.
Haud magis expertus difcrimine Caefar in ullo eft,
250 Quam non e ftabili, tremulo fed culmine cuncta
Defpiceret, ftaretque fuper titubantia fultus.
Tot raptis truncus manibus, gladioque relictus
Paene fuo, qui tot gentes, in bella trahebat,
Scit non effe ducis ftrictos, fed militis, enfes.
255 Non pavidum jam murmur erat, nec pectore tecto
255Non
244. Deftituere] Deferuere S. Germ. Claf
fica miles Thuan, fec.
247. Expulerat Expulerant Rottend. fec.
& Cortius. vid. ad lib. iv. 619. feu proelia.
Oifel. a m. pr.
248. Etiam nunc] Etiam tum Turrian.
venditat feptem fcripti. vid. infra vII.675.
fenfus eft, licet jam fe fcelere polluiffent,
& ita obligati effent ad poenas, ut hoftes
reipublicae, nec impune a Caefare poffent
defcifcere, tamen etiam nunc oftendebant,
fe ad plus offerentem-tranfituros.
+
Ira
255. Nec pectore tecto] Jam pect. Tor-
rian. non Oifel, pectore toto tres Cortii, ille
conjiciebat, nec p. tečła ina latet.
257. Pavet] Timet Thuan. quart. Rot-
tend. fec. & Turrian. & Cortii MS. regnos
rum in juſta Turrian. mox, ipfe metus Rot-
tend. tert. exfolvere metus dictum, ut folve-
re metus infr. 782. ubi vide.
266.Pars jacet Hefperia] Hefperiae ex uno
codice praefert Oudendorpius. non video,
quo fenfu: nam fi cum jacet conftruas, de-
beret capi, ut fterni terrae & terra,*ut fupra
249. In ullo eft] Est non erat in fex.cum IV. 647. & alibi. Si cum pars, non apte
non S. Gerin, male. ita lib. IV. 576. Per- refpondet praecedentibus, partem Gallia &
cipient gentes, quam fit non ardua virtus, Ser- Hifpania eripuit, fed pars noftri, id eft, mi-
vitium fugiffe manu, vide Cort. ad Plin. vI. litum, jacet in Italia, qui ibi occifi funt.
Ep. VII. S. 2. afpiceret Thuan. fec. Sed quum non multum fit pugnatum in Ita-
252. Tot raptis] Tot ruptis S. Germ. malia, fugiente Pompejo, & dedentibus fe ul-
nus hic recte Sulpitius milites exponit. vid. tro urbibus & militibus, jacet hic non cape-
infra 326. & Oudendorp. ad vers. 311. & rem pro occifi funt, fed pro;pars cubat valetu-
alibi faepe.
dine adverfa & morbis tentata: nam Caefar
lib. 111. Bell. Civ. 2, ait, multi Gallicis tot
bellis defecerant, longumque iter ex Hiſpania
magnum
253. Qui tot] Quo tot Thnan. tert. non
effe duces Oifel.
ZA
}
PHARSALIAE LIB. V.
323
I
3
Ira latens: nam quae dubias conftringere mentes
Cauffa folet, dum quifque pavet, quibus ipfe timori eft,
Seque putat folum regnorum injuſta gravari,
Haud retinet. quippe ipfa metus exfolverat audax.
260 Turba fuos quidquid multis peccatur, inultum eft.
Effudere minas: Liceat difcedere, Caefar,
A rabie fceleram quaeristerraque marique
His ferrum jugulis, animasque effundere viles
Quolibet hofte paras: partem tibi Gallia noftri
265Eripuit: partem duris Hifpania bellis:
7
Pars jacet Hefperia: totoque exercitus orbe
Te vincente perit. Terris fudiffe cruorem
1
Quid juvat Arctois, Rhodano, Rhenoque fubactis?
Tot mihi pro bellis bellum civile dedifti.
.270Cepimus expulſo patriae quum tecta Senatu,
magnum numerum deminnerat, & gravis au-
tumnus in Apulia circumque Brandufium, ex
faluberrimis Galliac & Hifpaniae regionibus,
omnem exercitum valetudine tentaverat. Ja
cere vero ita utitur Plinius v. Ep. 9. Julius
Valens graviter jacet, & fic fumi vel Le-
xica docent. Omnibonus explicat, apud Maf-
filiam in Italia; fed illam urbem nemo Ita-
liae tribuit. Hefperia vero eft Italia.vid. Schol.
Horat, ad lib. 11. Od. 1. deeft vero praepo-
fitio in faepe. vid. v. 428.
266. Totoque exercitas] Nihil hic mutan-
dum contra fcriptos. Exercitus fparfus per
totum orbem; nulla quiete data, poſt tot
ftipendia, etiam in curfu victoriarum omnis
perit, vid. vf. 276. & feqq. & ita laudat Schol.
Horat. ad lib. 11. Od. 1.
268. Quid juvat] Quo Turrian. Rheno,
Rhodanoque Thuan. quart. & Rottend. fec.
& Cortius.
269. Tor mihi] Dixerat vf. 260. effudere
minas, & fermo hic multorum effe debet, ut
cepimus, imux &c. quare quum ita variet
Quos
numerum Lucanus: (nam vf. 289. iterum,
Rheni mihi Caefar in undis Dux erat. & 295.
haec fatus, fcilicet miles) debemus fingere
inter multas exercitus confufas voces & mur-
mura, aliquem pro toto exercitu orationem
hanc habuiffe. aut miles pro toto exercitu ca-
piendum, quamvis non fatis exacto judicio
hic agere Lucanum putem. dediftis? erat in
Hamb, quart, fed, cum nota interrogatio-
nis dedifti? erat in Rottend. tert. Cogitabam:
Tot fi pro b. b. c. dedifti? vel
Tot nifi pro b. b. c. dediffe? ut pendeat a
quid juvat fudiffe cruorem, fi dedifti iterum pro
tot bellis civile, multo atrocius.
270. Expulfo] Expulfäe Lang. mox, vel
quid licuit fpoliare Deornm Turrian. quod
non difplicere poffet alicui. Sed hic jactant
milites, fe cepiffe quidem Romam, fed non
ficuiffe fpoliare, hac pofeftate ipfis non da-
ta a Caefare, & hac pietate repreffos, &
ideo pauperes fe effe ; atqui, fugiente Pom
pejo Brudufium, infecutus cum exercitu
Caefar, rediit Romam fine milite, exercie
Sfz
'tu
324
M. ANNA EI LUCANI
{
Quos hominum, vel quos licuit fpoliare Deorum?
Imus in omne nefas, manibus, ferroque nocentes,
Paupertate pii. finis quis quaeritur armis?
Quid fatis eft, fi Roma parum? jam refpice canos
275Invalidasque manus, & inanes cerne lacertos.
Ufus abit vitae: bellis confumfimus aevum.
Ad mortem dimitte fenes. en improba vota :
?
ne
tu divifo per municipia & urbes Apuliae. vid.
eum lib. I. de B. Civ. 32. & mox iterum
Romam Lucanus ait Caefarem fine milite
petere, juffis militibus alia via Brundufium
ire vf. 381. & videtur Caefar caviffe
Roma fentiret bellum civile, ne, ut Cin-
nae, Marii & etiam Sullae exemplo, obji-
ceret urbem furori militum, qui facra &
profana fpoliaret, & ferro graffaretur. Quo-
modo ergo gloriari poffunt, fe cepiffe patriae
tecta pulfo Senatu, fed non licuiffe fpolia-
re homines & Deos? Sed Poëtae tam invi
diofam orationem fingere licuiffe dicet ali-
quis, qui tamen lib. 111. 71. non armatis co-
mitibus petiiffe urbem, & vf. 98. tamen timuif
fe Romanos igne rapturum moenia Romae,
& Deos fparfurum narrat, fed folo terrore
defun&tos. Quod vero Hortentius dicat, mi-
Aitibus diripiendum aeratium dediffe, non pu-
to verum effe. Sed Caefar pecuniae egens,
aerarium ipfe expilavit, ut fumptus belli &
ftipendia militum expediret. mox iterùm 305.
permiffurum fuiffe templa fpoliare &c. addit,
fed noluiffe pati feditionem militum: Qua-
re milites hic queruntur, fibi quidem omne
nefas, & caedcs & rapinas ubique permiffas
fuiffe, fed a fpolianda urbe prohibitos, &
hinc nocentes fe quidem effe fatentur, fed
non locupletatos, & paupertate fua, non vo-
luntate, fe pios effe, & pietatis fidem facere
inopiam: poffet etiam exercitus folus fibi ad-
fcribere urbem Romam captam, licet pauci
& non armati Caefarem comitati fint: Sed
forte fruftra laboramus in Lucani inconfide-
rantia & oblivione excufanda.
273. Finis quis] Quis finis Thuan. quart.
Roma parum eft plurimi. nam refpice Thuan.
tert.
$
Nor
275. Inanes cerne lacertos] Offendit, cre.
po, Oudendorpium primo adfpectu repetitio
cerne poft refpice. Sed vide quae notavi-
mus ad Nemef. Eclog. 1. 34. & alia ratio-
ne vindicantem. Cortium ad Plin. 11. Ep. 9.
ideoque inanes carne lacertos, ut conjicit, mi-
nime probare poffum, nee novi alium hoc
modo locutum, pro deftituto's robore & ner-
vis. potuiffet huc trahere illa Lactantii de
mort. perfecut. qui cap. 1x, de Maximiano
dicit, ftatu celfus, caro ingens, quia erat pin-
guiffimus. Sed bonum factum, ipfe Ouden-
dorpius hanc conjecturam damnavit ad Cae-
far. 111. de B. Civ. 36. inanes autem lacer-
tos videtur nofter imitatione Ovidii dixiffe
qui de Milone lib. xv. Met. 229.
*
Quum fpectat inanes
Illos, qui fuerant folidorum mole tororum
Herculeis fimiles, fluidos pendere lacèrtos.
& ita paffim inane corpus dicitur de mortuo,
ut Martial. VIII. 57. quum antea dixit cor-*,
pus inane, mox fubjungit, mortue Galle, de
eo, cujus erant mortua membra virilia, &
ita mox murientia membra, nofter dixit, ut
Ovid. praemortua fua membra, languida, id
eft, fine nervis vocat lib. 111. Amor. vII.
65. fed haec nos longius abducerent.
276. Confumfimus] Compreffimus in Thuan.
fec. fed male, bellis potelt capi pro, in belķis
omne aevum & robum confumfimus. alio
fenfu bello confumti dicuntur Juit. 1x. 4. de
illis, qui ceciderunt in proelio. & v. 1. con-
fumti varietate fortunae. ali pulaut vel ſub-
intelligi, vel addi debere, pratpofitionema, ut
apud Juftin. 11. 10. ut flumina, multitudine
confumerentur, ubi potuiflet a, abforptum
ab ultima litera F flumina, excidiffe. Sed ut
con-
24
PHAR SALIAE LIB. V.
325
*
Non duro liceat morientia cefpite membra
Ponere, non anima glebam fugiente ferire,
280 Atque oculos morti claufuram quaerere dextram,
Conjugis illabi lacrymis, unique paratum
Scire rogum. liceat morbis finire fenectam.
Sit praeter gladios aliquod fub Caefare fatum.
Quid, welut ignaros ad quae portenta paremur;
confumi Alumina poffunt, aeftu & calore fo-
lis, quo exarefcunt, ita multitudine biben-
tium exhaufta & ficcata intelligi debent. fic
apad Virgil. x. Ecl. 43. ipfo tecum confume-
rer aevo, eft ab ipfà fenectute; male enim Ser-
vius explicat. Juftin. x11. 8. confumpta aeta-
te corpora: in poteft intelligi apud Propet. 11.
xxiii. 80. nox lufu confumpta. demitte fenes
Thuan. pr. male.
279´ Anima galeam fugiente ferire] Pe-
tunt milites, primo, ut liceat morte natura-
li defungi, non violenta in acie obire, aut
ne vulnerati, ex proelio ablati, cogantur in
*duro cefpite membra ponere, quod oppo-
nunt lecto, & cubili, in quo liceat domi, fi
aegritudo invadat, molliter cubare; nam haec
incommoda proeliorum Caefar etiam com-
memorat lib. 11. B. Civ. 41. Ii, qui vulne-
ra acceperant, neque acie excedere, neque in
locum tutum referri poterant. Deinde, quod
gravius, petunt, ne, fi vulnere mortifero
cadant, morti proximi feriant terram, & ita
orbentur auxilio proximorum, qui claudant
oculos, lacrymas, & rogum dent. quare ad-
paret galeam ferire hic nullum fenfum nobis
dare. nam ferire galeam, pro galeatum caput
terrae impingere, fi vera eft lectio, foli Lu-
cano licuiffet dicere Sed galea.poffunt ter-
ram ferire, non anima ipfam galeam: nam
ambigue dictum poffet accipi, ferire galeam
anima, ac fi anima fugiens feriret galeam,
ut eſſet ablativus inftrumenti, non abfolutus,
qui tempus defignaret: Waddel. Animadv.
Critic. pag. 133. volebat, non animagaleam
fugiente perire, fed anima fugit corpus, non
galeam magis, quam thoracem, ocreas &
cetera arma, quo modo neminem locutum
է -
Spe
fcio; & fi vulgata fervanda erit, anima, ut
corpus aliquod a Lucano nobis datur, quod
exiens ex corpore ferit galeam. quod quam
re&te dicatur aliis expendendum relinquo.
Ideoque, donec certius quid conftet, ego
glebam ferire legerem, ex Hamb. pr. & tert.
& aliis ab Oudendorpio, tam fcriptis, quam
editis prolatis. ita corpora ferientia terram fu-
pra Iv. 786. & paffim, ut & percutere, pul-
fare, plangere, & fimilia, morienteferire Thuan.
fec. fed fugiente anima abfoluto fenfu re-
tum puto. eodem modo, ut fugiens a-
nima Virgil. IV. Georg. 526. Ovid. x11.
Met. 421. & Albinovano ad Liviam 97. di-
&ta; ut & fugiens pro moribundo. Sic fugiens
vita, fupra 11. 25. Ovid. 111. Amor. ix.
49.
Hic certe madidos fugientis preſſit ocellos.
Sic vita fugit infra viï. 616. & ita faepe a-
pud alios.
280. Murti Mortis S. Germ. morti hic
eft, pro moribundis, vel tempore, quo mo-
rimur.
282. Scire rogum] Heinfius conjiciebat
ferre rogum. fed fcire, eft a te, a quo di-
mitti petimus, liceat fcire & cognofcere, an
in patria morituri timus, & fingulari rogo
imponendi, an, ut poft proelia folet, in a-
cervos cadaverum conjici debeamus, quae
communi igne crementur, ut recte Scho-
liaft. & alii fcire parum Turrian.
283. Aliquod fub Caefare] Aliquid Hamb.
quart, cum Caefare Thuan. pr. a m. pr. ma-
lim, aliud, fcilicet quam mors violenta a
gladio metuenda, ut recte explicant inter-
pretes; vel fi aliquod retinendum, fatum pro
morte naturali fumendum.
Ss 3
2861
326
M. ANNA EI LUCANI"
*
บ
285Spe trahis? ufque adeo foli civilibus_armis
Nefcimus cujus fceleris fit maxima merces?
Nil actum eft bellis, fi nondum comperit iftas
Omnia poffe manus. nec fas, nec vincula juris
Hoc audere vetant. Rheni mihi Caefar in undis
290 Dux erat, hic focius. Facinus quos inquinat, aequat.
Adde, quod ingrato meritorum judice virtus
Noftra perit. quidquid gerimus, fortuna vocatur.
Nos fatum fciat effe fuum. licet omne Deorum
Obfequium fperes, irato milite, Caefar,
295Pax erit. Haec fatus, totis difcurrere caftris
Coeperat, infeftoque ducem depofcere vultu.
Sic eat, o Superi, quando pietasque, fidesque
A
286. Sit maxima merces] Fit Hamb pr..
mercis in fuis membranis, quas eximias vo-
cat, invenit Cortius, fine dubio in notis o
ftenfurus, in nominativo dici mercis, ut ru-
pis lib. 111. 152. & alia, quae jam produxit
ad Salluft. Catil. cap. XXXVII. vide & quae
dixi ad Quinctil. Declam. vi. 17. in aliis e-
rat, maxima virtus.
289. Audere] Audire Rottend. tert. a m.
fec. vetat hic voluiffe Cortium colligere li-
cet ex notis ejus ad Plin. v. Ep. XIX.
292. Perit] Vide ad lib 1v. 491.
293. Nos] Hos editi quidam, ut dexrixas
accipiatur, geftu militibus fe demonftranti.
bus. Sic & fupra 263. & lib. 1. 363. Sciet
etiam editiones nonnullae, fed fciat Codices.
ut infra 18. 280. ubi vide. Senfus eft, fciat
nos non pendere ex ducis fato ut faepe
jam oftendimus, fed illius fortunam ex no-
ftris viribus. ad haec refpondet Caefar vf.
340.
"
296. Depofcere] Ad mortem, fupplicium,
ut nota hujus verbi fignificatio.
·297. Sic eat] Sic placeat, fuperi. Rottend.
pr. fic fas, o, Richel. fic fiat, o. Hamb. pr.
ita & Cortii codices & praeterea, fic fato,
Superi. Sed formula haec elegans, quae &
De-
Lib. 11. 304. occurrit. hic autem fubintelli--
gerem res, bellum hoc, vel omne illud, quod
agimus, & res faepe dicuntur ire pro eſſe, ut
Barth. ad Stat. 1. Theb. 474. docuit ex no-
ftri lib. 11. 224. hoc ibitur ordine belli,& ex
Cicer. res incipit melius ire, vid. & ad Val.
Flac. IV. 217.
298. Deftituunt] Deftituit Thuan. quart.
abfolute ponitur hoc verbum, ut lib. 1.413.
relictum eft ponitur, pro nihil relictum eft,
nifi fperare malos mores, id eft, nulla fpes
pacis fupereft, nifi in feditione militum, qui
Caefarem, ducem fuum, malo more, tollant
de medio, vel deftituant, vid. iuf, 762.- ita re-
ftat, fupereft, reliquum eft paffim occur-
rit.
301. Dimittere] Cortius conjiciebat, e-
mittere: fine dubio caefurae beneficio in
quarta fede tutum fe credens. committere
Thuan. & Richel. demittere o&to, ex quibus
am. fec. cum mittere Oifel. reliqui dimittere.
fimplex mittere in cafum & fimilia vidimus
ad lib. 1.86. quia autem dixit etiam mittere
in fecula, ut lib. VIII. 608. & demittere in
aevum lib. 1. 448. hic ego demittere praefer-
rem; qui enim in praeceps mittit, deorfum
quafi mittit în periculum, ideo non, dimit-
tere,
PHAR´SALIAE
327
LIB. v.
L
Deftituunt, moresque malos fperare relictum eſt,
Finem civili faciat difcordia bello.
300 Quem non ille ducem potuit terrere tumultus!
Fata fed in praeceps folitus demittere Çaefar,
Fortunamque fuam per fumma pericula gaudens
Exercere, venit: nec, dum deſaeviat ira,
Exfpectat: medios properat tentare furores.
30.5 Non illis urbes, fpoliandaque templa negaſſet,
Tarpejamque Jovis fedem, matresque Senatus,
Paffurasque infanda nurus. vult omnia certe
A ſe ſaeva peti, vult praemia Martis amari:
Militis indomiti tantum mens fana timetur.
310Non pudet, heu! Caefar, foli tibi bella placere
tere, id eſt, in diverfas partes, ſed demitte-
re rectius dicitur. quo verbo major etiam te-
meritas intelligitur, quam fi committere le
gamus, quod femper fidem potius ambiguam,
exemplis pluribus alibi probatis, oftendit in
eo, cui nos committimus, quam fumma pe-
ricula ut praeceps notat. fic in praeceps de-
cidere Ovið. x11. Met. 339.
304, Medios] Medius Rottend. tert. pro-
peret Hamb. quart, mox, urbem Cortius.
306. Matresque Senatus] An ita uxores
Senatorum vocare voluerit Lucanus valde
dubito. Certe, exemplo deftituor, nec, quia
Livia, aut alia Augufta quaedam, Mater
Patriae dicta fit, hinc fequitur Matres Sena-
tus effe dictas: neque has folum, fed quas.
cunque civium uxores ftuprandas dediffet
militibus, fi peterent. hinc quia folent Poë-
tae matres & nurus faepe jungere, quum
omnem fequiorem fexum exprimere velint,
ut Virg. xi. 215. Albinov. in Drufum 204.
& nurus pro virginibus etiam poni docuit
Barth. ad Stat. v. Theb. 200 ego mendam
in voce Senatus haerere puto, quam eluen-
dam aliis relinquo. conjiciebam olim matres·
que rogatus, quia fequitur, vult omnia a fe
peti. Sed non fatisfacio mihi.
2
Jam
307. Vult omnia Caefar] Certe fere omnes,
& multis erat adfcriptum à Caefar proglof-
fa, ad verbum vult, jure ergo eerte recepit Ou-
dendorpius. Saeva pati Hamb. tert. Martis
avari Heinfius corrigebat. matris amari Bar-
berin. mox vf. 330 praemia belli & alibi.
dubium vero eſt an amari Martis id eft.
faevi, acerbi, fit conftruendum, an amari
fit verbum ab amor; quod praeferrem; ut
malit Caefar amore praedae milites bellum
optare, quam ut fanae mentis optent pacem
& patriae falutem. & hoc confirmaut fequen-
tia, foli tibi bella placere, itav111. 364. Mar-
tis, vel mortis amator. & amare pacem IX. 199.
& innumera talia.
309. Militis indomiti Militis & domiti
Thuan. pr. endomiti Cortii MS. ille vero
at domiti conjiciebat, contra mentem Lu-
cani, & tunc perit omnis venuftas. Si do-
mitus enim fit, & a feditione tranquillus,
nihil eft, quod vereatur a fana mente, fed
timet Caefar indomiti militis & ferocis, quam
ille domare non poffet, mentem fanam, id
eft, ut a bello civili velint difcedere.
310. Soli tibi bella placere] Tela Rostend.
pr.& Langerm. in Rottend. tertio erat erafa
vetus lectio, in manibus Hamb. quart. damna-
te,
328
M. ANNAEI LUCANI
Jam manibus damnata tuis? hos ante pigebit
Sanguinis? his ferri grave jus erit? ipfe per omne
Fasque nefasque rues? laffare, & difce fine armis
Poffe pati; liceat fcelerum tibi ponere finem.
315 Saeve quid infequeris? quid jam nolentibus inftas ?
Bellum te civile fugit. Stetit aggere fultus
Ceſpitis, intrepidus vultu, meruitque timeri
Non metuens: atque haec, ira dictante profatur.
Qui modo in abfentem vultu, dextraque furebas
320 Miles,. babes nudum, promtumque ad vulnera pectus.
Hic, fuge, fi belli finis placet, enfe relicto.
te Thuan. pr. fuis plurimi libri manus ite-
rum funt milites, ut fupra 252. pris, quod in-
ter Var. Lect. igitur, non caret etiam fpe-
cie, ut quafi minantes pacem & defertionem
pietatem prae fe ferant, & fcelerum ponant
finem. & permutantur haec faepe. vid. VIII.
732. pigebat Rottend. pr.
313. Fasque nefasque rues] Ruit Hamb.
fec. a m. pr. nefasque minas Langerm. a m.
fec, quod non intelligo. an ille ex feculi fui
vitio minare pro ducere, agere, adhibuit? Tu
Caefar minas, id eft, ducis per fas & nefas.
vid. Colvium ad Apulej. pag. 86. & inde
Franci habent fuum mener. vid. Menag. in
Origin. Ling. Franc. in ea voce fed Luca-
no obtrudere non debuerat librarius fordes
fui aevi.
314. Scelerum] Sceleris Thuan, fec. Rott.
tert. Hamb. quart. fibi tres quod Cortius
recepit; nefcio, quo fenfu explicuiffet, an
milites fubintellexerit, qui & hic poffent in
vulgata fubaudiri liceat militibus finem
belli fibi ponere: fi de Caefare eft capiendum,
malim cum Oudendorpio, libeat fc. tibi p.fi-
nem. fponte & voluntate finias bellum, ut
apud Virgilium Eclog. 11. 28. & alibi. in-
fra vi. 118. mox, quid nam Hamb. quart.
quod Heinfio arridebat.
316. Fultus] Fulti omnes fere fcripti prae-
De-
ter duos, quod placuit Heinfio, qui de co
egit lib. 1. Adverf. cap. 4. Cogitabam ftetit
aggeré multi cefpitis, ut altue agger indicetur.
nam, ut Sueton. cap. LXIX. apud Placentiam,
vel, ut Lucani narratio indicat, hic tumultus
in itinere verfus Brundufium accidit, quam
urbem decimis caftris juffit adtingere. itaque
agger ille fubito extru&us fuit ad alloquendos
milites. Sic lib. 11. 678. Tunc aggere multo
furgit opus, quod idem eft, ac fi dixiffet, ag-
ger furgit, multa materia, cefpitibus, lignis
&c. unde agger in oppugnationibus fieri fo-
let, congeftis. hic adlocutionis cauffà ex-
tructus folo cefpite, ut notum. Lucanus
vero faepe hac voce multus utitur in fingula-
ris pro plurali, ut hic pro multis cefpitibus.
Sic lib. x. 304. multa arbore frondet. & IV.
254. Spoliatus milite multo. & ita paffim.
#
317. Meruitque timeri] Heinfius metuit-
que, quod non fequor; nam imperterrito il-
lo animo meruit & obtinuit à militibus, ut
timeretur, etiam a tumultuantibus. ignavus
non meretur a militibus timorem. faepe hoc
verbo mereri Nofter folet uti.
319. Vuliu dextraque] Quia praeceffit, in-
trepidus vultu, hic conjicit, votis, dextra-
que Oudendorpius. Sed hoc non convenit
fatis tumultuantibus, qui vota fufcipiendi
tempus fibi negant. Priori loco Cortius,
1
in-
PHARSALIAE LI B. V.
329
Detegit imbelles animos nil fortiter auſa
Seditio, tantumque fugam meditata juventus,
Ac ducis invicti rebus laffata fecundis.
325Vadite, meque meis ad bella relinquité fatis :
Invenient haec arma manus, vobisque repulfis
Tot reddet Fortuna viros, quot tela vacabunt.
Anne, fugam Magni tanta quum claffe fequuntur
Hefperiae gentes, nobis victoria turbam
X
330 Non dabit, impulfi tantum quae praemia belli
Auferat, & veftri rapta mercede laboris,
Lauriferos nullo comitetur vulnere currus?
intrepidus vultum dedit, Graecismos ubique
captans, ubi illis non ufus eft Poëta. Si of
fendat repetitio vocis vultu, poffet legi, in-
trepidus vifu; fed Lucano repetitiones cre-
bras-ne auferamus. & vultu hic requiritur ob
vf. 296.
321. Hinc fuge] Hic multi codices, &
Cortius. buc Rott. tert. Heinfius conjiciebat
I, fuge. Sed poftea probabat bic, relicto
enfe in hoc pectore fcilicet, & tunc diftin-
guendum,
Hic, fuge fi belli finis placet, enfe reli-
to.
Spurius ille & monachalis verfus : fi non foe-
minei vultus, linguaeque tumultus erat in
tribus e noftris.
322. Animos] Animas plurimi ſcripti. vid.
ad lib. IV. 249. exprobrat illis timiditatem,
quod non aufi fint fortiter facere, id eft, oc-
cidere ducem, fed tantum de fuga & de-
fertione cogitent. oblitus tamen fui Luca-
mus, qui vf. 290. dixerat illos depofcere du
cem,id eft, ad necem pofcere. deteget Hamb.
pr..
323 Tantumque ] Tantoque Rottend. tert.
345. Relinquite fatis] Rel. bellis. Richel.
326. Vobisque repulfis] Nobisque repulfus
Turrian fortuna vides idem, quot bella Thuan.
quart. vacabant Barber, & Turrian, & mox,
{
L
འ
Vos
fequentur fere omnes; dubia' autem lectio, an
cum fit praepofitio, ut effe debet, fi ſequen-
tur praeferas, an quum fi.fequuntur. ut
fit, an, quum fequuntur Pompejum fugien-
tem claffè tanta, nobis non dabit victorią
turbam? ita clamore fequi lib. 11. 596. pro
cum clamore profequi. rate fequi Ovid. iv.
Trift. 1. 52. ferro fequi v1. Met. 660. & fi-
milia paffim; hoc facile placere poterit, et-
iam fi fequentur, ut plurimi codices, legas:
nam magnam fiduciam oftendit Caefaris
qui praedicit militibus magnas Pompeji vires,
nec minuit, fed, ut folebat, auget; quafi
certus effet, fecuturas tot naves Pompejum,
&, quo plures, eo majorem fibi victoriam
fore hinc fignificet. quum hic per fi expli-
cant interpretes. Hefperiae gentis Thuan, prò
a m. pr.
330. Tantum quae] Quae tantum Thuan.
quart, Rottend. fec. proelia belli Rottend. pr.
Hamb. tert. ut variatum fupr. 246. praedia
Thuan. tert. auferet Hamb. pr. & noftri
Turrian. & Rottend. fec.
332. Lauriferos] Laurigeros Rottend. pr.
& tert. comitentur Richel utinam hoc Cor-
tius vidiffet. potuiffet addi exemplis ad 111.
695. & alibi productis. convertère, vel co-
mitetur Langerm.
Tt
?
333.
}
$30
M. ANNA EI LUCANI
Vos defpecta, fenex, exhauftaque fanguine turba
Cernetis noftros, jam plebs Romana, triumphos.
335Caefaris an curfus veftrae fentire putatis
Damnum poffe fugae? veluti fi cuncta minentur
Flumina, quos mifcent pelago, fubducere fontes,
Non magis ablatis umquam decrefceret aequor,
Quam nunc crefcit, aquis: an vos momenta putatis
340Ulla dediffe mihi? numquam fic cura Deorum
Se premit, ut veftrae morti, veftraeque faluti
Fata vacent. Procerum motus haec cuncta fequuntur.
Humanum paucis vivit genus. orbis Hiberi
Horror, & Arctoi, noftro fub nomine miles,
345 Pompejo certe fugeres duce. fortis in armis
Caefareis Labienus erat: nunc transfuga vilis
Cum duce praelato terras, atque aequora luſtrat.
333. Despecta] Ita Richel. defecta pluri-
mi. exhauſta fenes, defectaque Hamb. tert.
fenex praeter Voffianum, Thuan. fec. ut
fit fenex turba. nec facile ex fenes librarii fe-
ciffent fenex. vid. ad Ovid. 111. Art. 81. &
diftinguendum, vos, defpecta, Jenex, ex-
bauſtaque &c. nec defpecta mutandum eft :
propter ignaviam, & ducem defertum con-
tempti & infames, quos nemo poft me mi-
lites confcribere dignabitur.
338. Non magis ablatis umquam defcende-
ret] Nec magis Thuan, fec. ablutis Thuan.
pr. Heinfius probabat, Num magis. pro de-
Scenderet etiam noftri, decrefceret, decreverit,
defcenderit. Heinfius malebat, defideret. vid.
lib. 11. 630. Cortius, defederit.Sed re&te Ou-
dendorpius perire tunc oppofitionem inter
crefcere & decrefcere oftendit.dubitavi etiam diu
an non apud Quinctil. v 1. 3. p. 550. di&tum il-
Jud Oppii de Lentulis, illos in nafcendo decrefce-
re, poffet emendari, & legi, crescendo decre-
fcere, ideft, quo magis augeretur pofteritas,
eo minores illos ftatura fieri. nam in vulga-
ta vix fenfum video. nec magis in corrupta,
¿
Nec
quam nuperus editor prodidit, in nafcendo in-
terim utrumque, unde format, in nafcendo
interiturum, id eft, fi magis magisque mi-
nores nafcerentur, genus interiturum. qui
fenfus ne fidiculis quidem extorqueri poteft:
nam fi in naſcendo interirent, brevi debe-
rent infantes omnes recens editi interire, &
fi quis in velit retinere, poteft legi, incre-
ſcendo decrefcere, jam vero crefcere & nafci
confufa a librariis videbimus infr ad lib. ix.
91. de verbo increfcere vid. Schulting ad
Quinctil. Declam. vi. I. Quam non Barb.
crefcat Rottend. tert. crefcit equo Rottend.
fec. quod quid fit, ignoro, nifi quod aquas
& equos faepe confundi in MSS. ſciam.
?
340. Dediffe] Sic & loquitur lib. 1v. 3.
Martem momenta daturum. malim tamen
fi codices addicerent, hic legere cum Ou-
dendorpio, an vos momenta putatis Ulla fuif-
ſe mihi; vid. ad lib. 11.1.338. & librarios fae-
pe dediffe pro fuiffe, & pro fuit_dedit
fcripfiffe adparet ex notis ad Ovid. Remed
$28. & iv. Met. 603. & alibi faepius.
341. Se premit] Premet o&to, deprimit
Hamb.
2
7
}
PHARSALIAE LIB. V.
33x
1
Nec melior mihi veftra fides, fi bella nec hofte,
Nec duce me, geritis. quifquis mea figna relinquit,
350Nec Pompejanis tradit fua partibus arma,
Hic numquam vult effe meus. funt ifta profecto
Curae caftra Deis, qui me committere tantis,
Non nifi mutate voluerunt milite, bellis.
Heu, quantum Fortuna humeris jam pondere feffis
355 Amolitur onus! fperantes omnia dextras
Exarmare datur, quibus hic non fufficit orbis.
Fam certe mibi bella geram: difcedite caftris,
Tradite noftra viris, ignavi, figna, Quirites.
At paucos, quibus haec rabies auctoribus arfit,
360 Non Caefar, fed poena tenet. procumbite terrae,
Infidumque caput, feriendaque tendite colla.
Et tu, quo folo ftabunt jam robore caftra,
Hamb. fec. ex gloffa; nam notat, fe eo de-
mittet, ut tam vilium capitum fata ordinentur.
vide quae de Appio fupra vf, 189. & eft refpon-
fio ad vf. 293. nos fatum fciat effe fuum. veftro
marti malebat Heinfius, & ideo mox etiam
corrigebat, paucis fervit, ne oppofitio mortis &
vivit adpareret, non fequor. nam fenfum ho-
rum verborum jam vidimus fupra h. 1. vf. 189.
Fata jacent Thuan. fec.fequentur multi.
344 Horror] Victor Oifel. a m. pr. &
học Gloſſatori adſcribo. mox, noſtro fúb ná-
mine, quod in Voffiano erat, potuit Cortio
fe probare. Sed an tam ineptum & intem-
peſtive arrogantem Caefarem quis crederet,
ut jam nunc fibi numen adrogaret? nec huc
quadrat quod lib. 1. 63. numen Neroni det,
nec quod Plinius 18. Ep. 27. numen Hifto-
riae dixerit, quae Cortius eodem ordine ha-
bere ibi videtur. Sub noftro nomine, id eft,
dučłu meo militantes, & Caeſariani a meo
nomine di&i. vid. ad Ovid. 11. Triſt.
& fupra ad lib. 1. 405. Oudendorp.
346. Nunc transfuga] Non Barber.
347. Praciato] Praelata Turr. vid. E. 46.
550.
& alibi. private MS. Cortii & Sarisber.
Tiro
349. Quisquis] Quisquam Hamb. tert. re-
liquit Oifel. relinquet Hamb. fec. relinquis S.
Germ. relinques a m. fec. Rott. fec. relin-
quens plurimi. non Pompejanis, & tradet ma-
gno numero alii.
351. Vult effe] Velit S. Germ. egregie, &
probabat Heinfius, ut fit imprecantis & de-
nuntiantis, quafi victor Pompejanorum, eos
pro hoftibus, non, ut olim, pro fuis habi-
turus fit. fint ifta Rottend. tert. Hamb. quart.
Caftra Deis curae Rottend. pr. comittere ca-
ftris Rottend. fec. an pro caſtis, ut cafta bel-
la dicat, quae aliis jufta & pia dicuntur. non
placet nimis.
354. Felis] Lapfis Thuan. fec. Amolitus
Thuan. quart. opus Barberin male, ut ex
Claudiani imitatione recte Oudendorpius o-
ftendit.
358. Noftra] Veftra quatuor.
360. Procumbite terra] Terrae tres. vid.
ad lib. IV. 647. ubi utrumque dici oſtendi.
terram unus Cortii,
361, Feriendaque tendite] Tradite Rot-
Tt 2
tend.
&
332
M. ANNA EI LUCANI
挚
​Tiro rudis, fpecta poenas & difce ferire,
Difce mori. Tremuit faeva fub voce minantis
365 Vulgus iners: unumque caput, tam magna juventus
Privatum factura timet: velut enfibus ipfis
Imperet, invito moturus milite ferrum.
Ipfe pavet, ne tela fibi dextraeque negentur
Ad fcelus hoc Caefar: vicit patientia faevi
370 Spem ducis, & jugulos, non tantum preftitit enſes.
Nil magis, adfuetas fceleri quam perdere mentes,
Atque perire timet. tam diro foederis ictu
Parta quies, poenaque redit placata juventus.
tend. fec. ferienda extendite Hamb. tert. at
tu, quo fola Oifel. jam ftabunt Thuan. fec.
tam magna juventus, pro tanta multitudo ju-
venum, dictum, ut Sall. Jug. xcv Sulla cum
magno equitatu in caftra venit. & folitos Poë-
tas illa quae funt numeri transferri ad quan-
titatem, ut contra multus pro magno obfer-
vat Servius ad Virgil. v. Aen. 3. & ita
quanta millia, pro quot dixiffe obfervat
Brouckhutius ad Propert. 1. v. 10, an vero
ita apud Valer. Flac. v. 274. magna millia,
poffet defendi nefcio. certe olim non place-
bat:
366. Factura ] Vid. ad lib. 11 419.
367. Ferrum] Telum Rottend. pr. bellum
fec. fruftra. vid. ad v11. 549. Nec tela fibi
dextraeque negantur idem. mox, vincit
Thuan. fec. Rottend. fec. quod placuit Cor-
tio, ut oftenderet, multum variare faepe tem-
pora, ad Plin. 11. Ep. xiv. 10. fed quis hoc
non obfervavit? ut & nos ad Gratium, Vir-
gilium, & alios: praeterea ad Plinii lib, x.
Epift. 26. in his verbis duplicem figuram no-
tat, quia praecedens caput fequitur motu-
rus; quod obvium. ut fcelus, qui me perdi-
dit & fimilia. vid. ad Virg. iv. Aen. 355.
alteram, in moturus, quum privatum dixiffet.
fed velut moturus effet fuppleri debet?
370. Non tantum] Nec Turrian. tantum
mon Rott. pr. praebuit Thuan. pr. & a m.
fec. enfis Richel.
Brun-
371. Nil magis] Senfum hunc intricatio
rem effe, oftendunt diverfae interpretum fen-
tentiae. ego hunc effe puto, non magis ti
muiffe Caefarem mortem fuam, quam per-
dere milites illos veteranos, adfuetos fcele-
ribus: nam tironibus diffidebat, ideoque ipfi
praeoptanda mors erat, fi perderet fceleftos
illos milites: atque perire eft pofitum pro
& quam ipfe perire. Fam illud Waddelii
non difplicet; fed fi quid mutandum, malim
tam, tam adfuetas. fed maneat vulgata. Sul-
pitius perire refert ad mentes, ne amitterent
illas mentes, id eſt, audaciam fcelera com-
mittendi, fi redirent ad officium & piae effi-
cerentur. & ita fere Cl. Dorvill. nihilaeque·
timét, quam ne mentes fcelere jam imbutas
fubinde flagitiis corroborare novis poffit, vel
ne habitum fceleftum fenfim exfuant & de-
ponant. Atque ferire Richel, quae lectio fi
vera effet, fenfus poffet effe, nil magis ti-
muit, quam perdere, amittere milites, fi
difcederent hi veterani, quam fi illos juberet
feriri. Cortius tentabat, atque, perire dolet.
aut piget. Jam diri quinque libri tum Hamb.
quart. tam faevi Thuan. fec. & Rott fec.
Dirum foedus hic vocat, reditum militis ad
obfequium, poft poenas fumtas, quo fe, qua
fi novo facramento addixerunt Caefari.
ictum eleganter, & acute, & ad jugulos i-
>
ક
1
{
PHARSALIAE LIB. V.
333
་
Brundufium decimis jubet hanc attingere caftris,
375Et cunctas revocare rates, quas avius Hydrus,
Antiquusque Taras, fecretaque litora Leucae,
Quas recipit Salapina palus, & fubdita Sipus
Montibus: Aufoniam qua torquens frugifer oram
Dalmatico Boreae, Calabroque obnoxius Auftro,
380 Appulus Adriacas exit Garganus in undas.
Ipfe petit trepidam tutus fine milite Romam,
Jam doctam fervire togae: populoque precanti
Scilicet indulgens, fummum Dictator honorem
Contigit, & laetos fecit, fe Confule, faftos.
os, & ad foedus ium refpiciens. utidum
[anguine foedus x. 374.& percuffum 18.1021.
mox pacata Thuan. fec. & a m. pr. Hamb.
quart.
374. Fubet hanc] Hinc Thuan. pr. &
Langerm. a m. pr. has MS. Cortii, unde
ille bos faciebat, ut fcilicet iterum oftendere
poſſet, poſt juventutem poffe fequi bos. mihi
binc placet, a Placentia nimirum, ubi tu-
multus hic accidit. Denis pro decimis MSS.
Leid. apud Serv. ad Virgil. xr. Aen. 445.
contingere Barberin. fed vulgata eft apud ve-
terem etiam commentatorem Horatii lib. 11.
Od. 1. & totas revocare S. Germ. retinere
rates quatuor.
375. Hydrus] Hidruns, Idros, Idrus, in
noftris, & Tares, Taces, Tarax: litura Lu-
nae Hamb. tert. mox & variant in Salpira,
Salpiga, Salpina, Alpina. vid. ad Ciceron:
11. Agr. 27. & deinde, Silphus, Sippus, Si.
phis, Syphus, Sippis; & Siput motibus Lan-
germ.
378. Torquens] Torrens Thuan. fec. fed
torquens eft hic curvans, quia mons in pro-
montorium exit, ut apud. Virgil. 1. Georg.
448. Ityraeos taxi torquentur in arcus, id eft,
curvantur. frugifer Hamb. tert. hoc epithe
ton addidit, quia quercubus eft infignis, un-
de querceta Gargani Horat. 11. Od. 9. vid.
ad Grat. Cyneget. 510. Delmatio edidit Cor-
,
Nam-
tius, femper talia captans. Delmatico Hein-
fius fcribebat › ut faepe in hac voce varia-
tur.
381. Sine milite] Se milite Turrian. male'
vero. Hortenfius ad verf. 374. putabat, hic
Lucanum errare, & Caefarem ex ejus fen-
tentia prius Brundufium, & inde Romam pe-
tiiſſe. minime. & ipfe poftea melius edoctus
fuit ad hunc verfum: exercitum enim a Pla-
centia non ipfe duxit, fed jubet decem die-
bus iter verfus Brundufium conficere, ipfe
vero abiit fine milite Romam, & inde com-
pofitis rebus Brundufiuin proficifcitur, ut
recte Sulpitius
382. Doctam Doctus S. Germ. quod de
Caefare, qui fine milite togatus intravit ur-
bem poffet capi, fed doctam dicit Romam
quae non modo ferviit armatis Sullae & Ma-
rio, fed nunc togato Caefari. pro fcilicet, fi
licet Barberin.
383. Summum dictator honorem Contigit]
Male fummum honorem de dictatura capiunt
interpretes, fed eft farcasmus Lucani acer-
biffimus, quod jam, Dictator ante adven-
tum in urbem dictus, & quafi Rex & do-
minator imperii, voluerit eo defcendere, ut
Confulatus honorein, olim fummum, nunc
minorem dictatura, vellet fufcipere, indul-
gens fcilicet populo precanti, qui dictaturam
oderat. recte Omnibonus, fummum bonorem
Tt 3,
con
334
M.. ANNA EI LUCANI
385 Namque omnes voces, per quas jam tempore tanto
Mentimur dominos, haec primum reperit aetas,
Qua fibi ne ferri jus ullum Caefar abeffet,
Aufonias voluit gladiis mifcere fecures.
confulatum, explicuit. Sic Sueton. in Caef.
cap. XIX fummum magiftratum vocat: etiam
fub Caefaribus fumma poteftas dicitur a Sue-
ton. Calig. xxví. ubi vide Cafaub. & ita paf-
fim. hinc patet autem inepte_mutari lectio-
nem a Cortio, qui fummo Dictator honori
contigit nobis dat, hic, & ad Plin. VIII. Ep.
VI. §. 16. ut invenit forte in depravato libro:
nam ita exhibent Thuan. fec. Putean. & S.
Germ. fummus D. honorem Hamb. fec. fum-
mo bonore Thuan. pr. a m. pr. fummum ho-
noris Hamb. pr. a m. fec. quae omnia vana,
& a librariis indoctis profecta; nam quod
addit, laetos fecit faftos, non ad dictaturam
referendum, quae ex mente noftri Lucani
maeftos fecit, fed indulgens quafi legibus
& populo, antiquo more voluit conful di-
ci, & ita in faftis fcribi : & fic laetos illos
fecit, quod non abrogato confulatu folns
Dictator regere rempb. vellet; & licet revera
dictaturam exerceret, tamen conful volue-
rit inſcribi faſtis, aut, ut Sueton. fcribit cap.
LXXVI. geffit confulatum titulo tenus, conten-
tus Dictaturae poteftate, quod Nofter expri-
mit per verbum contigit, id eft, leviter teti-
git. Dictator enim proprie loquendo non
fignabat fuo nomine faftos, fed Conful. ad-
de mox vf. 397. ubi idem exprimit de fuffe-
tis confulibus. Faftus verò hic tres codí-
ces, ut faepe alibi, & mox vf. 399. & lib.
x. 187, vid. Heinfium ad Claudian. iv. Conf.
Honor. 155.
1
385. Tempore tanto] Tempore noftro Rot-
tend. fec. a m. fec. & Hamb. pr. a m. pr.
mentitur Rottend. fec. mentimur dominos
Rottend. pr. quod rectum puto, ficut Mar-
tial. lib. 111. Epigr. 43. mentiris juvenem,
& fimilia paffim. vid. Teunul. ad Frontin.
111. x. fic nos vocibus antiquis confulum
dictatorum &c. mentimur reges & dominos,
id eft, falfis nominibus confules vocamus
qui revera funt domini. Unde nomen inane
>
Ad-
imperii vocat confulatum titulo tenus ge-
ftum.
387. Qua] Quo S. Germ. ne ferrum Thuan.
fequentia gladiis mifcere fecures, & fafces a-
quilis addidiffe, explicari debent ex illis, quae
modo dixi, quod dictaturae poteftate con-
tentus, geffit confulatum titulo tenus: nam fi
confulatu contentus fuiffet, jus ferri illi ab-
fuiffet. fed nunc ut Dictator fibi fecures ju-
bebat praeferri inter gladios militum, quibus
praeterea ftipabatur. Nam Sueton. cap. LXXXVI.
dicit illum, cuftodias Hifpanorum, cum gla-
diis fe fectantium, habuiffe ufque ad noviffi
mum Senatus confultum. de quo cap. LXXXIV.
quod novum erat in urbe, ubi olim nemo
gladio armabatur, nec ipfi miniftri magiftra-
tuum lictores, apparitores &c. nifi togati
gerebant fafces, nunc Caefar lictoribus to-
gatis praeeuntibus, mifcuit milites cum gla-
diis fequentes.
390. Tempora] Tempore Thuan. pr. hic
vero locus poteft docere temere & fola mu
tandi fana libidine Bentlejum, & eum (ut
folet) fecutum Marklandum, apud Statium
lib. iv. Sylv. v111. 40. ubi legebatur, &
cantu fignare diem, refingere, & creta figna-
re diem, quod & in textum recepit Mark-
landus, fed quod Auctoris menti repugnat:
non enim volebat privatim & intra domum
fuam gaudium cohibere, ut certe faceret, fi
tantum creta notaret diem, fed in publicum
carmine gaudium effundere, fi ipfi epiſtola
veniffet nunta natae prolis, quae juberet
inter alia redimire chelyn, id eft, ad laetum
& feftum carmen praeparare, quo fignaret
hunc diem & illuftrem redderer, quod de-
mum nunc facit; wunc demum mea vota ca-
no, quae aperte firmant vulgatam lectionem.
Sic Caefar hunc diem fignat muefta nuta, co-
mitiis per ludibrium habitis, fed non ex mo
re prifco: infirmum enim eft, quod Mark-
landus dicat, abfurdum effe, fignare diem
اليا
can❤
2
A
*
PHARSALIAE LIB. V.
335
Addidit & fafces aquilis, & nomen inane
390Imperii rapiens, fignavit tempora digna
Maefta nota. nam quo melius Pharfalicus annus
Confule notus erit? fingit follemnia campus:
$
cantu, quum debeat creta, quae candida
& laeta eſt nota, fignari. Miror viros eru
dito in obvia verbi fignare fignificatione bae
tere, quam vel Lexica dare poffent ex Vir
gil. 111. Aen. 287. rem carmine figno, id
eft, infignem, & pofteritati memorandam
titulo infcripto facio; qui aquas nomine fuo
fignat, de quo Heins. ad Ovid. 1. Triſt. 1.
90. annon ille infignes facit cafu illo, unde
poftea memorari poffent ? vid. & fupra lib. 11.
645. fed rogat Bentlejus, quid eft diem figna-
re cantu? refpondeo, eſt carmine illuftrem
& memorandum facere; quid aliud eft, quae-
fo, apud Ovid. v. Faft. 474.
Ut celebrem fefto fignet honore diem.
quam, perpetuo honore diem bunc illuftrem
colat, & Feftum Remuria celebret? Nofter
infra lib. VII. 410. de Allienfi die.
Et
antiquis moribus agere, comitia juffit habe-
ri, quibus conful creatur. Sed vulgata po-
teft retineri, & campo dari actio, quae
externa fpecie referebat follemnia antiqua,
ut in fequentibus videbimus. Sic apud Sta-
tium 1. Sylv. 1. 65.
It fragor & magnae fingit vaga murmure
Romae.
ubi Heinfius corrigebat vincit, quod etiam
Marklando in mentem venit. Sed fine li-
bris fola emendandi libido talia fingit. quis
enim librarius, fi vincit inveniffet, inde
feciffet fingit, quod reconditioris erat fenfus
pro captu fcribarum. Sic Valer. Flacc. IF.
129.
Quum mille tubas, armataque campis
Agmină, & innumerûm flatus confingis e-
quorum.
ubi ex Vaticano Heinfius, cum fingis etiam
notaverat. Sed addit Nofter! ſed non admif-
fae dirimit ſuffragia plebis, ubi Cortius le-
git, diribit fuffragia plebi. Sed quo modo po-
Tempora fignavit leviorum Roma malorum,
Hunc voluit nefcire diem.
plura ad manum funt. Sed haec fufficiant
refutandae illi libidini, qua veteres Aucto-
res nobis dant, verbis commentatorum lotuit diribere fuffragia, id eft, tabellas dare
quentes, qui, ut eruditionem oftentent, &
occafione emendationis ex collectaneis fuis
& aliorum differendi amplam de re, item a-
liis obfervata, materiem quaerunt, ut haec
eft de creta, multis jam celebrata, & ad
quam Barthius aditum praebuiffe videtur,
qui albo calculo illum diem fignare, expofuit.
Pharfalius mox Cortius more fuo.
392. Fingit follemnia campus] Hunc lo-
eum ante oculos habuit Claudian. vi. Conf.
Honor. vf. 6.
Neque enim campus follemnis, & urna
Luditur in morem.
& mox,
Maxs Auguſta ſui renovat (vel revocat) fol
lemnia campi.
unde etiam credo, Heinfium hic emendaffe,
fingit follemnia campi. ut ad Caefarem haec
omnia referantur, qui fimulans fe omnia
*
plebi, fi non admiſſa fuit? Sed eft in his
verbis žagov, omnia in fpeciem a&ta, quafi
vetus jus comitiorum referret, convocatae
tribus, admiffae fuffragia, quae tament
non libera illis relicta; fed ut nullo numero
habita, quum jam admiffa effet plebs, diri-
mit fuffragia, & comitia demittit, ita ut idem
effet, acti non admiffa effet plebs, vel quum.
una vel altera tribus vel claffis, in qua po-
tentiores, fuffragia tuliffet, reliquarum, in
quibus plebs erat, nulla habita ratione, di-
rimit comitia. Idem fere eft, quod Rullo
exprobrat Cicero Orat. 1. Agrar. cap. 8. for-
titur tribus idem Rullus: homo felix educet
quas_volet, tribus, (ubi fraudem adhibitam
per Ironiam Cicero indicat,) quod novem
tribus decemviros fecerunt, ab eodem Rulla e-
ductae, bos omnium rerum dominos habebimus.
adde & quae cap. IX. fequuntur.
Deinde
re&te
336
M. ANNA EI LUCANI
Et non admiffae dirimit fuffragia plebis,
Decantatque tribus, & vana verfat in urna.
395 Nec coelum fervare licet: tonat augure furdo,
Et laetae jurantur aves, bubone finiftro.
:
Inde perit primum quondam veneranda poteſtas,
Juris inops tantum careat ne nomine tempus,
Menftruus in faftos diftinguit fecula Conful.
400Nec non Iliacae numen quod praefidet Albae,
Haud meritum Latio follemnia facra fubacto,
rede Cl. Dorvillius dubitat an dirilere fit
vox Poëtis ufitata, & an prima fyllaba
poffit corripi, quae in dirimit brevis eft,
quia litera R per Epenthefin inferta eft, inter
di & emo: quod de diribo dici nequit. cujus
origo quam incerta fit patet ex Voffii Ety-
mologico.
394. Decantatque Tribus] Hoc etiam varie
explicant: fed idem eft, quod ja&at, jubet
quafi citari tribus, ut antiquo more fuffia-
gia ferant, & fuffragia etiam in urnam con-
jećta verfat, (id eft, concutit, ne fraus fie-
ret, ut Horat. lib. 11. Od. 3. omnium wen-
fatur urna) fed vana omnia & fpeciofa no-
mina, tribus, urna &c quae decantat & ja-
Cat: obiter etiam egimus de hoc loco ad
Nemes. Cyneget. vf 96 haec vero omnia
debent ad hoc tempus, & hunc confulatum
referri, non ad tempus, quo poft Pompe-
jum & Pompejanos vidos, & triumphos a-
tos, ludos editos converfus eft ad ordinan-
dum reipublicae ftatum. ut docet Sueton.
cap. IL. ut & fequentia de auguriis male ad
tempus neci proximum fpectare dicuntur:
nam omnibus comitiis de coelo fervabatur.
395. Servare] Servire Rottend. fec fervaf-
fe Cortius, nullo libro au&tore. augure furdo,
id eft, corrupto, & qui non audire fe fimu-
lat finiftra omina, quae licet Bubo finiftra
avis dat, jurat tamen bonus ille augur laeta
aufpicia dediffe aves, de Bubone, qui mafcu-
lino hic genere, & a Virgil v. Aen. 462.
feminino dicitur, videndus ibi Servius, qui
Vidit
hunc Lucani locum adducit. Locus vero
Suetonii cap. LXXVII. huc nihil facit, ibi e-
nim vere triftia nuntiat harufpex. nec ibi de
augurio, ante comitia capto, fed facrificio
nefcio quo agitur, facro quodam dicit Suẹto-
nius, de quo vide interpretes.
་
397. Perit] Premit Barberin. in faftus
Thuan. pr. in faftis quatuor.
401. Haud meritum] Quia jam foedus il-
lud Latinum, fubacto toto Latio & Italia,
fublatum revera erat, & tantum ad fpeciem
Latinae feriae celebrabantur.flammigera quin-
que. voce Langerm,
403. Curfus] Greffus Barberin.
404. Deferuit raftris] Infolens & dura lo-
cutio, pro raftris verrere & defectas herbas
colligere defiit, & deferuit: vel an omiffam
praepofitionem, ut etiam alibi, dicemus pro
deferuit arva cum rafiris? fed nec hoc pla-
cet. Cortius dat viri do&ti conjecturam, de-
feruit caftris, quod etiam vix capio, nifi ve-
lit, deferuit arva fua, quia ibi caftra milites
pofuerunt. Sed tunc non conveniunt fe-
quentia, & inerti tradidit herbae: ubi enim
caftra ponuntur, nec malae, nec bonae her-
bae nafcuntur, omnia proculcantibus militi-
bus & jumentis. Praeterea Latine vix dici
puto, deferere arva caftris, pro illa relin-
quere, quia caftra ibi erant. Sed quia Cae-
far ab infequendo Pompejo trans mare defi-
ftens, & Romam indeque Hifpaniam petens,
milites multos per Apuliae municipia divi-
ferat, ut fupra vf, 270, vidimos, hinc vero
T
fimi-
PHARSALIAE LI B. V.
337
L.
2
}
Vidit flammifera confectas nocte Latinas.
Inde rapit curfus, &, quae piger Appulus arva
Deferuit raftris, & inerti tradidit herbae,
405Ocior & coeli flammis, & tigride foeta,
Tranſcurrit: curvique tenens Minoïa tecta
Brundufii, claufas ventis brumalibus undas
Invenit, & pavidas hiberno fidere claffes.
Turpe duci vifum eſt rapiendi tempora belli
410In fegnes exiffe moras, portuque teneri,
fimile, paftores & agricolas, a militibus illis
vexatos & fpoliatos, ceffaffe ab arvis, & re-
liquiffe fedes fuas, unde agri inculti man-
ferunt. Vetus commentator Horatii ad lib.
111. Od. 6. dat nobis,
Atque impiger Appulus arva
Deferuit raftris.
Ego malim conjecturam amici Oudendor-
piani, & quam olim meo codici adfcripferam,
fequi, qui legit, defuevit raftris, quam ju-
vat codex Turrianus, qui habet, defuit, quod
per compendium fcriptum, pro defuevit. illa
verba vero definere, deferere, deftituere, quum
faepe inter fe commutentur, etiam aliquan-
do fubftituta effe minus vulgari verbo de
fuefcere, adparet ex Tibullo lib. 11. el. 1. 38.
His vita magiftris
· Defuevit querna pellere glande famem.
ubi deftituit alii codices prae fe ferunt. apud
Claudian. Bel. Get. 621.
Defertosque lares, & pignora laeta revifunt.
ubi in Pomponii Laeti excerptis eft, defue-
tosque, defuevit ergo raftris, pro ceffando
exercere effecit, ut malae & inertes herbae
vitiarent arva. apud Ovidium VIII. Met.
826. in tribus codicibus erat,
Exercetque cibo defuetum guttur inani.
ubi vulgo delufum legitur. defueta triumphis
agmina dixit Virgil. vi. Aen. 814. & ita alii.
vid, ad lib II. 728. & victae tr, herbae Thuan.
fec. a m. pr.
406. Tecta] Regna Rottend. tert. mox,
ventis firičtas brumalibus ´undas Hamb. tert.
Quum
quod ex gloffa. claufae ventis erant, ut ma-
re claufum, non gelu adftri&tae, ut infra vf.
436. idem dicit, quod Virgil. 11. Aen. 110.
afpera ponti Interclufit biems, & terruit au-
fter euntes.
409. Viſum eſt] Eft ignorat maxima pārs
fcriptorum. vid. ad lib. 11. 5. rapienda Lan-
germ.
410. In fegnes haefiffe moras] In noftris
fere omnibus eft, exire vel exiffe, quod ver-
bum familiare Noftro. ut lib. 11. 225. exire
in proelia, & 111, 112, in iras exire, & alibi,
pro quo & abire faepe ponitur; fed tamen
melius fero, exire in iras, proelia, ubi ve-
hementior folito motus animi vel corporis
deſcribitur, quam exire in moras, quod eft
lenti hominis; nec etiam tempora exire in
moras, pro teri, tranfigi, locutio eſt obvia :
unde credo Heinfium correxiffe,
Rapiendi tempora belli
9
In fegnes traxiffe moras
& ideo dubito, an baefiffe non praeftaret
quod in duobus Hamburg. reperi. & efiſſe in
Turriano, unde adparet corrumpendi fons,
quia inde exiſſe factum eft, ut faepe haec
verba exire & haerere confufa fuerunt. vid, ad
Virgil. vII. Aen. 533. Sil. Ital. v. 474. &
Claudian. Rapt. III. 397. fed fi jam tempo-
ra poffent dici exire vel baerere in moras
an aeque eleganter poffunt illa dici teneri
portu? ubi etiam variant codices. portumque
Rottend. pr. & Richel. fed tunc etiam tene-
re legendum effet
re legendum effet; Cortius audaci incepto
V v
con-
1
こ
​{
338
M. ANNA EI LUCANI
Quum pateat tutum vel non felicibus aequor.
Expertes animos pelagi fic robore complet:
Fortius hiberni flatus, coelumque fretumque
Quum coepere, tenent, quam quos incumbere certos
415Perfida nubiferi vetat inconftantia veris.
Nec maris amfractus, luftrandaque litora nobis,
conjicit, portuque federe, quod adripuit ex
Virgil. vII. Aen. 197. & de quo nos egi-
mus ad Rutil. Itiner. 1. 185 Sed an tempo-
ra fedent portu? quis ita unquam loquitur?
erraverunt omnes, quod ultimum membrum
non ad tempora, fed ad Caefarem retulerint.
ego cogitabam aliquando, utrumque debere
de Caefare intelligi, quod in Heinfii corre-
&tione fit, & in qua fenfus fibi conftat: quid fi
ita conftituatur locus,una modo litera mutata?
Turpe duci vifum, rapienti tempora belli,
In fegnes haefiffe moras, portuque teneri.
Rapienti enim, five rapere volenti, ut folebat,
turpe erat hic haerere in portu. Haerere in
moras eft ideo haerere, ut moraretur. Se-
gnes vero moras, eft circumfcriptio defidiei,
qua nihil ageret. Markland ad Stat. lib 1v.
Markland ad Stat. lib 1v.
Sylv. vI. 4. defidiain explicat, & recte, a
ftudiis feveris animi remiffionem, & tem-
pus, quod Statius tabulis pictis confideran-
dis impendit. Sed quod eo fenfu jam, fe
vocis morae fignificationem deprehendiffe pu-
tet pro ludo & requie, non puto aliquid
proprii ineffe, fed in genere notare tempus,
quod in aliqua re, five feria, five ludicra,
terimus. ut exempla ex, Ovidio & Propertio
adducta etiam probant. Certe hujus loci
fenfus eft, ibi homines ad facrum ferpentem
fpectandum tempus hoc impendere, & me-
rito, ut credebant. Sic Ovid. 11. Amor.
XIII. 5. ubi Falifcis facra Junonis magna
frequentia celebrabantur, dicit,
1
Grande morae pretium, ritus cognofcere.
quae certe mora in rebus facris impenfa la-
dus aut requies non poteft dici, ut nec apud
Propertium. fic & Virgil 1x. Aen. 232.
Rem magnam, pretiumque morae.
ubi notat maxime rem feriam effe, & non
ነ
Sed
praecipiti celeritate effe confiderandam. im-
mo in ftudiis etiam mora recte dicitur, quac
eft requies & medicina laborum, ut de fe dicit
Ovidius v. Trift. 1. 34. plura funt obvia.
Teri vero non eft mutandum: nam oppo-
nitur pateat & teneri; quafi claufum iter ef
fet, ut lib. v11.57.
Patriaque procul tellure teneri.
vid. fupr. vf. 136. Pro dum pateat Cortius
non male, quum pateat: quia, fi dum legere-
tur, effet, ac fi dixiffet, dummodo pateat.
fed dum patét hic debuiffet dici. vid. ad Phaed.
111. 10. Sed quum fubjunctivum tolerat, ut.
apud Juvenal. vi. 30.
Quum pateant altae caligantesque feneftrae,
412. Expertes animos pelagi] Expertos
etiam inter noftros Thuan. tert. & Oifel, &
dubium eft, quid praeftet: nam inter milites
ejus plurimi erant jam mare experti, quibus-
cum in Britanniam trajecerat, & ita expertos
pelagi diceret, ut expertos belli, animi, vir-
tutis &c. de quibus vid. ad Sueton. in Ve-
fpaf. cap. 1v. ita Propertius excitat Romanos
ad bellum Parthicum lib. 111. el. 11.
Ite, agite, expertae bella date lintea pra-
rae, &c.
Si expertes legamus, poffet fenfus contrarius
menti Poëtae colligi, quafi allocutus effet
illos, quos relinquere vellet in Italia, non
vero fecum ducere ; illi enim, ut expertes ef
fent ejus expeditionis, ita & pelagi. Sic O
ctavianus expers belli propter aetatém Sue-
ton, Aug. vi. dicitur. v. Serv. ad Virg,
111. Aen. 182. Jam tota oratio de ventis
hibernis videtur ad illos habita, qui jam ex-
perti erant, & tempeftate illa vexati in tra-
jeau in Britanniam, & ideo nunc abhorrere
videbantur a mari, ideoque diverfitatem do-
*cet
}
PHARSALIAE LIB. V.
339
i
Sed recti fluctus, foloque Aquilone fecandi.
Hic utinam fummi curvet carchefia mali,
Incumbatque furens, & Graja ad moenia perflet,
420 Ne Pompejani Phaeacum e litore toto
1
-
Languida jactatis comprendant carbafa remis:
Rumpite, quae retinent felices vincula proras-
cet intér utrumque mare, & ejus traje&um,
& ex ventis hibernis, qui diutius ex eadem
plaga coeli flant, & vernis, qui quotidie
mutantur, ratiocinatur. In Britanniam ve-
ro trajecit primo vere, quum enim per hie-
mem omnia paraffet, & in portubus diverfis
Galliae naves fabricari juffiffet, circa ver o
mnes ad portum Itium convenire impera-
vit, ibi jam erant anfractus maris & litoralu-
firanda: quo quum ipfe veniffet, comperit
jam XL. naves tempeftate disjectas, & deinde
etiam alias, nihilo minus in Britanniam tra-
jecit, & inde ante aequinoctium redire in
Galliam coactus, ut late commemorat lib.
v. B. Gall. Ergo expertos pelagi praeferrem,
qui erant robore complendi & firmandi, o-
ftendendo diverfitatem maris, trajectus, &
ventorum in Adriatico & Britannico mari.
Sic & poftea Antonii moras increpans vf.
486. ait.
-
Num quid inexperto tua credimus arma pro-
fundo?
Nam Antonius jam trajecerat mare, & fub
Gabinio militans in Aegypto, debuit trajice-
cere mare; licet & de Caefare, qui prior
transfretans exemplum Antonio & auda-
ciam fequendi daret, exponat Hortenfius.
414. Tenent] Vid. 18. 118
417. Recti] Certi Thuan. fec. fed prae-
geffit, certi venti: & recti fluctus funt, qui
recto limite, recto itinere ducunt in adver-
fum litus, quibus amfractus opponuntur. vid.
Barth ad Stat. v. Thebaid. 520. de rectis a-
quis, litoribus &c. vid. ad lib. 111. 207. a-
quilone fecundi Hamb. pr. & Langerm ut ita
fluctu fecundo labi infra 459. fed fecandi prae-
fero. opponit hos amfractibus maris & cur-
vis litoribus in Galliae litore, hic effe re-
>
Fam-
&os flu&us, & uno vento, eoque conftan-
te, poffe fecart, ut ita uno tractu ex Italia in
Epirum transmittantur, ideoque fortem ven-
tum optat, qui a puppe flans cito ad Graja
moenia ferret. fed miror neminem interpre-
tum hic aliquid de Aquilone notaffe, qui
Brundufio in Epirum tendentibus debet effe
contrarius. an ideo Caefar cum optat, ut
Pompejanos fallat, qui adverfo vento eum
non foluturum crederent? & hoc credide-
rim voluiffe, quia venti adverfi, vel a la-
tere maligne flantes, omnia illa agunt, quae
dicit, incumbunt furentes, curvant carchefia
&c. deinde adverfos initio habuiffe ventos
Caefarem colligerem ex vf. 459. ubi demum
fecundus eum in litus Epiri impellit. & ex
vf. 428. ubi obliquat carbafa, quod fecundo
vento non fit, fed adverfo, vel certe a la-
tere flante, an erraverit hic Lucanus, ut etiam
infr. vſ. 720. nefcio quid dicam. certe vf.
603. ubi Caefar ex Illyrico in Italiam vole-
bat trajicere, Aquilonis mentio fit, qui fe-
cundus ipfi fuiffet, nifi Corus occurriffet, &
fregiflet mare. Furens vero fervandum ex
plurimis fcriptis. ut libr. h. $78. 599 & vi.
274. & alibi. vide Oudendorpium,
& quae
ad Virgil. 11. Georg. 311. diximus. & hoc
exigit verbum incumbat, ut lib. 111.93. La-
tias Eous in oras. Nunc furor incubuit. vid, ad
lib. 111. 2. & Graia moenia Rottend. fec.
omiffa praepofitione.
410. E litore toto] In litore Hamb. pr. a
litore Turrian. tuto Richel & hoc probabat
Heinfius. toto, eft ex omni parte.
421. Jactatis Heinfius jactandis legebat.
id eft, ne vento deftitutos, quando languent
carbala, Pompejani remis jactandis nos com-
prehendant, & licet nos quoque remis pof-
V v 2
ſe-
$
།
340.
M. ANNA EI LUCANI
Famdudum nubes, & faevas perdimus undas.
Sidera prima poli, Phoebo labente fub undas,
425 Exierant, & luna fuas jam fecerat umbras:
Quum pariter folvêre rates, totosque rudentes
Laxavere finus: & flexo navita cornu
Obliquat laevo pede carbafa, fummaque pandens
femus uti, quia tamen navibus praevalent
Pompejani, & expertiffimos nautas & remi-
ges habent, facile poterunt comprehendere
nos languide velificantes, nec remigando pa-
res Pompejanis. Jactantes erat in quatuor.
Factantis in tribus. comprendent in Hamb.
quart. Cogitabam, an etiam poffet legi;
Languida luctantes c. c. remis, vel remi.
ut fit,Pompejani,fumma ope remis incumben-
tes, nobis fecundo vento navigantibus, illis
adverfo, (& ideo dicit eos luctantes contra
ventos; nam hoc proprium & remigantium
praecipuum) comprendant nos languide ve-
Îificantes. vid infra v. 448. fic Ovid. iv,
Trift. v. 19.
Utque facis, remis ad opem luctare ferendam.
eadem fere in re fimili diverfitas´ codicum a-
pud Claud. Bell. Gild 516.
Quos ubi luctatis procul effugere carinis.
ubi Gyrald. Cod. jactatis: quae retinet Edit.
Gryph.
413. Perdimus] Prodimus Berfm. Cod.
male, nec plane explicat Schol. eft enim fru-
&tum, & utilitatem, quam ex vento hoc for-
tiori capere poflumus, non utendo amitti-
mus. ita centies Nofter & alii, vid. ad lib. I.
442. & ibi Oudendorp. undas non moven-
dum, id eft, rectos illos fluctus, forti ven-
to perflante.
น
424. Labente fub undas ] Latitante Hamb.
tert. quod a librario, qui forte, latente (ut
eft in Langerm.) repererat, & metro con-
fulere volens, fecit latitante. duo autem hi
verfus exeuntes in undas omnes aures laede-
re debent, nec codices adjuvant. Oudendor-
pius in priori verfu, faevas perdimus auras,
quia mox etiam vf. 429. colligit auras & un-
das varie exhibent codices. Sed & faevae au-
上
​Sup-
rae non admodum placent, quae leves, pla-
cidae paffim dicuntur. Fortior quidem,gran-
dier Ovidio aura, ubi aliquantum infurgit
ventus, dicitur; fed faevi potius venti dicun-
tur, & maria. ut faevum pelagus inf. 568. &
692. vid, & 1x. 165. Sed cum Oudendor-
pio relinquo haec Lucano, & ejus negli-
gentiam emendare nolo, nec poffum.`nam
& mox vf 435. ter unda, undae, undas qua-
tuor verfibus finem faciunt. Exierunt Thuan.
fec.
426. Totofque rudentes] Tortofque Rottend.
pr. & recepit Cortius, quod explicari com-
mode poffe non nego. vela enim ad anten-“:
nas religata torta poflunt dici, quae laxata
& foluta finum faciunt, flante vento. Sed
quia hoc Epitheton perpetuum effe poteft
hic aptum, & proprium huic tempori requiri
tur,
ut nimirum omnia vèla & plena, ut di-
ci folent, quae ventum concipiant omni
parte, intelligantur, ut mox ita yela aptat nau-
ta, ut etiam perituras colligat auras. & ita
folent Poëtae. Ovid. x1. Met. 476.
Tutaque malo ·
Carbafa deducit, venientefque excipit auras.
& mox, antennis totum fubnecțite velum. ubi
etiam & tortaque, & tortum quidam codi-
ces. vide ibi notas. Idem iv. & Pont. 18 73:
Et fi quem dabit aura finum, laxate rn-
dentes,
Apud Statium 111. Sylv. 11. 33. Barthius &
Heinfius volebant: fic torta cum vefte ruit
pro tota ; ubi Markl. audaci conje&ura, fic ut
erat, cum vefte ruit, & multis communis
formulae exemplis alios ita locutos, opera
fupervacanea, oftendit, non vero ita Statium
voluiffe nobis dare probat. fed eſt imitatio
Virgilii, qui lib. VE11.712.
Pan-
علم
↑
LIB. V.
341
PHARSALIAE LIB.
Suppara velorum perituras colligit auras.
430Ut primum levior propellere lintea ventus
Incipit, exiguumque tument; mox reddita malo
In mediam cecidere ratem: terraque relicta
Non valet ipfa fequi puppes, quae vexerat, aura.
Aequora lenta jacent, alto torpore ligata.
Pandentemque finus, & tota vefie vocan-
tem.
ubi Gifanius torta, fed Heinfius defendit vul-
gatam, etiam hoc Statii loco addu&to, &,
qui eo maxime facit, Ovidii loco ex lib vI.
Met. 398. tota vefte tegens. fed Markl. in-
fenfus huic voci, totus, eam etiam exturbat lib.
11. Sylv. v. 15. & pro totas duxere in lumi-
na frontes, legit, torvas. quia nemo dixit,
partem frontis auxiſſe in lumina. Sed ita
multis locis effet mutanda vox. ut apud O-
vid, xx1. Epift. 111. Senfi me totis erubuiffe
genis, an aliquis dixit, parte genarum eru-
buiſſe? vid. & 11. Amor, eleg. VIII. 16. Sed.
innumera talia poffent produci. quod huc fa-
cit, eft, quod agat de dolore Statius, quo
oculi claufi funt,quum torvitas ex apertis ocu-
lis adparet, qui quafi igne fcintillant. inepte
ergo hic torva frons, quae non claudit, fed
aperit, oculos, intruditur. fic Val. Flacc. 111.
739. dolor attrahit orbes. quare quum totus
& tortus follemni varietate permutentur, vi-
dendum, quid locus & materia exigat. fic
re&te lib. vII. 655.
Aut laqueum collo, tortofque aptate rudentes.
ubi ineptum effet, totos legere. Sed hic, ubi
de accipiendis auris agitur, ne qua pereat
toti finus debent praeferri, nec etiam, an f-
nus torti aeque bene, ac rudentes & funes
torti, dicantur, fcio. Jubet ergo Caefar o-
mnia vela, nec modo ordinaria, fed & fum-
ma fuppera deduci, nam lenior erat aura ſub
initio navigationis, & exiguum modo tume-
bant vela, mox fub auroram increbrefcit ven-
tus, fed fecundus, qui deferret in litus Epi-
ri. Huc etiam facit locus Quinctiliani De-
clam. XII. 16. omnes excipe auras etiamfi
tota fecundis flatibus tetenderint vela venti,
"
Pi-
tamen remis adjuva. ubi tota vela etiam quae
hic toti finus. & de Inſtit. Orat. v. 1. in fi-
ne; confragofis atque afperis evecti, tota pan-
dere poffumus vela, ubi ex Ed. Andr. proba-
vi, toto finu pandere poſſumus vela, & fimul
illuftravi. fic mox vf. 528. ventoque furenti
trade finum. Sinus vero eft accuſativi cafus,
nam rudentes laxant finus totos, non finus
totos rúdentes. Quare rudentis ex Thuan.
tert. pro accufativo non debet poni, fed vi-
tiofum eft, & ambiguum facit lectorem.
427. Flexo] Flexu Richel. mox, curva-
que pandens Hamb. tert. a m. fcc. pendens
Thuan. tert. S. Germ. Barber. & a m. ſec.
Rottend, tert.vid. ad lib. 11.697. fupara Hamb.
431. Exiguumque tument] Tumet Hamb.
pr. ut ad ventum referatur, & utrumque de-
fendi poteft; nam & ventus & vela tumere
dicuntur. Sed praefero vulgatum. continua
enim oratio. mox reddita, docet lintea de-
bere intelligi: Ovid. 11. Art. Am. 432.
Saepe tument Zephyro lintea, faepe Noto.
& Nofter lib. v1. 471.
Puppimque ferentes
In ventum tumuere finus.
& lib. 18. 327.
Atque ultra proram tumuit finus.
431. Reddita malo] Fluctuantia & a pro-
ra redeuntia ad mediam navem, vide an huc
poffit pertinere locus Valer. Flacc. 11. 12.
Alumineo cujus redeuntia vento
Vela legunt, remis infurgitur.
433. Ipfa fequi] Ipfe Rottend. pr. quas ve-
xerat idem & Hamb quart. Cortius conji
cit, quae duxerat aura, quod vellem do-
ceri elegantius dici de aura, quam vexe-
V v 3
434.
#
The
342
M. ANNA EI LUCANI
1A
435 Pigrius immotis haefere paludibus undae.
Sic ftat iners Scythicas adftringens Bofporos undas,
Quum, glacie retinente, fretum non impulit Hifter,
Immenfumque gelu tegitur mare: comprimit unda,
Deprendit quafcumque, rates: nec pervia velis
440 Aequora frangit eques, fluctuque latente fonantem
Orbita migrantis fcindit Maeotida Beſſi.
Saeva quies pelagi, maeftoque ignava profundo
Stagna jacentis aquae, veluti deferta rigente
Aequora natura ceffant: Pontusque, vetuftas
434. Lenta] Pigra Oifel. jacent. Alto tor-
pore gelatae correxerat Heinfius,fed induxerat.
436. Adftringens Bosporus] Bofporos Hamb.
quart. & Oifel. undans Richel. interpretes
haec varie explicant, & per Scythicas undas
pontum Euxinum vel paludem intelligunt
Moeoticam. Sed doceri vellem, quomodo
Bofporns poffit adftringere vel paludem, vel
Pontum Euxinum, quum id rectius lib. 1.
18. adfcripferat Brumae quae in his oris
omnes aditringit aquas. Quare videndum,
an Bofporus, quem Cimmerium intelligit
Oudendorpius, iners & immotus contra mo-
rem aliorum fretorum adftringat undas Scy-
thicas, id eft, fuas, & fi Fhracius intelliga-
tur, Ponti Euxini undas, quae *revera funt
Scythicae. vid. 11. 420. 580. 641.. & a-
libi. & ita Ovidius, Gratius, & alii paffim
Pontum & Moetida vocant, vid. & Barth.
ad Stat. 11. Theb. 437. nam & ipfa palus
gelu ligata fiat. Deinde etiam Ifter conge-
latus non impellit fretum, id eft, in mare
Euxinum evolutus, aquas Ponti impellere
poteft, quia ipfe glacie conftri&tus retine-
tur, & ejus oflia gelu funt ligata. An fretum
hic, ut millies apud Poëtas, pro ipfo Ponto,
non Bofporo Thracio, debet fumi? hoc jam
immenfum mare vocatur, fi comparetur cum
palude Moeotica & Propontide, inter quas
medium eft, & quod gelu conftringi, aeque
ut Maeotida, deinde fequentibus verfibusdo-
cet. fic Ovid. 111. Tritt. x. 37.
Obli-
Vidimus ingentem glacie confiftere Pontum.
& 1. Tril. x. 13. vastum Pontum vocat, qui
in his, & ex Ponto, Libris fimilia Noftro de
glaciato Ponto & vicinis aquis faepiffime
iterat, ut mifericordiam amicorum & Au-
gufti moveret.
438. Immenſumquë] Impenfumque Barber.
unde Heinfius faciebat, intenfumque. vid. ad
lib. IV. 112. fed inillies immenfum marè oc-
currit, cum premit Hamb. tert. & a m. fec.
Turrian, haec pervia Langerm, a m. fec. cum
pervia Hamb. pr. a m. fec. Cortius conjicit,
ac pervia, male, nec pervia eſt pro impervia,
ut nec opinus & fimilia.
440 Frangit] Spargit Barberin, ftringit
Thuan. fec mox Mareotida Thuan, fec.
442. Pelagi] Cortius malebat, Pelago.
Sed talia non captanda aeque enim quies pe-
lagi, atque otia maris & fimilia dici poffunt.
& ipfe Cortius faepe apud Plinium genitivum
vindicat, ubi alii dativum praeferunt. vide
ad lib. 11. Ép. 1. §. 6 & alibi. imitatio des
nique Statii lib. 11. Sylv. 11. 26. Mira quies
pelagi, firmat vulgatam. ubi Marklandus
mira fides legit: cui bono? nifi ut ex collè-
&taneis loca producat, ubifides maris occur-
rit, de qua locutione nemo controverfiam
moveret fi Poëtae eà voluiffent uti. non
onerabo lectorem locis, quibus quies, quie-
fcere, & cognata verba de mari occurrunt.
vaftoque ignava quatuor Codices. eadem va-
rietas mox vf. 508. & modo vidimus vaftum
Pon
+
}
7
+
PHARSALIAE LIB. V.
445 Oblitus fervare vices, non commeat aeftu,
Non horrore tremit: non Solis imagine vibrat.
Cafibus innumeris fixae patuere carinae.
*
Illinc infeftae claffes, & inertia tonfis
Aequora moturae; gravis hinc languore profundi
450Obfeffis ventura fames. nova vota timori
Sunt inventa novo, fluctus, nimiasque precari
Ventorum vires, dum fe torpentibus unda
Excutiat ftagnis, & fit mare. nubila nufquam,
Undarumque minae: coelo languente, fretoque
Pontum dici. fed hoc Maeotidi non aptum,
& hic maeftum praefero, quia maefta loca
omnia horrida dici folent. fic maefta Tarta-
ra lib. vi. 782. & VI. 649. maeftum confine
mundi latentis, & fimilia paffim obvia.
443. Deferta rigente] Natura rigente ae-
quora deferta Thuan. fec. rigenti quatuor.
regente a m. fec. Rotrend. tert. defecta ten-
tabat Cortius, fed vulgatam fervari vult.
445. Non commeat aeftu] Aeftus Rot-
tend. fec. male. mare commeare dicitur, ubi
it & redit. vid. lib. X. 249. ut de hominibus
dici vidimus ad Sueton. Claud. cap. XVII.
fic & in oblitus humanam dat rei inanimae
adfectionem. vid. Barth. ad Stat. 11. Theb.
707.
446. Non folis imagine vibrat ] Omnia
haec referenda ad Pontum Euxinum, & non
ad mare, quod Caefar navigavit, nec enim
nocte poteft folis imagine vibrare, fed gene-
ratim agit de eo fitu & ftatu, quo Pontus
eft hieme, recte vero expofuit Oudendor-
pius de tremulo mari, quod folis radios re-
percutit. & hoc indicat verbum vibrare, quod
tremulum motum indicat, imitatus hunc lo-
cum Claudian. 11. Rapt. 2.
'Ardor.
Tremulis vibravit in undis
ubi Heinfius hunc locum adduxit, & hinc
comparationem fumfit Ovid. 11. Art. 721.
a
Adſpicies oculos tremulo fulgore micantes,
Ut fol a liquida faepe refulget aqua. ›
343
Nau-
pro tremit, erat premit in Rottend. fec. &
a m. fec. in Oifel. male. nam non tremit bor-
rore, ett, vento agitatus Pontus non tremit,
quae propria vox in hac re. vid. ad Ovid. iv.
Met. 136. horror eft a ventis agitatio, ut O-
vid. Epift. x. 139.
Corpus, ut impulfae fegetes Aquilonibus,
borret.
quod tremit dicit 111. Art 694. & ita poſtea
vf 561. apud Noftrum, niger inficit horror
Terga maris. Solis imago dicitur in mari tre-
mens, ut in fpeculo refulgens.
448. Illinc ] Illic quinque, & mox, bic tres.
male; illinc à parte Pompeji intelligit. ae-
quora maturae Turrian. moturis Thuan. fec.
movere de remigibus dici vidimus ad lib. 111.
2. mox, languore profundo Thuan, tert. op-
preffis etiam Thuan. fec. quae varietas & lib.
11. 654. & alibi.
453. Et fit mare] Ut fit mare, nubila nun-
quam Hamb. fec. fateor me haec non intel-
ligere. explicant, ut natura fua redeat ma-
ri, nim. ut moveri incipiat. fed tranquillum,
aeque mare eft, atque agitatum ventis. for
te diftinctione mutata legi poffet,
Dum fe torpentibus unda
Excutiat ftagnis, Haefit mare, nubila nus-
quam &c.
vota vana fuere. nam mare manfit im-
motum tota nocte, nec nubes, nec minaces
motus maris, apparuere, & ipfa fpes nau-
fragii, cujus periculum, fi modo ventus ve-
he-
1
344
M. ANNAEI LUCANI
+
455 Naufragii fpes ómnis abit, fed nocte fugata
Laefum nube dies jubar extulit, imaquè fenfim
Concuffit pelagi, movitque Ceraunia nautis.
Inde rapi coepere rates, atque aequora claffem
Curva fequi, quae jam vento,
, quae jam vento, fluctuque fecundo
460Lapfa Palaeftinas uncis confixit arenas.
Prima duces vidit junctis confiftere caftris
Tellus, quam volucer Genufus, quam mollior Apfus
Circueunt ripis. Apfo geftare carinas
hemens exoriretur, fubire malebant, quam
ita haerere in inmoto mari, abiit.
vel, at ftat mare, ut Virg. 11. Ecl. 26.
Quum placidum ventis ftaret mare.
Ovid. Iv. Metam. 731. de fcopulo, qui
Stantibus exit aquis,operitur ab aequore moto.
& ita alii. ftare vero & effe faepe permutan-
tur in codicibus, vid. ad Ovid. 111. Trift. I.
61. Navigi volebat Waddelius Animadv.
Critic. pag. 135. fed hoc novis votis non con-
venit, nec navigium pro navigatione tempo
re Lucani dictum novi. vid. ad Rutil. 1. Itin.
541.
456. Laefum nuhe diem jubar extulit] Dies
quinque e noftris, ut edidit Cortius, & utra-
que lectio videtur defendi poffe, quia & dies
pro fole poteft capi, qui extulit jubar fuum,
& etiam jubar pro fole, qui extulit diem, ut
infra lib. 1. 335.
Qua parte diem brumalibus horis
Attollit Titan.
Ego magis inclino in dies,ut fimpliciter pro
die furgente capiatur (ut infra 702. oppreffit
cum fole dies,) quae jubar laefum nube, id
eft, folem obnubilatum, non ferenum, &
lucidum extulit. fic Ovid. Trift. 18. 12.
preffus nubibus fol dicitur, unde & hic ali-
quis preffum poffet conjicere, fed vulgatam
adferit Statii locus, lib. vII. Theb. 45.
Laeditur adverfum Phoebi jubar.
ubi Lutatius, obfcuratur Phoebi jubar, id
eft, folis fplendor laeditur. & 111. Sylv. 1.
81.
Laefique fides reditura fereni.
Cauf-
ubi praecefferat,fubitis lux candida ceffit Nu-
bibus. Denique dies debet etiam conftrui
cum concuffit & movit, dies enim nubila &
ventum dedit, ut nox tranquillitatem in-
duxerat, quae ferena & quieta fuerat. dein-
de pro concuffit, excuffit Oifel. repetitum
ex vf. 453. deinceps legerem, admovitque
Ceraunia nautis, quomodo omnes interpre-
tes movit explicant pro admovit. de hoc ver-
bo vide Gronov. Diatrib. Stat. cap. XL. Val.
Flac. lib. v. 50.
Admotis nimium mens anxia Colchis.
Id eft, ut re&te Gronovius, adpropinquanti-
bus. ita mox 473. admotum nefas, eft autem
verbi hujus reciprocus ufus, ut poffit dici,
admovit Ceraunia nautis & admovit nautas
Cerauniis. vid. ad Virgil. Ecl. 111. 43. fic
fùpra 11. 674. Sefton admovit Abydo Xerxes,
per pontem, fecit urbes quafi conjun&tas, &
propiores.
459. Fluctuque fecundo] Flatuque Hamb.
tert, male. vid. fupra 417. lala MS. Cor-
tii. Sed hoc de longa navigatione, non de
trajectu tam brevi dicitur, & labi proprie de
navigatione. vid. ad Ovid Epift. x18. 155.
uncus Rottend. pr. quod non convenit prae-
cedentibus.
461. Confiflere] Ita omnes mei praeter
Rottend. tert. qui conftringere. Editiones ve-
ro quaedam habent, confidere, ex perpetua
horum verborum permutatione. non tamen
ubique locus eft & confidere; quod hic pro-
bat
PHARSALIAE LIB. V.
345
Cauffa palus, leni quam fallens egerit_unda.
465 At Genufum nunc fole nives, nunc imbre folutae
Praecipitant: neuter longo fe gurgite laffat,
Sed minimum terrae, vicino litore, novit.
Hoc fortuna loco tantae duo nomina famae
Compofuit: miferique fuit fpes irrita mundi,
470 Poffe duces, parva campi ftatione diremtos,
Admotum damnare nefas: nam cernere vultus,
Et voces audire datur; multosque per annos
bant Oudendorpius, & Withof in specimine
Gunther, cap. 11. pag. 48. Sed, quia hic poſt
varios motus agminum, & itinera celeriter
confecta, caftra pofita dicuntur, confiftere hic
eft, certo loco ftare & manere, & fimul fe
parare ad certamen. unde mox vf. 468. di-
cit, Fortunam hos duos compofuiffe hoc lo-
co,, quod etiam verbum depugnaturis pro-
prium eft. exempla rei vulgatae & toties re-
petitae a viris doctis non producam. vide ad
Petron. cap. xIx. de permutatione horum ver-
borum vid. ad Ovid. 11. Met. 632. Virgil.
VIII. Aen. 10. & fupra etiam ad lib. 111.
407.
462. Genufus] Genefus multi. Ganefus
Thuan. fec. quae etiam eft variatio mox vf.
465. Abfus Langerm. & Turr. Hapfus multi.
vide de his fluminibus Palmer. Graec, Antiq.
1. 23. & 24. circueunt etiam fcripti.
463. Geftare] Pro geftandi. exempla fi-
milia dabit Longolius ad Plin. x. Ep. 56. &
alii paffim,
464 Fallens] Qui ſpectatori, credenti ef-
fe fluvium perennem, imponet, cum fit fe-
re ftans, ut ftagnum, ut de Arare quoque
tradunt, quem videns nefcit in quam partem
fluat. vid. ad Ovid. v111. Met. 577. & Cor-
tium ad Plin. v. Ep. vi. § 14. & de verbo
egerere ad lib. viii. Ep. xx. §. 9. in Thuan.
quart erat fauleus, quod, nifi fit aberratio li-
brarii, quid monftri Git, nefcio.
465. At Genufum] Lutat. ad Stat. 111.
Theb. 672. citat.
Di-
Aut nunc fole nives, nunc imbre folutae
Praecipitant.
omiffo nomine fluvii.
466. Se gurgite laffat] Laxat Langerm.
& a m. pr. Oifel. vid ad Ovid. 18. Epiſt. 56.
& Virgil. 111. Georg. $29.
467 Litore novit] Limite Hamb pr. lito-
re volvit idem a m. fec. in Var. Le&. Öuden-
dorpii error videtar irrepfiffe: nam eadem eft
lectio, quae in textu, novit. Cortius edidit,
norunt, dubium an terrae nominandi cafu ce-
perit, an neuter norunt conjunxerit. fed prae-
cedit laffat: non fatis haec intelligo. cogitabam,
Sed minimum terrae, vicino litore, rodit.
vel radit. vid. ad lib. 11. 425. fluvium tamen
noviffe terram Lucanus fuo jure forte dixit.
vicino litore, id eft, mari propinquo, quod
eft non longe a fontibus.
468. Duo nomina] Numina Hamb. tert.
pro varia lectione, inepte non minus ac fupr.
vf. 344. Flor. 1v. 11. 65 fatis ample fona-
bant, in Pompejani nominis locum, Cato &
Scipio. vid. Barth. ad Stat. vi. Theb. 17. &
Robbig. Cod. Critic v. 12. & nomen faepe
nobilitatem notare, unde genus & nomen jun-
gunt, docuit Heinf ad Ovid. 11 Epift. 50.
470. Duces] Ducis Richel direptos multi;
direptus Richel, fic lib. VI. 461. parva tel-
lure diremti,
471. Nam cernere] Nunc Oifel. jam
Thuan, fec.
472. Multosque] Multusque S. Germ de-
lectus Hamb. pr.
Xx
47.
346
M. ANNA EI LUCANI
+
+
Dilectus tibi, Magne, focer, poſt pignora tanta,
Sanguinis infaufti fobolem, mortemque nepotis,
475 Te nifi Niliaca propius non vidit arena.
Caefaris attonitam mifcenda ad proelia mentem
Ferre moras fcelerum partes juffere relictae.
Ductor erat cunctis audax Antonius armis,
Jam tum civili meditatus Leucada bello.
480lllum faepe minis Caefar, precibusque morantem
Evocat: 0 mundi tantorum cauffa laborum,
O
Quid Superos, & fata tenes? funt cetera curfu
Acta meo, fummam rapti per profpera belli
Te pofcit Fortuna manum. non rupta vadofis
485Syrtibus incerto Libye nos dividit aeftu.
473. Poft pignora tanta] Poft funera Rot-,
tend. pr. poft pignora juncti fanguinis conjicit.
Cortius. Sed edidit, poft pignora tanta Sangui-
nis, infauftam fobolis, mortemque nepotum.
Satis licenter, nec puto ex fide hiftoriae. Tor-
rent, ad Sueton. Caefar. cap. xxv1. poft pi-
gnora rapta. Sed egimus de hoc quoque loco
fupra ad fimilem lib. 1. 111. recte vero puto
explicuiffe Cortium ad Plin. VII. Ep. xvIII.
§. 1. poſt pignora, id eft, poft mortem eo-
rum, ut lib. 11. 319. poft me. ideoque non
opus rapta. ita ante etiam occurrere videbi-
mus ad lib VI. 145.
475. Te nifi] Tenis Niliaca Richel. Te
nifi in Iliaca Voffian. & a m. pr. Thuan. pr.
Sed an in Pharfalicis campis non aeque pro-
pe vidit ducem pugnae Pompejum? & quum
in Aegyptum venerit, jam occifus & cre-
matus erat Pompejus, praeter caput ejus,
quod a fatellite oblatum Caefari, & vifum
dicit lib. 18. 1032, fed an caput recifum vi-
dere, & vivum ducem exercitus, unum &
idem eft? apage inepta acumina.
476. Attonitam] Barth. ad Stat. 1. Theb.
125. Scholaften MSS. hic explicare, nu-
mine Martis adflari falitam notat. vid. Ou-
dend. deinde partes pro parte copiarum, quas
Num-
prae penuria navium Brundifii reliquerat
dici relictas, videbatur Cl. Dorvillio durius
dictum, qui conjiciebat, portus juſſere reli-
Et, cui tamen conjecturae non multum tri-
buebat. fupr. lib. It. 395. Oudendorpius,
partes diei pro parte copiarum, hoc etiam
loco & alio probabat. Sed alterum eodem
libro 527. aliter effe explicandum docui, ubi,
fi partes legendum eft, fuae partes, Pom-
pejanae intelligendae: in priore loco vires
pro partes duo codices habent, ut & hic, fi
codices addicerent, poffet legi, vires juffere
relictae. vires vero de militibus & exercitu
dici probare non eft operae: nam obvium.
fed Florus IV. 11, 537. partem exercitus re-
lictam cum Antonio dixit. Nofter, ut Poëta,
licentius partes dixit.
478. Cunctis] Non placebat Heinfio, qui
junctis malebat. vid. ad Sil. v11.45. & fupra
11. 194. fed fejunctae hae partes exercitus
erant a Caefare, quibus
erant a Caefare, quibus, difperfis per Apa-
liam, praefectus erat Antonius.
479. Jam tum] Ita omnes fcripti & edi-
ti, vel tunc. quare, unde jam cum petierit
Oudendorpius, nefcio. error, credo, ope-
rarum.
481. Mundi] Ita omnes, praeter unum Vof-
hia-
$
}
PHARSALIAE LIB. V.
347
$
Numquid inexperto tua credimus arma profundo?
Inque novos traberis cafus? ignave, venire
Te Caefar, non ire, jubet. prior ipfe per hoftes
Percuffi medias alieni juris arenas.
490Tu mea caftra times? pereuntia tempora fati
Conquerar: in ventos impendo vota, fretumque.
Ne retine dubium cupientes ire per aequor:
Si bene nota mihi eft, ad Caefaris arma juventus
Naufragio veniffe volet. jam voce doloris
495Utendum eft: non ex aequo divifimus orbem.
Epirum Caefarque tenet, totufque Senatus:
Aufoniam tu folus habes. his terque, quaterque
Vocibus excitum poftquam ceffare videbat,
fianum. & fere femper variant in his cafibus
fcripti. vid. ad Ovid. 11. Epift. 148. & XVIII.
200. & faepe alibi. & mundi non a cauffa,
fed a laborum (ut plurimi codices habent)
regi poteft, ut 1. 417. quos agitat mundi la-
bor, licet ibi alio fenfu. & ita labores belli
pelagique 1x. 1016. & paffim fimilia. Sic &
mala mundi fupra 222. fi quis malorum prae-
ferat, poterit tueri ex lib. 1.84.
482. Et fata tenes] Quid fata tenes Hamb.
tert. eleganti repetitione. vid. ad Ovid. 111.
ex Pont. I. 119. alio paullum fenfu fata te-
nentur dixit fupr. 200. hic eſt moraris.
484. Num] Non omnes fere fcripti. mox,
Libyae Richel. dividat Hamb. quart.
487. Venire, non ire] Non fatis capio,
quod Grotius ftatuat difcrimen: nam & aeque
venire in hoftes, quam ire dicimus vid. ad
Phaedr. 1. 21. & Iv. 3. venire majorem ce-
leritatem & confectum iter & pervenire: ire
ingredi tantum iter videtur hic fignificare. Sic
Titus feftinans ad patrem inopinantem
peni, inquit, pater, veni. & fupr. vf.
vſ.
303. Caelar venit, ftatim adeft, cum impe-
tu venit. contra apud Virgil. 11. Aen. 375.
increpans tardantes,
Vos celfis nunc demum a navibus itis.
1
Dum
qui melius haec expofuerit, lubens difcam.
Sulpitius venire exponit fequi. fed & hoc ire
poteft notare, & tarde aeque fequi poterat,
ac celeriter, Antonius.
489. Percuffi] Heinfius malebat, pervafi,
fed propius erat percurri. Sed nihil moven-
dum. & recte Hortenfius de anchoris jactis,&
in litore Epiri fixis, quod erat juris alieni, &
obfeffum a Pompejanis capit. fupra 460.confi
gere arenas dixit. poteſt & de ipfo Caefare ex
nave defiliente capi, qui ita percuffit pedibus
arenas. ut ferire terram & fimilia occurrunt,
& Scholiaftes etiam veftigiis preffis exponit.
alieni ruris S. Germ. & a m. fec. Rottend.
tert. eadem varietas v111. 803. 18.249. me.
dias, id eft, inter me & Pompejum fitas, ubi
nunc caftra pofui.
493 Si bene nota mihi eft] Cortius, fimi-
bi nota bene eft. quae cumulatio literae e in-
fuavior mihi videtur. formula autem huic fi-
milis, fi bene te novi,illuſtrata ad Ovid. 111.
Art. 51.
495. Ex aequo ] Vid infra v111.232.
496. Epirum Caefarque tenet] Epirumque
tenet Caefar Thuan. tert. & Oifel. Epiron
Cortius, quem miror non edidiffe tenent
quod erat in Turriano, & facile tolerari po-
Xx 2
tc-
348
LUCAN I
M. ANNA EI
Dum fe deeffe Deis, at non fibi numina, credit:
500 Sponte per incautas audet tentare tenebras,
Quod juffi timuere, fretum: temeraria prono
Expertus ceffiffe Deo: fluctusque verendos
Claffibus, exigua fperat fuperare carina.
Solverat armorum feffas nox languida curas,
505 Parva quies miferis: in quorum pectora fomno
Dat vires fortuna minor: jam caftra filebant:
Tertia jam vigiles commoverat hora fecundos;
Caefar follicito per vaſta filentia greſſu
Vix
13
terat, & multis exemplis firmari, qualia con-
gefta funt ad Ovid. 11. Art. 81. vid. inf.
730.
499. Dum fe] Tum Hamb quart. cum
Oifel. & non Hamb. fec. reliqui ac, quod
Cortius edidit.
500. Sponte per incautas] Heinfius expli-
cabat per Hypallagen, ut ipfe incautus ten-
taret aequoreas tenebras, cujus exempla dare
notaverat Gronovium in Diatrib. Stat. cap.
XVI. etiam in hac voce incautus. Adfcripfe-
rat & locum Taciti ex 1. Ann. 50. Ex duo.
bus itineribus breve & folitum fequatur, an im-
peditum & intentatum, eoque hoftibus incau-
tum. id eft, non fervatum, de quo nihil
metuebant, nec cavebant: Barth. Adverf.
XXXV. 3. incautum dici non folum docet,
qui fibi non cavet, fed & eum, qui non ca-
vetur. vid. fupr. ad lib. 1v. 719. talis Hy-
pallage mox vf.568. rector trepidae ratis, pro
trepidus. Sed & incautus pro intuto, peri-
culofo poffet capi. incertas alii ediderunt,
quod obvium eft. latebras ſex libri.
501. Fuffi Vifi Voff tremuere Turr.
503. Superare] Sulcare in nullo inveni. Sed
Turrian. inepta geminatione habebat, ſperat
Sperare, fed quod confirmat fuperare, ut
fere femper apud Lucanum, in libris fcriptis
haec verba commutantur: recte vero rece-
ptum ab Oudendorpio, cujus notis adde quae
dixi ad Val. Flacc. I. 74. & 111. 481. fic
Virgil. 1. Aen. 244
Fontem fuperare Timavi.
504. Nox] Vox Voff.
505. Parta quies miferis] Parva omnes,
pectore Turrian. "male. vid. 1. 66. Heinfius
volebat,
Parta quies miferis; funt quorum in pecto-
ra &c.
Ego diftin&tionem majorem in fine prioris
verfus, ut quidam fecerunt, tollerem, &
nox & quies per adpofitionem caperem, &
legerem.
Solverat armorum feſſas nox languida curas,
Parva quies miferis: in quorum pectora fo-
mno
>
Dat vires fortuna minor.
No&tem dicit effe parvam quietem miferis
fi comparetur cum laboribus diurnis, ad quos
primo mane furgere debent. Lutat. ad Sta-
tii 1. 389, vulgatam exhibet, & de paupere,
ut rector hujus ratis erat, dici notat.
licet miferi nautae proprie dicantur, ut no-
tavi fupra 111. 287. hic tamen de militibus
omnibus malim capere, quibus curas armo-
rum nox folverat. rector vero ille, alto fo-
mno preffus, (ut credibile eſt ſaepe jacuiffe,
fi non navigaret, quod raro contingebat mi-
litibus,) vix furgit ad bis terque pulfantem
Caefarem, militibus vero parva quies datur,
quum cogantur faepe fub auroram furgere.
vid. Ovid. 1. Amor. 111. 14. & his, fortu-
nae
PHARSALIAE LIB. V.
349
*
Vix famulis audenda parat: cunctisque reli&is,
510Sola placet Fortuna comes. tentoria" poſtquam
Egreffus, vigilum fomno cedentia membra
Tranfiluit, queftus tacite quod fallere poffet;
Litora curva legit, primisque invenit in undis
Rupibus exefis haerentem fune carinam.
515Rectorem, dominumque ratis fecura tenebat
Haud procul inde domus, non ullo robore fulta,
Sed fterili junco, cannaque intexta paluftri,
Et latus inverfa nudum munita phaſelo.
Haec
nae minoris hominibus,opponit Caefarem ma.
joris fati, qui, quiefcentibus militibus, vigi-
lat follicitus de copiis morantibus. Si quis
parca quies velit, non repugnabo, quia illa
fufficit miferis ad reficiendas vires. fic Si-
lius v11.319.
Cui parca quies, minimumque foporis.
Ovid. 111. Amor. v1. 9.-
Quid properaffe juvat, quid parca dediffe
quieti Tempora?
ubi etiam vulgo parva legitur. Sed vide no-
tas Heinfiii. parvam ergo quietem dicit, fed
quae ftatim fomno altiffimo opprimebat, ut
nihil fere fentirent.
508. Per vafta filentia] Per maefta Tur-
rian. & Barberin. vid. fupr. vf. 442.
512. Tranfiluit] Tranfiliit vitiofe multi.
Sed ex Voffiano tranfivit adfert Oudendor-
pius, quod magis placet: nam ne motu ni-
mio excitaret vigiles, caute & tacite tranfi-
vit. vid. ad Ovid. 1. Amor. 18. 27. litora
legere hic de pedibus ingrediente Caefare, ut
recte Oudendorp, ita Virgilium Eclog.vi11.
7. oram Illyrici` aequoris legere, dixiffe nota-
dixiffe nota
vimus de terreftri itinere. & Stat. 1. Theb.
376.
Talis opaca legens nemorum Cadmeïus Heros.
& lib. 111. Theb. 324.
Danaeïa Tydeus
Arva gradu, viridisque legit devexa Pro-
Lymnae,
& 11. Achill. 73. de venatore,
multo legit arva moloſſo.
& Tacitus vi. Ann. 1. Campaniam praelegens,
ubi de terreftri itinere agi docent praeceden-
tia transmiffo freto. & ita legere & relegere
iter, faepe occurrit.
513. Primusque] Ita Gryphius & alii con-
tra fcriptos fere omnes ediderunt. Primis
enim illi habent. Sed & duabus in Grotii editio-
nibus, Plantiniana & Mairiana, inveni pri
misque. vid. Valer. Flacc. 11. 638. & `iv.
434.
515.Rectorem dominumque] Hic verfus dee-
rat Thuan. fec. Heinfius legebat, vectorem: ſed
nihil muta. ipfe non tantum erat dominus,
ut multi Romae divites, qui naves aedifica-
bant, fed illis alium rectorem vel guberna-
torem imponebant, licet aliquando idem ma-
gifter effet ut hic, & gubernator. vid. ad
Petron. cap. cr. fed nofter erat fimul rector,
& magifter & dominus.
517. Intexta Intecta edit. Lovan. tefte
Cortio. Virgil. x. Aen. 784. tribus intextum
tauris opus.
518 ` Inverfa] Inverſo feptem fcripti. ut
Catull. Carm. IV. Phafelus ille, quem vide-
tis hofpites. ubi & phaſellus quidam edide-
runt, ut hic nonnulli. parum quidem refert.
Sed inverfa potius a Poëta, quam a librario,
profectum puto. Sic lembus, linter femi-
nino genere efferuntur. vid. Gronov. ad
Xx 3
Se-
350
M. ANNA EI LUCANI
Haec Caefar bis terque manu quaſſantia tectum
520Limina commovit. molli confurgit Amyclas,
Quem dabat alga, toro. Quisnam mea naufragus, inquit,
Tecta petit? aut quem noftrae Fortuna coëgit
Auxilium fperare cafae? Sic fatus, ab alto
Aggere, jam tepidae fublato fune favillae,
525 Scintillam tenuem commotos pavit in ignes,
Securus belli: praedam civilibus armis
Scit non effe cafas. O vitaé tuta facultas
Senec. Herc. Oct. 695. nondum munita Rot-
tend. fec. a m. fec.
519. Haec Caefar] Heinfius hic legebat,
at Caefar. vel fervata vulgata fequenti ver-
fu, cum movit. Cortius vero cum furgit. Sed
nihil opus. quum centies afyndetis Nofter
utatur.
521. Quem dabat alga, toro.] Dabat herba
Hamb. tert. a m. fec. & pro inquit Barberin.
infit. fic & Sulpicia Satyr. 64. & faepe Vir-
gilius, ad cujus lib. 18.423. vide Heinfium.
524. Fune] Fufte Cod. Čortii & Voff. pro
varia lectione.
525. Commotos] Explicandum eft, ut a-
pud Ovidium 1. Amor. II. 11.
Vidi ego jactatas mota face crefcere flam-
mas.
ubi vide notas.
$27. Cafas] Ita omnes noftri, & pruden-
ter hic commentatur Oudendorpius. Tales
enim hiatus contra turbam MSStorum non
funt captandi, in primis in Lucano, qui fi-
bi ab iis cavit plerumque, nec inveni nifi a
manu corruptrici invectos. Forte qui ca
fam dedit, credebat hoc exigere praecedens
praedam. Sed non de fua cafa tantum, fed
de omni pauperis habitatione generatim hoc
pronuntiat. Sic & Seneca in Thyeſte 451.
Scelera non intrant cafas.
& Juvenalis in eamdem fententiam dixit, Sat.
X. 18.
Rarus venit in coenacula miles.
miror vero Cortium, qui toties, ut lib. IV.
Pau-
176. & alibi, nobis hiatus obtrudit, hic
etiam cafas retinuiffe. Caefura etiam in ſe-
quenti verfu, anguftique laris eft contra fcri-
ptos, licet placuerit Cortio, & auctorem
potuiffet laudare veterem Commentatorem
Horatii ad lib. 11. Od. 16. vitae tutam fa-
cultatem, pro vita tuta effe capiendum docet
idem ad Plin. vii. Ep. 1x. §. 8. Quae ob-
fervatio in Poëtica periphrafi levis eft, &
millenis locis poffet amplificari, & faepe lan-
guorem dat fenfui. nam facultas tuta vitae,
docet, poffe aliquem tutum vitam agere, quam
dat paupertas, & angufti lares. vel poteft per
hypallagem explicari o tutae vitae facultas,
ut fupr. vf. 500.
528. O munera nondum intellecta Deum]
Nec dum Turrian. Sed hic videtur iterum
incautum declamatorem agere Poëta: an e-
nim hoc tempore nondum intellecta Deûm
haec munera erant? quum jam olim, quum
fimplicitas & paupertas apud tempus prius
laudata & culta fuerit, in primis a Romanis,
fed qui jam a majorum moribus defciverant.
quare fi dixiffet olim fuiffe intelle&ta, nunc
vero defiiſſe intelligi, verum dixiffet. Hinc
fere moveor, ut fcripfiffe credam,
O munera quondam
Intellecta Deum.
Nunc vero vitio feculi & opum cupiditate
neglecta,& obliterata, quia agriculturae ftu-
dio olim tam diligenter & fanéte culto, jam
defueverant Romani. videant acutiores. vi-
dentur vero menti Poëtae obverfata illa
Ma-
PHARSALIAE LIB. V.
35x
Pauperis, anguftique lares! o munera nondum
Intellecta Deum! quibus hoc contingere templis,
$30Aut
530 Aut potuit muris, nullo trepidare tumultu,
Caefarea pulfante manu? tum pofte recluſo,
Dux ait: Exspecta votis majora modeftis,
Spesque tuas laxa, juvenis, fi juffa fecutus
Me vehis Hefperiam, non ultra cuncta carinae
535 Debebis, manibusque inopem duxiffe fenectam.
Ne ceffa praebere Deo tua fata, volenti
Maronis 11. Georg. 458.
O fortunatos nimium, fua fi bona norint,
Agricolas !
Si quis velit vulgatam tueri, is intelligat de
divitibus, & potentibus, qui nondum haec
bona intellexerunt. contingere tectis in Vof-
fiano & MS. Cortii erat, de qua varietate
vid. fupra h. 1. vf. 19.
531. Pofte reclufo] Ita omnes editi & fcri-
pti, fed Cortius edidit, reclufa, quod vitio
typothetarum adfcribebat Cl. Dorvillius. Du-
bito. quum antiquitatis amans, nobis forte
in notis feminini generis poftem poni docuif-
fet. certe apud Virgil. v. Aen, 360. in Men-
teliano codice legitur, facra de pofte refixum.
Sed ex uno codice conftantem mafculini ge-
neris ufum evertere non audeo, quum & Vir-
gilius aliis in locis eo genere utatur: & Pri-
fcianus lib. VII. pag. 767. hoc Lucani in lo-
co, pofte recluso exhibeat.
532. Votis majora modeftis] Male exponit
Scholiaftes; modefta enim veta funt, quae
ftatui & vitae talis nautae conveniunt, qui
ultra modum fortis fuae nihil optat. Con-
tra improba funt vota, fupra 277. & alibi,
quae fors & conditio voventis non capit, ut
fi mendicus fperaret ſe regnum poffe obtine-
re, laxare vero fpes etiam rarior loquendi
modus, pro ampliare, augere, quum aliter
faepe Nofter pro remittere utatur. fic laxare
iras eft ab iis remittere apud Petron. cap.
LXXXII. non tamen follemni permutatione
laffa, quod eft in Voffiano, probo, Sed ut
An-
Spes angufta, (vel ut Celfus lib. v. 27. op-
preffis fpes in angufto eft) dicitur, ita laxata
pro ampliore, majore, videtur tolerari poſ-
fe, ut omnia arta & angufta laxari poffunt.
535. Debebis] Debebit Hamb. pr. manibus-
ve tres & Cortius, dixiffe S. Germ. unde
poffet vixiffe fieri. ne inopem manibus Vof-
fian. tert. verbum hoc duxiffe non placebat
Heinfio, fed ex ejus turbata manu vix potui
illud, quod reponebat, expedire, nifi quod
arcuiffe videtur fcripfiffe, fed quod in tres
fyllabas contrahi debebat, & addiderat, vel
aliquid fimile. Cortius, qui omni nodo cu-
neum paratum habet, malebat, toleraſſe, quia
fcilicet Virgilium & alios tolerare vitam di-
xiffe noverat. Sed & ducere vitam eſt obvium.
ut Virgil. 11. Aen. 641.
Me fi coelicolae voluiffent ducere vitam.
Sic ergo ducere fenectam licet, credo, dice-
re.
Debebis debet fenfu repeti. non debebis
cuncta carinae, nec debebis manibus, ino-
pem duxiffe, id eft, quod ducas inopem ſe-
nectam: vel fi nondum fenem fingamus, non
debebis manibus, ex quarum opera nihil fub-
fidii ad fenectutem lucrari & feponere po-
tes, fi poftea inops fis fenex, fed fubito di-
tefcere poteris. manibus vero eft opere ma-
nuum, quas exerces in tua carina regenda.
ut Abdalonymus ille apud Curtium lib. v. 1.
bae manus fuffecere defiderio meo: & idem
eft, quod Terent. in Phorm. 11. 3. cui ope-
ra vita erat, dixit. Intricatior vero imperitis
poffet videri haec conftru&tio, debebis cari-
NAS
352
M. ANNA EI LUCANI
Anguftos opibus fubitis implere Penates.
Sic fatur: quamquam plebejo tectus amicu,
Indocilis privata loqui. tum pauper Amyclas:
540 Multa quidem prohibent nocturno credere ponto.
Nam fol non rutilas deduxit in aequora nubes
Concordesque tulit radios: Noton altera Phoebi,
Altera pars Borean diducta luce vocabat.
Orbe quoque exhauftus medio, languensque receffit
545 Spectantes oculos infirmo lumine paffus.
Lunaque non gracili furrexit lucida cornu,
Aut orbis medii puros exefa receffus:
nae cun&ta, & manibus duxiſſe ſenectam. fed
bis repetito debebis, fenfus eft, nec debebis
manibus duxiffe fene&tam. pro, quod duxifti
huc ufque aetatem quidem, fed tamen ino-
pem, pofthac ad fenectutem commodiorem
pervenies, non opere manuum, fed meo mu-
nere, & faepe pro duobus nominibus, alte
rum verbum ponere folent infinitivi modo.
Exempla plura dedi ad Virgil. 1. Georg. 25.
ita & in Euangelio Marci x11. 38. Géλovre
ειπατῶν καὶ ἀσπασμὸς, καὶ πρωτοκαθεδρίας &c.
Cortius ad Plinii lib. 1. Ep. 18. ad hunc lo-
cum remittit lectorem, ubi docturus effet e-
legantiam in diverfo fignificatu ejusdem vo-
cis, quod videre cuperem, ut ejus fenten-
tiam percipere poflem de hoc loco mox
Heinfius maiebat, praebere Deo fua fata. Tua
vota Rott. tert.
538 Quamquam ] Poftquam Thuan, fec.
amicto Richel. fatus tres etiam libri.
539. Indocilis] Hic verfus deerat Thuan.
a m pr. fed perperam. indoctus Rottend. pr.
fed inducilis eft, non folitus, qui non pote-
rat addifcere tam fubito loqui, ut privatus,
licet maxime conaretur, & eam fpeciem
veftis ejus praeberet: ut contra lib. I. 326.
docilis Sullam fcelerum viciffe magiftrum.
id eft, peritus, fciens. ut Claud. 11. in Eutr.
340.
Saltandi dociles, aurigandique periti,
>
*
Nec
& ita res inanimatas dociles & indociles dici
vidimus ad Ovid. 1. Amor. xiv. 13.
ac fi
540. Nocturno credere ponto] Cedere Sixii.
Sed vide, quae diximus ad Val. Flacc. 1.332.
& fupra iv. 627. Hic iterum indulget genio
fuo Lucanus, & hunc pauperem Amyclam
tam peritum nobis nautam defcribit
claffi, aut certe navi magnae praefectus olim
totum terrarum orbem circumnavigaffet, &
omnem prognofticorum materiam exhaurit,
quali Caefari tempus fuperfuiffet inutiles hos
fermones audiendi, qui urguebat, & inftabat.
Loquitur quidem navita de ventis; fed ubi
otium eft: poffe tamen defendi Lucanum vi-
deo, fi hos fermones habitos inter eundum
ad naviculam, & dum parat omnia ad fol
vendum, fingamus: fed tamen ultra modum
& fidem loquacem facit, nec feftinatio Cae-
faris, tam garrulum tuliffet. praeterea quum
profunda nox effet, inepte illa prognoftica
ex mergo, ardea, & cornice captat, quae
aves fomno folutae nidos fervabant, nec jam
cerni poterant, nifi fingamus eum pridie haec
figna obfervafle; quod de Sole & Luna pro-
cederet forte, fed a vf. 551. praefenti utitur
tempore,qualì jam in tenebris haec apparerent.
541. Non rutilas] Rutilans Langerm. &
ita citat Nic. Specialis Rer. Sicul. 11. 8 pro-
duxit Hamb. quart. diduxit Sixii. Rottend.
tett. Hamb. tert. ut mox contra, deducła lu-
ce
4.
PHARSALIAE LIB. V.
353
*
Nec duxit recto tenuata cacumina cornu,
Ventorumque nota rubuit: tum lurida pallens
550Ora tulit vultu fub nubem triftis ituro.
Sed mihi nec motus nemorum, nec litoris ictus,
Nec placet incertus, qui provocat aequora, Delphin:
Aut ficcum quod mergus amat: quodque aufa volare
Ardea fublimis, pennae confifa natanti:
555Quodque caput fpargens undis, velut occupet imbrem,
Inftabili greffu metitur litora cornix.
Sed fi magnarum pofcunt difcrimina rerum,
Haud dubitem praebere manus: vel litora tangam
ce Thuan. fec. in aequore quatuor. nubis Si-
xii. mox
Boream Barber. vocavit Hamb.
quart. & Turrian.
545. Spectantes] Spectantisque tres. Spectan-
tesque fex alii.
546. Non gracili] Nec Hamb. quart. In
rida tert, a m. pr. repetitum ex vf. 549, aut
orbis omnes. vid. ad lib. 1. 218. & hic Ou-
dendorpium.
$49. Ventorumque nota] Cortius fine fcri-
ptorum auctoritate, obtrudit nobis, notam
rubuit. Erubefcere cum accufativo poni no-
vimus, & ad Ovid. Ibin 352. oftendimus.
Sed rubere notam forte per Graecismum no-
bis explicuiffet. Sed non captandos Helle-
nismos, & loquendi audaciores modos, ubi
fe fponte non offerunt, jam faepe vidimus.
Recte vero Hortenfius Virgilii locum, quem
imitatus Lucanus, adſcripſit ex lib. 1. Georg.
431.
Vento rubet aurea Phoebe.
an ibi etiam ventum rubet vellet legi? mox
etiam, itura idem Cortius.
552. Qui provocat aequora Delphin] Cor-
tius viri docti conjecturam profert, qui mal-
let, Qui pervolat, fed quae nihili eft. nam
incertis Delphin fuis quafi faltibus, modo
extra aquam, modo fub undis, lafciviens,
videtur quafi provocare aequora, quod nimis
ipfi etiam tranquilla adpareant. non vero
Р
Fuſſa,
pervolat, fed nunc emergens, nunc fe fub-
mergens tranquillum mare adfilire & provo-
care videtur, & modo furgentibus, modo
depreffis undis fe jactare. & Cl. Dorvillius
ex Scholiafte Homeri ad II. M. 385. adfcri-
pfit, is ydg äpjoves tõv deλQírwv izì xeQuλù isirai,
öran yahnı yisrai, vocare invocare, provon
care, eleganter de animalibus & rebus ina-
nimatis dici notum, ut modo vf. 543. No-
ton & Borean dicitur fol vocare, ut Horat.
Ep. XVI. vice verfa, ire,quo Notus & Afri-
cus vocant. Seneca in Troad. 105.
>
Jam nuda vocant pectora dextras.
Claud. in Nilo vf. 3.
Nec graviter flantes pluviali frigore Coros
Invocat.
vid. Heinf. ad Virgil. 111. Georg. 193. quod
provocat tres libri. Delphi Richel. nec ficcum
Thuan. quart. & Rottend. fec. volare eft qua-
tuor. mox, pinnae Richel. Natanti non male
etiam expofuit Oudendorpius. idem Dor-
villius etti adgnofcet matare pro vola-
re dici, ut Oudendorpius & alii volunt
ubi agitur de lento volatu, dubitabat tamen
an non proprie hic penna natans dicatur; eo
puto, fenfu, ut quia & volare, & natare pof-
fit, ideo audeat altius volare, nec timeat ca-
fum in aquam: & mergi non poffit, fed pen-
nis innatet.
Y y
$59.
354
M. ANNA EI LUCANI
Fuffa, vel hoc potius pelagus, flatusque negabunt.
560Haec fatur, folvensque ratem dat carbafa ventis:
Ad quorum motus non folum lapfa per altum
Aëra difperfos traxere cadentia fulcos
Sidera: fed fummis etiam quae fixa tenentur
Aſtra polis, ſunt vifa quati. niger inficit horror
565 Terga maris: longo per multa volumina tractu
Aeftuat unda minax: flatusque incerta futuri,
Turbida teftantur conceptos aequora ventos.
559. Vel hoc potius pelagus] Potius hic
fenfum turbat, quum hac voce indicetur ali-
quid melius, quam praecedens. Sulpitius,
potius quam ego negabo, explicat. Heinfius
tentabat, vel boc votis, fenfu fatis apto, qui
convenit illi, quem Scholiaftes notavit. Sed
in eo non adquiefcens, adfcripferat etiam
vel bos portus, quod capio eo fenfu, ac fi
dexTIxas oftenderet, fe non in hunc portum,
unde folverat, reverfurum, fi litora juffa
tangere non poffet. fed naufragio potius obru-
tum, fluctibus & ventis periturum. nihil nunc
Occurrit melius. Pelagus potius flatusque Cor-
tius volebat.
560. Haec fatus] Fatur omnes fere fcri-
pti. mox, ad motus quorum Thuan. fec.
562. Difperfos] Ita omnes omnino fcri-
pti, nec quisquam dubitavit, quin recta fit
lectio. Cortius tamen ex Codice fuo dat,
corrufcos fulcos, quod ineptum, nec opus eft,
ut prima producatur, geminatione illa con-
fonantis, excogitata a plebe Grammatico-
rum, ut fit corrufcos. an non Nofter lib. 1.
606. difperfos fulminis ignes dixit eadem ra-
tione, qua hic fiderum fulcos? & unde tri-
fulca fulmina di&a Ovidio & aliis, & vaga,
& nefcio quae epitheta, quae per aëra &
terras difperfa fulmina indicant. hic per lapfa
fidera intelligit ftellas, quae cadere videntur.
Ovid. 1x. Met. 322. & faces, trabes, lam-
pades, & fimilia phaenomena. ut apud Vir-
gil, 11. Aen. 693.
de coelo lapfa fereno
Stella facem ducens.
Tunc
Quae fignat vias, & longo limite fulcu: Dat
lucem. licet ibi boni fit augurii, quia fere-
num erat coelum.
563. Quae fixa] Quae fumma Hamb. pr.
tenetur Richel. poli Turrian, mox, longo per
longa Hamb. tert.
$66. Flatusque] Flatuque Rottend. fec. &
Hamb. fec. Cortius diftinguit poft futuri, &
incerta unda jungit, non aequora. quae di-
ftin&tio etiam in Gryphiana editione habetur,
& forte aliis. fed nihil illa opus effe puto cum
Dorvillio meo.
569. Zephyrosne intendit, an Auftros] Ne
ignorant omnes fere fcripti, nec operae e-
rat Cortio jactare, fe emendare, Zephyros in-
tendat an Euros, ad Plin. 1. Ep. 1. & repete-
re ad vi. 16. quum hoc plurimi obfervave-
rint, & ipfas editiones veteres ita exhibere
teftetur Oudendorpius. & illa de omiffis in-
terrogationis particulis an & ne in prima parte,
tam tralaticia fit nota, ut nec tirones, nec
Lexica ignorent. vid. ad Ovid x11. Ep. 149.
de verbo intendere hic etiam fe egiffe memo-
rat ad Plin. 11. Ep. XI. 15. Heinfius lege-
bat, Zephyrone intendat, an Euro, vel Ze-
phyris i. a. Euris. vid. ad Valer. Flacc. vii.
114. mihi vulgata fatis placet, quam codices
noftri firmant, nifi quod Thuan. fec. in Eu-
ros, & multi, an Euros. & certe electio hic
lubrica. an Auftros, an Euros (ut variant hic
libri,) praeftet, quia in talibus Poëtae nunc
hos nunc illos, & faepe omnes ventos ad-
-
+
hi-
BHARSALIAE LIB. V.
355
Tunc rector trepidae fatur ratis: Adfpice faevum
Quanta paret pelagus: Zephyros intendat, an Euros
570Incertum eft: puppim dubius ferit undique pontus.
Nubibus, & coelo Notus eft: fi murmura ponti
Confulimus, Cori verrunt mare. gurgite tanto,
Nec ratis Hefperias tanget, nec naufragus, oras:
Defperare viam, & vetitos convertere curfus
575 Sola falus. liceat vexata litora puppe
Prendere, ne longe nimium fit proxima tellus.
hibere folent, & ut hic Zephyrum, Eurum
& Notum Nofter, ita & Val, Flacc. 1. 640.
eosdem advocat.
Nunc torquens verberat Eurus,
Nunc fridens Zephyris aufert Notus, undi-
que fervent
Aequora.
vid, & infr. 599. & feq. mox, navem du
bius Rottend. fec. fert undique unus Hein-
fii. undique ventus tres libri vid. infr. 649.
571. Nubibus] Heinfius volebat, nubilus
en coelo Natus eft. vel, Nubilus it coelo No-
sus, en nubibus in coelo Hamb. tert. fi mar.
mora Heinf.. vid. ad Nemef. Cyneg. 276.
confulimur Hamb. fec, deinde admodum va-
riant fcripti, vexant cori mare, venient, ve-
niet, ferient, veniunt, choris veniet. Cortii
MS. verrunt, volvent, coris veniet mare, quod
ultimum non ineptum notis fuis oftendiffet.
Heinfius totum locum ita conftituebat,
fi marmora Ponti,
Confulimus, coris fervet mare.
vel, corus verrit mare. Mihi placeret ma-
gis,
Nubibus& coelo Notus eft:fi murmura Ponti
Confulimus, cori verrunt mare.
2
non agitur enim de futuro vento, fed de
eo, qui jam flat, fed incertus Amyclas
quia, ut ante dixit, dubius eſt Pontus, vel
ut alii ventus, qui undique ferit navem, &
conjicit ex viſu nubium & earum tractu,
qualis fit ; in alto videtur ipfi effe Notus, at in
mari, ut ex murmure (tenebrae enim erant,
Fi-
nec poterat marmora ponti videre, fed audi-
re murmura ponti five venti) ferientis na-
vem ponti colligit, eft Corus. & hoc ipfa
experientia docet, faepe in aëre nubes ferri,
in contrariam ventorum inferiorum partem.
Statius lib. VI. Theb. 483. ex magis folito
more aeſtùm maris & ventos fibi contrarios ·
ponit.
Ut Siculas fi quando rates tenet aeftus, &
ingens
Aufter agit, medio ftant vela tumentia ponto.
ubi Scholiaftes Barthii explicat de duobus
ventis, quorum alter pelagus impellit, alter
fuftinet: non accurate fatis, quum ibi de u-
no auftro, aeftui contrario, agatur, fed fu-
pra lib. 11. 456. vidimus, faepe diverfos
ventos effe in aëre, alios in maris fuperfi-
cie.
$74. Defperare] Defpectare Sixii. commit-
tere curfus Rottend. fec. qualis varietas &
fupr. IV. 743. unde Cortius conjiciebat, ve-
titos & omittere curfus. Sed vulgata fana eft.
redire, unde folvimus, quia ventis vetamur
in Italiam curfus dirigere. Flectere, declina-
re curfus Ovidius & alii dixerunt. Si ita li-
ceat graffari in veteres, poterat & dimittere
curfus dicere cum Ovidio x1. Met. 446. Sed
hoc ante inftitutum curfum, hic vero in me-
dio curfu redire converfa nave fuadet Amy-
clas, unde folverant.
576. Ne longe nimium fit proxima tellus ]
Miror hic interpretes argutias maluiffe, quam
obvium fenfum amplecti ; Heinfius etiam
Y y 2
obes
356
M. ANNAEI LUCANI
Fifus cuncta fibi ceffura pericula Caefar,
Sperne minas, inquit, pelagi, ventoque furenti
Trade finum. Italiam fi coelo auctore recufas,
580Me pete. fola tibi cauffa haec eft jufta timoris,
Vectorem non noffe tuum; quem numina numquam
Deftituunt; de quo male tunc Fortuna meretur,
Quum poft vota venit: medias perrumpe procellas,
Tutela fecure mea. coeli ifte fretique
585 Non puppis noftrae, labor eft: hanc Caefare preffam
A fluctu defendet onus. nec longa furori
obelo notaverat locum, Nil variant fcripti,
nifi quod nec longo plurimi habeant. Senfus
eft, ne terra, quae licet etiam nunc fit proxi-
ma, nihil nobis profit ad eam prehendendam,
& ita ex periculo evadendum. Sero enim,
fi vento obruimur, refpiciemus tellurem pro
ximam, id eſt, oram Illyridis, unde non-
dum longe abfumus, fed obruemur undis,
& naufragium faciemus: longe effe dicuntur
omnia, quae nibil juvant vel profunt. Flor.
11. 6. longe illi triplex murus. Virgil. x11.
Aen. 52. Longe illi Dea mater erit. quae
vulgo nota, & centies a viris doctis animad-
verfa. vid. Gronov. ad Senec. Hippolyt. 974.
Broukhuf. ad Tibull. 1. v. 2. & alios paf-
fim, ipfos etiam Lexicographos. Sic & pro-
cul utitur Statius 111. Theb. 666. ubi vide
Barth, tellus hic ponitur pro tellurem, ut fit
capiendum, ac fi dixiffet, liceat prendere tel-
lurem proximam, ne illa deinde fit nimium
longe, nec facultas detur eam prendere.
578. Ventoque furenti] Fruenti Rottend.
fec. trade finus. Italiam, unus Oudendorpii,
quod & in fuo reperit Cortius, & in textum
immifit. Sed vellem ad digitos exegiffet ver-
fus talis modos. an & hic licebit felidere in
finus? turpe certe talia, vel cogitare, nedum
prodere. de verbo recufare vid. Čort. ad Plin.
1v. Ep. 17.
580. Sola tibi caufa eft haec] Cauſſa eſt
ar Rottend, fec. quod recepit Cortius. qui
9
Ven-
ita fe emendaffe dicit ad Plin. v. Epiſt. 8.
eft & Oifel. a m. fec. Heinfius legebat, cauf-
fa eft, nec jufta. ut erat in Oifel. a m. pr. vel
volebat, cauffa eft haud jufta; fed excufabat
timorem Amyclae Caefar, & juftum effe di-
cebat, quia ignorabat vectorem fuum. Qua-
re vulgatam fervo. Vir doctus apud Cortium,
Sola tui cauſa eſt haec jufta timoris, Sed tibi
hic juftius locum fuum tuetur. Albinov.
270.
Cauffaque dicemur nos tibi, Druſe,necis.
in Servio ex edit. Lucii ad 1v. Aen. 72. le-
gitur, pavoris, qui etiam, venia eft haec ſola.
fed ex 111. 148. repetitum. mox, numina
nufquam Thuan. fec. & Barber. a m. fec.
583 Perrumpe procellas] Prorumpe Vof-
fian. Vir Doctus apud Cortium ex MSS.
perrumpe capellas, cujus explicationem avide,
fed fruitra, exfpecto, an fidus coelefte ita di-
&tum perrumperet? haec funt aenigmata no-
bis. perrumpere illuftravit Heinfius ad Tacit.
Iv. Ann. 40. id eft, pervadere, vi penetrare.
vid. & lib. 1. 322.
585. Preffam] Preſſus S. Germ. deinde
ab fluctu Cortius ex edit. Veneta profert. nec
longa furoris S, Germ.
587. Proderit undis ifta ratis] Heinfius
malebat, icta, vel victa ratis. & certe ita fae-
pe locuti veteres. vide ad Valer. Flacc. IV.
48. fed hoc mali ominis foret, quod lon-
ge abeffe´vult Caefar. Si enim victa fatiſce-
ret
}
.
PHARSALIAE LIB. V.
Ventorum faevo dabitur mora: proderit undis
Ifta ratis. ne flecte manum: fuge proxima velis
Litora: tum Calabro portu te crede potitum,
59°Quum jam non poterit puppi, noftraeque faluti
Altera terra dari. quid tanta ftrage paretur
Ignoras. quaerit pelagi, coelique tumultu
Quid praeftet Fortuna mihi. Non plura locuto
Avulfit laceros percuffa puppe rudentes
595 Turbo rapax, fragilemque fupervolitantia malum
Vela tulit: fonuit, victis compagibus, alnus.
ret, quid prodeffe poffet undis? Hortenfius
explicat, non egebit navis auxilio undarum,
quin ipfe, ut numen, eam gubernabo. Sed
hoc adverfatur menti Poëtae, quam puto
hanc effe. Ifta ratis, quae me vehit, pro-
derit toti mari, nunc tam vehementer tur-
bato, & ita etiam aliis, fi quae nunc altum
tenent, navibus: brevi enim fiet tranquilli-
tas, & ftatim mora furori dabitur. Ideo fe-
curus fis, & rectum clavum tene ne flecte
manum. Ne flette finum volepat Heinfius.
ne flecte manus, quod in editis plurimis eft,
& nonnullis codicibus, praetulit Cortius.
Sed fi gubernatores maritimos faepe vidiffet
Cortius, fciret eos dextra clavum tenere
non duabus manibus. Ovid. 111. Met. 593.
Addidici regimen, dextra moderante, cari-
nae.
& Val. Flacc. 11. 50. faepe ipſa manu digna-
ta carinam eft. vide & infra vf. 706. ubi
dextrae de pluribus gubernatoribus conjun-
&tim navigantibus, recte dicuntur, ut qui-
dam explicant. idem vero eft, quod phrafi
nautica dicunt, clavum re&tum tenere, ut illa
Ennii,
Út clavum rectum teneam, navimque
gubernem.
de
qua vide ad Quintil. 11. de Inft. Orat. 17.
& hinc Cicer. lib. 1. ad Q. Fratr. ep. 11. §.4.
gdar var vær. ubi vide Victorium & Manu-
tium, & Lipf, ad Senec. Epift. LXXXV. unde
357
Inde
adparebit, hoc dictum de gubernatore, tempe-
ftatibus obluctante, & fidam operam, &
fcientiam navis regendae exhibente. & hinc
dixerat Caefar fupra 417. reci fluctus, ſolo-
que aquilone fecandi: & paulo ante, perrum-
pe procellas, id eft, rectum clavum teneas.
ne flecte plurimi. non Voff. flectere vero
proprie de iis dictum, qui redire parant, un-
de venerunt; fic Aeneas Palinuro lib. v.
Aen. 27.
fruftra cerno te tendere contra,
Flecte viam velis.
Ovid. x. Epift. 36. & 149. Flecte ratem. &
apud Valer. Flacc. 111. 38.
*
Tiphys vento ratem ftellisque miniftrat,
fed poft, fomno Divam imperiis illum oppri-
mente,
cadit infcia clavo
Dextera, demittitque oculos,folataque pup-
pis
Turbine flectit iter, portuque refertur amico.
Sed haec jam nimia.
590. Altera terra] Scilicet Illyris. Si e-
nim tam longe recedas ab hoc litore, ut non
poffis eo reverti, tunc crede te jam confe-
ciffe curfum ad litus Calabriae, & portum
tenere te finge, fi fit longe relicta Illyris.
593. Quid praeftet Fortuna mihi] Quod
Richel. & probant Heinfius & Cortius. prae-
ftat Hamb. fec. profit Thuan fec. vix iſta lo-
cato Thuan. fec. nec plura Turrian. vid. vIF.
615.
Yy 3
$95.
358
M. ANNA EI LUCANI
Inde ruunt toto concita pericula mundo.
Primus ab Oceano caput exferis Atlanteo,
Core, movens aeftus: jam te tollente furebat
600 Pontus, & in fcopulos totás erexerat iras.
Occurrit gelidus Boreas, pelagusque retundit:
Et dubium pendet, vento cui pareat, aequor.
Sed Scythici vicit rabies Aquilonis, & undas
$95. Rapax] Minax Thuan. fec. fuper
volitantia divifis vocibus Cortius.
596. Victis compagibus] Fractis Hamb.
tert. ruptis MS. Cortii. Sed funt Gloffato-
rum interpretationes. vid. ad Valer. Flacc.
1. 829. & Iv. 48. & mox vf. 648. & Cort.
ad Plin. vi. Ep. xvI. §. 6. alvus Voffian.
mox, commota pericula S. Germ. congefta
novem. Heinfius malebat, concita tonitrua.
Sed pericula vocantur ipfae procellae, unde
praefens periculum intentatur. fic Statius iv.
Silv. IV. 100.
ratis Joniis credenda periclis.
ubi nihil opus refcribere cum Marklando pro-
cellis. idem lib. v. Silv. 1.67.
Fulmineofque ignes, mediique pericula ponti.
& ita faepe alibi. toto mundo pro toto coe-
lo.
599. Core] Chore MSS. monens aeftus S.
Germ. aeftum Rottend. fec. te jam tollente
Rottend. tert. ferebat Thuan. pr.
600. Totas erexerat undas] In tribus erat,
iras, quod amplexus Cortius, & quia in MS.
chauxerat reperit, legit, totas exhauferat iras.
Sed incipit modo, & in ipfo initio procellae
jam furebat mare, & iratum movet aeftus.
Heinfius, tortas erexerat undas, quod & in
mentem venerat Marklando, & ante eum
Gujeto, nec difplicet Oudendorpio. Sed
torfit undas mox fequitur. quare ego recipe-
rem totas erexerat iras: nam & convenit
* furebat, & irae maris, Neptuni & vento-
rum paffim occurrunt. Val. Flacc. 11. 232.
aequoris irae. eadem confufio apud Ovid. xi.
Met. 729.
7
Qui primas aequoris iras Frangit.
Tor-
ubi alii undas. vid. & ad Ovid. Epift. xviit.
2. & Obferv. Mifcel. Crit. vol. 11. pag. 247.
& Oudendorpius in addendis laudat. &
huic lectioni favet verbum erigere, quo &
de Leone, colligente totam iram, utitur lib.
1. 209. Erexitque jubas: quamvis & mare
poffet dici iratum erigere undas, ut Leo ju-
bas ; fed tamen magis Poëticum puto hoc
loco iras, & mox undas fequitur. de totus
& tortus vid, fupr. ad vf. 426. & v11. 569.
601. Gelidus] Gelidas Richel. retondit
Hamb. tert. recondit Thuan. fec. retendit
Rottend. fec.
602. Vento cui concidat aequor] Locus ve-
xatus. alii, cui pareat. quod ex Aldina edi-
tione propagatum. fcripti, concidat, vel ut
in Thuan. fec. concidet. Propugnat fcripto-
rum fidem Oudendorpius, fed vellem exem-
pla, quae profert, magis quadrarent. Conci-
dere vero, ut & cadere, dicitur mare vel ejus
ira, quando fedata tempeftate tranquillius fit,
quae hic durat, immo magis, magisque con-
valefcit, tot ventis inter fe pugnantibus,
ita ut dubium pendeat mare, in quam partem
undas agat, & cui vento obfequatur, five pa-
reat, ut alii. Si ergo concidat retineatur, fen-
fus effet, in cujus gratiam remitteret furo-
rem,
fed vel uno reliquo, eoque vehemen-
tiori vento & victore aliorum, non poteſt
concidere aequor, quum etiain, fubductis
ventis, diu aequora mota poffint concurre-
re, ut mox vf. 608. ait. vid. & fupr. 217.
ubi venti cadentes tamen adhuc gemunt. fic-
lib. v. 188. Concidet Erinnys eff ceffabit. a-
lio paullum fenfu Statius v. Theb. 368.
Totumque Notis portantibus aequor ·
Pendet.
ubi
!
PHARSALIAE LI B. V.
359
Torfit, & abftrufas penitus vada fecit arenas.
605 Nec perfert pontum Boreas ad faxa, fuumque
In fluctus Cori frangit mare: motaque poffunt
Aequora fubductis etiam concurrere ventis.
Non Euri ceffaffe minas, non imbribus atrum
Aeolii jacuiffe Notum fub carcere faxi
610Crediderim: cunctos folita de parte ruentes
ubi Barthius hunc Lucani locum adfert, &
pareat habet, quae potior videtur le&io ab
Aldo edita, quam ille, ut plurimas alias, ex
MSS. forte habuit. Si dixiffet, cui cederet,
ut mox 646. clarior effet fententia, & pro-
ducta ab Oudendorpio loca juvarent. Sed
tamen differunt cedere alicui, & parere: il
lud dicitur de eo, qui convi&us, & quafi
fponte remittit propofitum. hoc de eo, qui
coactus vi aut imperio obfequitur, ut patet
ex Ciceron, pro Ligario v11. Ceffit auctori
tati ampliffimi viri, vel potius paruit. Invi-
tus enim paruit, unde parentes pro imperio
fubjectis dixit Salluft. Jug, c11. Grotius &
Gujetus explicant, fuccumbat, ſed nullo ex-
emplo probant, aeque Latine dici alicui con-
cidere, atque alicui fuccumbere, aut cedere.
Praeter Ovidii locum a Broukhufio addu-
du&tum, idem dixit lib. 1. Trift. 11. 5.
Inter utrumque fremunt immani turbine ven-
ti,
Nefcit, cui domino pareat unda maris.
& Eleg. feq. vf. 124.
Et mecum magno pareat unda Deo.
putarim olim pro interpretatione vocis pa-
reat adfcriptum fuiffe concedat, quod quia
metro repugnabat, abiit in concidat. quare
judicio Broukhufii adquiefco. vento pendet
cui, etiam in Thuan. fec. erat. Ceterum to-
ta haec defcriptio procellae, ut recte Ouden-
dorpius, hyperbolica & ultra fidem verae
tempeftatis, in cujus vi defcribenda Poëtae
quidem omnia exaggerare folent, fed nefcio,
an quis ineptior Lucano fuerit. & dubito,an
non illum innuerit Juvenalis Satyr. XII. 22.
emnia funt
1
De-
Talia, tam graviter, fi quando Poëtica furgie
Tempeftas.
huc etiam facere Homeri locum Iliad. z. vf.
17. notabat Dorvillius.
603. Vicit] Vincit Thuan. fec. & Turr.
rabies vicit Rottend fec. ut undas torfit Hein-
fius. & abrutas Hamb. tert. torfit barenas.
Hamb. quart.
Cos. Nec perfert] Non Hamb. fec. prae-
fert Voffian. vid. Cort, ad Plin, 1. Ep. xx111.
fin.
606 In fluctus] Senfus eft, Boreae im-
pellenti undas occurriffe Corum, ut ille an-
te Coro; & Boream fregiffe fuum mare in
fluctus Cori, ut alii frangunt in litus, vel
fcopulos, ut paffim loquuntur Poëtae. vid.
fupr. 103. & infra Ix. 322. & de contrariis
inter fe ventis vid. ad lib. 11. 456. & Barth.
ad Stat. v. Theb. 704.
606. Poffunt] Nefcio, an hic placere pof-
fit, quod eft in Šixiano Codice, & in Ouden-
dorpii Var. Lect. pofcunt. ut aequora jam
mota etiam fubductis ventis pofcant inter fe
concurrere, & proelia & iras continuare, vi-
deat lector. mihi non difpliceret. ita arve
pofcunt manus lib. 1. 29. & homines pofcere
proelia, arma, & fimilia paffim dicuntur. vid,
lib. 1v. 467. & v11.60.
6c8. Atrum] Antrum Sixii. & Rottend.
fec. Auftrum Rottend. fec. a m. fec. ceſſare
etiam multi mox, latuiffe quinque; fed jacuif-
fe, eft non, ut reliqui, etiam vehementer
flaffe; ut venti jacere & ponere centies dicun-
tur. Nothon Thuan. fec. & Rottend. pr. No-
ton Cortius. credideris Gujetus.
610. Cunctos] Ventos Rottend. pr. violenta
turbine Sixian.
612.
1
360
M. ANNAEI LUCANI
Defendiffe fuas violento turbine terras,
Sic pelagus manfiffe loco. nec parva procellis
Aequora rapta ferunt: Aegaeas tranfit in undas
Tyrrhenum: fonat Ionio vagus Hadria ponto.
615Ah quoties fruftra pulfatos aequore montes
Obruit illa dies! quam celfa cacumina peffum
Tellus victa dedit! non ullo litore furgunt
Tam validi fluctus, alioque ex orbe voluti
A magno venere mari, mundumque coërcens
612. Nam parva] Non tres. nec Barberin.
quod recepit Cortius. & verum puto: non
enim parva folent vocare Aegaeum & Jo-
nium, quae magna faepe dicuntur; ut Jonium
magnum Virgil. 111. Aen. 211. ubi vid. Serv.
& ingens Stat. 1. Theb. 14. immenfum Ovi-
dio Iv. Met. 534. magnum Aegaeum Stat.
III. Theb. 433. & ita paffim. de Oceano
vero hic non agitur, ut fequentia oftendunt
de Aegaeo, Tyrrheno, & Jonio, & Hadria-
tico. De Oceano & ejus fluctibus mox a-
get, ubi comparat tempeftates in Oceano or-
tas, cum hac in mediterraneo. Videtur ta-
men Cortius ad Plin. vi. Ep xXXIII.§.9.
nam praeferre, & parenthefin voluiffe, cui
particula illa nam infervire folet. Rupta
Thuan. pr. a m. pr. rupta fuerunt Langerm.
a m. fec. an farunt? manfiffe vero loco eft
non potuiffe in hanc vel illam partem tellu-
ris impelli, pugnantibus magnis inter fe &
occurrentibus hinc & inde ventis, unde ma-
re fuo loco, ut antea erat, manfit. fic paf-
fim manere, stare, ponere loco occurrit. vid.
ad Sueton in Aug. XLIX. & fupra 111.107.
& ad Val. Flac. II. 99 Stat. VIII. Theb.
139. & 404. mox opponit tellurem victam,
quae obruta eft fluctibus, nec loco manet,
fed peffum it & licet haec omnis defcriptio
tempeftatis fit obfcurior, puto hoc voluiffe:
licet mare fuerit admodum turbatum, non
tamen transgreffum limites fuos, & inun-
daffe litora Epiri & Italiae, quia contrariis
& inter fe pugnantibus ventis, litus defen-
Mon-
debatur, fed fola maria turbavit_tempeftas
undis inter fe concurrentibus, & in altum
erectis, vel defidentibus in fundum, Aegeo,
Tyrrheno &c. inter fe commixto &c. ferunt
vero fcil. homines, ut fama ferre dicitur, &
fimilia obvia.
615. Ab quoties] O quoties Thuan. fec.
A queties tres, follemni varietate. vid. ad O-
vid. 111. Art. 125. & 11. Met. 491. &
faepe alibi.
616. Obruit Horruit Thuan. tert. ille dies
plurimi. vid. lib. 11. 99. eadem variatio apud
Stat VIII. Theb. 206. qua celfa ſex & Cor-
tius. Heinfius conjiciebat, non Indo litore :
movetur vero hic lis Lucano, quod oblitus
fui, quum dixiffet pelagus, manfiffe loco
hic addat fluctus e mari magno, id eft, O-
ceano veniffe & alio orbe. Sed, ut modo
dixi, non dicit eodem tempore hoc accidif-
fe, fed hanc tempeftatem dicit non mino-
rem fuiffe, quam quae excitata quondam
fuit in Oceano, & ita non debet repeti; non
furgant fluctus, now venere non agit unda
finus. fcilicet ut nunc hoc mare, & ut cla-
rior fenfus eflet, poffet legi cum Amftel.
codice, ille dies, quum celfa &c. vel qua, ut
fupr. lib 11.99. & ita variant faepe fcripti.
ut apud Virgil. 11. 268. Tempus erat, quo,
vel quum. ut velit dicere, ille dies, nim. quo
fuit tempeftas in magno mari, & tan alte
elevati fuere fluctus ad coelum, ut obrue-
rent montes celfiffimos, quod tamen in hac
tempeftate Jovem prohibuiffe dicit & juf-
•
fiffe
PHARSALIAE LI B. V.
36x
PEY
620 Monftriferos agit unda finus. Sic rector Olympi
Cufpide fraterna laffatum in fecula fulmen
Adjuvit, regnoque acceffit terra fecundo,
Quum. mare convolvit gentes, quum litora Tethys
Noluit ulla pati, coelo contenta teneri.
625 Nunc quoque tanta maris moles creviffet in aftra,
Ni Superûm rector preffiffet nubibus undas.
Non coeli nox illa fuit: latet obfitus aër
Infernae fqualore domus, nimbisque gravatus
fiffe nubes defcendere in undas, & eas de-
preffiffe, unde tam fpiffa nox fuit orta. in-
nuere vero celebrem quamdam tempeftatem
credo, qua haec omnia obruta fuere, fed
qualem velit fignificare, nondum reperi. &
locum hunc vellem, clariori luce a doctis
viris illuftrari, in quo etiam nunc omnes
fcrupulos eximere non poffum. forte refpe-
xit illam tempeftatem, quam lib. 1. 554. te-
tigit, quo Calpe & Atlas impleti aquis. Sed
videant lectores, an quid melius inveniant.
Alteram certe comparationem addit a diluvio
illo magno, a Jove immiffo, quae quidem
inepta & abfurda eft comparatio, fed tamen
diftinguit diverfas tempeftates ab hac, qua
Caefar agitatus fuit. vel fi hoc non admit-
tatur, poffet aeftus hic componi, fi vf. 610.
cum aliis legas, credideris. id eft,hon cre-
ið
das Euri ceffaffe minas &c. & ita pelagus
manfiffe loco, immo contra, non parva pro-
cellis aequora rapta ferunt, fed & a mari ma-
gno, id eft, Oceano concitato veniffe flu-
clus aeque validos. Sed ego prius malo;
magnum mare vero licet hic Oceanus dica
tur refpectu Mediterranei, (nam dicitur mun.
dum coërcere, quod proprium Oceano, non
Mediterraneo, ut recte hic Oudendorpius)
poteft etiam dici de procellis & fluctibus agi-
tato. vid. ad Valer. Flac. 1. 50. & 11. 364.
ubi a Poëtis multis modis magnum mare dici
videbis. Gujetus capit de latiffimo maris
Mediterraner alveo, jam validi erat in Thuan.
fec.
1
*
De-
610. Monftriferos] Mortiferos Turrian.
eadem variatio apud Virgil. vi. Aen. 279. &
monftriferum bellum, pro mortiferum in Codi-
cibus: & hoc probat Oceanum intelligi, qui
plenus monftris.
624. Ulla pati] Illa Richel.
625. Tunc Nunc nonnulli Codices, quod
merito placuit Cortio. Antiquas enim pro-
cellas praefenti comparavit. vid. lib. 1. 217.
& iv. 816. & alibi.
627. Non coeli] Nec Oifel.
& fic
628. Pallore domas] Squalore fcripti & e-
diti nonnulli, ex follemni harum vocum con-
fufione. pro utraque faepe probabiliter dif-
putari poteft, quum apud inferos & pallor &
Squalor habeant locum, & multa adduci de
utroque loca poffint. fed videndum fem-
per, quid adjuncta verba poftulent
fordibus melius fqualorem, quam pallorem con-
venire nemo negabit. ideoque apud Quin&i-
lian. Delami. v. 19. fqualentes fordibus manus
retinebo, donec docear, pallere fordibus re-
éte dici. pallor poteft fordibus accedere, fed
fordes non efficiunt pallorem, ſed ſqualorem.
ideoque etiam apud Propert. IV. v. 70. Hein-
fius jure praetulit,
Immundo fqualida mitra fitu.
quod rò immundo neceffario requirit. nam
pallida poterat effe mitra fine immunditie &
fordibus, fed non fqualida, nec quifquam
umquam negavit res abjectas & neglectas
aut alio modo fitum contrahentes, mutato
colore, antea vivo aut fplendente, poffe
Zz
pal-
362
M. ANNA EI LUCANI
J
Deprimitur, fluctusque in nubibus accipit imbrem.
630Lux etiam metuenda perit, nec fulgura currunt
Clara, fed obfcurum nimbofus diffilit aër.
Tunc Superûm convexa tremunt, atque arduus axis
Intonuit, motaque poli compage laborat.
Extimuit Natura chaos: rupiffe videntur
635Concordes elementa moras, rurfusque redire
pallorem etiam confpiciendum dare; fed fi
tus non femper fqalorem indicat: fic fenex
& anus victi fitu, ut apud Virg. vii. Aen.
440. & 452. pallere folent, non tamen fem
per fqualere, quia poffunt & folènt, mun-
ditiis annorum damna repenfare, ut ti. Art.
677. ait Ovidius, fi immundi funt, & pallere
& fqualere poffunt dici; & ita utrumque
jungit idem Nafo 1. Amor. x11. 79.
A
vos cariofa fenectus
"
Rodat, & immundo cera fit alba fitu.
plura non libet addere, nam fi his non mo-
veri poteft Editor nuperus Quinctiliani, qui
Heinfio & mihi obloquitur, inutilem me
operam infumturum video. certe de fitu quae
difputat, nullius funt momenti, quia ille pal-
lorem, &, fi fordes accedant, fqualorem,ut dixi,
inducere poteft, & ita Servius ad Virg. vi.
Aen. 462. loca fenta fitu explicat fquali-
da, quia inculta erant ut incultus fenex
fitui fqualorem addit. & fitum effe lanugi-
nem ex humore procreatam dicit, quae for-
dium vices praeftat; non palloris Temper co-
lorem praefert, fed varii effe poteſt coloris.
& praeterea hic, fi aer latet, quomodo ejus
pallor poteft confpici, quum fqualore, id
eft foedo, & fpurco, ut in tempeftatibus,
adfpe&u, fqualor ejus oculis pateat: intem-
peftatibus vero concurrentibus ventis, im-
bribus, tonitrubus, nimbis, ita nullus pallor
in aëre confpicitur, ut potius rubor & 1g-
neus color, quo ardere faepe dicitur, & fer-
vefcere, & turbida omnia & horrida & foe-
da appareant; unde Nofter mox.nimbofum
aëra dicit: quae omnia cumulatis Poëtarum
locis illuftrare nihil attinet. & hinc femper
Nox
putem fcribendum fqualidus, ubi turpi quo...
dain & fordido habitu res defcribuntur. vid.
Heinf. ad Claudian, conf. Olybr. 212. Prae-
terea hoc exigit hic verbum obfitus, quod non
notat mutationem coloris in pallorem, fed
aliquod adjectum, aut impofitum, quo obfu-
fcatur, & foedus, & infe&tus fit aër, vel a-.
liud quodcumque, ut lib. 11. 367. purpura
obfita funerea lana. apud Ovid. iv. Met. 724.
obfita conchis terga, & f11. Amor. vi. 1. A-
mnis arundinibus obfitus. & paffim. recte vero
haec duo diftinguit Livius lib. 11. 23. obfita
erat fqualore veftis, foedior corporis habitus,
pallore ac macie peremti. & Terent. Eun. 11.
2. fqualidum, aegrum, pannis & annis obfi
tum. ubi aeger eft pallidus, & macie defor-
mis. Sic & agri & loca obfita herbis malis,
vepribus & fentibus.dicuntur, & opponuntur
politis & nitidis, quae probare non attinet:
improprie ergo admodum, fi non abfurde
diceretumaer obferi pallore, quum fqualore fit
egregium & proprium. Quare, ubi MSS.
non adjuvant, vel corrigenda ad hune Cano-
nem funt loca, vel auctorem improprie &
minime eleganter, immo contra rationem, lo-
cutum, eft confitendum, ut faepe Lucano-
ufu veniffe negari nequit. Saepe tamen li-
brarii eum ineptiorem fecerunt, quam vere
fuit. Haec operofius, ut femel defungamur,
illuftrare libuit, & ut maligne faepe, fub hono-
re verborum laudantibus, me fentire, quid
illis animi erga me fit, probarem.
3
630. Nec fulgura currunt clara Et hoc
alienum ab eo, quod naturale & confue-
tum effet, notavit Achill. Stat. ad Tibull.
4. 1X. (vel x.) 15.
Illi's
PHARSALIAE LIB. V.
363
A
J
•
Nox manes mixtura Deis. fpes una falutis,
Quod tanta mundi nondum periere ruina.
Quantum Leucadio placidus de vertice pontus
Defpicitur; tantum nautae videre trementes
640 Fluctibus e fummis praeceps mare: quumque tumentes
•Rurfus hiant undae, vix eminet aequore malus.
Nubila tanguntur velis, & terra carina.
Illis eriperes verbis mihi fidera coeli
Lucere, & puras fulminis effe vias.
ut ibi pro fluminis legendum effe recte cenfet.
& Matius lib. Opin. 13. viae vero fulmi-
nis conveniunt & currunt Lucani, ut & in alio
Tibulli loco 1. 11. 44.
Fulminis haec rapidi carmine fiftit iter.
ubi plura Broukhuf. de magicis artibus, qui-
bus fulmen ſtare cogitur. currere vero &
velocitatem, & latum fulminis tractum no-
tat, vid. Barth. ad Stat. IV. Theb. 804. con-
ferenda haec pars, ut & tota tempettatis de-
fcriptio,cum Ovidiana lib. xi. Met. 515. ubi
caret ignibus aether, & coeca nox & tene-
brae, quas difcutiunt fulmina.nimbofis Hamb.
pr. defilit quinque libri. Diffilit obfcurum,
per graecismum, id eft, licet dehifcat, tamen
vix lux ulla per hiatum illum emittitur.
632. Tremunt] Ita omnes noftri. intonuit
etiam Richel. S. Germ. & Barberin, poli con-
vexa Rottend. fec. laborat Rottend. pr. etiam
& Oifel. quod referri poffet ad axis, & du.
bito, an non rectius. nam convexa habent
*foum verbum tremunt, quod praeferendum.
-fic lib. v1. 745 terra concufla tremit, & Ou-
dendorpius hic tremunt fcil. concuffa, quod
fubintelligit. Imitatur vero hic Ovidium
qui lib. 1. Met. 298. mundi moles operofa la
boret. & 11. Met. 296. Atlas en ipfe laborat.
de compage vid. ad Val. Flacc. 1.829.
636. Spes una] Spes vana edit. Hortenfii,
qui in notis tamen una dat.
638. Quantum] Quantus Rottend. fec.
•quod Cortius expreflit.
λ
640. Efummis] Ex Thuan. pr. plurimi
vero, a fummis. parum referre puto, & fae-
}
Nam
pe ratione metri ab requiritur. ut omnia ab
Oudendorpio adlata loca. Sed ubi nulla ne-
ceffitas cogit, ibi videmus promifcue ex, a,
ab, & de poni, & variare codices. fic apud
Ovid. 11. Art. 87.
Territus e fummo defpexit in aequora coelo.
ubi alii a, patiente utrumque metro. Clau-
dian. 11. in Rufin.62.
Summaeque e (vel a) culmine turris Cernit.
Virgil, vi. Aen. 357.
Profpexi Italiam fumma fublimis ab unda.
Nofter h. 1. vf. 250.
Quam non ex ftabili, tremulo fed culmine
cuncta
Defpiceret.
& lib. IX. 121.
Adfpexit patrios comites a litore Magnus;
ubi vide, quae notamus; lib. x. 434.
Lucifer a Cafia profpexit rupe.
fine ulla varietate lectionis. fed mox vf. 436.
eft a& e muris in fcriptis hic vero praecedit de
vertice, & fequitur, e fluctibus. & de harum
praepofitionum vario ufu agit Cortius ad Plin.
ix. Ep.vII. §.4. cumque timentes Barberin.
641. Eminet] Imminet Thuan. fec. vid.
fup. vf. 76.
642. Tanguntur] Ita omnes. Cortio ta-
men non fatis hyperbolice videtur hoc di-
&tum, & ille terguntur conjicit legendum.
Sed inepte, nam fi jam poffint nubila tergi
velis, au etiam tergitur carinâ terra, id eft,
folum maris. modeftius certe Ovid. 1. Trift.
11. 20.
& mox,
Jamjam tacturos fidera fumma putes.
Jamjam tacturas tartara nigra putes.
qui
Zz 2
364
M. ANNA EI LUCANI
ཝཱ
Nam pelagus, qua parte fedet, non celat arenas
Exhauftum in cumulos, omnisque in fluctibus unda eft.
645 Artis opem vicere metus: neſcitque magiſter
Quam frangat, cui cedat aquae. diſcordia ponti
Succurrit miferis, fluctusque evertere puppim
Non valet in fluctus: victum latus unda repellens
Erigit, atque omni furgit ratis ardua vento.
650Non
650 Non humilem Safona vadis, non litora curvae
Theffaliae faxofa pavent, oraeque malignos
Ambraciae portus: fcopulofa Ceraunia nautae
Summa timent. Credit jam digna pericula Caefar
qui ita adparere modo dicit, quafi tangant,ut.
& lib. x. Met. 497.
Fluctibus erigitur, coelumque aequare vi-
detur
Pontus, & inductas afpergine tangere nubes.
re&te videtur dicit.
643. Nam pelagus] Jam Thuan. fec. nec
celat MS. Cortii. arenas plurimi, in tumulos.
Turrian. omnis in Thuan. fec.
645. Artis opem] Opes Hamb. fec. fed me-
lips vulgata. Ovid. Remed. 16.
noftrae fentiat artis opem.
& vi. Faftor. 760.
Qui nimiae moverat artis opem.
vid. & fupra lib. 1v. 608.
648. Non valet in fluctum] Heinfius ma-
lebat, non valet inflictu, vel, non valet in
Ductus; ictum latus &c. vid. fupr. 196.
649. Surgit ratis ardua vento] Ponto Bar-
berin. quod & in Var. lect. Steph. & dubi-
tat Oudendorpius, an non recipiendum. Sed
praeterquam quod bis brevi intervallo prae-
cefferit, rectius dicitur, omni vento, id eft,
quocumque, & a quacumque parte flet,
quam omni ponto furgere navis. nam omnis
pontus deberet effe modo ad fidera erectus.
modo ad fundum defidens, qui non poteft
dici navem femper erigere, fed & aliquando
deprimere debet. eadem varietas fupra $70.
& apud Virgil. 1. Aen. 70.
•
& disjice corpora ponto.
Fa-
ubi in Moreti codice eft, vento, & ita etiam
alibi. & quod hic de navi dicit, fupra de mari
vf. 612. dixit.
650. Vadis] Vadi malebat Heinfius. Sa-
xona, Saffona, Samfoña MSS. Palmer. lib.
1. Graec. Ant. cap. 33. vada explicat, vado-
fum litus, quo ein&a fuit Safon, & pro 7 bef-
faliae legit Thefprotiae: nec fyllabam longam
nos morari debere ait, quia faepe Graecum
~ per Latinum breve redditur. & verum
eft id aliquando in vocibus, a Graecis ad-
fumptis, factum. vid. lib. 1.675. & 11. 593.
Sed non femper. & ipfe deinde mavult le-
gi, Thefprotum faxofa pavent. Sed haec ni-
mis a veftigiis codicum recedunt. vid. Mifc.
Obferv. Crit. T. 18. pag. 452. Cogitabam
annon propius accederet ad vulgatam,
legeretur, Caffiopae faxofa pavent. ad Caffio-
pen enim finus erat, & alter ad Buthrotum,
qui litora curva faciebat: hunc vero tractum
Caffiopiam vel Caffopiam dictam idem docet.
Palmer. lib. 11. cap. 4. & de Caffiope egi
ad Sueton. in Neron XXII. fed non obtru-
do hanc conje&turam, licet Theffaliae vitio-
fam effe lectionem credam: nam Theffa-
liam umquam ab aliquo dictam, qua tange-
ret mare Hadriaticum, iguoro, quae in Ãe-
geum mare expofita erat. Theffaliae fines
aliquando latiores dari a Poetis, & verfus
A
Thra-
蹈
​PHARSALIAE LIB. V
365
嚶
​*
*
Fatis effe fuis. tantusne evertere, dixit,
655 Me Superis labor eft: parva quem puppe fedentem
Tam magno petiere mari? fi gloria leti
Eft pelago donata mei, bellisque negamur ;
Intrepidus, quamcumque datis mihi numina, mortem
Accipiam. licet ingentes abruperit actus
660 Feftinata dies fatis, fat magna peregi.
Arctoas domui gentes: inimica fubegi
Arma metu: vidit Magnum mihi Roma fecundum.
Fuſſa plebe tuli fafces per bella negatos:
Nulla meis aberit titulis Romana poteftas.
--
Thraciam extendi, & cum ea confundi, ve-
rum eft, & alibi probavimus; fed in Epirum
ad mare Hadriaticum, vel Ionium porrigi, de
quo agi docent adjecta Ambracia & Cerau-
nia, probandum fupereft. haec loca vero
non pavent, quia aqua ventis erecta haec
inundaverat, ita ut ratis ardua fuper faxa fi-
ne periculo veheretur, fed timebant Cerau-
nios montes, qui foli fere vertice eminebant
fuper aquas. O inanem & magniloquam
hyperbolen & abfurdam ! quum} antea vſ.
611. defendiffe terras fuas undique) irruen-
tes ventos dixiffet, & mox unda Caefarem
exponit terrenum in litus, minime obrutum
undis.
651. Malignos] Malignus Sixii. vulgatam
hic agnofcit Lutat. ad Stat. iv. Theb. 805.
Ambrachiae Turrian, mox,fumma tenent Tur-
rian. fed qua ratione fumma Ceraunia ti
meant, explicat Barthius ad Stat. 1. Theb.
532. quia in verticibus montium nubes velut
recumbant, quae deinde erumpunt in mare
fubjectum. non puto; fed eminentes ex a-
quis, ut dixi, montes, ne in illos impingant,
timent. quare Gujetus non debebat fola con-
jicere.
653. Jam digna] Tam digna Oifel. a m.
fec. factis vir doctus apud Cortium, quod
jure damnat. Centies fata Caefaris nofter
memorat. Quantus Thuan. tert. Hamb. pr.
Nec
& Langerm. non male. & Oudendorpio
probatum. Sic quantum laboris Phaed. 11.8.
ubi vide. & fupra 111. 392. tantus me ever-
tere Turrian, ut repetat me. quemadmoduin
apud Virgil. Ix. 427. & alibi. mox, quem
parva tres libri.
660. Feftinata] Deftinata Thuan. vitiofe
& contra metrum. at magna Richel. ut vo-
lebat Waddel. Animadv. Crit. pag. 137. ſed
fenfus requirit fat, ut gefta praeterita fola-
tium fint mortis praematurae. Et fit fenfus
idem, qui Martial. x. 53.
Dum numerat palmas credidit effe fenem.
& ut Hector apud Virgil. 11.291. fat patriae
Priamoque datum.
663- Juſſa plebe} Juſſa a plebe Rottend.
fec. fed recte Micyllus explicat, ut plebs, fi-
ve populus jubere folebat, nunc Caefaris juf-
fa fit fecutus. vid. h. 1. vf. 21. durius tamen
dictum. nec fcio, an Caefarem ita glorian-
tem recte inducat, licet plebifcito illi data
fuiffet poteftas abfenti petendi confulatum
quod Pompejus deinde prohibere volens, &
Marcellus privilegium hoc eripiens Caefari,
cauffam dederint civili bello. vid. Sueton.
Caefar. cap. XXVIII. quo haec Lucani pof-
funt referri, per bella, id eft, dum bella in
Gallia gero. Valer. Flacc. vi. 35.
Quis fretus equis, per bella, virisque.
ubi vide, & ad ejusdem lib. 1. 767. poffet &
Zz 3
refpi-
366
M. ANNA EI LUCANI
..:
665Nec fciat hoc quifquam, nifi tu, quae fola meorum
Confcia votorum es, me, quamvis plenus bonorum,
Et Dictator eam Stygias, & Conful ad umbras,
Privatum, Fortuna, mori. mihi funere nullo
Eft opus 6 Superi: lacerum retinete cadaver
670 Fluctibus in mediis: defint mihi bufta, rogusque,
Dum metuar femper, terraque exſpecter ab omni.
Haec fatum decimus, dictu mirabile, fluctus
Invalida cum puppe levat: nec rurfus ab alto
Aggere dejecit pelagi, fed pertulit unda,
675 Scrupofisque angufta vacant ubi litora faxis,
refpici ad confulatum, quem fimul cum di-
&tatura cepit ex vf. 667. & de quo egit fu-
pra 393. & Di&taturam innuit verfus fequens
664. ubi per titulos poffunt intelligi, qui ſta-
tuis fubfcribi folebant, honores gefti,& res
acae, ut notum ex Floro iv. 10. de Anto-
nii titulorum cupidine, & aliis multis locis
veterum.
665. Nefciet] Nefciat Thuan. pr. & Lan-
germ. ne fciat aliquis apud Cortium. nec fciet
haec Thuan fec. nec fciet hoc, quatuor, quod
Cortius profert ad Plin. v11. Ep. 30. mihi
nec fciat arridet. vid. ad 1x. 280.
670 Busta] Quia bufta & rogus fere idem
funt, Heinfius malebat jufta. vid. inf. ad lib.
VIII. 850. defunt Sixii.
672. Mirabile] Miferabile Thuan. quart.
memorabile MS. Cortii.
673. Invalida] Micyll. ad Ovid. x1. Met.
130. hunc locum citans, dat invalidum, an
memoriae, an operarum vitio, nefcio. Do
&iffimus Waddel. Animadv. Crit. pag. 138.
mox volebat, dejecit pelago, pro in pelagus,
ut it clamor coelo, & fimilia. Sed agger pelagi
eft, ut dicuntur, montes aquarum,moles ma-
ris fupra vf. 625. cumuli 644. & fimilia. ab
illo autem aggere, non ut antea iterum de-
fidit in fundum maris, fed pertulit tumens
illa unda navim fuper litus, in quo, rece-
dente aqua, impofita eft & in terra, protulit
Im-
unda Barberin. vid. ad v111. 702. & fupr. 605.
fcrupofis angufta Hamb. quart. de fcrupofis fa-
xis vid. Barth, ad Stat. 1x. Theb. 411. ja
cent ubi Rottend. tert. Langerm. & MSS.
Cortii, in quibus & cavant & vagant. vid. ad
lib. 11. 583. Sed vacant hic eſt pro carent
unde faepe librarii haec verba confuderunt.
vid. ad Ovid. 111. Amor. iv. 23 & 11. Faft.
10. & etiam apud Noftrum vIII. 423. & ita
terram, five terrenum litus, opponit faxis,
five rupibus. impofuit terris Hamb. fec.
678. Fam luce] Langerm. cum luce pro-
pinqua. ut Terent. Adel. v. 111.5. cum pri-
mo lucu, vid. ad Ovid. 111. Amor. XIV. 7.
mox, quam tacitos Hamb. quart.
680. Gemitusque fuorum] Gemitaquè fex li-
bri & editi. gemitumque Rott. fec. a m. fec. &
ingratis querelis fere omnes. & fecutus hanc le-
&tionem Cortius. fufpectum illud fuorum,
quod ita poffe capi, ut apud Virgilium, pa-
besque tuorum, vix puto. ibi enim, diffipatis
tempeftate navibus, recte Venus Aeneae, de
illis follicito, poterat dicere, pubes tuorum,
fcilicet fociorum Trojanorum, quos fub-
merfos effe metuebat. fed quomodo hic tur-
ba circumfufa Caefari poterat ingerere gemi-
tus non fuos, fed fuorum, quos edideraut
ob abfentiam ejus, quam non fenferant
quum eos fefelliffet, nec nifi remeante &
confpecto iterum in caftris fcirent, eum fe
J
tam
{
༽
1
PHAR'S ALIA E LIB. V.
367
Impofuit terrae. pariter tot regna, tot urbes
Fortunamque fuam tacta tellure recepit.
Sed non tam remeans Caeſar jam luce propinqua,
Quam tacita fua caftra fuga, comitesque fefellit.
680 Circumfufa duci flevit, gemituque fuorum,
Et non ingratis inceffit turba querelis.
Quo te, dure, tulit virtus temeraria, Caefar?
Aut quae nos viles animas in fata relinquens,
Invitis fpargenda dabas tua membra procellis?
685 Quum tot in hac anima populorum vita, falusque
Pendeat, & tantus caput hoc fibi fecerit orbis,
tam temere commiſiſſe „mari? fopor e-
nim eos tenuerat tam altus, ut ipfos vigi-
les tranfierit non intellectus. vid. & infra
689. nec etiam nunc dies exortus erat, quum
rediret Gaefar. ut patet ex vf. 678. & 700.
neque hic fingendum milites habuiffe fecum
uxores & liberos, quorum gemitus & que
relas poterant ingerere. haereo, & cogitabam
poffe refcribi
案 ​gemituque dolorem,
Et non ingratis ingeffit turba querelis.
& gemitu & querelis, quae non ingratae Cae-
fari, quia amorem erga ducem fignificabant,
ingeffit dolorem fuum. Gujeto etiam non
placebat fuorum, fed illepide corrigebat ge-
mituque ſuo tum, ingeſſit in octo ex noftris
eft, vellem egeffit quidam darent. ut Ovid.
1v. Trift. 111. 38.
Expletur lachrymis egeriturque dolor.
olim etiam tentaveram.
Gemitumque fanorum,
Et non ingratas ingeffit turba querelas.
ut contra taciti, latentes, & muti queftus
lib. 1. 249. & 257. & VIII, 64. & fupra vf.
512. & alibi ſonare lamenta dixit lib. v11.706.
Ovid. 1. Frift. 111. 21. luctus, gemitusque
fonabant. vid. & Albinov. ad Liv. 108.
queruli foni Ovid. 111. Trift. x1.54. fed hae
conjecturae funt, quibus non multum fi-
dam,
, quum latere etiam nunc ulcus hic cre-
dam.
?
Sae-
682. Dure] Saeve Rottend. tert. dum re-
tulit Ricnel. mox, aut quo nos volebat
Heinfius. male: in quae fata; & in quas ca-
lamitates, fi periiffes, nos reliquifti? cur nos
Thuan. quart. in belle Rottend. fec. inviſis
quinque. Gujetus volebat, infidis. fed in-
ſed
vitis eft te perdere nolentibus, quae pericu
lum invitae tibi ingerebant.
685. Cum tot in hac anima] Non placet
hoc Heinfio, nec, ut videtur, Oudendorpio,
qui ab hac anima pendeat, videtur maluiffe,
quia ab, de, ex, aliquo pendere eft ufitatum.
ut infra vf. 769. in non legiffe fe fatetur.
vid. Clar. Drakenb. ad Sil. Ital. VIII. 93.
& fupra 111. 667. Sed non ftatim, fi quid
rarius occurrit, & codices confenfu fuo lectio-
nem firmant, recurrendum ad vulgatius
quum vel nos non omnia legerimus fcripta
veterum, vel interciderint multa, vel deni-
que librarii rariores loquendi modos millies
mutaverint in vulgares. Certe ita locutus
Livius lib. v. cap. 54. fed in fuperficie, ti-
gniſque caritas vobis patriae pendet. ita forte
apud Ovid. 11. Trifl. 217. haec locutio a
librariis adulterata, &, ubi nunc legitur.
A te pendentem fic dum circumfpicis orbem.
Heinfius in nonnullis fcriptis invenit, in te
pendentem, quibus adcenferi poteft Bernen-
fis Codex, qui habet, independentem, pro in
te pendentem, Cicero etiam in Pifon, cap. ult.
}
368
LUCANI
M. ANNA EI
Saevitia eft voluiffe mori. nullusne tuorum
Emeruit comitum, fatis non poffe fuperftes
Effe tuis? quum te raperet mare, corpora fegnis
690 Noftra fopor tenuit. pudet heu. tibi cauffa petendae
Haec fuit Hefperiae? vifum eft committere quemquam
Tam Jaevo crudele mari? fors ultima rerum
In dubios cafus, & prona pericula mortis
Praecipitare folet: mundi jam fumma tenentem
meque in tabellis paucorum judicum, fed in
fententiis omnium civium famam noftram for-
tunamque pendere. Scholiaftes quoque no-
ftri Lucani infra vf. 731. in uxore tantum
tna Romana fata pendebant. & quum haec fit
Metaphorica locutio, & in propria paffim
dicantur pendere in vel ex arbore poma, pen-
dere in & ex cervice, & fimilia obvia; cur
non in metaphora idem liceret, non video?
Apud Noftrum lib. v11.369. pendentes fum-
mis e moenibus urbis. ubi in Voffiano eft in
moenibus. apud Statium, paulum alio fenfu,
lib. v. Silv. 11.24.
Natalis origo
Pendet ambiguo geminae certamine terrae.
&
quae quum fenfum vitiant, Markland, ftatim
ad vulgares locutiones decurrens, legit ab am-
higas, fed hoc Barthio debet. deinde monet
in Romana editione legi, pendet in ambiguo.
egregie. id eft, lis nondum dijudicata eft, & ita
legit Cl. Gronovius ex Veneta etiam editio-
ne, & ita res aliae in ambiguo effe dicuntur,
licet non femper pendere addatur. Ovid. 111.
Met. 250. Rumor in ambiguo eft, & ita fae-
pe alii. pendere ab ambiguo nefcio, an recte
dicatur. alio fenfu debent illa Phaedri lib v.
Fab. 8. capi, pendere in novacula, ut ibi do-
cui. fed haec fufficiant, ne quid temere con-
tra codices moliamur, & Lucano fingularia
fua eripiamus. Cortius ex edit. Lov. popu-
lum vitaque falusque profert. Sed error eft
pro populorum vita. deinde, & totus Tur-
rian. vulgata varietate. ut infr. lib. x. 167.
Ambitione furens toto quaefivit în orbe.
& ibi tanto Turrian, Ovid. xv. Met. 264.
Nec perit in tanto quidquam (mihi credite)
mundo.
ubi vide notata.
Per-
687. Saevitia eft] Eft defideratur in Thuan.
fec. an & hic faevities? de quo vide ad Ovid.
XVII. Ep. 29. & infr. v1, 378. & VIII. 76.
fed materies & alia obvia: faevities an dicatur
nondum fcio, ideoque nihil novo.
688. Non poffe fuperftes effe] Non effe fu-
perftes poffe Rottend. pr. molliori quidem ftru-
&tura, fed tamen fibilantes illae fyllabae ni-
mis hic junctae, quocumque ordine ponas.
693. Mortis Morti Rottend. pr. quod
placuit ex Regio MS. Oudendorpio, ut fit
prona morti. fed & ita poffet prona mortis fér-
vari. vide, quae notavi ad Sueton. Galb.
cap. XX11. Sed ego prona fine regimine mal-
lem capere, & pericula mortis jungere, fed
quisque fuo fruatur judicio. Cortius ad Pli-
nii lib. v11. Ep. 1x. § 8. fors ultima rerun
credo, inter illas periphrafes ponit, quas fi-
bi multas fingit. fi notae ejus exiiffent, liceret
de iis pronuntiare: nunc comparantibus cum
illo Flori 111. 14-praefenti metu mortis exter-
rait,pro'praefentis mortis metu,videtur & hic
famille pro fers ultimarum rerum: fed quid
non vifis notis conjicimus fruftra?
695. Permifiſſe mari] Heinfius diftingue-
bat, permififle mari tantum! quid numina
laffas? Varie haec explicare (folent interpre-
tes, ut ex Oudendorpii notis adparet, cujus
expofitio non difplicer, fi legamus. permi-
fiffe mari quantum! vid. & Cort. ad Pliniiv.
Ep. 1x. §. 5. fors ſolet ultima rerum, id eſt,
viliffimos homines praecipitare, fed quantum
eft, (hoc enim verbum ſubſtantivum fubin-
telligendum) permififfe mari Caefarem;
mundi jam fumma tenentem! Quantum &
tax❤
11
↑
7
PHARSALIAE LIB. V.
369
695 Permififfe mari! tantum quid numina laffas?
Sufficit: ad fatum, belli favor ifte, laborque
Fortunae, quod te noftris impegit arenis?
Hine ufus placuere Deum, non rector ut orbis,
Nec dominus rerum, fed felix naufragus effes?
700 Talia jactantes, difcuffa nocte, ferenus
Oppreffit cum fole dies, feffumque tumentes
Compofuit pelagus, ventis patientibus, undas.
tantum modo vf. 654. vidimus commutari, &
alibi ſaepe : ſors ultima fere conjungunt, ut lib.
X. 467. cogunt tamen ultima rerum Spem pa-
cis tentare ducem, id eft, extrema, fumma
pericula & anguftiae. fed ego hic malo ex-
plicare aliter,& ultima rerum,pro ultimos,quod
ufitatiffimum,ut primavirorum Lucret. 1.87.
vid. quae dixi ad Phaedr. Iv. 11. & Quintil.
1. Decl. 6. & ad Nemef. Ecl. 111. 55. O-
vid. 1. Amor. 11. 33. & mox vf. 747. & ita
capiebat haec etiam Cl. Dorvillius, & poft
alia tentata, etiam Oudendorpius. Rerum
dicitur pro omnium, vel totius orbis. ut Te-
rent. in Eun. 11. 2. primos rerum omnium.
Ovid. vIII. Met. 49. pulcherrime rerum.
ubi vid. Heinf. Virgil, 11. Georg. 534.
Et rerum facta eft pulcherrima Roma.
Şic profpera rerum VII. 107. ultimos dici pro
viliffimis, ut altimae fortis Florus 11. 14. &
alii, vulgatiffimum eft. & ita extremos vidi-
mus 1. 314. qui vulgato fenfu capiunt fors
ultima, illos advocare poffe, ex lib. VII. 122.
fors feret ultima verum, & lib. v111. 454. Spes
• ultima rerum, notaverat Dorvillius. Quid
fata fatigas Richel.
v11,
696. Sufficit ad fatum] Ad Latium Hamb.
pr. ad fummam multi. Sed, licet hoc cen-
ties apud Noftrum & alios occurrat, recte re-
jecit Oudendorpius,& fatum bene explicuit.la-
bor ipfe favorque Hamb. tert. in quatuor etiam,
quo te,& in Oifel. cum gloffa, quo labore, un-
→ de & ille fcriba poſt favor pofuit labor. quae
te Voffian. fenfum effe credebat Dorvillius,
tantum nunc pro te laboravit, & tantum fa-
voris contulit in te Fortuna, reducem in
litore Epiri ftatuens ; ut ille labor & favor
*
·
·
· Nec
fufficere potuiffent ad omnes belli labores
poftea feliciter exantlandos. fed non folet
hoc Fortuna, cujus favore fine neceffitate
abufus es. ut omen capiant de futuro belli
eventu felici, ex falute Caefari data, -poſt
tantum difcrimen, quo debuiffet ex com-
muni procellarum magnitudine periiffe.
698. Hine ufus] Vir Doctus apud Cor-
tium, bine lufus placuere Deum, quem ego
indoctum admodum credo, qui tam violen-
tas Legi Pediae manus infert. faltem bilufus
dediffet, vel hin' lufus, ut viden' & fimilia.
fed ufus Deorum notat utilitatem ex Deorum
favore in rem fuam. ut ita Alexander apud
Juſtin, x1.7. violentius ufus oraculo, gladie
loramenta caedit. Statius x. Theb. 207. «ten-
dum Superis, uti fortuna infr. v11.69. ita Val.
Max. 1. vi. Ext. 1. non confentaneos ufus de
prodigiis dixit. notandum vero hunc temere
tentatum maris Hadriatici trajectum, in quo
defcribendo tantum fibi ultra fidem indulfit
Lucanus, a Caefare filentio praetermiffum,
qui lib. 111. B. C. 25. folum fe feverius An-
tonio fcripfiffe narrat. an puduit temeritatis,
quam in fummo duce maxime vituperandam
fciebat?
701. Oppreffit] Obrepfit quinque, quod fe
probabat Heinfio ut regat accufativum,quem-
admodum fubrepere. Sil. xv. 136 fubrepfit pe-
&tora terror, quem locum adfcripferat: &'ita
apud Ovid. 111. Faft. 19. corrigebat,
Blanda quies furtim_victos obrepfit ocellos.
& in notis quoque Lucanum quarto cafu
conjungere ait; hunc credo locum indicans,
nullum enim alium novi. Sed & ibi, in a-
liis erat, victos oppreffit ocellos. ego retine
Aaa
vul-
370
M. ANNAEI LUCANI
Nec non Hefperii laffatum fluctibus aequor
Ut videre duces, purumque infurgere coelo
705Fracturum pelagus Boream, folvêre carinas,
Quas ventus, doctaeque pari moderamine dextrae
Permixtas habuere diu: latumque per aequor,
Ut terreftre, coit, confertis puppibus, agmen.
Sed nox faeva modum venti, velique tenorem
710Eripuit nautis, excuffitque ordine puppes.
Strymona fic gelidum, bruma pellente, relinquunt
vulgatam. Praeter exfpectationem, quum plu-
ra adhuc vellent jactare & loqui, nec finis
fieret querelarum, fubito dies eos oppreffit,
& finem fecit querelarum, quum ad munia
belli effet decurrendum. Ceterum dubium
eft, cujus cafus fit pelagus, & an ordo hic:
dies compofuit pelagus feffum tumentes un-
das, per Graecis mum, pro tumentibus undis,
ut mox laſſatum fluctibus aequor. an pelagus
feffum compofuit tumentes undas, quod prae-
ferrem. pelagus vero neutro genere dici do-
cuerunt viri docti ad Valer. Flacc. 1. 169.
ventis pelagus Barberin.
702. Ventis patientibus] Heinfius conje-
cerat, ponentibus, quod & amico Oudendor-
pii in mentem venerat. adfcripferat & Hein-
fius, vel parentibus. de quo fupra ad vf. 602.
fed facile eft Criticis pro incommodo & dif-
ficilioris intellectus verbo, aliud quid ex-
cogitare. Sed vulgata & fana & clara eft, &
bene ab Oudendorpio expofita. fic lib. 111.
377.
Haec patiens longo manimine cingi
Vifa duci rupes.
ubi vide notas. & ita Notus arbiter Hadriae,
tollere feu ponere vult freta Horatio lib. 1.
Od. 3. fi ponit freta, patitur undas compo-
ni. Vir Doctus apud Cortium, pereuntibus,
pro ceffantibus credo, quod dici poffet, fi
nullus ex illis fru&tus caperetur. Sed alio
fenfu probatum videre vellem.
703. Hefperii] Hefperiis Thuan, tert. &
quart. Hefperiae Rott. tert.
Po-
706. Doctaeque] Nihil notius, quam do-
das manus paffim dici. vid. ad Val. Fl. 1.
222. fed ductae volunt Gronovius, Hein-
fius, & Cortius. Heinfius remittit hic nos
ad notas fuas ad Ovid. Remed. 334. fed ibi
aliud quid eft ducere manus, brachia &c.
nec tamen negandum ductam dextram recte
dici poffe in hac quoque re. Sed fequor po-
tius Codices, quia ducere unusquisque po-
teft, fed docta dextra proprie eft peritorum
remigum, fi de illis haec capienda, qui ad
celeusma pari motu ducunt remos, de quo
multa jam viri do&ti adnotarunt. Val, Flac.
111. 675.
Ibunt aequo ordine remi.
vid. ad lib. 1. 186. ejus Poëtae. male docte-
que edidit Gryph. permixtas egere etiam
Heinfius volebat. Sed nihil opus. permix-
tas eft ordinibus fuis inftructas & difpofitas,
majores minoribus immixtas, uti folet. agi
vero de remigibus poffent quidam credere
quod ventus & dextras conjungit, ut dici-
mus vulgo remis & velis, quamquam me-
lius de gubernatoribus poffet capi, quos dex-
tra clavum tenuiffe fupra vf. 588. vidimus,
qui etiam pari moderamine debent dirigere
curfum navium: & moderamen vix convenit
remigibus, fed optime gubernatoribus, ut
ibi exemplum ex Ovidio addu&tum docet,
cui alia addere facile effet: remiges impel-
lunt navem,
rector moderatur. praeterea
doctae non tam bene quadrat remigibus
quam gubernatoribus, ut patebit confulenti
no-
PHARSALIAE LIB. V.
371
Poturae te, Nile, grues, primoque volatu
Effingunt varias, cafu monftrante, figuras.
Mox ubi percuffit denfas Notus altior alas:
715 Confufos temere immixtae glomerantur in orbes,
Et turbata perit difperfis litera pennis.
Quum primum, redeunte die, violentior aër
Puppibus incubuit, Phoebeo concitus ortu,
Praetereunt fruftra tentati litora Liffi,
720Nymphaeumque tenent, nudas Aquilonibus undas
Suc-
notas noftras in Phaedr. iv. 10. diu deeft Nofter & alii centies. violentior aufter MS.
Turriano.
Cortii. mox, tentata Turr. a m. fec in Scho-
liafte legendum, bunc tenere cupientes prae-
tergreffi funt.
709. Nox faeva] Vir doctus. Waddel.
Animad. Critic. pag. 138. fera, fed & in il-
la, fr tranquilla effet, poffent ordinem fer-
vare nautae. fed faeva eft procellofa, ut in-
numeris exemplis poffet probari. ventis Oi-
fel. pelagique tenorem Thuan. fec. & a m. fec,
Hamb. fec.
713. Effingunt] MSS. Oudendorpii &
Cortii, efficiunt. quod fi noftris confirma-
tum vidiffem, facile reciperem. nam con-
fudiffe haec verba librarios adparet ex notis
Doctorum ad Ciceron. Academ. Quaeft. 1.
8. & ex iis, quae dixi ad Quinctil. v. de Inft.
Orat. 12. p. 456. & x. I. p. 858. & XII. 10. p.
1087.
714. Tenfas] Denfas Rott. fec. a m. fec.
Rich. Turr. & Sixii. vid. ad lib. 1. 531. ubi
recte denſum aëra, non tenfum retinui, & ita
hic denfae Boreae alae funt imbrem, hye-
memque ferentes. ita apud Senec. in Oedip.
326. & nube denfa fordidam lucem abdidit.
ubi tenfa Barth. ad Stat. v. Theb. 176. vo-
Jebat. Sed idem Seneca in Troad. 20. nube
feu denfa oblitus dies, & Nofter Iv. 124. &
VIII. 721. & ita denfa imbribus luna-Val.
Flacc. 11. 367. Boreas vero cogit nubes, ex
quibus effunduntur imbres, lib. 1.69. vid &
Virg. 1. Georg. 470. mox, temere mixtae
Thuan, fec. Rott. tert.
717. Quum primum] Ut primum Rottend.
tert. Hamb. fec, & a m. fec. Langerm. & ita
ด
720. Nudas aquilonibus undas] Ego pu-
tem agi hic de mari pleno, five aperto un-
dique portu, quem beneficio Auftri intrave-
rant, unde dicitur feciffe portum, id eft, adi-
tum dediffe navibus. fed mox Auftro in
Africum verfo, ut Caefar ait, tuto plane
portu conftiterunt, & Africus naves hoftium,
quae infecutae erant, ufque ad hunc locum, fi-
ve portum, adflixit. Portum ergo fecerat Au-
fter, eos deducens ad locum illum, fatis ta-
men cum periculo, fed verfus in Africum
tutum illum praeftitit cum damno Rhodia-
rum navium, ita ut nulla fit pugna inter Cae-
farem, & Lucanum. Auftro navigaverunt
ufque ad litora Apolloniae & Dyrrhachii
quae praetervectos Aufter eos ufque ad
Nymphaeum propulit, quod intrarunt Au-
firi praefidio, non timentes periculum maris,
fi Aufter flare perfeveraret. in eo tamen dif-
crimen, quod Lucanus Borea flante folvif-
fe, & ifti Auftrum fucceffiffe fingat: Caefar
vero nullam Boreae vel Aquilonis mentio-
nem faciat quod verofimilius. Boreas e-
nim ex Brundufio in Epirum navigantibus
contrarius eft, non, ut Hortenfius, com-
modus. vid. fupr. vf. 417. & Ciceron, 1x.
ad Att. 6. & ibi notas. Aufter vero commo-
dus, prefertim quum ad litora Epiri jam ve-
niffent, fecundus erat praetervehentibus A-
Aaa 2
pol-
372
M. ANNAEI LUCANE
A
Succedens Boreae jam portum fecerat Auſter.
Undique collatis in robur Caefaris armis,
Summa videns duri Magnus difcrimina Martis
Jam caftris inftare fuis: feponere tutum
725 Conjugii decrevit onus, Lesboque remotam
Te procul a faevi ftrepitu, Cornelia, belli
Occulere. Heu quantum mentes dominatur in aequas
Jufta
polloniam & Dyrrhachium, & fugientibus
infequentem Pompejum. quare magis cre-
dendum Caefari. Sive vero fuccumbens, five
fuccedens, legas cum Cortio, pugna femper
de Borea fupererit. nec me fatis haec perfpi-
cere fateor. Gujetus nodum folvit, fequen-
tem verfum fpurium pronuntians. nihil fa-
cilius. motas aquilonibus undas vir doctus apud
Cortium. nullas aquilonibus Sixii. jam por-
tus Hamb. fec. Haufter Turrian. Limphaeum
tert. Hamb. ut fcilicet Nymphae & limphae
faepe commutantur.
722. Collatis] Collectis Rottend. pr. varie-
tate folita, ut lib. I. 477. 111. 166. &
alibi. in rubor Richel. durior locutio, armis
collatis in robur, id eft ut exercitus effet
validiffimis militibus inftru&tus. fimilis fere,
fed aliter ſtruco ordine verborum, locutio
lib. 1. 466 immenfae collecto robore vires. &
lib. VII. 548. regum auxilis collecta juven-
tus. de voce collatus fe egiffe in notis ad lib.
1. 477. nos docet Cortius ad Plin. v. Ep.
XVII. § 10. videns faevi tres codices. diri
Hamb. fec. Magnus duri Oifel.
724. Seponere] Deponere Heinfius vole-
bat, quia fcilicet onus hoc vocat Sed hoc
notaret matrimonium quafi folvere. Sed fe-
ponere eft a fe feparare & amandare in loca
tuta. ita faepe Suetonius hoc, ut honeſtiori
vocabulo, utitur, quum relegatum indicare
velit. & hoc rò tutum requirit. vidimus &
fupra 11. 28. deponere & feponere veftem dif-
ferre. feponimus eo animo, ut iterum refu-
mamus. in uno Bersmanni eft tutis, id eft,
in locis tutis. quamvis hinc defendere tuta
prò rura apud Horať, г. Od. 1. nolimus. re-
motam ſex ex noftris, quod Grotius & Cor-
tius praeferunt; neque ego repudiarem, ut
conſtruas remotam a ftrepitu belli occulere
Lesbo. quia fi remota legatur, videtur potius
fulciendo verfui, quam elegantiae infervire.
neque etiam Lesbos erat tam longe remota,
ut illae terrae, quarum exempla proferun-
tur, remoti vero dicuntur, qui ex oculis &
ore hominum recedunt
ore hominum recedunt, ut apud Ovidium
& alios. vide lib. VII. 664. fed eligat le-
&or.
727. Mentes dominatur Vices Thuan.
quod procul dubio depravatum ex vires. &
mox mentem fequitur. credo latere hic ulcus.
fed tamen vires magis placeret, de vehemen-
ti amore mutuo inter Pompejum & Corne-
liam. ita vires amoris Ovid. 1x. Ep. 262. &
XIX. 139. & acquae vires effent ab utraque
parte aequales, aeque ardentes & vehemen-
tes. ut apud Terent. Eun. 1. 2
12. utinam
pars aequa amoris tibi effet mecum! & adcom-
modate apud Ovid. Ep. xx. 5
Urimur igne pari, fedfum tibi viribus impar.
11. Met. 145·
Quae vires defeffo reddit amori.
Et Epilt. xv. 163.
Quoniam non ignibus acquis
Ureris.
1x. Met. 719.
Hinc amor amborum tetigit rude pectus, &
aequum
Vulnus uterque tulit, fed erat fiducia difpar.
Juſta Venus hic eft conjugalis, quae in a-
more aequali multum valet. ut juſta uxor,&
fimilia obvia. alii mentes aequas fanas, pias
& faciles exponunt, per me licet, fed &
AC-
1
PHARSALIAE LIB. V.
373
Juſta Venus! dubium, trepidumque ad proelia, Magne,
Te quoque fecit amor : quod nolles ftare fub ictu
730Fortunae, quo mundus erat, Romanaque fata,
Conjux fola fuit. mentem jam verba paratam
Deftituunt, blandaeqe juvat ventura trahentem
Indulgere morae, & tempus fubducere fatis.
Nocte fub extrema, pulſo torpore quietis,
«equas vires in alia re dixit Nofter 1v. 665.ex
aequo vidimus fupra ad 495.
729. Quod nolles] Quo Thuan pr. & am
pr. tert. quam Oifel. à m pr. & hoc volebat
Heinfius, ut Cornelia intelligatur, fed &
hanc defignat qued. ex omnibus, dicit, illud
unicum, quod nollet ftare fub itu, erat
conjux. & ita neutro hoc genere utuntur
faepe, ubi tamen viri, mulieres &c. intelii-
guntur. lib. VII. 818.
capit omnia tellus,
Quae genuit, coelo tegitur, quod non habet
urnam.
legebat Cortius pro qui. Si codices vellent,
fequerer. Sic dicebant quod amo, pro quam,
ut Ovid. Epift. xv111. 153.
At mihi, quod Perfeus, & cum Jove Li-
ber amarunt,
Indicium dubiae non placet effe viae.
ubi vide, quae adnotavi, & ubi alii codices
quam habent. idem lib. 11. Faſt. 415.
Quod Lupa nutrit,
Prodere cognatae ſuftinuere manus.
ubi alii, quos. & 11. Ex Pont. VILT. 46.
Cumque bonis nuribus quod peperere nurus.
ubi vulgo quas. & ita quod peperit Terent.
Andr. 1.111. Quidquid peperiffet. ut rò yar-
o Lucae 1.35. & ita paffim, fub ictu fta-
re illuftravit Acidalius ad Vellej. 11. 79. &
nos ad Quinctil. 111. Decl. 1. male Scho-
liaftes de Pompejo capit, quafi ille nollet
ftare fub itu, errans fcilicet, quia quod pro
quia capiebat, ideo detre&taffe civilia bella
fingit. in quo mundus repetendum fub, id eft,
fub quo ictu mundus. denique Heinfius, mun-
dus erant, Romanaque fata, quod in uno
t
Dum
Oudendorpii eft. talia fi fcriptis plurimis con-
firmantur, fequor; fed non ubique intrude
re amo. vid. fupr. vſ. 496. fic apud Sil. Ital.
xv. 684.
Arcus erat, pharetraeque viro.
ubi Heinfius erant. non ego. vid. Ouden-
dorp ad 1. 422.
731. Verba paratam deftituunt] Parata de
dit Cortius, & laudavit ad Plin. v. Ep. 8.
nullis fcriptis vel editis fponforibus, imo
contra ipfam rationem & mentem Poëtae ;
nam fi verba parata fuiffent, non poffent
mentem deftituere; fed mens parata erat ad
loquendum, fed concepta mente verba non
fequebantur prae amore erga conjugem, &
ob follicitudinem & curam de eventu du-
bio. vulgata ergo fervanda. verba deftituunt
paratam mentem, ut contra in alia re dixit O-
vid. Nuc. 53.
Et mentem verba fequuntur.
in Hamb. tert. erat mentem jam verba pa-
rantem deftituunt. Sed tunc non video no-
men, quod ad deftituunt referatur. & verba
deftituiffe mentem paratam indicio eſt, quod
diftulerit fermonem in noctem. eodem mo-
do mox uxor Pompeji vf. 761. tandem po-
tuit proferre querelas, quum diu verba non
invenire poffet, quibus dolorem, quem ce-
perat, teſtaretur. blandeque Edit. Gryph.ma-
le, mox, morae tempus, fine copula fere o-
mnes. nifi quod Thuan. fec. vitiofe, tempus-
que fubducere.
736. Averfi petit ofcula grata Mariti] Ita
recte editum. licet adverfi etiam fit in ſex.
feptemque e noftris. illud enim convenit
gravido curis, & lacrimas fundenti Pom-
Aaa 3
pejo,
?
374
M. ANNA EI LUCANI
735Dum fovet amplexu gravidum Cornelia curis
Pectus, & averfi petit ofcula grata mariti:
Humentes mirata genas, percuffaque caeco
Vulnere, non audet flentem deprendere Magnum.
Ille gemens, Vita non nunc mihi dulcior, inquit
740 Quum taedet vitae, laeto fed tempore, conjux,
Venit maefta dies, & quam nimiumque, parumque
Diftulimus: jam totus adeft in proelia Caefar.
Cedendum eft bellis: quorum tibi tuta latebra
{
pejo, qui a conjuge corpus averterat, & cui
nec veneri, nec ofculis in lecto compofito
vacabat attendere. Juvenal. Sat. vI. 475.
Si nocte maritus
Averfus jaceat.
alio & nequiore fenfu Martial. 11. Ep. 44.
Brifeis multum quamvis averſa jaceret.
ubi ex duobus codicibus legi eleganter poffet,
vultum quamvis averfa, in utroque vero etiam
quidam codices adverfus & adverfa habent.
perperam. petere vero potuit Cornelia ofcu-
la (five intelligas os mariti, five ofcula ipfi
volentem dare) palpando, incumbendo ejus
corpori, aut manus in os & pectus, (quod
amplexa fovet) extendendo, & aliis modis.
tangens vero os mariti invenit genas lacrimis
madentes. Ofcula blanda etiam Rottend. fec.
& a m. fec. Langerin. quod quum faepe re-
periatur apud Ovidium & alios, huc intru-
ferunt librarii. Grata magis matronae ca-
ftae conveniunt, blanda amicae.
739. Non nunc vita mihi] Non vita mihi
Hunc Rottend pr. non nunc mihi vita Hamb.
fec. & Langerm. mihi non vita nunc Barber.
& Turr. non tunc Langerm. vita non nunc
mihi S. Germ.
741. Nimiumque parumque] Cortius de-
dir, minimumque parumque, perperam, &
nefcio, quo fenfu. nam nimium & parum
follemniter folent inter fe opponi. vid. Vi-
tor. 118. Var. Lect. 9. & ipfum Cortium
ad Plin. 111. Ep. XIV. pr. qui contra lib. Iv.
557. pro minimum dedit nimium, ut & alibi.
Les-
Nimium diftulerat uxorem in tuto collocare,
vel rem proelio committere, quia Caefar jam
viribus fuperior factus, dum in initio tumul-
tuum ipfe cunctatus erat arma capere, &
Senatusconfultis contra eum pugnaverat. vel
antequam Antonius milites trajeciffet ex I-
talia. Parum diftulerat, quia nondum fatis
copiarum ipfi ad manum erat, quibus fe
Caefari opponeret, ideoque bellum trahere
femper voluerat, fed cogi fe videbat a Se-
natoribus. & hoc fequentia, totus adeft in
proelia Caefar, ut & lib. vi. 14. toto "Cae-
fare poftulant; ideo jam tibi circumfpicien-
dum eft de latebra, quam mecum habui,
dum licuit differre proelium.
742. Totus] Illuftrat haec Cortius ex illis
Plin. v1. Ep. 28. quamquam abfens,totus huc
migrafti. non fatis accommodate, puto:
nam vult Plinius fibi tot copias fuiffe miffas
a miniftris, aut fervis, aut villicis Pontii, ut
quamvis abfens effet, tamen, quafi totum
fe in copiis fuis, quas ferendas Plinio man-
davit, exhibuiffet. totus hic Caefar eft ni-
hil aliud agens, non diftri&us aliis negotiis
aut cogitationibus, omnes vires corporis &
animi in proelia intendens. inf. VI. 140.
Quem non mille fimul turmi:, nec Caeſare
toto,
Auferret Fortuna locum.
& huc quadrare poffunt notata ad Petron.
cap. vI. ex Scholiafte etiam pofſet totus ex-
plicari, ut omnes, quas habuit ubique difper-
fas copias, nunc in unum contraxerit, ita ut
nul-
*
PHARSALIAE LIB. V.
375
&
{
Lesbos erit, defifte preces tentare: negavi
745Fam mihi: non longos a me patiere receffus.
Praecipites aderunt cafus: properante ruina,
Summa cadunt. fatis eft audiffe pericula Magni.
Meque tuus decepit amor
civilia bella
Si ſpectare potes: nam me, jam Marte parato,
750 Securos cepiſſe pudet cum conjuge fomnos,
Eque tuo, miferum quatient quum claffica mundum,
Surrexiffe finu. vereor civilibus armis
nulla pars defit. vide & Gronov. Diatr. Sta
tion. cap. XI.
743.. Latebra] Heinfius Latebrae, per ad-
pofitionem. tuta Lesbos erit latebrae: velerit
latebrae, pro in latebram, dativo cafu, fed
non puto talia captanda, erat Oiſel.
vi
744. Negavi jam mihi] Nec haec Hein-
fio fatis placebant, qui varie tentabat. nega-
quas, vel has, vel te mihi, vel negeris
ne mibi, in Thuan. fec, nam mihi. Sed ele-
gans & efficax vulgata. omnia, quae tu pre-
cibus a me contendere potes, peregi mecum,
& amore tui devinctus cauffam tuam mecum
tractavi & egi, & ipfe te omni modo retine.
re volui, & aegre patior hoc difcidium, fed
negavi mihi hanc voluptatem, & ex praefen-
tia tua gaudium, fed tandem victus neceffi-
tate decrevi te feponere. non diffimili modo
Ovidius 1. Trift. 111. 65.
Uxor in aeternum vivo mihi viva negatur.
ubi ab aliis diſcidium ortum, hic ipfe auctor
Pompejus & fuafor receffus fibi negavit hanc
voluptatem. Horat, 1. Sat. 1.
Quis humana fibi doleat natura negatis.
id eft, quae non poteft habere, vel quae a-
varus fibi negat, metuens perdere nummos.
patiare tert. Rottend.
746. Properante ruina fumma cadunt] Cor-
tius conjiciebat, torrente ruina. Sed vellem
difcere, quid fit torrens ruina; an ut tor-
rens fluvius, de quo inf. vII. 15. ita tor-
rens ruina eleganter dicitur? fed fenfus eft
obvius celeri, jam propinqua ruina, &
Pom-
I
רי
omnibus in cafum pronis. vid. lib. 1. 150.
properans ruina, ut properans bellum I. 471.
& properantes horae mortis VII. 150. non
cadunt vel cadent (ut Rottend. tert. & Hamb.
quart. & alii) milites, ultima rerum, ut fu-
pra 692. nec eos fors dabit in cafum & pe-
ricula mortis, fed fumma, id eft duces, Cae-
farem vel me. nam ita fumma pro viris fum-
mis dici ad eum locum docuimus. Quinctil.
1x. Decl. 17. faepe in imum fumma decidunt.
Ovid. 1. Amor. 1x. 96. fumma ducum A-
trides. magna cadunt Rottend. tert. fatis
eft audire Ïurrian. vidiſſe Hamb. tert. a m.
pr.
748. Meque tuus] Heinfius malebat, me
tuus heu decepit amor. probarem, fi in car-
minibus Heinfii legerem, fed Lucanum ita
dediſſe non puto.
¡
749. Nam mejam] Jam me, jam Thuan.
quart. & Rottend. fec. jam me nam feptem.
mox, piget Richel. & Voffian.
750. Eque tuo] Atque tuo Rottend. tert.
& S. Germ. forte pro aque, ut quidam apud
Oudendorp. & ita folent variare codices. vid.
ad Ovid. 11. Amor. xiv. 30. & alibi faepe:
& ita Ovidius faepe huic verbo praepofitio-
nem a addit. vid. 111. Amor. vII. 21. & 53.
iv. Met. 92. & paffim. faepe etiam omittit
ut furgere toro & fimilia. De jungit nofter
lib. 1x. 74. ut & hic Voffian. quatiunt mife-
rum, multi. quatiant miferum. Hamb. fec.
quaterent Rottend. fec. a m. fec.
}
753.
176°
M. ANNA EI LUCANI
1
Pompejum nullo triftem committere damno.
Tutior interea populis, & tutior omni
755 Rege late, pofitamque procul fortuna mariti
Non tota te mole premat. fi numina noftras
Impulerint acies, maneat pars optima Magni;
Sitque mihi, fi fata premant, victorque cruentus,
Quo fugiffe velim. Vix tantum infirma dolorem
760Cepit, & attonito cefferunt pectore ſenſus.
Tandem ut vox maeftas potuit proferre querelas:
Nil mihi de fatis thalami, Superisque relictum eft,
Magne, queri: noftros non rumpit funus amores,
Nec diri fax fumma rogi: fed forte frequenti,
765Plebeiaque nimis careo dimiffa marito.
Hoftis ad adventum rumpamus foedera taedae:·
753. Nullo triftem] Damno triftem com
mittere nullo Rott. fec. intricatus iterum
fenfus, & varios dant interpretes. Clarius
dixiffet, multo damno vel magne, vereor me
committere bello, triftem & cogitantem
femper de perdenda uxore, fi Caefar vincat.
Sed, te amandata, potero fecurus & laetus
inire proelium, ita nullus & multus varie eft
in fcriptis lib. 111. 571. & hinc mox maxi-
mam partem ſui, în qua multum perderet,
vocat.
757. Maneat] Maneas corrigebat Hein-
fus. pars optima recte amoris vehementiam
notat, non inodo altera, dimidia pars mei,
fed melior & major. vid. Cafaub, ad Perf. v.
Sat. 23. & notas ad Rutilii Itiner. lib. 1.493.
Magni omnes praeter Rottend. tert. qui, no-
fri. mox, fcitque Richel. premunt, prement,
&premant varie in fcriptis.odiofa tamen ver-
bi repetitione, quum praecefferit fortuna pre-
mat. praebent unus Cortii.
759. Vix tantum] Cortius non tantum
quia fcilicet mox, vix maeftas fequitur, ubi
dubla eft fcriptura, firma Rottend, fec. aste-
Pla-
niti Turrian. ceffere e pectore Thuan. fec.
761. Tandem ut vix] Ut deeft novem li-
bris. ut ves Hamb. quart. ut vix feptem.
ut vox etiam multi. maefta Rottend. fec. tan-
dem vix moeftas Cort. perferre feptem. loque-
las Hamb. tert. labores Rottend. pr. locus
turbatus. forte melius foret;
Tandem vox moeftos potuit proferre dolores.
vel moeftas querelas, fi quis urgeat MSS.
confenfum. & vis eft in verbo potuit, quia,
cedentibus pectore fenfibus, tandem denique
verba potuit emittere, ita ut vix non opus
hic fit. poffe enim arduum quid & difficile
opus indicat, quod vix emolimur, ut no-
tavit Barth ad Claudian. Bell. Get. 143. vid.
& mox vf. 778. Sic Terent. in Andr. 1. v.
21. obftupui, cenſen' me verbum potuiſſe ul-
lum proloqui? & Phorm 11. 1. 53. non po-
tuit cogitata proloqui. ubi proloqui eft quod
hic proferre. re&te vero deeffe hic ait, dixit,
aut fimile verbum docet Oudendorpius. quae
fi difplicet Ellipfis alicui, licet centies ufita-
ta, poffet legere, tandem has vox - - que-
relas. Sed ego alterum malim. mox reli-
\
Eum
PHARSALIAE LIB. V.
37%
ཧིཾ' གཎསྶ
*
+
>
Placemus Socerum. Sic eft tibi cognita, Magne,
Noftra fides? credisne aliquid mihi tutius effe,
Quam tibi? nonne olim cafu pendemus ab uno?
770 Fulminibus me, faeve, jubes, tantaeque ruinae
Abfentem praeftare caput ? fecura videtur
Sors tibi, quum facias etiam nunc vota, periffe:
Ut nolim fervire malis; fed morte parata,
Te fequar ad manes, feriat dum maefta remotas
5 Fama procul terras, vivam tibi nempe fuperftes.
Adde, quod adfuefcis fatis, tantumque dolorem,
Crudelis, me ferre doces. ignofce fatenti,
775
Poſſe pati, timeo. quod fi funt vota, Deisque
Audior eventus rerum fciet ultima conjux.
780 Sollicitam rupes jam te victore tenebunt,
"
um fine eft S. Germ. vid. fupr. vf. 268.
763. Rupit] Rumpit quatuor. amoris Sixii.
nec feri fax malebat Heinfius. Sed diri vox
mali ominis, quae rogo, quem abominatur,
convenit. Sorte querenti Rottend. fec. a m.
pr. plebejaque minus Rott. pr. demiffa quin-
que, male. mox, in adventum Rottend. tert.
& Hamb. quart.
769. Nonne] Ne deeft plurimis, quod fae-
pe animadverfum a doctis, novis exemplis
confirmaturum fe Cortius promittit ad Plin.
11. Ep. 9. & VIII. Ep XIV. §. 20. quo ni-
hil facilius, & magis obvium. Dorvillius
malebat
olim cum &c. de quo vid.
ad lib. IX. 604. quod valde placet. num-
we Thuan. tert, nunne Rottend. pr. nos olim
tres.
?
#unc,
770. Tantaeque] Tutaeque Rottend. fec.
tantaque Richel.
772. Sors tibi] Mors Rottend. tert. a m.
fec, etiamnum Thuan. pr. & Hamb. pr. et-
iam non Barberin. facias etiam mea vota Thuan.
ſec, ut apud Óvid. 11. Amor. v. 3. vota mo-
vi mea funt. perire Rottend. fec. fervire o-
mnes fere. forte parata quinque.
:
Et
776. Adfuefcis] Adverfis Thuan. fec. Vir
doctus apud Cortium, adfuefci fatis. fed vide
ipfum Cortium, ad Plin. v111. Ep. xx111.
viit.
8. Et adfuefcis eft hic pro adfuefacis. vid.
ad Ovid. 111. Trift. 111. 7. & not. ad Vir-
gil. vi. Aen. 833. & hic Oudendorp. ad-
fuefco malebat Gujetus.
778. Poſſe pati] Omnibonus pati mortem
fubintelligit. male. pati abſolute ponitur, pro
a te feparatam poffe vivere, durare. vid. fupr.
h. 1. vf. 314. notas Grotii. poſſe poſitum ut
fupra 761. fi fint, Langerm, audiar Rottend.
tert. fciat Hamb. quart feit Thuan.fec_even-
tus veftros MS. Cortii. Si funt vota ſuſpe-
&tum eft voluit, credo, dicere, fi rata funt
vota, vel fimile quid, quod fubintelligere
durum; nam & irrita & vana poffunt effe,
fi fimpliciter dicatur, fi funt vota, poffet le-
gi, quod fi rata vota, fed non audeo fine li-
bris. vel, fi dant vota, nimir. poffe pati.
780. Rupes] Rupem Thuan. quart. & pup-
pem Langerm feret multi. jam laeta fex. Scho-
liaftes non fatisfacit Dorvillio, qui re&e in-
Bbb
ter-
"
378
M. ANNA EI LUCANI
Et puppim, quae fata feret tam laeta, timebo.
Nec folvent audita metus mihi profpera belli
Quum vacuis projecta locis a Caefare poffim
Vel fugiente capi. notefcent litora clari
785 Nominis exfilio, pofitaque ibi conjuge Magni,
Quis Mitylenaeas poterit nefcire latebras ?
Hoc precor extremum, fi nil tibi victa relinquent
Tutius arma fuga, quum te commiferts undis,
Quolibet infauftam potius deflecte carinam :
790 Litoribus quaerere meis. Sic fata, relictis
Exfiluit ftratis amens, tormentaque nulla
Vult differre mora. non maeſti pectora Magni
Suftinet amplexu dulci, non colla tenere:
Extremusque perit tam longi fructus amoris :
795 Praecipitantque fuos luctus: [neuterque recedens
Suftinuit dixiffe vale,] vitamque per omnem
terpretatur, dum navem quotidie adventan-
tem, ex alta rupe profpectans, exfpecto. vid.
Ovid. 11. Epift. 122. & v.61.
་
782. Solvent] Vid ad Virgil. t. Aen. 463.
ubi hanc locutionem exemplis firmavi, qui-
bus adde Stat 11. Theb. 350. Solve metus ani-
mo. & fupr. h. 1. 259.
ipfa metus exfolverat audax
Turba fuos.
quod vero Barthius ad Stat. 11. Theb. 322.
talem fub pectore nubem
Confilio folvens,
ex conjectura his comparat, credo effe con-
tra mentem Poëtae, quae minime Polynicen
effe folutum curis ibi indicat, fed dies no-
Яesque volvere confilia recuperandi regni:
quare volvit retinendum. fi enim folviffet,
jam mente ferena fuiffet, fed & fequentibus
noctibus uxor cum maxime adhucinquietum
& pervigilem fentit. vid. vf. 355. & feqq.
Ovidius poft curas folutum fe denique dicit
11. ex Pont. 1. 5.
ཁ ཙ..
1
Nul-
Tandem aliquid pulſa curarum`nube ſere-
num Vidi.
Si auderer & exemplum fcirem, mallem le-
gere, nubem confilii volvens, ut ita follicitu-
dinem, & incertam, quid ageret, mentem, &
ut Barthius explicat, confufum cogitationum
variarum aeftum exprimeret. de projecta vide
IX. 432, Oudend. vacua boca capio, marito
carentia, & praefidio militum, qui me de-
fendere poffent.
783. Poffim ] Poffum Thuan. fec. & Rot-
tend. tert. clarescent Turrian. nosefcant Thuan.
fec. notefcens Sixi. numinis Barber. oppofita-
que tres. hic totidem.
787. Victa] Juncta Rottend. tert. relin-
quunt Thuan, quart, relinquant Rottend, tert.
Hamb. tert. & Turrian
791. Amens] Deerat Thuan, fec. male.
Ovid. 1. Amor. v11. 51. & Heinf. ad Iv..
Met. 690 & x1.723.
彝
​793. Dulci, non colla] Non dulcia colla te-
nere MS. Cortii. teneri Rottend. pr. & Turr.
&
}
PHARSALIAE LIB. V.
379
Nulla fuit tam maefta dies. nam cetera damna
Durata jam mente malis, firmaque tulerunt.
Labitur infelix, manibusque excepta ſuorum
800Fertur ad aequoreas, ac fe profternit, arenas,
Litoraque ipfa tenet, tandemque illata carinae eſt.
Non fic infelix patriam, portusque reliquit
Hefperios, faevi premerent quum Caefaris arma.
Fida comes Magni vadit duce fola relicto,
805 Pompejumque fugit. quae nox fibi proxima venit,
Infomnis. viduo tum primum frigida lecto,
Atque infueta quies uni, nudumque marito
Non haerente latus. fomno quam faepe gravata
Deceptis vacuum manibus complexa cubile eft,
810 Atque oblita fugae quaefivit nocte maritum!
Nam, quamvis flamma tacitas urente medullas,
Non, juvat in toto corpus jactare cubili,
& a m. fec. Thuan. tert.
794. Fructus] Fluctus Hamb pr. jam lon-
gi Hamb. quart mox, fuos luctus, vitamque
per omnem omiffis mediis, Richel. & a in. pr.
Thuan, pr. & Corti MSS. praecipitatque
Hamb. quart. & Langerm. mox, maefta f.
t. nulla dies Thuan. fec.
800. Ac fe] Hic fe Heinfius. ac fe projecit
Oifel, eleganter Ovid. v11. Ep 1.
Sic, ubi fata vocant, udis abjectus in herbis,
mox, litora & ipfa Cortius. Sed an hoc me-
lius & mollius? inlata carina tres. carinam
Hamb. tert. a m. fec.
802. Portuque Portumque Rottend. fec.
tremerent cum Voff a m fec.
805. Nux fibi] Nox tibi quatuor, infomni
volebat Heinfius quae nox ibi proxima venit,
infomnis, fcil fuit, Dorvillius quam primum
Lesbon adpulerat, ibi infomnis nox fuit. fed
tunc fingere debemus eodem die, quo abiit
a marito, in infulam perveniffe, vel proxi-
main capere pro prima, quam egit in Lesbo.
viduo tunc quinque. cum Oifel.
Ser-
807. Nudumque] Nudoque Rottend tert.
nudumque maritum Rottend. pr. fomno quae
Langerm. & Turr, quem Oifel. forte,
fomno quem faepe gravata,
Deceptis vacuo manibus complexa cubili
eft.
non enim cubile amplectebatur, fed grava-
ta fomno videbatur fibi comple&ti maritum,
qui nufquam erat, in vacuo cubili. idem
de fe fcribit Ariadne apud Ovidium Epift.
x. 9 vid. Lycophr. 113. de deceptis infr.
VIII. ŐL.
811. Quamvis flamma] Flamma quamvis
Cortius. tacitas Thuan. fec. & Putean, ta-
cļas urente Rottend. pr. Hamb. quart.caecas
vir doctus apud Cortium. urgente Langerm.
vergente Rottend. fec. urente praeterea tres,
quod placet. vid. fupr. 99 & notas ad O-
vid. 1. Am. 11. 17. ubi ego urguet praetuli,
non vero hic.
812, Non juvat]
Hic verfus ponehatur
Bbb 2
poſt
380
M. ANNAEI LUCANI PHARSALIAE LIB. V.
Servatur pars illa tori. caruiffe timebat
Pompejo: fed non Superi tam laeta parabant:
815Inſtabat, miſerae Magnum quae redderet, hora.
poſt fequentem in Richel. cubile Hamb.
quart.
813. Pars illa] Quaenam vero? interior
nimirum, in qua uxor folebat jacere, quum
in priori jaceret vir. Ovid. 111. Amor. XIV.
32.
Cur preffus prior eft, interiorque torus.
Albinov. ad Liviam. 328.
Quaeris & in vacui parte priore tori.
*
vid. Neap. ad Ovid. 11. Faft. 345. ubi inox
vf. 350. e fummo decidit ille toro, qui fi prior
eft, hic poffet legi, pars ima tori, ut etiam,
in toris triclinjariis fummus & imus lectus.
Soli vero cubantes viri & mulieres medio
toro fe componebant, ut faepe Ovidius &
alii. ille vero & imus faepe confufa vid, ad
Qvid. 18. Met. 663.
મ
}
M. AN:
Pag. 381
4
M. ANNAEI LUCANI
PHAR SALIA E
LIBER SEX TUS.
ARGUMENTU M.
Poftquam caftra notat, quod Caefar rectus ab hofte
Fugit in Emathiam, quamvis claufiffet is ipfum.
Hinc & Theffaliam, quae fit, gentemque profanam
Defcribit: damnat Sextum non digna petentem.
Poftquam
oftquam caftra duces, pugnae jam mente propinqui,
Impofuere jugis, admotaque comminus arma,
Parque fuum videre Dei, capere omnia Caefar
Moenia Grajortim fpernit, Martemque fecundum
1. Pugnae jam mente propinqui] Varie
tentavit haec Heinfius. jam pugnae intenta.
jam mota, & aliter, quae in lituris jacen-
tia vix legi poffunt. propinquis eft a m. pr.
Thuan, tert. Langerm. & Oifel. mente pro-
pinqua unus Oudendorp. fed vellem doceri,
Latine & eleganter dici mentem propinquam.
quare ego legerem
Poftquam caftra Duces, pugnae jam mente,
propinquis
Impofuere jugis.
Mens pugnae elt confilium, decretum, pro-
pofitum pugnae ineundae. Cortius ex tribus
Codd. propinquis laudans, bonum etiam fen-
fum, fed non verum pronuntiat. vellem edi-
diffet notas, fic & lib. 1x 226.
Jam
Quorum unus aperta
Mente fugae, tali compellat voce regentem.
ita lib. 111. 37. certa mens malorum, ubi vie
de quae diximus, & ad Valer, Flac. v. 255.
ubi cum mente quum legatur, forte & hic
quia jam & cum faepe permutantur, ut lib.
v. 678. jam, vel cum luce propinqua (qui lo-
cus forte librario obverfabatur,) poffet legi,
pugnae cum mente. Sed vulgata eumdem
fenfum dat. etiam alius mallet, pugnae jam
mente propinquae, ut decreverint quampri-
mum pugnare.
‚
3. Videre Dei] Debine Rott. tert. a m
fec. rapere obvia corrigebat Heinfius, certe
Bbb 3
*
4
382
M. ANNA EI LUCANI
5 Jam nifi de genero fatis debere recufat.
Funeftam mundo votis petit omnibus horam,
In cafum quae cuncta ferat. placet alea fati
Alterutrum merfura caput. ter collibus omnes
Explicuit turmas, & figna minantia pugnam,
10 Teftatus numquam Latiae fe deeffe ruinae.
Ut videt ad nullos exciri poffe tumultus
In pugnam generum, fed claufo fidere vallo,
Signa movet, tectusque via dumofa per arva
Dyrrachii praeceps rapiendas tendit ad arces.
rapere ingenio Caefaris convenientius. ut
mox vf. 14. Dyrrhachii praeceps rapiendas
tendit ad arces. lib. 11. 654 primo tot moe-
æia curju rapta, & faepe alibi. Flor. 11. 17.
rapta impetu Hifpania, obvia etiam elegans,
quod & in omnia mutarunt librarii apud Clau-
dian. vi. Conf. Hon. 468.
Arato profternens obvia ferro.
Omnia fenfum mihi hic ineptun facere vide-
tur neque umquam in bello omnia oppida capi
folent, fed obvia, quae vel obftant agmen
ducenti, vel quae in itinere occurrunt, &
opportuna & accommodata funt obtinendae
regioni alicui. obvia enim utrumque fen-
fum habet. vid. ad Calpur. Ecl. 1. 10. &
Serv. & nos ad Virgil. 111 Aen. 499. & mox
omnibus iterum occurrit.
5. De genero] De generi fatis Rottend.
tert. de genéra Turrian.
7. In cafum] In caffum Thuan pr. & tert.
Richel & a m. pr. Öifel. vid. lib. 11. 263.
ruit alea fati vir doctus apud Cortium, ne-
fcio qua fpecie, & non nifi fola libidine e-
mendandi, an corrumpendi. nam placet prae-
cedentibus, mente, & petit horam votis, &c.
optime congruit. merfura erat erafum in
Hamb tert quae vox tamen fana erat: Hein-
fius verfura correxerat, fed iterum induxe
rat: & ut proprie utitur, mergere caput lib.
VII. 163 ita hic per tranflationem. tunc col-
libus tres noftri; & aliquot aliorum. tot col-
libus Hamb. fec.
}
Hoc
10. Teftatus] Teftatur Hamb. fec. & Oi-
fel. Latiae numquam Rott. pr. & S. Germ.
quod probat Gujetus.
12. In pugnam] In pugna Richel. claufo
fed Hamb. tert. & quart. quod Oudendorpius
& Cortius, hic & aliis faepe locis exhibent.
ut caefurae in quarta fede faveant. fe clauſo
Langerm. fi claufo quatuor. fidere quatuor.
fidere bello Rott. pr..
^
13. Signa movet] Quia modo praeceffit.
figna, Dorvillius mallet caftra movet, ut fae-
pe haec commutantur, etiam apud Noftrum.
vid. 1. 323. verfus hic ab Heinfio confoſſus ;
ſuſpectum ipfi erat tecusque via, pro quo ten-
taverat etiam, taciteque viam fcil. movet
fed non acquiefcens, totum verfum malebat
abeffe: & obfcurius certe dictum,tectus via.
Caefar ipfe lib. 111. B. C. 41. dicit, magno
fe circuitu difficili anguftoque itinere Dyrrha-
chium profectum. an, tectuſque jugis dumifa
per arva. Sed & via pro loco, per quem iter
fecit, poteft explicari, & de itinere militari
faepe occurrit. ut Fróntin, 1. 11. 9. colara-
tiora, ut ex via, corpora, nobis de marfch,
& ita via per haec dumofa arva, recte potelt
dici texiffè & occultaffe iter facientem; ideo
que nihil moveo. tendis in arces Rottend tert.
Sed ad praeftat. vid. fupr. 111. 359. currit ad
Oifel. a m. fec. mox, praecedit in quatuor.
male. vide Oudendorpium.
T
16.
PHARSALIAE LI B. V.
383
15 Hoc iter aequoreo praecepit limite Magnus,
Quemque vocat collem Taulantius incola Petram,
Infedit caftris. Ephyreaque moenia fervat,
Defendens tutam vel folis turribus urbem.
Non opus hanc veterum, nec moles ſtructa tuetur,
20 Humanusque labor, facilis, licet ardua tollat,
Cedere vel bellis, vel cuncta moventibus annis.
Sed munimen habet nullo quaflabile ferro,
Naturam, fedemque loci. nam claufa profundo
Undique praecipiti, fcopulisque vomentibus aequor,
16. Taulantius] Taumantius Thuan. fec.
infidere collem dicit & Florus 111. 23. &
alii ita conftruunt. vid. Cortium ad Plin.
VIII. Ep. 4..
17. Ephyreaque] Nihil mutandum: nam
codices noftri omnes confentiunt, praeter
unum & alterum. Corinthios fimul cum
Corcyraeis condidiffe urbem Dyrrhachium
docet Palmer, lib. 1. Graec. Antiq cap. 19, &
cap. 21. agit de Petra. Pyrrhaeaque, vel Pyraea,
de Dyrrhachio dici non poteft, nam Pyraei
longius inde abfunt. & Mela lib. 11. cap 3.
dicit, fl. Naronem inter Pyraeos & Liburnos
emitti. Hi ergo in Illyrico, Dyrrhachium
in Epiro nova, quae & Albania dicta, unde
Taulanti, yeras Iveins vicini Illyriis,
dicuntur Plutarcho in Quaeit. Graec. pag. 297.
Ed Francof.
18. Vel folis turribus urbem] Haec mihi
contraria videntur fequentibus, ubi nec ope-
ribus, nec molibus, nec humano labore dicit
munitam, fed natura & fitu fuo firmam. quare
forte fcripferit, tutam vel folis rupibus urbem.
nam has voces variari indicio eſt lib. 11 505.
Et jam moturas ingentia pondera-turres,
ubi in MS. eft rupes, & mox Nofter vf 14.
fcopulos, & 26. cautes dicit terribiles ſaften
tare urbem. & rupibus etiam placebat Dor
villio. poffet &, tutam vel folis viribus urbem,
incolarum multitudine & virtute, fic apud
Ovid. v. Trift. 1.70.
་
"
Exi-
Vixque fui tutam viribus eſſe loci.
ubi Heinfius corrigebat turribus
& alii co-
dices, moenibus habebant. fic & x111. Met.
868. volebat idem,
Cumque fuis videor tranflatam rupibus Aet-
nam.
ubi vulgo erat, viribus. judicent eruditi: mox
idem Heinfius, non opus hanc laterum, non
ex cocto lapide. fed de hoc dubito. non a
majoribus dicit fuiffe opere munitum, nec
moles in mare jactas & ttructas, quorum
omnium vices rupes praeilant. non moles
Hamb tert.
20. Licet ardua tollat] Poteft ardua ca-
fu accufativo fumi, ut mox 38. & 138. &
referri ad opus & moles, quae licet huma-
nus labor in altum exftruat, tamen bellis &
vetuftate folent vinci & cedere. nam aliter
nefcio quid tollat regere poffet nifi intelli-
gas fe tollat; ut faepe fe tollere apud Noftrum,
& alios occurrit. Clarior effet fenfus, fi
dixiffet, licet ardua jurgat, ut moles ftructa
intelligatur. ut inf vf. 64. Sed vulgata fatis
placet moventibus armis Hamb. quartus.
23. Luci | Loco Rott. tert.
24. Praecipiti fcopulisque vomentibus ae-
quor ] Varias lectiones ab Oudendorpio ad-
ductas,in noftris quoque codicibus deprehendi,,
plures vero,fcopulisque vomentibus, vel,remo-
ventibus:illifum fcopulisque moventibus Lan-
germ, follemne vero effe que poni pro re in
veg-
384
M. ANNA EI LUCANI
}
25 Exiguo debet, quod non eft infula, colli.
Terribiles ratibus fuftentant moenia cautes,
Ioniumque furens, rapido quum tollitur auſtro,
Templa,domosque quatit, fpumatque in culmina pontus.
Hinc avidam belli rapuit fpes improba mentem
30 Caefaris, ut vaftis diffufum collibus hoftem
Cingeret ignarum, ducto procul aggere valli.
Metitur terras oculis: nec cefpite tantum
ca-
verbis compofitis vidimus ad lib. 111. 235.
illud revomentibus vix placet, quia fcopuli
potius frangere, retundere, ut infr. 266. re-
fundere, & 11. 618. remittere &c. dicuntur,
revomere vero vortices, ut Charybdis,
vernae & fimilia, quae prius abſorbent, dein-
de revomunt. nifi fcopulos exefos & flucti-
bus adfiduis cavatos intelligamus. quare aut
Lucano haec axvgohoyía condonanda, aut re-
moventibus, verbo nimis in hac re languido,
dandus locus.
है
25. Colli] Ita conftanter fcripti. fuerunt
tamen jam olim viri docti, qui hic collo ma-
lebant fcribere. ut inter illos Palmer. lib. I.
Graec. Antiq. cap. 19. qui jam Dominicum
Nigrum ita legiffe ait, quia Ifthmus collum
dicitur. Cl. Dorvillius etiam collo praefere-
bat, quia vf. 16. vocat collem petram, & in-
concinnum videri poffet, collem jungi ter-
rae per collem, nec repugnarem, nifi codices
omnes effent contrarii, & quia fcopuli vi-
dentur melius colli , quam collo convenire.
noftrates qnidem in infula Goereda adhuc ho-
die folent vocare Collum, den Hals, ifth-
mum, qui hanc infulam adnectit Vornae, &
qui per aeftum marinum inundatus aditum
negat, fed recedente mari, iter ex Vorna
in Goeredam dat pedeſtre. Sed colli con-
firmat aperta imitatio Gulielmi Apuli in
Poëmate de Rebus Normannorum lib. 1. fub
finem , quem ediderunt III Leibnit. T. 1.
Rer. Brunsv. & Murator. Tom. v. Rer. I-
tal. ubi agit de Tarento.
Namque mari septum majori parte Taren-
tum,
Con-
Infula mox fieret, modicus nifi collis ad-
effet.
ubi mallem fcripfiffet, obeffet. Notandum
etiam Noftrum quod eft dixiffe, pro quo ho-
die, quod fit dicerent, fed ita folet Lucanus.
vid. ad 111. 50. vIII. 538. ad Suet. Caef.
LXVIII. Quinct. 11. de Inft. Orat. 12. Vi-
dentur indocti copiam habere minorem, quod
dicunt omnia.
27. Ioniumque furens] Ferens Hamb. tert.
vid. v. 419. rabido quinque, quod Heinfius,
Oudendorpius & Cortius receperunt. vid. &
Markl. ad Stat. 11. Silv. 11. 128 domusque
quatit tres libri, & hoc, ut mox vf 35. &
alibi etiam, Cortio placuit. Spumatque in cul-
mina portus Rott. fec. quod nefcio an non
verum fit. nam Ionium praecedens non ele-
ganter jungitur 7 pontus, nifi Ionius ibi le-
gatur. vel Ionium fi legatur, feparetur, pro
Ionium mare fureus quatit templa dumosque,
& portus fpumat in culmina, id eft, aqua in
porty agitata fpargit aquae guttas & fpumam
in faftigia templorum & domuum, quale
faepe accidere folet etiam in noftris urbi-
bus ad mare pofitis, & ipfe vidi Fliffin-
gae in Zelandia. Ionium vero & Ionius fae-
pe fimpliciter dici folet. vid. ad Valer. Fl.
IV. 715. Pontus etiam & portus faepe varian-
tur in fcriptis. vid. Heinfii notas ad Ovid. XI.
Ep. 123.
29. Hinc] Hic, baec, buc, tunc in no-
ftris. avidam belli mentem dixit imitatione O-
vidii, qui vII. Ep. 153. fi tibi mens avida
eft belli. mox aggere belli Rottend. fec, ut &
fupr. vf, 12. variatur.
{
擎
​32.
PHARSÁLIA E LI B. VI.
385.
t
Contentus fragili fubitos attollere muros,
Ingentes cautes, avulfaque faxa metallis,
35 Grajorumque domos, direptaque moenia transfert.
Exftruitur, quod non aries impellere faevus,
Quod non ulla queat violenti machina belli.
Franguntur montes, planumque per ardua Caefar
Ducit opus
opus: pandit foffas, turritaque fummis
40 Difponit caftella jugis, magnoque receffu
Am-
32. Metitur] Quatuor ex noftris etiam, fpeciofum forum & templa deorum. Videtur
metatur, & ita haec verba confufa libr. 11. hic Tautologia? rehaus dixirus & TỶs haus
Γελάας οικίσας τις λαὸς
705. & x. 308. accedo tamen Oudendor-ñs Céλas perúvoyxı, hanc removebis, & verum
pio, licet metatur Cortio placuerit, & de- fenfum reduces, fi voculam λ, leviter mu-
fendi etiam poffit. fed metitur melius. States in ažas. & lapides tranftulit Gelae ad ae-
tius x. Theb. 835.
Ardua mox torvo metitur culmina viſu.
obire oculis apud Plin, v111. Ep. 18 hoc lo-
co illuftrat Cortius. non cefpite Rottend pr.
34. Avulfaque] Divuljaque Thuan. fec.
evolfaque Hamb. pr. & ita Cortius, qui etiam
pro metallis conjicit medullis, ut & lib. 111.
209. & iv. 304. tentaverat, fed fine ullo co-
dicum fubfidio. & durum effet medullas ita
fimpliciter vocare metalla, nulla adjecta vo-
ce, ut in aliis locis; filicum medullas, vel au-
riferas dixiffe aliqua ſpecie poſſet fingi. dein-
de infeliciter, vim metro faciens, corrigit
dirutaque, faltem dediffet, & diruta, vel,
diruptaque, ut tres ex noftris. dirempta etiam
recufat lex Pedia. Cl. Dorvillius direpta inter-
pretatur celeriter deftru&ta, ut ex ruinis unius
urbis faxa transferret ad aggerem ducendum,
vel mallet deftructaque, addidit vero locum in-
fignem Diodori Siculi Ecl. lib. xxII. p. 868.
- Κτίζει δὲ Φιντίας πόλιν, ἐνομάσας αυτὴν Φιντιάδα,
Γελοίος αναςάτες οἰκίσας ο αυτῇ [ἔσι δὲ αυτή
aglardari] x nagigar Ta Teix as oi-
xing, Tug λHous rãs Fidas es tùr Puriáda perá-
vigne, xtions râx® rì áyong! ážıbλoyev,
Dum. Aedificat vero Phintias urbem, nomi-
nans eam Phintiada: excitos e patria Geloos
in ea collõcans, illa vero eft maritima. Et de-
fruens muros & aedificia, populos Gelae in
Phintiads sranftukt, aedificavitque murum&
$
dificandos muros, forum templa Phintiados, de-
ftructa Gelae moenia transfert, In Siculis a-
liis teftimoniis & ex ipfa hiftoriae hujus ſerie
haec emendatio adftruitur.
37. Bell Bello Voffian. ut ita violenti
effet a violens, de quo vid. infr. VII. 125.
& violenti bello effet quum vi urbs op-
pugnaretur. Sed & lib. v111. 377. x. 481.
& apud Virgil. 11. Aen. 151. machina belli
occurrit, qua utimur in bello violento, id
eft, oppugnationibus.
39. Ducit opus] Tendit etiam in Hamb.
tertio, quod pro extendit poffe fumi recte o-
ftendit Oudendorpius. fic apud Sil. Ital. 1.
211.
Sed quo fe campis fqualentibus Africa tendit.
Virgil. Ceiri 206.
Nam qua fe ad patrium tendebat femita li-
men.
vid. ad Valer. Fl. IV. 320. & vi. 716, & ita
potuit ducit, quo verbo modo vi. gr. ufus
erat, hic effe gloffatoris a manu. Sed quia
turba codicum illud tuetur, non audeo eji-
cere: quia & ducere & educere pro in altum
ftruere Virgilio & aliis eft in ufu. vid. Serv.
1. Aen. 424. & v. 631. plenum opus etiam
male quosdam dare notaverat Heinfius, &
amat antithefes Lucanus. turrita fupremis
S. Germ. difpofuit tres libri.
40. Magnoque recurſu] Receſſu omnes no-
ftri:
Ccc
386
M. ANNA EI LUCANI
Amplexus fines, faltus, nemorofaque tefqua,
Et filvas, vaftaque feras indagine claudit.
Non defunt campi, non defunt pabula Magno,
Caftraque Caefareo circumdatus aggere mutat.
45 Flumina tot curfus illic exorta fatigant,
Illic merfa fuos: operumque ut fumma revifat,
Defeffus Caefar mediis intermanet agris
Nunc vetus Iliacos attollat fabula muros,
ftri: fere eadem varietas lib. v111. 767. ita
Virgil. v111. 193.
Hic fpelunca fuit vaſto ſummota receffu.
finis Hamb. pr. quos vero fines ? an a-
grorum, ut lib. 1. 167. aut regionum vi-
cinarum? vox fufpecta, nec quid reponam
habeo. cogitabam olim fluvios, quia Cae-
far lib. 111. B. C. 49. fumma aquae copia
ufos milites fuos fcribit. Sed flumina fe-
quuntur, haereo in hac voce. mox nemoroſs-
que tecta Voff. vid. lib. v111. 1. rura Bar-
ber. tefca Rich. vid. lib. IV. 100. filvas era-
ferat manus in Thuan. tert. forte quia faltus
praecefferat. fed tautologus effe folet Luca-
nus, & poffent etiam diverfae effe filvae &
faltus. fed in his morari non libet. Vaftaque
omnes, codices, & miror vastas placuiffe
Cortio, qui & indagine claufit in fuo inve-
nit, ut & eft in Rott. fec. & plures cingit
habere notat, quod ego in nullo vidi, Ou-
dendorpius in uno.
44. Caftraque] Clauftraque Hamb. tert.
45. Exorta] Exorſa Thuan. ſec. merſa du-
bium, an in mare exeuntia, an, ut quaedam fo-
lent, fub terram labentia vel deficientia, nec in
mare venientia, aut in alios fluvios caden-
tia, ut Omnibonus: ſuſpecta vox, nec quid
fubftituam reperio.
47. Intermanet] Interjacet Oifel. a m. fec.
51. En] In, at, & in fcriptis. jam Lan-
germ. impudentiffima exaggeratio, quum nec
minimam hoc opus partem earum regionum
complexum fuerit : & tamen mox oblitus fui,
vs. 63. anguftam arenam vocat: nifi per re-
gnum intelligat regiam urbem, fedem re-
*
*
Ad-
gis: nam de toto regno abfurdum effet, ut
recte Hortenfius. per Tigrim Ninum urbem,
per Orontem Antiochiam forte fi intelligat,
tolerabilior effet comparatio: nam fpatium
harum urbium certe aequavit, fi non fupe-
rayit operibus fuis Caefar.
འ
53. Subitum] Subito Hamb. tert. ut fere
femper hoc adverbium cùm adjectivo com-
mutari folet. vid. Heinf. ad Ovid. Ep. XVIII.
160. & faepe alibi. tantum claudit Hamb.
tert. deinde duodecim e noftris, aut jungere,
quod praetulit Oudendorpius. parum refer-
re putem, an adjungere, omiffa particula
aut, in priori membro, ut faepe fieri folert,
an expreffa, aut jungere legamus, quum i-
dem fenfus inde oriatur, & idem utrumque
verbum notet, quod alibi admovere ; fcili-
cet elifo ponto, id eft, aggere terreno per
fretum du&to, tot manus, id eft, tot opus
facientes milites & operarii, potuiffent Sefton
admovere Abydo, quae nunc medio mari
disjunguntur: uam de ponte, ad exemplum
Xerxis faciendo, Noftrum non cogitaffe
puto; fed potuiffe Caefarem, his manibus
perpetuo aggere per fretum ducto, jungere
has urbes. fic de via Domitiana Stat. Iv. Šilv.
111. 25. utitur verbo admovere.
Gauranosque finus, & aeftuantes
Septem montibus admovere Bajas.
id eft, iter brevius & facilius facere inter
Bajas, & Romam. & in fequentibus imitari
Statium Lucani noftri hunc locum re&te ob-
fervat Oudendorpius, ubi ponte nor natanti
de aggere terreno debet explicari. & ita admo-
vere non diffimili fenfu infra h. 1. vf. 181.
+
06-
PHARSALIAE LI B. V
387
}
1
删
​5
Adfcribatque Deis: fragili circumdata teſta
50 Moenia mirentur refugi Babylonia Parthi.
En quantum Tigris, quantum celer ambit Orontes,
Affyriis quantum populis telluris Eoae
}
Sufficit in regnum, fubitum, bellique tumultu
Raptum claufit opus. tanti periere labores.
55 Tot potuere manus aut jungere Seſton Abydo,
Ingeffoque folo Phryxeum elidere pontum :
occurrit, & apud Juvenal. Sat. x. 149. A
frica, Nilo admota tepenti, & alibi faepe. hoc
de primo opere, & aggere, qui duci potuif-
fet per Hellefpontum. deinde alterum addit
de Ifthmo Corinthiaco perfodiendo, ubi in
MSS. copula variat. Et Pelopis Thuan, fec.
aut ratibus Thuan. quart. & Rottend fec.
fed quum de duobus diverfis operibus agat,
puto ita conftituendum locum,
Tot potuere manus, aut jungere Sefton Aby
du,
Ingeftoque folo Phryxeum elidere pontum;
Aut Pelopis latis Ephyren abrumpere re-
gnis,
Et ratibus longae flexus donare Maleae.
In duobus prioribus verfibus de aggere agit,
fequentibus de Ifthmo perfodiendo: quod fi
poffet effici, vitare poffent periculofiffimum
flexum Maleae nautae per compendium na-
vigationis, Iithmo pervio navibus. & ideo
ibi, aut Pelopis defideratur. fed in fequenti
verfu, Et ratibus, quia ad idem opus, ut
jam Glareanus & Hortenfius obfervarunt,
refpicit, ut ingestoque ad prius, ubi male in-
geflaque Turrianus. quod vero alii adjunge-
re, pro aut jungere habeant, potuit eadem
ratione eveniffe qua librarii copulam que
faepe pro re in compofitis verbis dederunt
ut vf. 24. obfervavimus. hac occafione
etiam vendicanda mihi explicatio, quam de-
di olim, loci ex Valer. Fl. 1. 198. ubi Ja-
fon Neptunum invocans, ut fibi iter fortu-
nare vèlit, ait,`
Nec nunc mihi jungere montes
Mens tumet, aut fummo depoſcere fulmen O-
lympe.
1
Aut
quae interpretes de montibus a Gigantibus
montibus impofitis capiunt. quum, fi hoc
vellet, deberet dicere, & fummo d. f. Olym-
po, quia de eodem facto tunc ageretur. Vir
Orientis linguas profitens, & in illis regnum
poffidens Schultenfius, in libro de defe-
&tibus hodiernis linguae Hebraicae, me fibi
refutandum fumfit pag. 81. & primum me
nodum in Scirpo quaerere ait; & obftitiffe, ne
verum cernerem, rariorem uſum verbi tume-
re, quod Graecum didier exprimit, quum
ita ipfe etiam explicuerim per illud verbum
& tîronibus jam notum ſatis fit, & Heintius
hic & ad lib. 11. 103 & Claudian. Bell. Gild.
330. & Bulae, ad Val. Fl. v1.2. & ipfe ad
Ovid. v11. Ep. 121. & alibi jam docuerim
de omni graviori motu animi, ut de ira in
primis, ufurpari, & metaphoram du&am ab
irato mari, quod tumere, dicit, ut Scholia-
ftes Apollodori altero illo loco, ad quem
me ablegat, adfirmat Nullum vero produ-
ci locum video, ubi aliquid invidiae fubef-
fe videtur. Sed vera verbi tumere,
ta fatis, & Lexicographis etiam obfervata, vis
& proprietas. Jam vero vellem mihi Vir
doctus dediffet exemplum, ubi jungere mon-
tes, poffet notare, montes montibus impo-
nere, quum deberet intelligi, quafi diver-
fi & diftantes inter fe montes fibi conjun-
gerentur & admoverentur. & quum volunt
Poëtae impofitos montes exprimere, addere
folent dativum loci, cui adjunguntur impo-
fiti illi montes. fic Statius 111. Silv. 11.65.
fummae gelidum quae Pelion Offae
Ccc 2
Funxit.
no-
&
388
M. ANNA EI LUČANI
Aut Pelopis latis Ephyren abrumpere regnis,
Et ratibus longae flexus donare Maleae:
-Aut aliquem mundi, quamvis Natura negaffet,
60 In melius mutare locum. cbit area belli:
Hic alitur fanguis terras fluxurus in omnes,
Hic & Theffalicae clades, Libycaeque tenentur.
Aeſtuat angufta rabies civilis arena.
Prima quidem furgens operum ftru&ura fefellit
65 Pompejum. veluti mediae qui tutus in arvis
Sicaniae rabidum nefcit latrare Pelorum:
&vII. Theb. 79. Frondenti jungève Pelion Offae.
& ita alis in locis, ubi non agitur de Gigan-
tum hoc infano conatu. ita Val. Fl. 11.491.
Neptunus muros quum jungeret afiris.
Statius VII Theb 88.
Maeftaque perpetuis follemnia jungimus a-
ftris.
& ita hic jungere Sefton Abydo dixit fere eo-
dem modo, ut Ovid. xv. 295. Zancle quo-
que juncta fuiffe dicitur Italiae. ante fretum
Icil. Siculum, quum continens effet terra, uc
nunc contra per Hellefpontuin ducto ag-
gere jungi potuiffent Seltos & Abydos. Jure
ergo fufpectus fuit inihi locus, & pro junge
re montes, conjiciebam, fed timide, & era-
ditiorum judicia de hoc loco reverens
jungere mortes; & explicabam, Acaltum oc
cidere, & deinde Peliam ei jungere. quod
fibi nondum in animo etfe dicit Jaſon, licet
Pelias morem mereatur, quia
aſpera juſſa
Reperit, & Colchos in me luctumque
meorum.
Sed nunc patiturum fe Peliae dicit, & Neptu-
num precatur, ut non indignantibus undis
de accipiat, at ubi redux fuerit, Peliam de-
bito fuplicio miuatur adfli&turum ; illum
ego..
denique, quid attinet maria tentaturo men
tionem facere montium montibus impofito-
rum, & ita metum quafi Neptuno audacis
incepti incutere ? qui licet oinnes montes
cumularentur, fedibus in profundo máris
Aut
quietis poffet gaudere. & ineptum effet Nep-
tuni favorem implorare hac puerili excufatio-
ne; fe nolle coelum oppugnare. Sed quum
primus effet Jaſon, qui tentaret, & temera-
ret quali intactum & fanétum aequor, dicit
fe hoc non fponte facere, fed coactum a
Pelia, quem potuiffet quidem occidere, &
ita a mari, ut a re facra, abftinere, fed non-
dum fibi hoc opportunum. videri, fed per-
ato curfu, favente Neptuno, poenas de eo
fumturum.
{
17. Aut Pelopis latis } _Pelopis laetis
Thuan. fec. fed hic iterum Lucanus quid
humani paffus videtur. Si enim Ifthmus per-
foflus fuiffet, ut & Caefàr fibi propofuerat,
Corinthus non exclufà fuiffet a Pelopone-
fo, cum inter Cenchreas & Lechaeum foffa
fuiflet ducenda, ut patet ex Pauſania lib. 11.
1. Jam verò Corinthus interius verfus Pelo-
ponnefùm & extra ipfas anguftias Ifthmi,
ubi pertodiendus effet, jacebat, & ita inclu
deretur Peloponnefo
$8. Donare] Hic eft illis remittere, ne
cogantur illum flexum facere. vid, lib v
764 & Heinf. ad Ovid. 111. Art. Am. 85.
flexum tres libri..
59. Aut aliquem mundi, quamvis]. Aut
aliquem, quamvis mundi natura negaljet Tur-
rian. uon mate, ut paffim, rerum natura.
aut interpungendum, aut aliquem, mundi
quamvis natura n.
60. In melius ] Hanc eſſe Latiniorem elo-
CH-
PHAR SALIAE LIB. VI.
389
*
Aut vaga quum Tethys, Rutupinaque litora fervent,
Unda Caledonios fallit turbata Britannos.
Ut primum vafto feptas videt aggere terras:
70 Ipfe quoque a tuta deducens agmina Petra
Diverfis fpargit tumulis, ut Caefaris arma
Laxet, & effufo claudentem milite tendat.
Ac tantum ſepti vallo ſibi vendicat agri,
Parva, Mycenaeae quantum facrata Dianae,
75 Diſtat ab excelfa nemoralis Aricia Roma:
Quoque modo Romae praelapfus moenia Tybris
1.
3
cutionem, quam in meliorem notat Serv. ad
Virgil. Aen. 281. qua & utitur idem
Maro lib. x. 632. & XI. 426. & alii. fic in
majus, in deterius &c, de quibus confule
Cortium ad Plin. 111. Epift. 1. pr.
·+60. Area] Alea Langerm. a m. fec. male:
area, id eft, locus proeliorum diverforum
contrahitur in unum, mox dilatandus in Thef-
faliam & Africam:-fic Ovid. v. Met. 410.
Coit anguftis inclufum cornibus aequor.
mox, fuſurus in omnes Thuan fec. illo Thef.
tres. Theffaliae Thuan. fec. Libyae idem &
Rott. tert. utrumque recepit Cortius. Liby-
daeque Turr. anguftae Richel.
66. Rapidum] Rabidum oinnes fere &
hoc a latrare convenit, de quo vid. ad Val.
Flac. 1.590. & fupr. 1. 148 rapidum ta.
men retinuit Cortius. raptum Hamb. tert.
rabidi Vofl. axt v‹luti Tethys Rott. fec. a m.
fec. Rupinaque Turr. & S. Germ. Caledonios
In
fingulis illis quafi caftris milites plures fpar-
fos & divifos opponere cogatur. fic infr.
270.
Armaque| late
Spargit, & effufo laxat tentoria campo.
Sic effufa aula pro fpatiofa Stat. iv Silv. ·
11 23. & addit, campi multumque amplexus
aperti. tendant Barberin. prendat Thuan, fec.
ac tantum, vel & nonnulli. at Ed. Gryph.
4
76. Quoque modo Romae] Verum eft ter-
rae etiam legi in feptem noftris, & Ro-
mam hic repeti effe fufpectum. durius vero
dictum, quo modo, id eft, fpatio, terrae
Tybris defcendit in mare. Heinfius, Quo-
que modo aeterna p. m Tybris ut ultima
in aeterna producatur fequentibus pr. ut
libr. v. 128. quippe produxit ante ft. ftimu-
lis. Sed quia hoc vix placiturum eruditis
noverat, adfcripferat &, Quoque aeterna mo-
do ingeniofe: an vere nefcio, licet Roma
centies arbs aeterna vocetur ab antiquis, ut
quaedam ex Ovidio, Claudiano, Infcriptio-
nibus antiquis loca adfcripferat Heinfius.
locum, corruptum cenfeo, & quia toties ea
72. Et effuſo claudentem milite tendat] dem vocabula iterat Lucanus, Romae non-
Heinfius corrigebat, limite, ut centies hae dum audeo removere. illud terrae irrepfif-
voces permutatae fuere. tendat hic iterum pro fe puto, ab offenfo repetitione & Romae
extendat Pompejus fpargit milites, ut Cae librario. cogitabam, Quoque modo Etrufcum
far cogeretur ambitum facere laxiorem, & (vel Tufcum) praelapfus moenia Tybris in
non contrahere munitiones verfus interiora mare defcendit. tale quid defidero: latet ul-
& propiora Dyrrhachio loca: munitos ilecus. defcendat Cortii MS. quod pro deſcen-
los tumulos intelligere debemus, ut Caefar
noftri omnes.
69. Vasto fepias] Septas vafto, tres libri.
terras videt aggere feptas Barber. mox, di-
ducens Oifel. ſubverfis fparfit Thuan. fec.
A
deret capiendum.
"
+4
Ccc 3
78
390
M. ANNA EI LUCANI
In mare defcendit, fi nufquam torqueat amnem.
Claffica nulla fonant, injuflaque tela vagantur:
Et fit faepe nefas, jaculum tentante lacerto...
80 Major cura ducem mifcendis abftrahit armis
Pompejum, exhauftae praebenda ad pabula terrae,
Quae currens obtrivit eques, gradibusque citatis
Ungula frondentem difcuffit cornea campum.
Belliger attonfis fonipes defeffus in arvis,
85 Advectos dum plena ferant praefepia culmos,
Ore novas pofcens moribundus labitur herbas,
78. Injulaque] Immiffaque Thuan. quart.
invifaque feptem & fit S Germ.
80 Duces] Ducis fere omnes, quod melius,
quia de folo Pompejo detrectante pugnain a
git, quum Caefar avidus effet proelii commit-
tendi. Sed quia Pompejum fequitur, certe prae- -
ftaret cum uno Heinfii legere, ducem, ut re-
liqua exhauftae &c. fint appofitiones F cura.
81. Praebenda ad pabula] Prendenda tres
libri, qualis varietas & lib. 1v. 20. gramina
multi praebentem gramina Heinfii Cod. a m.
pr forte, quaerendä ad pabula. fic apud Clau-
dian. Idyl. v11. 21.
Et nova germanis paribus diſcrimina prae-
bens.
ubi Heinfius in duobus codicibus invenit,
quaerens. quas currens Rott.fec. qua Richel.
& a m. fec. Oifel. quod placebat Dorvillio,
attrivit quatuor, de quo verbo in hac re vi-
de Barthium ad Stat. XII. Theb. 657. contri-
vit Hamb. fec. omnia poffunt defendi, & effe,
gloffatorum Scholia. potuiffet & extrivit, de
quo ad Phaedr. 1. 21. equus Rott. pr. mox
decuffit Hamb. quart. & Cortius, qui ad
Plin. VIII. Ep. xv11. §. 6. fe hic plura no-
taffe indicat.
84. Defeffus] Diffufus Lang. quod Cor-
tius recepit. Defenfus Turr quod ex folle
mui mor, & vitiofo literam infarciendi,
ortum defefus erat pro defenfus fcriptum.
defixus & defectus conjecit Oudendorpius,
vulgari variatione, & toties iterata a viris
.
Et
doctis, fed quae huic loco non convenit. ego
defeffus retineo, quaerendo enim pabula de-
feffus equus, nihil tamen invenit. Advecti
vero culmi funt, frumenta mari vel fluvio ad-
lata: ut infr. 442. & x. 168. & quae ferva-
ta ab equis non tangebantur, quia non re-
centia erant. novae enim herbae funt, res
centes, virentes. vid. ad Calpurn. 11 45 non
tamen aridis opponuntur, quibus etiam ini-
tio caruit Pompejus.. Sed prohibebatur pa-
bulatione a Caefare, etiam intra fpatium
feptum, & ideo tumulos infederat & caftellis
munierat, ut eorum praefidio fpatium laxius
haberet, ubi erant manu fata, quae in pa-
bulum deberent crefcere equis, ut inde ale-
rentur, donec adveherentur aliunde, vid Caeſ.
111. B. C. 43. & 44. quare etiam dum le-
gerem cum Grotio in notis prioribus, ut
centies, & mox vf 88 variatur: nam non
verofimile eft equos fame defeffos adfper-
natos fuiffe advectos culmos.
Sed quia
nondum advecti erant, ore fuo pofcunt no-
vas herbas, adtonfis quae prius fuerant. for-
te etiam, moribundo ore praeftaret & trema-
la Turrian. obrumpit Langerm. & Hamb. pr.
abrupit Richel.
88. Corpora tum] Dum fere omnes, &
Cortius & Oudend. digerere artus in Lexi-
co Fabri exponitur diffolvere & ordine quo-
dam confumere, ita ut cibi digeri dicuntur.
quod vellem exemplis aliorum locorum pro-
batum videre: nam proprie digerere eſt" an-
→
tea
PHARSALIAE LIB. VI.
391
A
罐
​Et tremulo medios abrumpit poplite gyros.
Corpora dum folvit tabes, & digerit artus,
Traxit iners coelum fluidae contagia peftis
90 Obfcuram in nubem. tali fpiramine Nefis
Emittit Stygium nebulofis aëra faxis,
Antraque letiferi rabiem Typhonis anhelant:
Inde labant populi, coeloque paratior, unda
Omne pati virus, duravit vifcera coeno.
95 Jam riget atra cutis, diftentaque lumina rumpit:
Igneaque in vultus, & facro fervida morbo
*
}
V
Peftis
111. Aen. 663. obfcuram nubem explicat Barth.
ad Stat. 1. Theb. 661.
tea fparfa & confufa in ordinein compone-
re, ut in chao, indigeſta mole, factum,quod
digeftum fuit. vid. Ovid. 1v. ex Pont. VIII. 90. Neffus] Nefis tres libri. Neffis multi,
58. & ita millies; hic contra corpus bene Nefus duo: Neffum Thuan. quart. vid. inf.
compofitum diffolvitur. in multis, eft deges vf. 365. mox, Erigit elifum nebulofis Rott.
rit. in uno Voff. dirigit. quod, fi antiqua- fec. Egerit elifium Oifel. a m. fec. vid. Iv.
rium agere vellem, pro diffecat explicare pof- 644. Cortius recepit, erigit elifum, ut &
fem. Sed talia non capto, nec fas effe pu- Scholiaftes alios legere notat. & certe no-
to. Cogitabam aliquando annon, diluit ar- fter lib. v11. 476. elifum lituis aëra dixit, ſed
tus dixiffet Lucanus, quia hoc verbum pro hic elifus aër deberet intelligi, preffus inter
diffolvere veteres faepe pofuerunt, vel ut faxa nebulofa, & inde emiffus in altum.ut
malebat Lambin. & Gifanius Ind. Lucret. verf. 56. elidere pontum aggere terreno ; vi-
deluit. fic apud Ciceronem lib. 1. de Off. 33. de Cortium ad Plin. iv. Ep. 30. fed quomo-
Amicitias magis decere ſapientes cenfent, fen- do Neffus erigere aëra poffit vix capio. Ideo
fim diluere, quam repente difcindere. ubi alii mihi vulgata magis placet: eft enim idem
diffuere volunt. vide notas doctorum Viro-emittit, quod exhalat, ut in fimili re dixit
rum,& Langius ibi ex Gellio profert,vinculum
diluunt && deterunt. Sed permitto haec lectori
erudito, &, nofcens xogohoyiar Lucani, abfti-
neo aliis conjecturis. Heinfius deterit malebat,
89. Fluidae] Flavidae dedit nobis Cortius,
& ita codices quidam Oudendorpii: didice-
rat nempe ex Gifanii indice Lucretiano hanc
vocem olim ita fcriptam, fed Lucanum hoc
fibi permififfe, probandum erat. vid. ad
Virg. Aen. 663. fluidam vero peftem
dixit, quia liquore quafi quodam fluunt
membra, & ut Virgil. 11. Georg. 484.
Rurfus abundabat fluidus liquor, omniaque
in fe
Offa minutatim morbo collapſa trahebat.
ubi etiam Codd. fluvida, & quem locum, &
alios, recte adduxit Oudendorpius. vid. & ad
Virgil. vii. Aen. 84. faevam exhalat opaca
Mephitim, quae eft ftygius aër ex putore ter-
rae, & ita fpiraminis voce de fluviis folent
Poëtae uti, vid. Barth. ad Stat. 1v. Theb.
96. & Heinf. ad Virg. x. 291. an vero an-
tra Typhonis hic fit infula Inarime, an cu-
bile Typhonis in Cilicia intelligatur, de quo
Mela lib. 1. 13. ubi Schottus hunc Lucani
locum adducit, aliis dijudicandum relinquo.
anhelant rabiem illuftrat Barth. ad Stat. x1.
Theb. 241.
94. Pati] Patens Voff. & a m. fec. Oi-
fel. male. unda parata pati virus, eft infici
peftifera tabe, & corrumpi. vid. ad 111.
378. fic infr. vf. 379. pati contagia, deinde,
durabant vifcera coeno Hamb. fec.
95. Atra cutis] Arta Rott. pr. & Pul-
man.
{
}
1
392
M. ANNA EI LUCANI
Peftis abit, feffumque caput fe ferre recufat.
Jam magis atque magis praeceps agit omnia fatum:
Nec medii dirimunt morbi vitamque necemque :
100Sed languor cum morte venit, turbaque cadentum
Aucta lues, dum mixta jacent incondita vivis
Corpora: nam miferos ultra tentoria cives
Spargere, funus erat. tamen hos minuêre labores
A tergo pelagus, pulfusque Aquilonibus aër,
105 Litoraque, & plenae peregrina meffe carinae.
At liber terrae fpatiofis collibus hoftis
man. Var. Le& quod probabat Heinfius, &
adfcripferat locum Statii ex vi. Theb. 869.
riget arta cutis, durisque laborum
Caftigata turis.
ubi etiam atra in MSS. fed Gronovius cor-
rexit arta. vid. ejus Diatrib. cap. xxiv. &
hinc adducere cutem lib. Iv. 288. & contra
tendere lib. 18. 792. ut hic diftenta: contra
in valentibus & robuftis effufa membra &
luxuriantia paffim occurrunt. eadem varietas
mox vf. 108 ubi atra obfidione pro arta erat
in Richel. vitio librarii. rupit etiam Thuan.
tert. & Rottend. fec, de igne facro vid. Sa-
monic. cap. XLI.
97. Feffumque caput] Feftumque Langerm.
feffisque S. German. vulgatum fervavit Ser-
vius ad Virg. 11 Georg. 524. ubi in Bafil.
Ed. lafumque legitur. eleganter vero fe fer-
re, pro erectum tenere, ut lib. 1. 72. nec
Je Roma ferens. vid. ad Virgil. 11. Aeu 491.
99. Medii] Vid. ad lib. 1. 458.
ſe
100. Venit] Perit Rott, fec. a m. ſec ve-
mit apud Lutat. ad Stat. 1. 632. turbaque per
emta Thuan. pr. Oifel. & duo Cortii. cum
mixta tres. mixta manent totidem. commixta
jacent unus Heintii. Acta lues Oifel. a m.
pr.
102. Ultra tentoria] Ultro Sixii. extra
Hamb. tert. & alii nonnulli. Sed vulgata
placet. vide fimilem varietatem apud Ovid.
111. Art. 418. Miferos hic vocat femivivos,
qui mortuis mixti ſpargebantur infepulti per
campos extra tentoria, five caſtra.
Aëre
105. Litoraque] Tacent hic interpretes,
nec fatis intelligo, qui litora potuerint leva-
re peltilentiam, praefertim quum praeceffe-
rit, a tergo pelagus, quod debet exponi de
aura falubriori, quae furgebat a mari poſt
tergum. poffent jungi litora plena, & cari-
nae plenae meffe peregrina, quia adpulerunt
ad litus carinas nautae, quibus commeatus
advehebatur. fed quia hoc parum fatisfacie-
bat, dubitabam an non fcripferit frigoraque,
quia illas voces alibi commutatas vidi, ut a-
pud Ovid. 1. ex Pont. 1. 37. Scythico quid
litore, vel frigore pejus. frigore vero minui
peftilentiam & fervidum ignem morbi fatis
notum. fed & litora poffent pro amoenitati
infervientibus locis ad mare, capi. ut Buchner,
ad Plin. 11. Epift. XVII. & notať"Axtai hoč
fenfu. confert ad d 1. Plinii §. 16. cum hoc
Lucani loco Cortius. & planae Richel.
108. Arta} Atra Richel. vid. fupr 95.
109. Nondum turgentibus] Speciofa funt,
quae pro utraque lectione turgentibus, & fur-
gentibus, ut etiam nonnulli, fed pauciores
ex noftris habent, dicuntur. & paffim com-
mutari has voces verum eft, & ideo tantum
adduxeram hunc Lucani locum ad Val. Fl.
11. 464. non ut hic praeferrem turgentibus,
fed ut docerem librarios faepe permutaffe haec
duo verba. fed ad Rutil. Iter 1. 149.
Interea Latiis confurgant horrea fulcis.
tentabam turgefcant, quod tamen ab amicif-
fimo
&
PHARSALIAE LI B. VI.
393
Aëre non pigro, nec inertibus angitur undis:
Sed patitur faevam, veluti circumdatus arta
Obfidione, famem. nondum furgentibus altam
110In fegetem culmis, cernit miferabile vulgus
In pecudum cecidiffe cibos, & carpere dumos,
Et morfu fpoliare nemus, letumque minantes
Vellere ab ignotis dubias radicibus herbas:
Quae mollire queunt flamma, quae frangere morfu,
115 Quaeque per abrafas utero demittere fauces,
Plurimaque, humanis ante hoc incognita menfis,
fimo Dorvilio monitus, repudiare paratus
ſum, quia videtur Rutilius expreffiffe Virgi-
lium in Ecl. v. 36.
✰
Grandia faepe quibus mandavimus bordea
fulcis.
& hinc legendum, confurgant hordea fulcis,
cui lectioni tamen obftare videtur, quod hor-
dea, viliffimum frumenti genus, melius con-
veniant Bucolico carmini, ubi paſtores hoc
cibo contenti inducuntur, quàm Rutilii car-
mini, ubi de felicitate feculi fui agit, & ne-
Har non apte hordeis conjungatur. cogitavi
itaque annon Latiis fulcis, poffet capi pro
melibus, & ita indicet, horrea ut aedificen-
tur recipiendis meffibus Latiis. Sed permit-
to haec judiciis eruditorum. Hic tamen ac-
cedere facile poffuin Oudendorpio, qui, ut
& Heinfius fecit, praefert, Jurgentibus, quod
& firmat locus Claudiani 1. Rapt. 188
furgentes condunt veftigia culmi,
Veftit iter comitata feges.
ubi Heinfius hunc locum advocat: unde ve-
ro petierit Cortius fuum, nondum duranti-
bus, vellem nos docuiffet, & fimul hoc ex-
quifitius vulgato effe oftendiffet. ingentem
Gulmis Rott. pr.
112. Et morſu ſpoliare] Admodum variant
libri. & morfu Sixian. & Ojfel.& fpoliis fpo-
fpoliisſpo-
hare Thuan. fec. & foliis fpoliare cibos Rott.
pr. & foliis ſpuliare domos Hamb. tert. &pu-
liare nemus morfu Thuan. quart. & Rott fec.
ſed plurimi, & foliis ſpoliare nemus, quod com-
Di-
modum quidem facit fenfum, fed, quum hoc
non ultimam etiam famem indicet, & quia
Caefar lib. 111. B. C. 49. dicit, militum voces
auditas, prius fe cortice ex arboribus victuros,
quam Pompejum ex manibus dimiffuras: co-
gitabam, annon poffet legi, Corticibus fpolia-
re nemus. fed pro vero venditare non au-
deo. De verbo fpoliare egimus ad lib. II.
714. dubias herbas recte Ömnibonus expli-
cat, de quibus dubitabant milites, an falu-
bres an venenatae effent, ita fine difcrimine
vellebant. ne quis duras corrigat. De herbis,
quas milites Caefaris vellebant, Broukhufius
notaverat videnda effe quae tradunt Nic.
Loens, lib. 1v. Mifcel. Epiph. 2. Commen.
tatores ad Caefar. 111. B. C. 48. & Har-
duin. ad Plin x1x. 8. fec. 41. Cortius, qui
retinuit, & morfu fpoliare, ne recurreret
mox pro frangere morfu, fuppofuit nullo li-
bro auctore, frangere faxo. legerat quippe
in Virgilio Aen. 1. 183.
frugesque receptas
•
Et torrere parant flammis, & frangereſaxo.
ideo & hoc Lucano erat obtrudendum: at
quis umquam herbas faxo fractas legit? quod
frumentis proprium eft, quae torrere & pin-
fere folebant. in uno etiam invenerat, fran-
gere ricu. fed frangere morfu, eft dentibus
comminuere, & frangere morfu Juvenalem
dixiffe notavimus ad Virg 11. Georg. 72.
ubi plura adduximus, mox, queant quatuor
libri.
Ddd
115.
394
M. ANNA EI LUCANI
Diripiens miles, faturum tamen obfidet hoftem.
Ut primum libuit ruptis evadere clauftris
Pompejo, cunctasque fibi permittere terras:
120 Non obfcura petit latebrofae tempora noctis,
Et raptum furto foceri ceffantibus armis
Dedignatur iter: latis exire ruinis
Quaerit, & impulfu turres confringere valli,
Perque omnes gladios, & qua via caede paranda eft.
125Opportuna tamen valli pars viſa propinqui,
Qua Minutî caftella vacant, & confraga denfis
Arboribus dumeta tegunt. huc pulvere nullo
115. Quaeque per abrafas utero dimittere
fances] In Rott. tert. & Langerm. erat a
m. fec.cautes, & in Rott. tert. erafa erat vox
abrafas, unde Heinfius legebat, quaeque per
ærroſas u. d. cautes. fed abrafae fauces funt,
quas crudis & afperis herbis, & forte cor-
ticibus laeferant. vel, fi cautes placet, etiam
abrafas retinerem, id eft, unde mufcum & alia
excrementa abraferant, ut infr. 545 abrafitque
cruces. Sed vulgata fana eft. Videndum ut
hic fauces abrafas dixit, an ita poffet refciffum
palatum, pro timas agente capi lib. 111.327.
rectum vero effe utero demittere, quod alii
demergere dixerunt, vidimus ad Phaedr. lib.
IV. Fab. 5.
116. Ante boc] Ita plurimi libri, vulgo
antehac; Cortius vero, ante bas, menfas
fcilicet. quod an alicui probaturus effet du-
bito, quuin hic nallus locus menfis, & mi-
lites ftantes, & vagantes per agros & filvas,
raperent quodcumque obvium effet, & quod
humanior paulo numquam alias menfis impo-
nere confueverat. menfas hic pro cibis, viatu,
pofuit Lucanus. ita fimplex menfa pro viêu
Grat. 321. ubi v. Barth. & Tacit. de Mor.
Germ. 11111 vocat cibos fimplices.
117. Diripiens] Deripiens Thuan. tert.
arripiens Hamb. fec. etiam non male Cor-
tius etiam hic & ad Plin. 111. Ep. 1. §. 5.
ex antiqua Lovan. Editione probat, obfidit.
Pro-
quod forte in notis docuiffet inviolata lége
metri poffe admitti, fed ego mediam fylla-
bam produci folere didici ex Claudiano 111.
in Stilic. 142.
Hifpanas caperet, Siculas obfideret urbes.
& ex multis aliis. vid. ad Ovid. 11. Art. 526.
& fupr. ad lib. v. 226.
B
118. Ut primum] Ut miles Rott. pr. repe-
tita voce ex praecedenti verfu. licuit Rott.
tert. fed libuit praefero, id eft, vifum fuit,.
decrevit. nam licebat femper, fed huc ufque
mifcendis abtinere armis voluit, donec fa-
me infirmos adgredi vifum fuerit, & non fur-
to, fed aperto Marte. vid. ad Virg. III.
Georg. 435. & fupr. v. 314. Propert. 111
111. 27.
Libeat tibi Cynthia mecum
Rofcida mufcofis antra tenere jugis
evadere caftris o&to. tectis Rott tert. mor
permittere non mutandum. Martial. v1.64.
Et tibi permittis felices carpere nugas.
ubi etiam in uno codice reperi promittis, ut
fere femper variatur. infr. lib. x. 330
Prima fibi campos permittit, apertaque Mem-
phis
Rura.
Sinit te expatiari. ita permiſſa flumina lib. 1v.
367. fibi autem dicit, ut Ovid. 11. Trift. 356.
Plus fibi permifit compofitore fuo..
infr. 271. permiffa licentia terrae.
1
120.
PHARSALIAE LIB. VI.
395
Proditus agmen agit, fubitusque ad moenia venit.
Tot fimul e campis Latiae fulfere volucres:
130 Tot cecinere tubae. ne quid victoria ferro
Deberet, pavor attonitos confecerat hoftes.
Quod folum valuit virtus, jacuere peremti,
Debuerant
quo ftare loco: qui vulnera ferrent
Jam deerant, & nimbus, agens tot tela, peribat.
135 Tum piceos volvunt immiffae lampades ignes:
Tum quaffae nutant turres, lapfumque minantur.
Roboris impacti crebros gemit agger ad ictus.
Jam Pompejanae celfi fuper ardua valli
120% Tempora] Tempore Thuan. quart. ut
obfcura effent loca obfcura fed non fequor.
mox, fceleri ceffantibus Rott. pr, laxis exire
Cortius.
123. Impulſo vallo] Impulfu t.c. valli de-
cem libri. recte, & probatumn Oudendorpio
& Cortio.
125. Valli pars] Pars valli Rott.tert. Qua
Minuci Hamb. quart. qua M. c. vacant de
cem fcripti, & Cortius. in nomine proprio
eadem fere varietas in noftris, quae in alio
rum, Numici, Minici, Minuci, Muniti:
caſtella patent ex uno profert Cortius. mox,
dumeta tenent Hamb pr. & tert. quod forte
defendi poffet. vid. ad Ovid. 11. Falt. 465.
Hic, bine, buc & bac varie noftri:ac Hamb.
tert.
128. Ad moenia] In moenia quatuor, ad
litora Turrian, fed moenia hic de caftellimu-
nitione dicuntur. ut alibi. & lib x. vf. 11.
& ita etiam muri; vid, infr. vſ. 288.
[129. E campis] Heinfius malebat,ut came
più recte quidem fi tollas majorem diftin
Etionem poft subae, ut in editis quibusdam.
in campis quatuor, fluxere Rot-fec.
•
132 Attonitos] Attonitus Rott. tert. mox,
fecit virtus Thuan. quart. male. "Plin. vi11.
Ep v §. 9. Sprevit, quod folum potuit ubi
vide Corti notas. Ovid. vII Eps.
Quod potui, renui, me non invita tenerem
A
Exie-
Cetera femineae non potuere manur.
ubi alii, quam potui. vide_notas debuerint
Hainb. quart quo vulnera Rott pr. mox, &
nimbus agens novem & a m. fec. duo, & pro-
bant Cortius & Oudendorpius tot bellaThuan.
quart.
135 Immiffae lampadis] Emiffae tres. im-
menfae quatuor fed Heinfius incenfae con-
jiciebat, Cortius cum codicibus nonnullis
lampades, ut fit, immiffae lampades volvunt
ignes. lampadas Barber. pro tampados credo,
tunc multi utroque verfu, turres nutant
Thuan. fec.
137 Rotoris impacti] Arietis impacti Thuan.
pr. a m. fec & ita bifyllabam vocem hanc
poni apud Silium faepe, ut lib v. 555. & a-
libì, notaverat Heinfius ut & arietare con-
tractum in quatuor fyllabas. Sed credo potius
effe gloffam roboris,quod magis Poëticum.
quia aries ex robore. impactu Hamb. pr &
Barberin, ut fupr vf. 123 impulfu, deinde,
vomit agger multi ex noftris, quod Cortio
potuit placere. fed quid, quaefo, vomit ag-
ger? fed recte gemit vindicavit Oudendorp.
vide & quae diximus ad Ovid. 1v. Met 149.
138. Cetfi valli] in S. Germ. erat caeft.
non abfurde.ram machinis quaffum & convul-
fum, deinde aliis inftrumentis caefum erat
vallum, faepe caedere & fcindere vallum oc-
currit, ut Virg.18. 14 ferro fcindere vallum,
Ddd 2
quod
1
396
M. ANNA EI LUCANI
Exierant Aquilae: jam mundi jura patebant.
140 Quem non mille fimul turmis, nec Caefare toto
Auferret Fortuna locum, victoribus unus
Eripuit, vetuitque capi: feque arma tenente,
Ac nondum ftrato, Magnum viciffe negavit.
quod Nofter fternere dixit lib VII. 326. &
lib. IV. 43. caedunt enfe viam.
139. Jam mundi jura patebant] Ita noftri
omnes. Alii, petebant. Cortii Cod, tenebant,
petere jura dicitur fubje&tus alicui, qui leges
& jura ab eo fibi dari poftulat. Ovid. 1. Faft.
513.
Furaque ab hac terra cetera terra pelet.
III. 62.
Iliadae fratres jura petita dahant.
quare patebant unice verum: varie etiam ex-
plicant. Sed ante alias mihi placet Bersinan-
ni, cui praeivit Sulpitius, explicatio. clau-
fus antea Pompejus & exfpatiari per mun-
dum, id eft, apertos campos, prohibitus
operibus Caefaris fuerat : jam vero vallo per
rupto patebant jura mundi, id eft, ufus
communis omnibus erat apertus. ita jus mun.
di, alio fenfu, fed pro communi tamen o-
mnibus gentibus, disit Nofter lib. x. 471. &
ita aquas, aëra, &c. publica manera, &
eorum ufum communem dicit & enumerat
Ovid. vi. Met. 349. & feqq. Grotius po-
tuit libertatem evagandi intelligere, ut ita
fupr. 106. liber terrae Caefar dicitur, & ita
etiam quaedam ab Oudendorpio adducta
loca capi poffunt. Cortius ad Plinii vII. Ep.
IX. §. 8 hunc locum adfert, ut oftendat, de
fcriptionem neceffitatis, dici pro defcriptione,
quae eft neceffaria; fed vellem hanc periphra-
in etiam explicuiflet, an redderet jura, quae
funt mundi? non capio, nifi eo fenfu, quo
expofui, id eft, communia omnibus jura.
plura fe attuliffe ad hunc locum etiam fcri-
bit ad Plin. 1. Ep. xx11. §. 10 fed fuppref
fis ejus notis nihil nobis, niti divinandum,
reliquit.
140. Turmis] Turmae Hamb quart. tur
mis & Caefare Rott fec. & Corti MS. de
totus vid. v. 742. mox, vetuitquerapiThuan.
pr.
M
Scae-
144. Merebat] Vitiofe Lutat. ad Stat. v.
Theb. 237. merebant, mox, ubi fanguine
Turrian.
145. Ante feras Rhodani gentes] Gujetus
Rheni gentes, malebat, quia Rhodanus jam
in provinciam fuba&tus erat. Sed non totus ab
origine & fontibus. & celebrioris fluminis
nomine totam gentem defignari notum eft.
ideoque MSS. fequendi. fed tamen lubens
fateor, haec me vix intelligere, neque mul-
tum lucis ex contortis & duris alioquin in-
terpretationibus mihi adparere &, donec cer-
tius quid docear, cum illis faciam, qui ex
Scholiis antiquis exponunt, hunc Scaevam
fuiffe militem gregarium ante bellum Galli-
cum, in eoque virtute fua meruiffe centu
rionatum, ut ante gentes, fit antequam illis
bellum fit illatum, ut recte Oudendorpius.
illa ex vf. 551. ante feras volucresque, id eft,
antequam illae ad lacerandum adfint, huc
advocat. fic Stat. 111. Silv. 11. 73.
Ante rates pigro torpebant corpora fomno.
id eft, antequain rates effent, & navigatio.
inftituta. infr. 297: ante aciem antequam
pugnaffent. & ita, ante tubas Juv. 1. Sat.
169. & Claud 1. in Rufin. 335. Sic ante iu-
bas aciemque precatus, vel ferrumque. ubi
plura dicemus. fic ante dapes Stat. 1. Silv.
11. 198. id eft, antequam coenarent. & ita.
credo Cortium etiam cepiffe, ut contra poft
explicuit ad Plin. VII. Epift. 18. vid. lib. v.
473. & ita apud Albin in Drufum 210. a
Drufo cetera laetus abit. id eft, poft ejus
mortem. miror vero haefiffe viros doctos in
longo ordine, qui nihil aliud notat, quam len-
tam promotionem, per quam centuriones
ab infimis ordinibus ad primos adfcendebant,
qui erant honoratiores, & Tribunis militum
proximi, ut & primipili dignitas. Nobiles
enim juvenes, ut Caefar & alii, cito acci-
pie-
*
PHARSALIA E LIB. VI.
397
Scaeva v ro nomen: caftrorum in plebe merebat
145 Ante feras Rhodani gentes: ibi fanguine multo
Promotus Latiam longo gerit ordine vitem.
Pronus ad omne nefas, & qui neſciret, in armis
Quam magnum virtus crimen civilibus effet.
*
2
piebant Tribunatum militum, quod proba-
re non eft opus, quum tot exempla exftent.
Sed plebeji militantes, non nifi per virtutem
& vulnera confequebantur centurionatus. Et
hinc intelligendus Frontinus, lib. IV. VI. 4.
Vefpafianus, quum quemdam adolefcentem bo
nefte natum militiae inhabilem, anguftiarum
rei familiaris cauffa deductum ad longiorem or-
dinem refciffet, cenfu conftituto honefta miffio-
ne exauctoravit. Erat ille ex patricia vel cer-
te fplendida equeftri familia ortus, ut patet
ex cenfu conftituto, & ideo debuerat mili-
tiam aufpicari a tribunatu, ut olim, vel, fi
velis, ex Claudii inſtituto a cohortis praefe
&ura, & mox praefuiffe alae; & deinde Tri-
bunatum confequi. Sed ille paupertate co-
actus, & deductus erat, vel ad gregariam
mitiam; vel minimum ad centurionatum
inferioris ordinis, unde longus illi ordo
quia promoveri non poterat, nifi primorum
Ordinum centurionibus aut miffis, aut pro-
motis, aut exftin&tis. & hinc toties mentio
primi, fecundi, octavi &c haftati, princi-
pis, & ita porro. hunc etiam longum ordi-
nem ex Caefare lib. v. de Bel. Gal. 44. di-
fcere licet. Erant in legione fortiffimi viri,
centuriones, qui jam primis ordinibus appro-
pinquabant. & Liv. XLIV. 33. Placere Tri-
buno militum primo pilo legionis fecretum ede
re imperium ; illum dein fingulis, proximo cui-
que in ordine centurioni, dicere, quid facto opus
fit. Sic noftrum Scaevam fingamnus, olim
manipularem militem, deinde poft multa vul-
nera recepta fuiffe octavum vel haftatum vel
principem, & Caefarem cum promoviffe ad
primipilum, unde longe etiam aberat, fi or-
dine promovendus fuiffet. nam & decimus
baftatus memoratur Livio XL11.34. hos jam
omnes tranfcendit Scaeva, & factus primipi-
lus, fuper omnes centuriones excellebat, &
+
Hic
Tribuno fere aequalis. & huc pertiniet locus
Plinii lib. xiv. 1. a Micyllo adductus, ubi
vitem, tardos ordines ad lentas perducere a-
quilas ait, id eft, ad primum pilum nam
primipilus gerebat aquilam. unde idem dicens
Juvenalis Sat. xiv. 197.
Ut locupletem aquilam tibi fexagefimus an-
nus
་་
Adferat.
Sed hoc egregie illuftravit Fabrettus ad Co-
lumnam Trajani cap. vII. pag. 188. & ta-
les, qui non ex gentis jure, fed fola virtute
ad primipilum & Tribunatum etjam promo-
vebantur, nobis dat Ovidius 111. Amor.
VIII. 9.
Ecce recens dives, parto per vulnera cenfu,
Praefertur nobis, fanguine factus eques.
& poftea:
Laeva manus, cui nunc ferum male conve-
& dein :
nit aurum.
Proque bono verfu primum deducite pilum.
& Statius v. Silv. 1. 96. poft enumerata in-
ferioris militiae numera addit,
Quem deceat clari praeftantior ordo triba-
ni &c.
Sic idem Caefar lib. 1. de Bell. Civ. 77. Cen-
turiones Afranianos, qui fua voluntate a-
pud eum remanferant, in ampliores ordines
traduxit. & ita in aliis honoribus longior or-
do occurrit; ut apud Stat. Iv. Silv. 1.35.
Manet infuper ordo
Longior,& totidem felix tibi Roma curules
Terque quaterque, dabit.
Imo & inter fervos erant ordines. unde Ovid.
11. Art 251.
Nec pudor ancillas, ut quaeque erit ordine
prima;
Nec tibi fit fervos demeruiffe pudor.
Si quis löngum ordinem de tempore ve it di-
Ddd 3
ci,
398
M. ANNA EI LUCANI
{
Hic ubi quaerentes focios jam Marte relicto
150Tuta fugae cernit, Quo vos pavor, inquit, abegit
Impius; & cunctis ignotus Caefaris armis ?
[Ó famuli turpes, fervum pecus, abſque cruore]
Terga datis morti? cumulo vos deeffe virorum
Non pudet, in buftis, interque cadavera quaeri?
155 Non ira faltem juvenes, pietate remota,
Stabitis? e cunctis, per quos erumperet hoftis,
Nos fumus electi. non parvo fanguine Magni
Ifta dies ierit. peterem felicior umbras
Caefaris in vultu. teftem hunc Fortuna negavit :
ci, eodem res redibit, quod diu, ut centu-
rio non promotus, militaverit, per me licet,
ita Scaeva diu militans adfcenderat longo or-
dine ad octavos ordines: nunc Caefaris be-
neficio fit primipilus. Haec latius aliquan-
do, non quia ignota viris doctis fuere, fed
quia huic loco & Frontino illuftrando fa-
ciebant, exfequi vifum fuit, & quia Hein-
fius, ut fufpe&tis locis folebat, obelum ad-
fixerat. Ceterum, ubi fanguine Turr. regit
vitem Thuan. fec. vitam Thuan quart. vit
tam pr. prónus in tres. maligne hic Pompe-
janus Poëta Scaevae detrectat, & ejus virtu-
tem nefas & crimen vocat.
149. Marte relicto] Peracto Thuan. quart.
vid. ad lib. 1. 45. mox, pavor adegit Hamb.
quart. quod placuit Cortio quo vos pador
Thuan. fec. impetus && cunctis Thuan, quart.
Heinfio pavor impius non arridebat, & e-
mendabat: Dirus & invictis ignotus Caefaris
armis. vel invius . Sed hoc eft fuis ver-
bis Poëtam loqui cogere. impius pavor, quia
in Imperatorem pietas requiritur militum.
ut mox vf. 155, pietate remota, & faepe a-
libi.
152. O famuli] Ignorant hunc verfum
oto e noftris, & a fex aberat a in. pr. &
duo & viginti Cortii ignorant. in duobus ad-
fcriptus a m. fec. unde jure delendurn Hein-
fius cenfuit, & Oudendorpius. ofocii turpes
Rott. fec.
Pom-
153. Vos deeſſe] Non Hamb. tert. mox,
in buftis fex fcripti, quod non difplicet nam
praepofitionum variatarum multa exempla
adduxit ad Livium variis in locis C-Dra
kenborchius; vid. 11. 48. 11. 18 & alibi.
Gellius 1x. 4. per noctem & inter diem
155. Non ira] Et hunc confodiebat ver-
fum Heinfius, & fequentem ita legebat, Ci-
vibus e cunctis, vel turribus; per quas,wel
etiam,ftate viri; e cunctis: fed quum omnes
libri eum fervent, mihi religio eft exigere, &
ita infr. vet. 103. dixit,
Si modo virtutis ftimulis, iraeque calore
Signa petunt.
& ira faepe in milite eft fervidior illa virtus
eſt
& calor juventae, ut centies apud Statium.
vide indicem in Barthii notas in ira, irrum-
peret Turrian.
157 Magni] Magne dat Cortius, ut di-
&tum fit quomodo, mihi conftat magno, &
fimilia. Heinfius Magni ille dies fteterit, co-
dices nihil variant. & Magni diem capio, ut
dies Syllanus Ciceroni & aliis. vide Freinsh.
Ind. in Florum. fic meus dies, de quo vide
Gevart. Lect. Papin.cap. xvIII. & Gronov.,
1. Obferv. 2. & Stat. VIII. Theb. 663. Ty-
deos illa dies, ubi vide Barth. & ipfe Pompe-
jus lib. v11 91.
Teftor, Roma, tamen Magnum,quo cuncta
perirent,
Accepiffe diem.
Id eft,
A
PHARSALIAE LIB. VI,
399
مرگم
!
160Pompejo laudante cadam. confringite tela
Pectoris incurfu, jugulisque retundite ferrum.
Fam longinqua petit pulvis, fonitusque ruinae,
Securasque fragor concuffit Caefaris aures.
Vincimus, o focii; veniet, qui vindicet arces,
{
"
165 Dum morimur. movit tantum vox illa furorem,
Quantum non primo fuccendunt claffica cantu:
Mirantesque virum, atque avidi fpectare, fequuntur
Scituri juvenes, numero deprenſa, locoque,
An plus quam mortem virtus daret. ille ruenti
170 Aggere confiftit, primumque cadavera plenis
T
Id eft, non dediffe, non voluntate fua in
proelium defcendiffe, fed coa&tum: ierit ve-
ro non mutandum. vide Gronov. ad Gell.
ii. 29.
- 161. Pectoris incurfu] Impulſu Thuan. pr.
& tert. vid. ad lib. v. 562. Statius vit.
Theb. 530.
11.
Tela virosque
Pectoris impulfu rabidi ftravere leones.
incurfu poffet ex illis Caefaris 1. Bel Civ.
92. immiffis telis occurrere, defendi: fed ibi
de illis, qui fe offerunt telis, hic de iis, qui
pugnantes irruunt & inferunt fe hoftibus, ut
repellant, malo capere. vid. ad Quinctil. Decl.
8111. 14. jugulis retundite Rott. fec. jugu
lisque recondite Thuan pr. a m pr.
163. Fragor] Pavor Hamb. tert. dein,
vincimus multi. vide Oudend. & Heinf. ad
Ovid 11. Amor, XII. 2 viciftis tamen dicit
lib. v11, 292. in fimili adhortatione, venit en
vir doctus apud Cortium : & ita conjecerat
etiam Oudendorpius.
166. Succedunt] Succendunt omnes fere
libri. fuccendant volebat Heinfius. ita fuccen-
for lib. VII. 607. ut quidam codices. mox
vf. 179. propria vi verbi, genas fuccendit.
cornu erat in quatuor.
167. Atque avidi] Virum, cupidi Hamb
tert.
169. An plus quam mortem virtus daret]
Tur-
9
Inepta Lucani argutia & magniloquentia
quain etiam non recte ceperunt interpretes
quafi etiam victoriam poffet dare; fed an vi-
&oria plus eft quam mors? melior certe eft
& gloriofior. & fi poft mortem poffit dari
victoria, quid in ea erit, quo animus illis
erigeretur: nemo enim poft mortem poteft
victoriam fibi, fed fuperftitibus, fperare,de quo-
non agitur, quia omnes in certam ruere de-
ftinarunt mortem. Sed hic aliud quid de-
bet intelligi, quamvis, an recte fenfum per-
cipiam, dubitem. Sed fingendum eft, hos
milites etiam poft mortem aliquid amplius
poffe praeftare, & fperare, quam commu-
niter cadavera praeftant, quae anima expulfa
non amplius juvare poffunt partes fuas, pro
quibus freterunt. exfpectabant certam môr-
tem, fed fi quid ultra mortem poffet vir-
tus dare, experiri volebant, nimirum, "ut vf.
206. ut morituri, & telis & armis omni
bus nudi, mole tamen corporis obruerent
hoftes, & teli more corpus fuum torquerent
in hoftem, & opprimerent irruentes corpo-
ribus, ut fequitur, & cadaveribus deinde re-
liqui pro munimine valli uterentur &c. co-
dem acumine, quo in proelio ad Maffiliam.
ex lib. 111. 626. folo nociturus pondere pup-
pim infilit; & hoc vocat vf 706. non perde-
re lesum, ut poft mortem etiam noceant, ut
Tyrrhenus & alii. Hinc non modo, ut a
L
x
♡
liig
400
M. ANNA EI LUCANI
<
Turribus evolvit, fubeuntesque obruit hoftes
Corporibus: totaeque viro dant tela ruinae,
Roboraque, & moles, hofti feque ipfe minatur.
Nunc fude, nunc duro contraria pectora conto
175 Detrudit muris, & valli fumma tenentes
Amputat enfe manus: caput obterit, offaque faxo,
Ac male defenfum fragili compage cerebrum
Diffipat: alterius flamma crinesque, genasque
Succendit: ftrident oculis ardentibus ignes.
180 Ut primum cumulo crefcente cadavera murum
Admovêre folo: non fegnior extulit illum
Saltus, & in medias jecit fuper arma catervas,
lii, defperantes victoriam, fed certam de-
prenfi numero & loco mortem ante oculos
cernentes, fcituri erant, an ipfa corpora fua
transfixa poffent etiam poft mortem nocere
hoftibus, & ita plusquam mortem daret vir-
tus: haec funt illa acumina & hyperbolae
infanorum declamatorum. Diverfi aliquan-
tulum fenfus, fed non minori cum faſtu, u-
titur Hifpanico fuo acumine Florus lib. 11.
7. Vulnera ultra mortem patebant, id eft,
tanta erant, ut plus quam mortem darent:
nimirum, ut modeſtius dixit Ovid. v1. Met.
642.
+
fatis illi ad fata vel unum
Vulnus erat.
& acute etiam, ut declamator, Quincti. vt.
Decl. 10. Ideoque non nifi ab ultimo parrici-
dio exigitur poena trans hominem, id eft, poft
mortem. ubi vide notas, & ad Decl. CCLXVI.
ad plus quam mortem Turr.
169. Ille ruenti] Ilia Turrian. male. ille
eft dux Scaeva. ille cruento Thuan. fec. con-
ftitit Oifel. cadavera plena Thuan fec. pla
nis Rott. fec. a m. fec. fubeuntes obruit Oi-
fel. totaque Richel, totuque Thuan. fec. tu-
taeque Heinfius. Lutat. ad Stat. 11. Theb.
60s. totaeque virum dum tela ruinae, quae
verba corrupta effe oftendunt editiones anti-
Quam
quae, in quibus, totoque viro lacinea, quae
nullum faciunt fenfum: Cortius mox, fub-
lata diftin&tione, & moles hofti feque mina-
tær. non male.
175. Detrudit] Detrufit Thuan. pr. &
tert.
176. Caput] Heinfius malebat, capita : ni-
hil opus. nam fingularis ille non unum ca-
put, fed plurimorum notat, ut apud Suet.
Claud. xxxiv, exfpirantium faciem videre
ubi plura diximus. & infr. vií. 100, aterit
Barberin. diffipat eſt difpergit; quo verbo u-
titur Ter. Adel. 111. 11. 18. capite in ter-
ram ftatuerem, cerebro ut difpergat viam.
178. Alterius ] Alternis Voff. genafque
fuccidit Oifel. a m. pr. ftridunt quinque, firi-
dantque Hamb. tert. & Langerm.
181. Admovere] Aequavere Langerm ex
gloffa. vid. fupr. ad vf, 55. & ad Virg. 111.
Ecl. 43.
182. In medias] In mediis S. Germ. Juper
arva Turrian. ut hic extulit & jecit, ita ob-
fervat Cortius, Plinium VIII. Ep. 17. de
flumine, quod excedit alveum, dixiffe, fe
fuper ruinas ejecit atque extulit. vid. & inf.
474. jecit vero pro fe jecit & lib. vII. 167.
vel jungenda, faltus extulit & jecit. prius
rectius. alterum durius, fed ita folent fae-
pe.
183.
PHARSALIAE LI B. VI.
&
401
"
*
་
Quam per fumma rapit celerem venabula pardum.
Tunc denfos inter cuneos compreffus, & omni
185 Vallatus bello vincit, quem refpicit, hoftem.
Jamque hebes, & craffo non afper fanguine, mucro
[Percuffum Scaevae frangit, non vulnerat, hoftem]
Perdidit enfis opus, frangit fine vulnere membra.
Illum tota premit moles, illum omnia tela.
190Nulla fuit non certa manus, non lancea felix :
Parque novum Fortuna videt concurrere, bellum
Atque virum. fortis crebris fonat ictibus umbo,
Et galeae fragmenta cavae compreffa perurunt
Tempora: nec quidquam nudis vitalibus obſtat
>
+
183. Celerem] Celebrem Thuan. fec. per
venabula vero, fi comparatio jufta eft, de-
bet pro fuper capi, ut illaefus fuper venato-
rum venabula tranfiliat: alibi finguntur fe-
rae incurrere venabulo, & fe eo induere.
vid. lib. 1. 212. & ad Gratii Cyneg. 109.
184. Denfos inter cuneos] Inter cuneos den-
for Turrian. ita placuit Virg. Ecl. 1. 14. bic
inter denfos corylos. comprenfus tres libri. vid.
Iv. 787.
185. Vincit quem refpicit hoftem] Barth.
ad Stat. VIII. Theb. 701. exponit, ut Scho-
liaftes. an defpicit?
187. Percuſſum] Hic verfus deerat duo-
bus Thuaneis, aliis fequens, aut margini
adfcriptus. ego fequor Grotium. percuf-
Jum Scaevae frangit fine vulnere membra Š.
Germ. omiffis mediis pro frangit, quatit
Voff premit Hamb. pr. a m. fec. edidit enfis
Richel. fed perdidiz eft nullum fructum, ef-
fectum retulit, ut paffim eo fenfu perdere &
perire apud Noftrum. v. Oudend. ad Iv. 280.
& alibi. fic perdere vulnera Stat. vIII. Theb.
415.
189. Premit] Petit decem libri mox,
nulla manus non certa fuit Thuan fec. qui
&, parque videt fortuna novum. fed Hamb.
tert a m. pr. parque fuum F. v. ex vf. 3. h. 1.
repetitum.
Jam,
192. Atque virum. fortis] Atque virum :
feret hic: crebris vir doctus apud Cortium,
qui eft Barthius. Cortius ipfe conjiciebat
atque virum fortem. recte videt otiofum e-
pitheton Oudendorpius, qui malebat, fer-
ri crebris &c Heinfius tortis creber fonat
ictibus umbo, vel intortis. Sed tunc ma-
lim, tortus, vel intertus umbo, quia in ho-
ftes inftar gladii vel teli torquebat umbo-
nem, ut apud Sueton. Caefar. LXVIII. oba
vios umbone agens, fed aliud quid defide-
ro, quod percuffum clypeum indicaret i&tibus
crebris, fed nihil reperio, nifi tunfus vel
pulfus. fed a fcriptis nimis abeunt. imita
ri videtur Ovidium x11. Met. 375.
Excipit ille ictus galea clypeoque fonantes.
193. Cavae] Suae Thuan quart. & Rott.
fec. fracmenta Langerm. vid. infr 536 Hein-
fius ramenta vel fegmenta. Gujetus tegmenta.
fed ipfa galea eft tegmentum capitis, quod
crebis i&tibus fractum fuit. Et vulgatam lau-
dat Lutatius ad Statii lib v111. Theb. 706;
qui perperam Virgilio ad fcribit. vide ibi Barth.
cavae percufa Rottend. fec. mox, vitalibus
abftat Turrian. male; obftant haftae fixae in
cute ufque ad offa fumma, fed quae non pe-
netrabant in vifcera. fic Stat. VIII. Theb.
702. tela fummis offibus haerent.
Eee
196..
}
402
M. ANNA EI LUCANI
195 Jam, praeter ftantes in fummis offibus haftas.
Quid nunc vefani jaculis, levibusque fagittis
Perditis haefuros numquam vitalibus ictus?
Hunc aut tortilibus vibrata phalarica nervis
Obruat, aut vafti muralia pondera faxi:
200 Hunc aries ferro, balliſtaque limine portae
Promoveat: ftat non fragilis pro Caefare murus
Pompejumque tenet: jam pectora non tegit armis:
Ac veritus credi clypeo, laevaque vacafle,
Aut culpa vixiffe fua, tot vulnera belli
}
+
205 Solus obit, denfamque ferens in pectore filvam,
Jam gradibus feffis, in quem cadat, eligit hoſtem.
[Par pelagi monftris. Libycae fic belua terrae,]
196. Levibusque] Levibusve tres e no-
Aris. & mox, nusquam Voif. & Sixji.
199. Obruat] Obruit Thuan. fec. obftruat
Rottend. fec. a m. fec.
200. Hunc aries ferro &c.] Ineptiarum fa-
tis eft in Lucano, ut non opus fit, ipfi no-
vas adfingere intempeftivis emendationibus.
licet fatis fit confufus locus, hunc tamen
inde fenfum poffe exire puto: talem hunc
eſſe virum Scaevam, qui non debeat fagit-
tis levibus & jaculis impeti, fed in quem o-
pus ett falarica, & balliſta, quibus uteban-
tur maxime ad dejiciendos ex muris & tur-
ribus & portis defenfores. Jam vero Scae
va erat unus inftar omnium, qui folus hoc
caltellum, faltu facto ex aggere ruente, de-
fendebat, & hinc ftat pro limine, quati pro
porta, quam ruina fecerat. Hunc ergo ob-
ruant machinae, ut murum ftantem pro
Chefare turbat vero vox ferro, pro qua Hein-
fius turri maiebat, ut fit fenfus: ubicumque
ſtat, eft murus, turris, potta caſtelli, in hunc
ergo unum contorquete ex machinis, faxa,
tela &c quaecumque ex illis emitti folent.
Et quia non haec fatis placent, forte legi pof-
fet, Hunc aries Alternat, & ia duo fequen-
tia refpondebunt. Stat murus, quem ftan-
il
Sic
tem fternat aries: tenet Pompejum, hunc er-
go promoveat, & loco cedere cogat balli-
fta. de arundine nefcio quî in mentem veni-
re poteſt, quum hae leves fint fagittae, nec
unquam ut tela ex balliltis ejecta, quae tra-
bes, robur, falarica &c. dicuntur, & mor
vf. 214. arundo manu tenditur in Scaevam,
fcilicet ex arcu: promoveat vero pro fummo-
veat, proturbet, retinendum, fic lib. vII.
576.
Promoves ipfe acies, impellit terga fuorum.
tenet eft moratur, impedit ejus progreffum.
vid. v. 136 limine poſte Hamb. tert, a m. pr.
jam pectora omnes fere fcripti
203. Laevaque] Laevamque Thuan. fec.
in Hamb. pr erat eratis literis culpa . . fle
fua fenfus eft, ne videretur mortem a fecly-
peo arcere, quod ignavi effe credebat, &
culpam inde mereri. nimis acutum hoc quo-
que,
205. Obit) Abit Thuan. fec. imitatur Statius
11. Theb. 589 hos obit atque illos. vid. Barth.
qui de oculis ibi capit Heinfius ibi malebat
fubit. Barth. ad vf 606. de Scaeva, & quot
telis clypeus perfoffus tuerit, agit. filvan
etiam dixit in fimilt re Statius v Theb 533.
207. Parpelagi] Deerat hic verfus tri-
bus
{
PHARSALIAE LI B. VI.
403
3
❤
Sic Libycus denfis Elephas oppreffus ab armis
Omne repercuffum fqualenti miffile tergo
210Frangit, & haerentes mota cute difcutit haftas.
Viſcera tuta latent penitus, citraque cruorem
Confixae ftant tela ferae: tot facta fagittis,
Tot jaculis, unam non explent vulnera mortem.
Dictaea procul ecce manu Gortynis arundo
215 Tenditur in Scaevam, quae voto certior omni
In caput, atque oculi laevum defcendit in orbem.
Ille moras ferri, nervorum & vincula rumpit,
Adffixam vellens oculo pendente fagittam
Intrepidus, telumque fuo cum lumine calcat.
220Pannonis haud aliter poſt ictum faevior urfa,
bus libris, in quatuor margini adfcriptus; in
Richel. ponebatur ante praecedentem. Par
monftris pelagi Thuan. quart. Libyae Rott.
fec. Hamb. pr fit bellica Turrian. in fequen-
ti; Gaetulus denfis plurimi forte, Gaetulus
denfis Elephas fic preſſus. Elephans tres. mox,
ore repercuffum Thuan. quart. &, detulit ha
ftas Rott. pr. pro decutit, ut Barth. ad Stat.
11. Theb. 589. qui feq. verfum omittit, an
credens fpurium, nefcio.
211. Tuta] Čunda Rott. fec. extraque
vel circaque nonnulli codices. Sed citra re-
tinendum. Senfus enim eft, tela non pene-
traffe corium five pellem elephanti, nec per-
venire ad eas carnis partes, unde fanguis
poteſt profluere; quippe illae tutae latent,
quia tain dura cute tectae funt. unde Plau-
tus Mil. 11. 11. 80. Herus meus elephanti
corio circumtenfus eft. Vifcera hic funt car-
nes, ut notum eft faepe poni, & unde vif-
cerationes dictae. Utraque dolores Hamb. pr.
furorem tert. tot fixa fagittis Richel. Oifel. &
a m. fec. Rott. fec. Thuan. tert. & S. Germ.
mox dicit, non unam mortem, acumine fe-
re fimili illi, quod vf 169. vidimus, quum
aliae ferae uno telo perfoffae pereant, huic
multa non poffunt mortem dare. alio fen-
fu fupr. lib. 111. 196.
Quum
Fatisque per illam
Acceffit mors una ratem.
ubi vide.
216. Defcendit] Tranfcendit Thuan. quart.
vid. fupr. lib. 1. 31. mox, rupit quinque.
deinde, evellens volebat Heinfius, & ita
Vlitius ad Gratii Cyneg. 110. ubi vide no-
tas noftras. & ita mox vf. 255. imitatus eft
Statius IX-Theb. 751.
Ille trabens oculo plenam labente fagistam.
219. Telumque Ferrumque tres. fimul
cum Rottend. ſec. cum culmine Thuan fec.
& Rottend. tert.
>
220. Pannonis] Libycus gente venator hie
fingendus eft in Pannonia urfam venatus
effe: nam ut ex unaquaque gente artifices
celebres Romani adhibebant, fic Libycis ute-
bantur etiam extra Africam venatoribus,
vel Libys hic fine refpectu originis ponitur
pro quocumque venatore ut Arabs pro la◄
trone, Cilix pro pirata, Chaldaeus pro A-
ftrologo, & fimilia paffim. vide Pafferat. ad
Propert. IV. I. pag. 562. Barth. ad Claudiar.
1. in Rufin. 148. Freinsh. ad Curt. v. 1. 22,
parvam vero babenam dat, qua jaculum five
lanceam vibrabant, ut lib 1. 200, ubi lances
Eee 2
le-
404
M. ANNA EI LUCANI
}
w
Quum jaculum parva Libys amentavit habena,
Se rotat in vulnus: telumque irata receptum
Impetit, & fecum fugientem circuit haftam.
Perdiderat vultus rabiem: ftetit imbre cruento
225Informis facies: laetus fragor aethera pulſat
Victorum majora viris e fanguine parvo
Gaudia non faceret confpectum in Caefare vulnus.
Ille tegens alta fuppreffum mente dolorem,
Mitis, & a vultu penitus virtute remota;
levis, vel, ut aliis, Mauri levis, id eft, agilis,
velocis, memoratur. ita & Horat. 1. Od. 22.
Maura jacula, id eft, interprete Acrone,
qualibus utuntur Mauri. & ita mox Cir-
seam procellam vf. 287. dixit, qualis ad pro-
montorium Circaeum effe folet, fic in -Ae-
gypto memoratur Sithonia nix Horatio 111.
Od. 26. & innumera talia.
222. Receptum impetit] Recepta Thuan.
fec. Heinfius corrigebat, impedit, ut dicitur,
amplexu impedire : & ita variant codices infr.
394. fed impetit, eft ore & dentibus petit,
& tentat evellere. haec imitatum Statium 11.
Theb. 602. notat Barth.
224. Perdiderat vultum rabies] Varie haec
tentata & explicata funt a viris doctis. in co-
dicibus non multum variatur lectio perdide-
rat vultu rabies Ed. Hort. perdiderat vultus
rabiem Cod. Cortiì. perdiderit Richel. prodi-
`derat ex Voffiano profert Oudendorpius, fed
ei verbo nullus hic locus. neque enim opus
erat oftendere hoftibus cruentam vulneribus
faciem, quam fatis cernere poterant; quum
contra fanguis ex vulneribus profluens totam
impleret, & tegeret faciem. & hoc videns
Heinfius, credo, tentabat, perdiderat vul-
tum tabo, vel fanie, ita ut vultus plenus ef-
Yet fanie, & prae illa videri non poffet. ut
lib. 1x. 770. membra natant fanie, & illa
Silii ex lib. IX. 397. huc advocabat, ut
congrua,
Ablatusque viro vultus, concreta cruento
Per nares cerebro fanies fluit.
Par-
Sed haec omnia praeter mentem Lucani
quae eft ita explicanda. Quum omnis rabies &
furor maxime ex oculis colligi foleat; qui ideo
a Poëtis ardere, flammare, rubore calere,
& nefcio quot modis ignem & fcintillas e-
mittere dicuntur: (vid. fupr. vf. 179 ) jam
Scaevae vultus, amiffo & evulfo oculo,
miferat illam rabiem, & fpeciem furoris
quem antea praeferebat: cum oculis enim
omnia figna rabiei perdiderat Scaeva: quare
ego praeferrem, perdiderat vultus 'rabiem,&
hinc mox ait, virtutëm remotam a vultu,
quum blandum fe fimularet. melius reliquis
Poëtae mentem adfecutus eft Sulpitius, li-
cet obfcurius explicet. Barth. ad Stat. 1.
Theb. 257. explicat, perdiderat vultum, ad-
fectibus & vulneribus deturpatus. Grotius
Cortius & alii dederunt, perdiderat vultum
rabies, quod non fatis intelligo, quia hoc
etiam de integra facie dici poteft, quando de-
formatur per rabiem. Vultus autem quia
mutabilis eft in varias formas, pro diverfis
animi adfectionibus, rabiem praefert oculis
praecipue, fed haec, quae ante vulnus eni-
tebat, nunc penitus amiffa erat. ita mox di-
ftinguit faciem a vultu, ftetit imbre cruento
Informis facies. ubi, iterum Graecismos fi-
ne ulla neceffitate venans Cortius legit,in-
formis faciem.
"
226. Eſanguine parvo] Si de Scaeva ca-
piendum, non certe parvus fanguis dici po-
teft eo fenfu, quo lib. IV. 239. parvus cruor,
& modo 157. parvus fanguis:nam imber cruen-
tus
J
PHARSALIAE LIB. VI.
405
1
230Parcite, ait, cives: procul hinc avertite ferrum:
Collatura meae nil funt jam vulnera morți:
Non eget ingeftis, fed vulfis pectore telis.
Tollite, & in Magni viventem ponite caftris:
Hoc veftro praeftate duci: fit Scaeva relicti
235Caefaris exemplum potius, quam mortis honeftae.
Credidit infelix fimulatis vocibus Aulus:
Nec vidit recto gladium mucrone tenentem:
Membraque captivi pariter laturus, & arma,
tus ita dici nequit. Sed dictum poteft effe
pro fanguine viri parvi, plebeji, & centu-
rionis, qui opponitur Caefari, magno vi-
ro: forte melius foret, majora viris hoc fan-
guine parvs. fic magnus fanguis Stat. 11.
Ach. 413. nifi quis velit ita conftruere, vul-
nus confpectum in Caefare e, vel, de, par-
vo fanguine, (id eft, leviter vulnerato,)non
faceret majora gaudia hoc imbre.cruento, fed
aptior videtur comparatio inter Caefarem du-
cem & hunc militem vel centurionem, quam
inter utriusque vulnus, mox, furorem omnes
fere. dein, virtute remota, id eft, rigore vul-
tus, qui virtutem preferebat, mutato in mol-
lius. v. Barth. ad Stat. x. Theb. 636.
230. Parcite ait] Parcite jam Hamb. fec.
quod non difplicet. avertite bellum Rott.
fert. & Hamb. pr.
232. Non eget] Non ego Hamb. fec. non
egeo Voffian. & probabat Heinfius & Barthius:
parum intereffe credo. eget, non mors, fed
Scaeva, de fe in tertia perfona loquens, intel-
ligendus: verbi egere vero vis haec eft, ut
dicat, non egeo telis ingeftis, fcilicet ad mor-
tem; non opus eft plura in me ingerere, qui
tôt jam confectus vulneribus certo fim mo-
riturus, etfi ftatim cura vulneribus adhi-
beatur, & a Medico tela haerentia vifceri-
bus evellantur. fic appofite ad hunc fenfum
Ovid. v.1. Epift. 12.
T
Inque necem dextra non eguiffe fua.
id eft, non neceffariam fuiffe Jafonis dex-
(tram, quum mutuis vulneribus fubito nati
Ful-
illi viri conciderint. fic Ep. xvIII. 147. Ar-
te egeo nulla, non notet fum fummus arti-
fex, non careo ulla arte, fed non opus mi-
hi eft arte. 11. Faft. 484:
Sanguinis officio non eget illa mei.
& ita paffim. vid. Serv. ad x. Aen. 744. &
infr. 1x. 704. in eo errarunt interpretes, quod
Scaevam non viderint fimulaffe, fe velle fu-
pervivere vulneribus, & transferri in Pom-
pejana caftra, poftea contra Caefarem mili-
taturum. hoc viventem,& relicti Caefaris in-
dicant: & ideo velli tela, ut folebat a Me-
dicis fieri, non ingeri plura, vult. jam vero
de fe loquentes teria perfona uti obvium eft:
Sil. Ital. vi. 476. fuit ille Regulus, de fe
loquens. vid. Drakenb. eodem libro ad vf.
600. plura dixi ad Virg. v. 355. ubi merui
& meruit in fcriptis: injectis alii dant. eadem
varietas lib. VII. 157. vid. ad Phaedr. 111.
fab. 2. & Barth ad Statii 18. Theb. 304. &
708. & infr. virt. 645. fed ingeftis majorem
vim ex propinquitate notat, & hoc codices
omnes noftri exhibent.
233. Tollite & in Follite me & Magni
MS. Cortii. vid. infr. 321. & mox,fcit Scae-
va notaverat Heinfius, omiffo codicis ex
quo, nomine. mox, fimulantis Turrian.
2
237. Recto] Tecto volunt quidam, contra
omnes codices & rationem. qui enim pote-
rat tegere, abjeco fcuto, & toto corpore
ab armis, praeter gladium, nudus? fed rectus
macro eſt erectus, ut rectae haftae lid. 1v.
774. fingere vero debemus Scaevam laban-
Eee 3
י
gem,
406
LUCANI
}
ANNA EI
M.
+
Fulmineum mediis excepit faucibus enfem.
240Incaluit virtus; atque una caede refectus
Solvat, ait, poenas, Scaevam quicumque fubactum
Speravit : pacem gladio fi quaerit ab ifto
Magnus, adorato fubmittat Caefare figna.
An fimilem veftri, fegnemque ad fata putatis?
245Pompeji minor eft vobis, cauffaeque Senatus,
Quam mihi mortis amor. Simul haec effatur, & altus
Caefareas pulvis teftatur adeffe cohortes.
Dedecus hic belli Magno, crimenque remifit,
Ne folum totae fugerent te, Scaeva, catervae:
250Subdu&o qui Marte ruis: nam fanguine fuſo
Vires pugna dabat. labentem turba fuorum
Excipit, atque humeris defectum imponere gaudet.
tem, & fimulantem fe fuftinere non amplius
poffe, ideo Tollite clamat: Aulum vero pro-
num corpore, ut tolleret in humeros Scae-
vam: quem inclinantem corpus ad fubeun-
dum onus hoc, Scaeva erigens mucronem,
ferit, & jugulo adegit enfem. viderat qui-
dem Aulus gladium, fed non recto mucro-
ne, quem demum Scaeva erigit, dum ille
eum tollere conatur. vide locum Statii ab
Oudendorpio laudatum trementem eft in
plurimis. vid. 1x. 675. prementem in Barbe-
rin. & a m. fec. Rott. fec quod recepit Cor-
tius, & fi placet, non explicandum eft oc-
cultantem, fed manu prehendentem & con-
ftri&tum ex arte tenentem, & ita imminen-
tem caedi Auli. Sicenfis preffus eft manu ca-
ptus lib. iv, 706. VIII. 562 & alibi, pre-
mere cornua lib. 1.612. & fimilia obvia, nec
recto vidit Rottend. tert.
241, Solvat Solvit Rottend. tert. & mox
fubmittit idem. de quo verbo vide Barth. ad
Stat. 1. Achil. 124. gladio pacem Turr. fi
quaerat Hainb. quart.
244. Au fimilem] En fimilem Hamb. tert.
& Barberin. quod elegantius videtur. veftris
Ac
Sixii. vid. ad Sueton. Caef. LII. putatis ma-
xima pars librorum. minor eft vobis plurimi.
246 Haec effatus] Hoc Thuan tert. affa-
tus Thuan. pr. & tert. eft fatus, quartus. af-
fatur quatuor. effatur octo.
248. Hic belli] Hoc Turr. & a m fec.
Hamb quart. non folum Turr, mox,non fan-
guine Thuan fec, jam Thuan. quart. in
fanguine Hamb. quart. an ruis hic de folo
cafu fe non fuftinentis Scaevae, an de ejus
morte fit capiendum, dubium faciunt inter-
pretes. quod vero vivam ſpeciem vocet, ni-
hil de ejus vita probat,addit enim particulam
velut, tamquam fpirantem adhuc imaginem
virtutis. Sed Lucanum eum fuperftitem cre-
didiffe ex locis ab Oudendorpio adductis pa-
tet. & fubducto Marte explicandum eft, de
hoftibus ad adventum cohortium Caefaria-
narum recedentibus; & ita relictus Scaeva
cecidit, cui, dum pugnaret, vires fuffecerant
ad ftandum, licet fanguinem multum fude-
rat. ruit ergo eft cadit in terram, fed cum
quodam impetu quafi invitus, non languide,
ut moribundus, mox, defeffum tres libri gau-
det imponere pro imponit explicat Marki, ad
↓
Stat.
1
>
PHARSALIAE LI B. VI.
407
+
'
Ac velut inclufum perfoſſo in pectore numen,
Et vivam magnae fpeciem Virtutis adorant:
255 Telaque confixis certant evellere membris,
Exornantque Deos, ac nudum pectore Martem
Armis, Scaeva, tuis, felix hoc nomine famae,
Si tibi durus Hiber, aut fi tibi terga dediſſet
Cantaber exiguis, aut longis Teutonus armis.
260Non tu bellorum fpoliis ornare Tonantis
Templa potes, non tu laetis ululare triumphis.
Infelix, quanta dominum virtute paraſti!
Nec magis hac Magnus caftrorum parte repulfus
Intra clauftra piger dilato Marte quievit,
265 Quam mare laffatur, quum fe tollentibus Euris
Frangentem fluctus fcopulum ferit, aut latus alti
Stat. 1. Silv. 111. 56. fed plus notat, & ala-
critatem non gravantium onus fubire innuit.
vid. fupr 1. 603.
253 Velut inclufum] Heinfius malebat,
veluti clufum. & fex habent, veluti. perfufo
Thuan. quart. ut vivam Thuan. fec. Hamb.
fec. Heinfius, aut vivam, recte Grotius, &
Oudendorpius, Virtutis, tamquam Deae,
majori litera ediderunt. vid. Mifcell. Ob-
ferv, Crit. t. VIII. p. 377.
255. Confixis] Confiffis Voffian. certent
Hamb. pr.
256. Exornantque ]_Dedecorantque Thuan.
pr. a m. fec. nudo pectore quatuor. fed Hein-
fius nudum pectora, quod & Cortius exhí-
buit, & in fuo invenit Oudendorpius, mox,
baec nomine Thuan. fec.
258. Aut fi] At fi S. Germ. dediffent
Heinfius & Cortius. ut hic etiam lib 1.
27 ego fequor turbam codicum & antiquum
Horatii commentatorem ad lib 11. Od. 6
qui habet,
Si tibi durus Iber, vel fi tibi terga dediffet
Cantaber.
Cantabis Thuan. quart. Castaber exiguus Si-
Mon-
xii & S. Germ. male, exigua arma font gla
dius Hifpanicus, longa contus. vid. lib.
1.423. Heinfius etiam, Teutones. MS. Cor-
tii, Teutonis.
261. Laetis] Heinfius Latiis: fed nihil
opus: nam laetos triumphos proprie dixiffe
veteres vidimus ad lib. 11. 20 fic Ovid xiv.
Met. 719. & ita citat Servius ad Virgil. Iv.
Aen. 168. ubi agit de verbo ululare. & ipti
homines tunc temporis laeti erant. Mart.
III. 24
Laurigeros ageres quum laeta triumphos.
& ita laetus, victor exponitur a Servio ad
Virg. v. Aen. 236.
163. Nei magis] Non Thuan. pr. & Rott,
tert. mox, inter clauftra Thuan. quart, caftra
quatuor.
265. Emris] Auris Thuan. fec. fe ad Eu-
ros, non ad mare debet referri, vid. ad Vir-
gil. 1. Aen. 66 mox, at latus Hamb. quart:
adeft vero recte Grotius pro adedit capit: de
quo verbo vid. Heinf ad Ovid. 1. Amor.
Xv 41. & ita lapides adefos Horat. 111 Od.
1X1X, 36. jaevamque Rottend tert a m.
fec. ferasque ruinas Thuan, fec, de ruina
vid.
1
408
M. ANNA EI LUCANI
Montis adeft, feramque fibi parat unda ruinam.
Hinc vicina petens placido caftella profundo
Incurfu gemini Martis rapit: armaque late
270 Spargit, & effufo laxat tentoria campo:
Mutandaeque juvat permiffa licentia terrae.
Sic pleno Padus ore tumens fuper aggere tutas
Excurrit ripas, & totos concutit agros,
Succubuit fi qua tellus, cumulumque furentem
275Undarum non paffa, ruit: tum flumine toto
Tranfit, & ignotos aperit fibi gurgite campos.
Illos terra fugit dominos: his rura colonis
Accedunt, donante Pado. vix proelia Caeſar
vid. ad lib. VII. 348.
269 Rapit] Capit Langerm. a m. fec.
271. Permiſſa] Promiffa Hamb. quart, ea-
dem varietas faepe alibi. vid. fupr. ad vf.
119.
273. Excurrit ripas] Extendit Rottend.
fec. & MS. Cortii. quod effet, promovet
ulterius in agros, ut contra lib. 1. 76.
extendit litora tellus, Excutietque fretum.
Sic, extendere rura ibid. vſ. 170. tutae ri·
pae, ut nim. credebantur aggeribus muni-
tae, nunc vero extendit, quousque aqua
fuperfluens manat, & ibi demum tutae funt.
ripas excurrit tutas Thuan. fec
274. Succubuit fi qua]. Succubuit_ſegnis
Hamb. quart. a m. fec. fuprá tellus Thuan.
tert cumuloque furentem Richel. a m. pr.
cumulumque frementem Rott. fec. & MS.
Corti alius ejus, ferentem. cum flumine
Thuan pr. ignotos operit Rottend. fec. Hamb.
tert. & Richel. utrumque verbum fenfum
fatis aptum facit. operit ett inundat, fed quia
fibi non recte dicitur inundare agros, praefer
rem aperit fibi campos gurgite, id eft, novum
per illos alveum fibi aperit, per moles & ag-
geres obftantes. ignoti agri funt, per quos
numquam antea fluvius exierat. ut Ovid. 1.
Met. 133.
Fluctibus ignotis infultavere carinae.
A
Sen-
& ita faepe aliis nota & aperta loca dicun
tur, vid. infr. vſ. 401.
278. Donante] Domitante Rottend. fec.
& Hamb. tert. vide Salmaf. Exerc. Plin. pag.
59.
280. Jam pulvere] Heinfius, turbine, vel,
Spiffo jam pulvere. Sed tutius nihil movere,
& preffo explicare, diffipato, ceffante, qui
ante fublatus erat in aëra, delapfo jam in
terram, ut contra glomerato pulvere infr. 296.
jam preffo Hamb. quart. mox, & veteris
multi: fed ut rectius.
284. In clades In cladem Hamb, fec. tur
bat Hamb. pr. & quart. ruit ille Thuan..
quart.
286. Segnius] Segnior conjicit Cortius..
quae conjecturae leves & dubiae. parum enim
refert: aut vidit Turrian. trementi ſex.
287. Circaeae] Malebat Heinfius Circeae
ut edidit Cortius, vel Circiacae a Circio ven-
to fed fine exemplo. credo intelligi illas
procellas, quae & hodie in mari mediterra-
neo frequentes, quibus appropinquantibus
nifi fubito vela fubducantur, navis in fummum
periculum venit, & quas faepe etiam tormen-
tis explofis diffipare conantur. Sed an alia ra-
tione Circaeam vocet, nifi a Circeo promon
tą.
1
PHARSALIAE LI B. VI.
409
1
1
Senferat, elatus fpecula quae prodidit ignis.
280 Invenit impulfos preffo jam pulvere muros,
Frigidaque ut veteris deprendit figna ruinae,
Accendit pax ipfa loci, movitque furorem
Pompejana quies, & victo Caefare fomnus.
Ire vel in clades properat, dum gaudia turbet.
285 Torquato ruit inde minax: qui Caefaris arma
Segnius haud vidit, quam malo nauta tremente
Omnia Circeae fubducit vela procellae:
Agminaque interius muro breviore recepit,
Denfius ut parva difponeret arma corona.
Tranfierat primi Caefar munimina valli,
290
torio, mihi nondum conftare fateor. nifi
capias pro, qualis circa eum locum effe fo-
let. ut ita Sithonia nix Horat. 111. Od. 20.
Hyblaeae apes Virg. 1. Ecl. 55. Hymettia
litora vII. Aen. 763. ubi v. Serv. & Brouk-
huf. ad Tibul. 1. 111. 52. & multos alios.
vid. ad Virg. iv. Georg. 129. & Iv. Aen.
445. & fupr. ad vf. 220.
288. Agminaque interius muro breviore re-
cepit.] Marklandus ad Stat. v. Silv. 11. 121.
corrigebat, gyro breviore. Hic vero, gyre
fi recipiamus, fingere debemus, Torqua-
tum, ut effugeret Caefarem, terga dediffe,
nec magno gyro facto, fe recepiffe in tuta.
Sed de eo non agitur: jam enim ante Cae-
faris adventum Pompejani recefferant; ergo
de fuga Torquati abfonum eft cogitare. Sed
de munitionibus , quas cincus a Caefare
Pompejus, introrfus fecerat, & ita conftru-
xerat, quo melius denfaret copias & párva
corona, ut ait, difponeret: intra has recepe-
rat fe Torquatus ex aperto campo, ne co-
geretur ad manus venire. murus autem hic
de vallo & omni munitione debet capi. ut
& infr. 280. & moenia de vallo fupr. 128.
& utrumque lib. x. vf. ult. vid. Voff. ad
Caef. 1. Bel. Gal. 8. & notas ad Liv. I. 7.
fic pro aggere fine foffa dici in agro Reati-
Quum
no murum, docet Varro 1. de R. R. 14.
& hinc inf. V11. 733 pro fuccedere vallo, in
codice Thuan. erat muro. ergo murus bre-
vior dicitur ratione circumvallationis Cae-
fareae, quae murum illum breviorem am-
plectebatur: Pompejus vero milites immifit
in eam Caefareae munitionis partem, quae
ad mare pertinebat, & navibus etiam ultra
eam circumvectos immifit in exteriorem par-
tem valli, & ita ab utraque parte aggreffus eft
hoftem, vide Caef. 111. Bel. Civ. 63. & feqq.
ubi duabus pugnis cladem fe accepiffe uno
die, & deinde caftra verfus Macedoniam
moviffe narrat. idem Marklandus ad di&am
Silvam vf. 129. corrigit, flectere Caftor equos
gyris. locutione infolenti, & cujus nullam
inter tot vulgata jam producit. nam flectere
in gyros, in orbem equos obvium eft, prae-
terea negat, flectere
terea negat, flectere equum, fufficere, nifi
addatur ars & peritia quaedam. at Horatius
lib III. Od. 7. aufus eft dicere, flectere ei
quum fciens, nullo gyro vel alia arte addita.
& centies etiam flectere colla equi, addito
faepe frenis, habenis, quibus flectebant equos.
mirum eft, non produxiffe locum ex Seneca
Hipp. 312. ubi de Sole bigas Lunae agitante,
Ille nocturnas agitare bigas
Difcit, & gyro breviore flecti.
Fff
quem
t
410
M. ANNA EI LUCANI
}
Quum fuper e totis emifit collibus agmen,
Effuditque acies obfeptum Magnus in hoftem.
Non fic Aetnaeis habitans in vallibus horret
Enceladum, fpirante Noto, quum tota cavernas
295Egerit, & torrens in campos defluit Ætna:
Caefaris ut miles glomerato pulvere victus
Ante aciem, caeci trepidus fub nube timoris
Hoftibus occurrit fugiens, inque ipfa pavendo
Fata ruit. totus mitti civilibus armis
300Ufque vel in pacem potuit cruor: ipfe furentes
Dux tenuit gladios. felix, ac libera regum,
quem adduxit ad priorem locum. fed vidit
hunc nihil huc facere. in fequentibus mia-
lim,
collibus
bumeris, dabit arma Quirinus.
291. Cum ſuper] Dum Thuan fec. im-
mifit maxima pars codicum, ut &
arma. effunditque Thuan. quart. & Hamb.
fec. obfeffum fex. vid. lib 1v. 94.
293. Aetneis] MSS. Edineis, Etheneis,
Ethneis, Aethenis Codd. Heinfius, non fic
Sicanis, vel Sicaniis, vel, Hennaeis volebat.
in montibus Turrian. & Barber.
294. Enceladon] Enceladon ſperante Notho
Thuan. tert. Enceladum multi. Encelado fp.
notum quatuor, nothos Rott. pr. & a m. fec.
Hamb. tert cum mota Thuan. Tec. Hamb.
fec. & a m. fec. Rottend fec. probante Hein-
fio. catervas Thuan. quart, in campum Rott.
fec. de permutatione a erigit & egerit vid.
Markl. ad Stat. IV. Silv. IV. 79. & fupr. iv.
644. & alibi faepe.
297. Ante aciem] Sine pugna, antequam
în aciem proceffiffent contra Pompejanos.
in
vid. fupr. vf 145. caecum timorem etiam Ci-
cero pro Ligario cap 1. dixit. & caecum me-
tum Ovid 11. Faft. Saz.
297. Nube] Nate in var. le& quidam
proferunt. Sed ita nubes bellorum lib. 1v.488.
& multa loca de hac voce & cognatis ipfi
rebula & nubilo, collegit Barth. ad Stat. 11.
Ro-
Theb. 321. ubi & nubem timoris ex Claudia-
ni Bell. Getico profert, fed quem locum re-
perire nequii. ſed vſ. 555. pulveris nubem
habet, ut & Nofter iv. 768, & vf. 455. nu-
bem curarum dixit Ovid. 11. ex Pont. 1.5.
298 Pavendo] Pavenda Rott. pr. mox,
totos mitti Turrian. fed vulgata fana. potuif
fent omnes Caefariani occidi, & totus exer-
citus deleri, fi Pompejus fciviffet uti victo-
ria, ipfo Caefare lib. 111. B. C. 70. faten-
te. mitti cruor defümta locutione a medicis,
ut mittere fanguinem Celfo & aliis ufitatiffi
mum. fed medici partem mittunt, hic totus
potuit mitti. Sed Pompejus tenuit gladios,
ut Caefar fcribit, metuens infidias, nec au-
dens adpropinquare munitionibus: fed fi Sul-
la, magifter Pompeji, ut lib. 1. 326. eo loco
dux fuiffet, & victoriam talem obtinuiffet
ea melius uti, & rem conficere fciviffet, fir-
mans hic quod dixerat lib. I. 31: Dědidicis
jam pace ducem. ipfe fruentes Rott. fec.
*
301. Libera legum] Regum quinque libri.
regnum Hamb. pr. utraque lectio legum &
regum fatis defendi poteft. Gronovii vero
explicatio, libera Roma fores legum,
id ett,
tui juris, dura & coa&ta mihi videtur, quam
fequuntur Oudendorpius, Cortius & alii.
Heinfius ad Virgil. x. 154 ubi libera fati
legitur, explicat fores libera a legibus, id
elt, fervitute: fed quum magis ufitatum fit
Lem
1
1
7
+
1
PHARSALIAE LI B. VI.
Roma, fores, jurisque tui, viciffet in illo
Si tibi Sulla loco. dolet heu, femperque dolebit,
Quod fcelerum Caeſar prodeft tibi fumma tuorum,
305Cum genero pugnaffe pio. Prô triftia fata,
Non Uticae Libye clades, Hifpania Mundae
Fleffet, & infando pollutus fanguine Nilus
Nobilius Phario geftaffet rege cadaver:
Nec Juba Marmaricas nudus preffiffet arenas,
310 Poenorumque umbras placaffet fanguine fufo
Scipio, nec fancto caruiffet vita Catone.
Ultimus effe dies potuit tibi Roma malorum:
leges pro libertate poni, ego inclino magis in
Regum, id eft, a Tyrannis, quos Reges di-
étos, & triumviratum & omnem contra le-
ges dominationem regnum vocari a Roma-
nis, putidum effet multis probare: vid. lib.
1. 4. jurisque tui fatis oftendit, fore illos
legum fuarum, & tautologum effet, legum
libera, jurisque tui, vide ad Ovid. 1. Epift.
80. Jam vero nihil magis frequens, quam
leges & reges confundi. vid. inf. lib. VII. 579.
584. vii. 554. & 685. & apud Claudian.
1. in Eutrop. 381. & alibi paffim.
302. Viciffet] Vixiffet Hamb. fec. fed vi-
ciſſet tibi debet conjungi, id eft,in tuam, Roma,
utilitatem, quia victo tyranno non fibi re-
gnum rapuiffet, fed libertatem reftituiffet rei-
publicae. vid. lib. 1. 326 Sulla die, quod ex
uno profert Oudendorpius, etiam non dif-
plicet; dies enim pro proelio poni fatis con-
ftat. vid. fupr. vf. 157.
305. Pro triftia fata] Hic iterum fati vo-
lebat Heinfius, ut lib. v. 57. ut profpera bel-
lorum v11. 684. profpera vitae viii. 631.
idem tentabat vir doctus apud Cortium lib.
• VII.411. fed & Ovidius paffim, & Nutter 18.
735. & alibi triftia fata dixerunt.
305. Non Uticae Libye clades | Cortius ex
fuis profert, cladesque, quod in nullo repe-
ri. fed in Voff. uno Libyeque clades, quod
métro repugnat. nihil movendum. mox,pol
411
Exi-
lutis Sixii & a m. fec. Thuan. fec. Pollutes
Rottend, pr.
309. Marmaricos] Barbaricos Thuan fec.
preffiſſet nudus Hamb. tert. Poenarumque Tur-
rian.
311. Caruiffet vita Catone] Male expli-
cat Scholialtes. vita hic eft humanum genus,
tunc vivens, vel ut Omnibonus, aetas no-
ftra, cui exemplum virtutis & fan&titatis e-
rat Cato. Heinfius adfcripferat, id eſt, vita
bumana, cuiille exemplum, recte fi hoc fecu-
lum intellexerit. ita vita inf. 515. vide ad
Phaedr. 1. Prolog, ubi quum disi, hoc fen-
fu eam vocem circa Phaedri tempora fre-
quentiffime ita poni, & etiam quosdam a Ci-
cerone ita ufurpari, jactare, Wopkens in
Tull. lect. 111.4. invertit, Memnonitica ftro-
pha, mea verba, & dicit, humani quid paf-
fum Burmannum, quum fcriberet, Ciceronem
ejufque aequales ita banc vocem cepiffe, vix fe
putare, Quum tantum ex meis verbis poffit
colligi, alios id prodidiffe, fed me nondum
vidiffe exempla ex Cicerone producta, qui-
bus adductis ipfe non modo id crederein,
fed gauderem meam Phaedri explicationem
inde confirmari. Quare licet non negari jam
poffit, vitam a Cicerone eo ferre fenfu di-
&tam, videtur tamen potius ille vivendi ra-
tionem communem tutellexiffe, quam ut
Plinius & alii ipſum genus humanum & fe-
Fff 2
cu-
A
412
$
M. ANNA EI LUCANI
Exire e mediis potuit Pharfalia fatis.
Deferit averfo poffeffam numine fedem
315Caefar, & Emathias lacero petit agmine terras.
Arma fecuturum foceri, quacumque fugaffet,
Tentavere fui comites devertere Magnum,
Hortati, patrias fedes, atque hofte carentem
Aufoniam peteret. Numquam me Caefaris, inquit,
320 Exemplo reddam patriae, numquamque videbit
Me, nifi dimiffo redeuntem milite, Roma.
Hefperiam potui, motu Jurgente, tenere,
Si vellem patriis aciem committere templis,
culum, de quo agunt, quamquam non mul-
tum interfit. Gratiae ergo habendae forent
Wopkenfio, fi fimplicius, non, ut fere fem-
per folet, maligne & infideliter, mea verba,
ut aliquid haberet, quod carperet, adduxif-
fet. immo potuiffet addere Virgilium, qui
lib. vi. Aen. 663.
Inventas aut qui vitam excolaere per artes.
ubi etiam vivendi ratio & difciplina poteft ex-
plicari. & forte plura poffent congeri. Cato-
nis habet Bersm. codex, quafi carere regeret
fecundum cafum, & tunc etiam fancti effet
legendum. fic apud Claudian. 11. in Eutrop.
266. Heinf. ex MS. profert, flexusque ca-
rens, pro flexuque. cum accufàtivo dat co-
dex Voffianus lib. v11. 604. mox laborum
nonnulli.
313. Exire e mediis] Exiri vel exire erat
in Voffiano, & aliquot Cortit. a mediis Joh.
Sarisb. lib. 11. Polycr. 22 Senfum fatis vi-
deo, nimirum Pharfaliam potuiffe vitari, ne
accideret illa clades, quae perdidit liberta-
tem. Sed verba me impediunt, quid enim
funt media futa? an proelia illa leviora inter
initia belli civilis, quod mox 322 motum
furgentem vocat, & Pharfalicum? an ut lon-
gae vitae mediam mortem dixit lib. 1. 457.
ita longi belli haec ad Dyrrhachium fuere
media fata, non ultima, & ita ex his mediis
fatis, id eft, hoc leviori proelio potuiffet
Ac
exire Pharfalia, id eft, nafci & furgere proe-
lium decretorium, fi Pompejus uti victoria
fciviffet, qui ex Lucani fententia peccavit
fola pietate, quod tenuit gladios, nec exem-
plo Sullae totum miferit cruorem, & adver-
farios deleverit. Sed huic explicationi ob-
flat, quod praelio Pharfalico Caefar victor
fuerit, hic vero victus. ergo deberet poni
Pompejum potuiffe hic idem confequi, quod
Caefar Pharfalico. Omnibonus explicat, ut
in Pharſalia bellum civile committeretur. Sed
contrarium voluit, ut non committeretur, fi
Pompejus ufus fuiffet victoria, ut rectius
Sulpitius. quare forte cum in Thuan. fec. &
Pulmanni uno fit, & mediis, aptiore con-
nexione fententiae poffet Jegi,
Excidere & mediis potuit Pharfalia fatis,
id eft, mediis etiam nunc fatis, nondum per-
fe&tis, nec decernentibus, utra pars fuperior
foret, quod fa&tum in Pharfalia, potuiffet
medio hoc tempore intercipi proelium Phar-
falicum, ultimum illud, quo Pompeji vi-
&ti fata fuerunt confummata, vel media fa-
ta poffent capi pro, ut vulgo, medianti-
bus fatis, arbitris, ut pax componeretur in-
ter Caefarem & Pompejum ut fupr. 300.
ufque vel in pacem mitti cruor potuit, vel fi
Caefar fatis cadentibus occubuiffet, pax in-
de conciliari potuiffet orbi. meliora danti
facile cedam.
M
}
314.
PHARSALIAE LIB. VI.
413
I
Ac medio pugnare foro. dum bella relegem,
325 Extremum Scythici tranfcendam frigoris orbem,
Ardentesque plagas. viflor tibi, Roma, quietem
Eripiam, qui, ne premerent te proelia, fugi?
Ah potius, ne quid bello patiaris in ifto,
Te Caefar putet effe fuam. fic fatus, in ortus
330 Phoebeos convertit iter, terraeque fecutus
Devia, qua vaftos aperit Candavia faltus,
Contigit Emathiam, bello quam fata
fata parabant.
Theffaliam, qua parte diem brumalibus horis
Attollit Titan, rupes Offaea coërcet.
mi.
314. Sedem] Collem Oifel. averfo pluri-
316. Fugaſſet] Fugiffet Thuan. fec. ad-
verfante metro. paraffet Oifel. quocumque
etiam. Hamb. fec. devertere fere omnes. duo
Cortii deflectere. Thuan. fec. avertere, fed
quae a Gloffatoribus profecta: in fuo horta-
tu eadem diverfitas in noftris, fui hortati,
bortantur, quae in aliorum codicibus. fuo
hortatu tamen mihi non fatis placet, nec ma-
gis fui comites, quia fenfus aeque planus ef-
fet, absque hoc pronomine & elegantior:
an
tentavere diu comites d. M. hortati
quod in fui tranfpofitis literis facile tranfire
potuit. ita tentabam & lib. VII. 274. cla-
morem latura diu, pro fuum. an vere nef-
cio. ut patrias Rott. pr. Richel. & Turr.
patriae Rott. fec.
319. Peteret] Peterent Thuan. fec. &
quart. quod potuit a manu Lucani fluxiffe,
& de comitibus & exercitu fimul cum Pom-
pejo intelligi, ut faepe orationem ab uno
ut faepe orationem ab uno
ad plures, fi conjun&i & confociati funt
labi, notaverunt viri do&ti, & nos fupr. ad
lib. 111.694.
321. Me nifi Et nifi Voffian ita fupr.
233. & permutatum in me. demiffo tres. re-
millo Hamb. pr. Caefare Roma Öifel. invi-
diofa haec oratio, quafi Caefar id admififfet,
& oblitus fui Lucanus, qui lib. 111.72.non
9
Quum
armato milite Romam petiiffe Caefarem di-
xit. unica excufandi Poëtam fpecies fi patriam
non de fola Roma, fed de Italia capiamus
quam, transgreffus Rubiconem, armatus in-
troiit. fed de Roma hic agitur & patriis tem-
plis, & foro, ideoque peccaffe mihi vide-
tur.
323. Aciem committere] Hoftem com.
Thuan. fec. bac medio idem. in medio Rot-
tend. fec.
325. Frigoris orbem] Heinfius malebat
fideris. vid. ad Ovid. 1v. Trift. IV. 162, & v.
Met. 282. & fupr. ad I. 18. & ita faepe.
Arentesque plagas idem volebat. vid. ad lib. I.
687. & iv. 333. plagis Richel. mox, ac po-
tius multi. A potius Cortius, ut in duobus
noftris. vid. ad v. 615.
330. Phoebaeos] Phoebeios Thuan. fec.
conduxit iter feptemenoftris. committit Lan-
germ. Heinfius corrigebat, condixit, quod
ex uno codice fe adnotaffe dicit Cortius. de
quo verbo vide Gronov. 1. Obferv.1.
331. Candavial Candania Thuan. tert.
Gandevia Turr. Gandavia Hamb. quart. Sean-
davia Rottend. pr. vid. Palmer. Graec. An-
tiq. lib. 1. 14. pag. 77. & cap. 17. pag. 106.
mox, qua fata Langerm. quam bello Rottend.
fec.
333. Parte diem] Heinfius volebat, vel
dies, vel jubar.vid, fupr. v. 456. viam, quod
Fff 3
in
"
414
M. ANNAEI LUCANT
335 Quum per fumma poli Phoebum trahit altior aeftas,
Pelion opponit radiis nafcentibus umbras.
At medios ignes coeli, rabidique Leonis
Solſtitiale caput nemorofus fubmovet Othrys.
Excipit adverfos Zephyros, & Japyga Pindus,
340Et maturato praecidit vefpere lucem.
Nec metuens imi Borean habitator Olympi
Lucentem totis ignorat noctibus Arcton.
Hos inter montes media qui valle premuntur,
Perpetuis quondam latuere paludibus agri:
345 Flumina dum campi retinent, nec pervia Tempe
in Regio, non convenit t attollere. fed ni-
hil mutandum: ut hic Titan attollit,ita infr.
$72. medium diem ducit, ut Oudendorpius
notat, qui non debebat dubitare, non enim
puto recte dici viam attollere, pro ingredi
incipere curfum, quum oritur fol. vid. v. 6.
336. Pelion] Peleon Hamb. quart.apponit
tert. oppofuit Thuan. fec. medio fignis Richel.
rapidique omnes fere libri.
336. Otbrys] Othys Rich. Othis a m. fec.
Oifel. Othrin Thuan fec. adverfos plurimi.
averfus Rott. pr. & a m. fec. Oifel. fed recte
Oudendorpius adverfos, quod exigit excipe-
re. vid. fupr. 11. 420. mox praecedit lex.
male. vide Gronov. & Cortium ad Plin. 1x.
Ep. 1. §. 5. praecidit eft breviorem diem fa-
cit, & quafi intercipit, amputat lucem. ita
praecidere iter, & praecidere medium mare,
de quo egi ad Quintil. Decl. X11. 22. ubi
eadem variatio erat in praecedere & praecide-
re.
341. Habitator]. Quum in Hamb. tertio
reperiffet mediator Heinfius, inde fecit me-
tator. quod nimis acutum, quum fimpliciter
incola, cultor intelligatur. ut Prifcian. Pe-
rieges. 157.
Hic ubi Taurum
Cimmerii gelidis habitant fub finibus imum.
ubi in quibusdam eft uzum, male. ita & Va-
ler. Flac. 1. 24.
Dant
Ille Othryn & Haemum
Atque imum felix verfabat vomere Olym
pum.
vid. ad Ovid. xx. Epift. 41.
345. Campi] Non difplicet admodum cam-
po, quod erat in uno Oudendorpii, ut omnia
ad Tempe referantur, quae retinent flumina
in plano campo, nec dant aditum Pelago.
recte etiam, dant aditus, fi pelago capias pro
in pelagus. Sed tunc non congruunt illa O-
vidii 1. Art. 163. quia ibi, dant aditus novo
amori, id eft, amanti ad amicam, debet fu-
mi. & notat initium amoris, & modum
viam, primum ad eum aditum, & ita fumitur
infr. vſ. 616. vid. & lib. v111. 74. plurimi
pelagi, & hoc Cortius recepit. pelago fi pla-
cet debet capi, ut it clamor coelo, apud Vir-
gilium. iter coelo. v. Broukh. ad Prop. 11.
1. 20. fic mox 362. fluit Ionio mari, pro in
mare.
346. Stagnumque implentibus unum] Non
video quo referant illud implentibus, nifi ad
fluminibus, quod durius, quum pelago in-
terponatur. fed tamen ob perverfas faepe con-
ftructiones, condonari poffet Lucano. aut,
nec p. T. d. a. pelago, poffent in parenthefi
poni, fed tamen facilior eft locutio quatuor
codicum ex noftris & aliis, implentibus un-
dis, quod Grotius dedit & mutatum
quia mox andis fequitur. fed hoc follemne
Lu,
>
離
​PHARSALIAE LI B. VI.
415
J
Dant aditus pelago, ftagnumque implentibus undis
Crefcere curfus erat. poftquam difceffit Olympo
Herculea gravis Offa manu, fubitaeque ruinam
Senfit aquae Nereus: melius manfura fub undis,
350 Emathis, aequorei regnum Pharfalos Achillis,
Eminet, & prima Rhoeteïa litora pinu
Quae tetigit Phylace, Pteleosque, & Dotion ira
Flebile Pieridum; Trachin, pretioque nefandae
Lampados Herculeis fortis Meliboea pharetris:
355 Atque olim Lariffa potens: ubi nobile quondam
Nunc fuper Argos arant: veteres ubi fabula Thebas
Mon-
Lucano, & vidimus jam alibi, undas bis
terve repetitas, intra paucos verfus. vide
modo mox vs. 362 & 365. Undae vero five
aquae fluviorum, quae exitum non reperiunt
in mare, quum impleviffent campos, ftagni
inftar erant, & crefcebant quidem,"ſed non
currebant auctae etiam imbribus, (nam &
has undas aliquando a Poëtis vocari notatum
ad Valer. Fl. 11. 358) quibus flumina in-
crementa fua debent : quae fi în mare non ef-
fluunt, ftagna faciunt : fed poftquam Her-
cules Olympo difcidit Offam, magno impe-
tu in mare fluxerunt, ftagnantes antea a-
quae.
348. Subitaeque] Subitoque Hamb. fec. a-
cumen vero frigidum fatis Lucani eft, quo
melius fub undis manfuram Emathiam di-
cit, quia tunc proelium illud Pharfalicum
committi non potuiffet; quafi nullus alius
locus potuiffet capi proelio, fi ille aquis te-
&us manfiffet. & infra etiam magam Thef-
falicam inducit.vf. 579. timentera, ne Marsa-
lium vagus iret in orbem, & ideo illam ve-
tuiffe Philippos transferre alio bella, quod
fine hac maga potuiffet facile fieri. hae funt
pueriles ineptiae & declamatoriae, aeque
ac fi quis, convertens acumen & de-
fcribens lacum, diceret, fi ille exficcatus
fuiflet +
egregium proelio locum dediffet.
ruinam vero vocat impetum fluvii cadentis
"
& exeuntis in mare, quod imitatus Statius lib.
v. Tneb 8.
Fractarum fubitas torrentum audire ruinas.
& vi. 460.
Qualiter biberni fummis duo montibus a-
mnes,
Franguntur, geminaque cadunt in plana rui-
na.
& ita poteft ruina explicari fupr. vſ. 267, ubi
fluvius fractus fcopulis & montibus, tandem
feram fibi parat ruinam, exedendo faxa.
•
350. Pharfalus Pharfalis Rott. pr. Achil
li Thuan fec. a m. pr. de qua genitivi flexio-
ne multa Critici. vid. Pier, ad Virg. 1. Aen.
70. 111. 613. Heinf. ad Ecl. viii. 70. &
paffim, ut & ad Ovidium. Sed uni codici
tantum non tribuo, & aequorei Achillis me-
lius fonare puto, quam Achilli.
352. Pteleosque] Thelasque, Theleosque,
Phenteos que varie fcripti. Dotion jam fcri-
bendum vidit Maferius ad Valer. Fl. 11I.
349. Dorion ara Hamb. fec.
354. Lampados] Lampadis Voffian. fagit-
tis multi.
355 Nobile] Apud Serv. ad Virg vir.
Aen. 286. in veteri codice, quem Heinfius
contulit, erat, mobile, deinde arat ediderunt
jam Fabric, & Bafileenfes. fed arant recłum
eft.
357
}
J
$
416
M. ANNAEI LUCANI
Monftrat Echionias: ubi quondam Pentheos exful,
Colla, caputque ferens fupremo tradidit igni
Quefta quod hoc folum nato rapuiffet Agave.
360Ergo abrupta palus multos difceffit in amnes.
Purus in occafus, parvi fed gurgitis, Aeas
Ionio fluit inde mari: nec fortior undis
Labitur avectae pater Ifidis, & tuus, Oeneu,
Pene gener craffis oblimat Echinadas undis:
365Et Meleagream maculatus fanguine Neffi
Evenos Calydona fecat. ferit amne citato
Maliacas Spercheos aquas: & flumine puro
357. Thebas] Thebes Richel.
358. Colla caputque ferens] Parens Rott.
fec. & Hamb pr. & feptem Cortii, unde pa
vens correximus in fimili aberratione ad lib.
IV. 251. & fic Valer. Fl. 111.264.
Ceu pavet ad crines & triftia Pentheos ora
Thyas.
& paffim Agave furens, demens, attonita
a Poëtis dicitur: deinde pavens, ubi furore
remittente vidit caput effe filii, quum credi-
diffet fe abfcidiffe apri vel tauri, ideoque
tradidit fepulturae. vid. lib. vII. 780. Ec-
chionias vero Thebas dicit, quae fue-
runt in Boeotia, ut faepe Statius; hic vero
Phtioticas debere intelligi obfervarunt inter-
pretes, quae memorantur a Livio xxvII.
7. & recte inter Theffaliae urbes ponuntur;
fed hoc epitheto infigniri nequeunt: quare
vel confudiffe duas cognomines urbes Lu-
canum ftatuendum eft, ut alios etiam The-
bas Boeoticas five Echionias, cum Ectio.
niis feciffe docui ad Ovid x11. Met. 109.
vel hoc epitheto indicaffe has Theffaliae The
bas, ex Boeoticis ut coloniam propagatam.
cui tamen explicationi repugnat epitheton al-
terum veteres, quod de colonia dici nequit,
fed de matre urbe. quare erraffe Poëtam po-
tius dicendum, ut eodem in errore mox cir-
ca Inachum verfatur. vide de Echioniis The-
bis & hoc loco, Palmerii Quaeftionem Geo-
}
Ir-
graphicam,in Mifcell.Obferv. Criticis tom, ix.
pag. 447. quae prodita eft diu, poftquam haec
fcripferam, & ubi vir doctus in notis Luca-
num erraffe docet in hoc epitheto. nato ra-
puiſſet, pro a nato. vid. ad lib. 111. 451. &
IX. 543**
361. In occafus] In occafum Barberin. pa-
rum intereft, & ita variare folent codices
vid. infr. IX. 419. x. 39. 276. & ad Ovid. v.
Met. 455. & alibi fere femper: gurgitis Atas
S. Germ. &, fluit unde Turr.
362. Nec fortior undis] Quia mox iterum
undis fequitur, Marklandus ad Stat. v. Silv.
III. 137. udus legiffe videtur, epitheto ad-
modum languido: quod male cum undɔfo,
& aquofo componitur. fed & lib. v. 434. &
feq. ter undis repetiit. vid. & h. 1. 346. &
alibi paffim. fortior vero undis eft rapidior
curfu aquarum: fic lib. IV. 103. repulit aeftus
fortior Oceani. ita venti fortes. vid. lib. IV.
584. & opponitur craffis undis, quae coeno
& pulvere funt craffi, ut loquitur Stat. iv.
Theb. 820. ita craffae paludes Virg. 11,
Georg. 110. vid. ad Gratii Cyneg. 53. in-
telligit vero Inachum Acarnaniae fluvium
quem confundit cum Argivo. vide Strabon:
lib. v11. pag. 316. & III. Spanhem. ad Cal-
limach. Hym. in Pallada vſ.50. Ifidos Thuản.
tert.
363. Oeneu] Oenu Voff, ita Panthu Virg.
11. Aen. 322.
305+
26
PHARSALIAE LI B. VI.
417
*
Irrigat Amphryfos famulantis pafcua Phoebi.
Quique nec humentes nebulas, nec rore madentem
370Aëra, nec tenues ventos fufpirat Anauros.
Et quifquis pelago per fe non cognitus amnis
Peneo donavit aquas. it gurgite rapto
Apidanos;* numquamque celer, nifi mixtas, Enipeus.
Accipit Afopos curfus, Phoenixque, Melasque.
375Solus, in alterius nomen quum venerit undae,
Defendit Titarefus aquas, lapfusque fuperne
Gurgite Penei pro ficcis utitur arvis.
Hunc fama eft Stygiis manare paludibus amnem,
365. Neffi] Nefis Hamb. quart. vid. fupr.
vf. 90. deinde Ebenedor, Euveos, Euneos
Evenus, Euneus varie in fcriptis. apud Lu-
tatium ad Stat. 1v. Theb. 838. in Barthii
notis Evenus legitur, quod in editis non
comparet, fed Thebanus. ferat Richel. mox,
Sperchius, Sperceus, Spercheus, ut & Ampbry
fus & Amphryfius. fed in his ex aliis Poëtis
memorandis morari non libet. folum notan-
dum,quod citatum amnem hic dixerit nofter,
quum tenuis Spercheos aquis dicatur a Stat. 1.
Achil. 289. ubi vide Barth. & ad iv. Theb.
838.
367. Flamine puro] Parvo quod in var.
le&. legitur, poffet placere. purum enim jam
Aean dixerat. ita parvus Rubicon 1. 185. &
·•parvis impellitur undis vf. 213. licet plerique
hi fluvii parvi fint, ut & ipfe Aeas.
369.Madentem] Madentes Turrian. a mo-
nacho rythmicos verfus amante. ventos fpi-
ravit Hamb. tert. Anaurus quatuor. Intelli-
git vero auras illas, quas fluvii & maria fo-
lent emittere, de quibus egi ad Quintil.
*11. de Inft. Orat. cap. 10. Heinfius hic o
lim exfpirat correxerat, fed induxerat rur-
fus. fufpirare eft furfum emittere auram, &
verbum hoc etiam alia, fed non multum dif-
fimili, fignificatione accufativum regere,
multis docuit Broukhufius ad Tibul. I. VII.
41. & hic pro exhalare pofitum notat, etiam
·
Et
cognata verba exfpirare, reſpirare, ita con-
ſtrui docet Markl. ad Stat. 11. Silv. IV. 35.
& hinc illa aura fpiritus fluvii dicitur Calpur-
nio Ecl. iv. 4.
Levatque diem vicini fpiritus amnis.
vide multis de his agentem Heinfium ad Vir-
gil. x. Aen. 294.
371. Et quisquis] At quisquis Hamb. pr.
& Langerm, nec cognitus Barb pro, incogni-
tus, ut v. 439. nec pervia, pro impervia.
372. Et gurgite ] It undecim, quod meri-
to receptum. mox Apidanus, Epidanos, E-
pidanus, Apidanas, Appidanas fcripti. Eni-
peus multi. & ita fcribendum notavi ad O.
vid. 1. Met. 579. & ad Valer. Fl. 1. 81. A-
Sapus tres. currus Hamb. fec. Phoenifque
Hamb. tert. & Thuan. tert. a m. fec. Phoe-
nixque multi. Melaxque duo, Meloxque tres.
Apud Lutat. ad Stat. VII. Theb. 315. ubř
citat ex Lucano Afopus aquas, fine dubio
media exciderunt, & quum hic legatur, Ti-
tarefos aquas, ultima haec vox Afopo adhae-
fit. Titareljus, Titareffos, Tetareffus, Tita-
refos etiam in fcriptis. defendat Voffian. Su-
perbe Hamb. tert. a m. fec.
377. Pro ficcis] Sciſſis a m. fec. Rott. fec.
& Oifel. & MS. Corti. utitur undis Oiſel, a
m. fec.
378. Hunc fama eft] Hunc famae Stygiis
Richel. pro fama eft. fama, fine eft Hamb. pr.
Ggg
vid.
418
M. ANNA EI LUCAN
Et capitis memorem, fluvii contagia vilis
380 Nolle pati, fuperumque fibi fervare timorem.
Ut primum emiffis patuerunt amnibus arva,
Pinguis Baebricio difceffit vomere fulcus:
Mox Lelegum dextra preffum defcendit aratrum
Æolidae, Dolopesque folum rupere coloni,
385 Et Magnetes equis, Minyae gens cognita remis:
Illic femiferos Ixionidas Centauros
Foeta Pelethroniis nubes effudit in antris.
Afpera te Pholoës frangentem, Monyche, faxa,
Teque fub Oetaeo torquentem vertice vulſas,
390Rhoete ferox, quas vix Boreas inverteret, ornos:
vid. lib. v. 687.
380. Timorem] Tenorem Thuan. fec. mox,
at primum miffis Thuan. tert.
382. Boebicio] Ita Grotius. alii,Bebricio,
vel Boebricio. haereo in hoc gentilitio epitheto..
v. Oudend. poffemus fingere Bebricas pri-
mum in Theffaliam veniffe. fed obfcura mi-
hi relinquo.
383. Preſſum ] Impreſſum in uno Bersm.
utrumque poteft defendi. vid. ad Ovid. 111.
Met. 104. & ad Valer. Fl. v11. 63. defcin-
dit Hamb. tert. Meolides Rottend. fec. Aeto-
li Gujet. folum tenuere Rottend. pr. rupere
plurimi. mox iterum frangentem fequitur.
Ovid. 111. Amor. x. 32. Ruperat & duram
vomer aduncus humum. Dolones & Magne-
tas jungit etiam Valer. Fl. 11. 9.
386 Ixionidas] Ixionias Richel. Ixionios
Thuan. fec, effundit Hamb. pr.
388. Afpera] Deerat hic verfus Thuan.
fec Menyche Voffian, ſub Oethaeo multi. Ae-
theo Thuan fec. eraſa erat vetus lectio in Si-
xiano. everteret Rott. fec. Heinfius legebat,
inverterit. vellem exemplum, ubi arborem
invertere pro incurvare ponatur, & evertere
obvium eft. vid. Suet. Domit, xiv. inverte-
re eft inferiora fuperiora facere, ut fit in aran-`
do. vid. ad Val. Fl. VII. 75. & ideo poffet
Hof-
hic vulgata fervari, ut de arbore radicitus,
dejecta capiatur. Rhaete noftri omnes. De
viribus Centaurorum in faxis & fylvis fran-
gendis & eruendis vid. Barth. ad Stat. 1v.
Theb. 142.
391. Hofpes & Alcidae magni] Markl. ad
Stat. 111. Silv. v. 75. diftinguit inter hofpi-
tem mundo, id eft, qui recipit mundum, &
hofpitem mundi, id eſt, qui recipitur a mữn-
do. quae vana eft obfervatio, & hoc loco
refellitur. nam Pholus recepit Herculem,
non ille receptus ab Hercule fuit, & quum
hofpes de utroque dicatur, qui recipit, & re
cipitur, uterque cafus etiam adjungi po-
teft. & mundi in Statio fervari poteft, ita
jubentibus omnibus fcriptis & editis. & eler
ganter Puteolanum finum & portum vo-
cat, litora hoſpita mundi, quia eo adpelle-
bant innumerae naves, undique venientes
& praecipue Alexandrina claffis. vid. Ca
faub. ad Sueton. Aug. XLVirt. & hinc ibi
horrea plena peregrinis mercibus erant ut
docuì ad Suet. Claud, xxv. vid. Cluver. I-
tal. Ant. lib. Iv. pag. 1138. nec folum Ale«
xandrini ibi negotiabantur, fed & ex Syria
venientes ibi conftitiffe docet Lapis apud
Reines. x. 5. ubi Hieropolitani & Beryten-
fes, qui Puteolis confiftunt, memorantur
quem
1
*
PHARSALIAE. LIB. VI.
419
Hofpes & Alcidae magni, Phole: teque per amnem
Improbe Lernacas vector paffure fagittas:
Teque fenex Chiron, gelido qui fidere fulgens
Impetis Haemonio majorem Scorpion arcu.
395 Hac tellure feri micuerunt femina Martis.
Primus ab aequorea percuffis cufpide faxis
Theffalicus fonipes, bellis feralibus omen,
Exfiluit; primus chalybem, frenosque momordit,
Spumavitque novis Lapithae domitoris habenis.
400 Prima fretum fcindens Pagafaeo litore pinus,
Terrenum ignotas hominem projecit in undas.
Primus Theffalicae rector telluris Ionos
quem lapidem fub Domitiano pofitum fufpi-
catur Reinefius. quare nihil in Statio mutan-
dum. miror tamen Mark landum non cor-
rexiſſe, litora ponti hoſpita. ut lib. 111. Silv.
11. 43. aequora ponti pro mundi Heinfius
.quoque legebat. & tunc etiam fenfus opti-
mus exiret. ut totius maris, quod adluit il-
lam_partem Italiae, hoſpita litora intelligat.
ut Florus 1. 16. nihil hofpitalius mari. ita
contra inhoſpita litora Ponti Ovid. 111. Trift.
x1.7. dixit. & Virgil, 1. Aen. 540. hofpitium
arenae dixit, & plures in hunc modum lo-
.cuti. Sed ego mundi fervo. nec audax illud
litora Baji hofpita ulli ſe probaturum pu-
Y
*tem.
392. Paſſure] Vir doctus apud Cortium,
fenfure: de quo verbo egi ad Valer. Fl. Iv.
1v. 745. & Petron. cap. cxxxix. fed fine co-
dicibus talia verba ex arbitrio fupponere te-
merarium, quum & pati eleganter dicamus
ingrata nobis, & quae invitis nobis obtin-
gunt. vid. fupr. v. 88.
}
394_Impetis] Impedis Hamb. pr. vid.fupr.
h. l. vf. 223.
398. Feralibus] Furialibus S. Germ. fol-
lemni varietate. vid. lib. 11. 260. v11.788.
& apud .Ovidium faepe Chalyben Sixii, ut
& infr. 47. momordet Richel.
W
In
400. Pagafaee litore] Vir do&us apud
Cortium, Pagafaeo e vertice, quod jure im-
probat Cortius. Cogitabat ille decantatum
illud Ennii, utinam ne in nemore Pelio, de
quo vide ad Phaedri lib. iv. 6. & illa Catul-
li LXIV. 1.
Peliaco quondam prognatae vertice pinas.
Sed qui talia audet mutare, deberet fimul
docere Pelium montem, etiam Pagafaeum
poffe dici, aut umquam hoc epitheto defi-
gnatum. nam, licet Pagafae non multum a
Pelio remotae fuerint, ideo hoc nomine eum
infignire non licet.
401. Terrenum] Thirrenum Thuan. pr. a
m. fec. eadem varietas apud Claudian. 111.
in Stilic. 360.
Terrenaque Nereus
Confert monftra fui.
ubi etiam maritimis opponuntur. vide & ad
Ovid. v11. Met. 108 & Heinfius inter has
voces fluctuabat ad Ovid. Iv. Met.662. ali-
bi etiam terrena opponuntur fuperis & coe-
litibus. vid. ad Valer. Flacc. 1. 558, & ita
terrenus homo pro mortali, ut terrena fata
Stat. 1. Achil. 253. ubi vid. Barth fed hic
bomo terrenus eft terrae filius, a matre tel-
lure progenitus
lure progenitus, ut recte Oudendorpius,
quos ideo paffim Poëtae natura fua abhorre-
Ggg 2
re
津
​420
M. ANNA EI LUCANI
In formam calidae percuffit pondera maſſae,
Fudit & argentum flammis, aurumque moneta
405 Fregit, & immenfis coxit fornacibus aera.
Illic, quod populos fcelerata impegit in arma,
Divitias numerare datum eft. hinc maxima ferpens
Deſcendit Python, Cyrrhaeaque fluxit in antra:
re a mari debuiffe faepe canunt. & hinc non
ineleganter Florus de Pompejo, piratas in
mediterraneis locis collocante, dixit lib. 111.
6. terrae homines fuos reddidit. vide quae no-
tavi ad Ovid 11. Amor. x1. 30. & ad Virg.
VI. Aen. 28. & quae Marklandus ad Stat.
111. Silv. 11. 69. commentatus eft. eadem
ratione, refpectu arborum & frugum, quas
terram, eodem modo, ut homines, edidiffe
credebant, loquitur Curtius lib. v. 1. 33.
adeo validas arbores fuftinent moles, ut in L
pedum altitudinem emineant, & frugiferae
&frugiferae
fint, aeque ac fi terra fua alerentur, ubi erat
in Palat. codice, terra naturali alerentur.
quae eſt gloffatoris expofitio : praeterea ter-
renumque novas dant Thuan. pr. tert. & Oi-
fel. quod etiam interpreti adfcribendum, quum
utrumque vocabulum adhibere foleant Poë.
tae. fic Ovidius 1. Met. 133.
Quaeque diu fteterant in montibus altis,
Fluctibus ignotis infultavere carinae.
& idem poftea vf. 310, in diluvio defcribendo,
quo aquae tranfcenderunt montes, ait
Pulſabantque novi montawa cacumina flu-
Aus
Manilius 1. 88.
Fesit& ignotis itiner commercia terris.
vid. fupr. ad vf 276. dein, jactavit in un-
das S. Germ. & haec gloffatoris, qui memi-
nerat Virgiliani illius, terris jactatus & alto,
ut & alii faepe hoc verbo utuntur. Sed O-
vid. 11. ex Pont. VII. $7.
Projectus in aequor
Arcturum fubii, Pleiadumque minas.
402. Theffalicae] Theffaliae Sixii; Jonus
multi Ionas Rottend. tert Ianas Hamb. quart.
vide Cortii & Oudendorpii var. lect. Heinf.
Itonos volebat. Ithemus Gujet.
Un-
#
403 In formam calidae] Heinfius varie
tentavit hunc locum, in formam Aethaliae
vel Aethalidis, quia illa ferax ferri fuit,, &
Aethalici ferri etiam meminere Strabo &
Diodorus. vel de Lemno capit, quae & 'A¡-
án dicta, tefte Stephano in ea voce. in Ad-
verfariis fuis multis agit de hoc loco lib. 1.
cap. 1. fed vulgata ita conftruenda, percuf,
fit pondera maſſae calidae (id eft ferri canden-
tis & ante informis ) iu formam,id eft, num-
mos: nam forma propria vox cufis in mo
neta nummis. vid. ad Ovid. 111. Art. 480.
ubi ex Horatii loco, & Bentleji fententia
hic etiam procadit quis legere poffet. pondera.
malae dixit etiam Nofter lib. v11.753. ubi de
argento vel auro fumitur, hic vero de fer-
ro, unde nummos olim cufos docet Ouden-
dorpius; vel poffet forma capi de quacumque
forma, in quam metalla haec per artem fa-
brilem procaduntur, & ita in genere hic pri-
mum maſſam ponit de omni metallo, cujus.
deinde fpecies, aes, argentum & aurum e-
numerat. vid. Heinf. Adv. 1. 1. de maſſa vid.
ad Calpurn. Ecl iv. 120. mox idem Hein-
fius, Fundit & argentum in lamnas, vel in
lamnis, vel, & argenti lamnas, & dein
incenfis fornacibus. Sed haec omnia dubia &
lubrica, immerfis Thuan. pr.male. vaftas dixit
Lucretius & Virgilius. vid. Markl. ˝ad Stat.
11. Silv. 1. 122. qui ibi pro curva, vaſta.
fornace contra libros intrudit. Sed eodem
jure, quodcumque epitheton alibi fornaci
reperimus datum, licebit nobis ingerere. cur
euim curva non fornax dici poteft, quum an-
tra curva dicuntur; quae cava. funt? & ita
Nofter libr. 1. 397. curvam, & 406, cavam
rupem dixit. fic paffim cavae & curvae na-
ves dicuntur Stat. 111. Silv. 11, 29. Qvid..
XVIII.
PHARSALIAE LI B. VI.
421
Unde & Theffalicae veniunt ad Pythia laurus.
410Impius hinc prolem fuperis immifit Aloeus,
Inferuit celfis prope ſe quum Pelion aftris
Sideribusque vias incurrens abftulit Offa.
Hac ubi damnata fatis tellure locarunt
Caftra duces; cunctos belli praefaga futuri
XVIII. Ep. z. & paffim. cavas fornaces dixit
Lucret. vi. 201. maneant ergo apud Sta-
tium curvae, & vaftae fornaces Aetnae re-
linquantur.
406. Illic] Illinc Rott. pr. datum fine eft
Barb. numerare dicit, refpiciens nummos
certa forma percuffos, quum olim in maſſa
pecunia pondere appendi foleret, non nu
mero dari, hinc numerata pecunia dicta, hic
maxima Thuan. fec. imitatur hic Ovidium,
qui lib. I. Met. 438.
Sed te quoque, maxime Python,
Tum genuit, populisque novis incognita fer-
pens
• Terror eras.
de feminino genere ferpentis vid. fupr. lib.
Iv. 726. fluxit in arva Hamb. pr. quart. &
Langerm. & recepit Cortius. fed quia erat
fcopulofa, ut Noftro dicitur 111. 172 antra
etiam retineo. ita Ovid. xiv. Met. 348. Cir-
caea reliquerat untra, ubi alii arve, vid. & ad
Val. Fl. 1. 751. & alibi.
409. Unde & ] Indeque Turrian. Inde
Thuan, fec. Hamb. quart. Theffalicas laurus
vocat ex illorum opinione, qui Daphnen
Penei filiam faciebant, quain alii Ladonis
in Arcadia tradebant. vid. Serv. ad Virg.
DII. Ecl. 63. & 111. Aen. 91. Scholia
ftes Statii ad lib. 1. Theb. $55. Penei, &
ad lib. 1v.290. Ladonis filiam facit. vid. fupr.
ad v. 179.
410. Hinc] Hic Rottend. tert. & Richel.
bung Barber. admifit Rott. tert. dimifit Hamb.
pr. & Langerm. deinde, Aletus, Alaetes,
Aleus, Aeolus in fcriptis.
411. Celfis prope ſe]_Stellis prope Thuan.
fec. & prope fe tunc Richel. & tres Voff.
prope fecum unus. Heinfii. varia hic tentat
"
Men's
Oudendorpius, vel quod Pelion montem
Offa inferuit aftris, vel legit, prope cun&tum. ſed
cunctum montem non aeque eleganter dici
credo, atque omnem, ut faepe hanc vocem
Oudendorpius explicat. vid. 111. 670. &
infr. b. 1. 754. cunctus enim de pluribus
jun&is dicitur non de uno monte. vid.
fupr. 111. 18 nec huc facit infr. VII.202.
cuncta mens hominum, ubi vide. fi junctum
dediffet tolerabilius foret. fed mihi vulgata
fatis placet, quum Pelion fe prope inferuit
aftris, id eft, verticem fuum: prope, quia
Offa ipfi impofita propius fe inferuit, &
incurrit. ficinfr. 504. inferere umbras flam.-
mis coeleftibus. Ovid. 1. Art. 605. Infere te
turbae. & 111. Met. 117. nec te civilibus
infere bellis. & alibi ita hoc verbum occur-
rit.
412. Incumbens] Incurrens omnes fere
fcripti: & male incumbens praetulit Cor-
tius. nam hoc potius effet, quafi aftris in-
ferioribus impofitus effet. quum incurrens
vertice, fit ſe vertice fuo aftris inferens. &
quum ejus verbi ufus fit in bellis & proe-
liis, ut vidimus ad lib. 1v. 475. & permu-
tentur etiam haec verba lib. x. 143. &·ali-
bi, hic eleganter Offa incurrens coelo, vias,
id eft, curfum, fiderum impediiffe & abſtu-
liffe dicitur. fic apud Sil. Ital. £11.454. to-
tum miferis incurrere bellum, ubi etiam per-
peram alii, incumbere. & Stat. r. Theb.
375. Scopulos erectae incurrere prorae. fic ele-
ganter de agro dixit Cicer. 11. Agrar. 30. qui
incurrit in alium agṛum.
415. Horam] Iram Berfm. MS. & Rot-
tend. fec. a m. pr. & hinc poteft jam conje-
&tura Heinfit firmari, qui apud Valer. Fl
11. 218. una toties decernit in bora,
GLL 3
422
'
M. ANNA EI LUCANI
415 Mens agitat, fummique gravem difcriminis horam
Adventare palam eft. propius jam fata moveri
Degeneres trepidant animi, pejoraque verfant;
Ad dubios pauci, praefumto robore, cafus
Spemque metumque ferunt. Turbae fed mixtus inerti
420 Sextus erat, Magno proles indigna parente,
/
Qui mox Scyllaeis exful graffatus in undis,
Polluit aequoreos, Siculus pirata, triumphos.
Qui ftimulante metu fati praenofcere curfus,
Impatiensque morae, venturisque omnibus aeger;
425 Non tripodas Deli, non Pythia confulit antra,
vulgo ira legitur.
416. Moveri] Moneri Hamb. tert. quod
notaverat Drakenb. ad Sil. Ital. 11.273 unde
credo Oudendorpium didiciffe. libr. Iv. 480.
admovit fatum dixit. moveri non movendum.
vid. vi. 5o. unde etiam hic horum rectum
effe putem.
418. Ad dubios] At dubios quatuor libri.
locus obfcurior mihi vifus, & cujus fenfum
nefcio an fatis perceperim, hunc tamen pof-
ſe ex verbis exire credebam. Degeneres me-
tuunt adverfa omnia, fed pauci, dubii, in-
ter fpem & metum pendentes, praefumunt
robur, id eft, verbis magnificis jactant ro-
bur five virtutem, antequam pugnant, poftea
in ipfa pugna non praeftituri. Praefumere
Tacitus, Quinctilianus, & alii poft Augufti
tempora, varie ufi fuere. fic Quintil. lib.
x. 5. verba, Poëtica libertate audaciora,non
praefumunt eadem proprie dicendi libertatem.
ubi vide quae notavi. videtur Nofter imitatus
Virgilium ex lib. x1. Aen. 18.
Årma parate, animis fpe praefumite bel-
lum.
quod ſpe praecipere hoftem dixit idem vf. 491.
vid & inf. lib. vII. 759. fic fpe praefumie-
bant robur,, id eft, credebant virtute fua fe
fuperiores fore, fed metu iterum dubii la
bafcebant, ut fuppleri debet. nam hoc pro-
prium metui eft. dubios enim femper facit
Nec
fpes mixta metui. vid. ad Ovid. Epiſt. 1x.
42 fic & Liv. vII. 10. mortalium animis ſpe
metuque pendentibus. Pauci erant in Pompe-
jano, ut multi in Caefariano exercitu, qui
praefumebant certa fiducia victoriam, fed
degeneres trepidabant, & verfabant, id eft,
animo & fermonibus conjiciebant, pejora &
cladem fuarum partium, pauci etiam erant
dubii inter fpem & metum, non tamen ple-
ni fiducia, fed eventum dubium confideran-
tes inter milites de cafibus bellorum differe-
bant. poffet & legi, fpemque metumque fe-
runt, id eft, fermonibus jactantes, & ani-
mo praecipientes robur, fpem boni eventus
jactabant, fed iterum metu dubii, nec fidu-
ciam fatis oftentantes, implebant alios metu
adverti cafus. vid. fupr. ad lib. 11. 643. ubi
etiam ex notis Oudendorpii difces, ferant.
poffe locum fuum tueri. An etiam, prae-
Sumto robore, poffet capi de Caefarianis, quos
Pompejani, ut animoftores & fortiores me-
tuebant, nefcio. quidquid fit, nondum fatis
liquet de hoc loco. Cuningamus volebat,
Spemque metumque gerunt, & certe hoc ver-
bo varie Nofter uti folet. vid. lib. 11.549. &
v. 170 & VI. 419. & alibi. quia tamen hic
conftant omnes fibi codices,ò ferunt inutare
religio fuit.
$
★
421. Qui mox] Heinfius conjiciebat, Cui
mox &c. Polluet aequoreos, vel, Qui polluet,
Y
ut
小
​€
+
J
PH AR SALIAE LIB. VI.
Nec quaefiffe libet, primis quid frugibus altrix
Aere Jovis Dodona fonet, quis mofcere fibra
Fata queat, quis prodat aves, quis fulgura coeli
Servet, & Affyria fcrutetur fidera cura,
430 Aut fi quid tacitum, fed fas, erat. ille fupernis
Deteftanda Deis faevorum arcana Magorum
Noverat, & triftes facris feralibus aras,
Umbrarum, Ditisque fidem: miferoque liquebat
Scire parum Superos. vanum, faevumque furorem
435 Adjuvat ipfe locus, vicinaque moenia caftris
Haemonidum, ficti quas nulla licentia monſtri
*
ut Cortius etiam volebat. quod tolerari pof-
fet, fed in priori conjectura vix fenfus tam
apertus videtur, ut in vulgata, quam recte
Scholiaftes expofuit. mox hic de longiori
tempore fumitur, ut apud Sueton. Aug.
ILVII. & alibi. graffetur Hamb. fec. craf-
fatus Thuan. pr. tert. & Richel. in boris
-Oifel.
423. Curfus] Cafus Thuan. fec. vid. lib.
v. 88. & vII. 446. mox, venturis omnibus
Thuan. quart. & Hamb. tert.
425. Deli Delphi Hamb. fec. Delti &
Phoebi MSS. Cortii. non Cincia unus Cor-
tii, non Cynthia duo ejusdem, & quatuor e
noftris : fed, non Pythia Lutat, ad. Stat. tv.
Theb. 409. male Cortius dicit eum Phoebia
legiffe, nifi ita in aliquo codice, aut editione
repererit. mox, non quaefiffe Thuan. fec. nec
q. juvat Hamb. tert.
427. Ore] Aere omnes fere noftri, quod
merito receptum. fimilis diverfitas apud Clau-
dian. Conf. Olybr. 18. Licet aere vetufto
Floreat. ubi ore eft in quibusdam; perpe
ram: aes enim ibi indicat ftatuas aereas in
atriis. Eore Turr. fosat Thuan. fec. & Rott.
tert.
429. Aſſyria cura] Mathematicos, ut Sue-
tonio & aliis vocantur, qui genefin prode-
bant, intelligit, qui & Chaldaei dicuntur
Claudian. vi. Conf. Honor. 18,
423
Tran-
Namque velut ftellas Babylonią cura falu-
bres,
Optima tunc fpondet mortalibus edere fata.
Cura enim propria in hac re vox, unde &
curiofi, vid. ad Phaedr. lib. 11. Epilog. vf. 15,
& infr. ad lib. x. 186.
430. Sed fas] Si fas erit Thuan. quart.
deteftata Thuan. pr. & a m. fec. tert. malo-
rum Richel. voverat Voffian. a m. fec. no-
verat vero recte fervatum. Sed explicandum
puto de peritia vel ufu ipfius artis magicae,
quam noverat & exercuerat antea, fed con-
temnebat Deos fuperos, quos nihil ſcire ip-
fi conftabat, five liquebat. quod verbum fir-
mat rò noverat: Oracula vana effe & augu-,
ria, & ex ftellis & coeli phaenomenis prae-
dictiones omnes nihili faciebat, fed ad artes
magicas, quas experiendo faepe antea nove-
rat, nunc fe confert, ut de futuris edocere-
tur. ita Ovid. 1. Amor. VIII.
Aeaeaque carmina novit.
& Nofter infra vf. 514. noffe domos Stygias.
vid. ad Ovid. v1. Epift. 83. Gujetus teme-
rario aufu legit, molitur, triflesque facris.
436. Haemonidum] Eumenidum Oifel.
Heumenidum tres. tranfierit Voff & Ri-
chel. quod fecutus Cortius: nec male. idem
ad Plin. 111. Ep. xx. §. 7. rebus hic tribui,
quod propter eas evenire, vel homines face-
re folent, notat.
M
442,
424
M. ANNA EI LUCAN. I
Tranfierat, quarum, quidquid non creditur, ars eft.
Theffala quinetiam tellus herbasque nocentes
Rupibus ingenuit, fenfuraque faxa canentes
440 Arcanum ferale Magos. ibi plurima_furgunt
Vim factura Deis. & terris hofpita Colchis
Legit in Haemoniis, quas non advexerat, herbas.
Impia, tot populis, tot furdas gentibus aures
Coelicolum, dirae convertunt carmina gentis.
445 Una per aetherios exit vox illa receffus,
Verbaque ad invitum perfert cogentia numen,
Quod non cura poli, coelique volubilis umquam
Avocat. infandum tetigit quum fidera murmur
Tunc Babylon Perfea licet, fecretaque Memphis
450Omne vetuftorum folvat penetrale Magorum:
Abducit fuperos alienis Theffalis aris.
442. Advexerat] Evexerat Thuan. fec.
adduxerat Editio Omniboni vide fupr. ad vf.
85. & x. 168. verfus fpurios, quos hic co-
dex Marpurg inferit, & Cortius ex quatuor
fuis uno auctiores profert, noftri non agno-
fcunt.
443. Impia] Ita haec conftruenda puto,
impia carmina gentis dirae convertunt coeli-
colum aures, furdes tot populis & tot genti-
bus. Populos diftingui a gentibus olim often-
di jam ad Ovid. 11. Met. 215. fi quem of-
fendat repetitio gentibus & gentis (licet &
dirae carmina gentis repetat infr. 507.) ille
ex follemni permutatione, de qua vid. ad
lib. iv. 576. legere poteft, carmina mentis.
durae etiam Turr, & Oifel. regibus, quod
hic Oudendorpius volebat, fi MSS. con-
firmaretur, non alienum foret, & poffet fir-
mari haec correctio ex lib. v11.820. ubi pro
gentes erat reges in S. Germ. codice.
446. Perfert] Profert Thuan. fec. &
Hamb. fec. vid. fupr. v.674. Oudendorpium.
Ovid. 11, ex Pont. 11.43.
*
Car-
Verbaque noftra favens Romana ad numina
perfer.
ubi etiam profer Regius Cod. & eadem va-
rietas Iv. ex Pont. 1v. 49. & alibi. elegan-
ter vero cogentia, quia credebant, magas il-
las imperare Diis ipfis, & eos cogere ad o-
*mnia, quae fieri volebant. vide quae dixi ad
Quinctil. Decl. x. 15. & Ovid Remed. 253.
& hinc mox vf. 497. carmina imperioſa vo-
cat, ubi vide reliqua.
$
448. Avocat] Advocat multi. quod Cor-
tius dedit. evocat Oifel, avocat, id eft, uni
vacat magae cogenti, nec cura coeli illum.
ab audienda ea avocat.
450. Memphis] Memphym Oifel. mox,
penetrale Deorum Thuan. fec. abducet qua-
tuor. abducis Rott. pr. Theſſalus Richel, non
fatis haec intelligo. Sulpitius dicit, Babylo-
nios &c. non poffe retinere Deos fuos.car-
minibus fuis, quia Theffalae funt potentio-
res. Sed an, hoc eſt folvere penetrale, quod
Omnibonus, melius puto, patefacere expli-
cat. an volvat, id eft, carmina ab antiquis
ma-
f
1
J
{
PHARSALIAE بیوگر
425
LIB.VI.
7
Carmine Theffalidum dura in praecordia fluxit
Non fatis adductus amor: flammisque feveri
Illicitis arfère fenes. nec noxia tantum
455 Pocula proficiunt, aut quum turguentia fucco
Frontis amaturae fubducunt pignora foetae.
Mens, haufti nulla fanie polluta veneni,
Excantata perit. quos non concordia mixti
Adligat ulla tori, blandaeque potentia formae,
460 Traxerunt torti magica vertigine fili.
Ceffavere vices rerum: dilataque longa
Haefit nocte dies: legi non paruit aether.
Torpuit & praeceps, audito carmine, mundus:
Axibus & rapidis impulfos Juppiter urguens
465 Miratur non ire polos. nunc omnia complent
Imbribus, & calido praeducunt nubila Phoebo:
magis in penetralibus condita canat: ut fere
Sulpitius penetrale explicat. & volvere eſſe
verbum in hac re proprium videbimus lib.
IX. 927. jam vero volvere, & revolvere in
MSS. confundi cum folvere & refolvere plu-
ra apud Ovid. Val. Flac. & alios loca do
cent. Si folvat retinendum, eodem fenfu
erit penetrale, id eft, licet promat, exferat
omnes fecretas fuas artes, carmina, & ri-
tus evocandi Deos &c. ex inftituto veterum
Magorum, non tamen parebunt numina,
fed Theffalis etiam ab eorum aris & facris
abducet, infando fuo murmure, abducit a-
ris poteft & effe, ad alienas aras, fcilicet
magicas: ut vidimus alibi ita loqui veteres.
vellem haec in clariori luce effe pofita. nam
durior eft locutio.
453. Adductus] Addictus ex Voffiano pro-
babat Heinhus, & exhibuit Cortius: nam
magiam poffe etiam fata tollere, fed privata
tantum, non publica, oftendit Scip. Gentilis
ad Apulej. Apol. n°. 822. & hinc vf. 529.
viventes, & qui ex fatis longius debebant
Et
vivere, invita mors fubit. vid. in primis vf.
605. & feqq.
455. Turgentia] Surgentia Rottend. fec.
fulco Thuan. tert. ficco Hamb. fec.
458. Excantata] Et cantata Hamb. quart.
incantata Sarisber. lib. 1. Polycr. 10. mox
illigat Oifel.
460. Fili] Ferri Rott. tert. rhombi vir
doctus apud Cortium, emendicatum a Pro-
pertio. magica torti concinnius Thuan. fec.
vid. hic Oudendorp. & Heinf. ad Ovid. 1.
Amor. v111. 7. & 11. Faft. $75. ubi Heinf.
in hoc loco Lucani pro fili, citat rhombi,
unde forte petiit Cortius.
462. Haefit] Ceffit Thuan. fec. per legem
intellige ordinem naturae, de quo Ouden-
dorp. ad lib. 11. 2. & nos ad Valer. Flac. I.
213.
465. Nunc] Tunc tres. non Hamb. pr.
mox, praeducunt tres. vid. lib. xv. 45. &
hoc Heinfius & Cortius probarunt.
468. Nimbosque] Nimboque Voff. folutos
Rott. tert.
Hhh
470.
›
+
A
426
M. ANNAEI LUCANI
ད
Et tonat ignaro coelum Jove. vocibus ffdem
Humentes late nebulas, nimbosque folutis
Excuffere comis, ventis ceffantibus, aequor
470Intumuit: rurfus vetitum fentire procellas
Conticuit, turbante Noto: puppimque ferentes
In ventum tumuere finus. de rupe pependit
Abfcifa fixus torrens: amnisque cucurrit
Non qua pronus erat. Nilum non extulit aeftas:
475 Maeander direxit aquas: Rhodanumque morantem
Praecipitavit Arar: "fubmiffo vertice montes
Explicuere jugum. nubes fufpexit Olympus:
470. Intumuit] MS. Cortii intremuit
unde ille faciebat, infremuit. fed infremere
de leviori tempeftate, quam intumefcere, de
beret capi, intonuit, quod Oudendorpio unice
verum videtur, caret au&toritate codicum,
& facile eft fimilia verba, quae paffim va-
riantur a librariis, invenire, & invitis codi-
cibus obtrudere: & quum millies tumidum
mare, & intumefcere, dicatur, quam, ut
aliis dicitur, iratum eft, & iras prodit, eo-
dem modo ut intumefcere, tumor, tumidus
de iratis hominibus, & praecipue qui fubito
iras concipiunt (vid. fupr. ad vf. 53.), di-
catur, nulla cauffa eft, cur hic aliquid no-
vemus: praecipue quum fequatur aequor ve-
titum fentire procellas, quando eft tranquil
Jum, quod motui & tumori maris, non to-
nitrui opponitur. potuiffet & firmare vir do-
us conjecturam ex Ovid. II. ex Pont. III. 27.
Tumuerunt aequora vento.
abi in Voffiano erat, tonuerunt, ubi vide
quae notavi. fed hic codices fequor.
472. Ferentes] Furentes Rott. pr. & Hamb.
pr. fed hoc ventis, non finubus conveniret.
Vid. ad lib. v. 419.
473. Abſciſſa] Abfcifa omnes fere fcripti.
vide Gronov. ad Liv. XLIV. 5. & Heinf.ad
Virg. 11. Georg. 23. fupr. 111. 617. Mark-
land. ad Stat. 111. Silv. 11. 61. ubi indi-
gnatur ubique ejici abſciſſus, & abfcifus re-
poni. fed hic jubent faepe codices.
ht
11
So-
474. Non extulit] Non expulit ſeptem
fcripti. Cortius ex aliis profert, non exspuit.
Sed extulit eſt extra vel fupra ripas furgere
prohibuit, & re&te nihil mutandum cenfuiffe
patet ex notis ejus ad Plin. vIII. Ep. XVII.
§. 3. De Maeandro, aquas dirigente, vid. ad
lib. 111. 207.
476. Arar Athax Hamb, tert, vid, 1.403.
montis Sixii & Hamb. pr. mox, confpexit O-
lympus Hamb. fec. folibus ex nullis Barber.
Scythiae Hamb. tert. & Cortius, fed tunc du-
bium eft an fit genitivus, folibus Scythiae.
regeret Thuan. quart. demaduere Rott. tert.
fidera Barber. depulit Thuan. fec. Aemonium
quinque, quod fecutus Cortius. defolo litu-
re Thuan. fec. mox, axes fex fcripti & Cor-
tius. quatuor verfus fpurii ab Oudendorpio
& Cortio poft vf, 479. inferti, non fuere in
codicibus ab Heintio infpectis.
482. Et medium vergens nifus &c] Ne-
fcio an non melius legeretur, vergens nisu
medium titubavit in orbem, quam vergens
nifus fuos. Gryphius edidit, titubavit Nifus
in orbem, quafi nomen effet proprium, ut ve-
ro vergere regeret cafum, tranfponenda e-
rant verba. vid. ad lib. iv. 25. vult vero Lu-
canus, tellurem totam fede fua, quam in
medio univerfi habet, concuffam, & nifu
fuo, quo tendebat & vergebat, ex lege na-
tu
PHARSALIAE LIB. VI.
429
Solibus & nullis Scythicae, quum bruma rigeret,
Dimaduere nives. impulfam fidere Tethyn
480Repulit Haemonidum, defenfo litore, carmen.
Terra quoque immoti concuffit ponderis axem
Et medium vergens miſu titubavit in orbem.
Tantae molis onus percuffum voce receffit,
Perfpectumque dedit circum labentis Olympi.
485Omne potens animal leti, genitumque nocere,
Et pavet Hæemonias, & mortibus inftruit artes.
Has avidae tigres, & nobilis ira leonum
Ore føvent blando: gelidos his explicat orbes,
turaê, în medium orbem, titubaffe, id eft,
incerto motu quaffaram non recte inceffiffe,
fed ut homo titubanti pede dicitur ingredi,
fic illam, voce magae percuffam, receffiffe a
fède fua. Markland. ad Statii Silv. v. 111.
200. legit, tantae molis opus, fed nihil con-
Fra codices movendum: onus enim eft pon-
dus, gravitas terrae, ut paffim illi adſcribi-
tor: deinde Cortius legit, refedit, quia in
MSS. fuo refiftis erat, id eft, in imo fubfe-
dit. Sed receffit eft, in locum a priori fede
remotum abjit. concuffum Turrian.
篷
​484. Profpectumque Perfpectumque o
mnes fere noftri, nifi quod in Voff. a m. pr.
fit perfectumque, vel perfpectuque.
485. Omne porens] Omnipotens Richel.po
tens leti animal MS. Cortii cum hiatu
quem miror non expreffiffe. potens leti, eft
veneno plenum, & mortem inferre potens.
utîta Dei potentes maris, nemorum, vid. vIII,
$54 gemitumque Sixii & Hamb. fec.
486, Et mortibus infirait artes] Credo
fenfum effe, animalia quae maxime funt
noxia, & terribilia hominibus, & pavere has
mulieris Theffalae artes & potentiam, &
fimulipfì inftrumenta fuppeditaverè er mor
tibus
id eſt, occiforum cadaverum mem-
bris certis, offibus, vifceribus &c. quibus uti
tur ad facra Stygia. fic inf. fo1. hominum,
Mörs« ÒmŸƒƒ« im^mſt, id- eft, corpus-mor-
In-
tuum. & 583. tot mortés habitura fuas, ufu-
raque mundi janguine. & mortes in plurali nu-
mero vario aliquando fenfu occurrere do-
cuerunt Balufius, Columbus & Cuperus ad
La&antii titulom libri, de Mortibus Perfecm-
torum. de verbo inftruere vide quae diximus
ad Ovid. x111 Met 544.
487. Has} Ex communi conftruendi ra-
tione deberet referri ad artes, quas fovent, id
eft, augent, inftruunt tigres & leones. Sed,
quid tunc faciemus rore. quare intelligen-
dum, has Theffalas magas ore fovent, blan-
diantur, adulantur tigres &c. aut etiam, lam-
bunt ore, & quafi ofculantur. ut amplexu
fovere iv. 296. v. 735. nifi quis artes pro
artifices velit fumere, quod tamen durius vi-
detur. Proavidae tigres, Heinfius conjicie-
bat, rabidae, ut Virg. 11. Georg. 151.
At rabidae tigres abfunt, & faeva leonum
Semina,
rabidae etiam videtur legere Markland.
ad Stat. 11. Silv. 1. 182. nefcio unde petie-
rit. vid. & ad lib. x. 517. & Cannegiet. ad
Avian. Fab. t. leonis Thuan. fec, fed vul-
gatum firmat imitatio auctoris Epigramma-
tis in Catafe&is Pithoei p. 28.
Iratus recolas, quod robilis ira Jeonum
In fibi proftratos fe negat effe feram.
quod & legitur apud Gruter, p. CMXXVIII.
infc, 10: Sequentes quatuor verfus 488-491.
Hhh 2
igno
428
M. ANNA EI LUCANI
ད
A
+
Inque pruinofo coluber diftenditur arvo.
490 Viperei coëunt, abrupto corpore, nodi:
Humanoque cadit ferpens adflata veneno.
Quis labor hic fuperis, cantus herbasque fequendi,
Spernendique timor? cujus commercia pacti
Obftrictos habuere Deos? parere neceffe eft,
495 An juvat? ignota tantum pietate merentur ?
An tacitis valuere minis? hoc juris in omnes
Eft illis fuperos? an habent haec carmina certum
Imperiofa Deum, qui mundum cogere, quidquid
Cogitur ipfe, poteft? illis & fidera primum
500Praecipiti deducta polo: Phoebeque ferena
Non aliter diris verborum obfeffa venenis
Palluit, & nigris, terrenisque ignibus arfit,
Quam fi fraterna prohiberet imagine tellus,
Infereretque fuas flammis coeleftibus umbras.
ignorat Codex S. Germ. ore fovet tres noftri.
vulgofovent. vide & mox vf. 515. & fupr. Ou
dend. ad 111. 526. VIII. 426. & alibi.
490. Viperei] Veperei Thuan. quart. abru-
to Hamb. fec. & ita Codd. duo apud Serv.
ad Virg. 111. Georg. 416. & corpore Rott.
tert. corpora nati Ifidorus. mox eleganter, ca-
dis Richel.
492. Quis labor bic] Paver etiam Thuan.
fec. & Richel hinc Turrian.
1
494. Obftrictos] Oftructos Voff. & Thuan.
quart. parere neceffe eft Rottend. fec. tan.
tum Turr. deinde, potuere minis nonnulli,
& ex noftris quinque. fic faepe haec verba
permutata. vid. ad Sueton. Calig, XXXIV. &
infr. v11. 535. alterutrum eft interpretis.po-
tuere Cortio placuit. hoc juris dictum, ut
Cicer. v. Verr. 47. ne hoc quidem juris obti-
auit. fic infr. 597. VIII. 95. x. 68. &
alibi Liv. Ix. xI. 9. vid. Heinf. ad Ovid. 1.
Amor, 1. S.
498. Quidquid cogitur] Pro ad quidquid.
A
1
11
Et
vide Cort. ad Plin, vIII. Ep. VI. § 3. &
idem Plin. 1. Ep. 97. quorum nibil cogi poffe
dicuntur. vid. ad Virg. 111. Aen.. 56.
;
T
499. Ilic] Illis omnes fere, quod praece-
dentibus magis congruit.fidera pontum Hamb..
fec. diducta ſex libri.
502. Nigris terrenisque] Nigris, terrenis
Rottend. tert. fraterna imago eft fol. vid. lib.
v. 446. tellus inter Solem & Lunam venient,
prohibet eam luce folis, quod dictum, ut apud
Ovid. Quid prohibetis aquis, vI. Met. 349.
ubi vid. Heinf. inferereret[recte. vid. fupr. 411.
505. Tantos cantu] Cantutantos Rottend.
tert, Heinf. ad Ovid, v11. Mẹt, 268, citat do-
lores. coelo Richel. & duo Cortii, vide Markl.
ad Stat. 1. Silv. 11.45 deprenfa tres, & Gro-
tius, & Cortius. qui hic plura notaffe fe in-
dicat ad Plin, v111. Ep V11. §. 4. dubius
haereo inter utramque lectionem, & depreſſa
magis placere videtur, quia centies deducere
carmine, lunam magae dicuntur. vid. inf
642, mox, depofitas Thuan. fec. & quart, de-
1
Lim
PHARSALLA E LI B. VI.
429
1
505Et patitur tantos cantu depreffa labores
Donec fuppofitas propior defpumet in herbas.
Hos fcelerum ritus, haec dirae carmina gentis
Effera damnarat nimiae pietatis Erichtho,
Inque novos ritus pollutam duxerat artem.
510llli namque nefas urbis ſubmittere tecto
Aut laribus ferale caput: defertaque bufta
Incolit, & tumulos expulfis obtinet umbris,
Grata Deis Erebi. coetus audire filentum,
Noffe domos Stygias, arcanaque Ditis operti
Ditis-operti
515Non Superi, non vita vetat. tenet ora profanae
Foeda fitu macies, coeloque ignota fereno,
Terribilis Stygio facies pallore gravatur,
Impexis onerata comis. fi nimbus, & atrae
Sidera fubducunt nubes, tunc Theffala nudis
520Egreditur buſtis, nocturnaque fulgura captat.
✩
*
fpumat Barberin. vide Salmaf. Exerc. Plin.
P. 773.
Į
507, Hos] Hoc edit. Gryph. vitiofe, & di-
rae Thuan. quart. & Rottend. tert, carmina
noftri omnes, vide fupr. 444. & puto recte.
non omnia carmina, fed illa, quibus aliae
magae orabant Deos tam fuppliciter: infr. vf.
523. femel tantum canebat & orabat, fed
imperantis modo, nec fecundum carmen ex-
fpectabant fuperi: ideo nimiae pietatis da-
mnabat aliarum carmina, & novos ritus infti-
tuerat,quos jam enarrabit Poëta. damnavit vo-
lebat Heinſ, minimae Rottend, terr. & a m. fec.
Thuan. fec. Erecto Richel, inque novos rictus
Hamb, fec-more follemni librariorum, li-
teram multis vocibus inferentium: fic & a-
pud Claudian. vi. Conf. Hon. 152. rictus
pro ritus in quibusdam. Odiofe vero repe
tit hic Lucanus ritus. hinc Gujetus ufus fup-
ponebat.
Se-
514. Noffe] Poffe Thuan. fec. domus qua-
tuor, vita vetant Thuan. quart v. fupr. 487.
male exponit Scholiaftes. vid. fupr. vf. 311.
516. Sereno] Tollit hic diftin&ionem Cor-
tius. fed an ignota non poteft aeque jungi
ora, ac re facies ? mox, fqualore,Heinfius, nec
alienus erat ab hac conjectura Cortius. fed
vid. fupr. v. 216. & ad Valer. Fl. 1. 229.
mox, urnata comis Thuan. fec. immo po-
tius inornata erat. Sed denfos & impexos,
& ideo implicatos inter fe capillos innuit,
quibus onerata erat.
520. Egreditur] Erigitur Rottend fec.
nuda bufta Omnibonus explicat aperta: re-
&ius Sulpitius fine cadaveribus, quae fupr.
vf. $11. deferta vocavit. Sed quumex mor-
tibus, id eft, cadaveribus fupr. 486. artem
exercebant, nada hoc fenfu illa bufta vix pla-
cent, nifi ex fequentibus repetas, illam e pom-
pa funebri & rogis rapuiffe cadavera, & ita
prohibuiffe fepulchro. Sed non omnia cre-
512. Umbris] Urais Voff. à m, fec, & MS. dibile eft buftis arcuiffe, etiam vf. 538. faxis
Cortii.
Hhh 3
Jere
510. Urbis] Urbi Hamb. quart.
430
M. ANNA EI LUCANI
}
Semina fecundae fegetis calcata peruffit,
Et non létiferas fpirando perdidit auras.
Nec fuperos orat, nec cantu fupplice numen
Auxiliare vocat, nec fibras illa litantes.
525 Novit: funereas aris imponere flammas
Gaudet, & accenfo rapuit quae tura fepulcro.
Omne nefas Superi prima jam voce precantis
Concedunt, carmenque timent audire fecundum.
Viventes animas, & adhuc fua membra regentes,
530Infodit bufto: fatis debentibus annos
Mors invita fubit; perverfa funera pompa
fervata quaedam ait. & quia haec facra ma-
gica nudipedalia erant, forte fcripferit, nu-
dis pedibus, & erafis, ut faepe factum, prio-
ribus literis, quum bus reftaret, librarius in-
de fecit buftis. vel etiam nuda vacua, in qui-
bus nullus cuftos cadaverum, ut folebat,
ërat, fed in quibus ipſa ſola habitare confue-
verat, ut ita nuda regna Jugurthae, & vacua
mapalia lib. 11. 90. eligat lector. mox, no-
&urnaque flamina Cortius, ut erat in uno
Voffiano a m. fec. ut per flamina, auraṁ
no&urnam intelligat. fulmina feptem. tractat
Turrian. a m. pr. fed fulgura captat poteft
dici, ut obfcura nocte iter monftrent fagae: ut
ita aëra captare IV.329.vid. ad Ovid. vii.Met,
820. fulgura traclaffe magas alibi non legi.
521. Segetis] Ex Voff Oudendorpius pref-
fis adducit, fed debet effe meffis, ut Hein-
fius ex eodem codice notavit. mox, perdidit
aures Hamb. pr. male. nam fupplendum eft,
non letiferas reddidit letiferas, ut recte Cor-
tius ad Plin. 111. Epift. 18. 12. herbas Gụ-
jetus.in Valerii Flac, loco v1.441. flatus vis
locum habere poffunt, quia Médéa non aë-
rem dicitur inficere, fed fidera & folem in
ftuporem redigere murmure magico: non
omnia magis attributa etiam in Medeam con-
gerit Flaccus. quare codices ibi fequi tutius
puto.
524. Litantes] Latentes fex. litantis très
+
*
کیا
Re-
libri, funcreasve volebat Heinf. rapuit quoque
tura Thuan. fec. tura rogis impofita docet
locus lib viii. 729. IX. 10 & 1094. & ita
vulgata poteft fervari. cogitaveram olim, rạ-
puit quae plura, ut omnia inde feralia au
ferret, ignem, ligna, munera, quae inji
ciebantur rogo, & alia. fed fequamur libros
fcriptos.
527. Precantis] Precanti Rott. tert. & MS.
Cortii.
531. Invita] Vid. Markl. ad Stat. 1. Silv.
vi. 77. Perverfam pompam malé explicant
nonnulli. fed vera eft Hortenfii expofitio,
a tumulis domum verfus retulit. id eft, effe-
cit, ut cadavere vacuae exfequiae redirent do
mum, nec ad rogum pertenderent, quia ma-
ga jam rapuerat cadaver. vid. & Aurelium
ad Tacit. 11. Annal. p. 223, detulit treș. le-
&um quinque, quod nec facile repudiem
ut torum, in quo efferebantur, intelli
gat.
533. Ardéntia] Arentia Heinfius corrige-
bat. a mediis Voffian. &. Thuan. fec. ipf
plurimi.
535. Nigroque volantia fumo] Non facilè
haec niutem cum viris doctis, fragmenta e-
nim volantia funt favillae, ut apud Sil. Itali
XVII. 104.
Semiuftaque caftra
Ardenti volitant per nubita fumma favilla,
1
vki
PHARSALIAE LIB. VI.
437
.
1
Retulit a tumulis: fugêre cadavera lectum.
Fumantes juvenum eineres, ardentiaque offa
E mediis rapit ipfa rogis, ipfamque, parentes
535 Quam tenuere, facem: nigroque volantia fumo
Feralis fragmenta tori, veftesque fluentes
Colligit in cineres, & olentes membra favillas.
Aft ubi forvantur faxis, quibus intimus humor
Ducitur, & tracta durefcunt tabe medullae
540Corpora; tunc omnes avide defaevit in artus.
Immergitque manus oculis: gaudetque gelatos
Effodifle orbes: & ficcae pallida rodit
ubi vide notas. Atramenta fi quis praeferat,
poteft ea capere de papyro, unde facta do-
éet Salmaf. Exerc. Plin p. 398. & 1002. ut
notarat Heinfius. fed non placet. in Cortii
Codd. erat varię, nigroque`volumina, nigro
volitantia, & nigroque fumantia. ut etiam in
Richel. fracmenta duo Thuanei, ut etiam
fupra vf. 293. Cuningham. adfcripferat codici
fao, nigrumque vomentia fumum.
5.36. Veftesque fluentes] Veftemque fiuen-
tem Heinfius malebat; an laxam & fluxio
rem, ut folebant habere lautiores ? an ftil-
lantem unguenta, quibus un&a cadavera? an
fuentem fenfim igne confumtam, & in ci-
neres labentem? quod praefero, & tunc olen-
tes favillas ad corpus unctum refer cum
Heinfio. fed veftes poffunt etiam ftragulae
quibus torus funereus infternebatur, intelli-
gi, ut apud Petron. cap. XLII. tamen bene
elatus eft, vitali lecto, ſtragulis optimis. &
hoc vulgo notum. has veftes igne, eodem mo-
do, ut de tabe vidimus lib. 1. 241. fluentes
in cineres, colligit. colligit & cineres duo
Thuan, olentis Six. & Hamb. fec.
$39. Tracta] Exponunt, contracta, ex-
tracta vel detracta, & per tabem intelligunt
fanguinem & alios humores, quibus eductis
durefcunt in corpore omnia membra, ita ut
ducitur debeat capi pro educitur. in Voffia
no erat tractar ; fed forte rectius, medullae
>
Ex-
tractae tabe, eft contagione vitiatae, & exfic-
catae & confumtae: eodem etiam modo viven-
tes homines tabes conficit, & macros & fic-
cos facit ut hic poëta fingit in cadavere
omnia ficca, dura & gelata. trabere autem
de contagione & fimilibus dici nemo igno-
rat. vide Barth. ad Stat. IV. Theb. 364. ubi
medullam in tabem tractam interpretatur, fe-
re ut Scholiaftes. utraque le&tio habet, quo
fe tueatur: fed & poffet quis malle, tactae,
ut medullae tactae tabe corpus durefcat. me-
dullam vero capio de omni fuco, non mo-
do in offibus, fed omnibus membris. ut ita
medullam arboris dixit lib. 1v. 307. & fili-
cum ibid.304.in MS. & ita faepe poëtae vifcera
& medullas, ut inox-545.& 629. de interio-
ri corporis parte vitali capiunt, quae tabe
contracta liquefcit, ut Ovid. xiv. Met. 431.
Gujetus pro ducitur, malebat fugitur. con-
tra Heinfius pro fugunt repofuit ducunt ad O-
vid. 11. Faft. 419. ego codices fequor.
541. Immerfitque] Immergitque plurimi.
542. Pallida] Et hic iterum Heinfius fqua
ida corrigebat. fed tabes & ficcitas illa for
des omnes durat & gelat colore mutato. ra-
dit etiam Hamb. pr. qualis diverfitas & lib.
11, 425. notata. & hic admitti poffet. con-
tra mox, arrofitque cruces tentabat prius Hein-
fius, fed mutata fententia adfcripferat vid.
fupr. v£ 115.
147
+
#
+
x
>
432
M. ANNA EI LUCANI
Excrementa manus: laqueum, nodosque nocentes,
Ore fuo rumpit: pendentia corpora carpfit,
545 Abrafitque cruces: percuffaque vifcera nimbis
Vulfit, & incoctas admiffo fole medullas...
Infertum manibus chalybem, nigramque per artus
Stillantis tabi faniem, virusque coactum
Suftulit, &, nervo morfus retinente, pèpendit.
550Et quacumque jacet nudum tellure cadaver,
Ante feras, volucresque fedet: nec carpere membra
Vult ferro, manibusque fuis, morfusque luporum
Exfpectat, ficcis raptura e faucibus artus.
Nec ceffant a caede manus, fi fanguine vivo
543. Nodosque nocentes] Recentes, ut erat
in variis lectionibus olim editis, probabat
Delrio Disquis. Magic. 111. part. 1. Quaeft.
IV. Sect. 25. Sed nefcio an poffet commode
explicari. ita commutantur haec apud Ovid.
IV. Met. 434. nocentum Heinfius praefere-
bat; id eft, fufpenforum, qui laqueo vitam
finiverunt. nodosque lacertis Thuan. fec. la-
tet ulcus. nodi nocentes nec fono, nec fen-
fu placent. manus nocentes, quibus vim no-
bis adferimus, dici poffe non nego, ut lib.
IX. 169. & Ovid. 1. Art. 260. nocens manus.
fed nodos vix puto. cogitaveram & necantes;
fed nec hoc fatis arridet: nihil melius quam
nocentum occurrit ; ut ita lib. 111. 13. ma-
nes nocentes pro nocentum dedere alii. dici
vero eo modo infelix lignum non puto; fed
quia felicibus arboribus, id eft, fertilibus, &
viridibus opponitur. rumpit multi.
545. Cruces] Crucem Rottend. tert. per-
culfaque vulnera Rottend. fec. vifcera mem-
bris MS. Cortii. volfit Cortius.
546. Admiffo] Amiffo Rottend fec. & Turr.
mox, chalyben, ut fupr. 398 intelligit clavos,
quibus cruci adfigebantur noceentes.
548. Tabi] Tabo Rottend. fec. a m. fec. ut
ita tabe ftillans lib, 1x. 697. & fluens 11.166.
& paffim. vid. ad Iv. 321. Poëta anonymus
Eft
de Geſtis Caroli M. ex edit. Reinecii p. 66.
& Leibnit. tom. 1. Rer. Brunsv. pag. 156.
Stillans e vulnere tabo
Prodiderat toto concretum corpore virus.
ubi videtur tako poſſe capi in nominativo pro
tabum, nifi ita fit legendum. tabum vel tabo
ftillans e vulnere prodiderat virus. concretum
ibi eft, quod hic coactum. vid. & Serv. ad
Virgil. 111. Aen. 29. tabis Thuan. quart.
& Rottend, pr. mox, & nervos morſù_Ri-
chel. & Langerm. a m. pr. nervo morfum Rot-
tend. fec. nervo morju Oiſel.
550. Et quodcumque ] Quacumque Rott.
fec. quocumque Rottend. pr. & Hamb. quart.
quod unice verum putat Oudendorpius, fed
fi jam liceret quocumque, ponere pro ubi-
cumque, quod nefcio, certe non licet, puto,.
in eo verſu, ubi & nuda tellure occurrit: quare
ego quodcumque cadaver praefèrrem, id eft,
etiam viliffimum, abjectum, nec fepultura
honoratum. ut mox 484, nobilium & regum
cadavera fequuntur. vid. ad Valer. Fl. ir.
642. Heinfius etiam tentabat, jacet viduum
tellure, id eft, nulla terra injecta. fed nuda,
quod idem fignificat, recte vindicatum Ou-
dendorpio. ante feras vidimus fupr. ad vf.
145. id eft, antequam illae veniant voraturae
cadaver. volucresve Thuan. tert. volucres Tur-
rian.
552.
PHARSALIAE LI B. VI.
433
555Eft opus, erumpat jugulo qui primus aperto.
Nec refugit caedes, vivum fi facra cruorem,
Extaque funereae pofcunt trepidantia menfae:
Vulnere fic ventris, non, qua Natura vocabat,
Extrahitur partus, calidis ponendus in aris.
560Et quoties faevis opus eft, ac fortibus umbris,
Ipfa facit manes: hominum mors omnis in uſu eſt.
Illa genae florem primaevo corpore vulfit,
Illa comam laeva morienti abfcidit ephebo.
Saepe etiam caris, cognato in funere, dira
565Theffalis incubuit membris: atque ofcula fingens
Truncavitque caput, compreffaque dentibus ora
552. Luporum] Ferorum MS. Cortii.
mox, raptura eft Hamb. tert, fequentes duos
verfus 554. & 555. fpurios pronuntiat Cor-
tius, & fufpecti funt Oudendorpio. agnof
cunt tamen omnes codices, ut & hos, qui
fequuntur, alios duos. primus operto Rot-
tend. pr. mox, fuſum ſ. S. cruorem quatuor.
poffent & quatuor hi verfus a Lucano effe
protecti, ita ut primi duo privatas & dome-
Aticas miferias, reliqui duo publicas refpi-
ciant.
558. Vulnere fic ventris] Si & ventris Ri-
chel. fi ventris multi : fed ventris Cortius ex
fuo MS. & ita unus Oudend. nam qua Hamb.
fec. vocaret Thuan. quart. forte, vulnere mox,
vel vix ventris. non ordinaria naturae via,
fed novo vulnere facto in ventre extrahitur
partus. calidus Sixii a m. fec. quod forte a-
liquis adriperet, & ita aeftus Oudendorpii
componeretur ea lectione recepta. Calidus,
ita ut exftractus eft, etiam calens aris impo-
nitur. gelidis Hamb. tert. Sed gelidis & fri-
gidis aris nihil imponitur, nec facra fine igne
fieri poffunt. quare calidis perpetuo quali epi-
theto retinerem ; nam fatis intelligitur infans
recens extractus utero matris calere. vid. ad
Val. Flacc. 11. 98.
561. In uſu eft] In uſum Oiſel. id eft, ad
La-
utendum; & ita paffim in vel ad ufum. Pe-
tron. cxxxv. faba ad uſum repoßita. Liv. 1111
20. quod fatis in ufum fuit fublato, vid. ad Ru-
tilii Iter vf. 152. & ita mox 578. Senec. de
Benef. 111. 2. in ufu funt. id eft, quotidie tra-
&tantur. verbum fubftantivum deeft Hamb. pr.
mox, e corpore plurimi. ex Barberin. & tres
alii.
563. Abfcidit] Accidit Hortenfii margo.
quod non fpernendum. fic accifi crines Ta-
cito de M. Germ. cap. xix. laeva, quia in
magicis facris. contra apud Virgil. 1v. 704.
Iris Didoni dextra crinern fecat. mox, co-
gnato funere Richel. & Turrian.
$65. Ofcula figens] Fingens omnes fere
fcripti. non vero eft fimulare, & non vera
ofcula dare; hoc enim magicis facris non
convenire videtur, nec congruit truncato
capiti, nec ori dentibus compreffo, nec
praemordenti linguam, quod occulte facere
non poterat, fed ofcula,fi haec lectio fit re-
cipienda, pro ore iplò caperem, ut lib. III.
739. quod in oinnes formas manibus fuis
fingebat, & deinde truncato & mutilato ca-
pite, dentibus ipfum os laxavit, ut pateret.
quod fi non probetur, figens cum Cortio &
aliis praeferrem. luxavit Hamb. quart. & a
m. fec. tertius Thuan. Sed ora laxare eſt,
Iii
labiis
434
M. ANNA EI LUCANI
;
Laxavit: ficcoque haerentem gutture linguam
Praemordens, gelidis infudit murmura labris,
Arcanumque nefas Stygias mandavit ad umbras.
570 Hanc ut fama loci Pompejo prodidit, alta
Nocte poli, Titan medium quo tempore ducit
Sub noftra tellure diem, deferta per arva
Carpit iter. fidi fcelerum fuetique miniftri
Effractos circum tumulos, ac buſta vagati,
57 5Confpexere procul praerupta in caute fedentem,
Qua juga devexus Pharfalia porrigit Haemus.
Illa Magis, magicisque Deis incognita verba
Tentabat, carmenque novos fingebat in ufus.
Namque timens, alium ne Mars vagus iret in orbem,
8 Emathis & tellus tam multa caede careret;
Pollutos cantu dirisque venefica fucis
labiis diductis aperire, ut linguam praemordere
poffet. arentem Hamb. fec. & Richel. & Cortii
MS. nec hoc male. in gutture Thuan. fec. &
Rottend. pr. infundit Thuan. fec. mandavit
ad umbras dictum, ut apud Flor. 11. 6.
Confulentes, fi quid ad uxores fuas manda-
rent.
571. Titan medium] Medium Titan Thuan.
quartus. ducere diem hic dicitur, ut lib. v.
6. Janus tempora ducit. ubi vide, & Rut-
gerf. v. Var. le&t. 13.
$74. Effractos] Et fractos Thuan. pr.
Hamb tert. & Oifel, vaganti Túrr. vagantes
Hamb. fec.
575. In caute fedentem] In rupe Rott. fec,
vid. ad Ovid. Remed, 179. & 1. Met. 719.
Pharfalia Hamb. pr. ita paffim alibi. Haemus
vero longius a Pharfalia aberat in Thracia.
Sed haec confufio regionum follemnis. vid.
infr. VII. 479. & Oudend. ad lib. 1. 680.
devexus,
eft ibi jam humilior, quam in
Thracia. vid. lib. 11. 419. male ergo, deve-
&us in var. le&.
Con-
$79. Ne Mars alium] Ut Mars Thuan:
quart. alium ne Mars Thuan. fec.Į novus iret
Hamb. tert. a m. pr. repetita voce ex prae-
cedenti verfu. mox, jam multa S. Germ.
Heinfius, cumulata caede. Sed folet Nofter
tam multa, tam magna dicere. vid. 1. 400. ubi
tamen mutandum credidimus. & v.365.VII.
653. Polluto cantu tres. compresos multi..
transferret bella Thuan, fec.
585. Avertere] In fcriptis, evertere, a
verrere, avellere, advertere occurrit. mihi
avertere fatis placet. nimirum, fperat a fepul-
chris & urnis fuis, quibus aliter deberent.
condi & componi, illa in ufus fuos averte-
re, & hoc acquirere fibi exigit. fic omnia ex
rogis rapit & colligit fibi fupr. vf. 536 fic
avertere praedas eft fibi rapere. vid. ad Virg.
Aen.. 1. 472. & VIII. 207. & fupr. ad lib.
111. 150.
587. Quid corpore Magni] Heinfius hic.
corpus Magni pro exercitu Pompejano capie-
bat. ut lib. VII. 293 Sparfumque fenatus cor-
pus, & de qua fignificatione plurima produ-
xit.
PHARSALIAE LI B. VI.
435
Confperfos, vetuit tranfmittere bella Philippos,
Tot mortes habitura fuas, ufuraque mundi
Sanguine caeforum truncare cadavera Regum
58,Sperat, & Heſperiae cineres avertere gentis,
Offaque nobilium, tantosque adquirere manes.
Hic ardor, folusque labor, quid corpore Magni
Projecto rapiat, quos Caefaris involet artus.
Quam prior adfatur Pompeji ignava propago.
5900 decus Haemonidum, populis quae pandere fata,
Quaeque fuo ventura potes de vertere curfu,
Te precor, ut certum liceat mihi noſcere finem,
Quem belli fortuna parat. non ultima turbae
Pars ego Romanae, Magni clariffima proles;
595Vel dominus rerum, vel tanti funeris heres.
Mens dubiis percuffa pavet, rurfusque parata eſt
xit ad Virgil. x11. 835. Sed hoc durum vi-
detur, nec refpondet Caefaris artubus, qui
corpori ipfius Pompeji opponuntur. Quare
de ipfo Pompejo & Caefare, quos fperat
hoc proelio cafuros, & fe ex eorum corpo-
ribus membra, quae velit, rapere in ufus
magicos, jam nunc laborat & meditatur.ca-
piat Rottend. pr. & S. Germ. rapere corpo-
re, pro ex, vel a corpore, fic lib 111. 451.
rapti juvenci aratro. mox, quos immolet
Hamb. tert. fed perperam. involet_arvis
Voff. prius etiam Hamb. quart. & Barbe-
rin.
550. Pandere] Prodere Barber. non ma-
le. vid. lib. 1. 632. & infr. v11. 151.
591. Divertere] Devertere fere omnes.
cafu Turr.vid. fupr. h. 1.423. deinde, deprecor
Rottend. tert. vid. ad Ovid. sv. Epift. 170.
ut certo Heinfius. liceat cognofcere Hamb.
quart. & Barber. & unus Heinf. parat Thuan.
fec. & Rottend. tert. & Cortius, qui hic &
lib 11. 126. indicativum fe adferere dicit ad
Plin. 11 Ep. 10. pollet &, quem bello Fort.
Cer-
paret, ut lib. v111. 428. variant,paci vel pa
cis finem precari. fic Ovid. 11. Art. 733 fi-
nis adeft operi: ubi & operis alii. & ita paf-
fim: certus finis hic eventus non dubius &
ambiguus, ut folent vaticinatores & oracu-
la edere. v. infr. 774. alio fenfu certi fines
Horat. 1. Sat. 1. 106.
596. Dubiis] Dubii Turrian. percufa plu-
timi, quod rectum, licet Barth. ad Stat. 1v.
Theb. 260. perculfa praeferat. vid. Heinf. ad
Virgil. 1. Aen. 517. labat recepit Cort. fed
multo melius pavet, fic fupr. 419. Spemque
metumque ferunt dubios. & dubiis pavere op-
ponitur vois certos ferrè metus. Ovid. 111.
Faft. 362.
Sollicitae mentes fpeque metuque pavent.
& centies de metu hoc verbum occurrit. quod
ignoratum turbavit fentum, quem non ce-
perunt interpretes. labat mens, quum eft
eſt
incerta quod confilium capiat. ut apud Te-
rent. Eun. 1. 2. & alibi. hic vero ait Sextus,
mens mea percufla eft dubiis, & haeret in-
ter fpem & metuin; fed fi vis mihi certa
lii 2
pro-
436
M. ANNA EI LUCANI
Certos ferre metus. hoc cafibus eripe juris ;
Ne fubiti, caecique ruant: vel numina torque,
Vel tu parce Deis, & Manibus exprime verum.
600Elyfias refera fedes, ipfamque vocatam,
Quos petat e nobis, Mortem tibi coge fateri.
Non bumilis labor eft: dignum, quod quaerere cures
Vel tibi, quo tanti praeponderet alea fati
Impia laetatur vulgatae nomine famae
605 Theffalis, & contra: Si fata minora moveres,
Pronum erat, o juvenis, quos velles (inquit,) in actus
Invitos praebere Deos. conceditur arti,
Unam quum radiis preſſerunt fidera mortem
Inferuiffe moras: &, quamvis fecerit omnis
610Stella ſenem, medios herbis abrumpimus annos.
prodere fata, etiamfi aliter, at ſpero, res ca.
dat, & clades nobis immineat, parata eft
mens fcire etiam certos metus & ferre. rur-
fus enim hic notat contra: vid. Serv. ad Vir-
gil. 11. Georg. 78. iv. 534. & Pafferat. ad
Propert. IV. 11. pag. 576. quare hoc juris
eripe cafibus, ne, ut funt natura fua, in-
certi maneant, fed da mihi certos fines no-
fcere, licet adverfa belli Fortuna paret. in
Rottend, fec. & MS, Cortii erat, hoc cafi
bus eripe duris, male. fic fupr. 496, hos ju-
ris in omnes eft illis. vid. & v111. 95. Sic
boc oneris 1v. 389. hoc animi x.68. nec fubi-
ti Hamb. fec. caefique Thuan. quart.
600. Ipfamque vocatam] Vocantem Bar-
ber. quas petat Sixii a m. fec. quem apud
Servium ad x1. Aen. 197. ut in MSS. &
Ed. Bafil. fed vitiofe: alii Cod. & Edd, a
mobis. tibi & fibi variant in fcriptis Servii. a
mobis Hamb. quart. & Oiſel, ex nobis Oifet.
e vobis Hamb. pr. & nobis Richel. mihi co-
ge multi, & Cortius, cujus MS. tu coge, de
Morte, numine, vel Orco. vid. Barth. ad
Stat. FF. Silv. 1. 172. & Iv. Theb. 528. &
Cerdam ad Virgil, xi. Aen. 197.
* *
3
V
At
602. Labor eft] Labor,& dignum Hein-
fius. dignum quod plurimi, dignum & Voff.
a m. fec. curas Hamb pr. mox, quod tanti
idem. conjectura Oudendorpii, at dignum
poffet confirmari illo Virgiliano ex ul. Ge-
org. 6.
În tenui labor: at tenuis non gloria.
604. Laetatur] Laetantur Oifel. vulgatae
lactatur Thuan. pr. & tert. vulgate tres. de
hoc verbo vid. ad Val. Flac. v.74. & Ne-
mef. Cyneg. 47. Theffalicis contra Rott. fec.
605. Fata minora] Nugantur hic inter-
pretes veteres, dum ex interiori Philoſopho-
Fum difciplina hic nimis fapere volunt. vid.
quae diximus fupr. ad lib. v. 189.
607. Praebere deos] Parere Rottend. fec.
& Langerm. invidos Rottend. fee. & MS.
Cortii.
608. Unam cum radiis] Unum cura deis
Thuan. pr. a m. fec. ubi apparet mos li-
brariorum voces & fyllabas contrahentium,
vel feparantium, unde tot mendae irrepferunt.
unum etiam Oifel. inferuiffe manus Rott.
fec. & Cod. Cortii ; quod nefcio an proba-
verit Heinfius, certe adfcripferat lib.11.96.
&
ร
?
437
PHARSALIAE LIB. VI.
9
At fimul a prima defcendit origine mundi
Cauffarum feries, atque omnia fata laborant.
Si quidquam mutare velis, unoque fub ictu
Stat genus humanum: tunc (Theffala turba fatemur)
615Plus Fortuna poteft. fed fi praenofcere cafus
Contentus, facilesque aditus, multique patebunt
Ad verum: tellus nobis, aetherque, chaosque.
Aequoraque, & campi, Rhodopeaque faxa loquentur.
Sed pronum, quum tanta novae fit copia mortis,
620 Emathiis unum campis attollere corpus,
Ut modo defuncti, tepidique cadaveris ora
Plena voce fonent: ne membris fole peruftis,
Auribus incertum feralis ftrideat umbra.
Dixerat: & noctis geminatis arte tenebris,
& 300, ubi vide, mox, annos abr. herbis Tur-
rian. arrumpimus Thuan. quart. aut fimul
Hamb. quart. & fimul Turrian.
614. Stat genus humanum] Stat mortale
genus Rottend. fec. & Cortius hic, & ad
Plin. Iv. Ep. 24. hinc Flor. IV. 2. campis
Philippicis fata bumani generis commiſſa, ide-
oque nihil hic ex uno & altero codice mu-
tandum. vid. & infr. v11. 72. & alibi paf-
fim apud fcriptores veteres. nunc Theſſala
Thuan. tert. & Oifel. ms Thuan. quar
tus.
615. Sed fi] Et fi Richel. mox, faciles a-
ditus Thuan. quart. & Rottend. fec. at ve-
rum Langerm. & Thuan. pr. a m. pr.
618. Aequoraque & campi Markland. ad
Stat. v. Silv. 111. 209. legit, & Tempe,
quod Bentlejum probaturum fpondet. de fi-
mili conjectura in Virgilio vid. ad 11. Georg.
486. fed quum Tempe notent omnia amoe-
na, ut probat, loca, quid opus hunc totius
Graeciae locum delicatiffimum inceftare, &
magicis facris damnare? campi hic oppofiti
aequoribus, generatim funt terrae planae ; fic
apud Lucret. 1. 18.
Mae-
Denique per maria, ac montes, fluviosque
rapaces,
Frundiferasque domos avium, camposque vi-
rentes.
ubi montibus & filvis opponuntur campi: ut
Rhodopeis faxis bic. Plin. 111. Ep. 19. prae-
dia campis, vineis, filvis.v.6. arbasta nafcun-
tur : prata inde, campique. & paullo poſt,
campi deinde porro, multaque alia prata &
arbuſta. ubi funt campi, qui arantur. hic ve
ro praecipue funt campi, in quibus proelia
committi folent, qui pleni cadaveribus cae-
forum in bello, loquantur nobis futura, fic
& in loco Statii 111. Theb. 143. infr. vſ.
629. ab Oudendorpio addu&to, & 11. 703.
ubi Barthius videndus, & ad x. 141. nocte fabit
campos,ubi nuper proelium erat commiffum.
& mox Nofter vf, 634. fi tollere totas tentaf-
fet ampis acies, & paffim Nofter & alii. Rhodo-
peaque Thuan. quart. fed reliqui Rhodopeia-
que. fed folent tunc quinque fyllabarum fa-
cere Rhodopera Poëtae. v. Virg. iv. Georg.
461. Ovid. 11. Epift. 1. & ille faepe alibi.
619. Sed pronum] At Thuan. fec. pronum
eft Richel. fit copia Rottend. pr. fint Oifel.
Lii 3
ullum
438
M. ANNAEI LUCANI
625 Maeftum tecta caput, fqualenti nube, pererrat
Corpora caeforum, tumulis projecta negatis.
Continuo fugêre lupi, fugêre revulfis
Unguibus impaftae volucres, dum Theffala vatem
Eligit, & gelidas leto fcrutata medullas
630 Pulmonis rigidi ftantes fine vulnere fibras
Invenit, & vocem defuncto in corpore quaerit.
Fata peremtorum pendent jam multa virorum,
Quem fuperis revocaffe velit. fi tollere totas
Tentaffet campis acies, & reddere bello:
635 Ceffiffent leges Erebi, monftroque potenti
Extractus Stygio populus pugnaffet Averno.
Ele&tum tandem trajecto gutture corpus
ullum corpus attollere campis Thuan. quart.
Et modo Ed. Steph. Gryph. trepidique tres.
fonant Richel. de plena voce vid. ad Virg. 1.
Georg. 388. nec membris feptem, quod Cor-
tius exhibuit.
625. Maeftum tecta caput ] Heinfius vole-
bat obtecta, nubes hic poffet capi de veltis ge-
nere non craffae, fed tenuis, ut apud Petron.
cap. LV. nebula: fed quia hoc infolentius
videri poffet, forte poffet legi & diftingui,
Maeftum tecta caput, fqualenti rupe pererrat
Corpora caeforum, vel in rape.
ut mox vs. 639. per fcopulos, per faxa: & dein-
de 641. alta fub rupe locatur. fqualentia ve-
ro loca a magis eligebantur; quae nunc a
caeforum & laceratorum fanie & faetore fqua-
lebant magis: fed non apparet, unde illi hic
jacerent recens occifi, & unde vf. 619. no-
vae copia mortis fucrit: nondum enim hic pu-
gnatuin fuerat, nec, quod fciam, paullo an-
te hoc tempus, ut tepidum cadaver poffet ibi
reperiri, aique ita fit Lucani haec i.
nili leves velitationes praeceffiffe decreto-
riam pugnam ftatuamus, fed hoc credere pro-
hibent acervi illi cadaverum, & ut vocat vf.
633. totae acies, rupes vero & nubes commu-
tantur etiam apud Ovid, x1. Met. 591. pof.
fet &, rure pererrat corpora, ut Squalentia
Du-
arva lib. v. 39. & paffim. nube etiam fufpe-
&tum fibi fuiffe notaverat Heinfius. Sed ni-
hil novaverat. deiude crines paſſi, ut erant
fere facris his operantes magae, minus con-
venire mihi tecto capiti videntur, quod de-
mum aperit, & crines impexos, quibus gra-
vata & onerata erat vf. 5r8. removet, & in-
tergum rejicit vf, 655. Squalenti crine fenfum
faceret commodum, fed nimium a fcriptis
difcedit.
628. Impastae] Impactae Thuan. quart, &
a m. fec. Rottend. tert. quod probabat Hein-
fius. fed Lutat. ad Stat. 11. Theb. 520. im-
paftae fugiftis aves, memoriae vitio, ut cen-
fet Cortius, cujus etiam MS. in parte, recte
vero impaftae. vid. Serv. ad Virg. 1. Georg.
47. Star. vi. Theb. 192. & hoc majorem
magae potentiam indicat, quam etiam im-
paftae, & quae jam ungues corporibus infe-
ruerant, fugiebant, fame eas non retinente.
vatem, id eft, cadaver, quod futura prode-
ret.
629. Scrutata] Servata Hamb. pr. pulmo-
nis digitis Thuan. quart, ftantes hic funt non
flaccidae, fed rigentes, ut flantes papillae
Lucilio apud Non. in ftare, ubi vide. &
Barth, & alios ad Statii 1. Silv. 11. 271.
632. Pendent jam] Pendentia fex libri &
ali.
PHARSALIAE LIB. VI.
439
Ducit, & inferto laqueis feralibus unco,
Per fcopulos miferum trahitur, per faxa cadaver
640 Victurum: montisque cavi, quem triftis Erichtho
Damnarat facris, alta fub rupe locatur.
Haud procul a Ditis caecis depreffa cavernis
In praeceps fubfedit humus: quam pallida pronis
Urguet filva comis, & nullo vertice coelum
645 Sufpiciens, Phoebo non pervia taxus opacat.
Marcentes intus tenebrae, pallenfque fub antris
Longa nocte fitus, numquam, nifi carmine factum,
Lumen habet. non Taenareis fic faucibus aër
Sedit iners, maeftum mundi confine latentis,
650Ac noftri: quo non metuant emittere manes
aliquot Cortii. jam nulla Richel. & Rottend.
fec. qui a m. fec. habebat, cuncta. vir doctus
apud Cortium_tam multa, ut fupr. 580.pen-
dentia nulla Cod. Cortii. revocare Thuan.
fec. in Scholiafte legendum, nulla prae-
ponderabant fata, vel nulla ponderabat. totis
Turrian. tentaffer acies campis Thuan. fec.
& Hamb. tert. reddere campo S. Germ. Cef-
fiffent Erebi leges Thuan. fec. Herebi plures
codices.
636. Extractus] Et tractus Barberin. mox,
trajecto pectore MS. Cortii, qui fortaffe vere
addit. fed quia integrum fine vulnere hoc
monſtrum potens Erichtho quaerebat, cujus
viſcera effent illaefa, re&te eligit nullum vul-
nus, nifi in gutture habens cadaver. non, ut
Grotius, cujus ipfa Erichtho guttur trajece
rat: fed cujus vulneri injecit uncum. corpus
trajecto gutture eft dictum, ut lato venabula
ferro & fimilia. Tyrtaeus pede claudo Juft.
11. 5. ubi v. Scheffer. fi enim Grotium fe-
quamur, debuiffet hoc corpus in acie caefi
hominis nullum vulnus accepiffe, quod fin-
gi vix poteft, inter tot ibijacentia cadavera &
totas, ut ait, acies, ex quibus unum eligit,
cujus vitalia illaefa erant: recte cepiffe Hor-
tenfius videtur. nam, ut illa fcrutari poffit,
poſtea novis vulneribus laxat pectora vf.668.
Tar-
640. Erichtho] Erecto Richel. Ericthu duo
Heinfii, deinde trabitur miferum Hamb. quart,
& Turrian, mox, montis cavi rupes eft peri-
phrafis fpeluncae, ut apud Virgil. 1. Aen.
310. rapem cavatam explicat Servius.
642. Caecis] Caefts Turrian. deprenfa
Hanib tert. a m. pr. vid. fup. 505. fubfidit
illuftris Buher. ad Petron. bel. Civ. vf. 124.
& ita etiam lib. 1. 553. fed codices omnes
fervant vulgatam. & ita Val. Fl. VIII. 5.
Jam Scyathos fubfedit aquis.
643 Pallida] Quum mox pallens fequa-
tur, Heinfius hic volebat, fqualida, ut &
timide conjiciebat Cortius, quia ille mox
dedit, ſqualens, quod ibi malim, fi codices ad-
dicerent: & bis terve jam ita viros doctos
haefitare inter has voces vidimus. qua pallida
Roit tert. mox, nullum vertice Barber. fuf-
cipiens Hamb. pr. Phaebo non pervia illuftran-
tur illis, quae habet Gronovius lib. 1. Obferv.
cap. 5. & Barth. ad Stat. 13. Theb. 591. vid.
& fupr. 111. 4co.
646. Marcentes] Mergentes Langerm. a
m. fec. fub antro quinque.
649. Confine] Cum fine quinque. rarius in
fingulari occurrit confine, quum Nofter &
alii magis confinia ament dicere. fed & Val.
Flac. 111. 374. confine papillae habet. me-
tians
44.0
नय
M. ANNAEI LUCANI
}
Tartarei reges. nam quamvis Theffala vates
Vim faciat fatis, dubium eft, quod traxerit illuc
Adfpiciat Stygias, an quod defcenderit umbras.
Difcolor, & vario furialis cultus amicu
655Induitur, vultusque aperitur crine remoto,
Et coma vipereis fubftringitur horrida fertis.
Ut pavidos juvenis comites, ipfumque trementem
Confpicit, exanimi defixum lumina vultu :
Ponite, ait, trepida conceptos mente timores.
660 Jam nova, jam vera reddetur vita figura:
Ut quamvis pavidi poffint audire loquentem.
tuant omnes. admittere Rott. tert. Tartarei
manes Rottend. ſec. num quamvis Putean.
652. Dubium eft quod] Varia hujus loci
lectio. dubium quod S. Germ, traxerat tres.
illic totidem. defcendit ad fex. defcendat ad
duo. Stygiis umbris Richel. dubitant etiam,
interpretes an afpiciat & defcenderit fit de
maga, an de cadavere intelligendum, & hoc
ita explicandum effet: illud cadaver, quod
eo ufque traxerat, dubium eft an per illas,
fimiles Taenariis, fauces umbras jam vide-
rit tantum inferius jacentes, an defcenderit
ad eas. fed tunc turbat, quod defcenderit;
nam non fatis clare dictum, dubium quod de-
Scenderit. quare & poffet ita conftrui, dubium
eft an quod traxerit (id eft, cadaver illud)
illinc (ita enim tunc pro illuc legendum) an
quod defcenderit, adfpiciat umbras Stygias
ita ut an priori loco fit omiffum ut folet.
quod traxerit autem dictum fit ut vf. 689.
quod queruntur, firident, ululantque, fibi-
lent, pro, querelas, ftridorem, ululatum,
& fibila. fed pro prima explicatione ita con-
ftruendum: dubium eft, an Erechtho, quod
(id eft, quia) traxerit, vel evocaverit illuc,
(fub hanc rupem,) an quia ipfa defcende-
rit, adfpiciat umbras. & ita nulla eft fynchy-
fis. & emittere tueri locum fuum poffet
quia id aliter fieri folet per Taenarias fauces;
fed hujus magae tantam effe vim ut etiam
+
尖
​L
Si
per hanc caverham Tartarii reges non me-
tuant, fed cogantur, emittere manes. &
tunc praeftaret legere, non renuant emittere,
fed tamen incertum effe dicit Poëta, licet
tanta fit ejus potentia, an traxerit umbras,
an ipfa defcenderit. eligat lector; mihi locus
intricatus, nec etiam ad liquidum perductus
videtur, aperitur crine remoto omnes noftri.
657. Ut pavidos ] Et pavidos Langerm.
ipfumque paventem Hamb. quart.
659. Timores] Pavores, & furores in no-
ftris nonnullis & Cortii, in cujus etiam
uno, dolores, ut & in Bersmanni.
661. Ut quamvis] Süfpectus Heinfio ver-
fus, qui deletum volebat, & certe illud pof-
fint turbat: nam alloquitur juvenes & comi-
tes, & poft ponite deberet fequi, ut poffitis
audire. Sed & poffint commode ad alios
quosvis, quam comites Sexti trahi poteft:
reducetur ad vitam mortuus & loquetur
tam clare, ut omnes, quamvis pavidi, pof-
fint audire, fi non audeant videre. fimilis
fcena & fraus fere Pythoniffae illius, quae
Sauli excitare fe Samuelem mentiebatur: pa-
vidus enim Saulus nihil vidit, fed audire etiam
vocem Samuelis vifus fibi, quam mulier
fcelerata, arte nefaria, fingebat. Sed de hoc
agendi locus hic non eft. ripam ſonantêm
ignibus illuftravimus ad Virgil. 11. Aen.
301.
?
A
664.
PHARSALIAE LIB. VI.
441
Si vero Stygiosque lacus, ripamque fonantem
Ignibus oftendam, fi me praefente videri
Eumenides poffunt, villofaque colla colubris
665Cerberus excutiens, & vincli terga Gigantes:
Quis timor, ignavi, metuentes cernere manes?
Pectora tunc primum ferventi fanguine ſupplet
Vulneribus laxata novis: taboque medullas
Abluit: & virus large lunare miniftrat.
670 Huc quidquid foetu genuit Natura finiftro
Miſcetur. non fpuma canum, quibus unda timori eft,
Viſcera non lyncis, non durae nodus hyaenae
664. Poſſent】 Poffunt Thuan. fec, quod
melius confirmat potentiam magae quae
hoc fieri poffe adfirmat. poffent & poffint rem
in dubio ponunt. atque afpera colla Rott. fec.
& MS. Cortii, qui etiam conjiciebat, vin-
&i & poft terga, quia fcilicet manus poft ter-
ga vincti, velrevincti faepe apud alios occur-
rit. fic Virg. 1. Aen. 295. vinctus aënis poſt
tergum nodis. Sed & Gigantes vinai terga.
id eft, vinculis tergo injectis, & ita alligati
poffunt intelligi. nam manus poft terga re-
vincli trahebantur deprehenfi, ut Sinon a-
pud Virgil. 11. Aen. 57. & alii; fed Gigan-
tes fuere in carcerem detrufi, & ibi catenis
vincti, non manibus poft terga ligatis, fed
corpori & tergo inje&tis vinculis, vide omni-
no Heinf. ad Claudian. 111. Conf. Honor.
160. ubi memoriae nimis confidens vir illu-
ftris ex Lucano profert, vineti membra Gi-
gantes: ita & Catilina vinctus apud inferos fin-
gitur infr. 793. & feq. eodem modo dicitur,
*vincli tempora verbena apud Virgil.x11. Aen.
120. & ita alia membra vincta dicuntur, quae
circumdata funt catenis. mox Heinfius etiam,
metuentis, fcil. cadaveris iftius, quod vole
bat in vitam revocare. Sed nihil eft mu
tandum. nam fenfus eft, fi poffunt me prae-
fente (tunc enim nocere non audent) fine
periculo videri Furiae, Cerberus &c. qui
terribiles funt,& omnibus juftum metumin-
De-
cutiunt, quis timor eft videre manes, qui
ipfi metuere folent? tentor vero vehementer,
ut credam legendum effe vf. 662. fivere Sty-
giosque &c. non fictos & fimulatos, ut aliae
în facris magicis fagae, fed veros, & ita ut
in
funt apud inferos, vobis oftendere poffum.
fic infr. 732.
jam vos ego nomine vero
Eliciam, Stygiosque canes in luce fuperna
Deftituam &c.
videant eruditi.
667. Supplet] Complet Rott. fec. & Hamb.
tert. apud Servium ad Virgil, vi. Aen. 149.
in edd. vitiofis fupplent habetur. mox laffata
Voffianus. vid. ad lib. 1. 614.
670. Foetu] Foeto Hamb. pr. finiftra inter
var. lect. quia fcilicet alibiſiniſtra natura oc-
currit. vid. ad Phaedr. lib. 11. Epilog. fed
imitatio Claudiani lib. 1. in Rufin, 29.
Erebi quofcumque finiftro
Nox genuit foetu.
vindicat vulgatam. ubi multa Barth. de hac
voce cumulat.
672 Durae nodus Hyaenae] De nodis in
corpore vide Gronov. 1. Diatrib Stat. cap.
15. Explicant vero hic fpinam Hyaenae,
quae fecti nequit. Sed Salmafius Exerc. Plin.
p. 766. capit de magico impedimento ex
Hyaena, unde defixio fequebatur. credo prio-
rem explicationem veriorem: non enim vi-
Kkk
vus
442
M. ANNA EI LUCANI
Defuit, & cervi, paſti ſerpente, medullae :
Non puppim retinens, Euro tendente rudentes
675In mediis echeneis aquis, oculique draconum,
Quaeque fonant foeta tepefacta fub alite faxa:
Non Arabum volucer ferpens, innataque rubris
Æquoribus cuftos pretiofae vipera conchae:
Aut viventis adhuc Libyci membrana ceraftae,
680 Aut cinis Eoa pofiti Phoenicis in ara.
Quo poftquam viles, & habentes nomina peſtes
Contulit: infando faturatas carmine frondes,
Et, quibus os dirum naſcentibus inſpuit, herbas
Ad-
vus homo hic erat defigendus, fed mortuus
reddendus vitae, per artem magicam & me-
dicamina, inter quae hic nodus Hyaenae ad-
hibetur. dirae erat in Rottend. tert. & Grot.
Ed. de Hyaena vide quae congefferunt Rit-
tersh..ad Oppian. Cyneg. 111. 163. L. Al-
latius ad Euttath. Hexahem. p. 163. & Salmaf.
Exerc. Plin. 766.
673. Pafti ferpente] Paftae medullas Ri-
chel. fed pafli medullae multi. Heinfius paftae
f. medullae volebat legi, quod nec Ouden-
dorpio, nec amico ejus, difplicebat. fed mi-
hi durius videtur conftruere, medullae cervi
pastae ferpente, quum melius procedat, me-
dullae cervi, pafti ſerpente, id eft, cervi, qui
comederat, ut folere dicuntur, ferpentem.
fic Tertullianus de Pallio cap. 111. Taceo
cervum, quod & ipfe, aetatis fuae arbiter,
ferpente palus, veneno languefcit in juventu
tem, quem locum etiam adducit Rivinus ad
Dracontii Hexahem. pag. 521. ubi & alia
habet. Idem Dracont. II. 61.
Cerva falutaris pafto ferpente medela eft:
medullam vero cervi pro adipe, vel etiam
pro cerebro capi docet Keuchenius ad Ser.
Samon, cap. ix. & XXV.
674. Euro tendente] Ex MS. probato pro-
fert Cortius, tundente. Sed improprie admo-
dum, & nefcio an exemplo idonei fcriptoris
dicatur ventus tundere vela, vel rudentes;
& fi unus aut alter ita forte locutus fit, quid
opus infolita inferere fcriptoribus, quum
tendere fit in hac re obvium. fic Nofter 11.
683.
Saepe noto plenae, tenfisque rudentibus aðłae.
Virgil. 111. Aen. 268. Tendunt vela noti, ubi
in praecedenti erat, excuſſoſque jubet laxare
rudentes, ubi in aliquo codice vidi, Exten-
tofque. & Ovid. Ep. x111. 15.
Incubuit Boreas, abreptaque vela retendis.
Idem 1. Trift. x1. 19.
Nunc quoque contenti ftridunt Aquilone ru-
dentes.
ubi etiam unus codex, nunc etiam tenti. &
paffim, etiam apud Noftrum, tendere vela,
carbafa, & fimilia. mox, Ethneus, Echi
nus, Echinis, Echinnus, Echaenois varie le-
gitur.
676. Tepefacta] Stupefacta MS. Cortii.
679. Libyci] Ita maxima pars librorum.
Libycis Thuan. fec. Libyae Rott. fec. Cor-
tius malebat, Libyos; intempeftive fane. re-
&te Grotius & Oudendorpius Libyci praetu-
lerunt. Claudian. 11. Rapt. 345.
Extendunt focios ad pocula plena ceraftas.
ubi etiam quidam, focias. Cariftae Rott,
tert.
681. Et habentes] Cortius edidit, nec ha-
bentes, ut ante eum Farnabius jam fufpi-
catus erat, fatis probabiliter; nec difplicuit
Ous
PHARSALIAE LI B. VI.
443
>
2
Addidit, & quidquid mundo dedit ipſa veneni :
685 Tunc vox, Lethaeos cunctis pollentior herbis
Excantare Deos, confundit murmura primum
Diffona, & humanae multum difcordia linguae.
Latratus habet illa canum, gemitusque luporum.
Quod trepidus bubo, quod ftrix nocturna queruntur,
690Quod ftrident ululantque ferae, quod fibilat anguis
Exprimit, & planctus illifae cautibus undae,
Silvarumque fonum, fractaeque tonitrua nubis.
Tot rerum vox una fuit. mox cetera cantu
Explicat Haemonio, penetratque in Tartara lingua.
Eu-
Oudendorpio, & hoc vilibus convenit: nam
licet non carerent proprio nomine hae pe-
ftes, non tamen tam nobiles & celebratae
érant, ut modo enumeratae. nobilibus ergo
medicaminibus commifcet vulgatas peftes
id eft, peftiferas herbas. fine nomine enim
idem faepe eft atque ignobilis. fic Ovidius
iv. ex Pont. xi. 1. Gallionem appellans,
dicit,
મ
Gallio, crimen erit vix excuſabile nobis,
Carmine te nomen non habuiſſe meo.
vid, ad Ovid. 18. Met. 669. mox, facratas
carmine Turrian.
683. Os dirum] Dirum quibus os Tur-
rian. durum quatuor libri. imbuit Hamb. pr.
herbis quatuor & totidem a m. pr. adjicit &
Heinfius. Infititium porro hunc verfum
credit Oudendorpius. fed tam facile jugula-
re, qui in omnibus codicibus legitur, religio
mihi eft. credo parum referre, herbis, an
herbas, tegas. Sed fi os eft accufativi cafus
durius eft infpuere os alicui rei, quare in no-
minativo capio, ut ita lingua loqui, manus
gerere dicuntur, & fimilia obvia. vid. infr.
798. vox confundit murmura eodem modo.
685. Pollentior] Potentior Thuan. fec.
gloffatoris aut librarii imperiti metrorum pu-
to. confundit omnes fere.
687. Humanae] Humana lingua Rott. tert.
a m. fec. diffortia volebat Heinfius hanc vo
cem amans. vid. ad Ovid, 11. Amor. XIT.
11. & Sabini Epift. 1. 35. & alibi: fed poftea
tamen hic difcordia praetulit, adfcripto loce
Silii xvI. 20.
Agmina barbarico tot difcordantia ritu,
vid. Gronov. ad Senec. Herc. Fur. 93.
688. Gemitusque ] Gemitumque multi,
quod placuit Cortio. ego mallem in libris
effet, fremitus, quod lupis magis proprium.
Ovid. v. Met. 627.
Si
qua lupos audit circum ftabula alta fre-
mentes.
Sed contra codices nihil muto, quia variis
animalibus gemitum dare folent Poëtae. vi-
de doctiffimi Cannegieteri Differtat. de A-
viano cap. xv111. vid. & inf. vII. 482. ubi
montibus datur gemitus. fequens verfus lo-
cum fuum tueri poteft auctore vetere com-
mentatore Horatii ad Epod. v.
690. Anguis Exprimit, &] Cortius di-
ftinguit polt anguis; & novam periodum in-
choat. Exprimit & planctus &c illaefae can-
tibus Thuan. quart. & Voff. cantibus Rott.
fec. Elifae cautibus Heinfius. de differentia
horum verborum illidere & elidere egregie
agit idem Cannegieterus ad Aviani Fab. xI.
7.
692. Tonitrua] Lutatius ad Stat. 1. Theb.
257. ubi tonitru neutro genere a Lucano di-
ci ait, adducit, fractaque tonitrua, in fulmen
K kk 2
quae
W
47
444
M. ANNABI LUCANI
9
+
695 Eumenides, Stygiumque nefas, Poenaeque nocentum
Et Chaos innumeros avidum confundere mundos;
Et Rector terrae, quem longa in fecula torquet
Mors dilata deum: Styx, &, quos nulla meretur
Theffalis, Elyfios, coelum, matremque perofa
700Persephone: noftraeque Hecates pars ultima, per quam
Manibus & mihi funt tacitae commercia linguae :
Fanitor & fedis laxae, qui vifcera faevo
Spargis noftra cani: repetitaque fila forores
Fracturae: tuque 6 flagrantis portiter undae,
quae cogitur aër, quae corrupta funt, & ul-
tima verba explicationis loco adducta puto,
& forte legendum, fracta tonitrua, quum in
fulmen cogitur aër. & forte animo obverfata
fuerunt illa Virgilii. ex v. Aen. 20. in nubem
cogitur aër: vel legendum, fractaeque tonitrua
nubis, quum per fulmen nubes rumpitur. nam
non fracta tonitrua Nofter dixit, fed fractam
nubem, fed hoc eft hariolari. adducit haec
etiam Servius ad Virg. v. Aen. 694. fed Lu-
cani nomine omiffo, ubi male nubes.
695. Eumenides] Illa, Stygiumque nefas,
Poenaeque nocentum, eft periphrafis, & ad
folas Furias pertinens, non ut tres diverfas
invocet Deas, nam Poenae etiam Furiae di-
cuntur. vid. ad Valer. vII. 147. & hoc jam
omnibus notum : & Stygias virgines vocat
lib. 11. 106.
mere,
696. Confundere mundos] Cortius confu-
quod nufquam in fcriptis occurrit,
nec Chao convenire puto, quod omnia con-
fundit & permifcet, ut fuit ante mundum
conditum, rudis indigeftaque moles, fed
quae omnia diſcreta & difpofita deinde fue-
runt, ut Ovidius initio Metam, canit, &
innnmeri alii. Avidam ergo Chaos anti-
quae omnia maffae, foluta compage, red-
dere eleganter dicitur, ubi communis rerum
perturbatio timetur. vid. ad Valer. Fl. 1.831.
quem locum fine dubio in animo habuit Cor-
tius, quia addit: Valerius: Lapfumque queat
}
3
Jam
confumere mundum. ubi & ipfe, in notis hunc
Lucani locum laudans, edidi, avidum con-
fumere mundum, immemor nunc, unde hoc
petierim eo tempore: nunc tamen errorem
in quem forte mea editio Cortium induxit
agnofco, & confundere hic retinendum cen-
feo. nam compagibus folutis omnia difcreta
confundi debent.
699. Elyfios] Nihil in hoc loco novandum
puto, nec fubintelligendum fub Elyfios, vel
Deos, vel animas degentes in Elyfis cam-
pis: fed campos. & ut fcrupulus eximatur Ou-
dendorpio, ecce, qui abfolute pofuit Elyfios,
pro campis Elyfiis, Martialem lib. 18. 52.
Tu colis Elyfios, nemorisque habitator amoe-
ni.
Elyfii poffet fervari, quod multi codices ha
bent, fi Oudendorpium fequamur. Sed pa-
rum intereffe credo, quia cafus illi paffim
variantur. Elyfios etiam poni pro iis,qui in Ely-
fio habitant, docet Scholiaftes Barthii ad Stat.
VII. 15. Elyfios vero non mereri dicit Thef
falas, quia Deorum contemptrices funt,
& profanae fup. 515. male ergo pro prome-
retur pofitum vult Gujetus.
700. Perfephone] Tefiphone Thuan, fec.
noftrique Hecate quatuor. noftrique Hecates
duo. noftraeque Hecate tres. in Serv. ad Virg.
vi. 118. etiam varie legitur hic locus, ut
notavi ad eum. Heinfius olim conjecerat fors,
fed rurfus induxerat, fi codex aliquis faveret,
non
}
3
६
•
3
PHARSALIAE LI B. VI.
705 Fam laflate fenex, ad me redeuntibus umbris:
Exaudite preces: fi vos fatis ove nefando,
Pollutoque voco, fi numgam baec carmina fibris
Humanis jejuna cano, fi pectora plena
Saepe dedi, & lavi calido profecta cerebro:
710 Si quis, qui veftris caput, extaque lancibus infans
Impofuit, victurus erat, parete precanti.
710Si
7
Non in Tartareo latitantem pofcimus antro,
Adfuetamque diu tenebris, modo luce fugata
Defcendentem animam: primo pallentis hiatu
non alienus effem ab Oudendorpii conje-
aura, noftrique, Hecate, Spes ultima, quae
confirmari poflet ex confufione harum vo-
cum, quae & in libris & apud Claudian. Bell.
Get. 309. ubi pro
Pars nulla mei fubducta procellae.
in MS. legitur, fpes nulla. fed quia partem
noftri faepe vocamus quos amamus, de-
fideramus, pars retineri quidem poffe puto, fed
iterum turbat xò ultima, cujus ratio mihi non
fatis conftat. an quia poft omnes alios in
feros invocat, illam in his facris maxi-
mum pondus adferre credat. nec repudian-
dum temere, pars maxima, quod in Bers-
manni codice eft. nam ultima, maxima,
optima faepe commutari folent. vid. ad O-
vid. 11. Met. 672. VII. 662. & 11. Falt.
$70. & inf. v11. 47. & potuit librarius il-
lud ultima repetiffe ex aliis Poëtae locis
ut v. 7. VII. 7. Haereo etiam nunc in hoc
loco. Gujetus imam, inferam interpretatur,
fed non intelligo; nam Proferpina, an illa
eft pars infima Hecates, quum ipfa etiam,
notante Gujeto, fit Hecate di&a: ergo Per-
fephone, apud inferos di&a Hecate, eft pars
Hecates. tunc praeftaret legi, Hecate noftri
ut quidam codices. mox, moenibus 5 mibi
Langerm. a m. fec.
702. Janitor] Sine dubio hic Cerberus in-
telligi debet: nam Mercurius ducit animas
quidem ad inferos, fed integras,neque um-
445
Hae-
quam vifcera & pabula faevo cani fpar-
fiffe legitur. Sed ille canis eft Orthus, vel
Orthrus quem quia faepe confuderunt
cum Cerbero, hinc Lutatius ad Stat. 11. Theb.
29. dicit Cerberum cadaveribus paſci, & in
hoc adducit hunc Lucani locum, fedes laxae
Oifel. laxae fedis Rott. fec. & Hamb. tert.
fila fororum Thuan. fec. a m. fec. qui &
feq. verfum non habebat. tracturae pluri-
mi, tacturae Rottend. tert, tractatae Vof-
fian. mox, laxate quatuor. precem Thuan.
tert. a m. pr.
707. Fibris] Vobis Thuan. fec. cano pe-
tora, omiflo fi, tres. plana Rottend. fec.
dedi, lavi fine copula multi. dedi calido
& lavi conjiciebat Cortius. fed ad Plin. v.
Ep. vI. §. 40. vulgatum adfert, ubi lavare
pro adfpergere poni docet. faepe Deo & la-
vi Hamb. pr. & Langerm. mox, fiquifquam
feptem. fi quisquis Rott. tert. Turr. & Ri-
chel. ut volebat Oudendorpius.
712. Non in] Quatuor hi verfus laudan-
tur a Servio ad lib. vi. Aen. 152. ut pof-
fit recentis cadaveris uti anima.
714. Defcendentem] Difcedentem quatuor.
mox, adhuc orti Richel. exaudiret Richel.
ellipfim hic tamen, al manes tamen ven-
tura, invenit Cortius ad Plin. 1x. Ep. 1.
716. Omnia] Omina quatuor. omnia fate
Hamb. fec. fic infr. 813. Heinfius, tibi cer-
tior omina vates Ipfe canet.
Kkk 3
719.
446
t
M. ANNAEI LUCANI
ގ
}
715Haeret adhuc Orci. licet has exaudiat berbas
Ad manes ventura femel. Ducis omina nato
Pompejana canat noftri modo militis umbra,
Si bene de vobis civilia bella merentur.
*
Haec ubi fata, caput, fpumantiaque ora levavit,
720Adſpicit adſtantem projecti corporis umbram,
Exanimes artus, invifaque clauftra timentem
Carceris antiqui. pavet ire in pectus apertum,
Vifceraque, & ruptas letali vulnere fibras.
Ah mifer, extremum cui mortis munus iniquae
725 Eripitur, non poffe mori. miratur Erichtho,
Has fatis licuiffe moras, irataque Morti
Verberat immotum vivo ferpente cadaver:
Perque cavas terrae, quas egit carmine, rimas
Manibus illatrat, regnique filentia rumpit.
730Tifiphone, vocisque meae fecura Megaera,
Non agitis faevis Erebi per inane flagellis
719. Fata] Dicta Thuan. pr. levabat Bar-
ber.
720. Adftantem] Videtur Scholiaftes le-
giffe, abftantem, nec abfurde, quia anima
nolebat corpori iterum jungi. nihil vero fa-
cilius quam haec verba commutare, quum
aftare fcriberent etiam, ut hic editiones quae-
dam. umbra vero longe ftabat, anima jam
în limite orci erat, quam deinde revocat infr.
730. notum enim eft umbras ab anima di-.
ftingui, ut faepe docet Servius ad Virgilium.
721. Exanimes] Exanimis Sixii & Lan-
germ. exanimos Cortius, tumentem Turr. &
Barber. ire pectus Richel. apertum debet in-
telligi, novo vulnere a maga impofito. vid.
vf. 668. mox A mifer quatuor. munus ini-
quae omnes mei,
725. Miratur] Mirantur Turrian. Ericto
Richel.
728. Egit] Egit carmina ripas Hamb. pr.
a m. pr.
2
$
In-
730. Tifiphone] Tefiphone & Thefiphone in
fcriptis. hunc locum imitatur Statius lib. 11.
Theb. 503. ut notat Lutatius. ubi faevas le-
gitur; & Barthius dicit, Statium immanem
Lucani luxuriam imitando aliquâ caftigare.
Herebi hic iterum MSS. & mox denuo.
732. Jam vos ego] Ego vos jam Richel.
mox, Stygiosque canes Thuan. quart. & Hamb.
tert. a m. fec. vid. lib. 1. 548.
734. Deftituam] Oftendam Thuan. pr. a
m. fec, repetitum ex vf. 738. fed deftituam,
id eft, extractos ad fuperos relinquam, & ne
reverti ad inferos poffitis efficiam. fic dicun-
tur deftitui belluae marinae in litore, apud
Virgil. 1. Ecl. 61.
Et freta deftituent nudos in litore pifces.
infr. ix. 335. & paffim. fequor Turrian. per
funera, cunctos Hamb. tert, a m. ſec. per fu-
nera, cunctis Exp. tumulis Cortius.
عليم
738. Vetabo] Vetabor Thuan. fec. mox',
quere contineant Turrian. contineant non
mu-
}
سمجھ کر
447
PHAR SALIAE LI B. VI.
3
}
M
#
Infelicem animam? jam vos ego nomine vero
Eliciam, Stygiosque canes in luce fuperna
Deftituam per bufta fequar, per funera cuftos.
735 Expellam tumulis, abigam vos omnibus urnis..
Teque Deis, ad quos alio procedere vultu
Ficta foles, Hecate, pallenti tabida forma,
Oftendam, faciemque Erebi mutare vetabo.
Eloquar immenfa terrae fub pondere, quae te
740Contineant, Ennaca, dapes, quo foedere maeftum
Regem noctis ames, quae te contagia paffam
paſſam
Noluerit revocare Ceres. tibi, peffime mundi
Arbiter, immittam ruptis Titana cavernis,
Et fubito feriere die. Paretis? an ille
علي
745 Compellandus erit, quo numquam terra vocato
Non concuffa tremit, qui Gorgona cernit apertam;
Verberibusque fuis trepidam caftigat Erinnyn,
Indefpecta tenet vobis qui Tartara; cujus
mutem, & efficacius credo, quam detineant;eft
enim quafi teneant carcere & vinculis conclu-
fam & conftrictam: detinemus fermone, blan-
ditiis & aliis modis, quibus moramur ali-
quem. vid. ad Ovid. 1. Met. 683. fed con-
tinemus, quum impedimus egredi, ut apud
Virgil. 1. Georg. 259.
Frigidus agricolam fi quando continet imber.
ubi vide quae diximus, & ubi Servius, ut
non poffit exercere agriculturam, explicat,
per detinet, (ut etiam quidam Codices) im-
pedit; ut forte hic quidam interpres feciffe
credendus, & inde nata fit illa varietas, ut
millies. Ethnea multi. Hennaea vel Hennea
quinque. Ennea duo Leidenfes codices, apud
Serv. ad Virg. 1. Georg. 39. dein, Regem
Noctis ames maeftum Voffian. & quae conta-
gia alius Voffii. Contagia hic contactum ex-
plicat Cortius ad Plin. tv. Ep. xr. §. 9. ve-
21overe Hamb. pr. revocare parens Cortius,
quod nufquam reperi. non voluiz Hamb. pr.
Vos
a m. fec. forte, non valuit, ut fupr. 496.
744. Et fubito ] Tu fubito Hamb. fec. fub
ita Rottend. tert. quod arripuit Cortius, fed
dies quum hic folem notet, ut paffim, re-
&tius mafculino genere ponitur. Apud Serv.
ad v. Aen. 739. ex Lucano producitur, &
medio ferit axe diem, ubi notavimus cor-
ruptum locum. fed ad VIII. 246. re-
&te legitur hic locus. periere Richel. com-
pellandus erat Hamb. fec. vid. ad lib. I.
31.
746. Non concuſſa] Inconcuffa Thuan. fec.
non excuſſa plurimi, quod vehementiorem
motum, quafi fede fua excuteretur, notat.
mox, Erinnem quatuor. Erinnin duo, ut
Cortius.
748. Indespecta] Indifpecta Langerm. quod
Heinfio placebat, vel, imperfpecta. Cortius
more fuo, non defpecta conjicit. indefpecta
recte, quia infra inferos eft ille locus, in
quem defpicere non poffunt. defpicere enim
*
448
2
M. ANNAEI LUCANI
}
>
Vos eftis fuperi, Stygias qui pejerat undas?
The
な
​750 Protinus adftrictus caluit cruor, atraque fovit
Vulnera, & in venas extremaque membra cucurrit.
Percuffae gelido trepidant fub pectore fibrae:
Et nova defuetis fubrepens vita medullis,
Miſcetur morti. tunc omnis palpitat artus:
755Tenduntur nervi: nec fe tellure cadaver
Paullatim per membra levat, terraque repulfum eft,
Erectumque fimul. diftento lumina rictu
Nudantur. nondum facies viventis in illo,
Jam morientis erat. remanet pallorque rigorque;
760Et ftupet illatus mundo. fed murmure nullo
Ora adftricta fonant. vox illi, linguaque tantum
Refponfura datur, dic, inquit Theffala, magna,
eft ex alto ſpectare in inferiora, ut notum,
& hoc, cujus vos eftis fuperi, indicare poteft,
quia fub inferis alios inferiores credebant,
quamvis & hoc notare poffit,fub cujus im-
perio & jure vos fuperi eltis, vid. Barth.
ad Stat. vi. 364. à VIII. 81. nobis qui
Rott. fec. pejerat eft hic impune pejerat, nec
timet perjurii poenam.
750. Fovit Heinfius corrigebat, lavit.
Sed fovere medicinae verbum, pro curare,
calefacere. vid. Heinf. ad Ovid. iv. ex Pont.
XI. 20. XII. Met. 424. in venis Turrian.
752. Percuſſae gelido] Percuffaeque tument
gelido Thuan. fec. perc. trepidant gelido S.
Germ. trepidans Hamb. tert. forte poffet le-
gi: Percuffo trepidant gelidae fub pectore fi-
brae. mox, mifcentur Turrian.
754. Tunc omnis] Heinfius capiebat in ac-
cufativo cafu, vel legebat, omnes artus, vel
etiam omni palpitat artu, poffet palpitare, ut
faepe fimilia verba, activam vim habere, vel
per graecismum dici, palpitat artus. fed re-
&tius Oudendorpius explicuit. in Hamb. pr.
erat, omnis p. aetas. mox, nunc fe tellure
Turrian.
كسة
Quod
757. Semel] Simul Thuan. fec. & Hamb.
tert. a m. fec. quod melius cenfeo: nam in
terra quum inveniffet cadaver, hoc non paul-
latim fe levat, fed a terra repulfum, fimul
& eodem tempore rectum ftetit. & ita cen-
ties fimul, nofter & alii utuntur. ficfimul pa-
riter. 111.587.diftentu Langerm. notaricum
hic de apertura oculorum poni. móx, non-
dum ſpecies S. Germ. nam morientis Rot-
tend. tert. a m. fec. fed morientis Thuan, fèc.
& Turr. omnia fruftra: jam eft, ut ante fi-
mul, eodem momento.remanent Cortius ju-
re fuo dedit. vigorque Rott. tert.
763. Quod jubeo] Qua Rottend. fec. a m.
fec.
766. Silvis] Signis Hamb. pr. a m. fec.
an, lignis, quod librarius vel gloffator adfcri-
pferat, ut filvis explicaret. fed faepe Poëtae
de rogo inftruendo agentes totos montes, ar-
boribus fpoliatos, fingunt. & hinc filvis Lu-
canus omnia augere amans, utitur. vid.
Valer. Flacc. 111. 332. Stat. vr. 88. & a-
lios. fic inf. 824. robore multo Exftruit ro-
gum, deeffe vero hic unum verbum notavit
Omnibonus, tali fepulchro condam, talibus
32
*
Lil
PHARSALIAE LIB. VI.
449
$
Quod jubeo, mercede mihi: nam vera locutum
Immunem toto mundi praeftabimus aevo,
765 Artibus Haemoniis: tali tua membra fepulcro,
Talibus exuram, Stygio cum carmine, filvis,
Ut nullos cantata magos exaudiat umbra.
Sit tanti vixiffe iterum: nec verba, nec herbae
Audebunt longae fomnum tibi folvere Lethes,
770 A me morte data. tripodas, vatesque Deorum
Sors obfcura decet. certus difcedat, ab umbris
Quifquis vera petit, duraeque oracula Mortis
Fortis adit. ne parce, precor. da nomina rebus,
Da loca, da vocem, qua mecum fata loquantur.
775 Addidit & carmen, quo, quidquid confulit umbram,
Scire dedit. Maeftum fletu manante cadaver,
filvis exuram. nifi fepulchrum pro rogo ca-
pias, ut fupr. 526. vid. ad 111. 11. quod
praeftat.
768. Sit] Si tanti Ed. Gryph. vitiofe. nec
turba Hamb. pr. fomnum tibi rumpere Thuan.
quart. Rott. fec. quod amplexus Cortius, nec
male. Ovid. 111. ex Pont. VI. 55.
Ne tamen ifte metus fomnos tibi rumpere
poffit.
Mart. XIV. 125.
Si matutinos facile eft tibi rumpere fomnos.
abi tres codices perdere; etiam non male. No-
fter lib. VII. 24.
ne rumpite fomnes
Caftrorum vigiles.
vid. Oudend. mox ad vf. 781. rumpere &
folvere permutarunt etiam librarii. lib. III.
597. in variis lect. Stephani eft, fenium tibi
folvere, quod non fpernendum, neque a li-
brariis facile proficifci potuit. ita fenium aevi
lib. IV. 812. ita apud Cicer. de Harufp. Refp.
cap. XVII. pro fomnium matricidarum, in
MSS. eft fenium, quod Graevius illuftra-
vit.
770. Vatesque] Menfasque Turrian, a m.
Tri-
fec. an, mentesque Deorum, ut apud Ovid. xv.
Met. 136. mentefque Deum fcrutantur in il-
lis, fc. fibris. fed forte menfas a gloffatoreeft,
qui tripodas explicabat. mors obfcura Rott.
tert. a m. fec, decet & difcedat maxima pars
codicum, decet, ut ejus mos eft, tefte Se-
nec. Oedip. 514. certis difcedat Hamb. tert.
difcedat certus MS. Cortii. vero petit Ri-
chel.
773. Ne parce Nec tres. adit, vitamque
precor Hamb. pr.
774. Fata loquantur ] Imitatus Statius
VIII. Theb. 181. cum quo volucres mea fata
loquentur.
775. Umbram] Umbra Thuan. fec. dedi
Richel. in diftinctione Oudendorpii conſulit
habet duplicem accufativum. Sed & Latine
verbum dare cum accufativo & infinitivo
conftrui, patet ex Virg. v1. 67. da Latio
confidere Teucros. ut ibi videbimus. In locis,
quae ex Noftro adducuntur, dativus rèpeti-
tur quidem, fed inde non fequitur non lice-
re accufativo uti: pro Oudendorpio tamen
etiam poffet dici, confulere cum duplici ac-
culativo poffe conftrui: ita Cicer. v11. ad
LII
At
450
* 1
M. ANNA EI LUCAN
{
Triftia non equidem Parcarum ftamina, dixit,
Adfpexi, tacitae revocatus ab aggere ripae:
Quod tamen e cunctis mihi nofcere contigit umbris,
780 Effera Romanos agitat difcordia manes,
Impiaque infernam ruperunt arma quietem.
Elyfias alii fedes, ac Tartara maefta
Diverfi liquere duces: quid fata pararent,
Hi fecere palam. triftis felicibus umbris
785Vultus erat: vidi Decios, natumque, patremque,
Luftrales bellis animas, flentemque Camillum,
Et Curios; Sullam de te, Fortuna, querentem.
Attic. 20. nec te id confulo. Stat. VII. Theb.
628. non vos longinqua, forores, confulimus.
Claudian, 11. Stilic. 287. noftros qui confu.
lis omnia patres, & ita confulere rem dixit Li-
vius 11. 28. ubi Rhenanus ex Plauto exem-
plum duplicis accufativi adfert. quare in ta-
libus optimum eft codices fequi; hic vero
quisquis pro arbitrio diftinguat, ego lectori
permitto optionem.
777. Triſtia non] Malim nondum, cui me
lius refpondet, tamen. deinde, afpexi plu-
rimi. tactae revocatus a. a. ripae Voffianus:
eleganter, quafi jam pedem impofuiffet ri-
pae, ut in cymbam Charontis tranfiret,
quam tamen infepultus nondum potuerat in-
gredi. & ita aeftus Hortenfii de hoc epithe-
to tacitae evanefcent. & hoc eft, quod di-
xit fupr. 714. primo pallentis hiatu Haeret
adbuc Orci, nec in Tartareo latitaverat antro,
ut dicit vf. 712. nam licet omnia apud infe-
ros faepe tacita & filentia dicantur, circa ri-
pam tamen, ubi ftabat, & ad quam ruebat
effufa & multa turba, orans ut tranfmitte-
getur,magnus erat tumultus, ut apud Virgil. v.
Aen. 305. & feq. in primis vf. 317. minime
ergo tacita ripa, fed tacka hic praeferendum.
eadem varietas fuit fupr. lib. IV. 648.
Ut tandem auxilium tactae prodeffe paren
tise
■bi nonnulli codices, tacitae,deinde, e functis
1
સ
3
で
​*
{
De-
1
*
malebat Heinfius: miror cur non e junctis,
id eft, mihi proximis, correxerit, quam vo-
cem faepe aliis in locis repofuit. vid. lib. 11.
194. & alibi, denique an recte funétae um-
brae dicantur pro functorum umbrae dubito,
nec in exemplis inf. lib. v11. 818 ab Ou-
dendorpio & aliis adductis ullum fimile vi-
deo. forte Heinfius indu&tus fuit illis Vir-
gil. vi. 306. defunctaque corpora vita: qua-
re, quum Lucanus multus fit in hae voce
cunctus, poffet retineri, ut indicet magnam
civili bello peremtornm, & ad inferos mif-
forum turbam, quae uno ore civilis belli rá◄
biem nuntiabat.
781. Infernam] Aeternam Hamb. pr. &
Richel. & unus Heintii. Heinfio confultos
codices ita habere fcivit Oudendorpius ex
notis Cl. Drakenb. ad Sil. 111. 36. fimilis
variatio apud Claudian. 11. Rapt. 331.
Et aeternam patitur rarefcere noctem.
ubi infernam in MS. rapuerunt, quod Cor-
tio placuit ex fuis, & in Voffianis fuit, fi
pluribus firmaretur, non rejicerem facile.
fimilis varietas lib. 1v. 15r. & faepe alibi.
fed & ſupr. vf, 768. rumpere fomnos vidimus,
& lib. 1. 239. Rupta quies populi.
786. Luſtrales] Schol. Juvenalis Sat. v1,
156. habet illuftres, quod ex interpretatione
ortum: nam & ita hic Scholiaftes inter alia
illuftres exponit. fed male. imitatur Sta-
*
tius
PHARSALIAE LI B. VI
451
}
Վ
4
Deplorat Libycis perituram Scipio terris
Infauftam fobolem. major Carthaginis hoftis,
790Non fervituri maeret Cato fata nepotis.
Solum te, Conful, depulfis prime tyrannis,
Brute, pias inter gaudentem vidimus umbras.
Abruptis Catilina minax, fractisque catenis
Exfultat, Mariique truces, nudique Cethegi.
795Vidi ego laetantes popularia nomina Drufes;
Legibus immodicos, aufosque ingentia Gracchos.
Aeternis Chalybum nodis,& carcere Ditis
Conftrictae plaufere manus, camposque piorum
tius x. Theb. 788.
Luftralemne feris ego te, puer inclyte,
Thebis,
Devotumque caput, vilis ceu mater, ale-
bam.
ubi vide Barth. animas bellis tres.de te Sullam
Thuan. quart. Sulla S. Germ.
792. İnter gaudentem ] Inter gaudentes
MS. Cortii.
2
793. Abruptis] Iterum hic ftudio novandi
Cortius, quum in fcriptis reperiffet abrutis,
& obrutis, conjicit legendum, @brutus Ca
tilina, graviter in legem Pediam peccans
ut & fecerat fupr. h. 1. 35. in diruta, me-
diam producens fyllabam, deinde dat, fpre-
tisque catenis, nec unde habeat nos docet:
an quia effugit Catilina, nec in carcerem de
trufus fuit, ut ejus focii, fed an ideo non pof-
fet dici fregiffe catenas? fed & Sinon eva-
fit manus Graecorum, & tamen ille, fe ru-
piſſe vincula jactat apud Virgil. 11. Aen.
134. verum de eo non agitur, fed de poena,
qua apud inferos Catilina torquetur, & quem
Virgilius lib. v111. Aen. 668. minaci pen-
dentem fcopulo, poenas fcelerum dare fingit.
quo refpexiffe Noftrum puto, & illum fra-
Ais catenis, quibus ad fcopulum fufpenfus
erat, exfultaffe, vinctus ergo fuit, ut fupra
Gigantas vidimus vf. 665. abreptis conjicit
Gujetus, fed hoc improprie admodum effet
Po-
dictum. miror etiam Cortium non bic, ex-
fultant, ut eft in Voffiano, adripuiffe: tali-
bus enim delectari folet.
་
797. Aeternis] Alternis Barber. aeterni
chalybis quatuor. aeternis chalybis Rottend.
fec. & Hamb pr. & duo alii. obvia haec ae-
terni & alterni variatio: ut apud Manil. 1.
64. 11. 820. Liv. VII, 30. & paffim. an
Chalybes hic fabri & miniftri Vulcani in-
telligantur, video non convenire inter edito-
res, quorum quidam majori, alii minori li-
tera vocem exprefferunt. & hic facilius Ou-
dendorpio adfentirem, quam fupr. lib. 1v.
223. quia plurali numero chalybes pro ferro
nondum reperi; nifi chalybis quis praeferret.
Conftrictas etiam tres, quod Cortio placuit,
Sed tunc nominativus repetendus vel a Dru-
fis & Gracchis, vel a fequenti tarba nocens.
Sed illi adjungitur pofcit. fcio quidem plau-
dere pectus & fimilia dici, fed hic non video
unde nominativus poffit repeti. quare vul-
gatum retineo, & de omnibus his nocenti-
bus, quos vinctos fingit, capio, illos plau-
fum dediffe, manibus fuis etiam conftri&tis:
nam manus & membra corporis id facere,
quod per ea faciunt homines, ut lingua lo-
quitur &c. ne pueri quidam hodie ignorant.
vid. fupr. 11. 273. & h. 1. 587. & infr.
v11. 82. claufere Langerm. Heinfius, ploſe-
re, quod idem eft, ac planfere.
LII 2
800.
452
M. ANNAEI LUCANI
Pofcit turba nocens. regni poffeffor inertis
SooPallentes aperit fedes, abruptaque faxa
Afperat, & durum vinclis adamanta, paratque
Poenam victori. refer baec folatia tecum
O juvenis, placido manes, patremque, domumque
Exfpectare finu, regnique in parte ferena
805 Pompejis fervare locum. nec gloria parvae
Sollicitet vitae: veniet quae mifceat omnes
Hora duces. properate mori, magnoque fuperbi
Quamvis e parvis animo defcendite buftis,
Et Romanorum manes calcate Deorum.
›
810 Quem tumulum Nili, quem Tybridis adluat unda
Quaeritur, & ducibus tantum de funere pugna eft.
Tu fatum ne quaere tuum; cognofcere Parcae,
Me reticente, dabunt: tibi certior omnia Vates
Ipfe canet Siculis genitor Pompejus in arvis :
800. Pallentes] Pallantes Barber. qui &,
@bſtructaque. mox, dirum S. Germ. fed to-
tum verfum 801. ignorat Thuan. fec.
805. Pompejo] Pompeji multi, s a fequen-
tis vocis litera prima abforpta, unde Pompe-
jus Richel. Pompejis alii, quod Oudendor-
pius & Cortius jure praetulerunt. fervate
Hamb. fec. ne gloria Rott. tert. & Barber.
follicitat Langerin. veniat Barber. & a m. fec.
Rottend. fec. omnis Thuan ſec.
808. Defcendite] Defcendere Oifel. a m.
pr. difcedite Cortius, male. ad inferos enim
defcendere debebant.
810. Fibridis] Intelligit Mausoleum Cae-
farum in campo Martio, in quo Caefaris
reliquiae conditae, non agit de conjuratorum
animo projiciendi in Tiberim cadaver Caeſa-
ris. nam abluere, vel alluere de praeterla-
bente fluvio dici folet, non de merfo & pro-
jecto in flumen, nec convenit etiam Pompe-
ji buſto.
811. Pugna eft] Eft ignorat Thuan. pr.
ne
Ille
qui & diftinguit, tu fatum we quaere tuum,
Cognofcere P. m. r.dabunt, dabit tres codi
ces. certior omina Heinfius, ut fupr. 716. ipfe
canit Barber. in horis fex pro oris, quod aliis
placuit. fed quum hic Pompejus diu tenuerit
infulam totam, quid prohibet arvis retinere,
ut centies Virgilius & alii, arva Latina, Ita-
la &c. dixerunt, fic arva Sicaniae fupr. 65. in
his vero ante navalem pugnam debemus fin-
gere umbram patris ipfi apparituram, nunc
praedici.
815. Elle] Ipfe Rott. pr. & Langerm. vo
cat Voff. jubeat mutare Hamb. pr. quod &
defendi poffet: vid. ad lib. 1. 684. & ad O-
vid. Nuc. 119. Europem Thuan tert. a m.
pr. diftribuet tres cum Cortio facientes.
819. O miferanda domus] Manus Rott.
fec. & a m. fec. Turrian. qualis varietas &
lib. x. 61. & 488. aut Poëta, aut librarius
refpexiffe videtur illa Virgilii lib. x1. 259.
vel Priamo miſeranda manus, ubi etiam in
MSS. domus, orbe videtis Heinfius.
I
820
PHARSALIAE LIAE
453.
LI B. VI.
815Ille quoque incertus, quo te vocet, unde repellat,
Quas jubeat vitare plagas, quae fidera mundi.
Europam, miferi, Libyamque, Afiamque timete.
Diftribuit tumulos veftris fortuna triumphis.
O miferanda domus, toto nihil orbe videbis
820Tutius Emathia. Sic poftquam fata peregit;
Stat vultu maeftus tacito, mortemque repofcit.
Carminibus magicis opus eft, herbisque, cadaver
Ut cadat, & nequeant animam fibi reddere fata,
Confumto jam jure femel. Tum robore multo
825 Exftruit illa rogum: venit defunctus ad ignes:
Accenfa juvenem pofitum ftrue liquit Erichtho,
Tandem paffa mori. Sextoque ad caftra parentis
It comes: & coelo lucis ducente colorem,
Dum ferrent tutos intra tentoria greffus,
830 Juſſa tenere diem denſas nox praeftitit umbras.
820. Sic poftquam] Sed Hamb. fec. poſt-
quam fua fata Hamb. pr. ita lib. 1v. 361.tur-
•ba haec fua fata peregit. Aufon in Caefari-
bus de Tiberio. Sera fenex Capreis exful Ne-
ró fata peregit. maeſto tacitus Řichel. vid. lib.
111. 739. popofcit Thuan. fec. male. vid. ad
lib. 11. 510. eft, vehementer pofcit. mox
carminibus opus eft m. Langer. mox, animas
fibi idem & Thuan. quart.
"
825. Venit] Oudendorpius dicit nullum
librum agnofcere vadit. atqui Heinfius ex
Voffiano notavit, defunctus vadit, nifi ille or-
dini foli intentus neglexerit ibi, legi vadit,
notare, Tamen vadit majorem impetum &
ardorem indicat, ad ignem tres, mox liquit
omnes fere,
828. It comes] Id comes Richel. vid. ad
Virgil. 11. Aen. 704. ridiculum hoc dicit
Gujetus, quia fupr. vf. 510. dicit illam vi-
tare commercia hominum. Verum hoc
fed ibi agit de urbibus, quas non intrat ; fed hic
paventem Sextum tenebras noctis, & magi-
cis his facris confternatum, ducit ad caftra:
& ftatim ad fuas fedes reverfam fingere de-
bemus, quumillum tutos intra tentoria gref-
fus tuliffe vidiffet.
829. Dum ferrent] Dum referant Hamb.
tert. fed in Langerm. a m. fec ultimus ver-
fus legitur ante penultimum, tenere pro re-
tinere, morari, ut fupra jam faepe notatum.
f
LII 3
M. AN.
Pag. 454
M. ANNAEI LUCANI
}
PHARSALIA E
*
LIBER SEPTIMUS.
ARGUMENTU M.
Segnior Oceano, cafu quo bella geruntur,
Oftendit primo: Sic & quae dixit uterque.
Proxima pars bellum defcribit, & ultima, Magnum
Devictum cepiffe fugam: Sed Caefar habendas
Militibus monftravit opes, caftrisque refedit.
S
Egnior Oceano, quam lex aeterna vocabat,
Luctificus Titan numquam magis aethera contra
Egit equos, currumque polo rapiente retorfit:
Defectusque pati voluit, raptaeque labores
5 Lucis: & attraxit nubes, non pabula flammis,
Sed ne Theffalico purus luceret in orbe.
At nox felicis Magno pars ultima vitae
Sollicitos vana decepit imagine fomnos.
1. Segnior] Imitatatus haec Statius lib. v.
Theb. 177.
Tardius humenti noctem dejecit Olympo
Fuppiser, & verſum miti, reor, aethera
cura
Suftinuit.
Nam
mniboni aliter hic legitur, ut faepe, atque
in textu. nim. luctificos, ut ad equos perti-
neat. quod fi codicibus firmaretur, non fper-
nerem. vocaret Gujetus.
3. Currumque] Curfumque maxima pars
fcriptorum. curfufque Rott. fec. unde Cor-
abi Lutatius hunc locum laudat, in notis O- tius, curruſque tentabat. currúm in Oiſel. a
m.
**
}
T
M. ANNAEI LUCANI PHARSALIAE LIB. VII.
455
Nam Pompejani vifus fibi fede theatri
ro Innumeram effigiem Romanae cernere plebis,
Attollique fuum laetis ad fidera nomen
Vocibus, & plaufu cuneos certare fonantes.
Qualis erat populi facies, clamorque faventum,
Olim quum iuvenis, primique aetate triumphi,
15 Poft domitas gentes, quas torrens ambit Hiberus,
Et quaecumque fugax Sertorius impulit arma,
m. pr. tantum erat. parum intereffe putem;
quum ubique fere videam currum & curſum
commutari. vid. ad Val. Fl. v. 612. & Dra-
kenb. ad Sil. xvi. 334. Curfum dederunt li-
brarii, quia equòs & currum videbatur fuper-
fluum geminare. qui enim retorquet equos,
ille & currum fecit. fed idem de curfu di-
ci poterit. nec haec duo conjungere veritus
Virgil. xi. 478.
Fertur equis, rapidoque volans obit omnia
curru.
ubi etiam curſu alii codices, ut fere femper.
agere vero & equos & currum dicitur, quam-
vis Barth. ad Stat. vI. 716. vilius credat in
Poëfi Epica dicere, agere equum, quam cur-
rum. fic agere currum Nofter v111.810. &
814. fic agere navem Ovid. 1. Faft. 5oo. vid.
ad Valer. Fl. 1, 689. Utrumque uni verbo
agere jungit Horat. 1. Od. 34.
y
Diefpiter per purum tonantes
Egit equos, volucremque currum.
abi certe non credidit vile verbum Flaccus,
Florus, Poëtas fere fequens 1.7. Tullia fu
per cruentum patrem vecta carpento, confterna
zos equos agit, retorfit Gujetus inepte dictum
pro incitavit pronuntiat. fed quia ex lege ae-
terna deberet maturius curfum inchoare, ma-
ga nunc eum retinente, coa&tus fuit retorque-
re aliquamdiu curfum, & equos, erumpere
ardentes, reflectere.
5. Attraxit] Adtra&tus Thuan. quart. de
pabulis Solis vid. Lutat. ad Stat. vii. Theb.
9. & Barth. & fublatam ex mari aquam ite-
rum demittere, quum oriretur, canit Stat. 1.
demittere,quum
Achil. 244.mox, se Theſſalio Cortius ut fo-
•
let. luceret paras Thuan fec.
Vef-
7. Magno] Ita omnes fere, praeterquam
in quatuor, qui Magni habebant. fine dubio
male. nec opus hoc pluribus exemplis adfir-
mare, ut Cortius fe acturum ad Plin. 11. Ep.
20. promittit. Ovid. tv. Amor. 2.
Ultima coena tuo fit, precor, illa viro.
9. Vifus] Eft vifus Turrian. Heinf. cor-
rigebat, faepe theatri, pro fepto. non probo.
feð ſedes, eft locus, in quo fpe&abant lu-
dos, ut centies apud veteres occurrit. apte
vero hoc de theatro fingit: plaufu enim illo
admodum delectatum dixit lib. 1. 133-
12. Certare] Spectare Thuan, fec. errare
Rott. pr. mox, facies populi tres. faventum
quatuor; quod recepit Cortius. nec male:
videtur enim Lucanus imitatus Horatii illa
lib. 111. Od. 24.
Quo clamor vocat, & turba faventium.
vid. Buchner. & Cort. ad Plin. 1x. Ep. vII. §.2.
illud, primi aetate triumphi, pro tempore
triumphi, nefcio an alius dixerit. nifi fit by-
pallage, pro triumpho primae aetatis. Sed fi-
militer fere Plin. lib. 11. 1. hoc actum cir-
ca captae urbis aetatem, nec abhorret longa
ftudiorum aetas apud Quinctil. s. de Inft. Ŏ-
rat. 7. pro longo tempore. fufpectum ergo
hoc immerito Gujeto.
15. Poft domitas] Per d. Thuan. fec. vid.
lib. 11. 635. torrens quas Cortius. torrentem
Iberum etiam dixit Claudian. Epith. Honor.
40. & Nofter 11. 156. Nilum torrentem.
Varro 1. de R. R. 22. torrentes fluvios, ubi
vide notas Pontederae. & Avian. Fab.
XXXVIII. ubi Cannegieteri notae confulen-
dae
456
M. ANNA EI LUCANI
Vefpere pacato, pura venerabilis aeque,
Quam currus ornante, toga, plaudente Senatu,
Sedit adhuc Romanus eques. Seu fine bonorum
20 Anxia venturis ad tempora laeta refugit:
•
>
Sive per ambages folitas contraria vifis
Vaticinata quies, magni tulit omina planctus:
Seu vetito patrias ultra tibi cernere ſedes,
Sic Romam Fortuna dedit. Ne rumpite fomnos,
25 Caftrorum vigiles, nullas tuba verberet aures.
dae, nefcio an ambire recte dicatur Hiberus
gentes, inter quas fluit. reponerem fere lam-
bit, nifi hoc quieto magis fluvio, quam tor-
renti convenire crederem. artat Iberus Lan-
germ. latet aliud, credo, verbum.
16. Fugax] Fuga Thuan. quart. fugae pr.
fed fugax hic eft exful, ut centies fuga pro
exfilio. nec fuga fua fi impulit arma, fed ipfe
exful. de impulit vid. Heinf. ad Sabini Epift.
1.68. & Nofter eo verbo varie & faepe utitur.
17. Pura] Clara Barber. fed pura hic op-
ponitur pictae & triumphali, quae ornabat
currum. Illam nullis adhuc honoribus fun-
&tus gerebat, ut reliqui cives_privati, ut re-
&te Oudendorpius. onerante Thuan. fec.
20. Refugit] Recurrit S. Germ. cucurrit
Thuan. fec. & a m. fec. tert.
22. Vaticinata] In Thuan. pr. vaticinata
quies Magni.Tulit. ego malim,vaticinata quies,
Magno tulit omina planctus: non enim praece-
dit,magnus plaufus,cui magnus planctus oppo-
natur; ordo igitur ille debet effe:illa quies,id eft,
fomnium, offerens menti ejus contrarium ipfis
vifis eventum, tulit Magno Pompejo omina
futuri plan&us & luctus. Flor. lib. 1v. 2. dux
ipfe & nocturna imagine theatri fui audiens
plaufum, in modum planctus, circumfonare.
Nofter ex opinione vulgi, fomnia faepe ex
contrariis effe explicanda, hic plaufum facit
omen planetus. fibi malebat Gujetus pro ei.
24. Romam] Fortuna dedit Romam Rott.
pr. ne rumpite fomnum idem. vid. lib. vr.
169. caftrorum o vigiles Langerm. a m. fec.
a
3
Zg
Cra-
verberat Hamb. fec. qui & a m. fec. auras,
quod & erat in Thuan. fec. tibi verberet
Thuan. quart.
26. Craftina dira quies] Merae hic mihi
funt tenebrae, nec quomodo quies craftina, di-
ra fit futura, ut Scholiaftes explicat, intel-
ligo; quum hoc fomnium nunc obverfatum
Pompejo, craftina quies dici nequeat, &
craftino die vera bella & acies fint futurae.
Cogitabam aliquando an hic ordo poffet in-
ftitui: quies, (id eft, fomnium hoc) feret
craftina dira & moefta (accufativo cafu) ima-
gine diurna, id eft, vera, non ut in fomnio
vana. vel quies moeſta imagine diurna,
eft, offerens illa, quae cras fierent, feret
dira craftina. nam craftina quies hic non po-
teft, me judice, ferri, quia agitur de hujus
noctis quiete & fomnio, quod vaticinatur
per contraria vifis ipfis, dira in craftinum, &.
licet nunc videretur laeta olim tempora re-
ferre, erit tamen moefta imago fequentis
diei. fi haec non placent, poffet mutata di-
tin&tione legi,
id
nullas tuba verberet aures
Craftina. Dira quies &c.
id eft, dormiat in lucem multam, nec, ut
Horat. Epod. 11.excitetur claſſico truci, quies
illa dira fatis inquietabit eum, & offeret
ejus menti acies funeftas & bella. in Rot-
tend. fec. erat, tranfpofitis vocibus, Cra-
ftina moefta quies & imagine dira diurna. in
Rott. pr. dura quies. reliqui; unde pares &C.
etiam non plane intelligo, nec Heinfius, ap-
po-
PHARSALIAE LIB. VIN
457
A
Craftina dira quies, & imagine maeſta diurna
Undique funeftas acies feret, undique bellum.
Unde pares fomnos populi, noctemque beatam?
O felix, fi te vel fic tua Roma videret.
30 Donaffent utinam Superi, patriaeque, tibique
Unum, Magne, diem, quo fati certus uterque
Extremum tanti munus raperetis amoris.
Tu velut Aufonia vadis moriturus in urbe:
Illa rati femper de te fibi confcia voti
pofite obelo, fibi planum fenfum apparuiffe
teſtabatur, & Gujetus confodit hunc & fe.
quentes ufque ad vf. 45. in uno Voffiano
verfus 29 praeponebatur verſui 28. unde co-
gitabam legi poffe,
O felix, fi te vel fic tua Roma videret,
Atque pares fomnos populus ; noctemque bea-
tam.
felix, fi te Roma, vel fic, id eft, ita fomni-
antem, videret, & populus videret fimiles
fibi evenire fomnos (vide de ufu & fic ad
Virgil. 1. Aen. 594.) vel fi te unum mo-
do diem, faltem extremum, & in fua urbe
morientem, & fimul libertatem pereuntem,
vidiffet, & non perdidiffet tumulum tuum.
noctem beatam vocat, ut credidiffet, fi vel
unam cum Pompejo praefente in urbe po-
pulus potuiffet agere, & ex fimili fomnio
certus uterque factus fuiffet ruinae & exitii
communis. populus erat in Oifel, populis in
quinque. pares pro fimiles poni notum eft.
populo Cortius probabat. populis Heinfius. qui
melius expedire poterit, gratiam a me & le-
&toribus magnam inibit: nam ipfe mihi non-
dum fatis facio. unde pares fomnos populo
Markl. ad Ştat. 1. Silv. 11. 188.
30. Donaflent] Donaffes Rottend. fec. fed
tunc Superis legerem.
32. Fructum] Munus etiam cum aliis Tur
rian. cujus gloffa eft fructum. raperetis Voff.
fec. & Rott. fec, quod merito Cortius rece-
pit, & Oudendorpius probavit. videtur imita
tus Virgilii illa ex Eclog. v111, 60.
Hoc
Extremum hoc munus morientis habeto.
vid. quae dixi ad Valer. Flac. 11. 252. ubi
de temporis & diei unius mora effe capien-
dum, non de munere buſti, docui.
33. Vadis] Poffet quidem vadis capi pro
in poelium abis cum impetu & ardore, ut
de hoc verbo notavimus ad Val. Flac. vI.
229. & ad Phaedr. Iv. 17. fed tamen huic
verbo vix locum hic effe puto: nam fomnia-
bat Pompejus hunc plaufum fibi dari Romae
in theatro fuo a plebe, quo oftendi fibi cre-
debat minime verofimile effe, ſe craftino die
fore vi&um, & fugiturum in certam mor-
tem. cogitabam fcripfiffe Poëtam,
Tu velut Aufonia, gaudes, moriturus in
urbe.
ut fupr. 1. 133. plaufuque ſui gaudere thea-
tri. & fic vadere & gaudere confuderunt li
brarii apud Stat. vi. Theb. 645.
Cetera plebs Lyciis gaudet contenta phare-
tris.
ubi in uno codice, uadit reperi, ut & Bar-
thius in fuis membranis. vadere vero femper
notat concitatum greffum, qui huic loco
non congruit: fomnium enim hoc ideo lae-
tum videbatur Pompejo, quia poft victo-
riam, fe Romam rediturum, & ibi fenem
moriturum, fibi promittebat; fed falfum ef-
fe gaudium dicit Poëta, quia contrarium
vaticinatur quies illa, five fomnium. Roma
confcia rati femper voti recte exponitur ab Hor-
tenfio, quia votis nuncupatis, quoties ad
bella exiffet Pompejus, populo fauftis omini-
Mmm
bus
k
1
!
458
M. ANNA EI LUCA NI
Y
35 Hoc fcelus haud umquam fatis haerere putavit,
Sic fe dilecti tumulum quoque perdere Magni.
Te mixto fleffet luctu, juvenisque, fenexque,
Injuffusque puer: laceraffet crine foluto
+
Pectora femineum, ceu Bruti funere, vulgus.
40 Nunc quoque tela licet paveant victoris iniqui,
Nuntiet ipfe licet Caefar tua funera, flebunt:
Sed dum tura ferunt, dum laurea ferta Tonanti.
O miferi, quorum gemitus edére dolorem,
bus eum profequente, femper victor redierat;
fi ergo pares fomnos, laeta, ut videbatur,
portendentes, habuiffet populus, hoc faltem
ad breve tempus munus rapuiffet extremum,
ut te vidiffet, nec umquain credere potuif-
fet, te extra urbem per fcelus moriturum.
35. Fasis baerere] Debere corrigebat Hein-
fius, quod & Cortio in mentem venit, vel
aliunde Viri illuftris conjecturam, ut plures,
refcivit, vel ex lib. vi. 130. potuit petere,
ubi, Fatis debentibus annos, fed paullum di-
verfo fenfu: nam & fatis debent ſe & fua ho-
mines, & fata debentur hominibus, ut do
cuimus ad Valer. Fl. v. 21. quia tamen nul-
lus codex adjuvat, ego haerere puto com-
mode poffe capi, pro fixum, decretum effe,
licet fingularis, ut multae, haec fit loquen-
di ratio Noftro poëtae. non multum diffimi-
le illud lib. 18. 573. Haeremus cuncti fupe-
ris. fi debere legas, debet intelligi fe debere,
vel repeti ex feq. verfu, vel melius dixiffet,
boc fcelus deberi fatis, mox idem Heinfius
malebat, fic fibi delecti.
37. Fleffet] Fleſſent lucu juvenesque fe-
nelque Thuan. quart. poffet & feffent legi
licet juvenis fenexque fequeretur, quod mi-
For Cortio non placuiffe. injuffusque puer
eleganter dictum, & expofitum ab interpre-
tibus. invifufque puer Turr. & Barber. quae
voces faepe confufae, quia iifdem fere du-
&ibus formatae literae in MSS. faepe incer-
tos faciunt, quaenam fit exprimenda. ut a-
pud Virgil, 1. Georg. 15. & alibi, & juus
Qui
& vifus etiam millies confufa. Jul. Ob-
feq. cap. cxxI. Bos facra injufla de montibus
per boftium claffem adnatavit. ubi vide inter-
pretes, in Hamb. pr. erat vir pariterque puer.
cujus librarius quatuor hic aetatis humanae
gradus voluit exprimere. Sed fruftra. tan-
tum vero luctum fuiffe dicit, ut & ad pue-
ros, qui non intelligunt calamitatis magni-
fudinem, penetraret, nec opus effet eos a
parentibus admoneri. vid. Comment. ad Si-
ii x1.498. conferendus hic luctus publi-
cus cum Athenienfiun, poft cladem a La-
cedaemoniis illatam, apud Juftin. lib. v. 7.
Quae quum nuntiata effet, omnes relictis de-
mibus per urbem difcurrere pavidi, alius a-
liam fcifcitari, auctorem nuntii requirere : non
pueros imprudentia, non fenes debilitas, non
mulieres fexus imbecillitas domi tenet; adeo ad
omnem aetatem tanti mali ſenſus penetraveṛat.
mox, laceraret Turrian...
39. Ceu Bruti funere] In funere volebat
Heinfius, quod ex Hulfii codice profert Ou-
dendorpius. fic apud Ovid. 11. Amor. xI.
37.
Atque aliquis noftro lacrimans in funere.
& 111, 18. 13.
Fratris in Aeneae fic illum funere dicunt
Egreffum tectis, pulcher Jule, tuis.
Sed & ille & alii, & Nofter 11. 21. praepo-
fitionem omittere folent : quare codices fe-
qui optimum.
42. Tura ferunt] Dura Thuan, pr. a m.
pr. tura ruunt Voſſian. ferent quinque libri.,
fea
PHARSALIAE LI B. VII.
459
1
45
Qui te non pleno pariter planxere theatro.
Vicerat aftra jubar, quum mixto murmure turba
Caftrorum fremuit, fatisque trahentibus orbem,
Signa petit pugnae. miferi pars maxima vulgi
Non totum vifura diem, tentoria circum
Ipfa ducis queritur, magnoque accenfa tumultu
50 Mortis vicinae properantes admovet horas.
Dira fubit rabies: fua quifque, ac publica fata
Praecipitare cupit: fegnis, pavidusque vocatur,
>
fed hic notat, etiamfi diem triumphi coa&ta
laetitia celebrent, (nam vim habet & tamen.) &
licet Caefar tua funera nuntiet, & cives tura fe-
rait, tamen, dum haec facient, flebunt. vid.
- Gronov. Diatr. Stat. cap. xxx. fin. ita lib.
IV. 355. Nofter poft quamquam addit, fed di-
roferri revocantur amore. Terent. Hecyr. 11.
11. 5. etfi egomeis me ſcio obfequentem, fed non
adeo. ubi Donatus dicit pofitum pro fed ta-
men.
43. Edêre dolorem ] Cortius divinabat
quo non gemitu egeffere dolorem. Sed gemi-
tu, qui plerumque tacitus & rectus effe fo-
let, non egeritur dolor, fed ab invito po-
tius premitur. lacrimis & plan&u & clamo-
re egeri folet dolor. non aufi fuere plangere
in theatro, ut olim plauferunt Pompejo pu-
blice, edere vero dolorem eft, quali devora-
re, intus agere, ne obfervari poffit, ut re
de explicat Oudendorpius, er & Ovid. 1v.
Falt. 845. ab Oudendorpio opportune addu-
&o,
+
lacrimas introrfus obortas
Devorat, & clauſum pectore vulnus habet.
faepe etiam Ovidius-dixit, combibere lacri.
may. ut Epift. 81. 52.
·Contineo gemitus, elapfaque verba reprendo,
Et cogor lacrimas combibere 1pſe mèas.
ubi vide aduolata, & ad Albin. Epiced. in
Drufum vf. 114.agere dolores hic locum non
poteft habere, nifi addas introrfum, intus, vel
fimile, ut Stat, v. Silv. 1. 201.
Merfumque in corde dolorem
Saevus agit
Ac
ubi Barthius, in corda, quo nihil opus ; & hoc
deinde aliter exprimit, triftemque rogum fine
carmine flevit, id eft, tacito gemitu, vide &
fupr. lib. 1. 257. mox plenis theatris S.
Germ. non pleno theatro, quia tu non ade-
ras in tuo Theatro.
45. Vicerat aftra jubar ] Vid. ad Val. Fl.
III. 211, cum multo murmure Rottend, tert.
caftrorum infremuit malebat Heinfius, fed infr.
vſ. 129. luftra fremunt.
A
47. Petit] Cortius nullo codice adjutus
iterum, petunt, quia fcilicet tarba ruunt &
fimilia occurrunt. Sed an non licet etiam
dicere turba petit? ut Nofter faepiffime con-
ftruit. vid. ir. 103. IX. 1105. & paffim.
& hic praecedit fremuit, licet hoc non ob-
ftet, quo minus petunt poffet fequi, ut fae-
pe notavi, fed ubi MSS. ita dant. uid, ad
Virg. lib. 1. 468. fed ubique haec intrudere
non eft meum. vid. Cort. ad Plin. v. Ep.
VI. §. 27. pars ultima in Berfin. Cod. vid.
ad lib. VI. 700.
+
5o. Mortis Morti etiam Heinfius & Rut-
gers. 1. Var. lect. 12. admonet tres libri.
ammonet Sixii, nihil mutandum recte monuit
Oudendorpius. Statius VIII. Theb. 575.
Fatalem populis ultro pofcentibus horam
Admovet atra dies.
51. Dira fubit rabies] Dura fubit requies
Thuan. fec. ex vf. 16. repetitum. fe quisque
Hamb. fec. ad publica Oifel.
52. Pavidufque] Cupidusque Hamb. pr.
quod de ambitione & imperii cupiditate pof-
Mmm 2
ſet
460
M. ANNAEI LUCANI
}
Ac nimium patiens foceri Pompejus, & orbis
Indulgens regno, qui tot fimul undique gentes
55 Juris habere fui vellet, pacemque timeret.
Nec non & reges, populique queruntur Eoi
Bella trahi, patriaque procul tellure teneri.
Hoc placet, o Superi, quum vobis vertere cuncta
Propofitum, noftris erroribus addere crimen.
60 Cladibus irruimus, nocituraque pofcimus arma :
Jam Pompejanis votum eft Pharfalia caftris.
Cun&torum voces Romani maximus auctor
Tullius eloquii, cujus fub jure, togaque
Pacificas faevus tremuit Catilina fecures,
65 Pertulit, iratus bellis, quum roſtra forumque
fet capi, quo crimine Pompejum arceffebant
fenatores eum fecuti. Sed paffim Nofter
Pompejum ab adverfariis ignaviae & timoris
accufatum indicat, vid. lib. 1. 131. & 311.
hinc ignavus a Petron. in bell. civ. vf. 167.
Vocatur. de cupiditate imperii mox vf. 54.
aget. Cortius tranfpofitis verbis, foceri pa-
tiens nimium Pompejus, quia in quibusdam,
ac nimium foceri patiens, patiens vero fu
mitur, ut de marito adulteram domi haben-
te patientiam dicit Plinius lib. VII. Ep. 31.
fed fenfus eft quod nimis diu differat victo-
riam (nam hanc mente praecipiebant) de
Caefare, & eum. tam diu vivere patiatur
& dominari: ut lib. 11.650. Caefar num-
quam patiens pacis dicitur, & fimilia innu-
mera.
55. Timeret] Timere Thuan, fec. mox,
populique petuntur Turrian.
58. Vertere] Perdere quatuor & a m. fec.
duo. haec per interrogationem exhibet Rott.
pr. Marklandus ad Stat. 111. Silv. v. 68.
haec etiam per interrogationem dicta vult.
parum refert.
60. Nocituraque] Nocitura & Thuan. fec.
jam Pompejanis Thuan. quart. & Rott. fec.
Op-
quod non immerito placuit Cortio. vid. ad
Òvid. 111. Art. 723.
64. Saevus] Saevit Turr. timuit Thuan..
fec. perculit Oifel, protulit malebat Gujetus.
notat vero Oudendorpius praeter decorum
hic induci Ciceronem, verba feciffe, ut proe-
lium fuaderet. Sed quum totum Poëma fit
praeter decorum, utpote quod nobis rem
tam recenti hominum memoria geftam nar-
ret, ut, fi quid fingere velit Poëta, ex actis
etiam publicis mendacii argui poffit, etiam
in hac parte veniam obtinebit apud imperi-
tos fortaffe, quia Ciceronem non ex ani-
mi fententia locutum fingat, fed pertuliffe
cunctorum voces, & ita fimul fibi patroci
nium paraffe, fi res aliter cecidiffet: quare
nulli melius has partes potuit dare, quam
eloquentiffimo Ciceroni, qui more orato-
rum, aliorum cauffas agentium, faepe con-
tra animi fententiam loqui folitus fuit. quam-
quam improvidus & ineptus Poëta non de-
buiffet addere, cauffam ipfi irae privatae fuif-
fe, quod longi belli taedio jam roftra & fó-
rum optaret, quod puerile, & contrarium prio-
ribus, quafi fibi ſtuderet Cicero, quum alio-
rum fenfus exponat. & praeterea illum tae-
du
1
}
$
PHARSALIA E LIB. VII.
461
"
Optaret, paffus tam longa filentia miles.
Addidit invalidae robur facundia cauffae.
Hoc pro tot meritis folum te Magne, precatur,
Uti fe, Fortuna, velis, proceresque tuorum
70 Caftrorum, regesque tui cum fupplice mundo
Adfufi, vinci focerum patiare rogamus.
Humani generis tam longo tempore bellum
Caefar erit? merito, Pompejum vincere lente,
Gentibus, indignum eft, a tranfcurrente fubactis.
75 Quo tibi fervor abit? aut quo fiducia fati?
De Superis, ingrate, times? cauffamque Senatus
Credere Dis dubitas? ipfae fua figna revellent,
Profilientque acies. pudeat viciffe coactum.
duiffe, jam contra morem militantem, tam
diuturni filentii, ideoque oftentandae elo-
quentiae occafionem captaffe, etiam pro ma-
la cauffa. hòc enim vult, paffus tam longa
filentia miles. patimur enim molefta, & invi-
ti. vid. ad Val. Flac. v. 71. & faepe apud No-
ftrum.
+
66. Optaret Obftaret Hamb. tert. paffus
jam Heinfius. ac dedit, quod ex fuis profe-
runt Oudendorpius & Cortius, valde pla-
cet, licet noftri confenfu addidit exhibeant.
68. Hoc pro] Hoc folum pro tot meritis
Hamb. fec. & Rottend. tert. Fortuna preca-
tur, Uti fe,te Magne Thuan. fec. Stat. 11.
Theb. 690. Fortuna ſatis ufus abi, vid. Barth.
ad Stat. x. 207. & fupr. ad lib. v. 698.
70. Regesque tui] Heinfius refcribebat
tibi, ut cum adfuſi jungatur. quod & Guje-
to in mentem venit. Sed tui reges, id eft
quos habes tui juris, ut vf. 55. dixerat, qui
opponuntur proceribus caftrorum tuorum
ideft, Romanis fenatoribus. effuf Thuan. fec.
vid. lib. 1x. 55. focerum ut patiare Rottend.
tert. focerum patiere Thuan fec, bumano ge-
meri Turrian, & a m. fec. Rott. fec. mox
vincere tarde Rottend. pr. & Barber, lentum
Si
vel tarde Rottend. tert. vide de rỡ indignum
ad lib. x. 102. in tranſcurrente S. Germ. te
transcurrente alii & Edd. nonnullae, male.
maxima haec laus ducis, agmen ducentis
in itinere quafi vincere. vid. Claud. 1. in
Stil. 193. & IV. Conf. Honor. 460. & ibi
Barth. Čurt. v. 14. Syriam Aegyptumque a
praetereuntibus raptas. & ita intelligendus
Ovidius 1. Am. 11. 44.
Tunc quoque praeteriens vulnera multa da-
bis.
Ceterum conftructio hic diverfa fenfum pof-
fet variare: fi enim gentibus fit dativus, ca-
pi debet, itlis gentibus hoc indignum vide-
ri, quum ipfae fint tam cito fuba&tae, nunc
lentum effe Pompejum. Sin vero in abla-
tivo ponantur abfoluto, indignum eft Pom-
pejum lente vincere, poft tot gentes a trans-
currente fuba&tas. & tunc firmaret lectio-
nem,
Quos erat indignum Phario parere Tyranno.
lib. x. 406.
77. De fuperis] Te fuperis, fcilicet crede-
re, olim Heinfius. fed poftea mutavit fen-
tentiam.
78. Ipfae fua] Ipfi fua figna Langerm.tw
Mmm 3
Lig må
462
M. ANNA EI LUCANI
Si duce te juſſo, fi nobis bella geruntur,
80 Sit juris quocumque velint concurrere campo.
Quid mundi gladios a fanguine Caefaris arces?
Vibrant tela manus: vix figna moantia quifquam
Exfpectat: propera, ne te tua claffica linquant.
Scire Senatus avet, miles te, Magne, fequatur,
85 An comes. Ingemuit Rector, fenfitque Deorum
Effe dolos, & fata fuae contraria menti.
Si placet hoc, inquit, cunctis, fi milite Magno,
Non duce tempus eget, nil ultra fata morabor.
Involvat populos una Fortuna ruina,
·
figna plurimi. revellant Thuan. tert. profilient
acies Thuan. fec. Rott. tert. fub duce Thuan.
quart. juo non movendum. vid. lib. v. 46.
fenfus elt, fi non tuis aufpiciis, fed Senatus,
haec bella geruntur, & tibi imperium & du-
&tus eft datus, ut bella nobis, id eft, reipb.
in utilitatem adminiftres, juris hoc exercere
potes, ut ubicumque velis poffis proeliari. ge-
rentur Roit. pr. quicunque Turr. a m. fec.
velit Hamb. pr. fed Heinfius malebat, quo-
cumque velis, quod & mihi placeret. nam hoc
refpondet illis fit juris &c. velim fex codi-
ces.
82. Tela manus] Manu Oifel. vid. vr.
798. &, vix quisque morantia figna Rott. fec.
83. Te tua claffica linguant] Id eft, prae-
veniant, & te invito, & antequam fignum
des, canant, ut faepe fponte ceciniffe fi-
gna narrant Hiftorici. fic Florus iv. 2. de
proelio ad Thapfuin, ubi ante imperium du-
cis fua fponte cecinerunt figna, linquere & re-
linquere faepe dicitur aliquis alium, quem
praevenit & praeterit, de quo agemus am-
plius ad illa Virgilii v111. 216, colles clamo-
re relinqui. male alii claffica per milites ex-
plicant, qui defererent Pompejum, mox,
vota fuae tres Cortii.
87. Si placet hoc cunctis] Si placet hoc, in-
quit, cunctis Hamb. pr. & Barber. deinde
addit Pompejus, fi milite, ut infr. 227. de
Sit-
Scipione. & Stat. vir. 375.
Magnanimi reges, quibus baud parere re-
cuſem
Ductor, & ipfe meas miles defendere The-
bas.
& hoc eft, quod apud Val. Fl. 1. 143. Ac-
fon dicit, tales ego ducere fuetus, Atque fequi.
ubi vide quae dixi. vid. & infr. 744. & viti.
28. Comes vero invidiofe; ut comites magi-
ftratuum in provincias & bella euntium dice-
bantur, qui fere femper erant juvenes, qui
prima ftipendia in contubernio Imperatoris
faciebant, quod probari non opus eft.
88. Nil ultra] Nihil Rottend. pr. non o
&to alii.
90. Sitque hominum] Omnes noftri hunc
verfum exhibent, licet a duobus Cortii &
uno Oudendorpii abeffe notetur. Si quid ve-
ro languidi appareat, ea fpecie innumeri in
Lucano verfus effent confodiendi, prae qui-
bus hic multo erectior videri poffit. Luca-
nus vero faepe partes Pompejanas vocat
genus humanum, ut fupr. vf. 72. mundum
v. 70. orhem 45. & res humanas 131. &
fimiliter paffim. quid ergo obſtet
minus hic polt populos, fcilicet fub regi-
bus, qui auxilia ferunt, ut vf. 90. addat
partem magnam hominum, id eft, Roma-
norum, quibus hunc diem noviffimum, fi
proelio res committatur, vaticinatur. Sed
quo
offen-
X
4.63
PHARSALIAE SA
LI B. VII.
90 Sitque hominum magnae lux ifta noviſſima parti.
Teſtor, Roma tamen, Magnum, quo cuneta perirent,
Accepiffe diem. potuit tibi vulnere nullo
Stare labor belli: potuit fine caede fubactum,
Captivumque ducem violatae tradere Paci.
95 Quis furor, o caeci, fcelerum? Civilia bella
Gefturi, metuunt, ne non cum fanguine vincant.
Abftulimus terras, exclufimus aequore toto,
Ad praematuras fegetum jejuna rapinas
Agmina compulimus, votumque effecimus hofti,
100Ut mallet fterni gladiis, mortemque fuorum
offendit forte repetita feq. verf. vox Ma-
gnum, quae odiofior erit, fi hic Magni le-
gas; nifi mox magnum diem cum Scholiafte
capias, pro-die, quo res in ultimum difcri-
men adducitur, ut ita Florus lib. 11. 6. non
fait major fub imperio Romano dies, quam il-
le, quo (vel quum, vid. infr. viii. 467.)
duo ducum maximi direxere aciem. &
ita paffim magnum, fummum, vel magnam
diem dicunt veteres, de quo vid. ad Ovid.
111. Amor. 18. 27. Tacit. vita Agricolae
cap. xxxiv. Imponit quinquaginta annis ma-
gnum diem, ubi recte de memorabili proe-
lio Virdungus accipit. Sed quia, fi ita ca-
pias, accepiffe caret fua perfona, nifi me
fubintelligas, ut faepe fieri folere novi, ta-
men malo Magnum Pompejum intelligere,
qui teftatur, fe non dediffe, fed accepiffe
diem, & coactum proelio committere rem
Romanam.
93. Potuit fine] Potui multi fcripti &
editi, quos Cortius fequitur. Romanae pa-
i quatuor. & hoc placuit Cortio & Ouden-
dorpio. fed violatae magis menti Pompeji
convenit: nam fi traderet Caefarem capti-
vum paci, parcere deſtinatfe ipfi poterat vi-
deri; quod Pompejanis, in omnes faevien-
tibus, non erat, credo, decretum; fed eum
ut victimam violatae paci immolare. fic
tradere fatis IV. 738. leto 11, 102. viduatae
tr. paci Langer. & MS. Cortii.
Per-
95. O caeci] Eſt, cacci Hamb. pr. & a
m. pr. Turrian. dubium, an furor fcelerum,
an, caeci fcelerum praeftet conftruere ; fic
lib. x. 482. caeca juventus confilii. Edit.
Steph. & aliae diftin&tionem poft furor non
habent, nec now Hamb. fec. confanguine
Thuan. tert. mox, excludimus Hamb. pr.
99. Votumque] Notumque Turr. votum
effecimus Oifel, efficimus Rottend, ſec. ut fter=
ni mallet idem, ut mallent Hamb. pr. quod
fi Cortius vidit, miror eum non recepiffe.
gladiis fterni Thuan. quart. mortemque fere
omnès. quod mutaverunt, quia mors de plu-
ribus dici non credebant. Sed vidimus ad Sue-
ton, in Claud. cap. xxxiv. plura exempla &
fupr. 11. 203. vi. 176. & infr. vſ. 774. &
lib. 1x. 9. & 380. & ad Virg. 11. Georg. 72.
& licet hoc toties occurrat, tamen non ob-
fervatum temerarios faepe criticos impellit
ad loca fana corrumpenda. ita apud Stat. 1.
Silv. 11. 67.
Supplice dextra
Et votis precibusque virum concede moveri,
Cl. Mark, corrigit viri, quia fupplex dextra
pluribus non convenit fcilicet. fed Cicero
non timuit dicere pro Milone xxIx. quid
vultu extimuiftis, non vultibus. deinde offen-
dit hos forte, quod poft fuorum fequatur meis,
non meorum, fed de eo genere loquendi vide-
bi-
464
M. ANNAEI LUCANI
Permifcere meis. belli pars magna peracta eft
His, quibus effectum eft, ne pugnam tiro paverét~
Si modo virtutis ftimulis, iraeque calore
Signa petunt. multos in fumma pericula mifit
105Venturi timor ipfe mali. fortiffimus ille eft,
*
Qui promtus metuenda pati, fi comminus inftent,
Et differre poteft. placet haec tam profpera rerum
Tradere Fortunae? gladio permittere mundi
Difcrimen? pugnare ducem, quam vincere, malunt.
110Res mihi Romanas dederas, Fortuna, regendas:
Accipe majores, & caeco in Marte tuere.
Pompeji nec crimen erit, nec gloria bellum.
bimus infr. vf. 144. & ad lib. VIII. 747.
permifcere fuis erat in Hamb. pr. fubacta eft
Rottend. fec. vid. infr. vſ. 299. mox, time-
ret Hamb. pr.
103. Si modo] Deerat hic verfus Richel.
& a m. pr. Oifel, & fufpectus fuit Heinfio,
qui etiam illa, figna petunt? per interroga-
tionem legebat, ut refponderet illis Cice-
ronis vf. 77. ipfae fua fignarevellent &c. Sed
ibi figna funt aquilae & militaria figna, hic
vero claffica, ineundi proelii figna. Si ve-
ro ejiceretur verfus 103. interrogationis no-
tam hic facile ferrem.
105. Ille eft] Eft ignorat Oifel. mox,
inftet Langerm. inftant Hamb. pr. Tollius
ad Aufon. Protrept. pag. 309. Sic, cum mi-
nus inftent volebat, quem puto fignificare
hic Cortium. Sed eft contra mentem Poë-
tae: qui pericula prope inftantia poteſt dif-
ferre, ille fortiffimus eft. Cort. ad Plin. 18.
Ep. 13. §. 17. putat unum omitti oppofi-
tum, fortiffimus ille eft, qui promtus metuen-
da pati, fi comminus inftent,id eft, fì non com-
minus inftant, differre poteft. fed non puto.
dicit illum etiam effe fortiffimum, qui licet
promtiffimus fit pati metuenda, tamen etiam
differre poteft & nullam pugnandi copiam
facere, fi hoftes comminus inftant: dubium
etiam, an ſubcomminus inftent, debeant, non
→
"
Vin-
hoftes intelligi, fed metuenda, eo fenfu: for-
tiffimus ille, qui promtus metuenda prae-
fentia pati, etiam differre poteft. & ita će-
pit Omnibonus. mox, placet hic, Hamb.
pr. gladio & perm. Langerm.gladiis quatuor.
ducem quem Šixii.
2
112. Pompeji] Pompejo Langerm. ita lib.
lib. 11. 288, crimen erit fuperis, parum re-
fert. nam ut crimen Deorum lib. v. 39. &
alibi. ita & Gloria Nifi vel Nifo Ovid. 1.
Trift. 1v. 24. & alibi. Liv. praef. §. 7. ca
belli gloria eft Populo Romano. Nofter 111.
241. quanta eft gloria genti, ubi etiam gentis
alii. non crimen Turr.
113. Vincis apud ſuperos votis] Quden-
dorpius in utramque partem difputat, pro
votis & fatis. pro vntis vero nihil valere lo-
cum dicit Justin. x1, 3. prius votis hoftes quam
x1.3.
armis vincendos; quia ibi vota pro donis de-
beant capi. Sed an ulla umquam võta ſuſce-
pta fuere fine donis, aut datis aut promiffis?
unde apud Virgil. v111. Aeneid, 6i.
Junoni fer rite preces, iramque minasque
Supplicibus fupera votis.
ubi alii codices, donis. & lib. 111.439.
Junoni cane vota libens, dominamque po-
tentem
Supplicibus fupera donis.
ubi eamdem effe varietatem nos docent no-
tac
$
1465
PHARSALIAE LI B. VI.
2
嘁
​Vincis apud Superos votis me Caefar iniquis:
Pugnetur. quantum fcelerum, quantumque malorum
115In populos lux ifta feret! quot regna jacebunt!
Sanguine Romano quam turbidus ibit Enipeus!
Prima velim caput hoc funefti lancea belli,
Si fine momento rerum, partisque ruina
Cafurum eft, feriat: neque enim victoria Magno
120Laetior. aut populis invifum, bac clade peracta,
Aut hodie, Pompejus erit miferabile nomen.
Omne malum victi, quod fors feret ultima rerum;
Omne nefas victoris erit. Sic fatur, & arma
Permitit populis, frenofque furentibus ira
tae Pierii. ita & apud Stat. 1, Silv. 11. 195.
prò dona precesque, jam olim vota correxe-
ut poftea etiam Marklandus. nihilo
minus hic fatis praeferrem, quia illa po-
tius iniqua, quam vota dici poffunt. ut lib.
ram,
X. 452.
Fatumque fibi promifit iniquum.
Virgil. 11. Aen. 257.
Fatisque Deum defenfas iniquis.
ubi Servius adducit de Mario ex Noftri lib. 11.
86. & in. Aen. 17.
Moenia prima loco, fatis ingreffus iniquis.
Fata ergo Caefaris & Pompeji iniqua erant,
illius majora, hujus minora, de quibus e-
gimus fupr. ad lib. v. 189. Et dii, exami
natis utriufque fatis, Caefarem praetulerunt,
eique victoriam de Pompejo attribuerunt. fic
infr. vf. 206. dicit omne coelum Caefaris
& Pompeji fatis vacaffe, id eft, nihil tra-
taffe, nifi fata fummorum horum virorum,
ut recte Scholiaftes. eadem iterum varietas
mox vf. 295. fed mea fata moror, ubi in a-
lio codiee, vota. & ita apud Ovidium, Clau-
dianum & alios variare codices obfervavi. hic
tamen omnes noftri votis habent, ideoque
eligat quisque quod placet, & vota iniqua ex-
plicet, ut Pompejus reipublicae pacem & le-
ges reftitutas voveat, Caefar dominationem.
La-
idem vero hic dicit, quod de facrificiis poftea
ab utroque Deis factis ait, ubi omnia adver-
fa Pompejo fuere auguria, Caefar vero lita
vit vf. 170. Sacrificiis vero addita vota, pre-
cesque quis ignorat? & vf. 181. votum ne-
fandum vocat,
114. Quantum fcelerum] Sceleris Cortius,
quod, fi codices darent, amplecterer. eft e-
nim mollius. Sic quantum mortis IX. 680.
quantum poenae h. İ 784. Pugnetur eſt in
Thuan, tert. & a m. fec. in Rott. tert. &-
Heinfio placuit, & Gujeto.
119. Cafurum] Cafurum eft, neque enim
fuerit victoria Thuan. fec. lectior Turrian.
120. Invifum,hac] Hac caede fex libri: ut
lib. 11. 203. & ita Virg. 1x. 242. ingenti
caede peracta, ita Plin. 111. Ep. XIV. immo-
bilis & extentus fidem peractae mortis imple-
vit. ubi Cortius fe de vi verbi peragere egif-
fe ad lib. 1. vf. 691. indicat. vid. fupr. vI.
820, bac clade debet fine dubio de Pompeji
capite intelligi, fed quomodo tunc nomen
invifum effe poteft ? invidia enim morte
quiefcit. quare deleto bac, intelligerem cla-
dem Caefarianorum, quia ex victoria, quae
ipfi multo civium fanguine, cui parcere fe
velle antea vf. 92. & vf. 114. dixerat, con-
ftabit, invidiam ingentem fibi conflabit, &
Non
im-
466
LUCANI
M. ANNA E I
7
125Laxat: & ut victus violento navita Coro ;
Dat regimen ventis, ignavumque arte relicta
Puppis onus trahitur. trepido confuſa tumultu
Caftra fremunt, animique truces fua pectora pulfant
Ictibus incertis. multorum pallor in ore
130Mortis venturae eft, faciesque fimillima leto.
Adveniffe diem, qui fatum rebus in aevum
Conderet humanis, & quaeri Roma quid effet,
Illo Marte palam eft. fua quifque pericula nefcit,
Imperium ipfi invidebunt, & populi & proceres
reliqui. aut hodie, fcilicet fi ipſe cadam, mi-
ferabile ero nomen: nam addit, omne malum
victi, id eft, miferabile nomen erit; omne
nefas victoris, qui per bellum civile fuperior
fuerit, & rempublicam tenuerit. mirabile
Turrian.
122. Quod fors feret] Fors quatuor, quod
fert fors S. Germ. fors fert Rott.. fec. & Ri-
chel. ferat Cortius. mox, permifit Turrian..
125. Violento] Violenti Langerm. ut de-
ducatur a violens. quam vocein obtrulit no-
ftro Cortius infr. v111. 374. & Ovidio lib..
x. Met. 568. Tanaq. Faber. vid.& fupr. vi.
37. non negandum in ufu fuiffe, & Horatio
aliisque ufitatum.. fed ex uno codice nihil
hic novo.
126. Ventis] Victis Thuan. pr. a m. pr.
repetita voce a praecedenti verfu. fed lib.
VIII. 190. cetera da ventis. Regnum, quod
editiones quaedam habent, poffet illuftrari
illis,quae dixi ad Valer. Flac. 1. 418. mox,
rapido Rott. tert. confifa Hamb. fec. concufa
Rottend. tert.
129. Multorum] Mutorum Thuan. fec. ut
fimilis eft variatio obfervata lib v. 218. in
ore eſt tres, & mors_ventura eſt ſeptem libri.
& tunc in ore eft debet fubintelligi, fed prius
eſt deeft plurimis. Martis venturi Hamb.pr.
venturae faciesque fine verbo fubftantivo plu-
rimi. deinde variant codices, fimillima leto eft
Thuan. fec, morti alii. Sd five morti five le-
30 legas, eſt inepta tautologia.. quare forte
legendum,
Paller in ore eft
At-
Sortis venturae, faciesque fimillima leto.
mortem vicinam dixit ſupr. vſ. fo. & viciniam
leti v. 224. & alibi. futuram mortem etiam
pro proxima Virgilius, Statius & alii dixe-.
runt. Ovid. xii. Met. 74.
Pallentemque metu, & trepidantem morte
futura.
licet ventura mors plus notet, fcilicet fta
tim, fine mora venturam, & quafi praefen-
tem, ut obfervat Servius ad Virgil. 111. Aen..
158. offendit credo eruditos, quod letum
ponatur pro mortuis, aut moribundis. Sed
figuratae tales locutiones funt obviae, in pri-
mis apud Poëtas. infr. VIII. 747. G
miles formulas loquendi videbimus. Sed
functo vel functis, fi fcripti addicerent, non
rejicerem, nam ita fumi vocem hanc, poſt
Heinfium quoque docui, exemplis ex ipfo.
Statio, quae placuere Oudendorpio, addu
&tis, ad Albinovani locum vf.. 393. ab Ou-
dendorpio quoque laudatum, Sed, ut di
xì, letum, vel mors, poteſt explicari pre
mortuis. ut ita infr. 818. libera fortunas
mors eft Oudendorpius explicat pro mortuo.,
132. Conderet] Vide quae diximus ad Va-
ler. Fl. 1. 531. aliter utitur Avian. Fab
xv. condere fata pro finire, ubi vid. 'Do-
&iffimni Cannegieteri notas.. Ita hic quoque
poffet capi, fi res bumanae pro Romana re-
publica explicentur, cujus finis jam effet
futurus. quid effſet Gloffator Thuan.tert, ex-
Plie
PHARSALIAE LI B. VII.
467
Attonitus majore metu. quis litora ponto
135Obruta, quis fummis cernens in montibus aequor,
Aetheraque in terras, dejecto fole, cadentem,
Tot rerum finem, timeat fibi? non vacat ullos
Pro ſe ferre metus: Urbi, Magnoque timetur.
Nec gladiis habuere fidem, nifi cotibus afper
140Exarfit mucro. tunc omnis lancea faxo
Erigitur: tendunt nervis melioribus arcus:
Cura fuit lectis pharetras implere fagittis.
plicat: vel libera, vel non.
134. Nefcit] Parum diverfo fenfu dixit
Statius v. Theb. 345. tantosque jubet nefcire
labores, pro non fentire ut graves. & VII.
674. Jua vulnera nefcit.
126. Dejecto fole] Devexo Thuan. pr. a
m. fec. moi, maneat fibi Thuan. fec. a m.
fec. timeat fibi foli, quum omnibus idem im-
minet exitium. tot rerum effe appofitionem,
quae comprehendit praecedentia, hic fe illu
traffe ait Cortius ad Plin. 111. Ep. XI. §.3.
138. Pro fe] Prae correxerat Heinfius,
ſed induxerat. inemorat & Cortius. Sed dif-
ferunt. prae fe ferre eft oftendere, declara-
re; fed multis erat pallor & facies morti fi-
milis, unde fatis metus apparebat: fed non
pro ſe ferre metus, eft quidem metuere, fed
non fibi, at patriae, orbia m.-fec. Rottend.
tert. ita Stat. 11. Achil. 159. pude atque do-
Jofam, Sic pro te timuiffe Thetin, Ovid. i. Met.
182.
Non ego pro mundi regno magis anxius illa
Tempeftate fui.
Gujetus, non vacat ulli. fic apud Ovid. v11.
Met. 453. varie legitur, nulli, vel,nulla eft
fincera voluptas. ubi vide.
139. Habuere fidem] Eleganter di&um,
ande & fidus enfis, fidelis lorica & fimilia Vir-
gilio & aliis vid ad Gratii Cyneg 52. nifi
cotibus fex libri pro cautibus.
140 Exarfit Non placuit hoc verbum
Heintio, & primo conjiciebat, ſe terfit, dein-
de, fefe acuit. fed quum ferrum teritur cau-
Au-
tibus incalefcere folet, ut mox 146, incaluit
enfis incudibus, & ex Horatii loco egregie il-
luftravit Oudendorpius. ideo nihil mutem.
afper mucro poteft dici, nondum quidem
cotibus politus, fed jam tamen ex incude
aliquantulum acutus, ut lib. v1. 186.
Jamque bebes, & craffo non afper fanguine
mucro.
& ita, ſaxo exasperare enſem dixit Silius Iv
19. in fequenti etiam verbo, erigitur haere-
bat Heinfius, & exigitur conjecerat, fed de-
leverat iterum conjecturam. credovitium la-
tere, quod nunc non eluo. acuitur MS. Cor-
tii, ex gloffa. erigitur poffet capi ut mucrones
incurvati & retuli rectifierent: ut fere Omni-
bonus, & eo refert mox 148. Spicula recocta;
quae in Pythone retufa erant. erecta pila mox
159. in MSS. rectus mucro VI. 237. alio
fenfu, fed fingularis admodum loquendi mo-
dus. cogitaveram olim, faxo atteritur, ut
in fimili apparatu bellico Stat. 111. 589. at-
tritogladios cogunt juvenescere ſaxo: ubi Co-
dex Barth. a trito. vide & Achil. 1. 433.
tenuantque humentia faxa Attritu, pigris
addunt mucronibus iras, ibi quidem faxum di-
citur atteri, fed & viciffim arma, quae a-
cuuntur faxis, atteri poffunt dici, quum a-
cutioria fiunt, ex afperis. mox, nervis ma-
joribus Hamb. pr. mediocribus Thuan. fec.
fed melioribus, fcilicet quam veteres, cor-
rupti & flaccidi tempore facti. de lectis fa-
gittis vid, ad (vid. 1. Amor. 11. 22.
Nan 2
143.
468
yahu ath
M. ANNA EI LUCAÑI
.
Auget eques ftimulos, frenorumque aptat habenas.
Si liceat Superis hominum conferre labores,
145 Non aliter, Phlegra rabidos tollente Gigantas,
Martius incaluit Siculis incudibus enfis :
Et rubuit flammis iterum Neptunia cufpis,
Spiculaque extenfo Paean Pythone recoxit,
Pallas Gorgoneos diffudit in Aegida crines,
150 Pallenaea Jovi mutavit fulmina Cyclops.
Non tamen abſtinuit venturos prodere cafus
Per varias Fortuna notas. nam Theffala rura
143. Aptat baben as Plurimi artat, quod
placuit Cortio. Sed in quem ufum artarent?
quum hoc in equitando ufu venire foleat, ut
vel laxet, vel artet & contrahat eques ha-
benas; & in incurfu in hoftes plerumque la-
xet., ut infr. 225. largus habenae Ponti-
cus ihat eques. ubi vid. Õudendorpii notas.
& unde toties, immittere, & permittere e-
quum occurrit, ineptus vero hic eft Scho-
liaftes, quare aptas retinendum, id eft, pa-
rat, ut Virg. iv. Georg. 74. aptare lacer-
tos, ad pugnam parare. Liv. XXII. 5. arma
sapere & aptare pugnas. Columel. x.vf. 277.
Tellurisque comas facris aptate caniftris.
ubi etiam MSS. artate. Vid..Heinf. ad Ovid.
1v. Faft 451. & x1. Met. 456. & ad Ne-
mef. Cyneg. 90. & ad Virg. 11. Aen. 672.
in Voffiano erat, Aptat eques ft. f., aptat.
144. Superis] Pofitum pro fuperorum la-
boribus, ut modo vf. 100. vidimus, & mox
165. fuperi pro aris. vid. ad lib. vIII. 747.
rabidos plurimi, ut & Gigantas, mox, Siculis
fornacibus MS. Cortii. quafi ab incude non
poffit incalefcere ferrum.
147. Flammis] Flammas Thuan., quart..
quod miror uon placuiffe Cortio, qui lib.
*. 549. ita conftruere hoc verbum tentavit
contra fcriptos..
148. Extenfo] Extento Hamb. tert. dif
fundit Thuan. tert. defudit Rottend. pr. ef-
fudit. Hamb. pr. in Aegide Rottend. tert. &
Quum
Hamb. pr. Pallanaea Rott, tert. & Hamb,
tert. Jovis Langerm.
151. Frodere] Perdere, producitur inter
varias lect. fed noftri omnes rece, prodere
vid, lib. 1..623. VI. 690. & alibi paffim. &
hinc numquam manifeftiora prodigia immen-
tis ruinae dixit Flor. Iv.. II. 45. qui pauca
habet, nofter ex more fuo omnia fere, quae
umquam diverfis temporibus & locis appa-
ruiffe dicuntur, inepte cumulat., vid. ad Sil.
VIII. 626.
154. Inque oculis]. Deerat hic verfus Rott.
fec. & damnatus Oudendorpio & Cortio. fed
quum magno confenfu codices reliqui eum.
fervent, poffet tueri locum; fi in parentheft
legantur illa, hoc modo..
obftitit aether
(Namque oculis hominum infregeruut fulmi--
na nubes)
Adverfasque &c., detulit..
Hincque oculis Richel. Heinfius conjecerat,.
fecuerunt, fed eo relicto, crepuerunt facie-
bat. mihi infringere verbum aptius videtur,.
de quo fupr. ad lib. I. 103.. illud in. abfor-
ptum ab ultima litera in bominum, ut mil-
lies factum.. aut,
(Namque oculis hominum ſparſerunt fulmi-
na nubes) vel
(Famque oculos b.ftrinxerunt fulmine nubes)
ambo haec verba cum frangere commutata
videbis. lib. 449, Spargere vero cum dativo»
QCo.
1
1
PHARSALIAE LI B. VII.
469
Quum peterent, totus venientibus obftitit aether:
Inque oculis hominum fregerunt fulmina nubes:
155 Adverfasque faces, immenfoque igne columnas,
Et trabibus mixtis avidos fiphonas aquarum
Detulit, atque oculos ingefto fulgure claufit,
Excuffit criftas galeis, capulosque folutis
Perfudit gladiis, ereptaque pila liquavit:
160 Aetherioque nocens fumavit fulfure ferrum.
Nec non innumero cooperta examine figna,
Vixque revulfa folo; majori pondere preffum
occurrit & lib. v1. 71. & 703. & alibi, licet
& in aliquibus locis ablativus poffet effe. fi
haec non placeant, abeat in malam rem ver-
fus infelix & fenfum turbans, & cum eo e-
jus auctor. fulgura vel fulgera erat in uno &
altero.
156. Avidos] Malebat Heinfius, rabidos.
Pythonas ſex. Tytanes S. Germ.
157. Ingesto] Injecto Langerm. & a m.
fec. Turr. vid. lib. v1. 232. incerto Rottend.
pr. & Ms. Cortii, moefto Hamb. tert. &
Langerm. haec vero videntur induxiffe quos-
dam ut vf. 154. confoderent, quia idem fe-
re dicit. Sed quid fi hic legeretur, ingefto
veļ injecto flumine, quia de fiphone agitur,
qui, quum magnam vim aquarum traxit
deinde eam magno impetu effundit. exclufit
criftas Turrian. a m. pr.. galeis criftas Rott.
tert. fcopulosque Hamb. tert..
159. Perfudit] Profudit Cortius ; & ita con-
jiciebat Oudendorpius. latere aliud verbum
fufpicarer: vel vulgatam explicarem, ut li-
quefacti & foluti gladii in capulos emanarint.
ut ita perfundi aqua, oleo & alio humore
faepe occurrit. Gratius Cyneg. for.
Peneo qualis perfunditur amne
Theffalus.
Perfundi pro perungi illuftravit Pafferat.. ad
Propert. 1. 11. pag. 144. faepius ita utitur
Ovidius, de quolibet humore, quo made-
fcit aliquis.. profundere hic minime aptum..
Signi-
nec perfundere pro liquefacere eft interpre
tandum, fed ut Omnibonus, liquefactus in
vaginis enfis fulmine, perfudit & madefecis
capulos ferro fluenti. Gujetus capulos pro va-
ginis capiebat. ita enfem pro vagina vel capu-
lo apud Virg. Iv. Aen. 262. quidam capiunt,
v. Serv. erectaque plurimi codices. alio ta=
men fenfu atque verf. 141. nimir. pila quae
erecta gerebant manu. fed nec erepta difpli-
cet, ut a ligno, cui praefixum erat fer-
rum, excuffus fit mucro, vel liquefactus,
quod fequens verfus confirmare videtur, ubi
nocens ferrum, id eft, mucronem, fumaffe
dicit fulfure: pro quo fulgure Hamb. pr. quod
faepe alibi confundunt, quia ex fulgure ful-
fureus quidam odor furgit. vid. III. Buher.
ad Petron. bell. Civil. vſ. 122.
161. Innumero] Et numero cooperta ex
agmine S. Germ. mox, pondere peſſum Qi-
fel. fed an mergere peffum dicatur, ut pef
fum dare, dubito. & mergere hic gravius
quid quam inclinare effe puto. ut lib. vi. 8.
& mox vf. 170. Alterutrum merſura caput :
fed ita merferunt, ut caput ejus videri ne
quiret, undique obfeffum ab examinibus a-
pum. aut referendum merfere ad rorantia
fletu figna, & ponenda diftinctio poft felo
merfis in effoffam terram capitibus, quosdam
inventos poft pugnam Cannenfium narrat Li-
vius xxii. si.. an mortem hic intelligat du
bite.
Nan 3
10
25
470
M. ANNA EI LUCANI
*
+
Signiferi merfere caput, rorantia fletu,
Ufque ad Teffaliam Romana, & publica figna.
165 Admotus Superis difcuffa fugit ab ara
Taurus, & Emathios praeceps fe jecit in agros;
Nullaque funeftis inventa eft victima facris.
At tu, quos fcelerum Superos? quas rite vocaſti
Eumenidas Caefar? Stygii quae numina regni ?
170Infernumque nefas ? & merfos nocte furores?
Impia tam faeve gefturus bella litafti?
Jam dubium monftrisne Deum, nimione pavori
Crediderint: multis concurrere vifus Olympo
Pindus, & abruptis mergi convallibus Haemus,
164. Et publica] Ac publica Thuan. fec.
ut Cortius volebat, qui Virum Doctum bine
'publica legere notat, fed ipfe hic mendum
latere fufpicabatur. fenfum puto, ufque ad
hoc proelium fuiffe in partibus Pompeji li-
gna Romana & reipublicae, quae deinde vi-
to Pompejo, & Caefare dominante, Cae-
faris tantum fuere, id eft, regia quafi, non
reipublicae, quae fublata fuit, & in domi-
nationem verfa. fic publica fata lib. 11.239.
vel de folis Pompeji fignis, quae partibus
reipb. & Senatus praeferebantur, capiendum,
ut lib. II. 319. quin publica figna ducemque
· Pompejum fequimur. & ita Cato publica jura
&patriam fequitar lib. 18. 249. ideoque lo-
cus hic fanus eft. ipfe Cortius ad Plin, v11.
Ep. XIX. §. 9. haec ultima fuiffe Romana &
publica figna eo fenfu capit, ut C. Caffius
ultimus Romanorum a Tacit. iv. An. 34. di-
citur. quae interpretatio eodem redit fere quo
moftra.
165. Admotus fuperis] Heinfius tentabat,
vel devotus fuperis. Sed centies victima ad
moveri aris dicitur. vel legebat, admotus fa-
sris. fed facris fequitur, & fuperi hic pro
templis, & aris Deorum, & facrificio fupe-
ris ad aram faciendo, explicari debent, ut
ita Dii pro fimulacris & templis ponere fo-
-
·
Ede-
lent. ut lib. 1.558. & paffim. diſcuſſa ara elt
pedibus vicimae impulfa. Emathiae 'Vof-
fian. a m. fec. fe injecit Turr. fe deeft. Ri-
chel. vid. lib. v1. 182. fe praecipiti pondere
jaculatus dixit lib. 11. 155.
168. Scelerum fuperos] Superos fcelerum
Thuan. fec. ne vero offendat infolentior´ lo-
cutio, videatur lib. 11. 80. ubi dixit, Ter-
ribiles Deos fcelerum. fic bofpitii Superos lib.
IX. 132. Statius x. Theb. 758. Armorum Su-
peri, ubi vide Barth. & ad 11. Theb. 294. ubi
& nefas dici omnem rem infelicem docet. Ex-
menides quatuor. Stygis vitiofe Ed. Gryph.
merfus &Cortius. deinde malim, impia quam
faeve gefturus bella, litafti?
172. Jam dubium] Nam volebat Heinf.
nimione pavore Cortius, ut crediderint abfo-
lute pofitum fit, pro milites crediderint illa
effe prodigia: nam referendum ad fequentia
prodigia. pavore autem fit propter pavorem.
nimioque pavore multi libri. nimione pavori
quinque. Pindus Olympe vifus Thuan. fec.
concurrere debet eo fenfu capi, quo Cyaneae
concurrentes cautes dicuntur ab Ovidio 111.
Amor. x1.3. ubi vide Ciófani notas. obru-
ptis Hamb. pr. abrutis.tres.
兽
​176. Rapidus] Rabidus Thuan. fec. Rot-
tend. tert. Boetida fere omnes praeter' Laǹ-
germ
A
PHARSALIAE LIB. VII.
473
175Edere nocturnas belli Pharfalia voces,
Ire per Offacam rapidus Boebeida fanguis:
Inque vícem vultus tenebris mirantur opertos,
Et pallere diem, galeisque incumbere noctem,
Defunctosque patres, & cunctas fanguinis umbras
180 Ante oculos volitare fuos. fed mentibus unum
Hoc folamen erat, quod voti turba nefandi
Confcia, quae patrum jugules, quae pectora fratrum
Sperabat, gaudet monftris, mentisque tumultu,
Atque omen fcelerum fubitos putat effe furores.
185 Quid mirum, populos, quos lux extrema vocabat,
Lymphato trepidaffe metu, praeſaga malorum
germ. qui Bobeida, vid, y1. 38%.
179. Defunctos alulare patres] Corruptum
locum teftantur variantes lectiones, quas
easdem fere, quas Cortius & Oudendor-
pius in fuis, ego in noftris inveni. Leatio,
quam dedit Oudendorpius, placeret, fi modo
probaffet, fanguinis umbras poffe dici affi-
nium. Sed neminem ego ita locutum memi-
ni. aliud eft in Heinfiana lectione, & juncti
fanguinis umbras. fic apud Stat, 141. Theb.
644.
miſeri quid pulchrum fanguine juncto
Aoniam, & diri fatiare novalia Cadmi
ita Heinfius. vulgo vice. Sil. x. 565.
juncta propinquo
Sanguine turba virum.
& fupra lib. 1. 111.. habemus, juncti fangui-
nis pignora. & cunctus crafum erat in Hamb.
fec. cundas & Hamb. tert. quare cum Hein-
fio legerem,
Defunctosque patres, & jundi fanguinis
umbras
Ante oculos volitare fuos.
copula deeſt, in galeis, & defunctos, in mul-
tis fcriptis. "Ululare hic intrufum puto, ab
aliquo, qui apud alios id verbum in hac re
occurrere meminerat: namˇvolitare, quod
cum ftrepitu & ululatu fiebat, ſufficit utrie
que rei. vide ad Petron. cap. LXIII.
Si
183. Sperabat] Sollemniter multa novare
geftientes, Heinfius & Cortius, fpirabat re-
poni volunt. quos non fequor, quum & fe
quentibus,gaudet & putat convenire non pu
tem, & etiam jugulos & pectora alicujus fpi-
rare eo fenfu, qui bic requiritur, Latine di
ci vix exiftimem. nec in exemplis fupra lib.
11. 138. & alibi, faepe de hoc verbo fpire-
re adductis, ullum potuerim fimile inve-
nire fpirare caedem, fanguinem, bella & fimi-
lia facile patior, fed jugulos & pectora pro-
bari poftulo. tumultus fex libri. non male,
ut nec tumultum, quod Sixii Codex habet..
fenfus eft, illa perturbatio mentis & fubiti
furores funt omen fcelerum. fed & vulgata
aptum efficit fenfum, fi non aptiorem. imi-
tatus in hac locutione Horat. 11. Od. rớ
neque confularis,
Summovet lictor miferos tumultus
Mentis.
185. Quid miram] Mirum eft Turrian.
quodlux Richel. externa Rottend. fec. aeter-
a Hamb. pr. omnes fruftra, ſupr. vſ. 90, lu-
cem noviffimam dixit, vocabat Rottend. pr.
& Barber. quod magno auctore Virgilio 11.
Aen. 668.
Becat lux ultima victos:
fo
472
M. ANNAEI LUCAN1
Si data mens homini eft? Tyriis qui Gadibus hofpes
Adjacet, Armeniumque bibit Romanus Araxem,
Sub quocumque die, quocumque eft fidere mundi,
190 Maeret, & ignorat cauffas, animumque dolentem
Corripit, Emathiis, quid perdat nefcius, arvis.
Euganeo, fi vera fides memorantibus, Augur
Colle fedens, Aponus terris ubi fumifer exit,
Atque Antenorei diſpergitur unda Timavi,
195Venit fumma dies, geritur res maxima, dixit :
Impia concurrunt Pompeji & Caefaris arma.
ſe tueri poteft; nifi quis librarium non tam
doctum fingat, ut ex Virgilio haec fumfiffe
per fe putet: fed Nofter hoc verbo fimili fere
modo faepius uti folet: ut inf. h. 1. 815.
plura exempla dabit index. neque hic folum
librarii manent fuppofuere, fed & apud Vir-
gilium in fimili cafu x. Aen. 471. & jam fua
Turnum fata vocant. ubi manent codices, fed
egregie & efficacius de inftanti fato explicat
Pierius. Ovid. Ep. v11. 1. Sic, ubi fata vo-
cant &c. & faepe alibi. fata manent omnes;
fed fuo tempore morituros vocant, qui-
bus vicina eft mors, ut fupr. 129. & ita
v11. Aen. 590. manet Supplicium Turnum,
fed lib. x. jam, id eſt,
jam, id eft, ftatim, vocant fata.
haec bene difcernenda funt in Poëtis. & ita
hic nihil miri, fi morti jam proximi trepida-
verint, quos vocabat lux extrema, quum
etiam longe inde remoti, quos deinde mane-
bant fatum, maeruerint.
186. Metu] Manu Turrian. fed metus pro-
prier lymphata convenit. vid. Stat. VII. Theb.
113. de Pavore, & ibi Barth. mox, fic data
Hamb. tert. nec male,ut puto Heinfio placuit,
figno interrogationis pofito poſt eft? ego ma-
lim conftruere, fi mens praefaga malorum
eſt data, quid mirum fi &c.
188. Armeniumque] Arcanumque MS.
Cortii, Araxen Rottend. fec. & Langerm. A.
A-
raxin alius Cortii: mox, quocumque fidere
fine eft Thuan. fec. Hambpr.
Seu
190. Animumque dolentem] Animique do-
lorem Hamb. pr. volentem S. Germ. concipit
Rott. fec. forte, animique dolorem concipit,
vel animoque, ut faepe Ovidius animo, men-
te concipere iras,triftia, amorem, furores &c.di-
cit in remotis illis locis eo die dolorem conce-
piffe Romanos, nefcios in Pharfalia eo die
pugnatum, fed aliquid mali fufpicantes, ex
triftitia oborta, cujus cauffam ignorabant.
fed & corripit poffet fervari, quafi animum
fine cauffa dolentem arguerent & corripe-
rent. quid perdit Hamb. pr. & Turrian.
vid. ad lib. 1. 126. neſcit quid perdat tres.
nefcius arvis quinque libri, quod auctorita-
tem Heinfii fecuti receperunt Cortius &
Oudendorpius.
192. Euganeo] Eugenuo Sixii. vera du-
bium eft an ad fides, an ad memorantibus fit
referendum: fed quum apud Ovidium & a-
lios centies vera fides occurrat, & vera me-
morantibus nemo fidem negare poffit, prius
praefero. liberum tamen fit lectori alterum
probare. fedebat vero proprium augurum ver-
burn, ut docet Servius ad Virgil. 1x. Aen.
4. & alii multi. ubi terris Rottend. tert.
fumiger, fegnifer, frugifer MS. Cortii,
frugifer, etiam Rott. tert. fed fumifer rectum.
de fumo & aura fluviorum omnia nota. vid.
Ovid. 1. Met.$71. & 1111. 602. & ad Val.
Flac. VIII. 452. & fupr. vi. 369. deinde
Heinfius volebat, Quaque Antenorei, fed in
uno
}
ду
PHARSALIAE LI B. VII.
473
Seu tonitrus, ac tela Jovis praefaga notavit:
Aëra feu totum difcordi obfiftere coelo,
Perfpexitque polos: feu lumen in aethere maeſtum
200 Solis, in obfcuro pugnam pallore notavit.
Diffimilem certe cunctis, quos explicat, egit
Theffalicum Natura diem: fi cuncta perito
Augure mens hominum coeli nova figna notaffet,
Spectari toto potuit Pharfalia mundo.
2050 fummos hominum, quorum Fortuna per orbem
Signa dedit, quorum fatis coelum omne vacavit!
uno Oudendorpii, Atque Antenorei qua fpar-
gitur. quod malim, per ora fcilicet novem.
videtur vero Lucanus Timavum ponere in
agro Patavino, quum revera longe inde re-
motus fluxerit in Japidia: unde ex diverfis
veterum defcriptionibus lis orta inter viros
doctos, an fit Timavus, qui hodie Brenta
dicitur; fed quam dijudicavit egregie Paulus
Pincius, cujus differtatio inferta Tomo v1.
Thefauri Italiae, ad quem in praefatione pag.
13. alios adduximus, qui adferuerunt Japi-
diae hunc fluvium. contra fenfit etiam Mar-
tial. VIII. 28. ubi lanam Patavinam Ti
mavo adfcribit. minime vero Liburniae ad-
fcribit Virgilius 1. Aen. 24. fed feparatim de
Liburnis & Timaro loquitur.
195. Venit fumma dies] Hemiftychium
Virgilianum ex lib. 11. 324.
197. Seu tonitrus] Antonitrus Thuan. fec.
aut tela Hamb. pr. Aethera multi. fed verfu
fequ. aethere repetitur, unde legendum con-
ftat hic aëre, feu tantum Rottend. pr. abfiftere
Putean. obfidere Thuan. fec. perfpexitque o-
mnes fere.
199. Sex numen ] Ita plerique, pauciores,
lumen. & laborant admodum interpretes in
his extricandis. mihi facilis fententia appa-
ret, fi legatur,
feu lumen in aethere maeftum
Solis, & obfcuro pugnam in pallore notavit.
vel, an obfcuro. an tranfiit in in. lumen folis
Haec
millies occurrit: notavit vero eft vidit, ocu-
lis fuis obfervavit, ut ex praecedenti notavit,
& perfpexit, apparet. ideo enim fedebat in
colle Augur, ut notaret in coelo figna illa
nova. ita faepius Ovidius, Petronius & alii
utuntur vid. ad Ovid. 1. Art. 109. & 111.
716. folus feptem libri. in Oifel. deerat ille
verfus a m. pr. ut & in duobus Cortii. fed re-
liqui omnes habent.
202. Si cuncta] Odiofa haec vocis itera-
tio, & fufpecta Oudendorpio, nec etiam ele-
ganter cuncta nova figna junguntur. in prio-
ri loco poffet, diffimilem junctis diem, id
eft, proximis, antecedentibus. de verbo ex-
plicat vid. inf. vf. 416. & Cort. ad Plin. 111.
Ep. 1. nec cuncta mens, pro omnibus homini-
bus, ut cunctae mentes iv. 520. admodum pla-
cet. ex Scholiafte, qui docta explicat, ut Óu-
dendorpius notat, poffet ea vox fupponi. Sed
magis accedere puto, fi legatur, cauta, ut
ordo fit, fi cauta mens hominum notaffet
nova figna coeli, perito augure, fcilicet do-
cente illa, vel interpretante. cogitabam &,
fi fubintelle&to, ut faepe, fi diem fervante
perito augure. Sed cubat forte etiam nunc
in mendo, & Heinfius obelum adfcripfit,
& nos fruftra faepe in intricatis Lucani fen-
fibus expediendis laboramus. Spectari toto o-
mnes fcripti.
206. Vacavit] Vacabat quatuor. quod Cor-
tius hic, & ad Plinii 111. Ep. 1x.§ 32. pro-
bat,
Ooo
474
M. ANNA EI LUCANI
7
Haec & apud feras gentes, populosque nepotum,
Sive fua tantum venient in fecula fama,
Sive aliquid magnis noftri quoque cura laboris
210 Nominibus prodeffe poteft: quum bella legentur,
Spesque metusque fimul, perituraque vota movebunt :
Attonitique omnes veluti venientia fata,
Non transmiffa legent, & adhuc tibi, Magne, favebunt.
Miles ut adverfo Phoebi radiatus ab icta
215 Defcendens totos perfudit lumine colles,
Non temere immiflus campis: ftetit ordine certo
Infelix acies. cornus tibi cura ſiniſtri,
Lentule, cum prima, quae tum fuit optima bello,
Et quarta legione, datur: tibi numine pugnax
bat, quia imperfectum & perfe&tum faepe
in una periodo concurrere docere voluit. huc
faciunt illa, quae de majoribus fatis, qua-
lia erant Caefaris & Pompeji, neglectis in-
ferioris ordinis hominibus, alibi faepe nota-
vinus. vide in primis ad lib. v. 189.
208. Venient ] Veniant Hamb. pr. venient
tantum Turrian, five aliquod Sixii. mox, nu-
minibus quatuor dum bella: Thuan. fec.
Heinfius volebat, cum bella legentes. mox,
Spesque fimulque metus Rottend. pr. manebunt
Rottend. tert. fed movebunt retinendum,
quod pertinet ad fuperiora, haec & apud:
haec omnia movebunt lectoribus fpes &me-
tus. & peritura, id eft, quae nullus eventus.
fequetur, inania vota, quum jam omnia fint
transmiffa, non venientia & futura. nam ci-
vilis hujus belli lectores, incerti adhuc even-
tas, dum legunt tot omina & prodigia, nec
adhuc legerint exitum proelii, qui fequetur,
corde fuo jam fperant & metuunt, & huic
vel illi favent, & plurimi tamen optabunt
felicem eventum Pompejo. Hoc vero le-
gentibus hiftorias fere evenire folet, ut ipfe
faepe expertus fui transm:ſſa ego jam prae
terita explicarem.. Cortius ad Plin. 1. Ep..
Ad-
xxII.. 7. hoc verbum fe largiter- hic il-
luftraturum promittit. fed fi ad fenfum Pli-
nii, non video fimilitudinem; ibi enim ar-
dorem febris immotus transmittit,id eft, prae-
terire patitur. hic transmiſſa fata, funt quae
jam praeterierunt, & exitum funt fortita.
214. Adverfo ] Dubitabat Heinfius an a
verfo, fed male. vid. ad Ovid. 111. Met:
183. fed mox magis dubium vf. 220. an ado
verfo, vel averfo praeftet.. vid. lib. v. 736. &
centies alibi. ideoque in illis haerere puti-
dum. radiatus plurimi, mox, perfundit quins
que.
26. Ordine certo] Recto Thuan, fec.. &:
S. Germ. eadem diverfitas lib. v. 417.
217. Cornus] Cornu tres Thuanek: corni-
Langer. vid. ad Ovid. 11.Met. 874. mox
nomine pugnax Barber. frons dextri quin-
que.
י
221. At medii robur belli At belli robur
medii Hamb.. tert. ac medii Rottend, ſec
Cortius malebat,firmiſſima denſent, ut lib.
11. 473. & faepe has voces commutari cer--
tum eft. Cortius vero refpexit fine dubio lo-
cum Caefaris ex lib. 141. Bel. Civ. 88. ubis
Cilicienfis: legio conjun&ta cum cohortibus
HH-
PHARSALIAE 475
2
LIB. VII.
}
+
220 Adverfo, Domiti, dextri frons tradita Martis.
At medii robur belli fortiffima denfant
Agmina, quae Cilicum terris deducta tenebat
Scipio, miles in hoc, Libyco dux primus in orbe.
At juxta fluvios, & ftagna undantis Enipei,
225Cappadocum montana cohors, & largus habenae
Ponticus ibat eques. ficci fed plurima campi
Tetrarchae, regesque tenent, magnique tyranni,
Atque omnis Latio quae fervit purpura ferro.
Illuc, & Libye Numidas, & Creta Cydonas
230 Mifit: Itureis curfus fuit inde fagittis :
Inde truces Galli folitum prodiſtis in hoſtem.
Illic pugnaces commovit Iberia cetras.
2
Hifpanis, in dextro cornu collocatur, &
additur, has firmiffimas fe habere Pompejus
exiftimabat.
222. Terris deducta] Terras Voſſ.adducta
duo Thuan, diducta Rottend. fec. & Hamb.
pr. tenebant Langerm. forte legendum, rege-
bat. nam mox iterum tenent.
223. Libyco] Libyo Cortius more fuo, ut
& dedit lib. 1x. 547. aut juxta Thuan quart,
& Barberin. Ac Rottend. fec. Et S. Germ.
Enipi quatuor.
224. Habenis Cortius ubique Graecis-
mos fuos intrudens, largus babenas haud pau-
lo melius quam habenae effe credit: fed hoc
exhibent e noftris Rottend. pr. & fec. & pro-
bavit Heinfius Silii locis adfcriptis, & No-
ftri ex lib. 18. 608. habena Langerm. & Ri-
chel, laxus babenis Gujetus.
226. Sicci fed plurima campi] Sed ficci
Turrian. cogitabain aliquando, ficci planiffi-
ma campi. fed contra codices nihil audeo.
229. Illuc] Illic Thuan fec. mox mifit
& Ituress Voff reliqui varie, Itereis, Iti-
riis, Ythireis, Itireis exhibent. vid. ad Virg.
11. Georg. 448.
231. Inde truces Galli] Dubium eft quos
Eri-
Gallos intelligat, an Europaeos, an Gala-
tas in Afia minore fub rege Dejotaro. Sed
quia addit, folitum prodiiffe in hoftem, id eft,
Caefarem, cum quo per novem annos bel-
la gefferunt Galli Europaei, videtur illos
intellexiffe, & infr. vf. 541. Gallos a Gala-
tis diftinguit: Non tamen videtur verofimi-
le admodum, Pompejum milites habuiffe ex
Provincia a Caefare fuba&ta, & ex qua Cae-
far omnes copias non modo deduxit in hoc
bellum, ut late lib. 1. vf. 394. & feq. exfe-
quitur, fed & ipfos natione Gallos, pofitis
armis, pacem colere jutfit ; ibid. 451. fed ta-
men Caefar fuis copiis etiam, Gallicos &
Hifpanicos delectus, dubium an ex Romanis
ibi morantibus, an ex Gallis ibi natis, ad-
mifcuit, ut Flor. lib. 1v. 2. & ipfe Caefar
111. de Bel. Civ. 87. memorat inter fuos.
vid ad Virg. 1. Georg. 497. Quare hic con-
fudiffe Gallos Afiaticos & Europaeos vide-
tur Lucanus: de Hifpanis five Iberis etiam
nullos videtur Pompejus habuiffe, praeter
reliquos, Hifpanienfes potius quam Hifpanos,
ex Afranii exercitu, tefte ipto Caefare Sed
his repugnant iterum cetrae, quibus Romani
milites non utebantur. nifi legendum fit,
000 2
แ
476
M. ANNA EI LUCANI
}
235
Eripe victori gentes, & fanguine mundi
Fufo, Magne, femel totos confume triumphos
Illo forte die Caefar, ftatione relicta,
Ad fegetum raptus moturus figna, repente
Confpicit in planos hoftem defcendere campos,
Oblatumque videt votis fibi mille petitum
Tempus, in extremos quo mitteret omnia cafus.
240 Aeger quippe morae, flagransque cupidine regni,
Coeperat exiguo tractu civila bella
Ut lentum damnare nefas. difcrimina poftquam.
Adventare ducum, fupremaque proelia vidit
Cafuram & fati fenfit nutare ruinam,
Allic pugnaces commovit Iberia Celtas..
nam Celtras eft in Voffiano uno, & in Bers-
manni, & aliis Celtas, ut & Omnibonus le-
git. vid. not. Oudendorpii. praeterea rectius
dici, pugnaces Celtas, quam Cetras, exifti
mo: quare videmus Lucanum admodum in-
cautum confudiffe gentes. nec Elorus Gal-
los aut Hifpanos inter Pompeji auxilia me-
morat..
<
235. Statione relicta] Cortius, nefcio un-
de, nobis hic dedit, ftatione foluta, nifi id
repetierit ex lib. 1. 402.
Solvuntur fiavi longa ftatione Rutheni.
Sed ibi ftatio non folvitur, fed Rutheni li
berantur a ftativis caftris & a praefidio Ro-
mano. nec quis folutam ftationem hoc fenfu
dixerit, novi: contra lib. 1.45. ubi erat ſta-
tione peracta, ille relicta exhibet: ubi vide.
itane licet graffari in veteres fcriptores? fed
ftatione relicta hic eft egreffus caftris: nam
itineri, figno profectionis dato, Caefar fe
dederat, ut re frumentaria commodiori ute-
retur, quum animadvertit Pompejum aciem
inftruere, ut ipfe narrat. De Aepyto cufto
de portae Stat. x1. Theb. 240.
Aepytus ad regem., portae ftatione reli&ta,
Tendit.
a36. Ad fegesum raptus】 Ad. fegetem ras
Illa
ptus Thuan. tert. ad raptus fegetam fec.
238. Oblatumque videt] Praecedit confpi
cit, & mox vf. 243. iterum vidit fequitur.
quo offenfus Heinfius volebat, oblatumque
ultro, & vir do&us apud Cortium, oblatum
gaudens. ejus vero MS. oblatum vidit.. Sed.
his conjecturis emendare conantur viri docti
Lucani negligentiam, non vero verba ejus.
nobis exhibent...
239. Quo mitteret] Quod mitteret Heinfius
malebat, non male, fi codices juvarent, ut
ita, timor mittit in pericula fupr. vf. 104. mox
aeger q. mura Hamb, tert, a m. fec. fed &
Silius 111. 72. jamque aegra timoris Roma::
ubi vide Cl. Drakenb. & 111.52. Aeger de-
licti
240. Regni] Mundi quinque, ut mox
250. domitor mundı, ubi alii etiam regni, &
ita variant codices lib. 1 88. & faepe mune
dum ita habet, ut fup. 233. & alibi, vid. &.
fupr. ad vf. 90.
:
241. Exiguo tractu] Exponunt de fpatio-
temporis, fcilicet a quo in Illyrico cum Poms
pejo obfeffo bellum gefferat, quod ad fum-
mam belli nihil faceret... de fpatio locorum
& fluminum, longus tractus occurrit v.565–
257. Vellejus faepe, hoc tractu temporum
vel temporis dixit, vid. lib. 1. cap, 9, 17.
Qua
F
477
PHARSALIAE LIB. VII.
i
245Illa quoque in ferrum rabies promtiffima, paullum
Languit, & cafus audax fpondere fecundos
Mens ftetit in dubio, quam nec fua fata timere,
Nec Magni fperare finunt: formidine merſa,
Profilit: hortando melior fiducia vulgo.
2500 domitor mundi, rerum fortuna mearum,
Miles, adeft toties optatae copia pugnae.
Nil opus eft votis : jam fatum arceſſite ferro.
In manibus veftris, quantus fit Caefar, habetis.
Haec eft illa dies, mihi quam Rubiconis ad undas
255Promiffam memini, cujus fpe movimus arma
In quam diftulimus vetitos remeare triumphos
& alibi, quod hic fubintelligendum, & cla-
rius effet, coeperat exiguo hoc tra&tu &c.
242. Ut lentum] Et lentum Hamb. pr.
243. Adventare] Adventaffe Cortius, ne-
fcio quare: nam revera adpropinquabant,
nondum advenerant. fuprema in proelia Hamb.
pr..mox Heinfius, Ceffuram & fati (vel fa
tis) fenfim mutare ruinam. fati feptem fcri
pti. locus corruptus. nec cafura ruina, ubi
mox cafus fequuntur, eleganter dictum, aut
culpa Lucani obfcurius loquentis notanda.
245. In ferrum] In bellum Barberin. mox,
audax fperare Hamb. pr. fed fequitur, nifi
quod ibi in Hamb. tert. a m. pr. fit ſpectare.
fed fpondere rectum, quia litaverat Superis
fcelerum fupr. vf. 171. hinc audaciam illam
fumferat..conftructio vero fimilis illi Horat.
1. Od. 3°
1
Audax omnia perpeti
Gens humana ruit, per vetitum nefas..
Audaces vero fceleftos & legum contem-
tores dici docuit Broukh. ad Tibul. IV. I.
138..
247. Quam] Quia Barb. quam vox Hamb.
pr. formidine merfa non placebat Heinfio, &
tentabat, verfa, terfa, preffa, fed non ac-
quiefcens his
induxerat iterum. Omnibo-
Bus explicat, diffimulata, in pectore merfa,
,
[Haec
Sed quis ita loquitur? fine dubio voluit Lu-
canus Caefarem aliquantulum inter fpem &
metum dubium, tandem pofito metu pro-
filuiffe ad exhortandos milites. quare forte
fcripferit, formidine miſſa. ita lib. 111. 748,
pro per vifcera merfi gladii ex MSS. repo-
fuit Oudendorpius miffi, jam vero mittere
pro omittere metum, iram, follicitudinem, ut
Terent. Heaut. 11. 2. & fimilia paffim oc-
currunt. recte vero Cortius diftinguit, poft
profilit. & tunc feparato fenfu. Quia inter
fata fua, & Pompeji dubius erat, fed me-
lior & certior ipfi erat fiducia, hortando
vulgo; id eft, milites majore & meliore fi-
ducia hortabatur, quam ipfe fecum dubius
agitabat incertum eventum.
་
250. Mundi] Regni nullus ex noftris ha
bet. fed repetitum ex vf. 240 ubi vide..
254. Ad undas] Ad undam Thuan. quart
& Viſel.
256. Vetitos remeare triumphos] Durius-
certe dictum: non enim triumphi remeant
fed victores a ſubactis hoftibus remeant. do-
mum ad triumphos. vid. ad Ovid. xv. Met
569. in Turr. erat pro var. lect. vetitos-reci-
pere tr. Sed ita non confulitur metro...ego»
mallem, vetito remeare triumpho nifi po
tius Lucanum fuo genio relinquamus, & po
0.0.0 3
+
478
M. ANNA EI LUCANI
[Haec eadem eft, hodie quae pignora, quaeque penates
Reddat, & emerito faciat vos Marte colonos.]
Haec, fato quae tefte probet, quis juftius arma
260 Sumferit, haec acies victum factura nocentem eft.
Si pro me patriam ferro flammisque petiftis,
Nunc pugnate truces, gladiosque exfolvite culpa.
Nulla manus, belli mutato judice, pura eft.
Non mibi.res agitur, fed vos, ut libera fitis
265Turba, precor, gentes ut jus habeatis in omnes.
Ipfe ego, privatae cupidus me reddere vitae,
Plebejaque toga modicum componere civem :
Omnia dum vobis liceant, nibil effe recufo.
pulari fuo Floro componamus, qui lib. 11.
11. 17. dixit, jam in Africam navigabat bel-
lum & 11. 8, ordo victoriarum navigaret. v.
Freinsh. Indic. in bellum, vetitus vero ille
triumphus refpicit illa quae lib. 1. 286. uc-
currunt, ubi remeantem habemus,
257. Haec eadem eft hodie] Defunt hi duo
verfus in Oifel, a in. pr. & tres fequentes in
Thuan. pr. a m. pr. ufque ad, nunc pugna-
te. Sed haec omiffio negligentiam librarii
arguit, quae manu fecunda emendata fuit;
certe nihil eft, quod me offendat in illis
nifi vox hodie, quae merito Oudendorpio &
Cortio difplicuit. Qui tamen ad Plinii v. Ep.
19. comparat hanc locutionem cum illa Pli-
nii, per quotidianos dies, ut in Mediceo e
rat, pro continuos dies, quod jure praetulit,
poffet quidem diftingui, Haec eadem eft, ho-
die quae &c. fed nec hoc valde elegans: mal-
lem vero ita legere,
Haec eadem eft, vobis quae pignora, quae
que penates
Reddat, immerito faciat vos Marte co-
lonas.
in Thuan. fec. erat, quaeque parentes, fol-
lemni varietate, quam & notavit Oudendor-
pius, & infra vf 346. iterum occurrit, ubi
atiam pignora adduntur. reddat & merito
In-
Voff. emerito Marte eft in plurimis, & re-
&te. vid. ad Nemef. Cyneg. 195. & Calp.
Ecl. 1. 81. fic Stat. 111. Silv. v. 7.
Quatuor emeritis per bella, per aequora,
luftris.
quod mutari non debet. vid. &. fup. 1. 357.
faciat nos Rott. tert.
259. Probet] Probat Rottend. tert. quid
juftius Langer. nocentem fine eſt quinque.
261. Flammisque] Flammaque Barberin.
flammisve Thuan. tert. flammis ferroque MS.
Cortii, qui, fi pro me flammis patriam ferro-
que petiftis.
262. Gladioque exfolvite culpam] Variant
noftri itidem ut Oudendorpiani; gladiisque
ex. culpam, gladiique ex, c. aut abfolvite. Šed
prae ceteris arridet, gladiosque exfolvite, vel
abfolvite, culpa. ut lib. 11. 250. civile abſol-
vite bellum, ubi vide quae dixi. in Hamb. pr.
erat, gladiisque abfolvite culpam. Quod etiam
poffet tolerari, ut faepe in reciprocis illis lo-
cutionibus dubii haeremus quid praeftet, ex-
folvere religione, jurejurando fe, obvium apud
Livium. vid. ad lib. XXII. LXI. §. 4. & 8.
ubi & alii Codd. abfolvere, vid. & ad Virg. iv.
Aen. 652.
263. Judice] Principe Hamb. pr. a m. pr.
ita faepe apud Ovidium in Triftibus. recte
vero
HARSALFAE LI B. VIE
479
8
A
Envidia regnare mea. nec fanguine multo.
270 Spem mundi petitis: Grajis delecta juventus
Gymnafiis aderit, ftudioque ignava palaeftrae,
Et vix arma ferens, & mixtae diffona turbae
Barbaries; non illa tubas, non agmine moto
Clamorem latura fuum. civilia paucae
275 Bella manus facient: pugnae pars magna levabit
His orbem populis, Romanumque obteret hoftem.
Ite per ignavas gentes, famofaque regna,
• Et primo ferri motu profternite mundum :
Sitque palam, quas tot duxit Pompejus in urbent
280Curribus, unius gentes non effe triumphi.
eſſe
vero puto Cortium diftinxiffe,
Nulla manus, belli mutato judice, pura eft,
& ita Gujetus, & Heinfius jam notaverat in
fuo codice..
$
265. Precor] Vox fufpecta, nec reperio,
quod reponam.
266. Cupidus] Capio Thuan. quart. de
verbo componere, quod mox fequitur, vid.
Cort. ad Plin. v. Ep. 5. Hic vero locus me
potuit inducere, ut lib. 11. 386. ubi Roma-
i gloffena fuiffe Quiritis fum fufpicatus,
legerem, Plebeji more Quiritis.
mi
268. Nihil effe] Nil Thuan. quart. &
Hamb fec. vide Cort. ad Plin.v111. Ep. 1x.
11. recludo Rottend. fec. a m. fec. quod &
Cortius invenit in fuo.
270. Delecta] Dilecta tres: deducta MS.
Cort, quod repetitum ex vf 222.
272. Et vix] Deerat hic verfus Thuan,
pr. a m. pr. aut mixtae plurimi. ac duo. &
mixta Rottend. pr. vid. lib. 111,289.
273. Agmine moto] Sanguine Rottend pr.
agmine toto quatuor. latura tuum Rottend.
fec. quod probarem, nifi tota oratione ute-
retur vos, vobis plurali numero. forte, las
sura diu, vid ad lib. v1. 317.
276. Obteret] Atteret Hamb: tert. obteres
arbem Rottend. pr. mox, famofaque figna
Thuan. fec.
Aft
unius
280 Unius gentes non effe triumphi] Va
rie haec corrigunt, & explicant, nec tamen
fatis planam video fententiam, anius gentis
n.e. triumphi Hamb. fec. gentis n. e. trium-
phum tres. gentes n.e. triumphum totidem
Heinfius varia tentabat, unius gentes nunc,
vel bas, vel vix, effe triumphi: velgentes opus
eſſe triumphum, ut infr. 345. ferri opus, &
fimilia. Ovid. 111. Met. 728. opus haec vi-
oria neftrum, tandem adfcripferat,
gentis pompam effe triumphi. videtis aeftum
viri illuftris, fed quae omnia incertiorem le-
&torem relinquunt. Cortius nihil fere di-
verfi prodit. ego fervari poffe vulgatam pu-
to: nam detrahens Pompeji triumphis tri
bus, (quos tot invidiofe vocat) quibus va
rias & late difperfas gentes in triumphum ca-
privas duxit, nunc ait in unum locum con-
tractas effe, fed non adeo multas, ut uno¹
proelio fimul & femel vietas in triumphum
ducere, & populo Romano oftendere, dia
gnum fpectaculo duceret. idem fere dixit libe
111.196.
Acciperet felix we non femel omnia Caefar »»
Vincendum pariter Pbarſalia praeftitit ops-
bem..
vel fi pro non placet news, fenfus erit, CON--
£
7
480
M. ANNAEI LUCANI
Armeniosne movet, Romana potentia_cujus ·
*
3
Sit ducis? aut emtum minimo vult fanguine quifquam
Barbarus Hefperiis Magnum praeponere rebus ?*
Romanos odere omnes, dominosque gravantur
285Quo novere magis. fed me Fortuna meorum
Commifit manibus, quarum me Gallia teftem.
Tot fecit bellis. cujus non militis enfem
Adgnofcam coelumque tremens quum lancea tranfit,
Dicere non fallar, quo fit vibrata lacerto.
290 Quod fi figna ducem numquam fallentia veftrum
Confpicio, faciesque truces, oculosque minaces:
Viciftis. videor fluvios fpectare cruoris,
featum in uno proelio omne bellum, & de
omnibus gentibus, de quibus ter triumpha-
vit Pompejus, fe uno triumpho poffe defun-
gi. verfu praecedenti, Pompejus duxit Thuan.
quart. & Rottend. tert. in orbem Thuan. fec.
& Rottend. tert. a m. fec.
282. Sit ducis] Sint Thuan. quart, mini-
mo fere omnes. vid. lib. 1v.557. mox, Ma-
guumque imponere Hamb pr.
284 Dominosque] Dominusque eft in Tur-
riano. nec multos ab Heinfio infpectos hanc
lectionem exhibere ait Cl. Drakenb. ad Sil.
11. 598. Sed fimpliciter plures, a quocum
que laudatos. poft Drakenborch. multa de
hoc verbo fe collegiffe hic jactat Cortius ad
Plin. 111. Ep. XVIII. §. 6. fupervacaneae
certe, poft tot viros doctos, operae videtur,
nova exempla undique conquirere. quorum
etiam numerum videbis in notis Oudend. ad
lib. v. 258. mox, quos movere Thuan. quart.
& Barber. Heinfius volebat, quo novere ma-
gis, quod verum puto. fic Terent. Adelph.
IV. V. 46. nam te amo, quo magis, quae a-
gis, curae funt mihi, Phorm. 11. 11. 15, quo
magis novi, tanto faepius, & ita ille & alii
faepe. ut & quanto magis. fic & infr. 355.
quo, pro quac idem corrigebat. deinde me
Rottend. fec. commifit conftanter omnes.
--
Cal-
non enim poteftati militum permifit, fed fi-
dei & virtuti fortuna commifit Caefarem. ut
faepe manibus committere, in manus dare &
fimilia, occurrunt, ubi de fide, tutela, &c.
agitur. &, quarum me feptem. fcilicet ma-
nuum, quas vidi egregiè pugnantes in Gal-
lia.
289. Dicere] Difcere Thuan. quart. &
Turr. difcite Hamb. pr. fallor omnes fere.
librata unus Voffii, quod Cortius arripuit.
291. Confpicio] Confpiciam Thuan. quart.
mox, vincitis, & videor. Thuan. fec. vid.
fupr. vI. 164. forte, vincitis, en videor, vid.
fupr. ibidem. video Thuan. quart. fluvios vi-
deor Thuan. fec. amnem aquae dixit Virgi
hus, & ut quidam codices apud Noftrum lib.
11. 212. ubi vide. & ad lib. 1v.785.
294. Immenfa] Immerfa S. Germ. mea
vota moror Thuan. fec. vid. fupr. vf. 113..
quodvos Hamb. fec. forte, quid vos? in tela
vel bella ruentes, & furentes varie exhibent
codices, & praefto funt ad quamcumque le-
&tionem firmandam exempla plurima. ma-
bella
lim tamen in tela ruentes vel furentes,
quia nihil leporis in repetitione illa
video, & jam dudum in bella ruerunt, fed
nunc proelio inftante in tela debebant ruere,
& furere. bella a librario, ut centies jam no-
12-
PHARSALIAE LI B. VII.
481
!
Calcatosque fimul Reges, fparfumque Senatus
Corpus, & immenfa populos in caede natantes.
295 Sed mea fata moror, qui vos in tela ruentes
Vocibus his teneo. veniam date bella trabenti:
by
Spe trepido: haud umquâm vidi tam magna daturos.,
Tam prope me Superos: camporum limite parvo
Abfumus a votis. ego fum, cui Marte peracto,
300 Quae populi, Regesque tenent, donare licebit.
Quone poli motu, quo coeli fidere verfo,
Theffalicae tantum, Superi, permittitis orae?
Aut merces hodie bellorum, aut poena paratur.
Caefareas fpectate cruces, fpectate catenas,
་
*
tatum, ex proximo verſu huc tranfiluit, mox,
Spe trepido; numquam Turrian. male: faepe
Virgilius, baud umquam, & non umquam, ut
Georg. 11. 249. 111. 357. & alibi.
297. Spetrepido] Dativo cafu capiunt, nec
repugno:fed tunc clarior effet fenfus, fi legere-
tur, bella trabenti fpe trepida. ut ita non timida
Spes Ovid. xv1. Ep. 375. quare cum Horten-
fio etiam pro verbo poffe fumi puto. ideo ve
niam peto traci diu belli, quia trepido ſpe.
& ita cepit etiam Barth. ad Statii 11. Theb.
476. ubi non notare metum, ut faepe metu
trepidare occurrit apud Virgilium, Ovidiam,
& alios: fed dubium effe de eventu, quem
tamen fauftum effe ominatur, & ideo trepi-
dat, exfultat, laetatur; ut ita hoc verbum
explicat Cafaubonus ad Perf. 1. Sat. 20. vid.
& Serv. ad Virg, 1v. Georg. 69.
298. Tam prope me] Dictum eft, ut paf-
fim, adeffe Dii dicuntur, & contra longe ef-
fe, ut fupr. v. 576, limite magno Barberin.
mox, Marte fubacto Thuan. fec. eadem va-
rietas fupr. vf. 101. & alibi.
301. Sidere verfo] Fruftra obnitentibus
libris Cortius obtrudere tentat, merſo, quum
fiderum converfioni & motibus paffim vete-
res, & Poëtae & alii, adfcribant rerum hu-
manarum viciffitudines. vide Flor. II. VIII.
1
8. 111. XXI. 3. IV. 111. in fine.
Et
302. Orae] Omnes fcripti, horae, quod
licet centies pro ora adfpiratione addita, &
contra detracta, ora pro hora occurrat, ne-
fcio tamen an hic non poffet horae admitti.quia
fpe victoriae fine multo fanguine implens
milites, breviffimi temporis fpatio fe eam
reportaturum jactat. ut Horat. 1. Sat. 1.
Horae momento cita mors venit aut victoria
laeta.
Theffalica vero hora, ut dies Theffalicus fupr.
202. magnus dies & fimilia paffim. infr. vf.
346. dixit.,
Unaque gentes
Hora trabit.
vid. & v. 815. vI. 415. permittitur Hamb.
pr. poft hunc verfus tres illi fpurii, quos
Cortius refert, legebantur in Hamb. fec. &
a m. fec. in Langerm.
Ne vos Hifpani mitis victoria Martis
Securos habeat: dedimus quod rura, quod
urbes,
Et quicquid nobis poft Gallica bella nega-
tum.
mox, parata eft Rottend. fec, a m. fec.
305. Pofitum] Pro ponendum, fi victo-
ria potiatur Pompejus. de quo egimus ad
Virgil. II. Aen. 721. fed quafi jam pofitum
PPP
ef-
Т
482
M. ANNAEI LUCANI
'
>
305Et caput hoc pofitum roftris, effufaque membra,
Septorumque nefas, & claufi proelia Campi.
Cum duce Sullano gerimus civilia bella.
Veftri cauffa movet. nam me fecura manebit
Sors quaefita manu: fodientem vifcera cernet
310Me mea, qui nondum victo refpexerit hofte.
Dii, quorum curas abduxit ab aethere tellus
Romanusque labor, vincat, quicumque neceffe
Non putat in victos faevum deftringere ferrum,
Quique fuos cives, quod figna adverfa tulerunt
315 Non credit feciffe nefas. Pompejus in arto
Agmina veftra loco, vetita virtute moveri,
Quum tenuit, quanto fatiavit fanguine ferrum!
Vos tamen hoc oro, juvenes, ne caedere quifquam
effet, ſpectare jubet, vel fubintelligendum
mente, animo fpectate, vid. ad Petron. cap.
cxx1. pro effufaque divulfaque ex uno Vof
fian, codice probabat Heintius. faeptorumque
Richel. & claudi Hamb. tert.
3c8. Cura] Quem non offendat cura &
fecura, & mox iterum curas? quare amplector
Thuan. fec. fcripturam, veftri cauſſa movet,
quae voces centies permutatae, vid. ad Ovid.
11. Amor. XII. 17. & 111. Faft. 249. & a-
libi paffim.
309. Surs] Mors Thuan. fec. & Oifel.
vid. infr. vi. 703. & ad Sil. Ital. xiv.
630. de manu vid. ad Virgil. 11. Aen.
635.
310. Qui nondum victo refpexerit hofte]
Variant Codices, & victum r. hoftem multi
praeferunt. Conjecturis variis tentatus lo-
cus, quae vix fatisfaciunt, nec de Munda,
ad quam poftea Caefar defperata victoria de
confcifcenda caede dubitavit, hic divinantem
inducere Caefarem decebat. fenfus etiam ex
vulgata lectione poteft plenus effe, & fidu-
ciam ejus teftari, quam in militibus habe-
bat, quos numquam terga vertere viderat:
3
Hofti
>
nunc vero fi in fugam fe dare velint, fibi ſe
manus inlaturum minatur. Poteft & fi
quis victum refpexerit hoftem, quod maxima
pars codicum habet, legi & explicari, fi quis
in acie pugnanti pepercerit, nam pugnanti-
bus infenfus, cedentibus parci juffit. vid. 312,
& feq. fed tunc vix conveniunt minae illae
de fibi conſciſcenda nece. His omnibus per-
penfis, & minime fatisfacientibus, non a-
liam viam video, quam fi legamus,
Fodientem vifcera cernet
Me fua, qui nondum victum refpexerit bo-
ftem.
ut militibus minetur necem, nifi hoftem oc-
cidant & vincant.. illud mea repetitum ex
me praecedenti. Hortenfius ad vf. 384. ex
plicat, prius fe moriturum, quam victori
fe dedat. fed tunc deberet dici, firefpexerim
hoftem nondum victum. locus impeditus &
obfcurus, refpexerit, hic eft pepercerit, fer-
vaverit. poffet tamen etiam legi, qui nondum
victo refpexerit hofte, id eft, qui de fuga cir-
cumfpicit antequam hoftis victus fit, eum
ego manu mea transfodiam.
311. Abduxit] Subduxit Turrian, adduxit
tres,
PHARSALIAE LIB. VII.
483
{
&
Hofti terga velit: civis, qui fugerit, efto.
320 Sed dum tela micant, non vos pietatis imago
Ulla, nec adverfa confpe&ti fronte parentes
Commoveant: vultus gladio turbate verendos.
*Sive quis infefto cognata in pectora ferro
Ibit, feu nullum violabit vulnere pignus,
325Ignoti jugulum, tamquam fcelus, imputet hoftis.
Sternite jam vallum, foffasque implete ruina
Exeat ut plenis acies non fparf maniplis.
Parcite ne caftris: vallo tendetis in illo,
Unde acies peritura venit. vix cuncta locuto
330Caefare, quemque fuum munus trahit, armaque raptim
Sumta, virisque Ceres. capiunt praefagia belli;
Calcatisque ruunt caftris: ftant ordine nullo,
tres. ab aequore Rottend. fec. dein, vincet
Thuan, quart.
313. In vidos] Is victo Thuan. quart.
laevum Turr. deftringere multi: mox, quo
figna averfa Richel. non credit omnes fere.
·
316. Agmina veftra] Noftra Barber. vir-
tute teneri Rottend. pr. fociavit Thuan. quart.
318. Vos tamen, boc ore] Hoc tamen, hoc
oro legebat Heinfius, boc ortor Thuan, Tec. a
m. fec. pro hortor, non caedere Hamb. fec.
ne credere Rott. fec. hofti terga Oifel. & a
m. fec. Thuan, tert, non male, vid. lib. vIII,
677. & alibi. recipit Cortius. qui fugerat
Rottend. fec. haec comparat Heinfius illis
Taciti XIII. AB. 40. juffit inftantibus com-
minus refifterent, refagos non fequerentur.
mox, cum tela trés. pietatis origo Rott. pr.
ut faepe apud Ovidium haec verba permuta-
ta. vid. r. Met. 75. iv. Faſt, 71.
312. Turbate] Turbante Rottend. pr. vid.
infr. 575.
324. Seu nullum ] Nullo Rottend. pr. vio-
lavit tres. fanguine Hamb. tert. pignore Rott.
fec. vulnere pectus Thuan. quart, & Rot
tend. pri
Ar-
325. Ignoti jugulum] Waddel. Animadv.
Crit.
P. 144. volebat, Ignoti, occultum tan-
quam fcelus i. b. & haec intricatiora; nec
congruunt, ire in cognata pectora, &,
&, nul-
lum pignus violare. fenfum puto effe, ut mi-
lites hortetur, fine ullo refpectu ire in co-
gnatos & ipfos parentes, fed eorum quafi
ignotorum jugulos petere, quod fi fcelus effe
credant, imputent hoftibus, qui ad haec
civilia bella coëgerunt. qui fenfus ut exire
queat, mallem legere,
feu malto violabit vulnere pignus,
Ignoti ut jugulum ; tantum fceius imputes
bofti
viderint acutiores. mox, foffas implete tres.
328. Ne caftris] Neu Langerm. nec Bar-
ber, tendatis quatuor, in illum Turrian.
330. Caefare] Caefar Richel. & Putean.
fed tunc locutus deberet legi.
331. Sumta Ceresque viris] Ita feptem
fcripti. virisque Ceres duo, viri celeres Oifel.
fumta Ceres, ut apud Ovid. x1. Ep. 28.
Sumebant minimos ora coacta cibos.
Suet. Domit, xx1, malum & potiunculam fu-
meret, & poftea, convivabatur frequenter ac lar-
Ppp 2
484
M. ANNA EI LUCANI
Arte ducis nulla: permittunt omina fatis.
Si totidem Magni foceros, totidemque petentes
335 Urbis regna fuae, funeſte in Marte locaffet,
Non tam praecipiti ruerent in proelia curfu.
}
Vidit ut hoftiles in rectum exire catervas
Pompejus, nullasque moras permittere bello,
Sed Superis placuiffe diem: ftat corde gelato
340 Attonitus: tantoque duci fic arma timere
Omen erat, premit inde metus, totumque per agmen
Sublimi pervectus equo: Quem flagitat, inquit,
Veftra diem virtus, finis civilibus armis,
Quem quaefiftis, adeft. totas effundite vires;
345 Extremum ferri fupereft opus, unaque gentes
Hora trahit. quifquis patriam, carosque penates,
ge, fed paene raptim, rapiunt praefagia Turr.
& Barber. nec hoc male, nifi raptim praecef-
fiffet. Dubium poffet effe an praefagia ce-
perint animos militum, an illi ceperint
Praefagia, & bona omina ex animofa Caefaris
oratione ; quod videtur convenientius. ita au-
gurium capere Suer, Aug. xcv. fic contra o-
men cladis timor Pompeji erat vf. 340.
333. Permittunt] Permittuntque plurimi.
fate Thuan. fec. mox, foceros Magni idem.
Loceros totidemque penates Thuan, quart. pa
rentes S. Germ. dein verbo locaffet deeffe no-
minativum notant interpretes, quidam Cae-
far, quidam Fortuna, ut Scholiaftes, fubin-
telligunt. Sed an Caefar totidem Caefares
locaffet in Marte? locaffes Grotii, in nullo
confpicitur. Ego otiofum hic rò fuae puto,
quum fatis intelligatur Roma fi fimpliciter
urbis regna dixiffet, ideoque Scholiaftae ex-
plicationem ad hanc vocem probo, fed hoc
modo legendum conjicio,
·Si totidem Magni feceros,totidemque petentes
Urbis regna, Deusfunefto in Marte locaffet.
Deus elt Fortuna, ut centies apud Poëtas
vid, ad Ovid. 111. Faft. 621, & ad Gratii
Cyneget. 150. & ita mox Deus vf 348. &
Qui
paffim. jam vero Deus faepe commutatur
cum meus, tuus, fuus. vid. infr. vſ. 484. fa-
nefto Marte Thuan. fec.
338. Permittere] Praetendere Hamb.fec.
quod Cortius exhibuit.
340. Tantoque duci ] Tantumque ducem f.
a. timere Rottend.pr. Heinfius tantoque duci
ſ. a. timeri malebat. premit ille metus Rot-
tend. tert..
+
eft,´ex
342. Praevectus] Nihil magis obvium &
facilius librariis etiam, quam haec verba
provehi, praevehi & per vehi confundere. plu-
rimi hic, praevectus habent. Sed quia hoc
verbum adhibetur, quum quis aliquem prae-
terit, aut anteit, & hic addatur, totum per
agmen, ego malim, pervectus, id eft, ´ex
loco, ubi ftabat provectus, & omnes cir-
cuiens, & agmen totum perequitans. Apud
Frontinum vero I. II. 10. retinendum, pro-
vehitur: non enim ibi praevehitur, fed ex
luco prodit & provehitur. ut infr. 1X. 1011.
medium provectus in aequor, ubi etiam Hein-
fius praevectus malebat. alia res eft in lib. x.
308. ubi recte praeveberis praefertur, & ita
femper expendendum, quod verbum rei opti-
me conveniat. vide ad Virg. v11. Aen.166.
鲁
​eadem
$
PHARSALIA E LI B. VII.
485
Qui fobolem, ac thalamos, defertaque pignora quaerit,
Enfe petat: medio pofuit Deus omnia campo.
Cauffa jubet melior Superos fperare fecundos:
350Ipfi tela regent per vifcera Caefaris, ipfi
Romanas fancire volent hoc fanguine leges.
Si focero dare regna meo, mundumque pararent,
Praecipitare meam fatis potuere fenectam.
Non iratorum populis urbique Deorum eft
·355 Pompejum fervare ducem. quae vincere poffent
Omnia contulimus. fubiere pericula clari
Sponte viri, facraque antiquus imagine miles.
Si Curios his fata darent, reducesque Camillos
Temporibus, Deciosque caput fatale voventes,
360Hinc ftarent. primo gentes oriente coactae,
eadem ratio in proferre & perferre IV. 82. &
763. & alibi. & in praeferre & proferre, vid.
ad lib, 11.493·
343. Diem] Variant codices, & tres, dies
praeferunt: utrumque multis exemplis de-
fendi poteft. Si diem placet, poffet & finem,
quod habet Rottend. fec. legi, ut infr. 374.
ubi fimilis eft variatio, populus praefertur,
faventibus etiam codicibus. vid. ad Ovid. 1.
Art. 50. Heinfius conjiciebat,
Quem flagitat, inquit, Veftra diem, en
virtus.
344. Totas effundite] Male, diffundite in-
ter var. lect. elt imitatio Ovidii ex 1. Metam.
278. vires effundite veftras. ut Ciofanus no-
tat. vid. ad Valer. Flac. VII. 34.
345. Extremum ferri] Belli Rott. pr. &
a m. fec. tert. ferro quidam apud Cortium,
cujus MS. etiam fati. fed ipfe ad Plinii 11.
Ep. 1. §. 7. ferri tuetur.
346. Carosque penates] Parentes hic vole-
bat Heinfius, fed contra codices, qui faepe
quidem has voces confundunt. vid. fupr. vf.
257.334. & alibi: fed & patriam, & penates,
licet faepe idem fere notent, conjungi ut
diverfa vidimus ad Valer. Fl. VII. so. ubi
eadem variatio.
*
Innu-
348. Medio pofuit] Potuit Thuan. quart.
vitiofe. Terent. prolog. Phorm. palmain me-
dio pofita. Senec. Thyeft. 203. in medio eft
fcelus pofitum occupanti.
349. Sperare] Speraffe Hamb. pr. tela ge-
runt idem? gerent Oifel, gerant Thuan. tert.
deinde, fanare, fentire, fanctire MSS. Cor-
tii. volunt quatuor. fi dare regna meo focero
Thuan. quart.
354. Deorum eft] Eft ignorat Turrian,
mox, quod vincere Langerin. Heinfius hic
quoque mallet, quo, ut fupr. 285. fed tum
legendum foret, poffem, & hoc praeferrem.
vel quis v. poffem.
357. Miles] Non de gregariis militibus;
fed de Senatoribus debet capi, qui duce Pom-
pejo militabant, & pericula fubire volebant.
ita ducem & militem faepe jungit. fupr. 66.
87.223.18. 402. & alibi. manipulares ima-
ginibus non erant illuftres, fed refpectu
Pompeji fummi ducis, reliqui confules, &c.
erant milites. vid lib. v. 46.
358. Reducesque] Reducesve, & Deciosve
multi.
359. Fatale] Ferale Thuan. fec. moven-
Ppp 3
}
3
3.
486
M. ANNA EI LUCANI
Innumeraeque urbes, quantas in proelia numquam
Excivere manus. toto fimul utimur orbe.
Quidquid figniferi compreſſum limite coeli
Sub Noton, & Borean bominum fumus, arma movemus.
365 Nonne fuperfufis collectum cornibus hoftem
In medium dabimus? paucas victoria dextràs
Exigit: at plures tantum clamore catervae
Bella gerent. Caefar noftris non fufficit armis.
Credite pendentes e fummis moenibus urbis
370Crinibus effufis hortari in proelia matres.
Credite grandaevum, vetitumque aetate Senatum
Arma fequi, facros pedibus profternere canos:
Atque ipfam domini metuentem occurrere Romam.
Credite, qui nunc eft populus, populumque futurum
tes Langerm, a m. fec. voventis S. Germ."
361. Numquam ] Nusquam Thuan. quart.
& Hamb. tert.
363. Comprenfum] Compreffum eft multi.
limite Cycli Ed. Gryph, & aliae. aut Borean
quinque. hominum fimul fex libri. Sed fumus
recte, ut Oudendorp. oftendit. fic quantum
abique militum effent Suet. Aug. ult. vid. ad
Neron. cap. XXXI. & fupr. 11. 162. & 111.
294. fic inf. 400. populi qui nafcimur. & vf.
641. vincimur omnis aetas.
365. Cornibus] Collibus Thuan. fec.
367. At plures] Et Barber, ac duo Thua-
nei, ad Richel. & Edd. quaedam. Cortius ad
Plinii 1v. Ep. 14. ad hunc locum fe often-
diffe ait, poft fingulare fubftantivum faepe
fequi pluralem numerum. quod hic non vi-
deo fieri. mox, non fub fuit Hamb. tert. no-
firis Caefar duo.
369. Credite] Hic verfus poft fequentem
legebatur in Rottend. tert. fummis e moeni-
bus idem. urbes quartus Thuan. in moenibus
Voff. vid. ad v. 686. de matronis in moeni-
bus vid. ad Horat. 111. Od. 2.
373. Occurrere] Currere Thuan, quart.
Per-
374. Populus] Populum duo Hamb. a m..
fec. vid. fupr. vi. 343. fed plurimi populus,
&, populus nunc eft Rottend. pr. etfi vero
parum referat, propter fequentem vocem,
populus cum Oudendorpio praefero. licet il-
le utriusque conftru&tionis exempla adferat,
Heinfius malebat, quod nunc eft populi, ut
eſt
modo 363. quidquid hominum fumus.
375. Adferre preces] Heinfius malebat
offerre. fed adferre, licet fingularis videatur
locutio, eft idem, quod alii dicunt, admo-
vere preces, de quo ad Phaedr. 1. Fab. 19.
377. Pompejo] Pompeji Thuan. quart.
379. Magnus nifi] Nifi Magnus Langer.
veftri pudor Putean. & S. Germ. extremus
cardo,hic eft ultima aetas, & aliter etiam ca-
pi docuit Barth. ad Stat. x. Theb. 847. vid.
ad Valer. Flac. v. 19.
-
382. Locuti] Secuti Langerm. quod ad-
ripuit Cortius folent enim haec verba com-
mutari. v. Gron. ad Senec. Oedip. 683. &
Barth. ad Stat. viii. Theb. 365. fed voce
mutavit in verba ducis, nefcio an ex Ms.
qui fi firmaret, fequerer. fic infr. 618. fingula
fata fequentem. & Val. Flacc, f. 681.
#
Orim
PHARSALIAE LI B. VII.
487
of
375Permixtas adferre preces. haec libera nafci,
Haec vult turba mori fi quis poft pignora tanta
Pompejo locus eft, cum prole, & conjuge fupplex,
Imperii falva fi majeftate liceret,
Volverer ante pedes. Magnus, nifi vincitis, exful,
380 Ludibrium Joceri, vefter pudor, ultima fata
Deprecor, ac turpes extremi cardinis annos
Ne difcam fervire fenex. Tam maeſta locuti
Voce ducis flagrant animi, Romanaque virtus
Erigitur, placuitque mori, fi vera timeret.
385 Ergo utrimque pari procurrunt agmina motu
Irarum: metus hos regni, fpes excitat illos.
Hae facient dextrae, quidquid non expleat aetas
Ulla, nec humanum reparet genus omnibus annis,
Ut
Oritur clamor dextraeque fequentum
Verba ducis.
"
Sed quum etiam vulgatis fenfus, conftet
nihil novare melius erit, ordo eft. animifla-
grant voce ducis tam moeſta locuti.mox etiam
Cort, ne vera timeret, in Oiſel. erat, fi vera
timerent. fenfus obfcurior, quem non fa
cile adfequor. ego Pompejum fubintelligo.
Si ille timeret vera, id eft, vitam perditu-
rum, vel exfulaturum, & turpes paffurum
annos extremi cardinis, & in primis fervi-
tutem, (ut modo metuentem Domini Ro-
mam & mox, metus regni,) tunc-mori
etiam placuit militibus, potius quam fer-
vire.
385. Concurrunt ] Procurrunt omnes fe-
re noftri, quod verbum proprium in proeliis
impetum notat, ita ut etiam extra ordines
invebantur in hoftem. vid. ad Valer. Fl. vr.
697. & Paffer. ad Catul. Car, LXVI. p. 74.
& hoc probavit Cort. ad Plin. 1. Ep. xx11.
10. Sed Caefar, fuos procurriffe, Pompe-
janos vero ftetiffe in acie & excepiffe Cae-
farianos, fcribit: fed haec non curat Luca-
nas: vel pari moti irarum poffet expli-
cari, vincere vel mori optantes.
387. Hae] Haec Turrian. faciant Hamb.
pr. non expleat hofpes Hamb. tert. a m. fec.
quod non intelligo. Nifi intelligantur pere-
grini in civitatem recepti, qui deficientibus
civibus nova prole urbem implerent: quod
Caefarem feciffe fcire potuit Lucanus; nam
exhauftam urbem ut frequentarent, peregri-
nos, & omnes, ut urbem incolerent invita-
vit. vid. Sueton. Caef. XLII. LXXX. & paſ-
fim. & infr. ví. 405. fed tunc quo referas ul-
la? quare vulgata fervanda.
388. Reparet genus omnibus annis] Hein-
fius diftinguebat, reparet genus: Omnibus an-
nis ut vacet, a bello Hamb. tert. a m. fec. pa-
rum refert. ut recte quamvis exponunt in-
terpretes. "populos Mars i. futuros S. Germ.
& mox, venientis in urbem Heinfius, & ex-
plicabat civitate donatos. feret vero eft hic
auferet. natale, an pro die natali? quo na-
fceretur foboles, fi in hoc proelio non tot
cecidiffent qui generare potuiffent. natalem
pro die natali dixiffe vidimus ad Suet. Tiber.
LIII. infolentius tamen hic utitur Nofter pro-
mafcendi copia, occafione,
}
i
393.
488
M. ANNA EI LUCANI
Ut vacet a ferro. gentes Mars ifte futuras
390Obruet, & populos aevi venientis in orbem
Erepto natale feret. tunc omne Latinum
Fabula nomen erit: Gabios, Vejosque, Coramque
Pulvere vix tectae poterunt monftrare ruinae,
Albanosque lares, Laurentinosque penates
395 Rus vacuum, quod non habitet, nifi nocte coacta,
Invitus, queftusque Numam juffiffe, Senatus.
Non aetas haec carpfit edax, monimentaque rerum
Putria deftituit: crimen civile videmus,
Tot vacuas urbes. Generis quo turba redacta eſt
400Humani? toto populi qui nafcimur orbe,
392. Vejosque] Vebiosque Thuan. tert. Co-
ranos S. Gerin.
394. Albanosque] Albanos lares Richel.
Laur. nepotes Thuan. quart. vid. infr. vIII.
132. & ad Val. Fl. vii. fo. Gujetus vole-
bat Albanique 1. Laurentinique penates Rus
Vacuum fcil. erunt.
395. Quod non habitet] Quo non feptem. v.
ad Virgil. vi. Ecl. 2. quos non Heinfius ma-
lebat. mox, invictus Rottend. fec. Numam
vixiffe Hamb. pr. a m. pr. Senatus plurimi.
Latet hic aliquid ritus mihi incogniti: nam
Ferias Latinas', non Numam, fed Tarqui-
nium Superbum inftituiffe vulgo traditur.
Vellem etiam doceri, quae fit illa nox coa-
&ta. no&te fuiffe faces accenfas Feriis Latinis
patet ex v. 402. & aliunde. neque fenatum
eo abiiffe legi, fed Confules, quos fortaffe
comitabantur aliqui Senatores. Sed an coa-
i? an id notet convocati, ut cogere Sena-
tum faepe occurrit? ut fit fenatus coacti. Sed
tunc obftat invitus. nefcio, me expedire.
397. Carpfit] Carpit multi.carpet Thuan.
fec. monumentaque regum Gujetus. defti-
tuunt idēm. per vacuas MS. Cortii. Hein-
fius malebat, viduas: forte cogitans illa Vir-
gil. VIII. 571. tam multis viduaſſet civi-
bus urbes. fed fine fcriptis talia non audeo.
Nec
nam vacuos agros dicit IT. 441. IX. 162. va-
cuas domus v. 31. vacua mapalia 11. 89. &
fimilia paffim: quo turba relicta eft Roma-
ni, Hamb. pr. ex gloffa. nam genus huma-
num de Romanis vidimus paffim a Noftro
dici. quam nafcimur Thuan, quart. naſcitur
Rott. fec. male. vid. vf. 363. Oudendor-
pium.
401. Nec muros] Non Thuan. fec. &
Hamb. pr.
402. Vincto foſfore] Juncto nihili, eft le-
&tio. vido tres Cottii MSS quod de vi-
&tis & in fervitutem redactis poffit intelli-
gi. nam in Voffiano uno erat pro gloffa
id eft, captivo, ut apud Ovid. 1. Ep. 52.
Incola captivo quae `bove victor arat.
Sed verior lectio, vincto, ab Hortenfio, Ou-
dendorpio & aliis recte expofita de ergastu-
laris, catenatos cultores vocat Flor, 111, 19.
ftat tecto putris avito Markl. ad Stat. 1. Silv.
11. 60, nefcio cui bono, & quid elegantiae
majoris infit, fcilicet ut evitentur tot voces
in is exeuntes. Sed hoc faepius Lucano u-
fitatum vidimus alibi, nec morem fcriben-
di corrigere noftrum eft, fed librariorum ab-
errationes.
404 In nullos ] In nullas Barber. domos
Hamb. tert.
}
1
}
,
406.
PHARSALIAE LI B. VII.
489
Nec muros implere viris, nec poffumus agros.
Urbs nos una capit: vincto foffore coluntur
Hefperiae fegetes: ftat tectis putris avitis
In nullos ruitura domus, nulloque frequentem
405 Cive fuo Romam, fed mundi faece repletam :
Cladis eo dedimus, ne tanto in tempore bellum
Jam poffit civile geri: Pharfalia tanti
Cauffa mali. cedant feralia nomina Cannae,
Et damnata diu Romanis Allia faftis.
410 Tempora fignavit leviorum Roma malorum:
Hunc voluit nefcire diem. prô triſtia fata!
Aëra peſtiferum tractu, morbosque fluentes,
406. Eo dedimus] Obfcurius hoc eft, ut
etiam in fimili loco haeferunt viri docti apud
Cicer. pro Rofc. Amer. cap. xxxI. fed fe-
liciter ibi explicuit Cl. Graevius, eo pro ideo
poni. & ita Vellej, 11. 127. nikil fui vindi-
cantem, eoque adfequentem omnia, & ita alii.
vid. Heinf. ad Vell. 11. 6. fed fi ita capia-
mus, unde tunc cladis regetur? quare eo cla-
dis capiendum cum Omnibono pro, in tan-
tam cladem. fed deficior fimilis locutionis
exemplo. niti forte apud Livium lib. xx11.
32. legere liceret, eoque inopiae eft coactus
eoque inopiae eft coactus
Hannibal: ubi vide quae viri docti tentave-
runt: fed non plane id noftri loco conve-
nit. in tempore, in corpore fex fcripti, &
in corpore ſex fcripti, &
a m. fec. tres. & de hac le&tione multis e-
git Heinfius ad Virgil, lib. x11. 835. vid. &
infr. x. 416. jam poffit etiam plurimi. cauffa
mali eft Thuan. quart. & Langerm.
409. Allia] Gallia Thuan. tert. & Rott.
pr. Alia nonnulli, ut viri docti jam obferva-
runt pro Allia fcribi faepe, Allia fatis qua-
tuor.
411. Pre triftia fata] Quo fex, quod MS.
Cortii, triftia fati vir doctus apud Cortium.
vid. lib. v1. 305.
412. Tractu] Tactu Rottend. fec. quae
verba commutari folita videbis ad Gratii Cy-
In-
neg. 362. tractu de hominibus, qui trahunt
aëra peftiferum, poteft capi, & ipfe aër tra-
bit contagia, ut lib. v1. 89. tactu vero de
contagione ex vicino malo. vid. lib. v. 539.
Oudendorpius malebat, aëre peftiferum tra-
&um, quod ex Virgilii loco explicat 111.
Aen. 137. de quo ibi videbimus. vide fi pof-
fet per tractum intelligere terrae partem
quae peftiferum aëra fenfit, ut v111. 365. vid.
fupr. h. 1. vf. 241. ubi & de tempore dici-
tur. fed quum non loca ipfa, fed mala enu-
meret plurima, ut aëra peftiferum, id eft,
peftilentiam, morbos, famem, incendia,
terrae motum, dicit, horum omnium da-
mna potuiffe expleri hominibus, fi fuper-
fuiffent huic cladi; ideo vulgatum fervandum
puto, & explicarem, de aëre corrupto, quem
trahunt homines, & unde peftilentia orta.
quam ineptus vero fit declamator Nofter pa-
tebit, fi haec conferas cum h. 1. 640. ubi
non follicitus eft, ne fuperfit proles, fed ne
foboles & nepotes in aeternum fervire co-
gantur, & vf. 656. ut pars maxima fuper-
effet, ait voviffe Pompejum: qui & fupr.
90. magnae parti lucem noviffimam fore di-
cit. ita folent fui immemores, & impetu in-
genii ablati Poëtae.
Q99
413.
490
ANNA EI LUCANI
M.
Infanamque famem, permiffasque ignibus urbes,
Moeniaque in praeceps laturos plena tremores
415Hi poffent explere viri, quos undique traxit
In miferam Fortuna necem, dum munera longi
Explicat eripiens aevi, populosque, ducesque
Conftituit campis: per quos tibi, Roma, ruenti
Oftendat quam magna cadas. quo latius orbem
420 Poffedit, citius per profpera fata cucurrit.
Omne tibi bellum gentes dedit omnibus annis :
Te geminum Titan procedere vidit in axem.
413.Infanamque famem] Invifamque Hamb.
pr. permiftasque Thuan. pr. a m. fec. mox,
baturo p. tremore Langer. laturos F. timores
Hamb. pr. & Oifel. hi poffunt fex libri.
•
416. Dum manera longi] Intricatior paul-
lum fenfus. ego ita conftruerem: dum eri-
piens munera longi aevi explicat viros, quos
undique traxit in miferam fortuna necem.
munera longi aevi eripit, dum praecipitat fata
eorum, qui diutius vixiffent nifi in hoc
proelium fuiffent tracti, & prolem dediffent
reipublicae. Hos explicat, quod recte Ou-
dendorpius exponit, & conftituit campis.
qui antea in urbibus den fati habitabant,nunc
in acie illos explicat, & in ordines confti-
tuit. Simili fere fenfu fupr. vf. 201. dici-
tur natura explicare dies, quos ordine di-
fponit fe fubfequentes: ut lib. v1.9. & ali-
bi hoc verbo utitur, munia erat in Thuan.
fec.
418. Ruenti] Cadenti Thuan. pr. &
Hamb. pr. oftendis Langerm. quod magna
Langer. idem
+
419. Quo latius orbem Poffedit] Ita multi
codices & editiones, quod adreptum fuit
quia late poffidere regna & fimilia paffim, &
praecipue de Romano imperio occurrunt.
vid. Gron. ad Liv., xx1v.49. Cort.. ad Sal-
luft., Jug. cap. v, & quae dixi ad Petron.
cap. LXXXII. Sed quum quo tardius fit in
aliis, & e noftris in Laugerm. explicant a-
lii, quo longiore tempore opus fuit ad to-
>
T
Haud
tum orbem fubjugandum, eo citius fortuna
fummam felicitatem evertit, nec manfit in
profperis, fed cucurrit per profpera ad exi-
tium. nam per proſpera currere, notat per-
petuum victoriarum curfum. fed tamen ali-
quid inconcinni hic videtur effe, nec tar-
dius refpondere accurate, citius cucurrit
r@
per profpera. nam an citius cucurrit fortu-
na, ut tardius poffiderer orbem deinde an
fortuna poffedit orbem, & non potius de-
dit Romanis poffidendum? vitium. in hac
voce latere puto, quid fi legatur, quo latius
orbem poffideas? nam fermo debet ad Romam
continuari, & inconcinne poffedit interjici-
tur inter cadas, & deinde Tibi, & Te ſe-
quentibus verfibus. & hine inducor fere, ut
latius retineam, hoc fenfu.. quo, id eft, ut
latius poffideres & adjiceres gentes imperio
tuo, citius fortuna cucurrit, non in exi-
tium, fed in potentiam & felicitatem excre-
vit: ut idem dicat, quod Juftinus lib. 1. I..
ut, quam proxima quaeque victoria effet in-
ftrumentum fequentis, totum fere orbem ſub-
egerit. & hoc indicat vſ. 421..
K
Omne tibi bellum gentes dedit omnibus au-
nis..
quotannis novas adjecifti imperio gentes,
deinde vero converfionem fortunae vf. 426..
memorat, quae in exitium traxit rem publi-
cam. cucurrit vero per profpera, ad hane
ufque Emathiae funeftam diem, quae retro
tulit fata: fic Florus lib. 11. 16. quafi fecu
luve
-*
491
PHARSALIAE LI B. VII.
Haud multum terrae fpatium reſtabat Eoae,
Ut tibi nox, tibi tota dies, tibi curreret aether,
425Omniaque errantes ftellae Romana viderent.
Sed retro tua fata tulit par omnibus annis
Emathiae funefta dies. hac luce cruenta
Effectum, ut Latios non horreat India fafces,
Nec vetitos errare Daas in moenia ducat:
430 Sarmaticumque premat fuccinctus Conful aratrum:.
Quod femper faevas debet tibi Parthia poenas,
Quod fugiens civile nefas, redituraque numquam
lum everfionibus urbium curreret. In diver
fis libris eft, quam, quae, qua, quod latius:
per proſpera bella Hamb. pr. fed nondum mi
hi plane fatisfacio, ut & haefit Oudendor-
pius in hoc loco.
421. Omnibus annis] Ut modo expofui
eft quotannis, fingulis annis, alias poft a-
lias gentes tibi fubjecifti, Roma, ut recte
Hortenfius. odiofa vero haec vocum repe-
titio, quae & vf. 388. & 426. occurrit, fi in
alio Poeta deprehenderetur, amplecterer o-
mnibus armis, quae lectio eft in undecim li-
bris. Sed Lucano ignofcendum eft folito ca-
dem iterare.
423. Spatium] Heinfius malebat, fpatio,
vel fpatii; ut apud Ovid. 11. Met. 187.
Multum coeli poſt terga reli&um.
ubi etiam relicti Heinfius. diftabat Rottend.
pr.
424. Nox] Eft luna, dies fol, aether o-
mnia fidera fixa, & deinde Planetae. ut di-
cat omnem orbem, fub fole, luna & fideri-
bus fuiffe Romae fubje&tum, & idem, quod
Petronius initio belli civilis:
Orbem jam totum populus Romanus habebat
Qua mare, qua tellus, qua fidus currit u-
trumque.
ubi vide, curreret axis Thuan. quart. & Rot-
tend. fec. & MS. Cortii. omnesque errantes
Thuan. pr.
426. Omnibus annis] Non arridebat Hein-
fio haec vocum iteratio, & legebat, omnibus
Li-
actis. Sed hic retinendum puto, quia dies
hic Emathiae opponitur omnibus prioribus
annis.
428. Effectum] Effectum eft Turrian.
mox, Dabas, Dachas, & Dachos varie in
fcriptis. mox, Sarmatiumque Cortius con-
tra omnes libros, ut & fecit lib. VIII. 369.
& ubique fere. ut mox iterum vf. 435. Scy-
thium & paffim, aratrum premat capi poteſt
de everfionibus urbium, aratro inducto, ut
folum poffit coli, & ut feges effet, ubi o-
lim urbs fuerit, ut faepe Poëtae loquuntur.
Male vero de coloniis in hoftico pofitis ex-
plicat Scholiaftes, quafi conful provincia
victa coloniam conderet. quum aliter duum-
viri, triumviri &c. ad eam curationem mit-
tebantur, qui aratro defignabant urbis fpa-
tium, & quidem fuccinéti habitu Gabino, ut
notum eft. debet vero repeti nec, vel legi Sar-
maticumve. vid. infr. vf. 549. Omnibonus
capit de limitibus inter imperium Roma-
num & Sarmatiam, fulco ducto defignan-
dis. quem morem vellem illuftratum exem-
plis. Si de colonia capias, Lucanus Con-
fuli hoc munus adfignavit, quod extra or-
dinem aliis folebat mandari. haereo & in hoc
loco.
431. Quod femper &c.] Pendet hic fen-
fus, nec fequitur quod refpondeat, re quod,
nec etiam referri poteft ad praecedens effectum
eft: ibi enim fequitur, ut non horreat, du-
cat &c. hic vero eft, quod debet: & videtur
Q99 2
nova
1
492
1
th
M. ANNA EI LUCANI
Libertas, ultra Tigrim, Rhenumque receffit,
Ac, toties nobis jugulo quaefita, negatur,
435Germanum, Scythicumque bonum: nec refpicit ultra
Aufoniam vellem, populis incognita noftris:
Vulturis ut primum laevo fundata volatu
Romulus infami complevit moenia luco,
Ufque ad Theffalicas ferviffes Roma ruinas.
440De Brutis, Fortuna, queror. quid tempora legum
Egimus, aut annos a Confule nomen habentes?
nova fententia incipere. an autem ita varia-
re, & has particulis ut & quod, pendentes ab
ano & eodem verbo, diverfis modis junge-
re liceat, vehementer dubito: certe me ex-
emplum fimilis conftructionis ignorare fa-
teor. v. Drak. ad Liv. v1. 15. ubi quaedam
exempla adducuntur, in quibus quod in fe-
cundo membro pro quia fumitur. Sed hoc
non procedit hic, ubi poft effectum debet fe.
qui at, jam 'fi quod pro quia fumatur debet
cauffa praecedere effectum, & fenfus effet,
quia libertas receffit, effectum ut India non
fubigeretur; quod hic abfonum effet. quare
cogitabam, an aridoris poffet reperiri in vf.
434. Ac toties &c. & conftrui, quod Parthi
toties victores tibi debent poenas, quod liber-
tas receffit, hodie factum eft, & tunc lege-
bam.
Hac, toties nobis jugulo quaefita, negatur
Germ.
bac ſc. luce, ex verfa 427. nam in Thuan,
fec. & in Hamb. tert.,erat Hain duobus a-
liis, at. Sed nec hoc fatisfacit. quare potius
hanc ftribliginem Lucano adfcribamus, qui
oblitus fe in prioribus ut poft effectum adhi-
buiffe, hic quod fubjungit cum indicativo. ef-
ficere vero fequente ut, obvium eft. vid. ad
Quintil. Deci, x1. 7. & Cort. ad Sall. Ca
til. XXVI. 3. forte & quod debet, &c. poffet
continuari ad vellem populis, & fubintelligi
potius, vel legi mallem. mallem Roma in
cognita fuiffes potius, quam, quod debet
Parthia poenas, & libertas receffit ad Ger-
Fi-
manos, & ferviffes ad hoc ufque tempus
&c. forte etiam quod, hic in initio perio-
di pofitum, poffet eo modo capi, & ita
referri ad vellem, ut faepe poni obferva-
runt viri do&i & in primis Gronov. ad Liv.
XXVII. 7. Munck. ad Hygin. fab. xvi. fed
tamen exempla ab illis adducta an huc qua-
drent, dubito: excutiant ergo alii haec dili
gentius. praeterea Mark1. ad Stat. 11. Silv.
vI. vf.97. Jeras poenas corrigebat. fed faevas,
quia tot cladibus Romanos adfecit, nec po-
tuit fubigi, ut aliae gentes. Ideoque adhuc
debet poenas Parthia nec vindicarunt tot
clades Romani: & hinc Ovidius Augufto
adulans de Cajo Caefare 1. Art. 179. Par-
the, dabis poenas &c. Ultor adeft &c. quod
bellum quum fignis redditis fit compofitum,
ideo ad hoc ufque tempus poenas debebat Ro-
manis Parthia.¡perituraque numquam Thuan.
quart. jugulo repetita Thuan, fec, negatur in
multis erat.
436. Vellem populis incognita noftris] Et
hic aliquid fcabri & obfcuri fubeffe recte vi-
derunt viri docti, & quidam Romam, alii
libertatem fubintelligunt. Si libertas, debe-
ret fubintelligi fuiffes, & ibi fenfus finiri, po-
fita majore diftinctione & nova inchoari
fententia a, vulturis ut.. Út a-libertat fe con-
verteret ad Romam: quod quum durius vi-
deatur, forte mollius procederent omnia, fi
diftin&tione majore pofita poft Aufoniam,dein-
de legeretur,
mallem vel vellem) populis incognita
vaftis &c..
UF
PHARSALIAE LIB493
LI B.
. VII.
Felices Arabes, Medique, Eoaque tellus,
Quam fub perpetuis tenuerunt fata Tyrannis.
Ex populis, quae regna ferunt, fors ultima noſtra eſt,
445 Quos fervire pudet. Sunt nobis nulla profecto
Numina: quum caeco rapiantur fecula cafu,
Mentimur regnare Jovem. fpectabit ab alto
Aethere Theffalicas, teneat quum fulmina, caedes?
Scilicet ipfe petet Pholoën? petet ignibus Oeten,
450Immeritaeque nemus Rhodopes, pinusque Mimantis?
Caf-
teft capi, pro cur. quod tres. mox, Arabas
Thuan. fec. male: fequitur enim, Medi &c.
dicitur vero utroque cafu, ut Nofter, o fe-
1x. 208 vid. ad Ovid. 1. Faft. 297. &
faepe alibi. deinde populis fubjungit tellurem
Eoam, pro populis Eois, de quo vid. fupr.
ad 111. 77. & hinc fubjungit, ut proximae
voci, quam, non ques. vid. Cort. ad Plins
18. Ép. 25.
444. Ferunt] Tenent Hamb. pr. fed fe
runt hic ett patiuntur. Quod fervire Oifel. &
S. German.
Ufque ad Theffalicas ferviffes Roma ruinas.
utinam ab origine tua ad hunc diem, Ro-
ma, fuiffes fub regibus, nec late poffedif-
fes orbem, fed ignota, tu & arma tua, fuiflix
fent populis barbaris, & a te fubactis. nam
noftris faceret fenfum abfurdum. idem enim
eft, ac fi dixiffet, vellem, Roma, incogni-
ta fuiffes Romanis. nifi noftris pro a nobis
fubactis gentibus, capias. acumine fuo Lu
canus faepe obfcurat fenfum, nec fatis con-
fiderate etiam dicit, ad Theffalicas ruinas fer-
viffes: fi enim Roma manfiffet fub regibus,
certe non tam late poflediffet orbem, fed in-
tra Italiam fe continuiffet, nec potuiffet hoc
proelium Theffalicum committi, nec civile
inter proceres bellum moveri: fed excufari
poffet, fi per Theffalicas ruinas, intelligeret
tempus hoc, quo acciderunt ruinae, quae tunc
non potuiffent accidere. quod vero muta-
verim noftris in vaftis non novo more feci,
nam ita veftris & noftris centies, & illud con-
fundi cum vaftis docui in notis ad Ovid.
XVIII. Ep. 6. & 111. Amor. . 40. poffet
alius conjicere, victis, vel cunctis. pro fer-
viffes, caruifles erat in Thuan. fcc. fcilicet
libertate. ferviffet quatuor. verfus vero 438.
Romulus &c. non erat in Richeliano.
440. De Brutis] De Bruto Langerm. fed
faepe de uno loquentes plurali utuntur, ut
Catones, Cicerones dicere folemus. vid. vIII.
327. quo tempora Sixii: non male: quid pro-
fuit illa tempora egiffe, & libertatem ha-
buifle, non habere. fed & quid eo fenfù pa-
446. Cafu] Fato Barber. fed nullus, cur-
fu. ut lib. vi. 423. & 591. quod, praeter-
quam quod non inventum in libris, mox vf,
487. iterum dicit, rapit omnia cafus. Et ca-
fus faepe opponitur divino decrcto & fatis
a Jove aut Diis datis. vid. ad Sueton. Claud,
x111. Virg. 18. Aen. 211,
Si quis in adverfum rapiat cafusve Deusve,
& ita centies. curfus quidam ipfis fatis adfcri-
bitur, ubi de ferie & ordine fatorum agitur,
ut euntibus ordine fatis &c. quod loca ab Ou-
dendorpio adlata docent. quare cafu fervan-
dum, & curfu huc intrufum ex lib. 11. 567.
putem. mox, fpectabat tres. ab illo Langerm
fimilia habet Statius x. Theb. 795. ubi vid.
Barth. mox, clades Rottend, fec.
å
ナ
​449. Ipfe petet] Ille nusquam inveni, &
non utique ille eft obtrudendum nobis quum
ipfe hic vim fuam habeat. ipfe Jupiter, quum
poffit Caefarem percutere fulmine fao, hac
relinquet Caffio; fic Virgil. 111. 725. J
Q99 3
piser
玲
​1
494
M. ANNA EI LUCANI
1
Caffius hoc potius feriet caput? aftra Thyeftae.
Intulit, & fubitis damnavit noctibus Argos:
Tot fimiles fratrum gladios, patrumque gerenti
Theffaliae dabit ille diem? mortalia nulli
455 Sunt curata Deo. cladis tamen hujus habemus
Vindicam, quantam terris dare numina fas eft.
Bella pares Superis facient civilia divos:
piter ipfe &c. de verbo petere in hac re vid.
ad Ovid.. 111. Amor. 111. 37. petit Pho
loën, petit quatuor. petet Pholoen, petit
Hamb. fec. igneus Langerm. Oethem tres.
immeritique Turr. & Cortii MS. vid. ad
lib. III. 178. & de voce immeritus ad
Nemef. Cyneg. 195. & alibi. Rhodopae Lan-
germ. mox, Cafus omnes fere fcripti, fed
Cafius boc potius Hamb. fec. quafi de Jove
Cafio ageretur. fed prima fyllaba brevis eft.
recte vero haec explicuit Oudendorpius, &
Mimantis veram puto cum viris doctis le-
&tionem, quod vero Heinfius ad Sil. Ital.
111.494. Salmafium ad Solinum pag. 605.
Jaudet, error eft; ibi enim agit de Mimante
Joniae monte, non Thraciae, & de eo ex-
plicat Parrhafius locum Claudiani, confun-
dens duos hos montes; ut plures feciffe do-
cet Spanhemius ad Callim. Hymn, in Delum
vf. 69. qui nullum in Thracia agnofcere vi-
detur, fed errori Suidae & Grammaticorum
adfcribere, qui omnino videndus. nec quia
Rhodopae jungitur hinc fequitur in Thracia
fuiffe, nam & hic Pholoë & Oetes memo-
rantur, diverfis in locis fiti montes. ut apud
Senec. Hercl. Fur. 981: Pindus, Oete &
Mimas, & alibi.
451. Aftra] Atra Thuan. quart. a m. fec.
attulit Rottend. tert. a m. pr. & a ſec, ab.
flulit, intulit & impulit varie in multis. Cor-
tii etiam, tranftulit, dant. noctibus Agros
Barber. Argos pro Mycenis pofitum dicit
Markl. ad Stat. 11. Silv. 1. 181. vid. ad O-
vid. 1. Amor. x. 5. totus vero verfus deerat
Hamb. tert. a m. pr. ego intulit ex pluribus
praetuli.
453. Fratrum ] Patrum gl. fratrumque
*
་
Ful-
Thuan. fec. gerentes Thuan. quart. regenti
Rott. pr. Cuningamus codici adfcripferat,
Waddelium conjeciffe, ferenti. Theffalicae
Turr. nulla Hamb. pr. vid. fupr. vf. 137.
Heinfius legebat, mortalia nulli funt ſua cu-
ra Deo. ut dictum fit quemadmodum apud
Ovidium v111. Met. 724. Cura pii Dîs funt.
fed fua Lucano locutio fervetur ; mox
quantum tres. quantam plurimi, terris quan-
tum Hamb. pr. vid. ad lib. VIII. 11.
457. Facient] Faciunt Hamb. pr. flumini
bus Rottend. fec. ornabat Voffian. & Hamb.
pr. & haftis Querneus Egregior. cap. VIII.
quosdam teftatur legere, ut notavit Heinfius.
& ita Freinsh. ad Flor. 1v. 11, 11, 91. quod
licet aliquo colore defendi poffit, melius ta-
men vulgata de ftella
meu vulgata de ftella, quae poft Caefaris
necem apparuit, capitur, unde Dionaeum Cae-
faris aftrum Virgilio 1x. Ecl. 47. dicitur, &
de quo nemo non commemoravit plura. vi-
de Stat. 1. Theb. 28. & ibi Barth. & Suet.
Caef. Lxxx1x. & dejurejurando cap. LXXXV.
de fulminibus, quibus ornati fuere manes,
nihil reperire potui, nec commentatores
nec hujus temporis fcriptores ullam eorum
mentionem faciunt. Omnibonus de Augu-
fti ftatua, in qua fulmen confpicitur, nullo
auctore laudato, capit. Sulpitius de imagi-
ne Caefaris cum fulmine & radiis. Horten-
fius nihil de fulmine, fed tantum de ftella
adfert. Farnabius fulmina illa refpici, quae
Horatius 1. Od. 2. memorat. Rupertus ad
Flori ÏÏb. 1v. 2. p. 628. in nummis Caeſa-
ris & Augufti fulmen & coronam radiatam
confpici tradit. Sed haec omnia praeter men-
tem Lucani, qui fine dubito fcripfit, Fla-
minibus manes, radiisque ornabit, nam inter
am
PHARSALIAE LIB495
.
VII.
LI B. Fulminibus manes, radiisque ornabit, & aftris,
Inque Deûm templis jurabit Roma per umbras.
460 Ut rapido curfu fati ſuprema morantem
Confumfere locum: parva tellure diremti,
Inde manus fpectant, vultusque agnofcere quaerunt,
Quo fua pila cadant, aut quo fibi fata minentur.
Facturi quae monftra forent, vidêre parentes
*
ampliora faftigio humano fibi etiam flami-
nem decerni paffum fuiffe Caefarem dicit
Suetonius cap. LXXVI. & alii fcriptores, &
firmat hunc conjecturam Rottendorf. codex,
in quo fluminibus, folita cum fulminibus &
flaminibus permutatione, quae fexcentis in
locis animadvertitur. Jam quam facilis lap.
fus in flaminibus, ut-fluminibus fuppofuerint
librarii, nemo negabit. fic apud Ovid. x.
Epift. 114. Flaminaque in lacrimas officiofa
meas, vidi poft editum Poëtam in Lovanien-
fi codice effe flumina. eadem varietas lib. 1.
Met. 19, in Voffiano codice. & alibi. prae-
terea manibus melius Flamines, quam ful-
mina adfcribuntur. nam Juliani inde hi fla-
mines dicti fuere. Vindictam vero in co
confiftere acerbo farcasmo dicit Lucanus,
quod, licet Romani eum poft mortem ut
Deum coluerint, hoc minoris fit momen-
ti, quam fi vitam ipfi diuturniorem dedif-
fent. Divinos illos honores, ab adulante
Senatu & populo decretos, nihil nocuiffe
Romanis, quia non diu poft e vivis fit fubla-
tus, eadem fententia, qua illud ja&tatum
fit divus, dummodo non vivus. Čl. Dorvi-
lius credebat, cum jam adductis viris doctis,
ad Auguftum poffe referri, cujus nummi a-
pud Goltzium pag. 4. & 21. referunt tria
haec, fulmen, coronam radiatam & aſtrum.
& in vf.. fequenti agi de divinis honoribus.
per jusjurandum ad aras. fed mihi omnia
Caefarem fpectare videntur. in quem femper
iniquior eft Lucanus, & Auguftus non tam
per bella civilia meruit divinos honores, quan
poſt illa, compofita quiete & tranquilli-
tate, ob infignem Senatus & Populi amo-
nem & reverentiam. Sed etiam illi Flami-
?
Fron-
nes & Sacerdotes fuere inftituti: vid. ad Suet.
Aug. cap. c.
460. Rapido] Rabido Thuan, quart. & Bar-
ber. rapido greffu Thuan. fec. manantem S.
Germ. confumere recte explicuit Oudendor-
pius. & adde quae dixi ad Nemef. Cyneg,
289.
462. Inde manus fpectant &c.] Locus hic
turpiter inquinatus & interpolatus, ut ex no-
tis licet videre. ego, ut brevis fim, cum il-
lis facerem, qui eo ordine, quo Grotius
legunt;
parva tellure diremti,
Inde manus spectant, vultusque agnofcere
quaerunt,
Quo fua pila cadant, aut quo fibi fata mi-
nentur.
Facturi quae monſtra forent, videre paren-
tes &c.
Inde, id eft, intervallo illo parvae telluris,
fpectant manus, id eft, adverfarios paratos,
& quaerunt agnofcere vultus, quos Caefar
jufferat ferire, & in quos fua pila poffint ca-
dere. cogitabam etiam, an non poffet legi,
parva tellure dirempti,
Unde manus certae, vultusque agnofcere
poffint,
Quo jua tela cadant, aut quae fibi fata mi-
nentur..
g
hic pleno jam fenfu diftinguerem, fenfum
vero effe, unde manus certae poffent effe, id
eft, unde ipfi certos ictus & vulnera infer-
re, & agnofcere poffent vultus, in quos pi-
la fua poffint cadere, aut adverfariorum
quae ipfis etiam minabantur mortem, vitare,
unde & inde centies commutata, ut mox et-
iam 479. Deinde novo fenfu legerem,
91
Fam
496
M. ANNA EI LUCANI
465 Frontibus adverfis, fraternaque comminus arma,
Nec libuit mutare locum: tamen omnia torpor
Pectora conftrinxit: gelidusque in vifcera fanguis
Percuffa pietate coit: totaeque cohortes
Pila parata diu tenfis tenuere lacertis.
470Dii tibi non mortem, quae cunctis poena paratur,
Sed fenfum poft fata tuae dent, Craftine, morti,
Cujus torta manu commifit lancea bellum,
Facturi quae monſtra forent, videre paren-
tes &c.
Quum jam in eo effent ut facturi effent ea,
quae revera monftra effent, videre parentes,
fibi oppofitos frontibus advertis, & fratres
fuos agnovere, non tamen in eos miferunt pi-
la, aut procurrerunt, fed ftetere fuo loco, nec
etiam regreffi, quia omnes torpor conftrin-
xit. Qui tempus retinent, ad infolentem lo-
quendi modum facere tempus, quam tamen
nullo exemplo probant, recurrere debent, &
hiulcam orationem agnofcere. vid. infr. ad
VIII. 114. Cortius etiam fupplet, tempus
fuit ad Plin. v11. Ep. xxv11. $.13. fed tunc
potius manus in nominativo caperem, manus,
id eft, milites parati proelio ſpectant tempus
quo poffint mittere tela &c. fed non placet
prae alia lectione. qua fua in Hamb. tert.
Sua tela cadant in Hamb. pr. quem fibi fata
in tribus. quam in quinque, minantur duo-
bus. manus in multis. Spectent Hamb. tert. vul-
tus quo nofcere in uno, poffint in tribus, &
in quinque deerat verfus Inde manum &c.
quae monftra ferent, pro patientur Gujetus;
ut fupr. regna ferre 444. fed male, hinc pof-
fet quis defendere apud Virgil. vi. Aen. 279.
monftriferum bellum, ut Hamb. Codex ha-
bet. ubi vide. hinc quisque pro arbitrio for-
met lectionem.
465. Adverfis] Averfis Hamb. tert. mox,
nec licuit tres, tunc omnia Hamb. tert.
467. Gelidusque in vifcera] Gelidus per vi-
fcera Hamb. pr. & S. Germ. percuffa omnes
fere, & probavit Heinfius in notis ad Virg.
1. Aen. 13. & hic Cortius. Pietate perit
Thuan. quart. wotaeque cohortes Turrian, a
Pri-
m. fec. fcil. quae jam tam propinquae fe a-
gnofcebant. fed praefero, totae, quod me-
lius convenit omnibus pectoribus, mox tonfis
Hamb. pr. fed tenfis, eft extenfis ad imitten-
da pila, fed quia torpebant, eo ftatu mane-
bant. contra excuus lacertus dicitur, ubi e-
mittunt, lib. I. 424. & alibi.
471. Sed fenfum poft fata] Senfus tres co-
dices. male. vid. ad 111. 39. & Ovid. 1. ex
Pont. 11. 113. craftina totidem, mortis Rot-
tend. pr.
472. Commifit] Eleganter dictum de eo,
qui primus ante omnes emifit pilum, & ita
incepit pugnam. Florus iv. 2. Adnotatum
quoque committentis aciem Craftini pilum. in
fragmento Livii a Scholiaſte adducto lege-
rem, primus hoftem percuffit, nuper primo
pilo fumte, Cajus Craftinus, priore enim an-
no primum pilum duxerat, ineptum vero a-
cumen in declamatione contra hanc rabiem
Craftini, quod addat Lucanus, quum Cae-
far tela teneret, quòd etiam duplicem poffet
habere fenfum. vel Craftinum emififfe te-
lum, dum Caefar inhibet milites tela emit-
tere, vel dum ipfe non emittit, fed retinet
manu fua telum. vid. infr. 587. fed quis um-
quam legit, fummum ducem commitiffe
proelium, aut primum emififfe in hoſtem te-
la? quum illius fit munus fignum pugnae
dare, nec manu pugnare, nifi ubi acies la-
borat, & neceffitas fumma id poſtulat. fin
vero explices, quum Caefar Craftini tela
teneret, erit, prohiberet ne ante imperium
fuum quisquam tela emitteret; & emifit Cra-
ftinus non modo contra difciplinam, quam
exa&tiffimam Caefar fervabat, ne emitterent
te-
PHARSALIAE LI B. VII.
497
Primaque Theffaliam Romano fanguine tinxit.
O praeceps rabies, quum Caefar tela teneret,
475Inventa eft prior ulla manus! tunc ftridulus aër
Elifus lituis, conceptaque claffica cornu:
Tunc aufae dare figna tubae: tunc aethera tendit,
Extremique fragor convexa irrumpit Olympi:
Unde procul nubes, quo nulla tonitrua durant.
480Excepit refonis clamorem vallibus Haemus,
telum, non jubente duce, & nifi figno da-
to, quod jam diu datum erat, immo jam
procurrerant acies vf. 385. ergo jam inhi-
bere Craftinum non poterat. fed & effet con-
tra veritatem hiftoriae; quum Pompejus
retinuerit fuos, & praedixerit ne fe loco
moverent; fed Caefar fuos jufferit incurre-
re in Pompejanos, ut ipfe Caefar Pompe-
jum id nulla ratione feciffe fcribit lib. III.
Bel. Civ. 92. & ipfe Nofter infr. 496. id nar-
rat.*
475. Ulla] Illa Hamb. pr. & Barber.
476. Conceptaque claffica] Non intellige-
re me fateor haec concepta claffica, neque
etiam fcire, quae fint fimul capta, ut Scho-
liaftes explicat, nifi legas fimul coepta, &
explices ut apud Horat. 1. Od. 1. Lituo tu-
bae permixtus fonitus, & ut femper haec in-
ftrumenta, quibus fignum pugnae dabatur,
conjungere folent Poëtae & alii, concepta
vero claſſica dici, ut concepta verba & vota,
id eft, ut illa certis formulis, ita hic certo
cornuum fono, quo ab aliis fignis diftingue-
bantur, dubitabo, donec exemplo fimili ve-
teris fcriptoris confirmari videam: inter varias
lectiones profertur, concentaque claffica, cui
voci favet Gujetus, & fi effet auctoritas, ex-
plicari poffet, quae lituis & tubis concine
rent, ut effet concenta pro concinentibus, &
illuftrari ex lib. 1. 236.
Stridor lituum, clangorque tubarum
Non pia concinuit cum rauco claffica cornu.
qui locus plane geminus eft huic : & ita figna
concinentia dixit Lamprid. in Alex. Sever.
cap. VI. ubi vide Salmafium. & concipere &
soncinere variare in fcriptis docebunt notae
Pe-
Markl. ad Stat. v. Silv. 111. 20, fed relin-
quamus Lucano fuas locutiones, qui forte
concepta claffica dixit de cornicine, qui fo-
num illum, & quafi canticum, quod claffi-
cum diftinguebat ab aliis fonis, quibus figna
diverfa dabantur, conceperat ante mente fua,
& nunc edebat cornu: ut ita prius mente con-
cipere dicimur quae deinde prodimus. ut ita
conceptos mente timores lib. vI. 659. quos
vultu produnt. fpem concipere 111. 134. & ita
paffim de aliis. Sed vellem haec clarius il-
luftrare poffem, aut ab aliis expofita videre.
mox, aëra tendit Hamb. pr. aethere Oifel.
a m. pr, tundit Hamb. tert. quod non difpli-
cebat Gujeto & Heinfio. vid. ad lib. 1x, 288.
qui etiam adfcripferat forte,fuper aethera ten-
dit. quod fenfum fatis aptum facit, fed a ſcri-
ptis longius abit. tendunt Langerm. an, ae-
thera findit; quod verbum cum tendit com-
mutarunt fcribae apud Ovid. 1. Trift. x. 36.
fic fcindere, fecare aëra, vel aethera faepe
occurrit. Sequentem verfum abeffe vellet Ou-
dendorpius, fed tunc non video nomen, quod
tendit conveniret, cui fragor debet jungi.
certe qua ratione fragor aethera tendere pof-
fit, non capio, nifi fubintelligatur prae pofi-
tio að vel in
tio ad vel in, ut faepe Nofter & alii folent
loqui. nifi nimis audax viderer, tentarem
tunc aethera terret. fic apud Ovid. 1. Faft.
567. Fragor aethera terruit ipfum. Virgil.
XII. Aen. 724. dixit fragor aethera complet.
ubi in MS. Pierii pulfat. & Sulpitius hic ten-
dit explicat implet, ut, tendunt vela noti, ir-
rumpit quatuor libri.
479. Unde] Inde Oiſel. quae nulla Hamb.
pr. qua Voff. & Turr. & dedit Cortius, fed
Rrr
us
458
M. ANNA EI LUCANI
Peliacisque dedit rurfus geminare cavernis:
Pindus agit fremitus, Pangaeaque faxa refultant,
Oetaeaeque gemunt rupes. vocesque furoris
Expavêre fui tota tellure relatas.
485 Spargitur innumerum diverfis miffile votis.
Vulnera pars optat, pars terrae figere tela,
Ac puras fervare manus. rapit omnia cafus;
Atque incerta facit, quos vult, Fortuna nocentes.
Sed quota pars cladis jaculis, ferroque volanti
490Exacta eft? odiis folus civilibus enfis
Sufficit, & dextras Romana in vifcera ducit.
quo, id eft, in quo monte, qui, uti lib. 111.
271. nubes excedit, nec procellis, nec pluviis,
nec ergo tonitrubus agitatur. vid.Claud. Conf.
Mall. 206. durant hic eft manent, ut iv. 53.
duraturae præinae, videndus de Olympo Barth.
ad Stat. 11. Theb. 35. mox, excipiens Lan-
germ. vocibus Haemus, & dein, rurfusrefonare
Rottend. tert. quod non difplicebat Cortio.
omnia vero haec hyperbolica & ultra fidem:
nam longius Haemus & Pangaeus aberant a
Pharfalia. Sed forte hic, ut alii, confundit
Philippos Macedoniae, vel ut quidam Thra
ciae, cum Theffalicis. de quo ad Virgil.
1. Georg. 490. ubi & Haemus memoratur,
egimus; & fupr. v1. 576.
481. Rurfus] Male Hortenfius, quafi an-
te ad Dyrrhachium id accidiffet, nunc ite-
rum: fed rurfus, quod bis audiatur tanquam
Echo. fi refonare legas, ut eft in Rottend.
tert, & Cortii MS. effet, ut rurfus repetere,
reverti, & fimilia paffim. vide Ovid. 111.
Met. 355. & feq. ubi & refonabitis Echo di-
citur.
•
482. Gemitus] Fremitus magno numero
libri. mox, Adaeaeque gemunt Hamb. fec.
vid. vi. 688. Oſſae aeque Turr. & a m. fec.
Rott. fec. de verbo refultare vid. ad Cal-
purn. 1. Ecl. 29. & Barth. ad Stat. II.
Theb 714
484. Expavere fui] An montes expavere
}
}
Pom-
fui furoris voces? atqui montes non fure-
bant. An fui notat ipfos pugnantes, ut
Sulpitius; Romanos, ut Omnibonus? neu-
trum placet, certe non ultimum, quod hic
abruptum foret quum nihil praecedat ad
quod fui,fi pro Romanis capiatur, referatur.
puto latere vel nomen loci, vel populi vi-
cini, vel aliud epitheton furoris, quod fae-
pe in fuus tuus, meus &c. tranfiit per li-
brarios. quia vero montes praecedunt, rectius
illi dicuntur expaviffe geminatas per faxa &
rupes,militum voces & clamorem. quare for-
te fcripferit,
"
Expavere feri.
Vocesque furoris
vel novi, apud Ovidium faepe ferus, & funs
commutata videbis ad lib. 11. Amor. v1.
27. & 1. Met. 159 & alibi. novus etiam paf-
fim. vid. ad Nucem vf. 31 & ad Sabini E-
pift. 111.7. & apud ipfum Lucan. 18. 548-
praeterea quia immani hyperbole augere o-
mnia conatur Lucanus, dubitabam aliquan-
do, an non fcripferit,
Vocesque furoris
Expavere Dii, tota tellure relatas
ut in coelo cum pavore audierint voces ex
tellure fublatas. unde dixit antea, fragorem
aether a tetendiſſe. vide de confufione vocum
Deus, fuus &c. fupr. 334. relaxas Hamb.
pr.
A
I
485
PHARSALIAE LIB. VII.
499
J
*
+
सुच
Pompeji denfis acies ftipata catervis,
Junxerat in feriem nexis umbonibus arma.
Vixque habitura locum dextras, ac tela movendi,
495 Conftiterat, gladiosque fuos compreffa timebat.
Praecipiti curfu vefanum Caefaris agmen
In denfos agitur cuneos: perque arma, per hoſtem
Quaerit iter, qua torta graves lorica catenas
J
Opponit, tutoque latet fub tegmine pectus.
500 Hac quoque perventum eft ad vifcera: totque per arma
Extremum eft, quod quifque ferit. civilia bella
Una aties patitur, gerit altera : frigidus inde
485, Innumerum] Ita, noftri omnes. vid.
ad lib. 11. 111. & recte: nam fi cafus o-
mnia agit, & fortuna, non in numerum, aut
certo ordine miffa fuere tela.
486. Optat] Iterum Cortius optant mal-
let. terna S. Germani. vid. lib. 1. 607. &
Iv. 647. & alibi. & puras Hamb. pr.
489. Sed quota] In tribus codicibus hiver-
fus ufque ad 510. inferebantur poſt vſ. 520.
& quota plurimi, pars hominum quatuor.ba
culis Hamb. pr. ferroque nocenti Thuan fec.
ex praecedenti verfu. Exhaufta eft Thuan.
tert. fed v111, 703. clades exegit occurrit.
eft ftudiis Rott. pr. & Langerm. a m fec.
civilibus armis Rott. fec. mox in vifcera
duxit tres.
>
493. Junxerat] Vinxerat quatuor, unxe-
rat Richel. Heinfius adfcripferat locum Ju-
venalis Sat. 11, 46. Junctaeque umbone pha-
langes, in ferie Hamb. tert. denfis umboni-
bus Oifel. unde Heinfius faciebat, tenfis.
fed & hoc ex praecedenti verfu repetiit li-
brarius. & mox iterum denfos occurrit, mox,
vix babitura tres. comprensa Rott. fec. vid.
lib. IV. 787 timebat & tenebat varie in feri-
ptis. fed bene Oudeudorpius timebat praetu-
lit & explicuit. fic variant infr. 525. codices,
& VIII.463. & alibi. vid. ad Nemef 1. Ecl.
48. non tamen fine libris ubique haec verba
commutanda. fic Markland. apud Stat. iv.
VI. 74.
1
Stat
Aeraque fupremis tenuit ſudantia menfis.
pro timuit nobis obtrudit, ea ſpecie, quia
de Alexandro imperterrito & contemtore
mortis, vimuit abſurdum videtur dici. Sed
vult Statius, illum imperterritum Regem,
tunc tamen timuiffe, quum videret fignum
illud Herculis fudare, & alio vultu, quam
foleret, effe. hinc augurabatur fibi malum
& mortem inftantem timuit. timebant hic
praetulit Cortius, fed cur non etiam conſti-
terant? Ceterum confer huic loco alium lib.
11. 203. & adde illum Livii ex lib. xx111.
27. undique pulfi coire in orbem, &♂ dum cor-
pora corporibus adplicantur, armaque armis
jungunt, in artum compulſi, quum vix mo-
vendis armis fatis fpatii effet &c.
497. Per buſtem] Per hoftes Hamb. pr.
per hoftem & Thuan. fec. mox, qua torta
gravis duo Thuan. & Cortius. dubie, an
gravis lorica, an graves catenas velit. Leves
Oifel. a m. pr. Cortius polt iter ponit majo-
rem diftin&tionem, & minorem poft pectus.
catenis Thuan. tert. & mox Heinfius pro
tato reponebat futo, de quo egit ad Virgil. 8.
313. totoque Thuan. tert. & Oifel. tegmen
hic eft lorica, aliter atque apud Stat. 11.
Theb. 773. ubi vide Barth. qui re&te ibi ſub-
temine legit.
501. Extremum eft] Eft non erat in tri-
bus. quisque petit Rott, tert. non fatis intel-
Rrr 2
ligo
500
M. ANNA EI LUCANI
f
Stat gladius; calet inde nocens a fanguine ferrum.
Nec Fortuna diu rerum tot pondera vergens,
505 Abftulit ingentes fato torrente ruinas.
Ut primum toto diduxit cornua campo
Pompejanus eques, bellique per ultima fudit:
Sparfa per extremos levis armatura maniplos
Infequitur, faevasque manus immittit in hoftem.
510lllic quaeque fuo mifcet gens proelia telo:
Romanus cunctis petitur cruor. inde fagittae,
ligo illud extremum. an fùmma tantum cu-
tis per tot arma perftri&ta intelligitur: an ve-
ro ita vulnerata, ut entis exierit per vifcera
in tergum quod extremum eft hominis? ita
infr. 619. per cujus vifcera vulnus exierit.
an extremum pro morte? Omnibonus letale
vulnus, quod non opus fuit repetere, ex-
plicat: non male, ut & primum & extre-
mum vulnus inflixerit. quomodo Joabi enfe
perit Amafa 11. Sam. XX. 10. qui uno ictu
vitalia fodiens alterum non repetiit, eft tamen
duriter & obfcure dictum:ideoque haereo. no-
cens a fanguine Thuan. tert. a m. pr. jure
receptum ab Oudendorpio inde etiam recte.
in Langerman. erafa erat vetus lectio, & Cas-
fare repofitum.
504. Vertens] Vergens Thuan. quart. &
Rott, fec. vid. ad lib. IV. 25. infr. v111.
280. neutra fignificatione pofuit, mentifque
meae quo pondera vergant. Abftulit exponit
Omnibonus, diftulit: Sulpitius evertit pu-
gnantes. ego mallem, attulit. Fortuna non
diu vergens pondera, id eft, librans utrius-
que partis momenta, attulit Pompejanis fubi-
to & vehementi fato, five eventu, ruinas.
non Fortuna etiam Hamb. tert. ingentis S.
Germ. Si abftulit retinendurn, capiendum,
ita ut torrens, fluvius, mare, evertens o-
mnia, ruinas fecum rapit, ita fortuna, tor-
rente fato, aciem Pompeji in ruinam traxit.
ita aeftus abftulit 1x. 333 vid. Heinf. ad O-
vid. av. Ep 140. & I. Met. 306. & inf. x.
44. ex hoc loco forte Cortius lib. V. 746..
torrentem ruinam illuftravit.
In-
506. Toto] Tota S Germ. direxit, vel
deftruxit Turrian, direxit Hamb. tert. dedu-
xit multi. feduxit Hamb. pr. & Voffian.
509. Immittit] Immifit Hamb. tert, mox,
mifcent gens Richel. quod miror Cortii ma-
num evafiffe, quum quifque centies plura-
lem adjun&tum habeat, ut notum._mox,
Romanus petitur cunctis tres, patitur Thuan,
quart.
ufus
512. Inde faces] Nihil quidem variant
codices, & ex confueta formula hic Luca-
num faces & faxa conjunxiffe credibile eſt.
aut librarii menti obverfata illa Virgilii 1.
Aen. 150. Famque faces & faxa volant: fed
tamen major eorum, fi non unicus
fuit in urbibus obfeffis, aut feditionibus &
fubito tumultu, ubi furor arma miniſtrat
Sed in proeliis, ubi aperto campo committi.
tur acies, ab armato, & legitimis armis in-
ftructo milite, nefcio quis ufus facium &
faxorum. Alia res eft apud Valer. Fl. 111.
96. ubi nocturnum & fubitum ad moenia
Cyzici erat proelium, & ubi obvia arma ras
piuntur ab attonitis &, ut rebantur, op-
preffis fubita incurfione hoftis. Heinfio fù-
fpe&tas fuiffe faces, oftendit lines, qua fub-
duxit hanc vocem. Gujetus notandum di-
cit, facibus in proelio ufos veteres. utinam
probaffet. pro faxa etiam tela ex uno codice
profert Oudendorpius. unde aliquis tentare
poffet, jamque trabes & tela, volant, & per
trabes. intelligere graviora tela, tormentis
•
PHARSALIAE LIB. VII.
201
Inde faces, & faxa volant, fpatioque folutae
Aëris, & calido liquefactae pondere glandes.
Tunc & Ituraei, Medique, Arabesque ſoluti,
515Arcu turba minax, nusquam rexere fagittas:
Sed petitur folus, qui campis imminet, aër:
Inde cadunt mortes: fceleris fed crimine nullo
Externum maculant chalybem; ftetit omne coactum
Circa pila nefas: ferro fubtexitur aether,
5 20Noxque fuper campos telis conferta pependit.
excuffa, vel fudes. Sic trabs & fax permu-
tata in MSS. apud Ovid. 1x. Met. 835. &
poffet fingi ab aliquo gloffatore trabes expo-
fitas effe faces, ut ita trabs dicitur flagrans
in rogo lignum, apud Senec. Herc. Fur.
103. ubi vide Delrium. & hinc addidiſſe ex
formula & faxa. Sed nolo incertis conje-
auris nimium fidere, & malo haec potius
Lucani inconfiderantiae adfcribere. Spatioque
folutis Hamb. pr.
513. Pondere] Tempore Voff. & Lan
germ. & Cortii MSS. qui volnere tentabat,
fed retrahebat manum. nam certe monftro-
fum foret, fi glans, in ipfo vulnere, calo-
re fanguinis folveretur. forte, verbere, nam
& lib. 111. 469. pro ponderis codices verbe-
ris habent. vox autem haec de funda paffim
occurrit. vid. Ovid. v11. Met. 777. fed pon-
dere non mutem, quia plumbeae erant glan-
des; & facilius liquefit plumbum. vid.
Barth, ad Stat. vIII. 417. adde Ovid. xiv.
Met. 825. & fupr. ad lib. 111. 71.
514. Soluto arcu] Ineptam effe lectionem
recte oftendit Oudendorpius, qui Arabesque
folutos pro mollibus capit. ut etiam Heinfius
explicabat pro diffolutis, ut difcincti Afri.
fed vix hoc concoquo. refoluti ita faepe ho-
mines vocantur, & foluti mores, leges &c.
paffion occurrunt, fed folutus bomo fimplici
ter an di atur dubito. in exemplo ex lib. 11.
$59. folutum defectumque geminatur, altero
alterum explicante, & lib. 1. 311. longa dux
pace folutus. Denique hoc non refpondet
Quum
turbae minaci, quod mollibus vix congruit.
Cortius aliud quid latere dicit, quod in no-
tis effet proditurus. fufpicor illud foluti ex
praecedentibus fpatioque folutae irrepfiffe, an
fecuti ut apud Nemef. Cyneg. 266. pro ſe-
cutus conjeci olim folutus effe legendum. an
arcuque fonanti, ut faepe alii Poëtae. vel an
foluti fervari poffet & explicari non fervatis
ordinibus, ut contra denfae catervae fupr.
492. haereo, nec me expedio. multo minus
placet Gujeti explicatio, foluti pro in hoftem
emiffi. ut folutus Arabs fit q. folutus carcer.
quis enim ita umquam locutus eft? an ergo
antea claufus fuit Arabs?forte latet nomen
gentis alicujus. numquam Hamb. pr. & fec.
nusquam hic debet notare, vel in nullum cer-
tum locum, vel hominem: fed an alius fic
fit locutus nefcio. repfere Hamb. pr. folis
idem. aether plurimi.
517. Sceleris fed crimine nullo] Si vulga-
ta ſana eſt, di&um debet accipi crimen ſce-
leris, ut mens animi, virus veneni, mare pon-
ti & fimilia. Sed Heinfius legebat, fceleris
difcrimine nullo. quod non recte intelligo.
vult enim Arabas &c. nullum crimen, five
fcelus, quod crimen vocari poffit, admi-
fiffe contra hoftes, quia non pugnabant
contra cives, fed maculabant arma fua, quae
externa erant, non civilia. Sed omne fce-
Jus fuiffe apud Romanos, quos per arma
ipfis proprià pila indicat, ut mox 551. bic fung
tua crimina Caefar, & 558. fcelus etiam vo-
cat. in Langer. erat, fceleris pro crimine belli.
Rrr 3
.
502
M. ANNA EI LUCANI
Quum Caefar metuens, ne frons fibi prima labaret
Incurfu, tenet obliquas poft figna cohortes:
Inque latus belli, qua fe vagus hoftis agebat,
Immittit fubitum, non motis cornibus, agmen.
5 2 5Immemores pugnae, nulloque pudore tenendi,
Praecipites fecere palam, civilia bella
Non bene barbaricis umquam commiffa catervis.
Ut primum fonipes transfixus pectora ferro,
In caput effufi calcavit membra regentis:
5 30Omnis eques ceffit campis, glomerataque pubes
In fua converfis praeceps ruit agmina frenis.
in Hamb. fec. erafa erat vetus lectio, & vul-
gata fuperfcripta, tentabam
Inde cadunt mortes celeres,fedcrimine nullo
Externum maculant chalybem.
Sic velox letum lib. 18. 819. & VIII. 30. ce-
leri praevertit triftia leto. Claud. 1. in Ru-
fin. 234. nec celeri mittit leto. Ovid. iv. ex
Pont. XVI. 16.
Deferuit celeri morte Sabinus opus.
Horat. 1. Sat. 1. cita mors venit aut victoria
laeta. Jam vero ex fagittis horum populo-
rum certa mors ftatim fequebatur. lib. VIII.
296. fceleris vero & celer alibi faepe confu-
derunt librarii. fic in Claudiani lib. 1. in Stil.
245. in Vicetina Edit.
Et ingenio celerique cupidine fratres.
legitur, pro fcelerisque. in vulgatis, fcele-
rumque, prima vero litera s in fceleris repe-
tita eft ex ultima praecedentis mortes. durum
quidem eft, fateor, cadunt mortes dictum
fed & hoc in vulgata admittendum. inde in-
terpretandum ex aëre, unde tela emiffa ca-
debant in milites. ut lib. v111. 384.
Et
quo ferre velint, permittere vulnera ven-
tis.
Confer his locum lib. 111. 582. Arabes ve-
ro maculant nullo fe fcelere, quia non erant
cives, & fponte ad haec bella venerant, ut
credebant, licita contra Romanos, qui inde
pericent. Extremum quatuor. jaculant Lan-
germ, a m. pr.
W
>
Per-
518. Stetit omne coactum] Cadaver Thuan.
fec. fed male. Arabes fponte veniebant ad
Romanos perdendos. fed circa pila, id eft,
Romani milites, quorum propria erant pila, ut
re&e Scholiaftes, coacti fuerunt a ducibus fuis
ad omne nefas. an eo fenfu fupr. 395. nox
coacta? mox, Subtexitur aèr ſeptem. Barth.
ad Stat. 111. Theb. 670. citat ex Lucano
lib. VII. dici, coelum fubtexi nimbo telorum,
confundens hunc locum, credo, cum alio
lib. 1v. 776. ubi telorum nimbus, fed hic
legitur, ferro fubtexitur aether, vel´aër, ut in
fex libris erat.
1
521. Tum Cuefar] Cum multi, & pro
frons, fors Hamb. tert. laboret Thuan. quart.
523. Latus belli] Latus valli malebat
Heinfius. fed jam prorutum erat vallum fupr.
vf. 326. & in campo aperto res agebatur;
quare bellum hic pro proelio ponitur, five a
cie pugnante, ut fupr. 507. & 547. & paf-
fim alibi.
524. Immittit] Emittit tres. emifit, vel
immifit plures, ut fere femper variant codi-
ces. vid. Oudendorpium: quia eaedem co-
hortes emitti a Caefare, & immitti in Pom-
pejanos poffunt dici. við, ad Virgil, 1. Aen.
125. montanis cornubus Thuan. fec. a m. pr.
nulloque timore Thuan. fec. & Hamb. tert.
nulloque pudore tenendi tres. quod praetuli.
vid. fup. 495. & v111. 463. Florus IV. 2.
de
PHARSALIAE LI B. VII.
503
Perdidit inde modum caedes, ac nulla fecuta eft
Pugna: fed hinc jugulis, hinc ferro, bella geruntur.
Nec valet haec acies tantum profternere, quantum
5 35Inde perire poteft. Utinam, Pharfalia, campis
Sufficiat cruor ifte tuis, quem barbara fundunt
Pectora, non alio mutentur fanguine fontes.
Hic numerus totos tibi veftiat offibus agros?
Aut fi Romano compleri fanguine mavis,
s 40lftis parce, precor: vivant Galataeque, Syrique,
Cappadoces, Gallique, extremique orbis Hiberi,
Armenii, Cilices: nam poft civilia bella
de proelio ad Mundam. Quod etfi nondum fu-
gerat, apparebat tamen pudore magis, quam
virtute refiftere. in vulgata fenfum non vi-
deo, & quem dant ipfi interpretes, durus &
coa&tus eft.
529. Regentis] Sedentis Hamb. tert. ut
ita eques faepe dicitur, & cujus gloffa for-
te ett regentis. vid. Salmaf. ad Spartian. Ha-
drian. 22 & Barth, ad Stat. 18. Theb. 284.
Si quis objiciat non fediffe jam, fed excuf
fum jacuïſſe & calcatum: idem objici poffit
* regentis : jacens enim non regit, quare
capiendum eft, pro qui fedit, rexit, ante-
quam caderet ex equo. mox, glomerataque
nubes quatuor ex noftris, & Cortianis, &
unus hujus, nubis, quod memoratu dignum
putat, quia fcil. nubis & nubes primo cafu
´dicatur. vid. ad lib. 111. 154. & alibi.
*
$31. Converfis] MS. Cortii, commiffis,
quod ille pro admiffis, vel immiffis, forte ex-
plicari poffe putavit. fed ita omnia poffunt
commutari : & fenfus poftulat, converfis.
Satius ett ordinarium librariorum in his ver-
bis commutandis morem adgnofcere. vid.
IV. 743. & v. 574.
531. Nulla fecuta eft pugna] Imitatus
Curtius lib. IV. xv. 32. jamque non pugna,
fed caedes erat, Livius xx11. 48. feffis caede
magis, quam pugna. vid. infr. vf571. & ita
alii plures.
Hic
532. Perdidit] Ovid.v. Faft. 304. juftum
praeterit ira modum. inf. v111. 492.
534. Nec valet] Non valet Thuan quart.
& mox, inde perire valet Thuan. pr. quae-
rat aliquis elegantiam in repetitione verbi:
ego librariorum lapfus vel lufus effe puto.
vid. lib. v1. 496. mox,fundent Rott. pr. & a
m pr. Hamb. pr.
$38. Veftiat] MS. Cortii, compleat. repe-
titum ex feq. verfu. mox, At fi Langerm.
& S. Germ. fanguine majus Thuan. quart.
541. Extremique orbis Iberi] Bentlejus ad
Horat. 1. Od. 35. non concoquens Britan-
nos vocari ultimos orbis, & hunc locum fibi
obftare, hic extremi orbis conjungens in ge-
nitivo cafu capit, ut jam Sulpitium & A-
fcenfium feciffe notat Cuningamus: fed fi
liceat dicere, Morinos extremos bominum Vir-
gilio, an non extremos orbis etiam ? quum
homines pro orbe, & orbis pro hominibus
centies ponantur, & explicari debeant. fi e-
nim non intelligeret orbem per homines,
extremi hominum effent vel viliffimi, ut fupr.
lib. 1. 314. vel, qui exftin&tis omnibus
fuperftites viverent. ut Caffius & Brutus ul-
timi Romanorum dicti apud Sueton. lib. LX
vid. inf. 580. & 589. Calpur. IV. Ecl. 38.
ultima nuper Litora terrarum vifuri, pro quo
eodem jure, ultimarum terrarum litera, pote-
rat dici: quare quoquo modo capias, eodem
•
+
redit,
504
M. ANNA EI LUCANI
窿
​}
+
Hic populus Romanus erit. Semel ortus in omnes
It timor, & fatis datus eft pro Caefare curfus.
545 Ventum erat ad robur Magni, mediasque catervas;
Quod totos errore vago perfuderat agros,
Conftitit hic bellum, fortunaque Caefaris haefit.
Non illic regum auxiliis collecta juventus
Bella gerit, ferrumque manus movêre rogatae:
5 sollle locus fratres habuit, locus ille parentes.
Hic furor, hic rabies, hic funt tua crimina, Caefar.
Hanc
redit. & illae variationes epithetorum, quae
duobus nominibus adplicari poffunt, funt ob-
viae, vide ad lib. 1. 18. & 247. & ad Phaedr.
1. 21. fic apud Virgil. 11. Georg. 123. ubi
pro Extremi finus orbis, in aliis legitur MS.
Extremique finus orbis, quae omnia licet eo-
dem redeant, MSS. fequi oportet, & ubi
uterque cafus poteft exponi, arbitrium le&o-
ris effe debet.
541. Galli] Vid. fupr. ad vf. 231.
542. Armenii, Cilicesque] MSS. Cortii
Armeniique duces. & certe poft enumeratos
aliquot populos, videntur ultimi debere ad-
necti per copulam &, vel que. quare forte
fcripferit, Armeniique truces. ut ita alios po-
pulos bellicofos vocat, & fupr. vf. 515. A-
rabas, turbam minacem. v. Claud. iv. Conf.
Hon. 540. fed tamen Cilices hic omitti no-
lim, quos Pompejus fubegit, & hinc fuos
fecit: Cinices Sixil.
543. Hic populus Romanus erit] Heinfius
corrigebat, Hi p. R. erunt. & fi MSS. ad-
juvarent, non repudiarem: nam ita locutos
aliquando veteres certum eft. Claud. 111.
Stil. 159.
Quod cuncti gens una fumus.
ibid. VI. 70.
baec fabula certe cuncta forent.
Ovid. v. Met. 298. Ales erant & ita paffim.
vid. infr. 664. fed contra fcriptos nihil no-
vandum eft.
544. Fatis datus eft] Heinfius ratus, ut
fere folebat in aliis Ovidii locis, & multis de
eo egit lib. 111. Adv. 17. fed etiam datum fatis
faepe vindicavimus: vid. ad xv1. Ep. 279.
Parce datum fatis, Helene, contemnere
morem.
Virgil. 1. Aen. 383. data fata fecutus, ubi
Maronem ita faepius loqui vidimus. vid.
infr. 18. 558. Dat enim fata Jupiter, ut apud
Valer. Fl. 1. $34. & centies, fato datum eft,
& fatum datum, in Thuan. quart. erat, it
timor, atque datus fatis pro C. curfus.
546. Quod] Conftruendum cum Sulpitio,
bellum, quod errore perfuderat campos, hic
conftitit. vagos Rottend. fec.
549. Ferrumque m. m.rogatae] Bellumque
Hamb. tert. male. fic ferrum movere lib. v.
367. enfem 1v. 173. & ita paffim. Multi co-
dices, togatae, alii, ut Cortii, coactae, fu-
gatae, togatae placuit quibusdam; fed roga-
tae aliis funt in auxilium vocatae. fic apud
Claudian. IV. Conf. Honor. 48. folus meruit
regnare rogatus. ubi etiam in MS. erat toga-
tus, & vi. Conf. Honor. 109. in margine
lfingrinae Editionis,
Auxiliisque ad proxima bella rogatis.
ubi vulgo negatis. ferrumque eſt pro ferrum
ve, vel pro & non, ex praecedentibus intel-
leco. vid. fupr. 11. 235. & multis hoc vin-
dicavimus ad Ovid. 111. Met. 592. & Grat.
Cyneg. 308. & alibi.
550. Fratres habuit】 Habuit fratres S.
Germ. locus ifte Hamb. tert. ipfe Langerm.
552. Partem belli] Belli partem Hamb.
tert, relinquit Voff. a m. fec.
}
$53.
PHARSALIAE LI B. VII.
505
t
+
Hanc fuge, mens, partem belli, tenebrisque relinque,
Nullaque tantorum difcat me vate malorum,
Quam multum bellis liceat civilibus, aetas.
555Ah potius pereant lacrimae, pereantque querelae.
Quidquid in hac acie geffifti, Roma, tacebo
Hic Caefar, rabies populi, ftimulusque furorum,
Ne qua parte fui pereat fcelus, agmina circum
It vagus, atque animis ignes flagrantibus addit.
560Confpicit & gladios, qui toti fanguine manent,
553. Tantorum] Waddel. Animad. Cri-
tic. p. 147.
Nullaque ventura addifcat me vate, malorum
Quam multùm &c.
in quo refutando non morabimur,quum & ad-
difcat hic improprie ponatur. vid. ad Ovid. 11.
Met. 439. docent vero vates, difcunt eorum au-
ditores vel lectores, unde Ovidius in Faftis fae-
pe, diſcite folet uti, tanquam magiſter difcipu-
los doceat. nec elegans eft,nullaque ventura ae-
tas, nec taxta mala hic magis difplicere debent,
quam tantum malum lib. v111. 354. tanti labo
res, tantae irae &c. apud Noftrum. Virg. 11.
Aen. 144. miferere laborum tantorum.ubi Cod.
Venetus,malorum,vid. infr. lib. v111. 18. vate
malorum debet junctim capi. ita vates operis tui
Ovid. 111. Amor. Ix. 5. ubi vide. notum il-
lud Homeri Iliad. A. 106. μasi xaxa: mox
párti xaxär;
liceat bellis quatuor, deinde, lacrimae pereant,
pereantque Thuan. quart. & Langerm.
556. Quidquid] Hic verfus deerat Richel,
fenfifti Rott. pr. geffiftis Roma Thuan. tert. a
m. pr. fic infr. viii. 836. Roma, petiftis, ex
MS. ubi vide. Livius lib. xxv. 22. baec quum
Romam effent nuntiata &c. minus his cla-
dibus commovebantur, & legatos ad confules
mittunt, ita contra Fiorus II. VI. 47. quum
praeceffiffet, Romani, fubdit, illis diebus qui
bus obfidebatur. fcil. Roma, pluribus non opus
eſt exemplis in re nota.
557. Furorum] Furoris duo Thuanei &
Oifel. furorque ut ex MS. notat Oudend.
repetitum ex vf. 551. & junguntur etiam iv.
Qui
240. rubiefque furorque, fed hic non fequer.
populi plurimi, ne concurrant tot voces in s ex-
euntes.
559. Animis ignes] Ignės animis Rott, fec.
ignes hic ftimuli. ut apud Stat. x. Theb. 680.
asque ignibus implet boneftis.
>
$60. Infpicit & gladios] Ita plurimi, alii
& etiam editi, confpicit. nefcio quid praefe.
ram. Sed credo praeftare, confpicit: nam
infpicit moram & plus temporis, quam hic
in medio proelio Caefari dabatur, notat: eft
enim examinare, ut folet ante proelium fie-
ri, an fatis acuti fint: hic vero in tranſitu
confpicit gladios, an cruore madeant, an
omnes occiderint aliquem: at in loco Sta-
tii ab Oudendorpio adducto re&te infpicit : ut
& apud Petron. LXX. Attuli illi Roma mu-
nus, cultros. Norico ferro, quos ftatim juffit
adferri, inſpectofque miratus eft, etiam nobis
poteftatem fecit, ut mucronem ad buccam pro-
baremus, ubi vide notas, & hinc cmnia, quae
diligenter excutiuntur & examinantur, infpici
dicuntur. vid. ad eumdem Petron. cap. xv.
& cxxxv. non vacabat ad haec Caefar, fed
vagus & circumequitans, ubique vidit &
confpicit enfes madentes caede. Îi quis vero,
turbam codicum fequens, malit infpicit, quia
variis modis proeliantes, ut mox dicit, vi-
dit: per me licet, & ignofcat Poëtae, ultra
fidem loquaci. nam Poëta nofter hic tot a-
lia cumulat, quae Caefarem in ardore proe-
lii obiiffe & feciffe minime eft credibile. Prae-
cipue quae vf. 565.& 574. narrat de vulne-
Sss
ri-
1
506
M. ANNA EI LUCANI
CA
}
Qui niteant primo tantum mucrone cruenti,
Quae preffo tremat enfe manus, quis languida tela,
Quis contenta ferat, quis praeftet bella jubenti,
Quem pugnare juvet, quis vultum cive peremto
565Mutet: obit latis projecta cadavera campis.
Vulnera multorum, totum fufura cruorem,
Oppofita premit ipfe manu. quacumque vagatur,
Sanguineum quatiens veluti Bellona flagellum,
Biſtonas aut Mavors agitans, fi verbere faevo
ribus & armis, quae ipfe fubminiftraffet
proeliantibus, ac fi armamentarium fecum
circumtuliffet, & tot vulneratis medicam ſta.
tim opem attuliffet. haene fummi ducis par-
tes? quafi nihil aliud agendum haberet. ad-
dit multorum vulnera, quibus vix viginti Chi-
rurgi fufficerent. o ineptias! an fimul ergo
vulnera opprimebat, & promovet acies &
impellit fuos &c.? qui toto Hamb. tert. ma
dent plurimi contra metrum: manant Rott.
pr. vid. ad lib. 11, 104. MSS. Cortii, na-
tent, & madeant qui fanguine toti. in Richel.
verfus fequens legebatur ante hunc.
562. Preo] Prenfo duo Thuan. quod
non difplicere Čl. Drakenborchio ad Sil. v.
281. videtur. quae variatio obvia, nam paf-
fim premere enfem, haftam &c. ut Ouden-
dorpius docuit ad lib. iv. 706. ne premere
venabula Stat. IV. Theb. 327. Claud. Conſ.
Mal. 295. Ovid. v111. Met. 37.
Quodque manu premeret, felicia frena vo-
cabat.
Scio quidem premere enfem poffe capi ali-
quando pro imprimere, quum i&u intus ad
acto vulnus inferimus, ut apud Stat. XI.
542.
Alteque enfem Germani in corpore preſſit.
ubi vide Barthium, & fupra iv. 706.
quare licet poffet hic prenfo defendi, dum
tamen tremebant manus a vulnere magna vi
impacto, artius premebant enfem, ut omnia
premere dicimur, quae manu arte tenemus.
ut prefum aratrum & fimilia. fic dubia eft
Pal-
fcriptura apud Ovid. 1. ex Pont. VIII. 97.
v111.97.
Ipfe manu capulum prenfi moderatus aratri,
ubi vide notas. denique licet parum referre
putem, quam lectionem quis eligat, tamen
praeferrem preffo, propter illa quae dica
funt Iv. 562. & quia praecedit, primo mu-
crone
crone, quo levius vulnus imponitur, fed
preflo enfe altum. mucrone enim debebant per-
fodere, utvi11. 618. & hinc illud Quinctilia-
ni vi. de Inft. Orat. 3. afperrima in bac par-
te dimicatu eft, nec alibi dixeris magis mu-
crone pugnavi. Denique manus tremebat,
non a prenfo enfe, fed a preffo, & vulnere
altius inagna vi adacto; praefertim fi caefim
hoftem percufferit, refiliente ab offibus vul-
nerati gladio, & tremente manu ab itu.
Heinfius conjecerat, merfo enfe. fed eo ni-
hil opus. qui languida Thuan. fec.
563. Quis contenta] Concepta S. Germ.
conftricta Thuan. fec. fed nihil mutandum.
vid. Heinf. ad Ovid. x11. Met. 369. ferant
Richel. qui praeftat Langerm. praeftet qui
Cort. gerenti Turr. praeftare bella eft ideo
tantum pugnare, quia jubetur, & ut a Cae-
fare gratiam inire poffet. Praeftare eſt enim
voluntatis & benevolentiae erga aliquem ver-
bum. vid. ad Ovid. xv. Ep. 213. illi oppo-
nitur, quem juvet pugnare, id eft, qui fan-
guine & caede fua fponte gaudet. ut Horat.
i. Od. 1. funt quos bella juvent, juvat Roti.
tert. vultum quis Cort.
567. Oppofita] Cortius malebat appofita,
quod vel ex Ovidii locis plurimis, ubi ita
va-
t
507
PHARSALIAE LI B. VII.
$ 70 Palladia ftimulet turbatos aegide currus,
Nox ingens fcelerum, & caedes oriuntur, & inſtar
Immenfae vocis gemitus, & pondere lapfi
Pectoris arma fonant, confractique enfibus enfes.
Ipfe manu fubicit gladios, ac tela miniſtrat.,
5 75 Adverfosque jubet ferro confundere vultus.
Promovet ipfe acies: impellit terga fuorum:
Verbere converfae ceffantes excitat haftae.
In plebem vetat ire manus, monſtratque Senatum.
variant codices, aut ubi Heinfius ita refcri-
bi juffit, petiit. Sed huic loco non appofi-
tum. opponit enim manum cruori erumpeu-
tì. vid. ad Ovid. 11. Art. 584. & alibi. pre-
mit ille Rott. fec. fed ipfe, non Chirurgo
committit, deinde vagantur Rott. tert. vaga
ret fec. & ita faepe hac forma verbum hoc
in fèriptis occurrit. vid. ad Ovid. vIII. Met.
13. & x1.566. & ita evagare Servius ad
Virgil. 111. Aen. 76. ubi vide quae dixi.
quare femper dubium manet, an librarii an-
tiquam vocem mutaverint in magis ufitata:n,
an antiquarius aliquis bfoletam revocave-
rit. Commentatores vero pro ingenio fuo
nunc recipiunt, nunc repudiant. Videtur
vero fenfus non perfectus. nam quid agitur,
quaefo, quacunque vagatur Caefar veluti
Bellona, aut Mars? poffent hi tres verfus
quafi in parenthefi poni,& ita fenfus conne-
&ti, quacumque vagatur,nox ingens fcelerum
&c. oriuntur.
569. Si verbere faevo] Sic S. Germ. ver-
bere toto Sixii. unde Heinfius torto, vid. ad
Ovid. Ibin, 16:. Virgil, 111. Georg. 106. &
vii. Aen. 378.& ita faepe apud Noftrum va-
riant fcripti; vid. ad lib. v. 600.
$71. Nox ingens fcelerum eft] Ita plurimi.
fcelerum, caedes oriuntur Thuan. quart. alii
feparant, alii, ut modo dixi, conjungunt
praecedentibus, quacumque vagatur &c. nox
ingens fcelerum eft. eft vero audacior loquen-
di modus. Sulpitius noctem explicat confu-
fionem. Hortenfius quod nullum difcrimen fit
Scit
in interficiendis propinquis & extraneis quam
expofitionem praeferrem, fi alium quem ita
Fax
locatum effe fcirem. forte fcripferit,
ingens fcelerum, id eft, Caefar quacumque va-
gatur fax ingens eft fcelerum, & caedes oriun-
tur, nam idem eft ftimulus ad fcelera, & fax,
adhortator & impulfor, fed in alio fcriptore
audacior effem, in Lucano tot fingularia ca-
ptante, faepe cohibenda manus critica. du-
bium etiam in vulgata eft, an legendum,fce-
lerum eft, an nox fcelerum, & caedes oriun
rur, ut editi multi. & parum intereffe arbi-
tror. imitatum vero credo Virgilium lib. 11.
Aen. 411. oriturque miferrima caedes, ubi
obfcura nocte per umbram res geritur. &
ubi Servius, non proelium, fed tantum cae-
des, & miferrima, quia inter cives, ut &
hic.
173. Confractique] Confractisque S. Germ.
enfis Sixii, mox,jubigit fere omnes. nifi quod
Langerm. a m. pr. Jubiit habeat.
575. Adverfo{que] Sufpe&us Cortio ver-
fus. gladio confundere Thuan. fec, contundere
Hamb. pr. a m. pr. confundere Langerm.
quod recte receptum. Acerbat vero & auget
omnia in invidiain Caefaris Poëta,& vocem
illam, miles faciem feri, invidiofe explicat,
& praeter meutem Cafaris extendit, quum
nihil aliud imperaret, nifi ut refiftentes feri-
rent, fugientibus parcerent.
577. Excitat] Explicat Thuan. quart, ver-
berat fec.
?
Sss 2
579.
508
M. ANNA EI LUCANI
Scit cruor imperii qui fit, quae vifcera rerum;
5 80Unde petat Romam, libertas ultima mundi-
Quo fteterit ferienda loco. permixta fecundo
Ordine nobilitas, venerandaque corpora ferro
Urguentur: caedunt Lepidos, caeduntque Metellos,
Corvinosque fimul, Torquataque nomina, regum
58,Saepe duces, fummosque hominum te, Magne, remoto.
Illic plebeia contectus caffide vultus,
579. Scit cruor imperii qui fit, quae vifce-
ra rerum] Duriffima iterum tranflatio, ut
cruor imperii dicatur pro viribus, fcio fan-
guinem faepe pro viribus hominis poni, fed
cruorem numquam ita pofitum legi. quum
cruor proprie effluens e vulnere, & den-
fior fanguis, & ipfa faepe fanies dicatur:
Interpretes explicant, quorum caede ipfe ad
imperium pervenire poffit. quod exfculpere
ex his verbis nequeo. nec etiam cruor & vi-
fcera recte junguntur, quum potius dixiffet,
quae vulnera rerum. cogitabam aliquando,
Scit cor ubi imperii, ſcit quae fint vifcera
rerum.
vel, fi quis audeat, ut funt aliqui, cor pro-
ducere (vid. ad Ovid. xv. Ep. 79.)
Suit cor imperii qui fint, quae vifcera re-
"
rum.
Sed nolo audacior effe, & malo ferreas Lu-
cano locutiones ipfi relinquere. an vifcerare-
rum an legum legatur, vix intereffe puto,
licet rerum, quod codicum auctoritate ma-
gis nititur, praeferrem. vid. ad lib. VI. 301.
& faepe apud Ovidum, Claudianum & alios
res, reges & leges permutari notavimus:
quis fit feptem libri. quod Cortius probat in
notis ad Plin. IX. Ep. x111. §. 7. quum
hic qui fit ediderit. millies haec pronomi-
na variare vidimus in aliis. adi notas Heinfii
& noftras ad Virg. 11. Ecl 19. ubi Heinfius
hoc ex loco, qui fit praefert, & faepe alibi
notatum. Arntzen. ad Plinii Paneg. LXXIV.
qui ante confonantem, quis ante vocalem
praefert.
$85. Unde petat Romam] Haec quoque
Igno-
obfcura & molefta. Hortenfius, a quibus pof-
fit petere dominationem. fed a vivis, non a
caefis extorquetur imperium. Omnibonus
unde explicat, a quo cruore; fed propius
pofitum eft viſcera. Si unde poffet ſumi pro,
per quae vifcera vulnerata ipfam Romam fau-
ciet & vulneret, ut dicimus per latus alterius
aliquem petere, & mox 652. tottelis fua fata
pett, res effet expeditior. nunc ita conftrue-
rem, fcit quo loco fteterit ferienda_libertas
unde petat Romam, id eft, qua fublata &
vindicibus ejus caefis in hoc proelio, inde
ipfam Romam & fummum imperium petat.
non aliter me expedio, videant acutiores.
Ultima libertas dica eo fenfu, quo Brutus
&. Caffius ultimi Romanorum appellati, &
mox Brutus, fpes ſuprema fenatus. & extre-
mum nomen.
582. Venerandaque]. Verendaque Thuan.
fec. pro reverenda puto, ut verandaque, pro
veneranda Hamb. tert. qui& corpora patrum
habebat. vergentur,caedit Lepidos, caeditque
Langerm.
re-
$84. Torquataque nomina regum] Diftin-
guunt viri do&ti, Torquataque nomina
gum faepe duces, & recte, ut credo. fed per-
petua iterum contentio, an rerum,regum, an
legum praeftet, & quamcumque quis lectio-
nem adripiat, non deerunt aliorum fcripto-
rum loca, ad eam firmandam, Heinfius prae-
ferebat, rerum faepe duces, ut Romani” paſ-
ffim, rerum domini dicuntur, ego potius cum
illis facerem, qui regum duces tuentur, id
eſt,
fub quorum ductu reges militaverunt.
fic apud Rutil. 1. Itin. 555. ubi etiam de an-
1
}
Lo
tiquis
PHARSALIAE LIB. VII.
509
*
ነ
Ignotusque hofti, quid ferrum, Brute, tenebas?
O decus imperii, fpes o fuprema Senatus,
Extremum tanti generis per fecula nomen!
590Ne rue per medios nimium temerarius hoftes,
Nec tibi fatales admoveris ante Philippos,
Theffalia periture tua. nil proficis iftic
Caefaris intentus jugulo: nondum attigit arcem
Juris & humani culmen, quo cuncta premuntur,
tiquis Romanorum ducibus agitur, & forte
ad hunc Lucani locum refpicitur,
Exiguus rerum rectores cefpes habebat.
ubi alii regum praeferunt, ego rerum potius
legendum credebam cum aliis. apud Ovid.
11. Met. 256.
<
Cuique fuit rerum promiffa potentia Tybrin.
MS. Leid. regum. Claudian, IV. Conf.
Hon. 5.
Cernis ut armorum proceres, legumque po-
tentes
Patricios fumunt habitus.
ubi, rerumque potentes Editio Vicetina, eli-
gat ergo lector. mihi regum hic placet, quia
fequitur, fummosque hominum, qui funt re-
liqui proceres, praeter reges. in MS. Cor-
tii erat, Torquatos nomina. quod ex gloffa
profectum notat : & certe non convenit ho-
mines illuftres nomina vocare, ubi laudan-
tur, nifi quid addatur, unde nobilitas intelli-
gitur. vid. ad v. 468. infr. 694. Pompeji no-
men MSS. exhibent, fed additur, populare.
fed Torquata nomina funt nobiles ex Torqua-
tis.
$86. Plebeja] Phoebeia Thuah. fec. con-
textus Thuan. pr. contentus Turrian.
587. Quod ferrum Brute tenebas?] Sen-
fus iterum durus & obfcurus. Heinfius lege-
bat, per interrogationem, quo ferrum tene-
bas? id eft, cui bono. fed ego, cum Hamb.
fec. malo, Quid ferrum tenebas? manet ta-
men ambiguum, an tenebas ſtrictum gladium,
& jugulo Caefaris intentum, an tenebas, pro
retinebas, reprimebas. prius videtur verius,
quia mox exhortatur, ut parceret ferro,de
Egref-
inceps in caedem Caefaris adhibendo, vid.
fupr. vf. 474. fed iterum inepta haec omnia.
nam Caefar pugionibus fuit in fenatu con-
foffus, hic gladiis militaribus res geritur.
588. Spes o fuprema] Heinfius volebat,
Spes o nunc prima fenatus. fed fuprema hic
eft, ultima, & extremum nomen tanti ge-
neris, vel tuae gentis, vel gentis Romanae,
& libertatis vindicatae, ut ultimi Romanorum
Caffius & Brutus, ut modo diximus: nam
fuperfuiffe alios Brutos certum eft. ut Bru-
tus, ad quem Epiftolae Ovidii ex Ponto.
vid. 1. Ep. 1. pr. de locutione per fecula vid.
lib. VIII. 236.
591. Admoveris ante Philippos] Heinfius,
admoveris enfe. Sed ante hic eft ante tempus
fatis deftinatum: ne rue in hoftes, ut ibi
mortem invenias, quam in campis Philippi-
cis invenies. Admovere eft quafi propinquio-
res facere, ut fint quafi hujus & ejusdem
temporis. Calp. 1v. Ecl. 18.
Quem vicina meis natalibus admovet aetas,
vide Oudendorp. fupr. h. 1. ad vf. so. & ut
hic de tempore, ita de loco vidimus lib. 11.
674. Seftonque admovit Abydo. male ergo,
commoveris Rott. fec. mox periture fua
Hamb. fec, jugulos Turr. Confundit hic ite-
rum duo proelia, nam non in Theffalia, fed
in Philippicis Thraciae vel Macedoniae cam-
pis periturus erat Brutus.
>
593. Nondum attigit arcem juris &] Recte
puto Cortium diftinguere, attigit arcem, ju-
ris & bumani Sc. egreffus. Arx enim fola
tyrannidem notat, culmen juris humani refpi-
cit divinos honores, quos fibi decerni pal-
Sss 3
fus
510
M. ANNA EI LUCA NI
>
TL
595Egreffus, meruit fatis tam nobile letum:
Vivat, &, ut Bruti procumbat victima, regnet.
Hic patriae perit omne decus: jacet aggere magno
Patricium campis, commixta plebe, cadaver.
Mors tamen eminuit clarorum in ftrage virorum.
600 Pugnacis Domitî; quem clades fata per omnes
Ducebant. nufquam Magni fortuna fine illo
Succubuit: victus toties a Caefare, falva
Libertate perit: tunc mille in vulnera laetus
Labitur, ac venia gaudet caruiffe fecunda.
605 Viderat in craffo verfantem fanguine membra
Caefar, & increpitans; Jam Magni deferis arma,
Succeffor Domiti: fine te jam bella geruntur.
Dixerat: aft illi fuffecit pectora pulfans
fus eft, & ita fuper mortales elatus fuit. bu-
mani eft in Voffiano uno. fic faftigia fummi
juris faepe Claudianus. vid. Heinf. ad Conf.
Olybr. 6. Columen erat in multis, follemni
varietate, quia idem faepe notat quod cul-
men. vide quae dixi ad Ovid. 1. Met. 689.
reguntur feptem libri. ingreffus Hamb. tert.
Turr. & a m. fec. Voff. & Thuan. tert. fed
vide Oudendorpium. Stat. xt. Theb. 34.
Cenatibus annos egreditur. mox fub meruit,
intelligendum nondum. uimirum ut cadat in
proelio: & ita videtur Sulpitius cepiffe. ma-
le alii de caede in Senatu capiunt, quae cer-
te nobile letum dici nequit, ut Horatius 1. Od.
XII. Catonis vocat.
"
598. Commixta plebe] Multi, non mixta,
quod probatum Cortio, & convenit vf. 578.
In plebem vetat ire manus. fed tamen vix cre-
dibile folos patricios cecidiffe, ut re-
&te Oudendorpius notat; fed credo illud non
mixta ortum ex gloffatore indocto, qui in-
venerat, immixta plebe, ut eft in Oifeliano,
& interpretatus elt, nun mixta; quum im-
mixtus idem notet quod commixtus: cum
mixta erat in Voffiano.
599. Eminuit] Emicuit tres ex noftris,
Spi-
quod placuit Cortio, non mihi. nam emi-
care in ftrage, quam eleganter dicatur nefcio.
& inter fe diverfae effe fignificationis, & fae-
pe confufa haec verba docui ad lib. v. 76. &
alibi. clarorum ftrage Thuan. fec.
602. Vicus toties] Victus quoties Rottend.
fec.
604. Ac venia] Hac Langerm. & mul-
ti.
605. Volventem] Verfantem plurimi. pa-
rum refert.
607. Succeffor] Succenfor feptem libri,'vid .
lib. vi. 166. ubi, füccendunt claffica cornu.
fed Heinfius fuccentor, quod alii a fuccinere
derivant: quod Cortius fe hic pluribus illu-
ftraturum promifit ad Plin. 1v. Ep. 1x. §. 3.
fed fuccefor recte probatum Oudendorpio.
Accenfor Oifel. & Rottend. pr. & quinque
Cortii.fuccenfos gladios Voffian, fuccenſor gla‐
dios MS. Cortii.
607. Jam bellageruntur] Fam nulla Hamb.
tert. Heinfius, jam bella gerentur? mox, aft
ille fuffecit Richel, vid fupr. 368.
611. Dubium fati Caefar Caefar dubium
fati Hamb tert: dubium Caeſar fati Sixii.
612. Stygias] Patrias Thuan. fee. & tert.
&
PHARSALIAE LI B. VII.
511
>
Spiritus in vocem, morientiaque ora refolvit.
610 Non te funefta fcelerum mercede potitum,
Sed dubium fati, Caefar, generoque minorem
Adfpiciens, Stygias, Magno duce, liber ad umbras
Et fecurus eo: te faevo Marte fuba&tum,
Pompejoque graves poenas, nobisque daturum,
615 Quum moriar, fperare licet. non plura locutum
Vita fugit, denfaeque oculos preffere tenebrae.
Impendiffe pudet lacrimas in funere mundi
Mortibus innumeris, ac fingula fata fequentem
Quaerere, letiferum per cujus vifcera vulnus
620Exierit? quis fufa folo vitalia calcet;
Ore quis adverfo, demiffo faucibus enſe,
Exfpuerit moriens animam; quis corruat i&u,
& Oifel. vid. lib. 1x. 818. & alibi. ita pa-
trium fepulchrum 11. 732. & paffim. tutus
ad umbras S. Germ.
614. Graves] Gravis tres, quod Cortius
<recepit. ambigua fententia, an graves poenas,
an gravis Pompejo. prius profero. nam vati
cinatur Domitius victoriam Pompejo, ut
generoque minorem, id eft, victum a genero,
vid. infr. vf. 686. dixerat. fi vero gravis
Pompejo foret Caefar, eo occifo fuperlitem
innuiffet, quia occifis graves dicuntur, quam-
diu manes vindicta fumta non effent placati.
ita Floro iv, 6. Caefaris manibus graves Caf
fius & Brutus, ejus percuffores dicuntur.
Senec. Herc. Fur. 1232. ac tuis ftipes gravis
ardebit umbris. Octav. 599 memoria manibus
noftris gravis adbuc inultis. Sed graves poetae
paffim occurrunt, vid. Ovid. v. Trift. ix. 49.
& 11. Met. 467. alibi, ut contra leves poe-
nae 698. Pompejoque duci quinque, repetitum
ex praecedentibus: mox, dum morior Thuan.
fec. & a m. fec. Rottend. fec. dum moriar
Oifel. mariar plurimi. Quum fperare licet
morior Ed. Steph. Spectare licet Rott. fec.
exfpectare Thuan. fec. nec plura Rottend.
fec. ut 11. 490. IV. 544. & v. 593. & VIII.
453. ubi itidem variatur.
Quis
616. Preffere Vertere multi, quod rece-
pit Cortius, qui & conjiciebat verfere, ut &
Heinfius adfcripferat. fed unde, quaefo, hoc
derivant? verto enim verti facit. verro vero
verfi, ut docet Servius ad Virgil. t. Aen.
$9. & hinc everfum Hottoman. apud Cicer.
11. Verr. 21. ab everro deducit ; fed refra-
gante Graevio. fed quis umquam audivit,
tenebras verrere oculos? fed premere oculos
eft claudere, ut folebant morientibus proxi-
mi fanguine. comprimere dixit Ovid. i. Ep.
102. & Albin. ad Liv. 160. & premere 111.
Amor. 1x. 49. hoc faciunt nunc tenebrae,
ut loco ab Oudendorpio citato Ovidii 111.
Art. 647. de alto fomno, imagine mortis,
I.
Victaque Lethaea lumina nocte premunt.
& ita tenebris etiam alia premi dicuntur. v.
Ovid. v11. Met. 528. & x1, 521. & paffim.
de Pompejo vidente mortem inftantem, &
claudente oculos, Nofter lib. v111, 615. tunc
lumina preffit.
619. Per vifcera] Cujus per pectora Thuan.
fec. ferrum exierit Rottend. fec, quod ortum,
quia vulnus pro telo poni foleat, & hinc
gloffator vulnus, expofuerat per ferrum. vid.
ad
12
M. ANNA EI LUCANI
Quis fteterit, dum membra cadunt: qui pectore tela
Tranſmittant, aut quos campis adfixerit hafta:
625 Quîs cruor emiffus perruperit aëra venis,
Inque hoftis cadat arma fui: quis pectora fratris
Caedat, &, ut notum poffit fpoliare cadaver,
Abfcifum longe mittat caput: ora parentis
Quis laceret, nimiaque probet ſpectantibus ira
630 Quem jugulat, non effe patrem. mors nulla querela
Digna tua eft, nullosque hominum lugere vacamus.
Non iftas habuit pugnae Pharfalia partes,
Quas aliae clades: illic per fata virorum,
Per populos hic Roma perit: quod militis illic,'
"
Mors
}
ad Virgil. 11. Aen. 529. deinde fufa loco
Hamb. pr.
621. Ore quis adverfo ] Variae lectiones,
ab Oudendorpio relatae, & in noftris o-
mnes confpiciuntur. ille variis etiam conje-
auris locum fanare tentavit; exfpuerit pla-
cuit & Heinfio & Gronovio ad Senec. Phoen.
44. fimilis diverfitas infr. v£. 755. in Thuan.
pr. pro moriens reperi, mordens, unde pof-
fet legi,
Ore quis adverfo, demiſſum in faucibus enfem
Expulerit (vel exfpuerit) mordens, ani-
mam.
ut fit ore mordens enfem in faucibus haeren-
tem, exfpuerit animam. talia faepe in pugna-
rum defcriptionibus, ut apud Ovid. v. Met.
143.
Faculum Clanis ore momordit.
& de ferpente a Cadmo vulnerato 111. Met.
.69.
Vulneraque adfpexit, fixumque haftile mo-
mordit.
deinde, moriens, uno quis c. icu Sixii & MS.
Cortii, corruat i&us multi, animae Oifel.
623. Membra cadunt] Cadant tres. per
membra hic brachia, manus & alia abſciſſa
gladio intelligi debent. ut lib. 111.667.
Brachia linquentes Graja pendentia puppi,
A manibus cecidere fuis.
qui fteterit, & qui pectore, multi. cetera va-
riant fere ut in Oudendorpianis. & trans-
mittunt habent plurimi: pectora etiam non-
nulli, unde poffet fingi, cui pectora tela
transmittant. tui pro cujus, ut faepe: cujus
pectus tela transmittant. vulneratus non, nifi
duriter, poteft dici transmittere pectore te-
la, fed vulnerans, vel ejus telùm, poteſt
transmittere & tranfire pectora, ut recte Ou-
dendorpius oftendit. qui, ut & vir doctus apud
Cortium, malebat quis, pro quibus, me non
refragrante. fic Ovid. 111. Ep. 126.
Tranfeat Hectoreum Pelias bafta latus.
ita hic haſtae tribuit etiam actionem adfigen-
di. mox, adflixerit Thuan. tert. adfixerat
Oifel.
625. Emilsus] Emiffis quatuor noftri, &
praetulit hoc Cortius. Sed iterum quis ca-
piendum pro quibus ; quibus cruor emiffus
venis; eodem modo, ut aqua emittitur fon-
tibus. fic Ovid. xv. Met. 270.
Hic fontes natura novos emifit.
confer Ovid. iv. Met. 122. cadat capio non
de ipfo vulnerato, fed de cruore emiſſo in
aëra, & recidente in hoftis arma. aëra ven-
tis Rottend. pr.
627. Et ut notum] Ut ignotum Hamb.
*ert-
PHARSALIAE LIB. VII.
513
,
635 Mors hic gentis erat: fanguis ibi fluxit Achaeus,
Ponticus, Affyrius: cunctos haerere cruores
Romanus, campisque vetat confiftere, torrens.
Majus in hac acie, quam quod fua fecula ferrent,
Vulnus habent populi: plus eft, quam vita, falusque
640 Quod perit: in totum mundi profternimur aevum.
Vincimur his gladiis omnis, quae ſerviat, aetas.
Proxima quid foboles, aut quid meruere nepotes
In regnum nafci? pavidi num geffimus arma?
Teximus aut jugulos? alieni poena timoris
645In noftra cervice fedet.. poft proelia natis
Si dominum Fortuna dabas, & bella dediffes.
tert. abfcifum omnes fere. abfcefum Hamb.
tert. mittat longe Turr.
630. Patrem] Parem Thuan, tert. a m.
pr. querela fua, eft illi propria, peculiari, ob-
fcure Scholiaftes.
631._Vacamus] Pro vacat nobis. Stat.
VIII. Theb. 186. adverfaque figna vacafti
fternere. ubi male vocafti Lutatius & alii.
633. Aliae] Pro Alliae cepit etiam Me-
rula ad Ovid. 1. Art. 413. quia Alia pro
Allia faepe occurrit in MSS. vid. fupr. 409.
inepte, an ibi fluxit fanguis Achaeus, Pon-
ticus &c? aliae, id eft, diverfae ab his clades
intelligendae.
634. Quod] Quae Voff. a m. fec. & Cor-
tius. male vid. ad lib. 11. 232. mox, ubi
fluxit, ex plurimis libris praeterebat Heinf.
& capiebat pro poftquam, vel legebat, ut
eodem fenfu. Achivus tres Cortii libri. mox
Heinfius, junctos baerere, ut folebat, & jam
vidimus fupra 11. 194. & alibi.
638 Ab hac acie] In hac Hamb. tert. quod
praeferrem: elegans enim ille ufus praepo'
fitionis. & fenfus eft, hoc proelium fuiffe
tam decretorium, ut totus populus in eo
victus fit, immo ipfa pofteritas per hanc cla-
dem perierit, fic Ovid. 1. Met. 362, no-
ſtrum laceratur in arbore corpus. id eſt, hac
Jam
arbore lacerata. Flor, 11, 8. in Antiocho vi-
cimus Xerxem, in Aemilio Themistoclem ae-
quavimus. Juttin, x11. 9 fi poffint in uno
capite orbis bella finire. infr. v111 581. & ita
centies. quam quae Langerm, vulnus habet S.
Germ. mox, in toto aeve Turrian.
641. Vincimur] Vincitur multae editiones
& etiam Cortii. fed cur tunc etiam, non pro-
fternitur, ut quidam codices. fed re&te Hein-
fius & Oudendorpius, vincimur, ut eft in
Thuan. quart. & Hamb. pr. vid. fupr. 363.
& 543. bic gladiis Thuan. tert. & a m. ſec.
Langerm. bis jugulis Thuan. fec. quae ferviat
plurimi, & tres a m. fec.
642. Proxima] Heinfius malebat, poſtu-
ma, vel poftera. fed proxima foboles funt filii.
Ovid. 11. ex Pont. vin. 37.
a Caefare proxime Caefar.
fic apud Ovid. Remed. 509 pro vulgato, po-
flera lux aderat, in Bodlej. cod. erat, proxi-
ma, & faepe. proximus annus, pro fequen-
te. fic & iv. Faft. 359. Proximus Anchifen
creat, proximos pro cognatis, fanguine jun-
&tis fumi docuit Perizonius ad Valer. Max.
VI. IX. I. in regno Barberin. hic de fobole
eft follicitus Lucanus, quam antea non ſu-
perfuturam doluerar. vid. ad vf. 412.
643. Pavidi] Pavide tres. Heinfius vole-
Ttt
bat,
514
M. ANNA EI LUCANI
k
Jam Magnus tranfiffe Deos, Romanaque fata
Senferat infelix: tota vix clade coactus:
Fortunam damnare fuam. ftetit aggere campi
650Eminus, unde omnes, fparfas per Theffalia rura,
Adfpiceret clades, quae, bello obftante, latebant.
Tot telis fua fata peti, tot corpora fufa,
ל
Ac fe tam multo pereuntem fanguine vidit.
Nec, ficut mos eft miferis, trahere omnia fecum
655 Merfa juvat, gentesque fuae miſcere ruinae:
Ut Latiae poft fe vivat pars maxima turbae,
Suftinuit dignos etiam nunc credere votis
Coelicolas, vovitque fui folatia cafus :
Parcite, ait, Superi cunctas profternere gentes :
bat, pavidine excepimus. forte; pavidi num
jecimus arma? an abjectis armis fugimus?
647. Tranfiffe] Tranfire Hamb. tert, tran-
fiffe, fcilicet ad partes Caefaris, ut explicat
Cortius ad Plin. 18. Ep. v1 § 2. mox, tan-
ta vix Turrian. nota Heinfius prius, fed in-
duxerat poftea. peractas Thuan. quart. & a
m. pr. Langerm. ut fupr. 299.
650. Unde omnes] Heinfius, unde procul.
fed Virgil. 11. Aen 461.
turris unde omnis Troja videri &c.
offenderat credo, omnes fparfas. fed &
mox, omnia merſa. profpiceret malebat Cor-
tius. bello abftante Hamb. pr. bello quae ob
ftante Cortius. dura elitione quae bello ftan-
te Markland. ad Stat. 111. Silv. 11. 87.
fed ambiguum hoc effet. nam bellum &
ftare dicitur, quum intermittitur & quie-
fcit, & finitur aliqua quiete & pace: ut lib.
111 566. vid. ad Quinctil. Declam. 111.
13. & etiam ftare dicuntur quae fiunt, funt
in ufu & praefentia, vid. ad Petron. cap. 11.
& ita poffet explicari, dum proelium etiam
anceps erat, & nondum inclinata acies Pom-
pejana, fed retineo vulgatam, certe bellum
hic, ut centies, proelium notat, quo obſtan-
*
Stan-
te per pulverem, equitum & militum con-
curfum, latebant cadavera. vid. ſup. vſ. 507.
547. & alibi.
652. Tot corpora] Tot pectora Thuan.
quart.
655. Merfa] Verfa Thuan. fec. vid. Ou-
dendorp. fic res merfae Juven. x1.40. Ovid.
1. Met. 380. Videtur hic refpicere ad illud
Tragicum, sudaro vaša mixdýra zveś,
apud Sueton. Neron. 38. ubi vide comment.
& potuit Neronem tangere, fi etiam vivo
Lucano Nero ad hoc dictum refponderit,
Carr potuit & ad Catilinam refpicere
& alios. vide Freinshem. ad Flor. iv. 1.imi-
tatus haec Claudian. 11. in Rufin.717. quem
locum Oudendorpius opportune adducit. ita
ruina involvere dixit Flor. 11. 11. hac occa-
fione monendum, apud Tacit. de Morib.
Germ. cap. XXXVI. mihi videri male legi,
Tacti rainà Cheruſcorum & Fufi, leve verbum
tacti in re tam gravi. legerem, tracts, ut hic
trahere & alibi occurrit. juvet Hamb. pr.
mox, vivat poft fe Hamb. tert. & Oifel.
657. Dignos] Dignas Hamb. pr. credite
Sixii.
658.Volvitque Vovitque tres codices & mul-
}
PHARSALIAE LI B. VII.
515
660 Stante poteft mundo, Romaque fuperftite, Magnus
Effe mifer. fi plura juvant mea vulnera, conjux
Eft mihi, funt nati, dedimus tot pignora fatis.
Civiline parum eft bello, fi meque, meosque
Obruat? exiguae clades fumus, orbe remoto?
665Omnia quid laceras? quid perdere cuneta laboras?
>
Fam nihil eft, Fortuna, meum. fic fatur: & arma,
Signaque, & adflictas omni jam parte catervas
Circuit, & revocat matura in fata ruentes
Seque negat tanti. nec deerat robur in enfes
670Ire duci, juguloque pati, vel pectore letum:
Sed timuit ftrato miles ne corpore Magni
Non fugeret, fupraque ducem procumberet orbis:
ti Cortii, fovitque Heinfius, qui huc trahebat
illa Aufon. in Parent.
Dicebas fed te folatia longa fovere.
& Noftri lib. x. 500. cladem fovere Noti, fed
five volvit, five vovit legas, duriter, & pe-
culiari Lucano, ut multae, locutione dictum
erit. inclino tamen in volvit magis eo fenfu,
quo Oudendorpius exponebat. nam vovere
folatia non intelligo. an, movitque, id eft,"
incepit fe his verbis folari. fic movere omnia
dicimur quae incipimus. vid. ad Ovid, v11.
Ep 4 ubi eadem varietas. vid. & ſupr. 111.
127. qui volvit malet, explicet, ut volvere
verba, & volubilitas linguae, fed non fequor.
parcite jam Thuan. pr. & Hamb, ſec, parcite
ait, o fupert Hainb. tert.
662. Éft mibi] Et mibi Rott pr. ftant na-
ti Thuan fec. id effet, fuperftites funt proe-
lio, demus tot Heinfius, fed dedimus effica-
cius, & eft quafi devovimus.
654. Obruat] Obruit quatuor, obruet mul-
ti & Cortius exiguae an clades Hamb. fec.
Heinfius, exigua an clades? di&tum ut illa,
quae fupr. 543. adduximus, mox obfcure
dictum, orbe remoto, nam ita vulgo voca-
tur ultimus, extremus orbis. ut lib. 11.734.
Cae-
fed hoc locum habere nequit, nifi legamus
orbe, vel potius, urbe remoti, id eft exfu-
les, dejecti bonis & honoribus, & patria,
vid. ad lib. v. 725. poteft & expicari, orbe
remoti, extincti, è medio fublati, vel fi
remoto placet
remoto placet, excepto orbe, fi ego folus
cadam, fervatis reliquis, ut fupr. 585.
Summos hominum te, Magne, řemoto.
te excepto,qui fummus omnium es. & 18. 594.
quidquid fit, non placet hic loquendi modus,
ut eft in vulgatis, & aliud quid latere putem.
667. Adflictas umni jam parte] Ex omni
parte Thuan. quart, omni jam morte Hamb.
tert. & Langerm, & feptem Cortii fed Hein-
fius, omni jam Marte fed obviae locutiones,
omni parte, ex vel, ab omni, & ex magna
parte. ut lib. 111, 720. & ita apud Ovidiam
& alios faepe occurrit.
669. In enfer] In enfem Langerm. fed hoc
fignificaret quati de fibi inferenda morte co-
gitare aufus fuiffet, quod non puto intendif-
fe Lucanum, ut inducit lib 1x. 166 Cor-
neliam conjugem. fed in enfes elt idem quod
in hoftes, ut ibi mortem inveniret. ut apud
Virgil. 18. 401
an fefe medios moriturus in enfes
Tit 2
In-
}
}
$16
M. ANNA EI LUCANI
Caefaris aut oculis voluit fubducere mortem.
Ne quidquam: infelix, focero ſpectare volenti
675 Praeftandum eft ubicumque caput. fed tu quoque cojuxn
Cauffa fugae, vultusque tui: fatisque probatum
Te praefente mori. Tunc Magnum concitus aufert
A bello fonipes, non tergo tela paventem,
Ingentesque animos extrema in fata ferentem.
680Non gemitus, non fletus erat, falvaque verendus
Majeftate dolor, qualem te, Magne, decebat
Romanis praeftare malis. non impare vultu
Adfpicis Emathiam: nec te videre fuperbum
Inferat. ubi alii codices, in hoftes. & ubi plu-
ra dicemus. & hoc volunt fequentia, ut vul-
nere, vel in jugulo, vel pectore, accepto peri-
ret. vel pectore mortem Thuan, fec. at timuit
Turrian.
672. Non fugeret] Confugeret Thuan. tert.
& fuccumberet Rottend. fec. Waddel. Ani-
mad. Crit. p. 147. procumberet orbus, fcili-
cet parente fuo Pompejo, ut Roma vIII.
732. vocat. fed centies orbis de imperio Roma-
no, cujus omnes vires in hoc proelium conve-
niffe, & periiffe dicit. vid. vf. 590. 664. & alibi.
675. Praeftandum] Spectandum Hamb.
tert. praebendum Thuan, fec. folita variatio-
ne. vid. lib. v111. 617. &ibi Oudendorpium,
& alibi. parum referre arbitror, praeftandum,
an praebendum legas. jugulum praebere de gla-
diatoribus dici notum eft. fed hic alio fenfu
capitur. ut praeberet, non volens, nec id
credens fibi evenire poffe, percuffori caput,
& abfcifum fpe&taret Caefar.
>
676. Vultusque tui] Tuis Voffianus. Cor.
tius infolenti hiatu, fatisque negatum Te ab-
Sente mori. fed idem fenfus eft in vulgato
probatum te praefente, quia tamen codices
omnes negatum habent, malım, notatum,
vel, paratum te praefente mori. vel negatum
explicare cum Oudendorpio, negatum tibi,
Cornelia, ut praefens effes in pugna Phar-
falica. vel faltem propinqua, & ibi caderet
'
Pro-
Pompejus te praefente; quod Aegypto fu-
turum deftinaverant fata. ut lib. 1. 70. Sum-
misque negatum ftare diu. fatis, eft per fa-
ta. fenfus tamen eft intricatus, & probatum,
fi codices addicerent, non improbarem.
679. Ferentem] Gerentem Thuan. fec, vid.
Oudend. ad v. 170. ubi de corporis mem-
bris dici probavit. fed & de animo dixit Se-
ptimius de Bell. Troj. 1. 9. bònum animum
uti gereret hortatur. vid. ad Calpur. Declam.
XIII. fed quia ad caftra additur,ferentem prae-
fero. nam gerimus bonum animum ubique,
etiam quieti & fedentes. vid. ad lib. v1.419.
680. Salvaque] Miror hic haefiffe Guje-
tum, quum fenfus fit apertus, ita doluifle,
ut fervaret tamen majeftatem, fi ſed ſalva le-
gas, metro vis fieret.
684. Videbunt] Videbant Turr, timebuns
Hamb. tert.
685. Laeto] Heinfius corrigebat, lato. ne-
fcio quo fenfu, nifi a feror fit participium.
vid. ad Ovid, Trift, v11. 2. fed laetus eft pro-
pria vox triumphis. vid. 111. 20. VI. 261. &
paflim. & deinde oppofitio perit inter laetum
& miferum, fi lato legatur. fenfus vero eſt,
neque in profperis, neque in miferis rebus
habuiffe fortunam ullam in Pompejum po-
teftatem, hoc enim minor, id eft, quafi victa,
notat. vid. ad Val. Flacc. v11. 349. fic infr.
vf. 713. victum fatis caput. fed non capio,
ut
PHARSALIAE LI B. VII.
517
Profpera bellorum, nec fractum adverfa videbunt.
685 Quamque fuit laeto per tres infida triumphos,
Tam mifero Fortuna minor. jam pondere fati
Depofito fecurus abis: nunc tempora laeta
Refpexiffe, vacat; fpes numquam implenda receffit:
Quid fueris nunc fcire licet. fuge proelia dira,
690 Ac teftare Deos, nullum qui perftet in armis,
Jam tibi, Magne, mori: ceu flebilis Africa damnis,
Et ceu Munda nocens, Pharioque a gurgite clades,
Sic & Theffalicae poft te pars maxima pugnae.
Non jam Pompeji nomen populare per orbem,
Nec
ut nec cepit Gujetus, fortunam infidam per fe, ad quam poft proelium ad Mundam Pom-
tres triumphos fuiffe, quum tunc fuit ipfi pejus fugere inftituerat : fed quum Varum
fidiffima, & favens. quare vel legerem, poft fe Caefari vel Didio tradidiffe intellexiffet,
tres: nunc enim demum mutavit fidem, fic mutato confilio contendiffe ad mediterranea,
poſt & per variant. lib. 11. 635. V. 217. velˇˇubi interfectus eft; ut etiam Didius, quae-.
per debet fumi pro poſt. vid. ad Sueton. Tib.
v. & hoc firmat longus fatorum favor v1.705.
& VIII. 21.
687. Abis] Abit Langerm. non tempora
idem. defpexiffe a m. fec. Thuan. fec. & Oi-
fel. a m. pr. juvat Thuan. fec. & a m. fec.
Rott. fec. eadem varietas lib. 111. 360. proe-
lia dura Rott. pr. & tert. vid. ad Val. Fl.vi.
545. Deum tres. qui perftat multi, praeftat
Thuan. fec. & Hamb. fec. perftet unice ve-
rum. vid. Cl. Drak. ad Livii xx11. xxv1I.
§. 4.
689. Quidfueris] Vid. Cort. ad Plin. v111.
Ep. XIV. S. 10 Nunc effe licet Thuan, fec.
692. Pharioque a gurgite] Ingeniofa eft
Waddelii conjectura, Varique a gurgite,
quam tamen ne amplectar facit, quod illam
cladem a legato Varo denominatam fuiffe,
non fiat verofimile, quia illa non admodum
magna fuerit, nec ejus ipfe Caefar, nec alii
multi meminerint, & quam Flocus magni-
loquentia fua vehementer auxit. Dion enim
lib. XLIII. dicit Varum, a Didio navali proe-
lio fuperatum, fe in portum recepiffe, & ita
periculum totius claffis amittendae declinaf-
rens Pompejum. ita ut leve hoc, quidquid
fuerit, proelium non memorari mereatur fi-
mul cum Africano & Hifpanienfi bello, cu-
jus exigua pars fuit. Quare bellum Alexan-
drinum intelligendum eit, quod fine dubio
fuit appendix civilis belli. Ptolemaeus enim
Pompeji caedem non Caefari, fed partium
fatis dederat. & in exercitu Aegyptiaco mul-
ti Romani erant milites, ut Gabiniani & fu-
gitivi, ut ipfe Caefar nos docet lib. 111. B.
C. cap. 110. qui ad Pharum maxima cum
difficultate bellum geftum narrat. Has ergo
clades in Phario gurgite, id eft, mari ad Pha-
rum, adfcribi Pompejo non debere, ait ?
quafi poft fugam ejus partem Pharfalicae
pugnae facerent; malim vero, in gurgite,
quamvis parum referat.
693. Theffalicae] Theffaliae iterum Cor-
tius. Waddelius, notante Cunigamo, vole-
bat, fic ut` Teffaliae, maxima turbae Thuan.
pr. a m. pr. Pompejum nomen in Berfm. Cod.
quod effet ut, Torquata nomina ſupr. vl. 584.
fed, quia poftularé fequitur, nil muto, prae-
terea Waddelius, & ftudium.
Tit 3
696.
}
518
M. ANNA EI LUCANI
1
695 Nec ftudium belli: fed par, quod femper habemus,
Libertas, & Caefar erunt: teque inde fugato
Oftendit moriens, fibi fe pugnaffe, Senatus.
Nonne juvat pulfum bellis ceffiffe, nec iftud
Perſpectare nefas, fpumantes caede catervas?
700Refpice turbatos incurfu fanguinis amnes,
Et foceri miferere tui. quo pectore Romam
Intrabit campis factus felicior iftis?
Quidquid in ignotis folus regionibus exful,
Quidquid fub Phario pofitus patiere tyranno?
705 Crede Deis, longo fatorum crede favori,
Vincere pejus erat. prohibe lamenta fonare,
696. Erunt Erit quatuor, mox, oftendit
plurimi, & dedit Cortius.
699. Profpectare] Perfpectaffe multi. per-
Spectare etiam non pauci. profpectaffe Rott.
fec perfpexiffe Barber. perfpectaffe probo pro-
pter vſ. 693. & majorem Codicum nume-
rum. pugnantes caede S. Germ. mox, impul-
fu fanguinis S. Germ. utrumque poteft de-
fendi. infr. 789. propulfa cruore flumina, fed
Plinius x. Ep. 73. dixit etiam, incurfum flu-
minis. Gryph. edit. in curfu, & alii.
702. Intrabit] Intravit duo Thuan. &
Langerm. & a m. pr Oifel fluctus campis
Rottend. fec. quod nefcio quid velit, campis
factus multi.
704. Pofitus] In var. le&t. eft potius. Heinf.
malebat, pofthac. & certe fufpectum illud
pofitus, quod notat moram in fede vel loco
aliquo, ut faepe Ovidius & alii. an expofi-
tus, ex nave in litus transgrediens. Atqui
vix attigit Aegyptum, in ipfa navi, antequam
egrederetur, occifus. fed declamatorem hic
agit, ut faepe, Lucanus fic quaenam, quae
fo, ignotae illae regiones, quas poft proelium
Pharfalicum folus adiit Pompejus? an non
ante ab eo vifae, & quae non effent fub im-
perio Romano? quaenam vero regiones igno-
rabant Pompejum? cujus clara facies non
*
༣
Fle-
patiebatur latere lib. VIII. 12. cogitabam
olim, ingratis poffe reponi, quod veritati
magis conveniret. ingratiffimus enim Ptole
maeus, qui debebat Pompejo regnum. v.
lib. VIII. 448. potius, quod hic habent Edd.
quaedam, etiam apud Tacit. Agric. cap. XIX.
Gronovius mutat in imponere, legens, admi-
niftrationibus imponere (pro potius) non pec-
caturas, quam damnare quum peccaffent. alii
re potius adjungunt verba praeponere, vel
praefuere. patiare Rottend. fec. a m. fec. Se-
quentem verfum 705. crede Deis &c. pone-
re in parenthefi malim, crede diis, qui jam
rem dijudicarunt, & Caefari victoriam dede-
re, fed non ut fignum favoris. quia vincere
pejus eft.
707 Flere veta populos] Heinfius volebat,
Flere veta: Populo lacrimas l. r. mox, fecu-
Tos Thuan pr. a m. pr. afpice conceffas urbes,
id eft, aliis datas a te, legebat Heinfius.
fed poffeffas ab illis quibus donaviti li-
bertatem, ut fuo jure poffiderent, & non in
provinciae formam redigerentur. Aegyptun
Libyenque Cortius.
พ
711. Civibus effudit) Effundit S. Germ.
Heinfius pro vires malebat, turres, nefcio
quo fenfu aliud enim eft apud Ovidium tv.
Trift. 1. 71. ubi pro vires etiam turres emen-
da-
K
}
PHARSALIAELI B. VII.
519
Flere veta populos: lacrimas, luctusque remitte.
Tam mala Pompeji, quam profpera mundus adoret.
Adfpice fecurus vultu non fupplice reges:
710 Adfpice poffeffas urbes, donataque regna,
Aegyptum, Libyamque, & terras elige morti.
Vidit prima tuae teftis Lariffa ruinae
Nobile, nec victum fatis caput: omnibus illa
Civibus effudit totas per moenia vires;
715Omnia, ceu laeto, promittunt munera flentes:
Pandunt templa, domos: focios fe cladibus optant.
Scilicet immenſo fupereft ex nomine multum,
Teque minor folo: cunctas impellere gentes
dabat. fed totae vires hic funt incolae omnes,
quibus vires urbis conftabant. eſt etiam lo-
cutio infolentior, effundit totas vires omni-
bus civibus. ſi turres pro portis poffent capi,
malim,
omnibus illa
Turribus effudit totas per moenia vires.
fed nec hoc placet, portis enim efundi fo
lent, non turribus. in feq. verſu ultra fidem
hiftoriae declamatorem agit Lucanus: nam
Caefar ipfe lib. 111. B. C. 96. narrat Pom-
pejum nocte Lariffam contendiffe, nec ibi
conftitiffe, aut nocturnum iter intermififfe.
Qui ergo Lariffaei potuere ipfi obviam ire,
munera praemittere &c. quum de ejus ad-
ventu fubito, & clade nihil etiam fcirent.
Quare nec praemittunt poteft habere locum,
quum nimis operofum hoc in re tam fubita
apparatum requirat, nec tempus, in primis no-
Яturnum, pompae, cui praeferrentur munera,
inftruendae congruum effet. nec etiam obvios
iviſſe verofimile, quum nox effet, nec de
ejus adventu certiores facti effent. idcirco
multo magis verofimile videtur, ingreffo no-
&u Pompejo oppidum inter moras, dum
mutat equos, qui eum aveherent longius
ut vſ. 723. excitatos ad rumorem illum,
quosdam Lariffaeorum primores eum adi-
>
Rur-
iffe, & audita clade omnia, ceu laeto &
victori, promififfe, ipfi obtuliffe auxilia &
neceffaria quaevis. quare quum in Voffiano
uno & Langerm. fit omnia, & fupr. lib. v1.
3. eas voces etiam mutatas viderimus, lege-
rem,
Omnia ceu laeto promittunt munera, flenè
tes
Pandunt templa, domos.
promittunt omnes fere noftri. permittunt erat
in Hamb. tert. ineptum etiam, fi Jam La-
riffaei promififfent omnia, inde colligere il-
lum potuiffe impellere cunctas gentes, quum
leve momentum effet, una illa urbs Theffa-
liae, pandunt tecta Thuan, fec. ut infr. 828.
tecta domosque deferuere canes, nec hoc faci-
le rejicerem, quia nocte potius aedes ipfi
pandere, quum templa voluerunt. vid. fupr.
v. 19. & 529. focios fed Hamb pr. cladibus
aptant Heinfiuș.
717. Ex nomine] De var. le&t. Steph. quod
certe ufitatius & paffim apud Ovidium oc-
currit. fic & Virg. Iv. Aen. 325.
Hocfolum nomen quoniam de conjuge reftat,
Ovidius tamen lib. 111. Amor. 18.53.
Si tamen e nobis aliquid, nifi nomen&& um-
bra
Reftat.
↓
quare
520
M. ANNA EI LUCANI
T
x
Rurfus in arma potes, rurfusque in fata redire.
720 Sed quid opus victo populis, aut urbibus, inquit?
Victori praeftate fidem. Tu Caefar, in alto
Caedis adhuc cumulo patriae per viſcera vadis:
At tibi jam populos donat gener. avehit inde
Pompejum fonipes: gemitus, lacrimaeque fequuntur:
725 Plurimaque in faevos populi convicia divos.
Nunc tibi vera fides quaefiti, Magne, favoris
Contigit, ac fructus. felix fe nefcit amari.
Caefar ut Hefperio vidit fatis arva natare
Sanguine, parcendum ferro, manibusque fuorum
730 Jam ratus, ut viles animas, perituraque fruftra
Agmina permifit vitae. fed caftra fugatos
Ne revocent, pellatque quies nocturna pavorem;
quare nihil mutare tutius, eadem variatio mox
vf. 741. fequens verfus, Teque, poſtponi-
tur fequenti, Rurfus, in Thuan. fec. hic ve-
ro deerat Sixiano. poteft Hamb. rurfus in fa-
ta Rottend. fec.
720. Victo] Victor Hamb. pr. inquam Turr.
inquis Gujetus. praeftare Thuan. fec. & Turr.
mox, tumulo tres.
723. At tibi] Ad tres. & Oifel. donet
Thuan. quart. advehit tres.
725. Populi ] Dicunt MS. Cortii, nec tibi
Thuan. quart. & a m. pr. Langerm. tunc
Oifel. nunc tibi, Magne, fides quaefiti vera
quatuor, & novem Cortii, timoris Putear.
728. Hefperio] Aemathie Thuan. fec. am.
fec. arma natare plures.
730. Perituraque fruftra] Caftra MS.
Cortii, quod ex fequenti verfu in egregium
illum, ut jactat, codicem irrepfit, ipfe cou-
jicit, perituraque gratis. Sed fruftra eft fine
fructu victoris, quia viles animae erant;
quae fe tradebant illi, nec a quibus poftea
aliquid belli timere poterat: vid. Caef. de B.
C. 111. 98 - ita Virg. 11. Aen. 348. juve-
nes, fortiſſima fruftra pectora. ubi vide plura.
ratus beu! viles Gryph.
Pro-
732. Ne revocent] Ne revocans Turr. non
Thuan. quart, pavore Voff. & Cortii, qui
pavores volebat, ut & lib. x. 14.
733. Statuit] Studuit Hamb. pr. fuccedere
muro Thuan. fec. quia fcilicet alibi murum
pro vallo legerat librarius poni. vid. ad lib.
VI. 288. fortuna valet très. dum contegit
Thuan, fec.
'
735. Ac Marte fubactis] Aut Marte fere
omnes. torquent haec verba interpretes,
vi-
Cores enim fuere Caefariani non fubacti
Marte, fed eorum adverfarii. Oudendorpius
volebat,ut Marte fubactis, id eft, lege rei publi-
cae militare coactis, quia fubigere pro cogere
faepe occurrit. fed quis ita umquam locu-
tus fuerit, nefcio. Mars de proelio dici folet,
etiam paffim apud Noftrum. Cortius, at Mar-
te peracto, quod repetiit ex vf. 299. ubi etiam
Marte fubacto, alii codices & aliis locis, ubi
bellum peractum dicitur. fic lib v1. 149. pro
Marte relicto in MS. erat peracto: fed &
Marte fubactum dixit h. 1. 613. VT 240 &
VIII. 144. poffet & legi, fefſis, nec Marte
Subactis, id eft, victoribus, quos numquam
laf
PHARSALIAE LI B. VII.
521
Protinus hoftili ftatuit fuccedere vallo,
Dum fortuna calet, dum conficit omnia terror,
735 Non veritus grave ne feffis, aut Marte fubactis
Hoc foret imperium. non magno hortamine miles
In praedam ducendus erat: Victoria nobis
Plena, viri, dixit, fupereft pro fanguine merces,
Quam monftrare meum eft: nec enim donare vocabo,
740 Quod fibi quifque dabit; cunctis en plena metallis
Caftra patent: raptum Hefperiis e gentibus aurum
Hic jacet: Eoasque premunt tentoria gazas.
Tot regum fortuna fimul Magnique coacta
Exfpectat dominos: propera praecedere miles
745 Quos fequeris: quafcumque tuas Pharfalia fecit,
A vielis rapiuntur opes. nec plura locutus
laffos effe etiam hodie, ut proverbium, ja-
&tatur. Vel,
Non veritus grave nec feſſis, nec Marte
Subactis,
Hoc foret. nec feffis & hoc codicibus niti-
tur. non feſſi erant, quia non diu pugnave-
rant Pompejani, fed fugiente Pompejo fe de-
diderant. fi non placet,accedam libens con-
jecturae amici Oudendorpiani, ne feffis a
Marte peracto, vel fubacto, in vulgato aut
etiam poteft, pro aut non poni, ut faepe poft
neɗ. Waddelius in Anim. Grit. p. 149. Pom-
pejanos intelligit, quibus gratum erat hoc
imperium, quia Caefar non inftabat fugien
tibus , nec ulteriori victoriae. fed feq. non
magno bortamine, &c. de Caefarianis agi, o-
ftendunt
738 Dixit] Dicit S. Germ. fupereft &c.
citat Lutatius ad Stat. x Theb. 34. ubi Cor-
tius dicit, monftrare tuum legi: certe in
Lindenbrogii Edit, eſt meum, nifi & alibi haec
laudet Lutatius. Debuiffet locum indicare,
quod fuperbe faepe negligit.
739. Vocabo] Vacabo Barber. & a m. pr.
Thuan. pr.
Im-
740. Quod] Caret hoc verfu codex unus
Cortii. pro cunctis Heinf conjiciebat, ful-
vis, fed non folum aurum erat in caftris, ted
plus, credo, argenti & aeris.
741. Egentibus] Ex Rottend pr. de tres
Cortii.
743. Tot regum] Rerum Thuan. fec. vid.
fupr. vf. 584. & alibi. magnum S. Germ.
magnaque Langerm. propera procedere Ri
chel, male vid. ad Valer Fl. iv. 198. &
de oppofitis illis, praecedere & fequi ad eum-
dem 1 343-
9
746. Rapiantnr] Rapiuntur fere omnes.
746. Nec plura locutus] Quum hac for-
mula Nofter & alii faepe utantur i vid.
fupr. 615.) mirum eft potuiffe librarios ita
aberrare, ut dederint nobis magno numero,
fic milite juffo impulit. quod recepit Cortius.
fed non placet Gujeto, nec ad aures meas
admodum gratum accidit, ſcio quidem fupr.
vf. 79. legi.
Si duce te juffo, fi nobis bella geruntur.
fed ibi juffus dux eft a populo creatus. vid.
Gronov. Diatr. Stat. cap. XXXI. praeterea
lib. v. 663.
V v v
Fuſſa
522
M. ANNA EI LUCANI
*
Impulit amentes, aurique cupidine caecos
Ire fuper gladios, fupraque cadavera patrum,
Et caefos calcare duces. quae foffa, quis agger
7 50 Suftineat pretium belli, fcelerumque petentes?
Scire ruunt quanta fuerint mercede nocentes.
Invenere quidem fpoliato plurima mundo
Juſſa plebe tuli fafces per bella negatos.
ubi per ižúμwçov plebem juſſam, vocat coactam,
quae aliter in comitiis jubere per fe folebat.
quod hic de milite dici nequit, quare etfi
hic, ut Oudendorpius vult, ejecto fequenti
verfu, infinitivus ire fequatur, ut lib. 1. 236.
Conftitit ut capto juffus deponere miles
Signa foro.
vix Latinum puto, milite juo ita abfolute
pofitum, neque etiam fenfum perfectum vi-
deo, ejecto illo verfu, & diftinctione ma-
jore pofita poft duces. nam etiam tunc de-
ficit verbum, quod impulit eft, & plenam
fententiam facit: & poft ablativum ab-
folutum juſſo, debet fequi quid fecerint hi
juffi deinde, forte movit viros doctos,
quod impellere cum infinitivo conftrui non
debere crederent, ut Corradus ad Virg. 1.
Aen. 1. cenfebat, ubi nos vindicaviinus
verbi regimen.
748. Ire fuper gladios fupraque cadavera]
An hic fuper & fupra diverfam vim habeant,
an eamdein dubium eft: quid Grammatici
de eo fentiant dixi ad Nemef. 111. Ecl. 5.
illud veto, ire Juper gladios, quid hic fa-
ciat, quum proelio peracto, & jacentibus
aut fugientibus Pompejanis nihil amplius ne-
gotii cum gladiis effet, vix video. Heinfium
hoc quoque advertiffe indicio funt ejus con-
jecturae, nam corrigebat vel fuper capulos,
quod potuiffet fpeciem accipere ex Stat. x11.
Theb. 29. ubi Thebanis campum, in quo
pugnatum erat, luftrantibus, & ftragem di-
gerentibus,
patuere recifue
Cum capulis haftisque manus.
ut correxerunt viri docti, pro ſcapulis. vel
tentabat, fuper clades, vel ftrages. ut vf. 795.
Bel-
fub clade latentes, & 722. cumulos caedis di-
xit, ire per gladios apud Ovidium & alios le
gi, fed ſuper gladios numquam. intelliget for-
te quis gladios abjectos a fugientibus. fed &
hoc rarum: quum de clypeis faepe occurrat,
qui impedimentum fugae erant, non vero
gladii fuper capulos, & clades vel ftrages, non
fatis oftendit fuperbum Caefaris & ferocem
animum, quem ipfi dat Lucanus. Cogitabam,
ire fuper galeas, quas in proeliis aut abjectas,
aut cadaveribus adhuc impofitas, aut abfciffo
capite plenas faepe in proeliis legimus. fu-
per has jubet eos ad caftra diripienda ire, fi
fuper gladios, qui forte cadaveribus adjace-
baut, irent, pedes ne laederent periculum
erat. Sic Oedipus campum pererrans ple-
num armis, viris, curribus in alta ftrage ja-
centibus, apud Stat. x1. Theb. 603.
tractatgaleas, atque or a latentia quaerit.
& galeae & gladii faepe a librariis confundun-
tur. ut h. 1. 178. galeisque incumbere, ubi
gladiis alii codices. ubi vide Oudendorpii no-
tas, & meas ad Ovid. x11. Met. 466. apud
Claudian. Bell. Gild. 435. galeisque micantes
ubi ex codice Vaticano Heinfius profert,gla-
diis. & ita alibi jam victoris fuperbi eft ire
fuper galeas, & quafi capitibus caeforum in-
fultare, ut vivis hoftibus colla & cervices
pede impofito calcare folebant. quod egregie
illuftravit Broukh, ad Propert. 11. ubi pro-
fert etiam infignem gemmam ex Gorlaei Da-
&yl. n. 143. ubi confpicitur miles victor
cum oleae vel lauri ramo in dextra, &
pedem imponens galeae in terram proje-
Etae. Galea enim decus & praecipuum or-
namentum militare, quod calcare erat in-
fignis in victum hoftem contumelia. & hinc
fequitur, cuefos calcare duces, quod galeam
&
PHARSALIAE LI B. VII.
$23
Bellorum in fumtus congeftae pondera maſſae :
Sed non implevit cupientes omnia mentes
755Quidquid fodit Hiber, quidquid Tagus expulit auri,
Quodque legit dives fummis Arimaſpus arenis.
Ut rapiant parvo fcelus hoc vaeniffe putabunt,
Quum fibi Tarpejas victor defponderit arces:
& collum calcando fieri jubebat, quia cae-
fi jacebant. poffet & quis per galeas intel-
ligere ipfos milites caefos, qui galeati e-
rant, ut ita explicat hanc vocem Barth. ad
Statii v. Silv. 11. 47. fed prius malo.
750 Petentes] Patentis edidit Cortius,
quod non capio. & puto aberraffe operas.
fcire ruunt plurimi ex noftris. vid. Ouden-
dorpium.
753. Congeftae] Conjectae Thuan. fec. ut
& alibi variatum. de maſſa vid. lib. vr.
403.
754. Non implevit] Implerunt multi edi-
ti contra codices MSS. faepe vidi variare
hoc modo lectionem, ubi dubia apparet con-
ſtructio, & haererent librarii, quo verbum
referrent. ita hic alius ad pondera referens,
implerunt fcripfit, alius ad maffam, dedit
implevit, vel implebit, at eft in Voffiano.
tertius credens fenfum poft maſſae plenum,
dedit nobis in Rottend. pr. implevit cupien.
tes omnia Caefar. quem forte etiam offendit
fonus ille cupientes mentes, & a gloffatore
adfcriptum ad implevit invenerat, Caefar.
hine tot faepe difcrepantiae, quas debemus
indo&is illis fcribis. in uno etiam Ouden-
dorpii eſt, capientes, ut conjecerat etiam
Heinfius; & haec verba commutata faepe
norunt Critici. ut vero fono illi ingrato,
cupientes mentes, occurratur, poffet quidem
legi, fi mei arbitrii res eſſet
>
Sed non implevit cupientibus omnia mentes.
pro cupientium, ut fimiles dativos aliquoties
Lucano reftituit Oudendorpius. Heinlius ca-
pientis volebat. fed quia novi Poëtae noftri
negligentiam, nihil muto.
755 Expulit] Extulit debemus editori
bus, plerique fcripti, expulit, aut, ut in
2
Quum
Thuan. tett. & Oifel. ex noftris, exfpuit
quod placuit Cortio. fed exfpuere mare &
fluvii poflent, credo, dici, pifces, conchas,
& leviores alias res. fed aurum metallum
graviffimum, ut fpumam exfpui, rerum na-
tura non patitur hoc latet in fundo & are-
nis fluviorum, & inde extrahitur & legitur.
& ideo Tagus effert, id eft, fcrutantes effe-
runt ex eo aurum latens. ut contra Arima-
fpus legit aurum in fummis arenis, ut ita di-
verfos auri inveniendi modos indicet Poëta.
Hiber in fodinis fcrutatur, Tagi accola in
fundo quaerit, Arimafpus legit in fuperficie
terrae; Tagum, ut alios fluvios, pro acco-
lis poni obvium eft. vid. ad Rutil. 1. 561.
& alibi. pro Arifmalpus librarius Thuanei
tertii a m. fec. dedit Paftolus, fciebat nafu-
tus homo, & in Poëtarum lectione mul-
tus, hos duos fluvios auriferos faepe jungi.
quod legit etiam multi fcripti & editi, ut fci-
licet tempora verborum inter fe congrue-
rent, fed hoc centies & Lucanum & omnes
Poëtas negligere notum eft. fummis dives
Thuan. pr. a m. pr. ineptit vero iterum in
augenda copia auri undique congefta, & co-
acta ut fupr. vf. 743. & immemor laudis
Pompeji, cum haec fpoliato mundo congef-
fiffe jam fatetur. fed auri non multum ex-
tuliffe inde patet, quod Lentulum, fugiens
ex urbe, remiferit ad expilandum fanctius
aerarium.
757. Putabunt] Putabant quatuor. de-
fponderet Turr. difponderit tres. difponeret
Rottend. fec. a m. pr. difponderat Langer-
maun.
759. Promiferit] Promiferat Hamb. fec.
permiferat alii. Spe promittere an eleganter di-
catur dubito. quare cum hic praepofitio qui-
V v v 2
dem
524
1
M.
ANNA EI LUCA NI
*
$
Quum fpe Romanae promiferit omnia præedae:
760 Decipitur, quod caftra rapit. capit impia plebes
Ceſpite patricio fomnos: ftratumque cubile...
Regibus infandus miles premit: inque parentum,
Inque toris fratrum pofuerunt membra nocentes:
Quos agitat vefana quies, fomnique furentes
765 Theffalicam miferis verfant in pectore pugnam.
Invigilat cunctis faevum fcelus, armaque tota
Mente agitant, capuloque manus abfente moventur.
Ingemuille putem campos, terramque nocentes
Infpiraffe animas, infectumque aëra totum
dem videri poffet, & deeffe copula, &, cum
fpe praedae promiſerit tibi miles, vel Caefar
omnia. Sed afyndeton hic vix placet, & quum
legendum. mallem tamen, ut clarius de mi-
lite, non Caefare, agi appareret, Spe prae-
Sumferat, vel praefumferit, ut Virgil. x1.
Aen. 18.
Arma parate; animis & ſpe praefumite bel-
lum.
Tacit. x1. Ann. 7. Quem illum tanta fuper-
bia effe, ut aeternitatem famae fpe praefume-
ret. Sic voto, opinione praefamere paffim
occurrit. vid. ad lib. vi. 418 & huic jam
refpondet, decipitur quod caftra (ſcil. fo-
la) rapit. nam fecerat illis fpem mundi fupr.
vf. 270. vid. & v. 355. & alibi. minus ergo
praedae in caftris credens, decipitur miles,
qui Roman diripiendam praefumferat.
760. Rapit] Petit Rott. tert.impia plebes
multi, proles Rott, fec.
761. Somnos] Somnum Langerm. caefum-
que cubile Putean. unde Heinfius cafum fe-
cit, quod probavit Oudendorpius. fed info-
lenter dictum credo, caefisque Langerm. mi-
hi ſtratum, quod eft in quinque noutris, ar-
ridet, & Cortius recepit. & alius adfcripfe-
rat fcilicet, nunc vacuum, fic in caftris Ro-
manis ab Iftris captis Liv. XLI. pr. dicit,
Stratos lectos in quaeftorio inventos, quibus ac
cubuere milites. infandis Rott. fec. Cortius,
ut interjectionem, legit, infandum
7
Ma-
恹
​764. Sòmnique furentes] Somnoque fruen-
tes Canterus & Cortius, & miferis, & alii.
vid. ad Ovid. VI. Epift. 96. fed recte Ou-
dendorpius vulgatam defendit, quae veſanae
quieti melius convenit. unicum obftat, quod
duo verfus in entes exeunt. & tertius in ex
tum. quales & fupra occurrunt, uti h. 1. 750.
& 751. VI. 438. & paffim. quare, Luca-
ni indiligentiam nifi noffem, legerem fo-
mnique furores, ut lib. v1.282.
movitque furorem
Pompejana quies, & victo Caefare, ſomnus.
miferis rectum puto, fi tollatur diſtinctio poſt
furentes, & conftruatur, fomni furentes ver-
fant miferis in pectore pugnam. mifero eft in
Thuan. quart.
766. Invigilat] Invigilant Oifel, ferum
fcelus corrigebat Heinfius. vid. ad Valer.
Flac. 11. 294.
767. Capuloque] Id eft, enfe. vid. Barth.
ad Stat. 111. Theb. 88. & arma, id eft, ciy-
peos. jungit idem IV. Theb. $57.
← Manus omnis in armis,
Omnis & in capulo.
manus movetur Gujetus hic malebat.
768. Ingemuiſſe putes] Ingenuiſſe Barber.
& tres Cortii. putem fere omnes. jam ge-
muiffe unus Cortij, terras camposque nocentes
Hamb. pr. fed. diſtinguendum cum optimis
میکنه
fcri-
7
s
PHARSALIA E LI B. VII.
525
}
770 Manibus, & Stygia fuperam formidine noctem.
Exigit a meritis triftes victoria poenas,
Sibilaque & flammas infert fopor: umbra peremti
Civis adeft: fua quemque premit terroris imago.
Ille fenum vultus, juvenum videt ille figuram:
775Hunc agitant totis fraterna cadavera fomnis:
Pectore in hoc pater eft; omnes in Caefare manes.
Haud alios nondum Scythica purgatus in ara
Eumenidum vidit vultus Pelopeus Oreftes:
Nec magis attonitos animi ſenſere tumultus,
780Quum fureret, Pentheus ; aut quum defiffet, Agave.
fcriptis & editis, & legendum,
Ingemuiffe putem campos, terramque no-
centes
Infpiraffe animas.
nocentes animae dicuntur, ut paffim, herbae
nocentes, nocens coelum mox 798. animas fi-
ne hoc epitheto nihil mali fignificare poteft.
Ovid. iv. Met. 497.
Inſpiratque graves animas.
ubi vide. confectumque aëra Voffian. & Lan-
ger notum Rott tert. fuperam fere omnes.
Juperant MS. Cortii, qui Stygia fuperam
qui Stygia Superam
dedit, ut erat in Rottend. tert. & Hamb.
tert.
771. A meritis] A miferis quatuor, quod
recepit etiam Cortius. ita apud Stat. 1x.
Theb. 780.
O multum miferos puer orbature parentes.
ubi alii meritos, nec male. quia hoc meriti
funt, quod te imparem bellis dimiferunt, fed
Notter miferos jam vf. 763. dixit, ideoque
mèritis retineo.
772. Infert fopor] Ita Statius v111. Theb.
627.
Sponfum unde mihi fopor intulit amens
Vix notum viſu?
ubi adtulir in MSS. vidi. male, mox utitur
verrbo ingerere vf. 785.
773. Terrori,) Non moverem hanc vo-
cem, nifi in Rott. fec. multo efficaciorem
Hunc
& elegantiorem, & quae librario vix in men-
tem venire potuit, tortoris inveniffem, nec
cumulabo loca veterum, qui confcientiae tor-
menta vivis coloribus depinxerunt. unico
Juvenalis loco ex Sat. 11. 103. defun-
gar.
Quos diri confcia facti
Mens habet attonitos, furdo verbere cae-
dit,
Occultum quatiente animo tortore flagellum.
in Hortenfii Ed. fua quaeque, follemnis haec
varietas. vid. ad Suet. Aug. XL & XLVI. &
faepe alibi. Cort. ad Plin. v. Ep. 1x. fin.
& alios, mox, ille fenis vultus Hamb. pr.
figuram S. Germ. & Corti MS. recte, vid.
fupr. h. 1. vf. 100. hoc agitant Langerm. in
Caefare, id eft, in Caefaris pectore omnium
occiforum manes funt, & eum exagi-
tant.
777. Scythica] Scythia Rott. tert. & Bar-
ber. quod miror praeteriiffe Cortium, qui
Scythica nondum dedit. mox vultus vidit
tres. Pelopejus vitiofe editi aliquot. vid. ad
Virg. 11. Aen. 193.
779. Animi Animae Voff, animis Rot-
tend. fec. a m. fec. fed animi retinendum ว
ut mentis tumultus Horat. 11. Od. 16. &
Nofter h. 1. vf 183. mox, de iffet, d:fciffet,
de‹iſſet,
dedidiffet, faeviffet, defiffet varie cant codi-
ces. quod ultimum defendit etiam Grono.
V v v 3
vius
5.26
M. ANNA EI LUCANI
Hunc omnes gladii, quos aut Pharſalia vidit,
Aut ultrix vifura dies, ftringente Senatu,
Illa nocte premunt: hunc infera monftra flagellant.
Et quantum poenae mifero mens confcia donat,
785 Quod Styga, quod manes, ingeftaque Tartara fomnis
Pompejo vivente, videt! Tamen omnia paffo,
Poftquam clara dies Pharfalica damna retexit,
Nulla loci facies revocat feralibus arvis
Haerentes oculos. cernit propulfa cruore
790Flumina, & excelfos cumulis aequantia colles
Corpora, fidentes in tabem fpectat acervos,
Et Magni numerat populos: epulisque paratur
Ille locus, vultus ex quo, faciesque jacentum
vius ad Senec. Oedip. 1007. fed a Grotio
difcedit, & fureret Pentheus, non Agave
conjungit. puto fenfum effe, fi ita legendum
eft, quum defiiffet Agave furere, agnovit
errorem, & caput filii, quod apri vel tauri
antea effe crediderat, compofita mente tu-
mulavit. vid. ad lib. vi. 358. tunc fentit tu-
multus animi, quos in furore non fenferat.
forte tamen fcribendum,
Quum fureret Pentheus, aut non defilet
Agave.
nam agit etiam adhuc de furentibus,qui non-
dum ad fanam mentem redierant, ut ita,
nondum purgatus Oreftes. poffet & legi, aut
quum faeviret Agave; nam faeviffet eft in
Langerm. quum defipuiffet a m. lec. Turr.
cum fugeret Pentheus etiam Hamb. tert. quod
etiam defendi poffet: fed praeftat, fureret,
ut Gronovius oftendit. defaeviffet vir do-
aus apud Cortium.
782 Ultrix Victrix S. Germ. male. in-
telligit Idus Martias, quibus occifus eft Cae-
far.
784. Et quantum] Heinfius, En quantum,
ut in Oxon, erat. mifero puenae plurimi. mi-
Sero mens poenae Voffian. mox', Qua styga
Ad-
Langerm. a m. fec. Pro infeftaque, vera &
unica omnium fere codicum lectio eft, inge-
ftaque, & vindicata ab Oudendorpio. Nofter
lib. v111. 432.
VIII.
Umbra fenis maefti, Scythicis confixa fagittis,
Ingeris has voces.
fupr. inferre dixit vſ. 772. vide CI. Drakenb.
ad Liv. xx11. XLIX. §. 14. corpora fomnis
Rott. tert. Langerm. &.Turrian. Tartara fo-
mnos a m. pr. Öifel.
787. Clara] Cafira vel clara Thuan, fec.
Pharfalia quinque, & Cortius, ut etiam mox
823. & alibi. Illa loci Thuan, ſec. furialibus
Hamb. tert. a m. pr. armis quinque. mox,
cernunt Rott. fec. & exceljas Hamb. tert.
791. In tabem] In tabo Hamb. pr. Hein-
fius malebat, in tabum, vid. fupr. iv. 321.
& vi. 548. Suetonius in fimili fere Vitellii
ferocitate cap. x. ut campos, in quibus pu-
gnatum eft, adiit, abhorrentes quosdam cada-
verum tabem, deteftabili voce confirmare au-
fus eft, optime olere occifum hoſtem: ubi vide
notas. exſpectat tres libri.
794. Agnofcat] Sutpe&tum fuiffe Heinfio,
qui obelo notaverat verfum, puto, conje-
cerat etiam, non cernere tećłam vel opertam.
Set
PHARSALIAE LI B. VII.
527
Adgnofcat. juvat Emathiam non cernere terram,
795 Et luftrare oculis campos fub clade latentes.
Fortunam, Superosque fuos in fanguine cernit.
Ac ne laeta furens fcelerum fpectacula perdat,
Invidet igne rogi miferis, coeloque nocenti
Ingerit Emathiam. non illum Poenus humator
800Confulis, & Libyca fuccenfae lampade Cannae
Compellunt, hominnm ritus ut fervet in hofte:
Sed meminit nondum fatiata caedibus ira,
Cives effe fuos. Petimus non fingula bufta,
Difcretosque rogos: unum da gentibus ignem :
805 Non interpofitis urantur corpora flammis.
Aut generi fi poena juvat, nemus exftrue Pindi:
Sed tunc pro non praeftaret, nunc, fed non
ceruere terram, eſt
eft, non nudam cernere
fed ita cadaveribus te&tam, ut cerni non pof-
fet. fed luftrare quatuor. luftrale Rottend.
tert. fequentem verfum 796. Fortunam &c.
non agnofcunt duo codices, nec unus Cor-
tii, adfcripferat & Heinfius hos verfus ita pof-
fe conftitui,
Ille locus: vultus ex quo faciesque jacentum,
Et luftrans (vel luftrando) "oculis campos
Jub clade latentes,
Fortunam Juperosque fuos in fanguinecernat.
in fanguine, id eft, in clade adverfariorum,
agnofcit Fortunam & fuperos fibi propi-
tios.
798. Invidet igne rogi miferis] Miferos
Thuan. fec. Rott. tert. & S. Germ. vide quae
adnotavimus ad Quin&il. lib. 18. 3. pr. in-
duit Emathiam Cod. Cortii. fed ingerit, eft
odorem cadaverum tabidorum in Emathia ja-
centium ingerit coelo, & illud quoque infi-
cit, mixta coeli & terrae corruptione. ut
fupr. 769. Male explicuit Scholiaftes. de ver-
bo ingerere modo actum vf. 785. vid. & ad
Ovid. 11. Amor. 1. 13. cocloque nocentem
Gujetus, nec male.
"
Eri-
800. Libyca] Libya Rott. fec. a m. pr. &
ita Cortius.
801. In hofles] In hofte Oifel. & Cortius
ita edidit. hoftes elt a grammatico profectum.
vide quae diximus ad Quintil. Decl. xv. 6.
in hoſtem ſex, in hoftis Richel.
803. Satiata] Curata Rottend. fec. quod
ortum ex ultimis fyllabis faturata, ut qui-
dam codices habent.
806. Extrue] Extrabe Langerm. tunc
Pindo praeftaret. fed exftrue nemus, eft ex
omnibus Pindi arboribus rogum exftrue. fic
lib. vIII. 695. exftructus mons. eft tamen
durior locutio, an, nemore exjue Pindum, ut
ita nudare, fpoliare montes occurrit, vid lib.
111 395. & 426. & contra veftiri, ut notum.
mox conjectas, commeſtas, convictas varie co-
dices. Heinfius, convectas. ſed, devecto robore
Thuan. fec. au, dejecto. vid. ad Val. Fl.
VIII. 289. Cortius hic iterum hiatum ca-
ptans, vel Oetaeo quadryfyllabum divifa di-
phthongo credens, laudat & probat codicem,
in quo eft, Erige Oetaeo congeftas. mox,
Theffalicas flammas Langerm. Theffalicam us
videat Turr. Theſſaliam Cortius,
810,
528
M. ANNA EI LUCANI
Erige congeftas Oetaeo robore fylvas,
Theffalicam videat Pompejus ab aequore flammam.
Nil agis hac ira: tabesne cadavera folvat,
810An
810 An rogus, haud refert: placido Natura receptat
Cuncta finu, finemque fui fibi corpora debent.
Hos, Caefar, populos fi nunc non ufferit ignis,
Uret cum terris, uret cum gurgite ponti.
Communis mundo fupereft rogus, offibus aftra
815 Mixturus. quocumque tuam Fortuna vocabit,
Hae quoque eunt animae. non altius ibis in auras,
Non meliore loco Stygia fub nocte jacebis.
Libera Fortunae mors eft: capit omnia tellus
Quae genuit coelo tegitur, qui non habet urnam.
820 Tu, cui dant poenas inhumato funere gentes,
Quid fugis hanc cladem? quid olentes deferis agros?
Has trahe, Caefar, aquas: hoc, fi potes, utere coelo.
Sed tibi tabentes populi Pharfalica rura
Eripiunt, camposque tenent victore fugato.
825 Non folum Haemonii funefta ad pabula belli
810 Receptat] Recepit Thuan. quart Stat.
VIII. Theb. 370. fed magna finu natura folu-
to &c. fic amplexa.
815. Vocabit] Dolebit Hamb. fec. locabit
fec. locabat Thuan pr vid. ad Phaedr. I.
fab. 16. haec quoque Richel. funt animae Oi
fel & Putean. & quatuor alii. erunt Hamb.
fec. mox, fub voce Hamb. pr. fub nocte late-
bis Thuan. pr. & Oifel. non male.
818. Libera Fortuna] Fortunae fex codi-
ces, de quo Heinfius remittit ad notas in
Virg. x. 154. qui & legit, fors haec. ut lib.
VIII. 703. ex duobus libris, forte petit. in
Langermanni codice verfus hi transpofiti e-
rant hoc modo. 820.821 818.819. in qua-
tuor libris, deerant 820. 821. 822.
819. Qui non] Quod Cortius. nefcio an
Bi-
ex codice. vid. tamen lib. v. 719. urnas Hamb.
fec mox, funere reges S Germ.
821. Defert] Effugis Hamb. fec.
822. Has trabe] Abftrahe multi. trabe eſt
bibe, ut pro gloſſa eſt in uno codice Berſm.
& fi Thuan. quart. ac fi Hamb. fẹc, fed fi
Hamb. pr. mox, Pharfalia rura quinque,
nec folum quatuor.
827. Odorati] Odorantes Turrian, a m.
fec. Lucanum hic in errore verfatum purat
Brodaeus ad Oppian. Cyneg. III. 22 quia
Leones in Europa non funt, nifi intra Nef
fum & Acheloum. fed defendit eum Bodi-
nus, quia univerfa Peloponnefus etiam in-
ter hos fluvios cenferi poteft, & Pholoen
de monte Arcadiae capit. quae omnia fru-
ftra & partim falfa. Pholoe enim hic Thef-
fa.
PHARSALIAE LIB. VII
529
}
}
K
Biſtonii venere lupi, tabemque cruentae
Caedis odorati Pholoën liquere leones.
Tunc urfae latebras, obfcoenae tecta, domosque
Deferuere canes, & quidquid nare fagaci
830 Aëra non fanum, motumque cadavere fentit.
Jamque diu volucres civilia caftra fecutae
Conveniunt, vos, quae Nilo mutare foletis
Threïcias hiemes, ad mollem ferius Auftrum
Iftis aves. numquam fe tanto vulture coelum
835Induit, aut plures prefferunt aëra pennae.
Omne nemus mifit volucres, omnisque cruenta
Alite fanguineis ftillavit roribus arbor.
Saepe fuper vultus victoris, & impia figna
Aut cruor, aut alto defluxit ab aethere tabes,
840 Membraque dejecit jam laffis unguibus ales.
Sic quoque non omnis populus pervenit ad offa,
Inque feras difcerptus abit: non intima curant
Vifcera; nec totas avide forbere medullas:
Deguftant artus. Latiae pars maxima turbae
falica intelligitur. vid. ad Valer. Fl. 1.141.
& Oudendorpium fupra ad lib 111. 191. Pho-
loem Hamb. fec. urfae octo & obfcoenae
ſex codices. vid. lib. 1. 548, domusque qua-
tuor.
830. Cadavere] Cadavera MS. Cortii.
Lentit quinque & Grotius. mox, conveniant
Langer. Threiciasque biemes Langerm.
834. Tanto fe] Se tanto multi. tantum
Je Hamb. pr. & a m. fec. Langerm. itis aves
etiam Rott. ſec, & a m. fec. Hamb. tert.
fed an grues carnivorae, quae femina & fe-
getes depopulare folent ? viderit Lucanus
an naturam harum avium cognitam habue-
rit.
835. Prefferunt] Texerunt Sixii. & Ed.
Lovan. apud Cortium, Heinfius malebat,ſe-
Fa-
cuerunt, male, preſſerunt copiam avium in-
dicat. pinnae Richel. & Cortius. volucres mi-
fit Thuan. quart. mox, impia arma fecun-
dus.
839. Ab aethere] Ab arbore Thuan. quart.
aëre Barber. mox, lapfis Rott. tert. & S.
Germ.
841. Sic quoque] Deeft hic verfus Riche-
liano. & fenfus obfcurior eft. licet tot aves
& ferae concurrerent, nondum tamen omnem
carnem ita devoratam fuiffe ait, ut fola &
nuda offa reftarent. de formula fic quoque
vid. ad Valer. Fl. Iv. 598. fufpectus etiam
verfus Heinfio & obelo notatus. tolerabilior
videretur, fi legeretur,
Sic quoque non omnis populus decrevit ad
offa.
XXX
vel
530
*
LUCANI
M. ANNA EI ive
"
1
845Faftidita jacet; quam fol, nimbique, diesque
Longior, Emathiis refolutam mifcuit arvis.
Theffalia infelix, quo tanto crimine,
tellus
Laefifti Superos, ut te tot mortibus unam,
Tot fcelerum fatis premerent? quod fufficit aevum
$50lmmemor ut donet belli tibi damna vetuftas?
Quae feges infecta furget non decolor herba?
Quo non Romanos violabis vomere manes?
Ante novae venient acies, fcelerique fecundo
Praeftabis nondum ficcos hoc fanguine campos.
855Omnia majorum vertamus bufta licebit,
Et ftantes tumulos, & qui radice vetufta
Effudere fuas, victis compagibus, urnas:
Plus cinerum Haemoniae fulcis telluris aratur,
avi-
vel devenit. mox, decerptus Rottend. fec.
& Hamb pr. non ultima Richel. mox
dae quinque &, Cortius, ex edi… antiq. qui
ex fuo, nec tectas, & pro var. lect. notas
dat, fed non repudiat priorem lectionem to-
sas, deguftantque quinque.
845. Facet Jacent Richel. & hoc effugit
Cortiun. fol nimbusque Rottend fec mijcuit
armis Hamb. fec. fed arvis eo fenfu, quo
apud Ovid. 1. Epiſt. 54. Luxuriat Phrygio
fanguine pinguis humus. & ita paffim Poëtae..
& ita mox vf 851
847 Theffalia] Theffalica multi. quo tan-
tum Langerm. a m. fec. quae tanto Sixii. vid.
ad lib. 1. 650, ubi adductis exemplis adde Ci-
ceron. pro Dejotaro cap. v. cujus tantae im-
portunitatis, cujus tantae ferocitatis,& cujus
bantı furoris.
849. Faris] Heintios malebat, facie
850. Ut donet] Ut tollat Thuan, fec a m.
pr. duo fequentes verfus defunt Hamb. pr.
infeſta & infracta MSS. Cortii. non furget
Rott fec.
853 Venient Veniunt Rottend, fec. ite
gum confundit Philippos Thraciae, & Thef
faliae.
1
Plu
856. Et ftantes] In ftantes Thuan. fec.
859. Feriuntur] Feriantur Thuan. tert.
ferientur a m. fec. Rottend fec. in Richel.
totus verfus defideratur: incaute vero Virgi-
lium in lib. 1. Georg..in fine imitatur. nam-
qui ante negatos rogos vf. 804. dixerat, hic-
cineres memorat; qui certe ex reli&is & pu-
trefactis vel devoratis cadaveribus poftea ab-
aratore non deprehendentur. de offibus vero-
fimilius dicit..
861. Terram moviffet] Noviffet Hamb.
tertaratro multi. terra Thuan tert. quisquam
terram duo.
864. Nullusque] Nullus & auderet vir do--
&us a Cortio laudatus.
866. Ac velut) Ac vellem Langer. folis
iniquo Rott. fec. & Richel. male. Virg. v11.
227. dirimit plaga folıs iniqui, eft Zona tor-
rida. nefas belli dixit & fupr. 11..507 & ita
fcelus belli Star. x. Theb. 42. ubi vide-
Barth.
868 Sed fola] Si fola Thuan. quart.
870 Quid totum] Tantum Rott. pr. defi-
nithic iterum in acumen Scholiafticum; dum
to
$
}
佩
​PHARSALIAE LI B. VII.
53x
Pluraque ruricolis feriuntur dentibus offa.
860 Nullus ab Emathio religaffet littore funem
Navita, nec terram quifquam moviſſet arator,
Romani buftum populi: fugerentque coloni
Umbrarum campos, gregibus dumeta carerent:
Nullusque auderet pecori permittere paftor
865 Vellere furgentem de noftris offibus herbam:
Ac, velut impatiens hominum, vel folis iniqui
Limite, vel glacie, nuda atque ignota jaceres;
Si non prima nefas belli, fed fola tuliffes.
༣
O Superi, liceat terras odiffe nocentes.
870 Quid totum premitis, quid totum abfolvitis orbem?
Hefperiae clades, & flebilis unda Pachyni,
Et Mutina, & Leucas puros fecere Philippos.
totum orbem reum facitis, totum fimul ab-
folvitis. premere enim, oppofitum & abfolve-
re, eft reum facère & affligere etiam in ju-
dicio. Suet. Ner. 7. a qua rea premebatur, ut
Ovid. 1. Trift. 11. 4.
Saepe premente Deo,fert Deus alter opem.
opprimere dixit 1. Triſt v. 75.
Me deus oppreffit, nullo malu noftra levante.
de abfolvere egimus ad lib. 11. 250, folvitis
quatuor libri.
Xxx 2
M. AN-
Pag. 532
}
M. ANNAEI LUCANI
PHARSALIA E
LIBER OCTA V US.
ARGUMENTU M.
Jam Super Herculeas, quo fugit, denotat, atque
Quid dixit Magnus. quid, quando quaerere Parthos
Confuluit. Sed caffa fuit fententia Magni.
Parsque fecunda notat, Pompejum morte peremtum
Indigna Phariis. pars ultima datque fepulcrum.
MAM
AM fuper Herculeas fauces, nemorofaque Tempe,
Haemoniae deferta petens difpendia filvae,
Cornipedem exhauftum curfu, ftimulisque negantem
Magnus agens, incerta fugae veftigia turbat,
5 Implicitasque errore vias. pavet ille fragorem
Motorum ventis nemorum, comitumque fuorum,
1. Tempe] MS. Cortii tesqua, ex lib. vr.
41. fed Statius v1. 88. qui umbrofa Tempe
dixit, vulgatam tuetur. & quis non Tempe
filvis confpicua vocavit? & ipfa Tempe vo-
cat nemus Ovid. 1. Met. 568.
2. Diſpendia] Ita via longior, & per am-
bages circumducens eleganter vocatur. vid.
Barth, ad Rutil. Iter 1. 321. ut contra com-
pendia montis dixit Ovid. 11. Met. 231. infr.
248.
finus Telmefidos undae
Compenfat medio pelagi.
ubi vid. Grotium.
3. Negantem] Negatum Turr.
Qui
5. Implicitasque errore vias] Hortenfius
alios horrore legere ait, ut folent codices va-
riare. vid. v. 154. fine copula implicitas er-
rore Rottend. pr. fenfum puto, non ipfum
Pompejum turbatum fuiffe, fed, ne perfe-
qui hoftes poffent fugientem, dubiam feciffe
viam, non recta euntem, &, ut in Laby-
rintho,in ſua veſtigia rediiffe: aut ut Maean-
der
M. ANNAEI LUCANI PHARSALIAE LIB. VIII. 533
$
Qui poft terga redit, trepidum, laterique timentem
Exanimat. quamvis fummo de culmine lapfus,
Nondum vile fui pretium fcit fanguinis effe,
10 Seque, memor fati, tantae mercedis habere
Credit adhuc jugulum, quantam pro Caeſaris ipſe
Avulfa cervice daret. deferta fequentem
Non patitur tutis fatum celare latebris
Clara viri facies. multi Pharfalica caftra
der non rectas agit undas, dextra, laevaque
flexiffe, & quafi in circulum faepe egiffe e-
quum. Sic Ovidius de Labyrintho lib. VIII.
Met, 161.
Turbatque notas, & lumina flexum
Ducit in errorem variarum ambage via
Et mox
rum.
Daedalus implet
Innumeras errore vias.
ne poffent veſtigia ejus fequi, ita errore im-
plicuit vias, ut faepe ipfa natura in locis de-
fertis & filvis vias dubias dat: ut lib. 1v.91.
Tectarum errore viarum
?
Fallitur occultis fparfus populator in agris.
6. Comitumque fuorum] Sequentum Hamb.
pr. qui poft terga venit Rottend. tert. Hamb.
fec. fed reliqui omnes, redit. Cortius con-
jeciffe virum doctum refert, qui poft terga
ruit. ruit etiam Oudendorpius conjiciebat
- & ita in indicem retulit, qui comitum ; &
intelligit de quocumque Pompejano comi-
te, qui poft ejus terga ruebat. Sed omnia
fruftra, & fequendi codices, &
& con-
ftruendum: fragor, nemorum & comitum,
qui poft terga redit, id eft, a montibus, quos
praeterierat, & poft terga reliquerat, quafi
per Echo repercuffus, duplicabatur, ut a-
ut a
pud Albinov, de Drufo vf. 220.
Et vox adverfis collibus icta redit.
Statius 111. Sylv. 1. 29. terris ingens redit
aequoris Echo. Sic reddere, referre, remit-
tere Echo fonos & voces paffim dicitur. vid.
ad Òvid. 111. Met. 387. Stat. Iv. Sylv. 111.
63. fragor vero ruere admodum duriter &
Quum
improprie diceretur : & quum praecedat
comitum fuorum, fequens qui, pro quicum-
que, quisvis Pompejanus, explicare durius.
etiam, & fine exemplo.
9. Nondum] Necdum Thuan. quart. pu-
to fenfum effe, illum credidiffe
> magnum
fuiffe propofitum praemium illi, qui caput
Pompeji ad Caefarem ferret, fed quia hoc
nondum fciebat Poëta factum effe, ideo vile
pretium vocat, quia, fi quis Pompeji caput
tuliffet, nullum pretium fceleris tuliffet.
Caefar enim nullis praemiis invitaverat per-
cuffores, quod tamen timebat Pompejus
quia idem facturus fuiffet,fi Caefarem viciffet.
11. Quantam] Quantum fere omnes. &
probat Cortius, ut etiam tantum quidamı
priore verfu, ut paffim Nofter, tantum animi
X. 347. agri vɩ.73 & alibi. male autem tan-
tum mali ex lib. VIII. 354. profertur in in-
dice: ibi enim a tantum malum genitivus
tanti mali deducendus. vid. fupr. v11. 553.
probo tamen tantae & quantam cum Ou-
dendorpio. namjugulum habere tantum mer-
cedis incongruum & parum Latine di&um
effet, fed babere jugulum tantae mercedis re-
&tum. quantum tamen hic, & lib. v11.456.
defendi poffe, videbimus infra ad vſ. 766.
Caefaris ipfi Richel.
12. Sequentem] Petentem Thuan. fec.
Hamb. tert. qui &, fatum tutis habebat,
fata S. Germ. mox, Pharfalia tres Hamb.
primus etiam, rura, prodente ruinam Thuan.
fec.
16. Occurfu] Occurfum Rottend. tert. &
Hamb. fec. & Cortius & Oudendorpius. nec
Xxx 3
Poë
534
M. ANNA EI LUCANI
15 Quum peterent, non dum fama prodente ruinas,
Occurfum ftupuere ducis, vertigine rerum
Attoniti: cladisque fuae vix ipfe fidelis
Auctor erat. gravis eft Magno, quicumque malorum
Teftis adeft. cunctis ignotus gentibus effe
20 Mallet, & obfcuro, tutus tranfire per urbes,
Nomine: fed poenas longi Fortuna favoris
Exigit a mifero, quae tanto pondere famae
Res premit adverfas, fatisque prioribus urguet
Poëtas folos ita conftruxiffe patet ex Petron.
cap. XXIX. dum omnia ftupeo, ubi vide. &
Munckerus voluit, orationem ftupere, dare
Lactantio in argum. Fab. x111. Met. 1.
fed ibi oratione perculfi ftuperent, ego praetu-
li. apud Horat. 1. Sat. IV. 28. malim etiam,
ftupet Albius aera, id eft, figna aerea; ut
Iv. Od. vII. 2. & credo librarios faepe mu-
taffe cafum, obfequentes Grammaticis, quos
audiverant,
18. Auctor] Actor Hamb. fec. & Oifel.
follemni variatione. fed auctor hic eft nun-
tius, ut centies. vid. ad Ovid. 11. Amor.
VI. 34.
20. Tutus ] Totas Rottend. fec. & tert.
& S Germ. qui a m. fec, tutas, nefcio an
non, tectus, praeftet, vel tacitus. per urbes
plerique. mox, fed poenas longi, omnes fe-
re. mox, fallisque prioribus, quatuor.
24. Feftinatos humores] Sic Plinius Paneg.
LXIX. Feftinatis honoribus amplificat & au-
get. v. Bauldr. ad Lactant de Mortib, Per-
fec. cap. XLV. fentit omnes fere codices.
25. Attaque &c.] Sine dubio intelligit
Triumphum Pompejo juveni, & adhuc equi-
ti, conceffum. damnat immaturos honores
& triumphum fibi a Sulla datum. vid. Vel-
lej. Paterc. 11. 30. & fupr. lib. VII. 14. &
feqq. Invitum quidem Sullam conceffiffe nar-
rat Plutarch, in Pompejo. fed de eo hic non
agitur, fed an triumphaverit permittente
Sulla. hunc quafi primum actum vitae da-
mnat, & quod nomen tunc Magni acceperit.
>
Nunc
deinde fubjungit Piraticum, & tandem Mi-
thridaticum bellum, quae duos reliquos trium-
phos peperere. unde toties tres jactantur, ut
infr. h. 1. 553, 814. 18. 178. r59. & alibi.
durius vero more fuo dicit, acta Sullana pro
Pompeji fub Sulla, vel eo jubente. auctaque
Hamb. tert. in Thuan, fec, erat, Sallana coro-
nae quod debetur interpreti, de laurea
triumphali explicanti. Viri do&ti, ab Ou-
dendorpio memorati emendationes funt
Waddelii Anim. Critic. pag. 149. cogitabam
aliquando, quia apud Ovidium & alios a-
Eta & arma vidi confundi a librariis,
clarior exiret fenfus, fi legeretur, Armaque
lauriferae &c. ut damnet nunc fe fub Sulla
militaffe, licet inde triumphum retulerit Co-
gitent acutiores. verfus fequens praeponeba-
tur huic in Thuan. tert. & Richel. Tunc
& Thuan. tert. & Oifel. Pontica regna
Oi-
fel. pudet plurimi, recte & hoc feques dede-
cori firmat, haec dum dejectus a tanto falli-
gio recordatur, pudore fuffunditur.
annon
28. Deftruit ingentes animos] Deferit Rot-
tend. fec. & Richel. deftituit unus Cortii,~
qui malebat, deftruit ingentes actus. Elegans
certe ufus verbi deftruere, & adpofite ad hunc
locum, apud Juſtin, xx111.4. Sicut antea
fecunda fortuna, rebus fupra vota fluentibus,
Italiae Siciliaeque imperio tot de Romanis vi-
&torias adftruxerat, ita nunc adverfa, velut
in oftentationem fragilitatis humanae, deftruens
quae cumulaverat, naufragium &c. adjecit.
Ita enim legendum oftendi ad Ovid. 11. Art.
}
119.
PHARSALIAE L I B. VIII.
535
Nunc feftinatos nimium fibi fentit honores,
25 Actaque lauriferae damnat Sullana juventae.
Nunc & Corycias claffes, & Pontica figna
Dejectum meminifle pudet. fic longius aevum
Deſtruit ingentes animos, & vita fuperftes
Imperio, nifi fumma dies cum fine bonorum
30 Adfuit, & celeri praevertit triſtia leto,
Dedecori eft fortuna prior. quifquamne fecundis
Tradere fe fatis audet, nifi morte parata?
119. Idem lib. XXXV. 2. Alexander non minori
impetu fortunae deftructus, quam elatus, pri-.
mo proelio victus interficitur. & XXXIX. 20
Ptolemaeus deftruere Alexandri regnum infti-
tuit. Nofter lib. IX. 1041. meritumque imma-
ne tyranni Deftruit. deinde ingentes animos
minime mutandum cum Cortio in actus. A-
&us enim manent, fed animi mutantur rebus
adverfis. notant enim fuperbiam, elatumque
tot rebus geftis animum. ut apud} Florum
111. 2. de Mithridate, elatus ingentibus ani-
mis. Virgil. 1v. Georg. 84.
Ingentes animos angufto in corpore verfant.
Qui etiam de intrepido animo, ponit, ut &
Nofter VII. 679 & h. 1. 266. & ita alii. fed
tamen animos faepe etiam, in malam partem
ponere amant, & irae jungunt. vid. ad O-
vid. 1. Met. 166. & Barth, ad Grat. Cyneg.
195. Juven. 1. 285.
Iram atque animos a crimine fumunt,
29. Nifi] Nam Thuan, fec.
30. Adfuit] Adfit Thuan. pr. a m. fec.
ego cum Heinfio & aliis Adfluit praeferrem,
id eft, nobis vix fentientibus accedit, ut lon-
gum aevum & tempora centies fuere dicun-
tur. Ovid. Remed. 148.
Adfluit incautis infidiofus amor.
ubi vide notas. fic forte etiam apud Statium
v. Theb. 665.
Adfluit Hippomedon, pro adfuit poffet legi.
nec hic opus adfluat, quum centies niſi in-
dicativo gaudeat, quod probari non opus;
adfuit fumendum effet pro adfit. praevenit am..
Li-
fec. Thuan. fec. a gloffatore, vid. lib. 1x,
640. dedecori fortuna S. Germ.
32. Tradere] Tredere in Hamb. pr. unde
credere faciebat Heintius, vid, ad lib. 1.227.
ita cauſſam Diis credere lib. VII. 77. & cre-
dere famae cuncta lib. 18. 411. & paffim, hic
tamen a fcriptis non recedo; fic lib. 1v. 738.
tradiderat fatis juvenem, & alibi, & frequens
illa verborum fere idem fignificantium per-
mutatio. vid. Heinf ad Claudian. 11. Rufin.
150. 11. Rapt. 251. Epith. Hon. 44 & fae-
pe apud Ovid.. & Quin&tilian. Declam.
XIII. 17. Peracta ex MSS. Oudendor-
pius refert. ita apud Virgil. lib. 111. Aen.
493/ivite felices, quibus eft eft fortuna peractaz
ubi alii codices parata. quod probat A.
chill. Stat. ad Tibull. 1. 1. 14. & explicat
conftituta, parta. Ovid. v. Epift. 41. claſſe
peračta, vel parata in MS. ubi vide, & fupr.
lib. 1. 45. fed hic paratum mortem capio
pro inftante & quali praefenti. ut lib. v..
773-
morte parata
Te fequar ad manes.
Ovid. x. Met 385.
Inftrumenta videns.
Nofter v11 303.
mortisque paratae
V
Aut merces hodie bellorum, aut poena pa-
ratur
ni morte Thuan fec fententia vero vulgaris.
vid. Ovid. 111. Met 136. &, licet non plane
eader
536
M. ANNA EI LUCANI
,
*
Litora contigerat, per quae Peneius amnis
Emathia jam clade rubens exibat in aequor.
35 Inde ratis trepidum, ventis, & fluctibus impar,
Flumineis vix tuta vadis, evexit in altum:
Cujus adhuc remis quatitur Corcyra, finusque
Leucadii: Cilicum dominus, terraeque Liburnae,
Exiguam vector pavidus correpfit in alnum.
40 Confcia curarum fecretae in litora Lesbi
Flectere vela jubet, qua tum tellure latebas,
eadem lib. xI. 539.
34. Fam clade] De clade Richel. am. fec.
fed nulla opus praepofitione. fic lib. 11.
103. multa rubentia caede faxa. & Ovid. 11.
Amor. XVI. 40.
Quaeque Prometheo fanguine faxa rubent.
& ita unda rubet fanguine x1. Met. 375. &
paffim. vid. ad lib. 11.103.
35. Trepidum]_magnum in altum, olim
probavi ad Val. Flacc. 1. 50. ex Petaviano
codice, qui poftea Voffii fuit, quia in omni-
bus verfibus praecedentibus de Pompejo e-
git, & hic fatis intelligitur Pompejus, ut non
opus fit Magnum nomine fuo vocare; & ma-
gnum mare Nofter dixerit etiam lib. v. 655.
ubi etiam, parva puppe ſedentem magno petiere
mari. ut hic quoque illa oppofitio locum ha-
bere poffet, quod exiguae & impari fluctibus
rati fe committat magno mari, & in loco
Catulli, quem olim protuli,
Velut minuta magno deprenfa navis in mari.
vid. & ad v. 619. malo tamen nunc, verbis
bene perpenfis, trepidum propter confenfum
reliquorum codicum retinere, & non tam
timidum, hoc enim repugnat rati fe exiguae
credere, fed feftinantem, praecipitantem fu-
gam, quia metuebat, ne reprehenderetur e
fuga, explicare. vid. ad lib. v11. 297. & huic
voci gloffatorem adfcripfiffe puto Magnum,
nim. trepidum illum effe Pompejum. Ömni-
bonus trepidum ventis conjungit, & tumen-
tom vento exponit. vix tanta Thuan. quart.
37. Cujus] Puppis Oiſel.
Mae-
38. Cilicum dominus ] Nihil mutant libri.
Cortius tamen aliquem correxiffe, Cilicum-
que domus, narrat, quod nefcio, quid figni-
ficet, nifi pro Cilicia capiatur, quae adhuc
quatitur remis, ut finus Leucadii. nec do-
mum quati remo alibi occurrere puto; fi Ci-
licumque folum, ut infr. 456. dixiffet, tole-
randum effet, ut Corcyram quatere, praece-
dit. Sed diftinctione pofita poft Leucadii, ut
jam veteres editiones Gryph. &c. habent, le-
gerem nova fententia,
Cilicum domitor, terraeque Liburnae
Exiguam &c.
nam dominus vix poffet dici, nifi admodum
invidiofe, quia ex Cilicia deductos colonos
in exercitu habuit lib. VII. 222. aut quia co-
loniam Pompejopolim deduxerat. fed domi-
tor vere dici poteft, ut lib. 11. 594.
Cilicasque feros, Taurofque fubegi.
Cl. Dorvillius fufpicabatur eum Cilicas in Il-
lyricum tranftuliffe, ex lib. 1v. 449. fed
hoc verum, fi eos inter auxilia Pompeji ca-
piamus, non fi fedes ibi fixas accepiffe a
Pompejo ftatuamus. vid. & lib. 111. 228.
& alibi. forte latet nomen alterius regionis
vel gentis. fi liceret, Epiri dominus terrae-
que Liburnae, quia Caefare in Theffaliam
quafi fugiente, has regiones ut dominus vi-
debatur obtinere, tunc fenfus planior effet:
nam, fi jam Cilicum dominus poffet dici
an etíam terrae Liburnae recte jungitur? nifi
quis cum Hamb. pr. & Rich. e noftris, &
tribus Cortii, Victor, vel cum fex aliis, re-
For
PHARSALIAE LIB. VIII.
537
Maeftior, in mediis quam fi, Cornelia, campis
Emathiae ftares. triſtes praefagia curas
Exagitant: trepida quatitur formidine fomnus :
45 Theffaliam nox omnis habet: tenebrisque remotis
Rupis in abruptae fcopulos extremaque currens
Litora, profpiciens fluctus, nutantia longe
Semper prima vides venientis vela carinae,
Quaerere nec quidquam de fato conjugis audes.
50 En ratis, ad veftros quae tendit carbaſa portus,
&or legat, & terrae Libàrnae victor vel re-
tor jungat cum quibusdam interpretibus.
Liburnia hic latius pro toto Illyrico debet
capi, quia inde repulerit quafi Caefarem, &
toegerit in Theffaliam abire, & claffe tene-
ret omnem Illyridis oram: aliter numquam,
quod fciam, Liburniam tenuit, quae diu
jam a Romanis fuba&a fuerat: fed vector hic
retineri debet, ut privatus enim, & quivis
viator & vector in navem correpfit. alnum
vero non mutandum in alvum. vid. Clar.
Drakenborch. ad Sil. x11. 522.
,
40. Confcia curarum] Non video, quo-
modo hoc ad Corneliam referri poffit tam lon-
go intervallo, & relativo qua &c. disjunctam:
nec etiam eleganter, confcia litora fecreta di-
cuntur. Nec fi fecretae legas cum Ouden
dorpio, video haec inter fe congruere: fi e-
nim fecreta Lesbos fuerit, ergo non pote-
rat conſcia effe curarum Pompeji quia nun-
tius cladis, unde illae curae, nonduin eo
pervenerat, nec ipfa Cornelia audiverat, fed
praefagientem animo mox ea mala inducit,
quare curarum Corneliae effet intelligendum.
Ĉerte molefta illa cumulatio adjectivorum;
quae neſcias faepe, quo referas. vide an non,
vela conſcia curarum dici poffìnt, id eft, na-
vèm, quae teſtis erat follicitudinis Pompe-
ji, & vehebat virum & fimul nuntium cla-
dis ad uxorem; unde & patet, jubet, ut in
omnibus fere libris, effe legendum & du
plicem hic apoftrophen, ad Pompejum, &
deinde ad Corneliam facere, inconcinnius
Quid
8
videtur. jubet ergo Pompejus fe&i vela
confcia curarum, in litora fecreta Lesbi
quae erat avia. ut inf. 640 & latebra Cor-
neliae lib. v. 744. & infr. 587. five ergo fe-
creta, five fecretae legas, idem erit fenfus,
fed ad ambiguitatem tollendam, praeftat ſe-
cretae. fecreto in litore Thuan. fec. qua nunc
Thuan. quart. vid. ad lib. 1. 217. & alibi
faepe.
43. Emathiae] Emathiis Rottend pr. mox,
Theffalicam Turrian.
46. In abruptae] Abrupto Voffian. hic lo-
cus addi poteft illis, quae dixi ad illa Ovidii
Remed. 179.
Ecce petunt rupes, praeruptaque faxa ca-
pellae.
nam fcopuli funt partes exftantes in rupibus
& montibus, ut lib. 11. 619.
Hinc illinc montes, ſcopulofae rupis.
ubi vide. curris undecim & Cortius, currit
quatuor codices. extrema cucurrit MS.
Cortii. ut mox variant in videns, vides, &
vident libri, & audet, & audes.
47. Profpiciens] Perfpiciens Hamb. tert.
fed profpicere mare, fretum, faepius Ovidius.
profpectare Claud. Praef. in 11. in Eutrop.
65.
Profpectant Paphiae celfa de rupe puellae
Sollicitae, falvam dum ferat unda ratem.
fluctu Langerm. luctantia Sixii, ut adverfo
vento curfum in Lesbum dirigentia intelliga-
mus. ut infra 464.
Infimaque Aegypti pugnaci litora velo
Vix tetigit.
Yyy
cer-
"
$38
M. ANNA EI LUCANI
}
}
Quid ferat ignoras: fed nunc tibi fumma pavoris
Nuntius armorum triftis, rumorque finifter,
Victus adeft conjux. quid perdis tempora luctus?
Quum poffis jam flere, times. tunc puppe propinqua
55 Profiluit, crimenque Deum crudele notavit,
Deformen pallore ducem, vultusque prementem
Canitie, atque atro fqualentes pulvere veftes.
Obvia nox miſerae coelum, lucemque tenebris
Abftulit, atque animam claufit dolor: omnia nervis
60 Membra relicta labant: riguerunt corda, diuque
Spe mortis decepta jacet. jam fune ligato
Litoribus, luftrat vacuas Pompejus arenas.
Quem poftquam propius famulae videre fideles,
gerte nutantia vix placet. malim tamen,fui-
tantia, fi quis codex faveret. ut apud Ovid.
XI. Met. 470.
Tela tamen fpecto fummo fluitantia malo.
abi MS. etiam volitantia, & potuit nutantia
effe gloffatoris. ut eft apud Claudian. praefat.
lib. 11. in Eutr. 13.
Sic juvenis fluitante fide.
ita fcripti. fed librarii dedere, nutante. fiuitan-
sem ratem dixit Virgil. v. Aen. 867, quae eſt
fine rectore in mari errans. quum nutans fit
Noftro lib. 111.665. quae in periculo erat, ne
mergatur,una parte depreffa ; fic nutant omnia,
quae cafum & ruinam minantur, quod de
velis, an dici poffit dubito. Sed fluitantibus
opponuntur plena & contenta vela. fi hoc
non placet, propter praecedens fluctus, prae-
ferrem luctantia, ita reluctantes remi Claud.
1. Stilic. 177. licet paullum alio fenfu, mox
mequicquam Rottend. pr.
51. Sed nunc ] Et nunc,o&to e noftris, &
ita Cortius edidit, & diftinguit, & Oudendor-
pius poſt ſemper : fed minorem mallem, ut fit
adpofitio, ille nuncius,ut fupr. vf. 18. auctor,
& rumor finifter, & ipfe conjux victus: ut
mox crimen Deorum deformem ducem ca
piebat Oudendorpius. & ita faepe Ovidius.
Epift. 18. 53.
Non
Una recens crimen praefertur adultera nobis.
& xv. 18.
Ne fim Leucadiae mortua crimen aquae.
& alibi faepe, & ita licet paullum alio fenfu
Ptolemaeus crimen deorum dicitur lib. v. 59.
Cl. Dorvillius etiam credebat, poffe legi, fed
won. non nuntius, aut rumor, fed victus con-
jux adeft.
fed
53.Quid perdis] Perdas Turr. tempora fle
tus quatuor. hoc explicári non apte fatis pof-
fe ex mente Grotii & Oudendorpii credo.
& licet fenfum ceperint, verba tamen eum
exhibere non poffunt. nam perdere tempora
luctus eft inutiliter lugere, lacrimas nihil
proficientes fundere; nondum vero fiebat,
tantum timebat. Poëta vero jam poffe flere
addit, quia jam victus conjux, incerto me-
tu fublato, lacrimis erat deplorandus, nec
differendae illae in tempus, quo certior cala-
mitatis fieri poffet. quare in illum fenfum
elegantius fcriberetur, Quid prodis tempora
luctus, vel fletus. id eft, quid dubia adhuc
mente inter fpem & metum differs lacrimas,
jam potes fiere; prodere, tempus, diem obvium
eft, nec minus perdere & prodere confundi.
Sententia vero contraria eft illis, quae habet
fu-
1
7
PHARSALIAE LIB. VIII
539
Non ultra gemitus tacitos inceffere fatum
65 Permifere fibi, fruftraque attollere terra
Semianimem conantur heram : quam pectore Magnus
Ambit, & adftrictos refovet complexibus artus.
Coeperat in fummum revocato fanguine corpus
Pompeji fentire manus, maeſtamque mariti
70 Poffe pati faciem: prohibet fuccumbere fatis
Magnus, & immodicos caftigat voce dolores.
Nobile cur robur Fortunae vulnere primo,
Femina, tantorum titulis infignis avorum,
Frangis? Habes aditum manfurae in fecula famae.
75 Laudis in hoc fexu, non legum jura, nec arma
Unica materia eft conjux mifer. erige mentem,
pra ad lib. 11. 27. Nec dum eft ille dolor,fed
jam metus. mox, canitie plurimi.
58. Obvia nox] Vox Hamb. tert. a m. pr.
quod probabat Heinfius, quafi vox Pompeji
intelligeretur; fed nox obvia funt tenebrae
fubitae, vertigo ipfi oborta. ita obvius pavor
Val. Flacc. VII. 400. obvia majeftas, fponte
fe offerens, Claud. Epith. Pallad. 80. obvia
voluntas, parata, promta, Quin&t. v111.4.
obvia vix Rott. pr. a m. pr.
59. Animam] Aximum plurimi. fed perpe-
ram. elufit tres & Cortii MS. corda mox de
uno homine, utį.vf. 107. pectora, quod ob-
vium apud Poëtas, notat in tranfitu Barth, ad
Stat. 11. Theb. 508.
61. Decepta] Ita omnes fere; & unice ve-
ra lectio, recte ab Oudendorpio accepta; &
quam explicui ad Valer. Flacc. VII. 161.&
ad Virgil. IV. 17. vid. lib. v. 712. v. 748.
& 809. h. 1. 340. IX. 99. deceptaque vixi, ad-
commodate ad hunc locum. decepta tacet
Turr. & Rottend. tert. a m. fec.
64. Fata Fato Oifel. fatum multi.
67. Adftrictos] Adflictos Thuan. quart. fed
male. poffe adftrictos frigore intelligi, non
nego, fed malo tamen, ne toties hoc repe-
tat, adftrictos, pro preffos arte ad pectus ca-
Et
pere. udftrinxit cnim amplexibus corpori fuo
artus uxoris & refovit. fic Petron. cap. xcr.
toto pectore adftrinxi. vid. ad Val. Flacc. 1.
182, riguiffe Corneliam fatis ex praecedenti-
bus & fequentibus conftat. fic Ovid. 11. A-
mor. xv. 20. de Annulo.
Adftringens digitos orbe minore tuos,
ubi etiam in Palat. codice adfligens legi poftea
notatum vidi.
68. In fummum] Infanum Langerm. in
fummo, Oifel. alia conſtructio eft infra 305.
Vulnera parva nocent, fatumque in ſangui-
ne fummo est.
74. Aditum manfurae] Habitum Langerm.
& Cortii MS. male, vid. ad Petron, cap. cil.
& fupr. lib, vi. 346. aditus elt principium ad
aliquam rem. Cicer. pro Ligar. cap. v1. pri-
mus aditus. Stat. 11. Silv. I. 36. dignos adi-
tus, laudumque tuarum primordia. ubi male
Heinfius etiam habitus corrigebat. II. Achill.
$76, virtutisque aditus. & ille venturae fa-
mae conjicit. fed & Vellej. 1. 8. quae con-
fuetudo in annos LXX. manfit. ubi vide, quae
notavi, & quae Barth. ad Stat. vi. Theb. 59.
& Claudian. Fefcenn. 115. manfura vero eft
perpetua, ut manfuram urbem apud Virgil.
111. Aen. 86. interpretatur Servius.
Yyy 2
75.
540
M. ANNA EI LUCANI
Et tua cum fatis pietas decertet, & ipfum,
Quod fum victus, ama: nunc fum tibi gloria major
A me quod fafces, & quod pia turba Senatus,
80 Tantaque difceffit regum manus: incipe Magnum
Sola fequi. deformis adhuc vivente marito,
Summus, & augeri vetitus dolor: ultima debet
Effe fides, lugere virum. tu nulla tulifti
Bello damna meo. vivit poft proelia Magnus,
85 Sed Fortuna perit: quod defles, illud amafti.
Vocibus his correpta viri, vix aegra levavit
Membra folo, tales gemitu rumpente querelas:
O utinam in thalamos invifi Caefaris iffem
Infelix conjux, & nulli laeta marito!
90 Bis nocui mundo: me pronuba duxit Erinnys,
75. Legum jura Rarius dictum. fic & lib.
x. 560. aliter jus & lex diftinguuntur. vid.
ad Petron. cap. cvIII.
76. Materia eft] Eft non legitur in Hamb.
fec. & Oifel, fcilicet fcriptum erat materies,
ut ita faepe peccaffe librarios adparet ex no-
tis ad Ovid. 11. Epift. 137. XVII. 19. I. A-
mor. 1.19. & alibi. materiem infr. 137. ha-
bent quidam. conjux mifera Langerm. a m.
Tec. conjux miferere gementis Oifel. a m. pr.
& tres Cortii, vid. Ľutat, ad Stat. lib. 111.
Theb. 705.
77. Et tua] Heinfius legebat,
Ut tua cum fatis pietas decertet. id ipfum
Quod &c.
Sed ipfum vindicabimus ad Virgil. 1. Eclog.
9. mox, nunc fim Thuan. tert. & quart. in
Cortiano omiffum erat fum, qui fufpicatur
nunc, nunc fuiffe geminatum, nec tamen
nec tamen
probat.
81. Deformis] Barth. ad Stat. x. 327. di-
cit, interpretari antiqua commentaria, inbone-
ftum. recte: nam deformis eft turpis. vid. ad
Ovid. 111. Amor. XIV. 6.
85. Sed fortuna] Si f. MS. Cortii. Hein-
fius:
Craf-
Sed fortuna perit; hoc defles, illud amatur,
mox, correcta tres libri; levabit Langerm.
88. In thalamos] In deeft Richel. Scio, ita
aliquando ire, venire locum poni, fed fi o-
mittenda fit in hac re praepofitio, praeftaret
inire dicere, fi metrum admitteret, ut apud O-
vid. 111. Met. 282.
Nomine divorum thalamos iniere pudicos.
& IV. 328.
Thalamumque ineamus eundem.
in thalamos ire vero etiam obviam. ut apud
Ovid. 111. Epift. 72. 1. Am. v. 11.quare vul-
gata maneat. crudelis Caefaris Rottend. pr. &
MS. Cortii.
89. Nulli laeta marito] Nullo MS. Cortii,
quod ut Archaismum probat. Sed quid o-
pus dubia fententia: nam tunc poffet capi,
nullo marito delectata, ut mox vf. 127.
quum debeat exponi, nulli accepta, grata
marito. Sil. XI. 201.
non ulli laeta profatur.
vid. ad Grat. Cyneg. pr. & ad Val. Flacc.
30. mox, ducit omnes fere, fed male; lo-
quitur de nuptiis olim celebratis. confer O-
vid. 11. Epift. 117, & Senec. in Oedip. 644.
95.
1
}
PHARSALIAE LIB. VIII.
541
Crafforumque umbrae, devotaque manibus illis
Affyrios in caftra tuli civilia cafus :
Praecipitesque dedi populos, cunctosque fugavi
A cauffa meliore Deos. o maxime conjux,
95 O thalamis indigne meis, hoc juris habebit
In tantum Fortuna caput! cur impia nupfi,
Si miferum factura fui? nunc accipe poenas,
Sed quas fponte luam. quo fit tibi mollius aequor,
Certa fides regum, totusque paratior orbis,
100 Sparge mari comitem. mallem felicibus armis
Dependiffe caput: nunc clades denique luftra,
Magne, tuas. ubicumque jaces, civilibus armis
Noftros ulta toros, ades huc, atque exige poenas,
Fulia, crudeles, placataque pellice caeſa,
95. Habebat] Habebit eleganter Thuan.
fec. quod majoris eft indignationis. hoc juris
vidimus lib. VI. 496.
97. Facturafui] Illud fui languidum & ful-
ciendo eft verfui. forte, factura virum. mox,
quo, ſi tibi Thuan. tert. z abforptum a fe-
quenti.
100. Armis] Arvis Thuan. quart. duo fe-
quentes verfus deerant Thuan. fec. difpen-
diffe Hamb, tert. & Langerm. dependere hic
pro impendere, ut lib. x. 80. amore tempora
dependere, ubi dependet MS. & hic Cortii
codex, deprehendiſſe. eadem varietas apud O-
vid. 11. Met. 94. ubi Bersmannus dependere
capit pro expendere, ut dicimus expendere poe-
nas. Sed hic dependere retineo, pro fimpli-
ci pendere, ut dependere poenas occurrit.
ics. Faces] Heinfius malebat, lates, civi-
libus armis noftros &c. alii, jaces civilibus ar-
mis. Sed haec non poffe ad Juliam referri
vidit bene Oudendorpius. durum etiam de
Pompejo intelligere, pro in quibus victus
es & jaces. ego puto ad clades referendum,
& legendum jacent. expia clades ubicumque
jacent. Clades de cadaveribus & caefis viris
Ma-
centies in Lucano occurrit. luftra ergo illas
clades meo capite, ubicumque jacent, in l-
talia, Epiro, Theffalia. fic lib. v. 264.
Partem tibi Gallia noftri,
Eripuit, partem duris Hifpania bellis.
Sic infra 528 Roma fub ruina Pompeji jace-
re dicitur, & ita paffim.
103. Noftros alta] Veftros Hamb. tert. al
te Rott. tert. a m. fec. dein pro ad buc at-
que exige, Cortii, buc, nunc exige poenas,
duro fono. Crudeles Thuan, tert. ut faevae
poenae v11. 431. triftes 771. Ovid. 11. Met.
612.
Poenitet, beu fero! poenae crudelis aman-
tem.
104. Pellice] Ita & lib. 111. 23. vocat.
Sed inepte & injuriofe. Julia enim, inter
quam & Pompejum mutuus & ardentiffimus
amor fuit, aliquantum temporis mortua fuft
antequam de Corneliae nuptiis cogitaret Pom-
pejus. nam Julia obiit Domitio Aenobar-
bo, & Claudio Pulchro Conf. A. U. C.
699. & Pompejus demum conful folus, bien-
nio poft Corneliam duxit, tefte Plutarch. pag.
648, Non ergo tepido bufto innupfit Corne-
Yyy 3
lia,
542
M. ANNAEI LUCANI
105 Magno parce tuo. fic fata, iterumque refufa
Conjugis in gremium, cunctorum lumina folvit
In lacrimas. duri flectuntur pectora Magni,
Siccaque Theffaliae confudit lumina Lesbos.
Tunc Mitylenaeum pleno jam litore vulgus
110 Adfatur Magnum: Si maxima gloria nobis
Semper erit tanti pignus fervaffe mariti,
Tu quoque devotos facro tibi foedere muros
Oramus, fociosque lares dignare vel una
Note: tuum fac, Magne, locum, quem cun&ta reviſant
115 Secula; quem veniens hofpes Romanus adoret.
Nulla tibi fubeunda magis funt moenia victo.
Omnia victoris poffunt fperare favorem:
lia, nec pellicis nomen meretur. quomodo
ergo mortua Julia pellex dici potuit Corne-
liae? Sed de eo non cogitabat declamator, o
mnia arripiens, five quadrarent, five non.
quaenam autem vindicta priori conjugi jufte
adfcribi poteft, cujus maritus poft ejus mor-
tem alteram ducit, fine fufpicione probri,
& confuetudinis fub priore conjuge? atque
caftitate infignem cum fola conjuge Julia
femper cubaffe teftatur Plutarchus? de vario
ufu vocis pellex quaedam notavit Barth. ad
Stat. VII. Theb. 166. fed mortuae pellex
minime dici poteft, nifi jam vivente priore
conjuge, illam amaffet, & cum illa confue-
tudinem adulterii habuiffet. vid. Juven.v1.627.
106. In gremium] In gremio S. Germ. &,
in lacrymis Thuan. quart. mox, Theffalicae
Rottend. fec. Theffalia duo Cortii. non ma-
le, pro in Theffalia, in proelio Pharfalico.
vid. infr. 428. confudit multi.
109. Pleno jam litore] Jam pleno plerique.
limine Thuan. fec. quafi falutatum confluxe-
rint Lesbii ad aedes Pompeji. Sed domum,
nec urbem intravit, licet rogatus, & omné
boc colloquium pera&tum in litore fuit, ut
patet ex vf. 148. & feqq.
III. Tanti] Tanto marito Rottend. tert.
& Langerm.
>
>
Haec
114. Note tua] Ut nox & dies noftra di-
catur (de qua locutione omnia nota funt)
debet aliquid infigne fieri, quo nobis quafi
propria fit, ut, hic tuus eft dies, natalis, nu-
ptiarum & fimilium. - Si jam feftum, vel e-
pulas, vel fimile quid Pompejus ea no&te vo-
luiffet inftituere, certe nor ejus recte tunc
dici poffet. Sed Lesbiorum nox etiam tunc
dicenda foret
fi eam, ut feſtam, &
memorabilem potuiffent in faftos referre. nec
etiam facere locum & tempus ita fimpliciter
recte dici credimus, ut diximus jam lib. vII.
464. neque hic facere locum occurrit, fed fac
ut hic locus fit ille, quem revifant, quod
breviter dixit, fac locum ut revifant. ut ur-
bem, quam ftatuo, veftra eft. pro haec urbs,
quuam ftatuo, apud Virgil. & millies apud a-
lios. non faceret ergo locum, fed morando
& devertendo faceret celebrem, & pofteris
dignum vifu. in MSS. Cortii & Voffiano
eft, tuos, & tuum, quod verum credo. fac
locum tuum, id eft, adjunge tibi artius hóc
beneficio, nam non timemus, ne pro Pom-
pejanis habeamur, nec iram Caefaris vere-
mur: fac Lesbum & ejus incolas tuos. ut
Ovid. 11. Art. 259.
Fac
PHARSALIAE LI B. VII.
543
↓
Haec jam crimen habent. quid, quod jacet infula ponto,
Caefar eget ratibus: Procerum pars magna coibit
120Certa loci. noto reparandum eft litore fatum.
Accipe templorum cultus, aurumque Deorum
Accipe: fi terris, fi puppibus, iſta juventus
Aptior eft, tota, quantum valet, utere Lesbo.
[Accipe: ne Caeſar rapiat, tu vicus habeto.]
125 Hoc folum crimen meritae bene detrahe terrae
Ne noftram videare fidem felixque fecutus,
Et damnaffe mifer. tali pietate virorum
Laetus, in adverfis, & mundi nomine gaudens
Effe fidem, Nullum toto mihi, dixit, in orbe
130Gratius effe folum, non parvo pignore vobis
Fac plebem, mihi crede, tuam.
diftinguerem vero,
0-
bus? cum interrogationis nota ediderint Gro-
tius, Oudendorpius & Cortius, & alii. quum
Sociosque lares dignare (vel dignere) vel hoc adfirment, & inde argumentum ducant
una
Note: tuum fac, Magne, locum.
quia etiam centies, meum, tuum, fuum in
MSS. permutatur cum pium, cogitabam ali-
cogitabam ali-
quando, an legi poffet, pium fac, magne,
locum; quia fequitur vf. 127. tali pietate vi-
rorum laetus, & etiam congrueret adoret.
Sed priorem lectionem & explicationem prae-
fero. poffet etiam, dignare vel una nocte tuos,
fac. &c. Sed alterum praeplacet. deinde re-
cufent MS. Cortii, & reviſant multi. mox,
fubeunda magis funt moenia noftris idem Hein-
fius. nulla magis fubeunda tibi Thuan. fec.
118. Haec jam] Nec jam male editi pau-
ei, habet Thuan. pr. & Langerm, haec moe-
nia jam funt noxia, & a Caefare, quafi cri-
men admififfent, quod uxori tuae hofpitium
praebuerunt, poenam merita funt, ut recte
Scholiaftes, nam crimen habere Latiniffime dici
hic & infr. 517. dixi ad Ovid. 111. Art. 454.
quidquid jacet Langerm. jacet infula ponte di-
Qum ad exemplum Virgilii 111. Aen. 104.
Creta Jovis magni medio jacet infula ponto,
nefcio autem, quare illa, Caefar eget rati-
Lesbum tutum effe refugium Pompejo,
quia eft infula, & claffe caret Caefar, & ideo
addunt ex proelio Pharfalico profugos huc o-
mnes coituros, ubi fciverint Pompejum ibi
morari, & reparare vires. quid hic non eft
interrogandi modo capiendum, fed argumen-
tandi.
120. Eft litore fatum] Eft non habet Rot-
tend. pr. in litore Thuan, fec. bellum feptem
libri. forte, noto reparandum boc litore fa-
tum, vel quia in variis lect. Stephani & alio-
rum notum legitur, poffet, totum reparan-
dum hoc litore bellum.
121. Si terris] Heinfius corrigebat, ſew
terris, feu puppibus. Sed fi geminatum idem
valere, quod fes, oftendimus ad Val. Flacc.
111. 392. Cortius pofita diftinctione poſt
Deorum. Accipe, fi terris &c. legebat. quan-
tum potes Hamb. tert. & MS. Cortii. Lesbos
S. Germ. fequentem verfum omnes fere igno-
rant libri, & antiquiores editiones.
129. Nullum] Nullo Oiſel. nullum miki
toto Thuan. quart.
A
131'
544
M. ANNA EI LUCANI
Oftendi. tenuit noftros hac obfide Lesbos
Adfectus: bic facra domus, carique penates,
Hic mibi Roma fuit. non ulla in litora puppim
Ante dedi fugiens, faevi quum Caefaris wam
135 Fam fcirem meritam, fervata conjuge, Lesbon,
Non veritus tantam veniae committere vobis
Materiem. fed jam fatis eft feciffe nocentes :
Fata mihi totum mea funt agitanda per orbem.
Heu nimium felix aeterno nomine Lesbos!
140 Sive doces populos, Regesque admittere Magnum,
Seu praeftas mihi fola fidem. nam quaerere certum eft
Fas quibus in terris, ubi fit fcelus. accipe, numen
131. Tenuit noftros] Tenui Rottend. pr.
veftros Hamb. tert. ac obfide Barber, mox, fa-
erique penates Rottend. tert. fanctique MS.
Cortii, qui conjiciebat, patriique. fed nihil
tamen mutabat. clarique uñus Cortii. quod
& in edit. Ald. & Junt. nepotes Thuan. quart.
vid. lib. v11. 394. deinde, non ullo in litore
multi, non nullo Oifel. Infolens vero locu-
tio, fed tamen non facile mutanda, dare pup-
pem in litora, pro vela dare ad litora. me-
lius mox 194. in laevum puppim dedit. vid.
Barth. ad Stat. v. Theb. 43.
132. Hic facra domus ] Vir doctus, domûs
in cafu genitivo capiens, explicabat facra do-
mus, facra domeftica, privata, quae laxiori
fenfu a penatibus diftinguebantur: & ita cer-
te facra, fed publica, a penatibus feparat
Virg. 11. Aen. 293.
Sacra fuofque tibi commendat Troja penates.
& ita alibi. fed ne accedam huic fententiae,
praeterquam quod facra domus ita dici ab a-
liis ignorem, obftat, quod centies Poëtas,
ubi de locis extra patriam agunt, ibi fe do-
mum, penates, patriam, pignora fua, uxores,
liberos &c. habere aut ponere adfirment, aut
ea reliquiffe in antiqua patria doleant. Qui
Ovidii Triftia,& ex Ponto Elegias legit, vide-
bit eum toties defiderare & lugere ut amiffa,
domum, penates, uxorem, patriam, foda-
1
Si
les &c. vid. 11t. Trift. IV. 57. & quae ibi
notata funt: domum etiam & penates, ut di-
verfa memorat iv. Trift. VIII.9.
Et parvam celebrare domum vetereſque pe-
immo & Noſter lib. 1x. 230.
nates.
Patrios permitte penates,
Defertamque domum,dulcefque reviſere natos:
vid. & 11. 331. & x. 479. Et ideo fimplici-
ter haec tria, domum, penates, patriam, ſc.
Romam fibi fuiffe Lesbum teftatur Pompe-
jus, quia eo amandavit Corneliam, ut in lo-
cum fecurum, & ideo facram domum vocat,
quia ut Romae domus cuique erat tutiffimum
refugium, ita Cornelia in Lesbo habuit do-
mum facram, tamquam templum & aſylum,
ubi poffet fecura vivere. facra ergo domus eft
veneranda, inviolabilis, ut ita Ovidius do-
mum Augufti facram vocat vi. Falt 810. &
Iv. ex Ponto v1. 20. &fanctam Albinov ad
Liviam 404 in hanc domum, in quam ho-
fpitabatur Cornelia, tranftulerat quafi penates
fimul Pompejus, & locus ipfe, Roma, five
altera patria, illi erat, hoc fimpliciffimum mi-
hi videtur.
134. Iram] Ira Hamb. tert. a m. fec. iras
volebat Heinfius, arma Thuan. fec. Hamb.
pr. & Langerm. mox, Lesbos Thuan, fec.
137. Materiam] Materiem Cortii & alio-
rum
1
2
PHARSALIAE LIB. VII.
545
Si quod adbuc mecum eft, votorum extrema meorum:
Da fimiles Lesbo populos, qui Marte fuba&tum
145 Non intrare fuos, infefto Caefare, portus,
Non exire vetent. dixit, maeftamque carinae
Impofuit comitem. cunctos mutare putares
• Tellurem, patriaeque folum: fic litore toto
Plangitur, infeftae tenduntur in aethera dextrae:
150 Pompejumque minus, cujus Fortuna dolorem
Moverat, aft illam, quam toto tempore belli
Ut civem videre fuam, difcedere cernens,
Ingemuit populus: quamvis, fi caftra mariti
Victoris peteret, ficcis dimittere matres
rum MSS. mox, funt agitata S. Germ.
139. Heu nimium] Ex Marklandi fenten-
tia debuiffet dicere, 0 nimium felix, vid. eum
ad Statii 11. Sylv. VII. 24. non audet tamen
mutare.
140. Reges] Saepe jam populos & reges,
Pompejo faventes, aut militantes, conjunxit.
in Bersmanni God. tamen eft, regem, credo
librarium Parthorum Regem, ita xalio
di&tum, fomniaffe, quia fciebat, Pompejum
deliberaffe, an fe ei crederet, & eo inclinaf-
fe, infr. vf. 289. praeterea Regem & Magnum
faceret ambiguam fententiam: nam Rex Ma-
gnus dicebatur proprie Parthorum.
141. Nam ] Nunc quatuor. mox, accipe
somen Turrian. a m. fec. fi quid Rottend.
tert. & Oifel. mecum eft fere omnes, quod
non abfurdum. nam ita perfonae illae folent
variari. vid. Broukhuf. ad Propert. 11. XXIV.
35. Curtius IV. IIII. 24. ite ad copias, qui-
bus quisque praeeft, ubi corrigunt viri docti
praeeftis; contra libros. aliam variationem in
prima & tertia perfona vidimus fupra lib. vI.
232. ego fequor codices. mox, diffimiles
Lesbo Hamb. fec. Lesbos Thuan. fec. Lesbi
MS. Cortii, populos Lesbo Rottend. tert. Mar-
te fubacto Hamb. fec. vid. vII. 613. & 735.
poftea, vetant Thuan. fec.
148. Patriaeque folum ] Patriumque Rot
Non
tend. tert. quod recepit Cortius. mox, in
aethere Rottend. pr. & S. Germ.
150. Pompejumque] Pompejusque Thuan.
quart. Pompejum quo minus Richel. unde
vero pendet ille accufativus? non a cernens
difcedere; nam non minus difcedebat, ac con-
jux Cornelia. Sed ita conftruerem ; populus
ingemuit Pompejum minus, cujus &c. aft
ingemuit, fc. magis illam, cernens difcede-
re. & ingemere cafum quartum regere vidi-
mus ad Virg. Ecl. v. 27. fi vero alicui du-
rius hoc videatur, quum potius ingemere in-
teritum, & fimilia, quam ingemere hominem
dicatur, ille quafi bis difcedere dictum effet
conftruat: populus cernens difcedere Pom-
pejum & Corneliam, minus ingemuit Pom-
pejum difcedere. mox, aft aliam Rottend.
tert. quam totum Hamb. pr.
152. Videre] Mox fequitur, cernens inge-
muit. ne hoc offendat ignaros vid. ad lib.
111. 94. & alibi.
153. Populus] Vulgus Turrian. quamvis
feptem, & mox, non poterant, fere omnes.
forte poffit legi
Quamvis, fi caftra mariti
Victoris peteret, ficcis dimittere matres
Non poterant oculis.
ut poterant pro potuiffent fit pofitum, ut ita
temporum horum permutationem effe fre-
Zzz
quen-
;
546
M. ANNA EI LUCANI
155Non
155 Non poterant oculis: tanto devinxit amore
Hos pudor, hos probitas, caftique modeftia vultus,
Quod fubmiffa nimis, nulli gravis hofpita turbae, .
Stantis adhuc fati vixit quafi conjuge victo.
Jam pelago medios Titan demiffus ad ignes,
160 Nec quibus abfcondit, nec fi quibus exferit orbem,
quentem vidimus ad lib. 111. 597.& inf.tx.
685. & 11. 617. & quamvis indicativum ha-
bere, centies a viris doctis fuit obfervatum.
demittere male Cortii codex. jam hic turba
ret fenfum.
156. Vultus] Forte, cultus.
157. Quod fubmiffa nimis] Et fubmiffa S.
Germ. a m. fec. quod fubdita Thuan. fec.
minus Rottend, tert. a m pr. & Hamb. pr..
Heinfius,fubmiſſa animis.quod an poffit lau-
di dari Corneliae dubito. certe in loco Sta-
tii ex Achilleide 1.259.
Cedamus, paulumque animos ſubmitte vi-
riles.
ut & alibi, ubi ſubmittere animos occurrit. ut
lib. III. Theb. 539. IV. 755. 11. 369. fere
notat remittere a fuperbia, ira aut fimilibus,'
vel fe fubjicere, ut fupplices folent. fic a
pud Virg. iv. Aen. 414.
Supplex animos fubmittere amori.
ubi vid. Serv. fi jam ſubmiſſa animis fuiffet
Cornelia, notaret antea vitiis illis laboraffe,
& tempori fervientein a fuperbia remififfe
multum : quare retineo vulgatam, & ita
capio, illam, quae effet matrona ex illuftri
genere, & uxor Pompeji, principis fere
Romanorum, tantum abfuiffe, ut inde al-
tos fpiritus gereret, fed ut etiam nimis fubmif-
fa effet, & nulli fe praeferens, aequalem
fe, blandam & obfequentem Lesbiis matro-
nis gereret. non afpera, cui fubmiffam op-
ponit Quin&il. v. de Inft. Orat. Iv. illa
femper afperam abdicantis habet actionem,bac
ex parte blandam & fuadenti fimilem, at pro
filiis in utroque genere fubmiffam, & ad fa-
tisfaciendum compofitam. Sic in calamitate
fubmiffi effe folent homines, at Cornelia
etiam, ftante adhuc fortuna, fubmiffa etiam
To-
nimis fuit, quam ejus conditio ferret. & op-
ponuntur hic fubmiffa, id eft, blanda, & gra-
vis, id eft, afpera, imperiofa. eodem mo
do bumilis, quod etiam in vitio poni folet,
apud Terent.. Hecyr. 111. 111,20, omnibus
nobis ut res dant fefe, ita magni atque humi-
les fumus, id eft, fubmiffi, pro mifericordi
pofuit Stat. 1. Theb. 663.
triftemque viro fubmiffus honorem
Eargitur vitae..
ubi mifericordia inclinatum & flexum expo
nit Lutatius.. qui hodie in Epiftolis & Dedi-
cationibus fe fubmiffus fcribunt, & ſubmiſſe
dedicare, digni funt, ut in veram fervitutem,
quam profitentur, redigantur.
157. Nulli gravis hofpita turbae] Terra
Oiſel, nulla gr. b. turba MS. Cortii, quod
faceret ambiguam fententiam, quafi maguo
comitatu hofpitibus fuis molefta fuiffet. Cor-
tius iterum Archaismos, quos non habet fe-
re Lucanus, nifi a Cortio ipfi obtrufos, ca-
ptans, nullae turbae malebat: fed illa vox
turbae vix placet, quae plebem potius Les-
biam notaret, quam primarios in infula ci.
ves, & eorum uxores, quibus potius hoſpi-
tibus utebatur. Cornelia, quam turba popu-
lari, cui graves effe faepe folebant magiftra
tus provinciales: & hinc lib. 1. 673. pro ple-
bem in MS. Pulmanni legitur turbam, ego
cogitabam, annon rectius laudaretur Corne
lia, fi legeretur,
nulli gravis boſpita; curſu
Stantis adhuc fati vixit, quafi conjuge victo.
nain aliter vix video, unde ille genitivus
pendeat. nam fubintelligere, Cornelia ftans
tis fati, incòncinnum puto; certe hofpita.pro-
pior effet: nec aeterni Martis Alanos debet
conftrui, fed duros Martis infr. 213. nec ex-
1
;
{
34
1
tremi
PHARSALIAE LI B. VIII.
5 47
{
?
Totus erat: vigiles Pompeji pectore curae
Nunc focias adeunt Romani foederis urbes,
Et varias regum mentes, nunc invia mundi
Arva fuper nimios foles, Auftrumque jacentis.
165 Saepe labor maeftus curarum, odiumque futuri
Projecit feffos incerti pectoris aeftus,
tremi orbis Hiberi 11. 541. convenit, &
quia dubius eft cafus, ut vidimus, & quia
recte, populiextremi orbis dicuntur, non ve-
ro poffet dici, credo, Cornelia extremi or-
bis, ut nec hic, Cornelia ftantis fati, neque
de Corneliae fatis, fed mariti ejus agitur,
quae fteterant ante proelium Pharfalicum,
quum dubium effet in quam partem incli-
narent. fic lib. IV. 771. accipites fteterunt
caſus, curſus vero fati, fortunae &c. centies
apud Noftrum occurrit. vid. lib. v. 41. VI.
423. & alibi: junxit quafi Turrian.
159. Demiffus] Dimiffus tres. Heinfius
correxerat, demerfus, ut in Voffiano: fed ni-
hil novare melius. lib. 1x. 624.
ubi fervida tellus
Accipit oceanum demiffo fole calentem.
ubi etiam dimiffo alii.
160. Nec fi quibus] Conjecturam Ouden-
dorpii firmat aliquantulum Hamb. pr. am, fec.
nec fe,quibus exferit orbem: ille tamen, or-
bis, tunc mallet. Heinfius volebat
nec fe quibus exferit orbe.
mihi vulgata fatis placet, & quibus pro aliqui-
bus capiendum, & fi quibus abfcondit, & fi
quibus exferit, ut fupr. vf. 122. Pompeji in pe-
tore habebat Thuan. pr. reliqui ignorant in.
Optimus, & nobis immiti fato nuper raptus,
Petrus Dorvillius conftruebat, vigiles pe-
tore, vel in pectore, Pompeji adeunt urbes.
nam duriffimum effet, curae adeunt pecto-
re urbes ; quum dicendum foret, pectus adit
curis urbes. mox focios a. R. f. urbis Rot-
tend. tert. & varias rerum mentes Thuan.
fec.
164. Super nimios foles] Nihil temere mu-
tem, quum codices conftanter nimios ha-
beant & hanc vocem Lucanus amet, fic
"
Re-
in fimili loco nimius Titan lib, rx. 382.
Exustaque mundi
Qua nimius Titan, & rarae in fontibus un-
dae.
antea etiam verfu 374. nimios ignes dixerat.
ut & h. 1. 848. Horat. 1. Od. 22. dixit, ſub
curru nimium propinqui folis. iniquum folem
dixit lib. v11. 866. ſuper recte pro ultra ex-
pofuit Oudendorpius, licet & cum ablativo
conftruxerit Virgil, 1x. Aen. 61. Nocte fu-
per media, ubi Servius. id eſt, ultra median
noctem, in Hamb. fec. erat, non invia mun-
di, devia repetitum ex vf. 209. mox, jacen-
tem a m. pr. Thuan, tert. Langerm. a m.
fec. & Turrian. fed jacentis plurimi.
166. Projecit] Heinfius prolicuit conjicie-
bat. Sed projecit pro abjecit capiendum, unde
& dejecit unus Bersmanni. & ut de omni re,
quam in terram abjicimus, ut lib. v. 614
fic pro deponere, & animo exigere hic fumi-
tur,ut lib. 18. 95 1.
Caetera curarum projecit pondera.
ita apud Horatium Art. Poet. 97.
Projicit ampullas & fesquipedalia verba.
id eft, abjicit. negligit interpretari quidam
amant. eleganti metaphora Petron. de bell.
civ. cap. LXXII.
Gallica projecit, civilia fuftulit arma.
alio tamen fenfu projicere pro proferre habet
Senec. Epift. x. Repeto memoria, quam ma-
gno animo quaedam verba projeceris, quafiro-
boris plena: Heinf. nimium memoriae faepe
confidens, ad Claud. iv. Conf. Honor. 226.
citat, incertos pectoris aeftus, immemor fef-
fos praecedere. quod fi liceret in feffi mutare
non rejicerem, fic propria fignificatione di-
xit lib. v. 483.
Incerto Libye nos dividit aeſtu.
Zzz z
paul.
ř
548
}
M. ANNA EI LUCANI
*
Rectoremque ratis de cunctis confulit aftris;
Unde notet terras; quae fit menfura fecandi
Aequoris in coelo; Syriam quo fidere fervet:
170Aut quotus in plauftro Libyam bene dirigat ignis.
Doctus ad haec fatur taciti fervator Olympi:
Signifero quaecumque fluunt labentia coelo,
Numquam ftante polo, miferos fallentia nautas
Sidera non fequimur: fed qui non mergitur undis
175 Axis inocciduus, gemina clariffimus Arcto,
Ille regit puppes. hic quum mihi femper in altum
Surget, & inftabit fummis minor Urfa ceruchis;
Bofporon, & Scythiae curvantem litora pontum
Spectamus. quidquid defcendet ab arbore fumma
180 Arctophylax, propiorque mari Cynofura feretur,
In Syriae portus tendet ratis. inde Canopos
Excipit Auftrali coelo contenta vagari,
paullo ante, idem doctiffimus Dorvilius ma-
jorem diftinctionem ponebat poft aeftus, ne
labor diceretur confulere rectorem. fed fi
curae adeunt urbem, cur non labor, id eft,
laborans Pompejus & feffus tot aeftibus, con-
fulere quoque rectorem poffit a Lucano,
in his fibi placente, dici? ceterum maeftus cu-
rarum follemni Graecismo, ut feſſus fenectae,
de quo ad Lib. 111. 729. velodium curarum
& futuri poffent conjungi, fed non pro-
bo.
167. Rectoremque] Vectoremque Thuan.
fec. navis Oifel contulit Thuan. tert. hic ite
rum putidus oftentator eruditionis garrulum
nautam inducit, quafi Pompejo vacaret, ea
diſcere, aut audire.
170. Libyam] Libyen Cort, libram Ri-
chel, derigat Ricnel, dirigit Hamb. tert.
171. Ad haec] Ad hoc Turrian, mox,
Äd
quaecumque ruunt S. Germ. a m. pr. quae-
cumque polo labentia currunt Thuan. quart.
lambentia Hamb. tert. vid. Barth. ad Stat.
•
VIII. Theb. 177.
Stella
>
171. Servator] Scholiaftes Barthii, quem
diverfum faepe ab Oudendorpiano vidimus.
ad Stat. 11. Achill. 28. explicat obfervator,
cuftos & inspector juns, legit vero ille, inſpe-
&tor jugis.
173. Miferos] Tacitos S. Germ. Vir do-
&tus apud Cortium, cautos, ſed miferi per-
petuum eft nautarum epitheton. infr. 18.343.
vid. fupr. 111. 287. miferos etiam fervavit no-
bis commentator antiquus Horatii ad lib. 11.
Od. 16. qui etiam habet, fed qui non mergi-
tur undis, Arcton: miferos autem dici ob la-
bores, pericula & naufragia certum eft. Sed
Scholiaft. Stat. apud Barth. ad lib. v. 798.
miferiam nautarum explicat a continuo labo-
re remorum: fed hoc folos remiges, non
omnes nautas & vectores fpectat. undas inaċ-
ciduas Thuan. fec. inocciduis Thuan. quart.
A
177. Surget] Surgit ſex libri. furget in al-
tum femper Thuan. quart, magna urfa aliquis
apud Cortium. mox, Scythicae duo Thuan,
Specte
}
PHARSALIAE LIB. VIII.
L
549
Stella timens Borean: illa quoque perge finiftra,
Trans Pharon: in medio tanget ratis aequore Syrtim.
185 Sed quo vela dari, quo nunc pede carbala tendi
Noftra jubes? dubio contra cui pectore Magnus,
Hoc folum toto, refpondit, in aequore ferva,
Ut fit ab Emathiis femper tua longius oris
Puppis, & Hefperiam pelago, coeloque relinquas:
190 Cetera da ventis comitem, pignusque recepi
Depofitum: tunc certus eram, quae litora vellem;
Nunc portum Fortuna dabit. Sic fatur: at ille
Jufto vela modo pendentia cornibus acquis
Torfit, & in laevum puppim dedit, utque fecaret,
195Quas Afiae cautes, & quas Chios afperat, undas,
Hos dedit in proram, tenet hos in puppe rudentes.
Aequora fenferunt motus, aliterque fecante
Jam pelagus roftro, nec idem fpectante carina,
Spectemus Barber. defcendet Thuan. fec.& a
m. fec. primus. mox, tendet quinque. Sed
pro feretur, refertur eft in Hamb. tert. fed
feretur Lutat. ad Stat. 11. Theb. 295. quem
minorem urfam dicit, quare forte vir doctas
apud Cortium magna urfa fupra legi voluit.
quidquid vero defcendet & feretur eleganter
dictum. ita & infr. 365. vid. Clar. Drakenb.
ad Liv. lib. XXI, 2. Iv. 8. & fupr. 111.294.
183. Perge] Cortius, pergo, & in MS. fuis
parce & parte effe notat, nihil novandum
nam fecunda perfona hic idem exprimit, quod
fi pergitur, fi pergere velles, ut centies. mox,
e medio Thuan, fec, tangit lex, aequora Syr.
zis Turrian. Syrtim fere omnes. fed Syrtam
Thuan. fec. Syrtin Cort.
185. Quo nunc] Quo non Rottend. tert.
187. In aequore] In aequora, vel ab ae-
quore Hamb. pr. ab aequore etiam Langerm.
mox, femper tibi Rottend. fec. & Cortius.
arvis Thuan, fec. armis Rottend. tert. qui
&, tua femper.
Mu-
189. Pelago coeloque ] Coelo pelagoque
Thuan. fec. & Rottend. fec. vid. 18. 647. &
dubium, an dativi an ablativi fint. eft vero
locutio iterum durior. quomodo enim coelo
poterat relinquere Italiam? an obfervans fi-
dera ab Italia diverfum iter oftendentia. ut
modo 169. Syriam que fidere fervet. an, ut
Barth. ad Stat. x. 14 tempeftatibus, nihil ju-
vante arte gubernandi, permittat naves, vel、
lem fcripfiffet, remo veloque relinquas, nota
& proverbii fpecie locutione. Hefperien Cor-
tius.
192. Portum] Portus tres. fic fatus, Thuan.
quart. fatus &ille Hamb. tert. & S. Germ.
non male, vid. infr. 752. & 1x. 584.
194. Secaret] Secarent Turrian, variant
vero fcripti in Afinae, Afyae, Safinae, Afiae.
Cortius, Samiae edidit; qualla fine Turr. lo-
cus corruptus, cui mederi nequeo. de aſpe-
rare vid. Cerdam ad 111. Aen. 285.
196. In proram] In prora Thuan. quart,
& S. Germ. in pube Rottend. fec. mox
Zzz 3
550
M. ANNAEI LUCANI
Mutavere fonum. non fic moderator equorum,
200 Dexteriore rota laevum quum circuit orbem,
Cogit inoffenfae currus accedere metae.
Oftendit terras Titan, & fidera texit.
Sparfus ab Emathia fugit quicumque procella,
Adfequitur Magnum: primusque a litore Lesbi
205Occurrit natus, procerum mox turba fidelis.
Nam neque dejecto fatis, acieque fugato
Abftulerat Magno reges Fortuna miniftros:
Terrarum dominos, & fceptra Eoa tenentes
Exful habet comites. jubet ire in devia mundi
210 Dejotarum, qui fparfa ducis veftigia lêgit.
Quando, ait, Emathiis amiffus cladibus orbis
alteque fecante Thuan. tert. & a m. pr.
primus.
199. Mutavere fonum] Nefcio quem fo-
num hic velit. fed puto recte Heinfium cor-
rexiſſe finum, veli fcilicet, quum navis &
fimul velum latus mutat, quod noftrates
Laveeren vocant, quae de oculo in prora
dicuntur, huc minus facere puto. nec pro-
bare fe Cl. Dorvillio potuerunt, quia non de
prora, ubi ille oculus erat, fed de rottro
extra proram prominente agitur. nam quum
ita mutant finum nautae, roftrum navis a-
lio fpectat, & alio carina, quae inclinata
in latus nave faepe nuda adparet. & ita non
pelagus fpectare, fed alio fpe&tare videtur.
navis faepe adpropinquare videtur terrae,
faepe longe ab ea recedere: & praecipue,
quum fuperandum promontorium, vel ex-
fans in mari locus, & tandem mutato finu
radit & fuperat illum: & hoc comparatio
exigit ab auriga, qui non tam dextre &
per artem dexteriore rota circumacta, lae-
vus radit metam, quam hic nauta mutato
finu navem flectit & fuperat cautes & ex-
ftantiora loca. non fic enim pofitum, pro
mon peritius, non melius auriga flectit cur-
.
Qua
non axem.
rum, quam hic nauta navem. circuit orben
quatuor. fed illud circuit axem vix placet.
non enim currum circuit, fed flectit in gy-
rum, dexteriore rota & in laevum circum-
agens currum circuit metam
non capio haec fatis; nec puto circuit pro
circumagit poffe fumi. an liceret conjicere,.
circinat axem, vel orbem, quo verbo utitur O-
vidius 11. Met. 721. ubi etiam duo' Leiden-
fes, circuit, dexteriore enim rota fiebat flexus
in laevum orbem ad metam: nam ideo dex-
terior equus erat fortior reliquis, qui cir-
cumagebat currum. vid. ad Ovid. 111. Am.
11. 69. videant acutiores.
204. Primusque Primus Thuan. tert. ab
litore tres, a litore Lesbo MS. Cortii, quod
miror ipfi non placuiffe, ut talium erat cu-
pidus, pro Lesbio. accurrit Langerm. quod
forte melius: nam videtur filius curfum di-
rexiffe verfus Lesbum, ubi audito patris abi-
tu eum infecutus, primus a Lesbo accurifle
dicitur. occurrit magnus Oifel,
→
206. Fugato] Fugata S. Germ.
210. Legit] Legat Oifel.
214. Securuma Caefare] Praepofitio deeft
Rottend. fec, & Barber. Tigrin tres. fecuram
Voffian.
215.
{
551
PHARSALIAB LI B. VIII.
1
Qua Romanus erat, fupereft, fidiffime regum,
Eoam tentare fidem, populosque bibentes
Euphraten, & adbuc fecurum a Caefare Tigrim:
215 Ne pigeat Magno quaerentem fata, remotas
Medorum penetrare domos, Scythicosque receffus,
Et totum mutare diem, vocesque fuperbo
Arfacidae perferre meas: Si foedera nobis.
Prifca manent, mihi per Latium jurata Tonantem,
220Per veftros adftricta Magos, implete pharetras,
Armeniosque arcus Geticis intendite nervis:
Si vos, o Parthi, peterem quum Cafpia clauftra,
Et fequerer duros aeterni Martis Alanos,
Paffus Achaemeniis late decurrere campis,
215. Magno] Magnum Langerm. & S.
Germ. & a m. fec. Hamb. pr. & Turrian.
durior etiam phrafis, quaerentem fata. an
pro deos faventes magis, ut quaerere fupe-
ros in alia re dixit lib. 1x. 579. an fubintel-
ligendum nova fata, ut reparare fata fupra
dixit 120. certe varie hac voce fata utitur
Nofter, de cafibus, & quidquid evenit vel eve-
nire poteft. mox, domus Scythiosque Cor-
tius.
217. Et totum mutare diem] Ego diem
hic pro fole capio. ut paffim. vid. Lib. v.
456. VII. 189. fic Rutil.1. Itin.400. Quum
tegit aftra dies. quod Nofter modo vſ. 202.
Titan fidera texit dixit. fed totum non place-
bat Heinfio, qui notum malebat. id eft, fo-
lem, quem quotidie in occidente videre fo-
lebant, fic Ovid. 1v. Trift.111.43.
Supremoque die notum ſpectantia coelum,
Texiffent digiti lumina noſtra tui.
& lib. 1. Eleg. v.61.
Nos freta fideribus notis diftantia menfos.
ubi antea legebatur, totis. vid. infr. 336. mu
sare vero recte expofuit Oudendorpius. alio
ſenſu mutare folem dixit Ovidius de Nuce vf.
117. ubi vide notas. & Heinſ, ad 1. ex Pont.
11. 66. & IV. XIV. 7.
In
219. Per Latium] Per latum Barber.
221. Intendite] Contendite MS. Cortii.
intendere Hamb. pr. a m. fee. Armenios ar-
cus pro Parthicis pofuit, ut lib. IV. 237. Ar-
menium jugum, ut notavit Barth. ad Clau-
dian. iv. Conf. Hon. 307. eodem modo ut
infr. 299. de Baris videbimus.
222. Clauftra] Regna quinque. caftra duo
e noftris. luftra Hamb. fec. & Turrian. &
MS. Cortii. fed clauftra optime tuetur Ou-
dendorpius. ad commodatus huic locus Clau
diani lib. 11. in Rufin. 28.
alii per Cafpia clauftra,
Armeniasque nives inopino tramite ducli.
ubi etiam luſtra_eſt in MS. ut & hae voces
permutantur in Bell. Get. 175.
223. Aeterni Martis Non conftruerem
cum Alanos, fed per Graecismum frequen-
tiffimum poëtis & Noftro etiam, duros Mar-
tis. vide fupr. h. 1. 158.
224. Decurrere] Fateor hic difcurrere lo-
cum fuum tueri poffe, & quatuor e noftris
etiam codices exhibere. Sed, quia montofa haec
regio, decurrere retineo, quia ex montibus
& eorum anguftiis has gentes in campos
(quos Media rura infra 368. vocat, & op-
ponit, confcendere montisjuga) decurrere &
defcens
'
552
M. ANNA EI LUCANI
૬
225In tutam trepidos numquam Babylona coëgi:
Arva fuper Cyri, Chaldaeique ultima' regni,
Qua rapidus Ganges, & qua Nyfaeus Hydafpes
Accedunt pelago, Phoebe furgentis ab igne
Fam propior, quam Perfis, eram: tamen omnia vincens
230 Suftinui noftris vos tantum deeffe triumphis,
Solusque e numero regum telluris Eoae
Ex aequo me Parthus adit. nec munere Magni
Stant femel Arfacidae. quis enim poft vulnera cladis
deſcendere paffum fe effe gloriatur Pompe
jus. fic lib. iv. 733. licet ibi etiam late ad-
datur, defendit Oudendorpius decurrere, ubi
alii difcurrere.
Ignotisque equitem late decurrere campis.
fimilis diverfitas lib. x. 238. & alibi. defcen-
dere Virgilius dixit 11. Georg. 497.
Et conjurato defcendens Dacus ab Iftro.
quem imitatus Statius 1. Theb. 20.
Et conjurato dejectos vertice Dacos.
225. Nunquam] Heinfius corrigebat, un-
quam, male. merita enim fua computat, non
vim, qua illos coegit campo cedere, & in
tuta fe recipere.
226. Super Cyri] Tyrii MS. Cortii. al-
tima regna Thuan. pr. qui &, qua trepidus
Ganges. ut fignificet, Indos jam timuiffe
Pompejum adpropinquantem finibus fuis;
nam eo fenfu, quo fluvii & rivi trepidare
dicuntur, capere abfonum foret ; fed maneat
vulgata. Nefaeus Hydafpes Thuan. quart. ac-
cedant, & ab axe Thuan, fec.
229. Propior quam Perfis eram ] Perfes
Rottend. fec. Perfis erant Rottend. fec. cre-
do tamen locum corruptum, licet fenfum
non ineptum ipfi dent interpretes. nam num-
quam Pompejus potuit dici propior fuiffe o-
rienti foli, quam Perfis, feu Perfae erant. quum
ille victo Mithridate in laevum flexerit, ver-
fus feptemtrionem, & intenderit in Colchi-
da & Albaniam iter fuum. quare inepta haec
eft gloriatio Pompeji, quain ineptior Poëtà
ipfi adfcribit. Similis alteri lib. III. 230.
Ally-
neque etiam fuperato Caucafo ad alterum
Calpii Maris latus verfus orientem eo ufque
venit, ut propior orienti, quam Perfes dici
potuerit, cujus regnum ufque ad fines In-
diae pertinebat. Quia vero Perfes refragatur
legi metricae, nec Perfis recte cum Pompe-
jo componitur, mallem legere. Jam pro-
pior, quam Parthus, eram. in eo ergo meri-
tum, quod illas gentes reliquerit Parthis
fubigendas, quas ipfe, ut propior, potuiffet
domare. Parthos & Perfas eosdem faepe a
Poëtis dici, & Parthos hoc tempore exftin-
to regno Perfico dominatos in Oriente, ne-
mo nefcit.
230. Noftris] Veftris Voff. a m. pr. tan-
tum vos Thuan. fec. faſtinui notat, licet ma-
xime cuperem, tamen nolui foederis reve-
rentia. Sic faepe Suetonius. vid. Caefar.
LXIV. LXX. Ovidius etiam, fed aliquantum
alio fenfu, 1. Am. xv. 53. ubi vide.
231. E numero] Codex Cortii, in nu-
mero; & ita veteres etiam faepe loqui cer-
tum eft. vid. ad Ovid. 111. Art. 344. &
Iv. Trift. x. 34. & Phaed. IV. 24. fed unius
codicis au&oritatem hic fequi lubricum eft
quum alterum aeque ufitatum fit. mollius
etiam flueret verfus, fi legeretur, folus & e
numero, cum quibusdam.
232. Ex aequo] Vim hujus locutionis ex-
plicuimus ad Petron. cap. LXXIV. & ita No-
fter lib. v. 495.
Non ex aequo divifimus orbem.
faepe utitur Quin&tilian, in Declamationibus.
t
vid.
PHARSALIAE LI B. VIII.
553
Affyriae, juftas Latii compefcuit iras?
235Tot meritis obftricta meis, nunc Parthia ruptis
Excedat clauftris vetitam per fecula ripam,
Zeugmaque Pellaeum. Pompejo vincite, Parthi;
Vinci Roma volet. regem parere jubenti
Ardua non piguit, pofitisque infignibus aulae
240Egreditur famulo raptos indutus amictus.
In dubiis tutum eft inopem fimulare tyranno.
Quanto igitur mundi dominis fecurius aevum
vid. CCLI. CCLXVII. ccci. & ex pari dicit
Decl. cccLXXIX. Refpicere vero hic puto ad
foedera aequis legibus cum Parthis inita. adit
vero quem locum hic habeat, vix video. nam
adiiffe Pompejum, ut folent inferiores a re-
gibus admitti, ut aliquid pofcerent, fruftra fin-
geretur; & nimis fuperbum foret, fi Pom
pejus fe regibus aequaret habet eft in variis
lect. Steph. quod fi pluribus confirmaretur,
facile amplecterer. agit mecum, tractat me,
ut habere aliquem centies occurrit: & adire
& habere confundi docent loca Ovid. 1v.
Trift. 1v. 58. & Cicer v11.ad Fam. 2 &
alibi. poffet & fingi, amat, vel potius a-
met.
233. Quis enim] Quisnam Hamb fec.
poft funera tert. Affyria clades elt a Parthis
in Affyria illata. ut fupr. lib. 1. 106. & infr.
vf. 350 & alibi.
235. Obftricta] Adftri&ta Thuan. quart.
vid. fupr. 120. Oudendorpium. exftructa
Thuan. fec
236. Per fecula] Per fingula Langerm. fic
variant codices apud Claudian. 1. in Rufin.
307. & in Gigantom. 58 an, per foedera,
per quae Parthi intra Euphraten fe cohibere
juraverant, ut ex Plutarcho Sulpicius notat.
haec vero recentiora, quain ut per fecula pof-
fent dici vetiti, ver fecule enim effe aliquan-
do idem quod poſt, patet ex notis ad Sue-
ton. Tiber, cap. v. & ita de praeterito tem-
pore, per fecula longa Ovid, 1v. Met. 67. &
Ve-
Notter x. 190. de Nilo, per fecula tanta la-
tente nifi quis vellet per fecula de futuro tem-
pore interpretari, ut fe obftrinxerint, non
tranfituros umquam pofthac Euphratem
quod quum commode poffit ita explicari, co-
dicibus antiquis obfequi tutius erit. nam ita
de futuro tempore idem Ovidius xv. Met. fin.
per omnia fecula vivam, & v. Trift. x1v 33.
Dubium eft, an de praeterito, an de futuro
Brutum vocet, extremum generis per fecula
nomen lib. v111. 589. ut generis per fecula,
fit antiqui ab initio libertatis Romani, an ve-
ro memorandum per longa fecula, ut anti-
qui generis ultimum. Virg. vi. Aen. 235.
de Mifeno monte,
Aeternumque tenet per ſecula nomen.
excedit Sixit Cod.
238. Volet] Valet Thuan. pr. a m. fec.
Heinfius malebat, vovet. mox, pofitis infi-
gnibus Thuan. fec.
240. Famuli] Famulo etiam Thuan quart.
& am fec. pr. quod & profert Cortius ad
Plin. 11. Ep 1. famulus ruptos duo Thuan.
pr. & tert. famulus ruptus Oifel, reliqui
famuli raptos. fed praefero famulo_raptes
cum S. Germ. & aliis laudatis ab Ouden-
dorpio. vid. ad 111. 451. deinde, inauctus
quatuor, quae eft follemnis aberratio. vid.
ad Claudian. 11. in Eutrop. 302. & ad Sue-
ton. Aug. cap. xc11. hic tamen indutus prae-
fero.
241. In dubiis] Hos tres verfus fufpectos
Aa aa
ha、
M. ANNAEI LUCANI
*
534
Verus pauper agit! dimiffo in litore rege,
Ipfe per Icariae fcopulos, Ephefonque relinquens,
245Et placidi Colophona maris, fpumantia parvae
Radit faxa Sami: fpirat de litore Coo
Aura fluens: Gnidon inde fugit, claramque reliquit
Sole Rhodon, magnosque finus Telmeffidos undae
Compenfat medio pelagi. Pamphylia puppi
250Occurrit tellus: nec fe committere muris
Aufus adhuc ullis, te primum, parva Phaſelis,
Magnus adit. nam te metui vetat incola rarus
habebat Heinfius, & aliquid monachale fpi-
rare etiam mihi videntur. dimiffo in litore,
vel demiffo, ut alii legunt, plebejum fapit.
nam egreffum jam antea a Pompejo dixit De-
jotarum, quem fi a litore dimittit, debet fiu-
gi eum profecutus honoris cauffa in litus,
quod nemo credet factum. Si fervandi funt
verfus, rectius, dimiffo in litora, Heinfius
dimiſſo
malebat, & ita Cortius. Contra omnem
vero hiftoriae fidem haec de Dejotaro fin-
git, qui poft proelium Pharfalicum a Pom-
pejo difceffit, ac domum fe contulit, tefte
Cicerone pro Dejotaro cap. v. Sed fingere
hoc liceat Poëtae noftro. Famuli vero ve-
ftem non induit Dejotarus, ut tutus effet a
Parthorum Rege; fi enim legationis fan-
&itas non tueretur, veftis illa nihil efficeret.
Sed ut occultum & tutum iter ad Regem
faceret, apud quem legati partes acturus, &
admiffus, dignam munere fuo veftem adfu-
meret: nam ineptum eft fingere, eum vili.
vefte indutum mandata fibi expofuiffe Regi.
Sine dubio manipularem a milite raptam ve-
ftem induit, ut folebant, ubi fallere & late-
re vellent, ita Codrus, depofita vefte regia,
paſtoralem cultum fumfit, tefte Vellej. Pa
ter. 1. 2. quem alii famularem, vel familia-
rem fuiffe volunt. vid. ad Val. Max. v. vi. Ext.
1. & quia ille etiam pannoſus a Juftino induci-
tur, hinc quidam ejus fati peritus, ruptos hic
amicus, pro raptas fuppofuit. Tyrannus au-
>
Ex-
tem hic ipfe Dejotarus dicitur, qui inepte
etiam aequatur mundi dominis, quum regulus
potius fuerit, quam Rex, nec tamen pau-
per dici ideo poteft, aut inopi comparari
quum vili vefte fimularet, fe e vulgo ali-
quem effe: & hoc fentiens monachus addi-
dit verus, quia Dejotarus fimulatus erat in-
ops. fe inopem Hamb. fec, mox, quantum
Barber. vid. infr. 633. & alibi.
244. Icariae] Icarii S. Germ. Barber. &
Oifel. forte melius, ut Icarium mare intelli-
gatur, ut paffim Aegaeum, Ionium dici fo-
let, vid. lib. v1. 27. hine jam Scopulofo mari
opponit mox, placidum Colophonis mare. E-
phefonque quatuor. Colaphona Thuan. pr. non
enim per fcopulos infulae, fed juxta poterat
navigare. parvam Samon forte dicit, ut
diftinguat a Samo Thracica, quae an multo
major fuerit, nefcio.
247. Fluens] Favens Heinfius conjiciebat.
Sed aura, fluens de litore Coo, fpirat, con-
ftruendum. fic de ventis Lucret. lib. 1.281.
Nec ratione fluunt alia.
vid. Gifan. Indice. reliquit multi. mox
Temefidos & Temeſfidos noftri nonnulli. pe-
lagi fere omnes. De compenſare vid, ſupr. h.
1. vf. 2.
250. Committere] Convertere Rottend.
pr. vid. v. 574, mox, Phafeles, Phafele ?
Phaſale, Phafeli, Phafelae varie codices.
254. Quam tua] Quantum Turrian, a m.
fec.
PHARSALIAE LIB. VIII.
555
Exhauftaeque domus populis; majorque carinae
Quam tua turba fuit. tendens hinc carbafa rurfus,
255Jam Taurum, Tauroque videt Dipfanta cadentem.
Crederet hoc Magnus, pacem quum praeftitit undis
Et fibi confultum? Cilicum per litora tutus
Parva puppe fugit: fequitur pars magna Senatus,
Ad profugum collecta ducem: parvisque Syedris,
260Quo portu mittitque rates recipitque Selinus,
In Procerum coetu tandem maeſta ora refolvit
Vocibus his Magnus: Comites bellique, fugaeque,
fec. fcilicet Gloffator adfcripferat, quam
tum, notans tempus olim divitis & frequen-
tis, tunc vero pauperis & defertae urbis, ten-
dens hic multi.
At-
an
fcilicet pace, & andis generatim pro mari
capiendum. Sed ego & non mutem, quod
eft pro etiam: non folum aliis navigantibus,
fed fibi etiam confuluit pacando aequora,
255. Tauroque] Muroque Thuan. tert. quod numquam credere potuerat, nifi nunc
Dipfunta, Dipfanta, Diffanta, Diffopta, fugiens in Ciliciam vidiffet utilem fibi et-
Diffompta, Difpanta, Piſanta in noftris li- iam fuiffe pacem. nam crederet eſt pro
bris. Quum vero nullus interpretum, qui credidiffet hoc? ita reciperent pro recepiffent
aliter in Geographicis, & in primis Horten- apud Val. Max. vII. 111. Ext. 6. ubi vid.
fius, defcribendis multi funt, de hoc flumi- Vorſt, crederet hic erat in Hamb tert. non
ne aliquid adferre potuerit, & nomen fine male. an crederet, hic etiam fibi confultum
dubio fit corruptum, fufpicor Cataracten flu- fuiffe, quum mare a Cilicibus purgaffet? pro
vium indicari, qui magno fonitu ex monte per litora Heinfius malebat, Cilicum fera li-
fe praecipitat in mare, & latere aliquod no- tora. non probo. nam nunc fera non erant,
men, quod olim habuit, aut epitheton, quod fed tuta, nifi fubintelligas olim fera. deinde
ejus naturam exprimat. defcribit hoc flumen fi
Strabo lib. XIV pag. 459. ut ex excelfo fcopu-
lo torrentis in modum cadens, & cujus fo-
nitus longe audiri poteft. Cadentem male
Omnibonus nafcentem explicat. fed cadere
proprie fluvios dici, notatum ad Florum lib.
11. 7. & alibi. forte latet aliquid in Pifanta,
quod eft in Hamb. tertio, formatum, aut
depravatum, ex aróm, id eft, cadentem. cer-
te aliquid ulceris hic fubeft, quod forte me fe-
licior aliquendo fanabit.
257. Et fibi confultum] Ut fibi Oifel. con-
fumptum Turrian. Heinfius malebat, his fibi
confultum. Sed quo referas, bis? an ad undis?
Sed illis non-fibi confultum erat, fed pace
praeftita mari. quare legendum effet, bac
litora fugit eſt pofitum pro praeterit, ab iis
longe recedit, falfum eft: nam eo tendebat
curfum & portum intrat
curfum & portum intrat, confulturus, cui
regioni fe crederet. aut, fi voluit capi pro ad
litora fugit, quid opus ambigua locutione?
Legit ergo tutus, & quidem parva puppe
litora Ciliciae, & venit Syedras, pro quo Sy-
naedris, & Silidris, & Sinedris in fcriptis,
deinde pro Selinus ingens diverfitas fcri-
ptorum, Selenis Selinys, Stlinis, Sily-
nis, Salinis, Selinis, qua portu Cortius, ma-
le. nam Syedrae erant portus & navale Seli-
nuntis. Heinfius in notis ad Virgil. 111. Aen.
705. Selinus tuetur, fed capit de fluvio urbi
cognomine.recipitque rates, mittitque Thuan.
fec. caepitque Úifel. Ovidius de tabellis a-
Aa aa 2
ma
556
M. ANNA EI LUCANI
Atque inftar patriae, quamvis in litore nudo,
In Cilicum terra, nullis circumdatus armis,
265Confultem, rebusque meis exordia quaeram,
Ingentes praeftate animos: non omnis in arvis
Emathiis cecidi, nec fic mea fata premuntur,
Ut nequeam relevare caput, cladesque receptas
Excutere. an Libycae Marium potuere ruinae
270 Erigere in fafces, plenis & reddere faftis,
Me pulfum leviore manu Fortuna tenebit?
matoriis 111. Amor. xiv. 31.
Car toties video mitti recipique tabellas.
263. Nudo] Nullo S. Germ. eadem va-
rietas infra 761. & apud Ovid. 1. Amor.
VIII. 113. ubi vide. fed hic repetitum ex
fequenti verfu. Et Cilicum terra Heinfius.
dein, confultum S. Germ.
265. Rebusque novis] Res novae Latinis
dicuntur, quum quis in tranquilla & com-
pofita civitate feditiones, & motus excitat.
melius dixiffet, fatisque novis, de quibus vid.
fupr. ad vf. 215. & infr. 18. 545. nova fata
petere dixit. ita mox 278. fuccurrere fatis pro
rebus erat in Oifel. fed fequor potius turbam
codicum, quae habet rebusque meis. fic fuae
res lib. IV. 717. & paffim, & ita meus &
novus faepe in fcriptis commutantur, ut apud
Ovid. vii. Ep. 11. & 1. Art. 202. vid.
Markland. ad Stat. 1v. Sylv. 1: 19. & fuus
& novus fupra lib. IV. 342. in codice Am-
ftelaedamenti. forte quis mallet Hypallagen
ftatuere, pro rebus nova exordia, aut pri-
mordia, (ut eft in Rott. pr.) quaeram. ut
d. 1. fupra 215 quaerere fata dixit. offendit
forte mox repetita vox, mea fata, ubi mea
deeft in Langerm. qui & mox levare caput,
Cortius ad Plin. 1. Epift. ult. bonos cooices
hic revelare exhibere fcribit, & in uno Ou-
dendorpii legitur. fed in nullo meorum. ne-
que metri ratio hoc verbum admittit.
266. Ingentes praeftate animos] Ingentis
Thuan. tert. & Langerm. perstate Barber.
fed tunc animae legendum, vel animi, prae-
Mille
ftare Thuan, duo & Richel. vid. fupr. ad vf.
28. h. 1. in armis itidem tres.
269. Ruinae ] Carinae Hamb. pr. reddere
caftris MS. Cortii: fatis multi. velis Rot-
tend, fec. & MS. Cortii, quod effet felicem
& profperum reditum Romam dare. Virgil.
v. Aen. 281. plenis fubit oftia velis; nec, fi
plures codices addicerent, alienus ab hac
lectione effem. nam & tunc apta oppofitio
fequenti, me tenebit Fortuna ? plenos faftos
explicuiffet in notis Cortius, quae utinam
prodiiffent! an pleni titulis & confulatibus
Marii? ut infra vf. 816. buftum Non ullis ple-
num titulis, non ordine tanto Fatorum. Sed
nimis exaggeratum videtur. fex enim Con-
fulatus non implent faftos, ut tituli poffunt
fepulchri lapidem implere. quare tunc mal-
lem, Caftris, ut mox gloriatur Pompejus,
de mille ducibus & navibus, quae reparan-
do exercitui fufficiant. Cogitabam & an
fcripferit, fenis reddere faftis, qui fexies con-
ful fuerat, quum fugaretur, & feptimum re-
dux ab exilio fumfit. Sed nec hoc fatis pla-
cet. cogitent eruditi.
271. Me pulſum] Preffum editi quidam,
fed fcripti, pulfum; ut & infr. vf.503. Apud
Frontin. 11. XIII. 3. aeftuant interpretes,
qua ratione Sertorius pulfus acie a Metello
dici poffit, & varie tentant corrigere aut ex-
plicare. fed forte, preſſus acie, tolleret omnes
fcrupulos: nam pleraque exempla habent
urguere, inftare &c. in fimili cafu; & ita pre-
mi utitur idem lib. I. v. 18. 11. VII, 8. &
quis
PHARSALIAE LI B. VIII.
557
Mille meae Grajo volvuntur in aequore puppes,
Mille duces: fparfit potius Pharfalia noftras,
Quam fubvertit, opes, fed me vel fola tueri
275 Fama poteft rerum, toto quas geffimus orbe,
Et nomen, quod mundus amat. vos pendite regna
Viribus, atque fide, Libyen, Parthosque, Pharonque
Quaenam Romanis deceat fuccurrere rebus.
Aft ego curarum vobis arcana mearum
280 Expromam, mentisque meae quo pondera vergant.
quis non? levior manus hic eſt, minus po-
tens & gravis Caefar, quam olim fuit Sulla,
qui ejecit Marium, qui tamen rediit victor.
Sic levis manus pro imbecilliori Ovid. 111.
ex Pont. 1. 96.
Aut excifa levi pelta gerenda manu.
& in Nuce 86.
In quo miſſa levi nux cadat una manu.
pro puerili, vel etiam artifici, agili, ut ex-
plicuimus ad Quintil. 11. de Inft. Orat. 4.
vid. Serv. & notas noftras ad Virgil. tv. Georg.
45. tenebit omnes: id eft, morabitur, ne
redeam Romam victor. negabit in editis qui-
busdam olim.
273. Mille duces] Hic verfus excidit Ri-
cheliano, fine dubio, propter idem initium
praecedentis.
"
274. Tueri] Juvare maxima pars codi-
cum, parum quidem refert, fed refpicit au-
xilia, quae fibi undique adfore gloriatur
fola fama rerum haec ipfi fuppeditante. ja-
vare autem proprie eft auxiliarium copiarum.
Levare nec tam proprie, nec a Lucano, fed
fcriba aut gloffatore ortum, qui foliti has vo-
ces confundere, vid. ad Ovid. 1x. Met. 780.
Sed mihi tueri mutandum non videtur, quod
famae & nomini magis convenit.
276. Et nomen] Recte explicant viri do-
Ai ad illa Plinii vit1. Ep. 10. audita latius
nomina, quibus adde illa Flori lib. IV. 11.
65. fatis ample fonabant in Pompejani nomi-
nis locum Cato & Scipio. vid. ad Ovid. 11.
Ep. 5o. & alibi.
Aetas
276. Pendite] Eft pro expendite. ut 111.
439. ubi vid. & IV. 707. male variant hic
quidam. refpondet fequentibus, ponderamen-
tis. ita penfare apud Liv. 1×11. LI. §. 3. ubi
vide Cl. Drakenb.
277. Parthosque] Parthumque Turr. Pha-
rosque Thuan. fec. Quae jam Rottend. tert.
quodnam Thuan. quart. quem non, quinque.
quemnam Richel. quod probat Cortius ad
Plin. vII. Ep. 18. §. 3. quia, licet regna prae-
cefferit, id debet capi, ac fi reges dixiffet, &
alia fe collegiffe dicit. hic vero nihil notavit.
fuccurrere fatis Oifel.
279. Proceres arcana] Ita editi olim &
Thuan, pr. a m. pr. & alii; quod non reji-
cerem, ideo, quafi minus deceret ita adpel-
lari Senatores à Pompejo; nam Pompejus
ita obfeffus a principibus fenatus & magiftra-
tibus, ut vix inter eos emineret ejus digni-
tas, & quotidie cum illis rixandum haberet,
quod ambitione & imperii cupiditate traheret
bellum. quare ita eos voluit vocare, ut faepe
alibi nofter Poëta. fic modo vſ. 261. In
Procerum coetu. lib. v. 10. Romanos proce-
res. Imo ipfe Cicero ad Pompejum fcribens.
ita inducitur loquens, lib vii. 69. Proce
resque tuorum caftrorum ; & lib. x. 450.
Hefperiae proceres, aciemque Senatus,
Pompejumque Ducem.
Quia tamen turba codicum ſtat pro vobis, uni
codici tantum non tribuo, licet alios hane
editoribus prifcis exhibuiffe lectionem verifi-
mile fit.
280.
Aa aa 3
558
M. ANNAEI LUCANI
Aetas Niliaci nobis fufpecta tyranni eft:
Ardua quippe fides robuftos exigit annos.
Hinc anceps dubii terret follertia Mauri:
Namque memor generis, Carthaginis impia proles,
285Imminet Hefperiae, multusque in pectore vano eft
Hannibal, obliquo maculat qui fanguine regnum,
Et Numidas contingit avos: jam fupplice Varo
Intumuit, viditque loco Romana fecundo.
280. Expromam] Plurimi, exponam, ufi-
tata permutatione, quo pondere vergant Hamb.
pr. & Langerm. pondere vergam idem a m.
fec. pondera verfant Oifel. & Thuan. pr. a
m. fec. vergunt Hamb. tert. vid. lib. VII.504.
De pondere egi ad Nemef. 1. Ecl. 1. ubi pro
examine & ponderatione fumi docui. qua
etiam unus Voffii.
281. Tyranni eft] Eft ignorat Hamb. tert.
Tyranno Thuan. fec. mox, bic anceps Ri-
chel.
285. Multusque &e.] Multisque Richel.
dubium autem an, qui maculat, referendum
ad Hannibalem, an ad Jubam, & multus
Hannibal in pectore eft, fcilicet Jubae, poteft
fignificare, illum nihil cogitare nifi Hanni-
balem, cujus res geftas & animum erga Ro-
manos aemulari vult, vel fimilis eft Hanni-
bali. ut de alia re dixit Claudian, 11. Rapt. 27.
At Triviae lenis ſpecies & multus in ore
Frater erat.
id eft, fimillima illi erat, & ita dictum ef-
fet, ut illud Sullae apud Sueton. de Caefare
cap. 1. Caefari multos Marios ineffe. malim
tamen priorem interpretationem fequi, obli-
quum vero fanguinem caperem de Juba & ma-
terno ejus genere, quo inferior fuit, & re-
gium genus maculavit. Etfi vero ignoremus
omnem Jubae originem, forte inter majores
ejus aliquis uxorem Carthaginenfem potuit
duxiffe, ut Syphax, qui Sophonisbam As
drubalis filiam habuit, quo victo illa ceffiffet
in matrimonium Mafaniffae, nifi increpitus
a Scipione eam venenum juffit bibere. Fin-
gere hinc potuit Lucanus cognationem quam-
*
Qua-
dam Jubae cum familia Barcarum: nam Ju-
ba ex Mafaniffa defcendebat. Quia vero Plu-
tarchus Jubae 11. genus ad Syphacem Her-
culis filium refert, unde etiam Syphax a Ro-
manis victus defcendebat, forte Poëta fibi
licere exiftimavit hanc cognationem fingere,
licet vera non effet. Appianus etiam Bell.
Punic. p. 10. ex tribus, unam filiam Sy-
phacis oblatam Mafaniffae memorat, & etiam
Mafaniffam ab Asdrubale generum deftina-
tum fuiffe, & deinde quum illa fpe excidif-
fet, ex Hifpania, ubi fub Carthaginienfibus
militabat, clam in Numidiam rediiffe, ubi
per varios cafus jactatus tandem Romanis
adceffit. Quidquid fit, in his tenebris, No-
ftrum innuiffe Jubam ex aliqua Barcarum
gente defcendiffe, & ita maculaffe_regium
fanguinem puto. addit etiam, quod Numidas
contingit avos, quod nunc clarius nobis, quam
antiquis interpretibus, adparebit, poſt editam
a Sponio in Erud. Antiq. monum. pag. 149.
infcriptionem, unde patet Jubam fuiffe fi-
lium Hiempfalis, illum Gaudae, hunc Ma-
naftabalis, & iftum Maffaniffae. Reineccius
vero in hiftoriae Juliae part. 111. pag. 345.
Gaudae filium Hiertam, & in ejus filiis flu-
Etuans, ibi interruptam feriem, & Hiempfa-
lem patrem Jubae, ex aliquo Maffaniffae fi-
liorum, fed incertum quo, fufceptum cre-
dit. Doctiffimus vero Sevinus in Cominen-
tariis Academiae Infcriptionum Tom vI.
pag. 144. ex Galuffa defcendere probavit, &
infcriptionis Sponianae auctoritatem fequi-
tur, nifi quod Reinefii probet emendatio-
nem, qui Ċlaff. 111. infcr. 70. pro GAU.
+
quod
PHARSALIAE LI B. VIII.
559
*
Quare agite, Eoum comites properemus in orbem.
290 Dividit Euphrates ingenti gurgite mundum,
Cafpiaque immenfos feducunt clauftra receffus,
Et polus Affyrias alter noctesque, diesque
Vertit, & abruptum eft noftro mare difcolor unda,
Oceanusque fuus. regnandi fola voluptas.
295Celfior in campis fonipes, & fortior arcus;
Nec puer, aut fenior letales tendere nervos
eo-
quod Gaudam notat, legit GUL. id eft,
Ġuluffam, cujus filium Hiempfalem facit.
Quidquid fit, fi obliquus fanguis debeat fu-
mi pro notho, & fpurio, Nofter eum,
dem modo ut Jugurtham, non ex legitima
uxore, fed ex aliena natum ad Maffaniffam
pertinere indicat. inepte ergo Lucanus illum,
ut ex pofteris Carthaginienfium, imminere
inftar Hannibalis Italiae fingit, quum ex fo-
cio & amico Populi Romani originem tra-
trahens, Pompeji cauffam, ut meliorem
tuendam fufceperit, & libertatem reftituere
conatus fit. Hannibalem ex Numidiae quo-
dam Rege deſcendere, nullo monumento
probari poteft, neque de eo poteſt dici, re-
gnum maculaffe, ut de Juba Rege recte di-
citur, fi fpurius fuerit. forte etiam non pro-
prie poffet fumi Carthaginis impia proles, fed
quod Afer fuerit, & fimilis Punica fraude Car-
thaginienfibus. nam proles, progenies &c. fae-
pe Poëtis dici pofteros ex eadem gente, licet
non proprie deſcendant ex hoc vel illo, do-
cuit Barth. ad Claudian, Bel. Gild. 332. ubi
Gildonem vocat progeniem Jubae, non quod
ex Juba defcendat, fed quod fuerit Numida,
ut Juba fuit, & ita Romuli, Remi nepotes
dici Romanos omnes notum eft. obliqua erat
in Rottend. pr. obliquum vir doctus apud
Cortium; At Numidas Voffian. in contingit
fubintelligendum & repetendum fanguine.
vid. Cort. ad Plin. v11. Ep. 24.
•
288. Romana] Id eft Imperium Roma-
num res Romanas. ut infr. 341. Romana
regentem, ut ita mortalia pro rebus humanis
VII. 454. vid. lib. 11. 124. & alibi. vel Rø-
Se-
mana,ideft, Romanos, ut coeleftia pro diis Ru-
til. 1. 523. fortiffima quaeque Ovid. 111. ex
Pont, vi. 31. vid. ad Quinctil. decl. 1. 6. &
alibi. mox, properemus in axem Hamb. tert.
ut alibi etiam variatur. vid. lib. 111. 359.
290. Ingenti gurgite] Ingentem multi, quod
recepit Cortius, qui fimilibus faepe notas
fuas inftruxit. vid. ad Plin. 1, 1x. 1. gurgite
Pontum vel Parthum Sixii. Sed mundum di-
vidit hic eft, duo maxima imperia orbis
Romanum & Parthicum, quae dividebat Eu-
phrates. vid. ſup. 235. ingenti gurgite poteft
defendi, quia proprie Euphrates magnus flu-
vius vocatur. vid. 111. 257. Cortius, quid
hic in notis praeftiterit, divinandum reliquit,
ad Plin. 11. Ep. 13. nifi quod de epitheto-
rum diverfa flexione inter duo fubftantiva e-
giffe videatur, de qua nos faepius hic egi-
mus. Oudendorpius malebat, ingenti in gur-
gite.
291. Seducunt] Educunt Thuan, fec. &
Turr. deducunt Rottend. fec. & MS. Cortii.
293. Abruptum eft] Eft defideratur in qua-
tuor noftris, noftrum S. Germ. mox, volun-
tas quatuor.
295. Celfior in campis] In campo quinque.
Celfior it campis Heinfius. Petrus Dorvillius,
olim amor, nunc defiderium noftrum, non
bene jungi equum & arcum credens, tenta-
bat, & fortior armes, vel artus, nam de fa-
gittis mox fequitur, & non fufficit celfum
effe equum, nifi fit viribus, corporis am-
plitudini congruis, fortis. non puer Thuan.
pr. ne puer Oiſel, letalis Langerm. S. Germ.
A
५
297.
560
M. ANNA EI LUCANI
2
A
my
Segnis, & a nulla mors eft incerta fagitta.
Primi Pellaeas arcu fregere fariffas,
Bactraque Medorum fedem, murisque fuperbam
300 Affyrias, Babylona, domos. nec pila timentur
Noftra nimis Parthis, audentque in bella venire,
Experti Scythicas, Craſſo pereunte, pharetras.
Spicula nec folo fpargunt fidentia ferro;
Stridula fed multo faturantur tela veneno.
305Vulnera parva nocent, fatumque in fanguine fummo eſt.
0
297. Eft incerta] Eft victa fagitta MS.
Cortii, ille vero, est non certa, ut fo-
let.
298. Pellaeas] De Alexandro, qui Pel-
qui Pel-
laeus faepe dicitur, capiunt. Atqui ille nun-
quam victus a Parthis, fed ipfe Parthos, ut
ignobilem tunc gentem, cum reliquis vici-
nis facile fubegit. vid. Juftin. XLI. 1, & poft
ejus mortem Parthia inter provincias adfigna-
ta eft Nicanori, ut idem lib. x111.4 qui ta
men, immemor fui, poftea datam Stafanori
narrat, nifi alterutro loco corrruptum fit no-
men. Poftea Parthi defecerunt a Seleuco
eodem tefte, & hunc indicari credo, & Pel
leas fariffas dici pro Macedonicis, epitheto
longe petito, quia Seleucidae origine Mace-
dones aerant, unde & Ptolemaeis hoc epithe-
ton ab illis datum fuit. vid. b. l. 475. & x.
55. 511. & paffimm. Sarifas tres. Sarinas
Thuan. tert. a m. pr.cariffas Richel.
299. Bactra] Improprie admodum fedes
Medorum dicuntur Bactra. Nam quum de.
feciffent Parthi a Seleuciais, duce Arface,
eodem tempore Bactriani jugo abjecto pro
prios fibi reges crearunt, quorum primus fuit
Theodotus. Juftin. XLI. 4. cujus filius fecit.
foedus cum Parthorum Rege. neque reperio
Parthos Bactriana potitos, quod tamen fa
&um effe potuit; & inde gentes hae confu-
fae, ut infr. vf. 423.
Incurrere cuncti
nos fuiffe verifimile eft,regnante Eucratide
nimirum oppreffos Juftin. XL1.6. qui tamen
ejus filium in regno fucceffiffe,ait, nec ac-
curate fatis notat, quo tempore Bactriani a
Parthis fubacti fuerint. & ita deficimur hac
hiftoriae parte. vide Doctiffimi Bayeri Hilto-
riam Regni Graecorum Bactriani,in Eucratide
pag. 86. & feqq. Jam ut Medi pro Perfis
faepe, fic & pro Parthis, qui eos quoque
fubegerunt fub Mithridate, eodem Juſtino te-
fte. quum Mardos, Medorum partem, jam
fubegiffet Phraätes. unde Medos Nofter infra
vf. 308. 327. & alibi pro Parthis ponit. ut
Horatius etiam & alii, pro Parthis & Perfis,
quos confundunt,pofuerunt.cogitabam etiam,
an non potius fcripfiffet, Sufaque, Medorum
fedem, ut infr. vf. 425. Sufa & Babylonem
conjungit, quas urbes, veterum Medorum
& Babyloniorum regum fedes, etiam Parthi
tenuerunt. Sed quid fluctuamus, & nonpo-
tius Lucano adfcribimus, fi quid perperam
& non fatis ex hiftoriae fide tradiderit fcriptis
fuis? & fi quis excufare velit, is dicat Poë-
tas faepe de vicinis urbibus aut populis epi-
theta petere, ut in Virgilio ipfo faepe obſer-
vat Servius, vid. ad 1. 136. 235. 11.197 &
faepius alibi, & v. Georg. 211, Medus Hy-
dafpes dicitur, qui eft Indiae, ubi vide no-
tas.
tas. Bactra & Babylonem etiam conjungit
Statius IV. Sylv. 1. 40. fic Hircanos poni pro
Parthis a Claudianp 1. Conf Honor. 35.
docet Barthius. & Armenios fupr. 221. ubi
Debuerant in Bactra duces.
id eft, in Parthos, fub quibustunc Batri a- vide.
!
}
300.
PHARSALIAE
561
LIB. VIII.
O utinam non tanta mihi fiducia faevis
Effet in Arfacidis! fatis nimis aemula noftris
Fata movent Medos, multumque in gente Deorum eft.
Effundam populos alia tellure revulfos,
310 Excitosque fuis immittam fedibus ortus.
Quod fi nos Eoa fides, & Barbara fallunt
Foedera; vulgati fupra commercia mundi
Naufragium Fortuna ferat. non regna precabor,
Quae feci; fat magna feram folatia mortis
300. Affyrias] Affyriis MS. Cortii. domus
Rottend. tert. & Cortius.
"
302. Experti] Id eft, inde docti, quid
valeant fagittae fuae contra Romanos. ut
Scythicae fagittae fint Parthorum, qui a
Scythis originem trahunt, quarum vim fen-
ferunt Romani in clade Craffiana. vid. Ou-
dendorp. mox ad vf. 354. Dubia certe locu-
tio, quum & experti ſagittas Scythicas poffet
exponi de Parthis, quafi a Scythis cladem
acceperint, quum Romani contra experti
fuerint clade Craffiana fagittas Scythicas
id eft, Parthicas. fic apud Flor. Iv. 10. ex-
pertis invicem Parthis atque Romanis, quum
Craffus atque Pacorus utrimque virium mu-
tuarum documenta feciſſent, experti ergo ca-
pi debet hic de Parthis, qui, exercentes fa-
gittas, didicerunt, quid poffint in Romanos
eorum arma, & ideo non timent nimis pi-
la. illud nimis languere videbatur P Dorvil-
lio. fed uti ita folet Nofter. vid. 1v. 696. &
VIII. 157. certe rectius, mea fententia, di-
xiffet, & pila timentur noftra minus. poft-
quam nimirum in Craffo experti funt, ea
contra fagittas fuas minus valere. jam vero
& cum fed, & nimis cum minus commu-
tari, multis locis, fi luberet chartam perde-
re, probare in promptu effet. in Hamb. fec.
erat, moriente. folita variatione. Pharetras
omnes, praeter quatuor, quae fagittas, eadem
varietas lib. vi. 354. & apud alios frequens.
303. Fidentia Sidentia Thuan. fec. fi-
dentia pr. latet aliquid, & videtur diftin&tio
Or-
ponenda poſt ſtridula, quia illud melius con-
venit Spargit, quam faturantur, quia tunc
nullum certe ftridorem edunt, fed quum
fparguntur.
305. Vulnera parva] Prima in nullo co-
dice e noftris, nec in Oudendorpii, nec
Cortii confpicitur. hic tamen cum Waffio
facit fed Oudendorpius egregie oftendit, pri-
ma non poffe dici, niti quae in initio proe-
lii infliguntur, non quae prima parte ferri
dantur. aliud eft, fi dixiffet, in primo pecto-
re, fronte &c. fummus vero fanguis eft, qui
fub ipfa cute eft. vid. vf. 68. quando non
defcendit ferrum altius, ut lib. 1. 31. & a-
libi. fatum eft in fanguine dictum, ut lib. 18.
611. fatum eft in dente. mors inde certa fe-
quitur.
fel.
306. Non tanta mihi] Mihi non tanti Oi
308. Deorum eft] Decorem MS. Cortii.
311. Si nos ] Si vos Turrian. Heinfius vo-
lebat, fallent.
314. Sed magna] Sat fex e noftris. nec
dubium id praeftare. licet Cortius noluerit
recipere; nefcio autem an fed praetulerit ille
& alii, quia fat folatii debuiffet ex confuetu-
dine loquendi Lucanus dixiffe, neminem e-
nim dubitaturum puto, quin fatis cum adje&ti-
vis, ut fat magna, fat multa &c. conftrui
recte poffit, fed fi fine to magna, dixiffet fat
folatia feram, impelli potuiffent librarii, ut
fed fupponerent, & ita apud Ovid. 111. Met.
149. fortunamque dies habuit fatis, pro for
T
Bb bb
18-
562
M. ANNA EI LUCANI
향
​म
315Orbe jacens alio, nil haec in membra cruente,
Nil focerum feciffe pie. fed cuncta revolvens
Vitae fata meae, femper venerabilis illa
Orbis parte fui: quantus Maeotida fupra,
Quantus apud Tanain toto confpectus in ortu?
320 Quas magis in terras noftrum felicibus actis
Nomen abît, aut unde redît majore triumpho?
Roma, fave coeptis: quid enim tibi laetius umquam
Praeftiterint Superi, quam, fi civilia Partho
Milite bella geras, tantam confumere gentem,
325Et noftris mifcere malis? quum Caefaris arma
Concurrent Medis, aut me Fortuna neceffe eft
Vindicet, aut Craffos. fic fatus, murmure fentit
Confilium damnaffe viros: quos Lentulus omnes
Virtutis ftimulis, & nobilitate dolendi
V
*
2
A
tunae, ubi fi addidiffet adjectivum, fatis ma
gnam fortunam habuit dies, nulla mutandae le-
ationis cauffa fuiffer. fic & Nofter lib. v.660.
Sat magna peregi & alia, quae adducit Ou-
dendorpius, ubi adjectiva adjunguntur, quae
omnia nihil ad Ovidii locum faciunt. fat ve-
ro pro fed reftituit Heinfius apud Claudian.
111. Rapt. 137.
Sat nulla ruenti Mobilitas.
ubi in MSS. eft fed. folamina Hamb. tert.
318. Maeotida] Moeotica Rottend fec. Ta
nain quatuor, ut & lib. 1x. 751. in orbe Tur-
rian. mox, abitque Rottend. tert. metuebat
fcilicet librarius metro, redii Thuan. quart.
324 Geras] Geris S. Germ. tantas c.gen-
tes Thuan. quart, mox, & n. miferere ma-
lis Thuan fec. dubium vero Heinfio vifum
fuit, unde infinitivus ille confumere pendeat.
an a bella geras conſumere, id elt, confumen-
di gratia, ad confumendum,ut fimiles grae-
cismi plures illuftrantur ab Heinfio ad Člau-
diani i. in Ruf 98. Bell. Gildon. 51. &111.
Rapt. 386. & aliis : fed quia hoc durius ali-
**
Prae-
quantulum, malo conftruere, quid laetius
praeftiterint fuperi, quam confumere &c. fi
bella geras milite Partho. Heinfius, qui hic
haerebat, tentabat, geras, ftat tantam abſu-
mere gentem. Sed nihil opus.
1
326. Concurrant] Goncurrunt Rottend.
tert. & Hamb. pr. concurrent, reliqui, au&
Graffes plurimi. ita mox vf. 358. cum Craf-
fis, ubi unus codex, Craffo. Ovid. 1. Art.
179. Craffi gaudete fepulti. Sed fuere duo,
pater & filius, occifi, & quamvis de uno a-
geretur, tamen liceret plurali uti. ut VII.
440.
De Brutis Fortuna queror.
aut curfum Thuan, quart.
328 Damnalje viros] Damnaſſe ſuum
Thuan. fec. fentit Ruttend. tert.& Cortius.
329. Dolendi] Cuninghamus in ora codi
cis fui, forte, docendi. Waddelius loquendi.
332. Secundum Aemathiam] Id eft, pro
Aemathia, ut adducto Prifciano explicuit Ri-
vius ad Saluft. 1. Jugurth, cap. XIV. & refu-
tat eos, qui fuper explicant, vid. & Cortium
ad
1
{
A
Y
+
PHARSALIAE LI B. VIII.
563
F
Ĉ
2
330 Praeceffit, dignasque tulit modo Confule voces:
Siccine Theffalicae mentem fregere ruinae ?
Una dies mundi damnavit fata? fecundum
Emathiam lis tanta datur? jacet omne cruenti
Vulneris auxilium? folos tibi, Magne, reliquit
335Parthorum Fortuna pedes? quid transfug a mundi
Terrarum totos tractus, coelumque perofus,
Averfosque polos, alienaque fidera quaeris
Chaldaeos culture focos & barbara facra
Parthorum famulus? quid cauffa obtenditur armis
340 Libertatis amor? miferum quid decipis orbem,
Si fervire potes? te, quem Romana regentem
Horruit auditu, quem captos ducere Reges
Vidit ab Hyrcanis, Indoque a litore, filvis,
Dejectum fatis, bumilem fractumque videbit,
>
ad Plin. VII. Ep. 1. §. 9.
334. Reliquit] Relinquit tres libri, pedes:
licet non alienus effet ab interpretatione Scho-
liaftae, Cl. Dorvillius, credebat etiam "de
celeritate & fuga Parthorum poffe capi, ut
faepe apud Homer. II. O. 570. 642. &c. id,
pro fuga occurrant. `Eone ergo deſperatio-
nis, ait Lentulus, ventum eft, ut in fugaci po-
pulo unicam fpem ponas. acutum hoc puto.
fed quum illa fuga Parthorum faepe damno-
fior fit ipfa directa acie, nec pedes ita apud
Latinos poni noverim, fequi malim reli-
quos interpretes : mox, qui transfaga Edit,
Hortenf, durius dictum transfuga mundi, pro
vagas extra fere mundum, id eft, Imperium
Romanum, fugiens ad ejus hoftes. Sic ta-
men exful mundi apud Ovid. vI. Met. 13:
ubi vid. fic apud Statium 111. Theb. 262.
Ի
Illum oro extorrem regni, belloque fugatum.
ubi MS. vulgo regno, mox Heinfius & ami-
cus Oudendorpii, notos tractus, ut fupr. 217.
averfosque polos fere omnes. vid. ad lib. 1.54.
ubi male hic adverfos ediderunt operae, quam
>
aliena fidera requirant averfos polos.
Ex-
338. Culture] Fulture Thuan, quart. &
a m. fec. Turrian. focos omnes. Barbara
faxa Heinfianus Cod.
339. Quid cauffa] Ita plurimi. quo cauſſa
Thuan. tert. totum quid decipis Turrian.
342. Auditu] Ita omnes noftri, quem ca-
ptum Hamb. pr.
343. Indoque a litore] Ab Rottend. pr. &
Oifel, non vero admodum mihi placet haec
Synchyfis, & pleraque exempla addu&a ma-
gis funt adpofitiones, quam ut fimilia fint.
malim vero
Vidit ab Hyrcanis, Indorum limite, filvis.
litus & limes centies confufa; ut apud No-
ftrum lib. vi. 15. & Virgil vi. 901. & ali-
bi. & ita refpondere: hoc magniloquentiae
Pompeji fupra 226. & feqq.
344. Humilem fractumque] Heinfius ma-
lebat, fractumque humilemque, mox, attol-
letque Rottend. pr. & MS. Cortii. Latios
Rottend. fec. te fimal Thuan. fec menfos
etiam Hamb. pr. male. menjus eft expendens
Bb bb 2
anis
564
M. ANNA EI LUCANI
345
animos“Latium
城
​Extolletque animos Latium 'vefanus in orbem
Se fimul, & Romam Pompejo fupplice menfus?
Nil animis, fatisque tuis effabere dignum :
Exigit ignorans Latiae commercia linguae,
Ut lacrimis fe, Magne, roges. patimurne pudoris
350Hoc vulnus, clades ut Parthia vindicet ante
Hefperias, quam Roma fuas? civilibus armis
Elegit te nempe ducem. quid vulnera noftra
In Scythicos fpargis populos, cladesque latentes?
Quid Parthos tranfire doces? folatia tanti
355Perdit Roma mali, nullos admittere Regés,
Sed civi fervire fuo. juvat ire per orbem
Ducentem faevas Romana in moenia gentes,
Signaque ab Euphrate cum Craffis capta fequentem?
Qui folus regum, fato celante favorem,
360 Defuit Emathiae, nunc tantas ille laceffet
Auditi victoris opes, aut jungere fata
animo, ponderans. ut Scholiaftes Barthii illa
Statii IV. Theb. 44. caeca metitur murmura
cura, explicat. vid. Claud. 11. Rapt. 12. &
Cort, ad Plin. v111. Ep. 81. §. 2..
349. Pudoris vulnus] Vid. lib. 1 v. 231.
352. Te nempe] Te Roma, tres Cortii.
fed nempe infervit ironicae orationi, ut fae-
pe alibi. in Scythios iterum Cortius fine codi-
cibus. Sparges Turrian. (pargas Voff. popu-
les, cladesque recentes? Q. Pt.d. MS Cor-
tii, & unus ejufdem, latentem. latentis Rot-
tend. fec. obfcura haec mihi. nec tranfire
non addito quid, vel quo tranfirent, pla-
cet: quare quum ad Parthos fit in codice
Hulf. mihi videretur rectius legi, cladesque
latentes (vel recentes) ad Parthos tranfire
doces, quod convenit praecedentibus, in Scy-
thicas fpargis populos.
355. Perdit] Perdet Hamb. fec.
358. Ab Euphrate] Ad Euphratem MS.
Cortii. cum Craffo Thuan. fec. vid. fupr. vf.
t
Te-
327. fequentes Thuan. tert. dubito, an rece
Jequi figna Craffi dicantur Parthi, & non học
verbum centies obvium librarii nobis obtru-
ferint pro figna ferentem, id eft, oftentantes
fuperbe nobis, & in exercitu fuo ferentes.
lib. 1. 191. Quo fertis mea figna viri? folus
regnum Rottend. fec.
362. Genti eft] Gentis Thuan. fec. genti,
fine eft, Rottend. tert.
364. Mortis Martis Hamb. pr. a m. fec..
alii, mortis, quod praetulit Cortius. fed da-
mnat Oudendorpius : & praeceffit jam indomi-
tus bellis, quod fere idem eft. Sed mortem
fpernere populos feptemtrionales, Scythas, &
reliquos, multis monumentis teftatum eft, fic
mortis capaces lib. I. 461. eadem variatio lib.
IV. 147. & mortis amorem dat Scaevae No--
fter lib. v1. 246. eligat Lector.
366. Labitur] Ibitur multi. & ita multi
codices Leidenfes apud Servium ad Virgil
1. Georg. 57. fed editiones fecutae videntur
Lu-
}
PHAR ŠALIA E LI B. VIII.
565
2
Tecum, Magne, volet? non haec fiducia genti eſt.
Omnis'in Artois populus quicumque pruinis
Nafcitur, indomitus bellis, & mortis amator.
365 Quidquid ad Eoos tractus, mundique teporem
Labitur, emollit gentes clementia coeli.
Illic & laxas veftes, & fluxa virorum
Velamenta vides. Parthus per Medica rura
Sarmaticos inter campos, effufaque plano
370Tigridis arva folo, nulli fuperabilis hofti eft
Libertate fugae: fed non, ubi terra tumebit,
Afpera confcendet montis juga; nec per opacas
Bella geret tenebras incerto debilis arcu,
Nec franget nando violenti vorticis amnem,
375 Nec tota in pugna perfufus fanguine membra
Exiget aeftivum calido fub pulvere folem.
Non aries illis, non ulla eft machina belli:
Haud foffas implere valent: Parthoque fequenti
Lucani vulgatas. fufpectus locus, nec tabi
de coelo hoc fenfu poni puto. in primis li-
bris erratum forte, & bitur, praepofitas
alias puto fuiffe literas a librariis.forte editur,
id eft, nafcitur, ut praeceffit. Heinfius vo-
lebat, vergitur. Sed Sarisberienfis lib. VI. 14.
firmat vulgatam. emollet Richel.
368. Velamenta] Veftimenta Rottend. pr.
per Media Thuan. tert. & am. pr. pr. & Rot-
tend. fec. & hoc, ut femper talia, recepit
Cortius, ut & Sarmatios vellet, ubi tamen
libri, Sarmaticos.
369. Effufaque] Effraenaque Thuan. fec.
plane Turrian. arma folo Thuan. quart. nul-
lo ſ. hofti Cortii. Sed tunc mallem, bofte.
vid ad Ovid. 1x. Met. 253. bofti, fine eſt,
Thuan. fec. & Rottend. tert.
371. Ubi terra] Si terra Thuan. timebit
Hamb. tert. fed vid. lib. iv. 11. tumebat
Rottend. tert. confcendit Thuan. quart. &
Cortius, Bella gerit idem & Rottend, tert,
Mu-
gerat Richel. & Barberin. per opacas tenebras
intelligo filvas & impeditos arboribus faltus.
nam nec Romani, credo, nocte, quae di-
rimit proelia, pugnare folebant, fi excipias
nocturnum cum Mithridate proelium. ita
tenebrae de filva lib. v1. 646. & alii paffim.
filvarum latebras dixit Ovid. 1. Met. 475. ubi
in Florentino codice eft, tenebris. ut hae vo-
ces faepe commutari folent. vid. infr. v£.
$87.
374. Franget nando] Nando franget Rot-
tend. fec. frangit Cortius. violentis MS. Cor-
tii. vid. lib. v11. 125. verticis novem, gur-
gitis quinque, vid. lib. iv. 1oz. Comment,
vetus Horatii 1. Od. 8.
Nec frangit nando violenti verticis amnem.
de ra frangere vid. Barth. ad Stat, viti. Theb.
461. nec pugna in tota Turrian, totum qua-
tuor. Exigit tres, & Cortius, cujus etiam
MS. ad aeftum, ut & erat in Rottend. fec.
377: Machina belli] Valli tentaverat Hein-
Bb bb 3
fius
$66
LUCANI
M. ANNA EI
Murus erit, quodcumque poteft obftare fagittae.
380Pugna levis, bellumque fugax, turmaeque vagantes,
Et melior ceffiffe loco, quam pellere, miles.
Illita tela dolis, nec Martem comminus umquam
Aufa pati virtus, fed longe tendere nervos,
Et, quo ferre velint, permittere vulnera ventis.
385Enfis habet vires, & gens quaecumque virorum eſt,
Bella gerit gladiis. nam Medos proelia prima
Exarmant, vacuaeque jubent remeare pharetrae.
Nulla manus illis, fiducia tota veneni eft.
Credis, Magne, viros, quos in difcrimina belli
390Cum ferro mififfe parum eft? tentare pudendum
Auxilium tanti eft, toto divifus ut orbe
A terra moriare tua? tibi barbara tellus
Incumbat? te parva tegant, ac vilia bufta,
fius, fed induxerat. vid. lib. vI. 37. vel di-
ftinguebat, machina: valli haud foffas. non
foffas Rottend. pr. aut plurimi. deinde, vo-
lent quinque. fequente Cortius. fed fequenti
plurimi. vid. lib. 1. 155. & 111. 104.
380. Vagantes] Vagantur Thuan. fec. &
memores ceffiffe Cortii MS. in Lutatio ad
Stat. 18. Theb. 772. legitur: ceffiffe l. q. p.
virtus, non cepiffe, ut Cortius adducit, cer-
te in Lindenbrogii & Crucaei edd. mox, zf-
quam omnes fere. &, ferre volent feptem. vid.
VII. 516.
385. Virorum eft] Deficit eft in quatuor.
387. Vacuaeque] Vacuaque pharetra omnes
fere noftri. vid. ad Valer. Flacc. 1. 708. pa-
rum refert. & hinc forte ſpicula nulla apud
Nemefian. Cyneg. 71. poffent explicari de
exhaufta pharetra: fed iterum Poëta ultra ve-
ritatem Parthos deprimit, quafi gladiis care-
rent, quum acinace fuccincti effent, quo
etiam utebantur in bello: nam in pugna cum
Craffo praeter fagittis confectos, deinde plu-
rimos jugulatos, certe gladiis, narrat Plu-
عالم
¿
5
In-
tarch. in vita Craffi. qui & contis armatos
cataphractos equites dicit, & in pugna cum
Antonio pag. 937. refert Parthos depoſito ar-
cu contis ufos. Ergò primis proeliis non ex-
armati fuere, nec nulla fiducia manus, id
eft, cominus pugnandi, nam aufos cominus
progredi docuerunt clades Romanorum. hinc
mox vf. 432. truncatos cervice duces, quod de
fagittis capi nequit.
388. Nulla manus illis] Heinfius tentave-
rat, nuda manus telis, vel tuta, fed damna-
vit poftea, & nulla manus bellis adfcripfe-
rat.
&
389. Viros, quos] Viris Turrian. quis Hamb.
fec. in difcrimine Hamb. pr. & S. Germ. bel-
lo Oifel. Heinf. quos fe in diſcrimina belli, c.
f. mififfe; nam mififfe in plurimis erat
placuit Cortio, & Oudendorpio. pudendum
eft Richel. mox, tanto divifus Thuan. fec..
Rottend. pr. & Turrian. moriere Thuan.
quart. tibi Richel. fuccumbat Thuan.
fec.
394. Graſſo quaerente ſepulcrum] Vid, ad
ཀ
+
Ovid,
*
'
f
PHARSALIAE LI B. VIII.
Invidiofa tamen, Craffo quaerente fepulcrum.
39 5Sed tua fors levior, quoniam mors ultima poena eft,
Nec metuenda viris. at non Cornelia letum
Infando fub rege timet. num barbara nobis
Eft ignota Venus, quae ritu caeca ferarum
Polluit innumeris leges, & foedera taedae
400Conjugibus? thalamique patent fecreta nefandi
Inter mille nurus. epulis vefana, meroque
Régia, non ullos exceptos legibus horret
Concubitus: tot femineis complexibus unum
Non laffat nox tota marem. jacuere forores
405In regum thalamis, facrataque pignora matres.
Damnat apud gentes fceleris non fponte peracti
Oedipodionias infelix fabula Thebas:
Parthorum dominus quoties fic fanguine mixto
Ovid. 1. Art. 179.
395. Tua fors] Fors Turrian. mors Pu-
tean. & S. Germ, levior fex. recte, Ovid. ¡v.
Trift. 1. 61. levior fortuna malorum, ubi vid.
notas. & infra 1x. 938. poena fine eſt, Cort.
xon metuenda Edit. Gryph.
397. Timet] Times Heinfius. non barba-
ra quinque, nec barbara Thuan. quart. fine
interrogatione etiam Rottend. pr. vobis mul-
ti.
401. Inter mille nurus] Viros Rottend.
pr. a m. pr. virens Turrian. a m. fec. poft
nefandi, diftinguit Cortius, & alii. male. vid.
Oudend mox, non ullos Hamb. fec. & Oi-
fel. non nullis Thuan. quart. borret plurimi,
andet tres. ego praeferrem, non ullos e. l.bor.
ret. Si enim auget legas, non video fenfum
aptum. fi non auget, contrarius Poëtae exi-
fteret, fi, auget nullis exceptos_legibus concu-
bitus, nihil facere contra vetitum videtur
fed legibus exceptos, id eft, vetitos concu
bitus deberet dici augere. & probandum
Tatis Latine dici, augere concubitus, pro
,
'
$67
Na-
pellices vel uxores plures adfumere, etiam
intra gradus legibus prohibitos.
403. Complexibus] Amplexibus Thuan.
fec. non laat omues fere, quod unice ve-
rum & merito probatum Oudendorpio. O-
vid. 1. Amor. v. laſſi requievimus ambo : &
paffim ille Poëta, qui fortem fe praeftitif-
fe, nec nocte lafciva laffatum etiam gloria-
tur, lib. 11. Amor x. 27. Cogitabam et-
iam,
tot femineis complexibus uſum
Non laſſat nox una (vel tota) marem.
ut fingulis noctibus mutet pellices, nec to-
ta nocte una fit contentus, aut laffatus. nox
tanta Turrian, tota virum Rottend pr. in
Regum thalamis plurimi, quod forte verum.
nam haec praerogativa Regum fuit, non
omnium promifcue, & hinc nafci ex tali
concubitu Parthorum dominum mox vf 408.
dicit,& exemplo Oedip: Regis firmatur.regana
& Rottend fec. am. fec fecretaque Rottend.
tert.matris Langerm. matres plurimi.dein, »o»
fponte coacti Thuan. fec, & Rottend. pr. Oedi-
podio.
568
M. ANNA EI LUCANI
E
Nafcitur Arfacides? cui fas implere parentem,
410 Quid rear effe nefas? proles tam clara Metelli
Stabit barbarico conjux millefima lecto.
}
Quamquam non ulli plus regia, Magne, vacabit
Saevitia ftimulata Venus, titulisque virorum.
Nam quo plura juvent Parthum portenta, fuiſſe
415 Hanc fciet & Craffi: ceu pridem debita fatis
Affyriis, trabitur cladis captiva vetuftae.
Haereat Eoae vulnus miferabile fortis;
Non folum auxilium funefto ab rege petiffe,
Sed geffiffe prius bellum civile pudebit.
420 Nam quod apud populos crimen focerique, tuumque
podionidas Turr. etiam taedas placeret, fi fcri-
pti juvarent.
409. Parentem] Parentem eft Thuan. fec.
debet vero fententia fuppleri. Quid illi ne-
fas effe rear, cui fas eft implere paren-
tem?
411. Stabit] Hic verfus obelo ab Heinfio
notatus, & ideo fufpectus illi. an haeferit in
ftabit nefcio. certe ftare lecto an dici poffit
nefcio, nifi pro erit conjux lecto capiatur. ut
faepe ftare pro effe ponitur. vid. Jov. Ful-
gerat. cap. XIV. pag. 323. nam ut ftare me-
retrices dicuntur, huc nihil facit. an leg.
ibit conjux lecto, ut it clamor coelo, pro in coe-
lum: &;ita ire in thalamos Ovid. 1. Amor.
v. & 111. Ep. 70. non audeo mutare & hae-
reo: an vadit vel vadet?
412. Quamquam] Quamvis Thuan. fec.
vacabat Thuan. pr. faevitia ftimulante qua-
tuor libri. fed vix capio, quaenam haec fae-
vitia fit in praeferenda Cornelia reliquis pel-
licibus. an quia interfecto Craffo crudele eft
nunc ejus conjugem inter pellices regias ha-
bere? nefcio an hoc admodum proprie fae-
vitia dici poffit ? & hoe mox fequitur. co-
gitabam vel, fervitio, in quo tantorum viro-
rum conjugem inter captivos videt, & ideo
hanc contumeliam illi referre volet. vel,ne
१
Ma-
quitia. certe latet aliud quid, me judice.
414. Nam] Jam Barberin.
416. Cladis] Cladi MS, Cortii, qui &
tentabat, cladi devota, quod tolerabile ait. for-
taffe ex Scholiafte haufit, & quia in Virgi-
lio 1. Aen. 716. legerat, pefti devota futu-
rae. Sed, an aliquis cladi vetuftae potuit
devoveri? fi, ut Schol. jam olim ei igno-
miniae devota erat, fenfus effet aliquis, Sed
hoc debita jam notat. de quo verbo vid.
Barth. ad Stat. iv. Theb. 84. & notas noftras
ad Val. Flacc. v. 21. fateor tamen infolen-
tius dictum, captiva cladis vetuftae, quafi
jam olim in clade mariti Craffi fuiffet capta,
vel debuiffet capi, & ideo nunc ut appendix
cladi accedit. Sed inter tot fingularia Luca-
ni hoc potius retinendum, quam temere ali-
quid mutandum. tentabam olim, cladis pars
priva vetuftae. Sed abftineo manum. Hor
tenfii Editio habet, trabitur fatis, fed in mar-
gine cladis.
417. Haereat] Supplere debet per ſi. vid.
ad lib. 1x. 95. fi menti tuae & Romanorum
haereat. ut recte quidam interpretes. ita Plin.
x. Ep. xxxI. fed & illud baereat nobis, ubi
Cortius hunc locum adducit. memorabile
Hamb. pr. a m. fec. ab Rege omnes fere.
mox prius non cum bellum jungendum, fed
ante
1
PHARSALIAE LI B. VIII.
569
Majus erit, quam quod vobis mifcentibus arma
Crafforum vindicta perit? incurrere cuncti
Debuerant in Bactra duces, & ne qua vacarent
Arma, vel Arctoum Dacis, Rhenique catervis
425Imperii nudare latus, dum perfida Sufa
In tumulos prolapfa ducum, Babylonque jaceret.
Affyriae paci finem, Fortuna, precamnr:
Et, fi Theffalia bellum civile peractum eft,
Ad Parthos, qui vicit, eat. gens unica mundi eft,
430 De qua Caefareis poffim gaudere triumphis.
Non tibi, quamprimum gelidum tranfibis Araxen,
Umbra fenis maefti Scythicis confixa fagittis
ante bellum civile geffiffe, quam vindi&ta fit
fumta de Cràffiana cladę, pudebit.'
420. Populos] Superos Rottend, tert tui-
que Thuan. quart. mox, quam fi nobis Tur-
rian. dein, concurrere Hamb. tert. metuebat
metro, ut fupra 321. vid. ad lib. 1. 255 mi
ror hic Heinfium non juncti emendaffe, quod
huic loco fatis adcommodatum foret. de-
buerant omnes Romani duces junctis armis
incurrere in Parthos, ne qua carerent Thuan.
ſec, vid. lib. 11. $83. v. 675. & infr. 601.
Stat. x. Theb. 652. non avida arma vacant.
etiam arve Rottend. pr.
425. Nudare] Nutare Hamb. pr. male.
vid. Oudend. perfida Sufa. Thuan. tert. a m.
fec. Sufas Barber. figna Rottend. fec. a m. pr.
prolapfa virum Cortius. nefcio, unde, & cer-
te abfurdum, nam Duces Romani, & ipfe
Craffus, caefi intelliguntur. jaceret fere o-
mnes, nifi quod vacaret Thuan pr. a m. pr.
jacerent Cortius, & editiones quaedam. vid.
lib. v. 487. dum jaceret, id eft, donec il-
lae urbes everfae, & imperium Parthorum
jaceret.
428. Theffaliae] Theffalia o&to. quod ju-
re praetulit Oudendorpius. Cortius hic Thef-
faliae, fed ad Plin. iv. Ep. x1. Thefalia pro
in Theffalia, praefert. vid. v. 266. in Theffalia
ไท-
Hamb. fec. & Richel mox, qui vincit mul-
ti. vincat Rottend. tert. a m. fec. ad Parthos
eat, ut bellum inferat. vid. ad Phaedr. Iv. 7.
mundi fine eft Rottend. tert. & Oifel, refpi-
cit vero confilium Caefaris de interendo Par-
this bello, quod ejus nece difcuffum.
430. Caeſareis poſſim] Caeſare: poſſunt gau-
dere triumphi tres noftri. nifi quod poffint
Rottend. fec. & MS. Cortii. unus ejusdem,
poterunt. Caefarets puffum duo. Cortius ad
Plin. 11. Epift. x. dici poffe,laetari, gaudere
aliquid, pro aliquo, fe hic nos docturum
ait. an ergo hic voluiffet, Caefareos poffim
gaudere triumphos de illa gente. vide quae di-
ximus ad Ovid. x11. Met. 607.
431. Non tibi] Num tibi Rottend. tert. a
m. pr. tranfibis ad axem Sixii Araxem mul-
ti. umbra ducis Thuan fec. a m. ſec, moeſta
Hamb. tert. infixa Turrian. quod notaret in-
fixum caput telis circumlatum ut folebat
pilis & hattis apud alios populos, neſcio ve-
ro, an Craffus fagittis fit confixus. nam in
colloquio illo interfectus ett a Pomaxaethe.
ubi Plutarch, pag. 563. utitur voce άTÉXtars,
occidit. & Flor. 111. 11. fugam ducis bar-
bari ferro (id eft gladio) occupavere. vid.fupr.
ad vf. 387. ingeret plurimi ingerat Rottend.
tert, & Richel. vid. lib. v11. 785.
Cc cc
434.
*
570
M. ANNA EI LUCANI
Ingeret has voces ? Tu, quem poft funera noftra
Ultorem cineram nudae fperavimus umbrae,
435 Ad foedus, pacemque venis? tum plurima cladis
Occurrent monumenta tibi: quae moenia trunci
Luftrarunt cervice duces, ubi nomina tanta
Obruit Euphrates, & noftra cadavera Tigris
Detulit in terras, ac reddidit. ire per ifta
440Si potes, in media focerum quoque, Magne, fedentem
Theffalia placare potes. quin refpicis orbem
Romanum? fi regna times projecta fub Auftro,
Infidumque Jubam, petimus Pharon, arvaque Lagi.
Syrtibus hinc Libycis tuta eft Aegyptus: at inde
445Gurgite fepteno rapidus mare fummovet amnis:
Terra fuis contenta bonis, non indiga mercis,
434. Ultorem] Victorem Richel. nudae um-
brae capiunt in genitivo, vel dativo, quod fa-
cit impeditam conftru&tionem. Ego, in no-
minativo. nos, nudae umbrae, ſperavimus ul-
torem, id eft, nos infepulti. vid. fupr. 394.
fic 1x. 64. nudi Crafforum cineres, mox, ad
pacem foedusque, Richel.
436. Quae moenia] Qui Voffian. que MS.
Cortii & Rottend. fec, luftrarent Voffian.
Heinfius malebat, luftrarint & obruat, fed
poftea mutavit. obruet Rottend. fec. a m. fec.
luftrarunt hic eft circumiere, tranflati per
urbes. fupr. vf. 62. & alibi faepe.
439. Ac reddidit] An hoc non idem, quod
detulit in terras? fed poteft hoc capi de ca-
daveribus natantibus in alveo fluvii, illud de
inundante fluvio abreptis in illum, &, poftea
decrefcentibus aquis redditis. ut lib. 11. 217.
amnem
Nec retinent ripae,redditque cadavera cam-
po.
vid. Sil. Ital. x. 321. quod autem Euphrati
tantum tribuat obruta cadavera, non reddi-
ta terrae, forte ideo, quia hic magnus qui-
dem fluvius, fed placidior, & multis inde
Aut
deductis rivis tenuior, merfa cadavera in fun-
dum detulit; Tigris rapidior in terras ejecit.
mox, ire per iftas Hamb. pr. & Rottend. fec.
a m. fec tertius a m. pr.
441. Quin refpicis orbem Romanum] Quid
Omnibonus in notis. alii capiunt de fociis P.
R. quia fecum de fociis agitaverat, credo,
vf. 162. fed in oratione ad Proceres vf. 270.
tantum egerat de Regibus, a quibus auxilia
petere volebat. vix intelligo haec. forte, fubla
ta diftin&tione,
Placare potes, fi refpicis orbem
Romanum, id eft, fi auxiliom exfpectes a
Parthis, & ire per clades iftas, a Parthorum
regibus illatas, potes, potes etiam per Thef-
falicas clades ire ad placandum focerum, mi-
nus timendum, quam Parthi funt, fi non ad
exteros, fed ad Romanos vis te conferre, fed,
ut verum fatear, haereo etiam in his ver-
bis.
*
442. Projecta] Volebat olim Heinfrus por-
recta. fed projecta vindicavit ad Virgil. x. Áen.
586. & ad Val. Flacc. v111. 90. vid. & infr.
18. 309. & 432. fub antro Thuan. tert, mox
idem Heinfius, petito Pharon. armaque
Hamb.
PHARSALIAE LI B. VIII.
571
Aut Fovis: in folo tanta eft fiducia Nilo.
Sceptra puer Ptolemaeus habet tibi debita, Magne
Tutelae commiffa tuae. quis nominis umbram
450Horreat? innocua eft aetas: ne jura, fidemque,
Refpectumque Deum veteris fperaveris aulae.
Nil pudet affuetos fceptris: mitiffima fors eft
Regnorum fub rege novo. Non plura locutus
Impulit huc animos. quantum fpes ultima rerum
455 Libertatis habes? victa eft fententia Magni.
Tunc Cilicum liquere folum, Cyproque citatas
Immiſere rates, nullas cui praetulit aras
Undae Diva memor Paphiae, fi numina naſci
Credimus, aut quemquam fas eft coepiffe Deorum.
460Haec ubi deferuit Pompejus litora, totos
Hamb. pr. & S. Germ.
444. Hinc] In Libycis Thuan, quart. &
Rottend. tert. Aegyptos Hamb. pr. quod pro-
bat Cortius ad Plin. vII. Epift. 20. mox,
rapidum S. Germ. & Barberin. commovet
Hamb. pr.
447. Tanta eft] Tota eft MS. Cortii. & ita
prius correxerat Heinfius,fed poftea induxerat.
vid. Claudian. ¡v. Conf. Hon. 442. & alibi.
448. Debita] Dedita S. Germ. Oifel. &
a m. fec. Thuan. pr. male. qui nominis qua-
tuor. mox, ne jura fidemque multi, quae
duo jungit etiam Virgil. 11. Aen. $41. ſed
jura fidemque Supplicis erubuit. &, qui tria
haec, ut Lucanus, conjungit Statius 1. A.
chill. 403.
Fura, fidem, fuperos, una calcata rapina.
mox tres noftri & totidem Cortii, veteri au-
la, quod poteft capi pro in veteri aula, ut fae-
pe, & modo 428. Theffalia, nam aliter illi
genitivi Deum & aulae turbant fenfum. ve-
teri aulae Rottend. fec. & Oiſel, fperavimus
Thuan. quart.ſpectaveris Rottend, tert. quod
non pejus vulgata. ne talem fidem & refpe-
aum Deorum fpectes, & fequaris, qua-
Emen-
lis fuit in veteri aula, quae erat perfida,
& praeftare illa non folebat, at nunc tibi,
novus Rex, tui muneris, fidem fervabit.
Spectare vero & ſperare paffim confunduntur,
ut lib. IV. 637. VII. 248. de ufu verbi fpe-
ctare vide ad Ovid. 111. Amor. 11. 28. &
Mifcell. Obf. Crit. vol. 1. pag. 158. ſi ſpera-
veris retineas, capiendum pro credideris, ti-
mueris. vetus aula vero poteft etiam in gene-
re fumi de omnibus regibus, qui diu regna-
runt, & confirmato regno auden: jura & fi-
dem temerare: novi vero fidelius agere ſo-
lent.
452. Mitiffima] Tutiffima Thuan. fec. de
qua varietate vid ad Ovid. 11. Faft. 98. nec
plura Rottend. tert. & Turr. impulit hic
Hamb. pr. fors uitima quatuor, ultima ter-
rae Barber. libertatis habes tres. quam libe-
re nunc & Lentulus fententiam dixit, & ce-
teri ipfi adfenferunt, deficiente Pompeji au-
&toritate, rebus his advertis, cui antea oblo-
qui non aufi fuerant?
456. Citatas] Citatis Richel.
460. Totos] Heinfius malebat, tortos. fed
quinam funt torti fcopuli? quos nunquam
le-
Cc cc 2
2
572
+
M. ANNA EI LUCAN
εξ
Emenfus Cypri ſcopulos, quibus exit in Auftrum,
Inde maris vafti transfufo vertitur aeftu:
Nec tenuit gratum nocturno lumine montem,
Infimaque Aegypti pugnaci litora velo
465 Vix tetigit, qua dividui pars maxima Nili
In vada decurrit Pelufia feptimus amnis.
Tempus erat, quo Libra pares examinat horas
Non uno plus aequa die, noctique rependit
Lux minor hibernae verni folatia damni.
470Comperit ut regem Cafio fe monte tenere,
>
legi, fed vortices tortos dici paterer. Sed
dixi jam, totos faepe placere Noftro, ali-
ter praeftaret cum Sixiano, notos fcilicet
nautis, qui ideo facile tranfeunt. ut fupr. vf.
217. & alibi Emenfos Rottend. pr. demenfus
Thuan. fec. fcopulos Cypri Oiſel. forte,
notos
Emenfus fcopulos, Cyprus quibus exit in Au-
firum.
an Cyprum accefferit, dubitationem injicere
poffet Cicero 11. Philip. xv. Sciunt, qui eum
de Pharfalica pugna Paphum confecuti funt.
ubi memoria lapfum Ciceronem Paphum pro
Lesbo volunt dixiffe, fed Abramus defendit
Ciceronem, qui videndus.
462. Transverse] Traverfo Thuan. tert.
veftitur S. Germ. funditur tres Cortii, qui
nititur edidit. Heinfius, verritur, vel aver-
titur. hoc magis adridet; a recta via in Ae-
gyptum & Alexandriam avertitur, & defer-
fur ad infima litora aeftu transverfo trans-
filſo aeftu ellet, per eum navigans; fed tunc
rectam viam tenere potuiffet Pompejus, quam
non tenuit; & quis ita unquam locutus eft?
463 Nec tenuit] Nec timuit Rottend pr.
quae follemnis aberratio vid. ad Nemef. 1.
Eclog 48 fupra v11. 295. & 525. nec te-
nuit gratum plurimi. Cafion Barber. & a m.
fec Oifel. recte vero puto explicuiffe Ou-
dendorpium, & nunc transverfo aeftu etiam
probare. Sed offendere poffet Pharon vo-
cari montem, quum fuerit turris in infula in-
Fle-
de dicta. & hinc forte vir doctus apud Cor-
tium. gratam n. 1. turrim, vel molem ipfe ve-
ro vim faciens legi metricae gratam n. 1. Pha-
70%, cum prima in Pharos fit brevis. ita tamen
erat etiam in Rottend. pr. a m. fec. fed glof
fatoris eft, ita exponentis: Heinfius conji-
ciebat, nocturno flamine purtum. quod debe-
ret capi ante noctem, nam nondum nox e-
rat, ut vf 471. fed nocturnum lumen eſſe
ignes noctu accenfos in Pharo, nautis mon-
ftrantes iter, adparet ex imitatione Rutilii 1.
Itin. 405.
Lumine nocturno confpicienda Pharos.
& ita infr. IX. 1005. vocat Pharias flammas.
Amm. Marcell. xx11. 15. Turris praelucen-
di navibus nocturna fuggerens minifteria, re-
tinerem ergo, gratum n. 1, montem & potuit
montem vocare, quia forte in edito infulae
promontorii loco erat, & ipfa turris inftar
montis altiffima, ut ita infr. 695. Pyramida
vocat mantem, & afperas infulae ripas, ut
rupes funt, fuiffe dicit Hirtius de B. Alexand.
17. non tamen alienus fum ab Heinfii con-
jectura, portum legentis. nam pontem habet
unus Oudendorpii. Cafius mons huc migra-
vit ex vf. 470. gratus vero fatis locum faum
tueri poteft, alioquin fi codices juvarent
mallein clarum, quod fortein Cafium muta-
rint Librarii. Sic Val. Flacc. vii. 84. cla-
ramque ferena Arce Pharon de Oftienfi, ubi
arx dicitur, quia in loco alto, ut & de Ae-
gyptiaca lib. iv. 417. ex quorumdam fenten-
{
tia.
PHARSALIAE LI B. VIII.
573
Flectit iter: nec Phoebus adhuc, nec carbafa languent.
Jam rapido fpeculator eques per litora curfu
Hofpitis adventu pavidam compleverat aulam.
Confilii vix tempus erat: tamen omnia monftra
475 Pellaeae coiere domus: quos inter Achoreus
Jam placidus fenio, fractisque modeſtior annis,
(Hunc genuit cuftos Nili crefcentis in arva
Memphis.vana facris; illo cultore Deorum
Luftra fuae Phoebes non unus vixerat Apis;)
480Confilii vox prima fuit, meritumque, fidemque,
tia. Sed defino.
465. Vix tetigit] Tenuit tres, pugnaci ven-
to unus Oudend. fed male, pugnax velum eft,
ubi faepe mutatur finus, vento adverfo, de
quo vid. fupr. 199.
467. Tempus erat quo] Vid. ad Virgil. 11.
Aen. 268.
468. Non una] Uno fere omnes. ullo Thuan.
tert. rependat Turrian.
470. Regem Cafio ] Cafio Regem S. Germ.
teneri quinque.
474. Confilii] Confiliis Heinfius, quod &
Cortius recepit.
476. Fractisque modeftior annis] An fracti
hi anni opponuntur robuſtis annis fupr. 282?
tamen vix placent mihi, nec quis ita unquam
locutus fuerit, novi, fractum annis dici poffe
fenem facile paterer. Cortius malebat, Et
placidus Sed jam oftendit illum, dum cali-
dus juventa erat, fuiffe ferociorem & vio-
lentiorem, jam vero fenio placidiorem ideo-
que legerem,
Fam placidus fenio, factusque modeftior an-
nis.
anni de fenectute & longa aetate centies oc-
currunt. Ovid. v111. Ep. 31. vita gravis au-
Etor & annis. & 1x. Met. 459. feffos Rha-
damanthon & Aeacon annis, & Nofter. 18.
1087. fed parcimus annis, & ita paffim: fa-
&tus vero eodem modo, utvII. 703. campis
factus felicior iftis. Ovid. 1. ex Pont. v. 8.
eft minor factus inerte fitu.
& I. II. ISI.
Sa-
Notior eft factus Capaneus de fulminis itu.
Quinctil. v. de Inft. Orat. 6. feniores in agen-
do facii. Juvenalis tamen Scholiattes ad Sat.
IV. 81. habet vulgatam lectionem. ideoque
nihil audeo mutare.
477. Genuit] Gemuit Barber. Memphis Ni-
li c. i. a. Cuftos Thuan. fec. cuftos deerat Oi-
fel. a m. pr.
479. Non unus vexerat ] Ita plures codi-
ces noftri & aliorum. Sed fi ita legendum,
luftra debent hic explicari luftramina, quae
peractis facris in fluvium vel mare projici fo-
lebant, & quae Apis vexerat. Sed quum de
hoc ritu (forte aliis noto) nihil legerim,
ego malim cum Rottend. pr. & Richel. &
tribus Cortii, & aliis legere, duxerat, eo
fenfu, quo annos, aetatem ducere paffim oc-
currit. Ovid. 1v. Ex. Pont. x. 1.
Hic mibi Cimmeriojam tertia ducitur aeftas
Litore.
quod vero in aliis eft, vixerat, ut in multis
noftris, & hoc poffet admitti, & ducere &
vivere in hoc loquendi modo a librariis fic
faepe fuere permutata, fic apud Ovid, x11.
Met. 188.
Vixi
Annos bis centum, nunc tertia vivitur aetas.
ubi alii codices, ducitur aetas, & in duobus,
duxi
Annos bis centum, nunc t. ducitur aetas,
ubi vide, quae notavi. lib. 1v. Mer, 293, in
MS.
Cc cc 3
is
1
=
574
M. ANNA EI LUCANI
Sacraque defuucti jactavit pignora patris.
Sed melior fuadere malis, & noffe tyrannos,
Aufus Pompejum leto damnare Pathinus;
£
the y
Jus, & fas multos faciunt, Ptolemaee, nocentes.
485 Dat poenas laudata fides, quum fuftinet, inquit,
Quos Fortuna premit. fatis accede, Deisque,
Et cole felices, miferos fuge. fidera terra
Ut diftant, ut flamma mari, fic utile recto.
Sceptrorum vis tota perit, fi pendere juſta
490Incipit: evertitque arces refpectus bonefti..
Libertas fcelerum eft, quae regna invifa tuetur,
Sublatusque modus gladiis. facere omnia faeve
Non impune licet, nifi dum facis. exeat aula
Is tria quum primum duxit quinquennia.
quod tamen ibi non praefero fecit. apud
Propert. 1. IV. 3. legitur.
Quid me non pateris, vitae quodcumque ſe-
quetur
Hoc magis adfueto vivere fervitio.
ubi in aliis eft, ducere, & ita faepe. unde
vivere vel ducere luftra dici poffe, ut aeta-
tem, annos, adparet. quamvis vero hic nu-
merus non addatur, non ideo repudiandum,
quia notat illud tempus praefcriptum Api,
quod debebat vivere, & quod non femper
eodem fpatio erat definitum, & ad lunae ra-
tionem exigebatur. Quia etiam vivere & vi-
dere faepe confunduntur, poffet & hic legi,
viderat, ut apud Martial. vII. 37.
v11.
Hic prope ter fenas vidit Olympiadas.
ubi alii, vixit. Quintil. v. de Inft. Orat. 14.
qui beatam vitam vivere volet. fed ego duxe-
rat praeferrem, quod longiorem moram &
fpatium vitae indicat, & longius illud fpa-
tium fuiffe patet, quia fi breve & v. anno-
rum fuiffet, etiam juvenis potuiffet plures
videre boves facros, fed incertum erat fpa-
tium vitae, & praefcriptum fecreta librorum
Myfticorum au&toritate, ut ait Amm. Mar-
cell. XXII. 14. pro Phoebes aliam vocem fuif
$
1
not
Qui
fe in Oifeliano adparet, quia vetus lectio e-
rafa erat. fuae Phoebes, quia Lunae facer e-
rat.
481. Jactavit] Vid. ad lib. 1. 267. pigne-
ra Sixii. Suadere malis quid fignificet non ca-
pio: in malis Sulpitius.alii homines intelligunt,
& tunc deberet fuppleri, fuadere malis Tyran-
nis, & noffe Tyrannos. Sed durius hoc mi-
hi videtur. Tyrannis erat in Rottend. pr. fed
hoc tệ zoſſe non convenit, licet fuadere exi-
gat. locum corruptum relinquo. melior ut
381.
483. Potbinus] Ita fcribendum recte often-
dit Oudendorpius. lectum fuiffe & Patinus,
poffet colligi ex Schol. Juvenalis IV. 133.
qui ridicule a patina derivat. ubi explicans
magnam patinam, dicit: figuram hic dicitur
pofuiffe, propter Magnum Pompejum, quoniam
patina eft dictus, qui fuftulit caput ipfius. vides
ineptias.
487. Sidera terra] Foedera Barber, qui &
terrae, ut tres alii,quod Cortius & Ouden-
dorpius receperunt, & ego jam probaveram
ad Quinctil. v. 10. pag. 397. mox, ut flam-
ma Hamb. pr. eleganti repetitione. ut infr.
vf. 732. & ita faepe ut tranfit in &..
489. Vis tota] Tanta Turrian. prendere e-
#
diti
PHARSALIAE LIB. VIII.
575
:
•
Qui vult effe pius. virtus, & fumma poteftas
495 Non coëunt: femper metuet, quem faeva pudebunt,
Non impune tuos Magnus contemferit annos;
Qui te nec victos arcere a litore noftro
Poffe putat. neu te fceptris privaverit hofpes,
Pignora funt propiora tibi: Nilonque, Pharonque,
500 Si regnare piget, damnatae redde forori.
Aegyptum certe Latiis tueamur ab armis.
Quidquid non fuerit Magni, dum bella geruntur,
Nec victoris erit. toto jam pulfus ab orbe,
Poftquam nulla manet rerum fiducia, quaerit
505Cum qua gente cadat: rapitur civilibus umbris.
Nec foceri tantum arma fugit : fugit ora Senatus,
diti aliquot, ſed ſcripti,pendere, vid. 1v. 707.
Heinfius malebat etiam, incipis. mox, ever-
titque acies Rottend. fec. & a m. fec. tert. a-
pices Richel. Apud Sarisberienfem lib. vi.
17. acies legitur, fed in margine arces, api-
ces pro regibus poffet capi, fed arces prae-
fero, mox , regna tuentur Thuan. quart.
imitatus haec Claudian, contrarium adfir-
mans, iv. Conſ. Hon. 267.
Nec tibi, quid liceat, fed quid feciffe dece-
bit,
Occurrat, mentemque domet reſpectus ho-
nesti.
quae & Oudendorpius adduxit. in fequenti
verfu videtur imitatus Ovidium v1. Faft. 595.
Regia res fcelus eft, focero cape regna necato.
492. Sublatusque ] Sublatisque modis gla-
dii Thuan. pr. gladii Sixii & Rottend. pr.
& multi Cortii, & apud Sarisberienfem. Vir
doctus apud Cortium, fublatisque modus gla-
diis. Sed vulgata recta. nullus modus & fi-
nis datur gladiis, qui femper & in omnes ftrin-
guntur. fic lib. v11. 532. perdidit modum cae-
des. & Ovid. v. Faft. 304.
Fuftum praeterit ira modum.
gladiis dixit, ut Cicero 1. Philipp. 11. cum
tanta gladiorum fit impunitas, vid. & infr.
541.
Cu-
493. Nifi cum facis] Dum Grotius. fimi-
lis formula, fac,fi facis, de qua vid. ad Mar-
tial. 1. Ep. 47. & ita hic poffet legi. nifi fi
facis, exeat aulam Hamb. fec. a m. fec. vid.
ad Ovid. 11. Met. 517. qui volet tres & Sa-
resberienfis. mos, metuat Thuan. tert. a m.
fec.
498. Neu te] Ne te tres. nex nos S. Germ.
Niunque duo Rottend. regnare pudet Thuan.
fec. & Barber.
501. Certe Latiis] Latiis certe ipfa tuetur
ab armis Thuan. fec. Latios S. Germ. co-
gitabam olim
Aegypton per fe L. t. ab armis.
ut fufficere vires regi jactet, quibus ſe fine
Pompejanorum ope tueatur, & hoc ipfa in
Thuan. codice a gloffatore adfcriptum vin-
dicat. Certe & per te vel je commutari fae-
pius vidimus ad Ovid. 1. Epiſt. 5. & Cal-
purn. Ecl. v. 10,
503. Ab orbe ] In orbe Richel, civilibus
umbris feptem, armis librarius repetiit vel a
verfu fequente, vel quia faepius civilia arma
occurrit. ut fupr. 350.
506. Fugit ora] Fugit alterum deerat
Thuan. tert. fed am. fec. erat fed & ora,
locus obfcurus, & corruptus, cogitabam
ali-
7
576
M. ANNA EI LUCANI
Cujus Theffalicas faturat pars magna volucres.
Et metuit gentes, quas uno in fanguine mixtas
Deferuit: regesque timet, quorum omnia merfit :
510Theffaliaeque reus, nulla tellure receptus,
Sollicitat noftrum, quem nondum perdidit, orbem.
Fuftior in Magnum nobis, Ptolemaee, querelae
Cauffa data eft. quid fepofitam, femperque quietam
Crimine bellorum maculas Pharon, arvaque noftra
515Victori fufpecta facis? cur fola cadenti
Haec placuit tellus, in quam Pharfalica fata
Conferres, poenasque tuas? jam crimen habemus
Purgandum gladio. Quod nobis fceptra Senatus,
Te fuadente, dedit, votis tua fovimus arma.
$20 Hoc ferrum, quod fata jubent proferre, paravi
Non tibi, fed victo. feriam tua vifcera, Magne,
Malueram foceri: rapimur, quo cuncta feruntur.
aliquando, offa, fcilicet fenatorum in Phar-
falico proelio occiforum, & ibi jacentiun
infepultorum, quorum umbris agitur, quod
fequentia probant. Sic era & offa variant infr.
1x. 773. & apud Stat vi. Theb. 808. & per
ora umbras intelligere fine exemplo puto, ut
hic quidem ponitur. in fomniis poffumus ora
mortuorum & vivorum etiam videre. nec
etiam verum eft, fugere Pompejum con-
fpectum fenatus: nam magna pars, ut fe-
quitur, occifa erat, magna etiam pars eum
comitabatur, ideo eos fugere non dici po-
teſt, haereo & in hoc loco: Theffalias iterum
Cortius.
508. Quas uno in fanguine] In deeft Thuan.
tert. & Hamb. pr. uno quas fanguine Cor-
tius. mox, omina ſex libri, & ita Cante-
rus 1. Nov. Le&. 8. legebat, omnia vertit
malebat Heinfius fed amat verbum merge-
ra Nofter. vid. lib. 1. 159 v1.8. v11.655.
& alibi.
11. Perdidit] Cortius, prodidit, ut eft
in var. lect. Oudend.
Tene
515. Arvaque] Armaque tres. & fufpen-
fa Thuan. fc mox, in qua Barber. in quae
Thuan. fec. Pharfalia Hamb. fec. a m. pr.
519 Fovimus] Vovimus Oifel. a m. pr.
mallem, juvimus, ut fonus fit mollior, &
verba haec paffim confufa. vid. ad Ovid.
11. Faft. 42 & alibi. qui & 11. Trift. 60.
Iple quoque adjuvi publica vota meis.
Sic prodeffe votis Nofter in alia re lib. 117.
317. fed & fovere arma faepe occurrit,´ut
apud Ovid. 1. Triſt. v. 41 & alibi. utrum-
que verbum eft apud Claudian. Bell. Gil-
don. 244. quis me non juvit euntem; Auxilio
fovere Getae, ut vulgo legitur: ubi vide.
520. Hoc ferrum] Tunc f. Rottend. tert.
a m. fec. parati Rottend, pr.
522. Malueram] Maluerim Turr. a m.
fec. quo fata Thuan. fec. & a m. fec. Rot-
tend. tert.
523. Neceffe] Poteftas Oifel. quod nec
abfurdum videtur; fi cum aliis cum & an
tranfpq-
>
もの
​PHARSALIAE LI B. VIIL
577
A
1
€
Tene mibi dubitas an fit violare neceffe,
Quum liceat? quae te noftri fiducia regni
525Huc agit infelix? populum non cernis inermem,
Arvaque vix refuge fodientem mollia Nilo?
Metiri fua regna decet, viresque fateri.
Tu, Ptolemace, potes Magni fulcire ruinam,
Sub qua Roma jacet? buftum, cineresque movere
5 30Theffalicos audes, bellumque in regna vocare?
Ante aciem Emathiam nullis acceffimus armis:
Pompeji nunc caftra placent, quae deferit orbis?
Nunc victoris opes, & cognita fata laceſſis?
Adverfis non deeffe decet, fed laeta fecutos.
535Nulla fides umquam miferos elegit amicos.
*
Adfenfere omnes fceleri. laetatur honore
Rex puer infueto, quod jam fibi tanta jubere
Permittunt famuli. fceleri delectus Achillas.
tranfponas.
Per-
Civ. 111. qui dicit naves longas quinqua-
Tene mihi, dubitas, quum fit violare pote- ginta miffas auxilio ad Pompejum, quae proe-
Atas,
An liceat.
Sed tamen neceffe maneat, quia neceffitas
excutat fcelus ex aulicorum dictatis, fed ta-
men, quia licet, ideo non fequiturneceffe ef
fe. fed quidem quia licet, ideo poteft quis
facere fcelus ; vel, ut ex noftra lectione fequi-
tur,quia poteft,ideo licere dicit Pothinus, unde
illud vulgo notum,fi libet, licet. in Thuan.
fec. erat, Tune. Cortius mox, noftri quae
te fiducia.
sas Non cernis] Nam Thuan fec. & Barb.
inertem Thuan. ſec. forte, populum nos cer-
nişinermem. ut Vi1. 543. Hi populus Roma-
mus erunt, ubi vide.
529. Sub qua] Sub quo Richel. Theffalios
Cortius, audet Rottend. fec. regnumque in
bella vocare tres Cortii.
531 Nullis acceffimus armis] An verum
fit, dubitationem injicit Caefar lib. II. B.
lio in Theffalia confecto domum redierunt.
accenfimus Barber. mox, quem deferit Bar-
ber, deferis Rottend. pr.
534. Non deeffe] Nunc Thuan. quart. lae-
ta fecutis MS. Cortii. fecutus Oifel.
$37. Tanta jubere] Ita maxima pars codi-
cum, & fibi, pofitum, ut alibi fe, & jungen-
dum cum permittunt, non jubere, quod pu-
tantes, licere fuppofuerunt ex aliis locis. ut
IX. 1025. & fupr. 524. permittunt quatuor
& Grotii edit vid. ad lib. 11, 50. & VI. 25.
Achilla Thuan, ſec, quod defendi poffet, quia
illa nomina propria in as & a efferuntur vid.
ad Quintil. 1. de Inft. Orat. v. pag. 67. &
Drakenb. ad Liv. 1. 3. delectus, an dile&tus
legatur parum refert. vid ad Ovid. x. Met.
324. & alibi.
539. Perfida] Ita jure fuo poteft dici Ae-
gyptus, cujus fpecimen mox in Pompeji
caede datura effet. Sed dubitabat Heinfius,
Dd dd
an
14
1
+
こ
​578
M. ANNA EI LUCAN
Perfida qua tellus Cafiis excurrit arenis,
5 40Et vada teftantur junctas Aegyptia Syrtes,
Exiguam fociis monftri, gladiisque carinam
Inftruit. ô fuperi, Nilusne, & barbara Memphis,
Et Pelufiaci tam mollis turba Canopi
Hos animos! fic fata premunt civilia mundum!
545Sic Romana jacent! ullusne in cladibus iftis
Eft locus Aegypto? Phariusque admittitur enfis?
Hanc certe fervate fidem, civilia bella,
an huic loco adcommodatum effet epitheton,
ubi de folo fitu ejus agitur, & ille conjicie-
bat, fervida, ut lib. 18. 624.
Finibus extremis Libyes, ubi fervida tel-
lus &c.
Idem Heinfius apud Claudian. 1. in Stil. 268.
pro fervidus, reponebat perfidus. Sed con-
tra codices nihil temere novandum, & per-
fida tellus poteft fatis explicari pro naufraga,
quia harenae illae eodem modo ut Syrtes,
leviter aquae tectae, excurrunt in aequor, &
fallunt nautas, qui nefciunt. vada ibi &
qui nefciunt vada ibi &
brevia effe periculofiffima. Et ita fides & per-
fidia adfcribi folent rebus inaminatis, quibus
fidere poffimus, vel non poffimus, ut fide-
lis gladius, lorica, fidele ferrum, lignum &c.
de quibus vide fupr. lib. v11. 139. & ad Gra-
tii Cyneg. 52. & alibi faepe. perfidum flumen
disit Florus III. 4. & Nofter v. 416.
Perfila nubiferi vetat inconftantia veris.
Alii capiunt de perfidia incolarum hujus tel-
luris, quia epitheta faepe locis dantur, quae
incolis conveniunt. ut crudeles terrae Vir-
gil. 111. 44. fcelerata terra ibidem 6c. ubi
vid. Serv. Barbara tellus pro incolis Stat. v.
Sylv. 11. 46. ubi vid. Barth. & ita faepe, no-
taret ergo hic locum, quo perfidi Aegyptii
fcelus illud peragerent, & minus intereffe
videtur fervidam eam partem vocare, quam
perfidam. quare quifque fequatur quod pro-
bat: primam explicationem fere amplectitur
Cl. Dorvillius, nifi quod ille perfidam, mo-
bilem & inſtabilem quum explicet, videatur
A
ཀ
1
Co-
de arenarum illa mole in ipfo continenti
quae maxime vexat viatores, intellexiffe, &
ideo in eo cum Cl. Viro facerem, ut ex-
fultat, quod in quinque ex nottris &
multis aliorum exftat, fi fanum fit', non
eo fenfu caperem, quo Oudendorpius
quia nullum video ejus fignificatus exem-
plum. nam apud Virgilium 11. 557. ex-
fultare vada dicuntur eo fenfu, quo & aqua
vi ignis in aheno exfultat, & ita maria ëx-
fultare dici poffunt. út apud Maronem lib.
IX. 798. exaeftuat ira metaphorice dicitur, &
paffim alibi. vid. Barth. ad Stat. IV. Theb.
64. Seren. Samon. 453. quare eo fenfu etiam
hic effet capiendum, ut exaeftuet tellus, qua-
fi coqueretur & effervefceret arenis calidis:
nam de eo hic non agitur, fed de vadoſo ma-
ri, quare vel excurrit,quod plurimi codices
habent, retinendum, vel exundat legendum.
Sed ego excurrit probo. ut ita promontoria
excurrere dicuntur. Ovid. 1111. Met. 724.
Tribus haec excurrit in aequora linguis.
Cui proximum occurrit Bersmanniani libri.
Senfus vero hic eft, ibi vadofum effe & are-
nofum mare, quod excurrit in aequor, non
alta aqua tectum, uti tales arenae & vada
(banken Noftrates vocant): ex noſtro etiam
litore excurrunt. vid. mox vf. 565. ubi vera,
noftri litoris eft defcriptio.
540. Syrtes] Inconfiderate credo hic Syr-
tes proprie dicas Lucanum inducere: illae
enim longius a Cafio monte abèrant, quam
ut nautae moneri poffent, ex arenis Cafiis
&
k
579
PHAR SALIAE LI B. VIII.
هم
$
Cognatas praeftate manus, externaque monſtra
Pellite, fi meruit, tam claro nomine Magnus
550 Caefaris effe nefas. tanti, Ptolemaee, ruinam
Nominis haud métuis? caeloque tonante profanas
Inferuiffe manus, impure, ac femivir, audes?
Non domitor mundi, nec ter Capitolia curru
Invectus, regumque potens, vindexque Senatus,
555 Victorisque gener; Phario fatis effe tyranno
Quod poterat, Romanus erat. quid viſcera noſtra
& locis vadofis, propinquas effe Syrtes,
quum totum Aegypti & Cyrenaicae litus in-
tercedat: & fi capias Syrtes in genere pro
locis vadofis, ineptum effet dicere, vada te-
ftantur ibi effe vada. Ammian. Marc. etiam
lib. xx. 15. dicit, Aegyptum a latere me-
vidiali Syrtes majores & Phycus promontorium
claudunt. Ubi de tota Aegypto, fub qua &
Cyrenaicam comprehendit, hoc verum eft,
nifi quod perperam meridiale latus pofuerit,
pro ab occafu, ut Valefius notavit, hic agit
de finibus Aegypti verfus Arabiam, unde
longe Syrtes abfunt.
541. Monftri] Monftris duo Rottend. a
m. pr. gladiique Oifel, cladisque quinque, &
Cortii MS. qui &, cladique. Heinfius ma-
lebat, caedisque. Sociis monftris poffet de fi-
milibus 'Achillae fceleratis, ut infr. vocat
613. explicari. nam Achillas inftruit fociis
monfiri, id eft, fai, duriter admodum vide-
tur dictum. quare malim monftrum legere.
Achillas, monftrum illud, inftruit navem
exiguam fociis & gladiis, id eft, fociis ar-
matis, vid. fupr. 492. Poffet quis, fociis mon-
Ari capere, pro facinoris monttrofi, ut vi1.
464. facturi quae monftra forent, fed tamen
duriffima effet locutio.
Ve-
rum. & ita Nofter certe ſemper uti folet. vi-
de loca in Indice indicata, & an pro certo
di capi poffit dubium fit, vidimus ad
Phaedr. 1. Fab. 21. intrudere vero hanc vo-
cem, ubi nec fenfus, nec libri, jubeant, teme-
rarium puto, ut apud Stat. v. Silv. 1. 110,
ubi legitur, viciftigaudia coenae Ipfias, Mark-
landus, gaudia certe, obtrufit, quum exem-
pla, quae adducit, pro faltem militent. quan-
to mollius legeretur, vicifti gaudia paene
ipfius. mox, praeftare manum Hamb. pr.
praebere Torrian.
,
sso. Tanti Ptolemage ruinam nominis]
Tantam Turrian. & Barber, ruinam, fere o-
mnes, tantoque tonante MS. Cortil. Exferuif-
fe manus, impure o femivir
vel impune
Heinlius volebat. aut femivir Turrian, ut
Ptolemaeo jungatur Eunuchus. Ego puto
totum locum fic commode poffe conftitui,
Tanti Ptolemaee ruinae
Nominis baud metais, coeloque tonante, pro-
fan is
Inferuiffe manus?«
An tu Ptolemae, haud metuis, vel audes,
ruinae tanti nominis, id eft, Pompeji, &
quidem mundo toto convulfo & concuffo
(id enim coelo vel Jove tonante, tunc enim
45. Facent] Placent Hamb. pr. cadunt fit ruina coeli vid. ad Phaedr. v. 17. & Vir-
Fürr. nullusne Thuan. fec. ullufque Sixii.
mox, Phariis admittitur Hamb. pr.
$47. Hanc certe] Hic malebat Heinfius.
certam Turrian. a m. fec. & a pr. faltem,
quae eft gloffa, ut faltim MSS, Cortiano
gil. 1. 129.), per fatale hoc bellum, quo
fuperi premunt omni vi fua Pompejum, in-
feruiffe manus profanas, quum Jupiter ipfe
fatis crudeliter feriat Pompejum, fed ex tua
fentenia non fatis gravitum ultu, quem tu
Dd dd 2
ad.
;
$
580
M. ANNAEI LUCANI
UCANI
Scrutaris gladio? nefcis, puer improbe, nefcis
Quo tua fit fortuna loco: jam jure fine ullo
Nili fceptra tenes: cecidit civilibus armis,
60 Qui tibi regna dedit. Jam vento vela negarat.
Magnus, & auxilio remorum infanda petebat
Litora: quem contra non longa vecta biremi
Appulerat fcelerata manus: Magnoque patere
Fingens regna Phari, celfae de puppe carinae
565In parvam jubet ire ratem, litusque malignum
Incufat, bimaremque vadis frangentibus aeftum,
Qui. vetet externas terris advertere claffes.
Quod nifi fatorum leges, intentaque juffu
Ordinis aeterni miferae vicinia mortis
570 Damnatum leto traherent ad litora Magnum;
Non ulli comitum fceleris praefagia deerant.
Quippe fides fi pura foret, fi regia Magno
adjuvare, vilis & mollis homo, velles, in-
ferere manus vidimus lib 11. 300, ominis rui-
na quid fit, velim difcere.
554. Regumque potens] Legumque Hein-
fius, quem vid. ad Claud. fec. conf. Stilic.
136. fed & rerum poffet legi. vtd. fupr. v1.
301. & alibi. Sed Regum maneat, qui tot
Reges fubegit, & fibi militantes habuit, ut
fupra faepe dixit Nolter, & recte Oudendor-
pius, mox,quod Romanus erat poter at Thuan.
quart.
558. Sit Fortuna] Stet fortuna loco: nam
&c. Heinfius. fed nihil muto. Terent. A
delph. 111. 11. 46. Pejore res loco non potis
eft effe. & ita Virgil. 11. Aen. 322. Quo res
Jumma loco? fcilicet est. stare loco lib. 1.
145. alio fenfu dicitur, fine illo Rottend. pr.
560. Regna] Sceptra dedit Thuan. pr. a
m. pr. negabat quatuor.
562. Quem contra] Contra quem Turrian.
mon longe ſex, advecta, vel invecta Hein-
Prae-
fius, fcelerata cobors Thuan, fec. ex gloffa
ut & IX. 257. variatum, & apud Stat. x11.
Theb. 643. defenfura manus, ubi MS. co-
bors.
564. Celfa] Celfae quatuor. parum refer-
re videtur. Sed quia exigua navis erat, prae-
ſtat celfa. fic celſa puppis Virgil. 111. Aen.
527. & alibi faepe.
567. Vetat] Vetet novem. adpellere fere
omnes. avertere, fuit in Thuan, quart, acce-
dere Cortii Cod. advertere, fi codices plures
juberent, non facile repudiarem. vid. Barth.
ad Stat, x11. Theb. 298. & adpuler at prae-
ceffit modo.
568. Quod nifi] Que Thuan. pr. tert. &
Que
Rottend. fec. quid Turrian. mox, aeternis
Sixii, aeterno a m. pr. Thuan. tert. convinia,
pro confinia MS. Cortii, male. vid. rv.518.
rarior etiam locutio vicinia mortis intenta juſ-
Ju ordinis aeterni, pro decreta fatis, quafi
gladium jugulo intentum oftenderent. ad
mec-
{
PHARSALIAE LIB. VIII.
581
i
>
Sceptrorum. auctori vera pietate pateret,
Venturum tota Pharium cum claffe tyrannum.
575Sed cedit fatis, claffemque relinquere juffus
Obfequitur, letumque juvat praeferre timori.
Ibat in hoftilem praeceps Cornelia puppim
Hoc magis impatiens egreffo deeffe marito,
Quod metuit clades. remane, temeraria conjux,
58. Et tu, nate, precor, longeque e litore cafus
Expectate meos: & in bac cervice tyranni
Explorate fidem. dixit: fed furda vetanti
Tendebat geminas amens Cornelia palmas :
Quo fine me crudelis abis? iterumne relinquor
585Theffalicis fummota malis? numquam omine laeto
Diftrabimur miferi. poteras non flectere puppim,
Quum fugeres alio, latebrisque relinquere Lesbi,
Omnibus a terris fi nos arcere parabas?
moenia Magnum Thuan. fec. non illis Bar-
ber.
573. Pateret] Deceret Rottend. fec. a m.
fec. videret Barber, totus vero verfus deerat
Rottend. pr. & a m. pr. Thuan. pr.
575. Cedit] Ceffit in editis nonnullis, vid.
lib. 1.227. fociosque relinquere Thuan. quart.
& Rottend, pr. & ita edidit Cortius. fed vid.
Oudend. mox, jubat Richel.
578. Hoc magis] Hac Barber. de illo ge-
nere loquendi impatiens deeſſe, quo etiam u-
titur Nofter lib. ix. 371. dicemus ad Clau-
dian. 1. in Rufin. 302. mox 637. patiens
cernere.
$80. Longeque ] Longoque Rottend. tert.
e litore fcripti & editi. & conftruerem, ex-
Spectate cafus meos longe e litore, id eft, non
accedentes propius, quid inde ad vos nun-
tietur, & adferatur accidiffe mihi exfpecta-
te. mox, & in hac omnes fere.
$82. Sarda] Dura tres noftri, & totidem
An
Bersmanni & aliorum, & recepit Cortius.
dura, quia exorari & deterreri noluit. fic a-
pud Óvid. 111. Art. 476.
Nec tamen eduro, quod petit, ore nega.
ubi vide Heinfium. Sed furda non mutarem,
Ovid. 1. Amor. vIII. 77.
Sur la fit oranti tua janua.
& paffim.
584. Abis
Abit Rottend. pr.
585. Submota] Theffaliis femota Cortius.
vid. lib. v. 71. Cl. Dorvillius maiis non cum
fubmota, ſed relinquor conftruebat. ita ut ſub-
mota abfolute effet capiendum. Dum fugeres
Thuan. pr. & fec. fugeres alto plurimi, quod
Cortio placuit, latebrasque Turrian. & a m.
fec. Oifel. latebraque Heinfius: mox idem,
omnibus ab! terris, e terris tres. licet magis
obvium tit arcere a terris, ut fupr. 497. ar-
cere a litore, & apud Ovid. Rem. 625.
Proximus a tectis ignis defenditur aegre.
ubi in uno reperi e tectis, fed perperam, nam
Dd dd 3
effet
*
582
LUCANI
M. ANNA EI
An tantum in fluctus placeo comes? Haec ubi fruftra
590Effudit, prima pendet tamen anxia puppe:
น
Attonitoque metu nec quoquam advertere vifus,
Nec Magnum fpectare poteft. ftetit anxia claffis-
Ad ducis eventum, metuens non arma, nefasque;
Sed ne fubmiffis precibus Pompejus àdoret
595 Sceptra fua donata manu. tranfire parantem
Romanus Pharia miles de puppe falutat
Septimius: qui, pro Superûm pudor, arma fatellés
Regia geftabat pofito deformia pilo,
Immanis, violentus, atrox, nullaque ferarum
600 Mitior in caedes. quis non, Fortuna, putaffet
Parcere te populis, quod bello haec dextra vacaffet,
Theffaliaque procul tam noxia tela fugaffes?
Difponis gladios, ne quo non fiat in orbe,
Heu, facinus civile tibi. victoribus ipfis
60 5Dedecus, & numquam Superûm caritura pudore
effet, ftantem aliquem in tectis arcere ignem;
fed parum faepe referre vidimus ad Virgil.
111. Georg. 155. vid. & ſupr. 11. 495.
590 Puppe] Puppi Turr.
591. Attonstoque] Ita omnes praeter Thuan.
tert. qui a m. fec. attonitosque parum referre
arbitror. deinde advertere Rottend. fec. &
Hamb. fec. anxia puppis Turr. a m. fec. quae
gloffa. claffis pro claffiariis fupr. v. 408. vid.
Cortium ad Piin. v1. Ep. xv1. 8. fed ducis
S. Germ.
598 Geftabat] Portabat Thuan. quart. &
Rottend. pr. & tres Cortii. pofita Richel.
599. Nullaque Nullique Thuan. pr. am.
pr. & MS. Cort. nulla que alius ejusdem, imi-
tatur Ovid. x. Ep. 1.
Mitius inveni, quam te, genus omne fera-
rum.
601. Quod bello haec d. vacaret] Bello haec
quod dextra Thuan. quart. baec deeft Thuan.
Fa-
pr. & tert. vacaret plurimi & Edit. Lovan.
vaceret unus Cortii, an pro careret? vid.
fupr. 423. variationem illam temporum in
putaffet & vacaret, & ineptias correctorum
illuftraffe fe jactat Cortius ad Plin. 1v. Ep.
18. §. 8. Sed hic nihil infoliti: nam putaffet
& fugaffes fpectat Fortunam, vacaret Septi-
mium, qui regi ſerviens vacabat bello ci-
vili. mox, quod noxia Thuan. pr. & quatuor
Cortii.
605. Pudore] Pudori Richel. mox, reci-
det S. Germ.
610. Dixere] Cortius ad Plin. v. Ep. vir.
§. 4. dicere, nefas vocare, idem effe, quod
revera pro eo habere, ut eft, fcelus & nefas,
illuftraile fe hoc loco teftatur; quod fane ob-
vium eft, & millies obfervatum, ut dici,
vocari &c. pro effe ponatur.
612. Tunc ftringe] Fum, dum, cum,jam
varie fcripti noftri & Cortii, qui ad Plin. iv.
Ep.
A
+
? !
盞
​of
PHARSALIAE LI B. VIII.
Fabula; Romanus Regi fic paruit enfis,
Pellaeusque puer gladio tibi colla recidit
Magne tuo. qua pofteritas in fecula mittet
Septimium fama? fcelus hoc quo nomine dicent,
610 Qui Bruti dixere nefas? jam venerat horae
Terminus extremae, Phariamque ablatus in alnum-
Perdiderat jam jura fui. tum ftringere ferrum
Regia monftra parant. ut vidit comminus enfes,
Involvit vultus: atque indignatus apertum
615Fortunae praebere caput, tunc lumina preffit,
Continuitque animan, ne quas effundere voces
Poffet, & aeternam fletu corrumpere famam.
At poftquam mucrone latus funeftus Achillas
Perfodit, nullo gemitu confenfit ad ictum:
620 Defpexitque nefas, fervatque immobile corpus,
Seque probat moriens, atque haec in pectore volvit :
Secula Romanos numquam tacitura labores
Ep. 23, multis hic de ufu F cum fe egiffe te-
ftatur.
613. Enfes] Enfem Rottend. tert.
615. Praebere] An praeftare vel praebere
legas, certantibus inter fe codicibus, parum
refert. vid. v11. 675. & fupr. 548. & faepe ali-
bi. tunc vero odiofe hic repeti videtur, qua-
re aut vf. 612. quum ftringere cum tribus ex
noftris & Cortii eft legendum, vel hic for-
te, fua lumina preffit. Heinfius rò tunc obe-
lo confoderat, fed nihil adfcripferat. limina
Richel. vitioſe. vid. ad v11. 616.
617. Poffet] Vellet multi. fed tamen hoc
etiam non fatis concinne. ut nollet loqui, po-
terat efficere, etfi non comprimeret animam,
haereo. Heinfius conjecerat; ferret, quod
etiam vix capio, nifi pro fuftineret, auderet
fumar, ut apud Ovid. Ep. v. 12.
583
At-
Scilicet aut ulli fervire Polyxena ferrem.
ut ex codicibus legit Heinfius, pro veliem,
quem & vid. ad xi. Met 447. ne pateretur
invitus, & quod ipfi moleftum foret, voces
effundere. Si vel unus codex juvaret poffet
tolerari, fed nunc plures fequor. poffit qua-
poſſit
tuor libri, mox, fed poftquam omnes fere
noftri. *
619. Confenfit ] Confentit tres. conceffit
Rottend, fec. fenfus obfcurior, niù conftruas
confenfit in ictum nullo gemitu, fc. edito ; quafi
fponte fe offerret caedi, nec gemitu dolorem
teftaretur. confentire & concedere paffim com-
mutari videbis in notis Cl. Drakenb. ad Liv.
1v. 6. refpexitque etiam fere omnes.
621. Seque probat] Ita Claud, 1. Epift. 35.
fefe probat Aeolus. experitur exponit Ouden-
dorpius, quod Latinum negavit Scioppius, fed
Cl. Graevius ad Cicer. 111. in Verr. 30. 0°
& ita ille alibi. & eadem varietas XIII. Met. ftendit poni pro, experiri, fed fimul poftea
460.
Servo nubere Nympha tuli.
pro-
+
584
M. ANNA EI LUCANI
Attendunt, aevumque fequens fpeculatur ab omni
Orbe ratem, Phariamque fidem. nunc confule famae.
625 Fata tibi longae fluxerunt profpera vitae.
Ignorant populi, fi non in morte probaris,
An fcieris adverfa pati. ne cede pudori,
Auctoremque dole fati. "quacumque feriris
Crede manum foceri. Spargant, lacerentque licebit,
630 Sum tamen, o fuperi, felix, nullique poteftas.
Hoc auferre Deo. mutantur profpera vita :
Non fit morte mifer. videt hanc Cornelia caedem,
Pompejusque meus. tanto patientius, oro,
Claude dolor gemitus: natus, conjux que peremptum
probum judicare & adprobare. vid. & quae
dixi ad Sueton. in Caef. LXV. & ita hic effet
fenfus. fe exegit & examinavit, an par effet
huic calamitati, & oftendit fe effe illum Pom-
pejum moriens, quem, dum viveret, effe o-
mnes crediderant. duriter tamen dictum ju-
dicabunt multi, cetera, quae in pectare vol-
vit, inepte finguntur, nec tantum temporis
dabatur Pompejo, a tribus ficariis ftatim con-
fecto, ad haec fecum loquenda: praecipue
quam jam praeceffiffet, nullum gemitum e-
didiffe, ad i&tum mortiferum. Si fcapham
cónfcendenti haec tribuiffet, decentius fin-
xiffet.
623. Speculatur] Speculator Ed. Hortenf.
ab omni parte vir doctus apud Cortium.
625. Fata] Facta t. I. fl. tempora vitae
Rottend. pr. forte, pro faufta t 1. f. tempora
vitae. nam profpera vitae videtur repetitum
effe ex vf. 631. vel laeta tempora, ut lib. v.
688.
626. Ignorant] Heinfius,
Ignorent populi, fi non in morte proberis.
probares Thuan, tert, an fcires S. Germ. nec
rede Hamb. fec. Auctoremve multi, Hein-
fius, aut auctore dole fati. facti etiam tres
ſed fati eſt necis illatae, ut centies apud No-
ftrum. dolere vere cum accufativo aeque ut
Si
ablativo obvium eft. vid. ad Ovid. v11. Met.
720. & alibi. Cort, ad Plin. 1. Ep. 12. Qua-
cumque Thuan. pr. & Richel, mox, fumta-
men o, felix, fuperi Rottend. fec. & Deo eft
Thuan. fec.
631. Mutantur proſpera vita] Vitae o&o
libri; &, non fit ſex. non fit Rottend. fec.
Hamb. pr. non fim Hamb. fec, intricatior lo-
cus. fi vita legas, deberet fenfus effe, pro-
fpera mutari cum vita, id eft, pro profpe-
ris dari vitam, ut ita mutare locum loco,
& fimilia v. lib. 1. 684. nam visa capere pro
in vita dum vivis, ut Cortius videtur cepif-
ſe ad Plin. 1x. Ep. 118. §. 6. effet duriffi-
me dictum. faltem ambiguum facit illum
fenfum cum priore. quare legerem.
mutentur profpera vitae,
Non fit morte miſer.
hoc fenfu. Superi habent jus in fata viven-
tis, & vitae profpera poffunt mutare femper
in triſtia, ut vitam cum morte, fed licet
ita mutentur, tamen nemo morte fit mifer
quia tunc poteftati Superorum eft fubdu&tus,
qui vivens, licet profperrime agat, debeat
vices femper contràrias timere. Pompejus
autem profpera vitae expertus erat, ut fup.
vf. 925. & infr. 706. qui nunquam mixtavi
dit laeta malis: hae jam potuiffent triftibus
ma-
1
PHARSALIAE
585
LI B. VIII.
635 Si mirantur, amant. talis cuſtodia Magno
Mentis erat: jus hoc animi morientis habebat.
At non tam patiens Cornelia cernere faevum,
Quam perferre nefas, miſerandis aethera complet
Vocibus: O conjux, ego te fcelerata peremi.
646Letiferae tibi cauffa morae fuit avia Lesbos,
Et prior in Nili pervenit litora Caefar.
Nam cui jus alii fceleris? fed quifquis in iftud
A fuperis immiffe caput, vel Caefaris irae,
Vel tibi profpiciens, nefcis crudelis, ubi ipfa
645Vifcera funt Magni: properas, atque ingeris ictus,
Qua votum eft viclo. poenas non morte minores
mutare Dii, fi diutius vixiffet, & tunc mi-
fer fuiffet, nunc morte non fiebat mifer,
quia illa felici vitae finem imponit. Refpicit
ad opinionem illorum, qui mortuos non ef-
fe miferos jactabant; de qua Cicero in Tu-
ſculanis, & lib. v. Epiſt. 16. profpera vitae,
ut acuta belli, amara curarum &c. illa licet
mutentur, morte tamen felix eſt, quia vi-
vens mifer, & inftabili forte rerum jacta-
tur.
633. Tanto] Tantum Richel. & Cort. vid.
fupr. 242. mox, ament Turr.
636. Animi morientis] Malim dixiffet ani-
mae fugientis. animus enim vel anima non
moritur. vid. ad lib. v. 279. ubi etiam pro
fugiente anima Codex Thuan. moriente.
637. Gernere [aevum] Loetum Thuan. fec.
fcaevum Cortius : faevam q. perferre necem
Thuan. quart. Heinfius volebat, faevum,
quam vir (vel, hic quam) ferre nefas.
639. Scelerata] Miferanda Thuan. quart,
ex praecedenti repetitum, & fimul ex Ovidio
expreffum, qui lib. 1v. Met. 110.
Noftra noceus anima eft, ego te miſeranda
peremi.
fcelefta Thuan. ſec, vitiofe. fceleratam fe et-
iam Livia dicit apud Albinov. in mort. Drufi
vf. 135. pro infelici, ut notum. Nuperus
Pen
editor Quintil. explicaturus in praefat. lib.
vI. impiam vivacitatem, meam interpretatio-
nem laudans, & fequens, ut tamen aliquid
haberet, quod reprehenderet, huc trahit
quae dixi de voce fceleratus ad Deciam. x 6.
atqui debuiffet oftendere, me hoc dixiffe de
voce impius, qua ufos veteres eodem ſenſu
prius probare debuiffet, & ut Plaut. dixit fce-
leftum annum, etiam impium dici, portamſce-
leratam, caftra &c. impia. de quo vocabulo
ibi agitur. de hac vero voce fceleratus e-
gregie egit Barth, ad Claud. 1. in Rufin. 220.
640. Letiferae] Deeft hic verfus Rottend.
tert. a m. pr. vel cauſſa Thuan. pr. obvia Leſ-
bos quinque incertum, quid praeferas. obvia
potelt dici, quia non multum a via, quam
intendebas, cogebaris deflectere, & me te-
cum ferre: en paſſant, nam in proximo Thra-
ciae eft, ut ita adverfi montes & loca, quae
nobis funt euntibus quafi occurrentes. varius
ufus ejus vocis obvius, ut vidimus ad Val.
Flacc. 1. 389. & iv. 657. vel avia, quae ta-
men cogebat eo curfum flectere, & effecit,
ut tardius eo pervenires, quo intenderas, fc.
in Aegyptum, quo prior Caefar venit, quem
fufpicabatur auctorem necis Cornelia, non-
dum Regis fcelus effe ſciens.
645. Viscera fint]_Suat Hamb. pr. & S.
Ee ee
Germ.
586
M. AN NA EI LUCANI
Pendat, & ante meum videat caput. baud ego culoa
Libera bellorum, quae matrum fola per undas,
Et per caftra comes, nullis abfterrita fatis,
650Victum, quod reges etiam timuere, recepi.
Hoc merui conjux, in tuta puppe relinqui?
Perfide, parcebas? te fata extrema petente
Vita digna fui? moriar, nec munere regis.
Aut mihi praeciptem nautae permittite faltum:
655 Aut laqueum collo tortosque aptare rudentes:
Aut aliquis Magno dignus comes exigat enfem.
Pompejo praeftare poteft, quod Caefaris armis
Imputet. o faevi, properantem in fata tenetis?
Vivis adhuc, conjux, & jam Cornelia non eft
660 Juris, Magne, fui. prohibent arceffere mortem:
Servor victori. fic fata, interque fuorum
Germ. & etiam unus Oudendorpii, & Edit.
Hortenfii. vid. lib. 1. 126. 1x. 142. fenfus
vero ex perturbata & confufa mente profe-
&tae orationis hic eft. Feris Pompeji corpus,
fed ejus vifcera, ego Cornelia (vid. lib.
VII. 579.) fum hic, & ita eum occidendo
nimis properas, quia ipfe hoc optat, ut an-
te me moriatur, nec minorem poenam &
dolorem fenfiffet, fi meum caput abfciffum
ante fe vidiffet, quam fi ipfe occideretur.
647. Culpa] Heinfius corrigebat, culpae,
vid. lib. vii. 818, culpo duo Voffiani.
649. Abfterrita] Exterrita quinque libri.
melius, & majorem terrorem hoc verbum
indicat. vid. ad Phaedr. 111. 3. & ad Virgil.
111. Georg. 434. quem Reges Thuan. quart.
& a m. fec. Barber.
651. Hoc] Heinfius, quo. fimiliter Bri-
feis apud Ovid. 111. Ep. 41.
Qua merui culpa fieri tibi vilis, Achille?
Haec MS. Cortii.
654. Petente Patente a m. pr. Oifel. di-
gua fui vita tres, ne manere Turrian. Hein-
Lapfa
fius fublata majore diſtinctione poft Regis
moriar ne munere Regis, aut &c. dictum fe-
re, ut apud Ovid. 17. Met. 181.
Mors mibimunus erit, decet haec dare dona
novercam.
ubi vid. Ciofan. fic Nofter v1. 724.
Extremum cui mortis munus iniquae
Eripitur, non poffe mori.
655. Aptate] Arctare, vel artare tres, quae
ex gloffa, aptare totidem. recte, non enim
petebat ut alii fibi laqueum aptaret, fed ut per-
mitterent fibi ipfi aptare. Ovid. x. Met. 381.
Dixit & aptabat pallenti vincula collo.
mox Heinfius, dignum enſem.
659. Vivis] Vivit Voffian. Cornelia juris
non eft, Magne, fui. Thuan, fec.
662. Trepida] Trepidae S. Germ. & Oi
fel. an pro trepide?
663. Terga fonent] Sonant duo Thuan. in
pectora Thuan. quart. terga fovent & pectora
ferrum eft ex Sabellici conjectura, ut fovens
fit calefaciunt, ut Ovid. 1. Ep. 19.
Sanguine Tlepolemus Lyciam tepefecerat ba-
Bam.
fed
PHARSALIAE LI B. VIII.
587
Lapfa manus, rapitur, trepida fugiente carina.
At Magni quum terga fonent, & pectora ferro,
Permanfiffe decus facrae venerabile formae,
665 Iratamque Deis faciem, nihil ultima mortis
Ex habitu, vultuque viri mutaffe, fatentur
Qui lacerum videre caput. nam faevus in ipfo
Septimius fceleris majus fcelus invenit actu:
Ac retegit facros, fciffo velamine, vultus
670 Semianimis Magni, fpirantiaque occupat ora,
Collaque in obliquo ponit languentia tranftro.
Tunc nervos, venasque fecat, nodofaque frangit
Offa diu: nondum artis erat caput enſe rotare.
At poftquam trunco cervix abfcifa receffit,
675 Vindicat hoc Pharius dextra geftare fatelles,
Degener, atque operae miles Romana fecundae,
fed duriter dictum fovere ferrum hoc fenfu:
Heinfius, cum terga forent & pectora ferro,
a forare, quod verbum in ufu effe nefcio, fed
perforare. Ovid. x11.377.
uno duo pectora perforat itu.
Sed fonare recte expofuerunt Sulpitius & Ou
dendorpius. nam plures ictus ingerebant per
cuffores, (ut fupr. vf. 645. ingeris ictus)
antequam caput reciderent. Et magni etiam
Thuan, tert. mox, mirabile formae Barbe-
rin.
665. Faciem] Aciem ex uno Codice, prae-
eunte Heinfio, probat Qudendorpius : &
commutari has voces certum eft. vid. ad Val.
Flacc. v1.179. fed in tot ictibus confecto,
& detracto ori velamine, & ipfo lacero ca-
pite aciem oculorum viguiſſe incredibile mi-
hi videtur, quum ftatim tenebras oboriri cen-
ties dicant Poëtae, & res ipfa doceat, & col-
Ja jam languerint. Sed in facie & lineamen-
tis capitis etiam abfcifi potuiffe veftigia irae
manere, docet etiam quod narrat Florus 1.
18. reli&ac in vultibus minae,& in ipfa-mor-
Pom-
te ira vivebat, ubi alia adducunt viri docti
exempla. ineptientem fatis magniloquentia
fua Hifpanum non opus ineptiorem facere.
666. Fatentur] Fatemur Voffian.
667. Nam faevus] Jam Heinfius. Septimius
magni majus fcelus Rottend. fec. nam rete
git Turr. retigit Roitend. pr. mox, Semia-
nimi Oifel. &, pofuit languentià multi fcri-
pti & editi, ac ner vos Thuan, fec.
674. Abſciſſa] Abſciſa multi, obſciſſa Thuan.
quart. vid. 111. 617. & VII. 628. recedit,
Rottend, fec. Ovid. xvI. Epift. 153.
Ante receffiffet caput boc cervice cruenta.
ubi in quatuor codicibus reperi, cervice reci-
fa. in alio, reciſam.
675. Vindicat] Quum fere femper in fcri-
ptis occurrat, venaicat, Heinfius malebat
hic, venditat, ut apud Cicer. venditare fe
Caefari, plebi &c. pro operam fuam addice-
re. & ut Nofter lib. v. 248. venditat enſes.
& apud Claud. Bell. Ger. 567. perjuria ven-
ditat aulae ; ut pro vindicat Heinfius juffit re-
fcribi. Sed quia tunc contorta eft conftru-
Ee ee 2
aio,
1
1
1
588
M. ANNAEI LUCANI
Pompejo facrum diro caput enfe recidis,
Ut non ipfe feras? o fummi fata pudoris!
Impius ut Magnum noffet puer, illa verenda
680 Regibus hirta coma, & generofa fronte decora
Caefaries compreffa manu eft: Pharioque veruto,
Dum vivunt vultus, atque os in murmura pulfant
Singultus animae, dum lumina nuda rigefcunt,
Suffixum caput eft, quo numquam bella jubente
685Pax fuit: hoc leges, campumque, & roftra movebat :
&tio, nec venditat geftare concinne dicatur,
fi venditat placet, legendum forte,
Venditat hoc Pharius, dextra geftante, fa-
telles.
geftante ex tertio Voffiano Heinfius notave-
rat. vel dextra jactante, vel gaudente vel fi-
mili verbo, & tunc capiendum venditat, ut
apud Sueton. cap. xx. Galbae caput vendi
tatum & redemtum. Sed vix học placet, &
vulgatam ita explico; certantibus inter fe
percufforibus, Achillas fibi vindicat & fu-
mit caput abfciffum geftandum; ut vindicat
geftare fit eadem di&tum ratione, ut per Grae-
cismum fieri folere notavimus fupr. h. 1.
324. & Oudend. ad lib. v11. 751. folitos au-
tem geftare capita, & Regibus & Ducibus o-
ftendere, fexcentis patet exemplis. vid. &
lib. 11. 112. & decus inde petitum hinc pa-
tet, quod Achillas hoc Septimio percuffori
praeripuit.
677. Pompeji] Pompejo Richel, duro
Thuan. fec. facro caput a m. pr. S. Germ.
Pompejo placet. ut fit hic cafus eodem mo-
do pofitus, ut fupr. v11. 319. hofti caedere
terga, & ut centies dativus culpa librario-
rum abiit in genitivum. Sed Pompejo dire
ne offendat fono, & fententiae ambiguitate,
legerem.
Pompejo facrum diro caput enfe recidis.
& ita Cortius & alii codices. nifi quod Pom-
peji fervaverint. mox, prob fummi Hamb. fec.
mox,prob
Cortius, & alii.
681. Comprenja ] Compreſſa plurimi, no-
Hac
ta, & jam bis terve, indicata variationes
682. Os in murmura pulſant] In murmure
S. Germ. pulſat Thuan. pr. nihil mutandum.
fingultus pulfant os in murmura, movent
& impellunt os & linguam, ut murmur ede-
rent, nam vocem nequibant. idem fere eft,
quod de Orphei capite Ovid. x. Met. 52.
flebile lingua murmurat exanimis. apud Sta-
tium 11. Silv. 1. 105.
Tu tamen & mutas etiam tum murmure
voces,
Vagitumque rudem, fletumque infant's a-
mabas,
ubi Markland, motas in murmura`voces, non
quidem male. & ita Heinf. ad 111. Silv. v.
34. etiam motas in murmura voces corrige-
bat, vid. eum ad Claudian. 1. in Rufin, 152.
fed tamen aliquid inconcinni mihi his omni-
bus ineffe videtur, & malim legere primo
loco,
mutilas etiam cum murmure voces.
nam infantes dimidiata verba folent cum mur-
mure potius, quam fono articulato tentare.
& ita Quinctil. 1. 1. futurus orator edidit ali-
quando vagitum, & loqui primum incerta vo-
ce tentavit, ubi vide notas. & ad Ovid. 1.
Met, 669. ita de Philomela Statius lib. v. 111.
84, truncum murmur vocat. & Cicer. Orator.
cap. IX. mutila & hiantia loqui. Cato apud
Servium ad Virgil. 111. Aen. 114. verba
tertiata quartata loqui. de fingultibus vid.
Barth, ad Stat. III. Theb. 90, & ita Statius
v. Theb. 236. nt vero Alcímeden etiamnum
mura
f
PHARSALIAE LIB. VIII. $89
f
Hac facie Fortuna tibi Romana placebas.
Nec fatis infando fuit hoc vidiſſe tyranno:
Vult fceleris fupereffe fidem. tunc arte nefanda
Submota eſt capiti tabes, raptoque cerebro
690Exficcata cutis, putrisque effluxit ab alto
Humor, & infufo facies folidata veneno eft.
Ultima Lageae ftirpis, perituraque proles,
Degener, inceftae fceptris ceffure forori,
Quum tibi facrato Macedon fervetur in antro,
murmure trunco &c. ut Barthius legit, qui
ibi videndus, & ad vf. 261.
683. Lumina nuda] Ita poffunt dici aper-
fa, hiantia, quia palpebris non tegebantur,
ut folet accidere morientibus, unde claude-
re oculos folerent amica manu. Sed nefcio,
an non praeftaret,dura rigefcunt, ut illae vo-
ces faepe commutatae. vid. Ovid. xiv. Ep.
100. IV. Met. 740. & paffim.
Et.
nec die & tempore, ut folet, hoc fcelus exo-
lefcat & excidat hominum memoriae. ita ut
eodem fere redeat, quomodocumque legas.
turba codicum ftat pro fceleri, fed facile s
potuit abforberi a prima in fupereſſe. fic lib.
IX. 140.
685. Leges] Reges receperunt Oudendor-
pius & Cortius ex Gudii praefcripto. nec re-
pudiarem, fi modo libri addicerent, qui o-
mnes leges fervant, & quia hic de illis, quae
Romae habent, agitur, leges fervo, quia e-
jus arbitrio leges ferebantur, & abroga-
bantur. movebat vero, more fatis noto
Criticis, tribus his, leges, campum & roftra,
adjunctum, non debet reftringi ad folas le-
ges, fed defectus eft alius verbi, quod legi-
bus magis convenit. exempla obvia funt. &
ita cenfebat Cl. Dorvilius, illum in fuam fen-
tentiam potuiffe leges, SCta, plebifcita, &
judicia, regere, id eft, Senatores, populum
& judices, Regibus hic locus non eft, quos
fupr. 650. memorat Cornelia. movebit Bar-
ber. Hoc facie Richel.
Scelerisque fidem quaefiffe Tyrannum.
Sic Cato virtutis fides dicitur lib. 11.243. Ju-
ftin. 18. 2. Ea primum fides inopiae Scythicae
fuit; & paffim. infra IX. 1037. utque fidem
vidit fceleris ; & ita alibi. vid. ad Claud. Bell.
Get. 485.
690. Adficcata] Exficcata maxima pars
librorum, & receperunt Oudendorpius & Cor-
tius, cujus MS. excitata, afficata & aficata.
dein, effulfit Hamb. fec. mox,infufa Hamb.
pr. venenu eft inedicamine, quo, ne putrefcat,
caveretur.
692. Ultima] Vel hic ultime, vel mox cef-
fura legendum effe puto. licet noverim proles
ceffure poffe aliquo modo defendi. vid. ad lib.
111. 243. perjuraque proles volebat Heinfius,
ut ita apud Virgil. v. Aen. 581. in Mediceo
codice etiam eft, periturae moenia Trojae, prò
perjurae, vid. & Sil. Ital. vI. 88. fed & pe-
ritura fatis mihi placet, ut mortis vicinae va-
688. Sceleri] Dubium admodum, an prae- tem agat Lucanus, nec decepit eum even-
ftet ſcèleris, ut in quatuor e noftris, & pro- tus, quem, poft hoc tempus vivens, fciebat,
bat Oudendorpius. fi fceleri legas, fenfus & potuit etiam omnem Ptolemaeorum ftir-
poffet effe, ne fides defit fceleri
fed ut a-
pem exftin&tam videre. fceptris ceffure foro-
bunde probari pofteris poffet hoc fcelus. ut ita ri, ut fere omnes, jam diu rectum & ele-
fupereffe cum dativo poni vidimus ad Ovid. gans effe docui ad Quinctil, 11. de Inft. Orat, 1.
11. Trift. 69. & Val. Flacc. v. 237. vel ut & v. 13. & Decl. x,6. ubi hunc Lucani locum
poft fcelus peractum reftet argumentum ejus, ita jam olim legendum monui.
Ee ce z
694-
590
M. ANNA EI LUCANI
}
3.
695Et regum cineres extructo monte quiefcant,
Quum Ptolemaeorum manes, feriemque pudendam,
Pyramides claudant, indignaque Maufolea:
Litora Pompejum feriunt, truncusque vadofis
Huc illuc jactatur aquis. adeone moleſta
700 Totum cura fuit focero fervare cadaver?
Hac Fortuna fide Magni tam profpera fata
Pertulit: hac illum fummo de culmine rerum
Morte petit: cladesque omnes exegit in uno
Saeva die, quibus immunes tot praeftitit annos :
694. Cum] Dum Thuan. tert. in antris
Richel, ne fonus rythmicus fcilicet exeat, un-
de & Macedon pro Macedo pofuiffe videtur.
huc refer dictum Augufti apud Sueton. XVIII,
ubi quum Alexandri corpus veneratus effet,
& confultus, an Ptolemaeorum etiam in-
fpicere vellet, refpondit, Regem fe voluiffe
videre, non mortuos inftructo monte Thuan.
tert. Cortius malebat, extructa mole. male.
vid. fupr. vſ. 463. quiefcat Rottend. pr. dee-
rat hic verfus codici uni Cortiano.
697. Claudant] Cludant Thuan. fec. &
MS. Cortii. Claudunt Rottend. fec. mox,
feriant Thuan. fec.
700. Torum] Lotum S. Germ, fed non
agitur hic de lavando cadavere, & cura fu-
neris, fed de mutilato corpore, cui caput
abfcifum, quum deberetur integrum fervari
Caefari, fervafe Rottend. tert. Hoc Fortuna
Richel.
702. Pertulit] Protulit ex Voffiano Hein-
fius dedit, id eft, extendit, diuturna fecit,
ea fide, ut tandem eum morte pudenda deji-
ceret de tanto culmine: & recepit etiam Cor-
tius, & ita proferre fata dixit Di&. Cretens.
lib. 1. 14. Admetus vicaria morte conjugis
propria fata protulerat, ubi vulgo, pertulerat.
vid. ibi interpretes. fic Star. vIII. 45.
Implacidam prohibet proferre quietem.
& ibi perferre alii. fic proferre diem & alia
paffim. vid. Heinf. ad Ovid. Remed 93. ni-
hil tamen temere mutem ob unum codicem,
"
Pom-
nam pertulit eſt deduxit ad hunc finem. Stat.
11. Theb. 18.
}
Primas furiarum pertulit iras.
ubi vide Barthium, Lucanum etiam illu-
ftrantem, & ad lib. IX. 346. & x1, 502. &
quae diximus ad Virgil. 1. Aen. 383. nefcio
vero quid commune habeat haec verbi pro-
ferre figuificatio cum alia apud Plin. 1. Ep、
13. proferunt fe ingenia bominum
quomodo hoc Cortius oftendiffet, ac illum,
Turrian, culmen rerum etiam de fummo im-
perio dixit Claudian. Bell. Get 392. ubi vi-
de Barth.
&
703. Morte petit] Sorte Thuan. fec. & Oi-
fel. quod Heinfio placuit, & Drakenb. ad
Sil. Ital. xiv. 630. vid. lib. v11. 818. fed
dubitat Oudendorpius an Latine dicatur ?
forte petere aliquem. Sed poffet rogari, an
morte petere fit rectius. quod poffet tanquam
telo infefto aliquo, quo illum vulnerat &
profternit, explicari. Sic petere Romana fi-
gna pro invadere lib. x. 64. & patriam ferro
petere, VII. 260. & haec fignificatio obvia,
alio fenfu lib. 1. 174. decus ferro petendum,
& quae plura funt obvia. Sed, lubens fa-
teor, non fatis placere hoc, five morte, five
forte legas quae fi funt a Lucano, inter ejus
fingularia referenda. ego vero praeferrem ex
Rottend. tert. & MS. Cortii, premit. Mark-
landus ad Stat. 11. Silv. v1. 48, forte dedit
corrigebat, eo fenfu puto, ut ad terram da-
re occurrit. Sed dare de culmine pro projice-
re
|
PHARSALIAE LI B. VIII.
591
t
705 Pompejusque fuit, qui numquam mixta videret
Laeta malis: felix nullo turbante Deorum,
Et nullo parcente mifer. femel impulit illum
Dilata Fortuna manu. pulfatur arenis,
Carpitur in fcopulis, haufto per vulnera fluctu,
710Ludibrium pelagi. nullaque manente figura,
Una nota eft Magno capitis jactura revulfi.
Ante tamen Pharias victor quam tangat arenas,
Pompejo raptim tumulum Fortuna paravit,
Ne jaceat nullo, vel ne meliore fepulcro.
re etiam infolentius videtur, nifi addatur
in quod illum dederit, nec video, qui hic
Lucanus imitatus poffit dici illa Virgilii 11.
Aen. $54.
Haec finis Priamifatorum,bic exitus illum
Sorte tulit.
in quibus nihil fimile, nifi vox forte, qua il-
lum tulit, id eft, exitus & finis vitae abftu-
lit e medio. De calmine fummo refero ad dî-
gnitates & profpera vitae, quae tanta fuere,
ut vix augeri poffent. nunc vero fortuna il
lum de culmine fummo, ad quod produxe-
rat, hac morte premit. fupr. 486. Quos for-
tuna premit, & v. 755.
pofitamque procul fortuna mariti
Non tota te mole premat.
premere vero pro deprimere pofuit & Ovid.
11. Met. 135-
Nec preme, nec fummum molire per aethe-
ra currum.
Sic preffa vallis pro depreffa, humili Grat.
Cyneg. 3. haec fi non fatisfaciant, aliis re-
linquo meliora adferentibus, morte perit MS.
Cortii. in una Cortius. faeva dies tres nofiri
& quinque Cortii.
3.704. Quibus immunes] Di&tum pro a qui-
bur cladibus. inde immunem hoc loco me-
lius legeres. praefertim quum tot annos pro
per tot annos capere poffimus. ut 1.256.
Quid tot duraffe per annos
Profuit immunem corrupti moribus aevi?
Sed parum refert. immunis voluptatibus Vell.
E
Patercul. 11. 46. clade 115. calamitate 120.
vid. ad Claudian. 1. Stilic. 308.
707. Parcente] Non videtur hoc verbum
fatis apte opponi v✨ turbante, nihil tamen re-
perio, quod reponam. cogitabam, ſervante,
fed nec hoc fatis placet; ut nec, tutante. Sed
quid in Lucano quaerimus curam & diligen
tiam ?
713. Pompejo] Pompejum S. Germ. vi-
tiofe. tumulum furtim Rottend. fec. quod
arripuit Cortius. legens, furtim tumulum,
nec mihi multum difplicet, quia firmari po-
teſt ex lib. 1x. 142.
an furtivus, quem vidimus, ignis
Solverit.
vid ad Nemef. Cyneget. 45.
711. Magno] Re&te: non Magni. vid. inf.
vf. 772.
714. Vel ne] Vel non Voffian. vel dum
Waddel. Animad. Crit. pag. 151. nihil mu-
tandum; fenfus eft, ne meliore, fcilicet a
Caefare ipfi parando, qui honor etiam ipfis
manibus gravis effet ab hofte habitus. recte
Omnibonus explicuit,male Hortenfius, huc
referenda illa Epitaphia in Catalectis Pithoei
pag. 87. & feqq. in primis illud pag. 89.
Marmoreo Licinus tumulo jacet, at Cate
parvo,
Pompejus nullo; credimus effe Deos.
Quod Varronis Atacini effe docet Scholiaff
Perfii ad Sat. 11. 36. Cordus Thuan, duo &
Oifel, a m. pr. Ľatebris pavidis S. Germ.
difcur
592
M. ANNAEI LUCANI
715E latebris pavidus decurrit ad aequora Cordus.
Quaeſtor ab Idalio Cinyraeae litore Cypri
Infauftusque fugae fuerat comes. ille per umbras
Aufus ferre gradum, victum pietate timorem
Compulit, ut mediis quaefitum corpus in undis
720Duceret ad terram, traheretque ad litora Magnum.
Lucis maefta parum per denfas Cynthia nubes
Praebebat; cano fed difcolor aequore truncus
Confpicitur. tenet ille ducem complexibus artis
Eripiente mari: nunc victus pondere tanto
725 Exfpectat fluctus, pelagoque juvante cadaver
difcurrit S. Germ.
་
716. Quaeftor ab Idalio] Scripti fere o
mnes, Icario, vel ut duo, Icareo: ceteri
variant eodem modo, quo apud interpretes.
Heinfius notaverat in ora codicis, Quaeftor
Acidalio, vel, Quaeftor ab Icarii Cinyreo li-
rore ponti. nam in multis eft, Cinerei & Ci-
nerei ponti ut in Thuan. pr. Hamb. fec. Ciny-
reae Barber. Cyrenaei ponti quatuor. notave-
rat &, Cinyreae Cypri Heinfius, aut Cen-
chreae Cypri: quod non capio. haereo in
his. De Idalio vid. Barth. ad Stat. v. Theb.
63.
717. Infauftus Magni] Infauſti Rottend.
fec. a m. fec. infaustusque fugae fuerat qua-
tuor noftri, novem Cortii; quod placet, &
Magni adfcriptum a Gloffatore, ut fciret le-
&tor, cujus comes fugae fuerat: fed quia
Cordus ignorabilis homo, & de ejus quae-
ftura nihil conflat, legerein,
Maeftus ab Idalio Cinyreae litore Cypri,
Infauftusque fugae fuerat comes.
comes fugae Ovid. 1. Trift. 1. 10. & IV. I.
21. & paffim: videtur autem ille alia nave
veniffe, & quum Pompejus emetiretur fco-
pulos Cypri (non enim adpulit fup. 461.)
fe cum aliis adjunxiffe Pompejo. nam vix
puto eum cum paucis comitibus fcapham il-
lam ingreffum, fed occifo Pompejo in litus
no&eegreflum fuiffe. ferre gradus Thuan. pr.
1
Im-
& tert, per undas S. German. fed bonum eft per
umbras, quia nox hic intelligitur; quare ma-
lim, per umbram. ut faepe Virgil. lib. v1.
268. ix. 314. & alibi, junctum pietate Turr.
duriter dictum, compulit timorem,coëgit ce-
dere timorem victum pietate, ut ita duceret
corpus &c.
720. Ad terram] In terram Turr, ad ter-
ras Thuan, quart. Rottend. pr. Hamb. tert.
in litora novem. in litore fex,
724. Nunc victus] Tunc multi. pondere
toto Hamb. pr. forte,
tunc victus pondere motos
Exspectat fluctus.
nimirum veniliam five fluxum (noftris vloet)
qui expelleret cadaver in litus. Cogitabam
&, retro Exſp. fluctus, quando ex mari re-
deant ad terram, retrorfum venientes, & re-
tro ferentes fluctum, ut in alia re v11. 426.
retro tua fata tulit. mox, Effundit Rottend.
tert. & Turr. infundit MS, Cortii.
729. Non pretiofa] Nec pr. Turr.
731. Eoos] Eous Rottend pr. adores tert,
Et Romana Thuan, fec. male: ut repeti jam
vidimus faepe. Geftant Rottend. pr. fua cal-
la Hort. Ed. fupra vidimus has voces varia-
ri: refpicit funus Metelli, qui a filiis ad ro-
gum latus eft, unde & fua & pia poffet de-
fendi. fed pia praefero, quia fuum praecedit.
ferialis pompa tres Cortii.
3
>
<
734.
PHARSALIAE LIB. VIII.
593
Wo
4
Impellit. poftquam ficco jam litore fedit,
Incubuit Magno, lacrimasque effudit in omne
Vulnus, & ad Superos, obfcuraque fidera fatur:
Non pretiofa petit cumulato ture fepulcra
730Pompejus, Fortuna, tuus: non pinguis ad afra
aſtra
Ut ferat e membris Eoos fumus odores,
Ut Romana fuum geftent pia colla parentem,
Praeferat ut veteres feralis pompa triumphos,
Ut refonent trifti cantu fora, totus ut ignem
735 Projectis maerens exercitus ambiat armis.
Da vilem Magno plebeji funeris arcam,
734. Ut refonent] Et refonent Thuan. fec.
reſonant tert. trifti cantu multi. tutus Bar-*
ber. amnem Hamb. pr. ignes octo.
-735. Projectis] Cortius, injectis,ut fcilicet
in rogum injecerint arma, quod faepe factum
fuiffe negari non poteft: abjectis alii expli-
cant, quia projicere arma notat abjicere, in
terram jacere, ut infr. 18. 27.
Ignavis manibus projectos reddidit enfes.
Ovid. 111. ex Pont. iv. 97.
Perfida damnatas Germania projicit baflas.
Virgil. v1. 836. Projice tela manu; & paffim.
vix tamen hoc velle Lucanum puto, fed in-
telligere decurfionem militarem, quae fpe-
cies pugnae & fimulacrum in funeribus Im-
peratorum celebrabatur, circa rogum, ut
potum. Jam projicere arma notat habitum
pugnantium, quando fcutum & enfem in
hoftem extendunt & porrigunt, ut projecta
fcuta & fimilia illuftravit Heinfius ad Vir-
gil. x. Aen. 186. ita projecti fluctus 18.309.
in terram ufque porrecti vid. fupr. b. 1. 442.
Liv. v11. 10. projicere laeva ſcutum. Clau-
dian. 1. in Rufia, 265,
Clypeusque trucem projectus in hoftem.
ut legendum puto, ubi nunc vulgo, porre-
cus. nam in uno codice reperi, provectus.
vid. & ad Val. Flacc. 1v. 268. Kirchman-
nus de funeribus lib. 111. 3. de decurfione
agens, re&te quidem hunc locum adducit, fed
Quae
tamen projectis pro abjectis, ut & Rutger-
fius ab Oudendorpio laudatus, pro jactis in
rogum fumfiffe videntur, quod decurfioni
non convenit, in qua armati milites decur-
rebant, ut loca alia ab eo producta often-
dunt, & verbum ambit hic decurfionem in-
telligi probat. promerens jectis MS. Cortii.
quod non capio, nifi per duriffimam tmefin
capias, projectis maerens.
736. Arcam] Aram etiam probabat Hein-
fius, fed recte arcam vindicavit Oudendor-
pius, qui tamen immerito carpit illos, qui
etiam in plebejo funere aram agnofcunt, quia
illa magnificentius quid notet. nam aut ne-
gandum eft, ullos e plebe rogo impofitos,
quod tamen innumeris ex locis conftat, ut
mox etiám vſ. 743. corpus vile rogo crema-
tur: nam & buſtum vocat, ut hic, quum
fervi & ultimi ex faece plebis in puteos pro-
jici folerent: aut fatendum eft, etiam ple-
bejorum rogos aras poffe dici, quia omnes
rogi, qualefcumque erant, in formam arae
conftruebantur, ut viri docti oftenderunt ;
fed divitum & potentiorum altiores & orna-
tiores erant. Deinde in Ovidii loco, arami-
nime diverfa eft a rogo, quia additur, flam-
ma parata rogo, fed flamma additur, ut ac-
cenfus jam rogus, ut centies occurrit, in-
tel igatur, & eft potius i 2]g ducîv ara,& flam-
ma pro incenfa face ara, five rogus, fubje-
Ff ff
&e
594
M. ANNA EI LUCANI
Quae lacerum corpus ficcos effundat in ignes.
Robora non defint mifero, nec fordidus uftor.
Sit fatis, o Superi, quod non Cornelia fufo
740Crine jacet, fubiciqué facem complexa maritim
Imperat, extremo fed abeft a funere bufti
Infelix conjux, nec adhuc a litore longe eft.
Sic fatus, parvos juvenis procul adfpicit ignes,
&to igne ardens; & ignotus debet effe Ovi-
dii luxurians ftilus, qui eamdem rem duo-
bus fynonymis folet millies exprimere. vid.
Voff. ad Val. Flacc. v. 24. ubi obitum, fu-
premaque funera apud Ovid. idem notare do
cet, & ita faepius alii, deinde arca hic prae-
ferri debet, quia illa recte, effundere corpus
in ignes dici poteft, non vero ara, ficcos ignes,
non ture, odoribus &c. nutritos.
738. Uftor] Auctor S. Germ.
740. Maritum] Marito volebat Heinfius,
at non pendeat a complexa, fed quod illa a-
liis imperet facem marito fubjici, dum com-
plectitur. Sed ita abfolute complexa, fine il-
lo, quem complectebatur, poni inconcin-
num videtur. Quid enim ample&ti poterat,
nifi corpus mariti? certe non facem. Sed
illam facem, complexa maritum, fubjici
jubet, quali indivulfa a marito fimul uri vel-
let, fi adfuiffet, faces Thuan. fec.
741. Abeſt a munere ] Codices fere aequo
numero variant, & funere etiam exhibent, ut
Oudendorpius etiam notat. qui rogat, quid
eſt funus buſti? fed fi quis regereret, quid eit
munus bufti? refponderet effe ultima officia,
pompam, exfequias, & cetera, quae dan-
tur mortuis. Atqui id funus magis & am-
plius_notare folet; quum munus bufti, pro-
prie fint ila tantum, quae in pompa fere-
bant, ut deinde in rogum, ut in facrificiis in
aram, conjicerentur: funus autem omnem
adparatum ad rogum ftruendum, exfequias,
& etiam ipfa cadavera jam parata aut impo-
fita rogo fignificet. vid. Serv. ad Virg. 11.
Aen. 539. qui dicit funus effe ipfum cadaver
jam ardens: fed notat omnia, quibus cele-
bratur funus, ut hic. ergo funera bufti fint
3
Cor-
& ipfum cadaver cremandum, & quae eo
pertinent; ut mox 671. fañere nullo rogus.
vid. ad Val. Flacc. vii. 643. ubi itidem va-
riant interpretes, & ita dona pompae & exſe-
quias conjungit Stat. v. Silv. r. 208. nec
quia extremum additur, aliquid huc facit,
quia aeque frequenter, extremum funus, ac
munus Occurrit, ut patet ex Valer. Flacc. v.
*14. & 25. & locis ab Heinfio ad Ovid. 111.
Met. 137. addu&tis, & a Broukhufio. ad
Propert. 1. xvII. 23. ubi ille corrigebat,
Illa meum extremo clamaſſet munere nomen.
pro vulgata, pulvere, quod tamen fine codi-
cum fide tentare periculofum, quum extre-
mus pulvis fit cinis conditus in urnam, quan-
do manes & defuncti nomen cieri folebant
ut Eleg. x1x. 6. idem Poëta.
Ut meus oblito pulvis amore vacet.
nam fi hoc licet, & hic licebit legere, fed
abeſt a pulvere buſti. & tunc nulla dificultas
in hoc loquendi modo fupereffet. agitur er-
go hic, an munus, an funus bufti rectius di-
catur. ego neutrum probo. Sed Lucani fin-
gularibus adfcribo, & utrum eligat le&tor
liberum ipfi relinquo arbitrium. Čortius ali-
ter rem expedit, conjiciens legendum effe,
Sed abeft a munere, buftis, vel juftis.
per izsżynon, quod an approbaturus fuiffet
doctis, dubito. rectius fuiffet, a munere ju-
fo, id eft, legitimo, follemni, ordinario.
Sed dixi jam faepius, nos, ubi quid incom-
mode dictum occurrit, velle faepius con-
cinniores facere auctores, quam re ipfa fue-
runt, & praefertim Lucanum, qui tot du-
ras phrafes adfectavit, quae ipfi relinquen-
dae funt. e munere Thuan. quart.
744. Corpus vile fuis] Corporis illaefi nul-
lo
PHARSALIA E LI B. VIII.
595
Corpus vile fuis, nullo cuftode, cremantes.
74sInde rapit flammas, femiuftaque robora membris
Subducens, Quaecumque es, ait, neglecta, nec ulli
Cara tuo, fed Pompejo felicior umbra:
Quod jam compofitum violat manus hofpita buftum,
Da veniam: fi quid fenfus poft fata relictum eft,
750Cedis & ipfa rogo, paterisque haec damna fepulcri,
4
lo Rottend. a m. fec. vile fui Voff. crema-
tus S. Germ. latet aliquid. fed vulgara ita
explicanda, ut incenfo igne, reliquerint
fui corpus, quod vile ipfis erat, ignibus, ut
confumerent, nullo manente, qui cuftodi-
ret illud.
745. Seminftaque Semuftaque plerique
libri. ut & infr. 786. & alibi. vid. Pier. ad
Virg. 111. Aen. 578. qui praefert feminfta,
quem fequor. rubora flammis Turr. fubdu-
cens quinque, mox, nec lecta Richel. cura
tuo Rottend. tert. S. Germ. & Voff. quod
nefcio an non melius, quia nullus cuftos
aderat.
747. Pompeji] Pompejo omnes fere, non
tamen video nullo fenfu dici Pompeji, quun
umbra illa felicior umbrâ Pompeji dici pof-
fit, ut vulgo loqui folent. Sed tamen ar-
bitror elegantius effe Pompejo, & remotius
a vulgo, & ideo corrupiffe inſcitos librarios
in Pompeji. ita lib. v11. 144.
Siliceat Superis hominum conferre labores.
pro Superorum, ubi vide. & ibid vf. 101.
Juftio. iv. 3. facinus nulli Tyranno comparan-
dum, pro Tyranni, vid, ibi Vorft, & ad lib.
11. Xtv. 10. Valer. Flacc. 11. 226.
notaque fonat voș conjuge major.
pro conjugis. Propert: 1. 18. 11.
Plus in amore valet Mimnermi verfus Ho-
mero,
pro Homeri, & ita defendi poffet lectio duo-
rum codicuìn apud Virgil. Ecl. VII. 22.
proxima Phoebo verfibus ille facit. fed con-
ftructio intricatior, quafi, carmina proxima
Phoebo facit dixiffet. Sed verfibus Phoebi re-
&tius, quam Phoebo. Apud Cicer. ad Brut.
Epiſt. 111. nullo mydo poterať canſſa Lepidi
Te-
diftingui ab Antonio, ubi Lambinus, ab An-
tunii, contra codices & Edd. veteres. fic lib.
v11. 130. facies fimillima leto, pro mortuis.
fic apud Varron. 1. de R. R. 11. §. 6. quod
oleum conferam Venafro;ubi l'enafrano Schoet-
genius; fed nihil move, quamquam & Vena-
fro potuit dixiffe pro Venafrano, ut folent il-
la adjective poni. & ita cape illa Val. Max.
V. v1. 3. dignam pietatem,quae, quod ad fo-
lidam gloriam attinet, feptem regibus praefe-
ratur. ubi inficeti librarii dederant, feptem
regibus praeferatur gloriae, pro regum. Sed
modus efto exemplorum, quae plurima ad
manum funt, novi & qui mallet, Pompeja
felicior umbra. fed ad talia opus eft auctori-
tate codicum, quae fi adfit, admitti pof-
fent.
748. Quod jam compofitum] Etiam impli-
citus locus. Égo, majore diftinctione pofita
poft umbra, hic novam periodum inchoa-
rem, & ita conftruerem: Da veniam, quod
manus hoſpita violet compofitum jam bu-
ftum; & cauffa veniae petendae eft, quiajam
compofitum buftum, quod violatum antea
dici non poteft; fed hoc cadaver jam in ci-
nerem collapfum, & quod fui urna condere
neglexerant, fubducto reliquo adhuc parvo
igne fe violare fatetur, fed excufat factum
quia Pompejo cremando ignes fubducit: non
ergo felicior erat illa umbra Pompejo, quia
violaretur ejus buftum, ut ex vulgari diltin-
tione dici deberet; quaenam enim illa feli-
citatis cauffa? Sed quia jam compofitum erat
illud cadaver, & fere in cineres lapfum, li-
cet omnis rogi materia nondum effet con-
fumta, & tantum Cordus reliquerit ignis,
quo confumeretur cadaver. violare vero au-
Ff ff 2
fus,
1
596
M. ANNAE I LUCANI
Teque pudet, fparfis Pompeji manibus, uri.
Sic fatur: plenusque finus ardente favilla
Pervolat ad truncum; qui fluctu paene relatus
Litore pendebat. fummas dimovit arenas,
755 Et collecta procul lacerae fragmenta.carinae
Exigua trepidus pofuit fcrobe. nobile corpus
Robora nulla premunt, nulla ftrue membra recumbunt:
Admotus Magnum, non fubditus, accipit ignis.
Ille fedens juxta flammas, O maxime, dixit,
760 Ductor, & Hefperii majeftas nominis una,
Si tibi jactatu pelagi, fi funere nullo
Triftior ifte rogus; manes, animamque potentem
Officiis averte meis: injuria fati
fus, quia lacerum & fparfum Pompeji cor-
pus jaceret, in cujus gratiam hanc veniam
petit, fi non exacte omnia obfervet in fune-
ribus obfervanda, quale erat cineres legere,
& in urnam condere, quod quia fui neglige-
bant, nec fibi crimini datum iri fperabat, fi
conditos cineres jacere pateretur, & Pom-
pejo officium praeftaret, poffet & compofitum
buftum, de rogo exftructo & parato vili illi
cadaveri, capi, quod violat, antequam pe-
nitus fit igne confumptum: ignem vero ex
rogo furari facrilegii inftar habebatur, & in-
faufti admodum ominis, forte quia rogus a-
ra erat, nec de ara rapere faces, nec accen-
dere lumen, fas erat. vid. Phaedr. Iv. Fab.
10. qui & vulpem rapientem facem ab ara
fingit 1. Fab. 28. ut Nofter, rapit flammas,
crimen exprimente verbo. hinc jam, quafi
umbra veniam dediffet & annuiffet, fubji-
cit, fi quid &c. cedis & ipfa rogs, ceterum,
violet tres libri, credis Turrian.
751. Teque pudet] Te pudeat MS. Cortii.
fic fatus multi. plenus finus Turrian, dein.
de, evolat Thuan. quart. Oifel & S. Germ.
quod non difplicebat Heinfio, fed pervolat
plus notat, celeriter eo perveniffe.
N
t
HOG
754. Pendebat] Dependet Thuan. fec.fe-
movit Turrian.
755. Collecta] Collata Rottend. follemni
variatione, vid. lib. 1. 477. v. 722. Mark-
land. ad Stat. 111. Silv. 11. 134. legit, col-
lata rogo. Sed contra codices & mentem
Poëtae, ut puto, qui nullum rogum effe
exftru&tum narrat, fed fcrobem; nulla ftrue
facta, nec fubditum, fed admotum ignem
dicit, & refutavit etiam Oudendorp. ad Fron-
tin. 11. XII. 2. nec obftat, quod mox di-
cat, triftior iſte rogus, ubi rectè, quia nume-
ros legitimi rogi hic implere non poterantil-
la fragmenta navis collata, & in fcrobem
conjecta; quare procul retinendum, quod
idem eft, quod non longe, prope, ut faepe
poni docent Grammatici. vid. ad Virgil. VI.
Eclog. 16. de fcrobe feminino genere egi að
Ovidii locum, ab Oudendorpio allatum.
Papias etiam vitioſe, ſcrobonem Lucanus etiam
dixit feminino genere. lege, fcrobem, ut in
fequentibus recte idem.
ว
756. Nobile corpus robora nulla premunt]
Quis umquam legit cadaveri impofita ligna
ut premeretur? Quum torus five lectus fum-
mo rogo imponeretur, & cadaveri oculi,
ante
PHARSALIAE LIB. VIII.
597
7
Hoc fas effe jubet; ne ponti belua quidquam,
765 Ne fera, ne volucres, ne faevi Caefaris ira
Audeat, exiguam, quantum potes, accipe flammam,
Romana fuccenfe manu. Fortuna recurfus
Si det in Hefperiam, non hac in fede quiefcent
Tam facri cineres: fed te Cornelia, Magne,
770 Accipiet, noftraque manu transfundet in urnam.
Interea parvo fignemus litora faxo,
Ut nota fit bufti; fi quis placare peremtum
Forte volet, plenos & reddere mortis honores;
Inveniat trunci cineres, & norit arenas,
775 Ad quas, Magne, tuum referat caput. haec ubi fatus,
Excitat invalidas admoto fomite flammas.
ante claufi, aperirentur, ut coelum adfpi-
ceret, & quum mox fequatur, nulla ftrue
membra recumbunt. Omnibonus recurrit ad
Hypallagen, pro, robora non premuntur a
corpore. reliqui tacent; poffet quidem capi
de toro, qui premit & artat corpus intra ta-
bulas vel pluteos, fed non tam augufti erant
tori, qui faepe convivales adhibebantur fu-
neri, ut premi inde corpus poffit dici, quare
nil fupereft, nifi ut legamus. nobile corpus
Robora nulla premit, non recumbit in ftrue,
ut mox explicat. fic & vivi dicuntur preme-
re torum, projis incumbere, vid. Ovid. 1. A-
mor. Iv. 15. & 111. Art. 721, & alios. Ja-
cens ergo in fcrobe corpus exigua & nuda,
& ad latera ejus exiguam ftruem, & admo-
tum ignem debemus intelligere. premit etiam
Cl. Dorvillius praeferebat. recumbent Ri-
chel. non ſubjectus capit Rottend tert. ſubje-
&us non capit quatuor Cortii. Si per libros
liceret, malim, arripit ignis, ut rapere & ra-
pidum de igne vidimus fupr. 111. 98. & hic
agitur de initio ignis, qui arripit materiam,
ut mox accenfus vf. 777. carpit, deinde mox
fequitur, accipe flammam.
760. Ductor ] Victor Rottend. fec. Auctor
Turrian, mox, funere nudo Thuan, quart.&
Car-
a m. fec. Rottend. fec. vid. fupr. 263. quod
& explicari poffet fine ullo, vel minimo ap-
paratu. fed vulgata fana eft. vid. fupr. 714.
763. Averte] Adverte Rottend. tert. mox,
hoc nefas effe Hamb. pr. hoc fatis Rottend.
tert. quidquid Rottend. pr. ponti ne Cortius,
cujus MS. ne quidquam bellua ponti. verfus
765. deerat a m. pr. Rottend. tert.
exi-
766. Exiguam] Heinfius conjiciebat,
guae q. p. a. flammae. quantum potes non eft
mutandum. vid. ad Val. Flacc. 1. 8. & cen-
ties apud Terentium & alios, quantum po-
tes,& quantum poteſt, occurrit: nec, licet ali-
quis quantam vellet, fc. flammam, mutanda
lectio. Liv. xx11. 1. pecunia collata, quan-
tum conferre cuique commodum effet, ubi non
opus quantam reponere. vid. fupra ad vf.11.
mox, fuccenfa manu, plurimi; manu efttres.
767. Recurfus] Vid. fupr. 1v. 514. quie-
Jcant Thuan. pr. & Richel.
770. Noftraque] Cortius conjiciebat, ca-
ftaque manu, ut de Cornelia capiatur. non
male, fi codices darent. poffet &, nataque
manu; fed noftra manu tranflatos cineres in
Italiam & acceptos a me, ipfa transfundet. af
fundet Hamb. fec.
771. Signemus] Signentur Turrian, a m.
Ff ff 3
fec
598
M. ANNA EI LUCANŤ
Carpitur, & lentum Magnus deftillat in ignem,
Tabe fovens buftum. fed jam percufferat aftra
Aurorae promiffa dies: ille, ordine rupto
780Funeris, attonitus latebras in litore quaerit.
Quam metuis, demens, ifto pro crimine poenam,
Quo te fama loquax omnes accepit in annos?
Condita laudabit Magni focer impius offa.
I modo fecurus veniae, faffusque fepulcrum
785 Pofce caput. cogit pietas imponere finem
Officio. femiufta rapit, refolutaque nondum
Offa fatis, nervis, & inuftis plena medullis
Aequorea reftinguit aqua, congeftaque in unum
fec. & nota Thuan, fec. ut nota fit bufto
Turr. & Barber. reliqui, buſti. male. fupr.
711. una nota eft Magno, ut apud Ovid, 11.
Faſt. 429. una nota eſt Marti'; ubi alii, Mar-
tis, nota vero non ipfum faxum, nam plura
in litore jacuiffe verofimile eft, fed titulus,
quo fignavit illud faxum verbis follemnibus,
Hic fitus eft Magnus, infr. 793. ut apud O-
vid. 11. Met. 326.
fignantque hoc carmine faxum :
Hic fitus eft Phaeton.
mox, forte velit Thuan. quart. &, mortis
reddere Rottend. fec.
777. Et lentum] Et laetum Richel. &
Barber. Magnus lentum quinque. deftillat
multi. lentum deftillat Magnus Cortius.
779. Aurorae praemiffa dies] Promiffa
quatuor, aurora praemilla dies Čortius. au-
rora promiſſa due Oudendorp. quod effet ex-
plicandum ab aurora, vel per auroram. Sed
-intricatior fenfus, five promiſſa, five prae-
miſſa legas, dies certe non praemittitur auro-
rae, fed aurora diei, unde ad Hypallagen
iterum confugit Hortentius, & ita apud Vir-
gilium 111. Aen. 589. dies ante auroram
ponitur, ubi Servius össę górego effe no-
tat; fed nifi capias aurorae, dativo cafu
dies promiffa, quae eam fequi debet ex ordi-
*
Par-
ne naturae, qui promittit diem fequentein,
hoc vix placet. quare ego praeferrem, quod
in Codice Bersmanni, & Ed. Venet. eſt
Aurorae permixta dies, ut fuerit crepuſcu-
lum ita dubium, ut nefcias an aurora fit,
an jam dies, five fol, (ut jam faepe vidimus
diem poni,) quum jam rubere incipit coe-
lum, fole nondum caput exferente, & ita
faepe de prima hac luce Poëtae folent loqui,
ut in exemplis ab Oudendorpio adlatis, &
hoc indicat percufferat aftra, id eft, hebe-
taverat, nondum fugaverat, fed ut fugam pa-
rarent, percufferat radiis fuis adhuc langui-
dis. ita ut in coelo jam lux effet, antequam
in terris aurora lucere inciperet. Sol vero
icere, percutere paffim dicitur, quae probare
nihil attinet illis, qui aliquem ufum Poëta-
rum habent. vid. fupr. 11.482.
781. Demens ] Clemens Thuan. quart.
ex follemni illa literarum d& el confufione.
vid. ad Ovid. tv. Trift. 1x. 3. & alibi, cri-
mine noftri omnes. fcilicet violati rogi al-
terius.
782. Quo te ] Qua Thuan. fec. exegit vō-
lebat Heinfius. aliud verbum futuri temporis
videtur requiri, nam praeteritum non fatis apte
convenit intervallo inter hoc tempus & Lu-
cani aetatem. Sed nefcio, quod fubftituam,
an
}
PHARSALIAE LIB. VIII.
129
}
x
4
Parva claufit humo.. tum ne levis aura retectos
790 Auferret cineres, faxo compreffit arenam :
Nautaque ne buftum religato fune moveret,
Infcripfit facrum femiufto ftipite nomen : (pulcrum
HIC SITUS EST MAGNUS. plaçet hoc, Fortuna, fe-
Dicere Pompeji, quo condi maluit illum,
795Quam terra caruiffe focer? temeraria dextra
+
Cur obicis Magno tumulum, manesque vagantes
Includis. fitus eft, qua terra extrema refuſo
Pendet in Oceano. Romanum nomen, & omne
Imperium Magno eſt tumuli modus. obrue faxa
800Crimine plena Deum. fi tota eft Herculis Oete,
an jactabit, memorabit, aut fimile. an acce-
pit, in omnes annos celebrandum, ut quafi
promiferit, famam non tacituram tuas lau-
des, quafi receperit & promiſerit id fama.
Cortius ad Plin. v1. Epift. 15. in verbis; a
capis compofitis, aliquid reciproci ineffe do-
cet. itaut effet pro, famam accepifti in omnes
annos. fed & accepit, fcilicet ab illo tempo-
re ad Poëtae aetatem, & deinceps in omnes
annos praedicandum. laudaret Rottend. tert.
784. Sepulchrum] Petrus Dorvillius ma-
lebat, fallufque fepulchro pofce caput.
786. Rapit] Capit Thuan. fec.
787. Offa fatis, nervis &c.] Heinfius di-
ftinguebar. offe fatis nervis, & inuftis &c.
mox, reftringuit Turr. clufit_multi. & re-
jectos Rottend. tert. & a m. fec. Barber, ali-
ter etiam codd. Oudendorpii, ubi revulsos
eft petitum ex vf. 844. fed retectos unice ve-
rum; id eft, dejecta humo nudatos, ut apud
Suet. Aug. 78. retecti pedes funt veftimen-
tis nudi, ubi etiam Torrentius rejecti male-
bat. fed vide quae ibi notavimus. & ita No-
fter utitur hoc verbo lib. 1x. 153. & 768. fic
loca retecta & calida dixit Varro 1. de R. R.
51. quae Scaliger kudieva, & expofita foli ex-
plicat. Cl. Dorvillius etiam tentabat parca
claufit bumo.
*
Et
792. Infcripfit] Inferibit Thuan. fec. &
Turr. cefpite Rottend. tert. & hic femufto li-
bri multi.
793. Placet hoc] Per interrogationem uf
que ad facer? dat Oifel. & editi multi. re-
&te, acerbus eft farcasmus. vid. v11.58, &
alibi.
795. Quam terra caruiffe] Id eft, infepul
tum abjici explicant interpretes. Sed tuncin-
ventum poftea magna cum pietatis oftenta-
tione potuiffet Caefar fepelire. quare ego ma-
lim capere, quam mari mergi, in quo flui,
tans cadaver reperit Cordus, tunc omnis ma-
teria oftentationis fuiffet ademta, & tunc va-
gantes manes, qui non poterant condi &
expiari, femper Caefari graves fuiffent.
796. Vagantes] Vagantis Hamb. fec. ju-
gantes Richel, quod nefcio quid velit.
797. Refuſo] Recufo Rottend. fec. Cor-
tius edidit, refufum tendit in Oceanum, & prae-
terea conjicit vel pergit, vel vergit. de refu-
fo Oceano vid. lib. 11. 618. pendere vero
dicitur terra, quia undique cincta aquis in
medio quafi pendere videtur. ut Ovid. 1.
Met. 30. & alii, mare fuftinere & ferre ter-
ram dixerunt. vel quia additur, extrema ter-
ra pendet, id eft, non latius extenditur, ut
pendere opera interrupta dicuntur, Virgil. xv.
Aen.
600
M. ANNA EI LUCANI
Et juga tota vacant Bromio Nyfeïa; quare
Unus in Aegypto eft Magni lapis? omnia Lagi
Rura tenere poteft. fi nullo cefpite nomen
Haeferit, erremus populi, cinerumque tuorum,
805 Magne, metu nullas Nili calcemus arenas.
*
1
#
Quod fi tam facro dignaris nomine faxum?
Adde actus tantos, monumentaque maxima rerum:
Adde trucis Lepidi motus, Alpinaque bella,
Armaque Sertorî, revocato Confule, victa,
810Et currus, quos egit eques: commercia tuta
Gentibus: & pavidos Čilicas maris, adde fuba&tam
Barbariam, gentesque vagas, & quidquid in Euro
Regnorum, Boreaque jacet. dic femper ab armis
Civilem repetiffe togam: ter curribus actis
Aen. 88. quod ftare dixit Florus IV. 12. fa-
&tum, ut imperium, quod in litore Oceani
non fteterat, in ripa Rheni fluminis ftaret.
798. Et omne] In omnem S. Germ. Im-
perium Magnum Thuan. quart, imperium ti-
tuti Magno Richel. & Heinfian, tumuli eft
multi. eft deerat Turrian, obrue faxi S. Germ.
faxo Voff, crimine plana Thuan. fec. Oeta,
Voff, tota vagant Thuan, fec. ita variatur lib.
11. 583.
802. Magno] Eft Magno multi. Magni
plures. Magni eft lapis Thuan. pr. Magni pro-
bat Cortius ad Plin. 11. Ep. 1. §. 7.
803. Rura] Jura Oifel. arva tres, quod
Cortio placuit. potes Rottend. fec. cefpite nu-
men Richel. vid. infr. 860. unde forte peti
tum. preſſeris Thuan, fec. Heinfius malebat,
Sepferis,& majorem diftinctionem tollit poft
hoc verbumi, ut Cortius, qui ponebat poft
poteft, non male. cefpite hic de quacumque
parte terrae capiendum. fi in tota Aegypto
nomen tuum non legeretur. ita cefpes fae-
pe Avieno dicitur:
804. Haeferit] Haeremus Rotterd. tert.
Nili nullas tres..
• 806, Tam facro] Tam claro tres Cortii.
noftri, facro.
Con-
807. Monumentaque] Heinfius, & Mark-
landus ab Oudendorpio adductus, volebant,
momentaque. ego dubius haereo. nam mo-
menta rerum poffent dici, quia Pompejus
faepe magnum momentum rerum fuit, &
effecit, ut in hanc vel illam partem res in-
clinarent. vid. ad lib. 111. 337. non tamen
monumenta rejicio, quod omnibus codicibus
nititur, & a&tubus melius convenit, quorum
monumenta erant,tropaea, provinciae, trium-
phi &c. quae funt monumenta ; fic Vellej.
Paterc. 11. 38. Syria Pontusque Cn. Pompeji
virtutis funt monumenta. vide quae dixi in
praefatione ad Vellejum.
>
808. Traces] Trucis multi, ambigue, an
pro truces an trucis Lepidi. & miror bic
truces habere Cortium, qui alias accufativos
illos in is ubique intrudit. Sed truces homi-
nes facilius reperias, quam motus: Statius
tamen 11. Theb. 300. trucem ſecreta move-
bat invidiam. & ipfe Horat. 1. Ep. xix. ult.
truces inimicitias. quare eligat quisque, ut
lubet.
811. Pavidos maris] Non placuiffe Hein-
fio oftendit obelus adpofitus, nihil tamen ten-
tavit. cogitabam olim, cupidos, ut iftae voces
lib.
}
PHARSALIAE LIB. VIII.
601
815Contentum patriae multos donaffe triumphos.
Quis capit haec tumulus? furgit miferabile buftum
Non ullis plenum titulis, non ordine tanto
Faftorum: folitumque legi fuper alta Deorum
Culmina, & extructos fpoliis hoftilibus arcus,
820 Haud procul eſt ima Pompeji nomen areña,
Depreſſum tumulo, quod non legat advena rectus,
Quod nifi monftratum Romanus tranfeat hofpes.
Noxia civili tellus Aegyptia fato,
Haud equidem immerito Cumanae carmine Vatis
825 Cautum, ne Nili Pelufia tangeret ora
Hefperius miles, ripasque aeftate tumentes.
Quid tibi faeva precer pro tanto crimine tellus?
Vertat aquas Nilus, quo nafcitur orbe, retentus,
lib. 11. 52. commutatas vidimus. Sed pavi-
dos maris poteft fignificare, qui fuba&ti a
Pompejo & expulfi mari, jam non audent
mare tentare: Sulpitius in mediterranea loca
tranflatos explicat, unde fcilicet defueti ma-
ria adfpicere, jam pavent ad ejus confpe-
&um, fic timidus lucis Senec. de vita beat.
cap. xx1. mox, barbariam plerique libri.
815.Contentum] Contemptus S. Germ. mul-
tos patriae etiam multi.
817. Non ullis] Nox ulli Thuan. tert. mox,
fatorum idem. Factorum Voffian. quod Cor-
tius recepit. Heinfius prius tentabat,geftorum,
fed deinde vulgatam reliquit fuo loco. Ordo
faftorum eft continuata feries magiftratuum
& Imperiorum, quibus ornatus Pompejus
implevit faftos. ut fupr. h. 1. 269. de Ma-
rio.
An Libycae Marium potuere ruinae
Erigere in fafces, plenis & reddere faftis?
praeterea im tatum hic fuifle Horatium IV.
Od. 14. Per titulos memoresque faftos, no-
tabat Cl. Dorvillius. Jolitamque Hamb. fec.
non vero jungerem furgit: miferabile bu
ftum non furgit plenum titulis ullis &c.
819. Exftructos) Inftructos malebat Hein-
Et
fius; fed nihil opus. ex ipfis fpoliis, arcus
erectos & exftru&tos indicat. fic exftructus
mons vf, 695. ubi etiam Codex unus, inftru-
dus. fic apud Juſtin, xv111, 6. pyra in ulti-
ma parte urbis exftructa. ubi codex Oxon.
inftructa, & hinc lib. 11. 70. inftrumenta vo-
cat apparatum funereum, ubi exftrumenta
duo codices.
bri.
821. Depreffum] Impreſſum quinque li-
823. Civili Civili eft Ed. Steph.
824. Immerito] Merito ett in Thuan. tert.
Hamb. pr. & Oifel. quod poffet forte verum
effe, ut diceret haud merito, id eft, fruftra,
immerito, caviffe Sibyllam, ne exercitus Ro-
manus intraret Aegyptum, quum Romani
receperint foediffima facra Ifidis &c. & Ae-
gyptus teneat Pompeji manes, quos nondum
repetivit Roma. Et Caefar etiam cum exercitu
intraverit, neglecta Sibylla, Aegyptum, &
ipfi pro poena temeratae religionis, honos
erecto templo fit redditus. carmina Oifel.
cautum eft Barber. Cantum ineptum eft. cau-
tum ne, pro vetitum paffim occurrit. Suet.
Caef. 18. & alibi faepe. tangeret arva Hein-
fian. a m. pr.
825.
Gg gg
*
602
M. ANNA EI LUCANIC
3
Et fteriles egeant hibernis imbribus agri
830 Totaque in Aethiopum putres folvaris arenas.
Nos in templa tuam Romana recepimus Ifim,
Semideosque canes, & fiftra jubentia luctus,
Et quem tu plangens hominem teftaris Ofirim:
Tu noftros, Aegypte, tenes in pulvere Manes.
835 Tu quoque, quum faevo dederis jam templa tyranno,
Nondum Pompeji cineres, o Roma, petiſti :
Exful adhue jacet umbra ducis. ſi ſecula prima
Victoris timuere minas; nunc excipe faltem
826. Tumentes] Vir Do&tus apud Cor-
tium, carentes, ex codice fuo.
827. Pro tanto] Tanto pro Thuan. pr. &
ita Cortius edidit.
828. Vertat] Pertat & a m. fec. perdat
Oifel, male. Ovid. v. Epiſt. 31.
Xanthe retro propera, verfaeque recurrite
Lymphae.
ut fteriles Thuan. pr. a m. fec. putris Voff.
831. Accepimus] Recepimus Thuan. quart.
Hamb. fec. & Furr. a m. fec. & multi Cor-
tii. Ovid. XIV. Met. 608. temploque arisque
recepit. Ifim plurimi.
822. Semideosque canes] Semideosque deos
Hamb. pr. Cortius conjiciebat, femihomi-
nemque canem; cum amato fibi toties hiatu.
forte, femiferosque Deos. ut canes a gloffa-
tore fit. nam canes femideos dici vix videtur
tolerabile.
833. Tuplangens] Plangis S. Germ. & Oi-
fel. unde Heinfius faciebat,
Et quem, dum plangis, hominem teftaris,
Ofirin.
certe illud tu ter repetitum offendit aures.
836. Petiti] Piafti Scaligerum probare
notaverat Heinfius. ut lib. 18. 1092.
Et placate caput, cineresque in litore fufos
Colligite.
& fupr. vf. 772. placare peremtum. petiftis
quod in uno Voffiano eft, poteft defendi, ut
Óvid, 1v. Faſt. 157. Roma confuluiftis anum.
ubi vide, & fupr. ad lib. vii. 556. ja&ura
Offa
eft eruditae notae, quod hoc ignoraverit Cor
tius.
837. Secula prima] Prifca Edd. veteres.
fed codices conſtanter retinent, frima. vid.
lib. x. 151. mox timuere manus, unus
Heinfii, ut faepe in his vocibus variarunt
librarii. vid. ad Ovid. 1. Amor. vII. 46. &
alibi.
839. Si nondum] Si necdum Oifel. mox,
quis bufta tenebit Rottend. tert.
?
S41. Quis facris] Qui Richel, merebitur
umbram quatuor Cortii. moviffe videbitur
tres ejusdem. urnam quatuor e noftris. Cor-
tius conjiciebat,
Quis facram dignus moviſſe videbitur um-
bram.
Sed an movere umbram re&te & fenfu facili
dicatur, dubito, qui eſt fine dubio in move-
re urnam: neque ideo rejicienda erat, quia
Cordus nulla urna cineres Pompeji condidit:
nam fi illi collecti Romam deberent trans-
ferri, debuiffent in hoc ipfo furtivo fepul
chro collecti, condi in urnam, & i Ro-
mam tranſportari, & hoc eft movere, urnam,
alio transferre, alio fenfu ac cineres movere
ſupm vf, 529. & hoc fequentia indicant, velit
uti noftro Roma finu. in finu enim & offa le-
&ta ponebantur, ut lib. 18. vf. 60. & hinc in
urnam condita in fepulchrum portabantur.
quo jocans refpicit Martialis vi11.57.
Collegitque finu fragmenta noviſſima fracti
Oris, & adgefta contumulavit humo.
Ovid.
P HAR SALÍA E LIB. VIII.
603
}
B
d
Offa tui Magni, fi nondum fubruta fluctu
840Invifa tellure fedent. quis buſta timebit?
Quis facris dignam moviffe verebitur urnam?
Imperet hoc nobis utinam fcelus, & velit uti
Noftro Roma finu: fatis o nimiumque beatus,
Si mihi contingat manes transferre revulfos
845 Aufoniam, fi tale ducis violare fepulcrum.
Forfitan aut fulco fterili quum pofcere finem
A Superis, aut Roma volet feralibus Auftris,
Ignibus aut nimiis, aut terrae tecta moventi:
Ovid. 1111. Met. 426.
Inque finu cineres fecum tulit Hectoris.
& ita ex peregrina terra in patriam portaban-
tur cineres & offa, in urnam condita, un-
de mandatum illud uxori ab Ovidio 111.
Trift. 111. 65.
Offa tamen facito parva referantur in urna.
Sic Germanici cineres Agrippina finu tulit,
apud Tacitum 11. Ann. 75. hoc vult ergo
Lucanus. Quis dignam facris, id eft, quae
colatur, hanc urnam movere & transferre
Romam verebitur? nullus enim fepulchri,
(quod non juſtum erat lib. 18. 5 violati
poenae metus erit, & vel meo finu utatur
Roma, quo portabo in patriam. fic mox,
feret tua buſta facerdos, ubi buſta funt offa,
cineres urna condita. Cl. Dorvillius cre-
dens in vulgata deeffe non, quis non bufta
timebit, legebat haec continuata ferie verbo-
rum
Qui bufta timebit,
Qui facris dignam moviſſe verebitur umbram,
Imperet hoc. &c.
ut fubintelligat, qui timebit, & verebitur, is
imperet hoc nobis. recte, ut puto.
842. Imperet boc] Haec Rottend, pr. uti-
mam nobis Hamb. fec.
844. Transferre revulfos Aufoniam] Nihil
variant noftri, nifi quod Aufoniae in tribus
fit, ut & in aliorum quibusdam, fed transfer-
re Aufoniaex pro in Aufoniam jure damna-
vit Oudendorpius. forte poffet mutata di-
ftin&tione ita legi,
Con-
Si mihi contingat manes transferre revulsos,
Aufonii fi tale ducis violare fepulchrum.
tunc enim indignationi conveniens oppofitio
erit, & tale erit tam humile, abjeétum, in-
confpe&tum, & non juftum, nec religione
munitum Romani ducis fepulchrum : nam
aliter ducis fepulchram non addito, cujus
gentis ducis, languidum erit, licet adpareat
de Pompejo agi, & alibi ita abfolute loqua-
tur. & ita dux Hefperius x. 376. Latius 18.
546. Si Auſuniae retinendum, aeque Dux
Aufoniae, atque Aufonius poteft dici ; & illa
centies in MS. mutantur. ut Aemathiae cam-
pi, & Aemathii mox lib. 18. 15. & alibi. ele-
gans quoque, fi noftram diſtinctionem fer-
ves, eft conjectura Heinfii, qui pro tale vo-
lebat, vile, ut fit,
Aufonii fi vile ducis violare fepulchrum.
ita fupr. 393. vilia bufta. in Hamb. fec. erat,
Aufoniam, & fi tale, manes hic notare ca-
daveris reliquias videbimus infr. lib. 1x. 150.
848. Ignibus aut nimiis] Aut nimbis e
noftris Rottend. fec. & Richel, quod poffet
admitti, ut de imbribus, nive, & in genere de
tonitrobus, fulminibus, procellis, quibus
faepe Romani, quum tacta effent loca, ad
procuranda haec prodigia, Deos adibant, a-
gatur. nam nimbi, id eft, pluviae prodigio-
fae, tempeftatibus a Poëtis jungi folent. vid.
quae dixi in Jove Fulgerat. cap. v. Si quis
ignibus nimiis retinere velit, non de incen-
Gg gg z
dio,
604
M. ANNAEI LUCANI
Confilio, juffuque Deum tranfibis in urbem,
850 Magne, tuam, fummusque feret tua bufta facerdos.
Nam quis ad exuftam, Cancro torrente, Syenem
Ibit, & imbrifera ficcas fub Pliade Thebas
Spectator Nili: quis rubri ſtagna profundi,
Aut Arabum portus mercis mutator Eoae,
855 Magne, petet, quem non tumuli venerabile faxum,
Et cinis in fummis forfan turbatus arenis
Advertet? manesque tuos placare jubebit,
Et Cafio praeferre Jovi? nil iſta nocebunt
Famae buſta tuae. templis, auroque ſepultus
dio, fed vel de fulminibus, vel de nimio
aeftu folis capiat. ut lib. 18. 375.
Et fpes imber erat nimios metuentibus ignes.
Sic nimii foles fupr. 164. moventis Richel.
849. Fufuque] Vifuque Hamb. pr. quod
de fomnio, quo monerentur Romani, pof-
fit capi, ut faepe in Lapidibus ex vifu &c.
fed quia femper hae voces propter fimiles li-
terarum ductus permutantur, nihil puto no
vandum.
850. Summusque feret] Summisque Bar-
ber. ferit fua Thuan. quart. Heinfius, quum
infolentius videretur, basta pro cineribus ca-
pi, corrigebat, feret tibijufta. Sed bufta pro
urna poffent capi, quae cineres habebat. ut
fupr. 529.
Buftum cineresque movere
Theffalicos audes.
& Nofter varie hac voce uti folet. Sed fi
Heinfii conjectura non difplicet, poterit il-
luftrari ex iis, quae adtulit ad illa Ovidii Iv.
Trift. x. 8o.
matri proxima jufta tuli.
ut pro bufta ibi legendum docuit, & apud
Statium faepe has voces commutatas vidi
ut v1. 169. VII. 119, X11. 34, ut & jufta da-
re alicui, ut infr. 1x. 67.
851. Nam quis] Cortius, nunc quis, fine
ulla auctoritate fcriptorum. ad exhauftam
tres. vid. ad Virgil. 111. Georg. 432. Syenem
Vi-
plurimi. umbrifera tres. fub Plyade Thuan.
pr. Pliade plerique. Nili fectator, quod in
tertio Voffian. érat, etiam non ineptum fa-
ceret fenfum. ut enim fequi regiones &c.paf-
fim dicimus: vid. Drakenb. ad Sil. lib. 11.
86. ita hic proprie ille, qui per ripas Nili e-
jus fontes vult inquirere, poffet fectator di-
ci. Sic apud Virg. lib. Ix. 490. Quo fequar,
exponit Servius, inquiram. quia tamen info-
lentius dictum videtur, vulgatam retineo.
Spectator enim hic de eo, qui videre cupit
Nilum, vel ejus fontes. vide quae diximus ad
Nemef. in Cyneget. vf. 68, mox, qui Oi-
fel, rubi S. Germ.
855. Petet Petit Rottend. pr. & tert.
mox, placare libebit quatuor, & quidam Cor-
tii. jubebit Thuan, tert. & Oiſel. juvabit plu-
ritni. licebit duo. pro avertat, avertet multi.
advertet etiam editi quidam. utraque lectio
fatis tueri locum fuum poteft. nam & res
dicitur advertere aliquem, quum ejus oculos
ferit, vel animum movet. ita faepe Tacitus,
vide Commentatores ad lib. xiv. Annal. 43.
fed nec avertet, fcilicet a via & itinere in-
ftituto ad vifendum fepulchrum, caret fua
gratia. quare Lectoris arbitrio hoc relinqui-
mus. vid. ad Virgil. 1v. Aen. 106. praefer-
rem tamen advertet, quia cinis turbatus in
fummis arenis viatorem, per eum locum eun-
tem, movebit, ut fub eo aliquid latere cre-
data
1
PHARSALIAE LI B. VIII.
`605´´
860 Vilior umbra fores: nunc eft pro numine fummo,
Hoc tumulo Fortuna jacens. auguftius aris
Victoris Libyco pulfatur ab aequora ſaxum.
Tarpejis qui faepe Deis fua tura negarunt,
Inclufum Thufco venerantur cefpite fulmen
865 Proderit hoc olim, quod non manfura futuris
Ardua marmoreo furrexit pondere moles.
Pulveris exigui fparget non longa vetuftas
Congeriem, buftumque cadet, mortisque peribunt
Argumenta tuae. veniet felicior aetas,
870 Qua fit nulla fides faxum monſtrantibus illud:
}
dat: qui cinis turbatus non inde avertet in
aliam partem, fed ibi refiftere faciet, ut no-
ut no-
tato loco facra ibi manibus faciat: & hoc,
firmat fequens jubebit; fcilicet animadver-
fus cinis religione movebit, & jubebit ma-
nes placare. de veneratione tumulorum vid.
Cort, ad Plin. 111. Epift. 7. avertit Thuan.
pr.
858. Cafio] Vicinum Cafio monti fuiffe
hoc fepulchrum docuit ad Solini cap. xxv.
Salmafius. mox, templisque aurique Rot-
tend. pr.
860. Nunc eft] Nunc & tres. nunc es to-
tidem. pro nomine Turrian, am. ſec.
861, Auguſtius] Anguftius Hamb. pr. a m.
fec. per aras hic intelligit Turneb. xxvI.
Adverf. 23. infulas Aegates, quem refuta-
vit bene Ruaeus ad Virgil. 1. Aen. 108.
Quum vero victor dici nequeat Pompejus,
qui proelio Pharfalico fuperatus eft (nam
male Scholiaftes capit de Caefaris templo)
Heinfius legebat, Ductoris, ut centies Pom-
pejus dux dicitur, ut fupr. 845. & 18. 138. &
alibi, ut ita ductoris faxum dicatur auguftius
quibufcumque aris: per quas intelligo Cae-
faris victoris aram, quam in ejus funere ere-
xere, & quam columnam vocat Sueton. in
ejus vita LXXXV, ubi vide commentatores, &
fupra VII.459. hac multo auguftius hoc fa-
xum, quod memoravit vf. 790, fore dicit
་
At-
Poëta. De aris & templis hic non agitur,
fed ad illam aram facra facta dicit Suetonius.
vid. lib. 1x. 602. pulfatur in aequore. plu-
rimi, quod recepit Čortius & Oudendor-
pius.
863. Saepe] Sede Thuan. quart. negarant
Thuan. fec.
864. Thufco] Varie tentavit Heinfius.clu
fum femufto, inclufum ambuſto, vel affuſo, ut
lib. 1x. 488. fed Thufcus cefpes poteft effe
ab auguribus aggefta terra, qua condebatur
fulmen, & fiebat Bidental. ut lib. 1. 606.
vid. Jovem Fulgerat. cap. v11. in fin. ubi
inclufum ambufto v. cefpite fulmen mihi non
difplicuiffe oftendi. fed metuo, ne inclu-
fum numen repetierit librarius ex lib. vi.
253.
865. Manfura futuris] Menſura Rott. pr.
manfura fepulchri Thuan. pr. & Edd. quae-
dam. futuris fere omnes. Heinfius, fuperftes
conjiciebat. faturi pro pofteris recte quidem
capi poffunt, fed videndum, an manſura futu-
ris moles, eleganter dicatur, pro ad pofteros
duratura. Quid fi futuris neutro genere ca-
piatur a futura? ut manere futuris tempori-
bus dicatur, ut terris manere lib. 18 89. pro
in terris, & ita nofcere futura lib. v. 129. &
paffim ; & hoc indicet in fequentibus, fparget
non longa vetuftas congeriem, de voce man-
Sura vid. fupr. vf. 74. fed locus hic nondum
G
§ 88 3
ef
{
606
M. ANNAEI LUCANI PHARSALIAE LIB. VIII.
M
Atque erit Aegptus populis fortaffe nepotum
Tam mendax Magni tumulo, quam Creta Tonantis.
eft fanatus: proderit haec Thuan. quart.
male. vid. Cort. ad Plin. 11. Ep. 12.
868. Cadet] Cadent Rottend. pr. & Ri-
chel. mox, veniat Thuan. pr. & monftran-
tibus illud fere omnes.
871. Erit] Erat Hamb. fec. unde Heinf.
eat. Aegyptos Rott. fec. a m. fec. & Cor-
tius.
FINIS LIBRI VIII
*
M. AN:
{
$
Pag. 607
M. ANNAEI LUCANI
PHARSALIA E
3
}
*
LIBER
NONU S.
F
+
ARGUMENTU M.
At non in Pharia dicit, quod bella Catoni
Libertate placent, qui Sextum multa minantem
Corripuit, poftquam fcivit de funere Magni.
Atera pars multos correctos voce Catonis
*Dicit, per Syrtes fore multa pericula * paffos.
Tertia, quod Caefar fimulavit flendo dolorem,
Nec doluit, faevus generi cervice reciſa.
T non in Pharia manes jacuere favilla,
Nec cinis exiguus tantam compefcuit umbram:
Profiluit buſto, femiuftaque membra relinquens,
Degeneremque rogum, fequitur convexa Tonantis :
5 Qua niger aftriferis connectitur axibus aër,
Quodque patet terras inter, lunaeque meatus
*Pafos] Forte, falli.
2. Nec cinis ] Non Rottend. tert.
3. Semiuftaque] Semufta alii, ut fupra bis
terve. Barthius ad Stat. x. Theb. 35. haec
inepta pronuntiat, quia anima jam relique-
rit corpus & membra, quum caput abfcin-
deretur, non quia cremaretur truncus: fed
de manibus agitur, id eft, umbra, quae di-
verfa ab anima, circumvolitabat buftum il-
lud, nunc vero relinquit membra femiufta,
Se-
& rogum vilem, & in coelum abiit. & ipfe
Barthius faepe notat Poëtas fingere umbras
circumvolitare cadavera, donec confumta
fint corpora. vid. ad Stat. v. Theb. 163. x.
355. XII. 151. & 159. & faepe alibi. Um-
bram & animam diverfam ftatui a Poëtis
probarem, nifi & tironibus notum fci-
rem.
5. Niger] Ita di&us, quia inter verum
lumen coelefte, & noftram terram, quafi
ΠΟΣ
1
608
M. ANNA EI LUCANI
ΙΟ
Semidei manes habitant, quos ignea virtus
Innocuos vitae, patientes aetheris imi
Fecit, & aeternos animam collegit in orbes.
10 Non illuc auro pofiti, nec ture fepulti
Perveniunt. illic, poftquam fe lumine vero
Implevit, ftellasque vagas miratus, & aftra
Fixa polis, vidit quanta fub nocte jaceret
Noftra dies, rifitque fui ludibria trunci.
15 Hinc fuper Emathiae campos, & figna cruenti
Caefaris, ac fparfas volitavit in aequore claffes;
Et fcelerum vindex in fancto pectore Bruti
Sedit, & invicti pofuit fe mente Catonis.
Ille ubi pendebant cafus, dubiumque manebat,
nox interjaceret. vid. mox vf. 13. non ve-
rum lamen, ut mox vf. 11. vel purum, ut
alii, aether Rottend. fec. piger vir do&tus a-
pud Oudendorpium, forte inductus loco ex
lib. VI. 107. fed ibi alia res eft.
6. Quodque patet] Quoque Turrian. jacet
Rott. tert. patens Thuan. fec. & Rottend.
fec. laborant hic admodum interpretes. Cor-
tius fequentia, femidei ufque ad fecit, inclu-
dit parenthefi, & tunc patet fervandum, quia
copula & ante aeternos non conveniret r
patens, fed ejici deberet. ego tamen cum
Gronovio patens praeferrem, & conjunge-
rem cum habitant, & quod patens habitant
ſemidei, id eſt, manes illuftrium defun&to-
rum, quos patientes aetheris iftius imi fe-
cit virtus, & conlegit eorum animas (ita
etiam Thuan. pr.) in orbes aeternos, id eft,
ftellas. patens dici pro loco amplo & vacuo,
docet locus Flori lib. 111. 5. ubi arcanum
patens, vocat facrarium templi Hierofolymi-
tani, ftatuis & ornamentis, quae in gen-
tium templis confpiciebantur, carens. nifi quis
vellet capere, pro arcanum tibi patens, quod
coacti fpectandum dare Pompejo Judaei.
8. Vita] Vitae Rottend. fec. & S. Germ.
a m. fec. & Cortius. fic infons culpae, & cul-
Quem
pa varie dant codices apud Livium lib. xx11.
XLIX. §. 7. genitivus vero hic non ideo re-
pudiandus, quia concurrunt duo genitivi
qui reguntur a diverfis adjectivis, innocui &
patientes. Quod eo minus eft moleftum
quum etiam conjungantur genitivi faepe
quorum alter a genitivo, etiam nullo adje-
tivo interjecto, pendeat. ut lib. x. 402.
pars maxima turbae
>
Plebis erat Latiae.
pro e plebe Latina, fic apud Ciceron. x. E-
pilt. 3. maxima orbitate reipublicae talium vi-
rorum. ubi vide Cortii notas. & ad lib. 1. Ep.
7. & 22. & hoc frequentiffimum eft. hoc
etiam loco, omiffa copula, poteſt ſubin-
telligi, innocuos vitae, & patientes ae-
theris, quod moris effe Lucano faepius no-
tavit Oudendorpius, ut mox ad vſ. 25. aëris
imi Rottend, tert, animas Thuan. pr. fed ani-
mam poffe retineri, licet de pluribus dicatur,
patebit ex illis, quae diximus ad lib. v1.100.
vid. & inf. 380," & 788. & ad Virgil. 1. Aen.
$79. internos orbes vir doctus apud Cortium,
nefcio quo fenfu, an circulos illos feptem
Planetarum, de quibus idem ad 11. Aen. 255.
& VI. 127. quod verofimile ob fequentia vf.
13. vellem hac myfteria nobis explicuiffet.
**
11.
PHARSALIAE LIB. IX.
609
+
+
20 Quem dominum mundi facerent civilia bella,
Oderat & Magnum, quamvis comes iffet in arma,
Aufpiciis raptus patriae, ductuque Senatus.
At poft Theffalicas clades jam pectore toto
Pompejanus erat. patriam tutore carentem
25 Excepit, populi trepidantia membra refovit,
Ignavis manibus projectos reddidit enſes:
Nec regnum cupiens geffit civilia bella,
Nec fervire timens. nil cauffa fecit in armis
Ipfe fua totae poft Magni funera partes
30 Libertatis erant: quas ne per litora fufas
Colligeret rapido victoria Caefaris actu,
Corcyrae fecreta petit, ac mille carinis
J
11. Illic] Illuc Rott, fec. & S. Germ. il
li Rott. fec. a m. ſec, ſe poftquam Voff. mox,
mirata quinque.
14. Polis Poli Rott. fęr, ut vidit Servius
ad Virgil. vi. Aen. 127.
15. Hinc]-Hic Voffian. mox, & ſparſas
Rott. tert. in aequora Thuan. fec.
18. Se mente] Se membra Thuan. fec. fal-
tem, in membra ſcripfiffet. mox, pendebat
cafus quatuor. quem dominum mundi multi.
mundi quem dominum volebat Cortius. fa
ciant Thuan. pr.
21. Iffet in arma] Ita omnes noftri, nec
audiendi qui effet dant. vid. Ovid. 1. Art. 301.
& Tritt. ix. 31. & ad Sil. xv. 151. & Stat.
1 v. Silv, v1.81. & ſupr. 111. 184. & ita Stat.
X. 9. dixit,
portaeque ineuntibus arma
Anguftae populis.
ubi Lutatius, effe anaſtrophen pro euntibus
in arma notat, ambigua autem conftructio,
an ifſet in urma, an iffet raptus in arma,
comes in arma, ut apud Ovid. xvIII. Ep.
.60.
an
Et comes in noſtras officiofa vias.
vid. infr. h. 1. 1105. Oudendorpii notas.
22. Raptus] Memoriae, credo, nimis
Ab-
confidens Heinfius ad Val. Fl. 1v. 161. lau-
dat, captus. mox, Theffalias Cortius iterum
fine fcriptis.
25. Excepit, popul] Ita plurimi. quatuor,
Excipit, & malim fcripfiffet, excipiens, po-
puli. deinde, non regnum Thuan. quart.
J
28. Servire timens | Nefcio an haec verba
poffint ita capi, ut non metuens fervitutem,
fe ab illa poffet morte voluntaria liberare.
forte voluit Lucanus, illum nec fummum
poft Pompejum imperium adfectaffe, nec
metuiffe fub aliis militare, quibus obfeque-
retur, ut miles. vid. lib. vII. 87. & ita Pli-
nius vI. Epift. 14. ut imperare parendo,
duces agere, dum fequuntur, adfuefcerent. idem
fere de Pompejo dicit inir. 193.
28. Cauffa fua] Cauffae fuae plerique. Hein-
fius malebat, nil caufam fecit in armis ipfe
fuam, quod non fatis capio, nifi nil pro non
fit pofitum; non fecit cauffam fuam, fed pa-
triae, non ficuti Pompejus, qui privatam
cauffam tegebat reipublicae fpecie. Sed vul-
gata fatis placet, ut centies Cicero, Terentius
& alii, cauffa fua facere. fui quidam Cortii.
ille fua quatuor noftri.
31. Actu] Olim auctu adfcripferat Hein-
fius, fed induxerat, adfcriptis ex Poëta no-
Hhhh
ftro
610
M. ANNA EI LUCANI
Abftulit Emathiae fecum fragmenta ruinae.
Quis ratibus tantis fugientia crederet ire
35 Agmina? quis pelagus victas artaffe carinas?
Dorida unc Malean, & apertam Taenaron umbris,
Inde Cythera petit: Boreaque urguente carinas
Creta fugit: Dictaea legit, cedentibus undis,
Litora. tunc aufum claffi praecludere portus
40 Impulit, ac faevas meritum Phycunta rapinas
Sparfit: & hinc placidis alto delabitur auris
In litus, Palinure, tuum :( neque enim aequore tantum
Aufonio monumenta tenes: portusque quietos
Teftatur Libye Phrygio placuiffe magiftro.)
ftro locis, infr. 294. 472. & alibi.
32. Ac mille] Qua mille Thuan. tert. duo
Rottend, a m. fec. quorum alter etiam, banc;
& hac Hamb. fec. Heinfius malebat, buc.
'mox, fragmenta carinae Rott. pr. repetita
voce ex praecedenti verfu, & folita vocum
confufione, ut lib. v111, 269. vide Heinf.
ad Ovid. 1. Trift. v. 5. & alibi. lib. v. 5o5.
'abftulit ruinas, etiam dixit, obfcuro fenfu,
ut vidimus.
34. Quis crederet] Hoc eodem jure ine-
ptum & fpurium pronuntiare poffet Bentle-
jus, quo apud Manil. 1. 499.
Quis credat tantas operum fine numine mo-
les. &c.
atqui, inquit, Epicurus credidit: hoc ve-
rum, fed ejus dogma incredibile videri aliis
indicat Poëta ; & quot verfus inepti & fpu-
rii effent habendi, ubi haec formula occur-
rit? ut apud Ovid. 11. Art. 43.111.281.1.
Met. 400. 1. Faft. 518. 11. 414. Quis crede-
res Virg. 111. Aen. 186. & ita alii de rebus,
quae tamen factae funt.
35. Artaffe Scholiaften explicaffe per an-
guftaffe docet Barth, ad Stat. ix. Theb. 273.
ubi vide. Idem lib. 1. Achil. 29. de Thetide
ftipata Nymphis, tanta copia natantibus, ut
anguftum dominas non explicet aequor.
Quum
36. Et apertam] Et apertum Thuan. fec.
apertam tres: male. eft enim introitus ad in-
feros, & unde etiam manes exire credeban-
tur: per apertam var. lect. Steph. non male,
quia per Taenarum erat curfus in Maleam,
& ita nihil erit quod metuat Poëtae aliquis,
ne ordinem navigationis turbet: licet & Cy-
thera ante Maleam jaceat. fed per Maleam
poteft intelligi [finus Maleus, ut Floro di-
citur lib. 111. 6. ad quem Cythera fita, tan-
tum v. millia paffuum diftans, tefte Plinio
IV. 14. unde praeter Cretam in Africam ve-
la dedit, nec femper in locis enumerandis
ordinem fitus fervare Poëtas, multis exem-
plis probari poffit. Maleon duo libri. Cytha-
ra Richel.
38. Creta fugit] Nil opus effe fubit, ut
volebat Heinfius, puto, quia non acceffit ad
Cretam, fed illius litora tantum legit, & vix
vifa ex oculis abiit & receffit infula. infr.
415. unde Europa fugit Libyen, id eft, rece-
dit ab Africa. Propert. IV. VI. 15.
Eft Phoebi fugiens Athamana ad litora por-
tus.
ubi re&te Pafferatius, recedens, ut in recef-
fu loca effe dicuntur, & fe fubftrahere, mox
Cortius, quum in codice fuo reperiffet, Di-
&aca credit, conjiciebat, radit. quales con-
jeau-
PHARSALIAE LI B. IX.
45 Quum procul ex alto tendentes vela carinae
Ancipites tenuere animos, fociosne malorum;
An veherent hoftes: praeceps facit omne timendum
Victor, & in nulla non creditur effe carina.
Aft illae puppes luctus, planctusque ferebant,
Et mala vel duri lacrimas motura Catonis.
50
Nam poftquam fruftra precibus Cornelia nautas
Privignique fugam tenuit, ne forte repulfus
Litoribus Phariis remearet in aequora truncus,
Oftenditque rogum non jufti flamma fepulcri:
55 Ergo indigna fui, dixit, Fortuna, marito.
Accendiffe rogum, gelidos effufa per artus
je&urae indignae Critico, quum prima in ra-
dit aeque atque in credit fit longa, nec debe-
rent leatori offerri, licet nihil mutandum
effe poftea adjiciatur. in Gryph. Ed. majore
eft, cadentibus undis, eadem negligentia edi-
toris.
་
40. Phycunta] Variant fcripti, in quibus
eft, Phiconta, Phienta, Philecunta, Phlei-
cuncta, Phitana. aufum claffis Barber. dein,
ruinas fex libri, folita diverfitate. vid. ad lib.
1. 150. fpargit tres. & hic Voff. praelabitur
Rott. fec. & duo Cortii, & alius ejus, di-
labitur. mox, aequore tutum Thuan, tert.
Aufoniae Turrian, de Palinuro dubium eft
ubi fuerit fitus. Paliurum vero fitum erat
ante Phycunta, ideoque hic non verus fitus
daretur. forte intelligit portum, quem intra-
vit Aeneas tempeftate compulfus, & quem
defcribit Virg. 1. Aen. 159.
43. Portusque] Partusque Turrian. Phry-
gius magifter eft fine dubio Palinurus, ut a-
pud Stat. v. Sil. 111. 127.
Graja refert Selle, Phrygius qua puppe ma-
gifter
Excidit,
ita enim viri do&ti emendarunt. vid. Heinf.
ad Ovid. xv. Met. 626. & Markl. ad Statii
haec verba. Phrygiae Thuan. tert. oftendit Li-
byae Servius ad Virg. 1. Aen. 604. ubi often-
In-
dis in Leidenfi codice, quod faveret conje
&turae Modii, qui, teftaris malebat. hinc ap-
paret fruſta de Paliuro cogitare viros doctos.
47.Timendum] Cortius, tremendum, neſcio
an ex codicibus. fed refpexit illa Virgilii Iv.
Aen. 298.
Omnia tuta timens.
50. Duri] Cuningamus malebat, duro Ca
toni. non male, fi codices auctores effent.
Ovid. xv111. Ep. 180.
Lacrimas boc mihi paene movet.
52. Ne forte] Nefcio an praeftaret, fi for
te. fperabat enim, ut cadaver refluo mari in
altum propelleretur, & ideo tenebat fugam
& impediebat abitum a litore Aegyptiaco.
ne retinendum, explicandum eft, ideo noluit
fugere, ne cadaver, fe jam profecta, in aequor
remearet. revulfus eft in quatuor. in aequore
Richel. & Barberin.
54. Non jufti] Non ufti quinque, & am.
fec. duo. Heinfius inde faciebat, nondum ufti.
non jussu Voff. a m. fec. non vifi tres. fed
fruftra. nain juftum fepulchrum hic & infr.
1091. opponitur huic tumultuario. & dici-
tur, ut juftus miles, rex, juſta arma, juſti
triumphi. & fimilia. & ita plenos mortis hono-
res dixit Nofter lib. v111.773. juftas flammas
infr. 234.
55. Marito] Mariti aſcendiſſe rogum MS.
Hhhh z
Cor.
}
612
M. ANNA EI LUCANI
}
Incubuiffe viro, laceros exurëre crines,
Membraque difperfi pelago componere Magni?
Vulneribus cunclis largos infundere fletus ?
60 Offibus, & tepida veftes implere favilla?
Quidquid ab extincto licuiffet tollere buſto,
In templis fparfura Deûm. fine funeris ullo
Ardet honore rogus: manus hoc Aegyptia forfan
Obtulit officium grave manibus. o bene nudi
65 Crafforum cineres! Pompejo contigit ignis
Invidia majore Deum. fimilisne malorum
Sors mihi femper erit? numquam dare jufta licebit
Conjugibus: numquam plenas plangemus ad urnas?
Quid porro tumulis opus eft, aut ulla requiris
70 Inftrumenta dolor? non toto pectore portas
Impia Pompejum? non imis haeret imago
Vifceribus? quaerat cineres victura fuperftes.
Cortii, mox, affufa malebat Heinfius, quod
& Cortius notat, vid. ad Valer. Fl. 1. 762.
ubi effufa recte dici poffe oftendunt exempla
a me producta. Similis variatio fupr. vii.
71. gelidos effufa plerique, mox, effundere
crines Oifel, Heinf. evellere malebat, led vul-
gata fana: non incumbere enim viro, in ro-
go jacenti, nec exurere crines, rogo inje-
cos, fibi licitum fuiffe docet. mox, dijper-
gi Richel. Effundere tres libri. effundereflu-
&us Turr & S. Germ.
63. Ullo Illo Lang, manus haec Thuan.
quart.
64. Obtulit] Abftulit Berfm. cod. Mark-
landus ad Stat. 111. Silv. 111. 134. legebat,
contulit, fola conjectura ductus. fed ego ob-
tulit retineo, in quo ett elegans ižúμwgov, ob-
tulit grave officium, quum gratum deberet
effe, quod offerimus; fed grave erat manibus,
quia non jufto rogo crematus erat Pompe-
jus. fic & infr. 209. Pharium fcelus obtulit
enfem. quod ex-Virgilio expreffum, qui lib.
v1. Aen. 291.
'
*
+
Nunc
Strictamque aciem venientibus offert.
& ita apud Cic. lib. iv. ad Fam. 12, ex e-
mendatione Cl. Graevii, inventus eft ami-
cus, qui ei moriem offerret, pro afferret. nec
dubito quin faepius librarii, hoc verbo ex-
pulfo, vicino adferre locum fecerint. vid.
Heinf. ad Ovid. Ép. xx. 192. quare & nunc
non repugno refcribenti in Art. 1.489.
Neve aliquis verbis odiofas offerat aures,
nudi cineres funt infepulti, quibus terra non
injecta eft. ut infr. vf. 157. vide Barth. ad
Stat. XII. Theb, 56, & 193.
66. Invidia majore Deum] Hic effe in-
vidiam, quam ipfi patiuntur, non quia
ipfi invident hominum felicitati, explicat
Barth, ad Stat, 1. Achil. 145. aliter lib. iv.
243.
67. Dare bufta] Jufta etiam poft Hein-
fium hic legendum docuit Markland, ad Stat.
111. Silv. 11. 139. vid. fupr. ad lib. VIII.
850.numquid plenas Comment. Horat. ad lib.
lla
1
mapp
f
14
PHARSALIAE LI B. IX.
*G
Nunc tamen hic, longe qui fulget luce maligna,
Ignis, adbuc aliquid, Phario de litore furgens
75 Oftendit mihi, Magne, tui: jam flamma refidit,
Pompejumque ferens vanefcit Solis ad ortus
Fumus, & invifi tëndunt mihi carbaſa venti.
Non mihi nunc tellus Pompejo fi qua triumphos
Victa dedit, non alta terens Capitolia cyrus
80 Gratior: elapfus felix de pectore Magnus:
Hunc volumus, quem Nilus habet, terraeque nocenti
Non baerere queror: crimen commendat arenas.
[Linquere, fi qua fides, Pelufia litora nolo.]
Tu pete bellorum cafus, & figna per orbem,
85 Sexte, paterna move: namque haec mandata reliquit
[Pompejus, vobis in noftra condita cura.]
>
Me quum fatalis leto damnaverit hora,
Excipite, o nati, bellum civile, nec umquam,
11. Od. 111. 25. numquam pro numquamne
vid. Cort, ad Plin. 11. Ep. 9 plenas vero ur
nas opponunt cenotaphio. mox, baud alla
Heinfius legebat, exftrumenta dolor Rott, tert.
& Langerm. vid. ad lib. VIII. 819.
70. Non toto] Num Thuan. quart. & Rot-
tend. pr. nun Thuan. tert, a m. fec. toto in
pectore plerique. num totum pectore Rottend.
pr. quod effet dictum non ineleganter, quia
licet lacerum corpus, & avulfum caput fue-
rit, illa tamen fe totum, integrum in pe&o-
re gerere dicit. toto nun pecore Cortius, num-
que imis Thuan. tert. a m. fec. & mox, quae
ret a m. fec. Thuan. pr.
73. Nunc tamen ] Ita noftri omnes. tamen
hinc plurimi, quod recepit Cortius. Longo
Rottend, fec. fulget qui Langerm, mox, Pha-
rio de limite duo Thuan. & Hamb. fec.
75. Refedit] Refidit Rottend. tert. ut Hein-
fius volebat, vid. ad lib. v11. 791. Pompe-
jum ferens Rich. & S. Germ. vanefcet Richel.
Fanus & S. Germ.
613
Dum
77. Invifi tendunt] Intendunt vifi Richel.
mea carbafa MS. Cortii: in carbafa Thuan.
fec.
78. Non mihi nunc] Hac mihi non Cor-
tius. mos, alta tênens. Thuan. pr. & Oifel.
80. Elapfus] Et lapfus Hamb. fec. Virgi-
ii illa 1. Ecl. 64. Quam tuus e noſtro labatur
pectore vultus, refpexit. mox Heinfius, Hunc
colimus ut lib 1. 143. commendat arenis Lan-
gerin. a m. fec, ceterum in quinque fcriptis
verfus 83. Linquere, legebatur ante 80. Gra-
tior. in multis vero verfus 83. deerat. în
Cortii codice erat poit 80.
Quam manet Aegyptus, quae Magni poſſi-
det artus.
84. Tu pete] Heinfius, I, pete.
86. Pompejus] Sufpectus Cortiq verſus,
& certe languet, nobis Richel. Heinfius le-
gebat, vobis, ſed noftrae credita curae. libra-
rius credebat poft paterna non poffe fequi re-
liquit, nifi adjiceret, Pompejus. fed vid. ad
11. 218. & VI. 728. ideoque ego ejicerem
Hhhh 3
hune
重
​614
M. ANNA EI LUCANI
Dum terris aliquis noftra de ftirpe manebit,
90 Caefaribus regnare vacet. vel fceptra, vel urbes
Libertate fua validas impellite fama
Nominis has vobis partes, haec arma relinquo.
Inveniet claffes quifquis Pompejus in undas
Venerit: & nofter nullis non gentibus heres
95 Bella dabit: tantum indomitos, memoresque paterni
Juris habete animos. uni parere decebit,
Si faciet partes pro libertate, Catoni.
Exfolvi tibi, Magne, fidem, mandata peregi.
Infidiae valuere tuae, deceptaque vixi,
100Ne mihi commiſſas auferrem perfida voces.
hunc verfum. fequens etiam deerat Putean.
dignaverit S. Germ. damnaverat Langerm.
88. O nati] Et nati Thuan. quart.
90. Vaces] Licet Thuan. fec.
93. Inveniet] Invenient Rottend. pr.
96. Decebit] Licebit Turrian. fi faciat
Rott. tert. a m. fec. Turr. fic faciet Voff.
quod poffet effe optantis, fi legatur, fic fa-
ciat, vel parentheſì adhibita,
uni parere decebit.
(Hic faciet partes pro libertate) Catoni, ut fi-
duciam in Catone fe habere oftendat, illum
poft fua fata partes facturum.
98. Fidem Fidem, & mandata Turr, ex-
folvere fidem Plin. 11. Ep. 13. folvere fidem
obvium, etiam apud Terent. Andr. Iv. 1.19.
ubi male pro frangere capiunt, quum per
ironam fit capiendum, folviſti fidem.
99. Infidie Infidiae Rich. Infidiae ab valuere
Thuan. pr. invidiae valuere Langerm. &
MSS.Cortii, quod poffet explicari, virum in-
vidiffe ejus gloriae, ex, morte proventurae, fed
decepta requirit infidiae, apud Statium 11.
Silv.v1.76. locus eft corruptiffimus, quem
ita poffe reftitui conjiciebam,
Sefeque videndo
Torfit, & infidians, mortemque amplexa,
jacenti
Injecit nexus.
Fam
Ita egregie convenient infidiis, quas nihil ta-
le exfpectanti juveni, & tendenti adjicere an-
nis fuis alios, tetendit Rhamnufia, invidens
tot bonis naturae ornato, & injecit nexus.
expendat lector & comparet aliorum cona-
tibus. poffet & legi; infidians, fortemque am-
plexa, nam antea, impleverat toros. ut tota
locutio defumta fit a certamine quafi athle-
tico, quo juvenem ftravit, & jacenti nodos
& nexus injecit. ceterum hic in Cortii MSS.
maluere, vel periere, vel patuere. fed vul-
gata fana eft: blanditiis tuis, & his mandatis
de tuendis partibus, quafi aliqua fpes fuper-
effet poft te falutis, effecifti ut vivere vel-
lem, te fublato, & mandata haec perferrem
ad filios, & tuae partis proceres. fequens ver-
fus deeft Cortii tribus Codd, & duobus Ou-
dendorpii, noftri omnes habent: perfide Bar-
berin. a m. fec. forte, baud ferrem p. voces,
fcilicet ad filios tuos. fic Ovid. v. Faſt. 476.
Adregem voces fratris uterque ferunt.
ficidem, ferre verba,mandata, & fimilia: au-
ferre dici poffet quis verba, voces, quae ir-
rita funt, nec effectum habent, fed ut ali-
quis dicatur auferre voces, quas negligit aut
oblivifcitur, numquam legi. nifi capias, pro
mecum ad inferos ferrem, ut ita perirent. ut
1. 113. ubi Julia, taedas ad manes abftuliffe
dicitur. & hoc tolerari poteft. ut & mox 124.
Ro-
}
PHARSALIAE LI B. IX.
615
Fam nunc te per inane chaos, per Tartara, conjux,
Si funt ulla, fequar: quam longo tradita letò
Incertum eft: poenas animae vivacis ab ipfa
Ante feram. potuit cernens tua vulnera, Magne,
105Non fugere in mortem : planētu contufa peribit :
Effluet in lacrimas: numquam veniemus ad enfes,
Aut laqueos, aut praecipites per inania jactus.
Turpe mori poft te folo non poffe dolore.
Sic ubi fata, caput ferali obduxit amicu,
110Decrevitque pati tenebras, puppisque cavernis
Delituit: faevumque arte complexa dolorem
Perfruitur lacrimis, & amat pro conjuge luctum.
Romanaque Magnus ad umbras Abftulit.
101. Jam nunc te] Jam te nunc Langerm.
fi fint Rottend. tert.
102. Longo tradita leto ] Quae de longo le-
to dicuntur nulla auctoritate nituntur: locus
hic mihi obfcurus, & fenfus, quos dant in-
terpretes, fere in idem recidunt. malim ve
ro pro leto follemni varietate ſcribere, fato,
ut fit incertum quamdiu fata mihi vitam fint
datura, fed ab ipfa vivacitate poenas praeci-
piam. fimilia fere funt, quae Quintilianus
prooemio libri VI. habet, ubi impiam viva-
citatem vocat, quia filio fuperftes vivit, &
fuperftitem tantum ad poenas effe queritur,
& his fimilia multa. mox, potui multi: cer-
nens potui Langerm. potius Ed. Hortenf. tua
funera tres, munera Rott. fec. ego potuit re-
tinendum puto, & fubintelligendum fi, ut
centies. vid. infr. Oudend. ad vf. 288. fi po-
tuit anima (id eft ego) videns te interfici,
non e veſtigio etiam mortem ſubire (id enim
fugere notat,) fed fupervivere; certe con-
cuffa plan&tu, & dolore longo & perpetuo
peribit &c. poffet & legi, non ruere in mor-
tem, ut Nofter paffim, ruere in fata, ferrum
&c. planctum Barber. contufa etiam plerique.
recte, vide Heinf. ad Claud. Bell. Gild. 136.
196. Effluet] Affluet Thuan, tert, & Ŏi-
II-
fel. Heinfius malebat, diffluet, quem forte
Cortius defignat. in lacrimis Thuan. quart.
mox, per inania planctus S. Germ. & Ri-
chel. intelligit ex fcopulis vel aliis locis prae-
cipitationem; per inania, id eft, aëra, ut
faepe alii. Ovid. 11. Met. 506. raptos per
inania. & Iv. 757. per inane. interrogatio-
nis notam ponebat his omnibus, ufque ad
jactus? Langerm. Haec vero omnia, qui-
bus fe folo dolore mori & paullatim confu-
mi velle ftatuit, an non repugnant feq.115.
ubi vota facit pro naufragio, quo optat pe-
rire? fed hoc non fua opera, fed per pro-
cellas, quibus favebat, id eft, quas optabat
furgere, fibi evenire non recufaffet.
*
110. Decrevitque] Decernitque in Ed. Pa-
rif. fed recte Cortius huc retulit illud xixgina
Corellii apud Plin. 1. Ep. 12. eft vero fi-
mile illud Didonis apud Maronem Iv. 475.
decrevitque mori. cavernas Langerm. de mo-
re, quo recenti lu&u in publicum_non pro-
dibant, vide Cort. ad Plin. 1x. Ep. XIII.
S. 4. verfu praecedenti, obduxit omnes fere
noftri.
111. Arte complexa] Alte fex libri. vide
lib. 11. 664. & pro conjuge amplexa dolo-
rem, & amat luctum, acute dictum, & ex
fchola, ubi tales argutiae frequentes, peti-
616
M. ANNA EI LUCANI
Illam non fluctus, ftridensque rudentibus Eurus
Movit, & exfurgens ad fumma pericula clamor:
115 Votaque follicitis faciens contraria nautis,
Compofita in mortem jacuit, favitque procellis.
Prima ratem Cypros fpumantibus accipit undis:
Inde tenens pelagus, fed jam moderatior, Eurus
In Libycas egit fedes, & caftra Catonis.
120 Triftis, ut in multo mens eft praeſaga timore,
Adfpexit patrios comites a litore Magnus,
Et fratrem medias praeceps tuhc fertur in undas.
Dic ubi fit, Germane, parens: flat fumma, caputque
Orbis, an occidimus? Romanaque Magnus ad umbras:
tum.luctus Hamb. fec. luctum habet Lutatius
ad Statii x11. Theb. 195. ubi eodem acumi-
ne dicit, funus amat.
114. Exfurgens] Infurgens Turrian. &
Barber. quo verbo faepe uti Virgilium notat
Bersmannus. verum; fed numquam, quod
fciam, de clamore, fed de viris in hoftem
furgentibus, de quibus & codices variantes in
exfurgere & infurgere vidi lib. x1.697. aut
de remigibus & aliis. fed faepe utitur, Exo-
ritur clamor, ut 11. Aen. 313. 111. 128. XII.
756. quod convenit melius & exfurgere, in-
furgere fremitus dicit Val. Fl. 11. 82. ubi
alii codices, confurgere.
116. In mortem] In morte Richel. & quin-
que Cortii, ut indicavit ad Plin. v. Epift. 5.
117. Spumantibus] Propter fcopulos, ut
dixit v111. 461. Tenens pelagus Euros, eft
ut Petron. cap. cxiv. poſſeſſor Italici litoris
Aquilo. tenere eft regnare, dominari in pe-
lago fibi quafi fubject̃o. ita 111. 424. Nox
-tenet coelum, & fimilia, Ovid. x1. Met. 432.
Quum femel emiffi tenuerunt aequora venti.
vid. ad lib. 1. 407. & V. 414.
119. Sedes] Cave Syrtes admittas. Sedes
enim faepe caltra & loca, in quibus diutius
haerent milites, dicuntur. vid. Lindenb, ad
Amm. Marcell. XIV. 2.
121. Adipexit] Infpexit Voff. ut vidit
Ab-
Rottend. pr. poffet, etiam legi, triftis ut
(in multo mens eft praefaga dalore) adfpexit.
confert haec Barthius cum Statianis lib. xx
Theb. 616.
Monftrat enim fuadetque timor.
ab litore nonnulli. e litore Cortius. in litore
Voff. fimilis diverfitas lib. v.
640. ubi
vide Oudendorpium. & omnes has prae-
pofitiones adhiberi folere & poffe non ne-
gem. fed faepius in tranfiiffe in alias credi-
derim. ut hic, quia credebant hic in litore
referri debere ad comites, quum refpiciat Pom-
pejum, qui in litore ftans adfpiciebat comites
advenientes, unde mox praeceps in undas
procurrit, fic apud Lucret. 1v.438.
Et maris ignaris in portu clauda videntur
Navigia.
ubi in ponto legi volebat Creegius, & alii
male explicant: nam in portu ftantibus igna-
ris illis, opponuntur nautae in pelago : O-
vid. v. Met. 599.
Quo properas Arethusa? fuis Alpheus in un-
dis
Dixerat.
ita Codd. plures & optimi. Virgil, vi. Aen.
357.
Profpexi Italiam fumma fublimis ab unda.
ubi Cod. Parrh. in unda. Statius x. Theb. 454.
Quum reducem lango profpexit in aethere
ubi
matrem.
2
PHARSALIAE LIB. IX.
317
125 Abftulit? haec fatur: quem contra talia frater.
O felix, quem fors alias difperfit in oras,
Quique nefas audis: oculos, Germane, nocentes
Spectato genitore fero. non Caefaris armis
Occubuit, dignoque perit auctore ruinae.
130 Rege fub impuro, Nilotica rura tenente,
Hofpitii fretus Superis, & munere tanto
In proavos, cecidit donati victima regni.
Vidi ego magnanimi lacerantes pectora patris:
Nec credens Pharium tantum potuiffe tyrannum,
135 Litore Niliaco focerum jam ftare putavi.
Sed me nec fanguis, nec tantum vulnera noftri
ubi MSS. Barth. ab aethere, & 1. Achil. 207.
Lycomedis in aula audierat, ubi MS. ab. vi-
de plura ad Phaedr. 1. Fab. 30. Et fratrem
& medias quatuor: cum fertur Cortius, qui
& confertur in MS. eſſe ait.
123. Summa caputque]
lib Iv. ex Pont. 1.46.
Ex Ovidio, qui
Belli fumma caputque Bato.
capita ardua belli Stat. x• Theb. 29. & ante
illos Virgil. 11. 572.
Hoc caput, o cives, haec belli fumma ne-
fandi.
Romana funt res Romanas, ut mortalia &c.
vid. v111. 288. & alibi.
125. Quem contra] Contra quem Langer-
mann.
126. Diſperſit] Diſſepfit aliquis apud Ou-
dendorpium. fed diffepire eft difcernere, di-
rimere fepto aliquo, de quo verbo vid. Heinf.
ad Ovid. 1. Mer, 69. Sed an liceat dicere,
diffepire in alias oras, nefcio, fi mari difcre-
tum voluiffet dicere, faltem in undas prae-
ftaret, quod Rott, terr, & a m, fec. Turrian.
habent. fed quid faua tentemus?
129. Occubuit] Succubuit Thuan quart.
& Rott. pr. eadem variatio lib. 11. 198. mox,
Niliotica S. Germ. regna plurimi. tenenti
Langerm, jura tenente MS. Oudend. & Cor-
tii, qui jura regente conjiciebat, quod fine
Ad-
dubio multis locis aliorum firmaffet. vide
quae diximus ad Gratii Cyneg. 327. & Suet.
Aug. XLV111.Sed non, invitis codicibus, ta-
lia ubique intrudenda. contra lib. v111.803.
pro rura Lagi, ubi jura Oiſel. arva prae-
fert Cortius. & lib. x. 312. pro Aegyptia ru-
ra, alius apud eum, Aegyptiaque arva, fed
in his codices confulendi. vid. & v. 489. infr.
249. & ita apud alios hae voces commutatae.
131. Hofpitii] Aufpiciis, Langer. Turr. &
a m. fec. Rottend. tert. Hofpiciis duo. Ho-
Spitiis multi. freta Thuan. quart. Heinfius
legebat, Hofpitibus fretus fuperis. Sed vul-
gata re&a & vera, Superi hofpitii dicuntur
eadem ratione, qua Superi fcelerum lib. VII.
168. ubi vide, buſpitia ſupera, pro antiquis,
praeteriti temporis, Latine dici credam, uti
videam iliud probari: cur ergo non potius
dixiffet, Hofpitiis frecus prifcis, vel fimile
quid,'ut apertior effet fententia? Hofpitiave-
ro & Auſpicia foltos commutare librarios
videbis in notis C. Drakenb. ad Liv. 181.
11. 5.
133. Lacerantes] Lacerantem Rott. pr.
pectora Magni Langerm. ne credens Thuan.
quart. non Hamb. lec. Tyranno S. Germ. a
in. pr. recte, i l'hario licuije, pro potuiffe
legeretur.
136. Nec tantum] Tantum nec Hamb,
Ii ii
fec.
W
>
618
M. ANNA EI LUCA NI
Adfecere fenis, quantum geftata per urbes
Ora ducis, quae transfixo fublimia pilo
Vidimus: haec, fama eft, oculis victoris iniqui
140 Servari, fcelerisque fidem quaefiſſe tyrannum.
Nam corpus Phariaene canes, avidaeque volucres
Diftulerint, an furtivus, quem vidimus, ignis
Solverit, ignoro. quaecumque injuria fați
Abftulit hos artus, Superis haec crimina dono:
145 Servata de parte queror. Quum talia Magnus
Audiffet: non in gemitus, lacrimasque dolorem.
Effudit; juftaque furens pietate profatur:
Praecipitate rates e ficco litore nautae;
fec. funera Thuan. quart. & Rottend. fec.
vulnera patris Hamb. pr. adfuixere Rott. pr.
male. vide Cort. ad Plin. v111. Ep. xvi.
§. 4.
137. Geſtata per urbem] Per orbem tres.
deinde deformia pilo fex libri, & Cortius.
quam veram effe puto lectionem, & rò fubli-
mia a librario profectum, qui ex fimilibus
locis id arripuit, ubi de hoc more agitur.
nam non credo potuiffe in mentem venire
fcribis, ut pro fublimia darent nobis, defur
mia, fed quidem contra. fuiffe autem ora
deformia facis patet ex vulneribus & lacera-
tione capitis. ut vf. 667. lib. v111. fic lib.
11.169. caefi fratris deformia ora. & lib v111.
56. deformem pallore ducem, & ita faepe. ce-
terum five per orbem, five per urbes, vel ur
hem geftata legas, vel corruptam lectionem
vel ineptientem Lucanum debemus credere.
nam quum libro fuperiori, ubi caedem Pom-
peji defcribit fatis operofe, nihil dixerit de
hac contumelia, hic filius, qui cum matre
manfit in nave, dicit fe vidiffe caput pilo
geftatum per urbem, quam Alexandriam ex-
ponunt, quum certe ad fummum potuerit
forte videre in litore caput pilo vel veru-
to ſuffixum, ut lib. v111. 681. quod fa-
&tum fuit in ipfo loco ad Çafium montem,
!
*
}
*
Ciaf-
+
ubi caftra habebat Ptolemaeus, longe ab A-
lexandria: fi vero per urbes legas, deberent
intelligi urbes Aegypti a Cafio, ufquead A-
lexandriam, per quas geftatum fuit caput.
Sed unde fcivit Alexandriam latum caput
qui ftatim poft caedem patris in altum fe de-
dit? quare forte conjectura ductus, ita ludi-
brium habitum iri caput patris, quum vidif-
fet fuffixum pilo in litore, ubi occifus eft,
hinc collegit Regem juffiffe portari, quafi
in triumphi fpeciem, per Aegypti urbes, ideo
que legendum puto, geftanda per urbes ora
eodem modo conjecit, & ex fama collegit,
fervari oculis Caefaris, nimirum exficcatum
& medicatum more Aegyptiaco. Sed unde
famam hanc excepit, qui, nec in Aegyptium
litus exijt, nec in aliud ullum, ubi poffet hoc
audire. an xarà To IV, ut faepe in
Virgilio notat Servius & alii? fed quid Lu-
cani incogitantiae patrocinium quaerimus?
140. Scelerisque fidem] Eodem modo ut
Lib. vii. 688. vidimus legendum, non fee-
leri: & mox 204. libertatis fides &v11. 726.
vera fides quaefiti favoris. caput fervatum fuit
fides & documentum fceleris. Tyranno a m.
fec. Rott, fec. & Turrian,
141. Nam corpus] Jam duo Cortii : Pha-'
riine Rott. fec. vid. lib. I. 548. avidaeng
Thuần.
养
​M
PHARSALIAE LI B. IX.
619
Non ego
Claffis in adverfos erumpat remige ventos:
150lte, duces, mecum: numquam civilibus armis
Tanta fuit merces, inhumatos condere manes
Sanguine femiviri Magnum fatiare tyranni.
Pellaeas arces, adytisque retectum
Corpus Alexandri pigra Mareotide mergam?
155Non mihi Pyramidum tumulis evulfus Amafis,
Atque alii reges Nilo torrente natabunt?
Omnia dent poenas nudo tibi, Magne, fepulcra:
Evolvam bufto jam numen gentibus Ifim,
Et tectum lino fpargam per vulgus Ofirim,
160Et facer in Magni cineres mactabitur Apis,
Thuan. pr. & Richel. diftulerunt Voff. vid.
lib. v111. 645.
144. Abfalit Suftulit Turrian. Heinfius
malebat, Superis ea, vel fua, crimina dono.
146. Non in gemitus] In Edit. Gryph.
vitio operarum excidit praepofitio. Juftin.
1. 8. Tomyris dolorem non in lacrimas effudit.
egregie haec illuftrat Barth. ad Stat. 11. Theb.
315. quibus adde Virgil. XI. 150.
150. Numquam] Nusquam plurimi.
151. Inhumatos] Quum in codice fuo
Cortius vidiffet, non inhumatos, credit illum
habuiſſe, non humatos. Sed quid tum metro
fiet? condere reges Thuan. fec. fed manes hic
notat cadaver vel reliquias ut lib. VIII.
844. & alibi. vid. Barth, ad Stat. VIII. 73.
& ita faepe Statius & alii. adde Cortii notas
ad Plin. vi. Ep. XXVII. §. 11. mox, fe-
miferi Thuan. fec. fociare Thuan. quart.
153. Pellaeas arces] Cortius conjicit, ar-
cas, quod forte viderat in Langermanni fche-
dis, quem ita correxiffe teltatur Heinfius. nec
male, ut lib. VIII. 736. plebeji funeris ar-
ca: & ex aliis locis colligo, talia fibi faepe
vindicaſſe Cortium. fed lì hoc placet, ma-
lim, Pellaeis arcis, adytisque retectum. Sed
quum omnes libri confentiant in arces, an non
poffent hic intelligi per Arces, fepulchris impo-
Sup-
fitae moles fut mentem VIII. 695. dixit? fed non
ipfas arces, fed in illis condita cadavera po-
terat mari mergere. torte autem dicet aliquis,
deeft unum verbum, Pellaeas arces diruam
evertam, & corpus Alexandri mergam. ut
faepe: fed potius eft ut ipfum conditorium
intelligat, quod fervabat Alexandri corpus,
quae arca fuit. vid. ad Sueton. Aug. xv111,
remotum Hamb. pr. a m. fec. vid. ad VIII.
789. post mergam, & mos, natabunt, tollit
interrogationis notam Cortius. mox, cumu-
lis tres: avulfus Turr. & Oifel. Nilo reges
Thuan. quart. & Rottend. pr. & dant poeñas
Thuan. tert. mihi fec.
158. Evolvam] Et volvam Richel, numen
jam Cortius. Ifim plerique.
159. Et tectum] Hic verfus fequenti poft
ponitur in Voff. tectum limo Rottend. fec. a
in. fec. fcindam Turrian. a m. fec. Ofirin
Langerm. At facer Thuan. tert. Heinfius
prius conjecerat, & lacer, fed poftea facer
pro fceleto capiebat. & Magni Thuan. quart.
Marklandus ad Stat. v. Silv. 11. 68. nobis
profert,
Et facer in Magni tumulos ma&abitur Apis.
& in notare, fuper docet. editiones multae
hic, jactabitur, quod non inconveniens
fpargam &c. fic quoque variare fcripturam
li ii 2
vi.
620
M. ANNAEI LUCANI
A
Suppofitisque Deis uram caput. has mihi poenas
Terra dabit: linquam vacuos cultoribus agros;
Nec, Nilus cui crefcat, erit: folusque tenebis
Aegyptum, genitor, populis Superisque fugatis.
165Dixerat, & claffem faevas rapiebat in undas.
Sed Cato laudatam juvenis compefcuit iram.
Interea totis, audito funere Magni,
Litoribus fonuit percuffus planctibus aether:
Exemploque carens, & nulli cognitus aevo
170Luctus erat, mortem populos deflere potentis.
Sed magis, ut vifa eft lacrimis exhauſta, folutas
In vultus effufa comas, Cornelia puppe
Egrediens, rurfus geminato verbere plangunt.
Ut primum in fociae pervenit litora terrae,
175Collegit veftes, miferique infignia Magni,
vidimus ad lib. 1. 267. & ad Virgil. II.
Aen. 667. Si retinemus vulgatam, macta-
tus in cineres explicemus, mactatus ad cine-
res & manes Pompeji expiandos, vel prae-
pofitioni adfignemus cafum quartum pro
fexto, ut millies fieri confuevit. mihi ta
men jactabitur admodum blanditur.
161. Suppofitis Deis] De reliquiis Deorum
ex fepulchris eorum extractis intelligit Omni-
bonus. Sed rectius Scholiaftes fimulacra
Deorum explicat. fic Deos pro ftatuis poni
obvium. vid. Lambin. ad Horat. iv. Od.
14. & alios. Impofitisque Turrian. a m. fec.
fcilicet in ignem, ut Terent. Andr, 1.1. im-
pofita in ignem, & alibi faepe. fed fuppofitis
rectius puto, ut pro lignis utatur Deorum
ftatuis, ad caput exurendum, ut Diagoras
Hercule ligneo fe calefecit, unde Athei no-
tam contraxit. fubditus ignis lib. VIII. 758.
Subjectis urere flammis Virg. 11. Aen. 37.
Supponere ignem faepe dixit Ovidius. Terra
dabis Turrian. & a m. pr. Rott. tert. mox
vero, tenebit Thuan. quart. & Hamb. fec.
Ar-
164. Popalis, genitor] Genitor, populis o-
mnes fere. fugatus S. Germ. a m. pr.
&
165. Saevas] Saevus, ex Voff, Ouden-
dorpius. probo. faevus eft plenus irarum
ut notum ex Terentio, Virgilio & aliis
fequitur, compefcuit iram. faevas claſſem Cor-
tius. ad undas Hamb. pr. & Langerm. ra-
piebat eft rapere volebat, vel jubebat rapi. vid.
infr. 685.
168. Percuſſus] Percuffis Thuan. & Rott.
primi.
Ca
169. Nulli] Nullo ex nonnullis Cortius
probabat, fi dgxamãs pro nulli caperetur. fed
promifcue in his utuntur veteres, nulli vel
nullo aeve cognitus. vid. Ovid. x. Met. 502.
nulli, vel nullo tacebitur aevo. ordo eft, de-
flere populos mortem potentis tali luctu, "eft
luctus nulli aevo cognitus. ut fit infinitivus
loco fubftantivi pofitus, ut millies, defletio
talis populorum in morte potentis eft lu&us
&c. populos mortem Turrian, potentès a m.
pr. Rottend. tert. & Langerm, popalo MS.
Corti. ut forte poffet legi, poputo deflente.
*
vid,
PHARSALIAE LI B. IX.
621
$
*
Armaque, & impreffas auro, quas gefferat olim,
Exuvias, pictasque togas, velamina fummo
Ter confpecta Jovi, funeftoque intulit igni.
Ille fuit miferae Magni cinis. accipit omnis
180Exemplum pietas, & toto litore bufta
Surgunt, Theffalicis reddentia manibus ignem.
Sic, ubi depaftis fubmittere germina campis
Et renovare parans hibernas Apulus herbas,
Igne fovet terras, fimul & Garganus, & arva
185 Vulturis, & calidi lucent buceta Matini.
Non tamen ad Magni pervenit gratius umbram,
Omne quod in Superos audet convicia vulgus,
Pompejumque Deis obicit, quam pauca Catonis
Verba, fed a pleno venientia pectore veri.
190Civis obît (inquit) multo majoribus impar
vid. lib. VIII. 675. deflenire ex fuo profert
Cortius. imitatus haec Statius 1. Silv. iv.
50. ignarae plebis lugere potentes, & de luctu
ex parentum obitu, lib. v. Silv. 111. 46. Et
lacrimaş, rari quas umquam habuere paren-
tes.
171. Solatos] Solutis quatuor. in vultusque
effufa Turrian. puppi Hamb. pr. a m. fec. &
Cortius, qui nefcio an ablativum voluerit
an dativum, & forte dictum oftendiffet, ut
Petron. cap. LXII. Capuae exierat. fed ibi
e ex fequenti exierat credo geminatum, fic
apud Virgil. 1. 357. patriae excedere in Me-
diceo erat. fed ablativum vindicat ad Plin.
VII. Ep. XXVII. §. 3. vid. ad Liv. XXIII.
16. ubi & ablativum & accufativum addi do-
cetur.
174. Litora] Litore Sixii. mifitque infi-
gnia Richel. quas fecerat Turrian, infignia
funt arma, galea, criftae, paludamentum
&c. quibus utebatur in bellis, & hic debuif-
fet confiftere Poëta; nam quis credat eum
fecum veriffe veftes triumphales, quas fe-
Noffe
cum tuliffe in bella profecturos numquam
legi. aeque hoc ridiculum foret, ac fi fpe
victoriae fecum catenas ferret, ut quosdam
feciffe, ut captivos alligarent, notum eft.
fed triumphales velles Romae fumfiffe cer-
tum eft, & acto triumpho reliquiffe.
178. Ter confpecta] Ter confumpta Rot-
tend. pr. fpectata Langerm. funeftoque incon-
tulit MS. Cortii, pro funeflo & contulit. mi-
feri tres.
183. Renovare] Revocare Rottend. fec. &
tert. Apulus fere omnes. fozet terram male-
bat Heinfius. mox arva Volturni legebat
Dausquejus ad Sil. Ital. v11.365. fed Hein-
fius notaverat, & Horatium 111. Od.!4. dixif-
fe, fabulofae Vulture in Apulo &c. mox, bu-
ceta fere omnes. quod multis vindicat Mo
fantus Briofius. bucenta Langerm.
186. Umbram] Umbras omnes fcripti: au-
det contagia Thuan. quart.
190. Multum majoribus impar] Alii, mul-
to, de quo vid. ad Ovid. Epiſt. xv111.71.&
v. Trift. xi. 7. fed five hoc, five illud eli-
li ii 3
gas
622
M. ANNA EI LUČAN I
Noffe modum juris, fed in boc tamen utilis aevo,
Cui non ulla fuit jufti reverentia: falva
Libertate potens, & folus plebe parata.
Privatus fervire fibi, rectorque Senatus
195Sed regnantis, erat. nil belli jure popofcit:
Quaeque dari voluit, voluit fibi poffe negari.
Immodicas poffedit opes: fed plura retentis
Intulit: invafit ferrum, fed ponere norät.“
Praetulit arma togae: fed pacem armatus amavit.
200 Fuvit fumta ducem, juvit dimiffa poteftas.
Cafta domus, luxuque carens, corruptaque nunquam
Fortuna domini. clarum, & venerabile nomen
gas, conftructio eft intricatior. multum im-
par dictum effet ut lib. vi. 687. murmura
multum difcordia. fed ego locum corruptum
ita leviffima inutatione fanari poffe exifti-
mo,
Civis obit, inquit, culti majoribus impar
Noffe modum juris.
id eft, qui potentia fua egreffus civilem mo-
dum juris, culti a majoribus noftris. & ita
jus colere Cicero & Livius paffim dicunt, &
ipfe Cato lib. 11. 589. Juftitiae cultor, fic
pietatem colere Terent. Hecyr. 111. IV. 33.
colere fidem rectumque Ovid. 1. Met. 9o. &
fimilia paffim. fic & pro multa, refcriben-
dum culta vidimus ad lib. 1. 400. vide & ad
Ovid. 111. Fall. 538. fi quis cultam velit,
modum juris, id eft, a majoribus cultum per
me licet. fervare modum dixit lib. 11. 381.
& imitatus Lucanum Claudian. Epith. Hon.
313.
Quis juris & aequi Noffe modum meliar?
fed vulgatam exponit Barth. ad Stat. iv.
407. qui confulendus.
192. Cui non ulla] Nonnulla omnes fere,
& plerique interpretes, referentes cui, ad
aevo. nec male, fed, ut re&te Oudendor-
pius, debuiffet dicere non fuit, fed eft. cui
incommodo mederi licet, fi legamus, cut
?
Y
*
A
$
Gen-
non ulla fubit reverentia. nam fubit & fuit cen-
ties apud Ovidium pertnutantur. vid. ad lib.
iv. Met. 167. & 1x. 93. & alibi: & ita fu-
bire praecepta animos dixit Nofter 1v. 524.
rabies fubit v11. 51. & alibi cura, ira fubit
& fimilia. fi nonnulla legendum, ad Pompe-
jum, referrem. Cortius ad Plinii virЕp.`
x. §. 4. hie cui videtur capere, pro quum,
vel quia. vide eum, nam ego, ut fateor, hic
nihil tam fubtile erucre poffum. nonnulla
etiam exhibet ad rx. Epilt. 26. & hoc fe-
quentia videntur pofcere. jufti pro juſtitiae.
vid. Barth. ad Stat. 11. Theb. 392.
囔
​194. Privatus Privatis Barberin. obfcu-
rior fenfus. ordinem credo, folus privatus,
(id eft, fe gerens ut privatum, licet effet in
fumma poteftate) plebe parata fibi fervire,
quae volebat omnia in euin conferre, & di-
&aturam etiam, quuin confulatum fine
collega gerere effet contentus in menfes
aliquor. Cortius ad Plin. 11. Ep.2. ubi pro-
bat poft alios, privatos fub imperatoribus
dictos, omnes praeter principem, etiam con-
fules & alios magiftratus, ad hunc locum
plura fe dicturum promittit. non tamen co
fenfu Lucanus cepit.
196. Sibi poffe Sibi quaeque Langerm.
mox, plura recentis idem qualis variatio &
<
lib.
PHARSALIAE LIB. IX.
623
J
+
Gentibus, & multum noftrae quod proderat urbi.
Olim vera fides Sulla Marioque receptis
205 Libertatis obît: Pompejo rebus ademto
Nunc & fifta perit. non jam regnare pudebit:
Nec color imperii, nec frons erit ulla Senatus.
O felix, cui fumma dies fuit obvia victo,
Et cui quaerendos Pharium fcelus obtulit enſes:
210 Forfitan in foceri potuiffes vivere regno.
Scire mori, fors prima viris, fed proxima cogi.
Et mihi fi fatis aliena in jura venimus,
Da talem, Fortuna, Jubam: non deprecor hofti
Servari, dum me fervet cervice recifa.
lib. Iv. 693. an receptis. vid. lib. x. 352. in-
tulit recte Omnibonus interpretatur, in aera-
rium intulit.
200. Dimiffa] Demiffa duo. Rottend. fec.
Serv. ad Virg. 1. 203. dimiſſa habere nota-
verat Broukhufius.
201. Cafta domus] Non intercedo, quin
de pudica & integra a libidine explicetur, fed
quia vox caſtus de omnibus fere virtutibus &
immunitate a culpa & vitiis dicitur, & mox
additur, luxuque carens, ego de frugalitate
malim capere, ut apud Statium IV. Silv.v1.
32. cafta menfa, pro qua fefta reponit Mark-
landus. quae non erat: ad ordinariam enim
coenam raptus erat a Vindice Statius, quam
frugaliffimam deprehendit & laudat, feftae
coenae erant majore apparatu, & ita facile eft
epitheton aliud quaerere: nam poterat etiam
fandiae, vel quidlibet pro quolibet reponere.
& ipfe mox Statius vf. 91. cafta ignaraque
culpae mens domini, quae opponitur Sullae &
aliorum luxuriae & aliis vitiis. & Silius xv.
102.
induftria ſol-
Caſta mibi domus & celfo ſtant colle penates.
Claudian. Epith. Pallad. 92. -
Cafta domus, fincera fides,
·lers.
vid. Cort. ad Plin, 111. Ep. 2.
.
Vo-
202. Venerabile] Memorabile S. Germ. ob-
verfabatur librario illud Virgil, 1v. Aen. 94.
magnum & memorabile nomen. ubi etiam ve-
nerabile quidam codes, & ubi plura dicemus.
vid. iufr. 964. & 994. mox repetit MS. Cor-
tii, nomen, quod proderat.
206. Nunc & fica] At nunc ficta Thuau.
pr. & tert. fed pr. a m. fec. & nunc, ut &
quatuor alii, pigebit Rottend. fec.
208. O felix] Cortius conjicicbat, felicem
cui. quafi non liceret in tali exclamatione uti
nominativo; fi quis novandi cupidus talia ca-
ptare velit, poterit femper notis inutilibus.
auctores implere, & alterutrum, ut libet,
adripere. vid. ad Ovid. 1. Faft. 297. ubi fe-
lices animae, & animas in fcriptis. fupr. lib.
1. 458. populi felices. IV. 319. O Fortunati.
adde & dicta ad Quintil. Declam. v11.7.
210. Potuiffes] Potuiffet novem libri.
211. Sors prima] Heintius legebat, laus
prima, quia fortafle credebat in forte nihil
effe noftri arbitrii, ideoque nec laudem inde
mereri. prima viri eft MS. Cortii, in alio,
viris eft, in quatuor notuis, prima viris ; &
proxima.
213. Datalem] Fatalem fex. fac totidem,
& duo pro var. lect. mox, dum me ferves
Heinfius, & referebat ad Fortunam. fed ad
Ju
624
$
M. ANNA EI LUCANI
Y
រ
215 Vocibus his major, quam fi Romana fonarent
Roftra ducis laudes, generofam venit ad umbram
Mortis honos. fremit interea difcordia vulgi
Caftorum, bellique piget poft funera Magni :
Quum Tarchondimotus linquendi figna Catonis
220 Suftulit; hunc rapta fugientem claffe fecutus
Litus in extremum, tali Cato voce notavit:
O numquam pacate Cilix! iterumne rapinas
Vadis in aequoreas? Magnum Fortuna removit :
Fam pelago pirata redis. tunc refpicit omnes
225In coetu, motuque viros: quorum unus aperta
Mente fugae, tali compellat voce regentem:
Nos, Cato, da veniam, Pompeji duxit in arma,
Non belli civilis amor, partesque favore
Fecimus. ille jacet, quem paci praetulit orbis,
230Cauſſaque noftra perit: patrios permitte penates,
Defertamque domum, dulcesque revifere natos.
Nam quis erit finis, fi nec Pharfalia, pugnae,
Jubam ſpectat, quifi imitatur Ptolemaei per-
fidiam, non deprecor, mihi abfcifum ca-
mihi abſciſum ca-
put fervet in Caefaris adventum.
216. Laudes] Laudem Thuan. quart.
218. Piget] Jubet Rott. fec. pro pudet
credo.
219. Cum Tarchon motus] Tum Barber.
variant in hoc nomine fcripti ; verum nomen
eſt Tarcondimotus, ut eft in Richel. vel, Tar-
chondimotus, ut alii. Cortius conjiciebat,
Tarcondemus, quod unde probaturus effet,
ignoramus: illud, in mota huc migravit ex
vf. 225. linquendam Ojlel. Catonem Rottend.
tert. linquendo f. Catonem conjiciebat Cor-
tius, quia in uno linquendo repererat.
223. "Tendis in aequoreas] Vadis omnes
fere fcripti, & ita Nofter infr. 272. 382. 864.
& alibi hoc verbo faepe utitur, ad aequoreas
Oifel, mox, redit Hamb. fec. tunc refpicit
Nec
quatuor. in motu Heinfius explicabat de va-
riis cogitationibus. certe de mentis motu ca-
piendum. ut motus irarum VII. 385. & fce-
lerum x. 335. & ingentes animo motus cepe-
rat 1. 1. 184. & ita alibi, quamquam & de
concurfationibus militum poffit intelligi.
226. Regentem] Catonem Rott. fec. qui
& mox, Pompejus duxit, ut & duo Cortii.
& mox, favori quinque, quod recepit Cor-
tius.
130. Patrios] Imitatio Virgiliana ex lib.
11. Aen. 137.
232. Nam quis erit] Jam Thuan. tert.
finis erit Turr. nec quis Cod. Cortii, qui în-
de faciebat, Ecquis erit finis, nec male, fic
enim & Virgil. x. Ecl. 28. Ecquis erit mo.
dus, inquit, vel, & quis, ut folent variare
codices, ita infra 706. Sed quis erit lucri no-
bis pudor ?
يالي
234..
PHARSALIAE LIB. IX.
625
4
ኣ
Nec Pompejus erit? perierunt tempora vitae,
Mors eat in tutum : juftas fibi noftra fenectus
235Profpiciat flammas. bellum civile fepulcra
Vix ducibus praeftare poteft. non barbara victos
Regna manent: non Armènium mihi faeva minatur,
Aut Scythicum Fortuna jugum: fub jura togati
Civis eo. quifquis Magno vivente fecundus
240Hic mihi primus erit: facris praeftabitur umbris
Summus honor: dominum, quem clades cogit, habebo:
Nullum, Magne, ducem, te folum in bella fecutus,
Poft te, fata fequar: neque enim fperare fecunda
Fas mihi, nec liceat. Fortuna cuncta tenentur
245Caefaris: Emathium ſparfit victoria ferrum.
Claufa fides miferis, & toto folus in orbe eft,
Qui velit, ac poffit victis praeftare falutem.
Pompejo, fcelus eft bellum civile, peremto,
Quo, fuerat, vivente, fides. fi publica jura,
250Si femper patriam fequeris, Cato, figna petamus,
********
234. Senectus] Senatus S. Germ.
236. Barbara] Barbare Hamb. pr. mox,
Scythium Hamb. fec. quod, ut fere femper,
placuit Cortiq.
240. Hic mihi] Heinfius, nunc mihi.
241. Honor] Honos Rott. fec. & Langerm.
quem cladis Thuan; fec. cogez tres. habendo
Rott. fec. ab aevo Putean, quod a literae
in v mutatione, & adfpiratione omiffa or-
tum, Cortius, cogit quem cladis, quia nomi-
na in es, faepe in is efferuntur. de quibus
ad Phaedr. 1. Fab. 7. & fupr. lib. 1. 344. &
LIT. 154.
243. Poft te fata] Poft tua fata Thuan.
fec, Rott. pr. & quinque Cortii. fequor Hamb.
pt. Langerm. & Cortius.
244. Far] Hortenfii margo, fpes. male,
quis enim (pes fperare ferat? fed haec variatio
vindicare poteft lectionem a Scaligero reddi-
Ro-
tam Tibullo 1. 8. 23. ubi vide Broukhufium.
& adde, quae diximus ad lib. 1. 360. & a-
libi.
244. Tenentur] Feruntur Rott. tert. &
Cortii duo : non male. fic lib. v1. 7. In ca-
fum quae cuncta ferat.
246. Claufa fides] Heinfius conjecerat
prius, clauda; fed deinde, caffa, quo acce-
dunt MSS. Cortii, qui claffa & caufa ha-
bebant, quod ultimum etiam erat in Rott.
pr. an claufa fides dicta, ut commodum & be-
nignitatem claudi Terentio dicitur, de quo
aď Ovid. 111. ex Pont. 11. 80. egimus? an
pro finita eft fides noftra, quam dedimus
Pompejo, ut lib. v. 44.
noftrum exbauſlo jus clauditur anno.
non fatis me ex hac locutione expedio, tots
jam folus Rottend. pr. & MS. Cortii.
249. Quo] Eleganter, quod Cod. Bersm.
Kkkk
fic
€
626
M. ANNA EI LUCANI
+
Romanus quae Conful habet. fic ille profatus
Infiluit puppi, juvenum comitante tumultu.
Actum Romanis fuerat de rebus, & omnis
Indiga fervitii fervebat litore plebes.
255 Erupere ducis facro de pectore voces:
Ergo pari voto geffifti bella, juventus,
+
Tu quoque pro dominis, & Pompejana fuifti,
Non Romana manus? quod non in regna laboras,
Quod tibi, non ducibus, vivis morerisque ; quod orbem
260 Adquiris nulli, quod jam tibi vincere tutum efts
Bella fugis, quaerisque jugum cervice vacante,
Et nefcis fine rege pati. nunc cauffa pericli
Digna viris. potuit veftro Pompejus abuti
Sanguine: nunc patriae jugulos enfesque negatis,
265 Quum prope hbertas. unum Fortuna reliquit
Fam tribus e dominis. pudeat ; plus regia Nili
fic, boc culpa tua eft Ovid. 111. Epift. 8. ubi vi-
de. & ad Epift. 11.56. fic apud Terent. Andr.
1. V. fi boc non contumelia eft, ut recte Bent-
lejus. vid. & Cortium ad Cicer. IV. ad Fa-
mil. 2. & inf. 762.
249. Jura] Rura Rottend. fec. vid. fupr.
vf. 130. Ji patriam femper Langerm. fi fem-
per fequeris patriam plurimi. figna petamus,
non fequamur, major pars codicum. petamur
Richel. ego petamus praeferrem, quia jam
fequebantur figna Catonis, fed ab ejus tran-
fire volebant ad figna Caefaris, cui rei pete-
re melius convenit. ita petere figna dixit lib.
1. 268. & caftra petentes 11. 43. ubi etiam
fequentes alii. Stat. 111. Silv. 11. 90. te ca-
ftra petente. profatur tres noftri.
252. Infiluit puppi] Heinfius correxerat,
puppim, & eum fecutus Cortius, ut lib. III.
626. fed & lib. x. 506, carinis infiluit Cae-
far, ubi etiam Cortius Carinas edidit, quafi
femper cogeretur Poëta eadem conftructio-
4
*
***
Con-
ne uti, & fine librorum auctoritate talia ubi-
que lectoribus obtrudere liceret. vid. ad O
vid. v111. Met. 142. Cortium hic in notis
longum catalogum verborum, quae accufa-
tivum, pro dativo regunt, contexuiffe col-
ligo ex ejus notis ad Plin. VII. Ep. 4. ca-
mitante caterva Rott. tert. Virgilianum enim
lib. 11. Aen. 40. 370. & alibi, obverfabatur
fcribae animo. fequens verfus defiderabatur
in duobus, & a m. pr. in Rott. tert, & al-
ter, Indiga in totidem, & a m. pr. in duobus,
& uterque in multis Cortii. indiga hic eft
quae carere non poterat fervitute, non pote-
rat ferre libertatem
rat ferre libertatem, & nefciret fine rege
pati. ut ita egere poni docebimus infr. 704.
indice fervitici Richel. corrupte, fed infr.
592. indiga occurrit iterum, & alibi, pau
lulum alio fenfu. mox
lulum alio fenfu. mox, de facto Thuan,
quart.
*
+
256. Geffifti Gefiftis Thuan, tert. a m.
Geſſifti]
fec. Oifel. quod miror praeteriiffe Cortium
prae-
PHARSALIAE L I B. IX.
78627
i
Contulit in leges, & Parthi militis arcus.
Ite, o degeneres, Ptolemaei munus, & arma
Spernite. quis veftras ulla putet effe nocentes
270Caede manus? credet faciles fibi terga dediffe
Credet ab Emathiis primos fugiffe Philippis.
Vadite fecuri: meruiftis judice vitam
Caefare, non armis, non obfidione fubacti.
O famuli turpes, domini poft fata prioris
275Itis ad heredem. cur non majora mereri,
Quam vitam, veniamque libet? rapiatur in undas
Infelix Magni conjux, prolesque Metelli :
Ducite Pompejos: Ptolemaei vincite munus.
Noftra quoque invifo quifquis feret ora tyranno,
280 Non parva mercede dabit. fciat ifta juventus
praefertim quum vf. 281. fimile tentet, in
fequentibus numerus variatur, ut vf. 264.
vſ.
negatis, nifi quis ibi mallet, negabis, quod
non difplicet.
258. Manus] Cohors Thuan. fec. vid fupr.
VIII. 563. mox ducibus vicis S. Germ.
moriensque omnes fere, mox,& quod tibi vin.
cere Thuan. fec. totum eft idem. cervice
vagante Turr. & Oifel. vid. ad lib. 1. 155.
vacanti multi. vaganti Thuan. pr. a m. fec.
tunc cauffa Oifel. &, noftro potuit Thuan.
quart. & Rott. fec. potuit veftro plerique.po-
tuit modo MS. Cortii.
265. Quum prope] Dum Thuan. fec. re-
linquit Hamb. fec. Heinfius volebat, relin-
qui jam tribus e dominis pudeat: non fequor.
ex dominis tres-mox, Ptolemaeis munus Řott.
fec. a m. fec. arma fternite Rott. tert. a m.
fec. fternite, quis noftras Rottend. fec. putat
Thuan, tert, & Turr.
270. Credet】 Credat hic & feq. verf. Turr.
credit primo loco Richel. Caefar faciles f. t.
d. credet & Emathiis Cortii codex. Philip
pos tres.
275. Itis] Iftis Turr. poſt heredem inter-
Vi-
rogationis notam ponit Rottend. pr. majora
timeri Langerm. a m. fec. de vita & venia
vid. ad Virgil. 11. Aen. 145.
276. Rapiatur] Raptatur Richel. rapietur
MS. Cortii. Heinfius malebat, raptetur, &
ita Cortius. rapiantur Turrian, fed tunc per
prolem Metelli deberent filii Pompeji ex Cor-
nelia intelligi, & tales verbi numeros faepe
vidimus ufurpatos, ut 1. 422. & alibi, ted
malo ipfam Corneliam intelligere, quia fequi-
tur, ducite Pompejos; ut a duobus Corne-
liam defignet, & quod fit conjux Pompeji,
& proles Metelli, nimirum, Q. Metelli Pii
Scipionis.
279. Quisquis] Si quis Thuan. fec. & MS.
Cortii. vid. ad Ovid 1. Epiſt. 21. inf. 327.
ferat quinque, & Cortii codices.
280. Sciet] Sciat quatuor e noftris. utrum.
que faepe occurrit in exprobationibus. vid.
ad Petron. cap. LVIII. & xcv. Ovid. 11. Met.
392. Tum fciet. Val. Fl. v. 519. ſciat effera
regis Ira. & ita centies alii. fupr. v. 665.
18. 1088. quare eligat quisque quod placer.
Cortius, fecutos. fed nefcio MS. quiadludant.
Jecuta Langerm. mox, ignavi aliquis.
Kkkk 2
285.
628
M. ANNAEI LUCANI
+
Cervicis pretio bene fe mea figna fecutam.
Quin agite, & magna meritum cum caede parate:
Ignavum fcelus eft tantum fuga. Dixit, & omnes
Haud aliter medio revocavit ab aequore puppes,
285 Quam fimul effoetas linquunt examina ceras,
Atque oblita favi non mifcent nexibus alas,
Sed fibi quaeque volat, nec jam deguftat amarum
Defidiofa thymum: Phrygii fonus increpet aeris,
Attonitae pofuere fugam, ftudiumque laboris
290Floriferi repetunt, & fparfi mellis amorem:
Gaudet in Hyblaeo fecurus gramine paſtor
Divitias fervaffe cafae: fic voce Catonis
Inculcata viris jufti patientia Martis.
Jamque actu belli non doctas ferre quietem
295 Conftituit mentes, ferieque agitare laborum.
285. Effoetas] Effectas Thuan. quart. ut
fimul vir doctus apud Cortium.
286. Favi ] Sui Rott. tert. a m. fec. in a-
nimo habebat locum Virgilii 111. 629. fibi
quaeque volant N. Heinfius, & ita mox, atto-
nitae congrueret his. Sed deguftat obftat. li-
cet non detint exempla fimilis variationis.
288. Phrygii fonus] Ita multi codices.
-Phrygius S. Germ, & Putean, a m. pr. fonus
ut crepat Edd. aliquae; tum fi fonus plurimi,
unde Heinfius faciebat, tunfi fonus increpet
aeris, ut lib. VII. 477. aethera tundit fragor.
fed hoc aliud eft. apud Cortium alius, Te-
mefi fonus increpet aeris. Sed Temefaeum aes
faepe legi, Temefi vel Temefium aes num-
quam. quod probari deberet, antequam ma-
nus violentas adferimus fcripturae vulgatae.
fed, Phrygii fonus increpet aeris verum pu-
to, & intelligi Cybelesa aera, ut in hac re
dixit Claudian. vi. Conf. Honor. 259. &,
matris cymbala Maro Iv. Georg. 64. incre-
pet vero pro, fi increpet dictum ut mil-
lies, & recte Oudendorpius oftendit, attoni-
sae, licet examina praecedant, ex confuetudi-
Pri-
ne loquendi eft, & fubintelliguntur apes. ita
Stat. v. Theb. 12. quum agmina praeceffif-
fet, fubjicit illae volant, fcil. grues. Apud
Sueton. Claud. xxv. quam praeceffiffet man-
cipia, fequitur omnes, fcil. fervi. ubi vide
plura. mox, floriferae quatuor. floriferi ple-
rique. Heinfius, Florilegi: &fparfi mellis fe-
re omnes. facri tantum in Turr. a m. fec.
Heinfius prius, fpreti conjecerat, fed indu
xerat. forte, ſpiſſi. ut ita voces, fparfus &
Spiffus, commutantur apud Ovid. v. Met.
621. premitur vero mel in favis. Virg. IV.
Georg.140. unde & preffi poffet legi. nam Ma
r01v. 101. dulciamella premes. & ftipare vſ. 163.
dicit mella, quae inde etiam tenacia vocat vis
57. ne nimis liquidum ex alveis effundere-
tur. Sed nefcio an ſparſae non poffet legi,
ut ad apes referatur, quae vagae mel colli-
gunt, & ita floriferae & fparfae poffet defen-
di, ut attonitae. fed haec omnia incertae
lectionis & vitiatae indicia.
7
292. Servaffe] Servare Langerm. a m. fec.
295. Serieque] Seriemque plurimi: & am.
fec. Thuan. pr. & Rot. tert. mox, laxatar
Vof
PHARSALIAE LI B. IX.
629
Primum litoreis miles laffatur arenis.
Proximus in muros, & moenia Cyrenarum
Eft labor: exclufus nulla fe vindicat ira:
Poenaque de victis fola eft, viciffe, Catoni.
300lnde peti placuit Libyci contermina Mauris
Regna Jubae, fed iter mediis Natura vetabat
Syrtibus: has audax fperat fibi cedere virtus.
Syrtes, vel primam mundo Natura figuram
Quum daret, in dubio pelagi terraeque reliquit.
305 (Nam neque fubfedit penitus, quo ftagna profundi
Acciperet, nec fe defendit ab aequore tellus:
Ambigua fed lege loci jacet invia fedes:
Aequora fracta vadis, abruptaque terra profundo,
Et poft multa fonant projecti litora fluctus.
310 Sic male deferuit, nullosque exegit in ufus
Voffian. luctatur vir doctus apud Cort. lafſſa-
tur in oris MS. Cortij.
299. Catonem] Catoni plurimi. Catonis tres.
300. Libyci contermina Mauris] Lybyisc.
Mauris fex. Libycis c. Mauri Richel. Libyci
c. Mauri quatuor. confinia Rott. fec. muris
Langerm. mox, vetarat Langerm. & Pu-
tean. vetabat plurimi. in MSS. Cortii, nega
rat, negavit, vetabit, natabit, vetarat.
302. Has audax] Hanc multi. hanc a. f.
fuperare juventus Thuan. fec. hanc recepit
Cortius, ut ad naturam pertineat, fuperat fibi
cedere Bersm, unus.
304. Pelagi terraeque] Terrae pelagique
multi, quod Cortio hic & 1. 83. & alibi
placuit.
306. Defendit ] Defendet Richel.
307. Sed lege loci] Sub lege tres noftri &
unus Cortii. eadem varietas fupr. v. 226.
infr. 370. & apud Virg. 111. Aen. 571. ubi
pro.
Sed borrificis juxta tonat Aetna ruinis,
eftin MS. ſub. lex loci dicta, ut apud Ovid.
xv. Epiſt. 171.
Hanc
Hanc legern locus ille tenet.
Vox autem fedes fufpe&ta eft. eft enim con-
tradicio, fedes enim dicitur locus, urbs, & c.
ubi homines habitant, & domicilia pofue-
runt. hic vero debet intelligi locus, ad quem
acceffus non datur. poftea nullos in ufus
hanc partem fui naturam exegiffe dicit, neque
ad habitandum, neque ad navigandum, quo-
modo ergo fedes dici poffit non video. aut
ergo, fi fervanda vox, acumen erit Luca-
ni, pro invia eft, & non apta ad fedes ponendas;
aut alia ſubſtituenda. Cl. Dorvil. invia, defes.
309. Et puft] At poft Thuan. tert. Hein-
fius corrigebat, protecti litore fluctus. male.
vid. ad lib. vII. 442. & 735. fenfus, poft
multa litora, id eft, vada in mediis Syrti-
bus, etiam ultra ea in terras fluctus aqua-
rum extendi & exire. fic infr. 432. fub ni-
miv projecta die. in Richel. & S. Germ. e-
rat, litore.
310. In ufus] In artus Turrian. mor
planior alto S. Germ. & Oifel. mox di-
ftinguit Cortius, Syrtis erat, pelago penitus-
que notabat, fed forte rectius fcriberetur,ple-
Kk kk 3
HIOP
630
M. ANNA EI LUCANI
Hanc partem natura fui) vel plenior alto
Olim Syrtis erat pelago, penitusque natabat:
Sed rapidus Titan ponto fua lumina pafcens,
Aequora fubduxit zonae vicina peruſtae :
315Et nunc pontus, adhuc Phoebo ficcante, repugnat.
Mox ubi damnofum radios admoverit aevum,
nior alto olim Syrtis erat pelagus. ut mox,
Syrtis erat tellus, vid. Serv. ad v1. Aen. 60.
olim erat revera mare, & majori copia a-
quae hic finus abundabat ipfo pelago vel ma-
ri, & penitus, ufque ad fundum, erat aquae
plena. fi vero pelagus fit neutrius generis, de
quo vid. ad Val. Fl. 1. 169. plenius legen.
dum foret.
313. Sed rapidus] Malim, rabidus Titan,
quia quafi devoravit pafcens, & alimenta fi-
deri fuo inde trahens, ut paffim rabies de fa-
me, & rabida fames dicitur. quamvis & ra-
pidus, ut hic omnes codices, a calore fuo,
quo extrahit & rapit ex terra & aqua vapo-
res, dici poffit, ut mox, Phoebo ficcante.
fic rabidus vel rapidus leo vt. 337. & fol
rapidus & rabidus dicitur, variantibus fere
femper fcriptis. vid. ad Ovid. 111. Amor.
VI. 106. 11. Faft. 311. fed fi haec cauffa
valet, non modo Syrtes, fed omnes finus &
fluvii in Africa & Zonae toridae vicinis re-
gionibus, eadem forte exficcari debuiffent,
& pleni effe vadis & arenofo fundo. fubdu-
cit Rott. pr. vicinia S. Germ.
316. Radios admoverit aevum] Radiis Turr.
& a m. fec. Thuan. pr. rabidos Rott. pr. non
fatis haec intelligere me fateor, nec quomo-
do damnofum aevum potuerit radios adino-
vere, video, nifi fubintelligamus propius,
quam nunc: quod durum: nam omni tem-
pore radios & calorem aequo modo admo-
vet fol. Interpretes explicant, quum fen-
fim omnem aquam exhauferit calor folis,
tellus erit Syrtis: nec male, fed ex verbis
hunc fenfum excudere nequeo. fi fcripfif-
iet,
Mox ubi damnofum radiis exhauſerit ae-
vum.
Tel-
aliquis hic fenfus conftaret, vel damnofis ra-
diis amoverit (ut in uno Oudendorpii) ae-
quor. tunc caperem, pro aquam omnem con-
fumferit. haereo. Syrtis erat Thuan. quart.
male. tunc erit tellus folida, & ficca, quae
jam eft brevis aqua, quae fupernatat vadis.
non jam a m. fec. Thuan. tert. & Langerm.
forte etiam, lente periturum deficit aequor,
id eft, fenfim, longo temporis fpatio decre-
fcit, & deficit, aqua deminuta, & vadis fic-
catis. fed malus vates fuit Lucanus. Syrtes
hodie etiam funt Syrtes, & eadem natura il-
lis manet. in Scholiafte legendum, acceffu
temporis.
319. Actum mare] Noftri nihil variant,
nifi quod in uno Langerm. a m. fec. fit,
ficcum. Cortii vero codices, ictum, aptum,
auctum & ficcum. Heinfius, fectum, ictum
tadium conjecit. i&um defendi poffet ex Si-
lio XIV. 36c.
Salis icta frequenti
Albefcit pulfu facies.
& lib. x11. 243.
uno remorum praeterit ičtu.
& ita percutere, pulfare, & fimilia paffim. ictus-
praeterea & actus faepe commutantur, ut a-
pud Noftrum 11. 458. 111. 469. & h. 1. 472.
fed actum recte defendit Oudendorpius, &
jam notaveram ad Val. Fl. 11.777. propulie
vero omnes noftri.
321. In fua regna] Hunc verfum abeffe
a quinque MS. teftatur Cortius, & duos
praecedentes defiderari in duobus: fed noftri
omnes agnofcunt, nec Oudendorpius in fuis
deeffe notavit, & nihil quoque fufpe&i in
illis video. Tentatum aequor eleganter teme-
ritatem mortalium notat, qui aufi fuerema-
re ingredi. & ita Val. Fl. 1. 97. illicitas ten-
tare
PHARSALIAE LIB. IX.
631
Tellus Syrtis erit: nam jam brevis unda fuperne
Innatat, & late periturum deficit aequor.
Ut primum remis actum mare propulit omne
320Claffis onus, denfis fremuit niger
denfis fremuit niger imbribus auſter,
In fua regna furens: tentatum claffibus aequor
Turbine defendit, longeque a Syrtibus undas
tare vias dixit, ubi vide adnotata : &, ut
hic Auſter fingitur defendere aequor tenta
tum, ita Valerius inducit aequoreos Deos
hortantes Neptunum, ut legem defendat, ibid.
vf. 215. Florus tumore fuo Poëtico dicit,
Oceanum caftigaſſe improbam Caefaris claf-
fem lib. III. 1o. & de audacia hominum, ma-
re tentantium, & temeritate naufragiis, &
procellis punita, pleni funt Poëtarum li-
bri. ideoque hic nihil Lucani a manu alie-
num.
322. A Syrtibus] Ab Syrtibus Rottend. pr.
mox, pro illato Cod. Cortii dant, in latum,
in magno, in alto, ab alto. unus modo ex no
ftris Rott. tert, ab alto habet. unde Heinfius
faciebat, ablato, alii, in lato litore. fed mihi
illato litore unice verum videtur: fcilicet, il-
lud pelagus, quod ante Auftri hanc vimerat
fatis profundum, id factum eft litus, quod,
ut vadofa terra leviter tecta aqua, excurrebat
in mare, & ei fe inferebat, & extendebat. ut
in alia re dixit lib. 1. 70.
Tellus extendere litora nolet
Excutietque fretum.
& lib. 11. 614.
Tenuem producit in aequora linguam,
quod idem eft quod illatum litus hic vocat,
ut promontorium in mare eminens. nam non
puto recte interpretes, cumulos hic & illic
interpofitos areniş capere, quibus interrum
pitur mare, antea continuum: nam quae
mox de cumulis & aggere arenae dicuntur vf.
334. melius Scholiaftes non in ipfis Syrti-
bús, fed in medio mari, quo ventus & aeftus
arenam ejecit, capit, & qui obvii funt navi-
gantibus, antequam in Syrtes veniant. & Au-
fter turbine illo undas a Syrtibus egit, & ita
fere nudatum litus vel undis leniter tectum,
Egit,
intülit în mare, ut fere fit terra eminens
quae fimul frangit undas redeuntes & repel-
lit a fe. nam confringere & frangere pontum
dicitur litus, ubi repellit, ut exempla ianu-
mera funt & aliquot collecta ad Ovid.
Epift. v11. 169. ubi ex Prifciano accommo-
datus huic loco adducitur verfus,
Prima eft Hiſpanum quae frangit htore pon-
tum :
fic Seneca de Conft. Sap. 111. fcopuli mare
frangunt. Statius lib. 11. Theb. 43.
Interiore finu frangentia litora curvat
Taenarus:
ubi non re&te Barthius fefe curvantia expli-
cat, vel legit, frangens fua litora. Sed fran-
gentia litora funt, quae fluctus in fe infilien-
tes & inlatos repellunt. & ipfe nofter Luca-
nus lib. v111. 565.
Litusque malignum
Incufat, bimaremque vadis frangentibus aeǹ
ftum.
& infr. h. 1. 447.
nam litore ficco,
Quam pelago, Syrtis violentius accipit An-
ftrum:
Et terrae magis ille nocens: non montibus
ortum
Adverfis frangit Libye, fcopulisque repulfum
Diffipat.
ubi frangit ventum, ut hic pontum, ficcum
illud litus. & eleganter lib. v. 605. ventus
Boreas dicitur, in fluctus Cori frangere fuum
mare, qui repellitur a Coro refiftente. unde
apparet nec contraxit, quod ex Scholiafte
profert Grotius, hic locum habere poffe.
denique illatum litus hic in mare porre&tum
debere intelligi, firmatur ex illis Val. Flac.
11.631.
In
632
M. ANNA EI LUCANI
}
Egit, & illato confregit litore pontum.
Tum quarum recto deprendit carbafa malo
325Eripuit nautis, fruftraque rudentibus aufis
Vela negare Noto, fpatium vicere carinae,
Atque ultra proram tumuit finus. omnia fi quis
Providus antennae fuffixit lintea fummae,
Vincitur, & nudis avertitur armamentis.
330Sors melior claffi, quae fluctibus incidit altis,
Et certo jactata mari. quaecumque levatae
Arboribus caefis flatum effugêre prementem
Abftulit has ventis liber contraria, volvens
Aeftus, & obnixum victor detrufit in Auftrum.
335Has vada deftituunt, atque interrupta profundo
Terra ferit puppes: dubioque obnoxia fato
Improba caecis
Intulit arva vadis, longoque fub aequora dorfo
Litus agit.
& hinc mox vf. 338. terra obvia vocatur. A-
pud Plin. v. Epilt. vi.§ 35. legitur,in opere
urbaniffimo fubita velut illati ruris imitatie,
ubi Cortius hunc Lucani locum adfert. quam-
quam rus illatum apud Plinium non e-
Ininens extra alia capiam, fed quod quafi
importatum fit & interpofitum operi urba-
no.
Pars
averritur Thuan. pr. a m. fec. advertitur,
Voff. vid. lib. v1.585.
330. Claffi] Claffis Thuan. pr. a m. pr.
mox, mari eft multi.
332. Effudere] Effundere flatum dici po-
teft de eo, qui flat. fed an navis poffit dici
effundere flatum, quae patitur ventum fine
noxa tranfire, vehementer dubito. nec exem-
pla adducta id probant, & de loco Valerii
Fl. IV. 273. aliud docebunt notae, & Bapt.
Pium, qui effudit de Polluce, pro effundi
324. Quarum] Ita noftri omnes. quorum permitit, fecit in vanum cadere, cepit, & exem-
alii & Cortius. comprendit Rottend. pr. ma- plum non rectae interpretationis dedit, er-
le. deprendere proprie venti & procellae di- raffe oftendent: quare ego hic cum uno Vof-
cuntur, naves fubito opprimentes, ut no- fiano, effugere praeferrem, & fimul, pre-
tum. vid. ad Phaedr. v. 4. hoc verbum red- mentem cum fex ex noftris, quia arbore non
dendum Juliano JCto in leg. vi. ff. ad L. caefa periculum erat, ne mergeretur navis.
Rhod. de jactu. Navis adverfa tempeftate de- Cortius conjicit, frementum, quod in mul--
prensa, ictu fulminis deuftis armamentis, &tis editis & fcriptis quum fit, quid opus conji-
arbore antenna, Hipponem delata eft. ubi cere?furentem unus Cortii, frementes Thuan.
vulgo depreſſa legitur. Sed id notat demer- quart. mox Heinfius malebat,liber venti aeftus,
fam, quae Hipponem deferri nequit, nec de quo vid. fupr. vII. 818. ventis liber olim
deinde Oftiam navigare, & onus intégrum edebatur. in diftinctione Cortii & Oudendor-
perferre.
pii, liber, ventis &c. mihi durum occurrit il-
lud liber abfolute pofitum, non addito cu-
318. Suffixit] Subduxit Thuan. fec. mox,
jus
+
r
-
PHARS ALIAE LI B. IX.
633
1
Pars fedet una ratis, pars altera pendet in undis.
Tunc magis impactum brevibus mare, terraque faevit
Obvia confurgens: quamvis elifus ab Auftro,
340 Saepe tamen cumulos fluctus non vincit arenae.
Eminet in tergo pelagi procul omnibus arvis,
Inviolatus aqua, ficci jam pulveris agger,
Stant miferi nautae, terraeque haerente carina
Litora nulla vident. fic partem intercipit aequor:
345 Pars ratium major regimen, clavumque fecuta eſt,
Tuta fugae, nautasque loci fortita peritos,
Torpentem Tritonos adît illaeſa paludem.
Hanc, ut fama, Deus, quem toto litore pontus
Audit ventofa perflantem marmora concha,
350Hanc & Pallas amat: patrio quae vertice nata
Jus erat liber: fed venti liber aeftus contra-
ria (id eft contrarias undas) volvens, & ita
victor, detrudit in Auftrum.
- 334. Obnixum] Obnoxium Richel. teme-
rata lege metri. detrudit Hamb. fec. detruxit
Thuan, quart, deduxit Turrian, in altum Pu-
tean.
337. Pendet] Pendit Hamb. pr. in undas
tres, in arvis Turrian. a m. ſec.
338. Impactis] Impacti Rottend. fec. a m.
fec. impactum brevibus vel brevius multi
noltri & Cortii, brevis Thuan. fec. terraque
faevit Rottend, pr. forte,
Tum magis impactae brevibus; mare, ter-
raque faevit,
Obvia confurgens.
ut impactae naves, vel puppes intelligantur.
mox, illifus conjiciebat Cortius, cujus Cod.
in austro. vincit omnes fere.
341. In tergo] In tergum Rott. fec. &
Oifel, omnibus undis plurimi: inviolatus a-
quae Turrian, quod placuit Cortio; & lau-
dat ad Plin. 1v. Ep. x. § 10. ubi tamen
non video, qua ratione quadret Plinii ver-
bis. quod, forte ex notis manifeftius fuiffet.
deinde, fi partem Rottend. ſec.
Ter-
345. Secuta eft] Eft deerat Thuan. quart.
& Rout. pr. tuta fugae quatuor, quod rece-
pit Cortius, me fecutus in notis ad Val. Fl.
VIII.14. mos, Tritonis Rottend. tert. adiit
Rott pr. S. Germ. non laefa a metuentibus
metro ortum eft.
349. Perflantem murmura concha] Hein-
fius ad Val. Fl. vi. 604. conjecerat, mar-
mora, eamque conjecturam vindicaveram ad
Nemef. Cyneg. 276: Diffentit vero Ouden-
dorp.: fed proflare murmura neminem dixif-
fe puto, nec dicere potuiffe, quum pro are ſo-
mnum, auras &c. rectum fit. proflata anima
Aufon. Ep. 65, fed tuba vel concha murmur
proflare exemplis indubiis probandum effet:
& puto ideo murmura adripuiffe librarios
quia non confiderantes verbum perflare, &
fcientes murmura conchae & tubae tribui, ut
etiam apud Sil. xiv. 374. & paffim,
ideo
proflare fubftituerint, quia perflare murmura
effet abfurdum. flare claffica cornu dixit Pro-
pert. 111. 11. 41. jam vero marmora fimpli-
citer dici fatis oftendimus d. 1. & licet pon-
tus praecedat, marmorque fit idem, hoc fie-
LIII
ri
}
1
634
M. ANNAEI LUCANI
Terrarum primam Libyen (nam proxima coelo eft,
Ut probat ipfe calor) tetigit: ftagnique quieta
Vultus vidit aqua, pofuitque in margine plantas,
Et fe dilecta Tritonida dixit ab unda.
355Quam juxta Lethon tacitus praelabitur amnis,
Infernis, ut fama, trahens oblivia venis:
Atque infopiti quondam tutela draconis.
Hefperidum pauper fpoliatus frondibus hortus.
Invidus, annoſo famam qui derogat aevo,
360Qui vates ad vera vocat. Fuit aurea filva
Divitiisque graves, & fulvo germine rami,
ri tamen ibi vindicavimus, variis poëtarum
locis, qui non veriti talia fynonyma cumu-
lare, quibus ex ipfo Lucano poffint addi
lib. 1. 103. & multi alii loci: & ipfe Ouden-
dorpius hanc fynonymorum cumulationem
agnovit ad lib. 11. 435..
350. Hanc & Hanc ut Pallas amat par
trioque e vertice Jovis Rich. ubi Jovis eft
gloffatoris. quae vertice multi. nata eft Thuan.
quart. &, coelo, fine eſt, Thuan. pr. Libyen
primam Thuan. fec.
352. Ut probat] Et probat Rottend. tert.
ille calor Thuan. quart. calor, petist Thuan.
fec. a m. fec.
354. Dilecta] MSS. Cort, dilectam, de
licta & delecta, mox, quem juxta fex libri:
Lechon Langerm. alii noftri & Cortii, Le
thos, Letheus Letben, Loetes, Lhetes.
Cortius, Lathon, quia Laethon in uno vi-
derat; oblivia ripis tres, an pro rivis?
357. Infopiti Infopita Thuan. quart. t
tela vero an fluvius, qui munit & tuetur
hortum & draconem, an hortus ipfe, qui
defenditur a dracone? ut Scholiaftes. quod
poffet defendi. Sed & explicari poteft hor-
tus, tutela draconis, qui inde alebatur olim,
antequam Hercules fpoliaffet hortum; eft
certe obfcurius & durius dictum. Spoliatus
frondibus tres libri, & hoc praetulit Cortius.
parum quidem referre arbitror, quum idem
Vir-
fenfus inde effici poffit, nifi quod, fi fpolia-
tis legas, debeas fubintelligere pomis fuis.
nam fi frondibus fimpliciter capias, rami de-
berent intelligi, & ita fpoliatis vel fpoliatus
frondibus, notaret ramos detractos vel fuc-
cifos. quod tamen non factum ab Hercule*
recte notat Oudendorpius, & patet ex vf.
366. & hoc verbum, fi nude ponatur, de-
bet aliquid praeceffiffe, unde intelligi poffit
qua re fit fpoliata arbor, aut, ut hic, hor-
tus. hinc frequentius hoc addunt, ut foliis
Spoliare nemus VI. 11. 2. & paffiva forma
fpoliantur robore filvae III. 395. vide & ad
lib. 11.714. frondibus ergo fpoliari arbores di-
cuntur, quum rami fucciduntur vel carpun-
tur. ut lib.. 111. 443. & apud Ovid. 18.
Met. 384. quare ego etiam in Spoliatus pro-
nior effem, & tot exempla veterum poëta-
rum, qui duplici epitheto ufi fuere, in pri-
mis fi unum effet participium, me non de-
terrerent. ideo enim pauper erat, quia fpo-
liatus erat.. Sed frondes me male habent ; qua-
re forte fcripferit Lucanus, fpoliatus fructi-
bus, vel potius, foetibus bortus, id eft, po-
mis fuis, quae faepe foetus dicuntur. Ovid.
xiv. Met. 689.
ubi codices quidam, fructus. Epiſt. xx. 9..
Sed neque jam foetus defiderat arbore demtos.
Verba licet repetas, quae demtus ab arbore
foetas
De-
4
PHARSALIAE LI B. IX.
335
ち
​Virgineusque chorus, nitidi cuftodia luci,
Et numquam fomno damnatus lumina ferpens,
Robora complexus rutilo curvata metallo.
365 Abftulit arboribus pretium, nemorique laborem
Alcides: paffusque inopes fine pondere ramos
Retulit Argolico fulgentia poma tyranno.
His igitur depulfa locis, ejectaque claffis
Syrtibus, haud ultra Garamantidas attigit undas:
370 Sed duce Pompejo Libyae melioris in oris
Manfit. at impatiens virtus haerere Catonis
Audet in ignotas agmen comittere gentes,
Detulit ad caftas, me jaciente, manus.
Arboreos foetus dixit idem pro pomis x. Met.
665. & alibi faepe, quare Frondes arboreae
quae tegebant aurea poma, tefte Ovid. 1v.
Met. 636. hic loco cedere foetibus debere cen-
feo: nec epithetą duo me morantur, qui ſcio
Lucanum lib. 11. 209. cumulaffe etiam tria,
omnia Syllana congefta cadavera,& faepe duo,
ut alibi oftendimus.
361. Graves] Gravis Turrian. & Ed. Gryph.
365. "Nemorique ] Nemorisque quatuor,
quod fortaffe probandum ait Cortius. ut ita
lib. 1. 556. urbis laborem, dixit, & fimilia
paffim. fed nemori abftulit conftruendum,
& hoc fèquens, fine pondere rami, exigit,
quod opponitur labori, quia fcilicet pondere
pomorum curvabatur arbor; & inopes, quod
divitiis & pretio opponitur, ut reâe Scho-
liaftes.
367. Retulit] Detulit Thuan. tert. de his
pomis Stat. lib. 111. Silv. 1. 159. ad Her-
culem verba ferens.
Et fi tibi poma fuperfunt
Hefperidum, gremis venerabilis ingere Pol
lae.
ubi Marklandus his verbis indicari credit Pol-
lam defiderio liberorum teneri, & aliquid la.
fcivi fubeffe, quia poma adjuvare credeban
tur conceptum, & ideo amantes iftis donare
amicas folere. Longe abfit a Statii mente
Ar-
ifta interpretatio: quum haec Polla, fi vi-
dua fuit Lucani, & jam uxor Pollji, ut cen-
fet, vetula effe debuerit, & jam aetatis fere
effoetae, ut fequentia verba innuunt.
Quod fi dulce decus, viridesque refumeret
annos.
fi revirefcere poffet, dignam ait, cui Hercu-
les ferviret, ut Omphalae olim, & ut olim
Eury theo retulit, ita nunc Pollae poma vult
deferri. deinde epitheton venerabilis non con-
venit juvenili aetati; ut re&e Barthius. & ita
Pollius fenex quoque vf. 175.
368. Depulfa] Delapfa locis MS. Cortii.
erectaque Thuan, pr. Cortius conjicit, ere-
ptaque. Heinf. rejectaque, quod melius cre-
do. nam ejecta dicitur claffis naufraga, mo-
do in litus ejecta. vid. ad Ovid. Ep. v11.89.
Fluctibus ejectum tuta ftatione recepi.
ubi etiam ereptum alii codices. fed rejecta
claffis eft, aut ab incolis repulfa, & prohi-
bita adpelli, vel ventis adverfis inde ablata,
& elt verbum nauticum, vid. ad Vellej, Pa-
terc. 1. 1. & ad Liv.xx111.34. & XLIV. 19.
ubi etiam ejectos & rejectos codices habent.
Garamantiras Richel.
379. Sed duce] Sub duce Turr, vid. fupr.
h. 1. 307. in arvis Rottend. tert. a m. fec.
Libyae fere omnes.
373. Cingere] Scindere MS. Cortii, cu-
jus etiam unus codex ignorat hunc ver-
fum.
LI 11 2
1
M. ANNAEI LUCANI
Armorum fidens: & terra cingere Syrtim
Haec eadem fuadebat hiems, quae clauferat aequor.
375Et fpes imber erat, nimios_metuentibus ignes:
Ut neque fole viam, nec duro frigore faevam,
Inde polo Libyes, hinc bruma temperet annus:
Atque ingreffurus fteriles, fic fatur, arenas.
Ổ quibus una falus placuit mea caftra fecutis
380Indomita cervice mori, componite mentes
Ad magnum virtutis opus, fummosque labores.
Vadimus in campos fteriles, exuftaque mundi,
Qua nimius Titan, & rarae in fontibus undae,
Siccaque letiferis fqualent ferpentibus arva,
fum. Heinf. diftinguebat hoc modo,
fidens; & terra cingere Syrtim
Haec eadem fuadebat biems.
eingere hic ambire, vid. lib. 1. 594. & hic
Oudendorpium, & Barth. ad Stat. 11. Theb.
277. licet idem Barth. ad Claudian. Conf.
Olybr. 19, explicet, complere. Hoc eadem
Thuan. tert. & Oifel. nam clauferat Rott.
tert. ſpes imbris quinque; quod nefcio an non
melius, duriore illa appofitione, nimios me-
tuentibus aeftus Rott. pr. Hamb. fec. vid.
VIII. 848. fic nimius Titan, quod idem eft,
mox 383.
377. Inde pola] Polum hic explicant au-
ftralem regionem five plagam, ita x. 275.
perufli Zona poli, & paffim. vid. infr. 531.
Oudendorp. Sed tamen forte fcripferit, di-
ftinctione majore pofita poſt faevam, quod
að metuentibus referendum,
Inde folum Libyes, hinc brumam temperat
annus.
brumam eft in Qifel. ut fenfus fit fpes erat
imbrem forte cafurum, metuentibus nimium
calorem, ut etiam non metuentibus viam fae-
vam, aut a fole, aut a frigore. nam inde,
id eft, a fole, five a calore folis, annus tem-
perat folum Libyes arenofum, & ardens,
quod ita exaeftuat, ut pedes etiam calcan-
5
Du-
tium urat. hinc vero annus, id eft, tempus
anni, temperat brumam, quae hic non tam
frigida eft, ut in aliis orbis partibus. Libyen
& annum erat in Barber. ut lib. IV. 109. gla-
cie, vel glacies temperat ignes: Cortius, Libye,
eleganti fcilicet hiatu. temperat fex libri.
379. Caftra] Signa quatuor. fecuti Lan-
germ. mox, mentem idem. vid. fupr. h. 1.
ví. 9.
382. Vadimus] Vidimus Thuan. quart.te.
riles campos Rottend. pr. exaustaque Lan-
germ. pro exhauſtaque. vid. ad lib. 111. 340.
de nimio Titane vid. lib. v111. 164. & ad-
de Claudian. 1. in Stilic. 249.
Quos interior nimio plaga fole relegat.
385. Durum iter, ad leges &c.] Varie
diftinguunt haec editores. mihi placeret,
Durum iter ad leges. Patriaeque ruentis a-
more
Per mediam Libyen veniant, atque invia
tentent,
Si quibus &c.
nam non video, quomodo dici poffit ad le-
ges & amorem patriae durum iter inſtitui nunc,
quum certe amor patriae, quem antea jam
habere infitum animis deberent, eos ad haec
dura debuerit incitare. Sed amore patriae,
quo eos duci ponit, non debent recufare ho
{
iter.
PHARSALIAE LI B. IX.
637
}
}
385 Durum iter ad leges, patriaeque ruentis amorem.
Per mediam Libyen veniant, atque invia tentent,
Si quibus in nullo pofitum eft evadere voto,
Si quibus ire fat eft, (neque enim mihi fallere quemquam
Eft animus, tectoque metu perducere vulgus.)
390Hi mihi fint comites, quos ipfa pericula ducent,
Qui me tefte, pati vel quae triftiffima, pulcrum,
Romanumque putant. at qui fponfore falutis
Miles eget, capiturque animae dulcedine, vadat
Ad dominum meliore via. dum primus arenas
395 Ingrediar, primusque gradus in pulvere ponam.
Me calor aetherius feriat, mihi plena veneno
iter. Quod fi minus placet, follemni vo-
cum amor, & bonor permutatione, legendum,
Durum iter ad leges, patriaeque ruentis ho-
norem.
leges libertatem effe fatis notum, bonor vero
patriae, eft dignitas & majeftas Romani no-
minis, quae reftituenda antiquis legibus &
magiftratibus nunc a bonis civibus. Durum
iter dixit etiam Valer. Fl. 1. 565. ubi vide.
& duras vias Ovid. vII. 116. Libyam dao.
Libyem tres.
387. Evadere] Difcedere Rott. pr. & MS.
Cortii, cujus alii, evadere vultu, vento,fer-
ro. fed rectum eft, in voto, ut Horat. 11.
Sat. vi. 1. Hoc erat in votis, deerat hic ver-
fus a m. pr. Rott. fec.
388. Ire fat eft] Ire fatis S. Germ.
389. Tectoque] Totoque Sixii. Heinfius,
caecoque, fed tecus metus recte. non diffimu-
laturum fe dicit metum, quem ex hoc itine-
re concipit. fic quod Virgil. 1. Aen. 209.
premit altum corde dolorem dixit, Nofter lib.
11. 228. imitans ait,
Tegens alta ſuppreſſum mente dolorem.
& lib. 1v. 701. Audendo magnus tegitur timor.
& ita paffim etiam alii. producere, quod alii
praeferunt, & ubique fere commutatur cum
Ferducere, ut lib. 11, 162, vidimus, non re-
Oc-
probarem: nam eft proprium vocabulum in
re militari, ut producere exercitum Vellej.
Paterc. 11. 78. Frontinus faepe. vid. Ten-
nul. ad 1. 1. 11. & paffim. etiam ubi infi-
diae & fraudes adhibentur. vid. ad Quin&il.
Decl. cccv. fed omnes noftri & Cortii con-
ftanter, perducere, quod majorem fiduciam
notat, ut non modo inducat in loca illa ar-
dentis Libyae, fed totam Libyam peragrare,
& ad deftinatum locum ducere fe velle indi-
cet. mox, funt comites quinque, ducent hic
eft inducent, delectabunt, & fponte fequi
volent. vid. ad Ovid. x1. Met. 2. & hoc mox
a capiturque firmatur. pofui vero, nec enim
&c. vulgus, in parenthefi.
391. Velquae triftiffima] Ut quae S. Germ.
vel qui Thuan. quart. vel hic eft etiam, tur-
piffima Hamb. fec. Heinf. malebat, duriſſi-
ma. ego nihil muto, nec opus exemplis fir-
mare puto, opponuntur meliori viae, ut mox.
quo fenfu, meliorem Libyam dixit 370, tur-
pis vero & triftis faepe in codicibus permu
tantur. ut apud Ovid. Ibi 340 Claud. 1. in
Rufin. 325. mox, ac qui ſponſore Hamb. pr.
& Oifel.
393. Animae] Id eft, vitae, vid. Barth.ad
Stat. 1x. Theb. 678.
396. Me calor】 Sed calor Rottend. tert.
LII 3
7180
638
M. ANNA EI LUCANI
Occurrat ferpens; fatoque pericula veftra
Praetentate meo: fitiat, quicumque bibentem
Viderit: aut umbras nemorum quicumque petentem,
400 Aeftuet: aut equitem peditum praecedere turmas,
Deficiat ; fi quo fuerit difcrimine notum
Dux, an miles eam. ferpens, fitis, ardor arenae
Dulcia virtuti: Gaudet patientia duris.
Laetius eft, quoties magno fibi conftat, honeftum.
405 Sola poteft Libye turba praeftare malorum,
Ut deceat fugiffe viros. Sic ille paventes
Incendit virtute animos, & amore laborum,
Irreducemque viam deferto limite carpit:
venenis Cortius, vel, veneni. parum refert,
& praeftat codices fequi.
398. Praetentate] Praecipitate Thuan.
fec. pertentate Oifel. fruftra. Ovid. vIII.
Met. 27.
Praetentatque fui vires Mavortis in urbe.
vide de hoc verbo Heinf. ad Claudian. 11.
in Rufin. 477. & Barth. ad Stat. 11. Theb.
369.
398. Sitiat quicumque bibentem viderit]
Non fatis haec capio. Sulpitius exponit, fi
tiat, recufet fitim pati, nec multo aliter O-
mnibonus. atqui debuiffet dicere bibat, qui-
cumque me bibentem videat, non vero fitiat,
ut & mox non aeftuet, id eft, non ferat ae-
ftum, fi me videat umbras petere, nec fo-
lem poffe pati. in tertio vero membro defi-
ciat, defiftat ab ingrediendo pedibus, fi me
videat equum confcendere. non expedio me,
nifi negatio prioribus addatur.
fatoque pericula veftra
Praetentate meo, haud fitiat q. bibentem
Viderit. baud umbras &c.
Sed illud band ultimum tam longe remotum
ab aeftuet non multum placet. cogitabam,
an poffet per ellipfim & fi fenfus expediri, ut
fit, fi fitiat, aut aeftuet, quicumque me vi-
dent bibentem, aut umbras petentem, aut
+ }
Et
equo vectum, deficiat, per me licebit, fa-
ciam illi,poteftatem abeundi vel manendi; fi
me ducem a milite quocunque poterit dif-
cernere: & ita illud fi poffet repeti a vſ. 40r.
fi quo &c. & referri ad fioiat &c, cogitent
acutiores: nam mihi aqua haeret. dubitawi
etiam an, fitiat & aeftuet &c. poffent expo-
ni hoc mode: fateatur etiam fe fitire, fi me
videat bibentem, & aeftuare &c. fed quam-
diu me non viderit bibentem, toleret aeque
fitim & aeftum atque ego tolerabo, & qui vo-
bis exemplum dabo patientiae: & hoc fere
prae priore explicatione placet.
401. Deficiat Deftituas Rott. fec. fi de
Aituat legeretur, poffet commode explicari.
fub crimine Richel. & quinque Cortii. dux
aut miles Thuan. fec. fitis, arbor Thuan.
quart. fitis, aeftus Rott. tert. patientia quid
fit vid, apud Cl. Drakenb. ad Sil. VI. 545.
405. Turba praeftare ] Turbam plurimi:&
turba Thuan, fec. & à m. fec. Oifel. licet
utrumque defendipoffit, turba praefero.cum
aliis. qui turbam praeferre velit, poffet ex
Martiali x11. 89. defendere,
Qui folus inopi praeftat & facit turbam.
fed nos ad Phaedr. 111. fab. 19. legendum
diximus, inopi reſtat, & facit turbam, quia
praeftare & facere turbam unum fere idem-
que
•
{
PHARSALIAE LI B. IX.
639
Et facrum parvo nomen claufura fepulcro
410Invafit Libye fecuri fata Catonis.
Tertia pars rerum Libye, fi credere famae
Cuncta velis: at fi ventos coelumque fequaris,
Pars erit Europae. nec enim plus litora Nili,
Quam Scythicus Tanais primis a Gadibus abfunt:
415Unde Europa fugit Libyen, & litora flexu
Oceano fecere locum: fed major in unam
Orbis abît Afiam. nam quum communiter iftae
Effundant Zephyrum, Boreae latus illa finiftrum
Contingens, dextrumque Noti, difcedit in ortus,
420Eurum fola tenens. Libycae quod fertile terrae eft,
Ver-
que effet. Turba malorum dictum, ut tarba
Ferum, bonorum &c. vid. Ovid. 11. Epift. 75.
Iv. Trift. v. 27. fupr. 1v. 251. & Buchn.&
Cort. ad Plin. ix. Ep. 25. ut doceat Tur-
rian. male. & faepe haec verba confudiffe li-
brarios vidimus ad Ovid. 111. Amor. 8. ult.
fic apud Manil. 11. 926. malim legere,
Haec tutela docet Vènerem fua tela movere.
quam decet. quia melius convenit praeceden-
tibus, reget, & gubernet. & deceat Oifel.
viris unus Cortii.
406. Paventes] Calentes magna pars codi-
cum, quod etiam Cortius recepit. calentis
Sixti. ut contra mentes tepeſcunt lib. tv.284.
vid. Barth, ad Stat. IX. Theb. 218. paventes
quinque, parentes MS. Cortii. faventes qui-
dam apud Cortium. in var. lect. Steph. ca-
dentes, quod & defendi poffet. nam cadunt
animi Ovidius dixit vir. Met. 347. & XI.
$37. & alibi paffim. & fupr. iv. 284. cadit
ira, quidam pro fugit. Sed cum Oudendor-
pio paventes poteft fervari, licet non admo-
dum eleganter dictum putem, paventes in-
cendere quum erigere vel fimilé verbum
aptius effet. incenfa virtus lib. 111.484. cui
verbo melius calentes conveniret: Stat. IV.
Theb. 261. Arma, tubas audire calens. Sed
& calentes poffet effe expofitio & paventes,
ཟིན་
quod non timidos & formidolofos femper
notat, fed eo fenfu quo pavidos dixit Virgil.
v. Aen. 575. id eft, follicitos gloriae cupi-
ditate, ut Servius. vid. & ad 111. Georg.
106. & aliis locis, ubi de alacribus fumi-
tur. vid. & Barth. ad Stat. IV. Theb. 137.
qui docet pavorem non dedecere acres & ge-
nerofos animos, primo videlicet aggreffu pe-
riculi.
408. Deferto] Directo Thuan. fec. limine
Rott. fec. mox, Libyae Thuan. & Rott. fe-
cundi.
411. Rerum Libye] Libye rerum Thuan.
quart. Libye eft Rott. pr. mox, ac fi Thuan.
fec.fequeris Langerm. Par erit Hamb. fec. &
Turrian. & ab Gadibus Turr, & Cortius. &
Gadibus, a Gazibus, a gradibus, a Gadibus
aftris alii apud eum.
415. Unde] Inde Thuan.. tert. & Oifel.
flexo Hamb. pr. & Langerm. & plures Cor-
tii. unde ille, litore flexo conjicit ; & alios,
flexum, flexi & faxi habere notat. fluxu
Thuan. fec. unde flux Oceani pro fluxui
Heinfius capiebat.
417. Abit] Obit Rottend. fec. & S. Germ.
mox, effundunt Thuan. fec.
419. Difcedit] Defcendit quinque, quod
placuit Cortio. in ortum quatuor, ut mox
K
640
M. ANNA EI LUCANI
f
1
Vergit in occafus: fed & haec non fontibus ullis
Solvitur: Arctoos raris Aquilonibus imbres
Accipit, & noftris reficit fua rura ferenis.
In nullas vitiatur opes; non aere, nec auro
425Excoquitur, nullo glebarum crimine, pura,
Et penitus terra eft. tantum Maurufia genti
Robora divitiae, quarum non noverat ufum:
Sed citri contenta comis vivebat, & umbra.
In nemus ignotum noftrae venere ſecures :
430Extremoque epulas, menfasque petivimus orbe.
At quaecumque vagam Syrtim complectitur ora
in occafum Rottend. pr. vid. lib. v1. 361.
Libyae tres. Libyes MS. Cortii. terra eft Rot-
tend. fec. eft deeft Rott. tert. Sed & boc Lan-
germ.
422. Solvitur] Volvitur Oifel. Arctois ra-
ros Hamb. fec. & rartis reficit Turr. a m.
fec. nefcio quid monftri fit, & forte latet a-
lia vox, an rurfus. fed noftris verum eft. &
vulgatam habet Lutat. ad Stat. vIII. Theb.
411.
425. Pura] Dives tres noftri provar. lect.
Et penitus plurimi. fic penitus quinque, Hein-
fius volebat, nullo glebarum ut crimine di-
ves, fic penitus terra. fed excoquitur mihi fu-
fpectum: & nifi capias glebas in fornacibus
coqui, ut inde aurum & aes a terra per ignem
fecernatur, non video fenfum. cogitabam
excolitur, pro ab aurilegis effoditur. fed in-
hibeo manum.
426. Genti] Genti Turr. a m. fec. quorum
Putean. ufus Lang. & Turr. Cortius in fuis
etiam invenit, contenta pomis, quod admit-
teret, nifi lex obftaret, quam Paediam Cor-
tius vocat, nefcio a quo Paedio forte latam.
Sed comis & umbra, eſt umbra, quam daut
comae. Simile illud de Platanis, fteriles
praebentibus umbras apud Ovid. Nuc. 17.
vid. Differt. de Vectigal. cap. XII. & um-
bris plurimi; arvo Barber. a m. fec. auftro
Richel. a m. pr. tert. petemus ab quatuor, pe-
Sub
timus Thuan. tert. & Rott. fec. quod Cor-
tius pro petivimas putavit dici poffe, nam
edidit petimus; vellem auctoritatem attuliffet:
petamus Langerm. locus non fanus, nec de
malis citreis hic agere puto Lucanum, ad
quae nullis fecuribus eft opus, nec quia epu-
las dicit de cibis cogitandum, fed de menfis
citreis, quibus in epulis utebantur. quare epur
las menfasque, ut èv 2 dvor eft capiendum,
pro epulares menfas, ut modo comis & um-
bra, id eft, umbra frondium. vel malim le-
gere,
Extremoque epulis menfas repetimus ab orbe:
vel repetivimus orbe. nam illud que & re faepe
permutari vidimus ad lib. 111. 235. de menfis
vero citreis & in iis luxuria & fumtu omnia
vulgata. vid. ad Petron. bellum civile vf
29.
430. Extremoque] Extremosque Thuan.
431. At] Et Turr. S. Germ. & Oifel.
mox, projecta plurimi, vid. fup. h. 1. 309.
protecta Turr. vicina peruſtae Richèl. Cor-
tius, vicina vapori Aetheris conjiciebat: licen-
ter admodum, & auda&er. fine dubio cre-
dens genitivum non recte jungi u♪ vicina : in
eadem haerefi, omnium Criticorum temera-
riis conjecturis indulgentium princeps, Beut-
lejus, qui apud Manil. 1. 311. (319.) non
potuit tolerare vicina poli, & ex tripode pro-
nuntiat, contra omnes libros, legendum,
#
vi-
PHARSALIAE LI B. IX.
641
}
Sub nimio projecta die, vicina peruſti
Aetheris, exurit meffes, & pulvere Bacchum
Enecat, & nulla putris radice tenetur.
435 Temperies vitalis abeft: & nulla fub illa
Cura Jovis terra eft: Natura defide torpet
Orbis, & immotis annum non fentit arenis.
Hoc tam fegne folum raras tamen exferit herbas,
Quas Nafamon gens dura legit, qui proxima ponto
440 Nudus rura tenet, quem mundi barbara damnis
Syrtis alit. nam litoreis populator arenis
Imminet, & nulla portus tangente carina,
vicina gelu, fed & Ovid. vi. Faſt. 399. Sen-
fit anus vicina loci, meliori jure poffet aliquis
peruſti aequoris, & intelligere de arenofis cam-
pis. nam campi plani faepe aequor dicuntur,
ut mox 447.aequoreos metus in hoc folo are
nofo, fimiles marinis dixit. fed nec hoc pla
cet admodum: nam & peruſtum polum dixit
inf. x. 274. & fuccenfus aether curribus folis
lib. 1. 657. non enim terra folum, fed & ae-
ther peruri fole dicitur. imitari videtur, fed
aliis ufus verbis, Horatium, qui lib. 1. Od.
22.
Pone fub curru nimium propinqui
Solis, in terra domibus negata.
antea dixerat, pigris ubi nulla campis Arbor
aeftiva recreatur aura, quod Nofter de vi-
te, nulla putris radice tenetur, mor, &
necat Richel. vide Cort. ad Plin. v. Ep. vi.
S. 4.
th
**
435. Nulla fub illa] Sufpectus locus Cor-
tio,an propter nulla putris praecedens, an ob
fonum infuavem, nulla & illa, nefcio, in
notis fe remedium aliquod dare dicit, quae
fi prodiiffent, illud nofceremus. poffet in priori
loco legi,nulla putris radice videtur, ut putris
Bacchus fit, non terra arenofa fed putrefacta
ideo vitis, & uvae tam putres, flaccidae, &
minime fucofae, ut nullum vinum inde ex-
primi poffit: nam ad Bacchum rcferri de-
bet patris. & faepe obfervat Oudendorpius
>
No-
poni talia, pro qui putris, praecedente a-
lio cafu, ut hic Bacchum. fed & vulgata
poteft manere, ut non coalefcat vitis, nec
radices, quibus haereat terrae, agat. Omni-
bonus fub terra pro in capiebat, & Jovem
pro aëre, itafub capi oftendi ad Ovid. 1. Mer.
689. conftruo vero, nulla cura Jovis eſt ſub
illa terra, id eft, Jupiter pluvius non refpi-
cit illam terrain aridam, ut ita cura DeiО-
vid. 1. Met. 48. & cura Deûm Ovid. Iv.
Met. 573. & Nofter v. 340. & paffim, du-
rius tamen dictum fateor cura eft fub illa
terra. quare verba illa fub illa corrupta pu-
to, vel fingularis Lucano phrafis ftatuenda.
aut fub pro fuper terra, id eft, de illa terra.
contra vero Ægyptus per Nilum fecunda
non indiga Jovis dicitur lib. v111.446. fcili-
cet Pluvii. immotis, id eſt, non cultis, ara-
tis, ut faepe, movere terram occurrit. vid.
vii. 861. mox,torpet urbis Barber. fed orbis
eft ea pars orbis. ut ita orbis Hefperius &c.
annum, id eft; proventum annuum, annonam,
fic melior Libye fert magnum annum lib. 111.
70. ubi vide Oudendorpii notas.
440. Tenet] Colit Voff. quod vix conve
nit illis, qui non funt agricolae, fed ex nau-
fragiis vivunt. nifi colic pro habitat ponatur.
mundi quem Cortius, nihil opus. mox, por-
tus nulla Oifel.
Mm mm
444
642
LUCANI
M. ANNA EI
X
Novit opes. fic cum toto commercia mundo
Naufragiis Nafamones habent. hac ire Catonem
445 Dura jubet virtus. illic fecura juventus
Ventorum, nullasque timens tellure procellas,
Aequoreos eft paffa metus. nam litore ficco,
Quam pelago, Syrtis violentius accipit Auftrum,
Et terrae magis ille nocet. non montibus ortum
450 Adverfis frangit Libye, fcopulisque repulfum
Diffipat, & liquidas e turbine folvit in auras:
Nec ruit in filvas, annofaque robora torquens
Laffatur: patet omne folum, liberque meatu
444. Naufragiis] Heinfius volebat, nau-
fragii; cogitabam aliquando“,
& nullas, portus tangente carina,
Novit opes; fed cum toto commercia mundo
Naufragiis Nafamones habent.
non adquirunt opes mercatura, navibus in
portus, qui ibi nulli funt, intrantibus, fed
omnium gentium merces habent, quas eje-
&as in litus colligunt. Sed & idem fere fen-
fus quum exeat ex vulgata, nihil malo no-
vare.
445. Dura jubet virtus] Virtus dura ju-
bet Langerm. quod ideo placuit Cortio, ut
caefurae beneficium jactaret imperitis.
446. Timens tellure ] Timens fentire mul-
ti e noftris.
447. Eft paſſa] Eft parfa MS. Cortir,
unde ille experta, mox, Syrtès S. Germ. ac
cipit fere omnes. vid.. Oudendorpium, &
fupr. ad lib. 11. 420.
449. Et terrae &c.] Variant admodum
fcripti, terris Thuan. pr. a m. pr. nocet mul-
ti: montibus illum tres. ortum plurimi.i&um,
quod Oudendorpius volebat, nusquam vi-
di, nec montibus ici ventum umquam legi,
fed montes, ut alia, vento ici, percuti, ver-
berari dici folent. deinde, Libye fere omnes,
quod fi mutes in Libyes, non video nomi-
nativum Ffrangit: nam Syrtis huc attrahi
nequit ; nec. Aufter, nifi fubintelligas fe
Aeo-
>
frangit. deinde Oudendorpius, liquido fe tur-
bine folvit in auras, liquido eſt in nonnullis
fed noftri omnes, liquidas f. t. f. in auras :
Cortius poft Grotiumi, liquidas e turbine, li-
quidus autem turbo valde eft fufpectus, nec
ullum adduci locum video, etiam in notis
ad lib. vI. 533. qui eo nos ducit, ignem li
quidum dici novi, & undantem ibi fumum
dici video. forte ita conftituenda haec,
non montibus ortum
Adverfis frangit Libye,fcopulisque repulfum
Diffipat, at liquidas fe turbine folvit inan-
ras。.
Ally,
לי
quum Aufter ille nullo obftante monte vel
fcopulo liber meat per arenofam illam pla-
nitiem, tandem debet fe folvere turbine in
liquidas auras, id eft, in fe, inftar verticis in
mari, faepe redire, & rotari & in aëra tan-
dem folvi, ubi faevit. ita perflat ſemper illa
patentia, in quae furit, & turbinis inftar fem-
per torquetur. ita dicitur aëra, quem torfit
ventus, calor folvere infr. 498. quod idem eft
quod liquidas in auras fe folvit turbine, &
ita, tellus ſe folvit in amnem 11. 408. cogita-
bam, an & poffet legi, & liquidas ſe turbine
tollit in auras, ut continuetur defcriptio ven-
ti nullis obftaculis repulfi aut diffipati, féd
qui per patens folum liber means fe, & ut
mox vf. 450. plurima terrae, turbine tollit,
vel, fe turbine volvit. quia turbo proprie vol-
{
vi-
PHARSALIAE LI B. IX.
643
*
*
Aeoliam rabiem totis exercet arenis:
455 At non imbriferam contorto pulvere nubem
In flexum violentus agit: pars plurima terrae
Tollitur, & numquam refoluto vertice pendet.
Regna videt pauper Nafamon errantia vento,
Difcuffasque domos: volitant a culmine raptae
460Detecto Garamante cafae. non altius ignis
Rapta vehit: quantumque licet confurgere fumo,
Et violare diem, tantum tenet aëra pulvis.
Tum quoque Romanum folito violentior agmen
Adgreditur, nullusque poteft confiftere miles,
vitur, & rotatur. praecipue concurrentibus
ventis inter fe, ut lib, v. 606. & alibi, fic
Claud. Bel. Get. 458. pulvereus turbo, ubi
etiam alii vertice: fed videant acutiores. in
aras habebat Turrian.
452. Nec ruit] Haec Hamb. fec. non Rott.
fec. Libyenque meatu Voffian. Markl. ad
Stat. IV. Silv. 11. 24. petit omne folum, li-
berque &c
454. Totis exercet arenis] Habenis Rott.
pr. & a m. fec. tert, quod amplexus eft Cor-
tius. Sed licet haec facilis & obvia vocum fit
permutatio in codicibus, ut videre eft apud
Val. Fl. v. 609. fcil. quia karena fcribi fole-
bat: tamen hic, fi quid mutandum fit, malo
cum Heinfio, motis exercet arenis. nam ven-
tus movet arenas illas ficcas, ut in mari flu-
Etus. unde mox 469. mobiles arenas vocat. &
hoc eft quod derupé facra Auftro in hac par
te Africae dicit Mela lib. 1. 8. qui immodi-
cus furgit (unde ortum hinc tueri poffumus)
arenasque quafi maria agens, ficcis faevit Alu-
&ibus, fic terra foluta iv. 766. eft pedum e-
quorum pulfu in pulverem foluta.
455. Et non] At non Thuan, tert. & Gro-
tius, contorto plurimi: cum toto Hamb. fec.
contorto `verbere Thuan. fec. non male. nam
verbera faepe ventis tribuuntur. vid. Horat.
111. Od. 27. vertice Oifel. a m. pr. fed fe-
quitur vf. 457. ubi pulvere Turr, viciffim pro
Infta-
vertice, & ubi vortice volebat Heinfius, fed
unum idemque effe diu & faepe oftenfum a vi-
ris doctis. & verticem effe quicquid in ſe
vertitur dicit Quinctil. vIII. cap. 2.commo-
to pulvere hic idem Heinfius, ego vulgatum
contorto pulvere ex MSS. fervo. pulvereum
turbinem dixit Claudian, Bell. Get. 457. de
excitato a turba hominum. & Nofter in fimili
re iv. 767.
Quantus Briftonlo torquetur turbine pulvis.
458. Regna videt] Tecta S. Germ. a m.
fec. Heinf. malebat, rura; fed de hoc là-
tius agimus ad Virgilii Ecl. 1. 70. addi vero
poteft locus Statii lib. VII. 117. falfo Neme-
aeum pulvere campum Erigit, ubi v. Barth.
errentia Thuan. tert. non abfurda etiam le-
&io codicis unius Bersmanni, certantia, ut
quafi lucentur cum vento. Ego olimpereun-
tia fingebam. fed vulgata jam fatisfacit. mox,
volitantia plurimi. derecto Hamb. fec. forte,
dejecto. ut ita variatur lib. x. 346. fed detecto
eft fine teâo, nudo: nam culmen rapuit ven-
tus. Goramente Turrian.
461. Fumo ] Fumum Thuan, tert. a m. fec.
& licet cum accufativo & infinitivo verbi ſae-
pe reperiri oftendi ad Ovid. xx. Ep. 75. vid.
& Bentl. ad Terent. Adel. 111. 11. 15. fed
& ablativos in o faepe cum accufativis in om
permutatos, alibi faepe notavimus. mox, tan-
tus tres, & ita Cortius, cui non facile accedam.
Mm mm 2
463.
1
1
the
1
644
M. ANNA EI LUCANI
465Inſtabilis raptis etiam, quas calcat, arénis.……
Concuteret terras, orbemque a fede moveret,
Si folida Libye compage, & pondere duro
Clauderet exefis Auftrum fcopulofa cavernis:
Sed quia mobilibus facilis turbatur arenis,
470Nufquam luctando ſtabils manet: imaque tellus
Stat, quia fumma fugit. galeas, & fcuta virorum,
Pilaque contorfit violento fpiritus actu,
Intentusque tulit magni per inania coeli.
Illud in extrema forfan longeque remota
475Prodigium tellure fuit: delapfaque coelo
Arma timent gentes, hominumque erepta lacertis
A Superis demiffa putant. fic illa profecto
Sacrifico cecidere Numae, quae lecta juventus
Patricia cervice movet: fpoliaverat Auſter
463. Violentius] Violentior omnes fere no-
ftri. & hoc praeftat, ne quis agmen violentius
jungat, & ita centies variari faepe animad
vertimus ad Ovidium, fic infr. 534. rectior
vel rectius exit.
464. Nullusque] Nullisque ex Voffiano
praefert Oudendorpius & Cortius. fed quum
nihil nifi arenae effent, eae non egent hoc
epitheto, fed nullus, etiam robuftiffimus, ex
tot millibus, miles poteft confiftere, confur-
gere tres Cortii cum uno Voffiano, fed illo
a m. fec. Cortius confidere, & mox,quas cal-
cat arenas conjicit. ego nihil muto, quia e-
nim arenae & folum mobile erat, vis venti
prohibebat ftare etiam, multo magis progre-
di. ita Curt. VIII. IV.
IV. 4. de procella tanta
ut nec progredi, nec confiftere agmen auderet.
cadunt demum vf. 481. & antea confurgere
non poffunt dici. Sed repetitum verbum ex
vf. 461. ab fede Cortius.
>
467. Si folida] Ni Oifel, folidam compagem
Claudiano lib. 11, Rapt, 171, reddere vole-
bat Heinf
468, Auftrum] Antrum Oiſel. a m. pr.
Aut
470. Nuſquam] Nunquam Hamb. fec. &
Langerm. & multi Cortiani: mox, fed fum-
ma fugit. galeas & fumma virorum Rott.tert.
*
472. Actu] Vid. fupr. vf. 31. ictu ex uno
codice profertur. fed fruftra. vid. Heinf. ad
Prudent. iv. Cathemer. 77. & quae diximus
ad lib. 111. 469. mox, inventusque Lan-
germ. a m. fec. magnum_coelum dixit, ut
magnum aethera Stat. x. Theb. 451. deinde,
extrema fere omnes libri.
*
477. Demiffa] Dimiſſa tres. mox, cecidif-
fe Oifel. laeta juventus Thuan. quart, cerviee
tulit Rott. tert. movent Cortius. Sed fi hoc
placet, cur non etiam mox, procumbunt cor--
rigit, & reliqua omnia verba? ego tulit prae-
ferrem: nam revera manu, non cervice mo-
vebant ancilia Salii & concutiebant, & nefcio
an Latine poffit dici, cervice movere arma: fed
cervice gerere, ut portare collo lib. 1. 603. fed
quia movere ancilia eſt propria in hac re lo-
cutio, poffet legi, quae lata juventus Patri-
cia cervice movet, lata, a fero,id eft, portata
cervice movet ancilia. laetus, latus,& lectus
centies in codicibus variantur. vid. fup. vII.
685.
CA
645
PHAR SALIAE LIB. IX.
丸
​<>
5
1
A
480 Aut Boreas populos, ancilia noftra ferentes.
Sic orbem torquente Noto Romana juventus
Procubuit, metuensque rapi, conftrinxit amictus,
Inferuitque manus terrae: nec pondere folo,
Sed nifu jacuit, vix fic immobilis Auftro,
485 Qui fuper ingentes cumulos involvit arenae,
Atque operit tellure viros. vix tollere miles
Membra valet multo congeftu pulveris haerens.
Adligat & ftantes adfufae magnus arenae
Agger, & immoti terra furgente tenentur.
490 Saxa tulit penitus difcuffis proruta muris,
Effuditque procul miranda forte malorum:
Qui nullas vidêre domos, vidêre ruinas.
Jamque iter omne latet: nec funt difcrimina terrae
Ulla, nifi aetheriae, medio velut aequore, flammae.
*
685. Spoliaverit etiam Thuan. quart. & Turr.
& hoc rectum, id eft, forte fpoliare tunc po-
tuerit. facrifici vocabulum Virgilio non ufi-
tatum obfervat Barth. ad Stat. Iv. Theb. 552.
fed ufus Ovidius & alii.
482. Timuitque] Metuensque quatuor.
timensque Oifel. conftringit Thuan. tert. nifu
plurimi, offendit vero nixu, fequente deinde
vix fic pro quo mallem, nec fic. nifu vero
eft conatu, ut niti paffim occurrit. Virg. 11.
Aen. 380. bumi nitens. Mela 11. 1. nives
adeo invia efficiunt,ut ultra ne nifum quidem
incedentium admittant, ut re&te Voffius emen-
davit.
485. Qui fuper ] Deeft hic verfus Richel.
qui fuper ingeftae cumulos Heinf. ingentis
tres.
487. Congeftu] Conjectu Turrian. ut idem
codex variat infr. 988. mox, alligat aftantes
→ Rott. tert. Heinfius, exftantes volebat. effu-
fae Turrian. & mox terram furgente idem:
quia in molli in MSS, eſt, volebat vir doctus
apud Cortium, & in molem terra furgente,
nimis hyperbolice, credo in animo habuiffe
illa Virgilii ex 111. Georg. 370.
Si-
Turpent mole nova, & vix fummis corni-
bus exftant.
ubi mole nivis, ut hic arenae vallantur. cx-
mulus & agger, ex fublata per ventum terra,
fufficit credo, ut immobiles viri non progre-
di poffint; fed fi in molem furgeret, omnes
certe obruti periiffent. &, tenentur, fcilicet
illi ftantes, qui immoti funt.
490. Difcuffis] Decuffis Rott. pr. & MS.
Cortii, cujus alius, diffufis. effunditque Oi-
fel. miferanda plurimi, ut mirabile & mifera-
bile infr. vf. 832. & alibi faepe, førte Barber.
&, videre dumnus Rott. tert.
494. Ulla] Defideratur hic verſus in tri
bus, & totidem Cortii, qui tamen non da
mnat. forte legendum,
nec dant diſcrimina terrae
Ulla, n. ae, m. v. aequore, flammae.
Ejecto tamen verfu conftabit fenfus. movere
Hamb. fec. & S. Germ. tenuere vias Rott.
tert, a m. fec. viam plurimi. nec fidera nota
tres. Libyae Thuan fec. & Turr. & Cor-
tius. Devexo margine dixit imitatione Ovi-
Mm mm 3
dii
3
646
M. ANNA EI LUCAN
495 Sideribus novere viam: nec fidera tota
Oftendit Libycae finitor circulus orae,
Multaque devexo terrarum margine celat.
Utque calor folvit, quem torferat, aëra, ventus,
Incenfusque dies, manant fudoribus artus:
500 Arent ora fiti: confpecta eft parva maligna
Unda procul vena: quam vix e pulvere miles
Corripiens, galeae convexum infudit in orbem,
Porrexitque duci. fqualebant pulvere fauces
Cun&torum: minimumque tenens dux ipfe liquoris
505 Inuidiofus erat. Mene, inquit, degener unum
Miles in hac turba vacuum virtute putafti?"
di lib. 1x. Met. 334.
498. Torferat] Texerat Hamb. pr. an pro
vexerat. ſed torſerat non moverem, quia re-
fpondet turbini & vertici, ut fupra dixit. nam
turbant aëra venti, vid. Cort. ad Plin. 11: Ep.
XVII. §. 16. exarfitque dies plurimi. fed in
cenfus mihi fatis placet. ita lib. IV. 68.
Incendere diem nubes oriente remotae.
vid. ad Virg. 111. Georg. 459. & Cort. ad
Plin. 11. Ep. XVII. 7. verfus illi infititi
deerant in decem noftris, & leguntur poft
vf. 604.
500. Et maligna vena] Eft deeſt Thuan.
tert. malignae venae Heinfius, quod etiam
Waddelio in mentein veniffe docet Ouden-
dorpius. poffet & parca legi. quam vifam e
pulvere Rott. fec. fequens verfus margini
adfcriptus in Hamb. pr. in eo autem multa
variatio, ut ex notis Oudendorpii patet: cor-
ripiens patulum galeae confudit in orbem plu-
rimi. Nifi quod diffudit multi. converfum
tres. convexum recte, & ex natura rei. quia
galea fupra caput convexum dat confpicien-
dum, quae, fi in terra jaceret, concava ef-
fet. Sed licet hic inverfa dáretur, capiensa-
quam, fervat Poëta tamen fitum ejus ordi-
narium, ut capiti fit impofitus. & ita eadem
funt concava, & convexa pro diverfo fitu.
fic convexa valliam Juſt. 11, 10. v. Ouden-
>
Uf
nam ef-
dorpii notas. corripiens non placet, nec ſcio
an undam corripere recte dicatur
flueret certe e manibus
flueret certe e manibus, faltem fufcipiens
praeftaret, vel, cum pulvere corripiens. ver-
fus turbatus & interpolatus forte, quam vix
in pulvere miles confpiciens, galeae convexum
fudit in orbem. vid. Heinf. ad Claud. vi. Conf.
Hon. 614.
503. Fauces] Crimes Thuan. quart. nimi-
umque tres. quod & poffet defendi: licet
enim minimum liquoris effet, quod galea
capiebat, videbatur tamen nimium uni ho-
mini, reliquis fitientibus & nihil habenti-
bus.
505. Degener] An ideo degener meretur
dici miles, quod repertam aquam duci por-
rexit? an quia hanc opinionem de duce vi-
debatur habere, illum cum ceteris fitim non
poffe pati? latere credo vitium, vel nimis
effe acerbam hanc objurgationem. vel hunc
militem, antequam duci adferret aquam,
prius bibiffe. alii miles pro militibus capiunt.
forte, quia putaftis in MSS. viderunt, ut
Berfim. teftatur de fuo, male, nam illum u
num adloquitur, qui porrexerat aquam, &
ante etiam biberat, ut fequentia, poena tu di-
gnior, docent.
507. Mollis Miles Thuan. quart. colori-
bus idem. Heinfus malebat, laboribus, quan-
ture
PHARSALIAE LI B. IX.
6+7
Ufque adeo mollis, primisque caloribus impar
Sum vifus? quanto poena tu dignior ifta,
Qui populo fitiente bibas! fic concitus ira
510Excuffit galeam, fuffecitque omnibus unda.
(num
Ventum erat ad templum, Libycis quod gentibus u-
Inculti Garamantes habent: ftat corniger illic
Juppiter, ut memorant, fed non aut fulmina vibrans,
Aut fimilis noftro, fed tortis cornibus Hammon.
515Non illic Libycae pofuerunt a gentes
Templa, nec Eois fplendent donaria gemmis.
Quamvis Aethiopum populis, Arabumque beatis
Gentibus, atque Indis unus fit Juppiter Hammon,
tum poena Cortius, & ita in notis Omnibo-
ni, fed quanto omnes noftri.vid. ad 11.225.
& 517. & alibi faepe, poena es tres. poena
t. d. ifta es multi, mox, bibis Hamb.
510. Unda] Undas vel undam Heinfius,
ut Silius lib. 1. 36. dux agmina fufficit unus.
Sed fufficit unda fc. iftius fontis, ex quo
deinde omnes fitim fedavere, excepto Cato
ne, qui noluit bibere, quod tamen vix cre-
dibile, ex tam maligno fonte totum exerci-
tum potuiſſe bibere, ut fufficeret. forte,
Excuſſit galea, quae non fatis omnibus, un-
dam,
ut exemplo fuo doceret reliquos ferre fitim,
ut in exemplo Alexandri ab interpretibus ad-
ducto. vel vulgata ita debet explicari, ut par-
va illa aquae pars, excuffa effecerit, ut omnes
exemplo ducis ferre fitim decreverint: pof-
fet & legi.
Excuffit galea,fuffecit quae omnibus,undam.
quidquid fit, nimis hoc acutum credo. &
priori expofitioni magis faveo, ut licet non
largus effet fons, fuffecerit tamen omnibus,
non avide bibentibus, fed ut fitim faltem fe-
darent.
512. Certior] Corniger omnes fere noftri,
in MS. Cortii eft, fortiger, cornier, in uno,
certior,ipfe vero fortifer praetulit: certior ve-
to receptum Oudendorpio poft Voffium &
Pau-
Heinfium, nec repugno. quia Servius ex-
plicans illa Maronis lib. 11. 141. confcia nu-
mina veri, dicit Varronem hos Deos certos
vocare. quia Dei proprii fingulis actibus prae-
funt. & hinc quum plures funt oraculorum
praefides, Hammonem dicit certiorem elle
aliis. Alio paullum fenfu, fed non multum
alieno, dicit Valer. Max. 1. 1. 8. non duo-
bus, nifi certis diis, una facrificari folere. quo
fenfu & hic poffet capi, quum tot Joves ubi-
que colantur, ut incerti fint cultores, quem
Jovem colant, hic fit certus, ita Cicero lib.
11. de Nat. Deor. 16. fatetur fe nefcire
quem Herculem colat. ita de Jove idem di-
ci poteft, qui hic cultus certior eft reliquis
majeftate, oraculis veris &c. mox, vibrat
Thuan. quart. tortis crinibus unus Cortii.
male. capite enim arietino fuit. fic de Ariete
coelefti Manil. 11. 246. Aries in cornua tor-
tus, ubi nihil opus refingere torvus nain
fimplicius & melius effe reliquis fignis dicit
lib. 11.611. fulmina vibrat alter Hamburg.
& idem mox, Libyae, quod Cortius recepit,
licet paullo ante vf. 511. Libycis gentibus
dederit.
:
516. Donaria Altaria Hamb. pr. vid. lib.
111. 404. unus fit Turrian. folus fit MS.
Cortii: vid. ad Ŏvid. 1. Epiſt. 51. fed folus
eft gloffatoris.
519:
648
M. ANNA EI LUCANI
Pauper adhuc Deus eft, nullis violata per- aevum
520 Divitiis delubra tenens: morumque priorum
Numen Romano templum defendit ab auro.
Effe locis Superos teftatur filva per omnem
Sola virens Libyen. nam quidquid pulvere ficco
Separat ardentem tepida Berenicida Lepti,
5 2 5Ignorat frondes: folus nemus abftulit Hammon.
Silvarum fons cauffa loco, qui putria terrae
Adligat, & domias unda connectit arenas.
Sic quoque nil obſtat Phoebo, quum cardine fummo
Stat librata dies: truncum vix protegit arbor:
5 30 Tam brevis in medium radiis compellitur umbra.
Deprenfum eft hunc effe locum, qua circulus alti
Solſtitii medium fignorum percutit orbem.
Non obliqua meant, nec Tauro Scorpius exit
›
Re-
519. Nullis violata] Imitatum haec Juve-
nalem Sat. XI. 116.
Fictilis & nullo violatus Jupiter auro.
notavit Heinfius.
521. Romano auro] Haefit in hoc loco
Hortenfius. alii explicant, quod nondum
auro fit cultum & ornatum, ut Romana
templa: fed an non, numen defendit templum
ab auro, poffet rectius fignificare, corrumpi
fe non patitur id numen aut ejus facerdo-
tes, ut Alexander olim fecit, & hoc poffet
firmari, quia morum priorum eft. fi liceret,
mallem, Romano templum defendit ab enſe.
ut ipfa paupertas, quae eft morum priorum,
cauffa fit, cur Romani nondum illud armis
invaferint, & fpoliaverint, ut multa templa ali-
bi violaverunt, & id videtur velle Scholia-
ftes. fic apud Stat. vii. Theb. 502. multo-
que latus praefulgurat enfe, ubi MSS. alii,au-
ro. Sed videant acutiores: non etiam repu
gnabo,fi quis priorem explicationem ample-
ci velit. ut refpiciat cultum fimplicem & or-
natum templi & fimulacri. & ita de Roma-
nis etiam Propert. IV. 1.
Fictilibus crevere Diis haec aurea templa.
vid. Ovid. 1. Faft. 201. & feqq. & hinc di-
cit, non fimilis noftro.
522. Effe locis] Malim, fi per libros li-
ceret, loco, ut mox vf. 526. regioni nimirum
Hammoniacae. fic, numen ineffe loco Ovid.
111. Am. 1. 2. & x111.8. dixit. vel loci, ut
s a fuperis fit abforptum. ita fuperi fcelerum
VII. 168.
524. Ardentem] Et hic arentem malebat
Heinfius, vid. lib. 1. 681. & alibi. ego ta-
men libros in his malo fequi, in primis hic,
ubi, tepidae Lepti, id eft, moderatioris ca-
loris opponitur ardens Berenicis. tepido S.
Germ. tepidae malebat Cortius. Sed & lib. v.
75. Spatium quod feparat acthere terras. O-
vid. 1. Triſt. 18. 28.
Sefton Abydena Separat urbe fretum.
& ita alii, vel cum praepofitione a; cum da-
tivo nondum inveni, & fi in notis id proba-
re potuiffet Cortius, nondum tamen à com-
muni loquendi modo difcederem, faventibus
omni-
PHARSALIAE LIB. IX.
649
کسته
"
***
¢
Rectior, aut Aries donat fua tempora Librae,
5 35Aut Aftraea jubet lentos defcendere Pifces.
Par Geminis Chiron, & idem quod Carcinos ardens
Humidus Aegoceros: nec plus Leo tollitur Urna.
At tibi, quaecumque es Libyco gens igne diremta,
In Noton umbra cadit, quae nobis exit in Ar&ton.
540 Te fegnis Cynofura fubit: tu ficca profundo
Mergi plauftra putas, nullumque in vertice femper
Sidus habes immune maris, procul axis uterque eft,
Et fuga fignorum medio rapit omnia coelo.
Stabant ante fores populi, quos miferat Eos,
5 4 5Cornigerique Jovis monitu nova fata petebant :
Sed Latio ceffere duci: comitesque Catonem
Orant, exploret Libycum memorata per orbem
Numina, de fama tam longi judicet aevi.
omnibus libris fcriptis.
525. Extulit] Abftulit fere omnes. fic au-
ferre nomen lib. IV. 23. & alibi. vid. & inf.
684. mox, frons Rott. pr. undas c. arenis
unus Voffii.
528. Hic quoque] Sic Thuan, tert, &c. edi-
tiones multae. vid. ad Val. Fl. 1v. 598. &
Cortius ad Plin. 1x. Epift. xv. promittit in
notis fuis plura.
530. Tam brevis ] Nam Hamb. pr. com-
plectitur Turrian. a m. fec. contra effe tam
denfis arboribus, ut tecta fit Dei ſedes, tra-
dere Curtium lib. IV. docet Barth. ad Stat.
v111. Theb. 201. quem vide, depreffum Bar-
ber. & S. Germ. vid. lib. iv. 335. infr.826.
locum omnes noftri, mox, circuit orbem Ri-
chel. a m. fec. & tres Cortii. unus ejusdem,
dividit, fignorum orbem pro figni dixiffe no-
tat Buchner. de commut. rat. dicendi pag.
240, mox, Scorpius tres. fcorpion Rottend.
tert.
$36. Par] Pars S. Germ. Chiron, idem
qui Thuan. quart. qui Hamb. Carchinus, Car-
Ma-
chinos, Cardunes, noftri, arens unus Cortii,
qui ad Plinii Iv. xxvII. 4. idem quod fe il-
luftraffe fcribit, quod quum obvium fit le-
viter tetigeram ad Ovid. x111. Met. 244.
538. Attibi] Et tibi Thuan, tert. & Hamb.
pr. direpta quinque, & mox, exit ad arcton
o&o.
540. Te fegnis] Te f. C. fugit quinque, quod
Cortius probat, fi & jegnis legatur. tunc
Jegnis Turrian. & deinde, tunc ficca Thuan.
tert. mox, in vertice femper plurimi, mari
Thuan. tert. a m. fec. parum refert. vid. ad
Quinctil. x11. Decl. 15. & fup. vIII. 704.
fed turba Codicum ftat pro maris. eft deeft
Thuan, fec. & Rott, tert, capit omnia Hamb.
pr. coelo dativo cafu, ut Stat. 1. Silv. IV.95.
fupr. 11. 157. vel ablativo, ut 111.451.
544. Eus Eous octo. Eurus Thuan. tert.
545. Nova fata] Nova figna alii. fua fata
Heinfius. vid. fupr.ad v111. 265. patebant Oi-
fel. Latio praeftare Rottend. pr.
547. Exploret] Ut exploret Thuan. quar-
tus, id fubintelligi notaverat Gloffator. vel
Na na
le-
་
t
*
!
650`
M. ANNA EI LUCANI
Maximus hortator fcrutandi voce Deorum
550Eventus Labienus erat. fors obtulit, inquit,
Et fortuna viae, tam magni numinis ora,
Confiliumque Dei: tanto duce poffumus uti
Per Syrtes, bellique datos cognofcere cafus.
Nam cui crediderim Superos arcana daturos
555Diflurosque magis, quam fanéto vera Catoni?
Certe vita tibi femper directa fupernas
Ad leges, fequerisque Deum. datur, ecce, loquendi
Cum Fove libertas: inquire in fata nefandi.
Caefaris, & patriae venturos excute mores :
560 Fure fuo populis uti, legumque licebit,
An bellum civile perit. tua pectora facra
Voce reple: durae faltem virtutis amator
Quaere quid eft virtus, & pofce exemplar honefti.
legendum, ut Libycum exploret. Libyum ite-
rum Cortius. ut lib. v11. 223.
549 Hertator] Hortatu duo Thuan. & a
m. pr. Oiſel. mox, fors Rott. pr. & fec. fed
Fortuna, quae fequitur, hic fors exigit.mox,
nominis Thuan. quart.
552. Poffumus uti] Ita Richel.an ire? bel-
lique rates, fine codicibus Oudend. & Cor-
tius, & praeiverat Heinfius, hic & multis
aliis Poëtarum locis. alii ex Voffiano, bel-
lisque datos, quod tolerabilius : vid. fupr. vII.
$44. bellique dabit Rott. tert. poffet &, da-
tar legi, id eft, occafio, tempus, locus da-
tur, ut apud Valer. Flac. 11. 587. dabitur
currere. & 598. dabitur tranfcurrere, & apud
Noftrum etiam v. 356. & 472. ſed dati etiam
di&ti, praedi&ti cafus, a fato deſtinati. nam vâ-
tes & oracula dare dicuntur pro dicere. vi-
de quae notavimus ad Virgil. I. Aen. 382.
& 111. 85.
554. Nam cui] Jam Oiſel. refponfa datu-
ros Cort. MS.
558. Inquire in fata] Inquirere fata qua-
quor. male: eft enim exquire, quem finem
--
habiturus fit Caefar. Ovid. 1. Met. 148.
11
飛
​Ille
Filius ante diem patrios inquirit in annos.
ubi vide adnotata,mox,excute mortes Thuan.
tert.
$61. An bellum] In bellum Voffian.unus.
562. Reple] Replent Thuan. tert. durae
faltem ſex, faltim fec. Rottend. & durae Rot-
tend. pr. quid & virtus Heinfius, & vir do-
&tus apud Cortium: fcilicet requiri fit puta-
bat, fed vid. ad lib. 1. 126. & alibi faepe. &
modo, inquire & excute, fequente, licebit
& perit.
$64. Quem.] Quae Rottend, fec. a m.fec.
mente regebat Heinfius. a pectore Rottend.
tert.
567. Regna] Magna Sixii. longa Turrian,
ex fequenti verfu,
568. Vita nibil, fed longa] Maxima in li-
bris varietas apud Oudendorpium & Cortium,
noftri vulgatae confentiunt fere & habent
fed longa an. Heinfius tentabat, ſe longa an dif-
ferat, id eft, extendat. quidam apud Cor-
tium, nihil nec longa. alius, nihil nifi longa
an deferat aetas. alius ex MS. & ex conjectu- ·
ra,
¿
*
3
*
7
PHARSALIAE LI B. IX.
ร
2
弘
​Ille Deo plenus, tacita quem mente gerebat,
565Effudit dignas adytis e pectore voces.
Quid quaeri, Labiene, jubes? an liber in armis,
Occubuiffe velim potius, quam regna videre?
An fit vita nibil. fi longa, an differat aetas?
An noceat vis ulla bono? Fortunaque perdat
570Oppofita virtute minas, laudandaque velle
Sit fatis, & numquam fucceſſu crefcat´boneſtum?
Scimus, & hoc nobis non altius inferet Hammon.
Haeremus cuncti Superis, temploque tacente
Nil facimus non fponte Dei: nec vocibus ullis
575Numen eget: dixitque femel nafcentibus auctor
Quidquid fcire licet: fterilesne elegit arenas,
Ut caneret paucis, merfitque hoc pulvere verum?
Eftne Dei fedes nifi terra, & pontus, & aër,
$
ra, an fit vita nibil, fi longam deferat actus.
ipſe, nec longa ut fit ferat aetas, vel, nec
langae differat aetas, in Hamb. pr. ut con-
jiciebat III. Baherius ad Petron. bellum civi-
le vſ. 23. fed longam an, incertior ex his fum,
quam antea, facerem tamen cum illis, qui,
vel longa an differat aetas, & explicant,
etiamfi fit longa, vel legerem, an fit vitani
hil, ſeu longa an d. aetas, aut tandem cum
Oudendorpio,
An fit vita nibil?fi longa, an differat aetas¿
ut aetas fumatur pro vita longa, an illa dif-
ferat a vita brevi, cogitabam etiam fublatain-
terrogationis nota poſt aetas,
Si longam deferat aetas,
An noceap vis ulla bong? Fortunane perdat.
& deinde laudandanë: fi quis diu vivat, an
vi poffit cogi in fervitutem, an fortuna ei
fruftra minas intentat, quibus virtutem &
pectus firmum opponit; ut ita velit dicere
Labieno, fi quaerere velis, quid praeftet,mor-
tem obire, falva adhuc libertate, an vero
perfeverare melius fit, & virtutem opponere
Tyrannorum minis, quae pereunt & nihil
Et
agunt contra virtute armatum, videant alii,
& dent meliora, Gujetus, an letum differat
aetas, id eft, longa vita fit dilatio mortis.
569. Vis ulla ] Cortius, vis nulla. & ita
in Thuan. fec. bonis Rottend. pr. mox malim,
anne umquam.
572. Et hoc ] Et haec quatuor. inferat
Rott. fec. inferit Hamb. fec. inferet Richel.
Thuan. fec. hunc verfum poſtponebat fe-
quenti, nec male, mea fententia.
574. Nil agimus] Nil facimus non ſponte
Dei,nec vocibus plerique. & ita Grotius, Cor-
tius & Oudend.
575. Auctor] Quia in Voff. erat aequor,
Heintius faciebat, aequi quidquid fcire licet.
dein, nec legat Thuan. fec. negligit Putean.
fterilesne elegit plurimi. MSS. Cortii, non
legit, non eligit. ipfe conjicit, fterilis an legit,
fed edit vulgatum. Heinf. fteriles an, vel en,
an,vel
vel hic legit volebat.
$78. Eftque] Efine nullus e noftris: ex
Oudendorpianis tamen firmatur. & eft elli-
pfis, pro efixe alia fedes nifi: quae obvią eſt
figura. Phaedr. Epil. lib. 111. 17. nec quid-
Nn nn z
quam
As
652
M. ANNA EI LUCANI
Et coelum, & virtus? Superos quid quaerimus ultra?
80 Juppiter eft quodcumque vides, quodcumque moveris.
Sortilegis egeant dubii, femperque futuris
Cafibus ancipites: me non oracula certum,
Sed mors-certa facit: pavido, fortique cadendum eft.
Hoc fatis eft dixiffe Fovem. Sic ille profatur,
585Servataque fide templi difcedit ab aris,
11
Non exploratum populis Hammona relinquens.
Ipfe manu fua pila gerit, praecedit anheli
Militis ora pedes: monftrat tolerare vapores,
Non jubet: & nulla vehitur cervice fupinus,
590 Carpentove fedens. fomni parciffimus ipfe eft,
Ultimus hauftor aquae. quum tandem fonte reperto
quam poffint, nifi meliores carpere. ubi vide
notas, & Davif. ad Cicer. 1. de Finibus 12.
qui admittit hanc ellipfim, fequente nifi,
vel quam. Quaeque Dei eft fedes Voff. Aft-
que Thuan. tert. & aether Rottend. tert.
mox, quodcumque moveris povem. quod
cumque etiam Scaliger ad Manil. IV. 84.
Sortilegis Sixii. ita infr. 821. fatilogi in
MSS.
583. Sed mors] Heinf. fors volebat. vid. ad
Ovid. xiv. Met. 187. Timidoque Turr. ca-
vendum eft Thuan. pr. & Richel.
584. Satis eft dixiffe Jovem] Jovi Hein-
fius, ut erat etiam in var. lect. Oudendor-
pii. poteft quidem capi pro Jovem, ut vulgo
loquuntur, & ita conftrui fatis patet ex Flore
lib. 111. 13. Satius fuerit Romano contento effe.
fed quia dubiam facit fententiam, an tunc Cato
dixerit Jovi, an Jupiter aliis, retineo vulga-
tam. vid. ad lib. x. 406. & ad Virg. vII. Ecl.
33. 111. Aen. 350. apud Propert. 111. 111.
23. dubia eft fcriptura Mi (me) fat erit fa-
cra plaudere poſſe via. apud Quină. 111. de
Inft. Orat. v. pag. 254. tutiffimum eft famae
ftudenti nihil ex eo mutari. ubi ex Gothano
Cod. & Jens. Ed. Atudentem profert Gesnerus.
584. Profaturi Profatus multi ex fcriptis,
In-
& recepit Oudendorpius, contra ea, quae
tradidit lib. v111. 752. fatus numquam de-
bere legi fequente & vel que, fed fatur fe-
quente copula. vid. & v111. 192. diſceſſit
quatuor, &
quatuor, &, Ammona reliquit Rott. tert. po-
pulis hic quidem de gentibus, quas fupr. 517.
&$44. memoravit, poffet capi. Sed quia op-
ponuntur Catoni foli, caperem de imperita,
immo ftulta & ſuperſtitiofa turba. ut Valer.
Flac. 1. 10. Eripe me populis, ubi vide.
1
587. Sua pila gerens] Tum pila unus Cor-
tii. gerit maxima pars codicum. tolerare va-.
pores tres, & novem Cortii, qui tamen repu-
diat, fed vide Oudendorpium, & adde inf.
vf. 843. & x. 222.
$89. Supinus] Defidis & arrogantis fignum,
qui jacens in tergum in lectica, fervis por-
tantibus, tamquam domi in lecto cubaret.
fic apud Suet. Auguftus cap. w. Supinus
coelum intuens & ſtupidus cubuit, dum acies
committeretur. fupinus pro dormiente etiam
Juven. Sat. XIV. 190.
Poſt finem autumni, media de nocte ſupinum
Clamofus juvenem pater excitat.
ubi Scholiaftes, dormientem explicat, forte
etiam lectica vectus, quod cervice notat, fuc-
collantis fcilicet: Sueton. ibid. cap. LXXVII.
Te-
}
2
3
2
PHARSALIAE LI B. IX.
653
+
Indiga cogatur latices potare juventus,
Stat, dùm lixa bibat. Si veris magna paratur
Fama bonis, & fi fucceffu nuda remoto
5 95Inſpicitur Virtus, quidquid laudamus in ullo
Majorum, fortuna fuit. quis Marte fecundo,
Quis tantum meruit populorum fanguine nomen?
Hunc ego per Syrtes, Libyaeque extrema triumphum
Ducere maluerim, quam ter Capitolia curru
600 Scandere Pompeji, quam frangere colla Jugurthae.
Ecce parens verus patriae, digniffimus aris
Roma tuis; per quem numquam jurare pudebit,
Et quem, fi fteteris umquam cervice foluta,
Nunc, olim factura Deum. Jam fpiffior ignis,
lectica depofita inter moras condormiebat. Mart.
v. Ep. 8.
Haec, & talia dum refert ſupinus,
Illas purpureas & arrogantes
Fuffit furgere Lectius lacernas,
590. “Somni] Somno Rott. tert, male. nam
& fomni parcifſimum dixit Juftin. x1. 13. t
vini parciffimum Suet. Caef. LIII. & fimilia
paffim.
592. Cogatur] Conatur S. Germ. quod re-
cepit Cortius & Waddelius Animadv. Critic.
pag. 152. & alibi confundi haec verba do-
cuit Broukhufius ad Propert. 1.111. 11. for-
te, contatur. dum milites reverentia ducis,
quem primum bibere fas effe putant, contan-
tür & morantur, ille non modo poft mili
tes, fed etiam poft lixas fitim fedat. fed &
cogatur poteft explicari, a ftante & fitiente
duce jubetur miles & lixa prior bibere. lactis
Thuan. quart. fcilicet, lasicis, ut tres pro
var. le&t. habebant, fcripferant pro latices, &
dubium facit, an indiga laticis ut fup. 254.
indiga fervitii; & potare abfolute, an indiga
abfolute, & latices patare explices. v. Ouden-
dorp. potare autem aviditatem ex fiti notat,
nam & de vino, eft plus potare, quam bibe-
re, ut docebunt notae ad Phaedr.111. 16.por
tare tres libri,
Et
594. Succeſſu] Succenfu Hamb. fec. pura
remoto Thuan. quart, ut v111. 572. pura fi-
des. fed vide ad Phaedr. 111. Prolog, lauda-
tur Cortii MS. in illo plures ejusdem, &
Thuan. fec. & a m. fec. Rott, fec. remoto
fucceffu, id eft, fi illum excipias, fi fine
fucceffu infpiciatur fola virtus fic libr. vII.
585. fummos bominum te, Magne, remo-
to. & imitatur Claudian. Epithal. Honor.
42.
Inque tuo crevi gremio, partuque remoto,
Tu potius Flaccila miki.
& ita alii.
597. Meruit] Praebuit MS. Cortii con-
tra metrum. mox, Libyaeque plurimi, ma-
lueram Turrian. quam per C. currum S. Germ.
quantum Capitelia Thuan, quart.
602. Jurare pudebit] Puderet Thuan. tert.
& Hamb. pr. tangit hic pudendum Romanis
morem, qui diu ad aram five columnam
Caefaris jurare perfeverarunt, tefte Sueton.
Caef. LXXXV. & Horatii turpem erga Augus
ftum adulationem, 11. Epift. 1. 16.
Jurandasque tuum per nomen fonimus aras.
vid. ad lib. v111. 861.
603. Et quem fi] Et fi quem Hamb. pr.
Nn on 3
the
}
654
M. ANNA EI LUCANI
+1.
605Et plaga, qua nullam Superi mortalibus umbram
A medio fecere die, calcatur; & unda
Rarior inventus mediis fons unus arenis,
Largus aquae: fed quem ferpentum turba tenebat,
Vix capiente loco. ftabant in margine ficcae
610 Afpides, in mediis fitiebant Dipfades undis.
Ductor, ut adfpexit perituros fonte relicto,
Adloquitur: Vana fpecie conterrite leti,
Ne dubita, miles, tutos haurire liquores :
Noxia ferpentum eft admixto fanguine peftis:
615Morfu virus habent, & fatum dente minantur:
Pocula morte carent. dixit; dubiumque venenum
Haufit: & in tota Libyae fons unus arena
Ille fuit, de quo primus fibi pofceret undam.
Cur Libycus tantis exundet peftibus aër
nunquam Rot!. tert. & Turr. nunc, olim plu-
rimi. ut apud Virgil. Aen. IV. 627.
Nunc, olim, quocumque dabunt ſe tempore
vires.
& ita Dorvillius emendabat fupr. v. 769,
tunc olim Cortius; fic olim Gujet. poffet &,
bunc folum. Heinfius nimis licenter conjicie-
bat, Indigetem factura Deum. Deum es o&to
libri.
605. Quam nullam] Qua Thuan. tert. &
Richel. quam Superi nullam Thuanei duo.
quam numquam MS. Cortii, alter, qua nul-
lam S. m. umbram, quod nen difplicet Ou-
dendorpio, & Voffiano codice etiam fuffra-
gante. nec mihi: nam plagam facere, info
lens videtur, ideoque recipere aufus fui in
textum. fed umbram facere obvium, ut & effi-
cere lib. 1. 140: vid. Virgil. 11. Georg. 58.
Ovid. 111. Met. 5o. & xiv. 54.
607. Fons unus] Fons vivus MS. Cort.
mox, ferpentis turba Thuan. quart. margine
ficco tres. dipfades undae Rottend, pr.
611. Relicto Releto Richel. mox, non
dubita Thuan. quart. tutus miles Rott. pr.
Fer-
admiffo fanguine Thuan. pr. emiffo tert. vul-
gata eft apud Ifidorum x11. 4.
615. Fatum] Tantum Thuan. quart. in
dente plurimi, ut lib. v111. 305.
Fatum eft in fanguine fummo.
alii omittunt praepofitionem. mox, more ca-
rent Barber.
617. Tota Libyes] Libyae plerique: & prae-
ftat, licet Cortio fibilans illa litera iterum
placeat, ut modo $98. totis Lib.f. u. àrenis
Rott. fec. mox, pofcitet Hamb. ſec. fibi pri-,
mus Voff. undas tres & Cortius.
619. Exunder] Exfudet multi, follemni
permutatione, ego exundet praetuli, quia ex-
fudare melius terrae, quam aeri convenit.
vid. Virg. 1. Georg. 88. ubi etiam variatur.
vid. Heinf. ad Claud. 111. Rapt. Prof. 127.
gauderet peſtibus Thuan, quart. fequens ver-
fus, Fertilis in Richel. ponebatur poſt 628.
Sed dominae.
***
620. Aut quid] Aut quae Voffian. quod
Turr. ut quae fecreta nocendus Richel, nocen-
tes MS. Cortii & Putean, nocendi Hamb. pr.
& S. Germ. ****
M
624.
PHARSALIAE LI B. IX.
655
620Fertilis in mortes, aut quid fecreta nocenti
Mifcuerit Natura folo, non cura, laborque
Nofter fcire valet: nifi quod vulgata per orbem
Fabula pro vera decepit fecula cauffa.
Finibus extremis Libyes, ubi fervida tellus
62 5 Accipit Oceanum, demiffo fole calentem,
Squalebant late Phorcynidos arva Meduſae,
Non nemorum protecta coma, non mollia fuco,
Sed dominae vultu confpectis afpera faxis.
Hoc primum natura nocens in corpore faevas
630Eduxit peſtes: illis e faucibus angues
Stridula fuderunt vibratis fibila linguis,
Femineae qui more comae per terga foluti,
Ipfa flagellebant gaudentis colla Meduſae,
Surgunt adverfa fubrectae fronte colubrae,
624. Finibus] Omnibus Thuan. tert. afpi-
cit Oceanum MS. Cortii, vid. 11. 420. dimif-
fo Thuan. quart. vid. v111.159-
626. Arva] Ora Rottend. pr. mox, mol
ha fuco tres. ita Varr. 1. de R. R. 13. fucum
terrae dixit. vid. ad Virg. 111. Georg, 432.
fed & mollia fulco poffunt exponi pro aratro
verfa & ita mollita, & ita capiebat Cl. Dor-
vil, quia afpera aratis opponuntur, ut Graecis
äsmo, fulcos vero de arata terra dici obvium;
& commutari cum facis vidimus ad Ovid. 1.
Faft. 351. mox, confpecto Cod. Cort. ille
converfis vel confectis faxis tentaverat ; fed
deferuit ftatim.
629. Nocens] Potens Thuan. tert. & Bar-
ber. ita quidem natura vocatur. vid, ad O-
vid. x. Met. 352. & infr. x. 238. Sed hic pro-
ferens peltes, rectius nocens dicitur, quum
illud fit perpetuum, hoc nunc rei adcommo-
datum epitheton; & facile confudiffe libra-
rios videbis in notis Gronovii ad Senec. Hip-
pol. 186. & alibi.
630. É faucibus] Fauces maxillas inter
pretatur Omnibonus. fed quis umquam ex
Vi-
Medufae faucibus aut maxillis ferpentes exif-
fe & fibilaffe legit? & nifi quis fauces pro ex-
teriore & fuperiore parte colli, aut confini-
bus illi partibus, ut infr. 677. capiat, abſurda
erit lectio. forte legendum:
illic e faucibus angues ·
Stridula fuderunt vibratis fibila linguis ;
Femineacque e more comae, per terga ſoluti
Ipfa flagellabant gaudentis colla Medufae.
Surgunt adverfa ſubrectae fronte colubrae.
ut angues ilic, id eft, eo loco, ex ſuis fau-
cibus fuderint fibila. femineoque poffet tole-
rari, cui more multi, poft terga S. Germ. per
tefta Thuan. quart. foluti, multi fcripti, &
etiam editi; fcilicet angues, more capillorum
in feminis, foluti & fparfi per terga, volutš
volebat Heinf. vide de Tifiphone Ŏvid. Iv.
Met. 491.
motae fonuere colubrae,
Parsque jacens humeris, pars circum tem-
pora lapfae
Sibila dant.
male etiam diftinguere Oudendorpium nota-
bat Cl. Dorvillius. deinde, gaudentes tres.
1
656
M. ANNA EI LUCANI
635 Vipereumque fluit, depexo crine, venenum.
Hoc habet infelix, cunctis impune, Meduſa,
Quod fpectare licet. nam rictus, oraque monftri
Quis timuit? quem, qui recto fe lumine vidit,
Paffa Meduſa mori eft? rapuit dubitantia fata,
640 Praevenitque metus: anima periere retenta
Membra, nec emiffae riguere fub offibus umbrae.
Eumenidum crines folos movere furores:
Cerberus Orpheo lenivit fibila cantu:
Amphitryoniades vidit, quum vinceret, Hydram:
645Hoc monſtrum timuit genitor, numenque fecundum
Phorcys aquis, Cetoque parens, ipfaeque forores
Gorgones: hoc potuit coelo pelagoque minari
Torporem infolitum, mundoque obducere terram.
adverfa fronte omnes fere. ut colubrae fur-
rexerint in ipfum caput, vel pofteriorem par-
tem Meduſae, fubrecta fronte adverfa, ut
poffent impune videre eam partem, non os
& vultum, ut vf. 652. vel, adverfam fron-
tem obvertentes hoftibus Medufae fibi obviis,
quibus ita incutiebant horrorem. fubreptae
Thuan. quart. adverfae fubrecta Rott. pr. &
tert.
635. Depexo] Heinfius fejun&tis vocibus,
de pexo volebat: parum refert.
636. Impune] Haeret in fenfu hujus vo-
cis Gujetus. fed eft fine mortis periculo, fi-
ne damno. Stat. 1x. Theb. 621.
O numquam impune per umbras
Attonitae mihi vifa Venus.
ubi vide Barthium.
638. Qui recto] Quis Rottend. tert. fe re-
to Rottend. pr. vid. infr. vf. 904. mori, ra-
puit Turr. rapiunt Rott. pr. pracvertitque
Heinfius & Cortius. vid. lib. VIII. 30. per-
venitque Thuan. quart.
641. Emiffae Amiffae Rottend. fec. ri-
guerunt offibus Thuan. tert.
641. Furores] Dolores Thuan, quart. ma-
E
le. furores immitti docet fabula Athamantis
apud Ovid. Iv. Met. ubi vf. 505. furiale ve-
nenum, & 510. furibundus inducitur. Scho-
liaftes Barthii ad Stat. 81. 494. folitos movere
farores habet. Cerberos Richel. & Cort.
648. Phorcus] Phorcys Richel. Porcus
Sixii, vid. ad Valer. Flac. 111, 727. in Ceto
admodum variant noftri: Cetos, Cete, Ce-
ti, Cetis, Cetus, Ceres, Ceco, Gaelo, Ce-
cos. Sed Ceto verum nomen. vid. ad Val. Fl.
11. 317. Gorgonis Thuan. quart. pelago cae-
loque multi, caelo pelagoque marique Rottend.
fec. vid. v111. 189.
648. Infolitum] Solitum quatuor. adduce-
re tres, obducere Rott. pr, abducere folem MS.
Cortii, petram aliquis. fed abducere recte vin-
dicat Oudendorpius; fimili fere fenfu fupr.
525. folus nemas abftulit Hammon, mox, &
caele Richel. & poftea, &fcopulis Rott.
tert.
651. Totae] Nefcio cur hic ex uno codi-
ce toto probetur, quum maximum fit mira-
culum totas gentes verti in marmora : &
hinc fabulae etiam nunc narrantur, de urbe
tota cum incolis in Africa converfà in lapi-
des.
**
PHARSALIAE LIB. IX.
657
1
E coelo volucres fubito cum pondere lapfae:
650In fcopulis haefere ferae: vicina colentes
Aethiopum totae riguerunt marmore gentes.
Nullum animal vifus patiens, ipfique retrorfum
Effuſi faciem vitabant Gorgonos angues.
Illa fub Hefperiis ftantem Titana columnis
655In cautes Atlanta dedit: coeloque timente
Olim Phlegraeos, ftantes ferpente, gigantas,
Erexit montes, bellumque immane Deorum
Pallados in medio confecit pectore Gorgon.
Quo poftquam partu Danaës, & divite nimbo
660Ortum Parrhafiae vexerunt Perſea pennae
Arcados, auctoris citharae, liquidaeque palaeftrae,
Et fubitus praepes Cyllenida fuftulit Harpen,
des, riguere marmore Hamb. fec, unde Heinf.
riguere in marmora.
652. Vifus] Vifu eft Rott. pr. vifu patiens
quatuor. vifum S. Germ. ipfaeque Hamb.
pr. retrorfus nonnulli. infufi Thuan. quart.
facies Hamb. pr. Gorgones quatuor. Gorgo-
nos Cortius & Oudendorpius.
654. Illa] Ipfa Thuan. fec. tanto Titana
Rott. fec. a m. fec. qui &, columbis: mox,
ftantes fequitur. coeloque timentem Thuan.
quart.
656. Olim Phlegraeos] In Hamb. fec. e-
rat, da, forte pro omnia, & legendum vole-
bat Heinfius, coeloque timente omnia, Phle-
graeos &c. ut fit appofitio, Gigantas erexit
montes. tanto ferpente S. Germ. Phlegraeo
multi. Heinfius, Phlegraeos ftanti ferpente
gigantas, id eft, anguipedes. fed utraque le-
io five, ftantes ferpente, five ſtanti legas,
durior: priorem tamen praeferrem. mox, ere-
xit mores Hamb. fec. Heinf. legebat, Erigit
in montes, vertit in hos montes Rott. pr. &
a m. fec. tert. verterat in MS. Cortii. bel-
lum deorum debemus capere pro Diis illato,
fed forte dedit, bellumque immane ferorum.
Har-
658. Pallados e medio] Palladis Thuan.
quart. in medie Thuan. pr. nefcio quid prae-
ftet. mihi in medio magis arrideret, quod mu-
taviffe videntur, quia credebant, illum a&tum
adfcribendum Gorgoni, quae quafi e medio
pectore tela in Gigantas emitteret. fed Gor-
gon, five Aegis, in pectore Palladis, con-
fecit bellum, mutando gigantes in montes.
denique parum refert.
659. Partu Danaes] Danae fed tres. Da-
nae de Thuan. fec. Danis Sixii. Danai fe
Tur. nefcio an, partu ortus re&te dicatur, ut
editus partu Penei apud Cicer. 11. Tufc. 8.
de quo vide in Miſcell. Obferv. Crit. 1. vol.
III. Tom. p. 407. cogitabam, partum Da-
naes de divite nimbo ortum, ut partus Danaes
fit Perfei circumfcriptio,pro filio, ut partus
hominum lib. 1. 562. fed nec partum ortum
facile alicui, nifi Lucano tot fingularia ha-
benti, darem: maneat ergo vulgata. pinnae
mox Cortius.
661. Liquidaeque palaeftrae] Quia oleo
tin&i palaeltritae. vid, Markland. ad Stat. 1.
Silv. 1. 158.
662. Praepes] Praeceps Thuan. tert. vid.
Oo oo
ad
658
M. ANNA EI LUCANI
Harpen alterius monftri jam caede rubentem,
[A Fove dilectae fufo cuftode juvencae:]
665 Auxilium volucri Pallas tulit innuba fratri,
Pacta caput monftri: terraeque in fine Libyffae
Perfea Phoebeos converti juffit ad ortus,
Gorgonos averfo fulcantem regna volatu :
Et clypeum laevae fulvo dedit aere nitentem,
670In quo faxificam juſſit ſpectare Meduſam,
Quam fopor aeternam tracturus morte quietem
Obruit haud totam. vigilat pars magna comarum,
Defenduntque caput protenti crinibus hydri:
Pars jacet in medios vultus, oculique tenebras.
675Ipfa regit trepidum Pallas, dextraque trementem
ad Ovid. iv. Met. 717.
664. A 10ve] Deeft hic verfus Rich. &
Putean. & in quinque Cortii, qui etiam, ab
Fove edidit, de quo vid. ad Virgil. 111. Ecl.
60. fulvo cuftode feptem. caefo Turrian. mox,
volucrum Richel.
668. Gorgonis] Gorgonos multi. Gorgones
tres, averfue Thuan. tert. adverfae tres. ad-
verfo Turr. volatu omnes fere.
1
671. Aeternam] Heinfius corrigebat, al-
ternam tr. nocte, ut Ovid. iv. Ep. 89.
Quod caret alterna requie, durabile non eft.
vid fupr. vi. 797. tracturus more S. Germ.
hinc etiam patet foporem graviorem effe fo
mno, de quo vide ad lib. 111. 8. ubi fomnus
fert foporem, hic fopor aeternam, vel alter-
nam, quietem trahit.
672. Vigilat] Invigilat Thuan. pr. mox,
protectis crinibus Rott. pr. protecti quatuor.
protentis tres. praetenti Cortius dedit, & Ou-
dendorpius praetentis malebat, nam hydri non
funt praetenti crinibus, fed hydri praetentis
funt crinibus, id eft, defendunt caput quod
velant & abſcondunt. Ovid. 111. Amor, VI.
79. veftem tumidis praetendit ocellis.
675. Dextraque tremente] Dextrae que
Turr. a m. fec. dextramque trementem S.
Per-
Germ. dextraque trementem quinque, quod
magis placet cum Oudendorpio: fed non, ut
in vibratione hafta vel jaculum dicitur tre-
mere, capio: fed quia ipfa manus Perfeitre-
pidi tremeret, ideoque harpen quoque co-
gebat tremere: paffim vero timidis & fenibus
& aliis tremere manus dicuntur. in vulgata
dextro
dextraque tremente inepte Palladi tremor
adfcribitur, quod r dirigit non convenit:
nam certa manu dirigebat harpen trementem
in manu Perfeos. timentem Turr. tenente
Thuan. fec. dextraque premente Heinfius &
Gujetus. vid. ad lib. VI. 237. adverfi tres.
derigit Hamb. pr. & Richel.
"
677. Lata] Laeta Hamb. pr. icta Turr.
a m. pr. fecta Heinfius, ut Propert. 111.XXI.
80.
Sectaque Perfea Phorcidos ora manu.
fata Oiſel. a m. pr. jacta Berſm. lata cur di-
cat, nulla fingularis hic ratio. an ex illo fa-
ta liceret facere foeta, quia ferpentibus ple-
na. vel potius foeda? Gujetus lenta, id eft,
mollia volebat.
678 Quos] Hos Oifel. pro hamati in no-
ftris etiam eft, lunati, amati, armati. Hein-
fius aut lunati, aut falcati, probabat, ut O-
vid. 1v. Met. 726. falcato vulnerat enfe, fed
&
PHARSALIAE LI B. IX.
659
Perfeos averfi Cyllenida dirigit Harpen,
Lata colubriferi rumpens confinia colli.
Quos habuit vultus lunati vulnere ferri
Caefa caput Gorgon! quanto fpiraſſe veneno
680Ora rear! quantumque oculos effundere mortis !
Nec Pallas fpectare poteft: vultusque gelaffent
Perfeos adverfi, fi non Tritonia denfos
Sparfiffet crines, texiffetque ora colubris.
Aliger in coelum fic rapta Gorgone fugit.
685Ille quidem penfabat iter, propiusque fecabat
Aethera, fi medias Europae fcinderet urbes;
Pallas frugiferas juffit non laedere terras,
Et parci populis. Quis enim non praepete tanto
& lunati & hamati diverfis aliorum locis fir-
mari poffet, quod vix opus effe puto. vid.
Heinf. ad Claudian. 1. Stilich. 221. ubi etiam
Ovidium lunatam Harpen dixiffe ait, quod
non reperi, mox, Spirare multi. Spumare u-
nus Cortii, quantum fp. veneno, pro veneni
alius. reor quatuor, oculis tres Cortii, qui
conjicit, oculo effundere, hiatu relicto, unum
fcilicet oculum fciebat habere Gorgona, fed
puto, oculisque offundere mortis, vel cum
Heinfio noctis, oculis fcilicet fpectantium,
non fuis. fi vulgata placet, oculi Gorgonis
debent intelligi. Sed quia fupra dixit vf. 674.
tenebras jam oculis fuiffe, ego praefero
oculis offundere noctis, nam vf. 639. nemi-
nem mori paffam, fed anima retenta muta-
tos in lapides.
682. Adverſi] Averfi plurimi, & ita Cor-
tius. male. vide Oudendorpium.
684. Sic rapta] Rapta fic tres, mox,pen-
faret & fecaret Thuan, quart. a m. fec. ex-
ponunt vero cogitabat, qua via iter inftitue-
rat. Sed Sulpitius pro compenfabat capit. ut
penfare moras infr. 1002. & ita compenfare
lib. v111, 249, aëra fere omnes. fi medias E.
feanderet Rottend. pr. fcinderet plurimi, me-
Ae-
dios E. adfcenderet orbes Thuan. tert. info-
lens vero mihi videtur, fcindere urbes me-
dias, ut fcindere nubes, aèra, auras, aequor
& fimilia, pro transvolare & tranfire, de
quibus vide ad Ovid. 11. Met. 159. quare
ego adfcenderet probarem, quia Europa ad
feptentrionem ex Africa venienti, ille vero
altior femper a veteribus habitus. & ideo
etiam urbes, non orbes retinendum, quia il-
lae frequentiores incolis, vaftae Africae, ut
mox vf. 690. defcribitur, fi comparentur. &
ita etiam poffet apud Virgil. 111. Aen. 292.
fervari lectio vulgata, celfam Butbroti ad-
fcendimus arcem,id eft, eo pervenimus, pro quo
alii, accedimus. quod tamen praeferendum
videtur. fi quis hic fcinderet tueri velit, Luca-
no fingularia fectanti id relinquat. penfabat
autem & fecabat, pro penfaffet & fecuiffet
vel meditabatur penfare & fecare: quod for-
te voluit Scholiaftes indicare. vid. fupr. vſ.
165. ita Virgil. x11.901.
Ille manu raptum trepida torquebat in hoftem,
ubi Servius dicit, non effe perfectum, quod
voluit. & ita Sueton. Caefare xv. transfere-
bas. ubi vide, & alibi faepe. vide & fupr.
VIII. 153.
00002
689
}
1
660
M. ANNA EI LUCANI
Aethera refpiceret? Zephyro convertitur ales,
690Itque fuper Libyen, quae, nullo confita cultu,
Sideribus, Phoeboque vacat: premit orbita folis,
Exuritque folum: nec terra celfior ulla
Nox cadit in coelum, lunaeque meatibus obftat,
Si flexus oblita vagi per recta cucurrit
695 Signa, nec in Borean, aut in Noton effugit umbram.
Illa tamen fterilis tellus, fecundaque nullo
Arva bono, virus ftillantis tabe Medufae
Concipiunt, dirosque fero de fanguine rores,
Quos calor adjuvit, putrique incoxit arenae.
700 Hic, quae prima caput movit de pulvere tabes,
Afpi-
689. Aethera] Aëra Hamb. fec. profpice-
ret Rott. pr. atque fuper Thuan. tert. Libyem
tres. concita Thuan. pr. & Hamb. pr. ut &
variant codices apud Virgil. 111. 127. mox,
Phoeboque patet Thuan. fec. nec hoc male.
fed & vacat poteft explicari ut VIII. 801.
juga tota vacant Bromio Nyfeia, ipfi tota di-
cata & facra funt. fed dubius poteft effe fen-
fus pro caret. ut IV. 70. vacat imbribus Ar-
tos & alibi. v. Markl. ad Stat. v. Silv. 1 1. 54.
692. Nec terra celfior ulla] Non placebat
Heinfio, celfior. & tentabat, caecior fpiffior
vel denfior, ut caeca nubes Iv. 488. caeca
nox x. 506. denfus aër 1. 526. & fimilia. an,
ut alta nox dicitur, Lucanus celfam voluit di
cere?
694. Si flexus] Flexis Rottend. pr. mox,
efficit umbram quatuor. umbrae Putean, um-
bra plumini.
696. Fecundaque nulli arva bono] Dubium
an bono de homine, an de re bona fit dictum.
ego ultimum credo, fed tunc cum Hamb.
pr. & Bersm. uno lego, nullo bono, non ut
Curtius gxaixas pro nulli, nam fecundus non
regit dativum rei: & quod apud Salluft.
Jugurth. XVII. legatur, ager bonus pecori,
arbori infecundus, recte dicitur, debet enim
ibi arbor quafi perfona fingi, & ager infecun-
dus arbori, eft cui non dat fruges fuas, ut
poma, & ita fubintelligi infecundus pomo-
rum, quae ferret arbor. & ita dativus homi-
num, in cujus gratiam fecunda eft terra
frequens ett. fic Ovid. r. Met. 680.
neque enim pecori fecundior ullo
Herba loco.
uti in Salluftii loco, bonus pecori ager, quod
optimum inde pabulum habet. idem x111.
Met. 505.
>
Aeacidae fecunda fui.
deinde bono homini non magis fecunda
poteft terra fingi, quam malo. fed bonum &
res bonae proprie dicuntur de omnibus, quae
non modo ad victum, fed ad delicatum &
lautiorem cibum pertinent. fic Liv. XXIII.
18. Exercitum in tectis habuit, adverfus o-
mnia humana mala faepe ac diu durantem,
boni inexpertem atque infuetum. itaque quos
nulla mali vicerat vis, perdidere nimia bona
ac voluptates immodicae. Plant. Perf. iv. 111.
Eleufopolim cepere urbem in Arabia plenam
bonarum rerum. Gunther. Ligur. 11.368.
invenit omni
Oppida plena bono.
& vf. 380. iterum. plura vid. ad Petron.cap.
XXXIII, & Phaedr. iv.fab. 23. fic dulcedo re-
rum infr. X. 17.
697. Tabe] Vile Thuan. tert. a m. fec.
quod quid velit, neſcio.
700
PHARSALIAE LIB. IX.
661
Afpida fomniferam tumida cervice levavit.
Plenior huic fanguis, & craffi gutta veneni
Decidit: in nulla plus eft ferpente coactum.
Ipfa caloris egens gelidum non tranfit in orbem
705 Sponte fua, Niloque tenus metitur arenas.
Sed quis erit nobis lucri pudor? inde petuntur
Huc Libycae mortes, & fecimus afpida mercem.
At non ftare fuum miferis paffura cruorem,
Squamiferos ingens Haemorrhois explicat orbes:
710Natus & ambiguae coleret qui Syrtidos arva
Cherfydros, tractique via fumante Chelydri:
Et femper recto lapfurus limite Cenchris:
700. Hic] Haec Rott. pr. levabit fec. les
vabat Sixii & Ed. Lovan. quod non difplice-
bat Cortio. de Afpide & tumida ejus cervice
vide Salmaf. in Solinum pag. 242. ubi & de
aliis ferpentibus hic memoratis agit, & So-
linum multa Lucano debere oftendit, lfi-
dorus quoque lib. x11. cap. 4. de ferpenti
bus agens, Lucani verfus quosdam adducit:
cur fomniferam vocet, vide Markland. ad
Stat. 111. Silv. 11. 119.
704. Caloris egens] id eft, quae non po-
teſt calore carere, femper opus habens, cu-
jus egeret, fi extra Africam iret : ergo egens
referendum non ad locum, in quo eft, ubi
fufficit callor, fed ad locum in quem tranfi-
ret, ubi careret illo calore, vid. ad Val. Fl.
IV. 151. & advI. 232, & Stat. 1. Theb. 465.
nec nos animi, nec ftirpis egemus. & 11.482.
non-ingenio fceleris eget. vid.& v1. 675. & ibi
Barth. non traxit Voffian. in axem Thuan.
fec. fponte mea Rott. fec. forte, ſponte means.
deinde, metatur arenas Heinfius prius vole-
bat, fed poftea mutavit fententiam. vid. lib.
VI. 32. & ita infr. 735. emetitur iter. Salma
fius loco laudato adfert metitur, fed poftea
pag. 243. metatur habet. vid. & ad Claudian.
Bell, Gildon. 67.
706. Nobis lucri pudor] Lucri nobis Rott.
pr. lucri modus tres & Rott. pr, a m. fec. fi-
Plu-
fine dubio librario obverfatus fuit locus Ho-
rat. 1. Od. XXIV. 1. ubi utrumque eſt,
Quis defiderio fit pudor aut modus.
fupra 232. nam quis erit finis. Virg. Ecl. x.
28. Et quis erit modus? inquit. & Iv. Aen.
98. Sed quis erit modus? ubi etiam erat in
Mediceo, ut hic in Voffiano uno. & Servius
notat effe Archaismum. vid. fupr. lib. 1.
334. 111. 38. & de & quis IV. 542. unde
feruntur Rott. tert. Heinfius legebat, vehun-
tur. ita lib. 111. 450. Quaefita per agros plau-
ftra ferunt, ubi alii codd. vebunt. fic apud
Claudian. 11. in Stil. 395.
Mellesque vehant nunc bumidus aufter.
&c. ubi ferant etiam MSS. & ibi, ut & hic
agitur de frumentaria claffe, quae merces
vehebat Romam. mox, effecimus Rottend.
tert. mercem fere omnes, mercen Hamb, ſec.
708. At non] Et non tres. mox, fquami-
geros Hamb. fec.
710. Syrtidos arva] Undam Thuan. fec.
undas Turt. ambiguam dicit, ut lib. 1. 686.
dubiam, & mox vi. 861. deinde, Terfydros,
Cherfydos, Chelydros in MSS.
711. Tractique via] Tua Richel, mox,
Chelchris Turrian. vid. Salmaſ. in Solin. pag.
339. Ifidorus Chelidrum & Cherfydrum eum-
dem facit, & de fumante via etiam verfum
Macri producit. mox, Cencris Ifidoruss
Оo 00 3
713
662
M. ANNA EI LUCANI
Pluribus ille notis variatam pingitur alvum,
Quam parvis tinctus maculis Thebanus Ophites:
715Concolor exuftis, atque indifcretus arenis
Hammodytes: fpinaque vagi torquente Ceraftae:
Et Scytale fparfis etiam nunc fola pruinis
Exuvias pofitura fuas: & torrida Dipfas:
-
Et gravis in geminum furgens caput Amphisbaena :
720Et Natrix violator aquae, Jaculique volucres,
Et contentus iter cauda fulcare Pareas:
Oraque diftendens avidus fpumantia Prefter:
Offaque diffolvens cum corpore tabificus Seps.
Sibilaque effundens cunctas terrentia peſtes,
713.Tingitur] Pingitur tres, in Cod. Cortii
tinguitur al. Q. parvis pictus, & ita quatuor
e noftris in aliis idem verbum, pingitur &
pictus iteratur. tactus locum non habet, nifi
aliunde maculas contrahere ex liquore aliquo
vel fordibus &c. fingamus. fic tangere olivo
& fimilia nota funt. Thebaeus malebat Heinf.
ut etiam apud Claudian. Idyll. I. 91. The-
baeo monte, pro Thebano refcripfit. fed cer-
tum eft poetas haec promifcue adhibere, &
tam Boeoticam, quam Afiaticam & Aegy-
ptiam vocaffe, Theben & Thebas, & inde
& inde
gentilicium Thebaeum & Thebanum deduxif-
fe. Sic a Boeotica Stephanus nßal deri-
vat. vid. ad Ovid. x11. Met. 109. ego MSS.
fequendos puto. mox, exhauftis Rott. tert. I-
fidorus bic dat nobis,
Quam parvis maculis Teufanus obites,
Concolor e. a. i. arenis
Admotus.
716. Ammodites] Deerat hic verfus uni
Voffiano. Hammodytes effe legendum poftea
vidit Oudendorpius in Obſerv, miſcell. tom.
1x. p. 407. Heinf. corrigebat, fpiraque vagi.
& adfcripferat ex Claudiano Bell. Getic. 65.
Spiramque retorquens. & Marc, Capell. 11.ini
tio.
Et fpiris torvo nituerunt aftra Draconi.
ubi etiam fpinis legi poffe notaverat, ego et-
An-
iam, torto Draconi: vid. notas ad Sil. Ital.
vI. 194. qui idem vf. 271. Spina praeftante
rigorem. & poftea Heinfius fpina hic retinen-
dum notavit, & remittit ad Bochart, de Ani-
mal. lib. 1. cap. 9. qui & lib. 111. cap. 13.
Spinam ceraftae explicat. de Hammodyte vero
agit Salmaf. p. 243.
717. Et Scytale] Scythales, Sythales, Chi-
tale, Sitalis, Eſchithalis & aliter MS. fparfifti an
Richel, fpirantia Turr. fole Thuan. quart.
Heinfius conjecerat, fepe, fed poftea fole pro
verno tempore capiebat: & Solinus dicit pri-
mam hanc effe, quae hiemales exuvias po-
nit. vid. Salmaf. p. 241.
719. Vergens] Surgens tres. Amphisbena
Rott. pr. vergens Ifidorus.
720. Violator aquae] Atqui Cato ſupr. vſ.
602. docuit, ferpentes non inficere aquas ve-
neno. qui vel male argumentatus, vel Poë-
ta hic oblitus prius dictorum fuit. nam Cato-
ni, quem ubique ut fummum hominem no-
bis defcribit, obloqui voluiffe, vix credibile.
721. Pareas] Paryas, Pharias, Paroeas,
Paroas nofiri. Purias citat Serv. ad Virg.
111. Georg. 426. ubi in MSS. vidi Pereas,
& Peritas in Bafil. Edd. in quibusdam etiam
vitiofe, contentus iit. fed, Quo cont. i. c.
f. Parias Ifidorus. mox, fumantia plurimi.
fpirantia duo Cortii. Sumantia unus, ora non
fer-
PHARSALIAE LI B. IX.
663
725 Ante venena nocens, late fibi fubmovet omne
Vulgus, & in vacua regnat Bafiliſcus arena.
Vos quoque, qui cunctis innoxia numina terris
Serpitis, aurato nitidi fulgore Dracones,
Peftiferos ardens facit Africa: ducitis altum
730Aëra cum pennis, armentaque tota fecuti
Rumpitis ingentes amplexi verbere tauros.
Nec tutus fpatio eft Elephas: datis omnia leto:
Nec vobis opus eft ad noxia fata veneno..
Has inter peftes duro Cato milite ficcum
735Emetitur iter: tot triftia fata fuorum,
Infolitasque videns parvo cum vulnere mortes.
ferpentis, fed ici militis credit intelligi Gu-
Jet. fequens verfus 723. fufpe&tus erat Cor-
tio, fed habet & Ifidorus.
726. Vulgus] Eleganter, ut Bafilifco, re-
gio nomine ferpenti, opponatur. ita & ple-
bem de apibus dici obfervavit Heinf. ad Virg.
iv. Georg. 95.
727. Vos quoque] Hos Hamb. pr. nomina
Turr. quod recepit Cortius. fed vid. Ouden
dorpium & Salmaf. Exerc. Plin. p. 275. qui
syalės daiμovas dici inde docet.
729. Peftiferos] Lethiferos tres noftri &
fex Cortii, arens iterum Heinfius. vid. fupr.
544. tunditis & tenditis MS. Cort. ipfe,fcin.
ditis volebat, &, pinnis. quod ultimum erat
in Richel. Crediderunt hic agi de volantibus
draconibus, fed ferpitis dicit Lucanus; & il-
li fabulofi. pennas autem pro ipfis avibus po-
ni illuftrari poffet ex Pomp. Mela qui lib. 1.
cap. 13. de anguibus circa Rhyndacum nar-
rat, biant, fupervolantesque aves, quamvis
alte & perniciter ferantur, abſorbent. quare
hic ducitis, id eft, trahitis aëra, & fimul a-
ves, retineo. & cum praepofitionem effe pu-
to. ducere pro haurire, bibere, trahere vul-
gatum eft. vid. ad lib. 1. 446. & ita penna
errans in aëre lib. 1. †88. & v11. 835.
plures preſſerunt aëra pennae.
& ita apud Propert. 111. VIII. II.
Si-
Tuque, o cara mihi, felicibus edita pennis.
quidam interpretantur avibus felicibus, alii
volatu, augurio avium, qued non multum
diftat: nam & bonis & malis avibus, de au-
gurio ex volatu intelligendum. vid. & ad
Gratii Cyneg, 204
732. Spatio eft elephas] Elephas ſpatio eft.
Rott, fec. elephans Richel. fpatium pro mo-
le corporis, vide ad Ovid. 111. Met. 56. &
Briofium in Epiftola ad Palmerium p. 963.
Ed. Oudend.
733. Veneno] Venire Hamb. pr.
734. Duro Cato milite] Heinfius conjicie-
bat, ducto C. milite, vel duro limite, ut a-
pud Sil. xv. 46.
>
At fi me comitere,puer, non limite duro
Fam tibi decurrat conceffi temporis aetas.
& ita durum iter fupr. 385. in Thuan. fec.
erat fan&um e. iter, an caecum, ut de ma-
ri Ovid. 11. Amor. xt. 16. cetera caeca via
eft. fed maneat, ficcum, ita etiam pro flumi-
na ficca, ex codice Veneto Heinfius ad Vir-
gil. vii. Ecl. 56. caeca tentabat reponere,
quem & vide ad Ovid. xv. Met. 272.
736. Videt] Videns maxima pars fcripto-
rum. cum pulvere S. Germ. mox, Aunum
malebat Heinfius. Alvum erat in Rott. fec.
Arvum in S. Germ. Aunus memoratur Vir-
gilio x1. Aen. 700. & 717. & Silio v1. 109.
idque
Aya A
664
M. ANNA EI LUCANI
ཨ་;
Signiferum juvenem Tyrrheni fanguinis Aulum
Torta caput retro Dipfas calcata momordit.
Vix dolor, aut ſenſus dentis fuit: ipſaque leti
740Frons caret invidia: nec quidquam plaga minatur.
Ecce fubit virus tacitum, carpit medullas
Ignis edax, calidaque incendit viſcera tabe.
Ebibit humorem circum vitalia fuſum
Peftis, & in ficco linguam torrere palato
745 Coepit. defeffos iret qui fudor in artus
1
}
Non fuit, atque oculos lacrimarum vena refugit.
Non decus imperii, non maeſti jura Catonis
Ardentem tenuere virum, quin fpargere figna
Auderet, totisque furens exquireret agris,
750 Quas pofcebat aquas fitiens in corde venenum.
Ille vel in Tanain miffus, Rhodanumque, Padumque
idque praeferrem, quum multi Auli (prae-
nomen enim eft) in exercitu potuiffent effe,
qui fine cognomine ignorabiles fuiffent.
740. Frons caret invidia] Cortius edidit,
fons, an errore operarum nefcio. quidam in-
vidiam explicant, quod videri non poffet
vulnus. Sed hoc infolitum: quae tamen in-
vidia poffet ex vulnere non aperto, nec lato
oriri, non video. an ut, fi ftatim periculum
vidiſſent, invidiam Diis feciffent in morte
tam immatura Juvenis? an quod gravius per-
cuffi, & amplius vulnus habentes, ipfi in-
viderent tam parvum habenti vulnus, vel po-
gius nullum, ut apparebat primo adfpectu ?
non fatis intelligo obfcura illa aenigmata Lu
cani. frons etiam leti, pro vulneris vel mor-
fus letiferi, nefcio an alibi occurrat. nifi le-
tum de letifero vulnere capiamus. letum fluens
dixit infr. vf. 789. pro veneno, quo to-
tum corpus defluxit. vel genere mortis, quae
totum corpus confumit.
742. Calidaque] Noftri nihil variant, fed
Cortii, calidique
tabes, vel, calida-
Ar-
que . . . tabo.. vel calidaque. ・・・ flam-
ma. mox, & bibit multi. & vidit S. Germ.
lingua torrere Oifel. dein, defenfos Thuan.
quart.
746. Non fuit] Non fugit Rottend. tert.
& mox, cura Catonis Turrian. & a m. fec.
Thuan. tert.
748. Quin ſpargere] Ne plurimi. ne ſpar-
geret agris Richel. totisque fruens Rott. fec.
Heinſ, malebat, ruens. exquireret arvis Rott.
pr. mox, quas potabat, vel potaret Thuap.
quart.
'751. Ille vel in] Ille tibi in S. Germ. Ta-
naim plurimi, mox, areret iterum Heinſ, vid.
Ovid. 111. Am. v11. 51.
753. Libye] Libyes quinque. fatisque tres.
fatisque minori Rich. factoque minorem Thuan.
tert. a m. fec, quod explicari poffet, non tam
noxius creditur, ac re ipfa eft. Cortius con-
jiciebat, peftisque minorem. re&e Scholiaftes
vulgatam explicat. mox, fcrutatur terras
Barber, redit ad Syrtis Hamb. pr.
757. Sed non & Sed non eft fere omnes.
fed
1
PHARSALIAE LIB. IX.
665
Arderet, Nilumque bibens per rura vagantem.
Acceffit morti Libye, fatique minorem
Famam Dipfas habet terris adjuta peruſtis.
755 Scrutatur venas penitus fqualentis arenae :
Nunc redit ad Syrtes, & fluctus accipit ore:
Aequoreusque placet, fed non & fufficit, humor.
Nec fentit fatique genus, mortemque veneni:
Sed putat efte fitim: ferroque aperire tumentes
760 Suftinuit venas, atque os implere cruore.
Juſſit ſigna rapi propere Cato: difcere nulli
Permiffum eft hoc poffe fitim. fed triftior illâ
Mors erat ante oculos: miferique in crure Sabelli
Seps ftetit exiguus, quem flexo dente tenacem
765 Avulfitque manu, piloque adfixit arenis.
Parva modo ferpens; fed quam non ulla cruentae
Tan-
fed nondum & Hamb. fec. fed non fibi Edd.
veteres. nec fenfit Thuan. fec.
758. Mortemque veneni] An hoc elegan-
ter dicatur dubito, credebam poffe legi, fortem,
vel moremque veñeni, id eſt, vim folitam ve-
neni, fic mos faevitiae 11. 179. vid. Oudend.
ad x. 329. vel, morbumque veneni, mors &
morbus faepe variatur. mox, aperire rubentes
MS. Cort, &, implere veneno Richel.
761. Dicere nulli] Difcere vel, fcire nec ulli
volebat Heinfius. illud probo. nofcere Turr. a
m. fec. eadem varietas infr. x. 189 nullo idem.
boc effefitim Heinfianus. eleganter ; vid, fupr.
249. nam fi fcirent hunc furorem effe fitim,
quae proprium fanguinem cogit bibere, omnes
contra Catonem infurgerent: maluit ergo
Credialio cafu hunc morbum immiffum, tam-
quam furorem, ne omnes fimile facerent.
triftior illo plurimi.
763. Mors erat ] Sors erat Thuan. quart.
quod hic non recipio. nam videtur Nofter
imitatus Ovidium, qui Epift. x1.55 &XIV.
Met. 20. totidem verbis, mors erat ante ocu-
los. vid. & notas ibi Ciofani.
764. Flexo] Fixo erat tantum in Rott. pr.
a m. fec. quod potuit effe ortum ex fequen-
ti, affixit, flexo Heinfius recte, curvo, in-
terpretatur, fic Plin. lib. xIx. 2. fub finem
dixit, inflectere dentem. & ita flexa omnia,
quae incurvata. ita flexa ambage, metapho-
rice, ut in Seneca Oedip. 214. Gronovius,
pro nexa, repofuit ex MSS. vid. fupr. ad lib.
1.637. flexus portus apud Noftrum 11. 706.
flexa cornua ibid. 615. in quibus tamen eft
major proprictas, quam in flexo dente, nifi
ftatuimus a natura ferpenti fuiffe datum ; &
flexum dentem dixiffe, ut cornua flexa bovi.
quare cubite an non praeftet fixo. ita apud O-
vid. xx. Ep. 206. pro
fixis in tua membra genis:
in Moreti uno erat, flexis.
765. Avulfitque] Evulfitque Hamb. pr. &
Thuan, tert, vid. Heinf. ad Ovid. 1. Faſt.
567. piloque infixit Hamb. fec. adflixit MS.
Cort, arenae quatuor.
755. Parva modo] Heinf. modi: modus
PP PP
hic
20
}
५
*/
666
M. ANNA EI LUCANI
Tantum mortis habet. nam plagae proxima circum
Fugit rapta cutis, pallentiaque offa retexit.
Jamque finu laxo nudum eft fine corpore vulnus.
770Membra natant fanie: furae fluxere: fine ullo
Tegmine poples erat : femorum quoque mufculus omnis
Liquitur, & nigra deftillant inguina tabe.
Diffiluit ftringens uterum membrana, fluuntque
Vifcera nec, quantum toto de
quantum toto de corpore debet,
hic notat fpatium, ut fupra 732. dixit pro
magnitudine: & ita infr. 804. Nondum fan-
te modo. vid. & 1. 562. Sed quae Turrian..
& unus Cortii, qui, quia in Ed. Veneta
reperit, fed quam, conjecit, ad quam. ad,
ut puto, comparationi infervire noverat
ut apud Terent. Eun. 11. 111. 69. nibil
ad noftram banc, & Aufon. de Profefforibus
Carm. XVI. Difputator ad Cleanthem. ubi vi-
de Vineti notas. Sed tamen durior haec locu-
tio: nec etiam vulgata, qua fatis ex more
ponitur. nam ut pendeat a non ulla, mihi non
fit verifimile, nifi exemplis magis ad rem
probari mihi videam. quippe qui longam &
alius, vel non alius, credo effe rationem. re-
Atius quis caperet, tantum hic vim habere
plus: qua nulla plus mortis habet. Sed & hic
deficior exemplis, quare potius quam retineo,
quod debet conftrui cum tantum, hoc or-
dine: fed tantum mortis habet, quam non
ulla; pro quantum,ut folitos loqui docuit
Gronovius in Diatrib. Stat. cap.. LVII. & ad
Liv. xxvI. 1. Terent. Hecyr. 111.4. non di-
ci poteft tantum, quam re ipfa navigare incom-
modum eft.
,
768. Fugit rapta] Rupta plurimi. fed r
fugit, rapta melius convenire videtur, quae
ex oculis fubducitur, vi veneni abfumta:
nam rupta etiam manere, & confpici poteft.
vid. locum Statii v. Th. 597. ab Oudendor-
pio adductum. pallentiaque ora etiam fere
omnes, & editiones prifcae, ut facies fere
oflea fuerit facta, non tecta cute, aut carne.
fed & pallentia offa ita capere licet, primum
& fubito palluiffe, fimulque cute nudata:
>
Ef
ut
dum tecta enim effent pallentia videri non
poterant ; retexit vero eſt nudavit,
fupr. vII. 787. fed arbitrium efto lectoris..
mox, finu`lapfo tres., fed laxus hic, ut laxum
vulnus lib. 1.614, & ita finum ulceris dixit
Seren. Samon. cap. LX111. eft deeft pluri-
mis.
772. Liquitur] Linquitur tres. deftillant
totidem. mox, ftridens uterum Thuan, fec.
ruuntque Cortius fine libris. fed fluere pro-
prium de tabe. vid. lib. 1. 241. & infr. 789.
mox, q.t. de corpore defit, legebat Wadde-
lius Animadv. Critic..p. 152. fed debet, fci-
licet effluere in terram: fed in ipfo effluxu,
antequam terram tangit, confumitur vi ve-
neni, mox, affluit Hamb. pr.
796. In minimum mors contrabit] In ni-
mium Thuan. quart. locus intricatior, & qui
varie diftinguitur. Cortius videns, fi poft vi-
rus ponatur major diftin&tio, reliqua ut
vincula, textura debere effe nominativi ca-
fus, qui tamen non convenit rõ aperit peftis,
ponit poft decoquit, & legit,
venenum
Decoquit,in minimum mox contrabit omnia
virus
Vincula nervorum, & laterum textura&c,
Sed neque fic erit, quo textura referatur.
Oudendorpius anacolython, vel potius fo
loecum quid deprehendens, ejectis mediis le-
git,
Vincula nervorum
laterum textura
(vel junctura,) profana
Sorte patet.
Sed hoc audax nimis, nec permittunt codi-
ces
PHARSALIA E LI B. IX.
669
to
775Effluit in terras: faevum fed membra venenum
Decoquit, in minimum mors contrahit omnia virus.
Vincula nervorum, & laterum textura, cavumque
Pectus, & abftrufum fibris vitalibus; omne
Quidquid homo eft, aperit peftis. natura profanâ
780 Morte patet: manant humeri, fortesque lacerti :
Colla, caputque fluunt. calido non ocius Auftro
Nix refoluta cadit, nec folem cera fequetur.
'
ces, quorum nullus adjuvat hoc inceptum.
nos credimus leviore manu hoc ulcus poffe
tangi, an fanari nefcio. legimus itaque,
Saevum fed membra venenum
Decoquit, in minimum mors contrahit omnia
virus.
Vincula nervorum, & laterum textura,ca-
vumque
Pectus, & abftrufum fibris vitalibus, omne
Quidquid homo eft (aperit peftis matura)
profana
2
Morte patet, vel patent.
mors fluentibus & deco&is membris, vene-
no prius fparfo per omne corpus, cito con-
trahit omnia in minimum virus, id eft, in
cam partem, quae ex toto corpore minima
fupererat, veneno infectam, reliquis jam de-
coctis. peftis matura, id eſt, velox, ut ra-
pidum fatum mox 786. & matura mors 834.
fic inftans, imminens dicitur maturum, vid.
Gronov. ad Gell. 111. 7. haec jam aperire
dicitur illa, quae patent profana morte, id
eſt, quae omnia arcana & quafi adyta cor-
poris humani aperit. cogitabam etiam an pof-
fet legi, in minimum mors contrabit omnia
viva, vel quia in Marburgenfi pro virus eſſe
membra notat Oudendorpius, poffet dari,
Decoquit in minimum,mors contrahit omnia
membra.
fed praecefferant modo membra, unde libra-
rius illud repetiffe poteft videri. fi peftis matura
non placet, poffes per afyndeton, Lucano
familiare, legere.
omne
Quidquid homo eft, (aperit peftis) natura
profana
Morte patet.
Par-
pro & natura: & ideo forte etiam librarius
Rott. tert. patent fcripferat, ut referri ver-
bum non folum ad naturam, fed ad omnia
quae praecedunt, vincula, textura &c. pol-
fit. fic & copula deeſt ante laterum in Vol-
fiano. Alii pro textura dant, contexta, vel,
tunc exta: ĥ contexta niteretur fide codicum
facile reciperem. Sed laterum exta numquam
legi. Cortii membranae etiam, & abftru-
fum fibris vitalibus omen, Quidquid &c. quod
non intelligo, licet & omen ex uno profe-
rat Oudendorpius. forte eſt quidem in Thuan.
tert. & Oifel. fed fers profana non aeque mi-
hi probatur, ac mors: illa enim, ut rece
Scholiaftes, naturae fecreta patefaciens, &
nihi! refpiciens, & facra etiam violans, re-
&tius profana dicitur. unde Ovid. 111. Amor.
xx.
Scilicet omne facrum mors importuna profa▾
nat,
Omnibus obfcuras injicit illa manus.
Cl. Dorvil. fupplet quidquid b.e.illud aperit p.
fudent etiam nunc viri do&ti, ut integriorem
hunc locum legere liceat.
780. Manaxt] Manantque Turrian, mox,
Heinfius, caputque fluit, & deinde, cadat
& fequatur. vel, nec foli cera liquetur, quia
fecuta mox redit. fed ut cera fequax, & ma-
num ejus, qui tractat & quafi ducit, fequi
paffim dicitur, ita & folem liquefacientem
fequi cera poteft dici. vid. ad Quintil. de
Inft. Orat. 11. 14. initio. & ita in alia re No-
fter lib. 11. 142
nimiumque fecuta eft,
Qua morbi duxere, manus,
Pp PP 2
784.
1
668
<
M. ANNAEI LUCANI
#T
..
Parva loquor; corpus fanie ftillaffe peruſtum:
Hoc & flamma poteft. fed quis rogus abftulit offa?
785 Haec quoque difcedunt, putresque fecuta medullas
Nulla manere finunt rapidi veftigia fati.
Cyniphias inter peftes tibi palma nocendi eſt:
Eripiunt omnes animam, tu fola cadaver.
Ecce fubit facies leto diverfa fluenti.
790Naſidium Marfi cultorem torridus agri
Percuffit Prefter. illi rubor igneus ora
Succendit, tenditque cutem, pereunte figura,
Mifcens cuncta tumor toto jam corpore major:
Humanumque egreffa modum fuper omnia membra
795 Efflatur fanies, late tollente veneno,
784. Sed quis] Sed qui Thuan. fec. & Ri-
chel. eft interrogatio negans. rogus relinquit
certe, nec aufert offa, fed haec quoque con-
fumuntur hoc veneno rapaci. mox, defcen-
dunt Rott. tert. difcedant Hamb. fec. defidunt
Gujet. mox, primi veftigia Thuan. fec. Cy-
nifryas Richel. & mox, animas Thuan. pr.
male, vid. fupr. vf. 9. & 380. & alibi. ca-
daver, id eft, corpus ad fepeliendum. imita
tur Claudianus 11. in Rufin. 417.
Sparfumque perit per tela cadaver.
ut Barthius notavit.
789. Fluenti] Heinfius corrigebat; leti di-
verfa luesque, ut infr. 888. ulla lues. fed le-
tum fluens eft mortis illud genus, modo nar.
ratum, quo totum corpus diffluebat. vid.
modo vf. 770. & 773. lib. v111.690.& ali-
bi, nec repetitio verbi fluere & compofito-
rum, in Lucano nos debet follicitos habe-
re.
790. Nafidium] Naffidium Hamb. fec.
Nafidienus faepe Horatio 1 r. Sat. 8. memo-
ratus fimplicis fcribitur, nam primo verfu
primam corripit, licet in fequentibus produ
cat. quare Bentlejus hoc quoque Lucani lo-
co prolato, primam femper longam facit,
fecundam itidem, qua i in tertia fyllaba
2
Ipfe
confonantis vice fungi debet, ut fit quafi Na-
fidjeni, & in eodem poëmate, metro exigen-
te, Nafidienus, tribus primis fyllabis dacty-
lum effeciffe non fit probabile. nam fae-
pe hanc fibi in nominibus,in primis propriis,
licentiam dediffe Poëtas crediderim: ut ita
in aliis etiam, ficuti aliud bifyllabum, ali-
tuum trifyllabum fieri Gifan.in Ind. Lucret.
docet. & ita vindemiator, quafi effet vin-
demjator 1. Sat. v11.30. ubi v. Lambin. fiat
monofyllabum, & plura talia. ita ut Na, fidje,
ni, fecundo in pede fpondeo, putem poffe
legi.
792. Tenditque cutem pereunte figura] Fi-
guram Rich. male. tendat Lutar. ad Stat.
Theb. x. 161. mox, mifcet Rott. pr.
& a
m. fec. Oifel. pectore major Hamb. pr. Heinf.
noto jam corpore volebat, ut apud Virg. il.
Aen. 772. & nota major imago. Sed ibi alia
res eft, & de ipfa ftatura & figura ampliore
agitur, hic de tumore, qui duplo aut triplo
majus corpus oculis offerebat (ut illius ra-
nae intendentis cutem apud Phaedr. 1. 24. ubi
vide, & Claud. 1. in Eutr. 199. diftendiffe
genas), non crefcente in longitudinem ipfa
forma corporis, fed in latum, membris ita
tumore illo commixtis & latentibus,ut non
1
سے مجھ کو
の
​dif
PHARSALIAE LI B. IX.
669
2
'
Ipfe latet penitus congefto corpore merſus :
Nec lorica tenet diftenti corporis auctum.
Spumeus accenfo non fic exundat aheno
Undarum cumulus: nec tantos carbafa Coro
800Curvavere finus. tumidos jam non capit artus
Informis globus, & confufo pondere truncus.
Intactum volucrum roftris, epulasque daturum
Haud impune feris, non aufi tradere bufto,
Nondum ftante modo, crefcens fugêre cadaver.
805 Sed majora parant Libycae fpectacula peftes.
Impreffit dentes Haemorrhois afpera Tullo
Magnanimo juveni, miratorique Catonis.
Utque folet pariter totis fe effundere fignis
difcerneres eminentiores alias partes, & ita
figura corporis tota periret, quod globi in-
formis & inflati inftar habebat. & hoc appa-
ret_ex lorica, quae non fatis erat laxa, ut
auctum hunc corporis poffet tenere, & am-
bire.
795. Efflatur] Heinfius malebat cum qui
busdam, inflatur. Barber, afflatur. tollente
omnes noftri, praeter Voffiaños ab Oudend.
adlatos. quod pro, fe tollente, ut centies,
capiendum. vid. ad Grat. Cyneg. 311. &
Virg. Aen. 66. vel poteft intelligi, fa-
niem tollente veneno. vel legi, inflatur, fa-
niem late tollente veneno. ſed probo vulgatum.
796. Merfus] Morfus Oifel. a m. pr. Cor-
tius ex MS. fuo volebat, Marfus. fed jam
patria ejus antea erat indicata, & perirer o-
mne Poëtae acumen, qui fibi in his placuit
admodum.
798. Exandat] Exfultat quinque codices.
exuldat Hamb. pr. a m. pr. Ebullit MS. Cor-
tii, quod recte interpreti tribuit. obvium ver-
bum exfultare in hac re. vid. Oudendorpium,
& Tapr. v111. 539. exfurgit Gujet.
799. Cumulus] Cumulos Sixii, nec tan-
tum tres & editiones nonnullae. tentos mul-
ți, & Cortius,
Co-
800. Jam non] Duo ex noftris, & etiam
alii, non jam, quod Cortius dedit. parum
quidem refert. vid. ad Ovid. 11. Art. 93. Te-
rent. Heaut. v. IV. 12. non funt haec jam di-
&a parentis. ubi jam ejiciunt quidam, fed fer-
vari poteft, fi legas, non funt jam baec. Andr.
11.11.15. Uxorem tibi jam non dat Chremes,
ubi non video effe numerofius, non dat jam.
Suet. Tib. XIII. non jam metu,ſed diſcrimi-
ne coactus. Ovid. 11. Met. 649. non jam mor-
talis. fed quid moror in re levi?
803. Feris] Feras Rott. fec. mox, liquere
cadaver Thuan. quart.
806. Dentes] Peftes Rott. fec.
807. Miratorique] Miratorem hic perpe-
ram adducere Servium ad VIII. Aen. 517.
notavit Oudendorpius. fed ibi in codice Re-
gio etiam, imitatorem legi vidi, quod eft
ex interpretatione, quae in quibusdam Ser-
vii Edd. addita legitur. idem notat Markl.
ad Stat. v. Silv. 11. 76. fed librarii potius
lapfum credo, quam Servii, qui & in cafu
potuit, memoriae fidens, erraffe. de re ipfa,
ut admirentur alii fapientes viros, vide Cort.
ad Plin. 111. Ep. xi. §. 5.
808. Utque folet ] Atque Thuan. tert.totis
effundere feptem. Je fundere quatuor. figni
Pp PP 3
non
670
M. ANNA EI LUCAN1
Corycii preffura croci: fic omnia membra
810 Emifere fimul rutilum pro fanguine virus.
+
Sanguis erant lacrimae: quaecumque foramina novit
Humor, ab his largus manat cruor: ora redundant,
Et patulae nares: fudor rubet: omnia plenis
Membra fluunt venis: totum eft pro vulnere corpus.
815 At tibi, Leve mifer, fixus praecordia preffit
Niliaca ferpente cruor: nulloque dolore
Teftatus morfus fubita caligine mortem
Accipis, & focias fomno deſcendis ad umbras.
non placuit viris do&tis, unde alii, finis, ti-
guis, & Cortius, lignis. latet fine dubio ali
quid, vel vas, vel machina, vel tubi, vel con-
chae, qualia ex lacunaribus in triclinia fo-
lebant crocum, flores & fimilia effundere.
vid, Ovid. v. Faft. 360. forte fimile vas,
quo hodie etiam olitores folent hortos irri-
gare, quod definit in latum caput, plenum
foraminibus, ex quibus aqua exit. Si fignis
placet, intelligenda fimulacra quaedam, ut
Silani, & aliae ftatuae, in ufu domeftico ad
aquam effundendam. De Theatris hic non
puto cogitandum, in quibus tritum crocum,
non ejus fucus folebat ſpargi, ut apud Plin.
XXI. 7. tritum ad Theatra replenda & inde
recens dicitura Lucretio 11. 416. inde odor
& aura (ut Martial. 111. Epig. 65. & Stat.
v. Silv. 111.4. & infr.¡s. 106. aura cinnamı )
replebat nares fpectatorum. fuco vero un-
guenta, vina & alia condiebantur. preffura
utitur quidem Apulejas, fed de turba pre-
mente lib. I. propter coetus multitudinem
quae preurae nimia denfitate periclitaretur.
in Thuan. quart, erat tinctura croci, fi pref-
fura placet, capiendum de fuco expreſſo
qui fluit in vas aliquod, unde promebant ad
varios ufus, ut uvae premuntur, & qua-
rum fucus defluit in lacum. Plin. XVIII. 37.
preſſura una culeos xx. implere debet. preſſura
croci utebantur in tingendis lignis & aliis.
vide Bodaeum ad Theophraft. lib. vI. pag.
666. fed omnibus perpenfis, malim, totis fe
Non
effundere rivis, vel rimis, ut mox foramina
vocat omnes corporis exitus
, poros &c.
Heinfius volebat, ſparfa aura croci (ut &
vir doctus apud Cortium) ut & fpiffa, vel
verſa aura croci. ſed haec abeunt longius a
fcriptis.
810. Rutilum pro] Rutilatum fanguine
Thuan, pr. & Hamb. pr. & tres Cortii, ru-
tilo unus Cortii, mox, foramina movit Thuan.
quart.
814. Totum eft pro vulnere corpus] Ob-
fcurius dictum. fed bene explicant Scholia-
ftae, tot vulneribus confectum, ut quafi u-
num vulnus fit toto in corpore, imitatus eft
Statius, de Archemoro a ferpente occifo
lib. v. 696
Non ora loco, non pectora reftant,
Rapta cutis, tenera offa patent, nexuſque
madentes
Sanguinis imbre novi, totum eft in vulnere
corpus.
- 815. Leve] Vole Thuan. pr. & Tarr. qui
a m. fec. habebat, vile, vel fale, vale Hamb.
pr. Lene Heinfii unus. Salmaf. ad Solin. p.
341. citat Laeve. Bele Gujet. coruptum pu-
to nomen. fluxus praecordia Turr, a m. fec.
mox teftatur ſex. teftator Voff. a m. pr.
caligine mentem Qifel.
>
818. Stygias] Magno numero noftri, Cor-
tii & Oudendorpii, focias. & quum tritum &
obvium fit, Stygias umbras (vel undas ut hic
Turrian, vid. lib. vII. 612, & alibi. ubi et-
>
+
هو
iam
PHARSALIAE LIB. IX.
671
}
2
Non tam veloci corrumpunt pocula leto,
820 Stipite quae diro virgas mentita Sabaeas
Toxica fatilegi carpunt matura Sabaei.
Ecce procul faevus fterilis fe roborę trunci
Torfit, & immifit (Jaculum vocat Africa) ferpens:
Perque caput Paulli tranfactaque tempora fugit.
25 Nil ibi virus agit: rapuit cum vulnere fatum.
Deprenfum eft, quae funda rotat, quam.lenta volarent,
Quam fegnis Scythicae ftrideret arundinis aër.
Quid prodeft miſeri Bafilifcus cufpide Murri
iam pro flygias, patrias undas alii) ideo cre-
dibile eft, id potius librarios adripuiffe, quam
mutaffe in forias, quod multo elegantiorem
facit fenfum; fed non, quem adfingunt,
quafi umbrae fint fociae fomno, ut mortis fra-
ter fomnus dicitur. fed defcendit ad focias
umbras, additus numero fociorum, quorum
mortes jam defcripfit Poëta, & aliorum,
quos praeterit. fomno vero eft veneno fopo-
rifero, ut faepe dicitur, & praecipue fopor
vid. Broukh, ad Tibull. IV. IV. 9. recte er-
go facias legendum, ut apud Ovid. xt. Epift.
123. focio impone fepulchro.. & ita, focia pup-
pur apud Noftrum 111. 600. & 663. focii la
res VIII. 113. & focius torus & fimilia, de
quibus agit Heinfius ad Ovid. . Amor. 18.
6. quare omnino focias recipiendum puto.
820.. Diro] Duro quinque libri. mentita
Sabinas Scaliger conjecerat, quae de herba
Sabina, paffim ab Ovidio & aliis celebrata,
& qua loco turis tenuiores utebantur, effent
capienda. fic in Culice Virgiliano vf. 403-
Herbaque turis opes prifcis imitata Sabinis.
vid. ad Ovid. 1. Faft. 343. Plin. xv. 10. &
Salmaf., Exerc. Plin. p.953. fed quia hic her
ba Sabina non ipfa memoratur, fed alia quae
mentitur Virgai Sabinas, fi ita legendum,
certe debet diverfa intelligi, quae turi fimi-
lis, & pro ea oftendebatur. & ideo Sabueas
eft retinendum. & turi proprie virga tribui
tur. vid. Salmaf. d. 1. p. 355.fed qualis fuerit
herba, quae ftipite diro fuit, ignoraré me
Tran-
fateor. verfu fequenti pro Sabaei eſt in co-
dicibus Cortii, Sataei, Setaci, Saetae, Sai-
tae, Sagaei.. in noftris etiam fex, Sataei. in
Oudend. Sagitae, Saitae, Subaei. Heinfius
volebat, Sapaei, qui in Thracia & etiam
Aethiopia ponuntur: fed de his nihil, quod
huic loco convenit, legi. ideoque relinquo-
locum defperatum. fatilugi Hamb. fec. ita
fortilogi fupr. 581. in MS. mortiferi Rott.
fec. a m. fec.
822. Saevus] Saevum Thuan. fec. Saevo
Rott. pr. fterili multi. fe corpore Rottend tert..
Heinfius malebat, cortice, emifit feptem. ali-
bi vidimus haec verba permutari.
824. Tranſactaque] Tranfictaque quatuor,
& mox, tranfactus fequitur, unde Heinfius,
trajectaque, vel transjecta, ut in quibusdam
etiam codicibus effe docent variae Ouden-
dorpii lectiones.
826. Quac funda] Quam Thuan. fec. no-
tat tert. quam lenta rotat idem Thuan. fec..
forte tranfpofitae fuere voces, & legendum,
Deprenfum eft, quam lenta volant, quae
funda rotaret..
Quia hoc venenum effe glande, ex funda emif-
fa, velocius, experimento deprenfum eft. de-
prenfum ut fupr. 531. vid. ad lib. 1v. 172. Scy-
thiae Rottend. fec. & Cortius. de fimilibus,
quibus velocitas fumma comparatur, vid.
commentatores ad Gratii Cyneg, 204.
828. Quid prodeft] Qui Thuan. tert. Mar
ri, Mauri, Mutri codices noftri, de conftr
atio
672
+
M. ANNA EI 1
LUCANI
Tranfactus? velox currit per tela venenum
830Invaditque manum: quam protinus ille retecto
Enfe ferit, totoque fimul demittit ab armo:
Exemplarque fui ſpectans miſerabile leti
S
* 1x
Stat vivus, pereunte manu. quis fata putaret
Scorpion, aut vires maturae mortis habere?
835llle minax nodis, & recto verbere faevus,
Teſte tulit coelo victi decus Orionis.
Quis calcare tuas metuit, Salpuga, latebras?
Et tibi dant Stygiae jus in fua fila forores.
&ione, prodeft tranfactus, vid. & Barth. xxv.
Adv. 15.
830. Retecto enfe ferit ] Id eft, ftricto &
e vagina educto, & ita nudato: quod retege-
re notat. vid. fupr. 768. tentabam olim, re-
ducto enſe, ut apud Stat. v. Theb. 664. fequor
vero nunc codices: Sed hic iterum, dum mira
narrare fatagit Lucanus, plus ingenio, quam
fenfui communi indulget: fingamus enim
Bafilifcum hafta vel alio telo a Murro trans-
fixum, hoc certe dextra perfecit, quae, cur-
rente per telum veneno infecta fuit illa
enim haftam tenere folent. fingere ergo fi
mul debemus finiftra ftrinxiffe" gladium, &
dextram amputaffe, quod an fieri tam fubito
poffet, aliis expendendum relinquo; vefte et-
iam, qua tectum brachium fuiffe credibile eft,
nihil impediente i&tum. cufpide enim, qua
transfixus fuit Bafilifcus, de telo diverfo ab
enfe debet capi: aliter fi illo ipfo,quo trans-
fixerat bafilifcum, telo etiam manum ampu-
taflet, jam virus etiam per reliqua membra
ab infecto illo enfe, per vulnus ferpfiffet.
vero propiora finxiffet, fi alii amputandım
manum praebuiffe Murrum, nobis dedif
fet.
831. Totoque fimul demittit] Semel qua-
tuor, quod Cortio & Oudendorpio placuit,
fed fimul eft eodem ictu ferit & amputat. di-
mittit multi, divifit Rott, tert, totus vero
bic verfus corruptus videtur, quid enim to-
zus ille armus velit non video. femper enim,
}
Sic
fi amputatur manus, a toto armo defcinditur.
& Heinfius ad vocem toto obelum adfcripfe-
rat. deinde demittere vel dimittere manum,
pro amputare nusquam legi. certe divifit to-
lerabilius effet, totum tamen pro integro, non-
dum infecto, aliquis poffet fumere, ut ita to-
tum corpus integrum, non fauciatum, de quo
ad Ovid. vr. Met. 142. fed quia totum &
tutum corpus etiam commutari docui ad O-
vid. 1. Amor. xiv. 16. hic poffe legi cogi-
tabam.
Enfe ferit, tutoque fimul vix demetit armo.
vel, vi demetit, mox quidem, tutus redit,
fed praeterquam quod in Lucano id toties
notatum, ibi cum Hamb. fec. & aliis mul-
to elegantius & acutius legi poteft, ftat vi-
vus pereunte manu. Quae oppofitio inter vi-
vus, & pereunte plane ex genio Lucani eft.
ceterum hic armum non pro humero, fed
brachio fumi docuit Barth. ad Stat. 11: Theb.
475. certe de homine hic utitur, ut quidam
capiunt apud Virgil. v. Aẹn. 11. vid. ad
Ovid. x11. Met. 137.
832. Sui fpectans] Exfpectans Rott. tert.
miferabile eft in omnibus noftris & Cortii.
verum tamen eft faepe permutari cum mi-
rabile, etiam apnd Noftrum & alios. vid.
Heinf. ad Ovid. 1x. Met. 394. & faepe u
trumque poffet admitti, & exponi. Sed
quod Oudendorpius apud Valer. Flac. I
281. mirantibus undis velit, pro miferanti-
bus & probet locis fere jam a me ad Val.
Fl.
PHARSALIAE LI B. IX.
673
3
!
Are
Sic nec clara dies, nec nox dabat atra quietem,
840 Sufpectâ miferis in qua tellure jacebant.
Nam neque congeftae ftruxere cubilia frondes,
Nec culmis crevere tori: fed corpora fatis
Expofiti volvuntur humo, calidoque vapore
Adliciunt gelidas nocturno frigore peftes :
845 Innocuosque diu rictus torpente veneno
Inter membra fovent: nec, quae menfura viarum,
Quisve modus norant, coelo duce: faepe querentes,
Reddite, Dî, clamant, miferis, quae fugimus, arma,
Fl. 1. 382, &Tv. 712. adductis, & quibus
facile plura poffent addi, credo fruftra effe.
ibi enim jam miferabantur undae, five numi-
na maris, fata Phrixi & Helles, quae prae-
videbant, & ideo miferorum fratris & foro-
ris fugam & puellae cafum dolebant & mi-
ferabantur. nec quia miferabantur undae, de-
bebant Hellen fervare: hoc enim fato defti-
natum non poterant impedire. Apud Virgil.
x. Aen. 759. DI plures in Jovis tectis mife-
rantur labores utriusque partis pugnantis, ni-
hilominus victores victique, caedebant pari-
ter, pariterque ruebant. & ita faepe alibi, in
aliis locis jufta poteft mirandi cauffa appa-
rere, fed hic miferandi, quod manu truncus
ftaret. miferabile fati S. Germ. & a m. ſec.
Thuan. pr. putavit Richel.
835. Verbere faevus] Verbere caudae Thuan.
fec, quod defumtum ex lib. 1. 208.
836. Orion] Diverfas de nece Orionis fen-
tentias vide apud Servium ad Virg. 1. Aen.
535. & de modo etiam fyllabarum in hoc
nomine.
837. Metuat] Metait Rott. tert. Hamb.
pr. Salpyga, Salpiga, Salpuga, Salpuna, Sal-
pugna, Sulpina, Salpugra, in fcriptis, at ti-
bi Thuan. fec. non male, & ita Gujetus.
839. Sic nec] Sed nec Rottend. pr. fic ne-
que Hamb. fec. nox nec tert. Rottend. dedit
Barberin.
840. Suspecta est] Quietem fufpectam quin-
que. ſuſpecta miferis novem. fufpectum eft
Red-
Thuan. quart. ſuſpectum miferis unus Cortii.
fecuram ejufdem alius. mihi placet fufpecta,
& cum Grotio & Gujeto conftruere fufpecta
tellure, in qua jacebant. relativi vero ante
nomen, quo refertur, pronominis fexcenta
exempia funt, & in ipfo Lucano. vid. ad Gra-
tii Cyneg. #22. & 351. & Phaedr. IV. 3. &
alibi. litera m hic geminata ex primo mi-
feris. nam fufpectam quietem non convenit.
prioribus, & debuiffet dicere, nec nox dabat
quietem fecuram tellure illa, in qua jace-
bant. mox, conjectae Turr. fed pectora fatis
Rott. fec. expofita Thuan. quart. fed, expo-
fiti corpora per Graecismum. pavore Rott,
tert. a m. fec. illiciunt Oifel.
847. Norunt] Norant quatuor, quia in
codice fuo erat, menfura malorum, Cortius
conjiciebat,
nec quae menfura malorum
Quisve modus norant, duro duce faepe que-
rentes.
illud, duro duce repetiit ex vf. 50. fed vul-
gata non follicitanda, coelo duce eft, aftris
monftrantibus viam, vid. fupr. 494. duce coelo
Rottend. fec.
848. Reddite,Dî,clamant] Declamant Voſſ.
verum tales librariorum aberrationes faepe
obfervare licet. ut apud Ovið. 111. Faft. 3or.
difponit pocula, pro Dis ponit, fic apud Liv.
V. XIII 8. eam opem detuliffent, prò Dîs tu-
liffent. miferi Richel. Cortius, miferos quae
f. armis RedditeTheffaliac. Quae ratio cor
Q9 99
ri-
}
K
674
M. ANNA EI LUCANI
Reddite Theffaliam. patimur cur fegnia fata
850In gladios jurata manus? pro Caefare pugnant
Dipfades, & peragunt civilia bella Ceraftae.
Ire libet qua Zona rubens, atque axis inuftus
Solis equis: juvat aetheriis adfcribere cauffis
Quod peream, coeloque mori. ni, Africa, de te,
855 Nec de te, Natura, queror: tot monftra ferentem,
Gentibus ablatum dederas ferpentibus orbem:
Impatiensque folum Cereris, cultore negato
Damnafti, atque homines voluifti deeffe venenis.
In loca ferpentum nos venimus: accipe poenas,
860Tu quifquis Superûm commercia noftra perofus,
Hinc torrente plaga, dubiis hinc Syrtibus orbem
Abrumpens, medio pofuifti limite mortes.
Per fecreta tui bellum civile receffus
rigendi fine librorum fide, temeraria, licet
utriufque conſtructionis exempla poffint ad-
duci plurima: nam ideo faepe talia produn-
tur, ut eruditionis intempeftivae oftentatio
fiat. fic adducere potuit pro fe lib. 11.636.
V11. 266. int. h. 1. 998. fed pro vulgata non
minor munerus locorum, ut fupr. h. 1.26.
Ignavis manibus projectos reddidit enfes.
Ovid. 1111. Met. 78. Redle hoftem. nofter
lib. x. 25. reddere orbem fibi. lib. 11. 52. Om
mnibus hoftes Reddite nos populis, ita dubium
apud Terent. Andr. Iv. 1. 57. reftitue quem
a me accepifti locum. an,reftitue in quem me
ac. locum. de quo alias. arva duo Rottend.
Oifel. & a m. fec. Turrian. & hoc poffet
quis arripere: fed rectius arma, quibus pu-
guantes mortem fubeamus. eadem mox di-
verfitas vf. 871. 1017. 1073. & alibi faepe.
mox, fegnia hella Rottend. pr.
852. Rubens atque axis inuftus] Iterum
captans infolita, rubet vult Cortius, bene-
ficio fcilicet ufus caefurae, & fciolis adfcri-
bens obfequium grammaticorum praecepto-
rum. Heinfius, quaque, vel, ftatque axis.
Va-
aduftus Thuan. pr. ut volebat Gujet. quia
forte dubium poffet effe, an inuftus pofitum
fit pro non uftus, ut ita Zonae rubenti op-
ponatur feptemtrionalis axis frigore infeftus,
& fole carens. fed tunc-melius fuiffet, aut
axis inuftus Solis equis: ut inatus pro non
bene uftus etiam lib. v111. 787. occurrit.
855. Nec de te] Nil de te Rott. fec. fe-
rentes Richel. furentem Rottend, fec. ablatum
dictum ut fupr. 525. folus nemus abftulit
Hammon. Scholiaften hic non fatis intelligo.
858. Venenis] Veneno Rott. fec. Oifel, &
Cortius, venenos Hamb. pr.
861. Dubiis hinc] Dubiis in Thuan. tert.
mediis in var. le&t. Oudend. fed male. vid..
lib. t. 409. & 686. & fupr. 710. fic apud
Propert. 11. VII. 71.
Non fic incertae mutantur flamine Syrtes.
ubi alii, incerto. Stat. 1. Theb. 687. fi quas
incerto litore Syrtes deftituunt. orbem plurimi,
quae vox quum ter quaterve brevi repetatur,
alii fecerunt or am. Oudendorp. oras malebat.
eadem varietas, mox in Voffiano vf. 864. ſed
tunc ibi & arcanae effet fcribendum, mox
lim
PHARSAL'I A E LIB. IX.
675
}
2
Vadit; & arcani miles fibi confcius orbis
865Clauſtra petit mundi. forfan majora fuperfunt
Ingreffis. coëunt ignes ftridentibus undis,
Et premitur natura poli. fed longius ifta
Nulla jacet tellus, quam fama cognita nobis
Triftia regna Jubae. quaeremus forfitan iftas
870 Serpentum terras: habet hoc folatia coelum:
Vivit adbuc aliquid. patriae non arva requiro,
Europamque, alios foles, Afiamque videntem.
Qua te parte poli, qua te tellure reliqui,
Africa? Cyrenis etiam nunc bruma rigebat.
875Exiguane via legem convertimus anni?
Imus in adverfos axes: evolvimur orbe:
Terga damus ferienda Noto. nunc forfitan ipſa eſt
Sub pedibus jam Roma meis. folatia fati
limite mortis Hamb. pr.
864. Tibi] Sibi confcius Heinf. non male.
nam antea Cato naturam hujus regionis edo
cuerat milites. vid. fupr. v. 379. & feqq.
fciebant ergo, fe in haec loca peftifera ingref-
furos. fic Terent. Andr. 111. II. 5o.
Quando ego confcia miki ſum a me culpam
banc effe procul.
vid. fupr. v11. 34. & ita mox opponuntur re-
gua Jubae tantum famâ cognita. Scholia
Ites tibi exponit tecum, quod an ratio Lati-
ni ferinonis ferat, dubito. clauftra ferit pluri-
mi, quod Heinfius probabat, quia hoc ver-
bum familiare Noftro, ut ferire terram, aëra
& fimilia. vid. 11. 182. vII. sor. ubi eadem
diverfitas. in Hamb. pr. a m. pr. erat, fetit.
Heinfius etiam olim, terit legebat, fed da-
mnaverat poftea. nec tamen tam abfurdum.
nam & ita variatur lib. 111. 537. de verbo-
rum petit & ferit confufione vide Markland.
ad Statii 111. Silv. v. 64. & notas ad Virgil.
Ecl. 18. 25. & Claud. Gigantom. 91.
867. Poli] Polis Barber. Cortius olim
probaverat, polo. & longius Voff. iftinc mul-
Haec
ti& Cortins, qua fama Richel. quae quatuor
Cortii, quod & qui alii ejusdem, qui & ab-
effe poffe verfum judicabat. Quaeremus be-
ne exponit Scholiaftes: fi longius progredi-
mur, fortaffe defiderabimus illas, ferpentibus
plenas, quas reliquimus, quia majora & pe-
jora fuperfunt: ego non tam facile fecare
& urere foleo, ubi ratio Latinitatis conftat,
& fenfus nihil damni facit. dein forfitan
istim Rott. fec.
871. Arva] Arma Hamb. fec. & Voff.
unus. vid. fupr. vſ. 848.
872. Videntem] Cortius majore diſtinctio-
ne fublata, videntem: qua te parte legit. imi-
tatus haec Claudian. 111. Rapt. 428.
Qua te parte poli, quo te ſub cardine quae-
ram?
quam te Richel. Cyrinis Richel. etiam num;
&, etiam tunc quidam,
875. Legem} Leges Hamb. fec. annis Rott.
fec. mos, & volvimur S. Germ. orbes Thuan.
quart.
877. Nunc forfitan ] Heinfius malebat,
quin forfitan, quia fequitur jam, ipfa fine eft
Q9 99 2
Bar-
}
676
M. ANNAEI LUCANI
Haec petimus: veniant hoftes, Caefarque fequatur
880 Qua fugimus. Sic dura fuos patientia queftus
Exonerat: cogit tantos tolerare labores
Summa ducis virtus, qui nuda fufus arena
Excubat, atque omni Fortunam provocat hora.
Omnibus unus adeft fatis: quocumque vocatus
885Advolat, atque ingens meritum, majusque falute
Contulit, in letum vires: puduitque gementem
Illo tefte mori. quod jus habuiffet in ipfum
Ulla lues? cafus alieno in pectore vincit,
Spectatorque docet magnos nil poffe dolores.
890 Vix miferis ferum tanto laffata periclo
Auxilium Fortuna dedit. gens unica terras
Incolit a faevo ferpentum innoxia morfu,
Marmaridae Pfylli: par lingua potentibus herbis:
*
Ipfe
Barber, folatia fatis quinque. fato Cortius ma- tert. quod & ex duobus codicibus Cortio
lebar.
880. Sic dura] Si Rott. fec.
884. Adeft fatis] Adeft miferis tres noftri,
& totidem Cortii; feffis conjicebat Gujetus,
fed deinde fatis praeferebat. quacumque Thuan.
quart. male. fic lib. v11.815.
Quocumque tuam Fortuna vocabit,
Hae quoque eunt animae.
& ita Virgil. 111. Ecl. 49. Ovid. 111. Ep.
163. & alii. vocatur tres. majusque faluti Ri-
chel. in lectum Hatnb. pr. ullo tefte Thuan.
tert.
888. Ulla lues] Illa Thuan. tert. & a m.
fec. Oifel. jus habet dicit, ut lib. 1. 406. vid.
Barth. ad Stat. 1v. Theb. 422. alieno pecto-
re Ed. Gryph. & aliae. fpectatorque dolet Rott.
fec. a m. fec. labores tres. forte
2
Docet, magnos non noffe dolores.
docet milites non fentire dolores, & igno-
rare vim mali. fed vid. fupr. 761.
890. Tanto lafata periclo] Lapfata Hamb.
pr. tantis periclis Rott. pr. & quinque Cor-
tii, & alii. tantos laſſata per ičtus Rottend.
non difplicebat.
891 Terras] Terrae Richel. ut incolit ab-
folute fit pofitum, ut apud Suet. Caef. xxv.
& alios. fed vulgata fatis placet. terras Inco-
lit has faevo MS. Cortii.
895. Ceffante] Ceffare Thuan. fec. potens
S. Germ.
896. Mixti] Mixtis multi. parum refert,
utroque enim modo loquuntur veteres. Virg.
x. Ecl. 55.
Interea mixtis luftrabo Maenala nymphis.
ubi in quatuor codicibus vidi, mixtus, & plu-
ra ibi dicemus.
897. Profuit in mediis] Ut mediis Rott.
pr. fenfus aliquantulum haeret, quare ma-
lim diftinctione majore fublata legere,
Profit ut in mediis fedem pofuiffe venenis
Pax illis &c.
ne noceret illis habitare inter tot venena, da-
ta illis immunitas a morte, quafi foedere &
pace cum illis facta, pax illa Gronov. Ou-
dend, & Cortius. Sed contra fcriptos, & fa
tis patet, de quo mortis genere agatur. qui
alt-
1
PHARSALIAE LIB. IX.
677
I
#
*
ม
Ipfe cruor tutus, nullumque admittere virus,
895 Vel cantu ceffante, poteft. natura locorum
Juffit ut immunes mixti ferpentibus effent.
Profuit in mediis fedem pofuiffe venenis.
:
Pax illis cum morte data eft. fiducia tanta eft
Sanguinis in terram parvus quum decidit infans,
900Ne qua fit externae Veneris mixtura timentes,
Letifica dubios explorant aſpide partus.
Utque Jovis volucer, calido quum protulit ovo
Implumes natos, folis convertit ad ortus:
Qui potuere pati radios, & lumine recto
905 Suftinuere diem, coeli fervantur in ufus;
Qui Phoebo ceffere, jacent: fic pignora gentis
Pfyllus habet, fi quis tactos non horruit angues,
Si quis donatis lufit ferpentibus infans.
aliter interpretati funt forfan refpexerunt il-
la lib. 1.670. cum domino pax ifta venit. id
eſt, non erit finis civilium bellorum, nifi
domino impofito Romae, dare pacem cum a-
liquo dictum, ut babere pacem cum aliquo.
fic, foedus tecum percuffum infr. 1021. &
ita alii centies, tanta fine eft Thuan. fec. in
terras multi.
900. Externae] Extraneae Turr. contra
legem carminis, veneris matura Thuan. pr.
& Hamb. pr. mox, vitifica Rottend. fec.
quod non intelligo. an fatifica? letifera de-
dit Cortius fine auctoritate librorum. ita &
lib. 111. 305. pro pacifico, fuppofuit pacife-
ro, ubi tamen favebant MSS. fic lucifer &
lucificus apud Senec, Oedip. 3. horrifer &
borrificus apud Virg. 111. Aen. 225.
902. Calido] Valido tres. fimilis diverfitas
IV. 511. male: refpicit ad illud, quod vul-
go fertur, de nimio calore, quo fovet aquila
pullos, quem temperat lapide aetite. vid. Serv.
ad Virg. 1. Aen. 394. protulit aevo Thuan. pr.
implumes nidos Cortius, adfectatione putida,
ut fcilicet doceret, Poëtas nidos ponere pro
Nec
pullis, ut Claudian. praef. in III. Conf. Ho-
nor. 5. implumes nidos, ex Heinfii MS. pro.
natos dixit, fed an licet ubique ita emendare,
contra fcriptos? convertit ad ortus omnes fe-
re.
905. Diem coeli] Diftinguit Heinfius,fu-
ftinuere diem, coeli fervantur in ufus. recte.
ut & Gujetus & Oudendorpius cenfent: in
ufus coeli ; id eft, ut volare difcant, ut Scho-
liaftes, & uti coelo. ita, ufus enfis, aratri
& aliorum. ufum belli fupr. iv. 364. vid. ad
Ovid. 111. Trift. 111. 19. & hoc apparet ex
contrario, fi Phoebo ceffere jacent. id eft, oc-
ciduntur. vid. ad Ovid. 11. Met. 268. Cort.
ad Plin. 1v. Ep. 15. explicat abjiciuntur. de
lumine recto vid. Bentl. ad Horat. 1. Od. 3.
vid. & fupr. vf. 638. & de aquila fimiliter
Servius ad Virgil. 1. Aen. 394. Aquilae na
tura eft, ut folem recto lumine spectet.
907. Pfyllus] Quatuor hos verfus non a-
gnofcit codex Richelianus.quod accidit, quia
iterum quintus verfus incipit a Pryllus, quo-
modo faepe lapfos negligentiores librarios
norunt, qui codices antiquos verfarunt. vi-
Qq 99 3
de
}
678
M. ANNA EI LUCANI
Nec folum gens illa fua contenta falute,
帆
​910Excubat hofpitibus, contraque nocentia monftra
Pfyllus adeft populis. qui tunc Romana fecutus
Signa, fimul juffit ftatui tentoria ductor,
Primum quas valli fpatium comprendit arenas
Expurgat cantu, verbisque fugantibus angues.
915Ultima caftrorum medicatus circuit ignis.
Hic ebulum ftridet, peregrinaque galbana fudant,
Et tamarix non laeta comis, Eoaque coftos,
de exempla apud Duker. ad Flor. I. VII. 7.
& Drak, ad Liv. 11. XV. 9. & ad Virg. 11.
Aen. 483. & alibi.
908. Donatis] Donatus Thuan. pr. mox,
non folum Hamb. fec.
910. Contraque nocentia] Contra nafcen-
tia Thuan. quart.
913. Quas] Qua plurimi, ut &, expugnat.
fed, expurgant Richel.
916. Ebulum ftridet] Ebuleis Rott. fec.
· ebenum unus Heinfii. Atridit Thuan. quart.
& Rott. tert. & Cortii & Oudendorpii MSS.
ftringet Rott. fec. fugant Rott. tert. a m. pr.
& a m. fec. fumant. Thamarax S. Germ.
Thamaris tres. comes Sixian, còmas Cortius
& Oudend. Oeaque Hamb. fec. coftus qua-
tuor. & Tanacea Barber, centaureas vel cen-
taureos duo Rottend. & ita MSS. Cortii.
919. Peucedanumque] Peucedanonque mul-
ti. fonans feptem, fonant quatuor. vid. Heinf.
ad Virgil. Ecl. vi. 30. & ita faepe in Luca
no. fonitum vero flammae & incendio adfcri-
bi vidimus ad Virgil. 11. Aen. 301. Sulpic.
Sever. Epift. 1. crepitante & colluctante in-
cendiifono. vid. fupr. vr. 662. potens flammis
Turrian. eripinaque Hamb. fec. Taxas Thuan.
quart. Tapfus Rich. & lapices Hamb. fec.
921. Abrotanum] Abrotonon Rott. pr. A
brotom.um Thuan. pr. Abrotanon Hamb. pr.
fed fcribendum, Abrotonum. vid. ad Seren. Sa-
mon. cap. xxx.
921. Longe nafcensis] Vexatus locus va-
riis interpretum fententiis. plurimi capiunt,
부
​Et
pro qui in Africa non nafcitur, fed longe
aliis in locis ab Africa remotis. vel faltem în
longe remota parte Africae ab hac, ubi Ca-
to ducebat exercitum, quod an verum fit vid.
ad Virgil. 1. Aen. 184. & multis probat, cer-
vos ibi nafci, Cerda ad lib. IV. Aen. 154. qui
haec Lucani verba explicat, quod in hac par-
te Africae non-nafcantur, fed in alia parte
plurimi fint. longe vero nafci pro in Africa
non nafci Latine dici credam, ubi fimili
exemplo firmari viderim. quum deberet di-
ci, longe hinc nafcentis. Heinfius emenda-
bat, longe pafcentis, & certe nafci & paſci
faepe confundi a librariis vidimus ad Ovid.
111. Art. 25. Sed hoc rectius conveniret, fi
induceretur aliquis in loco confiftens, unde
videret cervos longe pafci, ut de Aenea Vir-
gil. 1. Aen. 184. qui, tres litore cervos pro-
fpicit errantes, & poftea addit, longum per
valles pafcitur agmen, huic loco vero mini-
me congruit. in Thuan. quart. Rott, pr. Bar-
ber. & in aliis a m. pr. tribus, & quatuor
Cortii erat, longe viventis, quod certe tole-
rabilius erat, unde vivax cervus dicitur Ovid.
111. Met. 194. & aliis: & ita paffim long a
vita occurrit, & longius ducere vitam Ovid.
XI. Met. 702. fed funt Grammatici, qui
longe pro dia Latine dici effe negant, ut Lam-
binus ad Cicer. v. Philip. 6. non diſputabo de
ea re longius, culpat in Victorio, quum diu-
tius fit dicendum. Sed cum longus & longe,
recte de temporis fpatio dicatur, nihil abfur-
di in hac locutione video, & fi liceat dice-
re
د
PHAR ŠALIAE LIB. IX.
679
༧༣
*
Et panacea potens, & Theffala centaurea :
Peucedanonque fonat flammis, Erycinaque thapfos,
920Et larices, fumoque gravem ferpentibus urunt
Abrotonum, & longe nafcentis cornua cervi.
Sic nox tuta viris. at fi quis peſte diurna
Fata trahit, tunc funt magicae miracula gentis,
Pfyllorumque ingens & rapti pugna veneni.
925
Nam primum tacta defignat membra faliva,
Quae cohibet virus, retinetque in vulnere peſtėm.
re longe vivere, cur non longe dicere? Cice-
ro ipfe de Nat. Deor. 1. 30. dixit, nolo effe
longus, id eft, diu de hac re difputare, ic
capio illa apud Virgil. v. 406. longeque re-
cuſat, id eft, diu, licet Servius pro valde ca-
piat, ut etiam in aliis locis. pro longe dixit
Val. Flac. 111. 547. longum refiftens, pro
diu. quod etiam pro diu poni notat Serv.
ad Virg. 111. Aen. 487. & certe fi hic
longam viventis legeretur, nihil dubii fuper-
effet; ut in d. 1. Valerii: nam & longe pro
longum poni docet Heinfius ad Claud. Bell.
Gild. 547. iterum Virg. 8. 317. nec longe,
Ciffea &c. dejecit. ubi Servius nec multo
poft explicat, & adverbium loci pro tempo-
ris poni antique notat. fed, plura licet ad
manum fint, defino, quia tamen viventis ex
interpretatione quibusdam ortum videri pof-
fit, nec ullam effe inter verba naſci & vive-
re fimilitudinem, quae librarios in erro-
rem potuiffet ducere, oggeri jure poffit,
illud nafcentis effe ortum ex illa opinio-
ne vulgari, de cervis in Africa non na-
tis. Cogitavi etiam, an, quia in medici-
na ufus cornuum cervi praecipuus fit, de
cornibus, non humiliorum erumpentibus &
brevibus, fed de annoforum, non poffit capi.
& legi, longe creſcentis, vel crefcentia (nam
nafcentia in Thuan, tert. & aliis) cornua cer-
v, ut ita ramofa cornua intelligantur. in-
ducor eo magis, quia illa verba crefcere &
nafci alio loco commutari videram. vid. ad
Virg. VII. Ecl. 25. & Ovid. Remed, 568.
fic & apud Lucret. 1. 716.
Plu-
Ex igni, terra, atque anima procrefcere &
imbri:
legitur vulgo. fed Servius ad Virg. 1. Aen,
123. legit, nafcuntur & imbri. vid. fupr. v.
338. apud Virgil. 11. Georg. 336. pro, cre-
fcentis origine mundi Bentlejus, ad Manil. 11.
428. reponit, nafcentis. fed fine ullius codi-
cis auctoritate, & contra Epicuri, quem fe-
qui Virgilium notat Philargyrius, fententiam,
qui non natum mundum ftatuebat. fed fi-
niendi tempus, quum nihil certi mihi ſe of-
ferat.
923. Tunc funt] Heinfius corrigebat, fub-
eunt magicae fpiracula gentis, vel magicae
mirabile gentis, Pfyllorumque pugna: Cortius,
magicae tunc funt.cura veneni MS. Oudend.
fed vid. lib. x. 3.
915. Tacta Tanta Turrian. tacu in uno
Oudendorpii, & Heinfius, tactu falivae vo-
lebat. forte melius foret, tractu defignat
membra falivae. nam defignare proprium in
hac re verbum, ubi quis linea ducta aliquid
notat, aut formam operis defcribit, ut O-
vid. IV. Faft. 825. defignat moenia fulco. Stat.
iv.
1. Theb. 311. ingenti defignat nubila gyro.
ubi male Barthius diffignat, & explicat, fe-
cat, fcindit, fed hoc de certo volatu & de-
fcenfu ex coelo: Statius vero vult eam per
nubila in circum & gyrum volaffe, ut faepe
aves folent, & qualem volatum Mercurio tri-
buit Ovid. 11. Met. 714.
iterà
680
M. ANNA EI LUCANT
Plurima tum volvit fpumanti carmina lingua,
Murmure continuo, nec dat fufpiria curfus
Vulneris, aut minimum patiuntur fata tacere.
930 Saepe quidem peftis nigris inferta medullis
Excantata fugit: fed fi quod tardius audit
Virus, & elicitum, juffumque exire repugnat;
Tunc fuperincumbens pallentia vulnere lambit,
Ore venena trahens, & ficcat dentibus artus,
93 5Extractamque tenens gelido de corpore mortem
Exfpuit: & cujus morfus fuperaverit anguis,
iterque
Non agit in rectum, fed in orbem eurvat
eumdem.
& mox de milvo, cui comparat Mercurium.
Flectitur in gyrum.
& poftea de Mercurio iterum, easdem circi-
nat auras. & ita Feft. Circanea avis, quae
volans circuitum facit, & hinc circare eft, quo
verbo utitur Serv. ád Virgil. x. Aen. 885.
fignare etiam dicitur, ubi fulcum, limitem
aut tramitem quemdam facit: tractu verofi-
gnare, ut Nemef. iv. Ecl. 10.
Torto non fquamea tractu, Signat humum
ferpens,
ubi vide quae diximus, & ad Gratii Cyneg.
362. quae tamen fi non placeant eruditis, fa- -
cile patiar vulgatam fervari.
926. Peftem Peftes MS. Cort. & alius,
vetat & quae vivere peftem. Si dixiffet fer-
pere aliqua fpecies foret; fed haec gloffato-
ribus redonanda.
977. Volvit Vultum Rott. tert. volvunt
Hamb. fec. & Richel, & feptem Cortii: fi
milis variatio numeri faepe apud Noftrum.
vid. lib. 1. 468. Iv. 367. & mox 933. lam-
bunt fecund. Rottend. & fupra 914. quum
praeceffiffet Pfyllus, fequitur, expugnant,
quae tamen non femper obtrudenda puto. fpu-
mantem quum in Regio inveniffet Ouden-
dorpius, ille confiruit, carmina volvunt lin-
guam. Sed recte iterum rejicit: nam quis ita
umquam locutus eft? quum Pfyllus fua lin-
Jam
gua volvat carmina, quod praecipue in facris
magicis locum habet. Val. Fl. 111.408.
Čarmina turbatos volvit placantia manes.
ubi vide adnotata. Profper. Aquit. Epig.
XXIV.
Non fatis eft domini praeceptum volvere lin-
gua,
Is meminit legis, qui memor eft operis.
vid. ad lib. vi. 450. & hinc, volubilitas lin-
guae & verborum apud Petron. cxxiv. & a-
pud alios. quare non captanda acumina ex
corruptis locis temere arrepta. Spumante eſt
in Hamb. pr. unde forte alius fpumantem fe-
cit. offenderunt fcilicet duo ablativi cumula-
ti, lingua ſpumanti, & murmure continuo, ſed
id faepius apud Noftrum: ut v11. 836. & a-
libi. vid. ad lib. 11. 509. & murmure regitur
a spumante. cum accufativo nondum reperi
hoc verbum conftrui, ut capiendum effet in
lectione Regii codicis. nam carmina non vol-
vunt linguam, fed lingua volvit carmina,
murmure continuo. Spumare murmure, ut
fpumantes caede catervae v11. 699. & ſpu-
mare veneno Val. Fl. v111. 83. & Claud,
praef. 1. in Rufin. 9. ubi vide. mox, nec
dat Rott. fec. & ita Grotius & Cortius-,
quem vide ad Plin. v111. Ep. 1v. §. 4. aut
fere omnes. nimium tres. patiantur Voff.
931. Perit] Fugit omnes fere. fuit Thuan.
fec. fiquid Thuan. quart. audit etiam omnes.
fed in Hamb. fec. a m. fec. exit: male, au-
dit eft, obfequitur Pfyllo. mox, & illici-
tum
PHARSALIAE LI B. IX.
681
Jam promtum Pfyllis vel guftu noffe veneni.
Hoc igitur levior tandem Romana juventus
Auxilio, late fqualentibus errat in arvis.
940Bis pofitis Phoebe flammis, bis luce recepta,
Vidit arenivagum furgens fugiensque Catonem.
Jamque illis magis, atque magis durefcere pulvis
Coepit, & in terram Libye fpiflata redire.
Jamque procul nemorum raraè fe tollere frondes:
945 Surgere congefto non culta mapalia culmo.
Quanta dedit miferis melioris gaudia terrae,
1
tum idem Hamb.
933. Lambit] Lambunt Rott, fec. ora
Thuan. quart.trabens exficcat quatuor & Cor-
tius.
935. Extractamque] Extractansque Rot-
tend. pr. exstructam quum reperiffet in Vof
fiano & Oifel. Heinfius, inde faciebat, Ex-
fuctamque trabens: non abfurde. vid. ad Virg.
111. G. 432. potens Rottend. pr. & Richel.
terens Rott, tert. petens Turr, a m. fec. Extu-
lis Hamb. pr. quae follemnis variatio. vid. lib.
VII, 622. ſpiraverit Turr. a m. fec. fupera
verat_tres promtum eft Turr, veneni odo.
938. Melior tandem] Tandem levior fere
omnes; levior tandem Rott. pr. eadem va-
rietas lib. v111. 395.
939. In arvis ] In agris Thuan. quart. bis
pofiti Richel.
942. Illis] Illic plurimi. durefcere vulnus
Ed. Gryph. piffata Rich, adhaefit forte s vo-
ci Libyes, ut quidam, vel, Libyae. reverti
Turr, in terram eleganter, oppofitam are-
nofo & pulverulento folo, ita-ſupr. 426.
Et penitus terra eft,
id eft, ad infimam ufque partem.
Nemorum rarae] Rarae nemorum
944.
plurimi. Se tollere itidem multi.
945. Congeſto non culta mapalia culmo]
Conjecto Turrian. ut fere femper variatum,
ut fupr. 841. & infr. 988. contexto Heinfius.
fed Virg. Ecl. 1. 69.
Pauperis & tuguri congeftum cefpite cul-
-ren.
}
Quum
nunc viſa, non viſa. nunc juſſa MSS. Cor-
tii, nunc culta Richel. tunc vifa Oiſel. non
culta five inculta funt incondita, non arte.
fa&ta & inſtructa. vid. ad 1v. 677. Heinfius
varie tentavit, tumulata, non alta: fed his in-
ductis deinde legebat, nunc tuta, feil. adver-
fus arenam, ut prodidit ipfe ad Ovid. 1. A-
mor. xvi. 46. vel, nunc fulta. ut apud Si-
lium XIII. 814. culmique e framine ful-
tum preſſit laeta torum. fed quae omnia in-
certa, forte minima mutatione, non multa,
ut modo, rarae nemorum frondes. & hoc ex
vaftis illis cultiora loca ingredientibus con-
venit, ubi prius quam ad vicos & urbes veniant,
rarae arbores & pauca mapalia occurrunt, ma-
palia enim fparfa erant & rara, ut Virgil.
111. Georg. 340. raris habitata mapalia te-
&is. & Sil. xVII, 90.
Qualia Maurus àmat diſperſa mapalia paftor.
culta vero & multa confundi vidimus fupr. h.
1, 190. & 1. 400.
946. Quanta dedit] Torquent fe interpre-
tes ut in his fenfum aliquem reperiant, & hinc
variae natae interpretationes. fed primum do-
cere debuiffent, de quo dubitavit Gujetus,
unde hoc verbum dedit pendeat, & quem
nominativum illi adfignent. an fublata di-
ftinctione poft culmo, praecedentia, ſe tollere
frondes, furgere mapalia, hoc omne vifum, de-
dit illis gaudia? fed tunc legendum, diftin-
&ione pofita poit terrae,
Quum pr. f. c. videre Leones,
Proxima Leptis erat.
Rrrr
quum,
{
*
682
M. ANNA EI LUCANE
1
Quum primum faevos contra vidêre leones!
Proxima Leptis erat, cuius ftatione quieta
Exegere hyemem, nimbis flammisque carentem.
950 Caefar ut Emathia fatiatus clade receffit,
Cetera curarum projecit pondera, foli
Intentus genero: cujus veftiga fruftra
Terris fparfa legens, fama duce tendit in undas,
Threïciasque legit fauces, & amore notatum
955 Aequor, & Heroas lacrimofo litore turres,
Qua pelago nomen Nepheleïas abftulit Helle.
quum, liberati a ferpentibus, inciderent in
Jeones, jam prope Leptim erant, ubi quie-
ta ftatio. aut, quum antea dixiffet, duos in
his arenis erraffe menfes, boc, quod videre
leones, dedit gaudia, ut. fere Omnibonus.
fed quum in Oifeliano fit,tum primo, lege-
rem, Quanta dedit &c.
Tum primo faevos contra vidiffe leones.
nam fi cum legas, viderentur gaudia illa ite-
rum turbata, quum viderent faevos fibi leo-
nes obvios, unde iterum timerent mala, do-
néc Leptim pervenerim : nam illud contra
contrarium quid gaudiis debet notare, & di-
verfum quid. ut lib. x. 134. ftat contra for-
tior aetas, nifi contra capias pro ex adverfum,
fibi obvios quati venire, ut Omnibonus. co-
gitabam aliquando hos duos verfus infititios,
deinde incidebat, quia duubus menfibus ve.
xati erant ferpentibus, tandem quinta poft il-
los exactos die vitis leonibus melioris gau-
dia terrae concepiffe, ut legeretur,
ร
Quinta dedit miferis m. g. terrae
Quum primo faevos contra vidêre leones.
Quinta dies lunae tertiae. ut ita Quintam fu-
ge Virg. 1. Georg 277, quae aliis dies mali
ominis nunc erat ominatus, vel quinta dies
itineris poftquam ferpentibus plenam regio-
nem egreffi effent. nou multum quidem tri-
buo huic conjecturae, fed dent aliquid me-
lius acutiores, melioris gaudia vitae Hamb.
fec. a m. fec. & Edd. quaedam veteres, ut
apud Phaedrum IV. 17. melioris vitae tempus
@rare.
*
کریم السلام اور
Non
948. Quieta] Quietam magna pars libro-
rum: & hae funt illae variationes, ex quibus
utrum eligas, falva res eft. Sed ideo quie-
ta hic praeferrem, quia hiems fuum habet
epitheton, carentem nimbis & flammis. quie-
ta vero ftatio, ut tuta ftatio lib. 1. 408. &
Ovid. VII. Ep. 89. & tutiffima Virg. Iv.
Georg. 412. & ita fedes quietas Virgil. 1.
Aen. 205. & Nofter fupr. h. 1. 43. portus
quietos. & ita paffim; contra infefta ftatio
Calpur. Ecl.1v. 3. poffet &,quieti, fcilicet mi-
lites. deinde exercere hiemem Richel. fed
exigere, hic, ut exalti menfes, & alia. vid.
ad lib. 11. 577. & Cort. ad Plin. 111. Ep. 1.
950. Clade] Caede multi, ut etiam faepe
alibi, vid. 11. 200. & v11. 120. de projicere
vid. fupr. vIII 166.
953. Tendit] Tendet Barber. mox, Threi-
ciasque fubit Heinfius ex uno codice.
954. Et amore notatum] Ex uno codice
& editionibus quibusdam, natatum praetulit
Oudendorpius, & mare natari poffe dici o-
perofe probat, de quo nemo dubitavit um-
quam. fed deberet probari, amore natari re-
te dici: nam hoc vel prae amore, propter
amorem notare debet; vel fi Amore legas, a
Cupidine natatum intelligemus. quare Lati-
nius Heinfius olim conjecerat, ab amante
natatum aequor, quod licet tolerari poffet,
ipfe delevit rurfus, & quia nullus codex nec
ipfius, nec Cortii matatum prae fe ferunt, ni-
hil mutandum puto. mutaverunt forte, quia
190-
}
+
}
$
→
683
PHARSALIAE LIB. IX.
}
Non Afiam brevioris aquae difterminat uſquam
Fluctus ab Europa, quamvis Byzantion arto
Pontus, & oftriferam dirimat Chalcedona curfu,
960Euxinumque ferens parvo ruat ore Propontis.
Sigeasque petit famae mirator arenas,
Et Simoentis aquas, & Graio nobile bufto
Rhoetion, & multum debentes vatibus umbras.
Circuit exuftae nomen memorabile Trojae,
965 Magnaque Phoebei quaerit veſtigia' muri.
Jam filvae fteriles, & putres robore trunci
notare femper aliquid maculae aut infamiae
inferre putaverant. Sed & fimpliciter, pro
infignire, diftinguere aliqua nota ab alia re,
fignificat. fic inter millia exemplorum, Ovid.
11. Faft. 382.
Quaeque diem tali nomine cauffa notet.
111. Trißt. XIII. 17.
Libaque dem pro me genitale notantia tem-
pus?
utramque vim conjunxit idem Poëta 11.
Trift. 113.
Et neque divitiis, neque paupertate notanda.
quam, in neutram partem confpiciendam di-
cit. Sed fignificet jam infamatum, id &
hic poteft ferri, quia fubmerfo Leandro in-
fame aequor fit factum. fed tunc etiam me-
lius dixiffet, amentis morte notatum, ut O-
vid. 111. Triß. x. 41.
Si tibi tale fretum quandam, Leandre,fuif-
fet,
Non foret anguftae mors tua crimen aquae.
& ita alii, fic & aquae, in quibus quis pe-
riit, crimen habere dicuntur a Poëtis. quae
vulgaria. confuderunt haec verba notare &
natare etiam librarii apud Calpurn. vI. Ecl.
44. & apud Sueton. Aug. LIV.
955. Ereas] Aethereas S. Germ. Oetheas
Rich. Heroas plurimi. formatum, ut Nau-
ut Nau-
paštous, Gelous, Myrtons &c. de quibus v.
Heinf. ad Ovid. 11. Faft. 43. & alibi, cur
adfectaverint alii & Cortius, Eroas, nefcio.
carmine turres Oifel. mox, & pelago Thuan.
Af-
quart. qua pelagi Richel. & duo Voffiani.
Hephelias attulit quidam apud Cortium. Ne-
pheloias S. Germ.. Helles plurimi. Sed vul-
gata recte explicata a Verfellano: nomen
fcilicet antiquum abftulit, & attulit novum,
ut Hellefpontus diceretur. vid. IV. 23. &
664.
959. Oftriferam] Auftriferam Hamb. pr.
& Oifel. boftiferam Hamb. fec. Euxinium-
que Barber, furens Rott. fec. & a m. fec.
Turr. fed nihil muta: omnes Euxini ponti
aquas per anguftias Hellefponti fert Propon-
tis.in Aegaeum mare. ferens tanquam onus,
quia aqua Euxini multa & magna luctatur in
Propontida intrare per Bofporum Thracium,
& inde parvo ore, id eft, Hellefponto, ruit
in Aegaeum magno impetu; utruentes un-
dae, torrentes Stat. 11. Ach. 390.
963. Rhoetion] Rhoeteon ſex. vid. Serv.
ad Virgil. vi. Aen. 505. & multa Hamb.
pr. & Oiſel.
964. Exuſtae] Excuffae Thuan. pr. unde
Heinfius, excifae nomen, ut Exciſa Troja
Virg. 11. Aen. 637. & alibi. numen Oifel.
venerabile dedit Cortius, quod repetitum ex
h. 1. vf. 202. infr. 994 pignus memorabile.
ubi etiam venerabile aliquis corrigit, inepte
vero hic captat luxuriandi de Trojae excidio
occafionem. quafi Caeſari feſtinanti vacaret il-
la omnia circuire & infpicere,de quo nihil Cae-
far fcribit, fed fibi relictis rebus omnibus per-
fequendum Pompejum exiftimaffe, lib. 111.
Rrir 2
de
1
654
M. ANNA EI LUCANI
Affaraci preffere domos, & templa Deorum
Jam laffa radice tenent: ac tota teguntur
Pergama dumetis: etiam periere ruinae.
970 Adfpicit Hefiones fcopulos, filvasque, latentes
Anchifae thalamos; quo judex federit antro:
Unde puer raptus coelo: quo vertice Nais
Luferit Oenone: nullum eft fine nomine faxum.
Infcius in ficco ferpentem pulvere rivum:
975 Tranfierat, qui Xanthus erat: fecurus in alto
Gramine ponebat greffus; Phryx incola manes
Hectoreos calcare vetat. difcuffa jacebant
Saxa, nec ullius faciem fervantia facri;
de B. C. 102. & praeternavigaffe Troada ap-
paret ex cap. 104. ubi quam primum Afiam
venit, Ephefum dicit fe adpuliffe. Nofter et-
iam vf. 1002. Afiam praetervexiffe dicit.
967. Domos] Domas Cortius. ut fere fem-
per nobis dedit.
968 Laſſa] Laxa & lapfa, ut folet, non-
nulli codices. an caffa, id eft, putri. fed laf-
fa, quia aegre per fundamenta templorum
repunt, & vix fuper ruinas exeunt. ac torta
Rott. tert. forte pro, tofta. dein, & jam pe-
riere quinque.
970. Hefiones] Hefionis Thuan. tert. He-
fonae quinque. Silvaque quatuor. jacentes
tres patentes fex. ego facio cum illis.
qui filvaque latentes legunt, & non ipfos
thalamos, fed filvas, five locum, qui olim
praebuit thalamos fecretos, intelligo per
epexegefin.
971. Sederit antro] Arto Rott. fec. fedit
in antro multi. fufpecta poffet effe vox
antro, quia, Luce Deas coeloque Paris ſpecta-
vit aperto, teſte Ovidio 1. Art. 247. & a-
liis. an
arvo. vid. ad lib. VI. 408. puer ra-
tos Oifel.
a m. pr. raptus recte, unde locus
nomen habuit. v. ad Virg. 1. Aen. 28. coelo
eſt in coelum, ut centies.
973. Luferit Jufferit Rich. luxerit alii,
iluferit placet, explicandum, concubuerit
Her-
cum Paride. nam ipſa Oenone apud Ovid. v.
Epiſt. 12.
Servo nubere Nympha tuli.
unde poffit, nupferit. Sed ego luxerit prae-
ferrem, ut intelligat montem, feu molem na-
tivam. ut Ovidius ibid. vf. 61. vocat, ex
qua vidit Paridem cum Helena advenientem,
& in qua vſ. 74. rupitque finus & pectora
planxit; quod luxerit noftro eft. Heinfius
conjiciebat, luſa fit, vel, ufta fit, quod non
fequor. nullum fine Thuan. quart. & Rott.
tert. & hic etiam, numine.
974. Serpentem] Nihil obftat, quo minus
alii magnum & torrentem faciant, quum &
certo tempore anne hi torrentes ripas etiam
egrediantur, & Poëtis pro re nata fluvios
nunc tenues, nunc rapidos fingere liceat.
vid. ad Valer. Fl. v. 180. nunc tam tenuis,
ut vix fciret Caefar Xanthum effe, quem
tranfierat. ferpere & de Rubicone dixit lib. 1.
215. qui locus revocavit Heinfii manum,
repentem prius refcribentis.
977. Hectoreos] Hectorear duo Cortii, ſed
forte hoc referendum ad vf. 979. ubi Hedo-
reas Voff. & Hectoreas multi: alii, Hirceas
Hirtheas, fed vitiofe; unice verum, Her-
ceas, ut Rottend. tert. & Barberin. Hectorei
manes funt reliquiae cadaveris. vid. Barth.
ad Sat. 111. Theb, 470. nec reſpicis Hamb.
fec.
1
HARSALIAE LI B. IX.
685
1
Herceas, monftrator ait, non refpicis aras?
980 O facer, & magnus vatum labor, omnia fató
Eripis, & populis donas mortalibus aevum.
Invidia facrae, Caefar, ne tangere famae :
Nam fi quid Latiis fas eft promittere Mufis,
Quantum Smyrnaei durabunt vatis honores,
985 Venturi me, teque legent: Pharfalia noſtra
Vivet, & a nullo tenebris damnabitur aevo.
^
Ut ducis implevit vifus veneranda vetuftas,
Erexit fubitas congeftu cefpitis aras,
Votaque turicremos non irrita fudit in ignes.
990Dî cinerum, Phrygias colitis quicumque ruinas,
fec. refpicit Thuan. quart. mox, omnia leto
Barber, a m. fec.
982. Ne tangere] Non fex libri.
985. Me teque] Librarii Rott. fec. & Tur-
rian. & alii apud Oudendorpium, ordinem
mutarunt, & te meque dederunt: fine dubio ex
more fui feculi, qui etiam nunc durat, ut
nomen alterius noftro proponamus. & ita
etiam Bentlejus apud Terent, Hecyra 11.11.
7. repofuit, magis rem in voftram & veftram
id effet, pro in noftram & voftram: addens,
boc civilius & moratius effe. fed quare reli-
quit in Heaut. v. IV, 7. ex me atque ex hoc
natus es, & exemplis aliis firmavit, ut eft in
multis aliis iftius Poëtae locis? at Adelph.
I. II. 23. V. 111. 33. Hecyr. II. 1. 13. &
ita centies etiam Cicero; ut pro Domo 11.
Ego & Pompejus. 1. de Orat. 10. Ege &
tu, Craffe. 21. mihi & Cottae cecidit. 11.
de Orat. 10. Ege tu; & paffim. Ovidius
Ulixem inducit fe ante totum concilium
Graecorum Ducum prius nominantem, lib.
XIII. Met. 128.
Si mea cum veftris valuiffent vota, Pelasgi.
& mox, mihi vobisque negarunt, nec hac ele-
gantia morum hodiernorum utitur erga pa-
trem Demetrius apud Livium XL. 15. at me
mihi tibique ferves, nec ipfi Amicae fuae hunc
honorem habuit Propert. II. XVI. 22.
Ae-
Quum de me, & de te compita nulla ta-
cent.
Stat. VIII. Theb. 183.
Hos quoque bellorum cafus nobisque tibique
Praefcieras.
fic Nofter me teque dicit, ut & fuam Poëtae,
& Caefaris famam aeternam fore praedicar.
vid. Cort, ad Plin. v. Ep. 8. qui in lib. VII.
Epift. 32. juvat quod adjicis te meque, &
gratiarum actione & laude celebratos, prae-
tulit rois me teque, tamquam modeftius. Virgi-
lium hunc etiam ordinem fervaffe docent lo-
ca ex iv. Aen. 360.
Define meque tuis incendere teque querelis
& 682.
Exftinxifti me teque, foror.
Sed defino cumulare loca; nam innumera fu-
perfunt apud veteres, quae inobfervata tranfiri
folent. & non arrogantiae tribuendum, fed
rationem & confuetudinem Latini fermonis
id poftulare, ut Apulejus fe ante Claudium
maximum, Proconfulem, nominet in A-
pologia, notavit Scipio Gentilis num. 436.
mentemque legent Richel.
986. A wulio] In nullo Hamb. fec, damna-
bimur Richel. quod Gujeto & Cortio pla
cuit, quem vide ad Plin. 11. Epiſt. 14.
987. Viſus] Fuftis Sixii.
988. Congeftu] Conjectu Turr. congeſti
Sixi
Rrrr 3
20
686
M. ANNAEI LUCANI
Aeneaeque mei, quos manc Lavinia fedes
Servat & Alba lares, & quorum lacet in æris
Ignis adbuc Phrygius, mullique adfpecta virorum
Pallas, in abftrufo pignus memorabile templo.
995 Gentis Iüleae veftris clariffimus aris
Dat pia tura nepos, & vos in fede priori
Rite vocat: date felices in cetera curfus:
Reftituam populos. grata vice moenia reddent
Aufonidae Phrygibus, Romanaque Pergama furgent.
1000 Sic fatus, repetit claffes, & tota fecundis
Vela dedit Coris, avidusque urguente procella
Iliacas penfare moras, Afiamque potentem
Praevehitur, pelagoque Rhodon fpumante relinquit.
Septima nox, Zephyro numquam laxante rudentes,
1005 Oftendit Phariis Aegyptia litora flammis.
Sed prius orta dies nocturnam lampada texit,
Quam tutas intraret aquas. ibi plena tumultu
Sixii, vid. ſupr. vl. 945. Turiferos fere o
mnes, turriferos Hamb. fec. turrigeres unus
Cortii. vota fine que S. Germ. fundit Hamb.
pr.
991. Quos] Ques Hamb. pr. caedes S.
Germ. mox, Alba taris Thuan. pr. & tert.
Alba parens tres. & quarum MSS. Cortii &
probat Heinfius, intelligens Veftales. Phry-
giis Rott. pr. & duo Cortii. Phrygias unus.
994. In abftrufo] In obftrufe Richel. &
Turr, ut variatur & lib. 1v. 223. Vir doctus,
Couture, in differtatione, quae legitur in com-
mentariis Academiae Inſcriptionum &c. Pa
rifienfis tom. VI. p. 337. legit, venerabile,
qualis diverfitas notata modo advf. 964. fed
hic codices conftanter fervant, memorabile,
id eft, in omne aevum quod celebretur, po-
fteritate dignum.
995. Clariffimus] Cariffimus Turr. nepos
cur Caefar dicatur vidimus ad Ovid. 111.ex
Li-
Pont. 111. 62. fede prioris Rott. ſec, priore
Cortius & Voffian. prior fedes, nemper ma-
jorum fuorum Anchifae & Aeneae.
1
998. Populos ] Populis Thuan. fec. non
capienda haec, quafi urbem Caefar reftituif-
fet, quae jam ante ejus tempora erat condi-
ta. fed quia Ilienfibus multa attribuit, quae
memorat Strabo lib. x111. p. 595. ubi vide
Cafauboni notam. Sueton. Caef.cap. LXXIX.
narrat famam fuiffe, migraturum Caefarem
Alexandriam vel Ilium, quo refpicit forte No-
fter. reddant Voff. reddunt Rott. tert. grata vi-
ce dixit ad exemplum Horatii 1.Qd. 1V.1. Gra-
ta vice veris & Favoni, verfus vero ille fpu-
rius, Conftituam fparfas acies, replebo ruinas,
ante hunc legebatur in Barber, & a m. fec.
in Thuan, tert. & in iis erat,fparfas arces, ut
& in Corti quinque. in uno etiam refti-
tuam. mox, Phrygiis Barber. & deinde, &
tuta fecundis Thuan. quart.
"
1
1
1000.
PHARSALIAE LI B. IX.
687.
*
$
A
PLA
Litora, & incerto turbatas murmure voces
Accipit: ac dubiis veritus fe credere regnis
10 10 Abftinuit tellure rates. fed dira fatelles
Regis dona ferens, medium provectus in aequor,
Colla gerit Magni, Phario velamine tecta :
Ac prius infanda commendat crimina voce.
Terrarum domitor, Romanae maxime gentis;
1015Et quod adbuc nefcis, genero fecure peremto;
Rex tibi Pellaeus belli pelagique labores
Donat, &, Emathiis quod folum defuit armis,
Exhibet: abfenti bellum civile peractum eſt.
Theffalicas quaerens Magnus reparare ruinas,
1020 Enfe jacet noftro: tanto te pignore, Caefar,
Emimus: hoc tecum percuffum eft fanguine foedus.
Accipe regna Phari, nullo quaefita cruore:
Accipe Niliaci jus gurgitis: accipe quidquid
Pro Magni cervice dares; dignumque clientem
1000. Sic fatus] Hic Gujetus incipere li-
brum decimum fufpicabatur, ut apud Virgi-
lium lib. vr. ubi vide.
1003. Praedehitur | Provehitur Rott. pr.
& Turr. vid. x. 308. Potentem_Afiam illu-
ftravit Marklandus ad Stat. v. Silv. 11. 56.
úbi etiam Heinfius legebat, Porentis milleur-
bes Afiae, relinquit quinque. mox, nunquam
laflante Edd. aliquot.
1005: Oftendit] Heinfius adfcripferat.
Oftendat Pharias, Aegyptia litera, flammas.
vel Cafias, ut lib. VIII. 463. quod non fatis
capio.
1006. Nocturnam] Nocturna lampade S.
Germ. mox, plewa tumultus Rott. fec. &
Cortius, cujus MS, tumulo.
1009. Accipit] Perfpicit Berſm. Cod. an,
percipit? fed hoc magis menti, quam auribus
proprium, ut Ovidius faepe in libris Fafto-
2m,
m. ut 1. 192. voces percipe mente meas. &
Ca-
ita apud Noftrum hoc colore poffet defendi
lib iv. 576. percipient mentes, pro gentes
quod nos praetulimus. accipere pro audire
centies occurrit. vid. ad 11. 271, bac dubiis
S. Germ. & dubiis tres, credere muris mul-
ti. obftinuit Thuan. tert.
ร
1011. Provectus] Et hic praevectus ma-
lebat Heinfius ut modo vf. 1003. & faepe
alibi. fed male. Virgil. 111. 506. prove-
bimur pelago. & vf. 72. provehimur portu,
ubi etiam praevebimur alii recto enim curfu
hic fatelles ad Caefarem provehitur.
1015. Et qued] Heinfius corrigebat. En,
quod adbuc nefcis,genere recture peremto.bel-
li pelagique omnes fere. terrae eft ex com-
muni formula intrufum, laborem malebat Gu-
jetus, ut quidam fcripti. Dein, deficit armis
Thuan. quart. armis omnes fere. vid. fupr.
848. denique imitatio Claudiani Bel. Gild. 5.
firmat vulgatam: mox, pera&tum fine eft
Thuan
€
2
*
688
M. ANNAEI LUCANT
2
t
1025Caftris crede tuis, cui tantum fata licere
In generum voluere tuum. nec vile putaris
Hoc meritum, facili nobis quod caede peractum eft.
Hofpes avitus erat: depulfo fceptra parenti
Reddiderat. quid plura feram? tu nomina tanto
1030Invenies operi, vel famam confule mundi.
Si fcelus eft, plus te nobis debere fateris,
Quod fcelus boc non ipfe facis. Sic fatus, opertum
Detexit, tenuitque caput. jam languida morte
Effigies habitum noti mutaverat oris.
*
1035 Non primo Caefar damnavit munera viſu,
Avertitque oculos: vultus, dum crederet, haefit:
Utque fidem vidit fceleris, tutumque putavit
Jam bonus effe focer; lacrimas non fponte cadentes
Effudit. gemitusque expreffit pectore laeto,
1040 Non aliter manifeſta potens abfcondere mentis
Gaudia, quam lacrimis. meritumque immane tyranni
De-
Thuan. quart. Theffalias Cortius: quaerens
Magnus omnes fere fcripti.
1025. Licere] Vide Cortium ad Pliniiv11.
Ep. 1. & 1x. 28. fic & moxvf. 1053.
1026. Putaris] Putabis Hamb. pr. a m.
fec, mox, facili nobis omnes fere, paratum eft
Thuan. quart. Rott. pr. & a m. fec. tert. re-
cepitque Cortius, vid. ad lib. I. 45.
1028. Parenti] Parente decem, quod Cor-
tius expreffit. fed quia dubiam facit fenten-
tiam, & poffet capi quafi, depulfo patre, fi
lio reddiderit regnum, parenti retineo. paren-
tis Rott. pr. & Turr. numina tanta MS. Cor-
tii. ſed nomina etiain Scholia Stat. v. Theb. 41.
vel famae Turr.
1033. Morte] Voce Rottend. fec.
1035. Non primo] Nec MS. Cortii, non
primum Rott. pr. & MS. Cortii advertitque
Turr. a m. fec. avertitque hic eft, pro &non
avertit, vel avertitve, de quo fape alias. bae-
fit re&te Oudendorpius. fic Ovid. 1. Amor.
VIII. 24.
Haefit, & in vultu conftitit uſque tuo.
1038. Bonus] Pro bonum focerum. vid. lib.
IV. 719. eft vero fimile illud apud Terent.
Hecyr. 111. v. 14. impune optare ifta licet,
ille revivifiet jam numquam. cadentes Voff.
effundit Hamb. pr. pecture lactos quidam a-
pud Cortium, fed damnatum. gemita fine
que Hamb. fec.
1040. Putans ] Potens tres. & probavit
Heinfius. fic apud Senec. Hipp. 1118. ex
codice Mediceo, in quo erat, Ha... ode-
re, non eft quisque quod voluit potens, lege-
bat), haud ferre &c. Apulej, 1. Met. p. 6..
Ed. Pric.faga, & divina, ♂ pótens coelum de❤
ponere. Sil, Ital. x1, 597:
Pax cuftodire falutem,
Et cives aequare potens.
poteft etiam fex feptemve. gandia cum lacri-
mis
✩
1
>
#
2
689
PHARSALIAE LI B. IX.
Deftruit, & generi mavult lugere revulfum,
Quam debere caput. qui duro membra Senatus
Calcarat vultu, qui ficco lumine campos
1045 Viderat Emathios, uni tibi, Magne, negare
Non audet gemitus. o fors duriffima fati!
Hunccine tu, Caefar, fcelerato Marte petiſti,
Qui tibi flendus erat? non mixti foedera tangunt
Te generis? nec nata jubet maerere, nepofque?
1050Credis apud populos, Pompeji nomen amantes,
Hoc caftris prodeffe tuis? fortaffe tyranni
Tangeris invidia, captique in viſcera Magni
Hoc alii licuiffe doles, quererisque periffe
Vindictam belli, raptumque e jure fuperbi
1055 Victoris generum. quiſquis te flere coëgit
Impetus, a vera longe pietate receffit.
Scilicet hoc animo terras, atque aequora luſtras,
Necubi fuppreffus pereat gener. o bene rapta
mis Thuan, fec,
1042. Deftruit] Deftituit Thuan. fec. vid.
ad lib. v111. 28. & foceri tres libri,
1044. Calcarat] Calcaret Thuan. fee.
1049. Nepofque] Inepte; nullus enim ex
Julia fupererat. vid. ad lib. 1. 11. nifi velit
dicere, fi filia & nepos fuperfuiffent, poffes
cauffam flendi aliquam praetendere, fi mor-
tem eorum vidiffes. Gujetus,num mixti,& num
$ 2
zata.™
1052. Tangeris] Angeris octo ex noftris,
& olim de hoc loco jam egi ad Ovid. 11I.
Art. 541. adductis ex Noftro, & Culice Vir-
giliano locis. vid. & ad Liv. XXIV. 2. captis
que Richel, boc alii fere omnes. apud Sta-
tium lib. 11. Silv. v. 13. vexatiffimo loco
legitur, hoc licuiffe nefas pavidi timuere leo
nes, ubi Mark landus varie tentat verba: Hein-
fius legebat, hoc liçuiſſe nefas pavido fremue-
re leoness recte, ut credo.
Ar-
1054. E jure] A jure Thuan. quart. &
Rott. pr. ex jure Cortius.
1057. Terras atque aequora luftras] Eadem
locutio occurrit lib. v. 347. quam illuftra-
vit Cl. Drakenb. ad Sil. xvII. 518. & quam
de iis, quae cernimus, effe fatis obviam, fed
pro circumferendo oculos quaerere an ad-
fint,notandam effe cenfet Cl. Dukerus ad Liv.
xx111. 46. Nofter faepe hoc verbo utitur, &
etiam addito quaerere, lib. 11. 171.
1058. Necubi Nec tibi, vel ne tibi, vel
ne nifi Cod. Cortii, ego malim, ne tibi cum
Oudendorpio, eadem diverfitas apud Virgil.
111. Georg, 176. nec tibi foetae,ubi ex More-
tano Heinfius, necubi, & hunc Lucani locum
illuftrando Maroni adducit,& alios,unde putat,
necubi prima longa poni. ſuppreſſus poteſi capi
pro intercepto,ut apud Sueton. Aug. III. &
quo fenfu naufragi & ejecti in litus fuppri-
mebantur, & faepe in ergaftula & fervitutem
Ss ss
10-
#
$
690
M. ANNA EI LUCANI
Arbitrio mors ifta tuo! quam magna remifit
1060Crimina Romano triftis Fortuna pudori,
Quod te non paſſa eſt miſereri, perfide, Magni
Viventis! nec non his fallere vocibus audet,
Adquiritque fidem fimulati fronte doloris
Aufer ab adfpectu noflro funefta, fatetes,
1065 Regis dona tui: pejus de Caefare veftrum,
Quam de Pompejo meruit feels unica bett
Praemia civilis, victis donare faturëm,
Perdidimus. quod fi Pharto germana tyranno
Non invifa foret, potuiffem reddere reģi,
1070 Quod meruit; fratrique tuum pro muñère vali
Mififfem, Cleopatra, caput. fecreta quid arma
Movit, & inferuit noftro fua tela labori???
Ergo in Theffalicis Pellaeo fecimus arvis
Fus gladio? veftris quaefita licentia regnis ?
1075 Non tuleram Magnum mecum Romana regentem:
Te, Ptolemaee, feram? fruftra civilibus armis
folebant detrudi, ut ita apud JCtos 1. 11.
§. 4. ff. ad L. Corn. de Sicar. ubi videndus
Budaeus. 1. Lr. §. 1. ff. pro focio. 1. 111. §.
8. de Incend ruin. nauf. & ita fuppreffores
pro plagiariis 1. VI. de Lege Fabia de Plag.
aliter hic etiam, ne tibi fubreptus pereat pof-
fet legi. peragat MS. Cortii. generi bene
Voff.
1060. Triftis fortuna] Markl. ad Stat. v.
Silv. v. 40. mitis fortuna, fine ulla auctori
tate.
1061. Perfide] Perfida tres, non nec his
S. Germ. andet acquiritque fere omnes. fi
milati Six. fimulata fronte Thuan, quart. cor-
de fec. fimulato fronte dolori Gujetus. non
male: fed Cl. Dorvillius conftruebat, ad-
quirit fidem doloris fimulati fronte, id eft, in
fronte, ut lib. x. 61. fimulatum comta dolorem.
*
3
ཝཱ ཝཱ
*
Mi-
1069. Foret] Fores Richel. mox, veľmu-
nere MS. Cortii.
*
-
1071. Secreta] Scelerata tres Cortii; u-
nus, feparata, quod eft ab interpretatione
fecreta. ut apud Columell, x11. 2. dicam fe-
cretius, id eft, feparatim, alio loco. illud
fcelerata alicui forte non difpliceret: nam &
apud Ovid. vii. Met. 138. pro, fecretas ad-
vocat artes, in Lovanienfi erat.celet atas, qui
& lib. v. 132. fcelerataque devovet arma. fed
praefero tamen, fecreta a fecerno, “quid cogit
cum bellum aliud
eum bellum aliud, a civili diverfum, mo-
vere, & ita fe inferere bello inter me & Pom-
pejanos, a quo fecretus erat, nec hoc ad il-
ium attinebat?
ง
1073. Arvis] Armis Hamb. pr. fupr.
848.
1074. Veftris quaefita] Quaefita hic eft
ác-
PHARSALIAE LI B. IX.
691
K
Mifcuimus gentes, fi qua eft hoc orbe poteftas
Altera, quam Caefar: fi tellus ulla duorum eft.
Vertiffem Latias a veftro litore proras:
1080 Famae cura vetat, ne non damnaffe cruentam,
Sed videar timuiffe Pharon. nec fallere vos me
Credite victorem: nobis quoque tale paratum
Litoris hofpitium: ne fic mea colla gerantur,
Theffaliae fortuna facit. majore profecto,
1082 Quam metui poterat, defcrimine geffimus arma:
Exfilium, generique minas, Romamque timebam:
Poena fugae Ptolemaeus erat. fed parcimus annis,
Donamusque nefas. fciat bac pro caede tyrannus
Nil venia plus poffe dari. vos condite bufto
1090Tanti colla ducis: fed non, ut crimina tantum
Veftra tegat tellus, jufto date tura fepulcro,
Et placate caput, cineresque in litore fufos
Colligite, atque unam fparfis date manibus urnam.
Sentiat adventum foceri, vocesque querentis
acquifita. an tibi parta eft licentia ifta perpe-
trandi, quia nos vicimus Pompejum? ita
Nofter faepe, ut fupr. h. 1. 140. fcelerisque
fidem quaefiffe Tyrannum, vid. & IV. 578. VI.
242. VII. 434. & alibi, idem quod initio
Poëmatis, jusque datum fceleri, non recte
haec interpretati quidam.
1075. Regentem ] Gerentem Hamb. pr.
1079, Proras] Puppes Thuan. quart. mox,
non donaffe Turr. vid. ad Phaedr. 111. X. 47.
verti jam Gujet.
1081. Vos me] Vosmet plurimi; fed abèat
ad Comicos.
1083. Hofpitium] Hofpitium eft quinque.
nec fic tres. nec fi Sixii & Oifel. Theffalica
Thuan. fec. mox, quam timai Hamb. pr.
geffimus arma pro bella; vid. Illuftrem Bu-
her. ad Petron. bel. civ. vf. 31.
Au-
1085. Generique] Generisque Voff. ſoceri-
que Rott. tert.
1087. Poena fugae Ptolemaeus erat] Di-
&tum, ut aliquis dicitur, portus, praemium
&c. notat Cortius ad Plin. v111. Ep. 12.
1087. Annis] Armis Turr. dimittoque ne-
fas Cod. Cortii. fciat hac mercede Turr. a m.
fec.
1990. Tantum] Solum Rott. fec. Hamb.
pr. & Cortius, noftra tegat Oifel. vafto dare
Hamb. fec. jura Oifel. fed tus in. rogum in-
jectum vidimus fupr. vi. 526. fepulchrum
enim hic rogus eft. vid. 111. 11. & ita ju-
fum hic opponitur illi tumultuario Cordi. v.
fupr. 54. cineres in Thuan, fec.
1094. Querentis ] Querentes Turr. tres
Cortii, & unus, verentis. mox, dum votis
Rott. tert. &, mavult donare clienti Cortij
Ssss 2
unus
9200
1
M. ANNAEI LUCANI PHARSALIAE LIB. IX.
1095 Audiat umbra pias. dum nobis omnia praefert,
Dum vitam Phario mavult debere clienti,
Laeta dies rapta eft populis: concordia mundo
Noftra perit: caruere Deis mea vota fecundis,
Ut te complexus, pofitis felicibus armis,
1100 Adfectus a te veteres, vitamque rogarem,
Magne, tuam: dignaque fatis mercede laborum
Contentus par effe tibi. tunc pace fideli
Feciffem, ut victus poffes ignofcere Divis,
Feciffes, ut Roma mihi. nec talia fatus
1105 Invênit fletus comitem, nec turba querenti
Credidit: abfcondunt gemitus, & pectora laeta
Fronte tegunt, hilaresque nefas fpectare cruentum
(O bona libertas) quum Caefar lugeat, audent.
unus. debere tyranno duo: mavult ſparfo de-
bere clienti alius Cortii cod.
1097. Rapta eft populis] Populis rapta eft
Rott. fec. & tres Cortii.
1099. Complexus] Complexu S. Germ. ma
lim, pofitis feliciter, vel felicius armis. adfe-
Aus a te plurimi, o te Thuan. pr. rogaffem
tres,
& quatuor Cortii. debet vero repeti
veterem vitam, id eft, ut recte Oudendor-
pius, vivendi confuetudinem & ufum, qui
olim inter nos interceffit. male exponunt
alii interpretes. vitam pro vivendi modo, con-
fuetudine, illuftravit Cortius ad Cicer. vII.
ad Fam. 1. 15.
1102. Contentus] Hic verfus in S. Germ.
poftponebatur fequenti. nunc pace duo Cor-
tii. feciffesque ut Roma Turr.
1103. Ignofcere divis] Non re&te explicat
Scholiaftes. fenfus eft, Deos iratos, qui
mihi de te victoriam dederunt, non amplius
criminareris & accufares, ut nec Roma mi-
hi poffet exprobrare, me impia bella in pa-
triam geffiffe,
1105. Invenit fletus comitem] Comitum
multi, comites Voff. Heinfius malebat, Fle-
tibus invenit comitem, ego malim, invenit
fletu comitem. Bersmanni Cod. invenit in fle-
tus comitem. vid. fupr. h. 1. 21.
1106. Pectora laeta] Dubia conſtructio,
an laeta pectora, an laeta fronte. pectore laeto
gemitus expreffiffe dicit fupr. 1039. fed defi-
cit hic oppofitio, nam pectora laeta debuit
dicere, trifti fronte tecta, vel pectora triftia,
texiffe laetâ fronte. quare forte fcripfit, &
triftia laeta fronte tegunt, & hoc fequentia fir-
mant ubi bilares, & lugeat opponuntur.
Caefar cum Hamb. fec. & Cortius langueat
& liceat ejus codices.
•
+
>
?
M. AN:
Pag. 693
M. ANNAEI LUCANI
PHAR SALIA E
LIBER DECIMUS.
ARGUMENTU M.
Ut primum primo notat, ut perrexit in orbem
Aegypti Caefar. & ut eft Cleopatra locuta.
Mox dapibus fumtis Nili difquiritur ortus.
Parsque fecunda refert famulos, qui fata parabant
Prava duci, caefos; adverfa nefandaque paffos.
VT primum terras Pompeji colla fecutus
Attigit, & diras calcavit Caefar arenas:
Pugnavit fortuna ducis, fatumque nocentis
Aegypti, regnum Lagi Romanà fub arma
5 Iret; an eriperet mundo Memphiticus enfis
Victoris, victique caput. tua profuit umbra,
2. Diras] Duras Turrian. diris S. Germ:
Caefar calcavit Thuan. pr.
3. Pugnavit Fortuna] Vide quae dixi ad
Virg. 18. Aen. 136. non diffimile illud fupr.
IX. 924. Pfyllorum & rapti pugna veneni, id
eft, quaenam vinceret.
4. Regnum] Regnumne Lagi quatuor Cor-
tii & Thuan. fec. regnumque, regnumve a-
lii, & contra metrum. fed an priori loco
fubintelligitur, ut centies. vide Oudend. ad
lib. v. 569.
Ma-
5. Mundo] Quia in Turr. erat victoque ca-
put, cogitabam, an eriperet mundi M.e. Vi-
tori victoque caput. ut victor mundi fit Cae-
far. ut Nofter paffim jus mundi & jura. v. lib.
VI. 139. & mundum dare Caefari v11. 352.
& centies, ubi mandus de orbe Romano. fed
tamen nihil muto, quia infr. vf. 67. An
mundum ne nofira quidem matrona teneret. &
392.
Et mittet ad umbras,
Quod debetur adhuc mundo caput.
Ssss 3
ubi
1
694
M. ANNA EI LUCANI
&
Magne, tui focerum rapuere a fanguine manes.
[Ne populus poft te Nilum Romanis-haberet ]
Inde Paraetoniam fertur fecurus in urbem
10 Pignore tam faevi fceleris, fua figna fecutus.
Sed fremitu vulgi fafces, & jura querentis
Inferri Romana fuis, difcordia fenfit
Pectora, & ancipites animos, Magnumque periffe
Non fibi. tum vultu femper celante pavores,
15 Intrepidus Superûm fedes, & templa vetufti
Numinis, antiquas Macetum teftantia vires,
Circuit: & nulla captus dulcedine rerum,
Non auro, cultuque Deûm, non moenibus urbis,
Effoffum tumulis cupide defcendit in antrum.
20 Illic Pellaei proles vefana Philippi
ubi nihil moveo, licet ibi Cortius etiam mun-
di caput repofuerit. in uno Voffiano verfus
feptimus praeponebatur fexto, deinde, foce-
ri vel focero Hamb. pr. a deeſt duobus Thua-
neis. fed verſus octavus deerat plurimis. &
ut adulterinum tollendum cenfebat Heinfius:
in quibusdam erat, nec populus, & habebit,
& amaret. nec Populum poft te Romanum Ni-
lus habebit MS. Cortii. Cl. Dorvillius ama
ret praeferebat, quia h. 1. 389. Pompeji
caede nocentes ut Populus Romanus amet.
haec inepta & Lucano indigna cenfet Guje-
tus.
"
9. Paraetoniam urbem] Eodem jure hoc
epitheto ornat Alexandriain, quo viI1.543.
Pelufiacum Canopum dixit. de correpta ante-
penultima fyllaba fecuros nos effe jubent a-
lii Poëtae, ut Ovid. 11. Amor. XIII. 7. fe-
curus fertur feptem libri.
14. Vultu femper] Semper vultu Thuan.
fec. pavorem tres. pavores quatuor, quod
Cortius & hic & v11. 732. probavit. Mace-
tum fere omnes, de qua fcriptura jam nemo
dubitat. in Ed. Gryphii mox vf. 18. erat Ma-
cedon. geftantia Rottend. fec. & Cortii Cod.
Fe-
teftantia, pares idem & Rottend. a m. pr.
17. Captus] Capitur Edd. quaedam, intel-
ligit vero epulas & convivia laura per dulce-
dinem rerum, ut bonae res dicuntur, de qui-
bus fupr. lib. 1x. 696. & ita infr. 108. tan-
tae res.
18. Cultuque Deûm] Capiet forte aliquis
de facris Deorum Ægyptiacorum, quorum
cupiditate vifendi multi in Aegyptum pro-
ficifcebantur; fed, meo judicio, rectius hic
funt ornamenta templorum & ftatuarum, &
thefauri facri. alio fenfu, cultus Deorum di-
xit Valer. Flac. 1. 15. ita &, cultus tem-
plorum lib. VIII. 121. ubi etiam aurum Deo-
rum jungitur.
ť
19. Effufum] Effufum Turr. tumalis in
tumulorum ufum explicat Gujetas, tumidus
Rott. pr. tumuli MS. Cortii, in túmulos olim
Heinfius, fed induxerat.
21. Vindice fato] Haec pugnare ſequen-
tibus, fortuna pepercit, quia credebat Gufe
tus, legebat:
Felix Praedo jacet mundi : fortuna pepercit.
Sed Alexander fuit raptus in flore aetatis
vindice fato, fed manibus ejus pepercit For-
tu.
PHARSALIAE LI B. IX,
695
Felix praedo jacet, terrarum vindice fato
Raptus: facratis totum fpargenda per orbem
Membra viri pofuere adytis: Fortuna pepercit
Manibus, & regni duravit ad ultima fatum.
25 Nam fibi Libertas umquam fi redderet orbem,
Ludibrio fervatus erat, non utile mundo
Editus exemplum, terras tot poffe fub uno
Effe viro. Macetûm fines, latebrasque fuorum
Deferuit, vidasque patri defpexit Athenas:
30 Perque Afiae populos fatis urgentibus actus
Humana cum ftrage ruit, gladiumque per omnes
Exegit gentes: ignotos mifcuit amnes,
Perfarum Euphraten, Indorum fanguine Gangen:
.... Terrarum fatale malum, fulmenque, quod omnes
tuna, & tumulum dedit in Adytis Alexan-
driae, quum ejus membra fpargenda fuiffent
per totup, orbem,
r
25. Orbem] Urbèm Ed. Gryph. & alii; or
;or.
bis Cod. Cortii, intricatior vero conftructio,
quia fibi non ad Libertas, fed ad orbem refe-
rendum eft. 'fi libertas umquam redderet or-
bem fibi, id eft, in antiquum ftatum refti-
queret. fic in alío cafu Ovid. 1. Met. 348.
Redditus orbis erat, ubi vide adnotata. Me-
la de Nilo 1.9. ac fe fibi reddidit. vid. ad
lib. ix. 849. magis apertus effet verfus, fi
begeretur cum Thuan, quarto,
✰
Nam fi Libertas amquam fibi redderet or-
iem.
Libertas ut Dea majori litera feribenda. jam
fb Thuan. quart.
*
26., Mundo] Mundi Hamb. pr.
29. Patri] Patre Thuan. fec. difpexit
Turr, metafque Patri, vel patris, defpexit
conjiciebat Cortius, quia metas patri in uno
fuo invenerat : fed an Athenae fuere metae
Philippo, qui totam Graeciam, fi Lacedae
mona excipis, fubegit, & Dux Graeciae
ele&us fuit. vide Juft. 11. 4. &.5.& qui
*
Per-
tunc non credebat fibi metas pofitas, fed bel-
lum in Perfas meditabatur, & praemiffis jam
in Afiam ducibus, inceperat, fed interfectus
interim reliquit gerendum Alexandro; qui
antea Athenienfibus, bis bellum parantibus,
pacem dedit, antequam in Afiam trajiceret.
quomodo ergo defpexiffe dici poteft? ineptit
hic Lucanus, fi ejus verba bene capio: an
legendum, depreffit Athenas? antea victas
fed iterum iterumque rebellantes depreffit,
& in iis totam Graeciam. videant me acu-
tiores. an defpexit, eft non fatis, iis fuba-
Ais, late fe regnare credidit, fed ultra vo-
luit proferre fines regni? Fatis arguentibus il-
luftrat Cl. Dukerus ad Liv. XXII. XLIII.
§. 9.
*
32. Ignotos] Ignoto Oifel. & duo Cortii,
qui.conjungit cum fanguine, & potuiffe ele-
ganter etiam Lucanum dare, mifcuit omnes
&c.notat, licet vulgatam non follicitet. Hein-
fius igneto probat & explicat, quem nondum
mifcuerat fuis undis. & ita ter verfibus in
quatuor omnes legeretur, in indice etiam
Oudendorpio omnes legitur. fed miſcuit hic
capiendum, licet paullum diverfo fenfu, ut
OF
1
Jib
696
M. ANNA EI LUCANI
1
35 Percuteret pariter populos, & fidus iniquum
Gentibus. Oceano claffes inferre parabat
Exteriore mari. non illi flamma, nec undae,
Nec fterilis Libye, nec Syrticus obftitit Hammon.
Iffet in occafum, mundi devexa fecutus,
40 Ambiffetque polos, Nilumque a fonte bibiffet:
Occurrit fuprema dies, naturaque folum
Hunc potuit finem vefano ponere regi:
Qui fecum invidia, qua totum ceperat orbem
Abftulit imperium? nulloque herede relicto
45 Totius fati, lacerandas praebuit urbes.
Sed cecidit Babylone fua, Parthoque verendus.
Pro pudor! Eoi propius timuere fariffas,
lib. III. 194. & 1X. 1077. & alibi.
35. Populos pariter] Ita editio Gryph. &
aliae antiquiores, quod miror, caefurae il-
lud beneficium ubique ufurpantem Cortium,
cum reliquis editis & fcriptis mutaffe in, pari-
ter populos. mox, interiore Rottend, tert, a m.
fec. fufpectum hoc, quis enim nefcit Oceanum
eſſe exterius mare? & deinde, fi fit appofitio,
Oceanus exterior mare, fine dubio Oceano tunc
ablativus cafus effe debet, qui non conve
nit te inferre. locus vitiofus, ut puto, eft.
38. Libye Libya Thuan, tert, nec Syr-
tibus, Cortius. quod non intelligo. Syrticus,
licet abfint longius Syrtes ab Hammoniaca
regione, ut Gaetulae Syrtes Virgil. v. 5t.
obfuit Thuan. fec. in occafum omnes fere.
vid. VI. 361. 1X. 419.
40. Polus] Polum Thuan. tert. ab fronte
Rott. pr. & Cortius. a fronte Richel. vid. ad
Nemef. Cyneg, vf. 68.
42. Ponere] Imponere Rott. fec. ut infr,
173. modum imponere. & finem bello, labori
&c. imponere Ovidius & alii dixerunt. Sed
& ponere modum, finem &c. Nofter & alii
paffim dicunt. vid. lib. 1. 82. v. 314. inf. 331.
Horat. 1. Od, 16. dein, quae totum Hamb.
5
Quam
fec. totum qua Oudendorpius& Cortius. ne-
fcio an melior, & clarior fenfus exiret, fi
legeretur,
Qui fecum invidiam, qua totum ceperat or-
bem,
Abftulit imperio.
ita auferre fupr. 18. $25. & alibi. melior et-
iam diſtinctio, ulloque herede relicto Totius
fati, lacerandas &c. totius ejus imperii ne-
minem fuccefforem reliquit, fed laceratum
illud fuit inter duces ejus: & ita Ed. Gryph.
& aliorum, & placebat hoc Cl. Dorvillio, qui
eo referebat vetus fatum vf. 88.
46. Partboque] Parthifque Thuan. pr. &
Hamb. pr. & mox, videre fariffas Thuan.
quart. farifas Oifel. & dein, fub Areto plu-
rimi.
so. Flagrantis] Flagrantes Thuan. pr. ce-
demus magno numero codices. ad ortum
Turr. in ortum tres. in ortu Thuan. quart
& duo alii, quod Cortius jure recepit. &
praecedentia exigunt: ita enim hic Poëta no-
fter argumentatur, conferens imperii Roma-
ni magnitudinem, in occidentem, meridiem
& feptemtrionem, late prolatam, cum Par-
thorum regno, quod totum Orientem occu-
pa-
**
3
PHARSALIAE LIB. X.
697
Quam nunc pila timent populi; licet ufque fub Ar&to
Regnemus, Zephyrique domos, terrasque premamus
50 Flagrantis poft terga Noti: cedemus in ortus
Arfacidum domino. non felix Parthia Craffis,
Exiguae fecura fuit provincia Pellae.
Jam Pelufiaco veniens a gurgite Nili
Rex puer, imbellis populi fedaverat iras,
55 Obfide quo pacis Pellaea tutus in aula
Caefar erat: quum fe parva Cleopatra biremi,
Corrupto cuftode Phari laxare catenas,
Intulit Emathiis, ignaro Caefare, tectis;
Dedecus Aegypti, Latii feralis Erinnys,
60 Romano non cafta malo. quantum impulit Argos,
pavit, ut caefis Craffis effecerit, ut in orien-
te Romani cederent Parthis. Hinc vero ex-
clamatio illa, Pro pudor! quia pudere de-
beret Romanos a Parthis vinci, qui olim ob-
fcuriffimi inter Orientis populos, & velut
vulgus fine nomine, praeda femper victo-
rum fuere, ut Juſtin. lib. xL. cap. 1. fed dein-
de imperarunt gentibus, fub quarum impe-
rio olim, velut fervile vulgus, fuerant, &
hinc ab Alexandro fuba&tam, fuiffe dicit fe-
curam provinciam, a qua nullus metus erat
ne rebellareut. Per Arfacidum ergo domi-
num non debet Alexander, fed Parthorum rex,
qui Romanorum victor fuit, intelligi. Ale-
xandri enim tempore nullos Parthorum rex
fuit, quippe provincia erat Regni Perfici Par-
thia, nec Arfacidae tunc noti, qui ab Arface
primo rege, quia Syriae rege Seleuco Callini-
co, diu poft Alexandri mortem, defecit, vid.
Juft. XL. 4 nomen habent, nec magnifice certe
extolleret Alexandrum, fi eum Parthorum
Dominum vocaret, populi eo tempore vi-
liffimi, cujus imperium nullus fuccefforum
Alexandri dignabatur, tefte eodem Juft. XL.
4. fed Romanis pudorem incutere debere
ait, quod Macedoniae exiguae provincia fe-
}
Ilia-
cura, a qua nullus metus olim erat, Ro
manis toto oriente repulfis, latiffime fi-
nes protulerit. hanc puto fententiam Luca-
ni effe.
53. Jam] Nam Rottend. pr.
7
57. Laxare] Debet a corrupto pendere ; &
conftrui, cuftode corrupto laxare', ut laxaret.
vid. ad lib, 1x. 170. Oudendorpium & lib.
VI11. 675. laxata, quod tres Cortii & Lo-
van. editio habent, non video quomodo ſe
tueri poffet. fi enim per Graecismum capia-
mus, explicandum foret, quafi antea Cleo-
patra in catenas fuiffet conjecta, quibus nunc
laxata fuerit; quod non legi: fed puto cate-
nas, quibus portus claudebatur, corruptum
cuftodem laxaviffe, ignoto Caefare cod. Cort.
Aemathiis tectis, eit Alexandrinae aulae
quam modo Pellaeam dixit, in qua Caefar
hofpitabatur.
59. Dedecus] O decus Turrian. Latii fe-
re omnes, feralis Enyo volebat Heinfius.
61. Iliacafque] Iliadumque duo Cortii, do◄
mus Cortius, ut ubique fere invitis MSS.
obtrudit. manus Cod. Voff. & Cort. facies
S. nocentis Thuan. fec. & Richel. & Ms. Cor-
tii: eleganter, pro Spartanae nocentis. ut di-
Titt
cunt
.
1
698
Y
M. ANNA EI LUCANI
{
1
Iliacafque domos facie Spartana nocenti,
Heſperios auxit tantum Cleopatra furores.
Terruit illa fuo, fi fas, Capitolia fiſtro,
Et Romana petît imbelli figna Canopo,
65 Caefare captivo Pharios ductura triumphos:
Leucadioque fuit dubius fub gurgite cafus,
An mundum ne noftra quidem matrona teneret.
Hoc animi nox illa dedit, quae prima cubili
Miſcuit inceftam ducibus Ptolemaïda noftris.
70 Quis tibi veſani veniam non donet amoris,
Antoni? durum quum Caefaris hauferit ignes
Pectus, & in media rabie, medioque furore,
cunt meum abfentis nomen. Virg. 11. Aen.
Cor.
Non tibi Tyndaridae facies invifa Lacaenae.
ita mox 105. facies inceſta. ita forma nocens,
infr. vf. 137. facies fpectata Hamb. pr. faciet
Richel.
63. Illa] Ipfa Thuan. quart.
65. Pharios] Feffos Thuan. fec. an pro
feftos, ut fupra laetos dixit 111. 20. & alibi.
65. Sub gurgite cafus ] Ductus Thuan. pr.
& tert. fub vel pro in, ut lib. 1. 381. vel di-
&tum ut, fub judice lis eft, & fimilia.
67. An mundum] Jamm. Hamb. fec. in
medium ne Cortii & alii Codd. mundum ne
noftra eadem MS. Cortii & Voff. unde ille,
Ne mundum, nec noftra eadem, matrona
teneret.
· Oudendorpius, cafus In medium, ne noftra
orbem matrona teneret. Sed quantum ego
video, tunc diverfus fenfus exiret, ne Ro-
mana matrona orbem teneret, de quo num-
quam dubitatum. quae enim matrona inhia
vit imperio? fed haec Aegyptia conjux An-
tonii, ne matrona quidem, id eft, ne qui-
dem ex lege & jure Romano uxor, fed me-
retrix, occupaffet orbem, fi viciffet. ita mox
76. non conjux. & invidiofe Virgil. v111. Aen.
688. Aegyptia conjux, non Romana. & ad-
dit, nefas. & hinc mulieres regnare moris
Et
fuiffe apud Aegyptios jactat infr. vf. 90.
Cleopatra. ne, vel, nec quidem (ut Rottend.
tert.) neceffario hic requiritur dubium fuit
in proelio Actiaco, an mulier Aegyptia (ne
quidem Romana matrona, quod tolerabilius
foret) teneret orbem. fi eadem matrona le-
gas, decus additur Cleopatrae, quam hoc
nomine indignam cenfuit Lucanus. mundus
pro imperio Romano, mutari non debet. vid.
fupr. ad vf. 5. & faepius alibi.
68. Dedit] Dabat edidit Cortius. hoc ani-
mi dictum, ut, hoc juris v1. 496. & fimilia.
fic infr. 397. tantum animi delicta dabant.
incefto ejusdem MS. fcilicet cubili. fed
male: incefta eft Cleopatra, ut infr. 105.
incefta facies, & v111. 693. incefta foror. Pto-
lemaida noftri, nifi quod vitiofe quidam
Ptolomaida, a qua vitiofa fcriptura ne docti
quidem hodie viri fibi cavere didicerunt.
71. Hauferit] Arferit Thuan. tert. bauſe-
rit illa quart. ignis fere omnes. an, Caeſaris
uerit ignis pectus. fed hauferit ignes poteft
etiam cum Oudendorpio explicari, ut apud
Virg. 1. Aen. 749. longumque bibebat amo-
rem. & tunc ignes legendum. Stat.1.Theb.307.
totisque novum bibit offibus ignem,
Nec latet hauftus amor.
ita Barthius illud Statii 1. Theb. 369. baurit
iter explicat, avide confumit, feſtinat. vide
Barth.
t
PHARSALIAE LI B. X.
699
Y
Et Pompejanis habitata manibus aula,
Sanguine Theffalicae cladis perfufus adulter
75 Admifit Venerem curis, & mifcuit armis
Illicitofque toros, & non ex conjuge partus?
Prô pudor! oblitus Magni, tibi Julia fratres
Obfcoena de matre dedit: partesque fugatas
Paffus in extremis Libyae coalefcere regnis,
80 Tempora Niliaco turpis dependit amori,
+
Dum donare Pharon, dum non fibi vincere mavult.
Quem formae confifa fuae Cleopatra fine ullis
Triftis adit lacrimis, fimulatum comta dolorem,
Qua decuit, veluti laceros difperfa capillos,
Barth. ad eumdem librum vf. 538. ubi de
vario ufu hujus verbi agit. vel media in ra-
bie Gajet.
73. Habitata aula] Habitatam aulam
Thuan. pr. tert. & Hamb. fec, fed haec non
capio. nam habitare manes & vagari in fe-
pulchris & circa tumulos faepe legi, fed Pom-
pejus ad montem Cafium erat tumultuario
& furtivo bufto conditus, & caput ejus ad
Caefarem miffum, dum in navi erat, & juf-
fum condi, non in aula Ptolemaei, fed in
litore vel loco extra urbem: vel capias, ut
infr. 336. habitant fub pectore manes, & ita
hic aulam capias, pro ipfo Ptolemaeo in au-
la, quem agitabant manes Pompejani. fed
hic quoque putarem rectius legi,
agitata manibus aula.
quia manes hic vindictam exigebant, & ideo
Ptolemaeum & miniftros caedis agitabant,
ut Furiae quaedam, & hoc rectius rabiei &
furori congruit. ita noti, furiis agitatus Ore-
ftes,& alii. & ita infr. vf. 336. etiam agitant
legendum puto. apud Silium lib. xv. 337.
males illa viri, calidoque hubitata Gradivo,
forte melius foret, agitata, quamquam &
vulgata fatis fe tueri poffet, fi valido legas,
fed calida melius convenit agitata. Nofter
faepe hoc verbo uti amat. vide indicem. Thef
faliae Cort. & alii.
75. Admifit Venerem ] Ac Venerem admi-
Et
fit, Thuan. tert. ad Venerem mifit Hamb.
fec. curas & mifcuit Thuan. fec. curas emi-
fcuit Sixan. forte,
Admifit Venerem, duris & mifcuit armis.
nam admittere Venerem curis, an eleganter
dicatur dubito. & lib. 11. 373. duro admifit
gaudia vultu, eſt, in mediis gaudiis ferva-
vit vultum durum, non explicuit frontem.
fed hic curis eft dativus, ibi vultu ablativus.
quae diverfum faciunt fenfum. fed relinqua-
mus fua Lucano. Invifofque tores Thuan.
quart. Heinf. inceftofque, fed praeceffit in-
cefta.
77. Pro pudor] Pro dolor Rott. fec. ea-
dem variatio in tali exclamatione apud Clau-
dian. 1. in Rufin. 55. fed & fupr. 47. pro pu-
dor! unde forte repetitum.
78. Dedit] Tulit MS. Cortii. male. vid.
ad Nemef. Cyneg. 118.
79. Libyes] Libyae omnes fere. Libycae
Rott. pr. mox, dependet ſex noftri. & no-
vem Cortii. defpendit Rottend. pr. ut & va-
riatum lib. VII. 101. an, deperdit amore.
vid. ad Ovid. v. Met. 562. amore in quibus-
dam, cum donare Oiſel, Pharum Rott. tert.
Richel. & non fibi Hamb. fec.
83. Simulatum comta dolorem] Dura cer-
te loquendi ratio. etfi conftruas, comta (fim-
pliciter pro ornata) qua decuit ſimulatum do-
lorem; & legas, quam, quod ex tribus pro-
Tt tt z
bat
}
700
M. ANNAEI LUCANI
•
85 Et fic orfa loqui: Si qua eft, o maxime Caefar,
Nobilitas, Pharii proles clariffima Lagi,
Exful, in aeternum fceptris depulfa paternis,
Si tua reftituat veteri me dextera fato,
Complector regina pedes. tu gentibus aequum
90 Sidus ades noftris. non urbes prima tenebo
Femina Niliacas: nullo difcrimine fexus
Reginam fcit ferre Pharos. lege fumma peremti
Verba patris, qui jura mihi communia regni,
Et thalami cum fratre dedit. puer ipfe fororem,
95 Sit modo liber, amat: fed habet fub jure Pothini
bat Heinfius pro quantum, quatenus, quod
& Cortio non difplicebat, in cujus uno
quem. fed qua idem praeftat, an canta, vel
promta dolorem per Graecismum, pro dolore,
vel doloris. ut ipſa triftitia fimulata, quan-
tum decebat, adiuvaret ejus formam, haereo
etiam in hoc loco. fed donec melius inve-
niatur, primam, quam dedi lectionem, &
conftructionem retineo, ut fe ornaverit, non
ut laetam, fed quantum dolorem fingentem
decebat. De verbo comere pro ornare vid.
Gronov. Diatrib. Stat. cap. XXVII.
85. O maxime] Ea maxime Heinfius, ut
faepe apud Ovidium fi quis is, fi quid id eft.
non fequor.
87. Aeternum] Extremum Rott, fec, ex-
ternum tres, expulfa quinque & undecim Cor-
tii, qui exclufa malebat. fed expulfa vel de-
pulfa majorem violentiam indicat, & pelli re-
gno, domo proprie dici vidimus ad Ovid. XII.
Ep. 135. &, expellere regno Epift. Sabini 11.
7. & paffim. ni tua etiam Heinfius, ut in uno
Bersmanni, fed fi recte. tunc enim Regina,
id eft, hoc nomine vero, te complector.
nunc exful &c. reftituit quinque, reftituet
quatuor. & complector fere omnes gratia hic
locum non habet, fed dextera: nam arına
Caefaris contra fratrem implorat, & contra
enfes Pothini. vſ. 96.
89. Tu gentibus] Refpondet vf. 35. fidus
Ad-
iniquum gentibus. ergo nullus locus tangen-
tibus. in Cod. Berfm. fcriptum fuerat, tum
gentibus, unde, tangentibas fecerunt, quia
complector pedes praeceffit.
94. Et thalami] Thalamos plurimi, & Cor-
tius ita edidit. & Heinfius probabat. fed, ut
jura regni, ita jura thalami & tori centies oc-
currunt. vid. Ovid. 18, Epift. 195. 111.
Amor. x1. 45. & ita, jura conaubialia, ju-
galia &c.
*
95. Sit modo] Si modo Rott. fec. & pro-
bat Heinf. parum refert. fic infr. 191. Spes
fit mihi certa, ubi alii fi. fic apud Stat. 11.
Achil. 45.
Virginea modo fi Lycomedis in aula
Fraude latens.
ubi Barth. ex fuo codice fit planiorem fen-
tentiam facere notat. recte. fit latens enim
jungenda. haec varietas orta, quia in his el-
lipfim effe fi, forte gloffator notaverat. vide
Cort. ad Plin. 1. Ep. 111. 8. ubi uberius de
ea egiffe in notis ad Lucanum fcribit. & ad
viii. Ep. 6. vide & quae notavi ad Virg.
v. Aen, 125, liber amat omnes fere. amet
vero volebat Cortius, & ita Gryph. & aliae:
male, nam invitum a fe feparari dicit, qui
eam amabat, fub jura quatuor.
97. Juris inire] Habere vulgo,*&_multi
etiam fcripti. juris nil repeto Thuan, fec, &
Cortius ita edidit. non repeto, nunc repeto
PHARSALIAE LIB. X.
701
Adfectus, enfesque fuos. nil ipfa paterni
Furis habere peto: culpa, tantoque pudore
Solve domum: remove funefta fatellitis arma,
Et regem regnare jube. quantosne tumores
100 Mente gerit famulus, Magni cervice revulſa!
Fam tibi (fed procul hoc avertant fata) minantur.
Sat fuit indignum, Caefar, mundoque tibique,
Pompejum facinus meritumque fuiffe Pothini.
"
Nequidquam duras tentaffet Caefaris aures:
105 Vultus adeft precibus, faciesque incefta perorat.
Exigit infandam, corrupto judice, noctem.
ni repeto, alii apud Cortium. inire puto Rott.
fec. in Thuan. tert. eraſa erat vetus lectio
inire. fi inire, quod Heinfius volebat, ferva-
ri debet, capiendum ut, inire imperium, con-
Sulatum & fimilia. fic apud Stat: 11. Ach. 84.
Suet. Tib. LXVII. & paffim, propius acce-
deret illud Virgilii lib. v. 846.
Ipfe ego paullifper pro te tua munera inibo.
fed quia inire & adire faepe confufa vidimus
ad Ovid. 111. Amor. iv. 47. & alibi apud
eumdem, poffet adire legi, ut adire heredi-
tatem &c. dicimus: fed ignoro adhuc exem-
plum, quo horum verborum inire & adire
fignificatus huic loco fatis conveniens adfir-
mari poffit. fed ponatur inter fingularia Lu-
cani, Convenit Cleopatrae menti, fe nihil
juris paterni velle habere, fed petit, ut ex
teftamento aequo jure cum fratre regnet, ut
ejus conjux. & de fimili confufione r ha-
bere, & inire vidimus ad Sueton. Vefp. cap.
v. pro peto, vel puto poffet etiam legi, ini-
re paro. ut ita apud Noftrum lib. v.66. cae-
ca forte pararent, ubi putarent alius codex,
& parare & petere lib. 1. 182. & apud alios
faepe confufa. forte &, ini pro mi pofitum,
& hoc pro mibi: Nil juris mi repeto.
99. Quantosne] Tantospe malebat Hein-
fus, ut erat in uno Bersmanni, forte, quan-
tosque. timores Thuan. tert. & S. Germ.
Gujetus ne wręśaxmy credebat. ante gerit S.
Pax
Germ. famulos Sixii, mox, avertent Hein-
fius. minantur Rott. pr. & tert. & S.
Germ. quod admitti poteft: vid. lib. 1x. 927.
& alibi, & tunc non folus Pothinus, fed a-
lii, qui cum eo funt, intelligendi.
102. Sat fuit indignum] Vid. ad Virgil.
1. Georg. 491. & infr. vf. 406. & fupr. vII.
74.
103. Pompejum] Pompeji Sixii. nec quic-
quam Rottend. tert. tentaſſes fec.
105. Faciesque] Facies Hamb. fec. incefta
Rott. fec. recte vindicat vulgatam Ouden-
dorpius: Florus lib. 1v. 2. aderat puellae
forma, id eft, ipfi patrocinabatur, ut hic,
adeft vultus precibus. fic Senec. conf. ad
Marc. v11. adeft dolori fuo homo. & Propert.
11. XIII. 32.
An dolor bic vitiis nefcit abeffe fuis.
& quod tentare aures dixit Nofter, Florus de
Augufto & Cleopatra lib. IV. 11. dixit, ad
pedes Caefaris devoluta tentavit oculos Ducis.
Alanus etiam de Plancu p. 28. decor ille
perorat, ita haec Lucani placuere aliis. vide
Joh. Sarisber. lib. 111. cap. 10. ubi haec ad-
ducit & illuftrat. & ad Quintil. 11. 11.
pag. 179. perorans volebat Gujet. qui nove
dictum pro perfuadet putat. fed & Advo-
cati adfunt & perorant, quorum vices nunc
ipfa facies pulchra, quae muta eft commen-
datio, peragit. Phaedr. 1. 10. uterque cauf-
Tttt3
Jana
702
M. ANNAEI LUCANI
Pax ubi parta duci, donisque ingentibus emta eſt ;
Excepere epulae tantarum gaudia rerum:
Explicuitque fuos magno Cleopatra tumultu
r1oNondum translatos Romana in fecula luxus.
Ipfe locus templi, quod vix corruptior aetas
Exftruat, inſtar erat: laqueataque tecta ferebant
Di-
{
Sam quum peroraſſent ſuam. mox`, corupte
Caefare plurimi, ex gloffa.
107. Parta] Heinfius volebat, paéta duci.
fed emta oftendit jam effe pa&tam. mihi non
difpliceret, Pax ubi parta Ducis,id eft, Cae-
faris, quae data fuit Ptolemaeo & Cleopa-
trae; nec novum eft Ducem fimpliciter dicere,
Caefarem & alios, five reges, five fummo
imperio ornatos. vid. ad Ovid. x111. Epift.
43. & 11. Faft. 139. vel, fi de fola Cleo-
patra quis vellet capere, pax ducis effet ca
piendum, ut annuiffet ei Caefar, & rogatam
noctem & reliqua conceffiffet, ut ita Pax
deorum vulgo dicitur: & ita Oudendorpius.
108. Tantarum] Pofitarum Thuan. fec. &
tres Cortii. unus, poftarum. in Oifel. erafa
erat vetus lectio. pofitum vinum, poſiti cibi,
& fimilia centies apud Ovid. & alios. pacta-
rum rerum nihil elegantiae habet. res hic funt
ut bonae res, & fimilia. vid. fupr. vſ. 7. ca-
ptus dulcedine rerum. ego, nifi retineret ma-
num varius & creber ufus epitheti tantus
apud Lucanum, mallem,
Excepere epulas lautarum gaudia rerum.
hilaritas, aut etiam concubitus, qui gaudia
millies dicuntur, fecuti funt epulas. male
gandia rerum jungunt, ut in indice. Haec
gaudia verbo tantum indicat, & generatim.
hoc pofito, in illo concubitu defcribendo
excurrere pudor Lucanum vetabat, fed hoc
fimpliciter & breviter dicto, in defcribendo
apparatu, & ipfis epulis multos confumit
verfus ufque ad 322. Vel conftrui poffet,pofita
vulgata lectionc, epulae lautarum rerum,
excepere gaudia, ut prius concubuerint, &
epulum illud tanto apparatu, poftero die da-
tum: nam vix verofimile eodem momento
Cleopatram, quae modo eruperat cuftodiam
in Pharo, & fe intulerat in domum Caefa
ris, & eum oratione & forma fua in amo-
rem traxerat, & exegerat noctem (ubi du-
bium an exigere fit petere, rogare noctem,
an tranfigere cum Caefare, quod verius pu-
to: quia gaudia iftius noctis epulae excepe-
re: vide infr. 354.) ftatim epulas ita paratas
habuiffe. Sed femper parata ad concubitum,
quo pacem fibi quum peperiffet & emiffet, pa-
rat epulas fequenti die magnificentiffimas. &
hoc magnus ille tumultus in apparando exi-
git, & verbum explicuit, notat omnem fu-
pellectilem epularem, vafa aurea & argen-
tea depromta ex armariis, & expofita fuiffe
in minifterio & abacis &c. ut folent etiam
merces explicari, & oculis ementium pro-
poni, fic Petron. cap. xrv. explicuimus mer-
cem, ubi, quum interpretarer, de mercibus
quae evolvuntur, quum venum exponuntur,
nebulo Amftelaedamenfis mentitur, me in
notis explicuiffe, aptum verbum effe de me-
retricibus, quum evolvuntur? cujus nec vo-
la nec veftigium in notis meis apparet : fed
hoc mendacium effudit Catullianus ille ne-
quam, iratus mihi, propter libellum, quo
ejus infcitia traducta fuit; cujus nec hodie
auctorem me noffe candide adfirmare poffum.
110. In fecula] Heinfius volebat, in fer-
cula. fed nihil opus, fecula millies de tempo-
ribus, quibus vivitur tunc, & etiam mori-
bus temporum. vid. lib. IV. 816. v. 111,&
alibi.
112. Exftruet] Exftruit multi, quod
Cortius praetulit. exftruat fex. quod verum:
eft enim pro exftruere poffit, vel exftrueret
aetas, licet corruptior illa ipfa effet.
114. Nec fummis] Ignorare me fateor
quaenam fint, fumma marmora: nec Omni-
bo
}
PHARSALIAE LIB. X.
703
T
Divitias, craffumque trabes abfconderat aurum.
Nec fummis cruftata domus, fectisque nitebat
115 Marmoribus: ftabatque fibi non fegnis Achates,
Purpureusque lapis, totaque effufus in aula
Calcabatur Onyx: hebenus Mareotica vaftos
Non operit poftes, fed ftat pro robore vili
Auxi-
fed ftabat ibi notavit Heinfius; ipfe legebat;
ftabat praefignis. Sed poftea, non fegnis expo-
nit non vilis, non obtufi coloris, quod ve-
rum. fegnis enim proprie, fine igne, notante
Servio ad Virg. 1. Aen. 423. hinc fegnes ftel-
lae Claudian, in Phoenice 37. & fegnes radii,
de quibus vide ad Nemef. Cyneg. 211. va-
rie vide verfantem haec Gujefum. illud vero
fibi incommode ponitur. nam effe per fe, ſo-
lidum, non infertum aliis, ut Micyllus, vix
puto. Si ftabatque illic liceret legere, clarior
effet fenfus. per ftabat vero puto indicari, de
columnis agi, quae ftant ; ut mox
calcabatur, pavimenta notant. vid. Salmaſ.
Exerc. Plin. p. 394. ubi & de Porphyretico
marmore, ut & pag. 848. quae purpura Sta-
1. Silv. v. 37. dicitur.
boni, explicatio probatur de fuperficie mar-
moris, licet ea loco Senecae ab Oudendor-
pio adlato poffet defendi, ubi tenues craftae
dicuntur: nee hypallage placet, ut effet,
fumma domus crutata marmoribus ; nam de
lacunari jam egit, defcendit vero nunc ad
parietes, columnas, & pavimenta. latere pu-
to aliud epitheton, fed nihil fuccurrit. Pof-
fet quidem legi, nec folidis, ut fectilibus op-
ponantur. fed quia hoc non fatis cruftatis
convenit, malo exfpectare ab aliis medici-
nam. Mofantus Briofius explicat fummis,
fubintellecto tantum, non folum marmoreo
opere, aut cruftris marmoreis fulgebat, fed
vero tota erat marmorea: non male puto,
quantum ad fenfum, fed fumma ita dici mar-
mora probari vellem. forte duo genera, teftio
Sellata & fectilia expreffit, ut ea Sueton. Cae-
far. XLVI. diftinguit, ubi videndus Cafau-
bonus. qui teffellata ex laminis marmoreis
fuiffe docet. quare poffet audacior me lege-
re, nec lamnis; ut & Horatius pro lamina
dixit lamnam. & Val. Fl. 1. 123. & Se-
nec. Agamemn. 855. ubi vide Delrium. &
eam vocem Livio ex MSS. reddidit Grono-
vius lib. xx111. 19. & Plinio multis locis.
vid. eum ad lib. XXI. 2. nec Poëtis folum
moris fuiffe eam vocem contrahere, docuit
Cl. Drakenb. ad d. 1. Livii. quare quum
verofimile videatur non intellectam vocem
librarios corrupiffe, fere jam inducor ita
fcripfiffe Lucanum, & maxime loco etiam
Senecae, ubi lamina graciliores cruftae occur-
runt: non ergo ex his cruftis & laminis, fed
ex folido omnia & pretiofo lapide fuiffe nar-
rat Poëta. fcrutata Richel, criftata Oifel.con-
ftructa MS. Cortii. fectisve Turrian,
215. Stabatque fibi] Scaligerum legiffe,
onyx
[16. Totaque] Tantaque Turrian. ſed Schol.
Horat. ad Iv. Od. 12. totaque habet. Meroe-
tica vel Meroitica Salmaf. Exerc. p. 387. &
1030. v. infr. 303. Mareotida Turr.
118. Robare vili] Nili multi Codd. &
editi nonnulli. male. ita vile acer Ovid. I.
Amor. x1. 28. ſubſtat pro robore vili MS.
Cortii. vult, poftes ex folida ebeno, loco
roboris, factos, quum alii tantum induce-
rent ligno tam pretiofo
rent ligno tam pretiofo, fecto in tabellas
tenues. hic vero non erat ornatus erat au-
xilium, id eft, fulcrum, ut poftes januarum
funt. vile eft idem quod vulgare, omnibus
propter non magnum pretium parabile. ita
vile Sabinum apud Horat. 1. Od. 20. expli
cuimus contra Rofallium, qui verterat, me-
chant vin. vid. Hiftor. Critic. reipub. literar
tom. x11. fect. 6.
120. Et fuffixa]. Codices noftri, Cortii
& aliorum admodum variant: ſufficta, Jub-
fulta,fubnixa, effigiata. Heinfius, ex Gronovii
feng
704
M. ANNA EI LUCANI
Auxilium, non forma domus. ebur atria veftit,
120Et fuffixa manu foribus teftudinis Indae
Terga fedent, crebro maculas diftin&ta Zmaragdo.
Fulget gemma toris, & Jafpide fulva fupellex:
Strata micant: Tyrio quorum pars maxima fuco
Cocta diu, virus non uno duxit aheno;
125 Pars auro plumata nitet; pars ignea cocco,
Ut mos eft Phariis mifcendi licia telis.
Tum famulae numerus turbae, populusque miniſter,
Difcolor hos fanguis, alios diftinxerat aetas:
Haec Libycos, pars tam flavos gerit altera crines,
130Ut nullis Caefar Rheni fe dicat in arvis
Tam rutilas vidiffe eomas.
fententia in Diatr. Stat. p. 59. fuffecta pro-
babat, ut apud Ciceron. in Hortenfio, fuffi-
cere lanam medicamentis, ut & Cortius. ne-
fcio an non fubfecta; id eft, teftudinis terga
in laminas tenuiffimas manu, id eft, ab ope-
ris & artificibus, fubfecari folita: certe puto,
nihil de tingenda teftudine cogitandum, vide
Plin. 1x. 11. Testudinum putamina fecare in
laminas, lectosque inftituit. dein, Indae eft
in emendatis Servii ad 11. Georg 463. codi-
cibus. Indi in corruptis. crebratres. maculis
duo. zmaragdes Voil.
122. Fulget gemma toro] Toros Voffian.
fulcit gemma toros Rottend. tert. & quartus
pro var. lect. quod Heinfio, Oudendorpio
& Cortio placuit. Sed fequentia, micant,
nitet vulgatam confirmant. mox jafpide
fulta Hamb. pr. a m. fec. ſtat jafpide fulta,
vel culta, Heinfius. quem vid. 1. Adverf.s.
& 19. ut per fupellectilem intelligat abacum
vel minifterium, ubi vafa & alia expofita e-
rant, conferre haec debes cum Statio lib. 1.
Theb. 517. & confulere Barthii notas.
123. Strata micant] Verfus ille fpurius
eft in decem noftris: & in hoc variant noftri
codices. fere ut Oudendorpiani, & alio-
rum. vero proxima videtur lectio mihi haec
effe,
pars fanguinis ufti
Tor-
Strata micant, Tyrio quorum pars maxima·
fuco
Cocta diu.
micant eft nitent, fulgent, ut proprium hoc
Tyrio colori, ut in loco Valer. Fl. 11.342.
ab Oudendorpio adducto. Heinfius,
Stat Fafpide culta ſupellex:
Strata micant: Tyrio lentum pars maxima
fuco
Cocta diu virus &c.
quorum ex gloffemate irrepfiffe credebat. cu-
jus quatuor codices.cocco Putean. pro non uno
erat, nocno diduxit aeno in Thuan. fec, non
uno traxit S. Germ. bis coctam purpuram
intelligit, dibapham. fupellex ftrata toris, non
placet, quia nefcio fupellectilis nomine ve-
ftem ftragulat nominari, nifi admodum im-
proprie & duriter.
126. Phariis telis] Tyriis Thuan. fec. co-
gitabam aliquando, velis legendum, ut vela
five tapetia Alexandrina intelligat, de quibus
Heinf. ad Claudian. 1. in Eutrop. 357. fed
& ibi ille, Niliacis telis, pro velis mavult
& licia melius telis, quam velis refpon-
dent.
127: Func famulae] Heinfius, ftat famulae,
quod fubintelligit Gujetus, vel ftat legi vult.
128.
1
PHARSALIAE LIB. X.
705
Torta caput, refugosque gerens a fronte capillos.
Nec non infelix ferro mollita juventus,
Atque exfecta virum. ftat contra fortior aetas,
135 Vix ulla fuſcante tamen lanugine malas.
Difcubuere illic reges, majorque poteftas
Caefar: & immodice formam fucata nocentem
Nec fceptris contenta fuis, nec fratre marito,
Plena maris rubri fpoliis, colloque, comisque
140 Divitias Cleopatra gerit, cultuque laborat.
Candida Sidonio perlucent pectora filo,
Quod Nilotis acus compreflum pectine Serum
Solvit, & extenfo laxavit ftamina velo.
Dentibus hic niveis, fectos Atlantide filva
128. Hos fanguis] Explicant quidam de
gente, & populo diverfo, ut paffim, fan-
guis Romanus &c. lib. 1x. 737. Juvenis Tyr-
rheni fanguinis. Sed Menagius, in Etymol.
Ling. Gallicae in voce fang, capit de colo-
re, ut Aethiopes mox, ſanguinis ufti. O-
viď. 11. Met. 235.
Sanguine tunc credunt in corpora fumma vo-
cato,
Aethiopum populos nigrum traxiffe colorem.
& huc facit locus Senecae ab Oudendorpio
laudatus.
130. Ut nullas] Ut nullis plurimi. Nilife
Rottend. tert. a m. fec. in undis idem & Oi-
fel. quod etiam defendi poffet. v. lib. 1. 381.
Brouckh. ad Tibull. 1. VI. 8. in oris, ma-
le. fed & Virg. s. 183. qui funt Strimonis in
arvis. unde vulgata fatis firmari poteft. apud
Suet. Aug. xxi. legitur: Ubios &c. tradu
xit in Galliam, atque in proximis Rheno a-
gris collocavit. ubi in MSS. Pinelli legi Rhe-
ni docet Schefferus, & de eo amplius cogi
tandum ait, tom. ix. Obferv. Mifc. Crit.
pag. 337. Renifae fe, & Phaeniffae dicat, cum
gl. Didonis MSS. Cortii, tam nitidas Rott.
tert. & Richel.
132. Refugos] V. Cort. ad Plin. 111.
Ep. 7.
..
Im-
135. Vix ulla] Vix nulla Rott. pr. fufcata
Turr. vid. Markland. ad Stat. 111. Silv. IV.
65. & ita mox, formam fuſcata tres, ubi fa-
ciem marg. Hort. fed repetitum ex vf. 61.
difcubuere illic plurimi.
139. Rubri] Rubei Voff. mox, praelucent
Ed. Gryph.
142. Pectine Serum] Pectine ferro Hamb.
pr. pro compreſſum Heinfius, percuffum, quod
Cortius & Oudendorpius receperunt, nec
mihi difpliceret, fi plures uno codice addi-
cerent. fed compreffum poteft capi de ftami-
ne per fubtemen denfato, quod folvebant,
quae acu pingunt vela, & ita ftamina laxabant,
dum varias figuras inferunt; quod dum fa-
ciunt expandunt & extendunt velum.
143. Extenfo] Expanfo Turr. Salmafius
ad Tertull. de Pall. p. 204. videtur legiffe,
expanfa tela, ut Heinfius notavit. ut contra
Stat. 11. Silv.1.130. angufta telas artare lacer-
na. Expenfo Rott. tert. & Hamb. pr. extento
Rott. fec. ex denfo Thuan pr. a m. fec.
144. Hic niveis] Hinc tres Cortii. fic u-
nus. fectos plurimi. Markland. ad Stat. 11.
Silv. 1. 215. caefosque, fola libidine corri-
gendi, reponi valt. Sed an non fecta abies,
Virgil. 11. Aen. 16. ex filvis vel montibus
V v v v
ni-
706
M. ANNA EI LUCANI
145Impofuere orbes; quales ad Caefaris ora
Nec capto venere Juba. prò caecus, & amens
Ambitione furor, civilia bella gerenti
Divitias aperire fuas, incendere mentem
Hofpitis armati. non fit licet ille nefando
150 Marte paratus opes mundi quaefiſſe ruina :
Pone duces prifcos, & nomina pauperis aevi,
Fabricios, Curiosque graves: hîc ille recumbat
Sordidus Hetrufcis abductus Conful aratris,
Optabit patriae talem duxiffe triumphum.
nimirum ? & ita Ovid. v. Epift. 41. ubi utrum
que, caefa abies, fectaeque trabes.
146. Nec capto] Non legi Jubam veniſſe
in manus Caefaris, qui mutuis cum Petrejo.
vulneribus occubuit. quare vel caefo, vel vi-
Eto, vel rapto praeftaret.
148. Mentem] Mentes Rott. fec. nam fcit
Rottend, tert. a m. fec. non fit ille, non fic
licet, nam fi licet, nam fit licet MSS. Cort.
qui, non fit licet ille praefert ad Plin. v. Ep.
15. ipfe nefanda Turr. ruinam Richel. fed
vox illa ruina mihi ſuſpecta eft, & videtur
repetita ex lib. I. 150. quare forte fcripferit,
rapina, fenfu optimo; Caefar non paratus
erat fibi illas opes rapere, fed tamen poterat
tangi cupiditate illas in triumpho Populo Ro.
oftendendi, ita hae voces in MSS. variantur
fupr. 111. 167. & 18. 40. vid. ad Val. Fl.
1v. 103. dubium autem eft mundi opes, an
ruina mundi, quod, fi vulgata placet, prae-
ferrem; i rapina, alterum, ut vf, 169. vid.
ad Claudian. 1. in Rufin 194.
151. Prifcos] Primos Turr. vid. lib. VIII.
834. mox, hinc ille Thuan. fec. recumbet
Richel, recumbit S. Germ. fordibus Berſm.
unus. ex Tufcis unus Oudendorp. Etruncis
Turr. latet aliquid: adductus tres.
154. Optabit Optavit multi.optaret, opta-
rit MSS. Cortii, ultimum probat Heinfius.
155. Epulas] Per appofitionem capien-
dum epulis, quod, pro quodcumque.
156. Nilusque] Vir doctus apud Cort. li
In-
tusque, male. & pifces marinos, & fluviatiles
intelligit.
157. Toto] Tanto Turr. vid. lib. v. 686.
non mandata Hamb. fec. Aegyptos Rott. fec.
& mos, Crystallos Hamb. pr. gemmaque ca-
paci MS. Cortii, accepere Hamb. pr. & Ri-
chel. fed mox fequitur idem verbum.
159. Pofuere] Pofuere pro adpofuere, vul-
gatum, & ad Ovidium faepe ab Heinfio (vid.
ad 1. Act. 229.) illuftratum, de quo fe hic
dixiffe Cortius ad Plin. 11. Epiſt. 6. profi-
tetur.
161. Sed non Mareotidos uvae) De Ma-
reotico vino fat multa viri do&ti congeffe-
runt. Senfus autem hic obfcurior: forte vo-
luit Lucanus Cleopatram non dediffe vinum
in Aegypto natum: hoc enim, licet opti-
mum, tamen quia facile erat paratu & do-
mefticum, vile habebatur. quare peregrinum
Caefari Romano, & adfueto Italicis vinis,
ut Falerno, hoc dedit, fed quod vetuftatem
fubito contraxerat calore folis Aegyptiaci;
ut Romani folebant fumo vetuftatem vino
conciliare, & ita poft multos aeftus Oudendor
pius cepit. Heinfius nec paucis volebat. Hor-
tenfius Falernum capit non proprie, fed in
genere de vino generofo. forte etiam Aegy-
ptii Falernas vites tranftulerant in Mareoti-
cam regionem, quae ibi vinum generofius
ipfo Italico, & quod paucioribus annis fe-
nium contrahebat, producebant. nam dicit
non fuiffe, uvae Marcoticae, fed nobile Fa-
ler-
PHARSALIAE LIB. X.
707
155 Infudere epulas auro, quod terra, quod aër,
Quod pelagus, Nilusque dedit, quod luxus inani
Ambitione furens toto quaefivit in orbe,
Non mandante fame. multas volucresque ferasque
Aegypti pofuere Deos: manibusque miniftrat
160 Niliacas cryftallus aquas: gemmaeque capaces
Excepere merum, fed non Mareotidos uvae
Nobile fed paucis fenium cui contulit annis
Indomitum Meroë cogens fpumare Falernum.
Accipiunt fertas nardo florente coronas,
lernum, cui Meroe contulit fenium. fic ho-
die vites e Germania etiam in Franciam trans-
ferre confueverunt, & ex aliis regionibus in
alias. cogens indomitum, id eſt, diu & vehe.
menter effervefcens, ſpumare, id eft, defer-
vefcere, & defpumare, ut tranquillum & li-
quidum fiat. Barth. ad Stat. 11. Theb. 84.
gloffam fui codicis indomitum referre, ait, ad
fingularem aquae commoderationem, fed an
bene, fe nefcire addit. quia vero verbum
Spamare dicitur & de vino doliis condito &
fervefcenti, ut Propert. 111. XV. 17.
Dummodo purpureo ſpument mihi dolia mu-
fo.
& alibi. & praererea fpumare etiam, quum
infufum calici eft, ut idem 11. XXV. 40.
Largius effufo madeat tibi menſa Falerno,
Spumet & aurato mollius in calice.
hic etiam ultimo fenfu poffet capi; licet mihi
prior magis placeat. Meroes erat in Hamb.
pr. v. infr.
infr. 237.
164. Sertas] Noſtri nihil variant, fed in
MSS. Cortii feptas, feftas, fectas legitur.
certas edd. quaedam dant. fed fertae coronae
recte dicuntur. vid. Heinf. ad Ovid. 1v. Trift.
11. 56. eleganter vero addit, & numquam fu-
giente rofa, quod Scholiaftes explicat, quia
omni anni tempore procreatur, cui videtur
confentire Lutatius ad Stat. 111. Theb. 527.
rationem dat, quia in Aegypto numquam
frigus eft, quod quidem tolerari poteft, fed
non exprimit vim verbi fugientis, quod pro-
Et
prietate quadam dicitur de frugibus, plantis,
pomis, &c. quae amittunt vim, odorem,
&, ut mox addit, quibus aura evanefcit.
quod Franci noſtri dicere folent de colori-
bus evanidis, de hominibus exttin&ti floris
& viribus defectis, &c. paſſé: nam ita de
cinnamis Stat. vi. Theb. 61. ab antiquo du-
rantia cinnama Belo, ubi Lutatius, ut in Ed.
Lindenbrogii, notat, non bene dicit duran-
tia, conftat enim cinnama fugere; fed in An-
tiquis Editt. legitur tantum, durantia, quod
Cinnamum odorem fuum longo tempore non a-
mittit,& hinc Lucani locus adducitur. Bar-
thius non videtur intellexiffe vim verbi fuge-
re, qui ex Scholiafte & Lutatio, ut ait, le-
git, fugare putredinem. fed puto ex fequen-
tibus legendum, conftat cinnama non fugere,
id eft, odorem diu fervare. de odore Cinna-
mi vid. Salmaf. Exer. Plin. p. 922. & feq.
hinc patet non fugientem rofam effe expli-
candam, recentem, fragrantiflimam, non
flaccidam & inodoram. & ita idem dicit
quod Virgilius de Paphio templo, quod
fertis recentibus halat, 1. Aen. 417. ubi
Servius etiam hunc Lucani locum adducit.
Seneca vero Epift. x11 eodem fenfu dixit
Gratiffima poma funt, quum fugiunt. id eft,
mollia effe' incipiunt, & in putredinem in-
clinant. Cicero etiam 111. de Offic. 23. fu-
giens vinum vocat, cujus vis brevi tempore
exolefcit. ubi vide notas doctorum virorum.
165.
V v v v 2
708
M. ANNA EI LUCANI
165Et numquam fugiente rofa: multumque madenti
Infudere comae, quod nondum evanuit aura,
Cinnamon, externa nec perdidit aëra terra:
Advectumque recens vicinae meffis Amomum.
Difcit opes Caeſar ſpoliati perdere mundi,
170Et geffiffe pudet genero cum paupere bellum,
Et cauffas Martis Phariis cum gentibus optat.
Poftquam epulis, Bacchoque modum laffata voluptas
Impofuit, longis Caefar producere noctem
Inchoat adloquiis: fummaque in fede jacentem
165. Madenti] Madentes Rott. fec. a m.
fec mox, qui nondum Hamb. fec. a m. fec.
& ita antiq. Edd. Lutatii. Heinfius legebat,
cui, forte fcriptum fuit quoi, ut faepe.
167. Externae] Externa terra feptem. re-
&e. tranflatum ex fua, ubi nafcitur, terra,
in externam nondum perdiderat aëra, id eft,
odorem, & auram nativam. fic aër pro odo-
re lib. IV. 438.
168. Advectumque] Avectumque Rott. tert.
& Hamb. pr. adductumque unus Oud. vid.
lib. v1. 85. & 442. ubi fimiliter variant, ut
folent etiam alibi librarii. vid. Caefar. 1. B.
C. 23. & ad Suet. Grammar. cap. xx. Amo-
mum quidem advectum aliunde, fed tamen
intellige non vetus, fed ex loci proximi mef-
fe recens. Amomon Hamb. fec. apud Servium
ad 111. Ecl. 89. MSS. plures habent, plenae
meſſis amomum.
169. Difcit] Ducit Rott. fec. fpernere MS.
Cortii, quod ille non fpernit. fed perdere eſt
inutiliter & inani ambitione & luxu profun-
dere. fic perdere talentum Terent. Heaut. 111.
1. 65. & profundat, pereat, perdat Adel. 1.
11. 54. & ita alii. cauffarn Phariis Martis
multi. Marti malebat Oudendorpius, fed fic
dubium foret, an Mars deus, an bellum effet:
aliter utrumque dici, & variare fere femper
codices vidimus ad Ovid. 11. Ep. 148. 11.
Amor. VI. 51. & alibi. vide & Cl. Drak, ad
Liv. iv. 17. & Serv. ad Virgil. tv. Aen. 290.
172. Poftquam epulis] Ut oftentaret Poë-
Lini-
ta rerum Aegyptiacarum & naturalium fcien-
tiam, inepte, meo judicio, hic colloquium
Caefaris cum Achoreo interjicit, & in eo tot
verfus confumit, quum magis decuiffet, Cae-
farem amore recenti Cleopatrae inflamma-
tum & vino epulis que exhilaratum, (ut vf.396.
Plenum epulis madidumque mero, venerique
paratum.)
fermones amatorios mutaffe cum Cleopatra
fingere, & a menfa in thalamos deducere, &
Achillam tunc confilia opprimendi Caeſa-
rem in ipfo lecto Cleopatrac agitaffe, nobis
narraffe. Sed laffum & exhauftum forte prio-
ris no&tis voluptate Caefarem, nunc len-
tum & frigidum amatorem, & putide curio-
fum maluit indicare. Sed Nofter faepius
Scholafticum, quam Poëtam fe probare vo-
luit. non ita Virgilius nobis convivantes Ae-
neam & Didonem defcribit; fed cithara fua
Jopam inducit canentem,
errantem lunam folisque labores
Unde hominum genus &c.
in fine convivii & libri primi: & vario fer-
mone in multam noctem Dido trahebat, &
bibebat amorem,
bibebat amorem, & quae ibi plura ex deco-
ro. nec Dido, nifi expugnata a Venere, Cu-
pidine, & Junone, & poft longam cuncta-
tionem & certamen inter pudicitiam & Ae-
neae hofpitis amorem, tandem ab Anna fo-
rore perfuafa, ipfis demum deabus paranym-
phis quafi, deducitur in thalamos. hic Cleo-
patra, impudentiffima meretrix, & fimilis
iftius
HARSALIAE LI B. X.
709
175Linigerum placidis compellat Achorea dictis:
O facris devote fenex, quodque arguit aetas,
Non neglecte Deis, Phariae primordia gentis,
Terrarumque fitus, vulgique ediffere mores,
Et ritus, formasque Deûm: quodcumque vetuftis
180Infcriptum eft adytis profer, nofcique volentes
Prode Deos. fi Cecropium fua facra Platonem
Majores docuere tui: quis dignior umquam
Hoc fuit auditu, mundique capacior hofpes?
Fama quidem generi Pharias me duxit ad urbes,
iftius Cleofidis apud Juft. x11. 7. quae fcor-
tum regium dicitur, primo conventu, ut vul-
garis mulier, rogat noctem & obtinet, &
deinde epulis excipit amatorem, ut laffum
reficeret. fic catulos canibus fimiles.
171. Voluptas] Juventus Thuan, fec. am.
pr.compofuit Hamb. pr. male: fic Manil, 1.96.
nec prius impofuit rebus finemque modumque.
ubi alii, manumque. quod temere fecutus Bent-
lejus. nam notum illud Horatii 1. Sat. 1. 106.
Eft modus in rebus, funt certi denique fines.
Nofter 11. 381. fervare modum finemque te-
nere, & ita paffim. imponere vero, ut fupr.
vf. 42. ponere, verbum in hac re familiare ve
teribus. Livius IV. 24. Maximam eſſe liber-
tatis cuftodiam, fi magna imperia diuturna non
effent, & temporis modus imponeretur, quibus
juris imponi non poffet. & mox, depofito fuo
magiftratu, modo aliorum magiftratui impofi-
to, fine alteri.
175. Linigerum] Lanigerum omnes fere.
vid. ad Ovid. 11. Amor. 11. 28. & 1. Art.
77. Longaevum Rott. pr. a m. pr. mox
quodque adfuit aetas MS. Cortii.
2
179. Formasque] Heinf. volebat, formae-
que Deum quodcumque. infcriptum eft Rot-
tend. pr. eadem varietas apud Claudian. 1.
in Rufin. 342. ubi vide Heinf. & ita variant
faepe codices in fcribere & fculpere. vid. ad
Ovid. xiv. Epift. 128. & videntur facilius
librarii fcribere mutaffe in fculpere. quia cre-
debant fcribere & infcribere tantum in ufu ef-
Sed
fe de chartis vel membranis, non de mar-
more aut metallis. ideoque hic praeferrem,
infcriptum eft, quod de omni fcriptura poteft
capi, nec vero fimile eft, in adytis tantum
infculpta fuiffe, fed & in libris infcripta ar-
cana religionis.
181.Suafacra] Sua rura Turr.& hoc pro jura
credebat Heinfius fcriptum. docuere Platonem
majores fua facra tui Thuan. quart. Platuna
etiam Cortii cod. ita Babylona Notter VIII.
300. & Claudianus & alii, etiam Propert.
111. 1X. 21. Parmenona Curt. 111. X II I. 2.
vid. Steph. de abufu L. Graece pag. 32. fed
major pars librorum Platonem habet.
183. Hoc fuit auditu] Rarior & infolen-
tior loquendi modus, pro quis dignior, qui
ex te hoc audiat: ut Caefar de fe loquatur,
quemadmodum interpretes capiunt : vel fi
Platonem intelligat, quis dignior ex veftris
Prophetis & Sapientibus fuit Platone, qui
haec acciperet: at de Caefare fit, hoc auditu, a
nominativo, hic auditus, pro difciplina, quam
audiendo Achorea addifceret, ut auditores dif
cipuli dicuntur. Nam praecedens fi requirit,
ut de Caefare capiamus. qui jactantior fin-
gitur, & fe ipfi Platoni anteponens, & fe
digniorem Platone, qui haec arcana di-
fceret, adfirmans. modeltius de fe loqui in-
cipit verfu fequente, quo removet a fe prae-
judicatam opinionem, qua femper in bellis &
armis verfatus, vulgo credebatur alienior ab
omni religione, & a rerum naturalium no-
V v v v 3
titia.
710
M. ANNA EI LUCANI
185Sed tamen & veftri: media inter proelia ſemper
Stellarum, coelique plagis, Superisque vacavi,
Nec meus Eudoxi vincetur faftibus annus.
Sed quum tanta meo vivat fub pectore virtus,
Tantus amor veri, nihil eft quod nofcere malim,
190 Quam fluvii cauffas per fecula tanta latentes,
Ignotumque caput : fpes fit mihi certa videndi
Niliacos fontes; bellum civile relinquam.
Finierat, contraque facer fic orfus Achoreus.
Fas mihi magnorum Caefar fecreta parentum
195Prodere, ad hoc aevi populis ignota profanis.
Sit pietas aliis, miracula tanta filere:
Aft ego coelicolis gratum reor, ire per omnes
Hoc opus, & facras populis notefcere leges.
Sideribus, quae fola fugam moderantur Olympi,
200Occuruntque polo, diverfa potentia prima
titia. potuiffet dicere, quis dignior umquam
hoc audire fuit. Sed forte fcripferit, hoc fuit
auditor. id eſt, difcipulus, ut hoc dentins,
in fe digitum intendens, dixerit. Waddelius
Animad. Crit. p. 157. videtur de Platone
cepiffe. Sed puto idem dicere Caefarem act
fi dixiffet, quis hofpes, peregrinus ad vos,
mundi arcana difcendi capacior me, umquam
in Aegyptum venit. quod probat ex ftudio
Aftronomiae a fe cultae, ut ita non plane
imperitum, fed paratum ad myfteria difcenda
fe effe dicat.
186. Superifque] Curisque Turrianus, &
duo Cortii & alii. an pro aftrorum ſtudio ?
ut ita cura Babylonia & Affyria lib. V1. 429.
ubi vide. vix tamen hic admitterem.
187. Nec] Neu Hamb. pr. faftis vincetur
& Turr. vincetur fafcibus S. Germ, fe in mes
lius correcturum faftos & anni rationem ini-
rurum accuratius ipfo Eudoxo jactat: qua-
fi jam tum id mente agitaret: & hoc ineptum
& captatum a Poëta futili & garrulo. nam
Mun-
Suetonius cap. XL. poft bella compofita de-
mum, eum corverfum ad reipub, ſtatum or-
dinandum, faftos correxiffe ait.
189. Amor veri, nihil eft ] Amor nibil eft
veri Voffian, amor belli Rott. fec. quod difce-
re Rottend, tert. qualis varietas & lib. 1 x. 761.
mallem Thuan. pr. & Rottend. pr. fi codi-
ces juvarent, malim legere,
Sed quum, quanta meo vivat fub pectore
virtus,
Tantus amor veri:
imitatur hic Virgilium, qui de Didone Iv.
67. dixit,
tacitum vivit fub pectore vulnus.
& lib. v. 755.
bello vivida virtus.
vid. Gronov. ad Senec. de Clement. 11.2.
190. Tanta] Cuncta Rott. tert. & duo
Cortii. latentis fere omnes, ut cum fluviijun-
gatur, vel pro latentes. parum refert.
191. Spes fit] Spes fi S. Germ. ut fupr.
vf. 95. videndi illuftratum ad Nemef. Cyneg.
vf. 68.
194.
PHARSALIAE LIB. X.
711
Mundi lege data eft. Sol tempora dividit anni,
Mutat nocte diem, radiisque potentibus aftra
Ire vetat, curfusque vagos ftatione moratur.
Luna fuis vicibus Tethyn, terrenaque mifcet.
205 Frigida Saturno glacies, & zona nivalis
Ceffit. habet ventos, incertaque fulmina Mavors;
Sub Fove temperies, & numquam turbidus aër.
At fecunda Venus cunctarum femina rerum
Poffidet. immenfae Cyllenius arbiter undae eft.
210Hunc ubi pars coeli tenuit, qua mixta Leonis
Sidera funt Cancro, rapidos qua Sirius ignes
Exferit, & varii mutator circulus anni
Aegoceron, Cancrumque tenet, cui fubdita Nili
Ora latent: quae quum dominus percuffit aquarum
215Igne fuperjecto, tunc Nilus fonte foluto
Exit, ut Oceanus lunaribus incrementis
>
194. Secreta parentum prodere] Secreta
Deorum MS. Cortii, credebat librarius, Deos
magnos potius vocandos quam priores
Aegyptios, qui ante Achorea facris prae-
fuerant. edere novem. utrumque habet quo
fe defendat, & faepe haec verba commutari
videbis ad Ovid. v. Met. 517. & alibi. de va
tibus etiam utroque verbo uti veteres nota-
vi ad Lactant. Årgum. in Ovidii Met. v.
fab, 1. adhuc tres.
197. Caelicolis] Caelicolas omnes fere li
brì, opus hoc explica, mundi & Naturae, cu-
jus notitiam omnes habere, gratum Diis di-
cit. v. Markl. ad Stat. v. Silv. 111, 100. ire
illuftravit Barth, ad Stat. VIII. Theb. 172.
199. Fugam] id eft, celerem curfum, mo-
tum, ut centies. fideribus, quaecumque fu-
gam Prifcianus
201. Aevi] Anni feptem. orbis Thuan.
tert. a mec. MS. Cort. equi, unde ille,
dividit déqua. &, mutat nocte dies.
202. Potentibus] Ita potentia folis Virg. 1.
Fuf-
Georg. 92. fed praecedit paullo ante poten-
tia. Si Lucanus non effet, aliud hic epi-
theton requirerem. apud eumdem Virg. 11.
Georg. 373. pro folemque potentem, in uno
codice reperi, tepentem, fed ut ibi non pro-
bavi, ita nec hic. Heinfius etiam notat ad
Silium v1. 99. in Statio lib. 111. Theb.
399. fimilem diverfitatem. maneat ergo po-
tentibus.
206. Incertaque] Intentaque Richel. flu-
mina quatuor. numina, flamina & Alumina
MSS. Cortii.
207. Turbidus] Fervidus Hamb. fec. &
fecunda Oifel.
209. Cyllenius] Vid. Barth. ad Stat. 1.
Theb. 305.
?
muta-
211. Rabidos] Cupidos pluritni. rapidus
Thuan. pr. & Rott pr. tepidos Thuan. quart.
rapido Rott. fec. ignis Richel. mox
tus Oifel. a m. pr. mutatur tres. ubi Hein.
fius corrigebat, metator. dein, Aegocerum
Thuan. fec.
alj.
712
M. ANNA EI LUCANI
Fuffus adeft: auctusque fuos non ante coartat,
Quam nox aeftivas a Sole receperit horas.
Vana fides veterum, Nilo, quod crefcat in arva,
220 Aethiopum prodeffe nives. non Arctos in illis
Montibus, aut Boreas. teftis tibi fole peruſti
Ipfe color populi, calidique vaporibus Auftri.
Adde, quod omne caput fluvii, quodcumque foluta
Praecipitat glacies, ingreflo vere tumefcit
225 Prima tabe nivis: Nilus neque fufcitat undas
Ante Canis radios, nec ripis adligat amnem
Ante parem nocti, Libra fub judice, Phoebum.
Inde etiam leges aliarum nefcit aquarum:
Nec tumet hibernus, quum longe fole remoto
215. Fonte foluto] Id eft, omnes aquas ef-
fundens, ita Stat. 1x. Theb. 635. Fletum fo-
latum dixit.
216. Exit] Crefcit Voffian. fed exire et-
iam proprie dici fluvios, quum abundant ex-
tra ripas, docet Serv. ad Virg. 1. Georg. 116.
& 11. Aen. 497. fed vit. Aen. 75. de fca-
turigine & fonte debet illud verbum, non de
fuperfuſione, capi. & ita apud Claud. Conf.
Manl. 232.
Lene fuit Nilus, fed cunctis amnibus exit
Utilior, nullas confeſſus murmure vires.
ita in duobus codicibus invenit Heinfius,
pro exftat, quod vulgo circumfertur. quod
nihili eft. infr. vf.231. iterum exit occurrit.
& Oceanus Richel. ut omittit Sixii. juffus
illuftravit hic Cortius, ut teftatur ad Plin.
VII. Ep. 15. §. 19.
218. A fole] Ab fole Thuan. pr. receperat
Sixii. igner Thuan. quart. undas Turr. & Oi-
fel. mox, quod omnes noftri; eft pro quia.
vid. v111. 865. Ovid. xv111. Epift. 173-
Quid mibi, quod lato non feparor aequore,
prodeft?
& ita paffim. in arvo Rott. pr.
Offi-
male: nives enim in montibus haerent. Ovid.
111. Amor. v1.7.
Nunc ruis appofito nivibus de monte folutis.
& VII. Met. 555. Torrens nivibus de monte
folutis. vid. Caef. B. C. 1. 48. motibus MS.
Cortii, non arctus Thuan. tert.
221. Teftis tibi] Teftis fibi magna codi-
cum pars: v. infr. 310. ubi fimilis diverfitas:
calor populi Richel. calor p. calidisque Hein-
fius, & ita duo Oudendorpii. mox, quod-
cumque folutas MS. Cortii. prima labe qua-
tuor, male. vid. Gronov. & Drakenb. ad
Liv. X81. 36. ubi eadem varietas, ut obſer-
vavit & Oudendorpius.
227. Parem nocti] Noctis Richel. & a m.
fec. Rott. par enim genitivo jungi vidimus
ad Petron cap. xct1. alio fenfu infr. 382.
par hujus erat, mox unde etiam Cortius.
eleganter vero dicit, nec ripis adligat. un-
de vindicari poteft & corrigi fimul locus
Statii v. Silv. v. 62.
potius fugientia ripis
Flumina devincas.
ubi Boxhorn, in Epift. p. 88. legebat, fugien-
tia ripas Flumina detineas, vulgo, fugientia
221. Montibus] Finibus MS Cortii, fed ripas Flumina devincas. fine fenfu cominodo :
Ram
PHARSALIAE LIB. X.
713
{
230Officiis caret unda fuis: dare juffus iniquo
Temperiem coelo, mediis aeftatibus exit,
Sub torrente plaga: neu terras diffipet ignis,
Nilus adeft mundo, contraque incenfa Leonis
Ora tumet: Gancroque fuam torrente Syenen,
235Imploratus adeft: nec campos liberat undis,
Donec in autumnum declinet Phoebus, & umbras
Extendat Meroë. quis cauffas reddere poffet?
Sic juffit Natura parens decurrere Nilum:
Sic opus eft mundo. Zephyros quoque vana vetuftas
240His adfcripfit aquis, quorum ftata tempora flatus,
Continuique dies, & in aëre longa poteftas:
Vel quod ab occiduo depellunt nubila coelo
nam non liquet, qua ratione dicat flumina
devincas fugientia ripas, exundantia Guje-
tus explicat. Sed funt rapida, celerrime
fluentia, ut fugax lympha Horat. 11. Od. 11.
& ita fugere & fuga paffim.
229. Hibernus Hiberno quatuor, quod
non potuit a librariis proficifci, qui ignora-
runt pro hieme, vel tempore hiberno, poni,
vid. ad Quinctil, x11. de Inft. Orat. cap. 8.
ita cotidiano Bentl. ad Terent. Heaut. IV. V
7. illuftravit. Serv. ad Virg. Iv. Georg. 100.
ubi verno & autumno MS, & Edd. prifcae.
tempore addiderunt inepte alii. Anni verno.
Amm. Marc. xv 10. & XVIII. 41. prima
verni temperie, ubi vide Valefii notas. &
Gronov. 111, obferv. 243. MS. Cortii, hi-
bernis, quod & defendi poffet. tic matutinis
fumtum butyrum Plin XXVIII. 12. fed info-
lentius tamen; fingulari frequentius. biber-
nas etiam poffet fervari : ut ita de hominibus,
locis & rebus, matutinus Aeneas, nocturnus
Cithaeron, & fimilia obvia. vid inf. vf. 373.
mox, dare viſus Thuan. quart. & S. Germ.
caret officiis recte Grotius explicat. ita faepe
munere Nili Aegyptus dicitur ferax, fine
pluviis, quod debet officiis Nili. nihili eft
·
Trans
illud, cavet, quod hoc fignificare, ut vir
do&tus Waddelius Animad, Critic. pag. 157.
contendit, non puto. ita contra adeffe mun-
do mox dicitur, quum officium praeftat.
232. Ne] Neu fere omnes.
234. Torrente] Exurente malebat Cor-
tius, quia fcilicet praeceffit, ſub torrente pla-
ga, ubi MS. Cort. torpente. Syenem plu-
rimi: adit Hamb. pr. nec corpus liberat Rott.
pr. extendit S. Germ. Meroes quinque, vid.
infr. 303. & fupr. 163. poffit multi codi-
ces.
238 Sic juffit] Si quis fit Voſſ. natura
potens tres. ut fupr. ix. 629. quidam codi-
ces. ubi vide. decurrere quatuor & Edd.
quaedam, & Cortius, pro difcurrere: utrum-
que defendi poteft. vid. lib, v11.224.
.240. Adfcripfit] Adfcribit Rot. fec. & Cor-
tios. flatu malebat Heinfius. continuitque
Rott, fec. in aëre fere omnes noftri, fic a-
pud Ovid XIV. Met 20. five aliquod regni
eft in carmine vid. & ad 1. Amor. 1. 5. fed
parum refert. vid. ad lib. 1. 66. mox, depel-
lunt nubila multi.
243. Fluvio ] Fluvios S. Germ. cogant
Rott, tert. incurrere Hamb. pr. & Torr.
XXX I
vid.
AN
714
M. ANNA EI LUCAN
Trans Noton, & fluvio cogunt incumbere nimbos:
Vel quod aquas toties rumpentis litora Nili
245 Adfiduo feriunt, coguntque refiftere, flatu.
Ille mora curfus, adverfique objice ponti
Aeftuat in campos. funt qui fpiramina tervis
Effe putent, magnosque cavae compagis hiatus.
Commeat hac penitus tacitis difcurfibus unda
250Frigore ab Arctoo medium revocata fub axem:
Quum Phoebus preffit Meroën, tellusque perufta
Illuc duxit aquas, trabitur Gangesque, Padusque,
Per tacitum mundi: tunc omnia flumina Nilus
Uno fonte vomens non uno gurgite perfert.
255 Rumor, ab Occeano, qui terras adligat omnes,
Exundante procul violentum erumpere Nilum,
Aequoreosque fales longo mitefcere tractu.
Nec non Oceano pafci Phoebumque polumque
Credimus: hunc, calidi tetigit quum brachia Cancri,
vid. lib. vi. 412. incumbere nubes Thuan.
fec.
244. Toties] Quoties S. Germ. adfiduo fe-
re omnes. flatu quinque. & hinc adfiduo fla.
tu Heinfius & Oudendorpius merito proba-
runt. Audiu quatuor, & Cortius hic, & eti-
am ad Plinii Iv. Ep. 30. & VIII, 17.
246. Adverfique] Averfique Thuan. fec.
obice faxi Rottend. fec. mora & obex fere
idem quod obftaculum; vid. Barth. ad Stat.
x. Theb. 190.
247. Spiramina] Spiracula Thuan. quart.
vid. Heinf. ad Virgil. v. Aen. ƒ69. & x.
291. ubi explicat illa, qua vala non fpirant,
ut legendum cenfuit. effe putant quatuor &
Cortius. vid. ad Sueton. Caef. LXXXVI. &
Tib. LXXII. & alibi. parum refert. vide
Cort, ad Plin. vII. Ep. xIx. §. 7. & xxx.
§. 2. telluris biatu Rottend. tert, ex glof
fa,
}
Sol
249. Hac penitus] Ac quinque. hang Rott.
tert, tactus Hamb. pr.
251. Quum] Dum Thuan. pr. & Rott.
tert. illic duxit Rottend. pr. Palufque S.
Germ.
254. Vomens] Movens Turr. a m. ſec, uno
flumine S. Germ. mox, terras qui Cortius,
ut hiatum iterum, nullo codice auctore, in-
ducat. quem confuetum vocat, fibi ſcili-
cet, ubique intrudere: non Lucano, quiab
illis fibi cavit. adligare illuftratum videbis
in notis ad Claudian. 11. in Rufin. 113.
257. Sales] In ufu effe hunc numerum
contra Servium ad 1. Aen. 35. ofendit Mo-
fantus Briofius in Epiftolis p. 346. aequoreos
Jales Richel,
258. Polumque] Polosque Hamb. pr. &
Richel. quod recepit Cortius. hac calidi
Thuan. quart. fidera cancri Thuan. ſec, di-
geret Turr, disgreget Serv. ad Virg. 1. Aen.
3
608.
PHARSALIAE LIB. X.
715
260 Sol rapit, atque undae plus, quam quod digerat aër,
Tollitur. boc noctes referunt, Niloque refundunt.
Aft ego, fi tantam jus eft mihi folvere litem,
Quafdam, Caefar, aquas poft mundi fera peracti
Secula, concuffis terrarum erumpere venis,
265 Non id agente Deo, quafdam compage fub ipfa
Cum toto coepiffe reor, quas ille creator,
*
Atque opifex rerum certo fub jure coërcet.
Quae tibi nofcendi Nilum, Romane, cupido eft,
Et Phariis, Perfisque fuit, Macetumque tyrannis:
270 Nullaque non aetas voluit conferre futuris
Notitiam: fed vincit adhuc natura latendi.
Summus Alexander regum, quos Memphis adorat,
Invidit Nilo, mifitque per ultima terrae
Aethiopum lectos: illos rubicunda peruſti
275Zona poli tenuit; Nilum vidêre calentem.
Venit ad occafum, mundique extrema Sefoftris,
608, in edit, R. Steph. & al. digerere etiam
pro dividere poni docet Cortius ad Plin. viit.
Ep. xx. §. 6. fed hic puto metaphoram effe
a cibis, qui fumpti digeruntur in corpore. fic
ubi plus aquae tollitur, quam aër poteſt ca-
pere & digerere, debet refundere. vidimus &
de hoc verbo ad lib. vr. 88.
261. Hoc noctes] Hac Thuan. pr. profun-
dunt Richel. refumunt Hamb. fec. fas eft
Voff, & Turrian. vid. lib. 1. 360.
263. Sera] Longa Rott. tert. mundi poft
Cort. peraci, id eft, conditi, perfecti, ut
ita faepe Suetonius hoc verbo utitur. vid. ad
Ovid. v. Epift. 41.
265. Non id agente.] Id deeft Thuan. fec.
nunc id Turr. Heinfius malebat, non agitan-
te, vel adigente Deo. quod firmari poffet Re-
gio codice, qui, non ad agente habet, mihi
placeret, nunc id agente; quia non ab initio
mundi id egit, fed nunc, quando concutit
Et
venas. & ita aliis opponuntur, quae cum
toto coeperunt: vel fi non legas, interpre-
tari debemus, illas fponte erumpere, alias
incepiffe cum toto, fed certis limitibus il-
las creatorem coërcere. eligat lector.
267. Opifex rerum] Ex Ovid. 1. Metam.79.
269. Haec ] Et fere omnes fcripti.
271. Latendi] Latentis Turrian. mox
quus quinque, per omnia terrae Thuan.quart.
Aethiopas Rott. pr. Aethiopum populos Turr.
peruftos MS. Cortii. ut fupr. vf. 222. per-
uftus populus fole, & 1v. 679. peruftus Gara-
mas: fed hic de miffis in illa loca, non de in-
colis agitur.
>
275. Calentem] Ufque ad Zonam torri-
dam perveniffe, non ultra, explicant. Sed
Nilus etiam calet in inferiore Aegypto, quae
femper calida defcribi folet. forte, cadentem,
ut ad cataractas penetraverint. fic variant haec
verba infr.435.
X X X X 2
276.
716
}
M. ANNA EI LUCAN 1
*
7
Et Pharios currus regum cervicibus egit:
Ante tamen veftros amnes Rhodanumque, Padumque,
Quam Nilum de fonte bibit. vefanus in ortus
280Cambyfes longi populos peruênit ad aevi,
Defectusque epulis, & paftus caede fuorum,
Ignoto te, Nile, redit. non fabula mendax
Aufa loqui de fonte tuo eft. ubicumque videris,
Quaereris: & nulli contingit gloria genti,
285Ut Nilo fit laeta fuo. tua flumina prodam,
Qua Deus undarum celator, Nile, tuarum
Te mihi noffe dedit. medio confurgis ab axe,
Aufus in ardentem ripas attollere Cancrum:
In Borean is rectus aquis, mediumque Booten:
290Curfus in occafum flexu torquetur, & ortus,
Nunc Arabum populis, Libycis nunc aequus arenis:
Teque vident primi, quaerunt tamen hi quoque, Seres,
276. Óccafum] Occafus multi. ad Ocea-
num Argolus, quem refutat Scheffer. lib. 1.
de Re vehic. 10. Sofeftris Turr. Seſoftres Rott.
pr. currus egit illuftravimus ad lib. v11.3.
278. Veftros] Noftros Rott. pr. & Voff.
veftros fontes Oifel. Sefoftrim vero in Euro-
pam, & ad fontes Padi & Rhodani perve.
niffe nondum apud quemquam reperire po-
tui. fed ex Herodoto Cl. Perizonius cap. 13.
Antiq. Aegypt, docet, illum, fi pervenerit
in Europam, non ultra Thraciam & Scythi-
am penetraffe. Sed quum omnia de Sefo-
ftris victoriis dubia, fi non fabulofa, ut Cl
Dukerus ibidem in notis oftendit, fint, Lu-
canus fibi ad Padi & Rhodani fontes exten-
dere licuiffe putavit. fi liceret bibit, pro bi-
biffet, fumere, falva res effet, certe fimili mo-
do Virgilium tempus pro tempore pofuiffe
notat Servius ad ¡v. Aen. 419. XI. 112. &
912.
281. Defectusque Defeusque Richel. e-
]
Ae-
1
}
pulos MS. Cortii, pro epulas. quaedam edi-
tiones poft redit, minorem diftin&tionem po-
nunt, ut, non fábula &c. tuo eft, referantur ad
Cambyfem, qui non aufus fuit loqui de
fonte quafi inveniffet. tunc nova periodo,
Ubicumque &c.
285. Sit laeta] Nota quinque Cort. & in
uno, leta. non intelligo fatis haec, nam cer-
te tota Aegyptus fecundata Nilo fuo, laeta
eft. an, us Ñilo fit baeta novo, id eft, ubi nafci-
tur. fup. 1x. 545. & alibi vidimus novus &
fuus in fcriptis commutari.
286. Quae] Qua omnes fere,
289. Is rectus] Erectus Thuan, tert. vid.
111. 207. Bootem multi, in occafus flexu plu-
rimi, occafus flexus fex. mox, aequus babenis
Rott. fec.
292. Seres] Seri aliquis apud Cortium.
mox, Aethiopumque teris Heinf. fed mutavit
fententiam. ita mox 306. & alibi faepe hoc
verbo utitur Lucanus. alienum gurgitem ex-
1
pli-
PHARSALIAE LI B. X.
717
Aethiopumque feris alieno gurgite campos:
Et te terrarum nefcit cui debeat orbis.
295 Arcanum natura caput non prodidit ulli,
Nec licuit populis parvum te, Nile, videre,
Amovitque finus, & gentes maluit ortus
Mirari, quam noffe tuos. confurgere in ipfis
Fus tibi folftitis, aliena crefcere bruma,
300 Atque biemes adferre tuas: folique vagari
Conceffum per utrofque polos. hîc quaeritur ortus,
Illic finis aquae. late tibi gurgite rupto
Ambitur nigris Meroë fecunda colonis,
Laeta comis hebeni: quae, quamvis arbore multa
305 Frondeat, aeftatem nulla fibi mitigat umbra:
Linea tam rectum mundi ferit illa Leonem.
Inde plagas Phoebi, damnum non paffus aquarum,
Praeveberis, fterilesque diu metiris arenas
plico, in adverfa mundi parte, apud Antipodes
in altero hemifphaerio. ut aliena fidera lib.
VIII. 337. & mox 299. aliena bruma, nam
Mela 1. 9. dixit, Solftitio adcrefcere, quod
tunc biems fit, unde oritur, id eft, aliena
bruma.
294. Nefcit] Nec fcit Voffian, dubium, an,
orbis terrarum nefcit, cui te debeat; an, or-
bis neſcit, cui tèrrarum te debeat.
296. Nec licuit] Deeft hic verfus Thuan.
pr. & Rottend. tert. & tribus aliis a m. pr. &
fex Cortii. & certe eo deleto rotundior exit
fenfus; Natura non prodidit caput, & amo-
vit finus. quibus verbis interjicitur licuit po-
pulis, pro quo fi dedit, vel fimile effet, ni-
hil offenderet: aut fi in parenthefi legeren-
tur (non l. p. p. t. N. videre), ammonuit-
que Rott. tert. fitus Richel. finus hic debent
notare cavernas, ex quibus oriri creditur,
ut ſupr. tacitum mundi ví. 253.noſſe tuo idem.
mox, jus eft f. aliena & crefcere Turr.
Nunc
perferre Hamb. pr. & Turr. a m. fec. qui a
prima, efferre. conceffum eft plurimi.
302. Rupto] Rapto a m. fec. Rott. tert.
Meroes quatuor. vid. fupr. 237. rupte, eft
divifo in duo brachia, quae complectuntur
infulam.
304. Arbore multa] Scaliger Epift. 111.
pag. 75. videtur indicare olim lectum fuiffe,
arbore nulla, fed tunc perit oppofitio, quae
per quamvis indicatur. aeftate nullas fibi mi-
tigat umbras Rott. pr. & Sixii. aeftate nullas
S. vindicat umbras duo Cortii & Ed. Lovan.
fed vulgata fana, vid. lib. 18.529.
truncum vix protegit arbor,
Tam brevis in medium radiis compellitur
umbra.
mox, ferit omnes fcripti, & &, inde plagas
etiam in Gryphii majore editione 1542. prae-
veheris etiam fere omnes. vid. ad lib. vII.
342.
XI II 3
309%
718 -
M. ANNA EI LUCANE
}
}
Nunc omnes unum vires collectus in amnem,
310 Nunc vagus, & fpargens facilem tibi cedere ripam.
Rurfus multifidas revocat piger alveus undas,
Qua dirimunt Arabum populis Aegyptia rura
Regni clauftra Philae. mox te deferta fecantem,
[ Qua dirimunt noftrum rubro commercia Pontum,]
315Mollis lapfus agit. quis te tam lene fluentem
Moturum tantas violenti gurgitis iras,
Nile, putet? fed quum lapfus abrupta viarum
Excepere tuos, & praecipites cataractae,
Ac nufquam vetitis ullas obfiftere cautes
320Indignaris aquis: Spuma tunc aftra laceffis:
Cuncta fremunt undis: ac multo murmure montis
Spumeus invictis canefcit fluctibus amnis.
309. Unum vires] Vires unum fex. mox,
facilem fibi Thuan. Tec. & a m. fec. Turr.
312. Qua d. populis] Que Turr. populos
multi etiam Cortii, apud quem vir doctus,
populos Aegyptiaque arva, vid. lib. 1x. 130.
pro Regni clauftra, citaffe Peyraredum, Ni-
li clauftra, & ideo jure reprehenfum, docet
Ill. Buhertus ad Petron. bell. civil. vf. 114,
dirimere cum ablativo conftrui vidimus ad
lib. iv. 33. vid. & Cort. ad Plin. 1x. Ep.
VII. §. 4. mox, deferta fecantes Voffian.
313. Philae] Hinc obfervat Cl. Dorvilius
male Scaligerum apud Propert. IV. VIII. 39.
cretaliftria Philis emendaffe, pro Phyllis,
probante etiam Broukhufio, quum prima
fyllaba fit brevis.
314. Qua dirimunt noftrum rubro commer-
cia Pontum] Verfus varie tentatus, ut in
notis Cortii & Oudendorpii eft videre: in
noftris nonnullis eft, rubri ponti, & rubro
ponto, quod certe praeferendum. nam com-
mercia non dirimunt Pontum rubro mari,
fed deberent conjungere; ut recte Oudendor-
pius qui jure ſpurium effe fufpicatur. cogi-
tabam aliquando poffe legi,
Qua dirimunt veftro Rubri contermina Ponto.
1.
Hinc,
ut Ifthmum inter Rubrum & Mediterraneum
mare intelligat. fed nondum eo pervenit Ni-
lus in hac defcriptione, qui mox demum ad
cataractas venit. deleatur ergo, vel a melio-
ri codice medicina exfpectetur. poffet &
Quae dirimunt monftris rubri commercia
ponti.
nam Mela lib. 111. 8. defcribens litus rubri
maris, & terram inter illud & Nilum, di-
cit, flexu modico rubri maris, pars beftiis
infefta, ideoque deferta eft. Silvam ibi etiam
effe addit, & feras beftias, & ferpentes &c.
& hinc ad finum Arabicum Ptolemais fera-
rum di&ta,ob venatum Elephantorum; quam
memorat Strabo lib. xv1. p. 770. qui in fe-
quentibus locis Leonum, Boum ferorum &
aliorum fagittis ab accolis confici folitorum
meminit. ic lib. 1v. 245. monftra quidam,
ali noftra dederunt, & apud Valer. Fl. vII.
532. fimilem videbis diverfitatem. & Mela
1. 9. dicit Nilum ante cataractas partim afpe-
rum, partim navigia patientem, id eſt molli
lapfu, deinde atrocem & ferventem decurre-
re tantas etiam plurimi pro tatas.
fec. vide Barth, ad Stat. x. Theb. 516.
317. Abrupta Abrata Rot, fec. & Hamb.
319.
PHARSALIAE LIB. X.
719
1
Hinc, Abaton quam noftra vocat veneranda vetuftas,
Terra potens. primos fentit percufla tumultus,
325 Et fcopuli, placuit fluvii quos dicere venas,
Quod manifefta novi primum dant figna tumoris.
Hinc montes Natura vagis circumdedit undis,
Qui Libyae te, Nile, negant: quos inter ut alta
In convalle tacens jam moribus unda receptis.
330Prima tibi campos permittit, apertaque Memphis
Rura, modumque vetat crefcendi ponere ripas.
Sic velut in tuta fecuri pace trahebant
Noctis iter mediae: fed non vefana Pothini
Mens, imbuta femel tam facra caede, vacabat
335A fcelerum motu. Magno nihil ille peremto
Jam putat effe nefas: habitant fub pectore manes,
319. Nuſquam] Nunquam tres. mos, in-
dignaris aquas Sixii. ordó: atque indignaris
ullas cautes obfiftere tuis aquis, huc ufque
libere fluentibus, vel ad hunc ufque locum
non vetitis currere.
321. Tremunt] Premunt Voff. a m. pr.
fed fremunt plurimi. montes Oifel. imitatur
Virg. 1. Aen. 55. ubi ex hoc loco, magno
cum murmure montis, funt jungenda. vid.
notas, invitis quatuor, quod Cortio placuit.
Heinfius malebat, impactis, vel illifis. an
infeftis, quod refponderet indignaris, fed
Heinfius etiam invitis praefert. albefcit multi.
tabefcit unus Cortii.
323. Veneranda] Reverenda Thuan. quart.
fenfit tres. percuffa quinque & Cortius. Pe-
tra pro terra legi poffe facile Salmafio, &
eum fecutis, concedam. Sed fi ar fit,
& nullis nifi Sacerdotibus calcetur, qua fpe-
cie patens dici poffit non video; melius la-
tens dixiffet. fed nec hoc placet admodum.
quare ego, Petra potens praeferrem, id eft,
quae virtute infigni praedita, quam jactabant
Sacerdotes Aegyptii. ut ita paffim facra &
mirabilia dici folent. ita, monftrum potens
lib. v1. 635. eſt vis naturae, portentum. ita
UI-
berbae potentes, &c. paffim. panacea potens
fupr. 1x. 918.
325. Fluvii] Fluvio Oifel. quis ducere
Heinfius. mutavit poftea fententiam. qui ma-
nifefta Thuan. fec. & Oifel. qua Hamb. pr.
quo Richel, timoris Thuan. pr. a m. pr.
328. Negent] Negant tres, & Cortius.
inter in altum noftri, praeter tres. qui, &
alta inter in alta It . tacens, &c. Cortius
& Oudend. in convalle pluriini, tacens ftat
motibus tres. montibus duo, motibus quatuor.
mollibus Thuan. tert. moribus a m. fec. Rott.
pr. quietis Thuan. pr. & Hamb. pr. fed mo-
ribus verum eft, quod idem eft quod fupr.
mollis lapfus, & lene fluens. & bene illuftra-
tum viris doais. vid. & 1x. 758.
331. Crefcendi] Crefcenti Hamb. pr.
332. Sic velut] Ac Hamb. pr. fecurus p.
trahebat Rott, fec. noctis iter explicitum ad
Virg. x. Aen. 162.
334. Tam facra] Sacra tam Thuan. quart.
& Richel, Heinfius facrata, vel fcelerata vo-
lebat: fed facra propter hofpitii jura violata
dicitur. mox, nihil ipfe duo codices.
336. Habitant] Dixi jam fupr. vf. 73. mi-
hi magis arridere hic, agitant, & praeterea
prac
720
M. ANNA EI LUCANI
Ultricesque Deae dant in nova monftra furorem.
Dignatur viles ifto quoque fanguine dextras,
Quo Fortuna parat victos perfundere Patres;
340 Poenaque civilis belli, vindicta Senatus,
Paene data eft famulo. procul hoc avertite, Fata,
Crimen, ut haec Bruto cervix abfente fecetur.
In fcelus it Pharium Romani poena tyranni,
Exemplumque perit. fruit audax irrita fatis,
345 Nec parat occultae caedem committere fraudi:
Invictumque ducem detecto Marte laceffit.
Tantum animi deli&a dabant, ut colla ferire
Caefaris, & focerum jungi tibi, Magne, juberet:
praeftaret, agitant fua, vel fera pectora ma-
wes. quamquam fi quis habitant velit tueri,
pro pertinaciter inhaerent, manent, non re-
pugnabo. mox, ultricefque umbrae plurimi.
338. Viles] Pharias, aut faciles Codd.
Cort, fortuna parat plurimi. vacat, parat,
MSS. Cortii, non intelligo haec fatis. forte
Jegendum, Dignetur viles &. ut fit quafi in-
dignatio: digneturne Fortuna quoque (prae-
ter Pompeji) fanguine Caefaris perfunde-
re viles dextras, quo parat & meditatur jam
perfundere fenatores victos, quibus Caefar
ignoverat, fed qui poftea in eum conjura-
runt, & interfecerunt illum. parat non mu-
tandum: ita enim & mox vf. 345. eo fenfu,
quo explicui ad Valer. Fl. 1. 586. hoc
verbum, & ftruere, quod mox fequitur. Cor-
tius, junctos patres. Heinf. victas partes. ut
lib. 1.692. & 11. 513.
341. Hoc] Quia fequitur haec, Heinfius
hic legebat, procul beu! mox, in fcelus & Rott.
pr. & fcelus in Rott. fec. It fcelus in Cor-
tius.
344. Irrita fatis] Fata tres. vid Barth ad
Star. v. Theb. 684. mox, occulta fraude Ri-
chel, & unus Hortenfii. fraudis Turr. a m.
fec. promittere MS. Cortii, qui addit, for-
te pro permittere. fed vulgata fervanda. fic
Flor.1.1.primum fcelus mandat infidis.Claud.
At-
1. in Eutrop. 87. occulto crimen mandare fu-
furro. infr. 482. nec flammis mandatur o-
pus.
346. Detecto] Dejecto Rott. pr. eadem
varietas apud Claudian, Bell. Gildon. 248. ubi
vide Heinfium. morte Turr. mox, dabunt
Thuan. pr.
347. Ferire] Feriret fex. feriri Thuan. fec.
fec. major pars, ferire.multis hic exemplis pro
ferire pugnat Oudend. mihi vix videtur faci-
le poffe, difcerni, an ferire an feriri praefe-
rendum, quum pro utroque multa adferri
poffent, & faepe libri varient, ut jam nota-
vimus ad lib. 1. 119. & 11. 599. nec feriri
neceffario requiritur, quia jungi fequitur, quia
faepe activum & paffivum in uno verborum
complexu jungi foleant. Frontin. 11. 1.18.
Inftituit infeftari naves, deinde revocare claſſem.
& 111. 11. 1, circuiri muros inftituit, eas-
demque reducere in caftra. ubi vide & Ou-
dend. & quae nos ad Virg. 1. Georg. 130. &
111. Aen. 61. & v. 773. notavimus. & hinc
temere Markl. in Stat. v. Silv. 111. 3.
Neque enim antra moveri
Delia, nec folitam fas eft impellere Cyrrham.
mutat in movere: adde Cortium ad Plin. vI.
Ep. xvI. §. 12. feriret etiam habet quo fe
tueatur, Suet. Caef. 1. difcedere e medio &
commutare latebras cogeretur, feque redimere.
ubi
2
721
PHARSALIAE LIB. X.
Atque haec dicta monet famulos perferre fideles
350 Ad Pompejanae focium fibi caedis Achillam,
Quem puer imbellis cunctis praefecerat armis,
Et dederat ferrum, nullo fibi jure retento,
In cunctos, in feque fimul. Tu mollibus, inquit,
Nunc incumbe toris, & pingues exige fomnos:
355Invafit Cleopatra domum. nec prodita tantum eft,
Sed donata Pharos. ceffas accurrere folus
Ad dominae thalamos? nubet foror impia fratri :
Nam Latio jam nupta duci eft: interque maritos
Difcurrens Aegypton habet, Romamque meretur.
360 Expugnare fenem potuit Cleopatra venenis.
ubi difcederet & redimeret alii. ubi vid, quae
notavi, & ad Domit. xvII. Vitruv. 11.18.
juffit plaufum darent, & polliceri. & talia
obvia plura. hinc difficilis electio diffentien-
tibus codicibus, & metro utrumque admit-
tente, fic apud Virg. 111. 146. Tentare vel
tentari auxilium jubet. vide & quae diximus
ad Ecl.vi. 85.
348. Et focerum] Ut focerum Hamb. fec.
Richel. Magne putares, atque haec dicta ju-
bet famulos perferre tyranno Oifel. movet
Thuan. fec. fed monet perferre rectum, vid.
ad Virg. 1. Georg. 457. & x. Aen. 439.
352. Et dederat] Aut dederat Thuan.
quart. pro retento, retentum Rott. pr. codi-
ces reliqui variant, ut & Cortii, redemto
parato, recepto, quod ultimum non difpli-
cers eft enim idem quod excepto, & JĊtis
frequentatum verbum, ut docet. Gell. xvI.
6. vid. & Saliner. ad Tacit. XIII. ann. 4. fed
vid. & fupr. iv. 693. & IX. 197.
354. Pingues] Molles Oifel, ex verfu prae-
cedente repetito vocabulo, pingues etiam O-
vid. 1. Amor. 111. 7. dixit. ita pinguis vi-
apud Plin. vII. Ep. 26. ubi vide Cor-
tium. intravit Cleopatra etiam Turrian, a m.
fec. male, vide Cortium ad Plin. v1 Ep. 20.
tantum fine eſt Hamb. pr.
356. Adcurrere] Occurrere Hamb. pr. a
Cre-
m. pr. forte melius. & femper fere ita va-
riatur. vid. ad Virg. x. Aen. 352. & Sil. Ital.
x. 701. & Cort. ad Plin. v1. Ep. ult. qui in
MSS. aliis legi, fuccurrere & concurrere, ait;
hic vero nihil novans vulgatam lectionem
fervavit. Cl. Dorvilius exponebat, quafi
exprobraret ipfi famulatum, ut qui munus
cubicularii obire deberet, unde inf. 405. duce
fub famulo, dicit.
357. Nubit foror] Ita plurimi. nubet Rott.
tert. Heinfius volebat etiam, jam Latio nu-
ptura duci: immo vero, ut fupra vidimus
nupferat jam, & concubuerant ambo: fed
farcasmus eft in Cleopatram, quae duos
maritos eodem tempore habere volebat, &
ex priore legitimam dotem Aegyptum, ex
altero, ut meretrix, mereri Romam, quare
nec Romamque licetur Heinfio placet: nam
ad meretricis nomen refpicit meretur. vid.
Propert. 111. 1x. 31, ubi, ut procax meretrix,
dicitur popofciffe obfcoeni conjugii pretium
Romam: nubet etiam praefero,fratri fcilicet,
quae jam nupta eft Caefari, nam argumenti vi-
ce utitur; unde probet, fcilicet, illam nuptu-
ram fratri fuo, quia jam nupta eſt Caeſari; huic
per ftuprum, illi per nuptias follemnes.
360. Senem] Ducem Turr. mox, mifer
puerum Rott. tert. quam nox Thuan. tert, &
Rott. tert, crede mifer, puerum cui, vel pue-
Yy yy
ro
722
M. ANNA EI LUCAN
ها
£
F
P
1
Crede, mifer, puero: quem nox fi junxerit uña,
Et femel amplexus incefto pectore paffus
Hauferit obfcoenum titulo pietatis amorem,
Meque, tuumque caput per fingula forfitan illi
3650fcula donabit. crucibus, flammisque luemus
Si fuerit formofa foror. nit undique reftat
Auxilii: rex bine conjux, hinc Caefar adulter:
En fumus, ut fatear, tam faeva judice fontes.
Quem non e nobis credet Cleopatra nocentem
370 A quo cafta fuit? per te, quod fecimus una,
Perdidimusque nefas, perque ictum fanguine Magni
Foedus, ades: fubito bellum molire tumultu:
Irrue: nocturnas rumpamus funere taedas,
Crudelemque toris dominam mactemus in ipfis
re quam Heinf. ulla Oifel. & Hamb. fec. vid.
Broukh, ad Propert. 111. v1. 8. & inf. vſ.
450. mox, & femel; fcilicet, & qui femel.
fed nefcio an melius, fimul, pro fimul ac.
Sed parum refert. obfcoeno pectore Thuan. pr.
a m. pr. corpore Thuan. quart.
366. Si fuerit formoſa] Hoc languidum
videtur. nam certe jam effe formofam fcire
poterant. cogitabam, fi fubint, vel fubeat for-
mofa foror. fi ejus animum amore capiat.
fubire enim effe in hac re proprium docebit
locus Propertii 1. 18. 26.
Acrius illa fubit, Pontice, fi qua tua eft.
ubi vide. jam vero ſubit & fuit commutarunt
librarii faepe,
ut vidimus ad lib. x. 192.
praeterea fi vifa eft f. foror; nil denique reftat
Heiutius volebat. denique certe non male;
nam licet fervari poffit,, nihil undique au-
xilii. melius tamen denique, id eft, poft o-
mnia circumfpe&ta, & imitatio eft Virgilii
11. Aen. 70.
Quid jam mifero mihi denique reftat.
ubi Servius aut vacare, aut noviffime figni-
ficare docet. fc & utitur Lucanus nofter
zv. 349.
+
Nos denique bellum
Invenit civile duces.
艾
​{
Cum
fenfus eft, ut fere jam interpretes: ipfi do-
nabit meum, & tuum caput Ptolemaeus fra-
ter. fi placeat formofa; quae per crucem, &
flammas poenas exiget.
368. Ut fatear] Id fateor Turr. & fatear
Voff. a m. fec, mox, ex nobis Turrian.cre-
det feptem.
*
?
*
370. Per te] Variant admodum codices
Cortii, & noftri. Thuan. pr. & quart. roge
per quod. fed vide Oudendorpii notas, & ad-
de Heinfii & Drakenb. notas ad Sil. 1.658.
373. Nocturnas] Irrue nocturnus fex, &
id Cortius probat, ut fit dictum, ficurapue
Virgil. v111. 455.
Aeneas fe matutinus agebat.
fic & apud Noftrum lib. III. 498. ármisque
corufcas Nocturni texere faces. ubi Cortius.
contra nocturnis edidit, fui oblitus: & cur
non adduxit etiam locum ex lib. tv. 732.
Curio nocturnum caftris erumpere cogit E-
quitem.
Is
vide ad Petron. cap. xv. & Phaedr. 1. 23.
fed hic Cortius forte praetulit meðturnus, út
PHARSALIAE LIB. X.
723
375Cum quocumque viro. nec nos deterreat aufis
Hefperii Fortuna ducis. quae fuftulit illum,
Impofuitque orbi, communis gloria nobis:
Nos quoque fublimes Magnus facit. adfpice litus,
Spem noftri fceleris: pollutos confule fluctus,
380 Quid liceat nobis: tumulumque e pulvere parvo
Adfpice Pompeji, non omnia membra tegentem.
Quem metuis, par hujus erat. non fanguine clari:
Quid refert? nec opes populorum, ac regna movemus.
Ad fcelus ingentis fati fumus. adtrahit illos
385In noftras Fortuna manus. en altera venit
Victima nobilior. placemus caede fecunda
Hefperias gentes. jugulus mihi Caefaris hauftus
Hoc praeftare poteft, Pompeji caede nocentes
in notis oftenderet vocativi vices tenere no-
minativum, quod multis exemplis potuiffet
firmare. fanguine Oifel, foedere Rott. pr.
376. Illum) Ipfum Rott. tert. mox, ad-
Spice laetus Thuan. pr. a m. pr.
379. Pollutos] Pollutus Richel, quod liceat
Rott. tert. quam Thuan, pr. in pulvere Hamb.
fec. parco Rott. tert. facto Turr. accipe Thuan.
fec. Pompejum Rott, tert. vix omnia Cortii
MS. Unde noverat vero Pothinus haec,
quum furtivo rogo crematam, tumulo etiam
furtivo, condiderat Cordus lib. v111. 713. &
1X. 142. fi reſciverit, cur non fceleris mo-
numenta abolevit?
381. Par hujus] Explicant, quafi par hic
genitivum regeret, ut fupr. vidimus vf 229.
aequalis, fimilis. fed ego malo ut fubftanti-
vum capere,ut fit, ejus adverfarius, hoftis,
dux diverfae factionis, ut lib vi. 3. & 291.
& VII. 695. & alibi. defumta locutione a
gladiatorum paribus. non ergo major Pom-
pejo elt Caefar, ideoque aggredi eum ftatim
oportet.
383. Quid refert] Quod referat Thuan. pr.
male, vid. ad Ovid. v1. Epiſt. 137. & regna
duo Thuan, aut Rottend. pr.
Ut
384. Ingentes fadi] Ingentis fati fex libri,
& editi quidam, & recte. fed non re&te vul-
go explicari folet: non fumus quidem regia
ftirpe & nobilitate prima & alta nati, quo-
rum fata inagna & majora effe vidimus ad
lib. v. 189. fed ad fcelus fatis magni fati,
quod nos aequabit heroibus, fumus. Fatum
hic idem effe, quod fortuna, quae dat fuc-
ceffum, docet Heinf. ad Claud. iv. Conf.
Honor. 221. ingentes fati Rottend. fec. Cor-
tius polita majori diftin&tione legit, fati fu-
mus. ac trahit illos, deinde Turr. in noftras
f. domus, ut faepe variatur, & vide ſupr. vſ.
61. VI. 819. & alibi. fed vulgata fervanda.
385. Altera venit] Altera nobis quatuor;
quod nefcio an non recipiendum, & illud
venit adfcriptum ab interprete, quod fubin-
telligi debet, deinde in textum inigravit. Cer-
te ita folere veteres, omiffo verbo venire, lo-
qui, oftendit Heinfius ad Vellej. Paterc. I.
!
117. & etiam in aliis ellipfim hanc illuftra
vit Gronovius ad Senec. Troad. 844. Vir-
gil. x. Aen. 144 Craftina lux. fcilicet vene-
rit. ubi vide. caede fuperba Rott. tert. Heſpe-
Y y y y z
ries
724
M. ANNA EI LUCANI
Ut populus Romanus amet. quid nomina tanta
390 Horremus, viresque ducis, quibus ille relictis
Miles erit? nox haec peraget civilia bella,
Inferiasque dabit populis, & mittet ad umbras,
Quod debetur adhuc mundo, caput. ite feroces
Caefaris in jugulum: praeftet Lagea juventus
395 Hoc regi, Romana fibi. tu parce morari:
Plenum epulis, madidumque mero, Venerique paratum
Invenies: aude: Superos tot vota Catonum,
Brutorumque tibi tribuent. Non lentus Achillas
Suadenti parere nefas. haud clara movendis,
ries Thuan. fec. Hesperiae Voff.
387. Jugulus] Jugulis Voff, i&tus tres.
bauctus Richel. aufus Rott. fec.
389. Quid nomina] Quod in Voffiano &
& aliis MSS. quum legeretur, Heinfius in-
de
quo
faciebat. ut fupr. 219. etiam viri do-
&ti tentarunt. Sed nihil muta. Ovid. xv. Met.
154.
Quid Styga,quid tenebras, quid nomina va-
na timetis?
390. Relictis] Relictus multi: quod vi-
detur Cortius in notis fuis probaffe, ut fit,
a quibus Caefar, reli&us fi effet, nihil plus
erit, quam miles gregarius. & forte quis pu-
tet rectius Caefarem, relictum a militibus,
privati & gregarii militis loco futurum dici,
quam fi ille eos relinquat, quod vix vero-
mile. relictus autem mitiori verbo eft de-
fertus. Petron, cap. XCI. amo te quamvis re-
lictus, ubi vide notas. Sed tamen praefero
relictis, fcilicet nominibus & viribus, id eft,
copiis & exercitu extra urbem: fi folum in-
tueamur, miles tantum erit: ita lux relicta
IV 297. mors 111. 467. & fimilia. peragit
Thuan. quart
393. Quod debetur] Quod mundo debemus
adbuc caput Turrian. multo melius mea fen-
tentia. ut fe debendi reos faciant. certe irri-
tam facit conjecturam, nullis libris fubni-
xam, Cortil, Quod debetur adhuc, mundi ca,
Ut
put. neque admodum conveniens mundi ca-
put nunc vocare, quem modo depreffit ad
militis gregarii humilitatem. vid. fupr. h. 1. vf.
5. debetur vero, fcilicet fatis ita ferentibus, vid.
ad libr. v11. 35. & mox 415. quod debet fu-
peris. ite, & praeftet, variante modo, nota-
vit Cortius ad Plin. iv. Ep. x1. fin. vid. &
fupr. iv. 357.
395. Hoc regi] Hoc regnum Hamb. pr.
396. Venerique paratum ] Peractum tres
Cortii, qualis diverfitas jam plus femel no-
tata in Lucani libris. vid. 1x. 1927. Veneris
alius, male, vid. Ovid. 1. Faſt. 437. & v.
Met. 603.
397. Aude] Avide Thuan. pr. audi Sixii,
Superos Rott. pr. & id amplexi Cortius &
Oudendorpius. Catonis Hamb. pr. Heinfius
refingebat, gaude, fuperi quod vota Catonum.
B. t. tribuent, vel poft aude diſtinctione ma-
jore poſita, Superi &c. tribuunt. ſeð aude
non movendum, refpicit enim commune
dictum, audentes fortuna juvat, quod apud
Virgilium, Ovidium & alios obvium. qua-
re accedo legentibus, Superos tot vota C. &c.
tribuent, nifi quod duriori fit dictum phrafi,
tribuere Deos, pro benevolos facere, vel ut
Ovid. 1. Triſt. 174. dare deos alicui, dixe-
rat. Cujus locutionis ut & habere deos mul-
ta adduxit exempla Oudendorpius, fed nul-
lum, ubi tribuere occurrit, tribuunt volebat
1
Hein
T
PHARSALIAE LIB. X.
725
{
+
400Ut mos, figna dedit caftris, nec prodidit arma
Ullius clangore, tubae: temere omnia faevi
Inftrumenta rapit belli. pars maxima turbae
Plebis erat Latiae: fed tanta oblivio mentes
Cepit, in externos corrupto milite mores
405Ut duce fub famulo, juffuque fatellitis irent,
Quos erat indignum Phario parere tyranno.
Nulla fides, pietasque viris, qui caftra fequuntur,
Venalesque manus: ibi fas, ubi maxima merces:
Aere merent parvo, jugulumque in Caeſaris ire
410Non fibi dant. pró fas! ubi non civilia bella
Heinfius. non fegnis quatuor.
399. Haud clara] Haud clauftra nefandis
Rott. pr. ut mox Rott. fec. non prodidit tres.
clara figna funt, quae tuba &c. dabantur, ut
clafficum, fic apud Virg. 111. 519. Dat cla-
rum e pappi fignum, ubi plura dicemus. pro-
dere arma bic eft fignum dedit arma capien
di, ad quod clamabant milites, arma, arma.
vid. Heinf. ad Ovid. x1. Met. 377. & hoc
mox rapit indicat.
402. Rapit belli] Parat Turrian. pars m.
belli tres Cortii, qui tentabat, pars maxima
turba Plebis erant Ļatiae, vel turbae plebes
(pro plebis) erat Latia, fine ullo metri re-
fpectu. cui vero bono tot inutiles conjectu-
rae, & quas au&tor ipfe non fequi fe fatetur.
offendebant fcilicet duo illi genitivi turbae,
& plebis, fed vid. lib. 1x. 8. & quae ex ipfo
Cortió adduximus.
403. Oblivio] Oblivia Rott. pr. mentis
multi.
406. Quos erat indignum] Cortius & Ou-
dendorpius malebant, quis erat, fed fequico-
dices tutius, nec Lucano fingularia fua adi-
mere, nec etiam, quae fatis Latine di&ta funt,
ad canonas femper Grammaticorum mutare:
fi enim liceat dicere, fas eft me facere, ut a-
pud Virgil. av. Aen. 350. & quos vetitum
eſt ponere apud Cicer. 11 de Finib. 13. cur
non & haec conftru&tio tueri locum poffit?
In-
vide quae dixi fupr. ad lib. 11. 249. & Ovid.
xx. Ep. 71. Liceat flentem confiftere. Terent.
Heaut. iv. 1. non licet hominem eſſe ut vult.
& paffim. Quinct. iv. de Inft. Orat. 4. in
cod. Gothano, procuratorem tibi eſſe non li-
cuit, ita fupr. 18. 584. fatis eft dixiffe Jovem,
non Jovi, & quae id genus plura. vid. & ad
lib. vII. 74. & fupr. 102. vel etiam pofſet
indignum poni abfolute ut nihil regeret, nifi
infinitivum parere. hoc ordine, quos parere
Tyranno indignum erat.
408. Maxima merces] Proxima quinque
e noftris, & folere has voces commutari pa-
tet ex notis ad Ovid. 11. Met. 323. Vell.
Parterc. 11. 36. & 127. & Juſtin. XIV. 4.
maxima merces occurrit fupr. lib. 11. 227.&
v. 286. Gunther. VII. 49. venalesque manus,
ex noftro defumfit, ut notat Rittershufius.
qui & proxima probat, ut & Cortius ad Plin.
v. Epift. 12. aes pravum, quod Waddel. Ani-
madv. Critic. p. 158. profert, quid fignifi-
cet, ignoro. Sed maxima, merces, opponitur
aeri parvo, & ſenſum puto effe, fcelera ple-
raque admitti fpe maximae mercedis & prae-
miorum. Sed hos milites Romanos, Aegy-
ptiis parentes, ftipendia accepiffe parva, id-
eoque illos nou in fuam utilitatem, ut ni-
mirum ita oftenderent
fe mereri majora
jure ftipendia, occidiffe Caefarem: fed furo-
re illo civilium bellorum inftinctos, hoc de-
Yy yy 3
diffe
726
M. ANNA EI LUCAN
Invenit imperii fatum miferabile noftri?
Theffaliae fubducta acies in litora Nili
More furit patrio. quid plus te, Magne, recepto
Aufa foret Lagea domus? dat fcilicet omnis
415Dextera, quod debet Superis: nullique vacare
Fas eft Romano. Latium fic fcindere corpus
Dîs placitum: non in generi, focerique favorem
Difcedunt populi. civilia bella fatelles
Movit, & in partem Romanam venit Achillas.
420Et nifi fata manus a fanguine Caefaris arcent,
Hae vincent partes. aderat maturus uterque :
Et diſtricta epulis ad cunctas aula patebat
diffe Aegyptiis, non fibi. & more patrio, id
eft. partium Pompejanarum & Caefaris, in-
ter fe furorem exercere, qui cederet in rem
Aegyptiorum, fi utrumque tollant, ut Pothi-
nus fuafit vf. 385. Gujetus, Aere merent parvo
jugulos i. C. b. ire, non fibi dant. Pro fata!
411. Invenit] Invenient Thuan. fec. fed
tunc convertenda effet conftru&tio, ut civilia
bella invenirent fatum; & verba tranſponen-
da, Invenient fatum imperii civilia bella,
maneat vulgata.
413. More furit patrio] Fuit Rott, fec. &
Sixii. Heinfius legebat, Marte furit patrio,
fed Phario Richel. quid te plus tres, & Cor-
tius.
415. Quod debet] Quo Rottend. fec. de
bet pueris Hamb. fec.
416. Sic fcindere] Praefcindere Rott. fec.
& MS. Cortii, qui ipfe, fi fcindere conjicie-
bat. in Thuan. fec. erat, fcindere ferram:
forte librarius ille legerat, fic ftringere, vel
Latium deftringere ferrum. Sed fcindere cor-
pus non movendum: vid. ad lib. VII. 406.
Dis placitum eft Turrian. vid. ad lib. 11. §.
foceri generique plerique. mox, civilia jura
Rott. tert. defcendunt Hamb. fec.
1
419. Romanam] Ita ediderunt quidam
qui quum in multis Romani legerent, ne-
In-
fciebant quem Romanorum intellexerit Lu-
canus. & hinc fpurius ille verfus formatus,
qui eft in nonnullis noftris, Cortii & Ou-
dendorpii.
Inftaurat, primus magno fuccedit Achillas.
Sed non alienus fum a conjectura Heinfii,
qui volebat,
}
Movit, & in partem prob! Magni venit A-
chillas.
vel poffet legi, in partem Magni fuccedit A-
cbillas: fed & vulgata fervari poffet, quia
facile eft per Romanum intelligere Pompe-
jum, qui partes contrarias Caefari fovebat,
cujus occifi partes fufcepit Achillas: & prae-
ceffit, civilia bella movit, quae Pompejum
fatis defignant. fic venire in partem criminis
Ovid. 1. Art. 390. in partem chori v. Mêť,
270. doloris 111. Am. ix. 51.
421. Vincent] Vincant Hamb. pr. pro vi-
ciffent, vel potuiffent vincere. vincunt qua-
tuor, quod Oudendorpio & Cortio placuit.
mox, aderant Rottend, fec. quod Cortius re-
cepit, fi auctoribus libris, recte. vid. ad O-
vid. 11. Art. 283. -
422. Diftricta] Diftrineta Oifel, distructa
Rott. pr. conftricta Turr. deftricta Richel,
Heinf. diftracta malebať. ego cum Grotio &
Oudendorpio probo, diftricta. mox, fed
me.
PHARSALIAE LIB. X.
$27.
Infidias: poteratque cruor per regia fundi
Pocula Caefareus, menfaeque incumbere cervix;
425Sed metuunt belli trepidos in nocte tumultus,
Ne caedes confufa manu, permiffaque fatis
Te, Ptolemaee, trahat. tanta eft fiducia ferri,
Non rapuere `nefas: fummi contemta facultas
Eft operis: vifum famulis reparabile damnum,
430Illam mactandi dimitere Caefaris horam;
Servatur poenas in aperta luce daturus.
Donata eft nox una duci, vixitque Pothini
Munere Phoebeos Caefar dilatus in ortus.
Lucifer a Cafia profpexit rupe, diemque
metuunt populi duo Henfiani.
426. Ne caedes] Nec caedis Rich. permix-
taque Hamb. pr. ne caedes confufa, manus
permiſſaque fatis legebat Cortius, nec Ouden-
dorpius valde improbat, certe manus eft in
nonnullis eorum MSS. & tunc caedis con-
fufa manus legendum, & manus capienda pro
ietu, telo, quo petitur aliquis, vid. ad Quin-
ail. v. de Inft. Orat. 14. p. 476. & 1x. 1.
p. 760. & ad 1. Declam. 10. hinc manus
Fovis toties pro fulmine, quo petit homi-
nes vel alia. Sed & manu eodem fenfu po-
teft intelligi, ne idus incerti & confufi ef
fent, non ut quifque fibi certum legeret,
quem feriret, fed ut cafui & fato permitte
retur caedes. Saepe apud Noftrum, Virgi
lium & alios, manu, pro pugna, ferro &c.
occurit. vid. fupr. ad lib. 1v. 535. mox, fi-
dacia belli Turr. & a m. ſec. Õifel. fed di
Ainctio poſt ferri major debet in minorem
mutari, tanta fiducia erat in ferro five cae-
de, ut non raperent, id eft, ftatim exfeque-
rentur nefas. vid. ad lib. 1.228.
428. Contemta] Contenta multi.
429. Reparabile] Revocabile Rott. tert.
quod non deterius vulgato, forte ab inter-
prete nato. Ovid. 111. Art. Am. 63.
• Nec quae praeteriit, iterum revocabitur unda,
Nec quae praeteriit hora redire poteft.
vid. Heinf. ad vii. Met. 177.
Mi-
430. İllam ] Ullam multi. aptam tres. #
nam Oifel, vid. fupr. 361. permittere Thuan.
quart. unde Cortius conjicit lectum fuiffe
praemittere, pro praetermittere, quod exem-
plis idonei fcriptoris probare oporteret. non
enim, quia praevehere, praelabi, & alia
quaedam verba ita poni foleant, confequitur
& praemittere ita ufurpari; immo ipfe Cor-
tius ad Plin. vr. Ep. v. §. 3. dimittere hic,
ut omittere & amittere occafionem, di&um do-
cet. mox, in apertas Roit. tert.
433. Dilatus] Perlatus Hamb. pr. delatus
Thuan. pr
434. Profpexit] Vide de hoc verbo Markl.
ad Stat. 11. Silv. 11. 45. ubi ille pro ortus
afpicit, fine librorum au&toritate, Profpicit
intrufit. quum Poëtae & alii utroque verbo
uti foleant, ut & defpicit. vid. ad Phaedr.
11. fab 5. ideoque in omnibus locis his e-
mendationibus arbitrariis indulgere licet, &
innumeris exemplis chartam implere, auda-
cior etiam in loco Tibulli lib. 111. IV. 2.
conjectura, pro fummo ortu, reponentis fum-
mo Oeta. quum recte ortus fummus dicatur
ut apud Ovid. 111. Trift. 361.
Ortus erat fummo tantummodo margine
Phoebus.
Sum-
728
M. ANNAEI LUCANI
2
X
435 Mifit in Aegyptum, primo quoque fole calentem:
Quum procul a muris acies non fparfa maniplis,
Nec vaga confpicitur, fed juftos qualis ad hoftes
Recta fronte venit. paffuri comminus arma,
Laturique ruunt. at Caefar moenibus urbis
440 Diffifus, foribus claufae fe protegit aulae,
Degeneres paffus latebras. nec tota vacabat
Regia compreffo: minima collegerat arma
Parte domus: tangunt animos iraeque, metusqué:
Et timet incurfus, indignaturque timere.
445Sic fremit in parvis fera nobilis abdita clauftris,
Et frangit rapidos praemorfo carcere dentes.
Nec fecus in Siculis fureret tua flamma cavernis,
Obſtrueret fummam fi quis tibi, Mulciber, Aetnam.
Audax Theffalici qui nuper rupe fub Haemi,
450Hefperiae cunctos proceres, aciemque Senatus,
Pompejumque ducem, cauffa fperare vetante,
Sammus ergo ortus eft primus, ita ut ultimus
faepe pro primo, quod omnibus notum.
435. Calentem] Cadentem Richel, calente
Rottend. fec. de Cafio monte vid. Voff. ad
Pomp. Mel. I. 10.
436. A muris] E muris tres. & recepit
Cortius. vid. ad lib. v. 16. 1X. 121. & ali-
bi.
437. Fuftus] Victos Rott. tert. a m. fec.
fed juftos, eft acie inftructa proelium exfpe-
&tantes, aut offerentes. ut juftum proelium
11. 540. vid. 111. 228. & alibi faepe. ad
hoftes noftri fere omnes, quod non mutan-
dum, propter unum & alterum codicem,
qui in habet, follemni variatione: nam non
folum hoftili animo & impetu invadere, eſt
venire in hoſtem, fed & ad hoftem idem no-
tat. Caef. vii. de Bell. Gall. 70. veniri ad
Se confeftim exiftimantes ad arma conclamant.
& ipfi verbo venire vim illam ineffe docue-
runt Cerda ad Virgil, x. Aen. $45. Barth.
}
Non
ad Claudian. 1. de Laud. Stil, rog. & nós
etiam ad Phaedr. 1.21. fic & mox vs. 528.
Veniant in vifcera Caefaris enfes.
ubi nihil variant, ideoque retinendum: hic
vero ad praefero, propter notata ad lib. 111.
359. Terent. Andr. 1. v. 18. itur ad me.
438. Recta] Recte Rott. Tec. tecta Thuan.
pr. quod contrarium eft menti auctoris, fed
repetitum ex lib. 111. 488. ubi bene tecta.
mixturi comminus Heinfius volebat. fed paf-
furi & laturi debent opponi, ut hoftium ar-
ma in fe miffa excipiant, & ipfi etiam ferant
vel inferant tela. mox, moenibus armis Kott.
fec. an pro arcis?
441. Compreffo] In uno Oudendorp. com-
preſſus, quod mutata diftinétione, Regia:
compreſſus minimo &c. probarem. vid. lib. tv.
787.
545. Clauftris] Heinfius, clathris volebat,
non male: fed tamen recte Oudendorpius
tuetur hic vulgatam. vid. ad lib. IV. 237.ad
X
dita
PHARSALIAE LIB. X.
729
}
+
}
^
Non timuit, fatumque fibi promifit iniquum,
Expavit fervile nefas, intraque penates
Obruitur telis; quem non violaffet Alanus,
455 Non Scytha, non fixo qui ludit in hofpite Maurus.
Hic, cui Romani fpatium non fufficit orbis,
Parvaque regna putat Tyriis cum Gadibus Indos,
Ceu puer imbellis, ceu captis femina muris,
Quaerit tuta domus: fpem vitae in limine clauſo
460 Ponit, & incerto luftrat vagus atria curfu:
Non fine rege tamen; quem duxit in omnia fecum,
Sumturus poenas & grata piacula morti;
Miffurusque tuum, fi non fint tela, neque ignes,
In famulos, Ptolemaee, caput. fic barbara Colchis
465 Creditur ultorem metuens regnique, fugaeque,
Enfe fuo, fratrisque fimul cervice parata
Expectaffe patrem. cogunt tamen ultima rerum
Spem pacis tentare ducem: miffusque fatelles
*
ہتر
dita Rott. fec. mox, rapidos multi. Cortius,
avidas, caefurae iterum beneficio confifus.
mox, nec fecus plurimi.
448. Aetnam Aetnen Voffian, & Cortius.
mulcifer multi, & mox, nuper qui tres. Cor-
tius ad Plin. 1. Ep. 12. dicit fe fatisfeciffe
bono illi viro, qui in Plinio pro dediffes, ma-
lebat ftetiffet vel adfuiffet, quod ut intelli-
gam, notae exfpectandae funt.
451. Cauſa] Cauſas ſperare vetantem tres.
male. idem fere quod lib. vII. 349.
Cauffa jubet melier Superos fperare fecundos.
vid. Barth. ad Stat. xI. Theb. 366.
454. Obruitur] Heinfius, obftruitur,prius
conjecerat, fed forte quia 448. praeceffit, eo
repudiato, obſuitur fcribebat, admodum du-
re & improprie. fed amabat illud verbum, vid.
ad Ovid. x. Met. 496. & 11. Faſt, 578, ob-
ruitur unicę verum. Virg. 11. Aen. 424.
Ilicet obruimur numero, & ita paffim alii, &
Nofter 1v. 775. interque penatés Rott. fec.
!*.
Re-
458. Puer imbellis] Ineptus hic iterum
Lucanus, qui debuiffet Caefarem ita depren-
fum & pone oppreffum laudare, quod fe in
anguftias redactus tam fortiter defenderet:
non metum_ipfi & imbellem & degenerem
animum adfcribere, quum fe egregie expe-
dierit. Sed iniquum in eum animum often-
dendi nulla erat occafio omittenda. & tamen
inox 490 huic timido dat, conſtantiam men-
tis. deinde, vel captis feptem libri. Gujetus
volebat, & captis.
460. Atria] Omnia Oifel, repetito verbo
ex feq. verfu, ubi Virgilii iſta 11. Aen. 675.
&
nos rape in omnia tecum, imitatur. vid. &
fupr. lib. 111. 390. mox, piacula mortis
Hamb. pr. & MS. Cortii, miſſurumque Rott.
tert. nec ignis Heinf. & Cortius.
466. Enfe fuo] Suum Thuan. fec. & am.
fec. Oifel. fua Turrian. a m. fec. ense duo
Hamb. pr. mox, cervice parato, peracta,re-
fecta MSS. Cortii.
Z z zz
470.
730
M. ANNA EI LUCANT
}
Regius, ut faevos abfentis voce tyranni
470 Corriperet famulos, quo bellum auctore moverent.
Sed neque jus mundi valuit, neque foedera faneta
Gentibus: orator regis, pacisque fequeſter,
· Aeftimat in numero fcelerum ponenda tuorum,
Tot monftris Aegypte nocens. non Theffala tellus,
4-5 Vaftaque regna Jubae, non Pontus, & impia figna
Pharnacis, & gelido circumfluus orbis Ibero
Tantum aufus fcelerum, non Syrtis barbara, quantum
Deliciae fecere tuae. premit undique bellum,
Inque domum jam tela cadunt, quaffantque penates.
480 Non aries uno moturus limina pulfu,
470. Quo bellum] Bella Oifel, bellum a.
moveret Hamb pr. mox, valait mundi tert.
473. Aeftimat] Aeftuat Rott, pr. forte:
Enfe cadis, numero fcelerum adponende tuo-
rum.
vel, occidis in numero fc. ponende t. vel fter-
neris, vel fimile quid. fed me non expedio.
Suorum Richel.
475. Vaſtaque] Caftaque Oifel.
475. Non Pontus ] Sufpectus mihi locus,
nam quum hic recenfeat omnia fere bella,
quae Caefar gefferit, & in quibus tantum
nemo aufus fcelus, primo ineptum effet, in-
ter ea proelium Pharnacis numerare, quem
facili pugna, & ut ja&tabat, veniens, videns,
vincens, fuperavit, & in quo nullus locus,
aut tempus fuit fcelus tale admittendi. & fi
impius Pharnaces fuerit, hoc fpectat in pa-
trem Mithridatem fcelus. Sed tranfeat hoc
& ignofcatur Lucano, omnia cumulare a-
manti. Sed quis non requiret hic bella illa,
quae per novem annos in Gallia geffit cum
barbaris populis? & aequo animo feret, hic
de Pharnace bis memorari, & Pontum & im-
pia ejus figna cumulari, quum ipfe facile o-
mitti potuiffet. Hinc vero viam ad veram
lectionem mihi dedit codex Richelianus, in
quo erat, non Poeni & impia figna: fine du-
bio Poenus voluit fcriba, fedm anu aberran
Fra-
te dedit Poeni, quod vitiat metrum. lege er-
go, non Rhenus & impia &c. qui modo Lu-
canum legerit, & toties Rheni & bellorum
non tantum cis, fed trans Rhenum, cum
trucibus Batavis & ferocibus barbaris gefto-
rum meminiffe eum viderit, probaturum hanc
conjecturam confido. mox, tantum aufifce-
lerum Oifel. & MS. Cortii.
+
478. Fecere] Erafa erat vetus lectio in Oi-
fel. deliciae vero funt Eunuchi & cata-
miti.
480. Uno] Ullo Hamb, fec. & feq, verſu
repetita voce. Heinfius malebat, unco, ut
propter cornua arietis dici poteft. mox, nen
illa eft Rott. fec. non nulla,nulla eft ibi MSS.
Cortii. non flammis Rott. pr. mox odiofe
repetitur, fracturus domum. forte, fracturuf-
que fores. fic apud Ovidium 11. Amor. xix.
38. claudere forem, pro domum in vulgatis,
& 1 11. XI. 12. eadem varietas.
་
483. Confilii] Male, confiliis alii. vid.
Sil. Ital. 11. 206. & fupr. v11. 95. vaftos
habuit Hamb pr. divifa noftri omnes, quod
explicari poffet ex illis Claudiani 11. in Ru-
fin. 360. divifo ftat quisque loco. & nunquam
idem & Thuan. pr.
1 A
487. Protulit] Praetulit Hamb. pr. Am
bitiofam domum dici poffe non dubito, fed
tamen non facile ob unum & alterum codi-
cem
ค
PHARSALIA E LI B. X.
735
$
Fracturusque domum; non ulla eft machina belli:
Nec flammis mandatur opus: fed caeca juventus
Confilii, vaftos ambit divifa penates,
Et nufquam totis incurfat viribus agmen.
485 Fata vetant, murique vicem fortuna tuetur.
Nec non & ratibus tentatur regia, qua fe
Protulit in medios audaci margine fluctus
Luxuriofa domus. fed adeft defenfor ubique
Caefar, & hos aditu gladiis, hos ignibus arcet:
490Obfeffusque gerit (tanta eft conftantia mentis)
Expugnantis opus. piceo jubet unguine tactas
Lampadas immitti junctis in bella carinis.
}
S
cem repudiem, luxuriofa, quum multo re-
&tius luxuriofa dicatur, quam ambitiufa, quae
folius Cleopatrae refpectu ita dici poteft; fed
omnium Ptolemaeorum luxuria nota elt
quae & in aedificanda hac regia apparuit, &
in qua quotidie luxuriari folebant. fic luxu-
riae domus Phaedr. Iv. 4. ubi vide. & No-
fter 18. 201. cafta domus luxuque carens.
489. Aditus ] Aditu Heinf. & ita Oudend.
& Cortius. fic lib. 11.495. fluviis arcere para
tis, ubi vide quae diximus, & fluvios etiam
in fcriptis effe vidimus, nec rejecimus plane.
mox, regit Rott. pr.
490. Conftantia mentis] Voff. & Thuan.
quaft. fiducia, quod eft gloffatoris. fufpectum
Gujeto, quia raro Caefarem laudat Luca-
nus: conſtantia vero, ut recte Gronovius ad
Tacit. vitam Agricol. cap. xxvII. non eft
femper perfeverantia & propofiti pertinacia,
fed oppofitatimori & levitati ex timore ortae,
eft imperterritus & immobilis animus. & ideo
recte Quinctil, in prooem. lib. 1. inter in-
genita adjumenta oratoris numerat conflan-
tiam, five animum nullo metu judicum, ad-
verfariorum, & coronae circumftantis ftre-
pitu, & tumultu faepe excitato, perturba-
tum: unde Cicero in initio Milonianae ora-
tionis dicit, turpe eſſe, dicere incipientem ti-
mere, minimeque decere, & timoři huic op、
Nec
ponit magnitudinem animi nihil ergo opus in
Quinctiliano dubitare, vel fupponere valetudo
conftans, quae fatis intelligitur: nam fi non
fit conftans, valetudo effe definit, fed infita
illa mentis conftantia requiritur, cum voce
& latere &c. & ita alio loco Taciti a Gro-
novio laudati, dicitur Vitellio irfita ignavia,
quae ingenitae conítantiae opponitur. fic in
Caefare erat illa conftantia, quia ut Fabius
lib. 8. 1. dicit, Eodem animo dicebat, quo
bellabat. & hoc loco conftantiam tribuit Lu-
canus Caefari in ancipiti deprehenfo. menti
eriam hic quatuor. perinde eft, quid eligat
lector.
491. Tinctas] Tactas Hamb. pr. & Oifel.
vid. Heinfii & meas notas ad Ovid. 111.
Art. 269. & 1v. Faft. 740. & Oudendor-
pius, poftquam multis exemplis tactas fir-
maffet, tandem tamen tinctas praefert. MS.
Cortii fictas, qui tamen tactas edidit, quod
unice verum puto, nec tam facile tactas in
tinctas, quam hoc mutaturos librarios, fic
& Marklandus pro, Loquentis Hyblaeis vox
mixta favis, apud Stat. 11. Silv. 1. 47. e-
mendat tincta, fed fimul producit exempla
verbi contingere, quod a tango elt compofitum,
non tinguo, ideoque alius eodem jure tacta
reponeret, quod non facile a librariorum
manu fluxerit.
Z z zz 2
493.
732
M. ANNAEI LUCANI
Nec piger ignis erat per ftuppea vincula, perque
Manantes cera tabulas: & tempore eodem
495 Tranftraque nautarum fummique arfere ceruchi.
Jam prope femiuftae merguntur in aequore claffes,
Jamque hoftes, & tela natant. nec puppibus ignis
Incubuit folis: fed quae vicina fuere
a
༣
Tecta mari longis rapuere vaporibus ignem :
500Et cladem fovêre Noti, percuffaque flamma
Turbine, non alio motu per tecta cucurrit,
Quam folet aetherio lampas decurrere fulco,
Materiaque carens, atque ardens aëre folo.
Illa lues claufa paullum revocavit ab aula
505Urbis in auxilium populos. nec tempora cladis
Perdidit in fomnos, fed caeca nocte carinis
493. Functis] Victis Hamb. pr. vintis
fec. MSS. Cort. junctis, vel cunctis in vela
carinis, quod videtur non improbare. jun-
étis in vincla alius ejuſdem. cunétis tres no-
ftri, ego non intelligo quid fint junctae vel
cunctae carinae in vela, vel bella. fi ftructis
in bella carinis, id eft, bellicis navibus, vel
ductis in bella, quas ad oppuguandum Cae-
farem adduxerant, liceret legere, clarior ef-
fet fenfus. veram adhuc latere credo lectio-
nem, nifi junctis in bella capiamus, non ad
portus propugnationem, & bella quaecum
que, fed quae ad oppugnationem hanc regiae
junctae & denfae erant pofitae. Sed tamen &
hoc durum.
494 Manantes cêra] Manantis cerae Ri-
chel. mox fummaeque Rott. fec. cheruchi
Rich. & Turr, in aequore plerique.
497. Famque] Codd. Cortii, inque, nam-
que, bincque, quorum nihil in noftris.
499. Longis Crebris tres. ignes Rott. pr.
vaporibus auftri Turr. ut cladem quinque.
501. Per tecta] Heinfius volebat, texta.
Sed hoc navibus conveniret: agit nunc vero
}
In-
de domibus ipfius urbis. mox, aërio tres.
difcurrere Cortius. mox, aëre toto multi. Sed
Serv. ad Virg. vII. Aen. 142. folo habet.
505. Cladis] Claufus Hamb fec, tempore
claufus MS. Cortii. in fomnos omnes fere. co-
rinas infiluit Cort. vid. lib. 111. 626. nefcio,
an non fui oblitus fuerit hic Lucanus, qui
cum vf. 434. orto die hanc pugnam incepif-
fe dixerit, nunc caeca nocte Caefaren infi-
luiffe carinis, dicit: ergo per totum diem
hanc expugnationem extractam finxit, longe
aliter Caefar haec narrat in fine libri 111.de
B. C. Sueton. c. LXI v. in fcapham infiluiffe,
& ab hoftibus, multis telis petitum, addunt
alii; quod caeca nocte fieri non potuit. prae-
terea fi tantum fuerit incendium, nox non
fuit caeca, fed dederunt clara incendia lu-
cem. nec incendium hoc ulterius quam na
ves, & forte in vicinas quasdam in navali-
bus aedes tranfiiffe eft verofimile: nam ipfam
Alexandriam tutain incendio dicit Hirtius
Bel. Alex. c. I. -
509 Tunc] Nunc Richel. recte. vid. ad
ib. 1. 217.
SIQ
PHARSALIAE LIB. X
733
Infiluit Caefar, femper feliciter ufus
Praecipiti curfu bellorum, & tempore rapto.
Tunc clauftrum pelagi cepit Pharon. infula quondam
510In medio ftetit illa mari, fub tempore vatis
Proteos at nunc eft Pellaeis proxima muris.
Illa duci geminos bellorum praeftitit ufus :
Abftulit excurfus & fauces aequoris hofti;
Caefaris auxiliis aditus & libera ponti
5 15Oftia permifit. nec poenas inde Pothini
Diftulit ulterius: fed non qua debuit ira,
Non cruce. non flammis, rapido non dente ferarum :
(Heu facinus! cervix gladio male caeſa pependit)
Magni morte perit. nec non fubrepta paratis
520A famulo Ganymede dolis pervenit ad hoftes
510. Sub tempore] Sed Heinfus, in notis
ad Prudent. 11. contra Symm, 101. eadem
varietas lib. IX. 307.
12. Duci] Ducis Rott. pr. mox, abflu-
lit excurfus plurimi, excuffus,incurfus Codd.
Cortii. & curfus alii.
514. Caefar & auxiliis] Variant admo-
dum Codd. Cortii, Oudendorpii & noftri
eumdem fere in modum. Heinfius, Caefar at
auxiliis ut vidit, ego malim,
Abftulit excurſus & fauces aequoris hofti
Caefar, & auxiliis ubi vidit libera Ponti
Oftia, non fatum meriti poenaſque Pothini
Diſtulit ulterius.
& quia in noftris & aliis eft, aditus ac li-
bera Ponti Oftia permifit, nec poenas (vel
poenasque, vel & poenas,) inde Pothini. legi
poffet &
Caefar auxiliis aditus, ac libera ponti
Oftia pervidit: non poenas inde Pothini
Diftulit ulterius.
vel,
Caefar, ut auxiliis aditus, ac libera ponti
Oftia, non fatum meriti poenaſque Pothi
ni &c.
Cae-
Sed nondum plene fanatum locum credo.
516. Sed qua non debuit ira] Sed non de-
ferbuit ira Hamb. pr. fub quibus aliquid laret.
fed non qua Heinf. mox, non rapido pluri-
mi. avido duo. Cl. Dorvilius etiam praefe-
rebat, rabido non dente ferarum, & omnia pen-
dere a diftulit credebat; non diftulit poenas
fed ftatim fumfit, at non cruce &c. vid. fupr.
vf. 446. & vi. 487. verfum fequentem eji-
cit Heinfius, Cortius retinet, & puto poffe
retineri, fi in parenthefi ponatur. & Pothi-
num variis vulneribus confectum, & inter
i&us alios, caput ipfi male caeſum, id eft,
non penitus abfciffum, pependiffe a cervice.
ut Senec, Agam. 901. pendet exigua male ca-
put amputatum parte. lego itaque.
Non cruce, non flammis, rapido non dentę
ferarum
(Heu facinus! gladio cervix male caeſa
pependit)
Magni morte perit.
id eft, enfibus confoffus eft.
519. Nec non] Sed non Rott. pr. a m. fec.
fubrecta S. Germ.
zz zz 3
fax.
734
M. ANNA EI LUCANI
3
Caefaris Arfinoë: quae caftra carentia rege
救
​Ut proles Lagea tenet, famulumque Tyranni
Terribilem juſto tranfegit Achillea ferro.
Altera, Magne, tuis jam victima mittitur umbris.
525Nec fatis hoc Fortuna putat, procul abfit, ut ifta
Vindictae fit fumma tuae. non ipfe tyrannus
Sufficit in poenas, non omnis regia Lagi.
Dum patrii veniant in vifcera Caefaris enfes,
Magnus inultus erit. fed non auctore furoris:
5 30Sublato cecidit rabies: nam rurfus in arma
Aufpiciis Ganymedis eunt: ac multa fecundo
Proelia Marte gerunt. potuit difcrimine fummo
Caefaris una dies in famam; & fecuła mitti.
?
Molis in exiguae fpatio ftipantibus armis,
535Dum parat in vacuas Martem transferre carinas
Dux Latius, tota fubiti formidine belli
Cingitur: hinc denfae praetexunt litora claffes;
Hinc tergo infultant pedites: via nulla falutis:
Non fuga, non virtus, vix fpes quoque mortis honeftae.
Non
521. Arfinoe] Arfenoe Rott. pr.
523. Fuſte] Fuffo Richel, juffu Rott. pr.
& a m. fec. Oifel. vifu Turr. vid. lib. 111.
218. en victima Cortius.
526. Vindictae´Vindicta Oiſel. ut ifte vin-
dictae fit f. fuae Heinfius.
528. Patrii] Patriae Turrian; fed patrii
hic funt Romani enfes, popularium, non
peregrinorum, vid. ad Virg. x11. Aen. 736.
mox, maltus erat Rott. tert. Heinf. eat, u-
nus Oudendorpii, eris, quod non difpli-
cet.
130. Cecidit] Cedit Turr. probatum Hein-
fio. Sed ifta verba ex follemni lapfu librario
rum mutari videbis ad Tibull. 111. v1.4. &
Gratii Cyneg. 13. jam nihil vulgatius, quam
iram, rabiem, minas cadere dici, ubi inci-
piunt ceffare, quod aliquot millia exemplo-
rum firmare poffent, non rurfus Voff. a m.-
fec. forte, nunc. Ganymedes Richel.
+
532. Difcrimine fummo] Nullo fex. magno
Rott. pr. difcrimen in illo Sixii, deinde, illa
dies duae editiones prifcae. ima MS. Cortii.
Heinfius volebat,
Difcrimine parvo Caefaris una dies.
534. Molis] Solus Rott. tert. exigno qua-
tuor. ftipantibus undis Oifel.
{
536. Subito] Subitus Oudendorpius ex uno
codice, & Heinfius. fed duo Cortii iden
habent; ipfe tamen fubiti praefert. Parum
referre puto. Heinfius refpici ad formidinem
venatorum putabat, de qua ſupr. IV. 437-
A
$38.
PHARSALIAE LIB. X.
735
*
$
4
+
よ
​540Non acie fufa, nec magnae ftragis acervo
Vincendus tunc Caefar erat, fed fanguine nullo
Captus forte loci pendet, dubiusne timeret,
Optaretne mori, refpexit in agmine denfo
Scaevam perpetuae meritum jam nomina famae
545Ad campos, Epidamne, tuos; ubi folus apertis
Obfedit muris calcantem moenia Magnum.
538. Salutis] Saluti tres & Cortius.
$40. Acervo] Acervis multi. vid. ad Virg.
XI. 207. magnae nec Cortius. tunc Caefar
vincendus erat Thuan. quart. captus forte
»
tres. dubiusque Cortius, & diftinguit pok
loci: optaretne multi.
544. Nomina] Nomine Voff. & Richel
Epidaune quatuor. Epidaure duo.
PHARSALIAE
FINI S.
LUCANI
1
I N
1
}
INDEX
VERBORUM ET LOCUTIONUM
A
I N
LUCANUM.
A.
Caefare nullae nubes obſtent. I.
1. 59. gur-
gite gelidi artus. IV. 153. morte ani-
mis nil fenfus reli&um. 111. 39. gurgite
Phario clades. VII. 692. confule nomen
habentes anni.v11.441. tergo pelagus. vi.
104. litore folvunt puppes. 11. 649. patriae
fedibus exul. 111.339. patria fede revulfi.
1.438. fronte refugi capilli. x. 132. culmi-
ne raptae cafae. Ix. 459. morfu ferpentum
innoxia gens. 1x. 892. rabie difcedere. v.
262. nulla fagitta mors eft incerta. vIII.
297. prima mundi origine defcendit. v1.611.
votis abeffe. VII. 299. ferro vacare, vII.
389. litore longe eft. v111.742. litore ad-
fpexit comites. IX. 120. Cafia rupe profpe-
xit Lucifer. x. 433. litore occurrit. vIII.
204. ripis aquas accipit alveus. iv. 87. ma-
gno mari veniunt fluctus. v. 619. luce facra
refertur. v.219.
AB omni numine tibi cedetur. 1. 50. acie
vulnus habere, VII. 637. enſe mori. 11.
264. annis multis intactus. 111. 157. aevo
longo non violatus lucus. II. 399. igne
Phoebi furgentis propior, v111. 228. arun-
dinedulces fuccos bibunt. 111. 237. ubere
forbetur fanguis. Iv. 315. omni ftatione
movit ratem. 111. 520. aequore fe defendit
tellus. 18. 306. auro templum defendit. 1x.
521. ara raptus ignis. 1. 549. ab omnitae-
da. 111.505. axe extremo ventus. I. 412.
alto aethere ſpectare. v11. 447. alto fedit
fpectator. 11. 207. alta puppe pugnat. 111.
$85. aethere defluxit tabes. vII. 839. ae-
quore feductus. v. 77. aequore videt flam-
mam. vII. 808. aftris difceffit humor. iv.
126. hoſte verfus furor. iv. 540. uņo cafu
pendere, v. 769, ore dimovit caefariem. 11.
372. undis Rheni fugit. 11. 570. ara fugit
taurus, v11.165. incurfu belli cautu. iv.
408. extremo buſti munere abeſt. v11.741.
Oceano erumpit Nilus, x. 255. extremo
Aquilone. 11.51.
Abatos. x.323.
Abcido. abcidit multum fors laudi noftrae.
IV. 503. comam morienti Ephebo. v1.563.
abcifa manus. 111.617. cervix v111.674.
abcifum caput. VII.628.
Abdo. abdidit caput ulva. 11. 70.
Abducit fuperos aris. v1.451. abdu&a caver-
nis haefit. v. 163. Metello. 111. 153. ab-
du&tus aratris conful. x. 153.
Abeo. abit plenus vifu urbis. 1. 509. abiere
cineres in cavernas. v. 135. in nubes Cerau-
nia. 11.626. abit fpes victis. 111.509. fpes
naufragii. v.455. in feras difcerptus. vII.
842. peftis in vultus. v1.96. nomen in ter-
ras. vIII.321. mors in medium. IV. 491.
orbis in Afiam, IX. 417.
Abigit quo vos pavor. vI. 15e.
Abluit medullas tabo.v1.669.
Abnegat tellus flumen undis pelagi 111.263.
Abrafit cruces. VI. 545. abraſae fauces. ví.
115.
Abripimur defuper Alpis nubiferae colles. 1.
685.
Abrotonus fumo ferpentibus gravis. IX. 92 1.
Abrumpit fonipes gyros. v1.87. fatum actus
ingentes. v. 659. Ephyren regnis Pelopis.
VI. 57. momentum lucis extremae. iv. 484.
orbem Syrtibus. IX. 862. annos medios her-
bis.v1.610. abrupto limite cautes. Iv. 740.
abruptaterra profundo. 1x. 309. palus. vi.
360. viarum. x. 317. rupes. v111.46. ab-
ruptae convalles. VII. 176. abrupta faxa
afperat. v1.801. catenae.v1.793.
Abfcido. vide in Abcido.
Aa aa a
Ab-
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
Abfcindis ferro pignora. 111. 33.
Abfcondo. abfcondit ferrum claffes. III. 47.
aurum trabes. X. 113. fortuna nefas. 11,
735. gemitus. IX. 1105. gaudia mentis. Ix.
1040.
'Abfolvo. abfolvere orbem.v11.870. bellum.
11.250.
Abforbet hiatu Tigrim tellus. 111. 261.
Abfque cruore. VI. 152.
Abfterret ducem ardore. v. 129.
Abftinuit rates tellure. IX. 1010. prodere.
VII.151.
'Abftrahit cura duces armis, vi. 80.
Abftrufa flumina. 1v. 293. templum. 1x.
994. arenae.v.664.
Abfum. abeft menti favor. IV. 399. a votis
abeffe. v11.299. ab extremo bufti munere.
VIII. 741. titulis poteftás. v. 665.
Abfyrtos. fpumans in undas. 111.190.
Abuti fanguine. IX. 263.
Abydo admovit Sefton. 11. 674. Abydo Se-
fon adjungere. V 1.55.
Accedo. accedit fama ad timores. 1.469.cur-
rus metae.v111. 201. terra regno fecundo.
V. 623. pelago Ganges. v111. 228. morti
Libye. 1x. 753. accedunt fatis labores. 1.
42. rura colonis. v 1.278.
Acceffus faciles puppibus obtulit tellus. 111.
43.
Accendo.accendit ducem. 1. 293. marito ro-
gum. 18. 56.
Accipio. accipiam te vates pectore. 1.63. poe-.
nas.v111.97. mortem. v. 658. flu&us o-
re, 1x. 756, enfem in populos. v. 61. acce-
pit habenas fonipes. 11.500. exemplum. 1x.
179. frenos.v. 176. diem. v11. 92. ictus cre-
bros latere accipit ratis. 111.618. accipient
aures cives veniffe. 11. 273. bella alios no-
centes.11.259. acceptum prono milite bel-.
lum 1.292.
Acciri placuit vates Thufcos. 1.580.
Acclivis torus. 11. 356.
Acer, acrior ira. 111. 142. acres irarum fti-
muli. 11.323.
Acervi fidentes in tabem. vII.791.
Achates fibi non fegnis ftabat. x.115.
Achaemeniae Sufae, 11.49.campi.v111:224.
Acherontis adufti portitor. 111. 16.
Achillas. praefectus militiae Aegyptiae a Pto-
lemaeo. x. 351. fceleri delectus. v111.358.
funeftus perfodit latus Pompeji. ibid. 18.
ejus caput ad Ptolemaeum defert. 675. Cae-
fari idem offert. Ix. 1011. follicitatura Po-
thino in caedem Caefaris & paret. x. 349.
399. copias raptim contra Caefarem ducit.
400. caedem Caefaris differt in diem fe-
quentem & cur. 426. miffos à Ptolemaeo
legatos occidit. 471. ab Arfinoe interfici
juffus. 523.
Achilles aequoreus. v1.350.
Achoreus. fenio placidus. v111.475. liniger.
X. 173. Achorea compellat Caefar. ibid.
Achoreus facer. 193. edifferit Caefari Pha-
riae gentis primordia & fontes Nili. &c. ibid.
193.
Acies. effufa. 1v. 743. recta fronte venit. x.
458. cognata. 1.4. dubiae. Iv. 389, arden-
tes. 11.482. aciem inferre. 111.498. cam.
pis tollere. v1. 633. effundere in hoſtem.
VI. 292. impellere. v. 757. promovere,
VII.577. aciem projecit in agros. Iv. 745-
Aconita faxis nafcentia. Iv. 323.
Acuo. acuêre quos tubae ſtridentes. 1. 432.
Acus Nilotis x. 142.
Ad. hoc aevi ignota. x. 195. proelia trepidus.
v. 728. bella fugaces. 11.558. letum impi-
ger. iv. 798. verum patent aditus. v1.617.
ducis eventum anxia clafis. v111. 593. li-
tora veniunt trunci. 11.189. fumma vocan-
tes Superi. 1. 310. fumma paratae mentes.
IV. 536. vulnera promtum pectus. v. 320.
aethera it clamor. 1.388 manes te fequar.
v. 774. pericula exfurgit clamor. IX. 114.
ad raptus fegetum movere figna. v11: 236.
fummos foros repleta ratis. III. 629. ictus
vaftos difceffit pectus. 111. 655.
Adamas durus. vi.801.
durus.vi.Sot.
Adcurrere ad thalamos. x. 35%. ·
Addere animis ignes. vII. 559. ftimulos. 1.
263. addidit facundia robur cauffae. vII.
67. curam mortalibus. 11. 5. fafces Aqui-
lis. v.389. addita fides fati pejoris. 1.523. ad-
de, quod.v. 776.
Adduco, adduxere offa cutem. iv. 287. ad-
duétus fatis amor.vI. 453. funis adductus.
111.700. IV. 454.
Adedo. adeft mare latus montis. VI. 267.
Adeo. ex aequo me Parthus adit. v111. 232.
urbes focias. vIII.162. adit Marfya Mae-
andron. III. 208.
Aditus. faciles ad verum.vr.616. pelago dant
Tempe. vI. 346. famae habes. VIII. 74.
arcet gladiis. x. 489.
Adeo. ufque adeo miferum eft? 1.366.
A&
3
IN
LUCANU M.
賣
​Adfari. quam prior adfatur. vi. $88. Ma-
gnum vulgus. vIII.116. natum. 11, 632.
Adfero. adferre nefas in caftra. 11.98. adfe-
rat turmas in certamina ruere 1.475.
Adficio. tantum me adfecere vulnera fenis.
IX. 137.
Adfe&tus habet fub jure Pothini, x. 96.
Adfigo, adfixit Lycidam manus ferrea. 111.
636. quos campis adfixerat hafta. v11.624.
fepem arenis. 11. 765. vifcera puppi. 111.
707. adfixa Penatibus arma. 1. 240. taedis
ignis. 111,682. rati Gyareus. 111.601.
Adfinis Sarinata Mofchis. 111.270.
Adfligo. adflixere pectora folo. 11. 31. adfli-
ais rebus. IV. 796.
Adflata veneno ferpens. vI. 491.
Adfluit fumma dies. vIII. 30.
Adfufi reges.vil. 71.
Adhaeret gladius dextrae. IV. 248.
Adjacet Gadibus. v11.187.
Adigo. adigere enſem. ¡v. 288. ada&us gla-
dius. IV. 560.
Adimo. ademto rebus Pompejo. 1x. 205.
Adjuvo. adjuvit ferrum pondere. 111. 725.
adjuvat locus furorem. VI.43. aquas fan-
guis, 11. 217.
Adligo. adligat artus torpor. IV. 290. ter-
ras Oceanus. x. 255. Ifter Maffagetas. 11.
50. quos tori concordia. v1.459.
Adloquitur cohortes. 11.530.
Adloquiis longis no&tem producere. x. 174.
Adluit Peucen caput Iftri. 11. 802.
Admixtus Dacis Ĝetes. 111. 95. fanguis. 1x.
614.
Adınitto. admittere Venerem curis. x. 75.
gaudia. 11. 373. admittit fylva diem. 111.
445. virus. IX. 892. admiffum aequor. I.
421. admiffo fole incoctae medullae. vi.
546, admittunt Oceanum Gades. 111. 279.
Admonet hunc aetas. iv. 178. admonitae gu-
ftato fanguine fauces. IV. 241.
Admovet horas mortis. v 11. 5o. fibi Philip-
pos. VII. 591. aris marem. 1. 603. admo-
tus fuperis taurus. V 11. 165. admovent ca-
davera murum folo vi. 181. admoto fato. iv.
480.
Adoperta vinea. III. 482.
Adfcendite pontem ruiturum. 11.499.
Adfcribat fabula Diis muros Iliacos. vI. 49.
mortem cauffis aetheriis. 18. 854.
Adfentio, adfenfere his cohortes. 1.386.
Adfequitur generum. 11. 652.
Adferit urbes fola fames. 1 11. 56.
Adfertor. IV. 214.
Adficcata cutis. v111. 690.
Adſperfo fanguine. 1. 620.
Adfpicio, adfpicit Alpes Appenninus. II. 429.
adfpexit comites alitore. ix. 120.
Adſpectu a noftro aufer dona. 18.1068.
Adftare nudis lacertis. 1. 189.
Adftringit bruma Pontum frigore. 1. 18. ad-
ftringit amictus balteus. 11. 362. adftrinxit
vulnera rigens fanguis. Iv. 291. adftrin-
gens undas Scythicas Bofporus. v. 436. ad-
ftri&us cruor. VI. 750. adftri&tae palmae.
11 516.
Adfuefco. adfuefcis fatis. v. 776. adfuerunt
praebere. iv. 604. adfuetae votis vocari
aures. 11.33. adfuetae fceleri mentes. v. 371.
Adfum victor. 1. 201. adeft totus in proelia
Caefar. v. 742. finis armis. v 1 1. 343. Pſyl-
lus populis. 18. 911. adeft vultus precibus.
X. 105. adfunt cafus praecipites. v. 746. ad-
eft unus fatis omnibus. 1x. 844.
Adtonfo dentibus arvo. iv. 413. adtonfa arg
va. vi. 84.
Adveâi culmi. v1.85.
Advenit dies. v 11. 131.
Advena rectus quod non legat. v111. 821.
Adventu hofpitis compleverat aulam. VIII.
473. ad adventum hoftis. v. 766.
Adventat hora difcriminis. vi. 416.
Advertere claffes terrae, v111. 567. advertet
quem non cinis. vin1.857.
Adverfus mons. iv. 38. adverfos_Zephyros
excipit Pindus. vi. 339. adverfus Eurus. 111.
233, adverfi Phoebi iâus. v11. 214. adver-
fis frontibus. VII. 465. adverfos vultus
ferro confundere. v 11. 575. adverfo ore.
VII. 622. adverfi ictus. 111. 571. adverfus
Mars. 1.308. adverfo numine poffeffa fe-
des. vi. 314 adverfis crevit virtus. 111.814.
adverfis deeffe. vIII. 534.
Aduncae natis fpiramina. 11.183.
Adorat reges Memphis. x. 272. adoret mun- Advolát quocumque vocatus. ix. 888.
dus mala Pompeji. v 1 1.708:
Adparuit extis nefas. I. 62.
Adpello. adpulit quos aequor. Iv. 606.
Adquirere vires. 11.647.
Aduftus Acheron. 111. 16.
Adyto incubuit Apollo v. 85. adyti remoti
penetrale. v. 146. adytis dignae voces. 1x.
565. adytis rete&um corpus Alexandri. 1x.
A eas
154.
Ааааа 2
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
1
Aeas purvus fed parvi gurgitis. v1.361.
Aegae extremae refonant. III. 227.
Aegaeum mare,. 11. 665. Aegaeas tranfit in
undas Tyrrhenum.y. 613. Aegaeo Jonium
franget mare. I. 103.
Aeger morae. vII. 240. omnibus venturis.
VI.424.
Aegis Palladia. VII. 569. in aegida diffudit cri-
nes. VII. 140.
Aegoceros humidus. 18. 537.8.213.
Aegyptus. Africae, feu, ut alii, Afiae regio
nota. II. 587. VII. 710. VIII. 5o1. 546.
802. IX. 164. 8.4. 59. 359. 474. ejus fi-
tus, munimenta & commoda. VIII. 444.
regio plana. II. 417. ob Nili inundationem
nullis pluviis indiget. v111. 829. ejus infi-
ma ad oftium Pelufiacum. vIII. 464. tuta
Syrtibus. VIII. 444. nocens monftris. x.
474. calida. 11.587.jacens per plana. 11.416.
Aegyptia vada. VIII. 540. litora. IX. 1005.
rura. x. 312. Memphis. 1.635. fides. VIII.
624.
Aegyptii. aftrologiae periti. 1. 640. magiae.
VI. 449. eorum dii ferae & aves quaedam.
X. 159. imo & obfcoena nonnulla, VIII.
478. eorum ftru&urae, & luxus. X. III.
Aemula virtus. 1. 120. fata fatis.VIII. 307.
Aeneae mei Dii. 1x. 991.
Aeolius tridens. II. 457. Aeolia rabies. IX.
454. Aeolii faxi carcer. v. 609.
Aeolidae. vI. 384.
J
Aequare quem vifù ftellarum. 1. 641. aequat
facinus, quos inquinat. v. 790. aequantes
moenia turres. III. 456. aequans fagittas
Medorum Mazax. Iv. 681. aequata mem-
bris vulnera. 11. 177. aequata ad Librae
pondera tempora. IV. 58.
Aequus Mars. III. 585. aequum fidus.x. 88.
ex aequo. v. 495. VIII. 232. aequis
viribus. IV. 665. aequae vices. Iv.5. ae-
quae mentes. v. 727. aequa cauffa.. Iv.
230. in aequum campum deſcendit moles.
IV. 703.
Aequor amore notatum. 18.955. tutum pa-
tet. v. 411. laffatum fluctibus. v. 703. ae-
quor latum. v. 707. pendet dubium. v. 602.
immenfum. 1. 499. fpumofum. II. 627.
denfum. 11.640, intumuit, vI. 470. coelo
defufum. IV. 82. aequor repellit terras. II.
436. aequora longinqua. III. 164. procel-
lis rapta. v. 613. concurrunt ventis v. 607.
laborant. III. 63. aequora turbida. v. 567.
lenta jacent. v. 434. fequuntur claffem, v.
458. aequor periturum deficit. IX. 317. ac-
quora velis non pervia frangit eques. v.
439. deferta ceffant. v. 444. admiffum ae-
quor claudit Tarbellicus. I. 421.
Aequoreus tridens. Iv. III. Achilles. v1. 350.
aequorei metus. Ix. 447. triumphi.vI. 422.
aequoreus limes. VI. 15. aequorca cufpis.
VI. 396.
ኒ
Aër piger. VI. 107. non fanus, cadavere mo-
tus. VII. 830. iners. v 1. 649. niger. Is. 5.
humidus. IV. 71. pulfus aquilonibus. vI.
104. denſus. 1. 531. ater. Iv. 74. altus.
18. 730. rore nadens. vI. 370. peftifer.
VII. 412. infectus manibus. VII. 769. fer-
vidus. 1.646. rarior. 1v. 123. Stygius. vI.
90. aër imminet campis. vII. 516. violen-
tior incumbit puppibus. v. 717. nimbofus
diffilit. v. 631. obfitus pallore latet. v.627.
aëra tabificum refolvit. v. IIO. aëre va-
cuo libratus orbis. v. 94, levabit terram.
1.90. aëra fagittis petere. vII. 516. nim-
bis intendere, IV. II2, pennis ducere. IX.
730. aëra non perdidit, Cinnamon. x.
167. aër diſcurrit venis. Iv. 369. aëris
alternos meatus. Iv. 327. aër ftridulus
elifas lituis. VII. 475. arundinis ſtridet.
IX. 830.
Aëria Pyrene. 1. 684.
Aes. aere recurvo ftridentes tubae. 1. 432. ae-
ris Phrygii fonus. IX. 288. aera coxit for-
nacibus. VI. 405.
Aeftas fervida canduit. 1. 214. altior. VI.
335. aeftatem umbra initigare. x. 305.
Aeftimat. x. 473.
Aeftuat.. dies medius flagrantibus horis. I.
16. unda horis lunaribus. 1. 414. rabies ci-
vilis arena angufta. v1.63.
Aeftus maris transverfus. VIII. 462. ſe agit
undis declivibus. IV. 427. bimaris. VIII.
566. aeſtu commeat Pontus.v. 445. emit-
tere aeſtus. Iv. 113. movet corus. v. 598..
Aeftifera Libye. I. 206.
Aetas edax.vII.397. firmior. 11.631. inno-
cua. VIII. 450. labori impenfa. 11. 569..
fortior. x. 134. corruptior. x. 110. con-
fors ftudiis puerilibus. Iv. 179 illos diſtin-
guit. x. 128, comprenfa annalibus. III.
309. omnis venit in unam congeriem. v..
177.
Aeterni Martis Alani. VIII. 223. aeternum
decus. III. 389. regna. I. 34. aeterni or
bos.
}
IN
LUCANUM.
bes. IX. 9. aeternae lacrymae. III. 607.
aeterni curfus fecrèta. v. 89. aeterna mole
conditus Typhoeus. v. 102.
Aether in Auftrum devexus. 111. 250. im-
pulfus. 1. 152. peruftus. IX. 433. ferenus.
1. 8. conftrictus. Iv. 51. imus. Ix. 8.
nubibus liber. III. 522. curreret tibi. VII.
424. aetheris Eoi color. 11.720. aethera
tangentes fylvae. 111. 246. tundit fragor.
VII.477.
Athereus calor. IX. 306. flamma. IX. 494. ae-
/
thereo connexa Tonanti. v. 96.
Aethiopia regio Africae fupra Aegyptum..
VIII.830. IX.651. x. 293. fub nullo Zo-
diáci figno pofita, nifi quod Taurus pro-
tenfo pede eam fpe&tet. 111. 253-
Aethiopes. capillos habent furfum inflexos&
contortos. X. 131. cultores Jovis Hammo-
nis. IX. 517. nigri ob continuos calores.
X.221. Aethiopum folum. 111. 253.
Aetna Siciliae mons perpetuo igne flagrans. I.
44. V.99. VI. 295. X.448. ignes non re-
éta furfum fed in latus verfus Italiam ejacu-
lata in malum omen. 1.545. ardens. 1.43.
torrens defluit in campos.vI. 295. Aetnae
Siculae ora laxavit Mulciber. 1.545. Ae-
tnae apex undat. v. 100.
Aevum. annofum. 11. 359. breve. I. 117.
longum, longius. VIII. 27. III. 399.
III. 399.
VII.410. aevi longi fama. 18.548. totum
mundi.. VII. 740. perpetuum. VII. 131.
corruptum moribus. 11.257. aevo langui-
dus. I. jo1. aevo maximus. I. 580. aevi
veteris cuſtos vetuftas. Iv. 654. aevi ſe-
nium. IV. 812. dedecus. II. 117. leges. IF.
82. ad hoc aevi. x. 195. aevo victum robur.
III. 729. aevum fecurius agit pauper.
VIII.242. donas mortalibus. IX. 984. in
totum mundi aevum profterni. vII.640.
Afranius & Petrejus pari jure duces Pompeja-
ni in Hifpania. Iv. 4. eorum caftra fuper
montem vicinum Ilerdae. Lv. 17. ejus fe
dedentis pro exercitu ad Caefarem oratio.
Iv.338. vide etiam Petrejus. Afranius re-
Яor. Iv. 5. fupplex, ibid. 338.
Afer venator. Iv.684. vagus. ibid. 765.
Africa. tertia pars orbis: ejus fitus & de-
fcriptio. IX. 411. 854. 874. vide etiam Li-
bya: Africa plena incommodis & malis.
18.405. fitiens, id eft, ficca & calidiffima.
1. 368. irrigatur & fecundatur Borea nu-
bes in meridiem cogente. 111. 67. Ele-
phantum ferax. v1.808. cur ferax anima-
lium venenatorúm. 1X. 619. & feq. in ea
maximae Eclipſes Lunae. 11. 693. Afri-
ca provincia fub regimine Attii Vari. Iv.
666. flebilis damnis, vII. 691. omnis cef-
ferat fignis Romanis. Iv. 666.
Africanum bellum Caefaris cum Scipione.
VII. 691.
Agamemnon. fraterni ultor amoris. v. 286.
ejus claffis mille navium. 287.
Agave Pentheum filium, aprum putans, di-
laceravit, poftea ad mentem rediens caput
rogis impofuit, dolens, quod non plus
poffet filii fepelire. I. 574. VI. 359. VII.
780. Agave Thebana. 1.569. quefta eft.
VI.359.
I
Ager. agri latuere paludibus. v1.344. ager
vallo feptus. vI. 73. agri moenibus juncti.
1.571. vacui. II. 441. & 602.
Agricolae annum flevêre. III. 452.
Agger. fubitus. I. 512. gemit ad ictus. vI.
273. preffus turribus cedat. 111.398. ag-
gere cefpitis fultus. v. 316. agger altus pe-
lagi.v.673. aggerem valli ducere. vI. 31.
aggere valto ſeptae turres. vI. 69. aggere
bufti conftru&to. II. 3co. agger vaftus. III.
382. aggere multo furgit opus. 11. 679.
Aggreditur agmen. IX. 463.
Agmen. vefanum. VII. 496. adgreditur. 18.
463. agmine rapto. III. 299. agmina hae-
rentia longa ferie. 1. 488. fervilia. II. 94.
rapit. IV. 717. inmittere. VII. 523. terre-
ſtre coit. v. 708. agmina vulgi. 11. 201.
devolvit moenibus. 11.491. agmine trepido
difcedens. II. 392. agmina fumma carpit
eques. IV. 155. agmina armata.111.72.
Agnofcis fuperos. IV. 255. unum agnorunt
parentes. III.606. vultus.vII. 462. ho-
ftem. IV. 179.
Agit cornipedem ftimulis. VIII. 4. animam
flagellis. VI. 731. nubem in flexum. Ix..
456. aevum. VIII. 242. Otia. II. 267. &
295. Martem. IV. 2. gemitus. VII. 482.
agit rimas carmine terra. vI. 728. intentus
paci. 111.53. agit omnia praeceps fatum,
VI. 98. unda finus. v. 620. fe lentus Ba-
grada. Iv. 588. natura diem.VII.202. me-
cum fecundis rebus fortuna. 1. 310. agebat
fe hoftis. VII. 524. agis nil hac ira. vII.
809. agit te huc fiducia regni noftri. VII.
525. actum remis mare. 11. 319. ibivirus
nihil. IX. 825. Nilum lapfus mollis. x.
Aa aa a 3
3 La
INDEX RERUM ET VERBORUM.
31. currum cervicibus Regum. x. 277.
tempora legum. VII. 441. agi terra mari-
que. 1. 307. ftimulis mortis. Iv. 17. ftu-
diis partis. IV. 348. in denfos cuneos. VII.
497. non mihi res agitur. vII. 264. a&ta
tibi res eft. 1. 45. actum fuerat de rebus.
IV. 203. agit plurima enfis bello navali.
III. 570. actae fub Alpibus hyemes. I. 30.
actae tenfis rudentibus naves. I1.683.
Age, duc age. I. 367.
Acta nova. 1. 120.
A&tus ingentes. v. 659. in nullos fubrepfit
voluptas. 11. 391. actu rapido. IX. 31.
violento. IV. 472. belli. 18. 294.
Agito. agitare urbes. 11.643. fata per orbem
totum. VIII. 138. bigas. 1. 78. pharetras.
III. 15. mens cunctos. vI. 415. difcor-
dia manes. v1. 781. graviora metus. II.
225. mentes. 15.295. hos veſana quies. v,
767. quos mundi labor. 1.417. arma tota
mente. v. 767. agitant hunc fomnis frater-
na cadavera. VII. 775.
Ah potius. vI. 328. Ah mifer. vI. $24.
Aheno accenfo. IX. 801.
Ait. I. 195.
Alae barbaricae. 1. 471. alae admotae pulfa-
runt Auximon. II. 466. alas tenfas percuf-
fit Notus. v. 713. alas mifcent nexibus exa-
mina. 18. 285.
Aliger. 1x.687.
Alanos duros aeterni Martis. VIII. 229.
Alba fervat lares. 11. 992. celfa. 1. 198. I-
liaca. v. 400. fumma. 111. 87.
Albani Lares. VII. 394.
Albis fundat Suevos. II. 52.
Albus, alba lux. 11.720.
Alcides. 18. 366. horruit Megaeram vifo Di-
te. 1.572. magnanimus. Iv.611. Magnus
VI. 391.
Alea fati. VI. 7.
Ales. cruenta vII. 837. foeta. v1.676. A-
les laffis unguibus dejecit membra. vII.
840.
Alexander. Magnus felix praedo. x. 21. fum-
mus Regum, quos Memphis adorat. x. 272.
in Babylone mortuus. x. 46. Alexandriae
fepultus. VITI. 694. IX. 154. 8. 19. mi-
fit in Aethiopiam, qui indagarent fontes
Nili, fruftra. x. 272. ad Gangem magno
fe vinci paffus ab orbe eſt. III. 234. ejus
exemplum periculofum mundo. invehitur
porro in eum Lucanus per digreffionem
x. 25. & feqq. Alexandri corpus adytis
retectum. IX. 154.
Alexandriae fepulcra Regum erant magnarum
molium. VIII. 695.
Alexandrinae Regiae defcriptio. x. III.
Alga torum dabat. v. 521.
Alienatoris tempora. II. 351. alieni timo-
ris poena. vII. 649. alienae arae. vI. 451.
alieno vulnere labens. 11. 265. alienum
litus. III. 341.
Alius orbis. v. 238. 618. 1. 456. alia via.
I. 33. alios foles videns Afia. 1x. 872.
Alio hos vocas. II. 230.-
#
Aliter non placitura. 11. 337.
Allia faftis Romanis damnata. vII. 409,
Alliciunt peſtes. 1x. 844-
Almone parvo. 1. 595.
Alnus aptior fluctibus. III. 441. alnos nul-
las moratus. II. 427. obliquas. IV. 422.
emeritas repetunt navalibus. III. 520.
Alunt vulgus potentes. III. 58. alentes un-
das haurit Titan. 1. 415.
Altrix Dodone. vI. 426.
Aloeus impius. VI. 410.
Alpheos. Elides fluvius per fubterraneos mea-
tus creditus in Siciliam venire, & Arethu
fae mifceri. III. 177.
Alpis nubiferae colles. I. 689.III. 299. Alpes.
diſcuſſere nives. 1. 584. gelidae. 1. 183. LI.
535. devexae. II. 429. refolutae flatibus.
I. 219. jacentes finibus Artois. I. 481.
mediae. II. 630.
Alpina bella. VIII. 808.
Altaribus feris horrens. I. 440.
Alter. I. 129.
Alterna bellorum vulnera. v. 1. vices. I.
410. alterno figno paret cuſtodia. Iv. 7. al-
ternos aëris meatus. IV. 327.
Alterutrum caput merfura alea. VI. 8.
Altus cruor. I. 329. III. 573. alta vulnera.
1. 32. alta mente, VI. 228. altus fanguis.
II. 214. turres. II. 452. alta convallis.
x. 328. pax. I. 429. nox. VI. 570. no-
bilitas. II. 509. Capitolia. IX. 74. deo-
rum culmina, VIII. 818. altior aeftas. VI.
335. altior Notus. v. 713. us occafus.
1.661. alta feges. VI. 109. nemora. I.
453. altis fylvis difperfas. III. 188. in
altum furgens tellus. III. 376. aether.
VII. 839. ab alto humor defluxit. vIII.
690. rupes. Iv. 602. altiffima lux. Iv.
527. altus caedis cumulus. VII. 727, al-
}
to
IN
LUCA NU M.
J
to delabitur auris placitis. IX. 4T.
Altius inferet. IX. 57a. intumuit tellus. 11.
397.
Alveus piger. x. 311. accipit aquas a ripis.
IV. 86.
Alvus variata notis. Ix. 716.
Amaniduri cultor populus. 111. 244.
Amarum thymum. IX. 287.
Amafis Aegypti rex, quo regnante xx. mil-
lia urbium in Aegypto fuiffe perhibentur.
11. 155. evulfus tumulis. ibid.
Ambage multa tegens.1.633.
Ambiguae fortes. v. 215. ambigua loci lex.
IX. 307.
Ambit heram pectore. vr11, 67. polos. x.
40. ambitur Nilo Meroë, x. 303. ambiri
juffit a civibus urbem. L. 593. quos ambit
Cephifos. 111. 175.
Ambitione amens furor. X. 147. inani furens
luxus. x. 156.
Ambitiofa fames. Iv. 376.
Ambitus letalis urbi, 1.179. ambitus & lu-
xus feriunt mentem transverfo turbine. 1v.
818.
Ambraciae orae portus. v.652.
IV. 147. fatis addu&us.VT. 453. juftus. 11.
379. ardens ftimulis majoribus. Iv. 175.
fluxit in praecordia. vi. 46o. amoris lon-
gi fructus. v. 799. pignora dare. Iv. 50. a-
more vacuum tempus. 111. 26. amorem
mellis repetunt apes. 1x.290.
Amoliri onus humeris, v. 355.
Amomum recens adve&um. 1. 168.
Amoto hoſte, 1. 422.
Amphisbaena gravis furgens in geminum ca-
put. IX. 719.
Amphiffa. Phocidis urbs. 111. 172.
Amphitryoniades. 1x. 644.
Amphryfos fluvius Theffaliae, ad cujus ri-
pas Admeti regis armenta pavit Apollo. vI.
368.
Ample&titur Sicorim pons arcu ingenti. 1v.
15. amplexa maritum. 11. 366. amplexi
robora dracones. 111.421.
Amplexus. in amplexus effufas tendere pal-
mas. IV. 176. amplexibus junctos artus.
1v. 209. amplexu fovet. v. 735. tenere
pectora. v. 792. per amplexus umbra di-
japfa. 111. 35.
Ampliat orbem Tanais. 111.267.
Amens impetus. iv. 279. furor. X. 147. ex- Amplus. non ampla Catonis atria. II. 238.
filuit ftratis. v. 791.
Amentavit habena jaculum. v1.221.
Amicos miferos nemo facile eligit. v111.
535.
*
Amicus fluxos adftringit balteus. 11. 362.-
ami&tu plebejo tectus. I. 18. v. 538.
Amitto. amifere notas. 11. 167. amittit ven-
tus vires. 111.362. amiffae leges. 111. 120.
Ammodites. ferpentis genus. IX. 716.
Amnis. amnem violenti vorticis nando fran-
git. v11.374. tumidus, v. 204. IV. 133.
pelago non cognitus, vI. 371. cucurrit
pronus.v1.473. ftrage interruptus. 11.212.
folutus. II. 492. amnes immenfos. 11.403.
amnes turbati incurfu fanguinis. VII. 700.
amne citato. vi. 367. amnibus emiffis pa-
tuere arva. vi. 381, vicini. 1v. 336. incu-
ftoditi. 1v. 366.
Amat ficcum mergus. v. 553. amet gens o-
mnis in vicem. 1. 61. amari fe non mallet
Caefar. 111. 83. amatae urbis vifu plenus.
1.508.
Amator Martis populus. vIII. 364.
Amor. nimius belli civilis. 11.325. fcelerum.
Iv. 235. dirus ferri. 1. 355. auri. 111. 119.
facer orbis. 1v. 191. amore Mortis ferox.
Amputat aures. II. 184. aduncae naris fpi-
ramina. ibid. manus enfe. vi. 176. ma-
num amputat ictus gravis. 111. 610.
Amyclas confurgit molli toro. v. 520. pau-
per. v. $39.
An. exſpecta, an poffent. III. 113.
Anne. v. 328.
Anauros fufpirat tenues ventos. vr. 370.
Anceps fucceffibus fortuna. iv. 390. ancipis
tes favore urbes. 11. 448. cafus. 111.753.
IV. 771. ancipiti cervice rotat crines. v.
172. anceps Mauri follertia. v111. 284.
cafibus venturis. 1x. 182. ancipites Martis
eventus. v. 67. ancipites tenuere animos.
18. 46.
Anchifae thalami. 18. 971.
Ancilia collo portans Salius. 1. 598. coelo
lapfa. 1x. 480. a fuperis demiffa. 18. 478.
ancilia patricia cervice movet le&a juven-
tus. ibid. 479.
Ancon. Piceni urbs & portus. obnoxia flu-
&tibus Dalmaticis. 11. 402.
Ancora non movit voces. 11.693. fenfit fu
nem addu&um. 111.700.
Andi. Galllae ad Ligerim populus. I. 439.
Anfractus opacus. IV. 165. maris, v. 416.
INDEX RERUM
ET VERBORUM
anfra&tibus longis. 1. 600.
"Angit animum curis. 11.681. cura parentes.
11.64. angi undis inertibus. vi. 107.
Anguibus reparatis Hydra. 1v. 635. angues
fundunt fibila. 1x.631.
Anguftus limes. 11. 709. tempus. IV. 477.
1.98. angufti lares. v. 528. litora. v. 675.
angufti Penates. v. 537. angufta terrarum
fedes. 11.579. fuppara velorum. 11. 364.
Anguftat fauces maris Caryftos. v. 232. pul-
mo meatus aëris. 1v. 327.
Anhelant antra rabiem. v1. 91.
4
Anhelus pulmo. 1. 617. miles. 1x.' 588. an-
helo meatu murmura. v. 191.
Anhelitus creber. 1v. 623.
Anima cum morte luctans. 111. 78. infe-
lix.v1. 733. potens. v111. 762. animam
producere, iv. 796. divifit cruor. 111.591.
artare. iv. 370. anima fugiente. v. 289. ani-
mam collegit in artus. 11. 623. collegit
in orbes aeternos. 1x. 9. claufit fubitos a-
quarum tra&us. IV. 370. claufit dolor.
VIII. 59. expellere, vII. 622. continere.
VIII. 616. non uni morti credidit. 111.
751. fervare fub undis. 111.697. huma-
nam ferit numen. v. 98. animae fingultus.
VIII.683. dulcedine capti. Ix. 393. mean-
tis in meinbra difcurfus. 111. 640. animae
mortis capaces. 1. 456. fragiles. v. 120. vi-
les. v. 263. animas fortes in longum demit-
titis aevum. 1. 443.
Animus fert expromere. 1. 67. eft mihi fal-
lere. 1x. 399. animi tumultus. VII. 779.
animum adligat torpor. iv. 290. confir-
mare. IV. 249. angere curis. 11. 681. ani-
mi degeneres trepidant. vr. 417. imbelles.
v. 322. truces.vII. 127. flagrantibus ignes
addere. v11. 559. animos ingentes in fata
ferens. v11. 679. majores geftant pectora
faucia. sv. 285. expertes pelagi robore
complet. v. 412. calentes virtute incendit.
1x. 407. ancipites tenuere. 1X. 46. animos
dare. 11. 570. ingentes praeftate. vIII.
266. memores habete. 18 96. animos la-
bantes iau confirmant. 1v. 249. morti facı-
les. Iv. 506. animos indomitos habete. IX.
96. hos mollis turba. vIII. 545. animis
tuis hoc dignum. vIII. 347. animis a mor-
te nil fenfus reli&um. 111. 39.
Animal leti potens, genitumque nocere, v 1.
485. animalia fculpta fervabant magicas
linguas. III. 224.
Anio. Anienis undae gelidae. 1. 177.
Annonâ momenta favoris trahi. III. 56.
Annus. magnus. III. 70. annum flevere a-
gricolae. III. 452. non fentit arenis. IX.
436. anno exhaufto. v. 44. anni legem
convertere. IX. 875. Pharfalicus. v. 391.
anni vergentes in fenium. 1. 129. turpes
extremi cardinis. vII. 381. fracti, vIII.
476. nondum patientes. 1. 316. robutti.
VIII. 282. perdere. Iv. 482. medios her-
bis abrumpere. VI.610. anni cuncta mo-
ventes. VI. 21. a Confule nomen haben-
tes. vII. 441. annos debentibus fatis. vI.
530. ab annis multis inta&tus cenfus. III.
156. annis omnibus. vII.388.
Annalibus Latiis comprenfa aetas. 111. 309.
Annofa robora. IX. 452. annofum aevum.
IX. 359.
Annua certamina, I. 180.
Antaeus. Terrae filius Tyrannus in Africa
hofpitum capita poftibus adfigens. II. 164.
gigas magnae proceritatis. Iv. 593. viri
bus defectus contactu terrae reficiebatur.
Iv. 598. ejus domicilium, cibus, exerci-
tium. IV. 601. & feqq. ejus cum Hércu-
le luca. Iv. 612. Antaei poftes. II. 164.
regna. Iv. 590.
Ante, oculos. VII. 180. aciem viâus mi-
les. vI. 297. pedes conftitit. II. 5o8. Iv.
339. fores aedis conftitit. 111, 117. ante
quam. 11. 301.
Antehac. vI. 116.
·
Antennae fuffixit lintea. Ix. 348.
Antenoreus Timavus. VII. 194.
Antiquus imagine miles. v11.357. Taras. v.
376. antiqui nominis cauffas nofcere. Iv.
591. carceris clauſtrą. vI. 722. chaos. I.
73.
Antiftes. v. 124.
Antonius (orator) praefagus malorum. II.
121. ejus caput in menfam Marii epulan-
tis illatum. ibid. 122. C. Antonius M.
frater obfeffus claffe Pompeji in ora Illy-
rici fame premitur. Iv. 408. M. Anto-
nius (qui poft Triumvir) Urbe cum Q.
Caffio pulfus ad Caefarem fe confert. I.
266. cum parte copiarum Brundufii reli-
li&tus, a Caefare faepe evocatus. v. 478.
Brundufio folvit. v. 703. Nymphaeum ad-
pellit. v. 710. Cleopatrae amore incenfus.
x. 70.
Antrum capax. v. 153. Corycium, III.226.
an-
+
CAN U M.
IN L.U
antris facris fe condidit Apollo. v. 84. an-
tris mergi. v. 159. antra Typhonis anhe-
lant rabiem. VI. 92. Pythia. vI. 425. va-
fta. v. 192. rore fudantia. IV. 301.
Anubis Aegyptiorum Deus canino capite.
VIII. 832.
Anxia ad ducis eventum claffis. v111.592.
venturis. VII. 20.
Anxuris arces praecipites. III. 84.
嘿
​Apériô, divitias gerenti bella. x. 148. ferro
venas. IX. 762. ingens aperitur opus. 1.
68. futura. v. 293. apertus gentibus orbis.
I. 460. aperta umbris Taenaros. Ix. 36.
aperto jugulo erumpit fanguis. vI. SSS.
apertum mare. 11. 618. 660. apertum pe-
lagus. III. 532. apertis campis acies in-
ftruxit. IV. 706.
Apex Siculus. v. 100, apicem attollens Fla-
men. I. 599. 604.
Apidanus. Theffaliae fluvius. vI. 373.
Apis. Aegyptiorum Deus (qui & Ofiris)
maritus Ifidis (quae & luna) repraefenta-
batur bove, qui, certos quum vixiffet an-
no's in puteum demergebatur, alius-
que in ejus locum fubftituebatur. IX. 160.
VIII. 479.
Apluftre Grajum retentat. 111.586. tortum
lacertis. III. 672.
Apollo. condidit fe facris antris.v.85. ady-
to incubuit vates factus. ibid. obftruxit
fauces. v. 197. fagittis confecit Pythona.
v. 79. armenta Admeti pavit.v1. 368.
Aponus fumifer. VII. 193.
Appenninus. erigit Italiam collibus. 11.396.
ejus fitus &c. 399. olim ad Pelorum uf-
que Siciliae fe protendens. 11. 436. III.
63.
Appia via dividit paludes Pomptinas. III.
85.
Appius. eventum belli civilis exploraturus
confulit oraculum Delphicum. v. 68. am-
biguum refponfum male interpretatur. v.
226, folus metuit defcendere in ancipites
Martis eventus, v. 67. conſultor operti Dei.
188. ambiguis fortibus fruftratus. 225.
Appius furens. 158.
Apfus mollior. v. 462.
Aprior terris, puppibus juventus. VIII. 122.
fluctibus alnus. III. 441. aptiffima callris
rupes. 111.378.
Aptat habenas. vII. 142.
Apud Tenaim. v111. 319. fuperos me vin-
C
cis votis iniquis. VII. 113.
Apulus. piger. v. 403, 1x. 183. Auftro ob-
noxius. v. 380. Apula rura. 11.608.
Aquarum leges. x. 228. dominus. x. 214. a-
quas trahere. vII. 822. duxit tellus. x.
252. tutas intraret. Ix. 1007. aquae jeju-
nia. IV. 332. haerentes adjuvit fanguis.
11.217. Maliacas ferit Spercheos. v1.367.
fubitae ruina. v1.349. ablatis non decrefcet
aequor. v. 338.
Aquarius. fudiffet imbres. 1.653.
Aquilae pullos fuos noviter exclufos, fi vi-
fu radios folis pati poffint, retinent; fin
minus, nido exturbant. IX. 902. in aqui-
larum nido lapis repertus (Aëtites) in u-
fus magicos, VI. 676.
Aquila fignum primarium legionis Romanae
I. 7. aquilae notae fulfere. 1. 244. terri-
biles. III. 330. vi&trices. 1. 339. v. 238.
pares. 1. 7. Poinpejanae. vI. 139.
Aquilo extremus. II. I. Aquilone fractae
rates. Iv. 457. folo fecandi fluctus. v. 417.
forti velis recepto. IV. 584. Aquilonis
Scythici rabies. v. 603. Aquilonibus raris
imbres accipit. IX. 422. ficcis. 1v. 50. A-
quilonibns nudae undae. v. 720.
Ara Scythica. VII. 778. Veftalis. 1.549. a-
rae facris feralibus ftru&tae. 111. 404. aras
fubitas erexit congeftu cefpitis. 18.988. aras
Hectoreas. IX. 983. triftes. v1. 432. fa-
crae, 1. 1. 608. calidae. v1.559. aris digniffi-
mus. 11. 601. aris nullis defuit. 11. 35.
Arabs domitus. 11. 590. Arabum volucer
ferpens. v I. 677. populi. x. 291. portus.
VIII. 854. felices, quos fub perpetuis
Tyrannis fata tenuerunt. vII. 442. Ara-
bes mirati umbras non ire finiftras. III.
248.
Arar praecipitavit Rhodanum. vI. 476. Ara-
rim raptum velocibus undis. I. 433.
Araxes barbarus iffet fub juga. 1. 19. Arme-
nius. VII. 188. gelidus. vIII. 431.
Arbiter mundi peffime. v1.743.
Arbitrio tuo bene rapta mors. IX. 1062.
Arboris medulla. IV. 318. arboribus cae-
frs. 1. 432.
Arbutto palmarum dives Idume. 111. 216.
Arca vilis plebeji funeris. VIII.736.
Arcana futuri. v. 137. arcano pectore. 11.
285. arcanum ferale. vI. 440. arcana
mundi. v. 199. Magorum. vI. 431. Ditis
operti. VI. 514. arcana curarum expro-
Bb bb b
mam
INDEX RERUM ET VERBORUM
$
mam. VIII. 279. daturos cui fuperos. 18.
554.
Arcas. liquit Maenala. 111. 178. Citharae
& palaeftrae auctor. 1x. 661.
Arcere templis nocentes. X. v. 139. bellis Cay-
cos. 1. 458. furorem. 11.295. quem flu-
viis. 11. 495.
Arceffere fata manu. IV. 484. arceffitur to-
to orbe. 1. 166.
Ar&os. quos defpicit. 1. 453. vacat imbri-
bus. iv. 70. gèlida. 1. 252. tota non mer-
gitur. 111. 251. VIII. 174. Ar&to gemina
clariffimus axis. VIII. 175. fubacta. 111.
74. lucens totis noctibus. v1.342.
Aratous. Aretoa arva. 1. 301. terra. v. 268.
fines. 1.477. gentes. v. 661. Ar&oo vor.
tice fpumans Rhenus. 1. 371. belli tem-
pore, 111. 89. Ar&oum imperii latus.
VIII. 424. orbis. v. 344. frigus. X. 250.
Arctois pruinis.v111.363. imbribus. 1x.
422. partibus. 1. 529.
Arctophylax. VIII. 180.
Arcus. arcu foluto. vII. 515. Haemonius.
VI. 394. letifer. 111.500. arcus Arme-
nios Geticis intendite nervis. VIII. 221.
arcus exftru&tos fpoliis. v111. 819. ingens
pontis faxei. IV. 15. arcus complectitur
aëra gyro. iv. 79. 80.
Ardea fublimis aufa volare. v. 554. pennae
confifa natanti. ibid.
Ardeo. arfit rabies. v. 359. Pytho barbarica
lampade. v. 135. polus flammis. 1. 527.
ardent agri populatibus. 11. 534. rogus fi-
ne honore funeris. 1x. 63. terrenis igni-
bus Phoebe. vi. 502. arfere flammis illi-
citis. v1. 455. ardens Aetua. 1. 43. ar-
dentes oculi. v1. 179. ardentis fylvae in-
cendia. 111. 420. ardentia offa. v1. 533.
ardens ftimulis majoribus amor. IV. 175.
Ardor fuftulit mentes. iv. 520. ardor nofcen-
di futuri. v.129.
Arduus, aether. 11. 290. axis intonuit. v.
632. ardua fides. v111. 282. pinus. i
695. virtus. 1v. 576. ratis furgit omni
vento. v. 649. faxa. IV. 740. rupes. r
397. tellus, iv. 158. turris. tv. 431. ca-
ftra. 1.379. moles furgit pondere marmo-
reo. vIII.868.
Area belli coit. v1.60. ftabilis bellis conferi-
tur. 111.513.
Arena angufta, vi. 63. arenae fatalis mune-
ra. IV. 708, fluminea. 1. 685. Niliaca. v.
475. Paleſtinae. v. 460. Phariae. 11. 733.
Libycae. 11. 417. fpiffae. 11, 694. arenae
deeft numerus. v. 182. arenas membris in-
fudit, rv.616.
Arenivagus Cato. 1x. 941.
Areo. aruerat tellus. iv. 55. arent ora fiti.
IX. 563. arens Libye. 1. 682. arens Me-
roë. IV. 333. arentia ora. IV. 755.
Arida Libye. 111. 294. tellus. Iv.629.
Argentum fudit flammis. v1.404.
Argo rudis. 111. 193. rapta puppe minor.
11. 717. *
Argos damnavit fubitis noctibus, vII. 452.
nobile, vi. 356. impulit. x. 60.
Argolico Tyranno. ix. 367.
Arguit quod aetas. x. 176.
Argumenta amoris peribunt. v111.869.
Argus. juvenis generofi fanguinis. 111. 713.
Aricia nemoralis. v1. 75. 111.86.
Aries (fignum coelefte) donat fua tempora
Librae. 18. 534. IV.57.
Aries (machina bellica) actus lacertis di-
fpergit moenia. 1. 384. faevus. vi. 36.
fufpenfo ictu incuffus. 111. 491. fubmo-
veat hunc ferro. VI. 201.
Arimaſpus fubftringens comas. 111.281. di-
ves arenis. v11.756.
Ariminum vicinum invadit. 1. 231.
Arisbe nimium glebis exilis. 111. 204.
Arius fortis. 111.281.
Arma invenit furor. 111. 671. furialia. I.
200. tenere. 1. 348. adfixa penatibus. 1.240.
dediffet furor coelicolis. 111. 315. fera-
lia, 11. 260. 374. non privata. 11. 533.
fequi. vII. 372. mifcere. v111.421. re-
tentare arma, 11. 514. petere. v. 65. pa-
rare. Iv. 687. ferre, 11.281. fua tradit
partibus. v. 350. coelo delapfa. Ix. 476.
relinquens victori. 1v. 382. in arma fu-
rens. 11. 439. in arma ducere. 11. 227.
armorum curas pectore expulit. 111. 53.
v. 504. accedere armis. v111. 531. pro-
deffe. 111.317. armis faevis uritur liber-
tas. IV. 578, arma jugulo luitis. iv. 806.
arma fcelerata. vi. 406. arma capere. IV.
148. armorum feries. 111. 482. civilia.
1. 44, raptim fumta.v11. 331. paffuri &
laturi. x. 438. armis quietis. 11. 651. in
nullum egit furor. 11. 254. capeffère. 1v.
708.
Armavit fenes. 111. $18. armatae manus. I.
117. manipli. 1.296. urbs. 11,574. agmiş
Да,
IN
LUCANUM.
"
na. 111. 72. ´ armato omnia dat, qui jufta
negat. 1. 348.
Armamentis audis avertitur. IX. 329.
Armatura levis per maniplos fparfa. vII.
To8
Armenia utraque. 11. 639.
Armenius tenens Niphatem. 111. 245. ar-
cus. VIII. 223. jugum. 18. 237. Arme.
nios movet, y11; 281. 542.
Armentorum caeforum cruor. 1. 329.
Armus. ab armo manum demittit.
IX. 834.
armi fumant fudoribus. IV. 754.
Arant fuper Argos. vi. 356. rura. 1. 345.
Arator movit terram. v11.861.
+
Aratrum corvum. 111.451. Sarmaticum pre-
mat conful. VII. 430. preffum. vi. 383.
aratro ceffans folum. 111. 451.
Ars. artis opem vicere metus. v. 645. artis
nondum erat caput enfe rotare. v111.673.
arte antiqna. iv. 449. artibus pelagi certas.
111.560. fimulatae nefcius. IV. 744. artis
conditor Tages. 1. 636. arte carent fimu-
lacra. III. 413. polluta. v1.509.
Arfacides. 1. 108. faevi. v111. 307. fuper-
bus.v111.218. Parthorum dominus, vi11.
· 409. Arfacidum dominas. 8. 51. VIII.
233.
Arfinoë Ptolemaei foror junior praeficitur
rebus Aegyptiis. x. 521. Achillea tranfe.
git ferro. x. 523.
Artavit animam dolor. Iv. 370. artant pela-
gus carinae. 18. 35. animam fubitus aqua-
rum tra&tus. IV. 370. humum compage.
111.397. artat medium compreffis ilibus.
iv. 628. artantur ora profundi. 11. 678.
artatus Pontus. v. 234. pe&us, iv. 783.
Arta obfidio. VI. 109. artae aequoris fauces.
11.616 artior limes. 11. 710.
Artus omnis palpitar. VI. 754. adligat tor-
por. iv. 290. adftrictos refovet complexi-
bus. VIII. 67. totos immaduit. Iv. 631.
gelidi. IV. 153. 1x. 56. exhaufti fudori-
bus. 1v. 638. laffi, 111. 623. vacui vitali-
bus. 111. 643. fpirantes. 111.732. deterit
tabes. vi. 88. Phoebados inrupit Paean, v.
167. regit fpiritus idem. 1. 450.
Arverni. Aquitaniae populi a Trojanis o-
riundi. 1. 427.
Aruns Arufpex Hetrufcus. ejus facrificium.
1.608. vates aevo maximus. 1.581.
Arundo Gortynis tenditur. vi. 214. arun-
dinis Scythicae aër. 1x. 827. tenera, 111.
237.
arva
Arvum dentibus adtonfum. IV. 413. prai-
nofum. vi. 489. mollius. iv. 308. arvis
pofcentibus defunt manus. 1. 29.
natant fanguine, v11. 728. fqualentia. 1.
205. v. 39. feralia. v11. 788. Phlegraea.
IV. 597. arvis patulis aciem committere,
Iv. 743. deferta. VI. 572. arva patuere
amnibus. v1. 381. arva fedent convallibus.
IIJ: 380.
Arx Tribunitia. Iv. 800. arcem juris non-
dum attigit. VII. 593. celfa. 111. 379.
arces Tarpejae. vi. 758. Latiae. Iv. 656.
praecipites Anxuris. 111. 84. tutae. 11.
504. 609. Phocidis. 111. 340. arcem nu-
datam deferit. 11. 472. arces Carthaginis
ſemirutae. iv. 585.
Afia potens. 18. 1002.
alios foles videns.
1x. 872. Afiam ab Europa difterminat
flu&us. 1x. 957. Afiae & Europae termi-
nus Tanais. 111. 274. in unam major orbis
abit. 1x. 417. Afiae Europam admovit. 11.
674. dites populi, 111. 162.
Afopos. Theffaliae fluvius 111.674.
Afpera Pholoes faxa. vi. 388. fanguine mu-
cro. VI. 186.
Afperat undas Chios. VIII. 195. faxa. vi.
v111.
-801.
Afpernata fames menfas priores. 1. 163.
Afpis fomnifera. 1x. 70'. Afpida fecimus
mercem. 18. 707. afpides ficcae. IX. 610.
Afpidas Pharias ludit cauda. I v. 724.
Affaraci domus. 11. 967.
Affyria clades. v111. 235. populi, vr. 52.
noctes. VIII. 292. aurum. iv. 298. Áſ-
fyrios cafus. v111.92. pax. vIII. 427.
Affyria fcrutatur fidera cura. v1.429.
Aftraea jubet pifces defcendere. 1x. $35.
Allra fixa polis. 1x. 12. percuffit dies. vIIT.
778. viſa quati. v. 564. Thyeftae abftulit.
vir. 451. petes ferus. 1. 46: impellere.
VII. 451. celfa, vi. 411. propiora. 11.
723. dubitantia damnare caput Pompeji.
V. 205.
Aftriferi axes. 1x. 5.
Aftur impiger. iv. 9.
Afylum exiguum. 1.97..
At. infcrepantis formula. v. 158. At nunc.1.
24
Atax mitis. 1. 404.
I
Ater Notus, v. 6o8. atra planâu lacertos.
11. 37. caligo. 1 541. Charybdis. 1. 547.
atra nox. 1. 579. 111. 424. atriigues. 11.
Bb bb b 2
292.
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
297. 111. 98. atrae faces. II. 301.
Athamas vagus filvis difperfus. LII. 188,
Athenae vitae. x.29. veteres famae laudantur.
v. 52.exhaufit delectus Athenas. III. 181.
Athos celfus. 11. 666. medius. 11. 677.
Atlas vicinus Gadibus. Iv. 672. fummus. I.
550. Atlanta in cautes dedit. 1x. 655.
Atlantis cadens Olympo. v. 4. Atlantide fyl-
va. X. 144.
Atlanteus Oceanus. v. 597.
Atria luftrat. x. 460. non ampla Catonis.
II. 238.
Atrox. VIII. 599.
Attalicae veftes. 11. 357.
Attendant faecula Romanos labores. VIII.
623.
Attingo. attigit ripam. 1. 223. attigit non-
dum arcem juris. vII. 593. attingere ju-
bet Brundufium caftris decimis. v. 374.
Attollo. attollat fabula muros Iliacos. vI.
48. attollens apicem Flamen.1. 599. mu-
ros cefpite. vI. 33. attollit retia venator.
IV. 440. attolunt rupes juga campo. Iv.
157. Titan diem. vI. 334.
Attonito metu. vIII. 591, tumultus VII.
779. ſtetit corde gelato. VII. 340. co-
hors. Iv. 474. terrore urbs. III. 98. I.
676. attonitae funere domus II, 22. at-
tonitos facit pallor. III. 414. mens. v.
476. pectus. v. 760. facris feralibus Aruns.
I. 616.
Attrahit illos fortuna in noftras manus. x.
384. attraxit nubes. vII. SI.
Atur Tarbellorumin Aquitania fluvius. 1. 420.
Auctor cladibus erit. 1. 30. cladis fidelis.
VIII. 18. falutis. Iv. 399. auctore coelo.
v. 579. fenatu. v. 56. malorum. 1. 485.
auctorem fuum trahebat bellum civile.
Iv. 738. quibus au&toribus ar fit abies. v.359.
Audax virtus. 18. 303. turba, v. 254. Anto-
nius. v. 478. metator. 1. 382. coeptum.
III. 144. juventus. 111 499. audax fpon-
dere. VII. 246. audaces turmae. I. 474.
ferae. 1. 560.
Audio. audit fi quod virus tardius. LX. 934
audivere manum carinae. III, 594. claf-
fica. 1. 374. audior Diis. v. 778. audito
bellorum murmure. 1. 519. audito car-
mine torpet mundus. vI. 463. auditu hor-
ruit. VIII. 342. auditu hoc dignior. x. 183.
Avehit Pompejum fonipes. vII. 723. ave-
Etae Ifidis pater. vI. 363.
Audeo. audet vulgus convitia in fuperos.
IX. 187. aufa nil fortiter feditio. v. 322.
aufa fublimis volare Ardea. v. 554. aufus
multum cum pontibus. 11. 673. aufos in-
gentia Gracchos. VI. 796. audendi majo-
ra fidem facere. I. 462, audendo tegitur
timor. Iv, 702, audenda vix famulis pa-
kat. v. 509.
Avellitur. uncus arenis. II. 694. avulfae
manus. II. 181. avulfit turbo rudentes. v.
$94. avulfas fedes rotant. III. 673. avulfa
metallis faxa. VI. 34.
Avet. Senatus fcire. VII. 84. Caefar cinge-
re, &c. IV. 265.
Avidus. penfare. Is. I001. avidum confun-
dere Chaos. VI. 696. folum. IL 71.
Avide petitis. LV. 445.
Averni ftagnantis fundum. 11. 668. Stygii.
VI. 636.
Averto. curfus fatorum. v. 240. Bacchum
Nyfa. 1. 65. curfus vetitos. v. 574. aver-
tit ratem morientis. magiftri manus. III.
599. bellum civile avertite. I I. 56. LIL.
ISI. averfus maritus. v. 730.. averfis fon-
tibus. III. 345.
Aufero, abitulit nomen pelago. 1x. 956. IV.
23. omen collibus. Iv. 664. eques cam-
pos. Iv. 262. ruinas fortuna. vII. 505. a…
ftra Thyeftae. VII. 452. Tyranno Li-
byen. IV. 691. icns roftris. III. 708. vias
fideribus. vI. 412. aufert fe fluctibus re-
fugis Oceanus. I. 411. aufertur gloria
metis Herculeis. 111. 278. ablatus în al-
num. VI☀i. 611.
Aufidus verberat undas Hadriacas. II. 407.
Angere furores. x. 62. auxerat undas Cyn-
thia pluvialis. 1. 217. clades fata IV. 195.
augeri vetitus dolor. VIII. 82. aucta lues
turba cadentum. VI. IOI.
Au&us corporis diſtenti. 1x. 797. fuos coar-
tat. X. 217.
Augure furdo tonat. v. 395. doctus fervare
volucres. I. 601.
Auguftius aris faxum. vIII. 861.
Avis feta. vI. 676. Biſtoniae. 111. 199. Li-
bycas pafcit. IV. 810. aves nonnullae ab
Aegyptiis pro Diis habitae. x. 158. aves
laetae. v. 398. aves quis prodat. vI. 428.
Avius Hydrus. v. 375.avia nemorum. 1. 564.
Aula Pifaea. 11. 165. aula exeat. `vIII.
&
493. aulae infignia. vIII. 239. veteris fi-
dem fperare. VIII. 45I
Auli's
}
{
IN
LUCA NU M.
Aulis iniqua claffibus. v. 236.
Aulus infelix. v1. 236. fignifer juvenis Tyr-
rheni fanguinis. IX. 737. Dipfade ictus fiti
extinguitur, ibid. Aulus Pompejanus qui-
dam a Scaeva occiditur. VI. 228.
Avocat non cura poli. VI. 448.
Aura nocturna 11. 423. fibilat. II. 698. au-
rae Glentes, I. 179. auras perituras colli-
git. v. 429. aura fequitur puppes. v. 433.
auris placitis delabi. IX. 41. auris frondem
praebentibus. II. 410. auras vanas fer-
pentis. IV. 726. letiferas fpirando perdi-
dit. v1. 522. aurae infectae halitu. VI. 523.
auris popularibus impelli. E. 132.
Aures votis vocari adfuetas feriunt ululati-
bus. L. 33. furdae coelicolum carmine con-
vertuntur. v 1.443. furrigit ſonipes. Iv.753.
IV. 308. tactae parentis. IV. 645. cafae
fperare. v. 523.
Auxiliare numen. vI. 524.
Auximon. Piceni oppidum a Caefare occu-
patum. LI. 466.
Axis. medius. II. 186. III. 69. 423. X.
287. geminus, VII. 422. inocciduus. vIII.
175. inuftus folis equis. 1x. 852. Cancri.
Iv. 333. Hefperius mundi. III. 369. im-
moti ponderis. VI. 481. claufus vapori-
bus. v. 24. arduus ințonuit. v. 632. axes
rapidi. vI. 464. adverfi. Ix. 876. obliqui.
II. 237. axibus ftellatis erigitur agger..
LIL. 454.
B.
Aurorae promiffa dies. VIII. 779. Aurorae Babylon. Affyriae primaria urbs, primo
motus primos. IV. 734.
Aurum craffum abfconderat trabes. x. 113.
deorum, VIII. 121. auri amor nefcit mor-
tem timere. III, 119. moneta fregit, v1.
404. auro prolato deeft venditor. Iv. 97.
auro pofiti. IX. 10. difcriminat veſtes. 11.
357. auri fcrutator. Iv. 298.
Aurato fulgore. IX. 73L.
Aurifera metalla. III. 209.
Aufoniam. habes. v. 497. oram. v. 378. ae-
quore. IX, 43. coloni. 1. 216. tropaea. 1.
LO. VI. 319. fecures. v. 388.
Aufonidæ. IX. 999.
Aufpice Bruto. II. 371.
Aufpiciis patriae. IX. 22. paternis bellum
gerit. II. 464.
Aufter, incumbens velis propulit claffem.
111. 3. adverſus. 1. 54. calidi vaporibus.
x. 222. turbidus. I. 234-498. niger in fua
regna furens. 18. 320. mollis. VII. $33.
rapidus. VI. 27. obnixus. Ix. 334. Cala
ber. v. 379. ferales. vIII. 847. in Au-
ftrum devexus. III. 250. Auftro calido
obnoxius. v. 380. fub Auftro projecta
regna vIII. 442. Auftris pacem tenenti-
bus. III. 523·
Auſtrale coelum. vIII. 182.
Autololes. Mauritaniae populi. Iv.677.
Autumnus, in Autumnum declinet Phoe-
bus. x. 236.
Avus. Avorum titulis infignis. VIII. 73.
Avitus, hofpes. IX. 1031. avita tecta, v11.403.
Auxilium. omne vulneris cruenti jacet.
VIII. 334. domus. x. 119. fecere famem.
Chaldaeis, inde Perfis, tandem Parthis
fubdita. vIIL. 300. fuperba. I. 10. Per-
fea. vI. 449. muris fuperba VIII. 301.
Babylone fua cecidit Alexander. x. 46.
Babylonia moenia. muri Babylonis lateritii
a Semiramide exftru&ti, miraculum mun-
di. v 1. 5o.
Bacchus. Bacchum avertere Nyfa. 1, 65.
Bacchum enecat pulvere. Ix. 433. Bacchus
nobilis erigit aegros. Iv. 378. ignoto dif-
fufus confule. ibid. 379. Baccho modum
impofuit. 1. 172. fundere Bacchum. 1. 604.
Bacchae. Thebanae. v. 74.
Bacchatur. demens. v. 169.
Bactre, fedes Medorum. vIII. 299. 423.
Bactros. includit Scythiae populos gurgite
gelido. III. 267.
Baebius difcerptus. II. 119.
Baetis. Hefperius. 11. 589.
Bagrada. lentus fulcator arenae. Fv. 588.
Balearis. funda. 1. 229. habenae tortor. III.
715.
Balliſta. machina ejaculandis majoribus te-
lis. VI. 200. torta lacertis. 11. 687. bal-
liftae turbine. III. 465.
Balteus adftrinxit ami&us. II. 362.
Barba maeſta increſcit genis. II. 376.
Barbaries. fubaca. vIII. 812.
Barbarus. quifquam &c. VII. 282. hoftis,
Iv. 319. Araxes. 1. 19. Barbara facra. III.
403. Venus. VIII. 397. Syrtis. x. 477.
Barbarici ritus. 1. 445. barbaricae alae. 471.
Bardi. (Gallorum Poetae) fecuri fudiftis
carmina. I. 444.
Bb bb b 3
Bas
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
nocens.`1x.
Bafilifcus. ante venena nocens. Ix. 726.
tranfa&tus cufpide. 18. 828.
Bafilus. dux. IV. 416.
Batavi truces. 1. 431.
Belligeri Jani limina ferrea. 1. 62.
Bene dirigat. VIII. 170, bene.nudi Craffo.
rum cineres, 1X. 64.
Benignus juftis. v. 106.
Beati cives. Iv. 807. beatae gentes Arabum. Beffus migrans. v. 441.
18. 517.
VII.
Belga, rector Covini. 1. 426.
Bellona, quatiens flagellum fanguineum. vII.
568. ejus facerdotes fibi lacertos fecabant.
I. 565.
Bellua Ponti. VIII. 764. Libycae terrae E-
lephas. vi. 207.
Bellum, civile. 11. 53. 1. 682. plufquam ci-
vile. 1. 1. fufpenfum. Iv. 531. fine hofte.
1. 677. caede nocens. iv. 2. nullo fangui-
ne conftans. IV. 274. Haemonium. vII.
825. bello in litora tracto. 11. 712. bello
judice utendum eft. 1. 227. nefandum. 1.
21. multis utile. 1. 182. conftitit hic.
547. commifit lancea. vii. 472. movere.
1. 119. vocare in regna. v111. 530. rape
re. v. 409. conferere. 111. 560. abfolvere.
11. 250. tranfmittere. vi. 582. prono mi-
lite acceptum. 1. 392. trahere. vII. 57.
differre. 111. 52. haeret bellum. 11. 486.
in bellum fuae quemque cauffae rapiunt.
11. 251. belli area. vi. 6o. jura Ix. 195.
actus. 18. 294. cafus anceps. III. 753. V.
67. fortuna. Iv. 402. fedes. 11, 394. con-
tagia. 111. 369. voces. VII. 175. fatum.
v. 696. formido. x. 136. uſus. iv. 364.
vulnera. vi. 204. v. 1. amor. 1. 21. fe-
mina. 111. 150. latus. VII. 533. furias
expulerat. v. 246. belli faevi ftrepitus. v.
726. machina. VI. 37. bello claffica dare.
jv. 186. navali plurima agit entis. 111.
$69. vincere. 1. 366, obſtante. VII. 651.
bello filent leges. 1. 277. bello civili fi-
nem faciat difcordia. v. 299. bella bellis
conferta. 11. 442. feralia. vi. 397. pro-
fpera. Iv. 388. nullos habitura trium-
phos. 1. 12. commiffa catervis barbaricis.
VII. 526. fervilia. 1. 43. civilia. 11. 286.
457.526. &c. bella mihi geram. v. 357.
geruntur hinc jugulis, hinc ferro. VII.
553. nefanda. 1. 325. bellorum coeca nu-
bes, Iv. 244. ufum, poenamque, 1v. 364.
curfus. x. 5o8. profpera vel adverfa bel-
loruin. vii. 684. fabula. iv. 200. bellis
luftrales animas. v. 786,
Bellantem tenuit te Gallia, 1. 283.
Bellaci. gente. iv. 406
Biblos fluminéas contexere. III. 222.
Bibunt auro murraque. Iv. 380. dulces ab
arundine fuccos. 111. 237.
Bibula papyrus. IV. 136.
Biformis populus. 111. 198.
Bigas agitare. 1. 78.
Bimaris aeftus. v111. 566.
Biremi non longa vecta. v111. 562.
Bis terque. v. 519.
t
Biftonas agitans Mars. VII. 569.
Bitonius Tyrannus. (Diomedes rex Thra-
ciae) 11. 163. Biſtonii lupi, v11. 825. Bi-
ftoniae aves. 111. 200. Biſtonio turbine.
IV. 767.
Biturix. Galliae populus. 1. 423.
Blanda Fortuna, 1V.
. 714.
Boebeis. Offaea. vII. 176.
Boeoti Duces. 111. 174.
Bonus, bono an noceat vis ulla. 1x. 569. in
commune bonus. 11. 390. bona fpes. 11.
514. focer. IX, 1040.
Bootes. lucet exigua no&te. 111. 252. Boo-
tae feffi plauftra. 11. 722. in medium Boo-
ten. x. 289.
Boreas Thracius. 1. 389. non eſt. x. 221.
Dalmaticus. v. 379. cogens nubes. 111.
69. perfert pontum. v. 605. gelidus. v.
601. urgens carinas. 18. 37. purus infur-
git coelo. v. 705. Boreae flamina. v. 217.
latus. ix. 418. Borean exclufit. 1v.61.me-
tuens, vi. 341. Borean timens ftella, vIII.
183 Borea pofito. 111. 523. in Borean. x.
289. fub Borean famus. vII. 364.
Bolporos. VIII. 178. adftringens undas Scy-
thicas ftat iners. v. 436.
Bracae laxae. 1. 430.
Brachia. jactare profundo. 111. 651, exigit
ad planctus. 1. 24. injicere membris.
IV. 640.
Brachia. agger protenfus, ut caftrorum &c.
IV. 266. brachia exftruxit terra cruda, III.
387.
Breve dedecus aevi. II. 117. brevis. 1x. 317.
breviore muro. vi. 288. brevibus impactum
mare. 18. 338.
Briareus ferox. 1v. 396.
Britanni flavi. T. 78. Britannis quaefi-
1
tis
IN L LUCA NU M.
3
1
tis oftendit terga. 11. 572.
Bromio facer mons. v. 73. Bromio vacant
Juga Nyfeia, Viti. 802.
Bruma. rigens ac nefcia vere remitti, 1. 17.
C
C.
adftringit pontum frigore. ibid. 18. nives Acumen, hoc folum eminuit. v. 75. ca-
Haemo fparferat, v. 4.
Brumales venti, v. 407.
Brundufium, oppidum Calabriae in extremi-
tate Italiae, ejus origo & defcriptio. 11.
210. & feqq. Brundufii curvi Minoia te-
Яa. v. 407. Brundufium jubet attingere
caftris decimis. ibid. 374. Brundufit tutae
arces. 11. 609.
Brutus (Junius) primus Conful, au&tor
libertatis. v11. 440, v 1. 791. ejus anima
fingitur laetari ob Brutum fuae gentis, fu-
turum percufforem Caefaris. v I. 792, eum
mortuum matronae Rom. per annum in-
tegrum luxere. v11. 39.
Brutus. (Decimus) claffi Caefarianae ad
Maffiliam praefectus. 111. 514. & feqq.
primus victoriam navalem aufpiciis Cae-
faris obtinuit. 111. 762.
Brutus. (Marcus) percuffor Caefaris. vIII.
610. 18. 17. x. 342. in confternatione
publica magnanimus. 11. 234. Catonem
(ut cui dux Cato folus erit) confulit,
quid fibi in bello civili agendum fit. 11.
236. & feqq. excitatur ab eo ad partes
Pompeji. 11. 325. Aufpex fecundi con-
jugii Marciae cum Catone. 11. 371. ad
eum in proelio Pharfalico fatagentem di-
greffio. v11. 586. & feqq.
Bruti. ultores, vindices libertatis. v. 207.
Brutorum vota. x. 397. de Brutis que-
ror. v 11. 440.
Bubone finiftro. v. 396. Bubo trepidus. vi.
689.
Buccina, dividit horas. 11. 689.
Buceta. Matini lucent. 15. 185.
Buftum. miferabile furgit. v111. 816. com-
pofitum violat manus hofpita. vIII. 748.
bufti robora exftruit. 11. 157. aggere
conftru&to. 11. 300. ab extremo buſti
munere abeſt. viii. 741. bufto memoran-
do condite. v. 231. buſto condere. 18.
1091. tepido innupfit pellex Cornelia.
111. 23. buſto cadaver tradere. 1x. 806.
buftis remittunt corpora victores.
571.
Byzantion. arto curfu dirimit Pontus. 1x.
959.
v.
cumine gemino furgit flamma. 1. 546.
Cadaver. patricium. vi. 598. victurum.
v1. 639. nudum jacet tellure. V 1, 550. 0-
mne ftetit compreffum turba. iv. 787.
cadavere motus aer. v11. 830. cadavera
peragunt partem caedis. 11. 205. fugere
letum. vi. 532. cadavera folvat tabes, an
rogus, haud refert. v 11. 809.
Cadmi femine emicuit Dircea cohors. IV.
349. verfi funera, 111. 189.
Cadmea. Dirce. 111. 175.
Cado, cadunt in tranftra. 1. 541. vela in ra-
tem. v. 433. cafura quercus fub primo
Euro. 1. 141, cadit miles in hauftus. IV.
311. vulgus in cibos. v1. 111. nemus in
claffein. 1. 306. ira cadit. IV. 184. robur
aevo victum. 111. 729. cadunt longinqua
vulnera. 111. 568. a manibus cecidere
fuis. 111. 668. cadendum eft, pavido
fortique 1x. 583. cadit fonte modico Ru-
bicon. 1. 213. cadens Atlantis Olympo
gelido. v. 4.
Cafus rapit omnia, v11. 487. cafu caeco ra-
piuntur faecula. v11. 446. ab uno cafu
pendere. v. 769. cafum habent mortalia.
11. 13. cafu monftrante. v. 713. in cafum
cunca fert hora. v 1. 7. cafus caeci, v l.
598. in cafus extremos omnia mittere.
VII. 259. cafus ancipites fteterunt. iv.
771. fubiti. VI. 598. cafibus hoc juris e-
ripe. ibid. cafus vincit alieno in pectore.
IX. 888. pendebant cafus. 18. 19.
Caecus. cafus. 11. 567. vi. 598. caeca ma-
nus. III. 722. fati futuri mens. 11. 14.
Mars, v11. 111. vulnus, v. 737. caeci ſce-
lerum. vII. 95. coeco curfu trahit omnia
fortuna. II. 567.
Caedes. peragere caedes. 111. 580. in cae-
des mitis. VII. 600. in caede natare.
VII. 294. caedes perdidit modum. VII.
532. caedes in gurgite peragunt tela. 111.
180. caedis partem peragunt cadavera. 13.
205. caede rubent faxa. 11. 103. caedi-
bus fatiata ira. v11. 802. facili caede per-
a&tum meritum. IX. 1027.
Caedunt enfe viam. IV. 43. hoftis terga.
VII. 318. caedunt pectora. Iv. 246. cae-
fa cervix. x. 518. caeforum armentorum
cruor,
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
cruor. I. 329. caefae filvae. II. 670. cae-
>
fo juvenco. IV. 132.
Caerula. verrunt. III. 542.
Caeruleum. aequor. II. 220.
Caefar. (Julius) ab Julo & Trojanis oriun-
dus. 111. 213. qualis & cum Pompejo
conlatus. I. 143. de Gallis triumphare
vetitus. VII. 256. annum ante confufum
ad eam, quae hodie adhuc obfervatur
formam redegit. x. 187. Alpibus fuperatis
tranfit Rubiconem. 1. 220. Ariminum in-
vadit. I. 231. ejus oratio milites fuos ad
bellum civile exhortantis. 299. & feqq.
in qua Pompejo exprobrat ufurpatam po-
tentiam & alia facinora. 314. auxiliis un-
dique contractis Romam petit. I. 395.
firmatus exercitu per omnem Italiam fpar-
gitur. 466. occupat Hetruriam. II. 462.
Umbriain. 463. Auximon. 466 Efculum.
469. Luceriam. 473. Corfinium obfidet.
478. & feqq. quod ei cum Domitio de-
ditur. 507. Domitium incolumem dimittit.
SII. Brundufinum portum occludere co-
natur obfidendo Pompejo. 660. & feqq.
fugiente Pompejo a Brundutinis recipi-
tur. 704.
Caefar. poft Pompeji Brundufio difceffum
res fuas varie ordinat. III. 47. & feqq.
inittit Curionem in Siciliam. 59. Vale-
rium in Sardiniam, 64. Romam venit, e-
jufque ad adfpe&tum Romae verba, 91.
Senatum convocat. 103. aerarium fpo-
liare parans a Metello tr. pl. impeditur.
115. & feqq. ejus ad Metellum verba.
134. & feqq. rapit omnem pecuniam pu-
blicam. 153. & feqq. Roniâ difcedit in
Hifpaniam. 298. in itinere a Maffilienfibus
excluditur. 301. eorum bellum depre-
cantium ad eum oratio. 307. ejus refpon-
fio. 358. Maffiliam oblidet. 375. lucum
ad Maffiliam exfcindi jubet. 425, trepi-
dantibus militibus ipfe praeit. 433. mo-
rae impatiens, relicto ad oppugnationem
Maffiliae Trebonio, in Hifpaniam pergit.
453. ejus ad Maffiliam naves ex rudibus
arboribus confectae. 512. eaeque graves
& ftatariae pugnae aptae. 556. ejus claf-
fis in proelium progredientis feries. 529.
pugna navalis. $38. & feqq. victoria.
762.
Caefar, in Hifpania bellum gerit, non qui-
dem cruentum, fed magni momenti. Iv.
I. Caftra locat in colle vicino Pompeja-
nis. 17. jubet collem occupari. 32. in
eum praeoccupatum ab Afranianis fruſtra
fuos nitentes laeva circumdatos equitibus
recipit. 44. ejus caftra ob inundationem
Cingae, & Sicoris, & crebras pluvias
periclitantur. 88. decrefcente inundatione
jubet cymbas conficere, Sicorim in ri-
vos derivari, & pontem inftrui. 130. &
feqq. cognito Petrejum & Afranium I-
lerda receffiffe, raptim trajeéto Sicori eos
infequitur, & praevenit. 148. 168. ejus
milites cum Pompejanis conveniunt, &
juffu Petreji multi fcelerate interficiuntur.
175. & feqq. Pompejanos Ilerdam redire
volentes equitatu fuo praeverrit, & in
ficcis collibus obfidet. 262. deditis igno-
fcit, & miffionem concedit. 366.
Caefar. ex Hifpania redux milites fuos tu-
multuantes invenit. v. 237. qui miffionem
ab eo importune flagitant. 261. ille eos
intrepide adit & adloquitur. 301. 319. &
feqq. pacatos, auctoribus feditionis fe-
curi percuffis, Brundufium mittit. 374.
naves undique eo convenire jubet 375.
ipfe ad comitia habenda Romam tendit.
381. Dictator & conful creatur. 383. co-
mitia habet. 392. Brundufium tendit. 403.
Brundufio foluta claffe maris tranquilli-
tate primo detinetur. 431. & feqq. poft
venti fortioris impulfu in Epirum adpulit.
455. caftra Pompejo vicina ad Apfum
fluvium locat. 461. Antonium cum re-
liquis copiis Brundufii relictum minis
precibufque evocat. 476. ejus querelae
in tardantem Antonium. 481. tacite poſt
primam noctis vigiliam e caftris exit. 498.
nautam excita, tpetitque ut ipfum in Ita-
liam vehat. 19. ille multum diffuadet,
fed poftremo paret. $39. 557. coorta
vero tempeftate reverti fuadenti obnititur
Caefar. 568. $77. tandem in terram reje-
Aus in caftra redit, & querelis ſuorúm
excipitur. 672. 679, & feqq.
Caefar. Pompejum ad pugnam elicere ſtu-
det. VI. 4. cum hoc fruftra, conatur Dyr-
rhachium occupare. II. cum & hoc fru-
ftra, Pompejum magnis operibus circum-
vallat, 29. & feqq. quamvis frumenti ino-
pia laborans, 106, animadverfo Pompejum
erupiffe caftra ejus adoritur, fed cum clade
repellitur. 278. in Theffaliam tendit. 314.
Cae-
IN LU CA NU M.
r
Caefar profe&urus frumentatum, ubi videt
Pompejum in aciem defcendiffe, laetus
milites fuos ad ftrenue dimicandum hor-
tatur. VII. 235. proelium in campis Phar-
falicis committit. 385. & feqq. cohortes
tranfverfim immittit in equitatum & levem
armaturam Pompeji, unde confecuta vi-
&oria. 21. & feqq. Domitio morienti
infultat. 6c6. milites fuos ad caftra Pom-
peji occupanda hortatur, & ducit. 728.
Ipearis nocturnis agitatur, (ut placet
Lucano) 777. caefis hoftibus invidet ro-
gos & fepulturam. 798. & feqq.
Caefar. poft victoriam Pharfalicam Pompe-
jum fugientem infequitur. 11. 950. in iti-
nere Trojae ruinas luftrat. 961. & feqq.
aras Diis Trojanis (ut ab iis genus tra-
hens) exftruit & profperos bellorum e-
ventus orat. 987. & feqq. feptimo die,
ex quo a litore Trojano folvit, in Aegy
ptum adpellit. 1004. oblato ipfi, juffu
regis Ptolemaei, capite Pompeji illacry-
mnat, & caftigato verbis miniftro regio
caput honorifice cremari jubet. 1035. &
feqq.
Caefar. pergit ad Alexandriam, & in Ale-
xandri tumulum defcendit. x. 9. 19. ob-
vios habet Ptolemaeum & Cleopatram,
quam Ptolemaeo reconciliat. 106. Cleo-
patrae amore delinitus. 71. ex eadem pro-
lem fufcepit. 77. cum Ptolemaeo & Cleo-
patra epulatur cum fummo luxu & magni-
ficentia. 136. & feqq. Achorea Aegyptium
percontatur de aftrorum curfu, & anti-
quitatibus Aegyptiis, & praecipue de or-
tu & curfu Nili. 173. proximo mane ab
Achilla (Pothini fuafu) obfeffus, in A-
lexandrinae regiae parte fe munit. 440.
obfeffus regem Ptolemaeum a fe non
dimittit. 461. occupat Pharon. 509. Po
thino caput amputari jubet. $15. pugna
deinde per Ganymedem renovata vix eva-
dit. 531. $39. à Caffio, & Bruto, aliif-
que quibufdam fenatoribus occifus. VII.
451. 596, 781. in numerum Deorum re-
latus a Romanis, templaque & arae ipfi
dicatae. v111. 835. 861, ut ftella fulgere
vifus, quae ipfius anima credita eft. VII.
458. fedes ei in inferno a Lucano adficta.
VI. 300.
3
Caefar. comparatus cum fulmine. 1. ISI.
leone, 1. 205. funda Baleari, aut fagitta
Parthica. I. 229. equo in certamine O
lympico. 1. 293. Xerre. 11. 672. cum
vento aut igne, fi nil ipfiş obftet deficien-
tibus. 111, 362. cum Bellona & Marte.
VII. 568. Őrefte, Pentheo, & Agave.
VII, 777. cum fera clauftris abdita, &
Vulcano in Siculis cavernis furente. x.
445. Medea. x. 464. milites ejus timen-
tes comparati habitantibus fub Aetna. vI.
294.
J
Caefar. aemulus Pompeji. 1. 123. priorem
ferre non poteft. ibid. 125. bellum hu-
mani generis. VII. 73. timeri mavult,
quam amari. III. 82. praeceps, impatiens
quietis. 11. 650. plura vincendo perdidit
triumphum. III. 79. notatur ambitionis,
crudelitatis, & impietatis in patriam. vII.
551. & feqq. Caefaris fortuna cun&ta te-
nentur. IX. 244. femper ufus feliciter
praecipiti curfu bellorum. x. 508. quare
ipfe itans, id eft, moram trahere coactus,
pro victoria reputatus Pompejanis. 11.
490. in anima ejus pendet tot populorum
falus. v. 685. Caefar & Libertas par (ve-
lut gladiatorium). vII. 696. infeftus. vIII.
145. indocilis privata loqui. v. 539. foli-
tus fata in praeceps demittere. v. 301. Cae-
far captivus. x. 65. Caefare ignaro. x. 57.
pectus durum Caefaris. x. 71. durae Cae-
faris aures. X. 104. Caefaris puppes. III.
526.
Caefaribus regnare vacet. IX. 90.
Caefareus. cruor. x. 414. Caeſareis armis. v.
346. III. 762. Caefareae domus feries.
Iv. 823. Caefarei triumphi. VIII. 430.
Caefaries. lacera. 1. 189. caefariem ab ore
dimovit. II. 372.
Caetera turba. 1. 222. caetera curarum pon-
dera. 18. 954.
Caïcus fluvius ex Myfia in Troadem fluens..
III. 203.
Calaber portus. v. 589. Calabro Auſtro ob-
noxius Apulus. v. 379.
Calcat telum cum lumine. v1, 219. calcavit
arenas. x. 2. calcate manes Deorum Ro-
manorum. VI. 809. calcabatur Onyx.
X. 117.
Caledonios Britannos. vI. 68.
Calet omne nocens a Caefare ferrum. vII.
503. calentes foci. 11. 127. calentes animi
IX. 406. calentes venae fibrarum. 1. 582.
calens primo fole Aegyptos. x. 435-
Ccccc
•
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
Calidus polus.. 1. 54. Aufter. x. 227. vapor.
IX. 845. Aegyptos calida, 1, 587. calidae
arenae. 1. 368. calida prolatus ab ira..II.
493.
Calor aethereus. IX. 396. caloribus impar.
1x. 509. calorem juvenis excitat. 11.
---324.
Caligo atra. 1. 36. ſubita. IX. 820.
Calpe. Hefperia. 1. 550. in folam Calpen.
fluit humidus aër, iv. 71.
Calydon. Meleagrea, vi. 366.
Cambyfes. vefanus. x. 280.
Gamillo. Vejos habitante. v. 28. Camilli
vomere fulcata rura. 1. 168. Camillum
fentem vidi. vI. 786. Camillos reduces fi
darent fata. vII. 358. Camillis mifcere fe.
11..544.
Campana moenia. 11. 393. Campana faxa
vaporat Typhoeus. v. for.
Campus, effufus. vi. 270. campum parvum
explicat. 111. 376. campo medio pofuit
Deus omnia. VII. 348. campo pepulit-
Varum. IV. 713. Campi claufi proelia.
VII. 306. Campo venali annua referens
certamina. 1. 180: Campus fingit follem-
nia. v. 392. campo juga adtollunt rupes.
iv. 157. campos patentes explicat tellus..
IV. 19. campi fteriles. 1x. 381. campi E-
mathii. 1. 1. campos coërcet Cinga. v..
20.
Cancer. Cancri fub axe. 1v. 333. Càneri ca-
lidi brachia. x. 259 cancro mixta Leonis
fidera. X. 211. Cancro vicino lux eft al-
tiffima. IV. 527. Canerum tenet circulus.
X. 213. Cancro torrente Syenen. VIII.
851.
Candavia aperit faltus vaftos. vI. 331.
Candeo, canduit-aeftas.. 1. 213.
Candida infula, v. 144.
canes
Canis, cani non creditur fylva. IV. 442. Ca-
nes faevi flebile latravere.. I. ƒ44.
Phariae. 18.141. canes femidei.v111.832..
canes Stygiae, v1.733. canum fpuma. vI..
671. canum latratus. v1.688. Canis radii.
x. 226.
Ganna paluftris. v. 517.
Cannae. fuccenfae Libyca lampade.. vII.
Zoo. feralia nomina. v11..408. Cannarum
tempora, 11. 46.
A
·
num ferale Magi. v1.439.
Cantata, ombra, vì. 767.
Cantus.Haemonius. vi. 694. cantu Orpheo.
13. 643. cantu primo fuccendunt claff-
ca. vI. 165. cantus magici, 1v. 553. fae-
vi. IV. 186. cantu trifti refonentfora.vrii.
-7346
Canopos. Stella timens Borean. vIII, 181..
Canopi Pelufiaci turba mollis, vt11..543.
Canopo imbelli petit Romana figna.x. 64.
Cantaber.. exiguis armis. vs. 279.
Canum aequor V111: 721. cana rupes. I.
436. canì crines: 1. 188, canos facros pe-
-dibus profternere.. VII. 372.
Canefcit fluctibus amnis. . 132.
Canitie vultus prementem. viti. 17.
Capax, antrum. v. 153. capaces mortis ani-
Cano, canimus bella. 1. 2. cecinere manes
oracula triftia, 1. 582. canit fatum Deus..
v. 93. carmina,.VI.. 707. Canentes arcas
*
*
mae. 1. 456. capacior mundi. x.183.
Capeffo. pugnam. 111. $53. arma. Iv. 702.
Capilli refugi a fronte. x. 132.
Capitolia.. curru inveâus. VIII. 553, fcan-
dere: 11. 599. alta terens currus. IX. 79..
Capitolia filtro terruit. x. 63. a Gallis in-
cenſa. v. 27.
+
Capio, dolorem. v. 760. non cepit fortuna.
duos. 1..111. cepit animo motus bel-
lumque. 1. 185. caput unum tot poenas.
11. 187. fomnos..v. 750. arma. IV. 149.
capitur animae dulcedine.. 1x. 393. turbam
vix capiente loco. IX. 610. capti muri. x..
458. Reges. 111, 165, VH1,342.
Captivus. dux. 11, 508. captiva cladis vetu-
ftae. vIII..416,
N
Captant. aëra no&urnum.. Fv. 329,
Cappadoces. 11.592. feroces. 11. 244. Cap-
padocum montana cohors.vII.225.
Capulo, abfente manus moventur. VII. 767.
capulum gladii polluerat.. II. 747.
Caput obliquans.. IV.726. enfe rotare.vr11.
673. capitis revulfi jactura, VIII. 71.
armis dependere. VIH. 101. in caput ef-
fufi. vii. 529. fatale voventes Decios..
VII. 359.. caput feffum fe ferre recufat.
v1.97.. capiti fibrarum increfcit moles al-
terius capitis. 1. 623. caput ignotum flu-
vii. X. 191. arcanum. ibid..295. capitis
memoramnis, v.379. revulfum. IX. 1043..
Carbafa.. ftri&ta deducunt nautae. 11..697.
curvavere finus..1x..799. componereven-
tis. II. 96. languida comprendant res
mis jactatis, v.421. ventis dare. v. 56ọ.
SAF
IN
-}
LUCA NU M.
•
carbafa Auxa aðſtringunt gemmis. 111.
239.
percuffor Caefaris. vII. 451.
Caffas, labor. 11. 663. caffa fraude, v. 135.
Caftalii latices. v. 125.
Caftigat. voce dolores immodicos. VIII.
71.
Carbo, tegitor Sicanio fepulcro. 11. 548.
Carcer. Ditis.vr. 797. careeris antiqui clau-
ftra timens umbra. v1. 727. carcere clau-
1V.
fo imminer Foribus fonipes. 1. 194. car- Caftra, ubduxit maniplis. v. 31. levat col-
cere praemorfoz. 446. Acoli Taxi car-
le. IV. 18. caftra fequuntur. x. 407. ca-
ftris denfis incedere. 1. 478. caftris in-
cen v. 609.
dulgere, Iv. 664. caftris collem obfidere.
VI. 17. caftris decem felicia figna. 1. 374-
decimis jubet Brundufiunt attingere. v.
374, locare. vi. 413. caftra prima furen-
tum fumus. 1. 250. tutis caftris aptiffima
rupes. 111. 378.
ifr.
Carchefia, mali curvet. v. 418.
Carcinos ardens. 11. 536.
Cardo, fuamas Olympi. 1v. 72, cardine fub-
fidit tellus. 1. $52. Heſperias & Eous.v.
71. cardine occiduo. 1v. 672. medio, Iv.
673. extremi cardinis annos. v11, 381.
Careo, carent dumera gregibus, v11.863. ca-
rentia pompa jura. II. 352. arte fimula-
cra. FIT. 414. carere mundi malis. v. 230.
caret invidia. Fx. 740. exemplo carens lu-
Ɛus. 18. 169. ·
4
*
ལ
Çarina, cava, 111. 650. exigua. v. 503. jufta
II. 228. carinam ſtabilem praebere cer-
tior; 111: turrigera Bruti carina, rrr.
514. carinas extendunt, iv. 418 carinae
manum audivere. 111.592. carinae com-
pages. 1. 502. carinae artant pelagus. 18.
35. carinae tonfis impulfae. 111. 527.
Carmanos duces. 111. 250.
Carmen. Stygium. vI. 766. Theffalidum.
VT.-452. Sibyllae. v. 138. carmine rimast
agit terra, vr. 728. · carmina Romana. 1.
66. imperiofa. vi. 497. carmina fuderunt
Bardi. r. 450. carmina dirae gentis. vi.
444. 07.
*
Carpento fedens. ix. 590.
·
Carpit iter per arva. VI. 73. viam limite,
IX. 408. ignis medullas. IX. 741. eques
agmina, iv. 156. haec non carpit aetas.
VIT. 397.
Carrae. Affyriae; 1, 105.
Carthago: vidé Karthago. ·
Cari. Penates. VII. 346.
Caryftos farofi. v: 232.
Cafae, divitias. IX. 292. cafae auxilium fpe-
rare. w ƒ23: cafãs non effe praedam ar-
mis. v. 527.
Caffust mons. VIII: 463; Cafa' rupes. x.
•'´´494. Cafiae arerrae. vi11: 539. Cafio Jovi.
Cafpia clauftra, VIII. 2221
Ciffide plebeja conteétus. vir. 5861.
Caffius. Q. tr. pl. cum M. Antono urbe
pulfus, ad Caefarem fe coufer T. 266,
Caftrenfis flamma Monetae. 1. 380.
Caftella turrita difponit jugis. VI. 40.
Caftus. Cafta domus. IX. 201. Caſli vultus
modeftia, v111. 156. a quo caſta fuit. x.
370.
Catara&ae, praecipites. x. 318.
Catenae. teretes. 111. 564. catenis abruptis
fractifque, vi. 793. catenas laxas fluitare
fiuit. Iv. 451. Catenae in lorica. vII.
498.
Catervae. moeftae. 11. 29. Equitum. 11.
498. catervis ftipata acies. vII. 491. Bar-
baricis commiffa catervis bella, v11. 527.
Catilina, paravit faces in te&ta, 11. 541. mi
nax. vI. 793.faevus tremuit fecures Tul-
lii. VIF. 64.
Cato. Cenforius, qui & Major, Cypron de-
bellavit. 111. 164. femper cenfuerat de-
lendam Karthaginem. v1.789. fingitur mae-
rere futuram mortem Catonis Minoris,
VI. 790.
Cato. Minor, qui & Uticenfis, cauffam
fenatus probavit, etfi infeliciter. 1. 128.
ejus conftantia & prudentia inftante bello
civili. 11. 259. eum confulit Brutus, ut
quem fibi folum ducem eligat. 11. 247.
& feqq. Catonis refponfum ad Brutum
fuper bello civili. 11. 286. & feqq. Cáto
unicus libertatis adfertor. 11. 316, ex quo
coepit bellum civile, nec capillos nec bar-
bam depofuit, 11. 374. ftudiis & odiis ca-
rens. 11. 377. foli ei vacat lugere genus
humairum, 11, 378. Marciam fine ullo
cerimoniarum ritu, Bruto aufpice, reci
pit. 11. 350. etiam fine Venere. 11. 379.
Catonis mores & fe&ta..11. 380. & feqq.
in bello civili fibi fecuro effe nefas ducit
11. 297. fe, ut parens filii funus profe.
Cccc ca quis
.
ने
、
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
1
+
Cavernas. egerit Aetna. VI. 294: cavas mu-
gire motu terrae. III. 418. in immenfas
cavernas abiere cineres. v. 135. cavernae
puppis. IX. 110. in cavernis Siculis furit
flamma. x. 446.
quitur, ad extremum ufque Romae & li-
bertati adhaefurum adfirmat. ibid. folus a
Pompejo dignus judicatus, qui praeeffet
poft fe partibus. Ix. 97. Cato Pompejum,
quamvis odiffet, fecutus tamen erat, ut
cauffam fenatus protegentem. IX. 19. poft
mortem ejus fe totum dedit partibus re-
fovendis, & patriae cauffae tutandae, ibid.
24. Corcyram adit, & inde cum claffe &
reliquiis exercitus in Africam tendit. 32.
ejus iter. 36. & feqq. oram Africae prae-
terlegenti obviae fiunt naves, in quibus
Pompeji uxor & filii. 45. & feqq. ejus
laudatio funebris, & encomium de Poin-
pejo. 190. & feqq. Cilicas fecedere paran-
tes ad officium revocat. 217.256. 284. Cy-
renis occupatis Jubae regna petere ftatuit.
296. cum Pompeji filiis claffe Syrtes traji-
cere conatus tempeftate repellitur. 319. &
feqq. in Tritonida paludem rejicitur. 347-
relicto igitur Pompejo juniore cum Co-
piarum parte in cultioribus Africae ipfe
cum reliquo exercitu ad Jubam regem per
deferta contendit. 371. ejus iter ingreſſuri
ad milites verba. 381. & feqq. ejus exer-
citus in regione Nafamonum, ventis are-
nas impellentibus, valde vexatur. 444. &
feqq. idem folutis in calorem ventis ve-
hementi fiti conripitur. 498. & feqq. Cato
porrectam a milite aquam rejicit, ut exer-
citum exemplo animaret. 03. pervenit
ad templum Jovis Hammonis. 11. &
feqq. hortanti Labieno, ut oraculum il-
lud confuleret, refpondet, & Hammone
non explorato difcedit. 550. 566. in iti-
nete femper pedes praeceffit, & omnia
aequaliter cum omnibus perpeffus eft. 587.
primus e fonte ferpentibus obfito bibit.
612. ejus exercitus querimoniae de infefto
ob ferpentes & fitim itinere per deferta A-
fricae. 848. ejus caftra cura & cantu Pfyl-
lorum item igne ex herbis medicato, a
ferpentibus purgantur, & milites ici fa-
nantur. 911. & feqq. atque ita per deſerta
Africae per duos menfes vagatus eft. 941.
atone carens vita. VI. 311. Čatonum vota.
x. 397. Catones vana nomina. 1. 313.
Catulus. collegam Lepidum profligavit. II.
547. ei Marius, Caji frater, inferias pendit
II. 174.
Caudae faevae verbere. 1. 208.
Caudinae. furcae, II. 138.
*
Cavus, mons. VI. 639. cava vallis. IV. 723.
cavae cavernae. III. 418. cava rupes. I.
406. cavis evolvit fedibus orbes. II.
184.
Cavatus mons. Iv. 295.
Caveo, haud immerito Cumanae, vatis carmi-
ne cautum, ne &c. VIII. 825.
Cautus. ab incurfu belli. Iv. 409.
Cauffa, victrix, victa. I. 128. obtenditnr ar-
mis. VIII. 339. noltra perit. IX. 230. fë-
natus. Iv. 213. aequa. IV. 230. cauffa
melior. IV. 259. VII. 349. partium. IX.
230. iniqua, fperare vetans. x. 4ƒ1. canf-
fas, non fata fequi. III. 303. fixit in ae-
ternum cauffas. II. 9. cauflarum feries.
VI. 612. cauflas rerum expromere. 1.67.
Cautes. Cyaneae. II. 716. crudae. 111.507.
Afinae. VIII. 195. in cautes Atlanta de-
dit. IX. 655.
Caycos. crinigeros. I. 458.
Cecropius Plato. x. 181. Cecropiae pup-
pes. 11. 612. Cecropia Minerva. III.
306.
Cedit in immenfum caffus labor. 11. 663.
ceffit campis. VII. 530. ceffiffe Deo ex-
pertus. v. 502. cedetur tibi ab omni numi-
ne. 1. 1. ceffere mores rebus fecundis.
1. 161. fomno cedentia membra. v. 511.
ceffura fibi cuncta pericula fidens. v.
577. cedere Phoebo, ix. 907. fatis. vIII.
575.
મ
Celenae damnatae Phoebo victore. III. 206.
111.
Celer. Enipeus. vI. 373. celeri pulfu ve-
nas movet. 1. 629. celeri leto praever-
tit triſtia. vIII. 30. carinae celeres. IV.
433.
Celo. Paean a fuperis nullum futuri diem
celate. v. 200. celat arenam pelagus. v.
642. vultu celante timorem. x. 14.
Celator. undarum Nili Deus. x. 286.
Celfus. Eryx. 11. 665. Alba celfa. 1. 198.
celfior fonipes. VIII. 295. aftra celfa. vI.
411. celfus medio confpectus in agmine
Caeſar. II. 245.
r
Celtae profugi mifcentes nomen Iberis. Iv
IO.
*
Cenchris. lapfurus recto tramite. IX. 712.
Cen
{
IN
LUCA NU M.
Cenfere parati patres. III. 109.
Cenfus populi. III. 157. cenfu toto exiguam
emit Cererem. Iv, 95.
Centauri, femiferi. 111. 198. VI. 386.
Centaurea. Theffala. Ix. 918.
Centenis populis Crera, 111. 184.
Cephiffos. impiger. 111. 175.
Cera liquida rapuere incendia. III. 684.
ceras effetas linquunt examina. 11. 285.
cera fequitur Solem. IX. 784.
Ceraftae Libyci membrana. vI. 679. vagi
fpina torquente. IX. 716. peragunt civilia
bella. IX. 851.
Ceraunia, abiere in nubes. II. 626, nautis
movit jubar. v. 457. fumma fcopulofa
Ceraunia. v. 652.
Cerberos, excutiens colla. v1. 665. Orpheo
lenivit fibila cantu. 18. 643.
Cerebrum, male defenfum fragili compage
diffipat. vI. 177. rapto cerebro adficcata
cutis. VIII. 689.
Ceres. Dea, cur revocate noluerit filiam
Proferpinam. VI. 742. flava proferit lege-
tem. 1. 412 Ceres larga. III. 347. Cere-
rem exiguam toto cenfu emit. IV. 95.
Cereris impatiens folum. 11. 857,
Cerno. cerne diem 11. 523. cerni horri
da. III. 347. nefas. v111. 638. litora. 1.
693.
Certamen, moviftis. III. 121. primum. 11.
111.
601. IV. 621. annua venali referens cer-
tamina campo. I. 180.
Certare. artibus pelagi. 111. 560. certavere
patres de corpore. 111. 761. certatum
eft, cui &c. II. 150. certatum in nefas.
I. 6.
Certatim. IV. 312.
Certus, difcedit. vI. 771. malorum.
II.
37. fati. VIII. 31. loci. VII. 120. certa
fides. IV. 542. certos fomnos. Iv. 395.
omni voto certior. VI. 216. çertior ftabi-
lem praebere carinam. III. 556. certa
carinis Cynofura. EII. 219.
Certe. IV. 214.
Ceruchi. VIII. 177. X. 495.
Cervix. feffa jacet. Iv. 754. reciſa. 18. 214.
foluta. IX. 603, abçifa. vIII. 674, cervi-
ce nulla vehitur, 1x. 589. recta cervice
popofcit ferrum. 11. 509. in cervice fedet
poena. vII, 645.
Cervus. cervi longe nafcentis cornua. IX.
921. pafti ferpente medulla, VI. 673+
મ
Cefpes. Tufco cefpite inclufum fulmen,
VIII. 864. aggere cefpitis fultus. v. 317.
cefpitibus brachia exftruxit. III. 387.
C:ffavit dies Marte. Iv. 24. a caede. vI.
554. foli ceffantis aratro. III. 451. cef-
fantes, venti. VI. 469. 111. 68.
Cethegi exferti manus. 11. 543. nudi. vI.
794.
II.
Cetos Medufae parens. 11. 645.
Cetras pugnaces commovit Iberia. VII. 232.
Ceu. ceu debita fatis. vIII. 415.
Chalcedona oftriferam. 18. 959.
Chalcidos. Euboicae. v. 227. Chalcida ver-
berat unda. II. 710.
Chaldaei foci. v111.338. Chaldaeum regnuin.
VIII. 226.
Chalybs. infertus manibus. VI. 547. chaly-
bem externum crimine maculant. VII.
518. chalybem momordit fonipes. v 1. 397,
Chalybum nodi. vI. 797-
Chaoniús vertex. 111. 180.
Chaos. antiquum repetens. 1. 74. inane.
IX. 101. avidum confundere mundos.
VI. 695. chaos extimuit natura. v. 634.
Charybdis. atra torfit mare. 1. 542. Ťau-
romenitanam vincunt fervore. Iv. 461.
Chelae, Phoebum laturae. 11. 692. Chelas
peruris. . 654
Chelydri, tracti via fumante. IX. 711.
Cnerfydros, coleret qui Syrtidos arva. IX.
711.
18.
Chios. afperat undas. vIII. 195.
Chiron. fenex gelido fidere fulgens. v1.393.
par Geminis IX. 536.
Chorus. virgineus. I. 362.
Cibi.. pecudum. VI. III. ciborum terra pe-
lagoque quaefitorum fames. IV. 376.
Cicero (Tullius) Romani eloquii auctor.
VII. 62. taedio longi belli adfe&us. 65.
Pompejum ad proelium exhortatur. 68.
& feqq.
Cere. nomen. IV. 177.
Cilix. Pompejanus. IV. 449. jam non pira-
ta. IKK. 228. numquam pacatus. IX. 222.
Cilicas vagos. I. 336. fparfos per rura.
II. 635. feros. II. 594. pavidos maris.
VIII. 811. Cilicum terrae. VII. 222. lito-
ra. vIII. 257. Cilicum dominus. VIII. 38.
Cimber. ad occidendum Marium miffus
vifa in carcere luce & majeftate Marii
territus ferrum abjicit. 11. 76. & feqq.
Cimbrum ruentem. 1. 254. hunc, Cim-
Cccec 3
bris
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
OCUTIONUM
bri, fervate fenem. 11. 85.
Cinga qua pererrat gurgite. 1. 432. rapax
coërcet campos. iv. 21.
Cingere. Syrtim terra, 1x. 375. crines dia
demate. v. 60. cingunt angufta fuppara
lacertos. 11. 364. tota belli formidine
´cingitur. X. 537-
Cinis. exiguus. 18. 2. nudi Crafforum ci-
$
neres. Ix. 65. cineres abiere in cavernas.
V. 135. cineres fupremos urna condidit.
11. 334.
Cinna, cruentus. IV. 822. Cinnas, Mariof
que, 11. 546.
Cinnamon, x. 166.
Cinyrea Cypros. VELL, 716.
Circa. pila. vII. 519.
Circaea, procella, ví, 287.
Circius. folus turbat litora. 1. 408.
Circuit haſlam urfa. vi. 223. laevum cir-
cuit axem. vIII. 200, circueunt urbem.
1. 600. templa vetúſti numinis circuit.
16.
Circulus, metator anni. x. 212. folftitii. 1x.
531. finitor orae Libycae. IX. 496.
Circum, tollant fe fylvae. 1. 142.
Circumdant, abrupto inoenia vallo. 11. 450,
agmina circumdedit foffa. iv. 29.
Circumflua ponto tellus. IV. 407.
Circumfluxiffe, dracones, 111, 411.
Circumfufa rati millia, v. 471.
Circumlabentis Olympi. v I. 484.
Circumfpicit enfes. 14 1. 142.
Cirrha fcopulofa. 111. 172. filet. v. 137.
Cirrhaea antra. v. 95. v1. 408. Cirrhaeae va-
tes. v. 515. fecreta Cirrhaea. 1. 64.
Citato amne, vi. 366, citatis curfibus: v1.
82.
Citius. cucurrit. v 11. 420.
Citharae auctor. 1x. 661.
Citra. cruorem. v I. 21I.
Citri comis & umbra, IX. 428.
Civis, meus. 1. 373, ſervati praemia quercus,
1. 358. civem modicum componere toga
plebeja. v11. 267. civem fuam. v111, 152,
civis togatus. ix. 239. cives nos faciat
victoria. 1. 279.
Civilis. Erinnys. Iv. 187. civile crimen.
VII. 398. nefas. VII. 43. bellum. 1. 108.
II. 53. I. 366. VII, 406. 663. civilis dex-
trae vulnera alta fedent. 1. 32 arma ci-
vilia, 1. 44. 11. 224, vi. 298, bella, 11.
61. 286; 17. 221. VI. 718. VII. 306.
civiles dextrae. 1. 14. civilia odia. ♥11
490€
Clades, a gurgite Pharia. v. 692. cladis
captiva vetuftae, v111..416, cladis vul
nera. vIII. 233. cladis Theffalicae fan-
guine perfufus. x. 74. cladis fuae fidelis
auctor. VIIL 17, clades receptas excu-
tere. VIII. 269. cladibus tantis auctor.
1.30. clades omnes in uno die exegit For-
tuna. VILE 703. clades tuas luſtra. v 1-11.
IOL.
'
Clamor. nauticus. 11 688. ad pericula ex-
furgens. 18. 114. clamorem fuum non
latura, vII. 774. excipit Haemus. VII. 480.
clamore laeto Magni nomen excipit Se-
natus. V. 47.
Clamofa, ora, Iv. 440.
*
Clangor. tubarum. 1. 237, IV. 751.
Clara imago, r. 187. clara fole Rhodos, vII.
247. VOX. 111. 122. clarum murmur. 1.
352. clarus fanguis. x. 383. axis gemina
Ar&to clariffimus. vil. 175. clariffimus
nepos. 1x. 998.
Claffis ftabat in undis. 111. 19. venerat in
Auctus. 111. 515. anxia ad Ducis even-
tum, VIII. $92, claffem propulit Auſter.
111. 1. in undas rapere, Ix. 165. in cla
fem cadit, omne nemus. 1. 306. Claſſes
Coryciae. VIII, 26 claffibus tentatum ae-
quor. IX. 321. claffes terris advertere.
VIII. 567.
?
Clafica, tua in quem audiero. 1. 373. non
pia concinuit. 1. 238. fuccendunt-cantu.
vi, 166. quatient mundum, v. 751. cor-
nu concepta. VIL 467. bello det, iv. 186,
matura. 11. 197, juffurus. 11. 528.`
Claudit feras indagine. V 42 claufit ani-
mam. I'v. 370, admiffum aequor claudit
Tarbellicus 1. 42. hiems aequor, 18. 374.
gemitus. VII. 634. pavidos cervos for-
midine claudit, 1.v. 438; lumina., III, 740.
muros obfidione, 11. 342.
v
Claufus. axis, vaporibus. V. 29, claufus. &
frigidus enfis, v. 245, claufa-miferis. fides,
18. 246, claufum limenx: 459. claufae
aulae foribus. fe protegit. x. 440. claufis
utile-auxilium, Iv 269.
Clauftrum. pelagi Pharos.
509, clauftra
maris. 11. 684 Lasil, v. 253. mundi. IX.
865. clauftris abdita fera X. 445.
Clavus. clavum fecuta eft pars navium.
345. clavo flectunti cedere, 111. $59.9
Clea
I. N
LUCA. NUM.
+
2
Clementia coeli emollit gentes. vIII. 366..
Cleonaeus Leo. v. 612.
Cleopatra, Aegypto ejecta a fratre Prole-
maco. VIII. foo: cui invifa. IX. 1071. A-
lexandriam venit. x. 56. multorum ma-
Jorum cauffa, ut Helene.x. 59. ad impe-
rium Romanum adfpirare aufa. x. 63.
fupplex Caefarem adit. x. 82. & feqq. ejus
cultus luxuriofus. x. 137. eam fratri re-
conciliat Chefar, cum prius cum ea con-
fueffet. 2357. Regina Aegypti a Caefare
conftituta. V111-693-
苦
​Cliens dignus. IX. 1024, clientes emti. 1,
314.
Clupea. IV. 586.
*
Clypeus. nitens aere. 1x. 669. clypeos inva
dunt nuda crate fluentes. 1. 242. veritus
clypeo credi, vI. 202.
Coalefcere. partes fugatas. x. 79.-
Coartat au&tus fuos. x. 217.
Coaftrae. liquere filvas. mi. 246.
Cocco. nitet pars. X. 122,
Coelum, iners traxit contagia. v1. 88. no
cens. viI. 798. ferenum, vi. 516. figni.
ferum. vII. 363. volubile. v1. 447. mer-
gens fydera. iv. $4. fe numquam induit
tanto vulture, v11.834. coeli librati pon-
dera. 1. 57. nox coeli. v. 627. flammis.
VIII. 405. coeli clementia, v111. 366.
epeli plagae. X. 186, coelo mori. 1x. 854.
coelo reddidit aequor. iv. 82. coelo to-
nante viii. 551. coelo tegitur qui non
habet urnam. VII. 819. coeli extremus
cardo. IV.-73.
Coelicolum furdae aures. vn. 444. coelico-
lis furor arma dediffet. 111. 315.
Coene duravit vifcera..v1. 94.
Coco, coit area belli, vi. 6o. coiere pares
1. 129. virtus & fumma poteſtas non
coeunt. viri. 495. coiere, monftra do-
mus Pellaeae.. v111. 475. coitur in proe-
lia damno majore. 11. 225.
Coetus procerum. 111. 261. coetibus lactis.
III. 80.
Coepit dolor vires habere. 111..742. coepe-
rat inde nefas. 11. 538.
Coepto audaci defiftere. 111. 144. Roma
fave coeptis. 1. 200.
Coërcet. campos Cinga. 1v. 20, bruma vo-
lucres. 1. 259. coërcet greffum languor,
I.. 193..
Cognatae acies. 1. 4. cognato funere, vi».564.
Cognofeo. cafus. IX. 553, cognofcitur,
quidquid latet. 11. 161. cognovit me A-
rabs domitus. 11. 590.
Cognitus. aevo lucns. 1x. 169. cognita per
multos patres. IV. 591. tibi eft noftra fi-
des. v. 768. pelago amnis. vI. 371.
Cognomina, majora. tv. 656.
4
·
Cogo. cogere mundum. VI. 498. coëgerit
hora tot faecula. 1. 73. cogere fenatum.
111. 104. cogitur nullus velle mori: 1v.
484. coëgi trepidus in Babylona. VIII.
125..cogit egeftas ad fpolium. 111. 132.
coëgit gentes defperare diem. I. 540. co-
gens fe in artum Hefperia. Ir. 613.
Coactus. damnare fugam. iv. 269, coacta
nocte. v11. 395. coacta regum fortuna.
VII. 743. coa&tae leges & plebiscita. 1.
176. coacto cornu Phoebe reddit fratrem.
I. 537.
Cohaefit capta ratis, 111. 564.
Cohibet. virus faliva. 1x. 927. cohibent ca-
tra Lingonas. 1.-398.
Cohors. Cappadocum montana. vII. 225.
cohors Dircaea. IV. 550. cohortes im-
plentur tyrone. 1. 305, torpore implici-
tae. 111. 433.
Colchi noti erepto vellere. #1. $91. Colcho-
rum rura. III. 271
Colchis Abfyrtos. 111. 190. Colchis hofpi-
ta. VI. 441. Barbara. x. 464.
Collina porta. 11. 135.
•
A
A
IX.
Collis. colle modico tumet. IV. 11. colles
celfi. iv. 159. umbrofi colles. 11. 396.
ficcis inclufit collibus hoftem. IV. 263.
collemn curfu confcendere. IV. 33. colles
aggere committere. 111.382. excelfos ae-
quantia colles corpora. v11. 789.
Collum. colli colubriferi confinia.
677. colla Ducum pilis geftata. 11. 160.
colla parentum. IV. 251. colla colubris
villofa excutiens. v-1. 664. colla rapere..
IV. 251. collá decora. 1. 442. colla Ju-
gurthae frangere. 1x. 600.
Collapfus in ignes aether. t. 57.
Collaudat. cunctos. iv. 546.
Colligit totam iram. 1. 207. animam in ar-
tus. 111. 623. veftigia. 1v. 443. iras Lig
bycas. 11. 93.
Colluvies, turbida limo immota, Iv. 311..
Colo. colitur quercus. 1. 143. colit numina.
V. 233. arva Syrtidos. IX. 710. colit dies
grimus Janum.-v...
Cod
تو
INDEX RERUM *
ET VERBORUM
Coloni. fient piratae. I. 346. deducti. rv.
397. colonos vos faciet, vII. 258. colonis
accedunt rura. v I. 277.
Culta. Salerni. 11. 426.
Cultor. juftitiae. 11. 389. Amani populus.
III. 244. Deorum. vIII. 476. cultoribus
vacui agri. Ix. 162. .
Cultus moeſti lugubria. 11. 365. cultu nullo
confita. IX. 690. cultus furialis. vI. 654.
cultus decori. 1. 164.
Colophona. placidi maris, vIII. 245.
Color. imperii. IX. 207. aetheris. II. 720.
colorem lucis ducente coelo, vI. 828.
Coluber diftenditur in arvo. VI. 489. colu-
bris villofa colla. VI. 664. colubrae fubre-
&ae furgunt. IX. 634.
Colubriferum Medufae collum. 18. 677.
Columnae Hefperiae. 1x. 654. columnas in-
menſo igne. VII. 155.
Coma madens. x. 166. comam morienti ab-
cidit ephebo. VI. 563. comae rutilae. x.
131. riguere. I. 193. auro ligatas fubftrin-
gens Arimafpus. III. 281. comae erectae.
V. 171.
Comatae praelate. 1. 438.
Comes. in fluctus. VIII. 589. imperium. v.
27. comes magnorum malorum fames.
IV. 95. comites belli. VIII. 262. fui. VI.
317.
Comitatur. hos lingua venali Curio. 1. 269.
comitatur purpura fafces. 11. 19.
Cometes, terris mutans regna. 1. 528.
Commendat, crimen arenas. IX. 82.
Commeat aeftu Pontus. v. 445.
Commercia. linguae. VI. 701. VIII. 348.
pacti. vI. 493:
Committit proelia. III. 325. commifit lancea
bellum, VII. 471. fuum robur fatis. III.
517. commifit dominos Aſylum exiguum.
1.97. colles diverfos aggere. III. 382,bel-
la barbaricis commiffa catervis. vII. $27.
commiſſa tuae tutelae fceptra. vIII. 449.
Commodat, invidiam gentibus. I. 83.
Commovet quas ordo remigis. III. 531.
manu commovit límina, v. 520. commo-
vit vigiles hora. v. 507. commoti ignes.
v. 525.
Commune nefas. I. 6. communis tribus do-
minis Roma. 1. 85. in commune bonus.
II. 390. communia populo fata. III.
307.
Communiter. IX. 417.
$
Compages. humana labat. v. 119. compage
laterum ftructa ligavit humum. III. 397.
foluta. I. 71. muri. III. 491. mota com-
page laborant poli. v. 633...
Comparatio. Caefaris cum fulmine, 1. 151.
cum leone. 1. 20y. funda Baleari. 229.
fagitta Parthica. 230. equo in certami
ne. Olympico. 11. 293. Xerxe, IK 672.
Bellona aut Marte. v11. $68, cum vento
& igne, fi nihil ipfis obftet, deficienti-
bus. 111. 362. Orefte & Pentheo. VIII.
777. cum fera caveae inclufa, aut Vulca-
no in Siculis cavernis. furente. x. 445.
cum Medea. x. 464.
•
"
Comparatio. Pompeji cum querca annofa.
1. 136. Tigridė. 328. tauro vico. 11.601
habitantibus in mediterraneis Siciliae, aut
Britanniae. vI. 65. cum mariņis flu&ibus.
265. Pado inundante. 272. cùm nauta
ventis victo, VII. 125.
Comparatio. filentii urbis´ attonitae cum a-
gris & mari tempore brumae. I. 259. cla-
moris militaris cum fragore filvarum ve-
hementi vento quaffatarum. 388. populi
ex urbe fugientis cum. nauta in tempefta-
te e navi in mare defiliente. 498. Pytho-
niffae cum Bacchis. 674.
A
Comparatio. populi attoniti cum primo fu-
nere. 11. 21. Marii lacerati, cum corpore
pondere collifo, aut jactato mari. 178.
Catonis, libertati adhaerentis, cum patre
filiorum funus profequente. 297. populi
dubiae fidei cum mari mari turbido. 454.
Claffis Pompeji duabus navibus fpolia-
tae cum Argo nave inter Symplegadas.
715.
Comparatio. militum, poft inducias ad bel-
lum redeuntium, cum feris manfuefactis
iterum ad rabiem converfis. Iv. 237. mi-
litum prae defperatione primo concitatio-
rum, poft tepefcentium, cum faucio
qui fervente. adhuc fanguine animofus
tepefcente torpidus efficitur. 285. O&avii
cum venatore canes continente. 437. O-
piterginorum fe mutuo interficientium
cum armatis, ex ferpentis occifi dentibus
a Cadmo & Jafone profeminatis. 49. Ju-
bae Regis cum Ichneumone, 724.
Comparatio. Ducum aut principum cum
mari, & militum cum fluminibus in id
influentibus. v. 336. maris tranquilli cum
Maeotide & Bofporo glacie adftrictis
{
L
1
}
436.
IN LU
CA NU M.
436. tempeftatis magnae cum Deucalio-
neo diluvio, 620. claffis primo ordine pro-
cedentis, deinde diffipatae cum gruibus
migrantibus. 711.
Comparatio. Scaevae cum Pardo vI. 181.
ejufdem cum Elephante. vI. 207. cum
urfa, vI. 220. Torquati Caefari cedentis
cum nauta vela fubducente. v1.287. exer-
citus Pompejani fe ad proelium praeparan-
tis cum Diis in bello Giganteo. VII. 145.
nautae navim obliquantis cum áuriga. vIII.
199.
Comparatio._rogorum in Africa a reliquiis
exercitus Pompejani exftru&torum cum
agrorum incendiis, a rufticis factis. IX.
182. Cilicum, oratione Catonis a fecef-
fione revocatorum, cum apibus ad alvea-
ria revocatis tinnitu aeris. IX. 284. cor-
poris tabe diffluentis cum nive aut cera
liquefacta. IX. 782, intumefcentis ex per-
cuffione praefteris cum aqua bulliente aut
velis inflatis. IX. 798. Jaculi ferpentis cum
glande fundae, aut fagitta. Ix. 826. Pfyl-
Iorum, infantes morfu afpidis exploran-
tium, cum aquilis pullos fuos ad folis ra-
dios explorantibus. IX. 902. Cleopatrae
cum Helena. x. 59.
$
Comparatio. Pythiae vatis cum Aetna aut
Vefuvio ardente. v. 99. 100. cum ponto
agitato. v. 217. faxi e ballifta emiffi cum
cafu rupis exefae. III. 470. teftudinis
cum tectis grandine fonantibus. III. 482.
ignis per tecta currentis cum lampade per
· aethera decurrente. x. 501.
Compellat. voce regentem. IX. 226, com-
pellandus erit. VI. 745.
Compello. compulit Metellum defiftere
coepto. III. 144. agmina ad rapinas ſe-
getum. VII. 99. compellitur ad arces. II.
504. umbra compellitur in medium. IX.
$30.
}
Compenfat magnos finus medio pelagi.VIII.
249.
Comperit Regem fe tenere. VIII. 470. com-
pertum eft bene. II. 322.
Compefcat pax ferrea Jani limina. 1. 62.
undas remo. 1. 370. iram. vIII. 234. IX.
.166.
Complectar te. 11. 302. crines comple&i-
tur infula. v. 143. comple&titur arcus aë-
-ra gyro. Iv. 79. complector regina pedes.
x. 88. complexa maritum. VIII. 740.
}
complexus robora ferpens. IX. 364.
Complet, moenia. 1. 463. compleverat au-
lam adventu hofpitis. vIII. 473. complet
vox antri capacis fpatium. v. 153. vocibus
miferandis aethera. vIII, 639, animos ro-
bore. v. 412.
Complofas manus tenere. II. 292.
Compono. compofuit Argo mortale genus
cum ventis & undis. III. 196. carbafa
ventis venturis. 111. 596. mentes ad vir-
tutis opus & labores. Ix. 380. modicum
civem toga plebeja. vII. 267. tumultum
vultu. 1. 298. compofita in mortem ja-
cuit. IX. 116. compofitum buftum. VIII.
748.
Comprendant carbafa remis. v. 421. com-
prenfa Latiis anualibus aetas. III. 309.
Comprimit unda rates. v. 438. compreffus
hoftis. III. 701. acies compreffa. vII.
495. compreffo vacabat regia. x. 442.
compreffum turba ftetit cadaver. Iv. 787.
compreffa ilia. Iv. 628. ora profundi. II.
680.
Comta, dolorem fimulatum. x. 83.
Conamen mobile nervis praebet cruor. IV.
287.
Concedit in arces Brundufii. 11. 600. con-
cefferit Euro polus. 11. 459. veniam mi-
fero concede parenti. III. 744. conceſſa
via ire. II. 446.
Conchae pretiofae cuftos. vI. 678. concha
ventofa perflantem murmura. IX. 349.
Concidit juventus. II. 197. cui vento con-
cidat aequor. v. 602.
Concinuit clangor tubarum claffica. 1. 238.
Concipere vota falutis. 1. 506. v. 104. con-
ceptum pectore numen. v. 97. concepta
claffica cornu. VII. 476.
Conciret amores. III. 54. toto concita pe-
ricula mundo. v. 596. concitus ira. IX.
509. concitus fonipes. vII. 677.
Conclamata jacent corpora, 11. 23.
Concolor Indo Maurus. Iv. 678.
Concordes moras rumpunt elementa. v. 635.
O male concordes! 1. 87. concordes ra-
dios tulit fol. v. 543.
Concordia falus rerum & amor orbis. IV.
190. concordia tori quos adligat. vI. 547.
concordia difcors. 1. 98.
Concreto obducti fanguine fluctus. III.
573.
Concubitus exceptos legibus. vIII. 403.
Dd dd d
Con-
?
کو
?
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
Concurrunt fidera fideribus. 1. 75. Caefaris
arma Medis. v111. 326. bello facer atque
gener. Iv. 802. medio concurrit pectore
ferrum. 111. 588, aequora mota pofcunt
concurrere. v. 607. concurrant proelia
Munda. 1. 40.
Concutit fragor aures. vr. 163. terra axem.
VI. 482. concute, Reges., 11. 636. cón-
cuffus orbis. 1. 5. concufla fides. 1. 181.
concuffa tremit terra. v. 746. concuffa
pectus verberibus. 11. 335.
Condere. gladium pe&ore, jugulo. 1. 377.
manes inhumatos. 18. 151. buſto. ix.
1089. fulmen terrae. 1. 602. condit nox
fidera. 1. 15. condidit currus caligine Ti
tan. I. 542. condere fatum rebus huma
nis. VII. 132. mandata condita in no-
ftra cura. Ix. 86. condita moenia. 1.
248.
Conditor. artis Tages. 1. 631..
Cone. barbara 111. 200.
Conferre. fretum non patitur. 1. 102. con-
fert Pharfalia duces. Iv. 802. contulimus
omnia, quae vincere poffent. vri.. 356.
contulit fenium mero. x. 162. conferet
quo fe exfanguis fenectus. 1. 343. labo-
res hominum Superis. VII. 144. conlata
figna. 1. 422. conlatura meae nil morti
vulnera. vi. 231.
Confeftim. IV. 434.
Conficit. pavor hoftes. v1. 131. omnia ter-
ror. VI. 734. flammifera confectae no&te
Latinae. v. 402.
Confido. confifus gente. 1v. 406. confifa
*formae fuae Cleopatra. x. 82. pennae na
tanti ardea. v. 533.
Confixit arenas Palaeftinas uncis. v. 460.
confixus cufpide. 111. 621,
Confinis Syrtibus, iv. 673. confine maeftum
mundi. vI. 649. confinia repetunt mon-
tes. 111. 64. colli colubriferi confinia. 1.
677.
Confirmant. animos labantes itu. IV. 250.
Conflato. ferro. 11. 95.
Conflixere. pares. iv. 636.
Confodiam. jugulum. 111. 744
Confraga, arboribus dumeta. vi. 126.
Confringere. turres vallo. VI. 123. tela in-
curfu pectoris. VI. 160. confracti enfibus
enfes. VII. 573.
11. 191. confundit voi murmura diffo
pa. vi. 686. confundere mundos avidum
Chaos. VI. 696, confufa trepido tumultu
caſtra. VII. 12. confufa multo tempore.
11. 106.
}
Congeito pondere. 111. 649. congeftas eri-
ge filvas. vII. 807. congefto corpore
merfus. 1x. 796. congefto furgunt mapa-
lia culmo. rx. 945.
Congeftu multo pulveris. 18. 487.
Congeries exigui pulveris. vil1. ‘868, in
unam congeriem venit aetas omnis. v..
178.
Confugit ad Tripodas. v. 162.
Confundere. vultus adverfos ferro.v11.575...
Conjuret in arma mundus. 11.48.
Conjux. vita mihi dulcior. v. 739. millefi-
ma. VIII. 412. plena partu. 1. 377. con-
jux mifer v111. 67. innumerae conjuges.
VIII. 400..
*
Conjugii onus deponere. v. 725.
Connectit fons arenas unda. ix. 530. con-
nectitur aër aftriferis axibus. IX. 4. ae-
theree connexa Tonanti. v. 96. connexis
ramis. III.. 400.
Connubii pretium & merces, foboles. 11.
330.
1
Conor. conantur adtollere heram, vIII, 66.
conatus rumpere. iv. 467.
Conquerimur, quod &c. 1, 362.
Confcendit in arces. 11. 609. rogos. 111.
241. flammiferos Phoebi currus.. 1. 48.
Confcius mundi futuri. v. 9o. voti nefan-
di. vII. 182. gens Nilo nafcenti con-
fcia. 1. 20. conſcia curarum litora. vи.
41. confcia voti rati. VII. 34. conſcia
mens quantum poenae mifero donat. vii.
784.
Confenfit ad i&tum nullo gemitu. vIII. 619.
Confequitur ignis volumina fumi. i11.505.
Conferta bellis bella. 11. 442. telis nox.
VII. 520. confertis puppibus. v. 708.
Conferere bellum. 111. 560. conferitur bi-
bula papyro cymba. iv. 136. conferitur
ftabilis bellis area. 111. 514.
Confita nullo cultu Libye. 1x. 790.
Confilii.vox prima fuit. v11. 480. confilium
damnaffe fentit. vIII. 328. caeca. confilii
juventus. x 482.
Confiftere. nullus miles poteft. 18. 464.-li-
mine terrifico confiftere metuens. v. 129..
conftitit arvis Caefar. 1. 224. ante fores.
111. 117. obvia turba duci. 111. 81. an-
te pedes conftitit. 11. 508. conftitit ea-
}
deva
IN
LUCA NU M.
*
T
dem fortuna. v. 402. conftitit hic bel-
lum. vii. $47.
Confors. Audits puerilibus aetas. Iv. 178.
confortis impatiens. 1. 92.
Confperfos. fuccis Philippos. v. 582.
Confpicio, confpexit acies ardentes. 11. 483.
moenia claufa. 111. 374. de rupe excel-
fa confpicit urbem. 111. 88. medio con-
fpectus in agmine Caefar. 1. 245. con-
fpecto fole non duraturae pruinae. Iv.
$3.
1
ปี
3
Confpicuos vultus habuerunt lamina. 1v.
1.70.
Conftituis qua me terra. 1. 674. campis
conftituit populofque, ducefque. vii.
418.
Conftat mihi non ullo fanguine bellum,
IV. 274. conftatura fides cladibus. 11.
17. conftare vigorem membris. 111. 715.
Conftantia mentis. x. 490.
Conftringere mentes dubias. v. 257. con-
Arinxit torpor pectora. vII. 467. con-
Arinxit acies gyros. IV. 780. conftricto aë-
-re, 1v. §1.
+
·
1
Conftruere vias fuper aequora. 11.673.con-
ftru&to aggere. 11. 300.
Confuetas, committere. 1. 200.
Conful. fordidus abductus aratris. x. 153.
fuccinctus premát aratrum, vII.430. men-
ftruus diftingit faecula in faftos. v. 398.
confule notus annus. 11. 302. a Con-
fule nomen habentes anni, v11.441. Con-
fule facrae fedes non fulferunt. 111. 105.
ignoto confule diffufus Bacchus IV. 379.
conful uterque elicit patres Epicum. v.
7. confulibus mandat decreta Senatus, 1.
484. confnl primus Brutus, vt. 790.
Confulere, in medium. v. 46. famae. vIrr.
624. confulit rectorem de aftris. VIII.
166. murmura Ponti. v. 572. fibi. 1. 61.
confulta de tumultu orbis. v. 160. con-
fultum fibi, v. 160.
Confultem. vIII, 265.
Conſultor Dei. v. 187.
Confummata veneno Barbarico proelia Pon-
tiça. 1. 337.
E
Confumo. confumpfere locum. VII. 461.
confumfimus aevum bellis, v. 276.
Confurgit in arcem pars urbis. III. 379.
confurgit, campo nubes. II. 481. molli
toro confurgit Amyclas. v. 520.
Contagia mundus horret. 111 312. peſtis.
VI. 89. dira belli contagia. rir. 370.
Conte&us. nullo bufto. iv. 810.
Contemferit. annos. VIII. 496.
Contendit, membra 111. 674. contentae fu-
ne´carinae. 11. 621. contenta tela. vII.
563.
Contenta fuis bonis terra. v111. 446. non
contenta fceptris fuis. x. 138. aufpice
Bruto contenti. II. 370. contenta fua
falute gens. 18. 909. contenta coelo te-
neri Tethys.. v. 624. parvo fortuna. Iv.
121.
Contermina- Mauris regna Jubae, 1x. 300.
Costerruit infans matrem. 1, 560. conterri-
ta virgo. v. 160.
Contexere biblos flumineas. III. 222.
Conticuit. muto Parnafus hiatu. v. 132. ae-
quor conticuit turbante Noto. vi. 470.
Continuit. carinas. 1v. 435. animam. VIII.
616. arma furentum continuit pudor. 1v.
26.
Contigit nulli penitus defcendere ferro. I.
32. ignis Pompejo. Ix. 65. hoc urbi de
cus. 111- 388.
Contingere matrem pedibus. IV. 615. con-
tigerat litora. VIII. 33. ripas contingunt
cafira. IV. 265. contingit avos Numidas..
VIII. 287. contingi foeda carpere mor
fu. 111. 348.
Contactum. hominis ferens. v. 91.
Continuat tellus colles. IV. 159.
Continuus aquarum tractus artavit animam.
IV. 369. continuo regno. 1. 315. contig
nuo murmure. 18. 930.
Contorfit remum in hoftem. 111. 672, ſpi-
ritus pila. 18. 472. contortus vortex. 111.
631. IV. 460.
Conto duro. vI. 174.
Contra. aethera equos egit fol. vII. 3. con-
tra monftra Pfyllus adeft. 1x. 910. contra
videre. 18. 946. contra, id eft, refpon-
det. vi. 605. contra fic orfus Achoreus.
X. 193.
Contrària fratri Phoebe ibit. 1. 77. contra-
ria nautis vota faciens. IX. 115. contra-
ria ventis volvens aeftus. IX. 333.
Contrabit mors omnia in minimum virus.
1x. 779.
Contundite pectora. 11. 38. contufa planctu
péribit anima. 18. 105.
Convalles abruptae. vII. 173. convallibus
mediis fedent arva. 111. 380.
Dd dd d 2
*
Con-
*
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
दै
Convellunt verbera puppes. 111. 528. con-
vulfo vertice. 11. 667.
Conveniat, cum qua cervice caput. I. 172.
conveniunt volucres. vII. 832.
Convertere curfus vetitos. v. 574. bellum
raptum fuga. IV. 163. anni legem. IX.
875 convertunt carmina aures furdas. v I.
444. iter in ortus Phoebeos. v1.330. con-
verfus in iram timor. 1v. 267. converfus
in fua vifcera populus 1. 3. converfae
haftae verbere. Iv. 577.
Convexum galeae orbem. 11. 505. convexa
Olympi. VII. 478. Tonantis. IX. 4. Su-
perûm. v. 632.
Convicia feſta excepit maritus. 11. 369. con-
vicia plurima in Divos. vII. 725.
Convocat maniplos ad figna. 1. 296.
Convolvit. gentes mare. v. 623.
Cooperta examine figna. vII. 161.
Copia ferri rara datur. 111. 693. optatae pu-
gnae adeft. vII, 250.
Coquo. cosit fornacibus aera. vI. 40′5.
Cor. Jacet. 1. 619. ftat corde gelato attoni
tus. VII. 340.
Cora, oppidum Latii non longe a Velitris.
VII. 392.
Corcyra. quatitur remis. VIII. 37. Corcy-
rae ſecreta. IX. 32. in Corcyrae portus ve-
la ferantur. II. 623.
Cordus Quaeltor truncum Pompeji cada-
ver inventum rogo comburit & fepelit.
VIII. 712. & feqq.
Corfinium. Pelignorum urbs primaria. Iv.
697. a Caefare obfidetur. II. 478. a prae-
fidiariis deditum. 11.507.
C. Cornelius. augur Patavii fertur dixiffe
die proelii Pharfalici, videre ſe certantes
Caefarem & Pompejum. vII. 192.
Cornelia Caftra. Locus, in quo Scipio_A-
fricanus caftra pofuit, non longe a Cir-
thagine. Iv. 656.
Cornelia. L. Scipionis Metelli filia, primo
P. Craffi, Craffi Divitis filii, deinde Pom-
peji uxor. II. 349. II. 21. VIII. 89.
810 815. 11. 66. 277. eam Pompejus
durante bello Lesbi feponere decernit.
. 722. ipfique confilium fuum aperit. v.
739. cui illa refpondet. v.. 76 1. in Lesbum
proficifcitur. v. 799. ibi follicita eft de
marito. VIII. 41. confpecto Pompejo,
ex acie 'barſalica fuga elapfo, exanima-
aur. vIII. 58. a Pompejo ob immodicum
<
dolorem corripitur. v111.71. ejus ad Pom-
pejum refponfio. vIII. 88. cum Pompe-
jo Lesbo in Aegyptum profecra, in navi
exfpectare a Pompejo juffa, quid ipfi fu-
turum fit. VIII. 579. ejus planctus con-
fpecta caede Pompeji. VI. 637. & feqq.
ejus querimoniae, eo quod Pompejum
fepelire non poffit. 18. 55. & feqq. man-
data mariti Sexto privigno aperit. 1x. 85.
exuvias Pompeji comburit. Ix. 175.
Cornix. caput fpargens undis &c. v. 555.
Cornu coacto Phoebe. I. 531. cornu gracili
non furrexit lucida luna. v. 546. cornu
gravido pluvialis Cynthia. 1. 218. cornu
rauco. I. 238. cornu concepta claffica
VII. 476. cornu flexo obliquat carbaſa na-
vita. v. 427. cornibus aequis pendentia
vela. vIII. 193. cornu finiſtrum. VIF.
217. cornua diduxit campo eques. vII,
506. cornua claffis. III. 539. portus. II.
706. cornibus flexis claudit undas. II.
615. fuperfufis cornibus. vII. 365. cor-
nua explorat taurus in adverfis truncis.
FI. 603. tortis cornibus Hammon. Ix.
514.
1
Cornea ungula. vI. 83.
Corniger Hammon. 111. 292.
Cornipedis rupiffe moras. Iv. 762. cornipe-
dem exhauſtum curfu agens. VIII. 3.
Corona turrita premens frontem matrona.
II. 358. coronas fertas nardo. x. 164..po-
pulea corona. I. 411. corona parva di-
fponeret arma. VI. 289. corona mem-
bra carpens. II. 120. denfa juvenum co-
rona. III. 374. corona querna, prae-
mium ob fervatum civem. 1. 359.
Coronato limine. 11. 354.
Corpus. in fummum revocato fanguine.
VIII. 68. diftenti corporis auctus. Ex.
797. corpus totum eft pro vulnere, Ix.
814. truncum. III. 76c.. animae carcer.
VI. 722. corpore congefto merfus later.
IX. 796. corpora fui finem fibi debent.
VII. 811. projecta tumulis negatis. vr.
626. languida fuftentant epulis. Iv. 307.
corpora viva elidunt trunci. II. 106. fpi-
rantia movet fanguis. I. 363. conclama-
ta jacent. 11. 23. uruntur flammis. vIF.
805.
Correpfit. in alnum. vIII. 39. in agmen.
IV. 778.*
Corripuit, moenia victor Marius. IF. 100..
ani-
IN
LUCANUM.
animum doſentem. vII. 190. corripuiffe
faces tecta. I. 493. correpta vocibus vi-
ri. vIII. 86.
Corrumpere. famam fletu. VIII. 617. tur-
pi vita. Iv. 508. corrupto in externos
mores milite. 404. corrupti aevi mo-
res. II. 256. corruptus laxare catenas
cuítos. x. 57. corruptior aetas. X. III.
Corruo, quis corruat icto. VFF. 622.
Corvini. nobilis familia Romana, VIL. 584.
Corus. movens aeftus. v. 599. Corus in
illum jus non habet. I. 406. coeli fufca-
tor Eoi. Iv. 66. Coros violentos excipit
infula. L 617. Coris fecundis dedit vela.
IX. 1001. Cori verrent mare. v. 572.
Coro tantos finus curvant Carbafa. 18.
799. violento Coro victus navita. vII.
125.
Corufcus fol. II. 482. corufcae faces. PII.
498.
Corycium. antrum. III. 226. Corycii cro-
ci. IX. 809. Coryciae claffes. vIII. 26.
Cos, cotibus exarfit afper mucro. VII. 139.
Coltos. Eoa. IX. 917-
Cottae caefi fanguine pollutus Nervius. 1.
429. Cottae tr. pl. verba ad Metellum
Caefari, aerarium ſpoliare paranti, obni-
tentem. LII. 143.
Cotys. Thracum Rex a fenatu laudatus. v.
54.
Covini. mofirati rector Belga. 1. 426.
Coo, litore. VIII. 246.
Craffus fanguis. VII. 604. craffum aurum
abfconderat trabes. x. 113. craffis undis.
VI. 364.
Craffos truncos laceravit Fimbria. II. 114.
Craffis non felix Parthia, x. 51. Cratfo-
rum nudi cineres. 1x. 65. Craffus victor
poft proelia Parthorum. IL. 553. medius
belli mora. F. 100. Craifum fecutae dirae
Tribunitiae. III. 126. Affyrias maculavit
fanguine Carras. . 105. Craffo quaeren-
te fepulchrum. vIII. 394. Craffus erra-
ret umbra inulta. I. II. Craffi hanc fciet
fuiffe. vIII. 415, Craflorum umbrae.
VIII. 91.
Craftina lux nec ulli notior. LII. $95.
Craftinus. evocatus in exercitu Caefaris pri-
mus telum in hoftem mifit proelio Phar-
falico. vII. 471.
Cratem perpetuam rupit. III, 485. crate
nuda fuentes clypeos. 1, 241.
Creator. ille rerum. x. 266.
Creati, dente terrigenae. Iv. 557.
Creber, anhelitus. Iv. 756. crebi meatus. I.
418. crebros latere accipit ictus ratis. III.
628. crebris ululatibus. I. 32. crebra ful-
gura. I. 530.
Credo. credere multum fortunae. 1. 135.
fatis. I. 127. cauffam Diis. VIL. 77. ani-
mam morti. III. 751. hoftem terris. Iv.
65* non ultra folo. Iv. 647. credita nox
muris. 1. 515. creditur filva cani, Iv.
441. credita vox nulla dolori. 1,258. lon
go fatorum favori crede. vII. 70ƒ.
Cremantes. corpus ignes. VIII. 744.
Crepuerunt. roftris roftra. III. 544.
Crefcere. nec noctes nec foles. v. 25. cre-
vit in adverfis virtus. III. 614. creviffet
in aftra moles. v. 625. crevere toris
culmi. FX. 842. crefcat dum praeda. Ev.
435. crevit amore nefas. IV. 205, crefsen-
di modum. 1. 82.
Creta Minoïa. 111. 163. Creta fugit. Ix.
38. Creta profugi. 11. 611. mendax tu-
mulo Tonantis. VIII. 872. Cretes canes.
IV. 441.
Crimen habere. VIII. 118. 517. civile vi-
demus. VII. 398. crimen erit Superis me
feciffe nocentem. II. 288. crimen Deo-
rum. v. 59. VIII. 800. haec crimina do-
no Superis. IX. 144, nec crimen erit, nec
gloria. VII. 112. crimine nullo gleba-
rum. IX. 425. crimina remittere. Ir.
1060.
Crinis. timendi fideris. I. 528. fufo crine
jacet. VIII. 740. Crinem rotantes Galli.
I. 566. crine foluto. II. 23. VII. 38. cri-
nes flavi. 1. 129, crines canos vertice ef-
fundens. I. 188 per colla effufi. 1. 442.
Gorgoneos diffudit in aegida Pallas. vII.
150. laceros exurere crines. IX. 57.
Crinigeros. Caycos. L. 458.
Croci Corycii preffura. IX. 809.
Croceo medicamine crinem tinguentes. IIF.
238.
Croefo fatalis Halys. FII 273.
Criftas.. excuffit galeis. vII. 158.
Crudelis. Julia, VIII. 104. crudele Deum
crimen. VIII. 55.
Cruda terra. III. 387. Crudo palmite. IV.
317.
Cruor, altus armentorum. 1. 319. calidus
praebet mobile conamen nervis.. IV. 287.
Dd dd d 3
lar-
INDEX RERUM ET VERBORUM
M
largus. IX. 812. gelidus. 1. 620. cruor ftat
in templis. 11. 103. fluvios fpectare.cruo-
ris. VII. 292.
Cruentus. gladius. v11. 560. vi&or.11.111.
cruentus Hannibal. rv. 788. ales cruenta.
VIT. 836. cruenti mali fama. IV. 609.
cruentus dolor. 111. 741. cruenta lux.
VII. 427. ftrages. II. 212, mors. IX. 766.
Marte cruento. 1 v. 24.
+
Cruente nil fecifle in haec membra v11.
315.
Cruftata marmoribus domus. X. 114.
Cruftumium rapax. 11. 406.
Crux. abrafit cruces. vi. 545. cruces Cae-
fareas fpectate. VII. 305.
Cryftallus. manibus aquas miniftrat. x. 160.
Cubile. praebere ad fomnos. IV. 603. cubili
nox mifcuit Ptolemaida ducibus. x. 68.
juncto cubili infomnes noctes extrahit. 1v.
399. cubilia ftruxere frondes congeftae.
1x. 842. cubilia tremulo loro monſtraſſe
contentus. IV. 445.
Culmen humanum egreffus. vII. 594. ſta-
bile v. 250. a culmine raptae cafae. 18.
459. de fummo culmine lapfus. vIII. 8.
702.
Culinos, advectos ferant praefepia. vI. 85.
culmis furgentibus in fegetem. VI. 110.
culmis crevere tori. 18. 842.
Culpa bellorum libera. v111. 648, culpa ſua
vixiffe. VI. 204.
Cultro, obliquo molas inducere. I. 605.
Cum miferis. 1. 22. cum canduit aeftas.
1. 214. cum rapiantur faecula. vII. 446.
Cum Confulibus tribuni. I. 277, cum fan-
guine vincant. VII. 97. cum quocumque
viro ma&temus dominam. x. 375. cum
toto mundo habent commercia. IX. 444.
cum fine bonorum. vil1. 29.
Cumanae vatis dira Carmina. 1. 564. V.
183. Cumanae carmine vatis cautum.VIII.
824.
Cumulus. altus caedis. vII. 722. in cumu-
los exhauftum pelagus. v. 644. cumuli
ingentes arenae. 1x. 485.
Cumulata ftrage ratis. 111. 627. cumulato
ture. VIII. 729.
Cun&ta tibi negat livor. 1. 288. cuncti du-
*ces. VIII. 423. cunctas pudoris moras
rumpunt fata. I. 263. cuncta tenentur
fortuna Caefaris. 18. 244. cuncta vertere.
VII. 58, cunca ferat in cafum. vI. 8.
cun&ae gentes VII. 718. fecula, v11.
15. cuncta hand ultra carinae debebis.
v. 537.
Cunei denfi, wr. 184. vir. 496, fonantes
plaufu. V111. 12.
Cupit non privata. 11. 564. cupiens regnum.
IX. 27.
Cupidum. imponere. 11. 17L
Cupide, defcendit in antrum, x. 19.
Cupido. nofcendi Nilum. x. 268. cupidi-
ne nimia caeci. 1. 87. cupidine auri. VII.
747.
Cuppae. vacuae fuftentant ratem. Iv. 420.
Cupreffus. teftata lu&us. 111. 442. 10
Cur aperire times. v. 203.
I
Cura. laboris. v11. 209. famae. Ix. 1080.
cura infomnis. 11. 239. cura maxima fuit
non perdere letum. 111. 705. cura fuit
implere. VIL. 142. Affyria curà ſcrutatur
fldera. vi. 419. in cura noftra condita
mandata. ix. 86. curam mortalibus ad-
dere. 11. 5. curae funt Diis ifta caftra.
v. 351. curas armorum expulit pectore,
111. 52. curas armorum folverat nox. v,
504. curarum moeſtus labor. VIII. 165,
curarum pondera projecit. 18. 951. cura-
rum mearum arcana expromam. vIII.
279. in curas venio. 11. 347. curis mor-
dacibus angit animum. 11 681. conſcia
curarum litora, vIII. 40.
Cures. quod quaerere. vi. 602. curata funt
mortalia nulli Deo. VII. 455.
Curetum. bellaci gente. Iv. 406.
Curia minax. 1.266. teftis privatae vocis.
III. 108 hofpes curia. v. II.
Curio: audax venali lingua. 1. 269. vox po-
puli. 1. 270. hortatur Caefarem ad bel-
Jum. 1. 291. in Siciliam a Caefare miffus.
111. 59. ex Sicilia in Africam trajicit.
IV. 583. in loco Caftrorum Corneliano-
rum caftra ponit. 1v1 661. territus adven-
tante Juba Rege, (quem in tribunatu fuo
fpoliare regno tentaverat) 1v. 689. quod
non confideret militibus fuis, ut non ve-
teranis Caefaris, fed Corfinii dedititiis,
antequam omnes dilaberentur, proelio de
certare ftatuit, & primo Varum pellit. V
694. & feqq. exercitum contra Sabburam
ducit, ignarus praefentis Jubae. iv. 730.
equitatu Jubae circumdatus. IV. 746. &
feqq. fugere nolens, fortiter pugnans oc
cumbit. IV. 797. v. 40. infepultus. IV. 810.
•
ejus
IN
LUČAN U M.
}
}
>
ejus Elogium, virtutes & vitia.. IV. 811,
& feqq. Curio mutatus fuit momentum
rerum. iv. 819..
J
Curius. Dentatus, qui de variis populis
triumphavit, pauper nihilominus & auro
incorruptus. hinc Cariorum ligones. 1.
169. Curii & Fabricii nomina pauperis
aevi, pró exemplo frugalitatis. x. 152..VI.
787.v11. 358.
*
2
Curro. currit mors quanto gradu, ri. 100.
cruor in venas. vi. 751. curreret tibi ae-
ther. vII. 424. per profpera fata cucurrit.
VII. 420. currunt fulgura clara. v. 630.
Currum, retorfit Titan. vi. 3. carius te
rens Capitolia. 18. 79. currus lauriferi. v.
332. currus egit. v111.81o. currus celfi.
111.77 cutrus flammiferi Phoebi. 1. 48.
currus accedunt merae inoffenfae. vIII.
200. currus ille reget. 1. 316. currus ar-
dentes caligine condit Titan. I. 541.
Curfus. datus eft fatis pro Caefare. v11.544.
furoris.. 1. 255. bétlorum. x.508. carfum
frangere gyro longo, 111. 555. aeterni
curfus fecreta tenens, v. 88. curfus prae-
čeps. 11. 106. v11. 336. rapido curfu.
viir. 472. curfu exhauftus cornipes.
VII. 3: curfu caeco trahis omnia. 11.
567. curfu fuò devertere ventura.vi. 191.
curfu fuperaverat Alpes. 1. 183. curfus ra-
pit inde. v. 403. curfus fati praenoſcere.
vi. 423. curfus vetitos convertere. v.
573
•
Curules, vacuae loco ceffere. 111. 107.
Curvare. nemus. iv. 138. curvant finus car-
bafa. 11.800. curvans litora pontus. vi11.
278. curvat fummi Carchefia mali Aqui-
lo. v. 418. curvata cufpide pila.. I. 242,
Corvum, litus. 1. 420. v. 13. curvi Brun-
dufii tecta. v. 406. curvo aratro ceffans
·folum. 111. 450.
Cufpis. Neptunia, vII. 147. aequorea cu-
fpide percuffis faxis. v. 396. cufpide cre-
bra confixus. v. 621. cufpide curvata pilà.
I. 242.-
+
}
Guftos: undae Illyricae Octavius. TV. 433.
cuftos devi veteris vetuftas. IV. 655. cu-
ftode tenentur domus, 1. 26.
F
Cuftodia. talis mentis erat Magno. vIII.
635..
Cutis. rupta fugit. 1x. 768. cutem adduxere
offa. iv. 288.
Cyaneas. cautes. 11. 7261
;
Cybelem. lotam Almone revocant. I. 595.
Cyclops. mutavit fulmina, v11. 150.
Cydonas, milit Creta, v11. 229.
Cyllenius. celer. 1. 657. arbiter undae. x,
209.
Cyllenida. Harpen fuftulit. 1x. 662.
Cymba. Memphitis conferitur papyro. IV.
136.
·
*
Cynofura, certior. 111. 219. fegnis fubit te.
IX. 540. feretur propior mari. v111. 180.
Cynthia. pluvialis cornu gravido. 1. 218.
maefta praebebat parum lucis. VIH. 721.
cornu dubitanda refulfit. iv. 6o. conderet
bis exaâuin orbem. 11. 577.
Cypros. prima ratem accipit, 1x. 117. Ciny-
raei litore Cypri. VIII. 716. Cypro immi-
fere rates. viii. 456. Cypri fcopulos e-
menfus. VIII. 461.
Cythera petit. 18.-37.
D
D.
Aas, errare vetitos. VII. 429. 11. 296.
Dacus. hinc Dacus premat, inde Ge-
tes. 11. 54. Dacis Getes admixtus. 111.
95. VIII. 424.
Dalmatici fluctus. 11. 402.
Damafcus, vemtofa. 111. 215.
Damnare fugam. IV. 270. nefas, v. 471. fi-
dem. VIII. 127. cauffam, Ducemque. v.
247. acta. vi. 25. damnavit noctibus
Argos. VII. 452. fabula Thebas fceleris.
vili. 406. una dies fata mundi. vrı1.
332. Erichtho quem facris. vi. 641. me
leto damnaverit hora fatalis. 1x. 87. Pom-
pejum leto Pothiņus. v111. 483.-haec car-
mina Erichtho. vI. 508. confilium. VIII.
328. munera. IX. 1035. damnare fortu-
nam fuam coa&us. vII. 649. folum. Ix.
858. damnantur arenae busto. 11. 733.
damnabitur tenebris a nullo aevo. 1x. 986.
damnatus lumina fomno. IX. 363. dam-
nata faftis Allia. vi. 409. trifti loco
damnata moenia. 1. 249. fatis caftra. vi.
413. damnata fuis manibus bella. v. 311.
damnata fato detrahere. 111. 22. damnata.
luce ferox, iv. 534. damnatis armis. Iv.
338.
-
Damnum. armorum. 111. 364. damni ver-
ni folatia rependit. VIII. 469. damnum
pati. X. 307. damnum fugae fentire.v.336.
damnis flebilis Africa. vII. 691. damna
•
belli
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
belli. VII. 850. damnis mundi quem Syr-
tis alit. 18. 440.
Damnofum. aevum.. Iv. 316.
Danaes partu ortus Perfeus. IX. 659.
Dardania Oricos. 111. 187. Dardanii colo-
ni. II. 393.
De more. 1. 579. de culmine fummo la
plus. VIII. 8. 702. de litore Coo fpirat.
aura favens. VIII. 246. de parte hoftili.
1. 617. de rebus Romanis a&tum fuerat.
IX. 254. de puppe falutat. vIII. 597.
Debet. Roma multum civilibus armis. I.
44. haud ultra cun&a carinae debebis. v.
537. debentibus annos fatis. VI. 530. de-
bita fatis. VIII. 415.
Debilis arcu. VIII. 373.
Decantat. tribus. v. 394.
Decem. caftris. 1. 374.
Decimus fluctus. v. 672. decimo anno. I.
300. decima caftra. v. 374.
Decerno. decernite letum. Iv. 486. decre-
vere numina tantum nefas. v. 203. decre-
tum eft genero focerum depellere. I. 290.
Decreta belli. 1. 489.
Decertet pietas cum fatis. vIII. 77.
Decet. neque illa proelia vocari jufta. II.
540. decuit tutela carinas. III. 5.1. de-
cens monile, 11. 363.
Decidat. aether per fulmina ad terram. 11.
58. in fundum. 11. 668.
Decium. devotum preffere catervae. 11. 308.
Decios caput fatale voventes. VII. 359.
Decios natumque patremque, luftrales
bellis animas. vI. 786.
Decipis orbem. VIII. 340. tuus me decepit
amor. v. 748. ſpe mortis decepta jacet.
VIII. 61. deceptis manibus vacuum com-
plexa cubile. v. Soc.
δος.
venerabile formae VIII. 664. O decus
imperii. vII. 588.
Dedecus. breve aevi. II. 117. belli. v 1248.
dedecori eft fortuna prior. VIII. 31.
Dedidicit. jam pace Ducem. 1. 131.
Dedignatur iter. VI. 122.
Dedita facris. 11. 592.
Deducunt. carbafa nautae. II. 697. dedu-
Eti coloni. Iv. 397. dedu&a polo fidera.
VI. 5oo.
Defendit. fe ab aequore tellus. Ix. 306. Ti-
tareffos aquas. VI. 376. templum ab auro
numen. 1x. 521. a flucu ratem defendit
onus. v. 586. defendit aequor turbinè. 1x.~
322.
Declinet in autumnum. X. 236.
Declivis ad litora curfus. Iv. 114. declivia
montis dexteriora. II. 421.
Decolor. feges. vII. 851.
Decoquit. venenum membra. IX. 776.
Decora colla. 1. 442. decoros vix nuribus
geftare cultus. I. 164.
Decrefceret umbra. Iv. 154. ablatis aquis
decrefceret aequor. v. 338.
Decurrere paffu effufo. Iv. 271. decurrant
Medica Sufis agmina. II. 50. vertice Pin-
di decurrit Edonis. 1: 675.
Decus. pelagi Caefaris armis addidit. III.
762. magnum, belloque petendum. 1. 174.
1
Defenfor. adeft. x. 488.
Defero. detulit Tigris cadavera in terras.
VIII. 439. delatus pelago in terram. II.
88.
Defeffo milite. III. 485. defeffos in artus
iret fudor. IX. 745-
Deficit. aequor periturum. 1x. 318. deficiat.
IX. 401. defecta turba fenes. v. 333. defe-
1
&a membra. Iv. 600. defecta furore 1.
590. defectum & folutum. 11. 560. defe-
&us epulis. 8. 281. defecta ilia. Iv. 757.
defectis robore membris. III. 625.
Defectus pati voluit Titan. VII. 4.
Defixus. lumina. vI. 658.
Deflagrare minaces. Iv. 280.
Deflectis. quo iter. 111. 337. mentem. III.
303.
Defles. quod, illud amafti. VIII. 85.
Defluit. Aetna in campos. vI. 295. ab alto
aethere defluxit tabes. vII. 839.
Deformis dolor. VIII. 81 deformem pal-
1ore ducem. VIII. 56. deformis truncus.
I. 685.
Defun&tus vadit ad ignes. vI. 826. defun-
&um cadaver. III. 20. defun&i patres.
VII. 179.
Degener. miles. Ix. 5o5. degener metus.
III. 149, degenerem togam. 'I. 565. de-
generem rogum. Ix. 4. degeneri fub ho-
fte. IV. 344. degeneres latebrae. x. 441.
degeneres animi trepidant. vI. 417.
Degere, vitam inermem. Iv. 358.
Deguftant artus. vII. 844. deguftat apis thy-
mum amarum. 1x. 287.
Dehifcent. terrae. 1. 645.
Dejecit membra ales. vit.840. dejecit ab ag
gere. v. 674. dejectis rupibus, 11. 662.
De-
IN
LUCANUM.
}
Dejotarus. a fenatu laudatus. v. 55. a Pom-
pejo ad Parthos auxilia rogatum mittitur.
VIII. 209. & feqq.
Delabitur inde Vulturnus. 11. 423. delabi-
tur alto auris placitis. II. 42. delapfa
templis dona. 1. 552. arma `coelo. IX.
475.
Deletae. gentis funera ulcifci. 11. 84.
Delectus fceleri Achillas. vIII. 538.
Delectus, exhaufit Athenas. 111. 181.
Deli, tripodas, VI. 425.
to
Deliciae. tuae quantum fcelerum fecere. x.
478.
Delituit. cavernis, IX. 111,
Delphica. fedes. v. 112. Delphica penetra-
lia, v. 70. Delphici oraculi origo & de.
fcriptio, v 80. cur ceffet refponfa edere.
v. 131. templum Delphicum a Brenno &
Perfis combuftum. ibid. 134.
Delphin. incertus provocar aequora. v. 552.
Delubra, tenent catervae. 11. 29.
Demens. v. 228.
Demerferat Titan tantum orbis. II. 41.
demerfus ad ignes, medios Titan. vIII.
159.
Demittere herbas utero per fauces. vI. 115.
demiffos vultus. II. 361. demiffo fole
calens Oceanus. IX. 626. demiffus fauci-
bus enfis. vII. 621. pelago. VIII. 159.
demittere in praeceps fata. v. 301.
Denique. Iv. 349. x. 366.
Dente infomni creati terrigenae. IV. 553.
dentes nivei. X. 144. dentes Tullo impref
fit Haemorrhois. 1x. 806. rabidi dentes.
X. 446. dentibus ruricolis feriuntur offa.
VII. 859.
Denfa, caftra. 1. 473. denfiffima filva. III.
428. 444. denfa corona juvenum valla-
ta moenia. I. 374 denfas in vellera
nubes fparferat. IV. 124. denfae tene-
braé. VII, 616. imbres. IX. 320. denfius.
VI. 289.
Denfantur. nubes in imbres. IV. 76.
Depaftis. campis. 1X: 182.
Depecto. depero crine, 18. 638.
Depellere focerum regno. 1. 290. depelli-
tur arce Afculea Lentulus. II. 468. de-
pulfa fceptris paternis, x. 87.
Dependit tempora amori. x. 80. dependiſſe
caput felicibus armis. vIII. *101.
Deplorat. fobolem. v 1. 788.
Deponit. cultus priores. 11. 28. deponere
figna. I. 23c. depofitum pignus. VIII.
191. depofitum tuum, Fortuna, &c. 11.
72.
Depofcite. pugnam votis. 11. 133.
Deprecor fervari. IX. 213. ultima fata. vII.
381.
Deprendit. rates unda. v. 439. dominum.
III. 425. deprenfum eft nefas. Iv. 172.
deprenfa virtus. IV. 469. numero loco-
que. v1. 168. deprenfa cantu Phoebe. vI.
506. deprenfum eft hunc effe locum. IX.
S3I.
Deprimitur. gravatus nimbis aër. v. 619.
depreffa fubfidit humus. vI. 643.
Deripiunt. arma adfixa Penatibus. I. 240.
Derogat. famam aevo. IX. 359.
Defaevit. in artus. VI. 540. dum ira defae-
viar. v. 303.
Defcendit ab prima mundi origine. v1. 611.
venter in ilia. III. 724. in antipites belli
eventus. v. 67. in mare Tybris. VI. 77.
defcendere canos in frontem paffus erat.
II. 375. nulli ferro penitus defcendere
contigit. I. 31.
Defecta hydra. Iv. 635.
Deferit. Ilerdam celfam Petrejus. IV. 145.
arva raftris. v. 404. deferuere tentoria. I.
396. figna meatus fuos. 1. 664. deſerit
Apenninus Hefperiam. II. 432. deferto
limite carpit viam. Ix. 408. deferta filvae
petens difpendia. VIII. 2. deferta domus.
18.231. urbs. 111. 129.
Defes. natura. IX. 436.
Defidiofa. IX. 288.
Defidit in undas. III. 630.
Defignat membra faliva. IX. 928.
Defilit. in fluctus. 1. 496.
Defiffet. Agave furere. VII. 780.
Defiftere. coepto audaci. 111. 144. defifte
tentare. v. 744.
Defolata, fuga, Iv. 701.
Defperare, diem. 1. 538. viam. v. 574.
Defpicit. Arctos populos. 1. 453. deſpicitur
Pontus de vertice, v. 639.
Defponderit. fibi arces. vII. 758.
Defpumet. in herbas Phoebe. vI. 499. 506.
Deftillat. in ignem Magnus. vIII. 777-
Deftituit. fanguis vulnera. vI. 746. aetas
monumenta. VII. 398. fpiritus fauces.
V. 133. ventus pelagus. I. 413. manus
Ducem. v. 244. deftituam canes in lu-
cc, vI. 734, deſtituunt verba mentem, v
731.
Ee ee e
}
{
INDEX RERUM ET VERBORUM
}
731. pietafque fideſque. v. 298. ·
Deftruit. meritum. 1x. 1041. ingentes ani-
mos aevum longius, v111. 27.
Deftringunt ramos. iv. 317.
Defuetae, Gilvis ferae. v. 237.
Defum. defuit hoftis. 1. 24. folus Emathiae.
VIII. 360. defunt manus pofcentibus ar-
vis. 1. 29. aris nullis defuit parens. 11. 35.
adverfis deeffe. VIII. 534. fe deeffe Deis,
at non fibi numina, credit. v. 499. ruinae.
VI. 10.
Defuper, colles. 1. 683.
J
t
Detegit imbelles animos feditio. v. 323. de
tege ferrum. 111. 128, detecto Marte.
x. 346.
Deterret. aufis nos Fortuna. x. 375.
Deteftanda. Deis arcana. VI. 434.
Detrahimus. dominos urbi. 1. 351. in cla-
dem. III. 22.
Detrudit. muris pectora conto, vi. 175.
Devertit. acies. 11. 470. ventura curfu. vi.
591.
Devexae. Alpes. 11. 429. devexus in Au-
ftrum aether. 111. 251. devexo terrarum
margine. IX. 497. devexa mundi. x. 39.
Deucalioneos. imbres. 1. 648.
Devinxit bos tanto amore. v111. 155.
Devius. devia terrarum. IV. 161. mundi.
VIII. 209.
*
Devolvit. moenibus agmen. I I. 491.
Devota. caftris juventus. iv. 695. manibus.
VIII. 91. facris devotus fenex. x. 177. de-
votae in proelia dextrae. 111. 311. devo-
tos tibi foedere muros. vII. 112. devo-
tos ad mortem tendere. 1v. 272. devotus
Decius. 11. 308.
Deus. dixit nafcentibus femel, quantum
fcire licet. 18. 575. Deus quis effe velis.
1. 52. Dei incerti facra. 11. 592. Dei fpon-
te nil non facimus. IX. 574. Dei fedes.
11. 78. confilium. 18. 552. Deo nulli
curata funt mortalia, v 11. 455. Deo ple-
nus. 18. $54. Deum irente gerere. 11.
564. follicitare. 1. 65. fequeris Deum. 1x.
$57. coeli deus. v. 88. Dii melius! 11.
$37. Dii vifa fecundent. 1. 630. Dei in-
ferni. 1. 629. terribiles fcelerum. 11. 80.
coeli Erebique. 11. 306. magici. v1.577.
Dii Aegypti volucres, feraeque. x. 158.
Aeneae, ix. 993. volentes nofci. x. 180.
meruere veniam, 1v. 123. Deorum invi-
día. IV. 243. crimen. v. 59. Romano-
rum mănes. vi. 809. aurum, vrtt. 12t.
in Deorum gente multum eft. viii. 308.
Deorum refpectus. vi11, 450. obfequium
Deorum. v. 294. ufus. v. 698. quemquam
fi fas coepille Deorum vit. 459. doli.
v11. 86. imonftra Deum.vii. 172. Deis
fecundis caruere vota, 11, 1098. irata dijs
facies. v111. 665. ignovere Deis. 11, 93.
donaffe, &c. IH. 243. Deis fe deeffe.
credit. v. 499. vim factura, v1. 449. Déos
obftrictos habuere, vi. 493 indigetes fle-
viffe Deos. 1. 556. noffe 1.634. Lethaeos
excantare. vI. 685. tranfiffe fenferat. v11,
647. Deos fparfurus. 111. 100, impune
laefos quis putaret. III. 448. agnofcere
Deos. iv. 255. Deos laffare, v. 695. Deo-
rum fortis ignarum mortale genus. III.
319. Deorum culmina. vitr. 818. Deis
objicit Pompejum. ix. 188, exornare Deos.
VI. 2ƒð.
Deae. ultrices. 337.
Diva. memor undae Paphiaè. VIII. 458.
Divi. immites. 11. 304.
Divinam. fpirare fidem. v. 83.
Dextri Martis frons tradit. vII. 220. dexte-
riora petens. 11. 422. dexteriore rota.
VIII. 200.
*
*
Dextra. temerariâ, vt11. 795. dextra invita
omnia peragam. 1.378. vićtrici in ſua vi-
fcera converfus populus. 1. 3. dextrae vio-
latae. 11. 126, omnia fperantes. v. 355.
dextrae civiles. 11. 14. devotae in proe-
lia. 111. 311. dextrae adhaeret gladius.
IV. 248.
Diana. Scythica. 1. 441. Dianae Scythicae
regna. 111. 86. Diana Mycenea. vr. 74.
Diademate Pellaco crines cingere permiffum.
v. 60.
Dico. dixerat. 1. 1. dixit fe Tritonida ab
unda dilecta. 1x. 355. di&turi vera Superi.
18. 555. haec ubi dicta. 11. 500. di&u
mirabile, v. 672.
Dicta. perferre jubet ad Achillam. x. 349.
Di&tante. ira haec profatur. v. 317.
Dictator. fummum honorem contigit. v.
384. 667, VII. 594.
Dictaea litora, 18. 38. manus Dictaea. vi.
214. Dictaea faxa. 1v. 322. Dictaei colo-
ni. 11. 610.
Diduxit. cornua campo. vII. 5oo. diducto
robore. 111. 584. diducta aequora. 11.
6.32.
Dies
IN
LUCANUM.
*
*
Dies. haec eft illa Dies. vII, 254. ifta ierit
medius aeftuat. 1. 16. feftinata fatis. v.
66c. ille dies. 11. 99. 111,634. v. 616.
non parvo fanguine. vi. 158. fumma cui
fuit obvia. 1. 208. funefta retro tulerit
fata. vii. 427. ftat librata cardine. IX.
529. dilata longa nocte haefit. vi, 462.
fuprema, x. 41. longior, v11. 845. fere-
nus. v. 701. fumma. vII. 195. fumma
dies cum fine bonorum adfluat. VIII. 29.
dies in medium furgens. Iv. 155. diem
extremum praecipitaffe. 111. 106. diem
nube laefum extulit jubar. v. 456. admi-
Tere diem filvae. 111. 444. diem Thef
falicum egit natura diffimilem cunctis,
VII.. 201, medium ducit Titan fub noftra
tellure. vi. $72. unum donavere patriae.
Iv. 28. notum diem mutare. v111. 217.
diem coeli fuftinuere lumine recto. ix.
905. accepiffe diem teftor Magnum. vII.
92. dies hos perdit fortuna. 111. 394. fub
die nimio projecta ora. IX. 432. diem
proņum tranfverfo limite ducens. II. 413.
dies aurorae promiffa. vIII. 778. fubi-
v111.
to die feriere. v1. 744. dies nimius. 1x.
432.
A
Diurna imagine. vii. 26.
Differre. paratis femper nocuit. 1. 28 1. dif-
ferat aetas. IX. 568. diſtulerint canes cor-
pus. 18. 142. dolorem. 11. 39. bellum.
11. 52. dilata manu. v 111. 708. dilata
mors, vr. 698.
Difficiles tueri fumma Deos. 1. 505.
D'ffifus, viribus. iv. 145.
Diffugiunt. 1. 567.
Diffudit. in Aegida crines. vII. 149. diffu-
ſo vertice. 111. 376. diffufus ignoto con-
fule Bacchus. IV. 379 diffufus collibus
hoftis. vi. 30. cruor. 1. 300.
Digerit. artus tabes. vi. 88.
Dignare. lares una nocte, VIII. 111. facro
dignaris nomine faxum, v111. 806.
Dignus. vita donanda. iv. 347. Magno co.
mes. v111. 656. au&ore digno ruinae, 18.
129. digna facris umbra. vIII. 841. digna
laborum merces. IX. 1102. dignae adytis
voces. 18. 564.
Dilecta. Jovi Creta. 111. 184. dile&tus fo-
cer. v. 473.
Dimaduere, nives folibus. vI. 479.
Dimittit honores. 1. 326, animas fortes in
aevum. 1. 448. horam. . 430. dimiffa
poteftas. 18. 200. dimiffa marito careo.
v. 765. ad mortem dimitte fenes. v. 277.
Dimovit, ab ore Caefariem. 11. 372.
Diomedes Thrax equos fuos corporibus ho-
fpitum alebat. 11. 163,
Dipfanta Tauro cadentem. VII1. 255.
Dipfas, torrida. 11. 718. calcata. ix. 738.
Dipfades 'pugnant pro Caefare. 18. 851.
Dipfades fitiunt in undis. 1X. 610.
Dirce. Cadmaea. 111. 175.
Dircaea cohors. IV. 550.
Diriguere metu. 1. 246. diriguit manus. II1,
612.
Dirigit. ignis Libyam. v111. 170. direxit a-
quas Maeander. vI. 475. Cyllenida diri-
git Harpen. 18. 677. directa ad leges vita.
1x. 556.
Dirimebat medius Ilerdam caftris. rv. 33.
Aegyptia rura populis Arabum dirimunt
Philae. x. 313. dirimens confinia terrae
Tanais. 111. 273. arma Ducum funere
Craffus. J. 104. parva campi ftatione di-
remtos duces. v. 470.
D'repta, moenia. vi. 35.
Dirus. ftipes. 11. 811. dirum omen... 112.
IV. 550. dirum bellum. 111. 10. dirus
amor ferri. 111. 555. enfis. VIII. 676.
dira Cumanae carmina vatis. 1. 564. dira
proelia. 111. 312. altaria. 111. 404, diros
Pharfalia campos impleat. 1. 38. diris
fucis confperfos Philippos. vI. 581.
Dirae Tribunitiae. 111. 127.
Difcedo, difcedunt aequora. 111. 632. ab a-
ris. 1x. 584. difceffit Olympo. Offa. vi.
348. palus in amnes. vi. 360. ad ictus
pectus. 111. 655. fulcus vomere. v1.382.
a rabie. v. 261. ab aftris humor. IV. 126.
difcedunt populi in favorem generi. x.
418. inter manus coronae carpentis. 11.
121.
Difcerno, difcrevit mors viros. 111. 605.
difcretos rogos. vII. 804.
Difcrimen. magnum venturi habent noſtra
fecula. IV. 192. mundi permittere gladio.
VII. 108. dubii difcrimina Martis. 1v.
770. diſcriminis fummi hora. v1. 416. in
pugnae difcrimina mittere agmen. 11. 599.
difcrimine nullo habent. IV. 218.
Difcriminat, auro veftes. 11. 357.
Difcerpo. difcerptus abit in feras. vII.
842.
Difco, difcite, quam &c. IV. 377. didice-
Ee ee e 2
re
-
INDEX VERBORUM
ET LOCUTIONUM
LOCUTIONUM
re pati hominem. Iv. 240. difcat, quam
multum liceat. vII. 553.
Difcolor. unda. VIII. 293. fanguis. x. 128.
truncus. VIII. 722.
Difcors. machina. I. 79. concordia. 1. 98.
difcordes Tribuni. 1. 266.
Difcordia, turbat minimas rerum. 11. 272.
effera agitat manes. vI. 780. finem civili
faciat difcordia bello. v. 299.
Difcubuere reges toris. x. 136.
Difcurrere. alas Caefaris. I. 476. incerto
difcurrunt fidera motu. I. 643. difcurrens
per orbein fama. Iv. 573.
Difcurfus. animae. 111. 640. difcurfibus ta-
citis commeat unds. X. 249.
Difcutit. ungula campum.v1. 83. difcuffere
folo rates faftigia. 11. 685. Alpes difcuffere
nivem. 1.554. difcuffa vittas & ferta. v. 171.
difcuffa fides. I. 119. ars difcuffa. vII. 165.
Difpendia. filvae deferta petens. VIII. 3.
Difperget. aries faxa. I. 384. difperfus filvis
Athamas. III. 188. difperfis pennis. v.
716. difperfos fulminis ignes. 1. 605.
Difponit caftella jugis. vI. 40. difponit
gladios. VIII. 604. difpofitis varis. IV.
439.
Diffilit obfcurum nimbofus aër. v. 631. dif-
filuit percuffus humo. 11. 156.
Diffipat. totos artus. III. 473. ignis terras.
X. 231.
Diffolvens. offa Seps. 1x. 723.
Diffona, turbae Barbaries. VII. 272. diffona
ora. III. 289.
Diffuafor. jufti gladius. Iv. 248.
Diftendit. pontem in agros. Iv. 140. diften-
tum corpus. IX. 797. diftentis palmis.
111. 744. diftenta lumina rumpit. vI.
95.
Diſterminat. limes arva a colonis. 111. 261.
Diftinet. Oceanum plaga. Iv. 675.
Diftinguit. fecula in faltos. v. 399. diftin&a
maculas crebro Smaragdo. x. 121.
Ditto. diftant fidera teria. VIII. 488. diftan-
tia exiguo vallo caftra. Iv. 138.
Diftrahimur. VIII. 586.
Diftribuit tumulos Fortuna triumphis. vI.
818.
Diftriéta epulis aula. x. 422.
Diu ftare. 1. 71.
Diverfus. mundus. III. 274. diverfa caftra.
II. 43. diverfa lues pelago. III. 681.
diverfi fratres. III. 327. diverfa vota.
VII. 486. diverfa feror. I. 683. diverfi
duces. vI. 783.
Disturbat. fanguine pacem. IV. 210.
Ditis. profundi regna. 1. 450. Ditis operti
arcana. vI. 514. fidem. vI. 433. carcer.
VI. 797.
Dives. divite nimbo ortus Perfeus. 1x. 6.
59. arbusto palmarum dives Idume. III.
216. Dites populi. III. 162. ditiffima
rura. III. 272.
Divitias. aperire bella gerenti. x. 148. nume-
rare. vI. 407. divitias ferebant tecta. x.
II. divitiis nullis violata delubra IX.
520.
Dividit holas buccina. 11. 689. aequor fan-
guine. 11. 220. divifere Deos. II. 35.
divifit animam cruor. III. 590. dividitur
ferro regnum. I. 108. toto orbe divifus.
VIII. 391.
}
Dividuus. Nilus. VIII. 465.
Divortia Ponti. 11, 404, 580.
Do. dare multa in vulgus, 1. 232. populos
praecipites. vIII. 93. dedit fcire v1. 776.
regimen ventis navita vII. 126. ftimulos
aemula virtus. I. 120. ttragem. 1. 157.
peffum cacumina. v. 616. furor arma
Coelicolis. III. 315. claffica bello. IV.
186. Fortuna eventus fraudibus. Iv. 730.
bella irae. Iv.688. ventis cetera. I. 190.
puppim in litora, VIII. 134. animos. II.
570. v. 43. vires famae 1. 485. bello ter-
ga, pectora. IV. 468. Romam eo cladis.
VII. 406. iras gentibus. II. 47. hoftein
in medium. VII. 366. Atlanta in cautes.
IX. 655. lacrimas civilibus armis. III.
314. carbafa venris.v. 560. urbi ferre poe-
nas. Iv. 806. poenas fcelerum. 11. 75.
rudentes in proram. vIII. 196. veniam.
VIII. 750. fecretum 111. 314. juſta. IX,
67. vela. VIII. 185. tubae dant figna. vI.
477. dabantur uni cun&ta. II. 146. da-
tus fatis curfus. VII. 544. jus datum
ſceleri. 1. 2. data libertas odiis. 11. 145.
dandas in carmina vires. 1. 66. nil ani-
mae letale datum. II. 178. datum eft vo-
bis noffe. 1. 448. daturos arcana Superos.
IX. 554.
Doceat te difcedere. 1. 335. doces me tan-
tum ferre dolorem. v. 776. do&tae quie-
tem ferre mentes. Ix. 294. doctus taciti
fervator Olympi. VIII. 171. docta toz
gae fervire Roma. v. 382.
Dom
}
IN
LUCANUM.
Docilis. viciffe. 1. 326. docilis Covinî re-
&tor Belga. 1. 426.
Dodona. altrix. v1. 427. Dodones filva.
III. 441.
Dolet. dolebitque, quod &c. VI. 303. au-
&torem fati dølens animus. vII. 19o.
VIII. 628 dolendi nobilitate. VIII. 329.
Dolor. magnus erravit fine voce. 11. 21.
nec dum eft ille, fed metus. II. 27. clau-
fit animam. VIII. 59. cruentus. III. 741.
dolori nulla vox credita. I. 258. verendus
majeſtate ſalva, v11.680. differte dolorem
hunc & fummis fervate malis. 11. 39. ef-
fudit in lacrymas. Ix. 147. fuppreffum
mente dolorem tegens. IV. 228. tantum
vix cepi. v. 760, doces me ferre v. 776.
immodicos dolores voce caftigat. v. 72.
doloris vox. v. 494.
Dolopes. coloni. vI. 384.
Doli. Deorum. vII. 86. dolis paratis a
Ganymede. x. 520. dolis infecta bella.
IV. 731.
Dominus rerum. v1. 595. Parthorum.vIII.
408. ad dominum ire. IV. 217. dominum
quanta virtute parafti. vI. 262. dominum
habebo. IX. 241. mentimur dominis. v.
386. dominos detrahimus urbi. 1. 351.
poſt fata prioris domini. IX. 274. dominis
tribus fa&a communis Roma, I. 84.
Dominae thalamos. X. 357.
Dominatur in aequas mentes jufta Venus.
V. 727.
Domitius Aenobarbus fucceffor Caefari in
Gallia defignatus. vII. 607. pugnax. II.
479. VII. 219. 600. Corfinii a Caefare
obfeffus. 11.478.& feqq. a fuis militibus
Caefari deditus. 11. 507. Caefaris ad eum
verba II. 512. a Caefare' venia donata
dimittitur. 11. 516. VII. 604. a Pompe-
jo praefectus dextro cornui in acie Pharſa-
lica. VII. 220. occifus. vII. 600. faepius
a Caefare victus VII. 601. Caefaris ad il-
lum, & illius morientis ad Caefarem ver-
ba. VII. 606
Domo. Arctoas domui gentes. v. 661. do◄
mitus Arabs. II. 590. domitus vomer.
II. 43.
Domitor. mundi miles. vII. 251. domitore
equi Lapitha. VI. 399.
Domus. cafta. IX. 201. polluta. FI. 252.
cruftata marmoribus. X. 114. infernae do-
mus pallor. v. 628. domus deferta. IX.
230. domus tuta. x. 459. domus Stygiae.
VI. 514. Zephyri. x. 49. attonitae, 11.22.
cuftode tenentur. 1. 26. errantes domos.
1. 253.
Donec. decrefceret. Iv. 154.
Donaria ſplendent. 18. 515.
Dono. haec crimina Superis, 1x. 144. do-
navit ufum fanguinis focero. II. 477.
quantum poenae mifero mens confcia.
VII. 784. labores rex tibi. IX. 1017, do-
namus nefas. IX. 1o88. veniam amoris.
I. 70. fpatium jaculis. Iv. 764. ratibus
flexus Maleae. v1. 58. aevum mortalibus.
18. 980. donavere patriae unum diem.
IV. 28. donata regna. vII. 710, donata
regia Lagi. v. 62. donata pace potitos. IV.
385.
Donum, doni emeriti infignia gerens. 1.357.
dona facrata ducum geftans quercus. I
138.
Dorfo, educto in aëra furgit. 11. 428.
Dotion. Theffaliae civitas, in qua Mufae
Thamyran cantorem vifu & cantu priva-
funt. VI. 353.
Dracones. amplexi robora. III. 421. nitidi
fulgore aurato. IX. 728. draconum oculi.
VI. 675.
Druidae. magi & facerdotes Gallorum; eo-
rum facra mores & dogmata. I. 450, &
feqq.
Drufi. popularia nomina, v 1. 795.
Dryopes. III. 179.
Dubius. Mars. Iv. 770. duci priori miles.
IV. 699. dubius fati. vII. II. cafus. r.
66. dubium pendet aequor. v. 602. du-
bia falus. 1. 506. dubia lux. IV. 473. in
proelia mens. I. 263. dubio fato obno-
xia. I 336. dubium tenuere favorem
Parthi. III. 265. dubium manebat, quem
&c. IX. 19. in dubio mens ftetit VII.
247. in dubio pelagi terraeque reliquit.
IX. 304 dubium vulgus. 1. 352. dubii
montes. IFI. 7. dubiae acies. Iv. 389.
dubiae mentes. v. 256. dubii fugae pug-
naeque tenentur. IV. 156. in dubiis tu-
tum fimulare. VIII. 241. in dubiis fer-
vare fidem. III. 301. dubii Quirites. F.
276.
Dubito .dubitet ne quis fubvertere. III. 436.
dubitantia fata rapuit. IX. 639. dubitanti-
bus adhuc aftris. v. 204. dubitanda refulfit
Cynthia, Iv. 60.
Du
Ee ee e 3
'INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
Duco. ducat Daas in moenia. vII. 429. re-
ges captos. VI11. 342. corpus ad terram.
VIII. 728. in arma. IX. 227. fluctus ad
fidera. 1. 416. me pronuba duxit Erin-
nys. VIII. 90. ducit rates Cynofura, III.
219. malorum feriem continuam. 1. 665.
opus per ardua. vI. 39. triumphum. 1x.
598. x. 154. colorem. vi. 828, duxit a-
quas tellus. x. 252. virus. X. 124. aëra
pennis. 18. 719. duxere puppeș varios in
gurgite tractus. 111. 551. chorum. 1.
597. artem in novos ritus. vi. 509. du-
cit diem Titan. vI. 571. 11. 413. du-
cere noctem. 1. 543. inopem manibus du-
xiffe fene&tam. v. 535. ducens tempora
Janus. v. 6. ducto valli aggere, vr. 31.
Ductor impiger. 1. 228. Pellaeus. 111.233.
cunctis artis Antonius. v. 478.
Ducu. infolito. 1v. 419.
Dulcis. amplexus. v. 793. dulces fucos ab
arundine bibunt. 111. 237. dulcior mihi
vita conjux. v. 739.
Dulcedine. animae capitur. IX. 393.
Dum. levabit. 1. 89. dum ira defaeviat. v.
303. dum claudat. IV. 438.
Dumeta confraga. vi. 127.
tumulus. x. 381. numero regum - folus,
VIII. 230.
N
Ebenus. Marcotica operit poftes. x.-117. E-
beni comis laeta Meroë. x, 304.
Ebibit, humorem peftis. 1 x. 744.
Ebulum. ftridet. ix. 916.
Ebur. atria veftir. x. 119.
Eburnis gradibus. 1r. 356.
Ecce, addunt &c. 1. 262.
Echeneis. puppim retinens. v1, 675.
Echinadas, oblimat undis. v1. 364.
Edax aetas, vII. 397. livor. 1. 288.
Ediffere. mores. x. 178.
Edidit. nox clamorem filentibus auris. 1.
580. edere gemitus dolorem. vII. 43.
Editor, aurae nocturnae Sarnus. IV. 423.
Edo&tus. motus fulminis. 1. 587.
Edonis. plena Ogygio Lyaeo. 1. 675.
Educto dorfo in aera furgit, 11.428.
Effatus. haec. v. 246. effabere nil dignum
tuis fatis, VIII. 347.
Effera. Erichtho. vr. 508.
Effero. extulit aeftas Nilum. v 1. 474. jubar
diem. v. 456. extulit nemus Hammon.
18. ƒ25. extulerat rupem Parnaſus. v. 78.
elatae alte manus. 1. 387.
Dumis. horrida Hefperia. 1. 28. dumos car- Effeta, tellus. 1v. 593. effetae cerae. 11.
pere. VI. III.
Duos, non cepit Fortuna. T. III.
Durat tibi fitis. 1. 331. durent vivere. 1v.
519. duravit fatum ad ultima regni. x.
24. duravit vifcera coeno. vi. 94. durata
malis mente. v. 798. non duraturae con-
fpecto fole pruinae. 1 v. 53.
Durefcere valles incipiunt. iv. 129. dure-
fcunt tabe medullae. v1.539.
Durus. Iber. vI. 258. vultus. II. 373. du-
rus cefpes. IV. 197. v. 278. duri Martis
difcrimina, v. 723. duri Catonis fecta. 11.
380. 18, 50. duro fulcata Camilli vomere
rura. 1. 168. hiberno dura fereno tellus.
iv. 55. duruin frigus. 1x. 376.
Dux. Bruto Cato folus erit. 11. 247. ſenior.
11. 561. duce te juffo. VIL. 79. duce
coelo. 1x. 847. ducem pace dedidicit. 1.
131.
Dyrrhachii arces. VI. 14.
E.
E.
moenibus pendentes. vII. 369. litore
diverfo fpectabunt. iv. 495. pulvere
285.
Efficit, umbram trunco, non frondibus, 1.
140.
<
Effingunt. varias figuras volatu. v. 713.
Effigies. innumera plebis. vII. 10.
Efflatur. fanies. Ix. 798.
Effluit. rabies per ora. v. 192. anima in la-
crimas. IX. 106.
+
Effodit. lumina. 11. 185.
Effractos. tumulos. vi. 574.
Effugit. pericula. 1. 515.
Effundo. muros in planum. 1. 383. acies in
hoftem. vi. 292. totas vires. VII. 344.
corpus in ignes. VIII. 737. fanguinem.
11. 129. querelas. r. 44. erines vertice.
1. 188. animam. v. 263. ramos per aëra.
140. dolorem in gemitus & lacrimas. 1x.
146. effundens fibila Seps. IX. 724. effun-
di in caput. vII. 529. effufae in ample-
xus manus. IV. 176. effufo paffu decur-
rere, Iv. 271. effufa còmas folutas in vul-
tus. 18. 172. effufi per colla decora cri-
nes. I. 443. VII. 370. campis cruor, IV,
354. effuti imbres. 111. 70, effufa terra.
1v. 19. campus. VI. 270, arva, vIII.370.
effufa
* IN LUCAN U M.
L
effufa acies. IV. 743. effufa longis anfra-
&tibus urbs. 1. 605.
Eget. miles. 1v. 95. ratibus Caefar. VIII.
119. agri egent imbribus hibernis. vIII.
829.
Egeftas. quod fuafiffet. 1. 173. cogit ad
fpolium, dar. 132.
Egerit. pietas querelas. 11. 63. Aetna caver-
nas. v). 296. animam. 111. 718.
Ego. hunc agnofco. 1, 680. mei exemplum.
11. 513. fed mihi jam numen. 1.63, mihi
bella geram. v. 357. mecum. 1. 300. nos
fumus praeda. 1. 250, noftri fiducia. 1.362.
Egreditur. buftis. v1. 520. egreffus tentoria.
v. 511. humanum culmen egreffus. vII.
$95.
*
Ejecta. Syrtibus claffis. Ix. 369.
Ejectar, faniem. 111. 658.
Elapfus, de pectore. 11. 80.
Elementa. rupiffe videntur concordes mo-
ras. v. 635.
for you
Elephas. bellua Libycae terrae. vI. 208.
Elens fonipes. 1294.
Elicit. Conful patres Epirum, v. 9. eliciat
proelia prima manu exigua. Iv. 720.
Elidere. pontum ingefto folo. vI. 56. elifa
profundo tellus. 11. 437. elifa guttura
laqueo fregit. 11. 155. elifus aër lituis.
VII. 476.
Eligit vatem Theffala. v1. 628, elegit te du-
cem civilibus armis. vIII. 352. terras
morti. v11.711, electa cervice marem. I.
609.
Eloquar. VI. 739.
Eloquii Romani auctor Tullius. v11. 63.
Eluctatus, vix in undas. 11. 219.
Elyfiae fedes. 11h 12. VI. 600, 782. Elyfios
vi. 699.
Emathiae, funefta dies. v11. 427. Emathiam
coelo ingerit. VII. 799. Emathiae campi.
VIII. 43.
Emathios campos. 1. 1. Emathiae terrae.
VI. 315. acies. I. 682. orae. v111. 188.
Emathia procella. vIII. 203. ruina. 18.
33. clades. VILI. 34. arva. vII. 191, te&ta.
1. 58. aṛma. IX. 1017. Emathium litus.
VII. 860. ferrum. 1x45. Emathii Phi-
lippi. IX. 271.
Emathis. tellus. vi. $80. Pharfalos. vI. 350.¸
Emereo. emeruit nullus non effe fuperftes.
v. 688, emeriti doni infignia, 1. 357. eme-
ritum jus, v. 7. emerito Marte, vII.258.
emerita morte. 111. 622. emeritas alnos
navalibus repetunt. 111. 52c, emeritis
quae erit fedes. I. 344.
Emergere, ftagnis. 1v. 128.
Emetitur. iter. 18. 735. emenfus Cypri fco-
pulos. v111. 461.
Emicuit, fulmen. 1. 153. vulnere fanguis.
111. 639. Dircaea cohors Cadmi femine.
Iv. 550.
Eminet. vix aequore malus. v. 641. emi-
neant aequore rupes. 11. 667
Eminus & comminus. IV. 774.
Emittit. Nefis aëra Stygium nebulofis faxis.
VI. 90. agmen e collibus. vI. 291. emifit
tellus Cyaneas cautes in aequora. 11.716.
emittunt vifcera faniem. 1. 625. emiffis
amnibus-patuerunt arva, vi. 3år.
Emit. Cererem cenfu. 1v.95. emêre omnes,
hic vendidit urbem. iv. 824. emimus te
pignore magno. 18, 1021. emtum minime
vult fanguine. vII. 282.
Emollit. gentes clementia coeli. vIII. 366.
En. adfum. 1. 201. improba vota, v. 277.
Enceladus. vi. 291.
Encheliae. Cadmi verfi teftantes funera, III.
289.
Enecat. Bacchum pulvere. IX. 434.
Enipeus. numquam celer nifi mixtus. vI.
373. ibit turbidus fanguine, v11. 116. Eni-
pei undantis ftagna, v11. 224.
Enfis. habet vires. v111. 385. late vagatur.
II. 101. agit plurima bello navali. 111.
$70, incaluit incudibus. vil. 146, exigat
enfem, viii. 656. enſem ſaevum in po-
pulos accipis. v. 61. preffo enfe tremat
manus. vii. 562. reteco enfe ferit ma-
num. ix. 831. enfe caput rotare, vi11.
673. ab iſto enfe quis nollet mori. 11
265. noltro jacet. 1x. 1020. ftrictos non
ducis, fed militis enfes. v. 254. fanguine
polluti. 11. 536.
Enfiferi. Orionis. 1. 666.
Eo. fub jura. 1x. 239. ad mortem. 11. 282.
in tutum. 18. 234. ire per ifta fi potes.
VIII. 439. ire carina. 111. 229. via con-
ceffa pudet. 11. 446. ibit fratri contra-
ria Phoebe. 1. 78. ad umbras Stygias.
v. 667. it fanguis per Boebeida. VII. 176.
turbidus Enipeus. VII. 116. fudor in ar-
tus. 1x. 745. pronus in undas Titan. 111
40. virtus incaffum. 11.163. timor in o-
mnes. vII. 544. poena in fcelus. X. 343-
ibitis
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
ibitis ad dominum. 1v. 217. fub joga iffent
Seres. 1. 19. iffem in thalamos invifi Cae-
faris. VIII. 88. ierit dies non parvo fan-
guine. v1. 158. regnum fub arma. x. f.
in plebem vetat ire manus. VII. 578, in
jugulum Caefaris. x. 393. ferro in pecto-
ra. vII. 323. in enfes. vII. 670. per o-
mnes hoc opus. x. 197. in nefas. IV. 243.
ire videt omnia fatis Caefaris. IV. 144. fic
eat. II. 304 itur in omne nefas. Iv. 243.
ibitur hoc ordine belli. 11. 224, ituro ſub
nubem vultu. v. ƒƒo.
Eo cladis Romam dedimus. vII. 406.
Eos. miferat quos. IX. $44.
Eous. furor. III. 93. cardo. v. 71. coelum.
IV. 66. Eoi aetheris color. 11. 720. or-
bis. VIII. 289. Eoa tellus. VI. 52. fides.
VIII. 213. ara. vI. 680. terra. VII. 413.
Eoae fortis. vIII. 417. Eoae mercis mu-
tator. VIII. 854. Eoi tra&us. VIII. 365.
receffus. III. 229. odores. VIII. 731.
Eoi reges populique. vII. 56. Eoae gen-
tes. IV. 352. gazae. vII. 742. fagittae,
LII. 186. gemmae. Ix. 516. pharetrae.
11. 55. Eoa litora. 111. 295. fceptra. vIII.
208.
Ephebo. morienti comam abfcidit. v1. 563.
Ephebis mixtis armavit fenes. III. 518.
Ephefum. relinquens. vIII. 244.
Ephyren. abrumpere regnis Pelopis. vI. 57.
Ephyrea, moenia. vI. 17.
Edidamnus. Illyris. 11. 624. X. 545.
Epirum. patres elicit. v. 9. tenet Caefar. v.
496.
Epulae. infudere epulas auro. x. 155. epulas
raptos habuiffe leones. Iv. 602. epulas fe-
ris daturum. Ix. 801. epulis diftri&ta au-
la. x. 422. epulis feftis feptemvir. 1.602.
Equidem. haud immerito cautum.VIII. 824.
Eques. Romanus. vII. 19. fpeculator. vIII.
472. Pompejanus. vII. f07. equitem ju-
bet fuccedere bello. Iv. 44. equitum ca-
tervae. II. 498.
Equus. primus in Theffalia ortus percuffa
Neptuni tridente petra. vI. 396. ibidem
etiam primum a Lapithis domitus v1.
399. fublimi equo provectus. VII. 342.
equi coguntur vulneribus. Iv. 761. equos
in agmen emifit. 1v. 765. equi inutile
claufis auxilium. IV. 269.
Erebi. fedes. I. 456. leges. VI. 635.
Dei. II. 306. VI. $13. inane. vI. 731.
faciem. VI. 738.
Ergaftula. exferuere manus. II. 95.
Ergo. Indigna fui. Ix. 55.
Erichtho. effera. VI. 508. triftis. v1.. 640.``
& feqq.
Eridanus. II. 409.
Erigit. Italiam Appenninus. II. 397. te ufus
laborum. 1. 124. Marium in fafces. vIII.
270. erexit jubam leo. 1. 209. erige men-
tem. vIII. 76. erigitur agger ſtellatis axi-
bus. III. 456. omnis lancea faxo erigi-
tur. VII. 41. erectis comis diſcuſſa vittas
Dei, v. 170.,
Erinnys. ingens. I. 572. trißis. 1. 687. fe-
ralis Latio. x. 59. civilis IV. 187. me
pronuba duxit Erinnys. vIII. 90. Erin-
nym trepidam caftigat verberibus fuis. vI.
747.
Eripuit. nautis carbafa. IX. 325. miſeras
terras eripe bellis civilibus. IV. Î20. omnia
fato eripit facer vatnm labor. IX. 981.
erepta mihi eft merces laborum. I. 340.
erepto vellere noti Colchi. II. 591.
Errat. rarus habitator in urbibus. 1. 27. er-
raret Craffus umbra inulta. I. II. erravit
per omnes fine voce magnus dolor. II.
21. errans Maeandros. III. 208. errantes
domos. 1. 253.
Error. vagns. VII. 546. errore implicitae
viae. VIII. 5. erroribus noftris addere cri-
men. VII. 59.
Erubuit. jubere-plura. III. 112.
Erumpit. claffis remige in ventos. IX. 149.
fanguis jugulo aperto. vI. 555. erupere
voces de pectore. IX. 255. erumpere ab
Oceano Nilum rumor. x. 256.
Eruo. eruerent chalybem. IV, 224. eruitur
templis cenfus. 11. 156.
Eryx. celfus. 11. 666.
Efculea. arce. 11. 469.
Et. caufas, & momenta. 111. 55. Et fecum,
11. 522. & quid plura moror. II. 642. &
item, que, continuatio negativae, pro,
& non, nec. II, 40, 235, 355, 356,
357, 358, 373, IV, 751. V, 542. VI,
307, 310. WII, 594. VIII, 628. IX,
$77, 10, 15.
Etiam. Dux etiam &c. 11. 699.
Evadere. ruptis clauftris. vI. 118.
Evaluit. revocare. 1. 5o5. Iv. 84.
Evanuit, aura Cinnamon. x. 166.
Euboica. unda. III. 710. Euboicus re-
ceffus
IN
LUCANUM.
ceffus. v. 183. Euboicum latus. v. 196.
Euboica Chalcis. v. 227.
Eudoxi. faftibus. x. 187.
Evexit. ratis in altum. VIII. 36.
Evellere. membris tela. vI. 255.
Evenos. maculatus fanguine Neffi. vI. 366.
Eventum fraudibus dederat fortuna. Iv.730.
eventus Martis ancipites. v. 67.
Evertere. puppim. v. 647. everfa urbe. II.
74.
Euganeo, colle. vII. 192.
Eumenis impulit Agaven. I. 575. Eumeni-
das vocafii. vII. 169. Eumenidum crines.
IX. 642. vultus. VII.778. fi me praefente
videri Eumenides poffent. v1, 664.
Evocat. cohortes fparfas 1 395.
Evolvit. fedibus orbes. II. 134. nudis evol-
vunt faxa lacertis. 111. 481. evolvimur
orbe. IX. 876.
Evomuere fretum cavernae. IV. 460.
Euphrates, magnus cum Tigride attollit ca-
put. 111. 257. fertilis fparfus in agros.
111. 260 dividit mundum gurgite. VIII.
290. obruit tanta nomina, vIII. 438. Eu-
phraten move. 11. 633. Perfarum fangui-
ne mifcuit. x. 33. Euphraten bibentes
populos. VIII. 214. ab Euphrate. VIII.
358.
Euripus. trahit puppes. v. 235.
Europa. IX. 872. Europae pars Libya. 1x.
413. Europae terminus Tanais. III. 275
Europam Afiae admovit. II. 674. Euro-
pam fluctus difterminat ab Ala. Ix. 958.
Eurus. 11. 675. tenens pelagus. IX. 118.
ftridens rudentibus, I. 113. adverfus. 111.
232. Eurum immittat fluctibus. II. 457.
Euri flatibus madidis, I. 219. Euri minas.
v. 6c8. ab Euro accepit flammas. Iv.61.
in Euro quidquid regnorum j¡cet. VIII.
812. Euros intendat. v 56y. Euris re-
pugnat. III. 549. ſe tollentibus, vI. 265.
Euxinum ferens Propontis. IX. 960.
Ex. aequo. VIII. 232. V. 495. ex facili
receptus. Iv 4c. ex regno difcedere. 1.
334. ex agmine tanto folus. II. 470. ex
tanta fatorum ftrage. v. 185. ex alto. 1x.
45. ex conjuge partus. x. 76.
Exaeftuat, igne. v. 173.
Exagitat, clamor litora. II. 689..
Examina. linquunt ceras. Ix. 285.
Examinat, horas Libra. vIII. 467.
tus. VI. 721.
Exanimat. corpora, 111. 473.
Exarfit, cotibus mucro. VII. 240.
Exarmant. Medos proelia prima. VIII. 386.
Exaudite. preces. VI. 705, herbas. v1. 715.
Excantare. Deos Lethaeos. vI. 686. ex-
cantata peftis. IX 931. mens. VI 458.
Excedat, ripam vetitam. vIII. 236. mu-
ros. I. 496. exceffit modum medicina,
II. 142.
Excelfa, rupes. 111. 88. excelfos colles ae-
quantia cumulis corpora. vII. 791.
Excipit. clamorem Haemus. II. 480. fer-
rum pectore IV. 161. exper te regia
coeli polo gaudente. I. 47. excepi geminos
maritos. II. 339. excepere epulas gaudia. x.
108. exceptus fceleri locus. III. 333.
exceptos legibus concubitus. VIII. 402,
excepturus aquas fònipes 1. 211.
Excivit. populos. 111. 291. excite urbes.
11. 48. exciri ad tumultus in pugnam.
v1. 11. excita ftratis juventus. I 239.
Excitat, dextras ad proelia. Iv. 208. juvenem
ad belli amores. II. 325.
Exclamat. 1. 359.
Excludere. III. 368. exclufit Borean Cyn-
111.
thia. Iv. 61.
Excoquitur. Libye non aere, nec auro. IX.
625.
Excrevit. folum in altum tumulo. IV. II.
Excrementa manus. VI. 543.
Excubat. hofpitibus. 11. 910.
Excurrit. Jäder in Zephyros Iv. 405. ex-
currit fuper ripas Padus. I 273.
Excutit. criftas galeis. VII. 158 tellus fre-
tum 1. 77. puppes ordine. v. 710. fidem
Fortuna. 11. 244. mores venturos patriae.
IX. 559. clades receptas. vIII. 269. pa-
cem orbi. 1. 69. excuffo ferro. 1. 119. ex-
cuffis tonfis. III. 539. lacertis. IV. 386.
III. 567.
Exeaere. fenem vincula. 11. 73. exefae ru-
pes. 111. 226. exefa orbis medii puros
receflus Luna. v. 547.
Exemplar. honefti. Ix. 563.
Exemplum. mei eſto. II. 14. magnum &
memorabile paras. I. 495 pietas accipit
exemplum. Ix. 180. exemplo carens. Ix.
169. exempla fatorum petantur longe.
I. 94. exempla magno timori quaerens.
II. 67.
Exanimis. vultur. VI. 658. exanimes ar Exeo. exit per ferrum fecurus vulneris. 1.
Ff ff f
2122
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
212. in rectum. vII. 337. exierant aquilae
fuper ardua valli. vi. 139. Garganus exit
in undas Hadriacas. v. 385. Cypros in
auftrum. VIII. 461. amnis in aequor.
VIII. 33. in iram. 111. 112. in moras.
v. 410. Pharfalia e mediis fatis. v1. 313.
vulnus per vifcera. v11. 620. vox per ae-
therios receffus. vi. 445. exibit hic furor
per annos multos. 1. 663.
Exitus. hic ftabit armis civilibus. 11. 224.
Exercet. fortunam per pericula. v. 303. ex-
ercent manus incertas. 111. 693.
Exercitus perit. v. 267. fitiens. Iv. 336.
Exhalat. nebulas. iv. 65.
Exhaufit. virum. IV. 622. Hefperiam aquis
Eridanus. 11. 410. exhauſta fudore ju-
ventus. iv. 303. exhaufta partu. II. 340.
exhaufto anno. v. 44.
Exhibuit. monumenta fides. iv. 498.
Exigit. brachia ad plan&tus. 11. 24. fides an-
nos robuſtos. vi11. 282. folem fub pul-
vere. VII. 376. fomnos. x. 355. ferrum
per vifcera. 11. 149. gladium per gentes.
x. 32. enfem. VIII. 656. clades omnes
exegit in uno die. v111.703.exactum or-
bem. 11.577. exacta eft pars cladis jaculis
ferroque. v11. 490.
Exiguus. tractus. v11. 241. exigui pulveris
congeries. VII. 867. exigua carina. VIII.
541. V. 5oz. exiguum Aſylum, 1.97. exi-
gua Ceres. IV. 96. exigua node. 111.
252. exiguae puppes. 111. 182.
Exilis. glebis. 111. 204.
Eximius. fervare. 111. 697.
Exonerat. patientia fuos queftus. 1x. 881.
Exordia. quaerens rebus novis. VIII. 265,
Exoritur. dies. 1. 233.
Exornata. donis Rnodos v. 51.
Exoro, exorandus erit Caefar. IV. 219.
Expaliuit. Phoebe. I. 534.
Expavit, nefas Medea iv. 556.
Expellit. aurum Tagus, vii. 755. cruor ha-
itas. 111.590. expulerit moriens animam.
VII. 622. urbem e fedibus. 11. 574. ex-
pulfa terris virtus. 11. 212.
Expenfà fuperorum & Caefaris irâ. III.
439.
+
Explent. mortem vulnera, vI. 213.
Explicat. campum. 111. 377. mons jugum.
V1. 477. tellus campos. Iv. 19. Paean
Pythona fagittis. v. 8o. virum omnem
per membra. IV. 629. orbes coluber. vI.
488. Cleopatra fuus luxus. x. 109, fortu-
na aevi longi munera, v11. 417. Natura
diem. VII. 201.
Explorat, taurus cornua in truncis. 11. 603.
explorate in hac cervice fidem Tyranni.
viii. 82. exploratus in undis miles. 1y.
697. exploratis viribus. IV. 731.
Exponere. caput damnatum in poenas. II.
307. expofitum cun&tis numen. v. 103.
Exprime, verum Manibus. VI. 599. expref-
fit gemitus pectore laero. 1. 1039. ex-
preffum ventis per nubila fulmen. 1. 151.
Expromere, cauffas rerum, 1.61. expromam
Experior. experti pericula. 1.300. pharetras
Scythicas. VIII. 302. experta per unum
virum libertas, an &c. 111. 114.
Expers difcriminis. v. 194. expertes pelagi
animos. V. 412.
vobis curarum mearum arcana. VIII.
280.
Expugnat fames tuta. 1v. 410.
Exquirit, aquas. IX. 752. exquifita furta.
IV. 417.
Exfanguis. fene&tus. 1. 343-
Exfecta, virum juventus. x. 134.
Exfequias. funere Magni dignas dedit For-
tuna. 111. 292.
Exferit. caput ab Oceano Corus. v. 198.
exferuere manus. 1. 96. exferti Cethegi.
11. 544.
Exfiliere, fedibus. 1. 483.
Exfultat, juventus. 111. 447.
Exfolvit, metus fuos turba. v. 259.
Exfpecta votis majora. v. 532. exfpectant
imbres. Iv. 330. dum terra exſpecter ab
omni, v. 671.
Exfpuit. mortem extra&tam. Ix. 936.
Exftinguit, flammas aequore. 111. 687.
Exflruit bufti robora. 11. 158. exftruxit bra-
chia terra cruda. 111. 387. exftru&i remi-
gis ordo. 111. 530.
Exfurgens. ad pericula clamor. IX. 114.
Exful. Marius. 11. 70. ingens. 11. 730. ex-
ful taurus. 11. 603. a patriae fedibus ex-
ful. 111. 339-
1
Exfulat. quisquis non de tanto ordine. v.
34.
Exfilium. patimur. 1. 279.
Exta. trepidantia, vi. 557. in extis raptis
quaefivit iram fuperum 1. 612.
Extemplo. convocat. 1. 296.
Extendit. tellus litora. I. 76. umbras Meros
"
*
IN
LUCA NU M.
x. 236. extenfo Pythone. vII. 148.
Externi mores. x. 404. externa tecta, v. II.
externis oris, 1. 510.
Extimuit, naturà Chaos, v. 634.
Extollat, animos, v111. 345.
Extrahit. infommes noctes fabula. 1v. 200.'
cladem in multa tempora. 1. 667. extra-
&tam de corpore mortem exfpuit. 1x. 936.
Extremus. orbis. vi. 325. litus. 11. 659.
extremum buſti munus. v111. 741. extre-
mum fenis diem praecipitaffe. 11. 105. ex-
tremae orae. iv. 1, extrema mundi figna.
Iv. 669. extremum poenarum. 11. 519.
extrema votorum, viII. 143.
Exundat, aheno aquarum cumulus. 18.799.
peftibus aër. IX. 619.
Exuram membra fepulcro. v1.766. exurit
meffes. 15. 433. exufta mundi, 1x. 382.
exulta Syene Cancro torrente, vin. 851.
Exuvias. veteres geftans quercus. 1. 136.
exuvias fuas pofitura Scytale. x. 718.
F dar curso,
F.
Abricius. Regi te, Roma, non vendi-
dit a
auro, 111, 160. Fabricios nomina
pauperis aevi. x. 152.
Fabula, mendax. x. 282. pudore caritura
VIII. 606, bellorum. Iv. 200. erit omne
nomen Latinum, vil. 392.
Facies. pugnae. iv. 164, turbae, v. 20. leti.
111. 653. fimillima leto fata, vii. 130.
coeli. 11. 723. IV. 105. loci. v11. 788.
Erebi. vI. 738. informis, v1. 225, non-
dum viventis, jam murientis erat in illo.
VI. 759. nocens. x. 61. ftat numquam. v.
214. inceſta perorat. X. 105. populi fa-
ventis. VII. 13. in faciem ducum pofuere
monitra. iv. 253. facies truces. v11. 291.
Facilis. capi Roma. 11. 656. vertere mentes
terror 11. 460. facilis turbatur arenis Li-
bye, 1x. 469. facilis cedere labor, v1, 20,
facilis cedere ripa. x. 310. eventus. 1.284.
praeda. 1.513. facile caede pera&tum meri-
tum, 1x. 1027. ex facili receptus. IV. 46.
faciles undae. 1. 222. faciles irae. 1. 173.
morti animos. Iv. 506. humana ad mur-
mura linguae. 1. 561. faciles dare fumma
Deos. 1. 505. faciles ad juga populi. 11.
314. faciles praebere alimenta. 111. 683.
accetfus faciles puppibus obtulit tellus.
111. 44.
S
Facinus. gladii. v. 206. facinus, quos in-
quinat, aequat. v. 290. heu facinus. x.
518.
Facio, viam ruina 1. 150. faciat tua nos
victoria cives. 1. 279. me hoftem tibi. 1.
203. nil fecit in haec membra cruente.
VIII. 316. vfum fcelerum. 11. 97. vim
fatis. vi. 652. fibi iter. 11. 215 partes
favore. IX. 229. faciet partes pro liberta-
te. 18, 97. jus fibi fecit in jugulos. Iv.
821, auxilium fecere famem. v. 308 fa-
cias fic! Iv.tro, invidiam factura parens.
11. 36. facta communis tribus dominis
Roma. 1. 85. fit fatum, quod Deus ca-
nendo jubet. v. 93. fa&tus vates Apollo.
v. 85.
Facultas. tuta vitae pauperis. v. 527. opum
metuenda. iv. 817.
Faex. faece mundi repleta Roma. vII. 405.
Falernum. indomitum fpumare cogens Me-
roẻ, x. 163.
Fallit, unda Britannos. vI. 63. ftru&ura
Pompejum. vi. 64, nec quemquam dextra
fefellit. 1v. 559. non fallar dicere. vII,
289. fallentia nautas fidera. vIII. 173. fal
lens Jeni unda Apfus. v. 464.
Fallaci, fereno crebra micuerunt fulgura. I
$30.
Fama, eft hunc manare &c. vi. 378, ut fa-
ma. ix. 348. 356, velox nuntia belli. 1.
471. vana acceffit ad veros timores. 11.
469. aevi longi. x. 5-8 irrupit animos
populi. 1. 470. maella feriat terras remo-
tas. v. 775. rerum fola me tueri poteft,
VI§. 275. majore ore locuta, difcurrens
per orbem. iv. 174. magna paratur veris
bonis. 18 594. loquax te accepit in omnes
annos. vIII. 82. veſtri me duxit. x. 185.
repellit a quibus fenium aevi. IV. 812. fa-
mae-cura. 18. 1080, famae nomine felix.
VI. 257. pondere, vIII. 22. petitor. 1.
131, mirator. IX. 964, vulgatae famae no-
mine laetatur. v 1. 604. famae mundi con-
fule. 11. 1030. VIII, 624. famae vires dat
quifque pavendo 1. 480 famam obfcurat
per filentia IV. 718. in famain & faecula
mitti. x. 533. fati minorem habet Dipfas.
IX. 754. fama duce. 18. 953. fama vete-
res laudantur Athenae, v. 52. victum Cae-
faris agmen. 11. 600. fama fua in faecula
venient, VII. 208. qua mittet pofteritas
Septimium in faecula. v111. 608. fama
Ff fff 2
no❤
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
nominis impellite urbes. IX. 91.
Famofa, vetuitas. Iv. 654. regna. vII. 277.
Fames. Perufina. 'I. 41. infana. vII. 413.
ciborum ambitiofa. Iv. 376. jula fervire.
1. 319. ferro fugienda. 11. 253. fola ad-
ferit urbes. III. 57. faeva comes prima
malorum. IV. 93. expugnat tuta. Iv.410.
famem auxilium fecere. Iv. 308. famem
viciffe. 11. 384. fame non mandante pofi-
tae epulae. x. 158.
Famulus. Parthorum. vIII. 339. famuli ra-
ptos indutus amicus. VIII. 240. famuli
turpes. vI. 152. famulis vix audenda. v.
509. famulae fideles. vIII. 63. famula-
rum brachia exigit ad planctus. II. 24.
famula turba. x. 127. famulas dextras.
Iv. 207.
Famulantis. pafcua Phoebi. vI. 368.
Fas. eft prodere. 1. 631. fi fas. x. 63. 1. 360.
VIII. 459. Fas ibi, ubi maxima merces.
x. 408. per omne fafque, nefaſque ruet.
v. 313.
Fafces. Latii. vII. 428. pretio rapti. 1. 178.
tuli fafces per bella negatos v 663. fa-
fces addidit Aquilis. v. 389. nullos fafces
comitata eft purpura. 11. 19. in fafces eri-
gere Marium. VIII. 270. faſcibus repe-
titis. 11. 130.
II.
Fafti. Confule laeti. v. 384. Faftorum ordo,
VIII. 818. Faftos Latios fignatis nomi-
ne. 11. 645. Romanis Faftis damnata Al-
lia. vII. 409. Faftis plenis reddere Ma-
rium. VIII. 270. Faftibus Eudoxi. x.
187.
Fattidita. pars jacet. VII. 845.
Faftigia, campi. Iv. 296.
Fateri. vires. vIII. 527. fatemur bella ci-
vilia fummum nefas. II. 286. faffus fepul-
crum. VIII. 784. fatius eft fe ab orbe
vinci. III. 234.
Fatigant. curfus flumina x. 45.
Fatum, belli. v. 696. miferabile belli in pe-
dites incubuit. IV. 769. confulat Urbi.
111. 334 iniquum fibi promifit. x. 4f1.
conderet dies rebus in aevum. VII. 131.
maxima ducibus momenta daturum. IV.
3. five canit, feu quod jubet ipfe canen-
do, fit fatum. v. 92. praeceps agit omnia.
VI. 98. fatum ne quaere tuum cognofce-
re. VI. 812. fatum arceffite ferro v11.
252. Fati varii miracula, 111, 634. ingen-
tis fumus ad fcelus. x. 384, adhuc fan-
tis. v111. 158. pejoris fides. 1. ƒ19. tem-
pora pereuntia. v. 470. pondere. vII.
686. alea. vI. 7. curfus. vI. 423. injuria.
VIII. 763. fuprema. vII. 460. totius. x.
45. dubium fati. vII. 611. fati memòr.
VIII. 10. Fato tette. vII. 259. Romain
perdere cupienti. 11. 87. celante favorem.
VIII. 359. cum fato converſa fides. 11.
705. terrarum vindice. x. 21. fato dam-
nata. 111. 22. in bella vocante. 11. 351.
Fata Pharfalica. vIII. 526. profpera flu-
xerunt tibi. VIII. 625. vivacis fenectae.
II. 69. nafcentia infantis rumpere. II.
107. venientia, non tranſiniſſa. vII. 212.
fegnia patimur. IX. 849. fata Ducum jam
inclinant. 111.752. fata magna v. 189. fata
omnia laborant. v1.612. ultima deprecor.
VII.380. nova petebant. IX. 545. in extre-
ma fata animos ingentes ferens. vII. 679.
communia. III. 308. peregit haec turba.
IV. 361. ea non ferens. II. 726. per 10t
fua fata fequendus Caefat. IV. 392. fata
morari. 11. 581. VII. 295. Deo praebe-
re. v. 536. fì minora fata moveres. vI.
605. in praeceps demittere. v. 301. pu-
blica praecipitare. vII. 51. laeta. v. 781.
in fata inquirere. IX. 561. mea mihi per
orbein funt agitanda. VIII. 131. in fata
redire. VII. 719. trahit fi quis pefte diur-
na. IX. yzó. fata homini quid pararent.
II. 133. haeferunt diu multum luctata. III.
645. vix finunt. II. 7C1 manu arceflìs.
IV. 484. fata ferre videt. 1. 393. quo
trahant, virtus fecura fequatur. II. 287.
fata tenentur. III. 392. fata fùmmi pa-
doris. vIII. 678. Fatorum leges. VIII.
568. feries I. 70. curfum impellite. v.
41. cuftodes Tripodes. v. 198. immoto
limite. II II. jus. VI. 824. Fatis de-
bentibus annos. VI. 530. trahentibus or-
bem. vII. 46. manum injicere. 111.242.
committere fuum robur. III. 517. tradi
derat juvenem fortuna. Iv. 738. Caefaris
omnia ire videt. Iv. 143. fe fatis fecun-
dis tradere. VIII. 32. e mediis exire. v1.
313. vim facit. vI. 652. me fatis meis
ad bella relinquite. v. 325. Caefaris omne
coelum vacat. VII. 206. omnia permit-
tunt. VIII. 333. probatum. VII. 676.
haerere hoc fcelus putat. vII. 35. curfus
datus eft pro Caefare. vII. $44. fene-
Etam praecipitare, VII. 353.
Fatas
4
1
IN
NU M.
LUCA
44
Fatalis. hora. Ix. 87. Croefo Halys. III.
272. fatale caput. vII. 359.
Fatidica. Cephiffos aqna. III. 175. fatidi-
cum adyti penetrale. v. 147.
Fatilegi. Sabaei, 1x. 821.
Fatur. ad haec. VIII. 171. fic fatus, 1.228.
Fauces, abrafae, vI. 115. fanguine admoni-
tae tument. IV. 241. fauces iftas deftituit
fpiritus. v. 133. folutas vox nulla profe-
quitur. 111. 738. Herculeas fauces VIII.
1. faucibus potito hofte, Iv. 161.
Faver, procellis Cornelia. IX. 116. Roma
fave coeptis I. 200.
Favor. dubius. III. 265. follicitus. Iv. 399.
favoris momenta. III. 55. favoris fui fe-
&tor populus. I. 178. favori numinis in-
ftare. 1. 149. favore vario ancipites urbes.
II. 447.
Faulta, tentoria. Iv. 663.
Favilla tepida. v. 524. ardente favilla. vIII.
752.
Fax. fumma rogi, v. 764. faces adverfae.
VII. 155. nefandas corripuiffe tecta. 1.
489. arfuras in tecta faces paravit. II.
$42. corufcas. III. 498. faces belli. I.
262. obliquas coelo per inane volantes. I.
522. legitimas. II. 356.
Fecunda. virorum paupertas. 1. 166. fe-
cundae fegetis femina peruffit. VI. 521.
fecunda nulli bono arva, 11. 696.
Felix. Sylla. II. 221. naufragus. v. 699.
non felix Craffis Parthia. x. sI. felix vi-
ta. VII. 7. O Felix, cui fumma dies
obvia. IX. 208. felices cole. VIII. 487.
felices errore fuo. I. 459. felicia acta.
VIII. 320. felicia arma, Iv. 359. VIII.
ΙΟΙ.
Femina. infignis. VIII. 73. non prima te-
nebo urbes Niliacas. x. 90. Femineum
vulgus. VII. 39.
Femorum, mufculus. IX. 771.
Fera. nobilis fremit. I. 445. ferae defùetae
fivis manfuevere. Iv. 238. ferarum late-
brae. 11. 253. lultra. III. 408. feras
Aegypti Deos. x. 158. in feras difcer-
ptus abit. vII. 842. ferarum magiſter.
IV. 242.
Feralis. pompa VIII. 733. torus. VI. 536.
amicus. Ix. 109. umbra. v1. 623. ferale
arcanum. vI. 440. juttitium. 11. 18. ca-
pur. VI. II. ferales taedae. I. II…. la-
quei. vI. 638. feralia facra. 1. 616. 111.
404. VI. 432, arma. 11. 260. 374. bel-
la. vI. 397. arva. vII. 788. feralia no-
mina Cannae. vII. 408. foedera. 1. 86.
feralibus Auftris finem pofcere. vIII.
847.
Ferio. ferit lingua aëra vacuuin muto mo-
tu. 11. 182. fama terras remotas. v. 774.
aures Divum crebris ululatibus. II. 33.
puppim pontus undique. v. 570. me calor
aetherius. IX. 396. galeam ani.na fugien-
te. v. 279. feriat moriente manu. I".
560. enfe lacertos. III. 666. feri timul
(fulmine) utrafque partes. II. 59. fubite.
feriere die. VI. 744. feriens numen ani-
mam humanam. v. 98. ferienda colla ten
dite. v. 361.
Fero. oculos nocentes. Ix. 128. fert ani-
mus expromere. I. 67. Car hago folatia.
II. 91. VIII. 314. fidem dubiam Fortu-
na. II. 461. gurges alnos. II. 487. hora
fert cuncta in cafum. vI. 7. tulit voces
Confule dignas. vIII. 330. victor ſpecta-
cula. Iv. 784. auxilium, 1x. 665. figna. 1.
191. partem triumphi. Iv. 361. luxus
mentem tranfverfo torrente. I. 818. tuli
fafces per bella negatos. v. 663. ratis ae
quor remis. III. 552. damna mente fir
ma. v. 798. poenas. 1v. 806. IX. 104
praemia. 111. 130. non tulit producer
animam. Iv. 796. terre videt fata. I. 393.
Reginam fcit ferre Pharos. x. 92. tura &
laurea ferta tonanti. vII. 42. ferant pia
cula Divi. II. 304. caput feffum fe ferre
recufat. VI. 97. vulnera. VI. 733. ferre
quietem do&te mentes. IX. 294. ferre re-
guum. VII. 444. aufus per umbras ferre
gradum. VIII. 718. ferre vela. Iv. 426.
v. 596. ferre manum. I. 147. ferre tela
contents. VII. 563. non ea fata ferens,
11. 726. nec fe Roma ferens. I. 72. fer-
re moras fcelerum. v. 477. ferens animos
ingentes in fata. VII 679. ferentes pup-
pim finus. VI. 471. laturi arma. x. 439.
laturos moenia in praeceps
VII. 414. non latura fuum clamorem
Barbaries. vII. 275. feror in praeceps.
IX. 122. feror Syrtim & Libyen. 1. 687.
Ferax. Umbris Marfifque. II. 430.
Fertilis. Euphrates. 111. 260. in mortem
aër. 18. 620.
Ferrum. calet omne nocens a Caefare, vII.
503. a nullo pecore eft revocatum. 11.
Ff ff f 3
4
tremores.
102.
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
>
102. in victos deftringere. vII. 713. fer-
rum fanguine fatiare. VII. 317. dederat
in cunctos. x. 352. invafit, ſed ponere
norat. 1x. 198. in ferrum ruere. i. 460.
percuffum pectore. Iv. 561. exegit per vif-
cera. 11. 148. ferri lunati vulnere. 1x.
678. ferri jus. v. 312. licentia. 1. 8. opus
extremum. VII. 345. motu primō VII.
278. ferro conflato. 11. 95. ferro me in-
vadite. 11. 315. ferro urgentur corpora.
VII. 582. ferro excuffo. 1. 117. a fèrro
vacare. vII. 389. folo ferro fidentia fpi-
cula. VIII. 303. temerando ferro num-
quam parcere, 1.147. ferro volanti exacta
pars cladis. VII. 488.
Ferrea. Jani limina. 1. 62. manus. III.
635.
Ferox. Mulciber. 1. 545. fluvius. Iv. 138.
ferox in bella fonipes. 1v. 225. feroces
oculos torquet. v. 211.
Ferus. Mars. vi. 395. ferae gentes. 1. 483.
11. 639. populos Martis amore in arma
feros. IV. 147. feris altaribus. 1.445.
Ferveo, fervet pontus artatus gurgite rapi-
do. v. 234. fervent tumultu caftra. iv.
250.
Fervidus. fanguis. 11. 557. fervida peftis a-
bit in vultuš. VI. 96. fervida aeftas can-
duit. 1. 213.
Fervor. deferit mentes. IV. 279.
Feffus.miles. 111. 496. fefla fene&us. 11.
118. feffum pelagus. v. 701. feffis pon-
dere humeris. v. 354. fella corda quie-
fcunt. v. 216. feffas armorum curas fol-
verat nox. v. 504.
Feftinantem. praecedere letum nati animam.
111. 751. feltinata dies fatis. v. 660.
Feftus. fefta menfa. 11. 123. fefto luftro.
1. 593. feſta omina. 111. 1or, convicia
excipit maritus. 11. 369. epulis feftis. 1.
602.
Fibra, pulmonis latet. 1. 623. fibrae litan-
tes. VI. 524. fibrarum venae calenres. 1.
587. fibris vitalibus abftrufum. ix. 778.
Fidere. vallo. v1. 112. fidens armorum, 1x.
373. parum contingere. IV. 615. fidentia
folo ferro fpicula. v111. 303. fifus cun-
&a fibi ceffura pericula. v. 577.
Fidelis, auctor cladis. vIII. 17. fideles fa-
mulae. v111. 63.
Fides. manifefta fati addita, r. 519. concuf-
fa. 1. 182. difcuffa morte. 1. 119. fola
virtutis. 11. 243. vera favoris contigit.
vii. 726. cum fato converfa. 11. 705.
vera libertatis obit. 18. 204. vàna vetë-
rum. x. 219, laudata dat poenas. VIII.
485. renovata. 1V. 204. cum terrore pug-
nat. 11. 454. nulla rebus. 11. 628. nulla
viris, qui caftra fequuntur. x. 407. nulla
miferos elegit amicos. vII. $35, ardua
exigit robuftos annos VIII. 282. Supe-
rûm quantis cladibus conftatura. 11. 17.
ruinae mundi permifcenda. 11 254. Pha-
ria. v111. 624. Phoebi. v. 153. umbrarum
Ditifque. vi. 433. certa. Iv. 543. nulla
fides regni fociis. 1. 92. fervata. iv. 351.
1x. 584. fidem habere gladiis. VII. 139.
divinam fpirare, v. 83. praeftas mihi. vII.
141. fidem audendi fecere vires. 1. 462.
dubiam ferebat Fortuna. 11. 461. fidem
jactare. vIII. 480. fidem fceleri fupereffe
vult. v1X1, 688. fidem fceleris quaefiviffe.
18. 140.
Fiducia. melior profilit hortando vulgò.
VII. 249. tanta mortis. iv. 538. cur-
fus noftri vana fiducia. 111. 358. fati.
VII. 75. regni. v111. 524. fiducia rerum
nulla manet. VIII. 504. veneǹi tota.
VIII. 388.
Fidus. Fida comes. v. 804. Fidiffime rê-
gum. VIII. 212,
Figo tela terrae. vII. 486. fixerunt terram
nullo robore. 111. 457. ofcula dextrae.
11. 114. fixit Deus cauffas in aeternum.
11. 9. Fixus pependit torrens. v1. 473. Fi-
xa Lemano tentoria. 1. 396. polis aftra.
v. 563.
Figulus. (P. Nigidius) Aſtrologiae peritif-
fimus. 1. 639.
Figura. nulla manente. VIII. 710. primam
figuram mundo cum daret Natura. IX.
304. figurae non vulgatae. 111. 415. fi-
guras varias effingunt. v. 713. figuris ru-
dibus manfuram vocem fignare, 111. 221.
Filum. Fili torti vertigine magica, &c. vI.
460. fila repetita tracturae forores. VI.703.
Fimbria laceravit Craſſos. 11.
Fingis Superos. v. 159. fingit follemnia
campus. v. 392. fi&ta libertas. 1X, 206.
ficta alio vultu Hecate. v1. 737.
Finis. adeft rerum 111. 328. quis quaeritur
armis. v. 273. finem fcelerum ponere. v.
314. finem tenere. 11. 381. finem officio
imponere. vIII. 786. finem non fentura
124.
pote
IN
LUCA NU M.
of
poteftas. v. 45. cum fine bonorum ad-
fluat fumma dies. vIII. 29. v11, 19. Fi-
nes Ar&oi. 1, 482. fines longos agrorum
jungere. 1. 167.
Finire. fene&tam morbis liceat. v. 282.
Finitor. Libycae orae circulus. 18, 496.
Firmat. fixo veftigia pilo. 1v. 41. firma me
certo robore. 11. 244. firmatae robore
partes. 1, 280.
Firmum robur, 1. 142. firma mens. v. 798.
firmior aetas. 11. 631.
Flagellum. fanguineum quatiens Bellona.
v11. 568. flagellis faevis agitis animam.
VI. 731.
Flagellant, hunc infera monſtra. vIL. 783.
Flagitat. quem diem virtus. vII. 342.
Flagraffet. aether. 1. 657. flagrans in omnia
bella. 111. 390. flagrantes animi. vII.
559, horae, 1. 16.
Flamen, attollens apicem. 1. 599.
Flamma. fureret in cavernis Siculis. x. 47.
obliqua fulminis. 1. 154. refidit. 18. 75.
urente medullas flamma. v. 811. Flam-
mae aetheriae. 1X. 494. flammarum tra-
Aus corufci..11. 271. flammas accepit ab
Euro. IV. 61. eripit altris. 11.721. fune-
reas aris imponere. vi. 525. juftas pro-
fpiciat fibi fenectus. 15. 235. invalidas
flammas excitat admoto fomite.VL11. 776.
in vifcera mergit Phoebus. v. 175. Flam-
mis pepercit. 11. 129. flammis fonat Peu-
cedanon. 18. 919. flammis coeli acior. v.
405. flammis bis pofitis Phoebe. &c. 1x.
940. illicitis arfere fenes. v.I. 454.
Flammifera. nox. 1. 48. flammiferi currus.
1. 48.
Flammiger. Titan. 1. 415.
Flammea. lutea velarunt vultus. 11. 361.
Flatus. pelagufque negabunt. v. 559. flatus
flata tempora. X. 242. flatus horrifoni.
11. 455. flatibus madidis Euri. 1. 219.
Flamina Boreae v. 217.
•
Flavi. Rutheni. 1. 402. Britanni. 111. 78.
Flava Ceres. IV. 412.
Flecto. vela. vr. 41. iter. VIII. 471. fle-
gere virum voces. 11, 350. ne flecte ma-
num. v. 588. flectere frenos in gyrum. 1.
425. fle&enti clavo cedere. 111, 556. Ale-
xo temone. 1v. 523. flexo cornu obliquat
carbaſa, v. 427.
Flexus. in flexum agit. IX. 456. flexa ambage
iny olvens omina. 1. 637
t
Fleo. flevit turba, v. 689. fleffet clades Li-
bye. vi. 307. flevere annum agricolae,
111.454.
Flebilis. Africa damnis. vII. 691.
Fletus. fletu rorantia. v11.163, fletus inanes
fundere. IV. 183.
Florente. Nardo. x. 164.
Florigeri, laboris ftudium. IX. 290.
Flos. genae. vi. 562.
Fluit. Aeas mari. vi. 363. fanguis multo
vulnere. iv. 216. amor in praecordia. v1.
452. fluunt fidera. VIII. 172. incendia
toto mundo. 1. 651. fluunt tabe. 11. 166.
fluxerunt tibi profpera longae vitae fata.
VIII. 625. fuentes nuda crate clypei. 1.
241. veftes, v1.536. fluxurus in terras fan-
guis. vi. 61.
*
Fluida. peſtis. v1. 89.
Fluitare, laxas catenas. IV. 452.
Fluctus..accipit imbrem in nubibus, v. 629.
flu&tu fecundo lapfa claffis. v. 459. terras
mergente. v. 75. ductu furoris compages
humana labat. v. 118. flu&us decimus le-
vat. v. 672. flu&us recti. v. 417. alti. 1x.
3:30. rapti ad nubila 1v. 81. in fluctus de-
filit. 1. far. fluctibus refugis aufert fe O-
ceanus. 1. 411. in fluctibus omnis unda
eſt. v. 644.
Fluctuat. unda. 11. 702.
lumen. fe agit. iv. 588. fluminis fracti un-
das. 1. 223. fluminis ripae. 11. 484. Alu-
mina fpargit in divortia. 11. 404. obliquant
fontes. IV. 117.
Fluminea. arena. 1. 680. Flumineas biblos
contexere. 111. 223.
Fluvius. fatis eft populis fluviufque, Ceref-
que. IV. 381. fluvium fuperare lacertis.
IV. 150. fluvios videor ſpectare cruoris.
VII. 292.
Fluxa. velamenta. VI11. 367. fluxos amictus
adſtrinxit_balteus. 11. 362.
Focus. gramineus. iv. 199. Foci calentes.
11. 28. Foci Veftales. 1. 199.
Fodit. quidquid auri Iber. VII. 755. arva
rafis, ligonibus, gladiis. Iv. 295.. vifce
ra ferro. iv. 5LI.
'
Foeda..contingi. 11. 348. Foeda fitu. vi.
516.
Foedus. ad foedus pacemque venis. VIII.
435.i&um, percuffum fanguine. 18. 1020.
x. 372. foedere regni rupto. 1. 4. facro
foedere devoti muri. VIII. 112. foedera
1
prifca
INDEX RERUM ET VERBORUM
priſca manent. VIII. 218. adftrica per
Magos. ibid. 220. foedera rerum vertit.
II. 2. foedera mundi turbabit. 1. 80. fe-
ralia. 1. 86. foedera taedae. VIII. 399.
mixti generis. IX. 1048. tori illibata. II.
342. tori tentata. II. 378. foederibus
tentare. Iv. 508. faederibus vincere. Iv.
532.
Foenus. avidum. 1. 181.
Foeta, nubes effudit centauros. VI. 387.
Foeta alite. VI. 676, foeta tigride ocior.
v. 405.
Foetu. finiftro quidquid genuit natura. vI.
670.
Fomite, admoto. VIII. 776.
Fons. rapidus. III. 235. fonte modico ca-
dit Rubicon. 1. 213. fontes largi, Iv. 166.
in aequora cafuri. 11 419. diverfi. 111.
257. fontibus inmixto veneno. Iv. 320.
non ullis folvitur terra. IX. 421. fontes
vaſtos obliquant flumina. Iv. 117.
Foramina. quaecumque novit humor. IX.
SII.
Fores. templi irrumpere. v. 127. impactae
pectore vatis ceffere. v. 209. pulfatas II.
327. reclufas teftatur ftridore. III. 154.
foribus inimineat fonipes. I. 295
Fori. ad foros fummos repleta ratis. III.
630.
Formae, facrae decus venerabile. vIII. 664*
blandae potentia. vI. 460. formae fuae
confifa. x. 82. formam nocentem fucata.
X. 137. pallenti tabida forma Hecate. vI.
737.
Formorfa, foror fi fuerit. x. 366.
Formidine. trepida quatitur fomnus. VIII.
44. tota belli fubiti cingitur. x. 3. pa-
vidos formidine cervos claudit. IV. 437.
Fornacibus, immenfis. vI. 405.
Fors. incerta vagatur. II. 12.
Forfan. II. 175.
Forfitan. I. 503.
Fortaffe. vIII. 871.
Forte. VII. 235.
Fortis. virtute coacta. Iv. 798. dextera.
IV. 345. fortes lacerti. I. 364. animae. 1.
447. Fortior aetas. x. 134. arcus. vIII.
295. Fortiffimus ille eft, qui &c. vII.
105.
Fortiter, nil auſa ſeditio. v. 322. Fortius. v.
413.
Fortuna, Romana. VIII. 686. Praenestina.
II. 193. Theffaliae. IX. 1084. Caefar is
haefit. VII. 546. Ducum pendet. II. 4 I.
laceffit Romam. 1. 256. loci fecundi im-
patiens. II. 124. labat fucceffibus an ceps.
IV. 390. belli non eadem conftitit. Iv.
402. ferat naufragium. vIII. 313. mi-
fcens adverfa fecundis. v. 2. agat mecum
rebus fecundis. I. 309. fola comes pla-
cet. v. 10. fidem dubiam ferebat. II.
461. tibi major fuit. IV. 255. redit. II.
94. belli quem paret finem. vI. 593. de
quo tunc male meretur, cum poſt vota
venit. v. 183. multos fervat nocen-
tes. III. 448. Ducis pugnavit, x. 3. leti
propinqui tradiderat fatis juvenem. Iv.
737. rerum mearum miles. vII. 250. mi-
nor dat fomno vires in pectora. v. 506.
viri parvo contenta pavore plena redit.
IV. II. calet. VII. 734. dabit portum.
VIII. 192. deftituit laffata. II. 728. tot
Regum fimul Magnique coacta exſpectat.
VII. 743. domini numquam corrupta. IX.
202. tibi pepercit. III. 96. tuetur vicem
muri. x. 485 nulla fufficit praecipiti viro.
III. 1. invidiam fuam gentibus com-
modat. I. 84. minor mifero. vII. 686.
plus poteft. VI. 615. dedit exequias. III.
292. viae. IX. 551. perdat minas oppofita
virtute. 11. 569. laborat & invenit cauf-
fas armis. 1. 265. teque nihil Fortuna pu-
det. II. 568. perit. vIII. 85. mutatato-
ris. III. 21. amolitur onus humeris, v.
355. Fortunae pudor Ptolemaee. v. 19.
fub ictu ftare. v. 729. depofitum. 11. ~1.
vulnere primo. VIII. 72. labor. v. 697.
libera mors eft. vII. 81d. priori credere.
1. 135. Fortunam exercere per pericula.
V. 302. fequi. 1. 226. provocat omni
hora. 18. 883. tentare mari. III. 510.
Fortuna Caefaris cun&ta tenentur. IX.
244.
Forum. IV. 799. foro timenti mixta ca-
ftra. 1. 320. fora trifti juftitio claufa.
v. 32.
Foffa. praerupta cingere. Iv. 264. fubita
circumdedit agmina. Iv. 30. foffas pan-
dit. vI. 39.
Foffore. vincto coluntur fegetes. VII. 402.
Fovet. pectus amplexu. v. 735. arma votis.
VIII. I. pectora complexu foverunt,
IV. 246.
Fragor. mundi. 1. 152. armorum. 1. $69.
trago
IN
LUCA NU M.
1
x
&
fragorem nemorum pavet. vIII. f.
Frango. amnem nando. vIII. 374. guttu-
ra, fauces laqueo. II. 154. fregit Phoe-
bus radios aquis. III. ƒ22. aurum mo-
neta. VI. 405, fregere folum coloni.
VI. 384. fregere mentem ruinae. VIII.
331. Aegaco Jonium franget mare. 1. 103.
frangentes vado aequora Pifae. II. 401.
fracturum pelagus Borean. v. 705. fracti
fluminis undae faciles. 1. 222. majeftas
malis non fracta. Iv. 341.
Fragilis. malus, v. 595. fragili tefta circum-
data moenia. vI. 49. fragiles animas con-
cutiunt pulfus Deorum. v. 120.
Fragmine. molis. III. 493.
Fragmenta. III. 686. lacerae carinae, vIII.
755. feralis tori. vI. 536.
Frater. fratri contraria Phoebe, 1. 76. fra-
trem amiffum lugentibus offert. 111. 608.
fratres gemini, fecundae gloria matris.
v. 603. fratres diverfi. 111. 527. fratrës,
Julia, tibi dedit de obfcoena matre. x.
78. fratribus Thebanis dirum omen, Iv.
551.
Fraternus. amor. 111. 285. fraterno fan-
guine maduerunt muri. I. 95. fraterna
cufpide adjuvit fulmen Jupiter. v. 621.
Fraus, caffa. v. 130. fraudibus eventum de-
derat Fortuna. Iv. 730.
Fraudemus, bellum nullo fanguine. 11. 305.
Fremit, fecum incerta vulgus. I. 353.
Frenum. movere. 111. 269. freuorum ha-
benas aptat. VII. 143. frenos vexantia
ora. Iv. 751. laxat furentibns. VII. 124.
frenos momordit fonipes. vI. 398. frenis
converfis. vII. 531. frenis legum refolu-
ta ira. II. 145.
Frequentant, cultu populi lucum. III. 422.
Fretum. excutiet tellus. I. 77. abfcondit
claffes. 111. 47. non patitur conferre fre-
tum. I. 103. freto aperto. II. 661.
Fretus. hofpitii Superis. IX. 131.
Frigus, fterile. IV. 108. nocturno frigore ge-
lidae peftes. 1x. 844. glaciali frigore ad-
ftringit pontum. 1. 18.
Frigidus. torpor. Iv. 289. enfis. v. 245. fri-
gida Saturni ftella. 1. 652.
Fronde. carentes arbores. III. 443. fron-
dibus fpoliatis pauper hortus. Ix. 358.
frondibus efficit umbram. I. 140.
Frondeat. arbore multa. x. 305. frondentem
campum. vI. 83.
Frons. rigida. II. 375. adverfa. vII. 321:
nec ulla erit fenatus. IX. 207. ipſa leti
caret invidia. IX. 740. prima ne fibi laba-
ret. VII. 521. a fronte refugi capilli. x,
131. recta venit acies. x. 438.
Frugibus, primis. Iv. 426.
Frugifer. Garganus. v. 378. frugifero agro;
I. 136.
Fructus extremus amoris longi perit. v;
794.
Fruftra, conatus. Iv. 466.
Fruftratum. pondere telum cadit. 111. 576.
Fucata, formam nocentem. x. 137.
Fucus Tyrius. x. 113.
Fuga. eft ignavum fcelus. IX. 283. fuga
trepidans. III. 159. fugae furtiva tempo-
ra. II. 608. libertate fugae. VIII. 371.
fugae furta. Iv. 416. tuta quaerentes. vI.
150. fugam ratium tenuere. III. 706. in-
tendere ad moenia. IV. 262. incerta fugae
veftigia turbat. vIII. 4. fugam moderan-
tur Olympi. x. 199. tentare fugam. III.
556. fuga praecipiti tenuere navalia. III,
756. fuga tacita fefellit caftra. v. 679.
rapuere nimbos. IV. 70. fuga raptum bel-
lum convertere. IV. 163. repleta buſta.
II. 152.
Fugax. bellum. vIII. 380. Fugaces ad bel-
lum. 11. 558.
Fugit, ab Emathia procella. VIII. 203. Dur.
II. 471. per litora puppe parva. vIII.
258. cladem. VII. 821. te bellum civile.
v. 316. Creta. IX. 38. Europa Libyen.
IX. 415. pectore verum v. 223. qua fil-
vae. II. 468. rupta cutis. IX. 768. ferpens
per caput. 11. 824. in mortem anima, IX.
104. non te fugiunt, me cuncta fequun-
tur. II. 575. fugiens occurrit hoftibus.
VI. 298 fugiens rofa. x. 165. Phoebe.
IX. 941. fugiente anima galeam ferire. v.
279. fugiente per ortus fole. 1. 538. Fu-
gitur in bellum. I. 499. paupertas fugitur.'
1. 166. fugiunt attra folem. 1. 233.
Fugavi. Deos a cauffa meliore. VIII. 94.
fugaffes tela procul Theffalia. VIII. 602.
fugata lux. VI. 713. virtus. II. 242, fu-
gata nocte extulit diem jubar. v. 455.
Fulcire, ruinam. vIII. 528. fultus ftaret
fuper titubantia. v. 251. fultus aggere ce-
fpitis ftetit. v. 316. fulta non ullo robore
domus. v. 516.
Fulget, latus Orionis. 1. 665. notae fulfere
Gg gg g
aqué
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
aquilac. I. 244. fullerunt confule fedes.
11. 106. fulgentia poma. 1x. 367.
Fulgore. aurato nitidi dracones. 1x. 728. '
Fulgure. ingefto. VII. 157. fulgura crebra
micuerunt fallaci fereno. 1. 530. currunt
clara. v. 631. moriuntur nimbis. Iv. 78.
fulgura nocturna captat. VI. 520.
Fulmen. expreffum ventis per nubila. 1. 151.
tacitum fine nubibus. 1. 133. rumpit diem.
1. 153. furit in fua templa. ibid. 155. laf
fatum in fecula. v. 621. inclufum cefpite
venerantur. VIII. 864. fulminis motus
edoctus. 1. 587. fulminis ignes difperfos
colligit. 1. 607. fulmina fregerunt nubes.
VII. 154. vibrans Jupiter. 1x. 513. fui-
minibus fuccenditur aër. II. 269.
Fulmineum. enfem excepit faucibus. vI.
239.
Fulvo germine graves rami. 1x. 361. fulvo
aere nitens clypeus. 1x. 669.
Fumant, fudoribus armi. Iv, 754. fumantes
juvenam cineres. vI. 533.
Fumifer. Aponus. VII. 193.
Fumus. ferens Pompejum vanefcit. 1x. 77.
fumi fpatiofa volumina. 111. 505. fu-
mo ferpentibus gravis Abrotonus. IX.
921.
Fundae. Balearis verbere. 1. 229.
Fundata. vetufta manu Ilerda. iv. 12.
Fundo, mare torfit Charybdis. 1. 548.
Fundit. Suevos Albis. 1. 51. argentum
flammis. v 1. 404. terris cruorem. v. 267.
imbres Aquarius. 1. 654. fuderunt carmi-
na Bardi. 1. 449. angues fibila. IX. 630.
fufo cuftode. 18. 664. fuſo crine jacet
Cornelia. vi. 740. fufo fanguine pla-
cafſet umbras. vi. 310. fufo Oceano. iv.
134.
Funerea. lana. 11. 367. funereae menfae.
VI. 557, flammae. vi. 62ƒ.
Funeftus. ignis. 11. 178. funefta dies. vII.
427. funefto Marte. vII. 335. funefta
dona. 1x. 1965. funeftis facris. VII. 167.
Fungitur. Euphrates vice undae Phariae.
III. 260.
heres. vi. 595. plebeji arcam vilem da
Magno. VIII. 736. funeris pompa. vi.
531. funere primo attonitae domus. 11.
21. funere Magni dignae exfequiae. 111.
291. funera dira pudoris. 1v. 232. Cadmi
verfi teftantes Encheliae. 111. 289.
Furcae, Caudinae. 11. 138.
Furias. belli expulerat entis claufus. v. 246.
Furialis. Julia. 111. 11. cultus. v1. 654. år-
ma furialja. I, 199.
Furit. Pontus tollente Coro. v. 599. in fua
templa fulmen. 1. 155. furebas vultu dex-
traque in abfentem. v. 319. furens in' ar-
ma. 11. 439. furens Aquilo. v. 419. fu-
renti vento trade finum. v. 578. jufta pie-
tate furens. IX. 147. furens populus. 1.
68. furens inani ambitione luxus. x. 157.
furentibus ira frenos laxat. VII. 124. gla-
dios tenuit. VI. 300.
Funis, funem addu&um fenferat ancora.
111, 700, fune ligato litoribus. VIII. 61.
fune tepidae favillae fublato. v. 524-
Funus. miferandum. 1. 104. cognatum. vI.
564. inhumatum. vII. 820. longum pro-
ducere. 11. 298. funus erat, fpargere ci-
ves ultra tentoria. VI. 102. funeris tanti
Furor. Eous incubuit in oras Latias. III.
94. invenit arma. 111. 671. vanus, 11. 83.
vi. 434. furoris ipfe impetus trahit. II.
109. ftimulo fluctuque furoris compages
humana labat. v. 118. ab humani furoris
labe fe numen vindicat. v. 193. pretium.
1. 96. furori ventorum non longa dabi-
tur mora, v. 186. furorem dant Deae in
monftra. X. 337. ponunt tigres. 1. 327.
furore facro inftincta mens. v. 150. furo-
res medios tentare. v. 304.
Furto. pavido. 11. 168. furto raptum,iter,
VI. 121. furta novae fugae exquifita, IV.
416.
Furtim rapit agmina. IV. 727. parare tumu-
lum. vilt. 713.
Furtivus. ignis. IX. 142. furtiva fuga, 11.
13.
688.
Fufcante. malas lanugine. x. 135.
Fuſcator, coeli Corus. Iv. 66.
G
abios. VII. 392.
G.
Gabino, ritu fuccin&a. 1. 596.
Gades, folas admittere Oceanum negat. IIT.
279. Gadibus vicinus Atlas. Iv. Ŏ72. Ga-
dibus Tyriis. VII. 187. Tyriis cum Ga
dibus Indi. x. 457. primis. 18. 414.
Gaetulus. paratus inculto equo. iv. 678.
Galatae. VIF. $40.
Galbana peregrina fudant. 11.916.
Galeae, convexus orbis. IX. 5o5. galeam
ferire
4
***
IN
LUCANUM.
ferine anima fugiente. v.279. galeae texere
pudorem. A. 706. galeis criftas excuffit.
VII, 158.
Galli, crinem rotantes ulularunt triftia. 1.
567. truces. vAL. ZZI.
Gallia. 1..283. rebellis. 11. 568. nobilis.
III. 78. tibi eripuit partem noftri. v. 264.
fecit me teftem tot bellis. vII. 286.
Galli. truces. v11. 231. Gallorum fpoliis
captus Curio. IV. 820. Gallorum facibus
perufta fede Tarpeja. v. 28. Gallis vici-
nis condita moenia. 1. 148.
Gallica. rabies. 11. 535. damna. 11. 475. ru-
ra. IL. 429.
Ganges. 1. 252. tumido gurgite. 11. 496.
rapidus. v111. 227. Gangem mifcuit fan-
guine Indorum. x. 33. folus in orbe oftia
nafcenti Phoebo contraria folvit. 111.230.
Gangetica, tellus. 1v. 64.
Ganymedes. famulus. x. 520. Ganymedis
aufpiciis rurfus eunt in arma. x. 53F.
Garamas. perutus. 1v. 679. Garamantes
nudi. IV. 334. inculti. 18. 412.
Garamantides, undaes. IX. 369.
Garganus. Apulus Calabro Auftro obno-
xius. v. 380. 1x. 184.
Gaudet. non ferre. 1. 403. populis effe ti-
mori tam magno. 111. 82. patientia duris.
IX. 403. gaudere plaufu theatri. 1. 133.
gaudens Fortunam exercere per pericula.
v.. 302. gaudente polo. 1. 47.
Gaudia. admifit vultu duro. 11. 373. quan-
ta melioris terrae dedit miferis. 1x. 945.
Gaurus. fi decidat. II. 667.
Gaza. Syriae oppidum. 111,216.
Gaza, triumphis praelata egeritur. 11. 166.
Gazas Eoas premunt tentoria. VII. 742.
Gebennas. rupe pendentes. 1. 435.
Geloni, volucres. 111. 283.
Gelu, pigrum. 1V. 50. gelu fracto. rv. 84.
gelu ftricta pectora. rv. 653.
Gelaffent. vultus Perfeos. Ix. 68r. gelatos
orbes. VI. 541.
Gelidus. Boreas. v. 601. Olympus. v. 5. fu-
dor. IV. 623. gelidi a gurgite artus 1v.
153. 1. 246. gelidae Alpes. 1. 183. noctis
umbrae. 1. 261. undae. 11. $85. gelidae
nocturno frigore peftes, 1x 844.
Geminus, axis. VII. 422. geminum mare.
J. 100, gemino colle Parnafus petit ae-
thera, v. 7. gemini Martis incurfu, vr.
269. gemini-fratres. FIF. 603. geminae a-
cies. 11. 309:¹geminis luftris. 1. 283. ge-
minis ordinibus. tv. 422. Geminis par Chi-
ron. 18. $36.
Geminare, clamorem cavernis. vII. 481. ge-
minato verbere. 18. 173.
Gemmae. Eoae. 1x. 516. capaces excepere
merum. x. 160. gemmis adftrinxit ami
Aus. 11.362.
Gemit. Pontus. v. 218. agger ad i&us. VI.
137. gemunt rupes Oetaeae. vII. 483.
Gemitus, inftar vocis immenfae. vii, 172,
latens. t. 257. luporum. vi. 688. gemitu
permixta loqui. 1. 190. gemitu rumpente
querelas. viii. 87. gemitus expreffit pe-
&ore. 18. 1039. agit Pindus. vII. 482.
gemitus ingerere v. 680. non ultra gemi
tus tacitos. VIII. 64.
Genabos. I. 440.
Genae. florem. VI. 562. genas madentes
fciffa. 11. 36.
Gener. pius. vI. 305. generi veftigia premit
Caefar. 11. 652. generos foceris junxere
Sabinae. 1. 118.
Generofi. fanguinis juvenis. 111. 723. gene-
rofo vertice. 1. 605.
Gens. Julea. 1. 197. Nilo nafcenti confcia
1. 20. quaecumque virorum eſt. vIII.
385. quo quaeque perit. 1. 167. gentis
dirae carmina. vI. 444. 507. a gente ve-
tuſta profugi. iv. 9. gentes Arabum bea-
tae. IX. 18. ignotae. 111. 194. Hefperiae.
11. 318. x. 387. gentes tot habere fui ju-
ris vellet, VII. 54.
Genufus. volucer. v. 462.
Genitor. Pompejus. VI. 814. infelix. 111.
727.
Genus, humanum. 1. 60. 11. 378. v. 343.
VII. 72. &c. cladis. 1. 649. generis mixti
foedera. IX. 1049.
Germane. 18. 123. Germana, 1x. 1068.
Germanum. Scythicumque bonum libertas,
VII. 435.
Germine. fulvo graves rami. Ix. 361.
Gero, gerit bella, 1. 12. 285. 111. 356. VIT.
307. 549. 1x. 256. &c. obfeflus opus ex-
pugnantis. x. 490. omnia vici, fed Du-
cis. 1 v. 341. proelia eventu facili. 1. 285.
collo.comifque divitias Cleopatra, 1 x. 140.
julfa. 11, 649. Deum mente. ix. 567 ge-
ritur res maxima, vII, 195 -
Geftare. carinas Apfo cauffa palus. v. 464.
cultus geftare decori. 1. 164. geftare ca-
Ggggg 2
put
INDEX द
VERBORUM ET LOCUTIONUM
CUTION
*
put dextra vendicat. vIII. 675. majores
animos geftaut pectora faucia. Iv. 285.
geftans Ducum facrata dona quercus. I.
137.
Getes. inde premat. 11. 54. Dacis admix-
tus. 111. 95. Getas motura clade. 11.
296.
Geticis. nervis intendite arcus. VIII. 221.
Gigantes. vin&ti terga. vI. 665. terrigenae
tentarent aftra. III. 316. ftantes Phle-
graeo ferpente. 11. 656. Gigantum fae-
vorum bella. 1. 36. Gigantas rabidos tol-
lente Phlegra. VII. 145.
Gigno. quidquid finiftro fetu genuit Natu-
ra. vI. 670. genitum nocere animal. VI.
485. non fibi fed toti mundo. 11. 383.
Glacies. foluta praecipitat fluvium. x. 204.
glacie temperat ignes. Iv. 109.
Glaciali. frigore. 1. 18.
Gladius. ftat frigidus. VII. 502. jufti diffua-
for adhaeret dextrac. Iv. 248. gladium
exegit per omnes gentes. x. 31. condere
pectore. 1. 376. gladii minantes trifte. 1.
320. furentes. vI. 300. adactis gladiis de-
betur vulnus. Iv. 561. coactis egeant bel-
la. III. 323. habuere fidem. VII. 139.
gladiis folutis capulos perfudit, fulmen.
VII.159. gladios exfolvite culpa. v11.262.
fuper gladios ire. v11. 748.
Glandes. liquefactae calido pondere. vII.
513.
Glarea. turbatur impulfa levi vena. Iv. 302.
Glebae. ubere. 111. 68. glebarum nullo cri-
mine. IX. 424. glebis nimium exilis. III.
204.
Globus den fatur. IV. 780. globos denfos
involvere. IV. 74.
Glomerantur. in orbes. v. 715. glomerata
pubes. VII. 530. glomerato pulvere. v1.
196.
VI. 746. Gorgones forores, á, 647.
Gorgoneos. crines diffudit in Aegida Pallav,
Gloria, leti inferior. Iv. 480. major tibi
fum. VIII. 78. quanta eft genti, injeciffe
manum fatis. III. 241. belli, Iv. 716.
magna. VIII. 22. leti mei eſt pelago do-
nata. v. 657. nec crimen erit, nec gloria
bellum. VII. 112.
VII. 149.
Gortyna. nec pejor Eois fagittis. 111. 186.'
Gortynis arundo. v1. 214.
Gracchos. aufos ingentia. v1. 796. Gracchis
jactatis minax Curia. 1. 267.
Gracilis. Ifthmos. 1. 101. gracili cornu lu
cida furrexit luna. v. 546.
Gradivus. Mars. 1. 660.,
Gradus. praeceps. I. 496. gradum addunt
equi. Iv. 760. quanto gradu cucurric
mors. II. 100. grados in pulvere po
nam. IX. 395. gradibus eburnis. 11. 356.
Greffus. greffum coercens. I. 193. greffn
follicito. v. 508. inſtabili metitur litora. v.
Gnarus. cauffas trahi. 111. 55.
Gnidon. inde fugit. vIII. 247.
Gnofos. civitas Cretae fagittariis infignis.
III. 185.
Gorgon. caefa caput. Ix. 679. Gorgonis
regna. 11. 668. Gorgona cernit apertam,
556. greffus rapit. 111. 116,
Graecia. proxima dat vires bello. III. 171.
Graeca. levitate. 111. 302..
Grajorum. arva. II. 647.
Graja. urbs. 111. 388. juventus. III. 302.
Grajum aequor. VIII. 272. ferrum. III.
464. Graja moenia. v. 419.
Gramine. Hyblaeo. IX. 291. gramina ſub-
mittere campis depaftis. Ix. 182.
Graminei. foci. Iv. 199.
Grandaevi. fenes. III. 18.
Grandine. innocua percufla teca. III. 482.
Graffatus. in undis. VI. 421.
Gratis, vincitur. IV. 275.
Grata Deis Erebi. vI. 513. grato ictu. Iv.
547. obfcula grata petit. v. 736. gratius
folum. VIII. 131.
Gravis. fumo Abrotonus. Ix. 921. ictus.
III. 611. fames obfeffis ventura. v.
449.
grave murmur. 1. 209. graves lapfus. I.
71. irae. II. 521. graves fulvo germine
rami. IX. 36I.
Gravantur. dominos. VII. 284. Gravati in-
jufta regnorum. v. 258. gravata ſomno,
v. 808. gravatus nimbis aër deprimitur.
v. 629.
Gravido. cornu pluvialis Cynthia. 1. 218.
gravidum curis pectus. v. 736.
Gregibus. dumeta carerent. VII. 863.
Grues. bruma pellente relinquunt Strymo
na. v. 711. Nilo mutant Threicias hie-
mes. VII. 837. primo volatu varias effin-
gunt figuras. v. 713.
穿越
​Gurges. tumidus. 11. 496. gurgite rapido
fervet Pontus, v. 234. gurgite fepteno ma-
re fubmovet amnis. VIII. 445. ingenti
t
divi-
ÍN
LUCA NU M.
1
*
dividit mundum Euphrates. VIII. 290.
longo laffat ſe amnis, v. 466, ſuperato. 1.
222. gurgitis parvi Aeas. vI. 361.
Guftu. noffe venenum, IX. 940.
Guftato, fanguine admonitac tument fauces.
IV. 241,
Gutta. veneni. IX. 705.
Guttura. eliſa fregit laqueo. II. 154.
Gyareus. adfixus rati. III. 600.
Gymnafiis. Grajis delecta juventus. VII.
271.
Gyrus. imperfectus. Iv. 79. in gyrum fle-
&tere frenos. I. 425. gyro longo cur-
fum frangere. III. 554. gyros abrumpit
fonipes. VI. 87. gyros acies conftrinxit.
IV. 781.
H
H.
abena, parva amentavit Libys jaculum.
VI. 221. Balearis tortor habenae. 111.
710. totas habenas accepit fonipes. II.
500. habenas frenorum aptať. VII. 143.
Habet. enfis vires. VIII. 385. adtectus &
enfes fuos fub jure Pothini. x. 96. jugu.
lum tantae mercedis. VIII. IC. animos
paterni juris memores. IX. 96. Theffa-
liam nox omnis habet. vIII. 45. aditum
famae. VIII. 74. famulos nullo difcri-
mine. Iv. 218. tot gentes fui juris. vII.
55. Aufoniam. v. 407. coelum Mars fo-
lus. 1. 663. habent cafum mortalia. II.
13. crimen. VIII. 118. faecula magnum
difcrimen venturi. IV. 192. obftri&os ha-
buere Deos. VI. 494. certum Deum ha-
bent carmina imperiofa. vI. 497. habent
virus morfu ferpentes. 1x. 615. habere
jus in &c. I. 407. VII. 265. nomen a
Confule habentes anni. VII. 441. pacis
vultum habentia agmina. III. 72. habi-
tura nullos triumphos bella. 1. 12.
Habiles. laceffere pugnam pinus &c. III.
553.
·
Habitat. gens Gebennas. I. 435. habitare
caecas cavernas dignatur numen. v. 87.
habitante Vejos Camillo. v. 28. habitata
Pompejanis manibus aula. x. 73.
Habitator. rarus errat in urbibus. T. 27.
Habitum, oris mutaverat. IX. 1034.
Hadria, totas vires movit. II. 625. vagus.
v. 614.
Hadriacae. undae. 11. 405. 615. Hadriaci
maris undae. Iv. 404.
Haemus. Thracius. III. 197. Haemi fub
rupe Philippos. I, 680. Haemo nives
fparferat bruma. v. 3. Haemus devexus.
VI. 576. abruptis convallibus mergi vi-
fus. VII. 174. excepit clamorem vallibus
refonis. VII. 480. Haemi Theffalici fub
rupe. X. 449.
Haemonius, arcus. VI. 394. Haemonia tel-
lus. vII. 858. terra. vI. 442. Jolcos.
III. 192. filva. VIII. 2. Haemonium
bellum. vII. 825. Haemoniae artes. VI.
486. 765. cantu Haemonio. vI. 694.
Haemonidum. carmen. vI. 480. decus. vI.
590.
Haemorrhois. ingens explicat orbes. IX.
709. afpera. Is. 806.
Haeret. lancea. I. 211. dies dilata nocte
longa. vI. 462. abducta cavernis. v. 163.
haefit fortuna Caefaris. VII. 547. limine.
1. 508. terrae. 11. 182. haeremus cun&ti
Superis. Ix. 173. haefere undae paludibus.
V. 435. haeret fatis fcelus. vII. 35. hae-
reat vulnus. VIII. 417. acies fupina in
monte adverfo. Iv. 39. haerens radicibus
quercus. I. 138. fune exefis rupibus hae-
rens carina. v. 14. non haerente marito
nudum latus. v. 808. Haerentia longa
ferie agmina I. 488. Haefuri ad moenia
Martis. III. 453.
Haeres. tanti funeris. vI. 595.
Halys. Croefo fatalis. 111. 172.
Hammon, corniger. III. 292. confinis Syr-
tibus. IV. 673. Syrticus. x. 38. Jupiter
unus Indis. Ix. 18. Hammona non ex-
ploratum relinquens. Ix. 589.
Hannibal. cruentus. IV. 790. Poenus tranſ
fcenderet Alpes. 1. 305. multus eft in
pectore vano. VIII. 286.
Harpen. Cyllenida fuftulit. 1x. 662. 676.
Haftae, converfae verbere. VII. 577. haftam
hoſtilem torferit. III. 679. haftis commi-
nus obliquis & rectis eminus obruitur.
IV. 774.
Haud. unum. III. 466. aliter. v1. 220.
Haurit. ignis pectus. x. 71. undas Titan. 1.
415. amorem. x. 363. fanguinem hauſe-
re dextrae civiles. I. 14.
Hauftus. in obfcaenos cadit. IV. 312.
Hauftor, aquae ultimus. IX. 591.
Hebenus, vide Ebenus.
Hebet. fidus Veneris. 1.657. Pleias. 11.722.
Gg gg g 3
Heca
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
Hecate, alio vultu ficta. vi. 737. Hecates
noftrae pars ultima. v1. 700.
Hectoreos. manes. IX. 977.
Helice. Parrhafis. 11. 237.
Helle. Nepheleias. 1x. 956. Helles delapfae
portitor. iv. 57.
Hellesponti. rapidi fretum. 11. 675.
Heniochi. Lacedaemonii gens afpera moto
freno. 111. 270. feroces Marte. 11. 591.
Hennaea. Proferpina. v1. 740.
Herba, herbae inerti tradidit arva. v. 404. in
fecta herba decolor feges. v11. 851. her-
bae dubiae letumque minantes. vi. 113.
herbis medios annos abrumpere. VI. 610.
Herceas. aras. 18. 979.
Hercules. ejus eft tota Oete. vIII. 800. lu-
&tatur cum Antaeo. IV. 610. & feqq. Leo-
nem Nemeaeum occidit. IV. 612. Hydram
perimit. iv. 635. 1x. 644. coelum tulit.
iv. 639. Offam ab Olympo feparat. vI.
348. a Pholo Centauro hofpitio exceptus.
vi. 391. juffu Euryfthei ex hortis Hefpe-
ridum aurea mala retulit. 18. 366.
Herculea, manus. vI. 348. Oete. 111. 178.
Herculeo fub nomine facratus portus. 1.
405. Herculeae fauces. v111. 1. metae.
111. 278. Herculeos nodos laxavit An-
taeus. iv. 632. Herculeis pharetris fortis
Meliboea. vi. 354-
Hermus. non vilior fecat culta. III. 210.
Heroas. turres, 1x. 955.
Hefiones. fcopulos. 18. 969.
Hefperia. horrida dumis & per multos annos
inarata. 1. 29. Hefperiae arva. 1. 224.
Hefperiae finis Varus. I. 404. Hefperiae
flos. 11. 196. Hefperiam aquis exhaurit.
11. 410. Hefperiam deferit. 433. Hefpe-
riae fines. 441. tradidit. 608. Hefperiae
fe cogentis in artum, latus. 614. Hefpe-
riae parcitur. 734. Hefperiam meffibus
complent. 111. 66. Hefperia jacet. v. 266.
Hefperiam tenere. vI. 322. coelo pela-
goque relinquas. vIII. 189. Hefperiae
imminet. 185. in Hefperiam recurfus
det Fortuna. 768. Hefperiae proceres. x.
450.
•
Hefperius. Baetis. 11. 589. cardo. v. 71.
mundi axis. 111. 359. furor. 11. 293. dux. x.
376. miles. vu1. 826. fanguis. v11. 728.
Hefperia Calpe, 1. 555. Hefperium litus.
111. 48. nomen. 11. 57. VIII. 760, fa--
tum. v. 122. Hefperii portus. v. 804. Du-
ces. v. 703. agri. 1. 382. 11. 534. furores.
A
I. 62. amnes, iv. 14. Hefperiae colu-
mnae. ix. 654. Hefperias gentes. 11. 318.
V. 329. VI, $85. v11. 871. X. 387. IV.
352. fegetes. VII. 403. clades. vII.
871. VIII. 351. res. vit. 283, orae. v.
$74.
Hefperidum. hortus. IX. 357.
x.
Hefus, horrens feris altaribus. 1. 445.
Hetrufca. gens. II. 462. aratra. 1. 153.
Heu. demens. v. 228. pudor. 11. 708.
Hiant. tumentes undae. v. 641. hiantės ter-
rae. III. 10.
Hiatu, muto conticuit Parnaſus. v. 131, hia-
tu Tigrin abforbet tellus. 111. 261, va-
fio. 1. 209.
Hic. alius, ille. 11. 183. hoc animi. x.
68. oneris. 1 v. 398. juris. vIII. 95. hoc
non agunt bella, yt vivamus. IV. 221. baec
propter. 1. 584.
9
Hic. 1. 225. Hic fitus eft Magnus. vIII.
793. Hic
illic. v11. 634. 635.
Hinc. 1. 116. Hinc illinc. 11. 619.
Hac. iter eft bellis. 1. 257.
Hactenus. armorum difcrimina. Iv. 48.
Huc. ufque. 1. 192. huc ades. v111. 103.
huc illuc. 111. 550.
Hibernum. fidus. v. 408. hiberno fereno.
IV. 55. hibernis imbribus egent agri, v111.
829.
Hiems. hiemem fubmoviffe tectis. 11. 385.
hiemes Threicias Nilo mutant grues.vII.
.837. fub Alpibus actae. 1. 302.
Hilares, nefas ſpectare audent. 11. 1107.
Hippomanes. vi. 455.
Hirta toga. 11, 385.
Hifpania. clades Mundae fleffet. VI. 306.
duris bellis tibi abftulit partem noßri. v.
265.
Hifpanas. acies. 111. 454.
Homo. hominem toto pectore fibi cedere
juffit. v. 168. mens hominum fati futuri
coeca. 11. 14. fummos hominum. vII.
205.
Humanum. culmen. vIL, 594. paucis vivit
humanum genus. v. 343. I. 60. 11. 378.
V. 343. VII. 72. humanam feriens-ani-
main fonat. v. 98. humana ad murmura
faciles linguae. 1. 561.
Honefta. mors. 111. 134. VI. 235. hone-
flum numquam crefcat ſucceſſu, 1x. 571,
laetius eft, quoties magno fibi conftat.
IX.
IN LU CA NU M.
LUCA
17. 404. honefti rigidi fervator. 11. 389.
honefti exemplar, 1x. 564. honefti refpe-
Aus. vIII. 490,
Honos. mortis, 11. 217. fummam Dictator
honorem contigit. v. 383. infueto lacta-
tur honore, v111. 536. honores Smyrnaei
vatis durabunt, 18, 984. plenos mortis
honores reddere. VIII. 773. Honores ni-
mium fibi feſtinatos fentit. VIII. 24.
Hora, una gentes trahit. vII. 345. fatalis.
IX. 87. fuprema coegerit fecula. 1.-73.
inftat hora. v. 815. horae flagrantes. 1.16.
horas dividat buccina. 11. 689.
Horrea. Romana, 111. 67.
Horret. mundus contagia. 111. 322. horruit
Alcides Megaeram. 1. 577. horrens feris
altaribus Hefus. 1. 445.
Horrida. dumis Hefperia. 1. 28. horrida cer-
ni. 111. 347.
Horrifica, caeſaries. I. 372.
Horrifoni, flatus. 11. 455.
Horror. percellit membra, I., 193. horror
orbis Iberi miles. v. 343. nullo horrore
comarum excuffae laurus. v. 154. .
Hortari. in proelia. v11, 370.
Hortamine, non magno, vii. 736.
Hortator, fcrutandi. 18. 532.
Hortatu, devertere. vi. 318.
Hortenfi. bufto relicto Marcia. 11. 328.
Hortus. Hefperidum pauper. 1X. 358.
Hofpes. Alcidae magni Pholus. VI. 391.
hofpes curia. v. u. hofpitis adventuˇau-
lam payidam compleverat. vI11. 473-
Hofpita. manus, vili. 748. tellus. III. 43.
Hofpitii. Superis fretus. Ix. 131.
Hoflis. barbarus. iv. 319. hoftem fibi ali-
quem facere. 1. 203. hoftes feros follici-
tat. iv. 665.
Hoftilis. extorum pars. 1. 617. hoftilem
haftam torferit. 111. 679. hoftiles rapinac.
I. 162.
Humentes. nebulae, vi. 469. oculi. IV. 522.
Humidus, aër, IV. 71.
Humor. difceffit ab aftris. IV. 127.
Humeris, primis haerentia fuppara. 11. 363.
Humilis. labor. v1. 602, humilem vadis Sa-
fona. v. 560.
Humus. fubfidit in praeceps. v1.643. humo`
dura percuffus diffiluit. 11. 156.
Humator. Poenus Confulis. vii. 799.
Hyaenae. durae nodus. v1. 672.
Hyblaeo, gramine, IX. 291
Hydafpes. Nyfaeus. VIII. 227. Hydafpen
miſtum aquis non fentit Indus. 111. 236,
Hydram. defectam reparatis anguibus. 1v.
635. vidit Amphitryoniades. 1x 644.
Hydrus. avius. v. 375.
Hydri. protenti crinibus caput defendunt.
1x. 673.
Hyperborea, urfa, v. 23.
Hyrcania. fylvis vaftis. &c. 111. 268.
Hyrcanae. filvae. v111. 343.
J'
I.
acet. mare, 111.524. medio Ponto infu-
la. v111. 118. crine fufo Cornelia, v111.
740. cor. 1. 624. litus dubium. 1. 409.
fpe mortis decepta. vIII. 60. omne cruen-
ti vulneris auxilium, VI11. 333. pars no-
ftri jacet Hefperia. v. 266. enfe noftro.
18. 1020, fine murmure Pontus. 1. 260.
aequora lenta jacent. v. 434. lapfis ingen-
tia muris faxa. I. 26. quo loco jaceat.
IV. 394. fepulcro. vII. 14. Jacuiffe
Noton Aeoli fub carcere faxi. v. 609.
jacentis aquae ftagna. v. 444. Aegypti ja-
centis. II. 416. pariterque jacentes. 11. 92.
jacentes campi. IV. 52.
Jacio. jacit illuin faltus fuper arma in me-
dias catervas. VI. 181.
Jadare, corpus in toto cubili. v. 812. bra-
chia profundo. 11. 651. jactantes talia. v.
700. jactatis lacertis. 11. 662. jactatis
Gracchis minax curia, 1. 267. jactatis re-
mis. v. 421.
Jactatu, pelagi. vr11. 761.
Jactura. capitis. VIII, 7EI.
Jactus. praecipites per inania. 18. 107.
Jaculatus. fe praecipiti pondere. 11. 155. ja
culato ferro. 111. 568.
Jaculum. longo lumine emicuit coelo. r.
532.
•
Jaculum. amentavit habena. vI. 221. jacu-
lum tentante lacerto. vi. 79. jaculis do-
nat fpatium. IV. 764.
Jaculus. Africae ferpens. 1x.823. jaculi vo-
lucres. IX. 720.
Jader. tepidum excurrit in Zephyros. Iv.
་
405.
Jam. iffet. 1. 19. jam querimur. 1. 37. jam
numen mihi. 1. 63. 1x. 158. quo jaceat
jam fcire loco. IV. 394. jam marcent ve-
mac. iv. 316. jam jam 11, 538. jam du
dum.
INDEX RERUM ET. VERBORUM
dum. 11. 524. jam non. III. 228. IX.
800. jam pridem. 11. 474. jam tum. v.
478.
Jani. Belligeri limina compefcat Pax. 1. 62.
Janum ducentem tempora. v. 6.
Janitor, fedis laxae. v1, 601.
Japyga. Pindus excipit. vI. 339-
Jafpide. fulget fupellex. 1. 122.
Iber. durus. VI. 258. quidquid auri fodit.
VII. 755. Iberi extremi orbis. v11. 541.
feri. 11. 549. Iberis alter occurrat. 11. 54.
ad duros Martem convertere Iberos. 11.
629. Iberis domitis. v. 237.
Iberia, commovit cetras. vII. 232.
Iberi. Martis difcrimina. 111. 336. Iberi or-
?
bis horror. v. 343.
Iberus. rapidus. Iv. 335. gelidus. x. 476.
aufert tibi nomen. IV. 23. torrens. vII.
IS.
Icariae. fcopuli. VIII. 244.
Ichneumonis. aftus in rapiendis afpidibus.
IV. 724.
I&tum. fanguine foedus. 1. 371.
laus. gravis manum amputat. III. 611. ad
ictum nullo gemitu confenfit. VIII. 619.
iau grato interficit. IV. 547. i&u lan-
guente. 111. 692. fub ictu Fortunae fta-
re. v. 729. fufpenfo incuffus aries. 111.
490. ictus ingerit. VIII. 645. ad ictus
vaftos difceffit pectus medium. 111. 655.
crebros ictus latere accipit ratis. 111.628.
crebris fonat i&tibus umbo. VI. 192.
Idalis. tellus perfufa Caico. III. 203.
Idalio. litore. VIII. 716.
Idume. arbusto palmarum dives. III. 226.
Jecur. madidum tabe. 1. 616.
Jejuna. plebes. III. 58. jejunus venditor.
IV. 97. jejuna fibris carmina. v1. 708.
Jejunia. undae folvant miferos. Iv. 332.
folvens equo. III. 282.
Ignarum. fortis Deorum genus mortale,
III. 319. ignaros fcelerum. v. 35. igna-
ros, ad quae portenta paremur, fpe tra-
his. v. 284.
Ignavum. eft rediturae parcere vitae. 1. 462.
ignava morte. IV. 165. ignavae manus.
1. 514. ignava ftagna jacentis aquae. v.
443.
Ignis. medicatus. IX. 915. edax carpit me-
dullas. IX. 742. Phrygius. IX. 993. ab
ara Veſtali raptus. I. 550. admotus, non
fubditus accipit Magnum v111.758. quo-
tus în plauftro dirigat Libyam. vrir.
170. magnus perit nullis obſtantibus. III.
364. elatus fpecula. vI. 279. ignem ra-
piens fulmen. 1. $34. igni ſupremo_tra-
didit. vI. 358. funefto intulit. Ix. 178. ab
igne Phoebi furgentis propior. VIII. 228.
Libyco diremta gens. IX. 538. igne fovet
terras. IX. 184. igne faperje&to. x. 215.
igne vago luftrare. 1. jo. ignes nimii.
VIII. 848. II. 375. folis. 1. 231. difperfi
fulminis ignes. I. 606. medii coeli. VI.
337. turicremi. 11. 989. coeunt undis ftri-
dentibus. Ix. 866. ignes ceffant. 1. 658..
ignes fparfos recolligit fulmen. I. 158.
in ignes commotos pavit fcintillam. v.
525. ignes animis flagrantibus addit. vII.
559. ignes hauferit pectus. x. 72. ignibus
permiffas urbes. vII. 413. atris rapturus-
moenia. III. 98. fonantem ripam. v1.662..
terrenis arfit Phoebe. vI. 502.
Ignea. virtus. IX. 7. aftra. 1. 75. peftis in
vultus abit. vI. 97. rubor igneus inficit
ora. v. II4.
Igniferi. orbis. III. 41.
Ignorat Arcton habitator Olympi. v1. 341.
ignorat frondes. 11. 525.
Ignofco. ignovere Deis. II. 93. cui extre-
mum poenarum fit ignofci. 11. 521.
Ignotus. Caefaris armis pavor. vI. 151. ig-
notus cunctis gentibus effe mallet. VIII.
19. orbis. 111. 310. ignota coelo fereno
macies. vI. 516. ignoto confule diffufus
Bacchus. Iv. 380. ignoto te, Nile, redit.
Cambyfes. x. 282. ignotae gentes. III.
194. ignota fidera. 1. 526.
Ilerda. fundata vetufta manu. IV. 13. celfa.
IV. 144.
Ilex. nodofa impellitur. III. 440.
Iliaco. fanguine. 1. 428. Iliacae manus. III.
211. Iliacae domus. x. 61. Iliacos muros
Deis adfcribat fabula. VI. 48.
Ilia, in ilia deſcendit venter. 111. 724. com-
preffis ilibus. IV. 627.
Illabi, lacrimis conjugis. v. 281. amni Ti-
berino Nar illabitur. I. 475.
Illaefa. pars ratium 11. 347.
Illatrat. Manibus. VI. 729.
Ille, tumultus. v. 300. ille fuit vitae modus
II. 131. ille erit, ille nocens. 1. 203. neç
dum eft ille dolor. II. 27. ille tuus Sylla
1. 335. ille creator. x. 266. quis ille, quis
fuit ille dies. II. 99. illa dies. III, 634-
non.
IN LUCA NU M.
non coeli nor illa fuit. v. 627. illa tori
pars. v. 813. Illic. 11. 163. Illinc. 11.
402. Illuc. 111. 500,
llibata, foedera. II. 342.
Illicitos. toros. x. 76.
Illifae, cautibus undae. v1. 691.
Illita. dolis tela. vIII. 382.
Illuftrat, quos fola fides. 111. 342.
Illyris. Epidamnus. II. 624.
Illyricae. rupis. IV. 452. Illyricae undae. Iv.
433.
Imago. pletatis non ulla vos commoveat.
VII. 320. térroris fua quemque premit.
VII. 773. patriae trepidantis vifa Duci.
1. 186. imagine facra antiquus miles. VII.
357. vana fomnos decepit nox. vII. 8.
fraterna Phoeben prohiberet tellus. vI.
503. folis imagine vibrat Pontus. v.
446.
Imbelli. Canopo. x. 64. imbelles animos. v.
322.
Imber. ftetit imbre cruento informis facies.
VI. 225. imbres Deucalioneos fudiffet A-
quarius. 1. 653. imbribus vacat Aratos.
Iv. 70. hibernis egeant agri. vIII. 829.
Imbrifera. nubes. 18. 455.
Imbuti. fcelere enfes. v. 248.
Imitata. Thebanos rogos flamma. 1. 552.
Immaculata. fanguine tellus. II. 736.
Immanis. violentus. VIII. 599. immanior
hofte. 1. 475.
?
Immatura. mors. v. 117.
Immemor, patriae. IV. 212. immemores
pugnac. vII. SIỔ.
Immenfus, aether. I. 56. immenfum mare.
v. 438. aperitur opus. I. 68. in immen-
fum cedit caffus labor. 11. 663. immen-
fae clades. II. 139.
Immergit. manus oculis. VI. 541.
Immeritae Rhodopes nemus. VII. 450.
Immerito. haud immerito cautum. VIII.
824.
Imminet. foribus Eleus fonipes. 1. 295. aër
campis. VII. 516. Hefperiae proles Kar-
thaginis. VIII. 284.
Immitis. Teutates. I. 443.
Immitto. Eurum fluctibus. II. 457. manus
in hoftem. VII. 509. ignein templis. I.
370. immifit Paean Lethen Stygiam in
vifcera vatis. v. 221. ¡mmiſere rates citatas
Cypro. v111.457. immiffo ferro. III. 426.
Immixtum. cladibus. 11. 250. immixto fon-
tibus veneno. IV. 320.
Immobile. corpus. vIII. 610.
Immodicos, dolores caftigat voce. VIII. 71.
immodicos legibus. v1. 796.
Immodice fucata. x. 137.
Immortua, manus diriguit. III. 613.
Immota, duri Catonis fecta. II. 380. im
motos tempore longo tripodas follicitat.
V. 121. immota templi culmina. v. 155.
immotis armis. 1. 172. immotis haefere
paludibus undae. v. 434.
Immunis. corrupti moribus aevi. 11. 257.
immunem praeftabimus artibus Haemo-
niis. VI. 764. immune maris fidus. IX.
542. immunes mixti ferpentibus effent.
IX. 896.
Impar. noffe modum juris. IX. 190. impar
Au&ibus & ventis ratis. vIII. 35. viribus,
II. 607.
Impaftae. volucres. vI. 628.
Impatiens. loci fecundi fortuna. I. 124. con-
fortis poteftas. I. 93. hominum tellus.
VII. 866. Cereris folum. Ix. 857. haerere
virtus. 18. 371. morae. vI. 422. hoc ma、
gis deeffe. VIII. 578.
Impellit. populum, gentes, in arma. 1. 69.
VII. 718. diem Aufter. 1. 235. Agaven
Erinnys. 1. 175. curfum fatorum. v. 41.
lux tenebras ad no&tem. Iv. 447. aſtra.
VII. 453. Argos Iliacafque domos Spar-
- tana. x. 61. impulit Ifter fretum. v. 437.
terga fuorum, vII. 576. caeeos ire. vII.
747. illum Fortuna. vIII. 707. impule-
rint numina noftras acies. v. 757. impel-
lere minas belli. v. 108. quod non queat
ulla machina. VI. 36. impellitur parvis
undis Rubicon. I 213. impelli auris po-
pularibus. I. 133 Impulfum bellum. v.
330. impulfi aetheris fonitus. I. 152. im-
pulfa metu urbs. III. 389. impulfae
tonfis carinae. III. 527. impulfus valli.
VI. 113. Impulfus ventorum. III. 471.
Impendent, cava faxa mari. Iv. 465.
Impendere vota in ventos. v. 491. aëra nim-
bis I. 112. vitam patriae. II. 382. lag
crimas mortibus. vII. 618. impenfa la-
bori aetas II. 569.
Imperfecto. gyro. Iv. 69.
Impero. imperat aditricis palmis laxari vin-
cula. II. 16. imperet urbi. 11. 61. vc-
lut enfibus ipfis imperet. &c. v. 367.
Imperium. comes. v. 27. imperii cruor.
Hh hh h
VII.
1
'INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
VII. 579. color. 11. 207. nomen inane.
v. 390.
Imperiofa. carmina. vI. 498.
Impetit. telum. vI. 223. Scorpion. v1. 394.
Impetus. trahit ipfe furoris impetus. 11. 109.
fugae quo quemque tulit. 1. 491.
Impexis. comis. vi. 518.
Impiger, ad letum. Iv. 798. Ductor. 1.228.
Impingo. impegit populos in arma. vi. 406.
te Fortuna noftris arenis. v. 697. impa-
&tum brevibus mare. 1x. 338. impacti ro-
boris ictus. vI. 137. pectore vatis impa-
&ae ceffere fores. v. 209.
Impius. focer. VIII. 783. pavor. VI. 151.
impia bella. 1. 691, impia Theffalis. VI.
605.
Impleo, implevit vifus Ducis vetuflas. 1x.
987. fe lumine vero. IX. 12. diros cam-
18.
pos impleat Pharfalia. 1. 39. cui tas im
plere parentem, quid rear effe nefas. VIII.
409. anguftos Penates fubitis opibus im-
plere. v. 537. pharetras fagittis. vII.
142. impletura penates foboles. 11. 332.
Implicitae. terrore cohortes. 111. 432. erro-
re viae. VIII. 5.
Imploratus, adeft. x. 235.
Implumes. natos. IX. 903.
Imponit. carinae comitem. VIII. 147. ora
flammis. 11. 170. impofuit illum Fortu-
na toti mundo. 111. 391. X. 377.
dum Baccho. x. 172. fiuem officio.v111.
785.
Impreffit. dentes Tullo Haemorrhoïs. IX.
806. impreffas auro exuvias. 18. 176.
Improbus. vector. v1.392 improba veri fpes.
V. 130. En improba vota. v. 277.
Impune. vix feres. 1. 289. nullis impune.
adparuit extis. 1. 626, facere omnia faeve
non impune licet &c. v111. 492.
Impurè, ac femivir. v111. 551. Rege fub im-
puro. 18. 130.
mo-
Imputet. jugulum tamquam fcelus. v11.325.
Imus. aether. IX. 8. ima puppis. 111. 619.
imae valles. 1. 214. ima pelagi. v. 457.
imis fumma permifcere. 111. 138.
In. undis Rheni miles. 1v. 696. in fluctibus
omnis unda eft. v. 644. in ufu hominum
eſt mors omnis. VI. 561. in armis fortis.
♥. 345. in partibus effe. v. 14. in nume-
rum pars magna perit. 11. 111. in fecula
laffatum fulmen. v. 621. in cautes dedit
Atlanta. 11. 655. in ignes commotos pa-
vit fcintillam. v. 525. in fegetem forgen-
tes culmi. vI. tro. in caedes mitior. vi.
600. in feras abit difcerptus. v11. 842. in
mille vulnera labitur. v11. 603. in ven-
tum tument finus. vI. 472. in manus no-
ftras attrahit illos Fortuna. x. 385. in
cervice hac fidem explorate. vii. 581.
Inachiis. undis. IV. 634.
Inanis. terror, 1. 487. inane imperii nomen.
v. 390. inane fpatium. 111. 363. inane
Erebi. VI. 731. inania jura. 11. 316. inania
templi. v. 171. coeli. 1x. 473.
Inarata. Hefperia. г. 28.
Inarimes. mole conditus Typhoeus, v. IOI.
Incaluit. fanguis. 11. 558. virtus. vI. 240.
Incaffum. eat tanta virtus. 11. 263.
Incautus, ab hoſte timeri. IV. 719.
lncedere. denfis caftris. 1. 478. inceffit fu-
per fretum Hellefponti. 11. 675.
Incendit. virtute animos. IX. 407. mentem.
x. 149. incenfa virtus. 111. 484.
Incendia. filvae non ardentis. 111. 420. ras
puere carinae incendia. 111. 684.
Incertus. Delphin provocat aequora. v.552.
variis motibus aèr. IV. 49. incerta a nulla
fagitta mors eft. VIII. 297. vagatur Fors.
11. 12. incertum ftrideat. vr. 613. incerti
pectoris. VIII. 166. incerto arcu debilis.
VIII. 373. incerto motu. 1. 643. incerto
mundi fub fidere. v. 226.
Inceffit. turba querelis. v. 681.
Incefta. foror. VIII. 693.facies incefta pero-
rat. x. 105. incefto pectore. x. 362.
Inclinant. fata. 111. 752.
Includit. quos gelido gurgite Bactros. 111.
268. hoftem collious ficcis inclufit. IV.
263. inclufum cefpite fulmen. v111.864.
Incognita. menfis humanis plurima. v1.116.
incognita magicis Deis verba. vI. 577.
Incola. rudis. IV. 192. rarus. v111. 252.
Incolitis. nemora. 1. 449.
Inconcuffa, tenens veftigia. 11. 248.
Incondita. corpora, vi, Ĭor.
Inconftantia. veris. v. 415.
Inconfulta. turba ruit. I. 495.
Iucoquit. arenae rores calor. IX. 699. inco-
Etas medullas. vi. 546.
Increfcere. genis barbam. 11. 376.
Incrementis. lunaribus, x. 216. fluvii. 1v.
139.
Inculta, viris patientia. 1X. 293.
Inculta. gelidi Taygeti juventus. v. gr.
in-
IN
LUCANU M.
inculto equo. iv. 678.
Incumbit. ventus in filvas. 111. 409, fatum
belli in pedites. Iv. 770. furor in oras.
111. 94. aër puppibus. v. 718. incum-
bunt flatus. v. 414. incubuit adyto A-
pollo. v. 85. incumbens velis Aufter.
III. 2.
Incurrunt. fratres fratribus. IV. 563.
Incurfus. IV. 763. incurfu pectoris tela
confringunt. vi. 161. gemini Martis. VI.
269.
Iancus. incudibus Siculis incaluit enfis Mar-
tius. v11. 146.
Incuffus. fufpenfo i&tu aries. 111. 491.
Incuftoditos. amnes. Iv. 366.
Indagine. claudit feras. vi. 42.
Inde. hinc. 1. 116. 1X. 377. inde irae. 1.
173.
Indefpecta. vobis Tartara, vi. 748.
India, non horret Latios fafces. vII. 428.
Indus. ferens rapidum fontem &c. 111.236.
Indo. concolor Maurus. IV. 679. Indi. x.
457. Indorum fanguine. x 33. Indis unus
Jupiter Hammon. 1x. 518
Indae. teftudinis. x. 120. Indo litore. v111.
344.
Indico. indixit nefas. 11. 4.
Indigenas. Latii populos. 11. 43-2.
Indigetes. Deos. 1. 551.
Indigne. meis thalamis. vII. 95. indigna
parente Magno proles Sextus. VI. 420.
indignum eft Pompejum vincere &c. VII.
73.
Indignatur. timere. x. 444. indignatus prae-
bere. v111. 614. indignata agitare bigas &c.
1. 79.
Indigus. terra mercis, aut Jovis non indi-
ga. VIII. 446. indiga fervitii plebes. 1x.
254.
Indifcretus. arenis Ammodites. v. 718.
Indocilis. privata loqui. v. 539.
Indole. Latia dignum. v. 17.
Indomitus. 1. 146. furor. 111. 304. miles.
v. 309. indomitum Falernum fpumare co-
gens Meroë. x. 163.
Inducere. molas cultro. 1. 610. togam fuper
membra. 11. 387. induéta caefo juvenco
cymba. IV. 132.
Indulfit. regno. VII. 54. morae. v. 733. ca.
ftris. 1v. 664.
Induit. arma. 1. 126. coelum tanto vulture
fe nunquam induit, v11. 835. induitur
vario furialis cultus amicu, vI. 655.
Induruit, totos artus. 1V. 631.
Idermem. vitam degere. iv. 357.
Iners. coelum. v1. 89. vulgus. v. 364. inerti
herbae arva tradidit. v. 404. inertibus un-
dis. VI. 107.
Inexpertis. herbis. 1v. 555.
Inexpleto. bufto. 11. 176.
Infami, luco. vII. 438.
Infandus. miles. vII. 762. infandam no-
&tem exigit. x. 106. infandum murmur.
VI. 448. paffuras infanda nurus. v. 307.
Infans. fuus conterruit matrem. 1. 563.
Infauftus. comes. VIII. 717. infauftis flam-
mis. I. 591.
Infelix. genitor. 111. 727. conjux. vIII.
89. fabula. vIII. 407. infelicem animam.
VI. 732.
Inferias. triftes pendit. 11. 175. dabit popu-
lis. x. 392. inferiis novis. iv. 789.
Infernum. nefas. VII. 170. infernae domus.
pallor v. 628. inferni maris. 11. 400. in-
ferni Dei venere 1.629.
Infert. le te&is. x. 58. opes Fortuna. r.
161. intulit cladem futuram. 1. 466. igni
funeſto velamina. 18. 178. inferre acies.
III. 498. inferre aftra, v11.451. illata ca-
rinae ett. v. 801.
Inferus. infera monftra. vII. 783. inferior
gloria. iv. 479.
Infefto. vultu depofcere. v. 296. infefto
Caefare, v111. 145. infeſta tumidis numi-
na colit Rhamnus. v. 233. infeftis fignis.
1. 6.
Inficit. ora rubor igneus. v. 214. infecta do-
lis bella Punica. IV. 736.
Infidus. Ducibus. Iv. 698. infida tellus, r.
647.
Iafirmo. lumine. v. 545.
Iufodit, bufto animas. vi. 530.
Informis. facies. vI. 225. informes trunci,
11. 189. informia regna. 11. 7.
Infremuit. grave murmur leo. 1. 210.
Infula, candida difcurrit in poftes. 11. 355-
candida complectitur crines. v. 144.
Infundit. aconita in fluvios. 1v. 323. epulas
auro. x 155. arenas membris. Iv. 616. in-
fufis venenis. 1. 643.
Ingemuit. v11. 85.
Ingens exul. 11. 730. Oceanus. 1. 410.
pondus. 11. 188. ingentis fati fumus ad
fcelus. x. 384. ingentes motus. I. 184.
Hh h h h 2
inz
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
T LOCUTIONUM
ingentes animos extrema in fata ferens.
VII. 679.
Ingerit. Emathiam coelo. VLL. 799. ingeret
Te tibi omnis belli Fortuna. II. 263. vo-
ces.. VIII. 433. i&us. VIII. 645. quod
fpiritus rupis ingeffit vati. v. 165. ingeſta
cineres. 11. 336. ingeſto ſolo pontum eli-
dere. v 1. 56.
Ingigno. ingenuit tellus herbas rupibus. VI.
439.
Ingratus. ingrate. VII. 76. non ingratis que
relis. v. 681.
Ingreditur. fluvium. II. 503. ingreffis ma-
jora fuperfunt. Ix. 866.
Inguina, diftendit. 1v. 628.
Inhibent. remis puppes. III. 659.
Inhofpita. litora, I. 367.
Inhumato. funere. vII. 820.
Injectare. manum carinae. III. 611.
Injicere. manum fatis. III. 242.
Inimica, tuis confiliis arma. IV. 349.
Infcripfit. nomen. vIII. 792.
Infculptum. eft adytis. x. 180.
Inferit. uncos puppi manus ferrea. 111.635..
manus profanas. VIII. 552. moras. vI.
609. non altius hoc nobis inferet Ham-
mon. 18. 572. inferta medullis peftis. 1x.
930.
Infideo. infedit collem caftris. vI. 17.
Infidiae. valuere. rs. 99.
Infignis, avorum titulis. VIII. 73.
Infignia, doni emeriti gerens. 1. 357. infi-
gnibus aulae pofitis. VIII. 239.
Infiluit. puppim. III. 626. puppi. IX. 152..
111.
Infultant. tergo pedites. x. 538.
Infiftere, ramis. 111. 407.
Infolitus. torpor, 1x. 648. infolita corona.
I. 321.
Infomini. cura. II. 239. infomnes no&tes
extrahit fabula. IV. 200.
Infonuere, tubae. 1. 573.
Infopiti. Draconis. Ix. 357.
Iniqua. claffibus Aulis. v. 236. Juno. 1. Infpicitur. fi virtus nuda. Ix. 596.
$76. Iniquos foles. v. 25.
Injuria. fati. vIII. 763. IX. 143.
Injufta. regnorum. v. 258.
Injuffus. puer te fleflet. vII. 38. injuffa tela
vagantur. VI. 78.
Innata. aequoribus vipera. vI. 678.
Innatar. unda. IX. 318.
Innectere. vincula filvis. 11. 670. fraudes
ponto. I". 448.
Innocua. aetas.. VIEL. 450. Innocuos vitae.
11..8.
Innoxia, a morfu ferpentum gens. IX. 892.
Innuba. Pallas. IX.
Innubo. innupfit tepido Cornelia bufto. 111.
232
Innumerum. miffile. v11. 485. examen. vII.
161. innumerae conjuges. vIII. 400. in-
numeras linguas folvit in falla praeconia.
1... 472, innumeris cafibus. v. 447..
Inocciduus. axis. vLII. 175.
Inoffenfae. metae currus accedere cogit.
VIII. 201..
Inops. juris poteftas, v. 398. teli. III. 676.
undae. Iv. 264. inopem manibus duxiffe
Lenectam. v. 535. inopem fimulare Tyran-
no tutum eft. VIII. 241,
Inquino. facinus, quos inquinat, aequat..v.
2.99.
Inquire. in fata. IX. 559..
Inquit. v. 521
Infpiraffet. terra animas. vII. 769.
Infpair. quibus os. vI. 683.
Inftabilis. Tyros. ILL. 217. inftabili greffu
metitur litora. v. 556.
Inftar. numinis Roma. 1. 199. immenfae-
vocis inftar gemitus. vII. 572.
Inftaurat, proelia laeva forti. 111. 615.
Inftin&a. facro furore mens. v. 150.
Inftituunt. menfas cefpite. V. 198.
Iufto. inftare favori numinis. I. 148. inftat
victor cedentibus. II. 469. inflat dies. v.
5. fumma Martis difcrimina caftris fuis
inftare videns. v. 723.
Inftruit. carinam gladiis. vIII. 542. inftruxit
acies campis apertis. IV. 711.
Inftrumenta. LX. 70.
Infueta, quies uni. v. 807., inſueto honore.
VIIIA 537.
Infula, nobilis. 111. 65. excipit Coros. 11.
617. jacet Ponto, VIII. 118.
Infum. arboribus fuus horror ineft. II.
411. terribilis pallor ineft. v. 216. robur
animis. v. 18. inerat dum fanguis. II.
338.
Infuper. Ir. 61r.
Infurgere. coelo Borean, v..705.
Intactus, ab annis multis cenfus. III. 156.
Intellecta nondum munera, v. 528.
Intendere fugam, 1v. 266. aëra nimbis. Iv
112. arcus nervis. VIIL 221. Zephyros
}
ins
IN
LUCANUM.
1
intendat, an Euros, incertum, v. 569. in-
tentus fpiritus. IX. 473. jugulo Caefaris.
VIL. 593. genero foli. 18. 952. agebat
pací. LIE. 53. intenta mortis vicinia. VDII.
569.
Inter. undas geminas, II. 399.. inter fata tam
magna latens Appius. v. 189. inter amnes
Hefperios non ultimus Sicoris. IV. 14.
inter innumeras carpentis coronae manus
fparfum difceffiffe. 11. 12o. inter terras
coelique meatus pater aër. IX. 6. inter
mille nurus patent thalami fecreta. vIII.
40L. inter manus fuorum lapfa. VIII.
662.
Interea. 11. 326.-
Interius. vI. 288.
Intercipit. aequor partem. IX. 344. interce-
pta faeva Parcarum manu Julia. 1. 114.
interceptus aquis difcurfus animae. 111.
64 I..
nterficit. ictu grato. Iv. 547.
ntermanet. agris Caefar. v 1. 48.
ntermiffa. claffica. v. 244.
Interpofitis. flammis. vII. 805.
Interritus. II. 521)
Interruptus, amnis. LI. 213.
Intexta.. domus judco, & canna. v. 517.
Intimus, humor. vI.. 538.
Intonfos. canos. 11. 375.
Intra, tentoria. 1. 522.
Intrepidus.. fedit. II. 207. vultu. v. 317.
Intumuit. tellus altius. 11. 398. intumuit
jam fupplice Vare. vIII. 288. aequor
ventis ceffantibus. vI. 470.
Invadit. vicinum Ariminum. I. 231. fer-
rum. IX. 198. Libye fata Catonis. Ix.
420. invadite me ferro. 11. 315. invadunt
clypeos. I. 242.
Invalida, puppis. v. 673, invalidae manus.
V. 275.
Invehit, molem profundo. III. $37. inve
&tus curru Capitolia. vIII. 554.
Invenit. cauffas armis.. 1..265. vulnus in un-
dis. III 582. Deos violata poteftas. III.
116. invenere fata viam venturo Neruni.
I. 33.
Inverfa, Phafelo. v. 18.
Invictus. Cato. IX. 18. invicta urbs. III.
334.
Invidet, jungere. 11.551. miferis igne rogi.
VIL 798.
Invidia. Fortuna fuam. invidiam. commo-
dat gentibus in populum. 1. 83. invidiam
aris factura. 11. 36. invidia regnate mea.
VII. 269. invidia famae ne tangere. Ix.
985. Tyranni tangeris. IX. 1052. invidia
Deorum. IV. 244. IX. 66.
Invidiofus. erat. Ix. 508.
Invida, fors. Iv. 503. fatorum feries. I. 70.
Invifa. lux. Iv. 276. invifi fanguinis. 11
77. invifae gentes. I. 9. partes. II. 229.
invifa clauftra timens umbra. vI. 721.
Invigilat. cunctis fcelus. VII. 766.
Inviolatus. agger. IX. 342.
Invitat. dextram ad claudenda lumina, FIK
7.40.
Invita dextra. 1. 378. inviro milite. v. 367-
invitis procellis. v. 684.
Invius. invia fedes. 1x. 307.
Inultum. eft, quidquid multis peccatur. V
260. inulta Craffi umbra. L. II,
Inumbrat. aequor filvis. rv. 456.
Involet, quos artus. v1. 588.
Involvit. orbem tenebris. I. 542. populos
una ruina. VIL. 89. involvens omina fle-
xa ambage. 1..637.
Inuftis. medullis. vIII. 787.
Jolcos. Haemonia. 111. 192.
Jonium. mare. I. 103. VI. 362. Jonium
furens..VI. 27. Jonio Ponto. v. 614. Jo-
nias undas. II. 624. Jonios fluctus.
III. 3.
Ipfum. incedere. T. 478.
Ira. ferox cadit. Iv. 284 defaeviat. v.-303.
acrior fubit. III. 142. latens pectore te-
&o. v. 256. calida II. 493. irae nobilis
plus habet. III. 614. irae tantum addidir.
1. 292. iram totam colligit. I. 207. iram
mereri. VIII. 134. in iram exit. FI. F-12.
in iram praecipitem converfus. IV. 267.
ira furentibus laxat freno§. VII. 24-irae
Deum patuere.. 11. F.. irae & metus tan-
gunt animos. x. 443. iras fuperum quae-
fivit in extis. 1. 612 Libycas colligit. I
93. graves premit. II. 52. tantas gurgi-
tis moturum. x. 316. irarum ftimulos
movit. II. 324. iras militum tentandas,
II. 529. irarum motu. vII. 386..
Irafci. miferis. III. 449. iratus bellis, vII.
65. iratam Deis faciem. vIII. 665.
Irreducem, viam carpere. vIII. 408.
Irrevocabile, ruit vulgus. L. 509.
Irrigat, pafcua, v I. 368.
Irrigui, campi. Lv. 296.
Hhhh h 3
Frita
t
ET VERBORUM
INDEX RERUM
Irrita. fpes. v. 469. irrita tela. 111. 580. ir-
rita fatis fruit, x. 344.
Irrumpit. in agros. 11. 441. Paean artus
Phoebados. v. 167. animos fama. 1. 470.
Irruo. itruimus cladibus. VII. 60.
I. populus non erat, quem &c. I. 171.
Itapis. 11. 406.
Iarae, vada. 1. 399
Ifauro. jun&tus Llapis. 11. 406.
Ifidis. avectae pater. vi. 363. Ilin jam nu-
men gentibus bufto evolvam. 1x. 158.
accepimus-in templa Romana, v111.831.
Ifter. Scythicus. 11. 50. impulit fretum. v.
437. Itri multifidi caput. 111. 202. Iltro
non minor Eridanus. 11. 418.
Iftros. ftantes in rupibus. iv. 529.
Ithmos. gracilis feparat geminum mare. 1.
101.
Italia. 1. 468. 11. 701. 435. Italiam mediam
collibus erigit Apenninus. 11. 397. Italiae
urbes. 1. 24.
Iter. hac et bellis. 1. 257. iter rapidum de-
fle&tis. 111. 337. rapuit miles. IV. 152.
carpit per arva. vI. $73. ipfum non per-
dat. II. 442. fibi fecit vis fanguinis. 11.
215. quaérit per arma, per hoſtem. vII.
498 ficcum emetitur Cato. 1x. 735. ille
penfabat iter. 1x. 685. furto raptum dedi-
gnatur. VI. 122.
Ierum. repetens. I. 74.
Ilonus. Theffaliae rex inventor auri, ar-
gentique conflandi, & monetae percutien-
dae. VI. 402.
Ituraei. v. 514. Ituraeis fagittis. VII. 230.
Juba. Rex Mauritaniae. VI. 309. 18. 213.
309. auxilium fert Varo. iv. 670. pri-
vatim Curioni infenfus & cur. iv. 687.
Curionein fama exiguarum copiarum de-
cipiens, Ichneumoni comparatus. iv. 724.
Africae Rex dictus a Senatu. v. 56. fu-
fpe&ns Pompejo, & cur. vIII. 243. a
Caefare profligatus. x. 146. Juba infidus.
VIII. 443 Jubae regna triſtia, vaſta. 1x.
869. x. 475. Jubam fuum comitata figna.
Iv. 670.
Jubam. erexit Leo. 1. 209. Jubas fpargit.
IV. 752.
Jubar, extulit diem nube laefum. v. 456. ad
vulgare jubar refertur. v. 220.
Jabeo, quod jubet canendo Deus, fit fa-
tum. v. 92. fecere vela. vIII. 4'. dextra
filentia juffit. 1. 298. jufferat omnia vi-
ator. 11. 148. jubentia luctus filtra. vIII.
833. juffurus claffica. 11. 28. jufla fer-
vire fames. 1. 319. juffa tenere dien nox.
VI. 830. juffam rapi urbem. 1. 483. juffo
te duce. vII. 79. Juffi crebris calcaribus
equi iv. 760. jubeare quidquid. 111. 147.
Juffu. Junonis. 1. 576.
Juffa. fequi. 1. 372. v. 533. juffa gerunt.
11. 649.
Judaea, dedita facris incerti Dei. 11. 193.
Judex, judice magno fe quifque tuetur. 1.
127. ingrato meritorum judice virtus no-
ſtra perit. v. 291. judice bello utendum
elt. 1. 227. judice faeva. x. 368.
Judicium. trepidum infolita corona cinxere
gladii. 1. 321.
Jugulum. fenilem confodiam. 111. 743. ju-
gulus hauftus mihi. x. 387. jugulum pe-
tat. III. 110. hoftes ignoti tanquam fce-
lus imputet. VII. 325. in jugulum ire. x.
393. 405. jugulo nobis quaefita libertas.
VII. 434. aperto erumpit fanguis. v1.555.
jugulis geruntur bella. vII. 533.
Jugum. jugo utroque defertus Parnafus.
111. 173. juga Nyfeia. vIII. 801. afpera
montis. VIII. 373. jugis nivofis cana Pan-
gaea. 1. 680. fub juga iffent Seres. I. 19.
juga mali curvantur. 11. 695.
Jugurthae. triumphati regna. 11. 90. colla
frangere. 18. 600.
Julia. crudelis. VIII. 104. intercepta manu
Parcarum. 1. 114. vifa caput tollere. I 11.
10. dedit tibi fratres, Julia, de matre ob-
fcaena. X. 77.
Julus. Phrygius. 111. 213.
Juleae. gentis clariffimus nepos. IX. 995.
Juleae gentis Phrygii penates. 1. 197.
Junco. fterili intexta domus. v. 517.
Jungere. manus armatas excuffo ferro. r.
117. longos agrorum fines. 1. 167. gene-
ros foceris junxere Sabinae. 1. 118. jun-
xerat in feriem nexis umbonibus arma.
VII. 493. jun&a toris mariti virgo. 11.
329. juncti fanguinis pignora. I. 111. jun-
Eta caftra. rv. 260. juncti moenibus extre-
mis-agri. I. 572.
Junonis. iniquae juffu. 1. 576.
Juppiter. Latialis refidens Alba. 1. 198. v.
400. VII. 219. Cafius, VIII. 858. Corni-
ger. 18. 545. Hammon. 13. 518. eft quod-
cumque vides, quocumque moveris. 1x.
580. urgèns miratur non ire polos. vr.
1
464.
IN
LUCANUM.
7
464. mitis in alto occafu premitur. 1. 661.
1. 207. Jovis volucer. 1x. 902. tela prae-
faga. vi. 197. totius pars magna &c. v.
95. non indiga terra. vIII. 447. fedes
Tarpeja. v. 306. Jovi fummo confpe&ta
velamina, 1x. 178. Pallenaea Jovi mura-
vit fulmina Cyclops. vII. 250. Jovem
regnare mentimur. v11. 447. Jove ignaro
tonat coelum. vi. 467.
Jaro. per triumphos. 1. 375. jurabit Roma
per umbras. VEI. 459. jurata in gladios
manus. 1x. 850. jurata per Latium To-
nantem foedera. v111. 219.
Jus. fceleri datum. 1. 2. ferri grave. v. 312.
hoc auimi morientis habebat. v111. 636.
jus & fas multos faciunt nocentes. vIII.
484. totius mundi fibi promittere. 11. 321.
femel confumptum. vi. 824, mundi. x.
471. fecerit fibi noftro enfe in jugulos.
IV. 821. Catonis. 1x, 747. victoris. 1x.
a&ta. VIII. 25.
Juventus. Latii. 11. 196. Grajis gymnafiis
delecta. vII. 271. miferae fortis, quod
&c. II. 46.
Juvo, juvare partes alicujus voce. I. 273.
javit Ducem poteftas. IX. 200. populum
Pax. 1. 171. juvat te luftrare. 1. 50. ad-
fcribere cauffis aethereis, quod peream.
11. 853. effe nocentes. Iv. 253. omnia
fecum trahere. VII. 655. bellis ceffiffe. v11.
698. cernere. v 11.794. ire per orbem. vIII.
356. corpus jactare in toto cubili. v. 812.
letum praeferre timori. v111. 576. an ju-
vat? vi. 495. juvatur clamore fonipes. I.
293.
Juxta. fluvios. v11. 224.
Ixionidas. Centauros femiferos. vi. 386.
K.
alendae. Januarii. v. 5.
1054. habere jus in aliquem. 13. 887. Karthago. II. ga. Karthaginis magnae
femirutas arces. iv. 585. dirae umbras.
IV. 788. impia proles. VIII. 284. hoſtis.
VI. 789.
L
L.
abes. furoris. v. 103.
rat, & felix: Pompejo, contra. v. 346.
hortatur Catonem ad oraculum Jovis
Hammonis confulendum de belli civilis
eventu, IX. 550.
VII. 263. exhaufto jus clauditur anno, v.
45. in fua fila tibi dant Stygiae forores.
1x.838. jus erat mihi roftra tenere. 1. 276.
jus fui perdere. 1. 463. juris tui hoc re-
linquet Natura. I. st. menfura vis. 1.
175. arcem nondum attigit, vII. 594. ſui
habere gentes, v11. 55. fui non eft. VIII.
660. jure fuo legumque nti. ix. 560. Jara anus. Caefari militans, fortis e-
temerata. 1. 125. belli. 18. 195. fua fi quos
tuentur. 111. 151. fignata. 111. 302. ina-
nia tuentem. 11. 316. turbantes Tribuni,
1. 177. in aliena venimus. IX. 2i2.
Juftitiae, cultor. 11. 389.
Juftitium. ferale. 11. 18. juftitio trißi clauſa
fora. v. 52. templi fruuntur. v. 115.
Jufta. Venus. v. 728. non juftum fepul-
crum. 18. 54. juftae pondera librae. iv.
58. jufti Martis patientia. IX. 293 juſti
reverentia cui non ulla fuit. IX. 192. ju-
ſto amori reftitit. 11. 379. jufta carina it
Cilix jam non pirata. 111. 228. jufta proe-
lia, 11. 540. quis juftius induit arma. I.
226. jufti motus. 1. 264.
Juvenco. caefo inducta. iv. 132. juvencae
a Jove dilectae. 1x. 664.
Juvenis. generofi fanguinis. 111. 724. juve-
nem natantem diverfae roftris fixere cari-
nae. 111. 654. Juvenes tot occumbere
leto. 11. 198. denfa corona juvenum val-
lats moenia. III. 374.
Juventae. tempore. 111. 727. lauriferae
Labitur. in vulnera. VII. 604. avectae pater
Ifidis (Inachus). vi. 363. fub undas Phoe-
bus. v. 424. labentia coelo fidera. vIII.
172. lapfa fluctu fecundo claffis. v. 459.
lapfus fuperne. vi. 376. fummo de culmi-
ne. VIII. 8. lapfis muris. 1. 26.
Labat. flu&u furoris compages humana. v.
119 labant dubia cervice. 11. 204. laban-
tem mente dirige me. 11. 244.
Labor. facer vatum. 13. 980. Romanus.
VII. 312, humanus. vi. 20. Fortunae. v.
696. non humilis. vi. 602. quis Superis
fequendi cantus &c. v. 492. tantus eft Su-
peris me evertere. v. 655. caffus cedit in im-
menfum. 11. 663. mundi. 1. 417. V. 481.
laboris noftri cura. VII. 209. florilegi ftu-
dium. 1x 289. labori impenfa aetas. 11.
569. laborem nemori abftulit Alcides. Ix.
365.
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
365. Labores Mutinae. 1. 42. dum longi
volvent Titana labores I. 90. laborum
feries. 1. 123. IX. 295. Labores tantos
patitur Phoebe. vI. 505. lucis raptae pati
voluit Titan. VII. 5.
Laborat. Fortuna inotus Ducis effe juftos.
I. 264. cultu Cleopatra. x. 140. perdere
cuncta vII. 665. in regna. Is. 258. labo-
rant aequora, ne &c. III. 62. poli mota
compage. v. 633.
Lac. lacte negato. Iv. 314.
Lacera. Caefaries. 1. 189. lacerum cadaver.
v. 669. lacerae fragmenta carinae. VIII.
755. lacero agmine. v1. 315. laceros ru-
dentes puppe avulfit turbo. v. 594.
Lacerto. quo fit vibrata lancea. vII. 289.
lacerti validi. 11. 502. lacertos atra plan-
au. 11. 37. lacertis duris, fluvium fupe-
rare. Iv. 15o. paribus. III. 525. excuf-
fis. 1. 424. 111, 567. Iv. 386. jactatis.
111. 662. tenfis. vII. 469.
Laceffere. pugnam. 111. 553. laceffit Ro-
main Fortuna. 1. 256. ftimulis fe dolor.
11. 42. laceffitum mare. III. 193.
Lacinia, templa. II. 434.
Lacrimae. erant fanguis. IX. .811. genis
cecidere. 111. 733. lacrimarum vena re-
fugit oculos. IX. 746. in lacrimas cun-
&orum lumina folvit. vIII. 107. in la-
crimas effluet. IX. 106. in lacrimas &
gemitus effundit dolorem. IX. 146. la-
crimis perfruitur. IX. 112.
Lacrimofo, litore. 18. 958.
Lacus. Stygios, VI. 663.
Laedo. laefifti Superos crimine. vII. 848.
laefum nube diem extulit jubar. v. 456.
laefos Deos. III. 447.
Laelius. gerens munera fummi pili. I.
360.
Laetus. clamor. v. 47. tumultus. III. 102.
laeta comis ebeni Meroë. x. 304. nulli
laeta marito. VIII. 89. omen laetum.
VIII. 584. laeti triumphi. III. 20. lae-
tae res, 1. 81. aves. v. 396. laetis voci-
bus. VII. II. laeta fecutos. VIII. 534.
laetius eft, quoties magno fibi conftat,
honeftum. 11. 404. laete accipient. 11.
273.
Laetatur. honore vIII. 536. laetatus con-
verti proelia. I. 436.
Laetificat, illum gloria. III. 49.
Laevus. gyrus. IV. 46. in laevum puppim
dedit. VIII. 194. laevo vulturis volite,
VII. 437. laevo pede obliquat carbafa.
v. 428. laeva forti inftaurat proelia. III.
615.
Lagi. Pharii proles. x. 86. regia. v. 62. x.
$27. arva. VIII. 443. regnum. x. 4. ru-
ra. vIII. 802.
Lagaeus. Nilus. 1.684. Lagaea ftirps. vIII.
692. proles. x. 522. domus. x. 414. Ju-
ventus. x. 394.
Lambere. ferrum. I. 330. pallentia vulnera
lambit. IX. 936.
1
Lamenta. fonare prohibe. VII. 706.
Lampas. fparfo lumine emicuit coelo. I.
527. folet decurrere aetherio fulco. x.
502. lampados nefandae pretio, vI. 354.
lampade barbarica arfit Pytho. v. 134.
lainpadas quaterent Eumenides. III. 15.
Lana, funerea. 11. 367.
Lancea. levis Mauri torta. I. 210. excuffa
lacertis. III.465. vibrata lacerto tremens
tranfit coelum, VII. 288. 289. exierit dex-
tra. Iv. 402.
Lancibus exta impoſuit. v1. 710.
Languet. rabies. VII. 244. nec Phoebus
adhuc, nec_carbaſa languent. VIII. 471.
languentis Bootae plauftra 11. 723. coe-
lo languente fretoque. v. 454. languentia
nullo fpatio lumina. 1v. 169.
Languefcere. bello vetito. Iv. 281.
Languidus, aevo parens. I. 504. languida
nox. v. 504. languida tela. VII. 562.
carbaſa. v. 421.
Languor. coercens greffum tenuit veftigia.
1. 193. languore profundi. v. 449.
Laniate. comas. 11. 39.
Lanugine. malas fufcante. x. 135.
Lapis. purpureus. x. 116.
Lapithae, domitoris habenis. vI. 399.
Lapfus. lapfum minantur turres. VI. 136.
inconcuſſa volvuntur lapfu fuo fidera.
II. 268. lapfus graves fub nimio pon-
dere. I. 71.
Laqueata. te&ta. x. 112.
Laqueum. collo aptare. VIII. 655. laqueo
fauces elifaque guttura fregit. II. 154.
Lares. patrii. i. 506. Aeneae mei. IX. 991.
teftati fudore urbis laborem. I. 557. an-
gufti lares. v. 528.
Largus, aquae fons. IX. 608. larga Ceres.
III. 347. largo vulnere diffufum pro fan-
guine virus. 1. 614.
E
}
La-
IN
LUCANUM.
1
Lariffa, olim potens. vI. 355. teftis ruinae Latum. pectus. I. 211. aequor. v. 707. latis
Pompeji. vII. 712.
Larix. larices. IX. 920.
Laffus furor. I. 695. laffa radice. 18. 967.
Laffas. quid tantum numina. v. 695. amnis
longo fe gurgite laffat. v. 466. tot femi
neis complexibus unuin marem non laf-
fat nox. VIII. 404. laffatuin fluctibus
aequor. v. 703. laſſāta triumphis Fortu-
na. 11. 727.
Latet. cauffa. 1. 419. tellus in aequore, 1.
654. aër pallore obfitus. v. 627. latuere
paludibus agri. vI. 344. latens gemitus. 1.
257. tecto pectore ira latens. v. 256. flu-
čtu latente fonantem Maeotida. v. 440.
Latitans, in antro Tartareo anima. VI. 712.
Latebra, bellorum tuta. v. 743. Latebrae fe-
rarum. 11. 153. latebras fuas produnt
omenta. 1. 625. latebris tutis fatum cela-
re. vIII. 13. tot fcelerum latebrae perie-
re. IV. 192.
Latebrofa, nox, VI. 120.
Latices. occultos. IV. 293.
Latium. I. 427. Latii clauftra. 1. 253. ju-
ventus. II. 196. indigenas populos. II.
432. Latii urbes.. II. 447. iras. VIII. 235.
Latio feralis Erinnys. x. 59. ſuba&to. v.
401.
Latius. Dux. IX. 546. x. 358. 536. orbis.
VIII. 345. cruor. 1. 9. Latium corpus.
3. 416. Latia turba. vII. 656. Latiam
vitem. vI. 146. per Latium Tonantem
jurata foedera. vIII. 219. Latiae leges. I.
22. volucres. VI. 129. acies. Iv. 8. Mu-
fae. 18. 985. prorae 1x. 1079. Latios fa-
ftos. 11. 645. Latiis falcibus. III. 82.
Latias oras. III. 94. Latiis annalibus
comprenfa aetas. III. 309. Latiis armis.
VIII. 501.
Latialis. Jupiter. I. 198. v. 400. Latiale ca
put. I. 535.
Latinas, confectas oftendens flamma. 1. 550.
v. 401.
´Latinum. nomen. vII. 391.
Latravere. canes flebile. 1. 548. rabidum
nefcit latrare Pelorum. vI. 66.
Latratus, canum habet vox. vI 687.
Latus. belli. vII. 523. nudum. v. 808. en-
fiferi Orionis fulget, 1.665. imperii. vIII.
425. mucrone perfodit. vIII. 619, lateris
Euboici convalle, v. 196. lateri timentem.
VIII, 8, laterum textura. IX. 777.
.
campis. VII. 565.
Late. decurrere. VIII. 224. vagatur enfis.
II. 101. arma fpargit. v1. 270. dat ſtra-
gem. I. 157. Latius explicuit. VII. 419.
Lavinia. fedes. 1x. 991.
Lavo. lavi profecta cerebro. VI. 709. lota
Almone parvo Cybele, 1. 600. lautae
menfae gloria. Iv. 376.
Laurentinos. Penates. vII. 394.
Laurus. Theffalicae veniant ad Pythia. VI.
409. facras pofcunt Capitolia. I. 287.
Laurea, piratica. 1. 121.
Laurifera. juventa. vIII. 25. lauriferos cur-
rus. v. 332.
Laus. animi par. Iv. 482. laudis materia.
VIII. 75. laudibus in longum aevum de-
mittitis animas fortes. I. 448.
Laudata. fides. v111. 485.
Laxae. fedis janitor. VI. 702. laxas veftes.
VIII. 367. laxis braccis. 1. 430. Laxae
paludes. II. 71.
Laxat. tellus iter fluviis. IV. 116. fonipes
repagula. 1. 295. arma Caefaris. v1. 72.
frenos furentibus irâ. vII. 124. Aetnae
Siculae ora laxavit Mulciber. 1. 545. la-
xavere finus totos rudentes. v. 427. laxa-
re fpes fuas. v. 533. laxantar in poenas
Tartara. III. 17. laxata claffis. 111. 548.
Lecto. viduo. v. 806.
Ledaea, fidera. Iv. 526.
Legione, prima & quarta. vII. 219.
Legit. veſtigia. VIII. 210. litora curva. v.
513. arenas fteriles. IX. 576. fedem. 1.
53. aurum fummis arenis Arimafpus. vII.
736. legere rudentes. III. 45. legentur
bella. vII. 210. lectis fagittis. VII. 142.
Lelegum. dextra. vI. 383.
Lemano, cavo. I. 396.
Leni. tumulo. IV. II. Lene fluens Nilus.
x. 315.
Lenivit. Cerberus fibila cantu Orpheo. IX.
646.
Lentulus. Spinter Afculum deferit. 11. 469.
ejus copiae ad Caefarem deficiunt. II.
470. focius conjurationis Catilinariae. II.
543. conful initio belli civilis; ejus ora-
tio ad fenatores in Epiro. v. 16. praefe-
&tus finiftro cornu in acie Pharfalica a
Pompejo. vII. 217. ejus Pompejo auxilia
a Parthis petere diffuadentis verba. vIII.
328. & feqq.
Len-
Ii ii i
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
1
Lentus, parere. x. 398. hoftis. II. 488. Len-
ta patientia. I. 360. mors. III. 578. lenti
vifum eft, quaefiffe. II. 110. lentas vi-
res agit ignis. III. 504. lenta aequora. v.
434.
Leo. hofte vifo ſubſedit dubius. 1. 206. nec
plus Leo tollitur Urna. IX. $37. leonis
fidera mixta Cancro. x. 210. rabidi caput
folftitiale. VI. 337. ora incenfa. x. 233.
Cleonaei terga. Iv. 612. Leonem Ne-
meaeum radiis premit Phoebe. 1. 655. re-
&tum ferit linea. x. 306. Leones faevi.
II. 947. Leonum ira nobilis. VI. 487.
Leones iratos laxis veftibus operire. Iv.
686.
Lepidus. jacuit Catulo. II. 547. Lepidi mo
tus truces. VIII. 808. Lepidos caedunt.
VII. $83.
Leptis. tepida. IX. 524. Leptis proxima erat,
IX. 948.
Lernaeas. fagittas. VI. 392.
Lesbos. erit tibi tuta latebra. v. 744. remo-
ta. v. 725. avia. vIII. 640. tenuit noftros
adfectus. VIII. 131. felix aeterno nomi-
ne. virt. 139. confundit lumina, vIII.
108. Lesbi litore. VIII. 204. litora. vIII,
40. latebris. VIII. 587. da Lesbo fimi-
les populos. VIII. 144. Lesbon meritam
Caefaris iram. VIII. 135: Lesbo tota ute-
re. VIII. 123.
Lethes. tacitus amnis. Ix. 355. longae fo
mnus. vI. 769. Lethen Stygiam immifit in
vifcera, v. 221.
Lethea. ripa. 111. 28.
Letum. nobile: vrr. 595. leti timor. 1.460.
leti potens animal, vI. 485. diri facies.
III. 653. letum fparfit in vulnera. 111.
591. in letum tradere. v 1. 643. leto dam-
nare. VIII. 484..
♦
111.
Letalis. urbi ambitus. 1. 179. letali vulnere.
VI. 723.
Letifer, arcus. III. 500. letiferas auras. v I.
522.
Letifica. Afpide. IX. 901.
Leucae, litora. v. 376.
Leucas. VII. 872. afpera. I. 43. Leucada
meditatus bello. v. 479.
Leucadio. vertice. v. 638. gurgite. x. 66.
Leucadii finus. VIII. 38.
Leucus. optimus excuffò lacerto. I. 474.
Levis. armatura. vII. 508. aura. vIII. 789.
levior auxilio juventus. IX. 938. levis
Mauri lancea, I. 211. levior ventus, v.
430.
Leviter. II. 360.
J
Levitate. Graja. 111. 302.
Levo. levat fe tellure cadaver. v1. 756.
terra fretum & aër terram. 1. 89. folo
mēmbra levavit. VIII. 86. Alcides ter-
ras aequorque monftris. IV. 610. fpes
mentes trepidas. I. 18. muta levant fu-
fpiria vatem. v. 218. levare orbem populis.
VII. 275.
Levus. quidam in exercitu Catonis ab A-
fpide ictus forno perit. IX. 815.
Lex. Tribunitia. Iv. 690, aeterna. VII. I.
mundi. x. 201. lege loci. IX. 307. fe lege
tenens. II. 10. leges timendae in pace.
11. 251. coactae. I. 177. bello filuere.
1. 277. leges tolli a Caefare malint, quam
a Metello fervari. 111. 140. aquarum. x.
228. Fatorum. VIII. $68. Erebi. vI.
635. filentes. v. 31. fupernae. Ex. 557
legum vifcera. VII. $79. nomina. VII.
$84. legum libera. vI. 301. legum jure
uti. IX. 560. frenis refoluta iral II. 145.
in leges plus contulit. 18. 267. Romanas
fancire fanguine. VII. 351. medias per-
rumpere. 1. 322. legibus aevi. 11. 82. ex-
cepti legibus concubitus. VIII. 40%. fub
lèges mittere. I, 22.
Legitimae. faces. IF, 356.
Libamina, inftituunt. Iv. 198.
Liber. nubibus aether. III. 22. culpa. vIII.
647. libera naſci, mori vult haec turba,
VII. 375. libera legum. vI. 301. for-
tunae. VIII. 818, liber meatu. IX. 453.
Liberat. undis campos. x. 235.
Libertas. loquendi. 1x. 558. fcelerum. vII.
471. odiis data. IF. F45. uritur armis, Iv.
578. Libertas & Caefar erunt par. vII.
696. ficta perit. IX. 206. libertate perit.
III. 145. redderet fibi orbem: xì 25. fì
bene daretur pro pace. Iv. 227. ultima
mundi ferienda. vII. 580. numquam re-
ditura receffit ultra Tigrin Rhenumque.
VII. 432. Libertas, nomen tuum & ina-
nem profequar umbram. FI. 303. O' bo-
na libertas IX, 1108. Libertatis vera fides
obit. IX. 205. cura. Iv. 808. quantum
habet fpes ultima rerum, VIII. 455. par-
tes. 18. 30. umbram fervaveris.. BIF. 146.
libertatem tueri. 1. 271. II. 282. liberta-
te falva potens. IX. 193. pro libertate par-
tes
}
IN
LUCA NU M.
1
tes faciet. 1x. 97. libertate fugae nulli ho-
fti fuperabilis. VIII. 371.
Liber. ire. 11. 852.
Libonis. trepidi fuga nudata gens Hetrufca.
11. 462.
Libra. pares examinat horas.v111. 467, ad
Librae juftae pondera aequatis temporibus.
IV. 8. Librae fua tempora donat Aries.
IX. 534. Librá fub judice parem noti
Phoebum. x. 227.
Librare, primus bipennem aufus. 111. 433.
libratus aëre vacuo orbis. v. 94. librati
coeli pondera. I. 57.
Liburnos. pugnaces. iv. 530. Liburnae ter-
rae. v11.38. Liburnae contentae gemi-
no ordine creviffe. 111. $34.
Libya. Libye. 11. 164. 111. 70. VI. 817.
VII. 711. IX. 44. 690. 753. 943. Libye
pars tertia rerum, tx. 411. ferilis. x. 38.
arida. 111. 294. arens. 1. 687. media. ix.
386. Libyes aeftiferae arvis. 1. 296. Libyae
extrema. ix. $198. Libyes Martem. 1.
255. extrema regna. x. 79. polo. 1x.377.
Libyae fitientis arenae. L. 368. fqualenti-
Libyas fitientis arenae.
bus arvis. v. 39. mortes. ix. 707. peſtes.
IX. 895.
Libys, amentavit jaculum. vi. 221.
Libyffae, terrae. 1x. 666.
Libycus. orbis. VII. 223. ignis. 1x. 538. aër.
IX. 619. Elephas. vi. 208. Libycum ae-
quor. v111. 862. Libyca lampas. vII.
800. Libycae terrae bellua. vI. 207. Li-
byci triumphi. 11. 69. crines. J. 129. Li-
bycae Syrtes. I. 449. arenae. II. 417. fe-
des. 1x. 119. rerrae. vi. 788. orae. iv.
611. fraudes. 1v. 736. ruinae. vIII. 269.
clades. vI. 62. irae. 11. 93. mortes. 1x.
707. peſtes. 11. “805, aves, 1v. 809. Li-
bycis arvis. IV. $82. Libycis antris. 1v.
594.
Licet. fi licet & fas eft. 1. 359. numquam
licuit novercae plus fperare. iv. 637. Li-
cet exaudiat. vI. 715. licebit vertamus
buſta, v11. 855. liceat prendere litora. v.
575.
Licentia. quae tanta ferri? 1. 8.
Licia. telis mifcere. x. 126.
Ligeris. Galliae fluvius. I. 439.
Ligato. litoribus fune. v111. 61. ligatae au-
ro comae. III. 281. ligata alto torpore
jacent aequora. v. 434.
Ligones, antiquos Curiorum paffa rura.
I. 169.
Ligur. tonfus. 1.437.
Lilybaeo. litore. iv. 583.
Limen. limine quifquam haefit. I. 507. ter-
rifico confiftere metuens Phoebas. v.
128. primo limine vitae. 11. 106. coro-
nato pendent ferta. 11. 354. limina Ja-
ni ferrea. 1. 62. contingere planta vetuit.
11. 359.
Limes. certus diſterminat. 1. 216. anguftus
mittebat puppes in aequora. 11. 709, par-
vus fecat vitalia. 1.623. immotus fatorum.
11. 11. limite ponti non flexo. 111. 218.
abrupto cautes. IV. 740. limite folis ini-
qui, v11. 867.
Limo. nigro. IV. 310.
Limofa. ulva. 11. 70.
x,
Linea. illa mundi reatum Leonem ferit, z.
306.
Lingones. pictis armis. 1. 398.
Lingua. exfecta palpitat. 11. 181. venalis. I.
268. linguae tacitae commercia. v1.701.
linguam tenuem producit in aequora. 11.
614. lingua projecta fqualent ora arentia.
IV. 755. linguas innumeras in falfa prae-
conia folvit Fama. 1. 472. linguas magi-
cas fervant ſculpta animalia. III. 224.
linguis fquamofis. 1v. 325. vibratis. 1x.
631.
Linquunt. ceras examina. 11. 285. lique-
runt Ifarae vada. 1. 399. leones Pho-
Joën. v11.826. claffica te linquunt. VII.
83.
Lintea. fuffixit antennae. Ix. 328.
Linum. lino teâus Ofiris. IX. 159.
Liniger. Achoreus. x. 179.
Liquebat. mifero. vI. 433. quod regnis), po-
pulifque liquet. v. 23.
Liquavit. pila. v11. 159.
Liquefactae. calido pondere glandes. vII.
$13.
Liquitur. mufculus. IX. 773.
Liquida. cera. 111. 688. liquidae palaeftrae
au&or Arcas. 1X. 661.
Liquore. perfudit membra. Iv. 613.
Liris. impulfus aquis Veftinis. 11. 424
Lis. datur fecundum Emathíam, v111. 335.
litem folvere. x. 262.
Liffi. tentati litora. v. 719.
Litavi. tibi hoc facrum. 1. 632. litafti ge-
fturus bella. vII. 171. Litantes fibrae.vi.
524.
Lit-
Ii ii i 2
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
Litera: turbata perit difperfis pennis. v.
716.
Litus. dubium. I. 409. malignum. VIII.
565. curvum. I. 420. litoris i&us. v.
SSI.
a litore folvunt puppes. 11. 649. temera-
to. 111. 194. lacrymofo. 1x. 955. litora
crefcebant relabente ponto. IV. 429. ad
litorá veniunt trunci. 11. 189. litora rum-
pens Nilus. x. 244. litoribus ligato fune.
VIII. 61.
Litoreis. arenis. IX. 296.
Lituûm. ftridor. I. 237. lituis elifus aër.
VII. 476.
Liventes. atra lacertos. II. 37. genas. v.
215.
Livor. edax. 1. 283. plurimus variabat vi-
ſcera. I. 620.
nafcens. IX. 921.
Loquitur. fama ratem magno ore. IV. $74.
vetuere Superos loqui. v. 114. parva lo-
quor. IX. 783. loquendi cum jove. Ix.
558. nec plura locuto. Iv. 545.
Loquax. Metellus. 1. 313. ventos loqua-
ces exhalat folum. v. 83.
Lorica. torta opponit catenas. VII. 498,
Loris. flagrantibus. II. 413.
Lubrica. faxa. II. 104.
Luceriae arx. II. 473.
Lixa. dum bibat, ftat. Ix. $94.
Locus. exceptus feeleri. III. 333. ipſe ad-
juvat furorem. VI. 436. loci facies. vII.
788. fecundi impatiens Fortuna. I. 124.
naturam fedemque loci. v1. 23. loci for-
te. x. 542. fama. vI. 571. pax. VI. 282.
fub lege loci. IX. 307. majeftate. III.
430. locum promittit his virtus. Iv. 36.
confumfere curfu. vII. 461. mutavit
poteftas. II. 137. loco ftare. I 144. ce-
dere. VIII. 381. fecundo. VIII. 288.
triſti damnata. I. 249. redeunt. v. 37.
rerum fervato. Iv. 126. vix turbam ca-
piente loco. 11. 609. locorum Fortuna.
IV. 661. locis dat nomen. I. 608.
Locat. caftra. Iv. 169. 587.
Longaeva. Sibylla. v. 138.
Longinqua. ruinae fedes. 11. 732. longin.
quae meffes. 111. 66. longinqua aequo-
ra. III. cadunt vulnera. III. 568.
Longus. amor. v. 794. longa pax. 1. 241.
311. non longa furori ventorum dabi-
tur mora. v. 580. carina. III. 733. po-
tentia. 1. 333. longo fatorum favori cre-
dere. VII..705. longum funus ad tumu-
lum producere. II. 298. longa nocte.
VI. 646. ferie haerentia agmina. I. 492.
non longa veca biremi. v111. 562. lon-
gi labores. I. 90. longa arma. I. 423. VI.
259. rura. 1. 170. longos agrorum fi-
nes jungere. 1. 167. longis anfractibus
effufa urbs. I. 605. longior dies. vII.
846. longius aevum. vIII. 27.
Longe, ne longe nimium fit proxima tellus.
v. 576. longe mittere. vII. 628, longe
Lucet. exigua nocte Bootes. 111. 252. lu-
centem totis no&tibus Ar&ton. vI. 342.
Lucida. Luna. v. 546.
Lucifer. refugit diem. 11. 725. Lucifero
relicto. 1. 232.
I.
Lucri, pallida tabes. Iv. 96.
Lu&tatur. ignis viridi robore. III. 503. lu-
&tantur fata vocem petentia. v. 181. lu-
&tantem cum morte animam trahentes.
III. 576.
Lu&tificus. Titan. VII. 2.
Luctus. fuos praecipitant. v. 795. jubentia
fiftra. VIII. 833.
Lucus. ab aevo longo numquam vi olatus
III. 399. luco infami. VII. 438. lucis
remotis. I. 453.
Ludit. Afpidas hoftis follertior. Iv. 725.
ferpentibus infans. Ix. 908. lufere fales.
II. 368.
Ludibrium. pelagi. vIII, 710. focert. VII.
380.
Lues. x. 504. matura paratur Urbi. 1. 645.
diverfa pelago. III. 681.
Lugere. vacat humanum genus. III. 378.
lugentis populi pars. II. 236.
Lugubria, cultus moeft'. 11. 365.
Lumen. factum carmine. vI. 648. lumine
vero fe implevit. Ix. II. infirmo. v. 545.
lumine rapto. III. 713. lumina perftrin-
gens fulmen. I. 154. ad claudenda invi-
tat dextram. III. 740. noctis. Iv. 282.
ponto pafcit Titan. Ix. 313.
Lunae. defertae moenia. 1. 586. vicinae ae-
quora. II. 427.
Luna. exefa receffus orbis. v. 546. mifcet Te-
thyn. x. 204. gracili cornu lucida. v. 546.
bigas agitans. 1. 78. pluvialis. 1. 218.
coacto cornu plena. 1. 537. dubitanda, Iv.
60. moeſta. VIII. 721. ventorum nota
rubuit. v. 549. coelo deducta arte magica,
VI. JOI. in herbas defpumat. v1. 506. lu-
nae
•
1
IN NU M.
LUCA L Ụ C A
nae fidus fecundum. 1. 413. meatus. IX.
6. 695. labores, & unde. 1. 539. VI.
soz. cornua. 111. $95. lunae quantum
deeffe fölet, feu plena futura. &c. 111.
42.
Lunare, virus. v1. 669. lunaribus horis. I.
414. incrementis. x. 216.
Lunatum. ferrum. 1x. 678. lunata fronte.
III. 533.
Luo. poenas. VIII. 97. luitis arma jugulo.
IV. 807. crucibus flammifque. x. 365.
luatur hac caede, quidquid &c. II. 312.
Lupatis. fanguineis durefcit fpuma. IV. 758.
Lupi. Biſtonii. VII. 827. luporum gemitus.
VI. 688.
Lurida. ora. v. 550.
Luftrat. terras atque aequora. v. 347. tellu-
rem igne vago. 1. so. clades. VIII. 101.
luftrata cruoribus arbos, III, 405.
Luftrum. luftro fefto purgantes moenia. I.
$93. luftra Phoebes. VIII. 479. luftris
geminis. 1. 283. luftris recubare metuunt
ferae. III. 408.
Luftrales, bellis animas. v1. 786.
Lutea. flammea. 11. 361.
Lux. dubia. Iv. 473. metuenda. v. 630. al-
ba nondum rubet. 11. 721. maefta. 1.
235. minor &c. VIII. 469. extrema. Iv.
447. VII. 185. altiffima. IV. $27. lucis
extremae momentum. Iv. 484. colorem.
VI. 828. luce nova. Iv. 32. cruenta.
VII. 427. tam longe relicta. IV. 297. in
luce morae majores. 1. 115. luce diducta
v. 543. a luce facra refertur. v. 219. luce
vix ulla variatus colorem. Iv. 80.
Luxus, inani ambitione furens. x. 156. lu-
xum fuafere rapinae. 1. 162. luxus fuos
explicuit Cleopatra. &c. x. 113.
Luxuries. rerum prodiga. Iv. 374.
Luxuriofa, domus, x. 488.
Lyaeo. Ogygio plena Edonis. 1. 675.
Lycidam. adfixit manus ferrea. III. 636.
Lycurgi. faevi tela &c. 1. 575.
Lygdamus. tortor habenae. III. 710.
Lymphata. turba ruit. 1. 496. Lymphato
metu. VII. 186.
Lyncis. vifcera. VI. 672,
M
M.
acedon, fervatur in antro. vIII. 694.
Macetum, vires. 11. 647. x. 16.
terrae. v. 2. fines. x. 28. Tyranni. x.
269.
Machina, difcors mundi foedera turbabit. 1.
80. belli. vI. 37.
Macra, vado nullas alnos moratus. II. 426.
Macrobii. Aethiopum populi. x. 280.
Macavere, te ante focos. 11. 128. macta-
bitur Apis in cineres Magni. 18, 160.
Maculis. parvis tin&us. 1x. 714.
Maculat. regnum obliquo fanguine. vIII.
286. maculavit fanguine Carras. I. 105.
maculato morfu. III. 348.
Madent. muri fanguine. 1. 95. faxa multa
caede. 11. 103. madentes rore rami. Iv.
316.
Madefacto. vimine. IV. 131.
Madefcunt. faxa. IV. 84.
Madidus. mero. x. 396. madidis Euri flati-
bus. 1. 219.
Macander. direxit aquas. v1. 475. Maean-
dron errantem. III. 208.
Maenala. liquit, Arcas. III. 177.
Macotis. vIII.318. Maeotidos undae. III.
277. Maeotida fcindit Beffi migrantis or-
bita. v. 440.
Maeotica. palus. 11. 641.
Magis. atque magis. VI. 98.
Magifter. fcelerum Sulla. 1. 326. ferarum.
IV. 242. navis. I. 5oI. v. 645. Phrygius.
IX. 44. claffis. 11. 696.
Magnanimus. Brutus. 11. 234. Alcides. IV.
611. magnanima voce. Iv. 475.
Magnetes. equis cogniti. v1. 385.
Magnus. pro Pompejo. VIII. 793. 873.
& paffim.
Magnus. pro Cnaco Pompeji filio. IX. 121.
145.
Magnus. annus. III. 70. tímor. III. 83.
tam magna juventus. v. 365. magna ftra-
ges. 1. 156. 11. 205. fama. IX. 594. mo-
les. 111. 493. magnum decus. I. 174.
mare. v.619. nomen. 1. 135. magna mer-
ces. VI. 763. magno ftridore. III. 155.
judice fe tuetur. I. 127. in fe magna
ruunt. III. 81. magno fibi conftat hone-
ftum. IX. 404. magno parantur regna
Deis. 1. 34. major in arma ruit. 111. 37.
major furgit accepto robore. Iv. 642. nune
fum tibi gloria major. vIII. 78. Majo-
rum buſta. VII. 855. Maximus aevo, 3.
585. timorum leti metus. 1. 46e, maxima
merces. 11. 655. maxime rector. 3. 359.
Iiiii 3
Ma-
INDEX RERUM ET VERBORUM
Magorum. faevorum arcana, v1. 431. vetu-
ftorum penetrale. vi. 450. Magos arca-
num ferale canentes. vi. 440. per Ma-
gos veftros adftricta foedera. vIII. 220.
Magica. torti vertigine fili. vi. 460. ma-
gici Dei. vi. 577. magicae linguae. 111.
224.
Majeftas. malis non fracta, Iv. 341. una no-
minis Hefperii. VIII. 760. majeftate im-
perii falva. v. 378. 681. loci verenda mo-
ti. 111. 430.
Malas. fufcante lanugine, x. 135.
Maleae, longae flexus. vi. 58. Malea Do-
ris. 18. 36.
Maliacae aquae. vi. 367.
Maligna. undae vena. ix. 5oo. luce mali-
gna fulget ignis. 18. 73. maligni portus.
v. 651.
Mallos. III. 227.
Malo, malint leges a Caefare tolli. 111. 140.
nec mallet fe amari. 111. 83.
Mali, veliferi pondera. 1. 500. juga curvan-
tur. 11.695. fummi carchefia curvat ven-
tus. v. 418. malo pofito. 111. 45. tremen-
te. vi. 286.
Malum, terrarum fatale, x. 34. mali ven-
turi timor, v11. 105. cruenti fama. I v.
610. mala lacrimas motura. ix. 50. ma-
Jorum turba. 1X. 405. feries. 1. 67ỏ, cauf-
fa. 1. 84. certa mens. III. 37. malis mun-
di caruiffe. v. 229.` malis non fracta maje-
ftas. IV. 341.
Malus. mala vota. v. 104. malos mores.
v. 298.
Male. concordes. 1. 87. vicinis Gallis con-
dita moenia. I. 248. male meretur de quo
Fortuna &c. v. 582.
Mandat. decreta. 1. 489. nefas ad umbras
Stygias. vI. 569.
Mandata. haec reliquit. 1x. 85. peregi. 1x.
98.
Manet. nulla rerum fiducia. vIII. 504. ma-
net dubium. 18. 19. manfit concordia
difcors. 1. 98. manebit me fors fecura.
VIII. 308. manfit loco pelagus. v. 612.
manfurae in fecula famae. vIII. 74.
Manes. Poeni faturentur fanguine. 1. 39.
ferant piacula. Iv. 790. jacuere in favil-
la. IX. I. omnes in Caefare. VII. 776.
metuentes. vi. 666. fanguine placatos.
11. 173. Deorum Romanorum calcate.
vi. 809. vagantes includis. VIII. 796. re-
vulfos transferre, v111.844. ad nocentes
trahor. 111.13. Deis mixtura nox. v. 636.
inhumatos condere. 1x. 151. fulminibus
ornabit.v11.458. Hectoreos. ix, 976. ad
manes abftulit. 1. 113. manibus infe-
Qus aër, v11. 769. illatrat. vI. 729. de-
vota. VIII. 91.
Manicae. ligant naves. I IT. 565.
Manifefta. fides. 1. $24. belli figna. 11. 1.
Manipli. armati. I. 29. maniplis fparfa a-
cies. x. 436. vu. 327. confertis, IV. 31.
Mano. manant fudoribus artus. 1x. 499,
gladii fanguine. v11. 560. Stygiis manat
paludibus amnis. vr. 378. manante fie-
tu. vi. 776. manantes cera tabulas. x.
494.
Manfuefcere. fauces, 1. 332. manfuevere
ferae. IV. 238.
Manus, torpens. 11. 78. caeca. 111. 722.
`certa. v 1, 190, nulla vacet. 11.56. Roma-
na 11. 532. Pompejana. IX. 257, obliqua.
IV. 626. manus ferrea inferit uncos pup-
pi. 111. 635. ratibus trajects. IV. 137.
in gladios jurata. Ix. 850. nimium fequ-
ta. 11. 143. manus excrementa. VI. $43.
manum ferre. 1. 147. fatis injecille, 111.
242. audivere carinae, 111. 194. manu
vetufta fundata 1lerda. Iv. 13, moriente
ferire. 1v. 560. dilata. vii. 208. Parca-
rum intercepta. I. 114. manus ignavae.
1. 509. defunt arvis. 1. 29. togatae. VII.
549. venales. x. 408. mifcentur. 111.
569. fideles. v. 243. faevas exferuere. 11.
96. incertas exercent. III. 692. immerſis
oculis. VI. 541. inmittit in hoftem, vir.
509. complofas tenere. 11. 292. praebere.
v. 558. in fe vertere. 1. 23. elatas in bel-
la prómifere. 1. 388. profanas inferuiffe.
VIII. 552. paratas excepere rates. 11. 712.
armatas jungere. 1. 117. in manus ad-
trahit. x. 385. a manibus cecidere fuis.
111. 668. manibus inopem fenectam du-
cere. v. 535. deceptis complexa cubile, v.
809. tuis dainnata bella. v. 311.-
Mapalia. non culta. 1x. 945. vacuis.mapali-
bus. IV. 684. 11. 89.
Marcia. Catonis. i. 328. 343.
11.
Marcellus. loquax. 1. 313.
Marcent. venae. Iv. 326. marcentes tene-
brae, vI. 646.
Marcida. fibrarum pars pendet, 1..628.
Mare. fervatum bello jacuit. 111. 524. mu-
tatur
$
IN
NUM.
LUCANU
tatur gurgite Nili. 1. 684 claufum, 111.
652. brevibus impactum. 1x. 339. re-
fuum. Iv. 428. molle. vii. 98. rauca
gemit. v. 218. fit, dum fe unda ftagnis
excutiat. v. 453. magnum. v. 619. exte-
rius. X. 37. maris pax, 1v. 437. clauftra.
11. 684. terga inficit horror. v. g65. ru
bri fpoliis. x. 139. aperto mari. 11. 619.
inmenfum gelu tegitur mare. v. 438. fra- ·
&um vadis, aut litore, 1x. 308. 323. la-
ceffitum. 11. 193, pavidos maris Cilicas.
VIII. 811.
Mareotis. pigra. 1x. 154. Marcotis uva,
x. 161.
Marcotica. Ebenus. x. 117.
Margo. IX. 609. in margine pofuit plantas.
IX. 353. terrarum devexo. ix. 497.
Maricae, umbrofae regna. 11. 424.
Maritus. excepit convicia fefta..11.369. ma-
riti melioris toris juncta. 1.1, 329. marito
dimiffa. v. 765. nulli laeta viL. 89. inter
maritos difcurrens. x 358 geminos ex-
cepi. 11. 339.
C. Marius. de lugurtha triumphavit fuba&ta
Africa, & de Cimbris ac Teutonis. 11.
69. 90. libertatis deminutor. 1v. 822. IX.
204, exful & profugus, in paludibus Min-
turnenfibus delitefcens, &c. 11. 70. &
feqq. in Africam ejectus. 11. 88. in rui-
nis Karthaginis latet. 11. 9o. 91. copias
calligit. 11. 93. Romam redit, & fepti-
inum Confulatum obtinet. 11. 99. 1'30.
VIII. 269. crudelia facinora exercet. H.
99. & feqq. fignum hoc dederat fuis, ut,
quibus falutantibus ofculandam manum
non porrigeret., eos acciderent. 11. Fi3.
126. obit. 11. 1.30. ejus fepulcrum ad ri-
pam Anienis. L..582. ejus umbra agrico-
lis adparens. ..583.
M. Marius, Caji frater, ad fepulcrum. Ca-
tuli laceratus. IF. 175. & feqq.
Marji. tamquam exemplar perduellis & cru-
delis nominati. 11. 227. 546. VI. 794.
Marianorum, caedes. apud Sacriportum. rr.
134. apud portam Collinam. 11. 135.
temporum adumbratio. 11. 68. ufque ad
134.
Marmaridae, volucres mixti Garamante, Iv.
moribns fećtis nitet domus. X. 115.
Marmoreo, pondere. v111. 866.
Mars. folus habet caelum. 1.663. Martis
dextri frons. v11. 220. amator. VIII. 364.
duri diſcrimina. v. 723. 111. 336. ancipi-
tes eventus. v. 67. Martem nudum exor-
nant armis. vI. 256. caede multa nocen-
tem agit. 1v. 2. convertit. 11. 629. Mar-
te fecundo ufis. IV. 388. 1x. 596. dete-
&to laceffit. *. 346. coeco. VII. III.
dilato. vi. 264. fubducto. vI. 250. IV.
47. adverfo. 1. 308. funefto. VII. 335. ae-
quo. 111. 585.
Mavors. habet ventos & fulmina. x. 206.
agitans Biſtonas. v11. 569.
Marfi. 11. 430. Marfi agri. 11. 790.
Marfya. celer adit Maeandron. III. 207.
Mas. marem admovet aris. 1. 609. mares
rapuere cultus. &c. 1. 165.
Mafiae, calidae pondera. vi. 403. congeftae
pondera. VII. 753-
Maffagetes, equo folvens jejunia. 111. 283-
Maffagetas non adligat Ifter. 11. fo.
Maffilia. Phocenfium patria, focia Romano-
rum, urbs libera. 111. 307. 340. LV. 257,
v. 53. Maffilienfes, medii ut effe poffint
bello civili, petunt à Caefare, 111. 307. &
feqq. quod negat Caefer, eofque obfider,
111. 356. & feqq. lucus vicinus urbi a
Caefare exfcindi juffus. 111. 426. ipfo
praceante. III. 433. Maffilienfibus lae-
tantibus, vindictamque divinam fperanti-
bus. 111. 446. ad eorum muros fubverten-
dos Caefariani omnibus modis laborant.
11.474. illi eruptione munimenta omnia
& machinas Rom. incendunt 111. 498,
poſt committunt omnes fpes fuas certa-
mini navali. II. 5-16. habiles naves regi-
que faciles habentes, & ipfi periti rei na-
valis. 111. 553. Maffilienfium pugna na-
navalis cum Caefarianis. 111. 538. &
feqq. viði. 111. 752. eorum confterna-
tio. 111. 756.
Maffylis, gens frenorum nefcia. 1v. 682.
Mater. obfcoena. x. 78. fecunda. 111. 603-
matrem pedibus contingere. 1v. 615. fuus
infans conterruit. 1. 563. matres miferae,
II. 38, matrum luftra fequuntur tigres.
I. 328.
680. Pfylli. &c. 18. 893′ 293. arenae. vr. Materna, vis. 11. 338.
catervae.
309.
Marmore. riguerunt gentes. 11. 650. mar-
Materia. rudis. 11. S. laudis. VIII. 75. ve-
miae. v111. 137.
Max
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
1
Matini, calidi buceta, IX. 185.
Matrona. per urbem rapitur. 1. 676, cultus
priores depofuit. 11. 28.
Matura. lues. 1. 645. fata. vII. 668. claffi-
ca. II. 597. maturus uterque aderat, x.
421.
Maturato. vefpere. vI. 340.
Matutinos. radios. III. 521.
Maurus. Indo concolor. Iv. 679. ludit in
hofpite fixo. x. 455. Mauri dubii foller-
tia. VIII. 283. levis lancea. 1. 210. Mau-
ris occiduis. III. 294.
Mauruſa, robora. IX. 426.
Maufolea, indigna. vIII. 697.
Mazax, aequaturus Medorum fagittas. IV.
081.
Medea. expavit nefas. Iv. 556. legit herbas.
VI. 442. fratrem difcerptum fparfit. x. 466.
Medi, felices. VII. 442, 514. Medorum fa-
gittas. Iv. 681. domos. vIII. 216. Me-
dos movent aemula fata. vIII. 308. prima
proelia exarmant. vIII. 386. Medis con-
current Caefaris arma. vIII. 326.
Medica, agmina. II. 49. rura. VIII. 368.
Medicamine. croceo crinem tinguunt. 111.
238.
Medicatus. ignis. 1x. 918.
Medicina, exceffit modum. II. 142.
Meditatus. Leucada. v. 479. meditata fugam.
v. 323.
Medius. gurges. IV. 18. campus. 11. 223.
collis. Iv. 33. axis. x. 287. III. 423.
media longae vitae mors. 1. 458. media
vallis. Iv. 158. v1. 342. medium agmen
Iv. 778. pectus difceffit. 111. 655. me-
dium tenuit. IV. 652. in medium dabi-
mus hoftem. VII. 366. abit mors. Iv.
491. medio die. 11, 699. I. 16. in medio
orbem tenere. 1. 89. medio Olympo. 1.
$40. medii ignes coeli. vI. 337. mediae
tenebrae. v. 220. medios furores tentare.
v. 404. medias perrumpere procellas. v.
583.
Medulla, tenera arboris. Iv. 318. cervi. v1.
673. medullae fole inco&tae, v1.546. me-
dullas carpit ignis. IX. 744. tacitas urente
flamma. v. 811.
Meduana. I. 438.
I.
Medufa, faxifica. Is. 670. Medufae Phor-
cynidos arva. IX. 679. ftillantis tabe vi-
rus. IX. 696.
Megaera. fecura vocis meae. vI. 730. Me-
gaeram horruit Alcides. 1. `$77.
Mel. mellis amorem repetunt apes. IX. 290.
Melas. vI. 374.
Meleagrea Calydon. v1.365.
C
}
Meliboea. fortis Herculeis fagittis. v1. 354.
Melior. cauffa. VII. 349. hortando vulgo.
VII. 249. fuadere. VIII. 482. ceffiffe lo-
co. VIII. 381. fiducia. VII: 249. meliora
figna fecuti. II. 531. melius dediffes. 1.
251. in melius mutare locum. vI. 6.
melius quod &c. III. III. Dii melius.
11. 537. III. 93.
Membrana. Ceraftae. v1. 679.
Membra. perculit horror. I. 192. reli&a
nervis labant. VIII. 60. contendit fangui-
ne. 111. 624. cadunt. VII. 623. aegra ſo-
lo levavit.vIII. 87. in diverfa means ani-
ma. 111.640. membrorum numero mon-
ftrofi partus. 1. 562. membris defectis ro-
bore. 111. 625. membris aequata vulnera.
11. 177. per membra explicare virum. IV.
619. fuper membra togam inducere. 11.
386. morientia cefpite duro ponere. v.
278. effuſa membra, vII. 305. membra
loco redeunt. v. 37.
Memini, me luftraffe &c. 11. 169. meminit
effe fuos cives. vII. 803. ut Salaminia-
cum ineminit mare. v. 109. qualem me-
minere. I. 474.
Memor, praeteriti fene&tus.. II. 231. fati.
VIII. 10. memores paterni juris animos.
IX. 95.
Memorabile. exemplum. Iv. 496. pignus.
IX. 994.
Memorantibus. fi vera fides. vII. 192. me-
morandum hoc contigit. III. 388. meme-
rando buſto conditus. v. 231.
Memnoniis. regnis. III. 284.
Memphis. Aegyptia quem non aequaret &c.
1. 640. vana facris. VIII. 477. nondum
noverat contexere biblos. 111. 222. barba-
ra. vIII. 542. adorat reges. x. 272. fe-
creta. vI. 449.
Memphitis. cymba. Iv. 136.
Memphiticus. enfis. x. 5.
Mendax. Magni tumulo Aegyptos. VIII.
872.
Mcns. ifta fit cunctis. 111.324. praefaga in
timore. IX. 120. certa malorum. 111. 37.
inftin&ta facro furore. v, 150. durata ma-
Jis. v. 798. belli praefaga. v. 415. VII.
186. confcia. VII. 784. belli avida, vI.
}
29.
IN
LUCANUM.
29. in dubio ftetit. VII. 247. prona. I.
461. mentis tumultu. vII. 184. cuftodia,
VIII. 635. pondera quo vergant. vIII.
280. gaudia. IX, 1041. menti abeft fa-
vor. Iv. 399. in proelia ftimulos addunt.
1. 262. mentem erige. vIII. 76. variam
dant otia. IV. 704. tranfverfo torrente fe-
runt &c. IV. 818, incendere, x. 148. men-
te tacita gerit Deum. Ix. 164. paratam
deftituunt verba. v. 731. mente fugae a-
perta. IX. 226. propinqui pugnae. vI. I.
mentes tepefcunt. IV. 284. ad fumma pa.
ratae. Iv. 535. componere ad virtutis o-
pus. 1x. 380. dubias conftringere, v. 2≤6.
varias reguin. VIII. 163. adfuetas fceleri.
v. 371. in aequas dominatur jufta Venus.
v. 727, mentibus erat folamen, vII. 180.
occurrit major. I. 475.
*
Menfae. lautae gloria. Iv. 376. feftae. II.
123. priores menfas adfpernata fames. I.
163. concordes inftituunt cefpite. Iv. 197.
menfis humanis incognita. vI. 116.
Menftruus. Conſul. v. 399.
Mentimur dominis. v. 386. mentita popu-
lum biformem Pholoë. III. 198. virgas
Sabinas toxica. IX. 820. mentitis velis vi-
&um Thefea. 11. 612.
Menfura. juris, vis I. 175. timoris. III.
100. fecandi aequoris. vI. 168.
Meo. meantis in membra animae difcurfus.
III. 640.
Meatus. anhelus.v. 191, meatu liber. Ix. 453.
meatus lunae. IX. 6. 696. crebros movet.
1. 418.
Merces. aut poena bellorum paratur. VII.
303. maxima bellorum. 11. 655. fceleris. v.
286. ibi fas, ubi maxima merces. x. 408.
laboris rapta. v. 331. hac mercede placent
fcelera. 1. 38.
Mercurius. Citharae & palaeftrae inventor.
IX. 661. Argi caput abfcidit. Is. 663.
Harpen ufui dedit Perfeo 1x 676.
Mercurius Planeta. 1. 662. ejus officium.
X. 209. arbiter undae immenfae in Nilo.
X. 210. 114.
Meret. in plebe. vI. 144. parvo aere, x. 409.
meruit hoc cruor. 1. 301. timeri. v. 318.
fidem vetuftas. III. 406. meruere Dei
veniam. IV 123. meretur de quo male
Fortuna &c. v 82. vI. 718. in meren-
tes populos fparfus honos. v. 49. meren-
dum eft virtute, Iv. 512. meritas nobis
poenas dabis. v. 158.
Meritum immaneTyranni deftruit. Ix. 1041.
vile. IX. 1027. ingens contulit. 1x. 886.
pro meritis. VII. 68.
Mergit. flammas in vifcera. v. 175. mergunt
aequore pinus. III. 531. populos femina
belli. 1. 159. mergente terras flu&u. v.
57. mergi Ar&on non totam. III. 251.
antris. v. 159. merfo Phoebo. Iv. 282.
ferro in robora. III. 435. merfa formidi-
ne. VII. 248.
Mergus. amat ficcum. v. 553.
Meroë, nigris fecunda colonis, x. 503. ex-
tendit umbras. x. 237. laeta comis Ebeni.
8. 304. cogens fpumare Falernum. x. 163.
Meroen arentem. IV. 333. preffit Phoe-
bus. 8. 250.
Merum, excepere gemmae. x. 161. mero
vefana regia. VIII. 401. madidus. x. 396.
Merx. mercis Eoae mutator. VIII. 854. in-
diga terra. vIII. 446.
Meffis. peregrina. vI. 105. meffes longin-
quae. 111. 66.
Metae. inoffenfae currus accedit. v111. 201.
metae Herculeae, 111. 278,
Metator. audax. 1. 382
Metallum. rutilum. 11. 364. metallo fu-
giente. IV. 213. metallis auriferis. III.
209. duris filicum. IV. 304 cun&tis
plena caftra. VII. 740. avulfa faxa. vI.
34.
Metaurus. velox. 11. 405.
Metellus, Creticus. III. 163.
Metellus. trib. pl. Caefari, pecunias ex ae-
rario fumere volenti, obfittit. III. 115.
ejus ad Caefarem verba. III. 123. feqq.
Caefaris refponfio. III. 123 & feqq.
Metelli. proles, Cornelia. VIII. 410.
Metelli. familia nobilis Rom. pro exempla.
ri virtutis. 11. 545. vII. 583.
Metitur. litora greffu. v. 556. terras oculis.
VI. 32. fua regna VIII. 527. menfus fe
& Romam. VIII. 346. homini quid fata
pararent. II. 133.
Metuit ruinam nominis.vIII.551. metuunt
infiftere ramis volucres. III. 407 me-
taens timeri ab hofte. Iv. 719. domini.
VII. 373 futuri. III 233. lux metuen-
da perit. v. 630.
Metus. amens incubat. II. 27. emitur. v.
57. leti quos urguet. 1. 60. degener. III.
149. metus expers 11. 90. metum pre-
Kk kk k
mit.
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
ONUN
$
mit. VII. 341. attonito metu. vILT. 591.
tecto. 1x. 389. Lymphato trepidaffe. vit.
186. ipſo Itrâta ürbs. 111. 390. metus a
gitant graviora. 11. 225. artis opem vin-
cunt. v. 645. pro fe ferre. vII. 138. fuos
exfolverat türba v. 259. aequoreos paffa.
IX. 447.
Mevania. explicat fe campis. r. 468.
II. 272.
Minuere, labores. VI. 103.
Minuti. caftella. vr. 126.
Minyae. gens cognita remis. v 1. 385.
Mirabile, dictu, v. 672.
2
Miracula.. varii fati praebuit. 111.634. Cur-
fus. IV. 425.
Mirator. Catonis. 1x. 807.
Micant. tela. Vir. 320. fulgura. I. 525. fi- Miratrix. fui vetuftas. Iv. 655.
brae. 1. 629. ftrata. x. 123.
Migrans Beffus. v. 441.
Miles. domitor mundi. vII. 250. fortuna
rerum Ducis. ibid. in caftris fenior, 11.
561. antiquus imagine facra. vII. 357.
dubius, infidus ducibus. iv. 698. ducen-
dus in praedam. VII. 736. exemplum
non miles. III. 730. exploratus. ìv. 696.
aufus perrumpere leges. 1. 322. permix-
tus caftris. IV. 196. militis enfes ftri-
Ai. v. 14. milite proño. 1. 392. fubi-
to. I. 312.
Militiae. pietàs. IV. 499.
Mille, pericula Martis. 1. 299. votis peti-
tům. vii. 238. hurus. viii. 401. modi
leti. 111. 689.
Millefima.. conjux, VÏÏŤ. 411.
Milo. pollutus. 11. 480. Milonem reum
clauferunt figna Pompejàña, 1. 323.
Minae, bellorum. v. 195. undarum. v. 454.
vanae tumuere. 11. 373. minas perdit
Fortuna &c. 18. 570. Euri ceffaffe. v.
608.
Minatur. ipfe fe hofti, v1. 173. minantur
lapfum turres. v. 136. Dei cladem. 111.
30. minantes triffe gladii. 1. 320. pila pi-
Tís. 1. 7. pugnam figna. Vi. 9. tabulata.
IV. 432.
Minas. Curia. 1. 267. arcu folato turba.
v11. 525. terror. 11. 453. unda aeftuar.
v. 566. mïñaċi vultu. v. 213. minaces ve-
nas. 1. 621. incaffum. iv. 280.
Minerva. Tròjana. 1. 593. Minervae Ceero-
piae frons praelata. 11. 306.
Minifter. populus. x. 127. Miniftri fuccin-
&ti.. 1. 608.
I.
Miniftrat. virus, v1. 669. aquas manibus..x.
159.
✓
Minoïa. Creta. 11. 163. tecta. v. 406.
Minor, lux. vIII. 469. Fortuna. v. 5o6. ra
pta puppe Argo. 11. 717. genero.. VII.
611. minora fata moveres. vi. 605. mi-
nimum terrae.. v.. 467. minimas rerum.
Miratur. malum. 11. 28. aftra polis fixa, Ix.
13. mirata fuperos vetuftas. i. 406. ge-
nás humentes. v. 737.
Mirum. 1v. 456.
•
Mifcet. proelia. VII. 10. V. 476. adverfa
fecundis Fortuna. v. 2. potentes plebi. I
271. vulnera. 111. 254. arma. v 1. 80.
v111.421. mifcuit gentes Argo. 111.194.
nox Ptolemaida ducibus. x. 69. vires. 1.
88. mifcent alas nexibus. 11.186. fecures
gladiis. v. 388. licia telis mifcendi mos.
x. 126. mifcendae copia mortis. 1v. 283.
mifcetur unda venenis. 1. 648. mifcentur
flumina pelago. v.337. manus. 114.569.
mixti generis foedera. 1. 1048. mixto
murmure. VI. 45. - fanguine nafcitur.
VI11. 408. mixti ephebis fenes. 14. 518.
mixta foro caſtra. 1. 320. mixtis fideri-
bus. I. 74. nox manes mixtura Deis. v.
636.
Mixtura, externae Veneris. Ix.903.
Mifer. orbis. VIII. 340. non fum morte.
v111. 631. miſera fors. 11. 45. miferae
mortis vicinia. v141. 569. miferi mandi
fpes fuit irrita. vI. 469. ufque adeo mife-
rum eft &c. 1. 366. miferae matres. 11.
38. terrae. IV. 120. miferos fuge, v111.
487. amicos eligit. v111. 525. miferis
mos eft &c. vII. 654. igne rogi invidet.
VII. 798. irafci tantum numina. III.
449.
\
Miferabile. nomen. VII. 121. vulgus, v.
110. buftum.v111. 846.
Miferando. funere. 1. 104. vultu, 141.334.
'miferandis vocibus complet aethera, VIIL
639.
Miferere. tui foceri, vir: 70%.
Miffile, tremulum torfit. 1v. 681. innume-
rum fpargitur. v. 485.
Mitefcunt. tractu fates aequorei. x. 257.
Mitigat. aeftatem umbra.. x, 305.
Mitis. Atax. 1. 403. mitior ara Dianae. I„
446. mitiffima fors. VII. 452.
{
Mi
IN
LUCANUM.
Mithridates. Ponti Rex, veneno fſe fuftulit.
1. 336. 11. $81. 582.
Mittit. mes puppes in aequora. II. 709.
orbem fub leges. I, 22. caput longe. vII.
628. ágmen in difcrimina. 11. 599. in pe-
ricula. VII. 104, tela in hoftem. 111.722.
tributum, 111, 162, omnia în cafus extre-
mos. vII. 239. in famam & fecula mitti.
x. 533. miffa poft terga fagitta. 1. 230.
per orbem pax. 1. 61. miffi per vifcera
gladii, 111, 748. in turbam regni. 1. 86.
Mitylenaeum, vulgus, vIII. 109. Mityle-
naeas latebrae. v. 768.
Moderamine, pari. v. 706.
Moderatior. Eurus. IX. 118.
Moderator. equorum. vIII. 199.
Modeftia. vultus. VIII. 156.
Modeftior. annis. VIII. 476. modeſta vota.
V. 532.
Modicum, civem componere. vII.267. mo-
dico fonte. I. 213.
Modo. liceat. 1. 202. conful. VIII. 330.
defuncti, vI. 621. luce fugata, vI. 713.
noti militis. VI. 717.
Modus, vitae. 11. 131. tumuli. VIII. 799.
juris. 18. 191. humanum modum egreffa.
IX. 794. membrorum. 1.557. modus fub-
latus gladüs. v111. 492. modum tormen-
ti mutare. 111. 480. venti nox eripuit. v.
709. prendente vix oculo. Iv. 20. perdi-
dit caedes. VII. 532. exceffit medicina.
II. 142. impofuit Baccho voluptas. x.
172. modo nondum ftante. IX. 804. par-
vá ferpens. IX. 766. quo Tibris defcendit.
VI. 76. modos leti mille. III. 639.
Moenia curfu rapta. 11. 653. corripuit. 11.
100. pendent tectis femirutis. I. 24. in
moenia populos ducat. vII. 429. moeni-
bus exiguis tuti. 111. 341. e fummis pen-
dentes. VII. 369.
Moeret. fata Cato. vI. 790, moerens Mar-
cia. 11. 328. moerentia te&ta. v. 30.
Moeftus. curarum labor. VIII. 165. moe-
fta lux. 1. 235. Cynthia. VIII. 721. bar-
ba. II. 375. ululatus. v. 192. moeſta dies.
v. 797. moeſti cultus lugubria. 11. 365.
moetto murmure. 1. 607. fouo. v. 244.
moeſta tempora. v. 390. moeftae quere-
lae. v. 761. moeftiffima vultu. 1. 187,
Molas, inducere cultro. I. 610.
Moles, tota illum premit. vI. 189. tanta
maris. v. 625. molis magnae fragmine.
111. 493, ad molem ftetit undą. 11. 214.
molem alterius capitis fibris increfcere.
1. 628. mole ingenti. 111. 116. molibus
obftruit undas. 11. 661.
Moliri. ima moenia. III. 489. bellum. x.
111.
372.
•
Mollis. turba. vIII. 543. molle vadum. 1.
221. toro confurgit. y. 129. mollis Au-
fter. VII. 833. mollia fulco arya, IX.
630. VIII. ƒ26. mollius aequor. VIII.
Molliter, admiffum aequor. 1. 421.
Mollire. flamma. vI. 114. mollita ferro ju-
ventus. X. 133.
Moloffi. levis ora. IV. 440.
Momentum. rerum. 111. 338. IV. 819. VII.
119. extremae lucis abrumpere. Iv. 483.
momenta fati maxima. Iv. 3. fumma fa-
voris. III. 56.
Monet. color aetheris urguere Phoebum. 11.
719.
Monetae. caftrenfis flamma. 1. 380, moneta
aurum fregit. VI. 404.
Monile, decens adftrinxit colla. II. 363.
Monimenta. rerum putria. vII. 397. cladis.
VIII. 436. exhibuit. Iv. 448.
Monitus. pennae in aëre volitantis. 1. 589.
Monoeci ſtatio. 1. 408.
Mons. adverfus. Iv. 38. montis declivia.
II. 421. montes explicuere jugum. VI.
477. VIII. 372. montes dubios vanefcere
cernit. III. 7. montibus fubducta Argo.
11. 717.
Montana. cohors. VII. 225. montani fon-
tes. 11. 485.
Monftrat. tolerare labores. 1x. ƒ91. Thebas
fabula. vI. 357. vix monſtrant Gabios rui-
nae. VII. 393. monftrante cafu. v. 713.
monſtrato fine. v. 110.
Monftrator ait. IX. 982.
Monftrum. 1x. 645. monftri ficti licentia.
VI. 437. monftrum potens. vI. 635. mon-
ftra nova. x. 337. in faciem pofuere. Iv.
252. monftra, quae protulit difcors natura
&c. 1. 184. monftris Deum, VII. 172.
nocens Aegypte. x. 474.
Monftrifero, tumultu. II. 3. monftriferos
finus agit unda. v. 620.
Monftrofi. partus. 1. 557.
Monychus. frangens faxa. vI. 388
Mora, longa furori dator. v. 187. belli
Kk kk k 2
Craf
хода
"
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
Craffus. I. 100. morae impatiens. VI. 424.
blandae indulgere. v. 733. mora vincitur.
III. 392. moras tolle. I. 281. concordes
rumpunt elementa. v. 635. pudoris rum-
punt fata. 1. 264. belli folvere. 1. 204. in
fegnes moras haefiffe. v. 410. majores in
luce dediffent. I. 115. fcelerum ferre. v.
477.
Morari. fata. 11. 581. IV. 351. VII. 88.
moretur Fortunam languore. 1.393. mo`
ratus alnos vado. II. 426.
Morbus. egens. IV. 371. morbi fluentes.
VII.412. medii vitam necemque dirimunt.
VI. 99.
Mordet. frenos fonipes. vI. 398.
Mordaces. curae. 11. 681.
Morfus. ferpentum. 18. 892. morfu macu-
lato. 111. 348. morfu rubiginis fcabros
enfes. I. 243. morfus luporum. VI. 552.
unci convellere. 111. 699.
Moribundus. labitur. vI. 86.
Mori, coelo. IV. 854. jam poffe fatis eft.
II. 109. velle nullus cogitur. Iv. 485.
ab enfe. 11. 265. fcire fors prima, cogi
proxima. IX. 211. felix effe. Iv. 520. di-
fce. v. 365. morientis dextra magiftri. III.
$99. moriente manu ferire. IV. 560.
morientia membra cefpite duro ponere. v.
278.
Mors. certa. IX. 585. invita fubit, VI. 531.
faeva magno gradu cucurrit. II. 100. in
ufu hominum eft. vI. 561. media longae
vitae. 1. 458. non metuenda viris. vIII.
396. emerita. III. 622. libera Fortunae,
VII. 818. non facit miferum, VIII. 632.
longa. IX. 102. obvia, IX. 208. mors ipfa
nihil. III. 40. ultima poena. vIII. 395.
una timori eft &c. 111. 689. Deûm di-
lata. vI. 698. immatura pretium recepti
numinis. v. 117. arbitrio tuo rapta. IX.
1059. una fatis acceffit. 111. 197. incerta
a nulla fagitta. VIII. 297. omnis in me-
dium. IV. 491. mortis honeftae fpem.
III. 134. iniquae munus extremum. v1.
724. rapaces animae. 1. 461. vicinia. IV.
18. vicinae horas admover. vII. fo. ho-
neftae exemplum. VI. 235. tenebrae. 111.
714. quaerendae tempus. Iv. 479. durae
oracula. vI. 772. venturae pallor. vII.
130. futurae ftimulis agor. Iv. 517. fidu-
cia. IV. 538. honos venit ad umbram. IX.
217. cruentae tantum non habet, IX. 770.
mifcendae copia. Iv. 283. fama, VI. 753.
quantum. IX. 680. folatia. VIII. 314.
ultima: vIII. 665. honores reddere. vIII.
773. morti oculos clauſura dextra. v.280.
obluctari. 111. 662. faciles animi. 1v.506.
pereuntis parcere. 11. 180. tuae poſt fata
fenfum dent Dii. vII. 470. in mortem
compofita. IX. 116. intrepidus accipiam.
v. 658. IX. 821. veneni fentit. 1X. 761.
ad mortem ire. II. 58. extractam ex-
fpuit. IX. 935. morte parata. VIII. 32.
cum lenta luctans anima. III. 578. a
morte nil fenfus reli&tum. III. 39. carent
pocula. IX. 616. mortes Libycae. IX. 707.
cadunt. VII. 517. infolitae. IX. 736. mul-
tas debet. 11. 83. fuorum meis permifce-
re. VII. 100. fuas rapuere victori. 11.
156. medio limite pofuit. Ix. 862. mor-
tibus innumeris lacrimas impendiffe. vII.
618. tot tellurem premerent. vII, 848.
Mortale. genus. 111. 319. Mortales. II.
5. v. 106. Mortalia habent cafum. II.
13.
Mos. eft miferis. &c. v1. 654, facrorum fi-
niſter. 1. 450. de more vetufto. 1. 584.
Olympiacae palaeftrae fervato. Iv. 614.
mores rebus ceffere fecundis. I. 161.
corrupti aevi. II. 257. Morum priorum
numen. 18.520. in externos mores corru-
ptus. X. 405.
Mofchi. faevi. III. 270.
Movet. figna. 1. 205. vII. 236. bellum. 1.
119. arma. VII. 255. flimulos irarum. II.
324. furorem. Ix. 642. Ceraunia nautis.
V. 457. quos faeva Bellona. I. 566. Ha-
dria totas vires. 11. 626. opes certamen.
III. II. buftum. VIII, 524. caftra. x.
40. voces ancora. 11. 693. fata. v1.605.
movens fumma hoitis. II. 394. aeftus
Corus. v. 598. moventes aftra numeri.
1. 641. motus cadavere aër. vII. 830.
moto freno, III. 269. mota compage. v.
633. motis fignis. 1. 395. moturae tonfis
aequora claffes. v. 449. motura mala la-
crimas. IX. 5o.
Mobile, conamen. Iv. 287.
Motus. pavidus. 11. 235. motus matus. 11.
182. incertus. I. 643. in motu. 18. 219.
motu terrae. III. 418. motus Ingentes a-
nimo ceperat. I. 183. motus Ducis juſti.
1. 265. primi Aurorae. Iv. 734. fulminis
edoctus. I. 587.
Mu-
IN
LUCANUM.
1
Mucro. afper fanguine. vI. 186. mucro ex-
arfit cotibus. VII. 140. mucrone primo
cruenti gladii. vII. 561.
Mugire. cavernas motu terrae. III. 418.
Mulciber. ferox. 1. 540. X. 448.
Multifidus. Ifter. 111. 202. multifidae fa-
ces. II. 687.
Multiplices. rates. 111. 532.
Multus. in pectore eſt Hannibal. VIII. 285.
moriens. 111. 707. multum fpatium ter-
rae. vII. 423. multa arbore frondet Me-
roë, x. 304. ambage. 1. 638. multo fudo-
re exhauſtus. IV. 303. multum poffe. 1.
175. multa dare in vulgus. 1. 133. mul-
tis quidquid peccatur, inultum eft. v.
260.
Munda. nocens. VII. 692. funeſta. 1. 40.
Mundae clades. vI. 306.
Mundus. praeceps torpuit. VI. 463. fuper
foles nimios jacens. vIII. 164. iners.
III. 322. errat nulla cum lege. 1. 642.
mundi labor. I. 417. difcrimen. vII.
108. tepor. VIII. 365. clauftra. 11. 860.
fama. Ix. 1030. capacior hofpes. x. 183.
pars ima. Iv. 106. futuri confcius. v.
89. lex. x. 201. arbiter. vI. 743. per
tacitum. x. 253. latentis confine. vI. 649.
falus. Iv. 190. jura. vI. 139. fragor. 1.
152. vulgati commercia. vIII. 312. da-
mna. IX. 440. extrema. III. 454. IV. 669.
ultima. Iv. 147. divulfi foedera 1. 80.
devia. vIII. 209. dominus. VIII. 242.
IX. 20. «mundo ntile exemplum. x. 26.
communis rogus fupereft. vII. 814. im-
aliquem. III.
mundum
v. 192. diffona. v1. 687. Ponti. v. 570.
Murri. cufpide tranfa&tus Bafilifcus. Ix.
831.
Murus, non fragilis ftat pro Caeſare, vI.
201. muri Phoebei veſtigia. 11. 965. mu-
rum folo admovêre cadavera. v1. 180.
muro breviore. vI. 288. muri madent
fanguine. 1. 95. muros obfidione clau-
dere. III. 342. muris fe committere.
VIII. 250. claufa juventus. III. 446.
Muralia, pondera faxi. vI. 199.
Murrha, bibunt. IV. 380.
Mufculus. femorum liquitur. IX. 771.
Mutinae. labores. 1. 41. VII. 872.
Mutavit. locum. II. 137. in melius. vI.
60. patriae folum. vIII. 47. Cyclops
fulmina Jovi. VII.150. nutant grues
hiemes Nilo. VII. 832. diem. VIII. 217.
mutantur fanguine fontes. vII. ƒ37. n.u-
tans regna terris Cometes. 1. ƒ29. notas
mutantibus urbes. v. 107. curfum undis.
v. 235. mutandae terrae licentia. VI. 271.
mutata eft fortuna toris. III. 21. muta-
to Sole. I. 49.
Mutator. Eoae mercis. VIII. 853.
Muto. pectore. 1. 247. motu. 11. 182. mu-
to hiatu conticuit Parnaſus. v. 131.
Mutua. lumina. Iv. 170.
Mycenae. Thyefteae. 1. 539. Myceneae
Dianae. VI. 74.
Myfia. III. 203.
N.
Porcens unda. v. 619. mundos innume- N Nais. Cenone luferit. 11. 975.
ros confundere. vI. 696.
Munia. valli nocturna. IV. 710.
Munimeni. cefpitis. 1. 512. munimina val-
li. VI. 290.
Munitum. latus. Iv. 45. munita latus pha-
felo. v. 518.
Munus. fuum quemque trahit. VII. 330.
munere Pothini vixit. x. 433. ab extre-
mo buſti abeft. VIII. 641. munera fum-
mi pili. 1. 356. arenae fatalis. IV. 709.
longi aevi. VII. 416.
Murice. pretiofa Sidon. III. 217.
Murmur. infandum tetigit fidera. vI. 448.
grave infremuit. 1. 209. vocis confufae,
v. 149. murmure maeſto. 1. 687. bel-
lorum audito. I. 19. murmura clara.
Nam. II. 492. Namque. I. 160.
Nando. amnem frangere. vIII. 374.
Nar. Tiberino illabitur. 1. 475.
Nardo. florente fertas coronas. x. 164.
Naris. aduncae fpiramina. II. 184. nare
fagaci. vII. 829. nares patulae. Ix. 816.
Nafamon. inops. Iv. 679. pauper. IX. 458.
gens dura. IX. 439. & feqq.
Nafci. in regnum. VII. 643. 6 numina
credimus. VIII. 458. naſcitur mixto fan-
guine Arfacides. VIII. 409. nafcens longe
cervus IX. 921. nafcenti Nilo confcia. I.
20. nafcentia fata infantis. II, 107. nata
fibi voluptas. 11. 391. patrio vertice Pal-
las. 1x. 350. nati paterno ſanguine madue-
rè. 11. 149. impiumes aquilae. 18. 902.
Kkkkk 3
Na-
INDEX RERUM ET VERBORUM
I
Nafidius, a Preftere percuffus. IX. 790.
&c.
Natale, erepto. VII. 391.
Natant, arva fanguine. vit. 728. membra
fanie. 1x. 773. natabunt Reges Nilo. Ix.
156. natabat penitus. IX. 312. natanti
pennae confifa Ardea, v. 554. natantes
in caede populos. vII. 294.
Natrix. violator aquae. 18. 720.
Natura, receptat cuncta finu. VII. 810.
quantum petat. Iv. 378. diffors. 1. 589.
extimuit Chaos. v. 635. natura rigente
ceffant aequora. v. 443. defide torpet. Ix.
436.
Navalia. Phoebèa. III. 182. tenuere fuga.
111. 755. navalibus repetunt alnos. 111.
520,
Navali. bello plurima agit enfis. 111. 369.
Navigat. Oceano. iv. 135.
Navis, turrigera, praetoria. 111. 514. IV.
226. prima apud Theffalos inventa, Ar-
go. v1. 400. novi mortis generis cauffa.
!II, 197. VI. 400. regimine deftituta
ignavum onus. VII. 126. pondere tur-
bae in unum latus incumbentis tota in-
vertitur. 111. 647. nàvis regimen ventis
dare. v11. 126. în navem texitur vimen.
IV. 132. navem dare in litus. vIII. 133.
in laevum dare, vIII. 194. naves ftan-
tes fune contentae. 11. 621. actae tentis
rudentibus. 11. 683. plenae vento. ibid.
emeritae. 111 520. in puppim redeun-
tes. 111 545. audientes manum regen-
tis. 111. 594. remis inhibere. 111. 659.
captae vehunt victores fuos. 111. 755.
citatas Cypro immittere. v111. 457. e
litore praecipitare. 1x. 148. contrario ven-
to impulfae arte magica. VI. 471.
Naufragus. felix. v. 699. naufraga virtus.
111. 699. arma, Iv. 87.
Naufragium. fibi quifque facit. 1. 03. fe-
rat Fortuna. VIII. 313. naufragii fpes.
v. 435. naufragio veniffe volet ad arma,
▼. 494.
Navita, 1. 102, victus Coro. vit. 125.
Nauta. comparatus aurigae currum obli-
quanti, viii. 199. fübducit vela procel-
lae, vi. 287. nautas praemohitos tuba per-
ducit ad aequora. 11. 690. nautis follici-
tis. IX, 115.
Nauticus, clamor. 11. 689.
Ne. poft Cilicafne vagos. 1. 336. Ne dum
11. 117. ne quo languore moretur. 1. 393.
ne ceffa. v. 336. në retine cupientes ire.
v. 492. Neu. 11. 688,
Nebulas. exhalat. iv.65. humentes, vi, 369.
468.
Nec. vietos. VIII. 497. 1. 153. nec dum.
11. 27. nec non. 11. 43. Necubi. 11.
1061.
Neceffe. eft mihi velle. 1. 372, cupias
quodcumque neceffe eft. 1v. 487.
Nefandum. bellum. 1. 21: fcelus. 1. 667.
nefanda caedes. IV. 259. nefandi thalami
fecreta. VIII. 400. nefandae faevitiae di-
rus mos. 11. 179. nefando Marte. x. 149.
nefandi fetus. I. 591.
Nefas fcire. 1. 127. lentum, VII.-242. vile.
1. 174. arcanum. vi. 189. belli, 11. 507.
infernum. v11. 172. civilè. v 1 1. 432. com-
mune. 1. 6. attulerat in caftra, 11. 98. o-
mne futurum crevit amore, ïv. 205. ab-
fcondat Fortuna. 11. 735.
Negat. Oceanum folas Gades admittere. III.
279. tellus fegetes. 1. 647. vela vento,
VIII. 560. cuncta tibi livor. 1. 288.
288. ne-
gavi jam mihi v. 744. negatum eft tibi
bellum civile fpectandum. iv. 804. fum-
mis ftare diu. 1. 70. negati fafces. v. 663.
negato lace. iv. 314. negatis tumulis
projecta corpora. v1.626. negamur bellis.
v. 657. negantem ftimulis cornipedem
agens. vIII. 3.
Neglectus. dextrae Scaevola. 11, 126.
Nemeaeus. Leo. 1. 655.
Nemetis. rura. 1. 419.
Nemus. Pindi. vi. 806, cadit in claſſem.
1. 306. nemorum motus, v. 551. fragor.
viii. 6. nemorum avia. 1. 570. receйus.
v. 124. potentes Sylvani. 111. 402.
Nemorofa. tefqua. vi. 41. Tempe. v111. I.
Nemoralis, Aricia. vI. 75.
Nempe. fuperftes vivam. v. 775.
Nepheleias. Helle, 18. 956.
Nepos, clariffimus gentis Julene. 1x. 996.
nepotum populos. VII. 207. VIII. 871,
Neptune. rector aequorei tridentis. v. 1.
Neptunia, cufpis. vi. 147.
Nequeam. relevare caput. VIII. 208.
Nequidquam. 11.491.
Nereus. rubuit fanguine. 11. 713. fenfit rui-
nam aquae. VI. 349.
Neroni. venturo aliam viam non invenere
fata. I. 33.
Ner-
IN
LUCANUM..
*
ne-
Nervius, nimium rebellis. 1. 429.
Nervos. letales tendere, v111. 296. 383. ner-
vorum vincula rupit. vr. 217. nervis mo-
'bile conamen praebet cruor. Iv. 286.
membra reli&ta labant. v111. 59. Geticis
intendite arcus. VI11. 221. tortilibus vi-
brata Phalarica. VI. 198.
Nefcio. quod magnum paras. Iv. 496.
fcire hunc diem voluit. VII. 411. Deos.
I. 453. nefcit timere. 11L 119. 58. la.
trare. Iv. 443-
Nefcius. artis fimulatae. 1v. 744. nefcia fre-
norum ora. iv, 683. virtus ftare loco. 1.
144. vere remitti bruma. 1. 17.
Nefis, emittit aëra Stygium. VI. 90.
Neffus, vi. 365. 391.
Neuter. 11. 63. v. 466.
Nex. vitam necemque dirimunt morbi. VI.
99. in miferam necem traxit. VII. 415.
Nexu. aeterno omnia complectens. Iv. 189.
nexibus miſcent alas. IX. 286.
Niger. aër, 1. 5. horror inficit terga maris.
v. 564. nigra fanies. 1v. 547. nigrum vi-
rus. 1. 65. nigra rubigo. 1. 243. nigri
fumi volumina. 114. 505. nigris colonis
fecunda Meroë, x. 303.
Nihil. eft ipfa mors. 11. 40. nihil effe re-
cufa, vii. 268. querimur. 1.37. Nil le-
take. 11.179. fata moramar, 1v. 351. nil
agis hac ira. VII. 809.
Nilus. pollutus fanguine. vi. 307. tenet o-
mnia. Iv. 135. exit foluto fonte. x. 215.
vomens omnia flumina uno fonte perfert.
1. 254. cui crefcat. 1x. 163. vertit aquas.
VIII. 828. ftagnaret arenas. 11. 417, re-
tentus orbe quo naſcitur, w111.829. adeft
mundo..233. feptono.gurgite mare fub-
movet, VIII. 445. Nili ortus, & finis
quaeritur. 8. 302. unda. vi. 810. fontes
latentes. x. 19o. ora Cancro fubdita la-
tent... 213 gurges Pelufiacus. x. 53. li-
tora, v111.641. X. 413. menas. v111. 185.
Pelufia ora, vi1.825. Lagaei gurgite.
1. 679. crefcentis ouftos Memphis. v111.
477, dividoi pars maxima. v111. 465.
rumpentis litora. . 244. Nili regia. 1x.
266. fceptra, vr. 559. Nilo nives Ae-
thiopum prodeffe. x. 220. tepido commit-
ait aves Biltonias. 111. 199. 'nafcenti con-
fciagens. 1.20. Niton. v. 499. 'Ni•
Jum vagantem per rusa. 18. 752. haberet.
1.`8. move, 11. 633- poturae grues. V.
712. a fonte bibiffet. x. 40. non extulit
aeftas, vi. 474. Nilo refugo. vIII. 526.
torrente. 18. 156. Nilo tenus. 1x. 705.
in folo tanta eft fiducia. vIII. 447. mu-
tant hiemes grues. VII. 833. fuo laeta
gens. K. 285. ignoto redit Cambyfes. x.
28200
Niliacus. Tyrannus. vIII. 281. gurges. 1x,
1026. amor. x. 8o. Niliaca arena. v. 475.
ferpens, 1x. 816. Niliacum litus. 18.
135. Niliaci fontes. X. 192. Niliacae
urbes. X. 91.
Nilotica, rura, 1x. 130.
Nilotis. acus. x. 142.
Nimbus. exftinguit fulgura. I, 98. telo
rum. VI. 134. 11. 501. Nimbo divite or-
tus Perfeus. IX. 659. nimbis perpetuis aë-
ra intendere. IV. 112.
Nimbofus. aër. v. 631.
Nimis. putria membra redidit. 1. 141. ni-
mis plebeja forte. v. 765.
Nimiumque. parumque. v. 74. nimium fe-
ftinati honores, v111. 24. ne longe ni-
mium fit proxima tellus. v. 576. nimium
fecuta manus &c. 11. 148. fulget latus
Orionis. 1. 665.
+
Nimius. Titan. 12. 383. nimia cupido. 1.
87. nimium pondus. 1. 71. nimiae opes.
1. 160. fub nimio projeta die. 18. 432.
nimios foles. VIII. 164.
Ninos. felix. ITI. 215.
Niphates. volvens faxa. 111. 245.
Nifi. mergeris antris. v. 159. nifi fumma
dies adfuit, vrt1. 29. nihil nifi-regna.-11.
163. non nifi. 1. 36.
Nifu. vergens terra titubavit. w1.482. nifu
jacuit. IX. 484. quo prenderat, haefit ma-
·NUS, 111. ÓM.
Nitet. domus marmoribus cruftata. x. 114.
nitent gladii &c. Vì11. 561. nitens aere
fulvo clypeus. 18.669. Nitidi luci…1x. 362.
Nititur, in rupes. Iv. 38. omne futurum in
lucem. v. 185. nitentem in terras. Iv.
650.
P
Nivalis. Zoma. rv. 106.
Nivofa juga. 1. 679.
Nix. Auftro refoluta cadit. 1x. 783. nivem
veterem Alpes difcullere. 1. 553. nives
Urunt montana. 1v. 52. Scythicae diina-
duere nullis folibus. v. 479.
Nobilis. Gallia. 111. 78. ira leonum. VI.
487. Bacchus. 1v. 397. vini fenium. x,
K
16.
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
162. nobile letum. vII. 595.
Nobilitas, cum plebe perit. II. 101. per-
mixta fecundo ordine. v11. 582. dolendi.
VIII. 329.
Nocuit. differre paratis. 1. 282. an noceat
vis ulla bono. 18, 569. vulnera parva
nocent. VIII. 305. genitum nocere ani-
mal. vI. 485. nocens erit. 1. 203. Satur-
ni ftella. 1. 652. monftris Aegyptus. x.
474. nocenti coelo. vII. 798. nocentem
multa caede Martem agit. Iv. 2. nocen-
tes terrae. vII. 869. manes. 111. 13. no-
dos rupit. v1. 543. multos fervat Fortu-
na. 111. 488. templis arcere folitus Pae-
an. v. 139. oculos ſpectato genitore fero.
IX. 128.
Noxia. peftis. x. 614. pocula. vI. 454.
Nodofa, ilex. 111. 440.
Nodus. durae Hyaenae. vI. 672. nodos no-
centes rupit. VI. 543. Herculeos laxavit
Antaeus. Iv. 632. nodis aeternis Chaly-
bum. vL. 797.
Nolis. licet, vive. 11. 512. nolente Senatu.
1. 274.
Nomen. erit fceleri virtus. 1. 663. omne
Latinum erit fabula, v11. 391. extremum
tanti generis. VII. 589. Romanum. 1.
360. VIII. 798. hofpitis ciet. IV. 177, a-
bit in terras. VIII. 321. in nomen alte-
rius undae venerit. VII. 375. nominis
umbra. 1. 135. vIII. 449. ruina, VIII.
550. Hefperii majeftas. vIII. 760. clari
ex filio. v. 785. fama. IX. 92. nomine
aeterno felix. vIII. 139. famae laetatur.
1. 604. priſco. 111. 188. immenfo. VII.
117. obfcuro. VIII. 21. fub Herculeo fa-
cratus portus. I. 405. nomina magna.
VII. 210. vana. 1. 313. pauperis aevi. x.
151. legum. VII. 584. popularia Drufi.
VI. 795. feralia Cannae. vII. 408.
Non, unus. VIII. 479. IV. 545. fanda. 11.
176. ea fata ferens. II. 726. caſta. x.60.
privata. II. 533. 564. ex conjuge partus.
x. 76. uno agmine, 1.478. folus. II. 420.
femel. VIII. 233. imbrifera. 18. 455. fic.
VIII. 199.
Nondum, defuit. 1. 23.
IX. 191. norat ponere ferrum. 18. 198.
Nofter. noftra Pharfalia. Ix. 985. Hecates
noftrae pars ultima. v 1. 700. noftro fub
nomine. v. 344. e noſtro non feret prae-
mia. III. 130.
Nota, buſti. vIII. 772. digna fignavit mae-
ſta tempora. v. 392. ventorum nota rubuit
luna. v. 549. notas amittunt tempore. II.
167. notis variatam pingitur alvum. IX.
713. tetris. 1. 619.
Notet. unde terras. VIII. 168, hunc tali vo-
ce notavit. IX. 221.
Notefcent. litora exfilio. v. 784.
Notitiam. conferre futuris. x. 271.
Notus. orbis. Iv. 145.
Notus. orbis. Iv. 145. notae ftationis lito-
ra. Iv. 586. noti vellere erepto Colchi.
II. 591 notae aquilae. 1. 244.
Notus. vacat imbribus. 1v. 71. eſt nubibus
& coelo. v. 571. altior percuffit alas. v.
714. Noti poft terga flagrantis. x. 5o. No-
ti dextrum latus. IX. 419. Noto vela ne-
gare. IX. 326. terga ferienda damus. IX.
877.
Nonne, pendemus? &c. v. 769.
Nofcere, finem certum. vI. 592. clades
venturas. 11. 6. novit minimum terrae.
♥. 467. ufum divitiarum. IX. 427. Noſſe
Deos & numina. I. 452. modum juris..
Notum vendicat unda. II. 460. atrum im-
bribus v. 609. Noton 11. ƒ42. IX. 695.
in Noton cadit umbra. IX. 542 trans No-
ton. x. 243. Noto fpirante. vI. 294. tur-
bante. v1. 471. orbem torquente. Ix. 481.
Noto plenae rates. 11. 683. Noti fovere
cladem. X. 5co.
Nova. tellus. 1. 694. novae mortis copia.
v1. 619. nova luce. Iv. 32. novas vires.
I. 134. in novos caſus trahi. v. 487. nova
acta. I. 111. fugae furta. Iv. 417. rebus
novis exordia quaerere. vIII.265. Novif-
fima lux. VII. 90.
Nox. fubit. 111. 735. obfcura. 1. 187. con-
dit fidera. I. 15. fubftituit fua lumina
Phoebo. Iv, 82. coeli non fuit illa. v.
627. alta. vI. 570. longa. VI. 647, coa-
Eta. VII. 395. fopora. 11. 236. omnis
habet Theffaliam. v111. 45. fubtexta po-
lo. Iv. 104. parva, Iv. 476. media. v1.
571. IX. 839 diem tenere juffa v1. 830.
18.
Stygia. vII. 817. manes mixtura Deis. v.
626. caeca pellorum IV. 244. ingens fce-
lerum. vII. $71. conferta telis pependit
fuper campos. vII. 520. obvia miferae
abftulit coelum. v111. 58. Noctis mediae
iter. x. 332. Rex. v1. 741. Noctem in-
fandam exigit. x. 106. duxere Mycenae.
I. 543. in noctem prono Olympo. Iv. 28.
ad
i
K
IN
LUCAN U M.
ad noctem lux impedit tenebras. Iv. 447.
nocte exigua lucens Boötes. 111. 252.
fub nocte. 1.558. nodes obfcurae. 1. 521.
rubebant luce ventura. Iv. 125. infomnes
extrahit fabula. Iv. 200.
No&urna. Strix. v1, 689. aura. 11. 423.
no&urnum aëra captant. IV, 329. no-
Aturno frigore gelidae peftes. Ix. 844. no-
Яurni. 111. 499. nocturna valli munia.
IV. 700.
Nubes. obfcura. v1. 90. feta effudit Centau-
ros. vi. 386. non imbrifera. Ix.455. pul-
veris. Iv. 768. immenfa confurgit campo.
11. 481. caeca telorum. 11. 262. timo-
ris. VI. 297. nubis fractae tonitrua. vI.
692. nube fqualenti teda. vI. 625. nubes
atrae fubducunt fidéra. vI. 519. incendêre
diem. 1v. 68. fregerunt fulmina, VII, 154,
excedit Olympus. II. 271. attraxit Titan.
VII. 5. rutilas deduxit in aequor Sol. v.
541. cogens Boreas. 111. 69. denfas in
vellera fpargit. IV. 124. in nubes abiere
Ceraunia, II. 626.
Nubifer. Eurus. 11.459. Nubifera Alpis. 1.
689. nubiferi veris inconſtantia. v. 415.
Nubila. lucem tenuerunt. 1.235. ad nubila
rapti fluctus. Iv. 81.
Nubit, foror impia fratri. x. 357.
Nuptae, pudorem tectura fiammea. 11. 360.
Nudum. pectore Martem. v1. 256. nudum
marito non haerente latus. v. 807. nudo
dorfo refidens. Iv. 682. nuda crate fluen-
tes clypei. 1.241. nudi rami. 1. 139. Craf
forum cineres. Ix. 65. nuda lumina. vIII.
683. regna. 11. 90. nudas Aquilonibus
undas. v. 720. nudis lacertis adſtare. 1.
189. buftis. v1.519. nudo tibi poenas dent
omnia fepulcra. Ix 157.
Numa. facrificus. 1x. 478. Numam quefus
juffiffe Senator. &c. vII. 396.
Numen. auxiliare vocat. vI. 24. non ullis
vocibus eget. IX. 574. expofitum cunctis.
V. 102. morum priorum. 18.521. fi quod
adhuc mecum es. vIII 143. jam numen
gentibus lis. IX. 158. numinis fummi in-
ftar. 1. 199. tam magni ora. 1X.554. nu-
mine adverfo. vII.219. finiftro. Iv. 194.
ab omni tibi cedetur. 1. fo. numina nec
defunt. I. 349. poſſunr iraſci tantum mię
feris. III.449. faeva. 11.44. exploret. 11.
$47. mifcebit flamma. 1. 380.
Numerus, non deerat arenae. v. 182. in nu
merum pars magna perit, II. III. nume-
ro membrorum. 1.562. e numero Regum
folus. VIII. 231. numeri aftra moventes.
I. 641.
Numerato. milite, III. 285.
Numerofa figna. Iv, 25.
Numidae, vagi. Iv. 677. Numidas mifit Li-
bye. vII. 229. contingit avos. VIII. 287.
Nunc. ades. IV. 189. nunc fi. 1, 21. nunc,
nunc. v. 465. VI. 174.
Nuntia. belli Fama. I. 471.
Nuntiet. tua funera Caefar. vII. 41.
Nurus. infanda paffurae. v. 307. nuribus ge-
ſtare vix decori cultus. 1 165. VIII. 401.
Nusquam. 11. 587.
Nuter. quercus cafura fub Euro. 1. 141. nu-
tant turres. vI. 136. nutante mundi rui-
na Iv. 393. nutantia vela. VIII.48.
Nymphae. III. 403.
Nymphaeum. v. 720.
Nyfa. Bacchum avertere. 1. 65. Nyfeia jus
ga. VIII. 801.
O.
Nudare, latus imperii catervis. VIII 425. . Populus. 11. 116. vitae tuta facultas.
nudata gens. II 462. arx. II. 472. nu-
dato telis milite. III. 670. nudatos lacer-
tos. II 364.
Nullus. fanguis patitur. &c. 1. 333. Deo-
rum. VIII. 705. nulla non aetas. X. 270.
nulla fides pietasque viris. I. 407. fides
elegit miferos amicos. VIII. 535. nullo
fepulcro jaceat. VIII. 714., nullo voto.
Iv. 401. damno triſtis. v. 753. nullis ob-
ftantibus. III. 364.
Num. dividit nos Libye. v. 484.
Numquam devota juventus. Iv. 695.
Numquid. v. 486.
O.
V. 527. quantum. Iv. 385. utinam!
VIII. 306. bona libertas. Ix. 1108. Supe-
ri. 1 37. v. 669. bene nudi Crafforum ci-
neres. IX.64.
Ob. ferrum. IV. 578.
Obducit, caput amictu. 11. 109. caftra ma-
niplis. Iv. 31. terram mundo. Ix.648.ob-
duxere oculos tenebrae. III. 735. obdu-
&a Phoebi penetralia. v.69.
Obeo, obit cadavera. vII. 565. vulnera. V I.
205. obit civis. IX. 190. vera fides. IX.
204.
Obice. ponti. x. 246.
LI111
Obi-
}
INDEX RERUM ET VERBORUM
Obicis. tumulum Magno, vIII.796.
Oblimat. Echinadas undis. vi. 364.
Obliquat. navita carbafa, v. 428. caput. v.
726. obliquent flumina fontes. IV. 117.
Obliquus. amnis. VIII. 220. fanguis. I.
286. obliqua fulminis flamma. 1. 154. 0-
bliquum latus. 11.628. obliquum per or-
bem. 1.78. obliquo fidere. 1. 55. tranftro.
v111. 671. cultro. 1. 610. pectine remo-
rum. 111.609. obliqua manu percuffa cru-
ra. IV. 625. obliquae faces. 1. 528. co-
hortes. vii. 522. haftae. iv. 774. alni.
111.562. obliquos axes vertit Helice. 11.
237. obliqua meant. 1x. 533.
Oblitus. fimulare. 111. 143. fervare vices.v.
445. fignorum. IV. 212. oblita favi exa-
mina. 1x. 286.
Oblivia. ripae Letheae. 11. 28.
Oblivio. tanta cepit mentes. X. 404.
Obluctata. morti. 111. 662.
Obnixum. Auſtrum. 18. 334.
Obnoxia. flu&tibus Ancon 1.402. Auftro
obnoxius Garganus. v.379.
Obruit. Euphrates tanta nomina, v11. 437.
montes aequore. v. 616. mare tellurem
undis fubitis. 111. 60. obruta perit virtus.
Iv. 491. obruitur eminus haſtis. 1v. 775.
Obfcoena. matre. x. 78.obfcoenae canes. vII.
82. hauftus. IV.
IV. 312.
Obfcura. nox. 1. 187.
obfcurus aër. 111.
400. obfcuro nomine, v111. 20. pallore.
VII. 200.obfcurum diffilit aër. v.631. ob-
fcurae noctes. 1. 526.
Obfcurat. famam per filentia. iv, 718. ob-
fcurent a&ta triumphos. 1. 124.
Obfeptum. hoftem. vi. 292.
Obfequitur. VIII. 576.
Obfequium. Deorum fperes. v. 294.
Obles. pacis. X. 55.
Obfidet. hoftem. VI. 117. obfeffum Sagun.
tum. 111.350. obfeffa verborum veñenis
Phoebe, v1.501.
Obfidione. muros claudere, III.343.
Obfiftere. viribus, 111. 113.
Obfitus, pallore aër. v.627. obfita lana pur-
pura. 11.367.
Obftat. nox lunae meatibus. IX. 693. obſti-
tit venientibus aether. VII. 153. obſtant a
Caefare nubes. I. 59. obftantes tripodas
fpargit. v. 173.
Obftrictos, habuere Deos. vi. 494.
Obftruit, undas molibus. 11. 662, fauces. v.
197. campos. II.495.
Obftupuit. Dux. iv. 748.
Obtenditur. quid cauffae armis, vIII. 339.
Obteret. hoftem. vII. 276. obtrivit eques
pabula. vI. 82. obtritis offibus. 1 1 1.656.
Obtinet. tumulos. VI. 512.
Obvia, cui fuit fumma dies. 11. 208. nox
abſtulit coelum. v111. 58. obvia fignis fi-
gna. 1.7.
Occidimus. IX. 124.
Occafus. mea jura timet. T1.588. occafu in
alto Jupiter premitur. 1.656. vergit in oc-
cafus. 18.421.
Occiduus. orbis. IV. 63. occiduo cardine.
Iv. 672.
Ooculere, te Lesbo a ftrepitu. v. 727. OC-
cultum fcelus. 1v. 252. occultos latices
quaerunt. IV. 293.
Occumbere, leto. 11. 198.
Occupat. artus pavor. 1. 246. ora. vizi.
670. cornix imbrem. v.555.
Occcurrit. mentibus major. 1. 475. puppi
L.
tellus. v111.25e. admoto fato, 1v. 480.
Occurfum, fupuere Ducis. VII. 16, in oc-
curfum boftis, 11. 395.
Oceanus. ingens funditur. 411. Atlante-
L.
us. v. 598. adligat terras, x. 25. juffus
adeft incrementis lunaribus. X. 216. maa-
dum coërcens. v. 619. calens demiſſo ſo-
le, 1x.625. fuus. VIII. 294. Britannicus.
11. $71. Oceani litora. IV. 22. undae. 1.
370. Rector. v. 620. aeftus. 1v. 103. Ø-
ceano claffes inferre. x. 36. daret vincula.
111. 76. locum fecere. 18.416. fufo na-
vigat. 17. 134. Oceanum erigit Titan. 1.
416. bibit arcus. av. 81.
འ་
Ocior. verbere fundae & fagitta. 1.230, doe-
li flammis & Tigride feta. v.405.
O&avius, undae lyricae cuftos. iv. 433-
Oculi. laevus orbis, v1, 216. tenebras. IX.
6.74. oculo pendente adfixam fagittam evel-
lit. vI. 218. vix modum prendente. v.
20. oculi fedibus expulfi. 111.713. in mor-
te minaces. vII.291. jacentes. 11.26.fpatio
languentes, IV. 169. claufi ingefto fulgare.
v11. 157. oculorum vincula. 111. 713.
culos obduxere tenebrae. 11. 735. hae-
rentes arvis revocat.v11.789. morti clau-
dere. v. 280. 111. 740. avertere. 18. 1936.
in lacrimas folvere, VII. 106, oculis ini-
merfit manus. VI. 541. «metitur terras. v1.
32. mortem fubducere, vII. 673. cam-
pos
}
!
IN
CA NU M.
LU
gravis fene&ae
pos luftrare, vir. 795. victoris fervari.
1x. 139.
Odiffe. vix vacat. 111..103.
fata oderunt. 11. 65.
Oliam. futuri. VII. 165. odiis data liber-
tas. 11. 145.
Odores. Eoos ferat fumus. vIII. 731.
Odorati. taben caedis leones. VII. 817.
odoratae pennae aëra metuentes cervi, IV.
438.
Oedipodioniae Thebae, vIII. 407.
Oeneus. pater Deianirae, vi. 363.
Oenone. Naïs luferit. 18.976.
Oete. tota eft Herculis, vIII. Sco. Hercu-
lea. 111. 178. Oeren petit ignibus. VII.
449.
Oetaeo. robore. vII. 807. Oetaeae rupes.
VII.483.
Offero. obtulit faciles acceffus puppibus. 111.
43. officium grave manibus. 1x. 64. obla-
to vulnere. iv. 764.
Officium. grave manibus obtulit. 1x. 64.of-
ficiis fuis caret unda. X. 230.
Ogygio. Lyaeo. 1. 675.
Olentes. membra favillae. vI. 537.
Olim. v.769. potens Lariffa. vI. 355. po-
tentes concurrunt. 11.230.
Olympns. nubes fulpexit. v1.477. nubes ex-
cedit. 11.271. Olympi rector. v. 620. imi
habitator. v1. 341. circumlabentis profpe-
&us. VI. 484. Olympo gelido cadens At-
lantis. v. 4. concurrit Pindus. vII.173.
Olympiacae. palaeftrae more. iv. 614.
Omen, abftulit collibus. 1v. 664. diro omi-
ne ferales taedae. 1. 112. laeto. VIII.
$85. omina fefta. 111, 101. dira. 11. 6.
plancus. v11. 22.
0-
Omenta. produnt fuas latebras. 1.625.
Omnis. non cecidi, VIII. 266. aetas. v. 177.
mors omnis abit in medium. Iv.491. fpes
abit. v. 455. omne nefas. v. 272. Deo-
rum obfequium. v. 293. nemus cadit in
claffem. 1. 306. auxilium jacet. vIII. 334.
per omnem vitam. v. 796. campum effu-
fa. 11. 215. ab omni orbe. v111. 623. o-
mni hora. IX. 883. omnia feinel jufferat
victor. 11. 148. acciperet. 111. 296. Cae-
far erat. 111. 108. poft omnia. 111. 489.
omnia vulnera. VIII.728. in omnia belli
flagrans. 111. 390. in omnia fecum ducit.
1. 461. omnia armato dat, qui juſtà ne-
gat. I. 349.
Onus. ignavum puppis. VII. 127. defendet
a fluctu navem. v. 186. amolitur humeris.
v. 355. conjugii tutum deponere. v. 725.
Oneratus. miles. Iv. 37.
Onyx. effufus calcabatur. x. 117.
Opaco. anfractu. IV. 159. opacas tenebras.
VIII. 372.
Opacat. taxus humum. vI. 645.
Operire, leones veftibus. Iv. 686. operit po.
ftes Ebenus. x. 117. operti tellure Dei. v.
187. Ditis arcana. vi. 541.
Opes. pars rerum viliffima, 111. 120. opum
metuenda facultas. iv. 817. opes immodi-
cas poffedit. Iz. 197. nimias intulit For-
tuna, 1. 160. noftras fparfit potius, quam
fubvertit. VIII. 274. opem artis vicere
metus. v. 645.
Ophites. Thebanus tin&us maculis. 18.714.
Opifex. rerum. x. 267.
Opitergini. a Pompejanis obfeffi, mutuis
ictibus feinvicem occidunt. IV. 462. com.
parati fratribus ortis ex dentibus ferpen-
tum a Cadmo & Jafone occiforum. IV.
549. & feqq,
Opponit. lorica catenas. v11.499. mari mon-
tes. 11. 620. opponitur in amnem foni-
pes. 1. 220. oppofita manu. vII. 567.op-
pofiti arcere. 1. 464.
Opportuna. pars vifa. v1. 125.
Oppreffit. dies ferenus. v. 701. manu vul-
nera. 111. 678. oppreflae arces. 11. 654.
Optat. duxiffe triumphum. x. 154. optavere
diem. 1v. 525. optatae copia pugnae. vII.
251.
Opus. furgit. 11. 679. immenfum aperitur.
1. 68. planum ducit per ardua. vi. 39.
fubitum & raptum. vi. 54. expugnantis
gerit obfeffus. x. 491. ferri extremum.
VII. 345. perdidit enfis. vI. 188. magnum
virtutis. 1x. 381. operi fufficiunt. 111. 18.
Operae. fecundae miles. v111.676.
Opus. eft vobis veneno ad fata. 1x. 736. non
opus eft bello. 11. 318. nil votis. VII.
252.
Optimus. excuffo lacerto. 11. 424. flexis fre-
nis. 1.425. bello. VII. 218.
Ora. gelida. v. 55. Ambracia. v. 651. oram
Aufoniam. v. 378. Hefperias oras tanget
ratis. v. 573. in Latias incubuit furor. 111.
93. in alias quem fors difpergit, 18. 126.
Oracula. mortis. VI. 772. me certum non
faciunt. 18. 582. cecinere manes. 1.581.
LI 11 12
Or-
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
ORUM
Orbatum, natorum morte parentem. 11. 298.
Orbis. Romanus. vIII. 212. Eous. 1. 252.
ignotus. III. 247. occiduus. IV. 63. aper-
tus gentibus. 1. 465. concuffus. 1. 5. ge-
lidus. IX. 707. arcanus. Ix. 867. libratus
aëre. v. 94. Romanus, vIII. 441. X. 456.
extremus Schytici frigoris. vI. 325. orbis
fumma caputque. 18. 124. igniferi tantum
demerferat Titan. III. 41. orbem exa-
&um condit Cynthia. II. 577. fignorum
percutit circulus. IX. 535. victum poft
terga reliquit. I. 369. orbe remoto. II.
734. alio. I. 457. toto fratrem reddit
Phoebe. I. 537. per orbem obliquum agi-
tare bigas. 1. 78. in orbem fpiffantur a-
cies. Iv. 777. oculi laevum. VI. 216, or-
bes fedibus evolvit. II. 184. gelatos effo-
diffe. v1. 542. orbes faxorum. II. 45 E.
orbes tectos Atlantide filva. X. 144. ae-
ternos. IX. 9. in confufos glomerantur
grues. v. 715.
Orbita. Beffi fcindit Maeotida. v. 441. folis
exurit folum. 18. 691.
Orci, pallentis hiatu. v1. 715.
Ordior. orfus fari his vocibus. II. 241.
Ordo. non perdidit fua jura, v. 29. venera-
bilis. v. 14. remigis quater furgens. III.
530. ordinis aeterni juffu. vIII. 569. or
dine fecundo permixta nobilitas. VII 582.
gemino crefcentes liburnae. III. 534. OF-
dine excuffit puppes. v. 710. hoc belli ibi-
tur. 11. 223. tanto faftorum. VIII. S17.
Oreftas. extremos III. 249.
Oftes. Pelopeus. v11. 778.
Oricos. Dardania. 111. 187.
O inte, primo coactae gentes. vII. 360.
Orionis victi decus. Ix. 836. enfiferi latus
fulget 1. 665.
Ornare, templa fpoliis. vI. 260. fulminibus
manes ornabit vII. 458. ornatas robore
picto carinas. III. ȘII.
Oini. procumbunt. 111. 440. ornos vulfas
torquentem. Rhoetum. vI. 390.
}
Orat. Superos. 1.523. orant hoftem. 111.
༢༠6.
Orator. regis. x. 472.
Orontes. defertus. 111. 214. celer. v r. 1.
Orpheo, cantu. 1x. 643.
O
Ortus, partu Danaë's Perfeus. Ix. 661. orta
O´tus, ortu Phoebeo concitus. v. 718. în
ortu toto. v111. 319. ortus excitos fedi-
bus. VIII. 310. in ortus difcedit. IX.419.
in ortus folis convertit. 1x. 903. per ör-
tustotos bella feres. 11. 642. fugiente per
ortus fole. I. 543. Nili. x. 296.
in murmura pulfant fingultus. VIII.
682. oris noti habitum mutat. IX. 1034.
ore majore locuta Fama. Iv. 574. adver.
ſo. vII. 621. ab ore dimovit caeſariem.
11. 372. Ora-torrida. Iv, 240. arent fiti.
IX. soo, rorantia. 11. 123. frenos vèxan-
tia, Iv. 752. morientia refolvat. VII. 6o9.
Ora profundi artantur. 11. 676. Nili la-
tent. X. 214. lurida tulit Luna. v. $50.
vulgi diffona. III. 290. pendentia canis
laceris. II. 122. folvat. v. 140. ora nu-
minis. 18. 551. ad Caefaris venire. x. 146.
per ora vefana effluit rabies. v. 190. infi-
cit rubor. v. 214. fuper ora exprimit glè
'bas. IV. 210.
Os. offis. Offa adduxere cutem, Fv. 287, of-
ſa ardentia. v1.533. femiufta, nondum
refoluta. vIII. 787. compofita. 1. 168.
condita. VIII. 783. dentibus ruricolis fe-
riuntur. VII. 860. ad offa pervenit. vII.
841. abftulit rogus. Ex. 787.
G
Ofcula; grata petit. v. 736. extrema. 111.
745. rumpunt fingultibus. V 180. dex-
trae fixiffe. 11. 114.
Oarin. plangens hominem teftaris. VIII.
833. lino tectum fpargam per vulgus. 18.
159.
Olla, abftulit vias fideribus. vI. 412. Offae
piniferi rupes. I. 389.
Offaea. rupes.-vI. 334.
Oftendit, terras Titan. VIII. 202, oftendam
te Deis, Hecate. v1. 736. oftendit terga
Britannis. IL 572. Oftenfa caedes. II.
192.
Otia. Phoebo contraria folvit. 111. 230..
O.trifera. Chalcedon. Ix 962.
O.hrys. nemorofus. v1. 338.
Olia. dant mentem variam. LV. 704. Otia a-
gam. 11. 295. terat. 11. 488.
Ovilia. Romae. II. 197.
Ovo. calido natos protulit. IX. 902.
P.
•
Abula. fubmittit tellus, rv. 411. flame
Pachyni, flebilis unda. v11. 871.
Pacato.. vefpere.. VII. 17.
Pa
IN
LUCA NU M.
甲
​}
A
Pacifico. fermone, 111. 305. pacificae fecu-
res. VII. 64.
Pacifcor, nihil hac venia. 11. 515. pacta ca-
put. 11. 666. Pati: commercia. vI. 493.
Pactolon. exire ab auriferis metallis. III.
210.
༣
Padus. pleno ore tumens. VI. 272. Padum
Rhodanumque. IX. 751. X. 278. Padus
per tacitum mundi trahitur. x. 252. Pado
ftagnante. IV. 134.
ť
Paean, quo feror. 1. 678. Paean explicuit
Pythona fagittis. v. 8o. recoxit fpicula ex-
tenfo Pythone. VII. 148. plenior irrupit
-artus.. v. 167,inmittit Lethen in vifce-
ra. y. 291. arcere templis nocentes foli-
tus. v. 139.
Paedor, longus în carcere. 11. 73.
Pagafaea. ratis. II. 715. Pagafaco litore.v1.
490.
Palaeftinae. arenae, v. 460.
Palaeftrae, liquidae auctor Arcas. 1x. 661.
Olympiacae more fervato&c. 1v.614. ftu-
dio ignava juventus. VII. 271,
Palam. eft. v11. 279. fecere. VII. 516.
Palatia, Phoebea. III. 103.
A
Palato, ficco. IX. 744. refciffo nocent fufpi-
ria. Iv. 328...
Palinuri, litus. IX. 42.
J
Pallas. patrio vertice nata amat paludem
Tritonos. IX. 350. & feqq. innuba. IX.
665. diffudit in aegida crines Gorgoneos.
VII. 149. nulli virorum adfpecta. Ix. 994.
tua munera lugent-Celenae. III 206.
Palladia. aegis. v11. 170.
Pallenaea, fulmina. vII. 150.
Pallet. dies. vII. 178. palluit attonitus fa-
cris. 1. 611. Pallens fitus. IV. 664. pal-
Jenti forma tabida Hecate. vI. 736. pal-
lentes fedes. vI 800.
Pallidus, auri fcrutator. Iv. 298. Pallida Di-
tis regna. I. 45 1. lucri tabes. Iv. 96.
Pallor, terribilis. v. 216. pallore Stygio. v 1.
517, infernae domus obfitus aër. v.627.
Palma, `nocendi eft tibi. 1x. 787. Palmis ad-
ftriétis vincula laxat. II. 516. palmarum
arbufto dives. III. 216.
Palmite, crudo. IV. 317.
Palpitat. lingua exfecta. 11. 18r.
Panacea, potens. 1x. 918.
Pandit, velorum fuppara. v. 428. foffas. v1.
39, viam. 111. 467.
Panes. ruricolae. III. 402.
Pangaea, cana jugis nívofis. 1. 679. faxa.
VII. 482.
Pannonis. urfa. v1. 220. Pannonio jun&o,
III. 95.
Paphiae, undae memor Diva. vIII. 458.
Papyro. bibula cymba conferitur. Iv. 136.
Par. Geminis Chiron. 1x. 536. Phoebus a-
quis. IV. 124. parem ferre non poteſt. 1.
126. pari moderamine. v. 706. irarum
motu concurrunt. vII. 385. pares Phoe-
beis ignibus undae. 11. 415. pares coïere.
I. 129. pares horas examinat Libra. vIII.
467. paribus lacertis. 111. 525.
Par. fuum vidêre Dei. vI. 3.
novum con-
currit, bellum & vir. vI. 191. quod fein-
per habemus, Libertas & Caefar erunt.
VII. 696.
Paraetonia. urbs. x. 9. Paraetoniae Syrtes.
III. 295.
Parcae. rumpentes ftamina. 111. 19. Parca-
rum manu intercepta. I. 113. triftia fta-
mina. vI. 777.
Parce. morari. x. 395. parcere pudori. 11.
518. ferro. I 147. flammis. 11. 129.
morti pereuntis. II. 180. vitae rediturae
ignavum eft. 1. 462.
Parcorum, avorum mores. III II. parca
quies. v. 505. parciffimus fomni. 1x. 593.
Pardus. celer. vI. 183.
Pareas. contentus iter cauda fulcare. IX. 721.
Paret. imperiis turba, III. 437. cuftodia fi-
gno. Iv. 7. Libyam parere Jubae fceptri-
fero, v. 57. legi non paruit aether. vI.
462. quod non paruerim. I. 340. paretur.
IV. II.
Parens. mifer. 111. 744. aevo languidus. 1.
505. orbatus. II. 298. rerum. II.7. ve-
rus patriae. 11. 6c1. fummus mundi. Iv.
IIo. paremem fuam implere, VIII. 409.
parentes miferi. II. 64. 167. tenuere fa-
cem. vI. 534.
Parnafus. gemino colle petit aethera, v. 72.
& feqq. defertus utroque jugo. III. 173.
conticuit hiatu muto. v. 13o.
Palus. una condidit flumina. Iv. 99. pigra. Paro. parat innectere. Iv. 448. abfterrere
1..641.
Paluftris. canna. v. 517.
Pamphylia. tellus. VIII. 249.
Ducem. v. 130. regnum, v. 227. faevi-
tiam. 1. 649. faces in tecta. II. 541. un-
da ruinam, vr. 267. arma. II. 526. bel-
Jay
LI1113
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
la 1. 325. vix audenda. v. 509. poenam
victori. v1.862. pararent quid fata homi-
ni. 11. 133. paratur terra fanguine. 1. 13.
parari ad portenta. v. 284. parantur ma-
gno regná Deis. 1. 34. paranda caede via
eft. VI. 124. Parata fervire urbs, plebs.
1. 351. 1x. 193. Paratus quaefiffe opes.
x. 150, excepiffe faces. III. 344. pafatus
uni rogus. v. 283. parata morte. VIII.
32. paratam mentem deftituunt verba. v.
731. paratum Veneri. x. 396. paratae ad
fumma mentes. IV. 539. paratior coelo
anda &c. vI. 93. totus orbis. vIII. 99.
Paratu, parvo contenta. Iv. 374.
Parrhaliae. pennae. 1x. 660.
Pars. optima Magni, v. 757. rerum viliffi-
ma. 111. 120. Hecates noftrae ultima. vI.
700. populi lugentis. II. 236. marcida
fibrarum. 1. 126. cladis. vII. 489. hoſti-
lis fibrarum. I. 622. partis ruina. vII.
118. ftudiis agi. IV. 384. partem triumphi
ferre. IV. 360. in partem venire. II. 347.
X. 419. parte ne qua fui pereat fcelus.
V11. 558. in prima templorum refiftit. v.
147. ex màgia defun&tum cadaver. III.
720, partes togatae. I. 312. relictae. v.
477. hae vincent. x. 421. fequuntur ver-
ba Ducis. 11. 596. fparfas extendere. 11.
395. fecimus favore. 18. 228. faciet pro
libertate. IX. 97. invifas tollere. 11. 229.
in partibus effe. v. 14. in unis nefas fece-
re. Iv. 548.
Partiri, non potes orbem. I. 290,
Parthia, non felix Craffis. x. 52. debet tibi
poenas. vII. 430. obftriéta meritis meist
&c. VIII. 235. vendicet clades Hefperias.
VIII. 350.
Parthica. damna. 1. 106.
Parthus, nulli hofti fuperabilis. VIII. 368.
Parthi militis accus. IX. 267. miffa poft
terga fagitta. 1. 230. Partho fequente,
VIII. 378. verendus, X. 46. milite bella
geram. VIII. 323. Parthum juvant por-
tenta. VIII. 414. Parthi pugnaces. III.
265. dubium favorem tenuere. 111. 265.
refugi mirentur Babylonia moenia. vI. 50.
Parthorum dominus. VIII. 408. famulus.
VIII. 339. pedes tibi reliquit Fortuna,
VIII. 335. Parthos. VIII. 277. quidtran
fire doces, VIII 354. in Babylona coëgi.
VIII. 225, ad Parthos eat. VIII. 429.
Parthorum proelia. II. 552. Parthis ti
1
!
mentur pila, vrii. 301.
Parta quies. v. 373. pax. X. 107
Partus. paftu exhauffa. 11. 340, plena con-
jux. I. 377. partus premerent' vifcera. v.
19. inonftrofi. 1. 562. dubios explorant.
IX. 901.
के
Parvus campus. III. 776. cruor venit in
ora, Iv.239. påřva tellus. v11. 461, nax, Iv.
476. modo ferpènš. IX. 766. parvum fan-
guinis. 11. 128. parvò producere vitam.
Iv. 377. aere inerent. x. 499. non par-
vo pignore' VIII. 130. parvae undae. 1.
213. parva vulnera. VIII, 305. parva lo-
quor. IX. 783.
Parum, eft gladiis incumbere. Iv. joo. pa-
rum lucis praebet Cynthia. vIII.721.
Parumper. tenuere. IV. 172.
Pafcit. populum libertas. I. 172. aves cor-
pus. Iv. 811. lumina Ponto Titan, Ix. 313.
fcintillam in ignes. v. 525. pafti ferpente
cervi. vI. 673-
Paftus. nec redit in paftus. 11. 604.
Paftore, invito. II. 607.
Pafcua. famulantis Phoebi. vI. 368,
Paffu. effufo decurrere. Iv. 271.
Patet. quidquid Libye. 111. 294. tanta re-
rum feries. v. 179. ad infidias. . 423. nul-
la fuga. Iv. 485. dum pateat tutum ae-
quor. v. 411. patent thalami fecreta ne-
fandi. vIII. 400. patuerunt templa. III.
153. doli. IV. 746. patens antrum. 111.
220.
Patulis. arvis. IV. 743,
Pater. eft urbi. 11. 388. pater avectae Ifi-
dis labitur. v1. 363. patres miferi. 111.
760. patres fedent cenfere parati, III. 109.
exfiluere fedibus. I. 483. patrum turba.
III. 104. patres Epirum elicit Conful. v.
8. victos perfundere fanguine. x.339.
Paternus. fanguis. II. 149. paterni juris me-
mores. Ix. 95. aufpiciis paternis. II.
464.
Patriae trepidantis imago. 1. 186. patriae vi-
tam impendere. 11. 383. unum diem do-
naffent fuperi. VII. 31. verus parens. IX.
601. ruentis amor. IX. 385. a fedibus
exful. III. 339. aufpiciis in arma raptus.
IX. 22.
Patrio. vertice nata Pallas. Ix. 350. a patria
fede revulfi. 1. 482. patrii Lares. 1. 278.
muri. I. 497.
Patricium. cadaver. vii. 598.
*
Pati.
IN L
UCANUM.
Pati. exfilium. 1. 279., pati vírus. vI. 94.
regna, 11. 315 pacem, 11. 559. bella.
VII, foz. faciem mariti. v111. 70. tene-
bras. IX. 210. Martem. vIII. 383 homi-
nem didicere ferae. 1v. 239. diſce fine ar-
mis poſſe patį. v. 314. fine rege nefcis. 1x.
262. litora noluit Tethys, v. 624. patitur
luna labores. v1.505. defectus Titan. v11.
4. terram Deus. v. 88. paffurae infanda
nurus. v. 307. paffurus aquas pons. IV.
16. paffus inopes fine pondere ramos. 11.
366. oculos fpectantes fol. v. 545. paffa
ligones rura. I. 169. Patienda haec ma-
nent, II. 223.
Patiens vectoris cymba. Iv. 133. plauftri
palus. 11. 641. patiens vifus. IX. 652.
pacis. II. 650. cernere, v111.637. cingi
rupes. III. 377. feceri. vII. 53. patientes
aetheris quos fecit virtus. 1x. 8.
Patientia, lenta vires tenuit. I. 361. gaudet
duris, 18. 40g. jufti Martis inculcata vi-
ris. 1X. 203.
Patientius. tanto. VIII. 633-
Pauca. proelia. L. 284. paucos poena tenet.
v. 359. paucas dextras exigit, vIE. 306.
Pavet. mens. VI. 596.. fubire. 111.349. fra-
gorem nemorum. VIII. 75. acceffus fa-
cerdos. 111. 424. pavendo vires famae
dant. L. 484. pavens adyti penetrale Phoe-
bas. v. 146. paventes populos terruit ful-
men. 1. 153·
་
Pavidus. vector. VIII. 39. pavida vates. v.
124. pavidum murmar, V.255. vultu pa-
vido. v. 218. pavidi motus formidine, FI.
235. pavidi cives. I. 592. pavidos.cervos.
Iv. 437. maris Gilicas. vIII. BII.
Pavor. impius & armis ignotus. VL. If L.ge-
Tidus occupat antus. I. 246. pavori nimio
crediderint. VII. 172. pavonum tantorum
danda venta. 1.521.
Paullus. Aemilius Cos.proelio Cannenfi oc-
cifus, ab Hannibale rogo honoratus. VII.
709.
Paulius, quidam in exercitu Catonis a Ja-
culo ferpente ictusillico moritur. 18.822.
Pauper. verus agit aevum fecurius &c.vIII.
243. hortus Hefperidum. 1x. 358. paupe-
ris vitae tuta facultas. v. 527. aevi nomi-
na. x. 151. pauperior Caefare Roma. III.
168.
Paupertas. fecunda virorum fugitur. 1. 166.
paupertate pii, v. 273.
Paulum. diftantia, 1y. 168, intermiſſa claf-
fica. v. 245.
Paulatim. cadit ira. IV. 284.
Pax. compefcat limina Jani. 1. 62. ipfa lo-
ci accendit. vI. 282. parta. X. 107. illis
cum morte data eft. 1x. 898. tranquilla.
1. 171. Affyria. VIII. 427. Pacis feque-
fter. x. 472. exhauftae fpolium. III. 132.
Sullanae cadavera. II. 171. patiens. 11.
650, obfide. x. 55. intentus paci. 111. 53-
pacem tenent fumma. 11. 273. quid orbi
excufferit. 1. 69. praeftitit undis. VIII.
256. habuere tenebrae. Iv. 473. pati. 11.
159, tenentibus Auftris. 111. 523. quae-
rit a gladio. VI. 242. Pace dedidicit Du-
cem. 1. 131, donata potitos. Iv. 385. ma-
ris. Iv. 437
Peccatur. quidquid multis, inultum eſt. v.
260.
Pecten, remorum. III. 609. Serum. X. 142,
Pectus. curis gravidum. v. 736. difceffit me-
dium. III. 654. frangitur collifo pectore.
IV. 783. obliquum. 111. 609. miferum
premunt tot fecula. v. 178. pectoris in-
certi aeftus. VIII. 166. pectore re&to fer-
num excipiant. IV. 166. in vano eft mal-
tus Hannibal. VIII. 285. pleno veri. Ix.
189. incesto paffus amplexus. x. 361. pe-
cora complexu fovere. IV. 245. pectora
urgens Phoebus. 1.677. fub pectore quie-
to ficta verba. v. 148. infueto concepit nu-
men. v. 163. te vates accipiam. 1. 63. pe-
dora faucia. Iv. 285. fub pectora venit
Deus. v. 116. plena. vI. 708.
Pecus. fervum. v1. 152. in pecudum cibos ca-
dit vulgus. VI. III. linguae faciles ad hu-
mana murmura. 1. 561. pecudes diftentas
ficcant. IV. 314.
Pejerat, undas Stygias. v1.749.
Pejor. Fortuna, II. 132. pejoris fati fides.
1. ƒ24. peffime mundi arbiter. vI. 742.
Pelagus. faevum quanta parat. v. 569. fe-
cante aliter roftro, v111. 198. manfit lo-
Co. v. 612, in cumulos exhauftum. v.643.
volutat ventus. I. 412. coeli pelagique
tumultu. v. 592. pelagi decus. III. 762.
artibus certas. III. ćc, minas fperne, v.
578. furor. II. 199. ludibrium.VIII. 710.
pelago diverfa lues. 111. 681. iniquo de-
latus. 11. 88. coelo pelagoque relinquas
Hefperiam. VIII. 189.
Pelethronia. antra, vIII, 386.
Pe-
Į
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
*
Pellion. opponit umbras. vi. 336. inferuit fe
aftris. VI. 411.
Peliacae cavernae, v11. 481.
Pellae. exiguae provincia Parthia. x. 52.
Pellaeus. Ductor. 111. 233. Philippus. x. 20.
puer. v111. 607. Rex. 1x. 1016. gladius.
IX. 1073. Pellaea domus, vill. 475. au-
la. x. 55. Pellaeum Zeugma. VIII. 237.
Diadema. v. 60. Pellaei muri. 1. fii.
Pellaeae arces. 11. 153. Sariffae. vIII.
299.
Pellex. Cornelia. 111. 23.
Pellit. Varum campo. Iv. 713. amnis curfu
fuo litora Oceani. 1v. 22. quies noctis
pavorem. vII. 732. bruma pellit grues. v.
711. pellimur e patriis Laribus. 1. 278.
pellente tenebras Phoebo. 11. 326. pulfus
armentis taurus. 11. 601. aër Aquiloni-
bus. VI. 104.
Pelopis. regna. vI. 57.
Pelopeus. Oreftes. vii. 778.
Pelorum. rabidum latrare nefcit. vI. 66. Pe-
loro Siculo, 11. 438.
Pelufia. litora, Ix. 83. vada, vIII. 466. ora.
VIII. 825.
Pelufiaco, gurgite. 1, 53, Canopo. VIĻI.
543.
Penates Phrygii gentis Juleae. 1.197. Lau-
rentini. VII. 394. patrii. . 353. anguftos
fubitis opibus implere. v. 537. Penatibus
facris adfixa arma. 1. 240.
Pendet. Fortuna Ducum. 11. 41. aequor
dubium. v. 602. dubiusne timeret, opta
retne mori. x. 542. anxia puppe prima.
VIII. 590. in hac anima falus populo-
rum. v. 685. pendemus ab uno cafu, v.
769. pendent moenia tectis femirutis. 1.
24. pendebant cafus. 18. 19. pendentes
rupe Gebennas. I. 435, e moenibus.vII.
369.
Pendit. inferias umbris. 11. 176. regna viri
bus. VIII. 276. poenas. vIII. 647.
Pene. tralata poteftas. 111. 147. gener. vi.
364. relictus. v. 253. pene deltituere, v.
242.
Peneïus, amnis. VIII. 133.
Penetrale. Deae. Ir. 127. adyti remoti. v.
146. Magorum folvat Memphis. v1.450.
Penetralia Phoebi Delphica. v. 70.
Penetrat. lingua in Tartara. v. 694. domos.
VIII. 216.
Peneus. Penei gurgite, vr. 377 rura. 111.
rura. 111.
191. Peneo donavit aquas amnis. vi. 372.
Penitus. ftagnantis. 11. 688. fugiente. 1v.
223. deduxerat. 111. 701. merferit. IV.
297.
Pennae. odoratae aër. rv. 438. monitus. 1.
$88. natanti confifa Ardea. v. 554. plu-
res numquam prefferunt aëra. vII. 835.
pennis aëra ducere. 18. 730.
Penfat. iter. 1x. 685. moras Iliacas 1x. 1002.
Hefperiam viribus orbis penfant Superi, v.
38.
Pentheus. cum fureret. v11. 780. Pentheos
colla ferens Agave, vi. 357
Per. multos annos. 1. 28. v. 69. fecula, v.
164. VII. 589. aevum. Iv. 497. no&tem
obſcuram. 1. 187. belli munia. v. 8. va-
fta filentia. v. 508. omnem vitam.v.769:
bella. v. 663. 243. nefas te (oro), 1.370.
per ferrum exit. 1. 212. antra exit pars
Jovis. v. 95. populum vulgantur. 1. 564.
aëra lapfa fidera. v. 561. fas & nefas rues.
v. 313. pericula fortunam exercere.v. 302.
ardua opus ducit. vr. 38. vulgus fparge-
re. 18. 159. gladios exire. vi. 124. litora
fugit. v111. 257. gentes exegit gladium,
x. 32. urbes geftata. 1x. 137.
Perago. juffa. 11. 338. peregit fata. v1.820.
peragunt tela caedem. 111.580. peraguntur
bella. 1. 691. pera&tum facili caede meri-
tum. IX. 1027. peracta ſtatione. 1. 46.
Percello, perculit horror membra. 1. 192.
perculfa pietas. VII. 468.
{
Percipient. gentes, quam &c. iv. 575.
Percuffit. fulmen caput. 1. 535. altra dies.
VIII. 778. terror pectora. 11. 234. No-
tus alas tenfas. v. 714. percuffum fangui-
ne foedus. IX. 1021. terrore vulgus. 1.
487. percuffa dubiis mens. vi. 596. fole
corufco tela. 11. 482. cufpide faxa. vi.
366.
Perdit, hos dies Fortuna. 111. 394. minas
virtute oppofita. 18. 569. letum. 111.706.
iter. 11.442. temporò, vII 1. 53. modum
caedes. VII. 532. fucceffus fcelerum, v.
242. tempora in fomnos. x. 5o6. annos.
IV. 483. ictus. VI. 197. aëra perdidit Cin-
namon. x. 167. nubes & undas. v. 423.
perdidimus nefas. x. 371. perdant velle mo-
ri. IV. 280.
Perdomitae urbes. 11. 644.
Perducere. civem. 11. 562.
Pereo. perit bellum civile. x. $61. vindi&a
belli.
7
¥ *
Y
?
IN LUCA NU M.
belli. IX. 1053. fcelus occultum. IV. 252.
extremus amoris fru&us. v. 794. obruta
virtus. IV. 491. lux metuenda. v. 630. fi-
des. IX. 209. ignis nullis obftantibus. III.
364. pereunt leges nullo difcrimine. 111.
ruinae perierunt. 1x. 969, pereant
lacrimae. v11.555. tempora vitae. Ix. 233.
pereuntis morti parcere, 11. 180. pereun-
tia fati tempora. v. 490. peritura damno
meo juventus. IV. 277. perituras colligit
119.
auras. v. 429.
Peregrina, fedes. v. 9. meffis. vI. 105. gal-
bana. IX. 916.
Perérrat, gurgite Cinga. 1.432.
Perfert. pontum ad faxa. v. 605. verba ad
numen invitum. VI. 446. pertulit fortuna
hac fide fata Magni, v111. 702.
Perfida tellus. VIII. 539. veris inconftantia.
v. 415.
Perflat. ad moenia Aquilo. v. 419.
Perfodit, mucrone latus. vIII. 618. perfoffo
pectore. 111. 660.
Perfringere. vi portas. III. 343.
Perfruitur. lacrimis: 18. 11.
Perfudit, meinbra liquore. IV. 613. colles
lumine. VII. 215.
Pergama. Romana. Ix. 999. tota teguntur
dumetis. 18. 969.
Perge. illa finiftra. v111. 183.
Pericula. prona mortis. v. 693. ad fumma
exfurgens clamor. IX. 114. Martis. I.
298. praetentate fato meo. IX. 398.
Perimo. peremti patris. 8. 92.
Peritos. loci nautas. IX. 346.
Permanfiffe. decus formae. vIII. 664.
Permeat. orbem lfter. 11. 418.
Permifcuit. fumma imis. III. 138. permix-
111.
tura domos geminas. II. 333. permixtus
fanguine pontus. III. 577. permixto Bac-
cho. IV. 198. gemitu permixta loqui. 1.
190, permifcenda ruinae mundi fides. 11.
254.
Permittit. vulnera ventis. VIII. 384. arma
populis. VII. 124. omnia fatis. VII. 333.
oftia libera. x. 515. agmina peritura vi-
tae. VII. 731. fibi terras. vI 119. difcri-
men mundi gladio. VII. 108. fe mari. v.
695. permifere fibi inceffere fata. vII1.65.
permiffum ducibus movere bellum. 1. 120.
permifla licentia. vI. 271. permiffae igni-
bus urbes. VII. 413.
Perorat. facies. x. 105.`
Perofus, marcere. 1. 438. perofi menfas, IV.
307.
Perpetuam. cratem. III. 485. perpetuis ty-
rannis. vI. 443.
Perrumpere. medias leges. 1. 322. procel-
las. v. $83.
Perfephone. coelum matremque perofa. VI.
700.
Perfequor. te armis. 1. 201.
Perfes. quem dederat, cenfus. 111.158.
Perfae. tyranni. x. 269. Perfarum fanguis.
x. 33.
Perfis. VIII. 229.
Perfeus. Jovis & Danaës filius Medufae ca-
put abfcindit. Ix. 659, & feqq.
Perfea. Tarfos. III, 225.
Perftat. confixus cufpide. III. 620.
Pervenit, ad offa. vII. 841. perventum eft
hac ad vifcera vII. 500.
Perverfa, pompa. vI. 531.
Pervia. Phoebo taxus. VI. 645. velis aequo-
ra. v. 439.
Pervolat. ad truncum. VIII. 752.
Peruris. Chelas Gradive. 1. 659. fegetis fe-
cundae femina. vI. 521. perurunt tempo-
rá fragmenta galeae. vI. 193. perufta iel-
lure. II. 414. perufto Garamante. IV.
679.
Perufina. fames. I. 41.
Pes. pede laevo obliquat carbafa. v. 428.
quo tendi jubes carbafa. VIII. 185. pe-
dum tumultu. IV. 753. pedes folos Par-
thorum reliquit tibi. VIII. 335. ante pedes
conftitit. II. 509.
Pedes. ex facili receptus. IV. 46. peditum
turmae. IX. 400.
Peffum. fidentia corpora. III. 674. dedit
tellus cacumina. v. 616,
Peftifer. tractu aër. vII. 412.
Peftis. ferpentum noxia. IX. 614. fervida
cedit. IV. 370. ebibit humorem. IX. 744.
irrita exprimitur. Iv. 728. fluidae conta-
gia. vI. 89. pefte qua paratis faevitiam. 1.
649. diurna trahit fata. IX. 922. peftes
faevas eduxit natura. IX. 629. gelidas fri-
gore adliciunt. IX. 844. peftibus exundat
aër. IX. 619.
Petere. pacem. 11. 47. caftra. vIII. 15.
153. nova fata. IX. 545. petit ofcula gra-
ta. v. 736. aethera Parnafus. v. 72 pugnae
figna. vII. 47. Romam motis fignis. 1.
395. petes aitra ferus. I. 46. petunt pon-
Mm mm m
tum
1
}
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
tum aftra. 1. 76. umbrae regna Ditis. 1. 455.
petiere fugam. IV. 749. litora. 111. 45. pe-
tenti fumma. 1. 149. petentes figna. 1.268.
petitur fagittis aër. vII. 16. petantur lon-
geexempla. I, 94. petendum ferro decus.
I. 174. petendae pacis auctor. Iv. 337.
Hefperiae haec fuit cauffa. v. 690.
Petra. tuta. v1. 70. Petram vocat incola col-
lem. VI. 16.
Petrejus. & Afranius-pari jure duces in Hi-
fpania contra Caefarem. Iv. 5. tefferam
alternatim dabant. IV. 7. deprehenfos in
caftris Caefarianos jubet occidi. Iv. 205,
& feqq. vide porro narrationem totius
belli contra Caefarem, & deditionem to-
to libro quarto a principio ufque ad ver-
fum 402.
Peucedanum. fonat flammis. IX. 919.
Peucen. adluit caput Iftri. III. 202.
Phaeacum. litore. v. 420.
Phaetontis lapfus fabula. I. 49. II. 410.
Phalanx, VII. 592.
Phalarica. vibrata nervis. VI. 198.
Pharetras. agitare, 111. 185. implere fagit-
tis. VII. 142. pharetris Herculeis fortis
Meliboea. VI. 354.
Pharmacis, arına. 11.637. figna impia. x. 476.
Pharos. fcit ferre Reginam x. 92. quieta.
VIII. 514. cruenta. IX. 1081. Phari cu-
ftode corrupto. x. 57. Phari regna. VIII.
564. IX. 1022. Pharon. VIII. 277. 443.
499. x. 81. clauftrum pelagi cepit.x. 509.
trans Pharon. VIII. 184.
Pharius. Rex. vI. 308. Tyrannus. VII. 704.
VIII. 555. 874. IX. 134. 1068. x. 406.
cliens. 1x. 1096, fatelles. vII1. 675. en-
fis. VIII. 146. gurges. vII. 692. Pharia
fides. VIII. 624. favilla. IX. I. alnus.
VIII. 6II. unda. III. 260. puppis. VIII.
596.
Pharium fcelus. IX. 209. X. 343.
verutum. VIII. 681. velamen. IX. IC12.
Pharii Lagi proles. x. 86. Phariae gentis
primordia. x. 177. Pharii Reges. 11. 636.
Tyranni. x. 269. triumphi. x. 65. Pnariae
urbes. x. 184. gentes, x. 171. telae x.
126、 arenae. H. 733. VIII, 712. canes.
IX. 141. afpides. IV. 724. flammae. IX.
IDOS
Pharfalos. Emathis regnum Achillis. vI.
310.
Pharfalia. VI. 313. VII. 204. 535. 632. 745.
781, praeftitit orbem vincendum. III. 297.
campos impleat. 1. 38. pugnae finis. IX.
232. vifa voces edere. VII. 175. noſtra
vivet. IX. 985.
Pharfalicus. annus. v. 391. Pharfalica juga.
VI. 576, fata. VIII.516. damna. vII. 787.
caftra. VIII. 14. rura, vIL. 823.
Phafelis. parva. VIII. 251.
Phafelus inverfa, v. 518.
Phafis. fecat rura Colchorum. III. 271.
Phafidos undae. 11. 585. 715. campi. Iv.
552.
Phemonoë. Phoebas, five Pythia. v. 126.
conatur diffuadere Appio curiofitatem no-
fcendi futura. v. 129. a facerdote in tem-
plum impellitur. v. 145. verita ingredi a-
dytum templi fubfiftit in ingreffu, ac fu-
rorem fimulans fingit refponfa. v. 148.
fraude detecta minis Appii compellitur in-
gredi antrum. v. 158. & feqq.
Philae. clauftra regni. x. 313.
Philippi. 1. 694. VI. 582. Philippos latos
Haemi fub rupe. I. 680. fatales tibi admo-
veris. vII. 591. puros fecere Mutina &
Leucas. vII. 872. Philippi Emathii.. IX..
27I.
Philippus. Pellaeus..x.. 20. Philippi victi prae-
da. III. 158..
Phlegethon. fluvius inferorum flagrantibus
•
undis. v1. 704×
Phlegra. tollente Gigantas. VLL. 145.
Palegraeo ftantes ferpente Gigantes.. 1x. 656%.
Phlegraeis arvis. Ly. 597.
Phoceus. eximius &c. III. 697..
Phocis libera donatur Maffiliae. v. 53. Pho
cidos exuftae arces. III. 340.
Phocaïs juventus. III. 301.
Phocaïca laurus. v. 144. Phocaïcae ma-
nus. III. 173. carinae. 111. 583. Pho-
caïca roftra. III. 56г.
Phoebas. virgo fatidica Apollini facra. v.
118. quo habitu inmiffa antro Delphico..
V. 141. ejus Deo plenae geftus & confti-
tutio. v. 142. 149. & feqq. ubi receperit
Apollinem, moritur. v. 116.
Phoebus. dum in axe medio eft. 111. 423,
in autumnum declinat. x. 236. preffit Me-
roën. x. 251. Phoebi currus. 1. 84. fati-
dici penetralia. v. 70. famulantis pafcua..
VI. 369. Phoebo calido. vI. 466, nafcen-
ti. III. 231. Phoebum pafci Oceano. x.
258. trahit aeftas. v. 336. Phoebo fecu-
turo. 11.528. pellente tenebras. LI. 326.
Phoe
}
IN LUCAN U M.
}
Phoebeia. Rhodos. v. 51.
Phoebea. ferta. v. 171. palatia. 111. 103.
navalia. III. 182. Phoebei ortus. vI. 330.
IX. 667. Phoebei ignes. 11. 415.
Phoebe. 1. 538. ibit fratri contrària. I. 77.
-expalluit umbra terrarum. I. 534. ferena
palluit venenis obfeffa. vI. 501. Phoebes
luftra. v111 479.
Phoenices. Syriae populi, inventores litera-
rum. III. 220.
$
Phoenix. Theffaliae fluvius. vI. 374.
Phoenicis. cinis. vI. 680.
Pholoè. mentita popalum biformem. 111.
198. Photoës faxa. vi. 388. Pholoën pe-
tet ignibus. VII.449. tiquere teones. vII.
827.
Pholus. Alcidae hofpes. vI. 391.
Phorcys. numen fecundum aquis. 1x.646.
Phorcynis. Medufa, 1x. 626.
Phryx. incola. IX. 976. Phrygibus moenia
reddent. IX. 999.
Phrygius. Julus. 111. 213. ignis. Ix. 993.
magifter. I. 44. Phrygii penates, 1. 196.
Phrygiae ruinae. 1x. 990.
Phryxeus pontus. vI. 56.
Phycunta meritum rapinas fparfit. IX. 40.
Phylace. vI. 352.
Piacula plena ferant Divi. 11. 305. tam dira
ferant manes. IV. 790. non fanda pendit
bufto. 11. 176. grata morti fumturus. x.462.
Pictones immunes fubigunt rura. I. 436.
Pieridum ira flebile Dotion. vI. 353.
Pietas peritura. II. 93. ignota. vI. 495. per-
culfa. VII. 468. tua decertet cum fatis.
VIII. 77. nulla viris. x. 407. fit aliis fi-
lere. x. 196 pietatis imago. vII. 320. pie-
tas vera. vIII 573. remota. vII. 155.
Piger ignis. x. 493. pigra palus. 11. 641.
pigro aëre. vI. 107. gelu. IV. 50.
Pigrius haefere undae. v. 435.
Piget. hos fanguinis. v. 311. piguit fceleris.
Iv. 26. non piguit praecipitaffe. 11. 105.
Pignus memorabile. IX. 994. depofitum re-
cepi. vIII. 190. nullum violabit vulnere.
VII. 324. tanti mariti ſervaſſe. vIII. II2.
pignore non parvo. v111. 130 pignora
deferta. vII. 347. facrata matrum. VIII.
405. facra defun&i patris. VIII. 499. tot
dedimus fatis. vII. 662. juncti fanguinis.
I. III.
Pilum torquere. 1. 364. 11. 556. pili fum-
mi munera. 1. 356. pilo pofito. VIII.
598. geftata colla. II. 160. fixo firmat
veftigia. Iv. 41. pila erepta liquavit ful-
men. VII. 159. noftra timentur Parthis.
VIII. 300. trementia. 111. 598. minantia
pilis. 1. 7. timent populi. x. 48. circa pi-
la ftetit nefas. vII. 519.
Pindns accipit Zephyros. v1. 339. vifus con-
currere Olympo. VII. 174. agit gemitus.
VII. 481. Pindi nemus exftrue. VII. 806.
vertice, 1. 674.
Pingitur alvum. 11. 713. picto robore. 111.
$10. auro veftes difcriminat. 11.357. pi-
&ta arma. 1. 398.
Pingue folum. Iv. 12. pingues taedae. III.
682. Pingues fomnos exige. x. 354.
Pinnae denfae. 111. 386. pinnis tremulis mi-
nantia tabulata. Iv. 432.
Pinifer Offa. 1.389. piniferae rupes. II. 431.
Pinus ardua erigitur. 11. 695. prima fretum
fcindens. vI. 400. pinum flagranti vertice
excutiens. I. $73. pinu prima tetigit lito-
ra. vI. 351. pinus minantes. VII. 450.
habiles. 111. 553. mergunt aequore. 111.
531.
Pirata Siculus. VI. 422. metuens pelagi. II.
578. piratae fient coloni. 1. 346.
Piratica laurea. I. 122.
Pifae frangentes aequora Tyrrhena, 11.401.
Pifaea aula. 11. 165. Pifaeae manus. III.
176.
Pifces lentos defcendere jubet Aftraea. IX.
535.
Pitanen. qui colunt. III. 205.
Pius gener. vI. 305. pia turba Senatus.
VIII. 79. pii paupertate. v. 273. pia tu-
ra. IX. 996. non pia claffica. 1. 238. pio-
rum campo expulfa. III. 12. Pie in haec
membra nil feciffe. VIII. 316.
Pix. pice rapuere incendia. III. 684. Piceos
ignes. vI. 135.
Placare manes. 11. 174. VIII. 856. umbras
fanguine. VI. 310, placemus focerum. v.
767. placatur fanguine Teutates. I. 444.
placata poena juventus. v. 373.
Placet. nimium ipfe. 11. 276. fola Fortuna
comes. v. 510. placent foedera. 111. 335.
fcelera hac mercede. 1. 38. placuit Deis
cauffa viârix. 1. 128. acciri vates. 1. 584.
bella geri. 1. 12. placitura viro non ali-
ter. 11. 337. placitum Diis. x. 417.
Placidus fenio. vIII. 476. placida unda. 1.
439. placidi maris Colophon. VIII. 245.
Mm mm in 2
pla.
1
1
*
>
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
placidis dictis. x. 175. undis. Iv. 13. au-
ris delabitur. IX. 41.
Plaga torrens. v. 24. IX. 604. 861. x. 232.
Plagae ardentes. VI. 326. coeli. x. 186.
Phoebi. x. 307.
Plangunt verbere geminato. Ix. 173. te.
VII. 44. plangens Ofirin Aegyptos.vIII.
833. plangitur toto litore. vIII. 149.
Planctus undae cautibus illifae. v1.691, ma-
gni omina. VII. 22. planetu liventes la-
certi. II. 37. ad planctus faevos exigit
brachia. II. 24.
theatri fui
Planta limen contingere vetuit. 11.359.
Planum opus per ardua ducit. vI. 38. in pla-
num muros effundere. 1. 383. plana ja-
centis Aegypti. II. 416.
Plato Cecropius. x. 181.
Plaufere manus. vI. 798.
Plaufu fonantes cunei. vII. 12.
gaudere. 1. 133.
Plauftrum Scythicum. 11. 641. Urfae gla-
ciale. v. 23. in plauftro quotus ignis &c.
VIII. 170. plauftra Boötae. 11. 722. fic-
ca profundo mergi. IX. 541.
Plebes. indiga fervitii. IX. 254. impia. vII.
760. jejuna nefcit timere. III. 58.
Plebs Romana. v. 334. pavida, 1.673. fer-
vire parata. IX. 193. caftrorum. vI. 144.
plebi mifcere potentes. 1. 271.
Plebejus fignifer. Iv. 800. plebeja nimis fors.
v. 765. plebejum funus. VIII. 736. ple-
bejo amictu tectus. 11. 18. plebeji lu&us.
111. 441.
Plebiscita & leges coa&tae. 1. 176.
Pleias hebet. II. 722. imbrifera. v111.852.
Plenus vifu. 1. 509. finus favilla. vIII.752.
Deo. 1x. 564. plena Fortuna. Iv. 122.
acies. vIII. 327. luna. 111. 43. victoria.
VII. 737. Lyaco Edonis. 1. 675. Phoebo
Phemonöe. v. 186. Noto ratis. 11. 683.
partu conjux. I. 377. plenum titulis bu-
tum. VIII. 818. pleno veri pectore. Ix.
189. ore tumens Padus. vI. 272. pleni
fani. VIII. 270. plena piacula. 11. 305.
Plenior Paean.v.166. pelago Syrtis.11.311.
Plumata pars auro nitet. x. 125.
Plumbum folidum. III. 71.
Plus quam civilia. 1. 1. patria potuiffe. 1.
175. irae habet truncus. III, 615. poteſt
Fortuua. VI. 615. plures pennae.v11.835.
quid plura moror. II. 642. plurimus li-
vor. 1. 620. aether. 11. 58. plurima car-
mina. I. 449. cladis monimenta. VIII.
435. plurima bello enfis agit. 111. 569. -
Plutei vineae. III. 488.
Pluvias. in nube tenebat. IV. I.
Pluvialis Cynthia. 1, 218.
Pocula noxia. vI. 455. carent morte. IX.
616. corrumpunt leto, 11, 819.
Poena de victis. IX. 299. timoris in cervice
fedet. VII. 645. paucos tenet. v. 361, re-
- cepti numinis mors. v. 117. poenaequan-
tum donat mifero. vII. 784. poenam re-
mittit. 1v. 364. poenam parare alicui.v1.
802. VII. 303. poenae nocentum. v1.
695. poenarum extremum. IL. $19. poe-
nas dabat fcelerum. 11. 75. accipe, quas
fponte luam. VIII. 97. majoris aquae dat
Sicoris, IV. 143. ferre. Iv. 806. IX. 103.
dant gentes. VII. 820. favoris exigit a mi-
fero. v111. 21. in poenas laxantur Tarta-
ra. III. 17.
Poenus Hannibal. I. 304. humator Confu-
lis. VII. 799. Mars. 111. 350. Poeni ma-
nes. I. 39. Iv. 790. cineres. I1.91. Foe-
norum umbrae. v1.310.
Pollentior excantare Deos vox. VI. 685.
Polluit triumphos pirata. vI. 422. pollutus
fanguine. I. 429. polluta dextra. II. 114.
ars. vI. 509. pollutae fauces. F. 332.
Polus. Auftri qua vergitur. I. 54. praeceps.
VI. 5oI. alter. VIIL. 292. poli figniferi
regio. VI. 465. nox alta. vI. 570. polo
fubtexta nox. IV. 164. numquam ftante.
VIII. 173. gaudente. F. 47. poli adverfi
VIII. 337. laborant mota compage. v.
633. polis fixa aftra. 1x. 13. polos impul-
fos non ire miratur. v1. 465.
Pomoeria cingere. 1. $94.
Pompa. feralis praeferat triumphos. vIII.
734. triumphi. 1. 286. pompa longa re-
rum feriem praemittere. 111. 77. perver>
fa. vI. 131.
Pompejus Magnus ufurpator nimiae poten-
tiae. 1. 314. & feqq. adfectator regni. II.
321. parem ferre nequit. I. 126. juvenis
& privatus a Sulla miffus contra profcri-
ptos, iis debellatis triumphavit. VII. 14.
VIII. 25, 810. piratas Cilicas mari cede-
re, & in mediterraneis fedes petere coëgit.
1. 122. FF. 578. 716. VIII. 26. Mithri-
datem debellatum ad mortem adegit, a-
liosque Orientis populos multos fubegit.
II. 576. 180. VIII, 26, 222, & feqq. 553- \
tres
1
IN
LUCANU M.
tres triumphos duxit; Libycum, Hifpa-
nicum, & Mithridaticum, vI. 818. vII.
685. VIII. 353. 814. Ix. 178. 600. thea-
trum Romae exftruxit. 1. 133. VII. 9. au-
&oritate fua Ptolemaeum Auleten in re-
gnum Aegypti reftituit. VIII. 560. 573-
595. IX. 132. 1028 Parthorum amicus,
18.
ultionem caedis Craffi Senatui diffuafit.
VIII. 218. & feqq. 233. gentes plerasque
devicit imbelles & ignavas. vII. 279. con-
tinue felix, femel & fimul mifer factus
eſt. VIII. 707. ejus umbra Sexto filio in
Sicilia adparitura praedicitur, v1. 814.
Pompejus quomodo a Caefare averfus. 1.
121. & feqq. ejus defcriptio & cum Cae-
fare collatio. 1. 129.& feqq. fugit Roma,
atque eo excufandi alii fugientes, qui Pom-
pejo fugiente pavent. 1. 522.
Pompejus Roma profugus Capuam fe-
dem belli eligit. 11. 392. praefidia per Ap-
penninum diftribuit ad impediendum tran-
fitum Caefaris. 11. 395. praelio parans
cum Caefare certare, militum animos o-
ratione explorat, in qua facta fua extol-
lens, Caefaris acerbe elevat. II. 531. uf-
que ad 596. fed ubi animadvertit pavorem
militum, fugit Brundufium. 11. 598. in-
de filium mittit conquifitum undique au-
xilia. 11. 631. Confules in Epirum prae-
mittit. 11. 645. Brundufii autem a Caeſa-
re obfeffus, & anxius ob opera ejus tan-
dem claffe evadit. 11. 680. & feqq. fal-
tem optans perdere poffe Italiam. 11.699.
duabus tantum navibus amiffis, & a Cae-
farianis in litus attractis. II. 711.
Pompejus quamdiu poteft Italiam reſpectat
abiens. III. 4. Julia ei in fomnis adparet
minax. 111.9. ille non terretur. 36. Dyr-
rhachium appellit. 43. copias colligit, &
quales. 111. 169. majores Cyri, Xerxis,
aut Agamemnonis. III. 284. dignas fortu-
na dedit funere exfequias. 111. 292.
Pompeji exercitus Hifpanicus ducibus Petre-
jo & Afranio ad Ilerdam bellum gerit,
& fiti ad deditionem compellitur, a prin-
cipio libri quarti ufque ad verfum 402.
Pompejus in Epiro dux belli a Coff. & Se-
natu dictus. v. 46. (quamvis privatus II.
278.) caftra vicina locat Caefari ad flu-
men Apfum, numquam Caefari propius
confpectus poft Caefaris in Gallias difcef-
fum. v. 473. Corneliam uxorem ob belli
difcrimina in Lesbum fecedere jubet. v,
722. & feqq.
Pompejus Dyrrhachium praefervat a Caefa-
re. vI. 15. a Caefare ignarus obfidetur,
VI. 29. & feqq. animadvertens fe circum-
vallari, etiam ipfe fpargit copias faxandís
operibus Caefaris. vI. 69. quamvis valde
fpatiofo loco caftra metaretur, tamen quia
obfeffus, ejus copiae inopia pabuli & pe-
ftilentia laborant. vI. 81. caftella Caefaris
perrumpere ftatuit & conatur. VI. 81. &
feqq. cum Minuti caftella fruftra tentaf-
fet. alia mari vicina occupat & perrumpit.
VI. 263. Caefarianos aliquot multitudine-
circumfundens caedit, victoria uti ne-
fciens. VI. 291. & feqq. Caefarem rece-
dentem infequi mavult, quam in Italiam
illo abfente tendere. vI. 316.
Pompejus nocte proelium Pharfalicum prae-
cedente fomniat fe Romae effe. vII. 7. &
feqq. de illo bellum trahente querelae Se-
natus & exercitus. vII. 45. & feqq. ille
coactus pugnare, contra animi fui fenten-
tiam. vII. 87. & feqq. tandem licentiam
confligendi permittit. VII. 124. acies in
proelium difponit. v11. 217. & feqq. ejus
auxilia. vII. 225. & feqq. attonitus pro-
deuntibus contra fe Caefarianis, tamen ani-
mandis fuis vefta facit. vII. 337. equitatus
ejus & levis armatura Caefarianis circum-
funditur,fed a cohortibus Caefaris retro col-
locatis deturbatur. vII. 506. & feqq. videns
Pompejus res fuas perditas, fugit. vII. 647..
& feqq. Lariffam contendit. VII. 712.
Pompejus per deferta Theffaliae fugiens ad
omnia pavet. VIII. 1. & feqq. in Lesbum
ad uxorem vehitur. VIII. 35. & feqq.
quam extremo dolore adfectam reperiens,
objurgat. VIII. 71. laudatis ob fidem Mi-
tylenaeis cum uxore e Lesbo folvit. vIII.
127. & feqq. navigans rectorem navis con-
fulit de directione navium ad aftrorum
curfum. VIII. 167. & feqq. jubet quo-
cumque navem dirigere, dum Theffaliam
& Italiam vitet. VIII. 186. fugienti pa-
lantes fe adjunxerunt filius, Senatores
multi, & Reges quidam. VIII. 203, &
feqq. Regem Dejotarum ad Parthos auxi
lia imploraturum-mittit. v111. 209. & féqq-
navigatio ejus relicta Lesbo. VIII. 244. &
feqq. in ora Ciliciae cum quibusdam Se-
natoribus confultat, quo abeundum fit
Mm mm m
re-
}
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
reparandis viribus. & ipfe de Parthis pro-
ponit, v111. 262. & feqq. quod confilium
quum alii improbaffent, Lentuli fen-
tentiam de adeunda Aegypto fequitur.
VXII, 454. ad oftium Pelufiacum Aegypti
adpellens, comperto Regem Ptolemaeum
puerum in monte Cafio effe, eo navigat.
VIII. 465. & feqq. invitantibus Aegyptiis,
folus in biremem eorum defcendit, juflis
in naviremanere uxore & filio. VIII. 575.
ab Achilla occiditur. vIII. 618. caput e-
jus a Septimio abfcinditur. v111. 668. ab
Achilla defertur ad Ptolemaeum. VIII.
675. IX. 138. cerebro exemto, oppletur
balfamo, & conditur, ut integrum ferve-
tur. viii. 688. truncum corpus a Cordo
Quaeftore in litore Aegyptio comburitur
& fepelitur. VIII. 712. & feqq. digreffio
in ejus fepulcrum. vIII. 795.
Pompeji. fpiritus ad fedes beatorum circa
Lunarem circulum evolat. vi. 805. ix. 1.
trunci fui deformis ridens ludibria. 1.685.
IX. 14. ejus morte intellecta, lu&us Cor-
neliae, filiorumque ejus, & copiarum,
quas Cato in Africam advexerat. IX. 167.
ejus mandata a Cornelia filiis patefacta.
1x. 85. laudatur infigni encomio a Cato-
ne. IX. 189 caput ejus defertur ad Cae-
farem ab Aegyptiis, quod ille adfpiciens
illacrymatur, & honorifice cremari jubet.
IX. 1035.
Pompejus comparatus cum annofa quercu.
1. 136. tigridi Hyrcanae. 1. 328. tauro vi-
to, qui reparatis viribus alacrior ad pu-
gnam redit. 11. 601. ejus claffis Brundu-
fio incolumis evadens, duabus tantum
poftremis navibus amiffis, comparata cum
Argo navi inter Symplegadas, puppe eli-
fa, elapfa. vII. 715. Pompejus ignarus a
Caefare circumdatus comparatus ei, qui
in mediterraneis Siciliae, aut Britanniae
fecurus eft Au&uum ad litora ſonantium.
vi. 65. parte, qua primum erumpere ten-
taverat, repulfus, comparatus marinis flu-
&ibus continue fcopulum tundentibus.vi.
265. per Caefaris munitiones erumpens
Pado inundanti. vi. 272. ejus exercitus fe
ad proelium in Pharfalia praeparantis ftu-
dium collatum cum Diis fe armantibus in
Gigantes. VII. 145.
Pompejorum tumuli tribus partibus orbis:
patris in Africa, Cnaei F. in Hifpania
*
***
Europae, Sexti F. în Afia. VI. 817, Pom-
peji felices mari. ix. 93.
Pompejus (Cneus) Magni F. natu major,
nece patris ex' fratre audita furens, a Ca-
tone laudatus fedatur. 18. 121. & feqq.
Pompejus (Sextus,) Magni F. natu minor,
parente Magno indignus, & Siculus pi-
rata, Erichtho Theffalam confulit de fati
alea, vr. 420. & feqq. ad Catonis caftra
cum Cornelia veniens patris necem fratri
nunciat. 18. 126.
The
Pompejanus eques. vír. 507. Pompejanus
erat Cato. ix. 24. Pompejana umbra, vi.
717. manùs. IX. 257. Pompejanùm thea-
trum. VII. 9. Pompejani triumphi. 111.
166. Pompejanae partes. v. 350. aquilae.
VI. 138. Pompejana figna. 1. 323.
Pomptinae paludes. 111. 85.
Pomum. póma fulgentia. 18. 367.
Pondus. nimium. I. 71. praeceps. 11. 155.
congeftum. 111. 649. famae, VIII. 21.
ponderis immoti axem. vI. 481. pondere.
marmoreo furgit moles. v111.866. calido
liquefactae glandes. VII. 13. fuo fixa
quercus. 1. 138. pondera muralia faxi, vi.
199. mali veliferi. 1. 500. coeli librati. 1.
58. Librae. Iv. 58. rerum. 111. 337. VII.
504. curarum projecit. 18. 951. mentis
meae quo vergant viii. 280.
Pone fequi. 1. 483.
Pönere membra cefpite. v. 279. vultus mi-
naces. Iv. 238. gradus in pulvere. 1x. 395.
timores. vI. 659. ubi regnum mundi. 1.
52. finem fcelerum. v. 314. modum cre-
fcendi rebus laetis. 1 82. exuvias. 1x. 718.
pofuit fe mente Catonis. 1x. 18. omnia
medio campo, VII. 348. pofuere monftra
in faciem Ducum. Iv. 253. apes fugam.
IX. 289. comas filvae. 211. 443. five ni-
hil pofitum eft. 11. 12. in nullo voto eſt
evadere. IX. 387. pofitam procul. v. 755.
posto Borea. 111.523. pofita fpe. 1 v. 27o.
pofiti auro. 18. 10. pofitis aulae infigni-
bus. v111. 239. artis. 1. 60.
Pons faxeus amplectitur flumen. IV. 15.
pontem ruiturum adfcendite. 11. 499.
Pontifices, quibus facri permiffa poteftas. r.
595.
Pontus tumidus gemit. v. 217. jacet fine
murmure. 1. 260. dubius ferit undique
puppim. v. 570. furit Coro tollente. v.
600. vorax. 11. 664. placidus. v. 638.
fer-
:
LUC
LUCA NU M.
IN
{
$4
+
fervet. v. 234. PontiScythici divortia. 11.
$80. Ponti murmura, v. 571. gemini di-
vortia. II. 404. flexo limite. 111. 218. Pon-
to jacet infula. vIII. 118. relabenti cre-
fcunt litora. IV. 429. pontum petent aſtra.
I. 76.
Pontus Euxinus, 1x.960. egerit undas Maeo-
-tidos. 111. 278. Ponti per litora ferae gen-
tes. 11. 639.
Pontus Afiae regio, regnum Mithridatis &
Pharnacis, x.. 475. Ponticus eques. VII.
226. Pontica figna. VIII. 26. proelia 1.
336.
Poples. erat fine ullo tegmine. 11. 771. po-
plite depofito. I. 613.
Populea corona. 11. 411.
Populator fparfus, IV. 92.
Populatibus faevis ardent agri. 11. 534-
Populetur ferrò & igni. 11. 445.
Populare nomen. vII. 694. populares
aurae. I. 132. popularia nomina.. vr.
795.
Populus ipfe fui favoris fector. 1. 179. pro-
nior in Magnum. 11.453. potens. 1.109.
in fua vifcera converfus. 1. 2. inermis.
v111. 525. miniſter. x.. 127. populi vox
Curio, 1. 270. amores conciret. 111. 54.
rupta quies. 1. 239. animos irrupit Fama.
1. 470. imbellis iras fedaverat. x. 55. po-
pulum praecipitem urguent. 1.492. non ju-
vat pax. 1. 171. furentem in arma impu-
lit. i. 68. populi ab Iliaco fanguine. 1. 428.
nepotum. VII. 207. VIII. 871. timent pi-
v11.
la. x. 48. indigenae Latii. 11. 432. Gal-
lorum feroces. 1. 309. quos defpicit Ar-
&os. 1. 458. populorum falus pendet in
hac anima. v. 685. populos movent da-
mna. 111. 15I. alia tellure revulfos effun-
dam. vIII. 309. deflere mortem potentis.
IX. 170. paventes terruit fulmen, 1. 153.
in merentes fparfus honos. v. 50. adlon-
gi aevi pervenit. x. 280. populis adeft Pfyl-
lus. IX. 911. mortalibus aevum donas. ix.
981. Aethiopum. IX. 517. comitantibus.
11. 730. frequens urbs. I. 511. exhauftae
domus. VIII. 253.
Forrigit fe mons. 11. 399. Haemus juga
Pharfalica. vi. $76.
Porro. IX. 69.
Porta Collina. 11.135. portae patentes..11.
443. portas urbis folverat fides. 11.704.
Portas toto pectore Pompejum. 1x. 70.. por-
tans ancilia collo Salius. I. 603.
Portenta quo plura juvent Parthum. VIII.
414. ad portenta parari. v. 284.
Portitor Acherontis. III. 17. undae flagran-
tis. vi. 704. Helles delapfae. Iv. 57.
Portus fub Herculeo nomine facratus. 1. 405-
flexi cornua, II. 706. portum dabit Fortu-
na. v111. 192. portus quietos. IX. 43. in
Syriae tendet ratis. VIII. 181.
Pofcit fibi diem Phoebe. 1. 79. ferrum recta
cervice, 11. 509. fuperos finem. 1. 669.
pofcunt concurrere aequora. v. 606, ma-
gnarum rerum difcrimina. v. 557. lauros
Capitolia. 1. 287. pofcentia manus arva.
1° 29.
Poffe omnia. v. 288. pati fine armis.v. 314.
potuifle plus patria. 1. 175. poteft plus
Fortuna. VI. 615. hoc flamma. IX. 784..
potuit terrere. v. 300. quantum terrae pa-
rari. 1. 13.
Poffeffor regni inertis. vI. 799:
Poffidet Aufter mare, 1. 454. poffeffa colo-
nis urbs. 11. 610.
Poft terga. 1. 230. IV. 253. vota. v. 585..
omnia flumina..11. 589. triumphps. 11.69..
Pofteritas mittet Septimium in fecula. v111.
608.
Pofte reclufo. v. 531. poftes operit Hebe-
nus. x. 118. in geminos difcurrit infula.
il. 355.
Poftquam fatus. I. 29r. condidit cineres, 11..
333.-
Potens veri Paean. v. 199. leti animal, vı,
485. falva libertate. 1x. 193. Regum..
VIII.554 populus. 1. 2. terrae pelagique..
1.83. Panacea. 15.918. anima. VII 1.762.
potentis mors. IX. 170. potentes armatos
plebi mifcere. 1. 271.
Potentia formae blandae. vi. 459. tam lon-
ga inveniet finem. 1. 333.-
Poteftas finem non fenfura. v. 45. confortis
impatiens. 1.92.. major Caefar. x.. 136.
veneranda juris inops. v. 398. fumta &
dimiffa juvit Ducem. 18. 200.. violata. 111..
125. fumma & virtus non coëunt. VIII.
494. fanguinis hofti conceffa, 11.76. fa-
cri quibus eft permiffa. 1. 590.
Pothinus Eunuchus magnae apud Ptole-
maeum Regem puerum auctoritatis. x.95.-
Ptolemaeo fuadet Pompejum occidere..
VIII. 484. machinatur caedem Caefaris..
X. 333. & feqq.. hortatur per internuncios,
Achile-
INDEX RERUM ET VERBORUM
Achillam ad focietatem belli contra Cae-
farem. x. 350. & feqq. Pothinus & A-
chillas caedem Caefaris differunt in cra-
Linum. x. 425. Pothinus capite plectitur
a Caefare. x. 515.
Potitus pectore Cirrhaeo Paean. v. 165. por-
tu. v. 589. potito faucibus hofte. IV. 161.
potitos pace donata. iv. 385.
Potius. pereant querelae. vII. 555. quod'
nomen fit aquis. 111. 259.
Poto. potare latices. Ix. 592. poturae Ni-
lum grues. v. 712.
Praebere cruorem gentibus, 1. 9. vires. 1.
217. miracula. iv. 425. frondem auris.
III. 410. manus. v. 558. Deo fata. v.
536. alimenta ignibus. 11. 683. fomnos
fecuros. 1. 518. praebet lucem Cynthia.
vill. 721.
I.
Praecedere letum nati. 111. 750. Chelas or-
tu coeperat Virgo. 11. 692. praeceffit o
mnes nobilitate dolendi. vIII. 330.
Praeceps ira. iv. 268. fatum. vI. 98. mare.
VI. 24. belli curfus. 111. 391. in omnia.
11. 656. in praeceps ferre. VII. 414. fata
demittere. v. 3or: praecipiti viro nulla for-
tuna fufficit. 111. 50. pondere fe jaculari.
11. 155. praecipites cafus. v. 746. ja&us
per inania. IX. 107. dedi populos. VIII. 93.
in fugam. VII. 526.
Praecepta fubiffent animos. IV. 524.
Praecipere lucem. vi. 340.
Praecipere iter. VI. 15. praecepit fociis, ne
&c. 11. 691.
Praecipitare rates e litore. IX. 148. fua ac
publica fata. VII. 51. hoftes caftris. Iv.
209. in cafus & pericula. v. 694. fene-
&tam fatis. v11. 353. diem extremum. 11.
106. fuos luctus. v. 795.
Praecludere portus. IX. 39.
Praeconia in falfa folvit linguas. 1. 472.
Praecordia dura. vI. 452. circa praecordia.
11. 557.
Praeda facilis. 1. 513. dum crefcat. Iv. 435.
armis quaeritur. 1. 350. in praedam du-
cendus miles. vII. 737. praeda reperta la-
trare neſcit. IV, 443.
Praedo felix terrarum. x. 21. praedonem fe-
querere. 11. 727.
Praeducere munitum latus gyro. iv. 45.
Praeferre letum timori, v111. 576. praefert
pompa triumphos. VIII. 733. praetulit
arma togae. ix. 199. praelatus Comatae
Ligur. 1. 443. praelati regia coeli. 1. 46.
praelato Duce, v. 347. praelata Minervae
fronde. 111. 306.
Praeficere quem armis. x. 351.
Praelabitur. IV. 13. praelapfus moenia Ti-
bris. vr. 76.
Praelucent pectora filo. x. 141.
Praematurae rapinae. vii. 98.
Praemia belli his reddantur. r. 341. e noftro
non feret miles. 111. 130. ſervati civis
quercus. 1. 358. in fratrum ceciderunt
fratres. 11. 151.
Praemittere feriem pompa. 111. 75. praemit-
tunt munera, vII. 715.
Praemonitos nautas. 11. 690.
Praemordens linguam. vI. 568. praemorfo
carcere. x. 446.
Praenestina Fortuna. 11. 193.
Praenofcere curfus fati, v1.
423.
Praeparat puppes portitor. 111. 16.
Praepes fubitus. ix. 662. tantus. 1x. 688.
Praeponderat quo fati alea. vi. 603.
Praerupta foffa. Iv. 264.
Praefaga belli mens. v1.410. malorum.vII.
168. eſt in multo timore. IX, 120.
Praefagia fceleris. VIII. 571., belli capiunt.
VII. 333. exagitant curas. v111.43.
Praefcia Natura. 11. 3.
Praefepia plena. vi. 85.
Praefide me. 11. $38.
Praefidet Albae numen. v. 400.
Praeftare fpem Deis. v. 42. manus, VIII.
548. fepulcra Ducibus. 1x. 236. falutem
victis. Ix. 247. turbam malorum. 1x. 405.
dolorem malis. vII. 682. fidem victori.
VII. 721. VIII. 141. nomen terris. IV.
23. caput ruinae, fulminibus. v. 771. bel-
la jubenti. vII. 563. immunes cladibus
annos. vIII. 704. hoc cauffae potes. iv.
213. hoc Duci. VI. 234. Pompejo, quod
&c. VIII. 657. x. 388. praeftitit umbras
nox. vI. 83. orbem vincendum.111.297.
pacem undis. VIII.256. quid praeftet mi-
hi, quaerit Fortuna. v. 593. praeftiterint
quid laetius Superi. v111.323. praeftate
ingentes animos. VIII. 266. praeftandum
eft focero caput. vII. 675. praeftabitur
umbris honor. IX. 240.
Praeftant primae acies. ¡v. 30.
Praeftringens lumina flamma. 1. 154.
Praefumto robore ad dubios cafus. vI. 418.
Praetentate pericula fato meo, 1x. 397.
Prac.
#
}
IN
LUCANU M.
Praetereunt litora. v. 719. praeteriti memor.
II. 233.
Praetexunt litora claffes. x. 537.
Praetor, proxima lege poteftas. III. 107. .
Praetoria puppis. 111. 535.
Praevehitur Afiam. Ix. 1033.
Praevenit hoftem. 1v. 168.
Praevertit triftia leto. vIII. 30.
Precari fluctus. v. 451. finem paci. vIII.
423. precatur hoc te Dux. 11. 699.
Preces fubmiffae. vIII. 594. precibus adeft
vultus. X. 105.
Premit iras. 11. 521. veſtigia. 11. 651. claf-
fes Leucas. 1. 43. Deum Parnaſus. v. 132.
fe Deorum cura. v. 341. metus. vII.
341. te tota mole Fortuna. v. 756. Phoe-
bus Meroën. x. 251. conful aratrum.
VII. 430. premunt tot fecula pectus. v.
178. oculos tenebrae. vII. 617. partus
viſcera. v. 39. prefferis partem aetheris. 1.
55. preſſiſſet nubibus undas v. 626. preſ-
ferunt aëra pennae. vII. 835. prementem
vultus canitie. VIII. 56. premitur puteus
ad faftigia campi, Iv. 296. preffum ab ae-
there numen. v. 86. aratrum. vI. 383.
preffo roftro. IV. 442. enfe. VII. 562.
preffos diademate crines. v. 60.
Prendere litora, v. 176. prendente vix mo-
dum oculo. IV. 20.
Prenfarent ulnis robora, III. 664.
Preffura croci. 18. 809.
Prefter avidus diftendens ora. IX. 722. per-
cuffit Nafidium. 18. 791.
Pretium recepti numinis mors. v. 118. con-
nubii foboles. II. 330. belli. VII. 750.
vile. VIII. 10. abftulit arboribus. Ix. 365.
pretio rapti fafces. 1. 178.
Pretiofa murice Sidon. 111. 217. veftis. 11.
385.
Pridem. v111. 415.
Primaevo corpore. VI. 562.
Primo laceffitum mare. 111. 193.
Primordia gentis. x. 177.
Primum. 1. 589. v. 397. VIII. 251. hoc
decernite. v. 21. ut primum.¸ Iv. 765. v.
15. VI. 381.
Primus fanguis. vI. 55. prima mundi ori-
go. vI. 611. frons. VII. 521. primo fole
calens Aegyptos. X. 435. ferri motu.VII.
278. vitae limine. 11. 106. certamine. Iv.
261. mucrone cruenti gladii. vг1. 561.
Fortunae vulnere. vIII. 72, fub Euro.
1. 141. prima puppe pendet. VIII. 590.
primi muri. 1. 95. prima proelia, vIII.
386, caftra. I. 251. primis frugibus. vI.
426. ripis. Iv. 139.
Prior Fortuna. vIII. 31. priorem ferre. 1.
125. priorem mentem expulit. v. 167.
priores menfas adfpernata fames. I. 153.
comas ftringit vitta. v. 143. priornm mo-
rum numen. IX. 520.
Prifci tori foedera. 11. 341. prifco nomine.
III. 188.
Privaverit te fceptris. vIII. 498. Privatus.
Iv. 188. Privata fenectus. I. 324. ira. Iv.
688. privatae vitae fe reddere. VII. 266.
non privata arma. 11. 533. non, privata
cupit. 11. 564, privata loqui indocilis. v.
$39.
Privigni fugam. 18, 51.
Prius. vIII. 419.
Pro libertate fubire. 111. 349. partes facere.
11. 97. vulnere eft totum corpus. IX.
814. Caefare flat murus. VI. 201. pug-
nant Dipfades. IX. 850. fe ferre metus.
VII. 138. conjuge amat luctum. IX. 112.
numine fummo eft. VIII. 860. meritis.
VII. 68. fanguine diffufum virus. I.
615.
Pro fi! III. 73. Pro lucri pallida tabes!
IV. 96. Pro fata! II. 98. vI. 305. pudor.
x. 47. 77. Superum pudor! VIII. 597.
fas. x. 410.
Proavos. Ix. 132.
Probat. fe moriens. VIII. 621. probaris in
morte &c. VIII. 626. probatum fatis.
VII. 676.
Probitas. VIII. 156.
Procedit vinea. III. 487. ungula tauri. III.
255.
Procella Emathia. VIII. 203. Circaea. VI.
287. procellas medias perrumpe. v. 583.
procellis invitis. v. 684. rapta aequora.
v. 612.
Procerum coetu. VIII. 261. motus. v. 342.
Proceres Romanos. v. Io.
Procul hinc. vI. 230. funto foedera. 1. 226.
pofitam. v. 755. a ftrepitu belli. v. 726.
Theffalia. vIII. 602. haud procul. v. 516.
remotas terras. v. 775.
R
Procumbit agger. 111. 508. arbor monti-
bus. 111.512. Procumbunt caede peracta.
11. 204. orni. 111. 440. oculi. III.
713. procumbite terrae. v. 360.
Nnnnn
Pro-
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
}
Procurrere contra. IV. 772. in aequora. 11.
427.
P
Prodiga rerum luxuries. Iv. 373.
Prodigium fuit illud. 1x. 475. Prodigiis ter-
ras implerunt Superi. 1. 525.
Prodiftis in hoftem. vII. 231.
Proditionis nefandae merces. IV. 221.
Prodit proelia ignis. vI. 279. produnt omen-
ta latebras. 1. 625. Prode Deos. x. 181.
fecreta. x. 195. quis prodat aves. v1.428.
cafus venturos. VII. 152. prodente rui-
nas fama. VIII. 15. prodita vultu turbato
ira, 111. 356.
Producere animam. IV. 796, no&tem allo-
quiis. x. 173. longum funus ad tumulum.
11. 298. producit linguam in aequora. 11.
416.
Proelia. jufta. 11. 540. externa. 111. 311.
dira. 111. 312. fcelerata. 11. 251. ultima
concurrant Munda. 1. 40. facili eventu
gerere. 1. 284. committere. 111. 324. in-
ftaurat laeva. 111.615. in proelia venire.
11. 274. ftimulos addere. 1. 262.
Profana mors. 18. 780. profanae manus.
VIII. 551.
Profatur. 11. 337. V. 318.
Prolapfa in tumulos. VIII. 426.
Proles tam clara Metelli, v. 410. indi-
gna parente. vi. 420. impia Karthaginis.
v111. 284. vefana Philippi. x. 20. pro-
lem fuperis immifit Aloëus. vI. 410.
Promittere fibi jus mundi. 11. 321. promit-
tit his locum virtus. 1v. 36. promifere
manus ad bella. 1. 388. promiffa tibi fa-
lus eft. iv. 235. Aurorae dies. VIII.
779.
Promovet acies. VII. 576. Promotus fan-
guine. vI. 146. promoto limite. 1. 404.
Promtus pati. VII. 106. Promtum ad vul-
nera pectus. v. 320. Promtiffima in fer-
rum rabies. VII. 245.
Pronuba Erinnys. VIII. 90.
Pronus ad omne nefas. VI. 147. in bellum.
1.292. Titan. 111. 40. in nocem Olym-
pus. Iv. 28. cucurrit amnis. VI. 474.
prona in ferrum mens. I. 461, fax. 1.
573. pronum diem ducens. 11. 412. pro-
num erat praebere. vi. 606. prono Deo
ceffiffe. v. 501. profundo. iv. 430. mi-
lite. 1. 392. prona mortis pericula, v.
693.
Prope me. VII. 298. Libertas. IX. 265.
Proferre fefe populis. v. 90. maeftas quere- Propior mari Cynofura. vIII. 181. ab igne
las. v. 761. protulit natos ovo. IX. 902.
monftra diffors Natura. 1. 590. prolatus
ab ira. 1. 493.
Proficis nil iftic, v11. 592. proficiunt tan-
tum pocula, vI. 455.
Profugum Regem. 11. 58c. Ducem. v111.
259. Profugi Celtae, 1v. 9.
Profundum medium. 111. 2. placidum. vI.
268 vaftum. 111. 576. profundi incerti
ftagna. 11. 571. ora. 11. 677. 680. lan-
guore. v. 449. profundo gemino elifa tel-
lus. 11. 437- prono. iv. 430. inexperto.
V. 486.
པ
Progenies maximus Veneris ufus. 11. 388.
Prohibet ftatione. 1. 408. tellus Phoeben
imagine fraterna. vi. 503. fuccumbere fa-
tis. v111. 70. prohibere non valent, quin
&c. 111.655. Prohibens victorem rapina.
III. 121.
Projeci vitam. IV. 516. Projecit aciem in
agros. iv. 745. curarum ponders. IX.
951. aeftus pectoris. v111. 166. projecta
fub nimio die ora. 1x. 432. fub Auft
regna. VIII. 442. campis cadavera. vI..
$65.
Phoebi, v111. 229. propiora pignora, vi.
499. Propius acceffit. 11. 398. Proxima
Graecia. 111. 171. tellus. v. 576. lege
poteftas. 111, 107.
Propellit lintea ventus. v. 431. claffem Au-
fter. III. I.
Propere movit figna. 1. 205.
Properat tentare furores. v. 304. Propere-
muş in orbem Eoum. vIII. 289. prope
rantis belli. 1.. 466. properante ruina. v..
746. properantes mortis admovet horas.
VII. 50.
Propinqua lux. v. 678. propinqui leti for-
tuna. iv. 737. mente pugnae Duces.
VI. [.
Propontis ferens Euxinum. 15. 960.
Propofitum vobis vertere cuncta. vII. 59%
Propter haec. 1. 584.
Prora. ultra proram tumuit finus. 1X. 327.
in proram dedit rudentes. v111. 196. pro-
ris diductis. 111. 547.
Prorumpunt agmina. 1. 493.
Proruta faxa. IX. 490.
Profcindit Jolcon vomer Theffalus. 111..
Pro
19.2.
Į
:
IN
LUCA NU M.
f
Profecta cerebro lavi. v1. 709.
Profequar inanem umbram. III. 303.
Proferit Ceres fegetem. IV. 411.
Profilit fiducia. VII. 249. Profiluit buko
umbra. 18. 3.
Profpera longae vitae fata. VIII. 625. re-
rum. VII. 107. bellorum. vII. 684.
Profpicis moenia. 1. 195. profpiciat fibi flam-
mas fenectus. IX. 235.
Profpe&tare nefas. vII. 699.
Profpe&us Olympi circumlabentis. v1. 484.
Profternere canos pedibus. VII. 372. pro-
fternit ſe. v. 8oc. profternas populos.
III. 131. profternimur in totum mundi
aevum. vII. 640.
Profum. Prodeffe Jovi armis vel votis. III.
318. quid prodeft. 1. 669. profuit. III.
256. proderit hoc, quod &c. VIII. 865.
undis iſta ratis. v. 588.
Protegit galeam umbo. III. 476. vix trun-
cum arbor. 18. 529. prote&us ab ira Su-
perum. 11. 86.
Protenti crinibus hydri. 18. 673.
Proteus vates. x. 511.
& feqq. Ptolemaei munus. IX. 268. 278.
Ptolemaeorum manes. vIII. 696.
Ptolemais incefta. x. 69.
Pubes fortiffima. II. 473.
Publica figna. II. 319. fata, v11. 51. belli
femina. 1 158.
Pudet heu! v. 690. te nihil, Fortuna. II.
568. geffiffe bellum. X. 170. VIII. 419.
pudebunt quem faeva. vIII. 495. Puden-
dum auxilium. vIII. 390.
Pudor. Fortunae. v. 59. vefter, Magnus
exul. vII. 380. lucri quis erit nobis. Ix.
706. Pro pudor.! x. 47. 77. Superum.
VIII. 597.605. folus non vincere bello.
1. 145. arma continuit. IV. 26. pudoris
funera. Iv. 231. moras rumpunt fata. I.
263. vulnus. VIII. 349. haec fola eſt ve-
nia. III. 148. fummi fata. vIII. 678.
pudori Romano parcere. II. 518. remifit
crimina. 17. 1060. pudorem nuptae teatu-
ra flammea. II. 360. pudore tanto folve
domum. x. 97. nullo timendi. vII. 525.
Puer. Rex. VIII. 537. X. 54. imbellis. x.
351. injuffus. vII. 38.
Provectus equo fublimi, v11. 342. in aequor. Puerilibus ftudiis. IV. 178.
IX. IOII.
Proventu tanto fcelerum. 11. 61.
Provideo, provifa haec funt Duci. 111. 71.
Providus. 18. 328.
Provincia Pellae Parthia. x. 52.
Provocat hoftem jugulo. IV. 275. Fortu
nam omni hora. Iv. 883. aequora Del-
phin. v. 552.
Pruinae confpecto fole non duraturae, Iv.
$3.
Pruinofo arvo. VI. 489.
Pfyllus adeft populis. 1x. 911. Pfylli Mar-
maridae, gens a ferpentum morfu innoxia.
IX. 893. &c.
Pteleos. vI. 352.
Ptolemaeus Auletes in regnum Aegypti re-
ftitutus. VIII. 560. 573. 595. IX. 132.
1028 filius ejus puer a Senatu Rex nun-
cupatus, (etfi non legitimus Rex. vIII.
558.) v. 6o. VIII. 281. 448. 518. 536.
558. Pompeji fuo juffa occifi caput ju-
bet balfamo conditum adfervari. vIII.
688. ex Cafio monte Alexandriam venit
ad Caefarem. x. 53. a quo cum Cleopa-
tra forore reconciliatur, & cum Caefare
epulatur. X. 107. & feqq. a Caefare ob-
feffo Alexandriae non dimittitur. . 461.
Pugna eft tantum de funere. vI. 811. levis.
VIII. 380. pugnae facies. Iv. 164. fecu-
rus. IV. 534. tautae difcrimina. 11. 599.
mente propinqui. vI. I. petunt claffica.
II. 597. pugnam laceffere. III. 553.
Pugnat non ftare. Iv. 753. fides cum ter-
rore. II. 454. pro cauffa aequa. Iv. 230.
pugnant pro Caefare Dipfades. IX. 850.
Pugnatur. vII. 114.
Pugnax Metellus. 111. 114. pugnaci velo.
VIII. 464. pugnaces Lingonas. 1. 398.
cetras commovit Iberia. vII, 232.
Pulmo tumidus. III. 644. anguftat meatus
aëris. Iv. 327. pulmonis anheli fibra. I.
622.
Pulfat aethera fragor. vI. 225. pulfant os in
1.
murmura fingultus. vIII. 682. remis pe-
&tora. 111. 543. pulfarunt Auximon alae.
II. 466. pulfatae fonuere fores. 11. 327.
pulfatos aequore montes. v. 615.
Pulfus gravis trabit ilia, Iv. 757. pulfu tri-
dentis laxata tellus. II. 456. celeri movet
venas. I. 629. pulfus Deorum concutiunt
animas. v. 120.
Pulvis altus. VI. 246, texit aëra nube. Iv.
767. fanguine compreffus. Iv. 795. pul-
veris congeftu. Ix. 487. pulvere ficco. IV.
Nn no 2
523.
{
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
23. calido. VIII. 376. atro fqualentes
veftes. VIII. 57. glomerato. VI. 296.
enecat Bacchum. 18. 433.
Pumice percuffo. IV. 300.
Punica bella. III. 157. femper dolis infecta.
Iv. 736. tempora. II. 45.
Puniceus Rubicon. 1. 214.
Puppis fignifera. III. 558. praetoria. III.
535. focia. III. 600. hoftilis. 111. 636.
in puppim texitur falix. IV. 132. rediere
rates. III. 545. puppe prima pendet. VIII.
590. deferta. I. 501. rapta minor Argo.
11. 717. puppes cavas folvunt a litore.
II. 649.
Purgantes moenia luftro. 1. 593. purgatus
in ara Scythica Oreftes. vII. 777.
Purpura comitata eft nullos fafces. II. 19.
omnis fervit ferro Latio. VII. 228.
Purpureus lapis. x. 116.
Purus Boreas. v. 705. lucet Titan. vII. 6.
pura fides. vIII. 572. toga. vII. 17. pu-
ro gurgite. Iv. 380. flumine. vI. 367. pu-
ros fecere Philippos. vII. 872.
Putamus damnum armorum. 111. 355. pu-
tatis vos ulla mihi momenta dediffe. v.
$39. putafti me vacuum virtute. Ix. 5c6.
putavit tutum, &c. IX. 1037. putans ab-
fcondere. IX. 1040.
Putrida membra. II. 141.
Putris humor. VIII. 690. ora 18. 434. pu-
tres medullae, 1x. 785. Putria terrae adli-
gat fons. IX. 526.
Pyramides claudant manes. vIII. 697. Pyra-
midum tumulis. 18. 155.
Pyras ftruxere- III. 240.
Pyrene aëria. 1. 689. Pyrenaeae nives. Iv.
83.
Pyrrhus ferox. I. 30. quod fuga reliquit.
III. 159.
Pythia. ad Pythia veniunt laurus. VI. 409.
Pythia antra. VI. 425.
Pytho arfit lampade Barbarica. v. 124.
Python ferpens maxima. vI. 408. Pythona
fagittis explicuit Paean. v. 80. Pythone
extenfo. vII. 148.
Q.
uadriremis. III, 530.
Quaerere quidquam de fato conjugis.
VIII. 49. latebras pavori. 11. 494.
fidem fceleris. IX. 140. rebus novis ex-
ordia. vIII. 265. Quaerit iter per hoftem.
VII. 498. pacem ab ifto gladio. vI. 242.
ferrum jugulis. v. 262. veſtigia muri. ix.
965. quaeremus forfitan iftas terras. Ix.
870. quaerunt latices occultos. IV. 293.
quaefivit iram Superum in extis. 1. 617.
ne quaere fatum cognofcere. vI. 822.
quaerens fata. VIII. 215. quaerentes tu-
ta fugae. vI. 149. quaerendae mortis tem-
pus. Iv. 479. quaeritur quis armis finis.
v. 273. quaefita jugulo libertas. VII. 434.
manu fors. VII. 309.
Quaeftor. vIII. 716.
Qualis. I. 136. 574. 674. III. 470. qualem
triumphum perdidit. III. 79.
Qualiter. I. 100. 151.
Quam fegnis. 1x. 827. magnum crimen.
v1. 148. multum liceat. VII. 554. celfa
cacumina. v. 616. faepe. v. 808. laete ac-
cipient. II. 273. non. v. 250. fi. VIII.
323. nunc. v. 339. X. 48. parvo. IV. 377.
plus quam civilia bella. I. I.
Quamquam. II. 448. plebejo amictu tectus.
v. 538. feras mentes. I. 354.
Quamvis ftrinxere. Iv. 247. nntet. I. 141.
fummo de culmine lapfus. VIII. 8. no-
lente Senatu. 1. 274. Natura negaffet. vI.
59.
Quando. VIII. 211.
Quantus fit Caefar. VII. 253. quantum o-
nus. v. 354. quanto veneno. IX. 679.
fanguine. v11. 317. quanta gaudia. IX.
946. quantos tumores mente gerit. x. 99.
quantum eft quod fata tenentur. III.392.
terrae. 1. 13. libertatis. vIII. 455. valet.
VIII. 123. filent rura. I. 260. deſpicitur
Pontus. v. 638. durabunt honores. IX.
984. quanto fecurius aevum agit. VIII.
242.
Quarta legio. vII. 219.
Quaflabile ferro nullo munimen. VI. 22.
Quaffant Penates. x. 479. quaffantia tectum
limina. v. 519.
Quater furgens remigis ordo. III. 530.
Quatit faxa pulfu. Iv. 751. Quatient mun-
dum claffica. v. 751. quatiens flagellum
Bellona, vII. 568. quatiente ruina. 1. 494.
quatitur fomnus formidine. VIII. 44. `re-
mis Corcyra, vIII. 37. quaffae turres. vI.
136.
Queat quod non ulla machina impellere.v1.
37.
Quer-
V7
IN
LUCA NU M.
Quercus fublimis. 1. 136. aëria. III. 434.
fervati civis praemia. 1. 358.
Queri de fatis thalami. v. 762. Queror de
Brutis, Fortuna. vII. 440. querimur ni-
hil. 1. 37. queruntur quod ftrix & bubo.
VI. 689.
Querelae non ingratae. v. 681. querelas e-
gerit pietas. 11. 63. juftas effundunt in
numina. II. 44.
Queftus mutos fub pectore volvunt. I. 247.
fuos exonerat patientia. 18. 880.
Qui fecat. I. 101. pallor folet effe timenti.
v. 215. modo furebas. v. 319. tenet rura.
I. 420. quae gaza. 111. 166. quod cla-
dis genus. 1. 649. jubet canendo, fit fa-
tum. v.92. ferrum v11. 587. nefas fuafit
egeſtas. 1. 174. caput mundo debetur. x.
393. quo crimine. II. 108. quo perit gens.
1. 167. tempore. vI. 571. qua terra me
conftituis. 1.678. quos movet Bellona.
1. 565. quas terras. vIII. 320. claffes
premit Leucas. I. 42. Quod pendent
moenia. 1. 24. vigent membra. Iv. 599.
voti confcia. VII. 181. Quod fi. 1. 33.
116. v. 778. VIII. 311. nifi. VIII. 568.
Quo melius. v. 391. plus famae. Iv.
509. Quo fpes vocaffet. I. 146. vos abe.
git pavor. vi. 15o. tenditis. I. 190. fata
trahunt. 11. 287. feror. I. 678. abit fer-
vor. VII. 75. Qua. I. 409. 420. 432.
684. 111. 85. Helle abftulit nomen pela-
go. IX. 956. dies medius aeftuar. 1. 15.
nimius Titan. 1x. 383. pronus erat amnis.
VI. 474.
Quicumque, nafcitur in pruinis, VIII. 363.
quaecumque es, umbra. VIII. 746. gens.
IX. 538. quodcumque vides, eft Juppi-
ter. IX. 580. ferrum. 111. 581. quocum-
que ex hofte. I. 375. fub die vII. 189.
quaecumque monetis, Divi. 1. 631. fora-
mina movit humor. IX. 811. quacumque
fugaffet. v1. 316.
Quidam. quafdam aquas. x. 265.
Quidem. IX. 685.
Quies pelagi facva. v. 442. vefana. VII. 764.
rupta populis. 1. 139. parca. v.505. quie-
tis arinorum patiens. 11. 650. torpore
pulfo. v. 734. quietem ferre. IX. 294. te-
nebis. v. 195. aeternam tra&turus fopor.
IX. 671.
Quiefcit lancea. 111. 466. quiefcunt feffa
corda. v. 216.
Quieto pectore. v. 149. quietos portas. Ix.
43. in longa pace. v. 35.
Quilibet hoftis. v. 264. fub quolibet trium-
phet. I. 342. quolibet deflecte. v. 789.
Quin fequimur. 11. 319. etiam. v1. 438.
Quippe. v. 118. ubi. Iv. 750.
Quirini rapti fecreta. I. 197.
Quiritis Romani more. 11. 386. Quirites
ignavi. v. 358. dubios in te transferre. I.
276.
Quis. furor. 1. 8. labor &c. VI. 492. finis.
V. 273. IX. 232. coeli Deus. v. 88. ro-
gus. IX. 784. fi qua gens. 1. 20. vetuftas.
III. 406. fpes. 1. 522. tellus. vI. 274.
Quid fupereffet agendum. 11.657. impu-
lerit populum. 1. 68. querar. I. 318. opus
eft. Ix. 69. juvat. v. 268. terremur. III.
38. mirum. VII. 185. laboras. vII. 665.
arces. vII. 31. laffas numina. v. 695. ne
quid mutare liceret. II. 651. quod jacet
infula ponto. VIII. 118. Quid, fi. I.
307.
Quifnam naufragus. v. 521.
Quifquam. vII. 82. arator. VIII.861 Quif-
quamne audet? VIII. 31. quemquam ferre.
1. 125. Deorum fi fas coepiffe. v111.459.
Quidquam. VIII. 49. Quoquam. vIII.591.
Quifque fe tuetur. I. 127. quaeque gens. I.
167. VII. 510. quemque fuae cauffae ra-
piunt. II. 251. Quifquis. v. 34. immiffus.
VIII. 642. Superum. Ix. 860. Quidquid
hominum. VII. 363. regnorum. VIII.
812. labitur ad Eoos tractus. VIII. 305.
patet Libye. III. 294.
Quondam fulcata. 1. 168.
Quoniam mors ultima poena eft. VIII.
395.
Quotus ignis in plauftro. VIII. 170. Quota
pars terrarum. 1. 284.
Quoties. 1. 256. v. 616.
R.
Rabidus Pelorus. vI. 66. rabidi dentes. .
446. exferit Sirius. 1.
2II.
Rabies fpumea effluit per ora. v 190 Aqui-
lonis v. 603. fubit. vII. 51. armorum. I.
666. arfit. v. 359. populi Caefar. VII.
ƒƒ7. a rabie ſcelerum difcedere. v. 262.
Radiatus ab ictu Phoebi miles. vII. 214.
Radit faxa Sami. vIII. 246. radens cul-
Nnnnn 3
ta
INDEX RERUM ET VERBORUM
ta Salerni Siler. 11. 425.
Radios concordes tulit Sol. v. 542. fregit
aquis Phoebus. 111. 522. radiis nafcenti-
bus. vi. 336. premeres Leonem, Phoebe.
1. 655. ornabit manes. v11. 458.
Radice nulla tenetur. 1x. 434. radicibus va-
lidis haerens. 1. 138.
Rami graves divitiis & fulvo germine. Ix.
361. inopes fine pondere ramos paffus. IX.
366. madentes rore deftringunt. iv. 317.
ramis connexis. 111. 400.
Rapit greffus. 111. 116. agmina furtim. 1v.
717, curfus. v. 403. temere inftrumenta
belli. x 402. faltus Pardum per venabula.
VI. 183. iter. IV. 151. rapuit fatum cum
vulnere. IX. 828. claffem in undas. IX.
165. rapuere nefas. x. 428. cultus vix
gellare decoros. 1. 164. focerum a fan-
guine. x. 7. mortes victori. 11. 157. in-
cendia carinae. 111. 684. nimbos fuga.
IV. 70. Rapiens ignem fulmen. 1. 534.
rapimur, quo cun&a feruntur. VIII. 522.
rapiuntur colla. v. 251. fecula cafu cae-
co. VII. 446. rapi coepere rates. v. 458.
rapiendi tempora belli. v. 409. rapiendo
leto fortis dextera. Iv. 345. rapturus moe-
nia ignibns. 111. 99. Raptus fpe vana. v.
227. raptus cefpes. 1. 512. rapta dies po-
pulis. 1x. 1097. raptum opus. VI. 54. fur-
to iter. vI. 121. tempus. x. 508. rapto
agmine. 111. 299. IV. 35. rapti pretio
fafces. 1. 178. rapta procellis aequora.
v. 613. raptos indutus amicus. v111.
240. raptis à Caefare cunctis. 111. 391.
Rapax turbo. v. 595. Cruftumium. 11. 406.
Rapidus Ganges. vIII. 227. rapidum agmen.
11. 491. iter deflectis. 111. 337. rapido a-
tu. 1x. 31. gurgite fervet Pontus. v. 234.
curfu, v11. 460.
Rapinae hoftiles. 1. 162. ad rapinas fegetum
agmina compulimus. v11.98.
Raptim fumta arma, v11. 330.
Raptor. 111. 125.
Raptus pecorum. iv. 90. fegetum. vII. 236.
Rarus habitator. 1. 27. rara copia. 111.693.
rarior aër. IV. 123.
Raftris arva fodere. iv. 294.
Ratis Pagafaea. 11.715. certior ftabilem ca-
rinam praebere. 111. 556. ratem fuften-
tant cuppae. iv. 410. rates e litore praeci-
pitare. 18. 148.
Raucum cornu. 1. 238. Rauca Boreae fla-
mina. v. 218.
Rebellis Gallia. 11, 568. nimium Nervius.
I. 428.
Rebellent. '111. 366.
Recedit terra. 1. 102. receffit trunco abcifa
cervix. VIII. 674. longe a vera pietate.
18. 1056.
Recens ictus. tv. 286. Recens advectum.
x. 168.
Receffus magnus. vi. 40. tui fecreta. 18.
863. receffu ex longo nocuerunt tela.
111. 477. receffus non longos a me pa-
tiere. v. 745. aetherios, v1.445. puros or-
bis exefa Luna. v. 547.
Recidit membra, 11. 141. recifum caput.
11.'172. recifà cervice. 18. 214. recifos
vultus. 11. I 12.
Recipit fluctus. 111. 687. recepi pignus de-
pofitum. VIII. 190. recepit Fortunam
fuam. v. 677. quem blanda belli Fortuna.
IV. 712. receprus ore fanguis. 1. 331.
recepti numinis pretium mors. V. 117.
recpto velis Aquilone. 1v. 584. recepta
cervice. 11, 604.
Receptat cun&ta finu natura. v11, 810.
Reclufo poſte. v. 531
Reclufo pofte. V. 531. reclufae fores. 111.
154.
Recolligit ignes. 1. 157.
Recoxit Paean 1picula. v. 148.
Rector Superûm. v. 626. Olympi. 11. 4. v.
620. aequorei tridentis Neptunus. IV. III.
ratis. v. 568. VII. 167. Covini roftrati
Belga. 1. 426. Romani nominis maxime.
I. 359.
Rectus advena quod non legat. v111. 821.
in rectum exire. v11. 337. recto malo.
IX. 324. pectore ferrum accipiant Iv. 166.
recta cervice popofcit. 11. 510. recto di-
ftat utile. viii. 488. re&ti fluctus. v.
417.
Recubare luftris. 111. 401.
Recumbunt ftrue membra. VIII. 757.
Recurfus fi det in Hefperiam. VIII. 767.
Recurvo aere. 1.
431.
Recufo nihil effe. VII. 268. Recufat fe fer-
re feffum caput. vi. 97. recufent fata. 111.
324.
Reddit cadavera campo. v111. 439. fratrem
orbe toto Phoebe. 1. 538. manibus enfes.
1x. 26. reddam me patriae, vt. 310. Red-
dere fe vitae privatae. vII. 266, Marium
faftis plenis. VIII. 270.
Reda-
·
IN
LUCANU M.
}
Redacta quo turba eft. v111. 399.
Redimat populos hic fanguis. 11. 312.
Redis pirata pelago. IX. 224. piena Fortuna.
IV. 122. rurfus in fata. v1.719. Redeunt
campo cadavera. 11. 218. plauftra Bootae
in faciem puri coeti. 11. 723. rates in pup-
pim. 111.545. redeuntis in aethera filvae fo-
nus. 1. 391. reditura að vifus litora, 111. 6.
Reduxit amorem fcelerum. IV. 236.
Reduces Camillos. vII. 358.
Redundant ora, 1x. 812.
Referre. figna. 11. 598. funera a tumulis.
VI. 352. vices. 11. 13. verba. v. 149. quid
referam &c. II. 173. referunt Bacchae
trieterica. v. 74. referens certamina cam-
po. 1. 180. refertur ad jubar vulgare. v.
219.
Reficit rura. ix. 423. refectus caede. vi.
240.
Refluum mare. IV. 428.
Refoffa tellus. IV. 292.
Refovet complexibus artus. VIII. 67. mem-
bra. 18. 25.
Refugit mors ipfa virum. 11. 75. diem Lu-
cifer. 11. 724. oculos lacrimarum vena.
18. 746.
Refugus Nilus. VIII. 526. Refugi Parthi.
VI. 50. a fronte capilli. X. 132. Refugis
fluctibus. 1. 411.
Refundit laffas undas. 11. 618. Refufus in
gremium conjugis. v111. 105.
Regia coeli. 1. 46. Lagi. x. 527. epulis ve-
fana. VIII. 402. tentarur ratibus. x. 486.
Regimen dat ventis. VII. 126. fecuta ratis.
1X. 345.
Regio poli figniferi. 111. 254.
Regius fatelles. x. 469. Regia Venus.. vIII.
412. monftra. VIII. 613.
Regit artus fpiritus. 1. 456. currus. 1. 316.
puppes axis. VIII. 176. Rexere nufquam
fagittas. VII. 515. Regentis membra cal-
cavit fonipes. VII. 529.
Regnum Senatus. 1. 365. ferro dividitur. 1.
109. mundi. 1. 52. regni inertis poffeffor.
VI. 799. cupido. vII. 240. foedere rupto.
E. 4. fociis nulla fides. 1. 92. Regno fe-
cundo acceffit terra. v. 622. depellere. 1.
289. regna nuda. 11. 90. longiffima, Iv.
671. aeterna. 1. 35. Scythicae Dianae.
111. 86. fub Auftro projecta. VIII. 442,
famofa. VII. 277. invifa tuetur. viii.
491. videre. 18. 570. non precabor, quae
feci. VIII. 313. ferunt. VII. 414. faeva
pati. 11. 315. Regnorum quidquid jacet
in Euro. VIII. 813. fors mitiffima fub re-
ge novo. vi. 453. injuſta. v. 258.
Regnare coelo Tonantem, 111. 320. Jovem
mentimur, v11. 447. vacet Caeſaribus. 18,
90. Regnandi voluptas. vIII. 294.-
Relabenti ponto. Iv. 429.
Relegare bellum. VI. 324.
Relevare caput. v111. 268.
Religare funem a litore. v11. 860. catenis
robora. 11. 671. religato fune. v111. 793.
Relinquere bellum civile. x. 192. quem fa-
tis. v. 325. mandata. Ix. 85. Relinquo
hic pacem &c. 1. 225. relinquit campos
Sicoris. tv. 130. hoc tui juris Natura, 1.
51. Syrtes in dubio pelagi. 1x. 304. pa-
triam. v. 802. Relictus gladio fuo v. 252.
Relictum nil fenfus a morte. 111. 39. nil
mihi eft queri. v. 762. Relico Lucitero.
1. 232. relictis ftratis. v. 790.
Remanet pallor. vi. 759.
Remeare in fedes. 1. 685. in urbem. 111.
73. aeftus vetes. IV. 113. remeantem ex-
cipit pompa. 1. 286.
Remigis exftructi ordo. 111. 530. remige ex-
cuffo. 111. 673. erumpat in ventos claffis,
IX. 149.
་
Remigium expofitum. Iv. 421..
Remittunt corpora buftis. 1v. 571. remifit
ferrum. 1. 78. hoc oneris miferis. IV.
398. dedecus belli, v1. 248. crimina pu-
dori. 18. 1059 poenam & ufum belli. iv.
364. lacrimas & luctus. vII. 707. remiti
vere nefcia bruma. 1. 17.
Removit flatus. 11. 640. remota Lesbo, v.
725. remoti adyti penetrale. v. 146. të re-
moto. vii. 585. orbe. 11. 734. remota
pietate. vi. 155.
Reino compefcuit undas. 1. 370. remorum
auxilio. v111, 561. remis ſe tenent. 111-
566. pulfant pectora. 111. 543. obliquo
pectine mixtis. 111. 609. ja&tatis. v. 421.
excuffis. 111. 539.
Renatum rurfus flumen. 111. 262..
Renovare herbas hibernas. IX. 183. reno-
vata fides. iv. 204. renovato robore. iv.
600.
Reor gratum Diis. x. 197. ratus iras tentan-
das. 11. 528. rati voti. v11. 34.
Repagula laxat fonipes. 1. 295.
Reparare vires. 1.34.reparatis anguibus.1v.635.
Repa
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
}
Reparabile damnum. x. 429.
Repellit fama fenium. Iv. 812. repulit Au-
fter aequor a Syrtibus. I. 499. aequor
terras. 11. 436. repulfus caftris. VI. 263.
Rependit nocti folatia damni, vIII. 468.
Repente. VII. 236.
Repercuffum miffile. vI. 209.
Reperta praeda. Iv. 443.
Repetit miles tentoria. 111. 496. repetunt
alnos navalibus. III. 520. Chaos anti-
quum. 1.74. non repetiffe, fuit pietas fe-
rientibus. IV. 566. Repetita fila. VI. 703.
repetitis fafcibus. II. 130.
Repleta ad fummos foros ratis. III. 630.
Repofcit mortem. vI. 821.
Repfere turres per iter longum. III. 457.
Repugnat aeftus zephyris. III. 549.
Requies exigua. Iv. 195.
R.s acta eft tibi. 1. 45. immenfo labore fta-
tura 111.381. Res Romanae. vII. IIO.
Rerum opifex. x. 267. dominus.v1. 595.
parens. 11. 7. finis. III. 328. locus. Iv.
126 falus. II. 221. IV. 190. fumma. v.
16. fpes ultima. vIII. 454. feries. 111.
75, dulcedo. X. 17. vertigo. VIII. 16.
pars tertia. IX. 411. pars viliffima. 111.
120. fiducia. VIII. 504. prodiga luxu-
ries. Iv. 373. culmen fummum. VIII.
702. minimas turbat difcordia. II. 272.
vices. vI. 471. pondera. III. 337. VII.
504. momenta. VII. 118. III. 337. fe-
creia v. 10. diſcrimina. Iv. 104. foede-
ra. II. 2. profpera, adverfa. vii. 107.
684. ultima. x. 406. adverfas premit pon-
dere famae. VIII. 22. Rebus novis exor-
dia quaerere. VIII. 265. laetis modum
ponere. 1. 81. afflictis. Iv. 796. ademto
Pompejo. Ix. 205. fecundis mecum agat
Fortuna. I. 310. de Romanis a&tum fue-
rat. IX. 253.
Refciffo palato. IV. 328.
Referat penetralia Phoebi. v. 70. pelagus. II.
682. referatis portis. II. 507.
Refidens ora extrema. Iv. 408. Alba Jupi-
ter. I. 198. in puppe. III. 558.
Refidit flamina. IX. 75.
Refiftit in prima templorum parte. v. 147.
amori robur. II. 380.
Refolvit aëra tabificum, v. 110, ora maeſta.
VIII. 261. refoluta frenis legum ira. II.
145 calido Anftro nix. 1x. 782. refolu
tae Alpes. 1. 217.
Refonant navalibus Aegae. 111. 227.
Refonae valles. vII. 480.
Refpectus Deûm. VIII. 251. honeſti. VIII.
490.
Refpicit Aufoniam. vII. 435. àethera. IX.
689. refpexi ftamina. vI. 778. refpexiffe
tempora laeta. vII. 687.
Refponfura lingua, vI. 762.
Refpuit tela. 111. 484.
Reftagnant flumina vallo. Iv. 89.
Reltinguit aqua offa, vIII. 788.
Reftituunt artus curfu. IV. 154.
Refultant faxa, vII. 482.
Refumit vires. Iv. 604.
Retexit cutis offa. IX. 768. dies damna.
VII. 787. reteco jugulo. Iv. 541. enfe.
IX. 830.
Reticente me, v1. 813.
Retinere parentem poteras. I. 116. Reti-
nent amnem ripae. 11. 218. retinens pup-
pim Echeneïs. VI. 674. retento fibi jure
nullo. x. 352.
Retentare arma. 11. 14. vires. IV. 723.
crura. 111. 637.
Retorfit currum. VII. 3.
Retro tulit fata. vII. 426.
Retrorfum. 1x. 653.
Retundit pelagus. v. 661. retundite ferrum
jugulis. v1. 161.
Revellere figna. vII. 77. 162. revelli tem-
pla videt. III. 115. revulfi capitis jactu-
ra. VIII. 7II. revulfa cervice. x. ICO.
Reverentia jufti. IX. 192.
Revertens fulmen. 1. 156.
Revifat fumma operum. VI. 41.
Revocare nullum evaluit parens. 1. 505. ho-
ftem ab arcibus. IV. 657. revocat oculos
nulla loci facies. VII. 788. revocant Cy-
belem. I. 600. revocantur amore ferri.
1.355. revocatum a nullo pectore ferrum.
II. 102. revocato in fummum corpus
fanguine. VIII. 63.
Revolvens fata vIII. 316.
Reus Milo. 1. 323.
Rex puer. VIII. 537. x. 54. funeftus. VIII.
418. impurus. IX. 130. Noctis maeftus.
VI. 741. Reges filentum. III. 19. Tar-
tarei. vI. 651. captos ducere. VIII. 342.
Rhamnus colit numina infeſta tumidis. v.
233.
Rhafcipolis dominus orae gelidae. v. 55.
Rhemus optimus excuffo lacerto. 1. 424.
Rhe-
IN
LUCANUM.
Iv, 600. Magni. v11. 545. roboris im-
pacti ictus. vI. 137. robore praefumto.
VI. 418. colle&to. I. 466. picto robore
fulgens tutela. III. 510. fubdu&o, Iv.
290. firmo. 1. 142. invicus. Iv. 608.
Robora annofa. IX. 452. fi facra ferirent.
III. 430. faeva maduerunt tabo. 11.125.
butti exftruit. II. 157.
Robufti anni. v111. 281.
Rodit manus excrementa. v1. 542.
Rogare quem lacrimis. VIII. 349. Rogaffe
Deos bella. Iv. 388.
Rhenus inundet campos. IV. 116. fpumans
Arctoo vortice 1. 371. Rheni caput in-
domitum. 11. 5. turba barbara. II. 310.
arva. X. 130. undae. 1v. 696. 11. 570.
v. 189. ripae feroces 1. 464. Rheno da-
ret vincula. 111. 76. Rhodanoque fub-
actis. v. 268. inter Rhenum & Alpes. 1.
481. ultra Tigrin Rhenumque, yIL. 433.
Rhipaco vertice. 111. 273. Rhipacae nives.
1. 118. manus. 11. 640.
Rhodanus. IV. 117. 18. 751. x. 278. fert
Ararim in mare. 1. 433. Rhodani" gurgi-
te. 111. 515. ferae gentes. vI. 145. Rho- Rogus communis mundo fupereft. v11.814.
danum morantem praecipitavit Arar. vI. S uni paratus, v. 282. ardet fine honore fu-
475. Rhodano. Rhenoque fuba&tis. v. neris. 18. 63. Rogi diri fax. v. 764. igne
268.
invidet. VII. 798. .Rogo imponere. II.
170. Rogum marito accendiffe. 1x. 56.
Rogi Thebani. 1. 552. calentes. III.
Rhodopes immeritae nemus. VII. 450.
Rhodopea faxa. vI. 618.
Rhodos Phoebeia pelagi potens. v. 1. fole
clara. vIII. 248.
Rhoetion nobile buſto Grajo. IX. 963.
Rhoeteïa litora. VI. 351.
Rhoetus ferox. VI. 399.
Rica diftento. VI. 757.
Rideo. rifit ludibria. 18. 14.
Rigant lacrimis arma. Iv. 180. Rigatus hu-
more pulmo. IV. 326.
Riget atra cutis. VI. 95. bruma. 11. 874.
Riguit toto corpore. III. 734. riguerunr
marmore gentes. IX. 651. rigens fanguis.
IV. 291. bruma. I. 16. rigente natura
ceffant aequora. v. 443.
Rigefcunt lumina. VIII. 683. Riguere co-
mae. 1. 193.,
Rigida frons. 11. 375. rigidi honeſti ſerva-
tor. II. 389.
Rigor remanet. VI. 759.
Rimae hiantes. I. 620. Rimas agere. vI.
728.
*Ripa adverfa. 1. 223. Ripae Letheae obli-
via. III. 28. ad ripam decurrere. 11.485.
Ripae Rheni feroces. I. 465. non reti-
nent amnem. II. 218. ripas habuit Sico-
ris. IV. 130. Ripis adligat amnem, 8.226.
Ritu Gabino fuccincta, 1.596. ferarum. Iv.
313. Ritus barbarici. 1. 450. fcelerum.
VI. 507.
Rite vocafti, VII. 168.
Rivo praecipiti. 11. 216.
Robur amori reflitit. II. 379. non deerat
Duci &c. VII. 669. aevo victum. 111.
729. nobile frangis.vIII.72. renovatum.
241.
1.
Roma caput mundi. 1. 136. IP. 655. Deûm
fedes. 111. 91. fe non ferens. I. 72. ca-
pax generis humani. I. 512. pauperior
Caefare. 111. 168. nullo cive frequens.
VII. 404. numinis inftar. 1. 200. metuens
domini. vII. 373. fi parum, quid fatis
eft. v. 274. Romae moenia. III. 298. vI.
76.
Romanus erat. VIII. 556. hofpes. VIII.
115. orbis. VIII.212 442.X. 456. Eques.
VII. 19. fanguis. vII. 473. pudor. IX.
1059. populus. v. 543. vII. 862. Quiris.
11. 386 Romana tellus. II. 735. For-
tuna. vIII. 686. virtus. vII. 383. poten-
tia. vII. 181. plebs. v. 334. Romanum
eſt pati triſtiſſima. IX. 392. nomen.VIII.
798. Romani eloquii auctor Tullius. vII.
62. Romanae res, IX. 253. Romani Dei.
VI. 807. furores. 1. 106. Romana.vIII.
341. IX. 124. 1075 fecula. 8. 110. figna.
VII. 163, fata. v. 186. 730. Romanis fa-
ftis damnata Allia. vII. 409.
Romulus fratrem Remum occidit. 1. 95.
Afylo condito urbem incolis replevit. vII.
438.
Rorantia ora. II. 113. fletu figna. vII.
163.
Ros exiguus. IV. 301. rore madentes rami.
Iv. 316. Rores fanguinei. vII. 837. diri.
IX. 698.
Rofa numquam fugiens. x. 165.
Roftrati covini rector Belga. 1. 426.
Roftro preffo colligit vettigia. Iv. 442. Ro-
O 0 0 0 0
#tra
瑟
​$
INDEX RERUM
VERBORUM
ET
fira Phocaica. 111. 561. Romana. ix.
216. turbata. Iv. 799. tenere. 1. 275: mo-
vebat. VIII. 685. roftris impofitum ca-
put. VIII. 305. impulfum mare. 11. 702.
crepuerunt obvia roítra. 111. 544. fixere
juvenem carinae. 111. 644.
Rota dexteriore. VIII. 200.
Rotare caput enfe. v111. 673. Rotat fe in
vulnus. VI. 222. vittas per templi inania.
v. 172. quae funda. 18. 826. rotantes cri-
nem Galli. 1. 566.
Rubet Luna ventorum nota. v. 549. lux
alba, 11. 721. Nereus fanguine. 11. 713.
flammis Neptunia cufpis. vII. 147. ru-
bentia caede faxa. 11. 103.
Rubicon puniceus. 1.213. Rubiconis undae.
I. 213. VII. 254. aquae. 11. 498.
Rubicunda Zona. x. 274.
Rubor igneus. V. 214.
Rubiginis morfu fcabri enfes. 1. 243.
Rubri profundi ſtagna. vIII. 853.
Rudentes validi. 11. 698. laxavere finus. v.
426. legere. III. 44. laceros. v. 594.
rudentibus tenfis actae rates. 11. 683.
Rudis tiro. v. 363. Argo. 111. 193. mate-
ria. 11. 8. rudibus figuris vocem fignare.
111. 221. fagittis. v. 8c.
Rumor finifter. v111. 52.
Rumpere fata infantis. II. 107. moras cor-
nipedis. IV. 702. fomnos. 111. 25. IV.
325. moras pudoris. 1. 274. undas flumi-
nis. 1. 222. vincula. v. 42%. Rumpit fu-
nus amores. v. 763. Rupit diem fulmen.
1. 153. filentia. vi. 729. Rumpunt ele-
menta moras concordes. v. 634. Rum.
pens litora Nilus. x. 244. Rumpente que-
relas gemitu. VIII. 87. Rumpentes ftami-
na Parcae. 111. 19. Rupta quies populi.
1. 239. Rupturn regni foedus. 1. 4. Ru-
pta fono trementi verba. v. 152.
Ruere per fas & nefas. v. 313. in arma, 111.
37. in certamina. 1. 474. per medios ho-
Ates. VII. 190. Ruit praeceps. VII. 531.
cum ftrage. x. 31. ira frenis legum refo-
luta. 11. 146. aether. 11. 290. Ruunt in
fe magna. 1. 81. Ruentis belli terror. 11.
448. Ruiturum pontem. 11. 499.
Ruina Romana, Iv. 791. mundi. 11. 253.
nominis. VIII. 550. Ruinae moles. 11.
187. veteris figna. vi. 281. Ruinam ful.
cire. VIII. 528. fibi parat unda. vı. 267.
Ruina viam facere. 1. 150. lapfura agmi-
na. Iv. 43. una involvit populos. vir.
89. properante fumma cadunt. v. 747.
quatiente. 1. 494. nutante. IV. 393. Rui-
nae viro dant tela. vi. 172. monftrant
Gabios. VII. 393. Ruinis latis exire. v1.
122.
Rupes fcopulofa. 11. 619. excelfa. 111. 88.
Tarpeja. 1. 196. 111. 154. ruens frangit
cuncta. III. 470. patiens cingi. 111. 378.
Rupis Illyricae fcopuli. Iv. 452. Rupe
cana pendentes Gebennae. 1. 435. a Ca-
fia profpexit Lucifer. x. 435. fub alta. Iv.
601. vi.,641. Rupes exefae. 111. 126.
IV. 589. Oeteae gemunt. VII. 483. Ru-
pibus piniferis. 11. 431.
Ruricolae Panes. III. 402. dentes. VII.
859.
Rurfus redeuntis. 1. 391.
Rus vacuum habitat. VII. 395. Rura filent.
1. 260. vomere fulcata, ligones paffa. r.
168. fubigunt Pictones. I. 436. longa ex-
tendere. 1. 175. colunt. 111. 191.
Rutheni flavi. 1. 402.
Rutilo fanguine. 1. 615. metallo. 1x. 364.
Rutilae comae. x. 132.
Rutubam cavum, 11. 422.
Rutupina litora. vi. 67.
S.
abaei fatilegi. Ix. 821.
Saba
Sabelli miferi in crure ftetit Seps. 1x. 763.
Sabello vomere. 11. 430.
Sabino more. 11. 368. Sabinae mediae jun-
xere generos foceris. 1. 118. Sabinas vir-
gas. 18. 820.
Sabrura praefectus copiarum Jubae Regis.
IV. 722,
Sacer vatum labor. Ix. 980, morbus. vI. 96.
Phoebo, Bromioque mons. v. 73. facra
forma. VIII. 664. facrum foedus. VIII.
112. facro furore inftin&ta mens. v. 150.
a luce facra refertur. v. 219. Penates. 1.
240. facra pignora. vII. 481.
Sacerdos fummus. VIII. 850. vittata. I.
597.
Sacramenta fceleri jurata. I v. 229,
Sacratus fub nomine portus. 1. 405. facrata
pignora. VIII. 405. Ducum dona. I. 137.
figuris numina. 111. 415.
Sacrificus Numa. 1 x. 478.
Sacriportus. 11. 134.
Sacrum
$
IN
LUCA NU M.
Sacrum hoc tibi litavi. 1. 633. Sacri pote-
ftas. 1. 195. Sacra follemnia. v. 401. ritu
barbara III. 404. funeita. VII. 167 fe-
ralia. 1. 616. III. 404. VI. 432. Sacro-
rum mos tiniſter. I. 450. facris devotus.
X. 176.
Sadales. v. 54.
Saevus furor ventorum. v. 586. dolor. ix.
III. faeva noverca. Iv. 637. Parcarum
manus. 1. 114. Bellona. 1. 566. nox. v.
709. pelagi quies. v. 442. fole aut frigo-
re via. 18. 376. Saevum pelagus. v. 568.
crimen. 11. 186. faevo mortu ferpen-
tum, 1x. 892. Saevi Gigantes. 1.36 can-
tus. Iv. 186. planctus. II. 24. faevas
manus exferere. II. 95. Saeva numina.
II. 44. arma I. 103. faeva quem pude-
buut. VIII. 493. laevis flagellis agitis a-
nimam. vi. 731.
Saeve facere omnia. VIII. 492.
Saevitia uefanda. 11.180. Saevitiam qua pe-
ſte paratis. 1. 650.
Sagaci nare. VII. 829.
Sagitta Parthi pult terga miſſa ocior. 1.230.
Sagittas nufquam rexere. vII 515. Ler-
naeas paffure. vI. 392. Theffalicas urgue-
bat nox. IV. 528. Sagittis lectis pharetras
implere vII. 142.
Saguntum Marte Poeno obfeffum. 111.
350
Salamina veram. 111. 183. Salaminiacum
mare. v. 109.
Salapina palus. v. 377.
Salerni culta. II. 425.
Sales aequorei. x. 257. foliti non lufere. 11.
368.
Saliva ta&ta defignat membra. 15. 925.
Salius portans ancilia collo. 1. 603.
Salix cana texitur in puppim. IV. 131.
Salonae longae. Iv. 404.
Salpuga. Ix. 87.
Saltem. I. 335.
Samnis Romana. 11. 137.
Samnites dedititii a Sulla ad aliquot millia
juffi interfici. II. 201. & feqq.
Samos parva. VIII. 145.
Sancire leges fanguine, vII. 35F.
Sanctus Cato. VI. 311. Sancta Marcia. 11.
328. gentibus foedera. I. 471.
Sanguis nullus femel ore receptus &c. I.
333. ibi fluxit. VII. 635. dum inerat. II.
338. lentus emicuit vulnere. III. 639.
rigens adftrinxit vulnera. Iv. 291. dum
movet corpora. I. 363. calidus deftituit
vulnera. III. 746. rapidus. vII. 176. vi-
vus. VI. 554. difcolor. x. 128. fanguinis
parum effudit. 11. 128. exiguum haufit.
II. 140. umbrae. vII. 79 jun&i pigno-
ra. I. 112. generoli juvenis. III. 723.
ufti. x. 131. fànguinem hauferunt. 1. 14.
fanguine leges fancire. vII. 351. exhau-
fta turba. v. 333. civili rubuit Nereus.
11. 713. fufo. II. 158. Iv. 278. mixto
nafcitur Arfacides. vIII. 4c8. obliquo
maculat regnum. VIII. 286. fraterno ma-
duerunt muri 1. 95. in fummum corpus
revocato. VIII. 68. faturentur manes. I.
39.
II.
Sanguineum mare. 1. 548. flagellum. vII.
568. Sanguinei Galii. 1. 567.
Sanies letifera. IV. 728. Saniem emittunt
vifcera. 1. 624.
Santonus. I. 422.
Sanus aër. VII. 830.
Sardoae orae. III. 64.
Sariffas timuere Eoi. x. 47. Pellaeas. vIII.
298.
Sarmata. I. 430. velox. 111.94. affinis Mo-
fchis. III.270.
Sarmaticum aratrum. vII. 430. Sarmaticos
campos. III. 369.
Sarnus editor aurae no&urnae. 11. 424.
Safon Calaber. II. 627. humilis vadis. v.
650.
Saltus praeceps. III. 750. VIII. 654. Sal- Satelles Septimius. vIII. 597. Pharius. vIII.
tus nemorofaque tefqua. vI. 41.
Salubre Veneris fidus. I. 661.
Salva imperii majettate vII. 378.
Salus populorum pendet in hac anima. v.
685. Salus rerum. Iv. 191. II. 221. fo
la. 575. falutis fponfor IX. 3y2. dubiae
vota. I. 506. falutem victis praeftare. Ix.
247.
Salutant fuos nutu enfeque moto. IV. 173.
675. Satellitis arma funefta. x. 98.
Sat elt fari &c. v. 137. magna peregi. v.
660.
Satis eit jam poffe mori. 11. 109. populis
fluvius & Ceres. IV. 381. nemoris caefum.
III. 450. tu es ad dandas vires. I. 66.
digna mercede. 18. 1101.
Satiavit ferrum quanto fanguine. v11. 317.
Pompejum regio continuo. I. 315. Sa-
0 0 0 0 0 2
tiatae
#
हुई
X
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
tiatae fanguine manus. v. 243.
Saturantur tela veneno. VIII. 304. manes
fanguine. 1. 39. Saturatae carmine fron-
des. VI. 682.
Saturum hoftem. VI. 117.
Saturni ftella frigida, nocens. 1. 651. Sa-
turno ceffit glacies & Zona nivalis. x.
205.
Saturnia templa. III. 115.
Saucia pectora. IV. 285.
Saxifica Meduſa. 18. 670.
Saxofa Caryftos. v. 232.
Saxum tumuli. VIII. 855. Saxo erigitur
lancea. VII. 140. Saxa ingentia. 1. 26.
Pangaea refultant. VII. 482. lubrica cae-
de. 11. 104. fcrupofa. v. 675. abrupta
afperat. vI. 800. evolvunt lacertis. III.
481. volant. VII. 512. faxorum orbes.
II. 451. Saxis fculpta animalia. III.
224.
Scabros morfu rubiginis enfes. 1. 243.
Scaeva centurio Caefarianns, perpetuae fa-
mae nomina meritus. x. 544. ejus incre-
dibilis virtus & admirabilis fortitudo. vI.
141. & feqq.
Sceptrifero Jubae. v. 57.
५
Scilicet fatiabunt. I. 314 indulgens pope-
10. v. 383.
Scaevola Pontifex ad aram Veftae caefus
temporibus Marianis. 11. 126.
Scandere curru Capitolia. 11, 600.
Sceleratus miles. III. 130. Scelerata ma-
nus. VIII. 62. fcelerata proelia, 11.
251.
Scindit Maeotida orbita Beffi. v. 441. fcin-
deret urbes. Ix. 685. fcinditur flamma in
partes. 1.551. fciffa genas. 11. 37. fciffo
gurgite. IV. 142.
-
Scipio Africanus, bello in Africam tranfla-*
to, Carthaginienfes coegit ex Italia fevo-
care Hannibalem. IV. 627.
Scipio Aemilianus (vel Africanus) depło-
rare fingitur in campis Elyfiis periturum
in Africa (quam ipfe debellaverat) Sci-
pionem, qui a Caeſare victus. vI. 788.
Scipio. Pompeji focer, (qui poftea Impe
rator bello Africo contra Caefarem) Lu-
ceriam adventante Caefare deferit. II. 472.
praefectus mediae aciei proelio Pharfalico.
VII. 223. in Africa caefus. vI. 311.
Scintillam pavit in ignes. v. 525+
Scire nefas, quis &c. 1. 127. mori fors
prima viris. IX. II. Scit poenam peti.
11.511. fciret per fulmina Tonantem coe-
lo regnare, III, 320.
Scopuli rupis abruptae, vIII. 46. fluvii ve-
nae. x.325. in fcopulos undas erexit pon-
tus. v. 600. fcopulis vomentibus aequòr.
Scelus occultum velut pereat. IV. 252.
tuum quis effe nolet. 11. 265. invigilat
cunctis. v11. 766. fceleris merces. v. 286.
actus. vIII. 668. crímen. vII. 517. fce-
leri jus datum. 1. 2. nefando nomen erit
virtus. 1. 662. jurata facramenta. Iv.
228. locus exceptus. III. 333. fcelere
imbutos enfès. v. 248. fcelera placent hac
mercede. I. 37. fcelerum finem ponere.
v. 314. novorum proventus. II. 1. poe-
nas dabat. II. 75. Deos terribiles. 11.
80. contagia, III. 322. fuperos. vII.
168. ufum fecerat. 11. 97. ritus. vI. 507.
nox. vII. 571. latebrae. IV. 193. laeta
fpectacula. VII. 797. magiſter Sulla. 1.
326.
Sceptra fua manu donata adoret. VIII. 595.
tenere. I. 47. impellite. 1x. 90. fceptro-
rum au&ori. VIII. 573. fceptris adfuetos
nil pudet. VIII. 452, paternis depulfa. x.
87.
VI. 24.
Scopulofa rupes. 11. 619. Libye. 18. 468.
Scorpios minax, cauda flagrante. I. 659.
exit reâior Tauro. IX. 533. habet vires
maturae mortis. 1x. 834. major. vI. 394.
Scripfiffe liceat tumulo, Catonis Marcia.
II. 343.
Scrobe exigua pofuit. vIII. 756.
Scrupola faxa. v. 675.
Scrutari fretum. 111. 698. vifcera gladio.
VIII. 557. fidera cura Affyria. VI. 429.
Scrutator pallidus auri. rv. 298.
Sculpta animalia. III. 224.
Scuta contorfit fpiritus. Ix. 471.
Scyllaeae undae. vI. 421. Scyllaea antra.
II. 433.
Scytale exuvias pofitura. LX. 717.
Scytha. x. 455.
Scythia. 1. 367. Scythiae errantes populi.
111. 267. litora curvans pontus. VIII. '
178.
Scythicus pontus. II. 580. Scythica ara.
VII. 777. Scythicum bonum, libertas.
VII.435. plauftrum. 11.641. jugum 1x.
238. Scythici Aquilonis rabies. v. 603.
Y
frio-
*
J
}
IN
LUCA
frigoris orbis. vI. 325. Scythicae arundi-
nis aër. IX. 827. Dianae ara. 1. 446. Scy-
thici populi, VIII. 353. receffus. VIII.
216. Scythicae orae. 11. 53. nives. v1.
478. undae. 11. 420. v. 436. fagittae.
VIII. 422:
Secat undas Ifthmos. I. IOE Phafis rura
→Colchorum. 111. 271. limes parvus vi-
talia. 1. 623. fecante pelagus roftro. VIII.
198. fecandi Aquilone flu&us. v. 417.
fectis lacertis. I. 565. marmoribus. x.
114.
Secretum damus armis. 111. 314. Secreta
Quirini. 1. 197. Cirrhaea. 1. 64. thalami
VIII. 400. receffus. ix. 863. curfus ae-
terni. v. 89. rerum..v. 20. coeli. 1. 639.
filvarum. 11. 602.
› Secreta Memphis. v1.449. carmina. 1. 599.
Secta immota Catonis. 11. 381.
Sector favoris fui populus. I. 178.
Secula prima. VIII. 837. longa. II. 116.
juffa. 11. 10. perdita. Iv. 816. rapiuntur
curfu caěco. VII. 446. in fecula mittet
Septimium pofteritas. vIII. 6o8. venient
fama. vII. 208. manfura fama, vIII. 74.
per fecula vetitam ripam. v111. 236.
Secundus a Rege Numidis. IV. 721. mihi.
v. 662. locus. VIII. 288. Mars. 1v. 388.
VI. 4. IX. 596. fecunda fors. IV. IIO.
fecundum aquis numen. Ex. 645. fidus.
I. 413. fecundae operae miles. VIII. 676.
fecundo regno acceffit terra. v. 622. flu-
au lapfa claffis. v. 459. fecundi Dei. Iv.
122. Superi. VII. 349. fecundae res. I.
161. 11. 346.
Secundum Emathiam lis datur. VIII. 332.
Secundent Dii vifa. 1. 635.
Secures venere in nemus. IX. 429. fecures
jure ftri&tae. v. 12. Aufonias gladiis mif-
eere. v. 388. pacificas tremuit Catilina.
VII. 64.
Securus fui. 11. 24F. vulneris. 1. 212. ve-
niae. VIII. 784. orbis poft terga relicti.
IV. 353. pugnae. IV. 534. fecura provin-
cia. x. 52. virtus. 11. 287. fors. v. 771.
domuş. v. 516. vocis meae. vI. 730. fe-
curi fomni. 1. 518. v. 750.
Secus. non fecus, quam. I. 303..
Sed tamen. x. 185. fi. 111. 367.
Sedare iras populi. x. 55.
Sedes belli. 11. 393. loci. vI. 23. invia. IX.
307. Tarpeja. v. 27. 306. Delphica. v.
NU M.
112. patria. 1. 482. Deům. 111. 91. pes
regrina. v. 9. fedis laxae janitor. v1.702.
fedem fibi legere. 1. 53. fedes Erebi. I.
455. pallentes. vI. 800. Elyfiae. III. 12..
facrae non fulferunt Confule. гII. 105.
avulfae excuffo remige. 111.673. Sedibus
expulfi oculi. 11г. 712. cavis evolvit or-
bes. II. 184.
Sedet pelagus. v. 643. pars una ratis. IX.
337. poena in cervice. vII. 645. litore
ficco cadaver. VIII. 726. Sedent patres
cenfere parati. III. 109. alta vulnera. I,
32. convallibus arva. III. 380. offa tel-
lure. vIII. 840. Sedit fpectator fceleris.
II. 207. in pectore Bruti Pompejus. Ix.
18. iners aër. VI. 649. fedens extremo
litore. 11. 659-
Seditio detegit animos imbelles. v. 323.
Seducunt clauftra receffus. VIII. 291. Se-
ductus ab aequore. v. 77.
Seges decolor furget. vII. 851. Segetis fe-
cundae femina peruffit. vI. 521. Segetum
raptus. VII. 237. Segetes negabit tellus.
I. 647.
Segnis ſopor. v. 689. fibi non ftabat Acha-
tes. x. 115. tendere nervos. VIII. 297.
ad fata. vI. 244. fegne vulgus. III. 57.
fegnes morae. v. 410. fegnior. Iv. SI.
faltus. vr. 181.
Selinus. VIII. 260.
Selloe veteres. 111. 180.
Semel omnia vi&or jufferat. II. 147. omnia
acciperet. III. 296. ad manes ventura, v I.
716. fufo fanguine. vII. 234. impulit il-
lum Fortuna. VIII. 707. non femel, vIII.
233.
Semine Cadmi emicuit Dircaea cohors. Iv.
$49. Semina fegetis calcata peruffit. v1.
521. belli publica. I. 159.
Semianimis jaces. III. 747. femianimem
beram conantur attollere, VIII. 66. fe-
mianimes. III. 575.
Semidei. manes. IX. 7. canes. VIII. 832.
Semiferi Centauri. vI. 386.
Semiruta tecta. I. 24.
Semotus cardine Eoo. v. 7 I.
Semivir. VIII. 552. tyrannus. IX. 152.
Semiufto tipite. VIFI. 792. femiufta mem-
bra. 18. 3.
Semper nocuit differre. 1. 281.
Senatus fugiens mandat Confulibus belli
decreta 1. 489, non perdit fua jura muta-
0 0 0 0 0 3
te
A
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM.
{
fo folo. v. 29. fenatus fpes fuprema.
VII. 588. cogendi jure. 11. 104. acies.
x. 450, regnum. 1. 365. cauffa. IV. 213.
ductu. 18. 22. pars magna. 11. 277. fpar-
fum corpus. VII. 293. membra. 1x. 1043.
fenatum monftrat, vit. 578 fenatu no-
lente. 1. 274. plaudente. vII. 18.
Senator non habitat Lares Albanos, nifi no-
Яe coacta. VII. 396.
Senectae gravis fata vivacia. 11. 65. Sene-
ctam inopem manibus duxiffe, v.
Senectus privata. 1. 324. feffa. 11. 128. ex-
fanguis. 1. 343.
Senex maeftus. VIII. 432. devótus facris.
x. 176. fenes grandaevi, 111. 5i8. arfere
flammis illicitis. v 1. 454. Senior Dux. Ii.
561.
Senilis jugulus. III. 743.
Senium omne aevi. iv. 812. nobile vino
contulit. x. 161. in fenjum vergentes an-
ni. 1. 130. fenio placidus. VIII. 476.
Senna. II. 407.
Senonum motus. 1. 254.
Senfim. v. 456.
Senfus nihil animis a morte relictum. III.
39. Senfus cefferunt pectore. v. 760.
Sentire fragorem belli. v. 228. juvat mor-
tem. 1v. 570. fentit funem addu&tum an-
cora. 111. 700, axis onus. 1. 17. metum.
11. 598. nimium fibi feftinatos honores.
VIII. 24. fenferunt motus aequora. v111.
197. fentiet i&us. iv. 277.
Senis verberibus. 111. 536.
11. 336. fepulcro nullo jaceat., VIII. 704.
parvo nomen claufura, 409, fracto, 12
83. fepulcra pretiofa cumulato ture VILI.
730.
Sepulcralis infcriptionis feminae conjugate
formula, 11 343 ·
M
*
Sequana gens optima fremis, 1. 42x.
Sequefter pacis.. 472.
Sequi puppes non valet aură. v. 493. pone,
1.483. fidera. VELI. 174. juffa. 1. 372.
naturam. 11. 382. Sequor te, Fortuna
1. 226. Sequitur diem nox. 1. 91. folem
cera. IX. 782. caftra, 11. 348. arma.v11.
372. Sequuntur claffem aequora. v. 458.
clamore verba Ducis. 11. 596. fecuta ni-
mium manus. II. 142. fecutae Craffum
dirae. 111. 126. clavum rates. 12.345. fe-
quendus Caefar. IV. 392..
Serenus aether. 1. 59. dies. v. 700. vultu.
IV. 363. Serena Phoebe. vi. 500.
Serenum fallax. I. 530. fereno hiberno dura
tellus. 1v. 55. Serenis nofttis reficit fua
rura. IX. 423-
Seres primi vident Nilum. x. 292. iffent fub
juga. 1. 19. Serum pectine. x. 142.
Series fatorum. 1. 70. laborum. 1. 123, 1X.
295. malorum continua.. 1. 671. rerum.
III. 75. V. 179. cauffarum. 1. 612, in
feriem junxerat arma v11.493 ferie lon-
ga baerentia agmina. I. 492.
Sern one pacifico mentem deflectere. 111.
305.
Sero. feres bella. 11. 643.
Separat geminum mare Ifthmos. 1. 1o. ter- Serpit per valles Rubicon. 1. 214. ferpen-
ram aethere. Iv. 75.
Seponere tutum onus. v. 724.
Seps tabificus. IX. 723. exiguus. IX. 764.
Septemvir epulis feftis. 1. 602.
Septeno gurgite. v111. 445.
Septimus annus, II. 130. amnis Nili. vIII.
466.
Septimius olim Pompeji miles, in Aegypto
fatelles regius factus, Pompejum bire-
mem Aegyptiam ingreffum falutat. VIII.
597. ejufque caput abfcindit. vII1, 668.
Septa undique juventus. Iv: 773. ſeptae ag-
gere terrae. vi. 69. Septorum nefas. vii.
306.
Sepultus auro. VIII. 859. fepulti ture. 1x.
10.
Sepulcrum accenfum. 111. 11. VI. 526. fe-
pulcri damna pateris. v111. 750. cineres.
tem in pulvere rivum. 18. 974-
Serpens Arabum volucer.v1.677. numquam
damnatus lumina fomno. IX. 363 maxi-
ma, Python. vl. 407.`veneno plena 1x.
396. adflata. vi. 491. in vanas auras effu-
fa. IV. 726. ferpente ftantes Gigantas. II.
659. in nulla plus veneni coactum eft.
18. 706. ferpentum noxia peftis. 1x.614.
morfu. 18. 891.
Sertae Nardo florente coronae. x. 164.
Serta feſta pendent limine. 11. 354. Phoe-
bea. v. 170. Sertis vipereis fubftringitur
coma, y11. 656.
Sertorius exul. 11. 549. fugax. VII. 16. Ser-
torii arma viða. vi 11. 809.
Servare volucres finiftras. 1. 601. coelum.
v. 395. animam fab undis. 111. 697. do-
lorem fummis malis. 11. 40. fidem. 111.
301.
IN
LUCANUM.
301._fervare modum. 11. 381. fervat mul-
tos Fortuna nocentes. 111. 448. vices pon-
tus. v. 445. mores. 111. 161. ferva hoc
folum in aequore. vIII. 187. fervet Sy-
riam quo fidere. viti. 169. fervari oculis
victoris. IX. 140, Servantur freta. Iv. 427.
fervati civis praemia. 1.358. fervato more
palaeftrae. IV. 614. fervatos bellis annos.
11.66.
Servator honefti. 11. 389. doctus Olympi.
VIII. 171.
Servilia bella. 1. 43. agmina. II. 94.
Servire non timens. Ix. 28. parata urbs,
plebs. 1. 351. IX. 193. togae. v. 382.
juffa fames. 1. 319. fervit coelum Tonan-
ti. 1. 35. omnis purpura ferro Latio. vII.
228.
Servitium fugiffe manu. iv. $77. Servitii in-
diga plebes. Is. 254.
Servum pecus. VI. 152.
Serus petes aftra. 1. 46.
Sefoftris venit ad occafum. x. 276.
feu. I. 47.
Sefton admovit Abydo. 11. 674. adjungere
Abydo. vi. 55.
Seu-five. VII. 19.
Severi fenes. VI. 454.
Sextus Pompejns, Magni F. iners. v1. 420.
Erichthu magam Theffalam confulit de
belli civilis eventu. vi. 570. & feqq. re-
fponfum quod ei dat cadaver ab Erichtho
fufcitatum. VI. 777. a Cornelia noverca
incitatur ad vindi&am patris. 1x. 85. fra-
tri Cnaeo narrat caedem patris. 1x. 126.
Sexus. VIII. 75.
Si tantus amor. I. 21. terra recedat. 1. 102.
tunc. 111. 367. vero. v1.662.
Sibila fridula fuderunt angues. IX. 631. le-
nivit Cerberus. 1x. 643.
Sibilat anguis. vi. 69c. aura. 11. 698.
Sibylla Cumana. 1. 564. Sibyllae longaevae
carmine. v. 138.
Sic eat. 11. 304. v. 297. fic faciat. 11. 110.
Sicaniae arva. VI. 66. Sicanio fepulcro te-
gitur Carbo. 11.148. Sicaniae urbes. 111.
59. Sicaniis populis. 111. 177.
Siccant diftentas pecudes. 1v. 314.
Siccus pulvis. IX. 523. ficca fpuma. I v. 758.
ficcum litus. VIII. 726. ficco palato. ix.
744. gutture. v1.568. ficci fanguine cam-
pi. v11. 854. ficcae fauces. vr. 553. ficca
ubera. 111. 352, lumina. VIII. 108. ficcis
Aquilonibus. IV. 50. collibus. iv. 263.
ficcum amat Mergus. v. 553.
Sicilia olim Italiae contigua, fed inundatic-
ne aut violentia maris divulla. 11. 435.
III. 60. fertilis frugum, & horreum Ko-
manorum diâa. 111. 65. 67.
Siculus apex. v. 99. Sicula Aetna. I. 545
Sicula Pelorus. 11. 438. Siculae incudes,
VII. 146. cavernae. x. 447. Sicula arva.
VI. 814.
Sicoris non ultimus inter amnes. Iv. 14.
habuit ripas. IV. 130. fpargitur in ful-
cos. IV. 141. Sicorim itagnantem. iv.
COS.
335.
Sidentes in tabem acervos. v11. 791. Siden-
tia pellum corpora. 111. 674.
Sidon pretiofa murice. 111. 217.
Sidonium filum. x. 141.
Sidus immune maris. ix. 542. hibernum. v.
408. obliquum. 1. 55. fecundum. 1. 413.
incertum. v. 226. aequum. x.90. iniquum
gentibus. x 35. falubre Veneris. 1. 662.
timendum. 1. 528. Sidere impulfam The-
tyr. vl. 479. quo fervet Syriam. v111.
169. fub alio Reges. 11. 294. fidera igno-
ta. 1. 526. polo deducta. vi. 500. caden-
tia. v. 562. inconcuffa volvuntur fuo la-
plu. 11. 268. coelo labentia, VIII. 172.
fubducunt nubes. v1. 519. fcrutetur cara
Affyria. VI.-429. prefferunt unam mor-
tem radiis. VI. 608. difcurrunt motu in-
certo. 1. 643. ad fidera attolli. v11. 11.
Sigeae arenae. 1x. 961.
Signare vocem manfuram figuris. 111. 221
nomine faftos. 11.645. litora faxo. vin
771. tempora nota digna. v. 390.
Signifer plebejus. iv. 800. polus. 111. 254.
Signifera puppis. 111. 558. Signiferum
coelum. v11. 363. VIII. 172.
Signo paret cuftodia. Iv. 7. Signa obvia fi-
gnis. 1. 7. pugnam minantia. vI. 7. nul-
las cohortes ducentia. 11. 471. publica.
11. 319. Romana fletu rorantia. vi1, 164.
innumero examine cooperta. VII. 161.
capta cum Craffis. v111. 358. viâricia. !
347. numerofa. Iv. 25. damnata. IV. 217.
jacent fub Marte adverfo. 1. 308. impia.
VII. 838. movet. 1. 205. meliora fecuti.
11. 531. dedit movendis caftris. x. 400.
fubmittere. v11. 243. deponere. 1. 236.
mota petere. 1. 268. pugnae petit. vii. 47.
ferre. 1. 191. 11. 576. belli dedit mundus.
11. 2. ruinae veteris. VI. 281. Signorum
fuge.
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
fuga. 15. 543. orbem percutit circulus
folftitii. 18. 532. Signis fe effundit pref-
fura croci. 1x. 808.
Silere miracula tanta. x. 196. filent rura, I.
260. leges bello coactae. 1. 277. filentes
aurae. 1. 579. filentum Reges. 111. 19.
coetus. VI. 513.
Silentia rupis vaftae. v. 121. tenuere coetum.
v. 15. juffit dextra. 1. 298. regni rumpit.
VI. 729.
Siler radens culta Salerni. 11. 426.
Silicum metalla. Iv. 304.
Silva torum praeber. Iv. 604. Dodones.
111. 441. procumbit immiffo ferro. 111.
426. filvae non ardentis incendia. 111.
420. Haemoniae difpendia. vIII. 2. re-
deuntis in aethera. 1. 391. filvam denfam
ferens in pectore. vI. 205. filva Atlantide
fe&ti orbes. x. 144. filvae vaſtãe, ÌII.
268. congeftae robore Oetaco. VII. 807.
filvarum fecreta. II.602. Silvis caelis in-
necere vincula. 11. 670.
Silvani nemorum potentes. 111. 403.
Simili cauffa, qua &c. II. 554. fimillima
nimbo tela. II. 502.
Simoëntis aquae, 1x. 962.
Simul juffit. 18. 912, adfenſere. 1. 386. fi-
mul &. IX. 184.
Simulacra maefta Deorum. III. 412.
Simulare togam. 111. 143, inopem Tyran-
no tutum eft. VIII. 241. fimulans Deum.
v. 148. fimulatae artis nefcius. IV. 744.
fimulatum comta dolorem. x. 83.
Simulator belli. IV. 722.
Sine murmure jacet Pontus. I. 260, Rege
pati nefcis. IX. 262.
Singula arma III. 486.
Singultus animae. vIII. 683. fingultibus
ofcula rumpunt. IV. 180.
4
الله
Sirius exferit ignes rabidos. x. 211,
Siftro terruit Čapitolia. x. 63, fiffra jubentia
luctus. vIII. 832.
Sithoniae gentes. III. 280,
Sitis tibi durat. 1. 331. fiti arent ora. IX.
roo. pandunt ora. Iv. 329.
Sitiat. IX. 398. fitiens in corde venenum.
IX. 750. fitientis Libyes. r. 368.
Situs pallens longa nocte. v1.647. Situ for-
da macies. vI. 15. Sites terrarum.
178.
Sinifter mos facrorum. 1.450. rumor. vIII.
52. finiſtro bubone, v. 396. numine. Iv.
194. fetu. vI. 670. finiftrae volucres. I.
601. finiftras umbras ire. 111. 248.
Sinus tumuit ultra proram. Ix. 327. finum
trade vento. v. 579. placido finu exſpecta-
re. v1. 803. placido cuncta receptat Na-
tura. VII. 810. finus Leucadii. VIII. 37.
telluris inanes. III. 46o. curvavere car-*
bafa. IX. 800. monftriferos agit unda. v.
620.
Sipus fubdita montibus. v. 377.
Siquidem. Iv. 258.
*4
glans
Situs eft hic Magnus. vIII. 793.
Sive, feu. vII. 19. 21. 23.
FY.
Smyrnaei vatis honores. Ix. 984.
Soboles tertia. 11. 331. - infauſta, vI. 789.
fanguinis infauſti. v. 474.
Socer impius. vIII. 783. bonus. Ix. 1038
focerum regno depellere. I. 289. foceris
generos junxere Sabinae. 1. 118,
Socius furoris. 11. 542. Sociam laetorum
ine accipis. II. 346. focii bellorum. 1.
299. lares. vIII. 113. focios fe cladibus
optant. VII. 716. fociis regni nulla fides.
1. 92.
Sodales Titii. 1. 602
Sol primus. Iv. 66. languens. VIII. 471.
in autumnum declinans. x. 236. fugiens
per ortus. 1. 543. urguens II. 719. paf-
fus oculos fpe&tantes. v. 545. dividit anni
tempora. 8. 201. deduxit nubes rutilas in
sequora. v. 541. Solis orbita. Ix. 691.
furgentis ignis. VIII. 228. defectus. vII.
4. iniqui limes. v11. 866. imagine vibrat
pontus. v. 446. orbis. vIII. 160. pallor.
VII 200. ignifer orbis. 111. 41. ignes.
I. 232. folem fequitur eera. IX. 782.
aeftivum exiget. VIII. 376. fole relicto.
IV. 59. confpe&to non duraturae prui-
nae. Iv. 53. demiflo calens Oceanus. IX.
325. faeva via. IX. 376. corufco percuf-
fa tela. 11. 483. foles iniqui. v. 25. fo-
libus fubmotis, III. 401. foles nimios.
VIII. 164.
Solamen hoc unum erat mentibus. vII.
181
Solatia fati tulit. 11. 91. magna mortis fe-
ram. vIII. 314. haec tecum refer. vI.
802.
་
Solitus cruor. 1. 614. errare Afer. Iv. 684.
folito magis. Iv. 122. violentius. IX. 463.
foliti lufere fales. II. 368. fontes. Iv.85.
folitae decurrere ftellae. 1. 536.
Soli-
IN LUCA NU M.
1
'Solidum plumbum. III. 711.
Solidata veneno facies. vIII. 691.
Sollemnia fingit campus. v. 392, facra. v.
401.
Sollertior hoftis. IV. 724.
Sollertia Mauri anceps. vIII. 283.
Şollicitare Deum. 1. 65. Sollicitat tripodas.
v. 123. fuperos expromere finem. v. 69.
hoftes. xv. 665. Sollicitet vitae gloria.
VI. 806.
Sollicitus favor. Iv. 399. follicito greffu. v.
508. folliciti mortales. 11. 5.
Solſtitii alti circulus. IX. 532.
Solftitiale Leonis caput. vI. 338.
Solvere litem. x 262. portas. 11. 704. ora.
v. 140. oftia. III. 231. moras belli. 1.
204. lumina in lacrimas. VIII. 106. ra-
tes. 11. 693. v. 705. domum pudore. x.
98. puppes a litore. 11. 649. compagem
mari. 111. 491. folvit tabes cadavera. vI.
87. lux umbras noctis. 1. 261. fe in am-
nem tellus. 11. 408. fama linguas in praeco-
nia. I. 472. Titan nives Pyrenaeas. Iv.
83. folvunt miferos jejunia. Iv. 332. fol-
verunt damna furores. 1. 106. folvat poe-
nas. VI. 241. folvens equo jejunia. 111.
282. folutus defe&ufque. 11. 559. longa
pace Dux. I. 311. foluta merces. II.
330. foluto arcu. VII. $14. coetu. v. 64.
amne. II. 492. foluta compage. 1. 72.
cervice. IX. 603. foluti in terga crines.
V. 143. angues per terga more comae, 1x.
632. folutae fole nives. v. 465. ſtatione
puppes. Iv. 463.
Solum tumet colle modico. IV. 12. impa-
tiens Cereris. IX.857. ceflans aratro. 111.
451. foli avidi ſtagna. 11.71. folo murum
admovêre cadavera. vI. 181. plano effuſa
arva, vIÌI. 370. duro adflixere pectora.
11. 31. ingeſto pontum elidere. VI. 56.
folum fregere coloni. vI. 384.
Solus Regum. VIII. 359. labor. VI. 587.
fola colitur. I. 143. folo pondere conten-
ti. III. 480. folis lacertis. III. 464. fo-
lum. 1. 486.
Somnus quatitur formidine. VIII. 44. fo-
mni parciffimus. Ix.590. fomno defcendis
ad umbras. IX. 818. foporifero. 111. 8.
damnatus lumina. IX. 363. fomni furen-
res. VII. 764. fecuri, 1. 518. fomnos
pingues exige. x. 354. follicitos decepit
nox, VII. 8. unde pares populi. VII. 28.
rumpere. VII. 24. certos non rumpunt
claffica. IV. 395. in fomnos perdidit tem-
pora. x. 506.
Somnifera Afpis. IX. 701.
Sonare lamenta prohibe. VII. 706. Sonat
flammis Peucedanon. 11. 919. umbo i&i-
bus. VI. 192. rupes Tarpeja. III. 154.
aether percuffus plan&tibus. Ix. 168. fo-
nant tecta grandine. III. 483. ferro pe-
&tora. v111. 663. claffica. v1. 78. roftra
laudes. IX. 215. fonuere fores pulfatae.
II. 327. fonantem ignibus ripam. vI.
662.
Sonitus aetheris impulfi. 1. 152.
Sonus filvae. 1. 391. remorum. 111. 541.
fonum mutavere aequora. vIII. 199. ſo-
no trementi rupta verba. v. 153.
Sonipes Eleus. 1. 294. in bella ferox. Iv.
225. belliger. VI. 84. opponitur in a-
mnem. 1. 220. concitus, vII. 677-
Sontes fumus. x. 368.
Sophene mollis. II. 593.
Sopor fegnis tenuit corpora. v. 690.
Sopora пox. 11. 236. Soporifero fomnes
III. 8.
Sorbetur fanguis. Iv. 315.
Sordidus fanguis. Iv. 315. uftor. VIII.
738.
Soror impia. x. 357. incefta. vIII. 693. fe-
rores Stygiae. IX. 838.
Sors caeca. v. 66. obfcura. vI. 770. fre-
quens & nimis plebeja. v. 764. fecura. v.
772. prima viris fcire mori. II. 211. prae-
cipitat ultima rerum. v. 692. invida. IV.
503. fati duriffima. Ix. 1046. quaefita ma-
nu. vII. 309. regnorum mitiffima. vIII.
452. mifera. II. 45. ultima rerum. vII.
112. fortis Deorum ignarum mortale ge-
nus. 111. 318. forte loci captus. x. 542.
fecunda. IV. II. cruenta. Iv.562. forti
bus ambiguis, v. 225.
Sortilegis egeant dubii. 11. 581.
Sortita nautas peritos. 1x. 346.
Sofpes poft proelia. 11. 552.
Spargere per vulgus. 11. 159. figna. Ir.
748. fpicula. vIII. 303. cives ultra ten-
toria. VI. 103. cani vifcera, v I. 703. fpar-
git obftantes tripodas. v. 172. arma late.
VI. 270. flumina in divortis. II. 404.
fparfit opes noftras. Pharſalia. vIII. 273.
Phycunta. IX. 41. letum in vulnera. III.
591. fparferat Haemio bruma nives. v. 3.
Pp PP P
Phoe-
}
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
Phoebus nubes in vellera. 1v. 125. fpar-
fere Deos lacrimis. 11. 30. fpargens ra-
gens radios Phoebus. 111. 521. caput un-
dis. v. 555. fparfurus Deos. 11, 100.
fparfura carinas pelago claffis. IV. 226.
fpargitur innumerum miffile. vII. 485.
Caefar per omnem Italiam. 1. 468. in
fulcos Sicoris. IV. 142. fparfus per vifce-
ra. 11. 119. in populos merentes honos.
v. 50. fparfa maniplis acies. x.. 436. Ipar-
fo lumine. 1. 532. fparfae partes. 11.395.
per rura cohortes. 1. 394. in aequore
claffes. 1x. 16. fanguine opes. 111. 126.
ſparſa veftigia. VIII. 210. ſparfos ignes
recolligit fulmen.. 1. 157.
Spartacus hoftis. 11. 554.-
Spartana facie nocenti impulit Argos. x. 61.
Spartani canes. iv. 441.
Spatiofa volumina fumi. 111. 505.. ſpatiofis
collibus. vi. 106.
Spatium haud multum terrae reſtabat..vII..
423. antri capacis. v. 154. jaculis donare.
iv. 764. fpatio fufficiunt. iv. 676. tutus
Elephas. 18. 732. languentia lumina. 1v.
169.
Species viva virtutis. v1. 254.
Spectacula laeta. iv. 784. fcelerum. vII.
797.
Spectare e litore. Iv. 495. Medufam faxifi-
cam. 1x. 670. ab aethere alto. VII. 447.
fluvios cruoris. v11. 292. (pe&at in flu-
Яus navita. 111. 3. fpectante Romano, 1.
484. idem carina. viii. 198. fpe&tandas
vires expofuit. IV. 25.
Spectator fceleris. 11. 208.
Spectatrix fcelerum turba. 111. 128..
Specula elatus ignis. v1. 279.
Speculator eques. VIII. 472.
Speculatur ratem. v111. 623.
Sperare liceat timenti. 11. 15. jugulos pa
trum. VII. 182. auxilium cafae. v. 523.
mores malos, v. 298. veniam. IV. 231.
obfequium Deorum. v. 294. Superos fe-
cundos. VII. 349. vetante cauffa. X. 451.
fperat fuperare. v. 503. has fibi cedere vir-
tus. IX. 302. fperantes omnia dextras. v.
355.
Sperchios ferit amne aquas Maliacas. vr.
367.
Spernit opes terrae. 1V. 608. minas pelagi.
v. 578.
Spes levet mentes trepidas. 1. 523. num,
quam implenda. vII 688. improba veri te
trahit. v. 131. naufragii. v. 455. telluris
abit. 111. 500. praedae. vII. 759. unica
rebus adflictis. I. 497. quo vocaffet.. I..
146. improba rapuit mentém. vI. 29. fpem
ferunt. vi. 419. vanam honeftae mortis
concipis. III. 134. veftram praeftate Deis.
v. 42. fpe vana raptus. v. 227) trepido.
v1..297. trahis ignaros. v. 285. Tpes tuas
laxa, v. 533.-
w
Spicula recoxit. vII. 148. fpargunt. VIII,
303.
Spina torquente Ceraftae. 1x. 716.
Spiramine tali aëra emittit. v1. 90.. Spirami
na terris effe putant. X. 247 maris adun-
cae. 11. 183.
L
Spirat aura. v111. 246. fpirare veneno. 18..
679. fidem divinam. v. 83. fpirantes ar-
tus. 111. 732. fpirantia corpora.. 1.-363..
Spiritus idem regit artus. 1..456.. contorfit
pila. IX. 472. deftituit fauces. v. 133.
Spiffae arenae. 11. 694. fpiffior ignis. 18.-
604.
A
•
*
ཅ
Spiffantur in orbem acies.. Iv. 777. fpiffata
in terram Libye. IX. 943.
Splendent gemmis donaria, 1x. 316.
Spolium pacis exhauftae, ii. 132. fpoliis
rubri maris plena, x. 139. hoſtilibus ex-
ſtructi arcus. vIII, 819.-
Spoliare Deos. I. 379. nemus-morfu. vi..
112. fpoliat gramine campum. IV. 412..
fpoliantur robore filvae. 111. 395. Spo-
lianda tropaeis Babylon. 1. 10. fpoliata
fummis carinis claffis. 11. 714.
Spondere cafus fecundos. vII. 246.
Sponfore falutis eget miles. 1 x. 392..
Sponte Ducum. 1.99. tua. IV. 184. Deûmm.
1. 234. Dei nil non facimus. 1x.574. ca-
dentes lacrimas.IX. 1038.
Spuma canum..vi. 671 durefcit lupatis. 1v.
758..
Spumare Falernum cogens Meroë. x. 163.
fpumat cruor. 111.517. fpumavit habenis
equus. VI. 399. fpumantein Rhenum. 1.
371. fpumanti lingua. 1x. 927. fpumantes
caede catervas. vII. 699.
Spumeus gurges. 11. 486. fpumea rabies ef
fluit per ora. v. 190.
Spumofo aequore. 11. 627.
Squalent pulvere fauces. ix. 503. arva fer-
pentibus. Ix. 384. Squalenti tergo. vI.
209. Squalentes atro pulvere veftes. vII.
57.
IN
LUCA NU M.
57. Squalentia arva. 1. 206.
Squamiferos orbes. 1x. 709.
Squamofis linguis. 1v. 325.
Stabilis area. III. 513. manet. 1x. 470. Sta-
bilem carinam praebere. 111.556.
Stabula Biftonii tyranni. 11. 163.
Stagnaret arenas Nilus. 11. 417. Stagnantis
penitus Averni, IL 668. Stagnantem Si-
corim. IV. 335. Stagnante Pado. tv. 134.
Stagni aqua quieta. 1x. 352. Stagna incerti
profundi. 11.571. foli avidi. 11. 71. aquae
jacentis. v. 443.
Stamina laffant Parcas rumpentes. 111. 19.
Parcarum triftia. v1.777.
Stare loco. 1.144. fub ictu Fortunae. v.729.
foluta cervice. 18. 603, ira. vi. 155. nul-
lo vulnere potuit belli labor. v11.93. diu
negatum fummis. 1. 71. Stat cruor in tem-
plis. 11. 103. magni nominis umbra, 1,
135. genus humanum fub uno iâu, v´.
614. gladius frigidus. VII. 507. pro Cae-
fare murus. v1. 201. numquam facies. v.
214. iners Bofporus. v. 436. Stabat fibi
non fegnis Achates. x. 115. Stetit ante
pedes victoris. IV. 340. aequore bellum.
111. 566. mens in dubio. v11. 247. nefas
circa pila, vII.518. Stabit hic exitus ær-
mis. 11. 224. Starent hinc. vii. 360. ca-
rinae fune contentae. 11. 621. Stantis fa-
ti vixit, v111. 158. Stante numquam po-
lo. viii. 173. Statura res labore immen-
fo. 111. 381.
Stata tempora, X. 240.
Satio tuta. 1. 4c8. S'atione moratur curfus
vagos. x. 203. omni folutae puppes. 1v.
463 ab omni movit ratem. 111.525, per-
acta. 1. 45.
Statuit fuccedere. vII. 733.
Stella Saturni nocens. 1. 652. Stellae mino-
res in medium diem venere. 1.535. ma-
jores latent. I. 724. errantes. VII. 425.
vagae. IX, 12.
Stellati axes. III. 455.
Sterilis tellus. v. 110. Sterile frigus. v. 108.
Steriliutero. 1.590. fulco.viii. 846. jun-
co intexta domus. v. 517.
Sternere vallum. v11. 326. Stravit quos ho-
ftis. 1v. 320. Sternêre profecto. 11. 546.
Sterni metu. 111. 390. Stratas catervas.
11. 135.
Stillavit roribus arbor. v11. 837. corpus fa-
nie. 1x. 783. Stillantis tabe Meduſae. 18.
697.
Stimulavit fe verbere caudae. 1. 208. Stima-
let currus verbere. vII. 570.
Stimulus furorum. v11. 557. Stimuli virtu-
tis. v111. 329. Stimulos dedit aemula vir-
tus. 1. 120. acres irarum movit. 11. 324.
addunt menti in proelia. 1. 263. Stimulis
negans cornipes. VIII. 3. his fe laceffit
dolor. 11. 42. Stimulis coa&ti equi. 17.
759. majoribus ardens amor. IV. 174.
Stipantibus armis. x. 534. Stipata catervis a-
cies. vII. 492.
Stipes femiuftus. VIII. 792.
Stirpis Lageae proles. vIII. 692. Stirpes te-
nent. IV. 42.
Stoechados arva. 111, 516.
Strages magna premit.11.205.cruenta. 11.212.
tanta fatorum. v. 185. Stragis acervus. x.
540. Aragem dedit. 1.157.
Strata micant. x. 123. Stratis excita juventus.
1.239.
Strepitus belli. v. 726.
Stridet Ebulum. ix. 916. incertum umbra.
VI. 623. Stridens rudentibus Eurus. Iz.
113. Stridentes tubae. I. 432. comas. I.
$74.
Stridor lituum. 1. 237.
Stridulus aër. VI. 475. Stridula fibila. IX.
631.
}
Stringit vitta comas. v. 143. Strinxere fer-
rum. 1v. 247. Stringens uterum membra-
na. Ix. 773. Stri&ti militis enfes, v. 254.
Strica gelu pectora. 1v.653-
Strix no&urna queritur. vI. 689.
Strue accenfa, vi. 826.
Struit irrita fatis. x. 344. Struxere pyras.
111. 240. Structae facris feralibus arae,
III. 404.
Structura operum furgens. v1.64.
Strymon committit aves Bitonias Nilo. 11,
199. Strymona gelidum relinquunt grues.
V. 711.
Studium belli. VII. 695. laboris florilegi.
1x. 289. Studiis odiisque carens. 11. 377.
puerilibus confors aetas. Iv. 178. partis a-
gimur 19.348.
Stupuere occurfum ducis. vIII.16.
Stuppea vincula. x.493.
Styx. vi. 698. VII. 85. Stygius pallor. vr.
517. aër v1.91. Stygia nox. v11.817.
formido. vII. 770. Lethe. v 221. S›y-
gium regnum. VII. 169. nefas. vi. 695.
carmen. vi. 766. Stygii lacus. v1.662.
Pp pp p 2
Sty-
}
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
}
Stygiae tenebrae. 111. 13. Sorores. IX.
838. canes. VI. 733. domus. vI. 514. um-
brae. v 1.569. 655. VII. 612. Ix. 818. pa-
ludes. vI. 378. Stygias undas pejerat. vI.
749.
Suadet facinus egeftas. I. 173. Suafere lu-
xum rapinae. I. 16 2.
Sub Euro primo. 1. 141. ictu Fortunae fta-
re. v. 729. no&te. I. 559. v. 734. hofte
ftraviffent me. IV. 344. quolibet triumphet
miles. 1. 342. pectore ficta verba. v. 148.
Arato gelida. B. 252. Aetna. I. 43. die
nimio projecta. IX. 432. pulvere exiget
folem aeftivum. VIII. 376. clade latentes
campi. vII. 795. fub voce minantis tre-
muit. v. 364. Sole jacet terra. II. 584.
undis animam fervare. III. 697.. jure. x.
95. aequore manfit. 111. 704. nubem itu-
ro vultu, v. 550. primos Aurorae motus.
IV. 734. juga iffent Seres. 1. 19. pectora
venit Deus. v. 115.
Subditus ignis. VIII. 758. Subdita montibus
Sipus. v. 377.
Subducere tempus fatis. v.733. mortem ocu-
lis. VII. 673. fontes pelago. v. 337. Sub-
ducit vela procellae, vr. 287. fubducunt
nubes fidera. VI. 519. Subducta monti-
bus Argo. 11. 717. Subducto Marte. Iv.
47. VL. 250. robore. Iv. 290.
Subicit gladios. VII. 574. Subici facem im-
perat. VIII. 740.
Subigunt rura Pictones. I. 436. Subegerit
tibi orbem. I. 285. Subacho mundo. 1.
160. Subactae gentes. 1. 288. Subacti
Marte. vII. 735.
Subire pericula. VII. 356. muros. III. 475.
Subit acrior ira. III. 142. rabies dira. vII.
51. Sabeunt animos praecepta. IV. 524.
pectus venabula. 1. 211.
Subitus venit ad moenia, vI. 128. miles. I.
312. dies. VI. 744. curfus. IV. 32. Subi-
ta ruina. 111. 579. Sabitum agmen. vir.
524. Opus. VI. 53. Subitum fit, quod-
cumque paras. 11. 13. Subitis undis ob-
ruit tellurem. 111.60. opibus Penates im-
plere. v. 537.
Sublimis quercus. I. 136. ardea, v. r54 Su-
blimi provectus equo. VII. 342. Sublimes
nos facit Magnus. x. 378.
Submerfa corpora, Iv. 457.
Submittere figna./vI. 243. Submittit tellus.
pabula equis. IV. 411. Submiffis precibus.
VIII, 594.
Submovere hiemem tecto. 11.385. Submor
vet amnis mare. VIII. 445. Submoti for
les. III. 401.
Subrépfit vinea muris. 11. 506, in a&us nul-
los voluptas. II. 391.
Subrepta dolis Arfinoë. x. 519.
Subruta flu&ty. vIII. 839.
Subfidit cardine tellus. I. 552. humus in prae-
ceps. v1.643. Subfidere membris implici
tis. III. 695.
Subfideo. fubfedit dubius Leo. 1. 207.
Subftituit nox fua lumina Phoebo. Iv. 282.
Subftringens comas. 111. 28г.
Subfum. fuberant ducibus cauſſaé. I. 158.
Subtexitur ferro aether. VII. 519. Subtexta
polo nox. IV. 104,
Subtrahere ferrum ruenti. Iv. 274.
Subvertere filvam. III. 436. Subvertit opes-
noftras. vIII. 274.
Succedere vallo. VII. 733. bello. Iv. 44.
Succeffu crefcit honeftum. IX. 571. fucceffus
fcelerum. v. 242, fuos urguere. L. 148. fuc-
ceffibus anceps fortuna. Iv. 390.
Succendit aethera Phaeton. 11,413. Succen-
ditur aër fulminibus. 11. 269. Succenfus.
curribus aether. I. 657.
Succifum nemus. Iv. 138.
Succincta ritu Gabino. I. 596.. füccinati mi-
niftri. 1. 612.
Succumbere fatis. VTIL. 70. Succubuit tel-
lus.. VE. 274-
Succurrit miferis. v. 647.
Sucos dulces ab arundine bibunt. III. 237..
Sucis diris confperfos. vI. 581.
Sudibus crebris. FIT. 494.
Sudant Galbana. IX. 916. Sudantia rore an-
tra. IV. 301.
Sudor gelidus. IV. 623. Sudore laborem te-
ftati Lares. 1. 556. Sudoribus fuinant ar
tus. IV. 754.
Sueffones leves in armis longis. I. 423,
Suetus armis 1. 325.
Suevos favos. II. $T.
Sufficere fpatio. Iv. 676. in regnum.. vr,
53. fufficit aevum.vII. 849., enfis vix o
diis. VII. 49г. Caefar armis noftris. v11.
368. favor ad fatum. v. 696. in poenas
Tyrannus. x. 528. Suffecit in vocem fpi-
ritus. vII. 608. Sufficiunt operi. 111. 19
Sufficiens fato. 11, 88. complere fpatium
VOX. V. 154.
Sum-
IN
LUCANU M.
Suffixit antennae lintea. Ix. 328. Suffixum
caput eft. VIII, 624.
Suffragia plebis dirimit. v. 393.
Sui jus perdidit. 11. 463. fui miratrix vetu-
ftas. Iv. 655. fibi quisque fecit nefas. 11.
147. vincere. II. 323. IV. 793. non ſe-
gnis ſtabat Achates. I. 115. Per ſe tibi
bella placent. II. 256. fecum fremit. I.
353. fuus horror ineft arboribus. III. 411.
fui juris eft. VIII. 660. ſuo Tonanti fer-
vit coelum. 1. 35. fuo Nilo laeta gens. x.
285. fuas habitura tot mortes. vI. 583.
fuis bonis contenta terra. VIII. 446.
Sulcare iter cauda. IX. 721. Sulcantem re-
gna volatu. IX. 668. fulcato gurgite. 111.
551. fulcata vomere rura. 1. 168.
Sulcator lentus arenae Bagrada. Iv. 588.
Sulcus pinguis. vI. 382. fulco mollia arva.
IX. 627. fterili finem poſcere. vIII.846.
aethereo decurrit lampas, x. 502. fulcos
difperfos traxere fidera. v. 562. in Sulcos
fpargitur Sicoris. IV. 141. fulcis carina-
rum permixtis. 11. 703.
Sulfure aetherio fumavit ferrum. VII. 160.
tecto. 111,682.
Sulla caedum Marianarum ultor nimis cru-
delis, iminifericors, & nemini parcens.
II. 118. 139. IV. 822, VI. 303. fcelerum
magilter. 1. 326. libertatis deminutor. IX.
204. Praeneſtinum populum delet. 11. 194.
aliquot millia dedititiorum in villa publi-
ea interfici jubet. 11. 196. VII. 306. cae-
dem eorum immani fecuritate fpectans. II.
207. bellum Mithridaticum conficere ne-
quiverat. 11. 582. Dictatura fe ultro ab-
dicavit. 1. 335. victoria ejus conftitit in
exftirpandis hoftibus. 11. 228. falus rerum
& felix cognominatus. II, 221. fepultus
in campo Martio. 11. 222. Fortuna ufus
toto vitae curfu fecund de ea conqueri
fingitur in campis Elyfiis ob partes fuas a
Caefare opprimendas. VI 78-. Sulla tuus.
I. 335. potens fibi fecerit jus in jugulos.
IV. 822. Sulla felicior. 11. 582. Sulla Ma-
rioque receptis. IX. 204.
Sulla (Fauftus) diffimilis patri, territus fo-
lo nomine Caefaris. 11. 465.
Sullanus dux. VII. 367. Sullana pax. II.
171. Sullanum ferrum. 1. 330. Sullani
manes. 1. 581. Sullana cadavera. 11.210.
acta juventae lauriferae. vIII. 25.
Sum. Et iratorum Deorum. vII, 354. mi-
hi animus. IX. 389. mecum numen. VIIL.
143. qui adferat. 1.473. erat nondum ar-
tis. VIII. 673. non is populus, quem pax
juvaret. 1. 171. fui juris, v111. 660. pro-
pior ab igne Solis. VIII. 229. fuit Pom-
pejus, qui &c. VIII. 705. fuerat vix tan-
ti. 11.62. Efto fpes bona partibus. II. 513.
Sunto procul hinc foedera. I. 226. Foret
fpes. 1. 497. Effe timori populis. 111. 82.
fuperftes fatis. v. 688. bonus focer. IX.
1038. Futura clades. I. 470. Futurum
bellum. 1. 184. Futuri odium.VLII. 163.
arcana. v. 137.
Summa voti. III. 497. vindi&ae. x. 526.pa.
voris. VIII. SI. caputque orbis. 11. 123.
fcelerum. VI. 304. rerum nos fequetur.
v. 26.
Summns Tonans. 11. 34. Sacerdos. VIII.
850. Regum Alexander. x. 272. dolor.
VIII. 82. Summa dies. vII. 195. IX. 208.
poteftas. VIII. 494. rogi fax. v. 764. Sum-
mum numen. 1. 199. Summi pili mune-
ra. r. 356. Summum honorem contigit
Dictator. v. 383. Summam manum po-
fcit. v. 484. Summa in fede jacentem.
x. 174. Summo de culmine lapfus. VIII.
8. Summi hominum. vII.205. 585. Sum-
ma tenent pacem.11.273. cadunt ruina pro-
perante. v. 747. dare faciles Dei. 1. 510.
mundi tenens. v. 694. movens. II. 394.
valli. v1. 175. Summa Martis difcrimi-
na. v. 723. fummis carinis. II. 714. mar-
moribus cruftata domus. X. 114. flu&ti-
bus. v. 640. Summis negatum ftare diu.
I. 70.
Sumere arma. Lv. 348. poenas. x. 462.
Sumtus bellorum. vII.753.
Supellex fulva. x. 122.
Super multo fudore exhauſtus. Iv. 303. un-
das Tybridis caftra ponere. 1. 381. aequo-
ra fpargit radios. III. 521. titudantia fui-
tus. v. 251. arma jecit. v1. 182. gladios
ire. VII. 748. fuper. 111.493. ·
Superabilis nulli hofti. VIII. 370.
Superare fluvium lacertis. IV. 15o, Alpes
curfu. 1. 183. fuperato gurgite. I 223.
Superbus civis. II. 508. Arfacides. vIII.
218. Superbo vultu ſpectare. Iv. 569. Ju-
perba Babylon. 1. 10.
Superenatat amnem. Iv. 133.
Superevolat Alpem. III. 299.
Superfutis cornibus vII. 365.
PP P P P 3
Su-
க்
INDEX RERUM ET VERBORUM
Superna lux. v. 733. Supernae leges, 1x.
556.
Superne lapfus. VI. 376.
Superum mare. 11. 400. Superi ad fumma
vocantes. I. 310. concedunt nefas. vi.
$28. minaces. 1. 524. Superûm fedes. x.
15. ira. 1.617. 111.439. pudor. VIII.
597. 605. convexa tremunt. v. 632. re-
ctor. v. 626. Superis quis hic labor &c. vI.
492. tantus me evertere. v. 655. dono cri-
mina. 1x. 144. Superos agnofcis. 1v. 255.
finem pofcere. 1. 669. locis effe teftatur
filva. ix. 322. fcelerum. vII. 168. in Su-
peros audet convicia. 1x. 187. Superis ho-
fpitii fretus. IX. 131.
Superftes imperio vita. v111. 28. fuperftes
effe potes. 111. 747. fatis. v. 688.
Superfum. fupereffe foli nocentes poffunt.
11.144. fupereft telo curfus. I. 468. com-
munis mundo rogus. vII.814. multum ex
nomine. VII. 717. fuperfunt majora in-
greffis. 18.865.
Supervolitantia malum vela. v. 595.
Supina acies. IV. 38.
Suppara anguita cingunt lacertos. 11. 364.
fumma velorum pandens. v. 429%
Supplet pectora ferventi fanguine. vI. 667.
fupplevit damna. 11.476.
Supplex Afranius. IV. 338. fupplice vultu.
VII.709. cantu.vi. 523.
Supplicium petat Roma. 11. $39.
Suppofitae herbae. v1.506.
Suppreffit cetera. v. 197. fuppreffus dolor.
vi. 228. fuppreffa rura. 1. 318.
Supra nihil niti regna reliqui. 11. 563. du-
cem procumberet orbis, v11.672.
Suprema hora. 1. 73. fupremi cineres. 11.
333. fuprema fati. VII. 46c. imperii ruen-
V. 200.
Surae fluxere. 18. 770.
Surdae gentibus aures. VI. 443.
II. 49.
Sufcitat undas Nilus. x. 225.
Sufpendit vincula ponto medio. rv. 450. Su-
fpendant molem. 111. 397. Sufpenfo bel-
lo. Iv. 531. ictu incuffus aries. 111.490.
Sufpicit nubes Olympus. vi. 477. Sufpecta
miferis tellus. 1x. 840. Tyranni aetas. VIII.
281.
Surgit in altum tellus. 111. 375. opus mul-
to aggere. 11. 679. omni vento ratis, v.
Sufpiria dura nocent palato. IV. 328. multa
levant vatem. v. 218.
Suftentant ratem cuppae. 1v. 420. corpora
epulis. IV. 307.
Sultinere diem lumine recto. 1x. gos. fufti-
nuí vos deeffe triumphis. vIII. 230. fufti-
nuit fe filva cadens. 111. 445. credere, vII.
657. tenere.v. 793. aperire venas. IX. 760.
fuftineat petentes. VII.750.
Sufurro tacito. v. 104.
Syene exulta. vIII. 851. Syenen torrente
Cancro. x. 234. nufquam umbras flecten-
te. 11.587.
Syedris parvis. VIII. 259.
Symplegas vana percuffit pontum. 11. 718.
Syri, vil. 540. Syriae portus. VIII. 181.
populį. 111. 214. Syriam fervet quo fide-
re. VIII. 169,
Syrtis olim plenior pelago. Ix. 312. barbara.
x. 477. Syrtidos ambiguae arva, 18. 710.
inhofpita litora. 1. 367. Syrtim tanget
ratis. VIII. 184. Syrtes Paraetoniae, 111.
295. vadofae. v. 485. dubiae, 1x. 861. Li-
bycae. VIII. 444. Syrtibus confinis Ham-
mon. iv. 673. Syrtes in dubio terrae pe-
lagique reliquit. ix. 301. junctas teftan-
tur vada. vIII. 540. ad Syrtes redit. IX.
756. per Syrtes duce uti. 18. 553. trìùm-
phum ducere. ix. 598. Syrtium defcriptio.
18. 303.
Syrticus Hammon. x. 38.
T.
649. ignis cacumine gemino. 1.551. luna Tabes lucri pallida. iv. 96. folvit cade-
64.
cornu gracili, v. 546, buftum, vi11.816.
furgunt Au&us. v. 617. furgent Pergama.
IX. 999. furgens operum ftructura.vi.
furgentis Phoebi ignis. v111, 228. furgen-
tes in fegetem culmi, vr. 109.
Surrigit aures. Iv. 752. Subrectae colubrae.
1x. 634.
Safa perfida. v111. 425. Sufis Achaemeniis.
vera. vir. 807. defluxit ab aethere.
v11. 839. prima nivis. x. 225. in tabern
fidentes acervos. VII. 791, tabe madidum
jecur. 1.621. Stillans Meduſa. 18. 697.
fluunt. 11. 166. tracta durefcunt medul-
lae VI. 539.
Tabentes populi. vII. 823.
v11.
Tabida Hecate. vr. 737.
Tabificus aer. v. 3.
Ta-
་
1
IN
LUCANUM.
#
Tabum ftillans. vI. 548. Tabo Tribunitio
maduerunt robora. II. 125.
Tabulata pinnis minantia. Iv. 432.
Tabulis ardentibus haerent. 111. 688.
Tacebo quidquid geffifti. vII. 556. tacuere
domus. II. 22.
Facitus. difcurfus aquarum. x. 249. Olym
pus. VIII. 171. tacita fuga. v. 678. taci-
tum fi quid erat. vI. 430. fulmen. 1 533.
per tacitum mundi trahitur. x. 253. taciti
curfus miracula. IV. 425. tacito fufurro.
v. 104.
Tacite queftus. v. 512.
Taeda ab omni raptus ignis. 111. 504. Tae-
dae foedera. VIII. 399. Taedae pingues.-
111. 682. ferales. I. 112. Taedas primas
mutarim. I. 345. no&urnas rumpamus
funere. x. 373-
Taedet vitae. v. 740.
27. 306. Tarpejae arces. vII. 758. Tar-
peji Dei. v111. 863.
Tarfos Perfea. 111. 225.
Tartara. IX. 101. maeſta. v1. 782. infefta
fomnis. VII. 785. laxantur in poenas.
III. 17. in Tartara penetrat lingua. vi.
694.
Tartareum antrum. v1.712. Tartarei reges.
VI. 651.
Taulantius incola. vI. 16.
Tauromenitana Charybdis. IV. 461.
Tauri nemus. III. 225. Tauro cadens Di-
pfas. VIII. 255. Tauros fubegi. 11. 594,
Taurus admotus Superis. v11. 165. Tauri
curvati ungula. III. 255. Tauro rectior
exit fcorpios. IX. 533.
Tauriferi campi. I. 473.
Taxus Phoebo non pervia. vr. 645. Taros
procumbentes confurgere. III. 419.
Taenaros aperta umbris. 1x. 36. Taenareae Taygeti gelidi inculta juventus. v. 51.
fauces. v1.648.
Tages conditor artis. I. 637.
Fagus quidquid auri expulit. vII. 755.
Tamarix non laeta comis. IX. 917.
Tanais Scythicus. 13. 414. Rhipaeo vertice
lapfus. III. 273. apud, in Tanaim. vIII.
319. IX. 75 I
Tandem. v. 161. 761
Tangere litora. v. 558. v111.465. tangit mur-
mur fidera. vI. 448. ratis Syrtim. vIII.
184. fanguis enfes. 11. 536. tangunt te
foedera. IX. 1048. animos irae. x. 443.
tangentes aethera filvas. 111. 246. tangi
invidia. IX. 982. 1052. tanguntur nubila
velis. v. 642. tacta tellure. v. 677.
Tantu's labor. v. 655. praepes. ix. 688.-do-
Jor. v.776. clamor. I. 388. tanta ma-
ris moles. v. 625. fiducia. VIII. 447.
mortis copia. VI. 619. tantum munus,
IX. II. tanti mariti pignus. VIII. III.
tanto amore devinxit. vIII. 155. famae
pondere. vIII. 22. vulture fe induit coe-
lum. VII. 834. tantum animi dabant deli-
Ata. x. 347. tanti vix fuerat. 11. 62. tan-
tum, quantum. 1x. 136.
Taranis Scythicae non mitior ara Dianae.
I. 446.
Taras antiquus. v. 376.
Tarbellicus claudit aequor. I. 421.
Tarcondimotus. IX. 219.
Tardata ratis. Iv. 453. Tarde. III. 555.
Tarpeja rupes. 1. 196, III. 154. fedes. v.
Tecto fubmoviffe hiemem. II. 385. Teda
laqueata. x. 112. grandine percuffa. III.
482. femiruta. 1. 25. avita. VII. 403.
patriae. III. 73. ferarum. IV. 100. in te-
Eta paravit faces. 11. $42.
Tegit tellus crimina. I. 1091. armis pe.
Яtora. vI. 202. Texit fidera Titan. vIII.
202. texere galeae pudorem. Iv. 7c6. te-
gens fuppreffum mente dolorem. VI. 228.
membra tumulus. x. 381. te&tura pudo-
rem nuptae flammea. 11. 360. tegitur fe-
pulcro. II. 548. gelu mare. v. 439. te-
tus amictu plebejo. v. 538. tecto aequore
ftetit bellum. III. 566.
Tegmine fub tuto latet pectus. VII. 499. fi-
ne ullo erat poples. IX. 771.
Telae Phariae. x. 126.
Tellus fubfidit cardine. 1. 552. laxa'a pulfu
tridentis. 11. 456. dura fereno hiberno,
Iv. 55. effufa explicat campos. IV. 19. in-
tumuit vertice. 11. 397. furgit in altum.
111. 375. perufta. 11. 414. infida nega-
bit fegetes. I. 647. hofpita. III. 43. ex-
tendit litora. I. 654. telluris ima. 11. 270.
tellure alia revulfi. vIII. 309.
Telmeffidos undae finus. vIII. 248.
Telonis miferi dextra. 111. †92.
Telum famina fuit. III. 501. telo fupereft
poft vulnera curfus. III. 468. Tela irri-
ta. 111. 580. illita dolis. vIII. 382. Airi-
dula faturantur veneno. VIII. 304. tela
non irrita mittit. 111. 722. micant. VII.
320
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
320. torquentur lacertis. III, 567. lan-
guida, contenta ferat. vII. 562. contor-
fit Eumenis. 1. 575. vibrare. Iv. 40. VII.
82. ferens nimbus. vI. 134. Jovis prae-
faga notavit. VII. 197. Telorum nimbus.
Iv. 776. nubes. II. 251. Telis effufis.
111. 285. conferta nocte. VII. 520.
Temerandum ferrum. 1. 147. temerato lito-
re. 111. 194. temerata jura. 1. 225.
Temeraria virtus. v. 682. conjux. VIII.
579.
Temere ingreffos. Iv. 436.
Temone flexo. Iv. 523.
Tempe pervia. v 1. 345. nemorofa. vIII. I,
Temperat annus viam. IX. 377.
Temperies vitalis. 11. 435. Temperiem tol-
let aër fervidus. I. 647.
Templum defendit ab auro. IX. 521. tem-
plo tacente. IX. 573. abftrufo. 1x. 994,
templa Saturnia. 111. 115. in fua furit
fulmen. I. 155. templorum cultus. VIII.
121. templis fuis delapfa dona. I. 557.
Tempus amori vacuum. 111. 26. anguftum.
IV. 477. fubducere fatis. v. 733. amori
dependere. x. 8o. temporis angufti con-
cordia. 1.98. tempore incerto. Iv. 481.
laeto. v. 740. tempora haefiffe in moras.
v. 410. fati pereuntia. v. 490. perdere. x.
505. ftata flatus. X. 240. legum. vII. 440.
toris aliena. 11. 350. luctus. VIII. 53.
Tendere palmas effufas in amplexus. Iv.
176. ad mortem. IV. 272. claudentem
effufo milite. v1.72. quo pede jubes car-
bafa. VIII. 185. in vallo. vII. 328. ner-
vos letales. v111. 269. tendit aethera fra-
gor. VII. 477. ratis in portus. VIII. IŠI.
fub aequora faltu. 111. 749. tendite colla
ferienda. v. 361. tenditur arundo in Scae-
vam. v1. 215. tentis rudentibus. 11. 683.
lacertis. VII. 459.
Tenebrae marcentes, vI. 646. mortis. III.
714. obduxere oculos. 111.735. oculi. Ix.
674. primae Iv. 447. deniae. vII.616. opa-
cae. vIII. 373. tenebras pati. ix. 110.
trahere. Iv. 768. tenebris relinquere. vII.
552. damnari. 13. 986, involvit orbem. 1.
542. remotis. VIII. 45.
Tenebrofo carcere. 11. 79.
Tenere orbem in medio. 1. 88. manus com-
plofas. 11. 292. colla amplexu. v. 793.
fceptra. 1. 47.v111. 559. fe morte. vIII.
470. 10ftra. 1. 275. rura. I. 420. pacem.
11. 273. 111. 523. finem. 11.381. fer-
rum. vII. 587. vocibus ruentes in tela,
VII. 296. diem juffa nox. vI. 830. por-
tum. VIII. 463. litora. v. 801. navalia
fuga. 111. 753. medium. IV. 652. ani-
mos ancipites. IX. 46. quietem. v. 196.
fe lege. 11. 10. tenet Eurus pelagus. IX.
118. cardo Olympi fummus Tethyn. Iv.
73. Ora metu. Iv. 172. Pompejum murus.
VI. 202. au&tum corporis lorica. Ix. 797.
coelum nox atra. III. 424. macies ora.
VI. 515. Tenent fe remis rates. 111.566.
delubra catervae. 11. 29. Tenebat bruma
pluvias in nube. Iv. 51. Tenuit languor
veftigia. 1. 194. corpora fopor. v. 69c.
ora Moloffi venator. Iv. 440. vires lenta
patientia. 1. 361. manus. Iv. 289. curfurn
praecipitem. 111. 390. montem. vIII.
463. furentes gladios. vI. 301. nautas
precibus. 18. 1. adfectus. vIII. 131.
fugam. IX. 52. tenuerunt nubila lucem.
1. 235. cineres Phoebi viam. v. 136. fa-
vorem dubium. 111. 265. Tenebit me
pulfum Fortuna. VIII. 271. Tene tela
miles. Iv. 273. VI. 474. Tenens mundi
fumma. v. 694. veftigia inconcuffa. II.
248. Tenetur terra tropaeis. II. 584. do-
mus nullo cuftode. 1. 27. Tenentur du-
bii fugae, pugnaeque. Iv. 156. cun&a
Fortuna Caefaris. IX. 244. fata. III.
392. Teneri coelo contenta Tethys. v.
024.
Tenacem dente. IX. 764.
Tenor veli. v. 609.
Tentare fortunam mari. vI. 310. foederi-
bus. IV. 508. fpem pacis. x. 468. fugam.
III. 554. tentat folvere compagem. 111.
492 tentarent aftra Gigantes. III. 316.
tentante jaculum lacerto. vI. 79. tentatur
ratibus regia. x. 486. tentandas militis iras,
II. 529.
Tentoria vigilum egreffus. v. 510. fixa Le-
mano. I. 396. repetit miles. III. 496.
intra tentoria. 1. 518. v. 241.
Tenuata cacumina duxit luna, v. 548.
Tenuem linguam producit in aequora. II.
614. fcintillam pavit in igues. v. 525.
Tenus Nilo. 18. 705.
Tepefacta faxa. vI. 676.
Tepefcunt mentes. iv. 284.
Tepidus Nilus. III. 199. Tepidae favillae
agger. v. 524. Tepido bulto. III. 23.
Tepor
IN
LUCA NU M.
?
Tepor mundi. VIII. 365.
Teretes catenae. 111. 565.
Terere otia. 11. 488. fines. II. 440. Terens
Capitolia currus. IX. 79.
Tergum maris. v. 565. 18. 341.- fqualens
Elephantis. VI. 209. Tergo neglecto fu
git 111. 467. terga faorum impellit. vII.
576. teftudinis Indae fedent foribus. x.
121, territa oftendit Britannis. II. 572.
poſt terga miffa fagitta. 1. 230.
Terminus Afiae & Europae Tanais. III,
•
6
274.
Terminat Atlas regna. Iv. 673.
Terra extrema pendet in Oceano, vII1.
798. concuffit axem. v1. 481. levat fre-
tum. 1. 89. acceffit regno fecundo. v.622.
• tota tenetur tropaeis. II. 584. fufior non
fuit ulli domino. Iv. 671. fua recipit co-
·lonos. Iv. 397. rimas agit carmine. vI.
728. tumebit. VIII. 371. tecta movens.
VIII. 848. terrae motus: III.418. terrae
mutandae licentia. vI. 271. mediae confi-
nia. III.275. putria adligat fons. IX. 526.
procumbite. v. 360. ad terram decidat ac-
ther. 11. 58. in terram infans decidit. IX.
899. terra caruiffe. v111. 795. cruda ex-
ftruxit brachia. III. 387. terrae nocentes.
VII.869. Terrarum tractus. vIII.336. orae
extremae. Iv. 1. devia. IV. 161. vindice fato.
X. 21. terras igne fovet Apulus. 11. 184.
Terrenis ignibus arfit. vI. 502.
Terreftre agmen, v. 708.
Terrigenae dente creati. IV. 553. Gigantes.
III. 316.
Terret* populos paventes fulmen. 1. 154.
terruit fiftro Capitolia. x. 63. terruerant
plebem praefagia. 1. 673. terrentia peftes
fibila. 18. 724. territa terga Britannis o-
ftendit. II. 572.
'Terribilis pallor. v. 216. Terribiles fcele--
rum Dei. 11. 80. ratibus cautes. vI. 26.
Terrifico limine. v. 118.
Terror omnia conficit vII. 734. inanis. I.
487. terrore attonita urbs. III. 98.
Territat të leti vicinìa. v. 225.
Tefqua nemorofa. vI. 41.
Tella fragili circumdata moenia. vI. 5o.
Teftari Deos. VII. 690. teftatur clara voce.
III. 122. Ofirim hominem plangens Ae-
gyptos. vIII.883. Teftantur vada Syrtes.
VIII. 540. aequora ventos conceptos. v.
567. Teftata luctus Cupreffus. III. 442.
Teftis ruinae. vII. 712. malorum, VIIr;
+
19. Teftes Deos facris admittere. II.
353.
Teftudinis Indae terga. x. 121. Teftudine
denſa tecta virtus. III. 474.
ethys noluit pati litora. v. 623. impulfa
fidere. vI. 479. implet Calpen undis. I.
554. vaga. vI. 67. Tethyos vagae unda
aeftuat. I. 414. aequora. III. 233. Te-
thyn fugacem ferit Baetis, II. 588. tenet
cardo Olympi. IV. 73. mifcet luna. X.
204-
Tetrarchae Regefque. vII. 227.
Tetris notis tincta vifcera, 1. 618.
Teutates immitis placatur fanguine. 1. 445.
Teutonus longis armis. VI. 259. Teutoni-
cus furor. 1. 256.
Fexitur in puppim falix. IV. 132.
Textura laterum. IX. 777.
Thalami nefandi fecreta. vIII. 400. Thala-
mos Anchifae latentes. Ix. 971. ad do-
minae accurrere. x. 157. in Caefaris iffem.
VIII. 88.
Thapfos Erycina. 1x. 919.
Theatrum Pompejanum. vII. 9. Theatri
fui plaufu gaudere. I. 133.
Thebae Echioniae. vI. 356. Oedipodioniae.
VIII. 407. ficcae fub Pleiade. vIII,
852.
Thebanus Ophites. IX. 713. Thebana A-
gave. 574. Thebani fratres. IV. 551.
Thebanos rogos imitata flamma. I. 551.
Themis teneret regna & tripodas. v. 81.
Thermo pulfo jus fui perdidit Umbria. II.
463.
Thefea victum mentitis velis. 11. 612.
Thefproti. III. 179.
Theffalia infelis tellus. vII.847. Theffaliae
Fortuna. I. 1087. curvae faxofa litora.
v. 651. gerentis gladios &c. vII. 454.
reus. VIII. 510. Theffaliae. vIII. 108.
fubducta acies. x. 412. Theffaliam coër-
cet rupes Offaca. vI. 333. nox omnis ha-
bet. vIII. 45. tinxit Romano fanguine.
VII. 473. reddite, Dii. 1x. 849. ufque ad
Theffaliam. VII. 164. Theffalia bellum
civile pera&tum eft. vIII. 428. in media
fedentem. VIII. 441. tua periture. vII.
$92. procul. VIII. 602.
Theffalus vomer. 111. 192. Theffala. vI.
761. vates. vI. 652. turba. VI. 614. tel-
lus. x. 474. cura. v11. 650.
Qq qq q
Ther
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
'heffalis dira. vi. 565. impia. v1. 605. ab-
ducit Superos. VI. 451. meretur nullos
Elyfios. VI. 699. Theffalidum carmine.
VI. 452.
Theffalicas dies. vII. 202. orbis. v11. 6.
Lonipes. vi. 397. Theffalica pugna, vII.
693. flamma. VII. 808. ora. VII. 302.
tellus. x. 474. Theffalici manes, 11.180.
cineres. vii. 530. Theffalicae clades. vi.
62. 11. 23. X. 74. ruinae. vi. 439. VIII.
331. ix. 1019. caedes.vII. 448. volucres.
VIII. 507. fagittae. iv. 528. Theffalica
IV.
arva. 18. 1076. mala. vIII. 585. Theffa-
licae laurus. VI. 409.
Thracia. 11. 162. Thracius Boreas. 1.
389.
IX.
Threiciae hiemes. v11. 833. fauces. 11.
954
Thyeftae aftra abftulit Argos. VII. 457.
Thyefteae Mycenae: 1. 544.
Thymum amarum. Ix. 288.
Tibris Tufcus. I. 381. praelapfus moenia
Romae. vi. 76. Tibridis unda. VI. 810.
Tibrim unda facit. 11. 421. Tiberino a
mni illabitur Nar. 1.475. Tiberina flumina,
11. 216.
Tigranem meum concute. 11. 637.
Tigride feta ocior. v. 405. Tigres avidae.
VI. 487.
Tigris. v. 51. viII. 438. rapidus. 111. 256.
Tigridis arva. VIII. 376. Tigrin abfor-
bet tellus. 111. 261. fecurum a Caefare.
VIII. 214. ultra receffit libertas. vii.
433.
Tinavi Antenorei unda. vII. 194.
Timere indignatur. x. 444. palam non au-
fus. 1. 258. mortem, 111. 1 18. iter. IV.
gratar.
152. Times, quem timendum facis.. IV.
185. Timet Occafus mea jura. 11. 588.
quae potuit feciffe. Iv. 182. deprendere
dominum luci facerdos. 111. 425. Ti-
ment, quae finxere. 1. 481. Timuit hoc
monitrum genitor. 18. 645. Timens la
teri. VIII. 7. timenti fperare liceat. 11.
15. timendum fidus. 1. 528. timendi pu-
dór. VII. 525. timendae leges. 11. 252.
Timentur pila noftra Parthis.. VIII. 300.
Timidus nuptae pudor. 11. 360.
Timor it in omnes. VII. 544. magnus te-
gitur audendo. IV. 702. mali venturi. VII.
105. v&us pietate. vi11. 718. Timoris
Caeci nube. vi, 297. alieni poena in cer-
vice fedet. VII. 644. menfura. 111. 100.
Timori magno populis effe. 111. 82.
praeferre letum. v111. 576. timorem Su-
perûm fibi fervare. vi. 380. timore in ma-
gno mens eft praefaga. IX. 119. Timo-
rum maximus leti metus. 1. 460.
Tinxit Theffaliam Romano fanguine. vii.
473. tinxere fagittas. 111. 266. tingueptes
crine medicamine. 111. 238. tin&us ma-
culis Ophites. 1x. 714. tincta notis tetris
vifcera. 1. 619.
Tiro paveret pugnam. VII. 102. rudis. v.
363. tirone valido. 1. 305.
Tilphone. VI. 739.
Titan flammiger haurit undas alentes, r.
415. ponto pafcens lumina. IX. 313. ni-
mius. 1x. 383. ibat pronus in undas. 111.
40. demiffus pelago ad ignes medios.
VIII. 159. fert caput Olympo mędio. 1.
540 unde venit. 1. 15. Titana çalidum
recepit, 1 v. 56. volvent longi labores. 1.
99..
Titare fus defendit aquas. v1.376.
Tiii fodales. 1. 602.
Titubavit nifu. vi. 482. fuper titubanţia
fultus faret. v. 251.
Titulo pietatis. x. 363, Titulis avorum in-
fignis. vIII. 73. virorum ſtimulata Ve-
nus. VIII. 413. noftris accedere. 11.555.
non ullis plenum buftum. vIII. 817.
Tityos. Iv. 596.
Toga degener. 1. 365. hirta. 11.586. pura,
currus ornans, v11. 18. Togae longo ufu
tranquillior. I. 130. Togae praetulit ar-
ma. 18., 199. Togam fimulare. 111. 143.
civilem ab armis repetiffe. v111. 814. To-
ga plebeja modicum civem compouere.
VII. 267. Togae pictae. 1x, 177.
Togatus civis. 11. 238. Togatae partes. 1.
312. manus, vil. 549.
Tolerare vapores. iv. 305. Tolerare fitim..
Iv. 387..
Tollere acies campis. v 1..633. partes invi-
fas. 11. 229. fluctus ad fidera. 1..416. ca-
put per terras hiantes. 111. 11. 'figna, 1X..
220. Tollit filva comas. IV. 128. fuftulit
illum Fortuna. x. 376, Tollant fe filvae
robore. I. 142. Tollente Gigantas Phle-
gra. vIT. 145. Coro furebat pontus, v..
599. Tollentibus fe Euris. vi. 265., tolli-
tur claffis remige. 111. 527.
Tonat Augure furdo, v.. 395. coelum ignar
IN
幾
​LUCA NU M.
+
矗
​… ro Jove, v1, 467. Tònans (Jupiter Tar-
pejus) 1. 196. Tonantis fummi templem.
、11. 134. tumulo mendax Creta. VII.
822. Tonanti aetherio conmexa. v. 96.
Tonantem coelo tegnate. 11. 320.
Tonitrua nulla que durant. vii. 479. To-
níttus notavit zugür. vft. 197.
Tonfe Ligur. I 442.
· Tonfae moturae aequofá. v. 448. Tonfis
impulfae carinae. 111. 517. excuffis. 111.
$39.
Tormenti modum mutage. 111. 480. Tór-
menta componere. 111. 717.
Torpet mundus audito carmine. VI. 463.
Torpente inanu. #f. 78.
Torpor frigidus adligat aftus. IV. 290. con-
ftrinxit pectora. VII. 466. torpore alto
ligáta aequora. v. 434. quietis pulfo. v.
734.
Torquato ruit minax. v. 287. Torquata
nomina Legum. vII. 584.
Torquere pila. 1. 364. 11. 556. haftam.
111. 697. numina. vi. f98. Torquet o-
culos feroces. v. 212. Torfit vela. VIII.
194. mare Charybdis. 1. 548. undas A-
quilo. v. 604. Torquente orbem Noto.
ix. 481. Tortus furidae verber. 1. 229.
torta vitta. v. 142. lancea. 1. 210. caput.
x. 132. Torti magica vertigine fili. vi.
460, tortis cornibus Hammon. 1x. 514,
Tortiles, nervi. vi. 198.
Tortor habende Balearis. II, 710.
Forret peftis linguam. IX. 724. Torrentur
vifcera flamma. I v. 324. Torrens fanguis.
11. 220. Nilus. 1x. 156. Aetna. VI. 295.
fretum. 111. 277. Torrens Romanus.
v11. 637. fixus pependit de rupe. v1.473.
torrente tranfverfo mentem tulerunt. IV.
818. fato abftulit. vIÊ. 505.
Torrida ora. IV. 239..
Torva vultu minaci.-v. 243. colla. 1.-612.
Torus adclinis gradibus eburnis. 11. 356.
feralis. vi. $36. tori foedera. 11. 342. 379.
torum praebet filva. iv. 604. mollem
dabar alga. v. 521. tori illiciti. x. 76. cre-
vere culmis. ix. 84z. toris mariti juna.
11. 329. fulget gemma. x 122.
Tori excuffi placuere. rt. 605.
Tot fecula. 1. 73. millia vulgi. rt. 208.
viros Fortuna reddet, quot tela vacabunt.
v. 327.
Totidem figua. 1. 91. totidem Magni fo-
ceros. vII. 334.
Totus adeft in proelia Caefar. v. 742. TË
tan. vIII. 161. impelli. 1. 132. orbis.
VII. 400, VII, 99. x. 22. Tota Lesbos,
V111. 123. claffis. VIII. 574. regia. .
441. pugna. vIII. 375. .toti mundo vi-
rum împoneré, 111. 393. totam iram col-
ligit. 1. 207. in totum mundi aevum pro-
ſterdimur. vtl. 640. toto Caefare. vi.
140, mundo concita pericula. v. 597. coe-
lo vagantia lumina. v. 212. pectore. ix.
70. belli temporé. VIII. 151. cum Toto.
X. 266.
Toxica matura. 11. 821.
Trabes abfconderat aurum. x. 113. Trabi
bus mixtis. VII. 156.
Trachin. 1. 353. Trachinius miles. III.
148.
Tradere finum vento. v. 579. fe fatis. VIIE
32. tradidit artus in letum. 111. 644. ju-
venem fatis. rv. 738. arva herbae inerti
V. 404. tradita venum caftra, tv. 206.
Tradentur vulnera manu. 111. 314.
Tractus aquarum continuus. Iv. 368. Tra-
au longo. v. 565. exiguo. VII. 241. pe-
ftifer aër. vII. 412. Tractus corufci flam-
marum. 11. 271. terrarum poti. VIII.
336. varios ducunt puppes. 111.551.
Trahere omnia fecum, v11. 654. ubera. III.
352. animam. 111. 578. fpe. v. 285. a-
guas. vII. 822. tenebras. iv. 768. Tra-
hit quemque fuum munus. vII. 330. ipſe
furoris impetus. 11. 109. omnia curfu
caeco. 11.` 567. una hora gentes. VII.
346. ilia pulfus gravis. IV. 757. te fpes
improba, v. 130. aeftas Phoebum per
fumma poli. vi. 335. fata, 1x. 923. Tra
xit coelum contagia, vi. 89. traximus
impėrium. 1. 275. Traxere fulcos fidera.
v. 552. iter no&tis mediae. x. trahens
333.
bella. vii. 57. 296. ventura. v. 732. pe-
nates in bella. 11. 729. turmas in caftra.
iv. 339. venis oblivia. 1x. 356. tra&turus
morte quietem fopor. 11. 671. Trahi
annona momenta favoris. 111. 56. Tra-
hirur captiva. VIII. 416. cadaver per faxa.
VI. 638. tracta tabe. vi. 539.
Trajeta ratibus manus. (v. 137.
Tranquilla pax. 1. 171. quies. 1. 250. Trans
quillior ufu togae. 1. 130.
Trans ripam. 11. 502.
Tranfcendere currus. 1. 48. in urbes. I.
Qg 99 9 2
$9.
INDEX RERUM ET VERBORUM
59. tranfcenderet Alpes. 1. 304.
Tranfcurrere tonfis mare. III. 539. Tranf
currit. v. 406. a tranfcurrente fuba&is.
VII. 74.
Tranfit coelum lancea, v11. 288. valli mu-
nimina. v1. 290. tranfierat quas nulla li-
centia. vI. 437. Tranfiffe Deos fenferat.
VII. 647.
Transterre manes Aufoniam. VIII. 845.
dubios Quirites in te. 1. 276. tranflata po-
teſtas. 11. 137. tranflata planta. II. 359.
Tranflatos Romana in fecula luxus. x.
IIO.
Transfuga vilis. v. 346.
Transfundet in urnain. VIII. 770. transfufo
maris aeftu. VIII. 462.
Tranfigit enfis vifcera. Iv. 545. tranfegit
Achillea ferro. x, 523. tranfigitur telis pe-
&tora. 111. 587.
Tranfiluit membra fomno cedentia. v. 512.
Tranfmittere bella. vI. 582. aquas vulneri-
bus. III. 661.
Tranitro obliquo. VIII. 671. in tranftra ca-
dunt. 111. 543.
Tranfverfo limite. 11. 412. torrente. Iv.
818.
Trebiae tempora. II. 46.
Tremit horrore Pontus. v. 446. tremunt
turres fuper aequora 11. 679. Superum
convexa. v. 632. tremuit fecures pacifi-
cas Catilina. vII. 64. tremuere campi
fono IV. 766. trementi ſono rupta verba.
v. 153. trementia ofcula. II. 114.
Tremores laturi moenia in praeceps. vII.
414.
Tremulus funis. 11. 621. Tremulum mif-
file. Iv. 681. tremulo loro. IV. 444. cul-
mine. v. 250.
Trepidus tumultus. 1. 297. bubo. vI. 689.
Trepida urbs. 111. 373.trepidum judicium.
1.321. trepido agmine difcedens. II. 392.
trepida formidine quatitur fomnus. VIII.
44.
bunos difcordes-Urbe expulit Curia.
266.
..
Tribunitia lex. IV. 690. arx. IV. 8oo. Tri
bunitiae dirae. III. 127.
Tribus decantat, v. 394.
Tributum mifêre populi. 111. 162.
Tridentis aequorei rector. 1v. 111. Acolii
pulfu. 11. 456.
Trepido fpe. VII. 97. Trepidare tumultu.
v. 530. trepidant animi degeneres. VI.
417. fibrae fub pectore. vI. 752. Trepi-
dans fuga. 111. 159. Trepidantis patriae
imago. 1. 186. Trepidantia exta. vi. 557.
Trevir. 1. 441.
Tribuere vitam. Iv. 358.
Trieterica Delphica. v. 74.
-
Tripodes Deli, VI. 425. fatorum cuftodes.
V. 198. Tripodas teneret Themis. v. 81. *
immotos follicitat. v. 111. Phoebique fi-
dem laefura. v. 152..
Triremes validae. 111. 529.
Tribunus victorem rapina prohibeus. III.
122. Tribuni jura turbantes. L. 177. Tri-
Triftis maritus. 11. 369. Erichtho. v1.640.
fine ullis lacrimis. x. 83. Erinnys 1.687.
Trifte juftitium. v. 32. miñantes gladii.
I. 320. trifti loco damnata moenia. I.
249. cantu refonent. VIII. 734. triftes
curae. VIII. 44. Triftia oracula. 1. 581.
Parcarum ftamina, v1. 777. Triſtia ulula-
runt Galli. I. 567
Triton. Ix. 348. Tritonos torpens palus.
II. 347.
Tritonia, Pallas. Ix. 682. unde fic. diâa,
IX. 354.
Triumphet miles. 1. 342. Triumphati Ju-
gurthae regna. `LL. 90.
Triumphi longi pompa. 1. 286. Triam-
phum ducere. 11. 598. x.154. Triumphi
redeant in caftra. 11. 644. remeare vetiti.
VII. 256. veteres. 1. 121. Triumphos
laetos duxifti. 111. 20. aequoreos polluit
Siculus pirata. vI. 422. pétis orbe ignoto.
III.310. nullos habitura bella. 1. 12. per
tuos juro. I. 375. poft Teutonicos Liby-
cofque victor. IL. 69. triumphis laetis
ululare, v 1. 261.
Triumphalis pompae feries. 111. 75.
Trojae exuftae nomen memorabile. 1x. 964.
Fabula. III. 212. Trojana Minerva. I
198.
Tropaeis meis tenetur tota terra. IL. 584.
Aufoniis fpolianda Babylon. 1. 10.
Truncavit caput. v1.566. Truncus tot ma-
nibus raptis. v. 252. Truncum corpus.
111. 760 Trunci cervice Duces. vIII.
436. Truncos Craffos laceravit Fimbria.
11. 124.
Truncus deformis. 1. 685. Trunci fui lu-
dibria rifit. IX. 14. Trunco abfcifa cer-
vix. VIII. 640, truncum vix protegit ar
bor...
7
IN
LUCANU M.
bor. IX,529. Trunci informes veniunt ad
litora. 11. 189.
Truces Batavi L, 431. animi. vII. 128.
Tu Pyrrhe. 1. 30. fatis ad dandas vires. 1.
66. fola, 1, 115. venis ad pacem. vIII.
433. tibi res acta elt. 1. 45. te ſequor
Fortuna. 1. 226 Tuus ubique. 1. 201.
Sulla. 1. 335. Tua pietas. vIII. 77.
Tuum depofitum, Fortuna, 11, 72.
Tuba perducat nautas ad aequora. II. 690.
Tubae ftridentes aere recurvo, 1. 432.
nullae audiri potuere, III. 542. infonue-
re. 1. 578. aufae dare figna. vII. 477. Tu-
barum clangor. I. 237.
Tueri clauftra Lati. I. 253. libertatem. 1.
272. 11. 282, me poteft fama rerum.vIII.
274. tuetur urbem moles. vI. 19. quis-
que fe magno judice. 1. 127.
Tullius eloquii Romani auctor. VII. 63.
Tullo dentes impreffit Haemorrhois. IX.
806.
Tumet folum colle modico. IV. II. terra.
VIII. 371. tument lintea. v. 431. Tu-
muit finus ultra proram. IX. 327. tumue-
re minae, 11. 573. tumentes aeftate ripas.
VIII. 826.
Tumefcit. x. 224.
*
*
Tumidus pulmo. III. 644. amnis. 1. 204.
pontus. v. 217. Xerxes. 11. 672. Tumi-
dis infefta numina. v. 233.
Tumor tendit cutem. Ix. 793. Tumores
quantos mente gerit. x. 99.
Tumultus mentis. VII. 183. laetus. II.
102. trepidus. I. 297. Tumultu fervent
caftra. Iv. 250. pedum incerto Iv. 753.
nullo trepidare, v. 530. coeli pelagique.
v. 592. tumultus belli. 1. 233 X. 425.
attonitos animi fenfere. v11. 779. ad tu-
multus exciri. vI. II.
Tumulus telluris in altum furgentis. III.
375. Tumulo teni excrevit folum. IV.
12.
Tumulus membra tegens. x. 381. Tumuli
venerabile faxum. VIII. 855. tumulum
paravit Pompejo. vIII. 713. tumulo
fcripfiffe liceat &c. 11. 343. Tonantis
mendax Creta. VIII. 872. ad tumulum
producere funus II. 298: a tumulis retu-
lit funera vr. $32. Pyramidum eyulfus
Amaſis. 18. 155.
Tundit pectora. III. 733.
Turba mollis Canopi. VIII. 143. Theffala.
A
VI. 614. fanguine exhaufta. v. 333. lysm-
phata. 1. 495. caftrorum. vIL. 46. fcele
rum. Iv. 251. malorum. Is. 405. Tur
bae mixtae diffona Barbaries. vII. 272. fai
mulae numerus, 1. 127. in turbam miſſum
regnum. 1. 36.
Turbare vultus gladio. vII. 322. veſtigia
incerta. vIII. 4. Turbat litora Circius.
I. 407. gaudia, vI. 284. Turbabit mundi
divulfi foedera. 1. 80. Turbantes jura
tribuni. I. 177. turbata litera. v. 716.
Turbato vultu prodita ira. 111. 356. tur-
batos aegide currus. VII. 570.
Turbidus Äuſter. 1. 234. fanguine Enipeus.
VII. 116. Turbida aequora. v. 567.
Turbo rapax. v. 595. Turbine balliftae ten-
fo. III. 465. Biltonio torquetur pulvis.
IV. 767. nullo tibi fidem excutiet. 11.
244-
Turgentia fuco pignora. vI. 455.
Turicremi ignes. Ix. 989.
Turmae peditum. 11. 400. Turmas audaces
ruere in certamina. I. 474.
Turones inftabiles. 1.
437.
Turpis vita. 1v. 508.
Turris ardua eminet fuper rates. Iv. 431,
turres murorum altae. 11. 452. aequantes
moenia. III. 456. moturas ingentia pon-
dera erigit. 11. 505. turribus preffus ager.
III. 398.
Turrigera carina. 111. 514. IV. 226. turri-
gero vertice. 1. 188.
Turrita corona. 11. 358. caftella. VI. 40.
Tus. Tore fepulti. Ix. 10. cumulato pre-
tiofa fepulcra. VIII. 729. Tura pia dat
18. 996. ferunt. VII. 42. rapuit fepulcro.
VI. 526.
Tufcus. 1. 637. Tibris I. 381. Tufco ce-
fpite inclufum fulmen. VIII. 864. Tuſci
vates. 1. 584.
Tutela fulgens decuit carinas. III. SLI.
valli cuftodia. Iv. 6. Tutelae tuae com-
mitia fceptra. vIII. 449. tutela fecure mea.
v. 584.
Tutore carens patria. IX. 24.
Tutus fpatio Elephas. 18. 732. Tuta ftatio,
I. 408. latebra. v. 743. tutum eft fimula-
re, VIII. 241. onus feponere. v. 724. in™
tutum eat mors. IX. 234. tegmine fub
tuto latet pectus. vII. 499. Tuti moeni-
bus. Iv. 33. Tutae aggere ripae. vI. 272.
caftra, 111. 378. Tuta fugae. VI. Iso
Q9 99 93
do
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
domus. x. 459. Tutfor populis. x. 754.
Typhoeus conditus Inarimes mole. v. 101.
Typhones avidi aquarum. VII. 156.
Typhon gloria terrarum. Iv. 595. Typho-
nis letiferi rabies. vi. 92.
Tyrannus faevus. v111.835. infandus. vIII.
687. Tyranni Biſtonii ftabula. 11. 163.
Tyranno tutum eft inopem fimulare.
VIII. 241. Argolico poma rétùlit. fx.
367. Tyrannis fub perpetuis tenetur tel-
lus. VII. 443.
Tyros inftabilis. 111. 217. Tyrius fucus. x.
123. Tyriae Gades. x. 457. Tyriis fedem
dedit. v. IOS.
Tyrrhenum tranfit in undas Aegaea's. v. 614.
Tyrrhenus gurges. 11. 210. Tyrrheni fan-
guinis Aulus. IX. 737. Tyrrhenae undae.
11. 219. Tyrrhena aequora. II. 401.
Tyrrhenus miles Caefarianus, amiffis na-
vali ad Maffiliam pugna óculis, nihilo
minus emiffo telo Argum occidit. III.
709. & feqq.
V
1
V.
acare nulli Romano fas eft. x. 415.
plagis coeli & Superis. x. 186. laeva.
VI. 203. Vacat Ar&tos imbribus. Iv. 70.
bello dextra. VIII. 601. mihi nulla mun-
di pars. 11. 583. Libye fideribus & Phoe-
bo. IX. 691. uni lugere. 11. 377. Maffi-
liam delere. 111. 360. vix odiffe. III.
103. refpexiffe tempora. vII. 688. regna-
re Caefaribus. IX. 90. a ferro. VII. 389.
Vacamus lugere. VII. 631. Vacant faxis
litora. v. 675. Bromio juga Nyfeia. vIII.
801. fata veftrae faluti. v. 342. arma.
VIII. 423. Vacabat régia compreffo. x.
441. mens a motu fcelerum. x. 344. coe-
lum fatis, vII. 206. Vacabit nulli plus
regia Venus. VIII. 412. Vacabunt quot
tela, v. 327. Vacet tota ilia pars aetheris.
1. 59. tibi nulla manus. II. 56. Vacan-
tem curis. v. 126. vacanti cervice jugum
quaeris. IX. 261.
Vacuus virtute. 11, ƒ06. Vacùa manus. II.
113. Vacuum cubile. v. 809. amori tem-
pus. III. 27. vacui cultoribus agri. IX.
162. vitalibus artus. 111. 643. vacuae
pharetrae. vIII. 387. vacua mapalia. II.
89. Iv. 684.
Vadit in rapinas aequoreas, IX. 223. pervi-
fcera pátriác. VII. 722. vadimus in cam-
pos. IX. 382.
*
24
Vado mofii. 1. 222. frangentes aequora
Pifae. II. 401. vada Aegyptia teftantur.
junctas Syrtes. VIII. $40. fecit arenas. v.
604. vadis aeftum frangentibus. VIII.
566. fracà aequora. Ix. 308. flumineis
tuta ratis. VIII. 36. Vadofae Syrtes. v.
485. VIII. 698.
Vagari coelo Auftrali contenta Canopos.
VIII. 182. Vagatur Fors incerta. II.
12. enfis late. 11. vagantes manes. vIII.
796. vagantia toto coelo lumina. v. 212.
Vagus Afer. Iv. 765. Márs. VI. 579. er-
ror. VII. 546. vaga Tethys. 1. 414. VI.
67. vaga errore Phemonde. v. 126. vago
igne luftrare tellurem. 1. 49. vagae ftellae.
1X. 12.
Vafet dextera in torquendo pilo. 11. $56.
valent pila torquere facerti. 1. 364. value-
re infidiae tuae. 1x. 99. vale dixiffe fufti-
nuit. v. 796.
Validi lacerti. II. 686. III. 672. ictus.
III. 678. fluctus furgunt. y. 618. liber-
tate fua validae urbes. 1x 91. validis ra-
dicibus haerens quercus. I. 138.
Valles refonae, vII. 480.
Vallatus bello omni, vi. 185. vallata juve-
num corona moenia. III. 374-
Vallum abruptum. II. 450, exiguum. 1.
516. fternite. VII. 326. valli tutela. IV.
6. munia nocturna. Iv. 700. vallo fe-
ptus ager, vI. 73. hoftili fuccedere. vII.
733.
Vangiones. I. 431.
Vanefcit fumus. IX. 77. vanefcere montes
dubios cernit. III. 7.
Vanus furor. 11. 83. vana fpes. v. 227. fi-
ducia. 111. 358. vetuftas. 1v. 590. fides
veterum. x. 219. vana facris Memphis.
VIII. 478. pompa. 11. 352. vana pectore.
VIII. 285. vanae tumuere minae. II.
573. vana nomina. 1. 313.
V
Vapor calidus, 1x. 843. vapores ficci. IV.
305. vaporibus claufus axis. v. 24.
aporat faxa Typhoëus. v. 100.
Variabat vifcera livor. 1. 620. variatus luce
colorem. IV. 80.
Varii fati miracula. 111. 634. vario amicu
furialis cultus. VI. 654. favore ancipi-
tes urbes, 11. 447. varii tractus. III.
551. variae cultu gentes. III. 289. va-
rias
*
IN
LUCANUM.
}
rias curas pectore volvens. 1. 272,
Vari difpofiti, 1V. 439-
Varus fluvius, Hefperiae finis. 1. 404,
Varus (Actius) Auximo profugit adven-
tantibus Caefarianis. 11, 466. Africam
provinciam obtinet. IV, 666. auxilia Ju-
bae implorat fupplex. iv. 668, vill. 287.
campo pulfus a Curione. Iv. 713.
Vaftus hiatus. 1. 209. aether. 111. 540, ag-
ger. v 1. 69. vafta rppes. v. 121. vaftum
murmur. 14. 791. vaſta indagine feras
claudit. v1, 42, vafti i&us. 111. 655. va-
ftae filvae. 111. 268. vafta filentia. v.
$08.
Vates Smyrnaeus. IX. 984- malorum, vii.
553. certior. VI. 813. Cumana. 1. 564.
Theffala, v 1. 651. vatem pavidam Deis
immittere. v. 124. Vates Cirrhaeae. v. 115.
vatum faces labor. 11. 981. Vates Tuf
cos acciri placuit. 1. 585.
Vaticinata quies contraria, vII. 22″
Ubere glebae fuperat. 111. 68. ab exhaufto
forbetur fanguis. IV. 315. Übera ficca tra-
hentes. [11. 35%
Ubi condit. 1. 13. fe fimulavit. 1. 208.
Ubique tuus. 1. 202.
Uda via. 111. 81.
Vectones leves. IV. 9.-
Vector pavidus. v111. 39, improbus. VI.
392. vectoris patiens cymba. iv. 133.
Vehis me Hefperiam. v. 534. vexerunt Per-
Lea pennae. 18. 660, puppes victores fuos,
111.755. vexerat puppes aura. v. 433. ve-
hitur cervice fupinus. 18. 589.
Vejos habitante Camillo. v.28. vix poterunt
monftrare ruinae. VII, 392.
Vel fic. v11.-29. ire in clades propenat. VI.
284. ufque in pacem. vi. 3€0. una no-
&te. viii. 113. quae triſtiſſima. IX. 391.
non felicibus. v. 411. tibi dignum. vi.
603.
Velamine fciffo. v111. 669. Velamina Jovi
confpecta. IX. 177.-
Velamenta virorum fluxa. vII1..368.
Velarunt fammea vultus. 11..361.
Veliferi mali pondera. 1. 500.
Vellere herbas de cefpite. 1v. 414. ab radi
cibus. VI. 113. vulías ornos torquentem.
VI. 389.
Vellus ereptum. 11. 591.. in vellera fparfit
nubes, IV. 124.-
Velox Sarmata. 111.94. Bootes. 111.-252.-
Yà
belli nuntia. 1. 471. veloces undae. 1
433.
Velum pugnax. vIII. 464. Veli tenor. v.
709. Vela cornubus aequis pendentia. vIII.
193. malo reddita. v. 431. languent, vil.
471. Velorum fumma fuppara pandens.
v. 429. Vela feruntur in portus. 11. 622.
Noto negare, vi11, 560. ix. 326. tor-
quere, viii. 194. obliquare. v. 428, pro-
cellae fubducere. vi, 287. Velis cedenti-
bus incumbens Aufter. III. I.
Vena undae maligna. 1x. 500. lacrimarum
refugit oculos. 1x. 746. venae fluvii fco-
puli. x. 325. Venae fibrarum calentes.
1. 187. minaces. 1.621. Venas tumentes
aperire ferro. IX. 760. arenae fqualentis
fcrutatur. 18. 755. Venis terrarum con-
cuffis. x. 264.
Venabyla fubeant pecus. 1. 211. per fum-
ma rapit pardum faltus. vi. 183.
Venalis lingua, 1. 269. Campus. 1. 180,
Venales manus. x. 408.
Venator attollat reria, Iv. 440.
Vendidit hic Urbem. 1 v. 824.
Venditor jejunus. IV. 97.
Venditat enfes. v. 248.
Venefica. vi. 581.
Venenum fitiens. 18. 750. velox. 1x. 829.
vipereum, 1x. 635. Veneni craff gutta.
18. 702. guftus. 11. 937. fiducia. v111.
388. Veneno fpirant ora. 11. 679. huma
no affata ferpens. vi. 491. torpente. 1x.
845. barbarico confummata proelia. 1.
337. infufo folidata facies. vill. 691. Ve-
nenis verborum obfeffa Phoebe, vi. 501,
expugnare fenem. x. 360.
Venetus ftagnante Pado navigat. IV. E34.
Venco. veniffe parvo hoc fcelus putabung
VII. 757-
Venerabilis ordo. v. 13. Venerabile formae
decus, vi11. 664.
Venerantur fulmen cefpite inclufum, VIII,
864. veneranda poteftas. v. 397.
Venia pudoris. 111. 148. pavorum danda.
1.521. Veniae fecurus. v111.784. Veniam
fecuro pectore poſcit. 1v. 343. amoris ti-
bi donet. x. 70. meruere Dei. 1V. 123.
concede parenti. 111. 744-
Venire ad ora Caefaris. 1. 14. in jura aliena.
JX. 212: venire te, ignave, non ire jubet.
v. 487.. in bella. vIII. 301. in proelia.
IL 274, ad foedus. vIII. 435. in orbem
ignos
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
-
&
2
ignotum. III. 247. in curas partemque
laborum. 11. 347. in nomen undae alte-
rius. vI. 375. Venit fortuna poſt vota. v.
583. omnis aetas in unam congeriem. v.
177. honos ad umbram. IX. 116. fumma
dies. vII. 195. Deus fub pectora. v. 116.
veniunt trunci ad litora. II. 189. fecures
in nemus. IX. 429. lupi ad pabula. vII.
826. laurus ad Pythia. vI. 409. venere
ftellae in medium diem. 1. 536. Veniam
metator in agros 1. 382. Venient famâ in
fecula. VII. 208. venturo Neroni viam'
invenere. I. 33. ventura trahentem. v.
732. fuo curfu devertere. vI. 191. ven-
tum eft ad undas. 1. 185. ad templum. Ix.
SII.
→
Venter defcendit in ilia. III. 724.
Ventus rapiens incendia. III. 501. amittit vi-
res. 111. 362. volutet pelagus &c. 1. 412.
incubuit in filvas. III. 408. quaerens
rumpere concuffit terram. 111.460. Ven-
ti modus. v. 709. vento vela negare. vIII.
560. Venti loquaces. v. 83. ventos acci-
piunt ima telluris. 11. 270. in ventos vo-
ta impendere. v. 491. ventis dare regimen.
VII. 126. VIII. 190. ventis vulnera per-
mittere. vIII. 384.
Ventofa concha. Ix. 349. Damaſcus. III.
215.
Venum tradita caftra. Iv. 206.
Venus jufta dominatur in mentes. v. 728.
fecunda poffidet reruth femina. x. 208.
barbara. VIII. 398. Veneris externae mix-
tura. IX. 900. ufus maximus progenies.
11. 387. fidus falubre. 1. 661. Veneri
paratus. x. 396. Venerem admittit curis. x.
75.
Veris nubiferi inconſtantia. v. 415. vere re-
mitti nefcia bruma. I. 17.
Vernus portitor Helles. 1v. 56,
Verbere fundae Balearis torto ocior. 1.229.
haftae excitat. VII. 577. caudae fe ftimu-
lat Leo. 1. 208. geminato plangunt. Ix.
173. faevo ftimulet currus. vII. 570 Ver-
bera crebra convellunt puppes. 111. 528.
verberibus fenis agitur puppis. 111. 536.
crebris contufa pectus. II. 336. coacti
equi. IV. 759.
Verberat aures tuba. vII. 25. Aufidus un-
das Hadriacas. II. 407. Chalcida unda.
II. 710.
tuunt mentem paratam. v. 731. fumma
patris, x. 92. cogentia ad numen perfert.
VI. 446. verborum venena. VI. 5oI
Vereor committere. v. 752. verita fe Phoe-
bo credere. v. 156. Verendus Partho ceci-
dit. x. 46. falva, majeftate dolor. vII.
680. Verenda loci majeftas. III. 429.
verendos claffibus fluctus. v. 5oz.
Vergit in occafus. IX. 421. vergant quo
pondera mentis. VIII. 280. Vergens re-
rum pondera. vII. 504. Vergentes in fe-
nium anni. 1. 129. 11. 105. Vergitur pó-
lus. I. 54.
Vergiliarum occafus fine Decembris. v. 4.
Verrunt caerula. III. $42. Cori mare. v.
572.
•
Verfant pugnam in pectore. v-1-1. 765. pejo-
ra animi degeneres. v1: 417.
Vertere manus in fe. 1. 23. ferro moenia.
III. 489. proras a litore. IX. 1079. Vere
tit axes Helicè. 11. 237. Verfus ab hofté
furor. Iv. 540. verfi Cadmi funera. III.
189.
Vertex diffufus 111. 376. fubmiffus. vi.
476. vertice generofo. I. 604. turrigero.
I. 288. patrio nata Pallas. IX. 350. mon-
tis abfcidit rupem vetuftas. III. 470.
Pindi decurrit Edonis. 1. 674. Chaonio.
III. 180. de Leucadio defpicitur pontus.
v. 638. flagranti pronam pinum excutiens.
I. 573.
Vertigo rerum. VIII. 16. vertigo magica
torti fili. v1. 460.
Verus pauper. vIII. 243. Vera fides. VII.
725. Verum exprime manibus. vI. 599.
Vero lumine fe implevit. II. II. veri ti-
mores. 1. 469. veras expromere voces. I.
360. ad vera vocat vates. IX. 360.
Vere Romana manus. II. 532.
Verutum Pharium. VIII. 681.
Vefanus amor. x. 70. Vefana mero regia.
VIII. 401. Cethegi manus. II. 543. ve-
fanum agmen. vII. 496. Veſana per ora
effluit rabies. v. 190.
Velpere maturato. VI. 340. pacato. vII.
17.
Veftae penetrale. II. 127. Veftalis Chorus.
I. $97. ara. I. 549. Veſtales foci. 1. 199.
Veftes atro pulvere fqualentes. vIII. 7.
laxae. v111. 367. fluentes. vI. 536. di-
ſcriminat auro. II. 357·
Veroa trementi fono rupta. v. 153. deſti- Veſtigia pilo firmat. IV. 41. "inconcuffa te-
nens.
}
1
IN
LUCA NU M.
mens. II. 248. generi premit Caefar. II.
652. fugae incerta turbat. vIII. 4. fparfa
légit. VIII. 210. tenuit languor. 1. 194.
colligit rostro preffo. IV, 442.
Veftinae aquae. 11. 425.`
Veſtit ebur atria. x. 119. agros offibus.
VII. $38.
Vetabat ´iter natura. IX. 301. vetabere ſterni
terra. Iv. 647. Vetitum bellum. IV. 281.
vetitus augeri dolor. v111.82. vetita mo-
veri virtute. VII. 316. vetiti triumphi.
VII. 256. vetitos avertere curſus. v. 574.
vetitis arvis conftitit. 1. 224.
Veteranus nofter. 1. 34Veteris aevi cuftos
Vetus fabula. VI. 48.
vetuſtas. Îv. 654. veterem nivem diſcuſ
· fere Alpes, 1. 553. Veteres triumphi. 1.
121. Thebae. vI. 356. fama Athenae. v.
52. exuvias geftans quercus. I. 137.
Vetuftus mos. I. 584. Vetufta gens. Iv. 9.
´vetuftae clădis captiva. vIII. 416. vetu-
ftas vices fervat pontus. v. 444. vetuftis
adytis. x. 180.
Vetuftas famofa. Iv. 654. Superos mirata.
III. 406, non longa. vIII. 867, vene-
randa. x. 323.
Vexantia frenos ora. IV. 751.
Via uda dividit paludes. 111. 85. caede pa-
randa. vI. 124. nulla falutis. x. 538. viae
fortuna. IX. 51. viam ruina feciffe, 1.
150, enfe caedunt. Iv.43. irreducem car-
pit. 1. 408. Neroni venturo invenere
fata. 134. leti videre. Iv. 267. novere
fideribus. IX. 495. via conceffa ire pudet.
II. 446 fumante tracti Chelydri. IX. 711.
Viae errore implicitae. v111. 5. Viarum
abrupta. X. 317. vias conftruxit fuper ae-
quora. 11. 673 fideribus abſtulit. v1.412.
Vibrat Solis imagine Pontus. v. 446, vibrant
tela manus. VII. 82. ferrum lacertis IV.
386. Vibrans fulmina. 18. 513. vibrata
phalarica nervis. vI. 198. lacerto lancea.
VII. 289. Vibratis linguis fibila fuderunt
angues. IX. 631.
Vicem muri tuetur fortuna. x. 485. in vi-
cem gens omnis amet. 1. 61. VII. 177.
vice undae fungitur. III. 260. vices re-
rum ceffavere. VI. 461. fertque refertque
Fors. 11. 13. in aequas duxit imperium.
Iv. 6. vetuftas fervat pontus, v. 444. vię
cibus alternis. I, 410.
Vicinia fati. IV. 518. mortis miferae. VIII.
569.
Vicinus Gadibus Atlas. Iv. 672. Vicina o-
peri filva. III. 427. vicinum Ariminum.
1. 231. vicinae mortis horae properantes.
VII. 5o. Vicini male Galli. 1. 248. vi-
cina figna. I. 268, caftris moenia. v1.
435.
Victima facri impatiens. I. 611. nulla facris
inventa. vII. 167.
Đ
Victor irritus pependit fubdu&o Marte. 1v.
47. cruentus.~II. 112. femel omnia juſ-
ferat. II. 147. terraque marique Caefar.
I. 201. remeabat. III. 702. fuperbus.
IX. 1055. Victoris erit omne nefas, vII.
I20.
Victoria plena. vII. 737. erit Caefar ftans.
II. 489. tua nos cives faciat. I. 279.
Victrix dextra. I. 3. cauffa Deis placuit. 1.
128. Victrices aquilae. I. 339. Vi&ricia
figna. 1. 347.
Videre infefta fomnis Tartara. vII. 785. vi-
det patres curia. v. 33. vidêre contra leones,
1x. 947. viderunt ignota fidera noctes. 1.
526, te fuperbum profpera bellorum. vII.
683. videns alios foles Europa. IX. 872,
videor ſpectare fluvios cruoris. VII. 292.
vifum eft lenti. 11. 110. tibi addere II.
5. vifura primos belli tumultus dies. 1.
233. vifo die durefcunt valles. IV. 129.
Viduus lectus. v. 806.
Vigent renovato robore membra. Iv. 600.
Vigiles caftrorum. vII. 25. vigilum tento-
ria. v. 511. Vigiles fecundos commoverat
hora tertia. v. 507. Vigilat comarum pars.
IX. 672.
Vigorem membris conftare. 111. 715.
Vilis transfuga. v. 346. fibi juventus. IV.
276. Vile fuis corpus. VIII. 744. nefas.
I. 174. pretium fanguinis. vIII.9. meri-
tum. IX. 1026 Viles animae. v. 263 Vi-
lior Hermo Pactolos. 111. 210. Viliffima
pars rerum. III. 120.
Villofa colla colubris. vI. 664.
Vimine madefacto. Iv. IzI.
Viacere foederibus. IV. 531. bello. I. 145.
366. quae poffent, contulimus. vII. 355.
fibi. II. 323. IV. 793. non tanti erat.
III. I. famem. 11. 384 vincis me vo-
tis apud Superos. VII. 113. Vincitis jam
decimo anno. 1. 300. vicit patientia fpem. v.
369.
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
369. vicere metus opem artis. v. 645. Vice-
rat jubar aftra. v11.45. Vincitur haud gra-
tis, qui &c. iv. 275. Vi&us ante aciem
miles. vI. 296. Coro navita. vII. 15.
Victa fententia. v111. 455. Vi&um mo-
centem factura acies. vII. 260. Victae
partes. 11. 513. victis donare falutem, ix.
1067.
Vinci terga Gigantes. vi. 665.
Vincula nuppea. x. 494. ferri immiſſi. 11.
$74. retinent proras. v. 422. nervorum.
15. 777. oculorum rupit cruor. 111. 713.
daret Rheno. 111. 76. palmis laxari im-
perat. 11. 516.
Vindex gladius. v. 206. Vindice terrarum
fato. X. 21.
Vindicat fe numen ab furoris humani labe.
V. 103. ignis fibi fragmenta. 111. 686.
fibi tantum agri. vi. 73. unda Notum.
11. 460. clades Parthia. vIII. 350. geſta-
re. VIII. 675.
Vindica placet. Iv. 809. Crafforum perit.
VIIJ. 422.
Vinea fubrepit muris. 11. 505. adoperta le-
vi terra procedit. 111. 487.
Vinum Mareoticum. x. 161. ignoto confu-
le diffufum. iv. 379. X. 162.
Violare diem. IX. 462. manes. VII. 852.
fepulcrum. v111. 843. Violata dextra.
11. 126. nullis divitiis delubra. 18. 519.
Violator aquae Natrix. 18. 720.
Violento turbine. v. 611. Coro victus navi-
ta. VII. 125. Violentior aër. v.717. Vio-
lentius. ix. 448.
Vipera conchae cuftos. vi. 678.
Vipereum venenum, 1x. 635. Viperei nodi.
v1. 490. Vipereis fertis. v1.656.
Virum retinere poteras, 1. 116. Virum ex-
fecta juventus. x. 134. virorum fecunda
paupertas. 1. 166. gens. v111. 385.
Virens filva. IX. 523. Viridi robore. 111.
503.
Virgae Sabaeae. 1x. 820.
Virgo ultima coeperat praecedere Chelas. II.
691. mariti toris juncta. 11. 329.
Virgineus chorus. 11. 362. Virgineo pecto-
re. v. 98.
Virtus fortuna fuperior. IX. 570, non ar-
dua. 1v. 577. deprenfa. Iv. 469. naufra-
ga. 111. 692. moveri vetita. VII. 316.
ignea. IX. 7. dura. 18. 562. & fumma
poteftas non coeunt. VIII. 494. & uni-
verfum fedes Dei. 18. 579. perit ingra-
to judice. v. 291. crimen eft in armis
civilibus. VI. 147. ftare loco neſcia. 1.
194. fecura fequetur. 11. 287. aemula
dedit ftimulos. I. 120. nuda. 11. 595.
Virtutis amator, 1x. 562. opus magnum.
IX. 81. inagnae fpeciem adorant. vi.
254. Virtuti dulcia ferpens, fitis &c.
18. 403. virtute incendit animos. 18.407.
coa&a fortis. iv. 798. a vultu remota.
VI. $29.
Virus rutilum. 1x. 810.
Virus rutilum. Ix. 810. nigrum. 1. 615
Lunare. vi. 669. tacitum fubit. 11. 741.
audit tardius. 18. 932. non uno aheno du-
xit. £. 124. pati. vI. 94.
Vis erat juris inenfura. 1. 175. materna.
11. 338. ingens pelagi. 111. 62. alti fan-
guinis. 11. 215. Vim faciat fatis. v.62.
Vires totas movit Hadria, 11. 625. den-
tas agit ignis. 111. 504. effundite. vII.
344. in letum contulit. 1x. 886. coepit
habere dolor. III. 741. famae dat. `1.
485. in carmina dandas. 1. 66. Viribus
utendum. 1. 348. totis concuffi orbis
certatum. 1. 5. non aequis hoftes follici--
tat. iv. 665.
Vifcera fervent. 111. 644. pallida tetris no-
tis tin&ta, 1.619. legum v11. 579. patriae.
II. 382. fcrutari gladio. v111. 557. in
fua converfus populus. 1. 3. per vifce-
ra fparfus. 11. 119. Vifcere permixtus
fanguis. 111. 658. Vifceribus laffis. 17.
340.
Vifu extremo urbis amatae plenus. 1. 508.
ftellarum quem non aequaret Memphis.
1. 64 1. vifus Ducis implevit vetuftas.
1x. 987. ad fuos non reditura litora.
111. 6.
Vita fuperftes imperio. v111. 28. brevis
nulli fupereft. IV. 478. caruiffet Catone.
VI. 311. tanta via dimiffa. 111. 641. ad
leges directa. IX. 556. longa. vIII. 625.
11. 568. Vitae parvae gloria. vi. 806. u
fus. v. 276. modus. 11. 131. Vitae per-
mifit agmina, vII. 731. rediturae parcere.
1. 462. Vitam patriae impendere. 11.382.
inermen degere. V. 357 tribuere. IV.
358. parvo producere. 1v. 377. projeci.
IV. 516. Vita fugiente, 11. 25. turpi cor-
rumpere. iv. 508.
Vita
IN
LUCANU M.
Vitalis temperies. IX. 435. Vitalia fecat
parvus limes. 1. 623. fufa folo calcat.
VIL. 620. yitalibus vacui artus. 111.643.
nudis obftat, VI. 194. haefuri tus. vI.
197. circum vitalia fufus humor. IX.743.
Vitiatur. in nullas opes. 1x. 424.
Vitem Latiam gerit. vI. 146.
Vitare inſtantia. Iv, 515.
Vitta torta, ftringit comas, v. 142.
Vittata Sacerdos. 1. 597.
Vivit fub pectore virtus. x. 188. Vivet no-
Ara Pharfalia. IX. 986, viventes animas
infodit bufte. VI. 529.
Vivax anima. IX. 103. vivacia fata fene&tae,
IT. 65.
ક્
Vivus fanguis. VI. 554-
Vix tanti fuerat. 11:62. fata finunt. 11.701.
Ulcifci funera gentis. II. 84. Ulta toros
noftros. VIII. 103.
Ulnis vetitis pren farent robora. 111. 664.
Ultimus inter amaes. IV. 14. Ultima pro-
vincia Caefar. I. 338. pars Hecates no-
frae. v1. 70o. belli. vII. ƒ07. negni.
X. 24. mortis. VIII. 665. rerum. v. 692.
X. 467.
Ultor amoris fraterni. 111. 286. Paean. v.
79. cinerum. VIIL. 434. Ultores fcele.
rum. 11. 531.
:
Ultrices Deae. X. 337.
Ultra quo tenditis. 1. 190. non ultra, quam
Iv. 476. Tigrin receffit libertas. VII.
433. proram tumuit finus. IX. 327.
Ulterius. * 516. Ukro. III. 498
Ulva limofa. IL. 70.
Ululare lactis triumphis. v. 261. Ulularunt
t
triftia Galli. L. ƒ67.
*
Ululatus maeftus. v. 192. Ululatibus cre-
bris aures feriunt. 11. 33.
Umbo extenfus protegit galeam. III. 476.
Unbonibus in feriem nexis. VIÍ, 493.
Umbra cadit in Naton. 18. $39. decrefcit
furgente die. 1v. 154. brevis compellitur
in medium. IX. $30. feralis frideat. vI.
623. cantata exaudit magos. vI. 767.
incerta. Tv. 725. nominis. 1. 13. VIII.
449. umbram inanem profequnk. 11. 303.
Arunco efficit. 1. 140. Umbra nulla ae-
ftatem fibi mitigat. x. 305. Umbrae piae.
VI. 792. emiffae. 1x. 641. felices. vI.
784. multum vatibus debentes. 1x. 963.
errantes. I, II. gelidae noctis. 1. 261.
Umbras nemorum non ire finiftras. ›FIL.
249. nufquam fle&ente Syene. 11. 187.
placare fanguine. VI. 310. Umbris aperta
Taenaros. 1x. 36. expulfis obtinet tumu-
lós. VI. 112.
Umbraffe ripas corona populea. II. 411.
Umbrofae Maricae regna. 11. 424. Unibrok
colles. 11. 396.
.
Umbri. 11. 430. Umbria jus fui perdidit.
II. 463.
Unci morfus convellere. 111. 699. Unco
inferto laqueis trahitur. v1. 638. Uncis
confixit arenas. v. 460.
Unda omnis eft in fluctibus. v. 644. placida.
1. 439. Tethyos vagae aeftuet. 1. 414.
Auctuar. 11.702. Undae Phariae vice fun-
gitur. 111.260. flagrantis portitor. VI. 704.
Paphiae memor Diva. vIII. 458. jeju-
nia. IV. 332. Undas alentes hauriat Titan.
1. 415. tumidas remo compefcuit. 1. 370.
fecat lfthmos. 1. 103. in undas pronus
ibat Titan. III. 40. Undis parvis impel-
litur. 1. 213. declivibus fe agit aeſtus. IV.
427. inertibus angitur. vI. 107.
Undat flammis Apex Siculus. v. 100.
Unde venit Titan. 1. 15. pares fomnos po-
pulis. vII. 28. Undique. 1. 395.
Unguine piceo. x. 491.
Unguibus laffis ales dejecit membra. vII.
$40.
Ungula Tauri. 111. 255.
Unica leti facies. 111. 652. laudis materia,
VIII. 76. fpes. I. 496.
Unus Indis Jupiter Hammon. Ix. 18. non
unus enfis. Iv. 545. Apis. vIII. 479. U-
na falutis fpes. II. 113. Uni infueta
quies. v. 807. paratus rogus. v. 281. Unis
partibus. Iv. 148.
Vocare vates ad vera. IX. 360. bellum in
regna. vII. 530. Vocat qno fpes, ira. 1.
146. hos alio Fortuna. 11. 230. Vocant
tanta diſcrimina Martis. 111. 337. vocantes
ad fumma Superi. 1. 310. Vocari votis.
II. 32.
Vogefi curva rupes. 1. 397.
Volat fibi quaeque. 11. 287. Volant faxa.
VII. 12. volantes coelo faces. 1. 527.
Volatu vulturis laevo. vII. 437.
Volitare umbras. vII. 180. Volitant raptae
cafae. IX. 459.
Volo. Velle laudanda. 18. 570. Valt em-
tum minimo fanguine. v11.282. Voluere
Superi. 1. 419. Velis quidquid jubeare.
Rrrrr 2
III.
}
A
INDEX VERBORUM ET LOCUTIONUM
III. 147. Volenti regnare nil opus eft
bello. II. 319.
Volubile coelum. VI. 447-
Volucer. ferpens. vI. 677. volucres Mar-
maridae. Iv. 680. Volucres dirae. 1. 558.
Latiae fulfere. VI. 129. & ferae Aegypti
Dei. x. 158. volucres coërcet bruma. 1.
259. finiftras fervare. 1. 601.
Volumina fumi fpatiofa. III. 5o5.
Voluptas fibi nata. 11. 391. regnandi fola.
VIII. 294.
Volútet ventus pelagus. I. 412.
Volvit carmina lingua. IX. 927. Volvunt
fub pectore queftus. I. 247. volvent Ti-
tana labores. I. 90. Volvens curas pecto-
Яore. 1. 272. Volvuntur in aequore pup-
pes. VIII. 272.
Vòmens uno fonte flumina, x. 254. vomen-
tes aequor fcopuli. vI. 24.
omer durus. 1. 168. Theffalus. 111. 192.
Vomere Sabello domitus. II. 431.
Voragine vaſta merfit. Iv. 99.
Vorax ufura. 1. 181.
Vortex contortus. Iv. 460. Vorticis violen-
ti amnis. VIII. 574. Vortice contorto
pontum involvens. 111. 631. Vorticibus
contorfit aquas. IV. IOI.
Votum eft victo. vIII. 646. Voti fumma.
+
correpta. vIII. 86. miferandis complet ae-
thera. vIII. 639.
Voverunt dirae Craffum. III. 127. Voven
tes caput Decios. v11. 359.
Urbs frequens populis. I. 411. attonita. 1..
676. 111. 97. capax generis humani. I.
51a. invi&ta. 111. 334. Urbis amatae vi-
fu plenus. 1. 508. laborem fudore teſtati.
lares. 1. 556. Urbi fervire paratae. 1. 35 1.
Urbem totam ambiri juffit. 1. r92. Urbe
relicta. 1 503. ancipiti expulit Tribunos.
1. 266. Urbes vario favore ancipites, II.
447. adferit fola fames. III. 56. ignibus
permiffas. VII. 413.
III. 497. Voto nullo fpectare. IV. 401.
omni certior. vI. 215. in nullo pofitum.
11. 387. Vota peritura. vII. 211. impen-
dere in ventos. v. 491. falutis concipere.
1. 506. improba. v. 277. poſt vota venit
Fortuna. v. 583. Votorum extrema, vIII.
143. Votis vocari adfuetae aures. II. 32.
prodeffe. 111. 318. mille petitum tempus.
VII.238. depofcere pugnam. 11.533. ini-
quis me vincis apud Superos. vII. 113.
modeftis majora exfpecta. v. 532.
Vox nulla dolori credita. 1. 258. populi,
Curio. 1. 270. doloris. v. 494. vox plena.
VI. 622. pollentior herbis excantare Deos.
VI. 685. clara. III. 122. Vocis privatae
teftis Curia. 111. 108. Vocem manfuram
rudibus fignare figuris. 111. 22. in vocem
fuffecit fpiritus. VII. 608. Voces moturae
proelia. Iv. 211. belli nocturnae. VII.
175. relatae. v11.484. laetae, VII. II. com-
miffae. IX.100.adytis dignas e pectore fudit.
IX.565.dignas Confule tulit. VIII. 330. in-
gerere. VIII. 433. non movit ancora. II.
693. veras expromere, 11.360. Vocibus viri
Urere flammis fetus nefandos. 1. 591. Üre-
bant montana nives. 1v. 52. Ufferit ignis
populos. VII. 811. Urente medullas flam-
ma. v. 811. Uritur armis libertas. I'v. 178.
Urguere fucceffus fuos. I. 148. Phoebum
monebat color aetheris. 11. 719. Urguet
quos leti metus. I. 460. portus rupe pe-
lagus. I. 406. filva humum comis. v 1.644.
pectora anhelitus creber. Iv.756. Urguent
populum praecipitem. 1. 491. Urguentem
pectora Phoebum. 1. 677. Urguente cari-
nas Borea. IX. 37. Urguentes fimuli. I.
263. Urguentibus flammis. v.99. Urgueri
ferro. VII. 583.
Urna condidit cineres, 11. 333. Urnam qui
non habet, coelo tegitur. VII. 819. date
manibus. 18. 1093. in urnam te transfun-
det. VIII. 770. in urna vana verfat (fuffra-.
gia). v. 394. Urna nec plus tollitur Leo.
IX. 537. Urnae plenae offibus gemuerunt.
1.568. ad urnas plenas plangemus. IX.68.
Urnis omnibus vos abigam. v1.735.
Urfi deferuere latebras. v11. 828.
Urfa Pannonis. v1. 220. minor. VIII. 177..
Urfae temone flexo. 523. Hyperboreae
plauftrum glaciale. v. 23.
Ufquam non conftitit. 111. 81.
Ufque adeo. 1. 366. v. 285.
Uftor fordidus. vIII. 738.
Ufura vorax. 1. 181.
Ufus laborum. 1. 123. belli. tv. 364. 1. 5 12.
vitae. v. 276. Veneris. 11.387. Ufum fcele-
rum fecerat. 11. 97. ingentem militis ha-
bet. III. 720. fanguinis Romani donavit fo-
cero. II. 477. Ufu togae tranquillior. I.
130. in ufu eft mors hominum. VI. 561.
Ufus Deum placuere, v. 698. geminos bel-
lorum praeftitit, x. 512.
{
1
IN LUCA
M.
NU ´
My
Ut intulit opes Fortuna. 1. 160. nolim. v.773.
vacet a ferro. vII. 389. rapiant. vII.757.
Uter imperet. 11. 61.
Uterque axis. IX. 542. Utraeque partes. 11.
59. Utraque caftra. Iv. 196.
Utrimque, Iv. 137.
Uterum ftringens membrana. IX. 773. Ute-
ro fterili. 1. 591.
Uticae clades. VI. 306.
Utile diftat recto. vIII. 488. multis bellum.
1. 182.
Utinam. 11. 306.
Uti jure fuo. Ix. 560. Utere hoc coelo. VII.
822. Utendum eft voce doloris. v.494. bello
judice. 1.227. Ufis Marte fecundo. Iv.388.
Uva Mareotis. x. 161.
Vulgantur carmina per populum. 1.565. Vul-
gata Roma per urbes. 11. 634. per orbem
fabula. IX. 622. Vulgati mundi commer-
cia. VIII. 312.
Vulgus femineum. VII. 39. miferabile. v1.
IIo. terrore percuffum. 1.486. fegne. 111.
58. Vulgi ora diffona. 111.289. miferi tot
millia. 11. 208. Per vulgus fpargam Ofirim.
IX. 159. in vulgus multa dare, 1. 132. vul-
gare jubar. v. 220.
Vulnus nudum fine corpore. IX. 769. largum.
1. 614. pudoris patimur. vIII.340. Vul-
Vulturis volatu laevo. vII. 437. Vulture tan-
to fe numquam induit coelum. vII. 834,
Vulturis arva. 18. 185.
Vulturnus celer. II. 423.
Vultus adeft precibus. x. 105. vultum pacis
habentia agmina. 111. 72. perdiderat ra-
bies. vI. 214. Vultu ferenus. I v. 363. duro
admifit gaudia. II. 373. celante timorem.
x. 14. infefto ducem depofcere. v. 296.
exanimi. v1.658. fub nubem ituro. v. 55o.
dextraque furebas. v. 319. turbato prodita
ira. 111. 356. in vultu Caefaris. vI. 159.
Vultus haerent in nubibus. Iv. 331. veren-
dos turbare. VII. 322. recifos a cervice.II.
112. demiffos velarunt flammea. 11. 361.
anthus. IX. 975.
Xa
X.
Xerxes Perfarum Rex navibus aequor
conftravit. 11.672. Athon montem a con-
tinente abfcidit. 11. 677. copias fuas re-
cenfebat, militefque numerabat telo a fin-
gulis emiffo. III. 285.
Y.
neris fecurus. 1. 212. Vulnere Fortunae littera eff&ta, & repraefentata volatu
- primo, VIII. 72. Oblato. Iv. 764. pro vul-
nere eft totum corpus. Ix. 814. Vulnera
alta fedent. 1. 32. membris aequata. II.
v11. 566,
Y
gruum. v. 716.
Z.
177. cruorem futura. VII. 56. pallentia. Zephyrus, 1. 407. Zephyri fines. 11. 72.
IX933. non explent unam mortem. VI.
213. facra tractentur nulla manu. 111. 314.
longinqua cadunt, 111. 568, ventis permit-
tere. VIII. 384. mifcere. 111. 354. ferre.
VI. 133. fua adfixit puppi. 111. 707. belli
folus obit. v1.205, alterna bellorum paffos.
V. 1. premit manú. v11. 566. in mille labitur.
VII.603.Vulneribus coguntur equi. Iv.761.
Valtejus Tribunus Opiterginorum, qui in
mari Illyrico obfeffi ab Octavio, fuos ad
mortem magnanime fibi confcifcendam ad-
hortatur. IV. 465. & feqq. exemplo ipfe
praeit. IV. 540.
1
>
EJN
IV.
domos. x. effundunt.
IX. 418. Zephyro convertitur. 18. 689.
laxante rudentes. 1x. 1004. Zephyris re-
pugnant aeftus. III. 549. Zephyros ad-
verfos excipit Pindus. vI. 339. intendat.
v. 569. adfcripfit aquis. x. 239. in molles
excurrit Jader. Iv. 405.
Zeugma. Pellaeum. vIII. 237.
Zmaragdo crebro diftin&ta. x. 121.
Zona rubens. Ix. 852. peruſta. IX. 314. гu-
bicunda poli peruſti. x. 275. nivalis. ĮV
106. Zonae calentis exufta. Iv. 675.
I S.
Rrrrr 3
IN
INDEX IN NOTA S.
t
A
A.
& ab fede. 55. 187.
ex, & de profpicere.
361. 616. 728.
& de toro furgere. 375.
& in enfe mori. 102.
Ab & in. $13.
Abeffe & abire. 270.
Abdu&tus & addu&us. 314.
Ablativi cum fubftantivo.
439.
duo, 129. 680.
participiorum in i. 19.
$66.
Abfcidere & abfcindere. 156.
216. 272. 426. 587.
& accidere. 433·
Abfolvere vel exfolvere bel-
lum. 100.478.
Abftare. 446.
Abfterrere cum ablative. 311.
Abftrufus & obtrufus. 252.
686.
Accidere & abfcidere. 433.
Accipere aure. 103.
& excipere. 120.642.
audire. 687.
Accurrere & occurrere. 721.
Accufativi in a, ut Platona.
709.
-in an, feminarum in
nominibus. 63.
467.
278.
& dativus variatur.
in is &ces.192, 93. 148.
in om, in ablativos
in o tranfeunt. 181.
& nominativus. 486,
Acies & arces. 575.
& facies. 587.
Achilli, genitivus. 415.
Acquirere pro arceffere, ad-
fcifcere. 143.
A&ta & au&ta. 81.
facta & fata. 16.
A&tio data rei inanimatae. 335.
membris corporis. 103.
411.
Activa & pažlivá jun&ta, &
permutata 16. 80, 720.
Actus, âs. 609. 644.
Actus & ictus. 124. 202, 204.
A&um &i&um mare remis.
631.
Ad bella fugax. 144.
comparationi infervit.
666,
& in. 189. 382.
& in hoftes venire. 728.
-vel in fubintelle&tum.497.
Adde quod, cum indicativo,
17. 185.
Addicere & adducere. 314.
Adductus & addictus, 425.
Adedere, & adefers. 407.
Adeffe de patrocinio. 701.
Adferre & offerrè. 612.
preces. 486.
Adfigere & adfigere. 76.
Adfluit & adfuit, 539.
Adfufus & effufus. 461.612.
Adjectivi genus remotiori
fubftantivo refpondens. 21,
ro8.
Adjectiva în ous. 683.
Adigere & exigereenfem.279.
Adire & habere, & inire. 553.
701.
Aditus. 414.
→→→→ & habitus. $39.
Adjun&us & adjutus. 202,
Admonere & admovere. 459.
Admovere.344. 388.
de tempore. fo8.
Adno&tere & innectere. 145.
Adpellere & advertere. 580.
Adponere & opponere. 126.
210. yo6.
Adferere fibi. 158.
Adfpicere & excipere. 121.
Adftringere de gelu. 5. 342.
pro ampleci. 539-
Adfuefcere pro adfuefacere.
377.*
Adveta. 390. 424.,
Advehere & avehere, 700.
Advertere rem, & res advertit
nos, 604.
}
*
Advertete & appellere. $80.
& avertere, adverfus
& averfus. 188. 374. 414
474. 614.
Oriens dicta.
Advocare & evocare. 424.
Ac faepe in eft mutatum. 318.
368. A17.
Aegae, 175.
Aeger cum genitivo. 476.
Aegaeum mate pro Aèges-
tico. 145.
Aegyptus,
148.
Aeoli tridens. 124.
Aequa mens, aequae vires.
872.
Aequor de campo. 641.….
-de magia copia aquae
176.
- & error. 282.
Aequora maris. 150.
Aër pro odore. 260. 708.
in Aëra, pro în aërë. 62.
Aes & os. 423 To Beat
oš.
Aetas pro longa vita. a5o.
- triumphi, 455.
Aeterna urbs, Roma. 387.
Aeternus & afternus. 215.
45% -658.
& externus, & extre-
mus. 409.
& infernus: 4som
& terrenus 3o9.
Aethalia, Lemnes, & Iva.
420,
Aether peruſtus. 640.
Agere currum, equum. 415,
Agger in caftris. 328.
Agitare de ventis. 195.
& habitare. 699.
pro meditari. 98.
Agmen & amnis. 239.
Agreftes, in agris viventes.
262.
Agri & Argi. 495.
Ah, & a quoties. 360.
Alga & ulva. 80.
Alia pro Allia. 489. 513.
Aliena loca, in altero hemi-
ſphaerio. 120. 717.
Alnus
*
}
*
+
INDEX
NOT A S
IN
Alnus de navi bellica. 214.
Altaria & donaria arae. 194.
& donaria. 647.
Alter, fequente hie, vel ifle.
79.
pro alteruter. 77.
Altus & artus. 219. 615.
--- & ater. 35. 392.
Amanus mons. 178.
Amare praemia. 327.
Ambitiofus & luxuriofus.
731.
Aminis & agmen, 229.
ཉ་
aquae, fanguinis &c.
79. 480.
An & at. 37.
omiffum in priori mem-
bro. 354.
Angere & tangere. 689.
Anguillaria & Aquilaria. 279.
Angulare, 256.
Anima & animus. 248. 272.
324.
.cum corpore moriens.
225.*
-pro vita. 637.
& umbra. 607.
Animi & arma. 249.
Animus & vires. 260.
Annus pro proventa anni.
641.
Anni pro fene&tute, 573.
Ante gentes Rhodani 396.
& poſt. 346.
Antiae. 111.
Antra & arva. 421.
Apenninus, & ejus montes.
117.
Aperire gentes. 53.
& operire. 408.
Apollonia Phoebea. 170.
Apotheofis per fellas indi-
cata, 9.
Aptare & artare, 468. 586.
Aquae magnae. 60. 240.
Aquilaria & Anguillaria.279.
Ara & arca. $93.
in funere Caefaris, 653.
rogi. 193.
Arant & erant. 257.
Araxes & Oaxes. 180,
Arca & Arx. 619.
1
Arcere a, vel ex loco. 181.
aditu, vel aditum. 1 28
Arces, & acies. $75.
pro finibus imperii. 200.
Romanae. 5.
& urbes. 5.
Arceffere fata. 269.
Ardere & arere. 72.257.648.
649.
bello loca. 132.
Ardua. acc. plur. 383.
Arenae & arva. 279.
& habenae. 643.
Argi & agri. 495.
Aricini nemoris regna, 162.
Arietis trifyllabum: 395.
Arma & animi. 240.
--- & arva, 232. 240. 249.
674. 675. 687.
A
longa 46.
picta. 42.
in Armis. 46. 171.
£
Audaces, 475.
Audire pro obfequi. 68.
Avehere & advehere. 705.
Avellere & evellere. 665.
Avere & habere, 750.
Avertere aliquem. 1.1.
& advertere, averfus
& adverfus. 188.374.414.
474. 614.
& devertere. 125.
pro praedari. 168. 434.
Auferre & efferre. 649.
Aufert flumen, vel torrens.
500.
Avia & obvia. 585.
Avidae Tigres. 427.
Aunus. 663.
Aurae & aures. 77.
fluviorum. 417.
Aurora ante diem. 598."
Aurum, pocula, & fupellers
20.
Armeni pro Parthis, 551. Aufpicia & hofpitia. 617.
$60.
Armus. 672.
Arripere & corripere. 84.
Arfacidae. 691.
Asta cuftodia. 81.
Artare & aptare. 468. 186.
pro anguftare. 610.
Artes & rates. 210.
Artus & altus. 219. 615.
Arva & antra. 421.
& arma. 232. 240. 249.
674. 675. 687.
626.
& orae. 134. 452. 705.
& rura & jura. 617.
Arundo pro telo. 402.
Afper mucro. 467.
Afpis, ferpens. 661.
Affyrii & Afturii. 257.
Afyndets. 667.
At & an. 37.
Atax. 45.
Ater & altus. 35. 392.
- & teter. 58.
Atri ignes, faces. 106.
Atteri, de iis quae acuuntur
467.
Atur, Aturis, & Aturus. 45.
Au&a & acta. 8.
Auftri & Euri. 354.
Aufum & Aufus. 146.
Axis & orbis. 10.
Axis fummus & medius. 186.
B
B.
& v. confufae. 78.
Babylon pro regno Par-
thico. 2.
Bactrorum regnum. 560.
Badrus fluvius, 180.
Batavi, Frifones di&i. 47.
Bellum & ferrum. 485. 504.
& velum. 158.
& Mars. 138.
pro proelio. 502.514.
Bibit pro bibiffet. 716.
Blandus & placidus. 228.
Bona, & res bonae, 660.
Bonus ager. 660.
Britanni extremi orbis. 503.
Britannia aperta. 53.
Bruti pro Bruto. 493.
plures fuerunt. 509.
Bubo dirum omen. 336.
Bufta & jufta. 604. 612.
Buftum pro urna. 604.
Cade
}
1 x
SE
INDEX
NOT A
IN
*
£
C.
adere animo. 639.
Ca & calere. 70. 728.
& cedere. 734.
& fugere. 252.
hofti & hofte. 134.
Gaecus cum genitivo. 463.
530.
& ficcus. 663.
& tectus. 236. 268.
timor 410.
Caedere vallum. 395.
Caedes & clades. 95. 682.
Caefar vivus, jam numen.
330.
Caefura. 69.
Caefus & celfus. 196.
Calcare colla hoftium. 522.
Calere & pavere. 639.
Calidus & gelidus. 433.
& validus. 272. 283.
677.
Calles & colles. 239.
Calor juventae. 398.
Camilli & Metelli. 133.
Campi & Tempe. 436.
Canes mafculini generis,
Scyllaei & Stygii. 59.
Capax & rapax. 52.
Capere & cupere. 135.
& rapere. 240. 291.
Capitolii opes. 168.
Captare & tractare. 430.
& turbare, 259.
Captus locus. 27.
Capulus pro enfe. 524.
Caput belli. 617.
1
Cafta domus, 623.
bella. 331.
Caftra & dextra. 39. 54.
fluvii, oftium. 78. 172.
geftare per urbes. 86.
588.
Cardines orientis & meridiei.
286.
Cardo extremus. 486.
Carere, definere habere. 225.
cum génitivo. 412.
Carinae & ruinae. 556. 610.
Caro, de pinguedine. 324.
Carpére cibum 188.
diem: 129.
Caffiope. 364.
& figna. 35. 130. 382.
fuper fluvium ponere.
40. 389.
Cafurus, pro cafurus effet.
120. 291.
Cafus & curſus. 423. 493.
& fata. 493.
Cataractes fluvius. 555.
Caterva & tumultu s. 626.
Catervae cadaverum. 69.
Cava regio. 41.
vallis. 241.
Cavi fluvii. 41.
Cauffa alicui effe., 356.
& cura. 482.
cum infinitivo pro
gerundio. 345.
245.
-
Martis & Marti. 708.
pro Senatus caufa,
fua & fui. 482.
Cautes & rupes. 433-
Cautus & tutus. 264. 192.
Cedere alicui fceptris. 589.
& credere. 26. 314.
352.
;
fortunae, 26.
loce. 164. 360.
& parere differunt.359.
Celare & velaré, 113.
Celeber & celer. 401.
Celer & fcelus, 502.
Celeres mortes. 502.
Celfa nox. 660.
Celfus & caefus. 196.
& excelfus. 162.201.
Ceraftae, ferpentes, mafc.
generis. 442.
Cerberus janitor Orci. 444.
Cernere diem. 129.
Certa & incerta manus, 221.
mens. 156, 381.
Certe pro certo. 579.
& per te, vel ſe. 577.
Certus deus. 647.
& gratus 174.
& rectus. 339. 426.
Ceruchi & corymbi. 149.
Cervi an in Africa. 678.
1
Cervi ferpentes edunt. 44.
Cefpes pro regione, 229. :
Ceffat dies Marte, 229.
Chalybs & Chalybes pro fer-
ro. 246.
Charon portitor. 233.
Cilices, an cives dicti. 270.
Cineres & offa in patriam
relata. 603.
Cinga fluvius. 47..
Cingere pro ambire. 64.636.
pro tegere. 193.
& tinguere. 64. 180.
& unguere. 180.
Circare, 680.
Cirrigeri: 48. 52.
Citreae menfae, 640.
Civilis & fervilis, 7.
Clades pro cadaveribus. 541.
& caedes. 95. 682..
& claffis. 148. 182.´
Clara figna. 724.
Clarus & purus. 456.
& rarus. 238. 317.
Claffis pro claffiariis. 582.
& clades. 148. 182.
Clathrum & clauſtrum, 247.
728.
Claudere & condere. 136.
Claufa fides 625.
Claufum mare. 45.
Claufus axis. 383.
Clavum re&tum tenere. 357.
Clemens & demens. $98.
Coelum & Phoebus. 237.
Coetus, de omni conventu.
161.
Cogere & conari. 653..
-cum accufativo rei,
160.
in unum. rẻo.
— & fubigere, 162.
Cognita & condita, 92.
Cohors & manus. 580. 627.
Colere jus. 622.
Collapfus & collatus. 79.
Collatus & collectus. 372..
596.
Colles & calles, 239.
Colligere iras, 83.
Collis & collum. 384.
Columen & culmen. 510.
Co-
INDEX
NOTA S
IN
Comatus & crinitus. 52.
Comere pro ornare. 700.
Comes & focius. 109.
Comitari & committere. 186.
Commeare, de mari. 343-
Committere, & comitari.186.
demittere & mittere.
326.
& conducere. 413.
& permittere. 480.
proelium. 496.
& convertere. 293.
355. 103. 554.
Commodare alicui. 12.
Compages. 214.
Comparationes claudicantes.
149.
Complecti pro circumdare.
294.
Complere & replere. 294.
Complofus & compreffus.io5.
Componere. 479.
Comprenfus & compreffus,
184. 223. 297. 728.
Comprimere & confumere.
324.
manus. 101.
Conari & cogere. 653.
Concedere, confcendere,
condere fe. 139.
confentire. 583.
& parere differunt. 358.
Concidere & parere. 358.
Concipere claffica. 497.
mente 497.
& tentare. 113.
Concitus & confitus. 660.
Concreti. 49.
Concurrere & decurrere. 127.
& procurrere. 487.
- & confurgere. 63.
Concurfus & converfus. 124.
Concuffus & contufus. 109.
615.
Condere fe & concedere. 139.
& claudere. 136.
fata. 466.
pro finire. 136.
loca, de praeternavi
Condita & cognita. 92.
Conducere & committere.
413.
Conferre abſolute, & fe con-
ferre. 14.
Confine, & confinia. 439.
Confundere & confumere.
444.
Congeftus & conjectus. 645.
681. 685.
Confcius fibi. 675.
Conferere & confertum. 239.
Confidere & confiftere. 195.
344.
Confiftere & confurgere.444.
Confitus & concitus. 660.
Confpicere & infpicere, 505.
Conftantia mentis. 731.
Conftare de iis, quae numeros
fuos habent. 161.
Conftrati currus & naves. 46.
Conftratus & monftratus.46.
Confulatus fummus honor.
333.
Confulere cum duplici ac-
cufativo. 449.
Confumere & comprimere.
324.
Confumi cum praepofitione
a, vel fine. 424.
Confurgere & concurrere.63
Contendere membra, 216.
Contenta tela. 506.
Contentus funis. 141.
Conti & tonſae. 207.
Continere & detinere. 447.
Contingunt optata. 148.
Contractiones fyllabarum.
395-668.
Convenit cum aliquo. 92.
Convertere & committere.
293, 355. 503. 554.
Converfus & convexus. 646.
Cornua fluviorum. 79.
Corona turrita pronubarum.
111.
Corpus pro exercitu. 434.
& tempus 489.
Corripere & arripere. 84.
moenia. 84.
Corymbi & ceruchi. 149.
terrae & terra. 66. 285. Craffae undae. 426.
gantibus. 157.
& prodere 3.
Crates & rates. 265.
Credere alicui, & fe.credere
26.
& cedere. 26.
pro confidere 26.
terrae, coelo. 185.
Crepidae, Graecis propriae.96.
Crefcere & nafci. 330.
Creta venenorum expers.
255.
1
Crimen deorum. 538.
habere. $43.
fceleris. for.
Crinitus & comatus. 52,
Croci ufus. 670.
Cruor imperii. 508.
Culmen & columen. 510.
pro dignitate, 595.
& lumen. 313.
Culmina, lumina, numina;
fidera. so.
Culpa & cupa. 265.
Cultor & cuftos. 115.
pro habitatore. 176.
Cultus deorum. 694.
& multus. 42. 622.6813
& vultus. 108.
Cum & jam 366.
luce. 366.
Cumulus & tumulus. 236.
364.
Cun&a mens. 473.
Cun&us & fun&us. 450.
& junctus. 94. 155.
265. 346.732.
mons. 420.
Cupa & culpa. 265.
Cupere & capere. 135.
& pofcere. 260.
Cupidus & pavidus. 459.
& trepidus. 92.
Cura, de Aftrologia, 403.710.
Curetes. 264,
Currere de fortuna. 490.
de fulmine. 363.
Currum agere. 415.
regers. 34.
Currus & curſus. 455.
conftrati 46.
Curfus & cafus. 423. 493.
fati. 73 308.
Sssss
& incurfus 28.
Car-
-Bran
NOT A SI
INDEX
IN
Curva förnax. 420.
Curvare, 246.
`D.
D
are bella irae. 269.
bellum, clafficum,
figna. 242.
dare puppem in litus.
544.
Dat me, vel mihi fcire. 449.
Dativus progenitivo.23.468.
482.588.595.
pro accufativo. 414-
& ablativus. 820.
& accufativus, nulli,
vel nullos metus ferre va-
cat. 467.
Datur cognofcere. 650.
Datus & ratus fatis. 504.650.
De & ex. 519.
& ex, vel e more. 63.
& a toro furgere. 375.
Debere, de fatis. 458.
& haerere, 458-
Decedere, difcedere, defcen-
dere. 34.116.639.
Decere & docere. 339.
Decernere, 615.
- & jubere. 302.
Decipi. 539.
Declamant, & Dii clamant.
673.
Declamatorium acumen. 1.
Decrefcere & defcendere.330
Decurrere & concurrere. 127.
& difcurrere.160. 293.
Dedi & fui. 95..
Dedit & tulit. 248.
Deducere & dejicere. 294-
-& diducere. 263.
Defectus & defpectus. 330.
Deferre & depellere. 236.
Defeffus, defunctus & deftru-
&us. 224.
Deformis. 540. 618.
& informis. 296.
Defundere & diffundere vi-
num. 261.
Degere otia. 258.
Deje&tus & détecus. 710.
Dejicere & deducere. 294.
Delabi & depelli. 125. 635.
Demen's & clemens. 598.
Demergere & dimittere. 157.
Demetere. 672.
Demittere & dimittere. 48.
· 394.
Denique. 722.
Denfa caftra, 54.
pro fortuna. 384.
incertus. 137.
meus, tuus, fuus. 484.
Dii, pro iratis diis. 62.
Dii melius. 132.
fcelerum. 81.
pro ftatuis Deorum. 620.
Denfare & denfere. 234. 296. Diis vifum, placitum. 74.
Denfum robur. 199.
Devolvere & evolvere. 118.
vulgus. 95.
Denfus & tenfus. 57. 202.
371.499.
Depelli & delabi. 125.
Dependere. 146.
Deponere figna. 266.
& difponere. 266
& feponere. 372.
Depofcere ad poenam,necem.
324.
Deprendere. 242.671.682.
Deprenfus & depreffus. 242.
267. 428.
Derectus & dete&us. 643..
Derigere & dirigere. 81,225.
Deripere & diripere. 27. 394.
Derivata a fero &gero. 121.
Defcendere, & defidere. 217.
224.
difcedere. 639.
& difcindere, de ferro
& vulnere. 6.403.
Defcifcere, deferere, defti-
tuère, defuefcere. 151.
Deferere & deftruere. 337.
Defignare. 679.
Defilire & diffilire. 90..
Defpicere. 449.
Deftituere. 44. 446.
& deferere. 151.
& defcifcere, defuefce
re. 151..
Deftrae pro dextrae. 39.
Deftruere, 534.
Defuafor. 248.
Detectus & dejectus. 720.
& derectus. 643.
Detegere pro nudare. 666.
672.
M
Detinere & continere. 447.
Devertere & avertere. 125.
Deus fingulari numero. 17.
&dominus. 313.
172.
Devorare dolorem. 459-
Dextrâ gubernabunt nave
357.
Dextrae & caftra. 39.54.
Dicere, difcere, nofcere. 663-
Dictaeus & Dircaeus. 256.
Dies extulit folem. 344.
& fides. 248.
ille & illa. 84.360.
ille,quo, vel quum. 83.
3.60.
magnus. 463.
medius. 3.
pro re illo die gefta.398.
410.
pro fole. 239.241.344.
447.551.
Diffundere & defundere.261.
& effundere, 485.
Digerere. 715.
& dirigere. 390.39г.
Dignus & indignus. 258.
Diluere. 391.
Dirae ferales, & dira feralia.
194.
Diremptus & direptus. 345
Diribere & dividere. 335.
Dirimere cum ablativo. 230.
Dirus,&durus,& faevus.284.
Dirum & nigrum virus. 67..
Difcere & dicere. 663.
de lectoribus. 663..
Difcedere & defcendere. 639.
pro feparari,lacerari.87.
Difcutere pro excutere. 315..
Difpendia, 532.
Diffepire, 617.
Dites & dulces. 180.
Diu & fui.. 413.479.
Diverfus & divifus. 181.
Dividere & diribere. 335.
Dividi de fluminibus. 177.
Di
1
INDE X
TA ŠA
IN NO
L
Divites fluvii. 181.
Docere & decere. 339,
Docent vates, difcunt lecto-
res. fos
Docilis & indocilis. 352.
Doctus & du&us. 370.
Dolere cum accufativo. 584.
Dolor & metus. 76.
& pudor. 699.
& pavor, & timor.440.
Dolores & furores. 440. 656.
--- & labores. 676.
Domus & manus. 452. 697.
723% modus. 114.
Donare pro remittere. 295.
388.
Donaria & altaria. 647.
pro donis. 194.
Druidae. 48.50.
Dubius & medius. 674.
falutis, & dubia falus.
56.
Dubia cervix. 96..
Dubiae Syrtes. 674.
Dubium litus. 44.
Dubia, longe diftantia. 153.
Ducere annum. 300.434.
annos. 575.
aquas, de flumine. 97.
pro bibere, 44.663-
in altum. 385.
pro inducere. 637.
fe. 400.
manus. 370.
& tendere. 385.
vitam. 351.
& vivere. 373.
Dacor & victor. 160. 232.
$97.605.
Daétus & doctus. 370.
Dulces & dites. 180.
Dum pro donec. 24. 120.
pro interim dum. 25.
& quum. 338.
Darare. 498.
Durus campus. 239.
dirus, & faevus. 284
& furdus. &r.
Durum iter. 637.
Dux, abfolute. 603. 702.
& miles. 462.609.
·
Dyrrhachium a quibus cons Elyfii, procampi Elybi. 440
ditum. 383.
Emeritus. 37.
E.
& ex, & de. 63: 519..
E, ex, de, a profpicere.
361. 616. 728.
E &ex, & 63.519.
-& in medio. 657.
& in numero. 532.
Ex aequo. 552.
Ea & eft. 139.
Eat & erit. 106.
Mars. 478.
Emicare & eminere. 306.510.
Emiffae naves. 157.
Emittere & immittere. 238.
295. 502.
Emitti de liquore. 512.
En quis, ecquis, & quis,275,
624. 681.
Enfis & hoftis. 515.
Eo pro ideo. 489.
Ec quis, & quis,en quis. 275. Epidamnnus & Epidaurus.
624.681.
Edax livor. 31.
Edere dolorem. 459.
& prodere. 711.
Edonus. 71.
Educere in altum, 120.
& producere. 164.
Efferre & adferre. 649.
Efficere & effingere. 371.
Effodere & effundere. 93.
Effugere & effundere. 632.
Effundere. 40.
-& diffundere. 485.
Effufa urbs. 65.
Effufus & adfufus. 461.612.
- pro fpatiofo. 389.
Egere aliqua re. 405.
calore. 663.
Egerere & erigere. 284.391.
410.
eripere, & eruere.170.
& ingerere. 214.
Ego faepe omiffum a librariis
& ejectum. 136.
Ejectus & ereptus. 635.
de naufrago. 615.
Elatae manus. 43-
Elatus & electus. 66.
Elidere. 391.
&illidere, 443-
Ellipfis filius. 174.
Faifi. 651.
Ffed. 7. 49 82.112.
fi. 568. 243. 6i5.
628.
E venire. 723.
unius verbi. 39.
verbi vel affirmantis
vel negantis. 102.
147. 735.
Epitheta duobus ſubſtantivis
accommodata & variata. 3.
4. 17. 28. 32. 39.61.67.86;
190. 504.537.683.
duo. 634.
duo,quorumunum ef
participium. 4.
a locis. 4.403. 408.
a vicinis locis. 560.
Erat & erit. 6. 93.245.
pro effet. 140.
Erant & arant. 257.
Erectus & rectus mucro.467.
Erepere. 224.
Ereptus & ejectus. 635.
Ergaftularii. 488.
Eridanus ubi oriatur. 119.
Erigere & egerere. 284. 391.
410.
Eripere, egerere, & eruere.
170.
Error & aequor. 282.
& horror. 313.532.
Erubefcere cum accufativo,
353.
Erumpere & rumpere. 201.
Efcendere. 154.
Et, junctum
que. 161.
pro Datim. 26.
Evellere &avellere. 665.
Evertere & invertere. 418.
Evocare & avocare. 424.
Evolvere & devolvere, de flu-
viis. 118. 127.
Euphrates fluvius inagnus.
179. 559.
Euxinus Pontus, immenfus.
382.
Sssss 2
Er..
INDEX
IN N O
NOTA.Š.
Euri & auftri. 354.
Ex. vide, E.
Ex & e, ubi vide.
facili. 231.
Exacti anni, menfes. 136.304.
684.
Exactus & exefus. 136.
& exhauſtus. 304.499.
Exaeftuare. 478.
Excedere & exire. 102.
Excelfus & celfus. 162. 301.
& exefus. 280.
Exceptus & exemptas. 186.
Excipere & accipere. 120.642.
& afpicere. 121.
Exclufus & excuffus. 223.
Excurrere & exfurgere. 228.
Excurrit terra. 578.
Excuffus & exclufos. 223.
& expulfus. 220.
& exuftus. 683.
Excuffi lacerti. 46.
remi. 209.
tori. 138.
Exedi & exefus. 136.
Exhauftus & exa&us. 304,
499.
& exuftus. 683.
Exigere & adigere enfem. 277.
Exire cum dativo & ablativo.
627.
& excedere. 102,
de fluvio. 712.
& haerere. 337.
in iras. 164.
Exfolver & abfolvere. 478.
Exfonare, 108.
Exfpuere & expellere. 512.
523.
Expandere & extendere. Ir.
Expanfus & extenfus. 705.
Expendere pro examinare.
199.
Expellere, efferre, exfpuere.
426. 512. 523.
Exftruere nemus. 27.
Experiri pharetras, 561.
Expers & expertus. 338.
Explicare, pro extendere in
longum. 307.
$
& inftruere. 601. 427.
Exfuctus & extractus. 681.
Exfudare & exundare. 654.
Exfultare. 478. 605.
Exfurgere & infurgere. 616.
Extendere. 408.
ordine difponere. 490.
Exponere & expromere. 38.
$58.
Expofitus 309.
Expoftulationes cum Diis.
199.
Exquaefita, 264.
& expandere, 11.
Externus & extremus. 31.
extremus, & aeter-
nus. 184.
& hefternus. 33-
Extremum. 5oo.
Extremae gentes. 79.
Extremus pro vili. 33.
cardo. 486.
orbis. 103.
st
media. 412.
nova. 556.
& vota. 464.
Fatur & fatus. 549. 652.
Fauces & voces. 316.
Favor & pavor. 263.
Fauftus & feftus. 163.
Fax belli, 128.
fcelerum. 507.
& trabs. 500.
Faces & faxa in proeliis. 5oo.
Felices illi, vel illos. 493.
623.
Ferales dirae, aut feralia di-
ra. 194.
Feralis & furialis. 154.
Ferax & ferox. 52.
Feriae Latinae, 488.
Ferire & petere. 209. 675.
-
& perire. 332.
--- terram. 325. 347.
?
Exuviae ferarum veftes He- Ferit mare,fluvius terram.176,
Foum. 282.
F.
F
Fac
acere invidiam. 77.
fuos. 540.
umbram. 654.
Facies & acies. 587.
Spartana, pro Helena.
698.
& vultus belli. 160.
Facta, acta, fata, 16.
Factus modeftior. 579.
Falcatus hamatus & luna-
tus. 658.
Fallens fluvius. 345.
Fama & fumma. 303.
Familiaris & famularis veftis.
554.
Fas & jus. 38.
Fafti & faftus. 142. 334.
Faftigia. 292.
pro fummis honori-
bus. '510.
Fata pro aufpiciis. 304.
& cafus. 493'
iniqua. 465,
magna, majora & mi-
Bora. 316. 561.
mare,fluvius}terram.176,
Ferox & ferax. 52.
& ferus. 35.133. 221.
254.286.
& fugax. 294.
Ferre annum, fruges. 160.
bella. 142.
& movere figna. 24.
partem. 115.
fecula. 74.
pro auferre. 124.
& gerere, 422. 516.
& petere. 177.
fe. 392.
& ferere. 142. 422.
& tenere. 623.
& vehere, son. 661.
& velle. 583.
verba, mandata. 614,
Ferrum & bellam. 485.504.
Fert fluvius, Pontus aquas.
127. 176.683.
aetas, fatum, fors. 41.
248:
Fert, & ferens & furens ven-
tus. 339. 426.
Fervidus & perfidus. 478.
Fervor juventae. 398.
Ferus & ferox. ubi vid.
ignis. 221.
& novus;& fuus. 498.
}
2
Foffex
f
NOT A
INDEX
IN
Fefla fenectus, & feffi fe-
ne&tâ. 215. 548.
Feffi, veterani. 259.
Feftus & fauftus. 163.
Fibrae & rimae. 67.
Fides & dies. 248.
jus. 571.
fceleris & fceleri. $89.
618. 695.
Fidem gladio habere. 467.
$78.
Fiducia mortis & morti. 274.
Figere & fingere. 433.
terrae & terra, 201.
Findere & tendere. 497.
Fingere follemnia. 335.
Finis & mons. 712.
pacis & paci. 435.
Firmus & fortis. 726, 474.
Fiffus & fciffus. 240.
Fixus & flexus. 665.
Flagrans & vibrans. 70.
Flamen, flumen & fulmen.
494.
Flatus & fluctus. 124. 344.
Flectere navem. 357.
in gyrum. 409.
Fluctus & flatus. 124. 344.
furoris. 310.
Fluere, de igne, 311.
pro putrefcere. 28.666.
& ruere. 666.
de ventis. 554-
vafti. 117.
Forare. 587.
Forma de metall
420.
Functus pro defan&to. 466.
& cun&tus, 450.
cufis. Funus & foedus. 246. 275,
& munus. 594.
Fortis & firmus. 126. 474.
fluvius, locus, ventus.
279. 340. 416.
Fovere pro calefacere. 586.
& juvare. 576.
de medicina. 576.
Fra&us, ruptus, victus. 358.
Fragor & pavor. 399.
Frangere cibum. 188,
631.
litus,de mari.14.468.
morfu. 393.
natando undas. 565.
rapere, & trahere de
fluviis. 119.
418.
& rumpere humum.
& fternere. 203.
Fratres gemini, & gemini
fratres. 214.
Fremere, premere, tremere.
719.
Fremitus & gemitus. 443.
498.
Frigora & litora. 392.
& fidera. 413.
Frifones, Batavi. 47.
Frons vulneris. 664.
Fru&us & munus. 457.
Fluentes & fluxae veiles. 111. Fruftrà, fine fruâu. 520.
431.
Fluida peftis. 391.
Fluitantia vela. 598.
Flumen,falmen, flamma.235.
494.
Fluvii magni, tumidi a Poe-
tis ficti. 24.
Fluvius aquae,fanguinis.97.
480.
Foci & tori. 244.
Fodere equum calcaribus.
295.
Foedus & funus. 246. 275.
& fanguis. 47.
Foetus de pomis. 634.
Fontes, aqua omnis. 117.
119. 177.
& montes. 117. 238.
Fuga & fugere, de celeritate.
711. 713.
Fugax exful. $56.
& ferox. 254.
Fugere & cadere. 252.
& mori. 585.
dicitur locus. 610.
Fugiens animo. 325. 585.
vinum. 707.
Fait, & dedit. 95. 330.
& furit. 203.
& ſubit. 622.
& tulit. 112.
Fulcire & fulgere. 704.
Fulmina & flumina. 235.494.
Fulminum formae. 82.
Fumare & fpumare. 295.
Fumus Auviorum, 472.
Y
& vulnus. 246. 275.
Funere, & in funere. 458.
Furere & ruere. 122.480.
& ferre de vento. 339.
426.
Furiae, Poenae. 443.
Furialis & feralis, 154.
Furor & pudor, 101. 246.
& ftupor. 104.
440.
& timor & pavor. 118
Furores & dolores, 656.
Furtim & raptim. 591.
Futurum, pro tempore fus
turo. 312. 317.
466.
pro vicino. 273.
& venturum differunt.
G.
Galea & gladius. $22.
Galli Afiatici & Europaei
confufi. 475
Galliae & Italiae termini. 43-
Gaudere cum accufativo,
569.
Gebenni montes. 47.
Gelidus & calidus. 433.
& gemulus. 132..
& Gethicus. 305.
Gemere & tremere. 207.
Gemini fratres, & fratres ge
mini. 214.
pro duobus. 214.
Gemitus, quidam fonori,
quidam taciti. 367.
& fremitus. 443. 498.
Genas fcindere. 77.
Geneva. 47.
Genitivi duo. 608. 725.
Genitivus pro alio cafu. 698.
Gens & mens. 278.
Gentes,oppofiti Romanis po
puli. 13.
& Reges. 423.
& regiones mixtae.
161.493.
Ssss s 3
Gen
↓
حمد
DEX IN
NDÉ
Gentes pro toto orbè. $3.
Genus adjectivi remotiori
fubftantivo congruens. 21.
108.
mafculinum poft fub-
ftantivum femininum. 198
humanum, pro Popu-
lo Romano. 436.462.
Generis mutatio. 103.628.
Gerere pro agere. 143.257.
& ferre. 516. 422.
& ferere. 422.
Geris confumere ut con-
fumas. 562.
?
Geffiftis Roma. 505. 602.
Geftare & jactare, 90.
Gignere de terra. 239.
Gladii & Galeae. $22.
pro armatis militibus.86.
Gladio fidem habere. 467.
578.
Glandes fundae. 501.
liquefa&tae in ja&tu.223.
Gratus & certus. 174.
Graves & leves poenae. 511.
manibus. §11.
Grues an carnivorae. $29.
Gurges de flumine. 206.
& vortex. 236. 565.
Gyrus & murus. 409.
H. &
H.
& V. 104,
Habena & arena. 643.
Habere & adire & inire.
701.
confpicuum. 242.
NO
NOTAS.
Hesperus, Hifpanus. 306.
Hefternus & externus. 33.
Hiberno, hibernis, & hiber-
´iter, viam. 122.
Habitare & agitare. 699.
cum ablativo & accuſa-
tivo. 488.
Hamatus), falcatus & luna-
tus. 558.
Hannibal aliquis fimilis
Hannibali. 558.
Haerere, pro fixum effe.458.
& exire. 337.
& horrere. 232.
Hefperia, Italia. 323.
Hefperidum poma. 635.
Hefperium, mare Hefperium.
60.
nus. 713.
Hic daxrixäs. 104. 329.
erunt populus. 504.515.
Hic & fic. 649.
Hirta veftis. 114.
Hoc animi, 698
Aftatim, fine mora. 11.
Jam dudum. 130.
I&tum foedus. 333
- & a&tum mare remis.
631.
1&us & actus. 124. 202.
204.
& jactus. 221.
& lu&us. 252.
jus, juris, & oneris &c. Id & it. 102.
263.428.436.
Hodie. 478.
Homo pro humana natura.
61. 308.
an generis feminini. 61.
Homoioteleuta. 51.57.
Hora, & aura, & umbra.4.63.
&ira. 421.
& ora. 481.
de tempore omni. 4.
Horrere & haerere. 232.
Horridus & torridus. 247.
Horror arborum. 195.
& error. 313.532.
detremore. 343.
Hofpes & hofpita. 418.
Curia. 301.
Hofpitia & aufpicia. 617.
Hoftis & enfis. 515.
Huc & nunc. 243.
Humilis pro fubmiffo, $48.
Hunc & nunc. 82.
Hyenae nodus. 441.
J
I.
acere pro aegrotare. 322.
& latere, 91.262
de mortuis. 259.
pro occidi. 677.
& patere. 44.608.
de fitu gentium. 5.
& tacere. 29.
Jactare & geftare. 90.
& mactare. 30: 619.
Jactari & luctari. 340.
Ja&us & i&tus. 221.
Jaculari fe. 90.
Jam & cum. 366.381.
moram notat. 97.
& nam. 97.
& non. 669.
Ida Cretae & Troadis, 255.
Idalis ab Ida. 172.
Idalium litus. 592.
Idem quod. 649.
Jejunium pro penuria. 257.
Ignoti campi. 408.
Ignotus & novus. 319.
Ignes & ftimuli. 311.
Iidem, bifyllabum. 273.
Ilienfes. 586.
Ille dies. quo, vel quum. 63.
360.
& ire. 297.
Illi proillic. 309.
Illidere & elidere, 413.
Imago & origo, 483.
Immenfus & immiffùs. 197.
201.
Immitti & emitti. 238. 295.
502.
Immiſſum ferrum, 211.
Immotus. 20.
Immunis cum ablativo. 591.
649.
Impactus & impulfus. 318.
Impaftus. 438.
Impatiens deeffe. $81.
Impedire & impellere. 267.
Impellere aquam, flumen.
176.234.
pradepellere. 310.
& inferre. 234.
deremigio. 207.
Impendere, infundere, &
intendere. 237.
vitam. 114.
Imperativus & fubjunctivus
juncti. 259.
Imperfectum, pro conatu
voluntate. 545.620.659.
Imperia & inferiae. 297.
Impia bella. 27,
"
Im.
INDEX
A
N₂O`T~A~$
IN
Implicare pro amplecti. 222.
religione,terrore.198.
Implorare dicuntur res inani-
matae. 278.
Imponere & ponere finem,
modum. 696.719.
620.
& fupponere ignem.
Impreffum aratrum. 418.
Impulfus & incurfus. 399.
& incuffus. 204.
Impune, fine damno. 650.
Imus venter. 224.
In&ab acie vulnus habere.13.
-- & ad locum ire, venire
properare. 189.382.728.
vel ad fubintelle&tum.
• 497.
1
aëre vel aëra. 62.
armis. 46. 171.
cafum & incaffum. 102.
382.
deeft. 325.569.
enfe mori, vel ab enfe.102.
facie & faciem. 249.
finem & propofitum no-
tans. 133.
hofte pro in hoftem. 527.
itinere vincere. 461.
melius mutare. 289.
numerum & innumerum.
86.499.
- & e numero. 552.
1
I I
occafu & ortu, & occa-
fum & ortum. 416.639.
omnia. 192. 725.
partem venire. 726.
puppem redit navis. 209.
& fub pectore. 8. 310.
voto effe. 637.
ufum & ufu. 433.
Inachi fluvii duo. 416.
Inane, inania pro äere. 615.
Inane corpus, inanes lacerti.
324.
Incautus. 291. 348-
Incenfus dies. 646.
& incertus. 204.
Incertus Deus. 137.
qua eat quis. 204.
Incerta & certa manus. 221.
Incertae Syrtes. 674.
Incertum mare. 135.
Inceffere & ingerere. 314.
Incefta Regis Parthorum cum
forore. 567.
Incolere abfolute pofitum.
676.
Increfcere. 330.
Incultus, non ornatus. 268.
304.
Incumbere & incurrere. 421.
& incurrere gladio.
251. 731.
mortuis. 222.
devento. 339-
Incurfus & curfus. 28.
& impulfus, 399-
Indi ignoti Romanis-ante Au-
guftum. 176.
Indicativus pro fubjun&tivo.
17. 158. 185,384.586.619.
650. 714.
& infinitivus. 250.
Indicere & inducere. 74.
Indi&tus & indu&tus. 239-
Indignus & dignus. 258.
Indocilis & docilis. 352.
Inducere & induere. 553.
Iners tempus. 143.
Infauftus & infeſtus. 64.
Infe&us & infeftus. 293.
Inferiae & imperia, 297.
Infernus & aeternus. 450.
Inferre litus, arva mari. 631.
mandate. 614.
fe gladiis. 251.
Infeftus & ingeftus. 526.
Infinitivus pro ut, cum fub-
junctivo. 562, 588.
& fubjunctivus. 250.
Infit & inquit. 350.
Informis & deformis. 196.
Infremere, intremere, &
intumefcere. 426.
Infringere. 14. 468.
Infundere, impendere & in-
tendere. 237.342.
Ingemere cum accufativo.
545.
Ingens. 55.
& magnus. 156.
Ingentes animi. 535.
Ingerere. 527-
& egérere. 224-
querelas. $27.
Ingeftus & infeftus. 526.
injectus. 405.469.
Inhibere remis. 209. 218.
Injicere manum. 178.
Iniqua fata & vota. 465.
Inire, adire, habere. 701.
Injuffus puer. 458.
Innectere & adne&tere. 145.
Innocuus, infons cum geni-
tivo. 608.
Innubere. 155.
Inquirere in aliquid. 650.
Inferere. 420.
manum,moras.105.579.
Infeffus, obfeffus & oppref-
fus. 144-
Infidere & infiftere. 195.
collem. 383.
& federe. 126.
Infidiae & invidia.614.
Infignia ducis. 621.
Infilire puppi & puppem. 626..
Infpicere & conſpicere, 505.
Inftruere. 427.
& exftruere, 601.613.
Infuetus & invitus. 314.
Infurgere & exfurgere, 616.
remis. 209.
Infatus & futus. 249.
Intendere, impendere & in
fundere. 237.
ventos, vel vento.354.
Intremere & infremere, & in-
tumefcere. 426.
Invenire Deos. 165. 212.
Invertere & evertere. 418.
Invictus & invitus. 186.
Invidere re alicui. 527.
Invidia fortunae. 12.
& infidiae. 614.
Invidiam facere. 77.
Invifus & invitus. 367.
pronon vifus. 367.
& infuetus. 314.
Inultus & multus. 2, 22.
Inuftus, pro non uítus. 674.
lönius. & Iönium mare,
384. 554.
Ipfe & ifte.. 7.
Ipfe
J
}
*
INDEX
**
IN
NOT A S.
Ipfe Juppiter. 493.
rex, vel dux. 293.
Ira & hora. 421.
juventae. 398.
- & ora. 247.
& unda. 358.
& vifus. 458.
Jukus & vaftus. 281.
& uftus. 611.
Jufta & bufta. 604. 612,
proelia. 132. 176.
Juftum fepulchrum. 611.
Ire ad, & in aliquem. 189. Juvare & fovere. 576.
382. 728.
pro effe. 326.
in arma. 172. 609.
in thalamos. $40.
fanguis dicitur. 297.
& ftare. 568.
& venire. 347.
Irrumpere, praerumpere,per-
rumpere & prorumpere.35.
356.
pectus. 314.
Is pro talis. 20.
It & id. 102.
Jubae genus. 558.
regni amplitudo. 286.
Jubere & decernere. 302.
& fuadere. 31.
& videre. 95. 24T.
Judex & Princeps. 478.
Jugulus & jugulum. 225.
Juliae partus & mors. 15.;
Jungere montes. 388.
& vincere. 499.
Jun&us & cun&tus. 94. 154.
265. 346. 732.
& fan&tus. 250.
fanguine. 471.
& vin&us. 495.
Jurare ad aras. 653.
& tueri. 557.
& vacare. 190. 517.
Juventus orant. 189. 199.
L.
Labes & tabes. 712.
Laborare. 363.
Labores belli, mundi. 347.
-& dolores. 676.
Laefus fol. 344.
Laetus pro gratus. $40.
& Latius. 71. 457.
& latus. 65.
triumphus. 155. 407.
516.
Lamina & lamna. 429. 703.
Languere de oculis. 232.
Laniger & liniger. 704.
Lapfus & laffus. 666.
Largus & longus. 188.
Laffatus & laxatus & luxa
tus. 283. 433. 445.
Laffus & lapfus. 666.
& laxus. 109.
Late poffidere, 490.
Latere & jacere. 91. 262.
Latinae feriae. 488,
Latium pro Latinis. 47.
Jus, pro confuetudine, li- Latius & laetus, 11.
centia. I.
& fas. 38.
& fides. 571.
Jura mundi. 396.
213.
627.
& regna. 167. 139.181.
rura & arva 600.617.
thalami. 700.
Juris noftri res. 9.
hoc, oneris &c. v. in
buc.
Juffus & juftus. 109. 132.
176 254.
miles. 522.
& res. 508. 521.
Lembus feminini generis.·
349.
Leo feminini generis. 281.
Leones an in Europa. 528.
Letifer & letificus. 677.
Letum & lectus. 430.
& latus. 71. 407.
Latus & laxus. 20.
Laudare cum genitivo. 404.
Laurus Peneae, Phoebeae,
Theffalicae. 315. 420.
Laxare fpes. 351.
Laxus & fluxus. 111.
& laffus. 109.
& latus. 20. 71.
longus. 20. 67.
Lectus & letum, 430.
Legere litora 349.
Leges & reges 410. 508.
$21. $80. 589.
loci, 629.
pro mortuis. 466.
pro vulnere letifero.
664.
Leucas. 207.
Levior & melior. 567. 681.
Levis pro agili. 266.
-
manus. 557.
fors. 567.
Lex, ordo, feries naturae.
425.
Libainina. 244.
Libare, tinguere. 194.
& vibrare. 230.
Liber cum genitivo. 410.586.
Libet & licet. 106. 315.394.
Libyus pro Libycus. 119.
Licet cum accufativo, dati-
vo & infinitivo. 100, 156.
721. 643.
Lictor & victor. 86.
Liger. 48.
Limen & culmen. 313.
& limes. 110.
& litus. 542.
Limes & litus. 563.
Lingua,terra excurrens, 139.
Linguae, vires & voces. $4.
Linquere & relinquere pro
praeterire. 462.
Liquidae aurae. 642.
Litare faerum. 68.
Litora amoenitati infervien-
tia. 392.
& frigora. 392.
Litus, limen, & limes,
vide.
ubi
Loco cedere. 104.
effe 355. 580.
manere, ponere. 360,
Longa arma, contus. 46.
pompa. 160.
Longe effe. 356. 481.
pro diu. 678.
Longus & largus. 188.
& laxus. 20. 67.
Lo
INDEX IN
NOTA S.
Loquor & moror. 142.
& fequor. 486.
Luca & Luna, 63.
Luceria & Nuceria, 126.
Luctantia, fluitantia, nutan-
tia & volitantia vela. 38.
Lutari & jactari. 340.
Luctus & i&us. 252.
Lucus & nemus. 5o.
Ludere & lugere. 684.
Lugens & ingens. 22.
Lugentes publico abftinebant.
625.
Lumina, culmina, numina´,
& fidera. 50. 473.
Luna & lux 277.
Lunatus, hamatus & falca-
tus. 658.
Luſtrales animae. 450.
Luſtrare pro circumfpicere.
689.
& monftrare. 260.
Lux & luna, 277.
Luxuriofus, & ambitiofus.
731.
M.
actare & jactare.30.619.
$39. 605.
Manes, cadaver aut reliquiae.
603. 614.
Manu, id eft v1. 71.
Manus & cohors. 580. 627.
complofae, & com-
preffae. 104.
dare, promitere. 41.
- & domus. 452. 697.
723.
pro i&tu, pugna &c.
727.
levis. 557.
& metus. 192. 472.
Membra facere dicunt, quae
per ea fiunt. 103. 443.451.
& nervi. 217. 224.
Memorabile & venerabile.
623. 683. 683.
Mens & gens. 278.
pugnae. 381.
Menfa pro cibo. 394.
citrea. 640.
Mentiri dominum. 354.
Merces pro fru&u. 7.
Mergere pro mergi. 222.
caput. 382. 470.
& vergere. 274.
pro militibus. 197. 322. Meriti & miferi. 515.
328.
& minae. 602.
pro opere manuum.
351.
Mare pro aquae magna co-
pia. 176.
magnum. 360 $36.
Mareoticum vinum. 706.
Mariti nomen in genitivo.
109.
Marmora & murmura. 633.
Mars & bellum. 138.
& mors. 240. 564.
pro proelio. 520.
M Madere & rubere cruo- Maffa de metallis. 420.
re. 84. 536.
Maeftus cum genitivo, mae-
ftus curarúm. 547.
& mixtus. 317.
& vaftus. 343.
Magicae voces. 38.
Magicus & magnus. 198.
Magis & majus. 118.
Magifter fceleris. 35.
Magnus dies. 463.
& ingens. 156.
& magicus. 198.
& multus, & contra.
332.
& fummus. 103.
Magnum Jonium, Aegaeum,
& mare. 360. $36.
Major fama & melior. 43.
Malea pro finu Maleo. 610,
Manere loco. 360.
& vocare. 472.
Manfura, id eft, aeterna.
Matres fenatus. 327.
Maturus pro velox. 667.
Matutinus pro mane. 205.
207. 293. 713.
Maximus & proximus. 725.
Me prius, deinde te nomi-
nabant. 685.
Mediocris & melior. 467.
Medius. 51.
cum ablativo, 241.
axis. 259.
& dubius. 674.
Medium mare. 29.
Medulla cervi. 442.
pro fuco. 431.
Medullae & metalla. 173.
253.385.
Melior, id eft, felicior.
108.
& levior. 567. 681.
& major fama. 43.
vita. 637.
Merfi agri. 292.
Merfae res. 514.
Metari & metiri. 385. 661,
Metelli & Camilli. 133.
Metiri pro expendere. 563.
Metuens futuri. 99.
Metus & dolor. 76.
-}
& manus. 192. 472.
& fpes. 422. 431.
Meus dies, mea nox. 542.
Meus, tuus, fuus deus. 984.
Miles & dux. 461.609.
juffus. 522.
Millum, lorum canis. 260,
Miinas mons. 494.
Minari, ducere. 328.
Minax & minans. 34.
Minimum & nimium. 276,
374. 480. 646.
Minor pro victo. 16.
Mirabilis & miferabilis. 672.
Mirandus & miferandus.645.
Mirum! 258.
Mifcere cum dativo & abla-
tivo. 101.
Miferi nautae. 182.548.
Mitis & tutus. $71.
Mitrae & vittae. 314.
Mittere cruorem. 410.
committere, demit-
tere. 326.
in cafus. 12.
& mifcere. 182.
& fpargere tela. 186.
Thybri, pro in Thy-
brim. 183.
Ttttt
& trudere. 189.
Mitt
}
4
INDEX IN
NOTA Š.
Mitti & niti. 315.328.
Mixtus ferpentibus, & mix-
tis ferpentibus effe. 676.
Mobilis & nobilis. 415.
Modefta vota. 351.
Modorum variatio. 34. 115.
158.
Modus & domus. 114.
quis. 661.
- pro fpatio & magni-
tudine. 666.
fublatus gladiis. $75.
& tonus. 114.
Modum ponere, imponere.
696.709.
fervare. 114.622.
Moenia de vallo. 520.
Molle vadum. 25.
Molles fomni, 721.
Momentum effe. 186. 330.
& monumentum.600.
Monere & movere. 422.
Moneta caftrenfis. 39.
Monilia an in luctu geſtata.
112.
Monitus & motus. 64.
Mons pro turri. 572.
Monora pro factis monftro-
fis. 496.
& noftra. 248.
plurima ad mare ru-
brum. 718.
Monftrare Dii dicuntur. 310.
& tuftrare. 261,
Monftrata & conſtrata, 46.
Monftrum potens. 719.
Monftrifer & mortifer. 364.
Montes generis mafculini.
170.421.
& amnes. 712.
& fontes. 117. 238..
rupes, & fcopuli. 140.
imbribus delati. 6c.
Mora. $38.
Mordens & moriens. 572.
Moror & loquor. 142.
Mors pro mortis genere. 94.
& Mars. 240.
pro mortuis. 466.
& nox. 94.
numen habitum. 436.
& fors. 377. 482. 528.
*
590.665.667.
Mortes pro cadaveribus.427.
Mortale vulnus. 93.
Mortalia, res humanae op-
pofitae divinis. 75.93.
Mos veneni, & aliarum
rerum, 669. 718.
Motus pro bello. 99.
in'mente. 624.
& nutus. 93.
Movere abfolure. 131.
arma. 20.644.
& ferre figna. 24.
pro incipere. $70.
lacrimas alicui. 612.
mánum. 95, 101.
mare. 152.
terram. 641.
& vomere. 383.
Mox & nox. 3.
de tempore longiore.
423.
& vix. 218.
Mucrone pugnare. 506.
Multifide. 172.
Multus cefpes. 328.
332.
& cultus. 42. 622.683.
& inultus. 2. 22.
promagno, & contra.
& murus. 318.366.
& nullus, 271.375.
fanguis, & multum
fanguinis. 87.
Multum' pro multo:96.625.
fpatium & fpatii. 491.
Mundus pro imperio Roma-
no. 462. 693.698.
& regnum. 476.477.
Munus & fructus. 457.
& funus. 594.
Muras & gyrus. 409.
de vallo. 520.
Mutare diem, folem. 551.
locum loco. 71.
& nutare. 321.
profpera. $84.
urbes. 310.
Mutatio generis. 103. 628.
Mutila verba. 588.
Mutus & multus. 318.566.
& tacitus. 389.
Muti queftus. 28.
Myrrha, gemma, 261.
*
N.
N faepe a librariis omiffa
aut virgula notata.
190.
& H confufae. 104.
Nare & ftare, 84.
Nafci & crefcere. 330. 678.
pro oriri. 85.
& pafci. 578.
Natalis. 487.
Natare & notare. 682.
fanguiné. 84.
pro volare. 353-
Nationis noinen ab arte ab il-
la culta. 403.
Natus & notus. 115.
Navigium pro navigatione.
344.
Ne & an omiffum in priore
membro. 354.
Ne vel nec fciat. 366.
Nec & non, pro nec quidem,
non quidem. 185. 199.
Necubi. 689.
Nefas! 68.
Negare fibi. 375.
Negle&ti Dii. 87.
Nemoffus. 45.
Nemus & lacus. yo.
Nepotes & Penates. 480.
Nervi & membra. 217.224.
Nefcire, pro non fentire.
467.
& noffe Deos. 49.
Nexus & nixus. 215.
Nidus pro-pullis 677.
Nigrum & dirum virus. 67.
Nil actum, vel acti. 144.
Nili incrementum. 159.
Nimbus & numus. 603.
Nimis, pro multum, valde.
289.
Nimium & minimum. 276.
374.480.
Nimius fol. $47.
Niphates mons & flumen.
179.
Nifus & nixus. 645.
Ni
}
'
INDEX
X IN NOT
Nif; per ellipfim omiffum.
65 F.
fequente indicativo.190.
$35.
Niti pro ingredi, 645.
& mitti. 315. 328.
Nives veteres. 60.
Nocens anima. 525.
& potens. 65.5.
& recens. 432.
Nocentes apud inferos, 154.
Nocturnus pro nođu. 205.
207.293, 722,
Nodus Hyaenae. 441.
Nomen & numen. 66. 331.
557.
502.
proprium in plurali.
fingularinumero, licet
de pluribus fequatur. 95.
400. 463.608.636.
fine nomine, ignobi-
lis. 443.
Nomina, de nobilitate & il-
luftribus viris. 44. 509.
557.
in a, & ae, commu-
tata in eft. 368.417.
Nominativus, abfolutus. 157.
219.
& accufativus. 486.
pro accufativo. 123.
291. 688.
nominum propriorum
in a & as. 168.503.
& vocativus. 229.
Non pro in, in compofitis.
169.197
pro nonne. 377.
Nofcere & pofcere. 31.
Nofcunt pro norunt. 200.
Noffe arcana, Deos. 223..
res. 556.
& nefcire. 49.
Nofter & vaftus. 493.
Nota bufti & bufto. 598.
Notare, infignire. 683.
& natare, 682.
pro videre. 473-
Novae herbae. 390.
res. 556.
& meus, & fuus. 556.
649.716.
& ignotas. 318.
Nox pro luna, 253.491.
& mors. 84.
& mox. 3.
pro no&e. 3.
& nubes. 410.
& vox. $39.
Nubes & noi. 410.
& rupes. 438.
& turba. 126.
Nuceria & Luceria. '126.
Nudare pro fpoliare. 197.
Nudi cineres. 612.
Nudus, bonis & dignitate
exutus. 22.
& multus, 22.
& nullus. 83.556.
& purus. 653.
pro vacuo. 429.
Numerus fingularis & plura-
lis promifcue, poft unum
vel duo fingularia & plura-
lia. 16. 148. 188 199 153.
265.283.305.322.413.
fingularis plus notans
plurali. 79.105.226. 284.
numeri verborum va
ríati. 54. 259. 600.
mutatio. 247.
Numeri de Aftrologia. 64.
Numerare & numerari plu-
rium. 420.
Numen & lumen. 5. 473.
& nomen. 66. 331.
557.
Numquam pro non. 186.
Nunc & huc. 443.
361.
& hunc. $2.
& tunc. 25. 55. 298.
olim.577.654.
Nutantia,luctar.tia, volitan-
tia, fluitantia vela. 538.
Nutus & vultus. 225.
0.
& ab quoties. 360.
Oaxes & Araxes. 180.
O' 30
Novus & ferus & fuus. 498. Obducere. 123.
A S
Obliquus & obliquare. 294i
296.
fanguis. 158.
Obrepere cum accufativo, &
opprimere. 369.
Obruere, obftruere, & ob-
fuere. 729.
Obruta virtus. 271.
Obfeffus, infeffus & oppref
fus. 144.
& obfeptus. 236.
Obfitus. 362.
Obftare ab aliquo. 9.
Obftrufus & abftrufus. 252.
Obftruere & obruere. 729.
Obvia & avia, 585.
loca. 528.
nox fubita. 539.
& omnia. 382.519.
Occiduus orbis. 234.
Occumbere & occurrere.
269.
& fuccumbere. 95.
617.
Occurrere & accurrere. 721.
Oculi minaces morientium,
76.
in prora navis. 551.
Offerre & adferre. 622.
Olim, nunc. 377.654.
Omnia & obvia. 382. 519.
Omnismiles. 220.
Omnibus annis, pro quotan
nis. 491.
Operire & aperire. 408.
Opis & opes pro auxiliis. 282,
364.
Opponere & apponere. 506.;
Ora & arva. 32.134.
hora. 485.
& ira. 247.
Ora Aluviorum, 80.97.156.
maris. 80.
& offi. 576. 666.
Orbis & axis. 10.
pro anno. 136.
pro imperio Romano.
516. vide mundus.
111
pro oculo. 93.
& os. 58.
pro parte orbis. 641.
& urbs. 59.69.75.106.
ܐ Tt et t
Ora
}
INDEX
NOT
NOTA S.
IN
Ordines promotionis milita-
ris. 396.
------- an enfibus uk. 566. .
Parthicus & Parthius. 15.
Parthorum fata, 560.
Rex magnus. 545.
Oriens, Aegyptus. 72, 301. Parthus & Pyrrhus. 6.
Partus, proles, ex muliere.
61.657.
Parvas pro parum. 87.89.
& primus. 561.
& pandere. 147. 341.
Pendere pro expendere. 557.
& prendere. 574.
Pendet terra pro finitur. 599.
Pennae pro avibus. 663.
Penfare. 171.
pro compenfare. 659.
Per bella. 365.
– remorum. 208.
fervorum. 65.
Origo & imago. 483.
Orthus. 445.
Os & aes. 426.
& orbis, $8.
Oftentare aciem. 229.
Oftia fluviorum, portus. 45.
Parva nox. 269.
-
P.
Pafcor, nafcor & crefco. 678.
Patens locus pro vacuo. 608.
& jacere. 44. 608.
& purus. 416.
fanguis. 87. 247. 404.
acem cum aliquo habere. Patere aetas dicitur. 89.
Pa 677•
Palinurus. 611.
Paliurum. 611.
Palla ftolae injecta. 113.
Pallere & fqualere, pallor &
ſqualor. 196. 361.
varius. 318.
Pandere, & pendete. 144.
341.
& prodere, & promere.
68.435.
Par & pares, de adverfariis
& gladiatoribus. 290. 723.
- cum genitivo. 712.
Parare pro emere. 26'.
in malam pariem. 72.
& petere, 31.
& Ítruere. 720.
Paro ire, 182.
Paratus & pera&tus. 8 $35.
688. 724.
Paratus, ûs. 261.
Parcus, partus & parvus.348.
fomni. 653.
Parens mundi. 237.
Parentes & paventes. 239.
416.
Parere, cedere & concedere
differunt. 358.
Pars, maxima, optima, ul-
tima. 445.
& fpes. 445•
Partem ferre. 115.
Parte magna, omni. $15.
Partes, pro pars. 346.
& petere. 396. -
Patrius pro populari. 734.
Patriae & Stygiae umbrae.
SIO.
Pati abfolute. 377.
I I I I I I
cornua & flumina. 79.
256.
orbem & urbem. 618.
& poſt. 146 $17.
repetitum. 38.
fecula. 553.
& fuper. 40.
te, fe, & certe. $75.
Peracta clades. 465.
Peractus & paratus. 8. 535.
688.724.
relictus. 8.
Peragere fata. 453.
dicitur locus, aptus ad Percipere. 278.
aliquid. 191.465.
terram. 308.
Perculfus & percuffus. 435-
Patientia. 638.
Pavere & calere. 639.
pro alacrem effe. 639.
Pavidus & cupidus. 459.
motus. 398.
Pavimenta pretiofa. 703.
Pavor & dolor. 440.
& favor. 263.
& fragor. 398.
& furor, & timor. 128.
263.440.
& pudor. 398.
Pavores. 649.
Pax, pro ceffatione ab armis.
143. 266. 269.
Pecten. 215.
Pedes, de fuga. 563.
Percurrere & procurrere. 120.
Percutere terram. 347.
Percuti fole. 127.-
Perdere enfem. 40r.
•
& perire, de iis ex qui-
bus nullus eft fru&us. 167.
401.
& prodere. 82. 147.
172. 314. 340.
& prodere tempora. 538.
pro profundere. 708.
& vertere. 460. 602.
Perducere & perfundere, 282.
& producere. 135.657.
Perferre & praeferre. 127.
235. 295.
& proferre. 424.550.
Perfidus & fervidus. 478.
Pelagus neutrius generis. 370. Perfida terra. 578.
Pellaeae fariffae. 560.
Pellex. $42.
& pelex. 155.
Pelli regno. 700.
Penates & nepotes. 480.
Pendere in, ab aliquo,vel cum
ablativo. 219.467.
dubium effe. 231.
& Patres. 131. 301.
Parthi & Perfae iidem. 552.
de operibus imperfe&tis.
5.
Perflare & proflare. 633.
Perfundere pro perungere.
282. 469.
Pericula & procellae. 358:
Perire & cadere. 85.
& ferire. 332.
& perdere, quae fine
fructu funt. 167. 401.
Periturus. 8o.
& periurus. 589:
Per
INDEX
NO TA S.
IN
Permittere & committere.
480.
408.
& promittere.274.394
f
pro tranfmittere. 285.
Perorare. 70L.
Perpetuus pro continuo.237.
Perrumpere, irrumpere &
prorumpere. 35. 356.
Perfes & Xerxes. 146. 182.
Perfona prima aut tertia de fe
loquentis. 405, 545.-
tertia pluralis, fubin-
tellecto homines. 182.219.
tertia vel prima, de fe
loquentis. 405. 545.
Perfpectare, perfpicere, &
profpectare & profpicere.
518. 597.
Perftare & praeftare. 229.
318.
Perftringere & praeftringere.
19.
Pertentare & praetentare 638.
Pervchi & praevehi. 384.717.
Petens & potens. 98.
Petere caftra, figna. 626.
& ferire. 209. 675.
& ferre. 177.
fugam. 294.
fulmine. 494.
orbem. 98.
& premere. 107. 401.
590.
& vetare. 171.
Pharetrae & fagittae. 561.
Pharus. 572.
Phafolus feminini generis.
349.
Phoebea Apollonia. 128.
Phoebeae laurus. 315. 420.
Phoebus & coelum. 237.
Pholoë mons. 528.
Phrygius fonus, 678.
Picta arma. 42.
Piger aër. 607.
& primas. 232.
Pignus, pigneris. 113.
Pignora, liberi, uxores &c.
15.
Pila & tela. 211.
Pingere & tinguere. 662.
Pingues fomni. 721.
Pinus pro remo. 208.
Pius,& meus, & tuus & fuus.
15. 328.
Placidus & blandus. 228.
Placet cum infinitivo & da-
tivo vel accufativo. 100.
156.725.
Placitum Diis. 74.
Plebs de animalibus. 663.
Plenus pro pinguis. 138.
& purus. 261.
qui nihil defiderat. 57.
Plenae vento naves. 147.
Pias. Iso.
Plumbum ex funda lique-
fcens. 223.
Plus & prius. 159.
quam mors. 400.
Poenae dictae Furiae. 444.
Poenas & Rhenus, 730.
Polas pro coelo, 10.
— de plaga, vel regione.
636.
Pompa longa. 160.
Pondus pro examine. 558.
& tempus. 501.
& verber. 202. 212.501.
Ponere arma. 49.
706.
cibos, pro adponere.
& imponere finem,
modum. 696. 709.
leges. 75.
Pontus Euxinus immenfus,
vaftus. 382.
Scythicus. 342.
& portus. 384
& ventus. 355. 364.
Populare, pro populari 123.
Populus ducibus oppofitus.
18.
28.
& populi differunt, 27.
Porrectae catenae, longae.
255.
Portare & vehere. 233.
Portitor. 233.
Portus, oftia fluviorum. 45.
Pofcere & capere. 260.
& nofcere. 31. 200.
- & poffe. 359.
11
Pofitus & potius. 518.
Poffe cum infinitivo. 200.
de re ardua. 376. 377.
& pofcere. 359.
& valere. 428.
Poffidere late. 490.
pro tenere. 144.
Poffident venti mare. 42. 123.
61 6.
Poft & ante. 346.
& per. 141. 517.
Pofteri & proximi. 513.
Poftis fem. generis. 351.
Potare plus quam bibere. 653.
Potens pro impotens. 299..
leti. 427.
natura. 655. 713.
& nocens. 655.
& petens. 98.
& putans. 688.
fol. 711.
& tepens. 711.
Praebere & praeftare. 2. $16.
& prendere.229.390.
Praecedere & praecidere.414.
Praeceps & praepes. 657.
Praecipere & praecipitare. 85.
Praedones maris. 150.
Praeducere & producere. 231.
425.
Praeferre & perferre. 235.
295.
295.
& proferre. 127. 235.
Praelatus a praefero. 8.
Praemia & proelia. 166.
Praemittere pro praetermit-
tere .727.
& promittere.161.519.
Praepofitio in priori membro
omiffa. 82.
Praerumpere, irrumpere, per-
rumpere & prorumpere.
35. 356.
Praerupta foffa. 250.
Praefumere. 524.
Praeftare bella. 506.
& praebere. 1. 516.
& perſtare. 229.
$79.
Praeftringere & perfringere.
19.
Tritt 3
Prae-
•
INDÉ X
Praevehi & provehi. 687.
& pervehi. 384.717.
Praevenire & praevertere.
656.
Premere pro deprimere. 590.
enfem, haftam. 506.
ferrum, manum &c.253.
foffam,puteum. 253.
oculos. 911.
& petere, 107. 401.590.
& prendere enfem, 506.
torum. 596.
Prendere & premere. 506.
& pendere. 574.
Prenfus & preffus. 203. 209.
406.
Preffus & pulfus. 556.
Preffum & impreffum ara-
trum. 418.491.
Preffura, 670.
Pridem & primum. 276.
Primus boreas, fol. 142.
& piger. 232.
& prifcus.602. 706.
Princeps & judex, 478.
Privatus oppofitus Imperato-
ri. 622.
Prius & plus. 159.
Pro aliquo timere. 67.
Probare pro experiri. 584.
Procellae & pericula. 358.
Proceres, Senatores. 515.
557.
Procul, non longe. $96.
Procumbere, procurrere,
& prorumpere, 216. 223.
296.
Procurrere & concurrere.
487.
& percurrere. 120.
Prodere & condere. 3.
& edere. 711.
& perdere. 82. 147.
172.314.340.
& perdere tempora.
538.
Producere & educere. 164.
exercitum. 637.
& perducere. 135.657.
& praeducere. 231.
425.
Proferre aurum. 236.
IN
NOT
& perferre. 424. 590. .
& propellere. 232..
& proferere. 264.
Proflare & perflare. 633.
Profundum mare,
205.
& maris.
Prohibere cum ablativo. 428.
Projicere. 282.
pro abjicere. 547.593•
Projecta lingua. 295.
terra. 570. 593.625.
Proles, pofteri ex eodem po-
pulo. 559.
Promittere & permittere.274.
394.408.
Promotiones militares. 397.
Promovere pro fummovere.
402.
Pronomen relativum ante no-
men. 673.
Pronubarum corona turrita.
Pronus cum genitivo & dati-
vo. 368.
Properans ruina. 375.
Properare ad, vel in locum.
189.
Profpicere. 727.
597.
& perfpicere. 518.
Provocare, dicuntur res ina-
nimatae. 353.
Proximi, filii, cognati. 517.
& pofteri. 513.
Proximus & maximus. 725.
Publica figna. 470.
Pudor & dolor. 699.
& furor. 101.246.
& pavor. 398.
Pugnat, tendit, & tentat fa-
cere. 205.
Pulfus, pro incitatus. 311.
Palvis & vertex. 643.
Puppis & rupes. 212.
Purus & clarus. 456.
& parvus. 416.
-- & nudus. 653.
& plenus. 261.
Puteoli. 418.
Q
S.
Q.
uacumque & quoćom
que vocatus, 676.
Quaerere, quae defideramus.
254.
Quaeritur & uritur. 278.
Quam, & quod poteft. 359.
Quantum & quanto. 130.
647.
& quantam poteft. 553.
197.
pro quantillum.152.362.
fceleris. 465.
Que, cumulatum cum &.
161.
& re in compofitis. 41..
177.383.640.
Qui pro aliquis. 547.
& quis fit. 508.
Quid pro ob quid. 261. 298.
312.
& quidquid,pro quantum,'
& quodcumque & quan-
tumcumque. 89.183.549.
refert. 723.
repetitum. 347.
Quidquid hominum. 91.486.
Quies pelagi 342.
Quinta, pro quinta dies, 682.
Quiris Romanus. 114.
Quis & qui. 508.
credat. 620.
Quisque pro uterque. 17.
Quisquis & fi quis. 627.
Quo pro quanto 480.
Quocumque pro ubicumque.
432.
Quod, ut dico quod, pro in-
finitivo. 185.
& quam poteft. 395.
pro qui, vel quae. 373.
quod fides fuit hoc cul-
paeſt. 625.665.
pro quia. 712.
in principio periodi.492,
tantum. 70.
tantum crimen. $30.
& ut, ab uno verbo pen-
dentia. 492.
Quum & dum. 338.
profi. 329%
}
R.
اللهم
INDEX
X IN
NOTAS:
R.
- Re&tum lumen, oculi. 677.
abidas & rapidus. 389. Rectus & certus. 339.474.
-procreato corpore. 173.
339.
Rapax & capax. 52.
& rapere, de igne. 163.
220.597.
Rapere alicui, pro ab aliquo.
70.
— cum ablativo.200 445.
553.
agmen. 26.
→ & capere. 291.
& capere arma. 240.
& frangere,& trahere de
fluvio. 118.
& rumpere. 240.
tempus. 26. 338.
Rapina & ruina. 170.706.
Rapta urbs. 144.
Raptim & furtim. 591.
Raptus ûs. 268.
pecorum. 236.
Raptus & ruptus. 149. 666.
Rarus & clarus. 238. 317.
Raftra, ratra &rutra. 252.
Rates & artes. 210.
& crates. 265.
Ratus & datus fatis. 504.650.
Re in compofitis, & que
commutata. 41. 177. 383.
640.
in compofitis iterationem
notat. 129.
Recens & nocen's. 432.
Receptare & retentare. 130.
Receptus & receffus, & re-
curfus.273.
& repletus. 138.
Receffus & recurfus. 385.
Recipere enfem. 94.
pro excipere. 72T.
& reperire. 266.
& repetere. 221. 263.
pro fervare, liberare.74.
Recifus & revulfus. 86.92.
Reclufus & revulfus, 168.
Recreare & revocare. 106.
Rector caftris,pro caftrorum.
227.
& vector. 349.
& victor & vector. $38.
Rectae ripae, rectus alveus.
173.339.
mucro. 467.
& tectus. 728.
Reddere arma miferis, vel
miferosarmis. 634.
Reddit cadavera fluvius ter-
rae. 97.570.613.
Redit fortuna. 237.
Echo. 133.
navis in puppem. 209.
Referrebellum. 41.
& revocare. 65.
Refert quid. 723.
Refluus & Refugus. 44.
Refundere & retundere. 140.
Refufaeundae. 140.599.
Regere aliquem. 269.
bella. 269.
currus. 34.
jura. 617.
& rogare. 34.
& federe equum. 502.
Reges, leges, & res. 421.
508. 521. $80. 589.
& gentes. 423.
Regnum Aricini nemoris.
162.
& mundas. 476. 477;
& regna & jura. 139.167.
181.
& regimen. 289.
Repere & rumpere. 214.
Replere & complere. 294.
Repletus & receptus. 138.
Repofcere. 129.
Res & res bonae, de epulis.
660. 694. 702.
& leges & Reges. 42L.
508.521.580. 589.
Rerum primi, ultimi. 369.
Refultare. 498.
Retegere & rejicere, pronu-
dare. 599.
Retentare & receptare, 130.
proretinere. 291.
Retundere en refundere. 140,
Revellere & repellere. 121.
Revocabile & reparabile, 727.
Revocare & renovare, 65.
ad vitam. 107.
Revulfus & reclufus. 168.
& recifus. 86. 92.
Rex & magnus Rex Parthe-
rum. 545.
Rhenus & Poenus. 730.
Rhodi fata. 304.
Rhythmic verfus. 15. 88.
154. 524.
Rigere de hieme. 4.
Rimae & fibrae. 67.
Ripa & rivus. 240.
& rupes. 240.
Ri&us & ritus. 428.
Rogare & regere. 34.
Rogatus & togatus. 504.
& regimen, claviin na- Romana, pro Romanis, aut
vi. 466.
& rura. 647.
& teata. 337.
Rejectus & reteaus. 599.
Reli&tus & peractus. 8.
Relinquere pro deferere. 724.
pro praeterire. 462.
Remittere. 259.
Remorum ordines. 208.
Remota loca. 372.
Remotus proexceptus. 515.
653.
Remoto pro excepto.515.
Renovare & revocare. 69.281.
Reparabilis & revocabilis.
727.
Repellere & revellere. 121.
rebus Romanis. 559.
Romanus Quiris. 114.
Rubere cum accufativo. 353.
Rubico & Rubicon. 25.
Rudis. 280.
Ruere & fluere. 666.
& furere. 122,480.
& rumpere & compo-
fita. 5.
Ruina. 19. $14.
& carina. 5. 56. 61.
& rapina. 170. 706.
de re quavis quae cadit;
415.
Rumpere & erumpere. 201.
frangere humum.418.
& ruere in componitis
participiis. 5.
Rum-
鹭
​INDEX
NOTAS.
IN
Rumpere pro pene rumpere.
213.
439.
& folvere. 213.
& folvere fomnum.
Rupes & cautes. 433.
& montes, & fcopu-
li. 140.
& puppes. 212.
& ripae. 42.
& turres. 228. 383.
Ruptum & tecum. 220.
Ruptus, fractus & victus.
358.
Rurfus,pleonafmo abundans.
498.
pro contra. 436.
Rura, arva & jura. 617.
626.
S.
abina herba. 671.
S Sacra domus. 544.
in nuptiis, 120.
Saeva, dira, dura noverca.
284.
Saevi canes. 59.
Saevire, fervare & fervire. 34.
Sagittae & pharetrae. 561.
Sales. 714.
Salum & folum. 147.
Sanctus & jun&tas. 250.
Senatus 303.
- & tantus. 141.
Sanguis, de colore, aut na-
tione. 701.
87.
& foedus. 47.
multus & multum
fanguinis. 87.
obliquus. $58.
parvus. 87. 247. 404.
pro vi, vigore. 217.
& vulnus. 250.
Sariffae Macedonicae. 560.
Sat eft. 313.
Scelerus, ra. 83.
Scelus & celer. 502.
Sceleris crimen, 501.
Sciat & fciet. 627.
Scindere nubes &c. 659.
Sciffus, & fiffus. 240.
Sciet & fic fams. 174.
Scopuli, montes & rupes.
& fed, 561.
Satis & cum dativo, & accu-
fativo & infinitivo. 652.
Saxa & faces in proelio. 500.
Sceleratus. 185
& fecretus. 690.
140.
Scribere & fculpere. 709.
Scrobs. 596.
Scrupola faxa. 366.
Scylla & Scyllaeum. 121.
Scyllaei & Stygii canes. 59.
Scythicae undae, Pontus Eu-
xinus, Moeotis &c. 342.
Secandus & fecundus. 339.
Secretus a fecerno 690.
& fecurus. 104.
& fceleratus. 690.
Secretum dare. 184.
Sectae arbores. 705.
Sectator & fpectator. 604.
Secula. 298. 702.
& fingula. 553.
Securus cum genitivo. 263.
Sed omiffum per ellipfim. 7.
82. 99. 112. 257.
repetitum. 18.
- & fub. 99 319.629.645.
733.
pro tamen. 459.
Sedere equum. 503.
& infidere. 126.
& fidere, & compofita
ex iìs. 24. 319.
de vulneribus. 7.
Sedes pro caftris. 626.
locus ubi habitant ho-
mines. 619.
Segnis, hebes, fine lumine.
703.
Seiniuftus & femuftus. 695.
Semel & fimul. 45. 90. 95.
448 677.
Semovere & fubmovere.306.
Senex turba. 330.
Senium, vitium fenectutis.
143. 449.
Senfus fi manibus eft. 156.
Sentire mortem. 277.
Separare cum ablativo. 648.
Seponere & deponere. 372
Sepofitae veftes. 76.
Sepulchrum pro rogo, 154.
691.
Sequi clamore. 329.
& loqui. 486.
- manum. 89.
667.
+
ductus materia lenta.
Serere & ferre. 142.
Series fatorum. 308.
Serpens feminini generis.
292. 552.
Serpentes edit cervus. 442.
Serpere de fuvio. 684.
Sertae coronae. 707.
Servare fidem pietatem.
271.
2
& faevire, & fervire.
34. 336.
& fpectare. 271.
Servi ignoti domino. 20.
in ordines divifi. 65.
Servilis & civilis. 7.
Sefoftris. 716.
A
Si omiffum per ellipfim. 568.
615. 628.
quis & quisquis. 627.
repetitum. 543-
& fit. 708. 710.
Sic & hic. 649.
quoque 307.
Siccus & caecus. 665.
& focius. 232.
Sicut erat. 112.
Sidere de avibus. 195.
--- & federe & compofita.
24.319.
Sidera & frigora, 413.
de fole, ftellis. 3.
vaga. 8.
Siderum converfio. 481.
Signa & caftra. 1 30.
ad imperata facienda.
86.
- pro figniferis. 125.
Silva impenfa rogis. 458.
de multis telis. 402.
Simul pariter. 212.
pro fimul ac. 269*
Siniſter foetus. 441.
Sinuofus & fpatiofus. 205.
1
*
Sinus
瞎
​1
INDEX
Sinus de velis. 341. 547.
Situs de immunditia, fqualo-
re. 361.
Soboles & fuboles. 108.
Socius & comes, 109.
regni & regno. 12.
& ficcus. 232.
& Stygius. 670.
Solidus & folitus. 223.
Solvere in auras, 642.
fidem. 614.
439.
jejùnia. 182. 257.
metus. 378.
& rumpere. 213.
& rumpere fomnum.
fe 118.
& volvere, 424. 640.
Solvitur fluvius rupto ponte.
127.
fons. 712.
Solum & falum. 147.
Solus & unus. 647.
Solutus pro molli. 5or.
Somnia contrario fenfu ex-
plicanda. 456.
mane vifa. 152.
Somnus & ſopor. 153.
pro foporifero veneno.
671.
Sonare de flamma. 678.
infönarel, exfonare.108.
Sopor & fomnus. 153.
Sordida te&ta. 262.
Sors fert. 248.
& mors. 377. 482. 528.
$90. 661. 667.
Spargere bella. 159.
cum dativo. 468.
& mittere tela. 186.
Spargi in diverfa loca. 57.
Sparfus & fpiffus. 628.
Spatiofus & finuofus 205.
Spatium de mole corporis.
663.
Spectare & fervare, 271.
& fperare. 297. 571.
& fpondere. 477.
Sperare & fpectare. 297.571.
- & fpirare, 89. 471.
--- & fuperare. 348.
Spes & metus. 422.
IN NOT A S
& pars. 445.
Spe trepidare. 481.
Spina & fpira, 682.
Spiracula & fpiramina. 714.
Spolia agreftia. 192.
Spoliare arbores. 634.
pro detrahere. 149.
392.
Spumate cum accuſativo.680.
& fumare. 295.
de vino. 707.
Squalere & fqualor, & pal-
lere & pailor. 196. 361.
Stagnare cum accufativo,
119.
Stans fatum. 547.
Stare pro decretum effe. 188.
& effe. 110.
- & ire. 568.
& nare. 84. -
rigidum effe. 438.
Stat bellum. $14.
mare. 344.
Statio relicta. 8. 476. 494.
Stella poft Caefàris necem.
494.
Stellae numina habita. 50.
Sternere & frangere. 203.
terrac & terra. 66.
285.
290. 722.
Subit & fuit. 622.
Subjun&ivus & imperativus
253.
& indicativus perma
tati. vid. indicativus.
& infinitivus. 250.
Submittere animum. 546.
& fubvertere & fucci-
dere. 199.
Submiffus. 139. 546.
Subrigere, 294.
Subfidere. 24. 439.
& fubfiftere. 319.
Subftantiva in es, & is. 37-
168. 326. 625.
& infinitivi modi ver-
ba. 250. 352.
Subtexere aethera. 502.
Subtextus, 237.
Subvertere, fubmittere, fuc-
cidere. 199.
Succedere & fuccendere.399.
510.
& fuccumbere. 372.
Succentor. 510.
Succidere fubmittere & fub-
vertere. 199.
Succumbere & occumbere.
95.617.
Stimuli, ignis & verbera. 311. Sucus & fulcus. 653.
315.
Stoechades infulae. 206.
Stola pallâ tecta. 113.
Stragulae veftes, an fupelle-
ailis nomine veniant. 704.
tori funerei.431.
Struere & parare. 720.
Stupere cum accufativo. 535.
Stupor & furor. 104.
Stygiae & patriae umbrae.
500.
& fociae umbrae. 670.
& Scyllaeae canes. 59.
Suadere & jubere. 31.
Sub pro in. 40.698.
& in pectore. 8. 310. 710.
Subducere, 126.
Subeffe latenter ineffe. 19.
Subigere & cogere. 162.
Subinvenire, 234.
Subire de amore, ira &c.
Sudare cum accufativo. 6r.
Sufficere pro fuppeditare.647.
Sulci fiderum. 354.
Sum & fto. 110.
Sumere, de cibo &c. 483.
Summa diverfo genere ab i-
mis. 103.
& fama. 303.
& magna. 103.
marmora. 703.
de rebus vel viris fum-
mis. 375.
Summae carinae. 148.
Summi & fuperi. 223.
Super fluvium caftra pofita.
40.698.
pro ultra. $47.
Superbus. 129.
Supereffe cam dativo. 589.
Superi pro aris & templis.
470.
V v v v v
Su-
INDEX
NOTAS.
IN
Superi fcelerum. 470. 617.
Supinus, arrogans, deſes.
652.
Supponere & imponere i-
gnem. 610.
Supprimere aliquem. 689.
Surdus & durus. 81.
Surgere & tollere. 97.
de vel a toro. 3-75.
& turguere. 152. 392.
Sufpirare, pro furfum mitte-
re. 417.
Suftinere. 152.
Sutus & infatus. 235.
Suus dies. 484.
ferus & novus. 498.
& pius. 328.
Sui currus, fuae lacrimae. 70.
& diu. 413. 479.
Syllabae Graecis longae, Ro-
manis breves. 45.
Synonyma cumulata.13.152.
633.
Syrtes dubiae & incertae. 674.
T.
Tabe
abes & labes. 712.
& tabum. 255.433•
Tabulata turrium. 265..
Tacere & jacere. 29.
Tacitus & mutus. 309.
& tactus. 452.
vultus. 223.
Tacitum pectus. 28..
Tacita vota. 308.
Tactus & tacitus. 452.
& tinctus. 731.
679.
- & templa. 403.
11
19.
& tefqua. 236.
Tectus & caecus, 236. 268.
& rectus, 718.
Tegere & tenere. 179.
& trahere. 209,
Tegmen de lorica. 499.
Tela petunt hoftes. 123.
& pila. 211.
Templa & campi, 436.
& tefqua. 532.
Tempus & corpus. 489.
Tempora & pondera & verbe-
ra. sol.
Tendere & ducere. 385.
& findere. 497.
rudentes, vela. 442.
& vadere. 624.
Tenebrae de filvis. 564.
Tenere pro continere. 23.
& ferre. 624.-
ferrum. 509.
& movere. 152.
& poffidere mare, de ven-
tis. 43. 616.
pro retinere. 23. 27.
312.
pro fcire. 308..
& timere. 29. 499. 502.
572.
Tenfus & denfus. 57. 201.
371.499.
& tentus. 254.
Tentare & concipere. 113.
mare. 630.
Tepens & potens. 711.
& tractus. 431. 469. Tepidus & trepidus. 203.
Termini Galliae & Italiae.
Tam pro valde. 92.
multa..42. 434.
& tot. 91. 92.
Tandem & tantum, 70.
Tangere & angere. 687.
Tantus & fan&us. 141.
& totus. 128.571.574..
Tantum fequente quam, pro
quantum. 666.
Tanta mala. 505. 533.
Taranis. 48.
T'auri populi. 137.
Tecta ferarum. 236.
& regna. 357.-
43.
Terra pro-incolis. 538.
oppofita arenae. 68r.
plus notat, quam ter
rae..110 234.-
& ira. 6$2.
Terrenus. 419..
& aeternus. 309.-
Terror & torpor. 198.
& tortor..525.
Tefqua & teda. 236.
& templa. 532
Teter & ater. 58:
Textura..667.
Thebae Aetioniae & Echio
niae. 416.
confufae. 662.
Thefprotia.. 364.
Theffalicae Laurus. 420.-
Timavus. 473·
Timere & tenere. 29. 499..
502. 572.
Timeri & videri. 292.
Timidus & tumidus. 111.
318.
·
Timor, dolor, furor, pavor.
128.440.
Tinctus, tactus. 731.
Tinguere, cingere, unguere.
185.
Togatus & rogatus. $04.
Follere, & tollere fe. 609,
& volvere. 179.
Torpor & terror. 198.
Forquens & torrens. 433.
Torrens fluvius. 455.
Torridus & horridus. 247-
Tortor & terror..525.
Tortus & torvus. 66.
& totus 340.358.507.
Torus exterior & interior.
380.
& focus. 244.
Toto pro toti. 114.
Totus Caefar adeſt. 374.
notus & tutus. 310.
& tantus. 128.571.574.-
& tortus.-340.358.507..
& tutus. 150. 672.
Trabs & fax. 500.
Tractare & captare. 430.
Tra&tus, de loci & temporis
fpatio. 476.
-&ta&tus.431.489.679-
Tradere aliquem paci. 463.
& credere. 535.
Trahere, frangere, rapere
de fluviis. 118.
- momenta. 158.
Trajectus, tranſmiſſus, tranſ
vectus. 238.
Tranfcendere & tranfcurre-
re. 242.
- mare. 242.
Transferre arces, urbes. 287:
Tranfilire & tranfire. 348.
Tranf
INDEX
NOTASI
IN
Tranfire pro fuperare. 271.
Tremens gladius, haſta, in
manu. 658.
Tremere, fremere, premere.
719.
Trepidare de fluviis. 263.
fpe. 481.
Trepidus & cupidus. 92.
Tribuere alicui Deos. 724.
Tridens Aeoli. 124.
Tripus cujus generis. 311.
Triftis & turpis. 637.
Trudere & mittere. 189.
Tueri & juvare, 557.
Tali & dedi. 24&.
& fui. 162.
& juvare. 190. feб.
& vagari. 137. 600.
& vocare, 126.
Vacat mihi, & vaco. 513.
Vacuus & nudus, 122.
& vidaus. 122.
355-369.
poffident, tenent mä-
re. 43. 616.
Venturus & futurus diffe-
runt. 466.
Verae voces. 38.
Vacui agri, loci &c. 122. Verba activa & paffiva in in-
488.
Vadere. 457.
Vaga fidera. 8.
Vago & vagof. 50%.
Valere in re, & re. 134.
& poffe. 428.
Validus & calidus. 272. 283.
677.
Vanus & varius, 290.
Tumere de mari, ira. &c. Variatio generum. 103.
387.
de velis. 341.
Tumidus duvius. 24.
iratus. 23.
Tumultus & caterva, 616.
mentis. 471. 525.
Tunc & nunc, 25. 95. 250.
298. 361. .
Turba & nubes. 126;
petunt. 459.
rerum. 638.
fcelleram. 249.
de tribus. 12.
Turbare & captare. 259.
Turbidus & turgidus. 27.
Turbo. 643.
Turgere & furgere. 152. 392.
Turres & rupes. 128. 382.
& vires. $18.
pro urbibus. f.
Turrita corona pronubarum.
III.
Tus in rogis. 430.
Tutus & cautus. 264. 292.
fugae. 639.
& mitis, 571.
& notus. 310.
& totus. 150. 310.672.
Tutae urbes, munitae. 128.
V&B.
V.
& B. confufae. 78.
Vacare alicui, 660.
pro carere. 366.
imperfecti & plus-
quamperfe&ti, j8z.
inodorum & tempo-
rum. 34. 123. 158.
Varius & vanus. 290.
Varus victus a Didio: 517.
Vaſtus & juſtus. 28!.
& nofter. 493.
Vafti fontes. 117.
Vates, Apollo. 307.
malorum. 5o4.
Ve, poft que, pro & non.
504.
Vector & rector. 349.
& victor. 136.
Vehere & ferre. 200.
& portare. 233. 661.
Vela & bella. 158.
& telae. 704.
Velamenta & veftimenta.565.
Velare & celare. 113.
Velle & ferre. 583.
Velocitas comparata fagittae.
27.
Venditare & vindicare. $87.
Venerabilis & memorabilis.
623.683.688.
Venia & vita. 86,
Venire & ire in arma. 172.
347.
in hoftes. 728.
in partem. 726
per ellipfim omiffum.
723.
Venti duo contrarii. 123.
finitivo perinutatà. 16.80.
720.
adfirmantia & negan-
tia, quorum alterum deeſt.
102.
infinitivi modi & fub-
ſtantivum nomen. 352.
- fingulare fequente fin-
gulari & plurali. 116.373.
627.
Verbera, pondera, tempora.
202. 212. 501.
- ventorum. 643.
Vergere. 10.
cum accufativo. 274.
416.500.
& mergere. 274-
& vertere. 500.
Verrere & vertere. 511.
Verfus ab eadem voce inci-
pientes faepe fecerunt ut
omitterentur media. 677.
Rhytmici, 15.88.154.
524.
Vertere & perdere. 46c. 602.
plus quam evertere.
74.
& verrere. II.
Verti pro averti. 572.
Verter, vel vortex & gurges.
207.566.
& vortex idem. 62.
& pulvis. 643.
Veftes fluentes & fluxae. III.
431.
704.
hirtae 114.
fepofitae. 76.
fragulae, an fupellex.
ftragulae in toro fune-
reo. 431.
Veftigia pro pedibus. 100.
Vetare & petere. 171.
& vitare. III.
Vetus fumae. 304.
V v v v v 2
Via
NDEX
#༣
IN:
NOTA S
Via pro itinere. 382.
Vibrare, & flagrare. 70.
- & librare, 230.
de mari. 343.
Vicinus.com genitivo. 640.
Victor & ductor. 160. 232.
604.
& li&or. 86.
& vector. 536.
Vi&us & fractus. 358.
Videre pro audire. 29.
diem. 129.
& jubere. 96. 241.
de vate. 72.
& vivere. 573. 574.
Vilis, pro vulgari, 703-
Vincere & jungere. 499.
& vivere. 411.
Vin&tus & junctus. 488.
terga. 441.
Violens, pro violentus. 385.
466.
Vires amoris. 372.
& animus. 260.
pro incolis urbis. 619.
linguae, voces. 54.
pro militibus. 346..
& turres. 18.
Virtus, Dea. 407.
Vifcera & vulnera. 218.
Vifum Diis. 74.
Vifus & juffus. 458.
Vita & fata. 464.
pro genere humano.411.
& venia. 86.
vivendi modus. 692.
Vocare & manere. 472. ·
provocare de rebus in-
animatis. 353.
& vàcare. 126.
nominativus
Vocativus &
jun&i. 229.
in u. 416.
Voces ex praecedentibus re-
petitae 11. & paffim.
& fauces. 316.
Volitare, fluitare, lu&tari,
nutare de velis. 538.
&ululare de umbris.
473.
Volvere carmina, 680.
& folvere. 424.
& tollere: 279.
& vovere. 15.
Volumina ferpentum. 205.
Vomere & movere. 383.
Vota & fata. 464.
-
modeſta. 351.
in nuptiis. 110.
tacita. 309.
Vovere pro fpondere. 166.
& volvere. 515.
Vox & mox. 5 39.
Vulgus de animalibus. 663.
Vulnus & foedus. 246.
& funus. 275.
& fanguis. 250.
pro telo. 511.
& vifcera. 218.
Vulfit pro vellit. 264.
Vultur & Valturnus, fluvius.
621.
Vultus belli. 160.
& cultus. 108.
& nutus. 225.
tacitus. 225.
Ullus & ille. 581.
& unus. 722. 730-
Ulnae pro brachiis. 219.
Ultima, pro ultimi. 368.
belli. 311. 316.
Ulva & alga. 80.
Umbra & anima. 607.
de arboribus 63.
aura & hora, 4. 63.
& unda. 675.
& urna. 602.
Una mors. 172. 226.
Unda de imbribus. 414.
& ira, 358.
Unus & folus. 647.
Urbs & arx. 5.
& orbis. 25.59.69. 75-
100.
pro incolis. 65. 136.
Urbes magnac. 23.
Urere & urguere. 379.
Uftus & juftus. 611.
Ufus coeli. 677.
Deorum. 369.
Ut & quod eidem verbo jun-
Eta. 492.
repetitum. 593.
Uti Deis. 369.
honore. 88.
Utitur & quaeritur. 278
X
X.
erxes & Perfes. 146.
282.
FINI S
'
INDEX
INDEX AUCTORUM EMENDATORUM AUT
ILLUSTRATORUM IN NOTIS.
Ammianus Marcellinus 28.
Caefar 21.51.279.
Capella 662.
Cicero 17. 23. 120. 158,
Claudianus 22. 35.67.203.250.
256.302. 314. 337. 340. 390.
412.502. 504.509. 522. 538.
562.576.593.644. 661. 677.
712.
Columella 21.
Curtius 545-
Ennius 278.
Florus 2. 19. 463.
Frontinus 484.
Germanicus IO.
Gloffae 264.
Horatius 179. 534.
Johannes Sarisberienfis 575.
Juftinus 6or.
Livius 102.489-597.673.
Lucretius 302. 616. 679.
Lutatius 707.
Manilius 143.639. 647. 709.
Martialis 6.9.64. 374.574»!
Mela 177.
Nemefianus 5or.
501.
Obfequens 458.
Ovidius 3. 4. 10. 17. 30. 50. 64.
104. 115. 120. 123. 249. 302.
309. 339. 340. 349. 358. 367.
369.373.383.495. 506. 509.
513.538.551.573. 581.583.
612. 616.635.665.690.
Pandectae S8. 118.632.
Plinius junior 140.262.267.270.
289.729.
Prifcianus 414.
Propertius 116. 146. 167. 182.
361. 594. 652.718.
Quinctilianus 102. 330. 361.
585. 731.
LECTOR
Rutilius 97.392. 508.
Seneca Tragicus 255.688.
Silius Italicus 86. 94. 106. 174-
202. 203. 222.699.
Statius 85. 114. 130. 151. 230.
232.236.237.249. 260. 266.
272-302. 314. 316. 334-335.
340.341.358.368. 378. 392.
418.463.465.471. 499. 522.
525-535-539-580. 588.590.
611.614.616. 623. 631.635.
648.689. 700. 720, 731.
Suetonius 248. 599. 705.
Tacitus 192.274.403.514.514..
Terentius 115.
Tibullus 337-363.
Va'erius Flaccus 2. 246. 248.
·332.335-387.430.672.
Valerius Maximus 303-595.
Varro 253. 595-
I.
Plura irrepferunt vitia operarum, quam vellem, fed pleraque leviora; quae tamen, ne vel
moram injicerent, vel cavillationi darent locum, notare non puduit,nec illorum
exempla fequi, qui nullum erratorum indicem libris fuis fubjiciunt, licet
faepe magna fit eorum copia. Tu, Le&or, feni & minus acute cer-
Lib. I. 328. Hircano
II. 343. CATONIS,
393. Dardani
>
552. fufpes
621. tuemelo
III. 366. Annorum
747. Semiamifque
IV. 89. Cuftra.
173 falutam..
311. hauftus.
575. Virorum.
V. 39. afvis.
50. Phoebeja
137. fatique
333. infecta
VI.
491. conquerar
12. fidere
382. Baebricio
VII. 333. omina
}
neuti hanc veniam indulge.
In ipfis Lucani vers.
2
lege Hyrcano.
tolle diftin&tionem.
Dardanii.
fofpes.
tremulo.
Armorum.
femianimisque.
Caftra.
falutant.
dele punctum.
delenda diftinctio.
& hic delenda diftinctio.
Phoebeïa.
farique.
infefta.
conqueror
fidere.
Bebricio
omnia.
666. cojuxn
conjux.
VIII. 676. Romana
Romane.
86,. aequora
933. yulne.
aequore.
vulnera.
1
V V Y V V ȧ
ER-
1
ERRATA IN
8. 25. adderem
10. Col. 2. 13. adverfi
40. Col. 2. 7. ficut
48. Col. 2. 11, a fine, id
64. 12. penna
71. Col. 2. 4. a fine quod
76. 3.jam cum
82. 4. a fin. quae
89. Col. 2. 16. patria
93. 6. fuiffe
16. no&urne
97. 15. IV. &c.
Col. 2. 2. a £. 119.
305. Col. 2. 2. juvet
112. Col. 2. 20. 309.
113. Col. 2. 26. Stephanus.
116. Col. 2. 15. qua.
121, 16. v. 176.
133. 5. a fin. parant
147. 6. a f. non litora
149, 2. correctionem.
Col. 2. . fpoliatum
6. a f. aequor
159. 8. quos
162. 15. Aricinae.
163. ult. omnia
Col. 2. 19. cogentis
164. 2. a f. 11. 19.
Col. 2. Caefar
175. 10. fulmineos
176. Col. 2, 26. Haliacas
377. 4. a f.ll. 510,
184. 8. delexere
186. 8. ut haec
189. 15. malint
196, antepen. tunc pl.
198. Col. 2. 1, a fin, ferre
201. 21. poffet
203. 3.954.
206. Col. 2. 23. occurfiſſe
208. Col. 2. 3. fexerim.
209. Col. 2. 9. a fin, Polyb.
234. Col. 2. 5. intuleras.
IN NOTIS.
lege accederem.
averfi.
fuit.
delendum.
pennae.
2
quod prob. Cort. & in net.ad Plin. vII.Epit.6.
fed jam
fuae.
putria.
fuiffet.
no&urna.
IV. 785. VII. 292.
149.
pro jubet,juvat o&to Cod. dein, juvet Lang.
III. 307.
Aldus, Junta & alii
quo.
VL 177.
pararit.
non buccina.
correctio.
fpoliatam.
aequora.
quum.
Aricini.
omina.
cogenti. in H. pr. xogentis.
1 f. 99.
Caefari.
fulmineas.
Maliacas.
1. 393.
deflexere.
nec baec.
maluit.
J
Hinc plurima Thu, quart, tunc fex alii.
ferri.
poffe,
354.
occurriffe.
hexerim.
Polyaen.
diduxerat.
fubducto.
223. deduxerat.
232. 7. fublato
236. Col, 2, 16. &0.
242. pen. Hic fr. — pr.
246. Col. 2. 9. furoris f.
246. 1. homines
253. Col. 2, 13. supra
254. Col, 2, 15. fupplendam
ΤΙ, ἐξύ μερον
intulerat.
8.
deleantur haec.
pudoris f.
hominis.
Super.
fupplendum.
οξύμωρο.
+
K
+
11
261.
}
ERRATA IN
NOT IS.
261. Col. 2. 7. mura
266. 7. a fin. Molapfi
270. Col. 2 10. at cume
277. 3. a f. fic forte
279. 4. nec ſegnior &c.
Col. 2. 10. Phagetiis
280. Col. 2. quae
291. 17. ex cauto
294. 8. mediis d. I. a Rott
297. 794.
199. Col. 2. 5. noſtri.
go1. Col. 2. 12. inituram.
306. Col. 2. 4. a f. micuit.
308. Col. 2. 7. fic fatum
333. 4. a fin. frugifer.
334. 4. a fin. maesta
335. 2. erudito.
336. 4. a f. dat
340. Col. 2. 8. a fin. 111.-Syl, 11.
342. Col. 2. 15. ftringit.
347. 1. Voffianum, &
352. Col. 2. 5. IV. 627.
Notus, eft
355. 13.
360. 17. rupta fuerunt
Col. 2. 13. qua celſa ſex
368. 13. 24.
369, 8. a fin. labor ipſe
371. 4.-a fin. 470.-
377. 2. rumpit.
379. 6. maeſta &c.
381 Col. 2. 9. fidere
382 Col. 2. 4. a fin, tendis.
396. 13. a fin. turmis.
400. Col. 2.19.ftridantque.
410. 4. Dum.
412. 18. Exiri.
414. 11. Othrin.
421. Col 2. 25. 475--
428. 12. parere.
438. I, ullum
440. 2. Col. 7. a fin. Sauli
445. 2. Col. 6. a f, exaudiret
456. 8. fua fi.
2. Col. penult. reliqui
468. 18. f. aptat
Col. 2. ult. 440.
469.-11. tert. &.-
472. 19. manebant
lege
murra m. m. c. murrave Thuan, quart.
Niolopfi.
2
at cum, fed ut cum Lang.
fic forte.
non fegnior ille Rott. fec. ifto Hamb. tert &
Thuan. tert. a m. fec. Libycis q. t. Hamb. fec.-
Phageticis.
qua.
ex incauto.
deleantur.
deleatur nota haec.
noftro.
initurum.
emicuit.
fit fatum.
frugiger.
digna.
eruditos.
det.
11. Silv. 3.
mox ftringit T. fec. Mareotida.
Voffianum, qui mundo, &
1v. 647.
$
Notus. & nubibus, & in coelo. H. t. eft deeft
Thuan. fec.
rapta f.
qua celfa Lang. nullo Thuan. fec. non illo fex.
124.
labor ifte favorque. Rott. pr. favor ipfe labor que
Richel.
Adde, fed denfas alas Gruum, quas percuffit
Notus, rectius capies.
rumpet.
nulla dies tam maefta fuit fidere.
fidere.
tendit.
Turbis Thuan. quart. & Rott. fec. qui & Cae
fare habet.
friduntque.
Tum
Exciri.
Othrix. & mox, averfos pl.
278. & mox x. 243.
parete: neceffe eft R. fec. tantam.
unum.
Saulo.
exaudiet.
dele fi.
reliqua..
f. artat.
V. 440.
tert. fulmine Lang. & Rott. tert.
manebat.
;
472.
A
+
生
​ན བར
~
រ
ERRAT A
I N
472. Col. 2. 17. Eugenuo.
473.16.
24.
480. 10. Dominusque.
482. Col. 2. 2. fi quis
494. Col. 2. 15. II. 19.
498. 7. Haemus
501, Col. 2. 12. Cárcer
16. fors
506. 18. ne premere
Col. 2. 10. Orat. 3.
512. Col. 2. 3. transmittunt
513. Col. 2. 8. etiam, non
528. 5. Tec.
539. 5. a fin. femper
3. a fin, & ipfe
541. Col. 2. 9. ad buc
$44. 8. a fin. Poëtas
$45. Col. 2. 9. a fin. 111. 94.
$49. Col. 2. 9. a fin. fatus &
558. 2. a. fin. juffit.
577. 7. a fin. Nam
614. 5. invenient
618. Col 2. 7. ludibrium.
17. σιωπόμενο»
621. 6. folutos
634. Col. 2. 11. a fin, me non deterrerent
640. 200. Genti Turr.
Col. 2. 19. Extremosque
643. 4. in aras
Col. 2. 20. volitantia
647. Col. 2. 8. a fin, fulmina &c,
648. Col. 2. 9. abforptum.
649. pen. Chiron, idem qui
654. 16. videtur &c.
659, 5. a fin. inftituerat
663. 4. a fin. 446.
678. 2. Col. 6. a fin, eſſe
681. 10. extulit
682. 12. pervenerim
688. 2. Col. 7. cadentes
694. 2. Col. I. teftantia
697. 2. Col. 3. a fin. facies &c.
701. 2. Col. 12. incesta
708. 8, a fin. & cauffam
711. 2. Col. 6. a fin. Cupidos.
733. 2. Col. 4. non rapide
734. 19: multus
Eugenio.
244.
NOTI
Dominisque.
qui nondum viðum r. hoftem.
dele 11.
Haemus Oifel.
Carcere.
fors.
fic premere.
Orat. 4. & mox, dimicatio, & pugnari.
transmittant
etiam non, profternitur
fex.
finifter, fed minorem diftin&ionem,
eft ipfe.
ades buc.
Poëtae.
V. 274.
fatur 5.
juffiffet.
Num, & mox, Hic populus.
Inveniat.
ludibrio.
FINTÚμSTAY.
folutas:
me facile inducerent.
Gentis Turr.
Extremasque.
in iras.
volitant a.
dele, & lege, 611. mox, Libyae Hamb. fec.
additum.
Chiron, idem quod.
videtur, fed umbram facere obvium, ideo-
que &c,
inftitueret.
416.
poffe.
expulit.
pervenerint.
cadentis.
pro teftantia.
facies Thuan. fec. nocentis Richel, & MS,
infefta.
& cauffas.
Rapides.
rapido non,
inultus.
}
$
}
UNIVERSITY OF MICHIGAN
1
1
2
1
45
'
:
+
3 9015 08005 4334
:
i